Professional Documents
Culture Documents
BLM TEKNOLOJS
Ankara, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. AIK KAYNAK KODLU LETM SSTEM YAPISI .................................................... 3 1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3 1.1.1. letim Sistemi ....................................................................................................... 3 1.1.2. Ak Kaynak Kodlu Yazlm ................................................................................. 4 1.1.3. GNU Genel Kamu Lisans (GPL).......................................................................... 4 1.2. UNIX Tarihesi ve Geliimi ......................................................................................... 5 1.2.1. Unix'in Oluumu .................................................................................................... 5 1.2.2. Linux'un Ortaya k........................................................................................... 6 1.3. Ak Kaynak Kodlu letim Sisteminin Kurulmas ...................................................... 6 1.3.1. Linux Trleri.......................................................................................................... 7 1.3.2. Kuruluma Hazrlk ................................................................................................. 7 1.3.3. Sistem Kurulumu ................................................................................................... 8 1.3.4. Disk Blmlendirme ve Biimlendirme .............................................................. 10 1.3.5. Sistem Ykleyicisi ............................................................................................... 12 1.3.6. Kullanc Ekleme ................................................................................................. 14 1.3.7. Sistem Yneticisi ................................................................................................. 14 1.3.8. Kurulumun Tamamlanmas ................................................................................. 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. TEMEL MASAST KAVRAMLARI VE LEMLER ............................................... 18 2.1. X-Window................................................................................................................... 18 2.1.1. KDE Masast Ortam ........................................................................................ 19 2.2. Sisteme Giri ............................................................................................................... 20 2.3. Temel Masast Ayarlar ............................................................................................ 20 2.4. Masast Bileenleri ................................................................................................... 23 2.4.1. Panel .................................................................................................................... 23 2.4.2. Pardus Mens .................................................................................................... 24 2.4.3. Uygulama Dmeleri........................................................................................... 24 2.4.4. Programcklar ...................................................................................................... 24 2.4.5. Grev ubuu...................................................................................................... 25 2.4.6. Masast Simgeleri ............................................................................................. 25 2.4.7. Masastne Programck Ekleme ......................................................................... 26 2.4.8. Pencereler ............................................................................................................ 26 2.4.9. Masast Arka Plann Deitirme ...................................................................... 28 2.4.10. eitli Ayarlar.................................................................................................... 29 2.5. Masast Ksa Yollar ................................................................................................. 32 2.6. Sistemden k .......................................................................................................... 32 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 36 3. DOSYA SSTEM VE ALIMA MANTII .................................................................. 36
3.1. Dosya Sistemi ............................................................................................................. 36 3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyalarn Snflandrlmas .................................................... 36 3.2. Dizin Hiyerarisi ......................................................................................................... 37 3.2.1. Balama ve Ayrma Kavramlar .......................................................................... 38 3.2.2. Kk Dizini ........................................................................................................... 38 3.3. Dosya ve Dizin lemleri............................................................................................. 39 3.3.1. Dosya Yneticisi Dolphin.................................................................................... 39 3.3.2. Pardusta Komutlarla almak ........................................................................... 41 3.3.3. Temel Dosya ve Dizin lem Komutlar .............................................................. 41 3.4. Temel Yazc lemleri ................................................................................................ 44 3.4.1. Pardusta Yazc Tantm .................................................................................... 44 3.5. Temel Arivleme ve Yedekleme Komutlar ............................................................... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 49 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 52 4. AIK KAYNAK LETM SSTEM TEMEL ARALARI VE UYGULAMALARI ... 52 4.1. Hesap Makinesi ........................................................................................................... 52 4.2. Ofis Uygulamalar: OpenOffice.org ........................................................................... 53 4.2.1. OpenOffice.orgun zellikleri ............................................................................. 53 4.3. OpenOffice.org Writer: Kelime lemci Editr ........................................................ 53 4.3.1. Ara ubuklar ve Menler ................................................................................. 53 4.3.2. alma Alan ...................................................................................................... 54 4.3.3. Alt Ara ubuu ve Bilgi Alan .......................................................................... 54 4.3.4. Biemler ve Biimlendirme Penceresi................................................................. 54 4.3.5. zelletirme ......................................................................................................... 54 4.3.6. alma Sayfas ................................................................................................... 55 4.3.7. Sayfa zellikleri .................................................................................................. 56 4.3.8. Alan Ekleme ........................................................................................................ 56 4.3.9. st Bilgi ve Alt Bilgi Ekleme .............................................................................. 56 4.3.10. Resim Ekleme .................................................................................................... 57 4.3.11. Yaz Tipi zelliklerini Belirleme ...................................................................... 57 4.3.12. Biemlerle almak.......................................................................................... 58 4.4. OpenOffice.org Calc: Elektronik Tablolama Yazlm ............................................... 58 4.4.1. Kullanm .............................................................................................................. 59 4.4.2. levler ve Forml Ekleme................................................................................... 60 4.4.3. Aralk Tanmlama ................................................................................................ 61 4.4.4. Hcre, Satr ve Stun Ekleme .............................................................................. 62 4.4.5. Stun Genilii ve Satr Yksekliini Belirleme ................................................. 63 4.4.6. Otomatik Biimlendirmeyi Kullanma ................................................................. 63 4.4.7. Calca izelge Ekleme ........................................................................................ 64 4.5. OpenOffice.org Impress: Sunum Yazlm ................................................................. 66 4.5.1. alma Alan ve Grnmler ............................................................................. 67 4.5.2. Resim ve ekil Ekleme ........................................................................................ 69 4.5.3. Dzenlerle alma.............................................................................................. 72 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 73
ii
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 74 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 75 5. TEMEL A PROGRAMLARI VE A AYARLARI ....................................................... 75 5.1. A Konfigrasyon Dosyalar ve Scriptleri .................................................................. 75 5.1.1. /etc/sysconfig/network Dosyas .......................................................................... 75 5.1.2. /etc/sysconfig/network-scripts Dizini .................................................................. 76 5.1.3. IP Adresi zc Ayarlar................................................................................... 76 5.1.4. DNS Ayarlarnn Yaplmas ( /etc/resolv.conf Dosyas) .................................... 77 5.2. Temel A Komutlar ve Programlar ......................................................................... 77 5.2.1. Telnet Komutu ..................................................................................................... 78 5.2.2. Ftp Komutu .......................................................................................................... 78 5.2.3. Nslookup Komutu................................................................................................ 79 5.2.4. Whois Komutu ..................................................................................................... 80 5.2.5. Netstat Komutu .................................................................................................... 80 5.2.6. Arp Komutu ......................................................................................................... 81 5.2.7. Ping Komutu ........................................................................................................ 81 5.2.8. Traceroute Komutu .............................................................................................. 82 5.3. Temel E-posta ve Haber Grubu Aralar .................................................................... 82 5.3.1. Kmail ................................................................................................................... 83 5.3.2. Kmail Hesap Ayarlar .......................................................................................... 83 5.3.3. Yaplan Ayarlarn Test Edilmesi ......................................................................... 86 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 88 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 89 RENME FAALYET6 .................................................................................................. 90 6. NTERNET BALANTISI ............................................................................................... 90 6.1. Modem Ayarlar .......................................................................................................... 90 6.1.1. Kablolu Modem Balants .................................................................................. 90 6.1.2. Kablosuz Modem Balants................................................................................ 92 6.2. A Taraycs ............................................................................................................... 94 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 96 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 97 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 98 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 99 KAYNAKA ....................................................................................................................... 101
iii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 482BK0129 Biliim Teknolojileri Dal Ortak Ak Kaynak letim Sistemi Kurulumu Bu modl, ak kaynak iletim sisteminin kurulumu ve temel ayarlarna ait bilgilerin kazandrld bir retim materyalidir. 40/24 Bu modln n koulu yoktur. Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu ve temel ayarlarn yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirerek temel ayarlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. Ak kaynak kodlu iletim sisteminin kurulumunu gerekletirebileceksiniz. 2. letim sistemi temel masast ilemlerini yapabileceksiniz. 3. letim sisteminin dosya ilemlerini yapabileceksiniz. 4. letim sistemi ofis aralarn kullanabileceksiniz. 5. letim sistemi temel a ayarlarn yapabileceksiniz. 6. letim sistemi ortam iin internet balantsn oluturabileceksiniz. Ortam: A ile birbirine ve internete bal, ak kaynak kodlu iletim sistemini altrabilecek yeterlikte bilgisayar laboratuvar Donanm: Ak kaynak kodlu iletim sistemi kurulum diski Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iv
GR GR
Sevgili renci, letim sistemi, bilgisayarda donanmn ve uygulama programlarnn bizim ihtiyalarmza cevap verecek biimde kullanm iin en nemli unsurlardan birisidir. Gnmzde kresel iletim sistemi pazarnda en ok kullanlanlar, Windows ve Linux iletim sistemlerdir. Bunlardan Windows kaynak kodlar kapal ve kullancsna reticinin verdii izinlerin dnda deiiklik hakk vermeyen kapal bir iletim sistemi yazlmdr. Linux iletim sistemi yazlm ise ak kaynak kodlu bir iletim sistemidir. Bu da kullancnn iletim sistemini kendine ihtiyalarna gre zelletirilebilmesi demektir. nternet zerindeki sunucularn byk ounluu ak kaynak kodlu iletim sistemleri kullanrken, bireysel kullanclar ise kapal kaynak kodlu iletim sistemlerini kullanmaktadr. Bu durum iin en nemli sebep olarak ise, kullanclarn ak kaynak kodlu iletim sistemleri hakknda yeterli bilgiye sahip olmamas diyebiliriz. Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinin farkl datmlar ile her ihtiyac karlayabilecek bir yaps vardr. Ayrca sizler biliim teknolojilerinde sradan kullanc olmann tesinde daha ileriye gitmek iin ak kaynak kodlu iletim sistemlerini renmek isteyebilirsiniz. Ak kaynak kodlu iletim sistemleri ierisinde, TBTAK - BLGEM (Biliim ve Bilgi Gvenlii leri Teknolojiler Aratrma Merkezi) tarafndan almalar balatlan ve devam ettirilmekte olan bir iletim sistemi gelitirme projesi olan Pardus, Milli iletim sistemimiz olarak grlebilir. Pardus, bugn yalnzca Trkiyede deil kresel anlamda kullanlan gl bir ak kaynak kodlu iletim sistemidir. Sizler bu modlde Pardus iletim sistemi genel kullanm ve temel ayarlarn yapacaksnz. Hepinize ak kaynak kodlu yazlm dnyasnda baarlar.
