_Q

o3 -S

Salyangoz Yaynlar: 71 Locus/5

Aim6 C6saire

BARBAR BATI
Derleyen ve eviren: Gne Aya Yayn Ynetmeni: Kzm Uur Kzlaslan Kapak Tasarm: Muhammet Uzun Mizanpaj: Mert Meri
Bu kitabn yayn haklar Salyangoz Basn Yayn Da. lt. ist. Org. San. ve Tic. Ltd. ti.'ne aittir, 2007.

Birinci Basm: Eyll 2007 ISBN: 978-975-6277-89-8 Bask ve Cilt: Mega Basm Yayn San. ve Tic. A.. Tel: (212) 551 11 19 Salyangoz Yaynlar Cemal Nadir Sok. Akam Han Kat: 2 Caalolu/STANBUL Tel: (212) 528 92 15, Fax: (212) 528 92 14 www.salyangozyayinlari.com

Aime Cesaire

BARBAR BATI
Smrgecilik zerine Sylev
Derleyen ve eviren

Gne Aya

SALYANGOZ
YAYINLARI

indekiler
Giri Yerine "Medeniyet Dediin Tek Dii Kalm Canavar" Gne Aya Smrgecilik zerine Sylev 61 Aime Cesaire
Maurice Thorez'e Mektup 121

Aime Cesaire Anti-smrgeciliin Poetikas 139 Robin D. G. Kelley Aime Cesaire'yle Rportaj "Bizim Mcadelemiz Yabanclamaya Kar Bir Mcadeleydi" Rene Depestre Cesaire Hakknda Yazlanlardan Semeler 189 Edward Said, Frantz Fanon, Ali eriati, Lilyan Kesteloot, Jean Paul Sartre. Gavatri Spivak, Robert Young, Marc Ferro "Yeryznn Lanetlileri"ne nsz 211 Jean Paul Sartre

171

Giri Yerine

"MEDENYET DEDN TEK D KALMI CANAVAR"

Gne Aya "Bir medeniyetin ilk rmeye balayan yeri kafas deil, kalbidir" Aime Cesaire "Smrgecilik zerine Sylev" ilk kez 1950'de yaymlanmt. "Maurice Thorez'e Mektup" ise 1957'de. Cesaire'in Trke'de yaynlanmas iin ise elli yldan fazla bir sre beklemek gerekti. Galiyev'i derli toplu okuyabilmek iin bile bundan daha fazla beklemek zorunda kalan Trk aydn iin artc olmayan bir durum bu. Yaymland yllarda Avrupa'y sarsan bir fikir dalgasnn ban eken ve koskoca bir postkolonyal almalar literatrn balatan bir eserin Trkede bu kadar ge yaymlanmasn Trk dnce dnyasnn gereinden fazla dnyaya kapal olmasna balayabilir miyiz? Yoksa gerekten de kresellemecilerin syledii gibi "bunca yl nc dnya lkesi olmaktan bir trl kurtulamayp" gzlerimizi dnyann geri kalanna kapadk m? yle olduu sylenemez. Yayn dnyas son derece kresellemi grnmektedir. Birok kitap neredeyse Batyla ayn anda Trkiye'de yaynlanmaktadr. Bununla birlikte Cesaire'in eserleri serbest ticarete iman eden liberalizm mritlerinin gmrklerine taklmaktan kurtulamamtr. Demek ki dnyaya almak dedikleri bir yere kadarm.
10 e Aime Cesaire

Dnyaya almaktan sk sk bahseden kresellemeci entelektellerimiz iin her zaman filtreden geirilmeden ieri girmesine izin verilmeyen bir dnya da sz konusudur. Hitler "lgnlnn" ve Bat rklnn dnemsel bir sapma olmayp burjuva Bat dnyasnn ve Avrupamerkezci Bat dncesinin doal sonucu olduunu syleyen Cesaire'in filtreden geememesi de doal karlanmaldr. Mallarda serbestlik, fikirlerde tercihli korumaclk! Grmezden gelmek de elbette bir sansrdr. Dnyaya almak deniliyor, pek gzel, ancak burjuvann dnyay Bat Avrupa'dan, evrensel dnceyi de burjuva dncesinden ibaret gren sahte evrenselcilii, "ie kapank bir nc dnya lkesi mi olmak istiyorsunuz" diye diye bizi ok daha byk bir "dnya"dan koparmyor mu? Bu dnyaya alma yaygaras altnda ok daha kk bir dnyaya hapsolmuyor muyuz? Bunu derinlemesine tartmak konumuzun dnda. Ancak Cesaire'in bugne dek maalesef filtreden geemeyen tarafta kaldn syleyebiliriz. Peki "orada" Cesaire neyi ifade etmektedir? Cesaire Fanon'la birlikte, hatta Fanon'u da nceleyerek, nc dnyac tepkinin ve smrgeci Avrupamerkezci sylem eletirisinin kurucu babalarndan biri olarak bilinir. Hatta oryantalizm eletirisinin babas olarak gsterilen Edward Said bile Cesaire'in de aralarnda olduu aydnlar grubunun bu ii kendisinden ok daha uzun zaman nce balattn itiraf eder. Ama nedense o da eserlerinde Cesaire'e olan borcunu gereince demez. Geri Cesaire'in airliinin, zenci meselesine verdii zel nemin ve esas olarak kltrel sorunlara younlamasnn siyasal alanda kimi zaman kendisini ikinci plana
Barbar Bat 11

ittii de olmutur. Ancak "medeniyet ve evrensellik", "zenci diyasporas", "post-kolonyal almalar" gibi ana disiplinlerin aratrma konusu olduu dnyann bir ok byk niversitesinde Cesaire'in "Sylev"i ve "Maurice Thorez'e Mektup"u rencilere okutulan temel metinlerden biri olmay halen srdrmektedir.

Bu kitap hazrland srada Trkiye'de Cesaire'in siyasi eserlerinin herhangi bir Trke evirisine rastlamak mmkn olmad. Ve hatta Trkiye'nin en byk ktphanelerinde ngilizce evirilerini dahi bulamadk.1 Elinizdeki kitap her eyin tesinde Cesaire hakknda bir Trke kaynak ortaya kartmak isteinden dodu. Kitabn ana omurgasn Cesaire'in "Smrgecilik zerine Sylev"i"discourse sur le colonializme"- ve "Maurice
1

Cesaire'in en nemli eserlerinden biri olan "Maurice Thorez'e Mektup"un ngilizce basks Trkiye'deki hibir ktphanede bulunmamaktadr. "Smrgecilik zerine Sylev'"in ngilizce evirisini yabanc kitaplar satan kitabevlerinden sipari yoluyla temin etmek kolaydr. Trke evirisinin ise daha nce leri dergisinin 11. saysnda Il Camgz imzasyla yaymlandn belirtmek gerekir. O sralarda ben de leri dergisinin yazarydm ve Il'in takdir edilmesi gereken zverili almasna karn evirinin stesinden gelememesi zerine baskya girilmesine birka gn kala Utku'dan (Utku Umut Bulsun) Iln evirisi zerine almasnn istendiini hatrlyorum. Ancak bu kadar dar bir zaman aralnda ve tank olduum elverisiz alma koullar iinde dnyann en iyi evirmeni bile bunun stesinden gelemezdi ve maalesef eviri ok sayda hata ieren bir ekilde baskya girmiti. Ayrca ngilizcesiyle karlatrrken grdm ki; Cesaire'in birok paragraf baskya girmeden nce yazlar gzden geiren Gke Frat ulhaolu'nun azizliine urayarak ortadan kaybolmu. Cesaire'le tanmama neden olan bu iyi niyetli abalar halen saygyla anmakla birlikte bu hatal ve eksik eviriye gnderme yapmamam normal karlanmaldr. Bununla birlikte eviriyi yaparken Utku'nun almalarndan da faydalandm ve katklarndan dolay ona teekkr borlu olduumu belirtmek isterim. (Smrgecilik zerine Sylev kitap olarak ilk kez Erol Cihangir'in Dou Ktphanesi tarafndan yaynland. Elinizdeki kitap geniletilmi ve gzden geirilmi yeni bir edisyondur.)
12 o Aime Cesaire

Thorez'e Mektup"u oluturuyor. Ek metinler ve evirenin bu uzun giri yazs, Trke kaynak boluunu doldurma abas ve Trkede ilk kez yaynlanacak bir eserin heyecanndan dolay mazur grlmelidir. "Smrgecilik zerine Sylev" iin temel aldmz metin Monthly Review Press tarafndan 2000 ylnda yaymlanan Joan Pinkham evirisidir.2 "Maurice Thorez'e Mektup" iin ise Presence Africaine tarafndan 1957'de yaymlanan ngilizce metinden faydalandk. Metni bulmak bizim iin olduka zahmetli oldu ama katlanlan zahmete dedi. "Maurice Thorez'e Mektup" Cesaire'in Komnist Partiyle ilikisini kesmesine ilikin tarihsel bir belge olmasnn yansra, Sylev'deki tezlerin hem daha derli toplu biimde zetlendii hem de belli noktalarda netletirildii bir metin olma zelliini tayor.3 Cesaire'den sonra Robin D. G. Kelley'in "Sylev" ve Cesaire zerine bir makalesini sunuyoruz. Alannn en baarl ve nde gelen uzmanlarndan biri olan ve stelik kendi lkesinin en gen profesr Kelley'in makalesiyle
"Smrgecilik zerine Sylev" ilk kez 1950 ylnda "Discourse sur le co-lonializm" ismiyle yaymland. 1972'de Monthly Review Press tarafndan ngilizce'ye evrildi. 2000 basks iin bknz. Cesaire, Aime, Discourse on Colonialism, translated by Joan Pinkham, Canada, 2000 3 Metni Trkeye kazandrma konusunda ncelikle Osman etinkaya'ya ( .. retim yesi) ciddi bir teekkr borluyuz. Metni bulmak iin giritiim sonusuz abalarn sonunda tam vazgemitim ki Osman Hoca kitabn bu metin olmadan kmamas konusundaki sraryla adeta beni onu bulmaya zorlad. Rahmetli Erkin (Yurdakul) "Osman Hocayla konutuumda gerekten niversitede olduumu anlyorum" derdi. Erkin bir kez daha dorulanm oldu. Osman Hoca metni bizzat bulmak iin elinden geleni yapt, ancak "Maurice Thorez'e Mektup"un bir kopyasn British Library'den getirtmemizi salayan kii yine Edirne'de bir dnem rencisi olduum Mehmet Ali Hocam (Gner) oldu. Her ikisine de borcumuz byktr. Barbar Bat 13
2

birlikte okunduunda Cesaire'in fikirleri phesiz daha iyi anlalacaktr. Kelley'in makalesini takip eden Rene Depestre ile rportaj ise Negritude hareketinin douunu ve Cesaire'in tartmal konulardaki grlerini kendi azndan okumamz salyor. Okuma kolayl salayaca dncesiyle Kelley'in yazs ve Depestre'nin rportajnn balklarn biz koyduk, Cesaire'in metinlerine ise dokunmadk. Cesaire'in Trkiye'de yeterince tannmadndan hareket ederek, Said, Spivak, Sartre, Fanon, Robert Young, Ali eriati, Breton, Marc Ferro ve Lilyan Kesteloot'un Cesaire deerlendirmelerini de kitaba eklemeye karar verdik. Kitabn en sonuna da Jean Paul Sartre'n, Cesaire'in rencisi Fanon'un efsanevi kitab "Yeryznn Lanetlileri'ne yazd ve "Barbar Bat"y bir Batl olarak deerlendiren mehur nszn ekledik. Cesaire'in Fikirlerinin Trk Aydn in nemi

Hasan Basri Grses'in ynetimindeki Sosyalist yaynlarnn en nemli hizmetlerinden biri de Fanon evirileriydi. Fanon'un gerek "Yeryznn Lanetlileri"nde gerekse de "Siyah Deri Beyaz Maskeler"de dostu ve retmeni Cesaire'den bkp usanmadan yapt uzun alntlar sayesinde uyanan ilgiyi saymazsak, Cesaire Trkiye'de daha ok airliiyle bilinmektedir. "Daha ok" derken yine de snrl ve edebiyat evrelerinden kaynaklanan bir ilgiden sz ediyoruz. Nazm Hikmet Kltr ve Sanat Vakf tarafndan yaynlanan seme iirler kitabnn "air Cesaire"i tantmadaki payn teslim etmek gerekir.4
4

Cesaire Aime, Seme iirler, Ankara, 2000, ayrca Boynu Vurulmu Gne, Eray Canberk&Metin Cengiz evirisi, stanbul 2006.
14 Aime Cesaire

Nazm Hikmet Kltr ve Sanat Vakf, Uluslararas Nazm Hikmet iir dlleri'nin ikincisini Cesaire'e vermiti ve sz edilen kitabn yaynlanmas da bu dlle ilgilidir. Ancak Cesaire'e bir dl verecek kadar onunla ilgili olan Vakf bile yaynlad seme iirler kitabnda, Cesaire'in ksa hayat hikayesini sunarken onun politik kimliine damgasn vuran ve halen dnyann bir ok byk niversitesinde kaynak kitap olarak okutulan "sylev"den hi bahsetmemitir. Bilgisizlikten olduunu dnmek mmkn grnmyor, muhtemelen Cesaire'in "edebiyat d" bu eserini edebiyatlndan daha nemsiz grmelerinden kaynaklanyor olmal. Cesaire'in etkili bir edebiyat olduu kesindir. Hatta "sylev" bile, aslnda son derece politik olmakla beraber, edebi bir metin olarak da okunabilir. Ama dnya apnda onu n plana karan ey, edebiyatlndan ziyade Avrupamerkezcilik ve smrgecilik eletirisinin nc fikir babalarndan birisi olmasdr. Akln tmyle Batya teslim etmilerin ona ilgi duyacan beklemek zaten bo bir beklenti olurdu. Ama onu gerekten bilmesi gerekenlerin, yani Baty sorgulayan aydnlarmzn Cesaire'den habersiz olmas fikri dzeyimizin ve entelektel alkanlklarmzn ackl bir gstergesidir. Bunu Trklerin tarih boyunca bir smrge dnemi yaamam olmasna balayamayz, nk onun ilgisi smrge toplumlarla snrl deildir. Cesaire aynen Fanon, Che ve Galiyev gibi Bat kapitalizminin ve kendini beenmi Bat medeniyetinin tahrip ettii, tarihsizletirdii ve "Batllatrd" tm Batl olmayan medeniyetlerin makus talihi ile zdeleen evrensel bir ufka sahiptir. Bu nedenle Cesaire'in yazdklarnda yalnz smrgelerin ve zenBarbar Bat e 15

cilerin dramn grmek bizi eksik brakr, anlatlan ayn zamanda bizim de hikayemizdir. Bununla birlikte Cesaire'in yazdklaryla Trk toplumunun serveni arasnda dorudan balant kurmaya istekli olanlarn, phesiz, byk bir yanlgya deceklerini de daha batan vurgulamak gerekir. Kitap Trke yaymland ve Trk toplumuna hitap ettiinden, bu yanlgnn nne gemek iin konu dna kma pahasna da olsa belli noktalarda belli uyarlarda bulunmak arttr. Hereyden nce Trkler Afrikallar gibi bir smrge aamas yaamam, tersine ktaya egemen olan byk devletler kurmu bir kavimdir. Bu iki kavmin tarihi arasnda zorlama paralellikler kurmak bizi yanltc sonulara gtrebilir ve yeri gelmiken belirtelim ki 68 isyannn heyecanl, kendini adam o pek gzel kuann en nemli yanlglarndan biri de onlarn azgelimilik analizlerinde karmza kan bu ikna edici olmayan zorlama paralellikler kurma abasyd. Afrikallar da phesiz bizim de mensup olduumuz "Dou" medeniyetinin, o ortak ailemizin bir parasdr. Afrikallar da phesiz kendi ktalarnda ok byk medeniyetler kurmulardr ve bu medeniyetler insanln ortak hazinesine kaydedilmitir. Ancak Afrika medeniyeti, Amerika'daki benzerleri muhteem Aztek, nka ve Maya medeniyetleri gibi tamamyla ortadan kaldrlmasa bile maalesef byk lde tarihten silinmitir. Belki de bu durum, Afrika medeniyetinin Trk medeniyeti gibi evrenselleme, yaylma ve byk topraklar devlet rgtlenmesi araclyla kontrol etme tecrbesinden yoksun

olmasndan ve yaad benzersiz talihsizlik dolaysyla Dou-Bat atmasnn en keskinletii d16 Aime Cesaire

nemlerde bile marjinal bir mcadele alan haline gelmesinden kaynaklanyor olabilir. Trk medeniyeti, ortaya kt corafi-tarihsel balam ve kendine zg toplumsal yaps nedeniyle dnyann drt bir tarafna yldrm hzyla yaylm ve deyim yerindeyse Yahudilerin stlendii misyonun tam zdd olacak biimde enternasyonal bir misyona sahip olmutur.5 Bilindii gibi Yahudiler dou kaynakl bir kavim olmalarna karn zgn tarihsel deneyimleri onlar vatanszla srklemi, bu durum ise yahudileri muhtemelen nce bir savunma arac olarak gelien sonralar ise Bat saldrganlnn balca kayna haline gelen ve btnyle iktidarlarla kurduu zgn ilikilere dayanan bir para istifiliine srklemi, onlar kozmopolitizmin ve kapitalizmin hem balca balatclar ve liderleri hem de dnya apndaki ajanlar haline getirmitir. Trkler ise bu sre boyunca tersi bir ilev stlenerek bu saldrya kar Dou medeniyetlerini koruyan, gelitiren ve kendi isminde btn Dou birikiminin simgeletii bir merkez haline gelmitir. Bu noktada Trklk etnik ve rksal bir kavram olmaktan km, siyasi bir merkez ve Batya diren gsteren bir devlet geleneini temsil etmitir. Hatta yle ki Batnn Douya galebe almas ancak Trk gcnn krlmasyla mmkn hale gelmitir.6 Trk5

Tarihi Trk Yolu ve Yahudi Yolu arasndaki gerilimin trevi olarak ele alan grn ikna edici teorik temelleri iin Hasan Basri Grses'in fikirleri nemlidir. Ancak Grses bizi yazlarndan mahrum brakt iin tek kaynak sohbetleri olmaktadr. Bununla beraber bu fikirlerin ifade edildii Hasan Basri Grses rportaj iin bknz. "nsanln nndeki ayrm: Trk-Yahudi sava", Trksolu gazetesi, 21.03.2005 6 Emperyalizmin mazlumlar corafyasnda ilerlemesiyle Trk gcnn krlmas arasnda arpc bir iliki kuran ve Trkleri mazlumlar dnyasnn kalkan olarak tanmlayan deerli bir gr iin bknz. ALTA Hanifi,Trk gcnn krlmas, Yeni Hayat dergisi, Temmuz 2004.
Barbar Bat 17

lerin Asya'nn ve daha sonralar Balkanlarn geni corafyasndan zorla karl ile smrgeciliin, kapitalizmin ve Bat hakimiyetinin bu topraklara girii ve ykselii ayn tarihlerdedir. Bu anlamda alternatif bir tarih yorumu olarak kapitalizmin douu ve Bat hakimiyeti ana giri Trk gcnn krlmasyla da aklanabilir. Trklerin tarihten gelen bu zellii, yani Batnn saldrgan, bireyci kltrne kar kollektivist Dounun ileri karakolu ve ana karargah olmas7, Trklere hem bir byk devlet duygusu kazandrm, hem de atlatlan btn badirelere karn devletsiz, dilsiz ve dinsiz kalmamasnn bata gelen dayana olmutur. Bu nedenle Bat-Dou atmasnn esas alannn eski Osmanl corafyas olduu gereinin kesinlik kazand bu gnlerde Bat kartln Afrika medeniyeti savunusu temelinde ele alan Cesaire'i yaynlayarak gerei bulandrmak gibi bir niyetimiz yok. Amacmz buradan yola karak Bat medeniyetini ve onun saldrganlnn kkenlerini anlamak, Trkiye'nin bugn belki de kar karya kald en byk sorun olan Batllatrma saldrsna ve dolaysyla Trklerin tarihsel misyonlarn unutmalarna kar bir uyarda bulunmaktr. Kald ki Cesaire'in "Sylev"i bugn nostaljik ve salt Afrika merkezli bir eser olarak da ele alnamaz. Bu sralar, AB tartmalarnda olsun, 11 Eyll sonras daha da keskinleen DouBat atmas tartmalarnda olsun her Allah'n gn zerinde frtnalar koparlan Bat, Bat medeniyeti, Batllama, Avrupa kimlii, modernleme gibi bir ok kavram da yerli yerine oturtan bir eserdir.
Mustafa Kemal Paa'nn da bu konuda "Anadolu btn mazlumlar dnyasnn zulm dnyasna doru ileri srd bir vaziyettedir" dediini hatrlatalm. (Bknz. Atatrk'n Sylev ve Demeleri Cilt 2, sf. 23-24)
7

18 Aime Cesaire

nc Dnyac Tepkinin nc Eseri: "Sylev" Cesaire Avrupa'nn dar, ksr, rk ve emperyalist evrenselciliine kar milliyeti kkenlerini koruyan alternatif bir evrensellik tanmlam ve Avrupamerkezcilie kar gelien bu ortak eletiride birleen entelekteller arasnda saygn bir yer elde etmitir.

Aslna baklrsa Cesaire, dncelerini ilk kez "Sylev"de formle etmemiti. Hatta daha sonra da deineceimiz Negritude (Zencilik) hareketini Afrika kkenli arkadalaryla birlikte daha 1930'larda balatmt. iirlerinde, oyunlarnda ve kard srrealist dergilerde de bu fikirleri grmek mmknd. Ancak bunlarn bir manifestoyu andrr biimde ilan edilmesi "Sylev"le birlikte mmkn oldu. Cesaire'in eseri smrgecilik kart edebiyatn nc almalarndan biridir ve hatta bu trn ilk rafine rnei saylabilir. Her ne kadar smrgecilik sonras almalarn k noktas olarak genellikle Fanon'un "Yeryznn Lanetlileri"8 gsterilse de Fanon'un bir ok tezi, (szgelimi smrgeciliin smrgeci zerindeki barbarlatrc etkisi, smrgecilik ve faizmin burjuva aydnlanma dncesindeki ve hmanizmdeki kkleri, Avrupa proleteryasnn smrgeciliin orta haline geldii ve bu yzden esas mcadele alannn dnya apnda burjuvazi-proleterya eklinde deil de nc dnya halklar ile emperyalizm arasnda gerekletii gibi) nceden Cesaire'in "Sylev"inde yer almaktadr. Cesaire'in yakn dostu ve mcadele arkada olan Fanon ayn zamanda Cesaire'in rencisidir de. Fanon'un rencilik yllarnda iinde bulunduu yabanclamadan kurtulup Afrikal kkenlerine ynelmesi ret8

Fanon Frantz, Yeryznn Lanetlileri, stanbul 2001

Barbar Bat e 19

meni Cesaire sayesinde mmkn olmutur ve Fanon da eserlerinde Cesaire'e bitmez tkenmez gndermeler yaparak bunu hi saklamamtr. Devrimci Bir Aydnn Douu Cesaire'in hikayesi smrgecilik kart hareketin ban eken bir ok nde gelen figrn hayat hikayesini andrmakta ve bir ok noktada onlarla kesimektedir. Aime Cesaire 25 Haziran 1913'te bir Fransz smrgesi olan Martinik'te terzi bir annenin ve vergi mfettii bir babann olu olarak doar. "Anavatanma Dn Defteri"nde "Ana Oca"n yle anlatr: "Gn douunun sonunda, darack bir sokakta ok pis kokan kk bir ev, rm tahta aralklarnda onlarca lam faresini ve alt kz ve erkek kardeimin yaygarasn barndran ufack bir ev; uzlamazl ay sonlarmzn ve hangisidir hi bilmediim, grnmez bir bycln melankolik bir efkatle yattrd yada fkenin yksel alevlerinde kendinden geirdii, bir tek yoksulluun kemirmi olduu garip babam akna eviren kk zalim bir ev, ve bitmek bilmeyen almz iin ayaklaryla pedal eviren annem; gece gndz pedal evirirdi. Gece ben bile uyanrdm annemin pedaln evirdii, almz iin gece gndz evirdii bir Singer'in gecenin yumuak etindeki kekre sryla...."9 Genellemeler ou zaman yanltcdr, ama istisnalar da kaideyi bozmaz. nc Dnyann Bat kart devrimcilerini, Batl devrimcilerden ve btn ilhamn bu Batl dostlarndan alan yerli "komnistlerden" ayran balca zelliklerden biri de onlarn toplumun daha yoksul yada
1

Cesaire, Seme iirler iinde "Ana Oca", ev. Metin Cengiz

20 Aime Cesaire

orta halli snflarndan gelmeleridir. Cesaire gibi Fanon'da, Galiyev'de, Nerimanov'da, Rzkulov'da, Che'de, Mustafa Kemal'de, Fidel'de ve daha bir ok devrimcide grdmz bu ortak zellik belki de onlar ayn hareket iindeki Batc "aristokrat" arkadalarndan ayran ve proleter millet fikrinin eitli versiyonlarna ulamalarn salayan etkenlerden biri olabilir. Cesaire Belediye Bakanln da yapaca Fort-de-France'daki Schoelcher Lisesi'ni 1931 ylnda bitirir. Baarl bir rencidir ve kendi memleketinde huzurlu deildir. Bir ok arkadann aksine hemen Paris'e gitmek ister. Anlalan bu yllarda baarl bir rencinin Martinik'te yapacak bir eyinin olmadn dnmektedir.10 Martinik'ten ayrlp bir an nce kavumak istedii Paris'e gittiinde Cesaire'in fikirleri deiir ve giderek kendisini vatanndan koparan bu yabanclamay aar. Paris'te ald insan bilimleri eitimi, btn Avrupa merkezci mfredatna karn ironik biimde Cesaire'i tersi ynde eitir. Kendilerine retilen Avrupa aydnlanmasnn, yceltilen burjuva hmanizmasnn aslnda

tam da rk, kibirli ve saldrgan bir ideoloji olduunu fark eder. Yalana dayanan Bat emperyalizmi belki de en iyi onun merkezinde anlalabilmektedir. Bylece kklerinden kopmak iin gittii Paris'te Afrikal kklerini bulma tutkusuna sahip bir gen aydn olup kar.11
10

Bylesi bir istek smrge lkelerdeki bir ok aydnda ortak biimde oluan bir yabanclamann sonucudur. Sz gelmiken bir smrge olmamasna karlk Trkiye'de de zellikle gen ve aydn kesimin bir an nce Trkiye'den uzaklama istei, yetimi aydnlarmzn bir an nce kapa Bat lkelerine atmas ve u kltc Green Card lgnl da bu yabanclamann bir baka rneidir ve Trkiye'nin smrgelemesinde alnan mesafenin bir gstergesidir. 11 Cesaire gibi Fransa ile smrge ilikisi iinde olan bir lkeden gelmese
Barbar Bat O 21

1939 ylnda lkesine geri dnerek bir sre Martinik'te retmenlik yapar ve bir anlamda lkesine olan borcunu demeye alr. Bir sre sonra bunu komnist bir Belediye Bakan ve milletvekili olarak da yerine getirecektir.12 Cesaire Paris'te srrealizm akmnn nemli bir airi olarak sivrilir. "Cahier d'un retour au pays natal" (i939)(Anavatanma dn defteri) bu alandaki en mehur almasdr ve genliinin Martinik'ini ve siyahlarn bask altnda tutulmasn anlatr. Lilyan Kesteloot bu eseri yle deerlendirir: "Irk dramna gelince, kimse Cesaire'in dile getirdiinden daha iyisini yapamaz, hatta belki de gzelini duyamaz. Cesaire'in sesi Zenci diasporasnn snrlarna dek eriti, onun "Anavatanma Dn Defteri" yeryzndeki tm zencilerin ulusal mar olarak deerlendirilmektedir. nk Cesaire bu yaptnda Antiller'deki, ABD'deki, Afrika'daki, Avrupa'daki, gemiteki ve imdiki zencileri, kleleri ve kahramanlar ayn ak ve bakaldryla tayabilmitir."13
de Attila lhan da benzer bir deneyime sahiptir. O yllarda Fransz kltr Trkiye'de insanln yaratt en yksek ve en insancl kltr olarak kabul edilmekteydi. Fransz solu ve Fransz entellektelleri de Trk entellektellerinin kabesi gibiydi. Anlalan Attila lhan da genlik yllarnda bu hayranln etkisiyle Fransa'ya gitmitir. Ancak Fransa deneyimi bu hayranl bytecek yerde bizlere tadna doyulmaz o "Hangi Bat"y hediye edivermitir. Fransa deneyimi Bat hayran Attila lhan "Bat kart" yapmtr, stelik "Bat kart" edebiyatn en sekin rnlerinden biri bu ekilde su yzne kmtr. Bknz. LHAN Attila, Hangi Bat, Bilgi Yaynlar. 12 Cesaire'in 50 yl akn bir sre boyunca kesintisiz olarak Fort-de-Fran-ce Belediye Bakan seildii ve fikirlerinde belli yumuamalar olsa da u an bile Martinik'in efsane airi, fikir ve devlet adam olarak el stnde tutulduunu da ayrca not etmek gerekir. 13 Kesteloot Lilyan, Cesaire iirine Genel Bir Bak, ev. Metin Cengiz, Seme iirler,2000, Ankara iinde
22 O Aime Cesaire

Avrupal Olmayan Bir Srrealizm Cesaire Martinik'te benzer dncedeki siyah aydnlarla birlikte Tropique isimli smrgecilik kart srrealist eilimli dergiyi kartr. Dergi smrge ynetiminden sk sk bask grr. Bir keresinde Martinik stihbarat efi tarafndan kaleme alnan ve derginin "rksal ve sekter olan devrimci bir bak asna" sahip olduu, "toplumun maneviyatn zehirledii, nefret tohumlar ektii ve lkenin ahlaki deerlerini tahrip ettii" gerekesiyle yasaklanmasn savunan bir mektup alrlar. Cesaire'in de imzasn tayan cevap mektubu Avrupal smrgeciye kar boyun emez tavrnn bir gstergesidir: " 'Irklar', 'sekterler', 'devrimciler', 'nankrler ve vatan hainleri', 'ruhlar zehirleyenler', bu sfatlarn hibiri gerekte bizleri gcendirmemektedir. Racine gibi 'ruhlar zehirleyenler', Zola gibi 'nankrler ve vatan hainleri', Hugo gibi 'devrimciler'. htirasl biimde Rimbaud ve La-utreamont gibi 'sekterler'. 'Irklar', evet. Drumont ve Hitler'inkine kar Toussaint L'Ouverture'n ve Claude McKay'in ve Langston Hughes'in rklklar. Geri kalan iin bizden zr dilememizi, davamz savunmamz yada yararszca karlkl sulamalara ve tartmalara girimemizi beklemeyin. Ayn dili konumuyoruz."1* Tropique srrealist bir dergidir. Bylesine Avrupa kart bir radikal hareketin genellikle Avrupal bir akm olarak bilinen srrealizmi semesi bir tutarszlk mdr? Tersine Cesaire, srrealizmi, dilin geleneksel biimlerinden kurtulmann, Fransz smrgeciliinin yabanclatrd bilinleri Afrikal kkenlerine yneltmenin ve Afri14

Robin D. G. Kelley, A Poetics of Colonializm, "Discours", 2000 iinde

Barbar Bat O 23

ka'ya zg gl imgelerle dolu, isyankar bir anlatmn arac olarak grr. Srrealizmin bilin altna dn yntemi Cesaire'de Afrika'ya dn biimini almtr. Bu, aslnda Bat dncesinin bir silah olarak Batya evrilmesiymi gibi grnr. nk Cesaire, psikanalizin ve srrealizmin yabanclamadan kurtulmak iin bilin altn aa karma fikrini, smrgecinin zencilerin Afrikal kklerini bilin altna iterek onlar asimile eden ve siyah derili bir Fransz'a eviren yntemini alt etmek iin kullanr. Depestre ile rportajnda bunu yle ifade eder: "...benim dnme biimim u izgileri takip etti: yi yleyse, eer srrealist yaklam benim zel koullarma uygularsam, bu bilin alt kuvvetlerini bir araya toplayabilirim. Bu, benim iin Afrika'ya ar anlamna geliyordu. Kendime dedim ki: Yzeysel olarak Fransz olduumuz doru, Fransz alkanlklarnn izlerini tayoruz; Kartezyen felsefeyle, Fransz retoriiyle damgalanm durumdayz, ancak eer btn bunlarla bamz kopartr ve derinliklerimize inersek, bulacamz ey esasta siyah olduumuz olacak." Bununla beraber Aime Cesaire ve ei Suzanne Cesaire srrealizmi hi de Batnn tekelinde ve Bat rn bir dnme biimi olarak grmezler. Aksine Bat, bu dnme biimini Avrupal olmayan toplumlardan ve zellikle Afrika'dan renmitir. Sonralar bir ok Batl srrealist de bu fikri kabul eder ve srrealizmde derinlemek iin Afrika'ya ynelirler.15
15

Benzer bir durum Bat stnlnn ifadesi olan bir ok dnce, bilim ve sanat rn iin geerlidir. Sz gelimi Yunan mucizesinin kaynann Fenike kanalyla Doulular olduu artk bilinen bir gerektir. Bknz BER24 * Aime Cesaire

Bat Medeniyeti Tek Bana Batnn rn mdr? Yeri gelmiken bir noktaya daha temas edelim; Bat stnln Batl olmayan toplumlara dayatmann en rafine yollarndan biri Bat kltrnn stn eserlerine ynelik yaygn bir hayranlk ve zevk yaratmaktr. Gerekten de bu, Bat edebiyatnn, sanatnn, mziinin rafine eserleriyle yetimi aydnlar iin en byk handikaptr. Bat kartl sz konusu olduunda balca itiraz bu noktadan gelmektedir. "Batnn smrgecilii, barbarl tamam da; bu yksek sanat ve fikir eserleri medeniyet deilse nedir, bunlar Batdan baka nerede geliti?" Geri bu itiraz cevaplamak zor deildir. Hereyden nce medeniyet yaratc bir insan eylemidir. Oysa ki Bat toplumlararas ilikilerde medeniyetleri yok ederek stnln salam ve bu ykc barbarl srdrerek stnln devam ettirmitir. Bat medeniyetinden nce dnyada binlerce sava olmu, ama bu savalarda taraflar birbirlerinin medeniyetini topyekn ykmak gibi bir hedefe sahip olmamtr. ktaya egemen olan Osmanl ekildiinde yerli kltrler eskisinden daha gl olarak ayakta kalmtr. Hatta Bat stnl andan nceki en "barbar" yaylmay gerekletiren ve gittikleri yerlerde "ta stnde ta brakmayan" Moollar bile buralardaki medeniyetleri yok etmemi, tersine dnya ticaretini birbirine balayarak byk medeniyet alanlarnn gelimesine olaNAL Martin, Kara Atena, Kaynak Yaynlar. Ayn ekilde Avrupa'ya mal edilen Rnesans byk lde slam filozoflar kanalyla bir fikri canlanma salayabilmitir. Bize retilenin aksine bilim ve teknik alannda da bir tekellemeye gitmek imkanszdr. Ama ille de bir kaynak belirtmek gerekirse bugn Batnn mucizesi olarak bildiimiz bir ok bilimsel ve teknik buluun, tbbi bulu ve aratrmalarn ilk rneklerinin Dou medeniyetlerinde ortaya kt da bilinmektedir. Bu konuya daha sonra da deinilecektir.
Barbar Bat O 25

nak salamtr. Bat yaylmasnda ise tam tersi sz konusudur. Bat stnl a alrken Batnn egemen olduu ilk blge Amerika, ikincisi Afrika'dr. "Uygar" Avrupa'nn dnyay nasl "medeniletirdii" bu iki rnekten izlenebilir. Amerika ktasnda Batl smrgeci sadece medeniyeti deil insanlaryla birlikte btn ktay yok etmitir. Byk medeniyetlerin beii Afrika ise bugn insanlk d koullarda yaamaktadr. Avrupa medeniyetinin nasl olutuunu grmek iin Avrupa dna bakmak gerekir. Atilla lhan bu keskin paradoksu ironik bir ekilde aklar: "...ok kibar, ok varlkl, ok ince bir komunuz olsa sizin; konann duvarlar usta ressamlarn tablolaryla ssl, kitapl en naml yaptlarla ykl olsa; piyanoya kt m

Bach', Monteverdi'yi derya gibi alkalandrsa parmaklaryla, iir okumaya durdu mu duyarlna vurulsanz; ama bir gn renseniz ki, bu kibar kltrl komu, bu evi kurmak, bu incelie varmak iin evresindeki btn komularn haraca balam, kimisini vurmu, kimisini krm, kimisini evinden yurdundan etmitir; yine de ona sayg duyar, elini ayn itenlikle skar mydnz? Ve skarsanz aynada kendi suratnza nasl bakarsnz?..."16 Attila lhan'n sorusu yerindedir. Ancak biz ona bir soru daha ekleyelim. O hayranlk duyulan Bat kltrnn kklerinin ve geliiminin Bat kkenli olduunu nereden biliyoruz? Bildiimiz u ki smrgecilik dnemine kadar Bat gl medeniyetler yaratamad, retici bir kltr olmaktan ziyade, retici olan ve yksek bir medeniyetin be LHAN Attila, Hangi Bat, Bilgi Yaynlar, 2001
26 Aime Cesaire

ii olan Dou ile ilikilerde araclk ve ticaret balar sayesinde ayakta kald.17 Ve yine biliyoruz ki, btn o bilimsel keiflerin, btn o sanat eserlerinin, Bat enstrmanlarnn ve her eyin ba olduu sylenen Rnesans'n ilk rnekleri hep Dou kaynakldr.18 Ve yine biliyoruz ki Bat kltrnn temeli olduu sylenen ve Batnn uygarlk tekelcilii iddialarnn tek dayana olan o Yunan mucizesi aslnda Fenikelilerin yani Doulularn eseridir.19 Peki bu gerei Avrupal insan yada onun daha baya bir kopyas olan smrge aydn bilmez mi? Pekala bilir, ama Cesaire'e gre onlarn beyni normal insandan biraz farkl almaktadr. "Kimse kk burjuvann imdiye dek hibir ey okumadn syleyemez. Tersine, o her eyi okumutur, her eyi hrsla yalayp yutmutur. Ancak beyni, baz basit sindirim sistemi eitleri gibi iler. nce filtre eder, ve bu filtre yalnzca burjuvann teSEZER Baykan, Tarihte Dou-Bat atmas Ders Notlar, Tarihte Dou-Bat atmas, Yayna Hazrlayan: Ertan Eribel-Ufuk zcan, stanbul 2005 iinde 18 Yunan dncesinin aklclnn yeniden kefedilmesi olarak balad sylenen Rnesans bu dnceyi slam filozoflar araclyla renmiti ve Avrupa engizisyon ikenceleri ve mantk d dinsel tartmalar arasnda boulurken insanln felsefi birikimi slam dnyasnda korunup gelitirilmekte ve dnyaya buradan'yaylmaktayd. Ancak Avrupa aydnlanmas bu felsefi birikimi insanln bana en byk belalar aan bir "boyun edirme" silahna dntrd. Aydnlanma felsefesinin ve modernizmin gncel yansmalarnn olduka baarl bir eletirisi iin bknz. GRAY John, El Kaide, Modern Olmann Anlam, stanbul, 2004 19 BERNAL Martin, Kara Atena, Kaynak Yaynlar
17

Barbar Bat O 27

miz vicdannn kaln derisini besleyebilen eylerin gemesine izin verir. Franszlarn lkelerine geliinden nce Vietnamllar eski, harika ve rafine bir kltrn insanlarydlar. Bu gerei aklna getirmek Banaue d'Indochine2O'in sindirimini alt st eder. yleyse haydi unutma makinesini balatn. Bugn ikence gren Madagaskarllar, bir asrdan az bir zaman nce airdiler, sanatydlar ve yneticiydiler? ! Aznz kapal tutun. Ve sessizlik ker, sessizlik bir kasa kadar derin. Neyse ki hala zenciler var. Ah! Zenciler! Hadi zenciler hakknda konualm. Kabul, zenciler hakknda konualm. Sudanllarn imparatorluklarndan m? Benin'in bronz eserlerinden mi? Shango heykeltral? Bana uyar, Avrupa bakentlerini ssleyen o duygusuz, kt sanat eserleri arasnda bizim iin bir deiiklik olur. Ya Afrika mzii, onun hakknda konualm m? Neden olmasn? Ve ilk kaiflerin syledikleri hakknda konualm onlarn grdkleri hakknda...irket yemliklerinde beslenenlerin deil! Ama d'Elbees, Marchais, Pigafettas! Sonra Frobenious! Sahi Frobenious'un kim olduunu biliyor musunuz? Hadi beraber okuyalm: "Kemiklerinin iliklerine kadar medenilemiler! Barbar zenci fikri bir Avrupa icaddr." Dar kafal burjuva artk daha fazlasn duymak istemiyor. Kulaklarn kapatarak bu fikre bir

fiske vuruyor.
1

in Hindi Bankas, franszca

28 Aime Csaire

Fikir, sinir bozucu bir sinek."21 Yani btn entelektel cilasna karn Avrupa burjuvazisinin kulaklar artk fikre kapaldr. nk onlar sylenecek her eyi sylemi, ve nceden sylenen ve gelecekte sylenecek olan her trl muazzam fikri de hkmszletirmilerdir! Oysa ki Cesaire ve arkadalar buna inanmamaktadr. "...Ve ses Avrupa'nn alar boyunca beynimizi yalanlarla doldurduunu ve ktlkle iirdiini sylyor...nk insan eserinin bitmi olduu hi doru deil. Dnyada yapacamz hibir eyin olmad, dnyay bozduumuz, dnyann dilileri arasnda olmamzn bize yeterli olduu doru deil. Daha yeni balyor insan eseri. Ve insana cokusu karsnda sre giden her yasa kazanmak kalyor ve hibir rk gzelliin, zekann, gcn tekelini elinde bulunduramaz ve zafer iin buluulan yer herkesin yeridir ve imdi gnein yalnz bizim irademizin saptad en kk yerleri bile aydnlatarak dnyamzn etrafnda dndn ve snrsz buyruumuzla her yldzn gkten yere dtn biliyoruz."22 Cesaire'in Marksizmle likisi Ve Cesaire Paris'tedir ve Afrika kkenli mcadele arkadalaryla beraber "daha yeni balayan insan eseri'ni gelitirmek iin btnyle Afrikal ve devrimci bir fikir ina etmektedir. Benzer dncelere sahip Senegalli aydnlar Osman
21 22

Cesaire,"Sylev" "nsan Sz", ev. Metin Cengiz, Seme iirler, 2000 iinde

Barbar Bat 29

Soce ve zellikle Senghor ile tanmas Cesaire'de Afrika'ya kar bir ilgi uyandrr ve ortak almalar sonucu bu beraberlik negritude akmnn domasna yol aar. Robin D. G. Kelley'in ifadesiyle Cesaire'in fikri Marksizm, negritude ve srrealizmin bir bileimidir.23 Cesaire'in Marksimle ilikisi ayrca incelenmeye deer. nk Dounun anti emperyalist aydn ve mcadele adamlarnn servenleriyle de kesiir. Bylece Batl olmayan Marksistlerin aslnda hi de Batl anlamda Marksist olmamalarna karn Marksizmin dnya apnda yaylmasnda en byk paya sahip olmalarndaki ironi anlalabilir. Cesaire 1930'lu yllardan itibaren Negritude kavramn ortaya atp bir aydn grubu iinde faaliyetlerini yrtt srada zaten tm bu aydnlar otomatik olarak kendilerini solda tanmlamlard. Negritude milliyeti ve Afrika kltrn diriltmeyi amalayan bir hareketti, ama bu yzden rk ve muhafazakar olmay hi dnmedi. Tersine Afrika kltrnn ancak kapitalist smrge dzenine kar evrensel bir mcadele iinde geliebileceini savunuyordu. Bununla beraber Cesaire yalnz solda olmakla kalmam rgtl bir komnist olmay tercih etmitir. 1945'ten itibaren 11 yl boyunca bir komnist liderdir ve hatta Komnist Parti'nin aday olarak Fort-de-France Belediye Bakan ve Fransz Ulusal Meclisi'ne milletvekili olarak seilir. Uzun yllar bir komnist belediye bakan olarak Fort-de-France' ynetir. Ancak 1956'da Fransz
Kelley Robin D.G., A Poetics of Anticolonialism, Discourse on Colonia-lism, translated by Joan Pinkham, Canada, 2000 iinde, kitabn ilerleyen sayfalarnda tarafmdan yaplan bir evirisi de bulunmaktadr
23

30 Aime Cesaire

Komnist Partisi lideri Maurice Thorez'e yazd nl mektubunda istifasn aklar.24 Komnist yoldalarna eletirisi Galiyev'in Boleviklere ynelttii eletirilerle25 arpc bir benzerlie sahiptir ve esas olarak Marksizmin Batl yanna saldrr. Cesaire ulusal sorunun, daha da zel olarak Zenci sorununun snf mcadelesine yada kapitalizm ile sosyalizm arasndaki mcadelenin sonucuna indirgenmesine ve smrgecilik kart mcadelenin dnya apndaki sosyalizm mcadelesine tabi klnmasna kar kar. Galiyev ve Fanon da ayn ekilde Bat tipi bir Marksizme kar kmlar ve bu nedenle kendi

komnist partileriyle ayr dmlerdi. Galiyev Trk kimliinin bilincine varm bir komnistti, ayn ekilde Fanon ve Cesaire de Zenci kimliklerini koruyarak komnizmi benimsemilerdi. Bu aidiyet hibir toplumsal ilikiye yada dnsel formle indirgenemeyecek denli kkl ve karmak bir kimlii ifade ediyordu. Bu nedenle ulusal sorunun zmn sosyalizmin zaferine balamak yada "ulusal sorunu zmek yerine amay tercih etmek"26 her seferinde iddia edildiinin aksine enternasyonalizmle deil smrgeci ulusun ovenizmiyle sonulanyordu. te bu nokta Marksizmin belki de en zayf yandr.
24 25

Aime Cesaire, Letter to Maurice Thorez (Paris: Presence Africaine, 1957) Salkl bir teorik ereve zerine ina edilmi olan ve Trkiye'de Galiyev hakknda hazrlanm ilk ve yanlmyorsam tek yksek lisans tezi iin bknz CHANGR (Kaymak)Erol, Galiyev ve Smrgeler Enternasyonali. Galiyev'in fikirlerini kendi azndan tanmak iin yararl bir kaynak olarak bknz. KAKIN Halit, Destans Kuramc Sultan Galiyev, stanbul, 2002 26 fade esas olarak Lenin'e aittir, son mektuplarnda da gemekte ve bylece Lenin lmeden nce geride brakt yoldalarn uyarmaktadr, uyarya kulak aslmadn biliyoruz.
Barbar Bat e 31

Ama buna karn Marksizm 20. yzyl boyunca en hzl biimde Dou halklar arasnda ve milliyeti hareketler iinde kendine bir yaylma zemini buldu. Buna karn yayld hibir Dou lkesinin dokusuyla da tamamen uyumad. Komnist yada sosyalist partilerin nderlik ettii nc dnya devrimleri bile ok gemeden kendilerine zg bir yol ina etmeye abaladlar. Marksizm, Dou Halklar ve Milliyetilik yleyse gerekte var olann Marks'n ngrd biimde Marksizmin ve proleterya mcadelesinin dnyaya yaylmas m yoksa milliyeti hareketlerin anti-kapitalist doalar gerei Marksizme ynelmeleri mi olduunu sorgulamak gerekir. 20. yzylda tm dnyay kaplayan sosyalizm dalgas Marksizmin dnyaya yaylmasnn deil, Marksizmin var olan milliyeti hareketlerle birlemesinin sonucudur. Bu sre iinde balang noktas milliyeti tepki ve Batya kar direntir, Marksizm kendisini bunlara uyarlamtr. Uyarlayamayan Marksizmler de gp gitmitir. Sovyet Devrimi'yle ilgili yazlm tm kitaplarda ayn gerekle karlarz. Devrim baarya ulamadan nce ve sonra devrimin gndemindeki temel sorunlar klasik Marksizmin sorunlar deil ulusal sorundur. Sovyetler'in 70 yllk tarihi de ykl da milliyetsiz bir devlet olamayacann kantdr. Sovyetler Birlii, isminde millet ad gemeyen tek devlettir. Ancak Sovyet topraklar iinde yaayan toplumlar proleterya kimlii altnda birletirme fikrinin ne kadar sama olduu ortaya kmtr. Bu politikann tutmayn iki sonuta grebiliriz. Bir; Sovyetler yklnca Trklerin milli kimliklerinden hibir ey kaybetmeden yeniden ortaya kmas, kincisi de Sov32 e Aime Cesaire

yetler dnemi boyunca uygulanan Rus ovenizmi. Enternasyonalizm, maalesef 70 yl boyunca bir yandan Sovyet devleti iindeki Trkleri ezmenin ve smrgeletirmenin, dier yandan da Rus Emperyalizminin kukla parti ve devletler araclyla yaylmasnn arac haline gelmitir.27 Avrupa Solu ve Smrgelerdeki Devrimciler Maurice Thorez'e yazd mektupta Cesaire, bu gerekleri bir bir Thorez'in yzne vurur ve srarla reddettii eyin komnizm deil bata Stalin olmak zere onu bu ekilde kullananlar olduunu tekrarlar. Hatta komnistler Fransa'da iktidara gelse Stalin'in yaratt felaketlerin aynsn yaratacaklarn da iddia eder. Gerekten de Galiyev'in Sovyet komnistlerinden grd muamele ile Cesaire ve Fanon'un Fransz komnistlerinden grd muamele birbirinin ayndr, tek fark birinin iktidarda olmas dierinin olmamasdr. Rus ovenistleri nasl Galiyev'i Pan-turanist faist olarak sulamlarsa, smrgeci Fransa'y destekleyen rk Fransz komnistleri de smrgecilik kart Cesaire ve Fanon'u rklkla sulamlardr. Cesaire komnist olmasna karn Sovyet tipi bir enternasyonalizmi kabul etmez, yerine btn

uluslarn zgn deerlerini ve bamszlklarn koruduklar bir evrensellik anlay gelitirir: Komnistlerle kurulacak bir ittifaka da bu ekilde bakar. "... bize Fransz halkyla dayanma neriliyor; Fransz proleteryasyla ve komnizm araclyla btn dnya proleteryasyla. Bu dayanma abalarn nemsiz
27

