Akil Insanlar Heyeti Guneydogu Raporu

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU
HAZRAN 2013
Heyet yeleri Bakan: Ylmaz Ensarolu Bakan Vekili: Kezban Hatemi Sekreter: Mehmet Emin Ekmen Ahmet Faruk nsal Etyen Mahupyan Fazl Hsn Erdem Lami zgen Murat Belge Ylmaz Erdoan Raportr Murat iek
Akil nsanlar Heyeti Gneydou Grubu olarak, almalarmz boyunca Ankarada ve blgede bize her trl lojistik destek ve imkan salayan Kamu Dzeni ve Gvenlii Mstearlna ve gittiimiz ehirlerdeki yerel yneticilerimize; davetlerimize icabet edip grlerini bizlerle paylaarak bu Raporun ortaya kmasn salayan tm kii ve kurululara ve zellikle gnln bizlere aan, byk bir misafirperverlikle Heyetimizi arlayan btn Gneydou halkna teekkr ediyor, bu almalarn ve Raporun, sorunun zmne katk salamasn diliyoruz.
NDEKLER
1. Giri 2. 3. Metodoloji Tarihi Arka Plan

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. Sorunun Ad Sorunun Temel Nedenleri, nemli Sonular Sorunun Maliyeti zm Giriimleri AK Parti ve Krt Sorunu 2009 Alm Sreci Oslo Sreci Son zm Sreci Akil nsanlar Heyeti
4 5 10
10 11 12 13 14 15 15 16 17
4.
Gneydouda Sosyal, Siyasal Ve Psikolojik Durum

4.1. 4.2. 4.3. Genel Deerlendirme Gzlemler Gelecein Gndemi
18
18 20 23
5.
Heyetimize letilen Talepler

5.1. 5.2. 5.3. 5.4. Anayasal Talepler Uluslararas Szlemelere likin Talepler Yasal Dzenleme Gerektiren Talepler dari ve Uygulamaya likin Talepler
25
25 25 25 26
6.
zm Srecine Ynelik neriler

6.1. 6.2. 6.3. 6.4. Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Dair neriler Anayasal neriler Yasal Deiiklik ve Yeni Yasa nerileri Uygulamaya Ynelik neriler
29
30 30 31 33
7.
Sonu
38

1. Giri
Trkiye, yllardan beri sren ve yakn zamana kadar izlenen politikalar nedeniyle zm gittike zorlaan bir sorununu, demokratik ve barl yntemlerle zmeye almaktadr. zm sreci olarak adlandrlan ve toplumda byk bir heyecan yaratan bu sre, sadece ilgili aktrlerin deil, tm toplumun gndemini en fazla igal eden konu balklarndan birini oluturmaktadr. Birtakm kaygl evrelere ramen, toplumun byk ounluunun, daha nce hi olmad kadar umutlu olduu bir sre yaanmaktadr. nk Krt meselesinin barl zmnn, Trkiyenin demokratik dzeyini ve ekonomik performansn dorudan etkileyecei dnlmektedir. Dahas, bu tarihi sorunun zm, merkezle evre arasndaki ayrmann giderilmesi ve tm kimliksel krlmalarn tamiri ve toplum olma yolunda ilerleme iin de tarihi birfrsat olarak grlmektedir. zm srecinin kalc bir barla sonulanabilmesi amacyla gelitirilen nemli mekanizmalardan birisini de Akil nsanlar Heyeti oluturmaktadr. 04 Nisan 2013 gn ilk toplantsn yapan Akil nsanlar Heyeti, fazla zaman kaybetmeden almalarna balam ve youn bir tempoyla, yaklak iki ay gibi ksa bir zaman iinde, tm Trkiyeyi dolaarak, farkl kesimlerle grmeler yapmtr. Bu vesileyle, bir yandan toplumun btn kesimlerinin zm srecine ilikin gr, neri, beklenti ve kayglarn tespit edebilme imknn bulmu, dier yandan da farkl toplumsal evrelerin birbirleriyle konuup temas etmesine ve yzlemesine araclk etmitir. Akil nsanlar Heyeti Gneydou Grubu da, 10 Nisanda balad ziyaret ve grmelerini 31 Maysta, i deerlendirme ve tartmalarn da 14 Haziranda tamamlayarak, gzlem, tespit, analiz ve nerilerini elinizdeki bu raporda bir araya getirmitir. Raporun ikinci blmnde, Heyetimizin almalarn srdrrken izledii yntem ele alnmtr. nc blmde, sorunun tarihsel arka planna dair bir zet verilmi, drdnc blmde ise Gneydounun bugnk durumunu sosyal, siyasal ve psikolojik adan deerlendiren bir analiz yaplmtr. zellikle siyasi aktrlerin, bundan sonra atacaklar admlar salkl bir ekilde belirleyebilmelerine yardmc olmas umuduyla yer verilen ve bir tr zemin etd olarak deerlendirilebilecek olan bu iki blmden sonra gelen beinci blmde, grlen kii ve kurulularca Heyetimize aktarlan talep ve beklentiler; altnc blmde ise, sorunun zm iin yaplmas gerekenlere dair Heyetimizin nerileri tasnif edilerek sunulmutur.
2. Metodoloji
Temel misyon ve hedefler
Akil nsanlar Heyeti Gneydou Grubu, 10 Nisan 2013 tarihinde Diyarbakrda ilk toplantsn yaparak, belirledii misyon ve hedeflerini, alma program ve takvimini, faaliyet tarzn 11 Nisan gn Diyarbakrda dzenledii bir basn toplantsyla kamuoyuna aklamtr. Bu erevede Heyetimiz, blgede yaayan insanlarn taleplerini derleyip Hkmete ve dier komisyonlara iletmeyi, ayn ekilde, dier blgelerin talep ve beklentilerini, kayglarn da Gneydouya tamay; bylece blge halknn taleplerinin karar alclara ve genel kamuoyuna iletilmesine araclk etmeyi kendisine temel misyon edinmitir. Bununla, ayn zamanda, blgenin hem kendi iinde, hem de Trkiye ile konumasna ve doru anlalmasna katk salamak hedeflenmitir.
alma usul/ilkeleri
Heyetimiz, mmkn olduu kadar grmeleri toplu halde yapmay, mecbur kalmadka, dalp blnmemeyi tercih etmitir. Zaman darl dolaysyla, ziyaret ve toplantlar, arlkl olarak illerle snrlandrlmtr. lk gnden itibaren, tm grmelerde, Batman Barosu Avukatlarndan Murat iek, Raportr olarak Heyete elik ederek toplant tutanaklarn tutmu, yazl gr ve talepleri dosyalamtr. Yine bandan itibaren zel bir e-mail adresi (akilguneydogu@gmail.com) oluturulup duyurulmu, bu adrese gelen gr ve neriler de tasnif edilerek, Raporda deerlendirilmitir. Tm grme ve toplantlar, medya haberdar edilerek yaplm ve istenildiinde kendilerine aklamalar yaplmtr. Ara tahsisi, konaklama ve toplant iin bir mekn belirlenmesi dnda Valiliklerden herhangi bir talepte bulunulmam, davetliler dorudan Heyetimiz tarafndan belirlenmitir. Bu faaliyetler srdrlrken, her ehrin sosyal, siyasal, ideolojik, etnik, dini ve ekonomik haritas karlarak tm farkl kesimlerle bulumak iin azami gayret sarf edilmitir.
alma takvimi
10-13 Nisan 2013 tarihleri arasnda Diyarbakr, 17-18 Nisanda Mardin (Kzltepe ve Nusaybin ileleriyle birlikte), 19-20 Nisanda rnak (Cizre ve Uludere/Roboski ile birlikte), 24-25 Nisanda Batman, 26-27 Nisanda Siirt, 15 Maysta Kilis, 16-17 Maysta Gaziantep ve Adyaman, 18-19 Maysta da anlurfa ziyaret edilmitir. 3 Mays gn Diyarbakr Cezaevinde baz tutuklu ve hkml siyasetilerle grlm; 30-31 Maysta da, Diyarbakrda blgeden baz aydnlar ve kanaat nderleriyle birlikte deerlendirme toplants yaplmtr. Bu arada, aslen Gneydoulu olup halen Ankarada ikamet eden ve uzun yllardan beri Krt siyasi hayatnn iinde olan baz isimlerle de grlmtr. Son olarak, Heyet yeleri 13-14 Haziran gnlerinde stanbulda toplanarak, tm almalar birlikte deerlendirmi ve hazrlanacak raporun erevesini ve muhtevasn belirlemilerdir.
almalarn/etkinliklerin tr
Yrtlen faaliyetleri yedi grupta toplamak mmkndr: 1- Madur aile ziyaretleri Gerek devlet uygulamalar gerekse PKK eylemleri sonucu madur olan kii ve aileler ziyaret edilmitir. Bu kapsamda baz rnekler u ekilde sralanabilir: Ceylan nkolun ailesi (2009 ylnda askeri tatbikat esnasnda hayatn kaybetmiti), Murat zolun ailesi (2013de polisten kaarken Dicle nehrine atlayarak hayatn kaybetmiti), erzan Kurtun ailesi (Mulada renci olaylarnda polis kurunu ile hayatn kaybetmiti), Necdet Atalayn ailesi (Batman Belediye Bakan, KCK tutuklusu), Sedat zevinin ailesi (nsan haklar aktivisti, 2010 ylnda PKKnn dedii mayna basma sonucu arkada ile birlikte hayatn kaybetmiti), Kyleri boaltlmak ve yaklmak suretiyle zorunlu ge maruz braklan aileler, Evladn dada kaybeden anneler, PKK saldrs sonucu hayatn kaybeden asker ve polis aileleri, Glah Olga ve ailesi (PKKnn silahl saldrs sonucu arkadan kaybedip kendisi sakat kalmt), Uur Kaymazn ailesi (2004 ylnda hayatn polis kurunlar ile kaybetmiti), Mehmet Sincarn ei Cihan Sincar (DEP Milletvekili, 1993 ylnda faili mehul cinayet sonucu ldrlmt). Sorunla ilikili sembolik deeri yksek yer/mekn ziyaretleri Bu sorundan kaynaklanan eitli olaylara dair mekn ziyaretleri gerekletirilmitir. Esasen adli bir vaka olup koruculuk sisteminin sonularndan biri olduu dnlen ve 44 kiinin hayatn kaybettii Mardin/Bilge ky, askeri uaklarn bombardman sonucu 34 kiinin hayatn kaybettii rnak/Uludere/Roboski diye bilinen Glyaz ky, ok eskiden beri ldrlen insanlarn bedenlerinin atld, adeta toplu mezar olarak kullanlan Siirtteki Kasaplar Deresi, bu kapsamda ziyaret edilen yerlere rnek olarak gsterilebilir. zm srecine desteklerinin kamuoyu ile paylalmasnda fayda grlen blgesel/geleneksel kii ve kurumlar ziyaret zm srecine dair gr ve deerlendirmelerini almak amacyla Mardinde Hac Abdlkadir Timuraaolu, yine Mardinde dini kanaat nderlerinden eyh Selahaddin Seydaolu, Siirtte de tarihi Tillo medresesinin hocas Molla Burhaneddin Mcahidi ziyaret edilmitir. Siyasi parti ziyaretleri Siyasi partileri ziyaret, sembolik olarak sadece Diyarbakrda gerekletirilmitir. Bu kapsamda AK Parti, BDP, CHP, Hak-Par ve Hda-Par ziyaret edilmi, MHPden ise olumsuz yant alnmtr. Zaman kstll yznden dier illerde siyasi parti ziyaretleri yaplmamtr. anlurfada ise CHP il Bakan bir heyetle grubumuzu ziyaret ederek srece desteklerini aklamtr.
2-
3-
4-
Protokol ziyaretlerinden kanlm, bu nedenle Diyarbakrda DTK E Bakanlar Ahmet Trk, Aysel Tuluk ve Bykehir Belediye Bakan Osman Baydemirle buluma dnda Belediye veya Valiliklere protokol ziyareti yaplmamtr. Bununla birlikte, baz illerde valilerle grlmtr. 5- STK temsilcileri ve kanaat nderleriyle toplantlar Gidilen her ehirde, mevcut meslek kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin, dini cemaatlerin/inan gruplarnn temsilcileriyle, aydnlar ve kanaat nderleriyle toplantlar yaplmtr. Baz yerlerde bir toplant yaplrken, kimi ehirlerde birka toplant dzenlenmitir. Bu toplantlarn katlmclar, genellikle nceden tarafmzca belirlenmi ve davet edilmilerdir. Bunlarn yan sra, Diyarbakrda kadn kurulularyla zel bir oturum yaplm, Sur Belediyesi bnyesinde faaliyet gsteren ve olduka oulcu bir yaps olan Krklar Meclisi ziyaret edilmi, anlurfada Arap-Der ve Suriye Yardm Platformu ziyaret edilmi ve bir sanayi ehri olan Gaziantepin i dnyas kurulular ve iadamlaryla ayr toplantlar dzenlenmitir. Ayn ekilde, Mardinde, Mardin-Diyarbakr Sryani Metropoliti Salibe zmen ziyaret edilmitir. Halk Bulumalar/Ziyaretleri rgtl yaplar dnda, sokaktaki insann nabzn tutmak amacyla da baz bulumalar tertip edilmi, esnaf ziyaretleri ve kahve toplantlar yaplmtr. Burada rgtsz kitle ile bulumaya azami dikkat edildiinden, birou habersiz spontane ziyaretler ve grmeler eklinde olmutur. Bu balamda, Diyarbakrda var olan tm hemeri dernekleri ile yaplan byk bir toplantnn yan sra, Diyarbakr, Mardin (il merkezi, Nusaybin ve Kzltepe ileleri), rnak (il merkezi ve Cizre ilesi), Batman, Siirt, Gaziantep ve anlurfada halk toplantlar veya kahve ve esnaf ziyaretleri yaplmtr. Genlik/Sanat evreleri Bulumalar Heyetimiz yesi Ylmaz Erdoann genlik ve sanat evreleriyle buluabilmesi iin zel toplantlar dzenlenmitir. Bu balamda Mardin, Batman, Adyaman, anlurfa ve rnakta lise-niversite genlii ve sanat evreleriyle zel toplantlar tertip edilmitir. Bu toplantlara Heyet yesi olarak sadece Ylmaz Erdoan katlmtr. Spesifik Ziyaretler Anlan kategorilere dhil edilmeyecek veya farkl illerde tekrar edilmeyen baz ziyaretler ise u ekilde zetlenebilir: Diyarbakrda KCK davasndan uzun sre tutuklu kalp tahliye edilmi Belediye Bakan ve dier siyasetilerle grlm; ayrca Diyarbakr cezaevleri ziyaret edilerek, seilmi milletvekili, belediye bakan, il genel meclisi yelerinden oluan toplam 15 kiiyle toplant yaplmtr. Faili mehul cinayetlere ve kaybedilmi kiilere ilikin yarglama faaliyetlerine dikkat ekmek amacyla, Cemal Temizz ve arkadalar davasnn 3 Mays 2013 tarihli durumas izlenmi ve ardndan da basna aklama yaplmtr. rnakta alt korucu ba ile zel toplant yaplm; zm srecine dair grleri, talepleri ve kayglar not edilmitir.
6-
7-
8-
Mardinde Artuklu niversitesi bnyesinde bulunan Yaayan Diller Enstits ziyaret edilerek Krte diline dair yaplan almalar hakknda bilgi alnm; ayrca renci ve retim yeleriyle bir toplant yaplmtr. Gaziantepte bulunan Gaziantep, Zirve ve Hasan Kalyoncu niversitesi yneticileri ve baz retim yeleriyle Gaziantep niversitesinde bir araya gelinmitir. Kilis niversitesinden bir grup akademisyen ile bir toplant gerekletirilmitir. Mardinde Diller ve Dinler Korosunun al konserine katlm salanmtr. Tm il ziyaretleri bitirildikten sonra, Diyarbakrda farkl evrelerden seilmi kk bir grupla, bir blgesel deerlendirme toplants ve derinlikli istiareler yaplmtr. Heyetimizin yrtt faaliyetlere ilikin saysal veriler, aadaki tabloda gsterilmitir:
ETKINLIK TR
KATILIMCI SAYISI
TOPLAM KATILIMCI
Diyarbakr (3 gn)
1859
Mardin (2 gn)
1923
rnak (2 gn)
4174
Batman (2 gn)
1153
Siirt (1 gn)
350
Gaziantep (2 gn)
470
anlurfa (2 gn)
540 995 69 TOPLAM 11533 kii
Adyaman (1 gn)
Kilis (1 gn)
Basn toplants Irak/Krdistan adamlar Birlii Erbil ubesi yneticileri ve Mersin Sanayici ve adamlar Dernei yelerinin ziyareti Siyasi partileri ziyaret Krklar Meclisini ziyaret Kadn rgtleriyle toplant Dernekler Platformunu ziyaret ve Platformun ev sahipliinde halk bulumas Ulucami ve deiik yerlerde esnaf / halk bulumas Cemal Temizz Davasn izleme 60+50 STK temsilcisiyle iki ayr istiare toplants ki ayr cezaevi ziyareti Alile Ziyaretleri; Murat zol, Ceylan nkol, G Madurlar, KCK tutuklular ve evlad dada len aileler 70 STK ile buluma Artuklu niversitesi Yaayan Diller Enstitsn ziyaret, retim yeleri ve rencilerle toplant ok Dilli ve ok Dinli Koro Konserine katlm Nusaybin ziyareti Kzltepe ziyareti Bar annelerini ziyaret Uur Kaymazn ailesi ve Cihan Sincar ziyaretleri Ylmaz Erdoan Genlik Bulumas (3 ayr toplant) Esnaf Ziyareti 60 STK temsilcisiyle toplant Cizrede STK temsilcileriyle grme Cizrede halk ve esnafla grme Ylmaz Erdoan Genlik Bulumas Uludere Ziyareti rnakta karlama yapan kitle ile meydan bulumas 67 STK ile buluma 3 kahve ziyareti erzan Kurt, Sedat zevin, Necdet Atalayn ailelerini ziyaret Ylmaz Erdoan Genlik Bulumas 48 STK ile buluma Esnaf Ziyareti, kermes ve kahvede halk bulumas Tillo Ziyareti Kasaplar Deresi ziyareti 80 STK ile buluma Yerel ve ulusal medya temsilcileriyle toplant 3 niversite yneticileriyle buluma Kurumsal temsiliyet ve bireysel katlmla iadamlaryla toplant Esnaf ziyareti Suriye Yardm Platformu ile toplant 120 STK temsilcisi ve kanaat nderiyle toplant Arap-Der Ziyareti Esnaf Ziyareti 84 STK temsilcisiyle toplant Ylmaz Erdoan Genlik Bulumas STK Bulumas Akademisyenlerle toplant yi-Der Ziyareti
30 16 75 40 35 900 600 130 15 18 87 80 500 400 150 18 8 450 230 114 30 350 600 80 3000 90 450 13 600 60 250 40 100 52 23 115 180 80 140 20 300 95 900 46 8 15
3. Tarihi Arka Plan