ARATIRMA
zgr yazlmn salad avantajlar nelerdir? Aratrnz. Unix ve Linux ne demektir? Linux datmlarn aratrnz. Trke Linux datmlar ve Pardus nedir? Aratrnz. GPL (Genel Kamu Lisans) nedir? Aratrnz.
hakk vermektedir. Hatta kullanclar yeni gelitirmi olduklar yazlmdan maddi kazan da elde edebilir ancak yeni yazlm da GPL lisans ile lisanslanmal ve gelitirmeye ak olmaldr. GPL'nin en son gncel srm FSF(Free Software Foundation - zgr Yazlm Vakf) tarafndan 29 Haziran 2007 tarihinde yaynland. GNU Genel Kamu Lisans, drt temel zgrl garanti altna almay amalamaktadr. Bu zgrlkler unlardr. Yazlm snrsz kullanma zgrl Yazlmn nasl altn inceleme ve amalara uygun deitirme zgrl Yazlmn kopyalarn snrsz datma zgrl Yazlmn deitirilmi halini datma zgrl
GPL'de yazlmlarn cretlendirilmesi ile ilgili bir kural bulunmamakla birlikte, GPL lisansl yazlmlarn byk ounluu cretsiz sunulmaktadr. Yazlmdan te, kullancya sunulan destekten para kazanlmas yaygndr. GPL yazlm isteyen her kullanc diledii kopyalayabilir ve kullanabilir. Gelitirici yazlm iin bir cret talep ediyorsa kullanc bu creti demek durumundadr, ancak cret talep edilmiyorsa kullancnn herhangi bir yasal ykmll yoktur. GPL lisans ile kullancnn haklar korunurken, ayn zamanda tm kaynak kodlara mdahale yetkisi vererek onun da bir gelitirici olmas ve GPL yazlm gelitirmesi tevik edilmektedir.
1980'lerin banda AT&T UNIX iletim sisteminden para kazanma yoluna gitti ve iletim sistemini zel lisanslar ile pazarlamaya balad. UNIX'in ortaya kt gnden itibaren iletim sisteminin gelimesine yardmda bulunan bir ok kii bu karara kar kt. Bunun zerine amac UNIX benzeri ve parasz datlabilen bir iletim sistemi ortaya karmak olan GNU projesi Richard Stallman tarafndan balatld. GNUyu desteklemesi iin 1984 ylnda Stallman ve arkadalar Free Software Foundation (FSF - zgr Yazlm Vakf) projesini yarattlar. FSF'de free ile anlatlmak istenen bedava olan yazlmdan ok zgrce datlan yazlm manasn tamaktayd. FSF'ye gre herhangi bir ama iin kullanlabilen, kopyalanp zerinde gerekli deiiklik yaplabilen ve daha gelimi bir yazlm sistemine dahil edilebilen yazlm serbest yazlm (free software) olarak kabul edilmiti. Bu zgrlkler iin temel olarak gereken ey yazlmn koduna eriimdi. Bu yzden bu akm ayn zamanda Kaynak Kodu Ak YazlmOpen Source Software (OSS) olarak da anlr. Linux gnmzde bulunan en byk kaynak kodu ak yazlmdr.
ekirdei idi , bu ekirdek zerine gelitirilen uygulamalar sayesinde Linux, kullanclar tarafndan ekirdek deil de bir iletim sistemi olarak dnlmektedir.
Ulusal iletim sistemimiz olarak nitelendirilen TBTAK (Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrmalar Kurumu)- UEKA (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Aratrma Enstits)'nn hazrlam olduu Pardus kendine has bir yapdadr. Bu modlde Pardus 2011 iletim sisteminin kurulumu ve kullanmn esas alan bir anlatmla karlaacaksnz.
Burada ksacas yapmanz gereken, F2 mensnden dil seimini (Trke) yapp en stteki seenek olan Pardus 2011 seeneini kullanarak kuruluma balamaktr. Bu ekranda yer alan tm seeneklerin aklamalar yledir: Pardus 2011: Pardus kurulumunu balatr. Parantez ierisinde yazan bilgi ilemci mimarisidir. "i686" yazyorsa 32bit, "x86_64" yazyorsa 64 bit Pardus kurulumudur. Sistemi kurtar: Bilgisayarnza Pardus kurduktan sonra karlalabilecek al sorunlarnn zm iin GRUB'u tekrar kurar. Sistemi sabit diskten a: Eer kuruluma balamak yerine bilgisayar yeniden balatarak sistemi sabit diskten amaya yarar. Bellek testi: Bilgisayarnzda bulunan RAM bellei test etmeniz ve muhtemel hatalar grmenizi salar. Donanm bilgisi: Bilgisayarnzdaki donanmlar hakknda detayl bilgi verir.
Pardus kurulum sisteminin ad, zgn bir Pardus teknolojisi olan YALI'dr. Kurulum ilemi iin YALI ncelikle bilgisayarnza ve yaplandrmanza ilikin bilgileri sizden alr ve daha sonra kurulum aamasna geer. Eer kurulumun herhangi bir aamasnda kurulumu iptal etmek isterseniz, bilgisayar yeniden balatmak isterseniz sol alt kede bulunan dme yardmyla bu ilemi gerekletirebilirsiniz. Bu dme YALI'y yeniden balatmanza imkan vermektedir. Ayrca unutmayn, kurulum srasnda herhangi bir aama hakknda yardm almaya ihtiya duyarsanz ekrann stnde baln yanndaki soru iareti dmesine tklayarak yardm alabilirsiniz. Kurulumun ilk adm lisans onaylamasdr. Pardus, zgr bir lisans olan (Genel Kamu Lisans) kullanmaktadr. Bu lisans kullancya pek ok hak vermektedir. ou insan lisanslar okumadan onaylar ve ilerler. Ama size ufak bir tavsiye: ksa bir zaman ayrarak bu lisans okuyunuz. Bylece Pardus'un size kataca baz avantajlar ilk etapta fark edebilirsiniz.
Lisans anlamas kabul edildikten sonra kurulum ortam kontrol ekran gelir, bu adm zorunlu olmamakla birlikte kurulum srasnda DVDden kabilecek sorunlar engellenebileceinden nerilir. DVD kontrol yaplp Geerlilik Denetimi Baarl ifadesi alndktan sonra klavye seim ekranna gelinir. Dilerseniz seilen klavyenin doruluunu test edebilirsiniz.
Klavye dzenimizi setikten sonra tarih ve saat ayarlar ekran gelecektir. Bu ekranda normal artlarda bir deiiklik yapmamza ihtiya yoktur, bilgisayarmzn tarih saat ayar hatal ise deiiklik yapabiliriz.
Bir sonraki ekran kurulum srasnda nemli admlardan birisi olan blmleme yntemini seeceimiz admdr.
Disk blmlendirme ekran kurulum esnasnda en hayati neme sahip blmdr. Eer burada en ufak bir hata bile yaplrsa, sizin iin ok nemli olan verilerinizi kaybetme olaslnz vardr. Bu yzden, eer nemli bir veriniz varsa mutlaka yedeini almanz gerekmektedir. YALI, bu aamada size drt yntem sunar. lk ikisi otomatik blmlendirme seenekleridir: Diskin tamamn kullan: Mevcut diskinizin iindeki her ey silinerek, diskin tamamna Pardus kurulur. Sistem dosyalar, kullanclar, al ve takas dosyalar iin drt ayr disk blm oluturur. Kullanlan sistemi klt: Mevcut verilerinize zarar vermeden, diskte Pardus iin yeterli byklkte blm aar ve Pardus bu blme kurulur. Bo alan kullan: Pardus kurulumu iin diskteki bo blm kullanlr. Kendi dzenini yarat: Disk blmlendirmesini elle yaplandrmanza izin verir.
lk seenek basit bir kullanm salar ama daha detayl bir biimlendirme ya da zaten hazr olan bir disk blmn biimlendirmek istiyorsanz drdnc seenei, yani "Kendi dzenini yarat" seeneini semelisiniz.
Eer nceki aamada disk blmlendirme iin drdnc seenei kullandysanz leri tuuna bastnzda sizi resimdeki gibi bir disk tablosu karlayacaktr. Bu disk
10
tablosunda tm diskleriniz ve tm disk blmleriniz yer almaktadr. Bu ekranda ilem yaparken kazayla yanl blm biimlendirebilirsiniz. Bu yzden biraz daha dikkatli davranmalsnz. Disk olutururken Pardus iin dosya sistemi olarak ext4 seiniz. Pardus'u kuracanz blm konumlandrmak iin setiiniz blm / olarak kullann. Eer home blmn ayr bir blm olarak konumlandracaksanz bu blmn boyutu iin 10-20GB yeterlidir. /home blmn ayrmayacaksanz, kullanc dosyalar iin gerekli olacak miktar bunun zerine ekleyerek ihtiyacnz hesaplayn. Kullanc dosyalarn konumlandrmak iin ayr bir blm oluturmak isterseniz bu blm /home olarak kullann. Kullanclarn kiisel dosya ve ayarlar bu blmde bulunacandan boyutunu ihtiyacnza gre tespit edin. Takas alann konumlandrmak iin setiiniz blm swap olarak biimlendirmeyi sein. Bu blm RAM bellek gibi kullanlacandan boyutunu ihtiyacnza gre belirleyin. RAM bellein boyutunun iki kat olarak belirlenmesi zen gsterin. nykleme dosyalarn konumlandrmak iin setiiniz blm /boot olarak kullann. Bu blmn boyutu iin 75-150 MB aras bir byklk yeterlidir. Pardus'u bir LVM blm iinde kurmak isterseniz nykleme dosyalar iin (/boot) LVM dnda standart bir blm kullanmanz gereklidir. Pardus 2011de YALIda deiikliklerden birisi de LVM/RAID ve UUID destei sunmas.
Gerekli blmlendirme ilemini ayarladktan sonra "OK" dmesine tkladnzda o disk blm iin yaplmasn istediiniz ilemler kaydedilir ama henz uygulanmamtr. Eer blmlendirmeyi beenmezseniz ya da hata yaptnz dnrseniz Sfrla diyerek diskiniz zerinde hibir deiiklik yaplmadan nceki tabloya geri dnebilirsiniz bu sayede. lemleri bitirdikten sonra leriye basarak disk tablosundan kabilirsiniz. Ama hl
11
deiiklikler diskinize uygulanmamtr. Sadece neler yaplaca belirlenmitir. Tm bu yaptnz ilemlerin hepsi kurulum balaynca uygulanacaktr.
