GN BATARKEN GRDM SON IIK

NSZ Bismillahirrahmnirrahm saysz hamd

ekilde

lim kullarn kendi vahdaniyyetine hid tutan Allah telya, beendii senlar olsun! Habbi Muhammed

Mustafya,

olduka rahmetler olsun!

maksad olan azz hocamza, ismi dillerde, sevgisi kalblerde, kitblar ellerde

kymete kadar ona tbi' olanlara en iyi dualar ve bu kitbn yazlmasndan esas

sevenlerinin nefesleri saysnca en temiz salt selmlar, line, Eshbna ve

anlatmaktan ciz kalr. Allah telnn fadlna, ihsnna kavumu olanlarn

Kalem dil, dil kalem olsa, sevgili hocamz Hseyin Hilm Beyefendiyi

hlini ve mertebesini ancak Allah tel bilir. Kklerin byklere deer ve hayatndan, yetimesinden, ilminden, edebinden, hallerinden, szlerinden, eserlerinden, dnimize hizmetinden, amelinden, ihlsndan, Allah telya ve

derece bimesi yakk almayacandan kendilerini ven szler yerine,

asrmzn insanna sunmasyla at rdan bahs etmek herhalde daha ekirge budu hediye gtren karncaya benzetip, hnerimin ve kudretimin bu kadar olduunu kabulle iftihar ediyorum. Hocamdan mnsib olur. Bunun iin kendimi, Sleyman aleyhisselmn huzruna bir duyduklarm,

sevgili kullarna muhabbetinden bahsedip, yksek stdlarndan ald yolu,

rendiklerim ve edindiklerim bu kitbda yazl olanlardan ibret deildir. Belki bunlar denizde bir damla kadardr. Ama (bir damla denizden haber verir) sz mcibince, Onlarn veftlarndan sonra acm teskin, szlayan kalbimi teselli iin,

htrasn yaatmak ve bir daha o gnleri yaamak arzusuyla bir ka kelime yazdm. Msra: Gemi zaman olur ki, hayli cihn deer

edilenlerdendir. Bylece hakk insanlarn, Allah adamlarnn hallerini okumak,

sene banda bu dni kuvvetlendiren bir mceddd gelir" hads-i erfiyle tebr

unu arz edeyim ki, Hseyin Hilm Hocamz, eserleri ve mktesebt ile: "Her yz

silkine girmee, ve bu yolla sonsuz sedete kavumaa gtrr. Allah tel

onlar tam bir muhabbetle sevmek, gsterdikleri doru yolda yrmek, onlarn

Kur'n- kermde; "yi insanlarla beraber bulununuz" buyuruyor. Yine bir yet-i vsta araynz" buyuruluyor. Allah telnn lim ve evliy kullar, Onun emir ve kermede, "Allah telya kavumak ve gsterdii yolda gitmek iin vesle,

yasaklarn kullarna bildiren birer vstadr. Hads-i erfte: "Salihlerin

sevgililer ve makbllerle berber bulunanlara (Cels-i ilh) denildi. Yine bir hads-i kudsde Allah tel: "Ben, beni zikr edenin yanndaym" buyurdu. Peygamberlerin (aleyhimsselm) vazfesinden ikisi olan, erat

isimlerinin anld yere Allahn rahmeti iner" buyuruldu. Bir hads-i kudsde,

yayma mkellefiyyeti ve kalbleri kendine ekme ve kalblere feyz sunma vazfesi, btn ni'metlerin stnde olup, her derde devdr. Baklar hastalklara ifa

byk lim, rif ve mridlere verilmitir. Ya'n hakk bir mridin sohbeti, olup, szleri, l kalblere hayt vermektedir. Mrid-i kmil, kararan kalblere nr, vesveseli ve kararsz gnllere huzr sunan esiz bir tabbdir. Byle byk Herkesten yz evirip, kendilerinden imdd isteyenleri tasarruflarna alrlar.

riflerin ve evliynn rhlar, isimlerini edeble ananlarn yannda hzr olur.

Zaman ve mekn onlarn rhlar iin bir baka ma'n tar. Yeter ki, onlara tam kitbmzda menkbelerinden cizne bahsedeceimiz sevgili hocamz Hseyin ihls ve muhabbetle balanlsn. Bundan sonra neler neler... olur. te bu

en byk mrid-i kmillerden Seyyid Abdlhakm hazretlerinin Cennet misli

Hilm Beyefendi, yukarda ok ksa kemltna ve byklne temas ettiimiz sohbetlerinde bulunup on sene kendisiyle beraber olup, en yakn evld insanlar arasnda temyz etmitir. Nr iinde yatsn! min. Sleyman bin Ahmed 1423-2002

mumelesi grmek eref ve sedetine kavumakla, zamann dier limleri ve

GN BATARKEN

HASTA KALBLER TABB

(Rahmetullahi tel aleyh)

SEYYD ABDLHAKM ARVS

ilmi ile amel eden limlerin kmillerinden olup, mrn dnin tervcine ve islm

Seyyid Abdlhakm Efendi, Sofiyye-i Alyyenin en ileri gelenlerinden,

ilimlerinin nerine bezletmi ve btn maln bu yolda harcamtr. Kendi himye etmee alan son en byk kal'adr. zamannda islm dnini, marz kald kfr ve bid'atin ykc dalgalarndan Nakibend, Mceddd, Hlid yksek yolunun meyhndan olup,

olmakla ereflendii gibi, ayrca biraz sonra bildirilecei zere veyslik yolunda da izinli idi.

ya'n Nakibend, Kdir, Shreverd, et ve Kbrev yollarndan halfesi

seyyidi ve senedi eyh Seyyid Fehm hazretlerinin (kuddise sirruh) be tarkte,

Allah tel kendisini ismi ile msemm (isminin ma'nasyla e) klm, yani ztna hikmeti tevdi' etmitir. Nitekim Hak Tel : "Allah hikmeti dilediine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir." (Bakara-269)

smi ve ilesi : sm-i lisi Abdlhakm (Hikmet shibinin kulu) olup,

asrmz limlerinin zhir ve btn ilimlerde en kmil ve mkemmili olup,

buyuruyor. Ve gerekten her sz ve her ii hikmetli idi. Hi mblasz

memleketi icb fi mezhebinde olmakla beraber Hanef mezhebi ahkmna da hazretlerinin Hanefyy-fi olmas gibi. unu da arz edelim ki, velyeti ve ilmi

riyet ederdi. Ya'n mezheb olarak fiyyl-Hnef idi. mm- Rabbn

kadar, dier bir fazleti de Sdt-i Hseyniye mensb olmakla Resulullah'n anh) bildirdii hads-i erfte : "Yaylar ve kemerler gibi bklnceye kadar namaz klsanz da, Reslullahn lini sevmedike faydas olmaz." buyuruldu. (Sallalah aleyhi ve sellem) l ve evladndandr. Eb Zer Gfrnin (Radyallah

Seyyid Muhammed, onun babas Seyyid Abdrrahmn Kutub, onun babas Sdk, onun babas mm Muhammed Bkr, onun babas Zeynelbidn, onun

Babas Seyyid Mustafa, onun babas Seyyid Muhyiddin, onun babas

Seyyid Abdullah... Onun babas mm Ms Kzm, onun babas mm- Cfer- babas da Hazret-i mm Hseyindir. (Radyallah anhm ecmn). Babas, baksa, mesel hangi namaz kardn anlard. lim ve marifet ehli olup, ok "Halfe Mustafa" ismi ile mehr olup, evliylk nru ile bir kimsenin yzne

limleri ok sevdiinden, bu mes'd olunun ismini btn mslmanlarca ve her yerde bilinen fazletli, byk lim Abdlhakm Siyalkutnin ismiyle teberrk ederek Abdlhakm koydu. Btn babalar ve dedeleri htr saylr limlerden ve slihlerden olup,

cmerd, kuvvetli amel shibi idi. dnin yaylmas iin btn varl ile alr idi.

dedesinin dedesi Abdrrahmn Kutub lim-i Arvs diye tannan Kdir ve et trihte ender gelmi olan byk lim ve evliydan idi. Dedelerinden Seyyid

yollarnda halk ird eden, asrnda btn mkilleri halleden (zen) emsli

Cemleddin lim-i Rabbn ve daha ocukluunda ve genliinde Din limi ismini alm, her ilimde sz shibi idi. Onun dedesi Seyyid Muhammed Kutub Vel olarak tannr. Van tarafna gelip Mks kazs kylerinden Arvs'a yerleen

Cmi-i Ezherde de hocalk yapmtr. Dedesi Cemleddin lim-i Dn olarak

Badd" olarak tannr ve Badddan Msra kadar ilmi ve tedrisi uzanmt.

sarslmaz, yce dalar demektir. Onun byk dedesi Seyyid Hac Kasm "lim-i

budur. O tarihten itibaren Arvs Seyyidleri olarak anlrlar. Arvs arabcada

tannr. Abdlkadir-i Geylan hazretlerinin (kuddise sirruh) days idi. Yukardaki (Sallallah aleyhi ve sellem) Ehl-i Beytinden olup meslekleri ilim, irfn ve islma hizmet etmek olan bir ileye mensbdur. izhdan anlalyor ki, Seyyid Abdlhakm (Kuddise Sirruh) Reslullahn

Nisan aynda Bakale kasabasnda dnyya geldi. Babas, daha ok kk saylacak bir yata terbiye ve tahsline ihtimm gstermi, ocuk yata ibtidiyye ve rdiyye [ilk ve orta] mekteblerini bitirmitir. Yeri gelmiken syleyelim:

Doumu ve Tahsli: 1276 Hicr (m.1860) senesi evvl ayna rastlayan

ftraten akll ve tedbirli olup, sonu pimanlk olan ilerden uzak idi. O civardaki Arvs kynde bulunan, byk mrid, derin lim ve asrnn teki Seyyid Fehm

Derler ki, drt yandan sonra zerinden namaz gememitir. Zeki, anlayl,

bu tahslinden sonra babasnn ird ve yol gstermesi ile, yukarda bahsi geen hazretlerine geldi ve bulduklarn burada buldu, kavumak istediklerine burada kavutu. Shildeki bir baln deryaya kavumasndaki sevin, arzu, istek ve gayretine bir de muhabbet eklenince, ilim, ma'rifet denizinden inciler elde

sene devm etti. 1300 [m.1883] senesinde, std Seyyid Fehm hazretlerinden Kelm, Usl, Fkh, Tefsr, Tasavvuf, mslmanlara nasihat, Hanef ve fi btn ilimlerde, ya'n Sarf, Nahiv, Mantk, Mnzara, Vad, Beyn, Men, Bed',

ihtiyc olan uykuyu tahta sralar zerine bir para yaslanarak geirdi ve bu hl on

ederek, gece gndz alt ve cum'a geceleri hric, yatakta yatmayp, tab'i

mezheblerince fetv, fen ilimleri [fizik, kimy, biyoloji] aritmetik, geometri,

ise Resl-i Ekreme (sallallah aleyhi ve sellem) kadar kopuksuz ulaan, byk Enev, musannif mm Necmeddin Abdlgaffr Kazvn,

astronomi... ve benzeri ilimlerde iczet [diploma] almakla ereflendi. Bu iczeti

bir izin belgesi idi. Aralarnda ok byk limler vard. lim, fdl Ubeydullah kadl-kudat

(aleyhmrrahme ver-rdvn) bunlardan birka olarak gsterilebilir.

Badd, eyh Ma'rf-i Kerh, Hasan- Basr, lmin kaps diye bilinen Hazret-i Al

slm Muhammed Gazl, eyh Eb Tlib Mekk, Seyyidt-tife Cneyd-i

Muhyiddin Nevev, allme Seyyid erf Crcn, mm Fahreddin Rz, Hccet-l

svet-l-muhaddisn eyhl-slm Muhammed bin Muhammed Cezr, eyh

ereflenince, henz ocuk denecek yata iken, tarkata kabl iin istihre ile

Tasavvufta Kemlleri: Seyyidi ve senedinin hizmeti ve sohbeti ile

Beraberinde eyhinin eyhi Seyyid Th Hakkr de vard. Seyyid Th, Seyyid Fehme Abdlhakmi cevzmt-i hamse [kalb, rh, sr, hafi,

emr olununca, o gece ryasnda eyhi Seyyid Fehm hazretlerini grd. ahfa]

emelerinden kendi elinle yka ve kendisine, mm olup, bize namaz sevindi ve yollarnn gizli zikrini ona telkn edip tarkat silkine dhil eyledi. Derler

kldrmasn syle!" buyurdu. Ryasn eyhi Seyyid Fehme arz edince, ok ok

ki, Seyyid Fehm hazretleri, rysnda Peygamber Efendimizi (sallallah aleyhi ve buyurdu. Bundan sonra tam bir ihtimmla onu yetitirmee koyuldu. Tasavvufda

sellem) grp, kendisine: "Olum Abdlhakmin terbiyesinde kusr etme!" kemle gelinceye kadar huss bir terbiyeye tbi' tuttu. Daha iin banda eyhi

Abdlkadir Geylnyi (kuddise sirruh) grd. Ona ok sualler sordu ve cevblarn ald. Msra: Senenin bereketi, behrndan belli olur.

kendisine rbta etmesini emir edince, ilk rbtada Gavs-s-sakaleyn eyh

Yukarda bildirilmi olan ilimde ica'zeti aldktan sonra, be sene, srf tasavvuf alt. Bu srada yz gn sren ikibuuk erban kard. Yollarndaki her tamamlad. Ya'n bu tifenin stlahndan olan fen ve bekya kavutu. ninesi olarak, btn oullarn Ahmed ile isimlendirip, Ahmed Enver, Ahmed makam adm adm geti. Seyr-i ilallah, seyr-i fillah, seyr-i anillahi billah

Muhammed ve Ahmed velyetlere ulat. Velyet-i Ahmediyeye kavumasnn Neyyir Mekk ve Ahmed Mnir diye ard ve: "Yirmi tane olum olsa, hepsini Ahmed diye isimlendirirdim" buyurdu. Ve sonunda mutlak hilfetle tahlf edildi ve yukarda getii zere be tarikten eyhinin halfesi oldu. Sene 1305

(m.1887) idi. Ve ird, ta'lm ve tedrs iin, memleketi olan Bakaleye gnderildi. Seyyid Abdlhakm Efendi, eyhi Seyyid Fehm hazretlerini gerekten

btn kalbi ve rhu ile sever, her frsatta onun ziyreti ve sohbeti ile ereflenir ve yolda yiyecei tkense, eyhini sevmeyen kyllerin yemeklerinden yemez, terbiye iin ona "Abdlhakm", gybnda bahs geince, "Seyyid Abdlhakm heybesindeki kuru yemi artklar ile yetinirdi. eyhi de onu ok sever, huzrda

cenblar" diye hitb ederdi.

vel yetitirdi. Bu arada kardeleri mevleviyyet [profesrlk] mertebesini ihrz

Bakalede ird, talm ve tedrs ile otuz sene megul oldu. ok lim ve

ettiklerinden ilim, medrese talebesini onlara tevdi' edip, kendileri tamamen kendi uhdesinde idi.

mrdlerin terbiyesi ile megul oldular. Medrese ve tekkenin btn masraflar 1332 (m.1914) senesinde Birinci dny Harbi kp doudan nce

Ermeniler, ardndan Ruslar kudurmucasna gzel memleketimize saldrp,

gen, ihtiyar, ocuk, kadn, ev, bark demeden ldrp, yakp ykmaa balaynca, nce Irak tarafna g etmi, btn ilenin madd ve ma'nev ykn omuzlarnda tam, musbet ve meakkatten de nasbini alm idi. Musuldan

bir iki sene sonra Adanaya, oradan Eskiehire ve nihyet 1337 (m.1919)

kaldktan sonra yukardaki tepede Murteza Efendi mescidine eyh ve imm olarak ta'yn edildi. Hemen mrnn sonuna kadar burada kalp, ilim, ird, va'z ve nasihatle megul oldu. Sohbetlerinin ou mm- Rabbn hazretlerinin

senesinde stanbula geldi. Eyyb Sultandaki Yazl Medresede bir mddet

nakl edildi ve onbe yirmi gn sonra orada 29 Zil-ka'de 1362 [27 Kasm 1943] ver-rdvn.

Menemene, ikincide zmire gnderildi. Burada az bir zaman kalp, Ankaraya

hedef olmaktan da kurtulamad. ki defa srgne gnderildi. Birincide

cmlerde ders, va'z ve nasihatleri devm etti. Bu arada zamann fitne oklarna

Mektbtndan idi. Yeni Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra da, eitli

Cumartesi gn veft eyledi ve Balum nhiyesine defn olundu. Aleyhirrahme

Azz babalarndan ve yksek meyhndan feyz almalar: Baba ve dedeleri, ile

iki yolla, yan Kdir ve et tarikleri ile kendilerine ulaan velyet nrlarnn ilk bu nrlar, ilenin dier insanlar arasnda imtiyz ve huss hli olarak devm

eceresinde en son ve en byk dedeleri olan Hazret-i Alden (radyallah anh)

menba' olan Nr-i Muhammediyye ve feyz-i nmtenhiye kavumu ve sanki

byk mridlerinden olarak bilinirler. Bu hussta ok kitb telif etmilerdi.

etmiti. Zir nc babadan yukardaki dedeleri Kdir ve et yollarnn en Gnelerin gnei, erat ve tarkatn anks Ziyeddin [Dinin parlak ]

Mevln Hlid Badd (kuddise sirruh) islm semsnda doup, ilim, ird ve slihleri, onun hakkat ve nr denizinden nasblerini aldlar. Mevln Hlid karsndakini evliylk mertebesine ulatran Seyyid Abdullah hidyet nrlar ile dnynn her tarafn aydnlatnca, devrin insafl limleri ve

hazretleri ise, Nakibend Mceddd yolunu ve feyzlerini, bir bak ve tevecchle

mahss kabiliyetinin son temsilcisi Mazhar- Cn- Cnn hazretlerinden, o da Rabbn hazretlerinin torunu, snnetin ihy edicisi ve Hindistanda bidatin Habbullaha mahss srlar madeni seyyid Muhammed Nrdan, o da mm-

hazretlerinden, o da mm- Rabbn hazretlerinin Mceddd-i Elf-i Saniye

Dehlev

hazretlerinden, o da babas Hicr ikinci binin banda islm dnini yenileyip, Asr-

hazretlerinin kaim-makam babas kayym-i lem eyh Muhammed Masm

kkn kazyc olan Muhammed Seyfeddin Frkden, o da mm- Rabbn

Sedetteki nrlu hline getiren mm- Rabbn eyh Ahmed Frk Serhend hazretlerinden, o Muhammed Bkbillah, o Haceg Emkeneg, o Muhammed erh, o Hce Aleddin-i Attr, o ise Hce-i lem reis-i tarkat h- Nakibend Dervi, o Muhammed Zhid, o Hce Ubeydullah- Ahrr Takend, o Ya'kub-

bildii silsile yolu ile Sddk-i a'zamdan (radyallah anhm ecman) ahz etmitir [almtr]. Mevln Hlid (kuddise sirruh) takrben dokuz ay kadar Abdullah Dehlev

diye ma'rf Muhammed Beheddin Buharden.. ve bundan sonras herkesin

hazretlerinin huzrunda bulunup, nr salan sohbet, hizmet ve tevecchleri dnnce, Hinde gre artk garbdan bir gne domu oldu. Sohbet ve kimy

bereketi ile yetimi olup, mutlak hilfet ve binlerce ftuhtla Badda nazarlar ile ulemdan, slehdan, merdan binlerce talili, Muhammed ve her biri halk ird iin bir ehre veya beldeye gnderildi.

Ahmed velyet derecelerine eriip, Mceddd nrlara ve mertebelere kavuup, Bunlardan biri ird ve medr Kutbu mertebeleri ile ereflenen Seyyid

Th Hakkr hazretleridir. eyh Abdlkdir Geyln hazretlerinin necb neslindendir. Lakab, ehbeddindir [dinin yldz]. Amcas Seyyid Abdullah,

Yeeni Seyyid Th hazretlerini, Mevlnnn istei zerine Badda Mevln

Mevln Hlid hazretlerinin arkada, srda ve en byk halfelerinden idi.

hazretlerine gtrmtr. Mevln bu iki cevher iin "Beni bu ikisinden stn

tutmayn; onlar ehzdelerdir; yaknda sultan olacaklar. Biz birka gnlne

onlara lalalk yapyoruz" buyurmutur. emdinli yaknnda Nehrye yerlemi ve orada irdla megul olmutur. Seyyid Th hazretlerinin ird makamndaki satveti, tasarrufu, kermet

ve hrikalar, byk ceddi Gavs-i Geyln hazretlerininkine benzemekte olup yazlacak, saylacak cinsten deildir. Hakkaten Resl-i Ekremin (sallallahu aleyhi ve sellem) vrisi idi. Daha ocukluunda heybet ve vakar shibi olup kk yata Kur'an-

kermi ezberlemiti. Sonra Sleymaniye, Kerkk, Revandz, Erbil, Badd ve

benzeri bir ok medreselerde akl ve nakl ilimleri, en byk limlerden tahsl srada amcas Seyyid Abdullah, Mevln Hlid hazretlerinden hilfetle, Nehr kasabasna gnderilmi ve orada irdla

edip, Berdesura dnm, orada bir medrese yapp, ilim nerine balamt. Bu emdinlinin megul

bulunduundan Seyyid Th onun bereketli nazar ve esiz tevecchlerine kavuup, Mevlnnn emri zere amcasyla Badda gelmi, Mevln Hlid kendisine: "Sen Gavs hazretlerinin torunusun, ondan izinsiz sana tasarruf edemem. Var, onu ziyaret eyle, bakalm ne buyurur" deyince, kalkar, byk ceddi Seyyid Abdlkdir-i Geyln hazretlerinin kabrini ziyaret eder. Ziyret

yolum, her ne kadar byk ise de, imdi yeryznde bu yolda bykler grnmyor. Seni her tarikte hakk mrid Ziyeddin Mevln Hlidin

esnasnda Gavs hazretleri kabrinden kar ve bu torununu okayp, :"Benim

terbiyesine smarlarm" buyurur. Bylece Mevln kendisini terbiyeye balam, seksen gnde yetmibin perdeyi ap vasl- uryni ile Rabbine kavumu, nihayetsiz fth ve makamlarla, bizzt mridi tarafndan, ehrin dna kadar amcas Seyyid Abdullahn veft zerine, oraya gelmi ve krk sene kadar civr

teyi' edilerek, Berdesra uurlanm, bir mddet sona Nehrde bulunan halk, ya'n Irakn kuzeyi, rnn bats ve Dou Anadolu ehlisini ird etmi, altnda toplam, iliin Dou Anadoluya girmesine sed ekmi, velyetteki

Ehl-i Snneti kuvvetlendirmi, etnik yaps kark olan o blgeyi, tek bayrak rsuh, irddaki istikmet ve nazarndaki bereket ve tevecch sebebiyle, gelip, grdkleri harikulde hallerle mslman olmakla

huzra

kuvvetli tasarruf ederek, o blgede yeni bir r ve devir amtr. Ermeniler dahi

ereflenmilerdir. Nehrdeki suyun bandaki yerde sohbet ettii zaman, krk dnm arazi insanla dolarm. Nehrye giderken yolun altnda, ayn kenarnda de, beyzn bir anda kermet mertebesine kavuturmutur. Kermetleri,

Zi-Tuva ismini verdikleri emenin yannda, bir gn bin kiiye tevecch etmi tasarruflar, halfeleri hakknda geni bilgi slm Mehrlar Ansiklopedimizin 3.

Cild 1915. sahifesinden itibaren yazldr.

mazhar eylesin. Bu fakr, kabrini birka defa ziyretle ereflendim. Kabrinin ve

kabristann yukar tarafnda defn olunmutur. Allah tel rahmet ve rdvnna

Seyyid Th hazretleri 1269 (m.1852) senesinde Nehrde veft edip,

orada bulduum kalbinin bereket ve tasarruflarna kavumak sedeti, sanki marifetler ve yksek makamlar shibi Seyyid Slih hazretlerini tyin etmiti. Halfelerinin en bydr. 1282 (m.1864) de veft etmi, aabeyisi ve mridi,

hret iin, onlar sevenler, onlarla olur mjdesini fsldad. Yerine, kardei,

iki dny sedetinin sebebi, Seyyid Th hazretlerinin ayak ucunda defnini istemi ve yle yapmlardr. Ziyaretilerin bu iki mezar tala grnce muhabbetleri oar. Seyyid Th ve Slih hazretlerinin babalar Molla Seyyid Ahmed, onun

babas Seyyid Slih, onun babas Seyyid brhimdir. emdinlinin Meleyn [mollalar, limler] kynde medfunlardr. Seyyid Th hazretlerinin olu Seyyid Ubeydullahn ok talebesi ve mrdi vard. Babasndan sonra amcasndan

kemle geldi. Kbeyi tavaftan sonra iki rekat namaz klarken rahmeti Rahmna kavumu olup, Mualla kabristanndadr. Seyyid Th hazretlerinin byk halfelerinden biri de, ilim, amel, hrika

hazretleridir. Tasarrufu ok kuvvetli idi. ocuklarda bile eseri grlrd. Bir bakt kimse, kendini gayb ederdi. Seyyid Sibgatullah Arvs hazretleri, Seyyid Abdlhakm Arvs hazretlerinin dedesi Seyyid Muhyiddinin babas Seyyid Muhammedin kardei Seyyid Molla Lutfinin olu olup, sohbetinde bulunanlarn

ve tasarruflar shibi, Gavs-i Hizn diye bilinen Seyyid Sibgatullah Arvs

iyi olmayan vel olamaz." Kmil mridin sohbeti bulunmaz bir nimettir", "Evliy mn kuvvetlendirir ve gnhlar mahveder" buyururdu. 1287 (m.1870) Gavs olduunun eserlerini, bu fakr ziyretim esnsnda mhede etmiimdir.

erate son derece bal olup, snnet-i seniyyeden hi ayrlmazd. "i dndan menkbeleri muhabbeti artrr, Eshb- Kirmn hallerini okumak, dinlemek,

ve tevecchne mazhar olanlarn hepsinin kalblerinde muhabbet atei yanard.

senesinde hrete intikal etti. Kuddise sirruh. Hzann Gayda mevkiindedir. Seyyid Th hazretlerinin en byk halfelerinden biri Hazret-i eyh diye

Nebevdendir. Babas Abdlhamd, gen yata veft etti. Annesinin ve vey babas Seyyid Muhammedin efkatli kanatlar altnda byd. Arvsta, Mkste, sonra Cezirede, eyh Hald Cezrden ilim tahsl edip, ksa zamanda

bilinen Seyyid Fehm Arvs hazretleridir. Anas da, babas da Ehl-i Beyt-i

emsl ve akrann gemi, ilmi, zeks ve diyneti ile mehr olmutur. "Allme"

diye bilindi. Mezhebi afi, merebi hanef idi.

hazretleri, Seyyid Fehm hazretlerinin amcazdesi ve kendi halfesi olan Seyyid

Bu srada arkta bulunan ird ve medar kutbu Seyyid Th Hakkr

Sbgatullah [Gavs] hazretlerine, bir daha geliinde, Seyyid Fehm hazretlerini de geli o geli, ykseli o ykseli olmutur. Bir mddet gkyznn yeryzne hazretlerinin emriyle, Muun Bulank kazas bir kynde mehr lim Molla gelirdi. Bir defasnda altm gn kalp, gece gndz istifde ve istifze ile feyz getirmesini emr buyurmu, o da ilk ziyretinde beraberinde Nehrye getirmi ve

gbta ettii cihanda ei olmayan o huzurda bulunduktan sonra, Seyyid Th Resl-i Sibk hazretlerine gidip, tahslini tamamlamtr. Her frsatta Nehrye ve nr deryalarna gark olmu, geceleri de yatp uyumamtr. Nehrye ilk geldii

gnde bakalarnn alt ayda kavutuuna ermitir" mnidr cmleleri ile ifde etmilerdir. Ksaca o esiz huzrda Velyet-i Hassa-i Muhammediyye makamna,

gnn manev hslatn std Seyyid Th hazretleri: "Molla Fehm bu bir

Nakibend nisbeti olan huzr ve ghiyye, Mceddd esrrna, Hlid feyz, nr Arvsa gnderilmi ve orada ird postuna oturup bir yandan ilim, dier yandan ve kemltna ve kermtna mazhar olunca, ird iin izin ve hilfet verilip,

tasavvufun feyz ve nrlarn saarak blge halkn ird ve tenvre alm ve bir yakndan huzruna komular, rhlar ve kalbleri ihy eden sohbetleri ile hayt iinde hayt bulmulardr.

mddet sonra o havlide istikamet ve erate ball ile tannp, uzaktan

Seyyid Abdlhakm Arvs hazretlerinin Bakalede yetitirdii limlerden olup, Abdlhkim Efendiden naklen anlatt. Buyurmu ki: Eer Mevln Hlid, Seyyid Eer Seyyid Th, Hazret-i eyhin keml vaktine ulasayd, ondan istifde mertebelerinden bireyler anlalm oldu. Thnn keml vaktine yetiseydi [bir bakmdan da olsa] ondan istifde ederdi. ederdi." Her halde ksaca anlatmaa altm bu iki bymzn manev Hazret-i eyh iki defa hacca gitmitir. Pek heybetli, ok gzel idi.

mftisi Seyyid Kasm Efendiden duydum. yle anlatt: Benim arab hocam,

rz ve teslmde bir rh-i mcessem idi. Gerekten ird gnei idi. Torunu Van

Hazret-i eyh (kuddise sirruh), kanat, tevekkl, zhd, takv, muhabbet,

Mehrlar Ansiklopedi"mizde uzun yazldr. Kermetlerinin en by,

Glgesini gren evliy olduunu anlard. Kermetleri, hrikalar "slm

istikmeti, yan eratten hi ayrlmamaa almas idi. Snneti seniyyeden hi

ayrlmazd. Yer yznde Eshb- kirmn numnesi idi. Zamannda ve Van

10

vilyetinde benzeri yok idi. Her nev'i ilmi, zirati ve san'atlar, siyas bilgileri pek sorar ve zerdi. mrnde bir namaz cematsiz gemedi ve bir teheccd

iyi bilirdi. lmi Allah telnn vergisi idi. Van vlisi zemedii mes'elelerini gelir

karmad. hretten ok saknrd. Seyyid Fehm hazretleri; olu Muhammed Emn, eyh Abdlhakm, Halfe Dervi, Halfe Al ki bu drd halfeleridir me'zunlar altm kadardr. Mtevz ve meddeb olduu halde, o havlide o Molla Abdlcell ve eyh Resl gibi allmeleri ve velleri yetitirmitir. limde

kadar mehr olmutu ki, hrszlar ve ekya bile kendisinden korkar, hay eder, huzruna gelip tevbe eder, Allah yolunun slikleri olurdu.

Ksaca Seyyid Fehm hazretleri, asrnda zhiren o blgeye, zmnen btn

dnyya gnderilmi bir rahmet-i Hak ve nr-i ilh idi. Kermetinin en byklerinden biri de Seyyid Abdlhakm Arvs hazretleri gibi bir kmil velyi yetitirmi olmasdr. Cinleri de ird eder, onlara ilim ve tasavvuf retir, ya da

grdm, tarkat ve hakkatn ne olduunu rendim" buyururdu. Seyyid Fehm hi sevmezdi. "Din bunlarn eliyle harb olur" buyururdu.

retecek adamlar vazfelendirirdi. "Allaha krler olsun; Seyyid Thy

hazretleri, eratn canl misli idi. Sahte fakihleri mr hocalar, yalanc eyhleri 1293 (m.1877) Trk-Rus harbinde, Ruslara kar savamak ve Allah

yolunda cihadda bulunmak iin Dou Byezid cephesine gelmi, sevenleri ile

beraber kahramanca savamlardr. Bu srada frsat bulduka evre halkna va'z, nasihat ve irdla megul olmutur. Hacca giderken stanbul yoluyla gitmei terch edip, Sultan Abdlhamid Hn ile de sohbet etmitir. 3 Mart 1313'de [15

olunmutur. Aleyhirrahme ver-rdvan. Her ziyaretde edindiim intiba ve kalbime

evval 1314; m.1898] sal gn veft etmi, Arvs kabristannda defn

doan o idi ki, o kadar doru ve mstakm idi ki, yannda her doru eri, her kmil nks, her gzel irkin, her byk kk, her salam hasta, her iyi kt kalrd.

Yine szmze gelelim: Mezkr byk evliy (kuddise sirruhun)

snnet-i seniyyeye uymakla ve kendi meayihine muhabbet rbtas ile bilinirler. tarkatnn nk bu iki zellik, bulunduklar yolun, yani Nakibend, Mceddd Hlid lmet-i frkas ve esasn tekil etmektedir. Bu silsilede

vel idi ki, ayaklar yerde, ba Arn zerinde idi. Hads-i erfde: "Allah buyuruldu. telnn sevgili kullar vardr; onlar gren gayr-i ihtiyr Allah tely hatrlar"

Fehm hazretlerinin yzne bakan, hakkaten Allah tely htrlard. O yle bir

bulunanlarn ok sayda kermet ve hrikulde halleri grlmtr. Seyyid

11

telya tam tevecchden [btn varl ile ynelmeden], nfile ibdetlerde ve

bahsedelim: Nakibend yksek yolu, kalbe ve mebde-i feyyz olan Allah

Yeri gelmiken burada Nakibend yolunun hussyetinden ksaca

me'luftta [yeme, imede, yatmada, giyinmede, insanlarla grmede] orta yolu korumaktan, vakitlerini zikir ve vird [gnlk vazfeler, salavt, istifar, tesbh] ile deerlendirmekten ibrettir. Bu yolda tevbeden rz makamna kadar olan slk mertebeleri ksaca ve topluca olur. Bu yolun neticesi, Allah telnn zt ile

mehdunda istirak [tamamen Rabbine dalmas] "Rahmnn cezbelerinden bir cezbe, insanlarn ve cinlerin btn ameline eittir" ve "ihsn, senin Rabbine onu grr gibi ibdet etmendir..." hads-i erfleri mucibincedir. Kimi kalb cezbelerinin ar basmasyla kendinde olmaz, kimine tevhd srlar mnkeif

[vesvese ve kuruntu gibi eylerden ve dny dncesinden kurtulmas] ve

huzra kavumaktr. Rhun muhabbet cezbesi, zevk, evk, kalbin cem'iyyeti

olur. Bu azzlerin tasarruflar, kalblere zikri yerletirmek, kalbleri dnydan soutup Rabbi ile sknete ve itminana kavuturmak, bulunduu halden yksek

halleri verip, bir makamdan bir baka makama karmak ve himmetini kullanarak mkilleri zmek... gibi zuhr eder. Hrikulde [olaan d] eyler, tasarruf pek ndirdir. Fakat hi bir kermet dam zikrin, Allah telya tam iddetli mcdelelerle mmkndr. etin riyzetler ekmeden eyaya tesir ve

tevecchn, gzel ahlk edinmenin ve Muhammed Mustafnn (sallallah aleyhi ve sellem) snnetine uyma derecelerine eriemez. Elhamdlillah, bu yolda olan hakk sliklere bunlar elvermektedir. Nitekim tarkatin reisi h- Nakibend

Muhammed Behaeddin Buhr (kuddise sirruh) "Bizim bu yolumuzda mahrumluk yoktur" ve "Bu byklerle bulunanlar ak [kafir veya fsk] olmaz" buyurmutur. makamlar ve ird kemlleri, halleri yksek, melek hasletli Seyyid Fehm Seyyid Abdlhakm hazretlerinde bu velyet nrlar, Rabbn feyz ve

hazretlerinin hizmet ve sohbetinde hsl olunca, std kendisine hilfet ve izin ilimleri sunmak zere, memleketi olan Bakaleye gnderir. O da ayrlk ateine

verip, insanlar ird etmek ve onlara dnimizin emir ve yasaklarn reten

hareketi bulunmaz. Osmanl Devletinin arkta bu konu ile alkal hibir sknette olur.

stdlarnn yolunda yrr. Onlarn bulunduklar geni sahada hibir i ve i

insanlarn ta'lim ve terbiyesi ile megul olup, Ehl-i Snneti kuvvetlendirir.

ilim nurlar ile aydnlatr. Otuz sene kadar arkta, bir o kadara yakn stanbulda

katlanp, memr olduu yere gelip, Allahn kullarn, yarm asr srecek ird ve

mes'elesi bulunmaz. Bu bakmdan bu blge tam emniyyet ve gven ierisinde

12

doru, zeks parlak olup, tebli, sdk, emnet, hikmet, fetanet, gzel ahlk,

Efendinin (rahmetullahi aleyh) akl selm, bak keskin, grn

(sallallah aleyhi ve sellem) bir numnesi idi. Nefsi ktlkten arnm, kalbi beslenmi ve tertemiz olmu, yksek srr Shibine ermi olup, kendisini gren arada grnrd. Kendisiyle konuan, sohbetinde ve va'znda bulunanlarn kalbleri ona meyl eder, ondan ayrlmak istemezlerdi. Huzru ve sohbeti o kadar zevkli ve tatl idi ki, yannda bulunanlar zamann nasl getiinin farknda Reslullahn Ehl-i Beytinden olduunu anlard. Simsnda tevazu'la heybet bir zikrullah ile tasfiye olmu, rhu ma'nev gda ile doymu, muhabbet gdas ile

yksek seciye, mutedil tabiat, mizcda sanki byk ceddi Reslullahn

olmazlard. Hocam H. Hilm Ik Efendiden mkerreren duydum: "Efendinin ni'metlerinden olan sohbetinde, zamann durmasn isterdik" Size bununla yannda zamann nasl getiini anlamadmz gibi, dny ve hretin en byk

1983] dinledim. Dedi ki: Efendi babadan (kuddise sirruh), ehemmiyyetine binaen

alkal bir hikaye anlataym: Di tabbi emekli Albay Sabr Gkkayadan [veft

ve yeri gelmiken u menkbeyi birka defa dinledim: "Byklerden biri, eshb girsin" dedi. Kimse hareket etmedii gibi, cevb dahi vermedi. Biraz sonra ayn nc defa ayn ses iitilince, sohbettekilerden biri kalkp: "imdi sohbetteyiz, dnmek mmkndr" sonra" cevbn verdi. Yan byk evliynn sohbetinde hsl olanlar buradan ses bir daha duyuldu. Mukabele birincisinden farkszd. Bir mddet sonra ile sohbet ederken, gaibden bir ses: "Cennet kaplar ald, isteyen Cennete

Kimsenin eriemedii uzak ve ince mes'elelerde tahkkat gbta edilecek derece anlalrd. Akaid, tefsr, hads, fkh, usl-i fkh, usl-i hads, usl-i tefsrde ei idi. Hangi mevz'da konusa, o bahsin btn inceliklerine vkf olduu

Abdlhakm Efendinin (kuddise sirruh) her ilimde elleri uzun idi.

btn ilimlerin esrarna shib, envr- Muhammediyye denizinin korkusuz

ve benzeri olmad gibi, tasavvufda da zamann hrikas idi denilebilir. Ksaca

dalgc, en zor ve ince mes'elelerin hallli [zcs] olup, her hl ve

hareketinde Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) uymak, kendisinin mmtz

vasf idi. Yemede ve imede. oturmada ve kalkmada, konumada ve skutta, Reslullah rnek alrd. Gecelerinin ou kitb mtalaas ile geerdi. "slmda

tebessmde ve alamada, yrmede ve durmada, yatmada ve uyumada hep

krkbin cild kitb okudum" sz kendisinden rivyet edilmitir. Yemesine dikkat

eden, sadece yaamak iin yiyor, derdi. Ya'n az yerdi. Kk lokmalar azna alr ve ok inerdi. Sanki yemekle oyalanrd. Kaylleye [gn ortasnda bir para

13

dnp, sa elini yanann altna koyup yle [snnete uygun] uyurdu. Beyt: Asrlarca beklerse, zaman denilen ana, Byle bir nr dourur, k saar cihna.

uyumaya] ve teheccde [gece nemazna] devm ederdi. Yatnca sa tarafa

zirvesinde bulunanlar iin deil, bid'at ehli olmayan sradan ve gerek

Trpt hazretleri, Abdlhakm Arvs hazretleri gibi tasavvuf ve ilmin

Kitb ve Snnetin esrarnn hazinesidir" diye yazar. Byle olunca, Reslullaha olaanst haller ve kermetler grlr. Nitekim, Eml kasidesindeki bir beytte, tbi' olmann bereketi ile byk evliyda, peygamberinin mu'cizelerine benzer,

mutasavvflar anlatrken: "Tasavvuf ehli, ma'rifetin ma'deni, hikmetin menba',

"evliynn kermeti hakdr" der ve bunun Ehl-i Snnet itikadnn bir maddesi kermetler meydana gelmitir. Biz bykleri kermetleri ile tantmay, onlar iin

olduunu beyan eder. Abdlhakm Efendiden de byle nice hrikulde haller ve

ka kermetine iret edip geelim. nk her hli istikmet olann, istikmetten stn hangi kermeti olabilir! Nitekim bu yolun bykleri deriz ki, Seyyid Abdlhakm hazretleri kermdir. Kerm babalarn kerm evlddr. :"stikamet kermetin stndedir" buyurmulardr. Ve yine en ak kalblilikle

bir zl ve aalk sayarz, ama daha ncekilerin byle bir deti olduundan bir

Kerm bir evde dnyya gelmi, kerem sahiblerinin elinde kerem ve kermetle terbiye grdnden, kendisi de kerem ve saysz kermetler, tasarruflar ve kuvvetli cezbeler shibi olmakla mehr olmutur:

misin? buyurdu. ok sevinip, h keke bu byk erefe nil olabilsem, dedi. Abdlkdir Efendi de yle yapt ve bir de ne grsn; Habbullahn eshb ve Onu

Abdlkdir efendiye hitben: "Hazret-i Hlidi (radyallah anh) grmek ister

Abdlkdir Efendi vard. [Bu menkbeyi bizzt ondan dinledim. Sene 1966-Ftih]

yanna varm idi. Ho bir halde idi. Yannda eshbndan pamuk tccar Kayserili

Sultan hazretlerinin] radyallah anh erefli trbesini ziyaretle sandukann

Bir gn Cum'a namazn mte'akb Hazret-i Hlid bin Zeydin [Eyyb

yleyse, gzlerini yum, dizin dizime deecek ekilde bana yakn otur buyurdu. kendi evinde misfir etmekle mihmndr- Reslillah ismini alm Hazret-i Hlid ile zuhr etti. Uzun uzun Abdlhakm Efendi ile konutular. Efendi hazretleri okunuyordu.

bin Zeyd (radyallah anh) asl sretinde, beyaza yakn tenli, sk olmayan sakal

kendisine: "Abdlkdir, hadi kalkalm" buyurduu zaman, ikindi ezn Yine bir defa, skdarda Zeyneb Kmil civarnda medfun yukarda

14

mezkr Mevln Hlid-i Badd hazretlerinin eshbndan Abdlfetth Akr Temiz rhuna tevecch eyledi. Yannda eshbndan ve yardmclarndan kir hazretlerinin ki onun yannda defn olunmak isterdi kabrini ziyrete geldi.

efendi vard. kir efendiye de tasarrufda bulunup, Abdlfetth Efendinin

yzl olarak grdm deyince, evet, yle idi, doru grmsn buyurdu.

grdn m? buyurdu. Evet, ykseke boylu, buday benizli, gr sakall, nr Eshbndan ve yardmclarndan ok sevdii ve kendilerini hi zmemi

rhnyyetini grmesini temin etti. Ziyretten sonra, kir efendiye: eyhi

di tabbi emekli Albay Sabr Gkkaya aabeyimizden dinledim: "Apandistim aryordu. Doktorlar, ameliyat dediler. Kurban bayram tatilinden sonra ameliyat geldim. Doru Efendiye gittim. Durumu arz ettim. Aryan yere elini koyup, dindi. Ameliyata gitmedim ve krk sene oluyor, bir daha apandisitim armad. olacaktm. O zaman tbbiyede okuyordum. Tatil mnasebetiyle hastaneden eve Besmele okudu ve: Buras m, aryor? buyurdu. Evet,dedim ve o anda ar Hseyin Hilm Efendinin kaynpederi Ziy beyden dinledim: Ryda

Efendi hazretlerinin elinin iini ptm. Sabahleyin ziyaretleri ile ereflendiimde elini pmek istedim. Sa elinin iini bana uzatp: "Ryda ptn gibi p" buyurdu. zmirde srgnde iken, kermet ehli bir vel olduunu duyan bir

adam, on iki yandaki konuamayan olunu huzruna getirip, iyilemesini tevecch eder ve :"Babam, ismin nedir?" buyurur. ocuk ak bir dille, ismim Ahmeddir, cevbn verir. Orada bulunanlar hayret ve aknlktan parmaklarn sracak olurlar. Byezid Cmi'inde va'z verirken, va'z keser ve :"Sizden biriniz eve yalvarr. ocuk, Efendi hazretlerinin elini pnce, Efendi az bir zaman ona

kiremitlerin zerinde grrse kzp, tellanp, ona barmasn. Tatl dille, evldm, sana eker getirdim, gel vereyim, desin. ocuu aldktan sonra

gittiinde, ocuunu dama trmanm, damdaki gvercini yakalamak iin

deil ama, nerede ise decek haldedir. Seyyid Abdlhakm Efendinin va'zn ve ikazn htrlar ve buyurduu gibi yapar ve ocuunu dp paralanmaktan dncesinden tr ok piman olur ve zlr. kurtarr. O zaman cmideki szn, kendisi iin sylendiini anlar ve o yaramaz

kk ocuu dama trmanm, gvercini yakalamak peindedir; o farknda

ile ne alkas vardr, der. Va'zdan sonra bu kimse evine gelir. Bir de ne grsn;

azarlasn" buyurdu. Orada bulunanlardan biri, kendi kendine, bu szn mevz'

Din adamlarna basknn artrld bir zamanda idi. Hseyin Hilm

15

buyurur. Hseyin Hilm Efendi de, acele ile kalkar, dar kar ve bir taraftan da, karlmasndan hemen sonra arka kapdan polisler gelip evi ararlar ve fakat

Birden kendi detine uymayan bir ekilde: "Kalkn, hemen buradan kn, gidin"

sonradr. Efendi hazretleri konumaz, zntl ve skntl bir halde oturur.

Efendi, std Seyyid Abdlhakm hazretlerini ziyrete gelir. Vakit akamdan

acaba hat m ettik, dnr. Ama sonradan renilir ki, onlarn dar kimseyi bulamazlar. Hseyin Hilm Efendi, sabahleyin haberi renince akamki mumeleye ne iin marz kaldklarn anlar.

Seyyid Abdlhakm hazretlerinin det yerine gelsin diye birka marifetlerine kavumu ve bunlarn yannda ilim, amel ve gzel ahlkla donanm, Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) vrisi olmak erefini ihrz etmi bulunmakla, nbvvet kabiliyyetinden nasiblenmi o gzel hl ve kerm hsl hazretleri, trihde emsl ve akran parmakla saylacak kadar az bulunan kermetini zikr ettik. Yoksa Allah telnn ztnn, sfat ve isimlerinin tecelli ve

bykler srasnda bulunmaktadr. eitli yazlar ve szleri ile, kymete kadar

gelecek mslmanlara amaz bir rehber, onlar hedeflerine ulatracak salam bir klavuzdur.

Sohbetlerinden alnm bir ka szne kulak verelim: Biz, mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn hazretlerinin (kuddise sirruh) Mektbt'n anlamak iin deil, bereketlenmek iin okuruz. En byk edeb, Allah telnn huddunu amamaktr. Haktan mahrm olan neye shibdir, Hakka shib olan neden Hakk kermet, kermeti gizlemektir. Bunun iin velden grlen

mahrmdur.

kermet, onun istei dnda, hatt Hakkn hikmeti ile meydna gelmitir. bilenin dili sylemez olur.

Allah tel, srlarn, onlar saklayabilecek olana verir. Allah tely

Btn fazlet ve gzellikler eratn [slmiyetin] iindedir. Szlerin by, byklerin szdr. Rh hastalklar hep mn zaifliinden domaktadr. ve temiz ve gzel kyfetinizle koruyun. Yeni ve gzel elbise giyin. slm vakarn, ahlknz ile, konumanz ile

Hatda srar ahmaklktr.

16

Kiinin kymeti bu bykleri tand ve sevdii kadardr. hlsn arttrmak isteyen, Reaht okusun. Kimse ma'mr ettii yerden harab yere gitmek istemez.

Avrupallarn dillerini bilseydim, ok faydal olurdum. Tensuha inanmak kfrdr. lim cehleti izle eder, ahmakl deil.

deil.

Allah teldan bize ihsn ile mumele etmesini istiyelim, adleti ile Namaz Allah telya tevecchden ibrettir. er' erfe uygun namaz Velnin kermeti, tbi' olduu nebnin mu'cizesidir. Haddini aan herey zddna dner.

Riya olmasn diye cematten kaanlar, ayr bir riy iindedir.

klanlara hakkatler mnkeif olur.

Bektalik hak tarkat olarak balad, bir ka btn sonra bozuldu. Vel, mevzunu bulamaz ki, ben desin.

Fen adamlara iyilik etmek, iyi adamlara fenlk etmektir. En iyi ibdet, en iyi tat, iyi insanlar ile sohbet etmektir. Din-i slm, Sohbetten ibrettir. Sohbet, muhabbeti, intc eder. [Pkistan]. Ehl-i diryet, akl ve diynet shibi demektir.

slmiyyet bu memleketten giderse, ne Hindde kalr, ne Sindde

Tekkemiz kapatlmasa idi, be alt kii Abdlhlk Goncdvn Bir mslmann bir mslmna kfr isnad etmesi kadar tehlkeli dua etmek isteseydi:"Allah tel korktuundan emn,

hazretleri gibi yetiecek idi. birey yoktur.

umduuna nil eylesin" buyururdu.

Birine

Buyurdu: Kymet almetlerindendir: Cmilerin yollar imen balar.

sevecekler. Kadnlar, erkeklerine itat etmez olurlar. Namazn ehemmiyetini bildiren u

mm ve hatibler sreta lim, hakkatte chil olacaklar. Hfzlar teganniyi ok

geemiyoruz: Eczac lys efendi, Drafakada talebe idi. Bir sabah, namaza kalktnda, gnein henz domu olduunu grmekle, irak vaktine kadar Efendiye giderim, deyip Eyyb yolunu tutar ve yukarya, dergha gelir. Efendi bir

menkbelerini

arz

etmeden

takm eshb ile sohbet hlindedir. Biraz oturup, sonra namazm klarm

17

buyurunca, lys efendi, dier odaya geip sabah namazn kaz eder. te slm kulluk anlaylarndan bizi nasbdr eylesin!

namazmn kazya kalacan bilsem, yz kere lmm terch ederim"

dnr. Sohbet esnasnda Efendi hazretleri kendisine dnp: "lys, bir

byklerinin namaza ve kullua baklar! Allah tel onlarn yakninden ve

vazfeyi icra etmitir. Hicr 1305den itibaren Van vilyetinin eitli yerlerinde, rn snnlerinin bulunduu yre ve iretlerde hep dn

alm, kendi memleketinde ve havlisinde bkmadan, yorulmadan bu ilh hizmetinde

Nebev ilesine mensb olmakla, baba ve dedeleri gibi ilmin ve ma'rifetin nerine

Mehat, Hocal: lim, irfn, fazlet ve irdla tannm Ehl-i Beyt-i

yaptrd gibi, ilim talebesinin btn masrafn da kendisi karlar, hatt ceplerine birer altn koydururdu. Bakale devri byle sde ve bereketli geti.

bulunmutur. Herhangi bir vakf yoktu. Mescid ve tekkesini kendi mal, paras ile

talebenin elbisesini onbe gnde bir kendi ev halknca ykatr ve ihtiyalar iin

Ruslarn istils, Ermenilerin her taraf yakp ykmas ve tahrbinden sonra, yukarda ksaca arz edildii gibi, bulunduu yerden hicretle, eitli ehir ve kasabalara urayp, nihyet stanbulu ereflendirdi. Eyyb Sultan stndeki tepede bulunan Kagar tekkesine eyh, imm ve vaiz olarak ta'yin edildi. 1339 hocas olarak ta'yin olundu. Sultan her mnsebetle kendisinden dua isterdi ve senesinde Sultan Vahideddin Hn tarafndan Medrese-i Mtehasssne tasavvuf

istetirdi. Nihyet bir gn, bu iki sultan, ya'n biri dny sultan, dieri hret Nebevyi birlikte ziyret ettiler. sultn kolkola Topkap Saraynn Hrka- Sedet diresini ve o erefli Hrka-

hemen btn ehirlerini, rnn snni yrelerini, Dou Byezid, Elekird, Musl

Seyhatleri: lim ve tarkati yaymak ve insanlara va'z ve nasihat iin arkn

airetlerini dolamtr. Hac ziyretleri veslesi ile Anadolunun bir ok yerlerinde bulunmu, oralardaki ulema ve meyh ile grmtr. skenderiye, Tanta, Demenhur, smailiye, Svey, Port Sad, Cidde, Yenb, Medine, Mekke, am, Haleb, Beyrut, Cebel-i Lbnan, Humus, Lbnn, Siirt, Erzurum, Trabzon, Tiflis, Batum ve o havalilerdeki bir ok ehir ve kasabalarda bulunmu, ilim, ma'rifet ve hikmetli vaz ve nasihatleri ile halk ird etmee almtr.

lki 1315, dieri 1325 senesinde olmak zere iki defa hacca gitmi ve

bu ziyretlerinde, urad yerlerde birok lim ve meyh ile sohbet etmitir.

1325 senesinde ikinci defa hacca giderken, ird kafilesinin reisi eyh

18

Ziyeddin Masm hazretlerinin sohbetinde bulunmu, yksek iltift ve tevecchlerine kavumu, bir mddet beraber kalmlar, birbirlerini ok sevip, muhabbetle kucaklamlardr. Veda' tavaf srasnda eyh Ziyeddin Ma'sm

hazretleri kendisine,eyhin Seyyid Fehm hazretlerinden, Nakibend, Kdir, Shreverd, Kbrev ve et tarklerinden iczet ve hilfet aldn gibi, ben de sana veyslik yksek tarkatinden iczet ve hilfet verdim" buyurmakla, kymete kadar, kendisinden feyz ve nr almak isteyenlerin imddna

yetimesine izin verilmi oldu ve yine istifde etmek isteyenlerine bu yol, kymete kadar ak tutuldu. Hakkn rahmeti burada da bir daha zuhr etti.

merhamet

olduklarndan, bu fakr, "Kendi hlini ve yerini bilip de ileri gitmeyenlere Allah eylesin" hads-i erfine uyarak, hududu amaya

kitblar yazmlar, kalem oynatmadklar hibir mevz ve saha brakmam

Eserleri: "Byk limler zhir ve btn usl ve fur' her konuda yeterli

gsterilebilecek byk bir kitb yazmadm. Byklerimizin yolunda bulunan

sebeb

ahbablar iin birka kitbck ve Mevlidin meruiyyeti, tesbh kullanmann

Er-Riyadut-Tasavvufiyye, Eshb- Kirm, Ecdd- Neb ve dierleri.

mektblar yazmmdr" buyurdu. Kitb veya risleleri unlardr: Rbta- erfe,

rh, akl, islm ilimleri ve limleri ve benzeri bir ok konuda risle byklnde

hukukunun sallerine cevblar, zikrin ta'rifi ve isbat, nefy ve isbat zikri, cin,

cevaz, bunlarn meydana klar, lm hallerinden bahseden sefer-i hret, bir

Bu risle ve mektblar, yazldklar konuda, o kadar gzel, doyurucu,

salam ve isbatldr ki, daha iyisi ve mkemmeli dnlemez. Gerekten szlerini hakl karr tarzdadrlar. Her biri bir icmali tafsl, bir mphemi tenkh, limlerin :"kitblarn fazletlisi nce yazlanlar, fidelisi sonra yazlanlardr"

bir pheyi izle etmekte, ksaca, eskileri en iyi anlayp, yenilere en iyi izh eder aklkla k tutmaktadrlar. Onun bir vazfesi de bu idi. Msra: leride bunlarn baz rnekleri gelecektir. Herkesi bir i iin yaratmlardr. mahiyettedirler. Hatt, kymete kadar gelecek olanlara son derece berraklk ve

bir ounu kaybetmitir. Ahmed Enver ismindeki olunu, onsekiz yanda olduu halde Eskiehirde topraa vermitir. kinci olu Ahmed Neyyir Mekk

Evld ve Talebesi: Efendi hazretleri, muhceret esnasnda akrabasndan

Efendi olup, lim, fdl, edb ve kmil bir zt idi. lim ve edebini, yksek

babasndan ald gibi, akl ve nakl ilimlerdeki iczetine de yine ondan

19

yapm, 1387 (m.1967) senesinde hrete intikal etmitir. Veftndan sene nakledilmitir. Mezar aldnda, kefeni ve cesedi, kabre konulduu zamanki derecesinin yksekliine irettir. Aleyhirrahme vel-gufrn. Bu satrlar yazan kadar taze ve hi bozulmam olarak grlmtr. Bu da onun Allah katndaki sonra stanbul Edirnekap Kabristanndan Ankara Balumdaki babasnn yanna

kavumu, babasndan sonra, skdar ve Kadkyde uzun seneler mftlk

olmaynca, smi'ine tesir etmez" derdi. Yan, insan syledii szn shibi ve

okudum. Nefesi gerekten ok bereketli idi. "Kelm, mtekellimin sfat

fakr, iki sene kendilerinden akaid, usl-i fkh, fkh, telhis, tefsr, mantk

mili olmaynca, syledii sz bakasna tesr etmez demektir. Babas gibi, o da

uzun seneler Beydv tefsrinden va'z verip, stanbul halkn irda alt ve babas gibi, Beydv tefsrini batan sona va'z ve derslerinde bitirmitir. Talebeleri de hl onun yolundadr. Efendinin nc olu Ahmed Mnr efendi olup, edeb ve fazlet numnesi idi. 1400 (m.1980) ylnda veft edip, Balum hicrette Musulda veft etti. slm, takv, hay, ihls numnesi idi. kincisi Mide

kabristanna defn olunmutur. Efendinin iki kz vard. Biri efi'a hanm olup, hanm halen 1423 (m.2002) ylnda hayattadr [1424-m.2003 Martnda Hakkn

rahmetine kavutu. Balumda ba ucuna defn olundu]. Yz yana yaknd. Babasndan nisbeti vard. Efendi hazretlerinin sekiz kardei vard. Hepsi de kendisinden kk

olup, Efendi tarafndan yetitirilmitir. ou ilimde iczetle ereflenmitir.

Birderi Th iin :"lim ge ksa kardeim Th onu tutar getirir" buyurmutur. limdeki derecesinin rushuna delil olarak, iki sat zarfnda usl-i fkhda bir metin kitbc yazmas, herhalde yetiir. ok garb menkbeleri

okutmayacak ve milyonlarca insan trihinden ve mzisinden kopacak znts ile veft etmitir. Velhsl birderlerinin herbiri birer cevher, lim, mil ve Ermeniler ve Ruslar tarafndan ehd edilmitir.

vardr. lk mecliste meb'us seilmi idi. Harflerin deimesi milyonlarca kitb

insanlk numnesi idi. Talebe ve mrdlerinin ou Birinci dny harbinde Seyyidi, senedi, eyhi Seyyid Fehm hazretlerinin oullarndan ou

Efendi hazretlerinin yannda terbiye ve tahsl grmtr. lerinden Seyyid Muhammed Sddk hazretleri hilfetle ereflenmitir. Kendisinden ok faydalar

beklenirken, ok gen yata Ermeniler tarafndan ehd edildi. Grpnarda, tabancasna davranp kendisini vuranlardan birini vurup ldrm, dierini yaralamtr. ok gzel menkbeleri vardr.

dereden abdest alrken, iki Ermeni kendisine ate etti. Vurulduu halde,

20

hususta, Efendinin huzrunda yllarca bulunup, Efendiden iczetle ereflenen smil Perihanolundan dinlediklerimden birka satr yazaym:

Efendi hazretlerinden cinler de istifde eder, ilim ve edeb renirlerdi. Bu

ve kalb ilimleri bakmndan da epey mesfe alan Abdlmecd Efendinin olu Bakalede iken Efendinin abdest ii bana iddi. Yine bir gn kendisine

hayret ettim ve eshbndan bir cinnin de benim gibi bu vazfe ile tevzf edilmi olduunu anladm. Yine Abdlmecd Efendi anlatr:

ibrik kalkyor, su dkyor, yere iniyor ve tekrar tekrar bunu yapyor. Ben de

grnmez. Dnebiliyor musunuz. Odaya girdiniz. Bir yardmc olmadan bir

dker, sonra yere iner. Sonra kalkar yine eline su dker. Ama ibrii tutan,

abdestte yardm iin odasna girdim. Grdm ki, ibrik yerden kalkar, eline su

berberinde gtrd. Bakaleden Hoba [Gzelsuya] kadar Efendiye

Van vlisi Tahir Paa, bir i iin Efendiyi Vana ard. Efendi beni de

kanatlanm uuyordu. Hob kprsnde attan indi. nk dedesinin dedesi Seyyid Abdrrahmn Kutub burada medfun idi ve ona edeben, orada ata

yetiemedim. Atm ne kadar hzl srdmse de yetiemedim. Sanki onun at

arkadan yetitim ve indim. Efendi bana hitben: "Molla Abdlmecd, kendi bakma! dedikten sonra cinleri iaret ederek: O ahmak tifeden bir gurub geldi. Tasavvufdan ok eyler sordular, zikirden, rbtadan ve benzeri

binmezler, yaya olarak edeble mezarna yaklarlard. Attan inince ben de

kendine dersin ki, Efendi benimle hi konumaz, hep atn srer gider. Kusura

ediyor: Efendi hazretleri ile byk dedelerinin kabrini ziyaretten sonra, zhiren kabirdekine, btnen de bu fakre tevecch buyurdu ve: "Molla Abdlmecd, duyar msn, u kabirdeki gen ne syler?" dedi. Evet efendim, duyuyorum diye arz ettim ve: Y zel-celli vel-ikrm sylyor dedim. "Evet, doru duyuyorsun "O kyamete kadar, bunu syler durur" buyurdu. Yeri gelmiken, Efendinin arkla alkal menkbelerinden birini daha arz son hanmlar Mide hanmdan, Efendiden bir

slih olanlarna tarkat telkn eyledim" buyurdu. Yine Abdlmecd Efendi devm

meguliyetlerden konutuk da, senle konumaa vaktim olmad. Muvfk ve

yaknndaki bir kabrin gs hizasnda uzun zaman ayakta hareketsiz durup

edeyim; M. Emin Garb aabeyimizin Ankara Keirendeki evinde idik. Efendi hazretlerinin

anlatmasn rica ettim. Krmadlar ve yle anlattlar: Bitliste bir atl, kn tipi keser ve: "Ya Rabbi, bu vaktin by olan sevgili kulunu imddma yetitir" der.

menkbe

frtnasna tutulur. yle ki, bir iki metre etrafn gremez de, hayatndan midini

21

ihtiycn var. hi durma, u istikamette atn sr. ehre inersin" buyurur ve at o istikamete evirir ve uzaklar, kaybolur. Adam kurtulur. Aradan uzun yllar

Ve o ara nnde hayl gibi bir karart belirir. Yaklar, yaklar ve: Yardma m

geer. Bizim Bitlisli stanbula gelir. Byezid Cmiinde ikindiyi klar. Grr ki orada bir zt dou ivesi ile va'z verir. Oturur, biraz dinler. Hem dinler, hem de, Bekleyeyim, dersi bitsin de, elini per, kendisinden sorarm, der. O zt, Efendiden bakas deildi. Nihyet va'z biter, Efendi kalkar, bizim Bitlisli de ben bu simy sanki tanyorum der. Ama nereden, bir trl karamaz.

frsat vermeyip : "Ne o babam, Bitlisteki tipi frtnasn m hatrladn" buyurunca, adam gzyalar iinde tekrr ellerine kapanr. Mide hanm, bunu anlattktan sonra: Sizi, Hilmi Beyin talebesini ve onlarn edebini grnce, Efendimi ve onun sevgili kuluna bakmakla ereflenmi gzlerinden, yal,

Efendiye yaklar, elini per, konuacak, bireyler soracak olur da, Efendi ona

genlerinkinden taze ve temiz yanaklarna, inci gibi ya taneleri dklmee ileride temas edeceiz.

Allahn

sohbetini hatrlyorum da, iim kan alyor. Onun ayrl beni ykyor" dedi ve o fakat

balad ve msaade isteyip edeble kalkp, odadan kt. Cenzesine inaallah Eer bu kitb Hseyin Hilm hocamz iin deil de, std Efendi

hazretleri iin kaleme alsaydk, ok daha uzun olurdu. Ama bununla beraber,

sz veriyorum. nk Hilm Bey hocamz, Efendisiz dnmek ve anlatmak ok iin rhu d olur. Zir her vesle ile kendisi hep Efendiden bahs ederdi.

her frsatta o ilim ve ma'n pnarna temasla paragraf aralarn ssleyeceime zordur ve o bundan holanr. Umarm kendisini Efendisinden ayrmadmz Efendi hazretleri stanbula geldikten ve yerletikten sonra, idr ve siys

deiiklie kadar ird ve tlim ile megul olup, Ftih, Bakrky, Byezid, Eyyb nashat eyledi. Kalbindeki ilim ve feyizleri verecek talililer arar ve: Babn bir gl iin bin hre su verir

Sultan, Beyolu Aacmii ve benzeri bir ok cmide, Allahn kullarna vaz

binada eshbna en ok Mektbt- Rabbnden okutup izh ederdi.

buyururdu. Evinin de bulunduu cmi'in yaknnda Kk ad verilen kk Hseyin Hilm Ik Efendiyi Kuleli As. Lisesinde talebesi olmakla tandm

gelecei gibi, Efendinin eshbndan oklarn tanmak ve istifde etmek nasb oldu. Efendinin Bakale devrindeki eshbndan sadece isim verip, geelim:

ve Efendiyi kendisinden duyup sevdikten ve bir para tandktan sonra, ileride

Seyyid Fehm hazretlerinin azz evld, kendi birderleri dahil olmak zere, bu

22

mukaddimeyi Efendinin kendi kalemi ile bitirelim :

sahh ve seyyid, lim ve slih eyh Muhammed Sddk Efendidir. Bu sretle iczet ve izin vermiim. Senelerce icra-i erkn- tarkat eder ve sohbetinde yzlerce insan bykler yoluna girip kalb hallerinde terakk ederdi. Daha bir ok

Van ehrine ve etrafna tarkat aydnlatacak halde bulunan nesebi

faide ve fazletlere muvaffak olacan beklerken harb-i ummde ermeniler tarafndan ehd edildi. Radyallah anh. Yalnz Hatme hcegn okuyup,

mrdleri zikre ve adb tevik iin izin verdiklerim vardr: Vanda Fehm, Necmeddin, Abdlmecd ve Ma'sm, Hakkride birderim Ziyeddin, Mkste Hseyin ve Hasan, Gevrda Kasm, rnn snnilerinden Muhammed, Clendde Haydar Efendiler. Oralarda tlib ve rgib bulunur ise, isimlerini yazarlar ahvlini bildirirler. Ben de db-i tarkat mufassalen yazarm.

Hseyin Efendi, Mekk Efendi ve Cenb- Hak msaade ederse imdi her hli ile son mz diye ta'rif ettiimiz azz ve kymetli hocamz Hseyin Hilm Ik

mtehasss Hlid Bey, Hlid Turhan Bey, Ziy Bey, Rfk Bey, Hbil Bey, Slim Bey,

stanbulda en ok istifde edenlerden birkan yazalm: Mulaj

belki sizce uzun bizce ksa saylacak ekilde anlatmaa alacamz ilk ve Beyefendidir. Allah tel hepsine rahmeti ve rzas ile mumele eylesin ve

bizlere onlarn izi zere yrmekle son nefeste hsn-i hteme ihsn eylesin!

bitirelim:

Efendi hakknda birka sene nce muhabbetle yazdm u iirle bu fasl Ey ismine, cismine, yoluna, nesebine k olduum vel, ihsnn bol eyle O yksek ahlkna, ulv derecesine

Mtbeat edeyim, hatt her nefesine

Hayrn olduum, beni kendine makbl eyle

Her emrini yapaym, beni sana kul eyle! Hev, hevese deil, yalnz senin sesine Uyaym, bu cizi, kullua kabl eyle! Gzlerin grmedii lemin tesine

Gtr beni, dalar, sahralar yol eyle!

Mazhar eyle de beni akn bilmecesine ster ate et beni, ister kzgn kl eyle! ina eyle beni, kalbime duhl eyle! Muazzam kelimeye, hatt her hecesine

23

Silsileyle korunmu esiz gl bahesine, Girip hayt bulan tali'li blbl eyle! Arasra kalbinden gnl penceresine, Bu zavall miskine, perdenin gerisine

Szan bu damlalar, artr, aman gl eyle, Yksek merhametinle delil-i vusl eyle! Kendini izhar eyle, imddn tl eyle! Sleyman Hakmne bir yolla, bu ak baresine

24

BALARKEN Rahmn ve Rahm olan Allah telnn yce ismi ile bu kitb yazmaa

olanlara en iyi dular ve rahmetler olsun !

aleyhisselma salt olsun. line, Ezvcna, Eshbna ve kyamete kadar ona tbi Yirmibirinci asrn ortalarna kadar devm eden harbler, memleketimizi

balyorum. Hrmetine kint var ettii Habbi ve Resl Muhammed

belki harbsiz, sulh zere onbe-yirmi sene gememiti. Hele Birinci Dny harbi ki buna Harb-i Ummi de denir ve ardndan stikll Sava memleketimizin

her bakmdan sarm, yormu, zaif ve gsz brakmt. ki- yz senedir,

madd ve manev btn deerlerinin ortaya konduu mecbur harblerdir. yokluk ve yoksulluk yllar...

Akabinde yeni idre ve daha toparlanmadan kinci Dny Sava hazrl, ktlk, Ya'n tarlada eli sapan, medresede eli kalem tutacak yaa gelmi

harbde dodu, harbde ld, denilebilir. Bu yzden memleket her bakmdan geri artlar ierisinde yaayabilmekten baka birinci derecede zihni megul edecek bir ey kalmad. Ve sene 1938, 2 Eyll Cum'a gn bu satrlar yazan Ahmed olu

olanndan seksenlik pir-i fnye kadar herkes vatan, dni, namusu, bayra iin

kald gibi, esas ilim zere olan slm dni de, bir nevi hmisiz kald. Bu ar

Sleyman, Trabzon Srmene-Batmar kynde dnyya geldim. Hudnbit kaldk. kinci Dnya Harbinin btn olumsuzluklarn ve o devrin madd ve bydm. sene sonra babam kaybettim. Yedi yetim ocuk, ana ve babaanne

artlar ierisinde okudum. ocuktum, ama ou zaman namazm klardm. dnda hi kimseden bir ey edinmemitim. Kyn cmiinde Kur'n okumaa bir gn gidebildim. Yan Anadolu'daki milyonlarca insandan biriydim. Ne mektebden, ne de imde dnime kar bir scaklk vard. Ama sradan bir ocuktum. ilemin

manev btn zorluklarn yaadk. Dinimi severdim. lk ve orta okullar ok zor

birbirine karm, cahiliye devri bir daha zuhur etmiti. uurlu olarak ahlkmzdan haberimiz yok idi. Anane (gelenek) ve det olarak yaplanlarn Rabbimizden, Peygamberimizden, dnimizden, itikadmzdan, amelimizden,

hocadan dnim hakknda bireyler aldm syleyemem. Sanki hak ile btl

memleketi kaplamt. Sadece msaade edilenler konuuyordu. Her bilen ve her

kimini yapmak dnda bir hlimiz yoktu. Bu manda bir sis, bir zulmet btn

25

az olan konuamyordu.

takdr buyurmas ile, stanbul engelky'deki Kuleli As. Lisesine mracaat

pekiyi derecelerle bitirdim ve o zamana gre tesdfen, aslnda Allah telnn

Velhsl byle bir zamanda ve meknda yetitim. lk ve orta okulu iyi,

Allah rahmet eylesin ve temenni ettii makamlara kavutursun! min!

sedetimin anahtarn kendisinde bulduum Hseyin Hilm Ik Beyefendi idi.

sene yarbay, sonra albay olan ve bu kitb yazmaktan esas maksadm, iki dny

ettim. Bir takm imtihanlardan sonra kazanp okula girdim. Kimy hocamz, ilk

son asrn en byk limi ve velsi, akl, nakl ve kalb ilimler mtehasss Seyyid

Kendi ta'biri ile albay Hseyin Hilm, biraz nce ok ksa anlattmz,

Abdlhkim Arvsnin (kuddise sirruh) stanbuldaki en sekin eshbndan idi.

Allah telya nihyetsiz hamd sen olsun ki, onu grmei ve talebesi olmaklm nasb etti. Bu beraberlik, nerede ise elli sene devm etti. Bana,

O islm gneinin fulnden, yan batndan sonra, devm eden son idi.

doru yolu gsteren, beni kfrden, bid'tten, sapklktan koruyan, Allah telnn dostlarn ve dmanlarn tantan, beni bugnk harabe dnydan ma'mr islm diyrna getiren, ksaca bilmediklerimi bildiren, karp,

Hseyin Hilm Ik Beyefendiden edindiim dny ve hret sedetine iretle GRDM SON IIK koydum. Gerekten o, std Seyyid Abdlhakm

Seyyid Abdlhakm Efendi hazretlerine atfen SLM GNE BATARKEN ve

iin bu kitbn ismini slm lemi ve karanlk dnyy hl aydnlatmakta olan

duymadklarm duyuran, bulundurmadklarm bulunduran hep O'dur. Bunun

olma nasib etti. Onunla gzlerin grmedii, kulaklarn iitmedii, hatt akllarn dnemedii hallerimiz, mumelelerimiz oldu. Msra': Kalem buraya geldi ve ucu krld.

gneinin en son idi ve Allah tel bu ciz kuluna onun eshbndan

beraber, hafta sonlar evlerinde veya baka yerlerde beraber bulunduk. oldu. Kendilerini candan sevdim. Anamdan, babamdan, her akrabamdan ileride mnmda yakn, islmmda uur, ahlkmda gzle grlr dzelmeler hsl

Szmze gelelim: Kuleli As. Lisesinde sene beraber olduk. Okulda

Onlarn olu, veya bir paras, hatt zaman zaman nerede ise kendileri

muhabbetim ziydeleiyordu. Muhabbet arttka Onlara yaklayor, kendimi

ve sevgili tuttum. Sevgim arttka Onlardan istifdem artyor, istifde ettike

buluyordum. Nitekim Mazhar- Cn- Cnn hazretleri bir beytinde buyurur ki: ki, bir vurdu mu iki kiiyi bir ediyor... "Bir kimsenin bir klla ikiye blndn ok grdm, ama u ak klcna bak

26

12'sinde Dil ve Tarih Corafya Fakltesinin Rusa Filoloji Blmn bitirip,

Sonra Harb Okulu ve niversite yllar.. 1960 senesi Temmuz aynn

retmen temen olarak nce Harb Okulunda vazfeye baladm. Sonra Kuleli As. Lisesi Rusa retmenliinde bulundum. Darda da ngilizce dersleri verdim. Kdemli binbalmda Ankara Ordu Yabanc Diller ve stihbart

Okulunda Rusa retmenliine tayn olup emekliliime kadar orada altm. Albay rtbesinde iken emekli oldum. Evimde bulunup hocamdan aldm yol ve minvl zereyim. Onlarn iret ve tevkleri ile arab ve frisyi rendim. Bu yandaym. yiliklerimin hepsi hocamn syesinde Allah teldandr. Ktlk ve dillerden bir ok kitblar terceme ettim. imdi bu kitb yazarken altm

eytann ve kt arkada ve insanlarn er ve zararlarndan korusun. Kendisinden ve sevdiklerinden bakasyla bulundurmasn.

gnhlarm nefsimdendir. Allah tel bizi iimizde tadmz dmann,

islmn retilmesi ve yaylmas hakkndaki almalar, va'z ve nashatlerinden benim Onlarla olmam sras eklinde grlecektir. Bazlarn unutmamak erf (26 Ekim 2001) Cum'a gnne kadar, son grmelerimiz dhil, iim szlayarak yazmaa alacam ve bu vesle ile ma'nen Onlarla olup, Onlar edineceim. Tevfk Allahdandr. unutmamaa almay hayatmn bu son gnlerinin en byk tesellisi imdi size hocamn std Seyyid Abdlhakm Efendinin bugne kadar bakmndan bu daha uygundur. Bylece hrete intikal tarihleri olan 9 aban- sk sk bahsedeceim. Anlatmadaki sra, haytlar ile paralel olacaktr. Hatt

Yetimeleri, Abdlhakm hazretleri ile tanp, ondan istifdeleri, kendisinin

Bundan sonra H. Hilm hocamdan, bazan Onlar diye bahsedeceim.

hi bir yerde ner edilmemi olan bir makalesini arz edeceim. Bu makaleyi

(rahmetullahi aleyh) nisbeti var idi" sznn zn anlayacak, Efendi saylacan dnecek, o bykleri anlama havsalanzda bir genileme olacak

okuyunca hocamn bana buyurduu: "Efendi hazretlerinin mm- Gazlden

hazretlerinin mm- Gazl, mm- Rabbn ve Mevln Hlidler srasndan ve bundan sonra yazacaklarmzn hibiri iin hayl mahsl demeyeceksiniz ve

sakn demeyin! nk btn maksadm, o batan gnein son klarn ufkun

snnet itikadn, byklere muhabbeti ve Reslullhn (sallallah aleyhi vesellem) snnetine uygun amel etmei salamak, kfrden, bid'atten ve gnhlardan uzak tutup, Hakka yakn klmaktr. Bunun da ancak bu syede

armamak iin elimden gelen yardm yapmak, bu kurb- kymette Ehl-i

zerinde tutmak, kymete kadar onlardan istifde etmek isteyenlere, yollarn

27

taraf zifiri karanlk olur.

mmkn olacana inanyorum. Yoksa o son klar da giderse, dnynn her

BR MAKALE Bismillahirrahmnirrahm derim ki:

Allah telya hamd, Reslne salt selm ve sizlere duadan sonra

Bir zamandayz ki, eratn eiri [islm dninin iarlar, almetleri]

ve glib olup, eytann askerleri her tarafta hkmn icr etmektedir. Hakkat kapanm ve bitmitir. Tasavvufun ma'ns bozuldu, ismi kald. Erkn [direkleri]

rtld. Tarkatn ana caddesi boald. nsann vcdunda nefs-i emmre hkim

ilimlerinin almet ve iretleri ters dnm, ya da yok olmu, tarkat yollar

Ehli olmayanlar, tasavvufu ddan gzel grnen hatt felsefeden alnm, Grmeyenler ise, ya takld sahrasnda kaldlar, yahud da bhe ve teredddde. kymetli bir ey sandlar. O ise hakkatler kaynadr. Grenler bildiler, anladlar.

krld, resmi kald. Hatt isim ve resim bile tebdl ve tahvle [deiiklie] urad.

fidelerini beyn ve ayan edecek ve hakkat gelininin yzndeki rty kaldracak byk zevt aradlar. Bu garb ve muhcirn, bu meslek ehli iinde marfeti az, sermayesi yok

kardeleri, srda olacak dostlar aramak istediler. Bu mnsebetle dnin umm

dnin ycelmesini, ahkmnn ykseklere kaldrlmasn ve bu arada hakk dn

Belki inkr ukurlarna yuvarlandlar. slm gayreti tayanlar, bu azz ve parlak

aleyhisselmn mu'cizelerine benzeyen kermetlerinin sdir olduu hizmet ve feyzler alp, terbiye olunduumdan, her tlibin hline muvfk, Hakka vsl olma sohbetiyle ereflendim. Uzun zaman himye kanatlar altnda bydm. ok

hazretlerinin] sa aleyhisselmn nefesini andran gzel kokulu esintisiyle, Msa

gibi, tarkatn denizi, eratn umman olan Seyyid ve Senedimin [Seyyid Fehm

ise de, memr mazrdur, sz mcibince, Sleyman aleyhisselmn karncas

edeblerini ve her mrdin nna uygun temel esaslar ayr ayr edinmi renmi ok ve devml olanlarndan bir ksmn, bugn baz dostlarma yazp ydigr

idim. Bu yolun byklerinin huzrunda makbl ve denenmi olanlarn faydas

kalmas isteiyle, herkesin kendi hissesine deni almas hevesi beni yendi de, u satrlar yazdm:

"Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk etsinler diye yarattm"

28

kavumalarndaki yollar ayr ayrdr. Slih ve mrdlerden kimi islmn be kulluk etmiler ve bununla birlikte oluk ocuu, hatt dier insanlar iin alp halal kazanmakla megl olmulardr. Gulam Al (Abdullah Dehlev kuddise sirruh) buyurur: Tearruf isimli kitbda yazar: Cneyd-i Baddye (radyallah

ilh erefine nil olmalardr. Bunun iin, Allaha tliblerin hepsinin maksada

marifet-i ilh iin yaratlmtr. Yan bunlarn yaratlmasndan murad, marifet-i

[Zariyt-56] yet-i kermesinin yksek ma'ns mucibince, cinler ve insanlar

esasna, farz, edeb, art ve snnetleri ile yerine getirmeyi vazfe bilip, Hakka

kazanmak, mukarreblerin amelinden saylr. artlarn en mtedvil olan udur ki, kesbden [alp kazanmaktan] maksad ve niyyet, oluk ocua rahat nafaka, komu ve yakn akrabasna ihsn ve iyilik, muhtac ve muzdar durumda olanlara yardm, garb ve fakr mslmanlarn feryadna yetimek ve hi kimseden birey

anh) gre, erate uygun ve kendi ksmnda yazl artlara uygun alp

beklememek olursa, bu kesbin [alp kazanmann] hkm ve neticesi, zikir, tevecch ve murkabenin hkm ve neticesidir. Zikir ve murkabe amellere terettb eden dereceler ve makamlar, bu eit alp kazanmada da bulunur. Bu Eshbn gittikleri yoldur. Bu yol ahsen [en gzel], eslem [en doru], ekmel [en

meslek [usul, tarz, yol] peygamberlerin (aleyhimsselm) ve hemen btn olgun], 'l [en yce], evl [en iyi], akreb [en yakn], akdem [en ileri], akvem [en

salam], eshel [en kolay], eyser [en haff] bir yoldur. Havas ve avmn takat getirebilecekleri bir yoldur. Bu yola imdi Nakibend denmitir. "Eshb- yemn

[sadakiler] ne mutlu o sadakilere,! [Vk'a-8] yet-i kermesinden murad bunlardr. "te onlar, Allahn hidyet ettii kimselerdir" yeti ile- yine bunlar Kimi fkh, ilim denizine dalp, hads, haber ve eserleri renmee

medh edilmektedir.

alp, byk limlerin sohbetlerine, meclislerine ve derslerine yetimilerdir. Nefislerini ezmiler, dnydan kendilerine yetecek en az miktarla iktif

etmilerdir. Bunlarn gittikleri yol en ak ve seik yoldur. "nanp da mnlarna yolu bulanlardr" [En'am-82] yet-i kermesi ile medh sen

hi bir hakszlk bulatrmayanlar var ya, ite emniyet [gven] onlarndr ve onlar doru

buyurulmulardr. Mminlerin hepsinin birden sefere kmalar doru deildir. Onlarn her kesiminden bir grub dnde geni bilgi elde etmek ve kavimleri

kermesinden murad bunlardr. Yine bunlar iin hads-i erfde: "Allah tel bir mmlar, mctehidler, tefsr ve hads limleri ve bunlarn izini ta'kib edenler bu

savatan dndkte, onlar ikaz etmek iin geride kalmaldr" [Tevbe-122] yet-i

kuluna hayr [iyilik] murad ederse, onu dnde fakh yapar" buyurulmutur. Din

29

ksmdandr.

ehlinden, hatt herkesten kopmulardr. Sevmeleri, sevmemeleri, sadakat ve Edhem ve bunlara benzeyenler bu ksmdandr. Bunlar yolun en gzelini ve en iyisini bulmulardr. "te onlar Allahn tarafnda olanlardr. yi bilin ki, kurtulua

Kimi insanlardan uzaklam, inzivy semi, hep Hak ile olup, dny ve

advetleri [dmanlklar] hep Allah iin olmutur. veys-i Karn, brhim-i

ile tavsf buyurulmulardr. "te onlara, sabretmelerine karlk, Cennetin en [Furkan-75] yet-i kermesinden murad bu ksmdaki kullardr. yksek makam verilecek; orada hrmet ve selmla karlanacaklardr." Kimi cizliini, krkln, boyun eikliini, istifar, zavalll ve fakri,

erecekler de, sadece Allahn tarafnda olanlardr" [Mcdele-22] yet-i kermesi

ah ve inlemek ile geirip, dalarda, sahralarda, llerde dolaarak geirirler. "Kendilerine binek salaman iin sana geldiklerinde: Sizi bindirecek bir binek bulamyorum, deyince, harcayacak birey bulamadklarndan dolay

muhtc olmakl gsteren yolu semi ve beenmitir. Gece gndz hayatlarn

zntsnden gzleri ya dkerek dnen kimselere sorumluluk yoktur" [Tevbe-92] yet-i kermesi ile bildirilenler bunlardr. Kimi de, mchede, riyzet, ibdet ve tatte ok ileri gitme yolunu

tutmulardr. Yaya olarak ok defa Beytullah ve Ravda- Reslullah tavaf ve

ziyret etmilerdir. Melft tamamen terk ve nefislerine btn btn

mevki' ve rutbeleri klliyen brakp, ihls ile Hakka vsl ve vsl ile Allaha kul olmular, hakkatlere kavumakla kalblerini sslemee ehemmiyet vermiler, en iddetli hallere katlanp, yeni yeni hallere kavumak istemiler, insanlara Allaha kavuma yollarnn en zahmetlisi ve zorudur. Fazlet ve izzet shibi olmakla tannmlardr. eyh-i Ekber [Muhyiddin-i yet-i Arab] hazretleri

muhlefetle onu kahretmilerdir. nsanlarca kymetli addedilen hrmet, makam,

karmak ve nsiyet kurmak midini kesip, uzleti terch etmilerdir. Bu yol

bunlardandr. "te onlarn kalbine, Allah mn yazm ve katndan bir rh ile onlar buyurulmulardr. Hads-i kudsde: "Evliym rtlerimin altndadr, onlar desteklemitir." [Mcdele-22] kermesi ile tavsf

benden bakas bilmez" buyurulmas, onlarn nndandr. "te Rablerinden onlardr" [Bakara-157] ve "te bunlar Nam Cennetlerinde Allaha en yakn te ksaca izh ettiimiz bu yollarn herbirinin ehli ve erbab vardr. Her

balamalar ve yksek rahmetler hep onlaradr ve doru yolu bulanlar da

olanlardr" yetlerinden maksad bunlardr.

tark [yol] ehlinin bulunduu yolun artlar, edebleri, rknleri, almetleri,

30

mi'racdr: Bu yolun geni olarak bildirilmesi uzun srer. Kitblarnda yazlm olanlar, esasn yannda pek az kalr. Bu yol ok erefli ve incedir. Seilmee ve makamndan korkan ve nefsini kt isteklerinden uzaklatran iin, bhesiz Cennet yegne barnaktr" [Nzi'at-40] yet-i kermesi bunlar anlatmaktadr. ncelie lyktr. Allaha en yakn ve nefsden en uzak yol budur. "Rabbinin

zorundadr. Bu yollarn en ereflisi ve stn, riflere sertc [batac] ve klara

nianlar ve gstergeleri vardr. Slikleri [her yolun yolcular] bunlar bilmek

marfetten ibret olan ibdettir. bdetin bir ksm tat olup, namaz, oruc ve yapmamaktr. Onu herkes yapamaz; bunu ancak sddklar bulur. Shib-i rislet yapmamak insanlarn ve cinlerin ibdetlerinden hayrldr" buyurdu. Bu benzerleri gibilerdir. Bunlar herkes yerine getirebilir. Bir ksm, yasak olanlar

etmek, ebed sedettir. nsan ve cinnin yaradlmasndan Hak telnn murad,

Hak celle ve alya kavumak yle bir izzettir ki, zilleti yoktur. Bunu hsl

(sallallah aleyhi ve sellem): "Allah telnn men' ettiklerinden en kk birini

Allah telnn rzasna uygun olmayan arzularndan kesmekle myesser olur.

menhiyyt tamamen terk, ancak nefsi kahretmekle, ezmekle ele geer. Nefsi,

tamam olur.

mmkndr. Kalb, ihls ve sevgiliye [Hak telya] ns hsl etmekle ibdet erat ksmdan ibrettir. Bilmek, ilemek ve her ikisinde ihls zere

Onun arzularn kesmek, her harekt ve hareketsizlikte er'-i erfe uymakla

eratte sakldr. Kalanlarn hepsi eratin dndadr, nefsin arzularndandr. beenmedikleridir ve bu da eratten ibrettir. eratin maklbu [yani tersinden yz evirmenin ne demek olduunu irfn shibleri bilir. er'in zhiri fetvdr, kadar amur sradndan, o byk mm nnda onu ykad. Talebesinden biri, "y mm, dirhem mikdarnca necasetle namaz cizdir, diye ruhsat veriyorsun, btn [iyz] takvdr. mm- A'zmn (radyallah anh) elbisesine trnak okunuu] Ardr. Zhirde er'den yz evirmek, Ardan yz evirmektir. Ardan Nefs, Cenb- Hakkn dmandr. Allah telnn rzas, nefsin

bulunmak. u anda bizim bahis mevzmuz ncs olandr. Dnya ve hret,

takvdr" cevbn verdi.

ama sen bu kadarck bir amuru ykyorsun" diye sl edince: "O fetvdr, bu Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) Efendimiz azmet ve takv

saklamasna cevz vermedi; halbuki ruhsat ve fetv cihetinden, bir senelik

bakmndan Hazret-i Billin (radyallah anh) ertesi sabaha yarm ekmek

yiyecei evde saklamaa cevz verdi. Demek oluyor ki, tarkat ehline azmet ve

takv ile, dier insanlara ruhsat ve fetv ile mumelede bulunmak mnsib

31

grlmtr.

necsetten tahret ve hadesten tahret diye iki ksmda bildirirler. Her mmin bunlar bilir. Ama bu, zhir ehline mahssdur. Tarkat erbabndan mttak olanlara, bu zhir [d] temizlik ile beraber, tevhd suyu ile kalbini ykayp, irk ve

etmektir. Namazn sahh olmas ise tahrete baldr. Fkh limleri tahreti;

bdetin asl namazdr. Zir dnin direidir ve Hak tela ile mnct

tecellinin zhir olmasndan ibrettir. Tarkat abdesti, erat abdesti ile beraber,

Tevhd, slikin nazarnda btn varlklar, hi yokmu gibi bulmakla, Haktan bir

nifak necsetinden, srrn [zn] gaflet zulmetinden temizlemek de vardr.

yzn Allahdan bakasna dndrmemekten, ellerini mahlukata id balardan ve br dnyy dahi dnmekten temizlemekten ibrettir. Ban mesh ile, beyninden benlii silmek; yle ki, banda Allahdan bakas ile olmak kalmayp, ibrettir. eyh ibl buyurmutur: Abdest btn dny balarndan kesilmek, kibirsiz, ayaklarn Allah yolundan baka her yola basmaktan saknmaktan

kesmeyen bir insan, Hak celle ve alnn muhabbetine kavuamaz. Zir Cenb- Hak, erk [ortak] istemez. O halde ayrlma olmaynca, kavuma olmaz, bu m'nda sylenmitir. "Ona ancak temizlenenler dokunabilir" [Vaka-79] yet-i kermesi bu srra irettir. "Hemen papularn kar" [Th-12] buna ak bir

namaz sadece Alllah tel ile bal olmaktr. Allahdan bakasndan alkasn

delildir. "Abdest zerine abdest nr stne nrdur" hads-i erfi de bunu

gstermektedir. Yan tarkat abdesti, erat abdesti zere olursa, nr stne nr

olur. Zhir ehline [fkha] gre abdestli bir insan [o abdestle bir ibdet yapmsa] bir daha abdest alrsa, nr stne nr olur, zten mehurdur. Namaza id btn sz ve fiilleri geni anlatmyorum. Anlay ve kabiliyetiniz zten buna msiddir. Namaz, beden ve kalb ibdettir. Namazda kalb ve kalb, her ikisi

denilen et parasna yerletirilmitir. Bu yrek mahlktur. Kalb, gayb lemindendir [bilinmez], rhndir, ulvdir ve ulv [yksek] hakkatlerin merkezidir. Kalb, grnen, bilinen lemden olup, cismndir, sfldir,

faaliyette bulunmak lzmdr. Kalbden murad, Rabbn nr kuvveti olup, yrek

gn verilmez ise, lr, helk olur. lm muvakkat, helki ekildedir. Kalbin gdas verilmezse, o da helk olur ve sonsuz olarak lr. Kalbin gdas,

havsalasna lyktr. Nefs, kalbn zulmn ksmndandr. Kalbn gdas birka

kendisi gibi madd, sfl ve cismndir. Kalbin gdas ise, kendine uygun

youndur, zulmndir ve sufl eylerin merkezidir. Kalbn, yan bedenin gdas,

ilmullahdan, marfetten ibrettir. yet-i kermeler, hads-i erfler ve selef-i

slihnin eserlerinde zikr olunan ilimden murad, bu ilimdir. Dier ilimlerin hepsi,

32

bulunduundan sanki birlemiler, bir olmulardr. Halbuki birinin gdas ar basnca, dierinin gdas azalmaktadr.

bu ilmin balangc ve hazrlayclar mesbesindedir. Kalb ve kalb bir arada

Bunun iin ok yemek yiyen bir insan, fazla tat, ibdet, zikr ve fikirde

Sliklerin az yemeleri ve az imeleri bundandr.

bulunamaz. Aksine kalb ve rh gdas ok olan kimsenin de yemee ith azalr. Kalbn ksmlarndan olan nefsin ayrca bir gdas daha vardr. O da

olduklar, ahlk- Kur'niyedir. Yan er'i erften ibrettir. Nefsin beendii, Evliydan birisi Rabbl-izzeti ryda grd ve "Y Rabbi, sana hangi yolla rzama muhlif olan nefsin arzularn brak, bana kavuursun"

Allah telnn raz olduklarnn hilafna yrmektir. Allah telnn rz

istedii eyleri yapmamakla, yan erate uymakla insan Hakka kavuur. ularm?" diye sordu da Hak tel kendisine "Nefsini brak da gel" buyurdu. Yan te turuk- aliyyenin [eitli tarkatlerin] yaptklar btn zikir, fikir,

ibdet, tat ve benzeri gzel iler, bu gayeye varma kolaylatrmak iindir. lm gelirse, iin ok zor olaca ma'lmdur. Beyt:

[nn kymetini bilmelidir]. Zir lm ba ucundadr ve maksada kavumadan Korkarm o yr bize n ina kalr

Ve kymete kadar, bu gam da bizde kalr.

btn ilmi ve hli herhalde bir para anlalm oldu. naallah imkn ve frsat imdilik bu bahsi faklte son snfta iken, mm- Rabbn ve Efendi hazretlerine

Bu bir makaleyi andran mektblarndan Efendi hazretlerinin zhir ve

bulurum da, btn yazlarn bugnk dile aktarrm. Tevfk Allahdandr.

almaa altm bir iirimle bitereyim. Hayr, bitmeyecek, her vesle ile bu onlarn son klar olarak dnyy aydnlatacaktr. Akn banda aan gllere blbl olan, Ma'ukunun akndan yanp yanp kl olan, Alasa yeri vardr seni grmiyen zaman. lmiyle irfniyle shib olan SILAya slmn hasret ile bekledii kahraman. kitbn sonuna kadar ve inaallah kyamete kadar anlacak ve bu yazlar ve szler

(kaddesallah tel esrarehm) olan muhabbetimden bir damlasn kaleme

33

Dalp usuz bucaksz, o muazzam deryya Kimi shile gider ve bu bana yeter der, Ve bu zikr derysndan en byk pay alan

ki temel unsuru vasl eden bir araya

Kimi uzaktan grr, mest olur ba dner Kimi yalnz seyreder, kimi bir katre ier, Bir sensin bu derydan iip iip de kanan.

Kur'ndan hadslerden sonra gelir eserin, Rhlara if olan o mubrek szlerin, Ve Mceddd-i elf-i sn adn alan. Bakumandansn sen vellerin, erlerin,

Bize seni duyuran, ftraten dostun olan

Ve cihnda bir tekdir senin izinde kalan

Hrmetine nasb et, bize efatndan.

Seyyid Abdlhakm o, senin aknla yanan Eserinle cihn, yeniden tenvr eden, Esrrengiz kuvvetle bizi kendine eken Arvs'n dr, gerisi hayl, yalan. Ondrdnc yzyln zulmetini gideren

Biz onun talebesi, o sizin talibiniz Belli, birbirinize aksnz ikiniz,

Muhakkak akis yapar, o nrlu kalbleriniz Ve size k oldu Hilm ile Sleyman. Ayn ekilde kymetli hocama yazp gnderdiim ve kendi eserlerinin

sahfeleri arasnda mnsib grd u iirimi de Efendi hazretlerine izafe ederek yazmlardr.

Abdlhakm Arvs hasta rhlara derman

Ey gzlerimin nru, ey candan yakn canan Biz nerede, siz nerde perdeler feth olmuyor

Sohbetten, muhabbetten dim konuurdunuz Talebe hocasyla llr diyordunuz

Sizden uzak kaldka kalbler rahat bulmuyor

Rhlar sarho eden, erabdan imisiniz

Adm adm hakkat yolunu gemisiniz

34

Sensin cihanda imdi, Rabbin en sevdii kul

Dnya yok gznzde kalb shibiyle megul, Tevazu' bykln almeti derdiniz,

Her hareketinizde bunu gsterirdiniz.

Cihn zulmette iken Fehm nr sayordu. O hazine esrar, hep size nasb oldu. Y Rabbi, Seyyid Fehm ne byk mrid imi, l kalbi dirilten bir Hakm yetitirmi

Reslullahdan gelen nru nak etmi size

En byk arzumuzdur kavumak lutfnze Kalbleri ihls ile ona balamadka Nra kavuulamaz, bir rehber olmadka

Efendim yalvarrz, zay eylemeyin bizi

Eserin hocamzdr, grdk, tandk sizi

Ve kyamete kadar sizi seven olacak,

Hepsi sizinle olup, umarm kurtulacak. Seven sevdiiyledir buyuruyor peygamber Sedetimiz iin yeter bize bu haber Ben hocamn elini tuttum, artk brakmam

Reslullaha kadar eller hep bal gider,

O da senin eline ve bylece bittemam.

Ve inaallah bu yolun sonu Cennette biter. Ve ebed sedet sizin ile elverir, Sleyman kalemi kr, sra tecelldedir.

35

GRDM SON IIK Rahmetullahi aleyh HSEYN HLM IIK

dorusu, unutturmamaa alalm. Ve billahit-tevfku vel-ismet.

fasl ve bir ilve-htime ile eitli vehe ve halleri ile kendilerini anlatmaa daha

nce hocamzn kendi dilinden ve kaleminden dinleyelim. Sonra yedi

36

HAL TERCEMES HSEYN HLM IIK (rahmetullahi aleyh) Hicr 1329 (m.1911) yl Mart aynn sekizinci gn, gzel bir bahar sabah, stanbulda Eyyb Sultanda, Servi mahallesi, Vezirtekke soka, if yokuunda, (1) numaral evde dnyya geldi.

BRNC FASIL

kynden ve yine annesi ie hanm ve annesinin babas Hseyin aa, Lofa kasabasndan idiler. Sad Efendi doksan (m. 1877) Rus harbinde muhcir

Babas Sad Efendi ve dedesi brhim Pehlivan, Plevnenin Lofa kasabas, Tepova

olarak stanbula gelmi, Vezirtekkesinde yerlemi ve evlenmiti. Harb ve memuru olup, krk seneden ziyde bu ii ile itigal etmiti. Ama dnine olan bir muhterem kii olmutu. Vazfesi icab, matematiin drt ilemini, zihin ile yapmakta o kadar mhir idi ki, tahsli olmadna kolay kolay kimse inanmazd. ballndan bir ok cmilerde, bir ok va'z ve ilim dinlemi olup, sz dinlenir muhcirlik skntlar sebebi ile hi mektebe gidememiti. Belediyede kantar

ilesi Al oullar olarak bilinir. Efendi hazretleri, soyad kanununda

olarak Ik soyadn almtr. Onbe-yirmi ile olarak Lofadan gelmilerdir. Bir rivyette Anadoludan Rumeline gitmilerdi. Sad efendinin Hall ve Mustafa

Ben, soyad almadm. Alsaydm, Ik alrdm deyince Hilmi Bey Hocamz soyad

civarnda medfundur. Annesi 1303 (m.1887) de tevelld, 1953 senesinde

ocuklar da imdi hayattadr. Sad efendi 1929da veft etmitir. Eyyb Sultan

isminde kardeleri vard. Hep beraber Eyyb Sultanda yerletiler. Onlarn

Hilm Efendinin iki aabeyisi brahm ve Mustafa astsubay idiler. kisi de gen yata veft etti. brahm 1927'de veft etti. Kasmpaada medfundur. Ablalar Zehr hanm 1991, ve Nzime hanm 1993de veft ettiler. Kk kzkardeleri

Ankarada veft etmitir. Kabri, Efendi hazretlerinin kabrine yakndr. Hseyin

Fika hanm hlen [2002] hayattadr. Erkek kardei Sedd efendi 1926 doumludur. 1936da annesi ve kardeleri ile beraber Ankaraya gittiler. Mamakta oturdular. 1957de Maltepeye getiler. 1974de stanbula geldiler. Hilm hocamzdan okudu. Emli kasidesini ezberledi. Efendi hazretlerini ok

Sedd aabey, kimy yksek mhendisi idi. Sarf ve nahivi aabeyisi Hseyin grmtr. Altnkumda tekkede ve daha ok yerde beraber olmu, Efendi

Sedd aabeyden sl edip, yazmtm. Sedd aabey, 1997 senesinde veft Abdlhakm Bey, kendilerinden nce veft etti; bir sene gemeden kendisi de etmi, Eyybde ile kabristanndadr. Hseyin Hilm hocamzn olu Ahmed

hazretlerinin tevecch, takdr ve muhabbetine mazhar olmutur. Bu yazlar

37

veft edip, bu kabristana defn olundular. Allah tel hepsine rahmet eylesin. Szmze gelelim ve kendi kaleminden dinleyelim: Be yanda iken, Eyyb Sultan Cmii ile Bostan skelesi arasndaki Mihri

mektebi'nde ilk tahslimi yaparken, babam ta'til aylarnda Hakm Kutbuddin,

eyledim. Yedi yanda, Sultan Red Hnn trbesine bitiik Rediye numne

h Sultan ilk mektebine girdim. Burada iki senede Kur'n- kermi hatm

yetimesi iin ok gayret gsterirdi. 1924 senesinde ilk mektebi birincilikle bitirdim. lk mektebde her dersten aldm altn yaldzl mkftlar, byk bir albm doldurmaktadr. O sene, Konyadan stanbula getirilmi olan Halcolu Asker Lisesi giri imtihanlarn pek iyi derece ile kazanp, ayn sene orta ksm

Kalenderhne ve Ebssuud dn mekteblerine de gnderir, bu olunun iyi

ikinci snfa birincilikle getim. Her sene takdr alarak, 1929da Asker Liseyi birincilikle bitirip, Asker Tbbyye mektebine seildim. Lisede iken geometri hocamz her dersi verince, bana tekrr ettirirdi.

ve kfidir) teorisini isbt ederken, durakladm. Hocam yzba Fud Bey

ann deyinin de dik olmas iin bir kenarnn, dzleme paralel olmas lzm

Arkadalar, sen anlatnca daha iyi anlyoruz, derlerdi. Lise ikinci snfta (Bir dik

Fakat iki isbat bir biri yerine oluyor" demitim. Fud bey, snfn ikincisine sordu. O da rkibinin bu hline sevinerek: "Hayr efendim! Hilm Efendi yanlyor; kitb da sizin anlattnz gibi yazyor" dedi. Ben yine, bunu anlayamadmda srar

hatrlatmak isteyince, : "Efendim, burasna aklm ermiyor, dediinizi anlyorum.

edince, Fud bey, beni yerime oturtup: "Hilm efendi, insanlk hli, belki bugn ok alp kafan yorulmutur. Belki baka zntn vardr. Baka zaman daha iyi anlarsn. zlme!" dedi. Geceleyin btn talebe uykuda iken, nbeti gelip beni

uyandrd ve "Kalk, geometri hocas, retmenler odasnda seni bekliyor" dedi.

Hemen kalkp giyindim. Gece vakti akn halde retmenler odasna girdim.

Fud bey: "Yavrum Hilm Efendi! Eve gidince dndm. Hilm Efendi verilen her yeni dersi, blbl gibi tekrar eder, en etin matematik problemlerini zer, onun bugn iki ayr geometri davasnn birbirine ters dtn sylemesi bouna olmasa gerek, dedim. ok dndm, ok inceledim. Anladm ki, sen hakl imisin. Fransz profesr Hadamar yanl yazm; zmir Lisesi geometri

muallimi Ahmed Nazm bey de, bunu terceme ederken farkna varamam. Bense, senelerce bunu yanl anlatmm. Evldm, sen haklsn. Seni tebrik

ederim. Senin gibi talebem olduu iin iftihr ediyorum. Senin rhat uyuman ve

38

sevinmen iin, sabah bekliyemedim, geldim" dedi ve iilip alnmdan pt ve gitti. Asker Lisenin her snfnda namazlarm kldm, orularm tuttum. Son

snfta iken namaz klanlardan benden baka hepsi namaz brakt. slm dmanlarna aldanm, belki de satlm bir ka kimse, fen bilgisi diyerek, yalan ve iftirlarla dnsizlii, ecdd dmanln alamaa cr'et ediyordu. Jeoloji,

Fizik, Felsefe ve Trih retmenleri bu hususta pek ileri gidiyorlard. Bu yzden aldanmadm. Onlarn derslerine daha ok altm ve hepsinden tam numara ve takdr aldm. snf arkadalar arasnda namaz klan kalmamt. Ben bu retmenlere

subaylar cenzesine itirak etti.

Lise son snfta iken babam Sad Efendi veft etti. Asker Lise talebeleri ve Byezid meydannda Zeyneb hanmn ok znetli konandaki Fen

Fakltesinde okurken, iten iten hep zlr, hep dnrdm. Byezid yallardan idi. Bu gidile birka sene sonra herhalde mslman kalmaz, diye dnp, bu hle zlyor, hem de sebebini aratryor, ama gerek bir doru sebeb bulup tatmn olamyordum; bu bakmdan nerede ise bir ye'se ve midsizlie kaplyordum. Mektebde de derdleecek, sknt ve zntlerimi Bu gnlerde idi. Bir gn dersten kp, le namaz iin Byezid Cmiine Cmiinde Cum'a namaz klarken sadece bir saf cemat kalmt. Onlar da

giderecek sammi bir dostum yoktu.

gittim. Namazdan sonra, kitbclar tarafnda birinin va'z verdiini grnce, alt artn anlatyordu. Bildiim eylerdi. Fakat kalkp baka yere otursam, dersi dinleyen de, -be ihtiyard. Hoca dersi abuk bitirdi. nndeki bir formalk oturup dinlemek istedim. Bir hoca elindeki ince ve ufak kitba bakarak, mnn

beenmedi ve gitti sanarak zlr, dncesi ile yerimden kalkmadm. Zten

Hocann ok fakr olduu, hlinden anlalyordu. Kitblardan alan olmad. dedim. Yirmibe kuru, deyince almadm. Hem yirmibe kuruum yoktu, hem de onyedi lira, temenin ayl altmbir lira idi. Hocann bu davrann Hocaya acdm. Bir dne alp, bir gence hediye ederim dncesi ile "Ka kuru?"

kitbcklar gstererek, "Bunlar herkese lzmdr. Satyorum, alnz" dedi.

kitbn deeri ancak iki kuru idi. O zaman para kymetli idi. mmn maa

parmaklk ii ve d ok kalabalkt. htiyr ve temiz siml bir zt oturmu, nnde bir kitbdan tatl tatl va'z ediyordu. Dinleyenler gayet sessiz ve dikkatle,

beenmedim ve kalkp kar tarafa doru yrdm. Byezid meydan tarafndaki

kendilerini anlatlan mevzya vermilerdi. Glkle gidip, o ihtiyrn arkasna

39

yakn bir yere oturup dinledim: (Evliya mezrlar, nasl ziyret edilir) mevzunu iliyordu. Hi bilmediim, ok merak ettiim eylerdi. Fakat cmide ikindi namaz klnmaa kalkld. Hoca da kitb kapayp: "Bu kitb, Allah rzas iin bu

kk efendiye hediyem olsun" diyerek arkasna uzatt. Ben de biraz

arkasnda kk efendi bulunduunu nereden anlamt! Kitb alnca, cmiin Abdlhakm yazl idi. Yanmdakine sordum. Kitb verenin Seyyid Abdlhakm hazretleri olduunu, Cum'a gnleri Eyyb Sultn Cmiinde va'z verdiini yakn (Bekir Aa Bl) denilen binadaki yerime gittim ve Cum'a gnn bekledim.

verir, dncesini zihnimden tekrarlyordum. Bu temiz hoca beni grmeden

dinlerken, hep kardaki hocay dnyor, Allah adam dn kitbn bedava

durakladktan sonra kitb aldm. Kalkp namaza durdu. Bu muhterem hocay

bo yerine gidip namazm kldm. Kitbn kapanda (Rbta-i erfe) ve altnda

rendim. Efendim ile ilk karlamamz byle oldu. Sonra Byezid Kulesine

Gremedim. Sordum. O baka cmide immdr, orada klp, buraya gelir, yannda duruyor grdm. Arkasndan yaklatm. Sevgi ve muhabbetle hep ona

O zaman Cum'a gn ta'til idi. Byk cmide hocay aradm.

darda bekler, dediler. Dayanamadm, dar ktm. Onu bir kitbc sergisinin

Kaputumu karp, katladm ve sandalyenin stne koyup: "Buyurun oturun" gzleri kara, sakal deyirmi olup, pek gzel, ok sevimli idi. "Kaputu al" buyurup gnlm ferahlad. Cemat cmiden kmaa balaynca, kalkt ve cmiin Hlic dedim. Efendi hazretleri dnp bana bakt. Mbrek nr yz heybetli, kalar ve

"Durun, oturmayn efendim" dedim ve mendilim ile karlar temizledim.

skemlenin st karla rtlmt. Oraya oturacak iken, bir adm ileri atlp:

baktm. Kitbc; "Hoca efendi, ayakta dikilme, u iskemleye otur!" dedi.

tahtaya oturdu. Bu szne zldm ise de, :"Kaputu srtma rt" buyurunca,

mindere oturup, rahle stndeki kitbndan anlatmaa balad. Ben de karsna oturup, dikkatle dinliyordum. Hi iitmediim, ok merak ettiim dn ve dny bilgilerini dinlemekle zevk alyordum. Hlim, define bulmu fakr, yahud cieri hayt buluyor ve daha byk bir istek, bir arzu ve manev bir teslimiyetle yank kimsenin souk suya kavumasn andryordu. Bu szler tesiriyle rhum

tarafnda deil, d adrvn tarafndaki kk ksmna girdi. Yerdeki yksek

biri prlanta gibi kymetli olan ilim ve hikmet dolu szlerin tesiri ile kendimden bireyler dolayor, sanki tatl ve temiz bir eyle ykanarak temizleniyordum. geiyor, dny ilerini, mektebimi, hereyi unutuyordum. Kalbimde tatl tatl

Efendime bakyor, onun sevimli, nrlu yzn seyr ediyor, azndan kan ve her

40

uzun seneler ile ekilen ni'met, sanki bir oturuta hsl olmutu. Ne yazk ki, bir

Daha ilk sohbeti, ilk szleri beni mest etmi, (Fen) denilen ve kavumak iin sat gemi ders bitmiti. Bu bir sat bana bir an gibi olmu, tatl ryadan uyanr gibi, elimdeki not defterini cebime koyarak dar kmak iin kapda sraya

girmitim.

Efendiden bakas deildi. O gece ryada, bulutsuz, mvi, parlak bir sem ve etraf cmi kubbesindeki gibi parmaklkla evrilmi bir yer ve orada birinin

konuuruz" dedi. Bu ok tatl, tesirli sz syleyen, Seyyid Abdlhakm

efendi, seni ok sevdim. Bizim ev mezarlk arasndadr; bize gel, seninle

Ayakkablarmn balarn balarken, birisi eilip, kulama: "Kk

makamdadr. Zevkle uyandm. Birka gn sonra yine ryda grdm ki, Hazret-i ay gibi parlyor ve o parlaklk dalgalanyor. nsanlar elini pmek iin sraya Hlidin (radyallah anh) trbesinde, sandukann ba ucuna biri oturmu, yz

greyim. Seyyid Abdlhakm Efendi btn hamet ve ekicilii ile o ulv

yrmekte olduunu grdm. Bam kaldrp, dikkatle baknca bir de ne

girmiler. Ben de bu sedete kavumak iin aralarnda idim. Sram geldiinde elini ptm ve heyecandan uyandm.

her eyi unuturdum. Ayrldktan sonra sanki dnyy yeniden grm gibi olurdum. Artk o kadar Efendi ile beraberdik ki, yemekte, namazda, istirahatta, bir yere gitmekte hi Ondan ayrlmyordum. Hareket ve sekentna dikkat ediyor, hep onu dinliyor, bir dakikamn bile bo gememesi iin rpnyordum. Tatil

oturuyordum. Bazan sabah namazndan nce gelip, yatsdan sonra zorla ayrlr,

Bundan sonra her Cum'a gn Efendinin evine geldim. O zaman Ftih'de

gnlerinde, bo olduum zamanlarda hep Onun yanna geliyor, cmilerdeki va'zlarn hi karmyordum.

nce Trke [Osmanlca] kitblar okutmakla balad. Birka ay sonra arabden sarf ve nahiv [gramer= morfoloji ve sintaks] okuttu. Emsle, sima, masdarlar,

Nihyet bu muhabbet ve beraberlik, hocala ve talebelie dnt.

cmle yazlp aklanmayan bir gn olmazd. Yazdklarnn hepsini ezberlerdim. Begavnin Kaz-Kader hakkndaki birka satrnn arabcadan Trkeye Seyyid Abdlhakm efendinin bu fakre verdii ilk vazfe, mm

denilen mantkta metin kitbn ezberletti. Bir beyt, msra veya arab, fris bir

Avmil, Eml kasdesi, Mevln Hlid hazretlerinin fris Divnn, saguc

tercemesi oldu. Tercemeyi gece evimde yapp, bir kada yazdm ve ertesi gn Houma gitti" buyurdular. kendilerine takdm ettim. Efendi hazretleri: "ok gzel, doru terceme etmisin.

41

meleklere ve erat shibi Peygamberlerine (aleyhimsselm) bile amad. Bu sr ciz deildir. u kadar bilelim ki, Allah tel insanlar yaratyor. Bir ksm ve ilim byk bir derydr. Bu denize kimsenin dalmas, kaderden konumas

bilgisi Allah telnn, kullarndan saklad srlardan biridir. Bu bilgiyi en yakn

[Teberrken kendi ifadelerinin arasna bunu da koyalm:"Kaz, kader

kimse Hazret-i Alden (radyallah anh) kaderi sordukta, "Karanlk bir yoldur; bu

akdir. Cehennemde kalacaktr. Bir ksm ise saddir, Cennete gidecektir. Bir

yolda yrme!" buyurdu. Tekrar sordu: "Derin bir denizdir" buyurdu. Tekrar

sordu. Bu defa: "Kader Allah telnn srrdr; bu bilgiyi senden saklad" buyurdu] Tbbyenin ikinci snfna birincilikle getim. Kemik vizesini vermi,

kadavra zerinde alma zaman gelmiti. Hafta sonu Efendi hazretlerine

geldim. Bahede babaa otururken:"Sen mektebde ne okuyorsun?" buyurdu. Tbbyede okuduklarm arz ettim. "Sen doktor olma. Eczacya nakl et; ok iyi olur" buyurdu. Snfn birincisiydim, eczacya gemek iin izin vermezler dedim. "Sen istid'a [dileke] ver, Allah tel inaallah nasb eder" buyurdu. ettim. Sene ortas olmu, dersler ilerlemiti. Bu arada, birinci snftan da bir ka Dilekelerden, yazmalardan sonra eczaclk fakltesinin ikinci snfna intikal

birincilikle getim. Eczac mektebini ve sonra Glhne Hastahnesinde bir mektebine mzkereci ta'yin edildim.

dersten imtihan olacam bildirdiler. Bir ka ay iinde alarak nc snfa

senelik sitaj da birincilikle bitirip, stemen rtbesiyle askeri tbbiye

yldz takt" dedi. Efendi duymazlktan geldi. Bir daha syledi, yine cevb vermedi. Biraz daha yksek sesle, bir daha syleyince, Efendi hazretleri: "Hilm ifdesini dile getirdi.]

geldiinde, Efendinin yardmcs kir efendi: Efendi hazretleri, bakn Hilm

[Nkte: Hseyin Hilm efendi yldz takp, Efendi hazretlerinin yanna

onsekiz yanda yldz takt, o yatan beri omuzunda yldz parlyor" manidr

gazetesine abone olup, franszcam ilerlettim. Mzkereci iken, yine Efendinin emri matematiki Von Misesden, mekanik profesr Pragerden, fiziki Demberden, zere, kimy yksek mhendisliini okumaa baladm.

Eczaclkta okurken, Efendinin emri ile, Pariste kan (Le Matin) Yksek

42

(Phenylcyan-nitromethan-methyl esteri) cisminin sentezini yapp, formln tesbit ettim. Dnyada ilk olan bu baarl travaym Fen Fakltesi Mecmuasnda saysnda (H. Hilm Ik) bal altnda yazldr. 1936 senesi sonunda 1/1 Sayl ve Almanyada kan (Zentral Blatt) kimy kitbnn (m.1937) trih ve (2519)

Takdrlerini

teknik kimyy Gossdan okudum. Kimy profesr Arndn yannda altm. kazandm. Arndn yannda alt ay travay

yapp

Kimy Yksek Mhendislii diplomasn aldm. O sene Trkiyede ilk ve tek baarmdan dolay asker kimy snfna geirilerek, Ankarada, Mamakta zehirli olarak kimy yksek mhendisi olduum, gnlk gazetelerde yazld. Bu

gazlar kimygeri yapldm. Burada onbir sene kalp, Auer fabrikas genel Neumann ile yllarca altm. Onlardan almanca rendim. Harb gazlar ngilizler Polonyaya yzbin halk maskesi satt. Maskeler anakkale Boazndan mtehasss oldum. Baarl hizmetler grdm. Mesel kinci Cihn Harbinde, direktr Merzbacher ve kimy doktoru Goldstein ve optik mtehasss

geerken Almanlar Polonyay istil etti. ngilizler maskeleri Trkiyeye satmak

istedi. O zaman yzba rtbesinde idim. Bunlar muyene ettim. Szgelerin verdim. Milli Savunma Bakanl ve ngiliz sefri inanmadlar. Tela dtler. yamalk olarak kullanlabilir raporunu verdim. ngilizler bylece paray alabildiler. zehirli sisleri kardn anlayarak, (kullanlamaz, ie yaramaz) raporunu

ngilizlerin yapt ey, nasl bozuk olurmu denildi. sbat ettim. Paralanp,

Ankaradan her frsatta stanbula gelir, Efendi hazretleri ile grrdm.

Bu ziyretler gleince, mektb yazarak avunurdum. Abdlhakm Efendi, mubrek el yazs ile verdii cevblarn birinde yle buyurur: Azz Hilm,

Sedda Avmil dersi vermeniz pek houma gitti. Demek ki, ehirlerden uzak

Mektbunuzun dellet ettii fiyetinize krnlarda bulundum. Bilhassa

kalmanzn takdri bo deildir. Her ikiniz de mstefd olursunuz. Evil-i islmiyette mukaddes [mbrek, kymetli] kelimeler paralara nak olunmu deildir. Zir al veri vstas olduundan muhterem deildir, hakrdir. ve kelimeler] paralarda, Ehl-i Snnet olmayan bir takm hkmdrlarn

zerlerine resim cizdir. Bu naklar [yet-i kerme, hads-i erf, kymetli isim

zamanlarnda olmutur. Ftmler gibi, Resuller gibi, Mu'tezile ve sair erate Tebe'-i Tbin idiler. Frak- dallenin huds [dallet frkalarnn ortaya k] tbi' olmayp islm nam altnda olanlardr. Evil-i islmiyyet, Sahabe, Tbin ve

43

mezar talarna yazma bile tecvz eylememitir. te bu mezar talar dahi yledir. Mendilde resim ciz olduu gibi, paralarda da cizdir. Zir mhndrlar. Hakrdirler. Muhterem deillerdir. Size ve vlide ve kardelerinize selmlar ve yaznz. 19 Eski Mart

hilelerden birisidir. Fukaha-i izam muhterem sayd kelimeleri, deil paralara,

zamanlarnda, avam kendi mezheblerine meyl ettirmek iin kullanlan

dualar ederim. Ara sra mektb yaznz. Ahvlinizi mufassalan [geni olarak]

Bir baka mektblar: Pek ok sevilen Hilm ve Sedd. Sevimli mektbunuzu aldm. kir

Sonra kimy mhendisi olduunuz gibi, bir de sarf ve nahiv mhendisi olursunuz. Dier mhendisler ok olduundan kymetten derler. Bu mhendisler hadd- ztnda makbl olduu gibi, ndir olmu, azalm ve bitmi nil olmak iin olmu. Selmlar ve dualar ideriz. Bir baka mektb: Hilm, Bu mektbunuzdan ok memnun ve mesrr oldum. Dima bu

mu'rebi vardr. Bunlar bir vsta ile gnderirim. Zten nahiv itibariyle kf olur.

anlam. Hilm istifde eder. Sedd istifade eder. Avmilin bir erhi, bir de

okudu. Sen ve kre bis oldu. Avmilin tercemesini gzel yapm, demek

olduundan ok makbl olur. Demek orada bulunmanz byle devlet-i azmeye

itikadn kuvvetlenmesini arzu ider, dualar iderim. yapnz ve gnderiniz! Baka bir mektb:

Hablar, yan mshil hablar bana ok yaryor. Kolay ise bir mikdar daha

deildir. Fakat selm iden [veren] olur ise, reddi [cevb vermek] vcib olur.

Aleykm selm. Esn-i tilvet-i Kur'anda [Kur'an okurken] selm snnet

balar. Zir tilvet snnettir. Redd-i selm [selma cevb vermek] vcibdir. Vcib snnet iin terk ve tehr olunmaz.

Tilvet esnsnda [okurken] tilveti keser, selm red eder [cevb verir]. Bir daha

mansndadr. (Bi-hakk- Muhammed) sallallah aleyhi ve sellem demek,

Evvelce grdn ve anladn gibi oku. Zir bu hakdan murd, hurmet

44

bi-hurmeti Muhammed demektir. Mevkuft shibi zan etmi ki, hak kelimesi, bir [eskiden beri] bu dua byle okuna gelmitir ve bi-hakk kelimesinden murad

hakk- er veya hakk- akldir. yle murad olunur ise, yle olur. Minel- kadm

hrmet demektir. Evet, Allah telya, hi bir suretle, hibir ey ne er'an ve ne de aklen vcib deildir. Burada hak'dan murd, bu deildir. Belki mtercim yanl anlamtr. Azzim, senin hlin gibi, herkes bu derdle derdli, bu hastalk ile hastadr.

Byle olmaz ise, baka sretle rhatszlk olur. detullah byle cri olmutur. arab beyt:

Kll men telkah yek dehreh leyte a'r hzihid - dny limen

Ya'n her kime rast gelirsen,hlinden, zamanndan ikyet eder. h bilseydim, bu dny kimin maldr. yisi yine sensin

Baka bir mektb: Hilm, mektbunuza mteekkir oldum. Shhatinize kr ettim. Din ve

olduunu bilmelisin..! stanbuldan,

Mektbt kitbn okuyup bazsn anlamann ok ziyde bir fadl ve ihsn

dnynza en ziyde yaryan ve dn-i slmda misli telif edilmi olmyan

dosyasnda saklanmaktayd. Yine Hocamz anlatyor:

gnderilmi olan bu mektblar, mbrek yazlar ile (yadigr mektblar)

Ankara

Mamakta

oturan

Hseyin

Hilm

efendiye

Mamakta iken, mm Rabbn ve olu Muhammet Ma'sm hazretlerinin (kaddesallah tel esrrehma) er cildden mteekkil bulunan esiz birka kere okuyarak, anlamaa altm. Bu alt cild Mektbt'dan en mhim Sanki Mektbtn muhtasar, z oldu. stanbula gelince, bu defteri, Seyyid Abdlhakm efendiye okudum. Hepsini birka satte dikkatle dinledi ve ok Mektbtlarnn, Mstakimzde tarafndan Osmanlcaya yaplan tercemelerini

bulduum yerleri maddeler hlinde yazp, bin sekiz yz krk alt madde oldu.

beendi ve: Bu bir kitb olmu, ismini (Kymetsiz Yazlar) koy buyurmutur. smin ma'nsnda durakladm grnce, "Anlamadn m? Bu yazlara kymet

45

biilebilir mi?" demitir. Bunlar arasndan, mm- Rabbn hazretlerinin Birinci harf sras ile bastrdm. Kymetsiz Yazlar elif-b srasyla tertb edilmitir. Cildinden alnm olanlar ayrarak daha sonra, bu cildin tercemesinin sonunda

1359 (m.1940) senesinde, Efendi hazretlerine gelip "Efendim, evlenmek

niyyetindeyim. Ne buyurursunuz?" diye arz edince, Efendi: "Kimi alacaksn?" buyurdu. "Efendim, siz kimi tensb ederseniz, onu" deyince, Efendi: "Bu szn kesin midir?" buyurdular. "Evet", deyince "Sana Ziy Beyin kermesi uygundur" hazretleri, ertesi gn Ziy Beyi artp, uzun konutuktan sonra, sz alnd. Bir

buyurdu. Bylece Ankaraya dnmeden, meraktan kurtulmam arz ettim. Efendi hafta sonra stanbula gelerek mubrek elleri ile nian yzn takt ve "Bu

yzk hi kmayacak" buyurdu. Belediye kaydndan sonra kendileri, Hanef ve

Yemekte beni yanna oturttu. Yatsdan sonra kendisi dua etti. Bir hafta sonra hem kzm, hem de gelinimsin" buyurdular.

fi mezheblerine gre slm nikhn yaptlar. ki ay sonra dn oldu.

zevcem ile yanlarna geldiimizde, zevceme tevecch buyurarak "Sen benim 1362 (m.1943) senesi sonbaharnda Ankara Hamamnndeki evimde

otururken, Efendi hazretlerinin yeeni yan kardei Seyyid Ysuf efendinin olu istiyor" dedi. Ben de, "aka m yapyorsun? Onlar stanbuldadr. Nasl olur da

Frk Ik'n olu avukat Nevzt efendi gelip "Hilm aabey, Efendi babam seni

burada olurlar?" cevb ile mukabele ettim. Yemn edince, birlikte Frk beyin hazretlerinin Eyyb Sultndaki evini basmlar. Efendiyi zmire gndermiler.

Hac Bayramdaki evine geldik ve orada unlar rendim: "Polisler, Efendi Orada bir mddet otelde kalp, damad Van meb's Seyyid brhim beyin ricas

zerine Ankaraya gndermiler ve yeeni Frk beyin evinde kontrol altnda kalmasna izin vermiler" ektii sknt ve yorgunluklardan pek zaif, halsiz, dermansz kalmt.

Ayakta zor duruyordu. "Hilm, hergn bana gel" buyurdu. Ben de, her akam rterdim. Yksek sesle Kul e'zleri okuyup zerine flememi sylerdi. Ben de gzn at ve "Hilm, Ar- a'ly grdm ne gzel, ne gzel, bakasnn okur, flerdim. Efendi hazretleri bir defasnda dalgn dalgn duruyordu. Birden

st oraya gelir, koluna girer, bazan kucama alp yatak odasna geirir, zerini

grdne benzemez. Hayl grmedim, sekert hli deil, u'rum yerindedir"

buyurdu. Gndzleri ziyrete gelenler, karsndaki sandalyelere otururlar, biraz sylerdi. Burada kald onsekiz gn iinde, huss tevecchleri

oturup giderlerdi. Beni ise her zaman yatann iinde oturtur, haffe bireyler kendilerinden ettiim istifde, o zamana kadar geen on seneninkinden ok ile

46

oldu. 1362 Zilkadesi yirmidokuzuncu ve 1943 Kasm aynn yirmiyedisi Cumartesi gn, gne domadan onsekiz dakka evvel, ezn sat onikide ve zevl sat altbuukta nil-i vuslat- saray- ebedi oldu. Rahmetullahi aleyh. O

gece haff bir zelzele olmutu. O gn Keirende damad Seyyid brhimin kuzeyinde Balum nhiyesine GN BATARKEN ve SON IIKLARI dalara szlrken defnedildi. Namaznda bulunmak, telkn vermek ve kabr-i erfine

evine nakl ve orada gasl, techz ve tekfin ve nemaz eda edilip, Ankarann

girmek vazfeleri, ii yanan bu fakre nasb oldu. Efendinin olu Seyyid Ahmed Mekk efendi "Babam Hilmyi ok severdi. Onun sesini tanr. Telkni Hilm okusun" buyurarak bu erefli vazfe, bu ekilde bu muhtcna verildi.

bahesine girdim diye yemn etsem, yalan olmaz. nk Peygamber Efendimiz buyurmutur. "Efendi hazretleri elbette mmin idi ve byk evliydan olup,

esnasnda, Mekk efendinin emri ile, Efendinin kabrine ben indim. Cennet

[Bereket: Bir gn hocamz Hilm Beyefendi bana yle buyurdu: Defni

(sallallah aleyhi ve sellem) "Mminin kabri Cennet bahelerinden bir bahedir"

mr hep islma hizmet ile gemitir" deyip ilve etti: Seyyid Abdlhakm efendi, dn bilgilerinde ve tasavvufun ince ma'rifetlerinde derin dery idi. niversite mensblar, fen ve devlet adamlar, zlemez sandklar g bilgileri

sormaa gelir, sohbetinde, dersinde bir mddet oturunca, cevbn alm olur, sormaa lzm kalmadan o bilgi ile doymu olarak geri dnerdi. Tevecchn sevgisini kazananlar, saysz kermetler grrd. ok mtevz; pek alak gnll idi. Ben dedii iitilmemitir. "Bizler hesaba dhil deiliz. Soldaki sfrlar

buyururdu. ok edebli idi. Byklere kar edebini bylece beyan ederdi. Halbuki kendisi bu bilgilerin mtehasss idi. Yaknlarndan birine: burada birka vel yetiiyordu buyurmutur.]

gibi byklerin yazlarn anlayamayz. Ancak bereketlenmek iin okuruz"

gibiyiz. Gaib olsak aranmayz, hazr olsak hesaba katlmayz. mm- Rabbn

27 Ramazan- mbrek 1373 (m. 1953), Pazar gn iczetle tedrse mezn eyledi.

fkh, tefsr, hads, makul ve menkul, usl ve fur ilimlerini talm buyurup beni

Efendinin halka- tedrsine kabl buyuruldum. Byk bir efkat ve merhamet ile

mkerremi, skdr, sonra Kadky mfts fazletli Seyyid Ahmed Mekk

O ilim ve vilyet gneinin fulnden [batmasndan] sonra mahdm-

Birka sene sonra, stanbulda yazdrdm mermer ta kabrinin

47

baucuna koydurdum. Vanda Seyyid Fehm hazretlerine de mermer talar Tokad ve erkez Hasan beyin kabirlerini de ta'mr ettirdim.

yazdrdm ve kabrine koydurdum. stanbulda Abdlfetth ve Mehmed Emn 1389 (m.1969) da veft eden, kinci Abdlhamd Hnn zevcesi Behice

Kabristannda kabir yaptrdm.

Me'an sultann vasiyyeti zerine namazn bu fakr kldrdm ve Yahy Efendi 1947 senesinde Bursa Iklar Asker Lisesi kimy muallimliine ta'yin

olundum. [Bunun hikyesini ksaca arz edeyim: Kendisi kimygerlikden, asker

retmenlie gemek isteyince, Efendi hazretlerinin eshbndan tmgeneral Hayr Aytepeye, Efendinin "Hilmnin sana ii derse, iini yap!" emrini hatrlatm, Hayr Paa da, bu grev deiikliini temn etmitir] Sonra retim

mdr oldum. Burada ve sonra Kuleli ve Erzincan Asker Liselerinde uzun

yaptm. 1960 ihtillinde emekli edildim. Sonra Vef Lisesinde ve stanbul mm-Hatib Okulunda ve Caalolu, Bakrky San'at Enstitlerinde ve lim gencin yetimesine yardmc oldum. 1962 ylnda Yeilkyde Merkez Yaymada, matematik ve kimy hocalklar yapp bu vesle ile, ok sayda mnl Eczanesini satn alp, shib ve mes'l mdr olarak uzun seneler halkn 1391 (m.1971) sonbaharnda Delhiyi, Diyobend ve Serhendi sonra

seneler kimy dersi okutarak, yzlerce, belki binlerce subay adayna hocalk

shhatine de hizmette bulundum.