3.1. Sorunun Ad
Uzun bir gemie sahip olmasna ramen, farkl siyasi yaklamlar yznden Trkiyede bu soruna hl ortak bir isim konulamamtr. Bugne kadar devlet ve farkl politik evreler, soruna deiik isimler koymular ve kendi tanmlamalarna gre de uygun zm nerileri gelitirmilerdir. simlendirme, Krtler asndan, ayn zamanda soruna yaklam da ortaya koyduundan, fazlasyla nemsenmektedir. Bu erevede, Vilayat- arkiye ya da ark Meselesi, Dou Sorunu, Gneydou Sorunu, Terr Sorunu, Krt Sorunu, Krt ve Krdistan Sorunu vb. bir dizi isim saylabilir. Kukusuz bu tanmlamalarn hepsi, kendince ciddi politik deerlendirmelere ya da n yarglara dayanmaktadr. Vilayat- arkiye, ark ve Dou Sorunu gibi corafyadan hareketle konulan isimler, esasen Krtlerin inkrna dayanmaktadr. Gneydou Sorunu ise hem inkra, hem corafyaya, hem de ekonomik geri kalmla, blgeler aras kalknmlk ve gelimilik farkna atfta bulunmakta ve ekonomik sorunlarn zmyle, bu problemin de ortadan kalkacan ileri srmektedir. Krt siyasi elitlerine gre ise, sorun, bandan itibaren Krtlerin varlklarnn inkrndan ve dillerinin yasaklanmasndan kaynaklanan bir kimlik sorunudur ve o yzden de Krt sorunu olarak adlandrlmaldr. Kimliklerinin tannmamasnn yan sra, sonradan drde blnm tarihi Krdistan corafyasnn her parasnda Krtlerin merkezi otorite ile yaadklar siyasi ve idari sorunlardan hareketle Krt ve Krdistan sorunu ismini daha doru bulanlar da bulunmaktadr. Btn Krtlerin birleik Krdistanda kurulacak yeni bir ulus devlet altnda yaamalarnn, Krtlerin hakk olduunu savunanlar da, ayn ekilde, sorunu bir ulus/lke sorunu olarak grmekte ve Krt ve Krdistan sorunu terimini zellikle kullanmaktadrlar. Yukarda belirtilen tanmlamalarn yan sra, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren, bu sorunu ayn zamanda bir asayi ve gvenlik sorunu olarak gren brokratik elit, zellikle Krdistan i Partisi (PKK)nin 1984te ilk silahl eylemle devreye girmesinden sonra, terr sorunu terimini, youn ve yaygn biimde sosyal, kltrel ve siyasal alanda kullanma sokmutur. Gnmze kadar hegemonyasn srdren bu yaklam, sorunun esas boyutlarn ciddi lde glgelemi, hatta adeta grnmez klmtr. Bir sorunun kalc biimde zlebilmesinin ilk art, salkl tehis ile doru isimlendirilmesidir. Bunun iin de, ncelikle bu sorunun kkenlerini ve tm boyutlarn bir arada deerlendirmek, ana sorunu ortaya karan problemlerle, ana sorunun sonular olan problemleri ayrtrmak gerekir. Bu balamda, sorunun zmne ynelik olarak birtakm nemli dzenlemeler yaplm ve ret, inkr ve asimilasyon politikalarn sonlandracak baz admlar atlm olsa da, Krt kimliinin btn unsurlaryla birlikte tannm olmas iin daha pek ok anayasal ve yasal reforma ihtiya duyulmas nedeniyle, sorun bir kimlik sorunu olma vasfn hl korumaktadr. Bu yzden de Krt sorunu/meselesi terimi daha ok kullanlmaktadr.
10
3.2. Sorunun Temel Nedenleri, nemli Sonular

Trkiyenin bugnlerde zmeye alt sorunun gemii olduka eskidir. Yaklak bir asr nce, milliyeti politikalar izlemeye balayan ttihatlarn mutlak iktidar dneminde nvelenen ve Cumhuriyetle birlikte ekillenen bir tarihi sorundan sz etmek mmkndr. Klasik Osmanl ynetim anlay, bu tr sorun alanna yabancyd. Bnyesinde ok sayda farkl etnik, dilsel ve kltrel topluluklar barndran Osmanl mparatorluu, dini temelli olmayan bu tr topluluklarn kimliklerine mdahale etmeme ve bunlarn e dzeyli birlikteliini salama dorultusunda bir politika izlemekteydi. Bundan da te, klasik dnem ierisinde, kabaca Tunann bats ile Fratn dousunda uygulanan adem-i merkeziyeti bir ynetim tarzyla, bu blgelerde yaayan topluluklarn kendi kendilerini ynetmelerine imkn tanmaktayd. Bu erevede Krtler de, kendi blgelerinde zerk ya da yar-zerk bir biimde ynetilmekteydi. Ancak 19. yzyln ilk eyreinden itibaren uygulamaya konulan gl merkeziyeti politikalar nedeniyle ilk kez Osmanl Devleti ile Krtler karya geldi ve aralarnda bir siyasi gerilim dodu. 19. yzyl boyunca yaanan bu gerilimli ilikide kimlik problemi deil, merkezi otorite ile yerel otoritelerin, egemenliin paylamna ilikin anlamazlklar belirleyici oldu. ok kltrl, ok dilli, ok dinli bir imparatorluun bakiyesi zerine modern bir ulus devlet olarak kurulan Trkiye Cumhuriyeti ise, Osmanldan miras kalan heterojen kitleden homojen bir millet ve vatandalar topluluu yaratmak istedi. Siyasal bir st kimlik olarak kurgulanan vatandalk; etnik adan Trk soyuna, dinsel adan seklerize edilmi slam dinine, mezhepsel olarak Snnilie ve Snnilik ierisinde de Hanefilie dayandrld. Bunun doal ve kanlmaz sonucu olarak, Trk soyundan, slam dininden, Snni ve Hanefi mezhebinden olmayanlar dland ve tekiletirildi. Bu makbul vatandalk kategorisinin dnda kalanlar (gayrimslimler, Aleviler, Krtler ve dindar Mslmanlar), muhayyel siyasi kimlik etrafnda asimile edilmeye ve ekillendirilmeye alldlar. Btn bu kesimlere ynelik olarak sistematik baskc politikalar uyguland. Bu dnem ierisinde Krtler, ret, inkr ve asimilasyon politikalarnn yan sra, tehcir, tenkil ve tedip politikalarna da maruz kaldlar. Krtler, bu politikalara tepki gsterince, ar askeri operasyonlarla isyanlar birbirini takip etti. Askeri tedbirlere paralel olarak gelitirilen tehcir ve iskn politikalaryla Krtler lkenin deiik yerlerine srgne gnderildiler. Gvenliki yaklam ve uygulamalar yllarca srd ve devletle Krtler arasndaki ilikiler byk yaralar ald. Artk Krtlerin nemli bir ksmnn nazarnda devlet, varlklarn inkr ederek kendilerine her trl zulm reva gren bir baskc otorite, hatta bir ksmna gre de dmand. Devlete gre ise, Krtler, kendisine bakaldran, asi/ekya; baz ynetici kadrolara gre ise, terbiye edilmesi, modernletirilmesi gereken gayri medeni unsurlard. Bu tarihi birikimin stne, 12 Eyll darbesinin uygulamalar da eklenince, Krt meselesinin, daha da karmak hale geldiini ve lkenin son otuz ylna damgasn vuran mevcut boyutlara ulatn belirtmek gerekir. Diyarbakr Cezaevinde binlerce tutukluya ve yaknlarna yaplan bask ve ikenceler, adeta barda bir kez daha taran damla ilevi grd ve bu uygulamalar, bir yandan neredeyse her tahliye edilenin daa kmas sonucunu dourdu, bir yandan da Krt meselesinin
11
ciddi anlamda bir modern kimlik sorununa dnmesini hzlandrd. Yine 90l yllarda ilenen ve hemen bir tedbir alnmazsa bugnlerde birer birer zaman amna urayarak dosyalar kapatlacak olan binlerce faili mehul cinayetin ilenmesi, ayn dnemde kylerin boaltlmas ve bir ksmnn da yaklmasyla insanlarn i ge zorlanmas, Krtlerin zaten yaamakta olduu toplumsal travmay daha da derinletirdi. 17 Temmuz 2004te karlan 5233 Sayl Terr ve Terrle Mcadeleden Doan Zararlarn Karlanmas Hakknda Kanun ve benzeri dzenlemeler, maalesef bu yaralar iyiletirme konusunda olduka yetersiz kaldlar.
3.3. Sorunun Maliyeti

