You are on page 1of 64

T.

C MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TESSAT TEKNOLOJS VE KLMLENDRME SIHH TESSAT 1

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. EHR SU TESSATI .......................................................................................................... 3 1.1. Shhi Tesisat ve nemi ................................................................................................. 3 1.1.1. Tanm ve tarihesi ................................................................................................ 3 1.2. Suyun zellikleri .......................................................................................................... 4 1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen zellikler .................................................................. 4 1.2.2. nsan Sal ve Su ................................................................................................ 6 1.2.3. yi Bir me Suyunda Aranacak zellikler............................................................ 6 1.3. ehir Sularnn Temizlenmesi....................................................................................... 7 1.3.1. Sudan Asidin ve Gazn Giderilmesi ...................................................................... 7 1.3.2. Durulma ................................................................................................................. 8 1.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi................................................................................... 8 1.3.4. Filtrasyon (Szme)................................................................................................. 8 1.3.5. Demir ve Mangann Sudan Arndrlmas.............................................................. 8 1.4. ehir Sularnn letilmesi ve Datlmas ...................................................................... 8 1.4.1. Sularn Yerleim Alanlarna letilmesi .................................................................. 8 1.4.2. ehir Sularnn Datlmas.................................................................................. 10 1.5. ehir Suyunun Bina Tesisatna Balanmas ............................................................... 12 UYGULAMA FAALYET1 .......................................................................................... 13 LME VE DEERLENDRME1 ................................................................................ 14 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 15 2. BNALARDA SUYUN DAITIM SSTEMLER ........................................................... 15 2.1. Kolon Sistemi.............................................................................................................. 15 2.2. Dizi Sistem.................................................................................................................. 16 2.3. Basnlama Depolu Sistem ......................................................................................... 16 UYGULAMA FAALYET2 .......................................................................................... 17 LME VE DEERLENDRME2 ................................................................................ 18 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 19 3. BNA TEMZ VE SICAK SU BORULARINI DEME................................................. 19 3.1. Souk Su Tesisat ........................................................................................................ 19 3.1.1. elik Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 19 3.1.2. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 20 3.1.3. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi ................................................................ 21 3.2. Scak Su Tesisat ......................................................................................................... 21 3.2.1. elik Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 21 3.2.2. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 22 3.2.3. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi ................................................................ 22 3.3. Islak Meknlarda Tesisatn Denmesi....................................................................... 22 3.3.1. Banyo................................................................................................................... 22 3.3.2. WC....................................................................................................................... 23 3.3.3. Mutfak ................................................................................................................. 23 UYGULAMA FAALYET3 .......................................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME3 ................................................................................ 26

RENME FAALYET4 .................................................................................................. 27 4. TEMZ SU VE SICAK SU TESSAT AIZLARI AYARI.............................................. 27 4.1. Boru l Ayarlar...................................................................................................... 27 4.2. Borular Su Terazisi ile Terazileme ............................................................................ 28 4.3. Borular Sabitleme ...................................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET4 .......................................................................................... 32 LME VE DEERLENDRME4 ................................................................................ 33 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 34 5. SU SAYACININ MONTAJI ............................................................................................. 34 5.1. Su Sayac eitleri ...................................................................................................... 34 5.1.1. Souk Su Sayalar .............................................................................................. 34 5.1.2. Scak Su Sayalar ............................................................................................... 38 5. 2. Sayalarn Okunmas ................................................................................................. 39 5.2.1. Saya Montaj Kurallar ........................................................................................ 39 5. 3. Sayalarn Montaj ..................................................................................................... 42 5.3.1. Saya Montaj eitleri......................................................................................... 42 UYGULAMA FAALYET5 .......................................................................................... 44 LME VE DEERLENDRME5 ................................................................................ 46 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 48 6. TEMZ VE SICAK SU TESSATINI TEST ETMEK....................................................... 48 6.1. Temiz ve Scak Su Tesisatnn Kaak Testinin Yaplmas ......................................... 48 6.1.1. Su ile Kaak Testi................................................................................................ 48 6.1.2. Hava ile Kaak Testi............................................................................................ 49 UYGULAMA FAALYET6 .......................................................................................... 50 LME VE DEERLENDRME6 ................................................................................ 53 MODL UYGULAMA TEST ............................................................................................. 54 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 55 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 56 KAYNAKA ......................................................................................................................... 58

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODL SRE N KOUL YETERLK 582YIM027 Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme Istma ve Shhi Tesisat Shhi Tesisat1 40 / 32 Sac ve Boru ilii modllerini alm olmak. Bina ii shhi tesisat borularnn denmesi renciye modldeki yeterliin kazandrlmas iin 40/32 saat uygulama sresi verilmelidir. rencinin kendi kendine almasna ve i hayatnda gzlem yapmasna olanak salanmal ve gerek yaant ortam oluturulmaldr. Genel Ama Gerekli ortam salandnda, standartlarna ve tekniine uygun olarak bina ii shhi tesisat borularn deyebilecek ve testini yapabileceksiniz. Amalar Gerekli donanm kullanarak standartlara uygun biimde ehir bina su tesisatn balayabileceksiniz. Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygun biimde temiz suyun datm sistemlerini deyebileceksiniz. Gerekli donanm kullanarak souk su ve scak su daire ii borularn deyebileceksiniz. Uygun takm ve aletleri kullanarak souk su ve scak su tesisat azlarn, tekniine uygun olarak ayarlayabileceksiniz. Gerekli donanm kullanarak su sayac montajn yapabileceksiniz. Uygun takm ve aletleri kullanarak souk ve scak su tesisatlarnn kaak testini yapabileceksiniz. Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam (Internet) vb. Balant paralar, keten, slen boya, boru anahtar, kurbaack, ama kapama elemanlar, metre, testere. Her faaliyet sonrasnda kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile ilgili bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMA

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Shhi tesisat, insan salnn korunmas amacyla binalarda temiz suyun kirlenmesini nleyerek kullanma yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis sularn toplanarak bina dna karlmasn salayan boru ann yaplma ve uygulama alandr. Yeryznde kullanlabilir su oran %1den bile azdr. Nfusumuzun hzla arttn gz nne alrsak, doann en deerli kayna olan suyu daha dikkatli kullanmak gerei kendiliinden ortaya kmaktadr. Sizin iin hazrladmz bu modlle gerekli ortam salandnda, standartlara ve tekniine uygun olarak bina ii shhi tesisat borularn deyebileceksiniz. Bu blm seerek yeni bir meslee adm atm bulunmaktasnz. Kiinin mesleinde baarl olabilmesi iin bilgi, beceri ve en nemlisi setii alanda istekli olmas gerekir. Severek ve isteyerek yapacanz her meslekte mutlaka baarya ularsnz. Bu modlde, shhi tesisat alannda gereken bilgi ve beceriye sahip olacak, piyasada aranan bir eleman olacaksnz. Baarlar dileriz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1


AMA
Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygun biimde ehir temiz suyu datm sistemlerini deyebilecek bilgiye sahip olacaksnz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz. Blgenizdeki tesisatla ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

1. EHR SU TESSATI
1.1. Shhi Tesisat ve nemi
1.1.1. Tanm ve tarihesi
Temiz suyun salkl bir erkilde kullanm yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis sularn toplanarak bina dna karlmasn salayan boru ana shhi tesisat, bu boru tesisatn yapana da shhi tesisat denir. Shhi tesisatlk insan salnn korunmasyla dorudan ilgilidir. ehirleme ve modern hayat, ihtiyalarla birlikte tesisat ve tesisatln nemini artrmtr. Ayn ekilde kullanlan ara-gere ve teknikler de gelimitir Eskiden bir binann temiz suyu akyor, pis suyu gidiyor, snyor ve ats akmyorsa iyi bina olarak tarif ediliyordu. Gnmzde ise bina sahipleri binalarnn konforu iin, havalandrma, soutma, otomatik kontrol, yangn ve bina otomasyonu sistemleriyle ilgilenmekte ve uygulamaktadrlar. Artk daha geni bir boyut iinde, mal sahibinin isteklerini karlamamz gerekir. Temiz su, ilk alardan beri insanolunun varlnda nemli bir rol oynamtr. nsanolu temiz su kaynaklarn bulduklar yerlere yerlemi, kaynaklar kuruyunca veya kirlenince yeni yerler aramtr. Hindistanda ndu Vadisinde yaplan kazlar, 30006000 yl kadar nce burada yaayan insanlarn shhi tesisat yaptklarn ortaya koymutur. Msrda 5500 yl nce denmi bakr su borularna rastlanmtr. Saraylarda yatak odalarna ykanma teknesi ina edildii anlalmaktadr. lk yaplan borular ii oyulmu aa ktklerindendi ve bunlar birbirlerine kirele zeytinyann karmndan yaplan zel macunla ekleniyordu. Su, zenginlerin evlerine kurun borularla veriliyordu. Shhi tesisatlkta asl ilerleme 19. yzyldan sonra oldu. Kullanlan ara ve gerelerin saylar artt, tesisat daha karmak bir hal ald. Birok yerde belgesi olmayanlarn shhi 3

tesisat yapmalar engellendi. nsan salnn korunmas ile dorudan doruya ilgisi olan shhi tesisatn deeri gn getike daha nemli bir hale gelmitir.

1.2. Suyun zellikleri


1.2.1. Suyun Kalitesini Belirleyen zellikler
Su getii toprak tabakalarnn zelliklerine gre deiir. Toprak tabakalarndan ald tuzlar ve minerallere gre, tad ve kokusu deiir. Yer stne kan suya eitli mikroplar ve bakteriler karabilir. Bitki artklar, amur ve dier asl maddeler suyun grntsn bozar. Suyun iinde bulunan bu maddelerin oran, suyun kalitesini ve hangi alanda kullanlacan belirtir. 1.2.1.1. Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik zellikleri 1.2.1.1.1. Fiziksel zellikler Gzle grlebilen ve su iinde znr durumda olmayan, hissedilen ve kolay ayrtrlabilen maddelerin sudaki oran suyun fiziksel zelliini belirler. Bunlar suyun kokusu,lezzeti,rengi, berrakl ve scakldr. Koku ve Lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadn deitirir ve kt kokmasna neden olur. Suda erimi halde bulunan oksijen ve karbondioksit gazlar, suya ho bir lezzet verir. Renk: Suda erimi ya da asl bulunan koloidal organik maddeler suya renk verir. Berraklk: Yosun ve dier yabanc maddeler suya bulanklk verir. Bu maddeler zamanla tesisat ara ve gerelerin dibine kerek zarar verir. Scaklk: me suyunun scakl yaklak olarak 712 C arasnda olmaldr.

