SAATLER AYARLAM A E N STT S A h m e t H am d i T an p m ar

Saatleri Ayarlama Enstitiis'mm yayn haklan Dergh Y aynlanna aittir.

D ergh Y aynlar: 28 T rk edebiyat-rom a: 1 ISB N : 978-975-995-146-7 1. b. 1961 (R em zi K itabevi), 2. b. ubat 1987, 3. b. T em m uz 1992, 4. b. E k im 1995, 5. b. M ays 1998, 6. b. E kim 1999, 7. b. E yll 2000, 8. b. E yll 2002, 9. b. M ays 2004, 10. b. E kim 2005 11. b. M art 2007, 12. b. O cak 2008 13. B ask: E kim 2008 K ap ak T asarm : S erm in Yavuz S ahife D zeni: Ayte B ala

B asm Yeri: A A jan s R eklam clk F ilim cilik M atb. San. v e T ic . L td. ti. B ey san Sanayi S itesi B irlik C ad. Y aynclar B irlii Sitesi No: 32 K ap No: 4 G Y akuplu - B y k ek m ece / stanbul C ilt: G ven M cellit & M atbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti. D evekaldrm C ad. G elincik Sok. G ven han No: 6 M alm utbey - B a clar / stanbul D atm v e Sat: A na B asn Yayn M olla F enari Sok. N o: 28 Y ldz H an G iri K at Tel: [212] 526 99 41 (3 hat) Faks: [212] 519 0 4 21 C aalolu / stanbul

Ahmet Hamdi Tanpmar SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bihakk- Hazret-' Mecnun 'ale eyleye Hak Serimde derd-i hredden biraz eser kald zzet Molla

D E R G H Y A Y IN L A R I Klodfarer Cad. Altan Merkezi No: 3/20 34112 Sultanahmet / stanbul Tel: [212] 518 95 78 (3 hat) Faks: [212] 518 95 81 www.dergahyayinlari.com / bilgi@dergahyayinlari.com

BRNC BLM

B Y K M TLER

I
Beni tanyanlar, yle okum a yazm a ileriyle byiik bir ilgim o l madn bilirler. H att btn m talalarm , ocukluum da okudu um Jul Vern ve N ik K arter hikyelerini ortadan karrsanz, A rap a ve Farsa kelimelerini atlaya atlaya gzden geirdiim birka ta rih kitabyla, T inm e, B inbir G ece, Ebu Ali Sin hikyeleri gibi eserlerden ibarettir. D aha sonraki zam anlarda, enstitm z kurulm a dan evvel isizlikten evde ocuklarn m ektep kitaplarna zam an za man gz attm gibi, bazen btn gnm geirdiim Edirnekap veya ehzadeba kahvelerinde gazeteleri hatm e m ecbur kaldm zam anlarda ufak tefek tefrika paralan ve m akaleleri de okudum . A dl T pta m ahede altnda bulunduum zam anlarda tedavim e alan, sonralar da bana o kadar iyilii dokunan D oktor R am izin psikanalize dair nerettii ettleri de bu arada sayabilirim . Bu ka dar mhim ilerle uraan bu lim zatn hakkm da gsterdii tevec che lyk olabilm ek iin bu kitaplarn ve m akalelerin bir satrn bile atlam adm a sizi tem in edebilirim . Fakat balangcn bilm e diim ok m him m eseleler zerinde yazlm bu eserler ne benim edeb zevkim e, ne de anlaym a hibir tesir yapm adlar. Sadece D oktor R am izle uzun sohbetlerim izde -d a im a o syler ben dinler d im - yetkisizliim i rtm ee yaradlar. nsan ocukluunda ald terbiyeyi unutm uyor. Babam ilk zam alarda Em sile ve Avamil gibi

TANPINAR

A rapa sarf ve nahiv kitaplarndan gayr, sonralar m ektep kitapla rnn dnda kitap okum ann aleyhinde idi. Belki bu sansrn veya tahdidin yznden ben dpedz her trl okum ay reddetm itim . B ununla beraber hayatm n bir safhasnda ufak bir eser yazm a a m uvaffak oldum . Fakat bunu, daim a kt grdm bir benlik dvas iin -y a n i etrafa, B ak bizim Hayri rdal kitap yazm ! de dirtm ek i in - yazm adm gibi, k u v v etli, n n e geilm ez bir istidat zorlad iin de yazm deilim . im di lvedilm i olan, daha do rusu H alit A yarcnn tam zam annda m dahalesiyle daim tasfiye hlinde bulunan enstitm zn yaynlar arasnda kan bu eseri hangi m aksatla, hangi artlarla, nasl ve niin yazdm ilerde an latacam . u kadarn syleyeyim ki, saatilerin pr eyh Zam an H azretlerinin hayatn ve keiflerini anlatan bu eserin grd ra beti dorudan doruya, enstitm zn kurucusu, aziz velinim etim , byk dostum , beni hiten bugnk ahsiyetim e eritiren Halit A yarcnn yksek m eziyetlerine borluyum . Zaten hayatm da iyi, gzel, faydal ne varsa hepsi onun, bir otom obil kazasnn hafta evvel aram zdan alp gtrd o byk adam ndr. Bunu ispat iin, vaktiyle yannda alm olduum M uvakkit Nuri Efendiye dair anlattm eyler ve saatilie dair kendisine verdiim izahat la birdenbire eyh A hm et Z am an Efendiyi bulduunu -b elk i ens titm z kadar byk bir ic a t- ve onun D rdnc M ehm et zam ann da yetim esi icap ettiini kefettiini sylem em yeter sanrm . Bu iki dikkat ve keifle bir zam anlar parlak ekilde kutlanan sa at bayram larm zn arlk m erkezi bir ham lede teekkl etm i ol du. Bu kitabn m uhtelif dillere tercm e edilm esi, darda ve ierde o kadar ar balkla ve ehem m iyetle tenkit edilmesi de gsterdi ki, rahm etli dostum H alit Ayarc ne A hm et Z am an H azretlerinin yaa m olm as lzum unda, ne de yaam as icap eden asr seerken hi hata etm em itir. B ana gelince, esas fikri kendim e ait olm asa bile, im zam tayan bu eserin on sekiz dile tercm e edilm i olm as, bu dillerin gazetelerinde tenkit edilm esi, Van H um bert gibi bir limin srf benim le tanm ak ve A hm et Z am an nin kabrini ziyaret etm ek

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

iin H ollandadan buraya kadar gelm i olm as, diyebilirim ki, ha yatm n en nemli hdiselerinden biridir. Vka bu sonuncusu epeyce skntl oldu. Ecnebi bir lim le, ter cm an vastasyla dahi olsa, bu kadar etin bir bahiste konum ak ve hibir suretle yaam am bir adam a bir m ezar bulm ak zannedildi inden gii eylerdir. B irincisinden gazetelerin dedii gibi derviesine tavrlarm z ve lubaliyane, hatt tiryakice ahvalim iz bizi kurtard. kincisinde ise, ecdadn m ahls kullanm ak itiyad im dad mza yetiti. Edirnekap ve Eyp m ezarlklarnda, K aracaahm et m eherinde birka gn dolatktan sonra, bir A hm et Z am an Efendi nasl olsa bulunacakt. N itekim bulduk da. B ir lnn ahsiyetinde yaptm bu kk onarm adan pek o kadar m teessir deilim . H i olm azsa bu sayede adam cazn kabri tam ir edildi, ad tantld. hret, fet olduu kadar da vesile-i rahm ettir. K abrinin fotoraflar H ollan d adan balayarak btn dnya gazetelerinde, tabi daim a ba ucunda bir elim taa dayanm olarak ve br elim de pardstim , apkam , gazateler filn, bizzat ben bulunm ak artyla, neredildi. Bugn bunlar dndke yalnz bir eye zlyorum . Kitabm hakknda o kadar iyi eyler yazan, beni dnyaya tantan, gnlerce peimde dolaan Van H um bertin bu m ezara dayanarak bir resim aldrm asna m saade etm edim . H er ricasnda, Siz n olsa hristiyansnz, ruhu m uazzep olur! diye reddeder, ancak sa tarafm da durm asna m saade ederdim . Fakat, dnlrse beni de m azur grm ek m m kndr. H erif beni aylarca skntya sokm utu. Oh ol sun! N e diye durup dururken gelir, ellem in rahatn karrlar. Biz kendi lem im izde yaayan insanlarz! H er eyim iz kendim ize gre dir. B ununla beraber ilerde grlecei gibi Van H um bert benden cn ald. Evet, ne okum aktan, ne yazm aktan holanrm . Bu byle iken bu sabah nm de koca bir defter, htralarm yazm aa urayo rum. H att bunun iin her gn olduundan daha erken, saat bete kalktm . K adn hizm etilerim iz, erkek am z A rif Efendi - te k ku

TANPINAR

suru Bolulu olm am asdr, gayet gzel yem ek p iirir- evim ize eski bir hanedan enisi verm ek iin bin bir m kltla arayp bulduu m uz A rap kalfa Z eynep H anm - n e garip, ocukluum da zencisi o kadar bol stanbula imdi siyah insan ithalt mal gibi g iriyor-, hulsa Vill S aati ellerinin em ekleriyle ve iyi niyetleriyle eviren insanlarn hibiri uyanm am lard. ster istem ez sabah kahvemi kendim piirdim . Sonra koltuum a gm lerek, hayatm dnm e e, unutulm as, bahsedilm eden geilm esi veya deitirilm esi icap eden eyleri ayklam aa, behem ehal yazlacaklar derinletirm ee, hulsa bir yazdan ve bilhassa htrat cinsinden bir yazdan sam im i lik denen eyin istedii biitn sk artlar gz nnde tutarak, h diseleri zihnim de sralam aa altm . nk ben Hayri rdal, her eyden evvel m utlak bir sam im ilik taraftarym , insan her eyi aka sylem edikten sonra neden yaz yazsn? Bu cinsten kaytsz ve artsz bir sam im ilik ise behemehal bir szm e, elem e ister. Siz de kabul edersiniz k i, her eyi olduu gi bi sylem ek miimkiin deildir. Sz yarda brakm aktansa, vaktin de iyi tasarlam ak, okuyucu ile behem ehal anlaacanz noktalan sem ek gerekir. nk sam im iyet tek bana olan i deildir. B tn bunlara bakp hakikaten hayatm , m him , anlatlm as behem ehal lzm gelen bir ey sandm a, ona olduundan fazla bir deer verdiim e inanm aynz. teden beri Cenab- H akkn insan lara bu hayat yazm ak iin deil, iyi kt yaam ak iin bahettii ne inananlardanm . Z aten yazlm ekli m evcuttur. Nezd-i lh deki nshasndan, kaderim izden bahsediyorum . H ayr, htralarm yazm aktan kastm kendimi anlatm ak deil dir. Sadece ahidi olduum birtakm v ak alarn unutulm am asna yardm etm ektir. Bir de hafta evvel topraa gm dm z aziz insan anlatm ak ve anm ak. Ben insanlarn en naizi ve m anasz, karm n, vaktiyle enstit m zn kurulm asndan evvel hakkm da kulland dille, en snepesi, hakikaten byk, icat dehasyla dom u bir adam tandm . Y l larca yan banda yaadm . alm a eklini grdm . Fikrin kafa

10

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

snda nasl tututuuna, nasl birdenbire byyen bir aa gibi dal budak salp deta btn vcudunu kavradna ve oradan hayata yayldna ahit oldum . A srm zn belki en byk, en faydal miiessesesinin, Saatleri Ayarlam a E n stitsnn onun gzlerinde bir denbire beliren bir parltdan bugnk yahut dnk hline geliini giin gn hayatm n bir paras gibi yaadm . H att kendim i m ethet mek gibi gln bir hle dm eden, diyebilirim ki, talih ve tesadf, bu Hayri rdal zavallsna btn acizlerine ram en, bu m essesenin kuruluunda m him bir rol oynam ay nasip dahi etti. Bana yle geliyor ki, grdklerim i ve iittiklerim i yazm ak, ge lecek nesillere kar en byk vazifem dir. Kald ki m essesem izin tarihesini benden daha iyi yapabilecek tek insan, H alit A yarc, ar tk aram zda deildir. Dn akam yine onun m asam zdaki yerini bo grdiim. K arm n dolm u gzlerle btn yem ek m ddetince bu bo sandalyeye bakn bir trl unutam ayacam . Sanki etrafnda ki her eye yabanc idi. N ihayet dayanam ad, pekiri ile gzlerini silerek m asadan kalkt, odasna kapand. Em inim ki btn gece a lamtr. Hakk da var, H alit Ayarc benim velinim etim se, onun da en byk dostu idi. Zaten bu htralar yazm ak fikrini bende, biraz da onun bu ok yerinde olan kederi uyandrd. Kendi kendim e, yatam da uzun zam an dndm . Hayri r dal, dedim , ok ey grdn, geirdin. Yan ancak altm olduu hlde birka insann m rn birden yaadn. Sefaletin, bir keye atlm olm ann her trl acsn tattn. kbalin m erdivenlerinden evik ve lk ktn. H ibir zam an ve hibir kuvvetin halledem e yecei m eselelerin halloldu. B tn bunlar hep onun H alit Ayarc nm sayesinde old. Seni m ezbeleden o ekip kartt. Hayatn iin, dncen ve rahatn iin hakik dm an olan her eyi ve her kesi o sana dost yapt. Etrafnda sade irkinlik, fakirlik, sefalet g ren bir adam iken birdenbire insana lyk birtakm asil zevk ve sa adetlerin bulunduunu duydun ve insan ruhunun asilliini anladn. Yakn sevgisini rendin. K arn P akizeyi bile asil yz ile o sana tantt; ocuklarn Cenab- H akkn sana azap ektirm ek iin gn

11

TANPINAR

derdii birtakm biareler zanederken birdenbire ve onun sayesin de evlt sahibi olm ann nim etlerine kavutun. Bu kadar iyi, tem iz, byk, her m nasyla byk bir dostun htras iin hibir ey yap m ayacak m sn? O nun unutulm asna, htrasnn, bir yn alayn, iftirann altnda kaybolm asna raz m olacaksn? D n bir kere, Halit A yarcy tanm adan evvel hayatn ne idi? imdi nesin? D n, E dirnekapdaki evi, her gn kapn yoklayan, yahut yolunu kesen alacakllar, bir dilim ekm ein peindeki rpnlarn... Son ra bugnk rahat ve saadetini dn!.. II H alit Ayarc y tanm adan evvelki hayatm , dedim . Fakat ger ekten buna bir hayat denebilir m i? E er yaam ak kelim esinin m nas her eyden m ahrum olm ak ve strap ekm ekse, her an kl m ek ve bunu nefsinde her lhza duym aksa, bir trl aam ayaca bir em berin iinde durm adan rpnm aksa, sphesiz ben de, be nim kiler de en derin ekilde yayorduk. Yok, bu kelim enin iinde biraz ruh ve im kn genilii, birtakm haklar duym ak, o iten se vinm eler, da kar bir parack gven, etrafnzla m savi artlar iinde rahat bir karlam a filn varsa, o zaman i ok deiir. D ik kat ediniz ki, bir eyler yapm aktan, insanlara faydal olm aktan hi bahsetm edim . Zaten H alit A yarcy tanyana kadar bu cinsten bir zevkin farknda bile deildim . B ugn ise hayatm n bir gayesi var. A rkam da az ok beni hatrlatacana inandm bir i brakyorum . On yl m ddetle dnyann en yeni, en faydal m essesesinin m dr m uavinliini yaptm . D eil oluk ocuum a, uzak yakn btn ak rabam a, e ve dostum a, hatt insan hli, vaktiyle kalbimi kranlara bile iyilik ettim , i buldum , refaha kavuturdum . Bu m eselede sade enstitm z m em urlar iin -k i yars benim ve H alit A yarcnn ak rabasdr, nk enstit kurulur kurulm az kadrosunun msavi ekil de m him yerlerden tavsiye edilenlerle hsm ve akrabam zdan te kil edilm esine H alit Ayarc byk bir isabetle karar verm i ve bu

12

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

karar hi am adan takip e tm itik -, Suadiye tarafnda yaptrd m z m ahalle ile ehrim izin im arna yaptm z hizm eti hatrlam ak kfidir sanrm . Bilm em enstitm zn daha ilga kararndan ok evvel m atbuat ta aleyhinde balayan ve ilga kararndan sonra bsbtn iddetini arttran hcum lardan burada bahsetm ee l zu m var m ? H ayat ne kadar gariptir? On sene evvel her yaptm z beenen, ven, geni tekiltm z dnyaya bir rnek gibi gsteren gazeteler, vaktiyle o kadar dostum olan, gerek resm kokteyllerim ize, gerek basn top lantlarm za can atan gazeteler imdi aleyhim ize yazm adklarn brakm yorlar. Evvel tekiltn geniliinden ve lzum suzluundan bahsetti ler. sizliin alabildiine yrd bir m em lekette bu kadar insa na i bulm u olm am z hi hesaba katm adan, m drln, on bir ube m drlnn, krk yedi daktilo ve iki yz yetm i bir kontrol m em urunun okluunu durm adan bam za kaktlar. Sonra, sanki bir saatte yelkovan, akrep, zem berek, pandl, mil hakikaten yok mu ve hakikaten zaman dediim iz ey, saat, d akika, saniye ve s liseye ayrlm azm gibi bu ube m drlklerinin adlaryla alay et tiler. D aha sonra bu m drlklerde on sene ehliyetle alan, ileri nin iinde piip yetim i m em urlarm zn tahsillerini, ihtisas ve selhiyetlerini ele aldlar, nihayet bir zam anlar o kadar beendikleri neriyatm za insafszca hcum ettiler. Bata benim yazdm eyh A hm et Z am an ve Eseri" adl ki tap olm ak zere btn alm alarm z delik deik ettiler. Slise u bem iz efinin -k k baldzm n k o c a s- o kadar dikkatle ve em ek le yazd Lodos Rzgrlarnn K ozm ik Saat A yarlan zerindeki Tesiri , dostum D oktor R am izin Saat ve Psikanalizin , Saat K a rakterolojisinde rdal M etodu , H alit A yarcnn Sosyal M onizm ve Saat , Saniye ve Sosyete adl kitaplarnn kapaklar sanki ok gln eyler, yahut tehlikeli vesikalarm gibi gnlerce gazetelerin ilk sayfalarnda acayip balklar altnda tehir edildi. Bunlarla da kalm adlar, ehrim iz halkn o kadar sevindiren, e

13

TANPINAR

lendiren ve m essesem ize btn ilm ve tim a faaliyetlerini ko laylatracak im knlar salayan vidolu, zam l, tenziltl ikramiyeli ve kollektif ra k it ceza sistem im izi ele alarak, bizi dpedz sahte krlk ve dolandrclkla vasflandrdlar. H albuki H alit Ayarc ile karm P ak izenin bitm ez tkenm ez vidolu tavla partilerini seyre derken, can skntsndan bulduum bu nakit ceza sistem ini bir za m anlar nas! alklam lard. Byk bir m aliyecim iz bu ceza sistem ini m aliye tarihinde ger ek bir bulu addettiini resm en bildirm i ve bundan sonra adm D oktor Turgot, N ecker ve S chachtla beraber anm akta hi tereddt etm eyeceini her frsatta tekrarlam t. Hakk da vard. u itibarla ki, im diye kadar halk m kellef k lan para ilerinde m em nuniyetsizlik daim a esastr. H ele bu bir ceza eklinde olursa, daim a insan rahatsz eder. Bizim nakit cezam z ise hi byle deildi. Suiu, kontrol m em urum uzdan bunu iitir iit m ez, evvel aryor, sonra iin m antndaki salam l anlayn ca, tebessm e balyor, tatbikattaki ciddilii grr grm ez, glm ek ten katlyordu. K a kii m em urlarm za bilhassa ilk gnlerde A m an ne olur, bir kere de bizim eve gelin, bunu karm behemehal grsn, ite adresim diye kartn uzatm , ayrca otom obil paras n da verm iti. N akit cezam zn dayand esas, ehre ait um um saatler bata olm ak zere, akta bulunan saatlerden biriyle uym ayan her saatten alnan be kurutan ibaretti. Fakat bu saat ile bir baka saatin ara snda da ayar fark varsa bu sefer ceza iki m isli oluyordu. Byle kom u olan saatlerin says oaldka ceza da hendes nispetle ar tyordu. Tam saat ayar haddizatnda im knsz olduu iin - b u , sa atlere m ahsus bir ferd hrriyet m eselesidir, bittabi o zam an bunu ak ly am azd m -, hele kalabalk bir yerde yaplan tek bir kontrolda epeyce m iktarda bir para tahsili m m knd. K ald ki, biz bu kark hesaba b ir de ilerilik ve gerilik fark il ve etm itik. H erkes bilir ki, bir saat ya geri kalr, yahut ileri gider. Bu iin nc ekli yoktur. Bu da tam ayar im knszl gibi um u

14

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

m bir kaidedir; m eer ki durm u olsun. Fakat burada i ahsleir. Benim nazariyem udur ki, insanlar kinatn sahibi olm ak zere ya ratldklar iin, eya onlara uym ak tabiatndadr. M esel, benim ocukluum un getii A bdlham it devrinde cem iyetim iz neesizdi. B ata padiahn ask yznden gelen ve halka halka etrafa yaylan bu neesizlik eyaya da sirayet etm iti. O zam ann vapur ddkle rinin acln, hznn, keskinliini benim yam da olanlarn hep si bilir. Halbuki hdiselerin iutfuyla birdenbire o kadar glecek ey bulan bugnk hayatm zda vapur ddklerinin, tram vay seslerinin neesine bakn! Saatler de byledir. Sahiplerinin m izalarndaki arla, can tezlie, evlilik hayatlarna ve siyas akidelerine gre yrylerini ister istem ez deitirirler. B ilhassa bizim gibi st ste inklplar yapm , trl zm releri ve nesilleri geride brakarak, dolu dizgin ilerlem i bir cem iyette bu sonuncusuna, yani az ok siyas ekline rastlam ak gayet tabidir. Bu siyas akideler ise ok defa u veya bu sebeple gizlenen eylerdir. H i kim se ortada o kadar kanun m ey yidesi varken elbette durduu yerde, Benim dncem udur d i ye barm az. Yahut gizli bir yerde barr. te bu gizlenm elerin, miza ve inan ayrlklarnn kendilerini bilhassa gsterdikleri yer saatlerim izdir. Sahibinin en m ahrem dostu olan, bileinde nabznn atna a r kadalk eden, gsnn stnde btn heyecanlarm paylaan, hu lsa onun hararetiyle snan ve onu uzviyetinde benim seyen, yahut masasnn stnde, gn dediim iz zam an btnn onunla beraber btitn olup bitlisiyle yaayan saat, ister istem ez sahibine tem essl eder, onun gibi yaam aa ve dnm ee alr. Fazla teferruata girm eden urasn da iaret edeyim ki, saat ka dar derin ekilde olm asa bile bu benim sem e ve uym a keyfiyeti b tn eyam zda vardr. Eski apkalarm z, ayakkablarm z, elbisele rim iz gn getike bizden bir para olm azlar m ? O nlar sk sk de itirm ek isteyiim iz de bu yzden deil m idir? Yeni bir elbise gi yen adam az ok benliinin dna km a benzer: K endinden

15

TANPINAR

uzaklam ak, ona bir deiikliin arasndan bakm ak ihtiyac, yahut Ben artk bir bakasym ! diyebilm ek saadeti. ddia edebilirim k i,-ra h m e tli H alit Ayarc m essesem izin aley hine km ak korkusu ile bu cins iddialardan saknm am bana iddet le tavsiye ederdi; fakat m adem ki bu vesayet artk yoktur, ben rahat a iddia e d e b ilirim -e sk i bir apkadan ve ayakkabdan sahibinin b tn huyunu, alkanlklarn, hayatndaki aksaklklar, hatt strap larnn eidini grm ek m m kndr. H izm etilerim ize hem en evi m ize gelir gelm ez bir kat elbise, bir iki eski gm lek, boyunba, hi olm azsa ayakkablarm zdan birini hediye etm em izin hikm eti de bu olsa gerektir. Bizi hi tanm ayan bu insan birdenbire elbisem izin iine girdii, kunduram zla yrd iin, deta onun gizli zoru ile bize yaklar, farknda olm adan bizim -itiy a t ve dncelerim izi b e nimser. Bunu ben kendi nefsim de iki defa tecrbe ettim . T rl M eslekler B an k asdan atlm am a ve o kadar felkete d m em e sebep olan m dr Cemal Bey, vaktiyle bana bir kat eski el bise hediye etm iti. Cem al B eyle aram zda byk m iza farklar vard. O aksi, titiz, kibirli, insanlar kk drm ekten holanan, her eyi cidd m izanlara vuran bir adam d. Benim uysal, sade ge im derdi ile m egul benliim in tam zdd bir tabiat. V ka onun bu taraflarn pek benim seyem edim . Bu benim iin im knszd. Fakat tek zaaf, refikasna kar besledii sevgi sanki bu elbiseden bana geti. zerim e giydiim in haftasnda sk M slm an terbiyem e, ocuk babas olm am a, Pakize gibi her cihetle bana stn bir kad nn kocas bulunm am a ram en, Selm a H anm efendiye delicesine k oldum , b an k ad an ayrldm , seneler geti, bu elbise stm de li me lim e oldu. Fakat bu sevgi yakam brakm ad. kinci elbiseyi bana enstitm zn ilk kurulu gnlerinde o za manki kyafetim le m esseseye gelem eyeceim i dnen H alit Ayar c hediye etm iti. Srtm a daha ilk geirdiim gnde btn varl mn deitiini grdm . B irdenbire ufkum , gr zaviyem genile di. Hayat onun gibi bir btn olarak m talaya altm. D eim e, koordinasyon, alm ann tanzim i, zihniyet deiiklii, st dnce,

16

SAAFLER AYARLAMA ENSTTS

lm zihniyet gibi tabirlerle konum aa, kendi isteksizliim e zaru ret , im knszlk gibi adlar koym aa, arkla garp arasnda lsz m ukayeseler yapm aa, ciddiliinden kendim de rktm hkm ler vermee baladm . Onun gibi, insanlara A caba ne ie yarar? diyen bir gzle bakyor, hayat kendi teknem de youracam bir ham ur gi bi gryordum . B ir kelime ile onun cesareti ve icat kudreti bana a lanm gibiydi. Sanki bu elbise deil bir by idi. H att Cemal B e yin refikas Selma Hanm efendiyi bile artk eriilm esi im knsz bir varlk gibi grm yordum . Bittabi btn bunlar H alit A yarcda oldu u gibi przsz gem iyordu. Yumuak ve uysal, m erham etli, sefa leti tatm tabiatm ikide bir ie karyor, lafm kesiyor, kararlarm deitiriyordu. H ulsa birbiri arasndan dnen, karar veren, konu an bir adam olm utum . Rahm etli Halit A yarcya bunu anlattm zaman glm , sonra byk bir iyi kalblilikle, Byle olmas husu s bir eni veriyor, devam edin! dem iti. Yine bu m eseleyi m nakaa ettiim iz gnlerden birinde syle dii eyleri burada kaydetm eden bir trl geem eyeceim : - A z iz Hayri rdal, dem iti, sylediiniz son derecede dorudur. Btn byk adam larn m aiyetlerinde alanlara daim a elbiseleri ni ve teberilerini verm eleri bu yzdendir. R om a im paratorlar, krallar, byk diktatrler hep kendileri gibi dnsnler diye eya larn dostlarna hediye ederlerdi. H att O sm anl hkm darlarnn, vezirlerinin krk ve kaftan ihsan etm eleri de bu yzden olsa gerek tir. Siz, farknda olm adan tarihin byk bir srrn, bir eit psiko lojik m ekanizm ay kefettiniz! phesiz doru sylyordu. U nutm ayn ki bu keif de onun e l bisesi srtm a getikten sonra olm utu. E vet, o keif dehasyla do mu adam d ve ben de onun kyafetine brndm iin bunu ke fetm itim . Biz yine saatlere dnelim . B urada D oktor R am izin Saatlerin Psikanalizi adl enstitm z neriyatndan o ok m him ettten de bahsetm ek isterdim . Fakat bsbtn lm ve ok ayr m ahiyette bir takm istitratlarla bu htralar arlatrm aktan korktuum iin bunu

17

TANPINAR

yapm ayacam . K itap mevcuttur. steyen daim a m racaat edebilir. D oktor R am izle aram zdaki fark -b u ra d a yalnz onun bana sylediklerini n ak led iy o ru m - benim um um psikoloji ve sosyoloji m etoduyla ii ele alm am a m ukabil, onun meseleyi btn psikana lizciler gibi cinsiyet, libido ve refulm an noktalarndan ele alm asndadr. U m um ve husus psikoloji ve bilhassa sosyoloji hakknda hibir fikrim olm am asna ram en iin byle olm asna ben de m em nunum . Beni daim a ciddiye alm ak lutfunu gsteren D oktor Ram iz bu dncelerinin sonunda benim byk bir idealist olduum u da ilve etm iti. Bu m eseleyi beraberce m nakaa ettiim iz karm ise, saat ve zam an gibi insanla o kadar yakndan alkal olan bir m ese lede cinsiyet tarafn bsbtn ihmal ediim in sadece idealistliim den gelem eyecei, iin baka ve daha cidd, hatt uzv ve shh se bepleri de olm as icabettii fikrindedir. Hangi bakm dan olursa olsun arada bir ilerilik, gerilik fark bu lunduu aikrdr ve bu fark m him bir farktr. Bu itibarla saatleri geri kalanlardan aldm z nakit cezaya iki kuru zam yapm am z herkes gayet tabi buldu. H att ekseriyetin houna gitti. Bylece hem gerilie lyk olduu cezay veriyor, hem de ileri dnn hakkn teslim ediyorduk. nsan yaratl tam bir eitlie raz ola m az. U fak tefek im tiyazlarn tevikine de m uhtatr. D iyebilirim k i, bizzat iyilik dahi, ancak ceza grm esi ve ayplanm as icap eden bir ktln bulunm asyla kabildir. leride sk sk ad geecek olan rahm etli hocam M uvakkit Nuri Efendi tasavvuftan bahsederken her eyin zddyla m aruf ve m iim kn olduunu sylerdi. H alit Ayarc benim bu ceza zam m teklifim i bilhassa bu noktada mhim bularak kabul etm iti. B ulduum nakit ceza sistem inin nc zellii de, tekrarlanan cezalardan yaptm z yzde ondan yzde otuza kadar tenziltt. Bilindii gibi sular -d n y a n n her cins kanun ve rf n d e - tekrar landka cezalar artar. Bu ise sulu ile vz- kanun arasnda bir ne vi yar ve hatt inada sebep olur. Birinci crm iin sylem iyorum . ok m m kndr ki, ilk ile
18

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

nen crm ilk evlenm e gibi insanda m utlak bir pim anlk hissi uyandrsn. Fakat insanlk hli kincisinden sonra balayan ceza ar tlarnda kar taraf m itsizlie dren bir nevi ak arttrm a m anzaras bulunduu aikrdr. te biz nakit cezalarm zda yzde ondan balayarak yedinci ve sekizinci tekrarda yzde otuza kadar inmek suretiyle bu tabi neticeyi ve onun akslm ellerini nlyorduk. B ylece vidolu ve kollektif olan ceza sistem im iz ayn zam an da bir nevi m essese ilgisi kazanyordu. Kald ki iin iinde ticar bir taraf da vard. H aslatn belediyem izin bize brakm ak lutfunda bulunduu bu ceza sistem im izle bir nevi ticaret yapyorduk. Hangi ticar m essese devam l m terilerine ufak bir ikram da bulunm az? teden beri m evsim sonu tenziltlarna alk olan ve ancak bu su retle ticaret erbabnn kr hakknda kk bir fikir edinebilen s tanbul halknn byle bir eyden m em nun olacaklarn pein olarak tahmin etm ekle hi hata etm em itim . Kald ki, yar resm bir miiesseseden byle bir ey pek beklenem ezdi. Bu itibarla halkn houna gitmesi ve rabeti arttrm as ok m m kndr. Nitekim yle oldu. B ir trl inanam adklar, bir latife zannettik leri bu tenzilt iini bizzat grebilm ek iin halkm z birbirinin ko luna girip ayarsz saatleri ellerinde brolarm za hcum a veya kontrollarmz yoldan evirip kendileri iin ceza yazdrm aa baladlar. Halkn kendi isteiyle hatt gle gle verdii bu nakit ceza modas birdenbire ehri sard. A rtk ocuklara oyuncak filn alm aa ihtiya kalm ad. Sevimli kkler, byklerin neesine itirak edebilm ek iin en gzel, en i gdklayc vastay bulm ulard. urasn da syleyeyim ki, sade stanbul ahalisi deil, civar ky ler, hatt biraz uzaka ehirler halk da bu ie m erak sardrdlar. O kadar ki, tenziltl nakit cezann ve bilhassa ceza abone karneleri nin ilk tatbik aylarnda D em iryollar daresi baz hatlarda ilve se ferler yapm aa m ecbur oldu. H aydarpaa ve Sirkeci garlar her gn, A m an unu bir grsek , yahut O lur ey deil, hakikaten de doruym u... diyen ve glen, krlasya glen insanlarla dolup bo alyordu.

19

TANPINAR

Taradan gelen halkn sabrszl o dereceye vard ki, kontrol m em urlarm zn m him bir ksm n A nadolu tarafnda P endikten, T rakya cihetinde atalcadan balayarak yakn istasyonlara ve biz zat ehir garlarna tahsise, hatt bu yzden kadrom uz yetim edii iin Saat Ayar stasyonlarm zdan ve kyler iin genler arasndan setiim iz Ayar Ekiplerim izden personel alm aa m ecbur kalm tk. M essesem izin hudut haricindeki hretinin m him bir ksmn da bu nakit ceza sistem inin yaptn sylem ek doru olur. Birka seyyah vapuru yolcularnn, yol stnde kaptanlarn seyahat prog ram larm deitirm ee m ecbur ettiklerini ve stanbulda bir hafta kalp hepsinin ellerinde birka tenziltl ceza m akbuzu yollarna devam ettiklerini, hatt bu seyyahlar iinde birounun Halit Ayar c ile yahut benim le m lkat yapm adan stanbuldan ayrlm adkla rn, ehrim izin m uhtelif dkknlarnda satlan fotoraflarm zn deta yam a edildiini elbette gazetelerde okum usunuzdur. B urada son zam anlarda m liessesem iz hakknda yaplan btn hakszlklar teker teker sayacak deilim . Bu htralar ilerledike okuyucularm onlar grecekler ve nasl bir gadre uratldm za kendileri hkm vereceklerdir. Y alnz ahsm a ait bir noktaya da burada iaret etm ekten vazgeem eyeceim . M etih veya zem , Saatleri A yarlam a E nstitsnden bahsedilir ken daim a bir hakikat unutulm utur. O da bu miiessesenin benim ahsm la, hatt m azim le olan sk balldr. M essesem izin Halit A yarcnn teebbs kudretinden, velut dncesinden ktn hi bir zam an inkr edecek deilim . O her m nasyla benim velinim e tim , byk dostum oldu. Fakat Saatleri A yarlam a M essesesindeki vaziyetim hi de dardakilerin zannettikleri ve sk sk im a ettik leri gibi, yle sadece bir letin, uysal bir vastann alkas deildir. H alit Ayarc onu dncesinden bulduysa, ben de btn hayatm da onu douran tesadfleri, hatt byk straplar pahasna yaadm . O hayatm n bir m ey vasidir. Bu htralarn birinci vazifesi, gerek rahmetli H alit A yarcnn ve gerek m essesenin aleyhindeki isnat ve iftiralar red ise, birinci

20

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

sinden hi de aa kalm ayan ikinci vazifesi de bu kk, fakat m him hakikati belirtmektir.

III
Yukarda hayatm n skntlarndan birka defa bahsettim . H t ralarm ilerledike okuyucularm m rm boyunca ihtiya ve m ah rum iyetin deta ikinci bir deri gibi vcudum a yapm olarak do latm greceklerdir. Fakat hi de saadet denen eyi tatm adm di yemem . Fakir dm bir ailede dodum . Buna ram en ocukluum epeyce m esut geti. Fakirlik, iim izde etrafm zda ahenk bulunm ak artyla - v e phesiz m uayyen bir d erecesinde- zannedildii kadar korkun ve taham m lsz bir ey deildir. O nun da kendine gre im tiyazlar vardr. Benim ocukluum un belli bal im tiyaz hrriyetti. Bu kelim eyi bugn sadece siyas m nasnda kullanyoruz. Ne yazk! Onu politikaya mahsus bir ey addedenler korkarm ki, hi bir zam an m nasn anlam ayacaklardr. Politikadaki hrriyet, bir yn hrriyetsizliin anahtar veya ardna kadar ak duran kaps dr. M eer ki dnyann en kt nimeti olsun; ve bir tek insan oninla yle iyice karnn doyurm ak istedi mi etrafndakiler m utlak suret te a kalsnlar. Ben bu kadar kendi zdd ile beraber gelen ve ztlarnn altnda kaybolan nesne grm edim . K sa m rm de yedi sekiz defa m em leketim ize geldiini iittim . E vet, bir kere bile kim se ba na gittiini sylem edii hlde, yedi sekiz defa geldi; ve o geldi di ye biz sevincim izden, davul zurna, sokaklara frladk. Nereden gelir? Nasl birdenbire gider? Veren mi tekrar elim iz den alr? Yoksa biz mi birdenbire bkar, B uyurunuz efendim , ben deniz artk hevesim i aldm . Sizin olsun, belki bir iinize yarar! di ye hediye mi ederiz? Yoksa m asallarda, duvar diplerinde birdenbi re parlayan fakat yanna yaklap avulaynca gene birdenbire k m r veya toprak yn hline giren o byl hzinelere mi benzer? Bir trl anlayam adm .
21

TANPINAR

N ihayet u kanaata vardm ki, ona hi kim senin ihtiyac yoktur. H rriyet ak, -h a y d i H alit A yarcnn sevdii kelim e ile syleye yim , nasl olsa beni artk ayplayam az, kendine ait bir lgati kullan dm iin benim le alay e d e m e z !- bir nevi snobizm den baka bir ey deildir. H akikaten m uhta olsaydk, hakikaten sevseydik, o sk sk gelilerinden birinde adam akll yakalar, bir daha gzm zn nnden, dizim izin dibinden ayrm azdk. N e gezer? D aha geldii nin ertesi gn ortada yoktur. Ve iin garibi biz de yokluuna pek abuk alyoruz. K raat kitaplarnda birka m anzum e, resm nu tuklarda adnn anlm as kfi geliyor. H ayr, benim ocukluum un hrriyeti, hi de bu cinsten bir hr riyet deildir. E vvel, buras zannm ca en m him idir, onu bana hi kim se verm edi. Bu szdrlm altn klesini birdenbire kendi iim de buldum . Tpk aata ku sesi, suda aydnlk gibi. Ve bir de fa iin buldum . B ulduum gnden beri de kck hayatm , fakir evim iz, etrafm zdaki insanlar, her ey deiti. Vaka sonralar ben de onu kaybettim . Fakat ne olursa olsun bana tem in ettii eyler ha yatm n ne byk hzinesi oldular. N e dnk sefaletim , ne bugn k refahm , hibir ey onun m ucizesiyle doldurduu seneleri ben den bir daha alam adlar. O bana hibir eye sahip olm adan, hibir eye aldrm adan yaam ay retti. Lzum suz hibir eyin peinde kom adm . H ibir ihtirasn pe inde beyhude yere em ek sarf etm edim . H ibir zam an snfm zn birincisi veya kincisi, hatt yirm incisi olm ak istem edim . Fatih R tiyesindeki snfm zn kalabalk m evcudu bana, etra fm daki yar en geri sralardan, isterseniz buna kral locas deyin, seyretm ek im knn verdi. nsan ilerine uzaktan bakm ay oradan rendim . A rkadalarm n ou gibi m ektebe lalalarla, uaklarla gitm e dim . N e yeni, ssl elbiselerim , ne su gem ez potinim , ne scak paltom vard. D aim a diz kapaklarm yam al, daim a dirseklerim bi raz darya frlam gezdim . H i kim se m ektebe giderken bin tr l sk tem bihle beni pm edi, ne de akam st yolum u drt gzle

22

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

beklediler. H att eve ne kadar ge gelirsem etrafm dakiler o kadar rahatt. B ununla beraber m esuttum . Btn bu eylerin yokluuna karlk hayat ve soka kazanm tm . M evsim ler, insanlar, hay vanlar, eya en m unis, en deiik yzleriyle benim diler. Gnde iki defa Edirnekap ile Fatih arasndaki yolu en uzun za man iinde, her adm ayr ayr hayaller peinde atarak, gider gelir dim . Vak on yalarm a doru bu m esut hayat bir ihtiras bulandr d. Daym n snnet hediyesi olarak verdii saatle hayatm n ahengi biraz bozulur gibi oldu. B ir ihtiras ne kadar m asum olursa olsun yi ne tehlikeli bir eydir. B ununla beraber m esut yaradlm onun ha yatm bsbtn rndan karm asna mni oldu. Bilkis ona bir istikam et verdi. Yani hayatm onunla ekil ald. Belki de bana hr riyetin asl kapsn o at. IV Babam istedii kadar doum gnm eski bir kitabn arkasna 16 Receb-i erif, sene 1310 diye kaydetm i olsun, asl Hayri rdaln doum tarihi bu saatin elim e getii gndr diyebilirim . Onu mavi kurdelesiyle -yen g em in kordon parasndan kurtulm ak iin bulduu a re !- yastm n stne koyduklar gnden itibaren haya tm sanki daha baka t rl ,d a h a ok derin, daha gayeli oluverdi. Bu kk saat, evvel etrafn tem izlem ek, kendi hayat sahasn lykyla benim sem ekle ie balad. Hi olm azsa onun geliiyle o za mana kadar benim diyebileceim ne varsa hepsi birdenbire ikinci plana geti. Yine daym n hediyesi m ukavvadan iki erefeli m ina rem -k en d i ocuklarna baka trl, isterseniz bugnk tabirleriyle modern ve lik hediyeler seen daym , belki de babam n kayyum olmas ve evim izin M ihrim ah C am iinin yan banda olm asndan bana bu cins hediyeler v e rird i- evim izin talnda o kadar dikkat le btn m ahalle ocuklar hep beraber yaptm z byk uurtm a, cam iin urasndan burasndan ardm kurun paralarn leblebi ciye satarak tedarik ettiim K aragz takm m , bir bakasnn oldu

23

TANPINAR

unu bile bile her serbest olduum anda Edirnekap m ezarlklarn da, surlarda bin trl m nasebetsizliine taham m l ederek otlatt m kom um uz brahim Efendinin huysuz keisi, hulsa etrafm da ki her ey benim iin m nalarn kaybettiler. K orkarm ki, bu htralar okuyanlar, bu yazdklarm a bakarak o gne kadar saat grm ediim i, yahut evim izde hi saat bulunm ad n zannedecekler. H ayr, tam aksine olarak evim izde birka saat birden vard. Herkes bilir ki, eski hayatm z saat zerine kurulm utur. H att sonralar M uvakkit Nuri E fendiden rendiim e gre A vrupa saat iliinin en byk m terisi daim a M slm anlar ve onlar iinde en dindar olan m em leketim iz halk im i. G nde be vakit nam az, ra m azanlarda iftar, sahur, her trl ibadet saatle idi. Saat A llah bul m ann en salam aresi idi ve bu sfatla eskilerin hayatn idare ed erd i. A dm banda m uvakkithaneler vard. En acele ii olanlar bile onlarn penceresi nnde durarak cebinden, servetlerine, yalarna, csselerine gre altn, gm , sadece savatl, kordonlu, kordonsuz, kimi bir ine yast, yahut kaplum baa yavrusu kadar ikin, kimi yass ve kk, saatlerini besm eleyle karrlar, sayaca zam ann kendileri ve oluk ocuklar iin hayrl olm asn dua ederek ayar larlar, kurarlar, sonra kulaklarna gtrerek sanki yakn ve uzak za m an iin kendilerine verdikleri m jdeleri dinlerlerdi. Saat sesi bu yzden onlar iin adrvanlardaki su sesleri gibi hemen hemen i lem e, byk ve ebed inanlarn sesiydi. O nun, kendisine m ahsus, hayatn her iki buudunda genileyen hassalar vard. Bir taraftan bugnnz ve vazifelerinizi tyin eder, br taraftan da peinde kotuunuz ebed saadeti, onun lekesiz ve rzasz yollarn size aard. E vim izde, st katn sofasnda babam n her ba skldka sat m aa kalkt; fakat anlatacam sebepler yznden bir trl sa tam ad byk ayakl duvar saati vard. D uvarlardaki kkl b ykl yaz levhalar, yerdeki hasrlar, onlarn serin ve rutubetli ko

24

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

kuuyla, oda ve m erdiven kaplarndaki kaln perdelerle beraber evim ize kk bir m escit hli veren bu saat babam a dedesinden m i ras kalm t. nsan ktlem ekten holanan baz kom ularm z, bilhassa o huysuz keinin sahibi brahim Bey, bu saati babam n daha evvel kayyum luunu yapt ahap bir m escitten buraya getirdiini iddia ederlerdi. O nlarn rivayetine gre m escidin yand gece babam birok kurtarlan eya ile, bilhassa yaz levhalaryla beraber bu sa ati de eve getirm iti. K onsolun zerindeki deve kuu yum urtas, ta vana asl M ekke sprgeleri ve kap perdeleri de onlara gre bu e yadand. Zavall babam , bir trl nne geem edii bu iftiraya zlr, gnlerce azn bak am azd. nsanlar niin yalan sylerler ve if tira ederler? Benim naiz kanaatm a gre, iftira sade irkin deil, ayn zam anda gln ve ciz bir eydir de. nsan tabiat iktizasnca birbirlerini ktlem ek isteyenler sadece dm anlarnn hayatlarna baksnlar, yeter. nk her insann hayatnda hibir m uhayyilenin icat edem eyecei kadar aksaklk vardr, ve bu aksaklklar o insanla beraber yetim i, bym ahs, nevi kendine m ahsus eylerdir. Kul kusursuz olm az, sz srf bu gerek iin sylenm i bir szdr. Bu hikm etin gsterdii yoldan gidip karm zdakini tanm aa al acam z yerde iftiraya kalkm ak, deta pazar m alyla giyinm ee benzer. B en, kendim hep byle yaptm . Onun iindir ki, bu htra lar okuyanlar hibir yalan ve iftiraya tesadf etm eyecekler, sadece birtakm im diye kadar gizli kalm hakikatleri reneceklerdir. Belki bu hakikatleri naklederken ufak tefek onarm alarda bulundu um olacaktr. Fakat bu kendimi vazifelendirdiim htrat yazarl nn icaplarndandr. B abam n birok kusarlar vard ve zavall hibirini gizlem ezdi. lk karsn ve ondan olan ocuklar zar zor beslerken e r m ahke me kararyla evim izde birka gn iin, o da cretini vererek, m isa fir kalan bir kadncazla, hem de kocasndan boand gnn haf tasnda, kala gz arasnda evlenm esi bu zaaflarn en iyi m isalidir.

25

TANPINAR

Asl kts, annem e o kadar bal olan babam bu kadncazla, onu zengin zannettii iin evlenm iti. Halbuki kadn paraszd. Ba bam a evim izdeki m isafirlik bedelini ve baz m ahkem e masraflarn dem ek iin ikide bir koynundan karp gzm n nnde at b yke kesedeki m ecidiyeler m eer btn serveti imi. Buna ramen babam bu kadn boam ad, m rnn sonuna kadar iki evli yaad. B tn bunlar rahm etliyi ayplam ak iin sylem iyorum . Evlen me merak bizim ailem izin ezel derdidir. Ben kendi hayatm da bu nu tecrbe ettim . E vet, babam n da, herkes gibi, kom ularm zn pek hakl ekil de istism ar edebilecekleri bir yn zaaf vard. Fakat hrszlk, hem de bir cam i eyasn alm ak... Velev ki vakf mal olsun ve yanm bir cam iden gelsin! H ayr, bu babam n asla yapaca i deildir. Zaten bu saatin bsbtn baka bir hikyesi vard. Babam n de desi, Bb- Ali m em urlarndan Tevki A hm et Efendi, M sr m esele si zam annda bir iftira yznden bann ok skt, hatt hayat nn bile tehlikeye girdii bir srada, kurtulursa bir cami yaptrm ay nezretm iti. ler dzelip de rahat bir nefes alnca derhal ie koyul m u, fakat paras yetm eyecek korkusuyla cam iin arsasn aldktan sonra geriye kalan para ile dorudan doruya binaya balayam am , yaptraca cam ie vakf olm ak zere E dirnekapda uzun za man btiin aile, ahr ve hizm etiler ksm nda oturduum uz byk konakla, bir iki akar daha satn alm t. Parann geri kalan ksm yla da cam iin hasrlarn, kilim lerini, kapnn yanna koyaca byk sa a ti, duvarlara asaca yaz levha larn, kandillerini tedarik etm iti. B ylece teferruat hazrladktan sonra, adam caz tam cam iin inasna balad srada yeniden az ledilm i ve bir daha yakasn skntdan kurtaram ad iin tem elle ri kazlan cam iin inas kendiliinden geri kalm t. K endisine hayratnn ne zam an biteceini soranlara: Takriben gelecek sene inallah! diye cevap verdiinden dolay, ei dostu m rnn sonuna doru onu Tevki yerine Takrib A hm et Efendi di ye anm aa balam lar. A hm et Efendi lrken olu Numan Beye bu

26

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

camiden bahsederek, Benim borcum du, fakat eda edem edim . A l lah nasip etm edi. imdi senin stne bortur. Onu behem ehal yap trm alsn! vasiyetinde bulunm u. B abasndan oturduu konaktan baka on para m irasa konm ayan N um an Beyin hayat bu vasiyet y znden bsbtn perian olm u, babasnn nezrini yerine getirm ek iin konan kendisine varncya kadar nesi var nesi yoksa hepsini satm , fakat bir trl inaata balayam am t. te ailem izin cami eyas ile deli olan bu kk evde yaam as bu yzdendi. Evkafta olduka iyi bir m em urlukla ie balayan ve ard aras kesilm eyen talihsizlikler yznden kk bir cami kayyum luuna kadar inen babam n hayatn da dedesinin bu vasiyeti deta zehirlemiti. Onun iin babam , bana gelenlerin hem en hepsinden, iten ie biraz da alacakls addettii bu saati mesul tutar ve onunla byle her gn burun buruna yaam aktan sklrd. A rtk unutulm u olan cami hikyesini tazelem em ek iin btn dedikodulara sessiz sadasz kat lanr, bu hikyeyi kim seye anlatm azd. H ulsa hayatnn gizli ve tek m eselesi, facias bu saat olm utu. Gerek bu dedikodular, gerek sofaya verdii o i kapatc m anza ra yznden ben bu saatin dm an olm utum . H albuki gzel saat ti. Kendi hlinde, hi kim senin iine karm adan, kervann kaybet mi bir m ekkre gibi ba bo, dalgn dalgn bir yry vard. Hangi takvim le hareket eder, hangi senenin peinde koar, neleri beklem ek iin birdenbire gnlerce durur, sonra ar, tok, etraf d o l duran sesiyle hangi gizli ve m him v ak ay birdenbire iln ederdi? Bunu hi bilm ezdik. nk bu bam sz saat ne ayar, ne slah ve ta m ir kabul ederdi. O ban alm giden, insanlardan tecerrt hlin de yaayan husus bir zam and. B azen durup dururken st ste al maa balard. Sonra aylarca yalnz rakkasnn gidi geliiyle kalr d. Annem onun bu ihtiyar hllerini hi iyiye yorm azd. O na gre bu saat ya bir evliya idi, yahut da onu iyi saatte olsunlar arpm t. Bilhassa brahim Beyin vefat ettii gece, belki de hem en hem en ay n sularda, haftalardr ilem eyen saatin birdenbire en derin sesiyle

27

TANPINAR

vurm aa balam asndan sonra bu korku hepim izin iine yerleti. A nnem o gnden sonra ayakl saatim izden hep M barek diye bah setti. B tn dindarlna ram en daha beer dnen babam ise ona M enhus adn koym utu. M enhus veya M barek bu saat ocuk luum un bir tarafn zaptetm i gibidir. Bu byk saatten baka bir de kk m asa saatim iz vard k i, ba bam la annem in yattklar odada bir m asann zerinde dururdu. Bu saat birincisi gibi din veya uhrev deildi. Tam aksine olarak laik bir saatti. H usus zem berei kurulunca saat balarnda o zam ann ok m oda olan bir trksn alard. R adyo ktndan beri alar saatler ortadan kayboldu. D orusunu isterseniz ben birincilerini tercih ederim . Vaka sesi m aazallah kap gcrtlarna benzeyen ve btn gayretlerine, yahut gayretlerim e ram en hl makam tanyam ayan byk baldzm n, srf H alit A yarcnn him m etiyle bu m him m esseseye byk ve hretli m uganniye olarak girm esin den sonra, byle bir fikri ortaya atm am hibir zaman doru olm az. A m m a, ne yapaym ki, radyo m nasebetsiz bir icattr. H i olm azsa alar saat btn gn alabildiine ark sylem ez, cin yutm u gibi dans havalar tepinm ez, felket yam uru havadisleriyle zerinize ullanm az, ve sizinki susturulduu zam an behem ehal kom ularnki balam az. B ence radyo, aklm n erdii kadarm syleyeceim tabi, -a z iz okuyucum bu fikirleri dinlerken, m untazam bir tahsil grm e m i, m r kahve peykelerinde gem i, ihtiyar bir adam dan geldik lerini hibir zam an u n u tm a!- insanoullanna lzum suz m eraklar alam aktan baka bir eye yaram az. B azen dnrm , ne kadar garip m ahluklarz? H epim iz m rm zn ksalndan ikyet ede riz; fakat gn denen eyi bir an evvel ve farkna varm adan harca m ak iin neler yapm ayz? Ben bile bu yata iim le gcm le megul olacam yerde radyo bana oturup saatlerce, bir kere bile gidip grm ediim , - ta b i sinem alardaki havadis film leri h a ri - futbol m alarnn, boks grelerinin hikyesini dinliyorum . nc saat babam n koyun saati idi, pusulal, kblenm al, tak vim li, alaturka ve alafranga, m evcut ve gayrim evcut btn zam an

28

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

lar sayan acayip bir saatti bu. Tek bir kusuru vard. O da m uhtelif marifetlerini bir tek ustann lykyla tanm asna im kn olm am asy d. Nuri Efendi bile onu tam m nasyla ve her yandan iletebileceine kani deildi. B ir kere bozulunca kolay kolay tam ir edilem iyor du. Yalnz orta katndaki odasnda oturulan evler gibi saatin yars muattal dururdu. Babam n Nuri Efendi ile dostluu bu yzden sklamt. Sanatnn tam ehli olan ustam bu saati tam irden o kadar bkm t ki, sonunda babam a kendi eliyle kurm asn bile m enetm iti. G rlyor ki, daym n hediyesi beni hi de bsbtn gafil avlamam t. D aha dorusu onun hayatm da dolduraca yer kendisi gelmeden ok evvel hazrlanm t. O yata bir saati olup da iinde ne vardr diye m erak etm em ek kabil midir? H ele insan, benim gibi ocukluu boyunca ayakl bir saatin deta bir by gibi zaptettii bir evde yaam olursa! O za mana kadar azar, tekdir bels saatlere yalnz dlarndan bakm akla yaam tm . Onlar sadece seyrediyor, varlklarndan lezzet alyor dum. D aym n hediyesi ile beraber bende kendilerini yakndan ta nmak ve anlam ak ihtiyac balad. D aha ilk elim e aldm gn zih n hayatm birka merhaleyi birden atlad. N iin? N eden? Ve nasl? suallerinin h in u m u iinde kaldm . Daym n hediyesinin elim e getiinden hem en birka hafta son ra bir daha hibir ie yaram ayacak hibir zam an saym asna artk imkn olm ayan iri br maden paralar, pasl veya parlak bir y n enkaz hline geldiini sylem ee lzum var m ? Bu tecrbeden elim de iki ey kald. H er grdm saati zm ek ve iine bakm ak hevesi, bir de saatten gayr eye alkaszlk. O seneyi bu saat yznden, ertesi seneyi yolda bulduum ok eski baka bir saat yznden ayn snfta geirdim . V ka nc senenin sonunda daha ziyade babam n szlanlarna acdklar iin btn m ektebin, hatt sem t halknn elbirlii eden yardm yla rti yenin ikinci snfna atlayabildim ; am m a, bende de artk okum a he vesi kalm am t. Vaktimi daha ziyade Nuri Efendinin m uvakkitha-

29

TANPINAR

nesinde geirm ee balam tm . G ariptir k i, bu devam szlk m ektep hayatm zerinde epeyce m spet bir tesir yapt. H ocalarm z beni yle sk sk grm edikleri iin kabahatlerim i de grm yorlard. O nun iin rtiyeyi bitirene kadar bir daha snfta kalm adm . Zaten artk m ektebin A llahlk talebelerinden olm utum . Btn mrm boyunca her getiim yerde beni karlayan ve teyi eden hazin ba sallam alar, kendisini gizlem ee alan m erham etli tebessm ler, daha hoyratlarnda yzm e kar hain glm eler balam t. V Sabahtan akam a kadar vaktim in ounu geirdiim Nuri E fen dinin m uvakkithanesinde ne bu ba sallam alar/, ne o m anal tebes sm ler ve kahkahalar vard. O rada sadece saatler vard. H er pence renin nnde kar karya ileyen m inder saatleri, duvar boyunca dizilm i zam an nbetileri hlinde ayakl saatler, sa tarafta Nuri Efendinin sedirinin stndeki asm a saat, odann her tarafnda pen cere ilerinde dem e kenarlarnda, sedir zerinde, kk raflarda tam ir iin getirilm i, kimi yar zlm kimi para para, bazs rlplak, bazs sadece st alm bir yn saat vard. Nuri Efendi gn boyunca bu saatlerle m egul olur, gzleri yorulunca Yap bir kahve! diyerek sedire uzanr, bu ta oda iinde kabaran saat seslerinin iinde, belki de grm edii, hi grem eyecei, el dokunduram ayaca,sesini dinleyem eyecei,dnyadaki btn saatle ri dnerek dinlenirdi. Nuri Efendi benim tanm aa baladm zam anlarda, elli be, altm yalarnda, orta boylu, zayf, kuru, fakat din bir ihtiyard. m rnde hi hastalk, hatt ufak bir di ars ekm ediini syler ve bunu Rumeli toprandan gelm esine yorard. Babam pehlivan d... Ben de genliim de epeyce gretim . diyerek bu zayf csse de alacak bir ey olan kuvvetli pazularn gsterirdi. Birisine kz d veya can pek skld zam an cam iin avlusunda kim bilir han gi tam ir zam anndan kalm kocam an bir ta kucaklar, uraya bu

30

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

raya tard. U zun, drt ke yz, beyaz, seyrek sakal, byk, kestane ren gi ok yum uak bakl gzleriyle insann zerinde garip bir tesir yapard. Bu baklarla karlaanlar onu sadece iyilik yapm ak iin yaratlm tasavvur ederlerdi. Hani o m asallarda banz skld zaman yakp im dadnza arm ak iin size sakalndan tel verip kaybolan ihtiyarlar gibi bir ey. M uvakkithaneye yerletiinden be ri otuz be sene getii hlde bir kere hiddet ettiini, bir kere bar dn gren olm am t. Nuri Efendinin konumas ok tatl idi. Tane tane, kelimelerine dikkat ederek, onlar deta seerek konuurdu. Bilhassa saatilik ze rine sohbetten ok holanrd. Tandklarnn bir ksm onu byk bir lim, bir ksm ise yar evliya addederlerdi. H akikatte pek az tahsil grm, ancak bir iki sene cami derslerine devam etm iti. Bunu ken disi de gizlem ezdi. Sk sk, Beni adam eden saatlerdir! derdi. G aliba sem tin en iyi saatisi idi. Fakat bir m eslek adam ndan zi yade, iin zevkinde bir keyif ehli gibi alrd. K endisine saatleri ni tam ir iin getirenlerle pazarlk etm ez, ne verirlerse kabul ederdi. Yalnz saati brakp giderken, Sakn haber gnderm eden gelip al maa kalkm a! derdi. Bazen de A cele yok ha! A cele istem em ! diye arkasndan barrd. B ylece kendisine em anet edilen saati bir kere atktan sonra bir cam kavanoz altna koyar, bazen hafta larca el srm eden kardan seyreder, eer iliyorsa zam an zam an stne eilir, sesini dinlerdi. Bu hlleriyle zerim de bir saatiden ziyade saat doktoru hissini brakrd. Zaten saatle insan birbirinden pek ayrm azd. Sk sk, Cenab- Hak insan kendi sureti zere yaratt; insan d a saati kendine benzer icat etti... derdi. Bu fikri ok defa yle tam am lard: nsan saatin arkasn brakm am aldr. Nasl ki, A llah insan brakrsa her ey m ahvolur! Saat hakkndaki dnceleri bazen daha derinleirdi: Saatin kendisi m ekn, yry zam an, ayar insandr... Bu da gsterir ki, zam an ve m ekn, insanla m evcuttur! Bu cins benzerlikler zerinde srar eden bir yn sz daha var-

31

TANPINAR

di: M aden, kendiliinden ayar kabul etm ez. nsan da byledir. Sa lh, iyilik, H ak k n bize lutufla bak sayesinde olur. Saat de by ledir. Nuri E fendide saat sevgisi bir nevi ahlkt: Bozuk bir saate, bir hastaya, bir m uhtaca bakar gibi bakm aa al! ve Nuri Efendi hakikaten yle yapard. D iyebilirim ki en ok zerine dt saat ler, hurda denebilecek kadar bozulm u, atlm as lzm gelen, hatt atlm saatlerdi. O nlardan biri eline geince ehresi deta yum u ard: K alb ilem iyor artk. B eyinde de arza var , yahut; Nasl yrsn biare, iki ayann ikisi de yok... diye bsbtn beer bir dil konuurdu. urada burada tesadf ettii yaym aclardan bu cins bozuk saat leri satn alp tesini berisini deitirerek tam ir ettikten sonra fakir dostlarna hediye ederdi: Al bakaym unu! Hele bir zam anna sa hip ol... O ndan sonrasna A llah kerim dir!.. sz kendisine dert ya nanlarn -fa k ir olm ak a rty la - ouna cevab idi. B ylece Nuri Efendinin sayesinde zam anna tekrar sahip olan insan sanki darld kars ile daha kolay barabilir, ocuu daha abuk iyileirm i, yahut hem en o gn borlarndan kurtulacakm gibi sevinirdi. B u nu yaparken iki trl sevap ilediine inand m uhakkakt. nk bir yandan yar l bir saati diriltm i oluyor, br yandan da bir in sana yaadnn uurunu, zam ann hediye ediyordu. Nuri Efendi byle esasl tadillerle yeniden zaman arabasna ko tuu saatlere o devrin silhlarn kastederek hafif bir alayla m uad d el adn verirdi. nk bu saatlerde zem berek, tulum ba, arklar her biri ayr fabrikalardan, ayr iiliklerden gelmi olurdu. Bu cinsten bir saati eline alp da evirip evirirken, N e kadar bize ben ziyor... Tpk bizim hayatm z! derdi. Bu Nuri E fendinin, sonradan H alit A yarcnn verdii isim le itim aiyat taraf idi. Bu szleri senelerden sonra H alit A yarcya naklettiim gn, aziz velinim etim hakik bir heyecana kaplm , deta boynum a at larak, Siz byk bir filozofla tanm snz azizim ! diye bar m t. H alit Ayarc ile ilk tantm gnn, daha dorusu gecenin hikyesini btn teferruatyla ilerki sahifelerde yazacam . Burada

32

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yalnz enstitm zn, stanbul halkn o kadar artan, dndren ve ayn zam anda gldren sloganlarnn Nuri Efendinin bu naklet tiim cm lelerinden doduunu derhal ilve edeyim . Ne gariptir ki, yllar boyunca m erhum stadm n bu cm lelerini veya benzerlerini dinlem ekle genliim i yok yere harcadm d nm ve azap ekm itim . Halbuki refaha, ikbale, insann hakik kym etlerini yapan um um hizm ete onlarn sayesinde nail oldum . Fakat elden ne gelir? K r topal idad tahsilim i -m ek tep ten ve hocalardan elden geldii kadar uzak kalm ak a rty la - bitirm ee u ratm o yllarda, Nuri Efendinin hibir ak gelitirm e yapm adan insanla saat, saatle cem iyet arasnda bulduu yaknlklar, onlarn zerine kurduu hayat ve cem iyet felsefesini nereden anlayacak tm? nk H alit Ayarc ve D oktor R am izin sonradan bana syle diklerine nazaran bu hakik felsefe idi. urasn da derhal kaydede yim ki, D oktor R am iz, Nuri Efendinin bu szlerini H alit Ayarc ile beni tantrd o gnden ok evvel, hem de birok defalar dinle dii hlde ancak H alit Ayarc onlar beendikten sonra kym etleri ni anlad. D oktor R am iz daim a biraz dalgndr. K endiliinden her hangi bir eyi g bulur. H ele um um kanaatin dna hi km az. Nitekim bana kar davranlar da byle oldu. D aim a dost ve mkrimdi. Sohbetim den holanr, dertlerim i dinlem ekten hi bkm az, grnm ezsem arar bulur, oluk ocuum un shhatini dnr, bana ufak tefek yardm lar da ederdi. H alit Ayarc ile tanm am a o vesile oldu. Fakat hibir zam an benim gerek deerlerim i grm edi. Hakkmdaki kanaati herkesin kanaati idi. Yani bana ilk devirlerde hep baz husus m eziyetleri de bulunan biare bir m eczup, kabiliyetsiz bir adam , bir hayat d gz ile bakt. A ncak H alit A yarcnn beni takdir ettiini grdkten sonradr ki, hakkm daki gr deiti ve bir daha m ethimi dilinden d rm edi. yle ki elde m evcut drt ese rinin indeksinde F reu d dan, Y oungdan, H alit A yarcdan sonra en ok zikredilen ad benim adm dr. H em en hem en rahm etli hocam Nuri Efendi ve eyh A hm et Zam an ile bir ayarda geliyorum . B ana kalrsa bu kadar da fazla idi. Ben byle lm eserlerde ad geecek

33

TANPINAR

adam olm adm . T abi insanlk hli ben de onun bu iltifatlarn mtikfatsz brakm adm . D aim a ufak tefek cret zam laryla kendisini korudum . M am afih bsbtn hakszlk da etm eyelim . U zun zaman beni tedavi eden D oktor R am iz, okuyucularn ilerde grecekleri gi bi hayatm n baka bir taraf ile, Seyit L tfullaha bal tarafyla alkal idi. Bu da gsterir ki, gerek Nuri Efendiyi gerek beni, daha dorusu benim vastam la Nuri Efendiyi ve bittabi Nuri Efendinin arasndan beni ve ikim izin arasndan da saatin ve zam ann hayattaki ferm anferm a, insanst roln ilk anlayan ve takdir eden H alit A yarcdr. Zaten onun belli bal m eziyetlerinden biri de, gizli kalm kym et leri bulup karm asdr. Nuri Efendi ve H alit A yarc... te benim hayat m ekiim bu iki kutup arasnda dolat. B>isini ok genken, insanlara ve hayata gzlerim henz ald srada tandm . br her eyden m it kes tiim , hatt m r defterim i tam am lanm sandm bir zam anda karm a kt. Fakat bu ayr m eziyette, ayr zihniyette insanlar b tn zam an ayrlklarnn stnden hayatm da bir daha ayrlm am ak artyla birletiler. Ben onlarn bir m uhassalasym . Tpk Nuri Efendinin o kadar dikkatle ve ayr ayr iiliklerden gelm i para lar birletirerek tam ir ettii, zam an kervanna katt hurda saatler gibi onlardan bir para, onlarn m uaddel bir halitas, terkip hlin de eseriyim . Nuri Efendi belki saat tam irinden ziyade saatlerin ayarnda titiz di. Ayarsz saat bu halim selim adam deta ileden karrd. M erutiyetten sonra bilhassa ehir saatleri oalnca ayarsz saat g receim korkusu ile m uvakkithaneden km az olm utu. O na gre ilem eyen, krlm , bozulm u bir saat hastalanm bir insana ben zerdi. T abiatnda m azurdu. Fakat ayarsz bir saatin hibir mazereti yoktu. O bir tim a crm , korkun bir gnaht. nsanlar ifal et m ek, onlara vakitlerini israf ettirm ek suretiyle hak yolundan ayr m ak iin eytann ba vurduu arelerden biri de Nuri E fendiye g re, phesiz ayarsz saatlerdi.

34

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Nuri Efendi sk sk, Ayar, saniyenin peinde kom aktr! derdi. H alit A yarcy pek artan szlerinden biri de bu olm utu: D n H ayri rdal, dn aziz dostum bu ne szdr? Bu de m ektir ki, iyi ayarlanm bir saat, bir saniyeyi bile ziyan etmez! Halbuki biz ne yapyoruz? B tn ehir ve m em leket ne yapyor? Ayar bozuk saatlerim izle yar vaktim izi kaybediyoruz. Herkes gnde saat bana bir saniye kaybetse, saatte on sekiz m ilyon sani ye kaybederiz. G nn asl faydal ksm n on saat addetsek, yz seksen m ilyon saniye eder. B ir gnde yz seksen m ilyon saniye y a ni milyon dakika; bu dem ektir ki, gnde elli bin saat kaybediyo ruz. H esap et artk senede ka insann m r birden kaybolur. H al buki bu on sekiz m ilyonun yarsnn saati yoktur; ve m evcut saatle rin ou da ilem ez. lerinde yarm saat, bir saat gecikenler vardr. ldrtc bir kayp... alm am zdan, hayatm zdan, asl ekonom i miz olan zam andan kayp. im di anladn m Nuri Efendinin byk ln, dehasn?.. te biz onun sayesinde bu kaybn nne gee ceiz. te enstitm zn asl faydal taraf... M uarzlarm z istedik lerini sylesinler. B iz bu cem iyette en m him ii yapyoruz. Derhal byk ve shhatli bir istatistik hazrlayn ve brorleri bu hafta so nunda basalm ... D aha dorusu onu ben hazrlarm . Bu kadar m him ii hi kim seye verem em ... Fakat siz de Nuri Efendinin haya tn anlatan bir kitap yazn. yle A vrupalca bir kitap. Bunu yalnz siz yapabilirsiniz ve vazifenizdir de... Bu adam dnyaya tantm al yz. Bu kitab yazam adm . D aha faydal olm as, m essesenin politi kasna daha fazla yardm etm esi iin onun yerine ayn fikirleri ve malzemeyi kullanarak A hm et Z a m a n E fe n d inin H ayat ve Eserler ini yazdm . A caba bu ustam a bir ihanet m idir? Nuri Efendi bana fazla i verm ez, verdii iin de behem ehal ya plmasn istem ezdi. A celeye lzum yoktu. O , zam ann sahibi idi. O na istedii gibi tasarruf eder, yanndakilere de az ok bu hakki ta nrd. Zaten o beni daha ziyade bir dinleyici olarak kabul etm iti. A ra sra, Olum Hayri! derdi. yi bir saati olup olm ayacan bil

35

TANPINAR

m iyorum . D orusu, bunu senin hayrn iin ok isterdim . Sen erken yata bir i tutup ona kendini verm ezsen byk skntlara urayabi lirsin. Y aradln m tevaz insan yaradl... H ayata ve etrafa kar yeter derecede dayankl deilsin. Seni ancak i kurtarabilir. Yazk ki bu i iin lzm olan dikkat sende yok. Fakat saatleri seviyorsun, on lara acyorsun! Bu m him bir eydir. Sonra ayrca dinlem ek gibi bir hasletin var. Buras m uhakkak. D inlem esini biliyorsun, ki bu mhim bir m eziyettir. H ibir eye yaram asa bile insann boluunu rter, karsndakyla ayn seviyeye karr! diye iltifat ederdi. Nuri Efendi her yl bir takvim nerederdi. B yk bir ksm bir yil evvelkinden olduu gibi aktarlan bu takvim i kasm sonlarnda yazm aa balar, ubat ortasnda N uruosm aniyede bir m atbaaya be nim le yollard. Bu iin gzm n nnde olm as beni ok artrd. R um , A rab aylar, onlarn m evsim lerine alanm daha baka da ha eski yl ve zam an blm leri, gne ve ay tutulm alar, en ince he saplaryla her gn iin kaydedilen kuluk, le, ikindi, akam , yat s saatleri, byk frtnalar, kk, fakat onun hesabnda ok mnal rzgrlar, giin dnm leri, iddetli souklar, eyyam bahur scak lar, bu kk cam i odasnda banda takkesi, alak sedirinde sa dizinin stne kt tom arlarm dayayarak pirin gibi rakam dizile rini sralayan bu adam n kam kalem iyle sar pirin divitinden, ya va yava deta ok eitli bir rya gibi doarlar, sanki sras gel dike m eydana km ak, dnyam zda hkm srm ek iin odann bir kesinde, n en az urad ve saat seslerinin en fazla yld bir tarafnda toplanrlard. O nun bu takvim e alt gnlerde ben hakik bir m ucizeye a hit oluyorm uum gibi kendim i esrar iinde kaybederdim . B ir sene evvelki takvim i de ayn ekilde m rm zn btn m erhaleleriyle hazrladm bildiim iin deta onun tarafndan tanzim edilm i bir dnyada, onun iradesinden km bir k iinde yaadm zanne der ve rahm etli stadm a biraz da korku karan baka trl bir hay ranlkla balanrdm .

