proseste kullanm daha eskilere dayanyor olsa da, kmr yakan kazanlar olarak kullanlmasna 1970li yllardan sonra balanmtr. Sonrasnda da buhar retimi ve elektrik enerjisi retiminde nemli bir yer edinmitir. Bu sistemlerin en nemli zelligi yakt esnekligi ve dk emisyonlardr. Akkan Yatakl Kazanlarn Snflandrlmas Akkan yatakl kazanlar atmosferik ve basnl olmak zere iki grupta snflandrlabilir. Atmosferik basn civarnda alanlar atmosferik akkan yatakl kazan (AAYK), 5-20 atm arasnda alanlar, basnl akkan yatakl kazan ( BAYK ) olarak adlandrlr. Bunun dnda akkan yatakl kazanlar akkanlatrma koullarna gre de kabarckl (KAYK) ve dolaml (DAYK) akkan yatakl kazanlar olmak zere ikiye ayrlr. Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar ( KAY ) Bu proseste; bir kolon iinde altta ygl durumda bulunan taneciklerin tekil ettigi yatak blgesine alttan dk bir hzla hava verilmeye balandgnda, hava paracklar zerinde fazla kuvvet uygulayamaz ve paracklar arasndan kendine boluklar bularak yukar hareket eder. Bu durum paracklarn hareket etmedigi sabit yatak konumudur. Ak hz arttrldka hava, paracklara daha fazla kuvvet uygular ve yatak iinde hava kabarcklar oluur. Bu kabarcklarn yatag, su kaynamasna benzer bir ekilde terk ettigi grlr. Kabarckl akkan yatak olarak adlandrlan bu sistemlerde, gaz-kat karmnn kapladg hacim sabit yatak konumuna gre, daha fazladr. Yatak blgesi ile serbest blge arasnda gzle grlr bir yatak yzeyi bulunmaktadr. Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar ( KAY ) Bu kazanlarda, yatak iine verilen yakt ve kireta paracklar, alttaki dagtc plakadan yanma odasna verilen ve yukar dogru akmakta olan hava akmnn arasnda asl kalrlar. Gazn hz genellikle 1-3 m/s dir. Yataga beslenen kmr taneleri ilk olarak uucu maddelerini kaybederler. Bunun sonucunda yatak iinde kmr taneleri yanarken, yatak zerindeki serbest blgede uucu maddelerin yanmas devam eder. Yanma sonucu oluan uucu kl, gazla beraber srklenir ve iri paralar siklonda, ince taneler de daha ileride elektrostatik filtrelerde tutulur. Siklonda tutulan uucu kl yatak blgesine tekrar beslenerek yanma ve kkrt tutma verimlerinin artmas saglanr. KAY kazanlarda kazan borularnn bir blm yanmann gerekletigi yatak blgesinin iine yerletirilerek 800 900 C civarnda sabit scaklk saglanr.Kazann diger blmlerinde uygun yerlere de baca gazlarnn ssndan maksimum seviyede istifade edilecek ekilde kazan borular yerletirilir. KAY kazanlar zellikle yksek kapasitelerde uygulanmazlar. Dolaml Akkan Yatakl Kazanlar ( DAY ) Kk tanecik boyutu ve yksek gaz hzlar sebebiyle bu tip kazanlarda yatak ve serbest blge ayrm yaplamaz. Gaz hzlar kabarckl sistemlerdekinin (~2 m/s ) 3-4 kat daha fazla oldugu iin paracklar rahatlkla srklenir bylece yatak ve seyrek blgele ayrm olmadan, yanma havasnn da kademeli olarak beslenmesiyle yanmann tm kazan boyunca srmesi saglanr. Primer hava siklon Yanma odas Nozul taban En alttan giren hava miktar toplam havann %60 - %75ini olutururken, geri kalan hava daha yukar seviyelerden ikincil hava olarak sisteme verilir. Yanma 840-900Cda gerekleirken, ince tanecikler (< 450 mikron ) 6-8 m/s yanma gaz hzyla yakcnn dna tanrlar. Bu paracklar genelde yanma odas kna yerletirilen siklon tarafndan tutularak yanma odasna geri gnderilir. Bylece dolam gereklemi olur. Parack dolam ile, kmre yanma iin, kiretana da kkrt tutmas iin yakc iinde daha uzun kalma sresi saglanm olur bylece paracklarn ssndan maksimum yararlanlr. Bu sistemde kazan borular yatagn iine yerletirilmemitir. Borular yanma odasnn duvarlarna ve gaz yolu zerine yerletirilmitir. Akkan yatakl kazanlarn teknolojisi geregi, hem kabarckl hem de dolaml sistemlerde yakt bnyesindeki kkrdn ok byk bir blm yatakta kireta ile reaksiyona girerek tutulmu oldugundan baca gazlarnn kkrt ierigi dktr. Yatakta oluan gazlarn kkrtten arndrlm olmas dk scaklkta korozyon tehlikesini ortadan kaldrr. DAY yakma sisteminde kullanlan kmrn kkrt ierigine ve kiretann reaktivitesine bagl olarak 2 2.5 Ca/S mol oran ile, %90 lara varan SO2 giderme verimi elde edilmektedir. KAY birim alandan elde edilen g 1.3 MW/m2 civarndadr. DAY yakma sistemlerinde ise partikl boyutunun kk olmas nedeniyle s transfer katsaylar KAY yakma sistemlerinden yksek olup, birim yatak alanndan elde edilen g 4.5 MW/m2 civarndadr. Bu durumda s transfer sisteminin boyutu ve maliyeti DAYda daha azdr. 1) Yksek yanma verimi ve yksek s transfer katsays: Akkan yatakl kazanlarda dzgn kat-gaz karmnn saglanmas ve paracklarn yatakta kalma sresinin uzunlugu nedeniyle yksek yanma verimi elde edilmektedir. Yanma verimi kazan terk eden paracklarn tutularak sisteme geri gnderilmesi ile daha da arttrlr. Ayrca yatak ierisinde s transfer katsays ok yksek oldugu iin s transferi yzeyleri ve dolaysyla kazan boyutlar konvansiyonel kazanlara gre daha kktr ve daha az yatrm maliyeti gerektirir. Akkan Yatak Teknolojisinin Avantajlar 2) Yakt hazrlama kolaylg : Pulvarize kazanlara gre kmrn tane boyutunun daha iri olmas nedeni ile, yakt hazrlama tesisleri daha basittir, iletme bakm masraflar ve yatrm maliyetleri dktr. 3 ) Yksek emre amadelik : zellikle kl erime noktas dk yaktlarn, akkan yatakl kazanlarda yaklmas durumunda erime noktasnn altndaki scaklklarda alldg iin s transfer yzeylerine kl yapmas sonucu oluacak birok kazan iletme problemlerine rastlanmaz. Dolaysyla, akkan yatakl kazanlarda % 90 95 dzeyinde emre amadelik sz konusudur. 4) Yakt bileiminde esneklik : Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde, yaktn yataga girdiginde annda snmas ve paracklara yanma iin uzun sre saglanmas, akkan yatakl kazanlarda, dk sl degerli yaktlarn bile rahatlkla yaklabilmesini saglamaktadr. 5) Dk NOx ve SO2 emisyonlar : Kkrt dioksit zellikle asit yagmurlarna yol amas, dolaysyla havada ve suda asit birikimi oluturmas sebebiyle nemle zerinde durulan emisyonlardan biridir. Yanma srasnda yaktn bnyesinde bulunan kkrdn oksitlenmesiyle kkrt dioksit oluurken, akkan yatakl kazanlarda yatak blgesine kireta beslenerek bu kkrt dioksit tutulur. Daha sonra yatak kl ve uucu kl olarak sistem dna tanr. Azot oksitler evreyle etkileimleri asndan kkrt oksitlerden ok daha geni kapsaml etkileri olan gazlardr. Azot oksitlerin, asit