AYAS Gne, Trkiye'de Sol, Marksizm ve Milliyetilik, leri Dergisi, Say:18-19

Barbar Bat 33

grmyorum, onlar inkar da etmiyorum. Yalnz onlarn metafizik bir dnyada parampara olduklarn grmek istemiyorum. lahi bir hakka sahip hibir mttefik yoktur. Yalnz mekan, tarihsel an ve eylerin doas gereince bizlere yaklaan mttefikler vardr. Eer Fransz proleteryasyla yaptmz ittifak bizim dierleriyle ilikiye gememizi engellerse, dier gerekli ve doal, hakl ve verimli ittifaklardan ekilmemizi ya da onlar unutmamz salamaya alrsa, eer komnizm en canl dostluklarmz ortadan kaldrr, bizi dier Bat Hint adalarna balayan ilikileri, yani bizi Afrika'nn ocuu yapan ba ypratrsa o zaman derim ki; komnizm, bizi btn souk soyutlamalarn en souunun zelliklerine sahip soyut bir ey uruna, yaayan bir kardelii feda etmeye zorlayarak bize byk zararlar vermi demektir."28 "Sylev"i yazd yl halen komnist olmakla beraber "Sylev"de son satr hari (ki o bile tartmaya aktr) Avrupa proleteryasna beslenen en ufak bir mit ifadesine rastlamak mmkn deildir. Aksine Avrupa proleteryas smrgeciliin orta olarak deerlendirilir. Bu bak asn Maurice Thorez'e yazd istifa mektubunda daha da netletirmi, Galiyev ve Fanon'da paralellerini grdmz ekilde Marksist enternasyonalizm karsnda nce siyahlarn sonra da mazlumlarn evrensel dayanmas formlne varmtr.29 Cesaire'e gre kurtarc olan proleterya dnyann tm ezilenleridir.
Cesaire Aime, Maurice Thorez'e Mektup Cesaire'inki bir eit Turanclktr, ayn Galiyev'in yada Che'ninki gibi. Galiyev Sovyet Trklerini birletirip devrimci bir merkez yaratmak bu karargahtan da Araplara, Farslara ve elbette Trkiye Trklerine ulaarak adm adm bir mazlumlar enternasyonali kurmay savunuyordu. Che ise Kba'y
28 19

34 e Aime Cesaire

Cesaire'in Galiyev'den haberdar olduuna dair bir iarete sahip deiliz. Ancak Fanon pekala Cesaire'in rencisidir ve gerek "Siyah Deri Beyaz Maskeler" gerekse de "Yeryznn Lanetlileri" "sylev"in tezlerinden yola kmaktadr. Fikirler kadar deneyimler de ortaktr. Fanon da Cezayir'de bulunduu srada, yalnz Fransz Komnist Partisi'nin deil ona bal olan Cezayir Komnist Partisi'nin de smrgecilik karsnda salam bir mttefik olmayacan bizzat kendi deneyimleri ile renmitir. Cezayir'deki kurtulu mcadelesinin baarya ulaacan anlad andan itibaren Fransz Komnist Partisi'nin tm abas Cezayir'i Fransz erevesi iinde tutacak bir zm aramak olmutur. Parti Fransa'nn yardm olmadan Cezayir'in var olamayacan savunarak Cezayirli bamszlk savalarn mcadeleden vazgeirmeye almtr.30 Fransz Komnist Partisi'ne gre Cezayir "biimlenmekte olan bir ulus"tur, bu yzden de "Fransa ile Cezayir arasnda varolan zgl kltrel, ekonomik ve siyasi balarn var olmas ve srmesi gerekirdir.31 Fanon'un Fransz Komnist Partisi'ne cevab byk bir hayal krkl yaayarak Batl komnist yoldalaryla yollarn ayran btn doulu devrimcilerin raz olmay reddettikleri ortak kaderini ifade eder: "Biimlenmekte olan bir ulus tezi Cezayir'i Fransz kontrol altnda tutmann, Fransz mparatorluu'nu
karargah olarak kullanp btn Latin Amerika'y birletirmeyi amalyordu. Cesaire keza nce Bat Hint adalarnn ve Antillerin ardndan da Zenci dnyasnn birliini amalyordu. Turanclk deyince akllarna hemen faizm gelen Trk solunun olaya bir de bu adan bakmas faydal olmaz myd? 30 GENDZER irene L., Frantz Fanon, Sosyalist Yaynlar, 1997 31 age. sf. 193
Barbar Bat 35

yeni bir Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii yapacak Fransa'daki komnist devrimin zaferini beklemeye dayanan bir baka yoludur."32

Sartre da "Yeryznn Lanetlileri"ne yazd mehur nszde smrgelerdeki devrimcilerle Fransz komnistleri arasndaki ilikiyi benzer bir ekilde tanmlar: "Sol, kimi kez, onlar uyarr: "ok ileri gidiyorsunuz, sizi artk desteklemeyeceiz." Yerliler onlarn desteine hi mi hi aldrmazlar; nk en byk destein bile onlara pek bir yarar yoktur. Savalar baladnda u kat gerei grmlerdir: Onlardan hepimiz yararlandk, hibirimiz masum deiliz, kantlamalar gereken hibir ey yok, kimseye yaranmaya almayacaklar. Bir tek grev, bir tek ama var: Smrgecilii eldeki tm imkanlar kullanarak yok etmek. Aramzda daha ileri grl olanlar son are olarak bu grevi ve bu amac kabul etmeye hazrdr; fakat yine de biz, bu zorlu kiilik snavnda, bu aa insanlarn bir insanlk bildirgesi tavizi koparmak iin tm insanlk d aralar kullandn da grmemezlik edemeyiz. yleyse bu hakk onlara bir an nce verelim ve sonra bunu hak etmek iin barl ykmllklerle brakalm abalasnlar. Nefsimizin derinlerinde rksal nyarglar var." Avrupa solunun bugn Irak, Filistin, Afganistan iin tavr bundan farkl mdr sanki. En radikalleri bile, en ar ambargolar, bombardmanlar, igaller, ikenceler altnda sadece igalci haydutlar kovup hayatta kalma mcadelesi verenlere akl retmeye, kullandklar yntemlere dudak bkmeye, hatta baka bir savunma aralar varmasna bu yntemleri knamaya ve gayet "insancl", "muhalif ve
;

age. sf.193

36 e Aime Cesaire

"radikal" biimde direniilerin bu "akl almaz" eylem biimlerinin ardnda yatan psikolojik faktrlerle ilgili ahkam kesmeye, onlar yrttkleri bir deneyin kobaylar, Avrupal aydnlarn yardm olmakszn iyileemeyecek zavall ruh hastalar olarak grmeye devam etmiyorlar m? Batnn kendi iinden kan en radikal anti tez olan Marksizm bile i Batl olmayan toplumlara gelince kendisini nceleyen burjuva aydnlanma dncesini takip etmeyi yelemitir.33 Avrupal olmayan uluslarn mcadelesini desteklemek artk bir zorunluluk halini aldnda ise verilen destek taktik bir destekten teye geememitir. Marksizm ulusal kurtulu savalarn dnya proleter devriminin yedek kuvveti olarak grmekteydi. Bununla birlikte gelimi kapitalist lkelerin dnda, yani proleteryann yeterince gelimedii nc dnya lkelerinde devrimin baar kazanma ansn gelimi lkelerde sosyalizmin kurulmasna ve Bat proleteryasnn nc dnya lkelerine desteine balyordu. Liberalizm ise ayn lkelere Batnn yolunu takip ederek ve Bat kurumlarnn ekonomik ve politik yardm araclyla kalknmay ve Bat seviyesine ulamay neriyordu. Ki bugn her ikisi de ayn pozisyonu korumaktadr. Bylece nc dnya lkelerinin kendi kimlikleri, deneyimleri, tarihleri ve imkanlar kmsenmi, yok edilmi ve her ey yle yada byle bir Bat yardmna bal hale geMARKS ve ENGELS'in smrgeci giriimleri ve kapitalizmin bu yolla Dou toplumuna enjekte edilmesini bir ilerleme olarak alklayan Avrupa-merkezci bak alar iin Sol Yaynlarnn yaynlad "Marks/Engels-Smrgecilik zerine" derlemesinde zellikle Hindistan ile ilgili blmlere baklabilir.
33

Barbar Bat 37

tirilmitir. Bu koullar iindeki bir toplumun varln srdrme imkan kalmamaktadr. ze Dn Programnn Evrensellii ve Negritude Bu her iki tip yabanclamadan kurtulmann yolu ise bir ze dn hareketi olarak ortaya kar. Bir eyi model almak yerine kendi modelini kurmak, bu modeli kendi tarihine, kltrne ve toplumsal zelliklerine dayandrmak. Ksacas kendi olmak, Atatrk'n deyiiyle: "Biz bize benzeriz" Batnn ve Batllamann yaratt tahribat amann tek yoludur bu. Ve ancak bu ekilde dnya corafyasnn ok ok kk bir ksmn oluturan bir kltrn34 kendini evrensel olarak sunmas yalan alabilir. Batnn sahte evrenselciliine kar gerek bir evrensellik

yaratmann tek yolu tek tek her medeniyetin kendi zlerine dnmesi, bu z zerinde gelimesi ve bu z dnya medeniyeti iine katmasdr.35
34

Avrupa merkezcilik corafyay bile kendi amalar iin saptrmtr. Denizcilik asndan doru alar gsterdii gerekesiyle yaygn olarak kullanlan Mercator projeksiyonunda Avrupa geree taban tabana zt biimde haritada Afrika ve Hindistan'dan daha byk ve merkezi bir konumda gzkr. Bknz. HODGSON Marshall G.S., Dnya Tarihini Yeniden Dnmek, stanbul, 2001 35 ze dn programnn evrensellii dlamadn vurgulayan kayda deer bir katk iin bknz. Erkin YURDAKUL: nc Dnya Milliyetilii, Atatrklk ve Ulusal Sol, stanbul 2004 iinde: "...zellikle kinci Dnya Sava sonras gelien tm devrimci hareketler "kendine zg" olmay programatik bir ilke sayyorlard. Bu kendine zglk elbette ki nc Dnya lkelerini birbirinden deil, Batdan ayran bir ilkeydi. nc Dnya lkeleri kendi kaderlerindeki ortakln farkna uzunca bir sredir varmlardr.. .Latin Amerikal devrimcilerin gelip Afrika'da savamasnda tutun da emperyalizm ve kapitalizm karsnda programlar ortaya koymak iin yaplm bir dzine devrimci buluma, bugnn "enternasyonalist" solcusunun kafasnn basmayaca kadar uluslar aras bir bulumayd."
38 O Aime Cesaire

Afrika kkenli Zenciler iin bunun ad Negritude olmaktadr. Negritude akmn balatma erefi en ok Cesaire'e aittir. Kimi szlklerde Trke'ye "zenci nitelikleri" olarak evrilen36 negritude bu anlamn ok tesinde geni bir anlay ve felsefi kavray ifade eder. (Szc orijinal biimiyle kullanma tercihimizin nedeni budur) Terimi ilk kez kullanan ve dolaysyla yaratan Cesaire'dir. Rene Depestre ile rportajnda, bu akmn nasl doduu sorusuna yle cevap verir: "Sanrm biraz da kollektif bir yaratm oldu. Terimi ilk kez ben kullandm, dorudur. Ama onun hakknda grubumuzda konumu olmamz mmkndr. Negritude gerekten asimilasyon politikasna kar bir direniti. O zamana kadar, benim neslime kadar, Franszlar ve ngilizler-ama zellikle Franszlar- snr tanmaz biimde bir asimilasyon politikas uygulamaktayd. Afrika'nn ne olduunu bilmiyorduk. Avrupallar Afrika'yla ilgili her eyi aalyorlard ve Fransa'da insanlar barbar ve medeni iki dnyadan sz ediyorlard. Barbar olan dnya Afrika'yd, medeni olan ise Avrupa. Bu yzden birisinin bir Afrikalya yapabilecei en iyi ey onu asimile etmekti: ama onu siyah derili bir Fransz'a dntrmekti... Bizim mcadelemiz yabanclamaya kar bir mcadeleydi. Bu mcadele Negritude'u dourdu. nk Antiller Zenci olmaktan utanyorlard, Zenciliklerini rtmek iin her yolu denediler: Renkli insan, esmer tenli insan ve bunun gibi bir ok aptalca ifade kullanacaklard...
rnein Oxford'un ngilizce-Trke szl bu karl tercih etmektedir. Dier szlklerde bir karlk bulunmamaktadr. ngilizce metinlerde ise ounlukla szcn ngilizceyle neredeyse ayns olan Franszca-s(negritude) tercih edilmektedir.
36

Barbar Bat 39

Bir meydan okuma yolu olarak Zenci (negre) szcn kabul ettiimizde, bu gerekten de cretkar bir isimdi. Belli bir yere kadar bu, fkeli genliin bir reaksiyonu biimindeydi. Zenci(negre) szcnden bir utanma sz konusu olduundan biz de kasten zenci(negre) szcn setik. L'etudiant noir'y kurduumuzda gerekten isminin L'etudiant negre olmasn istediimi ama Antiller safndan byk bir direnmenin geldiini sylemeliyim... Bylece ben de negritude'den bahsetmeye cret ettim. Bizde cretkar bir irade vard ve negre ve negritude szcklerinde bunun kesin bir dorulanmasn bulduk."37 Csaire'in Yaratt Szck: Negritude Negritude szcnn zerinde biraz durmak gerekir. Zenci (negro) yada daha kts "nigger" Kuzey Amerika'da siyahlar aalamak iin kullanlan szcklerdi. Bu nedenle Fransa'da da resmi olarak zenciye karlk gelen szck siyaht, (noir) Bununla birlikte Antiller'deki siyah insanlar Fanon'un da belirttii gibi Afrikal kklerine yabanclamlard. Fanon'un deyiiyle onlara gre Afrika "vahilerin, barbarlarn, yerlilerin" lkesiydi, "Afrikal bir zenciydi, ancak Antiller'deki siyah insan Avrupal'yd." "Zenci" szc Martinik'te aynen Kuzey Amerika'da olduu gibi bir aalama szc olarak kullanlyordu. Arnold James, Cesaire'i aalama anlamndaki "zenci" szcn "gurur duyma" anlamndaki "zenci" szcne

37

DEPESTRE Rene, An Interview with Aime Cesaire, Discourse on Colo-nialism, translated by Joan Pinkham, Canada, 2000 iinde, ayrca bu rportajn bir evirisi ilerleyen sayfalarda bulunmaktadr
40 O Aime Cesaire

dntren Afrika dndaki ilk siyah entelektel olarak kaydeder.38 Cesaire yeni bir szck yaratarak (negritude) siyah insann yabanclamasn somutlatrmtr. Bu szcn literatre girmesini salayan ve ilk kez kullanld mehur negritude iiri yledir: Negritude Onlar ki ne barutu ne pusulay buldular Onlar ki hibir zaman buhara da elektrie de egemen olmay beceremediler Onlar ki ne denizleri ne gkyzn kefettiler Ama kendi kelerinde acnn yurdunu bilirler Onlar ki gurbetilikten baka yolculuk bilmezler Onlar ki diz st gelip dizginlemilerdir uzaklatrldlar ve Hristiyanlatrldlar onlar yozlatrma aland onlara bo ellerin tam tamlar ses veren aclarn tam tamlar Benim zenciliim bir ta deildir, sarl bir darbe vurur Gnn uultusuna Benim zenciliim l bir suyun donuk lekesi deildir Yeryznn l gznde Benim Zenciliim ne bir kuledir ne bir katedral Saplanr topran kzl etine Saplanr gkyznn ateli etine
38

ARNOLD A. James, Modemism and Negritude:The Poetry and Poetics of Aime Cesains, (Cambridge: Harvard University Pres, 1981)
Barbar Bat 41

Anlalmaz bitkinlii delip geer O kaskat sabryla

39

iiri yorumlayan Nesbitt'in ifadelerine bavurursak: "Negritude toplumun onu indirgedii cansz bir nesne ( bir "ta", bir "leke", ve hatta "kule") deildir. Tersine o enerjik, yaratc ve kurtarcdr. (Onu zincire vuran, boyun ediren dnyaya "saplanr", "delip geer" Y Negritude Afrika ve Karayipler kkenli olan ve Fransa'da eitim gren zenci aydnlar tarafndan ortaklaa yaratlan bir terim olarak ortak bir zenci mirasnn ve ortak bir zenci kaderinin ifadesidir. Smrgeci deerlere kar isyanla doludur ve Helenik akl ve mantk kavramlarna dayandrlan burjuva dncesine kar geleneksel Afrika toplumunun uyum ve gzelliini yceltir.41 Negritude, Milliyetilik, lericilik ve Evrensellik Negritude smrgeciliin barbar ve vahi olarak sunduu smrgecilik ncesi toplumlarn aslnda kendi kendine yeten, eitliki ve -Batc Marksistlerle burjuva tarihilerinin ne srd gelime emasna aykr olarak- (srf kapitalizm ncesi toplumlar olmakla kalmayp) kapitalizm kart toplumlar olduklarn savunur. Cesaire'in szleriyle:
iirin ilk blmnn evirisi Eray Canberk'e aittir, ikinci blm ben evirdim. NESBTT Nick, Negritude, africanwriters@yahoo.co.uk 41 The Hamer Dictionary of Modem Thought, yayna hazrlayan: Allan Bullock, Oliver Stallybrass, s. 413, New York, 1977
39 40

42 O Aime Cesaire

"Onlar komnal toplumlard, kk bir aznlk iin alan byk bir ounluk deil. Sylendii gibi sadece kapitalizm ncesi (prekapitalist) toplumlar deil, kapitalizm kart (antikapitalist) toplumlard. Her zaman demokratik toplumlard. Yardmsever toplumlard, kardee toplumlard. Ben, emperyalizm tarafndan yok edilen toplumlarn sistematik bir savunusunu yapyorum. Onlar hakikiydiler, bir temenni deildiler; hatalarna karn nefret edilecek ya da sulanacak toplumlar deildiler. Hallerinden memnundular. Onlarda "baarszlk" szcnn de

"avatar" (Tanrnn dnyaya insan ya da hayvan eklinde inmesi fikri) szcnn de bir anlam yoktu. Onlar umudu dokunulmam olarak sakladlar."42 "Onlarn alp gtrd adamlar evler ina etmesini, imparatorluklar ynetmesini, ehirler kurmasn, topra ekip bimesini, madencilik yapmasn, pamuk dokumasn, elik yapmasn biliyorlard. Onlarn dinleri lkenin kurucusuyla kurulan mistik balantlara dayanan kendi gzelliine sahipti. Birlik, efkat ve yaa sayg zerine ina edilmi gelenekleri memnuniyet vericiydi. Zorlama yoktur, yalnz karlkl yardmlama, yaama neesi, zgrce kabullenilmi disiplin. Dzen-Samimilik- iir ve zgrlk"43
42 43

"Sylev"den Aime Cesaire, "Introduction to Victor Schoelcher", Esclavage et coloni-sation (Paris: Presses Universitaries de France, 1948), s.7 ayn zamanda Fa-non'un "Black Skin, White Masks", eviren Charles Lam Markman(New York: Grove Pres, 1967), 130-131'de de alnt yaplmtr.
Barbar Bat o 43

Negritude, Afrika tarihine ve zenciliin Afrikal kklerine sahip kmakta tutkulu olmasna karn, geleneksel Afrika kabileciliinden ayrlr ve evrensel bir ufka sahiptir. Bu anlamda zellikle Cesaire'in bak asnn Batcla kar olmakla beraber ilerici olduunu ifade etmemiz gerekir. Cesaire smrgecilik ncesi toplumlar yceltmekle birlikte olanaksz ve anlamsz bulduu bir geriye dn de savunmaz. Onun savunduu ey, bu toplumlarn kendi tarihsel birikimleri ve ulusal kltrleri temelinde modern bir toplum kurarak yepyeni bir kltr ina etmeleridir. Bu noktada Negritude akm iinde kimi arkadalarndan ayrlr. Maurice Thorez'e hitaben yazd mehur istifa mektubunda yle der: "Yolunu kaybetmenin iki biimi vardr: tekil(zel, kendine zg, particular) olann iinde kendini yaltmak ve bir duvar rmek yada "evrensel" olann boluu iinde eriyip gitmek. Benim farkl bir evrensellik anlaym var. Kendine zg olanla zenginlemi, her kendine zg olan iine alm, her birinde derinlemi ve her birinin bir arada var olduu bir evrensellik.."44 Cesaire'i dar bir zenci milliyetiliiyle snrlamak kadar yanl bir ey olamaz. Cesaire milliyetiliin, yani kendi milletinden gurur duymann, onun kaderini iyiletirmek iin rpnmann insanlk iin duyulan kahramanca endieye ve btn insanln kurtuluu iin kafa yormaya engel olmadn ne kadar da iten ifade eder: "Yeryznde lin edilen bir yoksul, ikence altnda ca44

Aime Cesaire, Letter to Maurice Thorez (Paris: Presence Africaine, 1957)

44 O Aime Cesaire

nndan bezdirilen bir mazlum yok ki, onunla beraber canna kylan ve aalanan ben olmayaym."45 Bu ynden Cesaire hem Afrika'nn zgnln reddeden Bat merkezli evrenselci fikirlerle, baka bir deyile Marksist enternasyonalizm yada liberal kozmopolitizmle mcadele ederken dier yandan nc dnyann btnln ve emperyalizme kar mcadelenin evrensel yann gz ard eden ve mutlak bir geri dn savunan dar Afrika milliyetiliine de kar kar. Bu noktada nerdii forml, ayn kimlik ve gelime krizini yaayan btn Batl olmayan toplumlar iin geerli gibidir: "Bir kere daha, sistematik olarak bizim eski Zenci medeniyetlerimizin tarafn tutuyorum, onlar nezaket sahibi medeniyetlerdi. yleyse, diyorsunuz, gerek sorun onlara geri dnmek. Hayr, tekrar ediyorum. Biz meseleleri siyah ve beyaz, ya hep ya hi biiminde alglayan insanlardan deiliz. Bizim iin sorun, gemii tekrarlamak iin hayalci ve verimsiz bir abaya girimek deil, ilerilere gitmek. Yeniden hayat vermek istediimiz ey l bir medeniyet deil. Bunu egzotizm merakllarna brakyoruz. stediimiz ey, imdiye dek gnein altnda ryerek kokumu bir lee dnen bu smrgeci toplumun mrn uzatmak ise hi deil. Yaratmamz gereken

yeni bir toplumdur, esaret altndaki kardelerimizin yardmyla, modern zamanlarn retici gleriyle zengin, eski gnlerin kardelii ve dayanmasyla scak bir toplum."*6
45 46

Cesaire'den aktaran FANON Frantz, Siyah Deri Beyaz Maskeler, sf.81, Sosyalist Yaynlar, 1996 Cesaire, Aime, Discourse on Colonialism, translated by Joan Pinkham, Canada, 2000

Barbar Bat O 45

Yeteri kadar ak, deil mi? Bu satrlardan sonra Batc kalemlerin nc dnyacla ynelttikleri ilkellik, gericilik ve anakronizm savunuculuu sulamalar, Cesaire'in sevdii bir terimle ifade edersek, bir bumerang etkisiyle dnp tapndklar o Bat medeniyetini vurmuyor mu? Smrgecilik ve emperyalizm bizim Batl olmayan medeniyetlerimizin kimi yanlarn ldrm olabilir, hatta bunlarn kimisinin artk dirilme imkan kalmam da olabilir, ancak Bat tm bunlar yaparken aslnda kendi kendisini ldrmtr. Bu nedenle lm Batdadr, yeniden dou ise Douda. Bat smrgecilii, Afrika ve slam Medeniyeti Bu kartln en derindeki temeline kadar inebilmek iin Bat stnlnn balangcna, dnya tarihini ikiye blen smrgeciliin miladna kadar gitmek gerekir. nk smrgecilik ncesi dnya ile smrgecilik sonras yaratlan dnya birbirine taban tabana zttr. Bat bilinlerimizi esir almak iin smrgecilik ncesi dnemi tarihten silmeye abalar. Ancak bu, ayn zamanda Batnn ilerlemecilikve medeniyet kuruculuu yalann da kknden sarsar. nk Bat aydnlanmas ve o ok sz edilen ilerleme aslnda propaganda edildiinin tersine bir medeniyet ykclnn rndr. Bu anlamda barbar kelimesini en ok hak edenler Batllardr. Oysa ki onlar dnyann en muhteem medeniyetlerini ykmakla kalmayp yktklar bu medeniyetlerin aslnda hi var olmadn, insanla muazzam deerler hediye eden bu toplumlarn hep geri, hep ilkel olduklar yalann savunurlar.
46 o Aime Cesaire

Peki mesela u "yamyam vahilerin", "ilkel Afrikallarn" tarihte nasl bir rol oynadn hatrlamak ister misiniz? " ...M.. 1,5 milyonda, insan soyunun ara kullanan ilk atas Afrika'nn gneyinde ve dousunda ortaya km, kuzeye doru uzun yolculuuna buradan balamt. Byk Sahra'y aarak eski dnyann btn ktalarna yaylanlar da bu Homo Erectus trnn mensuplaryd..."47 "..Afrikallarn ilk yaratm olduklar eserler, Roma uygarlnn douundan ok daha geriye gidiyordu. Msrllar ve Kartacallar gibi beyaz Afrika halklarndan baka, Kara Afrika halklar da Firavunlar imparatorluunu etkileyecek kadar ileri gitmilerdi..."48 "...Milattan sonra bin ylna doru Avrupa daha yar barbarken ve Fatih Gulaume'nin Normanlar ngiltere'ye karken Gana demir silahlarla donatlm yz bin askeri bir araya toplayabiliyordu. O kadar zengindi ki "altn diyar" olarak adlandrlyordu"49 "..Avrupallar Afrika'y ele geirip smrgeletirmeye karar verdiklerinde bu lkelerin ilkel ve budalaca bir barbarlk iinde olduklarn ileri srmeye baladlar. Aa yukar bilinli bir yaland bu... Avrupa uygarl' ktay geriletmesinden 300 yl nce Afrika'ya gelmi olan Portekizliler, kendi ynlerinden yerli kltr kmsemilerdi. Hatta aradklar bir efsane lkesine, "Papaz Jean"n lkesine50 ulam olduklarn sanmlard..Afri47 48

Siyah Afrika 'da Kurtulu Mcadeleleri, Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi, Cilt 4, letiim Yaynlar LURAGH Raimondo, Smrgecilik Tarihi, stanbul, 1975 49 age. 50 Batl smrgeciler kendileri dndaki toplumlarn bu denli yksek bir
Barbar Bat e 47

ka'nn gney dou kylarnda ve Zambezi'nin oralarda Portekizliler, Barbosa'nn dedii gibi "dnyann btn teki yerlerinden daha yaygn ve zengin bir ticaret" buldulard..."51 "...Nikerk'te baz konularda ada mhendisleri kskandracak kadar stn bir teknikle yaplm su bentlerinin, "Piramitler kadar ve belki daha gl yaplm" bir tahkimatn kalntlar grlmektedir.Demek ki Portekizlilerin geldikleri sra Sahra lnden Gney

Afrika'ya kadar binlerce yldan beri deiik bir tarih hkm sryordu: Latin Amerika'nn byk imparatorluklar yada Avrupa'nn eski alarla Orta alardaki en parlak gnleriyle kyaslanabilecek uygar uluslarn tarihi. Ticaret canlyd...Portekizliler zevkli ve gzel giyinmi kibar krallara rastladlar. Adalet yerine getiriliyor, kamu dzeni salanyordu..."52 "...Gine Krfezi'nde dolaan 17. yy. gezginleri kocaman kocaman, kml kml, yaamla dolu ehirlerle karlanca dtkleri hayranlk ve aknl anlata anlata bitiremeyeceklerdir...bu eski, adamn iini buran ve hi allmadk Afrika grntleriyle sze giriim, belleimizde yer etmi Hollywood Afrikallarndan kalma yamyamlk ve barbarlk izlenimlerini silmek iin. Gerekte
gelime dzeyine ulaabileceklerini kabul etmek istemedikleri iin bu durumu hep bilim d gerekelerle aklamay tercih etmilerdir. Afrika uygarl'n Papaz Jean'n efsane lkesi sananlar, Msr, nka ve Maya medeniyetlerini ise uzayhlann eseri olarak grecek kadar fantezi dnyasna uzanmlardr. (AYA Gne, Smrgecilik Tarihi, leri Dergisi, say: 11) Ayrca bknz. ATIROLU Ayen, Marco Polo Seyahatnamesi'nde Rahip John Efsanesi, Tarihte Dou-Bat atmas iinde ve DANKEN Erich von, Tanrnn Arabalar, E yaynlar 51 LURAGH 52 age.
48 Aime Cesaire

bizi, Balandier'in toplumbilimci Afrika'sndan Tarzan filmlerinin smarlama exotizmine kaydran, kaydrmak da laf, buna dpedz inandran smrgecilik gereidir diyeceksiniz. Peki ama smrgecilik nedir? Ekonomik ve toplumbilimsel aklamalarn iinde hepi topu bir avu Avrupalnn teknik stnlne yaslanarak adm adm btn yeryzn ahtapot kollar arasna almas, smrmesi deil mi? Hem de ne doymaz bir itah, ne azgn bir iddetle..." Ya slam dnyasn hatrlamak ister misiniz? Hani u "ortaadan kalma bir yer olan", "anakronik" zlemler iinde "modern, ada" Baty tehdit eden ve Amerika'nn bombalaryla "medeniyet" gtrp terbiye ettii slam dnyasn. Bat stnlnn ve zekasnn rnleri olarak selamlanan o mthi bilimsel icatlar dnn. rnein fotoraf makinesini... Avrupal fizikiler tarafndan ilk kez 16. yzylda kullanlan karanlk oda daha 1040'da bn'l Heysem tarafndan bulunmutu. Sulama kanallarn Avrupallar onlardan rendiler. Galile'den 600 yl nce dnyann yuvarlak olduunu sylemekle kalmayp, geoid bir ekle sahip olduunu syleyenler, boylam kavramn corafya bilimine hediye edenler ve bundan 1200 yl nce ekvatorun uzunluunu amaz bir ekilde lenler Mslman corafyaclardan bakas deildi. Newton mu? Hazini ondan 500 yl nce "her cismi yer krenin merkezine doru eken bir g" olduunu sylemiti. Batllarn stn matematiinin temeli Harizmi'nin "cebir"iydi. Ki biz de, ok kr, ngilizce eitim yaplmayan okullarmzda buna "cebir" diyoruz.
1

LHAN Attila, Hangi Bat, Ankara, 2001

Barbar Bat O 49

Timur Beyin olu Ulu Bey bundan yaklak 600 yl nce dnyann gne evresindeki hareketinin sresini lmt, bugn modern cihazlarla llenden sadece 58 saniye bir sapmayla. Einstein? Grelilik kuramnn felsefi temellerini ondan yzyllar nce ortaya koyan Kindi deil miydi?54 Bunlar ilk akla gelenler ve Avrupal barbarlarn ve onlarn Avrupallam uaklarnn "basit sindirim sistemleri gibi alan beyinleri"55ne bunlar durmadan hatrlatmak gerek. Galeano'nun yapt gibi: "Sadece dnn. Geen yln ortalarnda, bu sava sadece kafalardayken, George W. Bush "dnyann karanlk kelerine saldrmak iin hazr olmak zorundayz" aklamas yapt; ki Irak dnyann karanlk kelerindendi. Bush, uygarln Teksas'tan baladna ve Teksas'l akranlarnn yazy kefettiine mi inanyor? Gerekten de, Ninova ktphanesini, Babil kulesini ve Babil'in asma bahelerini hi mi duymam? Badat'n Bin-bir Gece Masallar'ndan birini bile dinlememi mi..."56 Ya da lkesini igal etmeye gelen Bush'a seslenen Irak Enformasyon Bakan El-Sahaf gibi:

"Alaklar, erefsizler, kkrklar, emperyalist katrlar, yerin dibine batascalar...Bush'un atalar maaralarda yaarken, bizler Mezopotamya uygarln insanln hizmetine sunuyorduk"
54 55

SALH Umida, slam Dnyas'nn Mucitleri, Focus Dergisi, Ocak 2005 says Cesaire'in "sylev"de Avrupal kk burjuva iin kulland bir ifade 56 GALEANO Eduardo, The War, 23.03.2003, Z-mag online
50 o Aime Cesaire

Smrgecilik, lerleme Yalan ve Medeniyet Ve Irak'a giren smrgeci, "maaralarda yaayan atalarnn" dzeyinde bile olmadn kantlad. Medeniyetin doduu topraklardan birinde, Irak'ta, smrgecinin ilk ii Mezopatamya medeniyetinin binlerce yllk eserlerini barbarca yamalamak oldu. Irak'taki insan kaybnn, Amerika'nn canice ldrd kurbanlarn kayd tutulabilir. Her gn yeni llerin rakamlar haber bltenlerinden takip edilebilir. Ve hatta ngiltere'de 50 kiinin ld bir El Kaide saldrs iin dnyann her blgesinde insanlar sayg duruunda bulunmaya zorladklarn, televizyon ekranlarnn ve gazetelerin sabahtan akama dek onlar iin yas tutmamz iin normal aklarn aksattklarn dndmzde Irak'ta neredeyse her gn bu kadar insann ldn ve bunun bir dakikay aan bir haber deeri tamadn da ekleyebiliriz. Ama bunlarn hibirisi Irak'taki insan kaybn lmemize yetmez. Irak'n yamalanan mzeleri ve barbarlarn ortadan kaldrmaya alt o koskocaman Mezopotamya medeniyetini dndmzde, tarih boyunca bu medeniyeti yaratan milyonlarca insan da kayplar listesine eklemek gerekmez miydi? Bat stnl yalannn srmesi Avrupal olmayan medeniyetlerin yklmasna, tarihlerinin, kltrlerinin, arivlerinin ve kimliklerinin yamalanmasyla mmkndr. Bat, kendinde olmayan, yani eski dnyann o retimci ve verimli medeniyetler cennetini yok ederek yeni dnyay kurmutur. yleyse o ilerleme yalanna ne oldu? Hani Batlnn her tr insanlk d zorbaln hakl gsterecek bir hediye
Barbar Bat O 51

olarak sunulan eye, Batlnn dnyann geri kalannda baardklarna, yani Batnn dnyann geri kalann ve tarihi ilerlettii iddiasna. "Uultular duyuyorum. Bana ilerlemeden, "baarlanlardan", tedavi edilen hastalklardan, iyiletirilen yaam standartlarndan bahsediyorlar. Ben, z sular ekilip tketilmi, kltrleri ayaklar altnda inenmi, kurumlar yklm, topraklar zapt edilmi, dinleri darmadan edilmi, muhteem sanat eserleri yok edilmi, olaanst imkanlar ortadan kaldrlm toplumlardan bahsediyorum. Ben, ilerine kurnazlkla korkunun aland, kendilerine aalk kompleksine sahip olmann, korkuyla titremenin, diz kmenin, umutsuzlua kaplmann ve dalkavuka davranmann retildii milyonlarca insandan bahsediyorum. "57 Dahas da var. O ilerici Batl, madem ki dnyann geri kalann ilerletmek istemektedir, yleyse neden hep toplumun en gerici gleriyle ibirlii yapar, madem ki onlar tiranlardan kurtarmak ister neden hep tiranlarn dostudur. Pinochet'e kadar bile gitmeye gerek yok, "ortaa"a kar "medeni dnya"nn deerlerini savunan ve "Ortadou'da demokrasiyi yaymak, Mslmanlar balarndaki gerici tiranlardan kurtarp modernletirmek isteyen!" Bush'un Teksas'taki iftliindeki ba konuu acaba neden Suudi kraldr? "Onlar bana bunlara neden olan yerel tiranlardan bahsediyorlar ama ben genellikle eski tiranlarn yenileriyle ok iyi geindiklerini ve aralarnda insanlarn zara' "Sylev"den
52 Aime Cesaire

rna bir karlkl hizmetler ve su ortakl ebekesi kurulduunu kaydediyorum."58 Ve btn bunlar bir yana, birka istatistie, hayatmzda deien eylerin Batllar tarafndan karlan dkmne yle bir bakp ilerlediimizi syleyebilir miyiz? Yada o ilerleme denilen

baarlarn, Batllar olmasa gereklemeyeceini kim garanti edebilir? slam tarihi alanndaki en gvenilir kaynaklardan biri olan bayapt "slam'n Serveni"nde Hodgson slam dnyas iin bu durumu yle ifade eder: "Batnn ilerlemesini kriter kabul ederek slam toplumunu yarglamak doru bir davran olmayacaktr. Bir kere Mslman halklarn on dokuzuncu yzyl ve sonrasndaki sorunlar geri kalmalarnn sonucu deildir...Evet byk dnm Bat gerekletirmitir. Ama eer dnm bu yer ve zamanda meydana gelmemi olsayd, daha sonra slamilemi ortamda oluamayacan dnmemizi gerektiren esasl hibir dayanak yoktur"
Ya da Cesaire'in deyiiyle:

"Avrupa'nn smrgeci faaliyetini smrge rejimde belli alanlarda ulalan maddi ilerlemelerle aklamaya almas a posteriori sahtekarlktr-nk Avrupa mdahale etmeseydi ayn lkelerin hangi maddi gelime aamasnda olacan kimse bilemedii iin ani deiim, tarih boyunca her zaman her yerde mmkndr, nk teknolojinin Afrika ve Asya'ya girii, bunlarn idari yeniden yaplanmalar, tek kelimeyle "Avrupallamala58

age. 59 HODGSON M.G.S., slam'n Serveni, Bir Dnya Medeniyetinde Bilin ve Tarih, z yaynclk, 1993
Barbar Bat O 53

r"(Japonya rneinde de ortaya kt gibi) hibir ekilde Avrupalnn igaline bal deildir; nk Avrupal olmayan ktalarn Avrupallamas Avrupallarn topuklar altnda olmaktan baka bir ekilde de baarlabilirdi, nk bu Avrupallama hareketi zaten yrrlkteydi, ve hatta yavalatlmt, nk Avrupa'nn her ele geiriinde yolundan saptrlmt."60 Smrgeciliin Mantki Sonucu Olarak Hitler ve Bush Peki smrgeciliin bizzat Batl insan asndan bir bilanosunu karamaz myz? Smrgecinin dedii bedelden bahsediyorum. Hayr, yalnz 11 Eyll'nki deil smrgeciliin yaratt o topyekn bumerang etkisinden: "Bunlar kantlyor ki, smrgecilik, tekrarlyorum, en medeni adam bile insanlktan karr, yerlilere duyulan nefret zerine kurulan ve bu nefret araclyla merulatrlan smrgeci faaliyet ve smrgeci fetih, kanlmaz biimde onu stleneni dntrmeye ynelir, smrgeci de vicdann yattrmak iin dier insan bir hayvan gibi grme eilimi iine girer ve kendini ona hayvan gibi davranmaya altrr ve nesnel olarak bizzat kendisini bir hayvana dntrmeye ynelir. te sonu budur, benim de iaret etmek istediim smrgeciliin bumerang etkisi."61 Gerekten de o "medeni" Avrupa'y, o "saygdeer burjuva"y tanmann en iyi yolu smrgelerinde yada kendi lkesinde farkl rktan insanlara yaptklarn izlemektir. Avrupa deerlerini tanmak m istiyorsunuz, smrgelerine bakn.
60 61

"Sylev"den age.

54 o Aime Cesaire

Kemal Tahir'in "Esir ehrin nsanlar"ndaki Kamil Bey'i dnn, hani Avrupalarda eitim grm, Avrupa ordularnn subaylar ve elileriyle en "medeni" salonlarda ahbaplk etmi, Avrupa bakentlerinde zmsedii Avrupa kltrnde inceliin ve zerafetin eksiksiz bir timsalini grm, sonra igal altndaki yurduna dnp kendisiyle yzleen paa ocuu Kamil Bey'i. Kendindeki uyan biraz olsun karsna da bulatrabilmek iin ne diyordu Kamil Bey: "...Bir vatan kaybediyoruz karcm, bunu anlayamadndan eminim. nallah kavramana da meydan kalmaz. Ben Hindistan', Siyam', Msr', yani smrgeleri hep dolatm. Oralarda yabanc niformasyla dolu salonlar, saraylar grdm. ngiltere'de tandmz subaylardan hi birisi, smrgelerinde grdklerime benzemiyordu. Londra'da insan olan bir binba, Hindistan'da hayvan haline gelmiti..."62 Ve ancak bakalarn hayvan olarak grd iin kendini hayvana dntren bir kltr Hitler'i, aron'u ve Bush'u yaratabilirdi. Ve dahas bunlarn hibiri marjinal tipler deildir, Batlnn ta kendisidir, Bat kltr ve

smrgecilik kendini en iyi bu rneklerde ortaya koyar. Batnn hmanist duyarllklara sahip o sevimli kalabalklar istedikleri kadar kendilerine yalan sylesinler onlar da birer kk Hitler'dir. Ve ne yazk, Bat smrgecilii ve buradan salanan zenginlikler zerine kurulmu Bat toplum dzeni Batl olmayan medeniyetlerin hi tanmad bir insan tr yaratmtr. Bizim ancak filmlerde olacana inandmz o
62

TAHR Kemal, Esir ehrin nsanlar, 2004, stanbul Barbar Bat e 55

seri katiller artk bu insan trnn sradan birer rneine dnmektedirler.63 Her lafa "insan"la balayan Bat aydnlanmasnn sonuta yaratt "ey" budur. Bu insan trne "ey" demeyi de bize Cesaire retmitir. "Smrgeci ve smrge arasndaki ilikide yalnz zorla altrmaya, bask ve gzdana, polise, vergi toplamaya, hrszla, tecavze, zorunlu rne, nefrete, gvensizlie, kendini beenmilie, kabala, beyinsiz sekinlere ve alaltlm kitlelere yer vardr. Hibir insani iliki yoktur, aksine smrgeciyi bir dershane monitrne, bir ordu avuuna, bir gardiyana, kleleri gden bir obana; yerliyi ise bir retim aracna dntren bir hakimiyet ve itaat ilikisi vardr. imdi de bir denklem ilan etme sras bende: smrgecilik-eyleme"64 Kapitalizmin yaratt insan artk bir "ey" deilse nedir? Hem de insan dehete dren bir "ey". Grnte bir ailesi olan, ocuklarna bakan, sabah kalkp iine giden, akam televizyon izleyen ama iinde her an bir Hitler tayan, Afganistan bombalanrken klakson alarak bunu kutlayan, El Kaide saldrnca camileri bombalayan, sradan Mslmanlar lin eden, Irak savan evin en rahat koltuunda patates cipsi yeyip kola ierek izleyen bir insan.65
63

Bat kapitalizminin yaratt insann sahip olduu acnas korku kltrnn psikanalitik bir incelemesi iin bknz. DUHM Dieter, Kapitalizmde Korku, Ankara, 1996 ve Otoriteryen Kiilik, Salyangoz Yaynlar, Derleyen ve Giri: Veysel Batmaz, 2006. 64 "Sylev"den 65 Amerika'da yaplan mehur Milgram deneyleri bu gerei kantlamaktadr. Bu deneyde denekler bir odaya sokulur ve onlardan yan odada sorula56 o Aime Cesaire

Irak'ta Ebu Gureyb hapishanesindeki iren ikenceleri hatrlayn. Brakn yaplmasn, hayal edilebilmesini bile tasavvur edemeyeceiniz o rezillikleri. Peki acaba boynuna tasma geirdii plak bir Irakl'yla fotoraf ektiren o Amerikal kadn ikenceciyi Amerikan toplumunun marjinal bir mensubu olarak grmek mmkn m? Hrriyet gazetesinin onu "bebek bekleyen kendi halinde gen bir kadn" olarak sunduu rportaj66 ve mahkemedeki aklamalarna baklrsa hi de marjinal bir karakter gibi durmuyordu, stelik yaptklarnn da ok sradan eyler olduundan emindi. Lynndie England kelimesi kelimesine kendisini yle savunmutu: "Bunun elenceli olduunu dnyorduk, o yzden esirlerin plak bedenlerinin st ste ylm olduu fotoraflar ektik... bu bazen elenceli, ancak hibir zaman 'snr atmz' hissine kaplmadm., baz esirlerin
rina cevap veren dier denee, verdii her yanl cevap iin ceza vermeleri istenir. Denein banda otoriteyi temsil eden bir kii hazr bulunur. Ceza elektrik vermektir ve her yanl soruda verilen elektrik miktar arttrlr. Doz ayarn gsteren cetvele bakarak denek ne kadar elektriin neler yapabileceini bilmektedir. Yksek dozlara knca deneyin lmle sonulanaca belirtilmektedir. Elbette ki bu bir deneydir ve dier denee gerekten elektrik verilmemektedir. Ancak elektrik veren denek bunu bilmemektedir ve yan odadan gelen btn inlemelere, lklara ve hatta dier deneyin baylm yada lm olabileceini ifade eden uzun sessizlik dnemlerine karn sonu udur: Deneklerin %66.5'i doz ayarn gsteren cetvelin btn basamaklarn kullanmtr. Yaklak 1000 kii incelenmi ve bunlarn ruh hastas olmamalarna, tersine gayet normal, sradan insanlar olmalarna, rnein salkl iiler, hizmetliler, renciler vb., dikkat edilmitir. Bknz. Stanley Milgram: Einige Bedingungen des Autoritaetsgehorsams und sei-ner Verweigerung. Aktaran DUHM age. Ve Otoriteryen Kiilik, Veysel Batmaz derlemesi, Salyangoz Yaynlar. 66 BARAK Defne, Lynndie England ile Rportaj, Hrriyet Gazetesi
Barbar Bat O 57

zerine bastm, esirleri itip kaktm; ancak hibir zaman 'ar bir ey yapmadm... Erkek kardeim, kz kardeim ve annem ne olursa olsun hep yanmda. Bu beni artmyor.

Kesinlikle! Sulu olmadm biliyorlar. Gryorsunuz. Bana destek olan beni seven bir sr kii var. Benim harika olduumu dnyorlar. Benim Badat kahraman olduumu sylyorlar..." Yine mahkemede kendisine verilen grevi yaptna inandn sylyor. Ve bu tip irenliklerin o hapishanede rutin bir faaliyet olduunu anlatyor. Ve bu Alfred W. McCoy 'un buradaki ikencelerin 50 yldan beri kullanlan standart CIA teknikleri olduu ve CIA'nn bu tekniklerle ilgili el kitabnda da bulunduu hatrlatmasn doruluyor.67 Sylenecek bir ey var m, smrgeciliin ve kapitalizmin yaratt bu yeni insan trne acmaktan baka... "Sylev"in en arpc yan, bence, smrgeciliin en vahi, en saldrgan ve faist biimlerinin aslnda tam da onun "hmanist", aydnlanmac, ilerlemeci yani ksacas burjuva yanlarndan kaynaklandn tutkulu bir ekilde ortaya koymasdr. "Hitler'den bahsetmiyorum, ya da gardiyandan, ya da servenciden; ben yolun karsndaki "terbiyeli ocuk"tan sz ediyorum, bir SS elemanndan, gangsterlerden deil, saygdeer burjuvalardan bahsediyorum."68
67

Mc. COY Alfred W., Torture at Abu Ghraib Followed CIA's Manual, Boston Blobe, 14.05.2004. Ayrca ikenceyi NATO'ya bal kontrgerilla-nn resmi yntemlerinden biri olarak tanmlayan NATO'nun Sahra Talimnamesi ve ABD'nin terrist faaliyetleri iin bknz. ERDEM zgr-UMUT Utku, Terr Tekeli ABD, leri Say 6 68 "Sylev"den
58 O Aime Cesaire

Sadece bu bile Bat tarafndan aalanrken, Bat tarafndan saldrya urarken, Bat tarafndan paralanmaya ve yok edilmeye allrken ve nihayet Batya kar mcadele ederken yine de anlalmaz biimde kendine hedef olarak Batllamay koyan kafalar uyandrmaya yetmez mi? Yabanclamadan Kurtulmak in... Bu yabanclamadan kurtulmak iin isterse iyi niyetli olduuna inanalm, Batdan gelen her tr kibirli zm reddetmekle balamak gerek. Bat stnl yalann temelinden reddetmeyen hibir muhalefeti, hibir insani destei nemsemeyelim. nk bu kadar yz yl sren yamaclktan sonra artk "insanlk"a ihtiyacmz yok. Brakalm oradan gelecek insanlk onlarn olsun. Brakalm, onlar kendi hastalkl toplumlarn iyiletirecek zm bizde arasnlar. Bat stnlnn temellerine saldrmaya ve "smrgeciliin bumerang etkisi"nden gerekten kurtulmaya niyetli olanlar buyursunlar, gelsinler. Ama bunlarn dnda kalanlarla bir yol arkadal kurmak mmkn deildir. Tpk Cesaire'in arsna kulak vermeye ard mcadele arkadalarna tledii gibi gibi: "Bu nedenle yolda, sadece sadist idarecileri ve agzl bankerleri deil, sadece namussuz, dalkavuk politikaclar ve boyun emi yarglar deil, ayn ekilde ve ayn sebepten dolay kin dolu gazetecileri de, aptallkla ve dolarlarla kapl guatrl akademisyenleri de, metafizik merakls etnografyaclar da, Belikal kstah ilahiyatlar da, Nietche'nin kndan kard kt kokularla domu gevezelik yapan entelektelleri de, paternalistleBarbar Bat 59

ri, rvetileri, egzotizm merakllarn da, tarm sosyologlarn, gz boyayanlar, sahtekarlar, bo konuan sanatlar ve katlar da ve genel olarak Batnn burjuva toplumunu savunmak iin kurulmu bu sefil iblm iinde grevlerini yerine getiren herkesi, farkl yollardan ve iren bir saptrma faaliyetiyle-aslnda bu, tam da ilerleme ihtimalini inkar etme anlamna gelse de-lerlemenin kuvvetlerine ortak olmaya abalayanlar, yani kapitalizmin aleti olan herkesi, aka yada gizli gizli bu smrgeci haydutlar destekleyen herkesi, her biri sorumlu, her biri nefret dolu, her biri kle tccar olan ve bundan byle devrimci eylemin iddetinden sorumlu olacak olan herkesi ama herkesi dmann bil. Ve btn bir arada bir derede olanlar, kaamaklar icat etmeye alan herkesi, arlatanlar

ve sahtekarlar, kark iler iindekileri sprp at. Ve bu beyefendilerin ahsen samimi olup olmadklarna, ahsen iyi niyetli veya kt niyetli olup olmadklarna bakma. ahsen, yani Peter'in yada Paul'n kendi vicdanlarnda smrgeci olup olmadklarnn hi nemi yok; nk burada nemli olan ey, onlarn bir hayli sorunlu olan znel iyi niyetlerinin, smrgeciliin beki kpekleri olarak yerine getirdikleri uursuz grevin nesnel anlamndan tamamen bamsz olmasdr."69 Peki onlar olmadan baarabilir miyiz? Gldrmeyin adam, atalarmz ve Doulu kardelerimizin atalar dnyann drt bir yannda milyonlarca kilometre kare topra onlardan ok daha stn bir adalet ve insanlkla ynetirlerken de onlardan m yardm almlard?
1

"Sylev"den

60 O Aime Cesaire

Ya onlarn bilimde, teknikte ulat o muazzam aama? Avrupa'nn bir elik yn olarak gzmzde bydke byyen o endstrisi? Ya Amerikan bombalar? Ya Garbn afakn saran elik zrhl duvar? Sakn onlardan korkmann gayet rasyonel bir tutum olacandan bahsetmeyin. Hele istiklal marnn ilk msras "korkma!" diye balayan bir milletin mensuplar olarak. Garbn afakini sarmsa elik zrhl duvar/Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var/Ulusun! Korkma, nasl byle bir iman boar/Medeniyet dediin tek dii kalm canavar Yapmamz gereken tek ey korkmamak! Ve "bir medeniyetin ilk rmeye balad yer kafas deil kalbi"yse eer, bu kalpsiz medeniyete kar kendi medeniyetimizi ykseltmek iin tek ihtiyacmz olan, salam bir yrek, salam bir vicdan!