36

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

VI
Vefa ile K kpazar arasnda, bir yokuun zerinde harap bir m edresede - d e ta bir bayku g ib i- oturan, Deli S eyit L tfuilah, ehzade C am iinin biraz aasnda, Burm al M escit taraflarnda a boyal, cephesi bitm ek tkenm ek bilm eyen bir konakta atl ara bal m uhteem bir hayat sren T unusluzde A bdsselm Bey, Hrkaierifte H alvet D erghmn arkasnda oturan Avc N ait Bey, V eznecilerde bir eczane ileten ve bu ok M slm an sem tin nadir Hristiyan ileri gelenlerinden olan Eczac A ristidi E fendi, Nuri Efendiyi sk sk ziyaret ederlerdi. A bdsselm Bey, yirmi otuz odal konanda btn bir airetle yaayan, ok zengin, insan canls bir adam d. E vinin hususiyeti bir girenin yahut iinde bir kere dom ak gafletini gsterenin bir daha darya kam am asyd. B eyaz kolal gm lekleri iinde daim a ki bar, zarif, bu eski stanbul efendisi bylece farknda olm adan kona na im paratorluun her kesinden gelm e, dam at, gelin, birka yenge ve enite, saysz adette ocuk, belki bir o kadar da kaynana kaynata, ihtiyar hala, teyze, gen yeen, sekiz on halayk ym t. Babam n zoru ile birka defa hanm nn ziyaretine giden annem , her defasnda eve bu kalabalktan ba dnm , yorgun ve bitkin dnm t. ok kkken bir defa da ben annem le gitm itim . H otozlu, fistanl, beyaz sadakor entarili, yahut ak dekolteleri bileklerine kadar inen ve orada dantellarla, krm alarla kum atan ve ssten bir dalgack gibi kabaran her yatan yirm iye yakn kadn ve bir o kadar ocuk iinde ne yapacam arm geirdiim o gn hi unutam am . D ardan bitm ez tkenm ez gibi grnen bu evin iinde insanlar deta st ste yayordu. Bu kalabalkta keyfi yet itibariyle de hem en hem en ayn karklk vard. Kendisi Tunus Beyinin yakn akrabas ilk kars erif sllesindendi. kinci kars saraydan ra edilm i, A bdlham itle senli benli konutuu syle nen ok kibar bir erkesti. B ir kardeinin kars H idiv ailesinden geliyordu, brnnki bilmem hangi K afkas kabilesinin reisinin k-

37

TANPINAR

zjyd. G elinlerden her biri ya hretli m irin, veya vezirin kz, ya hut d a bir A rnavutluk beyinin torunuydu. Bu kadar kark bir aile nin A bdlham it devrinde bir yn vesvese, vehim , dedikodu uyan drabileceini dnen A bdsselm B ey kardelerinden birinin k zn padiahn ok itim at ettii hafiyelerden biriyle evlendirm ee m uvaffak olm utu. Bu zat, kendisinin aza oiduu ura-y D evlette ktip olduu iin evde ve dairede hem en hem en btn gn onu gz altnda bulundurabiliyordu. Sabah akam lastik tekerlekli arabasn da A bdsselm B eyle kardeinin dam adnn beraberce ura-y D evlete gidip geldiklerini grm ek onlar tanyanlarn pek houna giderm i. Asl garibi dam adn, ok sevdii, velinim et addettii A b dsselm Beyi byle gz altnda bulundurm aktan zlm esine mu kabil bir saat yalnz kalsa yangn var! diye baracak, bom bo bir tram vaya binse tek yolcunun yanna gidip oturacak, yahut vatm a nn yannda ayakta duracak cinsten olan A bdsselm B eyin bu za rur arkadalktan pek m em nun olm asyd. A bdsselm Beyi M tareke yllarnda daha yakndan tandm . A dam akll ihtiyarlam asna ram en hfzas az ok yerinde idi. O gnleri bana anlatrken Ferhat B eyin bu ekingenliine kahkahalar la glerdi. A bdsselm B ey askerden dndm zam an yalnzl m a acm , -a n a m , babam hepsi lm le rd i- beni kk kz ile be raber oturduu B ay ezttaki evine alm , evlerinde yetim i bir kz la evlendirm iti. E vet Z ey n ep le A h m etin anneleri ilk karm bu ev de bym t. A bdsselm B eyin kona M erutiyetin ilnna kadar bu ekil de devam etti. Bu konan kalabal ve m asraf hakknda bir fikir verebilm ek iin sem tin iki bakkal, bir ekerci ve bir kasabnn he m en hem en bu konakla geindiini sylem ek yeter. A ristidi E fen dinin eczanesinin belli bal haslt da bu konaktand. Hrriyetin ilnndan sonra, ayr ayr planlarda bir benzeri olduu im paratorluk gibi, konak da yava yava dald. lk nce B osna-H ersek, B ulga ristan, ark Rum eli ve im al A frika arazisi ile beraber birader beylerle hem ire hanm lar ayrldlar, sonra B alkan Harbi sralarn

38

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

da kk beylerin ve gelin hanm larn bir ksm evden kt. Sonu na doru hem en hemen yalnz Ferhat B eyle -k ard ein in d a m a d kendi ocuklarnn bir ksm kald. Ferhat Bey sonuna kadar Abdsselm B eyle beraber yaad. O nlar sabah akam kendilerini ura-y D evlete gtrp getiren lastik tekerlekli arabann siyah, ya z, M acar ve ngiliz krmas atlar gibi birbirlerine alktlar. Son zam anlarda bu iki adam n birbiriyle konum as sadece Ferhat B e yin A bdtilham ite, haftada bir, konak ahvaline dair verdii jurnallar zerine idi. Ferhat B eyin m ahcubiyetten yz kzara kzara anlatt bu h tralar sayesinde A bdsselm Bey, eski konann i yzn her gn yeni bir tarafndan reniyor, nisbeten daha gen ve din ya ta, zengin, talihin alabildiine yzne gld, etrafnda tam iste dii cinsten cvl cvl, st ste, Babil Kulesi kadar kark, her d il den ve her kafada; fakat insan yaknlnn scakl ile dolu bir ha yatn kaynat o gnleri deta yeniden yayordu. Fakat hem en her akam gzlerim in nnde tekrarlanan bu can landrm a ve gemii yeni batan yaam ada aksayan bir taraf vard. Ferhat Beyi dinlerken A bdsselm Beyin gzlerini bulandran m a zi hasretine, garip, deta m uzipe bir parlt, dudaklarnn kenarn da insan zaaflaryla alay eden anlalm az bir glm sem e karrd, ve bu hal Ferhat Beyi hikyelerinde bsbtn artr, bir kat daha m ahcup ederdi. Bir gn eski ura-y D evlet azas srrn bana at: B iare dam at bey, hakikaten bu iten fazla m ahcup ve m usta rip... Farknda deil ki, ben de her hafta kendisi iin bir jurnal ve riyordum ... Benim Nuri Efendinin m uvakkithanesine gidip gelm ee bala dm sralarda A bdsselm Beyin konanda ancak otuz yedi insan kalm t. B unlar da kendi ocuklarnn dnda, talihin cilvesiyle, daha ziyade em ektar hizm etiler, kardelerinin uzak akrabalar, ki me ait olduu her gn yeniden m nakaa edilen ihtiyar teyzeler, ha lalar, yengelerdi. A bdsselm Bey bu hle iten ie zlyor, gizli

39

TANPINAR

ce daim a tem enni ettiini syledii hrriyetin evini byle insansz, ocuk am atasz brakm olm asn bir trl anlam yor, konan git tike srtnda ar basan m asraflarn ok m nasebetsiz bir yk bu luyordu. Bu ykn altnda, btn bu uzak akraba, A bdsselm B e ye, ara yerdeki esas cm leler silinm i, bu yzden m nas bir trl km ayan bir m etin gibi geliyor, onu artyor, bununla beraber bsbtn yalnz kalm ak korkusu ile bu beyhude kalabala yine drt elle sarlyordu. VII A bdsselm Bey ise daha ziyade servetinin mhim bir ksmn u veya bu ekilde tketm i, fakat darya ve bilhassa yeenlerine kar sevgisi hi deim em i, hl kk m eraklarnda srar eden, olm ayacak ekilde saa sola yardm a koan, skneti de tel ka dar latif, hatt hafife kom ik bir operet am casna benziyordu. ah siyetlerini yapan hususiyetler ve garabetler ne olursa olsun her iki sinin de ehreleri kuvvetli bir insan zem inine derdi. Seyit Ltfullah da bu zem inin kendisi yoktu. O nun acayip glgesi dorudan doruya yalann boluunda yzyordu. O m askenin, yahut dn kiiliin kendisi idi. ok hayal bir piyeste asl ba rol, hakikatin tam inkrn zerine alan aktr tasavvur edin ki, oyunun yarsnda sahneyi, dn ahsiyetini gnlk hayatnda yaam ak iin brakm olsun ve o kyafetle ve karakterle ehre, sokaa, insanlarn arasna frlasn. te bu kk gruba bir yn m erak, ihtiras alayan, on larn kendi balarna kalm olsalar ok tabi geecek hayatlarn alt st eden Seyit L tfullah bu eit bir adam d. O nda yalann nerede balad ve nerede bittii bilinm ezdi. Ne sylendii gibi M edineli, ne de seyitti. H att asl ad bile bu olm ayabilirdi. Nuri E fendiye gre seyitlii vaktiyle Irak taraflarn da nikhland bir kadndan geliyordu. A slen B ltu. M em leke tini ok genken brakm , hem en btn ark gezdikten sonra s tanbula gelm i, A rap C am iinde gzel ve yank sesiyle okuduu

40

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

K u rn larla dikkati ekm i, bu sayede E m irgnda oturan ok zen gin bir ailenin bahvannn kz ile evlenm i, hatt bu sayede bir vzlk bile koparm t. Bu ilk geliinde kendisini tanyanlar, m az but, m utaassp bir eriati olduunu, vaazlarnda, m nakaalarnda etraf deta yldrdn anlatrlard. Babam n sylediine gre bu vaazlarda Seyit Ltfullah hem en hem en insan hayatnda ibadetten baka bir eye m saade etm ez, yem ekten, im ekten, konum aa kadar her eyi yasak ederm i. Bu ilk devre ancak yl srm , karsnn lm zerine her eyi brakarak yeniden seyahate km , ancak on sene sonra Merutiyetten iki yl evvel, stanbula dnm , o ykk m edrese odas na yerlem iti. Fakat bu dnen Seyit Ltfullah artk eski adam de ildi. G zlerinden biri akm , az hafife arplm , btn vcudu byk hareketlerine zarar verm eyen, fakat onlar bir trl serbest de brakm ayan, her uzuv iin ayr, kk, m nsz ve lzum suz bir yn dar sahal harekette kendisini datan bir tik kaplam t. Sol kolunu durm adan araba eker gibi ileriye geriye gtryor, ensesi ni kulun krar gibi bkyordu. Sol aya ise her zam an iin ard. M ein gibi esm er, arpk yz ile uzun boyu yznden daha fazla gze batan kam buru ile Seyit Ltfullah benim grdm zam anlar da, insandan ziyade peinden kotuu defineleri bekleyen bir ecin niye benziyordu. Halbuki genliinde daha ziyade gzel saylrm . Bu deiiklii gaip lem le yapt m cadelelere yorard. Ona gre Savu B u lak ta, bilm em hangi zaviyede m isafir kald za m anlarda behem ehal bir huddam tedarikine alm , fakat iyi saat te olsunlarn pek aksisine tesadf etm i olacak ki bu hle gelm iti. Nuri Efendi ondan bahsederken, H avass- K rn byledir, onun la oynayanlar ite bu hle gelirler, der; fakat tek zaaf olan teces ss yznden, kfrle om uz om uza yryen bu adam dan bir tr l vazgeem ezdi. Hem en herkesin Seyit Ltfullah iin ayr bir fikri vard. A ristidi Efendi onu bir arlatan addeder, vcudundaki deiiklikleri daha ziyade eksik tedavi edilm i bir frengiye yorar, yahut bu cinsten bir

41

TANPINAR

m irasn neticesi addederdi. B una ram en A bdsselm B eyin hatr iin, elindeki birka eski yazm adan getirdii form lleri inanmadan tatbike alrd. A bdsselm B ey ise eriyip tkenm i servetinin te lfi im knlarn bir taraftan A ristidi Efendinin lboratuvarndaki alm alara balad hlde, br taraftan da Seyit L tfullahn ga ipler dnyas ile olan m nasebetini hi gzden karm az ve mesel hakikaten vaat ettii gibi K ayser A ndronikosun hzinelerini bir gn bulacana inanr, ayrca eski bilgiler iin kendisini tkenm ez bir hazine addederdi. oktan stanbullulam , hatt A rapasn unutm u bu T unusluda eski M arip sadece hurafeleriyle devam ediyordu. Bu devirlerdeki A bdsselm Beyi daim a elinde bu iki atu ile en im knsz am eliyelere girien bir kum arbaz grm em ek im knszd. A ristidi Efendinin eczanenin arkasndaki gizli lboratvarnn btn m asraf onun srtnda idi ve bu lboratuvarda gnn birinde altn yaplacana gerekten inanyordu. Bu m eselede Aristidi Efendi ile aralarndaki fark bu sonuncusunun bu gayeye ancak m o dern kim ya ile eriilebileceine inanm asyd. Fakat Abdsselm Beyin hatrn kram ad iin S eyit L tfullahn getirdii by ve sim ya kark form lleri de ister istem ez denem ee raz olm utu. H akikatte btn bu insanlar hakikat denen duvarn tesine ge m ek iin birer delik bulm u yayorlard. A bdsselm B ey hakika ten Seyit L tfullaha inanyor m uydu? Burasn bilm em . Bana ka lrsa inanm aktan daha m him bir eyle hareket ediyorlard. Bu m him ey iin ayn ekilde m him di. O nlar iin im kn denen eyin hududu yoktu. H er eyin m m kn olduu bir lem leri vard. Eya, m adde, insan, her ey bu hudutsuz im knn eiinde, her an kendisini deitirecek m ucizeli kelim eyi, form l, duay, yahut am eliyeyi bekliyordu. E vet onlarn grdkleri, elleriyle yokladkla r, duyularna cevap veren eylere herkes gibi inanm am aktan baka hibir gnahlar yoktu. lerinde en realistleri olan, fakat para sknts iinde yaad iin her cesur tecrbeyi m ubah gren zavall babam da son zam an

42

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

larda dedesinin vasiyetini yerine getirm ek iin btn m idini Seyit Ltfuliaha balam t. Fakat dostlar yine ayn para skntlar y znden onu her eyi fedaya hazr addettikleri iin aralarna alm az lard. Bu yzden hem en hepsine az ok dm and. Fakat ne saatini bedava tam ir eden Nuri E fendiye, her zam an yardm n grd Abdsselm Beye, ne de eline diline enm eyen Avc N ait Beye aktan aa dm anlk edem edii, hatt onlar ne olsa yine biraz sevdii iin, btn kede braklm insan hncyla Seyit L tful iaha yklenirdi. O na gre L tfullah yalanc esrarkein biri idi. Orta yerde ne iyi saatte olsunlardan hazr bir huddam , ne define, ne de gaip lem le herhangi bir m nasebet vard. A dam cazn yzn byle ft arsna eviren ey dpedz esrarn, iretin, uzv suiis timallerin neticesi olan felti. H akikatte onu zani, dessas, tem bel, dolandrc addeden babam , bu noktada ok m spet dnceli A ristidi Efendi ile birleirdi. M am afih Ltfullah, kendisi de esrar kullandn gizlem ezdi. Onun iin esrar tehlikeli bir keyif vastas deil bye, gzele, ha kikate erm ek iin bir yol, kendi kark lgatince tark idi. Akl ortadan kaldrm adan hakikate erm enin im knszln her zam an syler, ok defa yar m astor gezerdi. B yle anlarnda durm adan perdenin br tarafndan bahseder, grnenin tesinde insan bek leyen lezzetleri anlata anlata bitirem ezdi. Onu dinlerken bir taraf ile orada, bizim grm ediim iz o lem de firuze saraylarda, altn, m cevher, srm al kum alar bin eit ta dlm am gzellikler arasnda yaadna inanm am ak zordu. H att orda, o hazlar lem inde A selban adl bir de sevgilisi vard. Tpk m asallarda olduu gibi hi solm ayan gller arasnda, berrak havuz larn banda blbl sesleri, gl ve yasem in ko k u lan , serin su akr tlar iinde kendisi kadar gzel cariyeleriyle saz sohbetleri yapp elenen, yahut penceresinde tek bana oturup dostum uzu dne dne gergef ileyen bu sevgilinin gzelliini hepim iz ezberden bilirdik. A selbann geceden daha siyah salar, yldzlardan daha parlak baklar, yasem inden beyaz teni, slnlere haset ettirecek

43

TANPINAR

edal yry vard. Yazk k i, kendisini seven bu harikulde sevgili ile tam visal im dilik bir eit emr-i m uhal idi. E vvel K ayser A ndronikosun h zinesi bulunacakt. Bu definenin bulunm as gaip lem dekilerin, ya ni A selb an n ana ve babasnn ve bilhassa ok hiddetli ve Aselban kadar gzel kardeinin sevgiliye erim esi iin kotuklar artt. nk bu define bir tlsm d. H addizatnda servete hi ihtiyac ol m ayan, yahut btn ihtiyalarn gaipten tedarik eden Seyit Ltfulla h n bu define ii ile uram asnn tek sebebi ite bu artt. Onu karttktan sonra A selban bizim gibi insan klna girecek, Seyit Ltfullah hakik ehresini alacak, yani gne gibi bir ey olacak ve bu iki em salsiz gzellik birbiriyle birleecekler ve dnyam zda ha kik bir iktidar iinde m esut yaayacaklard. knt anlarnda bu iin btn gln, hatt im knszl n iyiden iyiye lm gibi m eyus, biare yaayan Seyit Ltfullah, byk nee ve i al a n la rn d a -y a n i m astor olduu zam anlardakendisinin bizim grdm z insan olm adn, onu asl ehresiy le kam atrc gzellii iinde grebilm em iz im knszln syler di. A nlattna gre bu sr lem inde A selb an n dizleri dibinde ya ayan dostum uzun imdi A m erikan film lerinde seyrettiim iz ark prensleri, H int racalar gibi bir ey olm as gerekirdi. Dn A selb an la avda idik. Y z taz birden bizim le kouyordu! yle ceylnlar, kaplanlar vurduk ki... H ele bir tanesi... B ilhassa yerinden km ldayam ayacak kadar ihtiyar bir taz ile ava kan avc N ait Beyin bulunduu zam anlarda anlatlan bu av hikyeleri bitm ek bilm ezdi. A bdsselm Beyin yannda bu m esut hayat tasavvuru daha az ha reketli ve daha cvl cvld. A selbann babasnn saraynda hemen hemen bine yakn, m elekler kadar gzel ocuk, onlarn bir iki misli kadar birbirini seven ve dnen, birbirinden bir lhza ayrlm aa ra z olm ayan her yatan hsm akraba bulunurdu. A bdsselm Bey bu kalabaln ortasnda krk gen cariye ile birden keyif sren Aselbann babasnn hayatn hakikaten kendinden geerek dinlerdi.

44

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bu saadetin tek lekesi Seyit L tfu llah n ancak A selb an n ken disini ard zam anlar oraya gidebilm esi idi. Bu davet olm azsa aylarca Seyit Ltfullah bizim sefil dnyam zda, brnd paav ralar gibi perian, oturduu harabe kadar ykk dolard. B yle za m anlarda insanlardan kaar, rast geldikleri ile titiz, huysuz, kavga c olurdu. L tfullahn bu hiddetleri bir s a ra nbeti gibi korkun ve ypratc idi. O zam an garip bir gurur kendisini istil eder, az kpiire kpiire elindeki kuvvetlerle dm anm harap edeceini, ldreceini syler, etrafa hangi dilden olduu pek bilinm eyen karm akark beddualar, lnetler yadrrd. B en... Ben ha... B en... ahs benim ne olduum u biliyor mu acaba?.. ahs biliyor m u ben kim im ?.. Ben ahsn bana bellar yadrrm . nk byle zam anlarda Ltfullahn karsndaki adam dahi o veya ahs olurdu, a hs bilir mi ki ben onu kl ederim ?.. Hiddeti de esrar gibi bir nevi sarholuktu, ve bu anlarnda Seyit Ltfullah kendisini lm n ve hayatn efendisi addederdi. Bu gurur Seyit L tfullahn bozuk kafasnda ok acayip bir hayat ve lm felsesiyle beraber yrrd. Hiddeti geince Seyit L tfullahta bs btn baka trl bir yeis balard. Evvelsi gn, dm anlarm (ga ip lem dekiler tabi) beni kzdrdlar. B irok srlar ifa ettim . im di iler daha gleecek... B ize im dilik kudretim izi gsterm ek menedilm itir derdi. M am afih babam bile onun baz kuvvetlerine inanrd: - H erifte bir eyler var... derdi. O lm asa, frnc A hm et Efendiyi bu hle koym azd. gecenin iinde, evi dkkn yand, btn ai lesi silm e ld. imdi kendisi D arlacezede... Ve birdenbire bu meum kudretten rkerek yakasn evirir, t krrd: - nsan deil, fet... M aazallah bam za ta yadrabilir. Bu b ycy hkm et ne diye ieriye tkm yor? Dn akam gene baca n srkleye srkleye Edirnekap m ezarlna gidiyordu. Kim bilir kimin canna kyd?

45

TANPINAR

Seyit L tfullahn yzn duvara evirerek konutuu huddam ile bakt fallarn doru kt, baz asab hastalklarda nefesinin ve bilhassa elinin ok iyi tesir ettii daim a sylenirdi. 1906 ylnda, hreti yava yava balad sralarda, A bdsse lm Bey ok kym etli bir altn saati kaybettiini sanm t. Nuri Efendi vastasyla m racaat ettii Seyit Ltfullah kendisine, gaiple uzun m zakerelerden sonra o acayip Trkesiyle: Saat hatunun sanduunda, sanduk vapurun am barnda, vapur denizin ortasnda... H em en telgraf ekile... Feill (aksi takdirde)... C evabn verm iti. gn sonra v a k ann bsbtn baka trl olduu anlalm t. Yani, saat baka bir yelein cebinde, yelek gardrobun iinde, gardrop A bdsselm B eyefendinin ikinci hanm nn M srdan ye ni getirttii cariyenin odasnda km t. Fakat tesadfe bakn ki, evden o gnlerde m em leketine gitm ek zere ayrlm olan nyeli bir hizm etinin arkasndan ekilen telgrafa u cevap alnm t: Kadn bulundu. Sandnda, pazar m al, di cinsten bir m asa saati kt. Saat ve kadn em niyettedir. Emr-i devletlerine intizar olunduu... Btn teferruatta doru olan ve yalnz esasta aldanan bu yanla denebilir ki, Seyit Ltfullah stanbuldaki btn hretini borlu idi. Filhakika esasa ait olan bu kk yanl deta onun artc kudretini lm ek im knn veren bir zaviye idi. Ve bu zaviye saye sinde Seyit L tfu llah n keram eti, kudret ve tasarruf derecesi gece leyin okyanuslarda alkanan bir vapurun hakik m evki gibi ok sa rih ekilde okunuyordu. A radaki farka gelince zaten Seyit Ltfullah iyi saatte olsunlarla tam ii grleceini hibir zam an iddia etm e m iti. H ulsa bu yanl, bilm em hangi cam iin 999 penceresi gibi tek eksiiyle zihinleri dolduran bir eydi. sabet tam olsayd, birisi kal kp onu pekla tesadfe yorabilirdi. nk btn teferruat ortadan kendiliinden silinecekti. H albuki bu ufak yanl sayesinde elde edilen neticelerin hibiri ortadan kaybolm uyor; onun nda, saat,

46

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

evden giden hizm eti, vapurun am bar, sandk, hepsi, byk zah metlerle alnan bir yolun m enzilleri gibi aydnlanyordu. nsan ile rinde hatann oynad byk ve faydal rol bilm em bundan iyi gsteren misal var mdr? O tarihten itibaren Seyit L tfullah, Tunuslu konann en d e vaml ve en m uteber misafiri oldu. H er dediine inanld. Bu inan m ada klnn, kyafetinin, yaay tarznn, oturduu m edrese ar tnn da ayr ayr paylar vard. H ayatn, kyafetini biraz deitir mesi iin verilen nasihatlere eliyle ok tehlikeli bir karanl gste ren bir iaret yaparak, M saade etm iyorlar diye reddederdi. A b dsselm B eyin zorla kendisine hediye ettii bir cbbe ile sar gtin sonra konaa, M saade edilm edi. V elinim et m azur grsn... sz ile iade etm iti. Seyit Ltfullah bir masal devam ettirm enin srrn biliyordu. Yatp kalkt medrese odasn da iyi saatte olsunlarn em riyle setiini sylerdi. Bu m edrese art kadar insana h er paras ayr ayr dikkatlerle, em eklerle hazrlanm hissini brakan pek az y er grdm . Birinci M ahm ut zam annda kck cam ii ile beraber yapld sylenen bu bina sanki bugnk hlini alabilm ek iin, daha m im arn iinden kt gnden itibaren ve ok m untazam bir plana gre yava y a va yklm aa balam t. A vlunun dem e talar ya krlm , yahut da ortasnda alabildiine byyen nar tarafndan sklm t. tarafndaki hcrelerin hem en hepsi -S e y it L tfu llah n yatt oda m ste sn a -k im i yar yarya, kimi bsbtn yklm t. Avlunun sol tarafnda bulunan kck cam iden sadece m inarenin kaps ile drt basam a ayakta duruyordu. Onun yan bandaki irin m ezar lk -iin d e gene bu devre ait kalbur st drt be k ii, cam i ve m ed reseyi yaptran Kahveciba ile beraber y aty o rlard - ayakta duran parm akl ile sokaktan ancak ayrlyordu. M edresenin btn avlusu, m ezarlk, cam iin arsas olmas lzm gelen yer, her taraf kendi kendine bitm i otlar ve aalarla dolu idi. Bu aalar iinde, devrilm i stunlarn altndan fkran dal budak

47

TANPINAR

salanlar bile vard. Fakat en garibi, insan en fazla kavrayan Seyit L tfullahn yatt odann tam stnde biten, ince, zarif, rzgrda deta oyadan yaplm hissini veren servi fidan idi. Baz bulutlu havalarda arkasndaki kl rengi bolukla ok hayal bir ey gibi g ze arpan bu servi fidan, sanki btn bu terkibi sonsuz ve yenilm ez tabiat nam na zaptetm ie benzerdi. Tepesinde sallanan bu acayip sorgula bu m edrese, uurumun tam kenarnda, yuvarlanm ak iin en son an, son karar bekleyen korkun ve abes bir m uvazene hissini brakrd. Seyit Ltfullah bu harabenin tek odasnda yere serilm i bir iltede yatard. O da rutu bet iinde ve daim a karanlkt. iltenin etrafnda, ilerine galiba teberisini koyduu birka byk kp vard. Bu acayip odada insa na son derecede alk bir kaplum baa, -ta b i A selbann hediyesi, ve bu yzden de ad em inigrd - gelen gidenin bacaklar arasn da dolap dururdu. Sylediklerine baklrsa bu m edreseyi iyi saatte olsunlarn ken disine ikam etgh diye tahsis etm elerinin asl sebebi civardaki hazi ne idi. K ayser A nd ro n ik o sun zam anndan kalm a bu definenin etra fnda gaip lem inde yaplan m cadeleleri anlatm akla bitirem ezdi. M am afih dostum uzun bana ok m ahrem bir ekilde syledikle rine baklrsa bu m edrese hi de yle grnd gibi ykk ve ha rap deildi. B ilkis m uhteem ve aydnlk bir sarayd. Nasl biz Se yit L tfullahn hakik gzelliini grem iyorsak bu sarayn ihtia mn da ylece grem ezdik. A ncak define m eydana kt zaman bu saray da som altn stunlar, firuze ve elm as kubbeleriyle parla yacakt. Zaten o zam an her ey yoluna girecekti. A selban m adde siyle grnm ee raz olacak, asl ehresiyle ortada gezecek ve beraberce ebed lezzetlerle dolu bir hayat yaayacaklard. te o zam an hkm m btn dnyaya geecek, her istediim olacak... derdi. D nyadan hakszl, sefaleti kaldracak, tam bir adaletle insanlar idare edecekti. nk bu acayip adam n deta mstakil bir cihaz gibi ileyen, hatt zam an zam an da asl kiilii ni yapan garip hareketlerini iten idare ettii duygusunu brakan bir

48

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

adalet ve hakszlk dvas da vard. Bu tarafndan baklrsa Seyit L tfullah ebed hayata kavum ak, nam tenah hazlar ve kudretler elde etm ek iin tesadfn kendisi ne verdii nim etleri istihkar eden, onlar doru diiriist yaam ayan bir adam d . O byk bir ruh ve id ealistti. H ayatta hep i elde etm ek iin hiin ksr lnde yaam ay tercih etm iti. D oktor R am iz, eski dostum un garipliklerini kendisine anlatt m zam an bilhassa bu nokta zerinde durm u, ve bu adalet ve hak szlk m eselesinin Seyit Ltfullah v a k asm n anahtar veya anahtar larndan biri olabileceini bana defalarca sylem iti. Kafas tamam iyle ilm m etotlarla ileyen aziz dostum bir aralk bu yzden Se yit Ltfullahn M arx okuyup okum adn bile m erak eder o l mutu. Sk sk M arx veya E n g elsi okum u olm as lzm ! Yazk ki tahkik etm em isiniz diye bana kr ve benim: - Biare nerden bu m him adam lar okusun. Zavall doru d rst T rke bilmezdi! kabilinden itirazlarm da: - Sizler daim a bylesiniz... R uhunuzu saran kklk duygula r iinde byk deerlerim izi kaybedersiniz... A zizim vazgein bu huydan. Ben k atiyen em inim ki A lm anca biliyordu ve btn sos yalist edebiyat okum utu. A ksi takdirde devrim izin byk m esele si olan adalet ve hakszlk dvalarn bu kadar kuvvetle benim se mez ve urunda byle m cadele etm ezdi. O bizim sosyalist m ekte bimizin balangcdr, diye sustururdu. D oktor R am izin konum as daim a byleydi. B ir nokta olarak balar ve birka saniyede byk bir olurdu. Ben kendi hesab ma hafif bilgi daarcm la bu byk limi hibir zam an aka tenkit cesaretini kendim de duym adm . Fakat ne yalan syleyeyim , zavall eski dostum un ahidi olduum m rnde bu cinsten bir m cadele fikrini verecek m him bir eye de rastlam deilim . Aristidi Efendinin, N ait B eyin, A bdsselm B eyefendinin ihti raslar bu kadar sonsuz deildi. A ristidi E fendi, kaynbiraderi olan H eybeliadadaki ihtiyar bir papazdan K ayser A n d ro n ik o sun olsa olsa m parator A driyen olabileceini iyice rendikten sonra bu d e

49

TANPINAR

fine iine sadece lm bir m esele gibi bakyordu. O na gre seyit L tfullahn tereddtleri, gaip lem inden em ir beklem eleri beyhu de idi. Birka kazm a ve krekle derhal ie balam as lzm gelirdi. Fakat iyi saatte olsunlarn dnyasnda her eyin kendisine mahsus bir vakti ve erkn vard. 1909 ylnn en byk hdisesi Aristidi Efendinin bir gece tek ba na K ayser A ndronikosun hzinesini aram aa kalkmas olm utu. Fakat daha ilk kazm ada definenin y e ri, bandaki gizli m cadele de vam etm ek artyla, deim iti. B ekledii altn dolu kpler, m cev herler, eski kum alar ve saray eyas, hatt yazm a kitaplar, fildii al tn aziz heykelleri yerine iki kem ikle dibinde Sultan M ahm ut devrinden tek bir m angr sallanan bo bir kavanozun km as A ris tidi Efendiye de ister istem ez bu pheyi verm iti. Seyit Ltfullah o geceden sonra, deil defineyi bulm ak, sadece eski yerine getirebil m ek iin aylarca uram aa m ecbur olacan syledii zaman adam caz zntden, vicdan azabndan az kalsn lecekti. Tpk A bdsselm Beyin saat hikyesi gibi bu yanl am eliye de Aristidi Efendide Seyit L tfullaha kar olan son m ukavem etleri krd. O nun karsnda daim a yznde tam aa kendisini m ecbur san d o cehalete kar A vrupalca m sam ahal tebessm e, bir nevi hurafev korku kart ve dostum uzun karsnda ricat yolu kesilmi bir ordu gibi daim a perian ve tereddt iinde kald. Seyit L tfu llah n asl istedii kinatn srrna, m addeye ruhen tasarruf etm ekti. A ltn im bikle deil, ruhla yaplr. Topran altnda ondan ok ne var? M esele el dokunm adan yapm aktr, derdi. B ununla beraber A ristidi Efendinin eczanesinin arka tarafndaki gizli lboratuvarda im bikler, krkler, her cinsten ieler, korneler arasnda yaplan tecrbelerde de brleri gibi hazr bulunuyor, eski yazm alardan kard form lleri A ristidi Efendiye veriyordu. H at t bu yzden bu iki adam n arasnda gnlerce sren m nakaalar oluyordu. Bu m nakaalarda A ristidi Efendinin m nevver Avrupal m sa mahas ve sabr ile, gaip lem e o kadar kuvvetle tasarruf eden L-

50

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

fullahn gurur ve alnganl tpk atete kaynayan biyiik ieni n iinde ve etrafnda dven zt kuvvetler gibi birbiriyle karlar lard. Birka defasna ahit olduum bu tecrbelerden bende kalan tek htra L tfullahn kulland stlahlard. Tathir, tem i, teklis, tasid, tezvi, tevlit, hal, akit (tem izlem e, m um veya m uam ba h line getirm e, toprak hline getirm e, koyulatrm a, evlendirm e, do urtm a, eritm e ve balam a) gibi kelim eler hl bile bana kuvvetli bir iradenin karsnda alacak byk im kn kaplar gibi grnr. B ununla beraber bu kaplardan birinin bir gn, hem de en bek lenm edik ekilde aldn hepim iz grdk. A bdsselm Beyin pa ras ile yaplan bu tecrbelerin btn erefini kendisine inhisar et tirm ek isteyen Aristidi Efendi bir gece tek bana alrken im bik atlad ve lboratuvar ate ald. B ir saat sonra yetiebilen itfaiye ve m ahalle tulum baclar Aristidi Efendiyi yar yanm buldular. Bu 1912 yl ubatnda oldu ve onun lm yle im bikle altn yapm a ii sona erdi. K k grup iin yalnz define m idi kalm t. VIII N iin, Saatleri A yarlam a E n stitsnn hikyesini bu uzak ht ralarla arlatrdm ? Neden bu mazi glgeleri yznden yolum bir denbire deiti? B unlar o cins eylerdi ki, ne hakikatini, ne de g ln tarafn bugnn insan anlayam az. B ana gelince, ya, gem i eyleri tahayylden ve hatrlam adan artk lezzet alm ayacak kadar ileri. Byle de olm asa, Halit A yarcnn hayatm a girdii andan iti baren ben bsbtn baka bir insan oldum . R ealitenin iinde yaa m aa, onunla m cadeleye altm . E vet o bana yeni bir hayat bul du. Bu eski eylerden imdi ok uzaktaym . im de, kendi mazim olsa bile o gnlere kar katlam bir taraf var. N e yazk k i, bu m a zi dnn yapm adan kendimi anlatam am . Ben yllarca bu adam larn arasnda, onlarn ryalar iin yaadm . Zam an zam an onlarn klklarna girdim , m izalarn benim sedim . H i farknda olm adan bazen Nuri Efendi, bazen Ltfullah veya A bdsselm B ey oldum .

51

TANPINAR

O nlar benim rneklerim , farknda olm adan yzm de bulduum m askelerim di. Zam an zam an insanlarn arasna onlardan birisini benim seyerek ktm . H l bile bazen aynaya baktm zam an, ken di ehrem de onlardan birini tanr gibi oluyorum . u anda Nuri E fendinin kendini yenm i tebessm n yzm de dolayor sanyo rum , biraz sonra L tfu llah n yalan benim sem i baklarn ken dim de bularak yaptm iten rkyorum . B ir baka defasnda ba bam n m tsiz kskanl ve sabrszlyla perian oluyorum . H att bu, kyafetim de bile grlyor. En m ehur terzilerde yaptr dm elbiselerim srtm a geer gem ez bana A bdsselm Beyin k ln veriyorlar. D aha dn gzlklerim i deitirm em icap edince, artk o cinsin m odas gem i olduunu bile bile A ristidi Efendininkine benzer bir altn gzlk aram adm m? Belki de ahsiyet dedi im iz ey bu, yani hafzann am barndaki m askelerin zenginlii ve tesadf, onlarn birbiriyle yapt terkiplerin bizi benim sem esidir. Belki daha derin, daha kuvvetli bir ey, bu m iraslar ikide bir ak satan o iten m dahalelerdir. H er hlde bende olan budur. Bunu herkes iin syleyem em . E lbette benim gibi yaam ayanlar, kendi lerini baka trl, daha kuvvetle, daha saf ekilde bulanlar vardr. Fakat ben onlarn htralarn yazyorum . Kendi hayatm yaz yorum . uras da var ki, hayatm n ileriki safhalar, bana bu insan larn tesirinden kurtulm ak im knn pek verm edi. O lum un dedii gibi, hakik alm ann nizam ndan gem edim . O nlar bende kar m akark devam ettiler. A hm et bana benzem iyor ve benzem em ek iin de elinden geleni yapyor. H att kendini bu yzden birok im knlardan m ahrum etti. Liseyi bitirir bitirm ez devlet hesabna tah silin arelerini buldu. T bbiyeyi bitirince m evkiim in ve servetim i zin icab olarak A m erik ada tahsilini tam am lam asn teklif edince derhal reddetti ve A n ad o lu ya gitti. H ulsa bana hibir ey syle m eden benden gelen her eye srt evirerek yaad. O lum un beni sevm ediini iddia edem em . Fakat bende kendi dncesine uym ayan birtakm eyleri beenm edii birtakm ey lere dm an olduu m uhakkak. B una ram en gene iten ie onda

52

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yaadm hissediyorum . B ir gn m uayenehanesinde bir hastaya bakarken grdm . Tpk benim bir saate bakm gibi bir eydi bu. Yahut da Nuri Efendinin... ok tem enni ederim ki, Nuri Efendininkine b en zesin , n k i, ona benden fazla hkim di. H er ne olursa olsun m azim bugnk vaziyetim den bana btn bir mesele gibi geliyor. Ne ondan kurtulabiliyorum , ne de tam am iyle onun em rinde olabiliyorum . IX Bu htralar bu kadar uzatm am da, drt sene evvel bir antikac dkknnda bulduum ve derhal satn alarak alm a odam n, Villa S aatn verandasna ve m evsim iekleri ile dolu bahesine alan kap penceresine taktrdm eski parm akln da elbette bir pay vardr. Bu parm akln yldz benekli, lle m otifleri arasndan do rudan doruya m azim e, o kadar ihtiya ve yoksulluk iinde; fakat o kadar ryal ve mitli geen ocukluk gnlerim e bakar gibi olu yorum . Seyit Ltfullah iin unun bunun m uvakkithaneye brakt eyleri o ykk m edreseye gtrdm zam anlarda bu parm akln nnde durur, onu uzun uzadya seyreder, bir gn kendisi defineyi bulursa veya A ristidi Efendi hakikaten cvay altn yaparsa hissem e den ksm dan -v k a kim se byle bir ey sylem em iti am a, el bette benim de hissem e bir eyler d e c e k ti- btn duvar ve m e zarl, belki de cam ii tam ir ettirm eyi dnrdm . Talih ve tesadf bana tam aksini yaptrm t. B yynce ve eli me para geince bir baka cam iye vakfetm eyi nezrettiim byk duvar saatim iz gibi bundan tam on iki sene evvel, ok skk bir za m anm da, gpegndz btn yakalanm a tehlikesini gzm e alarak, kendisini tutan son duvar paras da koptuu iin olduu yerde, Nait Beyin iftesiyle vurduu kularn kanad gibi sarkan bu parm ak l bir antikacya otuz kda satm tm . O zam an bu otuz kt beni A ndronikos K ay serin btn defi nesini elde etm iim veya A ristidi Efendinin im biklerinde btn

53

TANPINAR

dnyann cvalarn altn yapm m gibi sevindirm iti. O gn o para ile karm P ak izeye ufak tefek hediyeler alm , b yk baldzm n -m u sik m erakls o la n - udunu bilm em kanc de fa olarak; fakat bu sefer derhal geriye alacam dan em in olarak, ta m ire verm i, drdnc kere byk bir cesaretle gzellik m sabaka sna girm ee hazrlanan ve bu i iin bize yeniden bitm ez tkenm ez m asraf kaplar aan kk baldzm a, genie ve asl elbiseyi hi bir suretle tutm ayan, bu itibarla son derece gz alan ve binaenaleyh yzde doksan dokuz kralieliini salayacana P akizenin inand bir kem er tedarik edebilm itim . A yrca da son iki lirasn eski ah babm yaym ac Ali E fendiye vererek ondan U akam evvel sem ti m izdeki ak hava sinem asna oluk ocuk girebilm ek iin rehin olarak braktm kom um uz bakkal Hulki Efendinin saatini geri alm tm . Geici de olsa bu parm aklk evim e oktan beri grm ediim bir rahatlk ve genilik getirm iti. Fakat ne olsa iim de bir keder vard. Kendi m azim e ve bilhassa ocukken yaptm bir ahde ihanet et m itim . K ald ki uzun zam anlar bu parm akln hem en arkasnda yatan kocam an ta kavuklu adam n evliyalna belki de yan ban da alabildiine bym dut aac yznden inanm tm . A nnem in son hastalnda iyilem esi iin her akam ona gider dua eder, par m akln tam nnde m um lar yakardm . D rt sene evvel, zam an zam an uradm antikac dkknlarn dan birinde, -ta b i artk bir eyler satm ak iin deil, alm ak, Villa S aati sslem ek i in -d e p o y u gezerken birdenbire bu parmakl grm eyeyim m i? E er fiyatnn birka misli artacan bilmeseydim , derhal stne atlr, eski bir dost gibi kucaklardm . Fakat ne dersiniz! H ain Yahudi btiin gayretim e ram en ii yine anlad. Bel ki de hafife om uzum u dnm em e ram en ellerim in nasl titredii ni fark etm iti. O nun iin btn dikkatim le H int ii bir rahle zerin de yaptm pazarlktan sonra sorduum suale, D okuz yz lira... ok iyi bir eydir. K o n y adan geldi. M zelik eya... cevabn ver di. O tuz lira ve dokuz yz lira. Tam otuz misli bir fark. A deta o

54

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

lumun dedii gibi karesi! N erde ise rakam larn bu uygunluuna al danarak, Peki! Siz eve gnderin... diyecektim . A klm bam a topladm , yz elliden tutturdum . O darld. Ben yz altm a ktm . Bu sefer benim akac olduum a karar verdi. Sanki her erefesine ayr bir m erdivenden klan bir cam i m inaresinde im iiz ve tam or ta yerde bulum ak iin kaln duvarlarn arasndan birbirim izi gz leyebiliyor ve ona gre hareket ediyorm uuz gibi, o yava yava in di, ben adm adm ktm . Fakat iyi hesaplyam am olacam ki, M andalin Efendi binden bir basam ak stte, drt yz yetm i bete durdu kald. Belki de bu m albiyetin intikam n alm ak iin paray verdikten sonra eildim , hl alt tarafndan ocukken yaktm mumlarn izi grlen parm akl ptm . A rtk bu mazi htrasna kavum aktan gelen sevincim i gizlem ee lzum grm edim . H att daha ileriye gittim: - M andalin E fendi, dedim ... Bugn hi de iyi tccar deildiniz. M zelik olm asna m zelik olan, fak at, K o n y adan gelm ediini her kesten iyi, hem ok iyi bildiim bu parm akl bana daha ok paha lya satabilirdiniz... M andalin bir m ddet yzm e bakt, sonra kollarn uacakm gibi havaya kaldrd: - Ne yapalm paam , oldu... O ldu... dedi. Sen sa ol... H epim iz sa olalm ... br m teriler var!.. Kahveciba C am iinin m ezarlnn parm akln evim e getir diim , husus hayatm a mal ettiim iin beni belki ayplayacak olanlar bulunur. phesiz bundan ben de az ok m teessirim . in iinde insan rahatsz eden bir taraf var. Fakat dnnce kendim e teselli im knlar da bulm uyor deilim . E vvel ne m edrese, ne cami artk ortada yoktur. Binaenaleyh parm akl m utlak surette iadeye m ecbur olduum bir sahibi m evcut deildir. V ka bu parm akl yerinden skm olm akla bu binann toptan ortadan kalkm asna bi raz da ben sebep olm u olabilirim . Fakat ne kadar eski ve harap o l duunu yukarda anlattm . Ayrca onu hangi zarur artlar altnda ye rinden sktm de biliyorsunuz. K ald ki, bu harap binann ye

55

TANPINAR

rinde yaplan apartm anlar grnce insan ister istem ez teselli bulu yor. Sem t deta enlenm i. Bu gidile birka yl iinde m odern bir m ahalle kurulacak! Ben artk m odern adam , m odern m im ariyi, m odern konforu seviyorum . M ezarln ortadan kalkm as, o canm yazl, ilenm i talarn, m usluk ta, ayna ta , radyatr raf gibi eyler olm as da beni o ka dar zm yor. Kahveci Salih A ann evliya olm adn oktan bili yorum . Z aten ona yaptm adaklara, yaktm m um lara ramen annem in yine lm olm asn, evliya olsun veya olm asn onu daha o zam anlarda kendisine affetm em itim . ehrin ortasnda bir m e zarlk eksik diye bu yam da oturup alayacak deilim her hlde! M odern hayat lm dncesinden uzaklam ay em reder! Hem ne oluyor kuzum , kendi hayatm z m yaayacaz. Yoksa lleri mi bekleyeceiz? Parm akln kendisine gelince, bu gzel sanat eserini ilk kefe den, onun karsnda hayranlk duyan benim . Onun gzelliini ben fark ettim . O nu antikacnn dkknnda ben yakaladm . Herhangi bir anlaysz ele dm esini ben nledim . H ulsa onu ben kurtar dm . K urtardm eyi kendi evim de em niyet altna alm am , bir da ha olur olm az m aceralara dm em esini tem in etm em kadar doru bir ey olur m u? Sonra ondan benim kadar kim zevk alabilir? nce arabeski arasndan kendi m azisini, btn o garip insan kalabaly la beraber kim seyredebilir? Bu satrlar yazarken ara sra bam kaldrp ona bakyorum . Bir ka adm tesindeki yazl kavan, sedre aacnn -o n u da B oa ziideki eski baheden sktrm ttim - altnda torunlarm n, en kk kzm la Cenab- H akkn altm m dan sonra bana ihsan etti i H alide ile beraber oyunlarn seyrediyorum . Ellerinde kk renkli kovalar, krekler, bahenin kum larn doldurup boaltyorlar. Y anbalarnda dadlarnn, kzm Z e h ra nn kendi ocuklar iin tutm ak gafletinde bulunduu o susak sveli kzla, benim Halide iin bulduum , irin, gler yzl, balk etli, hafif buday tenli A si ye H anm n beklem esine ram en iyice biliyorum ki, u anda asl

56

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

onlarla m egul olanlar, onlar koruyanlar, neelerini hakkyla ta danlar bsbtn baka varlklard. E vet, neden yalan syleyeyim , ben Nuri Efendinin, insan canls A bdsselm B eyi, hatt A selbann hediyesi yrtk cbbesiyle Seyit L tfullahn u dakikada on larla beraber olduklarna inanyorum . K im bilir belki de ksa enta risinin altndan mavi donu o kadar zarif ekilde sarkan H alideyi i ek tarhlarndan birinin ortasndaki gne saaatine yle de kalka gtren ve orada iki eliyle taa abanarak dnm esine sebep olan Nuri Efendinin kendisidir. Bu ocua P akizenin arzusu zerine rahmetli H alit A yarcann adm verdiim e ne kadar isabet etm iim . Gn getike ona benziyor. K k gl yapra yznde onun iz gileri peydahlanyor, hatt tabiat bile yava yava o tarafa kayyor. Onun gibi iradesini herkese kabul ettiriyor, houna giden her eyi istemeden elde ediyor. Bu dem ektir ki, Seyit L tfullahn adlarm zn talihlerim iz ze rindeki tesirleri hakknda syledii eyler hi de m balal deil mi. Em inim ki, H alid eye baka birinin adn verseydim , rahmetli velinim ete bu kadar benzem ezdi. X 1912 yl hayatm n en strapl yllarndan biri oldu. Bu yln he men banda Nuri Efendi ld. Onun lm ile hayatm da bir yn mesele kt. D aha cenazeden dnerken kendim i on yedi yam a ramen isiz gsz buldum . ki yl evveline kadar zar zor idad tahsilim e devam etm itim . Fakat bilhassa Seyit L tfullahla dostlu um arttktan sonra mektebin sem tine bile uram az olm utum . imdi kendimi ortada hissediyordum . M ektep, genlik iin daim a ehem m iyetlidir. H er eyden sarfnazar o yalarda m rn en azapl meselesi olan Ne olacam ? sualini geciktirir. B rakn ki vaktin de yetiir, sonuna kadar sabreder, aktarm alar tam zam annda y a parsanz, iindekini behem ehal bir yere gtren trenlere benzer. Ben bu trenden vaktinden ok evvel deta ln ortasnda inm itim .

57

TANPINAR

Etrafm da yava yava beni hedef alan, zerim de yksek sesle d nen bir tehis uultusu, ok cm ert ve nsan bir endie balamt. Annem in dilinden Bu ocuk ne olacak? sz dmyor, komular babam la her karlatklarnda sze, Olan ne yapacaksn? sualiy le balayorlard. Kimisi behem ehal okum am , kimisi bir sanat sahibi olmam lzm olduu fikrinde idi. Ve hepsi birden babam n bu ii her trl zecr tedbire ba vurarak halletmesini istiyorlard. - B i r i tutaca yok, bari unu evlendirsen... fikrinde bulunan lar bile vard. Bu suali ben de kendi kendim e soruyordum . V ka m eslek, i, kazan dnm yordum . Fakat gn ve zam an denen bir ey vard ortada. O nu harcam ak lzm d. O vakte kadar saatten baka bir e ye m erak etm em itim . O ndan da byk bir ey anlam yordum . Rahmetli Nuri Efendiden saat hakknda bir yn m alm at edinm i tim . Fakat cidd ekilde saatilie yanam am tm . stelik sakar dm . Elim le gzm beraber alm aktan uzakt. H er ikisi birbirin den ayr yayorlard. Y aradltan am atrdm . olarak stm e al dm her eyden arabuk sklyordum . im de birdenbire bir yol alyor ve ben elim deki iten sessizce ona kayyordum . M ektepte, Nuri Efendinin m uvakkithanesinde, babam la yedi yam dan beri her Cum a ve Perem be gnleri gittiim iz derghlarda bu hep byleydi. B ununla beraber bir ey yapm am lzm d. M uvakkithanenin biraz ilerisinde ihtiyar bir saatinin yanna rak girdim . A dam ca z fakir ve isizdi. E km ek parasn g karyordu. B ununla bera ber beni kabul etti. Kendi tam ir edeceim saatlerin parasndan ba na birka kuru verm ee bile raz oldu. Fakat talihim e dkkna o gnlerde m teri uram yordu. U sta rak sessiz sadasz kar kar ya oturuyorduk. H i de N uri E fendiye benzem iyordu. Saat hakknda hibir fikri ve felsefesi yoktu. B ir gn N uri E fendiden rendiim eyleri y le bir tekrarlayaym dedim , hibir ey anlam ad. Saat insana benzer, der dem ez, B uraya bak, ben delilikten holanm am ! cevabn ver di.

58

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

br yandan Seyit Ltfullah peim i brakm yordu. G aip lem le m nasebette benim yardm m a alm t. kide bir dkkna geliyor, Haydi kalk! E m ir geldi. E tyem eze gideceiz! diyor. B ana izin vermesi iin ustaya rica ediyor, olm azsa onu cinlerle tehdit ediyor du. Etyem ez, Eypsultan, Vaniky, hulsa btn stanbul bizim di. Yar topal bacan srkleye srkleye, banda kirli sar, en ufak rzgrda ien cbbesi, o nde ben arkasnda, kark ve ya mal kyafetim le dolayorduk. Buna ram en iyi kt ihtiyar adam n yannda birka ay altm . Evet, Asm Efendi saatin felsefesini bilm iyordu; fakat saat tam irini biliyor ve insana bir eyler retiyordu. Yazk ki, kt bir hdise beni dkkndan ayrlm aa m ecbur etti. G nn birinde Seyit L tful lah dkkna tam ir iin verilm i saatlerden birini ard. H dise o r taya knca ben itham edildim . Saatlerce karakolda kaldm . N iha yet bir gn evvel onun dkkna geldii hatrland, ardlar. A dam caz saati A ndronikos K ay serin hzinelerinin banda yaklacak ttsy satn alm ak iin ardn syledi. Ve yok pahasna satt yeri de gsterdi. Bu ii huddam nn sraryla yaptn, bu gibi defi ne aratrm alarnda behem ehal alnm bir eye lzum olduunu iddia ediyordu. Bylece asl kabahatli m eydana knca ben salve rildim. Fakat biareyi orada o hlde brakm ak istem ediim iin bir trl gidem iyordum . N ihayet A bdsselm Beye haber vermei akl ettim . Onun yardm yla esrarkelik ve hrszlk crm leri yznden m ahkem eye gitm ekten kurtuldu. A bdsselm Bey birka m ecidiye ile saati satld yerden tekrar satn ald. Fakat A sm Efendi beni ar tk istem iyordu. Hakk da vard. Bu kadar m nasebetsiz ve m esuliyetsiz dostlar olan bir rak daim a tehlikeli bir eydi. XI Bu saat hdisesi evim izde karakoldakinden phesiz daha m him ve benim iin daha tehlikeli ve rahatsz edici akisler uyandra bilirdi. Fakat tam ertesi gn olan bir hdise, aile hayatm z k

59

TANPINAR

knden sarst, babam n hiddetine, annem in bitm ek tkenm ek bil m eyen ikyet ve zntlerine bsbtn baka bir m ecra verdi. Bu daim a byledir. H diseler kendiliinden unutulm az. Onlar unutturan, tesirlerini hafifleten, varsa kabahatlilerini affettiren da im a br hdiselerdir. Filhakika babam n benim yzm den palas pandras karakola arldnn hem en ertesi gn halam ld. Ve ikindiden biraz sonra tam gm lrken tekrar dirildi. Bu ift hdise btn aile hayatm z alt st etti. B abam onlarn tesirinden bir daha k urtulam ad. H alam , babam n yeryznde tek akrabas idi. Belki de bu yz den birbirlerine huy, m iza, hatt shhat itibariyle taban tabana zt idiler. B abam kanl canl, ta yese tr cinsten bir adam d. M thi bir yaam ak, harcam ak itihas vard. K inat onun iin harm an gi bi satp savrulacak bir eydi, yahut da etraf byle hkm ediyordu. Halam ise zayf, ocukluundan hastalkl, kindar, iine kapankt. Babam ok dindar olduu hlde neeli, saza, sze merakl idi. H a lam neesiz, som urtkan, son derecede sofu, kibirli, alngan, nefsine hakik bir dm an m uam elesi yapm aktan holanan bir kadncaz d. Bu iki ayr insan yalnz bir noktada birleirlerdi. kisi de sknt iinde yaarlard. D aim a hayalperest, olm ayacak m itler iinde y a ayan babam paraszl yznden skntda idi. Rahm etli kocas Sprgeciler K h y asnn olundan, E tyem ezdeki konaktan baka birka han, ham am ve bir iki sarrafta iletilen para, bir yn esha m a konan halam ise hasislii yznden yar a, yar tok, kt kanaat bir hayat geiriyordu. H att parasm yerler korkusuyla tekrar evlen m ee bile cesaret edem em i, on alt odal koca konakta yar deli bir ahretlik ve kendisi kadar sofu, hasis, stelik de dedikoducu ihtiyar bir kalfa ile yalnz bana bir bayku gibi yaam t. K ocasnn l m nn hem en haftasnda ilerine biraz fazla kart iin babamn evine gidip gelm esini m enetm iti. O nun iin halam ancak, bayram , kandil gibi m barek gnlerde elini pm ek iin evine gittiim iz za m an grrdk. Bir de ram azanlarn ikinci haftasn cam ilere yakn

60

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

diye bizim evde geirm ei det edinm iti. Biz evine gittiim iz za man stanbulun en ucuz ikram larn grr, envai nasihatlerle en ucuz cinsten hediyelerini alardk. O bize geldii zam anlar ise ik ramda en ufak bir kusuru kabul etm ez, kyam etleri koparrd. ki hizm etisiyle beraber bu huysuz misafiri arlam ak korkusu evim i zi daha iki ay evvelinden sarard. Filhakika bize gelir gelm ez hayat gr deien, itah alan halam bir hafta arlayabilm ek, ancak abandan itibaren balyan ve gittike arlaan bir perhizle kabil olabilirdi. Fakat en gc, bu bir hafta iinde halam n nasihatlerine, tenkitlerine taham m ld. Hakikatte ne babam , ne de bizi severdi. H att sevm ediini ak tan aa gsterm ekten deta zevk duyard. Onun bizim ahsm z da ve ailem izde hsm akrabadan daha ziyade m irasy grd m uhakkakt. E vcek, onun iin, lm denen korkun eyin arkasn da ileyen m akinann bir kolu, hatt netice dnlrse btn idik. Halam bir gn lrse, miras dolaysyla, bizim iin lm olacak t. Her hareketim izden m na karr, en iyi niyetli szlerim izden bi zi itham ederdi. Bize verdii nasihatler de bu m evzuda olurdu. Kimsenin lm n beklem eyin, en byk gnahtr! sz dilin den dm ezdi. H akikatte -h i olm azsa ilk zam a n la rd a- hi kim se nin byle bir dncesi yoktu. Babam kardeine acr, hatt m esut olmasn bile isterdi. Dul kald zam an ahbabm z avc N ait B ey le evlenm esi iin ok srar etm iti. Fakat irkinliine iyiden iyiye kani olan halam , bu fikre hi yanam am , Ben param yedirecek adam aram yorum dem iti. H akikatte bu evlenm e tasavvurunu ba bamn bir dolab addediyordu. B ilhassa tam bu fik ir ortaya atld zaman babam n benim le N ait B eyin kzm - o k kk yalarm za ra m en - nianlam olm as bu dnceyi onda uyandrm t. B ir defasnda bir hastal esnasnda babam vizite parasn ken di cebinden vererek bir doktor gtrm t. O gn, A cele etm e! Nasl olsa hepsi sana kalacak! diye babam a bardn ve ikisini beraber kovduunu evde hem en herkes sk sk hatrlard. Son zam anlarda ileri epeyden epeye bozulduktan sonra baba

61

TANPINAR

m n, halam n m irasna tek kurtulu midi olarak bakm aa balad m inkr edem em . K ald ki, halam n shhati, takip ettii shhat re jim i sayesinde - a z yem ek, hi km ldam am ak, daim a parasn d nm ek v e sa ire - adam akll bozulm u, ahlk da bsbtn ktle m iti. B abam a hi rahat verm iyor, ok yakn addettii m irasna kar lk ondan akla gelm ez fedakrlklar istiyor, her vesile ile adam ca z azarlyor, hrpalyordu. H ulsa halam yava yava babam iin bir karde olm aktan km , bir dert hline gelm iti. Sona doru halam n yar vcudu ilem ez olm utu. Bu yars i lem eyen vcutla onun yaam akta ve bilhassa kendisine eziyet et m esinde devam etm esini babam bir trl anlayam yor, bunu ancak kendisine kar t ocukluktan beri besledii zalim hislere yoruyor du. B ir kelim e ile, babam a gre halam sadece ona inadndan ya yordu. E ty em ezdeki konakta akam a kadar bu yatalak kadnn her trl cefasn ektikten sonra her eve dnte: H i im kn var m? diyordu. Bu hlde bir insan hi yaayabilir ini? M enhus bana dm anlndan yapyor. A m a A llah byktr... Bu sz de gsterir ki; bu ite babam kendini dorudan doruya m azlm addediyordu. N ihayet m ukadder gn geldi. D eli ahretlik iki gz iki eme babam a, halam n vefat haberini getirdi. Babam acele ile konaa gitti. Lzm gelen tedbirleri ald. N am az L lelide klnd. Defin i lerini kom um uz brahim B eye havale eden babam nam azdan son ra konaa el koym ak ve herhangi bir eyin kaybolm asn nlem ek iin dorudan doruya E ty em eze dnm t. Zannm a gre bu ite en byk hatas da bu olm utu. B irdenbire miras ve mal kaygsna dm em i o lsayd, evvel halam vaktinde gm lm olacak, yani tekrar dirilm esi ihtim ali azalacakt. Sonra da byle bir ey vki ol sa bile babam ba ucunda m eyus ve perian, iki gz iki em e alar, yakasn yrtar grm esi elbette ki ok baka trl tesir eder di. Halbuki i tam aksine olm utu. brahim Bey babam n bu i iin verdii paradan kendisine de bir eyler arttrabilm ek iin Sprgeiler K hyasnn gelinini deta bir fakir cenazesi gibi kaldrm t.

62

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Dier taraftan aileden kim se bulunm ad iin yanm a gm lecei rahmetli zevcinin mezar g bulunm u, ge kazlm , araya bir y n gecikm e ve uygunsuzluk girm iti. N eticede tam kabir alp da kapa ortadan kesilen tabut indirilecei zam an halam birdenbire etrafn lm sand laterjik uykudan uyanm , ve yle herhangi bir vaziyetten aracak bir m ahlk olm ad iin, tabutun kapan zorla kaldrarak etrafa bakm , ve daim a m tehallik olduu cevdeti kariha sayesinde durum u bir lahzada kavrayarak cenazede tek yakndan tand Etyem ez im am na: Haydi abuk, beni eve g tr... emrini verm iti. brahim Beyin anlattna gre cenazede bulunan kalabaln byk ksm korkudan kat iin, tabutun M erkezefendiden tek rar eve getirilm esi hayli g olm u. H att halam kaam ayacak ka dar korkanlar azarlam asaym , bu i biraz im knszlarm . F ilha kika ilk i olarak im am dan, kazclardan birinin orada ukurun ya nnda brakt paltom su eyi isteyerek sk skya rtndkten son ra yar beline kadar darda, yar belinden gerisi ierde, oturduu bu garip sedyenin iinden btn harekt halam kendisi idare etm i, evvel E tyem ezdeki konaa kadar kendisini taayacak olanlarla sk bir pazarlk etm i -h alb u k i G etirdiiniz gibi gtrn! de di yebilirdi ve ondan daha ziyade bu b ek len ird i!- hatt ehre girdik ten sonra ilk rast geldikleri poaac dkknndan karnn doyura cak bir eyler bile aldrm . Bylece reklerini yiye yiye hiretten dnen bu acayip lnn arkasna sokakta her rast gelen takld iin halam vaktiyle gelin olarak girdii eve deta birka m ahallenin, hatt btn sem tin yar halkn peinden srkleyerek, tam bir zafer alay ile dnm . Bu esnada babam , olan bitenden habersiz, hizm etileri sindir m i, karde haklar nam na zaptettii evde km rlkte gm l olanlara kadar, ykte hafif pahada ar ne varsa hepsini m eydana karm , odann ortasna ym , cepleri halam n bann ucundaki ekmecedeki m cevherler, tahviller ve altnlarla dolu, D aha ne kald acaba? d er gibi etrafna baknyorm u. B ense t ocuklu
63

TANPINAR

um dan beri m erakm eken; fakat bir trl yle yakndan dokun m ak frsatn bulam adm yem ek odasnn saatini skm , harl harl tam ire urayordum . K apy halam a ben atm . Yere indirilen tabuttan, kendini kar m alar iin ksa birka em ir verdi. Tarihin kaydettii m eydan m u harebelerini kazanan hibir kum andan phesiz kapsnn nnde tabuttan indirilen bu kadn kadar soukkanl olam azd. Soukkanl ve heybetli. Tarih kitaplarnda resim lerini grdm kayserler gibi bir eydi bu. Yazk ki, halam , bana o anda kendisine kar duydu um hayranl anlatm ak frsatn verm edi. H att alklam ak im k n bile brakm ad. K apdan beni iterek girdi ve yzm e bile bakm a dan: - N erde o baban olacak herif?., diye sordu. K orkudan, heyecandan, hayranlktan atan enem le yukary ia ret ettim . Y anndakilere, Beni yukar gtrn! abuk... diye em retti. Fakat onlar beklem eden, hi kim senin yardm olm adan ken di kendine m erdivenleri kt. H erkes bir kat daha arm t. K t rm halam , lecei beklenen, len halam , yardm sz yryor, koa koa m erdivenlerden kyordu. B abam ikinci evleniinden sonra pek sevm ezdim . Hangi hlle rinin yapm ack, hangilerinin doru olduunu bilm ediim iin de szlanlarna okluk acm azdm . B ununla beraber o gnk hlini hibir zam an unutam am . B irka saat evvel cennetteki m eknna gnderdiini sand huysuz ve hasis kardeini byle srtnda ke fen, karsnda grr grm ez, adam cazn korkudan, aknlktan deta dili tutulm utu. Y z m uam ba gibi sararm , btn vcudu ile titriyordu. A ralarnda hibir karlkl konum a olm ad. Halam yalnz, A ldklarnn hepsini kart! dedi. Babam: - Ho geldin kardeim ... diye bir eyler kekelem ek istedi ve tit reyen elleriyle ceplerine, koynuna doldurduklarnn hepsini teker teker kard. Be dakika sonra kle baslm slk gibiydi. Btn aldklarn hatt fazlasyla verm iti. Fazlasyla, nk istikbal iin

64

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

beslenen midi dahi oraca brakm t. B yk bir dikkatle hareket lerini takip eden halam babam n canndan baka geriye alnacak bir eyi kalm adn anlaynca olduu yerden: H aydi, im di git! dedi. O budala olunu da al gtr, o kalaba lk da defolsun... Safinaz, sen benim yatam yap! B ir hlam ur kaynatn bana... abuk olun, ok dm ... D arda souk var... Biz baba oul arplm gibi evden ktk. tiraf edeyim ki, bu garip hdise benim zerim de babam a yapt tesiri yapm ad. H alam phesiz bize kar ok byk bir haksz lk etm iti. Fakat ben hibir zam an hak diye kendim e ait bir eye inanm adm . Btn mazlum dom ular gibi bam a gelen talihsizli in neresinden ve ne pahasna kurtulursam kr sayardm . M esele yalnz bir hak anlay deildir. D aha karktr. H ayatm dn dke -y a m buna m sa ittir-d a im a kendim de seyirci hleti ruhiyesinin hkim olduunu grdm . B akalarnn hlini, tavrlarn grm ek, onlar zerinde dnm ek, bana kendi vaziyetim i daim a unutturdu. O gn de phesiz byle olm utu. H alam n tekrar dirilm esiyle kaybettiim iz eylerden ziyade gzm n nndeki eyler beni ya kalamt. Fakat dahas var. E er babam eve dnm ek iin bir kira arabas na binm ee raz olacak kadar perian o lm asayd, ailem iinde by le iitilm edik ve grlm edik bir hdise vuku bulduu iin sevinir dim bile. H alam n o heybetli hli, onun karsnda babam n o garip duru u arabada bizim hesabm za dvne dvne gnn olan bitenini babama anlatm aa alan brahim Beyin aknl yle sevinil meyecek hatt glnm eyecek eylerden deildi. Asl garibi evcek btn selm etim izi baladm z, seneler boyunca beklediim iz, m itlendiim iz bu m him hdiseden, dnyann en byk harfleriy le, en keskin k reklam laryla halam n vefatndan, bir an, baba oul el koyduum uz konaktan, S prgeciler K h y asnn servetin den kocam an bir saat rakkasnn cebim de kalm asyd.

65

TANPINAR

E vet, babam ne derse desin , ben halam n m irasndan hissem i al m tm . B ir ara brahim Bey babam n yzne korka korka bakarak: Btn kabahat bende oldu diye hayfland. i daha abuk tuta bilirdim . Babam yavaa bam kaldrd: - zlm e brahim Bey... Takdiri lhi byleym i... diye m rl dand ve arkasndan ilve etti: - O zam an asl fenas olurdu... nallah ibret alr da dedem izin vasiyetini o yerine getirir. im di shhatte artk... Pek az insann bana gelen bu hdiseden sonra babam bir daha dzelm edi. N e dilindeki arlk, ne de ellerindeki titrem e geti. A r tk talihe kar hibir m cadelede bulunm ak hevesi kalm am t. H erkes hayatnn bir devrinde u veya bu ekilde talihinin u uruna erer. B abam , ve hepim iz, onunla en zalim ekilde karla m tk. B abam bunu o kadar iyi biliyordu ki, btn bu olan biten eylerde kendi sabrszlnn, kendi ihtiyatszlnn payn bile d nm ee lzum grm yordu. G arip bir sknete kavum utu. K en di kesinde sessiz sadasz oturan bir adam olm utu. Y alnz ara s ra, bilm em niin sofann duvarna ast ve bir daha oradan kald rlm asna raz olm ad saat rakkasna bakar ve sonra acayip ve mazlum bir glle glm seyerek yerinden frlard. Btn m rnce o kadar ok konuan, kzan, baran, phele nen szlanan adam n byle birdenbire susm as, her eye sknetle katlanm as beni hl bile dndrr. H er insan, ne kadar m spet yaradlta olursa olsun lm nden sonra tekrar dirilm eyi dnr, zler. Bu hayat dediim iz mihnetler silsilesinin ok ileri zam ana, m phem e atlm bir mkfat gibidir. En m sa> ve daim a kazanacak ktlarla oynanan bir oyun gibi, ye niden, deta batan aa beenm em ek, inkr etm ek, deitiinden dolay sevinmetc iin kalm a benzeyen kk bir mazi uurundan baka her eyi, her taraf deim ek, gzellem ek artyla tekrar ya am aa balam ak insanln elbette vazgeem eyecei bir hlyadr. te halam m ilyonda bir insana ancak nasip olabilen bu saadeti

66

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

tatt. V aka bu, bsbdel m evt filn gibi tabirlerden beklenildii e kilde tam ve yeniden bir dou olm ad. Ebed uurum un bandan o kadar beklenm edik ekilde dnd zam an dahi, yine bildiim iz halam d. Fakat t iinde, ok m him bir ey deim iti. Bu deim e, isterseniz bu ihtill veya ink lp -h alam n hayat dediim iz ve evcek, hatt btn tandklarca kabul ettiim iz dzeni bozduu iin ona bu son isim leri de verebi liriz - kanaatm ca u U esasl noktada toplanr: Evvel halam , m uvakkat lm nden sonra kendisini o hasta ve mecalsiz hlinde dahi hiretten geriye getiren vcudunu bir daha eskisi gibi hor grm edi. Ve onu elinde olm ayan kusurlar yznden -irk in lik , biim sizlik, yallk g ib i- haksz yere m ahkm etm edi. Hatt bu vcudun dnya dediim iz bu kr diinde tek dayana olduunu iyice kafasna koydu ve kadrini b ild i. kinci deiiklik serveti hakkndaki dncelerinde oldu. O ka dar bal olduu, kendisini sadece bir beki sand bu serveti bir ka saat iin olsa bile kardeinin, yani kendisi iin ne kadar aziz olursa olsun bir bakasnn ellerinde ve cebinde, byle kolayca sa hip deitirm i grd andan itibaren, onun kendi ahsyla olan m nasebetlerinin yeni batan ve yeni bir statkoya gre dzenlen mesi ihtiyacn duydu. O zam ana kadar, H er ne pahasna olursa ol sun saklayacam ve arttracam ! diyen ve evinin km rln bir banka kasasna eviren halam sanki o gn, H ayr, ne saklaya cam , ne de arttracam . O turup tr tr yiyeceim ! kararn verdi. Sanki o zam ana kadar parasna gz koyduunu sand insanla ra dm an olan halam , birdenbire ihanetine ahit olduu bu serve tin kendisine dm an olm utu. M utlak bar taraftarlar ne derlerse desinler, bu dm anlk hi de ayrc bir ey olm ad. Bilkis o zam ana kadar birbirine ztm gibi ayr kutuplarda yaayan, yahut ayr ayr m evcut olm akla kalan iki ey, para ve halam , bu dm anlk yznden birletiler. B ylece m u vakkat lm yle her eyi birden brakan halam , m ucizeli diriliiyle

67

TANPINAR

her eye birden ve baka ekilde sahip oldu. M ezarn bandan evi ne kadar ve o acayip artlar iinde yalnz kendi iradesiyle ve etraf nn iradesini yenerek gelen halam - n k btn o kalabalk, bir l y gm m enin rahatln, elbette onun tekrar dirilm esine ve kendi sini evine kadar getirm ee m ecbur etm esine tercih e d e rd i- bu m ace rada yaam a denen eyin tadn alm t. nceden inceye serpilen kar arasndan yum uk yum uk glen o m art gnei, sur dnn o sert rz gr, etrafnda gittike artan, deta uuldayan kalabalk, yol boyun ca yeniden kavutuu insan ehreleri o zam ana kadar iinde uyuyan bir yn eyi krbalam t. H ayat denen bir ey vard. Paral para sz insanlar yayorlard. K zyorlar, glyorlar, alyorlar, alkadar oluyorlar, seviyorlar, strap ekiyorlar, fakat yayorlard. Kendisi niin yaam ayacakt? H ele btn etrafn haset ettii im knlar elinde iken... H ulsa evine gelirken hayat, evinde de babam n ceplerinden ve koynundan zorla ekip kartt servetini bulm utu. N ihayet nc deiiklik bizzat uzviyetinde olm utu. Korku, lm den kurtulm ak sevinci, servetine kavum a tel halam n k trm ln, sakatln yenm iti. N etice? diyeceksiniz. N etice u oldu: ehrin hem en te biri ta rafndan zafer arabasnda bir Sezar gibi evine getirilen halam uzun ve deliksiz bir uykudan sonra ertesi sabah sapasalam yatandan frlad. lk ii im am artm ak ve ona m erhum un btn elbiseleri ni, gem i hayatnda htra diye saklad eyleri verm ek oldu. Sonra bir arabaya binerek tek bana i adam na gitti; ve onu da pe ine takarak B ey o lu nun en iyi terzilerini ziyaret etti. G nlerce gi yim iyle, kuam yla m egul oldu. B unlar yaplrken bir taraftan da Sprgeciier Khyas Kona tem izlendi, tam ir edildi, badanaland ve batan aa yeniden dendi. H att lastik tekerlekli siyah bir kupa arabas dahi alnd. A rabann geldii gn eve bir u ak, bir erkek ah, yeni yeni oda hizm etileri de girdi. Ve onlarn girdii gn halam ahretle btn alkasn kestiini gsterm ek iin Safinaz H anm dan ahret karde lii unvann geri ald. Ve kadncaz bir kira arabasnda iki sand

68

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ve cebindeki be on kurula evden ayrld ve onun yerine, insan olu daim a insana m uhtatr, bir hafta sonra avc N ait Bey hala mn ikinci kocas ve hepim izin enitem iz sfatyla, kz ve olu ile beraber konaa yerleti. Alt ay sonra da kar koca shhi vaziyetle rini dzeltm ek iin V iyanaya gittiler. D nlerinde N ait Bey tti hat ve Terakkye mebus oldu. B iraz sonra halam n servetiyle ge nie bir ticarete girdi. Btn bu ilerde bizim saat rakkasndan baka tek kazancm z Safinaz Hanm olm utu. B eiktataki akrabasnda bir m ddet otu ran Safnaz Hanm parasn bitirince birdenbire eski velinim etinin bir kardei bulunduunu, onun E d irn e k a p f da drt odal, kk, ku tu gibi gzel, rahat, tem iz bir evde yaadn hatrlad, ii boalm sandn cebinde kalan son eyrei ile bir kira arabasna atarak kalkp bize geldi.
XII

Aristidi Efendinin lm altn aram a iine son verm iti. H ala mn yeniden dirilm esi ve lm esi ile m iras m itb ri kapanyordu. Bylece elim izde son m it olarak Seyit Ltfullah ve onun arayaca define kalm t. M nasebetsiz bir hdise bu midi de hi beklen medik bir zam anda kl etti. Seyit Ltfullah son zam anlarda Yemi skelesi taraflarnda k k bir cam ide haftann m uayyen gnlerinde v azetm ee balam t. te bu vaazlardan birinde adam caz birdenbire o zam ana kadar herkesten gizledii m him bir hakikati aklam ak ihtiyacn duy mutu. Ortaln gittike kartn, slm lem ini tehdit eden m add ve mnev tehlikeleri, iyice sayp dktkten sonra bu ilerin byle gi dem eyeceini, bunlara son verecek M eh d inin gelm esi yaklatn sylem i ve vaazn nihayetinde son mjdeyi de vererek, O M ehdi benim ! dem iti. O M ehdi benim , fakat daha huru etm edim . F a kat yaknda edeceim . O zam an hepiniz etrafm da olacaksnz...

69

TANPINAR

M phem bir zam ana talik edilm ekle beraber olduka sarih olan bu m jdede Seyit L tfullahn o gn ald esrar m iktarnn elbette mhim bir hissesi vard. Fakat byle de olsa hkm et, hele o za m anda, yani M ahm ut evket P a a nn henz ldrld, stan bulun bin trl siyas huzursuzlukla alkand bir gnde bunu hibir surette ho grem ezdi. B ereket versin ki, esrarn dalgas getikten sonra, bilhassa ilk soruturm ada daha sarih konum ak imknn buldu. A selbandan, A ndronikos K ay serin hzinelerinden, bu haznenin banda iyi sa atte olsunlarin yaptklar m uharebelerden, kendisine m usallat olan huysuz ve hain, bir nevi beinci kol klkl huddam dan epeyce bah setti. B elki, bu M ehdilik fikrin in de onun haince bir telkini olduu nu syledi. B ylece asl kabahatlinin im dilik hibir hkm et ve zabta kuvveti tarafndan ele geirilm esi imkn olm ayan huddam A bdazah olduu tespit edilince kendisine daha husus bir m u am ele yapm ak ihtiyac hsl oldu. L tfullahn tevkifinin hem en akam nda babam , ben, A bdsse lm Bey, N uri Efendinin yerine m uvakkittik yapan Ispartal Sadi Efendi, polis m driyetine arldk. Biz ifadem iz alnsn diye ko ridorda beklerken, halam la evlendiinden beri hi grm ediim iz N ait Bey geldi. Fakat ne geliti bu... Bu gelen hi de tandm z babacan, yznden sadece para s knts ve yaam ak zevki, yahut hasreti akan N ait Bey deildi. B tn varlndan bir vakar ve byklk tayordu. O zam ana kadar hep dk grdm z byklar dnyaya m eydan okur gibi sivril m i, znt ile ksk gzlerine tuh af bir sertlik, bakt eyi delen ve tesine geen bir dikkat g elm iti. Srtndaki eski avc ceketini at m , bal rengi pardss, altn sapl bastonu ile ar ar, tan ol duum uz hdisenin, yani oraya kadar geliinin ehem m iyetini her kese anlatan adm larla yrd. nm zden birka yz bin liralk servetin ve ttihat ve Terakk nfuzunun bir remzi gibi gururla ge ti ve A bdsselm B eyin de bulunduu odaya girdi. Be on dakika sonra ikisi birden ktlar. Babam bu vesile ile es

70

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ki dostunda yeni enitesini tebrik etti, saadet diledi. B en, elini pp alnma koydum . Hey gidi gnler. B ykekm ece yollarnda srarla bana kzn ne vakit alacam soran, B ir iki sene sonra behemehal dam adm sn! deyip de baka bir ey dem eyen adam imdi pm ek iin elini bana deta zorla verdi ve geriye aldktan sonra tekrar el divenlerini geirm eden evvel m endili ile bir iyice sildi, tem izledi. Mamafih onun ve biraz da A bdsselm Beyin bulunm alar ileri kolaylatrd. Bu kadar mhim adam larla konutuktan sonra bizim gibilerin ifadelerini alm ak birdenbire lzum suz bir i, hatt ekil mez bir angarya gibi grnd. cabnda yine arrz szyle ev lerimize gnderildik. ki gn sanra da Seyit L tfullah, esrarke ve m eczup taifesin den, melekt akliyesine sahip olm ayan, fakat bugnlerde serbest kalmas da tehlikeli grlen bir adam sfatyla S in o p a gnderildi. Seyit L tfullahn gittii gnn akam bir em niyet m em uru evimize bir sepet iinde em inigr getirdi ve iyi bakm am z sk skya tembih etti. H oca efendi kitaplarn beraber gtrd! d i yordu. Bylece A ndronikosun hzinelerinden de hissem izi alm olduk. Fakat em inigr Safinaz H anm gibi vefal km ad. Bizim evi bir trl beenm edi. Safinaz H anm n, evin, etraf seyredip tek ne fes alacak yeri olan cum bann nnden kalkm am asna m ukabil, o hemen her frsatta evden kat. Sem tte dolam ad yer kalm ad. Hemen her gn ya biz, yahut kom ulardan biri, M ihrim ah Cam iinde, yahut kom u bahelerden birinde veya bir araba atnn ayaklar dibinde buluyorduk. ok dikkat ettim , m asallar adla balar. C eketinize veya boyunbanza eskilii veya gzellii yznden bir ad verin, derhal hvi yeti deiir, bir eit ahsiyet olur. em in ig ra m ahalleli, belki de asl ismini yadrgad iin E m anet adn verm iti. Ve bittabi hi kimse E m anetin kaybolm asna raz olm uyordu. M ahallede herkes onun yznden deta gz yerde dolayordu. B izde hasb ilere verilen o byk dikkat sayesinde, m utlaka bir yerde yakalyorlar,
71

TANPINAR

koa koa eve getiriyorlar ve bizi azarlayarak E m aneti teslim edi yorlard. B ylece kk, dardan baklnca verim siz teebbslerle sem tin corafyas hakknda tam bir fikir edindikten sonra bir gn tam am iyle ortadan kayboldu. Bu ar haberi ben deta korka korka Seyit L u tfullaha bildirdim . Fakat Sinop kalesinden aldm z ce vap hakikaten artc idi. Safranl m rekkeple ve kargack burga ck bir yaz ile yazlan bu m ektupta siyas m enfi, em inigrn Si nopta gelip kendisini bulduunu, bu itibarla endielerim izin bey hude olduunu, kendisinin shhatte olduunu, Seyit Bill civarnda mmi G lsm hzinesini aram akla m egul olduunu; yaknda bu lacan, o zam an btn istediklerinin tahakkuk edeceini sylyor, bu vaziyet karsnda artk ihtiyac kalm ad A ndronikos Kayse rin hzinelerini bana hediye ediyordu. Sabah akam bulutuu m uz ve sohbet ettiim iz, beraberce seyrana ktm z A selban se ni dnya kardei yapt. Ve sana A ndronikos K ay serin hzinelerini kardelik hediyesi verdi. A m m a sen de kadrini bilm elisin. H azine im dilik K z Kulesi altnda olm akla, karlm as emri muhal gibi grnr, am m a pek yaknda duam z ve tertibatm z berektyla karlm as eshel bir m ahalle naklolunacandan zerre kadar endie olunm aya. A m m a ihtiyatla hareket gerektir. Feill... B ylece her eyi kaybettikten sonra aa yukar hepsini bulu yor, yeni batan servet ve kudrete sahip oluyorduk. XIII Seyit L tfu llah n nefyinden sonra benim iin, tekrar, ne olaca m m eselesi m eydana kt. ster istem ez tekrar saati dkknna gittim . Eski ustam , mni ortadan kalkt iin beni sevinle karla d. Fakat ben artk eski Hayri deildim . Nuri Efendinin m uvakkithanesinde saatin srrna hayranlkla, akla baktm gnler gem i ti. A raya baka rnekler girm iti. Seyit L tfullahn m ektebinden gem itim . H ayat kelim esi ile alm a kelimesi arasnda kafam da hibir m nasebet kalm am t. H ayat benim iin iki eli cebinde uy

72

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

durulan bir m asald. A kam a kadar ihtiyar ve rom atizm al bir ada mn dizleri dibinde oturup, onun ikyetlerini dinleye dinleye al mak houm a gitm iyordu. G nn birinde m ili, lupu ve dkknn anahtarn nne braktm . C ebim de bir gn evvelki gndeliim den kalan be on para ile sokaa frladm . lk solukta surlara kadar uzandm. H er ey birdenbire dzelm i gibi m esuttum . O akam , ehzadeba tiyatrolarndan birinde geirdim . Islk, alk, kahkaha, satc sesi, sahne ve bilhassa o gnlerde yeni m ehur olm aa balayan bir Erm eni kznn baygn baklar ve biberli sesi bana yeni bir ufuk at. Fakat en houm a gideni her gn sokakta, kahve de karlatm bu adam larn sahnede, n ve bozuk m zka g rltsnn ortasnda baka hviyetlerle yaam alar idi. Bu deta canl bir rya idi. O gece kararm verdim . gn sonra tuluat kum panyalarndan birinde idim. Tabi bana hibir mhim rol verm ediler. Y aptm zn fevkalde bir i olduunu da hi zannetm iyordum . B una ram en bu 1913 y l, hayatm n en harika devri oldu. Gn batan aa benim di. A k am a doru bir suikast hazrlar gibi yava yava tiyatroda toplan yorduk. Sonra bir hay huydur balyordu. D avul, zurna, klarnet ses leri darda gecenin artk bizim olduunu iln ediyor, sahne ikinci bir dnya gibi hazrlanyordu. Perdenin br tarafnda m teriler toplanyor, ayak sesleri, grltler, lklar, itim eler, sabrsz s lklar sala kknden sarsyor, nihayet perde alyordu. H alk ara sndan ilk kantolar seyrediyorduk. htiyar kadn gbei fincan gi bi oynuyor, halk iin m askaraln bile bile, belki de byle olduu iin m em nun, alklyor, slk sesleri kum alar gibi yrtlyordu. H er ey fakir, eski, biare ve hasisti. Fakat ben S eyit Ltfullahn m ektebinden geldiim iin btn bu fakir ve biare eyler srf yalan olduu iin kendiliinden bana gzel grnyordu. lk giydiim , nc N apolyon devri asilzadesinin pantalonu ye rinden yrtkt. k olduum kadn, daha iyisi kontes, ferah ferah annemi dourm u olabilirdi, fakat ne ehem m iyeti vard? M esele o anda admn Hayri olm am as, gerein dnda bulunm am da idi. Bu

73

TANPINAR

tek m nasyla kat. Yalann sihirli izgisi iinde idim ve bu bana yetiyordu. N eler oynam yorduk? R epertuvarm zda her trl aheser vard. H ibir Don K iot bizim kadar cesaretle ve i rahat ile yeldeirm enlerine hcum etm em itir. Yazk ki nc aynda tiyatrom uzda sk bir tensikat balad. Ben kadro haricinde kaldm . Bu sefer Kadkyndeki bir kum panyaya girdim . K udilinde kk bir sala ta oyunlarm z balad. V ka kazancm mhim bir ey deildi. Yol parasn g karyordum . Fakat bu sefer kum panya yeni ve h retsiz olduu iin kadnlar genti ve ben hepsine, istisnasz, k tm. Son vapurlarn yalnzlnda onlarn hayali ile bir evvelki yolcu lardan arta kalm tahtakuralarn yklenerek stanbula dnyor dum . uras da var ki, bu sefer talihim biraz daha akt. kinci, nc derecede roller alabiliyordum . nc m erhale yine K adkynde, bu sefer bir operet oldu. A laturka ile alafranga arasnda sallanan bir m usikde sesimi tecr be ettim . H zzam , H seyni, babam la her perem be akam ve cu m a gn devam ettiim iz tekkelerde beraberce okuduum uz m a kam larn btn program bu m usikye sabiliyordu. M drm z yalnz bir ey hususunda titizdi. Tek gzlnn cam nn temizlii! O prl prl yandka sanki dokunduu her eyi gzelletiriyordu. O peretten sonra bir orta oyunu, orta oyunundan sonra Abdiisselm Beyin sraryla girdiim D arlbedayi tiyatrosu, A ntuann hi bir ey anlam adm dersleri... Beni bu acayip dnyadan yorgunlu unun bir trl anlayam adm bu kargaalktan Birinci Dnya Harbi kurtard. O nunla sanki ilk defa ayam topraa bast. Fakat ok ge kaldm hissediyordum .