Bu aamada yanl bir seim yaparsanz bu hatay daha sonra Pardus DVD'sinin sistem kurtarma zellii sayesinde dzeltebilirsiniz. nykleme programlar iki paradan oluur; Ykleme yaplacak medyann (Sabit Disk, CD/DVD, USB Bellek gibi) ilk sektrndeki (bandaki) kk bir para. Dosya sisteminde bulunan nykleme yazlm ve ayar dosyalar.
Bu konuda unlar bilmelisiniz; Medyalarn ilk sektrnde kk bir para olmasnn nedeni bilgisayarn BIOS yazlmnn sadece bu ilk sektr okuyarak altrmasdr, eer bu kk para bulunamazsa iletim sistemi bulunamadna dair bir hata ile bilgisayar almaz.
12
Bu kk para sayesinde al BIOS'dan nykleme yazlmna aktarlm olur. Bu ilk sektrdeki paraya Ana nykleme Kayd veya ksaca MBR (Master Boot Record) denilmektedir. Bu ilk sektrdeki kayt,disk blmlerinin biimlendirilmesi ile silinmez. Ayrca medyadaki her bir blmn de (partition) kendine ait ayr bir nykleme kayd vardr, ancak BIOS yazlm tm blmlerin nykleme kayd olup olmadna bakmaz sadece diskin bandaki Ana nykleme Kaydn altrr.
Kullandmz iletim sisteminin kendi zel nykleme yazlm vardr ve dosya sistemindeki paras C: srcsnde gizli dosyalar olarak tutulur, Pardusda ise Grub n ykleyicisinin dosyalar /boot/grub altnda bulunur.
Sonraki admda kurulum zeti ekrana gelecektir. Bu zet, ayarladmz tm ayarlar ve disk blmlendirmelerinin bize kontrol etmemiz iin gsterilmektedir. Eer yanl bir ey olmadna eminseniz "Kurulumu Balat" dmesine tklayarak kurulum ilemini balatabilirsiniz.
13
Kurulum sresince size Pardus hakknda bilgilendirme mesajlar gsterilecektir, bu esnada da paketleriniz bilgisayarnza kurulacaktr. Kurulum tamamlandnda ileri dediinizde DVDniz kendiliinden kacaktr. Ekrana gelen Yeniden Balat dmesi ile bilgisayar yeniden balatnz.
Resim 1.9: Pardus 2011 kurulum ekran Root kullancs parola ekran
14
Sisteminizde tek bir kullanc dahi oluturacak olsanz yine de root kullancs iin ayrca parola belirlemeniz gerekir, her zaman iin root kullancs sisteminizdeki en st yetkiye sahip kullancdr.
15
Pardus 2011 kurmak istediiniz Pardus 2011 iin donanm gerekliliklerini bilgisayarn donanm zelliklerini kapasite, hz ve dier nicelikler baknz, inceleyiniz. ayn anda birden fazla iletim sistemi Minimum sistem gerekliliklerini kurulu olacaksa bunu gz nnde karlyor ise sonraki adma geiniz. bulundurunuz. nternetten indireceiniz iso uzantl disk Kurulum ortamn hazrlaynz. kalbn tercihinize gre DVD ya da USB bellee yazdrnz. Bilgisayarnz kurulum ortamndan balayacak ekilde ayarlaynz. Bios ayarlarna dikkat ediniz. Kurulumu balatnz. ISO dosyasnn deitirilip Kurulum iin lisans kabul ve paketlerin deitirilmediinden emin olmak iin kontroln yapnz. kaynak kopya ile karlatrnz. Lisans okuyunuz. Klavye dzeninizin seimine dikkat ediniz. Klavye, dil ve zaman ayarlarn yapnz. Bilgisayarnzn saat ve tarih bilgilerin doruluunu kontrol ediniz. Birden fazla iletim sistemi kuracaksanz Pardus iin en az 10 GB alan ayrnz. RAM belleinizi kontol ederek Takas Disk blmlendirme ve biimlendirme alan iin RAM bellein iki kat alan ilemlerini yapnz. ayrnz. Takas alan olarak en az 512 MB ayrnz. Sistem nykleyiciyi Pardus ile ayn nykleyici ekrannda gelimi ayarlar dizine kurunuz. kullannz. Kullanc adn ve parolasn belirleyiniz. Bilgisayar ad, bal olduunuz ada Bilgisayar adn belirleyiniz. tannmasn salamaktadr. Root parolas iin tahmin edilmesi kolay Root kullancs parolasn belirleyiniz. olmayacak biimde, zenle unutmayacanz bir ekilde belirleyiniz.
16
17
ARATIRMA
Linux ve Unix benzeri iletim sistemlerinde grafik ara yzn aratrnz. Linux sistemlerde kullanlan masast ortamlarn aratrnz. letim sisteminde komut satr ara yz ile grafik ara yz kullanlmasnda kazanm ve kayplar neler olabilir? Aratrnz, snfta tartnz.
18
Masast ortam ise pencere yneticisi altndaki eitli simgeler, pencereler, klasrler ve eitli aralardan oluur. Linux sistemlerde en nemli masast yneticileri KDE ve Gnomedur. Pardus 2011 ile birlikte KDE 4.5.5 masast ortam gelmektedir.
19
20
Kaptan ilk olarak size "Fare" ayarlarn sunar. Burada fare iin iki ayar bulunmaktadr. lki ift tk ya da tek tk ayardr. n tanml olarak ift tk gelir ama isterseniz tek tk da kullanabilirsiniz. kinci ayar ise solaklar iindir. Fare kullanmn sol ele gre ayarlar. Sra geldi "Temalara". Temalarda belli ablonlarla Pardus'unuzun grnn zelletirebilirsiniz. Elbette bu standartlarda kalmak zorunda deilsiniz, sonradan istediiniz gibi detayl yaplandrabiliyorsunuz.
Temalarn ardndan "Men" ayarlar ile kar karyayz. Burada men stilinin nasl olaca belirlenir. Pardus bu konuda alternatif sunar:
21
Kick-off men: Gelimi ve organize bir mendr. Her ey be ayr sekmenin iine gmld iin fazla yer kaplamaz. Basit men: En temel men tipidir. Basit bir yaps vardr. Lancelot men: ok gelimi bir mendr. Kick-off'un sahip olmad pek ok yetenee sahiptir. rnein yeni gelen e-postalarnz listeleyebilir ya da her eyi sadece stnde bir sre durarak aabilir. Ama bu men hl deneysel yapdadr.
Sradaki ayarmz "Kullanc Resmi". Burada kullanc resminizi belirliyorsunuz. ster bir resim dosyasndan belirleyebilir, isterseniz de kameranz kullanarak bir resim ekebilirsiniz. Ardndan Paket Yneticisi ayarlar geliyor. Paket Yneticisi, Pardus'un uygulama kurmak, gncellemek ya da kaldrmak iin kulland aratr. Buradan Paket Yneticisinin sistem ekmecesinde gzkmesi, gncellemeleri otomatik takip etmesi gibi ayarlar yapabilirsiniz. Bundan sonra gelitiricilerimize yardm dokunacak bir ksm geliyor. "Smolt" adl bir zellik, sizin donanm bilgilerinizi listeleyerek isterseniz bunlar gelitiricilere gnderebiliyor. Bu sayede sizin bilgisayarnzdaki bir hatada bu liste gelitiricilerin iine yaryor. u ana kadar yaplm hibir ayar uygulanmad. "zet" ksmnda yaptnz ayarlarn ne olduu listeleniyor. "Ayarlar Uygula" butonuna bastnz anda ayarlarnz uygulanyor ve bir veda ekran ile karlayorsunuz.
Kaptan ile yaptnz eitli ayarlamalar daha sonra Sistem Ayarlar ara yz zerindeki eitli seeneklerden, masast ayarlarndan ve Paket Yneticisi ayarlarnda deitirebilirsiniz. Eer yine de Kaptan'a ihtiya duyarsanz klavyeden (Alt + F2) yapp alan kutucua kaptan yazarak altrabilirsiniz.
22
2.4.1. Panel
Masastnzde ekrann en altnda bulunan ubua panel ad verilir. Panel zerindeki tm eler birer programcktr. Panelin kendisi de tek bana bir programcktr. Panelin sandaki plasma simgesine tklayarak panel ayarlarn aabilirsiniz. Panel ayarlar zerinden panelin yksekliini geniliini deitirebilir, otomatik gizlenir hale getirebilir, panele programck ekleyip karabilirsiniz. Paneldeki n tanml programcklar unlardr (soldan saa srayla): Uygulama balatcs: Balat mens Masastn gster: Tm pencereler gizlenir ve Masast aktif hale gelir. Sayfalayc: Masastleriniz arasnda gezinmenizi salar. Grev yneticisi: Tm pencere ve grevlere buradan ularsnz. Sistem ekmecesi: Sistem ekmecesinde alan uygulamalar listeler. Dijital saat: Saati ve tarihi izlemenizi salar.
23
Panel ara kutusu: Panelin boy, en gibi boyut ayarlar ile panel zerinde bulunacak programcklar belirleyebilirsiniz. Panel ile ilgili tm yaplandrmalar, grev ubuunda bo bir yere sa tklayp, alan menden paneli yaplandr seerek yapabilirsiniz. Panele n tanml programcklarn dnda srekli alacak yeni programck ekleyebilirsiniz. Bunun iin u admlar uygulaynz: Panel ara kutusuna tklayn. Programck Ekle butonuna tklayn. Alan programck listesinden aradnz programc bulun. Programc eklemek iin ift tklayn.
2.4.4. Programcklar
Programcklar, panelde ya da masastnde alan, bilgisayarn ses ayarlarn yapmak, saat ve tarihi gstermek, farkl masastlerine gei yaplmasn salamak gibi ilevleri olan kk uygulamalardr. Panele Programck eklemek iin, menlerinde bulunan Programck ekle seeneini semeniz ve alacak pencereden programcklar semeniz veya istediiniz yere srklemeniz yeterli. Her bir programcn tanmas, boyutlarnn deitirilmesi ve dier ayarlar programcn sa kenarnda ortaya kan seeneklere tklanarak yaplabilir. Bu
24
seeneklerin ortaya kmas iin masast kilidi ak iken fare imlecini o programcn zerine gelin.