1.2.1.1.2. Kimyasal zellikler Suyun kimyasal zelliini, Suya genellikle topraktan karan baz kuvvetli asitler, tuzlar ve baz gazlarn su iinde eriyik durumda bulunmas belirler. Kalsiyum ve magnezyum bikarbonatlar geici sertlii (veya karbonat sertliini) yine bu elementlerin klorr, nitrat, slfat, fosfat ve silikatlar ise kalc sertlii (veya karbonat olmayan sertlii) verir. Her iki sertlie birden sertlik btn denir. Geici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiinden, sularn kaynatlmas ile giderilir. Halbuki kalc sertlik kalsiyum ve magnezyum slfat ve klorrden ileri geldii iin kaynatlmakla giderilemez. eitli sertlik birimleri vardr. Bunlardan en ok kullanlanlar unlardr ; 1. FRANSIZ SERTLK DERECES (FS) : Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan suyun sertlii, 1 Fransz Sertlik Derecesidir. 2. NGLZ SERTLK DERECES (IS) : 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan suyun sertlii, 1 ngiliz Sertlik Derecesidir. 4

3. ALMAN SERTLK DERECES (AS) : Litrede 10 mg kalsiyum oksit(CaO) kapsayan suyun sertliidir. 4. AMERKAN SERTLK DERECES : 1 grain (0,0648 gr) CaCO3/Amerikan galonu (3,785 lt) 5. RUS SERTLK DERECES : 0.001 g Ca/lt 1 FS = 0,56 AS = 0,7 IS = 10 ppm Yukardaki rakamsal bilgileri tablo olarak verecek olursak,

ppm veya CaCO3 Ing. Sert .Derecisi Amer. Sert. Derece. Fran. Sert. Derec. Alman Ser. Derece. Rus Sertlik Der. meq CaCO3

ppm CaCO3 1.00 14,19 17,16 10,0 17,86 2,50 50,00

ngiliz 0,07 1,00 1,20 0,70 1,25 0,18 3,50

Amerikan 0,058 0,83 1,00 0,58 1,04 0,15 2,90

Derece Frans. 0,10 1,43 1,72 1,00 1,79 0,25 5,00

Alman 0,056 0,80 0,96 0,56 1,00 0,14 2,80

Rus 0,40 5,72 6,86 4,00 7,14 1,00 20,04

Suyun sertliinin kalc ve geici sertliin toplam olduunu belirtmitik. a) Geici Sertlik ( Karbonat Sertlii ) Kalsiyum ve magnezyum iyonlarnn suda znm olan bikarbonatlarndan ileri gelir. (Kalsiyum bikarbonat Ca(HCO3)2 ve magnezyum bikarbonat Mg(HCO3)2 ). Suyun stlmas ile sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonlar, ktrlerek uzaklatrld iin (CO2 da uar) geici sertlik ad verilmitir. Reaksiyonlar u ekildedir ; Ca(HCO3)2 ====== CaCO3 + CO2 + H2O Mg(HCO3)2 ====== MgCO3 + CO2 + H2O b) Kalc Sertlik ( Karbonat Olamayan Sertlik ) Slfat (SO4=), Klorr (Cl-) ve Nitrat (NO3) iyonlarnn meydana getirdii sertliktir. Bunlar ; Kalsiyum slfat CaSO4 5

Magnezyum slfat MgSO4 Kalsiyum klorr CaCl2 Magnezyum klorr MgCl2 Kalsiyum nitrat Ca(NO3)2 Magnezyum nitrat Mg(NO3)2 ve ksmen de dier bileiklerden meydana gelir. Sular sertlik derecelerine gre: ok Yumuak 05 Fr Yumuak 510 Fr 3. Orta Sert 1020 Fr 4. Sert 2030 Fr 5. ok Sert >30 Fr

1.2.1.1.3. Biyolojik zellikler Suda bulunan organizmalarn en kklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojik zelliini belirtir. Bakterilere zellikle yer st sularnda rastlanr. Suya bakterinin bulamas, yer stnde, evreden olur. Suda yaayan bakteriler ok eitlidir. Bunlarn hepsi zararl deildir. Zararl olanlarn banda tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri gelir. me suyu ebekesine girilerden alnan 100 ml numunelerde koli form gurubundan herhangi bir bakteri bulunmamaldr. me suyu ebekesinden alnan 100 ml'lik numunelerden %95inde koli form gurubundan herhangi bir bakteri olmamaldr. Bu, 100 numune tahlil edildii zaman en fazla 5 numunede koli form gurubu bakterilerin bulunmasna msaade edilebilecei manasna gelir.

1.2.2. nsan Sal ve Su


Yeryznn byk bir ksm su ile evrilidir. Ancak, iilebilecek ve eitli amalar iin kullanlacak su kaynaklar snrldr bu nedenden dolay su kaynaklarnn doru kullanm ve kirlenmesinin nlenmesi gerekmektedir. Temiz olmayan sularn insan sal iin tehlike oluturduu bir gerektir. Tifo, para tifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve barsak iltihab, karacier iltihab gibi birok hastalklar mikroplu ime sularndan ileri gelmektedir. Kirli sularda yzmek ve ykanmak gz, kulak, burun, boaz ve ciltte eitli hastalklara neden olmaktadr. Ayak parmaklar arasnda byyen mantar hastalnn yzme havuzlarndan meydana gelebilecei ispatlanmtr. Suyun irpene, erit gibi hastalklar tadndan da phe edilmektedir. Az da olsa suda floride bulunmas ocuklarn di minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir. nsan salnn korunmasnda temiz su ne kadar nemli ise kirli suyun da salk iin o derece tehlikeli olduu konusunda kuku yoktur.

1.2.3. yi Bir me Suyunda Aranacak zellikler


yi bir ime suyunda aadaki zellikler olmaldr: 6

me suyu; kokusuz, renksiz, berrak ve iimi serinletici olmaldr. imi ho, tercihen 7C den aa scaklkta olmamaldr. Sertlii 7-17 sertlik derecesinde olmaldr. Toksin ve zararl maddeler ihtiva etmemelidir. Hastalk yapc (Patojen) mikroorganizmalar barndrmamaldr. Bol miktarda ve fiyat ekonomik olmaldr.

1.3. ehir Sularnn Temizlenmesi


Yerleim yerlerinde her zaman istenen kalitede ve yeterli miktarda su bulunmaz. Bu sebeple suyun iinde bulunan zararl maddeleri ayrtrmak gerekir. Suyu standartlarn ve ynetmeliklerin istedii artlara getirmek iin eitli temizleme yntemleri kullanlr. Temizleme ilemi suyun iinde bulunan maddelerin yapsna ve zelliklerine gre deiir. Yaygn olarak kullanlan temizleme yntemleri unlardr.

1.3.1. Sudan Asidin ve Gazn Giderilmesi


Yeralt sularnda bazen kkrtl hidrojen ve kkrt dioksit gibi gazlara rastlanr. Suda bulunan karbondioksit lezzet verirken oksijenle birlikte suyun sertliinin artmasna neden olur. zel hazrlanm zgaralar zerine ince bir tabaka halinde aktlan veya fskiye eklinde havaya pskrtlen su, bol hava ile temas ettirilerek iindeki gazlardan artlr. Bu metottan baka termik, vakumlu ve kimyevi arndrma ekilleri de kullanlr.

1.3.2. Durulma
Suyun iinde bulunan bitki artklar, amur ve mil gibi maddeleri ayrtrmak iin durulma yntemi kullanlr. Mekanik ve kimyevi olmak zere iki trl yaplr. Mekanik durulmada 25 m derinlikteki havuzlara alnan suyun hz 210 mm/sn drlr. Suyun bekletilme sresi 424 saattir. Sudaki asl maddeler dibe kerek ayrr. Kimyevi durulmada ise durulma ilemini hzlandrmak iin suya kimyevi maddeler atlr. Bunun iin daha ok alminyum, demir tuzlar ve kire kullanlr. Bu kimyasal maddeler suyun iinde bulunan asl maddeleri rtp arlatrarak phtlatrr. Phtlatrc kullanmakla durulma sresini ksaltmak amatr. Havuzun dibinde zamanla bir amur tabakas meydana gelir. Bu amur zel makinelerle temizlenir.

1.3.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi


Suyu 10 dakika kaynatmak mikroplar ldrmek iin yeterlidir. Fakat bu yntem pratik ve ekonomik deildir. Temizleme ileminde mikroplar ksmen azalmakla beraber tamamen ortadan kalkmaz. Ancak suyu kaynatmak salgn hastalklarn bulunduu yerlerde uygulabilir. Suyu mikroplardan temizlemek iin ozon, klor, kire kullanlr. ehir sularnn temizlenmesinde yaygn olarak bu maddeler kullanlr. Mor tesi (Ultraviole) nlardan geirerek de dezenfekte yaplr.

1.3.4. Filtrasyon (Szme)


Durulma yaplp da hl suda kalan asl maddeleri ayrtrmak iin yaplr. Bu ilem iin uygun kalnlkta ve temiz kum kullanlr. Su kum tabakasndan geirilir. Kumda szlme yava ve hzl olarak iki kademe olur. Yava szmede, kum tabakasndan geen suyun hz 50250 mm/saat, kumun irilii 0,51 mm, kum tabakasnn kalnl 0,701,20 mdir. Hzl szmede, ise 5-10 m/saat, kum irilii 0,35-0,60 mmdir, tabaka kalnl 0,65-1 mdir. Zamanla kum tabakas kirlenir ve szme grevini yapamaz. Ters ykama yaplarak kumun arasn dolduran maddeler temizlenir.