SMRGECLK ZERNE SYLEV

Aime Cesaire
I

Kendi yaratt problemleri zmekten aciz olduunu ispat etmi bir medeniyet, km bir medeniyettir. En hayati sorunlarna gz yummay semi bir medeniyet hasta bir medeniyettir. Kendi ilkelerini dzenbazlk ve yalanclk uruna kullanan bir medeniyet, lm deindeki bir medeniyettir. Gerek u ki; Avrupa Medeniyeti ya da "Bat" Medeniyeti denilen ey, iki asrdr burjuvazinin egemenliinde ekillendii iin, kendi varlndan kaynaklanan iki temel problemi zmekten acizdir: Proleterya sorunu ve smrge sorunu; kald ki Avrupa, kendisini ne akl ne de vicdan kalplarnn nnde temize kartma yeteneinden de yoksundur ve gitgide daha da iren bir ikiyzlle snmaktadr, nk artk insanlar kandrmas daha da zordur. Avrupa savunmaszdr. Grne baklrsa, Amerikal stratejistlerin birbirlerine fsldadklar ey de budur. Bu kendi bana pek de nemli deil. nemli olan, Avrupa'nn ahlaken ve ruhen savunmasz oluudur.
64AimCsaire

Ve bugn ona yneltilen sulamalar yalnz Avrupal kitlelerden deil, dnya apnda kleliin derinliklerinden gelip kendilerini yargla terfi ettiren on milyonlarca insandan birden gelmektedir. Smrgeciler in Hindi'nde onlar ldrebilir, Kara Afrika'da hapse tkabilir, Madagaskar'da onlara ikence yapabilir, Bat Hint blgesinde acmasz tedbirler alabilirler. Ancak bundan byle smrgeletirilenler onlara kar bir avantajlar olduunu biliyorlar. Biliyorlar ki geici "efendileri" yalan sylyor. Tam da bu yzden efendileri gsz. Ve benden smrgecilik ve medeniyetten bahsetmem istendiine gre, btn yalanlarn

kayna olan o esas yalann zerine gidelim. Smrgecilik ve medeniyet? Bu konuyla urarken, en sk baa gelen bela, sorunlar ustalkla saptran ve dahas onlar iin salanan nefret uyandrc zmleri merulatran kolektif ikiyzlle iyi niyetle inanp enayi durumuna dmektir. Baka bir deyile, burada nemli olan ey, o ilk masum soruyu ak bir ekilde grmek, ak bir ekilde dn-mek-ki bu tehlikelidir- ve ak bir ekilde cevaplamaktr: Smrgecilik esasen nedir? Ne olmad zerinde anlamak gerekirse: Ne ncil'i retmektir, ne hayrsever bir giriimdir; ne cehaletin, hastalklarn ve tiranln snrlarn geriletme arzusudur, ne Tanrnn yceltilmesi iin stlenilen bir projedir, ne de hukuk dzenini geniletme abasdr. Sonularndan ekinmeksizin, ilk ve son kez olmak zere kaBarbar Bat 65

bul etmeliyiz ki, buradaki tayin edici aktrler servenci ve korsan, toptanc ve gemi sahibi, altn araycs ve tccar, hrs ve g, ve bunlarn da gerisinde, isel nedenlerden dolay, tarihin belli bir noktasnda, birbirine rakip ekonomileri arasndaki rekabeti dnya leinde yaymaya kendisini zorunlu hisseden bir medeniyetin eytani glgesi-dir. Analizime devam ederken, anlyorum ki, bu iki yzllk ok yakn tarihlidir, yani ne byk piramitlerin tepesinden Meksika'y kefeden Cortez, ne Cuzco'nun nnde Pizzaro (ne de Cambuluc'un nnde Marco Polo) daha stn bir dzenin habercisi olduklarn ilan etmilerdi. Onlar ldrdler; onlar yamaladlar; onlarn miferleri, mzraklar, agzllkleri vard; klecilii savunanlar ise sonradan geldiler. Bu alanda ba sulu; kurbanlar Kzlderililer, Sar rktan insanlar ve Zenciler olan, "Hristiyanlk=medeniyet", "paganizm=vahilik" gibi sahtekarca denklemler reten ve bunlar sayesinde ard sra iren smrgeci ve rk sonular getiren Hristiyan ukalaldr. skan edilmenin, farkl medeniyetleri birbirleriyle iliki iine sokmak iin iyi bir ey olduunu kabul ediyorum. Farkl dnyalar harmanlamak iin mkemmel bir ey. Kendi zgn yetenekleri ne olursa olsun, kendi kabuuna ekilen bir medeniyet krelir. Deiim medeniyetler iin oksijendir, Avrupa'nn mthi talihi onu bir kavak haline getirmitir, nk o btn fikirlerin toplanma yeridir, btn felsefelerin topland havuzdur, btn duyarllklarn buluma yeridir, enerjinin yeniden datm iin en iyi yerdir, peki kabul. yleyse soruyorum size: Smrgecilik gerekten de medeniyetlerin birbirleriyle ilikiye gemelerini salad
66 O Aime Cesaire

m? Ya da, baka trl ifade etmemi isterseniz; iliki kurma yollar iinde en iyisi bu muydu? Ben bunu hayr diye cevaplyorum. Ve diyorum ki; smrgecilikle medeniyet arasnda usuz bucaksz bir mesafe vardr, yrtlen btn smrge seferlerinden, dzenlenen btn smrge statlerinden bakanlklardan gnderilen btn muhtralardan tek bir insani deer oluamazd. II nce, smrgeciliin smrgeciyi nasl medeniyetten kardn, kelimenin tam anlamyla onu nasl vahiletirdiini, alalttn, gizli igdlerini, agzlln, ondaki iddeti, ondaki rksal dmanl ve ahlaki alaklamay nasl uyandrdn incelemeliyiz. Ve her seferinde gstermeliyiz ki; Vietnam'da her kafa kesiliinde, ya da gz kartlnda ve Fransa'da bu duruma raz olduklarnda; kk bir kz ocuuna her tecavz ediliinde ve Fransa'da bu duruma raz olduklarnda; Madagaskarlya her ikence yaplnda ve Fransa'da bu duruma raz olduklarnda; medeniyet bir baka ezici ykn altna giriyor, evrensel bir gerileme balyor, bir kangren oluuyor, hastalk mikrobu yaylmaya balyor. Ve inenen btn bu anlamalarn, propagandas yaplan btn bu yalanlarn, ho grlen btn bu acmasz seferlerin, balanan ve "sorgulanan" btn bu mahkumlarn, ikence

yaplan btn bu vatanseverlerin, cesaret verilen bu btn rksal kibrin ve sergilenen bu btn kendini beenmiliin sonucunda, Avrupa'nn damarlarna damla damla bir zehir aktlmaktadr, kta, ar ar ama kesin olarak barbarla doru ilerlemektedir.
68 O Aime Cesaire

Ve sonra gzel bir gnn birinde burjuva, dehet verici bir bumerang etkisiyle uyandrlverir: Gestapo megul, hapishaneler dolu, ikenceciler ikence tezgahnn etrafnda yeni yntemler icat etmekte, bu ikence yntemlerini daha rafine hale getirip, tartmaktalar. nsanlar akn, fkelenirler. "Ne tuhaf! Ama bo ver -Nazizmdir, gelir geer!" derler. Ve beklerler ve mit ederler ve gerei kendilerinden saklarlar. Yani bunun bir barbarlk olduu gereini, muazzam bir barbarlk olduunu, gnlk barbarlklarn birikmesiyle oluan en yksek barbarlk olduunu... Onun Nazizm olduunu, evet... Fakat Nazizmin kurban olmadan nce onun su orta olduklarn, Nazizm onlarn zerine yklenmeden nce onu ho grdklerini, onu temize kardklarn, onu grmezden geldiklerini, onu merulatrdklarn... nk o zamana dek, Nazizmin yalnz Avrupal olmayanlara uygulanm olduunu; Nazizmi kendilerinin besleyip byttklerini, ondan sorumlu olduklarn... Ve Nazizm bu Batl Hristiyan medeniyetini irinli sularnda bomadan nce onun her atlandan szdn, her klcalndan kendine bir yol bulup fkrdn...ite btn bunlar hep kendilerinden saklarlar. Evet, Hitler ve Hitlerizm tarafndan uygulanan tedbirleri ayrntl olarak ve souk bir biimde incelemek ve 20. yzyln o ayrcalkl, hmanist, Hristiyan burjuvasnn farknda olmakszn iinde bir Hitler tadn, Hitler'in bu burjuvann iinde yaadn, Hitler'in onun kt ruhu, iindeki eytan olduunu, eer ona kfrederse tutarsz olacan, ve aslnda, Hitler'de affedemedii eyin suun
Barbar Bat 69

kendisi deil, insanla kar olmas da deil, insann kk drlmesi de deil; beyaz adama kar ilenmi bir su olmas, beyaz adamn kk drlmesi, yani o vakte kadar yalnzca Cezayir'in Araplarna, Hindistan'n kuli-lerine, Afrika'nn zencilerine reva grlen smrgeci muamelenin bu sefer Avrupa'ya uygulanmas olduunu ifa etmek harcanan abaya deer bir ey olur. te benim bu sahte hmanizme nyargyla yaklamama neden olan en nemli ey: Onun ok uzun zamandr insan haklarn eksiltiyor olmas, onun insan haklar kavramnn dar, blk prk ve tamamlanmam olmas-ki hala yledir- ve btn bunlar hesaba katarak yeniden ifade edersek, alaka rk olmas... Hitler hakknda ok konutum, nk o bunu hak ediyor: olaylar geni bir lekte grmemizi ve kapitalist toplumun, u anki aamasnda, tpk bireysel bir ahlak sistemi kurmaktan aciz olmas gibi "btn insanlarn haklar" kavramn oluturmaktan da aciz olduunu kavramamz salyor. Birilerinin houna gitse de gitmese de, kmaz sokan sonundaki Avrupa'da-Adenauer, Schuman, Bida-ult ve dierlerinin Avrupa'sn kastediyorum- Hitler de vardr. Vadesinden fazla yaamaya can atan kapitalizmin sonunda Hitler vardr. ekli bir hmanizmin ve felsefi vazgeiin sonunda Hitler var. Ve bu byle olduu iin, onun ifadelerinden birini hatrlamadan edemiyorum: "Biz eitlii deil hakimiyeti amalyoruz. Yabanc bir rkn lkesi bir kez daha serilerin, tarm emekilerinin ve sanayi iilerinin lkesi olmal. Bu, insanlar arasndaki eitsizlikleri ortadan kaldrmak meselesi deil, onlar geniletip bir hukuk iine sokmak meselesidir."
70 Aime Cesaire

Bu kulaa gayet ak, kibirli ve vahi geliyor ve bizi kasvetli bir gaddarln tam ortasna brakyor. Fakat bir adm daha atalm. Konuan kim? Sylemeye utanyorum: Batl hmanist, "idealist" filozof. Adnn Renan olmas bir tesadf.

Pasaj, Fransa'nn kaba kuvvete kar hakkn sava olarak sunduu bir savatan hemen sonra Fransa'da kaleme alnan "La Reforme Intellectuele et morale"den alnmtr ve burjuva ahlak hakknda bize ok ey anlatr: "Daha aa ve dejenere rklarn stn rklar tarafndan rejenerasyonu insanlk iin yaratlan ilahi dzenin bir parasdr. Bizde sradan adam, aa yukar her zaman dm bir soyludur, kuvvetli eli basit aralardan ok silah tutmaya yatkndr. almaktansa savamay seer, yani ilk mevkine dner. Regere imperio populos (nsanlk iin kurulan Tanrsal Krallk); ite bizim mesleimiz. Bu her eyi yakp tututuran faaliyeti, in gibi fetih iin haykran lkelerin zerine yadrn. Avrupa'y rahatsz eden maceraclar birer ver sacruma, Frenklerin, Lombard ve Normanlarnki gibi bir gebe airetine evirin ki, herkes doru yerini bulsun. Tabiat bir ii rk yaratmtr: harika bir el becerisi olan ve neredeyse hibir onur duygusu bulunmayan in rk; onlar adaletle ynetin, byle bir ynetime duyduklar kran duygusunun karl olarak ve fetheden rka yeterli bir denek olacak biimde onlardan zorla vergi toplayn, ve onlar tatmin olacaklardr. Topra ileyen rk Zencilerdir. Onlara efkat ve merhametle davrann ve bu grevi stlenenler de olmas geBarbar Bat 71

rektii gibi, efendiler ve askerler rk, yani Avrupa rk olacaktr. Bu asil rk, inliler ve Zenciler gibi ergastulum'da alma seviyesine indirin, isyan edeceklerdir. Avrupa'da az ok her isyanc, rtbesini kaybetmi, kendisine rkna aykr bir grev verildiinden yoksul bir ii haline gelmi, ama aslnda kahramanca bir hayat iin yaratlm bir insandr, daha da iyisi bir askerdir. Ancak iilerimizin isyan ettii hayat, en azndan onlar askerlik iin yaratlm varlklar olmadklarndan bir inliyi yada fellah mutlu ederdi. Brakalm, her birimiz ne iin yaratldysak onu yapalm ve her ey yoluna girsin." Hitler? Rosenberg? Hayr, Renan. Ancak bir adm daha derine inelim. Sz edilen kii, uzun soluklu bir politikacdr. Peki bu szlere kim kar kyor? M. Albert Sarraut, in Hindi'nin nceki Genel Valisi, Ecole Coloniale'de rencilere nutuk atarken, onlara "Szde her halkn stnde bulunduu topraklara sahip olma hakk adna, yararlanlmam kaynaklarn yeteneksiz insanlarn elinde bombo durmasna yol aacak olan szde kendini tecrit etme hakk adna Avrupa'nn smrgeci faaliyetlerine kar kmann aptalca" olduunu sylediinde kim kar kt? Bildiim kadaryla hi kimse. Ve Peder Barde diye birisi "eer dnya nimetleri saysz paralara ayrlm olarak kalsayd, ki smrgecilik olmasayd byle olacakt, o zaman bu durum ne Tanr'nn rzasna ne de insan topluluunun isteklerine cevap verecekti" diye bizi ikna ederken kim fkelendi?
72 O Aime Cesaire

Ya ondan sonra, onun din kardei Peder Muller diye birisi "nsanlk, medenilememi insanlarn yeteneksizlikleri, ihmalkarlklar ve tembellikleriyle Tanr'nn kendilerine bahetmi olduu zenginlikleri sonsuza kadar bo brakmalarna izin veremez, vermemelidir, onlar bu zenginlikleri iyilerin hizmetine sunmaya zorlamaldr" dediinde kim kar kt? Hi kimse. Yani, ne bir tek kabul grm yazar, ne bir tek akademisyen, ne bir tek vaiz, ne bir tek "hak ve iman" iin savaan hal, ne de bir tek "insan haklar savunucusu"... Ve nihayet, Sarraut'larn ve Barde'lerin, Muller'lerin ve Renan'larn ve daha gl ve daha iyi tehizatlanm uluslar lehine, Avrupal olmayan halklara "kamusal amalar iin bir tr kamulatrma" uygulanmasn yasalara uygun bulan her bir kiinin azlarndan oktan beri sesini duyuran aslnda Hitler'den bakas deildir. Nereye mi varmak istiyorum? u fikre: Hi

kimse masum amalarla smrgeletirmez, smrgeletiren hi kimse de bunun bedelini demekten kurtulamaz, smrgeletiren bir ulus, smrgeletirmeyi ve zoru merulatran bir ulus, zaten hasta bir medeniyettir; ahlaken sakatlanm bir medeniyet. Kar konulmaz biimde bir sonutan dierine ilerleyen bir medeniyettir; yle bir medeniyet ki bir yadsmadan dierine, kendi Hitler'ini arr durur, yani kendi cezasn... Smrgecilik barbarl medeniletirme seferinde yle bir mevzidir ki, buradan medeniyetin inkar herhangi bir anda, katksz bir ekilde ve kolayca su yzne kabilir. Baka bir yerde smrgeci seferlerin tarihinden derlenmi birka olaydan bahsetmitim.
Barbar Bat 73

Maalesef bu herkesi memnun etmedi. Anlalan kirli amarlar ortaya dkmtm. Hakikaten yle yapmm! Cezayir'i igal edenlerden biri olan Montagnac'tan alnt yapmann hi mi anlam yoktu? "Beni zaman zaman rahatsz eden dnceleri aklmdan kartmak iin baz kafalar kestiriyorum, enginarlarn kafalarn deil, insanlarn kafalarn." Count d'Herisson'un mecliste konuma hakkna kar kmak acaba daha m akllca olurdu: "Oradan gelirken mahkumlardan ifter ifter toplanm bir f dolusu kulak getiriyoruz." Saint Arnaud'un vahi inancn aka syleme hakkn acaba inkar m etmeliydim: "Yakp ykyoruz, yamalyoruz, evleri ve aalar yok ediyoruz." Acaba Mareal Bugeaud'u btn bunlar yrekli bir teoride sistematize etmekten ve mehur atalarnn emsaline bavurmaktan al m koymalydm? "Afrika'y bir utan bir uca istila etmeliyiz, aynen Franklarn ve Gotlarn istilas gibi." Son olarak, acaba unutkanln izlerine, General Gerard'n hatrlanmaya deer o kahramanca ilerine gnderme yapmal, ve gerei sylemek gerekirse, hibir zaman kendini savunmay hayal etmemi bir ehir olan Ambi-ke'nin zapt edilmesine sessiz mi kalmalydm: "Yerli silahl adamlar srf erkekleri ldrmek iin emir almlard, fakat onlar kimse engellemedi, kan kokusuyla kendinden gemi bir ekilde, tek bir kadnn ve tek bir ocuun bile cann balamadlar...Akamzerine doru hararet hafif bir sisin ykselmesine neden oldu: ehrin
74 o Aime Cesaire

hayaleti, batan gnete buharlaan ey, be bin kurbann kanyd." Evet yada hayr, bu eyler doru mu? Ya arazi drbnyle iyi bir Vietnam katliam izlerken, Loti'nin vcuduna ehvetli titremeler ve rpermeler getiren o sadist zevkler ve isimsiz tatlar? Doru mu, deil mi? Ve bu eyler- kimsenin inkar edemeyecei biimde, doruysa, bunu kmsemek iin, "bu cesetler hibir ey kantlamaz" da denecek mi? Kendi adma ben, ayet bu iren insan kasaplndan birka ayrnt hatrlam olsaydm, bu; btn bunlardan hastalkl bir zevk almamdan dolay deil, koparlan bu insan kafalarnn, bu kulak koleksiyonlarnn, yaklan onca evin, bu gotik istilalarn, bu buharlaan kann, kllarn ucunda yok olup giden bu ehirlerin kolay kolay akldan karlmasnn mmkn olmamasndan dolay olurdu. Bunlar kantlyor ki, smrgecilik, tekrarlyorum, en medeni adam bile insanlktan karr, yerlilere duyulan nefret zerine kurulan ve bu nefret araclyla merulatrlan smrgeci faaliyet ve smrgeci fetih, kanlmaz biimde onu stleneni dntrmeye ynelir, smrgeci de vicdann yattrmak iin dier insan bir hayvan gibi grme eilimi iine girer ve kendini ona hayvan gibi davranmaya altrr ve nesnel olarak bizzat kendisini bir hayvana dntrmeye ynelir. te sonu budur: Tam da benim iaret etmeye altm smrgeciliin bumerang etkisi. Hakszlk m sizce bu? Hayr. Ayn faktrlerin bir gurur kayna olduu bir dnem de vard, yarnndan emin bir
Barbar Bat 75

ekilde insanlarn kelimeleri azlarnda gevelemedikleri bir dnem. Son bir alnt; Essai sur

la colonisation (Smrgecilik zerine bir deneme, Paris, 1907)'nin yazar, Cari Siger diye birisinden: "Yeni lkeler, metropol lkelerde belirli nyarglara, makul ve dzenli bir yaam anlayna gs germek zorunda olan bireye, smrgelerde byk bir serbestlik ve onu kazanl klacak iddet ieren faaliyetler iin geni bir alan salar. Bu yzden smrgeler bir dereceye kadar, modern toplumlar iin bir emniyet sbab ilevini yerine getirebilirler. Smrgelerin bize tek faydas bu olsayd bile, yine de bu ok byk bir fayda olacakt." Gerekten, kimsenin dzeltmeye gcnn yetmeyecei ve ekilecek hibir cezann bedelini deyemeyecei gnahlar vardr. Fakat biz smrgeletirilen hakknda konualm. Smrgeciliin tam olarak neyi yok ettiini ak seik gryorum: Ne Deterding ne Royal Dutch ne de Standart Oil beni o muhteem Kzlderili Medeniyetleri, Aztekler ve nkalar iin avutabilir. Gelecekteki bir tarihte can vermeye mahkum edilmi olan ve ykm prensibiyle tantrlm medeniyetleri ak seik gryorum: Okyanusya, Nijerya, Malavi. Gvenlik? Kltr? Hukuk dzeni? Bu srada etrafma bakyorum ve her nerede smrgeci ve smrge yz yze geldiyse; kuvvet, zulm, kstahlk, sadizm ve atma gryorum; birka bin alt dereceden memurun, "bizim ocuklarn, esnafn, memurlarn ve nabza gre erbet verme ii iin gerekli olan yorumcularn aceleye gelmi imalatn gryorum.
76 Aime Cesaire

likiden bahsettim. Smrgeci ve smrge arasndaki ilikide yalnz zorla altrmaya, bask ve gzdana, polise, vergi toplamaya, hrszla, tecavze, zorunlu rne, nefrete, gvensizlie, kendini beenmilie, kabala, beyinsiz sekinlere ve alaltlm kitlelere yer vardr. Hibir insani iliki yoktur, aksine smrgeciyi bir dershane monitrne, bir ordu avuuna, bir gardiyana, kleleri gden bir obana; yerliyi ise bir retim aracna dntren bir hakimiyet ve itaat ilikisi vardr. imdi de bir denklem ilan etme sras bende: Smrgecilik=eyleme Uultular duyuyorum. Bana ilerlemeden, "baarlanlardan", tedavi edilen hastalklardan, iyiletirilen yaam standartlarndan bahsediyorlar. Ben, z sular ekilip tketilmi, kltrleri ayaklar altnda inenmi, kurumlar yklm, topraklar zapt edilmi, dinleri darmadan edilmi, muhteem sanat eserleri yok edilmi, olaanst imkanlar ortadan kaldrlm toplumlardan bahsediyorum. Onlar bilgileri kafama frlatp duruyorlar, istatistikleri, yollarn mil uzaklklarn, demiryolu raylarn. Ben Kongo-Ocean'a kurban edilen binlerce insandan bahsediyorum.1 Ben, u an bunlar yazdm srada, Abid-jan Limann elleriyle kazanlardan bahsediyorum. Ben tanrlarndan, topraklarndan, alkanlklarndan, yaamlarndan, yaamdan, danstan, bilgelikten koparlm milyonlarca insandan sz ediyorum.
1

Brazzaville ile Pointe-Noire limann birbirine balayan demiryolu hatt Barbar Bat * 77

Ben, ilerine kurnazlkla korkunun aland, kendilerine aalk kompleksine sahip olmann, korkuyla titremenin, diz kmenin, umutsuzlua kaplmann ve dalkavuka davranmann retildii milyonlarca insandan bahsediyorum. Onlar ihra edilen pamuun ya da kakaonun tonajyla, zeytin aalar ve asmalarn yetitirildii alanlarn ka dnm olduuyla benim gzlerimi kamatrmaya alyorlar. Darmadan edilmi doal ekonomilerden sz ediyorum- ncesinde yerli nfusa adapte olmu uyumlu ve uygulanabilir olan ekonomilerden- tahrip edilen tarmsal mahslden, srekli olarak karlalan kt beslenmeden, yalnz metropoln faydalanaca dorultuda ynlendirilen tarmsal gelimeden, rnlerin, hammaddelerin yamalanmasndan sz ediyorum. Onlar bu suistimallerden kendilerine bir gurur pay karyorlar.

Suistimallerden ok bahsettim, demek istediim de u; eskilerin zerine ok daha iren olan yenilerini ekleyip duruyorlar. Onlar bana bunlara neden olan yerel tiranlardan bahsediyorlar ama ben genellikle eski tiranlarn yenileriyle ok iyi geindiklerini ve aralarnda insanlarn zararna bir karlkl hizmetler ve su ortakl ebekesi kurulduunu kaydediyorum. Onlar bana medeniyetten bahsediyorlar, ben proleterlemeden ve mistifikasyondan bahsediyorum. Kendi adma Avrupal olmayan medeniyetlerin sistematik bir savunusunu yapyorum. Her geen gn, adaletin her yadsnmas, polis tarafn78 O Aime Cesaire

dan yenilen her dayak, kan iinde boulan her ii talebi, her cezalandrma seferi, her polis arabas, her jandarma ve her milis eski toplumlarmzn deeri konusunda bizi ikna ediyor. Onlar komnal toplumlard, kk bir aznlk iin alan byk bir ounluk deil. Sylendii gibi sadece kapitalizm ncesi (prekapitalist) toplumlar deil, kapitalizm kart (antekapitalist) toplumlard. Her zaman demokratik toplumlard. Yardmsever toplumlard, kardee toplumlard. Ben, emperyalizm tarafndan yok edilen toplumlarn sistematik bir savunusunu yapyorum. Onlar hakikiydiler, bir temenni deildiler; hatalarna karn nefret edilecek yada sulanacak toplumlar deildiler. Hallerinden memnundular. Onlarda "baarszlk" szcnn de "avatar" (Tanrnn dnyaya insan ya da hayvan eklinde inmesi fikri) szcnn de bir anlam yoktu. Onlar umudu dokunulmam olarak sakladlar. Oysa ki bunlar Avrupa dndaki Avrupal kurumlara atfedilebilecek kelimeler. Benim tek tesellim, smrgeletirme dnemlerinin gemesi, uluslarn bir sre iin uyumas ve bu insanlarn hayatta kalmas. Byle konuunca, baz evreler anlalan benim iimde bir "Avrupa dman" ve Avrupa ncesi gemie dnn peygamberini kefettiklerini uyduruyorlar. Kendi adma, ben, bu tip grleri nerede ifade ettiimi, Avrupa'nn insan dncesinin tarihindeki nemini nerede kmsediimi, nerede herhangi bir geriye dn iin vaaz verdiimi, hatta nerede bir geri dnn mmBarbar Bat e 79

kn olabileceini ileri srdm sonusuz bir ekilde arayp duruyorum. Gerek u ki; ben ok daha farkl bir ey syledim: Szgelimi Afrika'nn byk tarihsel trajedisinin dnyann geri kalanyla temasa gemekte bu kadar ge kalmas kadar kt olmadn; Avrupa'nn yaylmaya tam da en vicdansz finansrlerin ve sanayicilerin ellerine dt srada baladn; yolumuzun zerinde bu tip bir Avrupa'yla kar karya gelmenin bizim talihsizliimiz olduunu ve Avrupa'nn tm insanln nnde, bu ceset kulelerinden sorumlu olduunu aklamaya altm. Baka bir balamda, smrgecilii deerlendirirken, Avrupa'nn kendisine hizmet etmeyi kabul eden btn yerel feodal beylerle ok iyi geindiini, onlarla iren bir su ortakl a dokuduunu, zorbalklarn daha etkili ve randmanl hale getirdiini ve aslnda en zararl ynleriyle eskinin hayatta kalma sresini yapay olarak uzatma eiliminde olduunu ekledim. Avrupa'nn modern smry eskinin adaletsizliine, nefretle dolu rkl eskinin eitsizliine eklediini syledim. Niyetimden dolay saldrya urarsam, belirtmek isterim ki, Avrupa'nn smrgeci faaliyetini smrge rejiminde belli alanlarda ulalan maddi ilerlemelerle aklamaya almas a posteriori (deneysel olarak) sahtekarlktr-nk Avrupa mdahale etmeseydi ayn lkelerin hangi maddi gelime aamasnda olacan kimse bilemedii iin ani deiim, tarih boyunca her zaman her yerde mmkndr, nk teknolojinin Afrika ve Asya'ya girii, bunlarn idari yeniden yaplanmalar, tek kelimeyle "Avrupallamalar"
80 O Aime Cesaire

(Japonya rneinde de ortaya kt gibi) hibir ekilde Avrupalnn igaline bal deildir; nk Avrupal olmayan ktalarn Avrupallamas Avrupallarn topuklar altnda olmaktan

baka bir ekilde de baarlabilirdi, nk bu Avrupallama hareketi zaten yrrlkteydi, ve hatta yavalatlmt, nk Avrupa'nn her ele geiriinde yolundan saptrlmt. Bunun kant ise u anda Afrika'nn yerli insanlar okul isterken reddedenin smrgeci Avrupa olmas, Afrikallar limanlar ve yollar isterken Avrupal'nn pintilik yapmas, smrgeletirilenler ilerleme isterken, bunlar geri brakann smrgeci olmasdr. III Daha da ileri gitmek gerekirse, u an Bat Avrupa barbarlnn akl almaz derecede yksek bir noktaya ulat ve bu noktann ancak ABD barbarl tarafndan geride brakld (olduka geride brakld, haklsnz) ynndeki fikrimi gizlemiyorum. Ve Hitler'den bahsetmiyorum, ya da gardiyandan, ya da servenciden; ben yolun karsndaki "terbiyeli ocuk"tan sz ediyorum, SS elemanlarndan, gangsterlerden deil, saygdeer burjuvalardan sz ediyorum. Bir ara Leon Bloy dolandrclara, yalanc ahitlere, sahtekarlara, hrszlara ve pezevenklere "Hristiyan erdemlerinin rneklerini yerlilere sunma" sorumluluu verilmesine ierlemiti. lerleme gsterdik: Bugn deniz ar topraklar ynetmenin "onuru" iin sahtekarlarn ve ikencecilerin yntemleriyle el altndan ileri yrtenler -en ufak bir baar bile gstermemekle birlikte- ite o "Hristiyan erdemlerinin" sahipleridir. Zalimliin, yalancln, kpekliin ve namussuzluun Avrupa burjuvazisinin ruhunun derinliklerine gmldnn bir iareti bu. Tekrar ediyorum; Ben Hitler'den, SS kuvvetlerinden,
82 e Aime Cesaire

pogromlardan ya da toplu idamlardan bahsetmiyorum. Gafil avlanan bir reaksiyondan, frsat tannan bir refleksten, gz yumulan bir sinizmden bahsediyorum. Ve eer kant isteniyorsa, Fransz Ulusal Meclisi'nde tank olma ayrcalna eritiim yamyamca histeriden bahsedebilirim. Hakikaten sevgili meslektalarm (onlar byle diyorlar) sizlere apkam kartyorum, (tabi ki bir yamyamn apkas bu) unu bir dnn! Madagaskar'da 90 bin l! in Hindi ayaklar altnda inenmi, parampara edilmi, suikastlar dzenlenmi, Ortaan derinliklerinden aklda kalan ikenceler yaplm. Ama ne manzara! Uyuklayan vekilleri kendine getiren lezzetli rpermeler. Vahi bir curcuna! Bidault; boka batm bir komnyon ekmeine benzeyen, kaypak ve mutaassp yamyamlk, Moutet; gizli ilikiler ve tantanal samalklarn yamyaml, Coste-Floret; afacan bir ay yavrusunun, srekli pot kran bir aptaln yamyaml. Bunlar unutamayz, bayanlar baylar! Bir mumyann sarglar kadar arbal ve souk bir ifadeyle Madagaskarl'y balarlar. Birka basmakalp szle onu sizin adnza hanerlerler. Kala gz arasnda sizin adnza onun barsaklarn kartrlar. yi i! Bir damla kan bile boa harcamadan son damlasna kadar ienler, Ramadier gibiler, Silenyus2 gibi itibarlarna leke srenler, eski bir Gallinin deniz aysna benzeyen b2

Klasik mitolojide Silenus Pan'n olu olan bir yar tanryd. arap Tanrs Bacchus'un vey babasyd ve genellikle sarho olan, neeli bir ihtiyar olarak tasvir edilir.
Barbar Bat e 83

yn onunla kolalayan Fontlup Esperaber3 gibiler, fdan kan fkrmalara ynelen ve taze arapla olduu gibi kendini bunlarla da sarho eden Desjardins. iddet! Zayfn iddeti. Dikkate deer bir ey daha: Bir medeniyetin ilk rmeye balayan yeri kafas deil, kalbidir. Kabul ediyorum ki Avrupa medeniyeti ve Avrupa'nn sal sz konusu olduunda, o titreyen ihtiyar ve Cizvit Papazlar tarafndan eitilen o erdemli gen adam tarafndan zerimize adeta geirilen o "Gebertin, Gebertin" "Hadi bakalm kan grelim" lklar, benim zerimde, Paris'te gerekleen en sansasyonel banka soygunlarndan ok daha kabul edilemez bir izlenim

brakyor. Ve bakn, bu hibir ekilde bir istisna deil. Aksine burjuva domuzluu bir kuraldr. Bir asrdr onun izindeyiz. Onu dinliyoruz, ona aryoruz, onu buluyoruz, onu izliyoruz, kaybediyoruz, yeniden buluyoruz, onu gzetliyoruz, ve her geen gn o, daha da mide bulandrc bir ekilde tehir oluyor. Oh! Bu beyefendilerin rklklar beni ilgilendirmiyor, onlara kzmyorum. Sadece onu inceliyorum. Onu kaydediyorum, hepsi bu. Kendini aka ifade ettii iin ve parlak gn nda bir belirti olarak ortaya kt iin ona neredeyse minnettarm. Bir zamanlar Bastille'de frtnalar estiren o korkusuz snfn artk sakat olduunun bir iareti. Ve bu ceset gevezelik etmeye baladnda yle eyler duyuyorsunuz:
3 Aslnda sonraki olaylarn da kantlad zere kt bir adam deildi, ancak o sralar mutlak bir lgnlk iindeydi.
84 Aime Csaire

"Kolomb'un yzylnda yeni dnyann dk seviyedeki sakinlerini denkleri olarak tanmay reddeden Avrupallarn bu ilk drtsnde bir ok adan hakllk pay vard. Bir kimse, sadece ruhuna deil vcudunun d grnne bile damgasn vuran o aforozu okumadan, bir vahiye bir an olsun bakamaz." Bu mistik deirmenin tt satrlardr ve Lapou-ge'nin imzasn tar. Sonra unu duyarsnz: "Doal seleksiyona dayanan bir bak asyla, siyah ve sar unsurlarn, onlardan kurtulmann zorlaaca lde, bir nfus art salamas gerekseydi, bunu bir bahtszlk olarak grrdm. Bununla birlikte, eer gelecein toplumu dalistik bir temelde, yani dolikosefal rkn ynettii ve aa rkn kaba iilikle snrlandrld biimde organize edilecekse, ikinci grevin sar ve siyah rklara dmesi makuldr. Bu durumda, onlar, yine de dolikosefal rk iin bir saknca deil bir avantajdr... Unutulmamaldr ki, klecilik, atn yada kzn evcilletirilmesinden daha anormal bir ey deildir. Bu yzden gelecekte farkl biimlerde yeniden ortaya kmas mmkndr. Ki onun yerine tek bir stn rkn doal seleksiyon yoluyla ykseltilmesi eklindeki basit zm uygulanmazsa, muhtemelen bunun gereklemesi kanlmaz hale gelecektir." Bu da bilimsel deirmenden, Lapuoge. Bir de una bakn (bu da edebiyat deirmeninden): "Mambere'nin zavall Bayas'na kar kendi stnlme inanmak zorunda olduumu biliyorum. Biliyorum ki kanmla gurur duymalym. stn bir insan kendisinin
Barbar Bat 85

stn olduuna inanmay brakrsa, gerekte stn olmay brakr. stn bir rk kendisinin seilmi bir rk olduuna inanmay brakrsa, seilmi bir rk olmay brakr." Bu da Afrika askeri Psichari'den. Onu gazete jargonuna evirin, aln size Faguet: "Barbar, neticede Romal ve Grek gibi ayn rktandr. O bir kuzendir. Sar adam, siyah adam, hibir ekilde bizim kuzenimiz deildir. te burada gerek bir fark bulunur, gerek bir mesafe, olduka byk bir mesafe: yani etnik mesafe. Her eyin tesinde, medeniyet, imdiye dek hibir zaman beyaz adam dnda birileri tarafndan yaratlmamtr...Eer Avrupa sar olursa, mutlaka bir gerileme olacak, yeni bir karanlk ve kark dnem gelecektir, ki bu da yeni bir Ortaadan baka bir ey deildir." Ve sonra daha da aalara, krein gidebileceinden bile daha derine, cehennemin dibine kadar, hep aalara gidip dururlar. Ve ite karnzda Bay Jules Romains, Academie Franaise ve Revue des Deux Mondes'tan (Tabi, Bay Farigoule'nin bir kez daha ismini deitirip gvenlik amacyla bu sefer de Salsette ismini almasn boverin)4. nemli olan Bay Jules Romains'in unu yazacak kadar ileri gidebilmesidir: "u hipotezi savunmay kabul eden insanlarla bir tartma yrtmek istiyorum: Metropolde, 56 milyonu Garonne vadisinde olan 10 milyon siyah bulunan bir Fransa.
Jules Romains onun 1953'te resmi olarak kabul ettii Louis Farigoule ismi yerine kulland takma adyd. Salsette kitaplarnn birinde geen bir karakterdir. (Salsette discovers America-Salsette Amerika'y kefediyor,1942) Bununla beraber
4

alnt yaplan pasaj sadece 1950'de Fransa'da yaynlanan bu kitabn geniletilmi ikinci basksnda bulunmaktadr.
86 Aime Csaire .

Acaba gneybatmzn kahraman insanlar hi rksal nyargyla temas etmi olmaz myd? Btn gcn zencilere, klelerin ocuklarna devredilmesi gibi bir sorun ortaya ksa, en ufak bir endie olmaz myd? Bir keresinde 20 tane safkan siyahla karlatm...Zenci erkek ve kadnlarmz sakz inedikleri iin knamayacam. Sadece, bu hareketin eneleri vurgulamak gibi bir etkisi olduuna ve bana Panathenaea'nn geit trenlerinden ok ekvator ormanlarn hatrlattna iaret edeceim... Siyahlarn rk imdiye dek asla bir Einstein, bir Stravinsky, bir Gershwin retmedi ve retmeyecek de." Aptalca bir karlatrmadan dierine: Revue des Deux Mondes'un ve dier yerlerin peygamberi, bizleri "btnyle farkl" eyler arasnda benzerlikler izmeye davet ettiine gre; bir zenci olarak benim (hi kimse keyfimin kahyas olmadna gre) acaba yle dnmeme izin var m: Bu adamn sesiyle Dodona meesinin hrtlar, hatta bir kazann titreimleri arasnda Missouri eeinin anrmasyla olduundan ok daha az ortak nokta vardr.5 Bir kere daha, sistematik olarak bizim eski Zenci medeniyetlerimizin tarafn tutuyorum, onlar nezaket sahibi medeniyetlerdi. yleyse, diyorsunuz, gerek sorun onlara geri dnmek. Hayr, tekrar ediyorum. Biz meseleleri siyah ve beyaz, ya hep ya hi biiminde alglayan insanlardan deiliz. Bizim iin sorun, gemii tekrarlamak iin hayalci ve verimsiz bir abaya girimek deil, ilerilere gitmek. Yeniden hayat
Dodona'daki mehur Yunan kehanetinin karlklar kutsal bir mee aacnn hrtlarnda kendini belli etmiti. Mehur bir tapnak hazinesi olan kazan, rzgar tarafndan sallandnda pirinten bir kazana arparak allmam uzun sreli titreimler yaratan bir krbac elinde tutan bir pirin figrden olumaktayd.
5

Barbar Bat 87

vermek istediimiz ey l bir medeniyet deil. Bunu egzotizm merakllarna brakyoruz. stediimiz ey, imdiye dek gnein altnda ryerek kokumu bir lee dnen bu smrgeci toplumun mrn uzatmak ise hi deil. Yaratmamz gereken yeni bir toplumdur, esaret altndaki kardelerimizin yardmyla, modern zamanlarn retici gleriyle zengin, eski gnlerin kardelii ve dayanmasyla scak bir toplum. Bunun mmkn olduunu gsteren bir takm rnekler iin Sovyetler Birlii'ne bakabiliriz. Ama hadi yine biz Bay Jules Romains'a dnelim: Kimse kk burjuvann imdiye dek hibir ey okumadn syleyemez. Tersine, o her eyi okumutur, her eyi hrsla yalayp yutmutur. Ancak beyni, baz basit sindirim sistemleri gibi iler. nce filtre eder, ve bu filtre yalnzca burjuvann temiz vicdannn kaln derisini besleyebilen eylerin gemesine izin verir. Franszlarn lkelerine geliinden nce Vietnamllar eski, harika ve rafine bir kltrn insanlarydlar. Bu gerei aklna getirmek Banque d'Indochine'in sindirim sistemini alt st eder. yleyse haydi unutma makinesini balatn. Bugn ikence gren Madagaskarllar, bir asrdan az bir zaman nce airdiler, sanatydlar ve yneticiydiler? ! Aznz kapal tutun. Ve sessizlik ker, sessizlik bir kasa kadar derin. Neyse ki hala zenciler var. Ah! Zenciler! Hadi zenciler hakknda konualm. Kabul, zenciler hakknda konualm.
88 Aime Cesaire

Sudanllarn imparatorluklarndan m? Benin'in bronz eserlerinden mi? Shango heykeltralndan m? Bana uyar, Avrupa bakentlerini ssleyen o duygusuz, kt sanat eserleri arasnda bizim iin bir deiiklik olur. Ya Afrika mzii, onun hakknda konualm m? Neden olmasn? Ve ilk kaiflerin syledikleri hakknda konualm, onlarn grdkleri hakknda...irket yemliklerinde beslenenlerin deil! Ama d'Elbees, Marchais, Pigafettas!

Sonra Fro-benious! Sahi Frobenious'un kim olduunu biliyor musunuz? Hadi beraber okuyalm: " Kemiklerinin iliklerine kadar medenilemiler! Barbar zenci fikri bir Avrupa icaddr." Dar kafal burjuva artk daha fazlasn duymak istemiyor. Kulaklarn kapatarak bu fikre bir fiske vuruyor. Fikir, sinir bozucu bir sinek.
IV

Bu nedenle yolda, sadece sadist idarecileri ve agzl bankerleri deil, sadece namussuz, dalkavuk politikaclar ve boyun emi yarglar deil, ayn ekilde ve ayn sebepten dolay, kin dolu gazetecileri de, para iinde yzen kafasz akademisyenleri de, metafizik merakls etnograf-yaclar da, Belikal kstah ilahiyatlar da, Nietche'nin kndan kard kt kokularla domu gevezelik yapan entelektelleri de, paternalistleri, rvetileri, egzotizm merakllarn da, tarm sosyologlarn, gz boyayanlar, sahtekarlar, bo konuan sanatlar ve katlar da ve genel olarak Batnn burjuva toplumunu savunmak iin kurulmu bu sefil iblm iinde grevlerini yerine getiren herkesi, farkl yollardan ve iren bir saptrma faaliyetiyle (aslnda bu, tam da ilerleme ihtimalini inkar etme anlamna gelse de) ilerlemenin kuvvetlerine ortak olmaya abalayanlar, yani kapitalizmin aleti olan herkesi, aka ya da gizli gizli bu smrgeci haydutlar destekleyen herkesi, her biri btn bunlarn sorumluluunu tayan, her biri nefret dolu, her biri kle tccar olan ve bundan byle devrimci eylemin iddetinden sorumlu olacak olan herkesi ama herkesi dmann bil. Ve btn bir arada bir derede olanlar, kaamaklar icat etmeye alan herkesi, arlatanlar ve sahtekarlar, kar90 O Aime Cesaire

k iler iindekileri sprp at. Ve bu beyefendilerin ahsen samimi olup olmadklarna, ahsen iyi niyetli veya kt niyetli olup olmadklarna bakma. ahsen, yani Peter'in ya da Paul'n kendi vicdanlarnda smrgeci olup olmadklarnn hi nemi yok; nk burada nemli olan ey, onlarn bir hayli sorunlu olan znel iyi niyetlerinin, smrgeciliin beki kpekleri olarak yerine getirdikleri uursuz grevin nesnel anlamndan tamamen bamsz olmasdr. Ve bu balamda, (bilinli olarak ok farkl disiplinlerden alnm) bir takm rnekler gsteriyorum: Gouro'nun, belli baz doru gzlemlerin arasnda, pein hkml ve kabul olunamaz tezlerin savunulduu, "Les Pays Tropique"(Tropik Dnyalar) adl kitabndan: Hibir zaman byk bir tropik medeniyetin olmadn, byk medeniyetlerin sadece lman iklimlerde var olduklarn, her tropikal lkeye medeniyet tohumunun geldiini fakat bu tohumun sadece tropikal olanlarn dndaki yerlerden gelebileceini, eer tropikal lkeler rklarn biyolojik laneti altnda olmasa bile, en azndan, bundan daha az etkili olmayan ve ayn sonular getirecek bir corafi lanetin onlar tehdit edeceini savunan Gurou'dan. Sonra Belikal ve misyoner, Peder Tempels'in "Bantu felsefesinden: Bir kimsenin hayal edebilecei en yapmack ve kokumu olan, fakat anlalan Hinduizm bakalar tarafndan kefedildiinden Zencileri "ahlakl avarelere" evirmekle tehdit eden "komnist materyalizme kar koymak iin" tam vaktinde kefedilen Bantu felsefesinden.
Barbar Bat O 91

Medeniyetin tarihi ve romanclarndan (ki bunlarn ikisi de aslnda ayn eydir), undan veya bundan deil, hepsinden ya da aa yukar hepsinden, onlarn sahte objektifliklerinden, ovenizmlerinden, kurnaz rklklarndan, beyaz olmayan rklarda ve zellikle siyah rkta bulunan herhangi bir meziyeti peinen reddetme konusundaki ahlaksz tutkularndan, tm an ve erefi kendi rklarnn tekeline alma saplantlarndan. Psikologlar, sosyologlar ve bunun gibilerden, onlarn ilkellie baklarndan, hileli aratrmalarndan, kendilerine hizmet eden genellemelerinden, tarafl speklasyonlarndan, beyaz olmayanlarn marjinal ve "kendine zg" karakteri hakkndaki srarlarndan, evrenselciliin kurucusu Descartes'n ifadelerinin hatrna, (bu beyefendilerin her biri ilkel dncenin zayfl fikrinin yksek otoritesini yanl karmak iin kendilerininkinin en salam bir rasyonalizme dayandn iddia etmelerine karn) rasyonalizmi barbarca inkarlarndan rnekler veriyorum, ki ne diyordu Descartes: "akl...her insanda tam ve btn olarak bulunur", "Ayn trn bireyleri dnldnde onlarn yalnz rastlantsal nitelikleri asndan derece farklar olabilir, biimleri ve doalar asndan deil"6 Fakat bu kadar da hzl gitmeyelim. Bu beyefendilerden bir kan takibe almaya deer.