yagmuru, ozon tabakasnn incelmesi, sera gaz etkisi ve fotokimyasal sis oluumunda rol almalar sebebiyle evre zerinde belirgin etkileri vardr. Bu gazlarn yanma sonucunda olumas iin iki kaynak vardr :1- yakttaki azot 2- yanma iin beslenen havadaki atmosferik azot. Atmosferik azot zellikle 1200C ve stndeki scaklklarda oksijenle reaksiyona girerek sl-azot oksit oluur,dolays ile ok daha dk iletme scaklgna sahip akkan yatakl kazanlarda nemli bir azot oksit olumaz. Yakt kaynakl azot oksitler: DAY yakclarda azot oksitlerin emisyonlar iin kademeli hava beslemesi yaplarak indirgeyici atmosfer oluturulur ve azotun oksitlenerek azot oksite dnmesi engellenir. Sonu olarak dk yanma scaklg ve kademeli hava beslemesi sayesinde dk miktarda NOx oluumu, ve yakcnn iinde kireta ile SO2 nin tutulmas sayesinde, ilave baca gaz artma tesisleri olmakszn evre snrlarnn altnda NOx ve SO2 emisyonlar gerekleir. 6) Kullanlabilir kl : Yakma ilemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir kl, tarma elverili toprak eldesi, atk / amur stabilizasyonu, yol yapmnda taban malzemesi, ak maden ocaklarnn geri kazanmnda dolgu malzemesi, imento tesislerinde hammadde olarak kullanlabilmektedir. Akkan Yatakta Yakma Teknolojisinin Sorunlar ve Dezavantajlar Yeni bir teknoloji olmas nedeni ile gelime srecindedir. Ticari iletmede olan en byk santral gc 250 MW tr. lk devreye almalarda iletme glkleri bulunmaktadr. Yatak ktlesinin akkanlamasnn kesildigi durumlarda (fan arzas vb.) topaklaarak sistemin srekliligini bozmas denetim ve donatmda karlalan balca glktr. gtlm kireta kullanldgndan kireta maliyetleri yksektir. Yakt kullanmnda esneklik olmakla birlikte, Kmrn iindeki ta ok iyi ayrtrlmaldr. Kmr iindeki ta paracklar yksek akkanlatrma hzndan tr kazan boru patlaklarna neden olmaktadr. 2X160 MW AKI KAN YATAKLI 18 MART AN TERMK SANTRALI an Termik Santral; anakkalenin an lesine 12 km uzaklktadr.Kmr maden sahasna ise 3.5 km mesafededir. Santral sahas toplam alan:800 dnm Santral Teknolojik niteleri, 800 dnm Kl Stok Sahas olmak zere toplam 1600 dnmdr. an linyitlerinin degerlendirilmesi amacyla, Elektrik retim- letim A.S.(EAS) tarafndan,Fransz AlstomPower Centrales firmasnn liderliginde, kazan Alstom Power Boiler, buhar trbin-generatr Alstom, sogutma suyu sistemi Gea Egi, inaat ve montaj ileri ise Teknotes firmalarnn ortaklgndaki Konsorsiyuma yaptrlmtr. an Termik Santralnn bedeli teklif alma tarihi olan 27.01.1998 tarihindeki kurlarla toplam 379.000.000 $ dr. 23.10.2000 tarihinde ie balanlm olup santraln geici kabul 15.07.2006 tarihinde, kesin kabul ise 10.09.2008 tarihinde imzalanmtr. Kmr Hazrlama Sistemi : Kmrn genel zellikleri; Isl degeri 2600%10 kcal/kg, kl %32 , nem %22, kkrt %4 dr. Kmr Besleme Kaps. 600 ton/h, Stok Sahas kaps. 200.000 ton dur. L (an Linyit letmesi)nin ak ocaklarndan (kapasitesi 95 milyon ton) karlanan kmr, kmr teslim noktasna 0-1000 mm boyutunda getirilmekte, birinci krcda (ta ayrcl) boyutu 0-300 mm ye, ikinci krcda 0-30 mm ye ve nc krcda 0-10 mm ye indirildikten sonra kazan bunkerlerine gnderilmektedir. ki nite iin biri yedek