Karaiyi ziyret ettim. Buralarda bulunan rhumun ma'uklarnn kabirlerini ziyretle, muhabbetlerimi arz ile ok ma'nev ni'met ve bereketler hsl oldu diyebilirim. Pni-pt ehrinde, Senullah hazretleri ile Mazhar- Cn- Cnann ok zldm. Beyz dolar vererek, her iki kabrin muhfazasn temin ettim. (kuddise sirruhm) zevcesinin kabirlerinin ayaklar altnda kaldklarn grerek,

edip, hocam siz dilediinize balayn, ben Ziy Bey'e dnm ve niyyet kermin fris olarak ok ksa melini [ksa tefsrini] getirmilerdi. Hediyeme etmitim, dedim. Pkistandan h Velyyullah Dehlev hazretlerinin, Kur'n-

[BEREKET: O gnlerde Kur'n- kermi hatm etmitim. Kendilerine arz

istifde etmekteyim.]

karlk onu bu fakre hediye ettiler. Kymetli bir htra olarak saklamakta ve

1956 senesinde (Sedet-i Ebediyye) kitbn ner etti. Okuyucularn takdr ve tevkleri ile otuza yakn dn kitb tertb etti. Almanca, Franszca, ngilizce ve ofset ile hazrlad arab, fris kitblar dnynn her tarafna

48

konuya ileride daha geni olarak temas edeceiz.

Japoncaya ve Asyadaki, Afrikadaki yerli dillere terceme edilmitir. naallah bu Hseyin Hilm Ik, btn bu zeks, almalar ve veldl ile, yine de

yaym, binlerle takdr, tebrk ve teekkr mektblar alm, kitblarnn bir ka

hi kabiliyeti, ehliyeti olmadn, btn bu hizmetlerin, Seyyid Abdlhakm

ve saygsnn bereketi ile olduunu tekrr tekrr sylemekten ekinmez ve usanmazd.

hazretlerinin tasarruflar ve himmetleri ile ve islm limlerine olan byk sevgi

lezzeti, baka hibir yerde bulamadn, duyamadn syler. imdi en zevkli anlarm, o tatl gnleri htrladm zamanlardr, o mes'd zamanlar hasretinden, firak ateinden burnumun kemikleri szlyor der, u Farsa beyti htrladka, Efendiden bu kadar ayr kalabileceimi hi dnemezdim, onun

Hseyin Hilm efendi, Efendi hazretlerinin sohbetindeki, szlerindeki

sk sk okurdu:

Zi hicr-i dositn hn d, dern-i sne cn- men Firak- hemniinn soht magz- sthn- men Trkesi: Sevdiklerimden ayrldm, rhum gsmde kan alar,

Dostlarmdan ayr kalmak ak iliimi yakar.

[BEREKET: Hseyin Hilm hocamz, std ve mridi Seyyid Abdlhakm hazretlerinin Seyyidim, senedim diye isimlendirdii Seyyid Fehm hazretlerinin olup, daha sonra Th efendi bu fakre vermitir: torunu Seyyid Th efendiye gnderdii bayram tebrine, u fris beyti yazm

Firak- dositn dden nin ez duzah bed

Ma'azallah galat gftem ki, duzah z nin baed Tercemesi: Dostlar grememek Cehennemden bir nin, H, yanl syledim, Cehennem ondan nin.

49

yala dolard. (Kelm- kibr, kibr- kelmest) derdi. Byklerin sz, szlerin bydr, demektir. Abdlhakm Efendinin:

mm- Rabbn ve Abdlhakm Arvs hazretlerinin szlerinden syler, gzleri

Hseyin Hilmi Ik, her sohbetinde, slm limlerinin kitblarndan okur,

O err-i mahzdr. Onun ktlk yapmas, alacak ey deildir. Onun bir iyilik yaptn grrsen, o zaman hayret et! Nasl oldu da iyilik yapabildi, de! biz hi kalrz, hazr olsak hesaba katlmayz, gaib olsak aranmayz", Ben zay' oldum, Tekkeler kapatlmasayd, burada bir ka vel yetiiyordu", slm limleri ve bykleri anlnca: "nsan onlar idi. Onlarn yannda

aryorsun? Ondan iyilik mi bekliyorsun? Ben de senin bu amana ayorum.

Ktlk yapmak iin yaradlm olann zarar yaptn grnce niin

Yabanc dil bilseydim, ok fideli olurdum,

mstemlekelerden toplad saysz adamlar ile hsl btn imparatorluk

slmn en byk dman ingilizdir. Btn ordusu ile, donanmas ile,

kuvvetleri ile islmiyyete yapt zarar, ikinci derecede kalmaktadr. Ondan daha korkun islm dman emsettin Gnaltaydr Hassas, nzik rhlu kimse, fabrikadan yeni km olup, ambalajndan

kuvvetleri ile, islm ykmaa almaktadr. Fakat ingilizin btn bu dev

kendisinin ayrd bir ocuk otura iine yemek koyup yiyemez. Onun benzerlerine necaset konulduunu htrlayarak tiksinir. Kfr almeti olan vlsn, onlar kullanamaz. eyleri kullanmak da byledir. mn kuvvetli, dnine hasss olan, nasl vlrse mam- Rabbnnin (kuddise sirruh) Mektbtn herkes anlayamaz.

anlamak iin deil, bereketlenmek iin okuyoruz.

Mektbt ne Hfz- irznin yazlarna ne de Hamse'ye benzer. Biz onu

Namaz klmak, Allah telya tevecch etmek demektir. Dnyada

er'i erfe muvfk namaz klanlara hakaik mnkeif olur. lm-i lednn ihsn

dkecek mertebede deil idi. Efendiye, Fahreddin Rz hazretlerinin mm- "Fahreddin Rz, Eb Hanife hazretlerinin eline su dkecek mertebede deildi, A'zm Eb Hanfe Efendimize (radyallah anh) baz itirazlar sul edildiinde,

ilme shib olanlardand, ama o hli ile Molla Fennr hazretlerinin eline su

saysn bilmek ve sad ile ak olan ayrmaktr. [Bursadaki Emr Sultan lednn

yapraklarnn, denize baknca katrelerinin, kumsala baknca kum danelerinin

olunur. Bu ilmin yetmi iki derecesi vardr. En aas, bir aaca baknca

50

deildir. Allah telya tevecch etmektir

buyurmulardr.] Bunlar kabirde namaz klarlar. O namaz kym ve rk

gibi ok tatl szler syler, kimsenin bilmedii ve duymad eylerden bahseder, dinleyenlerin gnllerini eker, kalblerine muhabbet alar ve herkesi muhabbeti miktarnca kendinden alard.

hazrlam olduu vasyyetnmesinde yle yazar: Dnyadaki insanlar sekiz ksmdr:

Hseyin Hilm Ik, 1 Receb-l ferd 1394 (21 temmuz 1974) Pazar gn

kusuru olursa, artlarna uygun tevbe yapar. ocuklarna, mektebe vermeden nce Kur'n retir. Onlarn Kur'n- kerm okumas, namaz srelerini ezberlemesi, ilmihallerini renmelerine alr. Bunlar rettikten sonra okula

amel eder. Bylece her hareketinde eri'ata tbi' olur. Haramlardan saknr. Bir

itikadndadr. Ksaca Snn denir. Ehl-i Snnetin drt mezhebinden birine uygun

1Slih olan mmin: Mslmn olduunu syler. Ehl-i Snnet

gnderir. Lisede, niversitede okutur. lk mektebe gndermeden nce, dn

bilgisi renmeleri, namaz klmaa balamalar arttr. ocuklarn byle yetitiremeyen baba, slih mslman olmaz. ocuklar ile beraber Cehenneme Cehenneme hi girmez. gider. Yapt ibdetler, kendisini Cehennemden kurtarmaz. Slih mmin 2Sapk olan mmin: Mslman olduunu syler ve mslmandr.

Cehennemde kalr. Sapk inanlar kfr olmad iin, Cehennemde sonsuz kalmaz. iilerin mmiyye frkas byledir. 3Fsk olan mmin: Mslman olduunu syler ve mslmandr. Hem

atlmaktan kurtulamaz. bdet yapmaz ve haram ilerse bunlar iin de ayrca

bildirdikleri gibi deildir. Bunun iin hibir ibdeti kabl olmaz. Cehenneme

Fakat snn deildir. Mezhebsizdir. Yan itikad, Ehl-i Snnet limlerinin

birini yapmaz. Haram iler. Fsk mmin, tevbe etmezse vey efate kavuamazsa, yahud Allah tel afv etmezse, Cehenneme girer, yanar ise de, mn olduu iin Cehennemde sonsuz kalmaz.

de snndir.Ya'n Ehl-i Snnet itikadndadr. Fakat ibdetlerin bir kan veya hi

4-Asl kfir: Kfir ocuudur. Kfir olarak bymtr. Kfir olduunu

syler. Muhammed aleyhisselmn peygamber olduuna inanmaz. Yahudler ve

hiristiyanlar, kitbl kfirdir. Komnistler ve masonlar, kitbsz kfirdir. Bunlar

51

kurtaramyacaktr. lmeden nce mslman olursa afv olur, slih mmin olur.

yapt iyiliklerin hibiri, hrette kendine yaramyacak, onu Cehennemden 5Mrted: Mslman iken dnden kan, kfir olan kimsedir. slm red

mrik denir. Kfirler Cehenneme girecek ve sonsuz yanacaktr. Dnyada

ldkten sonra dirilmee de inanmazlar. Putlara, heykellere tapnan kfirlere

edenlerin, mslman iken yapm olduu ibdetlerin ve iyiliklerin hepsi yok olur. hrette ona fayda vermezler. Tekrar mslman olursa, afv olur. 6Mnfk: Mslman olduunu syler, fakat mslman deildir. Baka

kfirden daha fendr. Mslmanlara zarar daha oktur. Eskiden mnfklar oktu, imdi yok gibidir.

bir dndedir. Kfirdir. Mslmanlar aldatmak iin mslman grnr. Mnfk,

ieriden ykmak iin, kfrn mslmanlk olarak tantr. Kadyanler, Behiler ve Bektler byledir.

Tekrr dirilmee inanmaz. Sinsi kfirdir. Mslmanlar dnden karmak, dnleri

7Zndk: Bu da mslman olduunu syler, fakat hi bir dnde deildir.

8Mlhid: Bu da mslman olduunu syler ve kendini mslman sanr.

bdetleri yapar, haramlardan saknr, fakat Kur'n- kerme ma'n verirken,

Ehl-i Snnet i'tikadndan o kadar ok uzaklamtr ki, mn giderken, kfre

byledir. Kendisini mmin, snnleri, yan mn doru olanlar kfir olarak Mslmanlara zararlar daha oktur.

sebeb olan inanlar vardr. i'lerin Nusayr ve smil frkalar ve Vehhbler

tantmaa alr. Mmine kfir diyen kfir olduu iin, kfirden daha fendrlar. Akl olan herkes, dnyda rhat ve huzr iinde yaamak, hrette de

azabdan kurtulup, sonsuz ni'metlere kavumak ister. te bunun iin (Sedet-i yolunu gstermek iin uratm. nce, kendim renmek iin ok altm. zerinde ok dndm. yi anladm ve inandm ki, dnyda rhata ve hrette Ebediyye) kitbm yazdm. Dnyann her yerindeki her eit insana sedet

Senelerle, yzlerce kitb okudum. Trihi, tasavvufu ok inceledim. Fen bilgileri

sonsuz iyiliklere kavumak iin, Slih mslman olmak lzmdr. Slih mslman olmak iin, dn bilgilerini Ehl-i Snnet limlerinin kitblarndan renmek lzmdr. Chil olan kimse, slih deil, mslman bile olamaz. Slih Ksacas; mslmann nasl olacan Seadet-i Ebediyye kitbmda uzun uzun bildirdim. 1. Ehl-i Snnet limlerinin bildirdii gibi inanmaldr. Ya'n snn

olmaldr.

2. Drt mezhebden birinin fkhn okuyarak, erat bilgilerini doru

52

mezhebden birinde olmayan veya mezheblerin kolay yerlerini alp bir araya

renip, buna uygun ibdet etmeli ve haramlardan saknmaldr. Drt

toplayan, ya'n mezhebleri birbirine kartran kimseye mezhebsiz denir. Byle mezhebsizlii mezheb edinen kimseye mezhebsiz denir. Mezhebsiz olan, Ehl-i Snnetten ayrlm olur. Snn olmayan da ya sapk,vey kfir olur.

zamanda, dnini, nmusunu, hakkn bile koruyamaz. Bunlar korumak ve faydalanmak da lzmdr. Hell kazanmak ve cihd etmek byk ibdettir. Namaza mni' olmayan ve harm ilemee yol amayan her kazan yolu, hayrldr.

3. alp para kazanmaldr. erate uygun kazanmaldr. Fakr kimse, bu

islmiyete hizmet edebilmek iin, fennin bulduu yeniliklerden, kolaylklardan

Kalb hep onu zikr eder. [Hep onunla olur. Zikrin ma'ns sevmekle abuk Hakka ynelmekten ibret olduu ve bylece kulluun lezzetinden oklarnn Allah tely ok sevenin, Onu ok htrlamas, kalbinin hep Onu anlalr ve hakkatinin Rabbine kusursuz tevecchden, ya'n btn varl ile

tely sevmek ve yalnz Onun iin sevmemektir. nsan sevdiini ok hatrlar.

harcamakla, ksacas hls shibi olmakla mmkndr. hls, yalnz Allah

yapmakla, yalnz Allah rzasna uygun kazanmakla ve yalnz Allah iin vermekle,

bdetlerin ve dny ilerinin faydal, bereketli olmas, yalnz Allah iin

mahrm bulunduu ortaya kar]

buyruluyor. "Dereceleri en yksek olanlar, Allah zikr edenlerdir" ve: "Allah sevgisinin almeti, Onu zikr etmei sevmektir" ve: "Bireyi ok seven, onu ok

zikretmesi lzmdr. Bunun iindir ki, Kur'n- kermde: "Allah ok zikr ediniz"

sever" hads-i erfleri, Mnv hazretlerinin Knz-ud-dekaik hads kitbnda

anar" ve: "Allah ok zikr eden, nifaktan kurtulur" ve "Allah tel ok zikr edeni

edebini gzetmek ve bu yolla onun kalbinden feyz almaktr.

bildirmilerdir. Bu yollardan en kolay, bir kmil mrid bulup, onu sevmek, Mrid-i kmil, kendinden nceki bir kmil mridden feyz alarak

yazldr. Allah tely ok zikr edebilmek yollarn, Tasavvuf limleri

islm limi demektir. Bu kuvvete kavutuu, mridi tarafndan kendisine yazl olarak bildirilir. Mridlerin bylece birbirlerinden feyz almalar, bir zincirin halkalar gibi eklenerek, Reslullahdan (sallallah aleyhi ve sellem) zamanmza

nihyete kavuan ve onun gibi feyz verebilecek bir kuvvet ve tasarrufa kavuan

kadar gelmitir. Yan bir mrid-i kmil, Reslullahdan balyarak, mridleri vstas ile, kendi kalbine kadar akmakta [aksetmekte] olan feyizleri, halleri, bereketleri, bakalarnn kalblerine aktmaktadr.

53

lzmdr. Ehl-i snnet itikadnda olmayan, mesel Esb- kirmdan herhangi mesel zevcesini, kzn ve emri altndaki kadnlar ak gezdiren ve ocuklarnn islm bilgisi, Kurn- kerm renmeleri iin aba gstermiyen bir kimse, birine dil uztan, drt mezhebden birine uymayan, haramdan saknmayan,

Mridin ve feyze kavumak isteyen Mrdin, slih mslman olmalar

mrid deil, slih bir mslman bile saylamaz. Mridin her sz, her ii, Ehl-i getikten sonra (hr zaman) balad. Kymet almetleri oald. hr zamanda snnete ve dn kitblarna uygun olur.Reslullahn hicretinden bin sene

Allah tel Kahhr ve Mudill ism-i erfleri ile tecelli edecek, fitne, felket azalacaktr.

artacaktr. Din bilgileri bozulacak, Ehl-i Snnet limleri ve mrid-i kmiller Dil ile zikretmek, yan Allah, Allah demek ok sevbdr ve kalbin zikr

etmesine sebeb olur. Fakat kalbin zikr etmesi iin slih mslman olmak ve senelerce ok zikr etmek lzmdr. Zikr etmei bir mrid-i kmil telkn eder ve

kendi mridlerinden yardm isterse, kalbi hemen zikr etmeye balar. Mrid-i yzne [feyz kayna olan iki ka arasna] bakar [gibi durur]. Kendine tevecch

tevecch buyurursa, yan bunun kalbinin zikr etmesine yardm etmeleri iin,

kmil yoksa, bir mrid-i kmili htrlar, yan gznn nne getirip, onun etmesi [kendini, muhib, mensb ve mrdlerinden saymas] iin, kalbi ile

yalvarr. Buna Rbta denir. Berekt kitbnn onyedinci sahfesinde diyor ki:

Hindistan limlerinden Hce Burhneddin hazretleri, kalbinin zikr etmesi iin ok alm, fakat isteine kavuamamt. Mrid-i kmil arad. Delhide yapmasn, gznn nne getirmesini emr etti. Hce bu emre ap, o Hazretin ileri bir vazfe ihsn eylesin" dedi. Emri yapmaktan baka are yoktur, dediler Muhammed Bkbillah hazretlerine gelip yalvard. Her yerde kendisine Rbta

yaknlarna gitti ve: Yeni gelen acemilere byle emr olunur, bana daha stn, .Onun mrid-i kmil olduuna tam inanm olduundan, mbrek yzn gz nne getirip yalvarmaa balad. Kendinden geti. Kendine gelince, kalbinin zikr etmekte olduunu buldu.

severdim. Fakat kendisine intisb etmemitim. Bir gece ryda bana tevecch

mm- Rabbn eyh Ahmed Frk hazretlerini eskiden beri tanrdm ve

Hindistann byk limlerinden Mevln Abdlhakm Siyalkt hazretleri anlatr:

yazarken, ellidrdnc olarak diyor ki: kitblar ve ismi dnyca bilinen

Hadart-l Kuds kitbnda, mm- Rabbn hazretlerinin kermetlerini

hsl oldu. veys olarak yetitim. Sonra sohbetine de kavutum. Altmsekizinci

eyledi ve kalbim zikr etmee balad. Uzun zaman byle zikr ederek, ok eyler

54

gece, ertesi gn sylemee karar verdi. O gece ryda, kendini bir akarsu

Hazret-i mma intisb etmek istiyordu, fakat bir trl arz edemiyordu. Bir

kermet olarak diyor ki: mm- Rabbn hazretlerinin akrabasndan biri,

kenarnda grd. Kar tarafta, mm- Rabbn hazretleri: "Acele et, abuk gel, ge kaldn" diyordu. Bunu iitince, kalbim zikr etmee balad. Ertesi gn gidip, edin" buyurdu. gece kalbimde olanlar kendisine arz ettim. "Yolumuz tam budur, buna devm

buyuruyor ki: "Ey Habbim, onlara de ki, eer Allah seviyorsanz, bana tbi' olun, Allah da sizi sever ve gnhlarnz balar, Allah tel ok balayc ve

Allah tel, Kurn- kermde l-i mrn sresinin otuzbirinci yetinde

ok merhametlidir." Nis sresinin yetmidokuzuncu ayetinde: "Peygambere aleyhi ve sellem): "Benim snnetime uyun ve benden sonra olgun halfelerimin

itat eden, Allaha itat etmi olur" buyurdu. Peygamberimiz de (sallallah snneti [yolu] zere olunuz" buyurdu. Drt halfenin yolunda yryen islm

kavumak iin, Ehl-i Snnet limlerinin kitblarnda yazl olduu gibi mn etmek ve btn szleri, ileri, onlarn bildirdiklerine uygun olmak gerekiyor. yaamas lzm olduu anlalyor. Bir insanda bu ikisi bulunmazsa o slih ya kitblardan okuyarak renilir, yahud kmil bir mridden dnleyerek elde Allah telnn sevgisine kavumak isteyenin, byle mn etmesi ve byle

limlerine "Ehl-i Snnet" limleri denir. Grlyor ki, Allah telnn sevgisine

mslman olamaz. Dnyda da hrette de rhat ve huzra kavuamaz. Bu ikisi edilir. Mrid-i kmilin szleri, baklar ve tevecchleri insann kalbini de

temizler. Kalb temiz olunca, mnn, ibdetlerin tad duyulur. Haramlar, ac, irkin, iren ve ate grnrler. [mm- Gazl hazretlerinin haber verdii harama tutann eli, harama bakann gz, haram dinleyenin kula yanmyorsa, hads-i erfte: "Haram atetir" buyuruldu. O halde haram syleyenin dili,

dorudur]. Allah tel kullarna merhameti ile tecelli ettii zaman, mrid-i kahr, gadab daha ok zuhr edecek ve mrid-i kmiller azalacak, kmil ok bulunur ve tannmalar kolay olur. Kymet yaklatka, Allah telnn

bilsin ki, kalbi ldr ve o kii l mesbesindedir. nk hads-i erf sahhdir,

[Allaha gtren yolu kesici] olacaklardr.

kacak, insanlar aldatacak, felkete srkleyeceklerdir. Yan Kat' tark-i ilh

tannmayacaklardr. Chiller, sapklar, zndklar, dn adam olarak ortaya

Byle karanlk zamanlarda mn ve islm bilgilerini, Ehl-i Snnet

yazdklar uydurma dn kitblarnn yaldzl, heyecanl kelimelerine aldananlar

limlerinin kitblarndan renenler kurtulacak, chillerin, mezhebsizlerin

55

doru yoldan kayacaklardr. Byle zamanlarda kalbin abuk temizlenmesi ve ve namazdan baka her ite ve her halde, gz nnde dnp, onun kalbine Reslullahdan (sallallah aleyhi ve sellem) akp, aksedip gelen feyizlerden, nrlardan kendi kalbine akmasn dilemelidir. Mrid-i kmilin Reslullahn dnmelidir. Byk mrid Muhammed Ma'sm hazretleri ellinci mektbunda yle yazyor: Rbta devml olunca, mrid ile balant tam olur. Ondan kolayca feyz mrd, mridin sohbetinde bulunmaldr. Eshb- vrisi olduunu, Allah telnn onun kalbine, her an merhametle tecelli ettiini zikre balamas iin, tannm, mehr olmu eski mridlerden birini her yerde

alr. Mridin yannda bulunmann daha baka fideleri de vardr. Rbtay tam (aleyhimrrdvn) yksek derecelere, sohbet syesinde kavutu. Veysel Karan Eshb derecesine ykselemedi." yapamyan Kirm

hazretleri, rbta yaparak uzaktan feyz ald ise de, sohbete kavuamad iin Yetmisekizinci mektbda buyuruyor ki: "Mrid-i kmilden feyz lzmdr. Eshb- kirm (aleyhimrrdvn) efendilerimiz

alabilmek ve bereketlerine kavumak iin, muhabbet rbtas [ba] ile ona balanmak Resllullahdan (sallallah aleyhi ve sellem) in'ikas [Kalbden kalbe aksetme] yolu ile feyz aldlar. Bunun gibi, mrid-i kmilin yannda edeb ile severek oturan,

ondan feyz alr. Byk, kk, diri, l bunda beraberdir. Mrid-i kmili, Rbta denir. Bu rbta ok fidelidir. nk insan, haramlara dalm, kalbi

karda duruyor dnerek, sevgi ve edeb ile onun yzne bakar gibi olmaa kararmtr. Bu hli ile Hak teldan feyz ve bereket alamaz. Bunun iin ona bir

da mrid-i kmildir.

vsta lzmdr. Vsta, feyz alabilen ve aldklarn tliblere verebilen kimsedir. Bu Yzaltmbeinci mektbda buyuruyor ki: "Mrid-i kmilin yzn

kalbde bulundurmaa Rbta denir. Rbta, mrdi mride balayan en kuvvetli badr. Rbta kuvvetlenince, her bakt yerde, mridi gznn nne gelir."

mrid-i kmilden, uzakta iken kavuulanlar ile, yannda kavuulanlar arasnda aradaki fark o kadar azalr."

Yzdoksanyedinci mektbda buyuruyor ki: "Rbta kuvvetli olunca

fark yoktur sanlr. Halbuki ikisi bir olamaz. Fakat rbta ne kadar ok olursa,

[Yeri gelmiken bir misl ile bu konuya yardmc olalm: Efendinin teftite onun bl takdr alrd. stanbula geldii zaman, Efendinin eshb ile eshbndan Nedim efendi ki subay idi birliinin banda bulunur ve her

56

deil mi? der ve dediklerinin hepsi doru kard. Halbuki kendisi uzakta idi, yan Trakyada vazfe banda bulunuyordu.] Yine mm- Masm (kuddise

grnce; Efendi size dn unlar unlar anlatt. Bugn unlardan bahsetti,

seksendokuzuncu mektbunda yazar: Byklerden biri, "Allah tel vermek olan tlibin sohbet bereketi ile, kabiliyyeti ve mride olan muhabbeti Bunun iindir ki, eyhde fn olmak, fen fillahn balangcdr, demilerdir. nisbetinde onun kalbinden feyz alr. Kt huylar gidip, mridin iyi ahlk gelir. istemeseydi, istek vermezdi" demitir. Bizim yolumuzun esas sohbettir. sti'dad

sirruh)

hazretleri

ikinci

cildin

da feyiz alr. Allah telnn sevdiklerini sevmek byk nimettir. Bu sevgi vstas ile, onlarn kalblerinden feyzlere kavuulur. Gaibden tevecch etmek

Sohbete kavuulamazsa, yalnz muhabbet ile ve mride tevecch miktarnca

etmelidir. Oyun ve elence ile mr ziyn etmemelidir. erate uygun olmayan eylere Dny denir. Byle eylerin fidesiz olduunu, kabirde ve kymette ie yaramayacaklarn dnmelidir. Sedet [kurtulu] Snnete uymakta,

ni'metini [Rbtay] elden karmamaldr. erati renmeli ve bildii ile amel

snnet denmez, bid'at denir]. Bid'at shibleri ile ve mlhidlerle [Yan

stlah ma'nasndaki snnetleri yapmaktr. Bu sra ile yaplmayan snnete,

renip, ona uygun inanmak, sonra emirleri yapp, yasaklardan kanmak, sonra

bid'atlerden saknmaktadr. [Snnete uymak demek, Ehl-i Snnet itikadn

mezhebsizlerle ve Ehl-i Snnet olmyan dn adamlar ile] arkadalk etmemelidir. Onlar dn hrszlardr. nsann dnini, mnn bozarlar. Hads-i erfde, bid'at sahiblerinin, Cehennemdekilerin kpekleri olaca bildirildi." mm- Rabbn mceddd ve mnevvir-i elf-i sn hazretleri

kalbe feyz, "bereket akmasna sebeb olur. Bu byk nimet, ancak seilmilere ihsn olunur"

her yerde grnmesi, Rbtann ok kuvvetli olduunu gsterir. Rbta, kalbden

yzseksenyedinci mektbda buyuruyor ki: "Mrid-i kmilin haylinin mrde

takvnn kayna, riflerin kalbleridir", "Evliy grlnce Allah zikr olunur [hatra olmaz hads-i erfleri ve "mmetimin felketi, fcir olan dn adamlarndan mesel Knz-d-dekaik ve Suyt hazretlerinin Cmi-s-sagir'inde vardr.

Buraya kadar bildirilenlerin veskalar, :"Hereyin bir kayna vardr;

gelir]", "limin yzne bakmak ibdettir" ve Onlarla beraber bulunanlar ak olacaktr" hads-i erfi ve benzerleridir. Bunlar, eitli hads kitblarnda, Seyyid Abdlhkim Arvs hazretlerinin mrid-i kmil olduu, mridi

57

Seyyid Fehm hazretlerinin kendilerine yazp verdii be byk tarkatteki hilfetnmesinden aka grld gibi, ilminin derinliinden,

anlalmaktadr. O byklerdendir ve silsile-i aliyyenin bir halkasdr. Resmini grp, mbrek yzn tanmak da ok kolaydr. Onu htrlayarak, mbrek

ahlkndan, kermetinden, perdelerin arkasndan haber vermesinden de

gzel

Bizim gibi gnhlar ok, kalbi kararm olanlar, bu byk ni'mete kavumaktan elbette ok uzaktr. Maksad, zlenen hazinenin yolunu bildirmektir. Biz kavuamadksa da, belki kavuan olur. hr zamanda bunlar iitmek, inanmak

kalbinden feyz almak, Allah telnn mslmanlara byk ni'meti ve ihsndr.

ve taleb etmek de, pek az kimseye nasb olur. Sevdiklerini bizlere tantan ve onlar sevmek ni'metini ihsn eden yce Rabbimize krler olsun!

sonsuzdur. Sevdiklerinin hrmetine bizi afv ve mafiret eyle ! min. [Ve sallallah al seyyid-il mrselin ve lihi ve sahbihi vet-tabine lehm il yevmiddin]

Y Rabbi! Gnhlarmz byk ve ok ise de, senin afvn ve mafiretin de

esasn tekil ettiini gsterdii gibi, bundan sonra mrid-i kmil bulmann haber vermekte, midsizlikten zor kibrit-i ahmer misli ok zor olduunu ve ancak bu kaplarn kapanmadn da ve az da olsa kurtarmaktad r. Ayrca

Yukardaki zikir ve muhabbet rbtas ile alkal szleri, kendi yetime tarznn

yazdklarndan aldk. Aradaki birka keli parantezi, bir vesle ile biz ilve ettik.

Buraya

kadar

bildirdiklerimizi,

Hseyin

Hilm

Ik

hocamzn

sonundaki tevzu bildiren ifdeleri, bu yolun hussyyetinin kokusudur. Zir bu yolun bykleri hep bir azdan buyuruyorlar ki, ok ibdet etsen, ok sevb ilesen de, hepsini az gr, eksik bil, niyyetlerini thmetli tut, hatt kendini

iyilikten uzak bul. Ama ilediin kfr ve gnh az olsa da, onu ok gr, helkine sebeb olabilir, dn ve hep Allahdan kork, Onu say ve huzrunda hat etme ! Nitekim hads-i erfde: "Mmin o kimsedir ki, iledii bir gnh konup, hemen uacak sinek gibi bulur. nk kulluk srrn bir para anlyan, zerine yklacak da gibi grr. Mnfk ise, iledii gnh, burnunun ucuna

kulluuna karlk Rabbinden bir hak, sevb, cret iddiasnda bulunmayp, vazfesini en iyi ekilde yapmaa alr. Bunun iin urar ve zlr. Efendi hazretlerinden sonra, Hseyin Hilm hocamz, elbette memleketimiz ve dnimiz

iin ok hizmetler, makbl ameller etti. Okuduunuz gibi, o, sradan bir kimse limlerdendi. leride eserlerine temas ettiimizde bu hususta daha ok anlatrz, deildi. Memleketine ve dnine hizmette huss yeri olan ndir yetien

58

naallah ve yine ileride eitli veslelerle sz ve hareketlerinden bahsederken, kendisini her hliyle daha iyi reneceksiniz, naallah ve rendike onu daha ok tanyacak, tandka kendisini daha ok seveceksiniz, ve onun sevgisi sizi yaklamaa gtrecek ve "herkes sevdii ile olur" hads-i erfi mcibince, Cenb- Hakkn sevdii evliy ve ulema ile Cennette olursunuz naallah! min. Efendim, her kemlin bir zevli vardr sz gereince, kalemin yularn,

seyyid Abdlhakm Efendiye ve bu yolun byklerini sevmee ve onlara

olan hrete intikallerine evirelim ve gz yalarmz zabt edemesek de, silerek diyelim ki: Veftlarndan iki- sene nce Hocamz stanbul

istemiye istemiye, Onlarn bu fn ve karanlk dnydan bki ve aydnlk lem

altm, Hakkat Kitbevinin kitblarn yazdmz servisimize geldi.

arambada

de ieri girdim. Tam karlarndaki sandalyeyi gsterdiler ve "Karmda oturun. Beni zlemisiniz. Doya doya yzme bakn!" buyurdular ve her zamanki "Efendim, Allah telya hamd ve krler olsun ki, sizi dny gz ile bir daha mtebessim ehrelerine baktm. Sanki beni ekiyorlard. Gayr-i ihtiyr grdm. Herhalde rya deil" dedim. Cevben: Deil, ama dny ryadr. hakk ayrlmayz" buyurdular. imden gelerek: Hocam, buraya gelmekle, bu fakri o hayt br dnydr. Burada her zaman gremiyoruz, ama inaallah orada hi

Tergbussalat kitbndaki bir yaz iin bir mesele konuacaktk. Oturdular. Ben

kadar sevindirdiniz, o kadar memnn ettiniz ki, hibir sevbnz olmasa, bunun

sevb Cennete girmenize yeter diye arz ettim. Bu ifde ok holarna gitti. ok

safhalarndan, bilhassa Ankarada bulunduu zaman, altklar yerdekilerden

memnn olup, tebrattan addettiler. O gn Hocamz, haytnn eitli

deil; ne mutlu burada alanlara yollu sevindirici ok szler sylediler. Sonra Cumaya yetimek zere Saryere gittiler. Yalar ilerlemi, doksan bulmu idi. Eczhneden elini ektiler.

kaps gibidir. Bu kaplardan girip, burada alanlara gpta etmemek mmkn

ve diynet erbabndan anlattlar. karken: Mehmed Aann kaps Cennet

Anadolu Kava ile Beykoz arasnda Stlceye ok gitmilerdi. Oralara bakar, o gnleri ve Efendiyi hatrlar, gzleri dolar ve bundan zevk alrlard. Msra': Gemi zaman olur ki, hayli cihn deer

gzel htralar vard. Saryerde oturduklar evin karsna Anadolu yakasnda,

iki gn Saryere giderlerdi. Oralarda Efendi hazretleri ile geirmi olduklar ok

Ftihteki evlerinde en iyi arkadalar olan kitblarla babaa kaldlar. Haftada bir

Artk ayaklar zerinde zor duruyorlard. Kollarna girerek yrtyorlard. Farz

59

eksilme olmamt. Geri kendi ta'birleri ile ateh, yan unutma ve bunamadan bahsediyorlard, ama biz hibir ey fark etmiyorduk. Hal Efendi hazretlerinden,

namazlar dndaki namazlar oturarak klyordu. Buna ramen u'urunda hibir

szlerinden kelimesi kelimesine tekrr ederek anlatyorlard. Bu gnlerde idi. Bir Cum'a gn Saryere arldm. Bir iki arkadala gittik. Cum'a namaz vakti idi. Dar kamyorlard.

ptler ve oradakilere: "Siz bize bakmayn, Sleyman bey benim ilk gz

dedim. "Gelin, ben sizin alnnzdan peyim, herkes grsn" buyurup, alnmdan

Salonda Cum'a klnacakt. eri girdik. Selmdan sonra: "Hocam, elinizi peyim"

armdr" buyurdular. Namaz, yanyana kldk. "Yemekten sonra sizi yukarda

hitben: "Siz karma oturun, kardeim" dediler. lk grdmden beri krkyedi

balkonda bekliyorum" buyurdular. Yemekten sonra, yanlarna ktk. Bana

iimde ilk gnlerde olduu heyecan duyuyordum. Gzlerim doldu. Onlarn da yle. Zten son zamanlarnda her vesle ile gzlerinden ya geliyordu. Bir anda Efendiden bahs ettiler. Her kelimesinde gzyalar akyordu. yle anlattlar:

sene gemiti. Uzun yllarn hasreti ve muhabbeti ile temiz yzlerine bakyor,

iim o kadar kaynad ki, sanki ikimiz bir olmu, ayn hisleri duyuyorduk. "u karya biz Stlce derdik. Anadolu Kavann bir kilometre kadar

gneyine der. Orada aalarn altna gider, Efendi ile tenezzh ederdik. aylar

iilir, sohbetler olurdu. le scanda Efendi hazretleri ahibbaya [eshbna] "denize girip serinleyebilirsiniz" buyururdu. Efendinin yannda, ona saygszlk

olmasn diye, denize girmezler, biraz uzaklarlard. Ben Efendinin yannda Deniz gsmze kadar kard. Gemiler geince, meydana gelen dalgalardan, kalrdm. kimiz de petamal kuanp, denize girer, suyun iinde otururduk.

Zlzilet sresini, bir baka zamanda Lem yeknillezne kefer sresini tefsr

nndedir. Avucuma su alr, srtn oardm. Houna giderdi. Bir defasnda z

bazan su boyumuzu aard. Mbrek sakalndan dklen sular hl gzmn

ettiler. Bir defasnda: "Hzr aleyhisselm, Abdlhlk Gocdvn hazretlerine L

ilhe illallah zikrinin kalb ile yaplmasn havuzun suyuna daldrarak retmiti" buyurdu. Sonra kendilerinin ilk defa Eyyb Sultanda, yukarda anlattklar gibi,

Efendiyi grdklerini ve Efendinin kendilerine: "Kk efendi, seni ok sevdim.

anlattlar. Szlerinin arasna girip: "Hocam, Efendi hazretleri gibi bir zt, size, gibi y dkld ve: "Hatrlaynca burnumun kemii szlyor, Efendiden bu seni ok sevdim, buyurduklar zaman nasl oldunuz?" dedim. Gzlerinden rmak

Bizim ev mezarlk arasndadr. Bize gel seninle konuuruz." buyurduklarn

60

kadar ayr kalabileceimi hi sanmazdm..." dediler.

Htrma bir ey geldi. Unutmadan yazaym dedim" buyurdular ve Hseyin Yener Efendiyi ardlar. Yazy okuttular. zeti udur; Reslullahn dnden verdii haberlerin hepsi, Hak teldandr. Ben de kendilerine, bunun doruluunu te'yid eder mhiyette irat-l slm'n mukaddimesinde yazl olandan bahsettim ve arz ettim ki: ir'a da bunun gibi yazyor. Ve, Necm sresinde: Reslm,

Daha sonra szlerine devmla: "Gece sat iki sralarnda uyandm.

Allah tarafndandr. Ancak mmet-i Muhammede ar gelmemesi iin,

nefsinden konumaz. Konutuklar kendisine vahyimizdir yani snnetler de

Kur'nda bildirilmediler. Bildirilip, emr edilselerdi, farz olurlard. Reslullahn dili ile bildirilip, yapmayanlar gnha girmekten korundular" mealinde yazyor dedim. "Elhamdullillah, ne gzel bir vesika" buyurdular. Sonra asrlk yzlerine ve hemen hemen hi bir zaman bebeini, hatt

alayarak dedim ki:"Hocam bu dnyda rahat nedir bilmediniz, iyi bir gn

siyhn grmediim gzlerine bakarak, sanki bir daha grmiyecekmiim gibi,

grmediniz, hemen hemen hibir yere gitmediniz. stanbulu bile gezmediniz. dopdolu ikml ettiniz. Bu zamanda bu kadar gayreti nasl gsterdiniz. Bana insann vs'atn, tkatn aar. Her halde Allah tel bu vazfeyi size verdi. Bu Hep ilimle, kitblarla, bizimle ve insanlarla megul oldunuz. Uzun bir mr

geliyor ki, bunun hepsi sizden deildir. nk bu iler ve bu kadar gayret bir

mmkndr. naallah, bu kitblarnz, yazlarnz, szleriniz kymete kadar insanlara rehber olur, okunur ve istifde ederler. Sizin Sedet-i ebediyyeye dktler. Daha baka eyler de konutuk. Sonra: Bugnlk bu kadar, arada bir kavumanza sebeb olurlar. "naallah" dediler ve dinlerken ok gzya gelin, sizi zlyorum, arkadalar zlediim haberini size sylemiyorlar m?" ayrlmas kadar zor ve iim yanarak ayrldm.

ancak verilen bir vzifenin ifs iin Hak tarafndan meyyed klnmakla

buyurdular. Bir daha gz ucuyla gzgze geldik. Mblaa deil, etin kemikten Gittike hareketleri azald. Konumalarna az az kesiklik, dillerine peklik

neticesinde bu karara varmtk. 2001 senesi Nisnnda Hocamzn olu Ahmed

stanbulda birbiri arkasndan vak' zelzeleler ve baka ilev sebebler

geldi. Bu arada bu satrlar yazan bu fakr stanbuldan Trabzona tandm.

tel rahmetine gark etsin. 1945de dnyya gelmi idi. Hocamn evinde kaldm gnlerde, Abdlhakmin yatak odasna girmitim. (Sene 1960). Karyolasnn ba ucunda duvarda asl, gzel harfle yazlm bir yaz grdm.

Abdlhakm, Hakkn rahmetine kavutu. Bir iki sene hastalklarla urat. Allah

61

iki sene olmutu]. "Ziy, bir msafiriniz geliyor. smini benim ismimden koyun ki, hrette ona efat edeyim" buyurdu. Ben de ismini Ahmed Abdlhakm hocamza olunun bu ayrl da ok dokundu. koydum. "Eyybde, amcas Sedd beyin yanna defn olundu. Zten ok yalanm Mays ay sonlar idi. stanbula geldim. Trabzondan Mustafa Ulusoy

tandm. Yaznn meli yle idi: Efendi hazretlerini grdm. [Halbuki veft edeli

Hocamzn kaynpederi Ysuf Ziya Beyefendinin inci gibi yazs olduunu

doktorlarn yaknnda bulunmas iin, Trkiye Gazetesi Hastahnesinin bir binasnda kendisine uygun bir dire tertb edilmiti. Yanna girdik. Selmdan sonra ellerini ptk. ok konutuk. "Neredesiniz efendim?" dediler. Trabzona sevmek mndandr. naallah orada daha fideli olursunuz" buyurdular. Sonra klarken, abdesti bozulsa, dar kp abdest almak ve namaza yetimek zor "kitba koyduk. Bir kimse, cum'a, bayram veya kalabalk bir cmi'de namaz tandm diye arz ettim. yi oldu. Hubb-l vatan min-el mn memleketini

kardeim ile hocamz hastahnede ziyrete gittik. Mhede altnda ve

olacandan, o anda mliki mezhebini takldle namazn klabilir. Bugn ben yzden mlik mezhebinde bununla namaza cevz hususunda bir kavil burada leni klarken, abdestim bozuldu. [Silis-l-bevl rahatszl vard ve bu

mantkla anlatlar, ilme ne kadar ina olduklarn ve retme ak tadklarn gsteren bir numune, misl olduu iin unutulmasn diye buraya yazdm. Sonra ezn okunuyordu. Susup dinlediler ve: Bu ses nereden geliyor

fkhdan bir mes'elenin izhn yaptlar. O rahatsz, yal hallerinde bile zevkle ve

abdest alma imknm vard. Bunun iin abdest alp, yeniden namaz kldm" diye

bulunduundan, bu mezhebi takld ediyordu.] Ama ben yle yapmadm. nk

halk mslmandr, eznlar srecek, bunun iin son nefesimize kadar almak sl cevbl, karlkl konutular. Aldklar cevblara ok sevinip ok dua ettiler.

dediler. Herhalde civardaki bir cmiden dedim. "Ezn istemiyenlere ramen, mecburiyetindeyiz" buyurdular. Sonra Mustafa beyle kitb satlar hakknda

rtl olan gzlerinde bir k oluyordu. Hele binlerce rakamlarn duyunca,

Her bir kitbn sat, veya insanlarn eline var haberi, gnha bakmaktan

sevin ve heyecandan sanki genleiyorlard. "Abdlhakmin kurtulmas iin ok Abdlhakmin kurtulmas iin dua edin. Yatt yeri biliyor musunuz?" dediler. Kur'n ve yetmibin kelime-i tevhd getirdim. Duasn siz mi yaparsnz, fakr mi

dua ediyorum. Geceleri kalkp, Rabbime yalvaryorum, yakaryorum. Siz de

"Evet efendim. Size ta'ziye iin gelirken, Abdlhakm kardeime bir hatm- yapaym" diye arz ettiimde,: "Siz balayn. Bunun iin mezar bana

62

gitmenize lzm yok. Hemen balarsnz. Kim bilir ne kadar memnun olur ve rahatlar" buyurdular. Sonra, sevenler iin hibir zaman istenmiyen ayrlmaa sra geldi.

"Efendim, Allah tel size hayrl uzun mrler, shhat ve fiyet ihsn eylesin" srdm. ptm, ptm... aladm. "imdi, gelin ben sizi peyim" buyurup, nce alnmdan sonra gzlerimden ve yzmden tekrar tekrar ptler. Mustafa Ulusoy'u da ayn ekilde ptler. Aklmz ve kalbimiz, btn muhabbeti ile dedim. ki ellerini tutup, ellerinin iini-dn yzme gzme, dudaklarma

onlara doru akarken, biz de odadan kp yalanc dnyya girdik.

ki gn sonra ayn hastanede bitiik odada Enver aabeyle oturduk,

konutuk, ama ziyaretlerine girecek bir sebeb bulamadm. Zten dua almak iin ziyret edenleri oktu. erden kulama gelen sesini duymakla yetindim. Ziyaretiler en ok be dakika duruyor, dualarn alp kyorlard. Biz uzaktan geldiimizden midir, ilk talebesinden olduumuzdan mdr, uzun yllar

ziyretimde bir iki satten az oturmadm.

baba-oul gibi bir arada byyp yalanmamzdan mdr, bilmem ama her Trabzona dndm. stanbuldan gelenlerden, Trabzondan stanbula

bey, arada bir Hseyin Yener efendi ile telefonla grp haberler getiriyordu. Yine bir gn Orhan bey: Hseyin beyle konutum. Hocamz ziyret iin izin istedim. Hocamz Sleyman aabeyi soruyorlar. Msid zamanda bekliyoruz, diye syledi" dedi. Orhan bey gitme trihini bana brakt. Onun arabas ile

gidip dnenlerden hep onlar soruyordum. Talebem mesbesinde olan Orhan

ki senelerdir hocamzn hizmetinde idi ve genliini onlara hizmetle ifn

gecesi stanbula vardk. Sabahleyin, yan Pazartesi sabah Hseyin Yener beyle

gidecektik. Nihyet 21 Ekim 2001 Pazar gn Trabzondan ktk. Ayn gnn

dedi. eri girdik. Ellerini doya doya ptm, yzme, gzme srdm. Orhan da iinde ellerini pp, yzne gzne srd. ilk defa, ayn zamanda son defa olacak, hocamz gryordu. O da gzyalar Bu benim onlarn ellerini en ok drt veya beinci pm idi. nk hi

Uyuyorlard. Biraz sonra Hseyin bey ieri girip geldi. Uyandlar, "buyurun girin"

eyledi grt. Bekliyoruz, hemen gelin dedi ve kalktk hastahneye gittik.

el ptrmezler, musafaha ederken eilmee bile msaade etmezlerdi. te bu yorumlarken, demek ki, elveda zamann haber veriyorlarm da bilemedik. son gnlerinde o detlerini bozup, ellerini ptrmelerini, biz yalla Oturduk. Hallerini sordum. Kesik kesik konuuyorlar, ksa cmlelerle

ifde-i merm ediyorlard. Sol kollarnda serum vard. Ksaca konutuklarmz

63

yazaym:

-Elhamdlillah.

Hocam, shhatiniz iyidir, inaallah,

-Hocam, bir yeriniz armyor, inaallah. -Elhamdlillah, arm yok. -Hocam, kendinizi nasl hissediyorsunuz. Hep zikir ve tesbh kelimeleri telaffuz ediyorlard. Hseyin bey bana: "Sleyman -Elhamdlillah iyiyim, ikyetim yok.

aabey, Hocamz, sizi soruyorlard, sizin sesiniz, konumanz onlarn houna gider, bireyler anlatsanz, onlar dinleseler. ok iyi konuamyorlar. Ama samimiyetle geen u szleri dile getirdim: uurlarnda herhangi bir deiiklik yoktur" dedi. Ben de o anda iimden btn Muhterem hocam, sizi onbe yanda iken grdm. Anadoludan

merhamet ederek bizi okamanz grerek sizi sevdim ve size: "Benim babam yok, hocam, sizi babam gibi seviyorum" dedim. Nihyet bir mr geti. Siz size kalbimde verdiim en kuds ve yce yere, yemn ederim ki, kimseyi doksan, ben de altm ksur yamza geldik. Hocam, bu kadar zaman iinde

gzel hlinizi, bize mumelenizi, babacan tavrnzla bize yaklamanz, acyarak,

gelmi, ilem dnda hibir yerden slm terbiyesi almam o hlimle, sizin

dorusu ortak aramaa ihtiyc duymadm. Siz bana yettiniz. Doru dahi olsa, sizden yz evirip, baka tarafa bakmadm. Nerede ise elli senedir beraberiz. krlmadnz, zlmediinizi Enver aabey, tarafnzdan bana ifde etti.

koymadm. Size olan sevgi ve muhabbetime hi kimseyi ortak etmedim, daha

Yemn ederim ki, bu zaman zarfnda, bile bile sizi zm deilim. Sizin de bana Hocam, Allah tel size hayrl uzun mrler versin, uzun ve dopdolu bir

haytnz oldu. Denebilir ki, her dakikasn deerlendirdiniz. Ylmadan, bkmadan, gece gndz demeden bizimle uratnz. Bize dny ve hret ve sonsuz seadet babal yaptnz. Arkadan, hl devm eden kitb telifi,

ve hzura kavumalar iin, kendi rahatnz fed ettiniz. Kymetli mrnz Efendi hazretleri ile beraber Habbinin (sallallah aleyhi ve sellem) yannda insanlarn hret sedeti iin sermye ettiniz. Allah tel karlk olarak, sizi

tercemesi, tertbi almalarnz geldi. nsanln, mslmanlarn hrette rhat

daha ok szler syledim. Aladlar, min dediler.

bulundursun ve birlikte ztnn tecelli ve r'yetine mazhar eylesin" melinde Bir ara hocamza Orhan beyden bahsettim: Hocam, bu arkada benim

talebem saylr. Bir defa ryada Efendi hazretlerini grd. Efendi hazretleri

64

kendisine dane kuru zm verdi ve "Sleyman aabeyine syle, Avmili sana,

bizim okuttuumuz gibi okutsun" derken, hocamz heyecanlanp gzlerini atlar ve dikkatle dinlediler: "Biz evvel dersi talebeye anlatrdk, anlalmayan

bir yer brakmazdk. Ertesi gn, o dersi alr, sonraki dersi verirdik." Bunu duyunca, tebessm ederek, Maaallah, hakkaten yle idi dediler.

cevb olarak, "Efendi hazretlerinin yolu, mm- Rabbn hazretlerinin yolu olup, tel ihsn eylesin diye talebeye uygun tabir eylemitim. ilim, amel ve ihlsa dayanr. Bu byk ni'metten lezzet ve tad almanz Allah Hseyin efendi, Kur'n- Kerm getirdi. Atm. Hicr sresi geldi. Sonuna

Orhan bey, daha evvel, bu rydaki zm nedir? diye sorduunda,

kadar sesli okudum, dinlediler. Sonra Mektbt tercemesi getirdi ve bir mektb Oradaki btn dualara min dediler.

okusanz, Mektbt dinlemekten ok rahatlyorlar" dedi. 203. Mektbu okudum. Sonra: "Hocam, bile bile size kar hta yaptm hatrlamyorum, ama

hell ediniz" dedim. Bir nceki szlerini tekrar edip, min, min, dediler.

yerli-yersiz, vakitli-vakitsiz sizi rhatsz etmiimdir. Beni afv edin ve hakknz

Okuyun, dediler. Divnnn ba tarafndaki, Mevln Hlid Badd hazretlerinin std ve sebeb-i hayt Abdullah Dehlev hazretlerini medh eden nazm okudum, bitirdim. Daha okuyaym m, dedim. Okuyun, dediler. Reslullah

buyurdu. Yksek sesle batan sona okudum bitirdim. Daha okuyaym m, dedim.

sonunda uzun uzun bir iir vard, bilirsiniz, onu okuyaym m, dedim. Okuyun,

okuyaym m? dedim. Okuyun, buyurdular. Silsile-i aliyyeye dir kitbn

Ardndan, Hocam, Mevln Hlid efendimizin Divn- erfi yanmdadr,

(sallallah aleyhi ve sellem) medh eden, iki tane na't okudum. Sonra, hocam,

Tekrr, daha okuyaym m, dedim. Cevb vermediler. Bir mddet daha oturduk, bekledik. Uyanmadlar. len st idi. Sonradan Hseyinden rendik ki, okunanlardan o kadar rahatlamlar ki, akam bete uyanmlar. Yemek yedik, namaz kldk, tekrr yanlarna gittik, uyuyorlard. Ellerini pp ayrldk.

edibleri hayran brakan nazm okudum. kinci sahifesine gelmitim ki, uyudular.

Efendimizi (sallallah aleyhi ve sellem) ziyrete giderken yazdklar, btn

daha okuyaym m, dedim. "Elbette okuyun" buyurdular. Yine Peygamber

Bilmiyordum, meer bu son vuslat, son mlkat ve sonunda bir daha dny

bana, aabey, siz serbestsiniz. stediiniz zaman gelebilirsiniz, nk sizinle rahatlyorlar, dedi. Trabzona dnmeden Cum'a gn ziyareti dndm ve syledim. Ama nereden bilebilirdim ki, Perembeyi Cum'aya balyan gece sat

gz ile grmemek olan, son beraberlik ve son ayrlk imi. Halbuki Hseyin,

65

01.40da Hakkn rahmetine kavuacak. yle ki:

Bloklarnda kldk. Frk Aydn beyin evine getik. Epey zaman oturduk. Beni

Perembeyi Cum'aya balyan gece yats namazn Erenky Hizmet

kzmn evine braktlar. Yattm. Uyuyamadm. Telefon ald. Baktm Frk beyin

kalabalk. Herkesin ba nne eikti. Takdr-i ilhnin nne geilemezdi, ama sevenin Hasthnede techz ve tekfn edildi. Cum'a namazndan sonra arabaya kondu. sevdiinden ayrlmasnn zntsnn de nne geilemezdi.

yerdendi. Sabahleyin Sebt beyle hasthneye gittik. Oras kalabalkt. Sessiz bir

nn lillah... dedim. arm gibi idim. Ama elden birey gelmezdi. Emir yksek

hanm idi. Alar, titrek bir sesle, imdi haber geldi, hocamz veft etmi, dedi.

te arabaya tanrken son defa tabutuna dokundum. Bana, kulun Allaha yolculuu olarak grnyor ve bununla teselli buluyordum, hatt imreniyordum. Eyybe geldik. kindiye kadar beklendi. kindi namazn mteakb

getirilip, snnet-i seniyye zere defn edip, rahmet-i Rahmna smarladk.

dolmu, oras maher yerini andrrd. Hava souktu. Yukar ile mezarlna

cenze namaz klnd. ok kalabalkt. Avlu dolduu gibi, ierler ve darlar da

hakknda bu fakr u msra' trih drdm: 1422

rastlayan 1422 aban- erfinin dokuzu, Cum'a gn ikindiden sonra idi. Veft Numne-i lmn- nakibendan gitti ve bes

Allah tel kendisine bol bol rahmet eylesin. Ekimin yirmialtsna 2001,

kaleme alm olduum bir iirimi buraya yazma mnasib gryorum: ONA Teshr edici gzler, ne'e verici szler Derin derin baklar, ili bir hayt gizler, Hepsi hayl oldular, ayrlk yaman oldu.

ok seneler nce, kendilerinden ayr kalmann hasret ve muhabbeti ile

Dertliyim, grmiyeli, bir hayli zaman oldu Tli yzme glp, bana sevdirdi seni Hasret de, elem gibi, yakt bitirdi beni Ben geleceim artk, bekliyemem gelmeni

Kalbimi zulmet bast, gzlerim de kan doldu.

66

Mecnn olmu gezerim, aknla bunca yldr, Ya bu akla leyim, yhud yanna aldr, Ayrlk perdelerin, birbir gzmden kaldr,

En kymetli gnlerim, ne re hicrn oldu. Seni kalbime koydum, yd ellere bakmadm, En mulla dost gibi, dilimden brakmadm. Ve ben masm bir kulum, baka yola sapmadm, Derim ki, candan yakn, bana bu cnn oldu.

Hayaller perde perde, gelir geer gzmden, Hasretlik izgileri okunuyor yzmden, Sizi sevdim diyorum, asla dnmem szmden Ben rzym akmdan, bana bu dermn oldu. Mziyi eer isek, yreim kan alyor,

O eski htralar hep bir bir canlanyor,

Ve diyorlar, bu saray, vakitsiz virn oldu.

Bir ok tanmyanlar, beni mecnn sanyor,

Sevmenin sonu var m, ben yok zannediyorum Ve benim gibi k, cihnda yok diyorum yle temiz, yle saf bir akla seviyorum, Kalbim sessiz, dalgasz, engin bir umman oldu. ok kiiler vuruldu, o hsn cemline Bir ou da bir anda veda etti yrine Herkes ak iln etti, dt senin ardna

Fakat bu akla seven bir tek Sleyman oldu.

67

ARVS'IN III

HAKKIN VE HAKKATIN II HSEYN HLM IIK KNC FASIL

SRET VE SRET Hseyin Hilm Ik efendinin babas Sad Efendinin Rumeli gmeni

olduunu ve 93 (m.1877) harbinde stanbula geldiklerini yazmtk. Ora olup, gzel ve yuvarlak yzl, dzgn burunlu idi. Az ne byk, ne de kk yapl, kollar, bacaklar bir spor adamnnkiler gibi irice olup, gzleri gzel ve idi. Yanaklar pembe, aln ak, kalarnn aras da ak idi. ri kemikli, salam halknn ekseri sarn olduundan, Hilm bey hocamz da sarn idi. Orta boylu

ekseriya insanlarn yzne bakmaktan ve bilhassa gzgze gelmekten hay ettikleri iin, gzlerinin beyaz daha ok grnrd. Yemek, imek ve yazmakta sa elini, dier kuvveti cabettiren ilerde sol elini kullanrd. Yrmesi, yrrken gkyzne az, yeryzne daha ok bakmas ile, Reslullaha benzerdi.

haff sallanmas ve sanki yukardan aaya doru iniyormucasna olan hli, Snnet-i seniyyeye ittiba' o kadar ok idi ki, bir gn yemek yiyorduk.

Mercimek orbas ierken yle buyurdular: "Efendim, ben nceleri mercimei sevmezdim. Ama Reslullahn mercimei sevdiini renince, imdi en ok

sevdiim yemeklerdendir. Kabak iin de ayn eyi syleyebilirim." Ekseriy bulmazsa hi yemez, yahud tuz, biberle kuru ekmek yiyip, :"Byle yeyince sanki Eshb- kirm efendilerimiz gzmn nne geliyor da, byle kuru ekmek

gnde iki def'a yerdi. Yemek semez, filn yemei piirin demez, bulursa yer,

zevk ve kulluk hlini bunda buluyorum" derdi.

yemek bana en lezz yemeklerden daha lezzetli geliyor, onlarda bulamadm Bir defa Onlarn evinde ikimiz yemek yiyorduk. Mevsim yaz, hava

dolduruyordum. Su, dolabdan km olup, souk idi. Bardaa baktlar ve gzlerinden yalar akt. "Hocam, yine ne oldu da, aladnz" dedim. Buyurdu ki :"Htrma Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) efendimizin souk

olduka scakt. Onlar tabaklara yemek koyarken, ben de bardaklara su

ieceklerden holand geldi. Ama Sedet-i Ebediyye kitbmza, souk eyleri severdi yazamadm da, serin iecekleri severdi, yazabildim. Yazsaydm, o

zaman, o scak memlekette souk su nerede bulunacakt, derlerdi. imdi siz u

68

bardaa souk su koyunca, birden htrma, (h ne olurdu, Reslullaha bir bardak souk su ikrm edip, shib-i risleti honud etseydim) geldi de, imknszlk yznden gzlerimden ya geldi. Her yerde, her ite, her zamanda, Seniyyesine ittiba' iar edinmek yollarnn esas olan o byklere evirmeli,

her kiminle olursa olsun, kalb gzn Reslullaha ve onun Snnet-i gafletle bakmamaldr. Mesel aya, yldzlara baktnz zaman, Reslullah da

bunlara bakmtr, hatrlayn." Buyurup, hep uyank olmaa, gafil bulunmamaa iret buyurdular. Yere serili sofra bezi zerinde yemei, masada yemekten nde tutar,

parmakla tesbh ekmei, tesbh letiyle ekmekden uygun bulur, bununla beraber yerde yemek yemenin snnet-i zevid olduunu, tesbh leti ile tesbh derdi. Efendi hazretlerinin de masada yemek yediklerini, atal-kak ekmenin takrr snnet olduunu sylerdi. Masada yemek yemek gnh deil kullandklarn, ayr ayr tabaklarda yediklerini, gnde birden ok n ve bir

nde birka eit yemek yediklerini kendilerinden dinlediim gibi, Efendi hazretlerinin oullar A. Mnr Efendiden de bizzt sorup rendim. Kendileri de byle yapard. Sofraya lzmu kadar ekmek getirir, bitince yine koyar ve : Bu, zaman da, sofraya getirmezdi. Ekseriya orba, etli bir yemek, salata, bir snnete daha uygundur, derdi. ok scak yemek yemez ve msfir olduu

yrrken yediklerine ve itiklerine hi rastlamadm. Ayakta yemek yiyenin hidlii kabl olunmaz, derdi. Kuleli As. Lisesinde retmenlik yaparken, leyin okulun tabldotundan yemez, antasnda getirmi olduu bir iki yerli muzu, kimy laboratuarnda yediklerine ok hidim. Yerli muz, dedim. nk

zeytinyal ve tatl olurdu. i soan yediklerini hi grmedim. Ayakta veya

gelmezdi ve yerli muzlar daha ufak idi.

o trihlerde, yan 1954-1955 yllarnda memleketimizde hriden muz ay, kahve gibi scak ieceklere pek meyilleri olmayp, Efendi

hazretlerinin yannda bile bir bardak ay ierdi. hatt bununla alkal bir hikayeleri vardr. yle ki: Efendinin de hzr olduu bir mecliste ay iiliyordu. Hocamz bir bardak iip, daha imeyeceini syledii halde, Efendinin

kir bey, yine ay vermek isteyince -ki akac idi- Hilm Bey hocamz, Farsa bes=kfi dedi. akir bey aldrmayp, ay koymaa devm etti. Hilm Bey krte bilmiyor musunuz?" diye verdii cevb, Efendi hazretleri de duyup, pek bes= yeter dedi. kir bey yine aldrmaynca, :"akir aabey, siz krde

kir bey, bir bardak daha ay getirdi. Neyse, krmamak iin onu da ald. Sonra

yardmcs ve btn hizmet ve ilerini grmeyi kendine vazfe kabl edinmi

69

holarna gitmi ve glmlerdir.

grenler olmusa da, ben ierken hi grmedim ve benim, mbtels olmasam da, sigara itiimi bildikleri halde, imemem iin birey sylemediler. Umm olan, hereyin ou zararldr, ifdesini kullanrlar, sigara hussunda kendileri Mevln Hlid Badd, Abdlgan Nabls ve bni bidin (rahmetullahi aleyhim) gibi, dnyca tannm byk limlerin szlerini dile getirirdi. "Ehl-i snnete gre eyada asl olan mubahlktr. Ya'n herey aslnda mubahtr. Peygamberler, Allah tarafndan yasak, haram edilenleri bildirir, kalanlar mubah olur. Bir eyin yasaklna delil aranr, mubahlna deil. Bunun iin, haram veya gnh nefsinin ngrdn bir ictihad gibi ileri srmemek lzmdr. Yoksa insanlar, Allahn dninde sz sylemei kolay m sanyorlar. Ben dnde bir kelime diyebilmek iin, er' delilleri ok iyi bilmek, kendi rey ve grn, hatt imedii halde, hi nefs hareket etmez, bilkis slm limlerinden Al Echr,

ierdi. Haram olmadn gstermek iin, bir iki defa eline sigara aldn

Cola nev'inden iecekler yerine gazozu terch eder, onu da pek ndir

konuabilmek iin, aman azmdan yanl bir sz kmasn diye ne kadar korkuyorum, bir bilseniz" derlerdi. Suyu oturarak, yudumda, sa elle, Besmele okuyarak kbleye kar,

doymann ve kanmann Allahdan olduuna inanmann farz olduunu, hell yimenin ve imenin farz olduunu, haram olduu bilinmeyen eyin

ba rtl olarak ier, bunlarn ve sonunda hamd etmenin snnet olduunu,

yenebileceini, yeryznde hell lokma kalmad, o halde ne yiyelim diyene, verirdi. mm- Gazl hazretlerinin, haram olduunu bilmediini yiyebilirsin, cevbn "Gnde iki defa yiyorum. Ackmaynca yemiyorum. Acknca yemek ve

itiha ile yemek, yediinden zevk ve lezzet almak, kr zor ed edilecek ni'metlerdendir" derdi.

Buyurdu ki: ir'at-l slmda yazar: Yemek, imek, ilmi ibdet ilminden Devml et yememelidir. Meleklerin gadabna ve kalbin

deildir. Tabi'ati bozulur, ahlk ktleir. hy'da Hazret-i Al'nin (radyallah

kararmasna yol aar. Et, et suyu ve yal yemekleri krk gn hi yememek de iyi

yememelidir.

nce gelir. nk ibdet de, yemek ve imek ile eda edilir. Ackmaynca

kararr" buyurduu yazldr. Sebze ve sebze yemekleri iyidir. brhim Neha (radyallah anh) :"Malnn ve evldnn oalmasn isteyen, sebze yimee (radyallah anh) :"Sebzesiz sofra, aklsz ihtiyra benzer." Cafer-i Sdk

anh) "Krk gn et yemiyenin ahlk bozulur, krk gn devml et yiyenin kalbi

70

devm etsin" buyurmulardr. Rivyet olundu ki, sofrada sebze, yeillik mstehabdr. bulununca, melekler hzr olurlar. Bunun iin sofrada yeillik bulundurmak

Yemek yiyecek olan yemee kendisi yaklar; nne getirmeleri iin emir

peygamberlerden

vardr ki, ikisi de haramdr. Yemek yerken mtevzi olarak oturur. Sofrada (aleyhimsselm) birinin ismini tayan bir kimsenin

vermez. Zr bunda yemee hakaret, kk grme ve kendisini byk grme

dayamaz. ok rahat bir ekilde bada kurup oturmaz. Snnet olan, yemee doru biraz eilmektir. Sol aya zerine oturup, sa dizi diker, mm Gazl hazretleri Reslullahn yemekte byle oturduunu bildiriyor. Dizleri stne kuluyum, kul gibi yerim, kul gibi otururum" buyururdu. Selm vermiyeni sofraya armaz. oturduu da olurdu. Yemek yerken Peygamberimiz :"Ben Allah telnn Meleklerin buzuna

bulunmas mstehabdr. Eliyle sofraya veya yere dayanmaz. Srtn da bir yere

olacandan, ackmadan yemek yemez. Yemei, Allah telya ibdet etmek iin

sebeb

kuvvetlenmek niyyeti ile yemeli, lezzet iin zevk iin yememelidir. Ackmadan yemeyen ve doymadan nce sofradan kalkan kimselerin doktora ihtiyac kalmaz.

kazanmak niyyeti ile yemek yemek ibdettir. Yemekten sonra elleri ykamada da, eli ile yemeli, imeli, sonunda hamd etmeli ve yemek duasn okumaldr."

sonra elleri ykamak, yemenin snnetlerindendir. Dn vazfeleri yapmaa kuvvet

lim ve takv shibleri ile yemek ok iyidir. Yemei scak yememelidir. Yemekten

kk gnhlarn yok olmas vardr. Yemee Besmele ile ve tuz ile balamal, sa Sofrada, ey mstehabdr. Yeillik, tatl ve sma-i slihn [slih kimse] demilerdir. imdilik ir'adan bu kadar yeter. ir'a, mm_ Rabbn hazretlerinin medh ettii kitblardandr" Meyvelerden ok terch ettiklerini bilmiyorum, ama :"Her mevsimin

meyvelerini o mevsimde yemek eyann tabatine uygundur buyurur, hemen hemen evlerinden meyveyi eksik etmezlerdi. Eve harcamalar, kazanlar ile mnsib idi. Kendilerine ise ok az masraf ederlerdi. Mesel, askerlikten emekli oluncaya kadar [1960], hi sivil elbise giyindiklerini grmedim. Biliyorum ki, sivil elbiseleri yok idi. "Efendi domates dolmasn [soan dolmasn] severdi, ben

biber dolmasn severim buyurmalarnn hikmeti, detle alkal eylerin, birinci dereceden dnden saylmayacan bildirmek iin olup, Efendiye kar (h) bir tavr almak, benlik iddisnda bulunmak iin deildi. Bir tabakta, mesel domates ve biber dolmas olsa, nce Efendinin terchini yerine getirir, sonra

kendininkini. Ayn ekilde Efendi hazretleri son onbe seneleri hri, ttn

71

deildir.

itikleri halde, hocamz hi imedi. Zir bu ittiba' gerektirecek dn bir bahis Sk sk tra olmaz ve ayakkablarn boyamazd. Ama ayakkablarnn

balarnn ak olduunu hi grmedim. Mmknse oturarak balard. Son zamanlarda kuvvetten dtkleri iin, paltosunu tutmaa izin verdiler. Yoksa dedim. "Teekkr ederim, ama ben giysem, daha iyi olacak, siz tutarsanz Evden karken, Efendinin kendilerine, yatarken okumasn buyurduu kimseye tutturmazd. Bir defa ikimizdik. "Kimse grmyor, tutaym hocam"

nefsimin kabarmasndan korkarm" buyurmutu.

sreleri okurdu. Ya'n Efendiye, yatarken ne okuyalm, diye sl ettiinde, unlar oku: yetel-krsi, hls bir Ftiha, Kul' e'zler, istifr, on l havle

Efendi: "Yatarken neler okunacak diye kitblarda ok yazlar vardr. Ama sen

vel kuvvete ill billahil-aliyyil azm ve bir defa l ilhe illallah deyip uyumaa yatmadan, yan uyumadan evvel muhakkak okusun Teheccd sevbna kavuur Evden knca ekseriy ke balarnda kendilerini grmek iin bekliyen koyulur. [Eer mene Resl'y yats namazndan sonra okumamsa,

demilerdir, Efendi.]

virdlerimi bile okutmuyorlar" derlerdi.

talebesi olurdu. Zaman zaman bana: "leri gidiyorlar, evden knca okuyacam Balar ne eik, hzl admlarla yrr, bir yere bakmak isteyince, Tandklarn, akrabasn, talebesini, byklerin mezarlarn ziyrete

dikkatlice bakard. Yrrken, sanki ku gibi haffti. Zor ayak uydururduk. gider, ekseriya bu ziyretlerinde yanlarna beni de alrlard.

hazretleri gibi kldan veya ynden fanile giyerdi. [Nkte: Ca'fer-i Sdk hazretleri yolundan ayrldnz, onlar ok sde giyinirdi, dediler de, diyenin elini tutup, yakasndan ieri soktu ve ona: "Dtaki ssl elbisem insanlar iin, iime Pijamalarnn alt geni, st uzunca olup, izgili kumatand. ssl gzel elbiseler giyerdi. Bir gn tandklarndan biri, siz babalarnzn

byle devm etti. Evde ise, pijamal otururlard. Ama iine, Cafer-i Sdk

Asker olduu mddete hep resm elbise giyerdi. Emekli oluncaya kadar

giydiim bu kl gmlek benim ve babalarm iin" buyurmutu. te yle!] Emekli olduklar 1960 senesi k idi. Evlerinde kalyordum. ocuklarmn

hrka yaptrmtm. Giyiyordum. Yukardaki odada ikimiz otururken, bana:

annesine, hocamn hrkasn, rneini ve rengini ta'rif ettim ve onlarnki gibi bir

btn hrkay, ya'n byklere nisbetimizin ayn olduunu da anladm. Bir defa

"Kardeim, ikimizin hrkalar ayn" buyurdular. Ben bu zhir hrka sznden

72

ellerinde tuttular ve bana: "Sizin elleriniz de benim ellerim gibi oldu", karmtm. Yemekte, yatakta, helda, hatt her yerde ban rtmenin mstehab olduunu sylerdi. Ama emekli olduktan sonra bana apka olsa gerektir. Ayn ekilde emekli olduktan sonra hi kravat takmad diyebilirim. koymad. Darda ba ak bulunmay terch etti. Elbette bunun fkhca bir zah

da arabalar ile Yeilkye gidiyorduk. Arabada msfeha ettik. Elimi brakmayp,

buyurduklar zaman da, bundan, kitb yazmada bana benzediniz mansn

Belki bunda da, dieri gibi byk stdlarn rnek alm olabilirler. Ama sakal kaldan beri, ustura vey jiletle hi tra olmadlar. Haftada bir, azam iki defa

brakmadklar da bir gerektir. Bununla beraber, elektrikli tra makineleri

Birinci cildi 74. maddesi Kaz namazlar bahsinin sonunu okursanz, orada geni

makne ile tra olur, bu hususta sorulan suallere :"Sedet-i Ebediyye kitbmzn bilgiyi bulursunuz" cevbn verirdi. Zten otuzbe yandan sonra balarnda sa kalmam idi. Bazan aln ve ba gne gibi parlard. Byklarn krkard,

uzatmazd. Gs ve sadece abdest alma zamannda grebildiim kollar ve ayaklar gm gibi parlard. Kendisini hibir zaman ksa kollu bir gmlekle grmediim gibi, abdest alma esnas hri orabsz da hi grmedim. kisi de,

giydiklerine ve dizden yukar dizlik [i amar] giydiklerine, amarlarnda hi rastlamadm. Geni pijama ile namaz klma, elbise ile namaz klmaa terch nk Arvs bykleri bu renklerden holanr, cbbe ve elbisede bu renkleri dierlerine terch ederlerdi. Ryda dahi grenler onlar bu renk elbise ile grrlerdi. Bir ihtiyc, bir sebeb bulunmaynca evden kmaz, gece gndz kitblar ederdi. ok elbisesi yoktu. Gri ve deve ty renkleri, dier renklere terch ederdi.

onlara gre, edeb d hareketlerdi. Yazn da ilerinde fanile giyerdi. Atlet

ve dier kitblarla megul olurdu. O kadar ok kitb okurlard ki, bir gn

Buyurdular ki: Geceleri dhil olmak zere, mrmn ou kitb okumakla geti.

Beylerbeyindeki evlerinde oturuyorduk. kimizdik. Daha emekli olmamlard.

kabl olunduunu bana syleseler, kendimi dnynn en bahtiyr insan addederim. Yine bir gn arambadan geliyorduk. Orada kahvede oturan adamlar

ocukluumdan beri, en az krk senedir namaz klarm. ki rek'at namazmn

grnce, yar gizli bir ah ve teessfle: Eer parayla zaman satn almak mmkn olsayd, u bo oturan adamlarn zamanlarn alr, alrdk." buyurdular. Okumadan, yazmadan durmak, onlara gre, insann yaratl srrna ters derdi.

Sk sk yeri gelir ve tekrr ederdi :"limin birine, mrnden bir sat kald, bu bir

73

gidiyorsun, dediklerinde, ilim kendi bana bir sevb ve en fazletli ameldir, sabaha kadar nfile namaz klmaktan fziletlidir, demitir"

satte ne yaparsn? deseler, ilim alrm deyince, ne fidesi olacak, ite

grmez misin bir kimse, kendine lzm olmasa da, fkhdan br mes'ele rense, Alelde tahtalardan aklm, dz bir rahlesi vard. Yerde oturur ve onun

oturduumuzu htrlar da, evlerinin ikinci katndaki aralkta, hep kitb yazmak

olurdum. Kitb tashhi iin bir iki defa yukarki salondaki masann etrafnda

Zaman zaman yanlarna oturur, almalarna, belki de dinlemelerine yardmc

san btn kitblarn hep bu bast rahlenin zerinde, yerde oturarak yazmtr.

zerinde yazard. Bilmem inanr msnz, ama yine de syliyeyim. Elli seneye

inanr, onlarn yannda ne kadar muhlis olmaa alsam, kendimi mr grmekten kurtulamazdm. Onlar o halde grnce kendimi uzak, hslatsz,

ve okumakla geen uzun mrn, sdece hrete sermye olarak kullandna

riykr, kusurlu, gnhkr grrdm, ama hi bir zaman ye'se [midsizlie] kaplmam, daha ok almak, ilerlemek , daha iyi ahlka shib olmak, daha ok sevmek hisleri iimi doldururdu da, bazan saklayamazdm ve gzyalar hlinde

cierlerime ekmek isterdim. Neyse, bu yaray daha demeden, kalemi dndrp szmze gelelim:

dar vururdu. Kendilerini o kadar sevdirirdi ki, gerekten bir iim su gibi, yanan

iki Farsa kitb aldm. Biri Mektbt- Rabbnde medh edilen Tergibssalat

Nerede kalmtk; ok okumalarnda ve yazmalarnda: Bir gn kitbdan

kitbnn erhi, dieri mm- Rabbn hazretlerinin asrnn en byk limlerinden mehr tasnfleri ve telfleri olan, dnyca tannm ve Mektbtta 1551] Mikt-l Mesbih erhi Ei'at-l-Leme'at'n mumelta dir bir cildi idi. kendisine yazlm mektblar bulunan Abdlhak Dehlev hazretlerinin [958- m.

ile evlerine uradm. karken: "O kitblar vereyim. Birini okuyup bitirdim zamanda, bu kadar nasl okuyabildiler, diye taaccb ettim. Daha garbini

Hocama gtrdm. Brakn, bakaym buyurdu. Drt veya beinci gn bir vesle

[Tergbi], dierinin de byk ksmn okudum" buyurdular. Bu kadar ksa syleyeyim: Hocamz, on cild ve arab olan Tefsr-i Mazharyi onbe yirmi gnde

okuyup bitirmiti. Kitb okumalarna dir byle menkbeleri oktur. Mesel

mm- Gazl hazretlerinin Kimy-yi Sedet kitbn on defa, mm Birgiv hazretlerinin vasiyetnmesinin Kadizde erhini otuz defa okumulardr.

Mektbt- erfeyi ise her sene aylarda hatm ettiklerini herkes bilir. Ama akama yarm sat kala kaplarn aldm. Kendileri geldi ve bir mddet

herkesin bilmedii bir menkbesini size anlataym. Ramazan- erfin son gn,

74

konutuktan sonra ayrlrken bana buyurdular ki:

feyiz yamuru ve koruma emsiyeleri altnda buldum. Ramazan- erfin telya ok dua edin, yalvarn, Allah tel, Ramazan- erfin son gnnde dua eden kullarn afv eder. Ben de imdi yukar kp, size sylediklerimi yapacam" dediler ve ayrldk.

bir feyz yamuruna uradm. ok ho bir hl zhir oldu. Kendimi o byklerin

"Kardeim, yukarki odada Berekt kitbn okuyordum. Okurken byk

sonudur. imdi eve gidin, abdest aln, sarnz sarn, seccdenizi serin, Allah

Rabbn hazretlerinin Mektbt ve Sedet-i Ebediyyede yazdmz fkh kabl etsinler iin onlara delil aramakla zaman geiriyoruz. Efendiyi ne bilsin, nereden bilsinler." bilgileri ile megul olmak yeter. Efendi hazretleri bize her eyi anlatt. nsanlar

Bir def'asnda da buyurdular :"Aslnda bize Kur'n- kerm, mm-

kitblara, lgatlara ba vururlar, bu hususta bkmaz, yorulmazlard. Gece yatarken bir ey hatrlasalar, kalkar onu kitbn neresine koyacan not Bir gn oullar Abdlhakm kardeim geldi. Elinde bir kad vard. ederlerdi.

Kitb yazarken, mevzyu daha iyi anlamak ve anlatmak iin eitli

namaz klmann bid'at olduu bahsi var. Bulabilirseniz, evde sizi bekliyorum, mu? dediler. Evet, dedim. An okuyun efendim, dediler. Atm, okudum. Terceme edin, dediler. Terceme ettim. Sonra :"Kur'n- kerm okuyunca anlyor bu mudur, dnmyorum dedim. Buyurdular ki: "Ben de yle, kardeim. Bakalar on-onbe sene arab okuyor da, bizim kadar anlamyorlar. Siz de, biz Allah telnn, ona ok ilim vermesi demektir. te siz de, biz de, belki arab ile musunuz?" dediler. Hocam, kelimelerden bireyler anlyorum, ama murd- ilh kitb da yannza alarak bize gelin." Aradm, buldum ve onlara gittim. Buldunuz

Hocamz bana yazyordu: "hy-l-ulm kitbnda, Regaib gecesi cematle

de mmyiz. mm demek, birey bilmeyen ma'nsnda deil, az bir teebbsle, az megul olduk, ama Allah tel bize ok nasb etti, bunun iin Alllah telya "Kardeim, imdiye kadar ok beraber olduk, ok eyler rendiniz.

hamd ve krler olsun!..."

Gryorum ki, arab ve frisyi de biliyorsunuz. Bundan sonra, artk her eyi bana Bunun iin Allah telya hamd olsun" yollu ok szler sylediler. sormayn. Anlyorum ki, mes'eleleri kitblardan bulup karacak hle geldiniz.

(1385) kitbdan tertb edilmitir. Baz kitblardan alntlar ise, yirmiyi, otuzu

Sedet-i Ebediyye kitblar, yanl saymadysam, bin yzseksenbe

75

amaktadr. Dier kitblarn da buna katarsnz, kitblarnn ne denli bir emek mahsl olduunu dnrken, parmanz srabilirsiniz. "Bu Allah telnn bir fadldr, ihsndr. Diledii kullarna byk ihsnlarda bulunur" yet-i

kermesini okumaktan kendinizi alamazsnz. Kitblarna, eserlerine ayr bir faslda temas etmek istiyorum, inaallah tel. Zhir ilimlerinde Efendi hazretleri ve olu Ahmed Mekk Efendiden

senelerce istifde ettii gibi, batn [kalb, tasavvuf] ilim ve hallerde de,

kendilerinin, hal tercemelerini yazarken, iaret ettiklerine gre, en byk fide

beraber olunca, dnyy, lemi, derslerimi unuturdum. Sanki dnydan kp, vermez. h- Nakibend (kuddise sirruh) Herkesin bir tarki, yolu vardr, bizim

ve mertebelere, yine Efendi hazretlerinin sohbetlerinde kavutu. "Onunla

baka leme geerdim. Sohbet ve beraberliin semere ve neticesini hibir ey yolumuz da sohbettir buyurmutur.

sohbetle alkal yazlar okuyaym" buyurdular: Slihlerin sohbetine rabet ediniz. erata uygunsuz ileri

Mektbttan tertb ve telif ettiim, Kymetsiz yazlar kitbmdan

can

meclislerden uzak durun.

atn,

Evliynn, slihlerin ve eratle amel edenlerin sohbetinde bulunmaa grdnz yerlerden, insanlardan,

Sohbetin fazleti, her fazletin stndedir. eyhin sohbeti varsa, zikre ihtiyac yoktur. Prin [bir mrid-i kmilin] sohbeti ele gemezse, srf muhabbet ile de

feyze kavuulur. Lkin aralarnda byk fark vardr.

ulaan ilk bereket Matlb-i Hakkye [Allah telya] celle Sultnh, kalb ile unutma derecesine varr.

Sohbet neticesinde mbtediye [bu bykler yoluna yeni girmi olana]

devml tevecchdr. Bu tevecch az zaman sonra Allahdan baka her eyi Ehlllahn [Evliynn] sohbeti, keml makamlarna kavumak ve slk

konaklarn amak iin muhakkak lzmdr. fidelidir.

Bu byklerin bir satlik sohbeti, nice erban ve mchedelerden

Sohbeti byk ni'met bilmelidir.

Byklerle sohbet ve onlara hizmetin karl Hak Sbhneh ve olup, nefs-i emmreyi itminana getirir. Baka ameller, ancak sretten hakkate teldr. Amellerin karl, creti bunun yanna yaklaamaz. Bu, iin hakkati

Sohbet lzmdr. re yoktur. Sret ve rbta ile yetinmek hatdr.

76

ulatrmak iindir.

uzletten iyi ve fidelidir. bilmelisin.

Mrdlerin birbiri ile sohbeti, birbirlerinde fn olmak artyla, mutlak

Sohbet edeceiniz kimsenin, Allah tel ile beraber olduunu yaknen Kendi yolunda ve merebinde bulunmayan, dny ilerine dalm olan

ve bid'at shibleri ile sohbet etmekten kanmaldr.

matlbun ve mahbbun [Allah telnn] sevgisinin zuhr etmesi ve Gayb- Hviyyetin [hibir bakmdan tam bilinemeyen Hak telnn ztnn] muhabbetinin arzusu yznden belli olmak ne byk nimettir. Allah adamlarn sevmek, onun eseri ve onlara ihtiyc duymak, sedetin nindr. Eshb- kirm efendilerimizin nefisleri, insanlarn en hayrlsnn

Dnya ehli ile sohbet, bir arada durup konumak varken, kalbde hakk

[kalbleri] dmanlk, kin tutmak, ktlk dnmek gibi emmre nefs sfatlarndan arnm idi. Eshb- kirmn cmlesi, Reslullahn sohbeti sebebi ile lmden Eshb- kirm (aleyhimrrdvan) velyetin [evliyalk derecelerinin] en

(sallallah aleyhi ve sellem) sohbetinde, hava ve hevesten temizlenmi, sneleri

nceki lm ile ereflenmiti.

ykseindedir. Hepsi Cennet ile mjdelenmitir.

mmetin evliysnn en ncelikleri ve ndekileri olmulardr."

Eshb- kirm, Reslullahn sohbeti bereketi ile kemle ermi olup,

olduunu bir daha anladk. nk yaknen biliyoruz ki, Efendi hazretlerinin efendimizin sohbetleri cinsindendir.

yllarca bulunmakla, ma'nev bakmdan ok ni'metlere ve ikrmlara mazhar

ve buradan Hilm bey hocamzn, Seyyid Abdlhakm hazretlerinin sohbetlerinde

fideleri, onlar sevmenin ok yksek semereleri vardr. Bir ksmna iaret ettik

Byklerle sohbetin, onlarn meclis ve huzurlarnda bulunmann daha nice

sohbeti demek, Byezid-i Bistam, Mazhar- Cn- Cnn veya Mevln Hlid Evet, Seyyid Abdlhakm hazretlerini 1929 senesinde tand. O zaman

tekkeler kapanmt ve Hilm Ik hocamz, asker mekteblerde okuyordu. Yan byk mderris ve eyhlerinin kat kat fevknde bulunan bir kmil mridin sohbet ve muhabbeti ile yetiti. Bu yolun en byk hussyyetleri onlar iin cr huss tevecchleri, nazarlar altnda olgunlat ve onun, lemi gbta ettiren bir medreseden ve tekkeden yetimedi, ama zamannda belki btn dnynn en

77

oldu. Ya'n sohbet ve muhabbet, bir de bunlara snnet-i seniyye zere amel "Tekkeler kapanmasayd, buradan bir ka kii [Sabr efendinin beynna gre etmeleri eklenirse, terakkye pek m'ni kalmaz. Ayrca Efendi hazretlerinin:

Abdlhalk Goncdevn hazretleri gibi be alt kii] yetimek zere idi" buyurmalar tasavvufdaki mertebe ve rsuhuna, ak bir iarettir. Bununla

beraber, hocamza telknde bulunduunu ve telknin ok iyi olduunu, hayrl neticelere gtreceini buyurmulardr. Ama Hilm Ik hocamz bundan sz Rbta bahsine gelelim: etmeyince, Sedet-i Ebediyye kitbnn SON SZ'nde geni olarak ele aldklar

eyledi. Hocamz, Enver aabeyle bu fakre de cenzelerinde bulunmak iin haber hazretlerinin cmisinin bulunduu srtn Hlice bakan yamacnda defn edilmek

Duru sabunlar] shibi Rf'at beyin pederi Abdlvehhb efendi 1963 k veft

O gn batan alalm: stahbulda Kdhanede sabun fabrikas [imdi

etti. Cenze namaz Eyyb Sultan Cmiinde klndktan sonra, yukarya, Efendi

zere tanrken, o yokuu kyorduk. Hem kyorduk, hem de Hocamz, onun hikyesini anlatyordu:

anlatt:

"Abdlvehhb efendi, bir ka sene nce fakrhaneyi ziyret etti ve yle Erzurumda medrese tahslimi bitirmitim. Okumak ve

tamamlamak istiyordum. Aradm byk limin Bitliste Abdlcell efendi

ilmimi

olduunu sylediler. Bitlis'e gittim. Sordum. Mks eyhi Seyyid Fehm gittim. Kendi kendime, byk lim Abdlcelil efendi, krsiye km, ilim yayyor hazretleri Van'a geldi, a'baniyye Cmi'inde onun yanndadr, dediler. Oraya

ve herkes onu dinleyip istifde etmektedir, diye dnyordum. Cmi'e girdim. vard. Herkes hrmetle ona dnmt. Herhalde, Abdlcell efendi, bu nr

Herkes ban emi, edeble oturuyor, karda ise nr gibi tatl bakl bir zt

yzl, heybetli, te'sirli zttr, diyordum. Fakat soracak kimse bulamadm. nk herkes boynunu bkm, dalm dinliyordu. Anszn nme bir gen geldi. Ne dedim. "Hayr, ite udur" diyerek en geri srada boynunu bkm, edeble aryorsunuz? dedi. "Abdlcelil efendi hazretlerini aryorum, krsideki zt mdr?"

dedim. Mks eyhi Seyyid Fehm hazretleridir, dedi. Nice zaman sonra, bu

oturan birini gsterdi ve :"stersen sen de otur" dedi. Kardaki zt kimdir"

gencin Seyyid Abdlhakm Efendi olduunu rendim. Biraz sonra ezn okundu. birlikte tekbr getirirken, onun tekbr sesiyle, btn cemat elektrikle arplm Snnetler klnd. Seyyid Fehm hazretleri imm oldu. Saflar dzelttik. mmla

78

gibi titremee baladk. imdi altm sene oluyor, mmn o tekbr sesi htrma gelince, hl titrer, kalbimde o gn olduu gibi bir hl olur. Anladm ki, Seyyid Fehm hazretlerinin tasarrufu ok kuvvetlidir. Bir ka gn Van'da kaldm. Seyyid

hazretlerinden ayrlmadm, ayrlamadm. nk beni ekiyordu. Kendimde ok garb haller, o zamana kadar bilmediim zevkler, arzular, manev bearet ve

Sanki bir baka lemde idim. Birka gn sonra bu haller kalmad. ok zldm. Seyyid Abdlhakm efendiye, derdimi ap :"Bir kabahat ettimse, beni balasnlar, anlamadm ne oldu; sudan km balk gibi oldum" dedim.

iretler, terakk halleri buldum. Dncelerim, hlim, kalbim, rylarm deiti.

Tebessm edip :"zlme, o hller senden deildi. Hazret-i eyhin tasarrufu ve alrsanz, o hallere ve zevklere kavuursunuz" cevbn verdi. Mrid-i ikrm idi. Bu yolda olanlardan baz eyler sana tattrdlar, haber verdiler.

kmilin nasl bir insan olduunu o zaman anladm.

ramen hi medim. Herhalde Abdlvehhb efendinin bereketidir" buyurdu.

Hava olduka souktu. Kar yayordu. Hocam Hilm Ik efendi :"Bu soua

Perhanolu'ndan dinledim.

hazretlerinin

bulamayacanz

[Bir dakika!.. Sz Hazret-i Seyyid Fehmden almken, hi bir yerde ileri bir gelen menkbesini eshbndan yazp, Abdlmecd mevzmuza efendinin dnelim: olu Efendi Enver

gidelim ileseni yoklayalm, be-alt kk ocuk brakt. Ne ederler, grelim buyurdular ve birlikte ziyrete gittiler. Kck, fakr bir hnede buldular. Merhametle velyet gayreti harekete geldi ve bir kese karp, evin direine her gn size yetecek kadar bundan alrsnz. ocuklar byyp, ekmeklerini baladlar ve Osman efendinin hanmna :"Hemirem, buraya bir kese baladm, kazanncaya kadar bundan alrsnz ve bundan kimseye bahsetmezsiniz" buyurdular. O gnden sonra madd sknt ekmediler ve bu hal yllarca devm Evliynn sznde Rabbn tesir vardr ve evliynn kermeti hak'dr ve

Hazret-i eyh, Abdlmecd efendiye, Vanda iken :"Osman efendi veft etti,

etti.]

ezberleyiniz ve bu szleri ehl-i snnetin kermet-i evliy hakkndaki akdesi biliniz.

evliynn kermeti, Hakkn kudretinin bir nev'i tasarrufudur. Bu sz

Szmze gelelim, "Cenazeden sonra, ben Hseyin Efendiye gideceim, Hseyin Efendinin ar iine yakn evine gittik.

Enver beyle oraya gelirsiniz, baka kimseye sylemeyin" buyurdular.

79

eyhi idim. Yzlerce mrdim vard. Ben de, uzun kavuumla gy eyhlik yapp,

[Bu Hseyin efendiyi, ksaca kendinden dinleyelim :"Ben vaktiyle Kdir

mrdlerin reisi idim. Bir gn Seyyid Abdlhakmin, srt stnde Gmsuyu denilen yerdeki tekkesine gittim. Sohbetine katldm. Anlamadm ilimler,

Bir onlar, bir de kendimi dndm. Edebimi takndm ve ok dnmeden teslm olmaa karar verdim. nk, ben eyh deil, o kapda mrd bile olmaktan uzak idim. Herkes dalnca, huzruna vardm ve :"Efendim, ben

duymadm srlar, o zamana kadar hid olmadm ma'nlardan konuuyordu.

imdiye kadar eyh deil, eekmiim! Kabl buyurursanz, bundan sonra kapnzda hizmeti olmakla ereflenmek istiyorum" diye arz ettim. Tebessm buyurup :"Estafirullah, siz bilirsiniz, gelirseniz sohbet ederiz" buyurdu. Ondan sonra sohbet ve hizmetlerine devm ettim. Ne aldysam, o hakkat denizinden aldm." Efendi hazretleri bu tavrn beenip, ona ltuf ve ikrmla mumele eyledi. nk herkes, o makamdaki dny ni'metlerini, hretini ve atafatn

brakp kapkulu olmaa yanamazd. Bu Hseyin efendi, Efendi hazretlerinin,

stanbulda Kur'n- kerm okumasn beendii, drt kiiden biri idi.

Mebde' ve Med rislesi, biri de Efendi hazretlerinin Eshb- Kirm rislesidir.]

ndir eserlerinden Zaman ve Mekn rislesi, biri mam- Rabbn hazretlerinin

fakre hediye etti. Titizlikle saklarm. Biri matbuu bulunmayan, dnynn en

Kendisiyle olan nsiyetimiz sebebiyle, en kymetli iki- el yazmas eseri bu

gn ve gece gzel eyler konuuldu.

Hseyin efendi, hocamzdan yal idi. Bu hareketi ve edebi, bize bir ders oldu. O Yeri gelmiken Hseyin Efendinin evindeki bir toplantmzdan bahs

Hocamz farz kldrnca geri ekildi. Hseyin efendinin yana hrmet etti.

Sonra Hseyin Hilm hocamz imm yapt ve akam namazn kldk.

edeyim: Ankarada Dil ve Trih-Corafya Fakltesinde okuyordum. ubat smestr tatilini stanbulda geiriyordum. Ramazan- erf ay idi. Efendi efendinin evinde bir araya gelir, iftar ederler, tervihi orada klarlarm. hazretlerinin veftndan sonra, eshb ve ahbab, her Kadir gecesi Hseyin

efendide olacaz. Ms'id iseniz, ikindiden sonra beraber gidelim" buyurdu.

Ramazan- erfin yirmi altnc gn hocamla beraber idik. "Bu akam Hseyin

Ba stne efendim, dedim. Gittik, bizim arkadalardan Enver aabey, Zeki ve Frk kardelerim de orada idi. Dierleri krk elli kii vard. Hseyin efendi, Mekk Efendi, Ziy bey amca, Thir efendi, Hlid Turhan bey, Hasb efendi,

80

Zeynelbidin aabey, Hbil efendi, kardei Ahmed, Terlikci Mustafa efendi,

berber Enver bey, emekli komiser Enver efendi, kir bey amca, Slim bey amca, hazretlerinin stanbulda bulunan sevenleri hep orada hzr idiler. Ziy bey Mehmed ekerci, Mehmed nce ve daha ismini sayamyacam Efendi

amca, Zeynelbidin beyin ban kucana alm seviyor, okuyordu. ftar topu atld. nce oruclar bozuldu. Sonra akam namaz klnd. Duadan sonra yemee oturuldu. Efendi hazretlerinin tekkesindeki byk sofra ortada idi. Herkes bir yere oturdu. Bizim arkadalar da tanyanlar yanlarna ard. Ben Ankaradan

yerimde durdum. Hocamz grdler ve hemen yanlarnda yer ap, ardlar. Sol Kalabalktan mze bir kak dmt. Abdlhakm bey bir kak yiyor,

geldiim iin, stanbuldakiler beni o kadar tanmazd. Kimse armaynca

taraflarnda oturdum. Sanda, oullar Abdlhakm bey kardeim vard. ka babalarna veriyor. Onlar bir kak yiyor, ka bana veriyor, ben bir kak yourtla un helvsn ben evden getirdim, Besmele ile yapmlardr, bunlardan alp, ka arkadan Abdlhakm beye uztyordum. Bylece yedik doyduk. "Bu

ok yeyin buyurdular. Elhamdlillah, onlarla, bu vesle ile ayn kakla yemek yemek nimetine kavutum.

:"Efendi hazretleri buyuruyor ki, biz Mektbt- Rabbnyi teberrken okuruz, anlamak iin deil" buyurdular, dedi. Ben de, hakkaten Efendi hazretleri Mektbt anlayamazlar myd? diye sordum. Cevbnda :"Elbette anlard; ama

orada kldktan sonra ktk. Bir dolmula Eminnne geldik. Gelirken arabada

Sonra, yan cenzeden Hseyin efendiyi ziyrete gidip, yats namazn da

ondan evvelkiler de, mm- Rabbn hazretlerinin byklne, szlerinin byle syleye geldikleri iin, Mcedddlerde bu bir edeb olmutur" buyurdular.

derinliine, iret ve rumuzlarnn srrna ermek veya ermemek hussunda, hep Enver aabey, Eminnnde bizden ayrlp, Beylerbeyine gitti. Orada

oturuyordu. Biz troleybse binerek Ftih Yavuz Selim duranda indik. O zaman

arabada bana Efendi ile huss hallerini, Efendinin yataklarnda yattklarn,

birbirlerini ok sevdiklerini anlattlar. nip, eve doru karken, o karl souk k geliyordu. Evlerimiz ok yaknd. Bazan baheden atklar kapdan gider gecesi bana, onlarn yannda bir bahar gecesi kadar lk, hafif, latf ve tatl

sordum ve Efendim, ben rbta yapmak istiyorum, nasl yapaym? diye arz ettim.

gelirdik. te o yokuu karken, mevzmuzu, braktmz Rbta bahsini

Buyurdular ki: Efendi hazretleri bana, Seyyid Fehm hazretlerine rbta

yapmam, emr ettikleri zaman, kk oullar Mnr efendiden bahsedip :"Bizim Mnri dn, banda sark ve sakall kabl et, gzlerini yumup, gznn

81

nne getir, haylinde, karnda tut, iki kann arasna bakar gibi, hareketsiz okunacak sureleri ve yaplacak hazrlklar yaptktan sonra" buyurdular. O zaman dur. nk Mnr, Hazret-i eyhe [Seyyid Fehm hazretlerine] benzer. Tabii ki,

ben: "Hocam ben Seyyid Fehm hazretlerini ok tanmyorum, halbuki zt-i linizden Efendi hazretlerini ok dinledim, resmini de vermitiniz, ryda ise

tekrar tekrar kendisini grdm. Sanki Efendiyi grm gibiyim. Bunun iin Efendi hazretlerine rbta yapsam olmaz m?" dedim. Biraz durakladlar ve sanki

de biraz zorla :"O zaman siz Efendiye yapn" buyurdular. Beni bir arzu ve evdekilerden habersiz bu kk boyumla ve hlimle, o byk ie giritim.

heyecan kaplad. Kalbimde sanki yeni bir k domutu. Eve gidince,

Houma gitmiti. Daha ilk oturuta, iki kere Efendiyi grdm. Birer cmle de hududunu zorlamak olur. olsa, konumalarna hid oldum. Bundan ilerisini yazmak, herhalde edep

beraber, Efendinin nazar ve tevecchleri, hatt eshb arasnda bir nev' huss mumeleye ta'bi' tutulmas neticesinde, bir yerlere eritii muhakkaktr. Fakat, yannda, insan bile saylmayz, gibi szlerle her zaman tevaz hlinde olmalar, mevz' tasavvufdan alnca, biz o

te, azz Hocamzn, bu fiili olan sohbet, zikir ve rbta usllerine riyeti ile

byklerin

geitirmeleri, herhalde bu gibi ilerin ve meguliyetlerin zaman geti, imdi mnn kurtarma zamandr ifadeleri ile beyan ettikleri ma'naya dayanmaktadr.

konumay

sylemek deil, bir tek kiiye bile, tarkat iin el verdiklerine hid olmadm. Ne

Elli seneye yakn Onlarla bulundum. Efendinin halfesi olduklarn

brakmad. Tekkeler kapanmasayd, bir ka vel yetiiyordu. Tekkelerin kadar gelen yolun kesilmesine sebeb oldu. Bu ne byk kayptr" der ve kapatlmas, Reslullahdan (sallallah aleyhi ve sellem) Efendi hazretlerine

byle bir faaliyetleri oldu, ne de yle bir iddialar. Aksine :"Efendi halfe

Efendinin zaman zaman :"Ben zyi oldum" demeleri, her halde bu byk kaybn teessfnn ifdesi olsa gerek, buyururdu.

en kadm arkadam, belki z kardelerimden ok sevdiim manev kardeim ve Ziyeddin Gmhnev hazretleri iin bir ey duydunuz mu? Dedim. Evet,

Bir akam Ik Kitbevinde oturuyorduk. Kitbevinde vazfeli smet bey ile,

yoldam Zeki bey de orada idiler. "Hocam, Efendi hazretlerinden, Ahmed

Efendi Hazretleri buyurdu ki, Ahmed Ziyeddin Gmhnev hazretleri buyurdular.

mrid-i kmil idiler. Amma halfe brakmadlar, tpk Efendi hazretleri gibi" Bu arada yeri gelmiken arz edeyim: Efendi hazretlerinin tasarrufu ile ok

82

feyizlerini bir sonraki zamana ve nesle ulatrdlar. Yaplabilecek en mhim byk ve ulv ve ar emneti kendinden sonrakilere iletme vazfesini yerine getirir ve hocalarnn ve byklerin rhlarn d ederler.

muhfaza ettiler. Efendi ile birlikte bu yolun byklerinin me'le, nr ve

mridlerden grlmedi. Efendiden yaktklar kandili sndrmeden ok iyi

eylere

kavutular.

slm

dnine

yaptklar

hizmetler,

nice

eyhler

ve

vazfeyi sohbetleri ve eserleri ile salamlatrdlar. naallah talebesi de bu

hazretlerinden bahsedelim: 1228 (m.1813) senesinde Gmhnenin Emrler mahallesinde tevelld ve 1311 (m.1893) de stanbulda veft etti. Sleymniye Cmi'i bahesindedir. ok gen yata stanbula gelmi, Byezid medresesine mezun olmutur. Dier taraftan Mevln Hlid Badd hazretlerinin byk halfelerinden Ahmed bin Sleyman Ervd hazretlerinden 1264 Hicr senesinde velyyi kmil Abdlfetth Akr hazr idi. eyhi Ervd, stanbuldan ayrlrken hilfetle ereflendi. Hilfeti esnasnda Mevln Hlid hazretlerinin hulefasndan girmi, zamann en mehr hocalarndan ders grp, iczet ve en iyi derece ile

Yeri gelmiken ok ksa da olsa, Ahmed Ziyddn Gmhnev

kendisine eyh Abdlfetth ile sohbete devm etmei tavsye etti. Ervd hazretleri 1277 (m.1860) da yetmi yedi yanda iken Trablusamda veft etti. Gmhnev hazretleri, Mahmd Paa medresesindeki hcreden sonra,

stanbul vlilii civrnda bulunan ve 1923 den sonra yktrlm olan bir cmi' ve megul olmutur. ok kitb yazd. Ramuz-l ehads kitb ok kymetlidir. Hal zviyeye nakl ederek, mrnn sonuna kadar talebe ve dervi yetitirmekle

tercemesi ve eserleri slm Mehrlar Ansiklopedimizde yazldr.

hatttlardan eyh Saf idi. Bir gn o gzel hatt ile u beyti yazp Efendi hazretlerine getirdi. By-i neb gelir, eyhim znden, Boyum yetimiyor, pem yznden

hazretlerinin sohbetinde topland. Onlardan biri ksaca boylu, tannm

Kendisinden sonra hayatta kalanlarn bir ou Seyyid Abdlhakm

mhim ma'nlardan bir kan yazalm ve geelim.

sznde yeterince beyanlar vardr. Bu hussda alt cild Mektbtta yazl olan

hocamzn bir nceki faslda kendi ifdeleri ve yine Sedet-i Ebediyye'nin son

mtehasssnn mektbu bal altnda Efendi hazretlerinin, Hseyin Hilm Ik

Rbta hakknda Sedet-i Ebediyye 2. Cild. 37. maddede, Bir tasavvuf

Rbta ile tevecch birlikte olursa, nr stne nr olur.

83

Rbta, prin sretini kalbde tasavvur eylemektir.

ettii zt vsta bilirler.

Rbtann huslu sedet ehline myesser olur ki, her bir halde rbta

Rbta, prin sreti, mrdin hzr- vakti olmasdr.

Rbta zikirden efdal ve fidelidir.

Kavumada rbtadan daha yakn bir yol yoktur.

arasnda fark vardr. Lkin bu farkllk rbtann kuvveti nisbetinde azdr.

ayrl anlalmaz ve bir olduklar dnlr. Halbuki hzr olmakla, gaib olmak Rbta nisbeti [feyz ve ball] ar basnca, slik kendini prin ayn ve

Rbtann kuvvetli oluundandr ki, huzrda ve gaybde olan vridatn

bakarsa, prin sretini grr. yapmak hodur."

onun sfatlar, hatt elbiseleri ile kendini sfatlanm bulur ve her nereye Rbtay ve kalb vazfelerini sabah namazndan sonra ve yatmadan evvel

Bu bahse bu kadar yer vermemiz, tasavvuf stlahlarn ve usllerin, kmil olmayp, bu yolun kymete kadar ak olmasdr. Herhalde Hocamz da, mride bal olmalarna ramen, rbtann muhakkak emre ve izne bal

olmasna iret buyurmulardr.

hsseten bunun zerinde ok durmu, bu yol ile Hakka vsl ve maksadn hsl

Mektbt'daki u beyt de, bu ma'ny im etmektedir. Aradn haznenin niann verdim sana

Belki sen kavuursun, biz varamadksa da

imdi biraz da Hocamzn ibdetlerinden bahs edelim: "En iyi amel ilim renmektir" hads-i erfi, Onlarn almet-i frkas idi.

erfi gereince, hep bilerek amel ve ibdet ederlerdi. "bdetin onda dokuzu

"limle yaplan az ibdet ok, ilimsiz yaplan ok ibdet ve mel azdr" hads-i

lzmdr" der. Bunlar ve benzeri amel ve ibdetleri yerine getirmek iin ilim fazla megul olmayp, zamanlarnn ounu bu ilimleri tekeffl eden fkh

hell yemektir hkmnce hell kazanmak iin, al-veri bilgilerini iyi renmek

renmekten baka are olmadn bildirir, bunun iin tefsr ve hads ilmi ile

84

kitblarn okuyup, anlamaa verirlerdi. Mezhebimizde, ya'n hanef mezhebinde bu konuda mehr olan Mebst, Hidye, Bahr-r Rik, Nehr-l Fik, Eban, Ttrhniyye, Fetv-i Hindiyye ve benzeri fetv kitblarn, mrcat kitblar Halebler, bni bidin diye mehr bilinen Reddl-Muhtr ve benzeri kitblar,

arasnda bir kpr kurdu. Eserlerinde kulland Trke, dier melliflerin edeceiz.

bilgilerin byk bir ksmn, bu neslin okuyup anlamasna sundu. Eski ile yeni dillerinden ok farkldr. naallah bu bahse, bundan sonraki faslda temas Grdm lim denebilecek zevt arasnda, ilmi ile amel etmee hevesli

gibi deil, el kitblar gibi kullanrd. Yazd Sedet-i Ebediyye kitbnda bu

ve istekli Onlar gibisini grmedim. Haram, mekrh ve bhelilerden saknmada,

yaamam, bu asrda ortaya kan gze ve kulaa hitb eden let ve cihzlardan ok uzak idi. Sanki erat ve ilim, bir kck bedene sdrlm, sktrlm idi.

leme misl gsterilecek bir numne idi. Sanki iinde bulunduumuz asr

Dinleyenler, Onlardan muhakkak yeni ve duymadklar bir eyler renir, kime sz sylese, ilmini artrrd. Ksaca, s aleyhisselmn, kiminle sohbet edelim ey Allahn peygamberi? diye sl edene, verdii cevb, Hocamzda yerini bulurdu. O (aleyhisselm) cevb olarak :yle bir kimse ile sohbet edin ki, yz size Allah tely htrlatsn, szleri ilminizi arttrsn, ameli sizin hrete evknz

kuvvetlendirsin" buyurmutu. Haytm boyunca, hep Onlar rnek almak

istedim. nk Seyyid Abdlhakm hazretleri kendisine :"Amellerinizi bizden grdnz gibi yapn" buyurmutu. Ve diyebilirim ki, dnyda yaamak arzusu, Efendiyi ve Onun sevdiklerini sevmenin hazzn duymak idi ve sanki Onlarn bu hli bu fakre aksetmi idi. Neyse... Elbiseleri her zaman temiz idi. Abdest alrken, her uzvu er defa tam

:Efendi hazretleri, Byezid Cmi'inde abdesti anlatrken, ba mesh etmee sra gelince, sondan parman bititirdi, iret ve ba parmaklar ayrd. Bitiik

ykamaa ve ban kaplama mesh yapmaa ok dikkat ederdi. yle anlatrd

parman ii ile alnn stnden enselerine kadar ekti. Orada elleri birbirinden ayrp, avu ileri ile enseden, ban n tarafna doru getirdi ve ilk balad yerde bitirdi. ret parmaklarnn ucu ile kulaklarnn iini, ba parmaklarnn ii ile kulaklarnn arkasn ve sonra ellerinin arkas ile ensesini mesh ettiler ve en

gibiyim. Hep abdestli gezerdi. Onun iin darda abdest aldklarn, sadece bir defa tratan sonra olmak zere, asker lisede grdm. Ama evlerinde ok grdm. Her abdestte muhakkak misvak kullanrlard. Sa elin parmaklarn

gzel mesh budur dediler. Uzun salarnn nlerine dkldn grr

85

kar kadar olmaldr. Erak aacnn daldr. Erak aac bulunmazsa, Zeytin parmaklar ile bu snneti if etmelidir. Misvakn otuzdan ok faidesi vardr. dalndan yaplr. Misvak veya fra bulunmazsa, veya bir kimsenin dileri yoksa,

kitblarnda yazyor ki: Misvak doru ve ikinci kk parmak kalnlnda, bir

stnden tutarak, sa stten balyarak er defa dilerine srerdi. "Fkh

uzatr, ba parmakla kk parma misvkn altndan, dier parmaklar ile

mnla gitmee sebeb olur. Kadnlar misvk yerine, snnete niyyet ederek sakz misvaksz namazdan yetmi kat stndr" gelmitir, derlerdi. Abdest alrken,

Tahtavnin Merk-l Felh Hiyesi'nde hepsi yazldr. Birincisi, son nefeste

inemelidir" derdi ve yine hads-i erfte :"Misvak kullanarak klnan namaz, abdest dularn okuduuna rastlamadm, ama her uzvu ykayta Kelime-i veya pijamann kollarn dirseklerinden yukarya kvrr, ykama esnasnda kullanlan suyun oralara dememesini salard. Abdest alrken, msta'mel eklinde bildirilen ksmdan, en arn kabllenir, zerine hi su sratmamaa dikkat ederlerdi. "Ayaklar defa ykamak snnettir, ama parmak aralarn bir defa hilallamak snnettir" derdi. Abdeste hazrlk yaparken, nce sol ayandaki orab, sonra sa suyun, fkhdaki necistir, mekrhdur, temizdir, fakat temizleyici deildir,

ehdet okuduklarna ok hid oldum. Abdeste hazrlanrken, giydii gmlein

ayandakini karr, gmlein kollarn kvrrken, nce sol, sonra sa kolunu nce sa, sonra solu giyer ve :"Bunlar snnete daha uygundur" derdi. Abdestin kvrrd. ndirirken ise, nce sa, sonra sol kolu indirir; orablarn giyerken de,

sonunda :"Allahmmec'aln minet-tevvbn vec'aln minel mutetahhirn vecaln duasn okurdu.

min ibdikes-salihn vecaln minellezine l havfn aleyhim ve l hm yahzenn" Abdest alrken m-i msta'melin [abdestte kullanlm suyun] stne

Ik Efendinin kaynpederi] hakknda medhiye makamnda buyurduunu syler kullanacak Ziydan bakasn gremiyorum, buyurmutur derdi.

bana sramasndan saknmada, Efendi hazretlerinin Ziy Bey [Hseyin Hilm

ve Efendi eshbna: inizde abdest alrken, zerine su sramamas iin nlk Huzr- kalb ile, snnete uygun abdest alr, abdest alrken konumaz,

uzttn grmedim. Zten ayak ayak zerine attklarn hi grmedim."Abdesti ku gibi, namaz ta gibi" derdi.

ykamaz, abdest alrken ve hi bir zaman kbleye kar tkrdn ve ayaklarn

mmkn mertebe kbleye kar almaa alr, ama ayaklarn kbleye kar

Abdesti gibi namaz da gzeldi. Bir gn ikimiz oturuyorduk. Buyurdu ki

86

okumak. Bunlara doyamyorum, ayrlmak istemiyorum. Bir drdncs daha var,

: eyden zevk alyorum: Namaz klmak, Kur'n- kerm okumak ve Mektbt

ama burada gzleri doldu o imdi yok. O da Efendi hazretlerinin sohbeti idi. h, onlar ne gzel gnlerdi. Gzlerinden yalar aktn, hislendiklerini anlayp, mevz'yu deitirmek istedim ve :"Hocam, her eyi ihlsl yapmann ilc nedir"

dedim. Buyurdu ki :"Sohbettir. Ama bugn dnyda yle bir sohbet yoktur.

Bununla beraber, Efendi hazretleri, bu slinizin cevbn verdi ve :"hlsn arttrmak isteyen Reaht okusun" buyurdu. Reaht ve Mektbt gibi kitblar okumak, ihls kuvvetlendirir kardeim" buyurdular.

ok zaman be vakit veya bir ka vakit namaz beraber kldmz oldu.

bunlar yaplrsa, namaz tamam olur, birinde noksanlk olursa, namazn

mhim tutar ve buyururdu :"Efendi hazretleri, namaz bunlarn karmdr, ancak

hid olmadm. Namazn farz, vcib, snnet ve mstehablarna riyeti ok

gelirsiniz" buyurdu. kindi ve yats namazlarnn snnetlerini hi terk ettiklerine

:"Hocam, sizin nnze geemem" dedim. "Farz kldrn, snnet iin geri

Hep kendileri imm olurdu. ki defa bu fakri imm yapmtr. Bir defasnda

yazyor ki:

(radyallah anh) Mektbtnn birinci cildi 29. mektbunda namaz hakknda "nsan Allah telnn rzsna, sevgisine kavuturan iler, farzlar ve

kemlinde, o mikdar noksanlk" olur buyururdu. mm- Rabbn hazretleri

yoktur. Bir farz vaktinde yapmak, bin sene nfile ibdet yapmaktan fidelidir. Hangi nfile olursa olsun, ne kadar hlis niyyet edilirse edilsin, ister namaz, oru, zikir, fikir olsun, ister baka nfileler olsun, hep byledir. Hatt farzlar

nfileler olmak zere ikiye ayrlr. Farzlarn yannda, nfilelerin hi kymeti

gzetmek de, byle ok fidelidir. rendiimize gre, Emr-l mminn mer bakt, eshbndan birini gremedi. "Filn kimse cematte yoktur" buyurdu. Frk (radyallah anh) hazretleri, sabah namazn kldktan sonra, cem'ate

yaparken, bu farzn snnetlerinden bir snneti ve edeblerinden bir edebi

Orada bulunanlar, o kimse gecenin ok satlerinde uyumaz, belki imdi uyku klsayd, daha iyi olurdu" buyurdu. Bundan anlalyor ki, bir edebi gzetmek ve bastrmtr, dediler. Halfe :"Btn gece uyuyup da, sabah namazn cem'atle

dnn. Evet bu nfile iler, farzlar gzetmek ve haramlardan, mekrhlardan saknmak ile birlikte yaplrsa, elbette daha gzel, ok gzel olur." Bu mektbu batan sona okuyup, namaza ok ehemmiyet vermelidir,

tevecchden daha fidelidir. Tahrm olan mekrhdan saknmann fidesini artk

tenzh olsa bile bir mekrhdan saknmak, zikirden, fikirden, murkebeden ve

87

grmedim. Fakat, namaz, oru gibi farzlara, snnetlere ok riyet ettiini

dediler. Bunun iin, Hocamzn nfile namaz, oru ve benzeri tatlerini ok grdm. Mesel hibir zaman ba ak, ksa kollu ve orapsz namaz kldklarn

grmedim. Evde iken balarna bazan sark sararlar, bazan da takke giymekle iktif ederlerdi. Haytmda sehiv secdesi yaptna bir defa hid oldum. Bu da namazda ne kadar uyank olduklarn gstermee yeter. "Namaza ve her ibdete niyyetin kalb ile olmas arttr. Bundan ziydesi

hatt dier srelerin her yetini okurken, yet sonlarnda durmak Reslullahn riyet eder, ta'dil-i erkn ok mhimdir, bu drt yerde hareketsiz durmak vcib olduu iin, acele ile yapmak sehiv secdesine yol aabilir, buyururdu. snnetidir. Tirmiz emilinde byle bildiriliyor, derdi. Namazn btn erknna

ayrlmazd. Kratte, tervih namaz hric, acele etmezdi. Ftiha-i erfenin,

bid'attir. Sonraki limler, dil ile de olursa, mustehabdr dediler" esasndan

bzlr, ezilirdi. Gren, sanki bir yk altnda olduunu sezerdi. Ama kendini o huzr ve cem'iyyete yle kaptrrd ki, bakan bir kimse, sanki namazn hi

Namazda Rabbinin huzrunda bulunduunun idrki iinde, klr,

"Allahmme inn e'z bike min hemezti-eytn" yetini okur, selm verirdi.

rabben-tin'y da ilve edip, selmdan nce Efendi hazretlerinin okuduu;

bitmemesi istediini anlard. Tehyyattan sonra, sall ve briki okur, ardndan

minkesselm tebrekte y zel-celli vel-ikrm'dan baka bir ey okumaz, limler, snneti yeniden klmak icab eder demilerdir" derdi. konumaz, ara vermezdi. "Bunlar yaplrsa, snnetin sevb gider, hatt baz rak, kuluk, evvbn teheccd namazlarn devm zere klmaz, nfile

grrd. Snnet ile farz veya farz ile snnet arasnda, Allahmme entesselm ve

Selm verirken omuzlarna yle bakard ki, arkadan bakan yznn o ksmn

retmei daha nde tutard.

ibdetler yerine ilim alr, kitb yazar, mn, farzlar, haramlar insanlara "Hocam, teheccde kalkmam, hussunda ne dersiniz?" diye arz

ettiimde :"Me'mursunuz, sabah erken kalkp gidiyorsunuz, ama arada bir, tatil zamanlarnda kalkmanz iyi olur" dediler. Bir def'asnda :"Krk senedir namaz klarm, iki rek'at namazmn kabl

sz ile, byklere ne kadar bal olduunu gsterdi. nk bu Reslullahn snnetidir. "Bir gece kldm iki rek'at namazndan midliyim" buyurmutu. oklar hep bu snnete ittiba' etmi ve candan sylemilerdir. Seyyid Ondan sonra Cneyd-i Badd, Byezid-i Bestm, mm- Rabbn ve daha bir

edildiini bilsem, kendimi dnynn en bahtiyr insan sayarm" buyurdu. Bu

88

klm ve sonra :"O iki rek'at namaza gveniyorum" szn zaman zaman dile getirmitir.

Abdlhakm efendi de hacc yolunda, am'da tren beklerken, sabah namazn

Bir gn Efendi hazretlerinin yazlarndan namaza dir u satrlar okudu

:"Namaz klmak, Allah telya tevecch etmek demektir. Dnyda er-i erfe ilmin yetmiiki derecesi vardr. En aas aalardaki yapraklarn saysn bilmek ve sad ile ak olan ayrmaktr."

muvfk namaz klanlara hakaik mnkeif olur, ilm-i lednn ihsn olunur. Bu

eshbndan Mustafa Kaptann [Balumdadr] oludur. Efendinin sevdiklerinden kimize hitb edip: Sizinle kfr arasnda perde vardr" buyurdu.

Terzi Hbil efendi, Efendinin sohbet ve hizmetinde bulunmu, en yakn

idi. yle anlatt :Hseyin Hilm efendi ile Efendi hazretlerinin huzurunda idik. Abdlkadir efendi hnemizi terf ettiinde anlatt : Efendi hazretlerinin

salnda, o kadar ok tasarruflar altnda idik, sohbetinde o derece

temizlenmi ve yakn shibi olmu ve o derece ihsn ve ikrmlar ile feyz ve nr kermin btn ma'nsn huzr bir ilimle biliyorum, dncesinde olurdum.

iktibas olunuyordu ki, bazan namazda, arab bilmediim halde, sanki Kur'n- Bazan Hocamzn sedethnesinde, nerede ise gece yarsna kadar

oturur, satlerce o halde olurduk da, ayak deitirmez, hibir hareket etmezdik.

zamann durmasn, sohbetin devmn isterdik. Dizlerimizin zerinde edeble

kalrdk. Ekseriy Mektbt'tan okurlard. Kimse kalkmak istemez, hepimiz

Konuan ve konuulanlar, sanki bir kandil gibi iimizi aydnlatrd. Gen, taze

dimalar, ok kirlenmemi kalbler, bir nev'i huzura kavuurdu. Gerekten, ana, fakat kalbimi szlatan sesi duyulurdu :"Bu akam bu kadar yetsin. Vakit ge oldu.

baba, yr, karde, ders, zaman, herey unutulurdu ve sonunda ok sevdiim ve Arkadalardan evleri uzakta olanlar vardr. Dalalm. Sabah namazna vaktinde nceleri, selmdan sonra hemen yet-el Krs okurlard. Daha sonra,

kalkamazsak, btn bu yaptmz iyi eyler gnh olur."

istifar okuyup, yet-el Krs okudular. Ardndan tesbh, tahmd, tekbr dua mstehabdr buyururdu. Bunun iin, imm efendi dua etse de, kendileri tesbhleri bitirmeden ona itirk etmez, tesbhleri bitirmee gayret eder, sonra imm efendinin duasna itirak ederlerdi. Parmaklar ile tesbh ekince sa elini, okurlard. Terk ettiklerini htrlamyorum. Namazn sonunda, tesbhler snnet,

sol elinin avuc ierisine koyar, baparma ile sayar ve :Efendi hazretleri byle

ekince, sa eli ile immeden balar, sol eli ile otuz saysn gsteren ara

yapard ve "Benden grdnz gibi yapn buyururlard" derdi. Tesbh ile

89

iaretleri tutar, sonuna kadar byle devm ederlerdi.

hastalar, derdleri ve ihtiyaclar iin istenen dualar, ou zaman namazdan Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) tavassutuna eklerdi. sonra yapar, silsile-i aliyye byklerinin hrmetine dualarnn kabln,

dsturuna riyet eder, en lzmlu dualarn, insanlar tarafndan kendilerinden,

Dunn kabl yerlerinden, biri de namazlarn akabinde yaplmaktr

okuduklar bir gnn notlarndan birka satrn arz ediyorum:

Yeri geldii iin buraya yazalm: Efendi hazretlerinin namaz rislesinden

farz olunmutur.

olan mmeti zerine, ezeli hitb ile, her bir gn ve gecesinde be vakit olarak

aleyhi ve sellem) Mi'raca terflerinde, hayr-l mem [mmetlerin en hayrls]

Namaz slmn be rknnden ikincisi olup, Fahr-i Kint (sallallah

olarak ed ederse, dnini ikame etmi [dorultmu], slm binsn dikmi olur.

Namaz dnin direidir. Her kim ki, namaz devm zere doru ve tamam

Namaz klmyanlar Allah korusun dnlerini ve slm binasn ykm olurlar. basz insan olmad gibi, namazsz dn de olmaz.

Aleyhissalt vesselm Efendimiz: "Dininizin ba namazdr" buyurdu. Ya'n Namaz mminin mi'racdr. Ve mi'rac olmas bu mmete mahsstur.

Server-i leme (sallallah aleyhi ve sellem) Mi'rac gecesinde Cennette myesser dnynn hline uygun olarak, namazda myesser

olan r'yet devleti [Hak tely grme sedeti] indikten sonra, dnyda, Peygamberimize (sallah aleyhi ve sellem), kemliyle tbi' olann [tam uyann] o devlet ve sedetten bu dnyda namazda byk hazz ve kmil nasbi vardr. olduundan,

Klfet ve zahmet kalkar. Namaz klann btn [ii, kalbi ve rhu] batanbaa hatt erhe, beyna gelmez haller zuhr eder. tatllk ve lezzet iinde olur. Ksaca yle haller gelir ki, alacak eyler hsl olur.

ilerinden haber verir ve bunlar Hakkn ok byk ni'metlerindendir.

Namaz klarken yz gsteren zevkler, lezzetler, nihyete kavumu olanlarn Namaz, Allah ve Reslne mndan sonra, Allah telya yaklatran

Velhsl, Namaz, ninszdan nin verir ve matlbdan haber beyn eder.

btn amellerin ve ibdetlerin fevkinde en iyi bir ibdettir. Bir gn Reslullah

(sallallah aleyhi ve sellem) mm Al'ye (kerremallah vecheh ve radyallah etmek gereksin" dedikte, Ensrdan bir zt, arz etti ki, Y Reslallah, Al bunlarn anh) :"Ey Al, sen namazn farzna, vcibine, snnetine ve mstehabbna riyet

90

Reslullah (sallah aleyhi ve sellem) buyurdular:

hepsini bilir, bunlarn fazletini bize de anlatn da, biz de ona gre amel edelim. Ey mmet ve eshbm, tamamiyle edsna riyet olunan namaz, Allah

telann hond olduu btn amallerin en fazletlisidir, peygamberlerin kuvvetidir. Rzkn berektdr, duann kabldr. Melek-l mevt ile arasnda snnetidir, meleklerin sevdiidir, Mrifetin, arz ve semavtn nrudur. Bedenin

glgedir. Cehennem teiyle kendi arasnda perdedir. Srat kprsn yldrm gibi geiricidir. Cennetin anahtardr ve Cennette bana tatr. Allah tel

efatdr. Kabirde ktr. Mnker ve Nekre cevbdr. Kymet gn zerinde

mminlere namazdan stn bir nesne vermemitir. Eer namazdan stn bir kimi rk'da, kimi secdede, kimi de oturma hlindedir. Bunlarn cmlesini bir ibdet olsayd, onu en evvel mminlere verirdi. nk meleklerin kimi kyamda,

Cehennem ateinden kurtulutur:" zuhrudur.

direi, slmn kavli, mminlerin mi'rc, yer ve gn nrudur, brhndr ve Namaz, Allah telnn huss hizmet ve huzrunda bulunmaktr ve asln

rek'at namazda toplayp, mminlere hediye verdi. Zir namaz mnn ba ve

Namaz, esas maksaddan olup, dier ibdetler namaz iin vesledir. Namaz, mslmanla kfirin arasn ayrt edici bir ayratr. Namaz, mnker [kt] ve menh [yasak] olan eyleri ilemekten insanlar

men' eder ve gnhlarn keffretidir. Gzellii, dier ibdetlerin hilfna, mn gibi ztdir [kendindendir]. bdetleri en ok kendinde toplayan ve insan en ok mnct edip [yakarp] Hak telnn azamet ve cellini mhede edicidir.

Hak telya yaklatran bir ameldir. nk namazda Rabbine (azze nh) Namaz, hu ve hud, huzr- kalb ve tumaninete riyetle ve tam bir

iinde ed etmek, nect ve felhn [kurtuluun] balca sebeblerinden olup, namz bu sretle ed eden mminlerin byk kurtulua erdikleri yet-i kermede beyn buyurulmutur. Bir hads-i erfde :"Namaz klan, Mlik-l

cem'iyyet [hep Allahla olmak] ve cematle, byk bir skn ve kulluk anlay

kimsenin bedeninde kir kalmayaca gibi, namaza devm edenler de, ylece

birinizin kapsnda akan dere gibidir. O derede, gnde be defa ykanan gnhdan pk ve temiz olur" buyuruldu. Yine bir hads-i erfde :"Namazda uzun sreler okuyarak ayakta ok durmak, lm hlini haffletir" buyuruldu. Yine buyuruldu ki :"Farz olan be vakit namaz cem'atle klmaa devm eden

kimseye, bhesiz alr" buyuruldu. Bir hads-i erfde :"Be vakit namaz sizden

mlkn kapsn tazarru ile [yalvararak] alyor. Kap, almasna devm eden

91

olan ilk zmrede har olur. Onun iin her gn ve gecede koruyucu bir melek

kimse Srat kprsn parlak bir imek gibi geenlerin ilki olacaktr. Sbkun

:"Karanlkta mescidlere yryerek giden kimseler, Allah telnn rahmeti iinde hcetini dileyen kulundan (dusndan ayrlmadan istediini vermemekten hay yzcdrler. Hak sbhneh ve tel cem'atle namaz ed edip, sonra

vardr ve Allah yolunda ldrlm olan bin ehd sevb verilir." Yine buyuruldu

ederim) buyuruyor. Yan daha duda iken, istedikleri hsl olur. "Yine hads-i erfde geldi ki:"Her uzvunu iyice ykayarak mkemmel srette gzel abdest alp, namaz klmak iin mescidde bulunan kimse elbette istibr olunur, Namaz eda ederken, edeblerinden bir edebi terk eylemee rz

[kendisine ho geldin denir], gurbetten gelene yapld gibi."

olmayalar. Eer namaz tamamyle ed edilirse, islmdan byk bir esas ele gemi ve azabdan kurtulmak iin salam bir tutanak hsl olmu olur. Namazn dnydaki mertebesi, hrette r'yetin mertebesi gibidir.

ve sir art ve mstehablarn ve ta'dl-i erkn skn ve vekar ile ed etmek lzmdr. Hads-i erfde :Amellerin en fazletlisi vaktinin evvelinde ed olunan kendisi ile Rabbi arasndaki perdeler kalkar ve Hr-i ayn kendisini karlar" buyuruldu. Hud, kymda ve dier yerlerde, gzlerini bakmas icbeden yerlere namazdr" ve :"Kul namaza kalkt zaman, Cennet kaplar kendisine alr,

Namaz byk i bilmek ve mstehab olan vaktinin evvelinde cematle

dikmek, Kur'n- kerm okumaa ynelmek, ma'nsn anlayabiliyorsa, esrarn

ve ma'nsn tefekkr etmek, anlamyorsa, Hak celle ve alnn kelm olduunu tevecchdr. nk Zt- baht [Allah telnn mcerred zt] isim ve sfatlar, hatrnda tutmaldr. Bu ilere kendini vermek, secde edilen Zt- ilhye

mlhaza etmekden, tevecch ve murkabe, tasavvur ve anlamaktan yksektir. Tevecch ve murkabe, tasavvur ve anlama ise, Zt- bahta vsl [kavuan] ve

vasl- uryn [tam kavumu olmakla] mmtz olan riflerin iidir. Onlarn mumelesi [halleri] ayrdr. Bilhassa namaz ed ederken, onun btn [kalbi ve rhu] anlatlamaz bir halle, o yksek zirveye eriir ve zhirden kesilir. Onun vasl-i urynde olup, aralarnda hi ztlk yoktur. zhiri [bedeni] namazn erknn yerine getirmee mteveccihdir. Btn ise, Namaz klan, hakkat erbbndan deil ise, Kbenin sretine tevecch

etmelidir [dnmelidir]. Onun sretine tevecch ve Onu gz nne getirmek, namaz klana byk bir ni'mettir. Kbenin sretine ta ve tula denmitir. yle deildir. Zir ta ve tula, kenar ve duvar ve st olmasa, Kbe, Kbedir.