Tarihilerin, ister smrge tarihileri olsunlar ister Msrolog, durumlar hakknda kafa patlatacak deilim. n6

Descartes'n Discourse de la methode adl eserinin balang sayfalarndan

92 e Aime Cesaire

cekilerin durumu ok aktr, ve bunlarn hangi mekanizma araclyla okuyucularn kandrm olduklar, bir zenci tarafndan yazlm en cretkar kitap olan ve Afrika'nn uyannda kukusuz nemli bir rol stlenecek olan Nations negres et culture isimli kitapta eyh Anta Diop tarafndan ortaya karlmtr.7 Biraz daha emin olmak iin, daha da geriye gidelim. Bay Gorou'ya. Sekin bilim adamlarnn modern bilimlerin gelimesinde "hibir pay olmayan" yerli toplumlar incelemelerinin ar bir kibirlilikten kaynaklandn sylememe gerek var m? Bu incelemelerin, sz konusu halklarn gayretlerinden, kurtulu mcadelelerinden, yaam ve zgrlk
Bknz Sheikh Anta Diop, Nations negres et culture, Presence Africai-ne(1955). Heredot'un Msrllarn esasen Etiyopyallarn kolonisi olduunu aklamasndan ve Diyotorus Sicilus'un da bunu tekrarlayp Etiyopyallar hibir hataya imkan vermeyecek bir biimde tanmlayarak saldrsn daha da iddetlendirmesinden sonra bir kar saldr yrtmek ok daha nemli hale geldi. Bu durum kabul edildiinde, ve neredeyse btn Batl bilim adamlar onu aklama olanan tmyle yitirme pahasna bile Msr' kastl olarak Afrika'dan koparmak iin yola ktklarnda, bu grevi baaryla tamamlamak iin bir ok yol bulunuyordu. Gustave Le Bon'un yntemi dobra dobra ve pervaszca bir deerlendirmeydi: " Msrllar Hami'dirler, yani, Lidyallar, Getuliyanlar, Numidyallar, Maribiler, Berberiler gibi beyazdrlar"; Maspero'nun btn ihtimallere aykr olarak Msr dili ile semitik diller ve zellikle Yahudi-Arami tip arasnda balant kuran ve Msrllarn esasen semitik olmalar gerektii sonucuna ulaan yntemi; bu sefer corafi olan Weigall'in Msr Medeniyetinin ancak aa Msr'da domu olabilecei ve buradan nehri yukardan takip ederek Yukar Msr'a getii, nk aaya gemenin mmkn olmadn grd biimindeki yntemi. Okuyucu Yukar Msr Zencilerin lkesinin yanndayken Aa Msr'n Akdeniz'in yani beyaz topluluklarn yannda olmasndan dolay bunun imkansz olduunu anlam olacaktr. Bu balamda Weigall'in tezlerine Scheinfurth'un nehrin yzlerce mil yukarsna yerletirdii Msr'n hayvan ve bitki rts temelindeki bak asyla kar kmak ilgintir.
7

Barbar Bat e 93

iin, tropik lkelerin kurtulu gnnn gelmesini bekleyen kltr iin somut mcadelelerinden deil de iyi smrgeciden kaynaklandn sylemek kibirlilik deil de nedir? Ama onlarn yasas kategorik olarak yle diyor: "Tropikal blgelerin daha geni bir nfusa ve daha yksek bir medeniyete doru ilerlemelerini salayan ve salayacak olan ey, tropikal olmayan blgelerde gelitirilen kltrel unsurlardr." Bay Gourou'un kitabnn baz doru gzlemler ierdiini belirtmitim: Smrgeciliin bilanosunu kartrken Gourou unlar yazyor: "Tropikal evre ve yerli toplumlar, kendilerine hastalkl bir ekilde uyarlanan tekniklerle tanmann ceremesini ektiler; angaryadan, hizmetilikten, zorla altrlmaktan, klelikten, iilerin bir blgeden dierine nakledilmesinden,biyolojik evredeki ani deiikliklerden ve kendilerinin daha az lehinde olan bu yeni zel koullardan ok zarar grdler." Ho bir kayt! niversite rektrnn yzndeki ifade! Bunu okuduunda kabinedeki bakann yzndeki ifade! Gourou'muz tasmasn kard, ite bu yzden buradayz, her eyi anlatacak, ite balyor: "Tipik scak lkeler kendilerini u ikilemle kar karya buluyor: ya ekonomik durgunluk ve yerlilerin korunmas ya da srekli ekonomik gelime ve yerlilerin gerilemesi" Bakn Bay Gorous, bu yazdklarnz ok ciddi! Sizi ciddi ekilde uyaryorum: bu oyunda ortaya koyduunuz bahis sizin kariyerinizdir. Bylece Gourou'muz geri ekiliyor ve burada durmay tercih ediyor. Bylece, bu tip bir ikilem varsa, bunun an94 O Aime Cesaire

cak var olan rejimin erevesi iinde geerli olacan ve eer bu paradoks bir tun yasasnn olumasn salyorsa, bu yasann smrgeci kapitalizmin sadece fani olmakla kalmayp kmekte olan bir sistem olduu gereini aka belirtmekten kanyor. Ne kadar ahlaksz ve tamahkar bir corafya! Eer daha iyi bir ey varsa o da Peder Tempels'dir. Brakalm Kongo'da yama ve ikence yapsnlar, brakalm Belikal smrgeci btn doal kaynaklar ele geirsin, btn

zgrlkleri ezip gesin, btn gururu yok etsin, brakalm huzur iinde istediini yapsn, ite Aziz Peder Temples btn bunlara raz oluyor. Ama dikkat edin. Kongo'ya m gidiyorsunuz? Sayg gsterin- yerlilerin mlkiyetine sayg gsterin demiyorum (Belika'nn byk irketleri bunu kendilerine yneltilmi ineli bir sz olarak alabilirler), yerlilerin zgrlklerine sayg gsterin demiyorum (Belikal smrgeciler bunun ykc bir konuma olduunu dnebilirler) Kongo ulusuna sayg gsterin demiyorum (Belika hkmeti bunu yanl anlayabilir)- peki ne diyorum: Kongo'ya m gidiyorsunuz? Bantu felsefesine sayg gsterin! "Beyaz eitici, siyah adamn kendisini, onun zgn insan ruhunu, bizi onu aalk bir yaratk olarak grmekten alkoyan tek gereklii olan o ruhu yok etmekte srar etseydi, bu gerekten gaddarlk olurdu. Smrgeci asndan, ilkel rklar geleneksel dncelerindeki hakiki z oluturan mantktan koparmak insanla kar ilenmi bir su olurdu." diye yazyor Peder Tempels. Bu ne cmertlik peder, bu ne cokunluk!
Barbar Bat 95

yleyse Bantu dncesinin esasen ontolojik bir dnce olduunu bilin; Bantu ontolojisinin esasen hayat gc ve hayat glerinin hiyerarisi kavramlarna dayandn, Bantu'ya gre dnyay tanmlayan ontolojik dzenin Tanr'dan geldiini ve ilahi bir hkm olarak buna sayg duyulmasnn zorunlu olduunu bilin.8 Harika! Herkes kazanyor, byk irketler, smrgeciler, hkmet; yani doal olarak Bantu dnda herkes. Bantu dncesi ontolojik olduundan, Bantu ontolojik bir yaratltan memnun olunmasn ister. Tatmin edici maalar! Rahat evler! Yemek! Bu Bantular, temiz ruhlardr, size sylyorum. "nce ve her eyin tesinde istedikleri ey ekonomik yada maddi durumlarnn dzelmesi deil, beyaz adamn bir insan olarak onlarn itibarlarn, ereflerini ve btn insani deerlerini tanmas ve bunlara sayg gstermesidir." Sonuta, Bantu hayat gcne apka kartrsnz, lmsz Bantu ruhuna bir gz krparsnz. te sizin iin btn bunlarn bedeli. Kabul etmelisiniz ki ucuza kurtuluyorsunuz! Hkmete gelince, o niye itiraz etsin ki? Baksanza Peder Tempels nasl da net bir memnuniyetle yazyor: "Beyaz adamla kurduklar ilk ilikiden itibaren Bantu, bizi mmkn olan tek bak asyla deerlendirdi, Bantu felsefesinin bak asyla ve bizi hayat gleri hiyerarilerinin ok yksek bir dzeyine entegre ettiler." Bir baka deyile, Bantu felsefesini yle bir dzenle ki;
8

Burada Bantu felsefesine deil, belli insanlarn onu politik amalarla kullanma biimine saldrdm gayet aktr.

96 Aim6 Csaire

beyaz adam ve zel olarak Belikallar, hatta daha da zel olarak Albert yada Leopold Bantu hayat gleri hiyerarisinin en tepesinde yerini alsn, sen de iini grm olursun. Bunu yaparak bir mucizeyi gerekletirmi olacaksn: Belika smrgeci dzeninin sorumluluunu Bantu Tanrs stlenecek ve ona kar kacak her Bantu kutsal eylere saygszlkla sulanacak. Bay Mannoni'ye gelince, Madagaskar ruhu hakkndaki kitab ve gzlemleri ciddiye alnmay hak ediyor. Onun kk byleyici hilelerini btn ayrntlaryla birlikte adm adm takip edin, size, gn gibi aikar biimde, smrgeciliin psikolojiye dayandn, bilinmeyen sebeplerden dolay bu dnyada bamllk kompleksi olarak adlandrlmas gereken bir eyin ceremesini eken bir grup insann olduunu, bunlarn psikolojik olarak bamlla yneldiklerini, bamlla ihtiya duyduklarn, bamlla can attklarn, bunu istediklerini, talep ettiklerini, smrgeletirilen insanlarn ounda ve zellikle Madagaskarllarda durumun tam da byle olduunu kantlayacaktr. Irklnz alp defolun! Smrgeciliinizi alp defolun! ren bir ekilde barbarlk kokuyorlar. Bay Mannoni daha iyi bir eye sahip: Psikanaliz. Varoluulukla sslendiinde artc sonular veriyor: En pejmrde klieler sizin iin cilalanp yeniden nnze srlyor, en sama nyarglar izah

ediliyor ve merulatrlyor ve sanki bir byyle ay yeil peynire dntrlyor. Ama onu bir dinleyin:
Barbar Bat O 97

"On Emir'den biri olan 'ananza ve babanza sayg gsterecek ve onlar terk etmeyeceksiniz' emri tarafndan belirlenen ykmllkle kar karya gelmek, Batlnn kaderidir. Bu ykmllk Madagaskarl iin anlalmazdr. Gelimesinin belli bir dneminde her Avrupal iindeki arzuyu kefeder...Bamlln zincirlerini krmak ve babasyla eit olmak iin. Madagaskarl ise hibir zaman! Madagaskarl hibir zaman paternal otoriteyle rekabet etme deneyimini yaamaz, "insanca bakaldr"y veyahut Ad-leryen aalk duygusunu, yani Avrupal'nn gemek zorunda olduu ve onlarn araclyla kiinin ergenlik dnemini at balang niteliindeki alkanlklarn medeni biimlerine benzeyen etin snavlarn hibirini..." Szck daarcyla yaratlan bu zekice ayrntlar, bu yeni terminoloji sizi korkutmasn! u eski nakarattan haberdarsnz: "Zenciler birer koca bebektirler." Bunu alrlar, sizin iin allayp pullayp bir arapsana evirirler. Sonu Mannoni'dir. Bir kere daha gveninizi tazeleyin ve rahatlayn! Yolculuun banda bu biraz zor grnebilir, ama oraya bir kez vardnzda, greceksiniz ki bulacanz ey yine tamamen sizin bagajnz olacak. Hibir ey eksik olmayacak, hibir ey kaybolmayacak, o mehur beyaz adamn mesuliyeti bile. Bu yzden, kulak verin: (Yalnz Batllara tahsis edilmi) "bu etin snavlardan geerek, kii, terk edilmenin ocuksu korkusunu alt eder ve Batllarn en deerli varlklar ve ayn zamanda mesuliyetleri olan zgrlk ve bamszl elde eder." Ya Madagaskarl? diye sorarsanz. "Yalan syleyen kefiller rk" derdi Kipling. Bay Mannoni de tehisini koyard:
98 o Aime Cesaire

"Madagaskarl byle bir terk edilme durumunu hayal bile edemez...O ne kiisel bamszlk ister ne de serbest sorumluluk." (Haydi, bunun nasl olduunu hepiniz bilirsiniz. Bu Zenciler, zgrln ne olduunu hayal bile edemezler. Onu ne isterler ne de talep ederler. Bunu onlarn kafasna koyanlar beyaz kkrtclardr. Ve ayet zencilere zgrlk verseydiniz, bu zgrlkle ne halt edeceklerini bilemezlerdi.) Buna karn, Bay Mannoni'yi, Madagaskarllarn (son olarak 1947'de olmak zere) Fransz igalinden beri defalarca kez ayakland konusunda uyarrsanz, varsaymlarna sadk kalan Mannoni size bunun tam anlamyla nevrotik bir davran, kolektif bir lgnlk, bir cinnet geirme olduunu, ve dahas, meselenin Madagaskarllarn gerek hedeflerine ulamas deil, bir "hayali gvenlik" meselesi olduunu ve bunun da ikayeti olduklar basknn aslnda hayali bir bask olduu anlamna geldiini syleyecektir. Bir kimse ancak bu kadar aka ve bu kadar lgnlk derecesinde hayal rn gerekelerle, kendi yaralarn iyiletiren kaptann barakasn yakma kssasna binaen, canavarca bir nankrlkten bahsedebilir. Eer en bar toplumlar umusuzlua srkleyen bu smrgecilii eletirmeye kalkarsanz, Bay Mannoni size neticede sorumlu olann smrgeci beyazlar deil, smr-geletirilen Madagaskarllar olduunu aklayacaktr. "Allah hepsinin belasn versin, beyazlar Tanr olarak grdler ve ilahiyattan beklenebilecek her eyi de onlardan beklediler!" Eer Madagaskarl nevrozuna kar reva grlen muBarbar Bat O 99

amelenin gereinden fazla sert olduunu dnyorsanz, her ey iin bir cevab bulunan Mannoni, insanlarn bahsettii o mehur zulmlerin ok abartlm olduklarn, bunlarn hepsinin birer nevrotik uydurma olduklarn, o ikencelerin hep hayali cellatlar tarafndan yaplan hayali ikenceler olduklarn size kantlayacaktr. Fransz hkmetine gelince; kendini ok lml gsterdi, nk eer salkl bir psikolojinin kurallarna sayg gstermeyi istemi olsayd; kurban etmek gerektiinde Madagaskarl vekilleri tutuklamak onun iin memnuniyet verici olacakt.

Abartmyorum. Konuan Mannoni'dir: "Madagaskarllar ok klasik yollardan giderek azizlerini ehitlere, kurtarclarn gnah keilerine eviriverdiler. Hayali gnahlarn kendi tanrlarnn kannda ykamak istediler. Bu bedel pahasna, hatta sadece bu bedel pahasna tutumlarn ters yz etmeye hazrdlar. Bu baml psikolojinin zelliklerinden birinin, hi kimse iki efendiye birden hizmet edemeyeceine gre, bunlardan birinin dierine kurban edilmesi olduu gibi grnyor. Tananari-ve'deki smrgecilerin en kkrtlm bu kurban psikolojisinin esas hakknda karmak bir anlaya sahipti ve onlar kurbanlarn talep ettiler. Yksek Komisyon binasn kuattlar, eer kendilerine birka masumun kan verilirse "herkesin tatmin olacan" ona garanti ederek. nsani bir bak asyla rezilce olan bu davran, tamamen, yksek platolardaki nfusun iinden gemekte olduu duygusal rahatszlklarn olduka eksiksiz bir kavranna dayanyordu." Akas, bu kana susam smrgeciyi temize kartmann ilk admdr. Bay Mannoni'nin psikolojisi en az Bay
100AimeCesaire

Gorou'nun corafyas yada Peder Tempels'in misyoner teolojisi kadar "tarafsz" ve "zgrdr". Ve hepsinde ortak olarak bulunan arpc zellik de en insani problemleri konforlu, bo kavramlara indirgemek iin giritikleri burjuva abadr: Mannoni'deki bamllk kompleksi fikri, Peder Tempels'teki antolojik fikir, Gorou'daki tropikallik fikri. Peki btn bunlarn arasnda in Hindi Bankas'na ne oldu? Ya Banque de Madagaskar'a? Ya Polis krbacna? Ya vergilere? Ya Madagaskarlya verilen bir avu pirince ve nha-que'e?9 Ya ehitlere? Ya katledilen masum insanlara? Ya kasalarnzda biriken kana bulanm paralara, baylar? Buharlatlar! Yok oldular, birbirlerine kartlar, snk muhakemelerin krallnda tannmaz hale geldiler. Fakat bu beyefendiler iin talihsiz bir ey sz konusu. u ki; onlarn burjuva efendileri byle kat bir tartmaya ok ama ok daha az heveslidirler ve onlara srt evirmeleri ve daha az kurnaz ve daha ok vahi olan dierlerini alklamalar iin srekli uyarlrlar. te Yves Florenne'e ak biimde ans tanyan ey de
9

in hindi halklarna Franszlar tarafndan verilen isim. (Amerikan ngilizcesinde "gook"yani amur)

Barbar Bat 0 101

budur. Ve elbette, burada, Le Monde gazetesinin zarif biimde dzenlenmi sayfalarnda onun hizmetinin kk takdimleri bulunur... Tamamen gvence altna alnm, kantlanm etkisiyle, ikna edici sonularyla btnyle testten gemi olarak burada biz tam da bir eit rklkla, Fransz rklyla kar karyayz. Hala ok salam deil, doru, ama gelecei parlak. Adamn kendisini dinleyelim: "Okurumuz (huysuz Florenne'le ztlama kstahln gsteren bir retmen) iki melez kz, yani rencilerini dnerek Fransz ailemizin iinde byyen llerdeki entegrasyondan gurur duyuyor...Acaba tersine Franszlarn siyah ailesine entegre olduklarn (ya da sar ya da kzl, hi fark etmez), yani saflnn bozulduunu, yok olduunu grse tepkisi ayn olur muydu?" Yves Florenne'e gre Fransa'y oluturan eyin kan olduu, ulusun temellerinin biyolojik olduu ak: "Fransz insanlar ve onlarn dehas ayn zamanda hem kuvvetli hem de zarif olan bin yllk bir dengeden domutur, ve...bu dengedeki kimi korkun bozukluklar otuz yl akn zamandr maruz kalnan byk ve ou zaman tehlikeli yabanc kannn karmasyla ayn zamana denk gelir." Ksacas, melezler dmanmzdr. Artk sosyal kriz yok! Artk ekonomik kriz yok! Geriye

kalan her ey rksal kriz! Elbette ki hmanizm prestijini hi kaybetmez (Bat dnyasndayz), birbirimizi anlamamz gerek deil mi? "Fransa insan evreni iinde kendini kaybederek deil, kanyla ve ruhuyla, kendisi olarak kalarak evrensel olacaktr." te bu, Fransz burjuvasnn Hitler'in yenilgisinden 5 yl sonra ulat noktadr! Ve ok net biimde, onun tarih102 AimCsaire

sel cezas da burada yatar: Bir ahlakszlk ukuruna batmasna ona dnmekle sulanmak ve Hitler'in kusmuklarn geveleyip durmak. nk sonuta daha Yves Florenne hala kyl romanlarnn, "toprak dramlar"nn ve kem gz hikayelerinin zerine titrerken Hitler, baz byc masallarnn kyl kahramanlarnnkinden ok daha fazla kem gzlerle "Halk devletinin yce amac, stn rkn itibar ve gzelliini yaratan kltr yayarak rkn orijinal unsurlarn korumaktr" diye konuuyordu. Yves Florenne bu dolaysz alaln farknda. Ve bundan mahcup olmaktan ok uzak. Pekala, bu onun hakkdr. Bizim ona kzmaya hakkmz olmad gibi. nk, sonuta biz kanlmaz olan kabullenmeliyiz ve kendimize ilk ve son kez yle sylemeliyiz: Burjuvazi her geen gn daha da hrlamaya, daha da acmasz, daha da utanmaz, ksacas daha da barbar olmaya mahkumdur; her ken snfn kendisini gemiinin btn kirli sularnn iine dkld bir havuza dnm halde bulmas amansz bir kanundur; her snfn ortadan kalkmadan nce kendisini tamamyla ve btn cephelerde sefil bir biimde kk drmesi ve balar bir gbre ynna gmlm biimde son arklarn sylemesi evrensel bir kanundur. Dosya hakikaten kabark. Varoluunun temeli kan dkmeye ve lm tohumlar ekmeye dayanan bir canavar... Hatrlarsnz ki bu canavar, yani kapitalizm kendini en iyi kafalara ve vicdanlara ifa ettiinde bu vahi numunenin biimindeydi. O zamandan beri hayvan kanszlat, salar dklyor, derisi artk eskisi gibi parlak ve cilal deil, ancak azgnl sadizmle karm olarak var olmaya devam ediyor. Bundan dolay suu Hitler'e atmak kolay. Ya da Rosen-berg'e, Jnger'e ve dierlerine. Ya da SS'e. Peki ya una ne demeli: "Bu dnyada her ey su kokar: gazete, duvar, insann yz ifadesi." Baudlaire bunu daha Hitler domadan nce sylemiti. Bu, belann daha derin bir kayna olduunu gsteriyor. Ve Isidore Ducasse, Lautreamont Kontu..10
10

Isidore Ducasse- Lautreamont kontunun takma addr- ksa yaam boyunca( 1846-1870) pek tannmayan ancak sonraki nesil airler zerinde b104 O Aime Cesaire

Bu balamda Chants de Moldoror etrafnda yaratlan skandal atmosferini datmann tam zamandr. Gaddarlk? Edebi gk ta? Hastalkl bir hayal gcnn taknlklar? Gelin imdi! Daha yakndan bakn. Bakn ne kadar da kolaym! Gerek u ki; Lautreamont, canavar, o allm canavar, yani kahramann kavramak iin kapitalizm tarafndan yaratlan o demir adamn gzlerinin iine drste bakmalyd. Kimse Balzac'n drstln inkar etmez. Fakat bir dakika bekleyin: Vautrin'i aln, Tropikal blgeden yeni gelmi olsun, ona ba melein kanatlarn ve stma titremelerini verin, Paris sokaklarnda ona Uruguayl vampirler ve etobur karncalar elik etsinler ve ite Maldoror'u elde edersiniz.11

Dekor deitiriliyor, ama dnya ayn dnya, insanlar ayn insanlar. Hala sert, inat, ahlaksz, saf ve eskiden olduu gibi bugn de bir insan dierinin bedensel zevklerinin kayna. nanyorum ki; btn unsurlarn bir araya getirilmeyk bir etkisi olan srrealizmin bir mjdecisidir. Tek bir sra d eseriyle hatrlanr, Chants de Maldoror, eytani kahramannn Tanr'ya ve topluma kar iddetli bir bakaldrnn iinde olduu nesir eklindeki bir tr epik iir. Maldoror'un bandan geen birbiriyle balantsz olaylar, sadizm ve vampirizmle dolu, zaman zaman mistik ve lirik ve daha ok grotesk, rpertici ve erotik bir takm fantastik hayallerdir. Bir btn olarak eserde bir kabusun younluu vardr ve sanki yazarn bilin altndan frlam gibidir. 11 Goriot Baba'da ve baka romanlarda grnen Vautrin, Balzac'n nsanlk Komedyas 'nn en nemli kt adam karakteridir. Eski bir tccar klnda yaayan usta bir sulu olarak, namussuz, ahlaksz ve kaderinin peinde sadece kendi amacna odaklanan biridir. Vautrin, kapitalist topluma kar alayc bir yaklamla, zamannn saygdeer burjuvasyla karlatrldnda hi de o kadar ahlaksz olmadn dnr.
Barbar Bat 105

siyle, btn kaynaklarn analiz edilmesiyle, btn alma koullarnn aydnlatlmasyla; durum 1865 ylndaki keskin gzlerden kaamayacandan, Chants de Maldoror hakknda, bu cokun destann tamamen farkna varlmam ynlerine, ok zel bir toplum biiminin amanszca sulanmasna k tutacak olan bir materyalist ve tarihsel yorum salamann mmkn olaca gn de elbet gelecektir. Bunu yapmadan nce elbette ki, gizli glere inananlar ve yolumuzu karartan metafizik aklamalar temizlemi olmalyz. Kimi ihmal edilen drtlklerin (mesela, bize tam da altnn eytani gcnn ve para istiflemenin k-tlenmesini dndrten, bit madeniyle ilgili o en ilgin blm) nemini yeniden tesis etmek iin; bu dizeleri yazarn eserindeki en hayranlk verici blm olarak gerek yerine iade etmek iin; onun iinde hakikaten ne varsa srf onu bulmaya istekli olmak iin; ayrcalkl ve rahat mevkilerde olanlarn yeni gelenlere yer amak zere birlikte daha kapal hareket etmeyi reddettikleri bir toplumun nadir bulunan alegorik bir grnn renmek iin bunu yapmak zorundayz. Ve -geerken sylemi olalm; kat bir ekilde reddedilmi bir ocuu kim itenlikle karlar? Halk! Burada paavrac olarak tabir edilen halk. Baudlai-re'in paavracs: Kulak asmadan polislerin casuslarna Ruhunu boaltr muazzam entrikalara Byk yeminler eder ve yce kurallar buyurur Ktnn cann skar, arka kar kurbanlarn amacna12
12

Bknz "Le Vin des chiffonniers", Les Fleurs du mal iinde, eviren C.F. Maclntyre 106oAim6Cesaire

yleyse, Lautreamont'un dman yapt o dman, o yamyam, insan beynini kemiren "yaratc", o insan pislii ve altndan yaplm bir tahta tnemi sadist, ikiyzl, zampara, "bakalarnn ekmeiyle beslenen" ve ara sra sanki "gece boyunca f kan emmi bir tahta kurusu gibi" zil zurna sarho biimde bulunan o tembel adam o zaman anlalacak deil mi? te o zaman birisinin o yaratcy grmek iin bulutlarn tesine bakmas gerekmedii, hatta onu Desfosses'in ticaret rehberinde ve kimi konforlu ynetim kurullarnda bulmann ok daha kolay olduu anlalacak. Fakat brakalm byle olsun. Ahlaklar bu konuda hibir ey yapamazlar. Birilerinin houna gitse de gitmese de, burjuvazi, bir snf olarak, tarihin btn barbarlnn sorumluluunu stlenmeye mahkumdur, Ortaa ikenceleri ve engizisyonun, sava kkrtcl ve hikmeti hkmete yakarlarn, rklk ve kleciliin, ksacas hcum eden snf olarak insan ilerlemesinin somut rnei olduu dnemde unutulmaz biimlerde protesto ettii her eyin sorumluluunu stlenmeye mahkumdur. Ahlaklar bu konuda hibir ey yapamazlar. Bundan byle burjuvazinin gndeminde iddet, yozlama ve barbarlktan baka hibir anlam tamayan, ilerlemeci bir insanlktan kartma kanunu vardr. Nefreti, yalancl ve kendini beenmilii az kalsn unutuyordum. Neredeyse Roger Caillois'i de unutuyordum.13

13

Bknz. Roger Callois, " Illusions a rebours", Nouvelle Revue Franaise, Aralk ve Ocak 1955

Barbar Bat 107

Tamam yleyse: ok eski zamanlardan beri ilgisiz ve zensiz bir an sert dncesini ve arbal tarzn retmekle grevlendirilen Caillois, tam da bu yzden byk bir gazaba uram durumda. Neden? Sorumluluk duygusunda amas bir bozulmayla birlikte, en son becerilerini Bat medeniyetinin egzotik medeniyetler zerindeki kapsaml stnl hakknda phe tohumlar ekmekte kullanan Bat etnografyasnn ihaneti yznden. imdi, nihayet Bay Callois savaa giriyor. Avrupa en kritik zamanlarda byle kahraman kurtarclar ne srme yeteneine sahiptir. Bizim amzdan 1927'de Baty savunmak iin bir Hal savama girien Bay Massis'i hatrlamamak affedilmez bir ey olurdu. Ayn kutsal davay savunmak iin kalemini bir Toledo kamasna eviren Bay Callois'i daha iyi bir kaderin beklediine emin olmak istiyoruz. Bay Massis ne diyordu? O "Bat medeniyetinin ve elbette ki insanlnn kaderinin u an tehdit altnda" olup, "endielerimizi cezp etmek, kltrmz yaratan iddialara meydan okumak, sahip olduumuz deerlerin en can alc ksmn yalanc karmak" konusunda her alanda bir abann sz konusu olmasna zlyordu ve bu "felaket tellallar"na kar sava amaya yemin ediyordu. Callois dman hi de farkl bir biimde tanmlamyor. Dman, son elli yldr "fevkalade ar hayal krklklar ve aclar yznden kltrlerinin muhtelif ideallerini acma108AimeCesaire Barbar Bat 109

szca inkar eden" ve byle yaparak da "zellikle Avrupa'da inat bir keyifsizlik" srdren u "Avrupa aydnlar"dr. Caillois'in kendi adna son vermek istedii ey de bu keyifsizlik ve endiedir.14 Ve hakikaten, Viktorya dneminin ngilizlerinden bu yana hi kimse tarihi sakin ve phe bulutlarndan arnm biimde incelemedi. Doktrini? Onda sadeliin erdemi var. Bilimi kefeden Batyd. Nasl dnleceini bilen yalnz Batyd, Bat dnyasnn snrlarnn bittii yerde ortaklk kavramnn egemen olduu, mantktan yoksun,
Tam da M. Caillois'in bu hal savana giritii srada hkmet tarafndan desteklenen Belikal bir smrgeci derginin (Europe-Afrique, No:6, Ocak 1955) etnografi zerine tamamen benzer bir saldrya girimesi nemlidir: "nceden, smrgecinin smrgeletirilen insanla ilikisi hakkndaki temel kavray medeniyle vahinin ilikisi biimindeydi. Bu nedenle smrgecilik kaba saba, hibir pheye izin vermeyen ancak salam ve belirgin bir hiyerariye dayanyordu." te bu makalenin yazar Bay Pi-ron hiyerarik ilikiyi tahrip ettii iin etnografiyi sulamaktadr. Ayn Bay Caillois gibi o da Michel Leiris ve Claude Levi-Strauss'u sular. lkini sulamasnn nedeni "La Question raciale devant la science moderne" adl kitapnda yazm olduu u satrlardr: "Bir kltr hiyerarisi kurmaya almak ocukadr." kincisini sulamasnn nedeni ise "sahte evrimcilik"e saldrm olmasndan dolaydr, nk o "kltrler aras farkllklar ayn noktadan balayan tek bir gelime izgisinin aamalar olarak grerek ve ayn ama dorultusunda onlar birlemeye zorlayarak bu farklar hasr alt etmeye abalamaktadr." Mircea Eliade u satrlar yazmaya cesaret ettii iin zel bir muameleyi hak ediyor: "Avrupal'nn nnde artk yerliler deil, muhataplar vardr. Diyaloga nasl balanmas gerektiini bilmek iyi olur; ilkel ya da geri kalm olarak adlandrlan dnya ile modern Bat dnyas arasnda bir sreklilik iin artk herhangi bir are bulunmadn fark etmek kanlmazdr." Son olarak bu da, bir kereliine, Amerikan dnrlerinin kafa yormaktan kand haddinden fazla eitlikilik iin - Kolombiya niversitesi Psikoloji profesr Otto Klineberg'den: "Baka kltrleri srf farkl olduklar iin kendimizinkine gre aa grmek nemli bir hatadr." Bay Caillois'in iyi arkadalar olduu kesin.
14

sakat dncenin ta kendisi olan o ilkel dnce biiminin lo krall balyordu. Bu noktada biri start verir. Birisi Bay Callois'ye hatrlatr ki, Levy-Bruhl tarafndan kefedilen mehur ortaklk yasas bizzat kendisi tarafndan reddedilmitir. mrnn sonbaharnda Levy-Bruhl "mantk sz konusu olduunda imdiye dek ilkel mantali-teye zg bir karakteristik tanmlama abasnda" hatal olduunu, tersine, bunlarn zekalarnn mantn bak asyla bizimkilerden (Batllarnkinden) farkl olmadna...bu yzden resmi bir inkara artk bizimkinden daha fazla

tahamml edemeyeceklerine....Bu yzden de bizim de yaptmz gibi mantksal olarak imkansz olan (bu teze) zihinsel bir refleksle kar kacaklarna" ikna olduunu dnyaya ilan etmitir.15 Zaman kayb! Bay Caillois dzeltmenin deersiz olduunu dnyor. Caillois'e gre gerek Levy Bruhl, ancak ilkel insanlarn abuk sabuk eyler konutuunu syleyen Levy Bruhl olabilir. Tabii, bu doktrine direnen birka kk olgu kalmaktadr. Szgelimi, aritmetik ve geometrinin Msrllar tarafndan bulunmas, astronominin Asurlular tarafndan bulunmas, yine Kimya'nn Araplar arasnda domu olmas, rnein Bat dncesi henz gz dnm bir mantk ncesi pozisyondayken slam dnyasnda rasyonalizmin ortaya km olmas...bunlar hep nemsiz detaylardr. Fakat Bay Caillois bu mnasebetsiz detaylar ok gemeden yerli yerine koyuverir, nk "btne uymayan bir
15

Les Carnets de Lucien Levy-Bruhl, Presses Universitaires de France, 1949 110oAimeCesaire

keif net biimde, sadece bir detaydr, yani ihmal edilebilen nemsiz bir eycik. Tahmin edeceiniz gibi, hazr byle bir balang yapmken Bay Caillois yar yolda duracak deildir. Bilimi kontrol altna aldktan sonra, ahlakta da hak iddia edecek. Dnn bir kere! Bay Caillois imdiye dek hi kimseyi yememi! Hibir sakat yiyip bitirmeyi hayal etmemi! Bay Caillois'in aklna hi yal ebeveyninin gnlerini ksaltmak gelmemi! Pekala, ite size Batnn stnl: "nsana, yal ve zayflar yok etmeyi doal karlamayacak lde sayg gsteren yaam disiplini." Sonu kanlmaz: yamyamlarla, insan para para edenlerle ve daha aa trlerle karlatrldnda Avrupa ve Bat, insan onuruna saygnn somut rneidir. Fakat biraz daha ileri gidelim ve hzl bir biimde gidelim ki dncelerimiz, Batnn bir sr kahraman evladnn, ben tam da bu satrlar yazarken, zindanlarn yar-karanlnda, insan onuruna saygnn otantik izlerini (ki teknik ifadesiyle onlara "elektrik", "banyo kveti" yada "Filistin asks" deniliyor) ikinci snf Afrikal kardelerinin zerlerine cmerte boca ettikleri Cezayir ve Fas'ta ba bo dolamasn. Haydi devam edelim: Bay Caillois henz sekin baarlar listesinin sonuna gelmedi. Bilimsel stnlkten ve ahlaki stnlkten sonra imdi srada dinsel stnlk var. Burada, Bay Caillois Dounun bo prestijinin kendisini yanltmamas iin dikkatlidir. Asya, tanrlarn anas, belki, ama Avrupa da ayinlerin hanm. Ve bakn ne kadar da harika:
Barbar Bat e 111

Bir tarafta (Avrupa dnda) "gln maskeleriyle, kolektif cinnetiyle, vahi alkolizmiyle, naif bir cokuyu kabaca istismar etmeleriyle voodoo trenleri; dier tarafta ise (Avrupa'da) Chateabriand'in Geni edu christianisme'inde evvelce vgler yadrd otantik deerler: "Katolik dininin anlalmaz srlar ve dogmalar, komnyonlar, heykeltralarnn sembolizmi ve kilise mziinin ycelii" Muazzam bir zafer enlii iin bir neden daha, deil mi? Ve Bay Caillois'in o ok gurur duyduu mzeler... Btn bunlar dnldnde, mzelere gerek kalmasayd aslnda ok daha iyi olaca fikri bir an olsun Bay Caillois'in aklndan gemez mi? Avrupa'nn kendi hesabna Avrupal olmayan medeniyetlere msamaha gstermesi; onlar canl, dinamik, zengin, bir btn olarak ve bozulmam halde brakmas daha iyi olmaz myd? Bu medeniyetlerin l ve dank taraflarn usulen snflandrlm biimde beenimize sunmaktansa, onlarn gelimelerine ve kendilerini tamamlamalarna izin verilseydi daha iyi

olmaz myd? Her neyse. Mze kendi bana hibir eydir, yani hibir anlama gelmez. Kibirli bir kendi kendini tatmin gzleri bozduunda, bakalar iin gizli bir kmseme kalpleri soldurduunda, rklk kabul edilsin yada edilmesin sempatiyi yok ettiinde mze hibir ey syleyemez. Yani eer onun tek amac gsteriin hazzn beslemekse, bunun hibir anlam yoktur; ve sonuta slam'la savaan fakat ona sayg duyan Saint Louis'nin samimi bir ada, onu bilme frsatndan yoksun adalarmzdan (at
112 O AimeCesaire

pat bir etnografik literatre sahip olsalar da) daha ok frsata sahiptir. Hayr, dnyann btn mzeleri toplansa bilgi terazisinde bir zerre insan scakl kadar bile ar ekmezler. Ve btn bunlardan kan sonu ne? Adil olalm; Bay Caillois makul birisidir. Btn alanlarda Batnn stnln kabul ettirdikten ve bylece salam ve son derece deerli bir hiyerariyi yeniden tesis ettikten sonra Bay Caillois konuyu hi kimsenin imha edilmemesi gerektii eklinde balayarak bu stnln hali hazrdaki kantn bizlere sunar. Ona gre Zenciler lin edilmeyeceklerinden, Yahudiler de yeni enlik atelerini beslemeyeceklerinden emin olmaldr. Sadece tek bir ey var: unun aka anlalmas zorunludur ki Zenciler, Yahudiler ve Avustralyallar bu tolerans kendi meziyetlerine deil, Bay Caillois'in yce gnllne; sadece geici gerekler sunabilen bilimin hkmlerine deil, tek mutlak doru olan Bay Caillois'in vicdannn yarglarna borludurlar. Ve bu toleransn Bay Caillois'in kendine kar hissettii sorumluluk duygusundan baka hibir art ve gvencesi yoktur. Belki bir gn bilim insanln yolunda yrmesine engel olan ar bir yk meydana getiren bu geri kalm ve yava ilerleyen kltrlerin temizlenmesi gerektiini ilan edebilir, fakat eminiz ki o kritik anda Bay Caillous'un vicdan tam da vaktinde masum bir vicdandan soylu bir vicdana dnerek celladn kolundan tutacak ve salvus sis'i syleyecektir.
Barbar Bat 113

te ona minnettar olduumuz o zl not: "Bence, rklarn, insanlarn ve kltrlerin eitlii sorunu ancak yasa nnde bir eitlikten bahsettiimizde anlamldr, gerekteki eitlikten deil. Ayn ekilde kr, sakat, hasta, geri zekal, cahil yada yoksul (bir kimse Batl olmayanlara kar ancak bu kadar nazik olabilirdi) olan insanlar; gl, ak grl, salam, salkl, zeki, kltrl ve zengin insanlarla kelimenin maddi anlamnda eit olamazlar. kinciler kendilerine daha ok haktan ziyade daha ok grev ykleyen daha byk bir yetenee sahiptirler...Benzer bir ekilde, biyolojik veya tarihsel sebeplerle eitli kltrler arasnda hali hazrda dzey, g ve deerler asndan farkllklar vardr. Bu farkllklar hakikaten bir eitsizlie sebep olur. Bunlar hibir ekilde, rklkta olduu gibi stn olan insanlarn lehine haklar asndan bir eitsizlii hakl kartmaz. Aksine onlara ek grevler ve artan sorumluluklar ykler." Ek grevler? Dnyay ynetme grevi deilse nedir? Artan sorumluluklar? Dnyadan sorumlu olmak deilse nedir? Ve Caillois-Atlas cmerte ayan yere basar ve bir kez daha kuvvetli omuzlarna beyaz adamn kanlmaz sorumluluunu yklenir. Bay Calliois'ten bu kadar ok bahsettiim iin okuyucu beni affetsin. Bu, onun "felsefe"sinin gerek deeri her ne ise, onu fazla bytmemden kaynaklanmyor. Okuyucu, bir taraftan salam bir manta brnm olduunu iddia ederken dier taraftan bu kadar istekli bir biimde n yarglara kurban olan ve bu kadar ehvetli biimde klieler iinde debelenen bir dnr ne kadar ciddiye almak

114 # Aime Csaire

gerektiini sorgulam olabilir. Ama onun grleri zel bir ilgiye layktr nk bu grler nemlidir. Hangi adan nemlidirler? Binlerce ve binlerce Avrupal'nn ruh hali asndan ya da daha net bir ekilde sylersek, Batl kk burjuvann ruh hali asndan. Hangi adan nemlidirler? u adan: Tam da o kelimeyi aznda en ok geveledii bir zamanda, Bat gerek bir hmanizme, yani dnya leinde bir hmanizme hi bu kadar uzak olmamt. VI Gemi zamanlarda burjuvazi tarafndan kefedilen ve batan baa btn dnyaya tanan deerlerden biri "nsan"d ve onun bana neler geldiini grdk. Bir dieri ise ulustu. u bir gerek: ulus bir burjuva fenomenidir. Tamamen; ama eer dikkatimi insandan ulusa doru evirirsem, burada da byk bir tehlike sz konusu olduunu, Roma mparatorluu eski dnya iin ne ise smrge projesinin de modern dnya iin ayn olduunu ifade etmem gerekir: felaketin balangc ve kyametin habercisi. Bir dnn! Kzlderililer katledildi, Mslman dnya kurutuldu, in dnyas kirletildi ve iyi bir yzyl uruna batan kartld, Zenci dnyas insanlktan diskalifiye edildi, kudretli sesler sonsuza kadar susturuldu, yuvalar, yurtlar ar ur edildi; btn bu enkaz, btn bu harabe, bir monologa indirgenmi insanlk... sahi siz btn bunlarn bir bedelinin olmayacan m sanyorsunuz? Gerek u ki; bu politika Avrupa'nn kendi iflasndan baka bir eye sebep olmaz, ve Avrupa eer dikkat etmezse kendi etrafnda yaratt bolukta telef olup gidecek. Onlar sadece Kzlderilileri ya da Hintlileri ya da Okya116 0 AimeCesaire

nusyallar ya da Afrikallar boazladklarn sandlar. Gerekte onlar, birbiri ardna, arkasnda Avrupa medeniyetinin zgrce geliebilecei surlar devirdiler. Tarihsel koutluklar kurmann ne kadar hatal olduunu bilirim, zellikle benim imdi kurmak zere olduumun. Yine de, Edgar Quinet'ten hi de nemsiz olmayan bir gereklik esi ieren ve zerinde dnmeye deer bir sayfa almama izin verin. te yle: "nsanlar barbarln niin eski medeniyetler iinde aniden doduunu soruyor. Sanrm cevab biliyorum. Bu kadar basit bir nedenin herkes iin yeteri kadar ak olmamas ok artc. Eski medeniyet sistemi her ne kadar dman ve hatta birbirlerinden habersiz gibi gzkseler de aslnda birbirlerini koruyan, destekleyen ve himaye eden belli sayda milliyetten ve lkeden olumaktayd. Genileyen Roma imparatorluu bu ulus topluluklarn fethetmeyi ve yok etmeyi stne aldnda, gzleri kamaan sofistler bu yolun sonunda Roma'da insanlnn zaferinin var olduunu sandlar. nsan ruhunun btnlnden bahsettiler; bu sadece bir hayaldi. Bu milliyetler Roma'yi koruyan bir ok istihdam blgesi haline gelmilerdi...Bylece Roma, tek bir medeniyete doru o szde zafer yrynde, birbiri ardnca Kartaca'y, Msr', Yunanistan', Filistin'in gney ksmn, eski ran', Alp dalarnn gneyini ve Alplerin tesindeki Galya'y yok ettiinde; vuku bulan ey, aslnda dalgalar altnda can verecei insan okyanusuna kar kendisini koruyan setleri bizzat kendisinin ykm olmasyd.
Barbar Bat O 117

Yce gnll Sezar Gallileri ezerek sadece Ttonlar iin yolu temizlemi oldu. Bir ok toplum, bir ok dil yok edildi, birok ehir, birok halk, birok yurt imha edildi. Rona'nn etrafnda bir boluk yaratld ve barbarlar tarafndan istila edilmeyen bu yerlerde barbarlk kendiliinden dodu.

Yenilen Galliler Bagaud'lara dntler. Bylece iddetli k, ehirlerin tek tek kknn kaznmas, antik medeniyetin yklmasna yol at. nk bu gsterili toplumsal yap ok sayda mermer stuna benzeyen eitli milliyetler tarafndan destekleniyordu. Zamann bilge adamlarnn alklaryla bu stunlarn her biri ykldnda, bina atrdayarak kt; ve gnmzn bilge adamlar hala bir an iinde bu kadar byk bir enkazn nasl yaratlabileceini anlamaya alyorlar." Ve imdi soruyorum: Burjuva Avrupa bundan farkl olarak ne yapt? Medeniyetlerin kkn kazd, lkeleri ortadan kaldrd, milletleri harabetti, "farklln kkn" kazd. Artk daha fazla set, daha fazla siper kalmad. Barbarn zaman yakndr. Modern barbarn. Yani Amerika'nn zaman. iddet, ifrada vardrma, israf, savurganlk, merkantilizm, blf, konformizm, aptallk, bayalk, kargaa. 1913'te Bykeli Page Wilson'a yle yazyordu: "Dnyann istikbali bizim elimizde...Pek yaknda dnyann ynetimi aka avularmzn iine dtnde ne yapacaz?" Ve 1914'te: "Ekonomik gler tartmasz biimde rkn liderliini elimize verdiinde bu ngiltere'yle ve bu mparatorlukla biz ne halt edeceiz?"
118 Aime Cesaire

Bu imparatorluk....Ve dierleri... Ve hakikaten bu beyefendilerin anti smrgeciliin bayran ne kadar da gsterili bir biimde atn grmyor musunuz? "Mirastan mahrum edilen lkelere yardm" diyor Tru-man. "Artk eski smrgeciliin zaman geti." Bakn bu da Truman. Bunun anlam Amerikan finans evrelerinin dnyadaki her bir koloniye akn etme zamannn artk geldiini dnmeleridir. Bu yzden sevgili arkadalar, bu noktada dikkatli olmalsnz. Biliyorum ki bazlarnz, Avrupa'dan tiksindiiniz iin ve kendi isteinizle tank olmadnz btn bu iren belalar artk sizi cannzdan bezdirdii iin Amerika'ya dnyorsunuz (oh! kr ki ok fazla sayda insan byle yapmyor) ve kendinizi bu lkeyi bir muhtemel kurtarc olarak grmeye altryorsunuz. "Ne talih kuu ama!" diye dnyorsunuz. "Buldozerler! Sermayenin ar yatrmlar! Yollar! Limanlar!" "Ama ya Amerikan rkl!" "N'olmu yani? Smrgelerdeki Avrupa rkl bizi buna dayanmaya altrd!" Ve ite buradayz, byk Yanki riskini gze alarak. Bu yzden bir kere daha ok dikkatli olun! Amerikan hakimiyeti kiinin yakasn kurtaramayaca tek egemenliktir. Yani hibir yara izi kalmadan kimse ondan yakasn kurtaramaz demek istiyorum.
Barbar Bat 119

Ve fabrikalardan ve sanayiden bahsettiinize gre, kllerini histerik bir ekilde ormanlarmza ve allarmzn diplerine saan o heybetli fabrikay grmyor musunuz? Dalkavuklar yaratan o fabrikay; o muazzam makinelemeyi grmyor musunuz, insann makinelemesini; yani kirlenmemi, tahrip edilmemi, lekelenmemi her bir eyin, bizim gibi yamalanmam, ve bugne dek kendisini korumay baarm insan ruhumuzun devasa biimde rzna geiliini grmyor musunuz? Makine, evet, onu hi grdnz m? nsanlar ezmek, tmek ve aalamak iin yaplm o makineyi hi grdnz m? yle ki tehlike ok byk. yle ki, eer Bat Avrupa, Afrika'da, Okyanusya'da, Madagaskar'da (yani Gney Afrika'nn giri kapsnda), Byk ve Kk Antiller'de (yani Amerika'nn giri kapsnda) insanlara ve kltrlere saygya dayanan yeni bir milliyetler politikas giriimini stlenmezse ve hatta, Avrupa len kltrleri canlandrmaz ya da yenilerini ortaya karmazsa, lkelerin ve kltrlerin

bilinlendiricisi haline gelmezse (bunu, u an esasen Vietnam'daki fakat ayn zamanda Demokratik Afrika birlii'ndeki mcadelede simgeleen smrge halklarnn hayranlk verici direniini hesaba katmadan sylyorum); Avrupa son frsat da karacak ve lm karanlnn tabutunu bizzat kendi elleriyle hazrlayacak. Gemiten bugne gelerek ulatmz nokta Avrupa'nn kurtuluunun metodlarda yaplacak bir devrim meselesi olmaddr. Bu gerek bir devrim meselesidir. Tarihin btn hakszlklarn, btn evrensel adaletsizlikleri etinde hissetmekten zdrap ektii iin, snfsz bir toplu120 e AimeCesaire

ma ulaana kadar, insanlktan km bir dar burjuva tiranlnn yerine geecek olan ve hala evrensel bir misyona sahip olan tek snfn devrimi: proleteryann.