Krt sorunu, sadece Krtlere deil, tm topluma/lkeye byk maliyetler getirdi. Kukusuz en ar bedeli Krtler dedi; inkr edildiler, yok sayldlar, dilleri yasakland, yer isimleri deitirildi, ocuklarna kendi dillerinde isim koyamadlar. Bunlar yetmedi; yerlerinden yurtlarndan zorla karlarak adeta srgn edildiler, yoksul ve sahipsiz bir ekilde byk kentlerin varolarnda kendi kaderleriyle ba baa brakldlar. Gidilen yerlerde de isizlik, fakirlik gibi insan onurunu en ar ekilde zedeleyecek sorunlar yaadlar. Tm bu politikalar, Krtlerde sosyal, ekonomik, kltrel ve psikolojik adan byk yaralar at. iddet ve basklar arttka; l, yaral, tutuklu ve daa kan kii says bydke, Krtlerdeki travma daha da derinleti. zellikle kendilerini her eylerini kaybetmi bir nesil olarak gren gen kuaklarda travma ok daha byk boyutlara ulat. Krtlerdeki bu byk travmann altnda yatan faktrlerin banda, bu sorun yznden bugne kadar yaanan lmler gelmektedir. Cumhuriyetin ilk 14 ylnda yaanan 21 isyan srasnda lenlerin says 45 bini gemektedir. Ayn ekilde, PKK ile mcadele srasnda lenlerin says da 40 binin zerindedir. te yandan, terrle mcadeleye ayrlan kaynan, farkl hesaplamalara gre 150-400 milyar dolar aralnda deitii ileri srlmektedir. Yaygn kabul gren kanaate gre, bu rakam 300 milyar dolar civarndadr. Hatta hesaplanamayan maliyetle birlikte dnldnde bu rakamn 1 trilyon dolar civarnda olduu sylenmektedir. Bu rakamlara gre, Trkiye son 20 ylda terrle mcadeleye her yl yaklak minimum 15 milyar dolar kaynak ayrmak durumunda kalmtr. Ortaya kan bylesine ar bir tablo, doal olarak blge ve lke ekonomisinin ar yara almasna da yol amtr. Toplumsal ve ekonomik maliyetlerin yan sra, Krt meselesi, Trkiyenin siyasi ve hukuki sistemini de yllarca rehin almtr. Bu sorun yznden, lke siyasi ve hukuki rejim asndan ikiye blnmtr. Krtler, 1925te rfi dare ile tanmlar; 1978-1987 yllar arasnda kesintisiz olarak skynetim, 1987-2002 yllar arasnda ise Olaanst Hal ile ynetilmilerdir. zetle, yaklak 25 yl aralksz olmak zere, onlarca yl olaand ynetim sistemleri altnda geirmilerdir. Terrle Mcadele Kanunu bata olmak zere, ceza mevzuatnda yaplan deiikliklerle, bu blgede ayr bir hukuki rejim uygulanmtr. Dahas, bu sorunun zlmemesi yznden, Trkiye demokrasisi askeri vesayetten kurtulamamtr; demokratikleme programlar bir trl tam uygulanamam, demokratik reformlar beklenen lde gerekletirilememitir. Yaplmak istenen demokratikleme hamleleri ya da deiim/dnm programlar hep blnme tehdidiyle engellenmitir.
12
Daha da uzatlabilecek bu ve benzeri nedenlerle, Krt sorunu sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel, psikolojik, gvenlik vb. boyutlar olan karmak bir soruna dnmtr. Dolaysyla bir zm projesinin ya da srecinin kalc olabilmesi iin tm bu boyutlarn dikkate alnmas gerekmektedir.
3.4. zm Giriimleri
Krt sorununu ortaya karan uygulamalar ve bu sorunun zmne ynelik araylar, Tek Parti dnemine, yani Cumhuriyetin ilk yllarna kadar uzanmaktadr. Bu dnemde, devlet konuyla ilgili birok rapor hazrlatmtr. Sz konusu raporlarn nemli bir ksm, sorunu bir gvenlik ve asayi sorunu olarak grm ve bir yandan askeri tedbirlerle Krtlerin tedibini, dier yandan da inkr, iskn, tehcir vb. politikalarla asimile edilip Trkletirilmelerini nermitir. Tek Parti dnemi uygulamalar, daha ok bu raporlara dayanlarak gerekletirilmitir. Demokrat Parti dneminde kimi uygulamalarda ksmi bir yumuama grlmse de, bu dnemde de sorun kkl bir biimde ele alnmam; bunun yerine, Krt airetlerinin veya dini cemaatlerinin nder isimleri milletvekili aday gsterilerek, sadece Krtlerle daha scak ilikiler kurulmas yoluna gidilmitir. lk kez, 1991de Cumhurbakan Turgut zal Krt meselesini mutlaka zeceim. Bu benim milletime yapacam son hizmet olacaktr dedi. zaln araylar srerken, 1993te Babakan Sleyman Demirel ile Babakan Yardmcs Erdal nn, Diyarbakrda Krt realitesini tanyoruz kn yaptlar. zal bata olmak zere, sorunun barl zmne dair aray ve giriimlere karlk olarak, PKK ilk kez 20 Mart 1993te tek tarafl atekes ilan etti. Aradan bir ay getikten sonra atekesi iki ay daha uzatt. Bu aklamadan iki gn sonra Cumhurbakan Turgut zal ld; zaln lmeden nce Krt sorununun zm iin nemli admlar att ve bu yzden ldrld iddia edildi. zaln lmnden 40 gn sonra Binglde 33 askerin kuruna dizilmesiyle PKKnn ilk atekesi sona erdi. Bundan sonraki yllar, blge asndan aclarn, maduriyetlerin ve travmalarn youn olarak yaand ve Krt meselesinin zm umutlarnn tkendii karanlk bir dnem oldu. Dk younluklu sava stratejisi derinletirilerek uygulamaya sokuldu; devletin ideolojik ve cebir aygtlar gvenliki politikalar ekseninde kullanld. Devlet, rutinin dna karak, faili mehul cinayetlerde, yargsz infazlarda bulundu; binlerce ky boaltt, bunlardan bir ksmn yakt ve yzbinlerce insan kitlesel ge zorlad. Bu dnem ierisinde, gzaltna almalar, tutuklamalar, mahkmiyetler, ikenceler ve her trl insanlk d muameleler, bir devlet politikas olarak uyguland. Krt siyasetilere, aydnlara, gazetecilere, sendikaclara, iadamlarna ynelik saldrlar ve infazlar gerekletirildi; parti ve gazete brolar hedef alnd. Krt meselesinin demokratik zeminde zmn isteyen siyasi partiler kapatld. Devlet ierisinde zm taraftar olanlar (Turgut zal, Adnan Kahveci, Org. Eref Bitlis, Tugeneral Bahtiyar Aydn vb.) bir ekilde tasfiye edildi. DEPli milletvekillerinin dokunulmazlklar kaldrld ve TBMMden srklenerek gzaltna alndlar, ardndan da cezaevine gnderildiler. 1996-1997de Babakan Necmettin Erbakan, zme dair niyetini dillendirdi; Mesut Ylmaz ABnin yolu Diyarbakrdan geer diyerek, AB yelii iin bu sorunun zlmesi gereine iaret etti. Ama
13
tm bu giriimler, ciddi saldr ve siyasi operasyonlarla sonusuz brakld. Barl zm yanls ya da bu sorunun zm iin aba gsteren siyasetilerin, brokratlarn, gazetecilerin, hatta askerlerin balarna gelenler, muhtemel zm giriimlerinin nn kesti. 1999da PKK lideri Abdullah calan yakalanarak Trkiyeye teslim edildi. Bundan sonra PKK tarafndan eitli zamanlarda yine tek tarafl atekesler ilan edildi; bar ve demokratik zm talepleri dillendirildi ve hatta snr dna ekilme kararlar alnd. Ancak bu frsatlar deerlendirilmedii gibi, bazen de tam tersine ktye kullanld. rnein, 1999 ylnda, Abdullah calann ars zerine yurt iindeki PKKllarn snr dna ekilmesi esnasnda askeri operasyon yapld ve yaklak be yz rgt mensubu ldrld.
3.5. AK Parti ve Krt Sorunu

Kasm 2002 seimlerinde tek bana iktidar olan Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti)nin ilk iktidar yllarnda Avrupa Birlii (AB)ne tam yelik iin mzakerelere balamak ok nemli bir hedefti. Bu erevede, Kopenhag Siyasi Kriterlerini karlamak amacyla bir dizi reform yapld. Olaanst Halin kaldrlmas, gzalt srelerinin ksaltlmas, DGMlerin kaldrlmas, ocuklara Krte isim koymann nnn almas, Krte yayn yapmann serbest braklmas, zel kurslarda Krte renmenin mmkn klnmas gibi Krteye ynelik yasaklarn tedricen kaldrlmas, ky boaltma ve faili mehul cinayetlerden doan zararlarn tazmini vb. reformlarn ok nemli bir ksm, dorudan ya da dolayl olarak Krt sorunuyla ilgiliydi. Bu reformlar ve AK Parti kadrolarnn siyasi gemileri ve kkenleri, Krtlerde zm umutlarnn yeermesine ve AK Partinin ciddi lde desteklenmesine yol at. Austos 2005te, Babakan Recep Tayyip Erdoann Ankarada aydnlarla grmesi ve ardndan Diyarbakrda halka hitaben yapt konuma, sadece Krtler arasnda deil, ulusal ve uluslararas kamuoyunda da yank buldu. nk ilk kez bir Babakan, siyasi erevesi izilmi bir konuma ile dorudan Krt sorunu diyor ve bu sorunun kendi sorunu olduunu ilan ediyordu. Daha nemlisi, Erdoan, bu konumasnda Her lke gemiinde zor gnler yaamtr. Gemite yaplan hatalar yok saymak byk devletlere asla yakmaz. diyerek gemile yzlemeden sz ediyor ve sorunu, daha ok demokrasi, daha ok vatandalk hukuku, daha ok refahla zeceklerini vurguluyordu. Bu konumayla artk devlet Krt sorununun varln kabul ve ikrar ediyordu. Ancak bu konuma, Krtler ve zm yanls evrelerde nasl olumlu tepkilere yol atysa, milliyeti/ulusalc kesimlerde de olumsuz ve sert tepkilere neden oldu. Dolaysyla bu konumann gerei olan admlar ksa srede atlmad. Dahas, takip eden yllarda, Terrle Mcadele Kanunu ve Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu bata olmak zere, ceza mevzuatnda hak ve zgrlkleri kstlayc, geri adm saylabilecek dzenlemelere gidildi; reformlar da adeta durma noktasna geldi.
14
3.6. 2009 Alm Sreci

2009 ylnda, AK Parti iktidar bu defa Krt Alm dncesini kamuoyunun gndemine getirdi. Bu giriim, Krt sorununun btn boyutlaryla genie tartlmasn ve bir bakma toplumsallamasn salad. AK Parti, somut bir zm projesi nermiyor, tam tersine, herkesin dncesini ortaya koymasn ve birlikte bir zm politikas gelitirmeyi tercih ediyordu. Ancak bu giriime ynelik tepkiler dolaysyla ksa srede isim deiikliine gidildi ve nce Demokratik Alm, daha sonra ise Milli Birlik ve Kardelik Projesi ismi kullanld. ileri Bakan Beir Atalayn Koordinatrlnde yrtlen bu srete, siyasi partilerle arzulanan lde temas ve ibirlii salanamad ancak meslek kurulularyla, STKlarla, niversitelerle, medyayla, kanaat nderleri ve aydnlarla uzun grmeler yapld. Hkmet, syleyecek sz olan herkesi dinlemeye alt. Bu srete, bir yandan TBMMde ilk kez zel bir oturumla bu sorun ve zm tartmaya ald, bir yandan da bir grup PKK mensubunun ve Irak Krdistanndaki Mahmur Kampndan baz mltecilerin Trkiyeye gelmesi planland. 8i Kandilden, 26s Mahmur Kampndan olmak zere toplam 34 kiilik grubun Habur snr kapsndan girii sonrasnda yaplan karlama ve sevin gsterileri, lkenin geri kalannda da kart gsteriler yaplmasna yol at. Bununla birlikte, 2009da balayan alm srecine en byk darbeyi, KCK operasyonlar kapsamnda, ok sayda siyaseti, sendikac, STK temsilcisi vb. kiilerin tutuklanmas vurdu. zellikle Diyarbakrda aralarnda belediye bakanlarnn da bulunduu ok sayda siyasetinin gece yars basknlaryla gzaltna alnp elleri kelepeli olarak adliyeye getirilmesi ve akabinde tutuklanmas, sorunun zmnden yana umutsuzlua yol at. Yarglamalarn balamasndan sonra gndeme gelen anadilde savunma sorunu ve tutukluluk srelerinin srekli uzatlmas gibi uygulamalar umutlar yerle bir etti. calanla ve PKK yneticileriyle grmeler srdrlrken, ayn zamanda, BDP yneticilerine, BDPye yakn olduu dnlen STK yneticilerine ynelik yaygn operasyonlar ve tutuklamalar, var olan gvensizliin daha da derinlemesine neden oldu. Btn bu olumsuz gelimelerin yan sra, bu dnem ierisinde TRTde 24 saat yayn yapan bir kanaln (TRT e) almas, lisans ve lisansst seviyede Krte dil eitiminin niversitelerce verilmeye balanmas ve cezaevlerinde Krte konumann nndeki engellerin kaldrlmas gibi admlarn atlmasna da devam edildi.
3.7. Oslo Sreci

Alm politikalarn mmkn klan asl alma ise, devletin kapal kaplar ardnda MT araclyla calanla ve PKK ile srdrd ve daha sonra kamuoyuna Oslo Sreci adyla yansyan grmeler oldu. Oslo sreci, devletin PKK ile grmesini normalletirmenin yannda, taraflarn birbirlerini tanmalarn ve taleplerini renmelerini de salad. Aslnda bugnlerde yaanan son zm/bar sreci de, yeni balayan bir sre olmaktan ok, Oslonun salad deneyim ve birikimin zerine bina edilen bir sretir. Bir baka ifadeyle, bugn eer zm sreci baarl bir biimde yryorsa, bunda, Oslo sreci tecrbesinin byk bir pay ve etki sahibi olduunu ifade etmek gerekir.
15
Oslo srecinin kesintiye uramasndan bir sre sonra, yaplan grmelerden birinin ses kaytlar internete dt ve bylece, devletin PKK ve calanla dorudan muhatap olmas ilk kez aleniyet kazand. Toplum bu grmelerden haberdar olduunda byk tepki vermedi ancak devlet iinde bu giriimlerden rahatszlk duyanlar oldu. Bu balamda, 7 ubat 2012 gn Oslo grmelerini yapan MT Mstear Hakan Fidan ve MTin eski yneticileri gzaltna alnmak istendi. Bu dnem boyunca, PKK eylemlerin, devlet de askeri operasyonlarn dozunu iyice arttrd. Ancak 2012nin sonlarna gelindiinde ne PKK, ilan ettii Devrimci Halk Savan balatabilmiti, ne de devlet PKKy imha edebilmiti. Tam da bu dnemde, PKK ve KCK davalarndan cezaevlerinde yatmakta olan yzlerce kii nce alk grevine, sonra bazlar lm orucu eylemlerine girerek, calan zerindeki tecridin kaldrlmasn ve anadilde savunma hakk istediler. Uzunca bir aradan sonra, calanla yeniden temas kuruldu ve yapt ar zerine tutuklu ve hkmller eylemlerine son verdiler. Bundan ksa bir sre sonra da Babakan Erdoan, Gerekirse, devletin calanla yeniden grebileceini aklad. MT-calan grmelerinin bir aamaya gelmesinin ardndan, 3 Ocak 2013 gn iki milletvekili (Ahmet Trk ve Ayla Akat Ata), mralya giderek calanla grtler.
3.8. Son zm Sreci