1.3.5. Demir ve Mangann Sudan Arndrlmas


Bunlar bol hava ile temas ettirilerek kolayca ktrlr. Bu mmkn olmuyorsa baz kimyevi maddeler kullanlr.

1.4. ehir Sularnn letilmesi ve Datlmas


1.4.1. Sularn Yerleim Alanlarna letilmesi
Sular kaynandan alnp temizlendikten sonra yerleim alanlarna borularla tanr. Su yerleim alanlarna ekilde iletilir: Suyun yerekimiyle iletilmesi Suyun pompalar yardmyla iletilmesi Suyun depolama yoluyla iletilmesi 8

1.4.1.1. Suyun Yerekimiyle letilmesi Suyun derlendii kaynak, ehirden yeteri kadar yksekteyse bu yntem uygulanr. Depo yksekte olduu iin su kolayca kullanma yerlerine ular. Suyun iletiminde ayrca bir enerjiye ihtiya yoktur. Depo ile kullanma yeri arasndaki ykseklik ne kadar ok olursa su basnc da o kadar artar. Bu iletim ekline tabi iletim de denir.

su deposu ebeke borusu

ehir

ekil 1.1: Suyun ehre yerekimiyle iletilmesi

1.4.1.2. Suyun Pompalarla letilmesi Kaynandan alnan su pompalarla dorudan ehir ebekesine baslr. Pompalarn arzalanmas veya elektriin kesilmesi halinde ehir susuz kalr. Sarfiyatn artt zamanlarda yedek su pompalar altrlr. Elektiriin kesilmesi halinde ehrin susuz kalmamas iin yedek bir jeneratr bulundurulmaldr. Bu tip iletime Dorudan datm da denir.

ehir pompa ebeke borusu

kuyu
ekil 1.2: Suyun pompayla dorudan iletilmesi

1.4.1.3. Suyun Depolama Yoluyla letilmesi Pompalarla su, ehirden yksekte bulunan depo veya depolara baslr. Bu depolar civardaki tepeler stne kgirden yaplabilecei gibi elik sacdan da yaplabilir. elik sac depolar elik konstriksyon ayak zerine oturtulur. Pompalarn arzalanmas halinde, ehrin su ihtiyacn bir sre karlamak mmkndr. Bu datma tipine dolayl datm da denir.

depo pompa

ehir

ebeke borusu

ekil 1.3: Suyun ehre dolayl iletilmesi

1.4.1.3.1. Kgir Depolar Kgir depolar beton veya betonarmeden yapld iin kgir adn buradan alr. Suyun lezzetinin bozulmasn nler. Sala zararl mikroplar retmez. Bu depolarda snmaya, donmaya ve szmaya kar nlemler alnmaldr. ehir suyunun depolanmasnda daha ok kgir depolar kullanlr. 1.4.1.3.2. elik Depolar elik depolar metal malzemeden yaplr. Metalik oksitlenmeden dolay, iyice boyanmas ve ska temizlenerek bakmnn yaplmas gerekir. D hava artlarna gre izole edilmelidir. Kgir depolara gre yapl kolay ve pratiktir. Bu depolarn muhtelif bakmlar ihmal edilirse suyun tad ve zellii bozulur.

1.4.2. ehir Sularnn Datlmas


ehir belediye snrlar iinde cadde sokaklarda yaplan datm ehir suyu datm iine girer. Bu datm belediyeler yapar. Sularn yerleim alanlarnda datm ekilde yaplr: Kr u datm Balk a datm Kark Datm

Gnmzde bu datm sistemleri ift borulu yaplmaktadr. zellikle byk caddelerin ehir suyu datmnda ok kullanl olur. Su datm yaplacak binalara balant yapabilmek iin caddeler enlemesine kazlmaz. Hemen binann kendi tarafnda bulunan boruya balant yaplr. 1.4.2.1. Kr Ulu Datm Bu sisteme ramifiye ve dal datm sistemi de denir. Su devaml ak halinde deildir. Yani boru ular sokak sonlarnda kapanmaktadr. Bir sokakta arza olduumda btn semtin sularn kesmek zorunda kalrz. nk her sokan banda vana yoktur. Boruda suyun hareketsiz kalmas suyun bayatlamasna ve boru dibinde amur olumasna neden olur.

10

ekil 1.4: Kr ulu datm sistemi

1.4.2.2. Balk A Sistemi Bu sistemde su devaml ak halindedir. Her boru blmnn vanalarla kontrol mmkndr. Bylece arza bulunduu zaman borunun bulunduu sokak veya sokaklarn suyu kesilir. Fakat bu sistemin yapm pahaldr.

ekil 1.5: Balk a datm

1.4.2.3. Kark Sistem ki metodun sorunlarn ortadan kaldrmak iin bunlarn birleimi olan kark sistem uygulanr. Bu sistemde merkezi yerleim mahalleleri a sisteminde, kenar yerleim alanlar ise kr ulu datm sisteminde yaplr.

ekil 1.6: Kark sistem

11

1.5. ehir Suyunun Bina Tesisatna Balanmas


Binalarn temiz su tesisat bulunduu sokak veya caddeden geen ebeke borusundan alnr. Bir binaya, binann nnden geen ehir suyu borusundan su alma ilemi kolye ve kolye priz yntemiyle yaplr. ehir ebekesi kuru ve su yoksa sadece kolye kullanlr. Kolye elik veya dkmden yaplm manonlu kelepe biimlidir. Borunun balanaca manon biimli ksmna kolye boyunduruu denir. ebeke borusu ve kolye arasna conta koyularak kolye vidalar sklr. Bir matkapla boru balanlacak yerden delinerek bina hatt ekilir. ehir borusunda basnl su varken kolye priz kullanlr. Borunun delinmesinde zel bir delme matkab kullanlr. Kullanlan zel matkap elektriksiz ve el grgr biimli olup mandreni priz musluuna balanacak biimlidir. Bina su tesisat hatt iin nce boruya bir kolye taklr. Kolyenin boyunduruu ile boru arasndaki szdrmazl salamak iin bir conta konulur. Boyundurua bir priz musluu vidalanr. Vanaya taklan zel delme matkabyla borunun delinmesi salanr. Boruya alan deliin ap 80 mm ye kadar borularda 25 mm; 100 mmye kadar ise 32 mmden byk olmamaldr. Daha byk ihtiyalar iin boruya bir T paras konur veya birden fazla delikten su alma ilemi yaplr.

Resim 1.1: Kolye priz balants

1.5.1. Bina Besleme Hatt (ube Yolu)


Bina temiz su tesisatnn ehir su borusu ile su sayac arasndaki blmne bina besleme hatt denir. Besleme borusu hatt zerine, yaya kaldrm altnda kalacak ekilde bir kontrol vanas konulur. Bu vanay ap kapamak iin zel anahtar vardr. Boru ap 15 daireye kadar 32 mm, 15 daireden sonra 40 mm polietilen boru olmaldr.

Resim 1.2: Besleme hatt

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET1


Verilen ekle uygun kolye priz balantsn 40 dakikada yapnz.

Ara ve Gereler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Kolye Priz musluu Kare bal belediye vanas Polietilen (Pe) boru zel delme matkab (El grgr) Kendir Slen

LEM BASAMAKLARI

NERLER

nlnz giyerek alma ortamnz hazrlaynz. alma ortamnz dzenleyerek takm hane e uygun takm ve aletleri sorumlusundan markalama ve delme iin gerekli olan hazrlaynz. takmlar alnz. Mevcut olan ana boruyu hazrlaynz. Delinecek boru apna uygun priz musluu ve kolyeyi hazrlaynz. Boruyu uygun llerde markalaynz. Boruya alan deliin ap 80 mmye kadar borularda 25 mm, 100 mmye kadar ise 32 mmden byk Projeye uygun besleme olmamaldr. yerini tespit ediniz. Kolyeyi markaladnz yere balaynz. zel delme aparatyla yava deliniz. Hazrladnz vanay kolyeye taknz. ehir su borusu hattndan, Aldnz hatt su sayacna kadar deyiniz. bina giriine kadar olan Besleme borusunun evresini ince kumla doldurarak mesafeye besleme borusunu tesviye ediniz. deyiniz.

13

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME1


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplayarak deerlendiriniz.

OKTAN SEMEL TEST


1. 2. 3. Aadakilerden hangisi suyun balca fiziksel zelliklerinden deildir? A) Renk A) 10C B) Berraklk B) 7C C) Scaklk C) 20C C) Kr ulu datm D) Kar datm C) 3 D) 4 C) Daha abuk iletilmesi D) Hibiri C) Besleme borusu, branman, ana boru D) Kolon, besleme borusu, ana boru C) Priz hatt D) Branman hatt D) Is D) 15C me suyu scakl tercihen ka dereceden aa olmamaldr? ehir sularnn datm hangi yntemle yaplmaz? A) Yukardan aaya datm B) Balk a datm 4. 5. Suyun iletimi ka yolla yaplr? A) 1 B) 2 Suyun yerekimi ile iletiminin en nemli zellii nedir? A) Pahal olmas B) Ekonomik olmas 6. A) Datm, kolon, balant borusu B) Kolon, branman, besleme borusu 7. A) Matkap B) Kolye

Bina ii tesisattaki borular aada hangisinde doru olarak verilmitir?

ebeke borusundan hat almak iin ebeke borusuna taklan aparatn ad nedir?

DOLDURMALI TEST
Aadaki cmlelerde noktalarla belirlenen yerleri doru szcklerle doldurunuz. 1. 2. 3. Bina temiz su tesisatnn ehir su borusu ile su sayac arasndaki hatta. . denir. Sokak ve caddelerden geen borularn birbiriyle balantl yaplan datm sistemine denir. Sokak ve caddelerden geen borularn birbiriyle balantsz yaplan datm sistemine denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi tamamlayabilirsiniz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier faaliyete geiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. 14

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2


AMA
Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygun biimde bina temiz suyu datm sistemlerini deyebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz. Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

2. BNALARDA SUYUN DAITIM SSTEMLER


Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ana bina temiz su tesisat denir. Bunlar ekilde yaplabilir.