25
'/home/hcatak' dizinidir) Bu dizin kullanclar birbirinden yaltarak, her birine ayr bir alma alan salar. Her kullanc, kendi belgelerini, kiisel bilgilerini, bakasnn deitiremeyeceinden emin olarak, burada tutabilir. p: Pardus iletim sisteminin geri dnm kutusudur. Sildiiniz eleri barndran klasrdr. pnz boaltmak iin, zerine sa tklayp p Kutusunu Boalt demeniz yeterlidir. Bu enizin tamamen silinmesi demektir.
Paneldeki masast programcklarnn yerini deitirmek ve eitli dzenlemeler yapmak isterseniz bunun iin panelin sa bandaki plasma simgesine tklayn. Bu sayede paneldeki programcklar istediiniz gibi dzenleyebilir ayrca, panelin konumunu, bykln vb. ayarlar yapabilirsiniz. Her bir programcn tanmas, boyutlarnn deitirilmesi ve dier ayarlar programcn sa kenarnda ortaya kan seeneklere tklanarak yaplabilir. Bu seeneklerin ortaya kmas iin masast kilidi ak iken fare imle ile o programcn zerine gelin.
2.4.8. Pencereler
Pencereler, uygulamalarn kullancya sunduu grsel ara yzlerdir. KDE ortamnda, tm pencereler, ayn temel yapya sahiptir. Bir pencerede, en stte bir pencere bal, eitli ilevler sunan dmeler ve bir ereve bulunur. Pencere balk ubuuna sa tklayarak pencere zerinde ilem yapmanz salayacak olan menye eriebilirsiniz. Mendeki ilemler sras ile yledir: Masastne: Etkin pencereyi istediiniz masastne tar. Etkinlikler: Pencereyi belli bir etkinlik ile kullanmanz salar. Ta: Pencereyi tar. Yeniden Boyutlandr: Pencerenin boyutlandrmasnda deiiklik yapmanz salar. Simge Durumuna Klt: Grev ubuunda simge durumuna kltr. Byt: Tm ekran kaplayacak biimde bytr. Glgele: Pencereyi sadece balk ubuu grlecek biimde daraltr. Pencereyi Gruba Ta: Pencereyi, baka bir pencere ile ayn grupta olacak biimde sekmelere ayrr.
26
Gelimi: Pencere davranlar ve grnm ile ilgili gelimi ayarlara eriim salar. Pencere Davran Yaplandr: KDE yaplandrma modlndeki ayarlara eriim salar. Kapat: Pencere ya da uygulamay kapatr, ALT + F4 tu kombinasyonu ile de ayn ilemi gerekletirebilirsiniz.
Otomatik Boyutlandrma, iletim sisteminde aero snap isimli zellik KDE tarafndan da sunulmaktadr. Bu zellikle ekrann bir blmnde tarayc yerletirip ilem yaparken, dier ksmda metin editr ile yaz yazabilirsiniz. 2.4.8.1 Masast Etkinlikleri KDEnin son srm ile birlikte gelen masast etkinlikleri, kullanclarn sk sk kulland programca ve uygulamalarna gre farkl masast dzenleri kurmalarna imkn tanr. Pardus kurulumu ile birlikte n tanml olarak Dizin Grnm, Masast, Ara ve altr, Gazete etkinlikleri gelir. Bunlarn dnda kendi etkinliklerinize gre masast oluturabilir, farkl etkinliklere gre duvar ktlar masast kullanm zellikleri, dizinler ve programcklar ekleyebilirsiniz. Etkinlik oluturmak iin: Plasma ara kutusuna tklaynz ve Etkinlikler seeneini seiniz. Ekrana gelen alr mende sisteminizdeki etkinlikler gelecek. Yeni etkinlik iin bu panelin sanda bulunan Yeni Etkinlik butonuna basnz ve masast seeneini seiniz. simsiz olarak yeni etkinlik oluturulacaktr. sim vermek iin etkinlik seili i ken, masastne sa tklayn ve masast ayarlar seeneini seiniz. Sol taraftaki Eylem seeneine tklaynz, sa taraftaki isimsiz yazan metin kutusuna istediiniz ismi yazn ve tamam butonuna basp ekrandan knz.
27
28
"Duvar Kad" blmnde "Resim" kipi seiliyken ister Pardus'un ve KDE'nin kendine has duvar katlarndan birini, isterseniz de bilgisayarnzda sabit diskinize kaytl bir duvar kadn masastnze arka plan olarak ayarlayabilirsiniz. Ayn blmde "Renk" kipini seer ve "Tamam" dmesine tklarsanz bu masastnde resim grnmemesini salayacaktr. Masast arka plannzn sizin belirlediiniz biimde srekli olarak deimesini isterseniz yapmanz gereken tek ey "Slayt Gsterisi" ksmn iaretleyip "Ayarlar" ksmndan da resimlerin hangi sra ile, ne kadar sreliine ekrana geleceklerini ayarlamaktr. "Eylem" blmnde ise masastnzn eski yap olan Dizin Grnmnde mi yoksa KDE 4 ile gelen yeni Plasma tabanl yap da m olacan seebilirsiniz. Duvar Kad blmndeki "Yeni Duvar Katlar Al" dmesi size, hem zgrlk in Tema, hem de Kde-Look adresinden masastnz iin beendiiniz duvar katlarn alma olana verir. Burada beendiiniz duvar ktlarn seip "Ykle" diyerek sisteminize indirebilirsiniz. Daha sonra da bu pencereyi kapatp yine "Duvar Kad / Resim" blmnden indirdiiniz resmi bulup masast arka plan olarak atayabilirsiniz.
2.4.10.1. Yaz Tipi Ayarlar Sistem ayarlar ara yzn anz. Alan pencerede yaz tipi kurucusu seeneini seiniz. Ekle dmesi ile yaz tiplerini aktarnz.
29
2.4.10.2. Simge Seti Eklemek Sistem Ayarlarndan Uygulama Grnm > Simgeler yolunu seiniz. Alan pencerede sisteminizde kurulu olan simge setleri grnmektedir. Tema dosyas kur butonuna basnz. Eer simge setlerini dorudan Kde-look sitesinden kurmak isterseniz, Yeni Temalar Al dmesine tkladnzda alan pencerede, kurmak istediiniz simge setinin karsndaki Ykle dmesine tkladnzda simge seti sisteminize kurulacak. Tema Dosyas Kur dmesine tkladnzda karnza gelen pencerede kullanacanz simge setinin bulunduu dizini seiyoruz. ndirdiiniz ariv dosyasn amanza gerek yok. Pardus bu arivin bir simge seti olduunu tanyp simgeleri gerekli dizinlere kendisi aacak. Kullanacanz simge seti dosyasn seip Tamam butonuna basnz. . Arivin otomatik olarak almasyla birlikte yeni simge setiniz kullanma hazr. Sistemimize yklediimiz simge setleri /home /Kullancadnz /.kde4 /share /icons dizininde yer almaktadr.
30
Sistem ayarlarndan , lke/Blge ve Dil seeneinden, karnza gelen ekranda sol tarafta lke/blge ve dil ile klavye dzeni yollarndan ilem yapacanz sekmeyi seiniz.
31
2.6. Sistemden k
Bilgisayarnzdaki ilemlerinizi tamamladktan sonra sisteminizi kapatmak iin uygulama altrc ya tklaynz ve k ana mensne geliniz. Bu mendeki seenekler:
32
k: Mevcut oturum kapatr. Kilitle: Oturum devam eder ancak parola ile ana ekran kilitlenir. Kullanc Deitir: Kullanc deitirmeyi salar. Askya Al (Bellek Kullanarak Askya Al): Oturum verilerinizi bellee saklayarak uyku moduna geer. Askya Al (Disk Kullanarak Askya Al): Oturum verilerinizi diske kaydederek uyku koduna geer. Yeniden Balat: Bilgisayar yeniden balatr. Kapat: Bilgisayar kapatr.
33
Masast yaplandr seeneini kullanabilirsiniz. Sistem ayarlar mensnden lke/Blge ve Dil seeneini kullanabilirsiniz. Sistem ayarlar mensnden lke/Blge ve Dil seeneinde klavye dzenini kullanabilirsiniz.
34
2.
3.
4.
5.
6.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
35
ARATIRMA
letim sistemlerinde kullanlan dosya sistemlerini aratrnz. Snfta
36
Aygt dosyalar sistemde bulunan donanm ile haberlemeyi salayan dosyalardr. Sradan dosyalar ise aygt dosyalarnn dnda kalan dosyalardr. ok eitli sradan dosya tipi bulunmaktadr. farkl tipte aygt dosya tipi bulunmaktadr. Karakter aygt dosyalar: Bu tr dosyalar ile eriilen donanmlar bilgilerini karakter karakter ilerletmektedir. Blok aygt dosyalar: Bu tr dosyalar ile eriilen donanmlar ile iletiim blok aktarma ile gerekletirilmektedir. Kuyruk dosyalar
37
3.2.2. Kk Dizini
Linux iletim sistemlerinde dosya hiyerarisinde en stte root dizini (kk dizin) bulunur. Kk dizinini ieren disk blm, sistemi tek kullancl amak iin gerekli olan tm dosyalar barndrmaldr. letim sisteminin almas iin bu bir kuraldr. Kk dizini altnda bulunan dizinlerden ve ilevlerinden ksaca bahsedelim. /bin: Genel kullanclarn kullanabilecei komutlara ait dosyalarn bulunduu dizin.
38
/sbin: Sadece root kullancsnn kullanabilecei komutlara ait dosyalarn bulunduu dizin. /boot: Sistem alnda kullanlan dosyalarn bulunduu dizin. /dev: Aygtlar ve disk blmlerine ait dosyalarn bulunduu dizin. /etc: Sistem yaplandrma dosyalarnn bulunduu dizin. /home: Sistemdeki kullanclarn ev dizinidir. /lib: Programlarn ihtiyac olan ktphane dosyalarnn bulunduu dizin. /mnt: Otomatik olarak balanan aygtlarla ilgili dosyalarnn bulunduu dizin. /proc: Sistem srelerinin bilgisinin bulunduu sanal dosya sisteminin dosyalarnn bulunduu dizin. /root: Sistemdeki en yetkili root kullancsnn kiisel dizinidir. /usr: Tm kullanclarca paylalan verileri ieren dizin. /var: Log dosyalar ve web sunucu yazlmna ait dosyalarnn bulunduu dizin. /tmp: Herkesin kullanabildii, genellikle geici dosyalarn bulunduu dizin.