92

ki, anlaylar ona yetmez. Akllar, Kbenin sretini anlayamaynca, bunun ok fevknda bulunan Kbenin hakkatine nasl eriebilsin. Kbeye dnmek demek, namaz Kbe tarafna doru klmaktr. Dndn aklnda tutmak ve Kbeyi

nsanlarn secde edecei tarafdr. Belki Kbenin sretinin yle bir ma'ns vardr

gz nne getirmek art deildir. Yalnz ona doru dnmekle Kbenin bulunanlar, Kbeye dnnce, Altn Oluu gz nne getiririz, buyurdu.] kymetlidir. almak lzmdr ki, namazda lezzet ve Rabbi ile olmak hli ele Namazda zuhr eden haller, asl olup, namazn dndaki hallerden ok bereketlerinden feyz alr ve hakkatinden nasblenir. [Hocamz, Trkiyede

gesin. nk namazda, bilhassa farz namazlarnda hsl olan lezzetler, nihyete kavumu olmann almetlerindendir. Cematle klsn veya klmasn, namazn erknna riyet ve edeb ve

snnetlerine dikkat etmeli, bir kusr etmemelidir. Kymet gnnde ilk sul namazdan olacaktr. Namazn hesabn doru verirse, dier ibdetlerin muhsebesi, Hakkn inyeti [yardm] ile kolay geer. Namaz klarken zerinde korku ve heybet hli grnmelidir.

dikkatini ekerek buyuruyor ki:

Efendi hazretleri Kekl isimle eserinde, kazya kalm namaz olanlarn

bir namazn on dakika zarfnda klnd kabl edilse, geirilen her namazn klncaya kadar, her geen o kadar mddet iin bir kat gnh eklenir. Bunun akabinde gelen her on dakikalk mddet iinde, o namaz kaz edilmezse, t

nce kazya kalm namazlarn hesab edip, miktarn bilmelidir. Sonra

snnetlerin yerine de kaz klmak lzm ve farzdr. Kazlar bitince, snnetleri namazlar yazlmaldr. Her gn grlmesi mer' ve zarr ilerin hricindeki zaman kaz namazlarnn klnmasna ayrlmaldr. Hads-i erfde gelmitir ki, her farz namazn kldktan sonra yet-el

iindir ki, kazlarn sr'atle klnmas, hatt her gnk vakit namazlarna id

dah kaz etmek snnettir. Kaz namazlar bitinceye kadar, her gn klnan kaz

Krsyi okuyan kimsenin Cennete girmesine lmden bakas mni' yoktur.

(radyallah anh) katnda srr, namazn edas zamannda vk' olan kusrlarn noksan olduunu bu tesbhler ile itiraf etmelidir.. byle devm ediyor. bunlarla telfi edilmesidir. Bunun iin namaz lyk ile klamadn ve ibdetinin

okunan tesbh, tahmd, tekbr ve tehllin, mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn

Hads-i erfde beyn buyurulduu zere, farz namazndan sonra

93

Elhamdlillah ki, Hocamzn, gen, din ve salam zamanlarnda Onlarla beraber olduk. Hemen hemen her sohbeti byle idi. Bunun gibi birka sohbetini yazacam inaallah.

bydk. Bunun iin Onlardan ayrlk en ok bize zor oldu. h, o gnler!

te Hocamzn sohbetinde ve meclisinde bu eit tatl ninnilerle

Kur'n, tesbh, tahmd, tekbr, tehll, temcd kelimelerini ok okumak, mhim bir ii olmaynca evden kmamak, kalbe fideli zikir, fikir, murkabe ile megul olmak, Mektbt, Berekt, Reaht, Mektib-i erfe ve benzeri bu yolun

Ramazan- erf ay, onlar iin gerekten sevb ay idi. Bu ayda hatm-i

byklerinin kitblarn okumaa arlk vermek, lzmsuz konumamaa dikkat etmek, nfile ibdet ve sevblara daha ok zaman vermek detleri idi. Ksaca Ramazan- erf ayn ve orucunu, sadece yemek, imek ve yatmaktan

saknmak olarak deil, btn beden ve rhlar ile oruc tutmakla geirmee

gayret ederlerdi. Ahkmn tatbkinde bize canl misl idi. Bu bakmdan hangi

ehirlemenin gerektirdii ekonomik artlar ve ihtiyclar olduu gibi, insanlara

Asrmzda iki nesil arasnda bu kadar ok farkllk meydana gelmesi, hzl doru yolu gsterecek Allah adamlarnn nerede ise kalmamasdr. Byle muhterem Hocamz, Allah tel temenni ettii

taraflarn anlatsam, bize gre eksik, zamaneye gre artk ve medih oluyor.

karanlk bir zamanda bizleri aydnlatmaa alan ve bu vazfe iin mrn harcayan kavutursun. Bi-hurmeti Th ve Ysn! AHLKI: Seyyid Abdlhakm efendi (kuddise sirruh), Mceddd

makamlara

merebinde olup, bu yola mensb olanlarn elinde yetitiinden ve bu yolun

binas Snnet-i Reslullaha ittiba' ve eyh-i muktedsna muhabbet zere kurulduundan ve feyz ve kemlt kalbden kalbe aksedip geldiinden, Sddk- A'zamn (radyallah anh), Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) tarafndan

sra, ahlk- peygamber ile ahlklanmlard. te muhterem Hocamz, ilmini,

mjdesine kavumakla, onun yolunun devm ettiricileri de Sddk- Azamn ard

:"Allah telnn kalbime akttklarnn hepsini Eb Bekrin kalbine akttm"

itikadn, feyzini, ahlkn ve daha fazlet cinsinden nesi varsa, hepsini Efendi hazretlerinden almakla, onlarn, o byklerin ve nihyet Reslullahn ahlknn

anlatacaz, inallah.

yinesi ve numnesi olmutu. Mceddd olmak ne demektir, bir baka faslda

94

Nitekim hads-i erfde :Allahn ahlk ile ahlklannz" yan en gzel ahlk

Reslullahn ahlk ise, Kur'n idi. Kur'na Allahn ahlk da denir.

zere olunuz, demektir. Bir hads-i erfde de :"yi ahlk tamamlamak iin gnderildim" buyuruldu. Bunun iin Hazret-i ie vlidemiz (radyallah anh) ve ahlk hep Kur'n- kermden anlar ve onunla amel ederdi. "Reslullahn ahlk Kur'n idi" buyurmutur. Yan emirleri, yasaklar, edebleri Hocamz ahlkn Efendi hazretlerinden almt dedik. Bir para aalm: Dnydan elini ekmiti. Gren kendisine dnyy

yaktrmazd. Himmetinin ykseklii yannda, dny ve iindekiler ok aa ve mal shibleri ile ok grmeyin, dnyya meyliniz oalr" derdi. Yemek iin yaamaz, yaamak iin yerdi. Takv ve vera' iar edinenler zmresindendi. Kalbi hazert- n ile hep snm halde idi. kalrd. Azz olmann yolu :"Nefsini zelil edip, dnydan uzak olmaktr. Makam

ZHD:

dnydan soumu, muhabbet-i ilh, muhabbet-i peygamber ve muhabbet-i

bu kadar bir arada olduunu grmedim. Konuurken kimsenin gzne bakmaz, koltuk gibi rahat ve yksek yerlerde oturmaktan holanmaz, yerde oturmay o kii elini ekmedike musfehadan elini ayrmazd. Ayak ayak zerine atmaz,

TEVAZU'U: Gerekten tevazu' timsli idi. Vekar ile tevazu'un bir kimsede

terch ederdi. Bir gece, Onlarn evinde, terceme etmi olduum mm- Rabbn hazretlerinin menkbn Onlara okuyordum. Siz koltua oturun, okuyun buyurup, kendileri yere oturup, divna yaslandlar. nmek istedimse de :"Hayr,

siz okuyorsunuz, ok kymetli eyler okuyorsunuz, inmeyin" buyurdular. Bir-bir

buuk sat srd. Gzleri kapal idi, ama okuduum mddete sessiz sessiz iret edildii gibi, hep yerde oturarak yazmlardr. Ayaklarn da uzatmazlard. hitb ederlerdi.

damlalar gzlerinden temiz yanaklarna akard. Btn kitblarn, daha nce

Hep efendim, kardeim, evldm gibi sayg ve tevazu ifde eden kelimelerle Odaya girip ktnda :"Ayaa kalkmayn. Peygamber Efendimiz

Eshbna : Ev sahibiyim, girer karm, ayaa kalkmayn" buyururdu, derdi.

yaayanlardan idi. Haysndan, kimsenin yzne gzn bakmaz, kendini hep mektb yazd talebesi olurdu. Bir gn kitbevinde idik. Buyurdular ki :"inizde

EDEB VE HAYSI: Hay mndan bir u'bedir" hads-i erfini

kusrlu grr, bakasn hep iyi bilirdi. Kusursuz, gnhsz kardeim diye

95

grrseniz, duasn isteyin. Kimin das kabl olunur bilinmez. (Her grdn Hzr bil, her geceyi kadir bil) sz bu yolun byklerinden Sleyman t hazretlerinindir" derdi. Edebi olmayann dni yoktur, kelmn syler, mm- Rabbn

olan

hat ve gnhlarla geiyor. Namazlarmz yzkarasdr. Dinimizi yaymak iin kitb hizmetlerinin dnda hayrl bir amelimiz yoktur.

en ok gnh olan benim. nk benim yam hepinizde byktr. mrmz Kiminle

hazretlerinin :"Byklerimizin yolu, batan sona edebdir" ve :"Edebi gzetmiyen levhada yazard:

kimse, Allah telya kavuamaz" buyurduunu tekrr ederdi. Duvarlarndaki Edeb bir tac imi nr-i Huddan, Buyurdu ki: Risle-i Hlidiyyede yle yazar: Bu yolun yolcusuna, en ok Hocamz, ilesinden Osmanl terbiyesi, Seyyid Abdlhakm Efendiden Giy o tac emn ol her beldan

lzm, hatt zarr olan drt ey vardr: lim, ihlsl amel, edeb ve muhabbet.

nak edebi alm idi. Kendinden byklerinin yannda konumaz, kimse ile mnkaa etmez, yabanclarn yannda dahi en byk edebi gzetir, ekseriy iki dizi zerine oturur, bada kurmay dahi edeb d grrd. Talebesinden Mehmed Ycel bey niversitede okuyordu, hem de arab alyordu. Hocamzn

bulunduu odaya girdi. Bakasnn evinde idiler. Hemen ayaa kalktlar ve

:"niversitede okuduu iin deil, arab alt iin kalktm" buyurdular. Hayr skarken, arkada hatr diye eilip elini ptn grdm.

Paann arkadadr diye, Kore kumandanlarmzdan Tahsn Yazcnn elini Emin Sara, Ezher mezunu idi. Mkemmel arabcas vard. Ama

gn bana :"Hilm Bey hocamz, Seyyid Kutb, Abduh ve Mevdd gibileri tenkd

manevyt zaif idi. Reformcularn, Seyyid Kutbun tesiri altnda kalm idi. Bir

etse ama, onlara reformcu demese iyi olurdu" dedi. Ben de kendisine :"Ben sizi bana sylyorsunuz. Ben Hilm Bey hocamzn vekili deilim" deyince, bana: sylemei kabalk kabl ettiim iin size syledim" dedi. O zaman uzun uzun

Hilm Ik hocamzn evinde ok grdm, niin kendilerine sylemiyorsunuz da, "Hilm Bey o kadar nzik, kibr ve edebli bir insandr ki, ona kar bunu

konutuk.

Al Haydar efendi ile bir evde karlatk. Mahmd efendi ve dier talebeleri de orada idi. Al Haydar efendi, stanbulda arada bir Abdlhakm hazretlerine

Hocamz bana anlatt: Bursada idim. smet Yanyav hazretlerinin halfesi

gelirdi. Ziratten ok anlard. Bahedeki aalara a yapard. Al Haydar

96

efendinin huzrunda dizlerimin stne, yan namazda oturur gibi oturdum.

Kendi talebesi yle edeble oturmuyordu. :"Binbama bakn da, edeb renin" kada u yaz ile bildirdim: Eyybde Gmsuyunda Kagr Hneghnda Ik." Al Haydar efendi, bunu okuyunca, eshbna :"Bu, benim aabeyimin oludur, kalkn onunla kucaklan" dedi ve sonra bana :"Hangi kitblar okursunuz?" deyince, yine kada: En ok mm- Rabbn hazretlerinin vazfeli Seyyid Abdlhakm Arvs hazretlerinin ma'nev evld Hseyin Hilm deyip, onlar azarlad. Kulaklar duymuyordu. Kim olduumu sordu. Cevbn bir

:"Estafirullah, buyurun" diye arz ettim. "Hads-i kudsde Allah tel :"Evliym buyurdu. Buradaki (rtlerim) kelimesini, mm- Rabbn hazretleri ne ile tefsr benim kubbelerimin [rtlerimin] altndadr; onlar benden baka bilen olmaz"

Mektbtn okurum, diye yazdm. Seni Mektbttan imtihan edeyim, deyince

:"Aferin, sen Mektbt anlamsn" buyurdu.

ihtiyaclar ile tefsr ediyor, diye yazdm. Al Haydar efendi, cevb okuyunca Hocamzn, Hseyin efendiye edeben, farz kldrp, snnet iin geriye

ediyor?" dedi. Cevb olarak, kda, (levazmt- beeriyye), ya'n insanlk

geldiine daha nce iret etmitik. Velhsl edeb, onlarn ahlk olmu idi denebilir. Yats vakti Ahmed Mekk efendi ile hocamz ziyrete gittik. Evden, kapy

ap, namazdadr, siz ieri buyurun, dediler. Girip oturduk. Biraz sonra hocamz salt-i vitri sonra klarm, sizi bir dakika bekletmek bana girn [ar] gelir, efendi anlatt:

geldi. Merhum Mekk efendi, namaznz bitirseydiniz, buyurdu. Snneti kldm, cevbn verdi. sterseniz o gece konuulanlardan bir hikyeyi arz edeyim. Mekk Babam stanbula geldikten bir mddet sonra, Erbilli Es'ad efendiyi

oturduu halde, babam kapnn yannda, yerde oturttu. Bann stnde (y

ziyrete gitti. Tand halde, gereken hrmeti gstermedi. Kendisi divanda

Seyyidem Th) yazl bir levha asl idi. Babam, bu Seyyidim Th dediiniz,

bizim bildiimiz Seyyid Th hazretleri midir? diye sl edince, hayr, o Th-i Harrdir, Seyyid Th hazretlerinin halfesidir, dedi. Babam, bendeniz, Seyyid bir zt yoktur, buyurunca, Esd efendi, o, Seyyid Th'dan ryada hilfet Th hazretlerinin btn halfelerini, menkbeleri ile bilirim, ilerinde bu isimde

almtr, cevbn verdi. Biraz sonra kalktlar ve Efendi babam :"O kadar chil ki,

hilfetin ryda deil, aykken, uyankken, yazlp verileceini dahi bilmiyor.

Kusuruna baklmaz. Sultan Abdlhamd Hn tahta geince, bu, sarayn etrafnda

dolap, hizmeti kadnlara fal bakard. Bunun iin Sultan onu stanbuldan

97

kard ve Abdlhamd Hn tahttan indirilince tekrr stanbula geldi, ama eyh yaplsa dah, ayb saylacak harekette bulundu" buyurdu.

olarak. Eh, zaman deiti. Bize mumelesine gelince, kaba bir Krd hocaya

anlataym. O zaman subaylarn ma az olduundan, senede bir ka defa ift

iin satarm, diyecek cmerdlikte idi. Sedet-i Ebediyye kitbn ilk karmasn

CMERDL: slm dnine hizmet hussunda, gerekten, ceketimi bu i

maa verirlerdi. ift maan tekini evdekilere dah sylemez, biriktirip, bu kitb karmak iin harcard. Halbuki evinde buz dolab, bile yoktu. Susam olduumuzu sylesek, kpten su getirirdi.

almad ve ar szler syledi. Hi cevb vermediler. O gen Ftihte minibsten baygn vaziyette yolun kenarna oturdu. Bu hikyeyi bana anlatrken, Ben onun Kimine ev eyas, kimine giyecek, kimine yiyecek, kimine para yardm inerken, ban yle kuvvetle kapnn stne arpt ki, inince yryemeyip,

Bir gn minibste yazm olduu kitblardan, hediye ediyordu. Bir gen

iin kt dnmedim, ama Allah tely incitti ve cezsn grd buyurdular. yapar ve kimse bunlar bilmezdi. Bu fakre, herhalde terbiye iin anlatrd. O

kadar cmerd idiler ki, babadan kalma evlerini kardelerine, Ankarada Mamakta yapt evi yine onlara verdii gibi, hayatlarnn sonuna kadar yine onlara yardm etti. Bir ev satn almad. Kaynpederi Ziy beyden kermesi, yan

Dahas var; mrn mslmanlar iin seve seve harcad.

hocamzn hanmna kalm olan Ftihte, Mstakmzde Sokaktaki evde yaad.

gre pamuktan yumuak, ama kfre, bid'atlere ve gnha kar msmahasz olup, elik gibi sert idi. Masonlar, araya adamlar koyup, kitbnda masonlar medh etmesini istemiyoruz, masonlarn aleyhine olan yazlar karsn, buna etmedi ve kitbn o kitbevinden alp baka yere bastrd. karlk kitblarnn btn masraflarn biz karlayalm dedikleri halde, kabl

hatt akrabasndan bir eziyet, sknt gelse, katlanr, mukabele etmezdi. Yerine

HLM: Yan sabr ve tahamml de ok idi. nsanlardan, talebesinden,

durmuyorlar, diye esef ederdi. Hayr Paa, kimy retmenliine geiini temin beraber Hayr Paaya gittik. Her defasnda hediyeler gtrd. ldkten sonra etti diye, hayt boyunca hep onu arad, hep dua etti. ki defa gece vakti

yerde bulunur, insanlarda vef kalmad, ahidlerini tutmuyorlar, szlerinde

VEFSI: ok vefl idi. Verdii szde durur, dedii zamanda, sz verdii

98

yerine

bir elbiselik kuma verdiler. Daha nce yazdm gibi, Serhendden dndkleri hediye ettiler. Byle misller oktur. zaman, bir hatim baladm, karlnda h Velyyullahn fris Kur'n melini

Ispartadan gelirken, kendilerine bir hal seccde getirdi. Hemen karlnda ona

Kabristannda onu ok ziyret eyledik. Talebesinden smil Silleli bey,

hacca

bedel

gnderdi.

Cenzesinde

bulunduk

ve

Edirnekap

Hakkn balamas, ihsn etmesi dnda, almasn bilir, ekinmez, gerekeni

ECATI: eci', ya'n eratn ngrd derecede cesr ve yiit idi.

yapard. Kitblarnda ise, doruyu yazmaktan kanmaz, korkulacak yalnz

vatansz, bayraksz, devletsiz yaanamayacan, her milletin asl deerleri buna benzer bir ok eyler yazdklarn grr.

okurdu. Kitblarn okuyanlar, mill konularda ne kadar hassas olduklarn,

olmamasna ok dikkat eder, "Vatan sevgisi mndandr" hads-i erfini sk sk

Allah teldr, der, ama fitne kmamasna ve devletle, hkmetle bir ii

vardr, bunlarda geveklik olursa, mill btnln ve birliin sarslacan ve

sylediinden, hikmet konuan, yan her sznde dnyev veya uhrev fideler

bu bilgilerini ve tecribelerini dnin temel ve asl miyarlar ile karlatrp, dartp,

hkemdan idi denilebilir. Her sz ilme, fenne ve tecribeye dayandndan ve

ve eczaclk ilimlerinde zamann ileri gelenlerinden olduu iin, gerek

LM VE HKMET: Madd ve manev, dnyev ve uhrev ve bilhassa fen, tb

bulunan, belki ei bir daha ok zor bulunabilecek olan saf ve z bir deer idi. mcedddi rhu ve neesi tayan yle bir fen ve ilim adamna her zaman ihtiyc batmaktan koruyan gemi demirleridir. Allah tel eksikliklerini vermesin. vardr. yleleri yeryznn direkleri veya yer kresi gemisini, sarslmaktan ve Kitblarn okuyanlar ilm durumunu anlarlar. Ama unu da yazaym ki,

yetindi. Ne gz yabanc birisine dedi, ne gnlnde, Efendi hazretlerinden istedii hep o bykler ve bilhassa Efendi hazretleri idi. Beyt: Gzm ve gnlm neyle megul edeyim, Gzm hep seni arar, gnlm hep seni ister, yalar dklrd. O kadar ok ve abuk alard ki, grenler acrd. ffeti, onun hline uygundu. Gnl o akla yanarken, gznden hasret ve gurbet bakas oldu. O gnln Allah telya ve Allahn sevdiklerine vermiti. Arad,

FFET: ffet, vasf- mmtz idi. Bir kere evlendi. ki ocuu ve hanm ile

99

muhabbetinin neticesi idi.

Rhum yanar; kalbim szlar, ben nereye gideyim, Kimseler ayr kalmasn, bencileyin sevdiinden

buyuran Mevln Hlid hazretlerinin ak, iine, iliine ilemiti. Bunun iin emir ve yasaklar gzetmek, kendisine hibir zaman ar gelmedi. Bilakis, teselliyi ve gnl rahatln bunlarda buldu. Allah korkusu, Allah sevgisiyle birlikte olunca,

bu gzel meyveler zuhr etti. Yan hep Rabbinin rzasna gtrecek iler, kendisine kolay oldu. Bellara sabr, nimet az da olsa, kr ok ederdi. Gler yzl, tatl szl olup, konuanlar ondan ayrlmak istemezdi. Latif

tabiatl olup, sanki btn gzel huylar kendisinde toplam olmak bakmndan Din zamann garbesi idi. Kt sfatlardan uzak olup, kimsenin ayblarn aramazd. dmanlar hric kimseyi ktlemez, Allah, Peygamber ve slm

dmanlarna la'neti dn bir vazfe bilirdi. Mal, paras yoktu. Sdece lm

Kimsenin malnda gz yoktu. Dnylk edinmede hi hrs ve cimrilii yoktu.

harcand. Nesi varsa, kitblara ve kitblarn dnyya yaylmasna harcad.

masraflarn grsnler diye, helldan saklad, cz'i bir paras vard, o da yerine

kulluunun gerei bilen bir zt- kerm-l hisl idi. Rahmetullahi aleyh. Bir gn koyalm, buyurdular. Ben de u iiri yazdm: bu fakre, bir iir yazn da, Sedet-i Ebediyyede bo kalan yarm sahifeye

sfatlar, gzel ahlk edinmee alan ve kt huy ve sfatlardan uzaklama

edici, gadr edici olmad gibi, kt det ve alkanlklar da yoktu. Ksaca iyi

Tembel deildi, bilakis ok alkand. Hased edici, insanlara zarar verici, kibir

Uyan sevdiim genlik, btn midler sende Uyan ey Anadolu, ey ehdler diyr Asr- sedetteki adlet, yeryznde,

Yeniden te'sis olsun, gelsin slm bahar.

Ceddinin torunusun, o kan damarndadr, stersen neler olur, rhlar yanndadr,

Sarl gzel dnine, erati ihy et,

O senden yz evirmez, ara hakk yr.

Reslullahn ak, kalbinde kanndadr,

Snnetin nda yok olsun, gitsin zulmet, Dosun islm gnei ve hakk sedet Yenide zuhr etsin, budur islm ir.

100

101

NC FASIL

MCEDDDLKTEK YER VE HZMET Mcedddlik, yan ikinci binde islm dnini yeniden ilk asrdaki parlak, hazretlerinin at rn esas, h- Nakibend hazretlerinin yolu zere, bir nrlu hline getiren mm- Rabbn mceddd ve mnevvir-i elf-i sn

Dehlev hazretlerinin Mektib-i erfe'sinin ilk mektbunu Farsadan Trkeye tercme ediyorum:

da olsa, Eshb- kirmn yolunu ve fazletini arz etmemiz icabetti. Abdullah

ise, Eshb- kirmn (aleyhimrrdvn) nisbeti eklindedir. Bunun iin, ok ksa

ka merhle daha ileri gtrlm olmann ismidir. Nakibend yolunun esas

sevdii ve beendii ekilde, saysz hamd senlar olsun. Hakk shibimizin ni'metlerine kr nasl yapabiliriz ki, bizi mmet-i merhme [rahmet olunmu

Allah telya, bize ve bizden ncekilere verdii ni'metlerinden dolay,

mmet] diye adlandran Muhammed aleyhisselmn mmetinden eyledi ve Ehl-i [Hazret-i Eb Bekr ve Hazret-i meri] dier btn mslmanlardan stn tutmak ve iki damad [Hazret-i Osman ve Hazret-i Alyi] (aleyhimrrdvn) sevmek, Ehl-i Beyt-i Nebevyi sevmek ve ta'zm etmek ve Eshb- kirmn snnet vel-cemat itikad zere bulunmakla ereflendirdi. Kez eyhayn

kurtuluun esasdr. Ayn ekilde Peygamberleri evliydan stn tutma akdesini peygamberin yksek, parlak nisbetlerine eriemez. nk onlar, sfatlarn

hepsini sevmek ve yceltmekle mmtz eyledi, ki bu sevgi ve hurmet, mnn ve

ihsn eyledi. Evliydan hi birinin zevk, evk, esrar ve ilimleri, hibir tecellilerinden, bu ise ztn tecellisinden meydana gelmektedir. Evliyya Onlara zerine stnl sbittir. nk Eshb- kirm

evliy

uyma emr etti. Evliynn peygamberlere yetimesi nerede, Eshb- kirmn bile efendilerimiz,

peygamberlerin en stnnn ve hayrlsnn mbrek sohbetinin bereketi ile ilah hikmet emelerine, nihyetsiz feyiz pnarlarna kavuup, kendilerinden sonra gelenlerin hidyete kavumalarna alp, istirahat etmediler. Resl-i feyz ve nr ile, sabr, kan'at, tevekkl, rza ve teslmi, haytlarnn sermyesi yapp, teheccd ve nfile ibdetleri kendilerine gzel ahlk edinip, Allah telya ve Reslne olan muhabbetlerinin okluundan, akrabalar ile ekremin (sallallah aleyhi ve sellem) inyet nazarlarndan kalblerinde bulduklar

yaylmas uruna severek canlarn vermei ve bylece gayr-i mslimlerin

savama, iki dny iin sedet ve kurtulu bilip, Allah yolunda cihd ve dnin

102

hibir vel, en aa bir Sahabnin mertebesine eriemez (radyallah tel anhm). Onun iin bunlara teekkr btn mslmanlara lzm oldu. Allah tel onlara en iyi karlklar versin. Sbhnallah! Reslullahn mbrek ve esiz

mslman olmasna alma en byk ni'met bildiler. te bunun iindir ki,

sohbetinin tesir ve bereketi, ne alacak bir ey idi. Hepsi Kur'an- kerm ve hads-i erfle medh edilmektedir. Hazret-i Al (radyallah anh) Reslullahdan (sallallah aleyhi ve sellem),

tarafndan gelip :"Ey Allahn Resl, en yakn yol, zikirdir" dedi. Reslullah tevhd kelimesini telkn yoluyla kerre zikr ettiler. Hazret-i Alye de kere

Cebril aleyhisselmn haber getirmesini bekledi. Cebril aleyhisselm Hak

Hak telya kavuturan en yakn yolu isteyince, Reslullah cevb vermeyip,

etmedike Allaha dost olup, yakn olunamaz.

Nefisle cihd ise, byk cihddr. Zir nefs, Allahn dmandr. Onu helk

Buradan anlalm oldu ki, Allahn zikri ile megul olmak, nefisle cihddr.

mnferid olarak telkn edip :"Kk cihddan byk cihda geldik" buyurdular.

zikr ettirerek telkn buyurdular. Sonra btn Eshb- kirma bir arada veya

yannda bulunan Eb Bekr hazretlerine haf zikri [gizli zikri] telkn edip,

Lkin Hazret-i Alden nce, Reslullah hicret esnsnda maarada

aktp, ihsan etti de, "Allah telnn kalbime aktt her eyi Eb Bekrin kalbine akttm" buyurdular. O zaman Hazret-i Eb Bekr, yle byk bir hizmette erfde :"Peygamberlerden sonra gne, Eb Bekrden stn bir kimse zerine domam ve batmamtr" buyuruldu. Bir hads-i erfde de :"Eb Bekrin size bir eyledir" buyuruldu. stnl, namaznn ve orucunun fazlal ile deil, kalbinde tad kymetli bulundu ki, o inyete lyk olup, btn Eshbdan efdal oldu. Nitekim hads-i

muhabbet-i zt nisbetini ve Rahmnn cezbelerinden bir cezbeyi kalblerine

Hazret-i Eb Bekrin kalbinde tad ey, hicret esnasnda maarada Rahmnn cezbelerinden bir cezbe idi. Nitekim hads-i erfde :"Rahmnn bir cezbe, insanlarn ve cinlerin amelinden Reslullahn, kalbine aktt zt-i ilhye mahss muhabbet nisbeti ve

buyurulmutur. Reslullahdan sonra Hakkn halfesi Hazret-i Eb Bekr olunca, baz Tabiine verdi ve bu nisbet byk ellerden byk ellere ve byk kalblerden byk kalblere devrederek meayh- kirm arasnda teselsl etti. T ki, Hce bu nisbeti, dil ile sessiz olarak baz Sahabiye telkn ve ifde etti. Baz Sahabi de

cezbelerinden

ardr"

Abdlhlk Gocdevan hazretlerine Hzr aleyhisselm kalb zikrini, nefesini

103

zikr eyledi ve slikleri de byle yetitirdi. Buradan anlalm oldu ki, bu yolda [Nakibendde] olan kalb ile zikir, Hzr aleyhisselmdan ve Hazret-i Eb

tutma yolu ile ta'lim edince, Hce hazretleri, dille sessizce zikri brakp, kalb ile

Bekrden gelmitir. Onun iin bu yksek yol, Eb Bekr hazretlerine nisbet olunur ve bu yola Cezbe yolu ve nisbetine de nisbet-i Ztiyye denir. Bundandr ki, bu

Hakka vsl ederler, yahud zikir telkn edip, slkte tafsli terbiye ile Hakka Cezbe ile terbiyede slik, zorluk ve sknt grmeden Hakka vsl olup, slkteki kavutururlar. Lkin cezbe ile terbiye, mridin tasarruf kuvvetine baldr.

yksek yolun mrid ve mrebbileri, baz slikleri, ksaca cezbe ile terbiye edip,

skntlarla karlamaz. Ayrca slk, yolu uzundur.

mukaddimesinde yazar:

Dier tarafdan Menkb ve Makamt- Ahmediyye-i Sadiyye kitbnn

ma'rifeti, kurb ve ihlsn yksek mertebelerine kavumak, hd ve ihsnn yce makamlarna aleyhimssalt vesselm) bunun iin gnderilmitir. te Sahabe ve Ehl-i Beyt, isim ve sfatlarn tecellilerinden geip, ztn tecellileri erimektir. Peygambern- kirm da (al nebiyyin ve

Nak ve Mceddd byklerinin yaratlmasndan maksad, Hak telnn

ereflenmiler ve bu mbrek sohbette kalbleri tasfiye, nefisleri tezkiye, ahlklar hamde olmutur. Her amel ve hallerinde Reslullaha tam uymulardr. Bununla beraber, bu byklerden ok nfile ibdet, melft terk, iddetli riyzet ve etin mchedeler, birka istisna dnda, bildirilmedi. ok yksek derecelere kavumu olduklar halde, kendilerinden ok kermet de sdir olmad. bakadr. Onlarn halleri, sekne, tumninet, kuvvetli mn ile ancak anlatlr.

kavumu,

Reslullahn erefli sohbetinin bereketi ile ma'rifetin yksek derecelerine ile

Kermetlerin okluu, mertebelerin yksekliinden olmad; bunun sebebi daha nk onlarn letfet ve kemallerine idrkin eli ulaamaz. Sofiyye kitblarnda bildirilen istirak, bhud, fen, bek ve dier makamlar, o dnin nclerinden Tebe-i Tabin de, bunlarn sohbetiyle kemle geldi. O gzel asr bitip, insanlar ve

pek anlatlmaz. Tbin ise, bu yksek derecelere onlarn sohbetinde kavutu.

Buna Ehl-i snnet vel-cem'at dendi. Onlar snnete uymay ve bid'atten saknma iar edindi. Zamann sofiyye bykleri onlardan bir ok makamlar alp, tevbe, inbe,

frkalar zuhr etti. Tam doru yolda, srat- mstakm zere bir frka bulundu.

fikirleri arasnda ayrlklar grlnce, bid'atler ortaya kt. Bylece bir ok

104

nefse muhlefet etmek, hep abdestli durmak ve hep Hakk zikr etmek zerine vazfe edindi. Kimi gnde iki, kimi gnde bir kere hatm-i Kur'n eyledi. Kimi krk yetmi, kimi ba ak, yaln ayak, yemeksiz ve bineksiz hac eyledi. Kimi on, kimi kurdular. ok ryzetler ektiler. Kimi gnde bin, kimi beyz rekt namaz

esasn, az yemek, az uyumak, az konumak, insanlarn arasna az karmak,

katlandlar. Her makamda temkn ve rushun kemline kavutular. Yollarnn

zhd, kanat, tevekkl, rza, teslm ve benzerlerinde nice mchedelere

sene uyumad, kimi yetmi sene srtn yere koymad. Kimi uzak memleketlerden

yirmi, kimi krk gnde bir yedi. Vatanlarn brakp, dalara, sahralara dp, yaprak ve aa kk ile iktif eyledi. Yama stne yamal elbiseler giydiler. Kimi bir bal elli, kimi bir eski kilimi otuz sene kuand. Kavutuklar haller ve

kemller ile, bu zorluklar onlara kolay geliyordu. te Allah tel bu zor mcdeleleri sebebi ile, onlara kendi muhabbet ve yaknln ihsn etti de, onlar sayhas gibi hallerin ehli oldular. Herkesin bilmedii eyleri bildiler, maddede cihnn nderleri, tevhdin rehberleri olup, muhabbet cezbesi, evk na'ras, zevk

tasarruf ettiler. Havada umak, tayy-i mekn, su stnde yrmek, hakkatleri deitirmek, uzak ve yakndan imdd istiyenlerin ferydna yetimek gibi hrikalar gsterdiler. Sonra Asr- Sedet gneinden uzaklald. Zaman geti. O nrlar

imm, hakkatn brhn, derdli kalblerin tabbi, mkillerin acs, h-i Nakibend Muhammed Buhr hazretlerini dnyya getirdi ve onunla kendine ulaan yeni bir yol izhr eyledi.

dny zulmeti brnyor derken, Allah tl Pr-i Prn, Hce-i Cihn, tarkatn

kalmad. Himmetler dt. Bu mchedeleri yapabilecek, pek az kimse kald. Ve

Abdullah Dehlev hazretleri 87. mektbunda diyor ki: h- Nakibendin (radyallah anh) yksek hallerinden teberrken birka bildirilmektedir: Evliynn imm, tarkatn reisi, hcelerin hcesi, Hce satr yazyorum. Bu haller onun Makamt'nda geni olarak

Beheddin Nakibend (radyallah anh) seyyidler hnednna mensbdur. Mbrek soyu, oniki mmdan Hazret-i Muhammed Takye (radyallah anh)

ular. Hicr 718 (m.1318) senesi Muharreminde dnyy ereflendirdi. Hazret-i Hakm Al Tirmiz [320- m.932] ve Hazret-i Hce shak Yesev [590- m.1194] gibi evliy ve dier baz slihler, onun dnyya geleceini nceden haber verip :"Buhrada bir meczb ve mahbb gelecek, dny onun hidyet ve velyet nru

105

Kasr-i rifn [Arifler Kk] olur." buyurdu. Yine bir gn : O koku oald, her halde o vel dnyya gelmitir" dedi.

birinin velyet kokusu geliyor. Yakndr ki, bu Kasr-i Hinduvn [Hindular Kk]

hazretleri, Onlarn kynden geerken :"Bana buradan, Allahn vel kullarndan

ile aydnlanacak" dediler. Hce Muhammed Bb Semms [755- m.1354]

gtrdler. Grnce :"Yllardan beri kokusunu alyoruz dediim vel, ite budur. ok yksek makamlara eriecek, yolunda ok evliy yetiecektir" buyurdu. Hce hazretlerine, onsekiz yanda iken, Hakkn cezbesi geldi. Himmet,

Hce hazretlerini, yan h- Nakibend efendimizi, onun huzruna

istek ve gayret yzn hereyden evirip, Sofiyye-i aliyye yolunda slke yerdi.

koyuldu. Riyzet ve ibdet mesleini seti. Kalbin tasfiyesi iin yedi gnde bir Hazret-i Hce, dn ilimlerinde de byk lim oldu. Hads ilmini mm-l

Hd Beheddin Kalak'den alp, sened eyledi. Mevln Beheddin Kalak Hceye :"Senin gibi yksekten uan bir ku daha vardr. O da rif Digrndir. zerinden seslenip :"rif, gel!" buyurdu. Mevln Muhammed rif, o anda

hazretleri, ayn zamanda en byk evliydandr. Daha ilk karlamada Hazret-i Onu grmek ister misin?" buyurdu. Elbette isterim, diye arz etti. Sonra damn

bulunduklar yerden yzyirmi kilometre uzakta idi. O mesfeden sesini iitip, Muhammed rif, Mevln Beheddin Kalak hazretlerinin yetitirdiklerindendir. Mevlndan sonra Seyyid Emr Kll hazretlerinden ok feyizler ald. Hazret-i Hazret-i Hce, vsta ile Hce-i Cihn Hazret-i Hce Abdlhlk Hce [h- Nakibend hazretleri] ona ok ta'zm ve hrmet ederdi. sanki bir admda yanna geldi ve h- Nakibend hazretleri ile grt. te bu

Gocduvnye ulaan Mevln Muhammed Bb Semmsnin halfesi Seyyid Emir Kll hazretlerinin sohbetinden Hcegn nisbetine kavutu. Seyyid Emir Kll hazretleri pr ve mridinin vassyyeti mucibince, Hce Nakibend hazretlerinin

tam yetimesi ve kemle gelmesi iin, ok gayret etti. Kendisinde bulunan btn [velyet-i hsse-i Muhammediyye] onda hsl olunca, buyurdu ki :Himmetiniz yksek oldu. Sizin rhaniyyet kuunuz, beeriyyet yumurtasndan kt. Azzim, bizden buraya kadar. Bu maksaddan nerede bir koku bulursanz, oraya fuyzt ve vridt ona verdi, terbiyesinde hi eksiklik etmedi. Hcegn nisbeti

sizinle kavutuklarm bana yeter" diye arz edince, Seyyid Emir hazretleri : Allah rz olup sizin daha yksek kemllere ve derecelere

konarsnz. Hce hazretleri tevzu gsterip :"Bam kapnzn eiinin topradr;

telnn rzas, size sylediimdedir. Meyh [yan bu yolun bykleri] sizden

kavumanza

106

kavumak iin yollara dt, yolculuklara katland.

mteveccihlerdir" buyurdu. te Hazret-i Hce bundan sonra, maksadna Ve nihyet Ahmed Yesev kolundan gelen en byk mridler zincirinin

halkalarndan olan eyh Kueym hazretlerinin sohbetine ulat. Seyyid Ahmed Yesev hazretleri ise, bilindii gibi, Hce Abdlhlk Gocdevn hazretleri ile bir mddet onun sohbetinde kalp, istifde etti. eyh Kueym, Hazret-i Hce birlikte, Hce Ysuf-i Hemedn hazretlerinin halfelerindendir. Hazret-i Hce hakknda "Kalbi evk ve erime arzusuyla ve endiesiyle dolu olarak, t silsilesinde en byk riflerdendir. Veft edecei zaman bilip, hasta olmadan

Buhradan buraya geldi" buyurmutur. eyh Kueym hazretleri, Yesev nce :"Su stn ve mezar kazn!" buyurup, ardndan bir mddet zikr etti ve cn Hazret-i Hce Hak telya yakarp: Y Rabbi, evliynn rhlarna akttn

cnna teslim eyledi.

Kendisi anlatyor. Bunu iitince, bama yle bir tokat vurdum ki, acs ka zaman devm etti. O zaman dedim ki :Eer sultan-l rifin Byezid-i Bistm Beheddine haram olsun!"

edince, bir ses duydu :"Ey himmeti dk! Bizden bir damlack m istersin?"

muhabbetin derysndan, bir damlack olsun, Beheddine de ver" diye arz

hazretlerinin nihyeti, Beheddinin bidyeti deilse, Allah telnn muhabbeti Bylece kuvvetli mchedelelerle ulaaca makamlara ulatlar.

keyfiyetler, tasarruf ve kermetler, ikiyz senedir hibir velden bildirilmemitir. rc olmasndandr. Nakibend, yan renkli iplikler balard. Bir baka ta'brle, kalblerini Hakka balard. Nakibend ismi ile anlmalar, babalarndan birinin kaln [renkli kilim]

Hazret-i Hceden meydana gelen velyet eserleri, nrlar, haller,

tliblerin kalblerinden Allahdan baka her eyi, kk bir tevecchle siler, Tarkatte onlara intisabn sebebi, nefy- isbattan [L ilhe illallah

kelimesini usl ile sylemekten] devml bir cezbenin hsl olmasdr. Bu [beraberlik] murkabesinden bir cezbe meydana gelir. Bu murkabe, Hazret-i yaydlar. Hazret-i Hcenin sohbetinde birka gn kalmakla, kalb halleri tlibi kelimenin zikri, Hcegn hnednnda yaplagelen bir vazfeydi. Bir de ma'iyyet

Hce ile meydana km olup, daha evvel yok idi. ki cezbeyi de kuvvetlendirip yle kaplard ki, tuzlu ile tatly ayramazlard. Allah tel kendisine hayrl Hidyet ve rd eserleri, daha ocukken yznden hveyd idi. Onun

karlklar versin!

kermetleri hrikulde halleri ve tasarruflar, hakknda yazlm olan kitblarda

107

bildirilmektedir.

yavrulayacaktr" dedi, yle oldu.

Drt yanda idi ki: Bizim ykl inek, aln beyaz bir buza

Bir gn evliydan meydana gelen, ldrme ve diriltme konuuluyordu.

Muhammed Zhide :"l" buyurdular. ld. Bir mddet sonra :"Kalk, diril" buyurdular. Dirildi, kalkt. Halbuki rengi deimi idi. Bir gn, Hsrev'e :"Kendini bu yolda fed et ve nehre atla!" buyurdu. O

da, tereddtsz kendini Ceyhun Nehrine att. nsanlar kendini bouna yere buyurdu. Hemen nehirden kt geldi. Hi bir yeri slanmam idi. Hayretle kendine bakanlara :"Orada bir odada murkabe hlinde idim" dedi.

tehlkeye att, dediler. Bir zaman sonra Hce hazretleri :"Hsrev, k gel"

buyurup, kenarda duran zenbile : Hadi yerinden havaya kalk ve uradaki rzgrdan toz toprakla kark yerden kendini doldurdu ve geldi. hatt birok defa bunu yapt. Nihyet :"Yetiir" buyurdu da, zenbil bir daha gitmedi. toz-topraklar iine doldur ve gel" buyurdu. Zenbil havaland ve ilerideki

Bir gn evliynn havada umasndan konuuluyordu. "Bu da i midir?"

tencere grnd. Yedim" dedi. Hazret-i Hcenin huzruna gelince, buyurdu ki :Evden ayrldn gnden beri, gzm zerindedir. Ayann altna elimi ben yaknna ben getirdim. O scak yemek dolu tencereyi senin nne ben koydum. koydum da suya batmadan nehirden getin. Seyretmen iin ceylnlar senin

ackmt. Scak yemek olsa da, yesem, dedim. stnden buharlar kan bir

yanma ardm; koarak yanma geldiler. Onlar yakndan seyrettim. Karnm

ayaklarm slanmadan getim. Yolda bir ceyln srs grdm, onlara seslenip,

Birisi Hazret-i Hceyi ziyarete geldi ve :"Gelirken nme kan nehirden

u anda kalbindeki hallerin hepsini istersem alrm" buyurup, hemen o hallerin

yok olmasna tevecch ettiler. Halleri yok olup, kendini bombo buldu. Tekrr

tevecchle eski hallerini ona verdiler. Tekrr aldlar. Sonra, o halleri, kendinden daha yksek feyz ve haller katarak, ona ide ettiler ve ardndan :"Allah tel bize, halleri almak ve vermek kermetini ihsn etti" buyurdular. Adamn biri gelip, amcan ld, dedi. Hazret-i Hce: lmemitir, ben

onun lmesini istemiyorum" buyurdu ve ban nne edi. Sonra kaldrp :"lmt, dirildi. Onun rhunu melekten aldm, bedenine getirdim" buyurdu.

Hcenin huss hallerinden olup, tevecchle kalbleri zikr ettirir ve feyzler sunarak, cem'iyyet [kalbinde Allahdan baka ey brakmaz], cezbe ve vridt ihsn ederdi. Bir halden daha yksek bir hle, bir makamdan daha yksek bir

Himmet ve tevecchle Tlibleri maksadna kavuturmak, Hazret-i

108

makama gtrrd. Tlibin bunlarda bir dahli olmazd.

ondrdnc gecedeki hli gibidir syler" dedi. Hazret-i Hce :"O, kendi kalbindeki nrlarn parlakln sylemi. nsana id, hakkat-i cmi'a denen byk kalb bakadr" buyurdu ve yakasn tutup tevecch buyurdular. Aleddin Attr hazretleri, Ar iindekileri kendinde mhede edip, Hazret-i Hcenin

Attr, kendilerine arz edip : Dervilerden biri, kalb halleri, bana gre ayn

Hazret-i Hcenin halfesi [ve kaim makam] Hazret-i Hce Aleddin

hakkatine kavuup, bu byk alma ile btn kemline ulat. Bunun zerine Hazret-i Hce :"Kalb budur, o deildir" buyurdu.

kk bir iltifat ile Kalb-i kebrin [byk kalb denen hakkat- cmi'ann]

bereketli ihsnlar ile, dnydaki btn insanlar evliy yapabilirim. Fakat Allah telnn rzs bunda deildir. Hazret-i Hce bir defasnda bir criyeye tevecch ettiler. Cezbeye

Hazret-i Aleddin Attr ( kuddise sirruh) buyurdu :"Hazret-i Hcenin

kaplp kendinden geti. O halde evine gitti. Shibesi olan htun onu grnce kendinden geip, cezbeye kaplp, muhabbet sarhou oldu.

kendinden geip dt. Gelen komu kadn evin shibesini grnce, o da Hazret-i Hceye mahss olan "Sonun balangca yerletirilmesi"

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) tasarruflarndan bir numnedir. Zir

devml olunca ve dncelerin kalbe az gelmesi vey hi gelmemesi diye bilinen huzr ele geince, yahud kalbde devml gzel haller bulununca, buna sonun balangca yerletirilmesi denir. Hce hazretleri buyurdu :"Bana o kermeti ihsn ettiler ki, benim

ve bu bir sohbette bulunmakla evliydan stn olurlard. Allah telya tevecch

Reslullahn daha ilk sohbetinde bulunanlarn kalbleri, hikmet emesi olurdu

ederek isteyin] ve ihtiyaclarnzn, isteklerinizin yerine geldiini grn. Otuz senedir, Beheddin ne diliyorsa, Hak tel onu yapyor. Hazret-i Hcenin mezr, insanlarn isteklerinin, hacetlerinin grld

vstamla bellar kaldrlr. Banza bir bel gelirse, bana snn [beni vsta

tevecch ettim, ona Mkil-k, yan zorluklar aan dedikleri herkesin ma'lmudur. Mezardan bir el kt ve beni tutup, buraya koydu" dedi. yznde sakal belirdi. zbek :"Ey Hce, sakalm yok, dedi. Hce hazretlerinin inyeti ile

Bir yeri incinmedi. atlar. O ise "Hce Nakibend hazretlerinin mezarna

bir bereketli yerdir. Padiahn emri ile, birini yksek bir minreden aa attlar.

Chil kad: Ey Hce hazretleri, ilmim yok dedi. Hazret-i Hcenin

109

yardmyla, fukahadan saylacak byk lim oldu.

elbette kavuturucudur. Bu yolda mahrumluk yoktur. Kazanlan ise oktur.

Hazret-i Hce buyurdular: Bana yle bir tarika [yol] ihsn edildi ki,

Allah telnn fadl, ltfu ile feyizler ular. Benim yolumda mchede yoktur. Snnete uymak ve azmetle amel neticeye kavuturur. Biz fadlyanz, biz

ekip gtrdklerindeniz]. Reslullahn snnetine uymak, azmetle [haram ve bhelilerden kanarak] amel etmek ve kalb ile zikr, benim yolumdur. Bizim bu yolumuzdan yz eviren byk tehlikededir. ok zikirden hsl olan ba byk mridinden edindi.

murdanz. [Yan biz Allah telnn fadlna, ihsnna kavuanlardan ve Hakkn

olmak] murakabesi ile sslemilerdir. Bu iki cezbede [Rbta ve maiyyet] huss bir temyzleri vardr. Molla Cm, Hazret-i Hcenin 791 Hicr senesi Rebil evvel aynn unu da bildirmeden gemiyelim ki, dncelerin kalbe az gelmesi vey

Hazret-i Hceyi, kuvvetli cezbenin ihsn edildii ma'iyyet [hep Rabbi ile

nc gn hrete intikal ettiini bildiriyor.

hi gelmemesi, kalbde bir huzr, tevecch veya kalb hallerinden bir keyfiyyet haller, dier yollarda sonda ele geerse, ok byk ni'mettir. Bu huzr ve

hsl ediyorsa, bu hle nihayetin balangca yerletirilmesi denir. Bu huzr ve

tevecchn dereceleri vardr. Huzr alt ciheti de [sa, sol, n, arka, alt, st] kaplarsa, buna Nakibend nisbeti denir. Mceddd nisbetinde ise, on latifenin her birinde bu huzr hsl olur. Byklerimiz hep byle demilerdir. Bu fakr [Abdullah Dehlev hazretleri] byklerimizin vstas ile, btn bu halleri grm Nakibendler gzel kafile srcler

ve gstermiim. Beyt:

tasavvuf yolunun esas, zikr-i hafye [kalb zikrine] devm, kalbe tevecch ve kalbin Allah telya tevecchdr. Ayrca kalbi luzmsuz htra

Yan ksaca diyelim ki, h- Nakibend hazretlerinin erefli tarkat, ve

Gizli yoldan hareme kafileyi srerler

dncelerden korumak ve belli miktar zikirden sonra :Y Rabbi, maksdum Neticesinde ise, erate uymak, Snneti seniyye zere yaamak, bidatten uzak kavumak ele geer. sensin ve senin rzndr. Kendi muhabbet ve marifetini ihsn et" demektir.

olmak, her ite orta yol zere bulunmak, bunlarla birlikte yksek makamlara te bu silsile-i aliyye, Byezid-i Bestmye urayp, ondan Tayfriyye,

Abdlhlk Gocdevanden Gocduvniyye, h-i Nakibendden Nakibendyye,

110

Aleddin Attardan Aliyye, Ubeydullah Ahrardan Ahrriyye ve mm- Rabbn

Cn- Cnndan Mazharyye, Mevln Hlid-i Badd hazretlerinden (kuddise sirruhm) Hlidiyye isimleriyle iaret olunan feyz ve kemlat ile nisbette ayr bir

Mceddd-i elf-i snden (kaddesallah esrarehm) Mcedddiyye, Mazhar-

yakn, bir parlaklk ve kolaylk husle gelmi, zamann menf temylne kar, yeni bir nr, yeni bir hareket, yeni bir kuvvetle kar konup, nihyet Seyyid Abdlhakm hazretlerine kadar ulamtr.

olduundan, bu hussta da ksa bir ma'lumattan sonra szmze devm edeceiz. mm- Rabbn Mceddd ve Mnevvir-i elf-i sn olarak bilinen,

Ancak, bu bykler hnedan ierisinde Mcedddliin ayr bir yeri

byklerin ltuflarna kavumutu. Ksa zamanda Kur'n- kermi ezberledi ve

iken hal ve sz shibi h Keml hazretlerinin Kdir tarkatine girmi ve babasndan bir ok ilimler ve tevhd ma'rifetlerini rendi. et yolunda ird

iken, alnnda rd ve velyet nrlar, lutf ve inyet eserleri zhir idi. ok kk

971 (m.1563) ylnda Hindistanda Serhend ehrinde dnyya geldi. Daha ocuk

Hazret-i mer (radyallah anh) neslinden eyh Ahmed bin Abdlehad hazretleri

ubelerinden bir u'bedir" hads-i erfinin iret ettii onyedi yana gelince, zhir ve btn btn ilimlerde, akran ve emslinden ileri gitmi, sonunda Delhi ehrinde, erat, tarkat ve hakkatin rehberi Hce Muhammed Bk hazretlerinin

iczeti ile ereflenip, onlarn kim makam olmutu. "Genlik cnnn

Muhammed nr ve feyzler saan sohbetine kavuup, iki ay birka gn zarfnda, yolda Kbenin shibine kavumutur. Hce Muhammed Bk zamannn en Onun bereketli sohbetinde tesirli nazar ve tevecchleri ile yle olgunlat ki :"Geri Muhammed Mustafnn sohbetine yetiemedim ama, Allah telya nihyetsiz hamd senlar olsun ki, Muhammed Bkbillahn sohbetinden Allahn evi diye bilinen Kbeyi ziyrete gitmek arzusuyla evden kmken,

byk mrid-i kmili olup, alt vsta ile h- Nakibend hazretlerine ular.

mektbda :"Serhendden eyh Ahmed isminde, ilmi ok, ameli salam bir olaca anlalyor. O, btn dnynn, nru ile aydnland bir gne olacak"

orada kavutu. Hce hazretleri o gnlerde, sevdiklerinden birine yazd kabiliyet shibi geldi. Birka gn bu fakrle oturup kalkt. Onun, bir hrika

mahrm kalmadm." buyurmutur. Grdklerini orada grd, kavutuklarna

diye yazd.

Reslullahn gzel ahlkn, Eshbnn slmdaki yerini, bykleri sevmenin

Mektbt kitb cild olup, 536 mektbdur. Kelm ve fkh bilgilerini,

111

fazletini, snnet-i seniyye zere yaamann lzmunu ve daha ok eyleri nasb olur.

aklayan bir derydr. Bu derydan inci, mercan karmak, ancak usta dalglara mrnn sonuna doru, mezhebsizlerin iftiralar zerine 1027 (m.

eitimci olarak bulundu. K aylarnda nefes darl olurdu. Soukta, arkas ynl

1029da h hatsn anlayp, karp zr diledi. ki sene asker arasnda manev

1617) senesinde Selm h tarafndan Guvaliyr ehrinde kaleye habsedildi.

hrka giyerdi. 1034 (m. 1624) senesi Safer aynn yirmidokuzu [2 Kasm] sal

gn veft etti. Evinin yanna defn edildi. Efgan padiah ahzaman, mm iin

byk ve ok san'atl bir trbe yaptrd. ki olu, Muhammed Sdk ve

Muhammed Sad de bu trbededir. Mektibde Abdullah Dehlev hazretleri yle bildirir: Hazret-i Mceddd

Kbrev yolunu Mevln Ya'kub Sirfden aldktan sonra, Nakibend yolunu eyhlerin eyhi Hazret-i Hce Muhammed Bkden alp, ksa zamanda huzr,

(radyallah anh) et, Kdir ve Shreverd zikir telknlerini yksek babasndan,

uhd, cezbeler, vridt, nrlar ve Ahrr yolunda bulunan tevhd-i vcd olan Hazret-i Mcedddin yksek istidadn, abuk ve byk ilerlemelerini verek buyuruyor ki: eyh Ahmed yle bir gnetir ki, bizim gibi binlerce yldz onun klarnn parlaklnda grnmez. Gk kubbe altnda onun gibi bir Btn bu ilerlemelerin sebebi, her ne kadar Allah telnn bir ihsn ve srlarna kavumakla ereflendi. Hce hazretleri, Allah telnn mcerred ihsn

bakas yoktur."

gibi, ilim ve amelinin ok ve ihlsl olmas ve Nakibend tarkatine uymakla

yksek mridinin tevecch ve iltift ile ise de, kendisinin, yukarda dendii

Muhammed Bk hazretlerinin terbiyesi ile yeni bir yol verdi. Bu yolda on latife ve

ereflenmesi de gz ard edilemez. te bunun iin, Allah tel kendisine Hce

bunlarn tesinde ok ilim ve ma'rifetler vardr. Her latifede ayr ayr srlar zuhr :"Senin ilim ve ma'rifetlerinin hepsi sahhdir ve peygamberlerin kabl buyuraca eder. Her latifenin halleri ve keyfiyetleri oktur. Mridi Hazret-i Hce, kendisine

cinstendir" buyurdu. limler ve rifler onun yeni yolu ile ereflenip, bu yolun hak ve doru olduunu sylemilerdir. Hazret-i Hcenin sohbetinde kavutuu Nakibend nisbeti, Allah

teldan hi gafil olmamak ve hep Onunla huzrda bulunmaktan ibrettir ve alt ciheti iine almaktadr. Hazret-i Mcedddin baba ve dedelerinin hepsi ilim ve ihls shibi olup,

112

zamanlarnn meyhndan, ekbirinden ve evliydan idiler.

birletirici demektir. erat ve tarkat birletirdii iin, bu isim Ona verildi.

Cennete girer" hads-i erfi, mm- Rabbn hazretleri hakkndadr. Sla,

"mmetimden SILA isminde biri gelir. Onun efaati ile ok kimseler

Zamann limleri ona bu isimle hitb eylediler. Kendisi de, olu Muhammed yapan Rabbime hamd ederim" buyuruyor. Ma'sma (kuddise sirruh) yazd bir mektbda "Beni iki dery arasnda Sla

mahbublardandr." buyurdu. abuk ilerlemelerinin sebebi de bu idi. Hce hazretleri, kendisini mutlak hilfetle Sihrinde

std Hce Bkbillah, onun iin :"eyh Ahmed, muradlardan ve [Serhend]

oullarnn terbiyesini Ona havale etti ve :"Kendimi onun tufeylisi biliyorum" yayld. Hidyet sesleri kalbleri bahar gibi yeertip nice yenilikler zhur eyledi. buyurdu ve zaman zaman onun sohbetinden istifde eyledi. rd avaz dnyya Bin yllk namaz, yeniden Asr- Sedetteki ma'nsyla Mi'rac oldu. Kutb-l aktab,

gnderirken, kendisi ird makamndan ekilip, btn talebesinin, hatt kendi

ird, kayymluk davulu, Onun ismiyle alnd. Velyet derecelerine kavumak, bir iltift ile nasb oldu. Ebdller, Evtdler, onun huzruna kotu. Evliylk

deildir. Dallet ve aknlk sahrasnda dolaanlar, onun sohbetinde hidyete iltifat ile eriti. Hakkat ve ma'rifet tlibleri, karnca ve ekirgeler gibi onun etrafna t. Sultanlar, kumandanlar ve vliler, pervne gibi, bu hidayet feyizlere, yedi kat gkteki melekler gbta eder oldu. Her taraftan, limler ve

nrlar, haller, kermet bereketleri, dil ile anlatlacak, yaz ile yazlacak cinsten

kavutu. Uzaklk denizinde boulmak zere olanlar, yaknlk shiline Onun

kaynann ile aydnland. Sohbetinde, tliblere nisan yamuru gibi gelen fadllar bykln ve kermetlerini iitip, velyet salan kapsnn eiine yz srmek iin acele ettiler. Allah telya yaklatran tevecchleri ve nazarlar karmadan tevhde kavutular. Vahdet denizine dalmadan, ehadiyyet bereketiyle, huzra, nra, cemiyyete ve hi uramadan mhadeye ve ile derysnda yok olmalar, hi zahmetsiz hsl oldu. Kesrette vahdetin

semeresi oldu. O zamana kadar bilinen slk ve cezbenin tesinde, baka ekmeleri, a ve susuz durmalar, insanlardan uzaklamalar, onun huzrunda nisbetler ele geti. Daha ncekilerin iftar etmeden oru tutmalar, krk gn ile

mhadesi, muhabbet cezbeleri ile gnl ma'rifetleri, kk bir iltifatn

yetienler iin, zenilecek eyler olmaktan kp, amellerde ve ibdetlerde orta

Yllarca riyazetle ele geebilenler, onun bereketli tevecch ile, hemen hsl

hal zere olmak, dua ve tatlerde snnete tam yapmak, onlarn yerini ald.

113

Nihyetsiz yollarn rehberlii ona verildi. kinci bin yllarnn mcedddi oldu. olmaklna baland. Yeni yeni ilimleri, duyulmayan ma'rifetleri, kimsenin haber

oldu. Mbrek zt, Allah telnn byk ni'meti ve Reslnn vekili oldu.

Bylece Hazret-i Mehdye kadar, gelecek feyiz ve bereketler, Onun vsta

Mektblarn okuyanlar hayretten parmaklarn sryorlar.

gne gibi meydandadr. lmi ksm idi. En aa ksmna giren yazlar ve Her yz sene banda bir mceddd [dini kuvvetlendirici] gelir. Ama, yz

vermedii srlar ve kimsenin kavuamad garb keifleri ile, yeni bir yol at,

vardr. Yzle bin arasndaki fark kadar, hatt daha ok fark vardr.

senede bir gelen mceddd ile, bin senede bir gelen mceddd arasnda ok fark mm- Rabbn hazretlerinin vakti yledir ki, eski mmetler zamannda

dnynn zulmetle dolu olduu yllarda, bin senede bir ullazm Peygamberler,

mmetidir. Bu mmetin Peygamberi de, peygamberlerin sonuncusudur. haber veriyor. Demek ki, bu mmette limlerin varl kfi grld. Byle bir vakitte, yan Peygamber Efendimizden bin sene sonra, ma'rifeti tam, lim ve rif bir zt lzmdr ki, eski mmetlerdeki ululazm bir peygamberin yerini tutsun.

yeni bir dnle gnderilirdi. mmetlerin en hayrls, Muhammed aleyhisselmn

mmetimin limleri Beni srilin peygamberleri gibidir hads-i erfi bunu

sene gemesinde byk zellikler ve ilerin deimesinde kuvvetli tesirler nisbet ve salamln sonra gelenlerde yeniden kuvetlenmesi gerekmektedir. vardr. Bu mmette ve bu dnde deiiklik olmyacana gre, ilk zamanndaki

Zir bu mmetin hri, Reslullahn veftndan bin sene sonradr. nk bin

dierlerinden ayrdlar. Onun alacak ilimlerine, Zt-i ilhye id ma'rifetlerine,

nbvvet ve risletinin btn kemltna cmi' klp, bu yksek makam ile

te bylece Mceddd-i elf-i snnin (radyallah anh) mbrek ztn,

esas ve Allah telnn ztna, sfatlarna id bilgilerin hulsasdr.

yazlarna bakanlar, bunu gayet iyi anlar. nk bunlar islmiyyetin z, dnin Kbe-i muazzamann hakkati, Kurn- kermin hakkati, namazn

temiz ahlkna, halleri, mevcid ve tecellileri ve zuhurlar bildiren szlerine ve

hakkati, ma'budiyyet-i srfa, muhabbetin hllet, muhibbiyet ve mahbbiyet gibi dereceleri, teayyn-i vcd, te'ayyn-i hubb, l teayyn mertebeleri, mahlkatn mebde-i teayynlerinin zuhru, Peygamberlerin ve meleklerin mebde-i teayynleri, talebenin istidallarnn hangi sfat ve ism-i ilh ile hangisi brhim-l mereb..., muhibbiyyet ve mahbbiyyet-i ztiyye ile olan mnsebeti olduu, Evliynn merebleri, hangisi Muhammed-yyl-mereb kendi velyetleri, kayymluun hakkati, sabahat ve melhatn esrr ve bu iki

114

gzelliin karmas ve daha nice esrar ve ma'nlar, Allah tel tarafndan ona tafsli cild Mektbt kitblarnda ve dier yedi rislelerinde yazlr. Herhalde ihsn edildi. Daha nceki evliydan hibiri bunlardan bahsetmedi. Bunlarn

bunun iin, Abdullah- Dehlev hazretleri :"mm- Rabbn, Mceddd-i elf-i sn hazretleri bin yllk evliyya bedeldir" buyurdu. Gzeli anlatan sz, gzele

bakmann muhabbeti arttrd gibi, gzelletiinden kalemin yularn baka tarafa eviremiyorum. Abdullah- Dehlev bir drtlklerinde bunu yle ifde ederler: Kt'a:

Gayb perdesi ardnda, bulunan gzellikler

O gzel sretinde, senin zuhr ettiler

Hayl kalemi izse, kendince en gzeli,

ncekilerin detlerinden ayrlmak olur. Saysz kermetleri zhirde ve btnda grlmtr. Birka misl yazp geelim:

hussyetleri yannda donuk ve snk kalrsa da, hi temas etmemek, bizden

Hazret-i Mcedddin keif ve kermetlerini anlatmak, bu vasflar ve

Senin dzgn eklini ondan gzel ettiler

geldi. Hazret-i mm (kuddise sirruh) hline tevecch edip, kendindeki btn

olmutu?" diye sordu. "Sualinizin cevb sohbete baldr" buyurdu. Soran kalkt

makamlar, Eshb- kirmda hsl olmu mu idi? Olmusa bir defada m hsl

Sevdiklerinden biri kendisine mektb yazp: Sizin beyan ettiiniz

nisbetleri ona ihsn eyledi ve :"Ne grdn?" buyurdu. O kii, Hazret-i mmn btn makamlarna kavumulardr, imdi anladm" dedi. ayaklarna kapand ve :"Eshb- kirm, Reslullahn bir sohbeti ile velyetin Mevln Ysuf hasta idi. lyordu. Hazret-i mm ziyretine geldi ve

anda Allaha kavutu.

tevecchle onu fen ve bek makamlarna kavuturup, yolu tamam eyledi ve ayn Eshbndan biri, Gavs-l azam Abdlkdir Geyln hazretlerini ok

Gavs-i a'zam, buyurun, grn" buyurdu. Grtler, konutular. Hastalktan kurtulup tam ifya kavutu.

tevecch eyledi. Mbrek rhu grnd. Hazret-i mm, o talebesine :"te Bir czzm hastas, ifa iin kendisinden dua istedi. Tevecch etti. Hfz hastaland. Herkes hayatndan midi kesti. Hazret-i mm :"Onu

grmek isterdi, fakat gremezdi. Hazret-i mm, Gavs- a'zamn rhuna

himyeme aldm" buyurdu. Hemen iyi oldu.

Seferde eshb, havann boucu scandan ok bunalp, kendisinden

115

merhamet istedi. Hazret-i mm, Allah telya iltica etti. O anda bir para bulut kalmad.

grnd, yaklatka byd ve haffe yamur yad. Scaklk geti, toz Eshbndan biri sahrada arslanla karlat. Kaacak yeri yoktu. mma

snp, imdd diledi. Hazret-i mm, elinde bastonla grnd ve iddetle kkremi arslana vurdu. Arslan kat, talebe kurtuldu. Bir gn talebesinden on kii, ayn akam Hazret-i mm iftara davet

ettiler.

ettiler. Kabl buyurup akamleyin ayn anda hepsinin evinde hazr bulunup, iftr Bir gn buyurdu ki :"Kbe-i muazzamay tavaf etmek arzum o kadar

ziydeleti ki, yerimde duramaz oldum. Allah tlnn, ltf ile bu evk ve itiyk c'zibesinde, Kbe-i erfeyi yanmda grdm ve tavaf ile ereflendim.

szlerinden de bir ka tane yazalm:

Hazret-i Mcedddin dil kaleminden ve kaleminin dilinden kan

Matlb olan btn kaydlardan, balardan mnezzeh ve mberr olandr. O halde Onu, grmenin ve bilmenin tesinde aramak lzmdr. Seyr ve slk, ilimde hareketten ibrettir. Evliyullah, bakalarnn tanmasndan rten

Grlen ve bilinen herey mukayyeddir. Maksd ve matlb deillerdir.

sftlardr. Dier insanlarn muhtc olduklarna bunlar da muhtcdr.

perde,

insanlk

bilsin.

kalblerindeki kemlttan habersizdir. Nerede kald ki, bakalar onlarn hallerini nsann yaradlmasndan maksad, kulluk vazfelerini yerine

Allah tel, evliy kullarn yle saklamtr ki, kendi zhirleri bile

getirmektir.

Bu byklerin yolu, ok kymetli, pek azzdir. Snnete uymak esas

zerine kurulmutur. imdi Reslullahn snnetlerinden bir snneti ihy

etmekten baka arzum yoktur. Haller, kendinden gemeler, zevkler, isteyenlerin islmiyye ile sslemelidir.

olsun. Kalbi, byklerin nisbeti ile ma'mr etmeli, zhiri tamamen ahkm- Hindistana peygamberler gnderilmitir. Mezrlarnn zerinde parlak

nrlar gryorum. stesem hepsinin mezarn gsteririm. Fakat insanlar byle szlere pek inanmazlar.

nsanlar, riyzet deyince, alk ekmei ve oru tutma anlarlar.

116

Halbuki dnimizin emr ettii kadar yemee dikkat etmek, binlerce sene nfile oru tutmaktan daha g ve daha fidelidir. Server-i kinat (sallallah aleyhi ve sellem) grdm. Benim iin iczet

yazd ve buyurdu ki :"Eshbmdan sonra, bu gne kadar hi kimseye byle iczet yazmadm." Bana mjde verdi ki, yarn kymet gn, binlerce insan, senin efatinle Cennete girer. Ve bana sen kelm ilminde mctehidsin, buyurdular. erati grdm. Kervnn kervnsaraya inmesi gibi, bizim etrafmza

indi, deyip mescidlerine ve derghlarna iret eylediler.

geldiklerini grdm. Kendimi onlarn nrlar iinde dalm buldum. O byklerin nisbetinde huss bir fenya kavutum. Bunun gibi, daha sonra mm- finin, Onlarn nisbetinde de fn oldum. hocalar ve talebesi ile geldiklerini grdm. Bu defa da beni onlarn nru kuatt.

Bir sabah, mm- A'zm hazretlerinin, hocalar ve talebesi ile

Gelmeleri ile kendimi Kdir nisbetinin nrlar iinde buldum. Kalbimden, beni

Gavsl a'zam (kuddise sirruh) Kdir meyh ile yanma geldi.

Nakibend bykleri yetitirdi, imdi nasl oluyor da, Kdir yolunun tesri Nakibendin (kuddise sirruh) nak meyh ile terf edip, Gavss-sekaleyn bende daha ok grlyor, diye dndm. O an, Hazret-i Hce-i Cihn h- hazretlerinin karsnda oturduklarn grdm. Onlara hitben :"Ahmed

bizdendir. Keml ve tekml mertebesine bizim terbiyemizle kavutu" buyurdu. hediye etmekle emr olunduu Gavs hazretlerinin hrkasn bana verip, srtmda bulunmasn ileri srp, kendi yollarnda ird etmem lzm geldiini sylediler. Bu konuma srasnda et ve Kbrev bykleri de geldiler. Kendi nisbetlerini kalbime akttlar. Yeniden iczet verdiler. Eskiden bende bulunan nisbetleri Onlar da, h Kemlin tasarrufunu ve h skenderin, meyhnn emri ile bize

erdirebilirim.

kuvvetlendi ve daha parlak oldu. stersem btn bu yollardan talebeyi kemle te Mcedddin en byk srr buradan anlalyor. Yan, nbvvet ve

velyet yollarnn nrlar, nisbetleri, feyizleri kendisinde yeniden birleiyor ve Reslullah ryda grp, ya Reslullah, mm- Rabbn hakknda ne

Reslullahn gerek halfesi olduu zuhur ediyor. Eshbnn byklerinden biri

buyurursunuz? diye sul edince, ol mefher-i mevcdt: Benim drt halfem izhr eder. vardr; Beincisi eyh Ahmeddir buyurup madalyonun arka yznde yazl olan

kymete kadar vstal ve vstasz girecek olanlarn hepsini bana gsterdiler.

Erkeklerden ve kadnlardan bizim yolumuza girmi olanlarn ve

117

sayarm. Hepsini bana baladlar."

simlerini, soylarn ve memleketlerini bildirdiler. stersem hepsini bir bir

[Yeri gelmiken araya girip anlataym: Muhterem Hocamzla lim Yayma matematik ve fen derslerine, ben de ngilizce derslerine giriyordum. Bir sabah beraber giderken, mm- Rabbn efendimize, Allah tarafndan gelen bu ilhm Rabbn hazretlerini tevessl nasl olur?" dedim. "Bizim gibi, yan Mceddd arz edip: Hocam vstal tevessl anladm, ama vstasz olarak mm- Cemiyetinin dn grevlileri iin tertb ettii kurslarda vazfe almtk. Onlar

hazretlerini ok sevmek, onu bakalarna terch etmek, yazlarn ve szlerini, dierlerininkinden nde ve stn tutmak, kendisini ve eserlerini, bilhassa Hocam, ben de onu sal edecektim, biz de buna dahil miyiz?" dedim. "Elbette dershneye girdik.] Mektbt tantmak ve ok okumakla vstasz tevessl edilmi olur buyurunca,

dhilsiniz" buyurdular. O sevinle, Onlar bir dershneye, ben de dier

diye mjdelediler. Ve yine ilhm olundu ki, hangi lnn afvn istersen, ondan bir avu toprak atsalar, o kimse mafiret-i ilhyyeye kavuur.

Bana, sen kimin cenzesinde bulunursan, Allah tel onu afv etmitir,

azab kaldrlr. Yine ilhm buyuruldu ki, senin kabrinin toprandan bir mezara Allah telnn bu fakri mmtz eyledii yolun esas, sonda

konuulan hallerin balangca yerletirildii Ahrariyye yoludur. Bu temel zerine

binlar ve kkler kuruldu. Bu temel bu kadar salam olmasayd, imdiki durum Medine-i mnevvere ve Mekke-i mkerreme toprandan olan Hindistana Olgunlap, kemle gelince, imdiki ilim ve ma'rifet meyvalar hsl oldu. ma'rifet ve hakkatten yazdklarmz okuyacak ve kabl edecektir. bize ihsn eyledi. byle olmazd. Bu kymetli tohumu, Buhara ve Semerkanddan getirip, asl

ektiler. Fazlet ve ikrm suyu ile senelerce suladlar. hsn ile byttler. Bize bildirildi ki, Hazret-i Mehd bizim bu nisbetimizde olacak bizim

Allah tel fadl ve keremi ile bir kulda bulunabilen btn kemlt

tel, huss ihsn ile, onu Peygamber Efendimize yedi derecede de uymakla ereflendirdi. [Bu yedi derece, Sedet-i Ebediyye kitbnn otuzuncu maddesinde uzun bildirilmektedir]. Kur'n- kermin Mtebiht ve Mukatt'tndaki esrra

Hazret-i Mcedddin fazlet ve hussyetleri anlatmakla bitmez. Hak

118

fk ve enfsnin tesinde yeni bir yol meydana geldi.

olarak, eshbndan bazs kutubluk makamna ulat. Cezbe ve slkn, seyr-i Eshbndan Mr Muhammed Numn hazretleri, ceddi Reslullah ryda

mahrem eyledi. Sbkn kemltna ulatrd. Kayym-i lem klnd. Ona tufeyli

Numna de ki, senin makbln eyh Ahmedin makbldr. Onun makbl ise, benim ve Allah telnn merddumuzdur. benim ve Allah telnn makblmzdr. Senin merddun, eyh Ahmedin,

ve sellem) Sddk- a'zama (radyallah anh) buyurdu ki: Olum Muhammed

grd. Eb Bekr-i Sddk hazretleri de yannda idi. Reslullah (sallallah aleyhi

Mektbt kitbn okuyanlar, yksek derecelerinden bir para haberdar

Drerl-Meknnt kitbnn hiyesinde ve arab Hadik-ul-Verdiyyede hal fevkalde gzel bir telif olup bu ciz tarafndan Trkeye terceme edilmitir. tercemesi ve kermetleri uzun yazldr. Umdet-l Makamt kitb da bu konuda mm- Rabbn hazretlerinin cild MEKTBTndan ayr, Reddi

Kimnin frisi Berekt kitblarnda ve Mektbtn arabye tercemesi olan

olurlar. Bedreddin Serhendnin frisi Hadart-l Kuds, Muhammed Him

Mebde ve Med bu fakr Trkeye terceme ettim.

Tehliliyye, Merif-i Lednniyye, Mkeft Gaybiyye ve baka eserleri de vardr.

Revfd, sbt-n Nbvve, Mebde ve Med, dab-l Mrdn, Talikatl-Avrif,

Muhammed Sdk hazretleri iin :Azz olum Muhammed Sdk, bu fakrin

kavumakla ereflenen bu yolun en byk evliysndandr. Byk olu ma'rifetlerinin mecmas oldu. Cezbe ve slk makamlarn geride brakt. nce

Mceddd hazretlerinin oullar da, babalarnn yolunun nihyetine

ve yksek ve ok gizli ma'rifetlerimin mahremlerindendir. Hatdan, yanlmaktan mahfzdur" buyurdu. Dier olu Muhammed Sad iin de :"Muhammed Sad, ulem-

makam ona verildi. Muhammed Sad, Allah telnn rahmet hazinesidir. Yarn pay vardr. Bir gn, Muhammed Sadin, Cennete girmek iin, Srat kprs kymette, rahmet hazinelerinin taksmi ona verilir. efat makamndan byk

rshndendir. Sbikndandr. Allah telnn dostudur. Benden alnan hullet

zerinde sr'atle kotuunu grdm" buyurdu. Byklne :"Bugn benim kitb vardr. ocuu olmyan kadna dua ve tevecch edip, Allah tel sana bir Bir kimsenin olu lmek zere idi. Alayarak geldi ve :"s aleyhisselm nisbetim, Mcedddin nisbeti gibidir" sz yetiir. Mektbt isminde bir cild

erkek ocuk verecek buyurdu ve yle oldu.

lleri diriltirdi. Siz de peygamberin vrisisiniz. Oluma bir tevecch buyurun"

119

dirildi, dzeldi" buyurdu. Adam evine gelince, olunu salam ve ne'eli buldu.

diye yalvard. Cevb vermedi. Biraz sonra :"Olunun km can geri geldi, Hce Muhammed Ma'sm (kuddise sirruh) Hazret-i mmn nc olu

olup, Urvet-l vska ve Dnin kuvvetlendiricisi isimleri ile mehr olup, Babas buyurdu ki :Muhammed Ma'smun doumu ok bereketli oldu. Onun doduu sene yksek hocamn kapsnn eiini pmek erefine nil oldum ve bu ilim ve ma'rifetler zuhra geldi. babasnn kaim makamdr. 1009 da tevelld, 1079 (m.1668) de veft etti.

ezberledi. Onalt yanda akl ve nakl ilimleri bitirdi. lim tahsl ederken onbir olu yanda zikir ve murkabe yolunu yksek babasndan ald. mm- Rabbn bu iin buyurdu : Olum Muhammed Ma'smun bizzt

yanda iken tevhd szleri sylerdi. Kur'n- kermi ayda

amadaki sr'ati ve kavutuu makamlar anlatmaa kalkrsak, korkarz ki, Serhendde, yksek babasnn trbesinin birka yz metre kuzeyinde byk bir trbede medfundur. kendini yakn bilenler uzaa kaar, vsl oldum sananlar, ayrlk yolunda koar.

Muhammediyyeye istidad vardr. O mahbblardandr. Seyr ve slk makamlarn

Velyet-i

adl kitbmza koydum.

kitbnda yazldr. Bu fakr, terceme edip Kutb-l Evliy Muhammed Ma'sm Muhammed Ma'sm hazretleri, Hazret-i mmn halef-s-sdk ve

1068 de hacca gitti. Hacdaki halleri, keifleri, Yevkt-l Harameyn

vris-i a'zam idi. Kutbiyyet makamna ve Kayymiyyet mansbna, yce pederinden beretler alm idi. Tark-i Ahmednin nisbetini, pederinin bal tevecchlerinden edinip, btn leme yaym idi. Uzak memleketlerden kendine olanlara, filn Velyet-i Museviyyeye kavumu, filn Velyet-i

Muhammediyye ile ereflenmitir, diye bildirirdi. Dokuzyzbin (900.000) kii yedibin sevilmii de hilfet mertebesine kavuturmutur. Sohbet ve hizmetinde, tlibler bazan bir ayda, bazan bir haftada kemlt-i velyete eriirdi. Kimine bir Kuds, Hadaik, Umdet-l Makamt ve benzeri kitblarda uzun yazldr. Alt olu tevecchde btn makamlar verirdi. Kermet ve halleri, Berekt, Hadart-l onun vstas ile Allah irde etmilerdir. Yzkrkbin kiiyi velyet mertebesine,

olu da, kendisine ilim ve irfnda vris idi. Cenb- mstetabnn vrisleri, yeryznde mehr olmulardr. rfn ehlinin ve yakn shiblerinin anladklar gibi, feyz kaynaklar, bu ana gelinceye kadar, cridir. naallah kymete kadar

ve alt kz hep evliy idi. Btn nesl-i necibleri zamanlarnn kutbu olmutu. Alt

da byle cri olacaktr. Bunun da babalar gibi cild Mektbt' vardr. ok

120

gzel ma'nlar, gizli beretler, ak iretler ve muhabbet ifdeleri ile doludur, doyurucudur. Velhsl mbrek vcdu, yksek babas gibi, Allah telnn

yetlerinden, iretlerinden, byk bir yet ve iret idi. Karanlk cihn, onlarn kalblerimizde mzdd eylesin! min.

bereketi ile aydnland. Allah tel hepsinden rz olsun ve muhabbetlerini

da, bundan fazlas mmkn olmad. Herhalde bunda da bir hayr vardr. mm- Rabbn hazretlerinin eshbndan Seyyid dem

Kardelerim, Mcedddleri anlatmakta, kalemin dizginlerini ne kadar kstmsa

hrikulde bir veldir. mm kendisine :"Bizden ettiiniz istifdenin daha ounu gayb olarak Allah teldan edersiniz. Sizin yolunuzu tevessl eden, mafiret olunmutur. Kymette size yeil bir sancak verilir. Sizi tevessl edenler, sizin

Bennr

tela ona yle bir yol, yle bir tesir ve kolaylk ihsn etti ki, bir mmine zikri telkn annda, Allah Allah Allah diye zikredersin, dedii anda, o kiinin kalbi hemen zikre balar, Allahdan baka hereyden sour, bir nev' cem'iyyete kavuup, fen-i kalb makamna ererdi. Onun iin bunun

yolunuzda gidenler, o sancan altnda rahat ve glgede olurlar" buyurdu. Allah

Reslullah selmn alm ve pek az kimseye bile nasb olmayan msafeha etmek gerekten hastalanp orada veft etti. Radyallah anh.

kimse elinde tevbe etti. Bin dne kmil talebesi vard. Medneye gidince,

Nakibendyye-i mcedddiyye-i ahseniyye ismi verildi. Drtyzbinden ziyde

yoluna,

erefine kavutu. O srada bir ses duydu :"Ey olum, Sen benim yanmda kal!" Ve Mceddd hazretlerine gelinceye kadar, Nakibend yolunda, bir

mridin yetitirdii halfe says, ekseriy drd gemezken, Mcedddle birlikte durum deiti ve bu say yzleri, binleri buldu. Bu da Mcedddin ve ksalttklar ve atklarn gsterir. ardndan gelenlerin, Hakka kavuma ve kavuturma hussunda, yolu ne kadar Hazret-i Mcedddden sonra, ok saydaki halfeleri, yksek oullar ve

Hindistandan doan bu slm ve ird gneinin feyizli nrlar ile btn dnyy aydnlattlar. mm-l muhadssin h Velyyullah 1176 (m.1763) Hazret-i

torunlar ve onlarn saylamayacak kadar ok halfeleri, ikinci binin banda

frisden arabye evirmitir. Orada diyor ki : mm- Rabbn hazretlerinin

Mcedddin, rfizleri red konusunda yazd Redd-i Revfd kitbn, Mekkede

121

derecesi :"Onu seven mmin ve mttakdir, sevmeyen, buz eden ise, mnfik [oul olarak] Sahabe-i kirm hakkndadr. slm memleketleri Hazret-i ve kdir" makamna varmtr. Mlumdur ki, bu hads-i erf cem' sigas ile

Mcedddin feyzleri ile doldu. Bu feyizlere ve Hakkn Mceddd ni'metine kr etmek, btn mslmanlara vcib oldu. Onnc asrn mcedddi, Makamt- Ahmediyyeye kavumu, asrnn

teki, esiz kmil ve mkemmil Mevln Hlid Badd hazretleri buyuruyor ki: Bu

gr ve hepsi hakkate uygun olan ok yksek, ok doru ve ok ince ma'rifetler shibi olmakta, Eshb- kirmdan sonra mm- Rabbn hazretleri

mmette, snnet-i seniyyeye yapmakta, isim, sfat ve zt- ilhde keskin

gibi bir bakasn gremiyorum. Onun hakkatini ancak Peygamberler anlar sirruh) ryda Peygamber Efendimizden sl edip: Y Reslullah, Mceddd-i gibisi yoktur" buyurdu.

(aleyhimsselm). Evliy ondan ne anlyabilir! Mazhar- Cn- Cnn da (kuddise

elf-i Sn hakknda ne buyurursunuz?" dedi. Cevbnda: "mmetimde onun

smi getii iin Mazhr- Cn- Cnn hazretlerinden de bir ka sz edelim: emdeddin Habbullah olarak bilinir. Hazret-i Alnin Muhammed byklerindendir. yanda Mslmnlarn Seyyid

Mcedddlerin medfundurlar.

Hanefiyye ismindeki olunun neslindendir. Tasavvuf mtehassslarnn ve gzbebeklerindendir. Nr Bedvn

1111-1195 (m.1781). Byk halfesi Abdullah Dehlev ile Delhide ayn yerde hazretlerinin vrs-i ekmeli oldu. Bedevn hazretlerinin mridi, Muhammed Mazhar- Cn- Cnan hazretleri, Seyyid Abdullah Dehlev hazretlerinin Yirmiiki iken Muhammed

Ma'sm hazretlerinin olu Muhammed Seyfeddindir. (Kuddise sirruhm).

ihsn eyledi. Bu zamanda hibir yerde Mirz Cn- Cnnn benzeri yoktur. kendisine gelenleri, istifde etmeleri iin Cn- Cnn hazretlerine gnderirdi. Makamlarda ilerlemek isteyen onun sohbetine gelsin!" Hads renmek iin

stddr. Hads limi h Velyyullah buyurdu ki, "Allah tel bize sahh keifler

Ona yazd mektblarda :"Allah tel, fazletlerin tecelli yeri olan sizlere uzun derdi.

zaman selmet versin ve btn mslmanlar bereketlerinize kavutursun"

Cn- Cnn hazretlerini anlatan Makamt- Mazhariyye kitbnda buyuruyor:

122

Meyh- kirmn rhlarna Ftiha ve Salavt sevb gndererek, onlar, Allah

Evliynn mezarlarn ziyret edip, cem'iyyet iin feyz dilemelidir.

onlarn gzel ahlkna sarlmakla kavuulur. Balangta olan sliklerin, kalbleri

telya kavumak iin vesle yapmaldr. Zhir ve btn sedetlerine, ancak

Nakibend hazretleri :"slmn gzel ahlkna shib bir kimse ile olmak, evliynn kabirleri ile olmaktan daha iyidir" buyurdu. ok sayda byk halfeleri vardr. Bunlardan biri Seyyid Abdullah Dehlev

tasfiye bulmadan, evliynn kabirlerinden feyz almalar gtr. Bunun iin h-

kymetlidir. Bu fakr Trkeye terceme ettim. 1158-1240 [m.1824]. ok

hazretleri olup, Mceddd yolunun srlarn anlatan Mektib-i erfe kitb pek

kermetleri grld. En byk kermeti, gelen sdk kimselerin kalblerine bir

Mceddd srlarna mazhar olan Mevln Hlid-i Badd hazretleridir. Bizim

cezbelere ve vridt- ilhyyeye kavutururdu. ok vel yetitirdi. Bunlardan biri

tevecch ederek, feyz ve bereketle doldururdu. Binlerce ak, bir bakta

Anadolu ve Trakyda, Dastandan Mekkeye, Giridden rna kadar btn

memleketler onun ve talebesinin ird sahas oldu. Seyyid Abdlhakm efendi de, i bu Hlid kolundan olup, Hilm Bey hocamz da yakndan tanyabilmek

iin, kendisinden bir mikdar sz etmek bize vcib oldu.

dnyya geldi. Fkh, hads, tefsr, tasavvuf, kelm, sarf, nahiv, bed, men,

Osmann (radyallah tel anh) soyundan olup, Irakn Zr kasabasnda

ZYEDDN MEVLN HLD- BADD (radyallah anh). Hazret-i

Kamus

astronomi ve dier ilimlerde zamannn bir dnesi idi. Frzbdnin koca mutasavvflarnn, belki asrndaki btn limlerin stnde idi. Kur'n- kermin esrrna vkf idi. Btn mr zhd ve vera ile gemiti. Gren, iiten her lim, dnmeden, hemen doru, aslna uygun cevb verirdi. Herkesi hayrette brakrd. Bunun iin kendisine, zamann hrikas denirdi. 1203 ylnda std Seyyid Abdlkerm Berzenc veft edince, talebesi lugatn ezberlemiti. Zamanndaki Badd limlerinin ve

beyn, belaat, vad', bahs, db, aruz, lugat, mantk, fizik, matematik,

yksekliini, stnln sylerdi. Her ilimden, her kitbdan sorulan her sle,

bo kalmasn diye bunlara ders verdi. Her taraftan, limler dersine t. Her mkili zer, her derde dev olurdu. Kendisi hi kimseye ehemmiyyet vermeyip, gece gndz ibdet ederdi. Cezbe hlinde olup, hep alard. ok Verdii cevblarla limlere parmak srtt. Alak gnll olduundan orada dnceli idi. 1220de hacca gitti. Yolda am limlerinden ok sayg grd.

123

allme Muhammed Kzberden hads rivyeti iczeti ald. Mustafa Krdden de hads ve Kdir iczeti ald. Yollarda syledii fris iirler, ince rhunun edilmemitir. terennmleridir. Farsa divn ise, iirde bir heserdir. Fevknde bir divn tertb

uymayan bir ey grrsen, hemen red etme" dedi. Mekkede bir cum'a gn

Mednede Yemenli bir limden nasihat istedikte :"Mekkede dne

Kbeye arka evirip, kendine baktn grd. Utanmadan, Kbeye srtn

Kbe-i erfeye kar Delil-i erfe okuyordu. Avam klkl, siyh sakall birinin,

vermi, dnrken :"Mmine hurmet, Kbeye hurmetten daha ncedir, bunun iin yzm sana dndm. Niin beni ktlyorsun? Mednedeki ztn nasihatn unuttun mu?" dedi. Bunun byk evliydan olduunu anlad. Afv diledi. Beni ird et, diye yalvard. Senin ird ve kemlin burada olmaz, deyip eli ile Hindistan tarafn gsterdi ve, senin iin orada tamam olur, dedi ve gitti. Bir okumutum.

kitbda, bu ztn, ileride mridi olacak, Abdullah Dehlev hazretleri olduunu Hacdan memleketine gelip, ders vermee balad. Fakat gece gndz Hindistn rymda grdm gnden beri mid gzm ald, harab buldum her yeri

Hindistan dnyordu. Beyt:

balad, ama ok yaydan km, vakit gelmiti. Beraber Hind yolculuuna ktlar. Herkes, talebe, limler alayp yalvardlar, geri dndrmek iin ok uratlar. Fide vermedi. Tahranda i limi smil Kyi, talebesinin gz nnde

biri geldi. kisi bir yere kapand. Derse gelmez oldu. Talebe, Hindliye kzmaa

Bir gn, Hindistann Kutbu Abdullah Dehlev hazretlerinin talebesinden

mahcb ve rezil etti. Oradan Bestm, Harkan, Semnn ve Niapurdan geti. hazretlerinin trbesini ve kendisini medhi, hakknda yazd kaside, edebiyyatn Urad yerlerdeki evliyy iirleri ile medh eyledi. Ts'a varnca, mm Al Rza

zirvesinde bir heser olup, belgat ise, muallaka- seby gbta ettirecek derecededir. Cm ve Hirattan geti. Her ehirden ayrlrken, limler ve ehli k olup, satlerce yola uurlarlard. Kandihr, Kbil, Pever limlerinin sllerine

verdii cevblarla, hepsini hayrn brakt. Lhora ve tam bir senede Dehlye geldi. Orada vris-i ulm-i Rabbn, Sr ve manev kemller shibi, Mceddd, Mazhar yolunun rehberi Seyyid Abdullah Dehlev hazretlerinin kalbine

yerletirdii zikre devm ve bir seneden az bir zamanda kemle gelip, huzr ve mhedelere kavutu. Velyet-i kbr ile ereflendi. Mceddd, Kdir, Shreverd, Kbrev ve et tariklerini haiz olup, h- Dehlev hazretlerinin

124

mbrek kalbinde ve gsndeki btn esrara kavutu. Mutlak hilfet ve binlerle futhatla Dehlden teyi' edilip, 1226da, vatan olan Sleymaniyyeye yerletiler. geldi. Oradan Badda gelip, Abdlkdir Geyln (kuddise sirruh) hnesine Mevln Hlid, Mturidi itikadnda ve fi mezhebinde idi. ok lim, ok

vel yetitirdi. Bir rivayette yetitirdii evliy bebin civrndadr. Halfelerini her tarafa gnderdi. rd sahas ok geni oldu. Halfelerinden Muhammed Azra,

binip Gney Amerikaya gitti ve Arjantine yerleti. Hl izlerinin orada olduu ve hl temiz kokularn muhafaza ettikleri haberleri geliyor. Allah telnn fadlna, ihsnna kavuup, vstasz Allah teldan feyz

Girid adasnda irdla megul iken, yunan isyan zerine eshb ile bir gemiye

grlmtr. 1192-1242 [m.1826]. amda ta'undan veft etti. Cliyet-l Ekdr Hatt, Efendi hazretleri, Delil-i Hayrattan fidelidir, buyurmutur. Bu sz salavt kitb, her hafta okunmaldr. znt, keder, hastalk iin ok fidelidir.

alacak duruma gelen, az sayda byklerden biridir. Saysz kermetleri

hocamzdan dinledim. ok kymetli mektblar vardr. Bir ksmn tercme ettik. ilvelerle daha fideli hle getirmitir. tikadnme, bir nev' ment erhidir. dillerine de evrilmitir. Trkeden baka, Almanca, Franszca, ngilizce, Rusa, Arnavuda ve baz asya Fris tikadnme kitbn, Hilm Bey Hocamz Trkeye evirmi, hatt ba'z

Mridi Abdullah Dehlev hazretlerinin, Mevln Hlid efendimiz iin, bu diyr limlerine, fadllarna ve dier erafa yazdklar pek mnidr mektbunu, [Anadolu, Irak, Sriye, Rumel, Kafkasya, Hicaz ve benzeri dier lkeler]

frisiden Trkeye terceme edip yazyorum:

Ey o bereketli memleketlerin hrmete lyk limleri, fadllar, hfzlar, devlet Biliniz ki, zhir ve btn fazlet ve meziyyetlerine shib Mevln Hlid diye bilinen Dehl ehrine, bu hi saylan fakrin yanna adamlar, kumandanlar, hkimleri ve ileri gelen erefli ve ok deerli insanlar!

109.CU MEKTB: Allah telya hamd ederim. Reslne salat selm ederim.

(sellemehmllah tel) ald gizli bir iretle Hindistanda ah Cihnbad Nakibend-Mceddi yolunda el alp, halvette zikr, murkabe, rbta ve bu yolun btn vazfelerini yerine getirmekle megul oldu. Allah telnn inyeti geldi.

ve byklerin yardmlar ile, huzra, cem'iyyete, kendinde olmamaa, cezbelere, vridta, keyfiyyetlere, hallere ve nrlara kavutu. Nakibend nisbetine erdikten

125

sonra, lem-i emr ve halk ltifelerine ok tevecch eyledik. Bu tevecchlerle haller ve makamlara eriince, kendisine, tliblere telkn ve onlar ird iin iczet ve hilfet verdik. Memleketine gidip, riyzet ve btn nisbetinin parlatlmas ile megul oldu. Orada byk kabl grd. Hce Nakibend hazretlerinin Hazret-i Mcedddin (radyallah anh) nisbetlerinden bir ksmna kavutu. Bu

iin Allah telya hamd ederim. Onun eli benim elimdir; onu grmek beni inkr grmektir. Onu sevmek beni sevmek, ona dmanlk bana dmanlktr. Onu beni inkrdr. Onun makbl olanlar, benim prlerimin, byk

(radyallah anh) inyetiyle, o diyrda Nakibend tarkatini yaymaktadr. Bunun

mridlerimin, ya'n h- Nakibend, Hce Ahrr, Hce Muhammed Bk ve Hazret-i Mcedddin makbldr. Ora halkna ona hrmet ve ta'zim etmek, bu

onlara fideli olandr" buyuruldu.

mahfz kalmas iin dua etmek vcibdir. Hads-i erfde :nsanlarn hayrls, Byle bir cevherin orada bulunmasn sonsuz ni'met biliniz. Onu

fakre de, iyiliini istemek, uzun mrl olmas ve her trl zarar ve skntdan

sevmei, ona yr olma, hukkunu ve dbn gzetmei vcib biliniz. Hads-i hsn, dn-i mbinin rhudur. Sbhnallah! te Mevln Hlid hazretlerinin dnydan yz evirmek kolayl hsl olmaktadr. huzr ve sohbetinde bu mertebe ele gemektedir. hrete ynelmek ve Mevln Hlidin eshbnda omalar, ferydlar, inlemeler, kendinden halden anlamyanlarn dil uztma, ayblama yeri deildir. erfde :"slm, tevhd, ameller, mn, ihsn ve kymetin tasdkidr" buyuruldu.

gemeler grlyorsa, bu Mevln Hlidin hner ve gzelliinden gelmektedir. Reslullahdan Hce Nakibend hazretlerine ulaan feyz, onun eshbnn Chillerin,

nisbetine istihlk ve izmihll eklinde siryet etti. Reslullahdan Hazret-i iine almakla birlikte, Eshb- kirmn (aleyhimrrdvn) ok yksek, ltif ve

Mcedddin btnna gelen feyz, evliynn yukarda bildirilen btn hallerini ztn dim tecellilerinden zuhra gelen ve btn bedene cezbe ve vridt ulatran ve lem-i emr ve halk latifelerinden yksek olan nisbetlerinin keyfiyyetlerine de mildir. Sbhnallahi ve bi-hamdihi. Allah telya hamd olsun ki, Mevln Hlid burada feyzlerin btn hl

iin ve istifde etmek istiyenler iin mutlak bir sedettir. Tasavvuf devirlerinin hi birinde bu kadar ok feyzin bulunduunu bilmiyorum. Kendisini takviye etmek, ihls ve muhabbetle sohbetinde bulunup, onu vikaye ve ondan istifde

taliblere aktmaktadr. Byle esiz bir cevherin o memlekette bulunmas, oras

ve derecelerinden pay ald ve tliblerin istidatlarna gre, o feyzleri sunmakta,

126

etmek vcibdir. Hce Muhammed Bknin eshb iinde Hazret-i Mceddd,

Hazret-i Mcedddin eshb arasnda Seyyid dem Bennr ve bu bir ie

bu kadar feyz, o byklerin sohbetlerinde bile yoktu. Elhamdlillah smme elhamdlillah! Hasedilerin, ekemiyenlerin eziyyet ve dmanlkla yapmak istedikleri

yaramazn eshb iinde Mevln Hlidin apayr yeri vardr. Hatt diyebilirim ki,

eylerden Mevlny koruyun ve sevba kavuun! Siz korumazsanz, Allah tel hakk yardmc ve koruyucudur. O kfidir. Herkes ona kar ihlsl olsun!... Mevln Hlidin tevecchleri syesinde onbinlerce tlib, kalbin ve

latifelerin zikrine kavumu, bid'at kazaklndan vazgeip, sulhu semiler ve binlercesi huzr ve cezbelere kavumutur. Ey kardelerim, insaf etmelidir ki, bu sedet ve devlet nereden gelmitir.

Allah tel onu bu byk ihsnlara, hep Nakibend byklerinin tavassut ve yardm ile ulatrmtr. Dualarnz beklerim.

Bu gzel mektb hakknda hi bir yorum yapmadan, bir de Mevln Hlid hazne olduunu bir nebze anlayalm: hazretlerine yazd mektbu okuyalm da, Mevlnnn nasl bir cevher ve

Hazret-i Mevln Hlid; kerem ederek gnderdiiniz mektb geldi. yi ulat iin, ni'metin hakk shibi, Hak telya binlerce kr ve hamd, rahmetten lil-lemne (sallallah aleyhi ve lihi ve sellem) binlerce salt selm ve meyh-i kirm efendilerimize yine binlerce medh senlar olsun ki, sizin

110. MEKTB: Zhir ve btn kemllerin shibi, ilh feyzler mecmuas,

olduunuza ok sevindim. Sizinle byklerin yolu yayld ve tliblere feyzler

mertebesi dedikleri huzr, tevecch ve yd dt sebebiyle kalbi, dnce ve arzlarndan temizleyip, Hakkn tevecchne gark olmaktan ibret olan mhede ve riflerin arzularnn nihyeti o memlekette revc buldu. nsanlarn gayretinizi arttrsn. min! Gerekte bizim talebemiz olan

gibi, brigh-i ilhnin makbl dnyya geldi. hsn, hd ve mhede

yaymadaki

dne ballklar ok kuvvetlendi. Allah tel bu nisbetinizi ve islmiyyeti

kusrlar olur da, kalblerinde mridlerine ihlslar devm ederse, harab olmazlar..."

kazanmak ve her emrinize uymak vcibdir. Amellerde baz geveklikleri ve

tliblerinize ve btn ihls shiblerine ve sevenlere, htrnz almak, gnlnz

127

Allah katndaki derecesini gstermee yeter. Yan Eb Bekr-i Sddk ile kavuma nisbeti, Byezid-i Bestm hazretlerinden sekri de iine katarak,

Bu iki mektb Mevln Hlid hazretlerinin bykler arasndaki yerini ve

(radyallah anh) balayan bu nbvvet ve zt-i ilhnin dimi tecellilerine

Abdlhlk Gocdevn hazretleriyle, bu nisbete kavumak iin btn temelleri Rabbi ile olmak] yolu ve usl eklenmi, Aleddin Attr hazretleri ile halka ile onu yourmu, Muhammed Bk ve Mceddd hazretleri ile sohbet,

atlm, uslleri vaz' edilmi, h- Nakibend hazretlerinde ona maiyyet [hep indirilip, yaylm, Ubeydullah- Ahrr hazretleri babasndan gelen tevhd srlar murkabe, tevecch ve rbta ile tam kemle gelip, sahiv hli ve eratten kl

kuvvetlenmi, Mevln Hlid-i Badd hazretleri ile, stdna muhabbet edilmitir. rbtas had safhaya kmakla beraber, takv ve vera' ile son eklini verme temin te kitbmzn banda ksaca anlatmaa altmz

kadar ayrlmadan kalbden kalbe aktlm, Mazhar- Cn- Cnn hazretleri ile

Abdlhakm hazretlerini, Mevlnnn byk halfesi Seyyid Th hazretlerinin yetitirmitir. Demek ki, Seyyid Abdlhakm hazretleri, o klliyetli birikime halfesi ve eshb- kirmn yeryznde numnesi Seyyid Fehm Arvs

Seyyid

yetitiini bildirmek ve ona sradan bir dn adam gz ile bakmamak ve sevgisinin hret sedetine sebeb olmasn anlatmak iindir. Beyt: Aradn haznenin ninn verdim sana, Belki sen kavuursun, biz varamadksa da.

hizdir. Buraya kadar verilen ma'lmt, Hseyin Hilm hocamzn nasl bir elde

id szlerinden birkan, eserlerini tarayp yazalm: Buyurdu ki:

Mevln Hlid hazretlerinin irda ve hakk insanla k tutan, bu yola

Bu fakrin dostlarna ve sevdiklerine nashati odur ki: Herkes elinden

geldii kadar, yzn dnydan evirip, Allah telya dnsn. Dnya, sdece para ve elbise deildir. Kul neye rabet ederse o onun dnysdr. Bu yolun bykleri, kendilerine bal olanlarn hallerinden gafil

deillerdir. Onlarn karsna hibir mahlk kamaz. Onlara kar gelen, dny ve hret sedetini atee verir.

Allah tely seviyorsanz, dn ve dny ilerinizin hepsi istenilene

byklerin rhlar sizden incinir. Nefsin arzu ve isteklerinden gemedike ve

uygun olur. Nefse tbi' olursanz, bizim istememizin bir fidesi olmaz ve

128

dost olamazsnz. ahmak kimsedir.

Allah telnn ve Reslnn emirlerine itat etmedike, bu fakrle karde ve nsanlarn rabetine sevinen ve onlar memnn etmee alan, haff ve Bir hafta mddetle, her gn, hibir uzvunu hareket ettirmeden dili

damaa yaptrp btn varl ile kalbe dnp, hayl dili ile drt-be bin defa Allah, Allah, Allah deyip zikr ederseniz, kalbinizin zikr ettiini siz de anlarsnz. edenin mn mahfzdur. Evliyaullahdan oklarnn sahh keifleri ile sabit olmutur ki, kalbi zikr

Bu byklere balanmak ok byk ni'mettir. Bu byklere gre, kabl olmaklk, erate olan ballk nisbetindedir.

sedetinin sermyesi biliniz. Srf bu byklerin tlibi olmak pek byk bir itir. Evliyya olan hsn-i zannnz, sanmayn ki karlksz kalr.

Bu yolun azn ok kabl edip, bu byk yola sarlma iki dny

bel iinde beldr.

Keif ve kermetler, erate ball arttrmyorsa, zarar iinde zarar,

nk vatan kabirdir ve mahbb, hakk mahbb olan Allah teldr. Evliynn kalbleri, ilh nrlarn geldii yerlerdir.

Hi bir yeri vatan bilmeyin, hi kimseyi bizzt mahbb tutmayn. Onlara iyi

davrananlara, Hak tel iyi mumelede bulunur. Onlarn kalbinde kendilerine yer ettiren, ok byk devlet ve sedete ermitir. daha iyidir. Bu bykleri sevmek, Nh aleyhisselmn mr kadar ibdet etmekten Btn veller, sz birlii ile buyuruyor ki, eratsz tarkat mlhidlik ve byklerimize gre, tarkat, erate kavumak ve onu

zndklktr.

yaayabilmek iindir. Tasavvufsuz ilim vebl, eratsiz tasavvuf dalldir. Bykln esas evliyya hizmettir.

Bizim

silsiledekilerin rzasn kazanmak olur.

Bu byklerin yolundaki halfelerden birinin rzasn kazanmak, btn

rahmetinden, yalandan ok uzaklatran baka bir gnh yoktur.

Allah telya irkten sonra, btn byk gnhlar iinde kulu Hakkn

btn devletlerin z, bu bykleri sevmektir ve muhakkak netce verecektir.

Ne ekilde olursa olsun, dn ve dny sedetlerinin, nceki ve sonraki Zamanmz insanlarnn eziyyetlerine katlanmak, Allah telnn

beendii, Seyyid-i Muhtr efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) holand

129

ve byk evliynn sevdii bir itir. tutun ve korkmayn. yetimilerdir.

h-i Nakibend hazretleri buyurdu ki: Kalbinizi bize kar kuvvetli Byklerimizin bir ksm, slk esnsnda, yalnz rbta ile

yoktur. Bu da, kitb ve snnetteki azmetleri almaktan ibrettir. Bunun iin, Nakibend hazretleri: Bizim yolumuzdan yz evirenin, dni tehlkeye girer" buyurmutur.

Hulsa, bu yol, aynen yce Eshb- kirmn yoludur. Eksii ve fazlas

tarkatn imm, mahlkatn gavs, hakkn, hakkatn ve dnin mridi, h-i

taknlk yapmaktan da kanmak vcibdir. Bu tifenin az da oktur.

Evliyy inkr etmekten saknmak vcib olduu gibi, onlara itikadda

yk haff olannz, fkh ve hads ile megul bulunanzdr. Bu yolun bykleri ile oynanmaz.

Sizden en ok sevdiim, dny ehline alkas ve ball en az olup,

sermyedir.

Hep ihls ve istikamet zere olunuz! Bu ikisi kymette en kymetli

Bu dny zll- zildir. Kul ile Mevls arasnda engelleyici bir perdedir.

Bu yola intisab edenlerin, kklerine bile tevazu' etmek gerekir. Allah telnn evliysna dil uztmasdr. kanadna msvi deildir"

Hakk eyh, Rabbi ile mrd arasnda vstadr.

Allah telnn kulundan yz evirmesinin almetlerinden biri, kulun Hads-i erfde geldi ki :"Dnyann btn kazanlar, bir sivrisinein Her ma'bd maksuddur ama, her maksd ma'bd deildir,"

Seyyid Abdullah Dehlev hazretlerinin Mektib-i erfe isimli Mektbtndan, bu byklerin yolu ile alakal baz ksmlar yazp, maksada yardmc olalm: Hazret-i Mceddd, Gavs-s sekaleyn Abdlkadir Geyln hazretlerine

sekaleyn velyet feyzlerinin vstasdr. Bu tasavvuf ii, en evvel Hazret-i Emir-l mminn Al Murtezaya (kerremallah vecheh) verilmi idi. hrete intikalinden

muhabbet ve ballklar sebebiyle yle yazmlardr: Hazret-i Gavs-s

sekaleyn hazretlerine intikal etti. Hazret-i Gavs, Eshb- Kirm ve Ehl-i Beyt

sonra, srasyla on iki mm hazretlerinde karar kld. Onlardan sonra Gavs-s

130

Gavs hazretleri tevecchler buyurup, yksek mertebelere kavuturdu. Kendileri bu ide asldr, fakr onlarn nibiyim. Tasavvuf yolundan maksad, selef-i slihin akdesinde olmak, amelleri

mmlar arasnda saylmaktadr. Bu zaif kula [mm- Rabbn hazretlerine]

ile, ibdetleri seve seve ve hadsi-i erflere ve fkha uygun yapmak, gzel ahlk

edinmek, sabr, kanat, tevekkl ve slk makamlarnda ilerleyebilmek, kalb hallerine ve devml olarak Hakka tevecch edebilmek ve ihsn mertebesi olarak adlandrlan huzra kavumaktr. nk dn, bunlarla tamam olur. Ayn ekilde,

dnin zarara uramamas iin, bid't, reform ve yasaklardan saknmaktr. Allah

telya nihyetsiz hamd ve krler olsun ki, nn yoluna tevessl edip, tavassutu ile bu haller hsl olmaktadr. nn btn nisbetine kavuanlara, nn [Mazhr- Cn- Cnn hazretlerinin] Zikr ve Mebde-i feyyza tevecch etmek ve kalbe ynelmek ve

mridin sretini haylinde tutup rbta etmekten hi geri kalmamal ve bunlar yaparken hsl olan huzr onbe dakikaya varnca, maiyyet murakebesi yapmaldr. "Nerede olursanz O sizinledir" yet-i kermesini dnp, Allah

telnn her an kendisiyle olduunu hayl edip, zikr etmelidir. Allah isminin uzaklatrr ve fideli arzular verir. Tamamen kalbe ve kalble Allaha tevecchle [sarholuk] hli hsl olur.

zikri, cezbeye yaklatrr. L ilhe illallah zikri, kalbden zararl dnceleri kendinden kurtulup, nrlara dalma, kendinden geme ve muhabbetullahda sekr Bizim tuttuumuz ve beendiimiz yol, her ite, her dette ve amelde

olmasn salamaktr.

orta yol zere olmak, vakitleri zikirle geirip, tevecch ve huzrun kalbin sfat Hcetlerde, kendi prn- kibr vstas ile Allah teldan istemektir.

Gybet, sz tamak, insanlarn ayblarn aratrmak, yalan sylemek ve insanlar aalamak haramdr. Herkese hurmetli olmak, kendini toprak gibi deersiz grmek, Allah tely hi unutmamak, Onun azabndan korkup titremek, gnhlarn, zerine kecek da gibi bulup rengi sararmak lzmdr. nk yarn ne ile karlalaca bilinmez. yeridir. Sohbetinde kemle gelinmeyen mrid kalmazsa, tlib ne kadar zlse Tasavvuf yoluna girmekten maksad, Ehl-i Snnet limlerinin

bildirdikleri doru itikada, sofiyye-i aliyyenin gzel ahlkna ve fkh kitblarnda hallere kavumaktr. Allah telya hamd olsun ki, bu yolda bu nimetler, bu bildirilenlere uymak, bid'atlerden saknmak ve Allah dostlarnn kalblerine gelen

131

mertebeler, Allah telnn inayet ve ihsan ile ele gemektedir.

Mceddd yolu, Nakibend tarkatinin usl zeredir.

olup, btn, Allahdan bakasna yzn dnmekten kurtulmakla bezenmi ola. Byle bir ztn sohbetinde btn [kalb ve rh] Allahdan gayri hereyden kesilir ve te'sirin grlmesi gayret ve ihls miktarnca olur. Tesir arttka bu da artar. Ruba:

Mrid o kimsedir ki, zhiri Snnet-i Reslullaha ittiba' ile sslenmi

temizlenir ve onun himmeti ile kalb Cenb- Kibriyya mteveccih olur. Fakat

Her kimle oturursun ve kalbin toparlanmaz Dny, mal, mlk sevds iinden uzaklamaz, ylesiyle sohbetten kaabildiince ka, Yoksa rh-i azzan seni hi balamaz. Evliynn feyzi, pencereden odaya giren gne na, yahut her taraf

kaplayan buluta, yahud insann iini rahatlatan serin rzgra, yahud yamura, damlacklarna benzer. Anlayabilene kalb shiblerinin halleri, kalbe zevk, evk yahud okun dereye, yahud btn bedeni rten ince elbiseye, yahud da latf i

ve muhabbet harareti vermesiyle anlalr.

mehr, ziyde maml ve pek ma'nidardr:

Hce Abdlhlk Gocdevn hazretlerinin manev oluna nasht ok

bulunma, ki hret fettir. Bir mevki'in, makamn olmasn isteme. Hep isimsiz ol. Senedlere ismini yazdrma. Mahkemelerde bulunma. Kimseye kefil olma. nsanlarn vasyyetlerinde yer alma. Devlet adamlar ve ocuklar ile beraber

ve mezzin olmamak artyla namazlar cem'atle klasn. Sakn hret talebinde

itikad zere olup, fkh ve hads okuyasn. Chil sofulardan uzak durasn. mm

zere olasn. Selef-i slihnin eserlerini iyice inceleyesin. Ehl-i snnet ve cem'at

"Ey oulcazm! Sana vasiyyet ederim ki, her halde ilim, edeb ve takv

olma. Tekke yapma ve tekkede oturma. ok sema yapma ki, ok sema' kalbi

oktur. Az konu, az ye, az uyu. Aslandan kaar gibi insanlardan uzakla. Kendi odanda kendi iinde ol. Gen olanlarla, kadnlarla, bid'at ehli ile, zenginler ile,

ldrr ve kalbde nifaka sebeb olur. Sema' inkr etme; nk onu yapanlar da

chiller ile bir arada bulunma, sohbet etme. Hell ye, bheliden sakn. Elinden

geliyorsa, evlenme. Olur ki, dnyy istemee kalkarsn da dny iin dnini

132

berbd edersin.

ssleme ki, dn sslemek, iin harab olduunu gsterir. nsanlarla mnkaa,

ldrr. Herkese efkat gzyle bakasn, hi kimseyi horlamayasn. Dn ok

ok glme. Bilhassa kahkaha ile glmekten kan. Zir ok glmek kalbi

mcdele etme. Kimseden bir ey isteme. Kimseye i buyurma. Meyha [bu yaptklarn beenmemezlie, inkra kalkma. nk onlar inkr eden felha zaif, gzn yal olsun. Amelin hlis, duan yalvarma ile olsun. Elbisen eski, arkadan dervi, sermayen fkh, evin mescid, munisin Allah tel olsun."

yolun byklerine] malnla, bedeninle ve cannla hizmet eyle. Sakn onlarn

eremez. Dnyaya ve dny ehline aldanma. Kalbin hep zntl olsun. Bedenin

olmutur. Hele meayhla ilgili cmle, belki yz defa tekrr edilmitir. kirmn yolu ile tam mnsebet hlindedir.

Abdlhlk Gocdevn ksmnda yazldr. Bu yolun erbabnn sanki temel esas Evliy yollar iinde h- Nakibend hazretlerinin yolu, Eshb-

Bu gzel nashat, Hilm Bey Hocamzdan ka defa dinledik. Rehatta

tevecch ve kalb huzrundan sonra ilerin meydana gelii, hakk fil olan Allah teldan grnr. Msra: Var, Onda yok ol, kavumak ite budur.

Tevecch demek, kalbini Hakka dndrp, Ondan gafil olmamaktr. Bu

marifetler ve hakkatler vardr. Hepsi de er'i erfe uygundur. kanat etmekten byk rahatlk yoktur.

Sbhnallah! Hazret-i Mcedddin Mektbtnda ne gzel ma'nlar, Yetecek kadar dny geimini salayacak madd imkn varsa, buna

uledir ki, her korku ve miskinlii yakar. Muhabbet ancak, zikre, halvete, uzlete ve arzular terk etmekte devm ve sebtla ele geer. Filn kimse falancadan feyiz ald, derler. Feyz, aktmak, indirmek,

Tarkat demek, muhabbet yolu demektir. Muhabbet, yle can yakc bir

nrlar ve hller, kalbi msivadan soutur ve Allah telya muhabbet ile

boaltmak, Allah tel tarafndan kalbine keyfiyyetler, haller zhir olur da, bu

halvet, zikir ve ibdet onun ahlk olur. te feyiz bu demektir. Bu haller, Nakibend yolundan yaylmtr. Kur'n- kerm okuyunuz, salvt- erfe getiriniz ve kazya kalan

hararetlendirip, arzular sklr, gider. Gayb-i hviyyete bir yol alr ve inziv,

namaz ve dier ibdetleri ve kul haklarn deyiniz. Allah ve L ilhe illallah

zikrine, byklerimizin bildirdii ekilde, "Zt- pktan baka hi maksd

133

yoktur" ma'nsn hzr bulundurarak devm ediniz.

bu ni'metlerin krn bir kul, kolay kolay yerine getiremez. deildir"

ok olmaldr. Madd nimetlerine, manevleri de eklenirse, kat kat ziyde olur ve

Allah telnn ni'metlerine kr, ni'metleri ne kadar ok ise, o kadar

Din ile dny bir araya gelmez. Dnya iin dni vermek akl kr

sonundan kimse haber vermemitir. ve "Allah tely bilenin dili sylemez olur"u dstur edinmilerdir.

iret verdik. Bunlar, o byk yolun balangcndan haberlerdir. nk

Buraya kadar, silsile-i aliyye byklerinin yolundan ve hallerinden bir ka

Abdlhakm Arvs (kuddise sirruh) ile on sene geirmi, hep, bu szleri, hep o byklerin hallerini dinlemi, o bykler tarafna ekilmitir. Beyt: Ben kendi irdemle ardndan gitmiyorum, ki anber kemendle, ekilip gidiyorum

te Hseyin Hilm Ik hocamz, btn bu srlara ve vridta hiz Seyyid

Habbini ve Habbinin Eshbn, lim ve evliy kullarn sevmei, dmanlarn,

onun sohbetinde ve yaknnda bulundurdu. Ona talebe etmekle, Kendini, bid'at ve reform dnen, mezheb ve tasavvufun ne olduunu bilmiyenleri sevmemei ihsn etti. Bu muhabbet ve dmanl Ehl-i Snnetin almeti eyledi. O byk mridin nazarlar ile renkten renge, halden hle giren, dny

Allah telya nihyetsiz hamd ve kr olsun ki, biz, odun misll kullarn,

buradan bir yol bulunabilir. Biz ki, Onlar grmekle, sohbetlerinde bulunmakla, bir ok hakkat ve ma'nlara mazhar olduk; ya Onlar gibi, Efendi hazretlerinin

beyanlar ile yer bulan azz Hocamzn manev hline ve derecesine, herhalde

dinliyen ve kendi ifadelerinde, nerede ise sabahla akam ayramazdm

ehli iken hret adam olan, Efendi hazretlerinin sohbetlerini can kula ile

huss muhabbet ve huss muamelesine kavuan bir talilinin hli nasl olur. Elbette, tekrar ediyorum, hi mblaasz, elbette ok eylere kavumulardr. Beyt: Ni'mete kavuanlara, ni'metler fiyet olsun

Rabbn zere kurdu ve hemen her kitbnda, hatt ayn tab' [fotokopi, ofset Hazret-i Mcedddin ilhm kayna olan kalblerinden fkran Rahmn, gibi] kitblarnda bile, Mektbttan bir veya bir ka Mektb koyarak, o kitblar

Bunun iindir ki. Sedet-i Ebediyye kitbnn temelini Mektbt-

Zavall, miskin aklar, bir lokma ile doysun

134

Rabbn ilim ve feyizlerle bereketli hle getirmitir. nk her zaman :"Sz, shibinin bereketini hizdir" ve :"Sz, shibinin derecesine gre te'srlidir" ve :"Szn altnda veya iinde shibi vardr" derler, her vesle ile o byklerden

bahsederler, onlardan bahsetmei bir ihtiyc, rh ve kalb gdas ve gnl rahatl ve sanki vazfeyi yapm olmann huzru bilirlerdi. Huzrunda bulunup, onlarn dilinden, o byklerin isimlerini, menkbelerini dinlemenin hazz ve

zevk baka idi. O isimler, o haller ve menkbelerin hikyesi azlarna o kadar insann iine doar ve dinleyen :"Kendi mesleini ne iyi biliyor ve takrr ediyor" derdi. yakrd ki, anlatlan ile anlatan arasnda byk bir uyum olduu kendiliinden

bildireyim: Ehl-i Snnet itikadnda salam olmak, kendi mezhebinde, en az

Hocamz elbette Mceddd idiler. Mcedddlerin hussyyetlerini ksaca

kendine yetecek kadar ilme shib olup, ilmi ile amel etmek, amelini mmkn

esas almak. Haramlardan, gnhlardan ok saknmak. Gaflete sebeb olacak daha almayp, hep hretine almak. Nak, Mceddd byklerinin eserlerini ok okumak. Onlarn eserlerini, yazlarn, szlerini, bakalara terch

mertebe ihlsla yapmak. Dininden ta'viz vermemek. Ruhsatlar deil, takvy dny megalelerine girmemek. Kendine yetecek kadar madd imkan varsa,

etmek. Onlarn eserlerinin okunmasn kolaylatrmak, mmknse baka dillere kalkmak, kemllerini ideal kulluun basamaklar itikad edinmek. Tenzhi dahi

evirip fidelerini umuma yaymak. Onlarn haylleri ve halleri ile yatmak ve olsa, bir mekrhu ilemekten, mstehab dah olsa bir snneti terkten uzak durmak. Mnkaa ve mcdele etmemek. Kalb huzurunu bozacak, madd ve manev her eyden kanmak. Bu yolun byklerinin haylini, Allah tlnn edip, ba nne eik, kusurlu kul olduunu itiraf etmek. nsanlarn hukukuna

zikrini, Reslullaha salavt kalbin ve dilin virdi yapmak. ok istifar ve tevbe

riyet etmek. Geceyi gndzden ok sevmek. Her zaman kalbine mteveccih

olup kalbi ile Rabbine tevecch hlinde olmak. nsanlar arasna ok karmamak. Halveti, yalnzl tlib olmak. Kalb gneinin, yalnz ve karanlk odada doacan bilmek. Beden gz, gnhlara kapal olmaynca, kalb gznn damarndan yakn bulmak. Velhsl, zhiri eratn ahkmna riyet zere, btn ise, Allah, Peygamber ve bu yolun byklerinin sevgisi ile en ve taze, kalbi ve dili Allahn zikri ile uyank ve ya ola. almayacan dnmek. Rabbini her zaman kendiyle beraber bilip, ah

maddeler, Hocamda grdklerimdir. Onlarn tlibi olmak isteyenler, Onlar

O halde herkesin Mcedddlii farkldr. Ama yukarda saydm

135

sevmei, hreti iin sedet veslesi bilenler, bunlara ok dikkat etmelidir. nk bu byklerin yolunda, mumele Allah iledir. Hi riy, suma, ftr, zuhl kabl etmez. Ya'n muhib, Rabbini ne kadar zikr ederse, Ona o kadar yakn, ne kadar

gafil ise, o kadar uzaktr. Bir baka ifde ile kul, erate uyduu kadar Rabbine yakndr.

zerime deni yapmaktr. nk hads-i erfde :"Kim iyi bir r aarsa, sevb alr" buyuruldu.

yazmasnn yegne sebebi de, Hocamn at rn devmn temin iin

vstasyla Mcedddlik rn kymete kadar devm ettirir. Bu fakrin bu kitb

usl zere, yukardaki maddelere devm eden talebesi, onlarn da talebesi..

Allah tel, Hocamzn eserleri, hizmetleri, szleri ve inaallah verdii

yapt iin sevbn ald gibi, o iyi ii yapp sevb alanlarn sevb kadar da Hocamz, Seyyid Abdlhakm hazretlerinin hizmet ve sohbetinde

arasnda gece, ta'til, izin demeden, Mceddd byklerinin mterek dilleri olan

onsekiz yandan beri hi durmadan, dinlenmeden alm, resm vazfesi

kavutuu bu ma'ny, yan Mceddd rhunu yaamak ve yaatmak iin,

arab ve frisyi renmi, Mektbt- Rabbn, Mektib-i erfe, Mektbt- Hlid ve benzerlerini, ayrca bu taife-i aliyyenin Mceddd hazretlerinden ncekilerin halleri, szleri, menkb yazl olan, Reaht, Nefeht ve benzeri

tekrar tekrr okuyup, insanln ikinci dili ile edinilmesi lzm gelenleri de, imkn ve hline gre edinmi, talebe ve btn insanla retmek iin, haytnn sonuna kadar, konumaktan ve yazmaktan geri kalmamtr. Siyset, iktisat, istemi, devlete ve millete hayr dua etmitir.

kitblar, Risle-i Hlidiyye , Mecd-i Tlid ve benzeri Hlid kolu kitblarn

idre ve hukmet ileri ile hi megul olmam ve sevdiklerinin de olmamasn Efendi hazretlerinden edindii feyzleri, emdii stleri, zaman gelince,

Hak ve hakkat tliblerine aktmtr. 1953 senesinden 1960 senesine kadar hep

anlatm, dersleri ve sohbetleri ilim meclisi havasnda gemitir. 1960 senesinde Bizim sohbetlerimiz bitti" buyurdu. O trihden sonraki istifdemiz, daha ziyde Rabban, Muhammed Seyfeddin, Seyyid Nr, Mazhar- Cn- Cnn, Mevln huss olmutur. Bir gn, byklerden istifdeyi konuuyorduk. mm- Hlid ve Efendi ile alkal ryalarm arz ettim. Dinlediler. "Bugn, gk kubbe

byklerle mnsebet hlindesiniz. Mnsebet kelimesi, mufale babndandr. Mufale babnn bins mreke iindir. Bir taraftan olsayd, nisbet olurdu. Maaallah. Siz o byklerden istifde etmek, feyz almak istediiniz gibi, onlar

altnda byle grp, istifde eden yoktur. Sizi tebrk ederim. Anlalyor ki, o

136

da sizinle olmak, size vermek istiyorlar. Bu ok byk ni'mettir. Kardeim, benden buraya kadar. imdi o byklerle mnsebeti arttrn ve kuvvetlendirin. syleyeceinizi bilseydim, hi anlatmazdm, dedim. "Yok efendim, biz gene beraber olacaz, ama yolunuzu amak vazfemdir" buyurdular. Bu byklere id grdm ryalar bir defter dolusudur. Ama bunlar geelim. Zaman zaman onlarla beraber bulunduumuz elli seneye yakn bir Cenb- Hak size bu kabiliyyeti vermi, hayrl olsun" dediler. Hocam, byle

mddet iinde, bu bykler hakknda, kendilerinden duyduum bir ka mhim eyi yazaym: Efendi hazretleri buyurdu ki: mam- Rabbn hazretleri bir muhadara h- Nkibend hazretleri hacdan dnnce :Efendim, filn talebeniz,

[yeni gelin]dir. Ehlinden bakasna yzn gstermez.

Sordular. Arada bir grrm, dedi. Hazret-i Hceye arz ettiler. Kim demi bizimle alkay kesti, bizden kesilen, bizi ryda da grmez buyurdu.

sizinle alkay kesti, dediler. Sorun bakalm, bizi ryda gryor mu? buyurdu.

Efendi hazretlerine, Gavs- a'zam Abdlkdir Geyln mi, yoksa Gavs-

hallerini ve kermetlerini anlattlar. Sra mm- Rabbn hazretlerine gelince, :"Bu fakr, mm- Rabbnnin kym" buyurup, sz kesmilerdir. Bir gn Efendi hazretleri, Abdlkdir Geyln hazretlerinin u

sat Abdlkdir Geyln hazretlerinin bykln, gavsiyyet makamn yce

Smedn mm- Rabbn mi (radyallah anhm) yksektir, sordular. Bir-iki

menkbesini anlatt :Bir kadn ocuunu Abdlkdir Geyln hazretlerinin yanna Bakt ki, eyh hazretleri oturmu tavuk yer. ocuu ise kapda, zaif, nahiv, ellerini balam, hizmetinde ayakta bekler. Ana yrei y, oluna acyp yetisin diye, Hazret-i Gavsa brakt. Bir zaman sonra ocuunu grmee gitti.

:"Efendim, bir para da ocua verseydiniz ya!" der. eyh hazretleri hikmetle

azn ap :"Senin ocuun daha tavuk yiyecek hle gelmedi Tavuu yiyen yapmasn bilecek" buyurup, kemikleri bir yere toplayp, zerlerine bir tabak koydu ve ne dediyse dedi. Taba kaldrnca, altndan prrr diye tavuk utu.

buyurdular.

hikye gibi, masal gibi dinlemeyin. Bunu Mazhar- Cn- Cnn haber veriyor" Efendi hazretleri, Mevln Hlid hazretlerinin telf ve tertb ettii,

anlattktan sonra, yle devm ettiler. Efendi bu kermeti anlatnca :"Bunu

Kadn, afv edersiniz, deyip oradan ayrld. Hocamz, bu menkbeyi buraya kadar

salavt rislesinin ismi Cliyet-l Ekdrdr. [kederleri kovucu]. Bunu okumak Delil-l-Hayrt okumaktan fidelidir, buyurdu.

137

bedeldir, h, yanl syledim, dnyya bedeldir" buyurdu. tasavvufda onun yoluna girip, kemle geldi.