2.1. Kolon Sistemi


Bu sistem ehir su basncnn yeterli olduu yerlerde uygulanr. ehir ebekesinden gelen su zemin kattan kolonlar vastasyla aktan ve merdiven boluundan datlr. Bu sistemde sayalar her bamsz birimin nnde saya kutusunun iine montaj edilir.

ekil 2.1: Kolon sistem datm

15

2.2. Dizi Sistem


Tm sayalar bina giriinde veya bodrum katta sayalar kutusunun iinde bulunur. Her bamsz birime sayalardan ayr kolon karlr.

ekil 2.2: Dizi sistem datm

2.3. Basnlama Depolu Sistem


ehir su basncnn yetersiz olduu binalarda hidroforla (Basnlama deposu) datm yaplr. Suyun hava basnc ile datlmasn salayan silindir biimindeki depolara hidrofor denir. stten datmal tesisatlarda st katlarn basnc yetersizdir. Hidrofor ile datm yaplarak bu saknca ortadan kaldrlr. Hidrofor basnl hava ile datm yaptndan, iinde bulunan havann suda erimesi sonucu suyun lezzeti de artar. Hidrofor suyu kuyudan ya da gnlk ihtiyac karlayabilen su deposundan pompayla hidrofora tanr ve hidroforda su basnlandrlarak katlara gnderilir. ehir su basncnn yeterli olduu durumlarda suyun dorudan binaya gitmesi iin bypass balants yaplr. Bu durumda hidrofor devre d kalr.

ekil 2.3: Hidrofor tesisat

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET2


Aada verilen dizi sistemi kolon datm kolektrn yapnz.

Ara ve Gereler
1. 2. 3. 4. 5. Boru mengenesi Boru anahtar 40 Te ve nipel 40- 15, 20, 25, 32 redksiyon Kendir, slen boya veya bezir ya

LEM BASAMAKLARI

NERLER

e uygun ara ve gereleri alma ortamnz hazrlaynz hazrlaynz. Gerekli ara ve gereleri alnz. ii Resmi inceleyiniz. i yapmaya 40 mm lik Te den balaynz. Ek paralarna keten sarnz. Keten zerine bezir ya veya slen boya srnz. k azlarnn ayn eksende olmasna dikkat ediniz. ve kirlerini

Verilen resme yapnz.

gre

Yaplan iin teslim ediniz.

ini zerindeki boya artklar temizleyiniz. zerine numaranz yaznz. i retmeninize teslim ediniz.

17

LME VE DE ERLEND RME2 LME VE DE ERLEND RME


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplayarak deerlendiriniz. OKTAN SEMEL TEST 4. Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ana ne denir? A) B) C) D) 5. A) B) C) D) 6. A) B) C) D) 7. A) B) C) D) 8. A) B) C) D) Kolon Ana boru Branman hatt Bina temiz su tesisat Basnlama depolu sistem Ana boru Dizi sistemi Kolon sistemi Suyu boaltmak Suyu depo etmek Su basncn artrmak Suyun basncn sabitlemek Kolon sistemi stten datma sistemi Basn blgeli sistem Ana borulu sistem Suyu dolayl olarak datr. Su basnc yeterli olduu zaman dorudan binaya balar. Suyun basnl olarak datlmasn salar. Hidroforu devreye sokar.

Binalarda suyun datm sistemi aadakilerden hangisi deildir?

Hidrofor (Basnlandrma deposu) neden kullanlr?

ehir ebeke suyu yeterli olduu yerlerde hangi sistemin kullanlmas uygun olur?

Bypass hatt niin yaplr?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi ders retmeninizden de yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

18

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3


AMA
Gerekli donanm kullanarak souk ve scak su daire ii borularn deyebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet balamadan yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz. Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inaat gezerek temiz su tesisat borularn nasl dendiini grnz.

3. BNA TEMZ VE SICAK SU BORULARINI DEME


3.1. Souk Su Tesisat
3.1.1. elik Borularla Tesisatn Denmesi
Galvanizli elik boru mengeneye yeterli uzunlukta balanr. Boru uygun yntemlerden biriyle l alnarak iaretlenir. aret yerinden kesilerek di ama iin boru az temizlii yaplr. Boru apna uygun pafta lokmas pafta gvdesine taklr. Pafta crcr ynne ayarlanarak borunun di alacak ucuna taklr. Paftaya boru eksenine dik bask uygulanarak pafta saat ynne doru evrilir. Di tutturulduktan sonra dilere makine ya damlatlarak paftann snmamas ve rahat di almas salanr. Di boyu, pafta lokmasn iki di kadar gemelidir. Galvanizli elik borular ek parasyla birletirme ve yn deitirmeleri yaplr. Bu borulara hibir zaman eme, bkme ve kaynak gibi scak ilem uygulanmaz. Yoksa boru kaplamas olan galvaniz zelliini kaybederek borunun korozyona uramasna neden olur. Borunun alan dii stne szdrmazlk eleman sarlr. Szdrmazlk eleman olarak keten veya teflon bant kullanlr. En ok kullanl olan kendirdir. Teflon bant ise silikon esasl bir maddedir. zellikle musluk, vana, uzatma paras gibi krom nikel kapl malzemelerde teflon bant tercih edilir.

19

ekil 3.1: Kendir sarma

Szdrmazlk eleman sarlan boru diine ek paras sklr. Ek paras ar sklmamaldr. Yoksa ek paras atlar. Bu da istenmeyen su kaaklarna neden olur. Borunun son iki dii sklmamaldr. Boru birleiminden sonra kalan kendir temizlenerek estetik olarak gzel bir grnm salanr.

3.1.2. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi


Bakr borular Trkiyede daha ok kk tesislerde kullanlr. elik borulara gre daha pahal olmasna ramen daha hafif, montajlar kolay ve korozyona dayankldr. Bakr borular sert ve yumuak olabilir. 22 mm apa kadar bakr borularn yumuak cinsleri dz ubuk olarak bulunur. Daha byk aptakiler sadece dz boru olarak bulunur. Bakr borularn et kalnlklar dktr. Bu nedenle bakr borular dili balantya uygun deildir. Bakr borular lehimli, haval, ykskl ve kordonlu olarak birletirilir. Temiz su tesisatndaki birletirmelerde drt yntem kullanlr.

ekil 3.2: Bakr boru birletirme rnekleri

20

3.1.3. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi


Temiz su tesisatnda kullanlan polipropilen (Pp) tr plastik borular termosetting plastik zellii tar. Bu nedenle sl ilem yaplarak birletirilir. Borunun 230C250C kadar stlmas, kolay ekil alarak ayn cins plastikle yapma zellii kazanr. Burada boru ve ek parasnn ayn firmann mamul olmasna dikkat edilmelidir.

1. Fzyon kaynak makinesi

2. Scaklk ayarnn yaplmas

3. Lokmalarn taklmas
ekil 3.3: Plastik boru birletirme

Yeterli miktarda kesilen plastik borunun kaynak ucu temizlenir. Borunun ucu kaynak uzunluu kadar iaretlenir. 230C250C kadar snm fzyon kaynak makinesi lokmalarna boru ve ek paras ayn anda taklr. Yaklak 10 saniye kadar beklenir. Boru ve ek paras ayn anda ekilerek 1020 saniyede kprdatmadan, dzgn bir ekilde ve hafife bastrarak beklenir (Bu ller kk aplar iin geerlidir.).

3.2. Scak Su Tesisat


3.2.1. elik Borularla Tesisatn Denmesi
Binaya souk su tesisat deme esnasnda scak su tesisat da beraberinde denir. Shhi tesisat ayn ilemi yapar.

21

3.2.2. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi


ofbenlerde, kombilerde, s tesisatnda, ev ve sanayi tipi klimalarda, gne enerji sistemlerinde, yerden stma sistemlerinde, eanjrler ve doalgaz tesisat gibi yerlerde geni bir kullanm alan bulunmaktadr. Bu konuyu daha geni ekilde Kullanm scak su sistemleri modlnde uygulamal olarak reneceiz.

3.2.3. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi


Plastik boru altyap malzemesi olarak ok iyi malzemedir. Kullanm scak suyu ok yksek scaklkta olmayaca iin ve borular deme iinde kalaca iin dayanm asndan ideal bir borudur. Yksek scaklk istenen yerlerde alminyum folyolu boru kullanlr. Bu boru piyasada PPRC (Polipropilen Random Copollimeriset) olarak bilinir. Folyolu borunun zeri alminyum kapl olduu iin uzama katsays dk ve szdrmazlk dayanm yksektir. Bu konuyu daha geni ekilde Kullanm scak su sistemleri modlnde uygulamal olarak da reneceiz.

3.3. Islak Meknlarda Tesisatn Denmesi


Binalarda banyo, WC ve mutfaklara slak hacim denir. Islak hacimler dairenin nemli bir alann igal eder. Dairelerin bu ksmlarnda suyla ilgili ihtiyalar giderilir. Shhi tesisat su kullanma yerleri, ihtiyaca gre bu blmlerde toplanr. Dairelerde temiz su borular zorunlu kalmadka sva alt denmelidir. Ayn zamanda borunun sva alt denmesi terlemeyi nler. Katlara kan kolon borular ise sva st denir. Atk su borular ise duvar veya deme iinden ekilir. Atk su kolon borular duvar yzeyinden denir. Sonradan bu borular fayans altna alnr. Yataydaki atk su borular ise dk deme veya deme stnden ekilir. Deme kaplamasyla zeri kapatlr.