39
3.3.1.1. Dosya Kopyalama ve Tama Kopyalamak istediiniz dosya/dizin zerinde sa tklaynz ve Kopyala seeneini seiniz. Hedef dizini setikten sonra Dosya mens> Yeni Olutur > Dizin yolunu takip edin. Oluturacanz klasre isim verin. Klasre ift tklayarak iine girin ve dzen mensnden bir dosya yaptr seeneine tklayn. Dosyanzn yeni klasre kopyalandn greceksiniz. Kopyala seenei yerine kes seenei kullanrsanz dosyanz tama ilemi yapm olacaksnz. Bu ilevi klavye ksayol tularndan Ctrl+C (Kopyala), Ctrl+V (Yaptr), Ctrl+X (Kes) ile de yapabilirsiniz. Kopyalama ve tama ilemi iin srkle brak yntemini de kullanabilirsiniz. Bunun iin ilem yapmak istediiniz dosyay farenizin sol tuunu brakmadan seip tutuyorsunuz, istediiniz konuma geldiinde brakn, ekrana gelen menden kopyalama, tama, ba koyma seeneklerinden istediiniz ilemi gerekletirebilirsiniz.
3.3.1.2. Dosya Silme Dolphin ile silmek istediiniz dosyann konumuna gelin. Dosya zerinde sa tklayp alan menden p Kutusuna Ta seeneini sein.
40
Ekrana gelen onay kutusuna evet cevab vererek dosyanz p kutusuna gnderebilirsiniz. Bu ilevi dosya seili iken delete tuu ile de yapabilirsiniz. p kutusuna gndermi olduunuz dosyay Ctrl+Z tu kombinasyonu ile geri getirebilirsiniz, ya da p kutusunu aarak dosya zerinde sa tk> Geri Ykle seenei ile de geri getirebilirsiniz. Kalc olarak dosyay silmek iin shift + delete tu kombinasyonu birlikte kullanabilirsiniz.
3.3.1.3. Dosyay Yeniden simlendirme Dolphin ile dosyann bulunduu dizine gelin. Dosya/dizin zerinde sa tklayn, ekrana gelen mende Yeniden Adlandr seeneini sein. Yeni isim verebilirsiniz. Bu ilemi dosya seili iken F2 tuu ile de yapabilirsiniz. Birden fazla ayn tr dosyann ismini topluca deitirmek iin, deiiklik yapmak istediiniz dosyalarn bulunduu dizini an. Ctrl+A ile tm dosyalar seiniz, yeniden isimlendirme iin F2 tuuna basn. Karnza gelecek metin kutusuna istediiniz dosya ismini veriniz. rnek: resim dosyas iin, egitim_2012#.jpg Enter tuuna bastnz zaman semi olduunuz dosyalar yeni n isimle numaralandrlarak sralanacaktr.
41
Dosya veya dizinlerin izinlerini ayarlamak Dosyalarn ieriini grmek Dosyalar yazdrmak Dosya ve dizinleri kopyalamak ve tamak Yeni dosya oluturma
Yeni bir dosya yaratmann en basit yolu touch komutunu kullanmaktr. Bu komut var olamayan bir dosya ismi ile arld takdirde bo bir dosya yaratacaktr. Srf metin ierecek dosyalarn yaratlmas iin editrler de kullanlabilir. Touch komutu aadaki yapya sahiptir: touch [-acm] [tarih ] dosya_ismi Yeni dizin oluturma
Linuxda dizin oluturmak iin make directory yani mkdir komutu kullanlr. Mkdir dizin_adi Dosya ve dizin silme
Bir dosyay silmek iin rm (remove) komutu kullanlr. rm dosya_adi rm dosya1 dosya2: Birden fazla dosyay ayn anda silebilirsiniz. rm dizin1/dosya1 dizin2/dosya2: Farkl dizinlerdeki dosyalarn da ayn anda silebilirsiniz. Dizin silmek iin rm komutu ile r parametresi kullanlr. rm r dizin_adi Dosya dizin kopyalama
Dosya kopyalama ilemi iin cp (copy) komutu kullanlr. cp dosya1 dosya2: Dosya1 dosya2 olarak kopyalanyor. Dosya2 mevcut ise dosya1 dosya2nin zerine yazlyor. Dizin kopyalama ilemi iin cp komutuna r parametresi kullanlr. cp -r dizin1 dizin2 Dosya dizin yerini deitirmek
Dosya yada dizinin yerini deitirmek iin mv (move) komutu kullanlr. Ayn komut dosya dizin adn deitirmek iin de kullanlr.
42
mv eski_dizin/dosya_adi yeni_dizin/ dosya_adi: tama ilemi mv eski_dosya_adi yeni_dosya_adi: dosya ad deitirme mv eski_dizin_adi yeni_dizin_adi: dizin ad deitirme Dosya ve dizin eriim yetkileri
Linuxda dosya ve dizinlere eriim yetkileri rwx-rwx-rwx eklinde kod dizileri ile gsterilir. Burada: lk 3 karakter dosya sahibinin yetkilerini, kinci 3 karakter ayn gruptaki kullanclarn yetkilerini, Son 3 karakter ise dier kullanclarn yetkilerini gsterir. r: Okuma yetkisi (Read Access) , w: Yazma yetkisi (Write Access) , x: altrma yetkisi (Execute Access)
Eriim yetkileri chmod (change mode) komutu ile deitirilir. Chmod [ugoa] [ + = - } [ r w x } dosya_adi
Burada her harf ve sembol yle ifade edilir. u: Dosya/Dizin sahibi (user) g: Dosya/Dizin sahibi ile ayn grup kullanclar (group) o: Dier Kullanclar (Others) a: Tm kullanclar (all) + : yetki ekleme = : yetki eitleme - : yetki karma rnek 3.1: Deneme1 dosyasna tm kullanclara altrma yetkisi verelim. chmod a+x deneme1 chmod komutu ile yetki deiikliliini saysal deer ile de yapabilirsiniz. r : 4 , w: 2 , x: 1 olmak zere ; Kullancya tm izinler : Okuma yazma : Okuma altrma: Hi hak verilmemesi rwx ; rw ; rx ; 0 4+2+1 = 7 4+2 = 6 4+1 = 5
rnek 3.2: Dosya sahibine tm yetkileri, gruptaki ve dier kullanclara okuma ve altrma yetkisi vermek iin, chmod 755 dosya_adi
43
rnek 3.3: Herkese okuma izni vermek Dosya sahibine tm izinler Dier kullanclarn yazma ve altrma izinlerini kaldrmak Dosya sahibine tm izinler, gruba okuma,yazma ve dier kullanclara okuma izni vermek Chmod +r dosya Chmod u+rwx dosya Chmod o-wx dosya Chmod u+rwx , g+rw , o+r dosya
alma dizinini deitirmek iin cd (change directory) komutu kullanlr. cd gecilecek_dizin_adi Kullancnn kiisel dizinene gemek iin cd ~kullanici_adi komutu kullanlabilir. Bir st dizine gemek iin cd .. yazmanz gerekir.
Hangi dizinde almakta olduunuzu renmek iin pwd (print working directory) komutu kullanlr.
44
Normal artlarda, yazcnz bilgisayara baladktan ve atktan sonra, yazc ekleme sihirbaz yazcnz otomatik olarak kuracaktr. Yazcnz otomatik kurulmuyor ya da dzgn almyorsa yazcnz kapatnz, USB kablosunu bilgisayarnza taknz, g dmesine basp yeniden altrnz. Ardndan Yeni Yazc tuuna basp devam ediniz.
Yerel yazcnzn (paralel, seri, USB) seeneini iaretleyiniz. Burada yer alan dier seenekler, bir baka bilgisayara bal bir yazcnn kullanlmas ile ilgilidir. leri tuuna basp devam ediniz.
45
Bu aamada Pardus DVD'si ile birlikte, srcleri siteminize kopyalanan yazclarn isimleri karnza gelecektir. nce listeden yazcnzn markasna sein ve leri tuuna basn, sonra alan pencerenin sa blmden yazcnzn modeline tklaynz. Yazcnzn tam ad listede bulunmayabilir, rnein tantacamz yazcnn HP Photosmart C3180 olduunu farz edelim. Listeye baktmzda C3180 yoktur, C3100 vardr. Ancak burada 3100 demek, "3100 ve serisi olan modeller" anlamna gelmektedir yani 3180 modelini de kapsamaktadr. Bu durum sadece HP markas iin deil dier markalar iin de geerlidir. HP yazclar iin iki adet src bulunan modeller vardr. Eer listede yazcnzn modeli yok ise zlmeyin. Yazcnz iin gereken src paketleri PiSi'lenmi durumda Paket Yneticisi araclyla indirmenizi bekliyor olabilir. Bu noktada ncelikle Yazclar/Tarayclar sayfasndaki Markalar blmne bakmanzda fayda vardr. Orada, eitli marka yazclarn kurulumlar, varsa ihtiya duyduklar src paketleri konusunda eitli klavuzlar bulunmaktadr. Sihirbazn son aamasna geldik. Burada, resimdeki "Yazc Ad:" blmne, boluk brakmadan bir isim girmeniz gerekmektedir, rnein yazcnzn markasn yazabilirsiniz. "Konum:" ve "Aklama:" blmlerini de doldurabilir isterseniz bo brakp devam edebilirsiniz. Tamam, tuuna basp kurulumu tamamlaynz.
Tape archivein ksaltmas olan tar komutu ile bir dizin ve bu dizinin altnda bulunan tm alt dizin ve dosyalar bir arada toplanarak arivlenir. Tar komutu sktrma ilevinden ziyade dizin ve dosyalar bir arada paketleme ilevi grr. rnek 3.4: /home dizininde bulunan belge1 ve belge2 txt dosyalarn ariv oluturun. Dizinde iken F4 tuu ile konsol ekran alr. tar cf arsiv.tar belge1.txt belge2.txt ; burada; c parametresi olutur (create) , -f parametresi dosya adn belirtir. Arsiv.tar adnda ariv dosyas oluturulmutur. Hem arivleme hem de sktrma ilemi iin cvzf parametrelerini kullanabilirsiniz. Bu komuttaki: v parametresi (verbose) alan dosyalar grmek iin , -z parametresi (zip) sktrlarak arivlemeyi ifade etmektedir.