Efendi hazretleri, Mevln Hlid hazretlerinin Divn iin :"stanbula bni bidin hazretleri, Mevln Hlid hazretlerinden kelm ilmi ald ve

bilirdi.

nanyorum ki, Efendi hazretleri, Amerikann hangi ehrinde ne vard, Mevln Hlid hazretlerine Lednn Hrka demilerdir.

nanyorum ki, Efendi hazretleri, bni bidinden daha byk lim idi.

teldan alabiliyordu. Yeri

Mevln Efendimiz, o dereceye ykselmiti ki, feyzini vstasz Allah

oturuyordum. Pazar gn sabah sekizbuukta ocuklar gelip, iiniz yoksa, babam sizi istiyor dedi. Gittim. Kardeleri Sedd aabeyle kahvalt yapyorlard. Sedd aabeyle ahbablmz kuvvetli olduu iin, aabeylerine, ya'n Hocamza Buyurun, kahvalt yapalm dediler. Kahvalt yaptm, dedim. Olsun, masada

gelmiken

Onlarla

bir

htram

arz

edeyim:

Bitiiklerinde

gelince beni sormu. Hocamz da, yakndadr, aralm demi ve armlar.

oturun, ay iersiniz, bireyler yer, bize itirak edersiniz, buyurdular. O zaman Buyurun dediler. mm- Rabbn hazretleri bir mektblarnda :Bizim birbirimize yirmi drt yalarnda olup stemen idim. Mektbttan bir slim var, dedim.

insibdir [mrd eyhin hline brnmek] buyuruyor. Birinci ksm biraz buyurdular. Biraz durdular, sonra :ki ifde de tam yerindedir kardeim. Ne gzel salandktan sonra sra in'iks ve insiba olan nisbete gelir. Bir kalbde olan anladm, ama nisbet ksmn anlyamadm, dedim. Ben nereden bileyim,

irtibatmz muhabbetledir, nisbetimiz ise in'iks [kalbden kalbe aksetme] ve

ifde etmiler. Zir kalbler muhabbetle [sevgiyle] birbirine balanp, irtibt yolu dierine akseder, yahud onun rengine, hline, sfatna brnr" dediler. Sonra

yukarya, yan ikinci kattaki salona ktk. Sedd bey :"Aabey, ikisi de Eshb-

Sddk hazretlerinden (radyallah anhm) sonra geliyor?" dedi. Buyurdular ki, "Ehli Beyttendir" buyurulduu iin ziydesi de vard. Ama Eb Bekr hazretleri iin kalbime akttklarnn hepsini, Eb Bekrin kalbine akttm" hads-i erfinde

kirmdan olduu halde, Silsilede Selmn-i Fris hazretleri, niin Eb Bekr-i

Selmn- Fris hazretleri de, btn Eshb- kirmn fazletlerine ortak idi. hatt, buyurulmu bir fazlet vard ki, ona kimse ortak deildi. O da :"Allah telnn

bildirilen fazlet idi. Bu fazleti sebebiyledir ki, Sahabenin Mescid-i Nebiye alan kaplarnn kapatlmasn buyurduu zaman, Eb Bekr-i Sddk hazretlerininkini

138

Silsilede ondan sonra geldi. Sedd bey yine :"Efendim, evliylar ierisinde,

mktesebatn ve feyizlerini Selmn- Fris hazretlerinin kalbine aktm olunca,

yolunun kymete kadar hep ak bulunmasdr dediler. te Sddk- ekber, bu

kapattrmad ve ma'n limleri: Bunda bir sr vardr, o da onun kapsnn, yan

mridiyle iini bitirip, sonra dorudan Allah teldan feyiz, nr ve vridt

Mevln Hlid hazretleri onlardan biridir. O da, mm- Rabbn, Hce Bk, yazar k: Mevln hazretleri o dereceye kt ki, kemlt-i nbvvete, yan mansb yoktu. Yan peygamberlik sona ermi olduundan peygamber deil idi. Bir eksii o idi. Sedd beye, Hiczdan ne haberler getirdiniz, dediler. O da, uzun mbrekesi ile ereflenmi, dua ediyordum. Vazfeli bir Vehhab memru, uzun anlatt. Bir yerinde dedi ki, Medine-i mnevverede, Reslullahn Ravda- duama ma'n olmak istedi ve :O ldr, duymaz, ona dua etmek, ondan efat istemek irktir, dedi. Ben de Bakara sresinin 154. :"Allah yolunda ldrlm olanlara l demeyin, onlar diridirler, siz anlamyorsunuz" yetini okudum. cihddr. naallah hacla birlikte cihd sevb da aldnz" buyurdular. O gnk Abdullah Dehlev hazretlerinin tasarrufu o kadar kuvvetli idi ki, bir Yzme bakt ve yanmdan uzaklat. Hocamz : ferin, sizin bu yaptnz h- Nakibend hazretleri gibi, o dereceye ykselmi idi. Hatt Mecd-i Tlidde

alanlar var mdr?" diye sal etti. Buyurdular :Evet vardr. Bize en yakn olan

Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) kemltna kavutu. Ama

sohbet uzun idi. Ancak bu kadar ksaltabildim.

nazarla, bir mmini velyet mertebesine kavutururdu. Hi evlenmedi. Shib Ahmed Sad hazretlerini oullua kabl etmiti. Allahdan baka kimseye rz olmad. Eb Sad Mceddd hazretlerinin olu Seyyid Th hazretleri, hem ird kutbu, hem de medar kutbu idi. Tpk

Aleddin Attr hazretlerinin, zamannda, madd ve manev ilimlerde kutub olduu gibi. Seyyid Fehm hazretlerinde, ar basan, kermet deil istikamet idi.

buyurdu ki, eer Seyyid-i Bzrk [Seyyid Th] ile aramzda, ateten bir dere olsa ve beni yanna arsa, teredddsz o dereye girer, onun emrini yerine getiririm.

Efendi hazretleri buyuruyor: Seyyidim, senedim, hazret-i Seyyid Fehm

Fehm gzlk kullanmasayd, gzln menfaatini inkr ederdim."

Efendi hazretleri buyurdu ki :"Seyyidim, senedim, Hazret-i Seyyid

Nak, Mceddd ve Hlid yollarnn ve kollarnn esas, Snnet-i

139

Seniyyeye ittiba' ve eyh-i muktedya muhabbet zere kurulduundan, bu yolda hkim unsr istikmet oldu. Kermet istikametten aada kald. Dini istikamet, dnys istikamet, d istikamet, ii istikamet zere bulunmak ok zordur.

Reslullahn :"Beni Hd sresi ihtiyarlatt" hads-i erfi, O sredeki "Emr buyurulmutur. Bunun iin evliy, istikamet kermetten bin kat stndr, demitir. Ya'n gerek dn, hakk kulluk, ancak istikametle ele geer. Bu da, bu olunduun gibi, istikamet zere ol" yet-i kermesinin arl altnda

deerlendirmedim. sterseniz bununla alkal bir hatram anlataym:

ayrlmamaa alr, buldum ve grdm. Bunun iin Hocamz kermetle hi

byklerin nasbi oldu. Ve bu fakr, Hocamz hep buna dikkat eder, istikametten

arkadan ne yaptn bilir. Onlar mrid-i kmildir, filn filn talebesi de evliydr, dedi ve o kalabaln iinde bu fakrin ismini de syledi. Bylece sz sfatlarna id srlara kavumak, her an huzr ve cem'iyyet iinde olup, bir an hakk dodu. Dedim ki, bizim byklere gre ma'rifet, Allah telnn ztna ve Allah teldan gafil olmamaktr. Kullarn halleri ile kalbini megul etmek, bizce byk bir fazlet deildir. Bunun iin ben Hocam, bahsettiiniz bu halleri iin sevmiyorum ve Onlar sizin dediiniz gibi bilmiyorum. Benim onlar sevmemin mezhebinde lim olup ilim retmesi, islm ahlkn yaayp, yaatmak istemesi ve Allah telnn sevgili kullarn sevmesi ve sevdirmee almasdr. Ben bu evliy kelimesini, herhalde bu yolun istlah ma'nsnda kullanmadnz. Yoksa bu

Eski arkadalardan biri yle konutu : Hocamz bir televizyon gibidir, her an her

Bir akam bir kardeimizin evinde snnet veya nian merasimi vard.

sebebi, Ehl-i Snnet itikadnda lim olmas ve bu itikad retmesi, hanef

salam iplerle Hocama balanmm ve Onlar byle tanrm. Baz kimseler iin,

sznz yalan, zulm ve byklerimize hakaret olur. Sonra bu konumamzdan Enver aabey, ikide bir beni drtyor ve o konumamz Hocamza nakl et, diyordu. Hocamz grdler ve ne var dediler. Enver aabey mevzyu at. iplerle balym, dedim. Buyurdular ki: Doru sylemisiniz. Biz de Efendiyi byle bilirdik. br eyleri niin kartryorlar. Bahsettiiniz arkada, bizim sohbetimizde bulunmamtr. O bize 1960 senesinden sonra gelmitir. Bizim Hocamz, en az, haftada bir bizim fakrhneyi ereflendirir ve fris Hocamz bana, anlatn, dediler. Anlattm ve ne zaman, ben hocama bu salam Hocamzn damad Enver ren aabeye bahsettim. Bir akam Hocamzda idik.

sohbetlerimiz ise altm senesinde bitti.

aslndan Mektbt okur, ben ta'kib ederdim. Bazan da Mevln Hlid

140

hazretlerinin bykl karsnda klr ve :"Onun yazlarn ok byk hurmet ve edeble okumamz, her beytinde alamamz icab eder" buyururdu. Biz Allah telnn fadlna, ihsnna kavutuk, siz de yle!

hazretlerinin Divnndan okur ve okurken sesi titrek bir hl alr, Mevln

Mceddd ve Hlidlerde ird iin, velyet-i hassa-i Muhammediyyeye erimek arttr. Asgar hat budur. A'zamsi ise, daha yukarlara kar. Yukarda arz ettiim gibi, istikamet en byk kermettir. Bir kimsenin

Kardeim, bu silsile-i aliyyenin her halkas ok byktr. Nakibend,

mrid veya mstkim-l ahval olduu, onun sohbetinde bulunann, dnydan minnet ve iki dny iin sedet veslesi bilmelidir. nsann kalbine dnyya rabeti sokan ve hretten uzaklatran sohbetlerden ok uzak durmaldr. yer verdiklerinden, detlerini bozmamak iin bir ka ey yazaym:

souyup, hrete rabet etmesi ile anlalr. Byle birinin sohbetini canna

Byklerin hallerini anlatanlar, kermet cinsinden baz menkbelere de Kendileri anlatt. Ankarada, Saman Pazarndan Hamam nne doru

bisikletle iniyordum. nme bir ocuk kt. arptm. Ben de dtm. Kalktm, yanna gittim. Nefes almyordu. Allah telya yalvardm. Nefes ald ve kalkt. Kendileri anlatt: Ankarada birisi bana geldi. Bir kz evld vard. Tifo

gibi bir hastala tutulmu, durumu ok ar idi. Alayarak benden re arad. teekkre geldi, Allah rz olsun, kzm sayenizde iyileti, dedi.

if yetlerini yazp, suda erittik ve o suyu ocuuna iirdi. Birka gn sonra Sene 1956. Bir Cumartesi gn akama doru Kuleli Lisesine

dnyordum. Vapurda engelkyl ho bir tanda rastladm. Konuarak geliyorduk. Beylerbeyi iskelesine yanarken akam ezn okunmaa balad. Yanmdaki Beyefendi, ben burada inip, namaz cemaatle klaym deyince, ben de, gnderdi. Bir arkadan babas, olunun gy subay

Allah

indim ve doru Hocamn evine gidip, kapy aldm. Kapy atlar ve bana :"Seni istemiyormuum iddias ile beni mahkemeye vereceini yazm. yle bir ey olmasn

yok, ama zldm. Mahkemelere gitmei hi sevmem. Bunun iin ikindi istedim. Elhamdlillah, Allah tel duam kabl buyurdu ve seni gnderdi. Gel birka dakika konualm, sonra akam namazn klarz buyurdular." Bir gece ryda Hocamzn trenle geldiini, beni Hocamz stanbuldan Erzincana gideceklerdi. Biz de Ankarada namazn kldktan sonra, da ettim, Allah teldan seni, vey Enver beyi

talebeydik. grdm.

bulunduklar bam

kompartmana girdiimi, orada bir koltukta albay elbisesi ile oturduklarn Selm verdim. Yanlarndaki sandalyeye oturtup,

141

bir arkadaa [Al Karaduman] :Sleyman bey bizi ok zlemi, doya doya psn" doya ptm. nk hi el ptrmezler, musafeha ederken iilmeyi bile bid'at sayarlard. Sabahleyin Polatlya gittik. Kendilerini trende grdm. Musafehadan sonra ellerini ptm. Msade ettiler ve :"Sleyman ry ile hareket ediyor, muhlefet etmeyelim" buyurdular.

kucaklarna aldlar. Elleri ile yzm gzm okadlar ve kapda bizi seyr eden

buyurup, ellerini dudaklarmn stne braktlar. zinleri ile olduu iin doya

bununla evleneceksin" buyurup resmi bana verdiler. Drt-be sene sonra, buyurduklar gibi oldu. Bir arkadala Hocamza gidiyorduk. Byezidden Ftihde Onlarn evine

Bana, imdi ocuklarmn annesinin resmini gsterdiler ve "Buna dikkat eyle, sen

Askeri Lisenin son snfnda idim. Bir gece ryda Hocam grdm.

kadar yrdk. Yolda, radyoda kt yaynlar, nefsin houna giden arklar, gayr-i ahlk hikyeleri dinlemek gnhdr, tamam ama acaba ta'mri de gnh mdr? diye konutuk. Onlara gidiyoruz, sl ederiz dedik. Onlarn evine geldik.

eitli eylerden konuuldu. Daha bize sra gelmemiti. Bir ara buyurdular ki: fidelenilir idi. Ama imdi almak da, tamr etmek de gnhdr."

"Eer radyo, Sultan Abdlhamd Hn zamannda olsayd, dn iin ondan ok Bu fakr, Mektbt el yazm ile yazp, istinsh ettiim sralarda, baz

yerleri veya kelimeleri anlayamazdm. Bazan ryda Abdlhakm Efendi terf edip, izh buyurur, bazan Hocam ryda grr, bilmediklerimi sl eder, cevblarn alrdm.

nnde, ortada siyh sakall, sanda ve solunda iki gen bulunan nr yzl bir zt vard. Rastladm birine, bu ztn kim olduunu sordum. Ma'ruf-i Kerh hazretleridir, dedi. Geldim, elini ptm. Yannda tutup, sandaki ve solundaki

baheye, arka taraftan ktm. Bahe ok gzeldi. Kk dedikleri binnn

yle anlattm: "Hocam, ryda, Efendi hazretlerinin cmi'inin yanndaki

grdm bir ryay Hocamza arz ettim. Oullar Abdlhakm de beraber idi.

Ramazan- erfde bizim evde iftr ettik. Yemek esnasnda, o sralarda

genler iin :"Bunlar benim gen evliy talebelerimdir" buyurdular. Hocamz, bu ryam dinleyince: Kardeim, inaallah, u anda onlar buradalar ve onlarn

rhniyetleri ile yemek yiyoruz buyurdular. Sofrada, iki eit meyve, yan dediler.

kavunla zm grdler ve :"Tekellf olmasn, birini kaldrn, zm aln" kir Efendinin evine hi gitmemitim. Efendiden dinlemek ve baz

eyler sormak iin, evine gitmei dnyordum. O zamana kadar byle bir ey

142

dnmemitim. O gnlerde idi. Hocamzn evinde yemek yiyorduk. Bir ara dediler. Gitmedim.

:"kir beye hi gittiniz mi? dediler. Gitmedim" dedim. Gitmeyin, lzm yok Sabah erken evden km, iime gidiyordum. Evlerinin nnden

Sleyman bey, Sleyman bey, diye seslendiler. Dndm baktm, gremedim. gremedim. ime gittim. Akam dnnce uradm ve sordum. "Hayr, efendim Evin nne geldim. Aa ve yukar odann pencerelerine baktm, yine kimseyi

be-on adm gemitim ki, Hocamn ok iyi tandm sesini iki defa duydum.

efendim, sizin sesinizdi dedim. "Olur yle eyler, bunlar bu yolda, normal karlamalyz" dediler. Ryda Hocam grdm. Bana :"Mantk okudunuz mu?" dediler.

ben size o satte seslenmedim, namaz klp yatmtm" buyurdular. Ama

Okumadm, dedim. "Molla Fennr hazretlerinin "saguci erhini okuyun" buyurdular. Ertesi gn, lim Yayma Cemiyetinin tertb ettii kursa, gidiyorduk. Konuma arasnda :"Siz mantk okudunuz mu?" dediler. Okumadm, dedim.

Molla Fennr hazretlerinin saguc erhini okuyun" buyurdular. Bu szleri dedim. "yle mi, efendim, dediler. Mekk Efendinin nefesi bereketlidir. Ondan okumak nasb oldu. zerine gldm. Sebebini sordular. Gece, ryda da byle buyurmutunuz,

okuyun" buyurdular. yle oldu ki, Mekk Efendiden iki defa, mezkr mant

Uzun yllar Ik Kitbevinin btn hizmetlerini deruhte edip, gzel bir ekilde yrten ve hep Hocamzn hayr dusn alan, istikamet ehli kardelerimizden smet Emnet beyin Hocamzdan hid olduu birok firaset ve kermet yollu hallerden birkan da yazaym:

Hocamzn sohbetinde bir defa bulunmutum. altm reis ve iki- almeti kullanmann mahzrundan, radyoda mna tealluk eden bahislerle arkadala Hocamz ziyrete geliyorduk. Yolda, kalensve-i mecsi, yan kfr

Ik Kitbevindeki vazfemden nce Saryerde balklk yapyordum.

mslmanlar, buyurun kardelerim, buyurun" deyip, kap ald. Yukarya salona

etti. Nihyet gelip kapy aldk. eriden ok nzik bir ses :"Maaallah

iin de byle titiz davranmann luzmundan bahs ettim. Kimi sustu, kimi itiraz

zaman zaman alay edildiinden, dinlerken dikkatli olmann, hatt baz gazeteler

aldlar. Oturunca, mbrek gzlerini kapayp yle konutular :"Derd bel

kemend-i mahbb-est, her kir dost mdred be-kemend-i h be-hod

143

mkeed" ya'ni, derd ve bel Cenb- Hakkn kemendidir. Onu sevdii ve setii benden gafil olmayn, beni hatrlayn. Bu kementler hastalktr, derddir, fettir, kullarna atar ve o kemendle onlar kendine eker ve buyurur ki, ey kullarm,

beldr. Dnyada dertsiz insan yoktur. Saryerden terf ettiinize gre, :"Hocam, bir tayfamz vard, namaz klmazd, ama namaz klanlar severdi. arab soracaklarnz vardr; buyurun dinliyorum." smil reis diye bilinen arkada

Cenze namazn kldk, ama iimizde ukde kald. Siz ne buyurursunuz?" dedi. Hocamz, mm- Azm efendimizin bununla alkal bir menkbesini anlatp, buna gre :"O kii mmindir, cenze namaz klnr" deyip :"Kfr almeti

Neden sonra bir gece Boazda gece balk ararken, denize dp bouldu.

imez ve ienleri sevmezdi. Bir gn arkadalar onu kandrp, arab iirttiler.

kullanmak, arab imekten daha byk gnhdr" buyurdular. Byle buyurunca, biz gayr-i ihtiyr arkadalarla gz gze geldik. Hepsi irkilmiti. nk

:"Radyo insann mnn alr. Diyeceksiniz ki, o bir lettir, insann mnn nasl shibimiz hac idi, st katta oturuyordu. Ramazan- erf idi. ftr sati Radyodaki konumac, slmiyetle alay eden

Sonra Hocamz bu konuyu bir ok kitb ismi vererek izh ettiler. Ardndan

ilerinden biri kfr almeti kullanrd ve eve girmeden koynuna sokmutu.

alr? Efendim, albay idim. Beylerbeyinde ahab bir evde oturuyordum. Ev bir konuma

yaklamt.

konuulanlara kahkaha ile gldn duydum. mn gitti efendim. slmiyet ile byle alr kardeim." buyurdular. Bylece sabahleyin otobste izh etmee

yapyordu. Ev ahab olduundan sesler bize kadar geliyordu. Ev shibimizin bu

alay etmek kfrdr. Alay edene glmek de kfrdr. Radyo insann mnn altm ve her birinde itirazla karlatm btn konutuklarmzn

cevblarn almtk. Biraz sonra kalktk. Dualarla uurlandk ve bu huss gece, hayl kitbmn gnl sahifesinde, hayli cihn deer bir htra olarak kald. 1968 yl idi. Maamla zor geiniyordum. Hanma manto, ocua

ayakkab alacak param yoktu. Evdekiler, her ne zaman bu ihtiyaclar sylese, inaallah yaknda alrz der, bu yolla atlatmaa alrdm. Bir gn sabahleyin durduktan sonra ":Maanz ne kadardr kardeim" dediler. 800 lira, dedim. manto, ocua ayakkab lzmdr. Zeki beye syleyin, maanza yz lira daha zam yapsn" buyurdular.

dkkn temizliini bitirmitim ki, Hocamz terf ettiler. Oturup, biraz "Azdr, yetmez" buyurdular. Yetiyor efendim, dedim. "Olur mu kardeim, hanma

Hocamz, st katta sizi bekliyorlar, dedi. Kendisi gitti, ben de kapy kapatp

Kapya geldiimde Enver aabey kmak zere idi. Kapy ap,

144

verdim. Bu arada Onlar yetel krsiyi, tesbhleri okumular, ellerini kaldrm dua ediyorlard. Ben de dualarna itirak ettim. Duadan sonra, bana dnp

rek'at daha klp selm verdiler. Ben de yetiemediim iki rek'at kldm ve selm

edip onlara uydum. Tehyyttan sonra cehr tekbr getirip ayaa kalktlar. ki

yukar ktm. Odaya girince, Hocamz namazda teehhdde buldum ve niyyet

:"yetel Krsiyi okudunuz mu?" buyurdular. Okudum, dedim. "Tesbhleri okudunuz mu?" buyurdular. "Hayr, efendim dedim. Tesbhlerini bana uzttlar. Ve :"Kardeim, tesbhleri okumak ok sevbdr. Hele aylarda hi terk etmemek lzm" buyurdular. Receb ay idi. Tesbhleri ekerken, Hocamz bu

tesbhi bana hediye etse, ne gzel bir htra olurdu, dncesi htrmdan geti.

ektim. imdi onu size hediye ediyorum" buyurdular. Hem zldm, hem gzyalar dkld. sevindim. Kalbimden geeni anladklar iin sarsldm ve birden gzmden

Onlarn tatl sesini duydum :"O tesbhi senelerce yanmda tadm. Senelerce

sandalyeye astlar. Namaz klp, biraz durduktan sonra gittiler. Mendili

Bir defa da, kitbevine geldiler. Abdest alp, kurulandklar mendili

temas eden mendili Cennet havlularndan sayyordum. Onbe gn sonra evlerine gidince, istemeyerek o mendili de gtrdm ve daha onlara sylemeden ve

braktlar. Mendili bana hediye etmelerini istiyordum. Onlarn mbrek yzlerine

Saklyorum ve veftmda gsme konmasn vasyyet ettim. 1974 ylnda ofr olmak iin ehliyyet

mendili karmadan :"Kardeim, biz onu size hediye etmitik" buyurdular. alacaktm. Direksiyon

imtihanndan bir trl geemiyordum. Bir kandil gecesi, Onlarla kandilletik. htrma, imtihan geldi ve Hocam, yarn imtihana gideyim mi?" dedim. "Gidin, karken bana :"Bir arzunuz var m idi?" buyurdular. Durakladm. Birden

midlendim. Gittim. Heyecandan bir takm olumsuzluklara ramen, taaccb edilecek zuhrlarla yardmlar grdm ve ehliyyeti aldm. Dkkna geldim. leden sonra Hocamz terf ettiler. Ben daha ehliyyet konusunu amadan, tebessmle :"Yok, biz o ehliyyetle araba kullanman kabl etmeyiz. Hseyin Yener beyden reneceksin, ehliyyetini tasdk edecek, ondan sonra trafie olduunu kabl eden kii demektir" buyurdular.

gidin, hayrl olsun!" buyurdular. Byle buyurduklar iin, imtihandan ok

kacaksn. ofr demek, her yayay sar ve kr, her araba kullanann ise, acemi Yine 1974 senesi idi. Mudanyann Kaymakoba kynden Sleyman

vermemi ve mmknse grmei, mhim bir mes'elesi olduunu, sormak iin

Efendi isminde bir zt, elinde bir sepet kirazla kitbevine gelip, sepeti Hocamza

145

geleceim" buyurdular. Geldiler ve o zta, iltifat ve dua ile sze baladlar ve Bunlar eyh deil, yalanclardr. Kadnlar aldatyorlar. Haram iliyorlar. Kadnlar :"Zamanmzda baz kimseler, eyhlik yaparak, kadnlar etrafna topluyor.

geldiini syledi. Hocamza haber verdim. "Yirmi dakika sonra kitbevine

byle kimselere ve yerlere kat'iyyen gndermemelidir." dediler. Yarm sat sonra kalktlar. Giderlerken, Sleyman efendinin kulana eilip, sulini sorsana dedim. Aldrmad. Bir daha syledim. Yine nemsemedi. Hocamz gittikten

ve:"Kaynvlidem Bursada ekirge semtinde oturuyor, orada bir eyhin sohbetine gidiyor, benim hanm Bursaya gidince, onu da o eyhe gtryordu. Ben de, dni bir sohbettir, mni' olursam veble girerim korkusuyla engel olmak cevblar aldm" dedi ve Hocamzn sdk sevenlerinden oldu. veya olmamak rahatszl ile buraya geldim ve, elhamdlillah, tatmn edici

sonra, niin sulini sormadn, dedim. Soracaklarmn cevbn aldm, dedi

etmi, fakat zaman zaman da zm bir zttan bahs ettiler. Hatt kendilerini de

1970 senesi idi. Hocamzn sohbetinde idik. Efendi hazretlerine hizmet

zdklerini sylediler. O zt bir iki defa grmtm. imden, o zt grrsem, elini pmem geti. Hocamz bana bakarak, o ztn ismini zikr edip :"Onu grrseniz, elini pn, duasn aln; Efendi hazretlerine hizmet etmitir" buyurdular. O zt, Ftihe pek gelmezdi. Onun iin grmemiz zordu. Ama ertesi gn Ftihte, Yavuzselim Caddesinde o zta rastladm. Hemen yanna

gittim, elini ptm, dasn aldm ve bir emirleri olup olmadn sordum ve ayrldm. Hocamzn szlerindeki hikmeti anladm ve kendime esef ettim. Muhterem bir zt kitbevine bir ok kymetli kitblar hediye etti.

lerinden Menkb- ihr- Yr- Gzni kendim iin ok istedim. Bir arkada daha tlib oldu. Ona Cliyet-l Ekdr sana kalsn, dedim. Hocamz terf ettiler. buyurup, benim arzmu bildiklerini anladm. Bu iki kitb arz ettim. "ihr- Yr- Gzn sizin, dieri o arkadan olsun!" Bir gece sohbetlerinde idim. "Haramdan saknmak iin kalabalk

caddelerden deil, tenha sokaklardan yryerek ie gideriz" dediler. Ertesi gn

matbaadan gelirken, Yavuz Selim Duranda inip Yavuz Selim Caddesinden deil de, ona paralel Yusuf Ziy Paa sokaktan yrdm ve, Hocamn yolu

kaldrdm ve hocamzn yukardan aa doru geldiklerini grdm. ok

burasdr, ben de buradan gideyim dedim. Biraz yrdkten sonra, bam

sevindim, heyecanlandm. Yaklanca, her zamanki gibi dudaklarnda tatl bir tebessm vard. Selm verdiler ve :"Y kardeim, biz hep bu tenha sokaktan ineriz" dediler.

146

gelen bir mecmua heyetiyle mlkat iin kitbevine geldiler. Uzun konumalar yzden kaytlara, ilerici dn adam olarak getik. Sakalm olsayd, gerici dn sonunda sz sakal konusuna geldi. Buyurdular ki :"Bakn, benim sakalm yok. Bu

syledi. Hangi zr ileri srsem itibr etmedi. O gnlerde Hocamz, Kosova'dan

alvarl olarak gelip , sakal brakmam iin bana da ok srar etti, mes'l olacam

Birisi kitbevine urar, kitb alr datrd. Sonra bir gn sakall ve

yaync denip, ta'kibe alnr ve sknt eker." Bu szleri beni rahatlatt.

adam olarak geerdik. Efendim, smet bey de sakal brakamaz. Brakrsa gerici 1990 senesinde Bursadan dnerken Orhangaziye uradm. Bir

arkada iki kasa eftali verip, bunlar Hocamza verirseniz, memnun olurum, grnce, fazla olsayd, bir tane de fakr tadardm. Bu armutlar turfandadr; kim dedi ve bir kasann stne -drt tane turfanda armut koydu. Armutlar

getirdim. Kapdan teslm edip, bir emirleri olup olmadn sl ettim. "Syleyin,

bilir ne kadar lezzetlidir, diye kalbimden geti. stanbula gelip, Hocamn evine

akam yemeine bize gelsin" buyurdular. Akam sedethnelerine gittim. sonra, meyve getirmelerini sylediler. Gelen meyveler arasnda armutlar da

Yemekten sonra bahe tarafndaki balkonda oturduk. ok ne'eli idiler. aydan vard. Armutlardan bir tanesini alp, bendenize uzttlar, tebessm buyurarak 1970 senesinde kitbevine bir adam geldi. Hanmnn hasta olduunu,

:"smet bey, bu armut turfandadr, lezzetlidir. Buyurun, yeyin" buyurdular.

baylp dtn, nereye bavurduysa are bulamadn, Mersinde iken Emin hoca denilen bir ztn, kendisine, doktorlar re bulamazsa, siz, stanbulda Hocamza gittiini, kapy bir gencin atn, onunla konuurken, bir ztn Ftihte Hseyin Hilm beyi bulup, derdinizi ona anlatn dediini, bunun iin geldiini ve ziyret sebebini sorup elini omuzuna koyup :"Estafirullah gelmez. Hastanz inaallah if bulur" diyerek srtn svazladn ve o gence,

kardeim, Hseyin Hilm Ik, Allah telnn ciz bir kuludur, elinden bir ey

kendisine bir kitb getirmesini ve getirip verdiini, o zamandan beri sene getiini ve hanmnn bir daha hastalanmadn, imdi ise, kznn da yle hastalandn, onun iin tekrr Hocamza, dua istemek niyetiyle geldiini ettim. anlatt. Mallah siz iyi ve bedva doktoru bulmusunuz, dedim ve evi ta'rif

Hocamzn byle saysz menkbeleri vardr. Birka misl verdik. olduundan bu bahsi bitirirken diyelim ki: Maksadmz Hocamzn kermetlerini deil, istikamet ve dndeki yerini anlatmak

147

derlerdi. Velhsl, ds mstecab olan Allah telnn sevgili kullarndan idi. iirle bitirelim:

ederler ve istedikleri hsl olurdu. Dda bilhassa, Silsile-i aliyye hrmeti iin,

Bir ok arkadalar, bir ok ihtiyclar iin, dalarn isterlerdi. D

Mdem ki, Silsile-i aliyye dedik, bu bahsi byklerimiz hakknda yazdm bir

SLSLE- ALYYE Neb, Sddk, Selmn, Kasm, Ca'fer, Tayfr, Hasan, Al'm, Hayliyle olsam dim, sonra Ysuf var efendim. Abdlhlk Gocdevn nrla doldurdu cihn,

Muhammed Bb Semmsi, Seyyid Emir siler pas, rd eden btn ns, Beheddindir efendim.

rif, Mahmd, Azzan, kalb dim arar efendim.

Aleddin yolu aan, Ya'kub bu fezda uan, Ubeydullah- Ahrrdan bu nisbet artar efendim.

Mehmed Zhide bu nisbet verildi ondan Muhammed, Dervie kondu Sedet, Emkenge uzar efendim. Hce-i b-rengi Bk, b- hayt sunan sk,

O gavs- samedndir, hem mahbb-i sbhndir, Velyetin sultandr, olunmaz inkr efendim. Vasl olanlar reisidir, o hocasnn pridir,

Halefi Ahmed Frk bir kenz-i esrr efendim.

Olu Sdk, Sad, Ma'sm, sonuncusu oldu Kayym, Neler oldu ona ma'lm, velyet sunar efendim.

Mektbt ki, eseridir, cana can katar efendim.

Oullar Sbgatullah, Seyfeddin ve Ubeydullah, Eref, Sddk, Hccetullah misilsiz envar efendim.

h- Dehlev sultndr, Cihn nruna dr efendim.

Muhammed Seyfeddin candr, Nr ondan, ondan Cnndr, Mceddddeki o nrlar, Hlidde kldlar karar,

Cihn mbtedi'e dardr, t Mevln Hlid vardr, Hizmetileri sultandr, sultanlar aar efendim.

Nebdeki kemlt var, byle der sr efendim.

Evliy kaynadr o, nr ve feyz menba'dr o,

148

Bu diyarda bu bereket, onun syesinde elbet,

Nbvvet rmadr o, cihna akar efendim.

Onlardan sonra bu devlet, Seyyidlere yr efendim.

Seyyid Abdullah ve Th, sohbetleridir b beh klar o pdiaha, kalbleri yanar efendim.

Hep Allahladr ileri, derler, budur kr, efendim.

arkn parlak gneleri, bulunamaz hi eleri

Seyyid Fehm kutb-i fik, ma'lm ona her dekaik, std Slihe lyk bir srra mazhar efendim.

Seyyid Abdlhakm cndr, o klara cnndr,

Zamannda o sultandr, bilmesin ayr efendim.

Ey bu yolun serverleri, ben medh edemem sizleri, Bizim gibi cizleri, bri Sen kurtar efendim.

Hli huzr ghidir, tersi dz yapar efendim.

O evliynn hdr, kalb mlk pdihdr,

Gzm senle grr hocam, ayak senle yrr hocam, Kalb senle dnr hocam, sensin hep mi'yr efendim.

149

DRDNC FASIL

LMLER ARASINDAK YER VE ESERLER Hseyin Hilm Ik hocamz, Allah telnn kendisine ftraten verdii ilim, amel ve ihls ile insanlarnn fevknde idi. Eer zeky, "problem zme" yahud "evreye uyma", veya "eyaya hkmetme" diye ta'rif edersek, hakkaten bu ta'rif, Hocamzda briz olarak vard. Yine eer akl, "doru ile yanl ayrt zeks ve sonra Efendi hazretlerinin mihenk tana vurulmu akl ve edindii

etme" vey "imdi yahud ileride vuku'u muhtemel tehlke ve zararlara kar tedbir alma kuvveti" veya "kendine, insanlara ve Rabbine kar yanl yapmama kuvveti" diye tarif edersek, bu ta'riflerin hepsinin onda yerini bulduuna kimse dnmese, zek ve akl zerinde bu iki unsur ve verinin, onlara nasl bir mantk

itiraz edemez. Eer, okuyucular, felsefeciler gibi konuuyorsunuz, diye ve dny ve hret gr kazandrdn, bu gr ve baklarnn Efendi mevk, hret arzularnn, Efendi hazretlerinin kimy nazarlar ve hakmne baklar ve tevecchleri altnda eriyip bu pasl bakrlarn nasl altna

hazretlerinin mi'yri ile nasl istikamet bulduunu, dny isteklerinin, makam,

numnesi idi denilebilir. Konumuza gelelim:

Azmn ve mm- Rabbn hazretlerinin hlkatlerine uygun ilim ve haller

etmede ihlsn temeli saylan hikmet, ecat ve iffette mutedil olup, mm-

deitirdiini uzun uzun anlatrdm. Ksaca, gzel ahlkn ve ilmi ile amel

dntn, O byklerin eyann hakkatini bile, Allahn izni ve kudreti ile

arasnda drt tane yabanc dil renmi olmalarna dir beyanlar stn zekya shib olduklarn gsteriyor. Bir gn yle anlattlar: ocuktum. Yaramazlk yaptm. Babam bana, seni kmrle mi, yoksa helya m habsedeyim, dedi.

ve btn mektebleri hep birincilikle bitirmi olmalar ve btn bu almalar

kimsenin kef etmedii bir maddeyi kefi, zehirli gazlar zerindeki almalar

olduklar zten anlalyor. Orada geen bir geometri mes'elesi, kimyda hi

Hal tercemeleri ksmnda yazl olan birka mislden, ne kadar zeki

ihtiyac olan biri helya girecek, o girince ben karm. Ama kmrle koyarsanz, orada unutulurum, dedim. Babam ve evdekiler bu cevbma hem gld, hem de bu zekice cevbma hayret ettiler. Gerekten zeklar, byk bir devlet adam vey kumandan olacak

Helya habsedin, dedim. Niye oray istedin, dedi. Nasl olsa bir mddet sonra

derecede idi. Haytnn sonuna kadar, ya'n doksan ksr sene yaad halde,

hemen hemen zeksndan hi bir ey kaybetmedi. renmek istedii eyi tam

150

renirdi. Yarm renmeyi, retmeyi ve dinlemeyi sevmezdi. Bu sebebdendir inceden inceye dikkat ederek okumu, anlam ve Sedet-i Ebediyye ve baka eserlerine ilve etmitir. Oradaki trigonometrik hesablar nasl yaptn grenler, gerekten tam bir fen adam olduunu kabullenir. Fizik, kimy, bir ey yazmaa hcet yok. matematik zerinde yllarca hocalk, kimygerlikte ve eczaclktaki baarlar iin Daha ilk genlik yllarnda Seyyid Abdlhakm hazretlerine gelip, dny ki, yetmi be yandan sonra, namaz vakitlerine dir, yazlm bir ok kitblar,

arzularnn, mevk' ve hret isteklerinin silinip, hrete yneldii, daha dorusu Rabbini ok yakn, her eyi uzak ve gaye d bulduu zamanlar, zeksna keskin grl akl da eklenince, zten ilim ve renme sevdals olan Hocamz, hretten ok kat halde, kendi ifdesi ile "meal-esef mehr olduk, bu bizim iin hi iyi deildir" dedi ve bu fakre hitb edip, "Biz mehr olduk. Sen kendini gizle. Bu millete lzmsn!" buyurdu.

Rabbi, benden ilim okuyan lim eyle" diye dua etmiti. te Hocamz, dua edilen talebesinden oldu. Franszca ve Almancann yannda, Efendiden ve olu Mekk

Efendi hazretleri, hacca gidince, Kbe-i muazzamann yannda: "Y

efendiden arab ve fris rendi. Aklna, tedbrine, kuvvetli zeks ve durmak, Hilm Ik, yzlerce kitb ve sevenleri kt. Az da olsa, kk eb'adda da olsa, dnde ifrt ve tefritden uzak, ilimle dnin bir olduunu, fen adamlarnn dne yorulmak bilmeyen dzenli ve sistemli almas da eklenince, ortaya bir Hseyin

daha yatkn bulunduunu, ruhbanlk deil, dny ve hret iin ilesi ve yurdu iin almak gerektiini kabllenen, mtedil bir r atn syleyebiliriz. leri-geri konuanlar her zaman bulunduu ve her lime, velye, hatt her ni'met olmazd. Nitekim yle de oldu. Ama bakn, byle Allah adamlar iin bni Keml

shibine hased edildii herkesin malmu iken, bundan nasb almamak da

Paa, Risle-i Mnre'sinin 17. sahfesinde ne yazyor:

balad, garb olarak gider. O garblii tadanlara mjdeler olsun. "Y Reslallah, dzeltmee alanlardr" buyurdu. o garbler kimlerdir, dediler. "Benden sonra snnetinden bozulanlar

o limler marfu emr, mnkeri nehy edemezler." Yine buyurdu: "slm garb

bir takm insanlar kar, mmetimin limleri ile dnde mnkaa ederler. Bylece

iin Peygamber Efendimiz (sallalah aleyhi ve sellem) buyurdu: "hr zamanda

buz edenlerin, kzanlarn, onu seven ve takdr edenlerden ok olmasdr. Bunun

hr zamanda ilmi ile amel edenlerin almetlerinden biri de, dn iin ona

151

hazretlerinden bahsederdi:

evirip, bir fideye sebeb olalm. nk Hocamz, her frsatta, bni Keml Paa

Yeri gelmiken o sahfenin yukarsndan bir ka arab cmleyi dilimize

tevfk ehlinden olursun. Byle olmazsan, dallete ve ekavete denlerden liminin nasl olacan bana anlat. nk Allah tel: "hret ilerinizi bilmiyorsanz, bilenlere sorun buyuruyor. Ben hret ilerini bilen limleri

Eer ilerini ve szlerini kitba ve Snnete uygun yaparsan, hidyet ve

olursun. lerimi ve szlerimi erate nasl uyduracam nereden bileyim? hret

tanyamam, dersen, imdi beni dinle! hret ilerinde kendisine uyacan, kendisini tasdk edecein ve sohbetinde bulunman gerekecek limi sana anlataym. O, Allahdan korkan, Allah telnn kitb ve Reslnn Snneti ile amel eden, kk byk her gnhdan saknan, bhelilerden ve bid'atlerden uzak durup, vera ir edinen bir limdir. te hret limi odur. Onun ameli ve salah ern sbit olmu olur. Byle olan bir hret limine, dnimizde mut, Allahn kitbndan ve Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) haber verdiinde

aleyhi ve sellem): "limler, dnyya girmedike [dni dnyya let etmedike] , dniniz iin onlardan uzak durun" buyurdu.

dil, slih, fakih, eyh, mrid denir. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallallah

Allah telnn ve Reslnn yeryznde emnleridir. Dnyaya karrlarsa

ok alm, iyi niyyetle ve seve seve alt iin, altndan da daha gelirken: "Biz Allah telnn fadlna, ihsnna kavutuk." buyurup, bu sz ilk fazlasn, Allah tel ona ihsn etmitir. Bunun iin, bir gn Cum'a namazndan

yetimi, duasn alm, sevgisini kazanm, zeksn ve akln bu yolda kullanp

te Hseyin Hilm Hocamz, byle byk bir mridin huzrunda

sylemi olan h-i Nakibend hazretlerini hatrlatmtr.

zmresinden olduunda hi bhe yoktur" dedikten sonra: "Efendi hazretlerinin hazretlerinin yazlarn okuyanlar, eer mm Gazl ve mm- Rabbn mm- Gazlden nisbeti vardr" buyurdu. bu nisbeti sebebiyledir ki, Efendi

Bir gn beraberdik. "Efendi hazretlerinin en byk limler ve veller

tefrk edemez.

hazretlerinin (kudduse sirruhm) eserlerini okumusa, ifde ve cmlelerden ok altlar, dedik. 1957 senesinde Beylerbeyinde bu fakre, bir vesle

ile: "Geceleri dhil, mrmn ou kitb okumakla geti" buyurdular. O kadar

152

idi ki, Ankaradan stanbula Efendiyi grmee giderdim. Trende sarf ve nahivden okuduklarm yol boyunca tekrr ederdim buyurmutur.

alkan ve gayretli, o kadar dnynn fn, hretin bk olduuna yakn shibi

Uzun zaman alp, belli bir mktesabata shib olup, insanlara fideli

olmak durumuna gelince, nce talebe yetitirmekle megul oldular. On sene kadar devm etti. Sonra btn memlekete fideli olma dnp, en kymetli kitblar hakknda biraz daha aklayc ma'lmt vereceiz. kitblardan terceme ve derlemeler ile telife yneldiler. naallah biraz sonra Efendi hazretleri kendisine, birinci iinin, tefsr ve hads olmadn

bildirip, arl fkha vermesini iret ettii sralar, kir efendi, Efendi okusun" buyurdular. O ar ve ibresi zor bir kitbdr, daha kolay bir kitb

hazretlerine: "Hilm, kitb okumak istiyor, ne okusun?" diye sorunca, "bni bidin

fkha arlk verdiler. Okuduka rendi, rendike hevesi artt. Daha ok

syleseniz, dedi. Tekrr "bni bidin okusun" buyurdular. te o andan itibaren okudu. Tbi ki, Mektbt ve taife-i aliyyenin kitblarn hi bir zaman ihml etmedi. mm- Rabbn ve benzerlerinin yazlar ve szleri rhunun gdas idi.

Onlarn vrisi olduu iin, bu tr eserler, sermyesi ve z mal mesbesinde idi.

olduklarn, Efendi hazretlerinin bu kitblar ok sevdiini ve tavsiye ettiini sylediler. Mesel, "Ben Birgivyi otuz defa okudum" buyurdular. Sonra bu fakr, Memnn oldular ve: "ok iyi olur, bu zamanda, bu insanlara, bu kitblar, Reaht, Nefeht ve Tezkiret-l Evliydan daha fidelidir. Bu zamanda, mslmnlarn, byle Ehl-i Snnet akaidini ve amel ve ahlk bilgileri anlatan kendilerine, bu kitblar sadeletirip, bugnk dile aktaraym m, dedim.

erhini okuyup, satn almamz, bu kitblar ok okumamz, ok fideli kitblar

saylan, Trke Birgiv Vasyyetnmesi erhi, Drr-i Yekta erhi ve ment

Bir taraftan fkh kitblarn okurken, bir taraftan da, Osmanllarda ilmihl kitb

olursunuz" dediler. Bylece bu kitblar Trkeye kazandrdk.

kitblara ihtiyac daha oktur. Hem de Efendi hazretlerinin rhunu sevindirmi Fkhn ibdt ksmndan, insann lnce malnn vrislerine kalmas

yazd.

nisbetlerini anlatan Feriz bilgilerine kadar her babdaki bilgileri rendi ve

ok luzmlu olan, anlama kprsn kurdu. Bir nev'i Gazl, Fahreddin Rz,

Ayrca, yazd kitblarda, bu gnk dili kullanp, eski ile yeni arasnda,

Seyyid erf Crcn ve Sa'deddin-i Teftezn hazretlerinin yaptn yapt. Bu ok fkhdan konumaa balad. byk bir hizmet oldu. Yeni nesil, fkh stlahlarn [huss deyimlerini] renip,

153

sde bir dille ifdede yapp buna da nclk etti. Belli bir trihden beri dillerden ereflendirdi.

Ayn ii akaid hussunda, bilhassa Ehl-i Snnet ve Cemat mezhebini

den, Ehl-i Snnet ve Cemat kelimesi ve stlahlar, tekrr dilleri Dier taraftan, memleketimizde hak mezheblerden konuulmay,

hak olan drt mezhebden birini takld edebileceini, Ehl-i Snnet kitblarndan alarak aklad ve herkese duyurdu. Hanef mezhebi fkhn yeniden canlandrd denilebilir. Sedet-i Ebediyye

herkesin kendi mezhebine gre amel etmesinin lzm, zarret ve ihtiyc hlinde,

herkesin drt mezhebden birinde bulunmann Ehl-i Snnetin almeti olduunu,

ve dier kitblarnda, binlerce mes'ele yazd. Unutulmu ilimleri ihy etti.

hads-i erfini hep gz nnde tutarak, farzlar, vcibleri, snnetleri, hatt etti. retmede o kadar gayretli idi ki, " Ehl-i Snnet o kimsedir ki, bir yerde bir mm Muhammedden (radyallah anhm) o kadar bahsettiler ki, biz o bykleri kendimize babalarmzdan daha yakn bulduk ve bildik. slm ahlk ise, kendi hayat ile, konumalar ile, her gnk mev'zuu idi. mstehablar uzun uzun yazd. Hem kendi kazand, hem mslmanlar istifde

"mmetim bozulduu zaman bir snnetimi ihy edene yz ehd sevb verilir"

sat kalsa, orada hayrl bir iz brakr" derdi. mm- A'zm, mm Eb Ysuf ve

seyyienin neler olduunu, nasl kazanlacaklarn veya nasl atlacaklarn yllarca

bulunursa, tam olur. Yoksa kiinin islm eksik olur derdi. Ahlk- hamde ve

slm, her safhas ile, ahlk ile, itikad ile, ameli ile yaanan bir dndir. Hepsi

[Allah korkusu] bahsini okudular. Bir ka sat devm etti. Beylerbeyindeki

Sedeti on defa hatm ettim" buyurdular. Bir pazar Kimy-i Sedetten Havf

Kimy-i Sedetini usanmadan bize okurlar, terceme eder, aklarlard. "Kimy-i

dinledik. Bu mevzlar anlatan Ahlk- Alyi ve mm Gazl hazretlerinin

evlerinden knca, Kuleliye kadar, Enver aabey, Zeki bey ve fakr alayarak

geldik. Hatt Enver aabeyle Zek bey kardeim, biraz daha alamak iin okula girmeyip, okulun arka bahesine gidip, bir mddet daha alayp geldiler. br hafta Rec [Allahdan mid etmek] bahsini okudular. Bu sefer, akamdan sonra okula kadar glerek, ne'elenerek geldik. imdi o gnleri htrlyorum da, h, ne

gzel gnlerdi! Diyorum ve gayr-i ihtiyar gzlerim doluyor. u ksa hikye, o sanrm.

zaman Hocamzla beraberliimizin bize ne kadar tesir ettiini anlatmaa yeter Haram ve gnh ilememek, hell ile itkif etmek, gz, kula, yedi

uzvu haramdan korumak, emir ve ibdetleri seve seve yapmak, sohbetlerinin

154

bereketi ile kolay oluyordu.

idi. Allah telya bunun iin ve btn ni'metleri iin hamd senlar olsun!

Bu ise, yukarda iret ettiimiz gibi Mceddd olmann mmtz vasf Dier taraftan, tarka- aliyye byklerinden bahsetmek, eserlerinden

okumak, bilhassa, Mektbt ve Reahttan bir vey bir ka mektb, yhud bir fkhdan vey byklerden bahsederlerdi. Bazan oullar

byn menkbn okumak det-i erfleri idi. Her gidiimizde, akaidden, Abdlhakme

terceme eder, biz de yazardk. Biz o zaman henz arab ve fris renmemi idik. Hocamz, yapclnn almeti, yeni bir ey ortaya koymann arzusu ile,

ezberlemi idi. Fkhdan ise, Halebnin metni olan Mnyet-l Musallyi okur,

okuturlar, biz yazardk. O zaman oullar on yalarnda idi. Kasde-i emliyi

sarf ve nahivde [arabca gramer, ya'n morfoloji ve sentaksis zerine] bir eser

eserinden olmutur. Edhem, Hulk, Al hsn ve daha baka arkadalara, kendileri bu kitbdan ders vermilerdir. Yazdklar kitblarn her biri, zamanmzda bir boluu doldurdu ve

tertb etmi olup, bizim arkadalar yazm idik. lk arab almamz onlarn bu

reformcular, slmda zuhr eden itikad ve amel bid'atleri, slm zeyyine dndkleri zararlar kaleme aldlar. Belli bir zamandan beri uyuyan veya Trihinden, ananesinden, ilim ve ahlktan uzaklaan bir

am oldular. Gnmz mslmanlar iin, eski ve yeni bozuk frkalar,

ihtiyalara cevb oldu. Bu bakmdan da, yeni Trkiye iin ok fideli bir r

brnm slm dmanlarnn faaliyetlerini, masonlarn dne verdikleri ve uyutulan bir milleti, mill deerlerini zh ederek uyandrmaa altlar.

yaayamayacan anlattlar. An yedii, suyunu itii bu vatan iin bunlar yapma kendine bor ve vazfe bildiler. Trke ner ettikleri kitblarn bir ksmn Avrupa ve Asya dillerine

milletin

evirtip, dne hizmetin hududu olmadn gsterdiler. Dnyadaki btn btn dnyya, karlksz dattlar. Japonyadan Amerikaya, Moskovadan mslmanlar kardetir deyip, yzlerce arab ve fris eseri, yeniden bastrp,

Diyor ki, biz yeni Trkiyeden dn hussunda midimizi kesmi idik. Ama bizi yanlttnz. Bize ilk dn kitb Abdlhamd Hn zamannda stanbuldan geldi, torunlarnda vardr. Allah sizden rz olsun. Okuyacak ve ocuklarmza imdi sizden geliyor. Demek ki, ne varsa Osmanlda idi, ve ne varsa hl onlarn

gnderildi. Kendilerinden dinledim: "Efendim, Endonezyadan bir mektb aldm.

Gney Afrikaya, Endonezyadan Afrikann ilerine kadar, milyonlarca kitb

155

okutacak, gvenilir dn kitb bulmak skntsndan bizi kurtardnz" buyurdular.

grevi yaptlar. Efendi hazretlerinin: "Biz zaman gelir, mesil-i dniyye Hilmden sorulur" m'nidr sznn ma'ns tecell etti. Bir gn hocamzla Hrka- erf Cm'i aasndaki kk bir mescidde Cuma' namazn klm geliyorduk.

Btn bu ilimleri, slma hizmetleri ile mceddd, dni kuvvetlendirici

Rupidir. Ya'n, az ma'a veriyorlar. Vehhb temsilcileri geldi. Kendilerini medh etmem, hi olmazsa ktlememem iin klliyetli miktarda dolar teklif ettiler.

Diyor ki: "Bu eylette bin tane hoca yetitirdim.Hepsi snnler. Aylm yediyz

Hemen hepsi mslmandr. orada bulunan tannm bir zttan mektb aldm.

Yolda anlattlar; Hindistanda, nfsu elli milyon civarnda Kerla eyleti var.

Kabl etmedim. Ehl-i Snnet ve Reslullahn mmeti olmaklm, Eshb- kirmn islm uruna canlarn ve mallarn fed ettikleri htrma geldi de, reddettim ve hakk bildirmede, doruyu sylemede kimseden ekinmeyeceimi syledim, tehdidlerine aldrmadm. Sizin kitblarnzdan Vehhbilii iyice rendim. Allah sizi bu asrn mcedddi eyledi. Bunun iin Allah telya

nihyetsiz hamd sen olsun. Bu zavallya mceddd diyor, buyurdular. Biz de o kanatteyiz hocam, dedim. "Hizmet mhim, isim deil" buyurdular. Sonra karya geelim. Size de, bize de bir ey olmasn. Siz de, biz de, bu millete lzmz, kardeim" dediler. minibs yoluna ktk. Kar tarafa geerken: "Arabalar ok hzl geliyor. Acele

yaprak ve meyvelerine varnca, itina gsterdiler ve yukarda arz ettiimiz gibi,

Gerekten bu zamanda, islm aacn yeniden yeertip, her dalna, hatt

verenler, nefislerinden kurtulmam kimseler olup, iyilii kendine, ktl buyurduudur.

Mhim olan o vazfedir, isim deildir. Yaptklar ie deil de, ille de isme nem

zamana uygun bir r atlar. Bu bakmdan mcedddlik vazfesi yaptlar.

bakasna konduranlardr. Bize lzm olan ise, Sleyman t hazretlerinin Beyt: lem yah, ben yaman, lem buday, ben saman.

kitblarn okudu. Yere ve duyulan ihtiyca gre, dier mezheblerin kitblarna kitbnn ilk cildini hakkat kitbevinde bastrp, okunmasna byk kolaylk da bakard. Mesel drt mezhebin fkh bilgilerini anlatan Mezhib-i Erba'a

Hocamz, amelde Hanef mezhebinde olup, bu mezheb limlerinin

saladlar. Onlar iin her bilgi nemli idi. Yan renmeye sra gelince, farzla mstehab, snneti ayrmaz, byk bir ihtimmla renir, yapar, retir, yaptrr

156

ve bu ekilde dni ihyya, mezhebi unutturmamaa alrd.

kelm ilminde mctehid idi ve kendisinin itihadlar da Mtrd akaidine daha rislesinden terceme ederek yazyorum. Bir yerde bulamazsnz, ok mhim bilgileri hvdir: yatkn olmutu. tikad ve amel mezhebler konusundaki ilmini Mebde ve Med

Mceddd takviyeli ve teyidli Mtrd idi. nk mm- Rabbn hazretleri

tikadda, Ehl-i Snnet mezhebinde olup, Mtrd idi. Daha dorusu,

"Ftihasz namaz yoktur" gelmitir, o halde hakk krat brakp, hkm krati pek makbl gelmediinden, Hanef mezhebinde, immn arkasndaki krat almak, ya'n kendisi Ftiha okumayp, immn okuduu Ftiha ile yetinmek, bana

28. FIKRA: Madem ki, namazda krat farzdr ve hads-i erfde:

hussunda sarh delilin bulunmasn arz ederdim. Ama mezhebe riyet sebebiyle, yine Ftiha okumazdm ve bu okumama riyzet ve mchede

kabilinden sayardm. Nihyet, Allah tel, mezhebe riyet etmemin bereketiyle ki durup dururken [veya dnyev bir menfat iin] mezheb deitirmek ilhaddr, Hanef mezhebinde cematin Ftiha okumamasnn hakkatini olduunu gsterdi. yle ki: mm ve cem'at hep birlikte mnct makamnda

bildirdi ve basret nazarmda, hkm kratin, hakk kratten daha gzel duruyorlar. nk, namaz klan Rabbine mncttadr, buyrulmutur ve imm

bu ite reis edinmilerdir. O halde immn okuduu ve syledii her ey, sanki cematin dilinden sylenmektedir. una benzer ki, bir grup insan byk bir Hepsinin azndan, onun konumasn ve ihtiyalarn arz etmesini isterler.

pdihn huzruna, bir i iin karlar ve ilerinden birini reis [bakan] seerler. Reisleri, ihtiyalarn arz etmek iin konuurken, onlar da konumaa

taarlar. O huzura yakmayan bir i yapm olurlar. Demek ki, bu cematin setikleri reisin onlarn dilinden ihtiyalar arz etmesiyle olan hkm konumalar, onlarn ayr ayr konumalarndan daha iyidir. Bunun gibi, imm

balarsa, edeb diresinin dna km olurlar ve pdihn rzasndan dar

okurken, cematin de okumas, ortal kartrmak, huzuru bozmak olup, edebden uzaktr. Hanef mezhebi ile fi mezhebi arasndaki ihtilfl mes'elelerin ou bu

ekilde olup, grn ve ekil, fi tarafn terch, z ve hakkat hanef mezhebini teyd etmektedir. Bu fakre bildirildi ki, kelm ilmindeki ihtilflarda hak [doru ve isabetli gr] Hanef tarafndadr. Eb Hanfe hazretleri TEKVN

sfatn, hakk [subt] sfatlardan biliyor; her ne kadar Tekvn [var etmek]

157

firset nru ile baklrsa, Tekvn'in ayr bir sfat olduu anlalr. Dier ihtilafl mevzlar da buna benzetilebilir. Fkhdaki ihtilfl mes'elelerin ounda, hakkn [ictihadda isbetin] hanef

grnte Kudret ve rdet sfatlarna rc' ediyorsa da, ince ve dikkatle ve

sellem) vki'amda grdm. Bana, "Sen kelm ilmi mctehidlerindensin" buyurdu. gr ve huss bir ilmi vardr. Mtrd ve Earler arasnda ihtilfl olan

bykler yolunun daha ortalarnda idim ki, Reslullah (sallallah aleyhi ve

tarafnda olduu bhesizdir. Az bir ksmnda ise, tereddd vardr. Bu fakr, bu

te o zamandan beri, kelm ilmindeki mes'elelerin her birinde bu fakrin ayr bir

meselelerin ounda, o meselelerin ilk anlalmas zamannda, hak E'arler hakl olduu ortaya kyor. Kelm ilmindeki ihtilfl mes'elelerin hepsinde, bu gerekten Mtrd bykleri, Snnet-i seniyyeye (al shibihassalt vesselm tarafnda anlalyor ise de, firset nru ve keskin nazarla baknca, Mtrdlerin

fakrin gr, Mtrd limlerinin grlerine [ictihadlarna] uygundur. Ve vet - tehyye) mtbeatta yksek ve byk an shibleridir. Dierlerine ise, bir

takm felsef grler kartrlm olmakla, o mertebe meyesser olmamaktadr; her ne kadar, ikisi de hak ehli ise de.

rehber Eb Hanfenin (radyallah anh) yksek an ve mertebesinden ne mctehidler iinde, ilmi, vera' ve takvs en ok olan o idi. Nitekim mm fi' yazaym ki, fi', Mlik ve Ahmed bin Hanbel (radyallah anhm) dhil, btn

Bu byklerin en by olan mm- A'zm [en byk mm] en byk

(rahmetullahi aleyh): "Btn fkh limleri, Eb Hanfenin oluk ocuudur" Hanfenin kabrini ziyrete gittii zaman, kendi ictihdn brakr, yan kendi

buyurmutur. Salam haberlerle bize geldi ki, mm fi', mm- A'zm Eb ictihd ile amel etmez ve : Bu byk immn huzrunda onun ictihdna

uymayan, kendi ictihadmla amel etmekten hay ederim buyurur ve orada farznda da kunut duasn okumazd. Evet, Eb Hanfenin bykln, kymet ve annn yceliini fi' (radyallah anh) bilir. Yarn kymete yakn s (al

namaz kld zaman, imm arkasnda Ftihay krat etmez, sabah namaznn

bunu bildirmektedir. Sdece bu byklk ona yetiir ki, ullazm bir peygamber, olamaz.

ile amel edecektir. Nitekim Muhammed Prisa hazretleri Fusl-i Sitte kitbnda,

nebiyyin ve aleyhis-salt ves-selm) gkten inince, Eb Hanfenin mezhebi

onun mezhebi ile amel edecek. Dier yzlerce byklk ve mertebe buna eit Yksek mridim [Muhammed Bkbillah] kuddise sirruh buyurdular

ki, bir ka gn immn arkasnda Ftiha okudum. Bir gece ryda mm- Azm

158

Eb Hanfe hazretlerini grdm. Kendisini medh eden ok gzel bir kasde okuyordu. Ma'ns ksaca yle idi: Benim mezhebimde nice evliylar var idi. O okumadm. geceden itibaren, cematle kldm namazlarda, bir daha Ftiha-i erfe

itikadda Mtrd mezhebini iyice renip, bizi de bu ekilde yetitirdiler. erhleri, Kasde-i Emli ve erhleri, Osmanlca kitblardan Birgiv

te Hocamz, hem mm- A'zm hazretlerinin mezhebini, hem de

Kelmda Mevkf erhi, itikadda, Akaid-i Nesefi ve erhleri, Fkh- Ekber ve

Vasiyyetnmesi erhi, ment erhi, Drr-i Yekt erhi ve benzerleri, ayrca akaidle ilgili eserleri ve yazlarn, ezberlercesine okuyup, rettiler. Bilhassa, mm- Rabbn, mm- Gazl, Mevln Hlid Badd hazretlerinin, mn ve

gerekten bu konuda birer heserdir. Mevln Hlid Efendimizin, Kaz Kader Rislesi ve tikadnmesi de bir o kadar kymetlidir. Bu ikincisini Farsadan var olmas lzmdr. Trkeye evirmi ve mn ve slm ismi ile bastrmlardr. Her evde vardr veya

Mektbtn birinci cildi 266., ikinci cild 67., nc cild 17., mektuplar

bidin, Tatarhniye ve Kdhn hi elinden dmezdi desek, yerinde olur. Bu fakr, arab altm zamanlar, Hocama fkhndan hangi kitbdan balayaym, diye sl ettiimde: "Halebi-yi Sar'i okuyun. naallah onu bitirince, bni bidin ve zevk ile okudum.

mevzu idi. Bir o kadar da fetv kitblar vard. Ama bni Nceym, Halebler, bni

Fkh kitblarn ise, saymaktan cizim. Fkh sanki Hocamzn ihtisas

okuyacaksnz" buyurdular. Onlardan aldm bu emri, mjde telakk edip, evk Sedet-i Ebediyye kitbnda, fkh konular anlatrken, her bahsin hangi

i'lm olacandan geiyoruz.

kitblar hep yazldr. Bunun iin burada onlara yer vermek, tekrr veya ma'lmu

fkh kitbndan aldklarn yazdklar gibi, dier konular iin de mract ettikleri

kendisini tanyp sevenlere gre, onlar bu hads-i erfde bildirilen limlerden biri idi. Rahmetullahi aleyh.

Hads-i erfde: "limin lm, lemin lmdr" buyuruldu. Bize gre, yan

toplam, son devrin ndir limlerinden olup, veft ile, dny ok ey kaybetti.

Fkhda, Ahlkta, Tasavvufda, gerekten lim idiler. Bu drt esas kendinde

unu samm ve ak gnlllkle itiraf ederiz ki, Hocamz, Akaidde,

TALEBE LE TGAL'ne gelince; 1950-1960 yllar arasnda, daha ziyde

159

talebe ile megul oldular. retmenlii yllarna rastlayan bu zaman iinde, istisnlar hri, hemen her pazar gn leden akama, bazan daha ge satlere kadar evlerinde olurduk. Okulda, ders aralarnda, len ta'tilinde, laboratuarda, ksaca her yerde, her dakikalarn deerlendirir, ders hricindeki zamanlarn biz talebelerine verir, retmenler odasna bile gitmezlerdi. Hi

dostlarn sevmenin ne olduunu, Allah telya ve dnine dmanlk edenlerin hocal dah onlardan rendik. Anamzdan, babamzdan,

kimseden, hi bir hocadan duyamadmz bilgileri hakkatleri, Allah telnn hallerinin neye mncer olacan, hep onlardan rendik. Talebelii ve hatt retmenlerimizden ve evremizden elde edemediimiz ve Onlar olmasa, hi bir edebleri, tecribeleri ve hsseten bu bykler yoluna id hl ve ilimlere id okullardan

zaman edinemeyeceimiz, dnimize id, mselsel ilimleri, ibdetleri, ahlk,

malmt hep Onlardan rendik. Bu bakmdan diyebilirim ki, iki dny hakkndan ok fazladr. Allah tel, Onlar ve Onlarn vstas ile Efendiden sedetimize Onlar sebeb oldu. Bunun iin zerimizdeki haklar, ana-babamzn

Peygamber Efendimize kadar btn silsile-i aliyyeyi tanma ve sevmei nasb ettii gibi, sonsuz ihsn ile son nefeste mnla gitmei de nasb ederse

diye hitb ettiler. O kadar sevindim, bu hitblarna o kadar memnn oldum ki,

olur. Ve gerekten bize yle efkatli bir baba oldular. Bir ka defa bana: "Olum"

Hocamz, elbette, bizi dnyya getiren ana-babamzdan daha sevgili ve yakn

ihsnndan ve rahmetinden umulur o zaman sonsuz seadetimize sebeb olan

lm babam, kabrinden kp gelse, o kadar sevinmezdim. Htralarm eitli kitblar okuduklar gibi, bazan Kimy-i Sedet, Mektbt ve Tezkiret-l tatilinde, okulun mescidinde bize okurlard. Evliy kitblarn okula getirir, bo zamanlarnda, Ramazan- erfde len On sene kadar her pazar, nceleri Beylerbeyinde, kaynpederleri Ziy ksmnda, inaallah bunlara temas edeceim. Ama ksaca arz edeyim ki, evde

beyin veftndan sonra, Ftihdeki evlerinde bizi kabl eder, Mektbt, Kimy-i Evliy, Vikaye erhi, bni bidin, Haleb, Kasde-i Eml, Mnyet-l Musall, Farsa bilmediimiz, arabca anlamadmz halde, kulaktan duymakla, nerede renince, anlamamz ok kolay oldu.

Sedet, Mecd-i Tlid, Divn- Mevln Hlid, Reaht, Nefeht, Tezkiret-l Ens-l Vizn gibi kitblardan satlerce okurlar, zah ederlerdi. yle ki, o zaman ise, bu dilleri renmitik. Onun iin daha sonra bu dillerin gramerlerini Bu sohbetleri o kadar fideli ve feyizli olurdu ki, sanki bir baka leme

girerdik. Mevzya gre alardk, glerdik, dnyy unuturduk. Diyebilirim ki, o

160

kabiliyetimize gre, insan nedir, mn nedir, ihsn nedir, kulluk nedir,

trtln krizalit devresinden kabuunu yrtp kan bir kelebek gibi yapt. Yapt da,

sohbetlerin bereketi ile manev hayatmz deiti. Onlarn sohbetleri bizi, bir

Rubbiyyet ve lhiyyetin karsnda ubdiyyetin gerekleri nelerdir, dnyya ne iin geldik, hret nedir, orada kurtulmak ne ile mmkndr, muhabbet ve edilir, rendik. sohbet insana neler kazandrr, ibdette ve kullukta ihls nedir ve nasl elde

kadar suhletle ele geti ki, kendi bamza bunlar yapmak imknszd. Kendimden bir iki misl vereyim: O sohbetlerin devm ettii zamanlar, bir kiraz aacna km meyve yiyordum. Ama kiraz koparp, daln zerine oturup yle yiyordum. nk ayakta yemenin mekrh olduunu Onlardan renmitim. Bir de, daymn gen kzlar vard, hanm da yal saylmazd, diye senelerce evine

Hocamzn sohbetinin bereketi ile eratn emir ve yasaklarna uymak o

gelsin, greyim derdim. Fakltede ikinci snfa gemitim. Kymzde mer

gitmedim. Halbuki anneannem daymda idi. Anneme; anneannemi al da, bize

Efendiden tecvd dersi almaa gidiyordum. Bir gn eve dnerken, su banda

dilimde Allah var demitim.

bakmad" dediler. imden:Nasl bakabilirdim ki, elimde Kur'n, kalbimde ve Btn bunlar Hocamzn bereketi ile idi. Dier arkadalar da muhakkak

kzararak yanlarndan getim. Ben geince: "Ban evirip yzmze bile

gen kzlar toplanm gltklerini grdm. Taraflarna bakmadm. Yzm

benim gibi, belki daha da iyi idi. O zamanda, bu memlekette, stanbul gibi bir Allah tel ok sevdiklerini, az sevdiklerinin ayana gnderir, szne yaknen

yerde veya Anadoluda, bizim bu hlimiz, byk bir deime, tatl bir inklab idi. inanmtm. 1960 senesine kadar, sanki dny ve hreti birlikte yaadk, ama

hret arlkl idi diyebilirim. 1960da, sohbetleri ve talebe ile muntazam olan

dny Onlarn ilmine muhtac iken, bir ka kii iin o ilim ve birikimlerini megul olmaktan da, ard. Bkmadan, usanmadan, madd ve manev engellere bulundurmak ve kullanmak yerine, btn insanla yneldiler. Bu, talebe ile

mnsebetleri, yerini kitb telif etmeye brakt. Talebe zld, ama, Trkiye ve

ile, biraz sonra bildireceimiz kitblar yazdlar. Arab, Fris kitblardan,

dehet ve vahete kaplmadlar. Allah telnn inyeti ve byklerin himmeti

ramen, ypranrcasna gece gndz demeden altlar. Ylmadlar. Yalnz idiler,

Osmanlcadan, Almancadan, Franszcadan tercemeler edip, byk kk bir

gece sat de uyanp, hatrna bir ey gelse kalkar, kitblardan bulur, yazar ve

ok kitb telif ettiler. Kendilerini bu kitblarn telifine o kadar vermilerdi ki,

161

sahfesine koyacaz, sende dursun, sabahleyin kitbevine verirsin, derlerdi. myz, sa olsak bile bu heves bizde olur mu, bilmem" diye cevb verirlerdi.

evinde kalmakta olan Enver aabeyi uyandrr, bu yazy filn kitbn filn

Efendim, sabah bekleseydiniz, o zaman bakar, yazardnz, deseydi; "Sabaha sa te o hlisne niyyet, slma hizmet iin olan gayretleri, bu kymetli

yana kadar hep ilim edindiler. Elli yandan altm yana kadar, o ilimleri

kitblarn meydana gelmesine sebeb oldu. Toparlarsak, onsekiz yandan elli talebesine anlattlar, kendileri de pekitirdiler. nk en iyi renme, retme diye sl ettiklerinde, "Bilmediklerimi sormakla, bildiklerimi

geldiniz?"

ile olur, buyurulmutur. Nitekim, mm- A'zm hazretlerine: "Bu dereceye nasl

retmekle" cevbn vermitir. Altm, daha dorusu, ellibe yandan doksan yana kadar hep kitb yazmakla megul oldular. Gerekten uzun ve dopdolu geen gzel bir mr. Allah tel, iyiliklerine karlk, kendisine hayrl

karlklar versin.

imdi, elli seneye yakn mr verdii kitblarndan bir para bahsedelim: dillere evirilip, ner ettii ve bir de, Arab, Fris ve Urdu dilleriyle yazlm olan Kitblar ksma ayrlr. Trke yazd ve nerettii, Trke yazp yabanc

Ehl-i Snnet kitblarndan ofset bask ile nerettikleridir. Ksaca diyelim ki:

elli sahfe kadardr. Binden fazla kitbdan hazrlanmtr. Kitbn nsznde diyor ki: 1947 ylndan sonra, retmenlik haytmda, engin denizde bir damla

1. SEDET- EBEDYYE-Tam lmihl: cild olup, bir aradadr. Bin ikiyz

saf kalblerine birer lt salmak istedim. Elhamdlillah. Rabbim kolaylk

olan krpe dimalarna aktmak iin rpndm. imdeki mn ndan onlarn

kadar olan bilgilerimi, genlerin temiz rhlarna, onlarn gonca gibi almakta

gsterdi. Senelerce uraarak hazrladm ve fideli ve nefs kokulu ieklerden

toplanarak petee doldurulan tatl ve ifl bal gibi, bir ka sahfeye yerletirdiim Sedet-i Ebediyye kitb birinci ksmnn baslmas 1956

senesinde nasb oldu. [Bu kk eserin arl, mm- Rabbn hazretlerinin ksmlarn dilimize terceme ve uyarlamas hlinde idi.]

Mektbtn tarayarak, gnmz insanna, bilhassa genlerine zurr lzm olan Otuz madde ve altm sahfe olan bu kitbm okuyanlarn tevk ile,

ikinci ksmn da, yz sahfe olarak hazrladm. Bu da, 1957'de bastrld. Bu

162

iki kitb, temiz genlikte, slmiyyete kar, yle bir alka ve czibe uyandrd ki, sl yamuru altnda kaldm. Bu eitli sorular cevblandrmak iin, m'teber otuz maddesine yetmi madde daha ekleyerek, ikinci basks meydana geldi ve nc ksmn hzrlanmas da myesser oldu ve 1960 senesinde basld. kitblardan terceme ederek, yaptm aklamalar ve ilvelerle birinci ksmn

drtyz sahfe oldu. Nihyet, Allah tel ihsn ederek, ypratc almakla Salahiyyetim olmadn bildiim halde, yalnz islm limlerinin akllar

tuzaklarndan kurtulmalar, dny ve hret sedetine kavumalar iin kalbim gelen bu kitb 1963 ylnda bir araya getirip, (Tam ilmihl) adn verdim. szlayarak ettiim dlarn karl olarak, Allah telnn tevfki ile meydna

saygnn mkft olarak ve bu temiz milletin, asl genlerin, dn simsarlarnn

durduran stnlklerine hayranlmn ve onlara kar tadm sevgi ve

Hepsi ngilizceye evrilip (Endless Bliss) ismi ile, Hakkat Kitbevi tarafndan be cild olarak bastrlmtr.

Devml sller sebebi ile, kitbmn her basksna yeni ilveler yaplmaktadr.

indeki bilgiler, Hanef mezhebine gredir. Bu bilgilerin ou,

saylabilir.

Reddl-Muhtr ise, hanef mezhebindeki fkh kitblarnn en kymetlisi Sedet-i Ebediyyenin birinci ksmnda doksansekiz, ikinci ksmnda

Muhammed Emn bni bidin'in Reddl Muhtr kitbndan terceme edilmitir.

yetmi, nc ksmnda yetmi madde vardr. Bu ikiyzkrkbir maddeden yzsekiz maddesi, byk islm limi, tasavvuf bilgilerinin, zevklerinin kayna, Muhammed aleyhisselmn hakk vrisi, mm- Rabbn mceddd-i elf-i sn

Hilm Ik hocamzn szleri bitti.

maddesi de, selhiyyetli islm limlerinin kitblarndan toplanmtr" Hseyin

Ahmed Frknin Mektbt kitbnn ikinci ve nc cildlerinden, yzotuz

Ksaca, Sedet-i Ebediyye isminden anlalaca gibi, insana sonsuz sedeti anlatan bir kitbdr. ki dny sedetine sebeb olan bilgiler bu bulunanlar iin ihlsla hazrlanm bir Cennet anahtardr. boyutludur. lim, kitbdadr. Sonsuz kurtulua kavumak isteyenler, ftratnda sedet z

amel ve ihls iin yazlmtr. Hocamz: "Sedet-i Ebediyyeyi okuyan, lim olur, ona uygun amel eden ise, vel olur" buyurmutur. Nitekim, bir gn Efendi hazretleri buyurdu ki: "Kams- Okyanus'u okuyan lim olur" Yine Efendi hazretlerinden nakledip, Efendi; bir trih ve corafya ansiklopedisi olan Kmus-ul a'lamn mellifi iin: "Bu kitb yazmada ok zahmet ekmi" buyurdu

163

da, kitb ve shibini medh etmedi, buyurdu.

cihetleri iin drt boyutlu da diyebiliriz ve hibirinde abartma olmaz. Ksaca Sedet-i Ebediyyede, mn, islm bilgileri

kasdederek dedik. Yoksa bu ok kymetli kitb iin, ilim, amel, ahlk ve tasavvuf ok

Bu kitb boyutludur, dedik. Bunu, ilim, amel ve ihls boyutlarn

nfile namazlar yerine kaz namaz klmak, zarret ve harac [zorluk] hlinde bir icma ve kys hakknda geni bilgiler verilmekte, islm dninde binlerce mkil halledilmektedir. Ya'n Sedet-i Ebediyye kitb, yetmi ksr senenin baka mezhebi takld, tevekkl, israf, ttn ve kahve kullanmak, Kur'n, hads,

feriz bilgileri, islmn gzel ahlk, kt huylar, hasta yemekleri, atom bilgileri,

haklar, insan haklar, ukubat [cezlar], lye yaplacak mumeleler, cenze,

ve bozulmu dnler, ayrca, gusl, abdest, namaz, oru, zekt, kurban, kadn

anlatlmaktadr. Ehl-i Snnet itikad, bozuk itikadlar, bozuk mezhebler, bozuk

geni

aksettiren, nbvvet yolunun temiz ve saf aynasdr. Ayrca, kitbn banda,

taraftan, byk evliy meyh ve ve mridlerin kalblerindeki feyiz ve nrlar

mahslunun harmandr, eitli ilim nehirlerinin topland bir ilim deryas, dier

takm haberlerle, kendi hallerine iret buyurduklar fevkalde mnidr bir son sra ile yazlm olup, bu ztlar ve eserleri hakknda da z bilgileri hvidir. tutsun ve okusun. Biri, Sedet-i Ebediyye dieri Mektbt'tr buyurdu.

doyurucu bir nsz olduu gibi, sonunda da, Hocamzn Mceddd yolundan bir

szleri ve sonra, kitbda isimleri geen bin ztn hl tercemeleri vardr. Alfabetik Hocamz: "Benim iki elim vardr. Benim ellerimi tutmak istiyen bunlar

Seyyid Abdlhakm Arvs hazretleri ile dantktan sonra, dima dinledii ve her

2- MEKTBT TERCEMES: Bir baka isimle Mjdeci Mektblar. Hocamz,

dinleyite sanki yeni bir hayta kavutuu, bilhassa Efendi hazretlerinin Rabbn ve Muhammed Ma'sum hazretlerine muhabbetle ball sebebi ile, kendisine: "Mektbt okuyup, bazsn anlyan Hilm" buyurmalar, mm-

ikisinin de Mektblarn tekrr tekrr okuduu, hatt alt cildden bin ksr zet eserin ismini, kymetinin takdr edilmesi mmkn olmayan ma'nsnda madde hlinde bir zet karp, Efendiye takdm ile, ok beenisini kazanp bu

Kymetsiz Yazlar koyduunu ve yine Efendi hazretlerinin Mektbt iin: "Allahn stn, en fdelisi Mektbt kitbdr" buyurduundan, bu kitbn, hi olmazsa, birinci cildini, tam olarak terceme etmei kendilerine vazfe bilip bu zor ie koyuldular. Zor i, diyorum; nk Mektbt okuyup, anlamak her babayiidin kitbndan ve Reslullahn hadslerinden sonra, islmda yazlm kitblarn en

164

kr deildir. 1968 ylnda bu tercemeyi bitirdi. nsznde diyor ki: "Temiz genleri, ehd evldlarn, dnimize, islm fkh ve tasavvufuna

saldranlardan korumak, onlara sedet, kurtulu yolunu gstermek iin, bilgilerini ve ok ince ve derin yazlm olan tasavvuf ma'rifetlerini gcm yettii Mektbt' frisden bugnk Trkeye terceme etmeye kalktm. Ehl-i Snnet kadar kolay anlalacak ak kelimelerle yazmaa uratm. Baz yerlerine iyice

basld. inde 313 mektb vardr. 99 mektbu hv olan ikinci cildinden 49 mektbu, 124 mektbdan mteekkil nc cildinden 42 mektbu terceme okuyabilirsiniz." Szleri bitti. edip, Sedet-i Ebediyye kitbmn mnderectna koydum.

iine alp, Mektbtdan ayrdm. Birinci cildini tamamladm. 1968 ylnda

anlalmas iin, baka kaynaklardan eklemeler yaptm. Bunlar keli parantez

Oradan

dinledik. Ankarada talebe olduumuz zaman, stanbula gelir, onlardan bir veya kymetli yazlar okurduk. O kadar ok Mektbt okurlar ve zah ederlerdi de

Bu fakr derim ki, biz de, senelerce, azz hocamzdan Mektbt

bir ka mektb dinler, yazardk. Ankaraya gidinceye kadar ve sonra hep o

duyar, nelere mazhar olurlard. Bazan bizim fakrhneye terf ederlerdi de, bol bol Mektbt okurlar, ben de el yazs ile yazdm Mektbtdan ta'kb ederdim. derler, siz okuyunca anlyorum, zahmet buyurmayn, hocam, derdim. Bazan da onlarn sedethnesinde okurlard. Terceme edeyim mi, kardeim, Ksaca, mm- Rabbn hazretlerinin Mektbt yazld trhlerden bu

Bazan yanaklar kzarr, gzleri dolar, burun delikleri alrd. Kimbilir neler

ifdelerinde ve simalarnda yorgunluk, bkknlk izine, eserine rastlamazdk.

okununca, shibinin sohbetinden ve meclisinden hsl olan feyiz ve fideler bereketinin kymete kadar devm edeceinin bir almet ve ninesi

zamana kadar, Mcedddlerin her zaman birinci el ve sohbet kitblar olmu,

zuhra gelmi ve bu durum, mm- Rabbn hazretlerinin kermet ve

mikdarnca, Allah ona rahmet eylesin!

terceme etmesinden daha tabi bir i olmasa gerek. Mektbtdaki harfler

olduundan, Hocamzn byle bir hizmete vesle olmas, ya'n Mektbt,

3- ESHB-I KRM: Mevzuunda gerekten hne bir eserdir. Byk Abdlhakm Arvs hazretlerinin telifi olup el yazma bir nshas bu fakrin ksm mm- Rabbn hazretlerinin Mektbtndan tercemedir. Seyyid

165

ktbhnesinde

Eshb- Kirm hakkyla tanmyan da Resl-i Ekremi (sallallah aleyhi ve sellem) tanyamaz buyurduunu naklederdi. Bu kitb, Eshb- kirma dil uztan, onlar iin anlarna yakmyan

Efendi hazretlerinden: "Mektbt okumayan, Eshb- Kirmn kadrini bilemez.

kazandrm, gerekli yerlere, parantez iinde izh ve ekler koymutur. Hocamz,

mevcddur.

Hilm

Ik

hocamz,

bu

gnk

Trkeye

szler yazan ve syliyen, bata iler olmak zere, hriciler, vehhabler ve rezil etmektedir. nsznn bir yerinde diyor ki:

reformculara gereken cevblar vermekte, gnei balkla svamak istiyenleri

bin Sebe adndaki Yemenli bir yahud, mslmanlar arasna fitne, ikilik soktu. nice nice dn dmanlar, mslman ad alarak, dn adam ekline brnerek,

Daha Eshb- kirm zamannda, mslman olduunu syliyen Abdullah

ilik denilen bir r at. Reslullahn Eshbn ktlemee kalkt. Sonralar, bozuk, sapk yollar meydana kard.

erfler ve ulemnn szleri ile ok gzel anlatlmaktadr. Okuyunca ne kadar doyurucu olduunu grecek, byle bir eseri okumayann, bu konudaki bilgisinin muhakkak eksik olacana hkmedeceksiniz.

Kitbda, Eshb- Kirm efendilerimizin fazleti, yet-i kermeler, hads-i

risleleleri de vardr. Ksaca onlara iret edelim: A Eshb- Kirm: Sahfe 0 B C D E F ctihd 1. Cild, 251. Mektb 2. Cild, 15.Mektb Tenbh [Hsniyeye Cevb] Kerbel Vak'as Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe 51-73 73-80 80-84 84-141 141-147

Eshb- Kirm isimli kitbn iinde, Hocamzn baka eserleri ve

3-5

Seyyid Abdlhakm

Seyyid Abdlhkm mm- Rabbn mm- Rabbn H.Hilm Ik M.Abdekr

166

G H I J K L M N

. Rabbnnin Hayt Seyyid Abdlhkmin Hayat Mslmanlarn ki Gzbebei (Hazret-i Eb Bekr Ve mer) Hulef-i Ridn slmda lk Fitne Eshb- Kirmn stnl Hazret-i Muviye

Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe Sahfe

147-164 164-167 167-229 : 229-233 233-263 263-276 276-279 279-415

M.Murad Kazan H.Hilm Ik h Velyullah

[Ter. H.Hilm Ik]

Terceme: H.H.Ik h Velyullah Terceme : H.H.Ik 2/36.Mektb,mm- Mir'at-i Kint (Nianci zde) Tathir-l Cenn Vellisn bni Hacer Mekk H.Hilm Ik

Rabbn, Terceme: H.H.Ik

Kitbda geen isimlerin hl Sahfe tercemeleri

mevz'un isbtnda yeterlidir. Bir tane ak rnek verdik. Dierlerini buna benzetebiliriz.

bulunmaktadr. Her biri ak ve kesin delilleri ihtiv etmekte, bahis konusu

Demek ki, Eshb- kirm (aleyhimrrdvan) kitbnda, ondrt eser

kitba isim olmutur. 400 sahfedir.

giderilmesini bildirmekte, gerekten cidd bir eserdir. On ksmdr. Birinci ksm

[Kesin Deliller] kitbnn tercemesidir. Ehl-i Snnet ile i'ler arasndaki ayrln

4- HAK SZN VESKALARI: Kitb, Abdullah Sveydnin Hucec-i Kat'iyye

Redd-i Revfd kitbnn tercemesidir.

2. Ksm. mm- Rabbn hazretlerinin Rfzleri [ileri] susturan

kitbndaki iftiralara cevb vermektedir. Osman Efendi yazmtr. 4. Ksm. Birleelim ve Sevielim: H.Hilm Ik'n telifidir.

3. Ksm. Tezkiye-i Ehl-i Beyt: Bir islm dmannn yazd Hsniyye

Hurflere ve ilere cevbdr. H.Hilm Ik'n telifidir. 6.Ksm. Peygamberlik Nedir?

5. Ksm. mn ile lmek iin kardeim, Ehl-i Beytle Eshb Sevmelisin. Muhammed Aleyhisselm Son

yazmtr. Asl arabdir. Hocamz terceme etmitir.

Peygamberdir. mm- Rabbn hazretleri bu kitb onsekiz yanda iken

167

Makamt-i Ahmediyye-i Sadiyye kitbndan bu fakrin tercemesidir. Bu kitba konulmas hikyesini arz edeyim: Bir gn Hocama uradm. Kaynpederin yazlar arasnda, bir takm kdlar buldum. Sizin ok seveceiniz [veya beeneceiniz] mevzlardan bahsediyor. Bir dakika bekleyin, alp geleyim msaade, istinsh edin ve tekrr getirin, buyurdular. Aldm ve yazdm. Bir hafta dolmadan ide ettim. Nitekim, Mevln Hlid Badd hazretlerinin divnn istediimde: "Vereyim, ama gnde yazn getirin" buyurmulard. Bu davranlar ilimdeki ciddiyetlerine ve ok gayretli olduklarna bir delildir. okurken, Efendi hazretlerinden yazdklar manlar hvi divn Onlardan dediler. Gittiler, getirdiler. Krk elli sahfe kadar var idi. Bana verip: "Size bir hafta

7. Ksm. mm- Rahbn Hazretlerinin Hl Tercemesi. Menkb ve

balamadan arkadalar geldi. Okuyamadk. Ertesi akam gittim; yine yle oldu. nc akam, kimse gelmedi. kimizdik. An, okuyun, dediler. antamdan karp okumaa baladm. Koltukta oturuyorduk. Onlar yere inip, ellerini ben onun iin indim, siz koltukta oturun" dediler. Bir buuk, iki sat kadar srd.

edince, "Getirin, okuyalm" buyurdular. Bir akam yazlarla gittim. Okumaa

bulunan mm- Rabbn hazretlerinin menkbn terceme ettim" diye arz

Sonra o yazlar terceme ettim ve hocamza, verdiiniz yazlar iinde

koltua dayadlar. Ben de inmek istedim. "Hayr, siz o byklerden okuyorsunuz,

Zir baz yerlerine mdhale ediyor, ifdeleri dzeltiyorlard. Ama sonuna kadar, gremedii gzlerinden hep hasret ve muhabbet ateinin sebeb olduu gzyalar akd durdu. Bitirdiim zaman: "Ba tarafn okuduunuzda, kitba

gzleri kapal idi ve, o harama bakmam, belki kimsenin kolay kolay siyhn

koymayabiliriz diye dnyordum, ama devm edince, o kadar gzelleti ki...

koydular.

imdi bu yazlar, seve seve bir kitbmza koyacaz" buyurdular ve bu kitba Ayrca bu bahsin sonuna, Muhammed Ma'sm hazretlerinin

Mektbtndan otuzbir mektbu terceme edip koymulardr. tercemesidir

8.Ksm - mm Gazl hazretlerinin Eyyhel-Veled [ey oul] rislesinin 9. Ksm - Bir Din Chiline Cevb. H.Hilm Ik Hocamzn telifidir.

makaledir.

10.Komnistlik ve Komnistlerde Din Dmanl konusunda mhim bir

Farsa olup, byk islm limi Mevln Hlid Badd hazretlerinin eseridir.

5. HERKESE LZIM OLAN MN: kitba bu ismi vermilerdir. Kitbn asl

168

ilve etmitir. nceleri mn ve slm olarak bilinen bu kitbda, mn ve slmn

koymu ve azz Hocamz bugnk dilimize uyarlayp, ayrca ok fideler daha

Efendi, Osmanlcaya terceme edip, ismini Ferid-l Fevid [Faydal nciler]

Kendisi bu kitbna tikadnme adn vermi, Kemhl merhm Hc Feyzullah

esaslar ve Ehl-i Snnetin temiz itikad anlatlmaktadr ve bu zamanda byle bir kitb en byk bir hizmettir. Allah hepsinden rz olsun, okuyanlar da onlara ilhak eylesin, kitb 480 sahfedir. inde ayrca bir ka kitb ve risle vardr:

B- Allah Vardr ve Birdir. Mellifi H.Hilm Ik.

A- Hindistan limlerinden erefddin Yahy Mnrnin Bir Mektbu.

sonunda buyuruyorlar ki: "Bu kitb yava yava ve dnerek okuyun.

C- Mslmanlk ve Hristiyanlk. ok faideli bir kitbdr. nszn

dninin esaslarn rendikten sonra, ona bir insann btn kalbi ile

Bakalarna da okutun. Bilgisiz bir insan iyi mslman olamaz. Halbuki islm

balanmamasna imkn yoktur. Bu kitb okuduktan sonra, siz de, islm dninin ve hrette selmet ve huzra kavumak iin can gnlden ona sarlacaksnz" D- Kur'an- Kerm ve nciller: Telif ve tercemedir. F- slm Dni ve Dier Dinler. E- Peygamberimiz ve Mu'cizeler: Mirt-i Kinttan almadr.

ne yksek, ne kuds ve mantk ve kusursuz bir dn olduunu anlayacak ve dny

nce bahsi gemiti.

G- Peygamberlik Nedir? mm- Rabbn hazretlerinin eseridir. Daha

icbeden kitblardandr. Bu kitb, 576 sahfe olup, iinde ok gzel eserler vardr. yle ki:

huylar, hamde ve seyyie [iyi ve kt] ahlk anlatmaktadr. Herkesin okumas

6- SLM AHLKI: Derlemedir. Ahlkn meneini, ta'rifini ve iyi ve kt

A- Cennet Yolu lmihli: Asl ismi Mifth-l Cennet [Cennetin

Anahtar]'dr. 885 (m.1480] senesinde Edirne'de veft etmi olan Muhammed bin Kutbuddin znik yazmtr. Derin islm limi Seyyid Abdlhakm Efendi: buyurmutur. "Mifth-l Cennet ilmihlinin yazar slih bir zt imi. Okuyanlara fideli olur" B- Ey Oul lmihl: Sleyman bin Ceznndr. lmihl bilgilerinden kitblardandr. Bir ok dualarn ezberlemitik.

bahseder. Bu iki kitb, insanlar iin ok fidelidir. Hocamzn tavsiyesi ile ilk okuduumuz eskitemedii kitblardandr. Otuzbee yakn basks yaplmtr. Zamann,

169

eseridir. Kastamonu Asker Rdiye, ya'n orta mekteb arab muallimi mer bey,

olup, kymet ve hrete id bilgileri bildirmektedir. mm- Gazl hazretlerinin

7- KIYMET VE HIRET: Asl ismi Drret l-Fhire f-Kef-i Ulm il hre

tarafndan sdeletirilmi ve bugnk dilimize uyarlanmtr. Yirmiye yakn baks yaplmtr. inde iki tane daha kitb vardr.

hret Halleri ismini vermi ve 1911de Kastamonuda baslmtr. Hocamz

bu kymetli kitb, arabden Trkeye evirerek, Kur'an- Kermde Kymet ve

A- Mslmana Nasihat: H. Hilm Ik Hocamzn telifidir. Vehhbilik

bozuk fikirlerine, kat' ve phesiz doru cevblarn bildirir. Vehhbilik fitnesinden kurtulmak iin muhakkak okunmas lzmdr.

konusunda esiz bir eserdir. Vehhbilik yanl mezhebi ve Ehl-i Snnetin onlarn

alnmtr. ngilizlerin destei ve beslemesi ile kurulan bu bozuk mezhebin i yzn bildirmekte, Ehl-i Snnete dmanlklarn ve harb yazmaktadr. 7- FDEL BLGLER: Ahmed Cevdet Paann eseridir. inde bir ok kitb

B- Vehhbiliin Balangc ve Yaylmas: Mir't-l Haremeyn kitbndan atklarn

ve risleler vardr:

B- Din Adam Blc Olmaz: H. Hilm hocamzn te'lifidir. reformculara cevbdr. Asrmzdaki zararl dnce ve fikirlerin bilinmesi ve 8- DIYA - L - KULB [Kalblerin Ziys], - Cevb Veremedi de denir. C- Doruya nan, Blcye Aldanma: H. Hilm hocamzn te'lifidir. Dinde

A- Ehl-i Snnet tikad: H. Hilm hocamzn te'lifidir.

cevblar bakmndan ok kymetli bir eserdir.

yazm olduklar haksz yazlara ve iftiralara cevb tekil eden mkemmel bir istifdelerine sundu ve nszn sonunda: "Bugn ellerde bulunan drt ncilde eserdir. H. Hilm Hocamz bunu sadeletirerek, bugnk dille okuyucularn

Harputlu shak Efendi yazmtr. Bilhassa protestan papazlarn islma kar

insan iin zr olamaz. imdi Muhammed aleyhisselmn getirdii islm diyor. Kitb 350 sahifedir. dninden baka dn arayanlar, hrette sonsuz azabdan kurtulamyacaklardr"

ktbhnelerini doldurmaktadr. Bu hakkati grmemek, bilmemek, gnmz

dninin akla, ilme, fenne ve medeniyyete k tutan yazlar da dny

mevcd olan ilim, akl ve ahlk d yazlar meydandadr. Buna karlk islm

170

dmanlk ve kin dolu insanlk d plnlar, yalanlar, mslman devlet adamlarn aldatmalar, mslmanlara akla, hayle gelmez ikenceleri ve Hindistan ve Osmanl slm devletlerini ykmalar anlatlmaktadr. Sonunda, son devirlerin byk limi Ysuf Nebhn hazretlerinin

Bu kitbda ngilizlerin slmiyyeti imh ve yok etmek iin hazrladklar

9- NGLZ CSSUNUN TRAFLARI VE NGLZLERN SLM DMANLII:

Hulsat-l Kelm rislesinin tercemesi bulunmaktadr. Mhim bir risledir. Kitb otuz ksr bask yapmtr. 128 sahifedir.

Mektbtlarndan, mhim cmleler seilmi, alfabetik sra ile tertb edilmi olup Allah tel tertb eden ve ismini koyan sevgili kullarndan rz olsun.

hocamzn, mm- Rabbn ve oullar Muhammed Masm hazretlerinin alt cild

10- KIYMETSZ YAZILAR: Daha nce de bahsi gemiti. H. Hilm

3846 maddedir. Hakkaten deeri, kymeti takdr edilemiyecek bir eserdir. Bunlardan baka, Hocamzn talebesi tarafndan terceme edilen veya

sadeletirilen ve onlarn nazarndan ve tashhinden gemi olup, yine Hakkat Kitbevi tarafndan bastrlm olan kitb daha vardr ki, unlardr:

sdeletirilmiidir. Peygamber Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) drt hakknda gzel bir kitbdr. 600 sahifeye yakndr.

1- Menkb- ihr- Yr- Gzn: Seyyid Eyyb bin Sddkn eserinin

byk halfesi, Aere-i Mbeere, Ehl-i Beyt-i Resl, Eshb- Kirmn menkb 2- evhid-n - Nbvve - Mevln Abdrrahmn Cm hazretlerinin

Ekremin (sallallah aleyhi ve sellem) mu'cizelerini bildirir, sonunda Ehl-i Beyt kardeimiz ok megul olmutur. Hocamzn emriyle bu kardeimiz aktarmtr, denilebilir. mmlar da anlatlmaktadr. 450 sahife kadardr. Bu iki kitbla Ltf Uyan Bey

eseri olup, asl frisdir. Osmanlcaya evrilmitir. Sadeletirilmitir. Resl-i

kitblarndan derlemedir. Kk, z, ok fideli bir ilmihl dense, yeridir.

3- Namaz Kitb: Hasan Yava kardeimiz tertb etti. Hocamzn

eserlerden onsekizi ngilizceye, alts Almancaya, alts Franszcaya, drd Arnavutaya ve Asya dillerine, hatt Arabaya terceme edilenleri de vardr. Rusaya, biri Azerbaycancaya, ikisi Bulgarcaya, biri Bonakaya evrilmitir.

Buraya kadar yazdklarmz, Hocamzn, sadece Trke eserleridir. Bu

171

kiminin iinde bir ok kitb ve risleler vardr. Kimi binlerce sahfedir; Kadi Beydav tefsrinin eyhzde Hiyesi gibi. Yirmi kadar da Farsa kitb ve ilveten Urduca kitblar bu yolla bastrlmtr. Vaktiyle Ik Kitbevi, sonra Hakkat Kitbevi vstas ile bastrdklar btn kitblar, yazarlar, konular ve trihleri ile

Ayrca irili ufakl, altm kadar Arab kitb, ofset yoluyla baslmtr ve

ayr ayr izh etmek, ancak bir doktora tezi konusuna sar. Biz bu kadarla yetinelim. te, fili elli, alma olarak yetmi senenin mahsl. Demek ki, bu

zamanda da, byle insanlar ve insanla hizmet ak ile yanan limler alad. Ona bir bakt, pr bakt ve onu kendinden alp kendi istedii gibi yapt.

bulunabiliyor. Bu ak Hocamza, std ve mridi Seyyid Abdlhakm Efendi Btn bu kitblar, nce Ik, sonra Hakkat Kitbevleri vastasyla yedi

verip, dnini doru renmek isteyenler, bu adresten kitb istesin, dedi.

iklim, drt bucaa yayld. Gana devlet radyosu, Hakkat Kitbevinin adresini Milyonlarla kitb bastrlp, dnyya dald. Vehhb, reformist ve ingiliz ajanlar

susturulmaa alld. ok sevindirici haberler geldi. Dnyda Ehl-i Snnet canlanmaa, kprdamaa ve yeermee balad. Bu bakmdan yaptklar ii, dni

ilhlardan ma'budn bil-hak olan, lemlerin Efendisinin (sallallah aleyhi ve sellem) Mevls Rabb-l lemne da'vet edecek; kolay i deil. Onun iin ona bu ismi mnsib grdler. Her eyin en dorusunu Allah tel bilir. Bize gre, isim yaptlar.

bir garb Hilm kacak ve insanlar msivdan Allaha aracak, yalanc

mcedddi dediler. Dorusu, maddenin, ya'n parann putlatrld asrmzda,

tecdd [yenileme ve kuvvetlendirme] ile isimlendirenler oldu ve kendisine asrn

ve hretin bir deeri yok. Yaplan i, grlen vazfe nemlidir ve Onlar bunu Btn eserlerinin zeti, Ehl-i Snnet vel-Cemat limlerinin bildirdikleri

ekilde doru ve salam bir itikada shib olmak, kendini, kfrden, bid'atten,

haramdan koruyacak ve mezhebi ile amel edecek kadar ilim edinmek, kt ahlktan uzaklap, iyi ahlkla sslenmek, mslmanlar sevmek, fitne karmamak, kendine, ilesine ve vatanna hizmet eden akll ve ileri grl bir

durmak, nefsine eytana ve kt arkadalara aldanmamak, tenbel olmayp, mridleri, evliyy kendisi ile Rabbi arasnda vsta ve vesle edinip, onlarn muhabbetle dalgalanan feyiz ve nr denizi olan kalblerinden muhabbet yolu ile kalblerini beslemek ve bunu Rabbinin zikrini kolaylatrc bilmektir. Bu kitblar dnyy hretin tarlas bilip ok almak ve bu bykler yolunda bulunan

insan olmak, Allah telnn sevgili kullarn ok sevip dmanlarndan uzak

172

okuyanlarda byle eyler hsl olmusa, bilsinler ki, kulluun hakkatinden ve vazfelerini ifdan bir yudum tatmlar ve uzaktan da olsa, Mceddd bykleri kervnnn ngrak sesleri kulaklarna gelmektedir.

Hocamz durmadan alt. Geceyi gndze, gndz geceye ekledi.

satn alr, alrdk" buyurmutu.

"Kardeim parayla satn almak mmkn olsayd u adamlardan bo vakitlerini Eer bana, elli sene hocanla bulundun, ondan ne rendin? diye sorsalar,

Yetmedi, doymad ve yukarda getii gibi bir kahvenin nnden geerken bana

klmaktan ve Mektbt okumaktan bkmyorum" derim. nk Hocamzdan "Hrriyet, nefsinin esretinden kurtulmaktr" yahud "Hrriyet, Allah teldan

"Kulluu bir para rendim. Bir de Kur'an- kerm okumakdan, namaz

etmektedir. te bu dny sevgisi insanlarn gnllerini ald. Yzlerini ve soktular. Hads-i Kudsde Hak tel buyurdu ki: "Ey dny, bana hizmet

hrriyetten bahsedebilir mi? Hrm dese, kim inanr. Zir hli, szn tekzb

bakasna kul olmamaktr" duydum. Nefsinin esri, eytann oyunca olan,

kalblerini ona dndler. Bu bir nev' tapnmadr. Bununla kendilerini zora

edenlere sen hizmeti ol, sana hizmet edenleri kendine hizmeti eyle!" Buradan halde huzra ve rahata kavuamyorlar; anlamalyz. Kulluk vazfelerini Byklerimiz ve bilhassa mm- Rabbn Efendimiz: "Bu yolda iki ey lzmdr: yapmayp, hudd-i ilhyi tecvz etmek, dnde gnh kelimesi ile izh edilir. nerede olduumuzu dnmeliyiz ve niin insanlar bu kadar ok altklar

Biri Reslullahn snnetine uymak, dieri bu yolun byklerini sevmek" Allah onlardan, onlarn sevdiklerinden ve onlar sevenlerden rz olsun!

buyurmulardr. Sohbetlerinin z ve zeti bu bir ka satrla ifde edilebilir. Vaktiyle, Efendi hazretleri ile bir sohbet ismi ile yazm olduum

ksm buraya alyorum:

manzm bir divndan, mm- Rabbn hazretleri ve Mektbt' hakkndaki

Bak, o sevdiklerimin birinden bahsedeyim, mm- Rabbnden birka haber vereyim, O, gzlerimin nru, o gzeller gzeli,

O, arzlarn sonu, o, emeller kbesi,

O, kalblerin sruru, rhlarn tek emeli.

O, kurb-i ilhnin en mahrem hazinesi Dim tecelli-yi Ztn tek htibi O, Kimsenin kmad makamlar shibi O,

173

Ak ile, muhabbetle, yanan kalbler tabibi, En byk arz ile peygamberin tlibi. O, nbvvet yolunun esiz tek kumandan, O vris-i enbiy, O mm- Rabbn. Odur dnin muhyisi, Odur kayym-i lem, Onu tavsif edemez, ne dil, ne ciz kalem. O derylar mebdei, o nehirler menba'

O, mutasavvuflarn, tasavvufun lisn. O, odur, Allah ona, hocasndan ok verdi, Bir gn hocas ona mektb yazp gnderdi, Hocas edeb ile kelmn dinlerdi.

O klarn tc, o veller sultn

Mehr olmayan Hindi, Odur yapan Tur da

Her hoca bunu yapmaz, bak evldm ne dedi:

(Size talebem demek, yzszlk olur, Ahmed

Arzm, tarafnzdan, tevecchdr ve himmet; Edebe riyetle iret bekliyorum.) Zan etme, ihtiycm yok diye gelmiyorum, Azznn azzi, grdn y, ne syledi

Ve her eyim Ondandr, buna inanyorum. Bast topraklara fed olsam bin kere, Mbrek mezarnn glgesi kfi gelir, Selm ve dua olsun anl Serhendlilere.

te ona km, akyla yanyorum,

Bu szle, Mcedddin hlin beyn eyledi.

Kurtulmaa evldm, ondan mn ykselir.

Kabrimin toprandan bulunsa bir mezrda,

bu mukaddes toprak, onu yaktrmaz nrda.

Kbe, Mescid-i Neb ve Mescid-i Aksdan.

Sonra Mescid-i Serhend gelir ki, anla bundan.

O ve mtevessili, mafiret olunmutur.

Hamuru bkye-i tn-i Reslullahdan,

T kymete kadar, ona ilhm olmutur.

Bu eref yeter Ona, belki hereyi bundan. Yakn gel bu menba'a gelebildiin kadar. te ok sev evldm, sevebildiin kadar.

174

Bu hallerin, zevklerin tercmn Mektbt Kitbdr ki, ondan ner oluyor fuyzt lh nrlar ondan yaylyor cihna,

Her ne mkln varsa, sen ba vur, yalnz ona. Onu ok oku olum, bak nrla dolacaksn, Bizzt mellifinden feyizyb olacaksn. yle kitbdr ki o, misli islmiyette,

Kur'ndan, hadslerden sonra gelir bu kitb, Herkese var iinde, kendine gre hitb. lim, ihls menba', harikalar diyr

Ne mzide yazlm, ne yazlr tide.

Kayym-i lem diyor, her mektbu babamn, Bir dery-y muhttir, sonu grnmez ann.

Onda bulur klar, o ele gemez yr.

Tarkat ve erat vasl olmutur burada,

Budur sedet tc, dnyda ve ukbda. Budur her derde dev, budur ilc feryda, Budur kalblere if, budur rhlara gd. Budur Hakkn sevdii sevgililerin sz Budur islmn asl ve ma'rifetin z.

Budur evliylarn, eid eid lisn

Budur Ehl-i Snnetin gayet ak beyn Akla yanan tlibe en iyi haber budur, Gece gndz dima oku bu Mektbt. Bilmedii yollarda, slike rehber budur.

Gayret et, duymak iin o lezzeti, o td.

Oku, glen gzlerin ya doluncaya kadar, Oku, hakk aka tutuluncaya kadar.

Oku, elbet o gzel bir gn rnm olur.

Muhabbetle okuyan msivdan kurtulur,

Satlerce, gnlerce, hep onunla megul ol, Bu szler tesriyle alr kalbe bir yol.

Bir kalb ki, megul olur bu ma'nyla her zaman, Elbet imdda gelir, bir gn bunlar yazan...

175

HATIRLADIKLARIM Hocamzn Trke ve dier dillerde yaynlanan yz akn kitblarna

BENC FASIL

Zilhicce 1422/14 Mart 2002 Pazartesi] ryda Onlar grdm. Hasta idiler. Bizim evde yatyorlard. Evimiz imdikinden geni idi. Ziyretiler bizim fakrhneye geliyorlard. "On-onbe gn kendi evlerinde yatt. Bir o kadar da Sleyman beyin evinde kalacak, bu adlete daha uygundur buyuruldu. Hayrdr, inaallah.

kdlarda bulunan htralarm yazaym. Bu arada arz edeyim ki, bu gece [20

ksaca tems ettikten sonra, ilk yllarmzdan balayarak, htrmda ve kimi

retmen yarbay Hseyin Hilm Ik beyefendi. Dier ders hocalarndan bulunan gerek bir baba. efkatli, merhametli, hilim shibi bir terbiyeci. ok ey bambaka bir insan. Bilgili olduu kadar, mtevaz, sadece omuzunda rtbesi

Onbe yanda Kuleli As. Lisesi birinci snf talebesiyim. Kimy hocamz,

bilen, zaman ve rtbesini zorlayan bir subay ve retmen. Yzne bakan, hline insanlara emniyyet telkn eden bir std. Kimseden, hi bir hocadan dikkat eden, simsndan zek ve mn fkrdn hemen idrk edecek kadar,

grmediimiz mumeleyi bize gsterdiler. yle olduk ki, btn arkadalar

zor derslerden de imtihan olsa, bu sevimli, efkatli ve insn btn deerlere ship hocamza mahcb olmamak iin, o dersleri brakr, kimyya alrdk. Bazan dershnenin avuu, bazan onbas olurdum. Bu yzden ders

gayr-i ihtiyr onlar sevdik. Yazl imtihan yapacaklar gn, matematik, fizik gibi

tekmilini verir, ders defterini Hocamza ben imz ettirirdim. Deftere o gn ileyecekleri konuyu yazdktan sonra, imza ederken, haffce L ilhe illallah Muhammedn Reslullah derlerdi. Bunu sylemediklerine vey unuttuklarna hi

deildik. Anadoludan gelmi, detlerini, ibdetlerini devm ettirenler arasnda olduumuz halde, Onlarn gerek talebesi olmadan nce iki defa sinemaya gittim. Yan yava yava erimee balyordum. Elimizden tuttular, kalbimizi

hid olmadm. Okulun mescidi vard. Namaz klardk, ama, slm uuruna shib

ibret olmadn anladk.

kendilerine ve byklere evirdiler de, dnynn sdece bizim yaadmzdan Bir gn, kimy dersimiz son satti. Dersten sonra ders defterini aldm.

Snf subaylna gtryordum. Koridorda Onlara yetitim ve sfiyne, temiz bir sizi babam yerine koydum ve babam gibi seviyorum" dedim. Merhametle duyguyla: "Hocam, benim babam lmtr. Hemen hi tanmyorum. Bunun iin

176

oluruz" buyurdular.

baktlar, bam okadlar ve "Aferin, inaallah dnyda da, hrettede de beraber Kimy laboratuarndan kmtk. Onlar bekledim ve "Hocam bana birey

syleyin de yapaym" dedim. Namaz klyor musunuz, buyurdular. Evet, dedim. O halde islm harflerini renin buyurdular. Zeki bey kardeime syledim ve o baladk.

gnden itibaren mescidde bulunan elif-b'dan ikimiz almaa, renmee Bir gn bir dua okudular. Dersten sonra, yazmalarn istirham ettim.

hocam, dedim.

slm harfleri ile yazarm, okuyabilir misiniz?" buyurdular. Olsun, yle yazn

sevindim.

karp uzattm; hem de Onlara kk de olsa, bir hizmetim olduu iin Ramazanda mescidde namaz klyorduk. Yanlarnda idim. Namaz

Takkelerini evde unutmulard. Biriniz bir takke versin, dediler. Hemen

arasnda gzlerinden yalar dkldn grdm. Namazdan sonra, yine ne oldu hocam, dedim. Buyurdular ki, "Ramazan- erf aynda, zerimizde vazfeli melekler, sevb ay geldi, geiyor, ok sevb yazamayacaz diye bizim iin

alarlar. Biz ise, kendimiz iin alamak yle dursun, Ramazan- erf, ya'n byk sevb ay geiyor diye zlmyoruz. Bunu htrladm da gzlerim doldu"

de, iki rek'atta selm vermiti de, Eshb- kirm, y Reslallah, namaz drt

farz rek'at kldrd. Hocamz, zlmeyin, bir keresinde Peygamber Efendimiz

Bir gn okulun mescidinde le namaz klyorduk. mm olan arkada

buyurmutu. Buyurun biz de yeniden klalm" dediler. Ayn arkada imm oldu, Yeniden kldk. Yine bir gn, Ramazan- erfde le namazndan sonra oturup sohbet

rek'attan ikiye mi indirildi. Byle bir vahy mi geldi diye arz ettiler. Hayr, klalm

azmdan anlamadan yanl bir kelime kp felketime sebeb olabileceini dnyorum" buyurdular. Ne kadar dikkatli ve dn hussunda ne kadar tedbrli konuan (szde) dn adamlarna ithaf olunur! hareket ettikleri bakmndan bu ifadeleri, sorumsuzca Allahn dninde ulu orta Ryda Onlar grdm. Bizim yattmz koua geldiler. En yakn drt

ediyorlard. Bir ara,"Sizinle Allahn dninde konuurken, ne kadar korktuumu,

talebesi, ya'n arkadalarmn yataklar yan yana idi. Birimizin yatanda yatacaklard ve her arkada, kendisinin yatana gelmelerini istiyordu. O arzu ile istiyorum. Geldiler, beraber yattk. Bir taraftan seviniyor, bir taraftan kusr ve yzlerine bakyorduk. Buyurdular ki: Yorgunum, Sleymann yatanda yatmak

177

edince: Ben de bu gece Efendi hazretlerini grdm; Senin grdn gibi, O da benim yatama geldi ve berber yattk buyurdular. Bu tetabuk ve tevafuka

gnhlarm dnp zlyordum. Sabahleyin, bu ryy kendilerine arz

ayrca sevindim. Demek ki, hoca-talebe mnsebetleri byle olurmu, diye iimden geti. Her frsatta bizi namaza tevk ederler, mescidde, ders aralarnda ve

veslesi olduundan, hem dnyya, hem hrete almak lzm geldiinden Kimy-y Sedetten ve Tezkiret-l Evliy kitblarndan okur, aklar ve tatl tatl sohbet ederlerdi de bizi ma'nev olarak beslerlerdi. O sohbetleri bizi dnydan, bahis ederlerdi. Bazan le ta'tilinde, namazdan sonra bize Mektbttan,

bazan dersin sonunda bize namazn fazletinden, islm dninin iki dny sedeti

aslnda haram denen ilerden men'ederdi. Sanki o gnhlar yok imi gibi olurdu. bilmezdik. Ah, imdi o gnleri htrlyorum da, eer geriye dnmek mmkn denmitir. Msra':

Biz, stanbulda nasl gnhlar ileniyor, dnmez, ne cinyetler oluyor,

olsayd, dner, o gnleri bir daha yaardm, diyorum. Her halde bunun iin Gemi zaman olur ki, hayli cihn deer.

kard. Hocamza anlattk."ferin ona, mnl olduunu gsterdi" buyurdular.

depoda bulunan ahabdan ssl kocaman mihrab srtna vurup nc kata Okulda bu ekilde Onlarn eli ile kazandmz yeni hayt, Onlarn

Okulumuzda ikinci bir mescid yaplyordu. Yzba Mehmed Al bey,

Beylerbeyindeki evine gitmekle kuvvetlendi. Zeki bey kardeim, eve gittiklerini, benim de gelmemi syledi. Elhamdlillah evdeki huss sohbetleriyle de ereflendik. Oradaki feyiz ve bereket bambaka idi. Hele Allah telnn dostlarndan bahsederken kalbimizde hsl olan tatll, dmanlarndan

alglanan szleri gibi deildi. Bunun iin ok te'sir ederdi. Byklerimiz: "Kelm sylememiler. mtekellimin sft olmaynca, smine tesir etmez" szn

Onlarn szleri hem kulaa hem kalbe tesir ederdi. Bakalarnn yalnz kulakla bouna

konuurken iimizde hsl olan husmeti, imdi zor anlatabilirim. Enteresandr,

Hocamza: Snf miri Mustafa yarbay bize, sada, solda, pencere kenarlarnda, merdiven altlarnda namaz klmayn, gnh varsa benim olsun, diyor dedim. "Ona bakmayn, mnkaa da etmeyin. Namaznz kln. Sizin, o pencere

ama bir vakit namazmz kazya kalmad; elhamdulillah! O gnlerde idi.

Bir ara okuldaki mescidleri kapattlar. Namaz klmada ok zorluk ektik,

kenarnda kldnz namaza, ben evimde kldm yz namazm veririm"

178

buyurdular.

1960 senesine kadar gzel ve hemen kesintisiz olarak devm etti. Hemen Beylerbeyinde oturduklar 1958 senesine kadar orada, sonra kaynpederi Ysuf hemen istisnsz, her pazar gn evleri ve huzrlar ile erefleniyorduk. Bu hl

rahmet-i Rahmna kavuuncaya kadar kapatmadlar.Her frsatta eve geldik.

Evlerine gitmee baladmzdan sz ettik. Bize atklar kapy,

Dikkat eken bir ey, herhangi bir taknlk yoktu. Devlete, millete, hi kimseye bir zararmz yoktu.

Ziy beyin veft zerine, tandklar Ftihdeki evlerinde oluyordu. Az idik.

Bir gn okulda Edebiyt hocas Sdk Karababa ile yemekhnede ayn

masada yemek yiyorduk. Hocam, yemek yemenin, su imenin dnimizdeki hususta o bizden bilgilidir dedi. edebleri nelerdir? dedim. "Hilm Ik beye sorsanz, o daha iyi cevblandrr, bu

buyurursunuz, dediimde "yidirler, hoturlar, ama islmiyyeti Anka kuu gibi dnyorlar" buyurdular. Ya'n, ismi var, kendisi yok. Beylerbeyindeki evde Saat ka? diye sordular. Ben de eyrek var

Hocama, Sdk Karababa, Srr er gibi milliyeti hocalarmz iin ne

verilmemeli buyurdular.

kardeim, bir sual sorulunca tam cevap vermeli. kinci bir suale meydan zerimde aabeyimin Amerikadan getirdii naylon (sentetik) ipek

dedim. Kaa eyrek var? dediler. Ben de Drde eyrek var dedim. te

gmlek vard. Mahzuru var m efendim dedim. Hayr efendim, benim de olsa giyerdim buyurdular. Buyurdular ki: "Efendi hazretlerine ilk gittiim gnler, sylediklerinin bir

bilmemiz vcib olan byklerimizdendir."

cm imm mdr, dnrdm. Ama sonralar anladm ki, sevmemiz ve Eve gittiimiz zamanlar, k ise, sobaya kmr koyarlar, oda scak olur,

ksmn anlamazdm. mm- Rabbn derler, ben, acaba bir kitb ismi midir, bir

kendileri ise, y Efendi hazretleri ve benzeri byklerden bahseder, ya da kitb

okurlard. ou zaman kitb okurlar, orada geen mevzlar zah ederlerdi.

eylerden bahs ederlerdi. Mesel bir sohbetlerini yazaym:

rahatlyor da, onun iin uyuyor" buyururlard. Bazan da, bize lzm olan

uyuklayan olsa: "uyandrmayn, byklerin szlerinin tesiri ve bereketi ile kalbi

Ekseriy mm- Rabbn hazretlerinin Mektbtndan okurlard. Scaktan

"nsan nefse uymaktan kurtaran, yalnz erate uymak, yan Muhammed

179

ve kendini sevmekten, 'ben' demekten kurtulmak iin gnderilmitir. Ya'n, dnle Bunda ise, hi bir eref ve meziyyet yoktur. erefli kul, nefsine uymayan, hatt

eliyle, kendini Cehenneme atacak kadar ahmaktr. Btn dnler, nefse uymamak

sallallah aleyhi ve selleme tb' olmaktr. Nefs, kendinin bile dmandr. Kendi

ben birlikte bulunamaz. mn olmayan, yalnz nefsinin arzular peinde koar. nefsinden fn olan kuldur. Nefsle dnin bir arada bulunmas, iki zt eyin bir

nefsin emrine girmenin almetidir ki, ok fendr. Hads-i kudsde: "Azamet ve kibriy [byklk ve ululuk] bana mahssdur. Bu ikisini benden almak isteyeni,

arada olmas gibidir. Kibir ve ucb, ya'n bbrlenmek ve kendini beenmek

hi umursamadan Cehenneme atarm" buyurulmas, bunu gstermekte: "Kalbinde zerre kadar kibir bulunan, o kibir Cehennem ateiyle yanmadka Cennete giremez" hads-i erfi bunu haber vermektedir. Mslmanlar, akll, kurnaz ve siys olurlar. mirlerin ve byklerin dne

zarar veren szlerine, peki, demeli, fakat onlar yapmamaldr. Dinsiz mirlerden kamal, onlara grnmemelidir. Grnce sayg gstermelidir.

Her mslmn kendini mslmanlardan aa grmelidir. Mslmana

s-i zan etmek haramdr.

Bir insann deeri gnhszl ile llr.

yoktur, derdim.

Bir namazmn kabl edildiini bilsem, dnyda benden bahtiyr kimse Herkes gnh ayr dnr. Yan kendi derecesine gre dnr.

Hads-i erfde: "Mmin o kimsedir ki, iledii bir gnh, zerine kecek da gibi grr. Mnfik ise, burnunun ucuna konup hemen uacak sinek gibi bilir" buyuruldu.

zamanda bir kerre L ilhe illallah diyenden, o zulmet yok olur, gider. etmelidir.

Biz gnh ilemesek de, etrafn zulmetinden kalbimiz kararyor. Bu

mirler, patronlar, kumandanlar dne muhalif olsa bile, onlar idre

Hastala sebebiyyet vermek gnhdr. Dostun yolunda olanlar da dostturlar. Mslmanlarla merte mumele etmeli, dmanlara kar mdarada Din dmanlar insanlar hayvanlara evirmek istiyorlar. Din dmanlar

bulunmal, bu vesle ile zararlarndan korunmaldr.

abdesthneye benzer. Onlarn yannda ihtiyc kadar durmaldr.

iddetlidir. Yine ayn srede: "Fitne karmak adam ldrmekten byk

Kur'n- kermde [Bakara sresinde]: "Fitne karmak adam oldrmekten

180

gnhdr" buyuruldu. Fitne uykudaki ylan gibidir. Fitne uykudadr, onu uyandrana Allah la'net eylesin" hads-i erfdir. Allah telnn, sevmek sfat vardr. Bu muhabbet sfatna lyk olan

bizim Peygamberimizdir (sallallah aleyhi ve sellem). Allah tel sevgili kuluna yakn olanlar da sever. Onun yaknlarn da sever. Muhammed aleyhisselm kim

severse, Allah tel onu sever. Hazret-i Al, Peygamber Efendimizi ok sevdii iin Allah tel da onu ok severdi. Allah tel Muhammed aleyhisselm ok sevdii iin, onu sevenleri de sever. Muhammed aleyhisselma kim daha ok

benzer, ya'n uyarsa, Allah tel da onu daha ok sever. Ona benzemek, erfdir.

yaptklarn yapmakla olur. "Sofralarnz kabak yemei ile ssleyiniz" hads-i Her eyi kitblardan renmek zordur. Bunun iin, Peygamber Efendimiz

muhabbetini kazanmak isterlerdi. Bu muhabbeti kazanmak iin ok hizmet kabl byk eref saylrd. Yannda kalarak, hizmet ederek, tevecch ve ederler, sohbetinde ok bulunurlard. Bunun iin o byklerin hizmetilie

Byle bir insana Mrid-i kmil derler. Eskiden byle bir zt ararlard. Onun

almal, ona benzemelidir. te o zaman, o da Muhammed aleyhisselma benzer.

nasl ise, her bakmdan ona benzeyen bir kimsenin yannda bulunup, onu rnek

duasna kavuur ve bylece mridine benzer, o da mridine... Derken o da benzemi Eshb- kirma (aleyhimrrdvn) ve nihyet Muhammed aleyhisselma olurdu. Eshb- kirmn (aleyhimrrdvn) hepsi Muhammed

aleyhisselma benzerdi. Bugn mrid-i kmil yok. Kitblardan okuyup renmee almaldr. Bu da ok zordur. kinci bir yol vardr; fizik kanunu. Ya'n kalblerimizi, ma'rifet ve feyiz dolu olan bir kalbe balamalyz. Bu da ancak muhabbet ile olur [Muhabbet rbtas]. Her iki tarafn da sevmesi lzmdr. Evet,

mrid-i kmil yok. Fakat bunlar veft edince, te'srleri daha ok olur; ancak

ayrlklar kalkar. Seven sevdiinin ahlk ile ahlklanr. Bu, sevenin elinde

bunun da art ok sevmektir. Sevgi ok olursa, sevenle sevilen arasndaki

deildir; sevgi bunu icb ettirir, demilerdir. Bunun iin byle bir by ok bunun farkna bile varmaz. Gnein altnda karpuzun olgunlamas, tatllamas sevmek lzmdr. Byle byklerin feyiz ve nrlar kalbden kalbe akseder. Seven

gibi, olgunlar, hatt evliy olur da haberi olmaz. Severken, kul olduunu unutmamaldr. Sevmeli ve sevdiine tam balanmaldr. nsan lnce [rhu ve kalbi] lmez. "nsanlar uykudadr, lnce uyanrlar"

hads-i erfdir. Mz htra, istikbl hayldir. Ya'n bu dny bir hayldir. nk

hl, bir andan ibrettir. lmek uyanmaktr. Kalb o zaman kuvvetlenir. Evliynn

181

unutmamaldr. Bu dny hrete vesle olduu iin kymetlidir."

reisi mm- Rabbn hazretleridir. Onu ok sevmeli, vesle etmeli, hi

Daha bir sene ncesine kadar, bu anlatlanlardan tamamen habersiz yazdm bir iiri arz ediyorum. O zaman onalt-onyedi yalarnda idim: NEFS olduum halde, Onlarn talebesi olmakla, Kuleli yllarmda nefs hakknda

Muht olur rhuna, krlmaz halka gibi

Bir n gelir kabarr, Atlasta dalga gibi,

Bir n gelir durulur, souk bir pnar olur,

Her sz kabl eden, en kymetli yr olur. Bir n gelir, h eker, her ey benim olsun der, Btn dnyy versen, nnkrdr daha ister.

Nedmet ya dolar, o s gzlerine.

Bir n gelir inanr, Mevls szlerine,

Bir n gelir ki, grler, ufkunda imek akar, Yllarn mahsln, tutar bir anda yakar.

Bir n gelir, dalgasz, sessiz bir ummn olur Btn yaptklarna, utanr, pimn olur.

Bir n gelir, Firavun, eddd ve Nemrd olur, Damarlarda dolaan Hannas- merdd olur. Bir n gelir, mut'dir, her eyi kabl eder,

Dny gznde olmaz, dim ibdet ister. Bir n gelir, ahlanr, kkremi arslan gibi, Yhud kana susam, yaral kaplan gibi.

Bir n gelir, uslanp bir seng-i miheng olur,

182

Her arzsu Resln szlerine denk olur. Bir n gelir, zlimdir, rhu inletir zr zr Kendi kt eliyle, kendine mezr kazar

Ey kalb, byle bir nefse, uyarsan hlin yaman Hlini izh ettin, bu tarkle Sleyman

beklemek de bir o kadar heyecanl olurdu. Bize mm- Rabbn hazretlerinin Mektbtndan satlerce okurlar, terceme ve baz yerleri zah ederlerdi. Devm

Beylerbeyinde pazar gnleri zevkli olduu kadar, pazar gnn

okudular ve mhim olduu iin tane tane okuyup, zah ettiler. Bazan oullar Abdlhakm bey kardeimize, Halebnin metni olan Mnyet-l Musall fkh oturur, nndeki rahlenin zerinde duran kitbdan, bir talebe gibi, edeble kitbn okutur, terceme ettirirler ve biz de yazardk. Abdlhakm bey yerde Abdlhakm bey'e, Kasde-i Emlnin arabsini ezbere okuturlard. Bazan da yine

tely tanma okuyalm, dedim. Sleymann dedii bahsi okuyalm, buyurup,

sorup, nefsi tanma m, Allah tely tanmay m okuyalm, dediler. Allah

Gazlnin Farsa Kimy-y Sedet kitbndan okurlard. Bir def'asnda, fakre

eden arkadalar, nerede ise, frisyi anlayacak hle gelmitik. Ona yakn mm-

okurdu. Bazan Mevln Hlid Efendimizin hl tercemesinde yazlm, Mecd-i

Tlid'den okurlard. Biz de, kendimizi o byklerin nrlar ve feyizleri ierisinde hissederdik. Hissederdik diyorum, aslnda bulurduk, demem daha doru idi, Divnnndan, yank kalble yazlm iirleri yank kalb ve yal gzlerle okurlard. ama mnkirlerin inkrndan ekindim. Bazan yine Mevln Hlid hazretlerinin

kitblardan okurlard. Ama Mektbt her zaman birinci sray alrd.

Bazan Rydn Nsihn, Ens-l Vizn, Miftahnnect, bn-i bidn ve baka Satlerce sohbette kalrdk. le namazn klp Onlarn evlerine gelir,

baladlar:

varsa btn skntlarmz unuttururdu. Bir gn u ekilde konumaa

nk o sohbetleri bizi bizden alr, dnyy, derslerimizi, anamz-babamz,

akn halde olurduk. Belki bala aya ayrabilmek iin, dnmemiz gerekirdi.

ekseriy akam namazn klar kardk. ktmz zaman zevkten, sevinten

bulunmad zaman, Ar- ilhnin glgesinde bulunacaklarn ikincisi, genlik

[BEREKET: GENLN KIYMET: "Kymet gnnde hi bir yerde glge

183

anda, Hak telya, severek, Ondan korkarak ibdet edenlerdir. mrnn bu heyecanl zamann, emirlere riyete ve yasaklardan kanmaa verenlerdir. Genlik, byk bir nimettir. Onbe veya onsekiz yandan otuzbe-krk

yana kadar olan zamana Genlik Zaman denir. Genliin hesbn vermek,

ibdetlerden ok daha fazletlidir, ok daha yksektir. Peygamberimiz (sallallah rek'atndan daha fazletlidir" buyurdular. Genlerin tevbesini Allah tel sever ve kabl eder. Bir hads-i erfde "Allah telnn en ok sevdii tevbe, genlik zamannda yaplan tevbedir" ya'n genlerin tevbesidir, buyuruldu.

edip, ok ibdet etmelidirler. Genlikte yaplan ibdetler, ihtiyarlkta yaplan

da, genlere benzemek isteyenlerdir" buyuruldu. Genler kendilerini yal kabl

iinizden en iyi genler, yallara benzemek isteyenlerdir. Yallarnzn en fens

genliinizi nerelere sarf ettiniz, diye sorulacaktr. Bir hads-i erfde: "Sizin

kymette zor olacaktr. Kymet gn, genliinizde ne kazandnz ve

aleyhi ve sellem) bir hads-i erfte: "Genlerin bir rek'at, ihtiyarlarn on

gen tevbe edince, arktan garba kadar btn kabirlerden krk gn azab ref'

Haberde geldi ki, bir ihtiyr tevbe etse, Hak tel onu afv eder. Fakat bir

olur. Yine haberde geldi ki, bir gen lse ve onu defn etseler, melekler ona sl mrnn kemlini grmeden dnydan ayrld" buyurur.

sormaya gelirken, Hak tel meleklere: "Ona merhamet edin, o daha gentir; Genlik zamann frsat bilmelidir. Bu zamanda iyi iler, gzel ameller

olacak dnyl biriktirmelidir.

yapmaldr. Genlikte hem ibdet etmeli, hem de ihtiyrlkta kendisi iin lzm Genlik a, nefsin kaynad, ehvetlerin oynad, insan ve cin

eytanlarnn saldrd bir zamandr. Byle bir ada yaplan az bir amele, pek

pimanlk da tevbe demektir ve yine byk ni'mettir. oklar bu gnlere kavuamaz.] Lise ikinci snfta idik. Sene sonu yaklam, dersler kesilmee

baka bir ey olmaz. ok kimselere, bu pimanlk zaman da nasb olmaz. Bu

kavumak imkn ve midleri kalmad zamanda, pimanlktan, ah etmekten

ok sevb verilir. htiyarlkta dny zevkleri azalp, g kuvvet gidip, arzulara

kitb olarak bastrma dndkleri Sedet-i Ebediyyenin msveddelerini yazaym:

balamt. te, Hocamz, o zaman dersin sonuna be-on dakika kala, ileride

hazrlyor ve bize de yazdryorlard. imdi size, drt gnde yazdrdklarn aynen

184

kymetli ydigr lnceye kadar iyi saklaynz. Hayatta sk sk karnza kacak aldrmaynz. imdi size, mn nedir, mslmanlk nedir, mslman kime denir,

byttler ve mslmanlk kannza ve rhunuza iledi. Ecdadnzdan kalan bu

Ananz, babanz, akrabanz, canlar gibi seven sizleri islm terbiyesi ile

[BEREKET: ocuklarm! Elhamdlillah, hepiniz mslman evldsnz.

olan dn dmanlarna, eitli yollarla sizi aldatmaa uraan mn hrszlarna dn dmanlar mslman evldlarn aldatmak iin nasl urayorlar, Allah

tarafa yazp lnceye kadar saklaynz ve her okuduka bir Ftiha okuyup,

tel kimleri sever, bunlar ksaca anlatacam. Bu szlerimi bo zamannzda bir

sevbn benim rhuma gnderiniz. Allah tel Ftihay ok sever. Ftiha iin kk kalr. her gnh afv eder. Ftiha o kadar byktr ki, btn gnhlar onun yannda Allah tel hepimizi dnynn ve hretin efendisi ve btn insanlarn

her bakmdan en yksei ve en iyisi olan Muhammed Mustafaya (sallallah

ok sevdii bu mtabeatin ufak bir zerresi, btn dny ni'metlerinden ve btn Ona tbi' olmak, ya'n Ona uymak, Onun gittii yolda yrmektir. Onun yolu, hret lezzetlerinden daha stndr. Hakk stnlk Onun snnetine uymaktr.

aleyhi ve sellem) tbi' olmak sedetiyle ereflendirsin. nk Cenb- Hakkn

Kur'n- kermin gsterdii yoldur. Bu yola Dn-i slm ve erat denir. Allah uymak niyyetiyle, gn ortasnda bir para uyumak, Ona uymakszn bir ok

tel, Onu dnydaki btn insanlar sedete da'vet iin gnderdi. Mesel, Ona

geceleri ibdetle geirmekten kat kat daha kymetlidir. Ve mesel, Onun erati

bulunmayp, senelerce tutulan orulardan daha kymetlidir. Onun eratinin emriyle fakre verilen az bir ey ki buna zekt denir kendi arzusu ile da (radyallah anh) bir sabah namazn cematle kldktan sonra, cem'ate bakp kadar altun sadaka vermekten daha kymetlidir. Emr-l mminn mer

emr ettii iin bayram gn oru tutmamak ve yiyip imek, onun eratinde

bir kimseyi gremeyince, sordu. Orada bulunanlar dediler ki, bu kii geceleri ibdetle geirir, belki uyku bastrmtr. Emr-l mminn: "Keke btn gece uyuyup da, sabah namazn cem'atle klsa idi, ok daha iyi olurdu" buyurdu. Hristiyanlar ve Hindliler ok riyzet ve mchede edip, nefislerini

bir ka ey verilir. Halbuki dnynn hepsinin kymeti nedir ki, bunun bir kann ve yorulurlar. cretleri de herkesten aadr. erate tbi' olanlar ise, latif deeri olsun. Bunlar mesel pye benzerler ki, herkesten daha ok alrlar

kymetsizdir. Eer bu almalarna bir cret hsl olursa, dnyda kendilerine

kreltiyorlar ise de, bunlar bizim eratimize uygun yapmadklarndan, hepsi

185

kazancn hsl eder. Bunun sebebi udur ki, erate uygun amel, Hak telnn makbldr, mardsidir. Byle olduunu kendi kitbnda bir ok yerde bildirmitir. Mesel bir yerinde: "Ey sevgili Peygamberim; sen onlara de ki, eer bana tbi' olunuz. Allah Tel bana tbi' olanlar sever" buyurdu.

kazanlar pek oktur. Bazan bir satlik almalar, yzbinlerce senenin

cevhr ve kymetli talar ile megul olan kuyumcular gibidir. Bunlarn ii az,

Allah tely seviyorsanz ve Allah telnn da sizi sevmesini istiyorsanz, er'ate aykr olan eylerin hi birisini Allah tel sevmez, beenmez.