3.3.1. Banyo
Banyoda klozet, lavabo, yer szgeci, amar makinesi, kvet gibi vitrifiye malzemeleri kullanlr. Banyo odalarnn dzenlenmesinde kapnn tam olarak alabilmesine zen gsterilmelidir. Eer amar makinesi banyoya konulacaksa su ile temas etmeyecei yerde olmasna dikkat edilir. Banyoya konulan vitrifiye malzemelerinin su kullanma ykne gre shhi tesisat borusu ap kullanlr. Bu malzemelerin her biri iin genellikle (15 mm) anma apndaki borular yeterlidir. Borular inaat aamasnda, banyo duvar i yzeyinden sva alt denir. Banyoda kullanlan vitrifiye malzemelerde klozet gideri iin 100luk boru hatt braklmal, dierleri iin 50lik boru hatt yeterlidir. Banyoda dikey olarak denmesi gereken borular sva altna denmelidir. Yatay atk su borular bitmi deme altnda kalr. Bu modln uygulamasn Atk Su modlnde yapacaz.

22

3.3.2. WC
Banyodan ayr olarak dnlmeli ve ok iyi havalandrlmaldr. WC lerde alaturka hel ta vazgeilmez vitrifiye malzemesidir. WC kna da bir lavabonun konulmas gerekir. Lavabo hel tann kullanlmasndan sonra el ykamak iin gereklidir. Alaturka hela ta rezervuar doldurma borusu ap ve taharet musluu boru ap (15 mm) olarak kullanlr. Lavabo musluu iin de (15 mm) lik boru yeterlidir. WCde hela tann yannda temizleme iin bas balants ve lavabo iin atk su az braklmaldr. Hela ta iin 100lk boru az, lavabo iin 50lik boru az yeterlidir. Bas iin spiral boru ile balant yaplr. Balant yaplrken hela tann arka tarafnda borunun ezilmemesine dikkat edilmelidir. Bu modln uygulamasn Atk Su modlnde yapacaz.

3.3.3. Mutfak
Mutfakta esas olarak mutfak eviyesi ve ocak (Frn) bulunur. Ayrca bulak makinesi, buzdolab, kahve makinesi, rpc, kzartma makinesi gibi cihazlar da yer alr. Mutfaktaki tesisat yaparken yukardaki malzemeleri gz nnde bulundurarak ilem yapmanz size ileride kolaylk salayacaktr. Mutfaklarda su ile dorudan ilgili olan eviye ve bulak makinesidir. Baz durumlarda ofben veya kombi de konulur. Bu borularn temiz su balantlar (15 mm) borularla yaplr. Bulak makinesi, ofben ve kombilerin scak su girileri olmasna ramen, boru tesisat apta yaplr. Redksiyonlarla apa drlr. Mutfakta braklacak atk su tesisat balantlar eviye ve bulak makinesi iindir. Onlarn atk su boru aplarnn da 50 olmas yeterlidir. Bu modln uygulamasn Atk Su modlnde yapacaz.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET3


Aada verilen projenin uygulama tesisatn bilgi sayfalarnda verilen bilgiler dorultusunda, ilem basamaklarna uygun olarak yapnz?

Ara ve Gereler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Boru mengenesi Boru paftas Boru anahtar Galvanizli elik boru Muhtelif boru ek paralar Kresel vana Kendir Slen veya bezir ya

24

LEM BASAMAKLARI

NERLER

retmeninizin istei dorultusunda grup almas yapabilirsiniz. nlnz giyerek alma ortamnz e uygun takm ve aletleri dzenleyiniz. hazrlaynz. alma ortamnz dzenleyerek takm hane sorumlusundan gerekli olan takmlar alnz. Malzeme deposu sorumlusundan boru ve ek paralarn alnz. e balamak iin projeyi iyice inceleyiniz. Kat arasndan geecek borulara mutlaka kovan Projeye gre tesisat geilerini koyunuz. belirleyiniz. Borularn geecei yerleri tebeirle iaretleyiniz. Boru gei kanallarn deliklerini hazrlaynz. ve Boru kanallarn anz. Krlan tula paralarn temizleyiniz.

Tesisata balamadan nce iyi dnerek bir kere yapnz. Uygun boru semek ve souk su Tesisat yaparken o an deil, ilerisini boru tesisatn deyiniz. dnerek i yapnz. Boru azlarnn sva altnda kalmamasna dikkat ediniz. Scak su borularn souk su borularnn stnden deyiniz. Uygun boru semek ve scak su Borular stcdan balayarak deyiniz. boru tesisatn deyiniz. Borularn eimine dikkat ediniz. Boru azlarnn sva altnda kalmamasna dikkat ediniz. in doruluunu kontrol ediniz. i bitirerek teslim ediniz. Kirlettiiniz yerleri temizleyiniz. retmeninize ii bitirdiinizi syleyiniz.

25

LME VE DE ERLEND RME3 LME VE DE ERLEND RME


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplayarak deerlendiriniz.

OKTAN SEMEL TEST


1. Bakr borularda birletirme ekli hangisi deildir? A) Haval B) Lehimli 2. A) 200C B) 320C 3. C) Kaynakl D) Kordonlu C) 250C D) 300 C C) Kaliteli kaynak yaplr D) Hibiri

Plastik borularda makine ka dereceye kadar stlr?

Fzyon kaynak makinesi yeterli stlmazsa ne olur? A) Yaplan birletirmeler basnca dayankl olmaz. B) Borular yapmaz.

4.

Scak su tesisat azlar hangi tarafta bulunur? A) Sa B) Alt C) st D) Sol C) Daha ekonomiktir. D) Malzeme tasarrufu salar. C) Birletirmeler vidal yaplr. D) Birletirmeler kaynakla yaplr.

5.

Souk su ve scak su tesisatnn iyi planlanmas ne gibi avantajlar salar? A) ilii azaltr. B) Hepsi

6.

Galvanizli borularn birletirilmesinde hangi yntem uygulanr? A) Lehimli birletirme yaplr. B) Fzyon kayna.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi ders retmeninizden de yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

26

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4


AMA
Uygun takm ve aletleri kullanarak souk ve scak su tesisat azlarn, tekniine uygun olarak ayarlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inaat gezerek temiz su tesisat borularnn nasl dendiini grnz.

4. TEMZ SU VE SICAK SU TESSAT AIZ AYARLARI


4.1. Boru l Ayarlar
Temiz su borular daima boyuna l alnarak iaretlenir. l almada erit metre ve krmz kurun kalem kullanlr. Atlye artlarnda ve kk llerde elik cetvel de kullanlabilir. Metrenin ucu, l balang noktasndan tutulur. Metre, l deeri bykl kadar alarak boru zeri iaretlenir. l almann zelliine gre ek parasnn artraca byklk ve di payn gz nnde bulundurmak gerekir. l alma kurallar ayrntlarn daha nceki modllerde grmtk. Deiik apl borularn yatay ve dey denmeleri durumunda borularn eksenleri arasndaki mesafesinin yaklak olarak 200 mm braklmas uygun olur.

ekil 4.1: Yatay borularn paralel denmesi

27

ekil 4.2: Dikey borularn paralel denmesi

ekil 4.3: Batarya az ls

Tesisatta en zor uygulamalardan biri olan batarya balant azlarnn lleri ise 155 mm olarak braklmaldr. Batarya balant azlar braklrken mutlaka batarya ablonu kullanlmaldr. Azlar braklrken dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de braklan azlarn svadan sonra sva altnda kalmayacak ekilde yaplmasdr. Bunun iin de batarya boru azlarna 10 cm kadar bir boru parasnn sklmas, boru azlarnn sva ile kapatlmasn nler.

4.2. Borular Su Terazisi ile Terazileme


Temiz su borular belirli eimle denir. Eimin yn su sayac tarafdr. Bu eim tesisatn suyla dolmas srasnda, havann armatrlere doru ykselmesini salar. Ters eim ise tesisatta hava toplanmasna neden olur. Temiz su tesisatnda en uygun eim %0,5tir. Uzun ve dz boru hatlarnda eim %0,1e kadar drlebilir. Eim su terazisi ile alnr. Su terazisindeki hava kabarc iki izgi arasndayken terazinin eim yn, ucuyla boru arasnda eim miktar kadar boluk olur. Tek tip eim uygulanan boru blmlerinde 1 m lik uzunlua gre hesaplanm ahap bir mastar veya 28

terazinin uzunluuna gre hesaplanarak yaplm ahap takoz eimin verilmesini kolaylatrr. Batarya balant azlarnn yksekliinin ayn hizada olmasna mutlaka dikkat edilmesi gerekir. H-Ahap takoz veya mastar ykseklii(mm) U-Uzunluk (mm ) E-Eim(%) H=UxE forml ile hesaplanr. rnek: 2000 mm uzunluunda yataya paralel denen temiz su borusu %0,5 eimle deniyor. Su terazisinin altna konulacak takoz ykseklii ne kadar olmaldr? zm: H=? U=2000 mm E=%0,5 H=UxE H=2000x0.005 H=10 mmdir.

ekil 4.4:Temiz su borularnda kullanlan mastarlar

29

4.3. Borular Sabitleme


Temiz su borular getikleri yap eleman yzeyine kelepe, ask ve konsollarla tespit edilir. Her boru trne kendi malzemesinden yaplm tespit eleman kullanlr. Temiz su tesisatnda en ok kullanlan tespit eleman rnekleri aada ekillerle gsterilmitir.

ekil 4.5:Boru tespit rnekleri

30

Boru tespit elemanlar temiz su borular ap byklne, yatay ve dikey konumlarna gre belirli aralklarla tespit edilir. Boru aplarna gre aralk lleri:

a. Dikeyde boru tespit aral

b. Yatayda boru tespit aral

ekil 4.6: Yatay ve dikeyde aplara gre boru elik tespit ls

Temiz su tesisatnda, sva altnda denen borular sabitlemek iin nce tel kullanlr. Tesisat denemeye tabi tutulduktan sonra eer tesisatta kaak yoksa borular yaplacak harla sabitlenir. Yaplacak harca kesinlikle kire konulmamaldr. zellikle galvanizli boru kullanlmsa buna ok dikkat edilmelidir. Borular kapatlrken braklan musluk ve batarya azlarnn da doru tam 90 bakmasna dikkat edilir. Batarya azlar lleri tekrar kontrol edilir. Plastik borularla yaplan tesisatlarda zel bir aparatla azlar sabitlenir. Bu aparata batarya balant ablonu denir. Aadaki ekilde ablonun kullanl gsterilmitir.