46
rnek 3.5: tar cvzf yeniarsiv.tgz dosya1.txt dosya2.txt ; Bu komut satr ile iki dosya sktrlarak arivlendi ve yeniarsiv.tgz dosyas oluturuldu. Sktrlm ariv dosyasn amak iinse zxvf parametresi kullanlr. Buradaki x parametresi (extract) dosyann alacan belirtir. Gzip komutu
Linux sistemlerde dosyalar sktrmak iin gzip komutu kullanlmaktadr. rnek 3.6: ders.txt dosyasn sktralm. gzip ders.txt: Sktrma ileminden sonra dizinde ders.txt.gz dosyas oluacaktr. Gzip ile sktrlan dosyalar amak iin gunzip komutu kullanlr. Bu komut ile sktrlm dosya alarak normal haline dnecektir. Rar dosyalarn amak sktrma formatl bir arivi Linux
Windows altnda ounlukla kullanlan rar sistemimizde unrar komutu ile aabiliriz.
rnek 3.7: Masastnde bulunan sonders.rar dosyasn aalm. unrar e/ root / Desktop / sonders.rar / root / Desktop : burada sonraki /root/Desktop ile yine masastne kartlmasn belirttik.
47
Pardus dosya yneticisi dolphin Bo bir alanda sa tklayp olutur kullanarak yeni bir dosya dizini seeneini kullanabilirsiniz. oluturunuz. Home dizininin altndan dosya ve dizin kopyalama ve tama ilemlerini yaparak masastne yaptrnz. F2 tuu ya da nesne zerinde sa tklayp Dosya ve dizin isimlerini yeniden yeniden adlandr seeneini adlandrnz. kullanabilirsiniz. /home dizini altndan dosya ve dizin Delete tuu kullanabilirsiniz. silme ilemini yapnz. Pardus konsol komut satr ile yeni bir Touch ve mkdir komutlarn dosya ve dizin oluturunuz. kullanabilirsiniz. Dizinde bulunan sonuc.txt dosyas Okuma r zerinde kullancya tm izinleri veriniz, Yazma w gruba ve dier kullanclara sadece altrma x okuma izni veriniz. /home dizini altnda bulunan /notlar Tar komutu kullanabilirsiniz. dizinini arivleyiniz. Masastnde bulunan geziresimleri Tar komutu z parametresi ya da gzip dizinini sktrarak arivleyiniz. komutu kullanabilirsiniz.
48
Yazcnzn port seimini yapnz. Yazcnn modelini seiniz. Src seimini yapnz. Yazcnz iin src pardus ekirdeinde ykl deilse internetten PiSi paket yneticisi ile indirebilirsiniz.
49
2.
3.
4.
5.
6.
7.
50
8.
Aktif dizinde rehber dosyasna, dosya sahibi iin tm izinler, gruba ve dier kullanclara hibir izni vermeyecek ekilde eriim izin komutu aadakilerden hangisidir. A) chmod 700 rehber B) chmod 577 rehber C) chmod rehber 077 D) chmod 522 rehber Aktif dizinde alrken etkinlik.txt dosyasn sktrarak arivleyecek komut satr aadakilerden hangisidir? A) tar xvf etkinlik.txt B) tar cvzf etkinlik.txt C) gunzip etkinlik.txt.tz D) tar cf etkinlik.txt.tgz Pardusda paket yneticisi aadakilerden hangisidir. A) KDE B) Dolphin C) PiSi D) Konsol
9.
10.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
51
ARATIRMA
Pardusta ofis uygulamalar iin kullanlan programlar aratrnz.
52
Resimde grld gibi Men ubuu, Standart Ara ubuu ve Biimlendirme Ara ubuu bulunuyor. Genelde ok kullanlan bu ara ubuklar Writer ilk aldnda n tanml olarak ara ubuklarnda yerlerini alrlar.
53
4.3.5. zelletirme
Writer' zelletirilebilir. Bunun iin Aralar/zelletir men seeneini kullanabilirsiniz. Bu alandan menler, klavye, ara ubuklar ve makro tanmlarn kolayca yapabilirsiniz.
54
Writer menlerinde deiiklik yapmak isterseniz ya da kendinize zel men yapmak isterseniz: Menler seeneini, Klavye ksa yollarn deitirmek iin ya da ksa yol atamak iin Klavye seeneini, Ara ubuklarnda deiik yapmak isterseniz ya da kendi ara ubuklarnz tanmlamak iin Ara ubuklar seeneini, Baz ilemlere makrolar atamak veya deitirmek iin Olaylar seeneini kullanabilirsiniz.
55
Arkaplan seeneinde belgenin arka plan rengini ayarlanabilir. st bilgi ve Alt bilgi alanlarn kullanarak sayfa iinde bunlara ayrlacak alanlar ayarlanabilir. Kenarlk blmden sayfa kenarl zelletirilebilir. Stun ksmnda sayfay stunlu ekle evrilebilir ve stun ayarlar yaplabilir. Dipnot ksmnda kullanlma durumunda dipnotun nasl davranacan belirlenebilir.
56
Bu ayarlar deitirmek yine Biim/Sayfa penceresindeki ayarlar blm kullanlr. Daha gelimi ayarlamalar biemler yardmyla yaplr.
57
Yaz tipi: Bu seenekle geerli yaz tipini, trn ve boyutunu belirlenebilir. Yaz tipi efektleri: Yazlar iin renklendirme ve farkl biimleri bu alandan belirlenir. Bunlarn birouna biimlendirme ara ubuu zerinden de ulalabilir. Konum: Yazlar iin konumlandrmay buradan yaplr. rnein alt simge ve st simge kullanmak ve dikey yaz yazmak gibi. Kpr: Metin iinde bir web adresine ya da yerel bir alana balanm yazlar iin ayarlar buradan yaplr. Arka plan: Yazl alan iin arka plan belirlenebilir.
Yukardaki ayarlamalarn birouna herhangi bir metin zerinde farenize sa tklayp ulalabilir.
58
Openoffice.org'un calc elektronik tablolama yazlm ile gelimi fonksiyonlara ulaabilir, verileri kolayca dzenlenebilir. Calc'n gelimi DataPilot teknolojisi, very tabanlarndan ham veriyi alr, zetler ve anlaml bilgiler haline getirir. Doal dil formlleri, kelimeler kullanarak kolayca forml hazrlanabilir. Genel grnm olarak 256 stun ve 65.536 satrdr ve Writer ara ubuklarna ek olarak Forml Ara ubuunun vardr. Calc alma alan ve alma mant:
Hcre: Elektronik tablolama yazlmlarnn temelini oluturur. Btn hesaplamalar hcreler zerinde yaplr.
Forml ubuu zerinde sol tarafta bulunan alanda ise hcre adresi gsterilir. Satr: Yatay olarak dizilmi hcreler btn satr olarak adlandrlr. Sol kenarda bulunan saylar satr adlarn gsterir. Stun: Dikey olarak dizilmi hcreler btn stun olarak adlandrlr. st kenarda bulunan harfler stun adlarn gsterir. Herhangi bir hcreyi setiiniz zaman sol st kede gsterilen yer stun ve satrlarn kesitii alan olur. Sayfann alt tarafnda bulunan sayfa seim alannda sayfalar arasnda gezinebilir, sayfa isimlerini deitirilebilir.
4.4.1. Kullanm
Biimlendirme zellikleri Writer'la hemen hemen ayndr.
59
rneimizde toplama yapacamza gre sol taraftaki listeden Topla ilevini seiyoruz. Seimi yaptktan sonra leri diyoruz. Bir sonraki ekranda deikenlerimizi (saylarmz) seiyoruz. Bu seimi yapmak iin imlecimiz Say1 kutucuu iindeyken alma alannda saynn bulunduu hcreyi tklamak yeterli olacaktr. Ayn ekilde ikinci say iinde ayn ilemi yapyoruz. Yaptnz ilem alt tarafta forml olarak gzkecektir.
60
Genel olarak ilev kullanmnn mant bu ekildedir. Hangi sonuca ulamak istediinizi biliyorsanz ve deikenleriniz de belliyse sonuca bu yolla kolayca ulaabilirsiniz.
61
Satr eklemek iin satr numaralarnn stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Satr ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak satr silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Satr eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Satr men seeneidir.
62
Stun eklemek iin stun harflerinin stne gelip saa tklyoruz. Gelen men iinden Stun ekle seeneini seiyoruz. Tam ters ilem olarak stun silme ilemini de buradan yapabilirsiniz. Stun eklemek iin kullanabileceiniz dier bir seenekte Ekle/Stun men seeneidir.
63
yarayacaktr. Yeni oluturacanz bir tabloya uygulayabileceiniz gibi var olan tablolarnza da uygulayabilirsiniz. imdi bir rnekle nasl yapacamza bakalm. lk olarak tablo alan olarak kullanacanz alan sein. Daha sonra Biim/Otomatik Biimlendirme men seeneini tklayn.
Karmza gelen iletiim penceresinden istediiniz hazr tablo biimini sein. Bu ilemi yaptktan sonra semi olduunuz alan belirlediiniz tablo biimi ile biimlendirilecektir.
64
Bu ekrandaki semi olduumuz aral gryorsunuz. Dier dikkat etmemiz gereken yer ise yapm olduumuz tanmlamalarn izelge iinde yer almas iin lk satr balklarn kullan ve lk stunu etiket olarak kullan seeneklerini iaretlemek olacaktr. aretlemezsek bu tanmlamalar izelge iine otomatik olarak eklenmez. Sonrasnda uramak zorunda kalabiliriz. leri diyelim. Kullanmak istediimiz izelge trn seelim. Yan taraftaki n izleme kutucuunu iaretleyerek ne durumda olduunuzu grebilirsiniz. leri diyelim.
Sonraki ekranda setiiniz izelge trne gre ayarlamalarmz yapalm. Ya da olduu gibi brakp leri diyebilirsiniz.
65
ok ksa srede izelgemizi oluturup belgemiz iine yerletirdik. izelge iin dier ayarlara farenizin sa tuunu kullanarak eriebilirsiniz.
66
Bo sunu seenei seilip ikinci ekrana geilir. Burada sunumun ekli seilir. Burada sunum zelletirilebilir.
Yeni gelen ekranda sunum efektlerini, slayt gei srelerini, sunumun otomatik mi elle tek tek mi geirilmesine karar verilebilir. Bu admdan sonra "olutur" u tklayarak sunum oluturulur. Ana dzen oluturulup kk ayrntlar ve ierik girmesi yaplr.
67
Bu sekmelerin alma alanlar: Normal: Genel olarak alma yaplan alandr. Anahat: Sunum balklarnn sraland grnmdr. Notlar: Not ekleme ihtiyacna ynelik sekme. Sayfa sralaycs: Sunum sayfalarnn sraland grnm eklidir. Slayt Grnm: Sunumuzu izleme grnm.