Milletvekillerinin mralda calanla grmeleriyle, son zm sreci ilan edilerek balatlm oldu. Bir sre sonra, 23 ubat 2013 gn, Pervin Buldan, Altan Tan ve Srr Sreyya nderden oluan kiilik milletvekili heyeti mralya gitti. Ardndan BDP yetkilileri, Federe Krdistan Blgesinde ve Avrupada PKK ve KCK yetkilileriyle bir araya geldiler. 18 Mart gn BDP E Bakan Selahattin Demirta, Pervin Buldan ve Srr Sreyya nderden oluan bir dier heyet daha calanla grt. Bu youn grme trafiinin ardndan, calan Kandile, Avrupaya ve Ankaraya hitaben yazd mektuplar resmi yetkililer araclyla gnderdi. Krt tarafnn kendi iinde yapt tartmalardan sonra, nihayet calan, 21 Mart Diyarbakr Nevruz treninde okunan nemli arsn yapt. Diyarbakr Nevruzunda yzbinlere okunan mesajnda, Bizi blmek ve attrmak isteyenlere kar btnleeceiz. Ayrtrmak isteyenlere kar birleeceiz ifadelerini kullanan calan esasen u mesaj verdi: Artk silahlar sussun, fikirler ve siyasetler konusun noktasna geldik. (...) artk yeni bir dnem balyor, silah deil, siyaset ne kyor. Artk silahl unsurlarmzn snr tesine ekilmesi aamasna gelinmitir... Bu arya Kandil, ksa srede olumlu cevap verdi ve nce calann arsna aynen uyacaklarn, birka gn sonra da atekes ilan edeceklerini ve alkoyduklar kamu grevlilerini serbest brakacaklarn duyurdu. Yaklak bir ay sonra, yine calann talebi zerine, Kandil, 8 Maystan itibaren kademeli olarak silahl glerini geri ekmeye balayacan kamuoyuna ilan etti. Taraflar arasndaki gven ilikisinin pekitirilmesine katk sunan bu admlarn, ayn zamanda mevcut negatif barn (atmaszln) kalc bara evrilmesine de hizmet edecei aktr.
16
3.9. Akil nsanlar Heyeti

atmalarn zm srelerinde ara roller oynayacak nc aktrlere genellikle ihtiya duyulmaktadr. Nitekim bu amala Trkiyede de zaman zaman birtakm komisyonlar kurulmas gndeme getirilmitir. Bu erevede, aydnlar, akademisyenler, sanatlar ve STK temsilcilerinden oluturulan 63 kiilik Akil nsanlar Heyeti, 4 Nisan 2013 gn stanbulda Babakan Erdoann bakanlnda ve ilgili bakan, milletvekili ve brokratlarn da katlmyla ilk toplantsn yapmtr. Heyetin esas olarak toplumu zm srecine hazrlama ve farkl kesimlerin talep ve beklentilerini, kayglarn karar alclara tama ilevini grmesi ngrlmtr. Toplantda Babakan Erdoann, Heyetin AK Parti ya da Hkmet adna deil, tamamen bamsz almas gerektiine vurgu yapmas, Heyetten beklentileri de artrmtr. Bunun yan sra, AK Parti, Mecliste bir aratrma komisyonu kurulmas iin nerge vermi, ancak CHP ve MHP bu komisyona ye vermeyeceklerini aklamlardr. Her eye ramen, TBMM zm Srecini Deerlendirme Komisyonunun kurulmas, zm srecinin baars asndan ok nemli bir adm olmutur.
17
4. Gneydouda Sosyal, Siyasal Ve Psikolojik Durum

4.1. Genel Deerlendirme
zm srecinin Gneydouda en yaygn ve bariz etkisinin, yaratt srpriz olduu sylenebilir. PKK taban bata olmak zere, slami ve etnik gruplarn, Oslo srecinin kmesinin ve hkmetin dilinin yeniden sertlemesinin ardndan, byle bir alm ngremedikleri anlalmaktadr. Ancak daha da derinde yatan asl mesele, blgenin otuz yl boyunca sava atmosferine muhatap olmas ve giderek bu atmosferi kalc varsayan bir siyasi alg ve analize saplanmasdr. yle ki, durumun esasta deimeyecei varsaym, herkesin zihninde gl bir yer edinmitir. Yaanmakta olan sre, bir anda yeni bir dnyann kurulacan ima ederken, tm kesimleri de bu dnyann paydalar olmada yetersiz brakmaktadr. u husus, temel bir tespit olarak ortaya konabilir: Gneydouda hangi kimlikten veya ideolojiden olursa olsun, herkes bar srecinden yanadr ve bunu zihniyet olarak desteklemektedir. Ancak yine hemen herkes, barn getirecei yeni dzene nasl adapte olaca ve dier aktrlerin nasl davranaca konusunda endie ve tereddtlere sahiptir. te yandan, bu endieler krlmalara deil, yeni bir konuma/paylama kltrne gnderme yapmaktadr. Sonuta, Gneydou iin bar, gnlk hayat yeni batan kurgulayacak reel ve radikal bir dnm anlamna gelmekte ve byk bir umut ve coku ile karlanmaktadr. Dolaysyla Krtler, lkenin batsnda yaanan ayrlma ve blnme tartmalarn yadrgamaktadrlar. Nitekim uzun toplantlarmzda konuulmayan belki de tek ey bayrak, snr, blnme ve benzeri konular olmutur. Sava atmosferinin hkim olduu otuz yllk srete Gneydounun youn atmal blgelerinin siyasi yapsn en azndan drt eilimle zetlemek mmkndr: 1) Kamusal alann daralmas, 2) Daralan kamusal alann neredeyse tmyle PKK hkimiyetinde olmas, 3) PKK d siyasi unsurlarn kendi kelerine ekilmesi ve sosyal alanda faaliyet gstererek ayakta kalmalar ve 4) Kimi rgtlenmelerde PKKnn rnek alnmas. Bu son madde, dar ve homojen gruplarn hiyerarik temelde kurumsallatn sylemektedir. Bir baka anlatmla, varln koruma gds, PKK dndaki alanda kendiliinden bir paralanma ile sonulanmtr. rnein, bugn Urfada slami kimlii ne karan yaklak yz elli civarnda sivil toplum rgt bulunmaktadr ve her biri, ok spesifik bir sosyo-kltrel ilev stlenmekle birlikte, aslnda siyasi nitelikte yaplanmalardr. Sz konusu sava atmosferinin rettii en nemli sonulardan biri ise, istisnasz btn toplumsal gruplarn devlet referans ile dnmeye alm olmalardr. Devlet sadece PKK iin deil, herkes iin bir sistematik kt niyet ve zulm aktr olarak cisimlemitir. Asker ve polis bir toplumsal dman, en iyi haliyle gvenilmez bir yabanc olarak zihinlere yerlemitir. Son dnemlerde olumlu rnekler grlmekle birlikte, zellikle blgedeki mlki amirler de, dorudan devletin
18
insan suretinde tecelli etmi hali olarak alglanmaktadrlar. Bu durumun zm sreci asndan nemli bir handikab bulunmaktadr: nsanlar zme ilikin analizlerinde referanslarn devletten hkmete ve siyasete dntrmekte zorlanmakta ve devlete olan youn gvensizlik, bugn hkmete ve srece olan gvensizlik olarak ekillenebilmektedir. Dier taraftan, ayn otuz yllk srete, dardan fark edilmeyen ve imdi bar asndan ok byk katk salayacak bir dinamik de sz konusudur. Paral yapda olan slami oluumlarda kendini bir tr aznlk olarak grme ve dolaysyla kamusal alanda bakalaryla birlikte yaama kltrne hazr olma hali yeermitir. Bunun AK Partinin iktidarndaki son on ylda ortaya kan ve pekien bir eilim olduunu sylemek mmkndr. nk yaplan reformlar ve atlan demokratikleme admlar, blgede siyasi normlar ve referanslar ykseltmitir. Nitekim bugn Krt siyasetinin aktrleri, daha ziyade eitlik ve zgrlk taleplerini seslendirirlerken, dier btn aktrler katlmcl ne karmaktadrlar. Dolaysyla asl soru, bir sreden beri kamusal hkimiyetini srdrm olan BDP/PKK siyasetinin, imdi gerek bir katlmc modele ne denli hazr olduu noktasnda kilitlenmektedir. Son dnemlerde Dicle niversitesi rencileri arasnda yaanan olaylar, bunun reel bir sorun olduunu ortaya koymaktadr. Bu balamda, bar srecinin Krt siyaseti iinde de bir adaptasyon dinamiini ifade ettiini ve zellikle gen kuaklarn buna pek hazr olmadklarn vurgulamak gerekmektedir. Grnd kadaryla, bugn o cenahta en saduyulu odak BDP merkezi olup, il/ile tekilatlarna gidildike radikalizm artmaktadr. BDP/PKK siyasetini bir btn olarak bir arada tutan ise, tartmasz ekilde calandr. Barla beraber gelecek yeni dzenin, daha nce zikredilen drt tespiti imdiden tersine evirmek zere olduu sylenebilir. Kamusal alan genilemekte, PKK hkimiyeti azalmakta, dier aktrler byk bir enerjiyle sahaya kmakta ve siyasetin referanslar hzla demokratik normlara doru kaymaktadr. Bu srete, BDP/PKK izgisindeki Krt siyaseti ile dier aktrler arasnda, kayglar asndan bir farkllama olumu durumdadr. rnein BDP/PKK siyaseti iin iki nemli kayg ne kmaktadr: Acaba devlet bizi kandryor mu? Ve silah brakldnda hl bir siyasi g olabilecek miyiz? Birinci kaygy ilevsiz brakan calann net tutumudur. Ancak ikincisi, ucu ak bir duruma iaret etmektedir. Bu erevede, uzun zaman atma siyaseti iinde normatif/ideolojik sylemi ycelterek ta ykseltmi bir rgtn, yeni durumda gerek anlamda eitliki bir yerel siyasi ortamda tatminsizlikler yaayaca, bunun kamusal alana yansyabilecei hesap edilmelidir. Nitekim BDP/PKK dndaki gruplarn da temel endiesi bu noktada younlamaktadr. yle ki, onlar iin siyaset, Krtlerin haklarnn elde edilmesi kadar, ayn zamanda, PKKnn nasl demokratikleecei meselesidir. Nihayet herkesi kuatan bir dier endie ise, bar srecinin bir biimde kesintiye urama ihtimalidir. Hatta bunun son kertede en nemli endie olduu sylenebilir. nk blge insan, kendi iinde eninde sonunda demokratik nizam kuracana byk bir inan beslerken, dardan gelebilecek baltalamalar karsnda aciz kalacan dnmektedir. Bu balamda, zellikle Suriye meselesi ok n planda yer almakta ve bal bana bir tehdit olarak alglanmaktadr.
19
Ayn ekilde, hemen herkes, Alevilerin haklarnn verilmesini de Krt meselesinde barn salanmasnn koullarndan biri olarak grmektedir. Aksi halde, bunun hem bir tutarszlk olaca, hem de srecin nne hakiki bir siyasi engel olarak dikilecei vurgulanmaktadr. Oluacak yeni kamusal alann, ok aktrl olaca ve karmak ilikiler ve koalisyonlar retmeye eilim gsterecei sylenebilir. atma kltrnn, yerini hzla diyalog mekanizmalarna terk etmesi artc olmayacaktr. Gneydou, demokrasiden uzak kalmann bedelini gndelik hayatta ar bir biimde dedii iin, bara psikolojik olarak fazlasyla hazr durumdadr. Ancak PKK ile Mustazaflar Hareketi (Hizbullah) arasnda kritik bir gerilim ihtimali de sz konusudur. te yandan, blgede sosyolojik karlklar kk olsa da, entelektel kapasiteleri asndan bunlar kadar hatta belki bunlardan da nemli unsurlar bulunmakta ve bunlarn aktrlemesi nem arz etmektedir. rnein, aralarnda federasyonu savunanlarn da bulunduu liberal/demokratlar, PKK dndaki sosyalistler, Hizbullah dndaki radikal slami gruplar, ciddi toplumsal taban olan geleneksel dini cemaatler bu meyanda saylabilir. Ne var ki, her iki rgtte de geerli olan i insicam, mobilizasyon gc ve iddete eilim Mustazaflar hareketi ile PKK arasndaki gerilimi n plana karmaktadr. Bu iki rgt arasnda st kademelerde grme kanallar ak olmakla birlikte, bunun her iki tarafta da alt kadrolara yanstlmasnda sorunlar olduu anlalmaktadr. Ayrca bar sreci PKK ile hkmet arasnda bir iletiim kanal aarken, Mustazaflarn halen devlet tarafndan dlanmas, bu grupta hem fke birikimine neden olmakta hem de muhtemel bir yerel bar iin risk oluturmaktadr. Dier taraftan, slami kesimin kendi iinde bark olduunu varsaymak da ok gereki deildir. Hizbullah hareketinin bir yandan kolayca yeniden iddete eilim gsterme ihtimalinden rkld gibi, o ynden gelecek bir bask ortamnn da dier slami gruplarda endieye neden olduunun altn izmek gerekmektedir.
4.2. Gzlemler
Bu genel ve zet deerlendirmeden sonra, kalc bir zm iin mevcut siyasi ve toplumsal durumu ortaya koymaya yarayacak birtakm gzlemleri u ekilde sralamak mmkndr: 4.2.1 Genel 1. Farkl ideolojik kimlikler ok benzer bir dille konumakta ve haklar konusunda ayn deerlendirmeleri yaparak ayn talepleri ne srmektedirler. Bu, blge iin yeni bir durumdur. 2. Blgedeki Krtlerde, eit ve zgr vatandalar olarak Trkiye ortak vatannda bar ierisinde birlikte yaamadan yana ok gl bir irade mevcuttur. Bu eilim, kalc barn temini iin nemli bir veri oluturmaktadr. 3. Srece toplumsal destek yzde yze yakn olup, dile getirilen endieler, srecin varlndan ziyade srecin durma ihtimalinden kaynaklanmaktadr. 4. Ortak hissiyatlardan biri sabrszlktr. Srecin hzl ilerlemesi konusunda ortak bir heyecan ve acelecilik her yerde gzlenmektedir.
20
5. Devletin bir aktr olarak abartlmas epeyce yaygn olup, bu durum, hkmetin iradesi ve gc hakknda soru iaretleri yaratmaktadr. 6. Hkmetin iyiletirici admlarnn brokratik direnle saptrld ve engellendii inanc ok yaygn olup, bu alanda herkesin anlataca rnekler bulunmaktadr. Yllar boyu sren srgn atamalar, blge halk ile devlet arasndaki bozuk ilikiyi son derece derinletirmi durumdadr. 7. Hkmetin samimiyeti sorgulanan bir konu ve bunun ls de kk jestlerdir. rnein, cezaevlerindeki hasta tutuklu ve hkmllerle ocuklarn serbest braklmas, kye dne devlet destei, sabahn beinde eitim uuu yaplmasna son verilmesi, Uludere/Roboskiye imdi gidilmesi gibi kk jestlerle, bu sorgulama ve gvensizlik nemli lde giderilebilir. 8. Blgedeki niversitelerin ok byk bir ksmnn, zm srecinin taycs olmaktan uzak olduklar, gerek akademik kadro ve gerekse ynetim tarzlar bakmndan da katlmcl, oulculuu ve kentin sosyo-kltrel birikimini yanstmadklar yolunda her kesimden ok yaygn bir ikyet olduu gzlenmitir. 9. slami kimlik ve Krt kimlii zerinden siyaset yapan gruplar arasnda bir dayanma kltr ve gelenei yok ise de, buna ynelik yeni araylar olduu gzlenmektedir. 10. Koruculuun kaldrlmas konusunda blgede geni bir toplumsal mutabakat bulunmaktadr. Bu insanlarn koruculuk sonras hayatlar ile ilgili sosyo-ekonomik bir dzenleme yaplmas zorunlu grnmektedir. 11. Uyuturucu madde bamll, blgenin en temel sosyal sorunlarndan biri olup, atmay besleyen bir unsur olarak kullanlabildii iin de yapsal hale gelmitir. 12. Andmzn kalkmas, anadilde eitim hakknn tannmas, anayasal vatandaln kabul edilmesi, faili mehul cinayetlerin ve kayplarn aratrlmas, kye dn koullarnn salanmas ve yerel ynetimlerin glendirilmesi, ok geni bir mutabakat iinde talep edilmektedir. 13. Aleviler, Trkiyenin Suriye politikasn ve nc kprye Yavuz Sultan Selim adnn verilmesi gibi uygulamalar kendilerine ynelik bir tehdit olarak alglamaktadrlar. 4.2.2. Krt Siyasetine likin 1. BDP oy veren ve PKKya sempati duyan kesim iinde de silahl mcadeleye kar olan ok sayda insan bulunmaktadr. 2. Krt siyasetinde AK Parti ile BDPnin psikolojik olarak simetrik alnmas alkanl var ve bu, bir onur dengesi olarak grlmektedir. Bu duygu, siyasi analizleri gereklikten uzaklatrsa da, Hkmetin daha katlmc olmasna ynelik bir davet anlamn tamaktadr. 3. Uzun sre zafer beklentisi ile beslenen BDP/PKK taban bata olmak zere Krt genleri arasnda, bar halen bir taviz gibi alglayanlar bulunmaktadr. 4. BDP/PKK izgisindeki siyasi aktrler tarafndan ilk kez, hkmete ynelik iyi niyetli beklentiler seslendirilmekte ve bu durum, siyasetin rehabilitasyonu asndan nemli bir ilev grmektedir.
21
5. Her politik Krtn kafasnda Orta Douyu kuatan bir genel Krtlk mefhumu varsa da, bu tahayyln pratik karl zayf olup, somut bir birliktelie henz ok uzaklar. 6. Krt siyasi evrelerinde fedakrl yine biz yapyoruz anlay yaygn ve psikolojik olarak Krtler iin de bir eyler yapldn grmeye ihtiya duyulmaktadr. 7. BDP tabannda PKK unsurlarn sisteme katma ynnde bir istek ve eilim bulunmaktadr. Bu eilimin desteklenmesi halinde olas sorunlarn enterne edilebileceine iaret edilmektedir. 8. Temel hak ve zgrlkler ile demokratiklemenin gecikmesi halinde, Krt siyasetinde ideolojik muhalefetin devam edecei ve bunun BDPyi zayflatrken radikalleri glendirecei n grlmektedir. 9. KCK operasyonlar sembolik bir anlam tamaktadr ve bu operasyonlarn olumsuz sonularnn tmyle giderilmesi, zmn temel bir paras olarak grlmektedir. 10. Gnmzde Krt genleri blgede yetimekte ve Trklerle temas etmedikleri gibi, bazlar temas etme ihtiyac da duymamaktadr. Bu durumu deitirmek zere ok ynl politikalar gelitirmek gerekmektedir. 11. Diaspora Krtlerinin entelektel destei, blgede giderek daha nemli ve etkin bir hale gelmektedir. Dolaysyla zm srecinde bu ykselen fikri ortamn dikkate alnmas lazmdr. 12. Blge ile Irak Krdistan arasndaki ilikilerin giderek derinlemesine karn, Irak Krdistan ve liderleri blgedeki aktrlerin siyasi syleminde ve tahlillerinde yer almamaktadr. 4.2.3. slami Kesime likin 1. PKKya kar olmak, PKK ile bar yapmaya da kar olmak anlamn tamamaktadr. Ancak slami gruplar, zm srecinin reform veya yeniden yaplanma konularnn sadece BDP ve PKK ile konuulmasna kardrlar. 2. slami gruplarda Krtlerin talepleri ok daha radikal bir ierikle seslendirilmektedir. 3. BDP/PKK izgisini benimsemeyenler ya da PKKy desteklemeyenler bile, onlara yaplanlar, Krtlere yaplm muameleler olarak deerlendirmektedirler. 4. Trkiye iinde kalmak ama Krtlerin kendi kendilerini ynetmeleri talebi, slami kesimde de ok yaygn olarak dile getirilmektedir. zme likin 1. Srete hkmetin muhataplarn tedrici bir biimde oaltmas, yereldeki demokratik pratii de besleyecektir. 2. PKKnn ekilmesi, sorunlarn zm asndan toplumsal dokuda bir boluk yaratma ihtimali tamaktadr ve bunun yerelde etelemelere neden olabileceinden kayg duyulmaktadr. 3. Ksa vadede, haklar konusunda atlacak admlar ve i mevzuat alannda yaplacak demokratikleme reformlar gerekli olmakla birlikte, uzun vadeli nihai zm asndan Orta Doudaki konjonktrn muhtemel olumsuz etkisinin de dikkate alnmas gerektiine iaret edilmektedir.
4.2.4.
22
4. Anadilde atlacak admlarn dier konularda esneklii byk oranda arttraca ve talepleri uygulanabilir bir dzeyde tutabilecei ngrlmektedir. 5. Anadil konusunda hkmetin gecikmesi halinde, Krtlerin yerel hizmetlerde de facto admlar atmasna hazr olunmas gerekmektedir. 6. Srecin blgede destek bulmasn baltalayacak en nemli hata, hkmetin oyalama taktii eklinde anlalacak bir tutuma bavurmas olacaktr. 7. Sre ierisinde egemenlik meselesinin (kendini ynetme iin ngrlen modelin) bir noktada aydnla kavuturulmas uzun vadeli zm asndan kritik olabilir. 8. Bar srecinin aktrleri arasnda gven ortamnn salanmas, eski yaanmlklarn yeni dzenlemeler sayesinde unutturulmas, ama sulularn tespit ve ifasna ynelik kamusal bir abann da balatlmas gl olarak istenmektedir. 9. Krtlere yaplanlarn Trkler tarafndan anlalmas ve hazmedilmesi, bar srecinin hayati paralarndan biri olarak grlmektedir. 10. Srecin nereye ve nasl gidecei byk apta Suriyede ve Orta Douda ne tr gelimelerin ve imknlarn ortaya kacana bal olabilir. 11. Alevilerin talepleri dikkate alnmad takdirde, kalc barn salanmas asndan hkmete duyulan gvenin hzla azalma ihtimali yksek grlmektedir. 12. Belirsizlik, allmam ve nasl baa klaca bilinmeyen bir durum olarak alglanmaktadr. Olacak olanlar bilgilendirmeye dayanan bir rehberlik sisteminin olmas arzulanmaktadr.
4.3. Gelecein Gndemi