Sevilmeyen, beenilmeyen eye sevb verilir mi? Belki cezya sebeb olur. Bu incelik dny ilerinde de vardr. Biraz dnlrse, anlalr. O halde btn zararlarn ve fesadlarn ba seratten ayrlmaktr. sedetleri ele geirten sermaye, Peygamberimizin eratine yapmaktr ve btn Cenb- Hak Kur'an- kermde, Muhammed aleyhisselma itat etmenin,

kendisine itat etmek olduunu bildiriyor. O halde, O'nun Reslne itat edilmedike, O'na itat edilmi olmaz. Bunun pek kat' ve kuvvetli olduunu

bildirmek iin, yet-i kermede, kad [muhakkak, phesiz, elbette] buyurdu ve baz doru dnemeyenlerin, bu iki itati birbirinden ayr grmelerine meydan ikyet buyurarak: "Kfirler, Allah telann emirleri ile Peygamberin emirlerini birbirinden ayrmak istiyorlar. Yahudiler diyorlar ki, biz Ms aleyhisselma inanrz, sa ile Muhammede (aleyhisselm] inanmayz. Hristiyanlar ise, yalnz brakmad. Allah tel bir baka yet-i kermede, bu iki itati ayr grenlerden

sa aleyhisselma inanp, (h!) Allah telnn olu diyorlar. Bu inanlar ve ok ac azablar hazrladk" buyuruyor. Btn mahlkatn her

dnleri kymetsizdir. Hepsi kfirlerdir. Biz bunlarn hepsine Cehennem azbn, bakmdan en stn olan Muhammed

aleyhisselma tbi' olmak demek, ona itat ve erati yolunda yrmek demek, islmiyyetin beenmedii, istemedii, kfr detlerini kaldrmak, yok etmek dieri bulunamaz, gider. Bu iki aykr ey, bir arada olamaz. Bunlardan birisine

ahkm- islmiyyeyi, ya'n Kur'an- kermin emirlerini yapp, rsm-i kfr, ya'n demektir. nk islm ile kfr, birbirinin zdddr. Birinin bulunduu yerde

Peygamberimize, huluk- azm shibi ok merhamedli olan Peygamberine,

kymet vermek, dierini hakaret ve ktlemek olur. Allah tel sevgilisi olan

kfirlerle cihd ve muharebe etmei ve onlara sertlik gstermei emr ediyor. Demek ki, kfirlere sert davranmak, huluk- azmdendir. slmn izzet ve erefi, kfrn ve kfirlerin hakaretindedir. Kfirlere izzet verenler, hrmet gsterenler, mslmanlar tahkr etmi, alaltm olurlar. Hak tel Kur'n- kermde,

186

olacaklarn beyn buyurarak: "Ey benim sevgili Peygamberime inananlar, eer kfirlerin szlerine aldanp da, Peygamberimin yolundan

kfirlere kymet verenlerin veya onlara uyanlarn aldandklarn ve piman

kendilerine mslman ss veren dn dmanlarnn uydurma ve yaldzl szlerine kaplarak, mnnz aldrrsanz, dnyda ve hrette ziyn edersiniz" dedi. Allah tel, kfirlerin, kendi dman ve Peygamberinin dman bildiriyor. Allah telnn dmanlarn sevmek ve

ayrlrsanz,

olduklarn srkler.]

kaynamak, insan, Allah telya ve Onun Peygamberine dman olmaa

onlarla

bilgileri bize okulda yazdrdlar. Bilmem, ka kii bu kymetli ydigrlar saklyor. yazmamza msaade ettikleri bahsi yazaym: imdi de, Ramazan- erf aynda evlerinde md-l slm kitbndan okuyup,

te bu ekilde Sedet-i Ebediyyenin ilk nshas olacak bu ok kymetli

erf aynda indi. brhm aleyhisselma Ramazan- erfin nc gecesi indirildi. Ms aleyhisselmn [rhu] imdi altnc kat gktedir. s aleyhisselma

[BEREKET. Ramazan- erf Aynn Fazleti: Kur'n- kerm, Ramazan-

sahfeler indi. Ms aleyhisselma Ramazan- erfin altnc gecesinde Tevrt

ncil nnc gecesinde, Dvud aleyhisselma Zebr, onsekizinci gece indi. Levh-il mahfzdan dny gkne Ramazan- erfde indirildi.

Kur'n- kerm Ramazan- erfin yirmidrdnc gecesi indi. Kur'n- kerm Ramazan ayndaki sevblarn her birine bin kat sevb verilir. Receb

konumak gibidir. Dier aylar tohum ekmek gibi, Ramazan- erf mahsl anbara koymak gibidir. Bir kimse bir kimseye iftar verse, veya orucu atrsa, oruc tutann sevb kadar sevba nil olur. Karnn doyursa, Ramazan- erften baka gnlerde, yerle gk aras altn dolusu sadaka vermi gibi olur. Bu ayda L ilhe illalah ve Estafirullah demek ok sevbdr. Bir kimse Ramazan- erfde kuvvete ill billahil- aliyyil azm dese, her bir kelimesi iin Cennette bir makam verilir. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Ramazan Sbhanellahi vel-hamd-lillahi ve l ilhe illallah vallah ekber ve l havle ve l

kapya gelmek, aban- muazzam avluya gelmek, Ramazan- erf ise pdiahla

hilli grlnce eytanlar balanr. Bu ayda len mminler Cennete girer. lim meclisine gitse, her admna bir senelik ibdet sevb verilir ve kymet gn

187

ununu tse, Hak tel ona ehdler ve seyyidler sevb verir. Bu ayda bir namaza bin namaz sevb vardr. Bu ayda bir sbhnellah dese, dier aylardaki aydnlatsa, o mescidde namaz klanlar kadar sevb alr. lnce de yeri nrlu dirhem sadaka verse, dnyda ne varsa, hepsini sadaka etmi gibidir. Bir

Hazret-i Meryemin sevbna kavuur. Dul kadnlarn ar-pazar ilerini grse,

erfde bir hanm beyinden hayr dua alsa, btn gnhlar afv olduktan sonra,

Arn glgesinde bulunur. O kimsenin Cennete girmesine kefilim" Ramazan-

bin sbhnellah gibidir. Ramazan- erfde cmide bir mum yakp oray olur. Ar melekleri onun iin Cenb- Haktan afv dilerler. Bir kle zd etmi gibi olur.

bilselerdi, btn senenin Ramazan- erf olmasn isterlerdi" buyuruldu. Bir

Hads-i erfde: "u mslmanlar, Cenb- Hakkn bu aydaki rahmetini

ateine haram olur, y'n Cehennem onu yakmaz. Allah tel, Ms aleyhisselma buyurdu ki: "Yirmi Ramazan orucuyla yanma gelen afv edilmitir. Otuz ramazanla gelirse, ehdler mertebesi verilir. Ramazann gidiine, tel Ramazan- erfin her gecesi: "Hani, gnhlar fazla olanlar, gnhlarnn

kimse Ramazan- erf aynn gelmesine sevinirse, onun cesedi Cehennem

zerimizdeki melekler alar, biz alamyoruz. Ber't gecesinde afv eden Allah

eder. Yalnz Receb ay ikyet etmez. O sardr, duymaz.

buyurur. Kymet gnnde, Ramazan- erf ve btn aylar, kullardan ikyet

okluundan, hlim nice olur, diyenler; benden afv dilesinler, onlar afv edeyim"

Bir kimse Ramazan- erfde dar ksa ve unu onbir kerre okusa, Hak

tel ondan rz olur: L ilhe ill hvel - hayyel kayym el-kim al klli

gelir ve: "Biliniz ki, bir zamanlar biz de yerdik, ierdik, serbest olup dilediimizi

nefsin bima-kesebet. Ramazan- erfde ller geceleyin evlerinin kaplarna

kln da sevbn bize balayn. Bizim amel defterimiz kapand. Siz de bizim gibi olunca, bakalarnn eline bakacaksnz derler

Bizim malmz ile geiniyorsunuz. Sadakaya kyamazsanz, bri iki rek't namaz

yapardk. imdi ise zebn olduk. Kapnza geldik. Bizi ne abuk unuttunuz.

muhfaza eden iindir. yle yapmayana, o kadar sevb verilmez. Allah tel oruc tutanlara, Cennette kendisini gsterecektir. "Y Ms, seninle konuurken

Ramazan- erf aynda oru tutanlara va'd olunan sevblar, orucunu

Mustafann (sallallah aleyhi ve sellem) mmetinden oru tutanlara iftr vaktinde, bu perdeler kalkar, ok ok yakn olur" buyurunca, Ms aleyhisselm: "Y Rabbi, yleyse, Ramazan- erfi bana ver" dedi. Allah tel: "Ey Ms, ben

aramzda yetmibin perde vardr. Fakat hr zaman Peygamberi Muhammed

188

onu Muhammedin (sallallah aleyhi ve sellem) mmetine verdim" buyurdu.

yeni elbiselerini, Allah iin giymelidir. Defterine gnh yazlmad gn bayramdr. Bayram Sratn geildii gndr. Bayram Cennete girildii gndr. Bayram, Mevlsnn ddrn grd gndr.]

gecesinde Allah tel kullarna selm verir, kalblere incelik gelir. Bayram gn,

yle oru tutunuz ki, orucun eseri yzlerinizden belli olsun. Kadir

SOHBET: 1956 senesinde Hocamn sohbetinden tuttuum notlardan: Oru tutanlarn: 1- Allah tel rzkn geniletir. 2- Maln ziyde eder, bereketlendirir. 3- ftarda ve sahurda yenilen her lokmaya bir ibdet sevb verilir. 5- Melekler, oru tutan iin dua ederler. 7- Allah telnn rahmet kaplar alr.

4- Ramazanda her ibdete yetmi kat sevb verilir. 6- Ramazan- erfde eytanlar balanr.

Cennete girer.

8- Cennet kaplar alr, Cehennem kaplar kapanr. Bu ayda lenler

9- Daha nce len mslmanlardan yediyz danesi afv olur. 10- Her Cum'a gecesi, bir haftalk gnh afv olur.

12- Cennette ok dereceler hazrlanr. 13- Dualar kabl olur.

11- Son gece tevbe - istifar edenlerin btn gnhlar afv olur.

14- Oruclunun vcd gnhlardan, anadan doduu gn gibi olur. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu: "Sahr 15- Allah tel ondan rz olur.

yiyiniz, yahudler gibi olmaynz" ve "Sahr yemenin sevb, kle zd etmek kadardr" ve "Sahr yiyiniz, istediiniz kadar yiyiniz. Bu lokmalardan sl

yoktur." yilikler ve ktlkler hrette ekle girip dartlacaklar, sahurdaki yemekler teraznin sa kefesine konacak. Sahr yemei Cehennem ateini sndrr. Sahr yiyen ok sevb alr. Sahrda yenilen her lokmaya bir senelik ibdet sevb verilir.Biliniz ki, oru ibdetlerin en iyisidir. nk Allah tel: "Oru benim iindir ve onun sevbn ben veririm" buyuruyor. Sebebleri: sfatlarndan birine, bir gn de olsa benzemek ok

1- Allah telnn bir sfat, yemez, imezdir. Onun iin Allah telnn sevbdr. Yine

Peygamberimiz buyurur: "Bir kimsede Allah telnn bir huyu [ahlk, sfat]

189

bulunursa, o Cennete girer"

tel: "Bana gizli olarak ve boynunuzu eerek ibdet edin." buyuruyor. Gizli olarak verilen bir lirann sevb, ikre olarak verilen yediyz liraya denktir. 3- Oru nefsi ezer. Zten ibdetlerden maksad, nefsi ezmek ve

2- Oru gizli ibdettir. Allah tel gizli ibdetleri daha ok sever. Allah

her nefese sevb verilir. Oru tutann uykusu, oru tutmayan bir kimsenin dmanlk et. Benim sevgim, nefsine dmanlk edenleredir" buyuruyor. Bir insan koruyan namaz ve orutur. sabahlara kadar nfile namaz klmasndan efdldir. Allah tel: "Nefsine

ldrmektir. Nefsi en iyi ezen orutur. Orulu bir kimsenin uykuda iken ald

insan yemekle, imekle nefsini kuvvetlendirir. Azan nefs gnh iler. Gnhdan 4- eytan Ramazan- erfde kahrolur. Kann vcdda dolat gibi,

eytan da bedende dolar. Namaz ve oruta gelemez. Oru tutmakla eytandan kurtulmu olur.

benzeyen bir taraf bulunursa, hrette onlarn yannda olur. Peygamber Efendimiz buyurdu: "Ramazanda bir gn oru tutan, Cehennemden yetmibin gn oru tutsa, Cehennem atei onu yakmaz. Ramazan- erfin sevb bundan ok daha fazladr. sene zd olur." Bir kimse Ramazn- erfi tuttuktan sonra, Allah rzas iin bir

5- Oru tutan, meleklere, enbiy ve evliyya benzer. Bir kimsede evliyya

olduunu bildiren yetler ve hadsler bildiriliyor. Peygamber Efendimiz buyurdu verilir. Dualar kabl olur, ibdetlerine kat kat sevb verilir." Yine buyurdu: "Oru Cennette Allah tely grr. Oru tutanlara iftr zamannda Allah tel ki: "Orulunun uykusu ibdettir. Ald ve verdii nefeslere tesbh namaz sevb

Ramazan- erfde oru tutmak farzdr. Buhr ve Mslimde farz

tutan iin iki bayram vardr. 1-ftar zamannda btn dualar kabl olur, 2-

iyidir. Oru Cehennemden kalkandr." Orucun edebleri ontr:

saysz sevblar verir. Oru tutann aznn kokusu, misk konusundan daha

3- nsanlarla ok konumamaldr.

2- Oru tutmayanlarla beraber olmamaldr.

1- Darda ok dolamamaldr.

Efendimiz buyurdu: "Su ile iftr aana, bedenindeki kllar kadar sevb verilir. Ayrca Cennette yksek derecelere mazhar olur." 5- Hell lokma ile iftr etmelidir. Her lokmaya bir oru sevb verilir.

4- ftr hurma ile yapmal, snnettir. Yoksa su ile amal. Peygamber

190

6- ftrda fazla yememelidir. etmek gibidir.

7- ftr yalnz yapmamaldr. oluk ocuu ile iftrn sevb kle zd

8- Sadaka vermelidir. 9- Yemek yedirmelidir. 10- Sahru terk etmemelidir. Her lokmaya altm senelik sevb verilir.

13- Ramazanda Kur'n- kermi hatmetmelidir. Bundan sonra buyurdular ki: etmek,verdii szde durmamak. Mnfklk almeti

12- ftar vaktinde iftar duasn okumaldr.

11- ftr acele etmek, sahuru geciktirmek Peygamberlerin snnetidir.

tr:Yalan

konumak,emnete

hiynet

mel'undur. Allah tel bunlara acmaz. Bir kimsenin bana bir musbet, bel gelince, sevinirler. Ahmaklk almeti: lim ta'rf edersin, anlamaz; heves eylemez, sylesen

Fsklk almetleri: Bir yere urasa,diller dker, iki yzl olur,ki bunlar

idrk etmez.Yaramazlkta bulunsa, piman olmaz. fazla olup, uzun emeller peinde koanlar. naallah Cennettedir, dedi.

aklerin almeti: Gnl kat, gz kuru, hayas az, dnyya rabeti

Rbi'a- Adeviyye hazretlerine, en sevdiin zaman hangisidir, dediler. Allah tel Dvud aleyhisselma buyurdu: "Benim sevdiim mminin

almeti odur ki, ne zaman benim ismim sylense, vey L ilhe illallah dese, bulur." Mminler lmezler, bir evden bir eve gerler. lm, Allah tel tel yaklamaz. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki, heybetinden dizleri titrer, gzya akar, gnl, mevlsn grm gibi safa

tarafndan kullara verilmi bir ni'mettir, bir hediyyedir. lmden kaana Allah bir kimse, Allah tel, beni seviyor mu, acaba, dese, bunun almeti kendine Reslnn erati ile aras nicedir. Bir baka sohbet: [BEREKET. NYYET: bn-i bidinden. 18 Ramazan- erf. bakmas, nefsini yoklamasdr. Ya'n Allah telnn emir ve yasaklar ve

Niyyet, irde demektir. ki msvi olan taraftan birini terch etmee

191

fazladr. Azm, keskin irdeye denir. Niyyet, yalnz irde deil, keskin irdedir.

niyyet denir. Cenb- Hak iin namaz istemek gibi. Niyyetin sevb amelden

yapmaa niyyet arttr. Gnhlara, eziyyetlere niyyet olmaz. Onun gnh, zten o i ilenince verilir. lim, bilmek niyyet deildir. rde [istek] ve ilim [bilmek] yalnz bana niyyet deildir, niyyet iin lzmdr. Dil ile niyyet etmenin kymeti

Niyyet Allah iin olmaldr. bdetten sevb hsl olmas iin, ibdeti Allah iin

yoktur. Niyyete mu'teber olan kalbdir. Ya'n niyyetin niyyet olmas iin kalble Fakat ilmin yeri kalb deildir. lim nefsn keyfiyyetlerdendir. Kalbe muhlif olan

olmas arttr. rdenin iindeki ilim, ancak niyyete yarar. limsiz niyyet olmaz. szn deeri yoktur. Niyyet etmek, kalben hazrlanmaktr. yed bu yok ise, cizlik saylr. O zaman azla sylemek niyyet yerine geer. Snnet ve nfilelere sylemek lzmdr. Farzn be vakitten hangisi olduunu bilmek arttr. Farz nk be vakit namazn farz olduunu biliyor. Vcibin de vcib olduunu isim sylenmese de olur. Sylenmesi efdaldr. Vakit daralsa dahi, farzda isim

olduunu ta'yn eder, fakat hangisi olduunu bilmezse, farz diye belirtirse olur.

hatrlamak lzmdr. Rek'atlarn saysn sylemee lzm yoktur. Vaktin farzn

Bir eyi, yapmaa kalbin azm etmesine niyyet denir. Azm, fiilden ncedir. Kasd, lzmdr.

klmaa niyyet etse, olur. Cma namaznda olmaz. Eyda asl olan mubahlktr. yapmaa balyor demektir. Niyyet iin, yaplmas lzm gelen eyleri bilmek Kurbet, kim iin yaptn bilmek olup, niyyet art deildir. Her ikisine de

lzm yoksa Tat denir. Her ikisine de lzm varsa, ibdet olur. Mesel namaz ibdettir. Oru, hac... da byledir. Vakf, kle zd etmek, sadaka vermek gibilerde niyyet art deildir. Bunlara duruma gre tat ve kurbet denir. Bunlara tattir, kurbet ve ibdet deildir. ibdet denmez. Mahlkat, tedkk edip de Allah telnn varln anlamak, er'an harm olmyan eylere ciz denir.

Selmdan maksad, ben seni seviyorum demektir. Selm vermek snnet, almak farzdr. Allah tel size verilen selma cevb verir. snnettir. Tutarsa, tekilerden daha efdaldir. Ramazan- erfde, msafirin [yolcunun] oru tutmas, farz deil

gitmek farz olduu halde, daha fazladr. Ya'n birinci snnetin tekbrinin sevb daha oktur. Bir kimse su imek skntsna derse, ona yeteri kadar su vermek farz, fazla vermek snnettir ve daha sevbdr. Bir kimsenin bir kimseye bir lira

Cum'a namaznda tekbr getirmenin sevb, ezndan sonra cmie

borcu olsa, ona iki verse snnet olup sevb farzdan daha oktur. nk farz da

192

snnetlerin ierisinde ed edilmektedir.

sevdiim bir eyle tekarrub etmek isterse, farzlarm yapsn. Vcib mendubdan [snnetten] yetmi derece daha stndr. etmek evldr. Bir eyin snnet mi, bid'at mi olduunda bhe edilse, snneti terk Namazdaki snnetlerin ve mstehablarn herhangi birini terk etmek Snnet iki ksmdr: Snnet-i Hud, yahud Snnet-i Mekkede, dieri

Allah tel Hads-i kudsde buyuruyor ki: Kulum bana en ok

mekrhtur (Drr-l-muhtr)

Snnet-i Zeviddir. Gayr-i mekked olup, mstehabdan ayrdr. Mstehabba mekked (zevid) olursa, bunlarn terki tenzhen mekrhdur. Mstehabb terk, mstehabdr; yemek ise mekrh deildir.O halde, mstehabb terk etmek mendub da denir. Snnet-i mekkedenin terki, harama yakn mekruhdur. Gayr-i

mekrh deildir. Kurban bayramnda kurban etinden nce bir ey yememek mekrh deildir. Buna Hilf- evl denir. Bahr'den bni bidin. Hilf- evl

ummdir. Her hlf- evl mekrh deildir. O halde mstehabbn terki hlf- evldr. Mekrh olmak iin bir delil lzm gelir. - Nfile namazlar: Btn snnetler nfiledir. Her nfile snnet deildir.

nfile denmitir. Ayn ekilde, taleb edilmeyen namazlara nfile denir. Snnet-i devml klmayanlar, Ehl-i snnetten ayrlrlar. Levm olurlar. Yatsdan evvelki

Nfile, ziyde demektir. Farzdan ziyde olduklar ve farz tamamladklar iin

mekkede vcibe yakndr. Sebebsiz terk edenler gnh ilerler. zrsz olarak

buyuruyor ki: Sabah namaznn snneti btn dnydan daha kymetlidir. Bir

snneti klmayan, gnh ilemez, mekrh da deildir. Peygamber Efendimiz

cizdir. Sabah namaznn snneti bundan hricdir. Cemat olmak snneti, snnetler terk edilebilir. sabah namaz snnetinin sevbndan oktur. Cem'at snneti iin btn

limin, sorulan slleri cevblandrmakla megul olurken snneti karmas

st emen ocuklar olmasayd, zerinize ate yadrrdm." Dne-i flfl siyah, hl-i mahbbn siyh Her du dil szend, amma n kc in kc

Allah tel buyuruyor: "Tevbe eden genler, beli bkk ihtiyarlar ve

can yakar, ama o nerede, bu nerede.

Ya'n karabber dnesi siyhdr, sevgililerin yzndeki ben de siyahdr. kisi de - mnn birinci art kfrden teberridir.]

193

zamandr, diye sormular. O da: "Ramazan- erfin birinci gecesi idi, geti.

[BEREKET. KADIR GECES. Peygamber Efendimize, Kadir gecesi ne

buyurdu. Yine buyurdu: "Son gece ibdet eyle, kymet iin sana yeter." Hazret-i Al, Y Reslallah, Kadir gecesi ne zamandr? dedi. "Geti, sen yirmibirinci gece Kadir gecesi idi. Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem) "Her kim geen kavuur" buyurmutur. ibdet et, onun sevbn alrsn" buyurdu. nk geen sene, yirmibirinci gece,

Ramazan- erfin yirmiyedinci gecesini ibdetle geir, o kadar sevb alrsn"

senenin Kadir gecesi olan geceyi ibdetle geirirse, Kadir gecesi sevbna Kadir gecesinin Ramazan- erf aynda bulunduu muhakkaktr. Cebril

gecesinde getirdi ve lzm olduka oradan azar azar Reslullaha indirdi.

aleyhisselm Kur'n- kermin hepsini Sefere ismindeki meleklere Kadir

gecesinde Peygamber Efendimize geldiini sylerler. Kadr, takdr demektir.

Bazlar da Kur'n- kermin Ber't gecesinde indiini, ondan sonra Kadir Takdr Kadir gecesinde, hkm ise, Ber't gecesindedir. limlerin ou bu buyurdu ki: "Kadir gecesini arayanlar, yirmiyedinci geceye

gecenin Ramazan- erfin yirmisinden sonra olduunu syledi. Peygamber Efendimiz bavursunlar" onda ibdet etsinler.

dokuz yirmiyedi etmektedir. Allah tel, bu srede Habbine (sallallah aleyhi ne bilirsin! O halde bakas ne bilir! Kadir gecesi bin aydan kymetlidir" buyurdu.

Leylet-l kadr, arabcada dokuz harftir. Srede kere geiyor. kere

ve sellem) "Ey Benim Peygamberim, sen Kadir gecesinin nasl bir gece olduunu Peygamber Efendimiz, sriloullarndan bir kimsenin silhlarn kuanp Allah yolunda bin ay gaza ettiini dnd ve bunu eshbna syledi. Eshb, bizim o kadar mrmz yoktur, diye zld. Bunun zerine Allah tel, size verdiim olur. Frtna olmaz. Hava skin olur. Gne doarken u' grnr. Ubeyd bin geldi. Bu gece eytan sabaha kadar vesvese veremez. Bu gece by te'sr etmez. Yedi kat semdaki melekler bu gece yere inip o gece ibdet edenlere Hak telnn rahmetini saarlar. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem)

Kadir gecesi bin aydan kymetlidir, buyurdu. O gn ve gecesi, ne scak, ne souk Amr der ki, yirmiyedinci gece deryada idim. Denizin suyunu tattm. Bana tatl

Rh isminde bir melek de yeryzne iner. Melekler onu, yalnz bu gece grrler. isbet ederse, o sene mslman olmakla ereflenir. O gece, Hak telnn izniyle, O gece mslmanlara Allah telnn rahmetini indirir. yed o rahmet bir kfire

yiyenlere, ak-sak, boyal gezenlere, arab [iki] ienlere selm vermezler.

buyurur: Sidret-l mnteh melekleri dolap selm verirler. Domuz eti

194

gecesinde selm syler.

dururlar. Peygamberlere selm gnderen Cenb- Hak, mslmanlara da, Kadir

ller gelirler, rastladklar kimselere selm verirler. Fecir aarncaya kadar

Peygamber Efendimiz buyurur. "Ramazn- erfin yirmiyedinci gecesi,

Besmeleli olmak zere , yz hls okuyan on kere tam hac etmi gibi olur]

inn enzeln sresini okuyan, o gecenin sevbna nil olur. Kadir gecesi, her biri

girin, buyuruyor. Eve girince selm vermelidir. Kapy vurmak ( kere) arttr. Anneye de selm verilir. afve fa'f ann Kadir gecesi duas: "Allahmme inneke afvvn, kermn tuhbb-l

Allah tela Kur'an- kermde, gnh aratrc olmayn. Eve kapdan

la'net etmemelidir.

habslere bud- fillah arttr ve bylesine la'net sevbdr. Yoksa hi bir kimseye

eytna ve kfire la'net, ibdet ve sevb deildir. Ancak dn dman

Hazret-i Eb Bekrin fazleti: Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve

sellem) buyurdu: "Eb Bekrin nnden gidecek olann zerine henz gne domamtr." Cennetin kapusunda, Eb Bekr Habbullah diye yazldr.

cmleninkinden ar gelir.

Eb Bekrin mn, btn insanlarn mn ile dartlsa, Eb Bekrin mn

Y Eb Bekr, sen benim hem gzm, hem kulamsn.

ilmini mektedir. yaratlacaklardr.

Ben ilmin ehriyim, Al onun kapsdr" hads-i erfi, Hazret-i Alnin Peygamber Masm Efendimiz hazretleri, ile Eb Bekr ayn topraktan cildi 39.

Cennet ve Cehennemin anahtarlar Eb Bekr- Sddka verilmitir.

Kymette

Muhammed

Mektbtnn

birinci

mektbunda buyuruyor ki: Allah telya hamd olsun, sevdii setii kullara ibrettir. Allah tel hakm-i mutlaktr. Her yere uygun olan vermitir.

selm olsun! Dny hayat his ve hareketten, kabir hayt ise, sadece hisden

deildir. Onlarda ikisi de lzmdr.]

ve lezzet tadlacaktr. Hareket ise lzm deildir. Dny ve hret ise yle

Berzahda [ldkten sonraki hayatta] his lzmdr. re yoktur. nk, orada ac

[BEREKET. SETR- AVRET - Redd-l Muhtar'da bni bidin yazyor:

195

bulamayan bir erkek, ipek bulsa, haram olmasna ramen, onunla rtnmesi karanlkta da, yalnz iken de plak kalmas ciz deildir. Kadnlarn namaz rtmeleri edebdir. Evde yalnz iken ba ak olarak dolaabilirler. Grnmesi ciz olan sekiz erkek yannda ince ba rt rtmeleri evldr, iyi olur. Avret yeri, ancak zr ile alr. Mesel halda alr. Yalnz olarak gusl abdesti alrken dnda, yalnz iken diz ile gbek arasn rtmesi farz olup baka yerlerini

Avret yerini rtmek, namazda da, namazn dnda da farzdr. Hi bir ey

lzm olur. Yalnz iken de rtmek farzdr. Temiz elbisesi olan kimsenin,

amak mekrh olur. Yer kkse ciz olur, denildi. Namaz dnda necsetli elbise ile de rtmek lzm olur. Kadnlarn, yabanc erkeklere yzn amas ciz ise de, erkeklerin kadnn yzne de ehvetle bakmas ciz deildir. Yalnz

hkimin mahkemede karar verirken, hidlerin hidlik ederken, doktorun

muyene ederken, evlenmek istedii kzn yzne bir kere grmek iin, ehvet

bakmas ciz olan yerlerine, mesel yabanc kadnlarn yzlerine lzumsuz olarak, ehvetsiz bakmak mekruhdur. Olanlarn yzne ehvetle bakmak da haram olup, ehvetsiz bakmak,

korkusu bulunsa da, yabanc kadnn yzne bakmalar ciz olur. Kadnlarn

"Yabanc kadnlarn yzlerine ehvetle bakanlarn gzlerine kymet gn erimi kzgn kurun dklecektir" buyurdu. Birgiv Vasyyetnmesini erh eden Kadizde Ahmed efendi, gz

Enhr kitb, ikinci cildinde diyor ki, Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem):

gzel olsalar da, cizdir. Y'n mubhdr. Mlteka kitbnn erhi olan Mecma'-l

Reslm, mminlere syle, harma bakmasnlar ve avretlerini haramdan harm ilemekten korusunlar!" buyurdu. Riyd-n-Nsihn kitbnda, korusunlar! mn olan kadnlara da syle, harama bakmasnlar ve avret yerlerini Zina faslnda diyor ki: Reslullah

fetlerini anlatrken diyor ki: Allah tel Nr sresi otuzbirinci yetinde: "Ey

(sallallah aleyhi ve sellem) ved' haccnda buyurdu: "Yabanc kadna ehvetle Yabanc bakan bir kimsenin, gzleri atele doldurulup, sonra Cehenneme atlacaktr. kadnla el skann elleri ensesinden balanp, Cehenneme

sokulacaktr. Yabanc kadnla lzmsuz yere ehvetle konuanlar, her kelimesi

iin bin sene Cehennemde kalacaktr." Bir hads-i erfde de: "Komu kadna ve kat daha gnhdr. Evli kadnlara bakmak, kzlara bakmaktan bin kat daha gnhdr. Zin gnhlar da byledir" buyuruldu. Yedi veya on yanda olan gsterili kzlar ve onbe yana gelmi ve arkadalarnn hanmlarna ehvetle bakmak, yabanc kadnlara bakmaktan on

196

bla erimi btn kzlar, kadn hkmndedir. Byle kzlarn ak grnmeleri

sebeb olmayacak ekilde sert, cidd konumalar cizdir. Erkekler arasnda yzlerini amalar da byledir. Namazda ve namaz dnda avret yerini Bakalarnn yan taraflardan

Kadnlarn yabanc erkeklerle ihtiyc olduu zaman ihtiyac kadar ve fitneye

ve erkeklere tegann etmeleri, onlarla yumuak, cilveli konumalar haram olur.

grmemesi iin rtmek farz olup, kendinden rtmesi farz deildir. Rku'da iken,

Cam gibi, naylon gibi altnn rengi grnen ey ile rt olmaz. rtnn ete

kendi avret yerini kendi grrse, namaz bozulmaz. Fakat bakmas mekrhdur.

yapp uzvun belli olmas, namaza zarar vermez. Fakat bakasnn byle belli

karp klarsa, yorganla rtl klm olup, ciz olur. nk insann rtnmesi deil, avret yerinin rtnmesi arttr. Bunun iin karanlkta, yalnz odada, kapal adrda plak klmak caz deildir. Avret yerini rtemeyen, namazda oturduu gibi, vey daha iyisi,

iinde iken, ma ile namaz klnca, plak klm olur. Ban yorgandan dar

olan uzva bakmas haramdr. Yorgan altnda plak yatan bir hasta, ba yorgan

ayaklarn kbleye uzatp, elleri ile nn rtp, ma ile klar. nk avret yerini

rtmek, namazn dier farzlarndan daha mhimdir. [Grlyor ki, plak klmayanlarn ve kaz namazlarn demeyenlerin, byk su ilediklerini ve rt ister. Sz verirlerse, vaktin sonuna kadar bekler. Su olmaynca, suyu mid edenin de vaktin sonuna kadar beklemesi, ancak bundan sonra teyemmm kimsenin, bu rt ile klmas veya oturup, ma ile klmas ciz olup, drtte biri etmesi lzmdr. Drtte birinden az temiz olan rtden baka bir ey bulamayan temiz olan rt ile ayakta klmas lzm olur ve namazn ide etmez. sorumlu olduklarn buradan anlamaldr] plak olan, yannda bulunanlardan kalann da namazn vaktinde klmas, kazya brakmamas lzmdr. Tembellikle

klar ve ide etmez. Mukm olann necis rt ile klmas ciz deildir. fazladr. Su bulunmad muhakkak ise, mukm de, necsetli rt ile klabilir ve Temizlenmesi mmkn ve lzmdr. nk ehirde su bulunmak ihtimli

Sefer olan, bir mil iinde, imekten fazla su bulamazsa, necsetli rt ile

teyemmm eder.

grnmesi ve bakmas drt trldr. Erkein kadna, kadnn erkee, erkein erkee, kadnn kadna bakmasdr. Erkein kadna bakmas da drde ayrlr: Erkein yabanc hr kadna, kendi zevcesine ve kendi criyelerine, bakmas ciz

Drr-l Muhtr erhi beinci cildde buyuruyor ki: nsanlarn birbirine

olan on sekiz akrabasna ve bakalarnn criyelerine bakmasdr.

197

haram olan onsekiz kadnn ve bakasnn criyelerinin, bana, yzne, Gslerine, brlerine, oyluk ve dizlerine ve srtna bakamaz.

ehvetle dah bakmas ve bunlarn ona bakmalar cizdir. Erkek, nikhla almas

ehvetsiz bakmas cizdir. Zevcesi ve kendi criyelerine tepeden trnaa kadar

Erkek erkein gbei ile dizi arasna bakmas haramdr. Bunun dna

gerdnna, kollarna, dizden aa ksmna, ehvetten emin iseler, bakabilir. Bakmas ciz olan yere, ehvetten emn olann, dokunmas da cizdir. Bir

hads-i erfde: "Anann ayan pmek, Cennet kapsnn eiini pmek gibidir"

ehvetten emn olsa dah dokunmak ciz deildir. Herhangi bir kadnn herhangi bir yerine ehvetle dokunmak Hrmet-i mushara'ya sebeb olur. Ya'n o kadnn anas ve kzlar ile o erkein evlenmesi ebedi haram olur. [Bir baba ile kz arasnda hrmet-i mshara vk' olursa, kzn anas ile, ya'n adamn zevcesi ile,

buyuruldu. Fakat yabanc gen kadnn yzne bakmak ciz olduu halde,

adam arasnda nikh kalmaz. Adam bu kadnla ebed olarak evlenemez. Bir

arasndaki nikh bozulur ve damad bu kz ile sonsuz olarak bir daha evlenemez]

adam ile kzn vlidesi arasnda hrmet-i mshara hsl olursa, kz ile damad ehvete sebeb olmayacak derecede ihtiyr kadnla el skmak, elini

pmek, kendinden emn olana ciz ise de, yapmamak daha iyidir. Dokunmas ciz olan kadnla sefere gitmek [mesel hacca] gitmek ve kendinden emn olan erkein, bunlardan biri ile odada yalnz kalmas cizdir. Yabanc kadnla halvet ve yalnz kalabilir. Onsekiz yakn kadndan biri ile halvet ciz ise de, yalnz st konumak ciz deildir. Erkeklerin mslman ve kfir yabanc kadnlarn, yalnz kardei ile ve gen kaynvlide veya gelin ile ciz deildir. Yabanc gen kadnla [ya'n tenhda yalnz kalmak] haramdr. htiyr kadnla ihtiyr erkek sefere kar

ve bacaklarn ak olmas lzm gelen baka iler] iin cretle alan muhtc aabilirler ve erkeklerin bunlara bakmas ciz olur.

olduu terch edilmektedir. Ekmek piirmek, amar ykamak [ve alrken kol

olmasnda, limler arasnda ihtilf varsa da, namaz iinde ve dnda avret

yz ve avularna ehvetsiz bakmas cizdir. Kadnn ayaklarnn avret

kadnlar [kadn ii ve kimsesiz memurlar] i icb ayaklarn ve kollarn Hkimin, hidin ve herhangi bir erkein evlenmek iin istedii kzn

icab eden her yerine, zarret mikdar bakmas ve ebenin, snnetinin, lavman yapann bakmlar cizdir. Kzlara, kadn hastalklarn retmek, onlar nisiyye mtehasss yapmak lzmdr. Kadnlar kadn doktora gstermeli, kadn doktor

yzlerine, kendinden emn olmasalar dah, bakmalar ve doktorun, hasta kadnn

bulunamazsa ve hastalk tehlkeli veya ok arl ise, nisiyye mtehasss

198

erkee de gstermelidir.

gibidir. ehvetten emn olan kadnn yabanc erkee bakmas da, erkein erkee

Mslman kadnn kadna gre avret yeri, erkein erkee gre avret yeri

bakmas gibidir. ehvetle bakmas haram olur. Gayr-i mslim ve mrted

grnmeleri, erkeklere grnmeleri gibi haram olup, bunlar mslman yannda duramazlar.

kadnlarn, mslman kadnlarna bakmas, ya'n mslman kadnlarn bunlara

kadnnn bedenine bakamazlar. Mslman kadnlar kfir ve mrted kadnlar Bedendeki bakmas ciz olmayan yerler, bedenden ayrlsa, ldkten

sonra dah, bunlara bakmak ciz deildir. Kadnlarn salar ve baka kllar, ayak trnaklar [el trnaklar deil] ve kemiklerine, vcddan ayrldktan sonra da baklmaz. Kadnlarn aynadaki veya sudaki grntlerine bakmak haram deildir.

Vcda yapk olmayan, dar olmayan elbise ile rtl kadna, ehvetsiz de bakmak cizdir. Dar elbise ile rtlm kadna, ehvetsiz bakmak da haramdr. Kadnn i amarlarna ehvetle bakmak haramdr. Sk, dar rtlm avret

Kadnlara, cam, herhangi gzlk ve su arkadasndan bakmak ciz deildir.

yerine bakmak haramdr] Reddl-Muhtr'dan terceme tamam oldu.

mekndan mnezzehdir. Kalbin Cenb- Hakka mteveccih olmas, vcudun

ve kalbleri de dima ztna mtemayl olmak iin yaratt. Ama Allah tel

[BEREKET: KIBLENN TAHVL: Allah tela kullarn kendine mteveccih

birlemedi. Melekler kendi cinsinden kbleye, insanlar da kendi cinsinden tevecch ettii Kbenin mazrufu [iinde] bulunan hakk kbleyi bilir. kbleye tevecch ediyor [yzlerini dnyor] hakkatlerin zne vkf olan kimse, Msa aleyhisselmn kavmi Snada idi. ok dua ettiler, kble Kudus-i

kblesiyle halloldu. Kokunun glde bulunmas gibi. Ya'n ikisi bir oldu, ama

daha muazzamdr. dem aleyhisselm Kbeyi bin edince, bu bina melikenin

hallolmu, ya'n imdiki kble onu mstetirdir [rtmtr] O halde insann kblesi

ile mstarak idiler. Hlis srf nra mteveccih idiler. O kble imdiki kblede

mteveccih olmasyladr. Melike-i kirm, dny yaratlmadan nce, muhabbet

erfe thvvl etti [dndrld] ve oradaki Hacer- Ahdar [Yeil ta] kble oldu. Vakta ki Fahr-i lem (sallallah aleyhi ve sellem) geldi. Cenb- Hakktan, kendisine u yet vrid oldu: "Biz gryoruz ki, keml-i edeb ve nezketle, yzn yukar eviriyorsun"

Kble bir ka ksmdr. nsann iindeki, zndeki, uurundaki ksmn

199

yukarya diker ve Cebril aleyhisselmdan haber bekler, bylece kblenin ztnn tahvlini [Kbeye dndrlmesini] gzetirdi. Mubrek kalbleri, Allah telnn tecellilerine ma'ruz ve mazhar olduundan, namazda brhim

amak] lzmdr. te Peygamberimiz de (sallallah aleyhi ve sellem) gzlerini

tecellighdr. Bu sebebdendir ki, dua ederken elleri Ara tevecch [dndrmek,

Kbesi, Cenb- Hakkdr. Biz onu bilemiyoruz. Arullah, Allah telnn

aleyhisselmn kblesine dnmek isterdi. Arablar da, Yahud kblesi olan Kudse

stne gelince tavaf etmiti. Tuyur [kular] da byledir. Yahudiler dediler ki, "Baknz Muhammede (sallallah aleyhi ve sellem) on sene Mekkede, onsekiz biliyor.

nk Kbenin ulviyetini biliyorlard. Tufanda Nh aleyhisselmn gemisi, Kbe

dnmek istemiyorlar, kblenin deimesi ile mna geleceklerini sylyorlard.

aydr Mednede hep bizim kblemize dnyor, demek ki, dnimizin kymetini Peygamberimiz nr saan mubarek yzn Kbeye dndrmek

kblesi olmasndandr. Cenb- Hak brhim aleyhisselm ok sevdiinden, ona sevgisiyle mnsb Kble gstermiti. Bu yzden, 1- Kbe, Kudsten efdaldr. 2- Kbe, Kudsten nce, yine kble idi.

istemelerindeki sebeb, Kbenin brhim aleyhisselmn ve yce meleklerin

yanmaz. Gavs-i Geylnnin (kuddise sirruh) veft ettikten sonra, trbesinin Kbe, lemin etrafnda dnd merkezdir.

3- Kbe, emniyet yeridir. Beytullahdr, oraya giren Cehennemde

glgesinden geirilen et, mlekte [tencerede] pimemitir. Y Kbe nasl olur? 4- Yahudlerin szlerinden kurtulmak iin. nk yahudiler, biz

kabl etmiyor, derlerdi. Kblenin Kudsten Kbeye deimesi emri gelince, ok arablar mslman oldu. Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem) bir gn Cebril

olmasaydk, o kblesini de bilemezdi, bizden grdn yapyor, bir de dnimizi

Rabbinden dile, ben de bir kulum, dedi. Hak tel buyurdu ki: "Ben sana, baba ve

kblenin tahvline emrin gelmesini istedi. Cebril aleyhisselm: Rabbinden iste,

aleyhisselma meylini [arzusunu] anlatt ve sanki Onun yardmc olmasn ve

dedelerinin kblesine dnme imknn veririm, Seni rz olduun kbleye istemek] dn iin olup, nefsin arzularndan deil idi. Allah tel da, dnin terakksne hizmet eden niyyet ve istekleri kabl ederek, "imdi, yzn, Mescid-i Haram ynne evir!" ilah ferman sdir oldu. Yz, bedenin en erefli

eviririm." Buradaki rza, muhabbet mansnadr. Bu muhabbet [sevmek,

200

uzvu olduundan, sadece, yzn buyuruldu. nk beden yze tbidir. yet-i

grnmyor. Her ne vakit gidilse, yine yer bulunabilir. Allah tel orada av

Altyzbin insan iinde namaz klabiliyor. Bykl bir bakta bu kadar

kermedeki atr, cnib, [cihet, yn] demektir. Mescid-i Haram, byk cmi'dir.

Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem), Mekkede bulunduu iin, Allah tel istikameti bildirmek iin, Mescid-i Haram tarafna dn, buyurup, Kbeye dn, buyurmad. Zir mmet Kbeyi gremez, ancak ynn bilir.

avlama yasak etmitir. Kbe-i muazzama, bu mescidin ortasndadr.

dnda Ben Seleme mescidinde le namazn klarken, ikinci rek'atta,

Receb aynda, Bedir muharebesinden iki ay nce, leden sonra Medne

yararak en arkaya gitti ve Kuds istikametinin mukabili [tam tersi] cihetinde deitirerek, o Nebi-yi znn arkasnda Kbeye mteveccih saf durdular. bulunan Kbeye dnd. Cemat da bir kimseden emir almadan, saflarn yerini

teehhde oturmadan emr-i ilh geldi. Arkasndaki erkek ve kadn saflarn

bulunuyorlard. imdi o mescid mevcddur ve iki kblesi vardr. [Kbleteyn mescidi olarak bytlmtr]. Peygamber Efendimizin durduklar her iki yer mteveccih olmaldr.

Demek ki, kadnlar Peygamber (sallallah aleyhi ve sellem) ile ayn mescidde

ma'lmdur. Buralarda namaz klnr. Fakt her ikisinde de Kbe-i muazzamaya Kble neresidir? bni Abbs (radyallah anh) diyor ki, Mescid-i Haram

dou ve batda bulunanlarn, ya'n dnynn kblesi de Harem-i erfdir. mm Baz limler, Mekke ehri kbledir, diyorlar. Mi'rc gecesi Peygamberimiz Mlik hazretleri de byle diyor. ok hadsler Kbenin kble olduunu bildiriyor.

iindekilerin kblesi Kbe, Harem-i erfde bulunanlarn kblesi Mescid-i Haram,

(sallallah aleyhi ve sellem) Kbede deildi, Haremde idi. Cenb- Hak olacak, imm da nde bulunacaktr.

Mescid-l haram, diye ifde buyuruyor. Mescid-i Haramda cemat halka Hanef mezhebinde Kbenin ciheti, fide bins kbledir. mm-

A'zm Eb Hanfe hazretleri yet-i kermenin zhirine, yan atr [cnib, cihet] kelimesine bakmtr. Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) Kbede namaz klp, dar ktklarnda: "te budur kble" diye Kbeyi gsterdi. mm

fi de bu tefsri esas ve isnad edindi. Namazda en mhim olan eyin, bheli (sallallah aleyhi ve sellem) helda kbleye kar oturmayn, buyuruyor. Buradan

olarak, Mescid-i Haram cihetine olmasn kabl etmiyorlar. Resl-i Ekrem

ta'ynini bilen adamlardan seilmeyip, Kbenin kendisinin hesab edilmesinden

ise, cihet ma'ns kyor. Cmilerin yapmnda kullanlan mhendisler, bu kble

201

bu iin matematikle hesab da herkese farz olurdu. iki gzn damarlar iki kenar aras mm- Azma gre kblenin hudududur. mm- fiye gre kulaklarn arkasndan kp beyinde birleir ve bir a tekil ederler. te bu ann

stikbl [yzn dnmekten murad] bizzt Kbe olsayd, kbleye dnmek gibi,

mescidde kblenin cihetini, bilen mhendislere dakk olarak hesab ettirmiti.

anlalyor ki, cihet esas alnmaktadr. Halfe Memn Sincr sahrasnda yaptrd

ise, bir dik ann a ortay, Kbenin iinden gemezse, kbleye dnlm Mekkelilerin Mescid-i Harama dnmeleri, uzaktakiler iin ise ciheti almalar tereddd edebilir. Ksaca niyyet u olmaldr: "Ben aynen Kbeye mteveccihim" ] olmaz. Fkh kitblarnda bildirilen ise, Mescid-i Haramdakilerin Kbeye,

kfidir. nk mesleinin mtehasss olan bir mhendis bile, Kbeyi ta'yinde

[BEREKET. SOHBET:

Dierleri, fidesiz ve hayrszdr. eyh-l slm Ahmed Nmk Cmi (h.526) hazretleri Mifth-n-Necat kitbnda diyor ki: Peygamberimiz (sallallah aleyhi

Hads-i erf: "nsanlarn iyileri, ilim reten ve ilim renendir.

istiyorsun?" buyurdu. Kyl, evet, dedi. Peygamber Efendimiz: "Allah tela rzk ezelde herkese taksm etti, tekrar rzk istemek doru olmaz. Allah teldan ihsnn iste" buyurdu. Hads-i erf: "Allah korkusundan alayan, Allah tel Cehenneme

rzklandr, diye dua ettiini iitti ve ona. "Ezelden sana ayrlan rzk m

ve sellem) bir gn bir kylnn yanndan geerken, kylnn, Allahm, beni

Rabbi, sana isyn etmeyeceim, demeli, bunu sadece sz ile deil, kalb ile yapmay, ya'n gnh ilememee niyyet etmelidir. yi niyyet edilmedike, ne kadar ibdet etse, botur. Allah telnn emir ettiini yapmak, yasak ettiini yapmamak lzmdr. Kalbinden byle niyyet eden kimseye, Ftih sresinde getii gibi, mstakm denir.

sokmaz". Ahmed Nmk hazretleri, tevbenin nasl yaplacan anlatyor: Y

buyurdu ki" "Y Al, altyzbin koyun mu, altyzbin altn m, yahud altyzbin

Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) Hazret-i Alye (radyallah anh)

renirsen, altyzbin kelime renmi olursun" buyurdu.

Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem), "Sana alt cmle syleyeceim; bunlar 1- Y Al, bir zaman gelecek ki, insanlar farzlar terk edip, nfile ve

kelime mi istersin?" Hazret-i Al, altyzbin kelime renmek isterim, dedi.

snnetler ile megul olurlar. O zaman sen farzlar yapmaa dikkat et.

202

ve hreti unuturlar). Sen, Allah telnn rzasn ve hreti kazanmaa bak. zaman sen, kendi nefsinin ayblarn aratr. kalbini temiz bulundur.

2- nsanlar grrsn, dny ileri ile megul olurlar (Ya'n, Allah tely 3- Bir zaman gelecek ki, insanlar arkadalarnn ayblarn arayacaklar. O

4- Bir zaman gelecek ki, insanlar dn ssleyecekler, o zaman sen, 5- Bir zaman gelecek, herkes insanlara gvenecek. O zaman sen Allah

telya tevekkl et, emirlerine sarl, yasaklarndan uzak ol! ibdetinin ihlsl olmasna dikkat et!

6- Bir zaman gelecek, insanlar ok ibdet edecekler. O zaman sen Resl-i Ekrem efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:

"ki namaz klan var, fakat aralarnda yerle gk kadar fark vardr." ihlsl yapmak lzmdr. Bugn insanlarn ou hakkatleri

kalbin temizliindedir. Ya'n ihlstadr. Demek ki, ibdetleri doru ve gremiyor.

Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem): "Bir zaman gelecek ki, o zaman insanlar hakkati inkr edecekler. O zamanki insanlarn yzde doksan sizin yaptnz gibi yapar ve yaarlarsa, onlara sizin ellinize verilen sevb verilir. kurtulamayacaktr. Kt gnler, sabr zamanlardr. O gnlerde yayan insanlar,

aldlar.

Reslullah dediler, ve, Evet buyurdu. defa ayn sli sordular, ayn cevb Yine buyurdu: Bir zaman gelecek ki, o zaman sevilenler (mnllar)

Eshb- kirm (aleyhimurrdvan) defa, sizin eshbnz m buyurdunuz, y

iyilik gstereceklerdir.

kurtulacaklardr. Amel etmek o zaman yoktur. O zamann insanlar, ktl Yine buyurdu: "hr zamanda bir takm insanlar bulunur; namaz klarlar,

halbuki mnfiklardr. Allah tel bylelerine gadab eder. Bunlar yle dillerinde olacak. eytan bunlara hayret edecek." Yine buyurdu: "Bir zaman dillerinde olacak. Kendilerinin yapt pislikleri, bakalar yapt diyecekler. gelecek, benim kavmim arasnda yle insanlar kacak ki, mslmanlklar insanlardr ki, yalnz elbise ile grnrler. Bunlarn mslmanlklar elbise ve

Kendilerini, peygamber derecesinde grecekler.

ulat. O halde, evvel niyyet etmek, karar vermek lzmdr. Bir kimse gnh kimse gnh ilememee azm etse, fakat gnh ilese ve tevbe etse, hi gnh ilememee azm etse, sonra gnh ilerse, Cenb- Hakk onu afveder. Bir

emirlerini yerine getireceim diye niyyet etmiti. Bu sebebden o yksek dereceye

Eb Bekr-i Sddk (radyallah anh), Reslullah grd zaman, islmn

203

tevbe eder ve kalbi szlarsa, gnh sevba evrilir. O halde istikmeti semek lzmdr. stikamet ok ibdet yapmak deildir. Hlis ibdet demektir. Allah telnn verdii szlere inanmak, Ondan hay etmek, her zaman Onu (celle slih amel ilesinler" buyuruyor. cellh) hatrlamak lzmdr. Hak tel, Kymette Allaha kavumak istiyenler, Hakk dn adamlarn bulmal, onlardan ilim renmelidir. Hi ilimsiz

kimsenin dili kalbine uymazsa, o mstakm olamaz." Bir kimse gnh ileyip

ilememi gibi olur. Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: "Bir

yolunda ilerlemek iin ilim renmek lzmdr. Kusurlu bir kimsenin bir derse, o eytndr. Bylelerinin fitnesi, ya'n dne zarar, Decclin fitnesinden

ibdet edilir mi? sm dninde ilim her yerde lzmdr. Ykselmek, tasavvuf

kusurunu grnce, ona hatrlat. Bilmiyorsa ret. Eer; sen ne karyorsun daha fendr. nk Decclin fitnesi bir ka gn srecek. Akl bli olan

kimsenin erati renmesi farzdr. Eer ilim renmezse, Cenb- Hakka si olmu olur, gnh ilemi olur. Eer ben bunlar bilmiyorum, bilmee de lzm yoktur, derse, kfir olur. erati bilmiyen, y sidir, y kfir! [BEREKET. SOHBET: Bir baka gn ayn kitbdan: Bir kimse, her yediinin, mubh olduunu, haram olmadn bilse, o

kimse sddklardandr. Bu zor bir idir. ile ekmek, herkesten ayr kalmak

kolaydr. nsanlarn arasnda bulunup, onlar gibi grnp, ama sadece mubahlarla yetinmek zordur ve esas ma'rifet budur. Her iinde, her gidiinde, her oturuunda, her baknda her konumasnda ve susmasnda, her hareket ve hareketsizliinde mubahlar dnr, mubahlar hesab ederse, kymette defa hesaba ekilmez" diyeceklerdir. Hads-i erfde: "Yetmibin kiinin kii Cennete girecektir" buyuruldu.

herkese hesab sorulurken, "bu kii dnyda hesabn grmtr, bir kimse iki hesabsz Cennete girecei hussunda bana sz verildi. Her biri iin de yetmibin te bunlar o kimselerdir ki, bunlarn her bak, her sz, her hareketi ve

hareketsizlii hesab iledir. nsanlara, bu dnyya, mlik olmaktan deil, bu deildir. Kt olmalar, nefsin arzularna, isteklerine let olduklar zamandr. Ne dnyy sevmekten zarar gelir. Mahlkatn hi biri hadd-i ztnda kt ve fen

Allah tel, ve ne de Resl (sallallah aleyhi ve sellem) dnylk kazanma dny iin ihml ve terk etmektir. Dnya kadn gibidir. Eer ona shib kar, onu men etmedi. Haram olan, yasak klnanlar, dnyy sevmek, kulluk vazfelerini

204

gerei gibi kullanrsan selmet bulursun, onu idare edersin. O sana mlik olursa, ldrmezsen, o seni ldrr.

o seni idre eder. Dnya ylan gibidir. Dima zarar tehlkesi vardr. Sen onu Eshb- suffe drtyz kiiye kadar varrd. Baka hi bir i yapmazlard.

Bunlardan biri veft etti. Elbisesinde iki altun buldular. Ne yapalm, diye dadr" [almettir] buyurdu. Halbuki Abdrrahmn bin Avf (radyallah anh) sordular. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) "Bunlar Cehennem dandan iki

Bir yerde kalrlard. Dim Reslullahn hzmetinde idiler. Ondan ayrlmazlard.

veft edince o kadar mal, para brakt ki, bir hanmna den hisse bir yere gremedi. Fark, dnyy sevmek ve ona balanmaktan ileri gelmektedir. Bunun gibi, ticret hakknda da, medh ve zem edici hads-i erfler vrid olmutur. Dnya gibi zararl eyi, emr edilen ekilde kullanmak ibdet olur.Ya'n

yldnda tepecik gibi oldu da, bir tarafndaki insan, br taraftaki insan

zenginlii ibdet hline evirmelidir. Evliydan zenginler vard. Dnyay bile

ibdet hline getirmek ok iyidir. Eer byle yaplmazsa, o zaman tehlke ba Yaplan ite, insanlarn deil, Allah telnn rzas dnlmelidir. Allah tel selmet vardr. Mnfklar, kullarn houna gidene kymet verir ve Rablerinin

gsterir. te o durumda hi olmazsa dman bilmek ve saknmak lzm olur. beenir de, kullar beenmezse, hi zlmemeli, sevinmelidir. nk o ite rzsna uymayp, Cehenneme giderler. Dny, mubah gibidir. Mubahlar, insana

fide de, zarar da verebilir. Bir kimse bakasna muhtc olmamak iin veya ondrdnc gecedeki hli gibi parlak olur. Bu kimsenin niyyetini bir Allah bilir, bir de kendi. Baka kimse bilemez. Bir kimse dnyy ayn ekilde hell yoldan kazanr, fakat niyyeti

ehline yardm iin, alr, dnylk kazanrsa, kymette onun yz ayn

"Mminin niyyeti amelinden hayrldr" buyurulmutur.] SOHBET: mm- Rabbn hazretlerinin

gadabl bulacaktr. Halbuki ikisi de hell kazanmaktadr, ama niyyetleri farkldr.

vnmek ve gsteri yapmaktr. Byle olan, Hak tely kyamette kzgn ve

Bkbillah (kuddise sirrhm) 82. Mektbunda buyuruyor ki:

std

Hce

Muhammed

insanlar gibi okumam idi. Evet, nceki babalar, insanlara lzm olan her eyi geince, zamanla onlarda da ilim azald, tkenecek hle geldi. te o zaman ok iyi bilen kimseler olup, yeryznn en iyi insanlar idiler. Ama asrlar

yaradltan en temizi olup, hi hocaya gitmemi, doup byd yerdeki

Hazret-i Muhammed Mustafa (sallallah aleyhi ve sellem), insanlarn

205

Allah tel, Muhammed aleyhisselm yaratt ve kendine in eyledi. Hak melek gnderip: "Habbim Muhammede, benim sfatlarm insanlara ve cinlere

tely daha ou ve iyisi mmkn olmayan bir srette bildi. Allah tel ona

bildirmesini, benim rzm olmayan her bir eyden onlar men' etmesini, onlara

Peygamber Efendimize ulatrd. te bu ekilde Allah tel btn ahkm hvi ve cinlere ulatrd. imdi mmin olan bir kul kesin olarak, inanmaldr ki, O olan Kur'n- kerm ismindeki kitb, Peygamber Efendimiz vstasyla insanlara

buyurdu. Ve melek [Cebril aleyhisselm] Allah telnn bu emir ve yasaklarn

namaz, orucu, zekt, hacc ve kfirler ile cihd etmelerini retmesini bildir"

kitbda bulunanlarn ve en sevgili sekin kulu Peygamberinin sylediklerinin

hepsi dorudur. Dili ile de, Allah birdir ve Muhammed Onun hak Peygamberidir bildikten sonra, limlerden Kur'n- kermde bildirilmi olan emir ve yasaklar eylemelidir. deyip, L ilhe illallah Muhammedn Reslullah sylemelidir. Bu kadarn

sorup renmeli, itikad ve amele mteallk bilgileri bilip ona gre itikad ve amel O kitbda, ya'n Kur'n- kermde buyuruyor: "Ben Hayym [diriyim] hep

var idim ve hep var olurum, her eyi bilirim, her eye kdirim, dilediimi yaknm. Kahharm, Cebbrm. Bununla birlikte herkesten daha merhametliyim. Btn lemleri, insanlar, cinleri, melekleri, yer ve gkleri, talar, aalar ve

yaparm, her eyi iitirim, hereyi grrm, herkese ahdamarndan daha

ediyorum. Her yok olan ben yok ediyorum. Atein bir eyi yakp yok etmesi behnedir. Btn bunlar kullarn dnyda Onu bilmesi ve ilerini sebeble bilmesi

btn bunlarda olanlar ben yarattm ve yaratyorum. Her var olan ben var

arkada, hizmetisi yoktur. Ondan baka her eyi O yapm, O yaratmtr.

iindir. Bilmelidir ki, Allah tel birdir. Yaptklarnda orta, yardmcs, Yine o Kitbda [Kur'n- kermde]: "Bana ibdet ediniz. Bana ibdet,

namaz, oru, zekt, hac ve benim yolumda kfirlerle cihad etmekle olur. zerinizde hakk bulunan anne, baba ve dierlerinin haklarn gzetiniz. bilgiler vardr. limlerden reniniz. Kimseye zlm, hakszlk etmeyiniz" buyuruldu. Bunlarn her birine id ok Muhammed Mustafa (sallallah aleyhi ve sellem) sret ve sret, ya'n

dilencileridir. nsanda bulunan her eyin en mkemmeli Onda vard. Bunun gibi

temiz, kalbi btn kalblerden nrlu idi. Evliynn hepsi onun yksek kapsnn

grn ve ahlk bakmlarndan insanlarn en gzeli idi. Zt, btn ztlardan

Allah tel, Onun kalbini kendi evi yapm idi. Ne sylese, Allahdan sylerdi.

Bildikleri hep Allahdand. Yaptn Allahn kudreti ile yapard. imdi de

206

benzemez."

haytndaki gibidir, ve hep yle olacaktr. Onun Hakka yaknl hi bir yaknla

BR BAKA SOHBET: Ehl-i Snnet itikad hussunda Ebl-Kasm shak bin A'zm rislesini terceme ettiler. bni Hakm Semerkand hicr 422 (m.1031) de Muhammedin ki bni Hakm-i Semerkand olarak tannr yazd Sevd-l

veft etmitir.

okuyun, einize, dostunuza, oluk ocuunuza okuyun, okutun. Ehl-i Snnet itikadnn zdr. Bunun iin en mhim emnetim olsun;

"Efendim, bu risle ok kymetlidir. Bunu elinizden brakmayn. Kendiniz

iyi dualar olsun.

sonuncusu Peygamber Efendimize, line ve btn Eshbna salt- selm ve en Peygamber Efendimiz, hangi mezhebde idi? dersen, derim ki, Onun

lemlerin Rabbi olan Allah telya hamd olsun. Neblerin ve Resllerin

sellem Efendimiz buyurdu: "Ms aleyhisselmdan sonra kavmi yetmibir frkaya ayrld. Yetmii helk oldu, biri kurtuldu. s aleyhisselmdan sonra kavmi yetmiiki frkaya ayrld; yetmibiri helk oldu, biri kurtuldu. mmetim de, Allahn Resl, bu kurtulu frkas hangisidir? dediler. Snnet ve Cemat ehlidir" ite ona Sevd- A'zm [mslman topluluu] denir.

mezhebi [yolu] tark- mstakm [en doru yol] idi. Nitekim Sallallah aleyhi ve

ok gemeden yetmi frkaya ayrlr. Yetmiikisi helk olur, biri kurtulur. Ey

Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu. "Cematten bir

Cemat] itikad ksaca u maddelerdir:

kar ayrlann boynunda islm kalmaz." te bu Sevd- A'zm [Ehl-i Snnet ve 1- mnnda bhe etmemek, inaallah mminim dememek 2- Mslman cematten ayrlmamak 3- Her iyi ve gnhkr arkasnda namaz klmak ve bunu hak itikad 4- Haram hell itikad etmedike, ehl-i kbleden bir kiiye gnh 5- Ehl-i kblenin byk kk hepsinin cenze namazn klmak ve bunu

bilmek

sebebiyle kfir dememek. hak itikad bilmek.

7- Bir mslmana haksz yere silahla saldrmamak

6- Hayr ve errin takdrini Allah teldan bilmek.

8- Hazerde ve seferde mest zerine meshi hak bilmek

9- Her devlet reisinin arkasnda Cum'a ve bayram namazlarn klmak ve

207

bunu hak itikad bilmek.

11- Kullarn fiillerini Allah telnn yarattna inanmak. 12- Kabir azabn hak [doru, muhakkak] bilmek. 13- Allahn kelm mahlk deildir. 14- Mnker ve Nekrin sli hakdr. 15- Dirilerin dua ve sadakalarnn llere faydas vardr. 17- Peygamber Efendimizin mi'rc hakdr 19- Hesabn hak olduuna inanmak. 21- Sratn hak olduuna inanmak. 20- Miznn hak olduuna inanmak. 16- Peygamberimizin efati hakdr.

10- mn Allah telnn ihsn, vergisi bilmek

18- Kymette amel defterlerinin okunmas hakdr

22- Cennet ve Cehennem yaratlmlardr ve hi yok olmazlar. hesaba eker.

23- Kymette Allah tel, kulunu, araya kimseyi koymadan bizzt

olan 10 kii] iin Cennetlik olduklarna ehdet etmek.

24- Reslullahn eshbndan Aere-i mbeere [Cennetle mjdelenmi

hazretlerinden stn tutmamak ve hilfetini hak bilmek.

25- Peygamber Efendimiz hric, eshbndan hi birini Eb Bekr-i Sddk

sonra Hazret-i Osmandr, ondan sonra Hazret-i Aldir demek ve hilfetlerini stnlk srasna gre hak bilmek. etmemek.

26- Eb Bekr-i Sddktan sonra en stn insan Hazret-i merdir, ondan

27- Eshb- kirmn hi birine dil uztmamak, birini dahi gybet

30- Peygamberlerin derecesi, evliynn derecelerinden yksekdir. 31- Evliynn kermeti hakdr; inkr olunmaz.

29- Cennettekilerin Allah tely keyfiyyetsiz olarak grmeleri hakdr.

28- Allah telnn kullarna rzs ve gadab vardr.

yapar.

32- Allah tel adleti ile sadi [iyiyi] ak [kt], fadl ile akyi sad 33- Kfirlerin akllar, peygamberlerin ve mminlerin akllarna msvi

[eit] deildir.

34- Allah tel hep ayndr, deimez.

36-Allah telnn gnhkr mminlere, Cehennemde gnhlar

35- Allah tel limdir, kdirdir, Onun ilmi ve kudreti vardr.

208

miktarnca azb etmesi haktr.

[O dilemedike hi bir ey meydana gelmez]

37- Allah tela, hayr vey er, dilediini yapar, insanlar bilsin bilmesin, 38- Mushafda yazl olan Kur'ndr ve Allah telnn kelmdr ve

mahlk, ya'n sonradan olma deildir, hakkattr, mecz deil. 39- mn hakkattr, mecz deildir. 40- Alaca olup, hakkn alacaklsna demeden len borclunun hakkn 41- Tat tevfikle eit, gnh, hezeln [yardmn terk etmekle] eittir. 42- mn iin iki uzuv esastr: Kalb ve dil. 43- Allah tely kalbi ile bilip, dili ile sylemeyen kfir, dili ile ikrr 44- Allah telya mekn ve zaman isnad etmemeli, gelmek, gitmek gibi 45- Allah tely bir eye benzetmemeli, Onun gibi bir ey yoktur 46-- Kesb [alp kazanmak] bazan farz olur, demelidir. 48- yi ve ktnn mnn bir bilmelidir. 47- mn amelden ayr bilmelidir.

Allah tel, onun sevbndan alacaklsna verir.

edip, kalbi ile tasdk etmeyen mnfktr. fiiller sylememelidir. demelidir.

49- ldkten sonra dirilmei hak bilmelidir. 51- Salt- vitir bir selmla rek'attr.

50- Kymetin kopmas haktr [muhakkak olacaktr]

52- Az ve durgun olan sudan abdest olmaz. 54- mn z itibariyle artmaz ve azalmaz.

53- Mestleri kardktan sonra iki aya ykamaldr. 55- blis, Allaha ibdet ettii zaman, Allah ve melekler katnda mmn 56- Allah tely sevenden, sevgisi sebebiyle emirler skt olmaz. 57- Allah telnn rahmetinden midini kesmek kfrdr. 59- Son nefes iin Allah teldan korku zere olmaldr. 58- Allah telnn azbndan emn olmak kfrdr.

idi.

60- Kfiri kfrnden dolay sevmek kfrdr.

okurlard. Sohbetlerinde ilmimiz ve muhabbetimiz artar, yaknimiz kuvvet bulur, sertleir, br taraftan sohbetin bereketi ile kalblerimiz temizlenir, vcdumuz emirlere itatmz oalr, haram ve gnhlara kar nefret ve buzumuz

Misl olsun diye bu sohbeti buraya yazdm. Bunun gibi nice bahisler

209

haffler, sanki eytan, nefs ve dny sevgisinden uzaklar, Rahmna, temiz alrdk. Sanki sohbet iin haber verilen neticeler hsl olurdu. Hsl olanlar ise, rhun yce arzularna ve hrete, Cennet ve Ceml-i ilh arzlarna doru yol

his edilmekten uzak olmazd. Sohbetten knca, birbirimizin boynuna sarlp, muhabbetle alamamz sanki hslatmzn mterek olduunun almeti ne gzel ifde etmitir. olurdu. "Bizim yolumuz sohbettir" buyuran Hazret-i Hce h- Nakibend bunu

Buyurdular ki:

imdi muhterem hocamzn bir ka szlerini yazaym:

lzmdr.

Bir kimsenin bir mertebeye kavutuu grlrse, ona hurmet etmek Atee den ta, ate gibi olur. Bir cemata giren de onlar gibi olur. Abdlkdir Geyln hazretleri, mrdlerinden birinin

ileyeceini grr. "Y Rabbi, bu gnh ona uykuda ilet!" diye dua eder. Dus kabl olur. Uyur ve o gnh, uykuda iler. Ryda ilenen gnh, gnh olarak yazlmad iin, bu ekilde, mrdini gnh ilemekten korumu olur. gememelidir. Hal shibi bir zt aramaldr. Hl shibi bulamazsa, sz shibinden vaz

gnh

teldan istemelidir. O bir kulunu sebeb klar.

Bir kimse, bir iinin grlmesini isterse, herkesten nce Allah Ebl-Hasan zl hazretleri dima ba gz ile Resl-i Ekremi

olmak isterdim" buyururdu.

tarkatidir. Bunun iin Abdlhakm Arvs hazretleri: "Nak olmasaydm, zil Bu byklerin szlerini dinleye dinleye, onlar yapmaa balar.

(sallallah aleyhi ve sellem) grrd. Nakbend yoluna en yakn yol, zil

Ebl - Hasan zil hazretlerine ryda buyuruldu ki, bir hcetin

etti. Gnmze kadar en ok ziyret edilenlerdir. edeblendiremez.

Zhd, takvs, kerem ve sehavetiyle mehrdur. 208 (m.823)de Msrda vef't Yollarn hepsi edebdir. Sofiyye tifesinin edeblendirmediini kimse er'i erfe muhlif her ey zulumdur.

Seyyidet Nefise hazretleri, Hazret-i Hasann olu Zeydin olu Hasann kzdr.

olunca, az da olsa, sevb Seyyidet Nefise hazretlerine olmak zere, sadaka ver.

Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) mubrek ellerinden bahs

210

ederken, sol kelimesi kullanlmaz. Birinci ve ikinci sa eli denir. Sol hakarettir.

ilemee utanmadn m? Ben bu ismin shibine azb etmee hay ederim." Vesselm. Peygamber Efendimizi (sallallah aleyhi ve sellem) ryda grmek iin:

Muhammed isminde olanlara] sorar ve buyurur ki: "Sen bu ismin altnda gnh

Allah tel, kymette, Peygamberimizin isminde olanlara [Ahmed,

buyuruyor.

ve melen okuyup, konumadan yatmaldr. Ahmed Nmk Cm byle

bir ka kere Allahmme bi-hakk Muhammedin-erin veche Muhammedin hlen

Be kere Ezbillahi mine-eytn-r-racm, be kere Bismillahirrahmnirrahm,

Kasde-i Eml, Kimy- Sedet, Tezkiret-l Evliydan da, tuttuumuz notlar yazmadm. Bunlar kitblar hlinde mevcd olduklarndan, baka yerden bulunup okunma imkn her zaman vardr. Hatt Reaht ve Nefeht'tan okuduklarndan

bir ey yazmadm. nk bunlarn tercemeleri Hocamzn kitblarnda vardr.

rnek verdim. Mektbttan okuyup anlattklarndan ve bizim yazdklarmzdan

sohbetlerinden dinlediklerimizden, zaman zaman yazdklarmzdan birka

Buraya

kadar,

Asker

Lisede

bulunduumuz

zaman,

Onlarn

sohbetle bitirip hatralarmza dnelim:

dna klm olur. Onun iin sohbetler ksmn, sohbetin fazletini anlatan bir

da yazmyorum. Hepsini yazmaa kalkrsak, hem uzun, hem de maksadn

btn lim ve evliydan yksek yapan, Reslullahn esiz sohbetleri olduu iin, islm dninde sohbet ok zel bir yere hiz olmutur. Slkn erknndan olan sohbet-i meyh, her yolda elzem ve ehem bir mesbededir. Zir meyhn (sallallah aleyhi ve sellem) Eshbna bir ok yollarla ilim ve feyz verdiler. Ama

Sahabe veya Eshb erefli isimleri ile anld. Eshb- kirm (aleyhimrrdvan)

birlikteliinde bulduu iin, o gnden bu yana Reslullahn sohbet arkadalar

ile beraber bulunmasna denir. Ma'ns kemlini, Eshb- kirmn Reslullah ile

byklerin stlahnda talebenin hocasyla, mrdin mridi ile, sevenin sevdii

SOHBETN FAZLET: Lgat ma'ns, arkadalk ve birlikte bulunmak olup,

mrdlerine ilim ve feyz vermeleri ounlukla sohbetle olur. Reslullah sohbet ile verdikleri hepsinden ok olduundan, onlara Eshb dendi. Sohbet ile ifde ve ifaza [ilim ve feyiz vermek] Reslullahn Snneti olduundan,

Nakibend meyh da sohbet yolunu seip: "Bizim yolumuz sohbettir", "Bizim yolumuz muhabbettir", "Hayryyet cemiyyettedir", ya'n btn hayrlar, bu yolun

211

mridi ile sohbettedir, dediler. Ve yine dediler ki, slike, tarkatte sohbet snnet-i mekkededir. Allah telya tekarrub [yaklama] yolunda, sliklerin baz makamlardan

ileri gemeleri ve baz makamlara kavumalar ancak sohbetle mmkn olur. O zaman sohbetten hi geri kalmamak slike farz olur. Nitekim Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Sahabeden biriyle sohbet etmek iin, bir adam sonra Reslullahn yanna geldi. Reslullah, "Niin ardm zaman gelmedin

gnderdi. O kii, namaz klar, gelirim, dedi ve namaza durdu. Namaz kldktan

de geiktin?" buyurdu. Namaz iin geiktim, dedi. Reslullah: "Benim sohbetime gelmen sana ok elzem idi" buyurdu. Baz zaman olur ki, rifler sliklerine: Allah sizin hep Allahla olmanza vesle olur" diye emr ederler. ile olun; bunu yapamazsanz, Allah ile berber olanlarla olun. Bu Allah adamlar, Sdk rifler, yksek mridler, nefsine hkim olan bykler ve kuds ve

tesirli nefes shibi olan zevt- kirm, sohbetleri ile sliklerin kalblerindeki engelleri izle ve yok edip, sliklere Hakk mhede ettirirler de sliklerin

haberi bile olmaz. O byk evliy kalblerin csuslardr. Kalblere girerler, iinde cem' leminden, kudret makamndan ve Hazret-i kurbiyyetten husle gelir. Bunun iin rifleri, ya'n Hakk tanyan evliyy sevmek, sevene kurb ve uhud, ya'n Allah telya yaknlk ve mhede verir. Sohbetleri, ilk bakta va'z ve olanlar grrler ve gerekeni yaparlar. nk rif-i billah olanlarn sohbetleri

nasihat iin grnmese de, onlarn sohbeti, Bakalarnn hline ve szlerine benzemez. Evliynn sohbetinde feyiz hsl olduu gibi, nazarlar da feyiz

kendisidir. Nitekim hads-i kudsde:..benimle grr, benimle konuur..." rhn kudreti o kadar tesirli idi ki, kendisine feyiz almak niyyeti ile gelen bir hilfet verirdi. Bu o nazardr ki, Hce Hfz rz onu u beyti ile temenni etti: Onlar ki, bir bakla, topra kimy yapar, Umarm gz ucuyla bize bir nazar atar.

kaynadr. nk byk evliynn nazar, Hak telnn nazarndandr. Belki t

buyurulmaktadr. Nakl olunur ki, Seyyid Ahmed Bedev hazretlerinin velyeti ve sliki bir nazarla [tevecchle] evliylk derecesine karp, insanlar ird iin

sfatlarna id srlar onlarn yzlerinde beyn ve izhr eder de, rifler sebebiyle dier insanlar hidyete getirir. Onlar da rifler vstasyla Hakk mhede

feyiz hsl olur. Zir Hak tel riflerden insanlk perdesini kaldrp, ztna ve

riflerin nazarlarndan feyiz geldii gibi, onlarn yzne bakmaktan da

ederler. te Peygamberler ve veller bu yolla insanlar hidyet ve ird ederler.

212

Peygamberlerin ve evliynn yzn grmenin Hakk grmek gibi olduuna: hatrlanr" hads-i erfi hiddir. Nakl olunur ki, bir slik, Eb Trb Naheb hazretlerine, Allah tel bana her gn yetmi defa tecelli ediyor, dedi. Eb Trb hazretleri, Byezid-i Bestm hazretlerinin yzn bir defa grmen o yetmi tecelliden stndr, buyurdu. Slik, Byezidi bana gsterir misin? dedi. Olur, buyurdu ve o sliki alp Byezidin yolunda oturup, onu beklediler. Byezid "Allah telnn yle kullar vardr ki, onlar grld zaman Allah tel

hazretleri gelirken, Eb Trb ite Byezid geliyor, dedi. Slik, Onun yzne hazretlerine anlatt. Byezid hazretleri buyurdu ki: "Onun kalbine olan tecelliler, bakar bakmaz, feryd etti ve ykld, can verdi. Eb Trb hdiseyi Byezid

tecellisine kavuan ve alan kalb, ztn tecellisine dayanamaz. O slik, bizde zhir olan ztn tecellisini de almak istedi, kalbi helk oldu" Hakka tlib olan kimse, kendini terbiye edecek bir mrid bulup, onunla

isimlerin tecellileri idi. Bizden ise ztn tecellisi zhir oluyordu. simlerin

vsl olamazsa, art ve edeblerine riyetle L ilhe illallah kelimesine devm etmeli ve Reslullahn snnetinden dar kmamal ve dima onun yksek rhniyyetine tevecch edip, kendisinden istimdd [yardm] ve istifze [feyz] istemelidir. naallah bu yolla Hakka kavuur. nk bu kelme-i tayyibi ve kendine kavuturmak iin vermitir. tevhdi, Allah tel, Resl-i ekremine (sallallah aleyhi ve sellem), kullarn L ilhe illallah kelimesi, kalbi, cel [ak] irkten temizledii gibi, gizli

irkten de temizler. Tabatn zulmeti ve gaflet perdesini gidermek, Hakk mhedeye sebeb olur. nk bu tayyb kelme Nefy ve sbttan mrekkebdir. Nefy ile,Ya'n L ilhe demekle engel tekil eden perdeler yrtlr, yok olur, isbat [illallah] ile, tecelli nrlar ikre olur. Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) "Benim ve benden nceki peygamberlerin en deerli

szmz L ilhe illallah kelimesidir" buyurdu.

Szmze dnelim: Ya'n Hocamzla olan hatralara: Beylerbeyine devm ettiimiz yllar, Hocamzn evinde kaynpederleri

Bundan sonra Ziy Beyin ismi bir mddet sk sk geeceinden, biraz kendisinden bahs edelim:

Ysuf Ziya Akk Beyefendiyi ve ndiren kir ve Slim efendileri de grrdk.

YUSF ZY AKIIK: Bosnada Foaldr. 1303 (m.1885) de tevelld, 1378

213

Paa oludur. Zlfikar Paa, Akkoyunlu soyundandr. Ziy Bey, Vefda

(m.1958) de stanbulda Ftihde veft etti. Ahmed bin Hc Slih bin Zlfikar Karamrsel Kuma Fabrikas mdr idi. yi tahsl grm, asl, nezh bir

insand. Yzlerce fakr mslmann sna idi. Efendi hazretlerinin tekkesine Efendide fn olmu idi. Efendinin sohbet ve hizmetini canna minnet ve en idi. Halk iinde Hak ile olmu idi. Hemen her sene Ramazan- erf ayn ok hizmetleri olmu, Efendiye ve yaknlarna hi sknt ektirmemitir.

stn ni'met bilmi, Onun tevecch ve feyizlerine mazhar olmu, kemle gelmi

Eyybde Gmsuyu Kagar Hneghnda Seyyid Abdlhakm hazretlerinin evinde bulunduu halde huzr ve sohbetinde geirmi, kendisine intisabla sofiyye-i aliyye silkine girmi, o yolda ok mesafe kat' etmitir. Efendi tarafndan "inizde abdest alrken, zerine su sratmamak iin, nne nlk takacak Ziy lyk olan karl versin" szleri Efendi hazretleri tarafndan onun iin

hep sevilmi ve vlmtr. "Evld- Resl olmasaydm, Bonak olmak isterdim", Beyden bakasn bilmiyorum", "Ziy Bey bizi ok rahatlatt, Allah tel ona

sylenmitir. Hanm Sed hanm da Efendi hazretlerine mensub idi. Bir defa inerken grm de, hemen onlar karlamaa gitmi. Ziy bey, hatun, byle olduu halde aa iniyorlar. Onlar karlamaa gidiyorum cevbn vermiti. Beyle ok zamanlarm olmu, sohbetleriyle uzun zaman rbta esnasnda, Seyyid Th, Seyyid Fehm ve Efendiyi, merdivenlerden acele nereye gidiyorsun? Deyince, Hazret-i n, nde Seyyid Th hazretleri Hocamzn, ziyret etmemiz cab edenlerin banda sayd ibu Ziy ereflenmi,

muhabbetini kazanm idim. Hatt bu fakri mahremlerinden kabl edip,

srlarn, gizli hallerini bana anlatmak ltfunda bulunmutur. Yeri gelince, az da kmil olu Seyyid Ahmed Mekk Efendiden duydum: "Babam, nazar hric,

olsa, temas ederiz, inaallah tel. Seyyid Abdlhakm hazretlerinin byk ve hereyi Ziy Beye vermiti" buyurdu. Beylerbeyindeki evinde grdm.

Ziy Bey amcay ki kendisine amca derdim ilk defa Hocamzn Gerekten Osmanl efendisi, elebi,

edince de elini ekmezdi. Hocamz ise, kolay kolay ptrmez, iilmee bile msaade etmezdi. Bu yzden kimse Hocamzn elini pmee cesaret edemezdi.

idi. Grdm gerek adam o idi. Gzel giyinirdi. Elini ptrmezdi, ama srar

merhametli, gler yzl, sevgili, saygl, sz-sohbeti dinlenir, dolu bir adam

Hocamzn evinde idik. Bir sebeble odaya girip kyordum ve her giri ve

kta selm veriyordum. Ziya bey amca: "Aferin, bu snneti hi ihml etme! Ne gzel, renmisin" buyurdu.

214

efendim, dedim. "Askeriyenin bu kadar snf varken, havay semek, herhalde genlik heyecan olsa gerek. Senin hlin karac olmaa daha m'nsibdir, onlara bakma" buyurdu. Ben de arkadalara, siz gidin ben gelmiyorum dedim ve o cevblar bana ok ey kazandrd. Kt'a subay olsaydm, imdiki

Okuluna gidiyor, benim de onlarla beraber olmam istiyorlar, ne dersiniz

Hocamzn evinde Ziya Bey amca ile odada yalnz kaldk. Arkadalar Hava Harb

1956 yl, Kuleli Asker Lisesini bitirme zamanmz yaklamt. Bir gn

okuyor, rhuna gnderiyorum. Byklerin szn dinlemenin ve ehli ile meveret etmenin fidelerini onda grdm. Elhamdlillah. Hocamzn Beylerbeyindeki evinde idik. Ziy Bey amca ile konuuyorduk.

mktesabatmn yzde birine shib olamazdm. Bunun iin, Ziy Beye dima

sorarsanz iyi olur" buyurdu.

Zektla alkal bir mes'ele sul ettim. "Bunlar bizim Hilm daha iyi bilir, ondan

erhin tercemesi idi. Ziy Bey amcaya bahsettim. ok eitli kitb okumayn. yi kitblar ok okuyun buyurdular. Hayatmda bu nashatlerine mmkn mertebe riyet ettim ve ok fidesini grdm. O sene [1956] Kara Harb Okulunda okumak zere Ankaraya gittik.

erhi, ncs de mm- Muhammed hazretlerinin Siyer-i Kebrine yaplan

tane kitb almtm. Biri, Birgiv Vasiyyetnmesi erhi, dieri ment

gemiin htralar ve gelecee dir hayaller ile yaamak mecbriyyetinde idik.

sreta koptuk. Ksaca sudan km karada rpnan balk gibi olmutuk. Artk

stanbulun madd gzelliklerinden ayrlrken, ma'nev btn gzelliklerinden de

iin her hayali kurcalyordu.

gnlmzn kanatlar hep stanbul zerinde geziyor, kalb sevgilisini aramak

ayrldk. Hayr, bir zaman iin uzak kaldk sz daha doru olur. Zir

Bamz eik olarak, bir emr-i Hakkn vuku'u gibi kabllenip stanbuldan

sebeb-i islm ve her eyi olan Seyyid Abdlhakm hazretlerinin, meleklerin nbet tuttuu kabrini ziyret etmek oldu. Zeki Bey kardeimle bir hafta sonu Keirendeki balar arasndan geerek Ufuktepe yoluna ktk ve devm edip,

Ankarada ilk iimiz, Hocamzn yllardr bahsettii canndan ok sevdii

Balum kasabasna geldik ve ziyretle ereflendik. [1956]. O zamandan beri her frsatta ziyret etmekteyim. Bu yazlar yazarken 2002 senesi olup, ilk ziyretten bu yana krkalt sene gemitir.

Harb Okulunda okumaa baladm. Hocama mektb yazp hlimi ve

harfleri ile mektb yazmak bana eksiklik ve kusr geliyordu. Yanmda slm

muhabbetlerimi bildirmek istedim. slm harfleri ile mektb yazacaktm. Latin

215

harfleri ile yazlm, kk bir ilmihl vard. Ona bakarak yaz yazmaa uratm.

geldim ve Hocama ilk mektbumu slm harfleri ile yazdm. ok memnn oldular. leride mektblar ksmnda, takdr ve tevklerini arz edeceim inaallah.

Bir haftada otuz-krk sahfe yazarak altm. yi kt mektb yazacak hle

zlyorduk. Hemen her gn arkadalarla buluur, gemi gnleri yd ederdik.

almak ve snf gemekten yana bir skntm olmad. Ama stanbulu ok Her gece yatmadan yedi yet-el krs okurdum. Bir gece yorgundum,

Fakltesine getim. Orada da Kara Kuvvetleri hesabna okudum. Okumak,

Sonra Harb Okulundan, Rusa hocas olmak zere Dil ve Trih Corafya

defa okuyabildim. Hem az okudum, diye zldm, hem de yle zntl pmek istedim. El pmek yok, buyurdular. Efendim, ben Hseyin Hilm Beyin uyudum. O gece ilk defa Efendi hazretlerini ryda grdm: Yanna gittim. Elini

heyecanla uyandm ve tekrar uyudum. Baktm, kalkp bir yere doru gidiyorlar. Yryp yetitim. Beraber bir cminin adrvanna geldik. Buyurdular ki: "Evldm, ben imdi abdest hazrl yapacam. Sen de kalk sabah namazn kl. akt. Kalktm, baktm ki, tan yeri yeni aaryor. Efendi hazretleri beni namaza kldm. uyandrd, ne kadar sevinsem deer, dedim ve abdest alp, pijamalarmla namaz Pijamalarn temizdir, pijamalarnla kl." Uyandm, sevinten gzmden yalar

talebesiyim, dedim. yleyse, p buyurup elini uzttlar. Ben de ptm ve o

Hocama gelince : Onu her zaman ryamda gryordum. Hatt, gndz

bir an evvel akam olsun, diyordum. Gerisi kolayd. nk yattm m, Hocam geliyordu. lk iki sene Harb Okulunda, son iki sene ise Cebecideki Asker Tbbye

onlardan konuuyor, kalbimdeki muhabbet derys dalgalanyordu da, aresiz,

Rislesi erhi, ment erhi, Drr-i Yekt erhi, Mevkufat ve Hocamzn eserlerini okuduk. Her frsatta stanbula gelip, ziyret eyledim. O drt sene, yazlar ekseriya Trabzon Srmenede, dier zamanlar, Ankarada ve her ta'til,

yurdunda kaldk. Harb Okulunda iken, islm bilgilere ok altm. Birgiv

zamanlar analm:

izin ve frsatta stanbulda geti. imdi stanbulda ve Hocamzla geen Beylerbeyinde Hocamzn evine geldim. Kapy aldm. Onlar kt, ok iyi

karladlar ve "Bakn kim geldi" buyurdular. smimi syleyip, odaya aldlar. Al Mektbt dinlemei ok zledik, dedim. mm- Rabbn hazretlerinin

isminde bir arkadala beraber idik. lk konumalardan sonra, hocam, sizden

216

Mektbtndan rhla alkal bir mektb okuyup terceme ettiler, biz de yazdk. Hl saklarm. Yine bir gn Onlara geldik. Ziy Bey amca da orada idi. Elinde

Abdlhakm Efendnin ma'nlandrd Esm-l Hsn rislesi vard. Yazmak iin istedim. Msaade etti ve Beylerbeyindeki parka indim. Bir ka gnde yazdm. Hl saklarm. Yine bir gn Hocamzn evine geldim. Ziy Bey amca da vard. O gnn

siysi ahvli zerinde bir ka dakka konutuk. O bir ka dakika iinde Ziy Bey firsetin eseri olarak bana anlattklar ve daha nce iret ettiimiz, Efendi hayr, istemem, diye cevb vermesi ve Efendi hazretlerinin, srtn okayp, hazretlerinin Hocamza, Hilm meb's olmak ister misin, sline, Hocamzn, amcann uzun yllarn tecrbesi ve Efendi hazretlerinden kazanm olduu

almam gerektiine rehber oldu. Bu yzden siysete karmadm ve siyset by, byklerin szdr" kelm- kibarn tekrr ederdi. yznden sknt ekmedim. Bunun iin Hocamz, yeri geldike: "Szlerin

ferin, sen akllsn, buyurmalar, bana k tuttu ve siyas konularda nasl tavr

dinlesinler, dedi. Hay hay, buyurun, dediler. yle anlatt:

Abdlhakm Efendinin bir menkbesini anlataym, bu gen kardelerimiz de Ben Beylerbeyiliyim. Seyyid Abdlhakm efendinin, Beylerbeyinden

yzl bir ztt. Bir ara, Hocamza hitbla: Hilm Beyefendiciim, size,

Merdivenin dibinden akrabas srtna alp, yukar kard. Sakall, heybetli, gler

Bir gn Onlarda idik. Hocamzla grmek zere bir ktrm getirildi.

engelkyne doru giderken 200 metre ileride eshb ile deniz kenrnda Ktrmdm. Beni tadklar arabam ile oraya vardk. Baktm beline kadar tenezzhde olduklarn sylediler. Yeenime, beni oraya gtr dedim.

kirletmiim, dedim ve yeenime beni arabayla u narn arkasna gtr, stm gibi idi. Bunun, yanl dncemin neticesi olduunu anladm ve yeenimi temizleyeyim, dedim. Gtrd, brakt. Ama altm kuru idi. Hi bir ey olmam

gibi denize girer mi, geti. O anda, altmda bir scaklk hissettim. Herhalde altm

denize girmi, serinleniyordu. imden, byle byk bir vel, sradan insanlar

arp, beni Efendiye yakn gtrmesini syledim. Yanna geldik. Daha ben sze balamadan Efendi hazretleri, "Aleykm selm kardeim. Olur yle eyler.

Bundan sonra kalbinizi bize kar salam ve drst tutunuz" buyurdu ve ben, tebessm buyurdular. Ben buna hid oldum. Siz de bilin ve anlatn dedi.

afvedersiniz efendim, diyemeden, kendileri, biliyorum ma'nsna, haffe Bundan sonraki eve geliimizde idi. Mektbt okuduktan sonra yle

217

anlattlar:

mmin bildiim iin, trih bir vak'ann unutulmamas dncesiyle size geldim deyip, bandan geeni anlatmaa balad. Sultan Abdlhamd Hn, Selnikten Beylerbeyi Sarayna getirilip, ikame

"Geende bize yal emekli bir polis geldi. Hilm beyciim, sizi gerek bir

odann nnde, saa sola, denize, karaya doru volta atyorduk. Bir gece nbet

verildi. Birimiz gece, birimiz gndz nbet tutuyor, yatt alt katn kuzeyindeki

ettirilince, onu dardan koruma vazfesi benimle bir polis arkadama daha

alamamtk. Evde drt-be ocuumu ve gece douracak halde hmile hanmm braktm geldim. ocuum doacak, hanmmn yannda deilim,

sras bende idi. Harb yllarnn btn skntsn yayorduk. aydr maa

olsam da bir mum alacak param yok, ne olur byle yaamaktan, bunu daha yanndan kendimi boaza atp, leyim de kurtulaym, dayanamyorum, gibi kaldramam. En iyisi sabahleyin nbeti arkadaa devr edince, urada selmln

okayc babacan sesi kulama geldi: Evlt, bir dakika bakar msn? dedi. Kotum. Pencerenin altna geldim. Mbala etmiyorum, aynen syledii szleri

dncelerle sahanlkta volta atyordum. Birden pencere ald ve sbk sultann

sylyorum. Buyurdu ki, "Evldm, u keseyi al. Belki paraya ihtiyacn olur, belki ocuklarna lzm olur. Belki hanmn doum yapar, ona lzm olur. Biraz nce,

volta atarken olan dncelerinden de vazge." Keseyi aldm, teekkr edip, ben de nbet vazfesine devm ettim.

peki, dedim. O da pencereyi kapad ve o gnl gz ak sultan kendi lemine, Hikyeyi anlatnca, Hocamzn gzleri dolmutu. Biz de gzyalarmz

tutamadk. te herkesin merak ettii Sultan Abdlhamd Hnn manev hli!.. buyurdu. Sonra klarm, dedim. Hayr, ikindiyi kl gel, ben burada seni Abdlhamd Hndan bahis almken, Hocamzla beraber Stlcede Bir gece ryda Abdlhamd Hn grdm. Odasna girdim. kindiyi kldn m?

bekliyorum, dedi.

ziyretine gittiimiz Abdlhamd Hnn drdnc vezrinin yeeni, Erzincanl menkbe ne kadar enteresandr:

ilkretim mfettii Abdllatf efendinin Hocamza, dolaysyle bize anlatt u Bismark Almanyada bavekil seildi. Dnyann sayl siysilerinden olup,

olduunu kabllenmiti. te bu Bismark, Almanyadaki sefrlerle [byk

btn devletler, onun bavekilliini hatt Almanyann bir numaral adam elilerle] tanmak iin bir ziyfet verir ve Almanyadaki btn sefrleri da'vet

eder. Yemee oturulur. Yemek esnasnda Trk sefrine hitap edip: nsan gibi

218

yemek ye, Trk gibi yemek yeme, der. Trk, ya'n Osmanl sefir bozulur ve yemei brakp doru sefrethneye gider ve o zamann en seri iletiim vastas telgrafla durumu Abdlhamd Hna bildirir. Sultan kendisine, git yemeine

devm et. Niin kalktn ve yine geldin diye sorarsa, btn dny delegelerinin

cevb verdi, derse, sen git yemeine devm et, ben ona yaknda gereken cevb siyas dehsn bildii iin, gayr-i ihtiyr "Eyvah, yandm" dedi. veririm, dedi, dersin. Bismark bu cevb duyunca, Sultan Abdlhamd Hnn Bu ziyfet kn olmutu. Mevsim bahar oldu. Sultan Abdlhamd Hn,

gz nnde yaptnz hakareti Sultanma bildirdim dersin. Peki, sultann ne

Alman mparatoru II.Vilhelm'e bir mektb yazp: "Dnya Almanyadan ibret deil. stanbul Boaz ve ehri bu mevsimde ok gzeldir. Sizi bekliyorum" melinde ifdeler kulland. II. Vilhelm geleceini bildirdi. O zaman, paras Alman yaptrd. sefretinden olmak zere, Sultan Ahmed meydanndaki Alman emesini Velhsl Vilhelm geldi. stanbulu ve Boaz dolat. Sultan Ahmed

meydannda mersim yapld ve eme ald. Sarayda dolatrlrken, btn

dnydan Bismark ven gazetelerin bulunduu bir salona girdiler. Sultan tanyor; yarn herhangi bir hdise vuku'unda zten Bismark bilecekler. Zt- Abdlhamd Hn: "Btn bu gazeteler Bismark' vyor ve Almanyay Bismarkla

lilerinin ismi ve kim olduunu bilen ve konuan yok" deyince, Vilhelm, anladm, Avusturya snrndan Almanyaya girer girmez onu kalede habsettireceim cevbn verir ve dnnce Bismark'n kalede habs edilmesi emrini, Avusturya hududundan girer girmez verir ve Bismark atoda habs edilir. Yllar sonra

ziyretine giden gazeteciler Bismark'a: "Dnynn en byk siysetileri kimlerdir?" diye sl sorarlar: O da, ceznn nereden geldiini ma eder bir ifde

ile: "Biri ben, biri de kambur Hamd" cevbn verir. Abdlhamd Hn uzun boylu

olduundan nne doru iilerek yrrd. Yoksa kambur deil idi. O gn Abdllatf efendi daha ok menkbeler anlatt. Hocamz ok memnun oldu, hassaslat. Hatt, Alman ve Trk trihlerinden bunu aratrmal, buyurdular. Yine Hocamzla bir gn, emekli komiser Enver efendiye gittik.

Halcolunda oturuyordu. Gnlerden Cuma idi. Cum'a namazn kld mescide gittik. Hutbeyi Enver Efendi okudu ve hutbeden sonra; "Hutbe burada bitmitir. Nashat olarak derim ki, Cum'a gn gusl abdesti almak, gzel koku

srnmek, yeni, temiz giyinmek, trnak kesmek, cmi'e erken gelmek snnettir. Bunun iin yal apkalar, pis kokulu ve kirli orablarla cmi'e girmeyin, gnh ilersiniz. Hidyet zre olanlara selm olsun" dedi. Namazdan sonra Hocamzla

219

grp bize, hogeldiniz dedi, musafaha ettik. Ftih tarafndan Hocamla birlikte vapurla geldiim iin, beni hi yanlarndan ayrmad. Eve gittik. Bir eyler vard. Ev shibi Enver Efendi, Hocamzla konuurken, Hocamz, biraz kendinizden bahs edin, dediler. yle anlatt: yenildi. Hem ay iildi, hem de sohbet edildi. Bizim arkadalardan on-onbe kii

lzm gelir; ama yle olmad. O hepimizi geti. Ben her istediim zaman Efendiye gelebilirdim. Herkesin ekindii zaman, ben gelmekte serbesttim.

hazretlerini tandm. Tbii ki, hal ve ilim bakmndan Hocanzdan ileride olmam

Ben devletin komiseri idim. Takrben hocanzdan on sene nce Efendi

Hatt vazfemdi. H onu da anlataym. Ya'n Efendi hazretleri ile tanmam bildireyim: Mdriyetten bana, "Seyyid Abdlhakm Efendi isminde bir zt ta'kib etmek, devlet ve idre hakknda neler sylyor, rapor etmekle vazfelisin" stanbula geldi. Meayihdendir. Sen en gvenilir memurlarmzdansn. Onu

dediler. Ben de bu vazfeyi if iin, Efendi hazretlerinin eshb arasna girdim. Ama Efendiye geliim o geli oldu. Beni benden ald. Ben onun hakknda kalbime girdi, iimde ne varsa bildi, bld, paralad, zararllar att, iyileri istihbarat yapmak, haber toplamak isterken, o Allahn sevgili kulu, benim brakt ve arttrd. Velhsl hads-i erfde buyurulan: Dikkat edin, iyi bilin ki,

Allah telnn evliy kullar kalblerin csusudur. Onlar kalblerinize girer ve

Efendiye en emn ekilde geldim gittim. Hakk mirim o oldu. Onu candan

eyden haberi yoktu. nk onlara sylemezsen bilemezler. Velhsl yllarca

iindekileri grr" ma'ns zhir oldu. Ava kmken avlandm. Mdriyetin bir

Ankaradan kymetli olan bu byk ni'metin yokluunun ras edecei musbeti vuku'buldu. Hakkn sonsuz rahmet ve rzasna gark olsun!

lp, bizi yetim ve ksz brakaca hi hatrma gelmedi. Bu kurb-i kyamette,

sevdim ve sonra candan ok sevdim. O kadar sevdim, o kadar altm ki, bir gn

ve elemi hi dnmedim. Ama mukadder son beklenmedik bir zamanda Hocanzla benim durumum, tavanla kaplumbaa hikyesine benzer.

Han, yar yapmak istemiler ve u ilerideki top aaca kim nce varrsa, yar o kazanacak demiler de, tavan kaplumbaann pt pt yryn grnce, ben urackta biraz dinleneyim, nasl olsa koar onu geerim der, ve orackta uyur.

Uyannca koar ve top aacn yanna gelir. Grr ki, kaplumbaa oktan oraya varm, tavan bekler. te onun gibi, biz hep Efendiye gvendik, yattk. Bu dnmedik. Ama Hocanz, durmadan, dinlenmeden, nne kan engellere lem, bu tatl ry hi bitmiyecek deyip, Efendinin de bir sonu olacan ramen yrd, gayret etti ve hedefine vard. Bense, Efendinin lm ile

220

gzm atm, ama o kazand, ben kaybettim.

ifde tarzna benzettim.

konuurdu ki, yle birisine bir daha rastlamadm ve yukardaki szlerini onun Hocamz: "Enver aabey, Efendinin dosya mes'elesini anlatsanz da, Bir pazar gn idi. Efendimizin emniyyetteki dosyasn aldm, Efendiye

Bu Enver Efendi irticlen [bir yere bakmadan] o kadar gzel ve rahat

arkadalar sizin aznzdan dinleseler" dedi. Anlatt:

tevekkln hkasnda, mtevz bir ifde ile: "Enver Efendi, bu dosyay aldnz gibi, yerine koyun" buyurup, evliynn Allaha yaknlnn, tevekkl ve olduuna ve buna rz gstermek icbettiine dir, belki o zamana kadar vermedikleri, yahud anlatmak isteyip de, bizim anlamadmz bir dersi verdiler. teslimiyyetinin, hatt bunun tesinde her yaplann Allah tel tarafndan

benden bhe etmelerinden ekinmeyin" dedim. Ama Efendi heybet ve

geldim ve: "Efendi hazretleri, bu sizin dosyanz, buyurun, ister yrtn, ister atn,

ben sigara iiyorum, ama, sizin hocanz buradadr, onun iin siz imeyin. Eliniz, aznz yemek ve imekle megul olurken, kulanz Hocanzda olsun. Sizin kadar ben de onun szlerinden istifde ediyorum. O yllarca, Efendiyi dinledi.

Enver Efendinin evinde daha ok eyler konuuldu. Mesel: "ocuklar,

Hep okudu, rendi, doldu. O dolu bir insandr. ok isterdim, ben de gen olup onu takb etsem ve elimden geldii kadar onu memnn etsem. Sedet budur. Bundan bakas hitir."

Yine devm ederek dedi ki: Edeb ok mhimdir. Edebi olmayann dni

mushafn sahfelerini evirmekte kullanmamaa ok dikkat ederim. Ve

yoktur, demilerdir. Edebe riyetle, Kurn okurken, sol elimin parmaklarn

peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) amcas Eb Lehebi ktleyen Tebbet sresini, kraatte terch etmem... gibi bir takm ince edeblerden bahs etti. O sene ve Ankara'da okuduum hemen her sene ubat ay ta'tilini

stanbulda geirirdim. Asker Lisede dersleri olduu gn, ben de okulun grmemizde, etrafnda durur, beraber stanbula dnerdik. Enver Efendiden sonraki ilk Kuleli Lisesinden Vanikye doru gidiyorduk. Vapura

binecektik. Yolda: "Enver Beyi nasl buldunuz?" buyurdular. "ok iyi insan, insan grm insan, hele tavan ve kaplumbaa tebihi ve hakknzdaki kanatleri ok houma gitti, Hocam" dedim. "Estafirullah, tevazuundan yle syledi. yleleri Orasn bilmem, ama benim houma gitti, dedim ve gltk. Konuarak vapura

ni'meti hep bakasnda grr. Siz onun demesine bakmayn, kardeim" dediler.

221

Bileti geldi. Biletim yok, dedim. Hocam: "Bu benim talebemdir. Ankaradan beni albaym, nemi yok, deyip gitti.

bindik. Bilet almadm dahi unuttum. nk onlarla konumaa dalmtk.

grmee geldi, konuarak vapura bindik. Kusuruna bakmayn" dedi. Bileti, peki Biz Slim Bey amcann Beylerbeyindeki evinin at katn kirlayan smil

Silleli aabeyin evinde kalyorduk. Zeki Bey kardeim de, Sabr Bey vstasyla

onbe gn istirahat alm, stanbula beraber gelmitik. Ve Zekinin son gn idi.

mutekaid bir subay idi. Hayatnda sakalna ustura vurmam, uzun boylu, hazretlerinin stanbulda, kratini beendii, bir elin parmaklarnn saysndan ender insanlardand. Allah tel rahmetine gark etsin.

geldiler, orada toplandk. Slim Bey amca, harbde bir kolu kesilmi, ma'll

Gece trenle Ankaraya dnecekti. Hocamz o akam Slim Bey amcann evine

sevimli, kltrl, hfz- Kur'n evliy gibi bir Osmanl Efendisi idi. Efendi

az zevttan biri idi. lim shibi, halm selm, meddeb, az konuur, ok bilir, O akam Hocamz, Nefeht-l ns kitbndan okudular, anlattlar. Onlar

okuyup anlatrken, yazdklarm krkdrt sene sonra bir kere daha yazaym, siz sararm bir aaca bakar ve yle seslenir:

de okuyun. eyh Ebu Sad Ebl-hayr (kuddise sirruh), sonbaharda yapraklar Sen gnein te'siriyle byle sararm isen,

rdekler de, kurbaalar da su zerinde yrr, buyurdu. Filn kimse havada uuyor, dediler. Sinekler de havda uar buyurdu. Bir kimse iin, gzn kapaynca, kendini Mekke-i Mkerremede gryor, dediler, eytan da bir anda, sellem efendimize ittiba'dr, buyurdu. istedii yerde bulunabilir. Bunlar ma'rifet deil, ma'rifet sallallah aleyhi ve Kendisine, tasavvuf nedir? sormular. Zihnindeki btn dnceleri ve Buyurdu: nsan ile Rabbi arasndaki uzaklk mesafesi, yer, gkler, Krsi

Birisi iin, bu adam su zerinde yryor, dediler, eyh hazretleri,

Benim sararp solmam, hep hakk gneten.

elinde ne varsa, hepsini unutmak ve sana verilen eylerin eri olmaktr" dedi.

ve Ar deildir. Kendini var saymak, benlik ucub ve tekerrbdr. Bu perdeleri aradan kaldrmaldr. Benlik perdesini aradan kaldran Rabbine ular.

arr, Onu isterse, Allah tel da onu ister. Fakat Onun armas, istemesi seninki gibi deildir.

Allah tely zikretmek her eyden byktr. Bir kimse Allah tely

buyurdu: Ey bizim dostumuz! Sen Onu nerede aradn da bulamadn. Her nerede

Bir gen bir ihtiyara dedi ki, Allah tely nerede arayaym? Cevbnda

222

ararsan bulursun. "Arayan ve uraan bulur" sz mehrdur.

iip, biraz dnd ve sonra ban kaldrd ve, benden cevb bekliyorsun, deil mi, dedi. Evet, efendim, deyince, ihtiyr: "Allah telya id ne varsa, dile gelmez, sylenemez, izha smaz" dedi. hrete intikal etti.

Bir gen, bir ihtiyarn yanna gelip, ondan nashat istedi. htiyar ban

Bin ay yaad. 445 (m.1053) senesinde, a'bann drd, Cum'a gecesi

kendisine grnrd. Alt yanda iken arkadalar ile damlarn zerinde damdan dama atlamak kpeklere mahssdur, isterseniz gklere ykselelim, eyler grr ve ok gemeden geri gelir. Ama rengi benzi solgun vaziyettedir. dnmezdim" dedi. oynuyordu. Arkadalar, bu damdan u dama atlyalm m, dediler. Mevln,

dnyya geldi. Be yanda iken, cinnler, melekler ve byk evliynn rhlar

Mevln Celleddin Rm (kuddise sirruh): Belh ehrinde 604 (m.1207)de

dedi. Biraz sonra Mevlnnn gklere doru kt grlr. O lemde ok garb

Neredeydin, diyenlere: "Sizin barmanz zerine geldim, yoksa bu kadar abuk Sohbetten muhabbet hsl olur, derdi.

bulunursa, kemle erimese de, dmanlarndan kurtulur ya!

ya! Bir kimse de, byklerin yoluna girer, onlarn arasnda, sohbetinde Dnyay sevenlerden biri Mevlnya geldi ve size huzr ve rahat

Ku yerden uar, gklere yetiemez, ama avcnn tuzandan kurtulur

veremediime zlyorum, dedi. Mevln: "Bakalar seninle grmekten ne oluyoruz" buyurdu. kadar zevk alyorlarsa, biz de senin, yanmza gelmemenden o kadar memnn - Btn zntler, kalbi bu dnyya balamaktan ileri gelir. Mertlik, bu

dnyya bal ve ba kalmamaktr. Deien her eyin geici olduunu incitmezsen, bu da civnmertliktir. Hazret-i Mevln gibi tatl bilmelisin. Seni inciteni incitmeyesin, bu mertliktir. ncitilmesi lzm geleni Ney sesi, Cennetin kapsnn sesi gibidir. Biz de o sesi duyuyoruz. Ama iitemiyoruz. Mevln buyurdu ki,

duyduumuz ses, kapnn alma sesi, sizinki ise kapanma sesidir.

bizim

oturuyorsunuz? dedi. Cevbnda: "Ben yalnz deildim, dostumla beraberdim. Sen geldin, beni Ondan [Allahdan] ayrdn, yalnz braktn" buyurdu.

Bir gn odasnda yalnz oturuyordu. Birisi geldi ve niin yalnz

(sallallah aleyhi ve sellem) arkasnda klnan namaz gibidir" Hads-i erf.

"Gnhdan korkann arkasnda klnan namaz, Peygamber Efendimizin

223

sofraya oturmak onlarn gnhdr, buyurdu. Yine o gnlerde idi. Hocamla

Dervi gnh iler mi, diye Mevlnya sormular. "Karn ackmadan Emnnnde bulutuk. Mercan

yokuundaki Eski Valide Han'a uradk. Orada Ziy Bey amcann dokuma atelyesi uradk. Ben oruclu idim. Hocamza, ay smarlarken, ben orucum, dedim. O vard. Oradan Byeziddeki Bakrclar civarnda camclk yapan teyzezdelerine

ona verdim. Kurban bayram geldi. Yanmda kurban alacak para yoktu. Kurban

benden para istedi. Sla-i rahm [yakn akrabaya yardm] farz olduu iin param

kalktk. Ftihe doru yrrken buyurdular ki: "Bu teyzezdem, dkkn iin

zaman ben de imeyeyim, buyurdular. Zten Hocamz az ay ierdi. Oradan

olmadndan sefer olmakla vcibin iskat mmkndr, fetvsnca, Bursaya gittim." erati bu ekilde canl tatbkinden, ne kadar uyank ve gnh ilememek iin ilimle ameli birbirine ne kadar ok yaklatrdklarnn hidi oldum.

vcib, sla- rahm farz olduundan, farz terch ettim ve yanmda kurban paras

Cmi'inde ziyrete alrd. Bir gn Ziy Bey amca, Thir efendi ve Hbil beyle

Ramazan- erfin onbeinden sonra Hrka- Sedet, Hrka- erf

Onlarla bulunmam Hocam tavsiye etmiti. Ziyretten sonra, Hrka- Sedetin amca, bana: "Namaz klarken pantalon paalarn yukar ekmeyin, iyi deildir. Efendiden grmedik ve yapmadk" buyurdu. katnda bulunan cmi' ksmna girip, vaktin gelmesini bekledik. Orada Ziy Bey

birlikte Hrka- Sedeti ziyrete gittik. Efendi hazretlerinin sekin eshb idiler.

Belki yapanlar var, onlar belki usln de biliyorlar, ama siz yapmasanz iyi olur. Akamleyin Ziy Bey amca ve bir bakas ile birlikte, Ziy Bey amcann

Paa sokann kesitii yerdeki binda oturan Thir efendiyi ziyrete gittik.

kble taraf bitiiinde ke banda, yan Mstakmzde soka ile Ysuf Ziy

Thir efendiyi kendinden dinleyelim: Ben Erbilde dodum ve tahslimi orada

tahsl etmi, her mecliste sz shibi denecek ilmim vard. Bir gn beni shibi durumunda olmakt. hatt huzurda da kendisine ok yakn bir sandalyede Abdlhakm Efendiye (Kuddise sirruh) gtrdler. Maksadm, orada da sz

yaptm. yi okudum. Arab ve frisyi iyi bilirim. Tefsr, hads, fkh gibi ilimleri

oturdum. Sonra konumaa baladlar. Sandalyede oturmaktan hay edip, yere indim. Konuuyorlar ve bilmediim, duymadm ma'nlar beyn ediyorlard. derken, kendimi kapnn nnde, nerede ise darda saylacak yerde buldum. Yaknlarnda durmaa hay ettim, birz geri ekildim. Biraz daha... Biraz daha Sonra Thir efendi devm etti: "Efendi hazretleri buyurdular ki: "Evliynn

huzruna dolu giden bo, bo giden dolu dner." Bir gn bana:"Thir efendi,

224

kardn m?" buyurdu. Kalktm, abdest aldm. ki rek't namaz kldm, yattm. buyurup, celllendi. Korktum. Kalktm btn kitblar uvallara doldurup, evden Henz uyumamtm ki, Efendi geldi ve: "Hl kitblar evde mi saklyorsun?"

Yatsdan sonra yattm. Efendi hazretlerini grdm. "Thir, kitblar evden

kitblarma kyamadm. Emirleri yerine gelsin diye, bir ka kitb kardm.

evinde kitb kalmasn, hepsini evden kar, Bakalarna ver" buyurdu. Kymetli

etmek iin, kitblardan uzaklatrp, o zamana kadar bende olanlar benden alp, kendinde olanlar bana vermek iin bu yolu semiti. Allah ondan rz olsun! Yine ondan dinledim: Ne zaman Efendi hazretlerine gitsem, Ziy Bey

kardm. Geldim, yattm. Ancak uyuyabildim. Sonradan anladm ki, beni terbiye

yannda otururdu. Ziy Beye bir kitb verir, okutur ve izh ederlerdi. Bir gn yine benim arabm ve frism Ziy Beyinkinden daha iyidir, niin hep ona okuturlar

yle bir sohbette, Ziy Bey2e kitb okutup, kendileri izh ediyorlard. imden,

da bana hi okutmazlar, diye geti. O gece ryda Efendi hazretlerinin huzrnda idim. Gene Ziy Beye bir kitb vermiler, okutuyorlard. Ama Ziy Beyi sarkl, lim kyfetinde grdm. Efendi hazretleri Ziy Beyi bana gsterip: dnceye ok piman oldum.

"Thir, biz bouna emek vermeyiz" buyurdular. Uyannca iimden geen o Thir efendiden dinledim: skdrda un dkknm vard. Efendi

hazretlerinin sohbet ve bereketi ile o hle gelmitim ki, yoldan bir cenze gese,

sad veya ak [iyi veya kt] olduunu kokusundan anlardm. Bir tabuttan ok

gzel koku gelir, dayanamaz, dkkn brakr, ona koardm. Kiminden de, o kokudan kadar pis, kt kokular alrdm ki, dkknmn kepenklerini ieriden eker, o kurtulmak isterdim. Efendi hazretlerinin salndaki byk

burnumuz ve kalbimiz koku almaz oldu. Allah tel sonumuzu hayr eylesin. Balamken Thir efendiyi biraz daha dinleyelim: Ryda

tasarruflarnn bu cinsten ok eserlerini grmm. Ama Ondan sonra tren

istasyonunda tren bekliyorum. Tren geldi. Pencereden Efendi bana bakp tebessm ediyor. Gitmek, yrmek, komak, trene binmek istiyorum, ama elbisemin ceblerinde sanki kurun kleleri var. O kadar ar, yryemiyorum. Gzmn nnde Efendinin treni kayor ve on metre mesfeden trene

anladm.

arlklarn at da gel" buyurdu. Uyannca, arlklarn dny balar olduunu Bu Thir efendiyi ziyret etmemi Hocam bana sylemiti. Onun iin

binemiyorum diye hayflanyorum. O srada Efendinin sesini duydum: "Thir,

Ftihte oturduum seneler, evlerimiz ok yakn olduundan hemen her pazar

225

gn ziyretine gider, Efendi hazretlerinden konuurduk. Bu yzden aramzda

okudular. O sahfede yle yazyordu: Evliy drt eittir:

birka kitb vard. Gzleri kitblara iliince, ilerinden birini aldlar ve ap

sr kalmam idi. Bir gn yle anlatt: Efendi hazretleri dkknna urad. Rafta

1- Evliy olduunu kendi de bilir, insanlar da bilir, 2- Evliy olduunu kendisi bilir, insanlar bilmez. 3- Evliy olduunu kendisi bilmez, insanlar bilir.

4- Evliy olduunu kendi de bilmez, insanlar da bilmez. gurubda olanlardansnz" buyurup dkkndan ktlar.

Sonra kitb kapayp yerine koydular ve: "Thir, siz, bu drdnc yle anlatt: Bir gn Efendiye kyordum. Kendi kendime, bu i, yan

ve tevecch isteyeyim, dndm. Huzruna vardmda, bahede idiler.

bu yolda kemle gelmek, bizim gayretimizle mmkn deil. Efendiden himmet Hobeden sonra: Thir, u ne aacdr? buyurdu. Manolya, dedi. u, nedir?

Buyurdu. Gl, dedim. unlar, dedi. imen, dedim. Bunlarn, topra, suyu, benim istiddma iret ettiler. Afv edersiniz efendim, dedim. havas, ayndr da, niin farkllardr. Demek ki, istidtlar o kadardr, buyurdu ve Bu Thir efendi ile ok zaman beraber olduk. Menkbelerinden bu

kadaryla iktif edelim. Bu arada htrma gelmiken unu da syleyeyim. Bir gn efendinin hanm, bir eyden Thir efendiye kzm da, "Efendi hazretleri bir gl kzmalarnda dahi bir edeb vard. 1966da veft etti. Balumdadr. Hocamzla Thir efendilerden bahsediyorduk. yle anlattlar: Efendim, Thir

idi, yanndakiler hep diken kt" dedi. Demek ki, o zamanki hanmlarn Szmze gelelim. Thir efendinin evine gelmitik. O gece ok eyler

hakknda konutu. Bir ara: "Gadab [kzgnlk] cinnet ile balar, nedmetle [pimanlkla] son bulur. Akll olan cinnete kaplmaz, kendine hkim olur"

bir ksm idi. Ziy Bey amca, orada kzmak ve kzgnln yenmek ve sabr

konuuldu. Konuulanlardan bazlar Thir efendinin yukarda yazdklarmzdan

buyurdu ve ardndan: "Kzan kimse, bir kibritle bir evi yakana benzer. Kibrit evi yakar, ama kendisi de yanar. O halde kibrit gibi olmamalyz. Ne evi, ne kendimizi yakmamalyz. Hads-i erfde: "Sizin kuvvetliniz, hasmn yeneniniz vesvesesinden hsl olur. eytn ateten yaratlmtr. Ate, su ile sndrlr.

deil, nefsini yeneninizdir" buyuruldu. Bir hads-i erfde de: "Gadab, eytnn Kznca, abdest alnz" buyuruldu. Ayrca, kznca, e'z Besmele ile iki ezy

okumaldr. nsan gadaba gelince, akl rtlr, dnin hududunu aar. Bunun iin

226

hads-i erfde: "Kzan kimse ayakta ise otursun. Hl devm ediyorsa, yan yatsn" buyuruldu. Ziy Bey amcann fziletini Hocamdan dinlediim iin, Hocam

gremediim zamanlar, onunla olmak, ondan istifde etmek istiyordum. Yaknen biliyordum ki, Efendi hazretlerinin huss muhabbetine, her ikisi de

mazhar olmu, birine karde, dierine ma'nev evld mumelesi yapm idi. Ziy Bey amca, ekseriy le namazlarn Ftih Cmi'inde kldndan, o satlerde ben de oraya gider, grrdk. Elini pmek isterdim, ptrmek istemezdi, ama srar edince Efendiliinden msaade ederdi.

Bir gn bir arkadala Ziy Bey amcann evine gittik. kindi namazn

yazaym: Enver ren aabey anlatt: Frk Koca ile bayramda Ziy Bey amcaya gittik. Bayramlatk, konutuk. Size bayram hediyesi vereyim, dedi. "Evinizde

arkasnda kldk. Sarnn fesi, fes rengi idi. Burada bir eyi hatrlamken

insanlarn birbirini tanyaca, tandklarn bir araya geleceini anlatrken, efendim, orada nerede buluuruz, dedim de, Ziy Bey amca ciddileip: "br kahraman gz ile baklacakken, siz benden adres istiyorsunuz" buyurdu. dnyda Cehennemde yanp yanp ve sonunda karlp Cennete gtrlenlere Szmze gelelim. Ziy Bey amca bize Efendiden anlatyordu. Dedi ki:

edin" buyurdu. Enver aabey anlatt: "Ziy Bey amca, bize hrette Cennette

sarksz namaz klmayn, dima bdestli bulunun ve abdestli yatmaa dikkat

cildi ve klf mein, ok gzel yazlm, alt cildi bir arada Mektbt grdn

"Efendi bir gn Byezid Cmi'indeki va'zndan sonra sahaflara uram, orada

eshbna sylemi, ama hi kimse gidip satn almam. Bir hafta sonra bakm ettiler. "Getireyim" buyurup, getirdiler. Teberrken sizden bir mektb dinliyelim, dedim. Altnc cildin en son mektbunu Farsa okuyup sonra terceme ettiler.

kitb yerinde durur. Fiyat be-on altnm. Kendileri satn alp, bana hediye

Dilerseniz, o Mektbun terceme ettikleri ksmn yazaym:

6.Cild, 250. Mektb. Allah telya hamd, setii, sevdii kullarna

selm olsun. Azz kardeim hc Muhammed ur! Son nefeste mnla gitmee geldi. Bizi sevindirdi. Eshbnzn bir araya gelip, bir cemat tekl ettiklerini

sebeb olacak selm ve iyi dualarm bildiririm. Sevginizi bildiren mektbunuz yazyorsunuz. Allah tel dostlarmz, cem'iyyetle [dny dncelerinden

Mektbunuzda, tevecch nasl yapacam bana bildirmediniz, diyorsunuz.

kurtarp, dima kendisi ile olmakla] bulundursun, ilerleme yollarn asn.

Kardeim, tevecch belli bir eydir, aklamaa luzm yoktur. Kalbinize hangi yolla tevecch ediyorsanz, tlibin kalbine de o yolla tevecch edersiniz.

227

Sevenleriniz halkada oturur, siz de aralarnda olursunuz ve byklerin kalblerine

mteveccih olursunuz. Dima vakitlerinizi deerlendiriniz ve beer vcdn nefyine [fenaya kavumak iin] can bahasna alnz ve dostlarmz dua ile

annz. Evvel ve hrnz selmette olsun! M. Masm Frk.

Efendinin o zamanlarna ben yetitim, buyurdular ve yle anlattlar: Tekkeler hazretlerinin cmi'inde kldktan sonra, ocuklar ve ehil olmyanlar, dar

biliyor musunuz, diye bize sordu. Bilmiyoruz dedik. Ben size anlataym,

Ziy Bey amca, bu mektbu bitirince, siz tevecchn nasl yapldn

kapatlmadan nce, her hafta aramba gn, ikindi namazn Efendi karlr, pencereler kapanr, tevecch halkasnda otururduk. Efendi hazretleri koyar, kucaklar, bir mddet ylece dururdu. Buna tevecch denirdi. Bu ekilde kalbdeki zulmetleri temizler, gnh pisliklerinden kurtarrd. Halkadakiler

sra ile herkesi kucaklar, mubrek gsn eshbnn her birinin kalbi zerine

eshbnn hli bambaka idi. Sanki bir baka lemde olurduk.Dny hatt naallah bu hastalklarm, gnhlarma keffaret olur."

bitince, dar kar, iki rek'at namaz klp kendini de temizlerdi. O zamanki

oluk-ocuk dncesi de kalmadn bilirdim. imdi o hallerimiz nerede? Yine Ziy Bey amca buyurdu ki: "Evldm, bizim kldmz namaz, esas

namazn sretinin sretinin sretinin sretidir. naallah tel mrmzn sonundaki namazlarmz hakk namazlardan kabl eder de kurtuluruz." Hocamzn olu Abdlhakmin doumuna yakn Ziy Bey amcann

grd ve kendi el yazs ile kaleme alp, erevelettirdii yazy, 1960 senesi levhadan yazp aldm.

knda Hocamn evinde kaldm zaman Abdlhakm kardeimin ba ucundaki Aynen yazyorum:

1- 1364 (m.1945) trihinde nn rhu ikr olarak iltift etti. ve ryda o byk syledi:

2- Mrn ileyhin sreti kermi pek latf olup hilm ve ziy ile tecelli etti 3- Bu msafir ki geliyor, benim rhumdan mnevver olmutur. 4- Onun iin benim ismimi ona koyun ki, 5- Hakm olan Hak telnn bendesi olan Ziy bunu iitince ismini

Abdlhakm yapd. mstefd olsun!

6- Ben de Allah teldan istiyorum ki, o reid, o byk prin srrndan

228

Dnyev hi bir garaz yok idi. Yolunu, ynn bulmu, byklerin hlleri ile hallenmi, en azndan Efendi hazretlerinde fn olmu, yeryznde yryen llere sanki bir misl idi. Yukarda anlatmaa altm tevecch ni'metlerini Hocama arz ettiim

Ziy bey amca, gerekten baba insand. Sevmeyenine rastlamadm.

Buyurdu: Bir kadn iin diki makinesi ne byk ni'mettir.

terkisine alp gittiler" szn ok sylerdi.

gn ara ile veft etti. lmnden biraz nce: "yi adamlar, iyi hanmlar atlarnn Ziy bey amcadan Efendi hazretleri ve bu yolun bykleri hakknda ok

deil; helhalde onunla mnsebetiniz iyidir" buyurdular. 1958de hanm ile krk

zaman: "Kaynpeder size ne gzel eyler anlatyor, bunlar bize hi anlatm

sevdiklerinden birine yazd mektbdan alnmtr:

da ok hikyeler dinledim. Ama konumuz deiller, geelim. Hocamzn "Kaynpederim Ziy Bey 1958 Temmuzunun yirmidrdnc gn veft

szler dinlediim gibi, kfr ve kfirler ve hele son devrin habs rhlar hakknda

eyledi ve tam krk gn sonra kaynvlidem hrete intikl eyledi. Bu iki vak'a hepimizi dilhn eyledi."

zldm ve henz yirmi yanda idim. u iiri yazdm: Ziy Bey amcann veft zerine: lem- islmn tek ifthar,

O zaman ben yaz tatilinde Srmenede idim. Bu ac haberi duyunca ok

Terk-i hayt edip, alattn bizi, Ey gnl tahtnn en byk yr Hem yetim, hem ksz braktn bizi. Gnlde emslsiz bir yerin vard, Efendim, aknla hep yaktn bizi. imdi kalbimizi bir ate sard, lem-i islmn nru karard,

Ey snesi mn, yz nr dolu, Nrun parlatrd u stanbulu

Sen gsterdin bize hakk yolu lhi aka sen baladn bizi.

Hurmetle elinden ptm zaman

Rahmet-i Huddr sizlere derman

229

Umulmaz acyla daladn bizi.

Derdin bana, etme; pme Sleyman, 1958 en ziyde Efendi hazretlerinin

ile grrdk. Hocam, Efendi hazretlerinin, bu yeenini ok sevdiini bildiinden, onunla grmemi sylemiti. Ankarada yllarca evine gittim. Hep

kardeleri Ysuf efendinin olu Divn- Mhasebe reislerinden Frk Ik amca

Ankarada

bulunduumuz

yllar,

dnden, Efendiden, islm dmanlarnn zararndan, cehlin felketinden,

hududu amann, hukukun dna tamann s-i akbetinden bahs ederdi. Hele Efendi hazretlerinden bahs edince, gzleri dolard. Frk bey amcay dinleyelim: "ok sene nce, olum Nevzt, balkondan beton zemine dt. ocuu

koma hlinde bir hastahneye dar yetitirdik. Biraz sonra ayld. Fakat akl sinir ve akl doktorlarna gsterdik. midli olmadklarn sylediler. Bir rum andaki bu ocuumuzu, byk amcas Efendi hazretlerinin melekelerini kaybetmi halde idi. stanbula gtrdk. Hemen btn mtehasss

doktor, erken bunama tehsi koydu ve ifs yoktur kararn verdi. Bl kanatlarnn altna braktm. ocuk, tekkede krk gn kald. Bu mddet iinde

himye

ona hep, nazar ettiler. Sadece: "Mahznum, mahznum!" deyip, ilenerek, ii, Allah telya havle ettiler. Krk gn sonra Nevzt, hi bir zaman shib yllar D.S.de avukatlk yapt, oradan emekli oldu. imdi (2002) hayattadr. En anlatmtr. olmad madd ve ma'nev bir shhate kavutu. Hukuk Fakltesini bitirdi. Uzun ok sevitiimiz ztlardan biridir. Efendiye, babasna ve ilesine dir ok eyler Frk bey amca, asl, vakr, mehb, cidd, vazfeins, mfik, ma'lmt

shibi, gzel ahlk ve edebi ve Efendi hazretlerine ball ile mehr idi. Evinden iine gitmede o kadar dakik idi ki, evredekiler onun geiinden ardndan Van senatr olmu, 1972 senesinde Ankarada veft etmitir. satlerini ayarlarlard. Divan- Muhasebe 2. Dire Reisliinden emekli ve Kz Frka hanm, ileride anlatacamz Sabr bey ile evli idi. Dier olu

Rchan, Ankara Siyasal Bilgiler Fakltesinde profesr idi. 1971 de alma Bakanl mstearl yapm, daha sonra fakltede ve T.R.T de alm, sonra beynel-milel bir ok tekilatta T.Cini temsil etmi ve etmektedir. Allah selmet ve iki dny sedeti versin.