68
Slaytlarla alma
Bir sunumda slaytlar ok kullanlan edir. Yeni sayfalar eklenir, silinir, zel animasyonlar eklenir. Sol tarafta bulunan alan bunlar yapmak iin kullanlr. Yeni Slayt Ekleme: Slayta sa tklayp Yeni Slayt seeneini setiinizde yeni bir slayt sayfas eklenecektir. Baka yntem Ekle mensnden Slayt... Mensn semektir. Slayt Silme: Silmek istenen slaytn stnde sa tklanp Slayt Sil seeneini ile slayt silinebilir. Yeniden Adlandr: Slayt yeniden adlandrmak iin seilen slaytn stne sa tklayp Slayt Yeniden Adlandr seenei seimi ile yaplr. Bu men altndaki dier seenekler slayta eklenecek dzenleri animasyon seeneklerini yan tarafta almasna olanak verir.
Ara ubuu blmlere ayrlmtr: ilk blmde ekiller, ikinci blmde resimler vardr. Son ksmda bunlarla ilgili ayarlamalar yapmaya olanak salanyan birka seenek vardr. Yaz sanat seeneini kullanma rnei: Yaz sanatn almamza eklemek iin izim ara ubuu zerinde A dmesi tklayp ekrana gelen yaz sanat seeneklerinden birisini seip Tamam tklanr.
69
Yaz sanat slaytn iine yerletikten sonra yazy deitirmek iin yaz sanat zerinde ift tklanp karya gelen ekranda seilen yaz stili gelecektir. Buraya istenilen yaz yazlr. Yaz zerinde zelletirmeler yaplabilir. zelletirmeleri yapmak iin yaz sanat zerinde sa tklayp alan menden izgi, Alan , Metin, Konum ve Boyut seenekleri kullanlarak yaplabilir. Animasyonlarla ve geilerle alma
Slaytlarn geilerine ve yazlarna animasyonlar eklenebilir. Animasyonlar eklenmedii durumda aktif deildir. Sayfa geilerine animasyon eklemek iin sol taraftan geiin uygulanaca slayt seilir. Ardndan sa taraftaki alandan Slayt geiine tklanr.
70
Slayt geii altndaki seeneklerden istenilen seilir. Nasl bir gei olduu nizleme ile alma alannda gsterilir.
Btn geileri ayn ekilde ayarlamak istenilirse Btn slaytlara uygulaya tklanr. Yazlar ve dier nesnelere animasyon koyulabilir. Bu animasyon ko nulacak nesneyi seip sa tarafta bulunan zel animasyona gelmek ve buradan ekle ile istediimiz seilir ve tamamlanr.
71
72
Derslere gre baar grafiinizi iziniz. Impress yazlm ile okulunuzu tantan resim, ekil ve ses dosyas ieren bir sunu hazrlaynz.
73
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
74
AMA
ARATIRMA
Linux sistemlerde kullanlan a yaplandrma komutlarn aratrnz. Linux sistemlerde e-posta istemcisi olarak hangi uygulama kullanlr? Aratrnz.
75
HOSTNAME :Sistemin ismini belirtir. GATEWAY :Sistemin gateway'ini belirtir GATEWAYDEV: Sistemin gateway'e ulamak iin hangi a ara yzn kullanacan belirtir. FORWARD_IPV4: Sistemin gelen paketleri bir ara yznden dier ara yzne ynlendirme iznini belirtir. NISDOMAIN :Sistemin dahil olduu NIS blge ismini belirtir.
Yukardaki metotlardan hangilerinin, hangi srada kullanlmas gerektii /etc/nsswitch.conf dosyasnda tanmlanmaktadr. Bu dosyada hosts ile balayan satrda bulunan bilgiler kullanlacak metotlar ve sray belirler. hosts: files nis dns
76
Yukardaki satrda belirtilen 3 metodunda kullanlabilecei belirtilmitir. lk olarak /etc/hosts dosyas, eer bulunamaz ise NIS sunucusu , yine bulunamaz ise DNS sunucusunun kullanlaca belirtilmitir. /etc/hosts dosyas DNS servisi kullanlmadan nce geerli olan metottur. Bu dosya iinde makineler ile ilgili olarak makine ismi , makinenin IP adresi ve makine iin ksaltma bulunmaktadr. Her makine iin ayr bir kayt olmak zorundadr. A zerindeki bilgisayarlarn artmasyla birlikte bu dosyann kullanlmas imkansz hale gelmi ve DNS servisi gelitirilmitir. /etc/hosts dosyasndaki satrlar aadaki formata sahiptir:
stenildii takdirde birden fazla DNS sunucusu tanm yaplabilir. Ayrca sorgulama yaplaca zaman aranacak alan ad listesi geniletilebilmektedir. Bunun iin aadaki yap dosyaya eklenmelidir. searchalan_1 alan_2 alan_3 ...
Bu durumda tam alan ad verilmeden yaplan aramalarda, verilen sunucu ismine srayla alan_1, alan_2 alan adlar eklenerek arama yaplacaktr. rnek vermek gerekirse, resolv.conf dosyasnda search itu.edu.tr eklinde bir satr bulunduunda ve isim_1 isimli sunucu iin arama yapldnda isim_1.itu.edu.tr tam alan ismi iin de arama yaplacaktr.
77
Ping Traceroute
78
Kullanc ismi ve ifre dorulatldktan sonra ftp yazlm komut beklemek iin bilgi istemi durumuna dnecektir. Bu durumda iken birok komut kullanlabilir. Bu komutlardan en ok kullanlanlar aadaki gibidir: ls :Uzaktaki sunucuda bulunulan dizinin ieriinin grlmesini salar. dir : ls ile ayn grevi grr. ki komutun kts ftp sunucusuna gre deiebilir. cd :Uzaktaki sunucuda bulunulan dizini deitirmek iin kullanlr. get:Uzaktaki sunucudan bir dosya almak iin kullanlr. mget: Uzaktaki sunucudan birden fazla dosya almak iin kullanlr. Dosya isminin tam olarak verilmesine gerek yoktur. smi tamamlamak iin *,? gibi zel karakterler kullanlabilir. put :Uzaktaki sunucuya bir dosya koymak iin kullanlr. mput :Uzaktaki sunucuya birden fazla dosya koymak iin kullanlr. prompt : mget ve mput komutlar kullanld durumlarda her ilem yaplmadan nce kullancdan onay beklenir. Onay beklenmeden ilemi yapmak isteniyor ise prompt komutu off argman ile arlmaldr. Onay verme ilemini tekrar aktif yapmak iin prompt on komutu verilmelidir. bye :Ftp balantsn kapatmak iin kullanlr.
79
type=sorgu_tipikomutu verilmelidir.
80
SYN_RECV: Adan bir balant istei gelmitir. FIN_WAIT1: Soket kapatlm, balant sonlandrlmak zeredir. FIN_WAIT2: Balant sonlandrlmtr. Soket kar ucun balanty sonlandrmasn beklemektedir. TIME_WAIT: Soket kapandktan sonra gelebilecek paketleri alabilmek iin beklemektedir. CLOSED: Soket kullanlmamaktadr. CLOSE_WAIT: Kar u balanty kapatmtr. Soketin kapanmas beklenmektedir. LAST_ACK: Kar u balanty sonlandrm ve soketi kapatmtr. Onay beklenmektedir. LISTEN: Soket gelebilecek balantlar iin dinleme konumundadr. CLOSING: Yerel ve uzak soketler kapatlm fakat tm verilerini gndermemi durumdadrlar. Tm veriler gnderilmeden soketler kapanmazlar.
Eer netstate seenei ile altrlm ise User stunu ile soketi kullanan yazlmn alt kullanc kimlik numaras veya kullanc ismi bilgisini ierir. Eer netstat p seenei ile altrlm ise PID/Program name stunu soketi kullanan yazlmn sre kimlik numaras ve program ismini gsterecektir. Her kullanc sadece kendi programlar iin bu bilgiyi alabilmektedir. Root kullancs ise tm soketler iin bu bilgiyi alma hakkna sahiptir.
81
-c say: Say ile belirtilen kadar ping paketi gnderdikten sonra programdan klmasn salar. Bu seenek kullanlmad takdirde ping yazlm kullancdan kapatma istei gelene kadar alacaktr. En basit kapatma istei CTRL-C tular ile verilir. -f: ok hzl olarak ping paketi retilmesini salar. Sadece root kullancs tarafndan kullanlabilir. A zerinde yavalatc etken yapabileceinden dikkatli kullanlmas gerekmektedir. -i sre: Her bir ping paketinin gnderilmesi arasnda gemesi gereken srenin ayarlanmas iin kullanlr. Belirtilen sre saniye cinsindendir. Bu seenek kullanlmad takdirde her bir saniyede bir ping paketi gnderilir. f seenei ile uyumsuzdur. -n: Bu seenek kullanld takdirde ping istei gnderilen makineden gel en cevaplarn kullancya gsterilmesi srasnda makinenin ismi yerine IP adresi kullanlr. -s paket_bykl: Gnderilecek ping paketinin byklnn ayarlanmas iin kullanlr. Varsaylan paket bykl 56 bytetr. 8 bytelk ICMP balk bilgisi ile paket boyu 64 bytea kar.
82
5.3.1. Kmail
KMail, KDE masast ortam iin n tanml e-posta istemcisidir. letileri klasrler altnda saklama, ileti filtreleme, HTML iletileri grntleme ve uluslararas karakter setler ini destekler. Gelen postalar iin IMAP, POP3 ve yerel posta kutusu destei verir, giden postalar iinse SMTP veya send mail kullanabilir.
83
5.3.2.1. Hesap Oluturma: Kmail uzak bir sunucuda yer alan birden fazla e-posta hesabnz kontrol etmenizi salayan bir yapdadr. Bir hesap oluturma ilemini adm adm yapalm: Kmail yazlmn Programlar > nternet > Kmail adresini izleyerek altrn ve Ayarlar > Kmail Yazlmn Yaplandr mensne tklayn. ncelikle, Kimlikler sekmesine tklayarak kimlik bilgisi ayarlarn yapalm. Srasyla adnz, altnz kurumu, e-posta ve yant adreslerini girin. Ardndan Hesaplar sekmesine tklayarak Alma ve Gnderme ksmlarndaki ayarlar yapacaz.
5.3.2.2. Alma Ayarlar: Alma ksmnda, ncelikle hesap trn belirleyelim. Genellikle POP ya da I MAP hesab birok kullanc iin uygundur.