74

KNC BLM

K K H A K K A TLER

Terhis olup da stanbula dndm zam an ehri, insanlarn de imi buldum . H er ey fakir, biare ve alt sttii. Babam harp iin de lm t. vey anam evde tek bana yayordu. K apdan girer girmez bu drt yln beyhude getiini daha ilk anda anladm . E v de hibir ey deim em iti. Sofann ve odalarn kapsnda daha yr tk, daha renkleri atm , fakat darya kar yine eskisi kadar kapa l ayn perdeler sarkyor, duvarlarda ayn levhalar asl duruyordu. Sofadaki eski hasrn son paras her adm da dalm aa hazr, etra f kf, rutubet kokusu ile dolduruyor, M barek daha tozlu, Kafkas llerinde hastalanm bir l devesi gibi bitkin, kendi kesinde hibir nizam a girm eyen bir zam an sayklyordu. D aha ilk adm atar atm az, gerekten baba evine, ocukluum a, ilk genliim e, ne derseniz deyiniz, dndm anladm . Halbuki ben bu drt seneden neler beklem itim ? im di ise iim de ayn ha yat isteksizlii, her eyi ayn um ursam am ak vard. lk gnler o kadar zc olm ad. vey anam efkat iin do m utu. A cnacak derecede yalnzd ve bu yalnzl iinde benim dncem e yaparak yaam aa yle alm t ki, geldiim gn se vincinden lecek sandm . D rt sene, o zam an olduka geni olan bahenin her m eyvasndan o sknt iinde ayr ayr reeller kurmu ve saklam t. Bunu ilk kahvaltm da grdm ve ardm . u erik ten ye... Yaptm zam an baban sad... Bu vineyi evvelki sene yapm tm ... Sana sakladm ... Yok canm , bozulm u olur mu hi?... Bu kays da o senenin a , olur m u, bir kere tadver... B ylece drt

77

TANPINAR

ayr m evsim in reellerini bir gnde tatm aa m ecbur olm utum . K a dncaz durup durup alyor, boynum a sarlyordu. Beni gzel, kahram an, becerikli buluyor, yaptm byk ilerin hikyesini din lem ek istiyordu. G elecek hakknda korkularm anlatm aa kalktk a szm k e siy o r,H i olur m u? Senin gibi adam! siz kalr m sn hi? diyordu. Ben de yava yava buna inanm aa baladm . D urm adan i aryordum . Fakat stanbulda benim gibi terhis edilm i on binlerce gen adam vard. Vapurlar her gn esirlikten dnen yzlerce insan getiriyordu. B ir trl i bulam yordum . lk aylar, birikm i m aalarm n verdii nisb bir rahatlk iinde geti. B ir uurum a uzatlm bir kalas zerinde yrr gibi sade tehlike ve m uvazeneden ibaret bir hayat yayordum . Tekrar m azinin ana dm em ek iin eski tandklardan hibiri ni grm yordum . Zaten A bdsselm Beyden bakas kalm am t. O kadar sevdiim bu adam caz dahi grm em ek iin, o gnlerde sk sk gittiim H arbiye N ezaretinin yolunu deitirm itim . ehza de C am iinin, D ireklerarasnn arkasndan gidip geliyordum . Fakat o gelip beni buldu. B u, dnm n nc ayndayd. Bir sabah evim izin nnde, erkenden bir araba durdu. Pencereden ya vaa baktm . inden A bdsselm Beyin indiini grdm . K apda, N erede bu hayrsz olan! diye soruyordu. Yukarya km ad. A ada talkta giyinmemi bekledi. A rabas na alp Soanaada yeni tand konak yavrusu evine gtrd. Eski konak, debdebe, arabalar, atlar, hizm etiler, her taraftan akan refah bu yeni evde imdi htra bile deildi. N e de eski kala balk vard. B iare adam kk k z, dam ad, onlarn ocuklar ve bir de kars lm olan Ferhat B eyle yapayalnz oturuyordu. Bir iki ihtiyar em ektar, iki hafta sonra -b e n i ilk yaplacak i bu im i gi b i- evlendirdii yetitirm esi E m ine beraberlerinde idi. lk nce ikinci katta kendi odasna ktk. zerinde kk Hint ii bir ekm ece duran bir sedire beni oturttu. ekm ecenin stnde zarf zarf m ektuplar, her birinin yerini ayr ayr bildii, zarfndan karp bana uzatp gsterdii fotoraflar vard.

78

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

O na, i bulm ak iin ektiim skntm anlattm . B ana hak ver di. Beraberce aram ay vaat etti. Fakat i yoktu. A bdsselm Beyin eski tandklar ya ortadan ekilm iler, yahut da adam caza ehem miyet verm eyecek derecede deim ilerdi. Birka gn saa sola gi dip geldikten sonra tahsilimi tam am lam am a karar verildi. Onun ve bilhassa Ferhat Beyin tevikiyle Posta T elgraf M ek tebine girdim . M ekteplerin hem en hem en bom bo olduu, neredeyse araya sim sar koyarak, m kfat vaat ederek renci aradklar bir zam anda, hi olm azsa dardan en mtevazs gibi grnen bu m ektebi acaba ne den sem itiler? H akikat u ki, beni o kadar sevm elerine ram en hakkmdaki dnceleri deim em iti. M am afih A bdsselm Beye bunun iin m him baka sebepler de gsteriyordu. Tahsil ksa idi. Talebeye ufak bir geim paras veriliyordu. Ayrca da telgrafln saatilie benzediine hkm etm iti. Bu hkm , belki alc ve veri ci letlerin tkrt ile alm asndan geliyordu. Belki de sadece iin iinde let denen eyin bulunm as yzndendi. Senin iin bir eyler kurcalam ak lzm geldiine gre iyi kt bu merakn bu ite tatm in edersin... diyordu. M ektebe yazldktan, yani kendim e ait yle byle em niyetli bir istikbalin eiine ayak bastktan sonra, bir gn A bdsselm Beye benim behemehal Em ine ile evlenm em lzm geldiini syledi. Z a ten evinden ktm yoktu. Kendisi sabah akam bunun iin srar ediyordu. Evlenm e ii bu yaknl rahatlatracak, tabi klacakt. M adem baba oul gibiyiz... E m ine ile bu baba oulluk bir d m daha kazanacakt. Em ine benden iyisini bulam azd. -H a k ik a t te bulurdu. B ulm as lzm d. Zavall E m in e !-B e n im de im dilik ondan iyisini bulmam olduka gt. A rada yabanclk denen ey, binaenaleyh alm a gl falan d? yoktu. Yeni ve parasz evlile ri o kadar korkutan ev am ak, geim sknts, yalnzlk gibi eyler de -A bdsselm Bey bu yalnzlk kelim esinin stnde bilhassa du ru y o rd u -S o a n a a daki evde hep beraberce oturacam za gre kendiliinden ortadan kalkyordu. B ylece hem iki taraf iin A l lahn emri yerine gelecek, hem ben rahat edecektim . stelik, -b u -

79

TANPINAR

rasn tabi s y lem iy o rd u - bu skntl zam anda, ar diliyle ilerin kesat gittii gnlerde, zarur olarak ev kadrosuna, hatt srar ettii gibi vey annem gelirse iki kii birden ilve etm i olacak, seneler dir o kadar aksi giden talihinden bu suretle c alacakt. vey annem gelm edi. B abam la o kadar m esut olduunu sand evi terk etm ek istem iyordu. nsanlarn saadet anlaylar da ga riptir. K itaplara bakarsanz, kendilerini dinlerseniz, insanolunun esas vasf akldr. Onun sayesinde di er hayvanlardan ayrlr. Bey lik szyle, hayata hkm eder. F akat kendi hayatlarna teker teker bakarsanz bu yapc unsurun zerre kadar m dahalesini grem ezsi niz. B tn telkkileri, husus balanlar hep bu akln varln ya lanlar, vey annem , S oanaadaki evde bizim le beraber oturm ay, B ir bakasnn evinde benim ne iim var? H aydi, senin hakik an nen olsam neyse... Sana bile bir bakm a yabanc sayldm a g re... gibi bir sebeple reddetseydi aklm elbette yatard. Fakat sene lerce uzakta bekledikten sonra bir snt gibi girdii, hibir zaman hakkyla benim senm edii, o kadar yl bir yatalaa bakt, bir gn yz glm edii evim izi, gem i saadetleri adna brakm ayacan sylem esi beni deta ldrtm t. Bu akln, m antn, her eyin d nda, A bdsselm Beyin beni o kadar srarla kendisine dam at yap m as, E m in enin sevine sevine benim le evlenm esi kadar gln, budalaca bir eydi. B ununla beraber byleydi. vey annem evim iz de m esut olduunu sanyordu. B abam la evlendikten sonra bu evin dnda yaad yllarda bir gn bu eve girebilm ek saadetini g znde yle bytm , bu iin im knszl kendisini yle kavram t ki, en az m sait, saadet denen eyden en uzak artlar altnda gir dii bu evi im di brakam yordu. Sadece dnceye ait, zan zerine kurulm u bu saadet htras o kadar kuvvetliydi ki, sonunda A bdsselm Bey bile hrm et etm ee m ecbur k a ld . E m ine, irin, saf ve her eyden evvel iyi insand. H ayat karsn da alacak bir cesareti vard. m r kk bir ku gibi A bdsse lm B eyin evi denilen kafeste gem iti. D nyas orada tand in

80

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

sanlardan ibaretti. Evlendiim iz zam an, kapdan ilk kt gn admlar sendeleyecek, korkup tekrar geri dnecek kadar bu evin dndaki eyler iin yabanc ve tecrbesizdi. B una ram en, galiba her eyi, her tecrbeyi kendisinde yaradltan hazr bulanlardan olacak ki, hibir eyi yadrgam ad. H ibir vaziyette arm ad. S o nuna kadar salam , cesur, neeli kald. lk yllarm z ok m esut geti. M ektebi bitirdikten sonra evvel Posta T elgraftan ktm . Sonra A bdsselm B ey bir dostu vasta syla bana Tnel daresinde bir i buldu. O zam ana gre iyi kaza nyordum . lk ocuum uzun yaam am asndan baka bir derdim yoktu. B ir de kendim ize ait bir hayatm z olm am as... Evde her ey rahat, bol ve em niyetli idi. Fakat hr ve kendi bam za deildik. A bdsselm Beyin insan sevgisi btn evdekiler gibi bir an pe imizi brakm yordu. G ece yars sofada veya yandaki odalarda bir ayak sesi, hafif bir ksrk iitse yardm m za kom ak iin bunu bir frsat bilen A bdsselm B eyin yannda sz geirebildii herhan gi bir insann bir dakika tek bana kalm aa hakk yoktu. zam an lar hari ben hem en hemen yalnz ona aittim . Sabahleyin kahvalt mz beraber yapardk. Evden karken akam hangi kahvede ken disini bulabileceim i syler ve benden bir saat evvel oraya gelirdi. O zam an em ekliye ayrlan Ferhat B ey de tabiatiyle beraber bulu nurdu. Akam st beraber eve dner, daim a bir bahane bulup ge ciktirdii yatm a saatine kadar bir arada otururduk. B una mukabil asl dam ad, kk kznn kocas, evin btn erkekleri adna gezer, tozar, hatt zam an zam an karsn alp kard. Em ine ile ilk frsatta evden ayrlm aa karar verm itik. H att Em ine birka defa eski eve uram , az ok, vey annem in m esut m azisine hrm et etm ek artyla nasl nizam vereceini tasarlam , hatt ilk i olarak sofadaki hasrlar skm , atm , hikyesini be nim le evlenm eden ok evvel iittii halam n saatinin rakkasn ye rinden kaldrm , tavan arasnda bir yere saklam t. Neden beenm iyorsun, anlam yorum ?.. ok gzel, kutu gibi bir ev... G rrsn, cennet yaparm !.. H ele bir u m uhabbet esirli

81

TANPINAR

inden kurtulalm . E m ine, im diki sinem a dilini hi bilm eden, A bdsselm Beyin evindeki hayatm za bakarak kendim ize m uhabbet esiri adn verm iti. Bize byle ayrlm ay dndren sadece yalnz A bdsselm B e yin insan sevgisi deildi. Yava yava ihtiyar adam n dt s knt da bizi rahatsz ediyordu. E linde avucunda olanlarn hepsi sa tlm , kalanlar da rehinde idi. Ve A bdsselm Bey para skntsn hi kim seye f etm eden borla yayordu. N e dam adnn, ne Fer hat Beyin, ne de benim m asraf paylam am z bir trl kabul ettirem em itik. O kadar neeli tabiat yava yava bozulm utu. D algn ve dnceli idi. Y annda kim se olm adan sokaa adm atm ayan adam imdi zam an zam an, bor para bulm ak iin gizlice sokaa kyor du. Em ine ile ben b vaziyette ona daha fazla yk olm ay istem i yorduk. Fakat projem izi bir trl tatbik edem edik. Tam bizim kendisine kararm z aacam z gnlerde dam ad kendisini A nadoluda bir yerde bir m em uriyete tyin ettirm ek frsatn buldu. A bdsselm Bey uzun m nakaalar, itirazlar, ikyetlerden sonra ister istem ez kar kocann evden ayrlm asna raz oldu. Aye H anm efendi, evden ayrlaca zam an ikim ize birden, Babam size em anet!., dedi. Z a ten sizin de babanz saylr... K ocas da karsnn yannda hemen hem en ayn eyleri syledi. Fakat o uzaklanca birdenbire: Allah sabr versin sizlere diye ilve e tti. arnar biz kaldk. htiyar ada m yalnz brakam azdk. K ald ki, bu son zam anlarnda candan bi rinin bakm asna hakikaten m uhtat. V cudu gibi hfzas da zayf lam t. H em en her eyi unutuyor, her eyi birbirine kartryordu. am lcada oturan byk o luna, A n ad o lu da bulunan ortanca oluna vaziyeti bildirerek babalarn yanlarna alm alarn rica et tim . O kadar iyiliini grdm bu adam caz iin yapabileceim tek eydi bunlar. Ortanca olu hi cevap verm edi. Yalnz o eker bayram babasna bir tebrik telgraf ekm ekle, bir de ocuklarnn resimlerini gnder

82

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

mekle yetindi. am hcada oturan, yine eskisi gibi kiik kardeiyle beraber bayram tebrikine geldii zam an bir frsatn bulup iin im knszln anlatt. Karm bana yemin verdirdi. Yapam am diyordu. - Bari yardm edin, dedim . Paras yok, bor iinde. K azand mn hepsini veririm , zaten gizli olarak da sarf ediyorum . Fakat kor ka korka... nk benden para kabul etm ek istem iyor. Bu gidile borlu karsnz... Fakat o inanm yordu: - Sen babam bilm ezsin... diyordu. M uhakkak vardr. K im bilir nerede gizlidir! - yi ya... dedim . B abanza bir ey olursa hepsi m ahvolur. Ayr ca Em ine ile biz thm et altnda kalrz. Yazk deil mi bize? Gelin babanzla beraber oturun. M alnza m ukayyet olun!.. Om uzlarn silkti. Zaten babas odaya girm iti. G iderken beni kapda uzun uzun szd: Sana em niyetim var... d e d i. Fakat bak lar hi de em niyet eden adam n baklar deildi. im e garip bir korku gird i. O yln kurban bayram ndan sonra F erhat Bey de evi terk etti. K adkyn d e d u l bir kadnla evlenm iti. O da br dam ad gibi bi ze, Allah sabr versin... A llah kolaylk versin!.. dedi ve arkasn dan ilve etti: A klnz varsa siz de benim gibi y apn! A bdsselm Beyin evinde biz kar koca ihtiyar adam la tek ba m za kalm tk. Burm al M escid in arkasndaki konakta bir airet kadar kalabalk oul, torun, hsm ve akraba iinde yaayan adam , kendisine her suretle yabanc iki insann elinde lecekti. Bu onun saknlm az kaderiydi. Btn hayatm boyunca dikkat ettim . nsann daim a en ok korktuu eyler bana geliyor. A ristidi Efendinin im biin patlad gece yanarak lm nden sonra bir gn m uvakkithanede idim . H erkes kazaya dair bir ey anlatyordu. im di hatrlam adm biri si de onun bu cinsten bir kazadan her zam an korktuunu garip bir tesadf gibi sylem iti. O zam ana kadar hi azn am adan konu may dinleyen Nuri Efendi birdenbire elindeki saati brakarak:

83

TANPINAR

- B ana kalrsa bu hi de garip deildir. Belki tabi um urdandr. Hl yoktur, m azi ve onun em rinde bir istikbal vardr. Biz farknda olm adan istikbalim izi ina ederiz. A ristidi Efendi bu tecrbelere balad anda kibetini hazrlam t. lm kendisinde hazrd. Bunu bilm i olm asna niin hayret ediyorsunuz? dem iti. Abdsselm Bey de insan sevgisiyle, belki de insanlara fazla dknl, hsm akraba sevgisiyle kendisine bu yalnzl hazr lam t. phesiz bu sevgi olm asayd etrafndakiler kendisinden byle kam ayacaklar, yalnzl bu kadar duym ayacak, byle peri an olm ayacakt. Ertesi senenin eker bayram eve hibir akraba uram ad. Fakat her kandil ve bayram da olduu gibi d am at, gelin, torun, yaayan, belki de yaam ayan btn akrabalar iin, hepsinin yana ve m erte besine gre yine hediyeler alnd. Bu i iin lzm gelen paray na sl ve nereden bulm utu? Bunu hi kim se bilem ezdi. D zine ile ipek m endiller, kravatlar, gm lekler, kzlar iin belki de ucuz cinsten m cevherler, erkek ocuklar iin saatler, eski em ektarlar iin alnm entarilikler st ste, paket paket odasna di zildi. Ve biare ihtiyar srtnda eski redingotu, daim a tem iz kolal gm lei, gzlerinde daim a parlak gzlkleri, bir eli her zam an iin biimli kesilm i sakalnda ve gzleri karsndaki saatte, sokaktaki her grltye kulan kabartarak, her an kap zilinin alndn sa narak gn, her adm sesinde geleni karlam ak iin ayaa kalka rak bekledi. Bu bayram gnlerinde yine eskisi gibi btn akrabay doyurabi lecek bollukta ve gelm eyeceklerine em in olduum uz bu insanlarn zevklerine gre yem ekler piiyor, sofra bir lahzada kurulm aa ha zr duruyordu. D rdnc gnn akam , hakiki bir yeis iinde: - Em ine kzm , dedi. u paketleri kaldrn... ocuklarn odasna koyun!.. G eldikleri zam an alrlar! Bu oda A bdsselm Beyin evinin bir nevi deposu idi. On bir o cuk beii, bir yn m nsz hayat art, Abdsselm Beyin m uh telif zifaflarna ahit olm u birka karyola, konsollar, aynalar, eski

84

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

oyuncaklar, sandklar, hulsa konak satlp da bu sekiz odal eve tanld zam an kznn ve dam adnn eskiciye verm elerine bir trl raz olmad trl eya burada tozlar iinde, birbirinin stne yl m beklerdi. A bdsselm Bey, iinde hibir ocuun dom ad, bymedii bu odaya ocuklarn odas adn verm i ve garibi u ki bu ad tutm utu da. Belki de bu adn sihri yznden bu odaya ga rip bir hava sinm iti. Yava yava herkes evin kaybolm u hayatnn orada toplandna inanm t. Oras birikm i ayrlklarn, st ste y lm lm lerin, htra ve unutulm alarn odasyd. Y aayanlar bile orada kendi ocukluklarnn, ilk genliklerinin lm n seyrediyor lard. Byk odann ortasnda daha ziyade karaya vurm u gemi gibi bir yn eya hep onlar hatrlatrd. H ulsa bu oda A bdsselm Be yin kalbi gibi bir eydi. Bu iyi ruhlu adam n yannda bizi o kadar hu zursuz klan eyin ne olduunu ancak bu odaya bir kere olsun giren ler anlayabilirdi. nk bu st stelik, yaratt zam an dlkta, e yann kaytszln yok etm iti. O nun iindir ki anahtar daim a ka pnn zerinde durduu hlde hi kim se ieriye girm ezdi. Salam aklna, neeli tabiatna ram en efendisinin hayatndaki straplar deta benim seyen E m ine ise bu odann nnden bile ge m ek istem ezdi. Karm iinde byd bu evi btn psikolojik de rinliiyle benim sem iti. Odaya o girm edi. Onun yerine paketleri istem eye istem eye ben tadm . K aranlkta adm larm btn bu eski, sahipsiz eyaya takla takla, sofadan gelen ktan birdenbire canlanan byk bir ayna da hi de bana benzem eyen silik bir hayali seyrede ede birka defa gidip geldim . im de garip, sebebini bilm ediim bir korku vard. Nereden geliyordu bu? Ve ne acayip eydi? D urup dururken bir denbire nasl kavramt btn varlm ? Halbuki sevin delisi o l mam lzm gelen gnleri yayordum . K arm gebe idi ve doum u bekliyorduk. A rada srada glerek bana, ok grlt yapyor... G a liba kz olacak! diyordu. H i durm adan tepinm esinden ikyet edi yor, Nasl baa kacam ? diye im diden ve phesiz yalanck tan tasalanyordu. A bdsselm Bey bile btn kederlerine ramen

85

TANPINAR

bu iin sevinci iinde idi. kide bir bana, Ka gn kald, sorsana! diye srar ediyordu. Sonra bir evvelki cevabm z hatrlayarak par m aklaryla hesaplyordu. Epeyce zam andr evde ocuk dom am t. Yeniden byk baba olacam ... sz dilinden dm yordu. Sra biraz kenara konm u son paketlere gelince, gzleriyle mnal m anal b a k a ra k , O nlar dursun d e d i. Onlarn sahibi behem e hal gelecek... E m inenin yz kpkrm z kesildi ve odadan kt. A bdsselm B eyin ehresinde artk seyrekleen tebessm lerinden biri belirm iti. - Ferhat B eye sorm adnz m ? N iin refikasn buraya getirmedi de kendisi K adkyne gitti? H ep beraber yaardk. nsan bu kadar yllk evini brakp gider mi? - Hanm, baba evinden km yorm u... kmay istemiyormu!.. A bdsselm Bey yzm e dik dik bakt: - N e diye ylesini ald? Fakir, kim sesiz bir ey bulam ad m? Birdenbire ardm . Ve oiraz evvelki korku, daha canl, daha keskin ekilde iim e yerleti. A rtk bu insan sevgisini, yalnzlk korkusunu geiyordu. in iine daha m him eyler giriyordu. K en dimizi iradesizliim yznden bir biareye teslim etm itik. Z ehrann douu, A bdsselm B eyin hsm akrabas tarafndan unutulm u olm asndan duyduu straplar birdenbire hafifletti. o cuklarn odasndan evin en m kellef beii karld. Takrib A hm et Efendi ailesinin son torunu ilk uykularn gm zrhl ve sedef kakm al, bir dekovil kadar byk, ar ve ceviz oym al bir beikte uyudu. Tabi A bdsselm Bey daha ilk gnden itibaren bann ucundan ayrlm ad. K onan eski deti zerine ocua benim yeri me o ad verdi. Ve yanllkla benim annem in ad olan Zahide adn verecei yerde kendi annesinin ad olan Z e h ra y verdi. II te, birbirinin peini brakm am felketler dizisi bu m nsz yanllklarla balad. htiyar adam evvel bu yanlla bizim kadar

86

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

gld, sonra m teessir old, kendini itham a balad. Sonuna doru bu teessr hakik bir vicdan azab hline girdi. Kendisini deta o cuumuzu bizden alm sanyordu. Bu i iin m uhakkak ahrette kendisine hesap sorulacakt. D ier taraftan da bu ad benzerlii y znden valide diye arm aa balad Z eh raya bir kat daha baland. ocuun istikbalini dnm ee balad. Ve m evcut serve tini kzm a balayan vasiyetnam elerle evin ii doldu. Gnde ka vasiyetnam e yazard? Burasn A llah bilir. Son sene iinde evin her taraf, hal, kilim, yastk altlar, m asa gzleri, ekm eceler, onun vasiyetnam eleriyle doldu. Biz Em ine ile her gn birka tanesini yrt tmz hlde yine lm nden sonra kucak dolusu vasiyetnam e k mt. Hem en hepsinde biare ihtiyar servet-i m evcudesini vali desi Zehra H anm a terk ettiini sylyor ve bizim onun tahsil ve terbiyesine son derecede dikkat etm em izi iddetle istiyordu. Annesi kerim em Em ine H anm ile, babas olum Hayri E fendi nin tahsil ve terbiyesine itina etm eleri ve yetiip evlenene kadar... diye devam eden, bitip balayan bu vasiyetnam elerde kendi kzm z m fik ihtiyar bize em anet ediyordu. A nadolu harbi oktan bittii, m him bir ksm stanbulda oldu u iin lm n haber alanlar ertesi gn eve gelm ilerdi. O akam hemen herkesin elinde bu vasiyetnam elerden birka vard. Tabi vasiyet hkm den sktt. Ve tabiatiyle biz sadece evden ocuu muzu ve ahsm za ait eyay alp km aa oktan razydk. N ite kim yle yaptk. Fakat aradan birka gn geince hava deiti. A b dsselm Bey ou tutar kadar m him m ebllara rehine verilm i bir yn ufak tefei kzm n zerine geirm ek iin baz tedbirlere m racaat etm i, ayrca bir iki notere de vasiyetnam e brakm t. yle ki ilerin tanzim i iin m ahkem e karar zarur oldu. Bu arada hemen btn verese bizi, ortada m iras denecek bir ey olm am asna ram en babalarnn zihnini kendilerinden alm akla, ihtiyar ve hfzas bozulm u adam K zm z senin annendir! diye kandrm ak, bu olm ayacak eye trl desiselerle inandrm akla it ham ediyordu.

87

TANPINAR

Yine kendim izi m dafaa iin, Son zam anlarda rahm etli hi de m uvazenesine sahip deildi! deyince bu sefer velinim etim ize ha karetle, htrasn tezyifle itham ediliyorduk. ftira! diyorlard. ftira ve nim et-ninaslk, nankrlk... diyorlar ve hem en arka sndan szlerim izi kendi dvalar iin yoruyorlard: G rdnz m ? diyorlard, nasl itiraf ediyorlar? Y rabbi, ne kadar ok hisseli eya vard, ve ne kadar ok resm m uam ele zarureti ortaya km t. R ahm etli nerede altda bir, yedi de, hatt onda bir hissesi satlan arsa, m lk varsa hepsini alm t. Kim bilir, belki de bugnn arsa ve m lk fiyatlarnn etrafndaki kazanc dnerek yapm t bunlar. ekm eceler senet doluydu. Ve her senede m ukabil birka bor senedi kyordu. Bu em lk, akar deil, pul koleksiyonu gibi bir eydi. K arsna ktm z hkim le rin ou evvel koskoca adam n ahretliinin kzn kendi annesi zannetm esine hafife, glm syorlar, biraz sonra verese tarafndan yaplan kandrc aydnlatm alarla kt niyetim izden phelenm ee balyorlard. B en dilim in dnd kadar: - E fendim , m erhum akac adam d. Evld gibi sevdii kzm la bu tarzda latife ederdi... diye anlatm aa alnca: - yandaki ocukla latife edilir mi? diye azarlanyordum . Hem evld gibi diyorsunuz! H em de anne diye aka ettiini syl yorsunuz. B irinden birini sein! - Seecek vaziyette olan ben deilim ki... Rahm etli ikisini bir den kabul etm iti. - V asiyetnam elerin bazlar alt aylkken balyor... Bu nasl i tir. Alt aylk ocuk latifeden ne anlar? diyorlard. - A nlam az, anlam az, am a herkes yine yapar. ocuklarla konu urken hangim iz dilim izi, sesim izi deitirm eyiz?.. Sade ocukla deil kedi veya kpekle oynarken bile ya kendim izi onun seviyesi ne indirir, yahut onu kendi seviyem ize karrz. - R ahm etli bu ite ortalam a bir had bulm utu... Tarafeyn mtisav, fakat zt vaziyetlerde idiler... H ukuk stlahlarna yava yava alyordum :

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- Peki, buras byle diyelim ! Ya ocuun, yani validesinin rah m etliye olum dem esini nasl izah edersiniz? ahitlerin ifadeleri sarih... Vefatn m teakip hep olum nerede? diye alarm ... Filhakika doruydu. Z eh ray da kendisine olum ! dem ee altrm t. Kz iki gz iki em e, olunu aryordu. Yine vaziyeti aydnlatm aa alyordum . - Efendim , retm iti... Btn gnn beraber geirirdi. Zaten btn iler hep oradan gelm iyor m u? B iare son zam anda ya do laysyla pek salam dnem iyordu... Byle vaziyetlerde kim seyi incitm eden konum ak ne g olu yordu. O kadar sevdiim adam iin bunakt, diye avaz avaz barabilsem nasl rahatlayacaktm . B unak olm asayd evin iini ancak fi ravun ailelerinde grlen bu garip ana-oul, baba-ana hikyesiyle doldurur m uydu? N eticede zaten hkm sz olan vasiyetnam e bir kere daha iptal ediliyor, ben ayrca m ahkem e huzurunda m nase betsiz m nasebetsiz konutuum , velinim etim in htrasna hrm et sizlik ettiim iin tazir ediliyordum . Velinimet, baba, miras kelim eleri iinde boulacam a iyice inandm bir gnde i biter gibi oldu. Fakat bitm edi. E fkrum u miye safhas balad. III V asiyetnam enin reddi kk m uhitim de derin bir akis uyandr m t. Btn tandklar, yahut m him bir ksm , beni ve bilhassa k zm m eru bir haktan m ahrum edilm i addediyorlard. M ahallede, ticarethanede - o zam an Tnel irketinden ayrlm , husus bir messede aly o rd u m - herkes bana kar yaplan hakszla isyan ediyor ve kendi m izacna gre tepkiler gsteriyordu. B ir ksm ba na ve kza acyorlard. Bir ksm da bizi unutuyor, birka kuru iin yahut dnya mal iin babalarnn son isteklerine hrm etsizlik eden vereseye kzyorlard. B ir dier ksm da bu kadar mhim bir serveti gz gre gre kaybettiim iin snepeliim e, budalalm a

89

TANPINAR

hkm ediyorlard. A bdsselm Beyin m iras bu m nakaalarda, ko nuann ruh hline ve gr zaviyesine gre, ya bir kalem de orta dan siliniyor, yahut bir gibi byyor, yahut m esele d addedi liyordu. Yalnz ahlk deerlere ehem m iyet verenler ise bu servetin adn bile anm yorlar, sadece m ukaddes olan bir istei gryorlar d. B una m ukabil insann behem ehal akgz ve akr pene olm a sn isteyenler benim beceriksizliim i bytm ek iin durm adan kaybm zn yeknunu hesaplyorlard. H er tarafn m terek olduu bir nokta vard. H ibirisi bu ite beni dinlem iyorlard. H ibirine, Bu adam n zaten paras yoktu... B orlu idi. B en bir ey kaybetm i deilim ki... B rakn ki zaten is tem em ! diyem iyordum . Patronum bile bu um um havaya katlm t. D urup dururken m a am a be lira teselli zam m yapt. Yukardan gelen bu acm a jesti etrafm daki m erham et havasn bir kat daha arttrd. Bazlar beni artk yediim darbenin altndan kalkam ayacak derecede yklm gryorlard. Bir akam daireden karken arkadalarm dan biri kolum a girdi: - Gel H ayriciim , dedi. urada birka kadeh rak ielim ... Rak her derde iyidir. - elim , ielim , am m a derdim olduu iin deil... Benim der dim yok. Z evk iin ielim ... Y alnz, istersen bize gidelim , evde ie lim. K arm bugnlerde yalnz brakm ak doru olm az... Filhakika karm ikinci ocuum A h m ete gebe idi. Fakat Sabri Bey szm yanl anlam aa karar verm iti: -T a b i... A z ey mi geldi banza... Hakk da var kadncazn... Ve btn arlyla bana yklendi. E ve gelm ek istem iyordu. S knt verm ek houna gitm ezdi. ll ki beni m eyhanede teselli ede cekti. Belki bu m iras meselesini iyice anlatm ak frsatn bulurum , m idiyle raz oldum . stelik de kolum dan kacak karm a otura cakt. Sabri B ey btn irkinliine ram en kardan seyri insana ra hat gelen bir kiloda idi. Nitekim girdiim iz m eyhanede elim den geldii kadar bu iteki

90

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

vaziyetim i anlatm aa altm: - Bu adam baba gibi severdim , dedim . ok iyiliini grdm . Fazlasn beklem ezdim , hakkm da yoktu. K ald ki, son alt yl iin de paraszd. Borla yayordu. V asiyetnam e filn, bunaklndan doan eylerdi. G erekten m irass olsaydm , uyku uyum azdm . O kadar borluydu... Daha buna benzer eyler. Sabri B ey birdenbire harekete geti: - Peki, bu kadar borcu nasl yapabiliyordu? - unu bunu rehine vererek... A m a daha baka b orlan olduu na da em inim ... Ve hakikaten inandrrm m idiyle bir yn izahat verdim . O hep ban sallyor, ayn suale dnyordu: - yi am m a ona bu vaziyette nasl bor veriyorlard? Yani nasl kandryordu? A rtk sabrm tkenm iti: - N e bileyim ben? Belki m uayyen bir usul vard... B ir sistem i... Sabri Bey bu sistem m eselesinde bilhassa kulak kesildi. Belli ki kendisi de byle bir sistem e m uhtat. Bu sihirli kelimeyi duyar duym az ikinci ieyi smarlad: - Canm anlalm ayacak bir ey yok bunda... B ir yn tand vard. Yahut bekledii bir m iras... T u n u sta, C ezay irde, bir yerde arazi filn. - Yok, yok, oralar uzak. B aka bir ey olm al... - Yahut da satm asna kyam ad, fakat herkesin, hi olm azsa alacakllarn bildii ok kymetli bir ey, m esel elm as... M erak m uhayyilem i zm t. B irdenbire gzm n nnden Seyit L tfullahn hayali geti. O bana K ayser A ndro n ikosun hzi nelerinden bahsederken, bizim saraya ait erbetiba prlantas nn da bunlarn arasnda bulunduunu sylem iti. Bana acd iin zorla soktuu bu m eyhanede im di benden, e t raf dolandrm ak iin m etot renm ee kalkan bu budala ile neden alay etm eyecektim sanki?
91

TANPINAR

- Farz et ki, erbetiba Elm as kendisinde olsun. Satm yo rum , aile yadigr. ocuklarm satnca size borcum u derler. gibi bir ey sylem i olabilir pekl! Sabri B ey erbetiba E lm asna iyice inand. - D oru... dedi. M uhakkak yle olm al. Ve nc ieyi sm arlad. B u scak yaz gnnde terden yap yap, m asaya aband: - Nasl eym i u erbetiba E lm as? diye sordu. Gzleri m eraktan parldyordu: - Hi grdn m ? - C anm , uydurdum . imdi beraber uydurm adk m? Yani bir tahmin olarak konum uyor m uyduk? - Fakat adn biliyorsun!.. - Farz et ki, ocukluum da bir m asalda dinlem i olabilirim . Bi risi byle bir eyden bahsetm i olabilir. Elm as fikriyle beraber ak lm a gelmi olabilir. Asl yok tabi... - O lm az olur m u? Kak Elm as gibi bir eydir m uhakkak... Ayn byklkte, ayn kym ette... yle deil mi? Tekrar kadehleri doldurdu. tik. - T a b i sana gsterm itir. - Neyi? - erbetiba E lm asn... B irdenbire uyandm ... O nunla alay edeyim diye bam a atm ii anlam tm . G arsonu ardm . Paralar verdim . C ebim de kalan tek yirmi belii garsona uzattm . Sabri Bey hi ses karm adan k sk gzleriyle beni seyrediyordu. Belli ki soraca bir yn ey da ha vard. A llahasm arladk! bile dem eden kapdan frladm . im de m esel bir kolum u veya bacam kendi elim le kesmiim, nefsim e, oluk ocuum a kar daha byk bir hata yapm m gibi bir azap, o her eyi alt st eden karm akark korkulardan biri vard. Eve gelince E m in eye vaziyeti anlattm . O budala ile rak im e e nasl raz oldun? diye azarlad. Sonra: - E hem m iyet verm e, unut... H em ne kar sanki! nsan alay et

92

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

mez m i?.. Sarhoken her ey konuulur... diye teselli etti. Ertesi gn tatildi. B tn gn evde, A bdsselm Beyin ocuk larnn m iras karl olarak bize hediye ettikleri eski saatleri ta mirle uratm . Halbuki askerden dndm den beri elimi saate srm em itim . A kam a doru iim e bir sknet g eld i. Ben de m uhakkak unut mutur diye dnyordum . Fakat ertesi gn yazhaneye ayak atar atm az Sabri Bey kesin den kalkt, yanm a geldi ve kulam a yavaa: Elm as, diye fsldad. K sk gzlerinde hep ayn parltl bak lar vard. B ana kim bilir neler anlatm ak istiyordu? Daha ertesi akam , patron beni ieriye ard. erbeti ba Elm asmn hikyesini dinlem ek istiyordu. K endisine vaziyeti anlat tm. Biraz inanr gibi oldu. Fakat erbetiba Elm as hikyesi ya ylm aa balam t. Yava yava btn tandklar onu rendiler. K im e rastlasam: - Y a h u , hi de bahsetm ezsin! B yle m erakl hikye anlatlm az m?., diye yakam a yapyordu. Yava yava sem tteki kahvelerin nnden geem ez oldum . E lin de tavla pulu, zar, iskam bil kd, dom ino ta, bir yn insan fr lyorlar, beni yoldan eviriyorlar: Bir ay im ez m isin? diye zor la beni ieriye tkyorlar. erbetiba E lm asm anlatm am istiyor lard. Benim inkrm karsnda, nam us ve kanaatkrlm a hayran olan, yahut bu yzden beni biarelikle itham edenler ben ayrldk tan sonra ba baa verip dedikodu yapyorlard. Birdenbire herkes vaktiyle bir erbetiba E lm asndan bahse dildiini imdi hatrlyor, eski zam an ilerini, elm as hikyelerini bildii kadar bu m evcut olm ayan elm asn etrafnda bir masal uydu ruyordu. Karm da, ben de perian hlde idik. te tam bu sralarda A bdsselm Beyin senetli alacakllar, ya ni ona rehinsiz bor verenler verese aleyhine dva am aa balad lar. Hemen hepsi de elm as hikyesini biliyorlard. Ve ou ona d a yanarak gizlenm i m irasla alacaklarnn denm esini istiyorlard.

93

TANPINAR

Zarur olarak beni de dvaya kattlar. IV lk nce sadece m talasna m racaat edilen bir ahit olarak din lendim . Sonra birdenbire dvann arlk merkezi oldum . Evde ihti yar adam la seneler boyu yalnz bam za kaldm z iin her ey gi bi bunu da ancak bizim bulm am z gerekirdi. Bu noktada erbeti ba E lm asnn elim izde bulunm as hkm ne varm alar iin birka adm lk bir m esafe vard. B ir iki m uhtem eldir ki... , binaena leyh... ile bu m esafe de elbette geilecekti. Nitekim yle oldu. Bir iki oturum dan sonra elm asn bizde bulunm asna tabi bir ey gibi bakld. K ald ki, A bdsselm Bey vasiyetnam esinde, Borlarm n edasndan sonra kalan servetim i , bakiye-i servetim i gibi tabirler kullanm t. A lacakllarna yazd m ektuplarda da buna benzer cm leler vard. B ana gelince, ben bu elm astan aka bahsetm itim . Sabri Bey hakkm daki tahkikatn olduu gibi, m ahkem edeki du rum alarn da belli bal kahram an oldu. fadeleri zeytinya lekesi gibi geniliyor, byyordu. H em en her yzlem ede kendisine syle diim yeni bir ey hatrlyordu. D va boyunca bana olan m uhabbe tine ram en hakikatin aydnlanm as iin insanst gayretler sarf et ti. Birka celselik bir soruturm adan sonra, bata ben olm ak zere herkes bu elm asn Saliha Sultan tarafndan erbetiba marifetiyle satn alndn, onun lm zerine hzineye girdiini, daha sonra Birinci A bdlham itin bir gzdesine hediye ettiini rendik. Tabiatiyle ne bu erbetibann, ne de Saliha S ultann kim ol duunu hi kim se m erak etm iyordu. Sadece elm asn kendisi asrlar boyunca ara sra kaybolm ak artyla elden ele geiyor, nihayet A b dsselm B eyin ailesine geliyordu. B ana sorduklar zaman: - H ayr, dedim . K ayser A ndronikosun hzinesinde idi!.. Bu cevabm hi hoa gitm edi. zahatm delilie vurm a telkk edildi. A lacakllardan biri, halam n kocas N ait Beydi. En yakn akra

94

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

bam sfatyla ilk nce beni gzetm ee alt. ok tem kinli cevap lar verdi. Beni tanm yordu, tanyam azd da. H ayr, A bdsselm Bey ona elm astan bahsetm em iti. Sadece, lerim i dzelttikten sonra derim vaadinde bulunm utu. Z annettiinizden fazla zen ginim dem iti. A rada eski hukuk vard. H akikaten zengindi. Elmas meselesine gelince, byle bir eski ailede bu cinsten bir htrann bulunmas elbette tab iy d i. H att bulunm am as gayri tabi-idi. Yz elli senelik hanedan bu... B ana gelince, iyi ocuktum . yle derler di. Bunu halam kendisine sylem iti. Fakat babam terbiyem e dik kat etm em iti. Para canls bir adam olduu iin baka hibir eye bakm azd. Hatt halam N ait B eyle evlenm ekten m enetm i, Seyit L tfullaha byler yaptrm t. H alam N ait B eyle evlenm eden evvel kendisine, H ele bir evlenelim , m uhakkak H a y riyi karde imden kurtarrm ! dem iti. Fakat babam bu evlenm enin olm am a s iin halam benim yardm m la baygnlndan istifade ederek gm m ee kalknca benden nefret etm iti. O zam andan sonra adm bile anm am t. Zaten aile itibariyle biraz para canlsdrlar. Y alnz refikam c merttir, nsan hislere sahiptir. Burada tabiatyla Takrib A hm et Efendi Camii m eselesi de orta ya kyordu; hem de korkun bir ekilde deitirilerek. B abam , de desinin bu cam i iin ayrd paray yem iti. Nait Bey ikide bir m endilini karyor, gzlklerinin cam n te m izliyor, sonra alnnn terlerini siliyor ve szne devam ediyordu. Hibir eyde acele etm iyor, yava yava konuuyor, her eyi tam vaktinde ve sorulduu zam an sylyordu. Fakat o tarzda sylyor du ki, szlerinin m phem kalan ucu ile hi bahsetm ek istem edii ne, daim a yem in edebilecei aile m eselelerinden birinin zerinde zarur olarak yeni bir suale yol ayordu. N itekim tekrar halam n m uvakkat lm ne deta kendiliinden dnm t. Sanki ok cill bir sath zerinde yine iyi ciilanm herhangi bir eyi ufak tefek dokunm alarla kaydryordu. Neden bana dm and? Benden ne istiyordu? N iin m ahvm a

95

TAN PINAR

karar verm iti ve neden, nasl bu kadar ustalkl idi? A nlam ak m m kn deildi. O konuurken ben ileden kyordum . D aha a zn am adan btn vcudum da bir eyler kaynyor, kafam da her ey alt st oluyordu. Zannederim ki soukkanll, hesapll ve aleyhim de bu kadar kararl oluu beni bu hle sokuyordu. Sonra birdenbire deitim . B irdenbire zerim den byk ykler, tabaka tabaka arlklar kalkm gibi hafifliyordum . B tn bu garip ve m antksz dvann devam boyunca bundan korkm utum . Bu ruh hafiflii, bu pervaszlk ve alkaszlk E m ine ile evlendiim gn den beri sk sk kapadm bir kapnn yeniden alm asyd. Sanki N ait B ey hesapl konum alaryla, tem kinli dm anl ile bu kapnn arkasna sm sk dayanm olan koruyucu m elei Emin eyi oradan uzaklatrm aa m uvaffak olm utu. Son kelimeleri zerine en gr sesim le haykrdm : - H ayr, hayr, halam hakikaten vefat etm iti. H att gm lm ek zere idi. F akat hortlad. P aralarndan ayrlm am ak iin hortlad. nanm azsanz, bir resm ini isteyin bakn! Son zam anlarda resim kartm aa m erak sardrd. B aknz bu resim lere, yahut kendini a rtn, grn, konuun! Szlerim in doruluunu anlarsnz! H erkes arm t. Fakat ne kar? Ben rahattm . Sakindim , ha fiftim . M adem ki herkesin ayr bir hakikati vard. Ve herkes zemin ve zam ana gre onu yava yava yeniden yaratyordu; ne diye ben kendimi yoracaktm ? Devam ettim : - H uyuna gelince, beni yanm a alm ak yle dursun, yzm bi le grm ek istem ezdi. Kim seyi grm ek istem ez, kimseyi sevm ezdi. H asis, huysuz, hava ve hevesine m alp bir kadnd. Parasn alar lar korkusuyla geceleri bu parann sakl olduu km rlkte yatar d. Yalnz bir adam a taham m l etti. Bu dolandrcya, bu harp zen ginine... H att onun sska kzna bile taham m l etti. Ve ilve ettim: - Bu kz ev vel bana verecekti. Fakat istem edim , beenm iyor dum . N ait B ey o zam an benden paraszd. imdi zengin oldu. Ve

96

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

zengin olunca bana dm an oldu. G aliba halam lnce btn ser vetinin bana geeceini bildii iin... Hl bile hatrladka utandm yz kzartc eyler bunlar. Fa kat Nait Bey yznden baka adam olm utum . O dakikada ylan olup onu srm aa razydm . B unu yapam adm , fakat elimi ona doru uzatp haykrdm: - Harp zengini... Sabun, eker hrsz, benden ne istiyorsun? Tekrar ayn grlt. O turum tatil edildi. N ait B ey ayrlm adan evvel bana tatl tatl glm sedi. stediini hatt fazlasyla yapm tm. On be dakika sonra A dl T bba gnderilm em e karar verilm iti. te D oktor R am izi bu m essesede tandm . Beni odaya aldk lar zam an m drn yannda idi. H ikyem i herkesten fazla dikkat le dinledi, alkadar oldu ve beni incelem eyi zerine ald. M drn yanndan doruca kendi odasna indik. O zam an A d l T p, D olm abahenin m tem iltndan bir yerde bulunuyordu. D oktor Ram izin odas alt katta idi. Tek penceresi bahe duvarna bakan dar, sefil bir oda. D uvarlardan birinde m usluu iyi kapanm ayan bir la vabo vard. O daya girer girm ez doktor ellerini ykam aa balad. Ben bir kenarda talihim i dnyordum . D olm abaheye gelirken denizi g rm tm , sonbahar gneinin yaldza boduu m avilik, yava yava alm aa baladm tali himle aram a, birdenbire uyandrc bir ey gibi girm iti. im alt stt. K arm , ocuklarm , evim bana olduklarndan da ha ok uzakta, eriilem eyecek eyler gibi grnyorlard. Bir an, btn dvann devam boyunca korktuum ey tekrar ak lma geldi. Ya karm da bu ie kartrrlarsa? H kim im diye ka dar onu garip ekilde darda tutm utu. Bu bir m itti. O hlde bu it hamn ciddiliine inanm yordu. yleyse ne diye beni buraya gn dermiti? H ayr, bekliyordu. E m in eyi de bu korkun aa sokacak lard. Tevkif edildiim den beri on gn getii hlde, karm n talk ta boynum a sarl gzlerim in nnden gitm iyordu. G zlerinin al t, yanaklar adam akll ukurlam t, sesi bozuktu. Elleri scak s-

97

TANPINAR

akt. Tek pencerenin nnde, duvarn dibinde tozlu ve sefil, deta srnen m evsim sonu ieklerine bakarak dnyordum . Bir ar dikine bana doru geldi. B enden bir kar tede pencerenin perva zna m ecalsiz kondu. erden, hi iitm ediim cinsten acayip st rap lklar geliyordu. R am iz B ey ellerini ykam , antasndan kard kolonya ile bir kat daha tem izleniyordu. Kap vuruldu, bir hadem e artan lklarla beraber ieriye girdi: - Salim Bey ly aacaz diyor... G elm eyecek m isiniz?.. Ben kem iim e kadar titredim . R am iz Bey kolonyal ellerini ha vada sallayarak kuruturken cevap verdi: - H ayr, ben burada m egulm . M ideyi kaynatsnlar... Ben son ra gelir bakarm . Sonra bana dnd: - B ir zehirlem e v ak as var da... D aha dorusu pheleniyoruz. Tekrar antasn ele ald, bu sar m ein, dardan kilitli, ierden gzel ve epeyce tekiltl bir anta idi. Sonradan rendim ki, dos tum stnde hibir ey tam az, hepsini bu antaya kor ve her a ltan sonra behem ehal kilitlerdi. kartt cgara paketinden bir tane bana ikram etti. Bir de kendisi ald. Ben kibrit aradm , yoktu. O ikim izinkini de yakt. H l bekleyen hadem eye kahve sm arlad. O tuz yalarnda, hafif sar esm er, tknazla doru gidebilecek yapda, ortadan uzun boylu, gen bir adam d. B yk, dalgn bak l, ok siyah gzleri vard. B ununla beraber ilk bakta insan ne bu gzleri, ne de dzgn saylacak yzn grebiliyordu. R am iz Bey kendisiyle ilk karlaan insan stnde daha ziyade anlam as g bir aksaklk duygusu brakyordu. Sonradan, kendisine iyice aln ca, bu duygunun ileriye doru kk aln ve kemikli yzn dzgn m im arisiyle btn izgileri kam ak istiyorm u gibi birdenbire bitiveren enenin arasndaki uygunsuzluktan geldiini anladm . Bu ka hlindeki ene onun yzn hi de tabi ekilde bitirm iyordu. Sesi de byleydi. G arip ve ak aksanlarla balyor, sonra bir eit m rltda deta izini kartrm ak ister gibi kayboluyordu. Nedense bu ehre, bu ses bana daim a gayri m untazan kavislerle yaplm he

98

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

lezonlar hatrlatyordu. Tahsilini yapt V iyanadan yeni dnm t. yi doktor olduunu, ok parlak diplom alar aldn sonradan herkesten rendim . Ayrca psikanalize m erak etm i ve bir m essesede bir iki sene bu m etotla alm t. D aha o gn D oktor R am izin bu tedavi sistem ine, hastas kn ca tatbik edilecek bir usulden ziyade btn dnyay slah edecek tek vasta, ancak dinlerde grlen o tek kurtulu yolu gibi bakt n anladm . O na gre bu yeni ilim her eydi. C rm , cinayet, has talk, ihtiras, paraszlk, sefalet, talihsizlik, sakat dom a, dm an lk, hulsa insan hayatn bizim iradem izin dnda cehennem yapan eylerin hibiri yoktu. Yalnz psikanaliz vard. Hepsi dnp dolap ona geliyorlard. O hayat m uam m asnn biricik anahtar idi. D nnde kendisine bu m ucizeli m anivel ile btiin m em leke te m ihver deitirtecek bir mevki ve im kn verm edikleri iin he men herkese ve her eye dargnd. K endisini tandm zam anlarda bu dargnlk ahsiyetinden dalga dalga akyordu. Bu dargnl besleyen ey ise D oktor R am izin bilhassa tima m eselelere olan byk ilgisiydi. yle ki, onunla birka saat konu tuktan, ikyetlerini, tahlillerini, gelecek iin dndklerini dinle dikten sonra, insanlarn yalnz hakkyla yapabilecekleri ile m egul olduklar bir dnyada yaam ann nasl bir saadet olabileceini d nm em ek, byle bir dnyay zlem em ek im knszd. D aha o gn D oktor R am izin honutsuzluk denen eyin t ken disi olduunu anladm . ok zengin bir szl vard. G enlik, m em leket m eseleleri, um um terbiye, istihsal ve bilhassa hareket gibi kelim eler dilinden dm yordu. H ibir eyin zerinde duram a yan, ancak zarur bir ekilde bir i yaparken veya ikyet ederken m esut olan insanlardand. Bu yzden ok gzel bir m eslei, cem i yet iinde bir yeri olduu hlde kendisini biare, her hakk yenm i, gelecek iin m itsiz sanyordu. Belki beni de kendisi gibi bir snf d, bir gayri m em nun zan nettii iin sevm i, him ayesine alm t. V iyanadan dnd gn den beri herkese dargn, hem en hem en, yapayalnz yayordu.

99

TANPINAR

lk nce ikim iz de ayakta um um vaziyeti konutuk. Ben bam daki dertten kurtulm ak artyla dnyay gl glistan grm ee ok tan hazr olduum iin balangta szlerinden pek bir ey anlaya m adm . Fakat sonra yava yava dncelerine ayak uydurm asn rendim . M em lekette hibir eyi beenm iyordu. Z ihniyet eskiydi. Kendisi g ib i, benim gibi (!) genlere kfi derecede yer ve im kn ve rilm iyordu. Sadece 'ikim izin vaziyetini m tala etm ek bunu anla maa yeterdi. Benim gibi adam a yaplr m uam ele miydi bu? K en disine gelince m em lekete dneli iki sene olduu hlde henz ona doru drst psikanaliz m etodunu tatbik etm ek frsatn bile verm e m ilerdi. G eldiinden beri ilk defa hasta yz gryordu. Bereket versin benim vaziyetim v ak a olarak m him di. Yani ben ona k fi bir teselli olm utum . Halbuki A vrupa, bilhassa Viyana ve hele A l manya hi byle deildi. O ralarda ihtisasa hrm et vard ve psika naliz gndelik ekm ek gibi bir ihtiyat. K ahvelerim iz gelince o m asann bana geti. Beni de karsna oturttu. Tekrar antasn at. C gara paketini kard. B irer cgara yaktk, paket antaya kondu. K ilitlendi. - Beni burada hi sevm ezler... diye tekrar sze balad. O kadar eski m etotla alyorlar ki... Z aten yerim deil. M ecbur hizm et mddetim i geiriyorum . N aslsa sizi bana braktlar. M dr evvel den vaat etm iti. M nasaip bir v a k a karsa... dem iti. B irbirim izin ezelden ksm eti olduum uz nasl belliydi! Bu izahattan sonra bir m ddet daha V iyanaya ve dier Alm an m em leketlerine dndk. O ralarn intizam na, hayatn rahatlna beraberce hasret ektik. K ahvelerim iz bitince kalkt, fincanlar nm zden uzaklatrd: - imdi anlatn bakalm ?.. lk sz bana brakt. O na evvel ksaca v ak ay anlattm . Sonra btn hayatm anlatm am istedi. Ben syledike nndeki bir k da not alyordu. B ilhassa ocukluum un stnde fazla duruyor du. H em en her sylediim i birka defa tekrarlatyordu. M barekten pek holanm t. O na dair bir yn sual sordu. Evim izin
100

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ayakl saatini hep annem in verdii adla anyordu. - Nasl bir eydi bu?.. - Byk bir ayakl saat... ok iyi cinsten. Eski ngiliz ii. M ecit zam annda alnm . Fakat bozuk. Evde karm tavan arasna kaldr d. A m a yine isterseniz grm ek m m kn... Gzel sesi var. Ve gzlerine satn alr m idiyle bakyordum . B yle bir ey hi de fena olm azd. Tevkifhanede iken yan bam daki odada yatan kalantor bir Yahudinin L izbonda re karlm bir gemiyi Benderbuirli bir ranlya sattn, hatt kom isyonculuk bedelini pein olarak aldn gardiyanlardan duym utum . B unu ben de pe kl yapabilirdim . N ihayet dayanam adm : - U cuz veririm ... dedim . sterseniz gidelim , grelim ! Bu da phesiz bir krd. Y reim azm da konuuyor ve iim den kendi kendim e dnyordum : Ah bir m erak etse de eve ka dar gitsek, E m ineyi doya doya grsem , talktaki tulum badan o su ekse ben yzm ykasam , Z ehra ile ocuk trkleri sylesem ... - Bozuk dediniz deil mi? - Bozuk... D aha dorusu bakmsz! Bir m ddet dnd: - T a b i y le olmas lzm ... Neden yle olmas lzm d? Burasn pek anlyam adm . Nuri Efendiye gre bir saatin ilem esi, hatt hi durm am as lzm d. Omuzlarm silktim . Bizim m eseleye gelm eyecek m iyiz? H ayr gel m eyeceiz, gelem eyeceiz; nk D oktor R am iz saatten sonra ba bam a geti. Babam dan sonra annem e, annem den sonra Nuri E fen diye... Btn tandklar m erak etti. En sonunda bir trl yaplam a yan Takrib A hm et Efendi C am iinin hikyesinde karar kld. - Bu cam iden evde ok bahsediliyor m uydu? - Hayr, dedim . Yahut pek az. Babam eline biraz para gem esi ni mit etti mi ondan bahseder, sonra lafn ettirm ezdi. H att onu hatrlatt iin saate biraz dm and. - Hangi saat? - Byk saat ite...
101

TANPINAR

- M b arek e m i? A dyla sylesenize unu! B ir ad olan ey adyla anlr, diye beni azarlad. Ben bu hakikati unuttuum a m teessir, o kendiliinden bir veci ze bulduundan m em nun, tekrar M b arek e dndk. D urm adan bir eyler soruyor, ve ben bam a geleceklerden habersiz hatrladka anlatyordum : - B ir gece hep beraber otururken saat birdenbire alm aa bala d. Babam son derece fkelendi. A nladk! diye bard. Sen de bi liyorsun ki, param yok. im dilik im knsz. Evi zor geindiriyorum ... Eski zam an deil ki. N e diye sktrrsn beni! - Bunu M b arek e mi sylem iti? - Evet. Yani, galiba... Bilm em ! - yle olacak... ok enteresan bir v ak a... Son derece tipik ve nadir bir v ak a. Size teekkr ederim , bilhassa teekkr ederim ... Bu hle girdiim iin teekkr ediyordu. - A y n e n sylyorsunuz deil mi? Batan aa irade ve dikkat kesilm i, yzm e bakyordu. M u hakkak bir rapor yazacam kongreye... - Bir daha syleyin bakaym ? Aynen tekrarladm . - ok m him ve az grlm bir v a k a. deta tabu olm u ve et rafnda eitli kom pleksler yaratm . M am afih emsali var. Ve bana C a v a da, yahut baka bir adada eski bir topun evliya gi bi ziyaret edildiini, ocuksuz kadnlarn stne aput baladkla rn anlatt. Ben laf deitirm ek m idiyle: - B izde de vard, dedim . Eski M ahm udiye Gemisi yle idi. H a ni A m barl dedikleri. G eceleri gizlice Sivastopol m uharebesine gider tabyalar topa tutar, sabahlar dnerm i. Babam hatrlyordu. Selim iye K las kadar bykm ii... - Sizin evde m i? diye sordu. D algn m yd? Beni iyice deli mi sanyordu? Yoksa, daha kor kuncu... - H ayr, hayr... diye haykrdm . Bizim m em lekette, stanbulda

102

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

demek istiyorum ... Ve deli olm adm anlatm ak iin tasrih ettim: - H i koskoca zrhl eve girer m i? Byle bir eyi alm ak iin Ayasofya kadar yer lzm . - Ayasofya m? Ettiim hatay anladm: - Yani sz timsali sylyorum , dedim , ve araya baka bir ey sokm asna m saade etm eden tekrar hikyeyi anlattm . Szlerimi btiyk bir ciddiyetle dinledi. N ot ald. Yine teekkr etti. Sonra fikrini syledi: - Bu da ok enteresan, fakat ayn deil. Benim dediim baka... Bir taraftan konuuyor, bir taraftan antasndan kard ak ile trnaklarn tem izliyordu. Bitirince bana da ikram edecek sandm ; fena olm ayacakt. Birdenbire dtm bu vaziyette bir eyle oy nam ak, megul olm ak en iyisiydi. Fakat aky bana uzatm ad, ii bitince tekrar antaya koydu. B una m ukabil ikim iz de bol m iktarda kolonyalandk. Sonra sra cgara paketine geldi. A rtk dayanam a dm. - Doktor, dedim . unlar yannza alsanz... Ve korkudan dm patlad. H afif glm sedi: - Bylesi daha rahat... Doktorun rahat anlay, vey annem in saadet anlayndan fark szd. A h, insanolu! - Siz ok can adam snz, Hayri Bey... K eke V iyanada iken tansaydk!.. Ve bittabi bir anda V iyanaya gittik. D oktor R am izin ba sevgi lisi ehir benim m eselem in yerine geti. Sonra en m it edilm ez an da dndk. - A nneniz M bareke ok ehem m iyet verirdi deil mi? - Galiba... - yi hatrlayn... Tekrar gzlerini gzlerim e dikti. - Belki... dedim . Yani, saat tuhaf bir saatti. A cayip hlleri vard.

103

TANPINAR

sterseniz bir eit keyfi, yahut da ihtiyar alm as vard. Belki de bozuk olduu iin byleydi. H er hlde her yapt ey bize acayip grnrd. Ben konuurken yz deta sevinten parlyordu. Ban sallaya sallaya beni dinledi. Sonra ald notlar okudu. -T u h a f ,a c a y ip hl, ihtiyar, keyf, yapt iler... yle deil mi? ok enteresan.. Sonra?.. - te byle... A rtk sklm tm . M uayenem ne olm utu? H i ondan bahsetm i yordu. - Evet, dinliyorum , anneniz? - S o n u n d a deta korkm aa balam t ondan... M alm ya eski zam an insanlar, cahil kadn. - Bu ite eski, yeni yoktur. En iptida insan ile aram zda hibir fark olam az. uur hayat yahut uuaralt hayat her yerde birdir. Psi kanaliz... Ve bylece hayatm da o kadar ok iiteceim kelim elerden biri dudaklarnn arasndan bir lahzada frlad , lop yum urta gibi nm e oturdu. Ayaa kalkt: -Y a r n yine devam ederiz. im di sizin istirahatinize bakalm! Yatanz geldi mi? - K arm yollayacak, dedim . - O hlde iyi, dedi. B urada, bu odada yatarsnz. K outa sklr snz, ok rahatsz olursunuz. Ben m drle bir konuaym . Sknt iinde idi: - B urada beni sevm ezler. Lafm da hi dinlem ezler. A m a, m a demki hastam snz... - Ben hasta deilim doktor. H er eyi biliyorsunuz artk. Ben hasta m ym ? D inlem eden odadan kt. B ir m ddet sonra arkasndan bakarak dndm . Sonra m uslua kotum ve yzm ykadm . Bu konum a beni

104

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yorm utu. Doktorun giderken ak brakt kapdan souk bir rz grla beraber dem inki sesler, daha keskin, daha korkun geliyordu. Ne oluyordu? H akikaten bir deli mi baryordu? Yoksa bir hasta m? A dam , l alacak dem iti. A caba atlar m ? Belki de imdi kapatm lardr! D oktor kapy kapatm am t. Onu d a kapatm am olabilirlerdi; fakat niin ayorlard? B irdenbire iim de lgn bir kam a arzusu peydahland. K orka korka kapdan ktm . K oridor da, geldiim i tahm in ettiim tarafa doru yrdm . Ben yrdk e lklar artyordu. Kendi kendim e bu taraf deil dedim . Fakat sesler beni deta kendilerine doru ekiyordu. Yar ak bir kapnn aralndan konum alar geliyordu. Bam yle bir uzattm . Bttin vcudum zangr zangr titreyerek geriye ekildim . H ayr, daha ka patm am lard. Tekrar geriye dndm . K oa koa odaya girdim . Kapy kapattm . Sandalyem e bzldm . Biraz sonra D oktor R am iz geldi. Yz sevin iindeydi. - O ldu... dedi. lk nce m klt kartt. Fakat kendisine sizin daha ziyade benim saham alkadar eden bir hasta olduunuzu an latnca raz oldu. - A m a doktor, ben hasta deilim ... A llah rzas iin... Size anlat tm. Tekrar gzlerini gzlerim e dikti. En kat sesiyle: - H astasnz... diye kesip att. Psikanaliz ktndan beri hemen herkes az ok hastadr. - O hlde dardakilerden farkm ne? - O baka ey... Ben sizden m esulm . - imdi ne olacak? -T e d a v i edeceiz. Zaten yle m him ce bir i deil. B u ite te his hemen hem en tedavidir. Yani m untazam devam edilirse birka senede biter. ldracaktm . Birka sene... -R a p o r ! .. D oktor, karm hasta. Y znden belli, hasta. Beni bu radan bir an evvel karn. - O ayr ey, dedik ya!

105

TANPINAR

Sonra sz deitirdi. Geceleri burada yatacaksnz, rahat eder siniz. Etrafta dolam ayn. Fazla ey de dnm eyin. Yalnz cgara yasak! Geceleri cgara im eyeceinizi m dre vaat ettim . O gittikten biraz sonra bir kom u, yatam ve yiyeceim i getir di. Em ine kendi gelem em i, fakat hibir eyi unutm am t. Ertesi gn, daha ertesi gn D oktor R am iz hep benim le m e gul oldu. Bu sefer ryalarm m erak etm iti. Kim bilir, belki de ya radl icab pek rya grm em . Fakat herkes gibi benim de az ok korkulu ve garip saylabilecek ryalarm vard. H atrm da kalanla r teker teker anlattm . D rdnc gn tedavi usulm z deiti. O dann perdeleri indi rildi. Ben bir kanepenin zerine yzm duvara evrik yattm . A rtk sual sorm uyordu. Sadece hatrm a gelenleri anlatm am istiyordu. Ve ben durm adan konuuyordum . O nu aldatm ak iin konutuum u zannede ede konuuyordum . Fakat yava yava halka daralyordu. Dncem sanki karanlk bir m ahzen olm utu. H ibir yere km lda m ak imkn olm ayan bir m ahzen. Sonra birdenbire bir yerde bir ke lim e, bir htra, tpk bir pencere alm gibi parlyordu. Ve ben oraya doru yryordum . Bu iki saat kadar srd. Perdeler aln ca kendimi gerekten bitkin buldum . Ve bu sonuna kadar gnlerce byle devam etti. Ben sabrszlktan, zntden ldryordum . Em ine hibir eyi unutm uyor, y a kendisi geliyor, yahut birisini bulup yolluyordu. R a hatm yerinde idi. K endim e bo saatlerim de epeyce i de bulm u tum . B ata m dr olm ak zere birka kiinin saatini tam ir etm i tim . M dr yava yava bana alm t. A ra sra odasna arp be nim le birka ift laf ediyordu. O daha ziyade erbetiba Elm asna m erak sarm t: Hani yle bir ey benim de elim e gese dorusu, ha... A dna baklrsa ceviz byklnde bir ey olm al... O laan ilerdir, Hayri Bey... Siz birka gn daha sabredin. R am iz Bey raporunu versin! Ve tam kapdan kacam zam an birdenbire duruyor, yeleinin ceplerini kartrdktan sonra bir saat uzatyordu:

106

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- A z kalsn unutuyordum ... H anm n saati! oktan beri iyi ile miyor... una bir baksanz... Ertesi gn hadem e bir arkadan saatini getiriyordu. B azla rn tam ir ediyor, bazlarn da let yokluundan sadece hastaln tehis ederek salk veriyordum . Bu arada benim psikanalizim b tn hararetiyle devam ediyordu. Benim le konuurken Ram iz B eyin ad getike m drn gzle rindeki parltdan phelendiim iin vaziyetim hakknda herhangi bir ey sylem ee cesaratim kalm am t. Bu kadar iyi bir adam iin fenaya yorulacak bir sz nasl azm dan kard? B ununla beraber zaman geiyordu. Ve ben gerekten bunalm tm . Em ine gnden g ne daha hlsiz ve biare idi.T evkifim den beri beni deta srtnda bir yk gibi tayordu. D aha m uhakem e balar balam az iim e son ver m ilerdi. Nerde ise paraszlk da balayacakt. M esseseye girdii min onuncu gnyd ki, D oktor R am iz birdenbire konum ay kesti: - Bu devre artk bitti! dedi. Odann iinde birka kere dolat. Sonra nm de durdu. Bir eliyle om uzum a dokundu: -E v e t! H astalnz anlald, dedi. Sizde tipik bir baba kom p leksi var. Babanz beenm em isiniz... Bu o kadar m him deil. Reit olm ak iin belki de en ksa yoldur. Fakat siz daha mhim bir ey yapm snz... htiyarsz ellerim i outurdum . akaklarm ter iinde idi: - D oktor ltfet!.. - Hacet yok! dedi. Hastalnz buldum . Zaten hayatnz dinler ken bulm utum . Ryalarnzdan ziyade hayatnzdan belliydi. Fakat bugn daha vuzuhla grdm . Tehisim de yanlm am a im kn yok. Ben canm azm da dinliyordum : - Neym i doktor?.. - M h im bir hastalk... Fakat daha kts de olabilirdi. M erak etm eyin, kolaylkla nlenecek bir ey... T ipik, fakat zararsz... Tekrar uzaklat. O dann br ucunda bir iskem leyi deta siper alr gibi nne ekti. Onun arkalna dayanarak ilve etti.

107

TANPINAR

- D em in de dedim ya... Siz babanz beenm iyorsunuz... B een m em isiniz. - A m a n doktor!.. -D in le y in , dinleyin... B eenm edikten sonra kendiniz onun ye rine geeceiniz yerd e, kendinize durm adan baba aram snz... Ya ni reit olam am snz. H ep ocuk kalm snz! yle deil mi? Yerim den frlad m . Bu fazlann fazlasy d . D pedz iftirayd, hainlikti, zalim lik ti, beni bir kalem de insanln dna karm ak t. - H i aklm dan gem ez. G em edi de. Sam a, budalalk! Ne di ye bir baka baba arayaym ? stesem de istem esem de onun olu yum ... Babam nasl inkr ederim ? - M aalesef byle... Hem btn m riiniizce byle devam etm i... leriniz, ahsiyetiniz bu yzden durm adan karm ... akn akn etrafm a bakndm . H ibir yerden bir yardm gele m ezdi. K urtarrsam , kendim i kendim kurtaracaktm . Btn kuvve timi topladm: - B a k doktor! dedim . Benim hibir eyim yok. Sadece talihsi zim . B am a durm adan m nasebetsiz iler gelir. Bu talihsizlik daha beni nereye kadar gtrecek, bilm iyorum . Bu sefer de bam a m nsz bir i geldi. L zum suz yere konutum . A zm dan bir kelime kt. O nun etrafnda btn bir masal uydurdular. M ahvm a kadar gittiler. Ben m aalesef kendim baladm bir yalann kurbanym . Bunu nasl yaptm ? N iin yaptm ? B ilm iyorum . Fakat bu i byle... B ir gevezelik... B aka bir ey deil. B elki burada btn insanlkla birleiyorum . H epim iz kendi m asallarm zn kurbanyz. Fakat be nimki baka trl oldu. K arm n, ocuklarm n hayatnda, kendi ha yatm da onun cezasn ekiyorum ... A nla beni! B ana insanlar yk lendiler, baka bir ey yok ortada... Kabil olsa yerde srnecek, ayaklarna kapanacaktm . K onu mam boyunca iim den kendim i hep bu vaziyette gryordum . Bir eyleri pm ek, yalvarm ak, aalam ak, onda hem en herkesi ve b tn talihi inandrm ak istiyordum .

108

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

O da durm adan, Sakin olun, Hayri B ey! diyordu. Ve ben de vam ediyordum : - Yalan. A nlayn, kck bir yalan. B ir aka! Daha kendim e gelm i bir hlde anlatm aa alyordum : - A radan bu yalan karn, hibir ey kalm az, kurtulurum . H as ta filn deilim . H asta aryorsanz var!.. K arm hasta! Hem korku yorum , ok hasta. Y z berbatt geen gn... Evden ayrldm gn o kadar deildi! Fakat ben, kendim , benim bir eyim yok. Salam adamm . Ah o andaki sesim! Nasl tanyordum bu sesi ve hkran btn vcudum u. Btn m rm de ka defa ryalarm dan kulaklarm da hep ayn gzyalaryla slak bu sesle ve iim de bu korkunun t ken disiyle uyanm tm . K orku... K orku ve insan, korku ve insan talihi, insann insana hcum u, o hi yere dm anlk. Fakat neyi aldatabi lirdim , kim e anlatabilirdim ? nsan neyi anlatabilir? nsan insana, insanlara hangi derdini anlatabilir? Y ldzlar birbiriyle konuabilir, insan insanla konuam az. Hele R am iz B eyin bunlar anlam aa, hatt dinlem ee hi niyeti yoktu. O hastalm la, daha dorusu kendi tehisiyle alkadard. Hem babam ne diye inkr edeyim ? - S a k in olun!., dedi. M aalesef beenm iyorsunuz. nkr deil, beenm em ek. ler sizde ok karm ... E vvel M barek ii kar trm . Hikyesi dolaysyla evde deta m uhterem , m ukaddes bir yer alm . Evin iinde kym etler alt st olm u... B abanz ikinci de receye atm ... - Saat m i? B iare bir ey!.. E ski, ihtiyar bir saat... A ile yadigr. - G rdnz m ? B iare, eski, ihtiyar... O ndan hep insanm gi bi bahsediyorsunuz. Sznze dikkat edin! B iare dedikten sonra, eski dediniz... Yani evvel bir insandan bahseder gibi bahsettiniz... Farkna vardnz, eski dediniz! E ya oldu. Bu sefer gnlnz raz olm ad, ihtiyar sfatn kullandnz... N otlarn kartrd. lk gnler de, tuhaf , acayip hller , keyfilik , ihtiyarilik , yapt iler tabirini kullanm tnz!

109

TANPINAR

-Y a n i? -Y a n i ocukluunuz bu saatin eve getirdii hava iinde ge m i... B abanz bile onu kskanm ... A nneniz M barek adn verdi i hlde babanz M enhus adn koym u, nasl oldu da paralam a d ayorum . nk babanz sizden evvel tehlikeyi grm ... - Paralam ak deil am m a, satm ak istiyordu... D oktor sevinle yerinden frlad. D vasnn bir ispatn daha ver mitim . -Y a n i evden uzaklatrm ak istiyordu. Bam edim , yalan deildi. B abam bu saate deta dm and. Bana hi rahat verm iyor ve m enhus evim i deta zaptetti... deyip duruyordu. Yeniden kuvvetlerim i topladm . Yeniden anlatm aa altm . Baka ne yapabilirdim ? -D o k to rc u u m ltfet! B unlar mkul eyler deil. A dam caz azndan iki kelim e kard diye... Saat kskanlm az... Eya kska nlr m hi? B akasnda olsa anlarm . Kendi malim insan kskan m az, belki beenm ez, bkar, atar, satar, yakar, m ahveder, am m a... - Sonra Nuri E fendi, Seyit L tfullah, A bdsselm B eyler gel mi. - N u r i Efendi ustam d, dnyann en iyi adam yd. Ltfullah bi are bir m eczuptu, syledikleri yaptklar beni elendirirdi. Masal gibi houm a giderdi. A bdsselm B eye gelince ok iyiliini gr dm. - Evet am m a, hepsinin m uayyen bir devresi var. Ayr ayr za m anlarda pelerinden gidiyorsunuz. Yava yava iim de bir tel balam t. A caba byle miydi? M uhakkak ki, hepsine ayr ayr balanm tm . D oktor R am iz bir- denbire bsbtn am ansz kesildi: - ocuunuzun adn A bdsselm Beyin verm esini ne ile izah edersiniz? Tekrar ellerim i uzattm . A kl ve m anta, o tek selm et yoluna dnm esi iin yalvardm :
110

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- n s a f doktor, insaf... N ezaket m eselesi, evinde oturuyordum . yiliini grm tm . V elinim etim di... Teberrken, teyem m nen, eskilerin dedii gibi takdisinim et iin, ne derseniz deyin... - Yani bir kelim e ile size babalk etm iti. Siz de iinizden bunu kabul etm itiniz... O kadar kabul etm itiniz ki, adam caz kznza kendi anasnn adn veriyor. - Bu da benim kabahatim mi? O verdi, yanllk... -T a b i... Bu rol ona siz aladn z!..T elk in m eselesi. Siz kuv vetli adam snz Hayri Bey, kuvvetli bir hasta yahut... A rtk btn m ukavem etim krlm t. N erdeyse yalnz ona baka cak, ona aracaktm . Nasl m uhakem e esnasnda gnlerce herke se ardm sa, Nasl oluyor da byle dnebiliyorlar! diye hay ret ettim se... G aliba bizi benzerlerim izin karsnda her gn birka defa ldrm aktan bu hayret kurtarr. Cgaram sndrerek ayaa kalktm : Bu kadar fazla deil mi doktor? dedim . V ka babam a pek hayran deildim . A cayip tabiatlar vard. H uysuzdu, fazla konuur du, kendisini idare edem ezdi. H ulsa pek yle sevilecek, hrm et, riayet edilecek bir adam deildi. Yahut talihsiz adam d. A m a yine babam d. Sevm esem bile acrdm . yle iyi, m azlm taraflar da vard ki... O nun stne bir bakasn aram ak... H em zavall adam n lm nden u kadar yl sonra. H em ben kendi annem deildim ki kendim e baka baba seeyim ... O eliyle iaret ederek oturttu. - D o r u , doru... Fakat ne yapalm ki, vka bu. Szlerinizin kendisi de bunu gsteriyor. Rahm etli pek yle sevilecek, hrm et, riayet edilecek adam deildi, dem ediniz m i? H albuki bir baba da im a sevilir, hrm ete ayan grlr. Bu ister istem ez byledir. B ak nz, babanz kskanm yorsunuz, normal vaziyette baba kskanlr. O zaman i deiirdi. Babanz kskanm adnz. Neyini kskanacaktm zavallnn? H er azm ata doktorun gl daha m nalayordu. K skanm adnz! nk onda m eziyet bulm adnz. T elaa Ki
lli

TANPINAR

zum yok. Bu cins eyler herkeste bulunur. Siz biraz fazla bu i ze rinde gecikm isiniz. Baba olam am snz... B aba olunca geer... - Baba olam adm m ? ki ocuum var... Hem kincisinin adn ben koydum ... nsaf edin! A h m etin adn ben koydum . -A b d ss e l m Bey ld iin... M am afih sonuncu babanzn lm ile size bir nevi istikll ve olgunluk gelm i olabilir. M esele imdi bu kom pleksin neticelerinden kurtulm anzda. Z aten uur al tnda bir hdise olduu iin kendi kendisi kaldka ehem m iyetsiz bir eydir. E hem m iyetsiz ve hatt tabi bir ey. B ilhassa bugnk cem iyetim izde. nk tim a ekilde bu hastalk hemen hepim iz de var. Bakn etrafa, hep m aziden ikyet ediyoruz, hepim iz onun la m egulz. O nu iinden deitirm ek istiyoruz. Bunun m nas ne dir. B ir baba kom pleksi deil m i?.. B yk, kk hepim iz onunla uram yor m uyuz?.. u E tilere, Frikyallara bilm em ne kavim lerine m uhabbetim iz nedir? Baba kom pleksinden baka bir ey mi? Tekrar ayaa kalktm . K am ak istiyordum . Fakat kahvelerim iz gelm iti. Yerime oturdum . - Bu gnlk bu kadar yetm ez m i? diye yalvardm . - H ayr, oturun ve beni dinleyin! Siz de bilirsiniz ki psikanaliz... B oynum u bktm , kollarm atm . - D oktor nerden bileceim ben onu? Ben cahil bir adam m . H a yatm on defa dinlediniz. D oru drst okum adm . Babam kfi de recede sert deildi. Beni okutam ad. Birdenbire durdum . Yine kendim i ele verm itim . Babam been mediim i gsteren szler sylem itim . Sz deitirm ek istedim . - yi kt biraz saatten anlarm , ite o k ad ar!.. Ve tabi saat d er dem ez evvel M barek sonra rahmetli Nuri E fendi, yani ikinci babam hatrm a geldi, sustum . Bu baba kom p leksi korkun bir eydi. nsana az atrm yordu. Bereket versin doktor beni dinlem iyordu. Zaten pek az dinlerdi. - M a l m m alm ... Buralarn biliyorum . A m a zlm eyin. O ku mu olsanz bir ey mi kard sanyorsunuz? Psikanaliz bilm edik ten sonra, hepsi bir...