olmak zere %100 kapasiteli iki adet konveyr hatt bulunmaktadr. Her aamada, kapal mekanlarda toz kaaklar iin szdrmazlk nlemleri mevcuttur. Krclar vastasyla krlm linyit kazan binasndaki 4 adet kmr bunkerinde depolanr. Kmr kazan 8 besleme noktasndan beslenir. Kireta Hazrlama Sistemi Kireta, santralda kullanlacak zelliklerde ihale edilerek Tesise silobaslarla nakledilmekte ve pnmatik tama hattyla beton silolara tanarak burada depolanmaktadr. Kireta TS na kullanlmaya uygun halde teslim edildiginden krma ve gtme ilemleri yaplmamaktadr. Santralda kullanlan kiretann zellikleri aagdaki gibidir: % CaCO3 : >%95 (agrlka) SiO2 : % 0.56 (agrlka) Su Oran : <%1 (agrlka) Yap : Amorf, Reaktif (min 95 g S / kg CaCO3 API gre) Tane boyutu : 0 -700 mikron AKIKAN YATAKLI KAZAN malats: AlstomPower Boiler Tipi: Dolaml Akkan Yatakl Kapasitesi: 462 ton/saat-buhar Verim%92 lem prosedr emas Santralde iki adet kazan mevcut olup, her biri tam ykte saatte ortalama 130 ton kmr yakarak saatte yaklak 462 ton taze buhar retmektedir. Santralde kullanlan teknolojide yanma odasnda oluan SO2 gazn tutmak iin kireta kullanlmaktadr. Kireta loopseallerde kmrle kararak kazana beslenmektedir. Kireta miktar saatte ortalama 40 tondur. Kazanda, kmr havada asl kalarak kl ve kireta iinde 850 870 C arasnda yaklr. Yatakta akkanlamay saglamak amacyla primer hava ve sekonder hava kullanlr. Primer hava; nozul tabanndan verilen hava,sekonder hava ise; nozul tabannn st tarafndaki hava kanalndan verilen havadr. Nozul taban ise yatak malzemesinin (%98 orannda kl veya kum) homojen olarak akkanlamasn saglar. Aagda primer havann verildigi nozul taban ve yatak malzemesi grlmektedir. Yatak Malzemesi Partikl Daglm Beklenen tane ebad daglm M a l z e m e M a k s . T a n e b o y u t u ( m m ) O r t a l a m a t a n e b o y u t u ( m m ) K mr < 20 4- 5 K ire ta <1 0,1- 0,15 Y atak kl <1 0,2- 0,5 Kazan, ilk devreye alma srasnda nce mazot, sonra fuel-oil, kmrn tutuma scaklgna ulaldktan sonra ise kmr ile altrlmaktadr. Yol verme brlrleri kazan ierisindeki yatak malzemesini kmr besleme scaklgna ulancaya kadar strlar FO yakma havas scaklg minimum 120C olunca kullanlmaya balanr. Yakt, kireta ve havann dzgn daglmnn saglanarak yanma veriminin artrlmas amacyla, kmr kazana sekiz ayr noktadan beslenmektedir. Yanmann tam olarak gereklemesi ve NOx gazlarnn oluumunu nlemek amacyla kademeli yanmay saglamak iin, kazann st kotlarndan ikincil hava enjeksiyonu yaplmaktadr. Kazanda akkan yatag oluturan kat malzemelerin yanc bileenlerinin boyutlar yanma devam ettike klmektedir. Boyutu klen malzeme hava gaz karm ile birlikte tanarak kazana baglanan siklonlara gelir, bunlardan tamamen yanmam ve boyutu yeterince klmemi olanlar siklonlarda tutulup, kl geri dn hattyla,tekrardan yaklmak zere kazana gnderilir. Tamamen yanm ve boyutu siklonlarda tutulamayacak kadar kk olanlar ise siklonlardan kurtulup baca gaz kanalna tanr. Siklondan kan ve SO2 gaz artlm baca gaz, ikinci geite yer alan buhar retim nitesi stc boru demetlerinde ssn braktktan sonra, baca gaz kanallaryla tanarak dnerli hava n stcsna