Uygun hesap trn setikten sonra, Tamam dmesine tklayarak bir sonraki pencereye geelim.
Yukarda POP3 hesab setik, kullanacamz bu hesabn kullanc ad, parola ve uzak sunucu bilgilerini imdi gireceiz. POP3 servisinin port numaras 110dur. Eer Gmail hesabnz kullanmak istiyorsanz port numarasn 995 olarak deitirmelisiniz. Bu pencerede ayrca, aralkl posta kontroln etkinletirebilir, denetleme aralna istediiniz bir sre belirleyerek, otomatik olarak e-postalarnzn kontroln salayabilirsiniz. Eer POP3 hesab kullanrken e-postalarn sunucuda kalmasn isterseniz bu durumda, Alnan iletileri sunucuda brak seeneini tklamak yeterlidir.
84
Ayn pencerede Dier sekmesine tkladnzda ifreleme ve Kimlik Snama Yntemi ksmlarn ayarlayabilirsiniz. Bunun iin, Sunucunun Neyi Desteklediini Denetle dmesine tklayarak uygun olanlar belirleyebilirsiniz.
5.3.2.3. Gnderme Ayarlar: Gnderme ksmnda, gnderilecek e-postalar iin SMTP ya da Sendmail kullanlabilir. Sendmail e-posta iletim yazlm kullanan Linux sistemde her iki yntem de geerlidir. Giden e-postalarnz bir baka makineden ya da dorudan Linux zerinden gnderilebilir. SMTP seecekseniz, servis salaycsnn hangi SMTP balantsna sahip olduunu bilmeniz gerekir. Tm internet servis salayclar bu SMTP hesabn belirlemitir.
85
Aktarm metodunu setikten sonra Tamam dmesine tklayarak bir sonraki adma geelim. stte SMTP iletimi setik, buna uygun olarak gelen ekranda, isim, uzak sunucu ve port numaras gibi bilgileri girdikten sonra, Sunucu kimlik denetimi istiyor ksmn tklayarak, giri ve parolamz resimde grld gibi yazyoruz. Gmail hesab kullanmak iin SMTP port numarasn 587 olarak yazmalsnz. Eer giden e-postalarnz baka bir makineden gnderilecekse, Sunucuya farkl bir makine ismini gnder seeneini kullanabiliriz. Ayn pencerede Gvenlik sekmesine tklayarak, Alma sekmesinde olduu gibi ifreleme ve Kimlik Snama Yntemi ksmlarn ayarlayalm. Sunucunun Neyi Desteklediini Denetle dmesine tklayarak ayarlar belirleyelim ve Tamam dmesine tklayarak ayarlarmz kaydedelim.
5.3.2.4. Dier Yaplandrma Seenekleri: Grnm: E-postalar okurken kullanlacak yaz tipi, renk ve adres defteri gibi ayarlar buradan yaplr. Dzenleyici: E-posta gnderme srasnda kullanlan metin dzenleyicinin tm ayarlarnn yapld yerdir. Gvenlik: Bu blmde Kmailin harici bir ifreleme yazlm kullanmasn salayabilirsiniz. eitli: Dier ayarlar bu ksmda yaplr.
86
Aadaki pencerede, Kmail ile postalar okunuyor. Grdnz gibi Yerel Klasrler altnda listeler adnda bir alt dizin alm ve gelen e-postalarn uygun bir filtreleme yardmyla bu dizinlere gnderilmesi salanm.
87
88
2.
3.
Aadakilerden hangisi Linux iletim sisteminde makine ismi - IP adresi, IP adresimakine ismi dnmleri iin kullanlan metotlardan birisi deildir? A) /etc/hosts dosyasnn kullanm B) home/network dizininin kullanm C) DNS sunucu kullanm D) NIS sunucu kullanm A zerindeki bir makinenin alr durumda olup olmadn anlamak iin kullanlan komut aadakilerden hangisidir? A) Arp B) Ftp C) Traceroute D) Ping Aadakilerden hangisi gelen Kmailin destekledii gelen e-posta protokollerinden birisidir. A) SMTP B) HTTP C) POP3 D) FTP
4.
5.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
89
ARATIRMA
Ak kaynak internet web taraycs olarak hangi program kullanlr? Aratrnz.
6. NTERNET BALANTISI
6.1. Modem Ayarlar
Pardus iletim sisteminde masast ilemleri konularnda imdiye kadar rendiklerinizle birlikte bir Pardus kullancs olarak internete balanmaya hazrsnz. Pardusla internete balanmak olduka basit ilem admlarndan oluur. Pardus'da internete balanmann farkl yollar mevcuttur. Kablolu ya da kablosuz modemler ile birka basit ayarla internete balanabilirsiniz.
90
stteki ekranda herhangi bir balant ad tanmladktan sonra isterseniz baka hibir deiiklik yapmadan "Tamam" tuuna basarak devam edebilirsiniz. Eer tanmlamakta olduunuz o aa bundan sonra
91
bilgisayar her atnzda otomatik olarak balanmak istiyorsanz Otomatik balan seeneini iaretleyiniz. Eer byk bir yerel aa balanyorsanz IP adresini elle ayarlamak isteyebilirsiniz, bu ayarlar da pencere zerinden gerekletirebilirsiniz. "Tamam" tuuna basarak devam ediyor, ardndan Sistem Ayarlar ara yzndeki "Tamam" dmesine de tklayarak kablolu a balantsn tanmlam oluyorsunuz. Son bir ileminiz kald, tanmladnz bu balanty aktif hale getiriniz.
Sa tarafta bulunan listede, tanmladnz balantnn adna tklaynz. Birka saniye sonra sz konusu aa balanldna dair (sol st ksmda grld gibi) bir bildirim alacaksnz. Kablolu balantnz kullanlmaya hazr.
92
Artk tanmladmz balanty aktif hale getirerek kullanabiliriz. Bunun iin masastnde sistem ekmecesinde a balantlar ile ilgili dmeye tklyoruz. Sa tarafta bulunan listede, tanmladmz balantnn adna tklyoruz. Birka saniye sonra sol tarafta balant adnn altnda, sz konusu aa balanldna dair bir bildirim alacaz. Kablosuz balantmz kullanlmaya hazr.
93
6.2. A Taraycs
Pardus ile birlikte Mozilla Firefox 4 srm kullanlmaktadr. Mozilla Firefox ya da ksaca Firefox, Mozilla Vakf tarafndan gelitirilen bir web taraycsdr. Firefox, Mozilla'nn yeniden tasarlanmasyla, Gecko tabanl olarak, XUL kullanc ara yz dili ile hazrlanm olan ak kaynakl bir yazlmdr. Mozilla Firefox, ayr lisans modeliyle, bir baka deyile MPL (Mozilla Kamu Lisans), GPL (Genel Kamu Lisans) ve LGPL (Kstl Genel Kamu Lisans) altnda sunulmutur. Mozilla Firefox, marka ve logo haklar sakl kalmak kaydyla, tamamen zgr ve cretsiz olarak datlmaktadr. Firefox'un zelliklerinden bazlar unlardr: Sekmeli tarama. Sekmeleri tama, sralama, yumuak kaydrma Btnleik Google ve dier arama motorlar (yenileri eklenebilir) Kolayca dzenlenebilen, etiketlenebilen yer imleri Tam sayfa yaknlatrma (resimler dhil) ndirme ilemine ara verebilme Kiiselletirilebilir ara ubuklar Zararl, sahte kimlikli sitelere girdiinde uyar verebilme Kendiliinden alan pencereleri engelleme Saysz eklenti ve tema destei Oturum kurtarma Eklenti yneticisi erez ynetimi Yumuak kaydrma
94
Bir balanty yeni sekmede amak iin farenin orta tekerlei ile balantya tklamanz yeterlidir. Bo bir sekme amak iin ise sekme ubuunda bo bir yere ift tklanr ya da klavyeden Ctrl + T bileimi kullanlabilir. Yanllkla kapatlan bir sekmeyi geri amak iin; sekme ubuunda bir yere sa tklanp "Sekme kapatma ilemini geri al" seeneine tklanr. Sayfa ii arama yapmak iin Ctrl + F tu bileimi kullanlr. Eer Mozilla Firefox'da bir eyler yazarken otomatik olarak arama ubuunun alarak kelimenin aranmasn isterseniz, Dzen > Seenekler > Gelimi > Genel yolunu izleyin ve orada bulunan "Ben yazmaya balar balamaz arama yap" seeneini iaretleyin.
Grntlediiniz bir sayfay PDF, PS ya da SVG biiminde da aktarmak iin Dosya > Yazdr yolunu izleyin. Orada Genel sekmesindeki Dosyaya Yazdr seeneini kullann. Grntlediiniz bir sayfay yenilemek iin, dier tarayclarda olduu gibi F5 tuunu kullanabilirsiniz ancak bu, nbellei tamamen yenilemez. Sayfay nbellekle (cache) beraber yenilmek iin Ctrl + F5 kullanlmaldr.
95
lem Basamaklar
neriler
Kablolu bir a balants kurmak iin a Sistem Ayarlar altnda bulabilirsiniz. ayarlar yazlmn altrnz.
Kablosuz a balants kurulumu yaparak "Kablosuz Gvenlii" sekmesine altnda a gvenlii iin balant ifresi ifre ayarlayabilirsiniz. ayarlarnz. Oluturulan balantnz aktifletiriniz. Sistem ekmecesi a balantlar dmesini kullanabilirsiniz.
Firefox tarayc sayfasnda yeni sekmeler Ctrl + T tularn kullanabilirsiniz. oluturarak farkl web adreslerine balannz.
96
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
97
DEERLENDRME Modl deerlendirmesinde verilen ilemi gerekletirebildiyseniz bu modl baar ile tamamladnz demektir. Eer, anlayamadnz bir konu ya da bilgi eksikliinden sonuca ulaamadnz bir nokta var ise bilgi sayfalarn tekrar okuyunuz. zemediiniz ve aklk getiremediiniz noktalar arkadalarnzla tartnz. Yine de zm bulamazsanz alan retmeninize dannz. Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
98
99
100
KAYNAKA KAYNAKA
UYARER Talat, Her Ynyle Pardus, Pusula Yaynclk ve letiim Ltd. stanbul, 2007. KELETEMUR Atalay, Pardus 2011, KODLAB Yaynevi, stanbul, 2011. ETN Grkem, Pardus, Sekin Yaynclk Ticaret A.., Ankara 2007.
101