Bar sreci, Gneydouda byk bir moral destek ve sahiplenme bulmu durumdadr. Ancak bu sahiplenme, ayn zamanda, byk bir tedirginlik de iermektedir. Suriyedeki belirsizlik, Trkiyedeki seim atmosferi ya da bakanlk sistemi nerisi gibi atma davet eden gndemler, bar srecini baltalayabilecek bir ortam hzla getirebilir. Byle bir momentte, hkmetin srece ne denli sahip kaca ise belirsiz gzkmektedir. Bu yzden de, hkmetin salam bir mesaj verme anlamnda somut reformlar bir an nce hayata geirmesi gerektii tehisi ska yaplmaktadr. te yandan, bu alg, ironik bir biimde hkmeti srecin esas aktr haline getirmekte, buna bal olarak da iktidardan siyasi beklentileri artrmaktadr. nmzdeki srete, blge halk istisnasz bir biimde AK Partinin bu devrimsel dnm sahiplenmesini ve tamasn beklemektedir. Gneydou byle bir hamleye byk bir toplumsal enerjiyle yant vermeye hazrdr. Bu balamda, yakn gelecein siyasetinde kritik olabilecek birka noktaya dikkat ekmekte yarar gzkmektedir: 1. Krt meselesinde sorun devletin Krtlere ynelik politikas olmakla birlikte, zm salt bu politikann deimesi deildir. zmden anlalan, zerinde herkesin anlat haklar ve g dalmnn yeniden belirlendii bir yeni devletin ortaya kmasdr. Burada yeni devletten kast, sz konusu devletin yaps, rnein federasyon gibi olaslklar deil, bunun apak ve geriye dnsz bir biimde demokratik bir devlet olmasdr. Hedef, devletin reddi veya diz ktrlmesi deil, el birliiyle almas olarak alglanmaktadr. Dolaysy-
23
la devletin, eskiden uzaklamay yeterli saymayan, gelecei toplumla birlikte ina eden bir anlaya gelmesi gerekmektedir. 2. Byle bakldnda, barn Krt meselesini aan bir yn olduu grlmektedir. Gneydou, bu sre sayesinde kendi iinde de barmay, zellikle Krt ve slami kimlikler arasndaki iletiim kanallarnn almasn mit etmektedir. Ancak bar Trkiyenin dousu ile batsnn ayn devlette uzlamasn gerektirmektedir ve bu nokta, nmzdeki srete hkmet asndan en kritik siyaset maddelerinden birini oluturacaktr. nk kabaca bat ile dounun algs arasndaki bu farkllk, maniplasyonlara ak ve dolaysyla ynetilmesi gereken bir alandr. Bu nedenle, iktidarn, eitlilie sahip kan ve bu eitlilii merulatran bir dil ve politika retmesi elzemdir. 3. Gneydou iin bar, bir sorunun zlmesinden, lmlerin durmasndan te, yeni bir varolu anlamna gelmekte ve bu nedenle, dzenlenmesi gereken bir baka kamusal alana daha iaret etmektedir. Gemite yaananlardan sonra, bugn kimsenin atmac bir siyaseti takip etmedii bu yeni ortamda, henz dile dklmemi olan asl talebin yeni bir millet kurmaktan ziyade, ilk kez toplum olmak olduu gzden karlmamaldr. Dier bir deyile, asl talep, gemiini duru bir gzle hatrlayan, bugnn tekine uzanan iletiim kanallaryla oluturan ve geleceine herkes adna sahip kan bir baktr. Gneydou, en sert milliyetileri de kuatan bir biimde, kadim derinliine uzand her noktada yeni bir birliktelik halini aradn, yeniden kendisi olmak istediini ortaya koymaktadr.
24
5. HEYETMZE LETLEN TALEPLER

Heyet olarak yaplan grmelerde, farkl soysal, kltrel ve siyasal kesimlere mensup kiiler tarafndan eitli talepler dile getirilmitir. Gneydouda yaayan insanlarn hem soruna ve zmne dair dncelerini ortaya koyabilmek hem de zm srecine dair alglarn renebilmek asndan bu talepleri olduu gibi aktarmak, doru ve yararl bir yntem olacaktr. Bu blmde, heyetimize aktarlan yazl ve szl talepler, sz konusu taleplere ilikin ilemler esas alnmak suretiyle tasnif edilerek olduu gibi aktarlmtr.
5.1.
Anayasal Talepler
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Anadilde eitim hakknn anayasal gvenceye kavuturulmas, Anayasal vatandalk anlaynn benimsenmesi, Eitlik ilkesine vurgu yaplmas ve zgrlklerin alannn geniletilmesi, Krtlere stat tannmas, Krtlerin kltrel kimlik haklarnn gvence altna alnmas, Yerel ynetimlerin glendirilmesi, valilerin seimle ibana gelmesi, Din ve inan hrriyetinin nndeki engellerin kaldrlmas, Zorunlu askerliin kaldrlmas, vicdani reddin bir hak olarak tannmas, Tm tekilerin haklarnn anayasal gvence altna alnmas.
5.2.
Uluslararas Szlemelere likin Talepler