MAURICE THOREZ'E MEKTUP

Aime Cesaire Aime CESARE Martinique milletvekili Maurice THOREZ'e Fransz Komnist Partisi Genel Sekreteri Fransz Komnist Partisi'ne ve Sovyetler Birlii'nin himayesinde ekillenen Komnist Enternasyonal'e ynelik hislerimi kolaylkla sralayabilirdim; itiraz ve yaknmalarm uzun bir liste olutururdu. Ancak zaten son zamanlarda bu alanda rekor sayda rne sahibiz. Kruev'in Stalin'le ilgili aklamalar ylesine aklamalard ki, komnist faaliyete katlm ne dzeyde olursa olsun, herkesi, bir mitsizlik, strap ve utan ukuruna doru srkledi. Btn o ller, o ikence grm insanlar, idam edilenler...Hayr, ne lmlerinden sonra itibarlarn iade etmek, ne ulusal cenaze trenleri, ne de resmi aklamalar onlarn kslm sesleri karsnda bir arpa boyu yolu bile ifade edemez. Onlar akllardan kmayacak bir ekilde beyinlere saplanp kalacaktr, byle kuru bir ifadeyle onlarn hayaletlerinden kurtulmak mmkn deildir.
124 o Aime Cesaire

Bundan byle onlarn hatras, tam da sistemin temeline sonsuza dek yerlemi filigranlar* gibi, bizlere baarszlmzn ve alalmzn akllardan kmayan grntsn anlatacak. 14. Kongre'de, Fransz Komnist Partisi'nin, skntmz datmak ve vicdanlarmzn lserletirici ve kanatc incinmesine bir son vermek zere, nderliin gln itibar kaybetmeme gayretiyle dikte ettirdii anlalan tutumu ise hi de byle olmamtr. Usuz bucaksz bir yn haline gelen sorunlarmz, bir nem srasna koymakszn u ekilde listeleyebilirim: Stalin'in kulland yntemler hakknda Kruev tarafndan aklanan detaylar; halk demokrasilerinin bir ounda u an kapitalist lkelerde olandan hi de farkl olmayan bir biimde ii snfn smren tam bir devlet kapitalizminin var olduuna inanmamz salayan devlet-ii snf ilikileri; karde parti ve devletler arasndaki ilikiler hakknda Stalinist tipteki komnist partiler arasnda ekseriyetle paylalan anlay; be yl boyunca bamszlk isteini bildirmek kabahatini ilemi Yugoslavya'ya ynelik srdrlen kesintisiz svg hakkndaki tanklmz; Rus Komnist Partisi ve devleti ahsnda dier komnist partilerin ve sosyalist devletlerin bamszln garanti etme ynnde herhangi bir eilimi ifade eden olumlu bir iaretin olmay; ya da Rus olmayan partilerin ve zellikle Fransz Komnist Partisi'nin sunulan frsat deerlendirmek ve Rusya'dan bamszln ilan etmek konusundaki gze arpan isteksizlii; birok Avrupa lkesinde ve sosyalizm adna, Yugoslavya dnda her birinin
* Filigran zellikle banknotlarda kullanlan, yalnzca a tutulduu zaman grlebilen ve bu yolla banknotun sahte olup olmadn anlamamz salayan zel iaretlerdir.
Barbar Bat 125

onay verdii, halkla tm temasn yitirmi brokrasilerin, kendisinden hibir ey beklenmeyecek bu brokratik koltuklar gasp ederek (ki bunun byle olduunun kantlarna da artk sahibiz) insanln uzun zamandr bir rya olarak barna bast eyi, yani Sosyalizmi, bir kabusa dntrmek gibi rezil bir mucizeyi baarm olmalar...vb... Fransz Komnist Partisi'ne gelince, insanlar onun destalinizasyon yolunda gitmek konusundaki gnlszlnden kanlmaz biimde etkilenmitir; ancak sadece bununla snrl deil. Stalin'i ve onu bu sama davranlara ynelten yntemleri sulama konusundaki isteksizliinden; itiraz kabul etmeyen kendini beenmiliinden; kendi hesabna ve kendi amalar iin Stalin'in antidemokratik yntemlerinden vazgemeyi reddetmesinden de etkilenmilerdir. Ksacas insanlar, Stalin'in kendisinden daha tutucu ve ebedi olan ve konjonktr izin verip de Fransa'da iktidara gelme ansn bir elde etse Rusya'da yol at felaket getiren sonular burada da yaratacak olan bir Fransz Stalinizminden bahsetme hakkini bizlere salayan her eyden etkilenmilerdir. Hayal krklmz nasl bastrmalyz? unu sylemek gerek: Kruev raporunu rendiimizde iimizde bir mit domutu. Fransz Komnist Partisi'nden drst bir z eletiri bekledik; kendisini bu sua ortak olma suundan aklayacak bir red bekledik; bu sutan vazgetiine dair bir yemin belgesi deil, sadece sanki komnist partinin yeni kefettii bir eymi gibi, vakur ve taze bir ayrl... Ancak bunun yerine, Le Havre'da*, hatalar konusunda
' FKP'nin ilk sayfada sz edilen 14. kongresinin yapld yer
126 9 Aime Cesaire

dik kafal bir inatlktan; yalanlarda srar etmekten; hibir zaman yanl bir ey yaplmad konusunda fantastik rol kesmelerden; kendi rutin snrlarn ap gelimelerin dzeyine ykselme konusunda papalk rahiplerinden bile daha beter bir bunak beceriksizliinden ve sofuca bir gururu gzlerden karmak iin giriilen o btn ocuka hilelerden baka hibir ey grmedik. Evet! Btn komnist partiler dnyay kartrmaya balyor. talya. Polanya. Macaristan. in. Ve, bu genel frtnann ortasnda, Fransz Partisi saf saf aynaya bakyor ve memnun olduunu aklyor. imdiye kadar tarihin gecikmi ve yaplmas gereken ileri ierisinde bu kadar ac verici bir ekilde tecrit olan insanlarn dramn hibir zaman bu kadar gl bir ekilde hissetmemitim. Ama bu itiraz zemini ne kadar vahim olursa olsun (bir idealin iflas ve btn bir neslin baarszlnn ackl bir rnei olduundan dolay kendi iinde tamamen yeterlidir), benim bir siyah insan olarak artlarm ve niteliklerimle ilgili olmas gereken bir takm dnceler ilave etmeyi isterim. Dosdoru ifade edeyim: Olaylarn altnda (ve farkl grnmlerinin kendilerini sosyalist olarak tanmlayan lkelerde imdiye kadar kendini belli ettii ve yle grnyor ki halen belli etmeyi srdrd vurdumduymaz bir antisemitizmi de deerlendirdikten sonra) u fikre ulatm ki; bizim yolumuz ve kaderimizle komnizminki, pratikte uyguland biimiyle tamamen ve basit bir ekilde ayn deildir ve olamaz da. Ben sz konusu olduumda kritik bir olgu da u: Biz siyah insanlar, tarihsel evrim srecinin bu spesifik annda, kendimize zg yanlarmz, benzersizliimizi, yani bizim
Barbar Bat e 127

tam olarak kim olduumuz nosyonunu, ve her alanda ve her planda bu bilinlenmeden kaynaklanan sorumluluklarmz stlenmeye hazr olduumuzu bilinli olarak ve enine boyuna kavram bulunuyoruz. Baka hi kimseninkiyle kartrlmamas gereken "bizim dnyadaki yerimiz"in benzersizliini... Baka herhangi bir sorunun tali biimlerine indirgenmemesi gereken sorunlarmzn

benzersizliini... Korkun talihsizliklerle rl ve baka hibir tarihe ait olmayan tarihimizin benzersizliini... Yaamak ve daha gerek bir biimde daima yaatmak niyetinde olduumuz kltrmzn benzersizliini... Ve sonu? Ya bizim yollarmzn, gelecee giden yollarn deil hepsinin, yani politik olanlar kadar kltrel olanlarnn da izine hibir haritada kolay kolay rastlanmyorsa? Ya bu yollar hala kefedilmeyi bekliyorsa ve onlar kefetme ii bakalarnn deil de bizim iimizse, o zaman ne olacak? Yani tam da unu demeye varyorum: nanyoruz ki bizim sorunlarmz, ya da hounuza giderse bunlara smrge sorunu diyelim, kimi daha nemli global sorunlarn tali bir paras olarak, bakalarnn zerinde yorum yapma hakkn ellerinde tuttuklar genel durum adna, zerinde dzenleme yapabileceklerini ve uzlamalar salayabileceklerini planladklar bir paras olarak ele alnamaz. (Burada, aktr ki Fransz Komnist Partisi'nin Cezayir hakkndaki oyundan bahsediyorum, hani partinin Guy Mollet-Lacoste hkmetine Kuzey Afrika politikasnda tam yetki veren oyundan. Ayn zgr ellerin baka bir yerde ayn uzlama iin bir kez daha kalkmayaca konusunda hibir garantimiz yok.)
128 O Aime Cesaire

Her durumda, aka ortaya kmtr ki bize uygulanan smrgecilik, siyah insanlarn rkla kar mcadelesi, Fransz iilerinin Fransz kapitalizmine kar mcadelesine nazaran ok daha karmaktr, ve elbette, btnyle farkl bir tabiata sahiptir, ve hibir durumda bu mcadelenin bir paras, tamamlayc bir ksm olarak ele alnamaz. ou zaman kendime sormuumdur, bizim gibi toplumlarda (kyl toplumlar olarak tarmsal olan ve ii snfnn ok kk, orta snflarn ise gerek saysal glerinin orannn tesinde politik bir neme sahip olduu toplumlarda), politik ve toplumsal koullar, gncel balamda, komnist oluumlarn somut sonulara ulamaktan kopmu biimde hareket etmesine meydan vermese; (ve dahas bu komnist oluumlar metropoldaki, "anavatan" partisiyle federasyon ya da vassallk ilikisi iinde birletiinde bu byle olur) ve spesifik bir ideoloji adna esasen toplumun koullarna uygun olan ve smrgecilik kart insan inkar etmek yerine mmkn olan en esnek ve en kapsaml rgtlenme biiminin peine dse, yle ki kk bir aznl Prusyallatrmak yerine en ok sayda bireye hayat alama yeteneindeki bir rgtlenme biiminin peine dse her ey daha iyi olmaz myd? Bahsettiim, yle bir rgtlenme biimi ki Marksistlerin iinde boulmayaca ama bir maya ilevini yerine getirecekleri, imdiki gibi halk glerini blen bir rol deil, parlak fikirleri ve ynlendirici rolleri stlenecekleri bir rgtlenme biimi. Seimlerdeki baarmza karn, bugn bir kmaz sokaa doru srkleniyoruz; bana gelince, ite sorun burada zlyor.
Barbar Bat 129

Kendimi daha dar bir bak asnn karsnda ve daha geni bir bak asnn yannda ifade ediyorum; bizim bu kt durumumuzda bakalaryla omuz omuza bir araya gelmemizi salayan bir hareketin yanndaym ve bunlara sabrla tahamml etmek zere bizi tek bamza brakan her kim olursa olsun karsndaym; gleri bir araya getirenin yannda, ksmlara, hiziplere, kiliselere ayrann karsndaym; kitlelerin yaratc gcn harekete geirenlerin yannda, onu yolundan saptrp ksrlatranlarn karsndaym. Avrupa'da solun glerini biraraya getirmek gnn grevidir; ilerici hareketlerin ayrlan unsurlar birlemeye yneliyor, ve hi phe yok ki Stalinist Komnist Partiler geminin yrmesine engel olan nyarglar, alkanlklar ve Stalin'den miras kalan yntemlerden ibaret olan arlklardan kurtulmaya kesin olarak karar verirlerse birlemeye ynelik hamleler kar konulmaz bir hal alacak. Hi phe yok ki bu arnma gerekletiinde birlemek istemeyen dier sol partiler bu birlemeyi hie saymak iin her tr gerekeden ve her tr bahaneden yoksun kalacaklar, ve birlemenin dmanlar akntya kar koyamayacak kadar yalnz ve

aresiz kalacak. Ve bu byle olmasayd; blc izgilerin ou zaman yapay olduu, dardan getirilen ve Avrupa'da geerli olan modelin birer sureti olan blnme modellerinin yerel siyasetimize ftursuzca nakledildii lkemizde; biz esas kurtarmak iin hereyi, ama tali olan her eyi feda etmek konusunda nasl bu kadar kararl olabilirdik? Esas olan kardelerimiz ve yoldalarmzla birliimizdir. Gcmzn temeli bu birliktir, gelecee duyduumuz gvenin simgesi budur. Gerekten, hayatn kendisi bir kumar ve ekmek gerekten aslann aznda. Gelin kendiniz grn! Siyahlarn her topranda byk bir birlik rzgar uulduyor! Yrtlan kumalarn her dakika nasl yeniden onarldn gelin kendiniz grn! En etin yollardan kazandmz tecrbe bize unu retti ki tek bir silahmz var, sadece tek bir elverili silah, ancak son derece gl: birlik silah, her tr smrgecilik kart ruh ve kararll bir amaca ynelten bir silah; ve yine anladk ki bizim dalma gnlerimiz, yapayalnz aresizliimizdeki o sarslma, anlama kabiliyetinden yoksun metropoldeki partilerin etrafnda drt dnmemiz, bunlar bizim zayflk ve bozgun gnlerimizdir. nanyorum ki siyah tenli insanlar enerji ve tutku ynnden zengindir; onlar ne kuvvete ne de hayal gcne muhtalar; ancak kendilerinin olmayan, kendileri iin oluturulmam, kendileri tarafndan ina edilmemi ve ancak kendilerinin uyum salayabilecei amalara adapte edilmemi organizasyonlar iinde bu potansiyellerin solup gitmekten baka bir kaderi olamaz. Bu, ne yalnz bana devam etme karardr ne de her tr ittifak hie sayma. Bu sadece ittifak ile itaati birbirine kartrmama amacn gden bir karardr. Bir omuz silkmeyle vazgemeye elverili bir dayanma... Evet, ite mevcut durumun bizi yedekte tutmakla tehdit etmesi tam da budur. Ve tehlike Fransz Komnist Partisi yelerinde gzlemlediimiz gze arpan kusurlardan kaynaklanyor. Onlarn kklemi asimilasyon politikasndan; onlarda hemen hemen irade d bir refleks haline gelmi ovenizmden; onlarn Avrupa burjuvazisiyle paylatklar neredeyse temel inanlar haline gelmi her trden Bat stnl inancndan; Avrupa'da meydana gelen evrim srecinin mmkn olan tek biim olduu inancndan; arzu edilen bu biricik evrim srecinin btn
Barbar Bat o 131

dnyann iinden gemek zorunda olduu tek evrim biimi olduu inancndan; toparlarsak, tehlike, ok seyrek itiraf edilen ama yine de onlarn hakiki inanlar olan byk harfle Medeniyet'e ve byk harfle lerleme'ye duyduklar inantan kaynaklanyor. (kmseyici bir ekilde "kltrel grecelilik" olarak adlandrdklar kavrama kar dmanlklarna dikkat edin; ve tm bu kusurlar hibir ey getirmeyen ve frsat karmakszn tartmaya meydan vermeden parti adna ahkam kesen, kestirip atan bir entelektel kast iinde doruuna ykseliyor.) Yeri gelmiken, Fransz komnistlerinin eitimlerini irin, eski bir okulda aldklarna da iaret edilmelidir. Stalin'in okulunda. Ve "gelimi" ve "yava gelien" kavramlarn sosyalist dnceye sokan da ayn Stalin'dir. Ve eer Stalin, gelimi halklarn (zel olarak Byk Ruslarn) geri kalm halklara sorunlarn amada yardm etme grevinden bahsediyorsa, anlayabildiim kadaryla smrgeci paternalizm hi de baka bir amacn peindeymi gibi gzkmyor. Stalin ve mritleri vakas belki bir paternalizm sorunu olmayabilir. Ancak undan kesin olarak emin olunmaldr; ikisi o kadar benzerdir ki onlar birbirinden ayran hibir ey yoktur. Hadi bir szck uyduralm: "karde gibilik". te mesele budur. Sorun kardeler aras bir sorun olduuna gre, byklk, kendini beenmilik ve tecrbeyle dolu bir byk birader kendisinin de Akl ve lerleme'ye doru takip ettii yolda size rehberlik etmek iin elinizi tutar. (Maalesef bu el bazen sizinkini zorla tutup yakalamak eilimindedir) Evet, ite bizim kesinlikle istemedimiz ey de bu. Artk hibir ekilde bunu istemiyoruz.
132 AimeCsaire

Evet, biz toplumlarmzn daha yksek bir gelime seviyesine ykselmesini istiyoruz, ancak kendi istemiyle; dahili bir gelime, dahili ihtiyalar, organik bir ilerleme araclyla ve bu

gelimenin biimini deitiren, onu engelleyen, onun erefine glge dren hibir dsal mdahale olmakszn. Bu koullar altnda, kimseyi bizim yerimize dnmeye, bizim yerimize aratrma ve keif yapmaya yetkili klamayacamz; ve isterse bizim en iyi dostumuz olsun, kimsenin bizim yerimize cevaplar bulmasn kabul edemeyeceimiz gerei artk anlalmaldr. Btn ilerici siyasetlerin amac gnn birinde smrge halklarna zgrlklerini iade etmek ise; o halde bu ilerici partilerin gnlk faaliyeti en azndan bu szde hedefle elimemeli ve gelecekteki zgrln gerek temellerini, psikolojik olduu kadar rgtsel temellerini de her geen gn yok etmemelidir. Ve bu temeller aslnda tek bir anlama gelir; inisiyatifi ele alma hakk. Reddettiim eyin Marksizm ya da komnizm olmadn, tersine esas knadm eyin belli insanlarn Marksiz-mi ve Komnizmi kendi amalar iin kullanmalar olduunu akla kavuturmak iin sanrm yeteri kadar sz sarfettim. Benim istediim ey Marksizm ve komnizmin siyah insanlarn hizmetine koulmas, siyah insanlarn Marksizm ve komnizmin hizmetine koulmas deil. Doktrin ve hareketler insanlara uydurulmaldr, insanlar hareketlere deil. Ve elbette bu, komnistlerin dnda dierleri iin de geerlidir. Hristiyan ya da Mslman olsaydm yine ayn eyi sylerdim.
Barbar Bat 9 133

Bizim tarafmzdan yeniden dnlmedike, bizim iin yeniden yorumlanmadka, bize ynelmedike ve bizim ihtiyalarmz karlamadka btn doktrinler deersiz ve hkmszdr. Bunlarn hepsi gayet ak grnyor. Pekala, ama ilerin u an nasl ilediine bakldnda hi de ak deil. Yaplacaklar bizim yerimize yapma, kararlarmz bizim yerimize alma, bizim admza dnme, sonuta biraz nce bahsettiim temel bir kiilik hakk olan inisiyatif hakkmz reddetme alkanl Avrupa'da muhafazakar sadan kzl sola kadar her bir partinin, her bir evrenin iine ylesine yerlemi ki aklma bir kopernik devrimi yapmaktan baka bir ey gelmiyor. te muhtemelen meselenin esas da bu. Bir in komnizmi var. Birinci elden bir tanklm olmamasna karn ona kar olduka nyarglym. Ve umarm Avrupa komnizmini bozan o korkun hatalara dmez. Ama Afrika damgal bir komnizmin filizlendiini grmek benim ilgimi ekerdi ve bu konu imdi daha da fazla merakm uyandryor. (Byle bir komnizm) bize btn dier seenekler iinde farkl varyantlar sunabilirdi (faydal, deerli, orijinal varyantlar) ve eski adan bize miras kalan bilgeliimiz doktrinin eitli noktalarn glgede brakabilir ya da bu noktalar tamamlayabilirdi. Ancak sylemeliyim ki asla bir Afrika, Madagaskar ya da bir Bat Hint komnizmi olmayacak, nk Fransz komnizmi kendisininkini bize empoze etmeyi daha uygun buluyor. Asla bir Afrika, Madagaskar ya da bir Bat Hint komnizmi olmayacak, nk Fransz Komnist Partisi smrge halklar karsndaki grevlerini uygulanmas gereken bir vesayet ilikisi biiminde alglyor, ve Fransz
134 e Aime Cesaire

komnistlerinin anti smrgeciliklerinin hakiki ierii, savatklar smrgeciliin deirmenine su tayor. Ve yine, "rue Saint-Georges"* daireleri lkelerimizi misyonerlik faaliyeti alanlar ve manda altndaki blgeler olarak grmekte srar ettii srece Fransa'ya bal smrge lkelerde herhangi bir yerli komnizm olmayacak, ki bu da uzun vadede ayn anlama gelir. Konumuza dnersek, iinden getiimiz dnem bir ifte baarszln glgesinde yaanyor: Stalinizmden baka bir ey olmad uzun bir sredir belli olan ama bizim uzun bir sre iin sosyalizm sandmz baarszlk. Bu nedenle u an btn dnya bir kmazn iinde.

Bunun tek anlam hibir k yolu kalmamas deil de nedir? Ama artk sahtekarlk, gaddarlk ve sutan baka hibir yere gtrmeyen eski yollar terketmenin zaman gelmitir. Bu kadar yeter. Bizim amzdan "yeter'in anlam dierleri politikalar retirken artk tembel tembel tembel oturmakla tatmin olma niyetinde olmamamzdr. Dierleri yerinde sayd srece, dierleri ilere hile kartrd srece, dierlerinin huzursuz vicdanlar bizi srf safsata ve alaylarn ana drd srece, biz de tembel tembel oturamayz Ve Zenciler hakknda az nce sylediim eyler dier insanlar iin de geerli. Kesinlikle. Yine de her ey kurtarlabilir, hatta Stalin'in buraya ve Avrupa'nn dier lkelerine yerletirdii sahte sosyalizm bile, yeter ki imdiye dek sopann ucunda kal* Fransz Komnist Partisi smrgeler ksmnn sandalyesi, Fransz Deniz Ar Smrgeler Bakanl'nn muhteem ekip arkada Barbar Bat 135

maya devam etmekten baka hibir ey yapmasna izin verilmeyen insanlara yeniden inisiyatif verilsin; yeter ki g ve iktidar yukarlardan insin ve insanlarn iine kk kalsn, ve saklamayacam: Polanya'da tam da u sralar tank olduumuz heyecan dalgas beni nee ve umutla dolduruyor. Fakat burada daha zel olarak benim kendi mutsuz lkem Martinik'i dnmeme izin verilsin. Onu dndmde gryorum ki, Fransz Komnist Partisi Martinik'e halis bir topik illzyonun dnda herhangi bir umut salamaktan acizdir; Fransz Komnist Partisi imdiye dek hibir zaman bunu salamak iin bir zahmete bile katlanmamtr; bize sahtekarca ama yine de dnya leinde stratejik bir ilginin dnda en ufak bir ilgi gstermemitir. Martinik'i dndmde gryorum ki; komnizm celladn asimilasyon ilmiini boynumuza geirme iini becermitir; bizi Karayipler havzasnda tecrit etme iini becermitir; bizi bir eit ada gettosuna hapsetme iini becermitir; bizi, deneyimleri bizim iin retici ve verimli olabilecek (nk onlar bizimle ayn sorunlara sahipler ve demokrasi yryleri son derece cokulu) dier Bat Hint blgelerinden koparma iini becermitir. Son olarak komnizm bizi (evrim sreci, bugn olduu gibi, bizimkine zt bir gidiat izleyen) Siyah Afrika'dan koparma iini becermitir. Ve medeniyetimizin bendi ve kltrmzn kayna olan bu Siyah Afrika, yine de benim Antillerin yeniden dirilii iin peine dtm eydir; yabanclamamz zerine zerine son fra darbelerini atmaktan baka bir ey yapamayacak olan Avrupa deil, bu adalar yeniden canlan136 Aime Cesaire

dracak ve onlara yeniden kiilik kazandracak tek medeniyet olan Afrika'nn peindeyim. Evet, biliyorum. Bunun yerine bize Fransz halkyla dayanma neriliyor; Fransz proleteryasyla ve komnizm araclyla btn dnya proleteryasyla. Bu dayanma abalarn nemsiz grmyorum, onlar inkar da etmiyorum. Yalnz onlarn metafizik bir dnyada parampara olduklarn grmek istemiyorum. lahi bir hakka sahip hibir mttefik yoktur. Yalnz mekan, tarihsel an ve eylerin doas gereince bizlere yaklaan mttefikler vardr. Eer Fransz proleteryasyla yaptmz ittifak bizim dierleriyle ilikiye gememizi engellerse, dier gerekli ve doal, hakl ve verimli ittifaklardan ekilmemizi ya da onlar unutmamz salamaya alrsa, eer komnizm en canl dostluklarmz ortadan kaldrr, bizi dier Bat Hint adalarna balayan ilikileri, yani bizi Afrika'nn ocuu yapan ba ypratrsa o zaman derim ki; komnizm, bizi btn souk soyutlamalarn en souunun zelliklerine sahip soyut bir ey uruna yaayan bir kardelii dei toku etmeye zorlayarak bize byk zararlar vermitir. Bir itiraz nceden tahmin edebiliyorum. Tarallk, yerelcilik? Hibir ekilde deil. Kendimi dar anlamda belli bir toplulua ballk (partiklarizm) iinde diri diri gmecek deilim. Ancak ete kemie brnmemi bir evrenselcilik uruna kendimi kaybetmeye de niyetim yok.

Yolunu kaybetmenin iki biimi vardr: tekil (zel, kendine zg, particular) olann iinde kendini yaltmak ve bir duvar rmek ya da "evrensel" olann boluu iinde eriyip gitmek.
Barbar Bat e 137

Benim farkl bir evrensellik anlaym var. Kendine zg olanla zenginlemi, her kendine zg olan iine alm, her birinde derinlemi ve her birinin bir arada var olduu bir evrensellik. O zaman...? O zaman yeniden ie girimek iin gereken sabra sahip olmalyz; bozulan yeniden yapmak, taklit etmek yerine icat etmek, kendi gzergahmz "yaratmak" ve bizi yolumuzdan alkoyan sipari zerine yaplan, hazr, dondurulmu biimlerden kurtulmak kararllna sahip olmalyz. zl bir ekilde ifade etmek gerekirse; u andan itibaren abalarmz hakikat ve adalet iin yanp tutuan btn insanlarn abalaryla birletirmeyi ve onlarla ortaklk iinde drst ve etkili bir biimde siyah insanlarn bugn ve gelecek uruna mcadelelerine (bir adalet mcadelesi; bir kltr mcadelesi; bir onur ve zgrlk mcadelesi) yardm edecek organizasyonlar (ki onlar, tarihin omuzlarna ykledii ar sorumluluklar her alanda stlenmeye hazrlayabilen organizasyonlar) oluturmay vazifemiz olarak kabul ediyoruz: Bu nedenle Fransz Komnist Partisi'nden istifam nazike kabul etmenizi dilerim. Paris, 24 Ekim 1956

ANT-SMRGECLN POETKASI
Robin D. G. Kelley

1
Smrgecilik zerine Sylev: Bir Sava lan Aime Cesaire'nin "Smrgecilik zerine Sylev"i belki de en iyi ekilde bir sava ilan olarak tanmlanabilirdi. Ben de ona neredeyse "bir nc dnya manifestosu" diyecektim, fakat duraksyorum, nk esasen o, manifestolara elik eden nerme ve savlardan yoksun eski dzene yneltilmi bir polemiktir. Yine de, "sylev" tam da Marx ve Engels'in 102 yl nce yaptklar gibi ann ruhunu yakalayarak devrimci bir tonda konuur. 1950'de ilk kez "Discours sur le colonialis-me" olarak yaynlandnda, tam da eski imparatorluklarn kn eiinde olduu bir zamanda, Avrupa'y maddi, manevi ve felsefi bir sava alan iinde yzst brakan faizme kar bir dnya savana ksmen mteekkir olarak ortaya kt.16 Dnem Afrika, Asya ve Latin Amerika'da dekolonizasyon ve isyan dnemiydi. Be yl nce, 1945'te, dnyann drt bir yanndan gelen siyah insanlar Afrika'nn kurtuluunu ve geleceini tartmak zere 5. Pan Afrika Kongresi iin ngiltere'nin Manchester ehrinde toplanmlard.
16

Birinci bask 1950'de Editions Reclame tarafndan yaymland. Gzden geirilmi ve geniletilmi basks 1955'te Presence Africaine tarafndan yaymland, daha sonra 1972'de Monthly Review Press tarafndan evrildi ve yaymland.
142 * Aime Cesaire

Be yl sonra, 1955'te ise balantsz lkelerin temsilcileri nc dnyann kurtuluu ve geleceini tartmak zere Endonezya'nn Bandung ehrinde toplanacaklard. Kenya'da Mau Mau smrgeci efendilerine kar bir ayaklanma iin tam da yeni harekete gemiken in'de Mao'nun devrimi bir yandayd. Fransa Cezayir, Tunus, Morokko, Kamerun ve Madagaskar'da ayaklanmalarla kar karyayd ve Viet Minh tarafndan Dien Bien Phu'da kk drc bir yenilgiye uratlmt. syan her yerdeydi. Hindistan, Filipinler, Guyana, Msr, Guatemala, Gney Afrika, Alabama, Missisipi, Georgia, Harlem, adn siz koyun. syan! Malcolm X bir keresinde bu srad zaman, 2. Dnya Sava'nn sonundan ge 1950'lere kadar sren bu uzun on yl, "siyahlarn dev okyanus

dalgas" olarak tanmlamt. "Smrgecilik zerine Sylev" sava sonras dnemde retilen smrgecilik kart edebiyatn (W.E.B Du Bo-is'nin "Renk ve Demokrasi-1945" ve "Dnya ve Afrika-1947") Frantz Fanon'un "Siyah Deri Beyaz Maskeler-1952", George Padmore'un "Pan-Afrikanizm mi Komnizm mi? Afrika iin yaklaan mcadele-1956", Albert Memmi'nin Smgeci ve Smrge-1957", Richard Wright'n "Dinle Beyaz Adam-1957, Jean Paul Sartre'n denemesi "Siyah Orfeus-1948" ve "Presence Africaine" ile "African Revolution" gibi yaynlar ieren) bu dev okyanus dalgas iinde tartmasz biimde anahtar metinlerden biridir. Bu dnem boyunca retilen radikal edebiyatn bir ou gibi, Sylev, smrge sorununu n plana ve merkeze yerletirir. Her ne kadar Cesaire, komnizmle yakn ilikisine
Barbar Bat 143

bal kalarak, modern proleteryay, bir yere kadar devrimci bir g olarak yceltilmi statsnden ve tahtndan tamamen indirmese bile, Avrupa ii snf pratikte Cesaire'in eserinde grnmez. Bu smrgecilik hakknda bir kitaptr, smrgeciliin smrgeletirilen zerindeki, kltr zerindeki, tarih zerindeki, medeniyetin hakiki ierii zerindeki ve en nemlisi smrgeci zerindeki etkisi hakkndadr. En halis Hegelyen slup iinde, Cesaire, smrgeciliin smrgeciyi medenilikten karmak zere nasl ilediini gsterir: kence, iddet, rksal nefret ve ahlakszlk hakim snf barbarln cehennem ukuruna daha ve daha derin biimde iterek, szm ona uygarlam olanlarn zerinde bir l arl oluturur. Smrgeci gcn aralar barbar ve zalim bir iddete ve korkutmaya dayanr ve son olarak sonu bizzat Avrupa'nn alalmasdr. Sylev'in ki Ynl Anlam Ayn zamanda Avrupa da bamldr. Cesaire, Fanon'un "Avrupa abartmasz biimde nc Dnyann eseridir" eklindeki mehur nermesini nceleyerek, smrgecilerin stnlk duygularnn ve dnyann uygarlatrclar olarak bir misyona sahip olduklarna dair inanlarnn "teki"yi bir barbara dntrmeye bal olduunu bir daha ve bir daha ifa eder.17 Afrikallar, yerliler, Asyallar emperyalistlerinkine eit bir medeniyete veya bir kltre sahip olamazlar, aksi halde sonrakilerin dnyann geri kalanna hakim olmak ve
17

Frantz Fanon, The Wretched of the Earth, eviri: Constance Farring-ton(New York, Grove Pres,1967, sf 102)

144 Aime Cesaire

smrmek iin hibir amac ve merulatrc nedeni kalmaz. Baka bir deyile smrgesel karlama Cesaire'nin "eyleme" olarak adlandrd biimde smrgeletirilenin yeniden icadn ve gemiin kastl olarak ortadan kaldrlmasn gerektirir. Sylev, bu nedenle iki ynl bir anlama sahiptir: "Sylev" Cesaire'nin smrgeciliin maddi ve manevi tahribat hakkndaki sylevidir ve smrgeci sylemin eletirisi-dir. Cesaire'nin, bizim u an "post-kolonyal almalar" olarak adlandrdmz eser patlamasn nceden grerek, Dominique O. Mannoni, Roger Caillois, Ernest Renan, Yves Florenne ve Jules Romains gibi ahsiyetler hakkndaki eletirisi, dierlerinin de tesinde, aa kartmaktadr ki smrge ideolojisinin -ki bu rksal ve kltrel hiyerarinin ideolojisidirdolam smrgeci hakimiyeti olduu kadar polis ve kle igcn de gerektirir. artc bir ekilde, onun ierii zerine ayrntl bir deerlendirme zahmetine girmeksizin nc almalardan biri olduu nakaratn tekrarlamann tesinde, ok az sayda post-kolonyal eletiri, Sylev'e gereince ilgi gstermitir. Robert Young'n "White Mythologies: Writing His-tory and the West(l990)", Fanon'daki baz argmanlarn nceden "Sylev'de bulunmasna karn, post-kolonyal almalarn k noktasn Fanon'un "Yeryznn Lanetlileri"yle balatr.18
Robert Young: White Mythologies: Writing History and the West(Lon-dra: Routledge, 1990), sfl 19. Metnin smrgecilik sonras almalarla ilikisi hakkndaki fikirlerime etkide bulunan "Sylev"in zorlama bir savunmas da Bart Moore-Gilbert'in Postcolonial Theory: Contexts, Practi-ces, Politics (Londra: Verso, 1997)dir. "Sylev"in sadece Fanon'u deil Homi Bhabba, Edward Said, Wilson Harris, Chiuna Achebe ve Chinvvei-su'nun almalarn da ncelediini ileri srer.
18

Barbar Bat 145

Dier yandan, edebi eletiriler ise ya "Sylev"i gz ard etmeye ya da Cesaire'nin Martinik Komnist Partisi'nin yesi olarak 11 yllk grevinden kaynaklanan bir aykrlk olarak reddetmeye meyillidir. "Sylev" Marksist ortodoksiye uyup uymayna baklarak okunagelmitir.19 Faizmin Bir Kayna Olarak Smrgecilik ve Hmanizm Gelenei Ben "sylev"in smrgecilik, faizm ve devrim hakkndaki dncelerimize eletirel katklarda bulunduunu ne srmek istiyorum. lk olarak; onun Bat medeniyeti tarihini yeniden kalba dkmesi, bizim faizmin bizzat smrgecilikten ve bu nedenle faizmi tehdit ettii dnlen hmanizm geleneinin ta kendisinden kaynaklanan kklerini yerli yerine oturtmamza yardm ediyor. kincisi; Cesaire, "Sylev"i yazdnda ne Marksizm hakknda kafas karkt ne de bir Marksist gibiymiesine rol yapyordu. Tersine, W.E.B Du Bois ve M.N. Roy gibi seleflerinin izgisi zerinde, smrgecilik kart mcadelenin dnemin temel tarihsel hareketi olarak proleter devriminin yerini aldn savunarak Marx' revize etmeye giriiyordu. Akl yrtmeleri mthitir: gelmekte olan devrim kapitalizm sosyalizm kartl terimleriyle deil (son paragraf saymazsak, buna daha sonra dneceiz) btnyle yeni bir dnya hayal etmenin yolunu aacak
19

rnekleri iin bknz. A. James Arnold, Modernism and Negritude:The Poetry and Poetics of Aime Cesaire(Cambridge: Harvard University Pres, 1981), M.A.M. Ngal, Aime Cesaire: Un Homme a la recherche d'une pat-rie(Dakar: Nouvelles Editions Africaines,1983), Lilyan Kesteloot ve B. Kotchy, Aime Cesaire, L'Homme et l'ouvre(Paris: Presence Africaine,1973), Jane L. Pallister, Aime Cesaire (New York: Twayne Publis-hers,1991), Susan Frutkin, Aime Cesaire: Black Between Worlds (Miami: Center for Advanced International Studies,1973)
146 e Aime Cesaire

olan, rk ve smrgeci sistemin toptan ve tamamen yklmas biiminde ne srlyordu. Byle bir dnyann neye benzeyebilecei hi telafuz edilmez, fakat bu da beni "sylev" hakkndaki son noktaya getiriyor: "Sylev" srrealist bir metin olarak okunmaldr, hatta belki de Cesaire'nin bir isyan olarak iir anlay (Rimbaud araclyla) ve tarihsel materyalizmi yeniden gzden geirmesinin niyetlenmemi bir sentezi olarak. Btn Marksist eletirileri ve negritdyen deerlendirmelerine gre, Cesaire'in metni kiinin bilin altnn derinliklerine yle bir iner ki smrgecilik btn var oluuyla birlikte kavranabilir. O iaret fiekleriyle doludur, fkeyle doludur, mizahla doludur. Bir zm ya da strateji ya da bir el kitab ya da zl alntlardan oluan bir kk kzl kitap deildir. O enlik ateinin iinde dans eden bir alevdir. Cesaire'nin Hayat Hikayesi Aime Cesaire'in bir smrgecilik eletirmeni olarak sicili kusursuzdur. 26 Haziran 1913'te be kardeiyle birlikte terzi bir anneyle yerel vergi mfettii bir baba tarafndan bytld Basse-Pointe'nin kk bir kasabasnda, Martinik'te dodu. Babasnn iyi eitimli olmasna ve kk burjuvazinin kltrel duyarllklarn paylamalarna karn, Cesaire ailesi krsal yoksulluun eiine yakn yaad. Aime 11 yanda parlak ve erken yetimi bir renci haline geldiinde Fort-de France'daki Schoelcher Lisesi'ne kabul edildi. Orada ocukluundaki futbol arkadalarndan biri olan Guyanal Leon Gontran Damas ile tant. (Damas siyah hareketini balatma iinde Cesaire ve Senegal'li air
Barbar Bat 147

Leopold Sedar Senghor ile birlikte almay srdrecekti) Cesaire 1931 ylnda liseyi bitirdi ve Franszca, Latince, ngilizce ve tarihten dller ald. Bir ok arkadann aksine, anavatan Fransa'ya gitmek zere evden ayrlmak iin bekleyemedi. "Antiller dnyasnda huzurlu deildim" diye hatrlyordu. Paris'te yedi yl kald sre boyunca bu deiecekti.20 Paris'e yerleir yerlemez, Ecole Normale Superieu-re'nin olduka zor olan giri snavlarna hazrlanmak zere Lycee Louis-le-Grand'a kaydoldu. Orada benzer dnceli birka entelektelle, ki en nemlisi Senghor'la tant. Senghor ve bir baka Senegal'li entelektel olan Osman Soce ile tanmak Cesaire'de Afrika'ya kar bir ilgi uyandrd ve onlarn ortak

almalar negritude akmn dourdu. O zaman Paris'te daha baka siyah diaspora entelektel evreleri ve zellikle Paulette Nardal ve Leo Sajous tarafndan yaynlanan La revenue du monde noir'den gelen bir salon ileten Nardal kardeler de vard. Esas olarak Etienne Lero, Rene Menil, J.M Monnerot ve Pierre ve Si-mone Yoyotte'den oluan bir baka Martinikli renci evresi srrealizme ve komnist devrime ballklarn ilan etmek zere bir araya geldiler. 1932'de yaynlanan ilk ve tek Legitime Defense saylarnda Franszca konuan siyah burjuvaziyi iddetle suladlar, Orta Amerika adalar edebiyatnn haysiyetsizliine saldrdlar, Langston Hughes ve Claude McKay gibi birok siyah Amerikan yazarn tebrik ettiler ve (Scottsboro davasna zellikle dikkat ekerek) rkl knadlar.
20

Arnold, Modernism and Negritude,sf 1-8, alnt sf 8

148 Aime Csaire

Cesaire'nin Nardal kardelerin salonu hakknda bilgisi vard ama kendi beenilerine gre onu "ar burjuva" buluyordu. Ve bu yzden Legitime Defense'yi okuduunda grubun olduka fazla asimile olduunu dnmt: "Onlar Fransz srrealistlerinden ya da Fransz komnistlerinden ayrt eden hibir ey yoktu. Baka bir deyile, onlarn iirleri renksizdi."21 Cesaire, Senghor, Leon Damas ve dierleri L'etudiant noir denilen bir derginin etrafnda toplanan farkl bir entelektel evrenin parasydlar. Derginin Mart 1935 saysnda, Cesaire iinde ilk kez negritude terimini icat ettii asimilasyona kar tutkulu bir yaz kaleme ald. Tam da o srada Ecole Normale Superierue'nin giri snavlar iin Fransz ve Avrupa beeri ilimleri zerine harl harl alyor olmas ironik olmaktan da te bir durumdur. Snavlar Cesaire'ye gerekli bedeli detti, bununla beraber, Cesaire'nin alenen reddettii bir kltrn ta kendisini zmseme zorunluluu; fiziki ve duygusal bedelleri zaten yorucu olan perhizi daha da arlatrm olmaldr. Cahier d'un retour au pays natal 1935 yaz srasnda snavlarn tamamladktan sonra, bir renci arkadayla birlikte Yugoslavya'da ksa bir tatile kt. Adriyatik kylarn ziyaret ederken, belli bir mesafeden kk bir aday grdkten sonra yurdunun hat-ralaryla ba baa kald. Duygulanarak, genliinin MartiAlnt Depestre'nin kitabn sonunda yer alan mlakatndan, Arnold, Mo-dernism and Negritude, Paris'teki siyah diaspora aydnlar iin bknz. Tyler Stovall, Paris noir: African Americans in the iti of the Light(Boston ve New York: Houghton Mifflin,1996) Brent Edwards, Black Globality: The International Shape of Black Intellectual Culture(Ph. D. Dissertation, Columbia University,1997)
21

Barbar Bat 149

nik'i -toprak, halk ve bu yerin grkemi- hakknda uzun bir iir zerinde alarak sabahlad. Ertesi sabah bu kk ada hakknda bir aratrma yaptnda, burann Martins-ka olduunu rendi. Sihirli bir tesadf sonucunda, o mehtapl gece yazdklar, sonradan onun en mehur iiri olacak iirin ilk dizeleriydi: Cahier d'un retour au pays natal (Anavatanma dn defteri). Ertesi yaz, Martinik'e dnd, fakat daha byk bir yabanclama duygusuyla karlat. Harlem rnesansnn Afro-Amerikan yazarlar ve onlarn Gney temsilcileri zerine tezini bitirmek iin Fransa'ya dnd ve sonra, 10 Haziran 1937'de L'etudiant no-ir'da birlikte alt Martinikli renci arkada Suzanne Roussy'yle evlendi.22 ift 1939'da Martinik'e dnd ve Fort de France'da retmenlie baladlar. Rene Menil, Lucie Thesee, Aristide Maugee, Georges Gratiant ve bakalaryla glerini birletirerek Tropiques isminde bir dergi karttlar. Tropiques'in kmasyla Martinik, Guadeloupe ve Guyana gibi smrgeleri Vichy hakimiyeti altna sokacak olan Fransa'nn faist Vichy rejiminin eline gemesi ayn zamana rastlad. Sonu rktcyd, binlerce Fransz denizcisi adaya vard zaman, Cesaire ve yoldalarnn bu "renkkr" Fransz kardelii hakknda snabilecekleri btn yanlsamalar da parampara oldu. Irklklar kstaha ve dolayszd. Edebiyat eletirmeni A. James Arnold'un gzlemledii gibi "Askeri rejimin duygusuzluu, Martiniklilerin, resmi asimilasyon politi-

22

Maryse Conde, "Cahier d'un retour au pays natal": Ceesaire, Analyse critique(Paris: Hatier,1978); Norman Shapiro, ed., Negritude: Black Poetry from Africa an the Caribbean(New York: October House,1970)sf 224; Pal-lister, Aime Cesaire, ppxiii, xiv
150 Aime Cesaire

kasnn bir yere kadar maskelemi olduu, kendi lkelerinin de dierleri gibi bir smrge olduu gereini yok saymalarn zorlatrd. Bu koullar Cesaire ve arkadalarn daha fazla smrgecilik kart bir duru iin hazrlayarak savan sonunda onlarn radikallemelerini salad.23 Tropique Rejimin Tropique'i sansr etmeye ve ykc olduuna inanld zamanlarda da yasaklamaya ynelik resmi politikas da grubun radikallemesini hzlandrd. 10 Mays 1943 tarihli kt bir hrete sahip bir mektubunda Martinik stihbarat Servisi efi Kaptan Bayie, "rksal ve sekter olan devrimci bir bak asna" sahip olduu gerekesiyle Tropique'nin yasaklanmasn savunuyordu. Bayie, editrleri toplumun maneviyatn zehirlemekle, nefret tohumlar ekmekle ve lkenin ahlaki deerlerini tahrip etmekle suluyordu. ki gn sonra editrler parlak bir polemik slubuyla u cevab yazdlar: " 'Irklar', 'sekterler', 'devrimciler', 'nankrler ve vatan hainleri', 'ruhlar zehirleyenler', bu sfatlarn hibiri gerekte bizleri gcendirmemektedir. Racine gibi 'ruhlar zehirleyenler', Zola gibi 'nankrler ve vatan hainleri', Hugo gibi 'devrimciler'. htirasl biimde Rimbaud ve Lautreamont gibi 'sekterler'. 'Irklar', evet. Drumont ve Hitler'inkine kar Toussaint L'Ouverture'n ve Claude McKay'in ve Langston Hughes'in rklklar. Geri kalan iin bizden zr dilememizi veya davamz savunmamz veya yararszca karlkl sulamalara ve tartmalara girimemizi beklemeyin. Ayn dili konumuyoruz.
23

Arnold, Modernizm and Negritude, ppl2-13

Barbar Bat 151

mza: Aime Cesaire, Suzanne Cesaire, Georges Grati-ant, Aristide Maugee, Rene Menil, Lucie Thesee."24 Fakat Tropique'i yaatmak iin onu bir Bat Hint yerli kltr dergisi gibi gstererek pervaszlklarn kamufle etmeleri artt. Yine de, btn bask ve dalaverelere karn Tropique dnyann en nemli ve en radikal srrealist yaynlardan biri olarak sava boyunca varln srdrd. 1941'den 1945'e kadar dergide(Cesaire'ler, Rene Menil ve dierleri tarafndan) yaynlanan deneme ve iirler post-smrge gelecee ilikin bir vizyon kadar sofistike bir smrgecilik kart duruun evrimini de belli eder. Onlarnki modernizmden ve smrge ncesi Afrika'nn dnce biimlerinden ve pratiinden yararlanan bir zgrlk vizyonuydu; akl devrimcetirmenin stratejisi olarak srrealizmden, retici glerin devrimciletirilmesi iin Marksizmden yararlandlar. Bu, btn bu kuvvetlerden bamsz bir pozisyon yaratma gayretiydi; yani Negritude, Marksizm ve srrealizmin bir tr evliliiydi ve bu alandaki kolektif abalar genel olarak uluslararas srrealizm zerinde, zelde ise Andre Breton zerinde derin bir etkiye sahip olacakt. Ayn zamanda Tropique, Breton ve ayn ekilde Pierre Mabille, Benjamin Peret ve dier srrealistler tarafndan yazlan metinleri de yaynlad.25
24

"Lettre du Lieutenant de vaisseau Bayie, chef du service d'information, au directeur de la revue Tropiques, Fort-de-France, 10 Mays 1943" ve "Reponse de Tropiques a M. Le Lieutenant de vaisseau Bayie, Fort-de-France, 12 Mays 1943"(Aime Ceesaire, Suzanne Cesaire, Georges Grati-ant, Aristide Maugee, Rene Meenil, Lucie Thesee), Tropiques, ciltl (tpkbasm)", Aime Cesaire(Paris: Editions Jean-Michel Place,1978) Docu-ments-Annexes,ppxxxvi, xxxviii. 25 Bknz. Michael Richardson, Refusal of the Shadow: Surrealism and the Caribbean, eviri: Michael Richardson ve Krzysztof Fiijalkowsky(Londra:
152 Aime Cesaire

Aslnda, Suzanne Cesaire'yi srrealizmin en orijinal teorisyenlerinden birisi olarak ilan etmek yanl olmaz. Srrealizmi futurizm ve kbizm gibi dar "avant garde" eilimlere hapseden eletirmenlerin aksine, Suzanne Cesaire onu Romantizm, sosyalizm ve Negritude gibi daha geni hareketlere balad. Srrealizm, diyordu, bir ideolojiden ziyade bir ruh halidir, "olaanst olan iin srekli bir hazr olma durumudur".