112

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bir m ddet dnd. antasn at. C gara paketini kard. Bir tanesini bana ikram etti, bir de kendisi yakt. T ekrar paketi antaya koydu, kilitledi. N iin cebine koym az! diye yeniden sinirlendim . Sonra kendi me kzdm . D nyann en gln hastalna tutulm uum , bir de ellemin iine karyordum . Doktor R am iz yzm e deta efkatle bakt. - En iyisi ie batan balam aktr. Ben size ksaca retirim . Psi kanaliz... nsaf, m erham et, yangn var... H ayr, psikanaliz... lk ders akam a kadar srd. A kam st D oktor R am iz bana A l m anca baslm bir konferansn brakarak gitti. G ece yatam oda ya serdim . B am a gelenleri dnm ee baladm . kinci hafta biti yordu. H l rapordan eser yoktu. stelik de yeniden tahsile bala mtm . B ror elim e aldm . Z ehir gibi A lm anca idi. H o T rke olsa ne anlayacaktm ? Belki ryam a girer de kefederim diye yas tm n altna koydum . Ertesi gn sabahleyin ziyaretiniz var dediler. K arm d. Y z daha solgunca, yanaklar daha kkt. M erakl gzlerle bana bakyor, gzyalarn zorla tutuyordu. Onu teselli iin neeli grn dm. - B itm iyor m u? dedi. - Hayr, dedim . Yeni baladk. D n ilk dersi aldm . - Ne dersi? D elirdin mi? - Baya ders ite. Psikanaliz reniyorum ! Vaziyeti kendisine ksaca anlattm . E m inenin bulank gzlerine ram en yznde beliren tebessm seyretm ek i ykc bir eydi. in kom iini anlyor, fakat glm ee cesaret edem iyordu. - Deli mi bunlar? dedi. H i yoktan bam za bu i gelsin... Sonra beni teselli etti: - yle hastalk olm az. A ldrm a! H a h de, u raporu al!.. Yalvar, akll grn, deli ol, ne yaparsan yap!.. B uradan k! O gn R am iz Bey rapora hi yanam ad. B ilkis psikanaliz hak-

113

TANPINAR

kndaki izahat devam etti. Fakat bu sefer benzetm elerle ii anlatm a a balad. bsbtn karm t. Hem anlam adm biliyor, hem de bir eyler anladm sanyordum . B ir ara, bir akam evvel brak t kitaptan bahsetti. - B iraz baktnz m ? dedi. - N a s l bakaym ? Ben A lm anca bilm em ki... Bilsem de bu yk sek ilim ... - H a, evet... dedi. U nutm uum . Z arar yok, ben size anlatrm . Bereket versin bu sefer araya, o brordeki konferans vesilesiy le tand A lm an kznn htras girdi. O radan onun arkada olan hastabakcya getik. kide bir anta alyor, cgara paketi kyor, sonra tekrar kapanyordu. B iraz sonra tabi sra ngiliz aksna ge liyor, anta tekrar alyor, o aranyor, trnaklar tem izleniyor, daha sonra kolonya iesi kyor, eller tem izleniyordu. Ve gen kzlar tnel kay gibi biri brn tantrarak gzm zn nnden ak yordu. Saat ikiye doru D oktor R am iz, im var! diye gitti. Daha ertesi gn dorudan doruya ryalarm zla megul olduk. Bu sefer doktor, A lm an y ada hi kadn tanm am gibi davranyor du. B una mukabil yorgun ve sinirli idi. G zlerinin alt halka halka m ordu. H i uyum am olacakt. Belki de yorgunluu ve sinirlilii yznden anlattm ryalar hi beenm iyordu. Beni babasn be enm eyen, her rast geldii yerde kendisine baba arayan adam larn grmesi icap eden ryalar grm em ekle itham ediyordu. - N a s l olur? diyordu. Sizin gibi bir zat, hastalna uygun bir tek rya grm olm asn! Bari bundan sonra biraz gayret etseniz... te bu son cm le tedavim de yeni bir m erhalenin balangc ol du. O gn akam a kadar sustu, beni deta grm em ezlikten gelerek, odann iinde sinirli dolat, sonra birdenbire kararn verm i gibi karm a geti, en cidd sesiyle: -S iz d e n hastalnza daha uygun ryalar grmenizi istiyorum . A nladnz m? dedi. B tn gayretinizi sarf edip yle ryalar grm e ye aln! E vvel sem bollerden kurtulm alsnz. Babanz ryanz da kendi ehresiyle grdnz m i deiir, her ey dzelir...

114

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- Ben her zam an babam kendi ehresiyle grrm . Zaten yle grm edim mi babam olm az, bakas olur. - O kadar kolay deil. Bu iler siz farknda olm adan olur. Onun iin iradenizi toplayp, babanzn brnd sem bollerden kurtul m aa aln. O nlar ortadan kalknca babanzdan kurtulm ak kolay lar. Yani babanzdan gelm e aalk duygusundan... Size bu hafta grm eniz lzm gelen ryalarn listesini veriyorum . Ve elim e bir kt paras uzatt. -D o k to r , isteyerek rya grlr m hi? R eeteyle rya... m knsz. - Bu m spet bir ilim dir, dostum ! B urada itiraz olm az. Btn bunlar avukatm n deliliim i m utlaka ispat etm em icap ederse ba vurm am iin rettii uydurm a ate oyununa hi ihtiya kalm adan, daha esasl ekilde, yzde yz em niyetle delilie doru gitmekti. Ne yapaym ki, bu sayede bir yn hasta, katil, eroin d knnn bulunduu koutan kurtuluyor, gnm D oktor Ram iz gibi terbiyeli, zeki, lim , insancl ve iyi niyetli bir adam la geiriyor, istediim kadar, yahut onun istedii kadar, cgara, kahve iiyordum . Bu kadar iyilie kar ben de elbette kk bir karlkta bulun may isterdim . Yatmadan evvel elim den geldii kadar babam d nyor, onu hayatm n her safhasnda hatrlam aa alyordum . F a kat inadna babam hi ryam a girm iyor, yahut hep D oktor Ram izin sem bolleriyle karm a kyordu. K h ok dar ve yklm aa hazr bir kpr, kh bozuk, her taraf am ur birikintileri dolu bir kaldrm oluyor, bazen sim siyah bir vapur hlinde, ben kk bir kaykta alkanrken zerim e geliyordu. Ve ben tabi, doktorun em rini yerine getirem em ek korkusuyla derhal sryarak uykudan uya nyor, tekrar gzlerim i sm sk kapayarak onu asl ehresiyle d nm ee balyordum . Bu tecrbelerden adam akll yorulup da uy ku basnca, yani doktorun szyle kontrol im kn kalm aynca bs btn baka trl ryalar balyordu. Hakikatte kbetim iz ve bilhassa E m in enin shhatindeki peri anlk dncem i zaptetm i ti. U ykuda veya uyank onunla m egul

115

TANPINAR

dm . D orudan doruya iinde bulunduum vaziyetin aksi olan karm akark, sefil ve skntl hayallerden sonra, daim a onun sol gun yzne ve ikyet, serzeni dolu gzlerine bakarak uyanyor dum . D oktor R am iz btn bunlara kzyor: - S i z e en yeni ve ahs m etodu, kendi bulduum m etodu tatbik ediyorum . B una D irije rya m etodu adn verdim . Evvelce grl m ryalarla hastal tehisten sonra hastann ryalarn sk bir kontrolle idare ederek onu tedavi etm ek m etodu... Bu m etodu bana siz ilham ettiiniz hlde imdi hi gayret etm iyorsunuz. Ne kadar acayip insansnz! H i iradeniz yok m u? H ep bugnle mi megul olursunuz? B iraz da btn hayatnz dnn. Yazk ki bunun iin yeter derecede iradeli deildim . Zaten hi birim iz deildik. H albuki irade her eydi. Hi olm azsa D oktor Ram ize gre irade, psikanalizin yan bana konabilecek hayat tpk bir kraln kraliesi gibi onunla paylam aa lyk tek eydi. Btn byk filozoflar ondan bahsederlerdi. Ve tabi hem en arkasndan bir yn isim geliyordu. B ir yn isim ki iradenin ta kendisi idiler: N ietzsche, Schopenhauer... Ve D oktor R am iz btn bunlar behe mehal okum u olduum a inand iin hepsinden bana st kapal m isaller veriyor, sonra kitaplardan ald bu m isalleri gnlk haya ta, kendi hayatna, benim hayatm a, m em leket m eselelerine tatbik ediyor ve oradan tabiatyla A lm an m usiksine geiyorduk. D oktor R am ize gre -so n ra d a n A lm anyada okuyanlarn ounda bu hli g rd m -B e e th o v e n i hem en hem en bizim sokan arkasnda otu ran bir adam gibi behem ehal tanm aklm lzm geliyordu. Wagn ere gelince o m utlaka ikim izin de akrabasyd. ok defa D oku zuncu S enfoninin korosu ile v e y a T e n h a u serin m aryle biten ko num alardan sonra doktorun ferd htralar balard. O da bitince doktor birdenbire ayaa kalkar, tpk m utlak boluun karsna dnyay yaratm ak iradesiyle dikilen bir tanr gibi karm a geer, yokluktan her eyi ekecek byk ve sihirli kelimeyi tekrar ederdi: - rade... derdi. A nladnz ya! rade... H er ey bu kelim ededir. Ve beni, tevdi ettii bu srla ba baa brakm ak iin antas ve

116

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

pardstis kolunda, slkla dem in syledii m ar veya koroyu tek rarlayarak odadan frlard. Ve ben yalnz odada bam iki elim in arasnda akn ve budala B eethoven, N ietzsche, irade, Schopenhauer, psikanaliz... diye tekrarlardm . A h kelim eler, isim ler ve onlara inanm ann saadeti... Bir gece ryam da bir arslan zerim e saldrrken grdm . B ere ket versin bir yerim e dokunm adan g eti. ocukluum da, ne erbetiba E lm a sfn n hrsz, ne m iras karcs ve D oktor R am izin hastas olm adm o m esut zam anlarda, sabah kahvaltm z yapar ken herkes o gece grd ryay anlatrd. O zam anlar yaplan ta birlerden arslann adaleti tem sil ettiini renm itim . R yam da ki arslan bana dokunm am t. O hlde kurtulacaktm . Sabahleyin D oktor R am izi bu m jde ile karladm ve ryam anlattm . lk n ce houna gitti: - Evet... - Sonra yanm dan geip gitti. B ana hi dokunm ad. Yz birdenbire deiti: - Yalnz bu kadar m? -T a b i... K orkudan derhal uyandm . H att biraz da sevinerek. nk ryada arslan grm ek adalet veya hkm et kudretidir... Fakat o dinlem edi: - Yazk! B yk frsat kaybetm isiniz... ok yazk! Biraz dndkten sonra ilve etti: - O arslana kendinizi yedirtecektiniz. Tylerim diken diken oldu: - Am an doktor... - Evet byle... Yahut ldrp postuna girm eliydiniz. H ulsa on da kaybolm alydnz ve yine ondan dom alydnz. O zam an her ey hallolurdu. M asallarda dikkat etm ediniz m i? H ep kaybolurlar... K aybolm ak, yani lm ek, sonra tekrar dirilm ek... B ir kom pleksten kurtulm ak iin bundan daha em in are yoktur. Fakat yapam adnz... Yapam adnz. Bu frsat kardnz! H akik bir yeis iinde ellerini outura outura odann iinde
117

TANPINAR

dolayordu: -Y a p a m a d n z ... B tn gayretlerim i m ahvettiniz. Tekrar doa caktnz, halbuki olduu gibi kaldnz... Ben elim den geldii kadar teselliye altm: - zlm eyin doktor, bu gece gayret ederim . Zaten doru drst gitm em iti, belki bu akam yine gelir. - N afile, bu beceriksizlikle... H i zahm et etme! Sonra tekrar gzlerini gzlerim e dikti ve aikr bir yeis iinde: -A z iz im , dedi, birbirim izi beyhude aldatm ayalm ! Sen iyi ol m ak istem iyorsun... H i gelir mi bir daha? G iden gelir mi hi! Hakk vard. A rslan d a babam gibi bana gelecei anlam ola cak ki, bir daha ryam a girm edi. Bununla beraber arslan sayesinde biraz ferahladm . Bir gn son ra bana: -A rs la n adalettir, dem itiniz, o ne dem ektir? diye sorunca ona eski tabirnam elerden bahsettim . Eskiler de rya tabirlerine ok ehem m iyet verirlerdi. A m m a si zinki gibi deil... H i uym uyor... - D em ek bizde de rya anahtarlar var? - H a y r , hayr, anahtar deil... Baya kitap! H er grlen eyin karl yazl. D oktor R am iz bize ait eyleri ok sev erd i, fakat glkle, sanki birka senelik bir gurbetten deil de, iki ayr hayatn arasndaki boluktan gibi hatrlard. T abirnam eleri, yle ya yle ya! diye hatrlad ve derhal ban sallam aa balad: - A zizim , bizim bu eskiler, tkenm ez hazine... Niin eskilerden bahsederken bam z sallarz? Bu bir det mi, gelenek mi, yoksa yeni bir hastalk m ? O gn akam a kadar tabirnam elerden bahsettik. V iyanaya bir kongre iin bu hususta bir rapor yazacakt. Benim byle eyleri bil diim i syleyerek yardm m istedi. G znde birdenbire deim i, ben adl bir i iin m ahedeye alnan bir hasta, o doktor olm aktan km , baya iki i arkada olm utuk. kide bir srtm a vuruyor,
118

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

bu ii baarm ak icap ettiini sylyordu. Ayrlrken o akam iin hangi ryalar grm ekliim icap ettiini sordum . A nlam am gibi yzm e bakt... R apor... dedi. Raporu yazn! K ongre yakn! Bu rapor tabi yazlm ad. Fakat yeni dostum un nnde mhim bir ett sahas alm t. Eski tp, cefir, ilm-i m enafilaza, ilm-i ha vas, ilm-i sim ya, ilm-i huruf, hulsa, tiyatro diliyle, Seyit Ltfullahn btn repertuvar, sahaflarda bek bek ylan yazm a ve basm a kitaplarn yarm ve biare bilgileri onun iin birdenbire ok mhim eyler olm utu. in garibi bunlarn hepsini benim vastam la renm ek istem esiydi. - Canm doktor, kitaplar var bunlarn... yle B ayeztta Sahaf larda bir dolasanz sekiz on liraya kyam et kadar toplarsnz! - Evvel siz anlatn bir kere... Tabi kitap da alnacak. A m m a ilim azdan nakledilir. Bak ben psikanalizi nasl birka gnde size rettim ... Bereket versin ki, bu arada yarg dosyay ciddiyetle okum u ve ifadem in A bdsselm Beyin dam adnn ve kznn ifadeleriyle ayn olduunu grm , hi olm azsa dvann bana ait ksm nda kfi de recede kanaat edinm iti. D oktor R am izin, nnde alan yeni ett sahalar urunda hakkm da verecei raporu tam am iyle unuttuu ve belki de en mucizeli ekilde iyiletiim e karar verdii bugnlerden birinde beraatim e daha dorusu dva d kalm am a karar verm iti. yilikler de ktlkler gibidir. B eraber gelirler. Bu kararn bana tebli edildii gnn gecesinde ben de D oktor R am ize beendirebileceim cinsten, yle drtba m am ur, binaenaleyh her hatrla dka kafam zehirleyecek ve kendi kendim den phe ettirecek bir rya grm ee m uvaffak olm utum . V R yam da A ristidi Efendinin eczanesinin arkasndaki laboratuvarnda idim . Nuri Efendi, Seyit L tfullah, A bdsselm Bey, onun

119

TANPINAR

byk olu, belki btn tandklarm , D oktor R am iz, hep beraber dik ve ayakta A ristidi Efendinin tecrbelerini takip ediyorduk. Fa kat buras hakikaten eczanenin laboratuvar m yd, yoksa ocuk larn odasnda m ydk? V ka btn o aynalar, konsollar, beikler, st ste ylm eyann hibiri ortada yoktu. B ununla beraber on larn hepsi orada idiler. Ve oras hem laboratuvar, hem ocuklarn odas idi. Z aten benim le beraber bulunanlar da ortada yoktu. Fa kat orada olduklarn, hep beraber olduum uzu biliyordum . H ep birden, bir akam yarm aydnlkta ieriye girdiim zam an kendi yzm iinde grdm iin o kadar acayip ekilde ardm ve korktuum o byk aynaya bakyorduk. nk inbik bu aynann kendisi idi, yahut onun iinde kaynyordu. Toprak rengi bir kle kpre kpre durm adan kendi stnde dnyor, ince kkrt ren gi dam arlarn filizledii siyahm s bir bulut gibi inbiin t yukar larna kp iniyordu. Yan bam dan bir ses: -N e rd e y s e ayrlacaklar... A m an dikkat... diye bard ve hep birden gittike artan bir dikkatle, bu kpren, kendi stnde canl bir m ahlk gibi toparlanp dnen am ur ve toprak rengi buluta ba kyorduk. Birdenbire Seyit L tfullahn sesini iittim . -T a m a m ...T a m a m ... O ldu!.. O zam an inbiin st yem yeil bir kla aydnland. Siyah bu lut aaya bir am ur gibi km t. O nun stndeki kkrt rengi n ortasnda yava yava o ak bahar bulutlarna benzeyen he nz kvam sz bir ekil peydahlanm aa balad. Ben korkudan yre im azm da aynann iine girecekm iim gibi eile eile bakyor dum . Seyit Ltfullah durm adan: -T a m a m ...T a m a m ! im di, im di... diyor ve o acayip dualarn okuyordu. Ve ben, olacak eyi biliyorm uum gibi kalbim azmda: -Y ap m a y n ! B rakn, yapm ayn! diye yalvaryordum . B irdenbire beyaz bulut deiti. E m in enin ba, salar kkrtl
120

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

rzgrda yar tutum u gibi dudaklar solgun ve gzleri apak g rnd. B ana, K urtar beni!.. diye baryordu. Ben aynaya, yahut inbie doru atlm ak iin rpnyordum . Fakat bir trl km ldanam yordum , sanki her tarafm dan yzlerce el beni tutuyordu, belki de hi tutan yoktu, sadece olduum yerden bir yere km ldyam yordum . D ehetten, sevgiden, m itsizlikten, acm aktan yar lgn urayor, yalvaryordum . Em ine durm adan: K urtar beni, kurtarn b e n i! diye baryordu ve Seyit Ltfullah: Bu kadar zahm etten sonra nasl olur? diye cevap veriyor, son ra: Dur... D ur... diye bana saldryordu. Hepsi bana sarlm t. nbiin iinde E m ine, gzleri korkudan ak salar alev alev tutum u, yalvaryordu. Ben m uttasl rpn yor, ona doru gitm ek istiyordum . Fakat Seyit Ltfullah engel gi bi elleriyle beni yakalam t. N e kadar ok eli vard ve nasl sk tu tuyordu, her yanm dan deta m engenelerle sktrlm gibiydim . N efes alam yor, boulacak gibi kvranyordum . B rakn beni... B rakn! diye yalvaryor, onlarla bouuyordum . Ve biliyordum ki, brakm ayacaklar, onu hibir zam an kurtaram ayacam ... B una ra men urayor,rpnyordum . G itti, m ahvoldu. B rakn beni! di yordum . Ve hakikaten aynadaki hayal gittike deiiyordu. Biraz sonra, zerim e dikilm i, korkudan alabildiine ak iki gzden baka bir ey kalm ad. D urm adan savrulan, kendi stne dnen en i tire rengi bir n arasndan bana bakan korku, hay ret ve itham dolu iki byk gz, B tn bunlar senin yznden ol du! diyen E m in enin gzleri... O zam an, ite btn o grdklerim den daha korkun bir ey ol du. M thi bir rzgr her eyi savurm aa balad. B am zdan dam bir lahzada utu, duvarlar kendiliinden devrildi ve biz bu rzgr da savrulm aa baladk. Biraz sonra kendim i karanlk gecede bir bayrdan aaya iner ken buldum . Yanm da D oktor R am iz v ard . K olum a girm i, bir ey
121

TANPINAR

ler syleyerek beni ekitire ekitire yryordu. A ada uuru m un dibinde bir ev klar iinde parl parl parlyordu. Fakat yolun ok uzun olduunu, eve erisem de bunun hibir eye yaram ayaca n biliyordum . B ununla beraber, deta koarcasna yryordum . Biraz daha gayret, doktor, biraz daha... diyordum . B irdenbire ya n bam zda bir glge belirdi; bu gittike byyen glge Seyit Ltfu llah n kaplum baas idi. K orkun bir eydi bu. K aranlkta iyi m ayalanm bir ham ur gibi, su gibi, rzgr gibi yava yava kaba ryor, byyor, etraf kaplyordu. H ibir ey onun bym esine m ni olam azd. M ilyonlarca ekirgenin yapaca bir hrt ile her lah za biraz daha kendi iinden byyordu. D ilerim birbirine vura vu ra, B yyecek, byyecek, yerin ve gn kendisi olacak! diye syleniyordum . Bu korku ile uyandm . Ter iindeydim . D ilerim birbirine kenetli, bir m ddet olduum yerde, yalnz kalbim in grltsn dinleyerek etrafa bakndm . D a ha sabah olm am t. G arip bir sessizlik vard. K oca bina, her eyi inkr eden bu sessizliin iinde, l bir suda alkanan bir gemi en kaz gibi sessiz sadasz yzyordu. B ununla beraber ne olsa ayak larm yere basm t. Btn o kadar dehetle yaadm eyler rya idi. B ir cgara yaktm . B ir iki nefesten sonra yataktan ktm . M a sann banda bir sandalyeye oturdum . Kendi kendim e bir daha tek rarladm : R ya im i. Fakat E m in enin yz ve lklar aklm dan gitm iyordu. Baklarn grm em ek ister gibi gzlerim i kapadm . B irdenbire bir ac ile uyandm . A zm daki cgara sonuna gelm i, dudaklarm yakm t. Onu yere attm , terliklerim le zerine bastm , sonra yine gzlerim i kapadm . B ir el om uzum a dokundu. H ibir ey anlam adan yzne baktm. D oktor R am izin h ad em esiy d i. S a a to n ! dedi. M dr beni istiyor m u. H ep ayn korku iinde giyindim . Verecei kt haberden o ka dar em indim ki, adam a N iin? dem ek, bir eyler sorm ak aklm dan gem iyordu. Y zne bile bakm yordum . H er ey bitm iti. Yukarda m dr bana glerek karar okudu. D orudan doruya serbest braklm am sylyorlard. Ben muttasl ona, Eve dnp
122

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

de ne yapacam ? der gibi bakyordum . E m in eyi kaybedecek ol duktan sonra... im de, hem en o anda, oktan beri sargl, iyilie gitmedii ok iyi bilinen bir yaray kendi elim le aacakm m , onun m itsiz m anzarasyla ve dehetiyle karlaacakm m hissi vard. M dr sonunda: - N eniz var? diye sordu. - Hi dedim . K orkuyorum . A rtk her eyden korkuyorum . Babacan bir adam d. nsan ilerini biliyordu: - Hepsi geer... Bu iten kurtuldunuz ya, ehem m iyet vermeyin! Ve bana ayak stnde kendi hikyesini anlatt: - B i z heyetten raporu oktan gnderm itik! A ada D oktor R am iz sevinten boynum a sarld: - lerim ize darda devam ederiz! diyordu. Z aten tedaviniz bit mi gibiydi. Birka seans daha yaparz, olur biter. u raporu da ha zrlarz! Birdenbire tepem att: - Hangi rapor? diye bardm . - C anm , bizim kongre raporu... Tebli denen ey. Tabirnam eler iin... Heyhat! Eyam benim le beraber hazrlad. Eve kadar otom obille beraber gelm ekte srar etti. N e kadar iyi insand! u anda benden fazla se vindiine hi phe edilem ezdi. B una ram en alt hafta yerinden km ldam am , bir trl bandan beri vaat ettii br raporu ver mem iti. imdi btn bunlar unutm u, bir ocuk gibi seviniyor, ikide bir gelecek zam anlardaki dostluum uz nam na projeler kuruyordu. Ya zk ki bu sevinci lykyla paylaam yor, hibir szne cevap verem iyordum . O konuurken, ben hep grdm ryay dnyor dum. Sona doru lgn bir sabrszlk beni yakalad. H ep, B ir an ev vel, bir an evvel! dem ee baladm . Yolda rastladm z her eyi, herkesi bu ryann iim e iyice yer

123

TANPINAR

lemi havasnda gryordum . Onun arasndan geerek, onun de ta bir baka parasn yaayarak m ahallem ize ve sokam za gel dim , onun dehetiyle kapy aldm . E m inenin sevincini grdm na kadar bu hep byle devam etti. D enebilir ki, asl onu grnce uykudan uyandm . K arm biraz zayflam t. E llerinde ve boynunda hep ayn scaklk vard. B unun la beraber karm d ay d . Ve her zam anki neesiyle, ak kalbiyle g lyordu. Bu gl bana kaybettiim i sandm her eyi bir lahzada iade e tti. Yukar ktm z zam an D oktor R am iz birdenbire: M barek! diye haykrd ve eski yerinde tertem iz, prl prl, btn azam etiyle kurulm u aile yadigrna doru kotu. Ben, H ayrdr inallah! der gibi karm a baktm . O , glerek: Ne yapaym , dedi. B am za yle eyler geldi ki artk ben de bu ilere inanm aa baladm . G een hafta indirdim . Fena da olm a d hani; yeri deta bo duruyorm u! D oktor R am iz, bizi unutm utu. Z e h ra nn ayakta, pm esi iin elini uzatm asn beklediinden habersiz, yere m elm i eski saati m ize bakyordu. Y znde en byk hasretine kavum u insanlarn sevinci vard. E m ine biraz teden sessiz bir tebessm le bir ona, bir bana bakyor: B unu da nereden buldun? der gibi iaretler yap yordu. B en, tekrar om uzlarm silktim ve bu yeni gelen am cann dalgnlndan istifade ederek kzm bilm em kanc defa tekrar kucakladm . H er ey yerli yerindeydi. VI E m inenin neesi ve cesareti yava yava bozulm u sinirlerim i dzeltti. A cayip m aceram z unutm aa baladm . B ilhassa o kor kun ryann tesir ve korkular gitm iti. B u ryay, gnlerce sren m nasebetsiz sraryla bana m usallat eden D oktor R am ize kar hiddetim bile yava yava geti. H ususuyla E m in eyi m uayene edip

124

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

de, hibir eyi yok, dedii zam an iim de ona kar sadece m innet vard. lk gnlerim tabiatyla i aram akla geti. D aha m uhakem e ba lar balam az altm yerde iim e son verdiklerini sylem itim . Bir gn m ektepteki hocalarm dan birine rastladm . Beni Fener Postanesinin m drne yollad... O rada bir ak varm ! diyordu. H akikaten bu yer akt. Em rim geledursun hem en o gn ie bala dm . M aam , eski kazancm tutm uyordu. Fakat ehem m iyeti yok tu. U fak tefek ksntlarla her ey yoluna girebilirdi. H rriyete, evi m e, ocuklarm a, doru drst yaayan insanlarn dnyasna yeni den kavum utum . H att D oktor R am iz bile acayip m eraklar, bir birini tutm az hareketleriyle artk eskisi gibi beni rahatsz etm iyor du. Zaten daha serbest kaldm n haftasnda beni yle garip bir lem e sokm utu ki, orda herhangi bir hareketin aksakln grm ek im knszd. Buras ehzadebanda, bo zam anlarnda vakit geirdii b yke bir kraathaneydi. A ziz dostum , ben A d lT p ta iken, bu kra athanelerdeki btn ahbaplarna, trl m eziyetlerim i, eski lem i miz hakkndaki bilgim i, saat tam irindeki m aharetim i yle vm , m aceram o kadar yana yakla anlatm , bilhassa hastalm hakkn da o kadar ok ve m him tafsilt verm iti ki, daha ilk adm m atar atm az btn kahve sevin l ile doldu. deta eski bir dost ve gnn kahram an gibi karlandm . D oktor R am iz m asam zn nnden her geeni durduruyor ve beni, H akik bir baba psikozu geirdi, m eslek hayatm n en m him hastas budur. diye takdim ediyor, sonra tekrar izahata balyordu. - im d i hastaln da, tedavisini de biliyor. Yaman adam dr. M kem m el bir kltr vardr. Sonra iradesi... Bu irade sayesinde yle bir rya grd ki!., diye srtm uzun uzun svazlam alarla de vam eden bu izahat hakikaten garipti. D oktor neredeyse szlerini, Haydi kalk! A m cann karsnda biraz yr bakaym ! , yahut, Hani yeni iir ezberlem itin, onu okusana canm ! diye bitirecekti. 125

TANPINAR

lk nce buna ok skldm ve baya neticelerinden korktum . Fakat hayr, buras gerekten garip bir yerdi. H ibir eye hayret edilm iyor, hibir eyin zerinde fazla durulm uyordu. B urada insan, olduu gibi, btn hususiyetleriyle, kabahatleriyle, sakatlklaryla kabul ediliyordu. Ve bunlar ne kadar ok olursa o kadar hoa gidi yordu. Fakat bu affedilm ek deildi. A ksine hibir ey unutulm az, hatt her zam an iin hatrlanrd. G erekte onlar, pasaportlarda o kadar dikkatle kaydedilen ve isim , dou tarihi gibi eylerin tesin de insan herhangi bir karkla artk m eydan verm eyecek ekilde tyin eden ayrc ve deim ez izgilere benzerdi. Y llardan sonra bu kahvede tandklarm zdan birini bir vekil sandalyesinde gr dk. K orkulacak derecede m uvaffakiyetli bir politika adam olm u tu. Fakat bu acayip kahvede onu tanyanlar kendisine hl ayn gzle bakyorlar, ad sylenince ayn eyleri hatrlyorlar, ayn h kmleri tekrarlyorlard. Btn hususiyetini, sonunda ifls eden sahibinden alyordu. m rnde bir gn bile cidd grnm ek zahm etine katlanm am olan bu adam stanbulun hem en yarsn tanyordu. Zaten dost olm ak iin bir kere grm esi kfiydi. Bu sayede kraathanesini bir nevi ku lp yapm t. Son derece sevim li, iri yapl, gzel bir adam d. A cayibi, yaa nabilecek tek diyar gibi sem i olm asayd, birinci snf bir i adam olabilirdi. K endisine m ahsus eski ile yeni arasnda bir dil, hemen hem en o kadar yapm ack bir kyafet ve bata Frenk taklidi sivri bir sakalla bir ehre uydurm utu. Bu yapm a ehre ve kyafet ve yapm a dille, her iin d tarafnda kalm ak artyla sabahtan akam a kadar dnyann en akla sm az hikyelerini anlatyordu. H ibir ey bula m azsa kendi hayatnn hi bahsedilm em esi lzm gelen taraflarn naklederdi. Z aten bir cam kavanozda im i gibi deta gz nnde yaard. H em en daim a kt ve sevdii kadnlar bir bakasnn be enip sevm esine im kn olm ayacak cinsten setii iin ok defa ev lenm ek zaruretinde kalr, binaenaleyh daim a srtnda bir boanm a dvas ile yaard.

126

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

K ahveye her cins ve m erepten insan geliyordu. Z engin m iras yedi, m flis veya tutunm u tccar, hretsiz air, gazeteci, ressam , yksek m em ur, satran ve dam a ustalar, eski pehlivanlar, bir iki Darlfnun hocas bir yn talebe, aktrler, m usikiinaslar, hulsa her m eslekten adam ... K k gruplara ayrlm olm alarna ramen hemen hepsi yine beraber yaar gibiydiler. H erkes bir defa rast gel diiyle ikinci gn senli benli olurdu. Hi kim senin brnden sak l bir srr yoktu. Kirli veya tem iz btn am arlar ortada idi. H er kes onlar istedii gibi evirip evirir, koklar, m nasip bulduunu et rafna ehem m iyetle gsterirdi. H er fazilet, her biarelik, hatt reziletler bile burada ayn soukkanllkla, hatt icap ederse bir eit efkatle m uhakem e ve kabul edilirdi. Pederasti, ar apknlk, k k veya byk para dalaveresi deta adm larnza dolaacak ekil de ortada idi. Bata kahve sahibi olm ak zere btn gedikli m terilerin bura da taklm husus adlar, hayatlarndan sanki byk bir dikkatle se ilm i ve kendileri grlr grlm ez hatrlanan ve hatrlatlan bir iki hikyesi vard. Bu insanlarn ounu btn m rm ce grdm . B azlarn ile rinde, bazlarn evlerinde tandm . Bir ksm sonradan benim ya nm da, yani Saatleri Ayarlam a E nstit s nde altlar. Hepsi iyi kt, iinde, gcnde, haysiyetli insanlard, yahut byle grnm ek iin yapm ayacaklar fedakrlk yoktu. lerinde daha o zam anlar bile mhim ilerde bulunanlar vard. B yle olduu hlde bu vazi yetten hibiri sklm az, hatt hepsi az ok holanrd. B azlar san ki birdenbire unutulm aktan korkuyorlarm gibi, bu cinsten takl malar kendiliklerinden tahrik ederlerdi. Bu kahvede neler konuulm azd? Tarih, Bergson felsefesi, A ris to m ant, Yunan iiri, psikanaliz, ispritizm a, alelde dedikodu, plak hikye, korkun veya m erakl m acera, gnlk siyas hdise, birbiriyle sarm a dola, biri brn yarda brakarak, ok ykl, beraberinde her rast geldiini taayan bir bahar seli gibi kabark bu konum ada beyhude ve artc, akar giderdi. T abi hibirinden 127

TANPINAR

tam bahsedilm ezdi. H epsi ok uzun bir uykudan, bir eit lm den sonra hatrlanr gibi bu kahveye gelirdi. B yk skender veya Annibal, K an tn im p erataifleri, bu sayklam aa benzer konum ada sadece gnlk hayat uyuturm ak iin icat edilm i eylerdi. Zaten en shhatli v ak a bile syleni tarz iin anlatlrd. B irbirlerini o ka dar fazla dinlem ilerdi ki, hepsi anlatlan aa yukar evvelden bi lirdi. B urada konum a yalnz kendisi iin, konuanlarn kabiliyetle ri iindi ve daha ziyade sevilm i bir eserin, yahut oyunun tekrarna benzerdi ve sohbet, bir ortaoyunu gibi evvelden tyin edilm i art larla devam ederdi. H ep ayn kelim elerle m dahale edilir, ayn yer lerde glnr, m acera oradakilerden birka arasnda gem ise, al kadarlar ayn yerlerde tam am layc sz alrlard. A nlatan, daha ye ni tafsilta girerse, sz derhal kesilir, B unu yeni uydurdun! denir di. M am afih bu yeni ekil ve para gelecek program da ayn dikkat le aranrd. Bu konum alarda tekrar artt ve kim seyi yorm azd. A ksine ola rak alk ehresiyle gelm eyen ey yadrganrd. Bunun dnda, ha kikaten yeni bir fikir veya m eselesi olanlarn sz ilk defalar sade ce nezaket ve biraz da tecesss yznden dinlenirdi ve daim a uya nk olan m uhit m uhayyilesi onu akaya en ok m sait tarafndan yakalayana, yahut kendi seviyesine indirene kadar yle kalrd. B tn cidd eyler byleydi. B ir kere alelde apknla, K aragz a kasna, pederasti hikyesine veya ortaoyunu taklidine indirildikten sonra kabul edilirdi. Zaten bu cins cidd eylerden bahsedenler, hu sus bir isim altnda tannrlard. O nlar N izam lem cilerdi. D nya y dzeltm ek zahm etini stlerine alan bu aristokratlarn altnda da ha geni bir tabakaya Esafil-i ark ad verilm iti. O nlar kltr den, m edeniyetten bu kahvedeki m terek hayata yarayacak kada rn alm akla yetinen gnlk hazlarn ve geim skntsnn veya a resizliklerinin dnda yalnzca kom iin, aksayann zerinde zarar szca durm akla yetinenlerdi. N ihayet nc bir tabaka, i Taifesi gelirdi. i, hibir incelii olm ayan, ehir hayatna intibak etm em i, yahut kaba insiyaklarn yenem em i insanlard. i T aifesinden bir

128

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

insan kavga edebilirdi, bir Esafil-i ark veya Nizam c ancak ilii tutarsa kavga ederdi. B inaenaleyh, ilik biraz da iptidalik m nasna geliyordu. Ve yalnz bu taife, belki de kalabalk olduu iin Yarm i diye kendi iinde de ayrca snflanrd. lk bakta ortaoyununun, tulatn, K aragziin, m eddah hikye sinin bir kalnts gibi gelen bu garip kalabalk ve onun hayat ba langta beni skt. Hele m uayyen bir hastalkla ve birtakm olm az eylerle dam gal olarak aralarna girm i olm aktan bsbtn rk m tm . D aha nc gn bana ciddiyetle M barekin hatrn soranlar olm utu. N erdeyse Evli m i, bekr m ? diye m erak ede ceklerdi. A bdsselm Bey, Seyit L tfullah, Nuri Efendi gibi bu sem tte yaam , hele son ikisini birounun ahsen tandklar adam larn htras ise daha ilk adm m da tazelenm iti. K ayser A ndronikosun hzinesinin Ltfullah tarafndan sureti hususiyede bana hediye edilm i olm as, benim m alm bulunm as ise hibir suretle gzlerinden kam asna im kn olm ayan bir v a k a idi. H ulsa, hi istem eden, peinde kom adan btn bir hret be nim iin evvelden hazrd. H ibir cem aat tarafndan bu kadar hara retle kabul edilem ezdim . D oktor R am izin beni ilk getirdii gnn haftasnda, huzurum da, hangi snftan olduum keyfiyeti m naka a edildi. Sklganlm , daim a kendi ilerim le m egul oluum , b tn bu konum alar cidd telkk etm eyiim tabiatyla beni N izam lk yapyordu. Sonradan Em ine lp de hayatm iyice m ihverinden knca bu payeyi kaybettim . Ve yava yava Esafil-i ark arasna girdim. H aklan da vard! Bylece snfm tyin edildikten sonra bana verilecek lakap ze rinde dnld. Fakat bu o kadar kolay olm ad. Birka celseye ih tiya oldu. N ihayet hastalm , yani baba psikozu dolaysyla k sz ad zerinde ittifak edildi. Fakat benim hikyem oktu. Nait Beyin birdenbire lm , halam n hikyesini canlandrd. H alam n onun acsyla kendisini dervilie verm esi, o zam anlar kadnlar ara snda hret kazanan bir eyhe balan ve serveti dolaysyla en gzde mridi olm as bu hreti birka sene m uhtelif faslalarla bes

129

TANPINAR

ledi. K ald ki, halam benim bu acayip kalabalkta unutulm am a raz deilm i gibi sonunda kane nefesler bile yazm aa balad. H aki katte hayatm n her tesadf bu hrete yardm ediyordu. D aha ikinci haftasnda B edestende ayarclk eden ok tem iz ve iyi kalbli bir adam , A ristidi Efendinin altn hikyesine m erak sar mt. Elinde sahaflardan satn ald bir yazm a, peim den ayrlm yor, m uttasl bana bu sanatn srrn soruyordu. erbetiba Elm a s ise hem en her gnn balca m evzuu idi. K ahvenin sahibi sade kahvesini eline alr alm az, Bu gece, Cenab- H akk hayra tebdil ey lesin, lem-i m enam da, bana altn bir tepsi zerinde erbetiba E lm asn sunuyorlard. diye uydurm a bir ryaya balyor ve el m asn tarifini yapyordu. kinci defasnda bu rya deiiyor, elm a sn bulunduu tepsiyi bir B nu! getiriyor, ncsnde B nu, C du, yani halam oluyordu. Yava yava bu hayata ben de altm . N e kadar hafif ve rahatt. Uysal kalabalk insana bata kendisi olm ak zere her eyi unuttu ruyordu. im den kar km az bir soluk oraya uruyor, daha ilk adm da, sanki bir bakas oluyor, gnlk zntlerden uzak, yalnz akadan bir lem e giriyordum . B urada yarm saat evvel veya son raki hayatm a deta bir bakasnn im i gibi bakyordum . Adm bi le deim iti, orada Hayri deildim , k s zdm . D oktor, gnnn btn bo saatlerini bu kraathanenin m asala rndan birinde antasn ap kapayarak, trnaklarn tem izleyerek, hayattan ve m em leketteki tem bellikten ikyet etm ekle, psikanaliz anlatm akla, yahut etraf dinlem ekle geiriyordu. H em en her eyle alkadard. Ve bir ucu tim a tenkide balanm ak artyla her fikir onun iin sevim li, kabule deerdi; br ucu zaten elinde idi ve ko laylkla F reu d a, Ju n g a balayabilirdi. B tn bu acayip eylerden sklp sklm adn kendisine her sorduka bana: Deli misin! diye cevap veriyordu; bundan daha enteresan ett m evzuu olabilir m i? B ana m esleim i asl sevdiren bu kahve oldu. Buradaki insanlar nerede bulabilirim ? K ald ki, topluluun kendi si de ehem m iyetli! Sosyal-psikanaliz iin bundan iyi yer bulunm az.
130

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

B ak, mzi nasl devam ediyor; aka, cidd onu nasl yayorlar... Hepsi hayallerinde bsbtn baka bir lem de yayor. Topluluk hlinde rya gryorlar. B ir baka defasnda yine ayn m esele iin yle konutu: - Bu kadar aydn bir kalabal nerede bulabilirim ? H epsi ihtisas sahibi insanlar... Hepsi m em leket m eselelerinin iinde ve sade onunla yayorlar. H ibir gazetede bu kahve kadar havadis bula m azsnz. G receksiniz, htra defterim i nerettiim zam an gre ceksiniz, bu adam lardan neler rendiim i hep gn gnne oku yacaksnz... Doktorun m em leket m eseleleri ve aydn konum alar dedii ey hakikatte alelde dedikoduydu. F akat onun lim baklarnda i ta biatyla deiiyordu. Daha sonralar, enstitye alnm as hususunda o kadar srar etti im Yangeldi A saf Bey dolaysyla -ile rd e grlecei gibi A saf Bey, Tam am lam a B rom uzun efi o ld u - btn bu ilerden bahse derken H alit A yarcya D oktor R am izin bu fikrini syleyince, aziz velinimetim: - Bana kalrsa bu alm a hayatna tam intibak etm em ekten ge len bir eydir, dem iti. H ayat, kendi eklini yaratm azsa byle olur. Bu kahve hakknda sizi dinlerken ben, ounu tandm bu insan lar hep bir eit aralkta yayorlarm gibi dndm . sterseniz onlara kapnn dnda kalanlar da diyebiliriz. M uasr zam ana gire m emi olm ann aknl iinde yar cidd, yar aka, tem bel bir hayat! yle bir mzi falanla pek alkas olm asa gerek! - A m m a hepsinin bir ii vard! diye yaptm itiraz zerine: - H er i, i deildir. evvel bir zihniyet ve zam an telkkisidir. Enstitm z kurulm adan evvel m em lekette hakik i hayat olabile ceine inanm anza hayret ediyorum . alm ak ancak m uayyen d zeniyle olur... Siz ki, bu kadar tecrbelisiniz, bu enstitnn kurul m asnda o kadar him m et ettiniz, buna nasl i diyebilirsizin! diye beni paylam t. Enstitm z kurulm adan evvel hakikaten bir alm a hayatm z
131

TANPINAR

var m yd, yok m uydu? Bunun hakknda katiyetle hibir ey syliyem em . Bu htralar yazm aa baladm dan beri iim de birok deiiklikler oldu. A rtk, tasfiye hlindeki enstitm ze eski gzle baktm iddia edebilecek hlde deilim . B ana imdi m essesem iz, m em lekette i hayatn kurm aktan ziyade baz isizlerin ken dilerine i bulm asna yardm etm i gibi grnyor. Bunu sylem ek le oplum hayatna byk faydalarm z olduunu inkr etm iyorum ; fakat aradan geen zam anla yava yava yaptm z ie hi olm az sa baka zaviyelerden de baklabileceini sylem ek istiyorum . Bu, belki de para ve refah dolaysyla ona artk m uhta olm adm iin dir. A raya m enfaatlerim iz girm eyince hdiseleri elbette baka trl, daha realist bir gzle grm ee, hakikaten daha uygun ekilde anla m aa ve yorum lam aa balarz. Belki de bu, olum A h m etle bir ka gn evvel aram zda geen m nakaann neticesidir. H tralaryazdm renir renm ez bir gn neredilir korkusuyla soya dn. deitiren olum un bu m essese aleyhindeki fikirleri beni bu dncelere gtrm olabilir. Her neyse, H alit A yarcnn i hakkm daki fikirlerini tam m na snda kabul etm em ekle beraber, bu kahvede tandm insanlar iin en iyi tehisi onun koyduunu zannediyorum . H akikaten buradaki hayat, asl kapnn dnda bir hayatt. Ve onu yaayanlar, o ekilde, yani hi ieriye girm eyi dnm eden, yahut da bir ayaklar daim a eikte, yayorlard. H ibir m esele yoktu ki eninde sonunda bir ka , bir kurtulm a vesilesi olm asn! N eden kaarlard, niin kaarlar d? H ibir m ukavem etleri yok m uydu? Yoksa hakikaten her eye yabanc, her eye kaytsz m ydlar? H ayr, burada her ey biraz af yon, biraz uyku ilcyd. phesiz iin iine m enfaat girince her ey deiiyordu ve m en faat bu kahvede hi de ikinci derecede kalan bir ey deildi. H er gn bir yn para kavgasna, bitm ez tkenm ez hesaplara, bazen hafta larca sren fiskoslu konum alara ahit oluyorduk. Bunlar renm e m iz iin behem ehal gzlerim izin nnden gem eleri lzm deildi. lgililerden birisi veya her eyin asln bilen kahve sahibiyle yarm

132

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

saatlik bir konum a yeterdi. Ve btn bu hesaplar, fiskoslar, bazen etin kavgalarda biten anlam azlklar uysal dostlarm z bile ok baka klarda gsteren eylerdi. O nlar sayesinde bu insanlarn son derecede hesapl, hakknn on parasnda bile dikkatli ve titiz, alabil diine akgz ve akr pene olduklarn bir kere daha anlardk. D aha dn yapk dom u ikizler gibi birbirinden ayrlm ayan, yediklerinde, itiklerinde daim a beraber grnen iki dost, ertesi g n bir hesap yznden pene peneye geliyorlar, yahut aralarnda ki eit hakl kardelik bozuluyor, biri efendi, dieri m aiyet oluyor, gnlerce, aylarca bu yeni vaziyet devam ediyordu. Baz defalar bu, hibir grltsz kendiliinden olurdu. Para derhal gnllsn bulur, karlkl vaziyetleri kendiliinden kurard. Bazen olduka etin ve deiik safhalardan sonra yeni bir m uvazeneye varrlard. Fakat hem en her eklinde daim a beklenm edik bir ey araya girerdi. Bir defasnda gedikli m terilerden ikisini gnlerce bir keye ekilm i ba baa konuur grdk. kinci defasnda pejm rde klk l bir adam caz yanlarnda idi. gn sonra kalantor bir bey daha geldi, katld. O gnden itibaren bu drt kii birbirinden ayrlm az oldular. G nde birka defa kahvede buluup ba baa veriyorlar, yahut birbirleri iin haber brakp gidiyorlard. H epsinin elinde bir anta peydahlanm t. B u, k sonlarnda oluyordu. Sonra birdenbi re bahara doru pejm rde adam n st ba deiti. Z arif, k, d a ima glm seyen ve daim a uyank bir beyefendi ortaya kt. ki ay evvel deta grnm eden gelip giden adam sanki bir radyo veya fri jid er reklam gibi gze arpm ak iin saa sola selm datarak ara m zda dolayordu. D erken otom obille gidip gelm ee balad. o fr , Bizim ofr kelim eleri, srasna gre m unis ve yum uak, yahut hiddetli veya can sklm ve hep bir im tiyaz ve tim a m ev ki ifadesiyle, daim a bilmem ka silindirin, u kadar parann ve sa atte seksen kilom etre sratin araya koyduu fark ve im tiyazla a zndan dm ez oldu. H er devrin ve yaayn kendisine gre bir insan tasarrufu vardr ki, btn bir zihniyeti ve inkr g realiteleri ifade eder. ofr ke

133

TANPINAR

limesi bunlarn phesiz en m edenisi, en latifi, en iyisi ve en cem i yetlisidir. ki dudan arasnda bir p taklidine benzeyen ve ilk hecede havaya braktn ikinci hecede deta geriye alan bu keli m enin T rk enin en m him kazanlarndan biri olduuna bilmem dikkat ettiniz mi? Hangi iveden sylenirse sylensin o daim a mnaldr. N ihayet yazn banda hepsi birden kayboldular. O andan itiba ren havadisler szm aa balad. D ostlarm z tandklar girgin, para ilerini gayet iyi bilen bir avukatla adam cazn ok etrefil bir m i ras iini takip etm ilerdi. imdi kendi him m etleriyle m uazzam ser vetine kavuan bu zengin dostu elendirm ee alyorlard. Bunu rendiim iz andan itibaren bir rasathane hoparlrnden herhangi bir yldzla peykleri takip ediliyorm u gibi kk, ksa, bazen teferruatl ve uzun, gnlk haberlerin bir daha sonu gelmedi. B tn plajlar, gizli elence yerleri sanki bitiiim izde im iler veya sanki aram zda yalnz bir cam l kap ve tl perdeli bir pencere var m gibi bize srlarn atlar. B ir nesil evvelin iir ve hayal lgatin den orta snfa gem i takm a adlarla anlan gen, gzel kadnlar, tecrbesiz kzlar, lk gazoz ielerim izden ve yapkan urup bar daklarm zdan kp karm zda soyunm aa baladlar. Hem en her gn en kaba ve hoyrat hikyelerden dinlediim iz bu yaz cm ble ri, terin yam urlarna kadar srd. B ir taraftan terden srtm za yapm fanillarm z iskem leleri mizin arkalarna srte srte isiliklerim izi karken, br taraftan da iittiim iz bu hikyeler sayesinde, aynda serin sularda ykandk, lo plaj kabinelerinde sevitik, rzgrl ve aal tepelerde cins teke ler gibi boutuk. Sonra B eyolu barlarnn hikyesi balad. st s te m al krizlerin btn A vrupadan kovduu yar plak kzlar sak sofon seslerinin dsslasnda m ayolarn ve sutyenlerim de deta gzlerim izin nnde attlar, yahut krklerle, m cevherlerle giyindi ler. D aha dorusu birincileri attklar iin kincileri giyindiler. E m in enin bir gece btn tutum fikirlerini yenerek Z ehrann entarisini ve A h m etin ayakkabsn dnm eden gitm ee raz ol

134

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

duu bir elence yerinde, her zam anki ocuk saflyla, Ayol, bun lar insan deil, m elek diye beendii sarn ve kum ral, buday tenli kzlar, kadnlar da bylece kahvem izin m ahrem iyetine fokst rot adm larla ve tango kvranlaryla, dalm salar kalalarn dve dve, nefes nefese zafer lklar atarak, gen kheylnlar gi bi girdiler, tavla akrtlarn, hayalim izde birbiri ardnca patlatlan am panya ielerinin grlts rtt. Kn ortasna doru bu lgn elenceler birdenbire bitti. K am e ra, tekrar bizim kahveye dnd. B ir gece drd birden geldiler. Hepsi yorgun ve sinirli idi. Evvel bir kede sessiz, sadasz m na kaa ettiler, czdanlar ald, senetler kt, tekrar czdanlara kon du. Sonra sesler birdenbire ykseldi. R ezil, alak, dolandrc keli meleri arabac krbalar gibi akrdam aa balad. Yum ruklar skl d, Ben sana gsteririm ! tehditleri duyuldu. N ihayet hepsi birbi rine girdiler. N eticede m irasyedi ve iki arkada avukat sille tokat kahveden darya attlar. B ir sene evvel o kadar haysiyetli ve kibir li tavrlarla bizi hi beenm eden aram za gelen adam am urlar iin den glkle kalkt. B ir tulum bac gibi kfr ede ede yanandan szan kanlar sildi. Gzlkleri krlm olduu iin apkasn ben bulup bana geirdim . ki hafta sonra ayn kavga m irasyedi ile iki arkada arasnda ol du. Bu sefer velinim et de ayn ekilde kahvenin kapsna brakld. Fakat netice hi de o gece sandm z ekilde km ad. K ahvem izin gedikli m terileri olan iki ahbap avu daha ertesi sabah bize dert yanm aa baladlar. Birka gn sonra ikyetleri ayyuka kt. Vka bir sene adam akll elenm ilerdi am m a, ellerinde hibir ey kalm am t. H att m irasyedi, kendilerini sonradan btitiin haklarn dan skata m uvaffak olduu arpak bir irket sayesinde birinin elinden baba evini, brnn elinden bilm em neredeki byk ve i lek m aazasn alm t. kisi de im di be paraszdlar. stelik elden karlan bu m aazann sahibi elence yerlerine kendi delletiyle srkledii, dm esine yardm ettii kzlardan birine delice kt. Btn bu iler mirasyedi ahbabm zn dnyann en rahat, tatl te-

135

TANPNAR

bessiimiiyle bir gn gelip aram zda oturm asna mni olm ad. ki sa at kadar kahvenin sahibi ile ba baa konutular. Eski dostum uz hiddetten kan bana srayarak onu dinledi. Ertesi akam elden kan m aazann sahibi ile uzun bir lavla partisine tututular.Velinim et, dnyann en m asum ehresiyle zarlar avucunda akrdatarak frlatyor, arkasndan tavlann iine girecekm i gibi eiliyor, zarla rn dnn takip ediyor, her dete bir kere el rpyordu. On be gn sonra m flis m aaza sahibinin sevdii kzla evlendiini iittik. IJ ay sonra da m ucizelerin mucizesi! bir yavrusu dnyaya geldi. Btn kahve halkn sevindiren bu haber zerine epeyce m nakaalar yapld ve neticede m m e ounluu ile ocua K ar k! ad verildi. Bu hdise, m uhtelif ve beklenm edik safhalaryla bizi aylarca megul etti. Sonra hem en arkasndan gelen bir bakas yznden unutuldu. T rakyann bilm em hangi kynde Balkan M uharebesi esnasnda yere gm len epeyce m him bir paray aram ak iin s tanbu la iki B ulgar gelm iti. Bu adam lara bu kahvenin adresini kim verm iti? Hangi tesadf bizim kilerin arasna onlar atm t? Syle mee hacet yok ki, o bahar deta bir Kutup seyahati hazrlanyor mu gibi bir sefer heyeti kuruldu, kk bir alana tutuldu. Kamp eyas alnd. On be yirmi gn her taraf arand, tarand. Biz arka da kalanlar halecanla, heyecanla hdiseleri takip ediyorduk. Her gn haberlerin ekline gre bulunacak definenin miktar deiiyor du. On bin altn diyorlard. Sonra be bine iniyor, yirmi bine, yz bine kyordu. Belki btn yaz byle geecekti. Bereket versin ki, m ahall hkm etin m dahalesiyle i sona erdi. D nte bittabi tek rar bir m asraf kavgas oldu. Fakat hem en arkasndan m ehur bir ta rih stadm z saat sren bir Hazreli Ali enginin hikyesine ba lad ve onun heyecanl safhalar arasnda um um bar tem in edildi. O gece en ykl gecelerim izden biriydi. Ben E m inenin hastal na ramen R am iz B eyin mezesi ve raks ayn derecede kt ikram n kabul etm i, eve gitm em itim . Filhakika o gece aram za, kaybettiim iz iki Bulgara mukabil bir

136

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

svireli A lm an m sterik katlm t. A dam caz bu asil ve entellektel m uhite dtnden nasl m em nundu? Patates gibi sar y zn geni bir gl deta bir daha eklenm esi im knsz denecek e kilde ikiye blyordu. K tT rk e si, ne btn konum alar takip et m esine, ne de hepim izle can cier dost olm asna mni oldu. uras var ki, bizi tam zam annda bulm utu; bir hafta sonra paras tken di ve umum hesabna yaam aa balad. B iraz sonra m im arlkla ha yatn kazanm aa karar verdi ve sa taraftaki m asalardan biri onun brosu oldu. M terileriyle orada pazarlk ediyor, orada herkesin gz nnde bir sr bo kibrit kutusundan m cessem planlarn yapyor, deitiriyor, ikmal ediyordu. D nyada bundan daha pratik, daha akla uygun bir alm a olam azd. Bu alm a gzm zn nnde tam drt sene srd. H ibir m i mar onun kadar sabrl, kanaatkr, m terisinin arzularna itaatli d e ildi. Sipari sahibi, u iki kibrit kutusunu oraya deil de, uraya koysan n olur? der dem ez, D oktor M ussak bir an gzlerini yum u yor, dnyor, sonra kibrit kutularn bozup tekrar balyordu. D a ha o zam an kt zerine izilen planla byle kaldrlp konmas d a ima kabil eya vastasyla yaplan m aketin arasndaki byk fark anlam tm . alm alar hepim izin gz nnde olduu iin sade ev sahibi deil, kahvedeki m teriler, hatt garsonlar bile ie karyor lar, Dr. M ussakn ayn ciddiyetle dinledii ve ok defa kabul ettii tekliflerde bulunuyorlard. Bilm iyorum kooperatif evlerini icat eden kimdir? Fakat kollektif mimariyi bu arkadam zn bulduu m uhak kaktr. Yazk ki hi beklenm edik bir kaza bu alm aya birdenbire son verdi. D ostum uz, Sleym aniyede brahim Paa sebiline yakn bir yerde yapt katl eve m erdiven koym asn unutm utu. Ev is keleleri alnd andan itibaren birbiriyle alkas olm ayan ksm a ayrlyordu. A dl T pta iken D oktor R am izin bana psikanaliz ret tii gnlerde, vzh olm ak iin uur hayatn benzettii birinci kat henz bo, yahut, teekkl etm em i, yalnz km rl ile tavan ara s mevcut byk konak bile bunun yannda daha doru drst, d a ha akl banda bir bina gibi grnyordu.

137

TANPINAR

urasn da syleyeyim ki o zam anlar beni ok artan, aklmn bir trl alm ad bu iki bina ile D oktor M ussakn kibrit kutularn dan yapt planlar, sonradan ok iim e yarad. Enstitm ze yeni bir bina yaplm as iin karar verilince yaplan tekliflerin hepsini redderek ii kendi stm e aldm ve bu iki tecrbenin sayesinde stanbul halknn o kadar beendii, Enstit binasn vcuda getirdim . se ne btn dnyaca m nakaa edilen bu binadan ileride tabiatyla bah sedeceim . Yalnz u kadarn syleyeyim ki, bu binann, asansr ve merdivenlerin kt pilpyeler ve stunlardan baka bir ey bulun m ayan, sadece st kapal bir teras hlinde braktm z ikinci kat dorudan doruya bir taraftan Sleym aniyedeki eve, dier taraftan da D oktor R am izin yukarda bahsettiim izahatna baldr. Sleym aniyedeki evin vaziyeti aram zda ok m nakaa edildi. Bu evin m erdivenle klam ayacak iki katm a vazife aram ak iini nedense biz zerim ize alm gibiydik. Bu daim a byleydi. Ne kadar cidd balarsa balasn burada her i en beklenm edik neticelerle biterdi. Bu kahvenin bir adm tesin de yzde yz gibi baklan bir hesap, burada birdenbire en hafif ih timal ekline girer, bir yn gidip gelm eden sonra talihin bir alay olurdu. H ulsa bu abes denen eyin batakl idi. Ve ben farknda olm a dan boynum a kadar ona gm lm tm . Sanki ok tyl, yum uak bir yn kol ve kanatl, insan deta bitm ez tkenm ez gdklam alar, ksk gller ve haz baygnlklar iinde sm rp tketen bir hayvann eline dm m gibi bu m nsz lem e gm ldm . H ibir eyin birbirini tutm ad ve her e yin en artc ekilde birbirine bal olduu bir dnyada, bilm edi im iz bir yerde kopan bir frtnann getirdii enkazdan yaplm bir panayrda im iim gibi yaam aa baladm . Bu frtna nerede kop m utu? Hangi tuhaf ve ztlarla dolu lem leri yam a etm i, yahut nasl karm akark bir arm aday didik didik byle savuturm u ki bize kadar getirip nm ze yd eylerin hibirini asl kendi eh relerinde tanm am za im kn yoktu. H er ey bir hokkabaz apkasn

138

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

dan kar gibi birbirinin peinden, birbirine takl geliyordu. Bu ya anrken ok rahat, sonradan zerinde dnlnce bir kbus gibi skc bir eydi. Sanki bir deniz alt kovuunda yryorm uum gibi bir trl kavrayam adm fikirler, bilgi krntlar ayaklarm a dolayor, her km ldandka kksz asabiyetler, sreksiz m itler, yersiz inanlar rm yosunlar gibi kollarm a ve vcudum a sarlyor, beni daha derinlere doru ekiyor, gzlerim i her atka ucunu bucan g rem ediim heyul dvalar yar karanlkta zerim e saldryorlard. Sonra hepsi birden bir m rekkep bal gibi kendi savurduklar du mann iinde kayboluyor, ve ben D oktor R am izle, yahut Yangeldi A saf Beyle kar karya, bam biraz evvelki hengm eyi datan gr kahkahann geldii yere dnk, kulaklarm da farkna varm adan yokladm derinliklerin arlnda gelen bir nlam a, bir uykudan uyanm gibi hibir eyi tanm adan etrafa bakyordum . Evet, azizim . Bu iin kar yoktur! G enlik harekete g em eli! Bu ark fatalizm inden kurtulm al! Doktor Ram iz suratn bir kat daha asyor. Yangeldi A saf Beye bu emri bekliyorm u gibi, kollaryla, ayaklaryla daim a drdn birden igal ettii sandalyelerden yle bir toparlanyor, ve bu ka dar etin hareketin derhal m kfatn grm gibi, m asaya apraz lam asna dayad kollarnn arasna ban gm yor ve uyum aa balyordu. nk Yangeldi A saf Beyin daim a uykusu vard, ve bu uyku dnyann en gzel, en m sum uykusuydu. O gzlerini kapar kapa m az, etrafm z tatl bir mlt ile dolard ve havada sanki yzlerce melek hep birden m addesiz kanatlaryla uuurlar, ok yava fsl tlarla kulana ninni sylerler, uykusunun peteini m sum ryala rn balyla doldururlard. O zam an iim de birdenbire bir ey burkulur, E m ine... diye ye rimden frlar, eve koardm . E m ine hasta idi. D oktorlarn ilk nce leri ufak bir zayflk dedii ey yava yava tehlikeli, neticesi sak nlm az bir hastalk olm utu. B unu ben doktorlardan evvel biliyor

139

TANPINAR

dum . A dl T pta son gece grdm o acayip ryadan beri biliyor dum . K ader im bii gzm n nnde kaynyordu, ve E m inenin ba , yastm n br ucunda, yzm de, dudaklarm da, avularm n iinde iken, yine her an benden biraz daha uzaklara ekiliyor, or adan bana byk, ak gzleriyle bakyordu. O istedii kadar ko nusun, glsn, gelecek yollar iin hayaller kursun, Z ehray gelin etsin, A h m eti T b b iy eden kartsn, daim a bu ba ok uzaklarda yava yava siliniyor, gzleri uzaklardan bana, Ne yaparsn, are si yok ki bu iin! der gibi bakyordu. Bu korkun zalim bir eydi. E m ine yava yava, dam la dam la gzlerim in nnde lyordu. Ne ben, ne de kim se, hi birim iz bir ey yapam yorduk. VII E m inenin lm yle son tutunduum dal da kopm u gibi bsb tn bolukta kaldm . K aybettiim ey benim iin o kadar bykt ki ilk nceleri bunu bir trl anlayam adm . N e de hayatm daki ne ticesini lebildim . Sade iim de sim siyah ve ok ar bir eyle do latm durdum . Sonra bu harapla daha baka bir duygu, bir eit kurtulu duygusu kart. B ir baskdan kurtulm utum . A rtk Emine bir daha lem ezdi, hatt hastalanam azd da. O rada zihnim in bir k esinde olduu gibi kalacakt. H ayatm da birok eyler daha beni korkutabilir, bam a trl felketler gelebilirdi. Fakat en m thii, onu kaybetm ek ihtim ali ve bunun korkusu artk yoktu. H er an onun hastalnn arasndan etrafa bakm ayacak, o azapla yaam ayacak tm . K orku iim den doru kabarp bym eyecek, drt yanm kaplayam ayacakt. V ka evim yklm t, iki ocukla ba baa kalm tm , alm a nn lezzetini kaybetm itim , hepsinden fenas, artk hibir eye inan m yordum . Fakat korkm uyordum da. O labilecek eylerin en kts olm utu. A rtk hrdm . Em ine arkam da olm aynca her aknt beni srkleyebilirdi. K ah ve ve arkadalar en yakn idi. D aha haftasnda kendimi orada, o

140

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

kalabaln arasnda buldum . C adde zerindeki yan dkknlarn ar kasna den ikinci salonda bir elim de iskam bil ktlar, brnde rak kadehim , azm da cgara, kulam anlatlan hikyede, hulsa etrafm la en rahat bir alverite, konuuyor, iiyor, eleniyor bul dum . H er eyi unutm u m uydum ? H akikaten eleniyor m uydum ? phesiz hayr. im de o zam ana kadar duym adm bir eziklik vard. Bu korku deildi, ac deildi. A ncak kendisine ihanet eden insanlarn duyaca bir azapt. Bir ucu irenm ede biten garip bir duygu. B yle gn lerden birinde idi. B ir ara gzm kardaki aynada kendi hayalim e eriti. ki yanm a aslm paltolarn arasnda kendi yzm o kadar memnun ve biare, o kadar zelil ve her tarafa srklenebilir, her e ye m ukavem etsiz ve her eyden istifa etm i grdm ki, bir an billrun beni kusacan, kendi suratm ayaklarm n ucuna frlataca n sandm . Fakat hayr, hi de byle olm ad. kinci, nc bak ta bu hayale de altm . H er ey m savi idi. htiyar bir kadn evde ocuklarm la megul oluyordu. Ben sa bahleyin kalkabildiim saatte ie gidiyor, iten kahveye geliyor, oradan D oktor R am izle veya bakasyla civar m eyhanelerden biri sinde akam clk ediyor, gece ge vakit eve dnyordum . Bazen ocuklar yatm buluyor, sevine sevine kendim de yatyordum . Bir gn daha gemiti ve ben hesap verm ekten kurtulm utum . Fakat ok defa onlar kedi yavrular gibi birbirine sokulm u, birbirine yaslanm , evin bir kesinde beni bekler buluyordum . O zam an i te gnn en korkun taraf balyordu. im den geenleri kendilerine sezdirm eden ocuklarm kuca m a alm ak, gnllerini yapm aa alm ak, aklabanlk etm ek, gz yalarn kurutm ak, gldrm ek lzm d. N iin bu kadar m ahzundu lar? Niin bu kadar ok alyorlard ve neden byle m usallattlar? M evcut olm alaryla hayatm a getirdikleri glkler kfi deil m iy di? H rriyetim i sfra indirm eleri ve beni kck bir daire iinde bir dolap beygiri gibi durm adan dolam aa m ecbur etm eleri yeti miyor m uydu?

141

TANPINAR

Onlar grr grm ez iim m erham etten para para oluyor, ken di iradesizliim e, talihim e kzyor, bam saatlerce duvarlara arp m ak istiyordum . O zam an ite Em ine, evin bir tarafndan kyor, yavaa yanm a yaklayor, her vakit yapt gibi elleriyle om uzu m a dokunuyor, K endine gel! diyordu. Ve ben kendim e geliyordum . K ararlar, yem inler, ahitler, karan lkta dklen gzyalar birbirini kovalyordu. Fakat ne faydas vard? Ne yaadm hayat beeniyor, ne yenisine gidebilecek kudreti kendim de buluyordum . H er eyden dpedz kopm utum . ocuklarm a kar beslediim acm a hissinden baka etrafm la hi bir bam yoktu. H er eye, herkese sadece katlanyordum . Sokaa adm m atar atm az, kendimi bir yn m uvazaann, gafletin esiri gryordum ve bulunduum yerden, yaptm iten gayri her yer, bana eriilm ez ekilde gzel ve harikulde grnyordu. Postanede elim e geen uzak yerlerden gelm i her m ektup zarf, her kartpostal beni ldrtyordu. Peru, A rjantin, K anada, M sr, K ap, nerelerden gelm iyordu bu m ektuplar? ki sokak tede, tek bir odada tahtakuruaryla har neir olan u ihtiyar Yahudi kadnn M eksikada bir kardei vard. K om usu haham n kzkardei A rjan tin de krk ticareti ediyordu. te taraftaki Rum bakkaln olu M s rda idi. Yeeni C hicagoda hocalk yapyordu. Ve ben onlara ge len m ektuplarn zarflarna bakar bakm az, gzlerim kendiliinden kapanyor, etrafm deiiyor, kendim baka bir adam oluyordum . K am ak, her eyi brakp gitm ek!.. Fakat hayr, btn bunlar yapabilm ek, kendisini alkanlklar nn dnda denem ek iin baka trl adam olm ak lzm d. K o m ak, km ldam ak, atlm ak, istem ek, isteyiinde devam etm ek l zm d. Btn bunlar benim iin deildi. Ben biare bir glge idim. Yanmdan biraz srtnerek geen her adam n peine taklan, ondan ayrlr ayrlm az, iki kedi yavrusu gibi birbirine sokulan, birbirinin kucanda glen, alayan, bilhassa alayan iki ocukla ap aul, bi are bir glge... Gl! dedikleri yerde glen, ala veya konu dedik

142

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

leri yerde konuan, alayan, enteresan bulduklar zam an enteresan olan, yzne bakm adklar gn m evcut olm ayan biarenin biri. Bunlar hatrlar hatrlam az, oraya, kahveye, az ok benden baka trl yaayanlarn, kendilerini hi olm azsa benim gibi gz hapsinde tutmayan insanlarn arasna gidiyordum . Onlarn yannda benim de hayatm oluyor, onlarla dnyor, onlarla beraber yayordum . Belki de byle deildi. in aslnda baka eyler de vard. Bu adamlar tam am iyle beenm iyordum . A ralarnda sadece bir m uha cir gibi yayordum . B ir tipi gecesinde, ssz da banda souktan ve ykl rzgrdan boulm ak zere olan bir adam n snd s cak, bol gbre kokulu, atlarn tepim esinin insan sesine, taze ay ve kahve kokusuna kart o yar ahr, yar han odas yerlerden biri gibi onlarn arasna snm , bu kark ve ykl havada snyor, mesut oluyordum . phesiz bir gn bu beenm em ezlik, ilerin biraz m sait gittii bir zam anda byyp beni kurtaracan zannettiim o kk nok tada kaybolacak ve tam am iyle bu havaya teslim olacaktm . D aha im diden zam an zam an, Ah! te gzel hayat! R ahat ve m esut... Ne adam lar! dem ee balam tm bile. A hm etin geirdii byke bir hastalk beni kendim e getirene kadar byle yaadm . A ncak onu da kaybetm ek korkusuyla talihi me raz oldum . Bu esnada D oktor Ram iz alt seneden beri zerinde dnd projeyi fiile koym u, Psikanaliz C em iyetini am t. Kendisinden baka doktor bulunm ayan yirmi bir azas iinde, hem de messesenin mdr sfatyla ben de vardm . Evet, imdi itiraf edeyim k i, Sa atleri Ayarlam a E nstitsne m dr muavini olduum zam an, hi de bu cins ilerde tecrbesiz deildim . D aha evvel Psikanaliz Cem iyetinin m dr ve hemen hem en ona benzeyen spritizm aclar Kulbnn de muhasibi idim. A ziz dostum un, senelerce kirasn verdii bir odada teesss eden bu cem iyetin anahtar, m dr sfatyla daim a yeleim in cebinde durdu. Ve kaps ancak iki defa, verdii konfe ranslar dolaysyla gerek kendisine ve gerek um um a ald. Bu kon

143

TANPINAR

feranslardan birincisinde D oktor R am iz, dinleyicilerine beni, Trki y e de tedavi ettii ilk hasta sfatyla ve tyler rpertici izahatla tak dim etti. te bu sayede, ikinci karm P akizenin dikkatini ektim . kinci konferansta ise, yetm i sahifelik ta basmas bir tbirnameyi bandan sonuna kadar, ufak tefek izahlar m ukayeselerle okudu. M evsim yazd. O daya ak pencerelerden dalga dalga scak bir rzgr giriyor, yzlerim izi alazlyor, bizi ok baka derinliklere e kip gtryor ve sonra esneyerek, hatibin iyi niyetine teslim edi yordu. B ir ar, kk cssesinde birka dizel m otrnn sesini bul m u, durm adan bam zn stnde vzldyor, havada st ste elik levhalar deliyor, onlarn aralarndan geerek D oktor R am izin sesi ne sarlp, onu rtyordu. lk nce Yangeldi A saf Bey arka srada setii yerinde uyum aa balad. Fahr m iidr sfatyla hatibin bir basam ak aasnda, iki elim dizim de, ayakkaplarm n sk grlm esin diye gayretler ederek, terbiyeli terbiyeli oturduum sandalyeden -A v ru p a da by le yaplrm , tabi m dr sfatyla oturm am iin sylyorum , ayakkaplarn eskilii iin d e il-o n u n iki kolunu igal ettii iki sandal yeden ektiini, sonra tam nndeki um ac apkal kadnn ensesi ne doru dikkatle baktn bir lahza grr gibi oldum . Sonra bir denbire ba bu apkann arkasnda kayboldu ve binlerce m elek ke m anlarn dinliyorm u gibi lh bir m lt balad. nc sahifeye doru bu m ltlarn, arnn vzltsyla beraber tekil ettikleri kk, hafif ve serin alkantl krfezde bizim gruptan gen bir a irin ryalar yelken at ve tek bana iddetli bir gemi zam an de niz m uharebesine girdi. H alatlar gcrdyor, azdan dolm a toplar sim siyah grlyor, hcum lar, vaveyllar arasnda yangnlar by yordu. En n srada oturan krklk bir hanm bu karklktan derhal istifade etti ve phesiz gelirken cebine gizledii bir dzine kadar rdek yavrusunu usulcack yere brakt ve kendini onlarn vakvak lan arkasnda m askeledi. Onu biraz tede bir bakas takip etti ve derhal bitm ez tkenm ez bir itahla boanan bir banyo oldu. O nuncu sahifeye doru evlerinde ve daha rahat artlar altnda

144

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

uyum ak iin salonu terk edenler m stesna, hem en herkes uyudu. Hepsi uyur uyum az haneresinin m stait olduu yahut tercih ettii sesi derhal buluyor, derhal o ses ve hareket oluyor, onu btn rahat lyla yayordu. D oktor R am iz, bu kollektif ihanetle elinden geldii kadar m ca dele etti. H ibir zam an onu bu kadar kahram an ve vaziyete hkim olm a kararnda grm em itim . Sesi, A saf B eyin m rltlarnn her lahza yeniden yetitirdii yum uak otlar ve nebatlar arasnda kk remi bir aslan gibi frlyor, saa sola en beklenm edik ekilde h cum ediyor, grnm ez dm anlaryla bouuyor, atlyor, yakalad n bouyor, boam adn sindiriyordu. Yz ter iindeydi, elleriyle durm adan iaretler yapyor, sanki yirmi azdan birden zerine hcum eden horlam alar iterek, kaka rak kendisine yol am aa alyor, kelim eler, dudaklarndan krba akrtlaryla kyor, ateli kseler gibi drt yana frlyor, itfaiye hortum lar gibi saa sola uzanyordu. F akat, bir insan tek bana bu kadar ok, bu kadar terbiyeli, kam asn, deim esini, sinm esini bu kadar iyi bilen bir dm anla nasl m cadele edebilirdi! ki saniye evvel haklad, bir saniye sonra tekrar diriliyor, tek rar glgede pusu balyor, rdek yavrular tell tell vaklyorlar, delinm i su borusu, bir kobra ylan gibi slk alyor, banyo dnyann btn sularn dndre dndre boaltyor, im knsz yo kularda kam yonlar vites deitiriyor, en grltl tren kazalar birbirini kovalyordu. Ve D oktor R am izin sesi, her an uyank, her an tetikte her hdi seyi annda karlyor, durm adan ekil deitiriyor, yalvaryor, vaat ediyor, tehdit ediyor, st ste en beklenm edik nizam lar kuruyor, r f idareler iln ediyordu. Ben, ellerim dizim de, ikide bir arlaan gz kapaklarm par m aklarm la aarak, onun bu gayretini seyrediyor, gsterdii cesare te, kudrete, her an biraz daha hayran oluyordum . D ah bir avrat ryasnda azgn bir deli grse iyi niyet deildir. Hem en tvbe ve istifar eyleye...