Resim 4.1: Batarya balant ablonu

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET4


Aada verilen batarya balant az hazrlama uygulamasn, bilgi sayfalarnda verilen bilgiler dorultusunda ilem basamaklarna gre temrin amal yapnz

Ara ve Gereler 1. 2. 3. 4. 5. 6. Kurbaack anahtar allen anahtar dirsek Al eki Keski

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Tesisatn salkl almas ve estetik olarak gzel grnmesi iin su terazi kullannz. e uygun takm ve aletleri nlnz giyerek alma masanz dzenleyiniz. hazrlaynz. alma ortamnz dzenleyerek gerekli olan takm ve malzemeleri alnz. Yerden ykseklii lerek iaretleyiniz. Batarya yerini izerek Ykseklik l iaretine gre iki az arasnn belirtiniz. yerlerini iaretleyiniz. aret yerlerini dirsek bykl kadar anz. Dirsekleri yerlerine al harcyla tutturarak ve Dirsekleri yerlerine tutturunuz. kurumaya braknz. Dirsek azlar svayla ayn seviyede olsun. Eksantrik nipelleri balaynz. Terazisini ayarlaynz. Eksantrik nipelleri taknz. Rozetleri nipellere takz. Batarya somunlarn nce elle eit, sonra kurbaack anahtarla sknz. l ve terazi kontroln yapnz. inizi kontrol ediniz. Kirlettiiniz yerleri temizleyiniz. i bitirdiinizi retmeninize syleyiniz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME4


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplayarak deerlendiriniz.

OKTAN SEMEL TEST


1. Deiik apl borularn yatay ve dey denmeleri durumunda eksenleri arasndaki mesafe yaklak olarak ne kadar olmaldr? A) 100mm B) 150mm 2. C) 200mm D) 250mm

Batarya balant azlar lsnn doru braklmamas hangi sorunlar ortaya karr? A) Batarya balanmaz. B) Fayanslar krmamz gerekir. C) Zaman kayb olur. D) Hepsi C) Terazi D) Kumpas C) Aaya doru D) Suyun ak ynnn tersine C) 160 mm D) 140 mm

3.

Tesisatta eim hangi takmla kontrol edilir? A) Gnye B) Su Hortumu

4.

Borularda eim hangi yne doru olmaldr? A) Yukarya doru B) Suyun ak ynne doru

5.

Batarya balant lleri ka mm olmaldr? A) 155 mm B) 145 mm

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi ders retmeninizden de yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

33

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5


AMA
Gerekli donanm kullanarak su sayac montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz. Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inaat gezerek sayacn nerelere dendiini grnz.

5. SU SAYACININ MONTAJI
zelliine gre iinden geen akkan miktarn lmekte kullanlan tesisat malzemelerine su sayac denir.

5.1. Su Sayac eitleri


Su sayalar 15 mm aptan, 800 mm apa kadar her trl su lm ihtiyacn karlayacak yapda retilmektedir. Shhi tesisatta kullanlan su sayalarn souk ve scak su sayalar olarak iki grupta inceleyebiliriz.

5.1.1. Souk Su Sayalar


Su sayac; devaml suyla temas halinde olarak geen suyun miktarn (debisini) lme aletidir. Geen suyun miktarnn llebilmesi iin nce su pervaneyi evirir. Geen suyun miktar ile pervanedeki dn says arasnda doru bir orant vardr. Pervanedeki hareket dili mekanizmaya iletilir. Su sayalar prensip olarak hz esasl alr. Su sayac, su girii salayan bir delik (Bu delik basit veya karmak geometrili olabilir.), su k ve belirli apa sahip bir rotordan oluur. Rotor, suyu birim miktarda geiren saya elemandr. 34

ekil 5.1: Su sayacnn lme prensibi

Su, sayacn eidine ve suyun giri k hareketine gre tek ya da ok huzmeli su geii yapar. Bunlar teetsel tip olarak adlandrlrlar. nk suyun girii, rotor eksenine gre dik olduu iin teetsel alr. Huzme, suyun sayatan geerken birim miktara ayrlmasdr. Tek huzmeli sayalar, suyu bir birim olarak geirir ve lme yapar. Tek huzmeli sayalarda rotor tekerlek eklinde olup ok kanatldr. Dzlemine dik olan ekseni etrafnda simetriktir. Eksenin bu ekilde dik olmas, rotorun mil zerinde yataklanma karakteristiini iyiletirdii gibi kk debilerde ortaya kan srtnme sorununu da en aza indirir. ok huzmeli sistemde ilk bakta tek huzmeli ile ekil 5.2: Sayac tek huzmeli lmesi ayn elemanlar ierir. Yani rotor, mil, ayar plakas ve oda ortak paralardr. Fakat su lm yaplan odada 2 tip ve birbirine ters su ak olur. Biri giri huzmeleri, dieri k huzmeleridir. Su huzmesi odaca ulatnda burada bir ka adet birbirine eit su huzmecikleri haline dnr. Bylece rotora herhangi bir yan kuvvet gelmeyecei iin lm daha hassas olur. Su huzmecikleri odaca girer ve rotor evresinde bir helisel hareket olutururlar. Rotor ile oda duvarlar arasnda hareket ederek k deliklerinden dar kar. Ayn tek huzmelide olduu gibi suyun bir ksm rotor kanatlar arasnda kalr ve rotor ile dnmeye devam eder. Su huzmelerinin helisel hareketi sonucu, rotor yukar kalkar ve suda yzmeye balar. Pratik olarak rotor, milin zerindeki arln yitirir. Bu arada rotora bal olan mil dnerek saya dililerini evirir. Dililer deerlendirme rakamlarn saydrr.

a. Rotor odac

b. Sayacn ok huzmeli lmesi

ekil 5.3: ok huzmeli sayacn lme prensibi

Tek ve ok huzmeli sayalar arasndaki farklar : Tek huzmeli sayacn mekanizmas daha basittir. Ayn kapasiteli sayalar daha kk olur. Fakat daha ucuzdur. Montaj basit ve kolaydr. Tek huzmeli sayalar ok huzmeli sayalara gre daha hassastr. lk harekete getii anda debi ok huzmeliye gre daha dktr. Kumlu ve tortulu sularda tek huzmeli saya daha iyi bir performans salar. ok huzmeli sayata su daha iyi dengelenerek rotoru dndrr. Bu sayacn uzun mrl olmasn ve malzeme performansn, tek huzmeliye gre daha uzun sre korumasn salar. 35

ok huzmelilerin suyun giriini salayan kk delikleri tkanmaya, tek huzmelininkine gre daha msaittir. Bu da zaman ierisinde ok huzmelinin hatal lm yapmasna ( Art ynde ) neden olur. Kk debilerde hassas lme yapabilmelidir. st camlar yksek basnlara dayanmaldr. Kapakl olup kolay almaldr. Korozyona dayankl malzemeden yaplmaldr. Genellikle pirin malzemeden yaplr. Kolay okunabilmelidir. En fazla 50C su scaklna kadar alabilmelidir.

Souk su sayalar genel olarak aadaki zellikleri tamaldr:

Souk su sayalar, harcanan su durumuna gre eitli ap ve biimlerde yaplr. Genellikle kullanm yerine gre ev ve sanayi tipi olarak iki grupta toplanr. 5.1.1.1. Ev Tipi Souk Su Sayac Konutlarda anlk kullanlan su debisi sanayiye gre azdr dolaysyla bu sayalarnda ap ve ak debisi kktr. Bu nedenle ev tipi olarak adlandrlr. Kk apl olduklar iin vidal balantldr. Saya aksamlarnn suyla temasna gre ya ve kuru tip olarak iki eittir. 5.1.1.1.1. Ya Tip Sayma dzeni dililerinin sayatan geen su ile temasta bulunanlarna ya tipi saya denir. Ya tip su sayalar memba suyu kalitesindeki tesislerde kullanlmaldr. Dilileri suyla temasl olduu iin kire oran yksek tesislerde lme hassasiyeti kaybolur. Don tehlikesi olan blgelerde kullanlmas sakncaldr. Piyasada genel olarak 15, 20 ve 25 mm anma llerinde, tek ve ok huzmeli olarak bulunur. Saya rakorlu montaj uzunluu 203 mm ile 375 mm arasndadr.

ekil 5.4: Ya tipi tek huzmeli souk su sayac ve kesiti

36

ekil 5.5: Ya tipi ok huzmeli souk su sayac ve kesiti

5.1.1.1.2. Kuru Tip Sayma dzeni dililerinin sayatan geen su ile temasta bulunmayanlarna kuru tip saya denir. Piyasada genellikle 15, 20, 25, 40 ve 50 mm anma aplarnda, tek ve ok huzmeli olarak bulunur. Saya rakorlu montaj uzunluu aplarna gre 203 mm ile 435 mm arasnda deiir.

ekil 5.6: Kuru tip tek huzmeli souk su sayac ve kesiti

ekil 5.7: Kuru tip ok huzmeli souk su sayac ve kesiti

37

5.1.1.2. Sanayi Tipi Sayalar genel olarak, fabrikalarda ve dier tesislerdeki kullanm sularnn, retimde imalata alnan sularn ve artm tesislerinde ilenen sularn kontrol iin kullanlr. Endstride su kullanm konutlara gre daha fazladr. Bu nedenle sanayi tesislerinde kullanlan suyun llmesinde yksek kapasiteli sayalar kullanlr. Ev tipi sayalara gre sanayi tip sayalarn kapasiteleri, su gei hzlar fazlalatrlarak ve aplar byltlerek artrlmtr. Sanayi tipi sayalar byk apl olduklar iin genellikle flan balantldr. Bu sayalar ya ve kuru tip olarak iki grupta inceleyebiliriz. 5.1.1.2.1 Ya Tip Sayma dzeni dilileri su iinde bulunan sanayi tipi sayalardr. Gvdesinin ii suyla dolu olduu iin don tehlikesi olan yerlerde pek tercih edilmez. Ya tip su sayalar memba suyu kalitesindeki tesislerde kullanlmaldr. Kire oran yksek tesislerde lme hassasiyetini kaybeder. Bundan dolay sanayide ok fazla tercih edilmezler. 5.1.1.2.2 Kuru Tip Sayma dzeni dilileri su iinde olmayan sanayi tipi sayalardr. Endstride en ok kullanlan lm cihaz eididir. Byk sayalarda su giri az ve rotor ayn eksenlidir. Bu biimlilerine eksenel tip saya da denir. Ak hz ve geirdii su debisine (miktarna) gre multijet ve voltman olarak da retilir. Multijet tip su sayalar 1550 mm aras anma llerinde retilir. Su gei hzndan yararlanlarak alr. ap kk olmasna ramen debisi fazladr. Woltmann tip su sayalar 50800 mm aras anma llerinde retilir. Byk kapasiteli iletmelerde kullanlr. Sayalar flanl balantldr ve 50 mm'den 800 mm'ye kadar farkl ebatlarda retilirler. Bu sayalarn normal ak deerlerinde hata oran %2 kadardr.