Abdlhakm Efendi (kuddise sirruh), birderzdesi ibu Frk bey amcay

230

ok severdi. Birisini medh etmek isteseydi: "Frk hric, hepimizden iyidir"

olan asy, kendisi ile birlikte defn etmelerini evldna vasyyet etmi ve beraber defn edilmilerdir. Efendi hazretlerinin polisler tarafndan evi baslp, hi bir ey

derdi. Kabri, Efendi hazretlerinin ayak ucundadr. Efendi hazretlerinin ydigr

karakoldan alp tekrr Efendiye getirmiti.

sarkla cbbeyi alp gtrmlerdi. te o zaman Frk bey amca, onlar Frk bey amcann babas, kendisi ve ocuklar hep hukuku idiler. ok

bulamadklarnda, hocas Seyyid Fehm hazretlerinin htras olarak saklad

zamanlarmz birlikte geti. Allah tel rz olduu kullarna ilhak eylesin ve sammi dum Ceddi (sallallah aleyhi ve sellem) hurmetine kabl buyursun. Ankarada Hocamzn tavsiyesi zere grtm zevttan biri de asker

di tabbi Sabr Gkkaya aabeyimiz idi. Onun iin, Hocamz bana,:"Sabr bey, Efendinin gizli taraflarn bilir, onu emee bakn" buyurmutu. nallah, ileride yeri gelince bahsedeceim. Hocamzn tavsiye ettiklerinden biri de, vaktiyle kendilerinin

Hamamnnde evinde oturduklar Hoca Mehmed Haksever efendi idi. Evinin

mteri gelip, zeytinin nasldr, dese, zeytin ite, derdi. Hocamz bir mddet onun evinde kirac kalmt. Karde gibi olmulard. Hocamz bir akam eve ge

yannda bakkal dkkn vard. Hi bir zaman satt mal medh etmezdi. Bir

azarlard. Bunlar Hocam bana anlatt. Hocamz oradan ayrldktan sonra da muhabbetleri ve grmeleri devm etti. stanbuldaki evlerinde ve bir zaman

gelse de, hanmefendileri zlse, eve geldiinde Mehmed efendi, Hocamz

Bursada ben de sohbetlerinde bulundum. Mehmed efendi ile gremedikleri

saklard. Hepsini kendisinden alp yazdm. On alt adettirler. Defterimde saklyorum. sterseniz bir tanesini arz edeyim: 9-Reb'l-evvel - 1378 - Sal elhc Mehmed Haksever kardeim!

zaman mektblarlard. Mehmed efendi Hocamzn btn mektblarn

Ve aleykm selm ve rahmetullahi ve berekth, muhterem fazletli Ziyret-i Harameyn-i erfeynden sihhat ve fiyyetle kudm-i erfiniz

bu fakri ziydesiyle memnn eyledi. Cenb- Hak tekrr ile ereflendirsin. Attr dkknndan kan her ey, latf ryha ner eyledii gibi, zt-i liniz de her sene Harameyn-i erfeyne mahss olan eltf ve envr- ilhye deryasna gark olarak

nr hlini aldnz muhakkaktr. Siz bu hle belki vkf olmazsnz. Fakat ak ile,

231

evk ile olan maiyyetin [beraberliin] tesiri inkr olunamaz. Bizler iin ne byk

kalbiniz msivdan tecerrd edip, tecelliyt- samedaniyye ile meml [dolu] iken, bu fakrleri yd buyurmak [hatrlamak] erefini ihsn buyurmusunuz. Birinci mektbunuzda tebr buyurduunuz vecihle Vehhblere id iki

sedettir ki, o makamt- mukaddesede ve o dery-y rahmet ierisinde,

ilmihl kitbn alp getirmi olduunuz buna briz bir hiddir. Cenb- Mevl-y mtel ecrinizi mezd ve lutuflarnzn mkftn kat kat tezyid Ve tam krk gn sonra kayn vlidem hrete intikal eyledi. Bu iki vak'a hepimizi buyursun. Kaynpederim Ziy bey, Temmuzun yirmi drdnc gn veft eyledi. dilhn eyledi [kalbimizi kana bodu]. Her ikisi de, kelme-i tevhd okuyarak ate-i frak ile [ayrlk ateiyle] dilsz eylediler [yaktlar]. Kaz- ilhye sabr ile refk- a'lya, makamt- liyyeye [yce makamlara] vsl oldular. Fakat bizleri

vezif-i bendegiyi [kulluk vazfelerini] ifya say ediyoruz. [yerine getirmeye selm ve hurmet ediyorlar.

alyoruz]. Dua ve Ftiha ihsn buyurmanz istirham eyleriz. Dhilden dhile kinci mektbunuzdaki dua ve tevecchlerinize ok teekkr ediyoruz.

Abdlhakm ve Dilvn mbrek ellerinizden perler. Sedet-i Ebediyye Al efendi kardeimiz Hc Bayramdan alp okusun. inde genlere fideli ok eyler var. stanbula terfiniz ve lezzetli sohbetlerinizi ok bekliyoruz.

kitbmzn, birinci ksm ikinci tab' [basks] drtyz sahfe olarak yeniden kt.

eylerim ve oradaki mslman kardelerime selm eylerim, efendim. Mevlid-i neb kandilinizi ayrca tebrk ederim efendim. Kardeiniz Hseyin Hilm. Yer msid olsayd, hepsini yazardm. Azdan oa iret vardr,

Kymetli dualarnzn devmn istirham eder, cizane dualarm takdm

demilerdir.

Hac Mehmed efendinin evinde idik. yle anlatt: Alman imparatoru ikinci Vilhelm, am'a gitmi, orada Selahaddin Eyybinin kabrini ziyaret etmiti. Trbeyi uzaktan grnce, attan inmi, kapya gelince, vize ve benzeri hediyeleri yaparak dnm, murahhaslar koskoca Alman imparatorluunu ieri gnderip, kendisi srnerek trbeye girmi ve ziyretten sonra ayn ileri

drdnz, diye sitemmiz konuunca: "Benim bu byk sultana teekkr borcum vard, onu yerine getirdim" cevbn vermi, nereden kalmadr, soranlara Cihd- mukaddes [Hal savalar] esnsnda, Avrupadan krk tane prens, bu

kk

hkmdra teslim olmu, o hepsini bir yere toplayp, size ne mumele etmemi

232

bekliyorsunuz, siz benim yerime olsaydnz, bize ne mumele ederdiniz, diye sormu da, prenslerin hepsi sizi ldrrdk, biz de sizden lmmz lkelerinize dnn, isterseniz asker toplayp gelin, ama bilin ki yenileceksiniz ve bekliyoruz, demiler. Ama o byk sultan: "Hayr, sizi ldrmeyeceim; hepiniz o zaman kbetiniz imdiki gibi olmayabilir" buyurmutu. O prenslerden biri de

Onun teekkr iin geldim. Bu sayg ve teekkrle biraz rahatladm, cevbn verdi. Hac Mehmed Efendi, stanbulda Emn efendi ekolne mensubdu. Emn

benim ceddim idi. Onu o zaman serbest brakmasayd, ben bugn olmazdm.

efendi [Oflu], talebesi Hsrev efendi, onun da talebesi Sleyman efendi olup, Ftih ders-i mlarndan [hocalarndan] idiler. Hocamzdan dinledim: Ankaradan stanbula gelecektim. Hac Mehmed

Herhalde iinde para vard. stanbula gidince, Ftih Cmi'i civarndaki evini bir zt kt. Selmdan sonra, kendisine hac Mehmed efendinin selmn urarsnz. Cevbn takdm ederim" dedi. Dneceim gn uradm. Bir mektb edeble oturdum, bam nme idim. Neden bam nme idim diyorum, verdi. Oradan ayrlp Abdlhakm efendiye (kuddise sirruh) geldim. Elini ptm, syledim ve emanetini uzttm. Teekkr etti ve: "Ankaraya dneceiniz zaman buldum. Kapy aldm. Kap ald. Uzun boylu, sarkl, cbbeli ulem zeyyinde

efendi, bal olduu Sleyman efendiye vermem iin bana bir zarf verdi.

bakmak iin bam kaldrdm da, ikisinde de gz gze geldik, o ban evirdi, nazar ediyormu. kisinde de, ne kadar mahcb oldum, bir bilseniz! Onun iin, gze gelmek ho bir ey deildir. Szmze gelelim: ben de bam nme idim. Demek ki, benim bam nme iik iken, o bana

biliyor musunuz? Anlataym. Bir gn Efendinin sohbetinde, iki def'a yzne

ondan sonra huzrunda bam nme idim ve oturdum. nk byklerle gz Efendi hazretleri, Hilm nereden geliyorsun? buyurdu. Anlattm. "Mektb

yannzda mdr?" buyurdu. Evet efendim, dedim. "An, okuyun" buyurdu. O ama emr etmilerdi, atm, okudum. Uzun bir mektbdu. inde, ay sonra

zamana kadar byle bir ey yaptklarna hi hd olmamtm. Taaccb ettim,

mslmanlarn yle bir zaferi olacak, alt ay sonra mslmanlar yle

sene sonra u kolaylklar salanacak eklinde, batan sona gayb haberlerle dolu kapatn, hepsi yalan, hepsi yalan buyurdular.

rahatlayacak, bir sene sonra memleketimizde mslmanlara u imknlar, iki idi. Bitirdiim zaman, bitti mi? buyurdular. Bitti efendim, dedim. Zarfna koyun; Hac Mehmed efendi, temiz, drst, doru, slih bir mmin idi. Krk

233

hacca gnderirdi. Allah rahmet eylesin.

kadar hac yapt. Ankarada herkes tanrd, onun iin vekleti olan, onu bedelle Ankarada okurken, arz ettiim gibi, her izin, tatil ve frsatta stanbula,

hocamz ziyrete ve sohbetinde bulunmaa gelirdim. Gerekten bedenim

ykselmiim ki, ayn dnydan mesafesi kadar aydan yukar kmm ve aya

Ankarada, kalbim stanbulda, Onlarla beraberdi. Bir gece ryda, o kadar

yukardan aa bakyordum. Ertesi gn bir imkn zuhr etti ve akamleyin denizi grnce, o kadar sevinirdim ki, kendimi denizin stnde uuan stanbula geldim. Demek ki, rya, o haberin mjdecisi imi. zmit Krfezinde

martlardan haff ve ne'eli bulur, bir an evvel Hocama kavumak arzusu ve kalbimde Onlara beslediim muhabbet helecana gelir, kalbim normalin ok da Hocamn evi idi. Dnyam oras idi. O dnyda hi bir keder, hi bir ihtiras, ev, bark, ile dncesi yok idi. Sdece Onlar ve huzrlarnda muhabbetleri ile deer, sz ne gzel sylenmitir. Her gidiimde stnde atmaa balard. Bana gre dny, Trkiye; Trkiye, stanbul; stanbul

yanan bu garb. Ah o gnler. Gerekten, gemi zaman olur ki, hayl cihn Mektbt okurlard. nk mm- Rabbn

hazretlerinden sonra, bu yolun byklerinin sohbetlerinde, hep Mektbt

buyurdular. O zaman, bir kitb iin bir dil renilir mi, dndm, ama sonunda ben de Onlar gibi, Mektbt asl dilinden okumak iin frisyi rendim. yle anlattlar: Mehmed Emn Tokad [kuddise sirruh] Mekkede Ahmed-i

okundu. "Ben Mektbt asl zere Frsasndan okumak iin frisyi rendim"

Yekdest [tek kollu] hazretlerinden kemle geldi. Ahmed-i Yekdest, Muhammed ikrm ederdi. Rahmetli Ahmed Mekk efendiden duydum: "Muhammed Ma'sm Ma'sm hazretlerinin huss kahvesini kendisi piirir, huss misafirlerine de o

geldi.

zamanlarnda Muhammed Ma'sm hazretlerinin sohbetinde bulundu ve kemle Harameyn-i erfeyne mrid olarak vazfelendirildi. Muhammed Ma'sumun velyetteki yceliine bakn ki, ocak bas Harameynde mrid-i hazretleri bundan hilfetle stanbula gelip Zeyrekte irda balad. Mektbt Rehattan okurdu. Sonra halfelerinden Mstakmzde kmil olarak insanlar ird ile vazfelendirildi. te Mehmed Emin Tokad

hazretlerinin huss misafirleri iin her gn bir buuk kilo kahve harcanrd. Bo

ama

yoktu. Ahmed-i Yekdest hazretlerinden Mektbttan dinlediklerini anlatrd,

Mektbt elde edince, alt cildini de Osmanlcaya, ya'n Trkeye evirdi ve tercemesidir. Allah hepsinden rz olsun.

hazretleri

byk bir hizmet etti." Ondan sonraki ilk terceme Hocamzn Mektbt

234

Bu kurb- kymette, Mudl ism-i erfinin tecelli ettii bir zamanda, cellin karl, bir cezs olacakt. Ve oldu. 1960 eitim ve retim yl ortasnda, ocak

Her ni'metin hasedcisi olur, kaidesince, Hocamz da ekemeyenler oldu.

cemli takaddum eyledii bir vnda insanlara bu kadar iyilik etmenin bir

aynda Erzincan As. Lisesi kimy retmenliine tayn olundu. Sebeb, her hizmetlerinin akamete uratlmasyd. stifa etmedi. Erzincan'a gitti. nk Erzincan bir Anadolu ehri, Lisedeki talebe saf, temiz rhlu ana-baba zamanki gibi, havadan sudan bahneler. Esas sebeb, tabi ki Hocamzn

Efendi hazretlerinden: "sti'fa etmeyin" emrini duymu idi.

evld. Orada bulunduu be-alt ay iinde o temiz rhlu, mnl genler etrafna brakm olduu talebenin mislini Allah tel Erzincanda kendisine verdi. topland. Kapnn biri kapanrsa, dieri alr, sz gereince, stanbulda

ta'til, smestr veya imkn bulduu zaman stanbula geliyordu. nk ilesini

Ben o zaman Ankarada idim. niversitede son senem idi. Hocamz, her

stanbulda kallarnda, elimizden gelen her imkn deerlendirip, Onlarla beraber olmaa alrdk. Mesel bir def'asnda stanbula geiyorlard. Ankara Cebeci stasyonunda tren durunca, her arkada bir kompartmana bakacaktk. Hakkn hikmeti, benim baktm odadalarm. Arkadalar, oraya gelinceye

gtrmemilerdi. O zaman alt senelik albay idiler. Geli gidilerinde ve

bizi burada buldu, dediler. Polatlya kadar beraber gidecektik ve orada inip, biz ki iki kii idiler furkonda namaznz kln, gelin dediler. Biz ikimiz, Onlar

korkun, nk o, Allahn nruyla bakar" buyuruldu. Sleyman bey de, firsetiyle

kadar, biz ikimiz ba baa kaldk. Sonra: "Hads-i erfde: "Mminin firsetinden

Ankaraya dnecektik. Ankaradan karken akam oldu. Hocamz, arkadalara imm, ben mezzin ve cemaat olup, kompartmanda namaz cematle kldk. namazda teehhdde esselm aleyke eyyhennebiyy ve

Trende ok gzel eylerden bahsettiler. Byk evliydan biri [Muhyiddn Arab hazretleri]

rahmetullahi ve berekth derken, Reslullah ba gzyle grmeseydi, namazn ide ederdi, buyurdular. Nitekim, Efendi hazretleri buyurur ki: Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) yerde mmetine hzr olur: 2- Sekert- mevt hlinde, ya'n cann teslm edecei vakt. 1- Namazda, teehhde, esselm aleyke yyhennebiyy derken 3- Kabirde Mnker ve Nekir sl sormak iin geldiklerinde.

Bu ok mhim yerde Reslullahn mmetine grnmesi, mmetin

sedetine vesle olmakl iindir, naallah tel. Polatlya kadar sohbet ederek gittik.

235

Herhalde ubat smestr tatili idi. Bir gn Karakyden Eminnne doru geliyorduk. Hocam, siz Erzincana dnerken, ben de Ankaraya kadar sizinle gelmek istiyorum diye arz ettim. lle de benimle beraber mi olmak istiyorsunuz?

Bir baka zaman Onlar stanbulda iken, ben de stanbula geldim.

dediler. Evet efendim, dedim. O zaman filn gn akam st filn satteki

trende biletinizi aln, ama kimseye sylemeyin, buyurdular. yle yaptk. geldi. Gece yarsna kadar bizim odada kaldk. Mektbt okundu ve

Kendilerinden renen smail Silleli ve d bey kardeimiz onlar geirmee konpartmanmzda Erzincana gitmekte olan bir adamla, dn dmanlarna dir ok konutular. lk defa masaya vurduklarn orada grdm. Geirmee gelen uyumu idi. Okunanlar ve konuulanlar dinleyemedi. Polatl yaknlarnda sabah "Hocam sabah namaz vaktidir" dedim. Ben de imdi namaz kldm ve yattm" Daha nce yeri gelmiken Polatlda Onlar karladmz ve ellerini arkadalarn rifiyede inmelerini buyurdular. Zten smil aabey oraya kadar oldu. Hocam namaza uyandrmak iin, yatakl vagondaki odalarna gittim ve:

buyurdular.

pmeme msaade ettiklerini, Sleyman beye muhlefet edemeyiz, o ry ile hareket ediyor, buyurduklarn yazmtm. 1960 senesi 28 nisannda devrin babakan merhm Menderes, Ankara

talebenin Ankarada kalmamasn bir tedbir olarak grm idi. Herkes memleketine giderken, ben de Erzincanl kardeim Lutf beyle Erzincana bam aryordu. Lutf beyin evine gittik. Kahvaltdan sonra annesi ila verdi ve ok sevdiim insann, hocamn o tatl sesini duydum. "Buyurun, girin" dediler. Girdik. Selmdan sonra musafeha ettik. "Erzincan, Lutf beyin memleketidir, siz niye geldiniz?" dediler. Siz ardnz, dedim. "Hatrlamyorum, ben size buraya gitmee karar verdim. Mays aynn ilk gnleri idi. Erzincana geldik. ki gndr

niversitesine bir ay mecbr izin vermiti. Siyset ortam karkt; bu yzden

sonra Askeri Liseye Hocamz ziyrete gittik. Kapy aldk. eriden, dnyda en

buyurdular. Mektbda bana: "Kardeim Sleyman, beni ok sev, ok ara hogeldiniz kardeim" buyurdular. eitli husslarda konutuk. Bir ara,: "u demitiniz; aradm ve Sizi burada buldum, hocam, diye arz edince, "Tekrar

gelin dedim mi? buyurdular. Evet, efendim, dedim. "Ne zaman, nasl demiim?"

caddenin ismi Trabzon caddesidir, Trabzona gidecek misiniz?" buyurdular. kalacaksnz?" buyurdular. Lutf beyin evi olabilir, dedim. "ile evi uygun olmaz.

Efendim, ben buraya geldim, dedim. Daha ok memnn oldular ve: "Nerede

236

kif ve Seluk temenlerin evi uygundur. Siz orada kaln; ben de oraya gelirim, o ziyretim balam oldu. Yirmibe gn kaldm. Yirmidrt gn Hocamla grtm. O bir gn de, Onlarn bizim eve, bizim de Onlar grmek iin Liseye ktmz gn idi. Karlaamadk. Bu ziyretin hayatmda ayr bir yeri vardr. Erzincanda yanlarnda bni bidin, Mektbt, Tezkiret-l Evliy, Divn- arkadalara selmm syleyin dediler. Ve o andan itibaren benim Erzincan

Mevln Hlid ve benzeri kitblar vard. Bu kitblar Onlardan ok dinledim. Ez gubr naka- Leyl ki... beytini orada bana yazp verdiler. mer bin Frid hazretlerinin, n nilte y rhassaba kasdesini de Yevmen il ard-l harm yazp verdiler. Htra olarak saklyorum.

Byklerimize dir o kadar muhabbet menkbeleri ve meczi aka dir Leyl ve

diye

balayan

Zeliha, Ysuf aleyhisselm o kadar severdi ki, onun sevgisinde fn olmu, aya idi. Mecnn Leylnn aknda o kadar ileri gitmi, kendini unutmutu ki,

Mecnn, Ysuf ile Zelih hikyeleri dinledim ki, hangisini yazaym: Mesel

baksa, bu Ysufdur, yldz grse Ysufum, aaca baksa, ah Ysuf der olmu azndan, ben Leylym, sz kvermiti. Eb Bekr-i Sddk (radyallah anh)

bir gn Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) gelir, utanarak, "Y Resulullah, sizi o kadar ok seviyorum ki, deil baka yerde, helda bile mubrek cemliniz gzmn nnden gitmiyor, sizden hay ediyorum" dedi. Abdullah bni Abbs'a

Hazret-i ie vlidemiz, Reslullahn aynasn vermiti. Baknca, aynada kendini

deil, Reslullah efendimizi grm idi. Muhabbetleri onlar, Reslullahda fen mertebesine ulatrmt. Yeri gelmiken bu ekilde muhabbet ve ak hikyelerinden

mevz olmu olduklarndan inaallah okuyanlara fideli olurlar, y'n mecz

anlattklarndan hatrmda kalanlar buraya yazaym. Bir byn aklamalarna

aktan hakk muhabbete yol bulurlar. Abdlhakm Efendi buyuruyor ki, hi bir kimse Allah telya k olamaz. nk ak, muhabbetin, sevmenin ouna sevmekte, icbettiinden ok denemez. nsanlarda ise ak, gereinden fazla diyorlar. Allah tel ne kadar sevilse, lyktr ve azdr. Bunun iin Onu

sevmee denir. O halde, insanlar birbirine k olabilir, ama Allah telya k ok, olsun. Mhim bilgidir, ok yerde lzm olur. Ama meczen Hak k denir. Mecnn bir kye gelir, Ky meydannda yanan bir ate grr. Hayr ola,

olunmaz. nk ne kadar sevilse, icbeden sevgiye ulalmaz, nerede kald ki

bu ate, neyin nesidir? sorar. Derler ki, bu kyde ok gzel bir kz vardr .Btn

237

genler ona klar. O da gerek kla, yalancy birbirinden ayrmak iin bu geenin, gerekten kendisini ok sevdiini grmek ister. Genlere, hadi bakalm, yannda durur. Hi kimse atee giremez ve hepsinin yalanc olduklar ortaya kendisini yakan Leylya bakar. Leylnn ak ateini, ateten scak bulur da, Bismillah deyip, atee girer ve yryp iinden geer. Btn genler pr dikkat ona bakarlar ve alevler arasnda onu gremezler. Ama biraz sonra, biz bundan atei yakt, kendisi evinin balkonundan bakyor. Atein iine girip, ondan

gsterin aknz der. Biri koar, atein sandan, dieri solundan geer. Biri gelir kar. Ama biri var ki, atee doru metanetle yrr, yrrken gz ucuyla

bir ey anlamadk, atee hi girmemi gibisin derler. Mecnn, siz ate grmediniz, ak denen alevleri kalbde sndrmediniz, bu ate kalbdeki atein Leylya: yannda souk kalr, kn kan ve gzya ateten ok scaktr, der ve dner

Senin yaktn kalbi, ate yakamaz Leyl Aclarn, elemin, aktr, en tatls bil,

Ve sana bu gz ile, kimse bakamaz Leyl

Ey Leyl sana k olmayan insan deil... der. Madem sz buraya geldi, Onlarn anlattklarn manzum olarak yazdm, alt

cilddeki Mektbt saysnca beyitten ibret olan Divnmdan birka sahfe arz edeyim:

Mecz bir gzeli seven byle olursa Onu ne ate yakar, ne derya, deniz boar. yle byk olur ki, lemlere zor sar.

Y, hakk gzele bir gnl tutulursa,

Bu Hak klarndan Czeyrdir birisi

lemlerin rabbine yle k ki, candan.

Her beyti birer lavdr kalbindeki volkandan

Kuatmtr lemi inleyen, yank sesi

Yank yank iirler gelir yanan kalbinden Biroklar anlamaz onun fash dilinden

Tenh bir yerde dker Rabbine srlarn

Tutamaz kalbindeki ak kvlcmlarn

Akn, sevgisini dkmek iin Rabbine

238

O hakk ma'ukun zlfnden, yanandan

Yaslanr da bir taa ne gelirse kalbine

Beninden, gamzesinden, akndan, bakndan. Kalbleri yakndan, canlara te'sirinden Alayarak bahseder, sonra kalkar yerinden

Feryad ve figann duyan azz kyller Civarn aasnn huzuruna giderler.

-Der ki, veririm, k yeter ma'uka ersin

Ve hep ondan bahs eder, uyumaz, yimez, imez.

Derler, Czeyr kzna aktr, iflh etmez

Kermem evlenecek, varsn onla evlensin.

Czeyrye mjdeyi vermek iin kyller, Acele gitmek iin sanki yar ederler.

Gelirler, sevin, derler, artk elem bitiyor Haylindeki hayat imdi ele geiyor.

-Hayrola, n'oldu size, neler sylyorsunuz,

-Aa kzn size verecek, biz syledik,

Hayat akta bulan iin ne diyorsunuz.

-Czeyr kzn iin figan ediyor, dedik.

O emslsiz bakn ve o candan yakn

"Sende olan gzellik lemde yoktur" derdin

Yank yank iirler syler onu verdin

Bir grnp, k yakmak m senin iin?

Zlfnn her bir teli, gnlme daraac Y bir an nce ldr, ya gel, hlime ac

Shibi ne gklere ne de yere smaz.

O endam, o gzellik, o yalnzlk ve o naz,

Senin bir yerin vardr, gnlde akn taht,

Etim sen, kemiim sen, iliim senden syler

Bir daha rnm ol, sevindir bu b-baht.

Her zerrem seni akla, tam muhabbetle sever Aann kz iin yank yank sylerdin.

Ama gnlmdr yerin derdin onu verdin

nk bu havlide ondan gzeli yoktur

Czeyr der - dnyda a ve kz oktur.

Tr-i Snda Msa, grn, y Rabbi, dedi,

239

Beni grmek istersen, u daa nazar eyle!

Len tern nids Allahdan ona geldi.

Thmmln var ise, sonra greyim syle.

Hak tecelli edince, da cayr cayr yand, Msa aleyhisselm dt yere uzand.

Ve kendine gelince Hakka tevbe eyledi

Y Rab afv eyle beni, ilk mmin benim, dedi.

Muhibler der iken, mahbblar ykseliyor Hatta Kbe kavseyne, ev ednaya varyor.

Ztn kendisi idi. Oydu mahbub-i mutlak.

Reslullahn mrc gecesi grd Hak,

O gzeller gzeli Hazret-i Allaha ben,

Siz iinize bakn, brakn bu yalnz.

nsanlarla iim yok, dnmem aa, kz

k olmu yanarm, neler sylyorsun sen.

Her gn hep ayn taa yaslanr da Czeyr,

Der bu yanan kn bana da olsun kr.

Bunun farkna varr, zaif bir kocakar

yle snr tan srtna deen yeri.

Srtna deen yere, hamuru koyuverir, Tan o scakl, onu hemen piirir.

Elinde teknesiyle bu gider arkasndan.

Czeyr ayrlnca her gn bu sr tandan

Yandka olgunlar, olgunlatka yanar,

Ak Czeyr ise, severek yanar, erir.

Ne sr ta sr syler, ve kadn haber verir,

Baka bir ey dnmez, yalnz Allah anar. Ak ile, edeb ile satlerce kalbine, Ynelir, tazarru'la hep yalvarr Rabbine.

Renkten renge girer o, Allah Allah dedike,

Daha ok Allah syler, daha ok ykseldike. Nihyet sultan- zikr onu istil eder.

Vcudu zerre zerre, hep Allah Allah syler,

Kendinden fn olup kavuunca bekya

Baka nazarla bakar, imdi eski aynaya.

te ak, ite sevgi, insan insan yapan,

240

Gerek feyiz kaps, bu muhabbet badr.

Muhabbet rh gdas, ak gnln otadr

Daha korkun ne vardr, sevgisiz yaamaktan.

Muhabbet rbtas medr- slikndr

Cn- Cnn diyor ki, ok grdm u dnyda kiye blnmtr bir kii bir klcda

Bunsuz kavumak ok zor, ya ender, ya yalandr

Ak klcn gr ki, ne kermet var onda ki kiiyi bir tek ediyor bir vuruta

Ve bylece prinin kalbindeki fuyuzt

Kalbine aks ediyor, daha nice kemlt Buraya kadar yazdmz iirin ma'nsn Seyyid Abdlhakm Efendi

anlatm ve eshbndan Hbil efendi nakletmitir. Ben sadece iir hline soktum. naallah bu mevzlar ihtiv eden o defterimi de bir gn, bu harflere evirip, okumak isteyenlerin nazarlarna arz ederim.

peygamberi! Rabbine dua et de, bana kendi muhabbeti denizinden bir damla

muhabbetten, Allah sevgisinden bahs eder. Bir gen kalkp der ki, ey Allahn

Hocamdan dinledim: s aleyhisselm bir kye gelir. Oradakilere hakk

ben dayanamayaym, der. s aleyhisselm dua eder ve gider. Dnte, yine o

versin. s aleyhisselm, dayanamazsn, yarm damla iste, buyurur. O versin de,

kye urar ve o gencin hlini sorar. Sizden sonra, ona bir hal oldu, akn, meczb bir halde u tarafa gitti; o zamandan beri haberimiz yok, derler. etmez vaziyette grr. Selm verir, duymaz.Dokunur, hareket etmez. te o Dedikleri tarafa gider. Bir tmsein stnde, ellerini gkyzne am, hareket

zaman Haktan bir nid gelir: "O Rabbine ktr, cierini sksen de hareket etmez" buyurur. Hocamdan buna benzer o kadar ok ak hikyeleri dinledim ve o gen

gayr- mfrk olduuna inandm. imdi yine Erzincan htralarna gelelim:

yata bu hikyeler bana o kadar te'sr etti ki, muhabbet ve akn, insann lzm-

ok beraber olmamtm. Bir gn bizi tabldota gtrdler. Yemekten sonra: "Artan ekmekleri aln, benim odama getirin" dediler. retmenlerin byk ksmn tanyordum. Yemei yedikten sonra, elimde ekmek

Her gn beraber idik. Diyebilirim ki, mrmde Onlarla bu kadar sk ve Yemekhnedeki

paralar ile onlarn arasndan gemek, nefsime ar geldi ve kardeim Ltf

241

beye: "Babam bunu bana emr etseydi, yapmazdm, ama Hocamz emr etti, alp

tabldotta yemek yerim, oradan artan ekmekleri akam su ile yerim, benim yemeim bu kadardr" buyurdular ve: "Bakn size bir ey anlataym: Bursada

ekmek paralarn niye istedim, biliyor musunuz? Ben gnde bir defa leyin

gtreceiz" dedim ve aldk, nmze bakarak Hocamzn odasna geldik. "Bu

bana mektb yazar, Hilmciim, kendine iyi bak, en iyi lokantalarda yemek ye, sakn alk ve yalnzlk ekme, derdi. Ben de: Merak etmeyin, en iyi yemekleri

idim. Bizim hanm, arada bir stanbula kaynpederin yanna gider kalrd. Oradan

yiyorum, derdim, ama kuru ekmek, tuz, taze soan, yeil biber yer, Eshb- lezzetli gelirdi" dediler.

kirm efendilerimizin hlini htrlar, bu yediklerim bana, en iyi yemeklerden Bir gn eve geldik. Kapnn altnda Hocamza gelmi bir mektb bulduk.

Ya'n Hocamz bizim eve gelmiler, kimseyi bulamamlar ve geldiklerini satte Onlar grmek arzsuyla Asker Liseye kmtk. Ertesi gn, gelirler diye gidiyorum dedim. Lutf bey kardeim de geldi. Dierleri, selmmz sylersiniz,

bildirmek iin, o mektbu kapnn altndan ieri atmlar. Halbuki biz de, ayn

ikindiye kadar hepimiz evde oturduk. kindi namazndan sonra ben, liseye deyip gelmediler. Liseye ktk. Akam yaklamt. Hocamzn kapsn aldk.

Buyur edildik ve sonra: "Siz mescide gidin, ben de stm giyinip, mescide

vaktinden bir sat sonrasna kadar uzad. Bir ara, "Yats oldu mu?" dediler. Bir sat geti, dedik. "Eskiden sohbetlerde vaktin nasl getii anlalmazd"

emir eri Hseyin kldrd. Namazdan sonra gzel bir sohbet oldu. Yats ezn

geleceim" buyurdular. Gittik. Akam namazna yakn geldiler. Namaz, Onlarn

edeyim:

buyurdular. imdi o akamki sohbette konutuklarndan htrmda kalanlar arz

bir ameldir. Rabbinin kelmn dili ile sylemek erefine kavumaktr. Melekler

SOHBET: Buyurdular ki: Kur'n- kerm okumak ok sevbdr, ok hayrl

Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem): "Bir kimseye Kur'n- kerm okumak ni'meti verilir de, bir bakasna bundan daha ok ni'met verildi derse,

Ama Kur'n- kerm okuyann onun edebine, hukukuna riyet etmesi lzmdr.

Kur'n okuyamadklar iin, Kur'n- kerm okunan yerlerde toplanrlar, dinlerler.

Allah telnn byk dediini kltm olur" buyurdu. Kur'an okuyan azn ve ier, yahud yalan konuur, yahud gybet eder, yahud fuhu syler, yahud benzeri

dilin, harm ilememesi, kratin edeblerindendir. Bir kimse, Allah korusun, iki

gnhlar iler ve Kur'n okur ise, onun okumas, kirli bir lam borusundan

242

ehl-i Kur'an olanlarn, hfzlarn azlarn, dillerini korumaa ok dikkat gelmektedir. Yoksa hads-i erfde: "ok Kur'n okuyanlar vardr ki, Kur'n onlara lnet eder" buyurulanlara girebilirler.

temiz su aktmaa benzer ki, fayda vermez, kimse o suyu alp imez. O halde etmeleri, Allah telnn kelm sfatnn tezhr iin okumalar lzm

grmedii eyleri grr. Peygamber Efendimizi, melekleri, Cenneti, Cehennemi veya onlardan bir takm misller grr. Onun iin kfirlerin, can ekime Onlar o halde, br dnyya id baz eyleri mhede ettiklerinden, mnlar, zamannda mn etmeleri sahh deildir. nk mnn gayb olmas arttr.

bir ry kadar kymet verelim. nsan lnce, hatt lmee yakn gz alr,

Demek ki, bu dny hayat bir uykudan, bir rydan ibrettir. O halde dnyya

Hads-i erfde: "nsanlar uykudadr, lnce uyanacaklardr" buyuruldu.

kinleri, akllarn rtt gibi szlerinde de hi bir mantk deer yoktur. benziyor ki, orada bulunanlar rahatsz etmekten baka kimseye bir faydas

Allah teldan haber vererek bildirmesi mi? Yazklar olsun. Dine kar olan

Oradan birinin gelip sylemesi mi daha inandrcdr, Peygamber Efendimizin

gayb olmaktan kmtr. Bir oklar, br dnydan gelen var m? diyorlar.

Ma'nasz szleri, tpk ya odunun yanarken koyu bir duman karmasna

kimse de, tekrar bu zulmetli, karanlk dnyya dnmek istemez" buyurmutur.

gelen bir kimse, tekrr ana rahmine dnmek istemedii gibi, dnydan kan bir Mminler ibdeti sevdikleri gibi, ibdet yerlerini de severler. Mescidlere,

olmaz. Halbuki Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) "Dnyaya

seccde koyann sevb, o seccde orada durduka yazlmaya devm eder" hads-i erfi sadaka- criyenin ne kadar sevb ve ldkten sonra devm ettiini gstermektedir. Nitekim bir hads-i erfde: "Mmin mescidde, sudaki Mnfklar, mescide girseler de, orada rahat edemezler, bir an evvel kendilerini

ibdethnelere yardm ibdet gibi hayrl ilerden bilirler. "Bir mescide bir

balk gibidir. Mnfik ise mescidde, kafesteki ku gibidir" buyurulmutur. dar atmak isterlerken, mminler, aksine mescidden karken gz arkada

fark vardr.

kalp, ezn okunsa da yine mescide gelsem, derler. Demek ki, aralarnda ok nsan bir gnh ilerse, onu gizlemeli, dile almamal, hele vnmek,

iftihar etmek iin, hi sylememelidir. nk hads-i erfte "Gnh izhar,

ayrca gnhdr" buyuruldu. Bir gnh ilerse, hemen tevbe etmeli ve ardndan

istifar etmelidir. Gnh ileyip, tevbeyi geciktirmek ayrca gnhdr.

bir iyilik edip, ona keffret klmaldr. Mesel iki rek'at namaz klp, tevbe ve

243

babas veya sevdii birisi bir gnhla emretse, byle bir emir yerine getirilmez.

gnh olan eyde kimseye itat olunmaz" buyuruldu. Demek ki, kiiye anas, Bir hads-i erfte: "Hay edilmesi lzm gelenlerin birincisi Allah teldr"

emirleri karlarsa, en byk mirin emri yaplr. Hads-i erfde: "Allah katnda

Gnh olan bir emir dinlenmez. En byk mir Allah teldr. ki mirin

gnhnn azl ile llr.

buyuruldu. Bunun iin gizli-alen hi gnh ilememelidir. Kiinin kymeti

etmelidir. Hads-i erfde: "Hediyeleiniz, seviiniz" buyuruldu. Hediyelemek snnettir. Snnet ise, dnimizin ana maddelerinden biridir. Bilhassa hediyelemenin, sevimenin kalkt bu zamanda bu snneti ihy etmek, islm canlandrmak olur. Devlet reislerine hayr dua etmelidir. yi iseler, iyiliklerinin artmasna,

Mminler sevimeli, sevimek iin birbirini aramal, sormal, yardm

hads-i erfini unutmamaldr. toplulukla savamak

olmalarna, slahlarna da etmelidir. "nsanlar devlet reislerinin dninde olurlar"

devmna ve makamlarnda kalmalarna dua etmelidir; yok, iyi deillerse, iyi

slm dninin iarndan biri de ezn okumaktr. Ezn terk eden cizdir. Hazret-i mer (radyallah anh): "Halfe

olmasaydm, mezzin olurdum" buyurmutur. naallah ezn bahsini bir baka gn boynu en uzun olanlar mezzinlerdir" buyuruldu. sohbette bni bidinden Onlarn tercemesi ile yazarz. Hads-i erfde: "Kyamet bni bidnde diyor ki: Snnetin terki, vcibin tehirinden evldr.

Onlarn odalarnn bulunduu binann kapsna yakn geldik. Gkyznde ay

Bu sohbetten sonra yats namazn kldk ve daldk. Bahe yoluyla

Efendim, byklerin isimlerini sylemek, rahmet-ilhye sebeb olur.

gibi ayakta duruyorduk. Bende ayrlma endiesi vard. Hocam, dn biz, sizi grmee geldik, siz de eve gelmisiniz, gremedik, ok zldm" dedim. "Siz beni grmek istediniz, buraya geldiniz, ben sizi grmek istedim, eve geldim; dediler. Cevbmda, ben orasn bilmem, zldm, dedim. Buyurdular ki: "Byle

parlyordu. Ya'n mehtabl bir gece, latif bir hava, gecenin sessizliinde iki sevgili

Allah tel grmemizi dilemedi, gremedik. Buna m zlyorsun?" zlmeniz yerindedir. Zten kaderi kimse bilmez. Kiinin sevdiini gremeyince

edince, o da zld, mbrek gzlerinden yalar dkld. Bu alamas takdr-i

veya ondan ayrlnca zlmesi tabidir. Peygamber Efendimizin olu veft

Seviyorsanz, bilin ki seviliyorsunuz." Musahafa ettik ve ayrldk. Ayrln ne

ilhye muhalif olmad. Onun iin, sizin bu zlmeniz bize muhabbetinizdendir.

244

oluyordu.

kadar ac olduunu, o geceki gibi bir daha tatmadm. Sanki bir, zorlanp iki

Bir sohbetlerinden: Seyyid Fehm (kuddise sirruh) hazretlerinin glgesini gren, evliy

olduunu anlard. O bykl ile, Efendi hazretlerine k idi. mrnde bir

deitirip cam koydurmular. Gelince: "Bu odann rhniyyeti kalmad" buyurup, eski hline getirmitir.

fark yok idi. Penceresinin cam ksm hasrdanm. Hacca gidince oullar bunlar

kere teheccd namazn karmamtr. Eshb- kirmdan (aleyhimrrdvn) hi

idi. Seyyid Th hazretleri hrete intikal edecei srada, yerine onu vasyyet etti. hrsz, Seyyid Slih hazretlerinin evine girmek maksadyla, duvardan bahesine Dary ise, eskisi gibi zifiri karanlk grr. Cesaretlenip, tekrar baheye iner.

Seyyid Th Hakkr hazretlerinin kardei ve kaim makam Seyyid Slih

Seyyid Fehm hazretleri, bu idr mes'elede hibir eye karmad. Bir gece bir atlar. niden bahe gndz gibi aydnlk olur. Korkar, duvardan dar kaar.

Baheyi yine aydnlk bulur. Pencereden ise Seyyid Slih hazretleri onu seyr eder.

geldiysen, hi ekinme, syle" buyurur. Hrsz bu hli grp, bu szleri ondan Hemen piman olup tevbe eder.

Hrsza seslenip: "Gelin, her ne istiyorsanz, size vereyim. Ne almak niyyetiyle

duyunca bahedeki aydnln Seyyid Slih hazretlerinin nru olduunu anlar. Seyyid Th hazretleri, Seyyid Fehm hazretlerine daha kkken

tevecch buyurur ve sonra arab ilimleri renmek iin onu tahsle gnderir. "Daralrsan, bana rbta et, beni htrla" buyurur. O zaman zhir ilimlerinde en

Kur'n- kermin belgatn anlamak iin Mutavvel okuyacakt. Giderken: byk limlerinden Molla Resl Sibkye gnderir. Mutavvel okurken bir yeri iyi

anlayamaz. Kendisi de, hocas da gn gece dnp tatmn olmazlar. O yannda Seyyid Th hazretlerine rbta eder. Seyyid Th aynen zuhur edip, srada Seyyid Th hazretlerinin szn htrlar ve hocas Molla Resl-i Sibknin

zerinde durduklar ibreyi okur. Molla Resln duraklad yerde eksik olan bir Fehm hazretleri hemen, anladm, anladm" deyip, hocasna mjde verir. Hocas, (vav- hliye), yan dilbilgisinde hl zarfi olan (ve) ilve ederek okur. Seyyid

hayretle, sen mi anladn? diye sorar. Evet efendim, anladm, der. Tekrr sen mi, bize mract edersin, szn syler ve "Onlar geldi, bana syledi" der ve Seyyid anladn, der. Evet, der. Nasl oldu deyince, Seyyid Th hazretlerinin, daralrsan

245

Th hazretleri bu hareketi ile, o zamana kadar byklerin yoluna bir nev'i aykr sonra yksek hizmet ve sohbetine kavumak arzusuna zemn hazrlam olur.

giden Molla Resl, ma'nev bakmdan tatmn ve yakn shibi etmekle, daha Ya'n evliynn ii Allah tel ile olduu iin hallerini akln dnda kabl

etmeli, onlarn hallerinden, szlerinden, fiillerinden anlamad bir ey olursa,

karsnda beni bulur" buyurulmutur. Allah tel bizi bundan korusun ve kendi sevgisi ve sevdiklerinin sevgisi ile kalblerimizi doldursun ve bir an olsun bizi nefsimize brakmasn. mn. Byklerimiz ve mm- Rabbn hazretleri: "Bir eyin hepsini

incitmekten kanmaldr. nk hads-i kudsde: "Evliyma dmanlk eden,

itiraz etmemeli, Allah tel ve sevdikleri daha iyi bilir demeli, evliyy

yapamayan, hepsini elden karmamal, yapabildiini yapmaldr" buyuruyorlar. Hads-i erf: "Dny bir letir, tlibi kpeklerdir" - Mektbt Hads-i erf: Abdestini yenilemek, nr stne nrdur" Byklerin lmesiyle byk oldum. mm- Rabbn.

Emir edebden stndr.

3- lim sarf ettike artar. Mal sarf ettike azalr.

2- lim, shibini korur. Mal ise shibi korur.

1- lim, Peygamberlerin mirsdr. Mal, Karun, eddat gibilerin mirsdr.

limle maln mukayesesi:

4- lim sahibinin dostlar oktur. Mal shibinin dmanlar oktur.

5- lim shibi, bykler ve kermler yannda da'vetlidir. Mal shibi,

bahiller ve hemcinsince davetlidir. icb eder.

6- lim hrszlardan saklanmak istemez. Maln hrszlardan korunmas

megul eder.

7- lim, shibine kymet gn efat olur. Mal, shibini kymette 8- lim, zamanla rmez, bozulmaz. Mal zamanla rr ve telef olur. 9- lim, kalbi nrlandrr. Mal, shibine kasvet verir.

bulunur.

10- lim shibi slih mele shib olur. Mal shibi rubbiyyet da'vasnda

okunur. Krda, cematle olursa, yine yksek sesle ezn ve ikamet getirilir.

Bir baka SOHBET: Kaz namaz klarken, hem ezn, hem de ikamet

tane olursa, ilk nce ezn ve ikamet okunur, dierlerinde ezn ihtiyr, ikamet

nk melekler sesi iitip, kymette ehdet ederler. Kaz namazlar bir ka

246

mecbrdir. Seferde, hem ezn, hem ikamet okunur. Eer mahalle mescidinde ezn okunmu ise, evde ezn ve ikamete luzm kalmaz. Cmi'de cematle namaz klndktan sonra, mnferid [tek] klan, ezn ve ikamet okumaz. Mezzini

ve imm olmayan cmi'de bir namaz iin muhtelif zamanlarda gelenlerin hepsi snnettir. Arkasnda namaz klmak ciz olmayan bir immn veya kiinin gitmemelidir. Gitmise, uymamaldr. Harama hell diyenin ezn ve ikamet okur. Ezn iitenin Cum'aya gitmesi vcib, durup tekrarlamas

arkasnda klnan namaz mekruhtur. Bakas gryor diye, namazna dikkat edip, iyi klmaa Tasannu [yapmack] denir. Namaz iindeki, ya'n srf namaza sonra vcib veya mstehabdr. Cem'atle klnan mekrh namazn idesi lzm Namazn sahh olmas iin vaktin girdiini bilmek lzmdr. Ddan id olan mekrh ilenirse, o namazn idesi, vakit iinde vcib, vakit ktktan

hlfetini inkr edenin arkasnda namaz klnmaz. ki ien, fiz yiyenlerin

arkasnda namaz klnmaz. Hazret-i Eb Bekrin ve merin (radyallah anh)

cematine

gelmez.

sonra elini yzne srmek snnettir. Du'a drt trldr: Cenneti istemek, gizlice istemek.

Cehennem azabndan korunmak, kkln arz etmek, el kaldrmadan mrnde bir kere salavt- erfe getirmeyen, Cehenneme gider.

Namazda okunan salavt dualar,salavt yerine geer. Peygamber Efendimizin dierlerinden afv olur. Buna vcb-i kifye denir. Her iittike sylemek snnettir. Salavt- erfe duadr. Dua kendine olur. Dua, Allah telya ibdettir. Bazlar, Peygambere de fidesi vardr, dediler. Salt yerine selm ismini iittike salavt- erfe getirmelidir. Kalabalkta bir kii salavt getirse

sonra birinci veya nc kii yehdin ve yehdkmullah der.

dense de, olur. Aksrp, elhamdlillah diyene, yerhamkellah demek vcibdir,

salavt okumak gnhtr. Cenze namaznda, bir eyi hatrlamak iin,

Tccrn dkknn aarken ve kuman satarken byk birisi geldiinde

yatandan kalkarken, hutbede ezndan sonra, duaya balarken, bitirirken kitb okumaa balarken salavt- erfe getirmek mstehab, yahud snnettir. ey isterken, kurban keserken, aksrrken salavt erfe getirmek mekrhdur. Farzn ikinci rek'atnda oturunca tehyyattan sonra salat okumak, insandan bir musafaha yaparken, abdest aldkdan sonra, kulak nlaynca, va'za balarken,

mm, veya mezzinin sesleri yksek ksn diye barmalar, va'z verirken barmak, Kur'n- kerm okurken barmak gnhdr. yet-i kermede:

"artlarna uygun ibdet edenlerin mkfatn muhakkak veririm" buyuruldu.

247

dikmeden meyve, evlenmeden ocuk istemek gibi.

sylemek ciz deildir. Olmayacak eylere dua etmek de haramdr. Aa

erfenin riyls da, ihlsls gibidir] Namazn iindeki duada baka dille

Kelime-i tevhd riy ile makbl olmaz, [ama salavt- erfe olur. Salavt-

melekleri de dnr.

Fazla ve eksik olmaz. mm, selm verirken, cemati erkek ve kadn, cinleri ve Peygamberlerin saysna inanmak art deildir. Ahass- havs: Peygamberler. Avm: Dier insanlar. Havs: Eshb- kirm, dn limleri ve evliy. nsanlar ksmdr:

Namazda selm verirken, yalnz Esselm aleykm ve rahmetullah denir.

shibleri olacak"

Hads-i erfde geldi ki: "nsanlarn hr zamanda en ktleri, sz Bir kimsede kibir kalmazsa Cenb- Hakkn kibriys onun zerine ker.

kr, Cenb- Hakka verdii ni'met ile s olmamaktr.

parlar.

Hak teldan baka her eyden midini kesenin duas kabl olur, kalbi Zikir, Cenb- Hakk kalbden htrlarken, Ondan gayrsn unutmaktr.

Mmin, nefsi ile beraberdir. rif ise, nefsi yok olmu ve Cenb- Hakk iledir. Bir kimse, Allah iin, nefsiyle mcdele ederse, Cenb- Hakka kavuur. Be kii ile arkadalk etme: Yalanc, ahmak, hass, korkak, fsk. erat-i Muhammediyyeyi kabl eden, btn peygamberlerin dnlerini

Bir kimse, ben erate uymadan Cennete gideceim dese, kfir olur.

Cehenneme gider. Bu devirde irkin inceliklerinden kurtulabilen pek azdr. Dil

kabl etmi olur. Allah telya ve erate inanp, eratin emirlerini yapmayan

gz gibidir. Gzn alakadar olduu eyle, kalb de alakaland gibi, dilin alkaland eyle de kalb alkadar olur. Gz harama bakp, ehvet istiyorsa, toplanr. Eer dil, kfr ile, gybet ile alkadar olursa, kalb kararr, haramlar kalbde ehvet zehri toplanr. Gz Kur'n- kerme bakarsa, kalbde istek nru

dnr ve yalnz onlarla megul olur.

ve afvedilmedi. Ne zaman ki, y Rabbi. Muhammed aleyhisselmn yz suyu syledin ki, o benim sevgili peygamberimdir. Onun ismini nereden rendin?" hurmetine dualarm kabl eyle dedi, Allah tel: "Ey dem, yle bir isim

Onun ismi zikr olunan dualar geri evrilmez. dem aleyhisselm yllarca alad

Muhammed aleyhisselmn rhuna hediye edilen dualar kabl olur.

248

buyurdu. dem aleyhisselm: Ben Cennette iken Cennetin duvarlarnda Onun "Eer kyamete kadar gelecek olan btn insanlarn gnhlarn zikretseydin, Hads-i erfde: "Elini uztan [bir ey dilenen] kimsenin eli bo evrilmez" KAZ NAMAZLARI: Sleymaniye Ktbhnesi, Es'ad Efendi Ksmnda ismi yazl idi. Buradan sevgili kulun olduunu kardm" deyince, Allah tel:

Onun hrmetine balardm" buyurdu. buyuruldu.

Nceym hazretleri buyuruyor ki: Snnet demek, Peygamber Efendimizin,

Kuds kds Muhammed Sdk hazretlerinin Nevdir-i Fkhyye kitbnda, bni

farzdan sonra vey evvel, eytnn midini krmak iin bir namaz daha kld namazlardr. Snnet yerine kaz klmakla, snnet de yerine getirilmi olur. Kaz snneti yerine getirmek iin, kaz klmas lzmdr. nk ok kimse, kaz borcu olanlarn, her namaz vakti, o vaktin farzndan baka namaz klarak,

yerine kaz klan Cehennemden kurtulur. Hocamz, Sleymaniyye

klmayp, snnetleri klyor. Bunlar Cehenneme gidecektir. Halbuki snnetlerin Ktbhnesinde bu yazy bulunca ok

sevindiler. nk Efendi hazretlerine: "Kazya kalm namzlarn olan kimse, sorulduunda: "Mezhebin aslnda byle bir mes'eleye tesadf etmedim; hanef mezhebinin mteahhirn limlerinden birisinin kitbnda, snnetler yerine kaz cizdir grdm" cevbn vermiti. imdi o kitb ve shibi ortaya kyordu. be vakt namazn snnetleri yerine kaz namazlarn klsa ca'iz midir?"

Bundan sonrasn Hocamzdan dinliyelim: "Efendim, bu kitbdaki bu yazy bulunca, ok sevindim. Hemen yazp aldm. O srada Ahmed Davudolu hoca da ktphnede idi. Ona gsterdim. Hayret, demek ki bu kitbda bu bahis varm ve demek ki byle imi, dedi ve kabllendi. fdesinde hi bir red ireti bni Nceymin bykln anlamam" buyurdular. grmedim. Ama mealesef, yazd ilmihlde bunun aksini savundu. Demek ki, Erzincanda iken hemen her gn veya gn ar bizim eve gelirler,

Yatsdan sonralara kadar, oturur, sohbet ederdik. Beraberce yemek yerdik, Akamleyin cereyanlar zaifler, lambalar k vermezdi. Onun iin iki defa ellerini byle kl eylesin" diye dua ettiler. ok sevindim.

namaz klardk. Ekseriy Mektbt ve Tezkiret-l Evliy kitblarndan okurlard. ykarken cep feneri ile Onlara k tuttum. kisinde de: "Allah tel kabrinizi Bir defasnda ulatrmac Kenan binba da vard. Yemekten sonra

gelen talebesinden Selahaddin Aydn kardeimi sorup: "Selahaddin ne zaman

arkadalar sofray kaldrrlarken, mz oturuyorduk. Hocamz, ziyretine

249

Beirye gidiyor? dediler. Yarn Lutf beylerdeki toplanty rendi, onun iin Ben cevb vermedim. Hocamz: Sleyman bir yere gidemez, burada bizimle

pazartesine kald, dedim. Kenan binba bana, siz ne zaman gidiyorsunuz, dedi.

beraber kalacak" buyurdular ve ben susmamn mkfatn bu beyanlar ile alm dalgalarn coturdu. oldum. Onlarn bu cevb beni ok memnn etti. Kalbimdeki muhabbet Ertesi gn pazar idi. le namazndan hemen sonra Ltf beylere

yazaym:

Hasan- Basr hazretlerini okudular. ok ksa olarak o gn okunanlardan

geldiler. On-onbe kii vardk. Mektbttan sonra Tezkiret-l Evliy kitbndan

almtr. Abdullah bin Abbas ve daha bir ok sahabe ile grp, ok hads-i yirmibir ylnda tevelld, yz on ylnda veft etmitir. Kermetleri oktur:

mehrlarndandr. Hazret-i Al ile grmeleri mehr olup, feyzini ondan

Hasan- Basr hazretleri, Tbiinin byklerinden, muttak ve zhidlerin

erf bildirmitir. Tasavvufda baz yollar Hasan- Basr hazretlerine kar. Hicr Bir gn bir cematle kabristandan geiyordu. "Bu kabristanda yle

yiitler vardr ki, onlarn himmetleri sekiz Cennete inmez [bakmazlar] Lkin o hasretin bir zerresi gklerdekilere verilse, dayanamaz, yere dklrler. ocukken bir kabahat yapmt. Ne zaman yeni bir gmlek giyseydi,

alard ki, akl bandan giderdi.

iledii kusuru [gnh] yakasna yazard. Onu her grd zaman o kadar Bir gn mer bin Abdlazz, kendisine mektb yazd ve: "Bana bir

tel ile beraber deilsen, kimden ne mid edersin ve kime gvenirsin?"

hazretleri yle yazd: "Allah tel senin shibin iken kimden korkarsn. Allah Bir gn Sbit Benna hazretleri Hasan- Basr hazretlerine mektb yazp:

nashat et ki, onu ezberleyeyim ve hep ona uyaym" dedi. Hasan- Basr

"Hacca gideceini haber aldm. Seninle arkada olmak istiyorum" dedi. kusurum olur, ya da senin bir kusurun olur, birbirimizin kusurlarn grmiyelim. Birbirimizden soumayalm"

Cevbnda buyurdu ki. "Brak beni, Allah telnn setri altna gideyim ki, bir

felket nedir?" nsan iin en byk felket kalbin lmesidir dedi. Kalbin lmesi nedir? dedim. Dny sevgisidir buyurdu. Hads-i erfde: "Dnya sevgisi btn ktlklerin badr" buyuruldu. Byklerden biri anlatr. Seher vaktinde Hazret-i Hasann mescidine

Mlik-i Dinr (radyallah anh) dedi ki, Hasana sordum: "lim iin

vardm. Kap kapal idi. Hasan hazretleri ieride dua ediyor, bir takm kimseler

250

syleyin" dedim. "Kimseye syleme! Her cum'a gecesi cinnler bana gelir, onlara ilim retirim, dua ederim, onlar da min derler" buyurdu.

Namaz bitirince, duyduklarm ona anlattm ve: "Allah iin bundaki srr bana

ald. eri girdim. Hasan- Basr hazretlerini grdm, yalnzd. Hayret ettim.

de, min diyorlard. Ortalk aarncaya kadar bekledim. Sonra elimle kapy ittim,

Hasan hazretleri: "Ben namaza durunca siz su iersiniz" buyurdu. Namaza durdu. Kuyunun banda bekliyorduk. Su, kuyunun azna kadar ykseldi. Hepimiz itik. Arkadalardan biri matarasn su doldurdu. Su, kuyunun dibine

hacca gidiyorduk. lde susadk. Bir kuyu bana geldik. Kova ve ip gremedim.

Yine byklerden birisi anlatt: Hasan- Basr hazretleri ve bir toplulukla

ekildi. Hasan hazretleri namaz bitirince, "Allaha gvenmediniz ve su ekildi" buyurdu. Oradan gittik. Hasan hazretleri yolda bir hurma buldu, bize verdi. sadaka verdik. Yedik. ekirdei altn idi. Medineye gtrdk, sattk. Yiyecek satn aldk ve Hasan- Basr hazretleri her gn le namazn Basrada klar, Mekkeye

gelir, sohbet eder, ikindiye tekrr Basraya dnerdi. Ne yksek bir makam! etmedi.

em'n ismindeki ateperestin gz nnde elini atee soktu ve ate hi tesr Hasan hazretlerine filn kimse seni ekitirdi, gybetini etti,

dediklerinde, o kimseye bir tabak taze hurma gnderip, zr dileyerek, "Duyduumuza gre sevblarn benim defterime geirmisin. stedim ki, ben de diye haber gnderdi. sana bir iyilikte bulunaym; kusura bakmayn, bizimki sizinki kadar ok olmad" Kendisine, mslmanlk nedir ve mslman kimlerdir? sorduklarnda:

buyurdu. Adn Cenneti nedir, dediler. "Altndan kklerdir. Onlara peygamber, sddk, ehd ve dil sultanlardan bakas giremez" buyurdu. "Szm tutun ki,

nedir, diyenlere: "Ver'adr buyurdu. Vera' gideren nedir, dediler. "Tama'dr"

"Mslmanlk kitblarda, mslmanlar ise toprak altndadr" buyurdu. Dinin asl

bizim kalblerimiz uykudadr ki, szleriniz bize tesir etmiyor, ne yapalm?

benim ilmim size fide verir, amelim ise, size zarar vermez" buyurdu. Ey eyh,

midir?" dediler. Bugn yle kimselerle sohbet ediniz ki, sizi korkuturlar ama drenden iyidir" buyurdu. "Meclisinize, szlerinizi renip, onlara itiraz yarn emniyyette olursunuz, o kii, bugn sizi emin edip yarn korkuya

kimseler vardr ki, szleri kalbimizi paralayacak kadar korkutuyor. Bu ciz

Sizin kalbleriniz lmtr ki, ne kadar drtlse uyanmyorlar" buyurdu. "yle

dediklerinde,: "Keke uykuda olsalard. nk uyuyan, bir drtme ile uyanr.

251

etmek ve ayp aramak iin gelenler vardr" dediklerinde, "Ben kendimi Firdevs-i kurtulmaa bakmayn ki, onlarn yaradan, onlarn dilinden kurtulmad" a'lay ve Hak telya yakn olma ister grmm. Sakn insanlarn dilinden

buyurdu. "Mmin hased eder mi?" diyenlere: "Ysuf aleyhisselmn kardelerini unuttunuz mu?" buyurdu. Gzel szlerinden bir kan yazdk, bir ka tane daha yazalm: Sonsuz Cennet, bir ka gnlk amelin deil, iyi niyyetin karldr.

vardr.

Zavall kul yle bir yere rz oldu ki, helline hesab, haramna azab Yk haff olanlar kurtuldu, ar olanlar helk oldu.

Dn ie, kalbin dile uygun olmamas nifaktandr

Dnyada gem vurulmaya, kendi nefsinden daha lyk binek yoktur

Bir kimseye yapmasn buyurduun eyi, nce kendin yap! sohbet edilmez. bilmektir.

And olsun ki, puta tapanlar, dny sevgisinden dolay tapmlardr.

Bakalarndan sana sz getiren, senden de onlara gtrr. ylesiyle

Tevazuun artlarndan biri, her grdn, kendinden fazletli Bir kiinin dmanlna karlk, bin kiinin dostluu verilse de, alma! Sevgilerinin devm etmesi iin, dn kardelerine ikrmda bulun! nsann kendini topluluk iinde ktlemesi, vmek saylr.

Allaha yemn etti ve yle buyurdu: "Paray azz tutan, Allah zell eder"

ocuunda sevmediin bir ey grrsen, sendendir. Kendini dzelt! tely sevmi olur. bulan grdk.

Allah telya itat edeni sevmek zorundasn. yi kimseyi seven, Allah

Dnyay arayp hreti bulan hi grmedik, ama hreti arayp dnyy

slm, kalbini Allaha teslm etmendir, bir de, btn mslmanlarn

senden emn olmasdr. yaratlmtr sanrd."

Allah teldan ok korkard. Hlini gren, Cehennem yalnz onun iin

hazretleri gibi, Onlardan dinleyip, not tuttuumuz daha bir ok byk lim ve

Hocamzdan dinleyip, not altklarmzdan birazn yazdk. Hasan- Basr

Kerh, Sfyn- Sevr, Abdullah bni Mbrek, veys-i Karn ve dierleri

veller vardr. mm- A'zm Eb Hanfe, Eb Sad Ebl Hayr, Srr Sekat, Marf-i

252

iki zt bildirdik.

bunlardandr. Bu bykleri baka kitblarmzda anlattk. Misl iin, burada bir Bir baka gn Hocamzla bir assubayn evinde idik. Orada, yeni terceme

etmi olduklar Mektbtn 2. cildinin doksandokuzuncu mektbunu ki olduka uzundur satlerce okudular. Bir yerinde buyuruluyor ki: Derd ve bel, Allah telnn iki kemendidir. Sevdiklerini bu kemend ile kendine eker. Ya'n veslelerdir.

derd ve bel grnte musbetdir. Aslnda ise, kulu Allah telya yaklatran Ltf bey kardeimin evinden akamleyin ayrldk. Bir arkada

Ankaradan annesi babas, kaldmz Asker tbbiye yurdundan aram, bulamam olduundan arkadalar onu Ankaraya ardlar. Bana, beraber liseye gittik. Durumu arz ettim. O arkadaa: Siz gidin, biz Sleymanla beraber gidelim, dedi. Hocamza soralm dedim ve hemen, Onlarn arkasndan Asker

buyurdular. Arkada Ankaraya dnd. Ben ok sevindim. nk Ankaraya kadar Hocamla beraber gelecektim.

geleceiz. Binba Kenn beye syledim. Bize trende iki kiilik yer ayrd"

yeni suyu koyar msnz?" buyurdular. kif aabey de gitti, suyu boaltt, tekrr doldurup getirdi ve Hocamza su vermek iin, bardaa su dkerken, Onlar: "Koymayn, imeyeceim. Bir deney iin bunu syledim" buyurdular ve: Siz srhiyi boalttnz zaman, srhi bo mu kald, yoksa iine hava m girdi.

Yemekten sonra Hocamz, kif aabeye: "u srhinin suyunu boaltp,

Hava girdi deil mi, efendim. O havay srhiye siz mi koydunuz, yoksa kendiliinden mi doldu. Elbette kendiliinden doldu kardeim. Sonra srhiye su doldurunca, havay siz mi kardnz, yoksa kendiliinden mi kt?

durmuyor, mesel suyu boaltnca hava kendiliinden doluyor, dny ile hret kendiliinden kalbe dolar, onun iin zahmet ekmee lzum yoktur. Bir kalbe eytan, nefis ve Allah dmanlarnn sevgisi kendiliinden gider. Ya'n tasfiye kimy hocasna yakan bir misl. Allah kabrini geni, meknn Cennet eylesin! yaplrsa, tezkiye kendiliinden hsl bulur." Ne kadar gzel misl, madd manev Allah sevgisi, Peygamber sevgisi, Allah dostlarnn, evliynn sevgisi konursa, sevgisi de byledir. nsan kalbinden dny sevgisini karnca, hret sevgisi

Kendiliinden kt, deil mi, efendim. te, nasl ki su ve hava bir yerde

Yolda, sarf ve nahiv okuduumuzu syledim. ok memnn oldular. Huruf-i cerri okumayann drt ayakldan fark yoktur, buyurdu dediler ve kimden okuduumu sayn" dediler. Ba min, il, an, al... diye saydm. Efendi hazretleri, sarf ve nahiv

Bir gn cmi'de bulutuk. kindi namazn mutekb eve geliyorduk.

253

olduu zamanda iki defa hacca gitmitir. Takva ehlidir. Hafz- Kur'ndr. Ancak

Sliholu olup Hanef Hoca diye bilinir. Arab ilimleri iyi okumutur. artlarn zor

sordular. Ksaca yle anlattm: "Bizim kyde hocalk yapar. smi Muhammed

Efendi hazretlerini grmemi ve byklere nisbeti yoktur." "mkn bulursanz, daha okuyun" buyurdular. Bu hoca efendi 1985 senesinde veft etti. Otuz sene hatm-i Kur'nla teheccd namaz kld. Hafta gemezdi ki, Reslullah

nru btn semevata yaylm, ufkun tamamn ihata etmi Lafza- Cell, ya'n Allah kelimesini grdm. Hlim bakalat." Veftndan bir iki ay nce ziyretine lmeden nce sizi bir daha grdm, elhamdlillah" dedi ve aabeylerime,

(sallallah aleyhi ve sellem) ryda grmesin. Bir gn bana yle anlatt: "Ryda

gitmitik. Halsizdi. "Geliinize o kadar sevindim ki, btn dnyya deimem. "Kardeinize, kk karde gzyle bakmayn. Bana gre dnyda, onun gibi senedir Kur'n- kermi teheccdle hatm ettim. Hafzam zaifledi. imdi namaz

iki- kii varsa, ne l. Onun kymetini bilin" buyurdu. Yine buyurdu: "Otuz srelerini zor okuyabiliyorum." Bir ara bize sordu: Sizce Eshb- kirm ne iin o

kadar sevgili, o kadar kymetli ve fazletlidir? Ve kendisi yle cevblandrd. fed ettikleri iin mi? Hayr! Vallahi, ben bir zaif mmeti olarak, canm, malm, Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) uruna canlarn, mallarn ve yurtlarn

her eyimi Onun uruna veririm. Onlarn fazleti, bana gre, Allah telnn onlar, Habbine (sallallah aleyhi ve sellem) eshb olarak semesinden ve idi. Allah rahmet eylesin!

beenmesinden geliyor." Ne gzel bir nkte, deil mi? Veftnda sekseni gemi 27 Mays 1960 gn Hocamza gittik. htillden haberimiz yoktu. Onlar

haber verdi ve "Zek beyle siz Ankaraya dnn, birliklerinizden sizi ararlar.

Demek ki beraber gitmek ksmet deilmi. htilldir, kimbilir biz ne kadar bize geldiler. Sohbet ettik. sterseniz, o son sohbetten bir ka kelime yazalm: yoktur" Hads-i erf.

burada kalrz" buyurdular. Biz de eve gittik. Hazrlandk. O gn leden sonra -"slmiyyetin olduu yerde ilim vardr, islmiyyetin olmad yerde ilim

kelm- ilh de byledir. erf.

- Prlanta ne kadar kymetli olursa, kutusu da o kadar kymetli olur. te - "Arkadan kendine terch etmiyenin imn kmil olamaz" Hads-i

-Tabb nce kendini, sonra bakasn tedvi etmelidir. - nsann kalbinden dny sevgisi giderse, Allah sevgisi kendiliinden - Kfrden sonra en byk crm kalb krmaktr. .Rabbn.

254

ekerler ve o sevgiler birlemi olur. O zaman Allah sevgisinden mahrm hatt daha aadr" buyuruluyor. olanlar hayvan gibi grr. Kur'n- kermde byleleri iin: "Onlar hayvan gibidir,

hsl olur. O bykler evvel kendilerini sevdirir, daha sonra kendilerini aradan

u iiri ellerine tututurup, musafaha ettik ve ayrldk. Bu iiri ok ksa zamanda geldi. Hayatmda bu elemi ok az tattm. Sanki et ve trnak gibi olmutuk. Eer o hal hep devm etseydi, ksa zamanda uzun yollar amak mmkn olurdu: Muztarb bir gnlle, kbslu hayallerle Gizli ah ekmelerle, ili iniltilerle, Vuslat- cnn ile arzulara elved! yazdm. Ya'n ben diyeyim iki sat, siz deyin bir sat. Onlardan ayrlmak ok zor

Gidecekleri zaman, o zamanki muhabbet ve ayrlk aclarm ifde eden

Zevkine doymadm nevbahara elved'!

Gkler karard yine hi bir yer grnmyor, Mdem ayrlacaktn, y niin geldin diyor

Mbhem bir kuvvet beni her an geri ekiyor. Bastn azz ta ve topraklara elved'!

Zulmet bast cihan, btn emeller snd, Demek, ayrlk geldi ve bana yol grnd

Kalbim kan alar dim, rhum lgna dnd Bu derdsiz yolculara, bu yollara elved'!

Bir nazarn deimem btn dny mline, Bundan byle ne'e ve srrlara elved'! ster glsn gafiller bu kn hline

Son bir defa bakaym o hsn-i cemline,

h, yine grebilsem dny gzyle seni, Faydasz hayallere, hulyalara elved'! Ayrlk pek yakyor, al barna bas beni, Gzn, gnln arkada, nereye gidiyorsun? Allaha smarladk! Dn kime diyorsun

Rabbimden diliyorum yaknlara gelmeni,

Bakmaa kyamazken nasl terk ediyorsun? Aslsz hakkatsz rylara elved'! Nereye gidiyorsun, ey yrine doymayan?

Bir an fazla grmei bulunmaz ni'met sayan

255

Hasretiyle gnbe gn kavrul, alevlen ve yan Cihn tenvr eden en son nra elved'! Nereye gidiyorsun, Ondan nasl ayrldn? Dn! Gzyalaryla kimin yzne baktn? Mazy hle tebdl edip seyr edeceim Derin inilti ile, h ayrlk! Diyeceim Ayrlrken inleyen baklara elved'!

Seni yakan O deil, kendi kendini yaktn

Gnlm gz yayla teselli edeceim Yr brakp giden bu firara elved'!

Karmdaki hayalin biraz daha kal diyor Kalbini benim gibi bu sevdaya sal diyor p elimi hasretle ve duam al diyor En derin sevgilerle azz yra elved'! Ve Ankaraya geldik. Bir ay kadar sonra me'zun oldum. Temen rutbesini taktm. Kye gittim. Evlendim. Ankarada Kara Harb Okulu Rusa retmenliine tayn edildim. Cebeci semtinde ev tuttum. Hocamz ise, ihtillcilerin emekliye ayrd takrben onbin subay

arln kitb yazmak ve yaymak hizmetlerine verdi. Bu Onlarn mrnde son fasl olup, inaallah kymete kadar isimlerini unutturmayacak ve hep Ftihalarla anlmalarna sebeb olacak, zaif hle dm islm dnini kaldrmak ve

[Eminsu= Emekli inklab subay] ierisinde bulunup, ordudan ayrld ve btn

snnetimi ihy edene yz ehd sevb verilir" buyuruldu. naallah bu ecir ve sevblar amel defterlerine yazlmtr.

o yolda gidenlerin sevb kadar da sevb alr" ve "mmetim bozulduu zaman

erfde: "Kim hayrl bir r aarsa, onun sevbn ald gibi, onunla amel eden,

kalkndrmak iin, mesa' tanmaz almalarn hv, bereketli zamandr. Hads-i

zorlanmadan riyet ettiim o yllarda, ma'nev olarak yle haz ve lezzetler

Hocam olanca muhabbetle sevdiim, er'atin emir ve yasaklarna

grmesem, acaba ne gnh iledim, derdim.

Efendi hazretlerini, on-onbe gnde bir mm- Rabbn hazretlerini ryda

buluyordum ki, sanki dnyda yaamyordum. Her gece Hocamz, haftada bir

Bir defa dayanamadm, Ankaradan Onlara mektb yazdm ve: "Hocam

bilsem ki, yarm sat sizi greceim, stanbula gelirdim" dedim. O gece ryda Onlar grdm. stanbula gelmek istiyorum, dedim. Buyurun, gelin, dediler.

256

Sabahleyin zarf atm. Bu ryy da mektbun sonuna ilve ettim. Birka gn Onlarn yazsn tandm. Atm, okudum. Sonunda: "Ryda size verilen cevba sonra bir Cum'a namazndan eve dnerken, kapnn altnda bir zarf grdm.

muhlefet etmek ne haddimize; terf ediniz. ereflenelim" yazmlard. Hemen o akam stanbula hareket ettim. Byk bir heyecanla Hocama kavutum. Yeniden dnyya gelmi gibi idim. st kattaki salonda kalyordum. Salondaki sobay Hocam yakard. Bir defa, Hocam size zahmet oluyor, ben yakaym dedim.

Siz, bizim misafirimizsiniz, hizmet bizden olacak, buyurdular. Yine bir defa

yatak dengine yaslanp, sessiz durdular. Hi konumuyorlard. Ben de sessizlii bozmak istiyordum, ama edebi gzeterek konumadm. Nihyet Onlar istifde etmiyen, kelmmzdan hi edemez" buyurmutur. Bundan sonra h-i bahsettiler. azlarn ap buyurdular ki: h- Nakibend hazretleri: Bizim sktmuzdan karlarnda dizlerimin stne oturmu, sessiz duruyordum ve iimden, o

sobay yaktktan sonra, arkalarnda toparlanm vaziyette duran benim yattm

Nakibend hazretlerinin byklnden ve tevecchnn te'srinin kuvvetinden "Siz ne kadar kalacaksnz? Bunu kalmanz tahdd iin sormadm. Ne

dediler. Bir hafta iznim var, dedim. Hemen kalem kd getirdiler ve: ilenize

kadar kalrsanz, benim msfirimsiniz. Ya'n izniniz ne kadardr, kardeim"

mektb yazyorlard. Ben bitirdim. Onlar seyr ediyordum. Onlar da bitirdi ve

ki, hanmza, buyurdular. Kendileri de, emir erliklerini yapm, Kayserili arkadaa

mektb yazn" buyurdular. Kime yazaym, anneme mi, hanma m?" dedim. Tbi

mektbun en sonunda (gnhkr kardeiniz) yazarken, daha gnhkr ayn kelimeyi yazmaa baladlar. Hocam, kalem o kelimeyi yazmad ve krld;

kelimesini bitirmeden kalemin ucu krld. Kalkp ak aldlar ve kalemi atlar ve

buyurdular. Ve Hasan- Basr hazretlerinin, yukarda bildirdiimiz, ocukken ilemi olduu bir kabahatini, her yeni gmlein yakasna ilemesini anlattlar. Zamane ehli, hatt dn adamlar okusun da ibret alsnlar!

vardr, Hocam? Dedim. ocukken komunun bahesinden erik almadk m?

zorlamasanz olmaz m? dedim. Ben kendimi bilirim, buyurdular. Ne gnhnz

bakarlar, slim olup olmadn sorarlard. Bir def'asnda: "Sknin eraba katt afyondan, ienlerde ne ba kald ne sark" beytinin ma'nsn sl ettiimde yle zah ettiler: "Nak feyzi ve nisbeti afyon gibidir, ya'n o feyz ve

yazar, zetler karr, beyitler ezberlerdim. leden sonra gelirler, altklarma

Ma'sm hazretlerinin Mektbtnn Mstakimzde tercemesi zerinde alr,

Onlar Yeikydeki eczanelerine giderler, beni evde brakrlar, mm-

257

hallerini anlamaz. Kdir ve dier tarklerin hli erab gibi olup, onlar sarho olunca, naklerin tersine coar, koar, barr, oynarlar. Onlar herkes grr ve Onu ien, ya'n o iki feyzi ayn anda almak isteyen, o kadar sarho olup, bilir. Ama eer o araba afyon kartrlrsa, sen o zaman gmbrty seyret.

nisbet erbabnn sesleri kmaz, bir kede sessiz dururlar, kimse onlarn

resizliinden ban saa sola sallar, duvarlara, talara vurur." Allah rz olsun, Hocam, anladm dedim ve: Hocam, Muhammed Ma'sm hazretleri, filn mektblarnda, o

kendinden geer ki, ayakla ba fark edemez. Banda sark kalmad gibi,

memleketteki vaktin sultanna, "Zamanmzn halfesi" diyor. O zaman, ya'n kullanlmasndaki hikmet nedir? dedim. Buyurdular ki: "Ben de buray okuduum 1630-1670 yllarnda, halfelik Osmanllarda idi, oras iin bu kelmenin

size nakledeyim: O zaman Osmanl Devleti ile Timuroullarndan Hindistandaki

zaman anlyamamtm. Efendi hazretlerine sordum. Efendinin verdii cevb

Babrlerin mnsebeti yok denecek kadar azd. Onun iin iki ayr dny gibi

idiler. te bu artlarda iki ayr yerde iki halfe olmas mmkndr. nk devletin ve insanlarn ileri yryecektir." Bu cevba da ok sevindim. Bir def'asnda da buna benzer u sli arz ettim: "Hocam, mm- Rabbn hazretleri, Mektbtnn 2. Cildi 58.

yedibin sene gemedi diyorlar, tezini uygun bulup, kendisine bu melde sorulan sali, bu esas zere cevblyorlar. Halbuki, Birinci Cild. 266. mektbda ve daha

mektbunda, tarihiler [den bir ksm] dem aleyhisselmdan bugne kadar

baka mektblarda, 313 Resl gelmitir. Her iki resln aras bin senedir. Dolaysyla dem aleyhisselmdan beri yz on bin sene gemitir, buyuruyorlar. Bu iki sz de Onlara iddir. Aralarn nasl buluruz" dedim.

gibi, ben de Efendiye sordum. Buyurdu ki: "mm- Rabbn hazretlerine soran kimsenin bu husstaki bilgisi yedibin senede karar klmt. yle bir defa yazmakla deiemiyeceini bildiler de, bir akaid ve hrette sorulacak mesele Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem): "nsanlara akllarna gre konuun" olmayan bu konuda, onun aklnn kabl edecei ekilde cevblandrd. nk

Cevbnda buyurdular ki, ben de bunu anlayamadm ve senin bana sorduun

buyurmutur. O anda ona yzonbin sene ok ar gelir ve buna yanl deyip, bilerek, bir nev' kermetle yle cevb verdi. Hocam, Allah tel sizden ve Efendiden rz olsun, dedim.

bu gzel yoldan uzaklar ve ok hatlara der dncesiyle, ya'n, bunlar

Bu iki mislden anlalyor ki, Mektbt' anlamak her babayiidin kr

258

deildir. Tasavvufun yksek derecelerinden, kimsenin haber vermedii ince

srlarndan, hibir limde, velde ve kitbda rastlanmam ma'nlarndan haberi olmamak yannda, bir de mektblarn yazlan kiilerin halleri, ilimleri, itikatlar

ile de ilgili olup, onlarn aradklarn onlara bildirmesi bakmndan da farkl bir hazretlerinin torunlarndan, Dou Trkistandan Trkiyeye gelip Kayseriye meziyyet tamaktadr. Bu szm bir misl ile aklayaym: mm- Rabbn

yerletikten sonra ok grtm; alp Hocama getirdiim ve bu fakri babalarnn yoluna almak istediini Hocama arz edince: "yi olur, O byklerden bir eliniz olsun, shibli olun!" buyurduu Abdlhall Mcedddden duydum:

mm- Rabbn hazretlerinin mridi Muhammed Bk hazretlerine yazd stdlarnn mektbda. "eyh- mutevakkf [bir makamda taklp kalan eyh] den maksad, kendisidir. Kimse anlamasn diye bu ibreyi kullanmtr.

olduu makamdan kurtarp, yukar kardn gstermektedir. O halde

"Bulunduu makamdan yukar karld" ifadesi de, tevecchle, onu taklm

anlamak iin deil, teberrken okuruz" sz, hem bir hakkatn beyn, hem de by, byklerin szdr" buyurulmutur.

Abdullah- Dehlev ve Efendi hazretlerinin buyurduklar gibi: "Biz Mektbt ihtiyatl olma ikaz eden bir nezket emrini tamaktadr. Bunun iin: Szlerin Bir hafta Onlarn evinde kaldm. Sabah dhil, be vakit namaz

versin.

slleri halletdiler. Allah tel bizim tarafmzdan Onlara en iyi karlklar Ankaraya dnmek iin, msafeha edip ayrldk. Al kardeimle grtk.

arkalarnda kldm. Bir hafta ok altm, altrdlar, kontrol ettiler. Vk'

evlerine dnyorduk. Alciim burada olduumu, sizde kalacam Hocama haber vermemek beni rahatsz ediyor, dedim ve vapurdan inince iskeleden telefon ettim. Hocamn olu Abdlhakm bey kt. Ona syledim. Babama syleyeyim dedi. Gitti ve geldi: "Babam diyor ki, bulunduu yerden geri dnsn, bize gelsin. Al beyin evi msid deildir" dedi. Alciim kusura bakma, beni Ankaraya gittim. baladm. Hocam aryor dedim ve ayn vapurla Emnnne dndm. Ertesi gn

lle de, bu gece bizde kalacaz dedi. Salacakta oturuyordu. Akamdan sonra

Dnden sonra, ilece Ankaraya gelir gelmez Farsa almaa Erzincan htralarn anlatrken unuttum, burada zikredeyim:

Erzincanda bir gn Hocamla bizim kaldmz eve gelirken yolda bana: "Geleli yaptnz? dediler. "Size geldik, siz bize geldiniz, beraber olduk, Sedet-i

ka gn oldu, kardeim" dediler. Onbe gn oldu, dedim. Onbe gndr, ne

259

insan onbe gnde frisyi renirdi, dediler. te o zaman iime yerlemiti ki, Hocam benim fris renmemi istiyor. nk iki sene kadar nce de, Mevln Hald Badd hazretlerinin fris Divnn hediye etmilerdi. Halbuki o akam, bu iki hareket beni frisiyi renmee itti. Zten alt - yedi sene Onlardan fris Mektbt dinlemekle ok ey renmi idik. dier arkadalara hep Osmanlca, ya'n Trke kitb ve risleler vermilerdi. te

okuduk ve dier zamanlarda sizden duyduklarmz tekrar ettik, dedim. Yetmez,

Ebediyyenin ikinci ksmndan ve Menkb- ihr Yr-i Gzn kitbndan

vermiti. te iki- ay bu kitbdan iyice altm. Farsa okumaa, anlamaa

Ayrca Hocam bana Usl-i Fris isminde Farsa gramer kitb da

Kimy-i Sedet kitbn okumak iin aldm. Farsa idi. altm, onu da anlamaa baladm. Ve sonra kim derdi ki, Trkeye ilk terceme ettiim kitb, Kimy- Sedet olacak. ki ay sonra dhillerle beraber kabl edildik. Bir hafta kadar yine

baladm. Bu sefer stanbula gidince, Hocamdan mm- Gazl hazretlerinin

Onlarda msfir kaldk. Baba-oul, ana-kz gibi olmutuk. Hayatmzn en iyi Sonra Ankaraya dndk. Dima haberleiyorduk. Gecenin gelmesini, uyumay hazretlerini bir gecede grdm. Hocam ise, hemen her gece grrdm. Mart balarnda Aydnlkevlere, Zeki bey kardeimin yaknna tandk. Oras da gnlerini yayorduk. Gndz Onlarla, gece Onlarla olduk. Sanki bir ile gibi idik.

ve byklerimi grmei sabrszlkla beklerdim. Reslullah ve Seyyid Slih

hayatmn en gzel hatralar ile dolu oldu. Hocam o kadar unutamazdm ki, bir kap alsa veya alsa gelenin veya girecek olann Hocam olduunu dnr, Tbelsnda k odun yazard. O yazy grmek iin o yoldan gitmei terch stanbula geldiimde, Hocama bundan bahsettim de, gldler ve "Demek ki, ederdim. Hocamn soyadn tad iin onu kendime yakn bulurdum. Hatt heyecana kaplrdm. Hi unutmam, Aydnlkevlerde bir oduncu vard.

beni hatrlyorsunuz, kardeim; beni hatrlayn ve bana dua edin" buyurdular. Ardndan yle anlattlar: "Hazret-i mer (radyallah anh) hacca giderken, Reslullah "kardeim, beni htrlayn ve bana dua edin!" buyurur. Hazret-i mer, Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) bir emirleri olup olmadn sorar ve

Reslullahn bana, "kardeim" demesi beni o kadar memnn etti, sevindirdi ki,

dny ni'metlerinden kymetli idi" Bu snneti yerine getirmek iin, Hocamz yanndan ayrlrken: "Bizi hatrlayn ve bize dua edin" derlerdi. Aydnlkevlerde ilk ocuum dnyya geldi. Annesi salncan sallarken

dnyda bundan ok beni memnn eden bir ey yoktu. Onun tatl hitb, btn

260

ben de karyolada uzanmtm. Gzlerim ald. Efendi hazretleri geldi. Yzyze ok yakn idik. Ftiha-i erfeyi tane tane okudu. Bitirince, ben de min, dedim. Sesli demiim ki, ocuumun annesi, beni uyandrp, ne diyorsun dedi. h keke

uyandrmasaydn, Efendiyi gryordum, dedim. Yine orada, bir gece ryda, hazretleri tarafndan geliyor" dediler. Zarf atm, okuyacam

bana bir mektb verdiler ve: "Bu mektb sana huss olarak, Cneyd-i Badd

grdm. Bana ok iltifat ettiler. Lyk olmadm kelimelerle medh ettiler. Ayn gece Seyyid Nr hazretlerini grdm. Bu tifece ma'ruf tevecchde bulundular, iimi temizlediler. Birlikte ok ykseklerden utuk. Hocamz ve Efendi hazretlerini hemen her zaman ryda grr oldum. Gerekten sevenin gecesi hazretlerini grdm. Beyaz entari giymilerdi. gndznden daha iyidir, szne inandm. Bir defasnda da h- Nakibend Ayn sene, ya'n 1961 yaz stanbul Kuleli Asker Lisesi Rusa

heyecandan uyandm. Bir defasnda mm- Rabbn hazretlerini ve eshbn

srada

retmenliine tayn edildim. 16 sene bu vazfede kaldm. Kdemli binbalkta geldim. stanbula ta'ynimi syledim. "Herhalde engelky ve Beylerbeyinden

tekrar Ankaraya tayn olundum. imdi bu onalt seneyi ksaca anlataym: Onlara ev tutarsnz, okula yakndr" buyurdular. Ben: Hocam, size geldim. Ben size

Kktr, ama idre eder. Pein isterse ben veririm, siz sonra peyder pey benim iin:"Bu benim evldmdr, her eyini tekeffl ediyorum" buyurdular. Bir gider gelirdik. nk bahemiz, Onlarn bahesine alyordu. Gerekten

yakn olmak isterim, dedim. "yleyse, bizim komunun evini size tutalm.

dersiniz" dediler. Gittik, ev shibi Al Rza beyle konutuk. Hocamz konutu ve

hafta sonra o eve tandk ve Hocamzla kap komu olduk. Hatt bahe yoluyla dnynn en mes'd insan idim. O sedet hnesinden izzet, ikrm ve muhabbet

dnrdm: Acaba Hilm Bey hocamzn talebesi olup da, Onlar her gece ryda gremiyen bir kii kar m? Ama sonradan anladm ki, herkes yle deilmi. Mektbt- Rabbnnin (kuddise sirruh) matbu'unu bulamadm iin

gryor, gn getike Onlara yaklayordum. Diyebilirim ki, o zaman yle

yazmaa karar verdim. Hocama syledim. Kendi Mektbtlarn ve Ziy Bey Muhammed Ma'sm hazretlerinin cild Mektbtn yazdm. Mektbt

amcann Mektbtn verdiler. kisinden yazdm. Sonra da, tam bir senede mm

yazdm zamanlar, Mektbtn ve shiblerinin feyz ve bereketleri iinde yzyordum. Bir taraftan rbta, hatm-i hce ile megul oluyor, bir taraftan Mektbt yazyor, geceleyin de, mm- Rabbn hazretleri, Mazhar- Cn-

261

Cnn, Muhammed Seyfeddin Frk, Mevln Halid Badd ve yolundakileri ama arln o tarafta olmas bedenime tesir etmiti. Yirmi iki - yirmi gryor, rhumu aydnlatyor ve besliyordum. Kimseye bir ey sylemiyordum,

yalarnda olmama ramen, bir zaman nefsim uyanmaz olmutu. O zamanki hazretlerini grdm, ellerini ptm, kalblerini kalbimin stne koyup tevecch ettiler. Tevecchn ne olduunu ve tesirini o zaman anladm. Bir de Seyyid buyurdular. Bu ryy grmeniz, Mektbt yazmanzn,

rylarmn ve hallerimin hangisini yazaym. Bir defa mm- Rabbn

Nr'da olmutu. Bu ok uzun ryay yazp, Hocama gnderdim. Cevbnda

yazmanzn bereketidir. naalah, her zaman okur, feyzinden istifde edersiniz

muhabbetle

kendisine, bundan sonra baka hibir hocaya gitme dememiz, ilim okumak iin deil, Mektbtta olan bilgileri kimseye sormasn, doruluklarna itikad etsin demektir. Efendiyi grdm. Ellerinde Mektbt vard: Gel evldm, Mektbttan anlalmas zor olan yerleri sana izh edeyim buyurdular ve bir

Bugn, gk kubbe altnda byle bir ry grecek, ikinci bir kimse yoktur. Ryda

hanmlarna syledikleri daha ok ve daha mhim idi: Sleyman tebrk ederim.

ve rynzn tabri bu sretle zuhr eder. Yazdklar bunlar idi, ama

Attr ve Mevln Cm hazretlerinin fris divnlarn okuttular. Terceme

grdm. Bir ksm yle idi. Bizim memlekette bir yerde oturduk. Ferideddin

gecede alt cild Mektbt bitirdik. Bir defasnda da, Efendiyi ok uzun

ettirdiler. Yapamadm yerlere mdhele ettiler. Velhasl iki kitb da o rynn bir ksmnda bitirdik. Neyse, ry bahsini kapatalm. Bunlar yazmamn sebebi,

Allah korusun! Mektbt,

unutmamamdr. Zir yaknen biliyorum ki, Hocam unutmam kfrn- nimettir. -drt sene kitb istinsh ettim. Belki on bin sahfe olmutur. Alt cild Berekt, Umdet-l Makamt, Hadarat-l Kuds,

Hocamzn bereket ve nimetlerini izhr edip, o byk nimete kr

Mazhariyye, Risle-i Sitte-i Zarriyye, Tergbssalat, Kymetsiz Yazlar, Kekl, Mecd-i Tlid, Mektbt- Mevln Hlid, Menhic-l bd... bunlardan bir

Makamt-

nsha yazar, birini Hocamza arz ederdim. Yevkt-l Harameyn bunlardandr. Abdlhamd Hnn sarayndaki ktbhnenin niversite

ksmdr. Ktbhnede bulunup da Hocamzda bulunmayan kitblardan iki Bir gn Onlar: Eczhneye emekli bir kaymakam geldi. Vaktiyle

aktarldn, kendisinin orada ktbhneci olduunu syledi ve Saray bulunduunu syledi. O kitb rica ettim. Dar braklmaz ama, hayara vesile

ktbhnesine

ktbhnesi ksmnda, Abdlazz Dehlev hazretlerinin Tuhfe-i sna Aere kitb

262

Hocamz bana: Vaktiniz olur mu, bunu istinsh edebilir misiniz? buyurdular.

olmas bakmndan mesliyeti zerime alp, size getireyim, dedi. Sonra,

Ba stne, inaallah yazarm, dedim. 800 sahfelik bir kitb olup, ilik

hakkndadr. ilerin szlerini, fikirlerini yine i limi denen kimselerin szleri ile rtmekte olup, mnzara kaideleri zere tertb edilmi, emsli yazlmam

sonra, arkadalar dizdi ve tashhlerinde bulundum. imdi kitb hlinde, Hakkat Kitbevinde bulunmaktadr.

bir kitbdr. Elhamdlillah, ok srmedi, yazdm, bitirdim. Takdm ettim. Daha

nbeti oluyordum. Gnlk i bitince yatmayp orada da ya Mektbt yazyor, ya da Mevln Hlid hazretlerinin Divnndan kasdeler ezberliyordum. Kuleli'de dersim olmad zaman, Hocamla beraber, ilim yaymada, Nr- Osmaniyye ve

Bir taraftan kitblar yazyor, gndzleri vazfeme gidiyor, bazan da

Ekseriya bu kurslara beraber gider gelirdik. imdi o beraberliklerden biraz bahs edelim: lim Yayma Cemiyyetinin kursu Vefda idi. Giderken, gelirken Hocamzla

ngilizce dersine girerdim. Daha sonra Ftih kolejinde ngilizce hocal yaptm.

smail Aa Kur'n kurslarnda hocalk yapyorduk. Hocamz fen derslerine, ben

sokaktan geliyorduk. Bir evin giri katn gsterdiler ve "Efendi hazretleri ile buradan geiyorduk. Pencereden bir ses duyduk: Gelsene, gelsene!" diyordu.

olurdum. ok gzel sohbet ederdik. Bir defasnda Sarahne surlarna yakn bir

de, gldler" buyurdu.

Merak ettik. Kim Efendiyi davet ediyor dndk. Baktk, papaanm. Efendi Hocamzdan dinledim: "Efendi ile vapura binip, Kadkyne getik.

Sahilden Modaya doru yrdk. Kayalklara gelince, sen burda dur, buyurdu ve kendisi denize girip gusl abdesti ald, sonra giyinip gittik. Mridinin mridi idam ettiler. Efendi onu ok severdi. damdan nce, kendisine: Senin hakknda Seyyid Th hazretlerinin torunu Abdlkdir efendiyi stikll mahkemesince

iyi dnmyorlar, bu memleketi terk et, buyurdu. Dnmyorum, takdr ne ise, o olur demiti. damndan sonra, ne zaman Efendi hazretlerinin yolu tarafndan br yana evirirdi. Bostanc tarafna dse Seyyid Abdlkdir'e muhabbetinden ban onun evi Onlar anlatt: Efendi, Buhara vlisinin kznn dnne da'vet edildi.

Beraber gittik. Evlenecek kz, piyanonun banda, ark syleyip piyano alyordu

ve (Rabbin bana bir ni'meti varsa, o da sensin) arksn sylyordu. Bu szler, megul oldum, bana ark sz gibi gelmiyordu. Biraz durduk ve kalktk. Ama benim Efendiye muhabbetim iin sylenmi, dnyordum ve hep Efendi ile

263

bylece islmdan uzaklatlar. nk "dnyaya ile hret birbirinin zdddr, bir araya gelemezler." Getiririm diyen ve bunu deneyen ya ok childir, ya da Peygamber Efendimizin bu miyr olan szlerini unutmutur. Onlar anlatt: Bir defasnda Efendi hazretlerini bir dne da'vet

nusratn keser. slm ise, ilimle kaimdir. lmi braktlar dnyya dndler ve

uzaklatktan sonra Ruslarn emri altna girmi. slm brakandan Allah da

kardeim, demek ki, Buhara, Mverannehr ve Trkistan taraflar islmdan

okuyup, yerine koymular. Daha sonra dostlarndan birine: "O kitb Abdullah

etmiler. Oturduklar odada sehpnn zerinde bir kitb varm. Alp, birka satr

Cevdetin bir romanyd. Elime alp, bir ka satr okumakla kalbimde hsl olan zulmeti onbe gnde zor def'edebildim. Onun ismi Abdullah Cevdet deil, verdiini Efendi hazretlerinin bu beynndan anlamal ve aksinin, ya'n Allah adamlarnn yaz ve szlerinin kalbe ne kadar nrniyyet vereceini de buradan kys etmelidir. Hocamz anlatt: "Efendi hazretleri, talebesini yoklar, evlerine gider, Aduvullah Cevrettir" buyurdular. Zararl yazlarn kalbe ne kadar zulmet

eshbnn birbirini aramasn, ziyret etmesini isterdi. Fatihte Maltada

oturdunuz, biliyorsunuz rahatszlanmtm. Efendi hazretleri beni ziyrete geldiler, dua ettiler. Kaynpeder bir gn Eyybde Efendiye gelmi. Efendi, Ziy,

oturuyordum. Yedi Emirlerin karsndaki evin ikinci katnda siz de orada

hangi yolla geldin, buyurmu. Edirnekap yoluyla geldim, demi. Nedim beye uradn m? buyurmu. Uramamt, zld. Nedim beyden evvelce bahsetmi idik. smail Aa Kur'n Kursundan dnyorduk. Siz, ikindiyi ne zaman

iki ders arasnda kldm, biraz geciktim. Bu ksa gnlerde asr-i snyi ferin, buyurdular. bekleyeceim derken, namaz geikebilir. Onun iin ikindi olur olmaz, klmaldr.

kldnz, grmedim, buyurdular. Derse girmeden kldm, dedim. "yi ettiniz. Ben

buyurulduu gibi: "Her ilim shibinin stnde lim vardr." te bu kitb, sizin stnzdeki limlerin szlerini bildirmektedir dedim. Bundan sonra kitb ald.

oku, mm- Rabbn hazretlerinin yazlar ile doludur. Ya'n Ysuf sresinde

uzttm. Ltin harfi iledir diye almak istemedi. Mahmd efendi, bu kitb, al,

antamdan Sedet-i Ebediyyenin ikinci ksmn kardm, hediye etmek iin

Buyurdular: smil Aada Mahmd Efendi ile karlatm. Konuurken

geldi. Dursun Efendi, medrese-i mtehasssnden Seyyid Abdlhakm efendinin

Bir gn Mahmd efendinin hocas alkll Dursun Efendi, smail Aaya

264

anlattm. Beni grdne ve kitblarma ok sevindi ve Mahmd efendiye: "Bu okuyun ve herkese okutun" buyurdu. Ama yine bir deiiklik olmad. Mahmd efendi, keke Of'dan hi gelmeseydi ve orada ilimle megul olsayd daha iyi olurdu. nk burada eyhlik taraf ar bast. Halbuki Nakbend Mceddd mridlik yapmas zulumdur. stelik Al Haydar efendiden hilfeti de yoktur. Hlid yolunda vilyet-i hassa- Muhammediyye makamna varamam olann kitblarda Abdlhakm hazretlerinin kokusu ve teliflerine onun emei vardr,

talebesi olduundan, bir nev' refk [arkada] saylrdk. Ona, yazdm kitblar

Hilfeti olmad halde tasavvufda irda kalkmak kutta- tark, ya'n Allaha giden yolu kesenlerin iidir. Allah korusun. Bu devirde mezkr makama ulam olan tek bir kii dnyda kalmamtr. Efendiden bunu duydum. Buyurdu ki,

[tabiki kendisi hric, nk o dnyda olan biteni bilirdi]: Memleketimizde

[kendilerine veys yolunda hilfet veren eyh Ziy Ma'sm], o da veft etti. Belki

kalmad, Sriyede yok. Msr oktan frenkleti, Arabstanda bir tane vard

Muhammed Ma'sm hazretleri ve bunlarn oullarnn: "Bizim nisbetimiz kymete kadar evldmzda devm eder" buyurmu olmalar olabilir."

Hindistan taraflarnda, buyurdu. Byle buyurmasnn sebebi de, mm- Rabbn,

olan Kumrulu Mescidin imm Hasan Efendiyi, bir k gecesi, zyret ettik.

Bir arkadala [Doan Yank], Hocamzn Ftihteki evine en yakn mescid

Hasan efendi, Mahmd efendinin en gzde mrdi olup, Of'lu idi. Kendisine Mahmd efendinin, Al Haydar efendinin halfesi olup olmadn sordum, yle bir ey yok, olsa ben bilirdim. Elimizde, Al Haydar efendinin kendisine yazd, Ysuf'um, diye balyan bir mektbu olup, herkese datlmtr, dedi.

kadar nemli bir mes'ele kabl edilmiyor, dedi. Ama, Hlidsiniz ve Mevln

mudur? dedim. Evet, isteyen Al Haydar efendiye, isteyen bize rbta eder, bu o

Duyduuma gre, Mahmd efendi, kendine rbtaya msaade ediyor, doru

Hlid efendimizin bu husstaki titizlii herkesin ma'lmudur, dedim. Bizim hocamz ve eyhimizdir, biz bir ey diyemiyoruz. Haklsnz; keke kendisine bu szleri syleseydiniz de, bizim iimizdeki ukde de hallolsayd, dedi. Sonra istikametinde de bir deiiklik olmad. hatt bana, kendisine Farsa retmemi Mahmd efendi ile iki- sat konutuk. Szlerime itiraz etmedi, ama

ric etti. Ama ya ve bulunduu ortam onca msid deildi ve olmad. Mektbttan imtihan ettiine ve hocamz takdr ile Mahmd efendi ve dier talebesinin hocamzla sarlmalarn bildiren szlerine daha nce iret etmitik. Her frsatta fakrhneye gelirler, Mektbt, Divn- Mevln Hlid ve Hocamzn Al Haydar efendi ile Bursada karlamalarna ve hocamz

265

benzeri kitblar okurduk. Onlarn evinde ise, daha ok okurduk.

akam, Sedet-i Ebediyye kitbna, israf bahsini terceme edip, ilve ediyorlard. kolay, ok rahat ve dzgn terceme etmeleri, ok houma gitti. "Arabyi ne nlerindeki kitb mm Birgiv hazretlerinin Tarkat- Muhammediyyesi idi. ok

bize brakmlard. Bursadan onbe gn sonra dndler. Dndkten sonra bir

Bir defa ilece Bursaya gitmilerdi. Evin anahtarlarn ve ku kafesini

terceme edince: "Hocam, siz Bursada iken bahenizdeki can erii olgunlam, aldm, yedim. Hakknz hell edin" dedim. Hell olsun, siz bizi israftan 1963 senesi Eyll ay idi. Hanmlar bir arkadaa gezmee gidince,

buyurdular. Bir yerinde: "Meyveyi dalnda rtmek israftr" yazl idi. Bunu

kardar rahat okuyor ve terceme ediyorsunuz!" dedim. Az megul olmadm,

dklmee balamt. zerinde yarm kilo kadar erik vard. Zay olmasn diye kurtardnz, bizim teekkr etmemiz lzmdr" buyurdular.

Hocamz beni balkona ardlar. Akamdan sonra idi. sat kadar beraber yannda idi. Dnyda bundan byk sedet olur mu? ir:

oturduk. Bir sonbahar gecesi, hava latf, gkyz kandillerle ssl, dost dostun Her kii sevdiini hnesine da'vet eder

diyor, ama gece da'veti, gndz da'vetinden de kymetli ve daha byk sevginin duymam yaknlar tarafndan sgaya ekildim. Ancak herkesin bilmesinde

ifdesidir. O gece ok eyler konuuldu. Bir tanesini haber verdim diye, bunlar

bizim neye zleceimizi siz bilirsiniz. Kadnlar, ocuklar gibidir. Ya'n

mahzr olmayanlar yazaym: "Kardeim, biz kadnlarn szlerine bakmayz;

mekrha msaade etmeyiz. Hads-i erfde, hanmlar ma'zr olduu iin, be eyi yapan hanm Cennete girer, buyuruldu. "Efendi hazretleri buyurdu: "dem aleyhisselmla Nh aleyhisselm

ederiz. Onlarn diresine mekrhlar girer, ses karmayz, bizim diremizde ise,

ma'zrlardr. Biz hanmlar iin bir dire, kendimiz iin baka bir dire kabl

arasndaki zaman, Nh aleyhisselmdan bugne kadar olan zamandan daha genitir. O zamana id ma'lumt az olduundan, insanlar bunu bilemiyorlar.

zaman" diye geiyor. Medeniyyet o zamana gre zirveye ulam, fen ve teknik yeniden kuruldu. Kudste ta gibi bir ey vard. Gndz gnete durur, gnein

Nh aleyhisselmn gemisi buharla alrd. Kur'n- kermde: "Oca yand

gelimi idi. Kavminin inad kfirleri yznden tufan oldu ve ardndan dny nlarn absorbe eder, gece sabaha kadar ehri aydnlatrd [Fosforesans

zellii olan bir madde idi]. Nemrud, kendine ilh [tanr] dedii iin, Allah tel

onu kendisine hayvan sretinde gsterdi ve saraydan kp, vah hayvanlarn

266

tel, akln bana getirip hayvan deil insan olduunu htrlatt. O irkin

lkesini hanm idare etti ve kimseye bir ey demedi. Yedi sene sonra, Allah

bulunduu ormana girdi. Yedi sene hayvan gibi yaad. Bu mddet iinde,

gnh iledii iin, bu ceznn kendisine verildiini anlayp, kendine tanr demekten vaz geti ve sarayna dnd. Fir'avna gelince: nsanlara kar kendine tanr derdi, ama gece odasnda, sabaha kadar alayp, Y rabbi, ben ciz bir kulunum, derdi. Ertesi gn kalkar, yine nefsi, hret ve makam sevdas ile, "Benden baka rabbiniz var m?" derdi. te, insanlara ok zulm ettii ve

tanr deme gnhn ilemesi gerekiyordu. Bunun iin bir istidrac olarak, Allah tanr sand. En azndan insanlarn nazarnda lhiyyet iddia edecek bir delil

Cehennemin en ac azabna lyk olmas iin, en byk gnh, ya'n kendine

tel, ona, yrynce Nil'in akmas, durunca durmas hlesini verdi. Ve o kendini bulmu oldu ve bu iddiann shibi oldu. Ama yine de akl banda olduundan,

afv eyle" deyip, alard. te nefsine malb olmann sonu fir'avunlua kadar eli ile kendini Cehenneme atacak kadar aklszdr. Bunun iin, hads-i kudsde:

bakasn inandrsa da, kendi inanamad ve bunun iin geceleri: "Y Rabbi beni

gider. Ya'n nefs, lhiyyet da'vasna kalkmaa kadar varan bir ahmaktr. Kendi

"Nefsini brak da gel" ve "Nefsine dman ol, nk o, Bana dmanlk yolunu tuttu" buyuruldu. Efendi hazretlerinin sz bitti. O geceki Hocamzn sohbetine devm ediyoruz: Kardeim, Allah

telnn her fi'linde [iinde] nice hikmetler vardr. Onun bir ismi Hakm'dir.

Bakn, Hakm sm-i erfini Efendi hazretleri nasl zah ediyor: Hakm, hikmet Eynn en iyisi ve en stnn, ancak Allah tel bilir. Bunun iin ilmin en iyisi shibi ve en yce demektir. Hikmet, eynn efdlini, efdl-i ulm ile bilmektir.

ve en stn, ancak Onun ilmidir. Bu yzden Hak sbhneh ve tely bilen, ve bhe kabl etmez. Vki'a mutbk olan ilim, ancak Onun ilmidir. Byle bir ancak Hak teldr. Onun ilmi, ezel ve ebeddir. Zevli tasavvur olunmaz. Gizlilik

ilim ile muttasf, ancak Hak teldr. lim de ancak budur. Her eyi bilip de Hak

tely bilmeyene Hakm denilemez. Ama Hak tely bilip de, hi bir eyi bilmeyene Hakm denilir. lmin erefi ma'lmun erefi kadardr. Allah teldan cell [byk,erefli] kimse yoktur. [O halde Allah tanma ilmi, ma'rifet en kymetli ilimdir] Hakm, ancak Allah tely bilendir, isterse dny ilimleri az

olsun."

Allah telnn her iinde nice hikmetler vardr, dedik. Mesel doudan ve Ruslar zerimize geliyor, Efendi hazretleri hicret etmek

Ermeni

mecbriyetinde kalyor. Oradaki sevenleri, talebesi, harblerde ehd oluyor,

267

dnmek istemiyor. Allah tel ona burada talebe, eshb ve ahbb veriyor.

dalyor. Sonunda stanbula geliyor, yerleiyor. stanbulu seviyor, Van'a

nasb ediyor ve bu vesle ile siz ve arkadalarnz Efendiyi tanmak, sevmek ve onun gzel, doru yolunda yrmekle ereflendiriyor. Aman Y Rabbi, bunlar ne acb haller ve hikmetlerdir!" Hocamz devm ediyor: Efendiden ok az istifde ettim. Ama efendiden

Douda yitirdiklerini batda ihsn ediyor ve bu arada Efendiyi tanma bize

istifdenin az da ok olduu iin, ok istifde ettim desem ve yemn etsem, tanyacaktm. Kardeim, sizin bir sliniz olunca, bize geliyorsunuz, ben kime gideyim. Benim sllerim yok mu zannedersiniz. Ah, Efendi sa olsa da Ona sorsaydm." O geceden hatrmda kalanlarn sylenecek olanlarn syledim. Bir ksm hnis olmam. Ama unu da syleyeyim ki, Efendi hazretlerini imdi grp

bende emnettir. Bir ksmn da der hatr edemedim. nk aradan krk seneye izgili pijamalarla, ay nda yzndeki nrun, ayn nrundan az olmadn

yakn bir zaman geti. Ama geceyi hatrladka, balarnda takke, zerinde gzmn nne getirdike ve bahis konusu tatl sohbeti tahattur ettike, kalbim

helecana gelir, gzlerim sulanr. sterim Hak tel bu fakri Onlarla beraber Efendi hazretlerinin zmresinde har etsin! Bir gn Vefdaki kursdan dnyorduk. Yolda buyurdular ki: "Uzun

ksa saylan bir mrde ilenen kfre, niin sonsuz azab edeceini bildirdi. dnrdm. imdi yaknen anlyorum ki, islm dmanlarnn iledikleri

zamandan beri zihnimi megul ederdi ve: Hak tel, acaba muvakkat, hatt ok

Muvakkat sua, sonsuz azab etmek, Allah telnn adl ile badar m?

kfrne, gnha girmesine sebeb oluyorlar. te bu yzden adl-i ilhnin tecellisi, onlarn bu sonsuz Cehennem azabna arpmalardr. Beyt: Muntazamdr, cmle ef'alin senin, Hikmetine, ermez akl kimsenin.

crm, yalnz kendilerinde kalmyor, milyonlarca, milyarlarca mslmann

Hakk hazretleri yedi seyyrenin, yedi kat gkte bulunduklarn ifde ediyor, ne bakarz. Ulema, hepsinin birinci kat gkte bulunduklarn bildiriyor" buyurdu.

buyurursunuz? dedim. Buyurdular ki: Ben bunu Efendiye sl ettim ve "brhim

gezegenler, ay, gne v.s] hakkndaki Ma'rifetnmede yazdklar iin ne

Hocam, brhim Hakk hazretlerinin ecrm- semviyye [yldzlar,

buyurursunuz?" dedim. Efendi: "Biz hukemnn szne deil, ulemann szne Hocamz buyurdu: Efendi hazretlerinden iittim: Bir erkek bir kzla

268

mlndan, hem de cemlinden fade grr."

evlenen, malndan ve cemlinden fide grmez. Diyneti iin evlenen, hem Sultan Abdlhamd Hn veft edince, Efendinin mridi Seyyid Fehm

eyi iin evlenir: "Y gzellii, y mal, y da diyneti iin. Mal ve gzellii iin

hazretlerinin olu Ma'sm efendi: Efendi hazretleri, Abdlhamd Hn Hakkn

mafiretine kavutu" dedi. Efendi hazretleri "Hepsi o kadar m?" buyurdu. byk u olur ki, "O kabrine konduu andan itibaren, Ar- a'zamdan kabrine nrdan bir stun inmekte, onu ihata etmektedir."

Ma'sm efendi, bundan byk hangi ni'met olur, dedi. Efendi buyurdu: Ondan

Buyurdular: ocuk terbiyesinde Kimy- Sedet kitbndan ok fide

grdm.

iyiyiz, demeyin. Onlar sizi kaybettiklerini anlarlar ve aranza soukluk girer, onlarn daha ok houna gider.

Buyurdular: Annenize ve ablalarnza mektb yazdnz zaman, ok

istenmiyen naho hdiseler meydana gelir. yi kt idre ediyoruz, deyin. Bu Enver aabey syledi: Hocamz: "Bu sabah namaza kalknca, mahalleye

ve sizi medh ettiler. hparlrsz

baktm. "Sleyman beyin ndan baka, yanan ev grmedim" buyurdular Bizim ev Hocamzn evine ok yaknd. Kumrulu Mescidde ezn okunuyordu. biz de duyuyoruz Hocam, demektir. ben ezn Onun duyuyorum, iin namazda dedim. ezn Siz

okumazlard. Beylerbeyinde olsun, Ftihte olsun Onlarn evinde namaz sonra ar- erf okumak da detleri deildi. Ma'lmdur ki, bu vakitlerde Namazlardan edilmelidir. okunacak ar- sonra erfleri, okunan herkesin hatm-i erfler, kendisinin bunun okumas dnda kldmz zaman ezn okunmazd. Hatt sabah, akam ve yats namazlarndan mstehabdr.

duyuyorsanz,

mulhaza

Bir gn yukarki odada, ya'n salonda idik. Hocama sl edip, dedim ki:

yaratmtr" hads-i erfini demi, ya'n demin hakkatini, ya'n rhunu kendisi

mm- Rabbn hazretleri: "Allah tela demi (aleyhisselm) kendi sretinde

gibi bilinmez, anlalmaz ekilde yaratmtr, eklinde tefsr ediyorlar. Bunu madde deildir. Rh lem-i emirdendir. Ya'n makarr, Arn stdr. Ar ise, madde leminin sonudur. kincisi, rhun iki yz vardr: Biri Rabbine bakan biraz daha aklar msnz? yle anlattlar: Allah tel madde deildir. Rh da

bunu anlamas mevz' bahis edilemez. kincisi, insana bakan yzdr. Akl,

taraf olup, madde olmama ve ok latf olmas bakmndan, madde olan insann

269

muhabbet, mn, tedbr, glmek gibi eserleri ile belli olur. Rh ok latftir, dedik.

Bunu bedene gre syledik. Allah telnn latiflii yannda ise, bedenin rha letfete shibdir. Mesel rh, u duvardan geebilir. Melekler, latif cisimler nisbetle olan kesfeti gibi kesf kalr. Ya'n rh, insanla Allah tel arasnda bir

bahsedilmemitir. O halde hads-i erfde buyurulan: "Nefsini tanyan Rabbini

olduklar iin, hep Arn altndadrlar. Ar'dan yukarda olan melikeden hi

nk tannmayan, bilinmeyen rhu tanmak hsl olduktan sonra, Allah gzel bir ma'rifettir. Herkese lzm olur.

nefsl-emrini, ya'n hakkatini, ya'n rhunu tanyan Rabbini tanr demektir.

tanr" yksek sznn ma'ns, mm- Rabbn hazretlerine gre, nefsini, ya'n

tely tanmak mmkndr. nk daha tesi yok, tesi Allah teldr. Bu ok Buyurdular: Haberde geldi ki, "Di ars kabir azab cinsindendir"

Kadky mftlklerinde bulunmu, fetvsnda emn bir lim olan Ahmed Mekk

Hocamn emri zere iki- sene, Efendi hazretlerinin olu, skdr ve

Eml erhi, zaman zaman tefsr ve hadsde ders verdiler. Hocamzn hal tercemesi ksmnda getii gibi, Mekk efendi, ayn zamanda bu ilimlerde, Hocamza da hocalk yapmtr. Allah telya hamd olsun ki, bana Hocamn

Efendiden arab dersler okudum. Mantk, Fkh, Usl-i fkh, Telhs, Kasde-i

hocasndan ders okumak nasb etti. Zaman zaman Mekk efendi ile Hocamza, bazan da Hocamzla Mekk efendiye ziyrete, sohbete giderdik. Ah, o gnler! Ne vd bu oullarndan bir ka sz edelim: gzeldi! Hocamzn ve benim hayatmza giren, Efendi hazretlerinin ilmini

kmil seyyid Abdlhkim Arvs hazretlerinin byk oludur. Annesi byk vel, hazretlerinin torunu ie hanmdr. kermetler sahibi, yeryznde Eshb- kirmn numnesi seyyid Fehm Arvs Mekk efendi hicr 1314 (m.1896)da Bakalede tevelld, 1387

AHMED NEYYR MEKK IIK (rahmetullah aleyh): lim, rif, veliyy-i

bulundum. yle ki, sabahleyin Hocamz bana haber gnderip; "Mekk efendi hastalanm, Sleyman bey hemen gitsin, ben de geliyorum" buyurdular. Hemen gittim. Divnda sessiz yatyordu. Elini ptm ve "Naslsnz, inaallah iyisiniz

(m.1967)de stanbulda Kadky mfts iken veft etti. Veftnda bu fakr

haff syledi ve artk bir daha konumad. Gzleri akt. Bir ara, altna giymi indirip dizinin stn gstermek istemedi. Biraz sonra Hocamz gelince, bu

efendim" dedim. Elhamdlillah, dedi. hatt bu kelimenin sonunu bandan daha

olduu pijamann dizine kadar ekilmi olduunu grd de hemen eli ile aa

270

hareketini Hocama arz ettim. "Onlar, iffet ve nmus timslidir" buyurdular. kasdeyi ezber bilirim. Mekk efendi iin okuyaym m?" dedim. "Okuyun, elbette Hocama: Efendim, Mevln Hlid efendimizin Divnndaki Silsile-i aliyyeye dir

fidesi olur. yileecekse, abuk if bulur, iyilemeyecekse, rhu rahatlar, rahmet eylesin. sekert haffler" buyurdular. Biraz sonra yanmzda veft etti. Allah gan gan Mekk efendi, medrese tahslini bitirdikten sonra, peder-i lilerinden,

zhir ilimlerin inceliklerini alarak, iczetle ereflenmi, yksek tevecchlerine ve himmetlerine mazhar olarak tark- vilyette kemle gelmitir. Son derece rhlu yzlerce genci ilim ve fziletle ssledi. Cenb- Hak bu feyiz, bereket ve edeb ve alacak bir tevazu' ile, kendisini ayardan setr ederdi. Saf kalbli, temiz

defninden sene sonra, evre yolu sebebiyle Ankarada Balum nhiyesinde babasnn yanna nakl edildi. Bir de ne grsnler! Bu zaman zarfnda cesedi hi bozulmad gibi, kefeni bile kabre konulduu gnk gibi salamd. Nakl eyler! srasndaki hrika hallerini, naklnde bulunanlardan dinledik. Fevkalde garb Mekk efendinin firaseti ok kuvvetli idi. Buna id bir ok hikyeler vardr.

ve Kadky mftlklerinde bulundu. Mezar Edirnekap kabristannda iken,

ilim kaynandan, stanbul halkn, senelerce fidelendirdi. Uzun zaman skdar

yilemedi. Daha okumad ve: "Ben bunu bir hastaya bir def'a okusam, Allahn izniyle iyileirdi. Buna def'a okudum, iyilemedi. mnndan korkuyorum. Herhalde itikad yoktu" buyurdu. Bu hikyeyi kendisinden dinledim. ok edebli idi. Kaps gece gndz, sevenlerine akt. arlan, da'vet

hastalanmt. Okumasn rica ettiler. zerine defa Cliyet-l-Ekdr' okudu.

Mealesef hepsini yazamyoruz. Sevenlerinden birinin [Abdurrahm Z.] kz

edilen yere giderdi. Talebesini okutmak, bireyler retmek iin, evlerine kadar gider, talebe okumak istemese dah gider, onu tatl dille ikn eder, okuturdu. Nitekim Al Sezer Beyefendiyi byle yetitirmitir.

kendisine nasb olmutur. Cumartesi ve Pazar gnleri leden sonra Ftih derse hazrlanrd. Kendiliinden bir ey sylemezdi. Ftih Cmiinde Beydv

Va'zda, babasndan sonra, Beydv Tefsrini, erhleri ile bitirmek bir de

cmiinde ders eklinde va'z ederdi. Dinleyenleri mahdd idi. Gece yars kalkar, Tefsrini anlatr ve Molla Cmnin evhid-n Nbvve'sinden okur, terceme

ederdi. Bir ok dersinde bulunmutum. Cmiden kp, bizim fakrhneye gelir, arab ders yapardk. Mantk, fkh, usl-i fkh, kasde-i eml [itikadda], telhs,

tefsr okurduk. Bizim evden kp Lutf beye giderdik. Orada da okurduk. Kendisi

271

Babalarna, dedelerine dir ok eyler anlatmtr.

imm olmak istemezdi. Akam namazn mteakb Evvbn namazn klard. Arab ve frisyi, Trkeden iyi bilirdi. Arab ve fris mektblar pek

fash ve belidir. Mesel babasnn veft zerine, Vanda Abdlmecd efendiye yazd fris u beyt bunlara bir rnektir: Girye-i men ey msilmnn kem ez Ya'kub nst

deildir; o olunu kaybetti, bense babam! demektir. Bir ok mektblar bu fakrdedir. Bayram tebrini yle yazmt: Tebrk ile terfk ederim arz u huls!

Ya'n, ey mslmanlar, benim alamam Ya'kub aleyhisselmnkinden az

U pser km kerde v men peder km kerde em.

Mekk efendiyi ziyret ettik. Veft ettii gn, cenzesinin ardndan giderken, Hocamz bana: "zntnzn okluunu biliyorum. Bir kimsenin hocas lmek ne demektir, kardeim. Allah tel size ve bize sabrlar versin. Her hafta rhuna

Mekk efendi ile Hocamz ok ziyret ettik. Hocamzla da bir o kadar,

Kalbimdeki sdk u mvlt senindir.

bir hatm- Kur'n ve yetmibin kelme-i tevhd okunmaktadr. Ben de bana den bir cz' ve bin kelime-i tevhdi muntazam okumaktaym. Buyurdu ki: Ehl-i Snnet Hilmnin talebesinde kald. Onlar

almyorlar, kendilerini ilme vermiyorlar. Sleyman ve Lutfden molla olur, derdi.

da

tenbeldir,

Yaayanlar iinde babamdan en ok istifde etmi olan Hilmdir.

bile zikr edemez. eyle" buyurdu.

Byklerin yolu bu zavalllara m kald? Es'ad efendi denen kii, bir tesbh miktar

Es'ad efendiyi ziyaretten dnerken Efendi babam buyurdu ki:

Efendi babam, bana: "Mekk, hi olmazsa gnde bir tesbh mikdar zikr

syledii sz yapmyor ise onun sz bakasna te'sir etmez. Zamane vaizlerinin ve lim geinenlerin szleri niin tesirsiz kalyor, buradan buyurmulardr. anlamaldr. Belki de bunun iin Efendi hazretleri: Zamane vizlerini dinlemeyin, Mekk Efendiye birisi gelip, teheccd namaz klmak istiyorum. Nasl

Kelm mtekellimin sfat olmaynca, smi'ne te'sir etmez. Ya'n insan,

musunuz? Memr idi. Teheccd klmyordu. O akamdan itibaren teheccde

klaym? dedikte,: "Onbe gn sonra ura, anlatrm" buyurdu. Niin, biliyor

272

balad ve onbe gn sonra gelen o zta teheccd anlatt. Biliyordu, ama gsteriyor.

yapmadan, anlatmad. Bu da yukardaki sze ne kadar bal olduunu Kendisinden dinledim: "Benim sakalm vard. Emnnnde yrrken,

Reslullahn snnetinin, hammallarn dilinde aalanmasn istemedim" Edirnekapdaki mezarn ziyret etmitir.

bir hammal seslenerek sakall, sakall... dedi. Bu yzden sakalm kestim. Babam on sene sabah namazn mteakb bni Keml Paann

Mekk Efendiye: Bykleri, eskisi kadar ryda gremiyorum, acaba bir hsl olunca, eskisi kadar grlmezler. Kendini sulamaa luzm yoktur" buyurdu. Efendi hazretlerinin eshbna ve onlarn ocuklarna ok fideli olmu, kabahat m iledim, dedim. "Evldm, o bykler bir maksadla grlr; maksad

kimine Kur'n, kimine yaz, kimine arab kimine fris retmitir. Nr iinde yatsn.

tavassutu ve ikramlar ile Allah tel bu fakre ok ihsanlarda bulundu. Her getiremem. Beyt:

Mekk efendi, Hocamza da hocalk yapmtr. Ya'n Hocamzn bereketli

zerrem ile bu byk ni'mete kretsem, krnn binde birini yerine Vcdumun her kl gelse de dile

krnn binde birini edemez bile.

dier kitblar iin dkman hazrlamak ve matbaadan gelen formlar tashh iin evde bir araya gelirdik. Bu bulumalarmz, nceleri evde, daha sonra Ftih etmekti. Bazan da kitblarnda bulunan mes'eleler zerinde vk' sallerin halli

Hocamzla mterek almalarmzdan biri de, Sedet-i Ebediyye ve

ve Sultan Selm Cmilerinde olurdu. Satlerce srerdi. Bunun dnda baz cum'a gnleri belli bir cmide buluurduk. Bayramlara gelince: lk zamanlar, evlerinden knca, ilk defa bizim fakrhneye gelirler,

kald eve gidip, bayramlarlard. beraber olurduk. Edirnekap,

bayramlardk. Bizden sonra Harun beye urarlar, sonra da bekr arkadalarn Kabir ziyretlerini ise, bayramdan bir gn evvel yaparlard. Bazan Murd- Mnzev [zbek], Eyyb

Sultan

beraberliklerini, huzr ve sedeti nasl yakaladklarn, benlik arzularnn,

hazretlerini ziyretten sonra Gmsuyuna kardk. Orada Efendi hazretleri ile

273

denizine daldn, gzlerin grmedii perdenin arkasna nasl ekildiklerini dinlerdik. Bir bayramda, talebesi ile Hocamzn Gmsuyundaki Efendinin

nefsn isteklerin nasl kklerinden kazndn ve yine nasl Rahmnn rahmet

cmiinde buluup, bayramlamas kararlatrld. Bir eve smaz olmutuk. Geni yer icbetti. Oraya gittik. Cmiin iinde oturduk, sonra dar ktk. ok kalabalkt. Bayramlatktan sonra, Mide sresi otuzbeinci: "Ey mminler, konutular ve dediler ki: Vesle, vsta demektir. Allah telya yaklatran

Allahdan korkun ve Ona yaklamak iin vesle arayn" yet-i kermesi zerinde vesleler, vstalar, Kur'n- kerm, Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve

kermi herkes okusa da, herkes anlayamaz ve dier olmadan, herkes ona yol

sellem), mezheb mmlarmz ve mrid-i kmil olan byk vellerdir. Kur'n-

ummdir. Herkesedir. Din mmlar, akaid ve amel hussunda en byk

islmn zhir ve btnn yaayan evliy olmadan, herkes anlayamaz. Ama emir

bulamaz. Peygamber Efendimizin hads-i erflerini de, dn mmlarn ve

rehberler ise de, onlarn bu bilgileri daha ok mn ve amelle alkal olup, beden, kalb ve rh kemlleri bilen, tadan ve vazfeleri, insanlar, islmn hem mrid-i kmillerdir. Onlar hastal tehs eden ve her hastala gre ilc veren vardr. Ama hangi hastala hangi ilc iyi gelir, tehs eden ve bilen tabblerdir. O tabblerdir. limler ise, eczhne gibidir. eitli hastalklarn ilclar eczhnede

zhirne, hem de btnna aran ve Allah telya kavuturmaa vesle olanlar,

halde bir mrid-i kmili kendine rehber ve klavuz edinen, onun Kur'n- kermden, hads-i erflerden ve dn bilgilerinden alarak talebesini ve eshbn eitmesi, ilmine, yana, kltrne gre hitb etmesi, tehs ettii

bulunmayanlar Allah telya yaklatrrlar. Onlarn szleri if, nazarlar hasta sohbetine iletir, yahud da kalbine bu byklere kar bir muhabbet ilka eder de, kalblere devdr. Allah tel bir kulunu severse, bu byklerden birinin

gibi, kalbinde hastalk, mnnda zaiflik ve bozukluk, amelinde eksiklik

olmakla lyk olmas daha uygundur. Onlar, kalb hastalklarn tedv ettikleri

rahatszlklarnn ma'nev hastalklarnn ilc ve arelerini sylemesi ile vesle

ahlklanr, bu sevenin elinde deildir; sevgi bunu icbettirir" buyurmakla, evliy-y kirm sevmei zimnen emretmektedirler. nk hads-i erfde: "Kii sevdii ile bareber olur" buyurulmutur. Allah teldan birinci duamz, bizi

Nitekim mm- Gazl ve mm- Rabbn hazretleri: "Seven sevdiinin ahlk ile

ahlklanm sevgili kullarnn huzr ve sohbetinde bulunmakla ereflendirir.

nefs-i emmresinin esaretinden kurtarr ve bu Allah telnn ahlk ile

274

sevdiklerinden birine kavuturmas ve onlar bize sevdirmesidir. Bu, btn ni'metleri iine alan, dnyev ve uhrev sedetleri mil, en byk bir ni'mettir. Bir baka bayramda, btn arkadalar Tepebanda toplandk. Hocamz

terf ettiler. Umum bir bayramlama oldu. Bir masann stne kp Ahmed Namk Cm hazretlerinin Mifth-n-Nect kitbndan, daha nce iret ettiimiz, Peygamber Efendimizin, Hazret-i Alye: "Y Al, altyzbin koyun mu, altyzbin altn m, yahud altyzbin kelime mi istersin?" buyurduu zaman,

kendisine, sana alt ey syliyeceim, bunlar renir ve yaparsan, altyzbin fideli bir bayram ikrm oldu.