145

TANPINAR

Yan tarafta, nc srada o zam ana kadar farkna varm adm gen kadn ar uykusundan derin bir oh ekerek yerinde gerin di. D oktor R am iz bu ilk m it iaretine deta bir kurtarcya yapr gibi yapt ve en gr sesiyle devam etti. - Ve dah bu m ecnun er kii ise ve plak ise ol avrat behem e hal zina iler, zevci m ukayyet ola... K rklk hanm n boynu birdenbire iri bir kum ru oldu ve dem ekm ee balad. rdek yavrulan artk ortalkta grnm yordu. H atip bu deiiklikten habersiz, devam ediyordu. - Ve dah bir er kii ryasnda kendisini cm lesi uyur bir taife nin arasnda grse byk bearettir, cm le e f alinde filim utlak olur ve kim seye hesap verm e zorunda bulunm az. D oktor R am iz bu cm lenin verdii hrriyetten istifade etti ve ban hem en orackta, boynunun stnde eerek o da uyum aa balad. VIII Evlendiim iz zam an P ak izenin tiroit guddeleri henz bozulm a m t, binaenaleyh huysuz ve sinirli deildi. H ayat hakknda hibir fikri yoktu, binaenaleyh neeli ve rahatt. Annesi ile babas henz lm em ilerdi. H att byle bir ihtim al kim senin aklna gelm eyecek kadar shhatli, din grnyorlard. Bu itibarla kardeleri henz bi zim le beraber yaam aa karar verm em ilerdi. Ayrca byk bald zm m usikye olan istidadn henz kefetm em i, kk baldzm sadece irade ve sraryla dnya gzeli olabilecei fikrine dm e m iti. B en, spritizm a C em iyetinde tandm Cemal Beyin sz ne uyup Fener P o stanesindeki vazifem den henz istifa ederek, onun idare m eclisi azas bulunduu ve sonradan reisi olduu Trl ler B ankasna m em ur olm am tm . B inaenaleyh elim de henz gvenebileceim bir iim vard ve hayatm z em niyette idi. stelik Selm a H anm efendiye de henz k olm am tm . E vet, bunlarn hibiri henz olm am t. O nun iin evliliim izin

146

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ilk senesini kk evim izde, M barekin sakin baklar altnda, nisbeten rahat ve m esut geirdik. phesiz bu hayat, E m in enin za manndaki hayat deildi. kinci karm hi de ona benzem iyordu. O nun ciddilii, saadeti kendi iinde bulan cm ert yaratl, ne de sakin gzellii vard Pakizede. F akat genti, kendisine gre nee liydi, kendi lem inde yaam asn biliyordu. H ayatta sevdii tek bir ey vard, o da sinem a idi. Pakize sine mann sade terbiye deil, tatm in ettii insand da. B eyaz perdenin karsnda o kadar kendinden geer, o kadar her eyi brakrd ki, sonunda yaad hayatla seyrettii m aceray birbirinden ayram az hle gelirdi. Bir gn dnyann en byk ciddiyetiyle bana, eskisi gibi span yol dansn yapam adn sylem iti. Bu evlendiim izin ikinci y lnda bir pazar sabah oldu. O , yatakta, salarn yasta datm , tembel tem bel, kendisini kaldracak bir vin bekliyordu. Ben pen cerenin nnde, ayakta, yataktan kalkm ak hususunda daha atik, kahvalt m eselelerinde biraz daha sabrsz bir kadnla tesadfen ev lenmi olm ann insana verebilecei saadetleri dnyordum . B ir denbire karm: - H a y r i! diye beni ard. Sana bir ey syleyeyim m i, ben ga liba spanyol dansn unuttum . Pakizenin danstan holandn bilirdim . Fakat spanyol dans n bildiini hi iitm em itim . Z aten doru drst yrm esini bile bilm eyen, bast yeri grm eyen bir insandan bu pek beklenm ezdi. - H ayrdr inallah! Hangi spanyol dans? - Vallahi unutm uum ... Dn bir deneyeyim , dedim , bir trl be cerem edim . nsan gnde bildii eyi unutur mu? - Ben senin spanyol dans ettiini bilm iyorum . - Canm unuttun mu? G een gn etm edim mi? Hani ok been mitin? G azinoda... H erkes alklam t. Sonra o zabit geldi... Evlendiim izden beri sinem adan baka yere gitm em itik. Neden sonra anladm ki, karm , kendisini beraber seyrettiim iz bir film in artisti ile, Jeanette M ac D onaldla kartryordu, onu kendisi san

147

TANPINAR

yordu. Birka gn sonra krmz sabahlklarn arad, benim svari ceketimi bulam ad iin zld. B eyaz saten tuvalet elbisesi orta da grnm yordu, bu felkete a lad . B ir baka sabah daireye gider ken boynum a sarld ve dikkatli olm am tekrar tekrar tem bih etti. K endisini bazen Jeanette M ac D onald, bazen Rosalinne Russel sanan, beni Charles B oyer ile, Clark G able ile, W illiam Povvel ile kartran, bir gn evvel kom u kzn M artha E gerthe benzettikten sonra ertesi gn pencereden, M artha, kardeim , nereye gidiyorsun byle? diye seslenen bir kadnla evlenm edinizse bu iin acayipli ini size anlatam am . Filhakika ok g bir eydi bu. H er an tehlikeli yanllklar olu yor, hesaplar karyordu. B ununla beraber iin elenceli, hatt fay dal taraflar da vard. K arm , dediim gibi sinem a ile tatm in olu yor, hayatm zn aksak taraflarna bakm yordu. V ka A dolf Menjo u gibi en aa yz otuz kat elbisem olduu iin artk dm elerim dikilm iyordu. Fakat ceketim in dirsek yerlerinin ktn da pek fark etm iyordu. G rd film lerdeki her ey bizim di, atolar, el m aslar, baheler, asl kibar dostlar... Bu itibarla bu akamki yem e e m utfakta yem em izin veya hi yem em ekliim izin ehem m iyeti yoktu. H ulsa onun da bir firar anahtar vard. B ununla beraber zerinde dnm em em im knszd. Hangi zem berek bozulm utu ki byle durm adan srkleniyor ve orda kalyordu? A caba can sknts m onu zam an zaman byle o cuk yapyordu? B yle olsa bile yine de kendisinde esasl bir eyin, bir eit zem inin bu ie hazrlanm as gerekirdi. Lodostan uyuyamadm gecelerden birinin sabahnda P akizeye yirmi dakika yatp uyuyacam syledim . Halbuki bir saat sonra eve gelecek kom u larla piknie gidecektik. Pakize hakl olarak uyanam ayacam sy ledi. Hayr, dedim , uyanrm . Hem greceksin tam zam annda . V ka daha beklediim iz insanlar gelm eden Pakizenin alabildiine at radyo ile on be, yirmi dakika sonra uyandm . Karm buna ok ard. L af olsun diye kim bilir kim den rendiim o nadir ta rih bilgilerim den birini yum urtladm : N apolyon bunu her zaman

148

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yaparm ! Syler sylem ez gzlerinden geen kiik parlty g rerek pim an oldum . Fakat olan olm utu. D aha o gn Pakize benim le Napolyon arasnda m ukayeselere balad. V ka N apolyonu bil miyordu am a, Y usufu bilm eziz am m a seni rn tanrz fehvasn ca, beni iyi biliyordu. H eybelinin am lar altnda yalanc dolm ala rmz yerken veya hazm ederken saatlerce byk kum andann da benim gibi sele zeytininden holandn, kovboy filim lerine bayl dn, daim a sa tarafna yatarak uyuduunu ve ancak sabaha kar horladn anlatt durdu. Bu henz birinci kadem eydi. drt gn sonra benzeyi bu sefer benim tarafm dan balad: htiyat zabit liimden kalm a elbiselerim tavan arasndan kt. Tem izlendi, t lendi , evvel yatak odam za, sonra m isafir odasna asld . Ertesi gn behemehal onlar giymem iin srara balad. Kendini unutturacak sn! diye bana kt. Yarabbim bu budalalklar yaparken ne kadar gzeldi. Sarn yz nasl tatllayordu. N ihayet sra ta giym em iz merasim ine geldi. Baya bu i iin sabrszland. Bu ikinci, yahut nc kadem e oldu. N ihayet kendisini Josephine B eauharnais sa narak vey ocuklarn benimsedi ve ilk izdivacnn mahsulleri ad detm ee balad. Evet, ocuklarm benim ve E m inenin ocuklar olmaktan o gn ktlar ve P akizenin oldular. Ben birdenbire vey baba oluyordum . Bu defteri okuyanlar belki de bu ii latif bulabilir ler. Fakat hayatm a getirdii karkl da inkr edem ezler. Hayr, Pakizede aksayan bir taraf vard. Bunu anladm zam an kollarm n arasnda sktm , hayatm n m esuliyetlerini paylatm insan bana imknsz ekilde yarm ve sakat grnm ee balad. Selm a H anm a, o kadar budalaca k olm am n, Cemal Beyin peine o kadar irade sizce taklm am n asl sebebi elbette birazck olsun P akizedir. A nnesinin, babasnn birbiri ardnca lm leri zerine i biraz d e iti. Baldzlarm eve gelince karm n ayaklar yere dedi. Fakat Pakizede her inklp ters tarafndan ve beklenm edik ekilde o lu yordu. Bu sefer de hayatm zn m ihveri kardeleri oldu. B en, ken disi, ocuklarm , ikinci, nc planlara indik. Biri otuz beinde, teki yirmi sekizinde olan bu iki ksze o kadar ok acd ki, asl

149

TANPINAR

acnacak kendisi ile biz olduk. Ve ondan sonra yava yava H alit A yarcya tesadfm e kadar gittike hzn arttran bir sefalet ba lad. Sanki dibi olm ayan bir kuyuya indiriliyorm uum gibi her lah za biraz daha derine, biraz daha karanlklara gm ldm . Fakat da ha evvel spritizm a C em iyetindeki hayatm anlatm alym . IX spritizm a C em iyeti hi de Psikanaliz C em iyetine benzem iyor du. Oras enlikli idi. B itm ez tkenm ez m nakaalar, tecrbeler ya plrd. H em en her gnde bir yukar lem den gelen tebliler ya ynlanr, onlar tefsir edilir, ok lim ane fikirler sylenirdi. B ir fark da kadn azasnn bolluu idi. M edyum olanlardan baka sadece merakl yedi sekiz kadn azam z vard. B en, cem iyetin m uhasebe cisi ve ktibi sfatyla her akam iten knca urar, yazlacak ya zlarm yazar, bo zam anlarm da aidat toplar, defterleri tutardm . te Cemal Beyi her an yeni ve beklenm edik hdiselerle dolu bu m uhitte tandm . Cemal Bey itikadm ca bir spritizm a Cem iyeti azas olacak in sanlarn en sonuncusu idi. B yle cem iyetler, daha ziyade beraberce yalan syleyip, beraberce aldanp hoa vakit geirm ek isteyen in sanlarn iidir. Cemal Bey ise kollektif yalandan holanacak adam deildi. Yalan, onun iin ferd bir silh, bazen da kendisini ve ha yatn sslem ek iin m racaat ettii bir vasta id i. yle herkesin dut hasr gibi, bir ucundan tuttuu yalana tenezzl edem ezdi. Zaten kendisi iin her eyi m ubah gren bu asil ve m him adam , baka snda yakalad en kk kusuru bile affetm edii iin karsnda yle dpedz yalan sylem ek kabil deildi. O , her m nasyla oyu nu bozan adam d. Siyas hayat da bu yzden yarda kalm t. B ununla beraber m untazam an gelir, itim alarda, tecrbelerde bulunur, dudaklarnda hep ayn etrafn km seyen tebessm , bizi m uhtelif m eselelerde aydnlatrd. Baz ruh m eseleleriyle alkadar olduu, bu bahislerden holand m uhakkakt. Ayrca da cem iyetin

150

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

azasndan N evzat H anm efendiye hafife kt. N evzat H anm la olan alkas cem iyete ram en ilerlem em iti. Bu gen ve gzel kadn kocasnn ldnden beri cins hayata kapla rn sk skya kapatm gibiydi. ilide ihtiyar kaynanasyla bera ber oturduu byke bir apartm anda m asa tecrbeleri yaparak, ispritizm aya dair kitaplar okuyarak yayordu. Bu yaam a tarz az ok shhatini de bozm utu. D aim a yarm ba arlarndan ve uyku suzluktan ikyet ederdi. U ykusuzluun belli bal sebeplerinden biri ge vakte kadar s ren ispritizim a tecrbeleri ise, bir baka sebebi de M uratt. M urat Nevzat H anm n m asa tecrbelerinde eve alan bir ruhtu. Hemen hemen apartm an karargh ittihaz etm iti. El ayak ekilince m utla ka ortaya kar, cam lar siler, hallar silker, eyann yerini deiti rir, kitaplar dzeltir. N evzat H anm n okum asn m nasip bulm a dklarn yrtar, kaybederdi. Cemal Beyin N evzat H anm a verdii apknca bir roman daha ilk gecede yrttn hepim iz biliyorduk. Ve btn bu ileri ikr ekilde grlt ile yapard. M uratn bir baka huyu da hayatn gizlem esiydi. M asa banda sktrld zam an bazen on sene evvel lm A danal bir riyaziye hocas, bazen Krm m uharebesinde ehit olm u bir nefer, bazen Nevzat H anm n kocas Sezai Beyin ihtiyat zabiti iken tand bir mhendis olurdu. Fakat ad hi deim ezdi. K endisini hangi m ede n hl altnda gsterirse gstersin bu vefal ve igzar ve ahlk prensiplerine son derecede bal ruh daim a otoriteli ve daim a ken di bana idi. Onun iin ok d efa m asa tecrbelerinde kendisine so rulan suallere Byle eyleri dnm eyin! diye aksi cevap verirdi. N evzat H anm n hizm etisiz kald zam an evi M u ra tn m uha faza ettiini, hatt bazen kadncaz antasndan anahtarn kar madan onun kapy atn hepim iz bilirdik. B azen bunu m isafirle re yapt da sylenirdi. Bu yzdendir ki Cem al Beyin pusulalarn ve ufak tefek hediyelerini gtrdm zam an kapy alarken ba ya korkardm . N evzat H anm ise bundan bilkis m em nun olur, hatt vnrd. B azen ona em niyet ederek anahtarsz sokaa kt

151

TANPINAR

da vard. Bu yzden bir balo dnnde kapda kaldn kendi azndan iittim . K adncaz, Beni kskanm aa ne hakk var? di ye ikyet ediyordu. Bu yatan sonra hrriyetim e ne diye karr? A rkadalar iinde M u ratla telefonda konutuklarn iddia eden ler bile vard. Bittabi arkadan bu m him iin tafsilt geliyordu. Ve bu tafsilt, tabiatyla m acerann sahibine gre deiiyordu. - ok bouk bir ses... Sanki ok uzaktan geliyordu. deta kilo m etrelerce derin sis tabakalarn delerek... B ununla beraber szleri ni iitiyordum . D aha dorusu kendi iim de buluyordum . Ses ok m ahzundu. A ncak lenler byle darlabilir, dargn konuabilirdi! Bu kahvedeki grubum uzun belli bal bir uzvu olan gen bir a irin hikyesi idi. - itm ekle sarih ekilde dnm ek arasnda bir ey... diye ta m am lyordu. N evzat H anm evde m i? diye sorunca, bana, Evde am m a gelm eseniz iyi olur, ok rahatsz. cevabn verdi. Zengin bir tccar olan uayp Bey bsbtn baka trl anlat yordu: - Telefon alnca m rm de ilk defa sessizlik denen eyi duy dum . Bu bizim tandm z sessizlik deildi; baka bir eydi. Sonra K im siniz? diye birisi adm sordu. Ben adm syledim ve N ev zat H anm n bana verecei kitab sorm ak istiyorum dedim . O za man: Brakn kitab filn da abuk evinize gidin. K arnz bir kaza geirdi. K oun, durm ayn! A dm sordum , Ben M uratm ! dedi ve telefonu kapatt. Sesi insan azarlar gibiydi. uayp Bey, anlattna gre, eve gidince karsn m erdivenden dm bulm utu. br hayatn derinliinden bizim dnyam zn ileriyle bu kadar sk skya alkadar olan, karsndakini azarlayan, uyandran, nasi hat veren M uratlara hafta sonra avukat Nail Bey bir baka M u rat ilve etti: - G ayet garip bir eydi bu! diyordu. lk nce m thi bir grlt duydum . D dkler tyor, anlar alyor, sanki kyam et kopuyor du. Sonra ses duydum . Buras deil! diyordu. K apattm , bir daha

152

SAATLER! AYARLAMA ENSTTS

atm . Ayn ey tekrarland. nc defasnda ayn ses: A nlam yor m usunuz canm , hanm efendi gelem ez... M egul... diye cevap verdi. yi am m a, dedim , apartm an m eselesini konuacaktm . ok mhim bir ey! Ses bu sefer ikr bir ekilde ikyet etti. Tabi atn bilm iyor m usunuz? G elem ez, ii var. Ruhlarla konuuyor! Is rar etm eyin! Bu sefer ben: K im siniz? diye sordum . Tanm ad nz m ?.. M urat! diye cevap verdi. B tn konum a esnasnda n graklar, anlar, ziller, vapur ddkleri, hepsi devam ediyordu. Fa kat asl garibi M uratn sesinin alaydan deta katlm asyd. Yalnz Cemal B eyle ben, M u ratla telefonda konum adk ve i li 'deki apartm anda karlam adk. D orusunu isterseniz kendi he sabm a bundan hi de ikyeti deilim . spritizm a C em iyetindeki hayatm , Cemal B eye rastlam asaydm hakikaten elenceli olurdu ve hibir ey pahasna bu cem iyet ten ayrlm azdm . Kim belkem iinde tatl bir m e ile yaam asn sevmez? Yazk ki Cemal Bey vard ve yine daha yazk ki ben ok uysal dm . stelik ufak tefek kazanlar ihmal edecek vaziyette deildim . Cemal Bey beni ilk gnden itibaren benim sedi. Yani evvel klk kyafetim e ard. Sonra ahsm gln buldu. Y zm e kar, D em ek byle adam olurm u! diye aktan aa hayret etti ve he men arkasndan husus iine koturdu. Ve bu sonuna kadar byle devam etti. C em iyete gelip de beni grr grm ez aklna, yaplacak mhim bir iin gelmem esi im kn yoktu. Sze: Kuzum Hayri Bey... E er m m knse... diye en tatl sesiyle balar ve sonra bir lahzada i deiirdi. A yaklan burnum a nian alm adan benim le ko nutuunu pek az grdm . K onum ann kendisi de gerekten aca yipti. Tekrar dediim iz ey onda bir eit hakaret vastasyd: Yarn, saat on birde... U nutm azsnz deil mi?.. Evet, saat on birde, tam on birde, anladnz m! Ve btn bunlar her kelim eyi sanki beynim denen odun kt ne ak ile kazm ak istiyorm u gibi ince, sivri, insana ba dnm esi, bulant verecek kadar dikkatli bir sesle sylerdi. te o zam an g

153

TANPINAR

zm de her ey perdelenir, farknda olm adan yum ruum u skardm . Bu eneyi datm ak, bu krem iinde yzen tom bul yana, bu yo lunm u, itinal kalar birbirine geirm ek, m nsz bozuk bir gra mofon pla gibi paralam ak iin m rm n yarsn nasl seve seve verirdim . Fakat bu ancak bir saniye srer, hem en arkasndan Selma H anm n, kemeri bir lahza zlse bir yn ince, zarif, dz ve ka visli izgi hlinde dalacak vcudu, sade slp ve eda baklar, kk tatl kahkahalar hayalim de canlanr, hulsa sabrn ucunda beni bekleyen m kfat dnr, kendim i toplardm : - Ba stne beyefendi. Bazen dorudan doruya gideceim terzinin, ayakkabcnn, b yk m aazann, lim anda vapurdan kn bekleyeceim ve eya lar otom obile tanrken yardm edeceim , yahut bu eyalar ken dim tayacam , zengin bezirgnn adn, adresini, hulsa yapaca m ii btn teferruatyla sylerdi. O zam an i taham m lsz bir hle gelir, hiddetten, irenm eden deta boulurdum . nk bu ad lar, adresleri, yaplacak ii bir kda yazm ak yetm ezdi. Ayrca da Cemal B ey in karsnda, yedi sekiz defa okum ak, tekrarlam ak, onu unutm ayacam a, sralarn bozm ayacam a kendisini inandr mak lzm gelirdi. Btn bunlara sadece en sonunda, yahut bu defa olm azsa gele cek defa Selm a H anm grm ek m idiyle katlanrdm . Bazen son bir m dafaa hissiyle dudaklarm a kk, yar m arur, yar alayc bir glm sem e yaptrr ve etraftakilere, G ryorsunuz ya, bu bu daladan neler ekiyorum ? A m a ben iin alayndaym , siz aldrm a yn! yle tadn karyorum ki, bu iin... m nasnda gya yapt m elenceli alaya onlar da katan, kendim e crm ve elence ar kada yapan baklar atardm . Benim biare, rkek tebessm m n, yan baklarm n kim far knda idi? O rada, karlarnda C em al B eyefendi, kendinden em in, kudretli, zalim , krc hviyetiyle her eyi yangn kulesinin tepesin den seyreden otoritesi ve sevim sizliiyle parlarken benim yzm deki deiiklii fener tutsam bile kim se grem ezdi.

154

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Hayr, Cemal Bey hi sevimli deildi. nsana yle bir scaklk alam as bir yana dursun, taham m l edilecek tek taraf yoktu... Dostluu kaytszlndan beterdi. ok defa syleyeceklerini yalnz bana iittirm ek iin kolum a girdii zam an btn vcudum u acayip, felce benzeyen bir m e kaplard. Bu herkes iin aa yukar byleydi. uayp Bey, o yanna gelip oturunca elini kanapeden ya vaa eker, toparlanr, A vukat Nail B ey olduu yerde deta kaklrd. Bu byle iken yine herkes onu gzetir, sayar, ondan ekinir, hatt ho grm ee alrd. D iyebilirim ki, bu adam da baz souk ve tehlikeli hayvanlarn avlarn byleyen ve km ldam asna im kn verm eyen ekicilii vard. Bu kuvvetle phesiz, hi olm azsa er babnda, ok byk eyler yapabilirdi. Fakat ileride anlalaca gibi o da bir eit eksiklikle dom utu. Talih ve tesadf etrafn sanki bu adam dan korum ak isterm i gibi bu iradeye ne tam bir he def, ne de kendisini toparlam ak im knn verm iti. H ayatna girdike etrafna yapt tesiri daha iyi anlyordum . Bir gn terzisi bana hesap defterini g sterd i. R akam lar ykc idi. Adam iyice yzm e baktktan sonra ban sallayarak, Dn de u iki yz liray gtrdm . stem iti... diye parm ayla son rakam iaret et ti, ve birdenbire gzmn nnde ldryorm u gibi bir hiddet iinde, hesap puslasan yrtt. gn sonra Cemal Beyi srtndaki elbisenin om uzunda, bana gre hi de m evcut olm ayan bir pot iin adam azarlarken grdm ve zavallnn sabrna ardm . G rm e den inanlacak ey deildi bu. A dam caz m ahcubiyetinden om uz larnn arasnda deta kaybolm utu. D urm adan zr diliyor, azn dan, E m redersiniz efendim !den baka bir ey km yordu. G m lekisi, ayakkabcs, sapkacs, oturduu katn sahibi hepsi ayn ekilde paralarn alyordu. Zavall ev sahibi iki seneden beri birikmi kiraya mukabil birka yz lira olsun behem ehal koparm ak kararyla gittii evde, ev sahiplii denen m ukaddes vazifeye dair s k bir ders alm , ayrca da banyonun fayanslarn deitirm eyi, ar ka balkona bir cam ekn yaptrm ay vaat etm ee m ecbur kalm t. Keskin B onak ivesiyle durm adan, Fayanslar... diyordu, hanm

155

TANPINAR

efendinin ropdam brna uym uyorm u! Ve hakikaten bu talihsiz likten m ustarip grnyordu. ispritizm a C em iyetinde Cemal Beyin otoritesine ehem m iyet verm iyen, hatt byle bir eyin farknda bile olm ayan tek insan M adm azel A froditi idi. A froditi, sm sk bir ten, her azn ata bir ispirto alevi gibi parlayan otuz iki d i, uzun kirpikleri arkasnda telkinleri bir ufuk gibi derinleen baklar, konutuka sizin boa znzda dm lenen talyan babasndan kalm adal, hardal gibi sert ve dik, ve yine de son derecede tatl bir ses, isteyerek olpalatrd hareketleriyle bir rm cek gibi drt bir tarafnz saran eller, bir yn cazibe ve dostluk, hulsa belki de farkna varm adan hare ket ve hcum hlinae btn kadnlkt. A froditide her ey uzviyetinin bir nevi em ri, ilham , hatt gizleyem em ekten m teessir olduu h ediyeleriydi. Afroditi Cemal Beyi grr grm ez bir elini yanana gtrerek tra iareti yapar, Y akt... diye arsz arsz barr, kaar, ya benim altm odaya, yahut da kahve ocana girer, sk sk rtt ka pnn arkasna dayanr, hardall sesiyle glerdi. A ncak kendisinde affedilebilen bu kkrtc aka bizi aldatm azd. Onu Cemal Beyden byle karan eyin bir trl yenem edii bir tiksinm e olduunu he pim iz bilirdik. Zaten o da bunu gizlem ezdi: Ne yapaym ! Taham m l edem iyorum ... derdi. Bu adam da ok kt bir ey var. N e olduunu bilm iyorum . Fakat Cemal B eye bunlar grm ezlikten gelir, daim a kibar, daim a stten bakl, G enlie ve gzellie affedilm eyecek kusur yoktur, ne yapsn biare, terbiyesi kt! der gibi tavrlar alrd. H akikatte ise A froditinin bu hlleri onu skar, bir zrh gibi brnd haysiyeti ni zedelerdi. Cemal Bey haysiyetli adam d. H aysiyeti, zenginin oto m obili, generalin yaveri, polisin tabancas, bekinin dd gibi da ima yan banda, daim a en gze arpar yerde idi. Bu haysiyeti gr m eden, ona dikkat etm eden, onunla karlam adan ve onun tarafn dan rahatsz edilm eden Cemal B eyle m nasebet kabil deildi. Yirmi yanda iken, annesinin ar hasta olduu bir gece, onun

156

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ba ucunda beklerken, elindeki kalem le m asann zerine oynar gi bi bir eyler izm ee balam , hi ehem m iyet verm edii bir hdi se, ertesi gece ve daha ertesi gece ayn saatte, yine farknda olm a dan tekrarlanm t. nc gecenin sabahnda A froditi bu hdiseyi olduu gibi grmii ve o zam ana kadar babo eleniyorum sand ktlara dikkat etm i, D oktor deitir! cm lesini iri br izgilerin arasndan okum u. lk nce, aldrm ak istem em i, sonra bir dosta alm ve bilhassa beraber yaadklar daysnn sraryla doktoru deitirm iler ve kadn lm tehlikesinden kurtulm u. O zam andan sonra ne vakit elinde kalem , ba bo birka daki ka m asa banda beklese kendiliinden bir eyler yazm aa bala m. lk nce ksa ve ok defa m nsz kelim eler, kark cm leler hlindeki bu yazlar gitgide genilem iler, gnn olaylarn, yahut aileyi veya gen kz, hatt ehrin hayatn alkadar eden m eselele re bal haber, aklam a gibi eyler olm aa balam lard. Uzun mddet birka dost arasnda bu kabiliyetini denedikten sonra, etra fn sraryla kendisini m uayyen m evzular zerinde toparlam ay renmi ve m sait cevaplar da alm t. D aha sonra geceleri sk sk yatandan nne geilm ez bir kuv vetle srklenir gibi kalkm aa, m asann bana oturm aya ve sahifeler dolusu yazlar yazm aa balad. ok defa byle geceleyip yazd eyleri ne kendisi, ne de bakas okuyabiliyordu. Bazen de mnas doru drst kavranm ayan bir yn ba bo kelim eler, isimler, hatt rakam lar, birbirini takip ediyordu. Bu rakam larn iin de en sk geeni 17 ve 153 rakam lar idi. K elim eler ok defa tal yanca, R um ca, Franszca ve T rke oluyordu. A froditinin babas C enoval bir taly an d. G enliinde hayat na mal olm as ihtimali bulunan m him ce bir hdise yznden z m ire kam , oradan stanbula gelm i, bir Rum kzyla evlenerek burada yerlem iti. yi kuyum cu ve tenordu. Tnel civarnda at kk dkkn az zam anda tutunm u, para, m lk sahibi olm utu. Fakat aradan epeyce zam an getii, hatt adn bile deitirerek ya ad hlde kendisini em niyette addetm edii iin ailesiyle miina157

TANPINAR

sebetini kesm iti. O kadar ki 1915 ylnda ld zam an etrafnda kiler ailesinin Cenoval olduunu, orada bir anas, babas ve bir de kz kardei bulunduunu ancak biliyorlarm . skaerinin lm zerine zaten dkknda yetitirdii kayn iin bana gem i, M tareke yllarnn deiiklikleri arasnda dkkn birdenbire by m , byk bir m aaza olm utu. Fakat A fro d itinin babasnn za m anndaki iilik artk kalm am t. Bu geni, zengin, ilerini en iyi ustalara grdren m aazada, hl onun yapt ilerin arand sy lenirdi. O yllarda A froditi ile annesinin belli bal dnceleri bu ada mn hayat; varsa eer A froditinin uzaktaki hsm akrabas idi. Gen kz m edyum lukta ilerleten bu m erak olm utu. D ostlarnn yannda, yapt tecrbelerde zihnini yava yava eski ehem m iyeti gznden kaybolan bu m esele zerinde tutm aa balam ve niha yetinde kendisini gece yarlarnda uyandran, gndzleri eline her kalem alp gzn yum duka kargack burgack yazlarla varlm anlatan kuvvetin, 1923te kardeini ve onun oluk ocuunu bekleye bekleye len halas olduunu renm iti. Ondan sonra tebliler bsbtn sarihlem i, l hala onlar d a ha yakndan sktrm aa balamt: N iye gelm iyorsunuz? N iye evim izde oturm uyorsunuz? Niin m irasnz aram yorsunuz? diye stlerine dyordu. Ben evlenm e dim , yem edim im edim , her eyi size sakladm . N iye gelm iyorsu nuz? K ocasnn ad ile, Cenoval olduundan baka hibir ey bilm e yen, elinde hibir vesika bulunm ayan kadncaz gittike ar ba san bu davete uyarak seyahate km ay ilk nceleri hi de akll bir i gibi grm em iti. Fakat kznn ve etrafndakilerin srar karsn da, H i olm azsa yle bir gezm i oluruz diye yola km lard. Ondan sonra en artc tesadfler birbirini kovalam , m iras m e selesi kolayca halledilm iti. O rtada byk bir servet yoktu. M iras dar, fakat uzun bir sokak ta biri 17 num arada, br 153 num arada iki evle ihtiyar kadnn

158

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

biriktirdii be on paradan ibaretti. A froditi ile annesi bu iki m l kn parasndan ok fazlasn bu yolculukta sarf etm ilerdi. Fakat tek balarna ve bu kadar eine rastlanm az artlar altnda bu ii hal letmeleri iki kadn son derecede artm ve dndrm t. Asl hazini, ihtiyar halann kardeine bu evleri ve m obilyalar olduu gi bi saklam ak iin her trl fedakrl yapm olm as, bir pansiyon ileterek, m rnn sonuna kadar dantel rerek hayatn kazanm a s idi. Ayrca da onlara bir yn dantel brakm t. Fakat bu birik tirm e ve saklam a merak yznden evler de bakm sz kalm t. Afroditi ile annesi bu kadar garip ekilde kendilerine gelen bu mallar satm aa kyam am lar, ihtiyar halann em rini tutarak tal y ada kalm aa da gnlleri raz olm ad iin -z a te n ileri stan bulda id i- evlere hafif bir tam ir getikten sonra dnm lerdi. O tarihten itibaren hala ortada yoktu. Afroditi her bo kald an da m asa bana geiyor, eline bir kalem alyor, kalarn hafif at yor, alnn geriyor, yz m erm erdenm i gibi kaskat ve btn iz gileri deta ieriye gem i, saatlerce efkatli halann tekrar konu masn bekliyordu. Fakat hala grnm yordu. Sanki zerindeki ar yk attktan sonra bu fedakr ruh lm n vaat ettii hakiki istirahate ekilm i ti. Hakk da vard. Btn hayatn uzaktaki kardeinin ve onun ka tane olduklarn, yahut hakikaten m evcut olup olm adklarn dahi bilmedii ocuklarnn dncesine vakfetm i, elinde avucunda ne varsa onlar iin saklam ; onlara, te eviniz, ite benim sizin iin biriktirdiim eyler... diyebilm ek iin gzleri yolda beklem iti. Hayatta, yapam ad bu vazifeyi lm den sonra d a unutm am , sonsuz boluk iinde, dayanaca hibir m add m esnedi olm ayan iradesi yllarca bu kardein peinde dolam , onlar araya taraya A froditinin gen kz yatann bana kadar gelm iti. Bu kadar onlara yetm eliydi. Fakat A froditi byle dnm yordu. B irdenbire alt ve ba land bir iradeyi -sp ritizm a C em iy etinde A fro d itinin halasnn ad rade id i- daim a etrafnda hazr grm ek istiyor ve bulam ad

159

TANPINAR

iin de strap ekiyordu. O na kfi derecede teekkr bile edem e m i, bir kere olsun, N iye bu kadar zahm et ettin, halacm ... Bilsen ne kadar zldk bu i iin... diyem em iti. Sonuna doru bu m innet hissine ve straba bir nevi azap da karyordu: - B ana ne m irastan? deyip duruyordu. Benim param var. Bizim iin ne diye yorulur, ne diye evlenm ez? Bu yaplr i mi? Haydi bunlar yapt, im di ne diye grnm yor? K anaatm ca A fro d itinin asl istedii ey, halasn hi olm azsa bir kere eline geirip ona iyice bir teekkr ettikten sonra, btn bu zahm etlere beyhude yere katlandn anlatm ak ve belki de birden bire kendisini unuttuu iin biraz paylam akt. Fakat bu kadar ef katli ve iradeli bir ruhun birdenbire vefaszlaabileceine de pek inanm ad iin: - Bu ite bir ey var, diyordu. Ya bize d arld , yahut da bana bir kaza geldi... Ve halasna geni ve tka basa gidip gelilerle dolu feza yollarn da birdenbire sakatlanm , her trl hareket im knndan m ahrum , bakm sz, olduundan daha biare tasavvur ediyordu. - Belki de orada, evim izde kalm am z istiyordu. A m m a biz s tanbulluyuz! diyordu. stanbula altk. Babam bile buradan git m ek istem ezdi. B tn ahbaplarm z burada... B enim , biraz da P ak izenin ve kardelerinin huysuzluklar y znden deta spritizm a C em iyetinin dem irba olduum gnlerde A froditi bu ie bir baka hal aresi bulm aya yeni balam t. kide bir elbisesinin bir tarafn ssleyen halasnn dantellarndan birini iki parm ann arasnda tutup bize gstererek: - nsan birisini bu kadar severse nasl darlr? diyordu. Hi dar labilir m i? M uhakkak yorulm utur. Yahut da bizim yzm zden bu dnyada evlenem edi. br dnyada birisini buldu ve evlendi. Bu fikre biraz inanr gibi olduu zam anlar Afroditi hakikaten m e suttu. O zam an glyor, ark sylyor, beendii erkekleri kucak layp pyordu. nk bu haar ocuk halasnn kendileri yzn den evlenm em i olm asn kendisine bir trl affetm iyor, onun yarm

160

SAATLER! AYARLAMA ENSTTS

kalm hayatndan iten ie kendisini sulu tutuyordu. O na gre bir kadnn behem ehal evlenmesi lzm d. Aksi tam bir felketti. Bu yzden benim halam n o yata evlenm i olm asn beeniyordu: Elbette! diyordu, elbette evlenecek... H erkes hayat'n yaam a l! Ve sadece bizleri hi dnm eden evlenm i olduu iin halam n bizlere kar olan m uam elesini, hakszln affediyor, hatt ho g ryordu. Ve evlenm em i halasyla benim , N ait Beyin lm nden sonra, imdi nc bir izdivaca hazrlandn iittiim iz halam arasnda yapt bu canllk ve irade m ukayesesinde, kendisini m alp grd iin horozu dvte yenilm i bir m ahalle delikan ls gibi zlyor, pis pis dnyordu. On sekiz yandan beri B eyolunun en ok aranan kzyd. Trk, ecnebi kendi cem aatlerinden hem en hem en kalbur stnde btn stanbul onu tanrd. H er toplantya arlr, her gittii yerde be on k bulurdu. B una ram en belki de hrriyetini sevdii iin bir trl evlenm ee raz olm uyordu. yiden iyiye uyand hlde, biraz evvelki ryalarnn havasndan bir trl syrlam ad iin ya tandan kam ayan bir insan gibi, o da hakikaten yirm i yam a doru ok grltl ve heyecanl yaad ve btn tadn kard gen kz hayatn bir trl brakam yor, aradaki be sene iinde birok eyin esasl ekilde deim esine ram en onu devam ettir mek istiyordu. Her yata bir yn erkek arkada vard ve hepsiyle ayn cm ert dostluk iinde yayordu. Hepsi o n a bylenm i gibi bal ve hep si de bu yzden az ok biare idiler. Fakat bir m ddet sonra, kadn lnn ve gzelliinin ne kadar tehlikeli bir silh olduunu bilm e yen bu gen kzdan ya bsbtn uzaklayorlar, yahut da m ustarip ve huzursuz onun etrafnda h er gn ayn m ahrem iyet ve cazibelerin tesiri altnda kala kala ona alyorlard. A froditinin m aceras cem iyetteki kadn ve erkek btn azann devaml konusuydu. O , N evzat H anm n M u rat gibi, bu toplulu un deim ez ve eskim ez m evzularndan biriydi. Bu o kadar byle

161

TANPINAR

idi ki elim e be on para fazla gesin diye aralarna katldm za man bu cem iyetin daha ziyade bu ihtiyar kadnla M urat zerinde konum ak, onlarn m evcudiyetinden phe etm ek, yahut onlar ka bul etm ek iin kurulduunu sanm tm . G en kz, aralarndaki on ya farka ram en D am e de S io n dan tanyan (!) ve galiba hi sevm edii hlde son derecede sevdiini id dia eden asl m edyum um uz Sabriye H anm efendiye gre, m ektep arkada yle m edyum filn deildi ve hi de olm am t. O sadece talyan sefaretinde gen bir ktiple birka sene sevim iti. Yine Sabriye H anm a gre bu ak stanbulun o zam anki kibar muhitini ok m egul etm iti. B tn ecnebi kolonisi ve onlarla m nasebette olan T rk m uhitleri son derecede gzel ve kibar bulduklar talyan diplom at yznden bu ak her safhasnda takip etm ilerdi. Btn m esele gen diplom atn birdenbire m em lekete dnm esiyle bal yordu. A froditi sevgilisiyle bir daha bulum ak ve evlenm e anslar n son defa denem ek zere yapm aa karar verdii bu seyahate an nesini raz edebilm ek iin bu m aceray uydurm utu. M iras m esele sinin arabuk halli de bunu gsteriyordu. Bu i daha evvelden ha zrlanm t. Eer bu cinsten bir yardm olm asa o kadar ksa bir za m anda byle kark iin halline im kn var myd ? Sabriye H anm n hem en herkese ayr ayr anlatt bu hikye acaba iin asl hakikati m iydi? B urasn hi kim se bilem ezdi. ura s m uhakkak ki hakikat de olsa, ona inanm ak cem iyet azasnm ho una gidecek bir ey deildi. nk N evzat H anm n M urat gibi, A froditinin halas da bu kk topluluun can kurtaranlarndan bi riydi. Bu m asal, doru veya yanl, onlara lzm d. Onun sayesinde lm n bilinm ezi birdenbire canlanm , aralarna girm i, kendile riyle i birlii etm iti. Bu canl ve son derecede m erakl m acera yle dursun, hayat yollarn d arlatran , teklifler, tem bihler, hatrlatm alar, tlerle do lu eylerdi. Bu teblileri bize dikte eden ruh, hibir akideyi incit m eden, sonunda yine m ahiyeti mehul kalan tatsz tuzsuz bir haki katten bahsediyordu. A froditinin halas ile N evzat H anm n Mu-

162

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

rat ise bizim hayatm za iyiden iyiye uzanan varlklaryla deta yan bam zda idiler. O nlar hem en hem en bizim gibi yayorlard. Bir yalan olsalar bile m evcuttular. M ridim iz bile bu ite hakikatin peinde deildi. O sadece vkalarn peinde idi. V ka, A fro d itinin halas idi. Bu kadar kfi gelmeliydi! Bu sevimli ruhlar, karanlk ve karl gecede, siz eviniz de otururken birdenbire kapy alan ve sobanzn nnde paltosu nu ve boyun atksn zerlerindeki buzlar atrdata atrdata ka ran bir m isafir gibi gelm i, hi de kendisinin olm ayan bir lem de iimizden birisine dellet etm i, ve bylece varlm ve yaad artlarn kudretini gzmzn nne koym utu. Bunu rom anc A tiye H anm ok iyi anlyordu. O nun iin Sabriye Hanm n verdii, akla yakn izahat dinlem ezdi bile. A fro d itinin m eselesinde yle bir bedahet vard ki inkra kalkm ak beyhude idi. Zavall kz, halas kendisiyle artk m egul olm ad iin tacn dan, tahtndan uzaklatrlm bir kralie gibi m eyus ve biare ara m zda dolayor, sadece gem i kudretini hatrlayarak yayordu. Bu portre belki yalnz A tiye H anm n m uhayyilesinden dom utu. Hakik A froditinin hi de m eyus bir hli yoktu. Fakat A tiye H an mefendi bir rom anc sfatyla ii byle alyordu. Zaten A tiye Hanm bu noktada da birdenbire, size herhangi bir itiraz frsat verm eden sz eviriyor, bilm em nedense derhal gen liinde pek rabet kazanm olan K ralie Kristir adl bir film i hatlyordu. O zam an fikirleri biraz karyordu. nk A tiye H an mefendi bu film i ok sevm iti. Kendi sanat hayatnda bu film bir dnem e yeri olm utu. oktan beri tpk ona benzer bir K sem S u l tan yazm ak istiyordu. te bu K sem Sultan iin, A fro d itinin bu gnk hli canl bir rnek olacakt. Fakat bu kitab yazm as iin daha epeyce beklem esi lzm d. nk A tiye H anm , henz hayatnn kendisine hazrlad m evzu lar bitirm em iti. Birbiri ardnca kard on alt rom an, bu yorul maz erkek m stehlikini ancak on sene evvelki akna kadar getire bilmiti . Halbuki aradaki on sene iinde hi olm azsa bir o kadar da-

163

TANPINAR

ha erkek harcam , bu yzden ok asil hislerle ilenm i, zlm , strap ekm iti. Ve yaam ak onun iin sevm ek, sevim ek, erkek deitirm ek, strap ekm ek olduuna gre, bandan hi olm azsa yeniden bir on alt cildi doldurabilecek m aceralar gem iti. B ina enaleyh K sem Sultan rom an bir m ddet daha bekleyecekti. B yle olm as, Sabriye H anm n anlatt eylere inanm am asn icap ettirm ezdi. O halann m evcudiyetinin lzum una kanidi. Yoksa, gen diplom ata hibir itiraz yoktu. H att bir rom anc sfatyla bu nun lzum una kanidi. K ald ki, kendi nefsinden biliyordu, dnya nn lm lm em i btn halalar bir araya gelse insan, byle bir m nasebet olm adan kalkp taly aya gidem ezdi. Bittabi btn bun lar S abriyeye sylem enin hi lzum u yoktu. O biare kz, m r nn sonuna kadar kskanm aa m ahkum du. M erutiyet senelerinde T rk iy eye hicret etm i Lehistanl bir Yahudinin torunu olan M adam Plotkin, A tiye H anm efendinin tam zddna olarak, Sabriye H anm a inanyordu. Fakat dedikoduyu hi sevm edii iin bu husustaki fikrini ancak, bahsi ald diye, ve ya nnda bulunanlara sylerdi. M adam Plotkin ayrca hakikati de se verdi. Bu itibarla bildii baz tafsilt da saklam azd. M esel gen diplom atn evlendii Brezilyal dul kadn geen sene kocas M s y P lotkinle beraber ekoslovakyaya gittii zam an P rag da tan m t. O da A fro d itiyi pek severdi, am m a dorusu Brezilyaly da ha gzel, daha com m e il fa u t ve daha ok zengin bulm utu. Sonra birdenbire yine sz A froditiye evirirdi: - Zavall kzn hi talihi yok! derdi. B u sefer de Sem ih Beyi se viyor. Halbuki Sem ih Bey delicesine N evzat H anm a k... O zam an Sabriye H anm iini ekerek vaziyeti tasrih ederdi: - Zavall Sem ih Bey... d e rd i. B eyhude yere akntya krek eki yor. N evzat H anm , artk dnyada kim seyi sevem ez. N e onu, ne de bakasn... A m m a erkek akl, ne yaparsn! Ve yan gzyle, daim a kibirli, daim a dudaklarnda km seyici tebessm kendilerini dinleyen Cem al B eye hafiften bakard. Bu an, Sabriye H anm n kl rengi yanaklarn hafif bir kan dalgasnn

164

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

kaplad, gzlerinde acayip parltlarn dolat andr. Sonra ince cik dudaklarn srr ve bir kutu kapatr gibi, sm sk kilitlerdi. Bu phesiz susm ak iin deildi. M uhakkak ki bu anlarda Sabriye H a nm iinden Sevgilim , beni affet! derdi. Senden bu ekilde inti kam alm am alydm ! nk Sabriye H anm Cemal B eye kt. Fakat spritizm a C em iyetine bunun iin girm em i, bu yzden medyum olm am t. Bunun bsbtn baka sebebi vard. O insan ilerine m eraklyd. D aha be yandan itibaren bir fareye benzeyen kck yznde alabildiine alm gzleriyle ve alabildiine delik kulaklaryla evin iinde olan biten ne varsa hepsinin asln renmee alm t. Bu tecesss ocukta belki vey annesini baba sndan kskand iin balam t. Belki de sadece byle yaratld iindi. B ydke bu merak ve tecesss de kendisiyle beraber b ym , srasyla sokaa, m ahalleye, sem te, oradan ehre, ehirden btn hayata tam t. B ylece otuzuna kadar yaad dnyada olan bitenleri iyice rendikten ve bilhassa renm e cihazlarn adamakll kurduktan sonra br dnyaya m erak sardrm t. Nasl ilim , dnyam z iyiden iyiye tandktan sonra dier yldz lar hedef alm sa, Sabriye Hanm da imdi br dnya ile, oradaki hayatla m eguld. Tecrbe m asas, spritizm a C em iyeti bu gizli leme alm pencerelerdi. Sabriye H anm efendi pencereleri se verdi. Evinde kald zam anlar evin her iki sokaa alan penele rinden hibirini ihmal etm ezdi. im di ufku daha geni, daha sonsuz bir pencerenin nnde idi. uras da var ki Sabriye H anm bunu yaparken dnyam zla al kasn hi de kesm i olm uyordu. br dnya Sabriye H anm a gre burann bir devam yd. Y zlerce tandk orada idi. E vet, hangi m e sele ile megul olursa olsun ya alkadarlardan biri, yahut en yakn m ahit, m uhakkak bir veya birka orada idi. ki dnya hakikatte birbirlerine ok yakndlar. M esel kom usu Z eynep H anm n inti har iinde, hakikati anlam ak iin br dnyadakilere m racaat deta zarur olm utu. Bu intihar Sabriye Hanm kknden sarsm t. Z eynep Hanm

165

TANPINAR

ok sever ve beenirdi. yi, asil, kibar ve intihan da gsteriyor ki talihsiz bir kadnd. V ka kendisi gibi iyi bir m ektepte okum am t, biraz kapal yaard am m a akll kadnd. Kocas zengindi ve kendisini seviyordu. H ibir m eselesi yoktu. yle olduu hlde g nn birinde, hem de tabanca ile intihar etm iti. Polis, ii asab buh ran diyerek kapatm t. Fakat sinir denen eyi sadece bakalarnn dalna binm ek iin bir vasta gibi gren Sabriye H anm byle bir eye inanm azd. Z eynep H anm n kocas aradan iki sene getii hlde hl evlenm em iti. O kadar peine dt hlde darda hi bir m nasebetini iitm em iti. H ep eski sessiz sadasz, kibar adam d. Srtndan byk bir yk atm a benzem iyordu. M esel, Allah gsterm esin, byle bir ey kendi bana gelse emindi ki bu Cemal Bey denen souk adam sevinirdi. Fakat Z eynep Hanm n intihar hibir erkei hafifletm ie benzem iyordu. N e de yine bu erkekler den herhangi birini tabi kocasndan baka, byk bir teessre d rm em iti. Yine tandklarndan hibir kadn, ne sevinm i, ne de vicdan azab duym utu. N evzat H anm , ayn apartm anda oturduk lar hlde hep ayn akn, yeni dom u ocuk hlini m uhafaza et m i, A tiye H anm yazm akta olduu rom ana sadece bu intihar nak leden bir bahis ilve etm ekle kalm -h a n g i rom anc byle bir fr sat k arr?-, Selm a H anm yalancktan biraz alar grnm - o gn m akyaj ok yerinde idi, gidecei yer de vard... Hem son za m anlarda gz kenarlarndaki izgilerden korkm aa b alad -, Seher H anm ise bir ay sonra haber alm t. M adam Plotkin kocasnn ve kletini ald ekoslovakyadaki fabrikalardan gelecek m allarla o kadar m eguld ki zaten byle birey aklna gelem ezdi. O hlde?.. Zavall Zeynep H anm n lm ne sebep neydi? Bu intihar niindi? Bunun gibi ortada birok halledilm em i m esele vard. Y zlerce, binlerce insan, orada, br dnya dediim iz byk depoda, kendi srlarnn zerlerine kapanm , kskan ve sessiz bekliyordu. te Sabriye H anm onlar konuturm ak istiyordu. spritizm ay bunun iin m erak etm iti. H fzasndaki dosyalar tam am lam ak,

166

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

mehulleri aydnlatm ak iin. Fakat iin iine bir talihsizlik karm t. Tecrbelere balar ba lamaz m edyum olduu anlalm t. M edyum olm ak Sabriye H an mn hi iine gelm ezdi. O geceleri kendi rahat yatanda bile bir kula kirite uyurdu. imdi bakas tarafndan uyutulm ak hi ho una gitm iyordu. Kald ki m edyum hr deildir. Sual soram az. radesi bakasnn elindedir. Bir em e llesi gibi azndan baka birisinin dncesi akard. O peratr, sualleri sorar, ruh cevap verir. H albuki Sabriye Hanm sualleri kendisinin sorm asn isterdi. Bu ie bunun iin gir m iti. imdi tam tersine oluyordu. B ununla beraber Sabriye Hanm iradesi, -b u hakikaten olur ey d e ild i- bu um um kaideyi bozm aa m uvaffak olm utu. Filhakika onun azndan konuan ruhlar her nedense ok defa m ridin sual lerine cevap verecek yerde, alelde dnya ileriyle m egul olm ay tercih ediyorlard. O peratr, bir baka m edyum da, m esel eski bir Kadir eyhinin olu olan H sn B eyde, daim a ok tafsiltl cevap lar ald ruhlarn tasfiyesi meselesini ayet yanllkla Sabriye H a nmn azndan dinlem ek ve renm ek isterse m esele derhal dei iyor, ispritizm a lgatyla ruhlarn irkin ihtiraslarndan kurtulup temizlenm esi m nasna gelen bu tasfiye kelimesi insanlarn arasn daki alelde m nasn alyordu: - Hayr, ne mnasebet! irket tasfiye edilir mi hi! Bilkis eski sinden daha itibarda. A ksiyonlar ykseldi, daha da ykselecek! - Yksek varlkla hi tem as edebildiniz m i? cinsinden bir suale Hsn Beyin azndan daima: - O m ertebeye gelebilm em iin en aa on bin sene ile ek mem lzm . Zaten o zam an sizinle m nasebette bulunam am ! tar znda cevaplar gelm esine m ukabil, Sabriye H anm n aznda ayn ruh: - Hayr, hi teebbs etm edim . H att dnm edim bile. Ben bu rada Rudolf V alentinonun son m uaakasyla m egulm ! sterseniz anlataym! cevabn veriyordu.

167

TANPINAR

ok defa da kendisini tam m evzuuna verm iken birdenbire sz keser: - B ulam yorum . Z eynep H anm efendiyi bulam yorum ; galiba intihar edenlerin yeri ayr... Ben de burann yenisiyim . K usura bak mayn! diye itizar ederdi. B azen de yine ayn dindar, terbiyeli ve iyiliksever ruh m ridin, insanlarn daha tem iz ve daha saf olabilm eleri aresini sorduu za man: - Siz budala m snz? B rakn bu m eseleleri! B urnunuzun dibin de olan eylere bakn. B ugnlerde iinizden birini son derece ar tan bir hdise hazrlanyor! diye syleniyordu. Sabriye H anm n m edyum lukta en m uvaffak olduu ey, bedeni nin dna kabilm esi, dncesiyle dolam as idi. B yle bir i ve rildi mi derhal eski bir eteklik gibi vcudunu orada, aram zda bra kr, ve gsterilen dz duvara trm anr, istenilen pencereden seve se ve bakar, grdklerini ballandra ballandra anlatrd. Filhakika mtecessis tabiatna en uygun olan da bu id i. Byle bir frsat eline ge ti m i, erken uyanm am ak, aram za abuk dnm em ek iin her hileye ba vurur, m ride, K ardaki apartm ann nc katna da bir da kika bakaym m ? diye yalvarrd. B en, Suat Hanm zannediyor dum . Halbuki o deilm i. Sarn bir kadn... Uzun boylu, tanyam a dm diye bize grdklerini anlatrken iyice katlam yznde grm ekten, bilm ekten gelen saadet, bu irkin kadn, deta tabi uy kusunda ok m esut bir rya gryorm u gibi gzelletirirdi. Sabriye H anm , bu cinsten tecrbelere tek bir art kom utu. O da, operatrn kendisini, N evzat H anm n evine bir gz atm ak fr satn verm eden uyandrm am as idi. U yandktan ve kendine geldik ten sonra da ilk sz: N e syledim ? A caba bir ey grdm m? B aktrd m ? suali olurdu. H akikat u k i, Sabriye H anm , N evzat H anm la Zeynep Hanm n kocas arasndaki gizli bir akn gen kadnn intiharna sebep oldu unu zannediyordu. O , A fro d itinin halas gibi, M uratn da bir ya lan olduuna ve bu yalann, ok m crim bir ak, bir insann, hem
i 68

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

de kendisinin ok sevdii bir insann lm ne sebep olan bir ak rtm ek iin icat edildiine inanyordu. Bu m eselede kulbn efkrum um iyesi Sabriye H anm a sadece iltihak etm em ekle kalm yor, onu dpedz reddediyordu. M urat A f roditinin halasna da benzem ezdi. O bir vuruta byle hi lzum suz yere yklacak cinsten deildi. spritizm a C em iyetinin yar n fuzu, irinlii, dost havas, bu aksi, titiz, lafn esirgem ez, byle ol duu iin de sevimli ruhtan geliyordu. B ir akam onun biitn elekt riklerimizi sndrp dakikalarca hepim izi heyecandan, korkudan olduum uz yerde titretmesini kim unutabilirdi? Bu hdisenin oldu u gnn haftasnda cem iyet yeni aza kabul etm em ek kararn al m aa m ecbur olm utu. Bu kadar sevilm i ve benim senm i bir uzuv feda edilem ezdi. Onun iin operatrm z, Sabriye H anm a bu i iin verdii va atleri tutm az ve Sabriye H anm N evzat H anm n evinden daim a uzakta bulundurm aa dikkat ederdi. nk N evzat H anm a belki 1 a f anlatm ak kabildi am a, M urata ne derecede m m kndr, bunu hi kim se bilem ezdi. Ve hibirim iz onu darltm ak istem ezdik. B ununla beraber, bu phe ve onun getirdii kk facia havas da hoa gitm ez deildi. M esele biraz da kendisini m erakl, olduka dehetli bir vaziyette grm ek olduuna gre bu da ihm al edilecek eylerden deildi. Sabriye H anm , bunun farknda olduu iin uyutulm aa daim a nazlanr, alelade m asa tecrbelerini tercih ederdi. G erek evinde, ge rek kulpte sk sk bu cins tecrbeler yapar ve naslsa davetini ka bul etmi olan ruhlara hakik hiret azabnn ne olduunu retirdi. Filhakika onun sualleri karsnda arm am ak hem en hem en im knszd. Bu tarzdaki tecrbelerde m ridin, yahut operatrn usu lne alk olan ruhlar arm am ay tercih ederdi. H ikyesini ben den dinledii Seyit L tfullah sem esi ve aada anlatacam gi bi onunla byk bir i birlii yapm as bu yzdendi. F ilhakika Sab riye H anm , Seyit L tfullah benim delletim le ardktan bir haf ta sonra spritizm aclar C em iyetinde verdii bir konferansta, sp

169

TANPINAR

ritizm a ve sosyal tem izlik m evzuu zerinde bir hayli srar etm i ve ruhlardan m teekkil bir istihbarat servisinin ne artlarla kurulabi leceini ve ne gibi faydalar tem in edebileceini iyice anlatm t. Bu hususta Taflan D eva Beyin kendisine sk skya yardm ettiini bi liyorduk. Bu zengin, kibar ve ok okum u adam hakikaten byk ve ateli bir tem izlik m eraklsyd. ok defa dnrm , bizim m em leketim izde istidatlar hakik yerlerini bulsa hayatm z ne kadar deiir ve gzelleir. Taflan D eva Beyi on dakika dinleyip de kay d hayat artyla, stan b u la veya herhangi bir ehrim ize Beledi>e reisi yapm a hlyasna kaplm ayan, hatt bunun iin varn younu sarfa hazr olm ayan, aram zda hi kim se yoktu zannederim . rfan, iyi terbiyesi, her snftan bir yn insan tanm ve kendisine ba lam olm as, bunu pekl m m kn klabilirdi. Yazk ki Taflan D e va Bey tem izlii sadece itim ve ahlk m nasnda alyordu. Onun iin sokak, ev, ehir, daim a ikinci, nc derecede eylerdi. Asl m him olan cem iyetin m uzr dncelerden kurtul m ayd. te Sabriye H anm n bu m erak yznden Seyit Ltfullahla bir gece hi um m adm bir zam anda birdenbire karlatm . D orusu nu isterseniz bu cem iyete girdiim andan beri kendimi yeniden ona yaknlam hissediyordum . N e kadar lm 'gayelerle teekkl etmi olursa olsun, ne kadar cidd m eselelerle urarsa urasn, buras onun m aliknesiydi. D aha ilk gnnde onu yan bam da grr gi bi olm utum . Baz teblilerde aikr ekilde m dahalesi oluyordu. X Bu hayat sonuna kadar byle devam edebilirdi. Fakat Cemal B e yin hi beklenm edik bir m dahalesi beni cem iyetten birdenbire uzaklatrd. irkette bana ok iyi bir vazife teklif etm iti. Bol para alacaktm . O nunla beraber alacaktm . Z aten arkadaz, deil m i? diyordu. Fakat serbest kalm am btn gnm e sahip olmam icap ediyordu. F ener P o stanesindeki iim gibi, spritizm a Cem iyetini de brakacaktm . T eklif o kadar gzeldi ki ister istem ez raz ol

170

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

dum . Kendi tbirince, artk sraya giriyordum . B uradan daha byk m evkilere geebilirdim . K abiliyetli adam dm , ne diye kendim i bu m nsz ilerde israf ediyordum ? H ele byle alelde hizm etilie benzeyen bir ite kalm am hibir suretle doru deildi. Cemiyetteki hayatm beni de yorm utu. A kam yem eklerim i ev de yemem m m kn deildi. U ykum periand. spritizm aclar he men hemen btn vaktim i alyordu. Yirmi drt saatin iinde tek dinlenm e zam anm , Cemal Beyin beni gnderdii ilerde geirdi im zam and. Kulpten ayrlrken veda ettiim Nail Bey, meseleyi benden bir daha dinledi. Sonra bir gzn yum arak: - Seyit Ltfullah... dedi. Ben, anlam adm gsterm ek iin yzne baktm . Sonra latife ediyor sanarak cevap verdim: - O emin ellerde... Sabriye H anm onunla m egul... Nail Bey, elim e bir gn evvel yaynlanm bir teblii tututurdu. Bu teblide, spritizm a C em iyetine son zam anlarda kt ruhlarn musallat olduu syleniyor, bilhassa Seyit L tfullahn celselerde arlm am as tavsiye ediliyordu. Nail Bey: - Seyit Ltfullah ok ey biliyordu... dedi. Sabriye H anm kadar biliyordu. Sen de ona karm akark sualler soruyorsun... N eyse, ayan denk al! Nail Beyin szlerinin hakik m nasn ok sonra anladm . Ben o dakikada spritizm a C em iyetinden eski dostum la beraber ayrld m dnyordum . Cemal Beyin maiyetindeki iim rahatt. Saat beten sonraki za manm benim di. M uhit deim iti. B urada, Fener P ostanesindeki cgara yanklaryla dolu tahta m asa telefon etm ek iin sra bekle yen, itien kakan yzlerce insan, onlarn birbirine karan konu malar yoktu. H er ey kibar, rahatt. Telefon benim konum am iin di. Zil seslerine ben kom uyordum . B ilkis ben basnca koan adam lar vard. lk gn st ste sekiz defa ayn hadem eyi ardm .

171

TANPINAR

Birinde havay sordum , kincisinde saati; ncsnde paltom u tu tup giydirm esini, drdncsnde karm am a yardm etm esini iste dim ; beincisinde adn rendim ... V ka sonunda i biraz cvk lat. A kncsnda cgara ikram ederek karm a oturtm u, yedincisini kalkp gitm esi, sekizincisini tekrar gelmesi iin alm tm . ster inann, ister inanm ayn, bu benim iin hakik zevkti. Sra ya girmitim! A kam lar ehzadebandaki kraathanede D oktor R am izle bulum aa baladk. Fakat kahvede eski cm b kalm am t. Drt senede m terilerin ou gitm iti. N e kar, biz vardk: Yangeldi A saf Bey, D oktor R am iz, iki ressam , gazeteci... Ve ben aralarn da yeni tecrbelerim le zengin baya bir ahsiyet olm utum . A ra s ra air Ethem Bey geliyor, bize ispritizm aclara dair havadis veri yordu. N evzat H anm son zam anlarda bsbtn dalgn ve neesiz di. Sabriye H anm hem en hem en cem iyete uram yordu. B ir gn telefon ald. Sabriye H anm d. Evinde yapaca bir top lantya aryordu. tizar ettim , srar etti. K abule m ecbur oldum . Fakat biraz sonra C em al B eye bahsedince birdenbire kzd: - Sakn ha!., dedi. Sakn, zinhar... H ibir suretle gitm eyeceksin! Tabi gitm edim . Bu esnada Cemal B eyle olan husus m nasebetim iz eskisi gibi devam ediyordu. K ahve, ev, her tarafta, bana ihtiya olduka aran yordum . Fakat Cem al B ey deim iti, H er gn biraz daha hrn oluyor, em irlerini ne kadar dikkatle yaparsam yapaym , beni azar lyor, itham ediyordu. Bu arada baz skntlar da geirdiini bildi im iin buna yoruyordum . M thi p araszd . H er an hesaplar yap yordu. Bazen cebinden avu dolusu para karyor, gzm n nn de sayyor, birtakm paralara ayryor, sonra byk bir yeisle cz danna yerletiriyordu. - A y karam ayacam ! diyordu. Halbuki nm de sayd para ile btn K aragm rk ahalisi hac ca gidip gelebilirdi. O yln k bu hesaplarla geti. Sonra vaziyet birdenbire dzeldi. V ka Cem al Bey bana kar olan muamelesini

172

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

deitirm edi, terzinin, ayakkabcnn, gm lekinin, K arak y deki kasabn, ev sahibinin btn kabahatleri yine benim di, hepsinin na mna yine ben hesap veriyor, ben terliyor, ben azap ekiyordum . Fakat para hesaplar ortadan kalkm t. Bu srada kk bir hdise oldu. B ir gece Sabriye H anm , byk cssesi sokam z kapatan bir otom obille beni evim de ziyarete geldi. Gem i zam andan konutuk, htralar ydettik. Cem al B e yin hayatna dair benden baz ufak tefek bilgi szdrd. Sonra karm la, baldzlarm la perek ayrld. Sabriye H anm n evim ize gelii hayatm z kknden sarst. K a rm, baldzlarm bu k kadnn kyafetine hayran olm ulard. yi gi yinmenin paraya muhta olduunu pek kestirem edikleri iin behe mehal onu taklide karar verdiler. B u, onlarca yalnz bir irade meselesiydi. Ve de iradelerini iddetle kullanm aa baladlar. Bir ayn iinde m aam birden sarf ettim . Fakat im knszd. Yine her eyleri eksikti. Sabriye H anm giderken kk baldzm pek beendiini sylem iti. Kk baldzm bu iltifat o kadar cidd ka bul etti, yle inand ki o senenin gzellik m sabakasna girm ee karar verdi. Ondan iki ay sonra, naslsa adresim i bulan N evzat H anm evim i ze geldi. O da benden o gece Sabriye H anm n neler sorduunu renmek istedi. Ayrca Cemal Beyin kendisi hakkndaki dncele rini m erak ediyordu. karde bu sefer hakik zarafetin N evzat H anm da olduuna karar verdiler. E vcek, elbiseler, am arlar deiecekti. H er ey yok pahasna satld. Ben iki maa daha pein sarf ettim . stelik Pakize bu sefer beni kskanm aa balad. O zam ana kadar hi beenm edi i kocas birdenbire gznde kym etlenm iti. Bu cinsten bir kad nn beni aram as iin ortada ok cid d bir sebep olm alyd. M uhak kak aram zda bir ey vard. Nevzat H anm n ziyaretini Cem al B ey nereden renm iti? D a ha ertesi gnden itibaren bana kar buz gibi souktu. H usus ile rinde yakt tenkitler resm ilerine de geti. H ibir yaptm be

173

TANPINAR

enm iyordu. K tlar suratm a atyor, hadem elerin karsnda bile barp aryordu. Bu artk hayat deildi, hakik cehennem di. Her dakika mangal dolusu ate yutuyordum . Evim izdeki kyafet inkl b yznden kendi elbiselerim de satlm t. Yama paralar birbiri ni tutm az bir elbiseyle dolayordum . Fakat ne bu hlim , ne de iki aylk tram P ak izeyi beni kskanm aktan alkoyam yordu. G n mn her dakikas iin hesap verm ee m ecburdum . Yukarda cahil adam olduum u sylem itim . H ayatm kelime renm ekle geti. H em en her safhasnda szlm yeniden yap m tm , hem de kendi hayatm da, etim le, kem iim le yaayarak. erbeti Elm as hikyesi bana abes denen eyi retm iti. Bu abesi o gne kadar dm da tanm tm . im di o kendi hayatm n mal olm utu. H i tanm adm cinsten bir korku iim e yerlem i ti. H er saniye, biraz sonra olacak bir eyden korkuyordum . B iliyor dum ki u yarm saat iinde ya karm , ya baldzlarm dan biri daire ye ne yaptm grm ek iin gelecekler, onlar daha gitm eden Cemal B ey beni azarlam ak iin yanna aracak, onun elinden kurtuldu um zam an m uhakkak bir alacakl ile karlaacaktm . H er dakikam yeni bir zilletti. H er saat talihsizliim baka bir ehresiyle karm a kyordu. Halbuki btn bunlara hibir sebep yoktu. Hibiri bilerek yaptm bir hata yznden deildi. Hepsi kendi kendine gelm iti. Gen bir kadn, kendisine vaziyetim i olduu gibi anlattm hl de, belki de yalnz bunun iin benim le evlenm ek istem iti. H i far knda olm adan, sadece tesadfler yznden birtakm insanlarla ta nm tm . lerinden birisi benim le alkadar olm utu. A rtk ne ya parsam yapaym , imdi onun penesinde idim . Ondan kurtuiam yordum . M akina, darda kurulm u, dardan gelen em irlerle ili yor, im di hzn arttryor, biraz sonra eksiltiyor, bazen duruyordu. O zam an, ne testere, ne bak, hibir ey ilem iyordu. O zam an te l ve azabn yerini derhal korku alyordu. B iraz sonras dediim iz eyden korkuyordum . Yazn sonuna doru Cem al Bey gn iin A nkaraya gitti. Bu

174

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

giin bana tam bir cennet gibi geldi. Skntlarm yine devam edi yordu. Fakat onun, kendi arlyla yapt tazyikten kurtulm u tum . Suyun dibinde deildim . S rtm da o korkun arl hissetm i yor, kem iklerim onun yznden atrdam yordu. tekiler, glk ler, yorgunluklar, birtakm azap ve straplard. te o zam an bir in sann, bakalarnn hayatndaki yerini rendim . Bu gn yalnz Cemal Beyi dnerek geirdim . B ir bakm a gre hayatm da hibir ey deim em iti. D airedeki 1 erin hepsi he men hemen onu taklit ettikleri iin, aa yukar yine ayn eylere m aruz kalyordum . Evim eski hldeydi. Fakat yine ferahtm , rahat tm. O hlde Cem al Bey diye bir ey vard hayatm da. Bu korkun bir realiteydi. Ve Cemal B ey sade benim hayatm da deildi, btn etrafm da idi. u hakikati kendi hayatm bana retti: nsanolu insanolununun cehennem idir. Bizi ldrecek belki yzlerce hastalk, yzlerce vaziyet vardr. Fakat bakasnn yerini hibiri alam az. Bir hdise bunun yalnz benim iin byle olm adn retti. C e mal Bey gitm eden evvel bana birtakm iler verm iti. B unlardan bi risi iin karsyla konum am lzm d. Eve uradm . V ka Selm a Hanm boynum a sarlm ad, ne de sevincinden iftetelli oynuyordu. H er ey eskisi gibiydi. Fakat yine de arada bir ey deim iti. D a ha rahatt, daha em niyetli idi ve yznde o zam ana kadar grm edi im bir hl vard. O da bir arlktan kurtulm utu. Selm a H anm behem ehal bir kahve imemi istem iti. Salonda karm da oturm u, etekliinin kvrm laryla oynarken onu yakn dan seyrediyordum . Hayr, o da ksa bir m ddet iin kurtulm utu. Hlinde m rebbiyesinden izin alm bir ocuun rahatl vard. Byle miydi? Belki daha ziyade m asallardaki cadlardan kurtulm u kzlara benziyordu. N evzat H anm da m uhakkak byle olm alyd. O nda d a bir hafif lik, bir gevem e bulunacakt. Bir ara Selm a H anm , N evzat H anm grp grm ediim i sordu.

175

TANPINAR

A rtk tim a m evkiim i iyi benim sem i olduum u gsterm ek iin Cemal B eyden B eyefendi diye bahsederek cevap verdim: - B eyefendi, onlarla tem asm m enetti... Selm a H anm ilk nce anlam am grnd: - N evzat iyi deilm i, dedi. Ben de gidip grem edim . Sonra birdenbire uyanm gibi yzm e dikkatle bakt. Bir eyler sylem ek istedi, vazgeti. Beni anlam t. Fakat ne kard? Hangi m eseleyi hallederdi? Sadece talihin he diye ettii bu gn, bir baka m esele ile daha zehirlem ekten ba ka hibir ie yaram azd. En iyisi dnm em ekti. K am akt. Kendi iim e kam ak. Fakat bir iim var m yd? H att ben var mydm ? Ben dediim ey, bir yn ihtiya, azap ve korku idi. Onun iindir ki, Cem al Bey dner dnm ez beni iim den kard zam an pek de m teessir olm adm . H i olm azsa kendisinden kur tulm utum . O nu grm eyecektim . Sesini duym ayacaktm . Ellerinin iaretleri, dar alnnn izgileri ryam a girm eyecekti. im deki bu lant duracakt. H iddet, kin beni kem irm eyecekti. B ununla beraber eve bu haberi nasl vereceim i dnyordum . O nlar zleceklerdi, phesiz. stelik de kabahatin bende olduu nu sanacaklard. Nasl geineceim i, o kadar dnm yordum . O sonra gelecek iti. E vvel, ilk an denen ey vard. Tehlikeli bir ge it gibi beni korkutuyordu. Evdekileri byk bir heyecan ve teessr iinde buldum . H epsinin yz askt. N erdeyse alayacaklard. D em ek biliyorlard. Kim sylem iti acaba? N erden haber alm lard? Yavaa P ak izeye sordum : - N erden rendiniz? Pakize nndeki gazeteyi uzatt. B u, benim iten karlm am olam azd. Ben o kadar m him adam deildim . A lelde bir ktiptim . H ayr bu baka eydi. Eliyle gster dii yeri okudum . O sene gzellik m sabakasnn jrisinden ki i istifa etm iti. lerinde Sabriye H anm da vard. K k baldzm hngr hngr alayarak:

176

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- B ana vaat etm iti. Yardm edecekti, diyordu. Bir iki defa bunun miihim olm adn, iim den karldm , a kalm am z tehlikesi bulunduunu, asl zlecek eyin bu olduunu anlatm aa altm . m knszd. O nlar kendi dertlerindeydiler.

177

 N C B L M

SA B A H A D O R U

I
Yan bam daki m asada, daha o gece Pakize ile ve kardeleriyle etin bir kavgadan sonra, byk kzm Z eh ray verm ee raz oldu um Topal sm ail dom ino oynuyordu. Ben bir taraftan onun kirli sar, etleri dklecekm i gibi ablak yzn, iek bozuunun daha sakil yapt kt burnunu, ikin gzlerini seyrederek bir taraftan da bu gzel bahar gnn bana zehreden talihim i dnyordum . Z ehra baka bir evde olsayd, etrafnda biraz iyilik, biraz dikkat grseydi, phesiz tek talibi Topal sm ail olm azd. Y rtk elbileselerinin, bakm sz kyafetinin arasnda bile bu bahar gnn andran serin, di di bir gzellii vard. N e yazk ki iki baldzm , m usik merakls ile gzellik kraliesi nam zedi, ikisi birden on iki senelik bir gayretle kz irkin ve sevim siz olduuna inandrm lard. n celeri Pakize, kardelerinin kzm a kar olan vaziyetlerini az ok deitirm ee alm t. Sonra felket devrim izde talihin hesabn yalnz Z eh radan sorabilirm i gibi o da ona yklenm iti. Dn akam hi yere evvel byk baldzm , Z ehraya atm , Pa kize onun bu hakszln rtm ek iin, hi lzum suz yere olum A h m eti alatm t. K endisine yaplan hakszlklara ses k arm ay an ,fa kat A hm ete dokunulm asn istem eyen Z ehra, bu sefer annesiyle e tin bir kavgaya girim iti. Z eh rada en houm a giden taraf, zaman zaman ok derinde kalm bir eyin kendisinde uyanm asdr. Zehra, benim bilm ediim , yapam adm eyi biliyor ve yapyor. H akszl a isyan edebiliyor. Yazk ki bu isyan benim aleyhim de olm utu. nk P akizenin bu gibi hllerde tek bir tbiyesi vardr. B akala

181

TANPINAR

ryla olan kavgalar sadece aldatc bir karakol m uharebesi addeder ve onlarda fazla gecikm ee lzum grm eksizin dm an kuvvetin btn addettii bana kar hcum a geerdi. Bu sefer de yle oldu. K avga hem en hem en gece yarsna kadar srd. N ihayet yastm , yorganm sofadaki sedire yld. Pakize beni odasndan atm t. P akizenin o zam anlarda bana kar cefada tek yanld nokta burasyd. Beni odasndan kovm ay hakik bir ceza addediyordu. Halbuki otuz beine geldii hlde hl doru drst yatm asn renm edii iin onunla bir yatakta yatm aktansa, ayaklarm sofada ki sedirin uzunluuna uydurarak, orada kurulm ay tercih ederdim . Pakize bu cezann m eyyidesine o kadar inanm t ki onu kay betm em ek iin yllardan beri ayr yatm am z iin yaptm teklifle ri, ricalar: - A , nasl olur, A llah gsterm esin... Ben odada yataym , kocam sofada... diyerek reddetm iti. D nyada rahat edem em! Seni yle ra hatsz yerde bildike gzm e uyku girm ez... Halbuki asl onun yannda rahatszdm . G ndz hayatnda, kav ga zam anlar, elence ve sinem a hari, o kadar skin, tatl surette tem bellie m sait olan karm uykuya dalar dalm az bir nevi cam baz kesilir, kollar, elleri, bacaklar birdenbire oalr, im knlar geni ler, bir rm cek gibi yzkoyun yatt yerden her nevi plastik danstan zenci ibadetlerine kadar perde perde ykselip alalan bir hareket s a rasna tutulur, bu oalm aza beni drt bir tarafm dan sarar, drter, acayip terkipler hlinde vcudum a yapr, hoyrat iti lerle ayrlrd. Bu hareket bolluuna, tiroit guddelerinin bozukluundan gelen benirlem eleri, horlam a ve sayklam alar da ilve ederseniz gece ha yatm n nasl bir enlik iinde getiini tasavvur edebilirsiniz. P akizenin bir huyu da ryalarn sca scana anlatm ak iin beni uyandrm asyd. O zam an onun gndz hayatnda mahrum ol duu eyleri uykuda nasl ele geirdiini renirdim . Binaenaleyh kavgalarm z ne kadar etin biterse ben, ayr yatacam iin mesut olurdum .

182

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

te o gece, sofada yatyordum . H erkes uyuduktan sonra kzm yavaa yanm a geldi. Ve Topal sm aille evlenm ee karar verdii ni syledi. Gzleri ya iindeydi. A rtk taham m lm kalm ad, di yordu. A h m eti de alrm . Belki baklr... Yarn annesi gelecek... H er gtin bir kere urayp fikrim i soruyor. Raz olduum u syleye ceim . Ve geldii gibi sessiz adm larla, hkrklarn ksarak eki lip gitti. Topal smail iki adm tem izde idi. B tn irkinliiyle ve bu ir kinlii insan ruhunun derinliklerine doru uzatan kt huylaryla onu olduum yerden gryordum . lm m enfilznn kaydettii btn menfi hasletler onda vard. A ln, hem en hem en yok denecek kadar dard. B inaenaleyh kendini beenm iti. K ollar uzun ve par m aklar kt, el ayalar geni, kat ve yara gibi krm zyd. A lt duda n kalnl, gzlerin yanlara doru ak da gsteriyordu ki zlim ve ahm aka hilekr ve yalanc idi. Sesi bir fra gibi diken dikendi. Sadece bu sesi m edeniyetin yanndan bile gem ediini gsterm ee yeterdi. Dileri sar, birbiri stne binm i ve ters tiirst. Bu da ks m etsizlie ve hasislie delildi. O nda m uhakkak ki her kusur vard. Zavall Z ehra onunla ne yapacakt? Yava yava sklm aa balam tm . H er an kalkp gitm ek isti yordum . D oktor R am izi drt gzle beklediim bu kahvede m s takbel dam adm beni olduu yerden zehirliyordu. Oyun oynarken enesi ve st duda bir saat zem berei gibi at yor, grtlak kemii yerinden frlyordu. Fakat en kts elleri idi. Bu geni kt parm akl, boum boum , hibir iin terbiyesini alm a m eller, phesiz tabi hllerde akla gelmesi ihtimali olm ayan zu lm ler ve crm ler iin yaratlm a benziyordu. A hm eti de yanm a alrm ... Z e h ra nn dn gece beni o kadar teselli eder gibi olan bu cm lesi im di beni bsbtn korkutuyor du. B ir yerine iki kurban verecektik! Elim i alnm a gtrdm . Hayri rdal, kendine gel diye dndm . B akam yorsun! Bu ocua bakm ann imkn yok!.. Fakat ne kard? Talihi deim eyecekti ki. Bilakis daha ktleecekti.

183

TANPINAR

B ir iki defa yerim den doruldum . Fakat m stakbel dam adm n att lkla bylenm i gibi tekrar oturdum . Ne kadar huysuzdu, ne kadar ktlkle dolu idi. N e kadar irkin ve kaba idi. H ayr, ben buna kzm verem ezdim . Ve nasl korkun bir ihtirasla oynuyordu? O yun, dardan yapt bir hareket deildi; onun iine girm i btn vcudunu ayr ayr altryor, bir eyleri didikletiyor, gagalyordu. Yamal kundurasndan orabnn yrt grlen sa aya m asann altndan bir diki m akinesinin kolu gibi iliyor, grtla durm adan etrafa hcum ediyor, parm aklar engel gibi m uttasl bir eylere ta klyor, bir eylere aslyor, dudaklar etraf som uruyor, ene onla rn som urduunu kusuyor, ve burun acayip hom urtularyla btn hayat kokutm aa alyordu. irkin, efendim irkin! irkin ve ahm ak, ahm ak ve hayvan... B irdenbire om uzum a bir el dokundu. D oktor R am iz glerek Yine dalgadasn! diyordu. Yan banda, krk iki, kr yalarn da, uzun boylu, hafif buday renkli, iyi ve tem iz giyinm i, gsteri li ve hatt gzel bir adam duruyordu. D oktor R am iz ona: A rkadam H ayri Bey... diye beni tantrd. Enteresan adamdr. K yafetine bakm ayn! Sonra bana dnd: M ektep arkadam H alit A yarc... Ve m utad suallerine balad. B ir taraftan soruyor, bir taraftan da bakyla ilerideki m asada bo bir yeri peyliyordu. nsan ne garip m ahlktur. O dakikada H alit A yarcnn orada bu lunm asn deta bir ansszlk sanyordum . nk bu adam n m ev cudiyeti bana D oktor R am izden iki lira bor alm am a dpedz m ni gibi geliyordu. N erden bilecektim ki o anda kahveye D otor Ram izle gelen adam benim iyi talihim dir. ocuklarm n shhati, kar mn ve baldzlarm n istikbalidir. H em de kstah bir adam a benziyor! diye iim den syleniyor dum . D urm adan insana bakyor. Sanki satn alacak gibi. Ve ya banc adam a hiddetim bu yzden bir kat daha artyordu. B ununla beraber baklarnda hi de insan rahatsz edecek bir ey yoktu. Bu bak, hi de brlerine, kendim i bildim bileli stm de hissettikle

184

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

rim e hi benzem iyordu. O nlarda ne kltm e ne yadrgam a, ne alay vard. Sadece herhangi bir eye bakar gibi bakyordu. N e oldu umu anlam ak istiyordu, o kadar. Tam ayrlacam z, ben m asam a oturacam , onlar D oktor Ram izin uzaktan peyledii m asaya geecekleri srada, yani ilerim bsbtn bozulduktan sonra D oktor R am iz, birdenbire peydahlad huyla, om uzum a vurm alar, enem i, yanam okam alar ve bu esnada batan aaya kyafetim i szm ek gibi m ukaddem elere ba lam ak zere iken -so n zam anlarda herkes benim le bu tarzda m e guld, tam fihristim i yapm adan kim se yanm dan ayrlm y o rd u birdenbire durdu ve arkadana: - Sen saatinden ikyet ediyordun... B ir de Hayri B ey grsn u nu! Hayri Bey saatten ok iyi anlar... D oktor R am iz yalandka lzum suz konum ay arttrd iin devam etti: - B akm a, deryadil, kalender adam dr, dkkn filn yoktur am m a saati bilir... Sonra bana dnd, deta tekellfl bir tavrla: - B uyurm az m sn Hayri Bey... yle bir kahve ielim! Ve benim le eski m ektep arkada arasndaki servet, seviye, re fah, terbiye, tahsil farklarna ram en beni ne kadar sevdiini Halit Ayarcya tam gsterebilm ek iin bu sefer srtm dan, tam kam buru mun stnden beni kucaklad. Son be senedir byle olm utu. Eski ahbaplarm beni birok ey lere ram en sevdiklerini gsterm ee kendilerini m ecbur sanyorlar d. D oktor R am iz bunlarn en m asum u idi. Bo m asaya getikten sonra doktor dilerini ierden em e em e tem izleyerek m eziyetlerim i saym aa balad: - Hayri Bey, neler bilm ez zaten... lm -i m en fil-z, ilm-i si m a, ilm-i sim ya, ilm-i havas, ilm-i cifr, ilm-i sihr, ilm-i huruf... Elinden her ey gelir... Eski tababet bile. Geen gn bir tehis koy du, ben bile ardm ! Doru idi, be senedir, Seyit L tfullah repertuvarn tekrarlaya

185

TANPINAR

rak, insanlar aldatm akla geiniyordum . H alit B ey hem onu dinliyor, hem kendi kendine, Elim e bir pa ra geerse m uhakkak urar alrm , yerini biliyorum , am m a ne iime yarar? der gibi bir tavrla beni seyrediyordu. H alit Bey am eliyesini insanlar zerinde, ve insanlarla yapan cin sten d i. Onun iin bak lar insan taciz etm iyordu. Sadece eya seviyesine indiriyordu. B ir denbire bana sordu: - H akikatten saaten anlar m snz? Nasl deryadil deilsem , nasl ilm-i sim ya, ilm-i cifr ve eski tabebeti bilm iyorsam , bam daki bereye, birdenbire aarm salar m a, trasz sakalm a ve dervi hlim e ram en nasl hibir tarikatten deilsem , ylece saatten de anlam yordum . Fakat yalana al m tm . H ayatm denen bu kalp akeyi baka trl srem ezdim . n sanlar benim byle olm am istem ilerdi. Yalanc idim . Binaenaleyh saatten ok iyi anladm m sylem em lzm d? Fakat bu en aa otuz be trl sylenirdi. Cem al B eye, Selm a H anm a, D oktor Ram ize, Sabriye H anm a, Yangeldi A saf B eye, hepsine, herkese ayr ayr ekillerde sylenirdi. B ir m ddet H alit A yarcya baktm . H a yr, burada dorudan doruya hareket lzm d. En yava sesimle: - B i r grelim , bakalm! dedim . Cebinden kordonsuz, kk bir altn saat kard. Avucum un or tasna brakt. Saat o kadar iyi ilenm iti ki avucum un iinde bir k k gne var sandm . H ayr, bsbtn yklm am tm . Sevdiim birka ey kalm t. Ben avucum dan kayp kaar korkusuyla parm aklarm saatin zerine kapatrken o: - ki aydr ilem iyor. B aba yadigr... Onun iin ok severim . Nesi var acaba? diye tekrarlyordu. - H ata, dedim . H em de byk hata... Elbette ilem ez. K ordon suz saat, yularsz hayvan, nikhsz kadn gibidir. Saatini seven ev vel bir kordonla kendisine balar. Bu szleri biraz karm dakini yoklam ak ve biraz da vakit kazan m ak iin sylem itim .