Tropique 1941 saylarndan birinde, Marksistlere yabanc olan terimlerle yeni imkanlar dnyordu; okurlar "tuhaf, olaanst ve fantastiin sahasn, belli eilimlere sahip insanlar tarafndan kmsenen sahay" kucaklamaya davet ediyordu. "Buras zgrletirilmi imajdr, artcdr ve daha fazla umulmadk ve byk olamayacak kadar harikadr. Metamorfozlarn ve halisnasyon ve delilik iaretleri altnda dnyann alt st olularnn bakanlnda air, ressam ve sanat buradadr.26 Srrealizm ve Aime Cesaire Ve yine de olaanst olann sahasndan sz ettii zaman, Martinik'te ve dnyann geri kalanndaki gnlk yaamn ezici gerekliini bir an bile unutmadan, gzleri smrgeci hakimiyetin zincirlerinin tam zerindedir. "Srrealizm ve Biz: 1943"te einin "Sylev"ine ulaacak bir cesaret ve aklkla yle yazar: "Nitekim, srrealizm, bizim hayata kar devrimci tavVerso,1996) s.7-15,69-182;Franklin Rosemont, ed., Andre Breton-What is Surrealism?: Selected Writings(New York: Pathfinder,1978), s. 83-92; Ar-nold, Modernism and Negritude,sl2-13 26 Penelope Rosemont, Srrealist Women: An International Antho-logy(Austin: University of Texas Pres, 1998)s. 137; Franklin Rosemont, "Suzanne Cesaire: in theLight of Surrealism (yazarn elindeki yaynlanmam alma)
Barbar Bat 153

rmzla elimekten, onu sulandrmaktan veya yolundan saptrmaktan ziyade glendiriyor. imizdeki sabrsz kuvveti besliyor ve red etmelerden oluan byk ordumuzu durmadan kuvvetlendiriyor. Ve ben ayn zamanda gelecei dnyorum. Milyonlarca siyah el dehetlerini dnya savann gz dnm gklerine savuracak. Btn insanlarn mirastan en ok yoksun braklanlar uzun, uyuturucu bir uykudan kurtulmu olarak kllerin ovasndan ayaa kalkacak. Bizim srrealizmimiz bu ayaklanan insanlara ta derinlerden gelen bir yumruk salayacak. Bizim srrealizmimiz nihayet bugnn aalk dikotomerini amamz salayacak. (Beyaz/siyah, Avrupal/Afrikal, medeni/barbar) Nihayet yaayan kaynaklardan kan Mahoulis'in sihirli gcn yeniden kefederek, smrgeci ahmaklk kaynaknn mavi alevinde temizlenecek. Metal, eliin kesici yz, yani bizim benzersiz gr alveriimiz araclyla deerimizi yeniden elde edeceiz.27 Her ne kadar srrealizmin Aime Cesaire zerindeki etkisi son zamanlarda pheyle karlansa da, onun srrealizmi genellikle Andre Breton'un Cezaire zerindeki etkisi balamnda tartlyor. Srrealizm bu balamda "Avrupa dncesi" olarak grlyor ve Marksizm gibi, Avrupal olmayan gelenee yabanc olduu dnlyor. Fakat bu tarz "difzyonist" yorumlar Cesaire'lerin srrealizmin yenilikileri olmalar ve Breton ve arkadalarn taze fikirlerle tantrmalar konusunda hibir ak kap brakm27

Penelope Rosemont, Srrealist Women: An International Antho-logy,pp.136-137. "Surrealism and Us:1943" Refusal of the Shadovv, yayna hazrlayan Michael Richardson.s. 123-126 iinde yeniden basld, fakat ben Rosemont'un evirisini tercih ediyorum.
154 e Aime Cesaire

yor. Ben Cesaire'lerin yalnz srrealizmi kucaklamakla kalmayp- Paris grubundan bamsz olarak gerekletiini ekleyebilirim- yeni dehlizler atklarn ve "olaanstnn sahas"n teoriletirmede muazzam katklar olduunu belirtmek istiyorum.28 Btn bunlarn tesinde Aime Cesaire srrealist eilimlerini hibir zaman inkar etmedi. Kitabn sonuna eklenen rportajnda bunu yle aklyor: "Srrealizm bana kafam karm biimde aradm eyi salad. Onu keyifle kabul ettim, nk, onda bir esin kaynandan ok bir dorulanma buldum." Srrealizm, onun aklamasna gre kuvvetli bilin alt glerini toplamasna yardm etti. "Bu, benim iin, Afrika'ya aryd. Kendime dedim ki: Yzeysel olarak Fransz olduumuz doru, Fransz alkanlklarnn izlerine sahibiz; Kartezyen felsefe tarafndan, Fransz retorii tarafndan damgalanm durumdayz; fakat btn bunlarla bamz koparrsak, eer derinlere inersek, o zaman karlaacamz ey esas itibariyle siyah olacak." Ve Jacqueline Leiner ile bir baka rportajda, Breton'un rol hakknda daha da fazla heyecanlyd: "Breton bize cesaret getirdi, kuvvetli bir tavr almamza yardm etti.

Tereddtlerimizi ve aratrmalarmz ksa kesti. Fark ettim ki; karlatm sorunlarn ou Breton ve srrealizm tarafndan zld. Breton'la karlamamn kendi bama vardm yolun dorulanmas olduunu syleyebilirim. Bu bize zaman kazandrd, imdi haydi daha hzl gidelim, daha uzaa gidelim. Karlama sra dyd."^
28

Brent Hayes Edvvards Cesaire'nin srrealizme iirsel .meydan okumasnn aydnlatc bir betimlemesini sunar. O Cesaire'in eserini srrealizmden ayrlma olarak grrken ben daha ok bir dnm olarak dnmekten holanyorum. Brent Hayes Edvvards, "Ethnics of Surrealism, Transition 78(1999), s. 132-134
Barbar Bat 155

Bunun tesinde, 1940'larn sonunda bir komnist vekil olarak bile, Cesaire Le Surrealism en 1947 (Andre Breton ve Marcel Duchamp tarafndan hazrlanan bir sergi katalogu) gibi srrealist yaynlarda iirlerini yaynlamaya devam etti. Bu dnemin iki iir koleksiyonundaki srrealist imgeleri inkar edilemez: Les Armes miraculeuses-1944(Mucizevi silahlar) ve Soleil cou coupe-i948(Boynu vurulan gne)30 Srrealist Bir Metin Olarak Sylev Cesaire'nin 1944'te Haiti'ye yapt yedi aylk ziyaret boyunca yazd ve ertesi yl Tropique'te gn na kan denemesi, "iir ve idrak" iirin devrimci doas zerine en sistematik ifadelerinden birini temsil eder. "iir bilgisi bilimsel bilginin byk sessizlii iinde doar" eklindeki basit fakat provokatif nermeyle alr ve sonra Cesaire iirin niin dnyann krizinin tesine gemek iin ihtiya duyduumuz bilgi biimini gerekletirmede biricik yol olduunu gstermeye giriir. Cesaire'nin gelecei grmeyi baarmann, ilerlemek iin ihtiyacmz olan bilgiyi elde etmenin metodu olarak iirle kucaklamas be yl sonra ortaya kacak olan "Sylev"! anlamak iin ok nemlidir. "Sylev"i smrgecilik gerekliine kar tarihsel nesir eklinde yazlm bir iir olarak dnrsek, o zaman belki de Cesair'in iaret ettii "iire nderlik eden ey, en anlalr ve net anlay, en keskin duyarllk ya da en ince duygulardan ziyade bir btn olarak deneyimdir." ifadesine kulak verebiliriz.
Jacqueline Leiner "Entretien avec A.C.", Tropique'in Aime Cesaire tarafndan yayma hazrlanan birinci cdinde(tpkbasm)(Paris Editions Jean-Michel Place, 1978). 30 Pallister, Aime Cesaire, s. 29-33
29

156 e Aime Cesaire

Bu, her ey anlamna gelir, her tarih, her gelecek, her hayal, her yaam formu, bitkiden hayvana, her yaratc drt bilinaltnn derinliklerine gmlmtr. Eer iir, elbette, bilginin ve isyann gl bir kaynaysa, Cesaire'in onu "Sylev"in en keskin silah olarak kullanmas beklenir. Sanrm bir ok okur da onaylayacaktr; nlayan, sava tam tamlar sesi karan, kendiliinden patlayan bu pasajlar denemenin en gl ksmlardr. Fakat hipotezler, yeterli derecede kant, konu cmleleri ve madde iaretleriyle dolu sistematik bir eletiri bekleyen okurlarn hayal krklna urayaca kesindir. Cesaire'nin iirsel bilgiye ilikin nc nermesini dnn: " iirsel bilgi, iinde insann seferber edilmi zenginliklerinin tamamyla nesneyi pskrtt eydir."31 Srrealizm ayn zamanda "Sylev"in oluumunda da nemlidir nk, Pan Afrikanizme ve Siyah hareketine neden olan hareketler gibi o da kendi bamsz anti smrgeci kklerine sahiptir. Cesaire'nin eletirisinin ille de srrealistlerden trediini ne sryor deilim, daha ok Cesaire(ve o zamann daha bir ok siyah entellekteli) ile srrealistler arasnda gerekleen karlkl etkilenmenin ksmen mparatorluk'a kar pozisyonlarndaki yakn eilimle aklanabileceini ne sryorum. 1920'lerin ortalarna kadar Avrupa srrealistleri genellikle radikal bildiriler hazrlayan fakat sosyal devrime ok az ilgi gsteren kltrel put krclaryd. Fakat 1925'te, Paris srrealist grubu ve Fransz Komnist Partisi'nin ar sol kanad Fransz smrgeciliine kar Morokko'daki Rif ayaklanmasnn lideri Abdlkerim'i destekleme nokta31

"Poetry and Knovvledge" olarak Michael Richardson tarafndan yeniden yayna hazrland, Refusal of Shadow iinde, s. 134-145
Barbar Bat e 157

snda bir araya geldiinde, bu durum deiecekti. Onlar aktif biimde Fransz smrge hakimiyetine bir son verme ars yaptlar.

Ayn yl, yazar ve Fransa'nn Japonya'daki byk elisi olan Paul Claudel'e yazdklar bir ak mektupta Paris grubu yle ilan etti: " Biz derinden mit ediyoruz ki devrimler, savalar ve smrge ayaklanmalar, ark'ta bile zararl haaratlarn savunduunuz Bat medeniyetini yok edecektir." Yedi yl sonra, Paris grubu, smrge sorunu zerine en militan demelerini ortaya koydu. "ldrc insancllk(1932)" baln tayan ve esas olarak Rene Crevel tarafndan kaleme alnp Andre Breton, Paul Eluard, Benja-min Peret, Yves Tanguy ve Martinikli srrealist Pierre Yoyotte ve J.M. Monnerot tarafndan imzalanan belge, smrgecilik, kapitalizm, ruhban snf, siyah burjuvazi ve ikiyzl liberaller zerine amansz bir saldrdr. Modern Batnn zerine ina edildii hmanizmin ta kendisinin ayn zamanda klelii, smrgecilii ve soykrm merulatrdn ne srdler. "Ve Biz Srrealistler kronik ve kolonyal biimdeki emperyalist sava bir i savaa evirmenin tarafnda olduumuzu ilan ediyoruz. Bylece biz enerjilerimizi devrimin, proleteryann ve onun mcadelesinin hizmetine sunuyoruz ve smrge ve bundan dolay renk sorununa kar tavrmz bu ekilde tanmlyoruz."32
32

Rosemont tarafndan yayna hazrlanan Andre Breton-What is Surrea-lism?, s.36-37, Maurice Nadeau, The History of Surrealism, eviren Ric-hard Howard(Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press, 1989, orjinalil944), s. 117, "Murderous Humanitarianism" Race Traitor-zel Say-Surrealism: Revolution Against Whiteness 9(Yaz 1998), s. 67-69 iinde yeniden basld. lk kez Nancy Cunard tarafndan yayna hazrlanan Negro: An Anthology(New York, 1996, orjinali 1934) de ortaya kt.
158 0 Aime Cesaire

Bat Medeniyetinin Mantki Sonucu Olarak Nazizm "ldrc insancllk" Cesaire'nin eletirisi ile birlikte yankland srada, Cesaire'nin proleteryaya-Avrupa proleteryasna bu belgeyi imzalayanlardan daha az inanc vard. Bundan baka, kinci Dnya Sava'n takip eden dnemin bir rn olarak, "Sylev" smrgecilik mantyla faizmin ykselii arasnda direkt bir balant kuruyordu. Cesaire Avrupa'nn "Nazizm kendisine zarar vermeden nce, onu temize kardn, ona gzlerini kapadn, onu merulatrdn, nk, o vakte kadar, o sadece Avrupal olmayan insanlara uygulanmt, Nazizmi Avrupa'nn byttn, ondan Avrupa'nn sorumlu olduunu, ve kzllam sular iindeki Bat, Hristiyan medeniyetinin byk binasn ykp yutmadan nce, onun her atlandan damladn, szdn, aktn" kkrtc bir ekilde ifade etti. Bu yzden faizmin gerek suu, "o zamana dek zel olarak Cezayir'in Araplarna, Hindistan'n kulilerine ve Afrika'nn 'zenci'lerine tahsis edilmi smrge prosedrlerini beyaz insanlara tatbik etmekti. Bu noktada Cesaire'i "sylev" yaynlanmadan nce ayn sonulara ulam olan radikal siyah entelektellerin daha geni balam iine yerletirmeliyiz , Cedric Robin-son'un ileri srd gibi, W.E.B. Du Bois, C.L.R. James, George Padmore ve Oliver Cox'tan oluan bir grup radikal siyah entelektel, faizmi ilerleme yrynden bir sapma, beklenmeyen bir sa kanat sapmas olarak anlamaktan ziyade Bat medeniyetinin bizzat kendisinin mantki sonucu olarak anladlar. Onlar faizmi klelik ve smrgeciliin, kkleri yalnz kapitalist politik ekonomide deil ayn zamanda daha modernitenin afanda bile onda buBarbar Bat e 159

lunan rk ideolojilerde olan global sistemin yakn akrabas olarak grdler. 1936 gibi erken bir tarihte sonradan Howard niversitesi'nde siyaset bilimi profesr olacak olan Ralph Bunche, emperyalizmin faizmi dourduunu ne sryordu. "Faist doktrin" diye yazyordu Bunche " ar ovenizmiyle, devletin abartlm yceliiyle, rkn operakomik yceltilmesiyle; dnyann btn karanlkta kalm halklarn fetheden ve acmasz smrsn onlara ynelten dnya emperyalizmi politikasna g verdi." Du Bois bu hususta en berrak deerlendirmelerin sahibiydi: "Hitler ve Mussolini'nin komnizmle savatn ve beyaz insanlar zengin, btn siyahlar fakir yapmak iin rksal nyarglar kullanmakta olduunu biliyordum. Fakat Byk Britanya'nn ve Fransa'nn smrgeciliklerinin tam olarak ayn amaca ve faistlerin ve Nazilerin kullanmaya alyor

olduklar ayn metotlara sahip olduunu fark edinceye kadar bu byle deildi." Sonra, "Dnya ve Afrika(1947)"da yle yazar: "Toplama kamplar, tamamen sakatlama ve ldrme, kadnlarn kirletilmesi veya ocukluk dneminin iren kfrleri trnden hi bir Nazi zulm yoktur ki Hristiyan Medeniyeti ya da Avrupa tarafndan dnyay ynetmek iin domu stn bir rk adna dnyann her yerinde siyah insanlara kar uzun zamandr uygulanmakta olmam olsun."3
"33
33

Cedric J. Robinson, "Fascism and the Response of Black Radical Theo-rists"(yazarda bulunan yaynlanmam alma), Cedric J. Robinson, "Fascism and the Intersection of Capitalism, Racialism and Historical Consci-ousness", Humanities in Society 3, say:6(Bahar 1983), s.325-349, Cedric J. Robinson, " The African Diaspora and the Italo-Ethiopian Crisis", Race and Class 27, say:2 (Bahar 1985), s. 51-65; W.E.B. Du Bois, The Autobi-ography of W.E.B. Du Bois, yayna hazrlayan Herbert Aptheker (New York: International Publishers,1968), s.306-306, Ralph J. Bunche, "Frendi
160 Aime Cesaire

"Barbar Zenci Fikri Bir Avrupa caddr" stn bir rkn var olduu fikrinin ta kendisi meselenin tam kalbine yerlemitir, ve bu yzden "Sylev"in unsurlar Afrika'nn baarlarn yeniden elde etmek iin Negri-tude'un itici gcnden faydalanr. k noktasn Leo Frobenius'un "barbar zenci fikri bir Avrupal icaddr"34 eklindeki dnden alan Cesaire, smrgecinin ilkel olan "uygarlatrma" misyonunun sadece bir sis perdesi olduunu kantlamak iin yola kar. lle de bir fark aranacaksa smrgecilik; btn toplumlarn, yksek dzeyde sofistike ve kompleks ekilde ilemekle kalmayp nasl beraber yaayabileceimiz ve modern dnyay nasl yeniden kuracamz konusunda Batya deerli dersler de sunabilecek btn toplumlarn korkun ykmyla sonulanr. Cesair'in smrge ncesi Asya ve Afrika kltrlerinin "prekapitalist olmakla kalmayp ayn zamanda anti-kapitalist olduu konusundaki" srar, dorusu, Julious Nyerere, Kenneth Kaunda ve Senghor gibi Afrikal milliyeti liderler tarafndan gelitirilen ve Afrika'nn sosyalizmi smrge ncesi ky yaam temelinde de kurabileceine ilikin romantik iddialar da nceler. "Sylev" Cesaire'nin medeni Afrika'nn yolunu takip
and British Imperialism in West Africa", Journal of Negro History 21, no. l(Ocak 1936), s.31; W.E.B. Du Bois, The World and Africa(New York: International Publishers,1947), s.23 34 Cesaire, Senghor ve Negritude Hareketindeki alma arkadalar; His-toire de la civilisation africaine isimli muazzam etnografik almasyla Afrika medeniyetinin gl bir savunusunu salayan Alman irrasyonalisti Leo Frobenious'tan bylenmilerdi. Bknz. Suzanne Cesaire, "Leo Frobe-nious and the Problem of Civilisation(1941), Refusal of the Shadow, yayna hazrlayan Michael Richardson iinde, s. 82-87; L.S. Senghor, "The Lessons of Leo Frobenious", Leo Frobenious:An Anthology, yayna hazrlayan E. Haberland (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1973), s. Vii; Jacqu-eline Leiner, "Entretien avec A.C."
Barbar Bat O 161

eden barbar Bat meselesinde yolu at ilk yer deildir. Victor Schoelcjer'in "Esclavage et colonisation"a yazd nszde yle der: "Onlarn alp gtrd adamlar evler ina etmesini, imparatorluklar ynetmesini, ehirler kurmasn, topra ekip bimesini, madencilik yapmasn, pamuk dokumasn, elik yapmasn biliyorlard. Onlarn dinleri lkenin kurucusuyla kurulan mistik balantlara dayanan kendi gzelliine sahipti. Birlik, efkat ve yaa sayg zerine ina edilmi gelenekleri memnuniyet vericiydi. Zorlama yoktur, yalnz karlkl yardmlama, yaama neesi, zgrce kabullenilmi disiplin. Dzen-Samimilik- iir ve zgrlk"35 Bu pasaj ve kitabn kendisini okumak, Cesaire'nin Frantz Fanon adndaki en parlak rencilerinden birini derinden etkiledi. Fanon'un Afrika'daki ehirleri ve bilgisi geni siyahlarn hikayelerini kefetmesi bir ilham kayna oldu. "Bunlarn hepsi" diye yazyordu Siyah Deri Beyaz Maskeler(1952)'de "gemiteki mezarlarndan ktlar ve iindekilerle birlikte ortaya serildiler, mantkl bir tarihsel mekan bulmam mmkn kldlar. Beyaz adam hakszd, Ben ilkel deildim, bir yarm adam da deildim, Ben iki bin yl nce bile altn ve gm iinde alan bir rka aittim."36 Negritude "barbar zenci"yi ortadan kaldrmak iin muAime Cesaire, "Introduction to Victor Schoelcher", Esclavage et coloni-sation(Paris: Presses Universitaries de France,1948), s.7 ayn zamanda Fanon'un "Black Skin, White Masks", eviren Charles Lam Markman(New York: Grove
35

Pres,1967), 130-131'de de alnt yaplmtr. 36 Fanon, "Black Skin, White Masks", s.130
162 Aime Cesaire

cizevi bir silaha dnt. Cedric Robinson'un "Siyah Marksizm: Siyah Radikal Gelenein Anlamlandrlmas"nda iaret ettii gibi bu kolay bir grev deildi, nk "Zencf'nin icad -ve onunla beraber gelen tm saf beyaz rk uydurmalar ve rksal snrlama politikalar- Batnn fizik ve entelektel enerjilerinin muazzam boyutlarda harcanmasn gerektiriyordu. Btn bir Avrupal "aydn" nesli, "Avrupal" rknn safln salamak iin Avrupa'y beyazlatrmak zere Msr ve Nubia'nn kltrel ve entellektel katklarn Avrupa tarihinden silip sprmek iin canla bala altlar. Bunun yan sra, onlarn tarihlerini yok etmek ve btn ktay ve onun nesillerini bir yk hayvan ya da vahi putperestler derecesine indirgemek iin yazl sayfalar kullanarak btn Afrika'y her tr medeniyet grnnden soyutladlar. Sonu; bir tarafta gze arpan biimde ayrlm, moderniteden yalnz kendisi sorumlu olan ve rksal anlamda saf bir btnlk olarak Avrupa'nn; dier tarafta ise "Zenci"nin yaratlmasyd.37 Yine de, Cesaire her ne kadar smrge ncesi Afrika'y samimi, komnal topluluklarn birleimi olarak anlamlandrsa da, asla bir geri dn ars yapmaz. Eski arkada Senghor'un aksine, Cesaire'nin Negritude'in ieriine verdii anlam gelecek odakl ve moderndir. "Sylev"deki pozisyonu gayet nettir: "Bizim iin sorun gemii tekrarlamak iin hayalci ve ksr bir giriim, deil amak ve ilerlemektir. Diriltmek istediimiz, l bir toplum deildir. Bunu egzotiklie merak olanlara brakyo37

Cedric Robinson, Black Marxism: The Making of the Black Radical Tra-dition(Chapel Hill, NC: University of North Carolina Pres,2000)
Barbar Bat o 163

ruz...Yaratmamz gereken yeni bir toplumdur, esaret altndaki kardelerimizin yardmyla, modern zamanlarn retici gleriyle zengin, eski gnlerin kardelii ve dayanmasyla scak bir toplum." Cesaire ve Komnizm Hemen ardndan ok edici satr gelir: "Bunun mmkn olduuna dair baz rnekler iin Sovyetler Birlii'ne bakabiliriz." 1950'de Cesaire Martinik Komnist Partisi'nde be yldan beri lider konumundayd. Komnist partiden Fort-de-France Belediye Bakan seildii gibi Fransz Ulusal Meclisi'ne de milletvekili olarak seilmiti. imdi, u ana kadar yazd ve yaad her eye dayanarak sorabiliriz: Neden 1950'lerde Stalinizmi yeni bir toplumun rnei olarak gsterecekti? Neden byk bir air ve srrealizmin balca seslerinden biri derhal Komnist Parti'ye katlacakt? Aslnda, sava sonras dnyann genel durumunu dnnce onun karar hi de ok edici deildir. Bir kere, savatan sonra dnya apndaki komnist partilerin ve zellikle Avrupa'dakilerin itibarlarnn zirvesinde olduklarn ve Joe Stalin'in sava yllarn liberal demokrasinin mttefiki olarak geirdiini hatrlayn. kincisi bir ok nde gelen yazar ve sanat kendilerini radikal toplumsal dnme adamlard, zel olarak Karayiplerde ve Latin Amerika'da komnist olmulard, Cesaire'nin arkadalar Jacques Romain, Nicolas Guillen ve Rene Depestre de bunlar arasndayd. ncs, politikaya katlmaya istekli olan Cesaire bu
164 O Aime Cesaire

ekilde etkili olabileceini erkenden rendi. Aa yukar seilir seilmez, Martinik, Guadeloupe, Guyana ve Reuni-on'u koloni statsnden Fransz Cumhuriyeti'nin departmanlarna dntrmeye giriti. Departmantalizasyonun bu blgeleri Fransz metropolndeki departmanlarla eit bir mevkiye getirecei hususunda srar ediyordu. Cesaire'nin dokunakl ve tutkulu argmanlar 1946'da departmantalizasyonla sonulanan bir yasann kmasn salad. Buna ramen, eski kolonilerin cumhuriyet tarafndan zmsenmesinin eit haklar salama

alacana dair hayali bo bir hayale dnt. Sonunda, ou zaman Martinikli siyah brokratlar yerinden ederek smrgelere daha byk saylarda Fransz grevli gnderildi. Bu srada 1955'te "Sylev"in genelde bilinen nc basksn kaleme ald, artk departmantalizasyonun szn saknmayan bir eletirmeni haline gelmiti.38 Bylece, Cesaire'nin bir komnist lider olarak rolne baknca, "Sylev"de Sovyetler Birlii'ne selam gndermesine yada metnin son satrlarnda bile proleter devrimini kurtarcmz olarak adlandrmasna armamamz gerekir. Yine de asl artc olan bu ifadelerin metnin geri kalanyla nasl badamaz olduudur. Cesaire'nin Tanmlad Yeni nc Dnyac Evrensellik Avrupa'nn lmekte olan, kendi kendini tahrip etmenin eiinde olan (smrgeci iddetin ve zulmn dleklerinin beyaz ii snf dilleri bal bir yardaklkla her eyi
Barbar Bat 165
38

Amold, Modernisin and Negritude, s. 114, 169-170; Susan Frutkin, Aime Cesaire: Black Between Worlds, s.26-27

seyrederken gelip lkelerine tnedikleri) bir medeniyet olduunu gsterdikten sonra, son zm olarak proleter devrimi nerir. Ama kitabn bandan sonuna kadar Avrupa'da kurtarlmaya deer hibir ey olmadn, Avrupa ii snfnn rkl, emperyalizmi ve smrgecilii desteklemede Avrupa burjuvazisiyle glerini birletirdiini ve smrgelerdeki ayaklanmalarn ileriye giden yolu iaret edebileceini belirterek Fanon'u nceler. Temelde, "Sylev" Marksizme kar bir meydan okuma ya da revizyondur, srrealizmden Cesaire'nin erken dnem iirlerindeki rasyonalizm kart fikirlerden ve Negritude iindeki keiflerden faydalanr. Smrgeciliin yok etmeye alt eylerden doacak olan yeni manevi deerler iin haykrma biimiyle hi de materyalist deildir. Cesaire'in Marksizme kar tutumu "Sylev"in nc basksnn kndan bir yldan az bir sre sonra daha da netleir. Cesaire Ekim 1956'da partiden istifasn sunarak FKP Genel Sekreter'i Maurice Thorez'e mehur mektubunu kaleme alr. Stalinizmden ac verici serzenilerinin tesinde mektubun esas smrge sorunuyla ilgilidir- ama sadece smrgelere ynelik parti politikalaryla deil metropoldaki ve Martinik'te komnist partiler arasndaki kolonyal ilikiyle de. Siyah insanlarn kendi kaderlerini tayin etme ihtiyacnda olduunu ileri srerek "smrge sorununun daha nemli global meselelerin tali bir paras olarak ele alnmas"na kar uyarda bulunur. Bir baka deyile rklk snf mcadelesinin tali bir paras saylamaz. Cesaire'in mektubu "Sylev"e kyasla nc dnyann birlii fikrinin daha cesur, daha dolaysz bir aklamasdr. Halen kendini Marksist olarak tanmlasa ve ittifaklara ak olsa bile "lahi hak ve yetkiye sahip hibir mttefik olamaz" diyerek uyarda bulunur.
166 O Aime Cesaire

"Eer komnist partinin peinden gitmek "en canlandrc dostluklarmz ortadan kaldracaksa, bizi dier Bat Hint adalarna balayan ilikiyi ortadan kaldracaksa, bizi Afrika'nn ocuu yapan ba koparacaksa, o zaman ben derim ki komnizm, bizi, yaayan bir kardelii btn souk soyutlamalarn en souuna benzeyen bir eyle deitirmeye zorlayarak bize zarar vermitir." Daha nemlisi Cesaire'in yeni bir toplum iin yolu temizleyecek olan bir nc dnya ayaklanmasna yatrm yapmas Fanon'u nceler. Pratikte "evrensel" olan, Avrupa'y ayrcalkl klmayan bir biimde yeniden tanmlamay tercih ederek; Avrupa'dan, eski hmanizmden ve bunlarn evrensellik iddialarndan vazgemiti. Cesaire yle aklyor: "Kendimi dar grup ballyla snrlamayacam. Fakat nereden geldii belli olmayan bir evrenselcilik iin de kaybolmak niyetinde deilim...Farkl bir evrensellik anlaym var. Kendine zg olanla, mevcut btn kendine zg olanlarla, her birini derinletirerek ve her birinin bir arada varoluuyla zenginlemi bir evrensellik."39

Cesaire'in "Sylev"de tane tane syledii ve Thorez'e mektubunda daha ak biimde ifade ettii ey, dekoloni-zasyon anda Afrikal entelekteller arasnda hzla ilerleyen ruhu damtmtr. O zamanlar, bu her yere yaylan ruh neticede Negritude ne anlama geliyorsa ite oydu, hibir zaman basit bir rksal kktencilik meselesi deildi. Eletirmen, bilgin ve film yapmcs Manthia Diavara dnemin atmosferini ve smrgeci dzenin "Sylev" t39

Aime Cesaire, Letter to Maurice Thorez(Paris: Presence Africaine,1957), s.6, s.7, s.14-15

Barbar Bat 167

rnden radikal eletirilerinin yeni nesil iin ne anlama geldiini ok iyi yakalar: "Negritude'nin Afrika'dan bile byk olduu fikri, evrensel kurtulu vaat eden uluslararas bir hareketin paras olmamz, kaderimizin dnya apnda iilerin ve smrgeletirilen halkn evrensel kurtuluuyla birlemesi, ite btn bunlar daha nceden bizim iin geerli olan kandalk, etnisite ve rka kyasla bize ok daha byk ve nemli bir kimlik salad. Yeni tarihsel misyonumuzun farkna varmamz bizi o gnlerde atalarmzn arkaik kimlikleri olarak grdklerimizden ve onlarn dinsel hilelerinden zgrletirdi, bu bizi rktan zgrletirdi ve Fransz kimliinin beyazlndan duyduumuz korkuyu aklmzdan kard. ok yakn bir zaman nce smrgeletirilmi ve dnya tarafndan hor grlmken insanln kurtarclar olarak anlmak, bizlere, kapitalizmi, her trden rkl ve kabilecilii kmseyiimizi oaltan bir hakllk duygusu kazandrd."40 Son olaylarn nda-Doa Afrika'daki soykrm, kta apnda demokrasinin k, Kba'nn izole edilmesi, nc dnya olarak adlandrlan yerlerde ilerici hareketlerin yok edilmesi- bazlar doruluk annn oktan geip gittiini, Cesaire ve Fanon'un tahminlerinin yanlland-n ileri srebilir. Avrupa'nn Admlarn Takip Etmeme ars Aptallarn smrgeciliin yenilenmesi ars yapt, iddet ve istikrarszlk tanmlarnn "barbarlk" ve "geriManthia Diawara, in Search of Africa(Cambridge: Harvard University Press, 1998), s.6-7. Diavvara'nm denemesinin esas konusu Jean-Paul Sar-tre'n "Black Morpheus"u olsa da, burada Cesaire ve Fanon'unkiler de dahil olmak zere btn literatrden genel olarak bahsediyor.
40

168 o AimeCesaire

lik" gibi tam da Cesaire'in bu sayfalarda eletirdii smrgeci dille yapld bir dnemle kar karyayz. Fakat bu btnyle bir mistifikasyon, smrgecilik formal biimiyle paraland ama smrgeci devlet yerinde duruyor. Demokrasinin birok sorunu, ncekinden temel fark iinde siyah yzlerin de bulunmas olan eski smrge devletinin rn. Bu durum, ister eski tip ngiliz veya Fransz grevliler olsun, ister yeni Amerikan irketlerinin yneticileri yada "geri" lkelere sempatisi tam da Cesaire'in tehir ettii smrgeci sylemi yanstan Stalinistler olsun, smrgeci efendilerini taklit etmekten memnun bir yeni ynetici snfn-Fanon'un kendisi hakknda bizi uyard snfnykseliiyle ilgilidir. Postsmrge teorisinin hakiki radikallerinin size syleyecei gibi, hemen hemen "postsmrge" anndayz. Resmi aygt ortadan kaldrlm olabilir, ama smrgeci hakimiyetle birlikte kurulan politik, ekonomik ve kltrel balantlar birka deiiklik dnda halen devam ediyor. "Sylev" dnme biimine kyasla politik ekonominin zellikleriyle az ilgilendi. Buradaki ders udur; smrgeci hakimiyet kusursuz bir dnme biimini ve gelitirilen, iyi olan ve medenileen her eyin Avrupa terimleriyle tanmlanmas ve llmesini gerektirir. "Sylev" dnyaya mmkn olduu kadar hzl biimde ilerleme ars yapar, bununla birlikte iddet, yok etme ve soykrm zerine ina edilmi olan hakim snflarn ilerleme ideolojisini yok etmeye arr. Hem Fanon hem de Cesaire siyahi dnyay Avrupa'nn admlarn takip etmemeleri, eski yola da geri dnmemeleri, fakat hep birlikte yeni bir yn izmeleri ynnde uyarmtr. Bugn tank olduumuz ey, her naslsa (ve
Barbar Bat 169

burada Cesaire'in hala Fort-de-France Belediye Bakan olarak nutuk atmaya devam ettii sevgili Martinik'ini de ekliyorum) bu zet sayfalarda yakalanan tasavvur ve vizyonu yanstyor. Ayn eski politik partiler, ayn ordular, ayn emek smrs yntemleri, ayn hapsetme taktikleri, srgne gnderme, radikal anlamda farkl bir yaama biimini hayal etmeye ve gzlerimizin tam nnde olaanst olan yaratmaya cesaret eden sanat ve entelektellerimizi sndrmek. Son olarak, "Sylev" bir yol haritas ya da bir devrim projesi olmaya niyetlenmedi. O bir iirdir ve bu yzden de isyandr. O, Cesaire'in kendi mucizevi silahlarndan gelen, Tropique'deki almasyla ekillenen, kalba dklen ve Vichy rejimine meydan okuyan, Avrupa kltrn renme ve hem Fransa'dan hem de anavatanndan yabanclama duygusuyla oluan bir ayaklanma hareketidir. O bir ayaklanmadr, patron, ynetici, retmen ve yolda olarak ortaya kan efendiye vurulan bir darbedir. Byk Bat medeniyeti metinlerinin bir yanndan dier yanna kaln fra darbeleriyle yazlan devrimci bir duvar yazsdr; ldrc bir kesinlikle frlatlan ve geride kalanlarla yeni bir tarih yazabileceimiz ekilde sava alann temizleyen bir el bombasdr. "Sylev" hi de bozuk bir dzen zerine cansz bir belge deildir. lle de fark aranacaksa farkl bir ilerleme yolu iin hayal dnyamzn derinliklerine inmeye bir ardr. Tam da Cesaire'in kapitalizmin yamyam doasn ve iirsel bilginin gcn aydnlatmak iin Lautreamont'un Chants de Maldoror'undan faydalanmas gibi, "Sylev" smrgeciliin sonularna ilikin yeni kavraylar ve smrgecilik sonras dtmz kmazdan bir k yolu hayal etmek iin bir model sunar. Halen
170 Aime Cesaire

eski smrge dzeninin btn izlerini ortadan kaldrma ihtiyacnda olmamza karn, eskiyi ykmak savan sadece yarsdr.

Aime Cesaire'yle Rportaj

"BZM MCADELEMZ YABANCILAMAYA KARI BR MCADELEYD"

Rene Depestre Aadaki rportaj fde Haitili air ve militan RENE DEPESTRE tarafndan yapld. lk kez Poesias'ta, Casa de las Americas tarafndan yaynlanan Aime Cesaire'in yazlarnn bir antolojisi iinde yer ald. spanyolca'dan ngilizce'ye eviri Maro Riofrancos tarafndan yapld. eviri, balk ve ara balklar bana aittir. iirden Vazgeerek air oldum RENE DEPESTRE: Eletirmen Lilyan Kesteloot "Anavatanma Dn"n otobiyografik bir kitap olduunu yazmt. Doru mudur? AME CESARE: Kesinlikle. Otobiyografik bir kitaptr, ancak ayn zamanda kendimi anlamaya altm bir kitaptr. Belirli bir biimde bir biyografiye kyasla gereklie daha yakndr. Onun gen bir adamn kitab olduunu hatrlamalsnz: kitab tam da almalarm bitirip Martinik'e dndkten hemen sonra yazmtm. Bunlar on yllk bir eksiklikten sonra lkemle kurduum ilk temaslard, bu yzden kendimi bir izlenimler ve imajlar denizi tarafndan hcuma uram halde buldum. Ayn zamanda Martinik'in gelecei zerine derin bir zdrap duydum. RENE DEPESTRE: Kitab yazdnda ka yandaydn? AME CESARE: Yaklak 26 yanda olmalym. RENE DEPESTRE: Ancak, en ok gze arpan yan muazzam olgunluuydu.
174 O Aime Cesaire

AME CESARE: Yaynlanan ilk kitabmd, ama biriktirdiim ya da tedricen oluturduklarm da ieriyordu. Bunlardan nce olduka az iir yazm olduumu hatrlyorum. RENE DEPESTRE: Fakat onlar yaynlanmamt. AME CESARE: Yaymlanmamlard, nk onlardan ok memnun deildim. Gsterdiim arkadalarm onlar ilgin bulmulard ancak beni tatmin etmedi. RENE DEPESTRE: Neden? AME CESARE: nk kendime ait bir biim bulmu olduumu dnmyordum. Hala Fransz airlerinin etkisi altndaydm. Ksacas, "Anavatanma Dn Defteri" bir dzyaz iir biimini alsayd, gerekten de bu ans eseri olacakt. Fransz edebiyat geleneiyle balarm koparmak istememe karn, iire srtm dnmeye karar verdiim ana kadar kendimi onlardan kurtaramadm. Aslnda, iirden vazgeerek air olduumu syleyebilirsiniz. Ne demek istediimi anlyor musun? iir benim iin kabul edilmi Fransz biiminin stmdeki boucu hakimiyetini ortadan kaldrmann tek yoluydu. RENE DEPESTRE: Seghers tarafndan yaynlanan seme iirlerinin nsznde Lilyan Kesteloot Mallarme, Claudel, Rimbaud ve Lautreamont'u seni etkileyen airler arasnda sayyor. AME CESARE: Lautreamont ve Rimbaud benim neslimin birok airi iin muazzam bir esin kaynayd. Ayrca Claudel'den de vazgemediimi de sylemeliyim. Szgelimi, Tete d'Or bende derin izler brakmtr. RENE DEPESTRE: phesiz, muazzam bir iirdir. AME CESARE: Evet, gerekten muazzam bir iirdir,
Barbar Bat 175

ok gzeldir. Doal olarak, Claudel hakknda beni kzdran pek ok ey vard, ama her zaman onu byk bir dil ustas olarak grdm. RENE DEPESTRE: "Anavatanma Dn" senin kiisel deneyiminin damgasn tar, bir Martinikli gen olarak yaadklarnn, ve ayrca zenci rknn Fransz etkisinin tayin edici olmad Antiller'deki yolculuuyla ilgilidir. AME CESARE: Kendi zerimdeki Fransz etkisini inkar etmiyorum. stesem de istemesem de, bir air olarak kendimi Franszca ifade ediyorum ve Fransz edebiyat ok ak biimde beni etkilemitir. Fakat kuvvetle vurgulamak isterim ki -Fransz edebiyatnn bana salad elemanlar bir ayrlk noktas olarak kullanrken- ayn zamanda daima Afrika mirasyla iletiim kurma olanana sahip bir dil yaratmaya altm. Baka bir deyile, benim iin Franszca yeni ifade biimleri gelitirmekte kullanmak istediim bir arat. Bir Antil Franszcas, bir siyah Franszca, hala Franszca olmaya devam eden ancak siyah bir karaktere sahip bir dil yaratmak istedim. Srrealizm Benim in Afrika'ya ar Anlamna Geliyordu RENE DEPESTRE: Srrealizm bu yeni Fransz dilini kefetme abalarna yardmc oldu mu? AME CESARE: Srrealizmi kabul etmeye hazrdm, nk srrealist airleri etkileyen ayn yazarlar balang noktas olarak kullanarak kendim bunu nceden gelitirmitim. Benim ve onlarn dnme biimleri ortak referans noktalarna sahipti. Srrealizm bana kafam karm biimde aradm eyi salad. Onu keyifle kabul ettim nk onda bir esin kaynandan daha ok bir dorulan176 Aim Cesaire

ma buldum. O Fransz dilinin infilak olmasn salayan bir arat. Her eyi tamamen sarst. Bu ok nemliydi nk geleneksel biimler -skc ve ok kullanlm biimler- beni eziyordu. RENE DEPESTRE: Bu da srrealist harekette senin ilgini eken eydi... AME CESARE: Srrealizm zgrletirici bir faktr olduu lde beni etkiledi. RENE DEPESTRE: yleyse srrealizmin ierdii zgrlk kavramna ok duyarlydn. Srrealizm derin ve bilinalt kuvvetleri aa kartyordu. AME CESARE: Aynen yle. Ve benim dnme biimim u izgileri takip etti: yi yleyse, eer srrealist yaklam benim zel koullarma uygularsam, bu bilin alt kuvvetlerini bir

araya toplayabilirim. Bu, benim iin Afrika'ya ar anlamna geliyordu. Kendime dedim ki: Yzeysel olarak Fransz olduumuz doru, Fransz alkanlklarnn izlerini tayoruz; Kartezyen felsefeyle, Fransz retoriiyle damgalanm durumdayz, ancak eer btn bunlarla bamz kopartr ve derinliklerimize inersek, bulacamz esasta siyah olduumuz olacak. RENE DEPESTRE: Baka bir deyile, bu bir yabanclamadan kurtulma sreciydi. AME CESARE: Evet, benim srrealizm olarak yorumladm bir yabanclamadan kurtulma sreci. RENE DEPESTRE: yleyse srrealizm senin eserlerinde kendisini yle ortaya koydu: Otantik karakterini ve bir ekilde Afrika mirasn geri kazanma abas olarak. AME CESARE: Kesinlikle. RENE DEPESTRE: Ve bir zehrini giderme sreci olarak.
Barbar Bat o 177

AME CESARE: Derinliklere dal. O benim iin Afrika'nn iine dalmakt. RENE DEPESTRE: Bilincini kurtarmann bir yoluydu. AME CESARE: Evet, toplumsal varoluun altnda, her eit irsi tabakann ve alvyonun tortularn brakt bir derin varoluun bulunduunu hissettim. Martinik'li renciler ya Fransz saclar yada Fransz solcular tarafndan asimile ediliyorlard RENE DEPESTRE: imdi, Paris yaamnda L'Etudiant noir isimli kk dergide Leopold Sedar Senghor ve Leon-Gontran Damas ile birlikte altn dneme gelmek istiyorum. Bu dnem, "Anavatanma Dn"te ifade edilen Negritude'in ilk aamas myd? AME CESARE: Evet, onu algladmzda o zaten oktan beri Negritude idi. Grubumuzda iki eilim vard. Bir tarafta, J. Monnerot, E. Lero ve Rene Menil gibi soldan, zamann komnistlerinden insanlar vard. Komnist olduklar iin onlar destekledik. Fakat ok gemeden onlardan ayrlmak zorunda kaldm-bunu Senghor'a borluyum-nk onlar Fransz komnistleriydi. Onlar Fransz srrealistlerinden ve Fransz komnistlerinden ayran hibir ey yoktu. Baka bir deyile iirleri renksizdi. RENE DEPESTRE: Yabanclamadan kurtulmaya almyorlard. AME CESARE: Bence asimilasyonun izlerini tayorlard. O zamanlarda Martinik'li renciler ya Fransz saclar yada Fransz solculan tarafndan asimile ediliyorlard. Fakat her zaman bu bir asimilasyon sreciydi. RENE DEPESTRE: Esas olarak seni Komnist Martinik'li rencilerden ayran Zenci sorunuydu.
178 Aime Cesaire

AME CESARE: Evet, Zenci sorunu. O sralarda komnistleri bizim Zenci zelliklerimizi unuttuklar iin eletiriyordum. Komnist gibi davranyorlard, buras tamam, ama teorik, soyut komnistler gibi. Politik sorunlarn bizim Zenci olarak koullarmzla ilgisi olmadn ne srdm. Biz ok sayda tarihsel zelliklerimizle birlikte Zenciyiz. Sanrm, bu konuda Senghor'dan etkilenmi olmalym. O zaman Afrika hakknda neredeyse hibir ey bilmiyordum. Senghor kendisiyle karlatktan hemen sonra, bana Afrika hakknda bir ok ey anlatt. zerimde byk bir etkisi oldu: Afrika'y ve Afrika'nn benzersizliini aa kartt iin ona ok ey borluyum. Ve ben de btn gerekliimi kuatacak bir teori gelitirmeye altm. Komnizmi Yerelletirmeyi Denedim RENE DEPESTRE: Komnizmi yerelletirmeyi denedin. AME CESARE: Evet, bu benim ok eski bir eilimim-di. Hatta sonralar komnistler Zenci sorunu lehine konutuum iin beni terk ettikleri zaman bile-ki bunu benim rklm olarak adlandryorlard-. Fakat yle cevap verecektim: Marks tamam, ama Marks' tamamlamamz gerekiyor. Zencilerin kurtuluunun sadece politik bir kurtulutan daha fazla eyler ierdiini hissediyordum.

RENE DEPESTRE: L'Etudiant noir, Birleik Devletler'deki Zenci Rnesans Hareketi, Haiti'deki La Revue in-digene ve Kba'daki Negrismo ile balantl olarak iki dnya sava arasndaki hareketler arasnda bir iliki gryor musun? AME CESARE: Bu hareketlerden etkilenmedim nBarbar Bat 179

k onlar tanmyordum. Fakat paralel hareketler olduklarna eminim. RENE DEPESTRE: ki dnya savann arasndaki yllarda Haiti'de, A.B.D.'de, Kba'da, Brezilya'da, Martinik'te Afrika'nn kltrel zgnlklerinin farkna varan paralel hareketlerin domasn nasl aklyorsun? AME CESARE: Dnya tarihinin bu dneminde Zenciler arasnda bir bilinlenmenin var olduunu ve bunun kendini aslnda birbiriyle hibir ilikisi olmayan bu hareketler iinde ortaya koyduunu dnyorum. RENE DEPESTRE: Sra d bir fenomen olarak Jazz vard. AME CESARE: Evet, Jazz fenomeni vard. Marcus Garvey hareketi vard. ocukken bile insanlarn Garvey hakknda konutuklarn ok iyi hatrlyorum. RENE DEPESTRE: Marcus Garvey konumalar A.B.D.'nin Zenci kitlelerini harekete geiren bir eit Zenci peygamberiydi. Hedefi btn Amerikal Zencileri Afrika'ya gtrmekti. AME CESARE.: Bir kitle hareketinin ilham kayna oldu ve yllarca Amerikan Zencilerinin sembol olarak kald. Fransa'da Le Cri des negres adnda bir gazete vard. Siyahlar Arasndaki Dayanmann Farkna Varma RENE DEPESTRE: Sanrm, Dr. Sajous, Jacques Roumain ve Jean Price-Mars gibi Haitililer de bu gazetede birlikte almlard. Ayrca La Revue du monde noir'nn Rene Maran, Claude McKay, Price-Mars, Achille kardeler, Sajous ve dierleri tarafndan karlan alt says vard. AME CESARE: O sralar Langston Hughes ve Claude
180oAimCsaire

McKay'in iirlerini okuduumuzu ok iyi hatrlyorum. McKay'in kim olduunu ok iyi biliyordum, nk Paris'te 1929'da ya da 1930'da Amerikan Zenci iiri antolojisi kmt. Ve McKay'in roman, Banjo-ki Marseilles'teki dok iilerinin yaamn anlatyordu-1930'da yaynlanmt. Bu gerekten de bir yazarn Zencilerden sz ettii ve onlara edebi bir deer verdii ilk almalardan birisiydi. Bu yzden herhangi bir Amerikal zenciden etkilenmemi olmama karn, en azndan ABD'deki hareketin ok berrak bir bilinlilie ulalmasnda vazgeilmez olduunu hissettiimi de sylemek zorundaym. Kabaca belirtmek gerekirse 1920'ler ve 1930'lar boyunca temel etki altnda kaldm. lki, Mallarme, Rimbaud, Lautreamont ve Claudel'in eserleri araclyla Fransz edebiyatnn etkisiydi. kincisi Afrika'yd. Afrika hakknda ok az ey biliyordum, ama etnografk incelemeler araclyla bilgimi derinletirdim. RENE DEPESTRE: Avrupal etnograflarn Negritude kavramnn gelimesine katklar olduunu dnyorum. AME CESARE: Elbette. Ve nc etkilenme olarak da, beni direkt olarak etkilemeyen fakat yine de siyahi dnyann dayanmasna ilikin bilinlenmemi salayan bir atmosferi yaratan ABD'deki Zenci Rnesans Hareketiydi. RENE DEPESTRE: O sralar sz gelimi Haiti'de La Re-vue indigene ve Jean Price-Mark'n kitab Ainsi parla l'oncle etrafnda odaklanan ayn izgideki hareketlerin farknda deildin. AME CESARE.: Hayr, ancak sonralar Haiti'deki hareketi ve Price-Mars'n nl kitabn kefettim.
Barbar Bat O 181

RENE DEPESTRE: Senghor'la karlaman, Antiller'deki hareketle Afrika'daki hareketin karlamasn nasl tanmlardn? Bu zel bir olayn sonucu muydu, yoksa bilinlenmedeki paralel gelimenin mi? AME CESARE: Basite, o sralar Paris'te farkl kkenlerden birka dzine Zenci vard. Senghor gibi Afrikallar, Guyanallar, Haitililer, Kuzey Amerikallar, Antililer vesaire. Bu

benim iin ok nemliydi. Ama Afrikaly Siyah Derili Bir Fransza Dntrmekti RENE DEPESTRE: Paris'teki bu Zenci evrelerinde Afrika kltrnn nemine ilikin bir bilinlenme var myd? AME CESARE: Evet, ilaveten siyahlar arasndaki dayanmann farkna varma. Dnyann farkl blgelerinden gelmitik. Bu bizim ilk bulumamzd. Kendimizi kefetmekteydik. Bu ok nemliydi. RENE DEPESTRE: Olaanst nemliydi. Peki Negritude kavramna nasl ulatn? AME CESARE: Sanrm biraz da kollektif bir yaratm oldu. Terimi ilk kez ben kullandm, dorudur. Ama onun hakknda grubumuzda konumu olmamz mmkndr. Negritude gerekten asimilasyon politikasna kar bir direniti. O zamana kadar, benim neslime kadar, Franszlar ve ngilizler-ama zellikle Franszlar- snr tanmaz biimde bir asimilasyon politikas uygulamaktayd. Afrika'nn ne olduunu bilmiyorduk. Avrupallar Afrika'yla ilgili her eyi aalyorlard ve Fransa'da insanlar barbar ve medeni iki dnyadan sz ediyorlard. Barbar olan dnya Afrika'yd, medeni olan ise Avrupa. Bu yzden birisinin bir Af182 e Aime Cesaire

rikalya yapabilecei en iyi ey onu asimile etmekti: ama onu siyah derili bir Fransz'a dntrmekti. RENE DEPESTRE: Haiti de 19. yzyln banda benzer bir tecrbe yaad. Kendilerinin asimile edilmelerine izin veren yazarlar tarafndan yaratlan btn bir sahte Haiti edebiyat vardr. Haitinin bamszl, yani bizim ilk bamszlmz, Fransa'nn lkemizdeki varlna kar iddetli bir saldryd, ama bizim ilk yazarlarmz Fransz kltrel deerlerine ayn iddetle saldrmad. Onlar bilinlerinin smrgesizletirilmesine doru ilerleyemediler. AME CESARE: te bu bovarisme olarak bilinen eydir. Martinik'te de biz bovarisme'nin ortasnda kalmtk. Zamann iirler ve soneler yazp bunlar Toulouse iek Oyunlar trnden yarmalara gndermekle geiren Martinikli yoksul kk eczacy hala hatrlarm. iirlerinden birisi dl kazandnda ok gurur duymutu. Hatta bir gn bana jrinin bu iirlerin bir siyah adam tarafndan yazldn fark etmemi olduunu syledi. Baka bir deyile, iirleri o kadar kiiliksizdi ki bu ona gurur veriyordu. Benim aalayc bir sulama olarak algladm ey onu gururlandryordu. RENE DEPESTRE: Bir btnyle yabanclama vakas.