girmektedir. Bu stclar, ikinci geiin tabanna yakn konumlandrlmtr. Rejeneratif tip bu stclarda bir taraftan ssn brakan scak baca gaz geerken, diger taraftan kazana gnderilecek taze hava stlmaktadr. Baca gaz, daha sonra hava n stcsnn altnda yer alan elektrostatik filtrelerden geer. Burada baca gaznn iindeki uucu kller tutulduktan sonra, ekme fanlar ile bacaya gnderilir. Yatak kl, kazandaki basnca gre yanma odasnn tabanndaki 4 oyuktan otomatik olarak deaj edilir. Kazan kl sistemi her kazanda 2 kl sogutucu ve her bir kl sogutucuda 2 adet olmak zere toplam 4 adet yatay L-Valfle donatlmtr. Yatak kl kl sogutucusuna aktarlr, besleme suyu ve kondensat ile sogutulur.Son olarak, yatak kl, yatak malzemesi silosuna sevk edilebilir. Kazanla ilgili Hava Baca Gaz Sistemleri Hava baca gaz sistem elemanlar unlardr : 2 adet hava miktar kontroll sekonder hava fan : Bu fanlarn fonksiyonu dolaml akkan yatakl kazann ikinci hava ihtiyacn karlamaktr. Kapasitesi 2 x %70 tir. 2 adet hava miktar kontroll primer hava fan : Bu fanlarn ilevi ise, dolaml akkan yatakl kazann birinci hava ihtiyacn karlamaktr. Kapasitesi 2 x %70 tir. 2 adet rejeneratif hava n ( RAH ) : Yanma odasna giden havann stlmasn saglar. 3 adet akkanlama hava fan : Kapasitesi 3 x %50 olan bu fanlar kl dn hattndaki akkanlama havasn, yag yakclar sogutma ve ateleme havasnn eldesini saglar. 2 adet kl soutucu ve 2 adet kl soutucu fan : Fonksiyonu, alnan yatak klnn 850C dan 60 - 140C a sogutulmas olan bu fanlarn kapasitesi 2 x %100 dr 2 adet elektrostatik filtre ( ESP ): Elektrostatik filtre, baca gaz ierisindeki uucu kl partikllerini tutar. Kapasitesi 2 x %70tir. GARANT EDLEN EMSYON DEGERLER UUCU KL :150 mg / Nm3 NOX :800 mg / Nm3 CO :250 mg / Nm3 SO2 : 1.000 mg / Nm3 GAZ MKTARI:544.388 Nm3 / sa. ELEKTROSTATK FLTRELER: Elektrostatik filtre, baca gaznn ierdigi uucu kllerin atmosfere atlarak evre kirliligine neden olmasn engellemek iin baca gazndaki uucu klleri tutmaktadr. Her bir nitede %70 kapasiteli ve partikl madde tutma verimi %99.9 olan 2 adet elektrostatik filtre bulunmaktadr. Elektrostatik filtreler hava stclar ile ekme fanlar arasna yerletirilmitir. Elektrostatik filtreler, uucu kl ieren gazlarn, oluturulan elektrik alan ierisinden geirilerek, kat asltlarn ykleme elektrotlar ile negatif ykle yklenmesi ve bunlarn pozitif toplama elektrotlarnda toplanarak gazdan ayrlmas ilkesi ile almaktadr. Toplama elektrotlar zerinde toplanan kl, elektrotlarn belirli aralklarla silkelenmesi sonucu elektrofiltre altndaki kl bunkerlerine dklmektedir. Kl bunkerlerinde biriken kl, basnl hava ile pnmatik olarak kl silosuna tanmaktadr. Kl atma sistemi : Kazanda kmrn kireta ile birlikte yanmas sonucunda ortaya kan kl kazan knda siklonlarda tutulduktan sonra kazana geri dndrlerek kazan tabanndan basn fark ve akkan kl kanallar vastasyla kl sogutucusuna tanr. Yanma odasna geri dn Kl silosuna gidi hatt Akkanlama Bo blme Kondensatla sogutulmu blme Besleme suyu ile sogutulmu blme Yanma odas altndan kl gelii Nozullar Kl sogutucularda belirli bir scaklga sogutulan kl, pnmatik olarak tanarak