186

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

H alit Ayarc bana dikkatle bakt: - H akknz var! dedi, iki defa drdm . Ben: -Y a z k ! diye cevap verdim . nk ok gzel i. Bugn epeyce nadirdir. ngiliz mal. O ndokuzuncu asr ortas. Sizin anlayaca nz, bir harika. Saat hakikaten gzeldi. N erde ise sm aili de, kzm da unuta caktm . Senelerdir Cemal Beyin karsnn saatini tam ir ettiim den beri bu kadar gzel ii elim de tutm am tm . H akik bir heyecan iindeydim: - B urada let de yok... B ir ak olsayd... Ve akm aradm . Elim ilk soktuum cebim den yanm gibi k t. ak M alta arsnda yaym ac Ali Efendide idi. Son zam anlarda byle olm utuk. Evim izde -b ald zlarm a ait olan eylerin d n d a-, bize o anda lzm olan her ey, bizi hayalen ve B itpazarna, ya M al ta arsna gtryordu. Yahut da aradm z eyin yerini herhangi bir eskicinin ehresi, insan ldrtan dikkati, burun bkm esi alyor du. Sofrada, yatakta, giyinirken, soyunurken, konuurken hep bu canlandrm a iinde yayorduk. H epsinin bizden bir ayrl hikye si ve iim izden bir trl gitm eyen bir htra ehresi vard. D oktor R am iz antasn at. aksn kard. Bir m ddet, hazin hazin trnaklarna baktktan sonra aky bana uzatt. H alit Ayarc nn ehresinden hafif bir tebessm geti. H ayr, bakm asn, gr mesini bilen adam d. Saati atm . Lupa ihtiya yoktu, ne de herhangi husus bir dik kate. Sadece m knatslanm t. H alit A yarc, ocuunu m uayene ettiriyorm u gibi deta heye canla bakyordu. - H ibir eycii yok... dedim . Sadece m knatslanm . Sakn sktrm ee filn kalkm ayn! Lzum yoktur. Bunun husus bir le ti vardr, byk saatilerin hepsinde bulunur. Yarm saatlik bir i. H alit Ayarc ban sallad: - Nasl oldu da bunu grm ediler...

187

TANPINAR

- G rm ezler. D aha dorusu dikkat etm ezler. Saat de insan vcu du gibidir. ok d efa allm hastalklar aranr. Yalnz bir fark var dr. D oktorlar tedavi ettikleri insanlarn bnyesini bazen bozarlar am m a, herhangi bir uzviyeti deitirem ezler. H albuki bazen saat ta m irinde bu olur. Yedek para hikyesi... D oktor R am iz sevincinden ldracakt. H i m it etm edii bir rekoru krm tm . D oru drst konuuyordum , beeniliyordum . - B ir eyi mi deitirm iler? Yapm ayn yahu! Senelerdir tand m insan... H akikaten iim de spritizm a C em iyetinin azasnn dilinden dm eyen o altnc his mi uyanm t, yoksa karm dakileri kendime hayran m etm ek istiyordum ? Belki de bu kahveden sklm tm . Etrafm da yeni batan bulduum bu insan scakln daha yakn dan kavram ak m istiyordum ? H ulsa, btn talkatim le konum a a baladm: - Siz o adam a gidin! E vvel uradan kaldrd ta, veya benze rini, hi olm azsa ayn tartda bir ta oraya koysun. V ka mhim bir ey deil am m a... O rda o tartya ihtiya var. Byle bir saati ya pan adam iki yakutun arasna bu m ercim ei koym az. Sonra m kna tstan kurtarsn. N ihayet u kl da deitirsin. H alit Ayarc birka dakika sustu. B en, sanki talihim in anahtarn yakalam m gibi saate sk skya yapm tm . H akikatte ona bak m yordum bile. A rkam daki m asada dem inden beri devam edegelen m nakaa tam kvam na girm i, yum ruk yum rua, sille silleye, iskem le is kem leye iddetli bir kavga balam t. M stakbel dam adm , grtlak kem ii, avn arayan ahin gibi darya frlam , sapsar yz, di ken diken salaryla alabildiine kfrediyor, tutm aa alanlarn stnden durm adan saldryordu. K endi kendime: - E yvahlar olsun! dedim . E yvahlar olsun! imdi m uhakkak bi rini, hatt birkan ldrecek. Zaten herifin katil olaca gzlerin den, dilerinden belliydi. En aas idam , yahut m ebbet hapis!.. Eyvahlar olsun, bu m it de gitti. K z, yine bam da kald.

188

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Ayam za kadar gelm i bu ksm eti beenm ediim , hor grd m , nazlandm iin imdi pim andm . Sen mi beenm ezsin? te A llah, insan byle m ahrum eder. H erif bu akam hapiste. H aftaya da idam dr. K zm evlenm eden dul oldu. Zavall yavrucak, kim bilir iitince nasl zlr? K afam dan ancak glgesi geen bir dncenin iki dakika sonra byle cezasn ekeceim i nereden bilebilirdim ? B iz fakirler byleyizdir. K ader saraynda bizim ilere bakan bro hi am az, ihmal etm ez. Zihnim izden geen en uzak, en m sum ihtim allerin, sadece iddet ile ret iin dndm z eylerin bile cerem esini deriz. Fakat dndm olm ad. M stakbel dam adm sanki ilm-i menfil-zy ve ilm-i simay ifls ettirm ee karar verm iti. Hi kimseyi ldrm edi. H att bir tokatk bile atam ad. B ilkis evvel suratna, hangi pir akna olduunu fark edem ediim iki sunturlu tokat yedi. A znn tam stn birinci snftan bir yum ruk okad, sonra kafasnda kahvenin en salam grnl iskem lesi paralan d. D aha sonra birbiri peine gelen fslasz tekm elerle deta ayak lar yerden kesildi, havada um aa balad ve kahvenin kaps nndeki kaldrm a yld. A h Y rabbim , o andaki sevincim ! Evet, m thi bir sevinti bu. E vvel, kimseyi ldrm em iti. B i naenaleyh ne idam edilecek, ne de hapsolunacakt. V ka bu iki ih timalin ikisi de, ortada yalnz kendisi olsayd pek o kadar zlece im eylerden deildi. Fakat arada kzm vard. dam olunm ayaca na veya hapsedilm eyeceine gre istersem kendisini dam atla kabul edebilirdim . Sonra, gzlerim in nnde tem iz bir dayak yem iti. A rtk bana kar eskisi gibi horozlanm asna im kn yoktu. O bana, M oruk, ne var ne yok... diye densizlik etm ee kalknca, ben ona, Hi smailciim , yle bir kahveye gittim de... Hani geen gn senin dayak yediin kahve yok m u? te oradan dnyordum diyebilirdim . Ya hut da sadece: Kahve! Sandalye! Lokantacnn S abri! der, geer dim . Yahut, sm ail, kuzum o sandalyenin parasn dedin mi? Am an yavrum , byle eylere dikkat et! O sandalye senin kafanda

189

TANPINAR

krld. K ahve sahibinin suu ne? Ne diye ziyan eksin adam , senin yznden! N ihayet, sevincim in nc bir sebebi vard. smail bu dayaktan sonra en aa gn yerinden kalkam ayacak, hi olm azsa evlen meyi hatrlayam ayacakt. D nm ee vaktim vard. Baz insanlarn m r vakit kazanm akla geer... Ben zam ana, kendi zam anm a el me atm akla yayordum . Fakat ne diye burada byle oturuyordum ? N iin ayaa kalkm yor, onu dvenleri alklam yordum , alnlarndan pm yordum ? - K erata... H em benim inci gibi kzm a gz korsun, hem karm da yle saygsz saygsz srtrsn! A ptal aptal suratm a bakarsn! N ur olsun o eller... H alit Ayarc bu iten konum alara birdenbire son verdi: - abuk yaparlar m bunu? - A z a m bir saat... O da tan bulunm as, yerine konm as yzn den... H alit Ayarc, D oktor R am ize dnd: -D o k to r , haydi, hep beraber gidelim ! u ii halledelim . B eye fendi, siz de lutfunuzu tam yapn... Z ahm et olm azsa. Sonra gider bir yerde vakit geiririz. - A m a n efendim bendeniz bu kyafetle... tirazm kyafetim le herhangi bir yere gitm ekten utandm iin deildi. Z aten dtm vaziyette kyafetim i ve her eyimi olduu gibi kabulden baka arem yoktu. nci gibi kzn Topal smail bu dalasna verm eyi bir saniye bile dnen insan iin kyafet, haysi yet, eref gibi m eseleler artk m evzubahis bile olam azd. N azlan m am , onlarla beraber gitm ezsem belki birka lira verirler midiyleydi. B ir de yle, izzet ikram davet edildiim yerlerden ok defa yayan dndm hatrlyordum . Fakat H alit Ayarc benim hesap larm nereden bilecekti: - K yafetinizde ne var? Sizi gren kim olduunuzu yznzden anlar. D em ek o da anlam t. Z aten ben kaderim in yzm de yazl ol

190

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

duunu artk biliyordum . unu da syleyeyim ki H alit Ayarc hi de bakalar gibi klk kyafetimi saym am , sadece yzm e bakm t. lk geen bo taksiyi evirdiler. Ben kendiliim den ofrn yan na doruldum; yerim elbette oras olacakt. Fakat Halit Ayarc kolum dan tutarak mni oldu. br eliyle at arabann kapsndan zorla beni ieri tkt. Sonra Doktor R am izi srd; nihayet kendi girdi. G a rip adam d. Nezaketi bile em ir eklindeydi ve icabnda ellerini bile kullanmaktan ekinm iyordu. uras da var ki cssesi msaitti. Ka senedir otom obile binm em itim . Bir k gecesi, Selm a H a nmn balo elbisesini gerekten Hrka-i erifm i gibi kucam dan bir saniye ayrm adan ve ikide bir m ukavva kutusunu pp okaya rak evlerine gtrdm geceden beri. O gece belki de hayatm n en m esut gecelerinden biri olm utu. Selm a H anm efendi beni yuka rya artm , kahve ikram etm i, sonra da saat drtten dokuza ka dar peinde kotuum tuvaletini giyerek yanm a gelm iti. Cemal Bey seyahatteydi ve Selm a H anm beraberce baloya gedecei dost larn bekliyordu. H ibir zam an benim le o kadar ahbap olm am , aradaki m esafeyi o kadar unutm am t. B ir ara, Haydi siz de gelin, ne kar sanki, C em alin elbiseleri var, bir tra olursunuz... diye beni baloya gtrm ee bile kalkm t. Sonra benim telm dan korkm u gibi, V azgetim , vazgetim , dedi, am m a bir artla, unut mayn ki ben bu gece baloya gideceim , eer dostlar gelm ezse si zinle gideceim ... Ve ben iim den dostlarnn hem ge kalm alar na, hi gelm em elerine, hem bir an evvel gelip beni nerdeyse boa cak olan bu saaddetten kurtarm alarna dua ediyordum . O gece ilk defa Selm a H anm efendinin sade slp, sade zarafet, sade iyi seil mi elbise, en latif duru ve ldrtc bir yn giil olm adn, ay rca bir vcudu bulunduunu, bu vcudun birinci snf bir kadn v cudu olduunu, bu gemi ile dnyann en gzel seyahatleri yaplabi leceini grm tm . H ibir saray aynas onun srt kadar gzel ola m azd, kollan ay nda gm rm aklar gibi akyordu. Belki de m stakbel dam adm n karm da yedii dayan verdii hafiflikle bu nadir saadeti birdenbire hatrlam tm .

191

TANPINAR

Topal sm ailin gzm n nnde yedii dayak bir trl aklm dan km yor, dndke bir yn yeni teferruat hatrlyordum . H er tokat yiyiinde burnunu bir ekii vard ki, btn m riim ce m uhakkak hatrlayacaktm . O kadar irkin burun ancak bu ie ya rayabilirdi. H ayr, Selm a H anm n htras ne kadar tatl olursa olu sun, benim tesadfn hazrlad bu nim etten hakkyla istifadem l zm d. Ya A llah gsterm esin, o anda kahvede bulunm asaydm h lim ne olurdu? Ve kafasnn krldn, yahut ldrldn sade ce gazetede okusaydm , yahut m ahallede kom ulardan biri phe siz iinden sevine sevine ve yle grnte ayorm u gibi bana syleseydi, o zam an iim den oh olsun kerataya deyip geecektim . Halbuki imdi bu htra, tpk Selm a H anm efendinin o gece beni saadetten neredeyse ldrtacak olan iltifatlar gibi iim de daim a hazr bulunacakt. stediim zam an ona dnecek, tekm enin indii taraf, yere kapann, yz kan iinde yerden kalkn, tekrar y zkoyun yere kapanm asn tatl tatl dnecektim . K apdan kar ken nasl bana bakm t ah, kalb kalbe kardr, m endebur m ahlk, rezil adi herif... Belli ki dayak yediinde bu kadar m ustarip deil di. O zaten, dnyaya, tedip edilm ek iin gelm iti. O nu asl ykan bu daya benim karm da yem esiydi. Ta cierinden zehirlenm iti. M e lun kerata, hline bakm azsn da kzm a gz koyarsn ha... B ayezta geldiim iz zam an alkanlk yznden evvel cebimi yokladm . Saatim bittabi yanm da yoktu. Satlal sekiz ay olm utu. Sonra m eydann saatlerine baktm . Biri buukta durm utu; b r belki dn gecenin on birinden rtarl bir tren gibi bugnn aka m na yetim ee alyordu... B ir sz sylem ek iin: - Bu saatler de b ir trl doru drst ilem ezler... dedim . Sonra m stakbel dam adm n htrasn kafam dan bir ylan l sn atar gibi kovduum iin m em nun ve rahat ilve ettim . - B ilirsiniz ki, ehrin hibir saati birbirini tutm az. sterseniz E m innndekine, sonra da K arakydekine bir bakalm ... H i kim se buna cevap verm edi. H erkes kendi dncesine dal m gibiydi. O m uzlarm silktim . Ne kard! Z eh ray o herife ver

192

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

meyecektim ya... G erisinin ehem m iyeti yoktu. Fakat Y rabbim , na sl besleyecektim , nasl bakacaktm . Kederimi datm ak iin yeniden Topal sm a ile dndm , olm a d; bu sefer Selm a H anm dnm ek istedim , tutm ad. artlar ar basyordu. E m innnde D oktor R a m iz in sesini duydum . - Sahi yahu, yirmi be dakika fark var. K arakyde, H alit Ayarc: - B urada da yarm saat ileriyiz! dedi. Saati, zengin ve son derece kibarlk m erakls bir Erm eniydi. Onu grp de gm lekisini, hele berberini beenm em ek kabil de ildi. A yakkablarnn cilsna gelince, keratann yatarken onlar koynuna ald m uhakkakt. H alit A yarcy bir yn Franszca ke lime ile karlad. Fakat o aldrm ad. Saatini kard, bana dnerek: - Ltfen Hayri B eyefendi, izah buyurun, dedi. Agop Saatiyan, evvel beni tepeden trnaa kadar istihfaf ve m erham etle szd, sonra, en enteresan yerim m i gibi gzleri ayak larm a dikildi kald. Belli ki, baka bir zam anda ve tek bam a gel seydim hi tereddt etm eden A llah versin diyecekti. Belki bu yzden en sert sesim le elim deki saatin vaziyetini anlat tm. - H e m , dedim , defa hoyrata skp bakm snz, bu saatler nazik aletlerdir, byle tartaklanm aa gelm ez, bakn unun arkasna, bu fabrika ii deil, el ii... Sanki ustadan ustaya m ektup, am a, bel li ki, size yazlm am .. Ve saatin i kapana hakkedilm i resim leri gsterdim . Sonra yavaa dudaklarm bktm. - Zanaatkrn yerini tccarn alm as acnacak eydir hakikaten! dedim . Hey Nuri E fendi, aziz ustam , nur iinde yat. O dakikada adam cazn beni dinlerkenki hlini grm eliydin. Bu dorudan doruya senin zaferindi. Senin cm lelerinden birini dinledikten sonradr ki, Saatiyan Efendi gzlerini ayakkablarm dan ayrd; daha dorusu bu ayakkablarn tek bana oraya gelm ediklerini, bir sahipleri bu

193

TANPINAR

lunm as lzm geldiini, o biarenin de bir ba ve bu bata da bir ehrenin m evcut olabileceini dnd. - H ayr, o ite kzm verm em ! Y zm e bakm ay hatrna getirm esine olduka nazik bir tebes sm le teekkr ettikten sonra devam ettim: - G aliba raklarnz saati tam ir ederken u ta drm ola caklar... una da bir baksanz... Saati ellerini uutura uutura bir eyler k ekeledi. Fakat artk taham m lm kalm am t. - Siz, dedim , dediim i yapn... D aha dorusu dediklerim i... E v vel u saati m knatstan kurtarn... Sonra H alit A yarcya dndm : - E skiden, dedim , bu cins iler, yalnz serm aye meselesi deil di. Sevenler ve iin iinde yetienler yaparlard! Nuri Efendi kulam n dibinde sanki bana: A ferin olum ! di yordu. phesiz kafam daki dertler olm asayd, kendimi sonu gelm eye cek bir m aceraya srklenm i sanm asaydm ve evdekilerin akam yiyecekleri be on para olsayd zavall saatiye bu m uam eleyi yap m azdm . B ir ara adam cazn yzne baktm . Y aptm dan utan dm . Kendi k e n d im e , Ho grsn! dedim . Benim gibi akam ne yi yeceini dnm ee m ecbur deil ya... Y rabbim , kurulm u, salam ilerin arkasna ekilince insan ne kadar rahat oluyor. B tn dnyaya m eydan okuyabiliyor. Saati o dakikada kendini toparlad. Saati elim ize verip kovabilirdi de. D kknda bir buuk saat kaldk. Bu m ddet zarfnda saat tcca rna, A llah n inayeti ve ustam n ruhaniyeti sayesinde sk ve ok faydal bir m eslek dersi verdim . B ilhassa saatinin hareketini boz m ayacak, tam denklem eyi kuracak tan arl zerinde o kadar hassas davranm tm ki, adam n yz ter iinde kalm t. Son olarak saatiye, bir daha bu cins saatlerle m egul olurken fazla ya kullanm am asn tem bih ettim: - m am bayld yapm yorsunuz! Saat iletiyorsunuz. Hem bu ya

194

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

da kullanm ayn artk! imdi ok hafif kemik y alan var! Btn bunlar olup biterken H alit Ayarc bir kere bile gzlerini benden ayrm am t. Biz karken dkkn sahibi Franszcasn tam am iyle unutm ua benziyordu. B yk bir iltifat olsun diye: - B eyefendi, zatnz svirelisinizdir? diye sordu. Yoksa orada tahsil ettiniz? - O da nereden kt? - Saatten anlyorsunuz da... Ben ksaca: - Saatleri severim , dedim , hem ok severim . Keke bu adam a bu kadar hain davranm asaydm , belki beni rakla kabul ederdi. M aazann kaps nnde H alit B eyle D oktor R am iz ksa bir m nakaaya giritiler. Geceyi nerede geireceklerdi? D aha doru su nerede geirecektik? N ihayet H alit Ayarc: - B oaza gidiyoruz... diye kesip att. Hayri B eyefendi bize e ref verirler. B eraber bir rak ieriz deil mi beyefendi... Ben iim den, Varan drt... diye kaydettim . B ir saat iinde drt defa beyefendi olm utum . stelik Topal sm ail karm da dayak ye miti. Belki de bu yzden kzm hibir zam an alm ayacakt. Sonra stanbulun en m ehur saatisini bir buuk saat gagalam tm . Tam benim hayatim di bu. Evdekiler at ve ben kendim in olsa bile fab rikasnn adn bir trl renem eyeceim bir otom obilde idim . s telik de B ykdereye, rak im ee gidiyordum . B ykdereye son defa Selm a H anm efendinin akrabasndan bir hanm n cenazesi dolaysyla gitm itim . m rm de o gnk yor gunluum u unutam am . Selm a H anm efendiye olan ballm y znden hem en hem en m erhum eyi tek bam a srtm da tam tm . N eredeyse beraber gm lm ee raz olacaktm . A k insana neler yaptrm az? O gnden kalan en korkun htram , btn yol boyunca ve m e rasim esnasnda nasrna baslm gibi sinirli, som urtkan duran C e mal Beyin gzlerim iz karlatka, hlim e iin iin gldn fark

195

TANPINAR

etm em di. Bu sonunda beni yle rahatsz etti ki, bir iki defa alan ukura, m erhum eye refakat iin kendi yerim e onu frlatm ay ve ka p gitm eyi dndm . "B u ii yaptktan sonra kar Hiinkrtep ede, serin rzgrda G em ilerde talim var! trksn sylerim ... Niin baka trk deil? Onu da bilm iyordum . Bittabi yapam adm . stelik dnte kolum a girm ek lutfunda bulunduu iin az ok kendisini de tam oldum . - N iin hep fakir ve biare adam lar dayak yer? M esel bizim Cem al Beyi hi kim se dvm ez. Son zam anda kendim le yksek sesle konum ay det etm itim . D oktor R am iz : - Yine mi o m esele? diye bana akadan kt. N e istersin adam cazdan?.. Sonra H alit A yarcya dnd: - Hayri Bey, bizim C em ali hi sevm ez, diye izah etti. B en, btn srlarm yakaland iin yzm kpkrm z pencere den baktm . - Hakk var ya!., dedi. Sonra bana dnd. Ben birka defa d nm edim deil. Fakat sonundan korktum . B ir kere balarsam b rakmam! diye dndm . D n bir kere o surat insan tokatlam a ya balarsa! Yan gzle ellerine baktm ve hakikaten bu iin olm adna zl dm . Vapurda beni yanndan bir dakika ayrm am t. Ve hem en be dakikada bir, ok yoruldunuz H ayri Bey. B ugnk lutfunuzu hi unutam am ! diyerek yorgunluum u tazeledi. M erhum e acayip ka dnd. Hani sizin halanzdan bir num ara stn, falan gibi bir ey... Selm a tabi L '; sevm ezdi. O da bize dm an gibiydi. A m a, ne olsa akraba idi. Son bir hizm etten ekinem ezdik. Sabahleyin ne yapaca,m ? diye dnyordum . S elm aya da sylem itim . O , bana, zlm e, H ayri B ey gazetede okuyunca behem ehal gelir diyordu hep. Zaten ben de sizi dnerek iln o kadar teferruatl verm itim . D orusu byk zahm et ettiniz...

196

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Evet, byle olm utu. Bu ie gnll gitm itim . Cemal Bey, bana d p ed z,A ptalsn! Tedavi edilm ez ekilde ap talsn! dem iyordu. Sadece bu hikyeyi on defa anlatarak beni, ap tallm a kendi iim den inandryordu. Evet, Selm a bu kadn sev mezdi. ok ktlk grm t. A m a ne olsa size yine m innettardr. Ve her azn anda ayaklarm n altndan toprak kayar gibi oluyordu. Ya o m ezarn banda oturup, abdestsiz, guslsz, yank yank okuduum air... Halbuki ne hlyalar kurm utum . M esel ertesi gn veya bir haf ta sonra Selm a H anm efendi ile tekrar karlanca bana en irin te bessm lerinden biriyle bakacak, Hayri Bey, diyecek, Hayri Bey, teyzem e kar gsterdiiniz balln hikyesini C em alden dinle dim . Beni ne kadar duygulandrdnz, bilem ezsiniz! D ostluunuza nasl m innettarm ! Fakat em indim Hayri Bey, sizin, benim en iyi dostum olduunuza em indim ! Ve daha buna benzer ne gzel ey ler syleyecekti ve ben o zam an aracak, kekelem ee balayacak, hibir ey syleyem ediim iin ayaklarna kapanacaktm . Bu sefer Selm a H anm efendi, bsbtn tatllaan sesiyle: H ayr, hayr, bu nu yapmayn! Hayri Bey... diyecekti. Bunu yapm ayn, ben hepsini biliyorum ... B iare, hislerinin arasnda bunalm kalm , zavall bir kadna bunu yapm ayn! Ben btn o yorgunluum a, hayalim de hep bu yerli film sahne si, -bittabi Selm a Hanm efendi bizim artistler gibi burnundan ko num ayacakt- taham ml etm itim . Cem al B ey bu latif hlyay be dakikada bir kere ykyordu. B ir ara, H alit A yarcnn devam eden sesini duydum : C em ali biraz tanyp da ldrm ek istem em ek kabil deildir. Ben daha G alatasarayda iken birka defa bunu dnm tm . O gnden sonra bir daha B ykderenin adn bile anm am tm . Rak byle deildi. O nunla lfetim daha sk, daha derindi. V ka istersem o vesilede Cemal Beyefendiyi hatrlyabilirdim . Fakat bu benim deil, onun aleyhinde idi. B ir gn evinde sofra banda iken, kendisini ziyaret ettiim iin beni de oturtm u, ikram etm iti. lk

197

TANPINAR

yudum u azna alr alm az yznn yle m endebur bir burumas vard ki, birdenbire itiham kapanm t ve srf kendisine rak nasl iilir gsterm ek iin st ste sekiz kadehi bile yuvarlam , evden zilzurna km tm . im di dnyorum da, acaba Cemal Beyle olan m nasebetlerim izde tam am iyle hakl olan ben m iydim ? diyo rum . nk adam cazn karsndan baka hi ve hibir hlini be enm ediim o kadar ikrd ki... kinci defa isiz kalnca bir ara hakikaten rakya dtm . Bu yzden ehzadebandan E dirnekapya kadar, yol boyunca rastla dnz eiinden atlar atlam az ekim i pilaki ve yanm zeytinya kokusu cierinizi halayan m eyhanelerin hepsine birka lira bor cum vard. Yar ykk evim izin arasna gz koyan ve bu yzden ba na olduka geni bir kredi salayan sem t bakkalndaki hesabm da her akam yalvara yakara aldm krk belikler kabartm t. Bazen ieyi eve gtrm ee cesaret edem ez, hem en orackta, tezghn ya nnda ran arszlklar ve Y usuf Efendinin borcum ve evim hakkndaki im al szleri arasnda yarlar, arkam dan sylenecekleri hi dnm eden ve hibir kim senin baklaryla da karlam am aa a larak deta bolukla konuuyorm uum g ib i, unu bir kenara koy, yarn akam urarm ... derdim . H ulsa, raky da, B ykdereyi de tanyordum . kisinin de ben de bir yn htras vard. kisinin yan yana gelmeleri de pek m m knd. Elbette B yiikderede rak ienler vard. Fakat ben bu ie nereden gitm itim ? te deiiklik burada idi. B en, rak ve Byiikdere... H ayr olm ad. B ykdere, rak ve ben... N e ekle soksam , bu iki saat evvel aklm n alaca ey deildi. stelik buradaki ben, bu gn drt defa beyefendi olm utum . Hayri Bey, H ayri E fendi, Hayri olum , falc H ayri, saati Hayr i, ksz H ay ri, u byc H ay ri, m srif, ay y a, esrarke H ay ri, Pakizenin kocas H ayri, baldzlarm n enitesi H ayri... imdi bir de Hayri B eyefendi ortaya km t. - Hayri B eyefendi, bir cgara... Ltfen. -T e e k k r ederim beyefendi!

198

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Byle denm esi lzm . E skiden, alt yl evvel de byle derdim . Son zam anda belki bunu da unutm utum . D em inden beri cgaraszIktan dudaklarm n kenar ve ii, btn di etlerim yanyordu. Se vincimden beinci beyefendiyi az kald karacaktm . O tom obil, ok gibi, bu gzel, buulu bahar akam n deta israf ederek uuyordu. em berlikuyu srtlarnda puslu havada, bir kat daha gzelleen akam , gz alabildiine yeillik arasnda, taze ot lar kadar yum uak, kr iekleri gibi ince ve ekingen, arap ren ginden altn rengine kadar giden perdelerle, bir erit gibi uzanyor du. Bu eridin bir ucu sanki bizde im i gibi onu ve etrafndaki akis lerini toplaya toplaya gidiyorduk. B ykdere, rak ve ben, am a Hayri Beyefendi olarak ben. Ayr ca otom obilin yetm i kilom etre srati. M uhakkak tekrar ocuklu um a dndm ve bir bayram yerindeyim ! - Pek dalgnsnz Hayri Beyefendi! Bereket versin, D oktor R am iz yanm da. O varken benim kendi me ait ilerde sz sylem em e lzum yoktur. imdi de o cevap ve riyor: - Hayri Bey, daim a byledir! Hayri B eyefendi, bizim H ayri, sizin H ayri, dalgn H ayri... Ne kadar ok Hayri var. N olur birkan yolda eksek. H erkes gibi ben de bir tek insan, kendim olsam . Otomobil yerlerinden skt aalan tepem izden ata ata gidi yor. Her eyde bir ocuk sa yum uakl var. Alt sene evvel ba km szlktan len kk kzm n salar da byle yum uakt. Bari u ihtiyar inem esek! st ba benden perian. Belli ki kendin de deil! A ferin ofre, adam a hi dokunm adan geti. imdi geir dii tehlikeyi anlayacak ve rkecek. Bu gece belki de ryasnda onu grecek, kaybettii sevgililerinden bu kazann htrasyla bir denbire ayrlacak. Fakat niin hep Selm a H anm ve Cem al Beyi dnyorum . G aliba bir otom obile bindiim iin olacak. - Hayri B eyciim , ltfen akam st bize urar m asnz? Selm a sizi bekliyor. E vet saat alt, yedide...

199

TANPINAR

Telefonda Cemal B eyin sesi, ii gelm i ocuklar gibi iki aya nn stnde sallanyor. Ben cevap veriyorum : - Ba stne beyefendi... Ve stm kirletir korkusuyla hem en telefonu kapatyorum . B i liyorum , im di hiddetten sapsardr. Telefonu daim a kendisi kapat m ak ister. Saat yediyi bekliyorum , alt buukta kapnn nndeyim . H iz meti kz ylarak glyor. D nyann en kt kolonyasn srn m . G zlerinde fena bir prlt var. Sanki holn nda ok derin bir karanlktan bakyor gibi. Eli deta ceketim e asld. Niin kz yorum sanki? Ayn insanlara, hem en hem en ayn ekilde hizm et et m iyor m uyuz? B ende hi m eslek tesand yok m u? H ayr, kzm yorum . A cele ediyorum . Selm a H anm efendinin yatak odas indirilm i perdeleri, abajurun bsbtn krlettii ile bir deniz m aarasna benziyor. Yatak b yk bir sedef gibi alaca kta kabaryor. inde Selm a Hanm var. A caba hasta m ? K zm da hasta, kk kzm . Hem on gnden beri. Dn D oktor R am iz uram ad. Fakat bunun hastal baka tr l olm al, nk tekilerin hepsini bana unutturdu. N e A hm etin gsn, ne Z eh rann sinzitini, ne karm n tiroit guddelerini, ne de en kn hum m asn dnyorum . Sandalyenin, ezlongun zerinde bir yn ipekli am ar var. Cem al Bey, bir sandalyenin zerine atlm robdam bryla odada hazr. - G em i olsun efendim ... akaklarm atyor. B ir eyler daha bulup sylem em lzm . Fakat ne syleyebilirim ? K k kzm n bu sabah atei otuz sekizdi, y z ok deiikti. Fakat Selm a H anm a bunlardan ne? imdi ben evim de olm alydm . A m m a burada olduum iin m esudum . - H ayri B eyciim , sizi yine rahatsz ettim . Fakat sizden bakas da bu ii yapam az... Yine ok gzel ve irin. Y z ocukluum un ekerci dkknla rna, imdiki ieki vitrinlerine benziyor, k ve renk iinde. Nuri Efendinin sesi iim de konuuyor.

200

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- Sabr, insan olunun tek kalesidir... Ben bu kalenin iinden onu dinliyorum . Fakat duvarlar bu oda da ok ince. - Bir hediye gnderm em iz lzm . G ryorsunuz ben hastaym . Bu nezle yakam hi brakm ad. Cem al gitm ek istedi am m a, onun da sabahleyin atei vard biraz... B ir ey kar bam za diye korktum ... Yumruk tam yerine isabet etti. Cem el B eye gsterilen bu alka kadar beni hibir ey m esut edem ez. Fakat kadn akl bu. N e yapar sn? Gzel olm ak kfi deil. O devam ediyor: - Zaten bu gece baka yere szl... A rtk i size dt... i li de... D oum evinde... A krabadan bir hanm . ok seviiriz. Sizden bakasn bulam adk! H astalk m uhakkak ki yakyor. A ksrm a hi gzel olur mu? A m m a, elim den gelse alp gtreceim , yatam n ba ucuna avize diye asacam . Yatakta bir eyler aranyor: Ltfen uradan bir m endil... - yeceksiniz hanm efendi... - Hayr... O da scak! Oda scak, fakat siz yine rtnn, kollarnz, boynunuzu, g snz rtn. Yatakta rtler altnda ekliniz kaybolsun. V cudu nuzu gizleyin ki bu kpek sadakati bende devam etsin. Yoksa, yok sa... yi am a niin benden saklansn! Ben ona o kadar aalardan bakyorum ki... - B e n , hediyeyi alm tm . O rada sandalyenin stnde. U fak bir ricam daha var. Aye size C em alin elbiselerinden birini verecek. Btn takm yla. A nlyorsunuz ya, zengin insanlar. Bizim de hedi yemizi ailenin eski bir em ektaryla gnderm em iz lzm . Kim bilir ne kadar gzelleeceksiniz! B ir kahkaha daha. Bu kahkahay da gtrm eliyim . Fakat bunu nereye asarm ? K endisine uaklk etm ek kfi deil. E trafa evlerin de doup bydm , beiklerini salladm da zannettirm em l zm. stm bam da tem iz olm al! Ve ayrca stm deki elbise C e mal Beyin stnde grnm olm al! Ve grenler, yi bakyorlar,

201

TANPINAR

dorusu! dem eli. G eenlerde C em alin giydii elbise deil m iy di? A dam boylu poslu! Sonra efendiden adam . Baya kmil bir h li var. -D a rlm a d n z deil mi Hayri B ey? Z aten biliyorum , siz beni seversiniz, bana darlm azsnz! D em ek, benim sevdiim i biliyor. Bu sevin bana yetiir. Yz tekrar yasta gm ld. Salar dald. Yatak, yum uak, ince bir plaj kum u gibi bu yzkoyun yatan kadn vcudunun eklini alyor. rtler dalganyor. u paketi alp kaabilsem ... H ayr, tekrar dn yor, tekrar ayn cm bl bak, ayn glm sem e... Belli ki o anda kendisi iin benden baka kim se yok. Belli ki yine bana bir hakaret hazrlyor: A ye, size para da verecek. O tom obille gider gelirsi niz! Aye hakikaten gn evvel Cem al Beyin srtnda grdm kahverengi elbiseleri hazrlam . M utfan yanndaki darack yerde soyunuyorum . Aye kapnn nnde. Aye kapy ayor. E m ine, o cuklarm , Pakize, hepsi burada... N iye byle anlarda hepsi birden bam a rler? Yalnz Selm a H anm yok. O odasnda yatanda bir kedi nazyla dinleniyor. O girerse, onu unutm azsam bu i olm az. Halbuki ben ancak Aye gibi kadnlarda ksm etim i aram alym ! kim izin boazlarm zda bir yn ey dm leniyor, zlyor. Fakat A yenin kollar hi de onunkine benzem iyor. im de btn dnyay ikrah ettirecek bir bulant var. H ayr ben A yeden hola nacak insan deilim . Selm a H anm da bana ancak bahi, eski elbi se ve i verebilir. Ben ikisinin ortasnda, bolukta sallanyorum . D m em ek iin bir tarafa tutunm am lzm . Fakat nasl, ne suretle? K apdan bir baka H ayri rdal kyor, iki kolunda iki paket. B i risini ttncye brakrm , sonra geerken alm as kolay. iliye ka dar gitsem bile sonra eve ne ile dneceim ? Tabi tram vayla. B a ka aresi yok. A ye, benim gibi deil, pein para ile alyor. Ben de pein para ile alyorum . M aam ka defa pein alyorum . Evvel m utem etten, sonra dostlardan, sonra herkesten. D em ek bu parann bana verilm esini istiyorm uum . O hlde Ay

202

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

eyi niin beenm iyorum ? Aye, Pakize, Selm a H anm efendi. Em i ne artk grnmez! O na artk lyk deilim . im de sevilm eyen in san vcudunun cvklnn bulants hl devam ediyor. B una te nezzl etm em eliydim . Bu kadar gzel kadna, hem de hizm etisiyle ihanet etm ek... Ve Selm a H anm n, Cemal Beyin bu dnceye yine kendi iim den frlatt kahkahalar, C em alin de biraz atei var! Otom obil birdenbire durdu. L okantann vitrinlerinde barbunya lar, yolda grdm z akam dan toplanm gibi krm z ile mavi arasnda perde deitiriyorlar. - B uyrunuz beyefendi... -A m a n efendim , istirham ederim ... Talkta bizi lokanta sahibi karlyor. H alit Ayarc elini skyor. Dem ek bu da det. Param olursa ben de yaparm . Fakat onun gibi yapm am im knsz. O gveni ben kendim de bulabilir miyim hi? Bu lokantaya giri deil, btn bir ftuhat! O zam anlar el skm ak de ti olsayd, skender M sra, D r Y unanistana girdikleri zaman m uhakkak byle yaparlard. A dm attka lokanta geniliyor, gerili yor, uzanyor. Sade yle mi ya? B ir taraftan da toparlanyor, ona doru deta kouyor. Btn m terilerin gz bizde. K enarda g zelce bir kadnn ba nndeki tabaa gm ld. K eke yeni ahba bmzn yzne vaktinde bakabilseydim . B iraz ge kaldm . A rtk ta nyp tanm adm renem em . A m a srtn deniz tarafna evirm e sinin sebebini biliyorum ; kadnn rahatn bozm ak istem iyor. Beni karsna ald. K adnn ba tabaktan kt. Fakat eski neesi yok. Darda deniz var, gece var. G arip, sessizlii insann iine yerle en, bir rya bal gibi insann iinde m asm avi km ldanan gece. - M ehtap biraz sonra tam kardan kacak... H alit Bey dn gecesinde tabanca skar gibi em irler veriyor: -R a k ... Yani K ulp raks. A m m a brlerinden, hani u benim getirttiklerim den! D em ek K ulp raksnn baka cinsi de var. N iin olm asn? H er ey snf snf. K adnlar da yle deil m i? Selm a H anm efendi, Nevzat H anm , Pakize, sonra P ak izenin kardei olduu hlde m e

203

TANPINAR

sel byk baldzm ... Hepsi ayr cinsten. D aha niceleri var. Kinat lhana gibi, yaprak yaprak, kat kat. Lokantac listeyi uzatyor. H alit Bey bana dnyor: -B u y u ru n m ezeleri sein! B irdenbire kendim e geliyorum . - S i z buray daha iyi tanrsnz. Ben hazretin yalnz bir midye dolm asn bilirim . O da B alkpazarnda satc iken... D evam etm ek istem iyorum . Ben fakir adam m . Siz getirm eseydiniz, ancak kapsnn nnden geebilirdim . Belki adlarn bile bil m em . Ben Hayri rdalm . Be yl evvel len en kk kznn cena zesi beki kucanda kalkan adam . Sizin anlayacanz, biarenin biri. Byn de yarn Topal sm aile nikhlayacam . Hani kah vede, huzur- linizde dayak yem ek kstahln gsteren o m ende bura... Fakat neye yarar? Bu kadar gzel balayan geceyi niye bozm al? Felek bu gece beni Hayri Beyefendi yapt. O nun tadn karalm . B ir ayam brnn stne atyorum ve etrafa kaytsz kayt sz bakyorum . Belki de ben, kendim yle yaptm sanyorum . Belki de yzm karm akarktr. nk siz de anladnz ya, o za m anlar ben btn hayatn srtnda bir kam bur gibi gezdiren o bia re insanlardandm . Lokantac yan bam zdan ayrlm yor. Y rabbim , H alit Ayarc ya ne kadar efkatle, sevgiyle bakyor. Sevin adam cazn iki yanm a deta Cebrail k anatlan takm . G zleri ona her ilitike, ne redeyse elindeki m eze tabaklaryla pencereden darya, denize, gklere doru uacak, belki btn lokantay beraberinde gtrecek. Yok, phesiz fazla ileriye gitm eyecek, A yasofyann kubbesindeki m elekler gibi oraya, pencerenin dnda cam a yapp kalacak. O ra dan H alit A yarcya: A h, cierlerim in kan, ve gzlerim in nuru... diye her an seslenecek. - U zat doktor kadehini! Siz de beyefendi ltfen... Bu ileri ne kadar iyi biliyor. Sesi ne rahat em ir veriyor. A caba aktrl var m ? H ayr bu aktrlk deil, baka ey. Hayat be

204

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

nimsem i! H i m alup olm am . - Biraz buz? Biraz daha... imdi ilk kadehleri biraz acele ieriz... Sonra yavalarz... Bylece istediim iz zam ana kadar eleniriz. Belli ki bu m asa bizim bakkaln tezghnn arkasna hi benze miyor. B urada rak iin geni zam an ayrlyor. Rak kadehim de m erm er bir saray birdenbire km gibi deiti, tortuland. kinci gnde k byle yaratlm olm al. S onra ilk yudum un zevki. D i limle dam am a hafif dokunuyorum , ok ince bir sakz lezzeti var. Hayr, bu benim krk belik deil. kinci yudum , nc yudum . Kafam n iinde bir ey, kapak gibi ar bir ey dnd. Btn vcu dum da tanm adm bir scaklk var. K ulaklarm ham am da imiim gibi nlyor. D rdnc yudum: K adeh boald. Bu kadar da acele doru mu ya? Biraz daha tadn karm ak lzm deil m i? Bu gece yediim , itiim , grdm eyleri nasl olsa bir daha grecek, ie cek, yiyecek deilim! H alit Ayarc kadehimi dolduruyor. A h , herkes saatini onun kadar sevse ve hepsi de D oktor R a m iz in dostu olsa... B uz raky dam ar dam ar y ap t. - Bir ey alm yorsunuz Hayri B eyefendi... A rtk sayam ayacam . V azgetim . H ayr, teekkr ederim . B e nim detim byledir, hepsi nm de olunca karnm birdenbire do yar. D oktor R am iz hi bana benzem iyor. eh zad eb af ndaki kk m eyhanelere beni davet ettii zam an verdii bitm ez tkenm ez per hiz nasihatlerini birdenbire unutm u gibi yiyor. Tabaklar nnden resm igeit yapyor. Ben sanki iinde byk bir buz paras eriyen byk bir kadehin arkasndan onu seyrediyorum . - Psikanaliz, devrim izin en m him kefidir. H alit A yarcnn sesi birdenbire diken diken oldu. - B r a k doktor u psikanalizi... A llah belsn versin! Biz imdi rak iiyoruz. D oktor R am iz derhal psikanalizi brakyor ve hem en onun yeri ni stakozu alyor. D orusunu isterseniz, on senedir, onunla beraber olduum uz zam anlarda benim de yapm ak istediim hep bu idi. F a

205

TANPINAR

kat beni davet ettii m eyhanelerde, m asann stnde psikanalizden baka aza konacak doru drst bir ey bulunm azd. - Bizim S aatiyana adam akkll ders verdiniz bugn... - Belki biraz fazla oldu. M am afih hak etm iti... - D oru, hak etm iti... H em fazlasyla! H alit Ayarc tekrar beni satn alm aa karar verm i gibi rahat ra hat gzlerini yzm e dikti: - Saatilii nerede rendiniz Hayri B ey? - G enliim de, ocuk denecek bir yata M uvakkit Nuri Efendi adnda bir zatla tantm . Babam n dostuydu... Szm bitirem edim . L okantaya en aa on kiilik bir kafile gir di. H erkesin ba onlara evrildi. En nde yryen iriyar, kalantor bir adam - u gazetelerde gnar resimleri kanlardan biri olacak t m u h ak k ak - uzaktan H alit A yarcya eliyle bir selm verdi. O yar ayaa kalkarak son derecede haysiyetli bir tavrla selmn ald. M a salar ekildi, sandalyeler oynatld. G arsonlar salonun iinde, bilar do m asasnda bileler gibi kouuyorlard. Sonra kalantor adam ya nm za geldi. K afilenin br ksm , hazrlanan m asann etrafnda, bir gzleri bizim m asaya doru yryen adam da, br gzleri biraz sonra ayn adam n kendi aralarnda oturaca sandalyede, hepsi bir den bu uurda a olm aa dnden raz, ayakta, szde biiylik bir ra hatlk iinde birbirleriyle konuarak, akalaarak onu bekliyorlard. Yeni gelen, bir elini om uzuna koym ak suretiyle H alit A yarcya ayaa kalkm ak frsatn verm eden iltifat etti: - E , ne var ne yok bakalm , H alit B ey? Ses diye ite buna derlerdi. Bu H alit A yarcnnkinin de stnde, daha m arifetli, daha kudretli, yzlerce m na ile zengin bir eydi. Hem iltifat ediyor, hem geriye alyor, kucaklyor, itiyor, stne kyor, yan yana, kol kola yryordu. Hepsini bir anda, hep beraber ve drt kelim e ile yapyordu. O dakika hepim iz anladk ki Halit Ayarc m him adam dr; fakat ona iltifat eden daha ok m him dir ve o , ok m him adam olduu iin H alit Ayarc birka yz daha m him dir. Bu konum a deil, ard aras gelm eyen bir arp am eli-

206

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yesiydi. - Salnz efendim ... - Kim bu arkadalar?.. Yeni gelen adam bir el iaretiyle bizi yeni batan y aratt. D oktor R am izle ben T evratn yeni yaratlm adam gibi, o anda duydu um uz sevin, hayranlk ve m ahcubiyetle giyindik, rtndk. Fakat Halit Ayarc arm yordu. Evvel D oktor R am izi tantrd. Sonra beni takdim etti. - A z i z dostlarm dan Hayri rdal B ey... M em leketim izin en tan m saat stad. Misli bulunm az bir adam ... Bu takdim eklinden bir daha anladm ki Halit Ayarc mazi ve is tikbalini hlin arasndan gren zattr. Beni krk yllk dostu gibi ta ntyordu. K alantor zat benim le teerrf ettii iin son derece m e suttu. B irdenbire yznde bir ocuk tebessm belirdi. Belli ki bu saadeti bana birka kelim e ile anlatacakt. Fakat birdenbire m asa nn stndeki barbunyalar dikkatini ekti. Ben biraz daha bekleye bilirdim . Fakat barbunyalar bekleyem ezdi. O nlar beklerlerse sour lard. Souk barbunya ise hibir ie yaram azd. H alit A yarcnn om uzundan ektii eliyle bir tanesini ald ve hep ayn m esut ocuk tebessm yle azma gtrd. Fakat beni unutm ad, unutm am t ve unutm ayacakt da. Bunu gsterm ek iin serbest olan sol elini be nim om uzum a koydu ve hep ayn tebessm le yzm e bakt. Beni sevm iti. Ben bu tevecchn, iltifatn altnda santim kadar de me tahtasna gm ldm . O , hep ayn m uhabbetle yzm e bakyor du. K onum aa lzum yoktu, anlayorduk. Beni sevm iti. Ben de onu sevm itim . Bu em niyetle sa eli bir kadn sa okar gibi m a saya uzand. Tekrar bir barbunya dem e tahtasna yle kaytszca atlan bir klk oldu. Bu ?m eliye iki dafa tekrarland. atala l zum yoktu. atal fazla klfetti. O sam im adam d. B ana baklarn dan bu sam im ilii okunuyordu. N iin ayn sam im ilii barbunyala ra gsterm eyecek, araya bir vasta koyacakt. H em atal yem ek ye m ek iindi, byle erezler iin deil! Beinci barbunyadan sonra evvelkinden yz defa daha anlayla

207

TANPINAR

gzlerim in iine bakt ve barbunyalar ben yaratm m , ben tutm u um , ben piirm iim gibi hep bana bakarak: - N efis... dedi, ok nefis... Gzel pim i. Zaten m evsim i!.. B tn arliyle om uzum a basarak son em irlerini verdi: - A m a n yiyin! Tam zam andr barbunyann... Sonra beni brakt. D orudan doruya m asaya dnd. Ve artk bana bir daha bakm ad. B arbunyada ana baba bir karde olm utuk. G erisine ne lzum vard? B irdenbire buzlu badem taba dikkatini ekti. phesiz bu yeni icat edilm i bir nesne olacakt. Bir taraftan onu tadyor, dier taraftan H alit B eyle konuuyordu. T uhaf bir ko num ayd bu. Syleneni dinlem iyor, badem denen nesne ile megul olduu iin kendisi de konum uyor; fakat bsbtn bo durm ak da houna gitm edii iin karsndakinin bir eyler sylem esini isti yordu. B ir ara H alit Bey kendisine: -B u g n le rd e sizi taciz edeceim galiba... dedi. O ksaca cevap verdi: -M u h a k k a k , hem yarn! le yem einde. B uraya gelin. Sonra om uzum dan istem eye istem eye elini ekti. Fakat bu iha neti yapt iin tatl bir bakla gnlm alm ay da ihmal etm edi. Ve hep ayn sevim li, dost, babacan, her zam an iin em rinize hazr ve her zam an iin sizden ok farkl, tebessm lerinin, gzlklerinin prltsyla bizi ihya ederek ekilip gitti. B iz tekrak yerim ize oturduk. D oktor R am izin yz sevinten kpkrm zyd. B en, en aa drdnc kat gkte Hazreti sa ile sar ma dolatm . N iin olm asn? Bu sam im ilie, bu iltifata ta olsam yine dayanam azdm . B ir ara sol om uzum a baktm . M ektep kitapla rndaki A sur tanrlarnn om uzlar gibi nur iinde bakyordu. Ben, Hayri rdal, bu biare hayat art, bu iltifata m azhar olaym ! Bu akl alacak ey deildi. R abbim , ne byksn sen! Yalnz bir k ii, H alit Ayarc oralarda d e ild i. Yerine oturur otur m az, H adise kapanm tr der gibi bir sesle bana: - E v e t... dedi. G aliba onun geliiyle kesilen szm e devam etm em i istiyordu.

208

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Fakat ben ne istediini anlayacak hlde deildim . H ele Nuri E fen diden ok uzaktaydm . Ram iz B ey hem en hem en H alit B eyin evetiyle ayn zam anda: - H akikaten byiik adam ... diye atld. Ne babacan, ne asil hl leri var. Byle olduunu hi bilm ezdim . - H e r zam an byle m idir? diye H alit A yarcya sordum . O dalgn dalgn cevap verdi: - E vet, dedi. H er zam an byledir. H er zam an itahl ve dost. Sonra om uzlarn silkti ve beni ok m uazzep eden hafif bir g lm sem e ile - n k hakikaten bu byk adam a gerekten snm tm , balanm tm , lehim lenm itim , kaynam tm , ne derseniz d e yiniz, ve H alit A yarcnn onu km sem esine, beenm em esine ierliyordum , uras da var ki rahm etli velinim eti daha pek o kadar tanm yordum - szne devam etti: -T a b i iktidarda olmad zam anlar... banda iken az ok de iir. tahndan bahsetm iyorum . O daim ve edebdir. Fakat bu ahsa ait bir hl deildir. H aleflerinde, seleflerinde, hulsa btn ai lede, hepsinde vardr. ltifatn, dostluunu kastediyorum . Zaten ik tidarda iken grm ek pek az nasip olur. O zam anlar daha ziyade ga zetelerde resim lerini grrz, dtkleri zam an da kendilerini... Cebinden kard bir akam gazetesini aarak ilk sahifedeki bir resm e iaret etti: -Y e rin e gelen adam ... B ir ay evvel onunla burada karlam , ikim iz de yalnz olduum uz iin saatlerce ba baa konum utuk. O zam an da cebim deki gazetede bunun resmi vard. G arip deil mi?.. Ben azm hayretten bir kar ak, dinliyordum . - Fakat yle dm e m m e pek benzem iyor, dedim . - Benzem ez... nk kudreti benim sem itir. D aha dorusu kud ret denen ey onu benim sem itir. deta beraberlerinde gezer. Gzlerim nndeki fotorafta: - G arip ey, dedim . B irbirlerine de benziyorlar. H ayretim den kekeliyordum . - Evet, benzerler. O benzeyen ey yok m u, ite o hviyetlerine

209

TANPINAR

sinen iktidardr. D edim ya, bu bir hull hdisedir, ben sende ve sen bende... Ve eliyle, A nlatlm as g! der gibi bir iaret yapt. D oktor R am iz bu szleri iitm ekten deta m ustarip, gzleri hep devletlinin m asasnda, H alit B eye kt: - A m a, ok efendi adam , hakikaten stnden byklk akyor. H alit Ayarc om uzunu silkti. K adehini kaldrd: - elim !.. - elim !.. Ve itik. D evletlinin eli om uzum a ve bak gzlerim e dedii andan itibaren bende garip bir deiiklik olm utu. B irdenbire itiham artm , btn vcudum u bir rahatlk hissi, bir nevi saadet ve ferahlk kaplam t. D urm adan iiyor, yiyor, glyor, konuuyor dum . Alkol btn hafiflik kaplarn am t. H er kadehte, her y u dum da beni boacan sandm skntlar, fecir vakti cami avlula rndaki aalardan kalkan karga srleri gibi zerim den kalkyor, bir daha dnm em ek zere ok uzaklara uuyorlard. Bu hafiflik, bu boalm a ve dolu, - n k giden skntlarm n yerine garip bir sevin, bir i rahat, bir gvenm e g eliyordu- p hesiz ondan, onun om uzum u kerten ar ve heybetli elinden, gz lerim e akan m knatsl baklarndand. Bu anlalam ayacak bir eydi. ocukluum da beni birok trbe lere gtrm ler, bir yn nefesi keskin zatlara okutm ulard. E ypsultandan t Yu tepesine, K sk ldaki Selm iefendiye ka dar, Fatih, A ksaray, H rkaierif, E dirnekap, A yvansaray yolu, Topkap, Y edikule, K o cam u stafap aa,T rb e, Sirkeci, Em inn tarafla rna, hulsa btn stan b u lda, surlarn iinde ve dnda, hemen her sem tte m evcut evliya ve keram et sahibi zatlarn yattklar yeri tanr, zam an zam an ziyaret eder, dua eder, yalvarr, m ezarlarndan ta alr, parm aklklarna hibir ey bulm azsam ceketim in astarn yrtarak balardm . H ibirisi bana bu tesiri yapm am t. H epsinden biraz yeisli, biraz daha zgn, iim daha kapal d nerdim . N e Bukal D ede, ne Eleki Baba, ne ryan D ede, ne Tez-

210

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

veren Sultan, hibiri, hatt ayazm alarn serinliinde yatan, yahut H eybeliadam n, B ykadann, K n alnn en yksek tepelerinde, rzgrda kpre kpre uyuyan H ristiyan evliyalar da dahil, hi biri derdim e are bulam am lar, zerim deki m aiet skntsn bir parm ak kaldrm am lard. Kald ki bu m bareklerin hepsi dnya ilerinden uzak, bizzat kendileri, ruhum uzu ve nefsimizi terbiye edeceiz diye benim kin den beter skntlar iinde yaam m ala, m enale kym et verm em i, ellerine geeni de una buna datm insanlard. Seyit Ltfullah harap bir m edresede oturuyor, ben hi yannda grm ediim hlde, ondan destur ald sylenen Ylanl D ede, ukurbostanda bir m ahzende yayor, K arpuz H oca S tl cede ykk bir evde, Yekeim Ali Efendi Edirnekap m ezarlklarnda vakit ge iriyorlard. A ti p arm aktaki eyh M ustafa H azretleri, D eli H afz, eyh Viran hepsi bu eit insanlard. B en, sabah akam , giyebile ceim yle tem izce bir gm lek bulam yorum diye yanp yaklr ken, ksm etim in alm asn him m etinden beklediim G m leksiz D ede, kendisine hediye edilen gm lekleri sokak ortasnda cayr c a yr yrtp atm akla m eguld. Bylesi zevatn, daha ziyade m add m eselelerde, dnya ilerin den gelen skntlarm a are bulam ayacaklar besbelli bir eydi. N i tekim lleri yzm e bile bakm yor, dirileri yalnz sabr ve kanaat dersi veriyorlard. Bunlarn arasnda kom um uz saylan Yedi gelin E m ine H anm , sene peinden kotuktan ve o kadar yalvardktan sonra, elim deki pi yango biletini yle m barek eliyle bir tutm u, H aydi, dem iti, ok yalvardn, kalbim mahzun oldu. D ua ettim . Paran geriye alacaksn! A m m a bir daha byle ey istem em . Beni gnaha sokm a! Peki am m a, benim gibi bir biareye be on kuru para tem in e t mek neden gnah olsun? Bunu bir trl anlyam adm . Yedigelin E m ine H anm a o kadar yalvardm , ayaklarna kapan dm . unu biraz arttr, ya m barek! dedim . H i olm azsa on sene dir bu m nasebetsiz icada verdiklerim i geriye alaym ! M m kn 211

TANPINAR

m? Haydi o kabil deil, bu sene iinde verdiklerim i geriye ver sin! O da be on kuru eder. N olur, yapm a, etm e!.. H ayr, tam da tam . E vliya inad bu, kabil deil. M ahzun m ahzun dndm . Btn ay, Belki m ahsustan byle syledi. Bu kadar yalvardktan sonra m uhakkak b ir eyler karr! diye bekledim . Fakat nafile, m barek kadn szn tuttu. Eski zam anlarn clus atiyeleri gibi sa solu ihya eden, servete batran m kfatlar, ikram iyeler arasn da benim liram , kupkuru ve tek bana, kra salnm uyuz kei gi bi salna salm a dnd. D evletli hi de bu cinsten, yani nefis, ruh terbiyesi diye kendini azaba sokacak, ksm etini kreltecek, ebed saadetler urunda dn ya nim etlerini tepecek insanlardan deildi. Bilkis houna gideni kapan, alan, yiyen, ten ve bunlar yaptktan sonra da gerisini arayan, bulam aynca can sklan takm dand. m rnde hibir riya zet yapm ad, en etin hastalklar bile perhizsiz yendii aikrd. M asam za bak, iltifat tarz, barbunyalar derhal grm esi, benim tabam da, atalm da takl duran m idye tavasn bile lahzada fark edii, ksm et ve nim et tarlalarnn zerinde nasl ahinler gibi szldn kendi m aln velev harn elinde o lsa dahi nasl seip ald n iyice gsteriyordu. H ayr, o baka eliktendi. Bu i iin yaratl mt. D nn bir kere, koskoca B yiikderede, bu lokantada, kah ve kelerinde yar a, yar tok m rn geiren Hayri rdaln taba ndaki tek m idyeyi bile, yem ee kyam ad, tam lezzetine varm ak iin nnde tuttuu tek m idyeyi bile houna gidince alm akta tered dt etm iyordu. Ve o byle yapt iin de Hayri rdal dnyalar ka dar m esuttu, yllardan beri kendisini tanyan dostu D oktor Ram iz ona bu yzden deta gpta ile bakyor, deta onu kskanyordu. Elbette byle bir adam la karlam a, gz gze gelm e bir uur, bir saadetti. Elbette insana bu yzden birtakm iyilikler gelecekti. Nitekim yle oldu. O geceden sonra, hatt o gece iinde hemen he men hayatm n m ahreki ve m nas deiti. Bu evvel zerim den bahsettiim arln kalkm asyla balad. Sonra yava yava m antm deiti. H att dnyaya bakm , eya

212

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

y grm , insanlar anlaym deiti. V aka bunlar bir gnde o l m ad. H att ok glkle ve adm adm oldu. H att ok defa bana ram en oldu. Fakat oldu. H alit Ayarc o gece benden btn hayatm rendi. O na Nuri Efendiyi, Seyyit L tfullah, A bdsselm B eyi, Ferhat B eyi, A risti di Efendiyi, N ait B eyi, A ndronikos K ay serin definesi ve cvadan altn yapm ann en kolay usulnn ilm-i havs sayesinde bir huddam tedarikiyle olabilecei zerinde az ok srarla durarak anlat tm. Talihim in bu kayii annda hl om uzum da devletlinin elinin arln hissediyordum , belki bu m him ve zengin zata bu define yi bulm a ve kinatn gizli kuvvetlerine tasarruf etm e ihtirasn a larm m idiyle btn talkatim i sarf ettim . H att o zam ana kadar hi kim senin bilm edii baz izahat bile verdim . - Yirmi yedi altn direkli adr, ilerindeki btn eya altn veya gm ten, ve hep m cevher ve inci kakm al. A yrca sandk sandk m cevherat, altn ve gm evan, kadn hulliyat, yzkler, elenkler, mallahlar... Halit Ayarc glerek: - O lm az, dedi, BizanslIlarda m allah yoktur. O bizlere m ahsus tur... Burasn dnm eliydim . G vur ksm nn m allah denecek ne si olabilirdi? M allah kelimesi elbette bizim olacakt, bize lyk bir eydi. - Evet, am m a, tabi onlar da nazar dem esin, kem gzden koru sun diye bir eyler taknyorlard. H ristiyan devletlerinde verilm e si det olan ve sonralar bize de geen nianlarn hakikatte okun m u, flenm i tlsm lar olduunu S eyyit L tfu llahtan iitm itim . Ben onlar kastediyorum ... Fakat H alit Ayarc, Seyyit L tfu llah tutm uyordu. O daha ziya de Nuri Efendi zerinde alyordu. H att rahm etli stadm n tak vim lerine, ara sra kartt zayielere, yazm a kitaplarda bulduu sim ya reetelerine de pek kulak asm yordu. Yalnz saatiliiyle m eguld.

213

TANPINAR

aresiz ben de sz o tarafa dktm . O nun yukarda bahsettiim szlerini hafzam da kald kadar naklettim . H alit Bey hem en her cm lem in arkasndan: - O lur ey d e il... diyordu. B yle bir adam , aram zda bulunsun... M oner, bu tam filozof, hem de muhta olduum uz filozof... Zam an felsefesi... A nladnz m? Z am an, yani alm a felsefesi... Siz de fi lozofsunuz Hayri Bey, hem hakik bir filozofsunuz! diyordu. Fakat ben onu dinlem iyordum . A yaa kalkarak elim le iaret ede ede: s - O rada, dedim , grm yor m usunuz? D evletlinin m asasnda, ta baklar, filn hepsi oynuyor. M azallah... Filhakika m asadaki yem ek tabaklarnn bir ksm lodos frtnas na tutulm u gibi sallanyorlard. in garibi m asa bandakiler bun dan korkacaklar, kaacaklar, salvat getirecekleri yerde kahkaha dan krlyorlard. Sanki hepsini cin tutm utu. in fenas benim bu szlerim zerine kahkahalarn ve onlarla beraber tabaklarn sallan m asnn artm asyd. im di hepsi bana bakarak glyorlard. H alit Ayarc beni teskin etti: -A ld rm a y n , dedi. B izim F aik in huyudur. Gittii yerlerden hokkabazlk eyas getirir. Salon elencelerine merakldr. - H ayr, hayr, dedim . Beni kandryorsunuz. Ben sarhoum , de min de denizin dibinde A ndronikos K ay serin hzinelerini grdm . Bana bir ey oldu. B rakn evim e gideyim ... Hakikaten evim e gitm ek istiyordum artk. Benim olm ayan bu ha yattan, bu elencelerden yorulm utum . Evim e, bana ve benim olan eylerin arasna, straplarm a, yoksulluum a dnm ek istiyordum . -G itm e s in e , nasl olsa hep beraber gideceiz. Sarholuunuza gelince, grdnz ki deilsiniz. H em hi deilsiniz... O lsanz da alrsnz. B yle gece hi braklr m ? im di oturun da bana u us tadan ustaya m ektubu anlatn... Fakat daha evvel ielim ... D oktor R am iz bir aksiseda gibi tekrarlad: - Evet ielim ... Tekrar itik. Fakat ben artk tedirgindim . B ununla beraber Halit
214

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

A yarcnn m erakn elim den geldii kadar giderm ee altm . - Eski saatler el iiydiler. Y apanlar da m aden iiliinden anl yorlard. H ulsa byk m nada kuyum cuydular. Bu itibarla yaptk lar saatleri ok gzel eserlerle sslerlerdi. izgiler, oym alar, filn la... Ve bunlarn en gzel, en ehem m iyetlileri saatlerin i kapaklar nn i tarafnda yani ok defa, ancak saatilerin atklar yerlerde olurdu. Rahm etli Nuri Efendi onun iin bunlara ustadan ustaya mektup derdi. M esel sizin saatin i kapann altndaki gibi. Hani o tul gali kadnla, onun elini om uzuna koyduu acayip, insan azm a n herif... Bu saatin bir eini Nuri E fendide grm tm . H alit Ayarc izah etti: - A tena ile H erklden bahsediyorsunuz... Sonra bahse dnd: - yle ya, ancak saati grr onlar. H alit Bey tekrar kadehe sa rld: - elim , diyordu. B ilhassa Hayri Bey siz iin. A m m a byle ask ehre ile deil. siz olm ak, birtakm m eseleler iinde bulunm ak bi zi elenm ekten alkoym am al. - K eke ben de sizin gibi dnebilseydim ... - Bir gn gelir, dnrsnz. Fakat evvel vaziyetinizi anlat nz. lerinizi yle beraberce gzden geirelim . Ona evim i, karm , baldzlarm , A h m eti, Z e h ra y anlattm . Doktor R am izin arada srada baz m talalarla haiyeledii hik yemi sonuna kadar dinledi. Sonra yzm e dik dik bakarak: - D nyann en tabi vaziyeti... dedi. Evvel paraszsnz. Sonra da evlendirilm esi lzm gen kadn var evinizde... Bir de um um shhat bozuka. Hepsi ayn yere kar, yani sadece para m eselesi. K elim eler deitirilince iler ne kadar kolaylayordu. Para, izdiva, biraz bolca yiyip im e... H em en arkasndan, bir iki kanun teklifi ile meseleyi hallederiz, dem esini bekledim . - Fakat, dedim . Topal sm aile kzm ben nasl veririm ? - Elbette verm eyeceksiniz. K znz anlattnza gre zarif ve gzel bir ocuk... Elbette verm ezsiniz.

215

TANPINAR

Tekrar ayn km aza girdiim i hissettim . - Vermem de ne yaparm ? - A k ra n n bulursunuz... O kendiliinden gelir. - Sonra, brleri, baldzlarm . H ele by, u m usik m erakl s... K im alr! H alit Ayarc bir m ddet dnd: -A n la tt n z a gre durup dururken kim senin alaca cinsten d e il. Fakat bilinm ez. M esel, radyoda byke bir hret... H erhan gi bir gazinoda m ehur bir artist, m uganniye sfatyla... G ryorsu nuz ki her eyin bir aresi vardr. U fak bir refah deiiklii, biraz te ebbs ve gayret, kk bir gr fark her eyi slah edebilir. - tiraf edeyim ki bunlar hi dnm em itim . Ben tek are ola rak yalnz evcek bizi alp gtrecek bir salgn, bir felketle bu iler hallolur sanyor, onu bekliyordum . - H at... H ep hat... N e istersiniz kendinizden ve evinizin zaval l halkndan?.. imdi sizden dinlediklerim e gre hepsi ihtirasl, ya am aya azm etm i insanlar. Bu dem ektir ki hepsi m uvaffakiyetleri ni kendilerinde tayorlar ve onun strabn ekiyorlar. A lelde ha yata raz deiller... - H ayr, hi deiller. Karm kendisini Hollyvvoodda zannediyor, byk baldzm byk bir m uganniye olduuna kani. K ... - Tabi... Tabi, yle olacak! Ve hepsi de size kar biraz krgn. Kendilerini anlam yorsunuz diye... Ben boynum u bktm . H i olm azsa bu ite beni anlayacaklarn sanyordum . Alt saattir beraberinde bulunduum , her hareketine hayran olduum adam da deli idi. B unun byle olmas iin boaz m a sarlm asna, soyunup rplak orta yerde takla atm asna hi ih tiya yoktu. O devam etti: - E v e t , diyordu. Onlar anlam adnz iin size krgn olmalar kadar tabi ne olabilir? D arlm aynz am a sizin insan ve hayat tecr beniz hi yok. Siz harbe girm eden m alp olm u bir orduya benzi yorsunuz... Teknenin stne kacanz yerde altnda kalm snz. H astalm , yahut zntlerim in sebebi bylece tehis edildik

216

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ten sonra im ekten baka yapacak bir ey kalm yordu. B ereket ver sin bu akam rak boldu. stediim kadar bu m esut hdiseyi kutlayabilirdim . O yine devam etti: H ele byk baldznz gibi hakik bir artiste kar m uam eleniz, onu inkrnz... Elim deki kadehi braktm . N e olursa olsun akl ve m antk nam na bir kere daha ie karacaktm . Ondan sonra azm bile a m am ... - A m a n beyefendi, dedim , hangi artist,h an g i b y k ...A rz ettim , sesi irkin, sonra kabiliyetsiz... Sonra cahil. D aha sfahanla M ahu ru, Rastla A cem airan birbirinden ayram yor. H ayr, im knsz... Belki baka bilm ediim m eziyetleri vardr. B elki, ne bileyim ah sen gzeldir, yani deildir am m a, sz gelii diyorum , gzel olur da ben fark etm em i olabilirim . Fakat o sesle m usiksi beenilsin! B u na im kn yok. Kula yok efendim , hi yok. Sesleri ayram yor. Halit Bey bana bir cgara uzatt. Kendisi de bir tane y a k t. Darda btn cm byle devam eden m ehtaba bakt. Sonra karki m a sann m nakaasna kulak kabartr gibi oldu, fakat hem en om uzu nu silkti, bana dnd: -G z e l olam az, dedi. G zelden anlyorsunuz. H ayatnz artk biliyorum . Siz gzel kadndan anlyorsunuz. F akat sanattan, bug nn sanatndan anlam yorsunuz. E vvel bu bir kalabalk iidir. K a labalk neyi sever, neyi sevm ez? B unu kim se bilm ez. Sonra bu m e sele m itsiz bir kalabaln iidir. Siz de bilirsiniz ki zevk denen yksek eyin bizim iim izde igdden kolayla kadar giden bir yn karl vardr. Zevkten m it kesildi mi onlara kolayca teslim oluruz. ler karnca zevkten m it kesilir. M usik denince herkes, evvel Hangi m usik? sualini kendisine soruyor. Bu sual bir kere soruldu mu sizin zevk, slp dediiniz eyler yoktur artk. Sonra kulan herkeste ayar bozuldu. R adyo devrindeyiz. M usikyi nadir bir ey gibi dinlem iyoruz. O , rom atizm a, nezle, para sknts, harp ihtim ali, ok geim sizlik gibi gnlerim izin tabi arkada oldu. Bu

217

TANPINAR

ie bir de kalabal ilve edin... H ayr, ben em inim ki bahsettii m iz hanm efendi birka gn iinde yepyeni bir hret olark stan b u lu fethedebilir. Bakn! Vaziyet ok mkl olurdu, ayet bald znz hanm efendi bat m usiksine m erak sarsayd. nk onu ha kikaten yllar boyu renm ek lzm . B ir m ddet yzm e bakt. H akikaten afallam tm . - B u m eselelerde herkes iin alaynda... Farknda olm adan ala ynda. Burasn anlam yor m usunuz? - Hangi alay? ldryorlar... - Tabi... H ayatlarna biraz duygu, istisna zam anlar katm ak isti yorlar. H erkes kendi boluunu bir para duygu ile doldurm ak, kendini sslem ek istiyor, fakat m usikden o kadar anlam yorlar ki, arklar gfteleri iin seviyorlar. Z avall Hayri Bey, siz garip bir adam snz. Sizin bahsettiiniz ller gem i zam anda kald. O n lar, hani u dem in sylediiniz, ustadan ustaya m ektuplard. imdi artk o klasik devirde deiliz. sfahanla A cem airan birbirinden ayrm ak kim senin aklndan gem ez. Siz bana syleyin, kimi taklit ediyor? - M ehurlarn hem en hepsini... Fakat hepsini ayn sesle, ayn m akam dan, ayn ekilde sylyor... D em ek son derecede ahs! M esele halloldu. Orijinal ve yeni... D ikkat edin, yeni diyorum . En byk harflerle yeni! Yeninin bulun duu yerde baka m eziyete lzum yoktur. imdi seilecek yol kald. Halk musiksi m i, alaturka m ? Yoksa alafrangaya kaan halk m usi ksi m i, yahut halk m usiksine kaan alafranga m?.. A m m a, bunu burada, bu m asa banda pek kesip atam ayz. Fakat yle sanyorum ki., sesin bahsettiiniz m eziyetlerine gre -H a lit Ayarc burada y zn buruturdu ve parm aklaryla ok di bir kuma yokluyorm u gibi bir hareket y a p t- daha ziyade alafrangaya kaan baz m ahall halk trklerinde m uvaffak olacaktr... E vet yle tahmin ediyorum . M eer ki T rke tangoyu tercih etsin! Yahut baz arklar... Y zm e dalgn dalgn bakt: - E vet, btn m esele burada. Siz teebbs fikrinden m ahrum su

218

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

nuz. Sonra idealistsiniz. Realiteyi grm yorsunuz... H ulsa eski adam snz. Yazk, ok yazk! B iraz realist olsanz bir para, ufak bir m iktarda, her ey deiirdi. Bu kadar da fazlayd artk. - Ben mi realist deilim! R ealist olm asaydm size v ak ay by le anlatabilir m iydim ? Size baldzm hakknda en ufak bir m itle bahsettim m i? H ibir tarafn deitirdim m i? En ufak bir hlini m ethettim m i? Ben yle sanyorum ki her eyi olduu gibi gren lerdenim . H att fazla realistim , rahatsz edecek kadar... Halit Ayarc glm sedi. Kar m asadan m tem adiyen el iaretle ri yaplyordu. B ir yudum rak iti sonra bana dnd. - u konum am z bitirelim , biz de onlara katlrz. Bu gece fena olmayacak gibiye benziyor... Vaatkr, dem ek istiyorum . Bakn H ay ri Bey, ben karar verdim , beraber alacaz bundan sonra. Onun iin anlam am z lzm . Realist olm ak hi de hakikati olduu gibi grm ek deildir. Belki onunla en faydal ekilde m nasebetim izi t yin etmektir. Hakikati grm sn ne kar? Kendi bana hibir m nas ve kymeti olm ayan bir yn hkm verm ekten baka neye y a rar? stediin kadar uzatabilecein bir eksikler ve ihtiyalar listesin den baka ne yapabilirsin? B ir ey deitirir mi bu? Bilkis yolundan alkor seni. K tm ser olursun, apr kalrsn, ezilirsin. Hakikati ol duu gibi grm ek... Yani bozguncu olm ak... Evet bozgunculuk de nen ey budur, bundan doar. Siz kelim elerle zehirlenen adam snz, onun iin size eskisiniz, dedim . Yeni adam n realizmi bakadr. Elin de bulunan bu m al, bu nesne ile, onun bu vasflaryla ben ne yapabi lirim? te sorulacak sual. M esel bu bahiste en byk hatanz m usi kden, yani m cerret bir fikirden hareket ederek baldznz hanm e fendiyi m tala etm enizdir. Halbuki baldznz hanm efendi tarafn dan ii m nakaa ediniz, mesele ne kadar deiir. Nevvton bana d en elm ay, elm a olm ak haysiyetiyle m tala etseydi belki rm diye atabilirdi. Fakat o byle yapm ad. u elm adan nasl istifade edebilirim? diye kendine sordu. A zam istifadem ne olabilir? dedi. Siz de yle yapn! Baldzm m usikden baka bir eyde m uvaffak ol

219

TANPINAR

mak istemiyor. O hlde elim de iki rakam var. Baldzm ve musik. Birincisini deitirem eyeceim e gre, ister istem ez kincisi hakkn da fikirlerim deiecek. B aldzm a hangi m usik uyar? B yle d nn! Sonuna kadar bu km azda m kalacaksnz? Elbette ki hayr... Kendim i evim izin hem en arkasndaki K am burkarga km aznda bir taa m elm i, bam n ucunda karm n kzkardei, elinde udu ark sylyo r,d n d m . - Elbette hayr... Bin defa hayr... - Onu deitirebilir m isiniz? Birden sradm . - Z e r r e kadar... im knsz... B sbtn im knsz... - O hlde dediim i yapacaksnz... B ilin ki zam anm zda bu gi bi iler iin kuvvetle istem ek kfidir. H ayat yryor, Hayri Bey... Siz kelim elerle zehirlenin durun, hayat her gn yeni bir ey kefe diyor. B akn ben drt be saat evvel sizi kefettim , imdi de m ugan niye olarak baldznz kefediyorum . - A lla h raz olsun beyefendi... H akikaten teekkrden baka yapacam bir ey yoktu. B aldz m kefetm iti. M barek olsun. D odum doal herkes bana drb nn ters tarafndan bakm ay teklif ediyordu. Ben bir trl buna ya nam yordum . nat ediyordum . N eye yaram t? Btn hayatm ke paze olm utu. B ir de bunu denesem ne kar sanki?.. B ununla beraber son itirazlarm toparladm . - A h bir grseniz, yahut dinlesiniz, karsnda f gibi terleye terleye, parm aklarn trdata trdata, krm z topuklu iskarpinle rinin stnde sallana sallana size bir, G else o uh m eclise.,.yi bir kere okusa... H alit Ayarc yzm e dosta bakt: - D em ek parm aklarn trdatyor ha... N e iyi, ne m kem m el, fakat azizim , bu balbana bir m uvaffakiyet vastas... D nn bir kere, ark sylerken earbn parm aklarna dolayp zm ee alm ayacak, m endilini yrtm aa uram ayacak... B undan iyi ne istersiniz? ki eli birden serbest kalacak... cabnda halka, elleriyle

220

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

selm lar, pckler gnderecek, alk tufanna teekkr edecek... Siz hakik bir hzineye sahipsiniz, farknda deilsiniz. Toparlam a a alalm : irkin, diyorsunuz, binaenaleyh bugnn telkkileri ne gre sem patik dem ektir. Sesi kt, diyorsunuz, u hlde doku nakl ve baz havalara elverili dem ektir. K abiliyetsiz diyorsunuz, o hlde m uhakkak orijinaldir. Yarn baldznzla m egul olurum ... Ya rndan itibaren baldznz sahnededir, m ehurdur, gazetelerde ismi sk sk geer... O geceden vzh olarak bende kalan htra buraya kadardr. H at t Halit A yarcnn son cm lesi zerine. Vaat et, yarn unutacak ol duktan sonra... diye dndm hayal meyal hatrlyorum . O n dan tesi hakik boluk... Yalnz sabaha kar kendim i, kar masadakilerden biriyle kar karya iftetelli oynarken buldum . nce, tatl, sisler iinde yum uk yum uk bir sabaht bu. A k bir pencere den giren rzgr ve m otor sesleri henz yanm akta olan lam balara hcum ediyordu. Biz ayakta bu gzel sabaha kar durm adan gbek atyorduk. im de dnyann en m esut hafiflii vard. H alit Ayarc geceki vaitlerini tutsun veya tutm asn, bana drbnn baklacak ye rini gsterm iti.
II

B ununla beraber H alit Ayarc btn szlerini tuttu. D aha o gece nin haftasnda baldzm kk bir gazinoda m uganniye idi. lk ge ce Pakize, H alit Ayarc, D oktor R am iz ve ailem izin btn efrad dinleyiciler arasnda idik. Bu hakik bir zafer oldu. H alit Ayarc, sanki o gece bana sylediklerini tatbik iin bu salonu ve halkm te darik etm iti. Baldzm n her usul hatas lgnca alkland. B en, her lahza m ahcubiyetim den y er alp da iine giriyorum sanrken kzcaz baya gecenin kahram an oldu, Yaa sesleri, yenge, ab la lklar birbirini kovalad. P akize, ikide bir bana dnyor, N a sl? diye soruyordu. H alit Ayarc hi ses karm adan dinliyordu. Yalnz karken.