Hazret-i Alnin, altyzbin kelme isterim, cevbn vermesi ve Reslullahn

kelime renmi olursun.." hads-i erfini sonuna kadar okudular. ok gzel ve Yine bir bayramda, arkadalarn evlerinde, beer onar kii toplanmamz

bayramlatk. O gnk konumalarndan htrmda kalan u enteresan bilgi oldu: "Efendi hazretleri buyurdu ki, Reslullahn huzruna bir a'rab, ya'n bdiyeden [sahradan] gelen bir kyl girse, sohbetinden knca, hikmet

sylendi. Kumrulu Mescidine yakn bir evde idim. Be alt kii vard. Geldiler,

sylerdi. Ya'n artk daha luzumsuz konumaz, her sz doru, ilme uygun, kimse hat bulamazd. Reslullahn sohbetinden ona sahabilik intikal eder de,

insanlarn menfaatine ve iki dny sedetine fideli olurdu. Onun sznde

(sallallah aleyhi ve sellem) Eshb hurmetine bizi nefsimizden ve dny sevgisinden kurtarsn. Bilirsiniz ki, her gnhn tevbesi vardr, ama dny sevgisinin tevbesi yoktur. Onu yok etmek iin ya ok almaa, ya da Allah vardr. nsan o byklerin, gnei andran baklar altnda, karpuzun, kavunun adamlarndan birinin sohbetinde ve nazarlar altnda olgunlamaa ihtiyac

artk en byk vellerin derecesinden yukar karlrd. Allah tel, Habbinin

yapan Allah tel, onlara gnde en az yzaltm defa rahmet nazar ile

vilyete kavuur da haberi olmaz. Onlar anlar, ya'n o byk makamlarn ehli

gne klaryla olgunlamas gibi olgunlar ve hatt kemli olan tatlla, ya'n

tecelli eder. Halbuki bir defa rahmet nazar ile bakt kuluna, ebed azab sonsuz felkete der. lerine, ma'nlarna bakanlar, sonsuz sedete kavuur.

etmez. te Allah telnn yeryznde halfeleri onlardr. Onlarn dna bakan Hocamn emri ve izni ile yirmi ksr kitb telif veya terceme ettim.

hussta Onlarla ok hikyelerim vardr, ama bu bahsi geelim ve Onlarn Mektbttan bir sohbeti ile kulaklarmzn ve kalbimizin paslarn temizleyelim:

Takldm veya anlyamadm yerleri Onlara arz eder, ona gre yazardm. Bu

275

Rabbnnin (radyallah anh) mrdlik ve muradlktaki esrarn bildirmektedir:

3. Cild, 87. MEKTB: Mevln Slih Glbiye yazlm olup, mm-

Bismillahirrahmnirrahm. Allah telya hamd olsun, sevdii, setii cellh ve azze nh. Silsile-i irdem, tavassutsuz Allah telya kullarna selm olsun. Ben hem mrd-i ilh, hem de murad- ilhyim, celle

varmaktadr. Benim elim [kudretim] Allah telnn elinin [kudretinin] veklidir. Peygamber Efendimize irdetim [mrdliim] bir ok vsta iledir. Nakibendde irdetimde [mrdliimde] ise, yukarda arz olunduu gibi, hi bir vstann yirmibir, Kdirde yirmibe, etde yirmiyedi vstam vardr. Allah telya kabl grnmyor. yle ki, ben hem Muhammedin (sallallah aleyhi ve tufeylisi olarak bulunuyorsam da, arlmadan gelmemiim. Geri Ona tbiim,

sellem) mrdi, hem de Onun ardndan gideniyim. Bu ni'met sofrasnda Onun amma, asldan da nasbsiz deilim. Geri mmetim, amma devlete ortam. Bu, kfr olan beraberlik [eitlik] ma'nsndaki ortaklk deildir. Bu ortaklk, kendisine hizmet edilmee lyk olana, hizmetilikte ortaklktr. Da'vet

fadl ve ihsn ile terbiye olmuum ve ictiba, ya'n muradlk yolundan gitmiim. Rahmndr ve beni terbiye eden erhamrrahmndir. Yolum Sbhn yoludur. nk tenzh yolundan gitmiim. Zt- ilhden baka, isim ve sfatlar

benim terbiyemn mtekeffili [stleneni] Allahu bkdir. Ben, Cenb- Hakkn

ni'mete bu devlete uzatamazdm. Nakibend yolunda stdm Abdlbk ise de,

etmeselerdi, bu devlet sofrasnda bulunamazdm. stemeselerdi, elimi bu

Silsilem, Silsile-i Rahmndir ve ben abdrrahmnm. nk benim rabbim

istemedim. Benim sbhnim, Byezid-i Bestmnin syledii sbhn deildir.

enfs ve fkn tesindedir. O, yle bir tebhdir ki, tenzh rtsne O, brnmtr. Bu yle bir tenzhdir ki, ona tebhden bir toz bile ulamamtr. sarholuk emesinden coup akmakta, bu tam kaynaklanmaktadr. ayklktan

Hatt onunla hi mnsebeti yoktur. O, enfs diresinden kurtulmamt, bu ise

bulundurmamtr. Benim hakkmdaki ihtimm ve gayretinin okluundan,

hazrlam ve benim terbiyemde, kendi fadl- ihsnndan baka bir fil

Erhamrrahmn benim hakkmda terbiye sebeblerini srf kendisi

benim terbiyemde bir bakasn araya koymad ve beni de bir bakasna ynelmekten korudu. Ben Allah telnn terbiyesi ile terbiye olunmuum. Onun sonsuz kerem ve fadlnn mctebsym. Msra': Kermlerle olan i, hibir zaman zor olmaz.

276

Habbine her zaman salt selm olsun!"

Cell ve ikrm shibi olan Allah telya hamd ve krler olsun. Bu yksek ma'nl mektbu, yorumsuz geiyorum. naallah dellet ettii

ma'nlardan bir para anlama Rabbim nasb eder.

imdi de bir baka sohbetlerinden elimizde olanlar yazalm; "Efendim, mnn artlarn renmek, bilmek kf deildir. Bu inanlmas

Byle mn insan kurtarr. Aksi halde lafda kalr. Mesel kul hakkna inanan, olmamasna dikkat eder ve ona gre bir hayat tarz kabllenir. 1- Kalbinde zerre kibir bulunan (zhiren ve btnen) 2- Hin olan, ya'n yalan syliyen, insanlar aldatan.

lzm gelen eyleri kalbe yerletirmek ve ona gre inanp yaamak lzmdr.

Cehennemden korkan, rahat uyku uyuyamaz ve zerinde hi kimsenin hakk Hads-i erfde buyuruldu: " ey zere olan Cennete giremez;

3- Borcu olan, Zarretsiz bor alnmaz. Alnan bor da en ksa zamanda denmelidir. Hadsi erfde bildirildi ki: "hr zamanda gelecek mmetimin chillerinin

iin, onlarn da ibdetleri kabl edilmeyecektir." Yani sevb alamayacaklardr. efdaldir

ibdetleri cehilleri yznden kabl edilmeyecektir. limleri de fsk olacaklar Bir dirhem borcu shibine vermek, bin dirhem sadaka vermekten Kalb krmak, yedi veya krk defa Kbeyi ykmaktan fendr.

insan, bazan skntl, bazan ne'eli olur. okusa, hatim sevb alamaz.

nsann dnydaki hli (Elem nerah leke) sresindeki gibidir. Ya'n

nsan, btn Kur'n- kermi okusa ve yalnz Kul E'zuleri bakas

Gybet edene, "sus!" diyen, ehd sevb kazanr. Dkkn hizmetleri ile doyan, ebediyyen ackmaz. nk Cennet

ni'metlerindendir. Ne mutlu hizmet eden kardelerimize!

olana verilen dalar gibi sadakadan daha ok sevb kazandrr.

Veft etmi bir mslman iin iyilik yapmak, sadaka vermek, dnyda Emr-i ma'rf ve nehy-i mnker yapacak olann, hem akll olmas, hem

de erat bilgilerini bilmesi lzmdr. Bu, gz ve k gibidir. Aklla hareket etmeyenler, fitneye sebeb olur. Ysuf-i Hemedn hazretleri yediyz kitb ezberlemi, ikiyzon

277

mrid-i kmilden istifde etmi ve yedibin kfiri mslman yapmtr. Ysuf-i Hemedn hazretlerinin halfelerinden biri

(kuddise sirruh) bir gn talebesi ile sohbet ederken ieriye dervi klkl bir gen girer. Her grn ile mslman olan bu gen, bir mddet sonra, kalkp Hazret-i eyhe: "Efendim, Peygamber Efendimiz: "Mminin firasetinden

Gocdevan hazretleridir. te bu byk mrid, ya'n Abdlhlk Gocdevan

Abdlhlk

Hazret-i eyh cevbnda: "Slih mminler, o nr ile bakar ve senin kfir

korkun, O Cenb- Hakkn verdii bir nr ile grr" buyurdu. Bu nasl olur?" der.

olduunu ve belinde gizlice sarlm olan znnrn grrler." Buyurur. Ne demek istiyorsunuz, ben hristiyan mym?" der. Evet, buyurur ve hazr olan znnr grrler. Gen, kendi eli ile znnrn keser ve Muhammed talebesine, stn soyun! diye emr eder. Elbisesini atklarnda belindeki

(aleyhisselm) hak peygamberdir, deyip kelime-i ehdet getirir ve mslman

buyurur. nk Allah sevgisinden baka her sevgi irktir. Onun rzas olmadan yaplan her ey fendr. Dnya eytann tuzadr.

kalblerinizdeki znnrlar kesin, hlis mslman olun, hakk mna kavuun"

olur. Hazret-i eyh talebesine hitben: "Siz de bu gen gibi mn edin ve

etmelidir.

halde duann kabl olmas iin, nce farzlar tam yapmal ve ardndan dua Bir insan fen-i kalb makamna kavusa, ya'n evliy olsa, kzd

Cenb- Hak va'd ediyor: Farzlardan sonra yaplan dua red olunmaz. O

zaman, eytan ona istediini yaptrr. Fen-i nefs mertebesine eriirse, eytan iin, artk eytanla da alkas kesilmi olur. O halde olan velnin kzmasna, fke Ucb, ibdetlerini beenmektir. Bir gen, mrnde hi nefsine t'bi'

ona yol bulamaz. nk eytan, nefisle insana duhl eder. Nefs fenya vard

deil, gayret denir. Byle bir kimseden eytan bile korkar.

olmam, hep ona muhlefet etmi, hatt nefsim Cenneti isterse, ona muhlefet hlini ve bu szn nakledip: "Ne buyurursunuz?" sormular. Buyurmu ki: "Byle sylemek bile, nefse uymaktr. nk biz, ne ile emr olunmusak, onu yaparm...) harfi bulunan szlerde nefs vardr. En iyisi emre uymaktr." yaparz. Zavall kul kim oluyor ki, ben desin! Sonunda 'M' (benim, isterim, Abdlhlk Gocdevn hazretlerine, kalb ile nefy isbt zikrini Hzr ederim, Cehennemi isterim" demi. Abdlhlk Gocdevn hazretlerine, gencin

aleyhisselm, havuzda ta'lm etti. Bunu bana n (Seyyid Abdlhakm Efendi) Altnkumda denizde iken elele tututuumuz zaman anlatmt.

278

zaman kymetli hrka giymemitir, diye sorulursa, cevbnda deriz ki: Hazret-i merin emrinde yzlerce vli vard. Eer o giyseydi, vliler de kendisini rnek

ok kymetli hrka giydikleri halde, niin Hazret-i mer (radyallah anh) hibir

Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) cab ettii zaman

brakmaz.

etmesi lzmdr. Kumandan daldan bir elma koparrsa, erler bahede elma Birok limlerimiz sa ve sakal boyamlar, biroklar

alarak giyerler ve det hlini alrd. Halbuk emrlerin byle eylere ok dikkat

halde ne yapmal? denirse, cevb olarak deriz ki: O memleketin detine baklr. Sa ve sakal boyamak det ise, boyamak mahzrlu deildir. Deilse, tahrmen mekrh olur."

boyamamlar. Halbuki bunlarn hepsi, uyulmas lzm gelen byklerimiz idi. O

da

Hocamzn bize okuduklar mhim bahisleri yazalm: Bismillahirrahmnirrahm.

imdi de Efendi hazretlerinin Kekl ismini verdikleri eserinden

[kk gnhlar] olmak zere e ayrlr.

Mes [gnhlar] ekber-i kebir [en byk], kebir [byk] ve sagir irk, ubdiyyetin istihkaknda, veyhd vcb-i vcudda, Allah telnn

Allah telnn sfatlar Ondan bakasnda var demek veya Hak tely kullara benzetmek ve kulluk sfatlar gibi sfatlar vardr bilmekdir. Kfr ve irk, stlah olarak bir iseler de, kfr, islm dninde kesin olarak

ztndan bakasn ortak etmek, ulhiyyette bakasn mstehak bilmek, ya'n

ve mafiret kabl etmez. Kfir ve mrik afv olunmaz.

yolundan bakasna tbi' olmamaktan ibrettir. irk ve kfr, hibir srette afv Byk gnhlar: Sihir [by]. Adam ldrmek. Yetim mal yemek. Fiz

artn icmlen [ksaca, topluca] bilip anlamak ve inanmak olup, mminlerin

bulunan bir eyde tereddd vey byle bir eyi inkr etmektir. mn, mnn alt

yemek. Harbde dman karsndan kamak. Temiz insanlarn iffetinde iftira etmek. Anaya babaya kar gelmek. Yalandan yemn etmek. Yalanc hidlii yapmak. Zin. Livta. Komusuna eziyet. Komusunun haremine hynet etmek.

Hrszlk etmek. Mekr-i ilhden emn olmak. Allah telnn rahmetinden meyus [midsiz] olmak. Yolcuyu kendi ihtiyacndan fazla olan sudan men' etmek. drardan saknmamak. Ana-babasnn svlmesine sebeb olmak.

Bir mslmann rzna gemek. Bildii halde hidlik etmemek. Sz tamak.

279

Allah telya s-i zan etmek. zrsz iki nemaz birletirmek. Muayyen bir ahsa la'net etmek. Gadab etmek [ok kzmak] ve iddetli tehddle korkutmak. Mescid-i Haramda avlanmak. Allahn dmanlarn takld etmek.

Vasiyeti yerine getirmemek. Sihir [by] renmek. Sihir yapma istemek.

[ekememezlik] etmek. Kibir [bbrlenmek]. Ucub [kendini ve amelini

Kalbe id byk gnhlar: Riy. Haksz yere kzmak. Kin tutmak. Hased

dalmak. Fakrlikten korkmak. Zengine zenginliinden dolay ta'zm [hurmet]

insanlara kymet vermemek. Ml ya'nye [lzumsuz, bo ve abes eylere] etmek. Fakrle, fakr olduu iin alay etmek. Hrs. vnmek ve benlik taslamak.

beenmek]. Hynet. Nifk. Kendini byk, insanlar aa grd iin,

ayblarn arayp, kendi aybn aramamak. yilik edenin iyiliini unutmak. Dinden

[ikiyzllk veya aalk] etmek. Yapmad eyin medhini sevmek. nsanlarn

Haramla sslenmek. Btl hak veyahud hakk btl etmek iin mdhane

alay etmek, ya'n hakr grmek. Haktan yz evirip, kendi hev ve hevesine

Kazya rz olmamak. Hak telnn emrini ve hukukunu haffe almak. Bakasn

baka ey iin sohbet [arkadalk, ahbablk] etmek. Ni'mete kr etmemek.

uymak. Hle ve hud'a yapmak. Hakda ind etmek. Mslmanlara s-i zan etmek. krh ettii vey sevmedii kimse tarafndan meydana gelen doru sz ve ii, Hak sbhneh ve tely unutup, hreti htrlamamak. Haksz olduu halde, nefsine uyarak kabl etmemek. Gnha sevinmek. Gnha srar [devm] etmek.

gnhlara dalmak. Din ilmini dnyla vesle etmek. lmi rtmek. limle amel okumakta iddiada bulunmak. Din limlerini istihfaf [alay edici ve aalayc szlerde] bulunmak. Bile bile Allah tel ve Peygamber Efendimize yalan isnd etmek. Ya'n sylemedikleri szleri syledi demek. Kt bir det karmak. er-' zulmnden ve fsk fskndan dolay sevmek. Mminleri ve slikleri sevmemek. etmemek. ftihren ve tekebbren ibdetlerde, dn bilgilerinde ve Kur'an

kendi tarafn srarla savunmak. Allah telnn rahmetine gvenip, pervszca

erf ile ameli terk etmek. Kaderi tekzb etmek. Verdii sz tutmamak. Zlimi

Dehre, zamana smek. Fesd byk olan szleri yaymak. Kendisine iyilik

Allah telnn sevdii kullar ile [evliy ile] mudatta [dmanlkta] bulunmak.

edenin iyiliini memek. Server-i lem Efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) muhtaca merhamet etmemek derecesinde kat kalb shibi olmak. Gnha, her ismini iitince, yahud syleyince, yahud okuyunca, salavt getirmemek. Bir

ne ekilde olursa, yardm etmek. erlilik ve irkin szleri, insanlarn errinden korkacaklar kadar ok yapmak. Zhir [Grnen] byk gnhlar: Altun ve gm kaplarda yemek veya

280

imek. Kur'ndan bir yet veya bir harf de olsa, unutmak. Kur'nda mcdele,

mnkaa, muhaseme, huccetleme ve bakasn yenmek, ezmek istemek,

vciblerinden [farzlarndan] birini terk etmek. Gusln farzlarndan birini Hamamda petemalsiz bulunmak. Hayzl hanmna vaty etmek. Bile bile namaz

bunun iin kzmak. Beden ve elbisesinde necsetten saknmamak. Abdestin

yapmamak diini doldurmak ve kaplamak gibi Zarretsiz avret yerini amak. klmamak. Namaz vaktinden nce veya sonra klmak. Damlarda perdesiz plak

Dme yapmak. Hanmlar gzel grnmek niyyetiyle baka ekle girmek. Karsnda stre olmakszn namaz klmak. Cemati terk etmek. Kendisini sevmeyen cemate imm olmak. Namazda saflar yarmak. Saflarda tesviyeye

yatmak. Namazn farzlarndan birini terk etmek. Yabanc sa ile salanmak.

Akl ve bli olan ipek elbise giymek. Erkein altn yzk takmas. Erkeklerin giyinip, bedenlerinin hatlar ve derileri belli olmak. Kadnlarn salnarak, cilveli

kmamak. zrsz Cum'a namazn klmamak. Halkann ortasnda oturmak.

Kadn mahremsiz olarak sefere gitmek. Uursuzluk sebebiyle yolculua

bakmak. Kabristanda namaz klmak. Yalnz olarak sefere [yolculua] gitmek.

[dzgn olmaya] riyet etmemek. mmdan ileri gemek. Namazda gkyzne

giyinme ve konumada kadnlara benzemesi. Kadnlarn ince ve dar elbise

sa ve sakallar siyha boyamak. Yamurlarn yamasnn yldzlarn te'siriyle olduuna inanmak. Cenze mateminde stn ban, yakasn yrtmak. Salarn yolmak. lnn kemiklerini krmak ve bir a'zasn kesmek. Kabirler stnde oturmak. Cmilere l gmmek. Nazara kar boncuk takmak. zrsz

yrmesi. Elbisenin ok uzun olmas. Ayaklarn yere vurarak yrmek. Beyaz

yokken dilenmek. Dilencinin srarla istemesi. Muhtac olan akrabadan mal

geciktirmek. deyemeyen borluyu habs ve tazyk etmek. Ba almak. htiyac

zekt terk ve tehir etmek. Va'desi gelmi borcunu, gc yettii halde

[paray] esirgemek. Verdii sadakay bana kakmak. Nankrlk etmek. Allah orucunun kazsn geciktirmek. Hemen vcib olmayan orucu, zevcinin

iin istenilen eyi vermemek. Ramazan orucunu bozmak. Kasden bozduu

[adanm] itikf yapmamak. Beden ve mal msid iken hacc terk ve tehir

[kocasnn] izni olmadan tutmak. Bayramlarda oru tutmak. Nezr edilmi

korkutmak.

hac etmek. Mekke-i mkerremede gnha niyyet etmek. Medne halkn Vcib olan kurban kesmemek. Kurbann derisini satmak.

etmek. Hacda cima' etmek. hraml iken avlanmak. Zevcin izni olmadan nfile

yemek. Domuz eti yemek. Murdar yemek. Hayvanlar ate ile yakmak. Hr insan

Besmelesiz hayvan kesmek. Sarho eden otlar afyon gibi yemek. Kan

281

satmak. Fizde er' hle yapmak. Fizde hid olmak. Fiz senedini yazmak. ihtikr [karaborsaclk] etmek. Hayvan satarken yavrusundan ayrmak. arab Fize yardm etmek. Fsid alverile mal kazanmak. Zarr ihtiyc maddelerinde

yapmak iin zm satmak. Satlm mala mteri olmak. Maln yemn ile noksanlk yapmak. Menfaati iin bor vermek. dememek niyyetiyle bor almak. ksmn bile gnhda sarf etmek. Komusuna eziyyet vermek, binasnn satmak. Alverite hle ve hud'a yapmak. Hacm, arlk ve uzunluk llerinde

Yetim malnda maslahatsz [yetime fidesi olmayan] tasarruf etmek. Maln bir

manzarasn [grn, nn] kesmek gibi. Tekebbr iin ihtiyacndan byk

ev yapmak. Yollar bozmak. Krleri yoldan karmak. rda ehil olmayanlarn ird bu kabldendir. Ortan ortana, veklin mvekkele hynet etmesi. Bir yabanc kimse, yalandan bana borcun var demek. Hastann borlarnn ikrrnda

olmad halde gasb ve istil etmek. Arafatta, Mzdelifede ve Minda bina

olan mal, menfaatin gayrisinde kullanmak. Bakasnn maln zulmen, hakk yapmak. inin cretini, ii bittikten sonra geciktirmek. Mubah olan eyleri

bulunmamas. Kendisini yalandan babasndan bakasna nisbet etmek. riyet

uymamak. Lukatada [bulunan eyada] tasarruf etmek. Zarretsiz evlenmemek. Nazar. Gen olanlara bakmak. Gybet. Gybete susmak ve rza' gstermek.

insanlardan men' etmek. Caddelerin bir ksmn kirlamak. Vakfn artna

irkin lakabla anmak. Maskaralk ve istihz [alay]. kiyzllk. Bakasna bhtan etmek ve hayrete drmek. Balk paras istemek. Evli kadnlar ifal etmek.

Kadnn kocasnn srrn if etmesi. Erkein hanmnn srrn if etmesi.

Hanmna arkasndan yaklamak. Yabancnn yannda ei ile sevimek. Mehrini vermemek niyyetiyle birisini nikh etmek. Canl resimlerinin bulunduu yerlere gitmek. er' bir sebeb olmadan bir kimseden gnden ok darlmak. Byle

birisi konuurken, ondan yz evirmek. Kadn evinden sslenmi, ziynetlenmi olarak kmak. Kocasnn izni ile de olsa, bir kadnn evinden kokular, parfm kocasndan izinsiz odasndan ayrlmak. Kadnn kocasndan boanma davasnda srnerek kmas. Hanmn nize [erkeinden kaar ve nefret eder] olmas,

yaklamayacam diye yemn etmek. Hanmna zihr etmek. Bir kimseye, ey zn,

bulunmas. Yabanc bir erkek ve kadn arasn bulmak. Hanmna, sana

ey lt deyip, kazf etmek. Soyunu inkr etmek. Bir kimsenin sllesine smek. kmas. er' bir sebeb olmadan hanmna nafaka vermemek, elbise almamak. Kendisini olmad milletten bildirmek. ddet hlinde olan kadnn evinden

oluunu ve kk ocuklarn zay eylemek. Yakn akrabay aramamak. Hrr kle olarak kullanmak. Mslmn ve ma'sm zmmy [kitb ehlini] ldrmek.

282

Yldzlara balamak. Byle fl bakanlara gitmek. Peygamberlerden bakasnn bakasna vermek. Ehli olanlar iten karmak. Hkim hkmnde cevr

sebeb olmyan sihri yapmak. Khinlikte bulunmak. Uursuzlua inanmak. gaybdan haber vermesi ve bu haberlere inanlmas. Vazfeleri ehlinden

ntihar etmek. Katli haram olan kimsenin ldrlmesine yardm etmek. Kfre

etmek. Bir mslmann namus perdesini yrtmak. Slih deil iken kendine slih

[hakszlk] etmek. Bir mslmana kfir demek. Farzlarn kaldrlmasna yardm

evine bir delik amak. Gizli konuulan sz dinlemek. Kap aralarndan ve deliklerinden bakasnn mahremine bakmak. Snneti terk etmek. Cihd terk etmek. Emr-i ma'rfu terk etmek. Selm almamak. vnme ve sayg iin kendine ayaa kalklmasn sevmek. Taun ve veb'ann bulunduu yerden kamak. Emn verilen zimmiyi ldrmek. Silh kullanmasn rendikten sonra unutmak. Gayr-i mslim yemnleri ile yemn etmek. Adan yapmamak. Kendine gvenmeyen kimsenin kad ve mtevelli olmas. Ahkm bilmeyenin

kadna msahaka. Susuz bir kimseye saldrmak. Yol kesicilik etmek. Bakasnn

ss vermek. lim deil iken lim klna girmek. Hayvana cim'a etmek. Kadn

kad [hkim] olmas. Batla yardm etmek. Rvet almak. Rvet vermek. Rvete kimsenin hyneti. ret meclisinde oturmak. Fsk olan kurra ve fukahann vesle [arac] olmak. Ciz olmyan cidlde bulunmak. Taksime memur olan

meclisinde bulunmak. Kumar oynamak. Satran oynamak. alg letlerini

Tevbeyi terk ve tehir etmek. Ensr ve Muhacire smek. Eshbdan birine buz etmek. KFRE SEBEB OLAN EYLER

kullanmak. inde hiciv bulunan iirleri sylemek. Kk gnhda srar etmek.

etmek. Hak telnn cisim olduuna inanmak. Cismin zelliklerinden birinin

ve tereddd etmek. Allah telnn lhiyyete mstehaklnda bakasn ortak

Hak telnn vcib-l vcd [varl muhakkak lzm] olduunda bhe

demek. Ezeli olduunu inkr etmek. Ebedliini inkr etmek. Babas ve ocuu sfatlarndan birinin Onda bulunmadn sylemek. Blnebilir, yahud bileiktir demek. Bir eye hull etmi, yahud bir ey Ona hull etmitir bilmek. vardr demek. Noksan sfatlardan birinin Onda bulunduuna inanmak. Keml

Onda bulunduunu sylemek. Allah telya yer isnad etmek. Zamanldr

Peygamberlerden birine bir noksan [kusur] isnd etmek. Onlardan birini

anmak. Allah tel ile neseb alkas var demek veya bilmek. Onlara gnh

inkr etmek. Peygambere yalanc demek. Byc, deli ve chil gibi sfatlarla

283

isnd etmek. Fazlet ve kemltn Allah telnn retmesinden baka bir olduunu mesel siyhd, topald demek. Peygamber olmayana peygamber

kimseden aldn sylemek ve bilmek. Simlarnda noksanl gerektiren bir ey demek.

mu'cizelerden birinde tereddd etmek. Tevtrle sbit olan mu'cizeleri inkr mu'cizeler bunlardandr.

Meleklerin erkek ve dii olduklarna inanmak. yet-i kerme ile sbit olan

Allah telnn onlar bildirdii sfatlardan baka sfatlarda olduklarna inanmak.

Meleklerin var olduklarna inanmamak. Onlara noksan isnad etmek.

veyahud olmalarnda tereddd etmek. Ayn ikiye ayrlmas ve mi'rac gibi Kitblardan birini tasdk etmemek. Kur'n- kermin bir yet, yahud bir

ihnet etmek, atmak veya bir baka ekilde hakaret etmek. Kur'n- kerme, peygamber szdr, demek. Kur'n- kermi, ulemnn tefsrlerindekinden baka bir srette tefsr etmek veya te'vl etmek, btnler gibi.

daha gzel, daha dil bir ey bilmek, sylemek ve itikad etmek. Kur'n- kerme

isnd etmek. Kur'n- kermin yksek ahkmndan daha fideli, daha uygun,

cmle veya kelimesini inkr etmek. Kur'an- kerme az bir kusur ve noksanlk

etmek.

Mizn, Srat, Cenneti, Cehennemi inkr etmek veya bunlarn birisinde tereddt Kadere inanmamak. Kaderin deiebileceine inanmak. Cennet

herkesin asl vcdu ile bir daha vcd bulmasnda tereddt etmek. Hesab,

Kabir slini ve azbn inkr etmek. Har inkr etmek. Kymette

ni'metlerinin, Cehennem azablarnn varln inkr etmek. Cennet ni'metlerinin

ve Cehennem azabnn ebed olduuna inanmamak. Kfirin Cennete gireceine inanmak. Mminlerin sonsuz olarak Cehennemde kalacana inanmak. Namaz, oruc ve benzeri ahkmn farz olduuna inanmamak. Fiz, adam ldrmek gibi

dmanlarna benzemek istemek. slm nemsememek. slmiyyeti tahkr

gnhlarn gnh olduklarna inanmamak. Severek ve meyl ederek Hak telnn

etmek. Kfiri mminden fazletli [stn] tanmak. cma' ile haram olan bir eyi

Beyte, ehl-i beyt olduu iin dman olmak. Eshb- kirm, Eshb- Resl olduklar iin sevmemek. Bir mmine, mmin olduu iin dman olmak. Bir kfiri kfir olduu

bulunduuna itikad etmek. Sahabe-i kirm, mnfik, fsk ve kfir bilmek. Ehl-i

hell bilmek. cma' ile hell olan haram bilmek. slmn ilk zamanlarnda nifakn

kfir demek. Bir mslmana, sen kfirsin veya, ey kfir, demek. leride kfre

iin sevmek. slm dni dny ve hret sedetine mni'dir demek. Bir mmine

284

sebeb olan bir sz sylemek ve iitmek istemek. Kfre sebeb olan bir sz kendi isteiyle htrndan geirmek. Aka islm ile alay eden bir sz ve fiilde bulunmak. Bir hkime veya bir eyhe sayg iin secde etmek, sayg iin olmazsa, edici olduuna inanmak. Mushaflar, yahud bir sahfeyi, veya Allah telnn hads kitblarndan bir eyi necsete veya kazurata atmak. Peygamber isimleri,

iddetle haramdr. Namazlardan sonra edilen secdeler haramdr. Sihrin tesir

isimlerinden birinin bulunduu bir eyi necsetlemek. Din bilgisi bulunan veya yahud melek isimleri yazl bir yapra [kd] yere veya kazurata atmak.

Cmi'leri kasden pislemek. lemi veya bir parasn kadm bilmek. lemin yapcsn sonradan olma bilmek. Kadm olan birden ok bilmek. Hak sbhneh ve tely, hay, alm, kdir, mrd ve mtekellim bilmemek. Bir

acele lzm iken geciktirmek. Def ve zurna alarak Kur'n okumak. Filn peygamber de olsa inanmam demek. L havle vel kuvvete ekmek getirmez,

peygamberi tekzb etmek. Mslman olmak istiyene, kelime-i tevhdi retmek

kiiyi alaya alarak takld etmek. arabn haram olmamasn temenni etmek. Hazret-i Eb Bekrin sahabiliini inkr etmek. Namaz klmayacam demek. Hak tely zt- lhiyyetine lyk olmayan bir eyle anmak, yahud erefli isimlerinden biriyle alay etmek. Allah telnn emirleri, yasaklar, va'd ve

demek. Kyametten korkmam demek. Kur'n hocasn veya dn dersi reten

masallardr, demek. slm dni hurafelerden ibrettir demek. Bu zaman, kfr zamandr, demek. Hell ve haram inkr etmek. Zamann, rhun, gkyznn kadm olduuna inanmak. Bedenlerin harn inkr etmek. Tensuha inanmak. Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) siyh imi demek. Peygamber Efendimizi kendi bulunmayan sfatlarla anmak. Peygamberlik alarak kazanlr

vadleri [mjde ve tehditler] ile alay etmek. Ulem-i kirmn szleri, eski

demek. Hristiyan ve yahudleri mmin bilmek. Sahabe-i kram tekfr etmek. Kur'nn szlerini ve ma'nlarn deitirmek. Kfr mucib eylerden yzden ziydesini bildirdim. Zir bunlar saymak

kabil deildir. Ancak umm kideye girmektedirler. slm dnine btn ile itikad etmek mndr. Bunlardan birisine inanmamak, ya da tereddd etmek, yahud alay etmek veya haff grmek kfr gerektirir. Din kemle eriti. Keml

bulan eyde ziydelik noksandr. Bunun iin gerek kt limler tarafndan ve gerek ham sofular, zndklar ve mlhidler tarafndan az bir ey de olsa, dnde, ya'n usl-i dnde [akaidde] ziydelik kfrdr."

Hocamzn bize okuduklar ve anlattklar bu ok mhim bilgiler Efendi

285

cmilerindeki vazlarnda bu ve benzeri nemli bilgileri anlatarak stanbul kalmtr buyurmakla buna iret ettii gibi, burada namazn klp, ayakkablar elinde, bu vaz ayak st dinleyen bir mmin hrette bunun itikadnda bulunmann, bir madde de olsa ondan bir ey renmenin ne kadar Bunun iin bu bilgileri yazmadan geemedim. Bunu bir vazfe bildim ve isterim ki, bunlar okuyanlar, kendilerinden sonraki nesle bunlar, hatt bu kitbda bildirdiklerimizi ileterek, Allah katndaki mesuliyetlerini yerine getirip, islmn mkftn muhakkak bulacaktr mjdesi ile de, ehl-i snnet vel cemat halkn irda alm ve mesel: Byezid cmiinde mndan bir kvlcm

hazretlerinin dilinden ve kaleminden kmtr. Otuz seneye yakn sren stanbul

nemli olduunu ifde etmi olduunu tekrr tekrr Hocamzdan dinlemiiz.

ve trihin srtlarna ykledii ar ykn bir ksmn onlarn omuzlarna vererek Bununla trih bir vazfemi yapm oluyorum. Hads-i erfte : nsanlarn en iyisi, onlara fideli olandr buyuruldu. biraz hafifletsinler. Bu fakrin bu kitb yazmaktan btn maksad budur.

ziyretine ok gittiklerimizden biri de, terzi A. Hbil efendidir. Efendi

Hocamzn sevdii, grmemizi istedii, hatt kendileri ile birlikte

hazretlerinin eski ve sevgili eshbndan Mustafa Kaptann oludur. Bir olu da, Efendi hazretlerinin birderi Abdlkdir Efendiyi anlatrken gemi olan terzi yaknlmz vard. Efendi hazretleri babalarndan dolay, bu ocuklar ile de ok Ahmed Efendi idi. Rizeli idiler. Hemehrimiz de olduklar iin ayr bir alkalanrd. Hbil amca, Hocamzla akran idi, yan yada idi. Hocamzdan

-drt sene nce veft etti. ocuu olmam ansllardan biri idi. Meslei terzilikti. Efendi hazretleri hem evine hem de dkknna terf ederdi. Kendisi anlatt: - Efendi hazretleri, dkknma her gelite :"Hbil, ilerin nasl?" derdi.

Ben de, elhamdlillah iyidir, derdim, Bir defa, yine sordu. Elhamdlillah, ok Kullar Onunla pazarlkta deiller ki, verdiine gre deerlendirsinler" buyurdu. iyidir, dedim, "Ha, ite imdi oldu. Allah telnn verdii ve yapt ok iyidir. Kendisinden dinledim: Efendiye yelek dikiyordum. Prova iin giydirdim.

yelee bakmadan be tane dmenin yerlerini elleri ile gsterip, birini uraya, birini uraya... deyip; be yeri iaret ettiler. Ben de tam oralar iretledim. ustalarn ustasym" buyurdular. Mubalaasz, hepsi tam yerine isbet etmiti. Hayretimi anladlar ve: Hbil, ben

Kendisinden dinledim: Hilm Beyle, Efendinin huzrunda idik. Efendi

286

ikimize :"Sizinle kfr arasnda perde vardr" buyurdu.

kimse iindekileri yapmakla izinli saylr" diye Efendiden iittim.

Bir tasavvuf mtehasssnn mektbu bal ile yazl olan mektbu] okuyan Yine ondan dinledim: Efendinin huzrunda yelek ilii yaparken ellerim

Kendisinden duydum: Rbta- erfede yazl mektbu [Tam lmihalde

hazretleri: Dars buradan kl deildir" buyurdu. vardr" buyurdu.

terlerdi. kir efendi vstas ile, dar kp, rahat dikmemi arz ettim. Efendi

Yine o dedi: Efendiden mkerreren duydum :"Bizim Mekknin ilmi Yine o dedi :Efendi buyurdu ki :Kymete yakn, cmilerin yollar imen

[nameli okuma] severler. Kadnlar erkeklerine itat etmezler.

balar. mm ve hatibler sreta lim, hakkatte chil olurlar. Hafzlar teganniyi Yine Ondan dinledim :Kzkardeimin olu smet Kaptan kkken sar'a

sesli olarak yet-el Krsiyi okudular. yileti ve hayat boyunca bir daha hastalanmad. Yine o anlatt: Efendi hazretleri buyurdu ki: Mrid-i kmil-i mkemmil,

hastalna tutulmutu. Efendiye gsterdiler. "Bu ocuk hastadr" buyurdu ve

ilimde ictihad, tasavvufda velyet-i hassa- Muhammediyye mertebesinde bulunmaldr ki, hakk batldan, doruyu yanltan ayrabilsin. Hbil aabeye, Efendi hazretlerinin stanbuldaki eski eshbn sordum.

Hasb efendi, Terliki Mustafa efendi, Hlid bey, Nedim bey, retmen kr bey, Abdlkdir bey, Rauf efendi, Hlid Turhan, Mekk efendi. Menemenden sonra idi. Efendinin emri ile Akhisara gittim. stanbula Hbl beyi dinleyelim:

u isimleri sayd: Babam Mustafa Kaptan, Ziy bey, Thir efendi, Hasan efendi,

geldiimde, Efendiyi grmek iin Eyybe gittim. Herkes elini perken, yzleri baka tarafa dnk iken, ellerini ptm. Yzme bakmadan, hogeldin, dediler. Dierlerine byle bir sz sylemediler. Efendinin oludur, buyurdular.

Benim iin, bana kimsenin yapmad hizmeti yapan Mustafa Efendi buyurdu ki: Medeniyyet slmiyyet ile kaimdir. Avrupa

medeniyyeti dedikleri vahetin zirvesine varmtr. Evet, Mslimnlar, dmana zorundadr. slmn artlar dnda san'at ehli bulundurmamak fsk olur [gayr-i mslim deil] mslman tab'adan. Tahir efendi de vard. Efendi buyurdular: Maam yirmi liradr. Bu da kar mudafa [savunma] iin her trl harb let ve edevatn yapmak

287

gibidir. Bu da Silsile-i aliyyenin ymn bereketidir. Thir efendi de dedi: hi uramaz; bu da Silsile-i aliyyenin bereketidir.

immlk maadr. Devletin btn yardm kesildi, ama evimin masraf meb'us evi

skdrda uncu dkknm vardr. Belediye zbtas herkese cez keser, bana Efendi buyurdu: ocuu olan Allah muhfaza etsin. Olmayana Allah

vermesin. Berber Enver efendinin kz lnce alayarak Efendiye geldi. ocuun mu ld? buyurdu. Evet, dedi. "Abdestli isen hemen urada kr secdesi yap, greyim" buyurdu. Mekk efendi buyurdu :Her akam bir Ysn-i erf okuyup, ana-baba Efendi buyurdu: Pdiahlarn en aas bile, dnin hmisi idi. Korkmayn, korkmayn, sizinle kfr arasnda perde vardr.

dhil, byklere hediye etmelidir.

Eski ev alp, ta'mir ediniz, yeni ev yaparsanz, zararnza sebeb olur.

cevrihe [organlara] amel-i slih kuvveti verir. Haram ise, ne kadar urasa, yapamaz.

Mmine en evvel lzm olan, hell yemektir. Mideye hell girerse

hazretleri arkasndan, onun iin :"Ziy beyin nna lyk bir damat" buyurdu. Kadnlar Efendinin elini deil, eteini perdi. Yourdu ve yumurtay severdi.

Hilm beyle beraberdik. Hilm bey, msaade isteyip knca, Efendi

tabutla defn etmek daha iyidir. Tabutun ivilerinin tahtadan olmas lzmdr. Her cum'a, namazdan evvel, Kehif sresini okumak snnettir. Buyurdu: llerinize her akam Ysin-i erf okuyun. mn y var, y yok.

Buyurdu: Bu memleketin topra rutubetli olduundan, cenzeyi

Buyurdu :Nerede namaz var, orada mn var, nerede namaz yok, orada Buyurdu: Mektbt, Reeht gibi kitblar ok kymetlidir. Frisyi az Buyurdu: ment erhi kymetli kitbdr.

bilen Mektbtn frissini okusun.

:"Rabbifir verham ve ente hayrrrahmn, teveffen mslimen ve elhkn bike Thssant ve bi-abdike ve Reslike seyyidin Muhammedin (sallallah aleyhi ve sellem) istecert, dasn okurlard. Efendi hazretleri Byezid Cmi'inde va'z verirken, namazda nasl dua bisslihn" derler, ellerini mbrek yzlerine srerlerdi ve her frsatta :Y Allah

sirruh) bildirir: Namazdan sonra da ederken ellerini kaldrdkta en son

Efendi hazretleri, seyyidi ve senedi hazret-i Seyyid Fehmden (kuddise

288

edileceini anlatyordu. ki elini kaldrp: "Duay byle yapn" buyurdu. Buyurdu: Mekknin ilmi vardr. Buyurdu :Hanef mezhebinde petamal kullanmak takvdandr. kir

bey, bu takv shibi kimdir? dedi. Ziy beydir, dedi.

Yine o dedi: Efendi ekseriya: Zhir ma'mur, btn harab" derdi. Hbil amca ile ok gzel zamanlarmz oldu. ok gzel diyorum. nk

hep Efendi hazretlerinden konuurdu. Gzleri dolard. Yoruluncaya kadar olmu bir hli vard. Allah rahmet eylesin.

konuurdu. Kalkmam istemezdi. lmi ok olmamakla beraber, Efendide fn Kardei Ahmed bey, yan bytp, askere gitmei sormak niyyeti ile

Efendi hazretlerine geldi. Daha mes'eleyi amadan, ona; Ahmed, ka yandasn? yle kalsn" buyurdu. Yine o anlatt: Emirgnda imende namaz klacaktk. buyurdu. On alt yandaym, dedi. "Maaallah, bymsn. Yana dokunma,

susturmak iin kotu. Efendi, arn gelsin! buyurdu. Sonra :"Allah ekber!" deyip namaza durduk. Tekbr sesi ile, radyonun sesinin kesilmesi bir oldu. Namaz huzurla kldk. Namazdan sonra bahe [gazino] shibine, radyoyu

leride radyodan ark sesi geliyordu. Efendi immete geti. Cevad bey, radyoyu

kalemimizi onun yd ile harekete geiriyoruz. Allah tel Onlardan ayrmasn.

detleri idi ki, ister istemez bizim gibi kabiliyyetsizlere aksetti de, her frsatta

bakmayn; her frsatta Efendiden bahsetmek Hocamzn o kadar gzel bir

bilerek mi kapattn? dedik. Hayr, niden btn cereyanlar kesildi, dedi. Kusura

Sedet-i Ebediyye kitbn tashh esnasnda arz ettiim bahislerden ok memnun olmu olacaklar ki, u ksa mektbu gnderdiler:

daha nce belirtmitik. Erenkyde bulunduum 1974-1977 yllar arasnda

Uzun zaman Hocamzla kitblarn tashhleri ile megul olduumuzu

"Hatlar tesbit iin ok zahmet ekmisiniz. Cenb- Hak ecrinizi ihsn olmutur. Dny ve hret sedetinize dua etmemize de vesle olmutur. buyursun. Bu mesiniz kitbmzn yeni basksnn kymetinin artmasna sebeb

Vesselm aleykm ve al men-ittebe'el hd veltezeme mtabeatel-Mustaf aleyhissalvt vet-teslimt-l-ul. Hseyin Hilm bin Sad, Hazirn 1974

eylemi alab, msra'ndaki alab kelimesini, o zamanki bilgi ve kltrmze

Tashhler esnsnda Ynus Emrenin Dolap iirinde geen :Byle emr

289

Hocama arz ettim. Buyurdular ki, Efendi hazretlerinden duydum :Eski Trkler gibi kalsn. Allah (celle cellh) yerine alab kelimesini kullanrlard. Bunun iin olduu

gre slm bulmadmdan, bunu :Byle emreylemitir Rab eklinde yazp,

doru gelirken buyurdular: Bursadan bir mektb aldm. Enver bey okudu. Gen

Bir gn Kumrulu Cmiinde Cum'a namazndan kmtk. Yolda evlerine

ve arkadalar arasna yeni katlm birisi, Efendi hazretlerine rbta edip, rbtay brakp mn ve slm kitbmz okumasn tavsiyemizi bildirdim. Sonra

kendisini gryor ve onunla konuuyormu. Enver beye, ona cevb yazmasn ve

bana hitben :"Ama kardeim, siz Efendiye yapmakta olduunuz bu cinsten vazfenize devm edin" buyurdular. Bir gn buyurdular ki :Eskiden krk sene sohbete devm ederlerdi de.

mrdlie kabl edilmezlerdi. Mrd demek, bu byklerin yoluna istidat kesbetmi, hergn ilerliyen slik demektir. Yan evliyla namzettir. imdi o mridler ve yle ciddi tahkik ve tedkikler nerede? Mrdler deil, zamane muteeyyihlerden [eyhlik taslayan cahillerden] korusun.

eyhlerinin evliylkla alkas yoktur. Allah tel bizi fask limlerden ve chil Bir gn sohbette 266. Mektbun sonundan, Kur'n- kermi tegann ile

okumak ve harama gzel demenin ok byk gnh olduundan bahseden Lokman sresindeki (Lehv-el-hads) yet-i kermesi, tegann ile okuma yasak ksm okudular. yle ki: Sema ve raks, lehv ve lab, yan oyun ve elencedir.

etmek iin indi. Abdullah ibni Abbsn (radyallah anhm) talebesinden olan ettiini bildirdi. Medrik Tefsrinde [ve byk lim Senullah Pnpt mm Mchid, Tbinin byklerindendir. Bu yet-i kermenin teganniyi yasak

mezhebimizin imm olan Eb Mansr Mtrdinin :"Zamanmzda, tegann ile okuyan hfzlarn namelerini iiterek, Kur'n- Kermi ne gzel okudun, diyenin dediini kitblar yazmaktadr. Eb Nasr Debbus buyuruyor ki, Kad Zahireddin baka herhangi bir haram ii gren kimse, haram olduuna inanarak vey mn gider, hanm bo olur. O zamana kadar yapt ibdetlerinin sevb gider"

yet-i

diyor. Abdullah ibni Abbs ve Abdullah ibni Mes'd (radyallah anhm) bu kermenin tegann iin olduuna yemn etmilerdir. tikadda

hazretlerinin on cild olan Mazhar Tefsrinde] Lehv-el-hads, musik demektir,

Harezm buyuruyor: Bir arkcdan vey baka bir yerden ark dinleyen, vey

inanmayarak, bunlara ne gzel dese, o anda mrted olur. nk Allah telnn

savunann kfir olacan btn mctehidler, szbirlii ile bildirmitir. Byle

emrine kar gelmi olur. Allah telnn emrine kar kan, onun tersini

290

kimselerin ibdetleri kabl olunmaz. nceki sevblar da yok edilir. Byle Mektbundan okuyunuz.

felketten Allah telya snrz." Bu sohbetlerin devmn Mektbtn 266.

Selm iin buyurduklarn da ksaca yazalm: "Bir yere girince veya birisi ile karlalnca, ilk sz selm olmaldr.

inde insan olmayan yere, eve girince (Esselm aleyn ve al ibdillahisslihn)

cevb verse, dierlerinden alma mes'uliyyeti der. Bir topluluktan ayrlrken de

denir. Bir toplulua verilen selma ilerinden biri (ve aleykmsselm) diye selm verilir. Kendisine selm verilen kimse daha gzel bir karlkta bulunarak, selmn getirene :Aleyke ve aleyhisselm diye karlk verilir. Bir mektbda

yle der :Ve aleykmsselm ve rahmetullahi ve berekth. Bir kimsenin

verirken eilmek mekruhdur."

karlk veremeyecek durumda olanlara selm vermek mekrhdur. Selm

selm yazlm olursa, y dil ile vey yaz ile :Ve aleykesselm denilir. Selma

okuyun, sir zamanlar hep ders aln, snfnz gein, bir an evvel mektebi bitirin, diye yazarlard. Buyurdular: Kul Hakkndan korkan, ayan uztp yatamaz.

Talebe iken bize yazdklar mektblarda, namaznz kln, Kur'n- kerm

Buyurdular: Kimin bir merkebi varsa, bir derdi vardr. edilmez sanlan gnhlara da merhamet vardr.

Buyurdular: Ra'fetin rahmetten ince bir fark vardr. Ra'fette en irkin, afv

ehri iindir. Biri Kehf, dieri Ysn sresindedir. Ktle, hakszla, yanla ise, srar olur. Yazczde birderler sulehdan idiler. paradr.

Buyurdular: Kur'n- kermde iki yerde geen karye kelimesi Antakya

Buyurdular: yiye, haklla, dorulua srar olmaz, devm olur. Buyurdular: Efendi hazretlerinden duydum. Buyurdular ki, Gelibolulu

Buyurdular: Dnyda en habis kazan; ark syleyerek kazanlan

aard. Siz de ihtiyr oldunuz. zlmeyin kardeim, ihtiyr sekin demektir" buyurdular.

Bir gn Cuma namazndan gelirken bendelerine :"Sizin de sanz

aartt" buyurdular. Elhamdlillah...

Bir baka zaman bir arkadaa :"hidim ki Sleyman bey san islmda

291

nk Hzr aleyhisselm bununla tannr. Elini brakmad ve her Cum'a namazn duyuracan syledi ve uzun konumadan sonra, her Ramazan- erf aynn son Cum'a namazn, Sleymaniyye Cmi'inde klacana sz ald." te bir Ramazan- erfin son Cum'as geliyordu. Hocama, bu cum'ay bu cmide klmas iin ondan sz vermesini, aksi halde, btn cemate

ba parmanda kemik olmadn hissetti. Hzr aleyhisselm olduunu anlad.

ilk cum'ay kldktan sonra, cematle msafeha ediyordu. Birinin elini tuttu ve

yle anlattlar; "Kann Sultan Sleyman, Sleymaniye cmiini yaptrp,

Sleymaniyye Cmiinde mi, yoksa Efendi hazretlerinin birderzdesi Seyyid Cemleddin Efendinin imm bulunduu Kirazl Mescidde mi klaym, dedim. Siz yine Kirazl Mescide gidin. Ceml efendi Seyyiddir, Efendinin yeenidir, limdir, ehl-i snnettir, buyurdular.

siz kendinizi rtn. nk bu millete lzmsnz" buyurdular.

Bir gn Ftih Cmiinin bahesinden gelirken bana :"Biz mehr olduk, Efendi hazretleri gibi Hocamz da Osmanllar ok severdi. Sitayile

bahsederdi. yle anlattlar: Efendi hazretleri, baz sevenleri ile birlikte biri, Efendi hazretlerine :"Efendim, baksanza ne muazzam ve hametli bir fazla demeden geelim. Sleymaniyye Cmiinin Halic tarafndaki duvarn altndan geerken, eshbndan

duvar" demi. Efendi de cevben :"Sahibleri de yle idi" buyurmutur. Bu bahsi Hocamz buyurdu ki: mann muhafazas iin, alt arttan ayr olarak iki

art daha lzmdr: olmak lzmdr.

1- mnn gayb olmas, yan can boaza gelmeden nce mn etmi 2- Hubb-u fillah ve bud-u fillah, ya'n Allah tlnn sevdiklerini O

sevdii iin sevmek, dmanlarn ise O sevmedii iin sevmemek lzmdr.

Fevz Paa Caddesinden yukar Yavuz Selim Caddesinden kyorduk. Hocam, Mektbtta yazyor ki, dn dmanlar ve kfirlerle zarret miktar grmeli, biz bunu yapamyoruz. Onlarla yiyoruz, ay iiyoruz, sohbet yle yapardm. yle yapmaa devm edin. nsanlar imdi glmee hasret oldu. Dnya skntlar insanlara glmei unutturdu. Mektbttaki yazlar da ediyoruz. Nasl yapalm?" diye sordum. Buyurdular ki: yi ediyorsunuz, ben de

dorudur, ama o zaman ve mekn iin, ya'n mslmanlar hkim, kuvvetli ve

ounlukta olup, kfirler gsz, az ve hakr olduklar zaman onlarn yzne glmek, onlara aam, beyim demek, mslmanlar kltmek ve aalamak

292

olaca iin buna dikkat ekmilerdir. Fris almak ve Silsile-i aliyye byklerini iyice tanmak iin,

Muhammed Bkbillah ve her yn ile mm- Rabbn hazretlerini anlatan sabaha kadar Muhammed Bkbillah hazretlerini ryda grdm. Ertesi gn

Berekt kitbn terceme etmee karar verdim. Bir gn gece altm. O gece

kardeim. mrnzn en iyi zamann en iyi megale ve mesiye verdiniz.

akam st Hocama gidip, niyyetimi ve rym arzettim. "Ne mutlu size

duydum :"Berekt kitbn okumak, mnn vicdnilemesine sebeb olur. Ben o okuyun" buyurdu. Bir ka sene sonra bir gn Yeilkye, eczhanelerine gidiyorduk. Elimi ellerine alp tuttular ve :Sizin elleriniz de benim ellerim gibi oldular. Ne kadar benziyor ellerimiz, buyurup sz Efendi hazretlerine getirdiler kitb Bakaleden hicret edince kaybettim. Bulursanz, mezarmn ba ucunda

Devm edin, bir gn gelir, inaallah tel baslr ve herkes okur. Efendiden

ve :"Efendinin salnda Berekt kitbn ok aradm. Hindistan ve benzeri okuyun vasyyet etmiti. Sonra bulduk, ama vasyyetlerini yerine getiremedim.

sefrethne ve konsolosluklara bile gittim. Efendi, bulursanz ba ucumda Siz Ankaradasnz. Sizi vekil ediyorum, benim yerime, Baluma gidip,

defterinize yazn ve okuduunuzu bir mektbla bana bildirin buyurdular. Hangi Fasl okuyaym, dedim. Tevelldlerinden yksek Hocalarna varp, kemle

Efendinin mezar banda Berekttan bir fasl okuyun, unutmayn, muhtra

gelmelerini anlatan fasl okursunuz, buyurdular. Ba stne dedim. "Efendi, anlattlar. Yllarca merak ettiim eylerden bahs ettiler. Ankaraya dnnce, ilk iim, Efendiyi ziyret oldu. ettim. bana buyurdu ki :Hilm, benden sonra kirin elini pme!..." Ve daha ok eyler

O fasl orta sesle sonuna kadar okudum, ve bir mektbla kendilerine arz

Bir gn ziyretlerine gitmitim. Efendinin eshbndan lys Efendinin

kendilerini ziyrete geldiklerinden ve Efendi hazretlerinin bir kermetine hid marangozhaneme gelip :Bir odal bir evim var, ikinci bir oda yaptrp, kirya

olduklarndan bahsetti ve yle anlatt.: Bir gn yal bir kadn Ayvansaraydaki

vereceim ve onunla geineceim; bedelini kir parasndan vermek zere, bana

bir kap ve pencere yapar msn?" dedi. Yarn gel, konuuruz, dedim. Maksadm, Efendi hazretlerine gelip, danmakt. kindi vakti derghlarna geldim. Hlimi sordular ve :"Mteri geliyor mu?" dediler. Geliyor, dedim. Fakat esas sormak

iin geldiim, o ihtiyarcaz unutmutum. Tekrr: Sipari verenler oluyor mu?

293

buyurdular. ok kr ki, hatrladm.

Gene hatrlayamadm. Bunun zerine :"Bugn gelen kadncazn iini gr!" Bayramda, Hocamzla birlikte Mekk Efendiye ziyrete gitmitik.

dediler. Yine hatrlayamadm.

"Kadn mterileriniz oluyor mu?" buyurdular.

Hocamza okuttular. zeti yle idi. Muhabbet sevmektir. Ak ise, gerekenden telnn ak sfat yoktur, ama hub [muhabbet-sevmek] sfat vardr ve Resl-i ok sevmek demektir. Onun iin zararldr. Muhabbet ise faydaldr. Allah

On-onbe kii vard. Kamus lgat kitbndan akla muhabbet arasndaki fark

Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) Allah telnn sevgilisi idi. Bu orada Efendi

hazretlerine atfla :"Hi kimse Allah telya k olamaz, yan Hak tely icbedenden ok sevemez. Kul, Rabbini ne kadar sevse, muhabbeti aamaz ki, aka sra gelsin. Eer edebiyatta bu nev'i ak szlerinden bahsediliyorsa, mecz ma'nada sylenmi olduklarn dnmelidir. Yoksa yanl olur. Zir kul, Rabbini gerektiinden ok sevmek kudretine hibir zaman shib olamaz. Gerektii kadarna bile varmak imknsz iken" buyuruldu.

Tekrr tekrr Efendiden naklen buyurdular :slm bu memleketten Hocamz buyurdular ki: Efendi hazretleri hacda da ettiler ve Kbenin

giderse; ne Hindde kalr; ne Sindde [Pkistana Sind denir]

eteklerine yapp: Y Rabbi, benden ilim okuyan lim eyle dediler. neticesine kavutular.

Elhamdlillah. Hocamz Efendiden ilim okudular ve bu duann bereketli Yine Efendiden naklen buyurdular: Benim gibi bir baba yz senedir 1969 ve 1970 senelerinde toplam on ay Trk-Sovyet hududu

gelmedi, yz sene daha da gelmez.

rodemarkasyonu [yeniden iaretleme] grevinde tercman olarak altm zaman, Allah telnn varl ve birlii zerine Sovyet tercman ve subaylar ile

yaptm mnkaa ve mnazaralar, hocama anlattm, "ok iyi ettiniz. Biz mnakaay sevmeyiz, tavsiye etmeyiz. Mnkaa kalbi karatr. Ama sizin komnist ve ateistlerle mnzaranz, mnakaa saylmaz. Allah iin cihddr. 1968 austosunda nc ocuum ve nc kzm dnyya gelince,

nallah cihd sevb almsnz" buyurdular.

sa kulana ezn, sol kulana ikamet okuduktan sonra Onlara gittim.

Resl-i Ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki : " kz ocuu olup da onlar iyi bakan ve bytenin Cennete girmesine kefil benim" naallah kardeim

Selmdan sonra, bir kzmz daha oldu dedim. "Hayrl, mbrek olsun efendim.

siz buna, yan Cennete kavutunuz. Mubrek olsun. Kz ocuklarnn babas

294

hazrlanmtr. Cenb- Hak if versin. Hayrl ve uzun mrl olsun" ve daha sonra :"Bu hads-i erfe kavumanz, Nefise mrn syesinde oldu. buyurdular. Gbek adn Nefise verdik dedim. "Maaallah, ne iyi yaptnz" dediler

rzkl olur hads-i erfi mucibince, onun rzk ve sizin rzknz imdiden

iki olu var sokaklarda kaldlar. Bizim bir tane var, zor hkim oluyoruz. Bu

Onun iin o hayrldr. Kz olduuna sevindim, siz de sevinin. Baksanza M. Beyin

siz dinleyin" buyurdular. Sonra da beraber Enver beyin, ocuunun veft ettiini,

buyurdular. Byk kzm, okula gitmeden okuyabiliyor, dedim. "O kitb okusun

zamanda erkek ocuunun yetimesi zordur. Kz ocuklar iin o zorluk yoktur"

Efendi hazretlerine arz zerine, Efendi hazretlerinin Enver beye :Abdestin var

greyim" buyurduklarn anlattlar.

m? dediini ve, evet cevbn alnca :"Hemen urackta kr secdesi yap, ki gn sonra Hocamzla grtmzde, mrnn annesinin bu gece ve geen gn sylediim hads-i erfin ma'nsna

gelmesindendir

ryda uarak hacca gidip geldiini anlattm. "Bu ry da, mrnn

kavumanzdandr. Mbrek olsun, ne gzel bir ry" buyurunca, fakr

buyurduklarn arz ettim. Maallah, inaallah onun efatine kavuur ve Cennette Onun yannda olur" buyurdular. Byk kzm, kkln Onlarn evinde, kucaklarnda, hanm efendilerinin dizlerinin dibinde geirdi. Bu kendimize doru ynlendirmeyelim. nk medh etmekten ve edilmekten ok korkarm. sevinmeyenler, ok uyank, ok takva, belki evliyln kokusunu alm kullardr. imdi byle insanlar nerede? Btn insanlar, insanlar beni sevsin, beni vsn istiyorlar. Kendilerinde bulunmayan sfatlarla vlmekten dahi holanyorlar. nsann en zaif hallerindendir. Kendinin medh edilmesine

Ban kucaklarna alp, salarn ve yzn okayarak, sen benim kzmsn

cesretlenerek, bir zaman nce de Hazret-i Ftma vlidemizi ryda grd.

husustaki hikayeleri geip, kitb yazmadaki maksadmz mmkn mertebe

Allah katnda kaybettiklerini, Allahdan uzaklatklarn, nefse yaknlatklarn ya bilmiyorlar, ya da bildikleri halde hesaba katmyorlar. Birincisi fendr, ikincisi kar vmek, onu baksz kesmektir" buyuruldu. ise ondan daha fendr. Allah korusun. Bunun iin hads-i erfde :"Kiiyi yzne Bir gn baha :"Filn arkada ile hanm geinemiyorlar. Bir ka defa ben

gidip nashat ettim. Bugn yine aralarnda bir eyler olmu, haber aldm. Beni istediler. Ama artk ben daha gidemeyeceim, kardeim. Bana vekleten siz gidin ve aralarn bulun. yi zamannda hanm ile ar samm oluyor,. Kznca

barp aryor. Hanm bu yzden iki yzl davranmak zorunda kalyor, hatt

295

yalana ba vuruyor. Bu davranlar oullarna ve kzlarna da tesir ediyor" buyurdular. Bir gn Ftihteki Hrka- erf Cmi'i tarafndan geliyorduk. Emekli

levazm yarbay Sabr beyle grmelerinden bahsedip: Sabr bey, Nreddin

efendiye mensubdur. Nreddin efendi, Mevln Hlid Badd hazretlerinin hazretlerinin halfesi Osman Bedreddin efendinin arkadalarndan Ki mfts

hilfetnmesini imzalad Palulu Al Septi hazretlerinin halfesi Mahmd Smin

Antalyada veft etti. Kabri ora halknca ziyret edilir ve bereketlerine kavuulur. Kef-i kubr erbabndan idi. Ya'n bir kabre baknca, iinde kimin yattn bilirdi. Bey midir, paa mdr, ocuk, adam, mslman, kfir, isminin ne Daha sonra kalblerdekilerin kefi gelir ve keifler devm eder."

Muhammed Nreddin efendiye mensubdu. Nreddin efendi 1964 ylnda

olduunu bilirdi. Kef-i kubr buna denir ve Nakibend yolunda ilk keif budur. Bir gn Maltadan gelip, Nianca Cmi'ine cum'a namazna niyyetle

gidiyorum. Yolda Hocamzla karlatk. Selmdan sonra :"Niyyetiniz ne idi,

nereye gidiyordunuz, kardeim?" dediler. Siz Niancaya gelirsiniz diye, oraya niyyet etmitim, dedim. Ben de, Pirinci Sinan Cmi'ine niyyet etmitim. Niyyet

edilen yere gitmek snnettir. Siz Niancaya, ben de niyyet ettiim Cmi'e gidelim" buyurdular. Byk kzmn iki yalarnda olduu yllard. Bir gn Malta arsna

olduu iin, kolu ksa gmlek giymitim. Onlar grnce hem sevindim hem nk biliyordum ki, dirsee kadar ksa kollu gmlek giymek ve hi kolsuz atlet utandm. hatt kollarm grnmesin diye ellerimi arkamda tutmaa altm. giymek, Hocamn ve byklerin adetlerinden deil idi. Ondan sonra bugne

gitmitik. Eve dnerken Hocamzn gelmekte olduklarn grdm. Hava scak

kadar ki altmbe yandaym, ya'n yirmibe yandan beri bir daha ksa kollu gmlek satn almadm ve yeri geldii iin iaret edelim, atlet giymedim. Hocamz yaklatlar ve mtebessim bir ehre ile: "kinize de selmn aleykm" dediler ve : Bu halde bu ekilde selm verilir" buyurdular. ocuu sevdiler, bir iki dakika konuup ayrldlar. Gerekten o kadar grmek ve grmek bana yetti. Efendi hazretlerinin Menemene gtrlmesi eshbn ne kadar zm

ise, oradan dn de o kadar sevindirmi idi. Hocamz o gece ryda, Efendinin, azna eker koyduunu grr ve ertesi gn Byezid Cmi'indeki her gzlerim yar yumuk, hasretle bekliyordum. Kalbim yerinden kopacak gibi idi. zamanki yerine gider, oturur. Kendisinden dnleyelim. Bam nme emi, niden bir aksrma sesi duydum. Efendinin sesiydi. Zir sk sk aksrrlard.

296

Geldi. Kulama eilip :"Hilm, ben geldim" buyurdu. Birden sevincimden alamaya baladm ve ryda azma eker koymalarnn sevindirici bir haber olduunu anladm. yle anlattlar :Efendi hazretlerini, siys mdriyetten rahatsz

kuyuya attlar.

ediyorlard. Kekl kitblarn bana verdiler, yazdm ve sonra ok kitblarn Buyurdular: Abdlkdir Geyln hazretlerine mrid-i kmil kime denir,

sorduklarnda :"ki mrdi [talebesi] olsa, birisi douda, dieri batda bulunsa, ikisi de ayn anda lmek ve kfr zere gitmekte olsalar, bir anda ikisinin de imddna yetiip, mnla gitmelerine sebeb olan kiidir" buyurdu. Zaman zaman aramba pazarna beraber kardk. Satn alacaklar

sebze ve benzeri eylerde pazarlk teklifinde bulunurlard. Maln iyisini almaa

Manavdan daha pahalya almak, pazarlarda dolamaktan daha iyidir" derlerdi. kard.

erkeklerin dolamas doru deildir, nerede kald ki kadnlar pazara ksn.

giyinmitir, bereli midir, kasketli midir, bakmazlard. Bir ka kere :"Bu pazarlarda

alrlard. ahslarn kyfetine bakmazlard; ya'n satc iyi mi, kt m

Fakat arada bir hanm efendileri de, kendisine lzm olan eyler iin pazara

Bizim evde idik. yle anlattlar : "Yakub- erh hazretleri Mevln diye anlr. nk ilimde Mevleviyyet [Mollalk-profesrlk] mertebesinde idi. Medreseden ayrlmadan bir zaman nce, ryda kendisine :"Git, azzann elini p!" buyurdular. zerinde fazla

hazretlerini ziyret etmei dnd ve derghnn bulunduu Kasr- rifn istiyorsun; gel sana anlataym, dedi ve bir iki sat anlatt. Yeter, gideyim dedi. hemehrim, sana o byk velden haberler vereyim, dedi. Bir mddet de onu

durmad. Birka ay sonra, yolu Buharaya dt. Gelmiken h- Nakibend

kyne nasl gidileceini sordu. Sorulan kimse, o mbrek zt m grmek

Giderken birine daha sordu. O da ayn evk ve muhabbet izhr ile, gel

birisine doru ekildiini hissetti. Nihyet Kasr- rifna geldi ve Hazret-i Hce dedi. Hazret-i Hce :"Siz msaade edin, ben sizin elinizi peyim. nk

dinledi ve iinde kvlcmlar parldad ve o kadar ilmine ramen ilk defa bir yere,

ile karlat. Msfeha esnsnda :"Efendim, msaade buyurun, elinizi peyim" mmet-i Muhammede ilim retiyorsunuz. Sizin eliniz plmee daha lyktr"

buyurdu. Yakub- erh lim olduundan bir hads-i erfi ileri srd ve

297

:Efendim, ama siz, Allah telann vel [sevgili] kulusunuz, sizin elinizi pmek nereden bildiniz, buyurunca, Ya'kub- erh hazretleri, ehirde

lzmdr, dedi. Hazret-i Hce, bu bizim iin erefdir, ama siz byle olduunu rastladmsa, sizi anlatmakla bitiremiyor. Herkes sizi ok seviyor. Resl-i Ekrem

kime

(sallallah aleyhi ve sellem) efendimizin :"Allah tel bir kulunu sevdi mi onu olduunuzu gstermee yeter, diye cevap verince, Hazret-i Hce (kuddise

btn kullarna sevdirir" melindeki hads-i erf, sizin Allahn sevgili kulu

byk ni'metler olduunu anlayp, Hazret-i Hceye intisab etmek isteini arz etti. "Bu, bizim elimizde deil, bu gece istihare edelim. Byklerimiz kabl ederse, biz de ederiz, etmezlerse, bizim elimizden bir ey gelmez. Sabahleyin, bu niyyetle huzrumuza gelin" buyurdular. Sabaha kadar uyuyamad, korkudan

:"Biz azzanz, elimizi p" buyurdu. Ya'kub- erh hazretleri, bu kapda ok

sirruh) elini uztp ve aylarca nce grp unuttuu rysn ona hatrlatrcasna

zerinde geirdim. Hyatmda ondan daha korkun bir gece geirmedim. Zir yaknen biliyordum ki, eer beni kabl ederlerse, Allah tel kabl ediyor, red olursam, Allah tel beni red ediyor" Sabahleyin erkenden huzruna gitti. "Elhamdlillah, kabl edildiniz. Biz herkesi kabl etmeyiz, edersek de ge ederiz" buyurdular.

titredi ve daha sonra o geceki hlini yle anlatr : Ben o geceyi srat kprsnn

icbetti. Buna ramen, Hazret-i Hce kendisine :"Bizden rendiklerinizi, bakalarna da retin" diye izin verdiler. Daha sonra Hce Aleddin Attr

Bir zaman Kasr- rifanda kald. Tam kemle gelmeden ayrlmas

hazretlerinin sohbetinde keml ve ikml eyledi. Ayrlaca zaman :"Efendim, size bir htra braksam da, onu grdnzde bu fakr hatrlayp, tevecch buyursanz" diye arz etti. Hazret-i Hce: Siz yolcusunuz; yolcunun eyas

:"Siz bunu aln, bunu grdnz zaman beni htrlarsnz, beni hatrlaynca, szlerini sylediler. Bir baka gn yine bizim evde idik. Yine muhabbet ve rbta hakknda

kendisine lzm olur" buyurup, balarndaki takkeyi alp, kendisine uzttlar ve

yannzda bulursunuz" hikmetli ve yolun srrndan bir kap aralayan mehr

dedim. "Deil ama, deil de deil. Ama geen gn anlattm, ah- Nakibend buyurdular.

konuuyorduk. Efendim, her yerde Efendiyi gz nne getirmek rbta mdr? hazretlerinin Ya'kub- erh hazretlerine syledii mnidr sze girer efendim" Her frsatta Onlara giderdim. Bir akam Onlarn ve bizim dhiller, bir

298

arkadaa gitmilerdi. Ben kk ocukla evde kalmtm. Onlarn evinde ise, bana gelip de, Hocamz ok grmek isteyen akrabalarm iin Onlardan ve ben de Hocamza gittim, Biraz sonra oullar Abdlhakm bey geldi ve kimse yok herhalde" dedi. Hocamz :"ocuu uyutup, yalnz brakp m geldiniz?" korusun. Siz onun yanna gidin, dediler. Gittim. Ama evde zldm, durdum. ziyretlerine izin aldm kiiler ve bakalar vard. Duramadm. ocuu uyuttum :Sleyman aabey, ocuunuz alyor, bahe kapsndan sesini duydum. Evde buyurdular. Evet, duramadm, efendim, dedim. ocua bir ey olur, Allah

Buyurdular: Esans, abtallar bana, limler byna, rifler gsne srerler. Ftihte iken, Kayseriden bir haber geldi. mm- Rabbn hazretlerini

kendisiyle mektblayorduk. Abdlhall efendi hakknda birka sz edelim:

torunlarndan Abdlhalil Mceddd stanbula geliyormu. Daha nceden

nceki hkmet bakannn genel sekreteri iken, komnizmden sonra lkesini nclk etmi, mmtaz ahsiyetlerdendi. Abdlhall efendiyi dinleyelim: aleyhine konumayacaksnz diye, bize sk tenbh ettiler.

Trkistan kasp kavurmaktadr. Yusuf Ziya Alptekin Dou Trkistanl olup,

bunlarn arasndadr. inde Mao devri idi. in komnizmi, bilhassa Dou

gelmek iin izin isterler. zin verilir. Abdlhall efendi kardeleri ve ilesi ile

1963 senesinde Dou Trkistandan ikiyzelli ilelik bir gurup Trkiyeye

cann zor kurtarp Trkiyeye gelip, Dou Trkistan kurtarma faaliyetlerine inden ayrlmamza izin verdiler, ama, gittiiniz yerde, asla inin ve Maonun

dillerini tutamayp, inin aleyhine veryansn yaptlar. in elilii bunu rendi ve braklmayacan biliyorduk. Trk eliliine, bir an evvel, Trkiyeye naklmizin hkmetine bildirdi. smet nn bavekil idi. Eliye: ide edin, dedi. Eli ok yaplmasn, aksi halde durumumuz ok vahm olacak dedik. Eli, Ankara

hududundan ieri girdik. Kbile geldik. Kafiledekiler, canlar ok yand iin

Afganistan

Afganistandan bunlarn idesini istedi. Geri gnderilsek, birimizin sa

brhm Mceddd, amcazdemiz olduundan, 250 ileye Kbil ve Cellbdda tasavvuf ehli idi. Syesinde rahat ettik. Bir sene sonra elilik yine Ankara ilelerin yannda msfir olarak himye ettirdi. brhim Mceddd iyi bir lim ve

h hkmeti vard. Zhir hn yannda yeri ve sevgisi ve itibr ok olan

darald. denin katl-i m olacan biliyordu. de etmedi. Afganistan da Zhir

299

Sonra nn hkmeti dnce, Suad Hayri rgpl babakan oldu. Hkmetin deimesi frsat bilinerek, tekrar Ankaraya bildirildi. Hkmet, bu Birlemi vurdu ve ksa zamanda Birlemi Milletlerin tahss ettii uaklarla Kayseriye yerletirildik. O iki sene bize ok ar geldi..." Dediklerinin dier ksmlarn Milletlerin Tehcir Mdrln alakadar eder deyip, Birlemi Milletlere ba getirildik. Bizim iin Smer Mahallesinde hazrlanm gmen evlerine yazmadan, be kelime ile inde iken ektikleri skntlarla alakal szlerine

hkmetine bavurdu. Hi cevb verilmedi. Bir sene daha Afganistanda kaldk.

devm edelim:

olduunu

domuz oban yaptlar. ki sene domuzlar ahrnda yaadm. Halkn mceddd bildiklerinden, mm- Rabbnnin Mektbtn basp size

tanmadn herkesin nnde itiraf et" dediler. Yapamazdm. Yapmadm. Beni

toplayp, elime mikrofonu verdiler ve "Allaha inanmadn, peygamberi

Onun iin komnistlik gelince beni ok sktrdlar. Halk byk bir meydana

Dou Trkistanda babamn mrdlerinin says iki milyondan oktu.

kilotlar iine kedi sokup, kuyruundan ektiler ve trmalanan yerlerdeki yaralara

topladlar ve bir gecede hepsini ehd ettiler. ok afv edersiniz, krpecik kzlarn

datacaz, kim istiyorsa, adresini versin, hlesi ile yirmibine yakn adres

tuz ektiler." Daha neler neler... " Hem anlatt, hem alad. Satler sren bu hayli oktu. ok ksa iret ettim. Az oa, bir damla denize dellet eder, diyelim ve geelim. Bundan sonra onbe-on alt sene zaman zaman beraber olduk.

konumas Zeki Celep kardeimizin dn yemeinde olduu iin, dinleyenler

gelip, Ftihde Rediye otelinde kalm olan Seyyid Fehm ve Seyyid Ubeydullah mektblatmz iin, ksa zamanda birbirimizi sevdik. Mceddd-i elf-i sn

stanbula geldiinde, daha nce Abdlhamd Hn zamannda stanbula

hazretleri gibi, Abdlhall Efendide bu otele indi. Ziyaretine gittim. Daha nce

hazretlerini mkerrer ryda grmtm. Kendilerine arz ettim. ok sevindiler.

Sen bizdensin, seni Mceddd yoluna alaym, onlardan bize gelen eli size kadar bana msaade edin, dedim. Otele gelirken, Hocama sylemitim. "Gidin, vereyim, dedi. Maksadm, Hocamdan izinsiz, i yapmamak olduundan, yarna

bizim eve getirin. Babalarnn, dedelerinin yolunda iseler, kendisinden istifde

ederiz. Deilse, babalarnn yolunu kendisine htrlatrz. Sulinize gelince yarar, shibli olursunuz. Shibli olmakla olmamak arasnda byk fark vardr. El

:Mdem size yle dedi, kendisinden el almanz ok iyi olur. hrette iinize ok almak ufak i deildir. Hayrl olsun" buyurdular. Efendim, me'murum, belki

300

verecei vazfe ok olur, her zaman yapamam. Az vermesini syleyeyim mi, dedim. "Olmaz kardeim, o neyi mnsib grrse, verir. Her zaman yapamazsanz, zarar olmaz. nallah yapacanz bir mikdar verir" buyurdular.

Bir gn eve davet ettim. O gece misafirimiz oldu. Sabah namazn

mteakb, beni nlerine oturttu. ki elimi iki avucunun iine birlikte alp, kadar, her isimde, radyallah anh, diyerek sayd ve sayarken ve emneti

Reslullahdan (sallallah aleyhi ve sellem) babalar eyh Nvz hazretlerine verirken, o kadar alyordu ki, sanki canndan, dninden, mnndan bir para

skp veriyordu. Rhunu teslim edeceinden korktum. Her namazdan sonra u bir vazfe verdi, sayy az tuttu dedim. "Y efendim, ben sana sylemitim.

kadar lafz- celli, kalben zikredersin, dedi. O gn Hocamla grtmde, hafif Demek ki, orasn dnm, hayrl olsun" buyurdular. Bir sene sonra tekrr

stanbula gelince, yine bizim evde msfir ettim. Sabah namazndan sonra nefy vird edinmemi syledi.

isht kelimesinin zikrini de verdi ve yevmiye ikiyz salavt erfe okumam da Bir akam birlikte Hocamza geldik. ok gzel ve edeble karladlar.

itiraz etmedi. Birka kii daha vard. Mesel Zeki bey kardeim hzr idi ve saymak iin Hocamz tarafndan verilmi olan fndklar sonunda o ald.

yapld. Abdlhall efendi halkay idre etti. Hocamz da hatm-i hce yaplmasna

uzun bir iir okudular. Her ikisi de tatl gzya dktler. Sonra Hatm- hce

altm iin araclk yapardm. Hocamz Mevln Hlid hazretlerinin divanndan

Satlerce kaldk. Zaman zaman Hocamz, szlerini iyi anlamadklarndan, ben

derdi. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) yaz yazmamtr diye yaz da madd yardm edip hac farizesini eda etti.

gitsek, bir mddet konutuktan sonra, ya hatm- hce yapalm, ya da kalkalm

O kadar zikr ederdi ki, tesbhinin yanlar incelmiti. Akamlar hangi arkadaa

Bizim evde kald zaman, her gece satsiz teheccd namazna kalkard.

yazmazd. Halbuki arab ve fris kitblar gayet gzel okuyup anlard. Hocamz 1982 Austosunda veft edinceye kadar zaman zaman grtk.

1982 senesi Temmuzunda bir hafta ara ile iki kere Ankaradan Kayseriye

Kayseride kalrd. Ekseriya kk kardei Mehmed Dursun Mceddd ile gelirdi.

ziyretine gittik. Hasta idi. Efendinin eshbndan Sabr Gkkaya, Seyyid Fehm idi. Torunu vastas ile birka kelime konutuk. Gzleri kapal idi. Ceddiniz ki, mm- Rabbn hazretlerini seviyor, o ok iyi insandr dedi. Elleri elimde idi. mm- Rabbn hazretlerini seven hizmetiniz Sleyman geldi dedim. Madem hazretlerinin torunun M. Emn Garb efendiler berber idik. Elini ptk. Dalgn

301

olduu halde, gayet uurlu bir vaziyette sarh bir ifde ile : Sleyman, olum, vstasyla bize kadar gelmi olan elimi sana verdim. Onlarn yolundan ayrlma yazabildim. Zten elimde olan ellerini defalarca ptm, aladm ve sanki kendimi ondan kopan bir para hissettim. Onbe senelik beraberlii onbe yirmi satrda anlatmak ancak bu kadar olur. Ayrldk. Ankaraya geldik. Ben de ve hep onlardan bahset" buyurdu ve daha baz eyler syledi. Bu kadarn Peygamber Efendimizden ceddim mm- Rabbn hazretlerine ve babalarm

mm- Rabbn szn duyunca, uuru yerine geldi ve o anda elleri ellerimde

feyzine ve makamlarna kavutursun. Birok mektblarn saklyorum. Hatt brhim Mceddd hazretlerinin olu stanbula gelince, benimle grmek istedi. Gittim. Llelide bir otelde grtk. brhim Mceddd hazretleri ile alkal olarak, daha nce mevzu gelmiken, bir ka satr yazmtm. kendisinden adresini alp mektblatmz Afganistann en byk limi fazletli

Trabzona izine gittim. zinde iken veft haberi geldi. Cenb- Hak babalarnn

Hc Hmid Vel Yarkent, onun babas Gulm Hseyin Yarkent, onun babas

Abdlhall efendinin babas Hac Meyn hnvz Yarkent, onun babas

eyh Ahmed Fark Serhend mm- Rabbndir. Allah tel hepsinden rz olsun ve m yetemennlarna nil eylesin! Kendisini dinleyelim: "Dedelerimden Meyn ah Bey Yarkente gittii zaman ok genti. rd

Urvet-l vska mm Muhammed Ma'sm, onun da babas Mceddd-i elf-i sn

smil, onun babas Muhammed Sbgatullah, onun babas Kayym-i lem

zzetullah, onun babas Gulm Muhammed Ma'sm, onun babas Muhammed

Kbilden Dou Trkistann Yarkent ehrine ilk gelen budur. Onun babas ah

Abdrrahmn Yarkent, onun babas Meyn h Bey Yarkent olup, ird iin

ehli olduunu ora halk kabl etmedi. mtihan etmek istediler ve bir cum'a gn, tabuta canl bir adam koydular. Namazdan sonra, kendisine gelip, hzr olan

adamn canl olduunu anlayp anlamayaca idi. Anlamt. Cenze namazn nereden bulacaz, siz kldrn, dediler. yleyse cenzenin velsi kldrr, vl kldrr, buyurdu. Vl burda yok dediler. Kad kldrr, buyurdu. Kady

cenzenin namazn sizin krdrmanz istiyoruz, dediler. Maksadlar tabuttaki

garb saylrm, beni herkes tanmaz, bu gen de nereden kt, derler. Onun iin ben kldrmayaym, buyurdu. Kim ne derse desin, biz senin kldrman istiyoruz,

buyurdu. Biz muhakkak sizin kldrmanz istiyoruz, dediler. Ben yeni geldim,

kldrr, slmda cenze namaz kldrmak bu sra zeredir. Buna riyet edelim,

buyurdu. Velsi benim, size izin veriyorum, dedi. Mahalle cmi'inin imm

dediler. Peki, o zaman benden mes'uliyet gitti, buyurup, ne geip, Allah iin

302

sonra, bana toplandlar. Seni imtihn ettik, imtihan kaybettin. Biz tabuta canl hazretleri, ben diri namaz deil, l namaz kldm, buyurunca, tabutu atlar. Bir de ne grsnler! Adamn azndan, burnundan kan gelmi, l olarak yatyordu. Bu sefer, bildiiniz halde, niin namazn kldnz dediler. O kadar buyurdu. zr diledim, kldrmak istemedim, o kadar zorluk kardm, niin anlamadnz" Evliyy imtihan edenin sonunda mahcb olacan anladlar ve o gnden adam koyduk deyip, tabuttakine, hadi kalk, dediler. Bir hareket olmad. eyh

namaza, meyyit iin duaya, er kii niyyetine deyip, namaz kldrd. Namazdan

sonra ehir halk onun talebesi ve mrdi oldu. Bu ekilde Yarkent ehr mceddd merkezlerinden biri hline geldi ve bu syede asrlarca Ehl-i Snnet olarak, douda bir kale vazfesi grd. Yine ondan dinledim: Adamn biri babam sevmezdi. Onu vurmak istedi.

krlarak ld.

birden geri dnp yle bir nazarla bakt ki, adam atn stnden dt ve boynu Yine o anlatt: Yamur yamad zaman insanlar babama gelip d

Bir gn arzide yalnz iken peinden gitti. Tam tabancasna davranrken, babam

yatanda baston ile bir izgi izerdi. Yamur yaar ve su o izgiye kadar gelir

etmesini isterlerdi. O da bastonunu alp, yakndaki bir dereye gider, dere

dururdu. Bu izginin hussyyeti neydi, dedim. izgiyi gese, su ekin ve sebze

ederdi, buyurdu.

tarlalarn basar, mahsl zarar grrd, onun iin o hizada durmasn iret Bir defasnda yle anlatt: Geliimin ilk yllarnda babamla Hindistana

(kaddesallah esrarehm) ziyret ettik. mm- Rabbn hazretleri dedemizin kabrini, ya'n trbesini ziyretten sonra Muhammed Ma'sm dedemizin trbesine geldik. Gelirken, binlerce hindunun ellerinde kazma, krek ve baka letlerle mm- Rabbn dedemizin kabrini ykmaa gelmekte olduklarn grdk. apulcu alay gibi, barp aryorlard. O srada babamla baktk ki, Muhammed Masm hazretlerinin trbesinden binlerce iri arlar kd ve

geldik. mm- Rabbn, mm- Ma'sm ve Serhendde medfun dedelerimizi

binlerce idi. Bu byk kermeti gzmle grdm. Hem hayret ettim, hem de korktum. Neden sonra aklm bama gelince babama, niin onlarn cezs mm- Rabbn hazretleri tarafndan verilmedi de, olu Muhammed Ma'sm

kvranyor, kimi kayordu. Bizim hesabmza gre lenler, yzlerce, belki

gelenlere doru utular. Onlar soktular. Sokduklar dp lyor, kimi

hazretleri bu ie el att, dedim. Babam: "Olum, sen imdi anlamazsn, sonra

303

ramen nefsi iin hi gayretli deildi, belki Hakka tam teslimiyyet zere idi.

mm- Rabbn hazretleri, Allah iin ve dn iin o kadar gayretli olmalarna

anlayacaksn. Ama bu srdan sana bir perde aralayaym" deyip, yle buyurdu:

Onun iin karmad. Ama Muhammed Ma'sm dedemiz, babasn ok severdi.

Sevende sevdiine kar gayret olur, hatt gayreti sevgisi nisbetinde ok olur. Bu tasarrufu olan bu kermet zuhr etti: Ne gzel bir izh, ne mnidr bir nkte!

yzden babasna kar olan gayreti harekete geldi ve Allah telnn kudretinin Hocamz buyurdu ki: Abdlhall efendinin nefesi bereketlidir. Gerekten

ziyaretine gitti. ay iiyorlard ve aylar koyu idi. Buyurun ay iin, dedi. Midem Mecburen iti ve lnceye kadar bir daha mi'de ars hissetmedi.

yle idi. Arkadalarmzdan M. lker'in midesinde lser vard. Kayseriye

hastadr, koyu ay iemem, dedi. Okudu ve: "in; inaallah if olur, buyurdu. Abdlhall efendiden dinledim: bni Abbas (radyallah anh) hazretlerine

ve Kad Beydav hazretlerine gre, seyyidlik yalnz erkekten deil, kadndan da nk Hazret-i Hseyinin kz, Hazret-i merin (radyallah anh) olu ile evlidir ve biz o slledeniz. Yine o anlatt: mm- Rabbn hazretlerinin stdna yazd mektbda evldna geer. Bu bakmdan Mceddd-i elf-i sn ayn zamanda seyyiddir.

eyh-i mtevakkf bulunduu makamdan ileri geirildi, ifdesindeki eyh-i ya'n mektbu yazd hocas Hce Muhammed Bkbllah hazretleridir. 1976 senesi sonbahar. Erenkyde evimde iken mutevakkf [bir makamda kalm, daha ileri gidemeyen eyh]den murad, std, telefon ald.

azz) torunlarndan Kbilde tavattun eden brhm Mceddid hazretlerinin olu

Gazetemizden bir arkada, mm- Rabbn efendimizin (kaddesallah srrehl

smil Mceddid efendi, stanbula geldi, muhakkak sizinle grmek ister, oturuyordu. Ortadan uzunca boylu, snnete uygun sakal, elinde ass, zerinde kaftan, banda sar ile, tam bir ulem zeyyinde nrn, mceddid, Fruk bir

Llelide filn otelde sizi bekliyor, dedi. Kalktm, gittim. Otelin lobisinde

sim ile karlatm. Birbirimize sarldk. Benim yalarda idi. Yan otuzbe-krk

tercman olarak bulunuyordu. Kendilerine sordum: hemen her dediini anlyordum.

Mehmed Zhid Koktu Efendiye mensb, slm Enstitsnden bir gen, Arab Arab bilir misiniz? Evet, dedi. O kadar fash Arab konuuyordu ki,

yalarnda idi. rzal bir olunu tedav iin Almanyaya gtryordu. Yannda

hazretleri gibi Fris konuuyordu.

Fris bilir misiniz? Dedim. Evet, dedi. Dedesi Mceddid-i Elf-i Sn

304

konutu.

ngilizce bilir misiniz? Dedim. Hi duraklamadan mkemmel ngilizce Ben Rusa muallimiyim, Rusa da bilir misiniz? Dedim. Hayr, bilmem,

dedi. O zaman, hayrn olduum, btn kalbimle sevdiim, ceddinizin diliyle mektblatnz, ona Fris mektblar yazdnz, ceddimizin klarndan

konualm, dedim ve Fris konumaa baladk. yle konutu: Babamla olduunuzu, babamn da size birka mektb yazdn, sizin bir cevher

olduunuzu, ondan duydum. Bunun iin, stanbula varnca, muhakkak bakmaynz, dedi.

Sleyman efendi ile gr, diye bana emretti. Onun iin sizi ardm. Kusura Sonra Mceddid yolunu anlatt. Uzun uzun, kalb ile olan zikirden, kalbin,

latfeden dierine geileceinden telvn ve temknden bahsetti. Bir ara tercmanlk yaptm.

rhun, srrn, hafnin ve ahfa makamnn hallerinden, renklerinden, ne zaman bir tercmandan su istedi. yi anlamad. Sizden su istiyor, diye tercmana stanbula birka defa geldiini ve burada skenderpaa cematinden

baka cematlerle grmediini, bir defa Ik Kitabevini ziyret ettiini,

syledi ve sonra kendisi iin cevb bulamad suli bu fakre tevch edip:

oradaki arkadalarmz ok ihlsl bulduunu, hepsinde nraniyyet hissettiini

Memleketimizde bunlar kannen yasaktr, dedim. Din yasak olur mu? Dedi. Bir baka cematlerin tasavvuf, tarkat megaleleri var, ve onlara mni olan, cez Elf-i Sn hazretlerinin Mektbtn terceme ile Mceddidlie byk hizmet etti.

Hocanz niin size tarkat vezifi (zikir, rbta, murkabe) vermiyor? Dedi.

ey yasak edilirse, yasak olur, dedim. Ama, skenderpaa ve duyduuma gre

veren de yok. Halbuki bu vazfelere, en uygun sizsiniz. Hocanz, Mceddid-i Bundan baka sebep var mdr? Dedi. Olabilir. std kendisini bu i iin vazfeli

yakn talebesi saylrm. Bize, kendi stdlarn, Mevln Hlid Badd ve

kldn bize sylemediler. Hilfet, emr-i azmdir. Halbuki bu fakr, en eski ve

sonsuz sedete vesleler bilmemizi, ksaca bu yolun bir tfl olarak hep Silsile-i bydmz syledim. Ama bu ihml edilecek mesele deil, dedi.

mm- Rabbn hazretlerini ok sevmemizi, anamzdan, babamzdan ileride,

aliyye byklerinin fazlet, meziyyet, kermet ve menakb, ninnileri ile ki- saat konutuk. Kendisinin bu husustaki srarl tavr zerine, tatmin

edemeyeceimi anladm. ok sevdiim bir ilenin mensbu olduu iin, edebimi

Bunun iin bu mevzuu daha uzatmak istemiyorum. Size, ceddiniz Mceddid-i

de bozamyordum. Sonunda, anlald, biz bu meselede tam anlaamyoruz.

305

Elf-i Sn hazretlerini grdm, onlarn tevecchleri ile resde olduum hlt Bugn gk kubbe altnda byle bir ry grecek kimse yoktur buyurduu beyn edeyim, dedim ve azz hocama arz ettiimde: Sleyman tebrk ederim.

rym anlattm. Byk bir dikkat, edeb ve hayretle dinledi. Bitirdiimde : imdi sizin arkadalar iyi tanmazdm. Bana yle anlattlar. Onun iin yle konutum. anladm. Babam bana sizinle grmem iin niin o kadar tenbh ve emr etti. Ben

Sylediklerimin hepsini geri aldm. Temiz kalbinizi incittim. zr dilerim. Bundan sonra sizi zecek hibir sz sylemeyeceim. Azzim Sleyman bey: ve asm, hatt Mceddid-i Elf-i Sn hazretlerinin

kaftanm

limde en kymetli varlm olan iczetimi, bunun almeti olan sarm,

torunu

edindim dedi. Estafirullah, bunu anlatmak istemezdim, ama Hocam ve talebesi size yanl anlatlm olduundan, belki bu yanll dzeltebilirim diye bu areye bavurdum. Bamn stnde yeriniz vardr, dedim.

madd evldyz. Manev ve hakk evld sizsiniz. u sohbetten ok eyler

bulunmaklm, bu rynza veririm. Biz mm- Rabbn hazretlerinin sulb,

smil Mceddidin iczetine baktm. Arab, akl ve nakl btn ilimleri

tahsl etmi, mantk, mean, belgat dier taraftan, tefsrde Beydv, Sv,

id kitblar std ve eyh huzrunda bitirmi, misli u anda kintta ender dostu eylediim, Afganistanda iki milyondan ok mrdi bulunan byklerin postniini olup, Afganistan hkimi Zhir hn yanndaki yeri birinci srada olan mutemed, lim, vel, ksaca hreti dnyaya tercih etmiler yolunun son numune musallat olduu yllarda ilenin hepsi, yan onsekiz ferdi ehd edildi. Allah bulunan bir ilim adam idi. Babas brhm Mceddid hazretleri, grmeden can

fkhda Mebst, Hidye, tasavvufda nak mceddid olmak zere be tarka

ve meyvelerinden biri idi. 1979-80 yllarnda komnistlerin Afganistana tela yerlerini cennet, derecelerini l etmekle sonsuz rahmetine gark etsin. Fris ibre ile birka mektbundan birini Trkeye terceme edip htrasn ve ismini yaatmak iin buraya yazaym:

brhim Mceddid hazretlerinin bu fakre gndermek ltfunda bulunduu,

aleykm. Mektbunuz tam beklediim zamanda geldi. Bizi hatrladnz. Hak ki, hamd ve kr etmeye lyktr. Manev ve sr cemiyyette olmanz dilerim.

Muhibb-i kirm, fazletpenh, hakaik gh Sleyman efendi. Esselm

tel ile olmakl bir an unutmayn. Bu fakrin halleri, Allah telya hamd olsun

Mektbunuzda, bu sermyesi aza hsn-i zn ifde eden kelimeler yazmsnz. Fakr, elbette bu medihlere lyk deilim. Zir biliyorum ki, amel defterimi kara etmekten, gece ve gndz boa harcamaktan baka amelim yoktur. Bununla

306

beraber, Gafr ve Rahm olan Rabbimin brighndan kuvvetle umuyorum ki, mridlerim ve yol gstericilerim olan Nakbend ve Mceddid bykleri crmmz zerine afv kalemini eker. Msra: Kermler ile iler zor olmaz (kaddesallah ervhahm-l aliyye) hrmetine bu misknleri yolda brakmaz ve

Azzim, mceddid yksek yolunda, slk veya cezbe yollarndan hangisinde slkte seyr, kalbin tasfiyesi iledir. Bu da lem-i emre id be latfeden ibrettir. Bunlar, kalb, rh, sr, haf ve ahfdr. Bunlarn zmnnda lem-i halka id be latfeler de zikr, gzel ahlk ve devaml Allah isminin murakabesine baldr. latfe ki toprak, su, ate, hava ve nefs-i natkadrtezkiyeye kavuur. Bu Bununla beraber, eyh-i muktedaya rbta da arttr. Ayrca eriatn shibine bizim byklerimizin yolunun levzm ve vcibtndandr. Mdem ki Hallullah bulunursa bulunsun, kalbe id btn umur ihls ve muhabbete baldr. Bu

(sallallah aleyhi ve selem) mutebeat ve tarkat dbn muhafaza, tarkin yan

olur. Elbette istihare arttr. Bazen kalb tevecch ile meyh- kirm iktifa etmilerdir:

efendinin huzrunda telkn aldnz, hep ihlsl olun. naallah meyveleri hsl

ve ortada olanlara eyhine rbta ehemm-i mehamdandr. Beyt: Gzn, kulan, fikrini bala Grmezsen srr- Hakk gl bana

1-Zikre devm, 2-Latfelere tevecch, 3-ok murakabe, 4-Balangta

Bu tevecch, sras ile latfelerde Allah isminin zikriyle ve iyi ahlka olup, kalb cevherleir. Gide gide kalbin inkif oalr ve be latfenin kymet zamannda, eer bunlardan az bir ey ihsn edilirse, ok bilmelidir. ynelme ile olur. Slih rylar balar. Tumaniyet-i kalb ve istirak- btn hsl tasfiyesine yol aar. naallah tel sizi zy etmezler. Bu fitne ve kurb-

kalbin fensna varr ki, slkte ve cezbede ilk admdr. Beyt: Kimin zll olduunu bilirsen, Fark etmez, yaasan, ya lsen.

Btn huzurdan pek az bile bu zamanda dim huzr gibidir. Bu hl gide gide

Latfeler zikirle huzra kavuup, kalb iyi ahlka ynelip, kt ahlktan yz

usulnde buna yd dt derler. O zaman be latfede nefy isbta balanr.

evirince, ztn isminin zikri ile gaflet gidip kalbiyle hep zikr ederse, Nakibend

Bunlar getikten sonra, yedi murakabeye balanr. Elbette kef-ul kubr ve fen-i nefs ve velyet-i kbrdan ve ulydan, hatt daha yukarlarndan nasibler kef-ul kulb murakabelerinde ve vilyet-i surnn huslunde ve fen-i kalb ve

307

ele geer.

alkaldr. imdilik bu kadarla yetinelim.

insanlarn hukukuna riyete bal olup, ayrca zikrin ve fikrin devmyla da ok kinci olarak derim ki Halilullah efendinin sohbetini ganimet biliniz. Hilm

Evet, bu devletin tamam erate, tarkate uymaa, ak ve muhabbete ve

efendi cenblarna selm ve dualarm tebli ediniz

ilimlerde dikkat, ince ve derin grl ve diryet shibi deillerdir. Diryet, fekahet ve nas ve snnetten istinbttan ayrlmak byk noksanlktr. Fakr, muharrem-l haram aynn sonuna kadar stediiniz kitblar buralarda bulabilirsem posta ile gndereceim.

Allah tel onlar doru yola hidyet eylesin. ok dar grldrler. slm

deildir. Herhangi bir mezhebe de uymuyorlar. Onlara uymak ok zararldr.

Azizim, vehhbleri sormusunuz. Vehhbler, ehl-i snnet ve cematten

bulunacam inaallah. Sonra, Kbile geeceim. Muharrem-l haramdan sonra yazacanz mektblar zarfn zerinde yazl Kbil adresime gnderirsiniz. Size ve dier din kardelerimize selm olsun. Muhammed brhm Mceddid bni mer afallah anh

Cellbdda

mektblarn arz edeyim:

aldktan sonra, uzun yllar gittik, geldik, mektblatk. Teberrken bir Nakibend muhlisi, Hak ve din yolu slikine takdm. Allah yolunda olana

Hocamzn emr ve izni ile Abdlhall (Halllullah) efendiden telkn-i zikr

selm olsun. Abdlhall Mceddid ve ahbaplar tarafndan snnet olan selm

bildirir, iyi ve rahat olduumuzu haber veririm. Elhamd lillah bu fakr ve eshb

shhat ve fiyetteyiz. Sabah akam diyebilirim ki, aled-devm Rabb-l izzetin derghndan sizin dnya ve hret sedet ve fiyette olmanza dua ediyorum.

Allah tel sizi dima tarik- aliyye-i nakibend ird ile hidyet ve emniyet

zviyesinde bulundursun. Tandnz bu yolun inlarna selm ve dualar sohbet ederiz. Hareket etmeden nce size haber veririm Nakibendler ne gzel kafile srcler, Gizli yoldan kafileyi hareme gtrrler.

ederim. Havalar snnca o tarafa gelmek niyetindeyim. O zaman inaallah sizinle

Geen geliimde size, silsile-i aliyye-i nakibendiyye-i mceddidiyye yolu byklerinin hatme hacelerini bildirmitim. Her zaman yapnz. Duacnz Hac Abdlhall Mceddid

308

muhalefet etmeyelim.Bu kk kitba ok eyleri sdrma dndmden ok ksa bir zetle bu bahsi de bitirmi olduk.

Bu hususta sylenecek ok sz vardr. Ama bu kadarla kesip, kitabmzn tavrna

tashhlerle, bir taraftan terceme ve telflerle megul oldum. Arkadalar bir arada olduu iin beraber kitb okumay dndk. Fakri reis ettiler. Hocamza arz ettim. Uygun buldular. Haftada iki akam Tam lmihl, Mektbtn ve Drrl Merifin asllarndan okurduk. ok fideli olurdu. alarak, ders gibi fkh rendik. Anlalmayan yerler karsa, Hocamza sl eder, cevblar

1974den 1977 senesine kadar Erenkyde kaldm. Orada da bir taraftan

renirdik. Al-veri, Havle, Veklet, stisna' [smarlama] Selem bahislerini iyi arkadalara getirirdim. Ciddiyet ve muhabbetle olduundan arkadalar ok

istifde etti. Bir gn yolda Necti zfatura aabeye rastladm. Heyecanla: Size bir

rya anlatacam dedi ve devm etti: Ryada sizi grdm. Acele ile bir yere

gidiyordunuz. ok mhim idi ki, beni grdnz halde durmayp devm ettiniz. Elinizde bir kd paras vard. Yannza yaklatm ve byle acele nereye efendimize vereceim, benden gnh gitsin, dediniz. Korktum. nk son gidiyorsunuz, dedim. Derse gelmeyenlerin isimlerini mm- Rabbn

inaallah benim ismimi yazmamsnz. Kimlerin isimlerini yazdnz, grebilir Ryda size teekkr ettiim gibi, tekrr teekkr ederim. Bu ry bana, bir bir ikaz oldu."

toplantya ben de gelmemitim. Ben nbetiydim, onun iin gelemedim; miyim? dedim. Siz ma'zr idiniz, onun iin sizin isminizi yazmadm, dediniz. araya gelip, kitb okumamzn ehemmiyetini bildirmesi bakmndan ok fideli

haber ettiler. Cum'a namazndan sonra, ikimiz nce cmi'in bahesinde, sonra Mektbunuzu okudum. Arkadalarn sizi zdklerine muttali' oldum. Sizin hussyyetiniz ve ayr yeriniz vardr. Efendinin eshb da beni zd. Sabrettim. evlerine doru gelirken yolda, cidd meseleler konutuk. Buyurdular ki:

Hocamla grmek istedim. Cum'a gn Nianca Cmi'ine gelsin, diye

Siz de sabredin, hatt zlmeyin ve bilmi olun ki, ben sizi seviyorum. Bu benzeriz. arkadalar ileride sizi daha ok zecekler, ama siz zlmeyin. Biz birbirimize Mektbttaki bir mektbda mm- Rabbn hazretlerinin

buyurduunu okumusunuz kardeim. O mektbda: "Ne mutlu o kimseye ki,

herkes onu kt bilir, O ise Allah katnda iyidir; yazklar olsun o kimseye ki,

309

herkes onu iyi bilir, o ise Allah katnda ktdr" buyurmutu. Ya'n sizin ve bizim kurtulmaz. i Allah tel ile olann ba dert grmez, szn duymusunuz. Bizim byklerimizin yolunun esaslarndan biri, insanlarn medhini ve zemmini iledir. Kullarla alkalar yoktur ki, onlarn medih veya zemlerine, sevinsinler vey Buyurdular: Seyyid Fehm hazretleri, mridi Seyyid Th (kuddise [vmesini ve yermesini] bir tutmaktr. nk bu yolun sliklerinin ii Allah tel zlsnler. Tekrr ediyorum: Hi zlmeyin, ben sizi seviyorum, kardeim." iimiz Allah tel ile olmal, insanlarla deil. i insanlarla olann ba dertten

sirruhma) hrete intikal edince, kmil-i mkemmil olduu halde sohbet eyhi bulmak iin Hindistan taraflarna gitmei dnmt. Nehrye gidince, mridinin: "Kardeim Slih kmildir, herkesin ba onun etei altndadr"

szn iitti ve Seyyid Slih hazretlerini sohbet eyhi edinip, Seyyid Slih hazretlerinin veftna kadar mridinin salndaki deti zere, senede iki defa bulabilir miyim diye, ben de aradm. Bulamadm. Yalnz kaldm. Ah efendi; ziyretine gitti. Efendiden sonra sohbetinden istifde edebileceim bir kimse

htrlaynca burnumun direi szlyor. Ondan bu kadar ayr kalacama inanmazdm" dediler ve gzlerinden hasret ve muhabbet yalar akttlar. idim. Buyurdular: Herkes Efendinin bir yanna hayrn idi. Ben ise ilmine hayrn Buyurdular: Efendiye be alt sene devm edenler, onun evliydan

silsile-i aliyyenin krlmaz altn halkalarndan bulunduunu bilsinler. Hatt insanlarn nerede ise hepsinin derin ilimlerden haberi olmadndan, Efendinin O kadar mtevz ve kendini setr edici idi ki, ayann yerde, elinin Arn stnde, gznn ve gnlnn shibine ve en ok sevdiine kavuan kimsenin bni bidinler gibi zamann en byk limlerinden olduunu da anlayamazlard.

olduunu anlamazlard. Nerede kald ki, en byk mridlerden biri olduunu,

huzr iinde bulunduunu nereden bilsinler. Bildiren birisi olmazsa, kendi kendine bilmek, yol gsteren bir rehber olmazsa kendi kendine bulmak, arada sevgilinin elisi bulunmazsa, kendi kendine vuslat ok ok zordur. Belki imknszdr. Bunun iin mrid-i kmil-i mkemmilin vcdu elzemdir. O Latif

Peygamberinin (sallallah aleyhi ve sellem) ahlk ile ahlklanm ve bu aaya vermiler ve aada bulunanlar bylece yukar

olan Rabbi ile kesf kul arasnda vstadr. Bu vstalar, Allah telnn ve

imtiyazlar sebebiyle, Hak ile halk arasnda vsta olup, yukardan aldklarn ekmiler, ykseltmilerdir. te ird buna derler.

Buyurdular: Efendi hazretleri meverete ok ehemmiyet verirdi. Bu

310

snnetin devmn temn iin, tavsiye ederdi. Hads- erfde: "Meveret edecek kimseyi bulamazsanz, taa anlatn" hads-i erfi gereince, Efendi hazretleri katarakt var, ameliyt olaym m, sen ne dersin?" buyurdu. Bu teknk bizim dnyordum, buyurdular. bazan beni ta yerine koyar ve meveret ederdi. Bir defasnda: "Hilm gzmde memlekette ok gelimi deil, tavsiye etmem, efendim, dedim. Ben de yle Buyurdular: Israr kelimesi iyilik iin kullanlmaz. yilik iin devm

kelimesi kullanlr. Onun iin, gnha srar, ibdet ve hayrl ie devm kullanlr. denir. Buyurdular: Rahmet yamuruna gays denir. Dier yamurlara matar Buyurdu: Mslman kitbda mhim yerin stn izer. Eski kitblara Buyurdular ki: Efendiye hizmet edip, onu hi zmeyenlerden biri de

dikkat ederseniz, grrsnz.

oldu. Hep sevdi, hep sevildi. Allah hayrl uzun mrler versin. Mezkr Mehmed efendi, drt be sene kadar

Efendi hazretlerinin hizmetine verdi. Yal zamannda Efendiye ok yardmc devml Efendi

Mehmed ekerci efendidir. Babas Efendinin mensblarndan idi. Bu olunu

hazretlerinin hizmet ve sohbetinde bulundu. Hocamzn hizmet ve hllerini medh ettii sevgililerindendir. Rhlara hayt veren Mektbt- Rabbnyi, o velyet-i Ahmed shibinden doya doya dinledi. Efendi hazretleri kendisine sarf ve nahiv retti. Her fiili bin defa ekmesini emr buyurdu. yle yapt. yi almalar arasnda saylr. Kendisine: "Sen benim son

rendi. Hatt Ysn-i erfin mansn anlayp yazmasn emir buyurmas, talebemsin"

buyurmutur. Yine buyurmu ki: "Bin says, aded-i kmildir." Mehmed efendiye:

"Efendi hazretleri size, gzle, kulakla ve dier azalarla gnh ilemeyin, derler edenler, byle eyleri akllarndan geirmezlerdi ki, sylemelerine ihtiyc mi idi" sorulduunda: "Onun huzr ve civrndaki ma'nev havay teneffs

duyulsun" cevbn verdi. O, Efendi hazretlerini hep memnn etti, hi zmedi. Efendiden ayrlmas kendisine ok dokundu. Hep sustu. Efendiyi anlatacak sz Gzel hizmetler yapt. En mahrem hizmetlerini dhi grd. ok eyler kazand.

bulunmaz, derdi. Mehmed Efendiye: "Fatma ile evlen" buyurdu. Evlendi. Fatma hanma: "Gn gelecek, ipek elbiseler iinde yzeceksin" buyurdu. Halbuki o oldular. Bu Mehmed efendi ile uzun sohbetlerimiz oldu. ok eyler anlatt. Ksaca bu kadar yazp geelim. zaman fakr idiler. Gerekten Efendinin buyurduu gibi oldu. Zengin ve rahat

Bir gn Hocamla pazar tarafndan geliyorduk. "Hocam, dua ediniz de bu

311

boboazl yapmamalydm, diye zldm. Neyse ki, mnsib bir cevb ile: yapar, demek istediler. nk kendilerinden ok duymutum: nsanlar ktibin "Dua edelim de hayrls olsun" dediler ve ta'yini insanlar deil, Allah tel

sene de ta'yinim kmasn, stanbulda kalaym" dedim ve ardndan bu

elindeki kalem gibidir. Kalem her ne kadar yazma leti ise de, biri yazmay dileyip, onu eline almadka yazmaz. O halde, yazan kalem deil, shibidir. Bunun iin her eyin hayrlsn Allah teldan dileyip, ta'yin gibi konularda,

Geri bu konumadan sonra birka sene daha stanbulda kaldm.

Onalt sene stanbulda kaldm. Bir defa bu za'fa dtm ve hemen zldm. Yedek subay imtihanlarnda vazfeli olarak Ankaraya gittim. Bu arada

arac yapmamaldr. Allah telya itimad ve tevekkl bozar" buyurdular.

Efendi hazretlerinin kabrini ziyret ettim. stanbula dndmn ikinci gecesi yannda karlatk. Ellerini ptm. Alnmdan ptler. Elimi brakmadlar.

ryda Efendi hazretlerini grdm. Kabristann kuzey tarafndaki kapnn

gelin ve Allah teldan her ne isteyecek iseniz, buraya gelin, burdan isteyin" geldi. "Daha sk gelin" buyurmalarndaki hikmeti anlam oldum. buyurdular. Bir ay gemeden Ankarada Yabanc Diller Okuluna tayn emrim

Konuarak kabirlerine geldik. Orada bana: "Evldm, az geliyorsunuz, daha sk

damadlar Enver aabeye seslenip: "Enver bey, gelin. Sdk bir rya dinleyin" buyurdular. Enver aabey geldi. Hocamz bana: "Ryay bir daha anlatn da, ayrlyorum, hakknz hell edin ve son bir defa elinizi peyim" dedim. "Bizim Enver bey dinlesin" buyurdular. Gzlerim doldu ve: "Hocam stanbuldan

ediyorsunuz. Ne kadar ak, ne gzel bir rya" buyurup, ieride bulunan

geliyorsunuz, szleri bizedir kardeim. Biz az gidiyoruz, siz her frsatta ziyret

Hocama geldim. Ryy anlattm ve ta'yn emrini haber verdim. "Az

elimizi perseniz ne olur. Gidin Efendinin kabrinin toprana, o velyet gneini dediler.

sinesinde saklayan mes'd ve mubrek topraklara yznz, gznz srn" 1977 senesi idi. Ankara gittik. Alt sene kadar Ordu Yabanc Diller

Okulunda Rusa retmeni olarak vazfe yapdm. Bu arada bol bol denecek

kadar Balumu ziyret ettim. Efendinin eid eid yardmlarn, ikrmlarn ve kermetlerini grdm. Gsm skyor, dilimi syletmiyor ayet-i kermesi mucibince bunlar zorlanarak geiyorum. nk kitb uzun olmaa balad. Hocamzdan ayrlrken: "Ankaraya gidiyorsunuz. Sabr beye selm ve

dualarm syleyin. Sabryi emee, kurcalamaa bakn. Onda ok eyler vardr. Efendinin gizli srlarna mttal'dr" buyurduklarndan ve faklte yllarndan beri

312

Ankaraya gitmekten, fazla mteessir olmadm. Yaknen inanyordum ki, beni hayr vardr" deyip, az bir zaman iin de olsa Ankaral olduk.

de Ankarada bulunduundan, Hocamdan ayrlmann znts dnda,

istemelerinden, ayrca Seyyid Fehm hazretlerinin torunu M. Emn Garb aabey

tandm Sabr efendiden, byle bahsetmeleri ve zellikle onunla grmemi

Rabbim ta'yn etti, Efendiye yakn etti. Bunun iin: "Allahu telnn yaptnda Hocamz, Sabr aabeyi ok sever, Ondan, gzel ahlkndan sitayile Yz gzel, sz gzel, z gzel, ahlk, huyu gzel idi. Gzellikleri

bahsederdi. Bunun iin bir ka sz etmemize yol alm oldu.

kendinde bu kadar toplam olan bir insan tanmadm. Sabr efendinin ismi kk iken, annesi ile beraber stanbula geldi. Al ve Osman isimlerinde iki Lise sona kadar Drafakada okudu. Orada okurken Efendi hazretlerine gtrld. Efendi hazretleri kendisini sevip, hizmetine ald. Hem okulunda okuyor, hem de Efendiye hizmet ediyordu. Be alt sene hizmet etti. yi hizmet kardei daha vard. lk mektebi stanbulda okudu. Sonra Drafakaya girdi. Eyyb Sabr olup, soyad Gkkaya idi. Artvinin Ysufeli kazasndandr. ok

etti. Efendiyi hi zmedi, krmad. Darafakay bitirdikten sonra Asker oldu. Efendi hazretlerinin kardei Ysuf efendinin olu Frk Ik'n kz Frka Tbbyede Diilik Fakltesinde okuyup di doktoru oldu. nce Konyaya tayin

hanmla evlendiler. Sonra ark hizmeti iin Siirte ta'yin oldu. ark hizmetinden orada kald. Emeklilikten sonra da diilie devm etti. Biri kz, drt ocuklar

sonra Ankarada Mevk' Hastanesi di tabibliine geldi ve sonuna kadar hep dnyya geldi ve 1983 ubatnda hrete intikal eyledi. Ayn sene iinde ortanca olu Ftih kalb sektesinden veft etti. Byk olu Ysuf, Almanyada di doktoru olarak almaktadr. Kk olu Ik stanbuldadr. . Hanm Frka abla da

severdi. Sevmeyenine rastlamadm. Veftnda, Glhne Hastahnesi idre mirine, vasyyeti var, asker merasim istemiyor, yapmayalm dedim. Kabl etti, Allahu tel rahmetine gark etsin. Altm yalarnda idi.

rutbesinde iken emekli oldu. Askerler, siviller, doktorlar, dostlar, dmanlar onu

hayttadr. Allah tel hayrl uzun mrlerle berhayat eylesin! Albay

yapmadk. Balumda, Efendi hazretlerine on onbe metre uzaklkta defn ettik. Hanm Frka abla, Sabr bey iin: "Melek gibi insan idi, Hi bir zaman

beni zmedi. Keke zseydi de, lm hlinde ona bu kadar zlmeseydim.

Onun gibi bir insan bulunabileceini tahmn etmiyorum. Her hliyle gzel idi" iin bir ka kelime yazacam, siz ne dersiniz, dedim. Ayr szleri tekrr etti ve: sylerdi ve bu satrlar Trabzonda yazdm sat telefonla konutuk. Sabr bey

313

"Ondan bahseden kaleminiz ho olsun, hep iyi eyleri yazsn" dedi.(2002 Mays ba) Sabr Efendi, M. Emn Garb aabey ve bu fakr, yllarca beraber olduk.

Hemen her hafta Garb aabeyin evinde olurduk. Pazar gn leden sonra, ok mhim ii olmayan muhakkak bulunurdu. Mektbt, Reaht, Rbta- erfe ve Er-Riyadt-Tasavufiyye kitblarndan okurduk. Sabr efendi, Efendi

hazretlerinden anlatrd. Garb aabey de onbe yana kadar, zaman zaman Efendi hazretleri ile beraber olmutu. 2000 ylnda 72 yanda stanbulda veft Sabr aabeyle Baluma giderdik. Efendinin baucundaki tan dibinde

edip, Ankaraya Baluma, Efendinin yanna defn olunmutur.

grmedim diyebilirim.

bzlr, klr, gzyalar dkerdi. Efendiden bahsedip alamadn hi "Efendiden sonra Eyybdeki evi ve cmisine hi gitmedim. Ben oralara

ok zlrm, korkarm ki, geri gelemem. Mdem ki Efendi yok, ehiller n ehil, yrlar ayar olarak bana grnr" derdi. Efendi baba bana: Benden sonra kimsenin elini pme buyurdular.

Efendi ile alm idim. Sanki Efendiyi oralar benden ayrd. Efendisiz oralarda

Ma'nsn o zaman anlamamtm, ama imdi anlyorum. Ya'n kalbinde bana tahss ettiin yeri ve muhabbeti kimseye verme, demek istemilerdi. imdi Sabr aabeyi dinliyelim: Medresede araba okumu, daha sonra Trke ve felsefe retmenlii

yapan Cell hoca namnda birisi, ayr zamanda, dn saller sormak iin Efendi sallerin cevblarnn bulunduu birer kitb getirtip, cevblarn bulunduu sahfeleri ap kendisine okuttu. ameliyat etmediler. Baka Apandist'ten ameliyt olmak iin hastahneye yattm. Bayram diye hastahneye sevk ettiler. Gitmedim. hazretlerine geldi. Her nde de sal sormadan, Efendi hazretleri soraca

hazretlerine gittim. Elini ptm. Hasta msn? buyurdular. Evet, dedim. Neren m aryor? buyurup, biraz odular. Ar geti. Krkbe sene oluyor bir daha armad.

Efendi

aryor, a buyurdular. Atm. Mubrek eli ile aryan yere dokundular ve: Buras

gsterip anlatrd. Kendi kendime, imdi su bulunmayan yer yok, Efendi hazretleri, acaba neden, teyemmm zerinde bu kadar duruyor, derdim.

Efendi hazretleri arada bir bana, teyemmmn nasl yapldn

kestiler. Doktorlar, ellerine su demeyecek, dediler. sene teyemmmle

Veftndan otuz sene sonra, ellerimizde yara kt. Hatt bir baparmam

314

olmutu. Ne byk kermet!

namaz klmak zorunda kaldm. O zaman anladm ki, Efendiye bu ma'lm Kzm ve damadm, bir da'vet zerine Azerbaycana gittiler. Oullar da hudud gmrnde ok sk arama vard. Teybi yakalasalar,

yanlarnda idi. Olan, baba ve annesinden habersiz yanna bir teyp almt. Sovyet

kendilerine gelirken Efendi hazretlerine iltica etti. Elektronik cihaz hibir ey gstermedi ve kolayca hududdan getiler.

habsedilebilirdi. ok daraldlar. Kzm ie bunald ve gmrkte sra tam

Tekkeler kapanmasayd, buradan be on tane, Abdlhlik Gocdevni (kuddise sirruh) gibi bykler yetiirdi, buyurdular. lim ve velyetteki mertebelerine belki bu szlerinden yol bulunur. Sabr beyden dinlediim gibi, Seyyid Fehm hazretlerinin torunu fazletli

Efendi hazretleri, kk dedikleri sohbet ettikleri binay gstererek:

Temkin ve durular, dalardan metin ve heybetli grnd. Rk' ve secdeye eilirken, bir insan deil, sanki byk bir da eiliyor ve geni bir ovay kaplyordu. Biraz sonra, hudu'un, alalmann, azamet-i ilh karsnda

anlattlar. Efendinin husus odalarnda idim. Sabah namazn klyorlard.

Th efendiden de duydum. Ya'n ayr ayr zamanlarda hid olduklarn

klmenin tesiriyle secdeye varnca, kulluun verdii acz ve ihtiycn gerei olacakt. ardm. Hi byle hallerini grmemitim. olan yalvarma ve yakarma ma'ns ile yle kldler ki, sanki eriyip yok

"Efendi hazretlerinin yemesi, imesi, yatmas, kalkmas, konumas,

kk alr ve yava yerdi. Yannda ok kalanlardan, mahremlerinden duydum. st veya sol yanna dnp yatmamtr. Hep sa yan zere yatar, sa elini sa yanann altna koyar yle yatard. Her hli istikamet idi. stikamet kermetten stndr, szn sk sk kendisinden duyduum iin, bu halleri bizce, Otuz senedir Efendiyi kaylle yaparken vey yatarken gryorum, bir def'a srt

yemesini gren, sanki det yerini bulsun diye yiyor derdi. Az yer, lokmalar

susmas, glmesi, alamas, hep erate ve Onun shibine uygun idi. Mesel

kermetlerini saymaa ihtiyc brakmaz. u szn yeri gelmiken arz edeyim ve byle bir sz kyamete kadar kimseden duyamazsnz. "Bu byk silsileden birinin sohbetinde bulunmakla ereflenenler, zamann limlerinin fevkndedir." Sabr aabey, Efendi hazretlerinin rhuna bir milyon hls- erf

okumutur. Veftndan (1983) birka gn nce, sanclarnn iddetli olduu bir kesilmitir. zamanda dayanamayp: "Ya Efendi nerdesin?" demi ve o anda sanclar

315

vcd banlarla dolu olsa ve bunlar dili ile yalasa, hakkn if edemez. Buna karlk koca, karsna, den bir dmesi iin, unu dik, diye emredemez. ocuuna st vermek istemeyen bir anneyi icbr etmek muvfk olmaz. St anne dmanlarna olan buzum ve advetim vardr." tutmas lzm olur. Benim br tarafa gtrecek bir azkm yok, ancak Hakkn Efendi hazretleri fitne karmamakta ok uyank idiler. Ondrt sene

Sabr aabey, Efendi hazretlerinden nakletti: "Kadn, kocasnn btn

yaklamt. Bunun iin, hemen Efendiye gitmedim, sabahleyin gittim. geldin de, buraya imdi geliyorsun. Seni ne kadar sevdiimi, zlediimi bilmiyor olduunu bilmiyorsun" buyurdu. Buyurdular ki, Sabr ne zaman geldin? Dn akam st, dedim. "Dn akam st musun? Bir adam boazlasaydn bu kadar gnh ilemezdin. Sen muhabbetin ne Bir defasnda bir hafta kadar urayamadm. Gittiimde Ziy Beyle

artyla msaade ettiler. Vapurla dndk. stanbula geldiimizde akam

stne annemle kye gittik. Efendinin hizmetinde kardeim Alyi brakmak

oturup sohbet ediyordu. aramba gn sabah idi. Ziy Beye, kim geliyor, silinecektiniz" buyurdular.

buyurdular. Sabrdir, dedi. Vardm, elini ptm. "Az kalsn defterden Bedriye hanm ve Mide hanm Efendinin yannda idi. Azmdan yle

kt: "Efendi hazretleri, cum'a gn Eyyb Cmi'inde hutbe okusa, okurken, cebinden bir ie arap karp ise ve ieyi cebine koyup devm etse, sonra

namaz kldrsa, hi bhesiz ona uyarm ve kendisine itikadm sarslmaz." Efendi buyurdular ki: te muhabbet budur. Sabr, sen muhabbetten bir eyler anlamsn, ferin." Efendi buyurdu: Bir kimse attar [parfmeri] dkknna girse, zerine

zerine siner. Byklerin sohbeti de byledir.

koku sklmasa da, dkkndan knca esans kokar. nk ierideki kokular

Efendiden mkerreren dinledim: Byklerden biri eshb ile sohbet

Cennete girsin" dedi. Kimse cevb vermedi. Biraz sonra ayn ses duyuldu. Yine kimse cevb vermedi. Daha sonra bir kere daha o ses duyuldu. Mecliste bulunanlardan biri cevb olarak: "imdi sohbetteyiz, sonra" dedi.

ediyordu. Htftan [gizli olarak] bir ses duyuldu: "Cennet kaplar aktr, isteyen

ileride idik. Onlarn ve sonunda azz Hocamn dny haytn brakp, hreti ka gn daha rpnrm. Beyt: semeleri, beni hayran ve giryn etti. Sudan km balk gibi, aknm, bakalm

Sabr ve Garb aabeylerle ok seviirdik. Gerekten karde hatt daha

316

idik. Hocamz, Sabr aabey ve bu fakr, Eyyb Sultan cmi'inde, Efendinin ders

Efendi hazretlerinin son hanm Mide hanmn veftnda stanbulda

Ve artk yaayamaz, mid keser hayattan.

Bir balk ki, ayr klar Frattan

vermi olduu yere yakn bir yerde oturduk. Daha ok Sabr beyle eski gnlerini

Efendiden dinledim: Muhyiddin Arab hazretlerine sormular ki, bu bykler "Herhangi bir mecliste evliy aleyhinde konuulsa ben evliyy medh ile sze arasna nasl girdiniz, ya'n nasl evliy oldunuz. Cevbnda buyurdu ki:

anp konutular. Hep Efendi hazretlerinden bahs ettiler. Hocamz buyurdu ki,

balardm. Allah tel evliysna olan hsn-i zannm sebebi ile kalb gzm koptu. Rzgrlar esti, yamurlar yad, seller akt, imekler akt, gk grledi; yeil ve her yer tertemiz oldu. Bir de ne greyim, kalbimle hereyi gryorum. mz ayn araba ile skdr Blblderesi stndeki kabristana geldik. Mide gk, da, deniz, birbirine kart. Sonra duruldu. Gk mv, deniz mv, toprak at. Kalb gznz nasl ald, dediler. Bir gece yars niden iimde bir frtna

Badaki gz gibi, kalbde de grme kuvveti olduunu anladm." Namazdan sonra hanm defn ettik. Allah tel efendisi ile har eylesin ve Cennette de hanm

defa grmemize ramen, ok msbet intibalar brakt."Hilmnin talebelerinin

eylesin! Asl, aff, temiz, namus timsli, nzik, insan grm bir hanm idi. Bir iki hurmetini ve hlini grnce, sebeb-i hayatm Efendim hazretlerinin zamann

aabeyimin evinde grmtk ve daha nce anlattmz Bitlisli bir kimsenin kendisinden dinlemitik. tipi frtnasnda Efendinin gayb olarak mdada yetimesi

hatrlyorum" der, gznden hasret damlalar damlard. Bir gn M. Emin Garb

kermetini

Bu kadar Garb aabey dedik. Birka satr da Ondan bahsedeyim: M.Emin Garb (rahmetullah aleyh) Seyyid Fehm hazretlerinin olu M. Ankara ve stanbulda byd. Efendi hasretlerinin kz Mide halann kz Ma'sm Efendinin menfda (srgnde) Konyada dnyya gelmi oludur.

brhim Arvs efendi olup, uzun yllar meb'usluk yapmtr. Kendisini tanrm.

Glsm hanmla evlendi. Glsm hanmn babas Seyyid Hamid Paann olu

Ho sohbet, dirayetli, cesr, merif-i ummiyesi [genel kltr] ok, efendi bir insan idi. Garb aabey, Zir Donatmdan emeklidir. Mehb, slih, fdl, ma'lmt shibi bir efendi idi. Her gren kendisini severdi. Yetmi iki yanda (2000) senesinde stanbulda veft etti. Baluma defn ettik. lmne en ok

317

olu vardr. Garb aabeyi Hocamz ok severdi. "Her zaman gelin, grelim, aabeyi sa tarafna alrlar, Garb aabey muhlefet etse, "Bize yakan sizin solunuzda yrmektir" derlerdi. sizi grnce, rahatlyorum" der, sk sk grrlerdi. Sokakta yrseler, Garb

zldklerimdendir. Ma'sum, Murad ve Abdlhamd isimlerinde prlanta gibi iki

verince, Efendi hazretleri; "Yalnz o kadar m? Byle bir ztn torunudur ki, ben de sabahlara kadar sallasam, hakkn ed edemeyeceim bir bymn torunudur" buyurdu. salncann bir ipini annesi boynuna taksa, bir ipini de sen boynuna taksan ve

bilir misin?" sordular. Hanm, Seyyid Fehm hazretlerinin torunudur cevbn

yanna getirmiler ve Efendi hazretleri, hanmna: "Bu ocuk kimin torunudur

zaman Efendinin yannda gemitir. Tevelld 1928'dir. Bebek iken Efendinin

Garb aabey onbe yana kadar Efendi ile bym, yahud ekseri

aabeyi de severdik. Garb aabey gibi onunla da hret kardei olmutuk.

Garb aabey kadar, onun ve bizim ve herkesin aabeyisi olan Th

1917de tevelld, 1980de hacda iken Mekkede veft etti. Cennet-l muallada defn olundu. Veft srasnda bir takm garb gzel halleri mhede edildi.

Fazletli, muhabbetli, zek, nktedn, trihce-i hayt bir zt- muhterem idi. Ataullah, Ubeydullah, Ender ve Ercmend isimlerinde elmas gibi kymetli

Hocamz Th efendiyi sever, o da Hocamz ok severdi. Aabey, karde gibi olmulard. Hocamzn sohbetine doyup da, ayrld vk deildir. Efendi hazretleri de kendisini ok severdi. Karsnda oturtup, onunla konuur ve: hatlar bulamazsn. Seninle konutuum iin, hatl da konusam, brlerin karmas edebe muhlif olur. nk onlarla deil seninle konuuyorum" derdi ve ince bir db- muaeret dersi verirdi. Bir def'asnda: "Th, sen ok gayretli "Niin seninle konuuyorum biliyor musun? Sen daha ok gensin. Szlerimdeki

ocuklar vardr. Her biri aslet, insanlk, zek ve gzel ahlk numnesidir.

ve alkan deilsin. Ama u iki nashatimi tut: Salt-i vitri hi bir zaman terk

etme [nk fide salt-i vitr snnettir] ve hergn Kur'andan bir cz, hi kabz hli vard. Sessiz, mamum, zntl oturuyordu. Birden Th aabeye olmazsa bir hzb Kur'an oku" buyurdu. Bir defasnda Efendinin stnde bir

dnyy

buyurdu. Th aabey durur mu; hemen cevb verdi ve: Efendi hazretleri, ben de anlayamadm, ama hretten bilmedikleriniz

hitb edip: "Th, ne hreti anlayabildik, ne dnyy! Hlimiz ne olacak? varsa

gzlerinden ya geldi. Kabz hli basta dnt ve hep hak syleyen dili alp,

cevaplandraym" dedi. Efendi ve mecliste olanlar, bu cevba o kadar gldler ki,

318

inciler samaa balad. Vakit sabah idi. Efendi hazretleri Vahdet-i vcd'u uzun uzun anlatt. Kaba kulua kadar sohbet devm etti. Sonra herkes Th aabeyi pp, teekkr ettiler ve byle bir sohbete bugne kadar hid olmadk, dediler.

Bir gn efendi hazretleri kendisine: "Th, Mevln Hlid hazretlerinin sims, gibi, efendim" cevbn verdi. ekli, heyeti nasld? buyurdular. Th efendi, hi beklemeden: "Grdnz Th aabey, stanbuldan Vana dnerken, Konyada bulunan aabeyisi

Muhammed Bkr efendiye urad. Sonra trene bilet almak iin gieye geldiinde, hareket satinin ge olduunu rendi. Hava souktu. Vakit geirmek iin sinemaya gitti. O zaman onbe-onalt yalarnda idi. Sinemadan

sonra gelip trene bindi. Gzleri alr almaz, Efendi hazretlerini grd ve Efendi hdiseyi anlatr ve: "Hem korktum, hem mahcb oldum" derdi. Th aabeyin geliyorlard. Yolda karlarna ekya kt. Parasn aldklar gibi, ceketini ve da aldlar. Sonra hanmna dnp: Bacm, Seyyid hikyeleri oktur. Birini daha anlatp geelim. Hanmyla ataktan Gevaa yaya kendisine: "Th, utanmadn da sinemaya gittin" buyurdu. Th aabey bu

ayakkabsn

Fehm

Th aabey: Yh siz ne biim adamlarsnz; dedesine yemn verir, torununu Hazret-i eyhin torunu musunuz, dediler. Evet, ben Thym deyince aldklarn soyarsnz? deyip mukabele edince, ekyann yzlerinin rengi sarard, soldu. Siz

hazretlerinin hatrna syle, yannda para ve kymetli eya var mdr? dediler.

geri verdiler ve zr dilediler, elini pp gittiler. Th aabeyle ok yazmakla iktif edelim, rhuna rahmet okuyarak ve ok sevdii ve itimad ettii Kardeleri Seyyid brhim ve Seyyid Bedreddin efendiler de birer cevher ve islm ve iffet ve edeb hrkas idiler.

beraberliimiz oldu. Yllarca srd. ok menkbeler vardr. Ama bu kadarn

hepimizin dayana Efendimiz yannda olsun, duasn yaparak geelim.