ekil 5.8: Voltman tip su sayac

5.1.2. Scak Su Sayalar


Scak su sayalar ise esas olarak souk su sayalarna benzer. Ancak souk su sayalarnn 50C scakla kadar dayanmas beklendiinden, bu sayalar scak su iin uygun deildir. 90C scakla dayankldr. Scak su sayacnda plastik ve lastik gibi malzemeler kullanlmaz. Bunlarn tm metaldir. Bu sayalarn normal aklarnda hata oran %3 kadardr. Scak su sayalar piyasada genel olarak 20, 25, 40 ve 50 mm llerinde tek ve ok huzmeli olarak retilir. 50 mm lsndekiler flanl, dierleri vida balantldr. Sayacn rakorlu montaj boyu203 mm ile 435 mm arasndadr.

38

ekil 5.9: Tek huzmeli scak su sayac ve kesiti

ekil 5.10: ok huzmeli scak su sayac ve kesiti

5. 2. Sayalarn Okunmas
Su sayalarn okunmas, saat zerinde bulunan deerlerin okunmas sonucunda ortaya kar. Su sayalar eitli olduklar iin okunmalar da farkldr. Genellikle sayalarn zerindeki siyah rakamlar okunur. Bazlarnda siyahn devamnda krmz rakamlar da vardr; ancak bunlar dikkate alnmaz. Sayalarda siyah rakamlar m3 olarak okunurken krmz rakamlar ise lt cinsinden okunur. Su bedeli ise m3 olarak denir.

ekil 5.11: Su sayac gstergesi

5.2.1. Saya Montaj Kurallar


Su sayac kolayca okunabilecei, aydnlk, dondan korunabilecei, bakm ve tamire uygun, ulalabilecek bir saya kutusu iinde olmaldr. Sayalarn montaj pozisyonu da doru almalaryla dorudan ilgilidir. Baz sayalar sadece belirli ekillerde (Yatay veya Dikey) monte edilebilirken, bazlar her pozisyonda monte edilebilir. Yine baz sayalar vana, dirsek, redksiyon vb. balantlardan belirli bir uzakla balamak gerekirken baz sayalar iin bunlara gerek yoktur. Montaj klavuzlarnda belirtilen sayaca en uygun pozisyon seilmeli ve mevcut bir tesisat varsa sayaca uygunluu kontrol edilmelidir. Btn sayalarda montaj ile ilgili dikkat edilmesi gereken en nemli konu sayatan hava gemesinin nlenmesidir. Sayatan geecek olan hava hem yanl lm deerine, hem de sayata hasara sebep olur. 39

Tesisatta sayatan nce mutlaka bir filtre sistemi bulunmaldr. Zira zel modeller hari btn sayalar temiz svlarn lm iin tasarlanmtr. retici firmalar pislik sebebiyle arzalanan sayalar garanti kapsam dnda tutar. Saya arzalarnn sebebi, %50 den fazla svnn iindeki yabanc maddelerdir. Saya montajnda dikkat edilmesi gereken n nemli kural, sayacn zemine paralel ve kolona dik olmasdr.

Su sayacn ebekeye doru ynde ve doru ada balamak ok nemlidir. Sayac balarken retici firmann vermi olduu balant emasna veya sayacn zerindeki ok ve iaretlere dikkat edilmelidir.

ekil 5.12: Sayacn zemine olan konumu

1. Sayacn tesisata doru

balant ekli

2. Sayacn tesisata yanl balant ekli

ekil 5.13: Sayacn doru yanl balant ekli

5.2.1.1. Ev Tipi Ev tipi sayalar yeni ynetmelie gre apartman dairelerinde, elektrik saatlerinde olduu gibi dairenin giriinde toplu halde konulmas gerekir. Daire ilerine konmas sayacn okunmas asndan uygun deildir. zellikle sayalarn toplu halde apartman giriine konulmas daha uygun olur. Bylelikle sayalar okumaya gelen grevli dairelerin sayalarn ayn yerde bularak okur. Katlara kmasna veya dairelerin kap zillerini almasna gerek kalmaz.

ekil 5.14: Dizi sistemi saya montaj

40

ekil 5.15: Kolon sistemi saya montaj

5.1.2.2. Sanayi Tipi Yukarda saydmz saya montaj kurallarnn tm kk sanayi tipi saya montajnda da geerlidir. Sanayi tipi saatlerin kolay okunabilmesi iin uygun yerlere konmas gerekir. Sanayi tipi saatler de mutlaka don tehlikesine kar korunmaldr. Byk su tketimli sanayi iletmelerinde montaj edilen sayalarda farkl yntem uygulanr. Bu tr yerlerde woltman tip sayalar kullanlaca iin montajnda nemli noktaya dikkat edilir. Sayacn kndaki tesisat, saya her zaman suyla dolu olacak ekilde yukar ynlendirilmelidir.

41

Saya, hibir zaman tesisatn en yksek noktasna balanmamaldr.

Sayacn nnde ve arkasnda en az ap mesafesi kadar dz boru olmaldr.

5. 3. Sayalarn Montaj
5.3.1. Saya Montaj eitleri
5.3.1.1. Rgar erisine Saya Montaj Bina iinde uygun bir yer yoksa saya baheye yaplacak bir rgar iine konur. Rgar bakm ve onarm amacyla iine girilebilecek byklkte ve sayac dondan koruyacak derinlikte yaplarak yaltlr. Rgar iine birikebilecek sular aktacak bir szge konmal ve szge pis su tesisatna balanmaldr. Sayac tesisata balarken saya iinde hava kalmayacak ekilde balanr. Saya borudan yksekte ise hava, alakta ise tortu birikir. Boru tesisat, sayacn daima su ile dolu kalmasn salayacak biimde yaplmaldr. Bunun yolu, gidi borusunu sayatan yksek yapmaktr. Sayatan nce ve sonra birer vana konulmaldr. Tesisatta su deposu, hidrofor, boyler varsa buradaki sularn ehir tesisatna akmamas iin sayatan sonra ek valf konulmaldr. Sayacn tesisata balanmas, iki ucunda bulunan rakorlar yardmyla yaplr.

42

ekil 5.16: Rgar iindeki saya grubunun nden ve stten grn

5.3.1.2. Ni-Saya Kutusu erisine Saya Montaj Sayac binann iinde dairenin giri kapsnn nnde uygun bir yer varsa duvara yaplm bir ni iine yerletirilebilir. Ni yerden 70 cm yksekliinde ve yaklak olarak 40x60x15 cm boyutlarnda olur. Niin nne bir kapak yaplr.

ekil 5.17: Ni iindeki saya grubunun nden ve stten grn

43

UYGULAMA FAAL YET 5 UYGULAMA FAAL YET


Aada verilen uygulama i parasn bilgi sayfalarnda verilen bilgiler dorultusunda ilem basamaklarna uygun olarak yapnz.

Saya Grubu Para Listesi 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 20 mm besleme borusu 20 mm vana 20 mm saya 20 mm vana 15 mm boaltma musluu 20 mm tesisat borusu 25 mm kolon borusu Saya balant rakoru 1. 2. 3. 4. 5.

Ara ve Gereler Boru mengenesi Boru anahtar Kurbaack anahtar Kendir Slen boya

44

LEM BASAMAKLARI

NERLER nlnz giyerek alma masanz dzenleyiniz. alma ortamnz dzenleyerek takm hane sorumlusundan gerekli olan takmlar alnz. Malzeme deposu sorumlusundan saya ve dier malzemeleri alnz. Saya iin uygun bir yer hazrlaynz. Sayalar toplu halde daire dna koyunuz. Sayacn rahat okunabilecei bir yere yerletiriniz. Projeye uygun saya seiniz. Sayacn zelliklerini iyice reniniz. Besleme borusu dna kendir sararak boya srnz. Besleme borusuna vanay taknz. Rakoru skarken kendir sarnz. Pirin rakoru skarken zedelemeyiniz.

e uygun takm aletleri hazrlaynz. Saya yerinin yapnz.

ve

tespitini

Projeye uygun saya seiniz. Besleme borusu zerine vana taknz. Sayac rakorundan vanaya taknz.

Sayacn ekseni yere dik Sayacn ok ynnde olmasna dikkat ediniz. gelecek ekilde tekniine Sayac, rakorun contasn takarak sknz. uygun olarak sknz. Sayacn altna dz olmas iin tula koyunuz. Sayatan taknz. sonra vana Vanay saya balant rakorunun kendirli ve slenli ucuna taknz. Nipeli, kendirli ve slenli olarak vanaya taknz. Nipelin ucuna Te yi balaynz. Musluu Te ye balaynz. Yeterli uzunlukta boru hazrlaynz. Te nin dier ucuna boruyu taknz. Tesisatn kaak denemesini yapnz.

Sayac test etdiniz.

45

LME VE DE ERLEND RME 5 LME VE DE ERLEND RME


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplayarak deerlendiriniz.