221

TANPINAR

- E vet, dedi, tahm inim gibi... H anm efendi hakikaten m uvaffak olacak... H ayata inanm ak lzm Hayri Bey. Siz hayata deil. A cem airana inanyordunuz... G rdnz m nasl beenildi? Bu canl in sann insanla karlam asdr. Sizin klasik m akam larnz byle bir m uvaffakiyeti dnyada elde ed em ezd i. im diden sonra yolu aktr. G receksiniz neler yapar. B ununla da kalm ad. Yine o gnlerde Saatleri A yarlam a Enstits nn ekirdei olan kk dairem iz ald. Bir sabah ben, srtm da bir gece evvel H alit A yarcnn gnderm i olduu elbiseler, be lediyenin civarndaki brom uzun kapsnda grndm . htiyar, ak l banda bir hadem e beni karlad ve ieri ald. H alit A yarcnn akrabasndan olduunu bildiim kalem efim iz N erm in H anm be ni grr grm ez krk yllk ahbap gibi sevindi. M asam gsterdi. iin elindeki rgy bile brakm t. N erm in H anm n daha o gn ya rg rdn, yahut konutuunu rendim . D aha dorusu da im a konuur, yalnz kalnca rg rerdi. O zam ana kadar tandm kadnlarn hibirine benzem iyordu. nsanla dost olm as iin bir saniye grm esi kfiydi. H ayatnda hi bir srr yoktu. Sktu sevm ezdi. H i kim se ile darlm ak deti de ildi. kocasndan da darlm adan dosta ayrlm aa m uvaffak ol m utu. H l da ahbaplklar devam ediyordu. lk sz olarak: - E lbiseniz yakm ... dedi. H alit Bey sizi bana anlatnca bu el bisenin size uyacan tahm in etm itim . Yalnz ayakkablarnz bo yatm ak lzm . B ir de berberinizi deitirin. Bu adam sa kesm esi ni bilm iyor. D orusu sizin gibi bir arkada bulduum a m em nunum . A m cam bu vazifeye devam m isteyince tereddt etm itim . Daire deyince insan ekiniyor. N e olsa, birok yabanc insan, filn vardr, sklrm , dedim . Fakat ba baa olduum uzu syleyince, hele sizi anlatnca m sterih oldum . Yanz banz da ahbapla m sait. K o cam kskanm az. Zaten akl banda insan bu asrda karsn kskan m az. Bugn aile artk arkadalk zerine kurulm u bir m essese ol du. Fakat erkeklerim izin fikr terbiyesi henz bu m ertebeye gelm e dii iin... M am afih artk ben de bktm . Eskiden boanm a denen

222

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ey kolayd. imdi birdenbire gletirdiler. H kim ler m uttasl ba rtrm aa kalkyor, dvay sallyorlar. lk kocam dan daha ne yap tm bilm eden boanm tm . kincisinde m ahkem e bir sene srd. Ayrca da bir sene yeniden evlenm e iin m ddet koydular. ncsti bsbtn g oldu... B iliyorsunuz, siz de, ben de im dilik kti biz. Fakat am cam tekilt kabul ettirince siz m dr m uavini, ben kalem efi olacam ! H alit am cam tekiltdr. D aha im diden m u azzam bir proje hazrlad. Biz ilide oturduum uz iin yem eim i de beraber getireceim . Siz de getirirseniz leleri beyhude yere yorulm aktan kurtulursunuz... M am afih sizin getirm enize lzum da yok. Ben getiririm . K aynvalidem yem ek piirm esini sever. Hele benden kurtulsun da, icap ederse tepsi tepsi gnderir. D orusunu is terseniz ben onun buraya ktip olm asn isterdim . Fakat am cam , ya kk alm az, dedi. Bu m odern bir m essesedir. G en hanm lzm . imdi de genci ihtiyar pek belli olm uyor ya... Eteklerinizi biraz k saltp salarnz da ksa kestirdiniz m i... H ele banza bir de bere koyarsanz... Benim arkadalarm dan birinin kocas kk kzlara m eraklym . Zavall ne yapacan bilm iyordu. N ihayet akl ret tim. K arde, srtna bir orta m ektep nl geiriver, dedim . B a na da bir kasket... lk nce olm az filn dedi am a imdi de adam ca z evden km yor. O h, dorusu ok iyi oldu sizinle beraber bulun m am z... Ben sabahleyin dairenin yolunu bulam azsnz belki diye az kalsn otom obille eve kadar urayp sizi alacaktm .... Sonra ha nmefendiyi rahatsz etm ekten korktum , vazgetim . A m cam sizin iyi fal baktnz syledi. D orusu o kadar sevindim ki... H er gn falm a bakarsnz deil mi?.. Nerm in H anm ite byle bir N erm in H anm d. H ayret edilecek nokta, kocasndan da kendisinin istem esiyle ayrlm olm asyd. Halbuki bu konum asna gre adam cazlarn bunu kendilerinin dnm olm as lzm gelirdi. H akikatte gnn on iki saatinde ko nuan bir insand. Daire i ie iki odadan ibaretti. B irincisinde N erm in H anm la benim kar karya m asalarm z vard. Bizim odadan H alit Ayar

223

TANPINAR

c nn brosuna geiliyordu. im diden syleyeyim ki alelade eya ile denm i bu odalarla stanbulun en asr m essesesi olan enstit binas arasnda hibir m nasebet yoktu. H att aradaki farka terakki ad dahi verilem ez. O nlar ayr ayr iki lemdir. N erm in H anm a bir ara iim izin ne olduunu sordum . Birinci zevcine ve akrabasna dair uzun bir izahattan sonra im dilik hibir iim iz olm adn, sadece H alit B eyin gelm esini bekleyeceim izi syledi. Filhakika ilk aym z sadece bu ile geirdik. Halit Ayarc ara sra telefon ediyor, bizim hl ve hatrm z soruyor, m untazam ekilde devam etm em izi, krtasiye eksikliklerim izi tam am lam am z sylyordu. Ayn sonuna doru daktilo m akinalarm z, perdeleri m iz geldi. kinci ayn ortasna doru H alit Ayarc bir gn daireye urad. B eraberce N uri Efendinin hatrlayabildiim szlerinden yz kadar slogan tertip ettik: M aden kendiliinden ayar kabul etm ez , Ayar saniyenin peinde kom aktr . Bazen bunlara Halit A yarcnn ken di bulular da karyor ve onlar daha m nal oluyordu: M terek zam an m terek itir , H akik insan zam an uurudur , Refahn yolu salam bir zam an anlayndan geer gibi eylerdi bunlar. B undan sonra bunlarn baslm asna nezaret ii balad. H er bi rinden biner tane basyor ve ehre datyorduk. nc aya doru H alit Ayarc enstitnn tekiltn hazrlam olduunu bir sabah bize m jdeledi. O ndan sonra esbabm ucibe lyihasn yazm aa balad. B ylece hi ii olm ayan enstitm z yava yava kendi var lnn etrafnda bir yn i peydahlam oldu. Bu ay btn hayatm da bir istisna oldu. Onu hibir zaman unutam am . Bu istediine erim e sevinciyle kaybetm e korkusunun beraberce vcuda getirdikleri acayip, kark, sevinle ve korku ile dolu bir d ev ird i.T ek rar bir i sahibi olduum u, m uayyen bir kazan cm bulunduunu dndke her saniye banda, sanki ar bir uy kuda im iim gibi sevinten benirleyerek yayordum . A rtk gn bo yunca kahve kahve una buna rastlam ak m idiyle kom ak yoktu.

224

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Biraz sonra ne yapacam , sualinden kurtulm utum . alm ayan, isiz insan sfatyla evde horlanm yor, sokakta her rast geldiim e talihsizliim in hesabn verm ee m ecbur olm uyordum . Btn gn dairede kaldm iin eski tandklarm n beni grdke yol dei tirm elerine, grm em ezlikten gelm elerine, benden kalarna ahit olm uyordum . Kendim i hayata yeniden balam sanyordum . Ve bu hisle dnyann en m untazam insan gibi yayordum . im de m t hi bir gayret uyanm t. D alar devirm ek istiyordum . te burada m esele birdenbire deiiyordu. B ir iim vard, fakat yapacam i yoktu. Bu yeni vazifem brlerine hi benzem iyordu. nsanlarla, hayatla hibir alkasn bulam yordum . H att spritizm a C em iyetinde bile birbirlerine ve kendilerine yalan sylem ekten holanan birtakm insanlara hizm et ettiim i bildiim iin gln de olsa bir i yaptm a inanyordum . B urada o bile yoktu. Bu, birka kelim enin etrafnda dom u bir eydi. D aha ziyade bir m asala ben ziyordu. Ben H alit Beye bir eyler anlatm tm . H alit B ey birbirini tutm ayan saatlere bakm ve o esnada isiz olduunu hatrlam t. Baka insanlar ona inanm t. Bu esnada ehrin saatleri birbirini tutm ad iin byk bir zata ait cenazede m him ce bir zat buluna m am t. Bu yzden on gnn iinde bize bir bina bulm ular, cret ayrm lar, iyi kt dem iler, bu yetm iyorm u gibi gn getike eksiklerim izi tam am lyorlard. Byle i olur m uydu? H ayatta yeri neydi bunun? in fenas H alit A yarcnn ortalkta grnm em esiydi. H i o l m azsa gelip gitseydi, aram zda bulunm as biraz em niyet verirdi. Belki o gelse biraz i de kard. Fakat gelm iyordu, grnm yordu. Yalnz telefon ediyor, hl hatr soruyor, yahut ufak tefek em irler ve riyordu. Fakat havadisleri geliyordu. N erm in H anm durm adan yeni te kilttan, m uazzam kadrodan bahsediyordu. Ben kck dairem i zin varln gln bulurken o, am cam dedii H alit A yarcnn bi zim iin tasavvurlarn anlatyor, ubelerden, efliklerden dem vu ruyordu. Btn bunlar beni endielendiriyordu. B ana kalsayd, da

225

TANPINAR

irem iz hi de byle eylere kalkm am alyd. M m kn m ertebe kendim izi unutturm alydk. Ay bandan ay bana cretlerim izi alrken grnm ek en m nasibiydi. Fakat hi de byle olm uyordu. H alit A yarc, hele son gnlerde durm adan m sveddeler yolluyor, saa sola m ektuplar yazyor, dairenin lykyla denm esini, kalem levazm nn gnderilm esini istiyordu. B unlar yetim iyorm u gibi H alit A yarc, sanki sahneye kacakm m gibi benim klk kyafe tim le de megul oluyordu. B ir gn N erm in H anm a onun gnderdii m sveddelerden biri ni dikte ederken deta kederim den alayacaktm . Saatleri A yarla ma Enstits gibi m him bir m iesseseye hl gerei gibi ehem m i yet verilm ediinden bahsediyor, yeni bteye ve tam kadrosuyla teekklne kadar tahsisat istiyor ve bir m uhasiple bir baka kti bin verilm esinde srar ediyordu. in garibi, gn sonra aldm z cevapta bir yn itirazdan sonra dediklerini yapm aa allaca syleniyordu. Gn gem i yordu ki kck dairem ize birtakm yeni eya gelm esin. Evvel m uam balarm z deiti, sonra on be adm tedeki telefon yetm ez mi gibi benim m asam a bir telefon kondu. Ertesi gn yarm dzine gece lam bam z geldi. D aha sonra m asalar deiti. H alit A yarcya birinci snftan bir A m erikan yazhanesi verdiler. B ana bir para da ha az gsterilisi verildi. N erm in H anm a zerinde kayabileceiniz kadar cill bir m asa geldi. H alit Ayarc btn bu eyann gelecei saatleri biliyor, telefonda yerlerini tyin ediyordu. Benim m asamn stndeki gece lam basnn, siyah parlak yaz takm nn, kurun ka lem inin nerede duracan hep o tarif etti. B tn bunlarn benim iin tek bir m nas vard. D orudan do ruya bir levazm m drl, bir nevi depo olm azsa dairem iz lve dilecek, hepim iz akta kalacaktk. Ben m dr m uavinliim in de il, alm akta olduum U hadem e cretinin peinde idim . O nu kay bederim korkusuyla ldryordum . Bir gn H alit A yarcya telefonda bunu am aa altm , beni sonuna kadar dinledikten sonra:

226

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

-A z iz im Hayri Bey, dnp dolap hep ayn yere geliyoruz. R e alist olun! cevabyla telefonu kapad. Bana B ykderedeki szlerini hatrlatyordu. Fakat sesi gl mekten krlyordu. B ir saat sonra tekrar telefonu at, bana: -H a y r i Bey! dedi. H l kk cretinizi kaybetm ekten korku yor m usunuz? Vazgein bu deliliklerden, realist olun! Ve tekrar telefonu kapad. Endielerim i artk N erm in H anm dan gizlem iyordum . B ana sz sylem ek, yahut szm bitirm ek, frsatn verdii nisbette bu iin sonu olam ayacan anlatm aa alyordum . Fakat N erm in H an mn Halit A yarcya itimad vard. - mkn yok! diyordu. H alit am cam yanlm az. O tekiltdr. Sonra gvenm edii ie girm ez. Siz H alit am cam daha tanm yor sunuz! - Fakat niye gelm iyor? - G elecek... A m a biraz ileri yoluna koyduktan sonra... Yarn A nkaraya gidiyor. Bu ileri konuacak! im den, Bari anlatm asa, kim seye bir ey sylem ese! diye dua etm ekten baka ne yapabilirdim ? Bununla beraber belki de benim vesveselerim in tesiri altnda o da zlm ee balad: - Paraya o kadar ihtiyacm yok... diyordu. Fakat tekrar eve ka panm ak, ev ii grm ek, kaynanam la burun buruna yaam ak hi ho um a gitm iyor... yi kadn am a iki ift laf etm ee gelm iyor. Derhal kayor. nsan sadece susar m? B ilir m isiniz ki bu ie tyinim den beri kaynanam n huyu deiti. B tn ev iini stne ald... Fakat N erm in H anm bana benzem iyordu. Onun konum as ba ka trl idi. Tpk daldan dala srayan sereler gibi dnceden d nceye atlad iin, daha nc cm lede balad noktay unu tuyor, bsbtn baka m evzulara dalyordu. Btn hayat, karm a kark hlde diliyle iki dudann arasnda yayordu. O nun iin kaynanasyla tekrar evde kapanm aktan bahsederken birdenbire ilk kocasna atlyor, oradan K k M ustafa Paa taraflarndaki konak

227

TANPINAR

larnda geen ocukluuna sryor, daha sonra yeni ald apka nn yakp yakm adn soruyordu. Ve btn bunlar daim a kk byk birtakm istitratlarla olu yordu. H er defasnda, Belki tanrsnz... m ukaddim esiyle en aa yirmi kiiden bahsediyor, ben tanm adm syleyince zlyor, onlar lykyla tantacak izahat verm ee kalkyor; fakat tam yar snda bahsettii adam n kz veya karsnn ad geince am eliye tek rarlanyordu. N erm in H anm n dostluk yapm as ve btn hayatn para para anlatm as iin herhangi bir insanla bir kere karlamas kfiydi. Muam bac, elektriki, dem eci, ham al, bordrolarmz im zalam aa getien ktip, hepsi onun hayatndan baz eyleri bir kere olsun din liyorlard. B ununla beraber o da bu iin fazla sreceinden phe et mee balam t. Sonuna doru konum asnn babo, daldan dala sraylar m uayyen bir merkezin etrafnda toplanm aa balad. B iraz sonra bu tel hadem em iz D ervi Efendiye de geti. A dam caz bu yeni daireyi pek beenm iti. V ka gelip gideni pek olm ad iin bahi filn alam yordu. Fakat /ahatt, kim se kendisi ni taciz etm iyordu. stelik, yle kap nlerinde, filn da beklem i yordu. N erm in H anm n m asasnn yan bandaki sandalyede otu ruyor, onu dinliyor, her gn deien apkalarn bir M allah! e kerek m ethediyor, N erm in H anm n konum asndan yorulduka kahve piirm ek bahanesiyle odadan svyordu. phesiz onun iin dnyann en rahat hayatyd bu. O tuz be se ne sren hadem elik hayatnda birdenbire hi beklem edii zam anda, olm as icap ettii ekilde bir daireye kavum utu. Fakat onun da akl bu ii alm yor, benim akam a kadar sadan soldan bulduum saatleri tam ir etm ekliim , N erm in H anm n sveter rerek hayatn anlatm as, kendisinin bizi seyretm esi iin btn bu iin kurulm u olm asna ayordu. Onu yorm uyorlar, azarlam yorlar, bunaltm yorlard. B inaenaleyh bu i onun iin de m antkszd. B ir gn bana utana u ta n a : - B eyim , d em iti, bu ie ben de ayorum . im e acayip phe

228

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ler girm ee balad. A caba ldm de cennette miyim diye dn yorum. O zam ana kadar hadem e denen m ahlkun kendi hayatnn art larna gre ayr bir cennet tasavvuru olabileceini hi dnm em i tim. Fakat saadet telkkim iz niin hayat artlarm za gre olm asn? nc ayn sonlarna doru idi ki bir gn bu tehlikeli durgun luk krld, ve m essesem iz birdenbire bir nevi canlla kavutu. Bir sabah, H alit Ayarc, nde belediye reisi, yanlarnda belediye re isinin yardm clarndan biri dairem ize geldi. N erm in H anm berm u tat Halit A yarcya nc sveterini ryordu. Ben ona Seyit Ltfullah la A selb an n sevim elerini anlatyordum . Bu beklenm edik ziyaretle ikim iz birden arm ayaa frladk. Ben daha bu kadar mhim adam nasl selm layacam a karar verm eden H alit Ayarc beni ona: - En kymetli yardm cm ... diye takdim etti. Hayri rdal Bey, bu ite en byk ansm zdr. Sonra ilve etti. - B ilir m isiniz beyefendi, Hayri rdal burada, srf m esseseye hizm et iin deta fahr alyor. Belediye reisi, m essesem izin bu tek m uvaffakiyet ansn bir daha brakm ayacam der gibi bir elinden yakalad. - K endisine verdiim iz para utanlacak bir ey... H akikaten uta nlacak ey... Aziz velinim etim hakikaten bana yaplan hakszla alayacak m gibi konuuyordu. in garibi belediye reisinin de bu ie ger ekten sklm grnm esiydi. Ban em i, durm adan ayakkabla rna bakyordu. - Bu iler baka trl yrm ez. H alit Bey... Ve teekkr m akam nda elimi daha kuvvetle skt. - Tabi, imdiki vaziyeti m uvakkat... T ekiltm z, sayenizde ta m am lannca Hayri Bey m dr m uavinim iz olacak. Bu m jde belediye reisini deta kurtard. Ban ayakkablarn dan bir lahza ayrd, gzlerim in iine sevinle bakt. Ben de m

229

TANPINAR

rm de ilk defa olarak bir bakasnn saadetiyle mesut olan bir adam grdm . - N erm in H anm kalem efim izdir. Birinci snf bir entellektiiel. Onunki de bsbtn baka bir fedakrlk... Bizim iin o kadar sev dii evini brakt... N erm in H anm n yz ilk bayram ln giymi bir kz ocuu gibi kpkrm zyd. N aslsnz? yi m isiniz? suali karsnda tatl bir tebessm dilerinin stnde bir ekerlem e gibi ezildi. - D em ek, aziz arkadam z evinden aldk... H alit Ayarc bu fikri ok beendiini gsterm ek iin: - Evet, yle, aldk, hem nasl? B elediye reisi de kendi szn beenm iti. Onun iin daha par lak ve o zam ana kadar hi sylenm em i bir ekilde tam am lad: - A m m a , hayat nam na da kazandk! N e dersiniz Hayri Bey?.. Benim tasdikim zerine, tim a m eseleler zerinde alan bu kk bahis kapand. H alit Ayarc: - E m rederseniz bir gezelim ! diye teklif etti. G ezilecek ne vard? Bizim odadan H alit Beyin odasna geilecek ti, o kadar. Fakat tecrbeli adam lar baka trl oluyor. Belediye re isi bulunduu yerle teki odann arasndaki birka adm yarm saat lik bir m esafe yapm asn biliyordu. D ip duvardaki ii bo etajerlere, dosya dolabna, fi dolaplarna, m asalarn zerinde ayniyattan aln d gibi duran byk, siyah ciltli defterlere, henz klflarndan k mam daktilo m akinalarna, uzun ve faslasz gece almalar vaat eden am pulsuz m asa lam balarm za, perdelere dikkatle, teker teker ve tekrar tekrar bakt. Sonra bir eli br odaya alan kapnn topu zunda tekrar dnd ve bir daha oday gzden geirdi. M eer ne ka dar yanlyorm uum ? Bu cins gezm e ve grm eler iin ne yle gezi lecek geni m esafeye, ne de grlecek eye ihtiya varm. Esas olan sizin bu karar verm enizm i. Belediye reisi en basit eyin karsnda birka saniye duruyor, bir eyler dndn gsteriyor, fakat sy!om iver tam azn aaca zam an vazgeiyor, iki aya zerinde

230

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

sallanyor, yahut Halit Ayarcnn koluna eliyle dokunuyordu. Halit A yarcnn kaps nnde bizim oday bir daha szdkten sonra: - Perdeler gzel olm u... dedi. Onun odasnda da ayn dikkati gsterdi. H atta perdelerin tln ayrarak o kadar senedir tand sokaa uzun uzun bakt. Sonra m obilyay tekrar gzden geirdi. H ayr, m obilyay beenm em iti: -A rk ad alarn k i neyse am m a, sizinki pek hafif dm ... Bu ka dar mhim bir m erkezde... Halit Ayarc glm seyerek cevap verdi: -E v v e l mesai arkadalarm zn artlarn dnm em e m saade buyurun... Zaten nasl olsa baka bir daireye gem em iz icap ede cek. Buraya sam ayacaz! O zam an deitiririz. Belediye reisi bunu yardm csna not ettirdi. B ylece yeni bina nn temeli atlm oldu. Tam odadan kaca srada H alit Beyin bir gece evvel duvara astrd grafik nazar dikkatini ekti. Uzun uzun bakt: - Dem ek byle ha! - Evet efendim , bilhassa sinem a saatlerinde ve le yem eklerin de saat ayarlan hatrlanr. M am afih bu tam bir grafik deildir. H ay ri Bey ii daha cidd ekilde derinletiriyor. M uhtelif m esleklere gre ayar meselesi ok deiiyor. - u hlde tam bir sosyal ett... - G ayem iz o deil mi?.. eitli m esleklere gre saat ayar hakknda hibir fikrim yoktu. Hele byle bir sosyal ett hi aklm dan gem em iti. B ununla bera ber bu sosyal etd yaptm iin baya m em nundum . Tekrar bizim odaya getik. B elediye reisi bo klasrlere, klfla r iinde uyuyan yaz m akinalarna ve byk siyah defterlere bir m ddet daha bakt. D uvarda sloganlar okudu: - A y a r saniyenin peinde komaktr... M him sz bu, H alit Bey!.. -T a h m in ederim efendim ... Halit Bey hi de m tevaz deildi, m am afih belediye reisine N u

231

TANPINAR

ri Efendinin adn sylem eden, eski saatilerim iz tarafndan bu cins birok szlerin sylendiini ve bu adam larn cem iyet ve alm a i lerini ok iyi bildiklerini, enstitm zn gayelerinden birinin de bu ustalar halkm za tantm ak olduunu anlatt. - N e r iy a t brom uzun vazifesi bu olacak... B elediye reisi gz ucuyla m uavinine iaret etti. O , neriyat b rosunun lzum unu ve vazifesini defterine kaydetti. Sonra gece lam balarm za bakarak H alit A yarcy en cidd sesiyle tebrik etti. - D em ek geceleri de allacak! B yk fedakrlk, byk m u vaffakiyet... T eekkr ederim , ok m em nun oldum . Cidden teek kr ve tebrik ederim ... H alit Ayarc birdenbire ok tatl ve cm ert bir jestle kendini or tadan kaldrd. B tn bu klasrlerin, ne yazacaklarn henz kim se nin bilm edii m akinalarn, odam zn kirli ve svasz duvarlaryla hi badam ayan perdelerin, etajerlerin, gece lam balarnn, benim le ve Nerm in H anm la beraber buraya toplanm olm alarndaki m u vaffakiyeti olduu gibi ona, sadece ona balad. -E s ta fu ru lla h , efendim ... M uvaffakiyet efendim izin... Bunlar hep sayenizde oldu. Bu hliyle yeni yaptrd konan senetlerini karsnn btn serveti kle kle m cevherler ve en gzel yazm alarla beraber, al tn bir tepsi zerinde, evine ilk defa gelen Sultan A ziz e hediye eden Yusuf Km il Paaya ne kadar benziyordu! - Btn bu m uvaffakiyetler sizindir... A ln, gtrn, ben de be raber hep size aidiz... Fakat karsndaki de dorusu istenirse Sultan A zizden daha az kibar davranm ad. N asl, o kendisine uzatlan tepsiyi yani btn Z eynep H anm servetini alp kabul etm ek alak gnllln gs terdikten sonra, bu servetin iinden kendisine en lyk olan, bir yazm a K u rn seerek gerisini olduu gibi sahiplerine hediye et m ise, belediye reisi de ylece kendisine hediye edilen m uvaffaki yeti hafif ve ok kibar bir tebessm le, Zaten bunu bekliyordum ... der gibi kabul etti, sonra:

232

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- Hayr, hayr, biz yalnz vazifem izi yaptk. Asl him m et ve m u vaffakiyet sizindir... diyerek m uvaffakiyeti tekrar H alit A yarcya ve hatt yan bir bakla biraz da bizlere -b iz le r, N erm in H anm la ben, burada salonun yar aralk kapsnn arkasnda banda bar ts ayakta hnkrn em irlerini bekleyen Z eynep H anm efendiye benziyorduk- iade etti. Fakat H alit Ayarc dinlem iyordu. O , bu iteki m uvaffakiyetin tam am iyle belediye reisine ait olduuna kanidi. Ne are ki karsn daki de ayn ekilde srar ediyordu. - E v e t , dediim gibi... Bizim vazifem iz alanlara yardm dr, asl m uvaffakiyet sizindir. Ben sadece elim den gelen im kn hazr ladm ... Ve tepsi olduu gibi yine bize geldi. Dem ek usul bu idi. Evvel m uvaffakiyet denen bir ey kabul edilecek, sonra sahibi aranp bulunacak, o tebrik edilecek, bu sefer o, muvaffakiyetin asl karsndakinin olduunu iddia ederek ona aynyla devredecek, teki ok m nal bir kelim e ile kendi hissesini ayrdktan sonra yine geriye verecekti. B ylece zerinde bu kadar devr teslim , iade ve tekrar iade m uam elesi getikten sonra bu m u vaffakiyetten artk kim phe edebilirdi? E nstitm zn kurulm as bir m uvaffakiyetti. Bu resm en m uam elesini grm bir vka idi. A rtk m sterih olabilirdim . Bu anlam adan ve iki tarafn vaziyetinin bylece sk skya tesbitinden sonra belediye reisi teklifsizce N erm in H anm n sandalye sine oturdu. Halit Ayarc onun yanndaki koltua geti, reis yardm cs orta m asasnn kenarna iliti, biz de birer sandalye bularak em beri ka pattk. Bylece herkes yerletikten sonra Saatleri A yarlam a Enstitiis nn kadrosunun m nakaas balad. Halit Bey cebinden kard bir kk defteri nne aarak iza hat veriyordu. Son derecede m odern bir m etotla tim a hayatn tet kikine balayan enstitm zn, evvel bir m essese olm ak haysiye tiyle m utlak kadro ve ihtiyalarn anlatt: - Bir m drm z, bir m dtir yardm cm z var. A yrca bir neri

233

TANPINAR

yat mdrne, bir kalem efine, bir muamelt ve daire mdrne muhtacz. imdilik mutlak kadromuz bundan ibarettir. Bu mutlak kadrodan sonra ihtisas kadrosu geliyordu. Bu da sa atin kendi bnyesinden ve tima hayattaki mevkiinden ve roln den doan bir kadro idi. Birinci ksmda, imdilik yalnz Zemberek, Mil ve Yelkovan ubeleri vard. kinci ksmda ise tima Koordi nasyon, alma statistii ubeleri bulunacakt. - Bunlarn hepsi mtehasss zatlar olacaklar. Zaten alma s tatistiini Hayri Bey zerine alacak. tima Koordinasyon ksmn da bendeniz idare edeceim, diyordu. Hatt asl tahsisatmz da oradan almay dndk. Bylece mdrlk ve yardmc mdr maalar barem hadlerini tecavz etmez. Bittabi bu tekiltmz bu binaya smayacak. En iyisi yeni bir binann yaplmasdr. - Onu not ettik, Halit Bey. Yalnz bu daire mdr fazla deil mi? Yani yukarki kadrodaki... Siz ona mutlak kadro diyorsunuz... - Evet efendim, her dairenin tabi ats olan kadro olmas itiba riyle. Bir nevi idari ve organik iskelet gibi... - Bunu bilmiyordum. Bu mutlak kadro ismini ok iyi bulmusu nuz. Yalnz u daire mdrl bana lzumsuz gibi grnyor. Hatt muamelt mdrl de fazla gibi geliyor... Halit Ayarc bu iki yardmc olmakszn almann g olaca nda bir mddet srar etti. Nihayet daire mdrlnden fedakr lk yapt. Bylece mutlak kadronun esas kabul edilmi oldu. Belediye reisinin burada gsterdii hassasiyete hayran olmamak kabil deildi. Bir taraftan messesemizin iyi almas hususunda hibir fedakrl esirgemiyor, dier taraftan da israfn nne gei yordu. Bir ara benim de fikrimi sordu. Halit Ayarc benden evvel cevap verdi. - Hayri Bey, devlet hesabna, umum menfaat hesabna daima fedakrdr. Artk ii renmitim. Ben tamamladm: -Y a n i bu ii zerime alabilirim... Bu gayretim belediye reisi tarafndan derhal bir teekkrle kar

234

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

land. Halit Ayarc ise: - Zaten siz olmasaydnz bu mesuliyeili ie dnyada girmezdim, diyordu. Bylece para para bir adamn muhayyilesinde )-aratldktan sonra ayrca da byk bir tekiltn mihveri olmutum. Hs ki teri n te vecch, hsniinazar-iyi bak- dedikleri ey bu olacakt. Ah elim den gelse de, vaktim olsa da btn dnya tarihini tekrar okuyabil sem, diye dndm. Bu ilerde aa yukar mutabk kalnca belediye reisi son tered dtlerini syledi. - Bu kadar mtehasss nereden bulacaksnz? - O kolay! Hayri Beyle bizonu hallederiz. Esasen Hayi Beyin bu hususta ok faydal bir fikri var. Personelimizi kendimiz yetiti receiz. Hayri Bey bu ite hakl. Daha emin ekilde alrlar. Artk biliyordum, dairede sinek avlarken Halit Beyin kafasnda bol bol dnmtm. - Dardan ecneb mtehasss, filn... Halit Ayarc bunu katiyetle reddetti. - Bu i son derecede mhim bir i. Btn kirimiz, pasmz bura da. Buraya ecneb alamayz. Bozar, mahveder. Anlamaz. Belediye reisi hem memnun grnyordu, hem de ekingendi. - Dorusu ecnebiyi ben de istemiyorum. Hem laf anlatmas g oluyor, hem de yadrgamalarna tahamml edilmiyor. En tabi ey lere bile intibak edemiyorlar. Halil Bey dinlemiyordu bile. Ya byle olurdu, ya vazgeilirdi. - Ecnebiye ihtiyacmz yok. Bu i onlarn anlayaca i deil. Biz mtehassslarmz kendi aramzdan yetitireceiz. Ne kadar kesin, etraf hi yoklamaa bile lii/.um grmeden ko nuuyordu! Ya belediye reisi numunelik bir iki ecneb isliyorsa'?.. Byle eylerde ben olsam daha dikkatli davranr karmdakiin fik rini sonuna kadar yoklardm. Nitekim sonralar yle yaptm. Resm konumalarda daima yorgun, uyuklar gibi tavrlar aldm, kiik a mazlarla karmdakini iyice sylettim, sonra karar verdim. nk

235

TANPINAR

byle eylerde asl karar deil, o kararla m nasebei olan insanlar m him dir. nsan beyhude yere erefi m ahlkat olm ad. - Ben de sizin gibi dnyorum . Yalnz efkrum um iye kfi de recede gvenir mi bize? Ecnebi m tehasssa o kadar allm ki... - S r f bunun iin dahi yapm am ak lzm . N oluyoruz sanki? Her eyi onlardan m reneceiz? M em leket evldn hi mhim bir ite grmeyecek m iyiz? Esasen Hayri Bey vaat etti. Bu ii son derecede sk tutacaz. Efkrum um iye eninde sonunda bizimle birleecek. B elediye reisi ellerini birbirine arpt. - te burada sizden ayrlyorum , dedi. Hayat gletiren ey lerden holanacak y ata deilim . H alit Bey m eseleyi ahs taraftan alm yordu. O daim a cm ert ve realistti. - H akikaten bir ie yarayacaklarm bilsek, haydi bir fedakrlk yapalm , deriz... Sonra birdenbire katileti: - Y o k efendim , kendi personelim izi kendim iz yetitireceiz. Viyanalara kadar ecneb m tehassslarla m gittik? O zam anlar herkes m tehassst. nk kendim ize gveniyorduk. A h bu byk kelim eler ve byk benzetm eler... B elediye reisi K anun Sultan Sleym ann topu, tfei, m zrak ve zrhyla ortaya atlan kim bilir ka yz bin kiilik ordusuna kar ne yapabilirdi; tek aresi yle haysiyetli bir ricatti. - E vet, m eselenin ba bu. - Esasen ok insan var. Hayri Bey im di listeyi tanzim etti. B elediye reisinin tereddd baka yerden geliyordu: -Y a ln z , m alm ya, byle m eselelerde... Bu kadar personeli bir den bulm ak... D edikodu, filndan bahsediyorum . Tavsiyeli, tavsi yesiz... H alit Bey bir el iaretiyle btn bu vehim lere son verdi: - Biz bu m eseleyi hallettik. M essesem ize tam referans olm a yan, iyi tanm adm z kim se girem ez. Bunun iin de prensipim iz gayet salam . M em urlarm zn y ars, kendi akraba ve yaknlarm z

236

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

olacak. Yars da dardan gvendiim iz yksek insanlarn tavsiye lileri. Bylelikle her nevi dedikoduyu nlem i olacaz... H erkes kefaleti um um iye altnda alacak. Belediye reisi bunu ok beendi. - H i hatrm a gelm em iti, bu. H akikaten kestirm e yollar bulu yorsunuz, H alit Bey. Bu prensip bir yn gl ortadan kaldrr. D em ek im tihan yapm ayacaksnz? - H ayr, asla... - ahadetnam e, filn?.. - H ayr efendim , hayr... O nlar alelade m em uriyetler iin lzm gelen eylerdir. Halbuki bu hayatn bizatih kendisi olan bir i. M e mur deil, m tehasss ister... H em bylece barem m kltndan kurtuluruz. kisi de m nal ekilde baktlar. Belediye reisi bir lahza durdu. B ir eyler syleyecekti. - tiraz edem iyorum , nk karm a tam bir sistem le ktnz. Halit Ayarc tevazuyla glm sedi. - Sayenizde iyi hazrlandk. - O hlde bizim de kendi tarafm zdan baz hazrlklar yapm a m z, liyakatli insanlar aram am z lzm geliyor... - Bunu bilhassa rica edecektim . Yalnz im dilik fazla insana mit verm eyelim . - D oru, ok doru... H alit Ayarc tekrar elindeki deftere bakt. Bu ara ben bir frsat n bulup ayaa kalktm . H alit A yarcnn u m ucizeli defterinde y a zl eyleri grm ek istiyordum . Sra ile birka rakam dan baka, sa dece majskl birka harf vard. - N ihayet daktilo, m stahdem , daha sonra da kontrol m em urla rmz gibi tli ileri grecek arkadalar kalyor. B unlar da tabi kad rom uz kabul edildikten sonra ihtiyaca gre tyin edilecek. Yalnz im dilik bir ktibe daha ihtiyacm z var. O nu rica edeceiz. Sonra bana dnd: - Sizin Z ehra Hanm acaba kabul eder mi? Tabi ufak bir cretle...
237

TANPINAR

Am a nihayet messese ona yabanc saylm az. Baba evi gibi bir eydir. Tekrar belediye reisine dnd: - Z e h r a H anm , Hayri Beyin kzdr. Bu salam delil ve biirhan karsnda belediye reisi tek bir cevap bulabildi: - A lla h balasn! gn sonra Z ehra da Saatleri A yarlam a E nstitiisnde Nerm in H anm n m aiyetinde ie balad. Yani o da iinde daha ziyade tuva lete yarar eya bulunan antasyla ve H alit B eye teekkr iin r m ee karar verdii sveterin ynleriyle geldi. urasn syleyeyim ki Halit Ayarc birka sene iinde dnyann en zengin sveter koleksiyonuna sahip oldu. Dairemizdeki daktilola rn hemen hepsi ona bir veya birka sveter rm t. Fakat bu sve terlerin iinde phesiz en gzelleri Nerm in Hanmnkilerdi. FJeimsam a gibi rengrenk, gnee tutulm u billur gibi nlayan, zerinde daim a saate ait eyler bulunan bu sveterler hakik aheserlerdi. B elediye reisi birdenbire tekrar eski m eseleye dnd. H akikaten bir m uam elt m drne ihtiyacm z olup olm adn sordu. Daire m drln kaldrm olm am zdan ok m em nundu. Bu fedakrl da yaparsak eer, tam am iyle tatm in edilm i olacakt. - Ben daim a bu ilerde hassasm ... diyordu. Sonra ikinci derece de personel kadrosundan birisini kullanrsnz. Ad da gzel deil. M uam elt m dr. H akikaten bir enstit iin yakksz bir isim. z T rke devrinde. Z annederim ki bu son itiraz H alit Beyi kandrd. - M adem ki yle em rediyorsunuz... A dam caz um um m enfaat nam na kazand bu zaferden o cuk gibi seviniyordu. Sonra birdenbire hatrlad: - T a b i bir m ucip sebepler lyihas yazyorsunuz! H alit Ayarc glm sedi: - M erak etm eyiniz. O oktan hazr. ki aydr zerindeyiz. Evvel ki gece Hayri B eyle son bir defa gzden geirdik. Ben bu sabah si ze sorm adan baz yerlerini deitirdim . O kadar mhim deil. Bir

238

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

iki nokta. Sonra size gnderirim . Bunlar bana bakarak sylem iti. - sterseniz size um um izgileriyle anlataym . Yahut daha iyisi okuyaym . Ve Halit Ayarc elini ceketinin i cebine doru uzatt. Belediye reisi, o ana kadar kendisinde grm ediim ask bir eh re ile: - Hay hay... dedi. Ve gzlerini her cefaya raz adam gibi kapad. Fakat o da zeki, ve herhangi vaziyette aracak cinsten adam deildi. Nitekim bir den saatine bakt. Ve birden yerinden frlad: - Yemek vakti... dedi. sterseniz baka vakte brakalm . Bugn epeyce altk. Sonra hepim ize birden bakt: - Beraber yiyebiliriz deil mi? Nerm in H anm la ben itiraz ettik. H alit Ayarc: - Onlarn keyfi yerinde! dedi. Kim bilir, N erm in H anm neler getirm itir bugn. A rz ettim ya, m kem m el ev kadndr. Dedii doruydu. Btitn gn gelinini dinlem ekten kurtulan kay nanas, kadncazn dairede rahat iin elinden geleni esirgem iyor, ne m asraftan, ne zahm etten ekiniyordu. H er giin saat on bire do ru Nerm in H anm n evine urayan D ervi Efendinin bize getirm e dii ey yoktu. Belediye reisi, H alit B eyle kapdan karlarken benden kadro zerinde bir daha dnm em i rica etti ve szn, - Bu iki m drl kaldrm am z ok iyi oldu. Belki biraz daha tasarruf yapabiliriz! diye bitirdi. Halit Bey benim yerim e cevap verdi: - O benden beterdir beyefendi. Belki ben ufak tefek pazarla raz olurum am m a, asl m tehasss sfatyla onun fazla ileriye gide ceini zannetm em . Ben ilk uuunu yapan krlang yavrusu gibi korka korka lafa kartm:

239

TANPINAR

- Bu gibi ilerde en dorusu randm an salam aktr. A h Y rabbim o dakikada karm da bir ayna bulunm adna, kendim i doya doya seyredem ediim e ne kadar m teessirdim . lk d efa, evet btn m rm de ilk defa byle m him bir cm le syle m itim . Kol kola ktlar. B iz N erm in H anm la onlar m erdivene kadar teyi ettik. O rada belediye reisi bana ve Nerm in H anm a son defa teekkr e tti. O daya girince bam ellerim in arasna alarak iyice yokladm . B ykderedeki m ehur geceden beri bu deti edinm itim . nk bana hep iki elim in stnde ve ayaklarm havada yryorum gibi geliyordu. E trafm da her ey yle ters ve tannm az bir m antk iin de idi. N erm in H anm btn bunlardan habersiz: - B elediye reisi cici adam deil m i? diyordu. u H alit am cam nki bitsin, m uhakkak ona da bir sveter receim . Tam m nasip cevabn verm ek zere iken D ervi Efendi elinde ki tepsi ile girdi. M uvaffakiyet ve kadro tanzim i ilerini renm itim . Fakat ista tistik tanzimi ve bilhassa bu istatistiklerin grafiklerle gsterilm esi bahsinde daha ok acem iydim . drt gnde Halit Ayarc eksii mi tam am lad. B ir sabah daireye geldiim zam an onu m asam n nnde alyor buldum . Ceketini karm , sandalyenin arkasna asm t. ki kolu sval, ba bitm ek zere bulunan byk bir grafi e eilm iti. B tn yznden, om uzlarndan kendisini ie verdii anlalyordu. Y anna yaklatm : - K olay gelsin beyefendi, dedim . O yzm e bakm adan: - E vet byle... dedi. M eslekler arasnda saat ayar daim a deii yor. M esel bakn buraya, am eleler, kk iiler, kk m em urlar saat ayarlarnda daha titiz oluyorlar. H ocalar da yle. Halbuki irat sahipleri, ev kadnlar, bilhassa hizm etiler, hulsa hi ii olm ayan lar, ilerinden baka ileri olm ayanlar...

240

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Ben bu lerinden baka ileri olm ayanlar sznden hibir ey anlam am tm . -Y a n i dem ek istiyorum ki, kendilerine gsterilen ilerden baka ii olm ayanlar... Yani btn zam anlarn yalnz ona verenler. M ese l okur yazar, yahut m usik seven kadn iin ev ii arabuk bitiril mesi gereken eydir. nk baka i yapacaktr. O hlde zam an onun iin kym etlidir. D arda alan ev kadn da byle. G nde liki hizm etiler de, fakat tekilerde saat m efhum u azalr... Halit Ayarc tekrar grafiin zerine eildi. - R e n k le r gzel deil mi? dedi. N erm in H anm yapt. Usuln tarif ettim . B ir gecenin iinde hazrlam . imdi ben sra ile her renkli stuna bir m eslek ad koyuyorum . Bu bana btn iittiklerim in ve grdklerim in en garibi geldi. tiraza altm: - A m a n beyefendi, dedim , bu tam aksi olm uyor m u? Yani evve l incelem eler yaplr, rakam lar, yani neticeler elde edilir. Sonra on larn ifadesi olan kolonlar tanzim edilir. H i olm azsa benim bildi im byle... Halit Ayarc ilk defa gryorm u gibi yzm e bakt: Eski usul, dedi, eski ve m nsz. M thi zam an yer. Sonra hi bir neticeye gtrm ez. Bylesi daha dorudur. Y anlm a ihtim ali bu rada azalr. nk kontrola im kn verm ez. M esel u sar kk stun, krmz ile m orun arasnda, bakn. H epsinden ksas, bu. N er min Hanm bunu bu tarzda dnm eyebilirdi. A m m a dnm . Mademki dnm , o hlde bir sebebi vardr. Bu sebebi kendisine sabahleyin sordum . B ilm iyorum , iim den yle geldi cevabn ver di. D em ek ki iinden gelm i. ten gelen her ey dorudur. imdi ben bu stunun fonksiyonunu bulm ak zorundaym . Yarm saattir bunun iin kendimi yoruyorum . R ica ederim hangi saym a am eliyesi benim u anda skm zihnim in bulaca m eslek ismi kadar ha kikate uygun olabilir? Saym ak bizi daim a aldatr. G ln ve eksik neticelere gtrr. Zaten herhangi bir eyi saym ann im kn yoktur. nsan tek bir hl olsa istatistik denen bir eye inanrm . nsan kar
241

TAN PINAR

ktr, durm adan deiir. O hlde niye bu yorucu ie girm eli? Ben bu sar stunu ar hastalarda saat ayarnn azl iin ayryorum . Yan bandakilere nazaran alt misli ksa olm as da bunu gsterir. N itekim buradaki tek siyah izgi de llerin zam anla hi alkas kalm adna iaret eder. - yi am a, bunun yazlm as behem ehal lzm m? Bu o kadar ta bi bir ey ki... - Zannederim lzm . H att bilhassa yazlm al. nk bunu yaz m azsak saat ve zam anla alkann asl yaam a uuru olduunu nasl reteceiz? N e garip, siz daha enstitm zn niin kurulduunu bilm iyor gibi konuuyorsunuz. B iz tim a bir dvann zerindeyiz. H izm et iin buraya geldik. H ayatta benim iin bundan baka bir i yok m uydu sanyorsunuz? - Sizin iin bilm em am a, benim iin yoktu. Ve olmad da. B ura sm gayet iyi biliyorum . H alit Ayarc elindeki grafikte son rtularn da yapt. Sonra ba na dnd: - B rakn bunlar... A lacaksnz. B ir gn alrsnz. Belediye reisine verdiiniz cevap son derece m kem m eldi. - A s l sizin konum anz m kem m eldi. - Ben eski arkadaym . M ektepte beraber okuduk. O zam andan beri fslasz dostuz. -Y a ln z ... - Evet, yalnz? - Bu m uvaffakiyet m eselesi beni pek artt. D aha bir ey yap m deildik. -Y a n ly o rsu n u z Hayri Bey, balam ak, baarm aktr. B akn, bu artlar iinde, bu kk odada byk bir ie kendimizi verm em iz, bu daireyi kurm am z bir baar deil mi? B irdenbire durdu, yzm e dik dik bakt: - H a y r i Bey, bize niin inanm yorsunuz? diye sordu. Yan gzle m asam n bir kenarna koyduum teberiye baktm . G aliba toparlanp gitm ek zam an gelm iti. O , bunu fark etm i de
242

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

beni temin etm ek istiyorm u gibi glm sedi: - Hayr, tel etm eyin. Sizden ayrlm ak istem iyorum . Sizinle bu m essesede yapacam z ok i var. Fakat renm ek istiyorum . N i in inanm yorsunuz? - Bana m sbet bir iim iz yok gibi geliyor... - M sbet iten kastnz nedir? H erkesin inand akln bir lahza da kavrad deil mi? M esel ham allk! E ya var, bir yerden bir yere gidecek, gtrlecek. - Sade bu kadar m? - A m a sizin aklnzla, yani m antnzla hepsine itiraz edilebilir! On dakika, hatt be dakika, dakika zerinde dnm ek her ii gln yapabilir. Herhangi bir eyi m antn dna karm am z iin ona biraz dikkat etm em iz kfidir. B ir m ddet dnd. Sonra tekrar grafie eildi. K da uzak tan bakm ak iin ayaa kalkt. B irdenbire bana dnd: - D ostum , iler bizden sonra dnyaya gelm ilerdir. leri onlar grecek adam lar icat eder. B iz de bunu icat ettik. B unu bizden ev vel kim senin dnm em esi veya baka ekilde dnm olmas m sbet olm asna mni midir, sanyorsunuz? B iz bir i yapyoruz, hem mhim bir i... alm ak, zam anna sahip olm ak, onu kullan masn bilm ektir. B iz bunun yolunu aacaz. E trafm za zam an u urunu vereceiz. inde yaadm z havaya bir yn kelim e ve fi kir atacaz. nsan, her eyden evvel itir, i ise zam andr, diyece iz. Bu m sbet bir hareket deil m idir? Baya m teessirdi. K onuurken ar bir yk tayorm u gibi so luyor, rahatsz oluyordu. -Z a n n e d e rim ki hep saatte kalyor onun arkasndaki eyleri ih mal ediyorsunuz. Saat bir vasta, bir lettir. Tabi m him bir lettir. Terakk saatin tekm lyle balar. nsanlar saatlerini ceplerinde gezdirdikleri, onu gneten ayrdklar zam an m edeniyet en byk admn att. Tabiattan koptu. M stakil bir zam an saym aa balad. Fakat bu kadar kfi deil. Saat zam andr, bunu dnm em iz lzm! En iyisi eski teraneye dnm ekti.

243

TANPINAR

- B eyefendi, biliyorsunuz ki ben cahil bir adam m . Biitiin bil gim , Nuri Efendi ile D oktor R am izden ve bir de sizden dinlediim eylerdir. Yani kulaktan ne kaparsam , ne kapm sam onlar. N ereden bileceim bunlar?.. H alit Bey gld: - Kendinizi beyaza ekm eyin. Ben de iddia ediyorum ki ok ey biliyorsunuz. Kfi derecede zekisiniz. nancnz yok. te eksiklii niz. Siz m utlakn peindesiniz. Ne garip, bir saatinin m utlak de erler peinde kom as. Zam an gibi zaf bir eyle megul olan bir adam n... H akikaten anlam yorum . Tekrar om uzum dan yakalad ve beni silkeledi: - D eieceksiniz, Hayri Bey deieceksiniz... Saatleri A yarlam a Enstits her eyden evvel kendisine inanlm aa muhtatr. Ve birdenbire yerinden frlad, yere m eldi. Oturduu sandal yeyi bir ayandan ve en dibinden tutarak havaya kaldrd, sonra kolunu hi bkm eden dim dik ayaa kalkt ve hep ayn vaziyette odann iinde dolat. Sonra ban arkaya doru eerek elindeki sandalyeyi bir aya ile tam burnunun ucuna oturttu ve iki yana a t kollaryla m uvazenesini araya araya odann iinde yava yava gezinm ee balad. Sandalyeyi braknca geni bir nefes ald. O zam ana kadar vcu dunun gzelliini anlam am atm . H akikaten ok gzel ve evik adam d. H er taraftan adaleler kabaryordu. - N iye alklam adnz? diye bana sordu. ardnz da onun iin deil mi? Benim bu cinsten seksene yakn m arifetim vardr. ster sem herhangi bir sirkte kendim e daim a i bulurum . Fakat saatleri ayarlam ay tercih ettim ... Elini m asaya indirdi: - Ve ayarlayacam da... Hem beraber ayarlayacaz... Sonra tekrar m asaya oturdu, beni karsna ald: - D oktor R am izi unuttuk. Onun iin bir i lzm . D oktor benim tarafm dan giriyor. Siz kimi teklif ediyorsunuz? - Bilmem ! dedim .
244

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

H akikatte ne syleyeceim i bilm iyordum , nk neden bahset tiini anlam am tm . Zaten hibir ey anlam yordum . Sadece deniz tutm u gibi bir ba dnm esi iindeydim . H alit Bey sabrl sabrl: - Bakn anlataym , dedi. K adrom uzun yars aram zdan olacak. yle konum adk m o gn? B ir onlardan, bir bizden. Biz sizinle iki kii olduum uza gre o hlde ben bir kii teklif edince siz de biri sini teklif etm ek hakkn kazanyorsunuz. imdi ben R am izi teklif ettim. Bu sefer rahatladm . Bir eit aile oyunu oynuyorduk. H alit Bey R am izi teklif etm iti. - Yangeldi A saf Bey... - G zel, hangi i? D orusu adn ok beendim . D oktor Ram iz meslei icab i ve koordinasyon ksm na girecek. A saf Beyi nere ye teklif ediyorsunuz? - ubelerden birine... M esel ark ubesine... - Yapabilir mi? - Eskiden dii idi. - imdi deil mi? - Hayr, m terilerden biri elini aznda iken srdndan beri mesleini brakt. Zaten iten holanm ayan bir adam d. D aha ziya de uyumay sev erd i. K ahvede uyurken, yahut konuurken, bir m teri gelirse hizm etileri haber verir, o da yava yava uyanr, gider di. Ve ok defa hasta beklem edii iin hem en dnerdi. Zannederim ki reddetm ez. H alit Beyi bu hikyenin gldreceini sanm tm . Fakat o hi a l drm ad. G ayet sakin bir tavrla: - ayan dikkat adam ... dedi. M uhakkak bir ey var iin iinde. Ve m uhakkak ki bizde grecei, m uvaffak olaca bir i bulunur. Fakat ilk ham lede olm az... Sonra dneceiz onu... B ir bakasn bulun. - air Ekrem Bey... Beni ok sever, ben de kendisini severim . Otuz yalarnda var. - te bu iyi... ne i grr?

245

TANPINAR

- H em en hem en hibir i grm edi im diye kadar... -T a m a m ... G en bir insan, bozulm am bir kabiliyet... K abul. A saf Beyi sonra dneceiz! B aka teklifiniz? - Z e h r a Hanm sylem iyorum . nk o N erm in Hanm kar lyor... - Bu kadro, tam kadrom uz deildir. Ben tekiltm z m nakaa edilm eden kadro teklifi verm eyeceim . nk elim den geldii ka dar geni tutm ak m ecburiyetindeyim . yi oturm u, rahat m essese ler em niyet verirler. Onun iin m essesenin tam bir tekilt olm a sn istiyorum . yle ki m em uriyetlerim iz okununca saat ve zam an denen ey kendiliinden grnsn. H erkes ne yaplacan anlasn! Binaenaleyh sizin icabnda teklif edeceim iz vazifeleri kabul ede cek insanlar zerinde dnm eniz lzm ... - D aha az, dar bir kadro ile ie balam ak, daha doru deil mi? - m knsz... - htiya olduka tekilt geniler. - Hayr. Siz bana yalnz dm en ve bacas olan bir gemi ile yol culua km am teklif ediyorsunuz. H ayr, gemi dediin bir btn dr. M akinas, kpetesi, gvertesi, daha bilm em her eyi, kam ara s, kaptan kprs... Hepsi ile btndr. K aptandan farelerine va rncaya kadar! Bana, gem im e tayfa, yolcu ve fare bulun, anladnz m? D ar kadro dem ek alm am ak dem ektir. B ir m essese canl bir m ahlktur. M ide, kol, bacak... Hepsi lzm . H att daha ileriye gide rek lzum suz unsurlar bile bulunm al, diyeceim . Btn cesaretim i topladm . - O da niin? diye sordum . - cabnda kartm ak iin... Siz de bilirsiniz ki dnyann her ta rafnda resm , yar resm m esseselere kar bir kskanlk vardr. Hem en her zaman iktisat, m asraf ksm a gibi lflar kar, kararlar verilir. Byle bir tedbiri alm ak m ecburiyetinde kalsak ne yapaca z. Lzum lu unsurlarm z m karacaz? Yakn akrabalarm z, dostlarm z m feda edeceiz? Hayr. Ben bir iki gnah keisi al mak niyetindeyim . B iliyorsunuz deil m i? Eski Yahudiler her sene

246

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

le gnahlarn ykledikleri bir kei salarlarm . Biz de icabnda yle yapacaz. H er eyi evvelden dnm ek lzm . K urulm am z dan iki sene sonra israf lf kar. Bu dem ektir k i, um um efkra iyi niyetimizi gsterm ek iin rahata feda edebileceim iz bir iki kii lzmdr. O zam an ne yapacaz? K ura m ekeceiz aram zda? Belki onu da yaparz am a... B iz yine bandan tedbirli olalm . E li mizde birka kii bulunsun. H em en her m iiessesenin kolaylkla vazgeebilecei, hatt takibat yapaca cinsten birka kii... T ki vicdan azab ekm eyelim . Ayrca saat ayar istasyonlarm z iin personel arayacaz... Ayakta, durm adan geziniyordu. Ayar istasyonlar, saatleri durm u hanm larn ve beylerin saatle rinin ayarlarn dzeltm ek iin yol stnde urayacaklar kk yerlerdi. Burada gen hanm lar, beylerin, gen ve gzel delikanl lar da hanm larn saatlerini kk ve m akbuz mukabili bir cretle kurup ayarlayacaklard. ehrin kibar ve zengin sem tlerinde kalaba lk caddelerinde alacak ilk istasyonlardan sonra yava yava daha derine, m ahalle ilerine kadar girecekti. N itekim ilk iki istasyonu muzu G alatasarayla T evikiyede atk. Byle bir teebbs iin m uayyen artlar haiz olduka kalabalk bir personele m uhta olacam z tabiiydi. M teri, yahut m racaat sahibi ile m egul olurken A yarlam a E n stitsnn asl tima gaye lerini ona anlatm as icap eden bu gen unsurlarn zeki, sevimli ve konukan olm alar da lzm d. Burda da m aalesef yine H alit A yarcya itiraz ettim: Bu kadar basit bir ey iin kim ayakkab boyatr gibi bir dk kna gider? Kald ki m odern hayat yava yava berber ve boyac gi bi m uhallebicilerden sonra m em leketim izin en ilek i ve ticaret sa has olan m eslekleri bile sndryor. H erkes rast geldii dkknn kapsndan ban yle bir uzatp saatini dzeltir. H alit Ayarc: - H a y r , dedi, yanlyorsun. B ilakis koacaklar. Bu istasyonlara yle zarif bir ekil vereceiz, o kadar gzel elem anlar bulacaz ki

247

TANPINAR

en ilek m aazalar geecek. Siz bana inann! K adrom uzun tasdikine drt ay vard. Bu itibarla fazla zlm e dim . Drt ay daha rahat edecektim . O ndan sonras iin A llah kerim di. Kendi kendim e, M adem ki drt ay sonra buras yoktur, o hlde ilerisi iin hazrlk yapalm ! diye dnyordum . Benim elim den gelen bu idi. Talih herhangi bir adam gibi yaam am a im kn verm em iti. O hlde m uvaffak olm am iin daha cesur, daha atlgan ve daha kayt sz, insanlarla m nasebetinde daha dili bir adam olm alydm . H a lit Bey bu ite belki m uvaffak olm ayabilir. Fakat m uhakkak ki hi bir zam an cesareti krlm ayacak ve d aim a ayn kalacaktr. A caba onu taklit edem ez m iyim ? M esel u ayar istasyonlar bahsinde onu gem ee alaym ! Ve m essesem iz aldndan beri ilk byk gayretim i yaptm . -P e rs o n e lin m uayyen niform as olacak m? diye sordum . - H enz dnm edim . -B iliy o rs u n u z ki ben tutacana inanm yorum . Fakat tutmas iin byle bir niform a bana art grnyor. E rkeklerde vcudun btn gzelliini gsterecek, kadn veya kzlarda icap ederse ya rtm ee ve bilhassa az ok cins dna kararak gzellii daha kes kin, src daha sinem a yapm aa yarayacak bir niform a... Hi ol m azsa bir nevi kasketim si bir ey! D aha ziyade gen erkek hli ve recek bir kyafet! - O ne iin? - D ik k a ti eksin diye... B tn o babozuk kalabaln halk ne yapsn? H alit Bey bir iki dakika dnd: - Oldu diye bard. K azandnz! B ir niform am z olacak. H at t btn personelim iz iin bunu yapacaz... M drlerin dnda. O nlar iin de kk iaretler buluruz. H i olm azsa rozetim si bir ey! B tn personelim izin kyafeti olacak. Bylece daha karakte ristik, daha tecesss gcklayan bir cihaz elde ederiz. - A y rc a , dedim , bu personelin m terilere hitap tarzn husus

248

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ekilde retm em iz lzm ... M alm ya, son zam anlarda ald yr d, baba, am ca, day, usta, patron, yenge, abla gibi kelim eler grla gidiyor! B ir hsm akrabalktr gidiyor ki sorm ayn! Bunlar sylerken hayalim de hep biraz evvel tram vayda beni, Baba uyuyor m usun? diye deta tartaklayan bileti vard. H alit A yarcnn sevincine hudut yoktu: - Bu da iyi! dedi, bunu da kabul... D aha? -K o n u u rk e n de ayn ekilde yeknesak, tatl ve ll olurlar sa, bilhassa ayn zam anda son derecede m ltefit, nazik ve cidd ol may da retirsek rabet artar. Saatten, enstitden hep ayn keli m elerde, byk bir ihtisas iddiasyla bahsederlerse, araya hibir ey katm azlarsa, ve bilhassa bu i iin kurulm u saatler gibi hareket ederlerse, yalarna gre tuhaf grnecek bir ciddilikle syleyecek lerini syleyip birden susarlarsa... -Y a n i bir nevi otom atizm ... A srm zn asl byk zaaf ve kud reti. ten ie hazrlanan aydnlk ve dzenli yeni O rta a n tem e li ve belkem ii. H aklsnz. Hayri Bey... H ayri Bey siz bir dhisi niz. yle bir ey buldunuz ki... Tam alar saat gibi konuup susa cak insanlar, deil m i? Plak insan... Harika! Ve beni kucaklad: - T e b r ik ederim Hayri Bey! A srm zn btn psikolojik vkasna dokundunuz... Fakat ok g... Bunu nasl yapabiliriz? - Ben bu ii becerebilecek birisini tanyorum , dedim . D aha d o rusu bir kadn... Zaten byle bir ii ancak bir kadn yapabilir. B ir in san ki eline geen herkese istedii ekli verebilir. Sabriye Hanm sade retm ez, takip de eder. O na, kendisinin de biraz tand Sabriye H anm dan bahsettim . spritizm a C em iyetindeki ahbaplar gece gndz aklm dan km yordu. -Y a rn d a n tezi yok, bir m ektupla kendisini davet edelim . im i ze yarayacana em inim . Sevim sizdir am m a yapar bu ii! H ele ta kibi m kem m el becerir... B ir m ddet dnd.

249

TANPINAR

- B ana kalrsa bu ayar istasyonlar personelini sadece gen kz lara ve kadnlara inhisar ettirelim . Hi erkek alm ayalm . Sizin de diiniz ekilde bir terbiyeyi ancak gen kzlara verebiliriz. E rkek ler iin baka iler ararz... B ir yn delikanly otom at hline ne d i ye sokalm! Zaten yapam ayz. imdi kadnlar da erkekler kadar gen ve gzel kadnlarla anlaabiliyorlar... Sinem a artistlerine hay ranlklarndan belli. Ben erkekler iinde hi olm azsa kadnlar kadar beyinsiz bulun duuna em indim . H ayr, her iki taraf ayn ekilde m uam ele grm e liydi. Fakat srar etm edim . nk aklm a baka bir ey daha gel miti. Bu niform a ve kyafet m eselesinde bizim bir estetik m a virine m utlaka ihtiyacm z olacakt. A caba Selm a H anm efendiyi ve N evzat H anm beraberce m esseseye alam az mydk? Yzm kzara kzara H alit A yarcya bu m eseleyi atm . Esas prensipi ka bul ediyordu. Fakat ahslar zerinde m teredditti. te o zam an ben biraz evvel rendiim ekilde kozum u oynadm . M essesenin m dr sfatyla zatliniz Sabriye Hanm teklif buyurdunuz. B endeniz kabul ettim . im di ona mukabil kendi hak km kullanyorum ve Selm a H anm kendim e m ensup bir insan s fatyla teklif ediyorum . Kendi yaknm addederek.... H alit Ayarc bir m ddet dnd. Sonra glm ee balad: - Bunu byle bir prensip m eselesi yaparsanz kabul... A m m a ko casn ne yapacaz? - Onu da gnah keisi olarak alrz... Sessizce beni szd. - Sizde epeyce i var! dedi. H att kin tutm ay bile biliyorsunuz. Hepsi kabul... H att N evzat Hanm dahi... Fakat unutm ayn ki kad ro paylalm tr. B ir iki tavsiyeli de gelsin, ondan sonra karar veri riz. Selm a iin sylem iyorum . kisiyle de tem as edin, konuun. B e nim bu gnlerde ok iim var zaten. M eseleyi rendiniz. Cemal Beyle N evzat H anm iin biraz daha bekleyelim ! karken, ok ehem m iyetsiz bir eyden bahseder gibi. - H a ! dedi, az kald unutacaktm . B elediye reisi kadronun k

250

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

m asna intizaren cretinizi biraz arttrd. Bu aydan itibaren U yz lira alacaksnz! lk nce teekkr iin boynuna sarlm ay, iki elini pm eyi d ndm , fakat birdenbire dem in verdiim karar aklm a geldi. O na yetim ee, onun gibi hareket etm ee karar verm itim . Bu benim tek arem di. Yar yolda kendim i tuttum . -T e e k k r ederim , dedim . Ve en cidd sesim le. - Fakat bence asl m esele m essesenin m uvaffakiyetidir. kim iz birbirim ize bir dakika kadar baktk: - Evet, dedi, asl mesele odur. Bu suretle esaslarn beraberce dnm olduum uz saat ayar istasyonlarndan birine iki sene sonra uradm . U ak hosteslerini andran bir kyafetle giyinm i gen bir kz dnyann en tatl tebes sm leriyle beni birdenbire y akalad, bir rm cek gibi sard. B ile imden kartm am a m saade etm edii saatim i kurdu, tabi kendi saatiyle ayarlad iin ayarm bozdu. Ve btn bunlar yaparken de saat hakknda, insan hakknda benim bildiklerim den yz defa daha ahm aka szleri hep ayn irin tebessm le tekrarlad, hatt suallerim e cevap verdi, bana kozm ik saat ayarndan bile bahsetti. B ilhassa sz saatten gayr bir eye nakletm em e zerre kadar m saade etm edi. Ve karken de elim e enstitye ait yine az ok benim kalem im den km bir yn prospekts tututurdu. A yrca H rri yet T epesinde yaplm akta olan yeni enstit binam z behem ehal ziyaret etm em i tavsiye etti ve btn bunlar yetm iyorm u gibi bir yllk ayar abonesi, yine enstitm zn bast takvim den nsha birden satt. Tam ayrlacam srada istasyonun duvarlarn ssleyen foto raflar arasnda beni gsteren bir resm in nnde durdum . Selm a H a nm efendinin bana gsterm ek iin getirdii yeni kyafet m odelleri ni seerken ekilm i olan bu resim benim en iyi resm im di. G en k za glerek beni tanyp tanm adn sordum . E vvel byle bir su alin son derecede ahs olduunu ve ayar istasyonlar nizam nam e

251

TANPINAR

sinde kendisini buna cevap verm ee m ecbur edecek bir m adde bu lunm adn syledi. Sonra srarm zerine. - T a b i tandm ... d e d i,fa k a t Sabriye H anm n verdii talim atn dna km ak istem edim . O bize m terilerin yzlerine fazla bak m adan glm sem em izi, son derecede gayriahs davranm ak arty la ahs olm am z ve daim a saatten bahsetm em izi, ezberlem i gibi konum am z, enstitye dair her trl izahat en ak ekilde ver memizi sylem iti. Sabriye H anm bu ie tavsiye ederken hi de yanlm am tm . - P e k i , imdi tandnz! Ne yapm anz lzm geldiini dn yorsunuz? D uvardaki saate bakt: - Yedide iim bitiyor... dedi. O zam an sizi dinleyebilirim . Z ehra en stitde pek az kald. O ay ar istasyonlarnda alm ay tercih etm iti. Ve o sayede evlendi. Ve tabi evlenir evlenm ez ko casn yelkovan ubesi efi ve m tehasss yaptk. D am adm da darda brakacak deildim ya! K k baldzm , Z e h ra dan bo kalan yere tyin ed ilm iti. Onu da en stitm zde i arayan tav siy e siz bir gen, m iiesseseye girm ek iin baka are kalm adn a n laynca, hem en o gn istedi. B ilhassa bu sonuncu izdiva bana enstitde ay rca bir nikh m em urluu tesisi fikrini verdi. Fakat H alit Ayarc iin ciddiyetini bozar korkusuyla bu ok yerinde tek lifi reddetti. Sabriye H anm yukarda anlattm konum adan iki gn sonra evinde ziyaret ettim . Beni grdne son derecede m em nun oldu. G em i zam andan hakikaten bir kalbi varm gibi hzn ve teessr le bahsetti. M eseleyi kendisine anca beraber alm am z ihtim ali ne ok sevindi. A yrca beni daha dzgn bir kyafetle ve baya m e suliyetini tadm bir iin arasnda grd iin m em nundu. - spritizm a Cem iyeti dald... dedi. Bsbtn canm sklyor. D aha dorusu ben kendim de byle bir i aryordum . Ne zam an is terseniz em rinize hazrm . K endisine im dilik daha personelim izi tanzim etm ediim izi.

252

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

hatt kadrom uzun bile km adn, fakat yaknda bunlarn halledi leceini m it ettiim izi syledim . - Siz de bu m eseleyi dnn. B eer, onar grupluk gen kzlar bir bakm a m nsz bir i iin toplanm olacaklar. B tn m uvaffa kiyetleri bu ocuklarn davranlarnda olacak. H att m tiesseseyi bu tutturabilir. N iin bunu yapyoruz? Burasn bilm iyorum . Fakat tut mas lzm . H er eyden evvel hoa gitm eli ve m m kn olduu ka dar fazla artm al, fakat rahatsz etm em eli. yle sanyorum ki sonradan bu istasyonlara baka fonksiyonlar da verebiliriz. imdi bunlar yetitirm ek m eselesi var. Sabriye Hanm dudaklarn ksm beni dinliyordu. - Halit Ayarc ile beraber olduunuzu sylem eseydiniz de ben onunla beraber olduunuzu anlardm . B unlar hep onun dnebile cei cinsten eyler. B ilir m isiniz ki alelde ii sevm ez. dediin onun iin evvel bir sergzet olm al. K utup seyahati, kaaklk, her ey elinden gelir. Yalnz lalettyinden holanm az. Sonra tuhaf olm al, im knsz olm al, herkesi artm al ve hatt korkutm al! Sonra da i olm al. D evlet m em uriyetlerinde bu yzden kalm ad. Btn bykler dostudur. O da bir vakitler onlarn arasnda idi. Fa kat bir trl sevm edi. nk sergzet deildi. Fakat ayn zam an da inanaca bir taraf da bulunm al yapt iin... M esel siz zan netmem ki bu ileri cidd bulasnz. H albuki H alit Ayarc bu ie im anla girm itir, buna em inim . Em inim ki Saatleri A yarlam a E nsti ts de byledir. Yine cem iyet iin ok iyi bir ey, im knsz bir ey dnyor. Fakat faydal olm as byk olm as ona yetm ez. D edim ya herkesi artm ak, kzdrm ak, etrafta grlt yapm ak da lzm ... Zaten dem in siz m essesenin gayelerini anlatrken onun kelim ele rini kullandnz derhal anladm . zetliyorum , candam , geliyo rum. G receksiniz ne cm b olacak... Sabriye H anm konuturm ak iin sual sorm am ak lzm geldii ni biliyordum . - Hi byle frsat kaybeder m iyim ? diyordu. Sabriye Hanm n salonunda onunla kar karya oturm u ay

253

TANPINAR

ierken ister istem ez hayatm daki deiiklii dnyordum . Be sene evvel de ben bu eve sk sk gelir ve Sabriye H anm la byle kar karya otururdum . Fakat o zam an bana yaplan her ikram da bir nevi okam a, gnl alm a, yksek sevap, kendi kendini tatm in vard. Ondan daha sonraki zam anlarda bu kapy alm aa bile ce saret edem eyecek hlde idim . O hlde arada bir ey deim iti. Bu deiiklii, nasl yapacaktm da btn hayatm a mal edecektim ? Bunu devam ettirebilm enin aresi neydi? Bu i meselesini de gei yordu. Baka bir eydi. Sabriye H anm zihnim den geenleri anla m gibi birdenbire sz deitirdi: - Hayri Bey, biliyor m usunuz ki siz ok deitiniz! dedi. - H ayrdr inallah! dedim . - H a y r , ok deitiniz! Sakn darlm ayn, sizi krm ak, klt m ek iin sylem iyorum . H ayatnza, hatt iinize bir rahatlk gel mi. Evet yle. ok rahatsnz. B iliyor m usunuz ki bu H alit Beyin tesiridir. H alit Bey rahat adam dr. Btn m esele burada idi. H alit B ey rahat insand. Bu para m ese lesi, filn deildi. A lelde kendine gvenm e hissi de deildi. Daha baka bir eydi. H ayatla, herhangi bir eyle oynar gibi oynuyordu. Onu tandm dan beri ister istem ez hep onun verdii ereveler iinde dndm , hatt onu taklit ederek yaadm bir daha anladm . Bu hakikatin yan banda Sabriye H anm n bana anlatt dier hususiyetleri ikinci, nc derecede kalyordu. - Halit B eyle i grenlerin hem en hepsi kabiliyetleri derecesin de bu rahatl alrlar. H alit Bey beni sevm ez. Belki de kendisini iyi tandm iin sevm ez. Fakat ben onu ok beenirim ... Sabriye H anm a, N evzat H anm la Cemal Beyi ve Selm a Hanm da H alit A yarcnn m iiesseseye alm ak fikrinde olduunu syledim . Selm a H anm n ad geer gem ez, Bekliyordum bunu... der gibi glm sedi. - Selm a H anm gelir, dedi. H att ardnz iin ok m em nun olur. Zannederim ki alm aa ihtiyac var. O da benim gibi, fakat baka sebeplerle bir eyle m egul olm as lzm . Zannederim ki C e

254

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

mal B eyle aralan ok fena. C em alin de ileri pek bozuk... Bir y n sknts var! Fakat N evzatn geleceinden pheliyim ! - Niin? - N evzat, hi de eski N evzat deil artk. Z aten S elm ay da ok deim i greceksiniz. Fakat N evzat gittike daha dalgnlat. B tn dostlaryla alkasn kesti. deta bir gnah dyor gibi ya yor. ok koyu bir dindarlk kt stne. Sabahtan akam a kadar K u rn okuyor, nam az klyor... H att ruhlar bile arm yor. - M urat n oldu? - O da kayboldu. Dedim ya! A rtk eski N evzat Hanm deil. Sonra birdenbire sz deitirdi: - Bilir m isiniz, bugnlerde ben kim inle dostum ? H alanzla... Ne m kemm el kadn, nasl canl, yan nasl yeniyor! D orusu aran zn ak olm asna sizin hesabnza m teessirim . O kadar ak fikir li, berrak grl bir insan ki... O da biliyorsunuz tasavvufa m erak etti. H att kne iirleri bile var. Yarn ayna gideceim . K onum ann bundan sonrasnn beni skacan anladm . Sabri ye Hanm dan kendisine telefon eder etm ez gelecei vaadini alarak evden ktm. Sabriye H anm n Selm a H anm iin syledii eyler beni haki katen zm t. Belki bu yzden ilk rast geldiim dkkndan C e mal Beyin evine telefon ettim . K arm a Cemal Bey karsa telefo nu kapam aa karar verm itim . Be seneden beri grm ediim , trl skntlar arasnda ehresini bile unuttuum kadn birdenbire S abri ye H anmn syledii birka szle imdi drt bir tarafm bir yan gn gibi sarm t. Halbuki ilerim izin yava yava dzeldii bu gn lerde Pakize ile yeniden tatl balay gnleri geiriyorduk. Telefona Selm a Hanm cevap verdi. - N erelerdesiniz a canm !.. C em ale soruyorum , Hayri Bey bu, bilinir mi hi? stifa etti, gitti, diyor. O kadar ara! diye yalvardm . Zannederim her tarafa ba vurdu. Sizi ele geirem edik vesselm ... Ve btn bunlar hep, iine bir yn ocuk neesi karan o ince billr sesle sylem iti. D em ek byle idi, Cem al B ey ona benim is

255

TANPINAR

tifa ettiim i sylem iti. Ben huyu suyu bilinm eyen bir adam dm . A ram , bir trl bulam am t! K endisine vaziyeti anlattm . B ize yardm edip edem eyeceini sordum . Saatleri A yarlam a E n stitsnn ad pek houna gitmiti: - Bu nasl i canm ? diyordu, deta akaya benziyor. H akikaten aka gibi bir ey... H ele bir anlatn... E lim den geldii kadar m esseseyi izah ettim . K endisinden rica ettiim iz eyi de syledim . Ertesi sabah enstitye geleceini vaat etti. Onu o gnlerde kalem e devam etm ee balayan Z eh rann y znden H alit B eyin odasna aldm . D aha ilk anda kendisinde bir y n eyin deitii grlyordu. Y ine eskisi gibi gzel ve zarifti. Btn hareketlerine hkim di. G l ate oyunu gibi bir eydi. Fa kat m akinada bozuk bir ey vard. Eski neesi kalm am t. Istrap denen em berden getii m uhakkakt. Sanki bilm ediim iz znt ler, dnceler, belki de bir korku arasndan konuuyordu. Belki de yalnz bu sonuncusu vard. K orkuyu btn m rm ce tatm tm , o ylan gayet iyi bilirdim . B ir kere iim ize yerleti mi bulandrm aya ca hibir ey yoktu. Fakat neden korkuyordu? Niin tellyd? Buralarn anlam am kabil deildi. B enden ilk nce i hakknda izahat istedi. ok ocuka bir saf lkla, Ben byle eyleri yapam am ki... diyordu. Bunu sylerken elleriyle yapt iaret o kadar gzeldi ki btn konum a boyunca bir daha yapm asn bekledim . -Z a n n e tti in iz gibi deil! dedim . Sadece m esseseye fikir vere ceksiniz! H ibir gl yok... H ele siz ki bu ileri ok iyi bilirsi niz, o kadar m kem m el bir zevkiniz var... Sonunda o da raz oldu. Elenceli bir i olacan tahm in ediyor du. Zaten giyim kuam en sevdii e y d i. Yalnz Cemal Beye bir ke re sorm as lzm d. - Belki istem ez, diyordu. Onun iin vaat etm eyeyim ! M esele karm ayalm ! - Ne m esele kacak! Zannetm em ki Cemal B ey sizin herhangi bir arzunuzu reddetm ee kalksn!

256

SAATLER! AYARLAMA ENSTTS

Bunu m ahsus sylem itim . Ban sallad: - Cemal son zam anlarda hi eski Cem al deil! O kadar kendisine hkim olan kadn neredeyse karm da alaya cakt. im e yum ruk gibi bir ey tkand. Asl beni artan bu szlerin altnda Selm a H anm n btn ha yatnn bulunm asyd. D em ek ki o Cemal Beyi hi anlam adan, on dan hi phe etm eden, gz kapal ve biare yaam t. Onu btn m rnce insan olgunluklarnn bir num unesi gibi grm ve yle sevm iti. B ununla da kalm yordu. O na balyd. Onun em rinde idi. Onu seviyor, kskanyor, ve ondan korkuyordu. O zam ana kadar bu kadn btn hayatndan syrarak sevm itim . Cemal B eyle evli ol duunu biliyor ve sadece kabul ediyordum . Fakat ikisinin arasnda ki m nasebetin zerinde durm am tm . Benim iim de ne Cemal Bey bana Selm a H anm , ne de Selm a Hanm zarur ekilde Cemal Beyin varln hatrlatm t. Kocas olduu gibi, herhangi bir has tal da olabilirdi. imdi ise onu kskandn anlaynca birdenbire vaziyet dei miti. O zam ana kadar Cemal B eyden sadece nefret ederdim . Bir yn kinim vard. Fakat onu hibir zam an kskanm am tm . imdi bir anda onu kskanm aa balam tm . B ileklerim den yukarya doru btn dam arlarm ekile ekile: - P e k i sorun! dedim . m it ederim ki reddetm ez... Asl felketi o kadar beendiim kadnn birdenbire hayatndan ikyet edecek kadar herkese b enzem esiydi. Fakat daha garib i, hat t daha glnc vard. Skntlarm dan biraz kar km az kendim e yeni straplar bulm am d. G m ld dalgalarn iinden ban karr karm az kar sahili gren bir yzc gibi, ben de kendim e bir i bulur bulm az Selm a H anm a dnm tm . B una niin am aI? diye dnyordum . M adem ki yava yava yine kendim oluyo rum ... m eselesi byle halledilince Selm a H anm , benim aradaki be senelik hayatm m erak etti. H er eyden evvel irketten niin istifa ettiimi soruyordu:

257

TANPINAR

- Biliyorsunuz ki o gnlerde Cem al hep m aanzn artacan dan bahsediyordu. B ir m ddet yzne dalgn dalgn baktm . N erede ise her eyi syleyecektim . Fakat ne diye acele edecektim sanki? Belki de sz lerim e inanm ayacakt. Yahut hayatna yeni bir znt daha ilve edecektim . En iyisi bir yalanla iin iinden syrlm akt: - s ta n b u ldan uzakta idim ... dedim . - yi am a sizi grm ler... - Ben de hi uram adm , hep z m irde kaldm , dem edim ya... Selm a H anm ban kaldrarak yzm e bakt: - N iin dorusunu sylem iyorsunuz? dedi. C em ilin yalan sy lediini ben biliyorum ... T e /ra r bir sessizlik oldu, sonra yavaa ilve etti: - D aha dorusu phe ediyorum . Fakat imdi em inim . Deminki duruunuz bana her eyi retti... Elim den geldii kadar kendisini tatm ine altm . Fakat o kendi dncesinde devam ediyordu: - H a y r! dedi. Bu m esele zannettiiniz kadar basit deil. ok kark bir i bu! Benden gizlem esine o kadar ehem m iyet verm iyo rum . N ihayet sizi sevdiim i biliyordu. ok zahm etim i ekm itiniz, ahbaptk! zlrm , diye gizlem i olabilir, ho bu da affedilecek ey deil. nk ortada bir sr yalan var. Fakat sizi iten ne diye kartt, oraya kendisi getirdii hlde? - Belki tekiler km am da srar ettiler... - m knsz... B yle o lsa o zam an benden gizlem ezdi. Fakat farz edin ki yle, o zam an nasl raz oldu? H ayr, bu ite m utlaka baka bir ey var. Sonra gzlerini gzlerim e dikti: - Kim bilir, ne kadar sknt ektiniz... -A ld rm a y n ! dedim . H er ey dzeldi im di. Benim iin zl m eyin ve m esele yapm ayn bunu. H att bizim teklifim izi de unu tun, belki karlam am z istem ez... R ahatnz bozulm asn! Selm a H anm bir m ddet antasnda m endilini arad.