yatak kl silosunda depolanr. Elektrofiltrelerde tutulan kller uucu kl silolarnda toplanr. Toplanan kller, kl bandna alnmadan nce agrlka % 15 orannda suyla nemlendirilir. Bunun nedeni toplanan kln, kl sahasna tanrken ve yaylrken meydana gelecek tozumay engellemektir.Kl bunkerlerinde toplanan ve nemlendirilen kller, tamamen kapal boru konveyrlerle kl stok sahasna tanmaktadr. Kl cruf miktar iki nite iin toplam 154 ton/saattir. Buhar Trbini -Jeneratr : Jeneratr zellikleri: malat:ALSTOM POWER Tipi: Senkronize G:177 MVA k Gerilimi:15 kV Sogutma Tipi:Hava Sogutmal Trbin Teknik Bilgileri; malat:ALSTOM POWER Tipi:3 Basn Kademeli Kapasite:160 MW Devir Says:3000 devir Is Tketimi:1907 kcal/kwh Verim: %45 Buhar trbini ve jeneratr, termik santralin ana g dnm nitesidir. Bu nitede buharn s enerjisi mekanik enerjiye, mekanik enerji ise elektrik enerjisine dnr. Yksek gl buhar trbinlerinde ayn rotor zerinde yerletirilmi hareketli ve sabit kanatlardan oluan yksek basn, orta basn, alak basn kademeleri mevcuttur. Kazann yksek basn kzdrcsndan kan kzgn buhar, trbinin yksek basn kademesine girmekte ve genlemektedir. Yksek basn trbininden kan i grm buharn ss, kazann kzdrc blmnde tekrar ykselir ve alak basn kademesi ile entegre olan orta basn trbinine girer. Daha sonra alak basn kademesi altnda yer alan kondensere yogunlatrlmak zere gnderilir. Trbin ile ayn mile bagl olarak alan stator ve rotordan oluan jeneratrde de mekanik enerji elektrik enerjisine dntrlr. Sogutma Suyu Sistemi : Tipi: Kuru Tip (Heller Sistem) Kapasite15.800 m3 /saat-sirklasyonlu Kule yksekligi 120 m, i ap :62 m Trbinden kan buhar tekrar su haline dntrerek yeniden kullanabilmek iin Sogutma sistemlerine ihtiya vardr. Sogutma sistemleri trbinden kan buharn yoguturularak tekrar kullanlmasnn yannda verim ve kapasite artna da imkan saglarlar. Termik evrimin verimi, kullanlan malzemelerin (kazan borular, baglant elemanlar, trbin vb.) emniyetle alabildigi st scaklk snr ve sogutma sisteminin etkinligine gre inilebilecek en dk kondansr basncn saglayan alt scaklk snrnn bir fonksiyonudur. an da Sogutma sistemi trbinlerin altna yerletirilmi iki adet kondenser ile her iki nite iin ortak kullanlan bir adet sogutma kulesinden olumaktadr. Trbinlerden kondensere gelen buhar, burada sogutma suyu ile dogrudan temas ederek yoguur. Yoguan bu suyun yani kondensatn, bir ksm evrim srasndaki su kaybnn karlandg make up tankna gnderilir. Kalan ise sogutma ileminde tekrar kullanlmak iin istenen miktarda sogutulmak zere sogutma kulesine gnderilir. >Santral Genel Verimi : %42 dir. Yllara gre retim miktar (MW): 2.191.500 2.050.869 739.505 825.209 459.675 2008 2007 2006 2005 2004 2007 Yl Brt retimi (Gerekleen) : 2.050.849.000 kWh 2007 Yl Yanan Kmr A.I.D. : 2822 kCal/kg 2007 Yl Fiili Kmr : 1.572.376 Ton 2007 Yl Kapasite Kullanma Faktr : 73,16 % 2007 Yl Emreamade Ol. Fak.(retim) : 80,71 % 2008 Yl Brt retimi (Gerekleen) : 2.191.500.000 kWh 2008 Yl Yanan Kmr A.I.D. : 2673 kCal/kg 2008 Yl Fiili Kmr : 1.784.678 Ton 2008 Yl Kapasite Kullanma Faktr : 77,96 % 2008 Yl Emreamade Ol. Fak.(retim) : 82,76 %