OKTAN EMEL TEST


6. Su sayacnn grevi nedir? A) Suyu iinden geirmeye yarar. B) Suyun basncn azaltr. C) inden geen su miktarn ler. D) Suyu depo eder. Souk su sayac hangi scakla kadar kullanlr? A) 60C B) 70C C) 50C D) 80C Scak su sayacnn souk su sayacndan fark nedir? A) Daha salam olmas B) Daha ekonomik olmas C) Daha hassas olmas D) Tm ile metal olmas Su sayac montajnda neye dikkat edilmez? A) Aydnlk yerde olmaldr. B) Kolay okunabilir yerde olmaldr. C) Kolay sklr yerde olmaldr. D) Yksek yerde olmaldr. Ev tipi sayalar nereye montaj edilmelidir? A) Saya kutusuna konmaldr. B) Daire iine konmaldr. C) nemli deildir. D) Aa konmaldr. Sayacn sana ve soluna vana konulmasnn nedeni nedir? A) Su karmasn diye konur. B) Arza esnasnda suyu kesmek iin konur. C) Daha salam olsun diye konur. D) ilii artrmak iin konur.

7.

8.

9.

10.

11.

46

12.

Su sayacnn ok yn ne tarafa doru olmaldr? A) Suyun ak ynne doru olmaldr. B) Yukarya doru olmaldr. C) Suyun ak ynnn tersine olmaldr. D) Aaya doru olmaldr. Tesisatta sayatan nce sayacn arzalanmamas iin ne konmaldr? A) Vana B) Filtre C) ek valf D) Dirsek

13.

DOLDURMALI TEST
Aadaki cmlelerde noktalarla belirlenen yeri doru szcklerle tamamlaynz. 1. 2. Sayma dzeni dililerinin sayatan geen su ile temasta bulunanlarna ..denir. Sayma dzeni dililerinin sayatan geen su ile temasta bulunmayanlarna .....denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi ders retmeninizden de yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

47

RENME FAALYET6 RENME FAALYET6


AMA
Uygun takm ve aletleri kullanarak souk ve scak su tesisatnn kaak testini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz. Bir inaat gezerek temiz su tesisatnda kaak testinin nasl yapldn inceleyiniz.

6. TEMZ VE SICAK SU TESSATINI TEST ETMEK


6.1. Temiz ve Scak Su Tesisatnn Kaak Testinin Yaplmas
Bitmi bir temiz su tesisatnn kaak testi yaplmas gerekir. Kaak denemesi borularn st rtlmeden yaplmaldr. Bu deneme, hem tesisat yapan sorumlu firmann iliii kesilmeden nce, ii tekniine uygun yapm olduunun bir gstergesidir; hem de yerleildikten sonra farkna varlacak su kaaklarnn douraca hasar ve problemleri nler. Tesisattaki btn vanalar kapal duruma getirilerek kaak testi yaplr. kaak testi su ve havayla olmak zere iki yntemle yaplr.

6.1.1. Su ile Kaak Testi


Su ile kaak testi en yaygn kullanlan yntemdir. Kaak testi yaplabilmesi iin nce tesisat az su ile doldurarak boru iindeki apak, keten artklarnn dar atlmas ve borular iinde hava braklmamas gerekir. Sonra deneme tulumbas ile tesisata su baslr. Deneme basnc en az iletme basncnn 1,5 kat kadar olur. Tesisat istenen basnca ulanca deneme tulumbas zerinde bulunan vana kapatlarak 10 dakika sre ile szdrmazlk su basnc testine tabi tutulur. Bu sre iinde hibir szdrma olmamal ve basn dmemelidir. Eer basn testinin izlendii manometrede basn derse kaak olduu anlalr. Kaak olan boru hatt kontrol edilip sznt olan yer yeniden sklmal veya deitirilmelidir. Eer kaak yok ise tesisatn 24 saat ayn basn altnda tutulmas gerekir. Son kontrolde kaak yok ise tesisat borular lsnde ve terazisinde sabitlenerek zerlerinin imento harc ile kapatlmas gerekir. 48

ekil 6.1: Basn deneme tulumbas

6.1.2. Hava ile Kaak Testi


ok souk iklimlerde ve souk gnlerde su yerine basnl hava ile deneme yaplr. Kacak varsa kant yerleri sabun kp ile tespit edilir. Bu tesisatta hava basnc 2.5kgf/cm den az olmamaldr.

49

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET6


Aada verilen iin kaak testi uygulamasn su ve havayla, bilgi sayfalarnda verilen bilgiler dorultusunda ilem basamaklarna uygun olarak yapnz.

Ara ve Gereler 1. 2. 3. 4. 5. 6. Test tulumbas Hava basnlandrcs Sabun Boru anahtar Kr tapa Kaak denemesi iin uygun tesisat

50

LEM BASAMAKLARI

NERLER

letmeye ve kullanma balamadan nce btn tesisat ykayarak borularn iinde bulunan yabanc maddelerden arndrnz. Teknik artnameden tesisatn cinsine nlnz giyerek alma masanz gre test basn deerlerini bulunuz. dzenleyiniz. Takm hane sorumlusundan test iin gerekli olan takmlar alnz. Blgenin alma basn deerlerini belediyeden reniniz. U elemanlarnn ak olan azlarn kr tapa ile kapatnz. Tulumbann tesisata balanabilecei az ak braknz. Banyoda braklan ofben balant (Souk ve scak su) hatlarn elik spiral boru ile birbirine balaynz. Tulumbay az ak braklan yere balaynz. Tesisata yava su doldurunuz. Sistemde istenen basn olutuktan sonra tulumbann vanasn kapatnz. Manometreyi tulumbaya balaynz. Manometrede dme olup olmadn kontrol ediniz. Tesisata su basldktan sonra 10 dk bekleyiniz. Manometrede dme varsa kaak olan yeri bulunuz. Hava basnlandrcsn tesisata balaynz. Balant yerinde kaak olmamasna dikkat ediniz. Hava basnc 2.5kgf/cm den az olmamaldr. Tesisata hava basnz. Havann boalmamas iin vanay kapatnz.

Tesisatn u elemanlarnn ak olan azlarn kr tapa ile krleyiniz.

Su ile kaak testi iin test tulumbasn sisteme balaynz.

Manometreyi tesisata balaynz. Kaak kontrol iin gerekli zaman bekleyiniz. Hava ile kaak testi iin hava basnlandrcsn tesisata balaynz.

Uygun hava basnc tesisata veriniz.

51

Tesisata hava basldktan sonra 10 dk bekleyiniz. Kaak kontrol iin gerekli zaman Manometrede dme olup olmadn bekleyiniz. kontrol ediniz. Tesisattaki kaak varsa sabun kp ile kontrol ediniz.

52

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME6


Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri aada verilen sorular cevaplandrarak deerlendiriniz.

OKTAN SEMEL TEST


1. Kaak testinde en az ne kadar beklemek zorundayz? A) B) C) D) 2. A) B) C) D) 3. A) B) C) D) 4. A) B) C) D) 5. A) B) C) D) 5 dk 10 dk 15 dk 20 dk Sisteme su vermekten anlarz. Tesisattan suyu boaltrken anlarz. Manometre ibresinin ykselmesinden anlarz. Manometre ibresinin dmesinden anlarz. Tesisata su baslr. Banyoda souk su hatt ile scak su hattn birletirilir. Tm azlar kapatlr. i bitirip teslim edilir. 1.5 Kat 1 Kat 2 Kat 2.5 Kat Tesisat sklerek tekrar yaplr. Suyun akmas beklenir. Sabun kpyle kaak aratrlr. Hibiri

Temiz su tesisatnda kaak olup olmadn nereden anlarz?

Scak su tesisatnn kaak kontrolnde nce ne yaplr?

Deneme basnc iletme basncndan ne kadar fazla olmaldr?

Hava ile kaak testi yapldnda kaak yeri nasl bulunur?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Bu faaliyette eksik olduunuzu dndnz konular varsa, tekrar bilgi sayfasna dnerek eksik olan ynlerinizi ders retmeninizden de yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz Modl Uygulama testine geiniz. 53

MODL UYGULAMA TEST MODL UYGULAMA TEST


Aada verilen uygulama tesisatn bilgi sayfalarnda verilen bilgiler dorultusunda ilem basamaklarna uygun olarak scak ve yapnz. Vitrifiye malzeme montajlarn yapmaynz.

54

PERFORMANS DEERLENDRME
KONTROL TEST DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 gvenlik kurallarna uydunuz mu? Tesisatn musluklarn kapattnz m? Souk su borularn ektiniz mi? Scak su borularn ektiniz mi? Souk ve scak su borularn tespit ettiniz mi? Su sayac grubunu montaj ettiniz mi? l aldnz m? Yaptnz ii kontrol ettiniz mi? Suyla kaak testi yaptnz m? Havayla kaak testi yaptnz m? Kaak tamiri yaptnz m? i zamannda yaptnz m? Kullandnz takmlar teslim ettiniz mi? alma alann temizlediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yetersiz gryorsanz retmeninize dannz. Tebrikler modl baardnz.

55

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI OKTAN SEMEL TEST
1 2 3 4 5 6 7 D B A C B A B

DOLDURMALI TEST
1 2 3 Besleme borusu Balk a sistemi Kr ulu sistem

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 D B C A B

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 C C A D D C

56

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 C D C B A

RENME FAALYET-5 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 C C D D A B A B

DOLDURMALI TEST
1 2 Ya Sayac Kuru Saya

RENME FAALYET-6 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 B D C A C

57

KAYNAKA KAYNAKA
ETNKAYA Mevlt,, Hseyin DEMR, Temel lemler Meslek Bilgisi, Yce Yaym, stanbul. KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 11.snf, Devlet Kitaplar Mdrl Matbaas, stanbul, 2004. SIDAL Cavit, Ethem Sait Z, Shhi Tesisat ve Istma Blm Bilgi-lem- Yapraklar, G..Teknik Eitim Fakltesi Matbaas, Ankara, 1987. SIDAL Cavit, Ethem Sait Z, Yapda Shhi Tesisat, Birsen Yaynevi, stanbul. www.baylansayaclari.com www.elmor.com.tr www.sayac.com www.teksan.com

58

You might also like