AME CESARE: Tam stne bastn. Bizim mcadelemiz yabanclamaya kar bir mcadeleydi. Bu mcadele Negritude'u dourdu. nk Antiller Zenci olmaktan utanyorlard, Zenciliklerini rtmek iin her yolu denediler: Renkli insan, esmer tenli insan ve bunun gibi bir ok aptalca ifade kullacaklard.
Barbar Bat 183

Bir Meydan Okuma Olarak Zenci Szcn Kabul Ettik RENE DEPESTRE: Evet, gerekten aptallk. AME CESARE.: Bir meydan okuma yolu olarak Zenci szcn kabul ettiimizde, bu gerekten de cretkar bir isimdi. Belli bir yere kadar bu fkeli genliin reaksiyonuydu. Zenci szc iin bir utan olduundan biz de zenci szcn setik. L'etudiant noir'y kurduumuzda gerekten isminin L'etudiant negre olmasn istediimi ama Antiller safndan byk bir direnmenin geldiini sylemeliyim. RENE DEPESTRE: Bazlar zenci szcnn irkin olduunu dnyordu. AME CESARE: Evet, ok irkin ve ok saldrgan, bylece ben de negritude'den bahsetmeye cret ettim. Bizde cretkar bir irade vard ve negre ve negritude szcklerinde bunun iddetli bir onaylanmasn bulduk. RENE DEPESTRE: "Anavatanma Dn"te Haiti'nin zenciliin beii olduunu ifade ettin. Senin szcklerinle "Haiti, zenciliin ilk defa kendi ayaklar zerinde dorulduu yer". Yine, sence, lkemizin tarihi bir anlamda Zenciliin tarih ncesi. Negritude kavramn Haiti tarihine nasl uyguladn?

AME CESARE: Pekala, Kuzey Amerikal Zenciyi ve Afrikal Zenciyi kefetmemden sonra, siyah dnyann btnln kefetmekle devam ettim ve bu da beni Haiti'nin tarihine getirdi. Martinik'i seviyorum, fakat buras yabanclam bir lke, oysa Haiti benim iin kahraman Antilleri, Afrikal Antilleri temsil ediyor. Afrika ve Antiller arasnda balantlar kurmaya baladm ve Haiti en Afrikal lke. Ayn zamanda mthi bir tarihi olan bir lke: Yeni
184 O Aime Cesaire

Dnya'nn ilk Zenci destan Haitililer tarafndan yazld, Toussaint L'ouverture, Henri Christophe, Jean-Jacques Dessalines ve bunun gibi insanlar tarafndan. Haiti Marti-nik'te ok iyi tannmyor. Ben Haiti'yi tanyan ve seven az sayda Martinikliden biriyim. RENE DEPESTRE: yleyse, sana gre, Haiti'deki ilk bamszlk mcadelesi Negritude kavramnn bir dorulanmas ve bir gstergesiydi. Bizim ulusal tarihimiz eylem iindeki Negritude'tur. Harika ve nemli Siyah Medeniyetleri Varolmutur AME CESARE: Evet, eylem iindeki Negritude. Haiti Zencilerin yeni ve zgr bir dnyay ekillendirme kararlln dorulayarak ilk kez ayaa kalkt lkedir. RENE DEPESTRE: Btn bir 19. yzyl boyunca Negritude terimini kullanmakszn dnya tarihi iin Haiti'nin nemini anlayan bir ok kii oldu. Hannibal Price ve Lou-is-Joseph Janvier gibi Haitili yazarlar nceden de siyahi kltrel ve estetik deerlerin yeniden kazanlmas ihtiyacndan bahsediyorlard. Antenor Firmin gibi bir deha, Paris'te De l'egalite des races humaines balkl ve bizim erken dnem yazarlarmzn karakteristik zellii olan toptan ve renksiz asimilasyonla savamak iin Haiti'deki Afrika kltrn yeniden deerlendirmeye alt bir kitap kaleme almt. 19. yzyln ikinci yarsndan balayarak, baz Haitili yazarlarn- Justin Lherisson, Frederic Marcelin, Fernand Hibbert ve Antoine nnocent- lkemizin zgnlklerini, Afrikal bir geree sahip olduumuz gereini, kleliin daha dn domadn, bynn ulusal kltrmzn gelimesinde nemli bir unsur olduunu kefetmeye balad sylenebilir. imdi Negritude kavramBarbar Bat* 185

n daha yakndan gzden geirmek gerek. Negritude servenciler arasnda yaayageldi. Bu kavramn her zaman orijinal anlamnda, patlayc doasyla beraber anlaldn sanmyorum. Aslnda, bugn Paris'te ve daha bir ok yerde, hedefleri "Anavatanma Dn"ten ok farkl olan insanlar var. AME CESARE: Herkesin kendi Negritude'ine sahip olduunu sylemek isterim. Negritude hakknda ok fazla teoriletirme oldu. Alakgnlllkten karak onu gereinden fazla kullanmaya almadm. Fakat eer birisi bana benim Negritude anlaymn ne olduunu sorarsa, her eyin tesinde onun soyut olmaktan ok somut bir bilinlenme olduu cevabn veririm. Bahsettiim ey-iinde yaadmz atmosfer, Zencilerin kendilerinden utand asimilasyon atmosferi- ok byk bir neme sahiptir. Bir reddetme atmosferi iinde yayoruz ve bir aalk kompleksi gelitirdik. Her zaman siyah insann kendi kimliini aradn dnmmdr. Ve bana yle geliyor ki; eer istediimiz ey bu kimlii ina etmekse, o zaman ne olduumuza ilikin somut bir bilinlilie sahip olmamz gerekir-bu yaammzn ilk gerekliidir; zenci oluumuz; zenci olduumuz ve bir tarihimizin olduu, byk deere sahip belli kltrel unsurlar ieren bir tarih, ve senin de sylediin gibi Zencilerin daha dn domam olmas, nk harika ve nemli siyah medeniyetleri var olmutur. Yazmaya baladmz srada, insanlar sanki Afrika'nn dnyaya hibir katks olmam gibi tek bir blmn bile Afrika'ya ayrmadan bir dnya medeniyeti tarihi yazabiliyordu. Bu yzden Zenci olduumuzu ve bundan gurur duyduumuzu ve Afrika'y bir bakma insanlk tarihindeki
186 Aime Cesaire

bo sayfalar olarak dnmediimizi ilan ettik ve szn ksas bizim Zenci mirasmzn sayg

duyulmaya deer olduunu ve bu mirasn gemie havale edilmeyip bu deerlerin hala dnyaya byk bir katks olacan ileri srdk. RENE DEPESTRE: Yani deerlerin evrensellemesi... AME CESARE: Evrenselleme, yaayan deerlerin tkenmemi oluu. Tarlann suyu ekilmedi. Eer onu terlerimizle sularsak ve yeni tohumlar ekersek hala meyve verebilirdi. Yani durum buydu: dnyaya anlatlacak eyler vard. Bizim Avrupa medeniyetinden gzlerimiz kamamamt. Avrupa medeniyetinin damgasn tayorduk ama Afrika'nn Avrupa'ya katk yapabileceini dnyorduk. Bu ayn zamanda aramzdaki dayanmann dorulan-masyd. yle ki: Cezayir'deki ve ABD'deki kardelerimin bana gelenlerin benim zerimde yansmalara sahip olduunu fark ettim. Anladm ki; Haiti'de ve Afrika'da olan bitene kaytsz kalamam. Bylece, bir ekilde bir tr siyah medeniyetinin dnya apnda yaylmas fikrine yava yava ulam olduk. Ve farkl corafyalarda bir "Zenci vakasnn var olduu ve hatta Afrika'nn benim de lkem olduu gereine ulam oldum. Afrika ktas, Antiller, Haiti vard, Martinikliler ve Brezilyal Zenciler vard vb... te benim iin Negritude kavramnn anlam. Negritude Neticede Solun Bir Parasyd RENE DEPESTRE: Ayrca Negritude kavramnn kendisini de nceleyin bir hareket vard-iki dnya sava arasndaki Negritude hareketinden sz ediyorum- Avrupal ressamlar arasnda grlen Afrika sanatna olan ilgiyi ifade eden ve pre-Negritude olarak tanmlayabilecein bir
Barbar Bat O 187

hareket. Avrupal sanatlarn ilgisiyle Zencilerin arasnda bir iliki gryor musun? AME CESARE: Kesinlikle. Bu hareket bilincimizin gelimesinde bir dier faktrdr. Zenciler Fransa'da Picasso, Vlaminck, Braque vb. tarafndan moda haline getirildi. RENE DEPESTRE: Ayn dnemde sanatseverler ve sanat tarihileri-mesela Fransa'da Paul Guillaume ve Almanya'da Kari Einstein- Afrika heykel sanatnn niteliinden olduka etkilenmilerdi. Afrika sanat egzotik merakndan vazgeti ve bizzat Guillame onu "20. yzyln ruhunun hayat veren spermi" olarak deerlendirdi. AME CESARE: Blaise Cendrar'n Zenci Antolojisini de hatrlyorum. RENE DEPESTRE: Afrikal Zencilerin szl edebiyatna hasredilmi bir kitapt. Sanat dergisi Action'un zamann sanatsal ncleri tarafndan yazlan Afrika maskeleri, heykelleri ve dier sanatsal objeleri hakknda makalelerin yer ald nc saysn da hatrlayabiliyorum. iirleri Afrika'y hatrlatan blmleri dolu olan Guillaume Apolli-naire'yi de unutmamalyz. Ksacas, Negritude kavramnn taraftarlar tarafndan paylalan ideolojik ve politik inanlar temelinde oluturulduunu dnyor musun? Negritude hareketindeki yoldalarn, Negritude davasnn ilk militanlar senden ayr bir yol takip etti. Mesela, Seng-hor, parlak bir zeka ve ateli bir iir, ama Negritude konusunda bir dolu eliki. AME CESARE: Bizim yaknlmz her eyin tesinde bir duygu meselesiydi. Ya siyah gibi hissedersin ya da hissetmezsin. Ama meselenin ayn zamanda bir politik yan da vard. Negritude, neticede solun bir parasyd. Bir an
188 O AimeCesaire

iin bile kurtuluumuzun sadan geleceine inanmadm, bu imkansz. Senghor ve ben, her ikimiz de kurtulu mcadelemizin bizi sola yerletirdiini hissediyorduk, fakat her ikimiz de siyah sorununun basite bir toplumsal olarak grlmesini reddediyorduk. Bugn bile, hala, bunun Fransa'da solun iktidar almas sorunu olduunu ve ekonomik koullardaki bir deiiklikle siyah sorununun da ortadan kalkacan dnen insanlar var. Bunlarla hibir zaman uyumad. Bence ekonomik sorun nemlidir, ama bir tek nemli olan da o deildir. RENE DEPESTRE: Kesinlikle, nk bilin ile gereklik arasndaki ilikiler son derece karmaktr. Tam da bu nedenle toplumumuzu smrgesizletirirken bir o kadar da akllarmz ve isel yaammz smrgesizletirmemiz gereklidir. AME CESARE: Aynen yle, ve o gnlerde Martinikli komnistlere yle dediimi ok iyi hatrlyorum; Sizin de iaret ettiiniz gibi siyah insanlar iki kat proleterlemi ve

yabanclamlardr: ilk planda iiler olarak, fakat ayn zamanda siyah olarak da, nk neticede insanlk nosyonu bile inkar edilen tek rktan sz ediyoruz.

Cesaire Hakknda Yazlanlardan Semeler

EDWARD SAID, FRANTZ FANON, AL ERATI LILYAN KESTELOOT, JEAN PAUL SARTRE, GAVATRI SPIVAK, ROBERT YOUNG, MARC FERRO
FRANTZ FANON ...Snrlarn kaldrld oranda dnyann genileyecei inancnda ierilmi bulunan psikolojik bir olguyla yz yzeyiz; kendi adasnda mahsur braklan, darya en kk bir gedik brakmamacasna kapal bir atmosferde tkanp kalan Zenci, Avrupa'nn ssnde ve parltsnda ak havann iaretini vehmetmektedir. Bu bakmdan itiraf etmemiz gerekir ki, Cahier d'un retour au pays natal isimli kitabnda Aime Cesaire son derece net ve arpc tablolar sergiliyor. Ad geen kitapta tasvir edilen Fort-de-Fran-ce'm bu kk ehri, yolu izi olmayan kumlara kapl, kupkuru bir yer. "Orada gnein altnda kupkuru ve plak, kumlar zerine serili, kendi terkedilmi ve ilkel yaama duygusunun zerine kapanp kalm, tkenmez dertlerin ve belalarn yk altnda beli bklm, soluu kesilmi, kendi alnyazsna kar hrn, her ynden grnmeyen hisarlarla evrili, kendi toprann style karnn doyurmaktan aciz, n ne yana dnse kapal, yollar kesik, snrlar dikenli, hayvansal ve bitkisel nimetlerden yoksun bir ehir hayaleti." Cesaire'in tasvirini, iirsel slubunun tesinde yorumlamal. O zaman, Fransa'ya gidecei haberini alan siyah adamn (hayata yeniden balayaca haberini almasna) girdii sevin nbetini de, deimek yolunda gsterdii azmi de anlamak daha kolay olacaktr. nnde
192 O Aime Gesaire

deimenin ynn ve biimini gsteren bir model, bir dzen olmasa da, Zenci bu yolda herhangi bir dnce sreci yaamadan deiecektir artk.... ....Anti-semitizm de rk tavr almann teki trleri de kanma dokunuyor benim, fkem beynime sryor, dizginlenmez bir isyanla sarslyorum, bana insan olma ans, insan olma hakk tanmyorlar nk. Ben, kardelerime, benzerlerime izilen kaderden soyutlayamam kendimi. Benim her hareketim, her davranm insan yanmn, karakterimin bir davurumudur. Duraksamam, geri durmam ve korkaklm mayamn, karakterimin gstergesidir. Aime Cesaire'in sesi kulaklarmda nlyor sanki: "Radyomun dmesini evrince Amerika'da zencilerin lin edildiini iitiyorum ve diyorum ki kendi kendime, bize yalan sylemiler: Hitler lmemi, radyomun dmesini eviriyorum ve reniyorum ki Yahudiler hala aalanyor, hor grlyor ve yurtlarndan kovuluyorlar, o zaman diyorum ki kendi kendime, bak bize yalan sylemiler, Hitler lmemi, radyomun dmesini eviriyorum ve reniyorum ki, Afrika'da alma kamplar kurumlatr-lyor, yasallatrlyor, o zaman diyorum ki kendi kendime, bak bize yalan sylediler: Hitler yayor..." Evet hi kuku yok, Avrupa uygarl ve onun ileri gelenleri sorumludur smrge rklndan. Ama Mano-ni'ye kalrsa kelimesi kelimesine bunun tersine hkmetmemiz gerekir, nk bakn ne diyor: "Smrge rklnn sorumlusu Avrupa uygarl ve onun nde gelen temsilcileri deildir, ok alp az kazanan kk memurlarn, kk tccar ve kolonyalistlerin eseridir kolonyal rklk." Bu noktada bir kez daha Cesaire'e dnyoruz: "Ve sonra gzel bir gnn birinde burjuva, dehet veriBarbar Bat O 193

ci bir bumerang etkisiyle uyandrlverir: Gestapo megul, hapishaneler dolu, ikenceciler

ikence tezgahnn etrafnda yeni yntemler icat etmekte, bu ikence yntemlerini daha rafine hale getirip, tartmaktalar. nsanlar akn, fkelenirler. "Ne tuhaf! Ama bo ver -Nazizmdir, gelir geer!" derler. Ve beklerler ve mit ederler ve gerei kendilerinden saklarlar. Yani onun barbarlk olduu gereini, muazzam bir barbarlk olduunu, gnlk barbarlklarn birikmesiyle oluan en yksek barbarlk olduunu... Onun Nazizm olduunu, evet... Fakat Nazizmin kurban olmadan nce onun su orta olduklarn, Nazizm onlarn zerine yklenmeden nce onu ho grdklerini, onu temize kardklarn, onu grmezden geldiklerini, onu merulatrdklarn... nk o zamana dek, Nazizmin yalnz Avrupal olmayanlara uygulanm olduunu; Nazizmi kendilerinin besleyip byttklerini, ondan sorumlu olduklarn. Ve Nazizm bu Batl Hristiyan medeniyetini irinli sularnda bomadan nce de onun her atlandan szdn, her klcalndan kendine bir yol bulup fkrdn, hep kendilerinden saklarlar." ...Cesaire'in bakaldrsna kulak verelim imdi: "Ykseliyor...Topran derinliklerinden ykseliyor...Ykseliyor siyah dalga, haykrlarn dalgas; hayvani kokularla ykseliyor bataklklar, fkeli plak ayaklarn sert vurular...Ve tepeleri aan patikalardan grl grl insan akyor; toprak renkli dereler, vahi seller halinde gmbr gmbr iniyor her yandan aalara doru, maheri rmaklara dnmek iin, rm okyanuslara, ko194 o Aime Cesaire

kumu okyanuslara dklmek iin, zenci kahkahalarnn keskin yanklaryla ve ucuz alkol bulutlar arasnda..." Anlayabildik mi? Btn altsyla aalara doru iniyor Cesaire. Aalarda, derinlerde nelerin olup bittiini grmeye raz; grp sonra yeniden yukarlara trmanacak. afak iin hazr, yeni bir gne domak iin olgun bir gne gibi... Kendi iniyor, ama siyah adamn inmesine izin vermiyor. Omuzlarna alyor ve bulutlara ykseltiyor onu. Cahier d'un Retour au pays Natal'da bizi buna hazrlamt zaten. Yapmaya karar verdii ey, Gaston Bachelard'n deyimiyle, ykselen, ycelen ruhsallk: Ve bunun iin, beyaz dili, nci dili efendim, Sa ayaa rahatlklar, Tanr ba rahatlklar onlara nce boyunlu kibar insanlara yani... Alsnlar ve stne otursunlar Ama benim danslarm da bana Bana kalsn uursuz zenci danslar Bukalar kran danslar Parmaklklar paralayan Ne gzel oh ne gzel ne ho Ne iyi ne hakl dedirten danslar benim Danslarn hepsi-hepsi benim Ve raketimle esasl bir vurula Gklere frlattm gne bile Gne ve onun kzgn danslar Bile yetmiyor bana artk Yetmiyor Dn yleyse kvrl evremde evresinde byyen gvdemin Kalk dorul yaa diye rpnan bir ruh Gibi kendi gvdesine Dn evresinde byyen gvdemin
Barbar Bat O 195

Parmaklarma dokun Gzel ll parmaklarma Gster hnerini Ben de duyumlarmla saraym seni Bilincin ritmini tenin sevincini Alayaym sana Alevler karaym Zayf mahcup ltlarla ykselen zmek iin yzndeki karanl Prangalar ve zincirler vereyim ryen bileklerinden dm Ve topuklarndan klelerin Bataklklara sokup karaym seni

Kemiren rzgarlara Hoyrat szler Ac ve yakc szler Fsldayaym sana Dn dn durma gster kendini Dn dn sarl bana Sarl bana titreyerek Frtnann kollarna atlan allar ve otlar gibi Sarl bana fkeyle Bizi saran fkeyle Bizi saran ve kemiren Kanmz emen kanmz kurutan fkeyle sarl bana Derine in, ta derine Saf ve katksz damarlara Senden baka Senin saflndan baka Saflk tanmayan tabakalara Sarl bana haydi sarl sarl ve rt Sakla beni biilmemi bir tarlann Firar eden bir zenciyi saklad gibi
196 O Aime Cesaire

Saflmz karsn birbirine Bulutsuz bir akam andran Rengarenk saflmz Sarl simi ekinmeden Sarl bana Geni ve gl kollarn uzat Iltl bala biim verir gibi Your beni benim kara titreimlerimi Aclarla yoluna devam eden Yal yerkrenin bouk titreimlerine Ekle beni benim titreimlerimi Acl kahrl kardelie ada ruhumu Kalbimi cesedimi Sonra istersen yldzlara as Geirip boynuma ilmii Yeter ki sen yksel Sen bar gvercini Yksel izliyorum seni Yksel peinden geliyorum Yksel gklerin kara yldz G, gn buzlu camn Keserek geen bir elmas gibi Yksel derin ve kara bolua Yksel gmlmek istediim yere kadar Gn teki yzne Ayn teki yzne... Bir siyah air iin Marksist dnya grn benimsemenin, siyah derili olmann mantksal bir sonucu olduunu syleyen Sartre' imdi daha iyi anlyoruz sanrm. Siyah entellektel iin ileyen mekanizma aa yukar yledir: Zenciyi bir gnah ve ktlk sembol olarak grr gibi olduum zaman zenciden nefret etmeye balyorum; ama te yandan bir zenci olduumu da tm aklyla gryorum, bunu unutmam mmkn deil. Bu eliik duBarbar Bat O 197

rumdan kurtulmak iin ki yol var nmde: ya bakalarndan derimin rengiyle ilgilenmelerini isteyeceim, ya da bunun tersine siyahlmn zellikle farknda olmalarn salayacam. Elimde

olmadan, siyahn ktln rengi olduunu kabule yatkn olduuma gre, bu sefer ktln ne olduunu irdelemeye alacam. Beni gayri insani ve dmanca fantezilerle beslenen hastalkl ve at-mal br sonuca doru srkleyen bu duruma bir son vermek iin nmde tek bir zm kalyor: bakalarna benim stmde bir rol veren bu anlamsz dram amak ve ikisi de kabul edilmez olan siyah ve beyaz deyimlerini szlmden kartp insan kavramn, sadece insan kavramn ycelterek evrensellie ynelmek. Yine Cesaire'i dinleyelim: Ha ha Gleri sk demir atm Kazanlm htiya duyulmu Ellerim parlak sprgeotlarnda ykanyor Anato aalarnn bataklarnda Kabam yldzlarla ar Gszm ama, ah gszm Yardm edin Ve burada metamorfozun kysndaym Kr boulmu Kendinden korkmu, kendinden rkm Tanrlardan...tanr deilsiniz. zgrm ben. AS: Bu geceyle anlamalym, yirmi yldr Beni yumuaka ardnn duydum... Geceyi, yani kimlik duygusunu yeniden ele geirmi olarak, Cesaire ncelikle "aacn dibini beyaza boyamann
198 O AimeCesaire

yararsz olduunu, kkn gcnn boyann altndan bardn..." rendi. Sonra kendindeki beyaz ortaya karnca, onu ldrd. "Krdk kaplar. Efendinin odas ardna dek akt. Efendinin odas parl parl aydnlatlmt ve efendi oradayd, olduka sakin...ve biz durduk... O efendiydi... eri girdim. 'Sendin' dedi bana, olduka sakin... Bendim o. Gerekten de bendim, syledim ona, iyi kle, sadk kle, kle kle ve birdenbire gzleri yamurlu bir gnde korkmu iki kargayd... Sapladm, kan fkrd: Bugn anmsadm biricik vaftiz bu... Beklenmedik ve keskin bir i devrimin ardndan, imdi kendi ayaklanan irkefine hara dyordu." (eviren: Mustafa Haksz, Siyah Deri Beyaz Maskeler, Sosyalist Yaynlar) EDWARD SAID arkiyatlktan ... arkiyatlkla ulamaya altm ey, nesiller sren dmanlklarn, savan, emperyalist denetimin kkrtcs olan ayrlmalar, atmalar kavramann yeni bir yolunu bulmakt. Kald ki smrgecilik sonras aratrmalardaki en ilgin gelimelerden biri, mecelle haline gelmi kltrel rnleri, yerlerinden etmek ya da gnah keisi yapmak zere deil, bunlar ikili kle-efendi diyalektiinin bir deikesine hapsetmenin tesine geerek baz kabullerini yeniden incelemek zere yeniden okumakt. Kukusuz Rushdie'nin Midnight's Children' (Geceyars ocuklar) gibi artc bir ustala sahip romanlar, C. L. R. James'in anlatlarn, Aime Cesaire ile Derec Walcoot'un
Barbar Bat O 199

iirlerini okumak da benzer bir etki yaratmtr; bu tr yaptlarn cretkar yeni biimler bulma konusundaki baarlar, esas olarak tarihsel smrgecilik deneyiminin yeniden ele geirilerek canlandrlmasndan ve yeni bir paylama estetiine, sk sk da akn bir yeniden dillendirmeye dntrlmesinden geliyordu... (eviri: Berna lner, Metis Basks) Kltr ve Emperyalizm'den ...Smrgecilik sonras yazarlarnn ou kendi gemiini kendi iinde tayor: Onur krc yara izleri olarak, eitli yapp etmelerin kkrtcs olarak, yeni bir gelecee doru gemie olan bakta deiiklik yapma gizil gc olarak, ivedilikle yeniden yorumlanabilecek ve kullanlabilecek deneyimler olarak. Burada eski suskun yerli, imparatorluktan geri alnm lke topraklarndan konuup davranmaktadr. Rdi'de, Derek Walcoot'ta, Aime Cesaire'de, Chinua Achebe'de, Pablo Neruda'da ve Brian Fidel'de bu zellikler grlr. Bugn bu yazarlar smrgecilik dnemi bayaptlarn gerek anlamyla okuyabilmektedir; o

bayaptlar, tpk Avrupa etnolojisinin, yerlilerde kendilerine ilikin bilimsel syleme mdahale yetisi bulunmadn varsaymas gibi, bu yazarlar yanl tasavvur etmekle kalmayp, kendileri konusunda yazlm olan okuyacak, ya da dorudan yantlayacak yetinin de bulunmadn varsaymt... ...Avrupallarda, Bat ile Bat olmayan arasndaki ilikiler perspektifiyle ilgili olarak uyanan byk ve zihin kartrc deiiklik duyumsamas, tmyle yeni, ve Avrupa Rnesans'nda ya da ondan yz yl sonra Dou'nun kefinde yaanmam trdendi. Poliziano'nun 1460'larda Yunan klasiklerini bulgulayp yaynlamas ya da Bopp'la
200 O Aime Cesaire

Schlegel'in 1810'larda Sanskrit dilbilgisi uzmanlarn okumas ile, Fransz siyaset kuramclarnn ya da oryantalistlerinin 1961'de Cezayir Sava srasnda Fanon'u ya da Cesaire'in 1955'te, tam Fransa'nn Dien Bien Phu'daki yenilgisinin ardndan yaynlanan Smrgecilik zerine Sylev'ini okumalar arasndaki farklar dnn. u son sz ettiim talihsiz kiiler, hibir ncellerinin bana gelmemi bir ey olarak, yerlilerin bir yandan kendi ordusuna kar savap bir yandan da kendisine seslenmeleri yetmiyormu gibi, bir de Bossuet ve Chateaubriand'n dilini ve Hegel, Marx ve Freud'un kavramlarn-stelik tm bunlar retmi olan uygarln bizzat kendisini sulamak zere- kullanan bir metin okumaktadrlar... ....Cezayirlileri ve Hintlileri kitlesel ayaklanmaya iten radikal enerji sonuta bamszlkla gemlenip sndrlm mdr? Hayr, nk ulusuluk, direniin yalnzca bir ynyd ve en ilgin ya da sreen yn deildi. Gerekten de ulusuluun tarihini bylesine sert bir biimde anlayp yarglayabilmemiz, tarihsel emperyalizm deneyiminin btnne daha derin bir muhalefet tarafndan sunulan yepyeni bir perspektifin mirasdr; bu muhalefet, olumlu ynyle Freud, Marx ve Nietzche'nin merkez deitirici retilerinden, olumsuz ynyle ise ulusu ideolojilerin yetersizliklerinden geliyor. Bu yeni muhalefet, Aime Cesaire'in Smrgecilik zerine Sylev'ine nfuz ediyor; Cesaire burada smrgesel bamllk ideolojile-riyle karaderili rkn aa olduu fikrinin el altndan modern psikiyatri jargonuna alndn, modern psikiyatrinin ise, kendi altnda yatan ve yine kendi emperyal otoritesini sarsacak nitelikteki yapbozmac kuram gcn kullanma olana verdiini gstermektedir... (eviren: Necmiye Alpay, Hil Yaynlar Basks)
Barbar Bat 201

arkiyatl Yeniden Dnmek'ten ..."ark"n altbalklar olarak "Arap" ya da "Mslman" gibi etiketler o kadar anlama doymu, tarih, din ve siyaset tarafndan o kadar ar belirlenmilerdir ki bugn kimse, bu etiketlerin yaptrld nesneleri (tabii eer varlarsa) perdeleyen mthi polemiklerin varln dikkate almakszn onlar kullanamaz. Bir taraf bu gzlemleri ne kadar ok yaparsa, dier taraf o kadar rutin bir biimde reddediyor onlar. Hibir eyin, hatta basit bir betimleyici etiketin bile yorum alannn tesinde ya da dnda olmadn iddia etmeye alan herkesin karsna, ilim ve irfann yorumun kaprislerini aacak bir biimde tasarlandklarn ve nesnel hakikate ulamann mmkn olduunu syleyen birilerinin kaca kesindir. Bu iddia, Avrupa'nn ark'taki byk smrge yerleimleriyle sk fk olan arkiyatln otoritesini ve nesnelliini tartma konusu yapan arkllara kar kullanldnda epey siyasi bir hal alyordu. Benim arkiyatlk'ta sylediklerim, esasen benden nce A. L. Tibawi, Abdullah Laroui, Enver Abdl Malik, Talal Asad, S. H. Ala-tas, Frantz Fanon, Aime Cesaire, Sardar K. M. Pannikar ve Romila Thapar tarafndan sylenmiti. Bu yazarlarn hepsi de emperyalizmin ve smrgeciliin yaratt tahribatn acsn ekmilerdi ve onlar Avrupa'ya sunan bilimin otoritesine, meneine ve kurumlarna meydan okurken ayn zamanda kendilerini de bu bilimin sylediinden daha fazla bir ey olarak kavramaktaydlar... eviri: Tuncay Birkan, K Ruhu, Edward Said, Metis Yaynlar iinde)
202 Aime Cesaire

JEAN PAUL SARTRE ...Ama daha ciddi bir ey var sylenecek: rk olmayan, hatta rkla kar olan bir rklk

ortaya koyuyor zenci. Dnyay ynetmek istemiyor o; nereden gelirlerse gelsinler, etnik ayrlklarn ortadan kalkmasn istiyor sadece. Hangi renkten olursa olsun ezilenin yannda yer almak istiyor, ezilenin davasn olumluyor. Bylece, daha nce sbjektif, varoluu ve tenik olan zenci davas, Hegel'in dedii gibi, birden proleteryann objektif, pozitif ve hakl davas haline dnyor. Senghor'a gre Cesaire iin Beyaz sermayeyi temsil eder, zenci de emei...kendi rkndan siyah derili insanlar aarak dnya proleteryasnn kavgasn terennm eder onun arks. Bunu sylemek kolay, ama dnmek ve anlamak biraz zor. Zenci davasnn en ateli airlerinin ayn zamanda militan birer Marksist olmalar bir tesadf deil kukusuz. Ne var ki bu durum rk dncesinin, snf dncesiyle iice bulunmasn engellemiyor. Birincisi somut ve yerel, ikincisi soyut ve evrensel, biri Jaspers'n zihniyet dedii eyle akyor, teki idrak dedii eyle; birincisi psiko-biyolojik bir uzlatrma abasnn rn durumundadr, ikincisi yaama deneyiminden karak gelitirilmi metodolojik dncenin. Gerekte, zenci davas (negritude) diyalektik dnce srecinin bir alt evresi olarak karmza kmaktadr. Beyaz insann stnlnn teori ve pratikte olumlanmas tez durumundaysa, antietik bir deer olarak karmza kan zenci davas da negatif yklemi salayan kar kutup durumundadr. Fakat bu negatif yklem tek bana yeterli deildir, zenci davasn gden zenciler de pekala farkndalar bunun, insani deerlerin sentez edilip hayata hakim klnmasnn ancak rk ayrmnn ortadan kaldrld bir toplumda mmkn olduunu onlar da
Barbar Bat O 203

bilmektedir. Bu itibarla, zenci davas, gerekte, kendi sonunu kendi iinde tamaktadr, bir var noktas deil bir gei blgesidir, nihai ama deil geici bir ara sadece... (Cesaire)....iirin kayna kuruyacak m? Ya da, byk siyah aknt, kart denizin byklne ramen onun rengini deitirecek mi? Yine de mesele bu deil: her a kendi iirini yaratr, tarihsel artlar, her ada, ancak iirle ifade edilebilen ve aktarlabilen hamleler, mealeyi alp gtrebilecek bir ulus, bir rk ya da bir snf seer. aa temel eilimini veren iirsel hamle, devrimci hamleyle bazen ayn izgiyi izler, bazen de ondan ayr bir yol tutturur. Bugn zenciye, dnyay temellerinden sarsacak gl bir sesle haykrma imkann verdii iin tarihi gelimeyi yrekten selamlayabiliriz." (Black Orpheus'tan) GAYATRI CHAKRAVORTY SPVAK Yeni bir Avrupa evrenselciliinin kendini rgtledii ve ABD nderliindeki kresellemenin apak bir kaderi takip ettii bu gnlerde Aime Cesaire'in "Smrgecilik zerine Sylev"inin bir kez daha okunmas arttr. ANDRE BRETON Aime Cesaire yalnz siyahlar deil btn insanl kucaklayan ve benim iin her zaman insani deerlerin prototipi olarak kalacak bir siyahtr.
204 Aime Cesaire

MARYSE CONE> Yarm yzyl sonra bile Aime Cesaire'in sylevi dinamizminden ve byleyici gcnden hibir ey kaybetmedi. LILYAN KESTELOOT Cesaire iirine Genel Bir Bak Aime Cesaire (1913 Martinik) 25 Haziran 1913'te Mar-tinik'te doan Cesaire, Ecole Normale Superieure'da lisans yapt. Fort-de-France'da birka yl retmenlik yaptktan sonra, 1944'de Komnist Parti milletvekili seildi. Uzun sre Fort-de-France Belediye Bakanl grevinde bulundu. Cesaire'in zencilik hareketinde rol byktr. Ve de yapt ele alnd zaman insan armaktadr. nk Cesaire'in iiri alabildiine zordur, Damas'n iiri gibi halka hi dayal deildir. Lirik konu Senghor'un iiri gibi pitoreskle ne sslenmi ne de bezenmitir. Ama biemde olduu kadar tonda ve temalarda da gerekten dobradr. Sz dizimi arptlm, o denli geni szck dalar bulunan bir biemdir ki, szlk yardm olmakszn bir iiri pek seyrek kavranlabilir. stelik biemi zaman zaman aklanmas zor bir ustalk ve incelik

isteyen, ok kiisel simgeleri ar kullanr. Bylelikle Cesaire'in her dizesi ak ve belirgin bir anlam olan bir imge ya da bir dizi imge ierir. Bu imgelerin anlam kefedilmezse iir anlalmaz kalr. Cesaire'in dramnn ve mesajnn anlalmas bunun iin bu hermetik sandklarn almasna baldr. nk Cesaire'in zn, kiisel sorunlarnn, halknn ve rknn dram, militan eyleme "angajman", insancl,
Barbar Bat O 205

yleyse bunlarn belirledii evrensel tankln tam kaynamas, btnlemesi oluturur. "Yenilmi bir halkta kkrt ve lav aacn iklime uydurmak" yani, toplumsal ve rksal olduu kadar kltrel sarsntlar, baka yerde daha nce grld gibi Antillerde yeniden oluturmak, (Meru Savunma, Claude Mac Kay, Guillen, Damas), onar insanlk onuru duygusuna yeniden kavuturmak, onlar yaama korkusundan, ksacas kle zihniyetinden kurtarmak iin-nk Frobenius'u yanslarsak, Antillilerin "iliklerine dek smrgeletirildikleri" sylenebilir- yaklak yirmi yldr bo yere abalayan Martinik milletvekilinin kiisel sorunlar... Alabildiine yalnz, desteklenmeyen, yanl anlalm, kskanlklarla, dalaverelerle hatta komplolarla kar karya kalan nderin sorunlar (Bknz. Kral Cristophe, Ve Kpekler Susuyordu). Cesaire kendi yaknlarnn alaklna kar olduu kadar yabanclarn agzllne kar da savam vermek zorunda kalm isyancdr. Srgn, yaral, Antiller'deki kardeleriyle paylat sorun; Afrika'ya duyulan sla zlemi ve 70 km geniliinde, yz bin sakiniyle ok kalabalk bir adada boulma duygusu: "Her yan umutsuzca tkanm bu ada"- "bu ku pislii, bu alayan mercanlarn hkrklar, kafes ve bataklk". Irk dramna gelince, kimse Cesaire'in dile getirdiinden daha iyisini yapamaz, hatta belki de gzelini duyamaz. Cesaire'in sesi Zenci diasporasnn snrlarna dek eriti, onun "Anavatanma Dn Defteri" yeryzndeki tm zencilerin ulusal mar olarak deerlendirilmektedir. nk Cesaire bu yaptnda Antiller'deki, ABD'deki, Afri-ka'daki, Avrupa'daki, gemiteki ve imdiki zencileri, kleleri ve kahramanlar ayn ak ve bakaldryla tayabilmitir.
206 Aime Cesaire

Cesaire zenci biliminin, aclarnn ve isteklerinin gerekten sesi olmutur. Dramyla eylemi arasnda tam bir kaynama olduunu syledim. Gerekten Cesaire iin ikisi arasnda kopuklk yoktur. Szcklerle eylemler arasnda ayrm bulunmaz. Yazn bir yanda, klgsal yaam bir yanda deildir. u dizeleri yazarken "u biricik rka" kendini btnyle adamtr. ye yapn beni onun kanndan emaneti yapn beni onun hncndan benden beni bir biti adam yapn bir balama yapn benden beni bu cellatlardan yapn beni ite brn sarmak zaman yiit bir adam gibi Burada bir inan, tm ve geri dnlmesi olanaksz yaam iin belli bal bir angajman sz konusudur. Evrensel tanklk, Cesaire bunu da yle dile getirmektedir. Kendini beenmii olsaydm eer bu biricik rkn, hi de dier rklarn kiniyle olmazd bu. znde, "zenciliin, kardeliin saldrgan yakarndan baka bir durumu olmadn" sylememi miydi bir gn? (1963) Vaadedilmi toprak gibi umut beslemeyi, ilan etmeyi, kehanette bulunmay kesmedii kardelik... Unutmamt beceriksizliine ramen geleceini kardeliin. Cesaire'in zenci-Afrikal dnyasna ilikin artc yanksn hakl klan ve aklayan insan/szckler/davranlar arasnda ok seyrek grlen bu tutarllktr kukusuz.
Barbar Bat e 207

nk dilinin engelleriyle dncelerinin karmakl arasnda geen, dalar yerinden

oynatan inancn yar byl kuvveti, tmyle doal bir insann inan gcdr bu. (eviren: Metin Cengiz- Aime Cesaire, Seme iirler, Nazm Hikmet Kltr ve Sanat Vakf 2000 iinde.) MARC FERRO Hindistan'daki Britanya varlna ait grntlere, zellikle Londra'daki National Film Archive'de muhafaza edilen 1911 tarihli Grand Durbar grntlerine gz attmzda, gnahkr bir benzeme yakalarz: O yry ktas, o miferler, o disiplin, mparator V. George'a doru bilgece ve estetik bir biimde dzenle akan o teatral alan, koruma kordonlaryla uzakta tutulan o kalabalk -bu ta giyme trenindeki her ey bize yirmi yl sonra yaplan Hitler'e zg trenlerin bir tr ilk rneini srarla dndryor. Basit bir rastlant m? Bir baka tersine paralellik 1955'te Aime Cesaire tarafndan kurulmutur: "XX. yzyln koyu Hristiyan burjuvazisinin Hitler'de affedemedii ey, suun kendisi, insana kar ilenen su, insani deerlerin inenmesi deil, beyaz adama kar ilenen sutur (...); o zamana kadar Avrupa'nn Araplara, Hintli ek-ek hamallarna, Afrikal zencilere taknd smrgeci tutumu Hitler'in Avrupallara kar taknmasdr." (eviren: Muna Cedden, Smrgecilik Tarihi, mge Yaynevi)
208 Aime Cesaire

AL ERATI nsanlk ve toplumu deitiren, bilim-tesi, insanla zg bir bilin. Bu bilin, doa-st bak as, "sorumlu ve yapc" bilgisi ile, kendi hayat ve hareketi sonucunda yaratc ve toplumu deitirici insan tipini dourur. te, bu sorumlu, ar ve tehlikeli mesaj yklenen ve yarnn tarihinin iplerini elinde tutanlar, "aydnlardr". Bu aydnlar ille de bilginler arasnda aramak gerekmez. Aydnn belgesi, tahsil ve tasdik deildir. Bilimsel ve teknik veriler de deildir. Yce deerlere sahip olma, toplum bilgisine sahip olma, yol arayabilme, yapcla zg yetenek, hidayet ve hakikati tanmaktr aydn iin aslolan! Bu gerekler, felsef, bilimsel, sanatsal ve teknik bilinmeyenler deil, belki, toplumsal realiteyi, zaman, zorluklar, hareket, kemal ve kurtulu yollarn arama gerekleridir. Bu bilgi, kendine zg yapsyla teknik ve akl tesi-dir. Ayn zamanda toplum yapc, medeniyet dourucu baarya ulam bir ulusun, dnsel ve toplumsal dirilii ile hareketinin etkenidir de. u an bile, belli bir oranda bu tavr bulmak mmkndr. Bilimsel bilgi ile bilim-tesi bilgiyi tehis etmek, ya da sosyal, politik ve dier bir deyimle ideolojik bilgiyi, bilimsel bilgiden ayrt etmek artk kolaydr. Her birimiz, ada, tannm ehreleri bu lye gre tahlil edebiliriz. Pasteur, Koch, Watt, Marconi, Marx, Newton, Darwin, Einstein bir tarafta iken Seyyid Cemal, Abduh, Kevakbi, kbal, Gandhi, Seyyid Kutub, Julius Nyerere, Aime Cesaire, Fanon, Che Guevara, mer Mevlud ve ismini sayamayacamz dierleri dier tarafta...
Barbar Bat O 209

ROBERT YOUNG ...Peki ama Cesaire'in syledii gibi yegane tarih beyazken, yeni bir tarihi nasl yazmal? Smrgecilik yaplarnn eletirisinin, edebi ve kltrel olduu teorinin standart siyasi konularna nisbetle marjinal bir faaliyet, sadece aznlklarn ve smrgecilik tarihine ynelik bir uzman ilgisi olanlarn ihtiyalarn tedarik ettii sanlabilir. Fakat her ne kadar metropoliten Avrupa kltrnn corafi evresiyle alakalysa da onun uzun vadeli stratejisi Avrupa dncesi ve bilhassa tarih yazmnn kkten bir yeniden yaplandrmasn baarmaktr....Burada mesele smrgecilik eletirisini Avrupa kltrnn karsna yerletirmek deil bunlarn zaten birbirine ne kadar derinden bulatklarn gstermek olmutur. Nasl Rnesans'tan bu yanaki dnya tarihi Avrupallamann etkileri olmadan tasavvur edilemezse, Rnesans'tan bu yanaki Avrupa dncesi de smrgeciliin tesiri olmadan dnlemez. Dolaysyla sorun, bugnn rkl ezip yok etme ryas gibi, smrgeci dn Avrupa dncesinden karmak, onu srgn etmek, deildir. Mesele daha ok Avrupal bilgi sistemlerini, onlarn smrgedeki tekisinin etkisi/sonucu olarak ileyilerinin

uzun tarihini gstermek iin yeniden konumlandrmaktr ki bu Fanon'un gzleminde zetlenen bir tersine evrilitir: Avrupa harfi harfine nc dnyann yaratldr....Athusser'in tm hmanizmleri tek bir tane halinde stratejik trdeletirmesine itimat ederek Lukacs, Sartre ve dierlerince yaplan, insann deimeyen tabiatna dair Aydnlanma telakkisi yerine, 'insan bizzat kendisinin ve tarihteki faaliyetinin rn olarak' grecek yeni bir 'tarihsel hmanizmi ikame ikame edecek yeni bir hmanizm kurmaya ynelik Marksist-hmanist teebbslerini tmden ihmal eder. Fakat ite bu tarihsel fa210 O Aime Cesaire

aliyetin kendisi her iki trden hmanizmin Cesaire ve Fanon gibi Avrupal olmayan dnrlerce yaplan eletirilerinin temelini tekil etti. Hmanizm kartlnn bu versiyonu hmanizmin smrgecilik tarihine mdahil olmasnn idraki ile balar ki bu da bu ikisinin kolay ayrlabilir olmadklarn gsterir. nk smrgecilik perspektifinden bakldnda hmanizm, smrgecilerin kendilerini kendi insanlarna mazur gstermesi eklinde retilen bir merulatrma biimi olarak balad.... (eviren: Can Yldz, Robert Young, Beyaz Mitolojiler, Balam Yaynlar)

"YERYZNN LANETLLER"NE NSZ

Jean Paul Sartre ok da uzun olmayan bir zaman nce, dnyann nfusu iki milyard: Be yz milyon insan ve bir buuk milyar yerli. Ne sylenmesi gerekiyorsa birinci gruptakiler sylyor, ikinci gruptakiler de bu szleri heceleyip duruyordu. Bu iki kesim arasnda ise, kk devletlerin krallar, dere-beyler ve hereyiyle yapmack bir burjuvazi araclk ilevi gryordu. Smrgelerdeki gerek plakt, oysaki smrgeciler onun giyinik olmasn istiyorlard. Tpk bir ocuun annesini sevmesi gibi, yerlilerin de efendilerini sevmeleri gerekiyordu. Ve Avrupal elit bu amala bir yerli elit oluturmaya giriti. Ergenlik andaki umut vadeden genleri toplad, bunlarn alnlarna kzgn demir ile Bat kltrnn ilkelerinin damgalad ve azlarn tumturakl, parlak szcklerle tkad. "Anavatan"da ksa bir sre tutulan bu genler "beyaza boyanm" olarak memleketlerine geri gnderildiler. Bu yryen yalanlarn, artk, Batda retilenleri tekrarlamaktan baka kardelerine syleyecek bir eyi kalmamt. Paris'ten, Londra'dan ve Amsterdam'dan belli szckleri piyasaya sryorduk, rnein "Partenon" yada "Kardelik" diyorduk, Afrika'da ya da Asya'da bir yerlerde dudaklar kprdyor ve tekrarlamaya balyordu: "....tenon"... "....lik..."... te Altna byleydi. Ancak artk bu sona erdi. Azlar kendi balarna aldlar, sar ve siyah sesler yine bizim hmanizmimizden
214 AimeCesaire

sz ediyorlard, fakat artk konu bizim hmanist olmaymzd. Biz bu nazik kzgnlk ifadelerini, balangta honutsuzluk duymadan dinledik, hatta nceleri bu szler bizde gururlu bir hayranlk bile dourdu. "Bakn, gryor musunuz! Artk kendi balarna konuuyorlar! Bakn onlar nasl adam ettik! deallerimizi kabul edeceklerinden zaten kukumuz yoktu, hatta bunlar o kadar benimsediler ki, imdi bizi o ideallere sadk olmamakla suluyorlar." te artk Avrupa kendi misyonuna inanabilirdi. Asyallar Helenletirmiti, Greko-Latin Zenciler denilen yeni bir tr yaratmt. Bunlardan bahsederken, kendi aramzda hemen ekliyorduk, brakalm havlasnlar, bu onlar rahatlatr. Havlayan kpek srmaz. Ve sonra baka bir kuak geldi ve sorunu kknden deitirdi. Bu yeni kuan air ve yazarlar, inanlmaz bir azim gstererek, bizim deerlerimizin onlarn yaamlarnn gerekleriyle badamadn, bu deerleri ne tmyle dlayabildiklerini ne de tmyle zmseyebildiklerini bize anlatmaya alp durdular. Ksacas, unu sylemek istiyorlard: Bizi birer ucube haline getiriyorsunuz, hmanizminiz bizim insanlk ailesinin bir paras olduumuzu ileri sryor, rk uygulamalarnz ise bizi ondan ayryor. Onlar hi rahatsz

olmadan dinledik. Smrge yneticileri Hegel okumak iin para almazlar, ki zaten bu meseleye ilikin ondan pek fazla bir ey de okumamlardr, ancak, rahatsz bilinlerin kaynan kendi i elikilerinden aldn bilmek iin de zaten bir filozofun anlatmasna gerek yoktur. "Bu tepkilerin bir yere ulaaca falan yok. Dolaysyla brakalm rahatszlklar srsn, onlar ancak laf retirler, birey yapamazlar." Uzmanlar, onlarn ikayetlerinden bir hak talebi dosa bile, bunun ancak bir entegrasyon talebi olacan syleBarbar Bat 215

yip durdular. Kukusuz onlara bu hak verilemezdi; aksi takdirde, smrye dayal olan sistem yklrd. Ancak onlarn gzlerinin nnde bu havucu tutmak yeterliydi: Onlar da drtnala bu havuca koacaklard. syana gelince, bu konuda hibir endiemiz yoktu. Hangi akl banda yerli kalkar da Avrupa'nn z evlatlarn, yalnzca onlar gibi birer Avrupal olmak iin katlederdi? Ksacas bu iflah olmaz adamlar tevik etmeye devam ettik ve bir defalna olmak zere Goncourt dln bir Zenciye vermekte bile hibir mahzur grmedik. Tabi bu 1939'dan nceydi... Yl 1961. Dinleyin: "Ksr tekerlemelerle ya da mide bulandrc taklitlerle zamanmz yitirmeyelim. Bir yandan nsan'dan sz edip, dier yandan, dnyann drt bir yannda, rastlad her yerde, kendi sokaklarnn her kesinde, durmadan nsan' katleden bu Avrupa'dan vazgeelim. nk bu Avrupa yzyllardr, bir szde 'tinsel serven' adna, insanln neredeyse tmn zaptetmi durumda." Bu yeni bir ses tonu. Acaba buna cret eden kim? Bir Afrikal, nc Dnyal, eski bir "yerli". Ekliyor: "Avrupa u an bylesine lgn bir durumda ve son hzla ok derin uurumlara doru ilerliyor, en iyisi ondan uzak durmamzdr." Baka bir deyile; Avrupa'nn ii bitik. Bu ho olmayan bir gerek, fakat hepimiz bunun byle olduunu iliklerimize kadar hissetmiyor muyuz? Ancak, bir hususu belirtmek gerekir. Bir Fransz, rnein, dier Franszlara "iimiz bitik!" dediinde -ki, 1930'lardan bu yana, hemen her gn bu sz sylenmektedir- bu fke ve ak ile yanp tutumu birinin szdr, syleyen kendini dier yurttalaryla bir tutmaktadr. Ve sonra genel olarak unu ekler: "Ne var ki..." Ne olduu malumdur: Artk hibir hataya tahamml yoktur, ayet tlerine harfi harfine uyulmazsa, ite o zaman lke
216 e Aime Cesaire

mahfolacaktr. Ksacas, bu, arkasndan bir dn geldii, bir tehdittir ve bu szler dier yurttalarn bu szlere katlm lsnde daha az oke edicidir. Fanon ise, tersine, Avrupa'nn kendi mahfina doru kotuunu sylerken, bir alarm l atyor olmaktan ok uzaktr, o bir tehis koymaktadr. Bu doktor ne Avrupa'y bir mitsiz vaka olarak grr (ki, mucizelerin her zaman mmkn olduu bilinir) ne de ona tedavi reeteleri sunar: Sadece onun can ekimekte olduunu tespit eder. Dardan belirleyebildii arazlara dayanarak onu tedavi etmeye gelince, hayr, o bu ite yoktur. Onun kafasnda baka kayglar vardr; Avrupa lm kalm onun umurunda deildir. Dolaysyla, kitab skandal niteliindedir. Ve ayet, hafife alarak ve honutsuzlukla bu kitap "Bize ne getiriyor!" diye mrldanrsanz skandalin gerek doasn gznzden karrsnz. Zira, gerekten Fanon size hibir ey getirmediinden, kitab -bakalar iin ok yakc olmasna karm-sizin iin buz gibi souk kalr ve dolaysyla kitapla yeterince ilgilenmeyebilirsiniz. Kitapta sk sk sizden sz edilir, fakat hibir zaman size hitap edilmez. Siyah Goncourt'lar ve sar Nobel'ler sona ermitir: Smrgelere artk dl verilmeyecek. Fransz dilini konuan bir eski yerli bu dili yeni gereksinimlere uygun olarak "eip bkmekte", kullanmakta ve yalnzca smrgelere seslenmektedir: "Tm azgelimi lkelerin yerlileri birleiniz!" Ne d: Babalar iin tek konumaclar bizlerdik, oullar ise bizi artk muhatap bile almyorlar, bizler yalnzca sylem konularyz. Kukusuz Fanon sz arasnda bizim nl sularmza, Setif e, Hanoi'ye, Madagaskar'a deiniyor, fakat onlar mahkum etmeye almyor: Onlar kullanyor. Smrgeciliin taktiklerini, smrgecileri anavatanlaryla birletiren ve ayran ilikilerin karmak