1. Avrupa Konseyi Yerel Ynetimler zerklik artna konulan ekincelerin kaldrlmas, 2. Kltrel kimlik haklarna ilikin uluslararas anlamalarn imzalanmas ve onaylanmas.
5.3.
Yasal Dzenleme Gerektiren Talepler

1. 2. 3. 4. Anaokulundan niversiteye kadar her aamada Krte eitimin yaplmas, Krtenin kamu hizmetlerinde kullanlmas, Krtede kullanlan ve yasak olan harflerin kullanmnn serbest braklmas, Koruculuun kaldrlmas; sua bulaan korucularn tespiti ve yarglanmas, koruculara ynelik emeklilik veya i/istihdam tedbirlerinin alnmas, 5. Yerleim yerlerinin eski adlarnn iadesi, 6. zm srecinin yasal gvencelerle ve effaf bir biimde yrtlmesi,
25
7. Hakikatleri Aratrma Komisyonu kurulmas ve bu erevede devlet arivlerinin almas, 8. Faili mehul cinayetler ve kayp olaylarnn aydnlatlmas, 9. Genel bir siyasi af karlmas, 10. Terrle Mcadele Kanununun kaldrlmas, 11. Yarg reformu yaplmas ve yargnn ideolojik unsurlardan arndrlmas, 12. Irklk ve ayrmcla kar yasalarn karlmas, 13. Abdullah calann ailesi ve avukatlaryla grebilmesinin salanmas, cezaevi koullarnn dzeltilmesi ve serbest braklmas, 14. Seim barajnn drlmesi, 15. Eitim sisteminin teki ve ideolojik unsurlardan arndrlmas ve reformdan geirilmesi, 16. Diyanet leri Bakanlnn kaldrlmas, 17. Aleviler zerindeki basklarn kaldrlmas ve cem evlerinin ibadethane olarak kabul edilmesi, 18. Kalknma Ajanslarnn demokratikletirilmesi ve atanmlarn hkimiyetine son verilmesi, 19. Skynetim, DGM ve 28 ubat benzeri dnemlerin zulm ieren idari ve yarg kararlarnn iptal edilmesi, 20. Toprak reformu yaplmas.
5.4. dari ve Uygulamaya likin Talepler

1. Andmz metninin kaldrlmas, 2. Ne Mutlu Trkm diyene ve benzeri yazlarn silinmesi, 3. Siyasi ve askeri operasyonlarn durdurulmas, 4. Uludere/Roboski olaynn aydnlatlmas; Babakann Roboskiyi ziyaret etmesi ve Roboski katliam iin zr dilemesi, 5. KCK tutuklularnn ve Krt siyasetilerinin serbest braklmas, 6. PKK mensuplarnn evlerine dnmeleri sonrasnda sosyal hayata adaptasyonlarna ilikin sosyal ve ekonomik tedbirlerin alnmas, 7. Boaltlan kylerin imar edilmesi, kye dnlerin salanmas ve bu konuda projeler gelitirilmesi; boaltlan kylerin imarnn TSKnn da katklaryla yaplarak toplumsal barn glendirilmesi, 8. Siyasetilerin, medyann ve tm kesimlerin bara uygun bir dil kullanmas, 9. Akil insanlarn, KCK yetkilileri ve calan ile grmeler yapmalarnn salanmas, 10. Ar hasta tutuklu ve hkmllerin tedavilerinin salanmas ve serbest braklmas, 11. Krt diasporasnn lkeye dnnn salanmas, 12. Silahlarn susmas iin PKKnn, Krt sorununun nihai zm iin ise btn Krtlerin muhatap alnmas,
26
13. Blgeye, srece uygun mlki amirlerin ve brokratlarn atanmas; blgeye deneyimli grevlilerin gnderilmesi ve srgn atamalarn yaplmamas, 14. Blgedeki niversite ynetimlerinin srece uygun kiilerden belirlenmesi, 15. Blgede yaygnlaan madde bamll ve fuhu olaylarna ynelik tedbirler alnmas, 16. Kadnlara ynelik sosyal ve kltrel tedbirlerin alnmas ve projelerin gelitirilmesi, 17. ocuk evliliklerine son verilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas, 18. Ekonomik Olaanst Hal ilan edilmesi; blgeye ekonomik adan pozitif ayrmclk yaplmas, blgeye ynelik zel istihdam arttrc politikalarn gelitirilmesi, 19. GAP Projesinin bir an nce tamamlanmas, 20. Blgedeki ve batdaki belediyeler arasnda ortak projelerin gerekletirilmesi ve srece ilikin ibirlii yaplmas, 21. G ile gelen kent varolarndaki yerleimcilerin barnma koullarnn dzeltilmesi ve yaam kalitesinin arttrlmas, 22. Sryanilerin anadilde eitim yapmalarnn ve din adam yetitirmelerinin nndeki engellerin kaldrlmas, camiye evrilen Sryani kiliselerinin iadesi, 1990l yllarda 40a yakn Sryaniye kar ilenen faili mehul cinayetlerin aydnlatlmas, diasporadaki Sryanilerin dn koullarnn salanmas, Sryanice dili ve kltr zerindeki yasaklarn kaldrlmas, TRTde Sryanice yayn yaplmas, dinsel ve kltrel gn ve bayramlarnn resmi olarak tannmas, geleneksel Sryanice isim ve soyadlarn kullanma hakknn tannmas ve kltrel etkinliklerinin serbest braklmas, 23. Ezidilerin igal edilen topraklarnn kendilerine iadesinin salanmas, Ezidilere kar kullanlan ayrmc dilin terk edilmesi, Ezidilerin kimliklerinde bo braklan din hanesine kendi dinlerinin yazlmas, yurt dndaki Ezidilerin yurda dnmelerine imkn salanmas ve el konulan topraklarnn sahiplerine geri verilmesi, 24. PKKnn Araplara kar bask uygulayacana dair endielerin giderilmesi, bununla ilgili gerekli tedbirlerin alnmas, 25. zellikle genlerin dini ihtiyalarnn karlanmas amacyla medrese eitimine olanak salanmas ve blgedeki medrese eitiminin yeniden canlandrlmas, 26. Askeri amal gvenlik barajlarnn ve yeni karakollarn yapmnn durdurulmas, 27. Maynl arazilerin temizlenip topraksz ailelere datlmas ve bu ekilde sz konusu topraklarn ekonomiye kazandrlmas, 28. Arazilerin ve dalarn, maynlardan, silah ve bomba gibi mhimmatlardan temizlenmesi, 29. Tarm ve hayvancln gelitirilmesi, 30. efkat Tepe, Sakarya Frat, Kurtlar Vadisi ve Tek Trkiye benzeri TV dizilerinin yayndan kaldrlmas ve medyann srece ayak uydurmasnn salanmas, 31. Mahmur Kamp bata olmak zere BM kamplarnda yaayan Trkiye vatandalarnn evlerine dnlerinin nndeki engellerin kaldrlmas ve eve dnlerinin tevik edilmesi, 32. Lisans ve yksek lisans dzeyinde Krte eitim veren blgedeki niversitelerin ilgili blm ve enstitlerinin tevik edilmesi, desteklenmesi ve serbest alma ortamnn salanmas,
27
33. Resmi tarihin bir tarafa braklmas ve tarihin doru bir biimde yeniden yazlmas, resmi tarihte karalanan ahsiyetlerin itibarlarnn iadesi, 34. Blgedeki ar yol kontrollerinin kaldrlmas, 35. pheli asker intiharlarnn yeniden soruturulmas, varsa cinayetlerin aydnlatlarak faillerinin yarglanmas, 36. Hukuka aykr bir ekilde gerekletirilen fiziksel polis takiplerine son verilmesi ve hukuka aykr bir ekilde iletiimin dinlenmesinin nne geilmesi, 37. CHP ve MHPnin de srece katlm iin aba sarf edilmesi, 38. Siirt ve Mardin niversitelerinde Arapa eitim verilmesi, 39. Trkiyedeki ara plaka sisteminin, aralarn hangi ile ait olduu belli olmayacak ekilde deitirilmesi ve bu suretle blge illerine ait aralarn bat illerinde gvenli seyahatlerinin salanmas, 40. Toplu mezarlar ile lm kuyularnn almas ve incelenmesi srasnda bugne kadar uygulanan ve delillerin karartlmasna yol aan yntemlerin terk edilerek, bilimsel esaslara uygun delil toplanmas amacyla gerekli eitimin ve ekipmann salanmas; Yasa D Yargsz nfazlarla lgili Birlemi Milletler Minnesota Otopsi Protokolne uygun bir ekilde mezarlarn alarak otopsi yaplmas ve otopsilerin bamsz antropologlar ile adli tp uzmanlar denetiminde gerekletirilmesi, 41. Hasankeyf in ve Dicle Vadisinin kurtarlmas, tarihi ve kltrel alanlar sular altnda brakacak projelerin durdurulmas veya revize edilmesi; 42. Tutuklu olup, uzun sredir davas almayan niversite rencilerinin yarglama srelerinin hzlandrlmas, rencilerin tutuksuz yarglanmalarnn salanmas ve niversite ynetimlerinin de disiplin hukuku asndan daha esnek davranmas iin gerekli tedbirlerin alnmas, 43. Yayla ve mera ile askeri blge yasaklarnn tamamen kaldrlmas, 44. zm srecinin provoke edilmesine ynelik giriimlerin engellenmesi.
28
6. zm Srecine Ynelik neriler

Trkiye gibi uzun yllar atma yaam lke deneyimlerine bakldnda, genel-geer bir atma zm ynteminin olmad grlr. atma zmnde elverili olan yntem, toplumun verili koullarna, atmann nedenlerine ve zelliklerine gre belirlenir. atma zmnde standart bir yntem olmamakla birlikte, birok lke deneyiminde, atmaya yol aan sorun alannn anayasal ve yasal temellerinin ele alnd ve kalc bir barn tesis edilebilmesi amacyla kapsaml bir hukuk reformunun hayata geirildii grlr. Bir baka ifadeyle, atmal sre yaam birok lke rneinde, atmay sonlandrma ve atmann yaratt toplumsal blnmeleri gidererek toplumsal btnl salamak amacyla, yeni bir toplumsal szleme niteliine sahip bir anayasann yapld bilinmektedir. Dinsel, dilsel, etnik veya kltrel farkllklardan kaynaklanan kimlik sorunlarnn yaand Trkiyede, sadece Krt meselesinin deil, btn kltrel kimlikler alannda yaanan sorunlarn kalc zmnn gereklerinden biri, ortak bir kimlik belgesi niteliinde yeni bir anayasa yapmaktr. Yrrlkte bulunan 1982 Anayasasnn, farkllklar ve oulculuu dlayan teki niteliinin, kimlikler/renkler alannda yaanan sorunlara temel norm olarak kaynaklk tekil etmesi ve Krt meselesi eksenindeki atmay derinletirici bir ilev grmesi, bar ve zm srecinde mevcut anayasay yenilemenin ne denli acil bir ihtiya olduunu ortaya koymaktadr. Ancak Trkiye gibi, etnik, dilsel, dinsel ya da kltrel kimlikler ekseninde sanclar yaam toplumlarda, toplumsal mutabakat temelinde yeni bir anayasa yapabilmenin gl de aktr. Toplumun farkl kesimlerinin birbirlerine kar gvensizlik duygusu iinde bulunduu, toplumsal gerilimin ve bunun siyasetteki uzants olan siyasi kamplama ve kutuplamann mevcut olduu toplumlarda, temel siyasi-hukuki ilkeler zerinde uzlamaya varmak gerekten ok gtr. Nitekim Trkiyede yaklak iki yldan beri devam eden yeni anayasa yapm almalarnda bir neticeye varlamam olmas da bu gl ortaya koymaktadr. Bu glk nedeniyledir ki, Trkiye ve benzeri toplumlar iin tedrici/aamal anayasa yapma yntemi nerilmektedir. Buna gre, mutabakata varlamayan hususlar darda tutan, bunlarla ilgili dzenlemeleri zaman ierisinde oluabilecek uzlamalara brakan ve genel olarak hak ve zgrlkler temelli bir anayasal dzen zerinde ortak mutabakat salayan bir anayasa yapm yoluna gidilebilir. Trkiye gibi kimlikler alannda krlgan bir yapnn var olduu ve siyasetin de belli lde bu krlgan zemin zerinden yrtld toplumlarda, bir yandan kalc anayasa yapm iin gerekli olan gven esasna dayal toplumsal ve siyasal iklimi oluturabilmek, dier yandan da atmal ortam soutmak ve bar srecini pekitirebilmek amacyla, yol temizlii ya da gven arttrc tedbirler olarak deerlendirilebilecek kkl yasal reformlar ile buna elik edecek idari pratik ve dzenlemelere yer verilmektedir.
29
Yaklak otuz yllk atmal sreci sonlandrma, bir asrlk sorunu zme ve kalc bir bar tesis etme amacyla balatlan zm srecinin, karlkl gven ilikisi temelinde geliebilmesi, srecin derinleerek devam edebilmesi ve kalc bir barn ina edilebilmesi iin, aada sralanm olan uluslararas hukuk, anayasa ve yasa nerileri ile uygulamaya ynelik nerilerin tedrici olarak hayata geirilmesi byk nem arz etmektedir:
6.1. Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Dair neriler

6.1.1. Trkiye, bugne kadar taraf olmaktan kand aada ad geen insan haklarna ilikin uluslararas belgeleri bir an nce imzalamal ve/veya onaylamaldr: a) Uluslararas Ceza Mahkemesi Roma Stats, b) Avrupa Konseyi Ulusal Aznlklarn Korunmasna Dair ereve Szleme, c) Avrupa Konseyi Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleri art, d) Yerel Ynetimlerin Faaliyetlerine Katlm Hakkna Dair Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art Ek Protokol, e) Avrupa Konseyi Avrupa nsan Haklar Szlemesi 12 Nolu Ek Protokol, (onaylanmam), f) Avrupa Konseyi Avrupa Vatandalk Szlemesi. 6.1.2. Aadaki insan haklarna ilikin uluslararas belgelere konulan ekinceler bir an nce kaldrlmaldr: a) BM Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szleme (m.27), b) BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme (m.13), c) BM ocuk Haklarna Dair Szleme (m.17, 29 ve 30), d) Avrupa Konseyi Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art (m.1, 4/6, 6/1, 7/3, 8/3, 9/4, 6, 7, 10/2, 3 ve 11), e) Avrupa Konseyi Avrupa nsan Haklar Szlemesi 1 Nolu Ek Protokol (m. 2).
6.2. Anayasal neriler