Muhammed emseddin efendilerle de uzun zaman birlikte olduk. Dierleri gibi geti. imdi (2002) de erzel-i mrn ibtidalarnda o tatl htralarla teselli yirmi, belki otuz sene, stanbulda, Ankarada, Vanda ok gzel zamanlarmz

Amcalar Hseyin Efendinin oullar Al hsn, Muhammed Kasm,

ve hikyeleri hl dillerde dolaan bir zt- kerm-l hsl idi. Muhammed kmil bir zt olup, ok kimselere ilim retmitir. Bu fakrin arab ilimlerdeki Kasm, Van mftlnden mtekaid idi. Arab ve frisiyi iyi bilen, lim, fdl, iczetim onun tarafndan bir lutuftur. Seyyid emseddin, Van'n en byk

buluyorum. Al hsan efendi Geva mfts idi. lim, fzl, nktedn, ho sohbet

limlerinden, halm, seha shib, gayretli, tevazu ve ahlk- hasene shibi, hz

319

insan! denen bir zt idi. Hayat hep ilim okutmakla geti. (1936-1986) Hepsinin

kalblerimizi de, lekesiz Ehl-i beyt (seyyid) sevgisi ile sslesin ve bu muhabbet eder, varlklarn, islmn dayana bilir ve sylerdi. zere yaatsn ve ldrsn. Hepsini Hocamz sever, hepsi ile tatl tatl sohbetler Sabr aabeyin veftndan iki- ay sonra da ben emekliye ayrldm.

demiri olan Ehl-i Beytin varl ile her trl fet ve frtnadan korusun. Bizim

en gzel sfatlar hiz oullar vardr. Allah tel yer yz gemisini, bu geminin

Bylece Trk Silahl Kuvvetlerindeki retmenlik grevimi albay rutbesi ile tamamlayp, haytmn son safhasna ekildim. stanbulda Erenkydeki evimde

kitblarmla megul oldum. Yazlar Srmenede bulundum. Arada bir imkn oluyorlard. Severek, gerekirse, gndze geceyi katarak; dne hizmet iin, olursa, Hocam ziyret ettim. Onlar hl alyor, ya'n kitblarla megul

gnderdim. Birka gn sonra Enver aabey telefonla beni arad ve: "Hocamz buyurdu ki, Sleyman beye syleyin, bizimle almak istemez mi?" Bu talep kitaplarn, daha sonra Rusa tercemelerin tashh ve mes'uliyeti uhdeme verildi.

(Mektbt- Ma'smiyye) baz tashhler yapp Enver aabey vstas ile Hocamza

bir vazfe almadm. Hakkat Kitbevinden kan fris bir kitb okudum

ellerinden gelen gayreti son haddine kadar gsteriyorlard. 1988 ylna kadar hi

zerine Ftih arambada bulunan Mehmed Aa tesislerinde, arab ve fris Oniki sene de orada altm. Zaman zaman onlarla grtk. Sevindirici iltifatlarndan, Onlarn szleridir diye bir kan yazaym. Yoksa ben haddimi, irdl szleriyle renmiim: mjdelerine mazhar oldum. Bunlarn ounu arkadalar bana iletti. Hakkmdaki

hlimi ve nefsimin azgnln, rhumun ezikliini, bir para olsun, Onlarn Aleykm selm. Biz Sleyman ok severiz. Bizi hi zmemitir.

Devml bize yardmc olmutur. (24 evval-1409) Hseyin Yener) ferin, Sleyman bey bu yolun zevkn almtr. (Subh)

Sleyman beyle oynayan atele oynam olur. (Kemal Demirci)

sylediklerini telefonda ben de dinledim.)

(Receb-1410. Subh beyle konuurken, selmm arz edince, bu szleri Sleyman beye selm syleyin. Gzlerinden perim. Sleyman

Sleyman beye selm ederim. Gzlerinden perim. Dualarn beklerim.

severiz. Yirmi otuz senedir Mektbtla meguldur. Mektbta id ma'lmt iyidir. (15-Rebi'l evvel 1411-Subh)

dua ederiz. (Cemazil-hr-1411-Subh)

Sleyman beye selmm syleyin. Yardmlar iin iki dny sedetine

320

Sleyman ne mubrek olmu" buyurdular. Cum'a namazndan sonra, ellerini

18 Safer 1420 Cuma gn Saryere ardlar. Selmdan sonra: "Bizim

ptler. O anda kendimi dnynn en bahtiyr insan buldum. Zir btn temiz dudaklar muhabbetle alnma deiyordu. Herhalde bir talebe iin, bundan daha mes'd an olmaz. Sonra orada bulunan arkadalara hitb ederek: "Sleyman bizim ilk gz armzdr" buyurup, bu fakre hitben: Sizi ok anlatrken arz etmitim. Kabri geni, yatt yer nr olsun. zlemitim" dediler. Bundan sonraki balkondaki konumalarmz, veftlarn hayatmda hep yaknnda olmak istediim Hocamn, hep Hakdan bahseden

pmek istedim. Eilin, ben sizin alnnzdan peyim, buyurdular ve alnmdan

getirip, Birinci cild 63. mektbu okudular. ok ey rendik. Mkemmel bir mektbdur. Buyurun, Onlarn dil kaleminden ve kalem dilinden dinleyelim: 1. CLD 63. MEKTB: Nakb Seyyid eyh Ferd'e

Bir gece Onlarn evinde idik. Peygamberlerden bahis ald. Mektbt

yazlmtr.

Peygamberlerin (aleyhimsselm) hep ayn mn sylediklerini bildirmektedir. bulundursun. Onlarn en stnne ve kalanlarn hepsine salt selm olsun! sonsuz kurtulu yolunu gstermi ve sonsuz azbdan

Allah tel bizi ve sizi kerm olan babalarnzn ana caddesi zere

Allah tel, Peygamberler (aleyhimsselm) vstas ile insanlara,

Peygamberlerin mubrek vcdlar olmasayd, Allah tel, ztn ve sfatlarn kimseye bildirmezdi. Kimsenin Allah teldan haberi olmazd. Kimse Ona yol bulamazd. Allah telnn emir ve yasaklar bilinemezdi. Allah tel gandir; yan hibir eye muhtac deildir. nsanlara acd iin, onlara iyilik ederek, emir

kurtarmtr.

ve yasaklar gndermitir. Emir ve yasaklarn fideleri insanlaradr. Allah telya olmasayd, Allah telnn beendii eyler ve beenmedii eyler belli olmaz, birbirinden ayrlamazd. O halde Peygamberlerin gnderilmesi pek byk hi fideleri yoktur. Allah telnn bunlara ihtiyac yoktur. Peygamberler

ni'mettir. Bu nimetin krn hangi dil syleyebilir; kim bu kr yerine getirebilir? Ni'metlerini bize gnderen, bize islm dnini bildiren, bizleri Rabbimize hamd ederiz Peygamberlere (aleyhimssalt vesselm) inanmak sedetine kavuturan Btn peygamberlerin dnlerinin asl, temeli birdir. Baka baka deildir. iin, melek gnderilmesi iin ve melekle Kitblar

Hep ayn eyi sylemilerdir. Allah telnn zt ve sfatlar iin, Har ve Ner iin, Peygamberler

321

gnderilmesi iin, Cennetin sonsuz ni'metleri ve Cehennemin sonsuz azab iin iin olan szleri, ya'n fr'ta id szleri ise baka bakadr, birbirine uymayabilir. syledikleri hep ayndr. Szleri birbirine uygundur. Hell, harm ve ibdetler

uymalarn emir buyurmutur. Birok sebebler, fideler iin, Allah tel

uygun emirleri bir ll'azm peygambere gndermi ve o insanlarn buna

Allah tel, bir vakit, o vaktin insanlar iin, zamanlarna ve hallerine

peygambere, baka baka zamanlarda, birbirine uymayan emirler gndermitir. Ya'n nceki emirleri sonradan nesh etmi, deitirmitir. Btn peygamberlerin, szbirlii ile syledii hi deimeyen szlerden

ahkm- er'iyyede deiiklikler yapmaktadr. ok defa, er'iat shibi ayn bir

biri, Allah teldan baka bir eye ibdet etmemek, Allah telya erk, ortak yapmamaktr. Mahlklardan bazsn bakalarna rab, ma'bd yapmamaktr. Bu sz, yalnz peygamberler sylemitir. Onlarn yolunda gidenlerden baka, hi Allah telnn bir olduunu sylemise de, bunlar y mslmanlardan iiterek varl lzm olan, hem de ibdet olunmaa hakk olan birdir, demektedir. L ilhe illallah demek, ibdet olunacak, Allah teldan baka, hi bir ey yoktur; ibdet ancak O'na yaplr, demektir. Bu byklerin birlikte syledikleri ikinci sz, kendilerini herkes gibi insan sylemi veya varl lzm olan birdir demilerdir. Halbuki mslmanlar hem

kimse bu devletle ereflenmemitir. Peygamberlere inanmayanlardan bir ksm,

bilip, yalnz Hak telya ibdet olunur, demeleridir. Herkesi, yalnz O'na ibdet

etmee arrlar. Hak tel, hi bir eyle birlememitir. Hi bir maddede hatt bata bulunanlar, kendilerine taptrmak istemi, Hak tel bize hull etti, bizdedir, demilerdir. Bylece kendilerine ibdet olunmak lzm geldiini, ilh olduklarn sylemekten sklmamlardr. Kendilerini kulluk vazfelerinden sorumsuz olduklarn, her eye tecvz edebileceklerini,

yerlememitir, derler. Peygamberlere inanmayanlar ise, byle sylememi,

ekerek, her trl irkin, kt eyleri yapmlardr. lh olduklar iin, kendilerinin kendilerine hibir eyin yasak olamayacan sanmlardr. Her szlerinin doru olduunu, hi yanlmayacaklarn, her istediklerini yapabileceklerini sanarak

aldanmlar, milleti de aldatmlardr. Byle alaklara lnet olsun. Bunlara aldanan ahmaklara yazklar olsun! Peygamberlerin (aleyhimsselm) szbirlii ile bildirdikleri bir ey de,

biri bu devlete kavumamtr. Melekler muhakkak ma'smdur. Ya'n vazfelerini

kendilerine melek geldiini sylemeleridir. Peygamberlere inanmayanlardan hi

322

elbette doru yapar, hi yanlmaz ve hi kt, pis deillerdir. Vahyi, deitirmeden, unutmadan getirirler. Allah telnn kelmn tarlar. hep O'ndandr. ctihd ettikleri her mes'ele de te peygamberlerin her sz Hak teldandr. Her getirdikleri emir, vahiy

haber

ile

salamlatrlmtr. ctihadlarnda ufak bir isbetsizlik olsa, vahiy gelip hemen

kendilerindendir. Szlerini doru sanrlar. O halde, insf edelim! Ahmak, chil zararl ii yaparsa, buna inanlr m? Onun yolunda gidilir mi? Msra' Senenin mahsl, baharndan belli olur. bir kimse, kendini ilh, tanr sanp, kendine tapnlmasn emr eder, her kt,

biz yarattk, biz kurtardk, deyip, kendilerine taptran kfirlerin her sz

dzeltilir. Hal o ki, peygamberlere inanmayp, kendilerini ilh, tanr, tantan sizi

kermede: "Hak gelince, btl gider; btl her zaman gidicidir" buyurdu. Y Rabbi, bizleri o byklerin (aleyhimssalevt) yolunda bulundur! min. Yine bir gn Hocamz 260. mektb iin: "Olu Muhammed Sdk

btldan, nr zulmetten ayrdr. Nitekim Allah tel sr sresi 81. yet-i

Bu kadar uzun anlatmamza sebeb, aka anlalmak iindir. Yoksa hak

mektbdaki bilgileri, ma'rifetleri herkes anlayamaz. Hatt imdi yeryznde bu

hazretlerinin yksek derecesine gre, kendi tasavvuf yollarn anlatmaktadr. Bu

hallere ve ma'rifetlere shib bir kii yoktur diyebiliriz. Ama bu mektbun sonunda gzel ve bereketli bir ma'lmat vardr. Bu ksm okuyalm" buyurup,

frisden okuyup Trkeye terceme ettiler.

"Ey olum! rd kutbunun feyiz vermesi ve ondan feyiz almakla ilgili

gelmiken, fideli olan bu ma'rifeti de buraya yazyorum:

ma'rifetler Mebde' ve Med rislesinde, ifde ve istifde bbnda yazldr. Sras Kutb-i ird, ferdiyye kemllerine de shib olup, ok az bulunur.

Asrlardan, uzun zamanlardan sonra byle bir cevher dnyya gelir. Kararm

btn dnyya yaylr. Yerin merkezinden Arn tepesine kadar, herkese rd, olmadan, kimse bu ni'mete kavuamaz. Onun hidyetinin nrlar, okyanus gibi hidyet, mn ve ma'rifet onun vstas ile gelir. Herkes ondan feyiz alr. Arada o

olan lem, onun gelmesi ile aydnlanr. Onun irdnn ve hidyetinin nrlar,

btn dnyy kuatmtr. O derya sanki donmutur, hi dalgalanmaz. O byk zt tanyan ve seven bir kimse, onu dnr ve kalben ona tevecch ederse, bir pencere alr da, bu yoldan muhabbet ve ihlsna gre, o derydan kalbine

yahud o, bir kimseyi sever, onun ykselmesini isterse, o kimsenin kalbinde sanki bir kanal akar. Bunun gibi, bir kimse, Allah tely zikr ederse ve bu zt hi

dnmezse, mesel onu tanmazsa, yine ondan feyz alr. Fakat birincide, feyiz

323

daha fazla olur. Bir kimse o byk zt inkr eder, beenmezse, yahd o byk zt, bir kimseye incinmi ise, Allah tely zikr etse bile rd ve hidyete kavuamaz. Ona inanmamas veya Onu incitmi olmas, feyiz yolunu kapatr. O var grnr ise de, yoktur. Fidesi ok azdr. O zta inananlar ve onu sevenler, iin rd ve hidyet nruna kavuurlar."

zt, bunun istifdesini istememi olsa bile hidyete kavuamaz. Rd ve hidyet onu dnmeseler de, ve Allah tely zikr etmeseler de, yalnz o zt sevdikleri

sellem) anlatan u mektbunu okudular:

Bir gn de, mm- Rabban hazretlerinin Reslullah (sallallah aleyhi ve

dileyerek bildiriyorum: Muhammed (aleyhisselm) Allah telnn resldr. dem oullarnn seyyidi, efendisidir. Kyamette kendisine uyarak Cehennemden nce O efat edecektir. En nce Onun efati kabl olunacaktr. Cennet kapsn zamanndan kymete kadar gelen her mmin, bu sancak altnda bulunacaktr. ilk nce O alacak, kap Ona hemen alacaktr. dem aleyhisselm ve onun Bir hads-i erfde: "Kyamet gn, nce gelenlerin ve sonra gelenlerin kurtulanlarn en cmerdidir. Kyamet gn kabirden en nce O kalkacaktr. En

BRNC CLD, 44. MEKTB: "...Allah telya snarak ve Ondan yardm

vnmyorum. Ben Abdullahn olu Muhammedim. Allah tel insanlar ayrd; beni en iyisinde bulundurdu. Sonra bu en iyi frkay kableleri evlere, yaratt, beni insanlarn en iyisinde yaratt. insanlar frkalara [kavimlere, rklara]

"Allah telnn habbiyim, sevgilisiyim. Peygamberlerin sonuncusuyum;

seyyidiyim. Hakkati bildiriyorum, vnmyorum" dier bir hads-i erfte:

iledenim. Kymette herkes sustuu zaman, ben konuacam. Kimsenin

ilelere ayrd, beni en iyi ileden dnyya getirdi. nsanlarn en iyisiyim; en iyi

zamanda mjdecileri ben olacam. O gn her iyilik, her trl yardm, her en hayrls, en cmerdi, en iyisiyim. O gn emrimde binlerce hizmeti vardr. kapnn anahtar bende olacak. Liv-i hamd benim elimde bulunacak. nsanlarn

kmldamad vakitte onlara efat edeceim. Kimsede mid kalmad

Kymet gn Peygamberlerin imm, hatibi ve hepsine efat edici benim. vnmek iin sylemiyorum" buyuruldu. O (aleyhissalt vesselm) olmasayd, Allah tel hibir eyi

yaratmazd. Rab olduu, ma'bd olduu meydana kmazd. dem aleyhisselm peygamber idi. Beyt:

su ile amur arasnda iken (ya'n hamuru yorulurken) O (aleyhisselm)

324

Gnh ilese de, ekilmez hesba, Btn insanln seyyidi, en stn olan byle bir peygambere inanan, Byle bir seyyidin izindeki kimse.

Onun yolunda giden kimse, elbette mmetlerin en iyisi olur. l-i mrn Sresi bunlara mjdedir. Ona inanmayan insanlarn en ktsdr. Tevbe sresi, 98. yetindeki: "Vah, kalbleri kat chiller sana inanmaz. Daha ok mnfktrlar" bunlar gstermektedir. 110. yetindeki: "Siz mmetlerin, dn shiblerinin en hayrls, en iyisisiniz"

ereflendirilenler, ne kadar bahtyrdr. Onun dnine inanan ve Ona mmet yksek derecelere kavutu. Bu ileri de, dn dmanlar her taraf sard vakit,

Dnynn bugnk hlinde, Onun Snnet-i seniyyesine uymakla

olann az bir iyiliine kat kat sevb verilir. Eshb- Kehf bir gzel i yapmakla,

bundan kat kat fazla almas, byle kymetli olmaz.

askerin az bir hareketinin ok kymetli olmasna benzer. Sulh zamannda askerin

edip, az bir ibdet yapmak, sanki dman saldrp, her taraf kaplad zamanda,

kalblerindeki mn korumak iin baka yere hicret etmeleri idi. Bugn Ona mn

izinde giden mahbbluk derecesine ykselir. nk muhib [seven] sevgilisinin bundan anlamaldr. Beyt: ahlkn, almetlerini kimde grrse, onu da sever. Ona uymayanlarn hlini Muhammed aleyhisselm yz suyudur cihnn, Kapsnda toprak olmyan toprak altnda kalsn.

Muhammed aleyhisselm Allah telnn mahbubu olduu iin, Onun

geliyor. O gnlerde ne karklk, ne kadar taknlk, aknlklar olduunu sizinle

olmaldr. Allah tel bu sretle de sedet kaplar aabilir. Nevrz gn

almaldr. Dmanlar arasnda bulunurken, gnlleri onlardan ayr, uzak

Eshb- Kehf gibi hicret edemeyen, btn yolu ile hicret etmee

biliyorsunuz. O karanlk gnleri atlattktan sonra, Allah tel nasb ederse iin mektbuma son veriyorum. Allah tel kerm olan

grmek erefine kavuma mid ediyorum. Nzik banz

artmamak min."

babalarnzn yolundan ayrmasn! Size ve Onlara kymete kadar selm olsun!

diyebileceimiz ve Efendi hazretlerinin ismini, deeri takdr edilemeyen aleyh ve sellem) ile alkal yazlar okuduklar gibi yazalm:

Hazr yeri gelmiken, hocamzn alt cild Mektbttan semeler

ma'nsnda (Kymetsiz Yazlar) koyduu eserlerinden, Reslullah (sallallah

325

megul idi.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) bi'setten nce kalb zikri ile Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) renkli, ssl kumalardan Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) bin dirhem kymetli rida giyerdi;

elbiseyi severdi.

namazda drt bin dirhem kymetinde rida (kaftan) giydii zamanlar olurdu. ucunu) iki omuzu arasndan sarktrlard. doyuncaya kadar yemezdi.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) sarn taylasann (sarkan

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) yemei lzmu kadar yerdi; Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) yahdnin evinden yemek Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) Ahmed ismi Muhammed

yemi, mrikin kabndan Tahret eylemilerdir. isminden efdaldir. ma'rfdur.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) Ahmed ismi, sem ehlince

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Kbe-i muazzamadan efdaldir.

(Sallallah aleyhi ve sellem)

Hak sbhnehnn ibtida halk ettii nesne Nr-i Muhammedi idi Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) ma'rifete tlibdir, halbuki

mahbbiyyet makamndadr. msteniddir.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) hsn- cemli zt-i telya

zntl olunca, Bakalar nasl olmaldr.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) hep dnceli ve dima

gn idi. Akama doru veft etti. Sal gn saklanp, aramba gecesi gece yarsna yakn ve bir rivyette o gece defn olundu. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mukaddes kabirleri mbrek

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem)doum ve lm pazartesi

cesedlerinden hli (bo) kalmaz. eitli yerlerde vk' grmeler, her ne kadar bedenleri eklinde grnr ise de, rhnidir ve rh beden halini alr. rhndir. nk Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) ile veftndan sonra grmek Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) uykusu abdestini bozmazd. peygamber, mmetini muhfazada oban gibidir. Gaflet onun

326

peygamberlik makamna uygun deildir.

kalbleri uyumazd. Belki mes'd gzleri uyur hl zre olurdu ve ayn onyedi vey ondokuz veya yirmibeinci gn damardan kan aldrrd.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) uykusu mu'tedil idi. Mbrek

olup, Hakka kavumak iin deildi. hepsi vahy ile deildi.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) riyzeti, ni'mete kr iin

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) szlerinin ve ifadelerinin

yanlmas ve unutmas ciz ve vk'dir. Lkin hat zere kararda olmak (devm etmek) ciz deildir. ndr.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) sehiv ve nisyn etmesi, ya'n

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mebde-i teayyunu ilm

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mebde-i teayyunu hubbdir.

vcdnin merkezi olup, en erefli yeridir. Reslullahn (sallallah

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mebde-i teayyunu teayyn-i aleyhi ve sellem) hakkati, izf

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) hadsdir derler, Kur'na ise kadmdir, denir.

sfatlarndandr. Kur'nn zuhr mene'i ise, hakk sfatlarndandr. Bu sebebden

babalarn sulblerinden analarn Rahmlerine geip insan eklinde zuhr eyledi. Ondan latfi bulunamaynca glgesi nasl olur!

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) nru, ilm sftndan olup

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) glgesi yok idi. lemde

herkesten yukar kp, nzlde de (inerken de) herkesten ziyde indi. otuzbin kii hzr idi. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) veftnda

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) urucunda (ykselmesinde) Eshbdan

muhabbeti olup, btn ba ve itibarlardan mu'arradr. Reslullah (sallallah aleyhi ve

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) olan ilh muhabbet ztn sellem) Mi'rc gecesi, Ms

aleyhisselmn kabri yanndan geerken, onu kabrinde namaz klarken grd.

mekn diresinden kurtulup, ezel ve ebed bir an buldu; bidyet ve nihyeti bir noktada birlemi grd. Cennet ehlini Cennette grd.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Mi'rc gecesinde, zaman ve

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Mi'rcda ruyetle (Hak tely

327

grmekle) merref oldu.

henz soumam, abdest ibriinde sallanan su durmamt.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Mi'racdan dndkte, yatt yer Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) souk ve lezz eyleri severdi.

kemlleri kendinde toplamtr.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) sfat ve isimlere id btn

(sevgilisi), yaratlmlarn en iyisi, Mi'raca bedenle kmakla ereflenmi, Ar ve Krsden geip, mekn ve zaman geride brakp ileri gitmitir. reisidir. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) muradlarn ve mahbblarn

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Rabbil-lemnin mahbubu

demek kfrdr ve zndklktr.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) tbi' olmaa ihtiyc yoktur, Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) tbi' olmak yedi derecedir;

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) tbi' olmak elbette lzmdr.

1Kalb ile tasdkden sonra ve nefsin itminanndan nce olan eratin ahkmna uymaktr. Avam ve zhir limleri bu ksmdadr. izlesine kavumu olan slk erbabna mahsstur. da evliy- kirmdr. 2Bu derecede tbi' olmaklk, ahlkn tehzbi ve kalb hastalklarnn

3slmn hakkatine ve nefsin itminanna kavumu olanlardr. Bunlar

4Nefsin itminanndan sonra olan eratn hakkati ile hallenmek olup, 5Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) kemlatnn huslu olup,

rsh ilimli limlere mahsstur.

ullazm peygamberlere mahsstur.

ilim ve amelin buna dahli yoktur. Sadece fadl ve ihsanladr. Esas itibari ile

olmak olup, sadece muhabbete baldr. Fadl ve ihsann stndedir. makamlarna tealluk eder.

6Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mahbbluk makamna tbi'

Birinci derece hric, saydmz u be derecenin hepsi uru (ykselme) 7.derecedeki mtbeat, nzle, inmee bal olup, dier alt derecenin Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) itat, Hak telya itattr.

hepsini iine almaktadr. Tbi' ile metb' (uyanla uyulan) farksz olmutur. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) yolu, Eshb- kirmn yoludur.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) mtabet (uymak), islm

328

ile olur.

ahkmnn (emir ve yasaklarn) yerine getirilmesi ve kfr detlerinin kaldrlmas Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) mtebet niyetiyle olan

kaylle (gn ortasnda biraz uyumak), mtbeatla olmyan etin riyzetlerden ve iddetli mchedelerden kymetlidir. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) tavassutu (aracl)

olmadka hi bir ferd matluba kavuamaz. hayrl ii ve ameli yapsa, hitir. kurtulua ermek muhldir.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) mtbet olmadka, hangi

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) mtbet olmadka

(gsteri ve yapmack) iin de olsa makbldur. korku ve iddetinden kurtulmaa sebebdir.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) okunan salavt riy ve suma Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) salavt getirmek, kymetin

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) sevgisi, hereyden ve

kendinden ziyde olmaynca, mn tamam olmaz. eziyyet, Hazret-i Al yoluyla verilenden ziydedir.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) ie-i Sddka yoluyla verilen Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) ameli olup, srf ona mahss

husl ve mkillerin almas iin yaplan, yazlan baz eyler, zikir ve dualar izne baldr.

hallerinden olmayan amellerin yaplmasnda izne ihtiyc yoktur. Hacetlerin

(irkin) bidatlar olup, merduddur; men'edilir. rf ve detine uymayanlara, Bununla beraber dette snnetlere riyet gzel netice ve sedetlere yol aar.

rf ve det olmak zere iki ksmdr. bdet olarak yaptklarnn hilafi, mnker

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) ameli, ya'n yaptklar, ibdet,

mnker bidat denmez. Din ile alkalar yoktur. Olup olmamas dete baldr. Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) det ve ibdetlerde, az veya

ok benzemei byk sedet, bereket ve derecelere kavumak sebebi bilmelidir. Mahbba benzeyenler mahbub, ona uyanlar da mergubdurlar.

olmal ve Kitb ve Snnetin ile meclisini aydnlatp, bid'at karanlklarna ve eytann kmaz yollarna dalmaktan uzak bulunmaldr. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) dnynn tahrbi iin gnderildi,

erate kuvvetle tutunmal, snnete ittiba' ve bid'atten ictinb zerine rsh

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) mtbeat etmek istiyen,

329

ta'mri iin gnderilmedi. Hads-i erf

ilimlerinde lim olandr. Birinden nasbi olup, dierinden olmamak versete mnidir.

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) vris olan, ahkm ve esrr

dier peygamberlere kardelerim demilerdir.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) brhim aleyhisselma babam

brhime kavumak da, Onun milletine tbi' olmaa bal bulunduundandr. Merkeze gidebilmek iin evreden ieri girmek arttr.

kavumak, makam- brhimden gemedike myesser deildir. Makam-

milletine uymakla emr olunmas, bir makam elde etmek iindir ki, ona

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) brhim aleyhisselmn

dmanlarna iddet gsterip, o alaklar aalamak, onlarn btl ilhlarn (putlarn) hor tutmak en makbl ibdettir. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Eshb- kirma buyurdular:

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) dmanlarna ve Hak telnn

Sizler yle bir zamanda dnyya geldiniz ki, emir ve yasaklardan onda birini terk yasaklardan onda birini yerine getirseler, kurtulurlar. te imdi o vakittir. gelmesi muhakkak olan eylerin tafsilini bilmem" buyurmutur.

etseniz, helk olursunuz. Sizlerden sonra yle insanlar gelir ki, emir veya Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem): "Benim ve bakalarnn bana

mnakaay uzatmayana Cennetin bir kenrnda bir ev verileceine kefilim. de Cennetin a'lsnda bir eve keflim"

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu: "Hakl olduu halde

akadan da olsa yalan sylemeyen iin, Cennetin ortasnda, gzel ahlk shibine Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu: "Benden nce

onlarn ardndan gelenler, onlarn yapmadklarn yapar, yaptklarn yapmazlar. Onlarla eli ile, olmazsa dili ile, bu da olmazsa kalbi ile mchede eden mmindir. Bunun tesinde mndan hardal tanesi kadar bir ey yoktur. (nashat) buyurun, dedikte: "Kzma!" buyurdular.

ve sahabileri vardr ki, onlarn snnetlerini alm ve emrine uymulardr. Sonra

gnderilmi olan peygamberlerin mmetlerinde elbette havrileri (yardmclar)

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) bir kimse, bana vasiyyet Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) komu hakkna o kadar dikkat

ve riyet buyururlard ki, Eshb- kirm, komu lnce, komusu vrisi olacanda bhe ettiler. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Muz bir Cebel hazretlerine

330

buyurdular: "Ey Muz, sana nashat ederim ki, Hak telya kar hep takva zere ol, doru sylemee ihtimm gster, verdiin sz yerine getir, emneti koru, hiynet etme, yetime ac, komu hakkn gzet, kzgnln yen, tatl ve yumuak

szl ol, herkese selm ver, namazn cematle kl, Kur'n anlamaa ve

okurken shibinden titremee al, hret ve hesab korkusuyla gz yalarn

yalancy tasdk, doru syleyeni tekzbden kan, dil devlet bakanna isyan etme ve bozgunculuktan uzak ol!

akt, ksa emelli ol, gzel ameller ile, mslimna svme, her ciz olan yapma,

ile fetih ve nusret istenmesini buyurdular.

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Muhacirnin fakrlerine tevessl Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) Hazret-i Muviyeye: "nsanlarn

bana getiin zaman, onlara yumuak davran" buyurduu iin, Hazret-i Hazret-i Emrden sonra idi. Fakat ictihatta yanlana bir derece, hakk bulana iki, belki on derece vardr.

Muviye halfe olmak istedi. Ama ictihadnda isbet olmad. nk hilfet sras

Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) ki mm (Hazret-i Hasan ve

birini pmedim, dedikte, "Bu rahmettir. Allah tel bunu kendi kullarna verir" buyurdular. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) ryda grmek, Medne-i

Hseyin) perlerdi. Bir gn, bir ahs, y Reslallah, benim onbir evldm var, hi

grlrse umulur ki, eytan Onun eklinde grnmekten mahfzdur. Lkin rylar istidad haber verir. Hsl olma gstermez. Hocamzn ilece grtklerinden biri de kendisi ve hanm Efendi

mnevverede medfun olduklar sretle olmak art deildir. Her ne ekilde

Hasan efendinin damaddr. lyas bey hicr 1333 (m.1915)de Rize, ayeli,

hazretlerinin eshbndan olan eczac lyas efendidir. Muharib gazilerden hfz

Rizede veft etti.]. lk mektebi memleketinde Osmanl usl zre okudu. Ya'n ilk mektebde okurken birinci ders Kur'n- kerm, ikinci ders, ulm-i dniyye olup, sonra dier dersler gelirdi. lkokulda dah cematle namaz klarlard. Perembe leden sonra ve cum'a gnleri ta'til idi. Orta ve liseyi stanbul

Lmnkynde dnyya geldi. Halen (2002) hayttadr [2003 yl Ekim aynda

Drafakada okudu. mer Nasuh efendi siyh takke ile gelir, trih dersi verirdi. On drt yanda babasn kaybetti. 1930da Efendi hazretlerini tand. Kendini anlatr. Pazartesi, Perembe, Cumartesi gnleri Efendi hazretleri Byezid Cmiinde va'z verirdi. Ayrca Beyolu Aa Cmiinde ve Eyyb Sultan Cmilerindeki va'zlarnda bulunmaa gayret ederdim. Her frsatta tekkede

331

va'z iin Aa Cmi'ine giderdi.

ksa okur, namazdan sonra Eyybe iner, kk odada va'z verir, ikindiden sonra Cum'a gn minbere knca evvel Trke syler, sonra arab ibre ile

bulunmaa can atardm. Cum'a gnleri namaz kendi cmi'inde klar, hutbeyi

hutbeyi okurdu. Trke sylediini ezberlerdim. yle derdi: "Karib-i hev ve

ibdihillezine estef. Frsat ganmettir. mrn temamn fidesiz ilerle telef ve sarf etmemek lzmdr. Belki temam mr Hak celle ve alnn rzsna muvfk ve mutbk eylere sarf etmek lzm ve lbd ve vcibdir ve lyktr. Be vakit nemazlarn elden karmamal, seher vakitlerini istifarsz

bilinmelidir." Ekseriya Trke unu sylerlerdi: "Elhamd lillahi ve selmn al

efat-i peygamberden istifde edilmelidir. Dnynn nef' kall olduu

bad-i Hud olan dil-i b nevnn itiks Hak telyadr. Ve yevm-i kbrda

namazlar ta'dil-i erkn ile, cem'iyyet-i btn ve cemat ile ed edilmelidir. Ve geirmemeli, gaflet uykusuyla holanmamal, huzz-i cile [dnya zevkleri] ile nnde bulundurmal, umr-i gayr-i merua-i dnyevyeden [dnyaya id teheccd

marur olmamal, tezekkr-i mevt [lm hatrlamak] ve ahvl-i hreti gz

gayr-i mer ilerden] i'raz [yz dnmeli], umr-i bkyye-i uhreviyyeye

[hretin sonsuz ilerine] ikbl etmek lzmdr. Lzm ve zarr olan umr-i

maiet-i dnyeviyye ile megul olup, dier vakitler hret ilerinin ta'miri ile zhir ahkm- er'iyye ile tehalli [ssl] ve tezeyyn ile megul olmaldr. hakkat

megul olmaldr. Hsl- kelm gnl, msiv-i ilhnin muhabbetinden zd ve

i ancak budur. Bundan gayri cmlesi hitir. Bk ahvlimiz hayr olsun! Vesselm."

[piknie] kardk. Yazn Anadolu Kavana ve Rumeli Kavanda Altnkuma elinden o tutardk. Emirgnda Efendi ile sohbette, bahede radyo alard, ama giderdik. Mehmedcikle beraber Efendiyi denize sokardk. Bir elinden ben, bir

Yine lys bey anlatyor: Efendi hazretleri ile mevsime gre tenezzhe

biz duymazdk. Bir defa da Beykoz ayrna gittik. Sonbaharda balara giderdik. Ramise (Rami) Efendi ile beraber gittik. Efendi bana para verdi, zm aldm ve

yedik. kimizdik. aramba gnleri giderdik. Gittii yerde Hlid bey (Mlaj mtehasss) gaz ocan yakar, Efendiye kahve piirirdi. lk ii bu idi. Efendi yannda kitb getirmezdi. Efendi hazretleri: "Bin defa tekrar edilen ey,

(sallallah aleyhi ve sellem) ryda grrd. Bir defasnda kendisine: "Sen ne iyi mmetsin" buyurup iltifat etmiti.

unutulmaz" derdi. Kaynpederim iyi insand. Sk sk Resl-i Ekrem efendimizi

1940 ylnda stanbul Eczaclk Mektebini temen olarak bitirdim. Ankara

332

Mevki' hastahnesine tayn oldum. 1946'da evlendim ve o sene stanbul

Gmsuyuna geldim. Sonra Erzuruma gittim. Efendiyi tanyan Hsn Paa Paa, mlekideki cmi'i am ve kendi ismi ile anlmtr. Sonra beni ziyrete getirdi. Ben, hep Efendinin perverdesi olarak yaadm. delletiyle sene mfettilik yaptm. Trabzonda 48. Tmen Komutan Hsn

1959'da Rizede eczane atm. Ben ve oullarm halen devm etmekteyiz (2002). balad.

1950de Kd. Yzba iken ordudan ayrldm. Alt sene adl tbda altm.

Efendi buyurdu ki: Sultan Hamde kadar islm sert idi. Sonra dmee Efendi bana: "lys ne olmak istersin?" sordu. Mhendis olmak isterim,

dedim. "Sen asker eczac ol" buyurdu. uzaklar."

Yine buyurdu: "Habs kiiye bir milim yaklaan, islmdan bir mil lys beyi dinlemee devm ediyoruz: Efendinin vey olu bir gn

yaklmasn ve olunun ykanmasn buyurdular. umduunuza nil eylesin" derdi.

huzruna cnb olarak gelmiti. Hemen hanm Bedriye hanma hamamn

Efendi birine dua etmek istese: "Allah tel korktuunuzdan emn, Darafakada okuyordum. Sabah namazna kalktm. Abdest alrken

gnein domakta olduunu grdm. Namaz Efendi hazretlerinin mescidinde babay grdm. Ziy bey ve bir ka kii ile sohbet ediyordu. Biraz sonra klarm zerimden geeceini bilsem, yz defa lm terch ederim" buyurdu ve lyas beyde Efendi ile alkal ok hatralar vardr. Biz bu kadarla yetinelim. deyip, oturdum. Efendi biraz sonra bana dnp, "lyas, bir namazmn klarm, dnp, duvardan atlayp Eyybe geldim. Cmi'e girince, Efendi

kalktm namazm kldm.

lyas bey, uzunca boylu, gler ve pek gzel yzl, halm selm, haddinden ziyde

denilecek kadar msamahakr ve herkese kar hsn-i zan ve hsn-i niyyet belki Efendinin en son eshbndandr. Allah kendine, hnesindekilere ve temiz besleyen zamann ndir insanlarndan, sa sakal bembeyaz ihtiyarlarndan ve

evldna selmet ve iki dny sedeti ihsn eylesin!

O sene bir mni' kt, dorusunu diyeyim, aldatldk. Bir sonraki seneye kaldk. etsinler. Vehhbi immlarn arkasnda namaz klmasnlar.

sen hacca git, dedi. Ciddi misiniz, dedim. Evet, dedi. Hemen ilemlere baladk.

1993 senesinde bir gn Enver aabey bana: Sana, hac diyesim geliyor,

Gideceimiz zaman Hocamz, telefonla arkadalarmza: " eye dikkat Vehhbilerin

333

dikkat ettik, sknt ile de karlamadk. gnlmn ma'ukunun

takvimlere gre yapmazlarsa, tekrr Arafata ksnlar." Biz bu maddeye de Medine-i mnevvere, kalbimin mahbbunun, rhumun matlubunun, (aleyhissalt- vesselm) nrlu ehri. Kinatn

yaptklar hibir eye gzel demesinler. Bayram, bizim memleketimizdeki

Muhammed Mustafann (sallallah aleyhi ve sellem) gklerdekileri ve yerdekileri imrendiren mes'd ve mutahhar vcdunun istirahatgh Ak, muhabbet, sevgi efendimizin islm gneinin dnyy aydnlatt nrlu diyr. Yan erat, tarkat ve hakkat srlarnn, btn leme, mbrek gsnden yaylan server-i lemi (sallallah aleyhi ve sellem) barnda barndrma hizmet ve erefi verilen mes'd aleyhisselmn iindekilere muttali' olmad, Th ve Ysn srlarnn shibi, memleket! ocukluunda ve Mirc gecesinde kalbini yaran Cebril ve her hayrn kaps. erat ma'deni, seyyid-i muhtr (sallallah aleyhi ve sellem)

efendisinin cesed-i mbrekinin sandukas. Allah telnn habbi (sevgilisi)

pdiah, yakn gel, ey Muhammed ve dile, gryorsun ki, bu makamda benden rifne cevb ile mukabele edip, Rabbinden mmetini dileyen, Ahmed, Mahmd ve Muhammed erefli isimleri ile dny ve hretin efendisi bulunan eratin

Levlke... mjdesinin tek muhtab, le amrke (hayatna yemn olsun) tahtnn

ve senden baka kimse yoktur, emr-i ilhsine, ben de yokum, yalnz sen varsn,

shibi, kalblerin tabbi, gnhkrlarn, hatt iyilerin bile efats bulunan

Habbullahn (sallallah aleyhi ve sellem) Ravda- mutahharasn ziyretle ereflendik. Her gn Kubbe-i hadra (yeil kubbe) tahtnda bulunan ve diri ettik. ebeke-i sedeti mubarek kalbinin kaps buldum. Sanki oradan ieri girip, o tertemiz kalbine eritim. Ravda- mutahhara denilen mbrek kabri ile minberi olduuna inandmz ya'n bir baka hayatla yaayan sultan- enbyy ziyret

Hlid efendimizin telifi Cliyet-l ekdr salavt kitbn okudum, bitirdim. Son pmekle ve kabr-i sedete alnp, kalb-i erfi ile yorulduktan sonra tekrr yerime ide ile ereflendirdiler. Allah telya bu ni'meti ve her ni'meti iin iki gnde bu kratten sonraki dua esnasnda vk'amda mbarek sa ellerini

yaptrd stunlardan Ravda hizasndakilerin birinin dibinde oturup, Mevln

arasnda her gn bir-iki sat namaz kldktan sonra Osmanl sultanlarnn

beendii ve sevdii ekilde saysz hamd senlar olsun! Bu mes'd ehirde yatmaz terf ediyorlard. Uyankken sanki her ke bandan onlar kacak gibi idi. Velhsl dilimi tutup, haddimi bilip, bu muhabbet gllerinin hibir zaman solmad ehirden islmn beii Mekke-i mkerremeye doru yola kp, bir Reslullahn muhabbeti kalbimi hatt vcdumu o kadar kaplad ki, yatar

334

baka hle brnelim. Hatrma gelmiten unu da arzedeyim: Hac yolu arkadalarmzdan Keml Demirci

Habe mescidne ok yakn bir mahallede Trkistan tarafndan gelip, burada etmi olan eyh Zekeriyyay ziyret ettik. Hasta idi. Yatakta yatyordu. Birok

mnevverede tand A'zam Hnla birlikte, Ravda- mutahhara civrnda Bill-i

beyin,

Medine-i

mcvir olmu, Seyyid Fehm hazretlerinin olu eyh Hasan efendi ile ahbablk mevz'da konutuk. Yannda bize verecei bir emnetin olup olmadn sl

ettim. Anlad. "Ben Trkistanda eyhimin huzurunda haf zikrine kadar slk

ap canmz zor kurtardk ve nihyet buraya geldik. Krk elli senedir buradayz. Bu yzden yle bir emnete shib deilim" cevbn verdi. yleyse, bu fakre dua buyurunuz, dedim. Nakibend ivesi ve ifdesi ile ok gzel uzun dua etti.

ettim. Tamamlayamadan Ruslarn hunharlndan kap, dalar, tepeler, dereler

Aladk. Keml bey kardeimiz de, yllardr arkadalk ettii A'zam Hn efendinin seyyid olduunu burada rendi ve A'zam Hn'a imdiye kadar ettiim ksr ve edeb d hl ve szlerimi bala, dedi. Sonra, ayaklar gitmeyince, bamz ayak yapar gideriz. nk emr-i Hak

byledir, sz gereince Mekke yoluna koyulduk. Mekke yeryznn merkezi,

en erefli yeri, Kbenin haremi! Kbe maddenin ma'nya dnnn ninesi,

ta'rf ve tavsf edilen kblemizin esasn ziyretle ereflendik. Kbeye bakmaa karsnda ubudiyyet ve kulluk libasna brnmee brakt. Arafatta gnhlarn doyamadk. Medne-i mnevveredeki muhabbet, burada yerini, azamet-i ilh

hakkatler arasnda geittir. Hakkati, her tecellinin stnde srf nrdur, diye

Kbenin hakkati btn hakkatlerin stdr, mahlklarn hakkatleri ile ilh

ilh hakkatlerin tecelligh, mm- Rabbn hazretlerinin beynna gre,

afv edildiine hid oldum. yle ki, Arafattan ayrlp Mzdelifeye gitmek iin

ayaa kalkp yrmee balaynca, kendimi o kadar haff hissettim ki, sanki hi havadan yryordum. Elhamd lillahi, hza min fadl Rabbi! Dndkten sonra stanbula geldiimde bir len vakt kaylle hlinde idim. Resl-i Ekrem

arlm kalmamt. Admlarm atarken yere bastm hissetmiyordum. Sanki

(sallallah aleyhi ve sellem) terf buyurdu. Sa gzmden pt, ben de sa boyunlarndan ptm. Bir arkada (Oflu smail Hakk bey) zile basp uyandrd.

olsun! Yine Hocamza dnelim: Hocamzdan duydum:

Cennetin l makamlarn diliyorum. Allah tel Onlardan birlerce bin kere rz Buyurdu ki, Byezid Cmi'inde Efendiyi

Btn bunlar hep Hocamn bereketleri biliyor, Allah telya hamd ile kendisine

beklerdim. Cmi'e girdiini aksrmasndan anlardm. Efendi sk aksrrd. Yine

335

buyurdu:

limlerin sonuncusu buyurmaktadr.

Nabls hazretleri iin "Hateme-i mteahhrn" ya'n mteahhrn denilen byk "Bursaya gidince, Maksemde Molla Fennr hazretlerini, Emr Sultan

Efendi hazretleri Rbta-i erfe kitbnn iki yerinde, Abdlgan

hazretlerini, onun dousunda Molla Hsrev ve Molla Hayal hazretlerini ziyret ediniz."

Mesel Erzuruma gidince, nce Abdrrahmn Gazi hazretleri, Erzincanda Terzi baba ziyret edilir." edince, nereden retmen bir kardeimiz, Konyadan stanbula gelip Hocamz ziyret geliyorsunuz, sordular. Konyadan geliyorum

"Bir ehre gidince , evvel orann en byn ziyret edebdendir.

buraya niye geldiniz" mnidr szleri ile mukabele ettiler. lim kolay yetimez. uzun bir hzrlk ister. Efendi buyurdu: Bir islm

Sabreddin Konev hazretlerini ziyret ettiniz mi, dediler. Hayr cevbna; "O halde

deyince,

Efendi buyurdu ki: Bir lim yetimesi iin yz sene gemesi lzmdr. devleti bulunsa, dnynn siysi

muvzenesinde dahli olurdu. Bir lim bulunsa, bu sahte kalemrler kaacak delik arard.

sevmektendir.

nsanlar arasnda kendini ayblamak kibirdendir, ya' da medh edilmei

Beraber Kur'n- kerm okuyorduk. Onlar sr sresini okuyorlard. Secde

yetine sra gelince, hemen Kur'n- kermi masann stne koyup secde ettiler. tilvet secdesi vcib, o yeti okuduu zaman hemen yapmak mstehabdr.

Sahfe sonunu veya sre sonunu veya okuma bitirmei beklemediler. nk nsan isterse, gece de i bulur, ama hret de bu dnyda kazanlr.

nezket szleri ile hitb edip: Efendim, kardeim, maaallah, kuzum, evldm, olum... derlerdi.

Arkadalarna, talebesine, hatt konutuu btn insanlara kar

kaynpederleri merhum Ziy Beyefendiyi darda hep kravatl grrdm.

Emekli olduktan sonra boynuna kravat taktklarn grmedim. Halbuki

bir ey renmediimiz zaman olmazd. Y bir yet-i kerme okuyup izh

Hocamz her zaman bir retici olarak grdm. Grp, konuup da

ederler, y bir hads-i erf rivyet edip aklarlar, y mezhebimiz limlerinden

silsile-i aliyye byklerinin gzel hallerinden, szlerinden menkbelerinden,

veya fkh kitblarndan mes'eleler naklerler, yahud Efendi hazretlerinden vey

336

insanlara k tutan vecizelerinden, beyitlerinden, nktelerinden bahs ederlerdi. hazretlerinden bahsederken, rperir ve titrerlerdi, oturursa

Efendi hazretlerine muhabbet ve itikadlar son derece kuvvetli idi. Mevln Hlid

Byklerin szlerinden, hallerinden konumak kendilerine sanki hayt verir,

kalkarlard.

iine atar, kimseye belli etmek istemezlerdi. Ksaca byklerin yaayan canl numnesi, kklerin yaayan bir rehberi ve her hareketi ile rnek alacaklar bir Cenb- Hak sevenlerini Onlarn gzel ahlk ile ahlklandrsn! Hoca idi. Hayat Onlar kadar dolu ve fideli ilerle geen bir bakasn grmedik. Bu fasl Hocamzn hicr ya olan doksan iki msralk bir iirle bitirelim

iner, fakat ah, f, inlemek veya hkrmak gibi halleri grlmezdi. ok eyleri

hisse alnacak bir kssadan hemen gzleri dolar, gzyalar tatl tatl yanaklarna

ZRVEDEK SON AA Zirvedeki son aa Su bulmak zor etrafta Solun san dik yama

Zaman kr, mekn kra Baka yer yok yolcuya Senin glgene muhtc

Bulunmuyor gvdende Fazladan bir kl, bir sa Burada doyar alar Toklar ise olur a Bu aresiz devirde Pdiaha ota sen

Sensin her derde ilc Olursun, sultana ta Ka sene oluyor ka Ve sliklere mi'rc

Fakat urayan yoktur Sen kimsesize yuva Talebeye klavuz

Sen limlere sirc

Huzurunda bulunmaz

337

Ne iddet ne de harc Zaman senle vnr Bid'atler aslan az Lkin zamane kskan Moda skm kska

Kla gre saf dibc Bid'at ehline varta

Gn tinin yannda

Srrn renirse

Snnet ehline minhc

Kinat duyar utan Ona ustasz ara

Yolun diktir varamaz Yorulsan da aldrma stirahat ordadr

Yolcu admlarn a

Durma ko oraya ka Yol, iz vsta ise Oraya varmak ama

Ne bir ie, ne zcc Kabl etmez i'vicc

Glgende krlmam

Dorudur senin yolun Glgende huzra varmak Belki deer binbir hac Toprana deen su Yolcularna stlc

Yolunda admlar mil Parmaklar krkar kula Dnlemez vurka Havas bir yerde yok Zirve yksek ise de Erien skin olur Burda yekpre mzc Zor deildir imtizc Burda herkes vurgundur

338

Binek buraya kadar Buras nihyettir Burda atlr krba

Yolda kalr ihtilc

Varmak ise ihtiyc Hepsi buraya muhtc Can cananla olmal Byle der pir-i Nessc Hakk arayanlarn

Ve ikinci doumdan Saf ni'met arayanlar

Burda duyulur kvan Burdadr kebk ve dirac Denmez ona bulama Burda birleir ficc Otur edeble otur Ban rt kalbini a Sensin sihirli serta Bu sevenler ordusu ster sen gibi orta riyi eder ihrac Her ba aryana

Nakinin ni'meti saf

Nehir desem, dery de

Yolun o kadar doru Seven sevdiiyledir

Byle buyurur Yalva Burda tenezzh iin Ne rvet var, ne hara stemezler vergi, ba

Glgende zenginlerden Elburzdan daha metin Ey zirvede son aa

Gedadan daha muhtc Bize nr glgeni sa

S. KUKU

339

(2001) Hseyin Hilm hocamz yetitiren Abdlhakm Arvs ve mensb

bulunduu silsile-i aliyye bykleri iin (radyallah anhm) kalbimden kalemime dklen ma'nlar Hocamzn ya kadar, ya'n doksan iki beyit hlinde yazm idim. Sevenleri okusunlar diye arz ediyorum. EVLYA

Hakla huzr bulmular En byk ni'met olan Allaha kavumular

Serp nr olmular

Muhabbetle eriyip

Zikir ile comular

Bir kere lm amma ki kere domular

Hep Allaha itat

zere yaamlar

Haram ve gnhlardan yle uzaklamlar

Ki, sen dersen, evliy Bunlar unutmular Resle ittiba'

Hep Rahmn almlar

Nefs ve eytan atp

Hak sevgisi saymlar

Knt kenzen mahfiyyen Srrna kavumular

Muhabbet ve ma'rifet Derysna dalmlar

Sr'atte meleklerin

Her biri bir isimle

Matbesi olmular

lemde arlmlar

Gavs, Nakibend, Rabbn

340

kiyi bir eyleme

Ve Mevln olmular

Zorunu baarmlar

Hakk tlib bulunca Ona kucak amlar

Ayrdan, n ehilden

Fersah fersah kamlar

Bid'ati atmak deil

Snneti dorunun da zerinde tutmular

Kkn kazmlar

Hep onu renmiler Hep onu okutmular

Hayt dersi yapmlar

lim, amel, ihls

Ahlk- mezmmeden mr boyu kamlar

Ahlk- hamdeyle

yle ahlklanmlar

Mridlerinden zikrin Her nev'ini almlar

Aynalar olmular

Ki, hulk- azmin

Verilen say kasa

Yevmiye yetmibe bin Rakamna kmlar

Onlarda almlar

Nefy- isbtta ise Yirmi biri bulmular

Mridiyle olmular

Rbta enssnda

Var ise salleri

O kadar benzemiler

Sorup cevb almlar

eyhden ayrlmamlar

Sohbet bereketiyle

341

Feyz nrla dolmular Hatmelere devmla

Neler neler almlar Sanki biri olmular smi geen prlerden

Ve mrdlikten geip Mridlie kmlar

Ya'n ibnl-vakitken Ebl-vakit olmular

Kalbde Allahdan baka Sevgi brakmamlar Nefislerinden f'n

yilikle dolmular

Ktlkten boanp

Hakla bk olmular

Aradklar Hakk sim ve sfatlarn

Kendznde bulmular

Zlleriyle comular

Su gibi durulmular Bir ksm geri gelip rda koyulmular

Sonda zta kavuup

Ona mrd olanlar

Nisbete kavumular Yollarna ictiba Ya'n ksa zamanda Murad ismi koymular

Eshb- kirm gibi

Gerek mrid bulmular

Uzun yollar amlar Kimsenin tatmad kmaktan daha fazla Yce zevki tatmlar

342

Onlar karlmlar

z r zkirallah

Beer ihtiyalar

le medh olunmular

le setr olunmular

Dmanlar: "Hakka da

Mnkir-i kermeti

Dmandr" buyurmular

Bid'at ehli saymlar

Mezhebe riyete

Eynem tevell'y

Var gle sarlmlar

Hakkyla anlamlar

Ki, bir n dahi olsa

yle kstas yapmlar

Fehve meakm'

Gaflete kaymamlar

Ayrl lmden

Asla unutmamlar

Min habl-il-veril'i de

Daha beter saymlar

Hlkat srrn bilip En gzel yaamlar

Ayrlmamak zere

Hep Hakka kavumular

Ackmamak zere

Yemiler ve doymular Ve ruc'u olmayan

Yce kata varmlar

Sonunu anlatacak

Bandan anlatmlar

Kavutuklar srrn

Kelm bulamamlar Bin yllk evliyy Ahmedde toplamlar

343

Halka rahmet yapmlar

Asl gibi Onu da

Mafiretle anmlar Buz edenlerini de Dmanlara katmlar

Tevessl edenini

Hakk dierlerinden

Sr gzyle bakmlar

Evliy serden te

Mkemmel tanmlar Byklere sevgiye Ki, bin yllk ibdet Karl saymlar O nazarla bakmlar

Hatt daha da fazla

Bir hudd koymamlar

Olacak buyurmular

Seven sevdii ile

Ykselerek byyp Bir kint olmular

Trnak kadar bulmular Belki de bunun iin Bir mstenabb ondan Daha azz tutmular

Dnyay kalb iinde

Ona hi bakmamlar

Kldke bym

Yok olunca Ardan da Yukarya kmlar

Dnyaya smamlar

Mahlkattan kurtulup Hlika kavumular

Hakla olmular, ama Hak ismi almamlar

Onlar huzr- Hak'da

344

Bilen kul anlamlar

Ma'rifeti de Hakk

Kul olarak kalmlar

ftitah tekbriyle

Kademinde yapmlar

Ve secdeleri Hakkn

Melekta varmlar

Onlar iin yetmibin Perdeyi kaldrmlar

Sanki hretteki

Ryete kavumular

Ve onlar halk iinde

Anlatanlar Velyi

Hep Hak ile olmular

Bu kadar anlatmlar

Gerisini Sleyman drke brakmlar

ALTINCI FASIL

BU FAKRE YAZDIKLARI MEKTBLAR Hocamzn eitli zamanlarda, eitli yer ve ehirlerde bulunan Bir ksm bu fakrin yanndadr. Byk ksm, neredeyse hepsi stanbuldadr. Ben ahbablara, akraba ve sevenleri iin kaleme aldklar ok sayda mektblar vardr.

burada sadece bana yazdklarn arz edeceim. Hepsi bir kitb olabilecek

yazarlar ve kendilerinin Onlardan duyduklarn, bildiklerini yazya dkerler ve bu arada kendilerine yazlm olan mektblar da ilve ederler de, fideleri umum olur. Biz de, bilmediklerimizi, duymadklarmz, bu vesle ile reniriz.

miktardadr. Belki dier arkadalar da Hocamz iin kendilerince bir kitb

Mektblar mmkin mertebe trih srasna gre yazyorum. BRNC MEKTB:

3 Rebi'l hr - 1376 (1956)- Sal

Saf ve temiz kalbinin tercmn olan yazlarn okudum. Namaza

Ve aleykm selm, kymetli kardeim Sleyman

345

size ihsn ettii bu byk ni'mete kr ediniz. kr etmek, Ona itat etmekle ayrlsayd, iyi olurdu.

devmnz ve kymetli kitblar okuduunuz ok houma gitti. Cenb- Hakkn

olur. Sizin Rusa muallimliine ayrldnza memnn oldum. Keki Zeki de Yemn yalnz Allah telnn ismi ile edilir. Sizin yazdnz yemn

deildir. Yan yapmak lzm deildir. Yalnz, erate uymayan sz sylemek gnhdr. Bir daha sylememeli ve tevbe etmelidir.

ben yaptm. inde hi hat kalmad ve n sz ben yazdm ve muhtelif yerlerine

Kitbc Muzaffer Hccet-l slm kitbn bastrd. Bu kitbn tashhini

tenbhler ilve ettim ve sonuna mm- Gazlnin Eyyhel-Veled'inden terceme kitbcdan araynz, Muzafferden istesin, oradaki arkadalarnz alnz. Bir dne de ilve ettim. ok istifdelidir. Herbiri bir hazinedir. Kitblar Hac Bayramdaki

eve gndermi, imdi bir daha gnderecek. Frk, Teknik niversitede oldu. Hepinize selm ve dua ederim.

de Frk Beye al, gtr. Enver dn bizde idi. fi lmihlini daha o zaman alp o

Meteoroloji imtihann kazanm. Enver de, Fen Fakltesi Fizik- Kimyya kayd Dualarnz beklerim efendim.

Hseyin Hilm Ik

KNC MEKTB:

8 Cemzil-evvel1376 (1956)

iyilik verir. yi olmaa alalm. Ya'n kitblarmzn dedii gibi olmaa gayret edelim. Kan durduktan sonra tendrdiyot srlen yeri defa ykamal, yan

ok alnz. R'ynz mbrek olsun. Cenb- Hak iyi insanlara muhakkak hep

dn ve dnynz ma'mur etsin. Hibir nemaz kazya brakmaynz. Derslerinize

Mektbunuzu okudum. Shhat ve selmetinize kr ettim. Cenb- Hak

Ve aleykm selm kymetli Sleyman!

ykamak muhakkak lzmdr. Souk su zarar verirse, scak su ile ykamak

byk ise, zerine bez veya pamuk olup sarg da varsa, yaray abdest alrken

zerine su aktmal, uvmak istemez, sonra abdest alp namaz klmal. Yara

zarar verirse, bez veya pamua meshetmek lzmdr. Bunlara da mesh etmek zarar verirse, sarg zerine mesh edilir. Bu sraya dikkat etmek mhimdir. Bez ve pamuk veya sargnn bir ksmna mesh kfidir. Sarg, bez, pamuk altnda ve

lzmdr. Scak su da zarar verirse, yaraya mesh etmek lzmdr. Yaraya mesh de

346

arasnda kalan salam deriye mesh kfi olup, ykamak lzm deildir. Yara ykamak zarar verdii zaman, alkoln kalmas zarar vermez.

stndeki merhemin st ykannca altnn slanmasna luzm yoktur. Yaray Oradaki arkadalarnza selm ve dua ederim. Bilhassa Fahreddin, Zeki,

Al, Hseyin, Chit, Ergin kardelerime dua ederim. Emekli bir generalin sahfesinde grm. Ltfen bildirmenizi rica ederim. H. Hilm NC MEKTB:

kitbnda Aristo iin uydurma hadsi Fahreddin hangi kitbda ve kanc

Azz Sleyman !

28 evvl-l mkerrem- 1377 Cumartesi

dualara sebeb oldu. Balum ziyaretinize memnn oldum. Efendi hazretlerini

Mektbunuzu okudum. Yazlar, shibi gibi nazif ve latf olup kr ve

o menbdan anladk. Oray ziyaret, onlara dua ve krat ve fedkrlk en byk vazfemiz ve borcumuzdur. R'ylarnz mbrek olsun. Mbrek insanlarn her ii mbrek olur.

tanmakla ereflenmeseydik hlimiz fec idi. Dny ve hret sedetini, insanl

Yalnz ok acele etmisiniz. El-hayr fm vaka'a. er' nikh yapmadan konumak ve bulumak haramdr. Nianl olmak, dnimizde bir kymet ve hussyyet ifde etmez. er' nikhdan sonra her hussta serbest olursunuz.

Fakat nikhn erkee tahml ettii mes'uliyyet byktr. Bu zamanda nikhn

Zhdiyye'deki mnkeht bahsini ve Mrid-l-Mteehhiln kitbn muhakkak okuyup renmek lzmdr. Bu kitb oradaki arkadalarnzdan birisinde vardr. Bana sylemiti. Fakat kim olduunu hatrlamyorum. Zekiye geen hafta dualarnz beklerim efendim.

hakkn if iin kahraman olmak lzmdr. Her eyden evvel Mecma-i

mektb gndermitim. Acaba ald m? Arkadalarn hepsine selm ve dua ider, Hseyin Hilm Ik DRDNC MEKTB: 16- Cemzil-evvel- 1377

Ve aleykm selm kymetli Sleyman

okunuyor. Cenb- Hak sevdii, beendii eyleri size ihsn ediyor. Ndir

Mektbunuzu alp o mbrek yazlar zevkle okudum. ok kolay

347

namaz kaar. Buna meydan vermemee ok dikkat etmelidir. Sonra haramdan yapmamaldr. Haram ilemek nezket olur mu? Haramdan kamak nezkettir. kamaldr. Hibir kz talebe ile konumamal, selm vermemeli, nezket Siz dete bakmaynz. detler aksine dnm. Prlanta gibi mslman bir gen,

geciktirmemelidir. Nemaz gecikirse, bu ksa gnlerde vakit abuk kar ve

kr etmek iin de be vakit namaz vakti girer girmez klmak lzmdr. Nemaz

olduu iin kymeti daha da ykselen bu ni'mete ne kadar kr etseniz, azdr.

Aldattktan sonra da balarna bel olurlar. szlerine, kitblarna sarlmak

tenezzl etmemelidir. Onlar genleri kandrmak iin terbiyeli grnrler.

ne olduunu bilmiyen, terbiyesi, edebi olmayan di kzlara bakar m? Onlara

Resme hrmet etmek haramdr. Kalb sevgisi makbldr. Resim yerine, lzmdr. Fahr aabeyinizin

bulamadm iin, onun mektbunu Zekiye gndermitim. Alm m?

adresini

geecek. Fakat kd lzm. Kd iin onbe gn evvel Sanayi Vekletine istid'a [dileke] yazdm. Ankarada, Ulusda Smerbank merkezinde kardeim kimyger bulamyor. Dn de ikinci istid'a gnderdim. Sedd beyi bulup yardm ederseniz bastracam. Hepinize selm ve dualar ederim kardeim. BENC MEKTB:

Sedet-i Ebediyye'nin Birinci Ksmn tekrr bastracam. kiyz sahifeyi

Sedd beye gnderdim. Onun ii ok olduundan galiba ta'kib iin vakit iyi olur. Enverden de mektbunuzu aldm. Kd temini mmkn olursa hemen

ni'metini kat kat arttrsn.

okuyarak kalbim ferahlad. Cenb- Hak size ihsn buyurduu bu hakk Kayn pederim Ziy beye olan tevecch ve muhabbetinize ve dualarnza

O gzel harflerle ifde ettiiniz temiz rhunuzun terennmlerini

Ve aleykm selm kymetli kardeim Sleyman bey

8 Safer-l hayr-1378

buyurmanz istirham eylerim.

ok memnun oldum. Mbrek rhuna Kur'n- kerm okumanz ve dua Her iki mektbunuzu da okumakla hayrl dualar eylerim. Cenb- Hak

hepimizin dualarmz kabl buyursun. Mevhib-i Lednniyye ikinci cild 175. sahfede if yetleri yazldr. Bunlar mrekkeb ile bir tabaa yazp su koyarak eritiniz ve iiriniz. Tecribe ettim, if hsl oldu. Bu yetleri iliik kda yazdm.

dem aleyhisselmn erati bizim eratimiz gibi deil idi. O eratte iki karde

348

birbiri ile evlenebilirdi. Bizim eratimizde ise ok byk haramdr.

sylerse, kadna inanlr. Cinlerin de bilemiyecei eyleri sylerse, inanlmaz.

demek, yan cin ile konuup cinden haber alan kadn, cinnlerin bilecei eyleri 4- imdi yaplan kfrler, eratta kfr deildir. Fakat hepsi gnhdr.

3- Falclara, ya'n gaibden haber veririm diyenlere inanlmaz. Perili kadn

Bunlar syliyenlere ta'zir etmek, yan sopa veya habs lzmdr. eratte byle syliyen kfir olur.

eylere kfr denmez. mn gideren sz, kibr, nzik olsa bile, kfr olur ve Oradaki hocay frsat biliniz. Ondan arab reniniz. Bu yata ne

renirseniz krdr. Bu gnler bir daha ele gemez. Kymetli zamanlar, kymetli ve eytan errinden hepimizi muhafaza buyursun. Din ve dny selmetinize

eylere harc etmelidir. Cenb- Hak dn ve dnynz ma'mr buyursun. Dman dua eder, dualarnz beklerim efendim. Sedet-i Ebediyye'nin baslmas tamam

oldu. Cildcidedir. Bir hafta sonra sata kacaktr.

Hilm

ALTINCI MEKTB: 2 Cemzil- hire- 1378 Cum'aertesi Ve aleykm selm kymetli kardeim Sleyman. O gzel harflerle inci gibi

dizmi olduunuz kelimeleri ve rha lezzet bah eden ma'nlar hv mbrek mektbunuzu okuyarak kalbim ferahlad. Cenb- Hakkn sedii, sevdii okuduka Rabbimin Rahmn ve ihsn sfatlar vcdumu istil etti. mes'd insanlarn yazlar, szleri, sohbetleri insana hayt veriyor. Her satr

Rablerini dnmeyenlere, ecddnn kanlarn fed ederek dman elini yazklar olsun ve cehlet, gaflet ve sersemlik her taraf kaplad bir zamanda, hakkate, sedete kavumak erefiyle seilmi olan bahtiyarlara mjdeler olsun! Cenb- Hakkn emirlerini renmee alan ve her hareketinde Onun rzsn dnen kimseler, muhakkak bu dnynn en mes'd, en rhat yaayan bahtiyrlardr. Her ileri kolay olur, rast gider. Onlara dny aclarn bile hissettirmez; her eyden zevk alrlar. imdi cevblara balyalm: dokundurmadan bizlere miras braktklar bu mbarek dne arka evirenlere

gelip geecek. Bu hi olan, yalnz hayl ve htra brakan bu dnyya sarlarak,

mrnzn yirmi senesi ne abuk geti. te mtebk seneler de yle

1- Kur'n- kermin her asra bakan vechesi vardr. Asrlarn en yksei

349

Tbin asr olduu hads-i erfde beyn buyurulmutur. Mfessirn izm, muhaddisin-i kirm ve fukaha- izm ve mutasavvufn-i kirm hep bu asrlarda gelmitir. Sonralar gelenler bu byklere tbi' olduklar nisbette makbldur.

asr- sedettir, Eshb- Kirm asrdr. Ondan sonra Tbin ve daha sonra Tebe-i

etmitir ki, her kim herhangi bir yerde onlardan bir ey istese, rhlar iitir ve Cenb- Hakkn verdii bir kuvvet ile muradlarnn huslne sebeb olurlar. yaplr. 3- Nemaz harm olan vakitte, dier ibdetler, zikirler, dualar hep

2- Enbiy ve evliynn ervah- mubrekelerine Cenb- Hak yle ihsn

4- Gnhlar sevblar gidermez. Fakat kymette sevblardan fazla 5- Kadnla konumak haramdr. Zarret mikdar konuulur. Yine tevbe

gelirse, insanlar srkler. Gnhlarn hepsi kalbi karartr. etmelidir.

tevbe etmeliyiz.

6- Zulmetin tesiri hakkattir. Kalbi temiz olan bunu hisseder. Hergn 7- ikre kfr ve gnh shibi fen insandr. Buna s-i zan denmez.

Hele nashat kabl etmezse, bundan kanmak lzmdr. Hli mehl olana s-i zan edilmez. 8- Belli olmayan immlarn arkasnda da namaz klmak icb ediyor. Hepinize selm ve dualar ederim efendim. Hilm

YEDNC MEKTB: 25 Rebi'l evvel - 1379- Sal

Mbrek yazlarla tezyn eylediin sevimli mektubunu okumakla ve evkinizi arttrsn. Hergn gnhlar, kusrlar iinde yzyoruz. Din ereflendim. Cenb- Hak byklere olan ihls ve muhebbetinizi ve erate meyil

Ve aleykm selm kymetli Sleyman.

kardelerimizin dualarna ve byklerimizin efatine snyoruz. Sedet-i Ebediyye'yi okumak byk sedettir. Cenb- Hak sizi de, bizi de bu sedetten ayrmasn. Hergn okuyalm. Ezber olsun, kalbimize yerlesin. Onunla amel Cenb- Hak dn ve dny sedetlerini size zten ihsn buyurmu, bu

edelim. Onun rhniyyetine kavualm. ok okuduka hakkatine yaklaabiliriz. ni'metlerini her n arttrsn. Kalblerimizi kendi sevgisi ile ve sevdiklerinin sevgisi

350

ile doldursun. Amin!

imi. mrler ok abuk geiyor. Sa kalrsak seneye siz de ina... ikml ederek buraya gelirsiniz. Gn domadan neler doar.

Kuleliye gen bir Rusa muallimi ta'yin edilmi. Sizden bir sene evvel

olur.

olmaz. Gnhlara keffret olmaz ve haram parann hesabna ve azabna dr 2- Mevhib-i Lednniyye 249. sahifede diyor ki: Zlfikar klc nce As

1- Haram para ile hac kabl olur, azabdan kurtulur. Yalnz hac mebrr

Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) vsl oldu. Medric-n nbvve 762. gndermiti. Demek ki, bu kl ve katr Cennetten km deildir. Fakat Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) efendimiz bu ikisini ok sever ve ok kulland iin ok kymetlidirler ve Cennetten ksalard bu kadar kymetli 3- Mslman bartrmak nfile namazdan daha kymetlidir. Be vakit sahifede diyor ki : Dldl bir katr idi. Msr hkmdr Mukavkas hediye

Bin Mnebbeh isminde bir kfirin idi. Bedir gazasnda katl olunup klc

olamazlard.

namazdan daha efdal deildir. Be nemaz daha efdaldr. gndr.

4- Terviye gn Arefeden bir gn evveldir. Yan Zilhiccenin sekizinci Din ve dny sedetinize dua ve selm eder, dualarnz beklerim. Hseyin Hilm Ik

Arkada ve akrabanza selm ve dualar eder dualarnz istirhm eylerim efendi.

SEKZNC MEKTB: 20 Cemzil-evvel- 1379 Cumartesi Ve aleykm selm kymetli ve sevilen Sleyman Kuku. okudum. Yandm. O byklere kar kalbimde oan, kanayan akn, atein tam derinliklerinden fkran muhabbet alevleri gibi herkese samak, okumak, Rhuma gda olan mektbunuzu ve iirlerinizi yanarak, alyarak

tercmn olmusun. Kendimi senin yerine koydum. Mektbu ve i'ri kalbimin herkesi yakmak, tututurmak istedim. Ma'uk- hakkye sonsuz krler olsun

ki, o saf ve temiz akn senin o ma'sm kalbine sunmu. Nr- muhabbetten bir vardr. nsanlar muhtelif olup herkes kendi istidadna ve derecesine gre bir kvlcm akm, bu dnyda her kalbde, her rhda, ak, muhabbet sfat da

351

mahbb buluyor, Ona balanyor. Onun ftesi, esiri oluyor. Kendinin dman

olan, zehri olan, yaldzl sahte gzelliklere aldanan kalblere, rhlara yazklar kalblere, rhlara mjdeler olsun. O hakk mauk, O ok gzel mahbb, kendi eyden soutsun. min!

olsun. Her cihetten ok faydal. Ebed, sonsuz ve hakk gzele mbtel olan akn, muhabbetini, kalblerimize yerletirsin. Bizleri kendinden baka her Byle iirlerin ok gzel, ok fideli. Uramadan, vakit harc etmeden

almetleri, iretleri, nazlar, cilveleri demek olan, byklerin szleri, halleri sizi duvara, aaca da hitb olunur. k ma'zurdur. Akn rast geldiine iln eder.

hsl olmaz. Hsl olunca, zahmetsiz syletir, yazdrr. Hakk ma'ukun

kolayca yazyor isen, mbrek olsun. Zten ak, muhabbet tekellfle, zor ile

cezb eylemi. O bykleri grmediimiz iin bana hitb ediyorsunuz. Taa, 1- Hayzdan nifstan kesilmi evli kadn cenbet olup, kocas ile gusl

ise ve kadnla bulumaz ise taktrabilir.

abdesti alacandan di taktramaz. Kocas yok ise taktrr. Erkek de ok ihtiyar 2- Esnemek ide istemez. Zir mecbrdir.

Mesel fitneye sebeb olan yalan ciz olmad gibi, doru da ciz olmaz. u anda yanmdadr. Selm ediyor.

3- Din menfaati iin olur, dne zarar olmazsa, bunlara yalan ciz olur. Hepinize selm ve dua ederim, dualarnz beklerim. Kardeim kif bey Hilm

DOKUZUNCU MEKTB: Perenbe

feyz ve rhniyyeti iinde mubrek kalbinizden ve hlis rhunuzdan kan nrlu ulara muhtab olmakla ereflendim. Cenb- Hak bu si kulunu zan ve temenn buyurduunuz hl ile hallendirsin. O hereye kdirdir. Kuru topraa hayt verir, kat kalbleri tenvr eder. Ryda size verilen cevba muhlefet etmek haddimiz mi? Terf ediniz, ereflenelim. u anda Al Karaduman kardeiniz

Mektbt kitb- mubrekinden aldmz ilhamlar ile ve o kitb- cellin

Ve aleykm selm kymetli Sleyman,

yazyorum. Lehl-hamd, dalarnz syesinde iyi, Rhat ve selmetteyiz. arttrsn. Selm ve dualar ider, dualarnz beklerim efendim.

yanmdadr. imdi mektbunuzu okumakla mtelezziz oldum ve hemen cevb

Cenb- Hak hepimizi tark- mstakmden ayrmasn. Ni'metlerini, ihsanlarn

352

Kardeiniz Hilm lve: Zeki bey kardeimiz ile birderim Seddn evine bu pazar gn bir

paket, mektb ve ayrca yzotuz lira gndermitim. Bu gn kardelerimden paray onlara vermei Zeki unuttu mu; yoksa ben mi Zekiye paray vermei istirhm eylerim. mektb aldk. Paketi ve mektbu almlar, fakat paray alamamlar. Acaba

unuttum. Ltfen Zekiye sorup anlaynz ve bize gelirken haber getirmenizi

ONUNCU MEKTB: Lutfi Uyan kardeime gnderilmi olup bir ksm da bu fakre yazlmtr: Ve aleykm selm uyank kardeim Ltf,

Mektbunuzu alp yaznz grnce hayran oldum. Elhamdlillah size bu Sizin bu hsn-i hattnz da ma'nev haytnzn bereketini haber vermektedir. Ne byk ni'mete mazharsnz. Karanlk ormanlarda, zulmetler iinde b- hayta kavumak pek ndir kimseye nasb olur. oklar ise, bu zulmette yolunu arr, harflerle seve seve cevb yazyorum. Senenin bereketi baharndan belli olur.

tehlkelere der. Yazdnz askeri adrese gndermek muvfk olmadndan,

Sleyman kardeim vstasiyle yazyorum. Onun vsta olmas Mektbumun

bol bol verir.

sonsuzdur. Kermlerin kermidir. kr edenden ihsnn geri almaz. steyenlere 1-Secdenin sahh olabilmesi iin ta veya baka bir sert ey almak ve

kymetini arttrr. Cenb- Hak hepinize olan ni'metlerini arttrsn. Onun haznesi

yerden bir vey iki tula irtifandan fazla yksek olmamak lzmdr. Daha yksek olursa vey yumuak olursa, secde olmaz; ma etmi olur. eklindedir.

olur.

eklinde zten ciz

secde etmi olmas lzmdr.

etmi bir kimsenin srtna secde edilemez. Srtna secde edilen kimsenin zemne 3- Hepimize nasihat, Sedet-i Ebediyye'yi ok okumak, Mektbtn zevk

eden ndeki safdakilerin srtna secde edilebilir. Fakat nndekinin srtna secde

2- Cmi'de cemat hlinde namaz klacak bo mahal yok ise, yere secde

353

ve vecdi iine dalabilmektir. mtihan zaman geliyor. imdi derslerinize ok

aleyhisselma selmet klan Allah tel, kfr ve irtidad zulmetleri iinde,

vazfeler mbrektir. Cenb- Hakka kr ediniz. Nr- Nemrdu brhim

alnz. Chidin mektbunu zevkle okudum. bdetlerin yaplmas kolay olan

ok az kimseye nasb olan ok byk ni'mettir. Elhamdlillah, elhamdlillah, elhamd lillah. Sleyman Kukunun mektbu bugn de geldi. Ayrca cevb

oruclar rhat tutmak ve Sedet-i Ebediyye'yi rhat okumak, bu byk dnyda

diledii kullarna nr ve bereket ihsn eder. Be vakit namaz cematle klmak,

yazamadmdan zlyorum. Fakat siz hepiniz bilirsiniz. Unutulmasn, harb sakladnz bildiim iin d kada yazyorum ki, kendiliinden hrab olsun. hazretlerinin yazlarn, Mektbt ve Sedet-i Ebediyyeyi ezberlememiz olmasn istediim mektblar zten hepiniz okuyorsunuz. Bu mektblar

En kymetli hediye, Htra olarak bu mektblarn menba olan Efendi

lzmdr. Ben Efendi hazretlerinin mektblarn gaybetmedim. Sizin de onlar saklamanz istiyorum. Prlanta dururken, cam paralarna bakmaynz. Cenb-

bizi bizden geirsin. Kendisi ile beraber klsn. Bu harabeye dkn olmaktan korusun. Sleymann rys ok houma gitti. Onun aynasnda ne gzel eyler

cmlemizi muhfaza buyursun! Dnyaya harb olmak iin geldik. Cenb- Hak

Hak hepimizi Sleymann duasna idhal buyursun. Ya'n gurur denilen fetten

grnyor. Sleymann bu mjdeleri beni ok sevindiriyor.

imtihandan sonraya braknz. Hepinize selm ve dualar ider, dualarnz beklerim efendim. ONBRNC MEKTB: Ve aleykm selm kymetli kardeim Sleyman!

mtihan vakti geliyor. Hepiniz derslerinize ok alnz. Dier yazlar

tavsiye et. Herkes okusun. stifde etsin. ftr duasn kere okursunuz.

Sedet-i Ebediyye'yi, mm Rabbnyi (rahmetullahi aleyh), Mektbt ok

bakalarna yalnz Sedet-i Ebediyye'yi tavsiye et. Beni ayarn eline verme!

Kardeim Sleyman! Beni ok ara. Ne kadar sever isen, yine azdr. Fakat

Ramazan- erf hesabca cum'a gn oluyor, Fakat her memlekette ay Msr ve Suriyede yaplyor ise de, bizim haberimiz olmuyor. Haber alnsa tbi' arayp grmek ve buna gre oruca balamak lzmdr. Bu ise bugn yaplmyor.

354

oluruz. Bu sebebden abn otuz yapacaz ve cuma ertesi balayacaz ve bayram ertesi iki gn kaza edeceiz. Sedet-i Ebediyye fihristinde Ramazan ve oruc kelimelerini bulup okuyunuz. Baka bir mektbunuzun cevb yledir: Bir kimse birisine iyilik etse, bir

zaman sonra kzp bu iyilii haram etse, harm olmaz. Bilakis yapt iyiliin Hepinize selm ve dualar eder Ramazan- erfinizi tebrik ederim. Sanay' sevbndan mahrum kalr. liik mektbu ltfen kif Gler kardeimize veriniz.

Vekletinden daha kd iin bir cevb alamadm. Onun iin Sedet-i Ebediyye Bu mbrek gnlerde hepinizin dualarn beklerim kymetli kardelerim.

birinci ksmn ikinci tab' baslamyor. Kad alnca hemen matbaaya vereceim. Hseyin Hilm Ik ONKNC MEKTB: Ve aleykm selm, kymetli Sleyman,

Mbrek mektbunuzu okudum. Cenb- Hak byklerimize olan muhabbetinizi arttrsn. O muhabbetin sarholuundan ayltmasn. Onlarn muhabbeti sizleri eker, muhabbet-i ilhyeye srkler. (Elmer' me'a men ehabbe- kii sevdii ile beraberdir) mjdesine kavuturur. Derdlerimizin ilc lzm gelen yazlarm, gnderdiiniz gzel kda yazmaa kyamadm. O ile beraber yazlarm da harab olsun. Sedet-i Ebediyyedir. Baka hibir kitba lzm yok. Yrtlmas, yok olmas

kda yazar isem, saklanmasna sebeb olur. Baya kda yazyorum ki, benim Ankaraya Asker Hastaneye btn albaylar gelip terf muyenesi

sebebiyle nereye, ne zaman gideceimi bilemiyorum. Bir zuhrat olursa ondan istifde edip sla- rahm yapacam.

oluyorlar. Sra gelince Ankaraya geleceim. Belki de Nisana kalr. Askerlik

1- Sabah namaznn tehyyatna yetien kimse, mm Muhammed ve

okur, teehhdlere, namaza sondan balyormu gibi oturur) buyuruyor.

yetiemedii rek'atlar klarken, kratleri, birinci rek'attan balyormu gibi 2- Banka iin Hccet-l slm'daki ma'lmt kfidir. yi okumak lzm.

bni bidin 401. sahifede diyor ki: (mm selm verdikten sonra kalkp,

mm Eb Ysufa (rahmetullahi aleyhima) gre her iki rek'atta da oturacaktr.

3- Tervihi cematle klmyan kimse, yatsy cemaatle klm ise vitri de fazla yazdm. cematle klabilir ise de, yalnz klmas efdaldr. Bu hususta Hseyin enere

355

birinci sahfesi tefsrinde [innellezine kefer] sahfelerle yet-i kermeden ma'n aramas ciz deildir. Hepinize selm ve dualar eder, dualarn beklerim efendim. karyor. Mctehidlerimiz bildirmitir. Mukallidlerin, mctehidlerin szne delil

4- Almet-i kfr Beydv Tefsri erhi olan eyhzdede Bakara sresinin

ONNC MEKTB: Ve aleykm selm azz Sleyman! dnceleri, ulv muhabbetleri, temiz rhunun heyecanlarn tayan kymetli mektbunuzu okumakla ereflendim. O byklerin yazlar, rhniyyetleri ve feyizleri saf rhlara tesir edince, O mbarek harflerin ve mukaddes kelimelerin iine yarlemi olan hlis

cezb eder, ak ve muhabbet ateiyle yakar. Pervne nra kavutuu gibi, temiz kalb, sad rh, o byklerin ateine ekilir. Sizi eken o byklere, muhabbetinizin, okuduum rh gdalarndan binde birini htrlayabilip sylediim iin, bana tevecch ve iltifat buyuruyorsunuz. Binde bir ile rhunuz hayat buluyor, tenevvr ediyor. O byklerin kitblarna sarlnz. Deryaya dalnz, menba'a czibenizin artmasn dua ederim. Onlardan iittiim,

gnhlarmz afv eylesin. Bizi de sizinle beraber o byklerin fuyztna, berektna kavutursun. nmzdeki austosta terf ihtimli var. Ercincanda, herhalde muvakkat bulunuyorum. Terf edersem Ankarada, etmezsem

kavuunuz. Cenb- Hak sizin ihlsnz, aknz hurmetine bizim byk

kimy muallimiyim. Martta Erzurumda yksek kumanda kursunda vazfe her cihetten hayrl olur. Rhlara if olan Mektbt orada daha kolay okumak

stanbulda kalmak mukadder grnyor. imdi Erzincan Asker Lisesinde

alacakmm ve birka hafta devm edecekmi. Sizin stanbulu terch etmeniz nasb olur. ubatta buraya gelmek muvfk deildir. Buras ssz, souk bir Efendi merhumun (kuddise sirruh) tututurduu ak atei, elhamdlillah sizin yerdir. Mektbtn nru bizim gnhlarmzn zulmetini rtp gstermiyor.

kalbinizde de ulanmtr. Bu ak ve ate ile okuyunuz ve alnz. stanbulda

kfr derysndan karan, Efendinin szleri ve Mektbttr. Biz yalnz size

olursanz, sizin hanmlar bizim hanmlarla sk grr, ok istifdeli olur. Sizi

haber verdik, duyurduk. Artk ilerleyebilirsiniz. Pr deyince, kendi mridini demek istiyor. Zikrin fideleri elbette vardr ve hsl olur. Nemaz klann arkasna

356

uymak iin, erkekler imm olmak iin niyyet etmek lzm deildir. Kadnlara snnet mi klyor, belli olmad zaman zan zile uymak ciz olmaz. Tevbe imm olmak iin niyyet etmesi lzmdr. Fakat imm olan kimse. farz m klyor,

Sedet-i Ebediyye ikinci ksmndaki gibi olur. Oradaki btn kardelerime cizane dualarm bildirir, dularnz beklerim. ONDRDNC MEKTB: Ve aleykm selm azz Sleyman,

Temiz rhunun terennmleri ile dolu olan kymetli yazlarnz okudum. kalan kimse, temiz suyun szd yosunlu kaya kovuklarna da azn srer. Siz Lyk olmadm tevecch ve sayglar izhr ediyorsunuz. Evet, lde susuz

gllere ktr. Ne mutlu size ki, bozulmam, paslanmam, bir rhunuz var. O gnh ve kusurdan baka sermayem yok. Sevilmee, hatt htra getirilmee

cillamak istiyorsunuz. Pervne ziyya koar, bal ars ieklere, blbl de

kitblar, yksek yazlar aryor ve onlardan salan nr ve feyizlerle kalbinizi

de orann zulmeti, sknts iinde bunalan saf rhunuzun gdas olan kymetli

temiz rh ku gibi rpnyor; bir gl, bir iek, bir nr aryor. Bende bir ey yok, bile lyk deilim. Fakat seilen kitblar Cenb- Hakkn sevdii byklerin

ok sevilse, yeridir. Baluma gittiinize ok memnun oluyorum. O ziyretler kalbinizi temizler. Etraftan zerinize ken zulmeti, kederleri ancak o ziyretlerle izle edersiniz. Siz birey hissetmesiniz ama o sizi grr, sever ve

ok severseniz, haklsnz. nk Onlarn kpekleri de ok sevilir ve ne kadar

yazlar, szleri dolabmda duruyor. Onlarn hmili, bekisi olduum iin beni

gidip, dua ve iltic ediniz. Size al hastal basmaz. O geceki hl inaallah bir olmaz. Cenb- Hak sizi muhfaza buyurur. Hepinize selm ve dualar ederim, dualarnz beklerim efendim. ONBENC MEKTB: Ve aleykm selm kymetli Sleyman!

Gne altnda karpuzun bal gibi olmas gibi olgunlarsnz. Her frsatta ziyrete

ihsn eder. Her ziyretinizde baka baka feyizler muhakkak kazanrsnz.

daha gelmez. yet-l Krsiyi ve Kul-ezleri her gece okuyunuz, hibir ey

Cum'a

oldum. Yazlarn ok gzel okunuyor. Bu sretle ok zengin bir hazne elde

nci gibi gzel sralanm yazlarn seve seve okudum. ok memnn

357

etmi bulunuyorsun. Seni tebrk ederim. Cenb- Hakkn sana ihsn etmi olduu bu byk ni'mete ne kadar ok kr etsen yine azdr. Mektbunuzu alal imtihanlarm vard, bir taraftan da Abdhlakmi ilk mekteb ve mezuniyyet ok oldu. Fakat cevb yazmaa vakit bulamadm. Bir tarafta mektebde

imtihanlarna yetitirmek iin devml altrdm. ok kr, imtihanlar bitti, iyi derece ile ehdetnme ald. Bey babama if bulmas iin dualarnza ok memnn olduk. Sizin

ve salaha doru gidiyor.

dularnz kabl olur. Lehl-hamd iyicedir. Yatakta istirhat ettiriyorlar. ifaya Annemin ve efendi hazretlerinin kabirlerini ziyretinize memnn oldum.

ihsn etmitir.

ok teekkr ederim. Sizin dualarnz ile Cenb- Hak onlara kim bilir neler Sedet-i Ebediyyenin ikinci ksmn ikrmiye aldktan sonra

bastracam. u halde iki ay sonra baslmas tamam olur. Enverin annesi geldi. Seyyid emsettin Efendi evden kt, baka yere nakl etti. zinli olarak imdi Ankaraya Frk beylere gidiyormu. selm ve dua ediyorlar. Bey babam Ziy bey, Mekk Efendi, Slim bey, Abdlkadr efendi ve Enver retmen albay Nef' bey emekliye ayrld. Ben ayrlmadm. Ayrlmak Size sk mektb yazamaz isem, kusuruma bakmaynz. Beni duadan Hocanz

istesem bile brakmazlar.

unutmaynz. Cenb- Hak dninizi ve dnynz ma'mr eylesin kardeim

Hseyin Hilm Ik ONALTINCI MEKTB: Ve aleykm selm, kymetli Sleyman,

etmektesin. Cenb- Hak hepimizi nefs, eytan ve dman errinden muhfaza buyursun. Mnfklarla mnkaa ok zararldr. mn olan, kafirleri sevmez. Din dmanlar ile mmkn olduu kadar grmemelidir. Zarret olmadka stanbul hayrldr. Bizim hanm ile ne kadar ok grrse o kadar istifde eder.

Mmin mminin aynasdr. Sen bana deil, kendi mnna, ihlsna hitb

Gnderdiin mektblarda kendini ne kadar medh sen ediyorsun.

hal'ya girilmez. Girince de, i bitince klr. Sen bana bakma! Senin hanm iin

Gece gndz Ondan istifde etsin. Ben de ondan istifde etmekteyim. Cenb-

358

Hak kalblerimizi kendi sevgisi ile kendi nru ile ve sevdii seilmilerin onlara balar, onlara benzetir. stanbula gideceim zaman ma'lm olmyacak, fakat stanbuldan avdette size haber veririm.

muhabbeti ile doldursun. Onlara akmz arttrsn. Onlarn muhabbeti bizleri

Cum'alar kabl olmuyor. Fakat Cum'aya deil, cemate gitmek lzmdr. Slih immn Cum'asna gitmiyen yine mnfk olur. 2- Kekl ta'tilde yazn. imdi derslerinize ok aln.

1- Serbest olduu halde Cum'aya gitmiyen mnfk olur. imdi

3- Niyyeti, Sedet-i Ebediyyedeki gibi yapmaa alyorum.

4-Kalbe gelen kt eyler hi zarar vermez. Bunlara ehemmiyyet 5- Genlerin yabanc ihtiyr kadnla konumas bu zamanda ciz

vermemeli.

deildir. Fitne, fesd, cevz men' etmektedir.

onlardandr]

Men teebbehe bi-kavmin fehve minhm [Bir kavme benzemek istiyen, Allahmme inn e'z bike min en rike bike ey'en ve ene a'lem

6- Cum'ann ilk snneti yerinde de kaza klmaldr.

vestagfirke lim a'lem, irkten korunma duasdr. ONYEDNC MEKTB:

Ve aleykm selm ve rahmetullah azz kardeim kymetli Sleyman. duyuyorum. Btn kardelerime ok mahcb vaziyetteyim. Zaif, ciz ve kabl ve afv buyurunuz. Leh-l hamd n mtenhi ni'metler iinde yzyoruz. gnhkr olduum iin tedbr olarak bu taksrata mbtel olmaktaym. zrm Mergub ve makbl rislelerinize cevb yazamadmdan ok elem

ediyoruz. Burada hergn dersim var. Talebeye evld mumelesi yapmak, onlara grmemezlikten gelip, intikam almamak, sabrl olmak, numara verirken sehavet

Shhat ve fiyette olup nefslerimizin mekrinden muhfaza buyurmas iin dua

efkat ve terahhm gstermek, huysuzluklarna sabr etmek, ufak eyleri gstermek, ilk karnede, sene banda az not verilse de, sene sonunda hepsine fazla muvenet gstermek lzmdr. Talebe ile asla mnakaa etmemeli, etmemeli, gybet meclislerinde bulunmamal, uzaklamaldr. Talebe

mnkaaya meydan vermemelidir. Muallim ve mirlerle de mnkaa dndrmemek arttr. Mteaddid dersten dnen talebe benim dersimden de dnebilir. Fakat yalnz benim dersimden dnen vk' olmamtr. kmle

359

brakmak da byledir.

Cenb- Hakk sevenleri severse ve her ii Cenb- Hak iin olursa, o kimseye kimse zarar yapamaz. Cenb- Hak hepimizi bu bahtiyarlardan eylesin. zdrab duyuyorum. Hepinize selm ve dua eder, dualarnz beklerim efendim. ONSEKZNC MEKTB:

sevdiklerinin muhabbeti ile tezyn buyursun. Bir kimse Cenb- Hakk ve

Cenb- Hak hepimizi rz olduu kullarndan eylesin. Kalblerimizi

Sevdiklerime mektb yazamadmdan, muhabbetimi izhr edemediimden ok

satrla bu bahsi bitirelim.

Dahillerden bizim dhile yazdklar mektbun arkasna Hocamn yazd bir ka

olduunu dnyor, Cenb- Hakka kr ediyorum. Cenb- Hak sizlere ihsn buyurduu ni'metlerini arttrsn. Madd ve ma'nev terakkler ve sedetler nasb eylesin. buyurmanz istirham eylerim efendim. Arkadalarnza selm ve dua eder, hsn-i htememize dua

Mstecb dualarnza ve selmnza n'il olmak ne byk bahtiyarlk

Ve aleykm selm kymetli kardeim Sleyman Bey,

Kardeiniz

Hseyin Hilm Ik

Yaarsam senden sonra, aknla yaayaym

Dudam ayrlmasn tertemiz ellerinden

Daha iffetli idin Hocam yeni gelinden

Her kime rast gelirsem, diyeyim szlerinden.

360

VASYYET VE NASHATLER Bir kimsenin dnyya muhabbeti ne kadar oalrsa, Onu sevenlerin de ona muhabbeti o derece azalr. ehd olarak lmek isteyiniz. ehdlerin kul hakkn Mevlmz

deyecek. Sonra unutmamal ki, ehdlik istemiyen nifk zere lebilir. u zamanda parasna shib olmyan, dnine shib olamaz.

Tevbeyi asla geciktirme!

Gnh ileyince, hemen kalbinle piman ol ve dilinle tevbe istifar eyle. Bir ii yaparken, kalbin rahat olmaz, sklr ve arparsa o ii terk et!

ok yeme, az da yeme; yemekte itidl zre (orta halli) ol! niyyet etmedike, hibir ibdete, hatt ie balama!

Btn tatlerini, ibdetlerini kusrlu bil, hakk ile yapamadn dn.

Her ite iyi niyyet zre ol. Kalb ile, hlis, Allah tel emr ettii iin

Fidesiz, hele zararl olan eylere vakit geirme! Arkadalarnla, lzmlu eyleri retecek ve renecek kadar gr. Dost, dman, herkesi gler yz ve tatl szle karla. Hi kimse ile zr dileyenin zrn kabl et, kabahatlerini afv et. Zararlarna

Dier vakitlerini ibdet ve kalbi temizleyecek eylerle geir! mnkaa etme! karlk yapma!

Az konu, az uyu ve az gl! Allah teldan bekle!

Her iini Allah telya havle et. Fakat sebeblerin te'sir etmesini Hibir bir farz karma ve geciktirme!

Evld ve ilene dima tatl szl ve gler yzl ol. Onlarla da yetecek kadar, haklarn deyecek kadar gr! Kavutuun halleri herkese syleme!

Hep kendini dnme, Allah teldan bakasna gvenme!

Her halde snnete uymaa ve bid'atten saknmaa al! zntn dnydan ziyde hretin iin olsun! olmasn. Skntl zamanlarda, Allah teldan midini kesme!

Makam ve servet shibleri ile ok grme!

Skntl ve ferahlk, darlk ve varlk zamannda, hlinde bir deiiklik

361

Selef-i slihnin hallerini, menkbelerini her zaman oku! Garbleri, fakrleri ziyret et! Hi kimseyi gybet etme, ekitirme, yapana mni' ol!

Emr-i ma'ruf ve nehy-i mnkeri, ya'n nashati elden brakma! Allah dostlarn ok sev. Bu bykleri sevene hizmet et ve duasn Fukaraya ve mchidlere mal ile yardm et. Hayr hasent yap!

almaa bak, onlarn duas makbldur. Gnh ilemekten ok kork!

servet de ihsn eder.

Fakrlikten korkarak hasslik yapma. Fakrlie zlme! Allah tel Fakrlere ve btn dn kardelerine hizmet et! Byklerimiz kendi

eder. Bunu asla unutma! gelme!

Mridinin, hocann yannda edebli ol. Onlardan ancak edebli olanlar istifde

nefisleri iin deil, dn kardelerine yardm iin alp kazanmlardr.

Anana, babana kar hep iyi ve alak gnll olup, emirlerine kar

Yediinin ve itiinin ve giydiinin halaldan olmasna dikkat et. Rzkn Allah teldan olduuna bhe etme! Nimetlere kr et ki, elinden kmasnlar!

Sla- rahm, ya'n akraban ziyret et, onlar ora, muhtasa yardm eyle.

Kanat shibi ol. Kanat tkenmez bir hazinedir, hads-i erftir. Allahn dostlarna dost, dmanlarna dman ol!

leme ibret nazar ile bak. Her grdnde bir hikmet ara! Tefekkr ve murakabeyi terk etme! Fuhu szler syleme!

Kalbini L ilhe illallah kelimesini sylemekle temizle!

ve bil ki, kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse, o kibir Cehennem ateiyle temizlenmedike Cennete girmez. Harama bakma, haram dinleme!

Kimseyle alay etme, kimseyi kk grme, kibir ve ucubdan ok sakn

lim ren. Chil eytann oyuncadr. Kendine yetecek kadar alp kazan!

eytandan, nefisten ve kt arkadatan uzak dur!

Zhir ve btn gnhlardan ok sakn. deildir. Kul olduunu hibir zaman unutma! Dnya kulluk yeridir, efendilik yeri

362

kklerimize acmayan bizden deildir" buyurdu. Ve minellah el-smet vet-tevfk.

Peygamberimiz (sallallah aleyhi ve sellem) :"Byklerimizi saymayan,

363

HATME

Hakka kavumak iin vesle arayn

(yet-i kerme)

Kii sevdii ile beraberdir

(Hads-i erf)

Seven sevdiinin ahlk ile ahlklanr, Bu sevenin elinde deildir, sevgi bunu icbettirir.
[mm- Gazl- mm- Rabbn] Kuddise sirruhum

Bu bykleri sevmek, Nh aleyhisselmn mr kadar [bin sene] ibdetten efdaldir

Mevln Hlid (Kuddise sirruh)

Bykleri sevmek sedetin sermyesidir.

(Kuddise sirruh) mm- Rabbn

O halde seven iin zikr zarr olmutur.

ciz

Herkes ok sevdiini ok zikr eder, i budur,

364

LVE Bu fakr alt cild Mektbttaki mektblar saysnca alt blm hlinde, manzum

bir eser tertb ettim. Bunlardan Mektubt- Rabbnnin (radyallah anh) birinci

Efendi hazretlerinden ald ve bildirmee ve retmee alt usl ve yol Umarm ki, bunu buraya almakla onlara bir hizmet etmi olurum ve bu benim Okudular. Tekrr bana verdiler ve :"Eseriniz ok gzel olmu, bunu benim size emnet olsun" buyurdular. vermem yakrd. indekiler mahfz kalmak zere, bizden size hediye ve hakknda, Efendi hazretleri ile ma'nev bir sohbet tarznda kaleme aldm.

cildindeki yzon mektba karlk, yazdm yzon beyti, Hocamzn

hizmet tesellim olur. unu da yazaym ki, bu manzm eseri Hocama arz ettim.

Efendi Hazretleri ile Ma'nev Bir Sohbet Bismillahirrahmanirrahm

Dinle, can kulayla dinle bak ne diyorum

Selmla, Besmeleyle sohbete balyorum

Dinle nashatimi, en derin itiykla

Vesle aryorsan, vasl olaym diyorsan,

Beni sen tanyorsan, bana inanyorsan,

Kalbdeki muhabbete sadece bana sakla.

Neye yarar u lem ve hem iindekiler

Benden gayriye sakn, bu ikbl ile bakma.

Onu bana tahsis et, kl ucu kadar brakma,

Beni sev, bana sarl, ite sana bu yeter.

Aldrma bu dnynn elem ve ne'esine

Onun ulv kalbinde yoktur yeri dnynn, Hatt ismini etmez mekkre-i ednnn.

Dn btn varlnla sevdiinin sesine.

Benim bir tevecchm kfidir, sana yeter, Bir bakm aresiz derdleri iyi eder.

Yzyl kitb okusan hayle bile demez, Huzrdaki vridt sa'y ile ele gemez

365

Veslenin glgesi zikr-i Hakdan evldr, te muhabbet ile ve tek bir arzu ile,

Rbta iin denmi, ki hereyden enfdr.

Kalbini bana evir ve her an beni dile. Sedd-i Zlkarneyn gibi nne dikilen nefs Btn iyi ilere ivsn kartran Bir bakm altnda erir ve kalr b kes

Seni benle grnce, uzaklar yanndan.

Ateli ihtiraslar, yeri bana terk eder. Mcerred duymak ile ve birka ry ile, bitmez, ey evldm, hayalle, hly ile.

Ve bunlar kalmaynca, arzular erir, gider

Bizzt bulma iste, bizzt grmei ara,

Srrn bilmiyenler, szmz reddederler.

"Hem seni ldrrler, hem karlk isterler"

Vaz geme, bu itiyk, mbih olsa nra,

Kalem buraya geldi, ucu krld birden,

Vasl midi belirsin, hicb aradan kalksn.

Ak atei kalbini, varsn kl etsin, yaksn,

Acele edip sorma, aman efendim, neden?

Neden, niin, nasl yok, skin ol, dinle beni, Bil, sev, ok gr, ok ara, seni yetitireni.

Dikkat eyle, numnem, yeryznde, bir odur. Kalbini hem onunla ve hem benimle doldur. Manev evldmdr, benziyen babasna

Yz dnme, doru olsa, bile maadasna Beni anlayan odur, hli buna hid Kabl et sohbetini lem-i kalb iin d. Bir bakn etrafna ve gr ondaki hli,

Onunla bana ula, ona tutul gayetle

Biziz ilmin hmisi, eratin timsli

Krn, maksadn olsun ancak ulv himmetle O, beni iyi bildi, selmlar olsun ona Her yerde benimledir, sen de dikkat et buna.

366

Bir gn gelir elbette vasl eder seni bu yol.

Ve yle mn eyle, nasl olur isen ol!

Btn gayretin topla tek merkezde cem' eyle Asla iin olmas fikr-i perkendeyle.

Ve beni yle dn, O dnd gibi Ve ara ve bul beni Onun bulduu gibi Ya'n her an benle ol ve htrla her yerde

Yatandan kalkarken abdestini alrken

Hi bir arz ekmesin, benim nme perde

Her uzvunu ykarken, hatt namaz klarken, Ve Kur'n okur iken, yle oku, grdn y Konuurken, susarken, dinlerken, dinlenirken, Yrr iken, bakarken,. birisini sorarken
1

Dda benimle ol, ksn kalbinden dny

O da, byle yapard, fikri gesin kalbimden Gndz benim ile ol, yatarken benimle yat nan budur dnyda, en hne saltanat Kalbinin hkmdr olaym, beni dinle,

lemi seyr ederken, yldzlara bakarken

Bu isteim ok yksek bir ni'mettir, frsat bil. Bendedir asl hayt, bendedir ta'mr-i dil.

Ve sen de istiyorum, her an olmak seninle

Bu yolda bir b-edeb bil ki ilerleyemez.

ok dikkat eyle olum, bunlarsz i yrmez

Mekrha, mstehabba ve btn edeblere

Farzlara haramlara, vcibe, snnetlere,

"Sye-i rehber bih-est ez zikr-i Hak" denmitir Dinle acib esrr, bak ne garb bir itir.

Bir zt var tavassuttur, Hakla kul arasnda,

O halde muazzam kr var bunun arkasnda

Mverdan haberler veren bu vesledir Seveni her lemde onunla berberdir

Efendi hazretlerini ryda grdm. ok yakn idiler. Ftiha-y erfeyi tane tane ve her yetinin sonunda durarak okudular, rettiler...Veladdlln dediklerinde, bu fakr de mn dedim. Sesle sylemiim.Yanmda bulunan beni uyandrd ve ne oluyor? dedi. Bu ryy anlattm.

367

Eil, p ve onlarda ara hakk yr.

Evldm, veslenin bast topraklar Bakt dvarlara bir nazarla bakasn,

Ki nnde hayli ve huzru canlansn. Grd her eyda nrlu bakn ara, Vesle kl onlar, ulamak iin yra. Ura ki, bir kmilin, kalbinde yeri olsun

Ura ki, bir kmilin, kalbinde yer edesin, Ve ilh nrlara oradan eriesin;

Kalbin onun feyziyle, onun nruyla dolsun,

Ve onu mi'yr eyle, kavu hakkatna.

Bak Sddkn Resle olan irtibtna

Onlardr sana baba, onlardr sana anne,

ayed bunlar yok ise, ya elinde olan ne!

Kendi deil aynada Resl grnd ona te fen fieyhden sana iki numne Dim byle halleri getir gzn nne

bni Abbs baknca Reslun aynasna

Ben kelimesi yerin, bu vesleye versin,

Buna rbta derler, medr- slikndr,

Ve bylece bire k maksda ersin.

Bunsuz vasl olmak, sz, y ender, y yalandr Kymetini bil olum, ama hlini ele, Daha ilk rbtada Gavs-l azm grdm, Kfi deil mi sana, bulunmam senin ile.

Kendisiyle konutum, ona ok eyler sordum. Neler bahetti bana, yolun ibtidsnda Murakabe ederken, silsiletzzehebden Nice srlara erdim, dille anlatamam ben Prime bir tevecch rbta esnsnda

Beni terbiye eden, yetitiren bykler

Evliy-y kirmn, celisi ak olmaz

Terbiyeyi, evldm, bana tevd ettiler.

Sohbetinde olana verilmedik ey kalmaz. Anlatlmaz dille, eksiktir her ne desek. Onlarn skutlar, kelm gibi yksek

368

Bak, o sevdiklerimin birinden bahsedeyim

Ahmed Frkdan sana birka haber vereyim:

O, gzlerimin nru, o, gzeller gzeli,

O, kalblerin surru, rhlarn tek emeli. O, arzlarn sonu, o, emeller kbesi O, ma'rifet derys, esrar hazinesi Kimsenin kmad makamlar shibi, o

Ak ile, muhabbetle yanan kalbler tabbi, En byk arzu ile Peygamberin tlibi. O, nbvvet yolunun esiz tek kumandan Odur dnin muhyisi, odur Kayym-i lem, Onu tavsif edemez, ne dil, ne ciz kalem O, vris-i enbiy, o, mm- Rabbn

Dim tecelli-i ztn tek htibi, o.

O deryalar mecma', o nehirler menba'

Mehr olmayan Hindi, odur yapan Tr da O, mutasavvuflarn, tasavvufun lisan O, klarn tc, o veller sultan

Bir gn hocas ona mektb yazp gnderdi,

Hocas edeb ile kelmn dinlerdi,

O odur, hocasndan, Allah ona ok verdi,

Her hoca bunu yapmaz, bak evldm, ne dedi: "Size talebem demek yzszlk olur Ahmed, Zan etme ihtiyacm yok diye gelmiyorum, Arzum tarafnzdan tevecchdr ve himmet.

Edebe riyetle iret bekliyorum"

Bu szle Mcedddin hlin beyn eyledi. Neyim varsa ondandr, buna inanyorum. te ona km, akyla yanyorum,

O evliynn h, grdn ya ne syledi.

Mbrek mezarnn glgesi kfi gelir,

Selmlar olsun n byk Serhendlilere.

Bast topraklara fed olsam, bin kere

Kurtulmaa evldm, ondan mn ykselir. Kabrinin toprandan bulunsa bir mezarda, bu mukaddes toprak onu yaktrmaz nrda.

369

Kbe, Mescid-i Neb ve Mescid-i Aksdan,

Sonra Mescid-i Serhend gelir ki, anla bundan

O ve mtevessili mafiret olunmutur

T kymete kadar, ona ilhm olmutur.

Hamuru bkye-i tyn-i Reslullahdan

Bu eref yeter ona, belki hereyi bundan.

Onlar himmet ederler, sende de gayret olsun. Yeter, kalbin o yksek evliyya tutulsun.

Yakn gel bu menba'a gelebildiin kadar.

te ok sev evldm, sevebildiin kadar,

Bu yolun bykleri doymu muhabbet ile Krlarnn encm deil kermet ile

Dierleri dar sokak, ya kmaz, yahud gmrh.

Bu tark- aliyye, budur yalnz h- rh

Bunlarn kavutuu, tadd zevkler baka, Bunlardr bir hayt veren gizli bir aka

Mridim Seyyid Fehm, tam Eshba benzerdi, Ve glgesini gren, vallah Veldir derdi. O bana k idi, o beni ok severdi,

Mutlak halfesiyim, balan ak ile balan,

Huzrda, "Abdlhakm" gaybde "Efendi" derdi.

yle balan ki, sana aksetsin bende olan.

Benim nrum ve feyzim, muhabbet nisbetinde, Kendisini gsterir, balanann kalbinde.

O halde almaa bak ve ok balanmaa bak, Ve seni ilerleten inan ki, budur ancak.

"Nasl, anladn biraz, byklerin hlini?

"Efendim sizi sevdim, duyduum gnden beri. " "Desene kaptrmn bana en ulv yeri." "Efendim, gnhm ok, kusurumun haddi yok",

Sor, cevablandraym, olum, her slini"

"Bunu terk etmek iin, efendim, ilc nedir?" "En byk gayret ile, stdn sevmektir."

"Bil ki her gnh kalbe saplanan zehirli ok."

370

"Efendim, msivdan kurtulmak istiyorum", "Efendim, bu tasavvuf, nedir, neyi bilmektir?" Hakk bilip, sivy L derken yok etmektir. "Y ite, bunun iin bana balan diyorum.

"Efendim, zikir iin, emirleriniz nedir? Herkes ok sevdiini ok zikr eder, i budur, O halde seven iin zikr zarr olmutur.

"Dur bakalm, bu mevz her tarka mebdedir.

B re slikleri ancak bu ilerletir. Zikr-i Hakda olmal dima iin iin. Slk konaklarn etrafl grmek iin

Bu yoldaki zikr, haf, yan srf kalb iledir

"Bunun iin efendim, fakat izin lzmdr"

Bunlardr iin srr, baka tavsiye etmem. "

Rbtasz, zikirsiz, slik olur mu bilmem,

"Bizi sevmek, evldm, msdedir, izindir. zinlidir mahssan, duymutun ya Hocandan. Rbta-y erfi muhabbetle okuyan

O bouna konumaz, her sz haznedir,

nk konutuklar nefs deil, bizdendir.

Daha ok yan evldm, bu srra ermek iin. Zhiren grmesen de, dr olma btnndan Vaziyetler kart, fitneyle doldu cihn,

Efendim, yanyorum, hocam grmek iin

Zr gbben tezdd hubben2, ne gzel bir hadstir, Belki bu zaman iin gaibden sylenmitir.

Mrd, zahmet ekerek maksduna eriir.

Efendim, mrd kimdir ve murd kime denir?

Murd zahmeti bilmez, ekilip gtrlr. Cezbe yolundan gitmi bu yolun bykleri, Bununn makamlar her makamdan ileri. Birincisi slkle ve ve bu cezbeyle olur.

Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem), her gn kendisini ziyrete gelen Eb Hureyre hazretlerine byle buyurmutur. Yan gn ar gel, muhabbeti artrr demektir.

371

Efendim, fen, beka neye irettirler?

Tbi olan mrddir, ah! Sen tatbk etsene

rdesine deil, eyhin irdesine

nsan kmil yapan birer berettirler. Olum bu manlarn hepsi kalbe iddir, Bu hallerin, zevklerin tercmn Mektbt Kitabdr ki, ondan ner oluyor fyzt. lah nrlar ondan yaylyor cihna Zevkdirler, bu zevk ura kalbine tattr.

Her ne mkln varsa, sen yalnz bavur ona. Onu ok oku olum, bak, nrla dolacaksn Bizzt mellifinden feyizyb olacaksn. yle kitbdr ki, o, misli slmiyette

Kurndan, hadslerden sonra gelir bu kitb Herkese var iinde hline gre hitb lim, ihls menba, hrikalar diyr,

Ne mzide yazlm, ne yazlr tide

Bir dery-y muhittir, sonu grnmez ann.

Muhammed Masm diyor: Her mektubu babamn, Tarikat ve erat vasl olmutur burada

Onda bulur klar, o ele gemez yr.

Budur sedet tc dnyda ve ukbda. Budur her derde dev, budur ilac feryda, Budur kalblere if, budur rhlara gda. Budur Hakkn sevdii, sevgililerin sz,

Budur slm dninin asl, szlm z. Budur evliylarn eid eid lisn, Budur cihna yayan gerek ehl-i irfn. Akla yanan tlibe en iyi haber budur,

Bu derydan, evldm, sen de i kana kana,

Bilinmeyen yollarda slike rehber budur.

Lyk, hizmeti olsam, ben o byk sultana.

Gece gndz, dima oku bu Mektbt Gayret et duymak iin, o lezzeti, o tad.

372

Oku, glen gzlerin ya doluncaya kadar, Oku, hakk aka tutuluncaya kadar. Oku, elbet o gzel bir gn, ru-nm olur, Muhabbetle okuyan, msivdan kurtulur. Bu szler tesiriyle alr kalbe bir yol. Saatlerce, gnlerce hep onunla megul ol, Bir kalb ki megul olur bu manyla her zaman Elbet imdda gelir, bir gn bunlar yazan.

Ne sylesem, evldm, eksiktir, anlatamam,

Anlatsam, anlamazsn, hele gesin bir zaman. Bu hareketi ile ok yardm etti bize. Hocan, gzmn nru, onu tantt size,

k ne demek olum, hele dn bir kere.

Onun stn bir hli, k o byklere,

Karanlk kalbler iin gn doar her sznden. O, beni de ok sevdi, hatt hepsinden de ok, Ona bu lyk idi, kk sald bu yola kk. Onu herkesten fazla, olum, ben seviyorum, Baka yok ve sdece ona gveniyorum.

O ktr, ktr, nr salr yznden,

Yetitirmek vasfn ona verdim grdn y,

Fakat grenler pek az, kr olmu btn dny. Htrla o ryn: mrnn son nnda

yle, istifade ki, evvelkinin hepsinden

ok istifde ettim ve ok kaldm yannda

Birka gnde Sleyman, edindim, Efendiden. Bir gn bu vridat sana anlatacakdr.

Bunu hocan syledi, her syledii hakdr.

Asla durma bir halde, al ve her an yksel.

Ona sarl, onla ol, o ol, sonra bana gel,

Hocan anlatr sana, ykselmenin srrn Ksacas, tutmaktr byklerden birini

Ona tbi olmakdr, ite en ulv devlet,

Ve bunun yan sra lzmdr byk gayret.

373

Hepsini ayr ayr tanmak istiyorum.

Tuttuklar hangi yol, nisbetleri kimedir?

Efendim, bu bykler, dediiniz kimlerdir?

Dinle, tan bunlar, bir bir anlatyorum: Yol nakibend yolu ve silsilet-z-zeheb, Eshb- kirm sir mmetten ok yksektir. Misilsiz evliylar bu yoldan yetiti hep.

Ve bunlarn nisbeti ona benzemektedir.

Baka yolda olanlar bunlar anlayamaz, Bunlarn zevklerini bakalar tadamaz.

Her biri ayr ayr zamannn ssdr,

Dierleri dar sokak asl ah- rh budur.

Bu nru Reslullah Eb Bekire verdi,

Onun derecesini idrk edemez kimse,

Eshbn en efdli yalnz Onu gsterdi.

ret bile olmaz, Sddkdan ne sylense. Zikr-i haf, rbta ilk Ona nasb oldu, Ve nr-i Reslillah onun kalbine doldu. Kalbimde olanlar Sddkn kalbine ben

Akttm tamamiyle dn kim bunu diyen. Tecelli ile yanan Tr-i Sin da O.

te bu yolumuzun mebde ve menba O,

Ehl-i beytten saylm, eshb- soffadandr.

Selmn- Fris ki, Eshb- kirmdandr,

Cafer-i Sdk gr ki, her yolda rehberdir,

Ve sonra snesini Kasmn doldurmutur.

te bu nr, bu feyiz, Ona tevd olmutur,

Her tarkde piv o, evld- peygamberdir.

Yine Reslullahdan bir baka tark ile

Evvelki yol nbvvet ve bu velyet yolu, Slikleri ak ve muhabbet ile dolu.

Nr-i velyet gelir, biraz da bunu dinle.

Bu nr Reslullahdan Emre aksetmitir,

Ve btn kemlini vechinde gstermitir.

374

Ve ardndan evld Hasan ve Hseyine,

Gemi ve snmemitir, devm etmitir yine

Olu Muhammed Bkr , tpk onun gibiydi. Her tark erbabna merebiyle hatib bu te iki mansb cem eyleyen Sdk bu, Byezid-i Bestm ahdna kavumadan,

mm Zeynelbidin, o seyyidler seyyidi,

O tasavvuf krss, o sultn-l rifn,

Btn feyzini alm onun ulv rhundan.

O makamlar am, o, meslek-i slikn. Hasan- Harkan ki, onun gibi veys, Bu feyiz ve bu nru Eb Alye vermi, Bu nr ile dolmutur, o mbrek snesi

En kuds emneti severek tevd etmi.

Ne byk mriddir o, Ysuf-i Hemedn Ve erefi cihna bunu anlatmaktadr. O Hce-i Cihna hocalk yapan zattr, Hce Abdlhlk ki, Hce-i Cihndr o,

Ve burada balam Hcegn hnedn

Habs-i nefesle megul, daim zikr-i hafde Bir std- Hzrdr ulm-i btnde.

Ve btn evliyya delildir, brhndr o.

Bu bykler yolunun terbiye usln Bu bykler yolunun bir mcessem peykeri, Ondan sonra olmutur rif-i Riveger.

Kolaylatrm, am cihna auunu.

Ve nru aksederek Mahmdun aynasna

Onunla hret buldu, feyizyb oldu Fegna.

Gizli yolla seyr edip, her asr nr-i nihn Al Ramitiniyi eylemitir Azzn. Bu hilata brnm ve sslenmi serp

Seyyid Emr Kll ki, tevzuun pridir,

Uzaklarn muhbiri Hce Muhammed Bb

Katreyi bahr-i muht yapan byk mriddir. Bu nr tevd olunca Hce Beheddine Ik tuttu bununla btn r-yi zemne

375

Bu tark-i aliyye ismini Ondan ald,

Nakiler naka deil, nakkana baland.

Bilinmeyen kuvvetle eker kendine bizi Hazr bir lokma gibi btn leme sunan. Yetitirme tarznn usllerini kuran,

O evliynn tc, sonsuz man denizi

O, korkusuz dalgc tasavvuf derysnn, O, mnevver sertc maiyyet erbabnn.

Aleddin-i Attr Kutub kendi devrinde, Hem ilm-i zhiride, hem ilm-i btnde. Yzlerce evliydan bu nr ona verildi, Aliyye nmyla bu yola ekil verdi.

Sonra Yakub-i erh byk mrid-i kmil, Hem dergh- slikn, hem eriatle mil. Ubeydullah- Ahrr sultanlar mrebbisi, Onda yine grlr bir terakk hamlesi.

O gzeller mauku ne makamlara erdi.

Ve bu yksek nisbeti Mehmed Zhide verdi. Ve halfesi, olu Hce Emkenegdir.

Sonra Dervi Muhammed bu yolun reisidir,

Muhammed Bkibillah, O ne byk mriddir, Dn, kimin hocas, kimi yetitirmitir. Her hareketi ile bu yolun rehberidir,

O bykler feyzini, eyh Ahmede sununca,

Nbvvet denizine akan byk nehirdir.

Alp koku sam, birden bin yllk gonca.

Bak mm- Rabbn, hani anlatmtm y! Onun gibi bir vel grmemitir bu dny.

Esef Onu bilmeyen, h, duymayanlara, h Beeriyyete inmi mcessem rahmetullah.

O mridler mridi, Kayym-i Rabbn O, Her kr Ona mnsip, Gavs- Samedan O

Tasavvuf krssnn esiz hatibi odur, Gy Reslullahn ilhm ktibi odur.

376

Evld- kirmlar, Sdk, Sad Masm Kendilerinden sonra mansb- Kayymiyyet

miler bu derydan, kanarak yudum yudum.

eyh Muhammed Masma verildi, ne ulviyyet! Btn lem severek tlibi olmu Onun. Nru zuhr ederek vechinde mahdumunun,

Dokuz yz bin mrdi, yedi bin halfesi Olan byle bir ztn, ne olur derecesi!

Ve kendisinden sonra, Seyf-l-hak ve dn olan Oluna nasb oldu, ite bu byk nvn.

Hep bu hizmette geti Onun btn zaman Kaim-makam oldu, Seyyid Nr Bedevn Muazzam vediay Cn- Cnana verdi, O da yzlerce mrid ve velye el verdi.

Habbullahdan bu nr geince Abdullaha

ah- Dehlev olmu, cevher bulmu b- baha Bir haberci gnderdi, Dehliye gelsin diye, Gidip, dokuz ay kadar huzrunda kalnca ok istidd vard, nisbet-i aliyyeye

Btn feyzi, envr stdndan alnca

Mutlak hilfet ile dnp geldi Badda lc oldu, en enin ve her ac feryda

Bu Mevln Hliddir, Osmndir neseben, Mceddid, fi, Nekibend tarkan. Mceddiddeki nrlar zuhr edince onda

Yzlerce, beyzlerce vel yetitirerek, erat-i garray tam takviye ederek

Gne oldu parlad, mehr oldu cihnda.

O kadar ykseldi ki, bu yola ekil verdi Dim tecelliye kavuanlardandr O,

Ona balananlarn hepsi maksda erdi.

Vstasz Allahdan feyz alanlardandr O.

Ve bu tark, onunla ancak olmutur tamam.

Ne sylesem evldm, ol h anlatamam,

377

Abdullah ki ondan bir baka tarz ald bu dn.

Menba- hilm u kerem Hazret-i Sirceddin,

Hazret-i ihbeddin kutb-i ird ve medr, Seyyid Th Geyln, Ztullah giriftr.

O mridler mridi ve hem pr-i prndr.

Seyyid Muhammed Slih melce-i slikndr. Nr-i em, misl-i eshab, Seyyidem pr-i fik

Hakkat denizinin enginlerinde yzen,

Seyyid Fehm, asrnda oydu gavs-l halik

Cesedi bu lemde, rhu gklerde gezen Gzmde srme odur ve kalbimin ss o, Deme olum yaram, kalbim kan alyor, h! Her zerremde zhirdir, bu esiz nimetullah Kalbindeki vridt, aks edince kalbime Velyet erabnn esiz sunucusu o

Dedi bana, serbestsin, kesildi senden meme. Bunlar an dim, kalbin feryd ederek Vesle et hepsini, candan Allah diyerek.

Msde ederseniz, beyit syleyeyim,

Ben bir abd-i fakrim, fakat siz bilirsiniz.

Seyyid Fehmden sonra zt- linizsiniz,

Msde senin olum, buyurun, dinleyeyim. By-i Resl ner eden esiz glistansnz. Siz manzr-i nazar- pirn- kirmsnz

Kfr kol gezer iken, dni himye eden.

Efendim, yetsiniz, yt- ilhden

Siz, kalblere hkm eden, dil bir hakmsiniz. Her eyi konualm, tpk meslekda gibi. Mdem ki geldim sana, evldm srda gibi, Ne sylesen uzakdr, anlatamazsn beni,

l yevm-il kymet, mrid-i kmilsiniz

Muhakkak sevmelisin, bunlarn her birini. Hepsi birer aynadr, bu nr iniksnda Bu, altun bir zincirdir, bakr yok arasnda.

Tatmayan anlayamaz, tadann zevklerini,

Grmeyen anlayamaz, ok da bilse,greni.

378

Fakat bir tanesine balanp teslm olmak, Ve bylece ebed Sedete kavumak. Her ite ona tbi olmak en byk arzu,

Olmaldr, yle ki, koyun yannda kuzu, Ne kadar muhtc ise, annesi memesine, Tlib daha muhtcdr, prin terbiyesine O halde, zarridir, tlib iin rbta

Efendim, tam tarfle, rbta ne demektir?

Kavumak iin feyze ve ulv derecta

Kalbini, muhabbetle eyhine rabt etmektir Muhib kimdir ve bunu nereden anlamal? Muhabbet ne demektir, mahbb nasl olmal,

Bu slin cevb baka zaman kalsn,

ok ince mevzulardr, belki yanl anlarsn.

Dil ile anlatlmaz, duymak ve tatmak lzm. Doru syle, kalbine bir incelik geldi mi? Az da olsa anladn, rbtay deil mi?

u kadar syliyeyim, kalb halleri evldm,

Oku, zevkle dinlerim, tlibin hallerini, Byklerine kar temiz hayallerini:

Emir buyurulursa, hemen takdm ederim.

Zt-i liniz iin iir yazdm, efendim,

Umarak rhunuzdan istimdda gelmiim, Dny dncesinden kurtulmak midini Bularak sizin ile irtibta gelmiim,

Her an sizinle olmak mahrem sedetini

Nolur abuk gelseydi sonu bu beklemenin Gy tecessm edip, beliren derin derin Baklar nr saan fitba gelmiim. Haylimde yalnz sen, gnlm dnydan uzak Sinendeki atele yak beni, efendim yak, Msivy yok eden yle bir nazarla bak,

Gzlerimi kapayp huzrundaym senin,

Bak ki ben de diyeyim, hakkata gelmiim. Rhum yansn aknla, cierim kebb olsun, sterim kalb diyrm sizinle harb olsun,

379

Bam ayanzn altnda trb olsun,

Mdem ki bu ak ile iftiraka gelmiim

Arzm emilini kalbime yerletirmek,

Ve en byk gayretle ona tevecch etmek, Ufak bir ayrlkta hemen tekdr edilmek Kalbinle kalbimi tut, bir sebl in eyle, in sizden taleb-i iltifta gelmiim.

Ve o yoldan kalbimi doldur, nrla, feyizle, Ve daha ne dilersen hepsini ihsn eyle, Gryorsun mcerred mncta gelmiim. Terbiye eyle beni, gndz-gece, efendim, ret ilm-i lednni hece hece , efendim, Marifet srlarn ver gizlice efendim,

De ki, ey garb sana ben imdda gelmiim. Olum,iirin gzel ve manlar ince, Ve bu ince zevkleri, tadarsn hallenince. Dua et, yalvar, szla, Allah bir kap asn,

Bu marifet nruna benlikle kavuulmaz,

Ve kalbine bu yolla marifet nru sasn.

Byklerden tevecch olmazsa, ulalmaz.

Ayrca, kalb, sivdan kolayca kurtulamaz, Ondan kurtulmadka, hep Rabbiyle olamaz.

Efendim, ilim iin ne emir buyururlar, Ve hangi kitblar okurlar, okuturlar?

Ondan azz dost olmaz, ondan vefl yr yok, Her ite zarar varsa, onda asla zarar yok.

En karanlk yollarda, en salam arkadatr

limsiz bir ey olmaz, ilim her eye batr,

Bak Nebiyyi muhterem, bir hadste ne diyor: Ara her yerde ilmi, o yer ister in olsun lim renmek farzdr, her mmin iin olsun

Nasl kymetli olmaz, Allah ilmi vyor,

Allahn huzrunda, limden makbl zt yok.

limde bir tat var ki, baka eyde bu tat yok,

380

Sen kulak ver, Aliyyl mrtezann szne Kle olurum, bana bir harfi retene limler, erati yklmakdan kurtarr,

limler, yeryznde mcerred zllulahdr. Mrekkeb-i ulem rcihdir hatt undan F seblillah akan ehdlerin kanndan nk cihd- ekber, ancak ilm ile olur, Dareynde ilmi ile mil olan kurtulur.

limler hrette nebler yanndadr limdir dev olan, ykselen her feryda. lim klar tc, ilim rhlara gda,

Fatebir... yeti limler anndadr

Peygambere ittiba, eyhe muhabbet olmu. Bir sohbeti yllarca, bitmez ktbhnedir. Ben srildeki nebler gibidirler. Bu dnin limleri, hadsle vlmler, Okunacak kitb ok, fakat ok zaman lzm, limin bir nazar, bahasz haznedir,

Yolumuzun esas ikidir buyurulmu:

Onlarda ok ey vardr, olmyan belki de yok. Onu ok okumal, ok ey almal ondan. bni bidin mehr, fkh kitblarndan,

Sen ok kitb okuma, birkan oku ok,

Her zorluu yenecek, malup olmaz bir zim

Mektbt kuds-i yt tasavvufun lisn Takva, vera, ihlsla mil eder insan.

Mevkuft ve Haleb, Birgiv rislesi,

hynn ve Kimynn pek oktur fidesi

Mevcddur Mektbtta, odur yt- mbn

lm-i kelm, ilm-i hl ve ksaca ilm-i dn,

Mektbt ve Berekt, Reht ve Nefeht Kitablarndan kalbe akar nr ve fyzt

Anlalmasalar da tlib zevk iin saklar.

Gzeldir, Mektbtta medh edilen kitblar,

Kitab ok, olum, ama zamanmz az kald Hocanla mutabkm, o her eyi anlatt.

381

En byk zevkle oku, an htralarm.

Benim kitblarm, benim yazlarm,

O gizli manlara eriinceye kadar. Hocann kitb ki, Ebed Sedettir

Rbtay ok oku, halleninceye kadar,

Kfrde hakk savunan burc-i islmiyyettir.

Onunla amel eden, onu zevkle okuyan,

En sdk rehberi o, onunla amel edin.

Dallet girdbna den midsizlerin,

Mstefd olur bizzt Mektbtn rhundan. Onu ok oku olum, ezberlesen de bile, Takv ile mil ol, sonra gelir arkas, Onu ren ve ret, bana gel onun ile.

stifr eyle dim, siler kalblerden pas.

Zikirsiz, salavatsz durup, gnh ileme!

Ve benim huzruma byle bir kalble gelme!

Ben bir kalb istiyorum, dolsun, ak ile dolsun, Ve onun tek miri Allah tel olsun. Her kalb, bu zevk duymaz, o halde dikkatli ol,

O halde hicret eyle, gensin ve yol yakndr. Brak, biten zevklerin sonunu artk, yeter! Her dakikas, olum, hatt her bir nefesi, Ebed hayt sunan b- hayt katresi Bu ok kymetli mr, beyhde etme heder.

O zaman ki makamn esfel-i sfilindir,

Hlini dzelt, yoksa kapanr bu kar yol.

Bir yandan bana sarl ve sarl bana candan. Benim feyzim ve nrum, aksn kalbine, aksn, erreler duyulsun, rhda imekler aksn. Kalbinin hazann, brak harman edeyim, Ve istediim gibi bir glistan edeyim.

imdi kendini topla, ilim oku bir yandan,

yle bir bahe olsun mzb ben olaym Yeersin, su yerine feyz nr aktaym

Sems ben olaym ve huzr yadraym,

Ve bir bahvn gibi, durmadan alaym.

382

Yetitireyim onda en ndir iekleri,

Ve kosun bu baheye bahar kelebekleri.

En bulunmyan kular, tsnler yana yana, Hatt anka- murib kavusun iyana

Allah, Allah syleyen rzgrlar onda essin, Cihn Allah diyerek, onu ziyret etsin. Ve ben bunu yaparm, bi-iznillah, evldm.

Sz veriyorum size ve geliyorum size,

Efendim, size teslim, nefsim, rhum ve kalbim

Cndan, imdd, diyerek, yalvaryorum size. Beni yalnz brakman, kurt yer, krpe kuzuyum. Bu alak sfatlarla, huzurunuza geldim. Aklm az, nefsim azgn, kalb kara, kt huyum.

Mdem ki, bize geldin, ho geldin, kabl ettim Bir gn gelir elbette, feth-i bb olur ona Biraz rendin herhl, ite bu benim yolum, Esselm aleykm, f emnillah olum. Kim vursa tevazuyla, kermin kapsna

size ok haberler verirdim. Ama yet-i kerme mucibince: Gsm skyor, hazret-i Mehdye kadar ei gelmez mrid-i kmilin rhniyet ve tasarruflarnn ile dua buyurmalarn istirham ederim.

Bu manev sohbeti olduka ksa tuttum. Yoksa Efendi hazretlerinden

dilimi syletmiyor deyip, muhabbetle okuyanlar, o byk insann, belki yardmna havle ile iki dny sedetlerine dua eder, bu ciz kula hsn-i hateme

mr var bir an etmez, an var bir mre bedel!

383