Barbar Bat e 217

oyununu ortaya koymas kardeleri iindir; amac onlara bizim oyunlarmz bozmay retmektir. Ksacas, nc Dnya bu ses ile kendisini kefediyor ve kendisine sesleniyor. nc Dnya'nn farkllklarla dolu olduu, orada hl kle durumundaki halklarn, sahte bir bamszlk elde etmi olan halklarn, hkmranlk elde etmek iin arpmakta olan halklarn, nihayet tam zgrl elde etmi fakat emperyalist bir saldrganln srekli tehdidi altnda olan halklarn bulunduu biliniyor. Bu ayrmlar smrgecilik tarihinden, dier bir deyile baskdan kaynaklanyor. Anavatan baz yerlerde birka feodal yneticiyi maaa balamakla yetinirken, baz yerlerde blerek ve yneterek batan sona sahte bir yerli burjuvazi yaratyor; baka yerlerde ikili bir oyun oynuyor: Smrgeye yeni yerleimciler getiriliyor ve ayn zamanda smrlyor. Bylece, Avrupa blnmeleri, ztlklar artrm, snflar ve hatta kimi kez rklklar yaratmtr, smrge toplumlarn katmanlamasn ve bu katmanlamann artmasn salamaya almtr. Fanon hibir eyi gizlemiyor; eski smrge, bize kar savaabilmek iin kendisine kar da savamaldr: Aslnda bu iice gemi iki mcadeledir. Savan scakl tm i engelleri eritir; iadamlarndan ve kompradorlardan oluan gsz burjuvazi, her zaman imtiyazl bir konumda olan kent proletaryas, ykk dkk kasabalarn lmpen proletaryas, bunlarn tm ulusal ve devrimci ordunun yedek gc olan krsal kitlenin tutumu dorultusunda tavr alrlar. Zira, smrgeciliin gelimeyi kasten engelledii bu lkelerde kyllk ayaa kalkt zaman devrimci snf olarak hemen yerini alr. nk, basky en youn biimde yaar ve kentlerdeki iilerden ok daha fazla eziyet eker. Alktan lmemesi iin varolan btn yaplarn tam olarak yklmasn istemek zorundadr.
218 e Aime Cesaire

Ulusal devrim zafere ulamak iin sosyalist olmaldr; devrimci snf ilerini ksa keser ve bunun sonucunda iktidara yerli burjuvazi geerse, yeni devlet, eklen bamszl olsa da emperyalistlerin elinde kalm olacaktr. Katanga rnei bunu yeterince aklar. nc Dnya'nn birlii henz salanamamtr. Bamszln ncesinde olduu kadar sonrasnda da, tm smrge halklarn, her lkede, kyl snfnn kumandas altnda birlemesini salamaya ynelik bir giriimi sz konusudur. Fanon'un Afrika, Asya ve Latin Amerika'daki kardelerine aklad ey udur: Ya devrimci sosyalizmi her yerde ve hep birlikte gerekletireceiz ya da eski tiranlarmz tarafndan tek tek malup edileceiz. Fanon hibir eyi saklamyor, ne zayflklar, ne anlamazlklar, ne de mistifikasyonu. Bir yerde hareket kt bir balang yapm, dierinde, balangtaki arpc baarlarnn ardndan hz kaybna uram, baka yerlerde duraklam ise ve yeniden balamas isteniliyorsa buradaki halklarn burjuvazilerini balarndan atmalar gerekmektedir. Fanon, okuyucuyu en tehlikeli yabanclamalara, rnein lider kltne, Bat kltrne ve ayn ekilde gemiteki Afrika kltrne dne kar serte uyaryor. Zira, gerek kltr devrim kltrdr, yani devrim srasnda sca scana gelien kltrdr. Fanon yksek sesle konuuyor. Biz Avrupallar onu duyabiliyoruz: Elinizde tuttuunuz bu kitap bunun kantdr. Peki, Fanon smrgeci glerin onun samimiyetinden yararlanabileceklerinden korkmuyor mu? Hayr, Fanon hibir eyden korkmuyor. Zaten bizim yntemlerimiz rm, bazen kurtuluu geciktirebilirler, fakat nleyemezler ve yntemlerimizi deitirebileceimizi de dnmeyelim, metropoln bo bir hayali olan yeni
Barbar Bat 219

smrgecilik artk geersizdir. "nc Gler" yoktur ya da varsalar bile bunlar zaten smrgeciliin iktidara getirmi olduu be para etmez burjuvalardr. Yalanlarmz birbiri ardndan aa karm olan bu intibah halindeki dnyada bizim Makyavelizm'imizin artk yapabilecei pek bir ey yok. Smrgelerdeki adamlarmzn nnde bir tek yol var: Gleri kalmsa, iddet kullanmak; yerlinin de yapaca bir tek seim var: Klelik ya da egemenlik.

Bu kitab okuyup okumamanzn Fanon asndan hibir nemi yok. O bu kitab eski hilelerimizi kardelerinin gzlerinin nne sermek iin yazm ve yapacak baka hilemiz kalmadndan da emin. Kardelerine diyor ki: "Avrupa penelerini ktalarmza geirdi, bu penelere onlar ekene kadar vurmalyz; amzn bizim yararmza olan bir yn u ki: Bizerta'da, Elizabethville'de, ya da Cezayir Ble-din'de olup biten her eyden tm dnyann haberi oluyor. Bloklar kart taraflar tutuyorlar ve birbirlerini kolluyorlar, bu durumdan yararlanalm, tarihte yerimizi alalm ve bylece tarihi ilk kez evrenselletirelim. Savaalm, baka silahmz olmasa bile bamz bize yeter." Avrupallar bu kitab ap iine girin. Karanlkta birka adm attktan sonra gece vakti bir atein evresinde toplanm olan yabanclar greceksiniz; yaklap onlar dinleyin, zira onlar ticaret merkezlerimize ve onlar koruyan kiralk askerlerimize ne yapacaklarn konuuyorlar. Belki sizi grecekler, fakat seslerini bile alaltmadan kendi aralarnda konumaya devam edecekler. Bu kaytszlk size dokunacak: Onlarn babalar, o glge yaratklar, sizin yaratklarnz, l ruhlard, onlara k verenler sizdiniz, yalnzca sizinle konuurlard, siz bu zombilere yant vermek zahmetine bile girmezdiniz. Onlarn oullar ise sizi grmezden geliyorlar; bir ate onlar styor ve aydnlatyor,
220 e Aime Cesaire

bu ate sizinki deil. imdi, saygl bir uzaklktan onlara bakan siz, kendinizi karanlk iinde, souktan rperir bir halde bulacaksnz. Dnp durun bakalm; iinden yeni bir afan doaca bu karanlklardaki zombiler bu kez sizden bakas deil. Bu durumda, bu kitap bizim iin yazlmam, yleyse onu niin okuyalm, pencereden frlatp atalm diyeceksiniz. Bu kitab okumak iin iki nedeniniz var. Birincisi u: Fanon kardelerine sizleri aklyor ve bizi kendimize yabanclatran mekanizmay gsteriyor: Nesnel gerekliin nda kendinizi kefetmeniz iin bu aklamadan yararlann. Kurbanlarmz, bizi, kendi yaralarndan ve zincirlerinden tanyorlar ve onlarn tankln rtlemez klan da ite bu. Kendimizi ne hale getirdiimizi kavramamz iin onlar ne hale soktuumuzu bize gstermeleri yeterli. Bunun bir yarar olur mu? Evet, nk Avrupa batmak tehlikesiyle kar karya. Fakat, yine diyeceksiniz ki, biz anavatanda yayoruz ve arlklar onaylamyoruz. Bu doru, siz smrgecilerden deilsiniz, fakat onlardan daha iyi de deilsiniz. Onlar sizin nclerinizdi; onlar denizar lkelere gnderen sizdiniz, onlar da sizi zengin ettiler. ok fazla kan dkerlerse, onlara sahip kmayacanz hususunda onlar uyardnz. Bu una benzer: Devletler de dier lkelerde ajitatrler, provokatrler ve casuslar beslerler, fakat yakalandklarnda onlara sahip kmazlar. Bu denli liberal, bu denli insancl olan ve kltre olan sevgisini, abartl bir yapmackla dek vardran sizler, sizin smrgelerinizin olduunu ve bu smrgelerde sizin adnza insanlarn katledildiini unutmu gibi grnyorsunuz. Fanon yoldalarna (ilerinden bazlarna, zellikle de, fazlasyla batllam olanlarna) anavatan halknn sBarbar Bat 221

mrgelerdeki adamlaryla dayanmasndan bahsediyor. Bu kitab okumak cesaretini gsterin. Bu, hereyden nce sizi utandracaktr ve Marx'n sylemi olduu gibi, utanmak devrimci bir duygudur. Gryorsunuz ki, ben de znel yanlsamalardan kendimi kurtaramyorum; ben de size "her ey yitirilmi, ne var ki..." diyorum. Bir Avrupal olarak dmann kitabn alyor ve bu kitaptan Avrupa iin bir kurtulu reetesi karyorum. Bundan yararlann. Ve ite ikinci neden; Sorrel'in faist samalklarn bir yana brakrsanz, Fanon'un, Engels'ten bu yana, tarihsel sreci gn na karan ilk kii olduunu grrsnz. Mutsuz bir ocukluun ya da gz dnmln onda acayip bir iddet arzusu yaratm olduunu falan da zannetmeyin; Fanon sadece vaziyeti yorumluyor, o kadar. Fakat, bu, onun, liberal ikiyzlln sizden saklad ve hem onu hem de bizi meydana getirmi olan diyalektii aama aama ortaya koymasna yeterlidir. Getiimiz yzylda, burjuvazi, iileri a gzl isteklerinin etkisiyle yoldan km, gz doymaz yaratklar olarak grd; fakat, bu korkun vahileri kendi

trmzn iine kabul etmeye de zen gsterdi. En azndan onlarn zgr olduunu, yani iglerini satma zgrlne sahip olduklarn dnd. ngiltere'de olduu gibi, Fransa'da da, hmanizm evrensel olduunu ileri srer. Zorla almak ise bunun tam tersidir. Hibir szleme yoktur, stelik gzda vardr ve bu da basky oluturur. Deniz ar yerlerdeki askerlerimiz anavatann evrenselciliini yadsyarak, insan trne numerus clausus'u uygularlar. Kimse, su ilemi olmakszn, kendi benzerini kleletiremeyecei, soyamayaca ya da ldremeyecei iin, yerlilerin insan benzeri bir varlk saylamayaca ilkesini koyarlar. Vurucu glerimize bu gr uygulamaya geirmek misyonu verilmitir. S222 Aime Cesaire

mrgecinin onlara yk hayvan muamelesinde bulunmasn hakl klmak iin, ilhak edilmi topraklarn insanlarn gelimi maymunlar dzeyine indirgemek emri verilmitir. Smrgelerdeki iddet bu kleletirilmi halk sindirmeyi amalamakla kalmaz, ayn zamanda onlar insanlktan karmay da amalar. Onlarn geleneklerini yok etmek, onlarn dillerinin yerine kendi dilimizi geirmek ve kendi kltrmz bile vermeden onlarn kltrn yok etmek iin her ey yaplr; ar yorgunluk onlar sersemletirileceklerdir. Gdasz ve hasta durumdayken hl gleri kalmsa bile, gerisini korku halleder; tfekler yerlilere evrilir, siviller gelip onlarn topraklarna yerleirler ve onlar krba tehdidiyle topra kendilerinin adna ilemeye zorlarlar. Yerli direnirse, askerler ate aar ve yerli l bir adam olur; boyun eerse kendini kltr, artk insan deildir; utan ve korku karakterini zedeleyecek ve kiiliini parampara edecektir. Bu i uzmanlar tarafndan sertlikle yrtlr; "Psikolojik tedaviler yeni ortaya kmad. Beyin ykama da yle. Yine de, bu denli aba harcamalarna ramen, amalarna hibir yerde ulaamadlar: Ne zencilerin ellerinin kesildii Kongo'da, ne de, yakn zamana dek, itiraz edenlerin (yani, asilerin) dudaklarnn, kilit vurmak amacyla, delindii Angola'da. Bir insan hayvanlatrmann olanaksz olduu sylemiyorum, yalnzca onu yeterince zayflatmadan bu amaca ulalamayacan sylyorum. Dayak hibir zaman yeterli deildir, al daha da artrmak gerekir. Klecilikte bu durum sorun yaratr. Zira kendi trnzden birini ehliletirdiiniz zaman, ondan alacanz verim der ve ona ne kadar az verirseniz verin ondan alaBarbar Bat 223

canzdan daha fazlasn vermi olursunuz. Bu nedenle, smrgeciler ehliletirmeyi yarda kesmek zorunda kalrlar. Sonuta, ortada, yine, ne insan ne de hayvan, sadece yerli vardr. Dvlm, kt beslenmi, (yalnzca belirli bir dereceye kadar) korkmu olan yerli, ister siyah, ister sar, ister beyaz olsun, hep ayn karakter zelliklerini gsterir. Tembeldir, iten pazarlkldr, hrsszdr, nasl yaad belli deildir, yalnzca iddeti tanr. Zavall smrgeci, ite elikisi apak ortada. Yamaladklarn ldrmek zorunda. Fakat, bu mmkn deil, zira onlar smrmesi gerekiyor. Soykrm dzeyinde katliam yapamad, hayvanlatrmaya varan klelik dzenini kuramad iin kontrol elinden karr, iler tersine dner ve amaz bir mantk gereince, gidiat onu smrgesinden yoksun kalmaya kadar gtrr. Bu hemen olmaz. Balarda Avrupalnn egemenlii srer. Avrupal sava oktan yitirmitir, fakat bunun farknda deildir; yerlilerin artk onun bildii trden yerliler olmadn henz bilmez; onu konuurken duyarsanz, sanki yerlilerin iinde kk salm ktl yok etmek ya da bastrmak amacyla, onlara ktlk ettiini zannedersiniz; ve kuak sonra bu ktlk igdleri artk bir daha olumayacaklardr. Hangi igdler? Kleleri efendilerini ldrmeye zorlayan igdler mi? Efendi, yerli tarafndan, kendisine yneltilmi olann kendi acmaszl olduunu gremiyor mu? Bu ezilmi yerlilerin vahiliinde, iliklerine dek ilemi olan ve kurtulamad, kendi smrgeci vahiliini grmyor mu? Bunun nedeni basittir. Mutlak gce sahip olmasyla ve bunu yitirmek korkusuyla ldran bu zorba varlk, bir zamanlar insan olduunu artk pek hatrlamyor; kendisini bir tfek ya da krba sanyor, "aa rk'larn reflekslerini

224 0 Aime Cesaire

koullama yoluyla ehliletirilmelerini salayacana inanyor. Ancak, insan belleini ve onun silinmez hatrasn unutuyor. Ve belki hi bilmedii bir ey daha var. Biz, ancak bakalarnn bizde yarattklarn derin ve kkten bir ekilde olumsuzlayarak kendimiz oluruz. kuak m demitik? kinci kuak daha dnyaya gzn aar amaz babasnn nasl dvldn grr. Psikiyatri diliyle "travmatize" olur. Yaam boyu. Fakat bu srekli yinelenen saldrganlklar, onlar boyun edirmek bir yana dursun, tam tersine Avrupalnn er ya da ge bedelini deyecei dayanlmaz bir eliki yaratr. Bundan sonra, sra kendilerine geldiinde ve utan, alk ve acnn ne olduunu rendiklerinde, gc uygulanan iddetin derecesine eit olan volkanik bir fke uyanr ilerinde. Onlarn iddetten baka hibir eyden anlamadn m sylediniz? Elbette; birincisi, tek iddet smrgeci-ninkidir; fakat ok gemeden onlar da kendi iddetlerini yaratrlar; yani iddet, aynaya baknca aksimizi grmemiz gibi, geri teper. Yanlmayn sakn, bu lgnca fkeyle, bu acmaszlk ve kin ile, bu srekli bizi ldrmek isteiyle, gevemekten korkan kaslarn bu srekli gerginlemesiyle insanlar onlar. Onlar yk hayvan haline getirmek isteyen smrgeci yznden ve ayn zamanda ona kar eylemleri araclyla insanlarlar... Henz soyut haldeki nefret, bu kr nefret onlarn tek hazinesidir. Buna davetiye karan bizzat efendidir, nk onlar hayvanlatrmak isterken karlar gerei yar yolda durur, fakat bu, nefreti krmay baaramaz. Bu yzden, bu yar yerliler, ezenin gc ve zayflnn hayvan konumunu inat bir ekilde reddetmeye dnmesinden dolay, hal insandr. Bunun ardndan geleni ise ok iyi biliyoruz: Tabii ki
Barbar Bat e 225

yerliler tembeldir, bir tr sabotajdr bu. Sinsidirler, hrszdrlar. Ve kukusuz, bu kk hrszlklar henz rgtlenmemi olan bir direniin balangcna iarettir. Ancak, bu aamada, daha ileri gidenler de vardr: Aralarnda, silahlarn nne yaln kl atlarak kendilerini kantlayanlar da vardr; bunlar onlarn kahramanlardrlar ve dierleri ise Avrupallar ldrerek insanlarlar, bunlar vurulur: Haydut ve ehit... Onlarn ektikleri ac dehet iindeki kitlelerin ruh halini yceltir. Evet, korku iinde... Bu ilk aamada smrgecinin saldrganl yerliler arasnda bir terr akm biiminde ie dner. Bunu sylerken yalnz bitmez tkenmez bask aralarmzla karlatklar zaman duyduklar korkuyu deil, kendi fkelerinin ilerinde yaratt korkuyu da kastediyorum. Bir yanda onlara yneltilmi silahlarmz, dier yanda bu dehet verici gdler. Ruhlarnn derinliklerinden gelen ve hibir zaman farknda olmadklar bu ldrme arzular arasnda keye skmlardr; ncelikle, bu onlarn iddeti deil, bizim iddetimizdir ve bu ezilen yaratklarn ilk eylemi de onlarn ve bizim ahlak anlaymzn lanetlemi olduu ancak yine de onlarn insanlnn son barna olan bu itiraf edilemez fkeyi derinlere gmmektir. Fanon'u okuyun: aresizlik dnemlerinde, lgnca ldrme arzusunun yerlilerin kollektif bilinaltnn ifadesi olduunu greceksiniz. te tutulan bu fke da yneltilerek patlama yapamazsa, o ezilen yaratklarn bizzat kendilerini yok eder. Kendilerini kurtarmak iin birbirlerini bile katlederler. Kabileler gerek dman ile kar karya gelemedikleri iin birbirleriyle savarlar. (Smrge politikasnn da bu dmanlklar krklediinden emin olabilirsiniz) Kardeine bak eken bir insan, onu ldrmekle, ortak alalma226 * Aime Cesaire

larnn nefret uyandran grntsn ortadan kaldrdn dnr; yadsdklar insanlktan kma srecini kendi istekleriyle hzlandrrlar. Smrgecinin elenen baklar altnda, doast engeller koyarak, bazen eski ve rktc mitleri canlandrarak, bazen de kendilerini dinsel trenlere ynelterek, kendilerine kar en byk nlemleri alacaklardr: Saplantl bir insan, her an kendisini megul eden baz saplantlara snarak, en derin gereksinimlerinden kaar.

Dans ederler, bu onlar megul eder, kaslarnn ac veren gerginliini gevetir; stelik dans dile getiremedikleri "hayr" szcn ve ileyemedikleri cinayetleri, ou zaman onlar farknda olmakszn, gizlice dile getirir. Cezbe halinde kendinden geme ekline brnen bu son areye baz blgelerde bavurulur. Eskiden, bu basit bir dinsel uygulamayd, inan sahibinin kutsal ile kurduu bir iletiim tarzyd; imdi ise aalanma ve umutsuzlua kar bir silah olarak kullanlmaktadr. Mumbo-Jumbo ve kabilenin btn idolleri aralarna iner, onlarn iddetini ynetir ve tkenene dek trans halinde harcar. Yani, smrgelemi halk, smrge yabanclamasna kar kendini dinsel yabanclama ile korur. Sonuta ortaya ei benzeri grlmemi bir durum kar: ki yabanclama birbiriyle kaynar ve birbirini glendirir. Baz psikozlarda srekli aalanmaktan bkkn dm olan hezeyanl kii, gnn birinde kendisine iltifatlar yadran bir melein sesini duymaya balar; fakat, kukusuz aalanmalar sona ermi deildir, sadece, kutlamalara dnr. Bu bir savunmadr, fakat ayn zamanda onlarn serveninin de sonudur; kiilik paralanmtr ve hasta delilie doru gider. Dikkatli bir ekilde seilmi belli talihsizliklerle ilikili
Barbar Bat e 227

olan ve daha nce bahsetmi olduum bir dier by daha var: Bat kltr. Diyebilirsiniz ki, ben onlarn yerinde olsaydm mumbo-jumboyu Batllarn Akropolis'ine yelerdim. ok iyi, durumu kavradnz. Fakat tamamen deil, nk siz onlarn yerinde deilsiniz, ya da henz deilsiniz. Yoksa onlarn seme hakk olmadn bilirdiniz; her ikisini de kabul etmek zorundalar. ki dnya... Bu iki by demektir; btn gece dans ederler ve afakta ayine katlmak zere kiliseleri doldururlar; her gn ilerindeki paralanma byr. Dmanmz kardelerine ihanet edip bizim ibirlikimiz oluyor; kardeleri de ayn eyi yapyor. Yerli stats, smrgecinin smrgeletirilmi halkta, o halkn rzasyla, oluturduu ve srdrd nevrozdur. Hem insanlk durumundan bahsetmek hem de onu yadsmak: te bu eliki patlaycdr. Ve patlar da. Bunu benim kadar siz de biliyorsunuz. Artk kibritin aklmak zere olduu bir zamanda yayoruz. Artan doum oran ktl ekilmez hale getirdiinde, dnyaya gelenler lmekten daha ok yaamaktan korktuklarnda, iddetin frtnas hereyi yerle bir eder. Cezayir'de, Angola'da, Avrupallar grldkleri yerde katlediliyorlar. Bumerang andr bu; iddetin nc aamasdr; bumerang bize geri dner, bize arpar ve ilk atann biz olduumuzu bu kez eskisinden daha iyi kavram da olmayz. "Liberaller" aptala dner; yerlilere kar yeterince nazik olmadmz, onlara mmkn olduunca baz haklar vermenin daha akllca ve adilce olacan kabul ederler; onlar bu ok ayrcalkl kulbe, bizim trmze korumasz ve srler halinde kabul etmekten daha iyisi akllarna gelmez; ve imdi bu barbar, lgn patlama onlar kt smrgecilerden farksz klmtr. Anavatandaki
228 Aime Cesaire

sol utanmtr. Yerlilerin gerek kaderini, amansz bir baskya maruz kalm olduklarn kabul etmekte, onlarn isyanlarn mahkum etmemektedir, zira bizim bu isyan kkrtmak iin hereyi yapm olduumuzu da bilmektedir. Ancak, yine de baz snrlarn bulunduunu, bu gerillalarn yreklerinde bir valyelik tutkusunun bulunduunu gstermelerinin gerektiini; bunun onlarn kendilerinin de insan olduklarn kantlamalarn salayacak en iyi olanak olduunu dnr. Sol, kimi kez, onlar uyarr: "ok ileri gidiyorsunuz, sizi artk desteklemeyeceiz." Yerliler onlarn desteine hi mi hi aldrmazlar; nk en byk destein bile onlara pek bir yarar yoktur. Savalar baladnda u kat gerei grmlerdir: Onlardan hepimiz yararlandk, hibirimiz masum deiliz, kantlamalar gereken hibir ey yok, kimseye yaranmaya almayacaklar. Bir tek grev, bir tek ama var: Smrgecilii eldeki tm imkanlar kullanarak yok etmek. Aramzda daha ileri grl olanlar son are olarak bu grevi ve bu amac kabul etmeye hazrdr; fakat yine de biz, bu zorlu kiilik snavnda, bu aa insanlarn bir insanlk bildirgesi tavizi koparmak iin tm insanlk d aralar kullandn da

grmemezlik edemeyiz. yleyse bu hakk onlara bir an nce verelim ve sonra bunu hak etmek iin barl ykmllklerle brakalm abalasnlar. Nefsimizin derinlerinde rksal nyarglar var. Fanon'u okumalar iyi olur. Fanon bu bastrlamayan iddetin ne anlamsz bir frtna, ne vahi igdlerin ayaklanmas ve hatta ne de ksknln sonucu olduunu mkemmel bir biimde gstermektedir. Bu iddetle insan kendini yeniden yaratmaktadr. Sanrm u gerei bir zamanlar kavramtk, sonra unuttuk; iddetin izlerini hibir nezaket silemez, yalnzca iddet yok edebilir ve smrBarbar Bat 0 229

ge smrgelik nevrozundan ancak smrgeciyi silahla kovduunda kurtulur. fkesi tat zaman, yitirdii masumluunu yeniden kefeder ve kendi benliini yarattka kendisini tanr. Onun savandan ok uzakta olan bizler, bunu barbarln bir zaferi olarak grrz, oysa ki bu mcadele, yava fakat emin admlarla ilerleyen isyancnn, kendi iradesini kullanarak kurtulua ulamasn salar, nk evresindeki ve iindeki smrge karanln ancak bu ekilde paralar. Sava bir kez baladnda, artk ke bucak kaacak yer yoktur. Bu sava bandan beri amanszdr. Korkabi-lirsiniz, ya da korkutabilirsiniz; yani kendinizi utanlacak bir yaantnn akna brakabilir, ya da doutan gelen birlik hakknz elde edebilirsiniz. Kyl eline bir silah ald zaman, eski mitler sner ve yasaklamalar birer birer unutulur. syancnn silah onun insanlnn kantdr. nk ayaklanmann ilk gnlerinde ldrmeniz gerekir. Bir Avrupaly ldrmek bir tala iki ku vurmaktr; ayn zamanda hem bir ezeni hem de bir ezileni yok etmektir. Sonuta ortada bir l insan ve bir zgr insan olur; sa kalan ilk kez ayaklarnn altnda ulusal bir topran varln hisseder. Bu aamada ulus ondan ayr durmaz; nereye giderse gitsin, nerede olursa olsun ulus da oradadr, onu izler ve asla gzden kaybolmaz, nk onun zgrlyle ulus tek bir eydir. Fakat ilk aknlktan sonra smrge ordusu saldrr; bu durumda hepsi ya birleecek ya da yok olacaklardr. Kabileler aras anlamazlklar ortadan kaldrlr. nk, her eyden nce devrimi tehlikeye atarlar ve daha nemlisi iddeti yanl dmana yneltmi olmaktan baka bir ie yaramazlar. ayet Kongo'da olduu gibi, bu anlamazlklar srp gidiyorsa, bunun nedeni smrgeci
230 Aime Cesaire

ajanlarn bu fitneyi krklemesidir. Ulus ileriye doru yryne devam etmektedir; ocuklarnn her biri kendisini kardelerinin savat yerde bulur. Birbirlerine kar duygular, size duyduklar nefretin tam tersidir; onlar ldrdkleri srece ve her an yeniden ldrmek zorunda kaldklar dzeyde kardetir. Fanon okuyucularna "kendiliindenliin" snrlarn, "rgtlenme"nin gerekliliini ve tehlikelerini gstermektedir. Ancak, davann zorluklar ve bykl ne dzeyde olursa olsun, giriimin her aamasnda devrimci bilin derinleir. Son kompleksler de uup gider, kimse gelip bize bir Cezayir Ulusal Kurtulu Ordusu (ALN) askerinin "bamllk" kompleksinden sz etme gerei duymaz. Gzndeki perdeden kurtulan kyl gereksinimlerinin bilincine varr. Daha nce de bu gereksinimler onu yiyip bitirecek kadar nemliydi, ancak kyl onlar bilmezden gelmeye alyordu, fakat artk onlarn sonsuz gereksinimler olduklarn kefetmitir. Halkn iinden kan ve be yl (hatta Cezayir'de sekiz yl) srebilen bir sava srdrmeyi arzulanr klan bu iddetin iinde askeri, siyasal ve toplumsal gereklilikler birbirinden ayrlamaz. Sava, sadece komuta ve sorumluluk konusunu gndeme getirerek bile, barn ilk kurumlar haline gelecek yeni yaplar kurar. O halde insan, bu durumda bile yeni gelenekler edinebilir ve korkun bugnn gelecekteki ocuklarn yaratr ve biz onu her gn ate altnda doan ya da doacak olan bir yasayla merulam olarak grrz: Son smrgeci ldrldnde, kendi lkesine gnderildiinde ya da asimile edildiinde aznln bu tr yok olur ve yerini sosyalizme brakr. Ama isyan

burada da bitmez; zira, siz de kabul edersiniz ki, isyanc, yaamn, eski anavatann eski bir
Barbar Bat e 231

sakini olmak iin tehlikeye atmamtr. Ne kadar sabrl olduuna bir bakn. Belki baka bir Dien Bien Phu'nun hayalini kuruyor, fakat buna gvendiini de sanmayn; o, yoksulluu iinde, gl silahlar olan zengin insanlara kar savaan bir dilencidir. Kesin zaferler beklerken, hatta belki de hi beklemeksizin, hasmlarn sakatlayana kadar yoruyor. Kimi kez kesin zaferler bekleyerek ve ou kez de hi bir ey beklemeyerek rakiplerini iyice zorluyor. Bu mcadele korkutucu kayplar vermeksizin olmaz. Smrgecilerin ordusu vahileir. Mimlemeler, temizlik harekatlar, nfusun baka yerlere gnderilmesi, snr d etme operasyonlar balar ve kadnlar ile ocuklarn da ldrld olur. Yerli bunu bilir. Bu yeni insan, yaamna, yaamnn sonuna gelmi biri gibi balar; kendini potansiyel bir l olarak grr. ldrlecektir; bu tehlikeyi kabul etmekle kalmaz, bundan emindir. Bu potansiyel l, karsn ve ocuklarn yitirmitir; o kadar ok insan lrken grmtr ki, zaferi yitirip de sa kalmaktansa lmeyi yeler; zaferin tadn bakalar karacaklardr, fakat bu nemli deildir, zira o ok fazla bkkndr. Fakat bu bkknlk inanlmaz bir cesaretin temelidir. Biz insanlmz lm ve umarszln bu yannda buluyoruz, o ise ikence ve lmn tesinde. Biz rzgar ektik, bitiimiz frtna o oldu. iddetin ocuu olarak o, insanln her an iddetten alr. Biz onun srtndan insan olmutuk, o da kendisini bizim srtmzdan insan yapar. Baka bir insan. Evet, daha iyi niteliklere sahip bir insan. Fanon burada durur. leriye uzanan yolu gstermitir. O, mcadele edenlerin szcsdr ve Afrika ktasnn tm anlamazlklara ve tm blnmelere karn birlik olmas arsnda bulunmutur. Fanon amacna ulat. Tarihsel dekolonizasyon olgusunu tm ayrntlaryla anlatmak is232 Aime Cesaire

teseydi, bizden sz etmesi gerekirdi; onun ise hi de byle bir niyeti yoktur. Fakat Fanon'un kitabn kapattmz zaman, yazara karn tartma bizim iimizde srp gider; nk biz ayaklanan halklarn gcn hissediyor ve ister istemez yant veriyoruz. Dolaysyla yeni bir iddet ortaya kyor; ve bu kez biz de bu iddete dahiliz, nk doas gerei bu iddet "yar yerli" deitike bizi de deitiriyor. Takkemizi nmze koyup dnmeliyiz, tabi hala dnebiliyorsak; nk bugn Fransa, Belika ya da ngiltere'den ald darbelerle sersemlemi durumdaki Avrupa'da ne kadar hafif olursa olsun zihinlerimizin bir an bile baka yne evrilmesi smrgecilik suunda ibirliki olmakla hemen hemen ayn eydir. Bu kitabn bir nsze en kk bir gereksinimi bile yok, nk bize hitap etmiyor. Gene de, tartmay sonulandrmak iin nsz yazma gerei duydum, nk bizler de Avrupa'da smrgesizletirildik. Yani her birimizin iinde olan smrgeci vahi bir ekilde sklp atlyor. Eer tahamml edebilirsek kendimize bir bakalm ve ne hale gelmekte olduumuzu grelim. Her eyden nce, aa kan beklenmedik durumla yzleelim. nsanlmz zerindeki elbiseleri karrken izleyelim. Smrgelere baktnzda Bat hmanizmini rlplak halde grebilirsiniz ve bu hi de gzel bir manzara deildir. Yalanlardan oluan bu ideoloji, yamay mazur gstermeye yarayan kusursuz bir aratan baka bir ey deildi; ekere bulanm szckleri, etkili duyarl yalnzca saldrganlklarmzn bir mazeretiydi. iddet yanls olmayanlar ve biz ne kurban ne de cellatz diyenler de ho bir grntden ibarettir. yi yleyse; madem ki oy verdiiniz hkmet, gen kardelerinizin tereddtsz ve acmasz hizmet ettii ordunuz soykrm yapt zaman kurban deilsiniz, o halde hi kukusuz cellatsnz.
Barbar Bat O 233

Kurban olmay ve bir iki gn hapse atlma riskini gze almay seerseniz, yalnzca ateten uzakta kalmay seiyorsunuz demektir. Fakat atein uzanda kalamayacaksnz; ate sonuna kadar orada kalmak zorundadr. Bunu her ne pahasna olursa olsun anlamaya aln. iddet bu akam balasayd ve smr ve bask yeryznde hi varolmasayd, belki iddet kart

sloganlar sava sona erdirebilirdi. Fakat tm rejim, hatta sizin iddet kart dnceleriniz bile bin yllk bir baskyla koullanmsa, pasifliiniz yalnzca sizi kendinizi ezenlerin safna yerletirmeye hizmet eder. Smrc olduumuzu ok iyi biliyorsunuz. Penelerimizi nce altn ve madenlere, sonra "yeni ktalarn" petrolne geirdiimizi ve onlar eski lkelere geri getirdiimizi de biliyorsunuz. Saraylarmz; katedrallerimiz ve byk sanayi kentlerimiz bu gerein mthi sonularna tanktr. Fiyatlarn birdenbire dmesi tehlikesi bagsterdi-inde, smrge pazarlar hemen bu darbeyi yumuatr ya da baka yerlere yneltirdi. Zenginliin kayman yiyen Avrupa, insanlk konumunu yurttalarna de jure (doal bir hak) olarak vermiti. Bizim iin insan olmak demek, smrgeciliin su orta olmak demektir, nk istisnasz hepimiz smrge talanndan yararlandk. Bu semirmi, cansz kta Fanon'un hakl olarak belirttii gibi narsizme kaplmtr. Cocteau Paris'ten rahatsz olur hale geldi. Paris iin "srekli kendisinden sz eden bu ehir" diyor. Peki Avrupa farkl m? Ya sper-Avrupal canavar Kuzey Amerika? Laf, laf, laf... zgrlk, eitlik, kardelik, sevgi, onur, yurtseverlik ve bir sr ssl laf. Btn bunlar bizi pis zenci, pis Yahudi ve pis Araplar hakknda rklk kart konumalar yapmaktan alkoymad. Yksek dnceli insanlar,
234 e Aime Cesaire

liberaller ya da yumuak kalpliler, bu tutarszlktan ok olduklarn syleyerek durumu protesto ettiler, fakat ya yanlmlard ya da drst deillerdi, nk bizde rk bir hmanizmden daha tutarl hibir ey yoktur, nk Avrupa insan olmay ancak kle ve canavar yaratarak baarabilmitir. Bir yerlerde yerli bir halk olduka bu sahtekrlk ortaya kmad; insan rk nosyonunda, en gereki uygulamalarn klf olarak hizmet gren soyut bir evrensellik varsaym bulduk. Okyanusun dier yannda, bizim sayemizde belki bin yl sonra imdi bulunduumuz konuma gelebilecek aa bir rk vard; ksacas biz sekinleri insan tryle kartrdk. Bugn yerli halklar gerek doalarn ortaya koyuyor ve ayn zamanda bizim ayrcalkl "kulbmzn" de zayfln (yani bir aznlktan baka bir ey olmadn) gsteriyor. Daha da kts, dierleri bize kar ismen insan haline geldiinden biz insanln dman gibi gzkyoruz; sekinler snf kendisini gerek renkleriyle gsteriyor. Bu haliyle sekinler snf bir eteden baka bir ey deil. Yksek deerler sistemimiz erimeye balyor; yakndan baklnca kanla lekelenmemi tek bir tanesini bile gremezsiniz. Bir rnek aryorsanz, u gzel szckleri anmsayn: "Fransa ne kadar da cmert!" Biz mi cmertiz? Ya Setife ne oldu? Ya bir milyondan fazla Cezayirlinin lmne neden olan sekiz yllk korkun sava? Ya ikenceler? Fakat kimse bizi byle bir misyona ihanet etmekle sulamyor. nk zaten byle bir misyonumuz hi olmad. Sz konusu olan cmertliin kendisidir; bu gzel melodik szcn yalnzca bir anlam vardr: stat belirleyen bir anlamann bahsedilmesi. Sularn te tarafndaki zgrlemi yeni insanlar iin kimsenin kimseye bir ey verme gc ya da hakk yoktur; nk herkes her alanda btn
Barbar Bat 235

haklara sahiptir. Bir gn insan tr gelimesini tamamladnda, kendisini dnyada yaayanlarn toplam olarak deil, karlkl gereksinimlerinin sonsuz birlii olarak tanmlayacaktr. Ben burada duruyorum; gerisini siz rahatlkla halledebilirsiniz; tek yapacanz ey ilk ve son kez aristokrat erdemlerimize cepheden bakmaktr. Bu erdemler atlayp dklyor; onlar var eden sefillerin aristokrasisini nasl yaatabilecekler? Birka yl nce bir burjuva smrgeci szcs Bat'y savunmak iin bula bula yalnzca unu bulmutu: "Biz melek deiliz. Fakat en azndan biraz pimanlk duyuyoruz." Ne byk bir itiraf! Eskiden ktamz baka aralarla suyun stnde tutulurdu: Parthenon, Chartres, nsan Haklar ya da gamal ha. imdi bunlarn deerini biliyoruz; ve karaya oturmaktan kurtulmamzn tek yolu Hristiyanla zg pimanlk duygusudur. Yolun sonuna

geldiimizi gryorsunuz; Avrupa her yerinden su szdryor. Peki ne olmu? ok basit: Gemite tarihi biz yaptk, imdi bizden tarih yaplyor. G oranlar tersine dnm durumda; smrgesizletirme balad; kiralk askerlerimizin yapabilecei tek ey bunun tamamlanmasn geciktirmektir. Eski "anavatanlar" yine de ilerini tam olarak yapmak ve daha balamadan kaybedilmi bir savaa tm gleriyle girmek zorundalar. Servenin sonunda, Bugeaud'un kukulu zaferi anlamna gelen smrge vahetini yeniden greceiz, fakat bu vahet on kat arttrlsa da yeterli olmayacak. Ulusal istihbarat birimleri Cezayir'e gnderiliyor ve yedi yl boyunca orada kalarak hibir sonu alamyorlar. iddet ynn deitirdi. Zaferi kazanan bizken, iddet uyguladmzda bunun bize bir etkisi olmuyordu; bakalarn kertiyor, fakat bizim hmanizmimiz bundan etkilenmiyordu. Kr sayesinde birlemi anavatanlarn halk236 Aime Cesaire

lar ortak sularn vaftiz ediyor, adna kardelik ve sevgi diyordu; bugn her yerde kmaza girmi olan iddet, askerlerimiz araclyla bize geri dnyor, iimize giriyor ve bize sahip oluyor. Geriye dn balyor; yerli kendisini yeniden yaratyor, biz Avrupallar, arlar ve liberaller zlyoruz. fke ve korku imdiden ayyuka km durumda; Cezayir'deki zenci avnda kendisini aka gsteriyor. Peki imdi hangi taraf barbar? Barbarlk nerede? Hibir ey eksik deil, tamtamlar bile; araba kornalar "Cezayir Franszdr" diye tyor, Avrupallar Mslmanlar diri diri yakyor. Fanon bize, daha ksa bir sre nce bir psikiyatristler kongresinin yerli halkn su eilimi karsnda znt duyduunu anmsatr. "Bu insanlar birbirlerini ldryorlar dediler, 'bu normal deil. Cezayirlilerin korteksi az gelimi olmal.' Bakalar da orta Afrika'da 'Afrikallarn frontal loblarn ok az kullandklar' sonucuna vardlar. Bu eitimli insanlar bugn aratrmalarn Avrupa'da, zellikle Franszlarla ilgili olarak srdrseler iyi olur. nk son birka yldr biz de "beynimizin n ksmn az kullanma" kurbanlar olmalyz ki, yurtseverlerimiz kendi yurttalarn ldryor ve evde yoklarsa evi ve kapclarn havaya uuruyorlar. Bu yalnzca bir balang; i sava sonbaharn ya da bir sonraki yln baharnn habercisidir. Fakat bizim loblanmz kusursuz grnyor; yerlileri yok edemediimiz iin iddet gittii yoldan geri dnyor, kiiliimizin derinliklerine kk salyor ve bir k yolu aryor. Cezayir halknn birlii Fransz halknn birbirinden ayrlmasna neden olmaktadr; eski anavatann tm topraklarnda kabileler aras sava dans ediyor. Terr Afrika'dan ayrlp buraya yerlemi durumda; nk ok aktr ki yerli tarafndan yenilgiye uratlma utancn bize kendi
Barbar Bat 237

kanmzla detmek isteyen lgn yaratklar var. Bakalar da var, daha az gze batyorlar ama eit derecede sulular; liberaller ve yumuak solculardan sz ediyorum, Bizerta'dan sonra, Eyll linlerinden sonra sokaa kp "Yeter artk" diye hangisi bard? Ate ve fke onlarn arasnda da trmanyor. Kesinlikle hazrlanyorlar. fkelerini mitleri ve karmak ritellerin-de gizliyorlar; hesaplama gnn ve karar gereini ertelemek amacyla i bana, btn ii her ne pahasna olursa olsun hepimizi karanlkta tutmak olan bir byc getirdiler. Hibir ey yaplmyor; bazlarnn aa kard, bazlarnn reddettii iddet bir bolua dnyor; bir gn Metz'de, ertesi gn Bordeaux'da patlayacak; iddet orada, burada, her yerde. Bizi yerli seviyesine gtrecek olan yolu adm adm izleme sras artk bizde. Fakat tam olarak yerli olabilmek iin topramzn eskiden smrgelemi bir halk tarafndan igal edilmesi ve alktan lmemiz gerek. Bu hibir zaman olmayacak, nk bizi avucu-na alm olan smrgecilik, artk itibar kalmam bir eydir; bizi ayaklarmzn stnde durduracak olan da bu bunak, kendini beenmi efendidir. te karnzda bizim mumbo-jumbomuz. Fanon'un son blmn okuduunuz zaman, eski bir smrgeci olmak yerine sefaletin doruunda bir yerli olmann sizin iin ok daha iyi olduunu kabul edeceksiniz. Bir polisin gnde on saat ikence yapmaya zorunlu tutulmas doru deildir; bu hzla giderse, ikencecilerin ar almas yasaklanana dek sinirleri harap olacaktr. Ulusun ve ordunun

moralinin yasa gcyle korunmas istendiinde, ulusun orduyu sistemli olarak demoralize etmesi doru bulunmaz, ayn ekilde cumhuriyeti geleneklere sahip bir lkede yzbinlerce gencin cuntac subaylarn
238 e Aime Cesaire

emrine verilmesi de doru deildir. Sevgili yurttalarm, bizim admza ilenen btn sular ok iyi bilen sizler, kendinizi yarglam olma korkusuyla bunlar hakknda hi kimseye, hatta kendi kendinize bile tek bir sz etmemeniz de doru deildir. Bata neler olup bittiini kavramadnza; daha sonra ise bu tr eylerin doruluu konusunda kukuya kapldnza inanmaya hazrm, fakat imdi biliyorsunuz ve gene de dilinizi tutuyorsunuz. Sekiz yllk suskunluk; ne byk bir alalma! Suskunluunuz da bir ie yarasa bari; bugn ikencenin krletirici en yksek noktada; tm lkeyi krletiriyor. Bu acmasz k altnda sahte olmayan tek bir gl, fke ya da korkuyu gizlemek iin makyaj yaplmam tek bir yz, su ortaklmz ve bkknlmz ele vermeyen tek bir hareket yoktur. Bugn, l bir insana rastlamak iin iki Fransz'n yan yana gelmesi yeterlidir. Bir l m dedim? Fransa bir zamanlar bir lkenin adyd. Dikkat edelim de, 1961'de bir sinir hastalnn ad olmasn. yileebilecek miyiz? Evet. nk iddet, Ail'in topuu gibi, neden olduu yaralar iyiletirebilir. Bugn elimiz kolumuz bal, sindirilmi ve aalanm haldeyiz; daha fazla alalamayz. Smrge aristokrasisi iin neyse ki bu henz yeterli deildir; Franszlar smrgeletirme iini bitirmeden Cezayir'de kurtuluu geciktirme misyonunu tamamlayamaz. Her gn cephede geri ekiliyoruz ve bundan kaamayacamzdan emin olabilirsiniz; katillerin buna ihtiyac var; bizim peimize decek ve saa sola krlemesine vurup duracaklar. Bylece byc ve fetilerin devri bitecek; savamak zorunda kalacaksnz, yoksa toplama kamplarnda rrsnz. Bu diyalektiin sonudur; bu sava yarglyorsunuz, fakat yine de Cezayirli savalarn yannda olduuBarbar Bat 239

nuzu sylemeye de cesaret edemiyorsunuz; hi korkmayn; smrgecilere ve paral askerlere gvenebilirsiniz; onlar sizi ite kaka gtrrler. Sonra belki srtnz duvara dayandnda, eski, sk sk yinelenen sularla iinizde byyen bu yeni iddetin dizginlerini sonunda brakrsnz. Fakat, hep derler ya, bu baka bir hikaye: insanln tarihi. Bu tarihi yaratanlarn saflarna katlacamz zamann yaklatna eminim.