6.2.1. Anayasada herhangi bir etnik, dini ya da ideolojik referansa ve tanmlamaya yer verilmemelidir. Bu erevede, Anayasann Balang Ksm kaldrlmaldr. Vatandala ilikin dzenlemede iki seenekten biri tercih edilebilir: a) Vatandalk tanmna hi yer vermemek, b) Vatandal herhangi bir etnik, dini ya da kltrel kimlie referansla deil, toplumdaki btn farkllklar kapsayacak ve kuatacak bir kavramla tanmlamak.
6.2.2.
30
6.2.3.
Kltrel kimlik haklarna ilikin olarak azami dzeyden asgari dzeye doru sralanan aadaki seeneklerden biri kabul edilebilir: a) Kltrel kimliklerin kendilerini ifade, koruma, gelitirme ve yayma hakkn genel bir koruyucu dzenlemeyle gvence altna almak ve buna ilave olarak, kltrel kimlik haklarnn nemli bir parasn tekil eden dil haklarn btn unsurlaryla (bata anadilde eitim hakk olmak zere) birlikte dzenlemek, b) Kltrel kimlik haklarna ilikin genel koruyucu dzenleme ile dil haklarn gvence altna alan hkmden yalnzca birine yer vermek, c) Kltrel kimlik haklarnn kullanmn yasaklayan bir hkme (Anayasa m.42/10da olduu gibi) anayasada yer vermemek. Adem-i merkeziyeti ynetim tarzna ilikin aada belirtilen minimal talebin ksa veya orta vadede, maksimal talebin ise uzun vadede gerekletirilmesi yoluna gidilebilir: a) Minimal talep: Mevcut yerel ynetimlerin zerkliini glendirecek, idari vesayeti hukuka uygunluk denetimiyle snrlayacak, ilerleyen dnem ierisinde daha gl bir yerel ynetim reformunun yaplmasn kanuni dzenlemelerle mmkn klacak ucu ak bir dzenleme yapmak, b) Maksimal talep: niter devlet yapsna bal kalarak blgesel ynetim modelini kabul etmek ve blgesel ynetimleri idari ve siyasi zerklikle donatmak. oulcu demokratik siyasetin vazgeilmez unsurlar olan siyasi partiler anayasal gvenceye kavuturulmal; siyasi partilerin kapatlmas meyyidesi iptal edilmeli; siyasi partilerin kapatlmas rejimine yer verilmesi halinde ise, kapatma kararnda, AHM ile Venedik Komisyonunun gelitirdii kriterler esas alnmaldr. te yandan, ayrlklk dhil her trl dncenin siyasi parti eklinde rgtlenebilmesinin n ak tutulmaldr. Ayrca siyasi partilere, genel seimlerde aldklar oy orannda hazine yardm yaplmas esas benimsenmelidir.
6.2.4.
6.2.5.
6.3. Yasal Deiiklik ve Yeni Yasa nerileri

1. 2923 sayl Yabanc Dil Eitimi ve retimi Kanununun 2. maddesinin (a) bendinin 1. cmlesinde yer alan, Eitim ve retim kurumlarnda, Trk vatandalarna Trkeden baka hibir dil, ana dilleri olarak okutulamaz ve retilemez ifadesi, madde metninden karlmal; resmi dil olan Trkenin yan sra yerel dillerden biriyle de anadilde eitim yaplabilmesine (ift dilli eitime) imkn tanyan bir dzenleme yaplmaldr. 2. 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanununda deiiklik yaplarak, anadili Trke olmayan ocuklarn anadillerinde eitim grecekleri okul ncesi eitim kurumlarnn alabilmesi mmkn klnmaldr. 3. Trke dnda farkl yerel dilleri konuan vatandalarn anadillerinde kamu hizmetlerinden faydalanmalarna imkn salayacak bir kanuni dzenleme yaplmaldr.
31
4. Trkiye genelinde binlerce ky isminin deitirilmesine yasal dayanak tekil eden 5442 sayl l daresi Kanununun 2. maddesinin (d) bendinin 2. alt bendi kaldrlmal; bu Kanuna eklenecek geici bir maddeyle, isimleri deitirilen yerleim birimleri ile corafi yerlerin eski isimlerinin iadesi salanmaldr. 5. Trke dndaki soyadlarn alnmasnda engelleyici yoruma ak olan 2525 sayl Soyad Kanununun 3. maddesi ile bu konuda idareyi yetkili klan 6. maddesi kaldrlmaldr. 6. 5490 sayl Nfus Hizmetleri Kanununa eklenecek geici bir maddeyle, bir defaya mahsus olmak ve bir yl ierisinde mracaat edilmesi kaydyla, vatandalarn, nfus czdanlarnda kaytl olan ad ve/veya soyadlarn diledikleri bir ad ve/veya soyadyla deitirebilecekleri ngrlmelidir. 7. Alfabede yer almayan baz harflerin kullanmn yasaklayan 1353 sayl Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanunun 2. ve 4. maddeleri yrrlkten kaldrlmaldr. 8. Trk tabiiyetindeki irket ve kurumlarn her trl ilem, szleme ve yazmalarn Trke yapma zorunluluunu getiren ktisadi Messeselerde Mecburi Trke Kullanlmas Hakknda Kanunun 1. maddesi deitirilerek, Trkenin yan sra dier dillerin de kullanlabilecei ifade edilmelidir. 9. 2820 sayl Siyasi Partiler Kanununun; aday adaylarnn Trkeden baka dil ve yaz kullanmalarn yasaklayan 43. maddesindeki ibare madde metninden karlmal; Trkiyede aznlklarn var olduunu ileri srmeyi, Trk dili ve kltrnden baka dil ve kltrleri koruyup gelitirme amacn gtmeyi, siyasi iletiim arac olarak Trkeden baka bir dil kullanmay yasaklayan 81. maddesi ile oulcu demokratik siyasetin aleyhine kullanlmaya ak olan 78 ve 80. maddesi yrrlkten kaldrlmaldr. Esas itibariyle, bu Kanun ilga edilip, zgrlk ve oulcu demokrasinin gereklerine uygun yeni bir siyasi partiler kanunu hazrlanmaldr. 10. 2839 sayl Milletvekili Seimi Kanununun 33. maddesinin 1. fkrasnda yer alan ve temsilde adalet ilkesi ile yarmac demokrasi anlayyla badamayan %10luk seim baraj kaldrlmal ya da makul bir dzeye ekilmelidir. 11. Olaanst Hal koullarnda hazrlanm olan 3713 sayl Terrle Mcadele Kanunu yrrlkten kaldrlmal; kaldrlmamas halinde ise, Kanunun ilk maddesindeki terr tanm deitirilerek, uluslararas normlara uygun bir terr tanm gelitirilmelidir. Bu tanm deitirilmeden TMKda ve TCKda yaplacak deiikliklerin ok fazla nem ve anlam olmayacaktr. 12. 5237 sayl Trk Ceza Kanununun; 220. maddesinin 6. ve 7. fkras ile, 301. ve 318. maddesi yrrlkten kaldrlmaldr. 13. Nefret sylemiyle mcadele amacyla, mnhasran nefret sularna ilikin bir kanuni dzenleme gerekletirilmelidir. Bu kanun yaplncaya kadar, nefret sularnn nlenmesi amacyla, Trk Ceza Kanununun ilgili maddelerinde dzenlenen su tiplerine, suun nitelikli hali olarak nefret saiki eklenmelidir. 14. Cezaevlerinde tutuklu veya hkml olup ar bir hastala yakalananlara ilikin olarak, sbjektif deerlendirmelere ve tutuklu ve hkmllerin aleyhlerine kulla-
32
nlmaya ak olan 5275 sayl Ceza ve Gvenlik Tedbirlerinin nfaz Hakknda Kanunun 16. maddesinin 2. fkrasnn ikinci cmlesinde yer alan kesin szc ile ayn maddenin 6. fkrasnda yer alan ve toplum gvenlii bakmndan tehlike oluturmayaca deerlendirilen ibaresi madde metninden karlmaldr. te yandan, ayn Kanunun 107. maddesinin 4. fkras, infaz eitsizlii yarattndan dolay kaldrlmaldr. 15. 2009 alm srecinde hazrlatlan ve drt yldan beri Babakanlkta bekletilen Ayrmclkla Mcadele ve Eitlik Kurulu Kanun Tasars Tasla, gzden geirilip yenilenerek kanunlatrlmaldr. 16. Geici ky koruculuu sisteminin kanuni dayanan oluturan 442 sayl Ky Kanununun 74. maddesinin 2. fkras, gerekli tedbirler alnarak, kaldrlmaldr. 17. Son otuz yllk atmal sre ierisinde blgedeki btn silahl unsurlar tarafndan ilenmi ar insan haklar ihlallerini, faili mehul cinayetleri, kayplar ve toplu mezarlar aratrmak amacyla zel yetkilerle donatlm bir Hakikat ve Adalet Komisyonu oluturulmaldr. Komisyonun grev ve yetkileri ile alma esaslar, karlacak bir kanunla dzenlenmelidir. 18. zm srecinin son aamasnda, PKK tarafndan, silahl mcadeleye son verileceinin aklanmas ve silahlarn terk edilmesinden sonra, PKK militanlarnn ve cezaevlerindeki siyasi mahkmlarn evlerine dnp sosyal ve siyasal hayata katlabilmelerini ve rehabilite edilebilmelerini mmkn klacak bir kanuni dzenleme gerekletirilmelidir.
6.4. Uygulamaya Ynelik neriler

1. Bar ve zm srecinin balamasyla birlikte taraflarn kulland dilde grlen yumuama daha da gelitirilmeli; kalc barn yolunun karlkl gven ilikisinin tesisinden getii gereinden hareketle, bar dilinin kullanlmasna ilikin olarak taraflar azami hassasiyet gstermelidir. 2. Bar srecinde yazl medyann nispeten sorumlu bir dil kulland grlse de, zellikle grsel medyada yer alan baz dizilerde (Sakarya Frat, efkat Tepe, Tek Trkiye ve Kurtlar Vadisi) farkl etnik ve dini kimliklerin aaland, nefret syleminin, ayrmc ve atmay krkleyici bir dilin kullanld grlmektedir. Bu tr yaynlarn gzden geirilmesinin ve bu konuda dikkatli ve hassas davranlmasnn, zm srecinin selameti asndan byk nem tad bilinmelidir. 3. Uludere/Roboskide 34 yurttamzn katledildii olaya ilikin olarak, devletin gereken nem ve hassasiyeti gstermediine ve olay geitirmeye altna dair blgede yaygn ve gl bir kanaat hkimdir. Bu kanaat dikkate alnarak; mmknse Babakan ve devlet erkn tarafndan madur aileler ziyaret edilmeli, gnlleri alnmaya allmal, yaknlarndan zr dilenmeli ve sorumlularn tespit edilerek yarglanmalar salanmaldr. Ayrca, kyllerin yas halinin giderilmesi iin sosyal, ekonomik ve psikolojik rehabilitasyon uygulanmal ve Roboskili ailelere idare
33
mahkemesi tarafndan snr ihlali yaptklar gerekesiyle verilen idari para cezalar kaldrlmaldr. 4. Eitim mfredat ve ders kitaplar bar srecinin ruhuna uygun olarak yeniden hazrlanmal; Anadoluda yaayan halklar ve kltrleri grmezden gelen, onlar grnmez klan ve hatta onlar dmanlatran ve tekiletiren anlaytan temizlenmeli ve bugne kadar yok saylan farkllklarn Trkiye toplumunun ve kimliinin ana bileenleri olduu gereine ders kitaplarnda yer verilmelidir. Mfredat, insan esas alan, zgrlk ve oulcu bir perspektifle hazrlanmaldr. 5. lkokullarda her gn rencilerin topluca renci And okumasn ngren Milli Eitim Bakanl lkretim Kurumlar Ynetmeliinin 12. maddesi kaldrlmaldr. Pedagojik adan sakncal olan ve ocuklarda travmalara yol aan bu uygulamaya son verilmelidir. 6. nmzdeki dnem ierisinde anadilde eitim hakknn tannmasyla birlikte ortaya kacak retmen a dikkate alnarak, niversitelerde Krte lisans ve lisansst eitim veren blmlerin almas tevik edilmeli ve var olanlar desteklenip glendirilmelidir. Bu balamda, Krte retmenlii tezsiz yksek lisans program mezunu olan Krte retmen adaylarnn, retmen olarak atanmalar iin gereken admlar atlmaldr. 7. Blgeye sefer dzenleyen uaklarda Trke ve ngilizce anonsun yan sra, Krte anonsun yaplmas, blge insannn gveninin kazanlmas ve somut bir ihtiyacn giderilmesi dorultusunda bir insani adm olarak atlmaldr. 8. Blgedeki dalara, tepelere ve ehir merkezlerine yazlm olan Ne Mutlu Trkm Diyene! ve benzeri milliyeti sloganlar bir an nce silinmelidir. 9. Blgedeki kamu kurum ve kurulularna yaplan atamalarda, blgede konuulan yerel dilleri bilen, nitelikli, tecrbeli, istekli ve blge insanna kar nyargsz kiiler tercih edilmelidir. Ayrca blgede grev yapacak olan st dzey kamu grevlilerinin atanmasnda azami zen gsterilmeli; blgede grev yapan kimi mlki amirler ile emniyet grevlileri, bar sreciyle badamayan tutum ve davranlarndan dolay uyarlmal; srele dorudan ilintili kamu grevlileri ile yarg mensuplarnn bar srecine adaptasyonu iin hizmet ii eitim almalar yrtlmelidir. 10. Bar srecine ve genel olarak blge sorunlarna kar kaytsz kalan ve toplumdan izole bir biimde ynetilen birok blge niversitesi, bar sreciyle badamayan bu tr tutum ve davranlarn gzden geirmeli; sreci destekleyici nitelikte faaliyet ve almalarda bulunmaldrlar. Ayrca blgedeki niversitelerde renim gren genlerin nemli bir ksmnn Trkiyenin batsyla tanma ve temas etme imknna sahip olmad gereklii dikkate alnarak, blgedeki niversiteler, renci deiim programn tevik edici uygulamalara arlk vermelidirler. 11. Kylerinden zorla g ettirilen vatandalardan kylerine dnmek isteyenler iin kapsaml ve uygulanabilir bir kye dn projesi hazrlanp hayata geirilmelidir. 12. Birlemi Milletlere bal Mahmur Kamp ile dier kamplarda yaayan yaklak on be bin kiiyle, yurt dnda mlteci sfatyla bulunan vatandalarmzn yurda dnmelerini salamak amacyla gerekli giriimlerde bulunulmaldr. Konuyla ilgili
34
olarak snr kaplarnda yaanacak sorunlarn nne gemek amacyla, bu kiilerin nce bulunduklar lkedeki konsolosluklara bavurup, lkeye dnmelerinde herhangi bir engelin olup olmadnn tespit edilmesi ve ardndan yurda girilerinin salanmas yoluna gidilmelidir. 13. Koruculuk sistemi, korucular madur etmeyecek tedbirler alnmak suretiyle btnyle tasfiye edilmeli; korucularn ellerindeki silahlar geri alnmal, yaadklar travmalar dikkate alnarak rehabilitasyonlar salanmal ve emeklilik yan doldurmam olanlara alternatif istihdam imknlar yaratlmaldr. Son aylarda, blgedeki baz valiliklerce boalan korucu kadrolarna yeni atamalar yaplmas, bar sreci asndan tedirginlik yarattndan, bo kadrolara yaplan atamalar durdurulmaldr. 14. Blgede gerek gvenlik gleri ve gerekse PKK tarafndan denmi olan maynlar ve atma/silah atklar nedeniyle her yl ok sayda ocuk, asker ve sivilin yaamn kaybettii ve yaraland bilinmektedir. Kye dnler ile otlak ve meralarn kullanmnn nnde de birer engel oluturan blgedeki maynlar ve silah atklarnn temizlenmesine bir an nce balanmaldr. Bu erevede bir Mayn Eylem Merkezi oluturulmas yararl olacaktr. Mayn madurlar zel engelli grubu olarak deerlendirilmeli; madurlara, istihdam, eitim, konut ve salk gibi alanlarda ncelik ve ayrcalk tannmaldr. Bunlarn yan sra, Hkmet, Ottowa Szlemesi erevesindeki ykmllklerini yerine getirmelidir. 15. 1980 askeri darbesi sonrasnda tutuklulara ynelik insanlk d muamelenin ve zulmn simgesi haline gelmi olan Diyarbakr Cezaevi, bir insan haklar mzesine dntrlmelidir. 16. Cezaevlerindeki tutuklu ve hkmllere ynelik hak ihlallerinin ortadan kaldrlmas iin aba harcanmal; zellikle ocuk cezaevlerindeki taciz, tecavz, ikence ve kt muamele iddialar ciddi bir ekilde soruturulmal ve sulular hakknda gerekli ilemler hzla balatlp sonulandrlmaldr. 17. Cezaevlerindeki ar hasta tutuklu veya hkmllerin gelecekleri asndan nemli bir kurum olan Adli Tp Kurumunun bugne kadar izledii engelleyici, geciktirici ve menfi tutumun iyiletirilmesi iin gereken aba harcanmaldr 18. Son yllarda hz verilen karakol ve HES yapm blgede kaygyla karlanmaktadr. Yeni karakol ve HES yapmna son verilmelidir. zellikle Hasankeyf in dnya tarih mirasna eklenmesi halinde baraj gelirini aan ekonomik gelir elde edilecei dikkate alnarak, en azndan su tutma kodu drlmek suretiyle Hasankeyf ve Dicle nehrindeki tarihi ve doal zenginliklerin kurtarlmas dnlmelidir. 19. Blgenin ekonomik geri kalmlk dzeyine paralel olarak, blgeye ynelik sosyal ve ekonomik ynden pozitif ayrmc politikalar izlenmelidir. 20. atmal sre ierisinde yaknlarn kaybeden, evleri yaklan, evinden ve kynden koparlarak zorla g ettirilen, gzaltnda taciz ve tecavze urayan, her trl iddet ve insanlk d muameleye maruz braklan kadnlar, bu srecin en byk madurlardrlar. Kadnlarn yaadklar byk maduriyet ve travmalar dikkate alnarak, onlara ynelik rehabilite edici zel politikalar gelitirilmelidir. Kadnlarn eitim ve istihdamnn salanmas, sosyal ve ekonomik hayata katlmlarnn
35
geniletilmesi, namus cinayetleri, zorla ve ocuk yata evlilikler ile aile ii iddetin engellenmesi amacyla ok geni kapsaml, uygulanabilir ve srdrlebilir projeler hayata geirilmelidir. 21. atmal srecin olaanst hal artlarnda doup byyen, hayatlarn yoksulluk ve yoksunluk ierisinde geiren, hayatn her alannda iddete maruz kalan ve iddete tanklk eden ocuk ve genlerin nemli bir ksmnn hrszlk, gasp, uyuturucu ve fuhu bataklna srklendii ifade edilmektedir. Hkmet, atmal ortamn maduru olan ocuk ve genlerin eitimi ve rehabilitasyonu ile topluma kazandrlmalar amacyla zel politikalar gelitirmeli, acil tedbirler almal ve somut admlar atmaldr. 22. Bar sreci, sadece Krt meselesinin deil, bugne kadar dlanm ve tekiletirilmi btn kesimlerin yaadklar kimlik sorunlarnn zmn hedefleyen bir anlayla srdrlmelidir. Bu erevede, Alevi sorununun zm byk nem tamaktadr. Alevilerin yaadklar sorunlarn zm amacyla gemi yllarda gerekletirilmi olan altaylar dizisi, devletin ilk kez Alevi kimliini ve bu kimlie mensup olanlar muhatap alp tanmas bakmndan olumlu bir gelime olmutur. Buna ilave olarak, Alevi inan ve kltrnn -eksik de olsa- ders kitaplarna girmesi, Alevi klasiklerinin Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanmas ve Babakann Dersim Katliamndan dolay zr dilemesi gibi olumlu gelimelere ramen, Alevi sorunu hl varln devam ettirmektedir. Alevi kimlii alannda normallemenin salanabilmesi iin, Alevilerin inan ve rgtlenme zgrl gvence altna alnmal; cemevlerine stat tannmal, AHMnin zorunlu din kltr ve ahlak dersleri ile nfus czdanlarndaki din hanesi hakknda verdii kararlar uygulanmal, Madmak Oteli mze haline getirilmeli, nc kpr iin ngrlen isim gzden geirilmeli ve zellikle de Alevilerin kamu brokrasisinde kar karya kaldklar ayrmc muameleyle mcadele edilmelidir. 23. Blgedeki Sryanilere, anadilde eitim hakk bata olmak zere, btn kltrel kimlik haklar tannmal, uzun bir sredir yurt dnda yaayan ve vatandalktan karlan Sryanilerin vatandala alnmalar iin gereken kolaylklar gsterilmeli ve yurt dndaki Sryanilerin kendi topraklarna dnebilmeleri iin gerekli koullar yaratlmaldr. 24. Blgenin otokton halklarndan olan Ezidilere ynelik kullanlan ayrmc ve nefret dilinin terk edilmesi, Ezidilere ait igal edilmi arazilerin mlk sahiplerine iade edilmesi ve yurt dndaki Ezidilerin kendi topraklarna dnebilmeleri iin gereken aba harcanmaldr. 25. Blgenin birok ilinde youn bir nfus barndran Araplara ynelik olarak zellikle tarih ders kitaplarnda yer alan ayrmc ve tahkir edici ifade ve deerlendirmeler kaldrlmal; Araplarn kendi anadillerinde eitim grebilmeleri bata olmak zere, btn kltrel kimlik haklar hukuki gvence altna alnmaldr. 26. Blgenin bir gereklii olan Hizbullah/Mustazaflar hareketinin, kendisini iddetten arndrp sivil topluma ve demokratik siyasete entegre olma abalarnn desteklenmesi ve tevik edilmesi gerekirken, legal sivil toplum faaliyetlerinin dahi terr ey-
36
lemi olarak deerlendirilip kimi yelerinin terr rgt yelii sulamasyla mahkum edilmesi ve derneklerinin kapatlmas, sz konusu yapy kriminalize etmekten ve gerilimlere yol amaktan baka hibir sonu dourmamaktadr. zm sreci bakmndan bir risk potansiyeli tayan bu olumsuz gelimeler yetkililerce dikkate alnmal ve gereken hassasiyet gsterilmelidir.
37
7. Sonu
zm sreciyle sonulandrlmas hedeflenen Krt sorunu, Krt kimliinin ret ve inkrnn, Krtlerin dlayc ve tekiletirici bir siyasi/st kimlik ekseninde asimile edilmeye allmasnn ve Krtlere ynelik baskc politikalar izlenmesinin yaratt bir sorundur. Yaklak bir asrlk tarihi derinlii olan bu sorun, ok uzun bir dnem grmezlikten gelindi ve ynetilebilir bir sorun olarak grlp zm srekli ertelendi. Ne var ki, zmn ertelenmesi, sorunun boyutlarn ve alann geniletti, aktrlerin saysn arttrd ve yaratt maliyeti ykseltti. Giderek ynetilebilir bir sorun olmaktan uzaklaan ve karmak bir hal alan bu sorunun zm dorultusunda giriilen zm abalar bir ekilde sonusuz kald. Bugn Trkiye, nceki giriimlerle karlatrlamayacak kadar ciddi ve byk beklentiler douran bir zm srecini yaamaktadr. Bir dier ifadeyle, Trkiye, temel bir sorunuyla yzleme cesaretini gstermekte; demokrasinin ve zgrlklerin alann genileterek bu sorununu zmeye almaktadr. Krt meselesinin getirdii byk maliyeti ok iyi bilen Trkiye toplumu, bu sorunun zlmesinin Trkiyede toplumsal barn glenmesine, demokrasinin kklemesine, insan haklar standartlarnn ykselmesine ve lkenin ekonomik performansnn kayda deer lde bymesine katk salayacann da farkndadr. Bu yzden de zm srecine byk destek vermekte ve gelecee daha fazla umutla bakmaktadr. Yaanmlklardan kaynaklanan nedenlerle zm srecine en fazla destek veren Gneydouda, srece ynelik umut ve beklenti dzeyi ok yksektir. Bununla birlikte, blge insan, tarihi tecrbelerin yaratt devlete ynelik derin gvensizlik hissi nedeniyle, zm srecine dair kayglar da tamaktadr. Kayglarn ana eksenini ise, srecin kesintiye uramas oluturmaktadr. zm srecinin ilk gnlerinde ok daha fazla olan bu endielerin, srecin bugne kadar baarl ilerlemesiyle nemli lde azaldn ve dikkatlerin artk Hkmetin demokratikleme dorultusunda gerekletirecei kapsaml reformlar zerinde toplandn belirtmek gerekmektedir. Bu nedenle, Hkmetin, zme dair kararlln bir kez daha vurgulayarak, sembolik deeri olan admlar bir an nce atmas ve yapaca dzenlemeleri aklamas, hem srecin zarar grmemesi hem de Hkmetin srece ne lde sahip kt konusunda var olan kukular bertaraf etmek asndan byk nem tamaktadr. Bylece, bir yandan zme dair umutlar diri tutulacak, bir yandan da btn bir toplumun srece hazrlanmas, hatta katlm salanm olacaktr. Krt meselesinde sorun, devletin Krtlere ynelik izledii ret, inkr ve asimilasyon politikalar olmakla birlikte, zm, sadece bu politikalarn terk edilmesiyle salanacak gibi gzkmemektedir. Krtler asndan kalc bir zm iin, siyasi ve hukuki sistemin, zgrlk ve eitlik temelinde adeta yeniden dizayn edilmesi arttr. Bunun da ciddi bir toplumsal uzlay gerektirdii aktr. Ne var ki, son gnlerde Gezi Park vesilesiyle yaanan olaylar ya da Alevilerin hak ve zgrlk talepleri zerinden toplumda yeni bir laik-dindar krlmas yaratlmak istenmektedir. zm srecinin, btn toplumu kuatan kalc bir barla sonulanmasn riske sokacak bu tr toplumsal atmalara izin vermemek ve farkl kesimlerin taleplerini gzeterek sreci yrtmek gerekmektedir.
38

Akil Insanlar Heyeti Guneydogu Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akil Insanlar Heyeti Guneydogu Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

1. Giri 2. 3. Metodoloji Tarihi Arka Plan

Gneydouda Sosyal, Siyasal Ve Psikolojik Durum

Heyetimize letilen Talepler

zm Srecine Ynelik neriler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

540 995 69 TOPLAM 11533 kii

3. Tarihi Arka Plan

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.2. Sorunun Temel Nedenleri, nemli Sonular

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.3. Sorunun Maliyeti

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.5. AK Parti ve Krt Sorunu

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.6. 2009 Alm Sreci

3.7. Oslo Sreci

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.8. Son zm Sreci

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

3.9. Akil nsanlar Heyeti

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

4. Gneydouda Sosyal, Siyasal Ve Psikolojik Durum

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

4.3. Gelecein Gndemi

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

5. HEYETMZE LETLEN TALEPLER

Uluslararas Szlemelere likin Talepler

Yasal Dzenleme Gerektiren Talepler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

5.4. dari ve Uygulamaya likin Talepler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

6. zm Srecine Ynelik neriler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

6.1. Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Dair neriler

6.2. Anayasal neriler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

6.3. Yasal Deiiklik ve Yeni Yasa nerileri

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

6.4. Uygulamaya Ynelik neriler

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

AKL NSANLAR HEYET GNEYDOU RAPORU

1. Giri 2. 3. Metodoloji Tarihi Arka Plan

Gneydouda Sosyal, Siyasal Ve Psikolojik Durum

Heyetimize letilen Talepler

zm Srecine Ynelik neriler