258

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- B e n im artk rahatm yok! dedi. nsan talihi bu idi. H i kim se yldz olarak kalam yordu. M uhak kak hayalim izdeki yerinden inecek, herkese benzeyecekti. - H e r neyse, sizi tekrar bulduum a m em nunun... m eselesine gelince, daha dnrz. Ben size telefon ederim . M erdivenlerden beraber indik. K apnn nnde. H akikaten alacak ey... Bu kadar yalan sylesin! diyerek ay rld. H akikaten alacak eydi. III B elediye reisinin ziyaretinden iki ay sonra daha m him , daha salhiyetli, hatt m utlak denecek kadar salhiyetti bir zat dairem ize geldi. Fakat biz artk eski binada deildik. ok rahat, geni bir ye re gem itik. Personelim iz de oalm t. N erm in H anm , Z ehra, Ekrem Bey, benim le beraber tam bir bro kadrosuyduk. lerim iz de artm t. H alit Ayarc her sabah geliyor, ya N erm in H anm a, ya hut Z eh raya bir yn ey dikte ediyordu. K zm n daktilo acem i liklerine ehem m iyet verm iyor, Ekrem Beyi i fikrine yava yava altryordu. Halit A yarcy bu yeni m isafir de artm ad. B ir m ddet ayak ta, belediye reisiyle beraber izahat verdi. M essesenin esas gayesi ni anlatt. Bu yeni ziyaretinin eskisinden bir fark vard. Bu hi ko num uyor, sadece gzlerini gzlerinize dikerek dinliyor, icap eder se kirpik iaretleriyle sizi tasdik ediyordu. O da izahattan sonra m esseseyi gezmeyi istedi. D uvarlara aslacak vecizeleri ok beendi. Bunlar ehrin, hatt yurdun her tarafna datm am zn lzum undan bahsetti. H alit Ayarc bu teklifi yalnz bir, D nyoruz efen dim .,.le karlad. Fakat belediye reisi. - B u her eyden evvel bir tahsisat m eselesi... diye cevap verdi. Enstitnn bu gnk parasyla, hatt bu sene bteye koyduum uz

259

TANPNAR

para ile bunun yaplm as im knsz... M am afih H alit Bey alyor. G arip ekilde roller deim iti. Bu sefer H alit Bey benim yeri m e gem i, belediye reisi onun yerini alm t. Ben drdnc plan da idim . M am afih H alit Ayarc yine benim unutulm am a raz olm a d. B ana ok ak, cevab iinde sualler sordu ve kendi slbunda cevaplar ald. Salhiyetli zat, belediye reisini, Tabi... diye tasdik etti. Yalnz her eyi paraya balam am aldr. nsan iradesi daim a m add artlan yener... Szne devam etsin diye ne kadar dua ettim . Bunun srrn bir kere renseydim her ey halledilecekti. Fakat devam etm edi. p hesiz bu m him iin usullerini kendim izin bulm asn istiyordu. B elediye reisinin bu hususa hibir itiraz yoktu. Binaenaleyh, gerei bu olm akla beraber, nk o da m add artlan sadece ira desiyle yenm ie benziyordu, yeni kurulm u bir m essesede, bilhas sa bu kadar m asrafl bir iin bsbtn de parasz yaplam ayacan, yaplsa bile bu i iin sarf edilecek iradenin ok pahalya mal ola cam en m nasip dille, yani karsndakinin fikrini daim a doru bula bula tekrar hatrlatm aa alt. tikadm ca belediye reisinin bu ite hakk vard. sizlik zam anlarm da sadece iradem le geinebil m ek iir., bu cevheri o kadar sarf etm itim ki oktan beri bende zerres1 bile kalm am t. Ve belki de bu yzden aylardr H alit Ayarc nn ayayla ittii bir futbol topuna benzem itim . H alit Ayarc btn bu konum a boyunca deta lkayt kalm t. M asann bir kesine hafife yaslanm , sakin ve alkasz, beyhu de szlerle israf edilen zam ana pek fazla fark ettirm eden acr gibi etrafna bakyordu. H ibir zam an can sknts denen eyin bu kadar asl, bu kadar stn eklini grm em itim . Etrafndaki konum ann bitm esini, birdenbire kabaran bir rzgrn savurduu bir toz dalga snn gem esini bekler gibi bekliyordu. B en ie karacam zam a n biliyorum . Fakat siz bir kere aranzda anlan! Sizleri huyunuz dan vazgeirem em ki... aresiz taham m l edeceim . Nasl olsa ol duum yere geleceksiniz . B ir insan karsndakine o anda yalnz

260

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

sabr ve taham m l olduunu ancak bu kadar terbiyeli ekilde gs terebilirdi. N ihayet salahiyetli zat kararn verdi. - Para iini m erak etm eyin... dedi. H er trl fedakrl yapaca z. M adem ki bu ie girdik... Ben m m kn olduu kadar tutum lu olm ak gerektiini sylem ek istiyordum . Belediye reisi bu ok basit tem enniye hem en hem en ayn zik zaklardan geen bir cm le ile teekkr etti. te o zam an H alit Ayar c dayand m asadan ayrld ve seyirci vaziyetinden kt. -m k n la rm z biraz genilerse elde bulunan ok faydal bir eseri de neretm eyi dnyoruz! dedi. Hayr, bu adam ben taklit edem ezdim . O na yetim ek imknszd. - D em ek hazr eserleriniz var! N e abuk byle? - Evvel byk bir etdm z var. A rkadam Hayri Beyin he men hemen btn m rn sarf ederek yazd bir kitap... En byk saadetim iz iin... Belediye reisi bu frsattan istifade ederek beni daha yakndan ta ntm aa m uvaffak oldu. - Hayri Bey arkadam z eski saatiliim izin tarihini belki en iyi bilen adam dr. Zaten saatten ve felsefesinden ok iyi anlar. Bu sefer dikkatli baklarn tek hedefi ben oldum . K anunun an latt m nada tam bir crm m eruttu bu. Sust... Sust... Ah Yrabbim bir kaabilsem ! Fakat niye kaacaktm sanki? B yie bir ilgiyi btn m rm de grm em itim . - K itabnzn ismi nedir, Hayri Beyefendi? Ben bu sualle birdenbire yuvarlandm karanlk uurum da tutu nacak bir yer ararken H alit Ayarc benim yerim e cevap verdi: - A hm et Z am an Efendiye ait bir ett. A hm et Z am an Efendi ve E seri. - A hm et Z am an Efendi mi? H i iitm edim ... - O n yedinci asrn m ehur lim lerinden... D rdnc M ehm et devri adam . Tam klasik devrim izde... - Ne yapm bu adam ?
261

TANPINAR

- Devrin en m him saatisi... H att G raham dan evvel rabia he saplarn bulm u diyorlar. Hayri B ey dorudan doruya onun m ek tebinden gelen bir zatn talebesidir. M uvakkit Nuri Efendinin... Tekrar baklar benden yana evrildi. - K itabnz bitti mi? A rtk sra bana gelm iti. Bu kadarn yapabilirdim . H alit Ayarc beni yolun ortasna kadar gtrm t. B undan sonras benim iimdi. N ereye gideceim i biliyordum . -D o ru s u n u isterseniz henz hayr! Yani halledilecek bir iki m esele var. F akat bitm ek zere... H att bitm i gibi... H alit Ayarc tekrar dinam ik rehavetinden ve alkaszlndan syrld. B ana, - Zannederim ki gelecek nisana yetitirirsiniz... Sonra m isafire dnd. - G elecek nisann sekizi A hm et Z am an Efendinin lm nn yz sekseninci yldnm dr de... Sonra kendi kendine hesap etti. - Evet, tam yz seksen sene oluyor. - D em ek byk bir m erasim yapabiliriz? H alit Ayarc konum ann topunu yine belediye reisine brakt. - Halit B eyin niyeti de yle efendim ... Hayri Bey biraz yorula cak am a... Bu frsat karlm az... M essesenin a resmini de o zam an y a parz, deil mi Hayri B ey? Bu vesile ile daha parlak olur. H alit Ayarc tekrar konum aa katld. - A trenini bendeniz yeni binam zda dnm tm ... dedi. Bu sefer ilk defa olarak iki taraf da itiraz etti. - H ayr, hayr... O zam an ok gecikir... Zaten yeni bina iin ayr bir a treni daim a yaplabilir! B u gibi trenler ne kadar sk olur sa o kadar faydaldr! Salhiyettar zat tekrar bana dnd: - Hayri Bey, bu kitap ubata kadar bitecek... Bunu sizden kat ekilde istiyorum . Bu kadar m him bir zatn unutulm u olmas

262

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

doru deil... Yaptnz iin ehem m iyetini bilin ve ona gre al n... Siz de bana bu neriyat meselesini hatrlatn... - B a stne efendim ... Zaten takdim ettiim iz projede yazl... Halit Bey tekrar tavzih etti. - Yalnz eserlerin ismi yok. Ek bir liste takdim ederim . A hm et Zam an Efendi ism inde hibir insan tanm am tm . H at t adn ilk defa iitiyordum . A h Y rabbim , ekm ek param niin bana dorudan doruya verm edin de beni bakalarnn uydurduu bir yalan yaptn! H akikatte de byle idim . Ucunu bucan bilm e diim , her gn yeni bir parasyla karlatm deta tefrika hlin de bir yalan olm utum . Salhiyettar zat A hm et Z am an E fendiden bir trl vazgeem iyordu. - Mhim bir keif, diyordu. Fakat nasl oldu da hi ad iitilmedi? Sanki dem in kafam dan geenleri dnen ben deilm iim gibi, yava ve en kandrc sesim le cevap verdim: - E s k ile r malm efendim ... hrete fet diye bakarlard. Sonra ok gen yata ld. K rk iki yanda falanm ... - Rabia hesaplan o devirde, aram zda?.. Bu sualle nefesim birdenbire tkendi. B urada artk iin telkini yoktu. Bilginin kendisi vard. Fakat H alit Ayarc orada idi: - N iin olm asn efendim ? Szne devam edecei yerde m asann cam zerine iyice bastr d byk, geni ayal eline bakm aa balad. - yle ya niin olm asn?.. Eskileri o kadar az biliyoruz ki... -D e v ir , ok ehem m iyetli bir devir. Zaten byk bir m ekanik merak var. Hem en herkes, kk byk icatlarla m egul... M ina reden m inareye uma tecrbeleri bile var... Salhiyettar zat tekrar bana dnd. - Nasl bir insanm bu?.. H alit Ayarc bu sefer de ceketinin dm eleriyle oynam aa ba lamt. Bu dem ekti ki, i bana dyordu. B tn kuvvetim i, cesa retimi topladm . Ya pr! Fakat yalanclarn piri kimdi acaba?

263

TANPINAR

- Uzun boylu, sarn, kum ral sakall, siyah gzl bir adam m ! Dili genliinde biraz peltekm i. Fakat kendi kendine, iradesiyle dzeltm i, diyorlar. D aha dorusu hocam rahmetli Nuri Efendi byle sylerdi. G arip huylan varm . M esel ok iyi m eyva yetitidii hlde zm den bakasn yem ezm i. Bal ve eker gibi eyler de kullanm azm . M evlev tarikatindenm i. Zengin bir adam n o cuuym u. Birden fazla kadn alm ann aleyhinde bulunduu iin devrinde pek sevilm ezm i... - D em ek m odern bir adam ... deta bizden! - Aa yukar... S an rengi ok severm i. H att pek m utat olm a d hlde san cbbe, sar kapl krk giydiini hocam Nuri Efendi sylerdi. Sar, gnein rengidir, derm i. ok aradm am a bu kana atin nereden geldiini bulam adm . Ben syledike belediye reisinin de, salhiyetli zatn da yzleri tebessm e gark oluyordu. A h, bu kk teferruat... ki izgi, bir ka konum a paras, ite size btn bir hayat...T evekkeli deil es kiler yalnz iir sylem iler! - Bir i i, falan var m ym ? A rtk ne dnm em , ne de durm am kabildi. ster istem ez yolum a devam edecek, yeni yeni eyler uyduracaktm . - engelkyde kk bir cam iin m ezziniym i... Fakat evlen m e m eselesindeki fikirleri yznden kartm lar. O da selm ln am , yats nam azlarn m isafirlerine evinde kldrm . Ezan da evin penceresinden okurm u! H alit Bey tekrar bana dnd: - Bir Venedikli vastasyla devrin garpl riyaziyecileriyle m ek tuplatn sylyordunuz... - Evet am a, m sbet bir ey bulunam ad. N uruosm aniye Ktiiphanesindeki kitap kaybolm asayd... Salhiyetli zat hayretler iinde idi: - M him keif dorusu... B yle bir adam ... H alit Ayarc ii biraz daha tabiiletirm ek ihtiyacn duydu. -B e n d e n iz e yle geliyor ki, K tip eleb inin etrafndakilerden

264

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

biri olacak... Baka trl izah g... Bu ihtimal her ikisini de tatm in etti. B elediye reisi m eselenin im dilik bu tarzda halledilm esinden m em nun, dairenin gezilm esini teklif etti. Bu aa yukar iki ay evvelki teftiin hem en hem en ayndr. u artla ki, binam z biraz daha genilem iti ve salhiyettar zat beledi ye reisinden daha yksek m evkide olduu iin daha dikkatli, daha titizdi. Binaenaleyh iki saat srd. H em en her eyin nnde durdu, yerinden kalkabilecek her eyi bir kere yerinden oynatp altna ba kyor, sonra kendisini elinde iyice evirip evirip m uayene ediyor, tekrar yerine koyuyordu. B tn bo defterleri ap bakyor, grafik lerin nnde uzun m urakabe saatleri geiriyordu. Bir ara bana dnd, bir eli klfm karm aa alt yaz m a ki nasnda: - Neden ldn biliyor m usunuz? diye sordu. - M a a le s e f efendim ... A m a... - B e n syleyeyim , bakalm buldum m u? ekerden... dedi. B en de de var da oradan biliyorum . Tabi niin byle olmas icap ettiini sorm adk. Niin soracak tk? H att niin phe etm eliydi? H erkes bir eyden ldne gre A hm et Zam an Efendi de elbette bir hastalktan lecekti. ekerden veya can skntsndan lmesi arasnda ne fark vard? Asl m him olan salhiyetti zatn bu ie getirdii iyi niyet, bizim le byle ibir lii etm esiydi. H epim iz birden bu ihtim ali kabul ettik. H att ben: - ok doru buyurdunuz... zm den baka bir ey yem ediine gre... diye hafiften tasdik bile ettim . Sonra saatine bakt. G zel, altn kapakl bir L o n jin di. Yorul dum ... dedi. H epim iz yorulm utuk. Onun iin H alit A yarcnn odasna geldiim iz zam an D ervi A ann getirdii kahveler pek m akbule geti. H att az ekerli olm asna bile ehem m iyet verm edi. K ahvelerden sonra yine o gn olduu gibi kadro m eselesine ge ildi . Ondan sonra tebrik fasl g eld i. Bu sefer altn tepsi belediye re isi ile onun arasnda gidip gelm ee balad ve nihayet kundaklan

265

TANPINAR

m bir ocuk gibi H alit Beyin birdenbire at kollan arasnda kald. A ziz velinim etim : -T e v e c c h le rin iz e gvenm eseydim , bu ie katiyen girm ezdim . Bu itibarla ne kadar teekkr etsem azdr. B ana bu hizm et vesilesi ni verdiiniz iin bahtiyarm ... diyerek m eseleyi halletm iti. Btn gn hep byle yapm , en lzum lu noktada konum u, hibir ey rica etm eden istediklerinin hepsini kabul ettirm i, imdi de asl iin kendisi tarafndan kurulduunu, beyhude m nakaaya lzum olm adn iyice anlatm t. Fakat salhiyetli zat tecrbeli adam d. K oskoca enstity sade ce bizlere brakam azd. - Bu m tiesseseyi bandan itibaren benim sedim , dedi. O sizlerin olduu kadar benim dir de... Reis bey de size yardm edecekler... Ayrlrken tekrar bana iltifat etti: - Kitab isterim ... B itecek anladnz m Hayri Bey? Ve yanam okayarak kitapla olan alkasn bir daha teyit etti. K apdan karken: - Sloganlar datn! B ira n evvel ve her tarafa... diye tekrar em ir verdi. Tam m erdivenin banda belediye reisine yavaa: - B u rabia hesab nedir siz biliyor m u su n uz?diye sorduunu iittim . O nlar gittikten sonra H alit Ayarc tekrar bana dnd: - A r t k bundan sonra da phe etm ezsiniz zannederim ... dedi. - H ayr, dedim . M essese kurulacak. B ir de iimizi bilsek! - H l bilm iyor m usunuz? Saatleri ayarlayacaz... - Evet am a nasl? Bu kadar kalabalk bir tekiltla... - aresini bulacaz... H erkes kendisine, tyin olunduu vazife nin adndan bir i karacak. Zaten kurulur kurulm az bir tm im le btn arkadalardan rica edeceim bunu... Ve tabi onlar da yapa caklar. Bo durm ayacaklar ya... Sonra bir eli odasnn kapsnn tokm anda: - Siz kitab ne vakit bitireceksiniz? Yani ne vakit bitirebilirsiniz,

266

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

dem ek istiyorum ... diye sordu. - N a s l yazarm ben bu kitab?., diye cevap verdim . M evcut ol mayan bir adam iin... Halit A yarcnn kalar birdenbire atld. lk defa hiddetleni yordu. - Nasl m evcut olm ayan adam ?.. D aha dem in kendiniz bahsedi yordunuz... D rdnc M ehm et zam annda yaam . Sar rengi se verm i. G nein rengidir, derm i. M evlev olduunu bile biliyorsu nuz. Graham hesaplaryla megul olduu m alum ... ekerden lm . Yok azizim , ben bu cinsten sabotaj istem em . Bu m essese m uvaf fak olacaktr. H erkes vazifesini yapacak. Sizin ilk iiniz budur. - y i am a, btn bunlar m nsz eyler... Hepsi uydurma! Birdenbire ceketim den tuttu: - Bu kitap yazlacak!.. Yahut da gider ieriye istifanam enizi ya zar getirirsiniz! Ben bu kadar bal olduum bir m iiessesede en y a kn dostlarm tarafndan ihanet grm em i istem em ... Hem kendiniz sylyorsunuz, hem de yoktur, diyorsunuz... - Ben A hm et Z am an den bahsetm edim ... - A m a, Nuri Efendiden bahsettiniz... O da o dem ek... Sonra birdenbire belki de bozulan yzm e dikkat ettii iin gl d: - A d olan her ey m evcuttur Hayri Bey! dedi. B inaenaleyh A h met Zam an Efendi vardr. Biraz d a ikim iz byle istediim iz iin vardr. H att imdi byk dostum uz da istiyor. H i zlm eyin... aln sadece... Sonra, kadro m eselesini ne yaptnz? stedikleri mizi veriyorlar. Hani listeniz?.. Aksi aksi: -T a n d m insan ok az... dedim . - B ulun... -A k ra b a m yok... - A krabasz adam olm az... - Belki vard am a m eydanda yoklar... im dilik grnm yorlar... sterseniz gazetelere bir iln vereyim !
267

TANPINAR

Tekrar gl m sed i. - A h, Hayri Bey, ah Hayri Bey... dedi. Siz hakikaten beni yoru yorsunuz. B ir tiirl sizi baz eylere altram adm . H ayr, ilna l zum yok, biraz daha bekleriz... O nlar gelirler... Bir de Sabriye H a nm la Selm a H anm artk davet zam an geldi sanrm . O dam a girdiim zam an Z eh rann beni beklediini grdm . Benden izin istiyordu. Yeni elbiseleri iinde hakikaten giizel ve m e suttu. Yeni tandm z evde odasn ne kadar zevkle dem iti. Pakize ile iki dost gibi geiniyorlard artk. Karm n tiroit guddele ri tedavi edileliden beri evde kavga yoktu. A hm et ayda alt kilo alm t. K zm a yarn dahi isterse evde kalabileceini syledim ... O teekkr yerine bir krttktan sonra ekilip gitti. Ben bam iki eli min arasnda dnm ee baladm . H ayr, istirahat etm em in im k n yoktu. B irok yalann iinde olsam bile ihmal edem eyeceim bir hakikat, byk bir hakikat vard ortada. Saatleri Ayarlam a E nstit s hayatm kurtarm t. H alit Ayarc ile evim e refah denen gne dom utu. Btn bun lar dnrken i telefon ald. H alit A yarc, sanki aram zda geen eyleri tam am iyle unutm u gibi en rahat sesiyle: -Y a r n size A hm et Z am an yi yazm anza yardm edecek tarih kitaplarn getireceim ... G receksiniz ne kadar kolay i... -T e e k k r ederim efendim ... - B ir iki ayda kar... -Z a n n e d e rim efendim . Siz de yardm edersiniz tabi.. - Selm a H anm la Sabriye H anm davet iin biraz bekleyin! Ben gidiyorum , bir i o lursa evde ararsnz... - Ba stne efendim ...
IV

B andan beri gazetelerde enstit hakknda havadisler kyor du. K adrom uzun m zakere edilecei tarih yaklatka bu yazlar artt. Baya gnn m eselesi hline geldik. H em en her gn enstit

268

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

nn tekilt, alm a tarz, yapaca i m nakaa ediliyor, bittabi bu arada m drn, m dr yardm csnn ve dier personelin hayat lar hakknda da ufak tefek eyler geiyordu. Baz gazeteler H alit A yarcy son derece sem patik buluyorlar, bir ksm bu kadar m him iddial bir m tiessesenin bu cinsten bir i adam na verilm esine ayorlard. Bir ksm ise, N e i grecek bu m essese? diye so ruyordu. H alit Ayarc btn bu yazlar dikkatle okuyor, tenkitlere m sam aha ile glyordu. -E lb e tte , diyordu, bu kadar m him bir i yaplrken aleyhte de sylenecek! M esele m nakaa edilm esidir. B ilhassa bir gazetenin, Saatleri A yarlam a E nstitiisnn gerek adnn, gerek vazife ve renilebildii nisbette tekiltnn brokra si tarihinde hakik bir m erhale olduunu yazm as pek houna git miti. Kim yazdysa bunu, ii anlam ... Zeki adam! Evvel asrm bi liyor. Bu asra birok ad verilebilir. Fakat o her eyden evvel brok rasi asrdr. S pinglerden K ayserlinge kadar btn filozoflar b rokrasiden bahsederler. Ben hatt derim ki, brokrasinin asl kemal a istikll devri bu devirdir. B unu anlayan adam m him adam dr. Ben m utlak bir m essese kuruyorum . Fonksiyonu kendisi tyin edecek bir cihaz... Bundan m kem m el ne olabilir? Kadro m zakerelerinin zam an yaklatka sklaan bu havadis ler ve dnceler sonuna doru birdenbire ahslarm z etrafnda topland ve iki hafta iinde de H alit Beyi brakp sadece beni hedef aldlar. Bu az deim esi sayesinde m essesem izin lzum una dair ya plan m nakaalarn birdenbire kesilm esine baklrsa bu ite H alit A yarcmn bir tertibi olduuna hkm etm ek hi de yanl olm az. u ras da var ki, hayatm n garip cilveleriyle ben H alit Beye nazaran efkrum um iyeyi oyalam aa daha m saittim . te o andan itibaren benim iin gnlerce sren bir huzursuzluk balad. H em en gn a r, bir gazetede resm im kyor, hayatm m nakaa ediliyor, bu ka dar m him bir ite bulunm am n doru olup olm ad hakknda fi

269

TANPINAR

kirler yrtlyordu. Takrib A hm et Efendi C am iinin bir asra yak laan hikyesi, erbetiba E lm as, ocukluum da ve ilk genli im de tandm insanlar, yetitiim m uhit, isizlik yllarm , grd m iler birbirine zt bir yn tefsire yol ayordu. Baz kim seler iin bu iin deta tek favorisi bendim . O nlara g re btn m rm saat ve zam anla gem iti. Binaenaleyh hayatm n her safhas bu ie bir hazrlktan baka bir ey deildi. Nuri E fendi nin son talebesi idim . B inaenaleyh eyh A hm et Z am annin m sbet veya esrarl btn bilgilerinin vrisi saylrdm . Tam bu s ra la rd a -y in e phesiz H alit A yarcnn gizli tevikiy l e - M uvakkit Nuri Efendinin M erkezefendideki m ezarnn tamiri beni bsbtn n safa geirdi. Bu m erasim de verdiim nutukta, H alit A yarcnn sk tem bihleri yznden A hm et Z am anden bah setm em ii bsbtn alevlendirdi. Bu sefer zekm , gr kabiliye tim , hatt ahs m etodum m ethedilm ee baland. Ertesi hafta gazetelerden birinde dnyann en garip balkl m a kalelerinden biri vard. Hayri rd aln raklk seneleri diye ba layan bu yazda, benim yam dan itibaren saat ve zam anla m e gul olduum anlatlyordu. B abam a muttasl evim izdeki byk sa ati, M bareki gstererek nasl ilediini sorarm m . Z engin, d in dar, kibar cetler silsilesinden tek aile m iras olarak byke bir sa atten baka bir ey bulunm ayan bu evde ihtiyar baba sabah akam ocuuna, saatin kinatn tim sali olduunu sylyordu. te btn ocukluu bu saat karsnda geen Hayri rd al talih dom adan evvel bu ie hazrlam t. cm lesiyle biten bu makale hakik bir aheserdi. B ir hafta sonra bir baka m uharrir, beni, Tannm am V oltaireim iz diye takdim ediyor ve hayatnda saatilikle zengin olan bu filozofla aram zda ipe sapa gelm eyecek m ukayeseler yap yordu. nc yazda N uri Efendi de, babam da Voltaire de bir ta rafa itiliyordu. Bu yazda benim hayatm n insanlar ve cem iyetim i zi renm ek iin girim i olduum bir tecrbe olduu syleniliyor du. Hayri rdal ocukluundan beri zihniyet m eselesiyle m egul d, elbette ki bu devam l alm a bir gn gelip meyvalarn vere-

270

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ekti. deniyordu. Bittabi bu velveleye D oktor R am iz yabanc kalam azd. Nitekim sonradan bytp kitap hline getirdii bir m akale yazd ve benim ruh tahlilimi yapt. N ezredilm i bir cam iin para artlar yznden kle kiile indii son had olan eski saatim izi nasl baba telkk ettiimi iyice izah etti. T abirnam elerden, fal kitaplarndan. Seyit L tfullahtan bahsetti ve bendeki zam an seziini vd. O na gre ben bir nevi Ebu Ali Sin id im . Evet, diyordu D oktor R am iz, H ay ri rdal, bu ark F austunun m odern hayatm zda yeni batan gr nnden baka bir ey deildi. O nasl am eliyelerini zaf zam an da yapm sa, Hayri Bey de yaanan zam anda yapyor. Bu yzden dostum H alit A yarcnn girdii m him teebbste bu hakik dee ri bulup m eydana karm as kadar vlecek bir hareket olam az! in en skc taraf Halit A yarcnn bu budalalklardan her ik yetim de byk altndan glm esi, beni teskini hi aklna getirm em esiydi. - Elbette, diyordu. Elbette aziz dostum , byle m him bir m es sesenin kurulm a erefini paylaan bir insann etrafnda biraz grl t olur. Ne yapm am istiyorsunuz sanki? kp, H ayr, yalan sy lyorsunuz! m u diyeyim ? Bu m esseseyi kknden ykar. B ra kn, bu bir dalgadr, kendiliinden geer... Bazen de; - Voltairee veya F austa benziyorsanz kabahat benim mi? Ya hut benzetiyorlarsa... O nlar da bizim bir eylerim iz olm asn isti yorlar. Elli senede bir m edeniyete btn tarihiyle yetim ek kolay m? in iine elbette biraz m bala girecek! Nasl filn rom anc mz B alzaca brn Z o laya benzettilerse, sizi de bakalarna pekl benzetirler. H ayret ediyorum dorusu! Sizi kskanm adm iin bana teekkr edeceiniz yerde kzyor, hiddet ediyorsunuz! Ben sizin yerinizde olsam hi ses karm az, kendi iim e bakardm . Siz oturun, kitabnz yazn, enstitm zn tekm l arelerini ara yn!.. B unlar o kadar basit eyler ki... G receksiniz, sonunda nasl alrsnz! N e hacet, alm adnz m sanki? B ir hafta evvel aleyhi

271

TANPINAR

nizde kan yazya nasl kzm tnz? yle sanyorum ki kzlacak byk bir taraf da yoktu. Yani, imdi sylediklerinizin doruluu na inanm am lzm gelirse tabi bulm anz icap eden bir yazyd de m ek istiyorum . H ayatnzdan kendi anlattnz ekilde bahsediyor lard. Halbuki kzdnz. D em ek ki brlerinden m em nunsunuz!.. Filhakika aleyhim deki yaz da pek yle kzlm ayacak cinsten deildi. B tn stanbul halknn tand bir m eczubu ne srm ek le ilenen bu hata diye balyor, beni naslsa adaletin elinden kur tulm u alelde bir sahtekr olm akla itham ediyor, erbetiba E l mas rezaleti henz unutulm uken, bir baka dalavere daha m ? di ye hem bana, hem H alit A yarcya ykleniyordu. Bu yaznn m u harririne gre H alit Ayarc efkrum um iye ile alay eden bir i ada m , bir sergzei idi ve ben onun kuklasydm ! Salhiyettar zatn ziyaretinin ertesi gn m kfat olarak bana kendi kereste fabrikasnda yz liralk bir cretle hi ii olm ayan bir kontrollk veren H alit A yarc, bu yaz zerine de sabun fabrikasn da ayn ekilde bir vazife verm iti. Bu da gsteriyordu ki yaz ha kikaten aleyhim de idi, ve dorusu ben de hakikaten kzm tm . - p h e s iz ki o yazlara kzdm . A leyhim de sylenirse elbette kzarm . Siz de biliyorsunuz ki erbetiba Elm as dvasnda hi bir kabahatim yok!.. - H ayr, siz kukla kelim esine kzdnz... - H ayr ona kzm adm . K ukla olduum u biliyorum! H alit Bey hep ayn soukkanllkla: - ok acayip insansnz, diyordu. arkadalnn ne olduunu bilm iyorsunuz. B tn m rnzce yalnz yaadnz ne kadar bel li! Hi cem iyet hayatna alm am snz! A ncak insana alm am olanlar bakalarnn hrriyetine karabilir! H em aleyhinizde yaz m ayacaklar, hem de ll ekilde m ethedecekler... Ne l ey! B u lursanz bana da gnderin bylesini... H ayr azizim , herkesin hrri yeti var! Pek haksz da deildi. Lehim de yazlan eyler houm a gidiyor du. Benim kzdm ey, kendim in de inanm ayacam m balalar

272

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

d. D oktor R am izin m akalesinden sonra bir gazetecinin karm la yapt rportaj kt. Ve bu sonuncusu hepsini bastrd. Pakize ah sm a kar, on seneyi geen alkaszln, beni kk grm esini, ihm allerini, hulsa evlendiim izden beri yapt btn hakszlkla r yirmi dakikalk bir konum ada dem ee karar verm i gibi, beni durm adan vyordu. Fakat Pakize saatle, psikanalizle, yksek bil gi ile alkas olan insan deildi. O m odern kadnd. Sinem ay sevi yordu. K inata beyaz perdeden bakyordu. B inaenaleyh ister iste m ez onun gz ile ben de deiecek, sinem a olacaktm . Karm kocasn ok seviyordu. Esasen ocukluum uzdan beri se vimitik. Benim bir yn talihsizlik yznden Em ine ile evlenm em zerine o da ilk kocasyla evlenm iti. Fakat hibir zam an beni unut m amt, ne de ben onu... Zaten ilk evlenm em den bir gn evvel ken disiyle konum u, bu iteki zaruretleri anlatm tm . Birinci karm ok iyi kadnd. Fakat beni anlayacak seviyede deildi. O nun iin hayatta muvaffak olam am , kendimi tanyam am tm . O nun lm zerine Pakize de kocasndan ayrlm , gelm i, beni bulm utu. n k ben btn byk adam lar gibi kadn m eselesinde, ekingen, m a rur ve tabiatyla dalgndm . te ondan sonra, P akizenin sayesinde asl alm a devrem balamt. Kendisini iine tam verm ek iin memuriyetini bile brakt... Y edi, sekiz sene ailem den kalan teberiy le geindik. N eyim iz varsa hepsi sarf oldu... A m a Pakize ikyeti deildi. Esasen o, byk bir adam n kars olm ann ne gibi fedakr lklar icap ettirdiini biliyordu. H usus hayatm m? Tabi biraz dal gndm. Fakat kendimi bsbtn ie kaptrm adm zam anlar nee liydim. yi ata binerdim , gzel yzerdim , tenis oynardm . Biraz ku mar severdi am a, hatrm iin vazgeti! Kadn tuvaletinden hakik zarafetten ok iyi anlyordum . K k baldzm n tuvaletleri hep be nim tavsiyem le yaplm t. Saatten baka sevdiim eyler mi? Tabi musikyi seviyordum . Hem alaturka, hem alafrangasn. Gzel piya no ve banjo alardm . Byk baldzm btn muvaffakiyetini bana borluydu. A , bilm iyor m usunuz?.. A blam Billur alayan Gazinosunda her akam syler... On bir buukta giderseniz eer, dinlersi-

273

TANPINAR

zin... Evde oluk ocuum la sohbetten holanrdm. Sabah kahval tlarnda m eyva suyu ierdim . B ir huyum vard, sk sk k olurdum . Fakat karm bunu ho gryordu. Onun seviyesinde olan bir insan iin... Zaten kadn ksmn bilirsiniz, rahat brakm azlar ki... K en disine gelince, vaktiyle dansz olm ak istemiti am a... nsan, Hayri gibi bir erkekle evlenince kendisini seve seve feda etm eye alyor. Saatleri A yarlam a Enstits alm adan evvel, yani tam kurulaca s ralarda iki teklif alm tm . Birisi Hollyvvooddan... E vet, evet, Hollyvvooddan... B ir ark filmi iin... br de byk bir saat fab rikasndan... svire fabrikalarndan biri. smini syleyem eyecekti. O kadar ev iine dknd ki bu gibi eyleri birdenbire unuturdu. Zaten artist olarak balad. Biz ailece artistiz. Genliinde tiyatroda alt. Son zam anlarda bir film de de rol vard! Filhakika isizlii ni sralarnda iki defa figranlk yapm tm . Sevdiim yem ekler mi? Halanm sebze, zgara gibi eyler... K arm a gre yemeyi sever dim am a, perhize ok riayet ederdim . En byk kusurum da kendi mi ihmal etm em di! A nlalan elence ile pek bam ho olm ayacak t ki geceleri pek km azdk, nadiren sinem aya giderdik. K onum a nn bundan sonras sevdiim artistlerin adlar idi. K sacas hangi m ahkem eye ve hkim e gidersem gideyim , eer ikim izi birden deli diye tm arhaneye, yahut yalanc diye hapisha neye tkm azsa, yirm i dakika iinde ayrlm am za karar verebilece i bir rportajd bu! ler tutar bir yerim yoktu. G eceleri alr... Sabaha doru, yarm saat kadar ancak uyur... A m a bu sadece b yk mesai zam anlarnda byleydi. B azen de yirm i drt saat uyur dum . Bilm em niin, rplak dem enin stnde yatm aktan holanrdm . R om atizm alarm ata binm ee imdi m saade etm edii iin sadece jim n astik yapyordum . A krabam dan ok zulm gr m tm . F akat P akize bunlarn zerinde durm uyordu. B ilhassa h a lam dan bahsetm ek istem ediini aka sylyordu. Hayri onlar oktan affetti... M lkat sabahleyin dairede H alit Ayarc bana kendisi okudu. H iddetim e hi aldrm yor, her cm lede bir kahkaha savuruyordu.

274

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

- H arika... diyordu, harika... B undan daha m kem m el bir m la kat olam az. lk iim bir gazete karm ak olacak karnzn idaresin de... ay Saati. Ad ay Saati olacak... Bu istidat byle braklr m hi? Sizi nasl anlam! Tam olduunuz gibi... - Beni kepaze ediyor, deseniz daha doru olur. N erem i anlam ! Batan aa zevzeklik, herkese rezil oldum . Halit A yarcnn yz birdenbire deiti, ciddileti: - Sizi slah ediyor, tanzim ediyor, sevebilecei ekle sokuyor... Niin ters tarafndan alyorsunuz hep? Btn bunlar da sizi sevdi i iin yapyor. Size hakik ehrenizi veriyor. - B a ta n aa yalan ve ham akat!.. - S i z yle zannedin. H erkes ldracak... M esel u cmle: Ayakkablarm kendisi giydirir. Bu en sevdii eydir! -D o r u drst ayakkabs bile yok! -O lm a d y s a kabahat sizin! Byle kadnn kocas olan adam her eyden evvel onun rahatn ve saadetini dnr. Yarn yarm dzi ne ayakkab aln! Sonra bu svire seyahati! K ocam hi seyahat et medi! Yalnz geen yaz beni sv ireye, kendisini davet eden fabri kaya m isafir gnderdi. D orusu houm a gitti... Seyahati seviyorum am a, ne yapaym , kocam yalnz brakam am ... N iin seyahati sev m iyorsunuz Hayri B ey? H akikaten sevm iyorsanz ok yazk. Belki vapur, im endifer dokunuyor... H albuki ata biniyorsunuz! Ayaa kalktm: - B u kadn deli ve budala... dedim . stelik yalan sylyor. o cukluum uzda nasl seviebiliriz ki benden tam on alt ya kk... - Ufak bir tarih hatas... H epim iz yaparz! N e kar sanki? Farz et ki batan aa doru olm u olsayd, pek mi kazanrdnz? K arda yrm ekten holanm azsnz farz edelim , bunu herkesin bilmesi si ze ne kazandrr? O da ayaa kalkt ve om uzum u yakalad: -D e iiy o rsu n u z Hayri Bey, deiiyorsunuz... Asl m em nun olacanz ey bu... Yeni hayat, yeni insan... Tekrar doam ayacanza gre bundan baka areniz yoktur... Ben sizin yerinizde olsam

275

TANPINAR

bugnden itibaren karm n istedii adam olm aa alrdm . Bu r portaj bir program gibi aln... Ve m adde m adde tatbik edin! - Yani dem ede ve rplak yataym , yle mi? H alit Ayarc eli enesinde dnd: - Burada zannediyorum ufak bir hata var, yani nasl syleyeyim kk bir fantazi! Ondan vazgein! - Banjo alaym , A m erikan arklar syleyeyim ! - N iin olm asn? Bende bir tane var. A m erikada iken alm tm . Bu akam size gnderirim . D aha dorusu kendim getiririm . alr snz. Hi de fena olm az! Sesiniz gzel... Derhal balayn! Acem airandan bkm adnz m? inizde hi baka eylerin dsslas yok mu? Ben hi cevap verm eden telefonu atm . Fakat mni oldu. - H a y r , dedi, dnem ezsiniz artk. O lann zerinde srar etm e yin. Sonra bu kadar iyi dnceli bir kadn zm ek doru deil... Bakn sizi nasl seviyor. Sizce yaplacak ey bu sevgiye lyk ol maktr. Bu ara Z ehra odaya girdi. B ir elinde gazete boynum a sarld: - A h babacam ! diyordu, ben zaten biliyordum byle bir insan olduunu senin! A m a, ite bizden gizliyordun... mkn var myd baka trl olm asnn? A llah annem den raz olsun... H alit Ayarc kzm a dikkatle ve glm seyerek bakt. - Siz de benim gibi dnyorsunuz... dedi. A nneniz harika bir insan! Ben oktan beri bu kadar gzel bir ey okumadm! B ir kelim e ile, ldracaktm . D aha o gn ikindiye doru bu harika m lkatn ilk neticesiyle karlatk. H alit A yarcnn odasnda, kendisi, D oktor R am iz, Yangeldi A saf Bey, ben , oturm u konuuyorduk. D aha dorusu Halit Ayarc Bey baz m ukavem etlerim yznden bana hcum ediyor, D oktor R am iz onun konum asyla kt dz caddede - h e r zaman yapt g ib i- arabay doludizgin sryordu. A rtk sadece A hm et Z am an Efendi m evzubahis deildi. A yrca karm n sabahleyin ga zetelerde kan m lkat karsndaki tavrm da bir crm olm utu.
276

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

D oktor R am ize gre ben btn kabiliyetlerim i inkr eden, asr na gz yum m akta inat eden, bu yzden dnyasn kltt iin etrafna kar olan vazifelerinde bir yn kusuru olan adam dm . - Bakalar seni olduu gibi gryor da, sen kendini grem iyor sun! Birtakm m iskince korkularda hapsoluyorsun. Bu taham m l edilir i mi? Ona gre A hm et Zam an Efendinin m evcut olm asndaki tered dtlerim le karm n anlatt banjo alan ve ata binen adam oluum u kabul etm eyiim hep ayn eylerdi. - Karn seni bize dnyann en m odern adam diye takdim edi yor. Sen hl pheci vaziyetler taknyor, her eyi inkr ediyorsun! - Karm delidir, evlendiim gnlerde beni bir akam evvel grd filmin artistleri zanneder, sabahleyin yataktan kalknca Badat Hr sz filminde giydii ncili terliklerini arard. Bunu sen de biliyorsun! Doktor Ramiz bir an afallar gibi oldu. Fakat Halit Ayarc aldrmad: -T a b i! K arn deli, ben yalanc ve m adrabaz... Peki kzna ne dersin? Z ehra H anm a?... - Z e h r a iin alaynda... D aha evvelki gece, H ayatm dan ok m em nunum ... Kendim i bir operet, yahut vodvilde sanyorum ... Ya am a denen eyin tadn alm aa baladm ! diyordu. D oktor Ram iz, - Grdn m? dedi. D em ek ki artist ruhlu olduunuzu o da kabul ediyor. Zaten bu sabah kendisi sylem i. Baba, sen busun, demi! H alit Ayarc bana iyice dargn, artk yalnz onunla konuuyordu: - Brak canm , o pheleriyle, inatlaryla vnsn dursun... Hayat yryor. Bir gn kervann dnda kalnca anlar! Bu dnyada yeni di ye bir ey var! Onu inkr edenin vay hline! Zorla deitirem eyiz ya! Saduyusu kendine m barek olsun! Biz canl hayatn peindeyiz! D oktor R am iz birdenbire daha m fik oldu: - Ben kabiliyetlerini bildiim iin acyorum . K onum am , zorla mam hep bu yzden... Yoksa bana ne? - Ben ona da acm yorum . Yalnz m essesem izi dnyorum ! Yangeldi A saf Bey uykusundan silkindi, avucunu sinek avlar gi
277

TANPINAR

bi birden havaya uzatt: - Ben de onu dnyorum . Yazn bir frijider alacaz deil mi? Bir de vantilatr... H alit Ayarc glm em ek iin dudan kst. - nanm ayan bir adam la alm ak dnyann en g iidir. A rtk bunalm tm . - B tn dediklerinizi yapyorum . B u yetim ez mi? nanm aa ne lzum var? - H ibir ey yapm ayn, yalnz inann, bize bu yeter... H alit Ayarc bu sefer gerekten hiddetliydi: - nk bana evvel inan lzm . Saf kalbe bu iin doruluu na inan... Siz rm insansnz... Eski ruhsunuz! H ayata inan m ayan insanla allm az. D aha A hm et Z am an nin mevcudiyetini bile kabul etm ediniz... - yi am a, yok bu adam ... Yok. Tarihlerde yok! B ana tek bir k t gsterin, sadece bir isim gsterin, yeter. D oktor Ram iz. - Eski m oda laflar... diyordu. Tarih, gnn em rindedir. Ben sana yz m eselede yzlerce kt gsteririm ki yalandr, bundan ne kar? M evcut olm asa adn bilm ezdiniz, ondan konum azdnz... B tn m esele uradan geliyor: K endinizi zam annzdan stn gr yorsunuz... Entellektel gururu. Ben btn hakikatleri bilirim , d e m ek istiyorsunuz! H ayr, azizim , yle bir ey olam az. Bir insan b tn hakikatleri bilm ez, bilem ez... B irdenbire kapnn nnde kopan bir grlt, bana verm ee ha zrlandm cevab unutturdu. lk nce D ervi A ann sesi geldi. A dam caz, - O lm az hanm efendi, sorm adan olmaz! R esm toplant var! di ye rpnyordu. D ik bir ses ona cevap verdi: - B e n bilirim onlarn toplantsn... ekil bakaym oradan! Dervi A a galiba bir eyler daha sylem ek istedi. - ekil diyorum sana herif...

278

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

A rtk phe edem ezdim , halam n sesiydi. Yirmi drt yln ara sndan onu tanm tm . O lduum yerde bzldm . H ibir kurtulu imkn yoktu. B irdenbire kap ardna kadar ald. H alam , bir elinde bann stnde sallad em siyesi, brnde bir yn gazete ve bavul ka dar byk bir anta, beyaz salarnn zerine kondurduu siyah, byk tyl, bir kartal kadar azam etli apka, bir frtna gibi ieriye girdi. M erkezefendi m ezarlndan dn kadar garip, artc bir hli vard. M akyajl yz hiddetten alt stt. Pudra ve srm elerinin arasndan gzleri im ek gibi parlyordu. B ileklerinde, parm akla rnda, boynunda, kulaklarnda bir yn m cevher vard. Srtnda yeldirm eye benzeyen bej rengi pardsiisyle yrrken daha ziyade uuyora benziyordu. Frsat bulsaydm kahkahadan ldrabilirdim . H epim iz ayaa kalkm tk. Yalnz H alit Bey olduu yerde sakin, Bu da nedir? der gibi ona bakyordu. -T o p la n t varm ha?.. Ne toplantsym o bakaym ?.. Sonra birdenbire beni grd. - S e n i m endebur seni, siinepe herif seni... Y aptklarn yetim iyorm u gibi bir de gazetelere akrabam diye adm geirlisin ha!.. Ben yana frladm iin ilk darbe A saf Beyin om uzuna geldi. kincisi H alit A yarcnn m asasna indi. Ve kocam an kristalle bera ber em siye de krld. - Seni arsz, haysz, dolandrc... O llk karn dem ek beni af fediyor ha! - A m a n halacm ... A llahakna, diyem eden krk em siyenin dip taraf burnum a indi. D udaklarm n stne doru scak bir eyin aktn duydum . E l lerim le yokladm , kand. - Oh olsun... D ur bakalm , daha neler yapacam sana... Tam zerim e doru atlm ak zere iken yorgunluktan, yahut da kan grmesi asabn bozduu iin olduu yerde durdu. N erdeyse decekm i gibi btn vcudu titriyordu. te o zam an H alit Ayarc yavaa yerinden kalkt. H em en o an

279

TANPINAR

da gelm i bir m isafiri arlar gibi sknetle m asann etrafn dola t. H alam n om uzlarndan tutarak onu m asann tam yan bandaki byk koltua oturttu. Elindeki antay, gazeteleri cam krlan m a sann stne koydu. - Zannederim ki Z arife H anm efendi ile teerrf ediyorum ... de di. H alam n yz bem beyazd. Fakat hiddeti hl gem em iti. Az kpre kpre: - E vet, dedi, Z arife H anm ... Bu m endeburun halasym! H alit Ayarc ayn soukkanllkla ve ayn tebessm le: - B e n d e n iz H alit A yarcym! Bu m essesenin m dr... Bu kadar halam yeniden ldrtm aa kfiydi. - D e m e k ki bu dolandrclarn bir de m dr var ha!.. N e ya parm bu m essese bakaym ? B ana doru dik dik bakarak ilve etti: - Elbette! Bu snepenin ne haddine byle eyler yapm ak!.. Sonra tekrar H alit A yarcya dnd: - B a b a s olan herif de byleydi... unun bunun peinden git m ekten baka elinden bir ey g elm ezdi.T abi, yle ya, birisi kurm a dan hareket eder m i? A ta binerm i beyim , tenis oynarm ! Eekle at birbirinden fark etm ezsin sen! B ir de benim adm gazetelere ge irirsiniz! N e zam andr beni affedecek adam oldu karn?.. Sonra tekrar H alit A yarcya dnd: - A m a siz, bir insan evldna benzersiniz, nasl girdiniz bu m en deburla bu ie?... H alit Ayarc hi istifini bozm uyordu: - R esm bir m essesenin aleyhinde bulunuyorsunuz! ok yazk! Halbuki biz de burada kendim ize gre hizm et ediyoruz. - H izm et mi? N eym i o hizm et bakaym ? Saatleri ayarlayacak m snz yle mi? B en yutar m ym bunu? Benim adm Kefen Y r tan Z arifedir. yle laflara gelm em ... B irdenbire durdu, etrafna baknd: - B a n a ne sizin ilerinizden? dedi. V aktiyle urardm byle

280

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

eylerle. Fakat imdi vazgetim . Ben buraya kars beni affettiini gazetelere yazan herifi grm ee geldim . D aha burnunun stndeki iki dam la kan silm esini bilm iyor, una bakn! B ir de byk biiyk laflar... Ben yavaa cebim den kardm m endilim le yzm sildim . nnden gemem lzm gelm eseydi derhal darya frlardm . Halit Ayarc zili ald. H i tanm adm z bir D ervi A a ieriye girdi. Aln i iinde, yakas yrtkt. H alam dan m m kn m ertebe uzak bulunm ak iin odann ta br ucundan dolat. - Ne em redersiniz hanm efendi, kahve, ay... - B ir kahve! dedi. Tiryaki ii olsun. D oktorlar yirmi senedir ya sak etti, am a ben yine iiyorum . A m a bu pasakl herif yapacaksa, vazgein! - D e r v i A a ok iyi kahve piirir. M em nun kalacaksnz! Biz de isteriz D ervi Aa. Sonra Dervi A a karken ilve etti: - A m m a daha evvel, bir sepet, bir ey getir de u cam lar kaldr! Birisi gelirse m ahup olm ayalm ! Ve bizzat kendisi em siyenin parasn m asann altna att. - N e olsa resm daire, hanm efen d i! Halam baya m teessir olm utu. - B en buraya gelm ezdim , am m a eski evde bulam adm ! km lar. Adresi de bilen yok. ster istem ez geldim . H alit Bey en tatl tebesm yle onu teselli etti: - Z a r a r yok efendim , zarar yok... A ile arasnda olaan eylerdir bunlar. Zaten siz gelm eseydiniz, biz size geliyorduk! - B ana m? Ne m nasebet? - T a b i size! diye cevap verdi. im di konuuyorduk. Baknz an lataym: Saatleri Ayarlam a E nstitsnn alm alarn destekleye cek halk arasnda fikirlerini yayacak, hatt bunlar iin neriyat ya pacak bir cem iyete ihtiyacm z var. Onun iin bir Saat Sevenler C em iyeti tesisine oktan karar verm itik. B ugn bu cem iyetin messisler heyeti zerinde konuuyorduk. Toplantm z bunun iindi.

281

TANPINAR

A rkadalarla ben bu cem iyetin daha ziyade kadnlar arasnda aza bulm asn istiyorduk. Reisi de bilhassa bir kadn, ve m uhterem bir hanm efendi, olm alyd... Sabahtan beri dnyoruz, m nasip, ahsiyet sahibi birini hatrlayam adk. N ihayet Hayri Bey, Halam bu i iin en elverili insandr. E vvel batan aa ahsiyettir. Bir orduyu bile idare eder. Tecrbe sahibi insandr. Sonra da m uhitinde ok sevilir. Yazk ki bana dargndr. Ben teklif edemem! Ricaya git sem kovar! diyordu. Bunun zerine ben hep birden size m racaat etm eyi teklif ettim . te tam o esnada siz terif ettiniz... E er reisli i kabul ediyorsanz, ltfen yerim e buyurun! H alam bir m ddet H alit A yarcya, sonra da onun yan banda ayakta durduu bo koltua bakt. lk defa dans edecek bir kz gibi akn ve arzu ile dolu idi: -B ilm e m yapabilir m iyim ? H ele bu yata... H alit Ayarc glm sedi: - H i yapm az olur m usunuz? K ald ki sizi i banda grdk! H alam bana dik dik baktktan sonra: - Bu daha bir ey deil! dedi. H ele bir kars elim e gesin! H alit Ayarc rahat bir kahkaha att: - Bu ite Pakize H anm n kabahati olam az... Eminim! G rseniz pek seversiniz. O cins kadn deil. B unlar rportaj yapann ilvesi olacak. Bir ey karm her hlde. G rm ediniz m i? diyordu, resim lerin ou Hayri B eyin deil! Hakikaten rportajdaki resimlerin birou benim deildi. Beni at stnde gsteren resim aikr ekilde bir ngiliz manzarasnn orta snda idi. Ktphanem diye tantlan yeri btn m rm ce grm em i tim , gremezdim . Saat kolleksiyonum hayalim den bile geemezdi. Bir skt dakikas oldu. Sonra H alit Ayarc yerinden kalkt, ha lama: - K a b u l buyurursanz, yle gein de itim aa balayalm ! dedi. Halam hi ses karm adan yerinden kalkt ve m asann bana geti. H alit Bey yandaki sandalyeye oturdu. - M saade buyurursanz D oktor R am iz toplantm zn ktipliini

282

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yapsn! D oktor R am iz bir bloknotla m asann yan tarafnda yerini ald. Halam deta kadnca ikyete balad: - B u iler hep byle olur, hep benim stm e yklr. B ununla drdnc cem iyetin reislii olacak. D aha ttihat ve Terakk zam a nndan beri bu byle gidiyor. M am afih H alit Ayarc hi vakit kaybetm iyordu. lk i kurucular m eclisinin azalarn bulm akt. H alam n bu husustaki fikrini sordu. - Benim le Hayri Bey, bir de D oktor bulunacaz... Gerisi kadn olm as lazm ... Halam bu fikri beenm iyordu. Bizim Saat Sevenler C em iyetinde bulunm am z belki yerinde idi, byle cem iyetlerde reise yardm edecek gen ve sem patik bir iki erkein de bulunm asn istiyordu. H alit Bey air Ekrem Beyi tavsiye etti. Ondan sonra kadn aza ze rinde dnm eye baladk. H alam birka isim syledi. H alit Bey Sabriye H anm la N evzat H anm teklif etti. Z arife H anm birincisi ni kabul ediyor, fakat kincisini istem iyordu. -S a b r iy e ho kz! diyordu. Kula delik. K onum asn bilir. tekini ne yapaym ! M zm zn biri. Sonra kendiliinden Selm a H anm n ism ini ortaya att. Bylece on on iki isim kaydettikten sonra ertesi hafta kendi evinde bulu m ak zere toplantya son v erildi.T am kaca srada kap ald ve kzm Z ehra ieriye girdi. H alit Bey halama: -T a n d n z m? diye sordu. Yeeninizin kz... Halam yine dm an dm an bana baktktan sonra Z eh raya bir iki tatl kelim e syledi. H line baklrsa akraba grm ek hi houna gitm iyordu. B ununla beraber kzm odadan ktktan sonra bir m ddet arkasndan dnceli dnceli bakt. Sonra bana dnd: - Bu herhlde brnden olacak, u hani seni anlam ayan karn dan... Bu yeni llkla alkas olam az... dedi. Bir hafta sonraki itim ada Saat Sevenler C em iyetinin nizam na mesi hazrland. ki hafta sonra cem iyetin resm form aliteleri bit m i, her ey dzenlenm iti. Bu arada H alit B ey bir gn bana:

283

TANPINAR

- H alanzla m utabk kaldk... H rriyet T epesindeki arsay ensti tye hediye etti. Yeni binam z orada yaplacak! haberini verdi. Birka gn sonra da Suadiyenin stlerinde bir baka, daha b yke arazinin yine halam tarafndan Saatleri Ayarlama Enstits K ooperatifine bedeli taksitle denm ek artyla devredildiini ren dim. Halit Beyin bunu bana haber verdii gn neesi pek yerindeydi. - Nasl? dedi. B ir daha karnza kzar m snz? Pakize H anm gi bi akll bir kadn... D n, halanzda grdm , bilem ezsiniz nasl se viiyorlar. C em iyetin idare m eclisi azalna seilm ezse ben de e kilirim diyordu. Pakize bunlar bana anlatm t. Z ehra ise onun evinden artk k m yordu. - G zel... dedim , ok gzel. Hepsi iyi. Yalnz ben anlam yorum ! A nlayam ayacam da... - H a y r , dedi, anlam yorsunuz ve anlam aya da alm yorsu nuz... M am afih ehem m iyeti yok! Siz kitab bitirin. V H alit A yarcnn, halam n enstitye o kadar gazapla geldii g nn akam , bana ua ile gnderdii banjo, alm a odam da asl duruyor. A ra sra o n a bakar ve bir zam anlar hayat yolunda ne kadar acemi olduum u ac ac dnrm . R ahm etli velinim eti bu kadar zmeli m iydim ? uras var ki baz insanlar, hakikatin kendile rinde m evcut olarak douyorlar. Ben ise, tam zdd idim. M esel halam bile benim gibi deildi. O yata ve o kadar tecrbeden son ra, daha iki saatlik bir konum ann veya kavgann sonunda, gz mn nnde H alit A yarcnn szlerini kabul etm i, ne olduunu bilm edii bir cem iyetin reisi olm aa raz olm u, bize evini am t. Ben ise her eyi H alit Beyden beklediim hlde onu krm aktan e kinm iyor, onunla devam l kavga ediyordum . K apy ap da uan elinde bu acayip algy grr grm ez hid detten az kalsn ldracaktm . H ele ieriye getirip kanepenin zeri

284

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ne koyduum zam an P akizenin ve Z e h ra nn sevinleri, hatt ka rm n, alsana unu! diye srar beni bsbtn ileden kartt. Daha Pakize ile m lkat zerine konum am , bu kepazelii niin yaptn ona sorm am tm . Byle bir konum ann beni nerelere ka dar gtrebileceini bilm iyordum . Fakat karm hi oralarda deil di. Bir ham lede yedi ocuk birden dourm u bir dii kedi gibi yap t iten m em nun, btn uzviyetinden sevin aka aka etrafm da dolayordu. Onun bu uursuzluunu grdke kafam bsbtn at yordu. Bu hiddete Z eh rann kk bir m dahalesi son verdi: - B a b a , dedi, bugn kimi grdm , biliyor m usunuz? Topal s m aili. D airenin hem en kapsnn nnde gibi bir ey... Birdenbire beni grnce nasl ard! Benzi kl gibi oldu. Sonra uzun bir slk ald, koa koa gitti. M eer ne kadar irkinm i! A z kalsn onunla evlenecektim . A llah gsterm esin, ne yapardm o biare ile?.. Hiddetim birdenbire snd. Tam o esnada Pakize: - B a n a hl teekkr etm edin Hayri! dedi. H alit Bey bana, dn yada sen kocan anlayam azsn! Onun kadar m him adam anlaya bilir misin hi? dem iti. H att bahis bile tututuk. A m m a kazandm . Sabahleyin telefonda beni nasl tebrik etti bilsen! Dem ek i byle olm utu. Bunu da H alit Ayarc dnm , Paki z e yi kkrtm , beni dosta dm ana gln etm iti. K arm a teek kr ettim: Fevkalde... dedim , yalnz dem ede plak yatm am nereden aklna geldi? Baka bir ey uyduram az m iydin? B ilirsin ki ben tak kesiz, hrkasz bile yatam am ! Karm son derece m ahcup ilve etti: - H a m a k kelim esini unutm utum , dedi. H alit B ey senin btn genliinde hep ham akta uyuduunu sylyordu. Fakat kelim e bir trl aklm a gelm edi. Bu ehem m iyetsiz teferruat bylece hallettikten sonra bana tek rar velinim etin hediyesini uzatt: -H a y d i al biraz n olursun! diyordu. Saz elim e alp urasna burasna dokundum . M aksadm bilm e

285

TANPINAR

diimi gsterm ekti. Fakat P akizenin yzne baknca bsbtn a rdm . Yedi kat gklerde im i gibi m esuttu. N eredeyse gznden yalar akacakt. Fakat Z ehra ortadan kaybolm utu. A hm et ise hi grnm yordu, odasnda alyordu. Y em ekte bu bahislere tekrar dnm edik! Yatmadan evvel bir ara Z eh ray grdm : - N asl, dedim , banjom u beendin mi? Z ehra, byk gzlerini zerim e dikti: - B aka arem iz var myd baba? diye sordu. Yalnz A hm et be ni ok dndryor, diye ilve etti. Fakat ben A h m eti dnm yordum : - T o p a l sm aili hakikaten grdn m ? dedim . - H ayr, fakat hliniz o kadar acayipti ki, bir ey syleyip nle mem lzm d. A klm a o geldi. Sonra ceketim in dm esini tuttu. G zleri gzlerim in iinde: - Fena m yaptm ? d ed i. Beyhude yere kavga edecektin! Ben kav gadan bktm artk. Btn ocukluum kavga, drlt iinde geti. Bil mezsin neler ektim ! Baran insan sesi beni yle korkutuyor ki... H ele hiddetin deitirdii insan yz! yle kendinden kyor, yle katlayor ki insan... D nyada bundan kt, iren bir ey olamaz. - A m a sen de ara sra kzyorsun... dedim . - imdi deil artk! im di rahatm . Ben etrafm sevm ezsem ra hat edem iyorum . H er ey iim de alt st oluyor sanki... Z eh rann konukan zam anyd. H er gen kz gibi o da kendisi ni anlatm ak istiyordu. Sylediklerinde ne kadar yalan vard, bilm i yorum . Fakat bana alm as houm a gidiyordu. - Hem biz kavga edem eyiz! dedi. Sen de ylesin... K endisinden baka herkesi hakl bulan insan kavga eder mi hi?.. - N eler sylyorsun kzm sen? - yle deil m i? dedi. yle deil m isiniz? H ibir kabahatim ol m asa, hayatlarna karm olm ay kendim e affedem iyorum ! - Bari im di m em nun m usun?., diye sordum . B irdenbire yz gld.

286

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

-T a b i! dedi. B ir kere st ste deiliz artk! H erkesin bir hayat var. Sonra bu iler de tuhafm a gidiyor. H ep sonu n olacak? diye bakyorum! B aka bir ey daha var, herkes o kadar deiti ki, etra fm da... D oru sylyordu. H erkes deim iti. - Y a ln z A hm et deim edi. O hep kapal, hep cidd. Sizden giz li bir ey yaptk. A hm et devlet im tihanlarna girdi. K azand. Dem ek bu idi. Bir aydr evin iindeki sr havasnn sebebi bu idi. - Niye bana haber verm ediniz? Fena bir ey deil ki... - H er ey olup bitince sylem ek istiyordu. M uvaffak olam azsa gizleyecektik. A caba anneleri sa olsayd birbirini bu kadar severler m iydi? di ye dndm . - D arlm adn ya... ocuklarm n bana kar hl sayg ve sevgi gsterm elerine a yordum . A hm et bile beni aktan aa zm ek istem iyordu. Bu phesiz E m ineden gelen bir taraflaryd. B irdenbire iim de kor kun bir yara szlad. O yaasayd bunlarn hibiri olm azd. B irbi rine alm , birbirini tanyan iki araba at gibi hayat ykn hep yan yana, birbirim izi gzeterek tam ak ne iyi olacakt. G zm n nnde eski evim izin talnda benim A dl Tptan dndm gn k sevinci canland. G ece ge vakte kadar oturm a odasnda tek bam a, ne yapaca m bilm eden vakit geirdim . Bir trl ieri gitm ek istem iyordum . E m inenin htras iim de o kadar kuvvetliydi ki, hatt uyurken bi le P akizeyi grm ee taham m l edem eyecektim . B unun da ayrca bir hakszlk olduunu biliyordum . O akam hava ok ard, Saat bir buua doru gk grlts, im ek balad. O dann perdeleri birbiri ardnca bir tiyatro dekoru gibi yeil klarda kaybolup, sonra tekrar eski yerlerine geliyordu. Sonra iddetli bir yam ur boand. Pakize gk grltsnden kor kard. stem eye istem eye yatak odasna girdim ve yanna uzandm . Beni yannda hissedince birdenbire uyand. D nyann en efkatli

287

TANPINAR

sesi sand bir sesle, nazlana nazlana, Yine bu vakitlere kadar altn, deil m i? H ayri, sen hi ken dine acm yorsun! diye m rldand. R adyoda kadn sesiyle yaplan o reklm zentileri bile bu kadar souk olam azd. lk nce alay ediyor sandm . K eke yle olsayd. H ayr, cidd idi. Halbuki alm adm , alacak bir eyim olm ad n biliyordu. Sadece akl banda, iyi niyetli, kocasnn shhatine dikkat eden kadn rolnde idi. B oynum a uzatt kolunun altnda b tn vcudum buz kesilm iti. K urulm u bir saatten, bir otom attan ne fark vard sanki bunun? O zam an tekrar ie baladm dan beri et rafm da her gn biraz daha artan dikkati, itinay hatrladm . Hakikat te alt aydan beri bir buz dolabnda yayor gibiydim . P akizenin sa dece uzv itihalaryla beni hatrlad, bana geldii, onun dnda beni snepe psrk, tem bel, budala, beceriksiz bulduu gnlere ne redeyse hasret ekecektim . Hi olm azsa o zam anlar kendisiydi. lk nce tekrar yataktan frlam ak istedim . Fakat bu sefer tam uyanacak ve konum aa balayacakt. En iyisi hi kprdam adan ol duum yerde kalm akt. H er tem astan bir para kaarak bzle bzle deta duvara yaptm ve oradan, gzlerim ak, saanan uultusunu dinleye dinleye sabah beklem ee baladm . H i durm a dan kendi k e n d im e ,A hm ak m , yalanc m ? diye soruyordum . Hem ahm ak, hem yalancyd. Belki de ahm ak olduu iin yalancy d. Belki de daha korkun bir eydi. Sadece ahsiyeti yoktu. A ra s ra saanak hafifliyor, o zam an nefeslerini iitiyordum: Hi olm az sa ryasnda biraz kendisi olsa! B ir ara yavaa doruldum ve y zne baktm . H afif ak dudaklar glm syor gibiydi. Y z baz u-anlarda olduu gibi iyice iine doru ekilm iti. nsann dpedz yokluu idi bu! B ununla beraber, kapal gzleriyle, yar ak duda yla, belirsiz nefes alyla ve bilhassa kendisi olm ayyla ne kadar gzeldi. Fakat niin uyurken bu kadar m esuttu? K im e ve neye by le g lyordu?B u hi de herhangi bir glm sem e deildi. A ncak kuvvetle duyulan bir hisle elde edilebilecek bir eydi bu. Dem ek ki, o da kzm gibi m em nundu. Belki de kendisine deni yaptn san

288

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

d iin bu huzuru duyuyordu. Yahut da her eyden ve hepim izden syrld, kendi iinde bir keye ekildii iindi bu. H ulsa onun da bir srr vard. H att kendi yokluunda olsa bile buna eritii iin m esut ve gzeldi. Bir lahza bu btnl kskanr gibi oldum . N e redeyse onu bozacak, datacaktm . Fakat neye yarard? Birka da kika sonra yine ayn insan, ayn ta bebek olacak deil miydi? Bu dnce ile tekrar kem e bzldm . Sabaha kar bir ara dalm m . Bu ksa uykuda grdm rya belki o gnlerdeki ruh hletimi daha iyi anlatr. Ryam da eski evimizin sofasnda idim. G eni, byk bir aynann nnde durm u, dikkatle ehremi seyrediyordum . Ve her defasnda kendi kendime bu ben deilim ki... Bu ben miyim ? mkn yok... di ye syleniyordum . Filhakika grdm ey benim yzm deildi. Kald k i, her an deiiyordu. deta grm ek frsatn bulam ayacak ka dar deiiyordu. Sonra birdenbire halam n sesini iittim. Haydi ge kaldk! dedi ve beni ekm ee balad. D ar ve sapa yollardan hzla y rmee alyorduk. Fakat her adm da ya halamn ya benim , biri mizden birinin ayakkabs kyor, bu yzden duruyor, sonra tekrar komaya balyorduk. N ihayet ite geldik! diye haykrd. Ve ken dimi byke bir m eydanda, bir nevi bayram yerinde yapayalnz bul dum. Davul zurna sesleri arasnda byk, ok byk ve kat kat, em berleri birbirinin iinden geen bir atl karncann stnde idim. Her dnnde bir tanda rastlyor ve glm ekten katla katla selm la yorduk. Sonra yava yava sratim iz artm aa balad ve bizim, Ha lit Ayarcnm , benim , halam n, Selm a H anm n, Cemal Beyin bulun duu em ber m ihverden frlad ve im knsz yksekliklere doru d ne dne km aa balad. Ben korkudan lecek gibi Seyit Ltfullahn kaplumbaasnn boynuna aslm tm . zerinde oturduum hayvan o idi. Bir taraftan ona smsk sarlyor, dm em ee alyor, br taraftan da durm adan halam a bakyordum . Filhakika halam ar tk atl karncadaki hayvanlardan herhangi birinde deildi. Bolukta tek bana uuyordu. Pakizenin sesi beni uyandrd. Karm: -H a y d i uyan! Saat dokuz! D aireye ge kalacaksn! diyordu.

289

TANPINAR

VI Halam koltuunda oturm u, karsndakilere beni anlatyordu. Siz bu adam n kim olduunu dnyada bilm ezsiniz, kzm! Ona hi gvenilm ez. Rahm etli kardeim adn Hayri koyaca yerde ha yrsz koym alyd. Tam yirmi sene beni arayp sorm ad. Ne yapar, ne eder? diye dndm durdum . K olay m? A ilenin tek erkei! E l bette severim . O nsuz Takrib A hm et Efendi hanedan sner gider di. En sonunda adn gazetelerde grdm . B ari, dedim , gidip araya ym! Bu yataki kadna yaplr m bu i? Srtnda siyah atks, elinde kk Japon yelpazesi, btn m cevherleri iinde parl parl Selm a H anm a, br kadnlara bakarak dert yanyordu. B en kanepenin bir kesinde deta susta duruyor dum . D aha dorusu bir reel kavanozuna dm m gibi btn m rm ce tatm adm bir yn tatl serzeniler iinde yava yava bouluyordum . - B i r ara harbde ehit olduu haberi geldi. Rahm etli kocam la aylarca matem ini tuttuk. defa m evlit okuttum , hatim ler indirt tim . A m m a yine iim den hibir ey olm am tr, sa salim gelir di yordum ... yle oldu. H akikaten doruydu. A skerden yeni dnm de halam tanyan bir dostum bir gn ziyaretine gittii zam an evi hncahn bulm u, ve tam duada benim adm n okunduunu iitince arm t. Her ey bitince, halana eer yeeni benim tandm Hayri ise hayatta olduunu, hi zlm em esini syledim . B ana ne dedi, bilir misin? D em ek bu da yaland, ha! Tabi o babann yle olu olur! Sakn ha! Evim e ayak basm aa kalkm asn! Sonra i fena olur. imdi ayn halam bana bakp glm syor, babam dan rahm etle bahsediyor, benim le vnyordu. K endisine babam n ben askerde iken alktan ldn, benim erbetiba Elmas hikyesinde ko casnn srar yznden az kalsn tm arhaneyi boylam ak zere oldu um u birisi sylem ee kalksa m uhakkak hayret edecek, imkn yok! diyecekti.

290

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Zaten byle eylerden bahsetm eyeceim i, m aziyi hi hatrlatm a yacam biliyordu. Ben artk sraya girm i, terbiyeli, m azbut adam olm utum . H alit Ayarc gibi hayatm ekip eviren bir dostum , m him ce bir iim vard. H alam n evine bu ilk geliim di. Saat Sevenler Cem iyeti bu kok teylle o gn ilk um um toplantsn yapm t. H alam devam etti. - B yle gnlerde ne beklenir? H sm akraba, ev sahiplii yapar lar, deil m i? Sa olsun. H ayriciim aklna bile gelm ez. A llah k zyla karsndan raz olsun! O nlar geldiler de... Filhakika Z ehra hole yakn bir sofada delikanl ile tatl tatl didiiyordu. Pakize i salonda H alit Ayarc ile Sabriye H anm n bu lunduklar grupta idi. M uhakkak ki byk baldzm da, gnn h retli artisti s'fatyla, m arifetini gsterm ee arlaca zam an bek leyerek bir yerde yar atlan gibi sabrszlkla einiyordu. Halam devam ediyordu. - Hi beklem ezdim dorusu, ocukluunda tandm H ay rinin bu kadar m odern bir insan olacan! i de kendisi gibi... Hem de kurucusu o imi! O kadar sessiz sadaszd ki... A m m a saati severdi dorusu! H att benim hastalm esnasnda bir gn yem ek odam zn saatini tam ire kalkm tn, hatrlyor m usun? Sonra rakkasn kaybetmitin! H alam n, Ya rakkas imdi bulursun, yahut bir daha gzm e grnm e! dem esinden bir lahza korktum . H ayr, o m aziyi dzelt m ekle, hatt gzelletirm ekle m eguld. N eden olm asn sa n k i, ken dim ize daim a yaanacak iklim yaratm aktan baka ne yaparz? Hl denen keskin bak srtnda oturam ayacam za gre... -s te rd im ki vey kzm da Z e h ra ya benzesin! N e gezer, irre tin biri kt! Selm a H anm n gzlerinden bir parlt geti. Halam bize getiren eyi o da, ben de renm itik. O tam benim aksim e yalnzlktan mustaripti. vey kzm ve dam adn sevm iyordu. Fakat H alit Ayarc bunu nereden nasl renm iti? Ve neden bu kadar aprak yollar dan yrm t? Nasl her eyi byle tehlikeye atm aa raz olm utu? 291

TANPINAR

H alam sziinii bu istikam ette tam am lad. - H a y r i ile evlendirm ediim iin ne iyi yaptm . Rahm etli Naitiim in baya hatrn krdm . Ne denirdi? H er ey deim iti. H er eyi olduu gibi yani bugn bana verildii gibi kabule m ecburdum . - Ya olum ! Talihin varm ... air Ekrem B eyin grnm esi zerine halam bizi unuttu. - te bir baka vefasz daha... dare m eclisinde aza olduu hl de itim alara bile gelm iyor. Haydi Ekrem ciitn! yle yryelim bakalm , m isafirlerim iz ne hlde!.. Zavall E krem , bir gz bizden biraz uzakta. Cemal Beyin de ta penesinde rpnan N evzat H anm da, halam la beraber uzakla t. Birka kii daha elenceli arkadalar bulm ak m idiyle onlar ta kip etti. Selm a H anm a halam nasl bulduunu sordum . O bana cevap verecei yerde Sizi ok seviyor, dedi. Bir saattir hep sizden bah setti! K endisine halam la olan hikyem izi anlattm . Evvel katlasya gld, sonra ciddiyetle, - Byk insanlarn etraf da acayip olur... diye sylendi. Ben akn akn yzne baktm . Ne diyebilirdim ki? Biraz sonra Sabriye H anm yanm za geldi. Btn gn Taksim de alacak A yar stasyonunda alm t. K zlarn de ok iyi yetitiler diyordu. Sabahtan beri prova yaptk! Tam iste diim iz gibi, yalnz elbiseleri yok... Selm a H anm istediim iz za man ie balayabileceini syledi. B iraz sonra Cemal Bey gelip ka rsn ald. O zam an Sabriye H anm a sordum: - C e m a l B eyden izin alm m Selm a H anm ? - zne lzum yok, boandlar... dedi,. Fakat im dilik gizli? Cemal Beyin ihtils var. irket ifls etm ek iizere... K yam et kopuyor. Siz nerelerdesiniz? - Cemal Beyin hlinde yle bir ey yoktu. Nevzat H anm la ga yet rahat konuuyordu! - Cemal lrken de istifini deitirm ez... dedi. Asl m esele o de

292

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

il! H alanz nasl? H arika deil m i? - Evet, dedim . Fakat hibir ey anlam yorum . Nasl bart? N i in bart? K arm n yazd budalalklar onu cem iyete getirm ek iin miydi? H ibir ey bilm iyorum . - H alit Beyi tanm yorsunuz da onun iin... Siz zannediyorsunuz ki program la hareket eder, H alanz zengin diye ona a kurdu. H a yr... O sadece enstitnn sizin vastanzla reklm n yapm ak isti yordu. O esnada halanz geldi, o da istifade etti. H alit B ey rahat ve uyank adam dr. Sporu sever, m enfaati deil! Saat Sevenler C em iyetinde bir yn gen, gzel kadn, yakk l, kibar erkek vard. Btn bir m uhitti bu. B ununla beraber hemen hemen birounu ya spritizm a C em iyetinden, yahut kahveden, yahut Halit Beyin etrafnda tanm tm . Bir ara, B yiikderede gr dm devletli de geldi. O geldii zam an ben halam n yannda idim. Yeeni olduum u syleyince bir kat daha m em nun oldu. Ens tit ile ok alkadard. - ler nasl?.. Ben cevap verm ek zere iken garson havyarl sandviler getirdi. D evletli, bir bana, bir de tepsiye bakt. Sonra dnyann en kaytsz ehresiyle tepsiyi m asann stne koym asn syledi. Biraz sonra viski getirildi. Viski ile beraber H alit Bey de bize iltihak etti. G e nie bir kooperatif yapyoruz, beyefendi! dedi. Personelim iz iin! Planlar hi haberim olm adan berm utat ben tetkik ediyordum . Ay rca da Saatlem e B ankas adl bir banka iin de bir projem bulun duunu o gece yine H alit Beyden rendim . B ilerek, bilm eyerek, herhlde hayatm da m uvaffak olm utum . Fakat eritiim ey ney di? Bu acayip, birbirini tutm az kalabalkta canm sklm aktan ba ka elim e ne gem iti? VII eyh A hm et Z a m a n nin H ayat ve Eseri adl kitabm n neri ha kikaten byk bir tevecchle karland. H alit A yarcmn bir rp

293

TANPINAR

da bulduu bu m him ahsiyet etraftan derhal kabul edildi. Pek az insan Graham hesaplarnn bundan iki yz sene evvel ve bilhassa aram zda yaam bir adam tarafndan bulunup bulunam ayacan dnyordu. Esasen H alit A yarcnn sraryla ecdadn riyaz bilgi lere olan m erak zerinde o kadar geni tafsilt verm itim ki A hm et Z am annin k e fi, kendiliinden herhangi bir hesap am eliyesinin en tabi neticesi oluyordu. B ununla beraber kitabn basl sona erdi i gnlerde hakik bir korku iinde idim . Ya, diyordum , kitap beenilm ezse... in yalan olduu m eydana karsa... Ve bu korku ile deta her saniye benirleyerek yayordum . G eceleri gzm e uyku girm ez olm utu. H alit Ayarc benim bu telm a glyor ve her fr satta korktuklarm n tam aksi olacan sylyordu: -A z iz im H ayri rdal, diyordu, sevgili dostum , greceksin ki bu kitap ok sevilecek. Siz yalan diye bir ey m evcuttur, sanyorsunuz. H ayr, yalan yoktur. B yle m eselede yalan olam az. A hm et Zam an bugn iin yalan olam az, bilkis hakikatin ta kendisi olur. N e vakit yalan olurdu, bilir m isiniz, hem de korkun bir yalan? Eer hakika ten bizim kendisine yklediim iz fikirlerle yazdn sylediim iz eserlerle on yedinci asr sonunda yaasayd, ite o zam an yalan olurdu. nk asrndan ayrlrd. A srn delip geerdi. Bu da im knsz tabi! Bu m eselelerde yalan veya hakikat diye bir ey yok tur. A srna uym ak, onun adam olm ak vardr. A hm et Zam an E fen di bizim asrm zn bir ihtiyacdr. Bu ihtiyac on yedinci asrn so nunda tatm in ediyor, ite bu kadar... B inaenaleyh gereklerin ger eidir. Geen akam halanz hep beraber dinledik. Takrib A hm et Efendi sllesini Fatih devrine karyordu. K im se itiraz etti mi? Yok. H erkes pekl kabul etti. N iin? nk bu fikir yaayan iki byk realiteye dayanyordu, halanza ve size! Siz kabul edildikten sonra m esele batan halledilm iti. Bu kadar sevilen iki ahsiyeti ta rihin en uzak zam anna gtrm ekten daha tabi ne olabilir? A m m a yirmi sene evvel halanz bunu yapsayd, herkes ayplard. nk ne siz on sene evvel bugnk sizdiniz, ne de Z arife H anm efendi bu gnk Zarife H anm d. H erkes o zam an, A llah Allah! derdi, do

294

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

mu olm alar bile m nsz olan bu adam larn Fatih devrinde kendi lerine ced aram alar kadar gln ey olur m u? T am , m urdar ld ne yanm az kendisine d aacndan tabut ister, sz... M uhakkak yalan sylyorlar. Aksi takdirde hllerinde bir necabet ve asalet bu lunmas gerekirdi... A m m a imdi dem iyorlar! B aka bir misal da ha... H alanz sizin m uvaffakiyetlerinize ahit olduka sade hakknzdaki fikri deil, pederiniz hakkndaki fikri dahi deiti. Yine ge en akam babanzdan nasl bahsediyordu? Yalan m sylyordu? Hayr. Sadece bugne ait bir hissi m aziye tayordu. A hm et Zam an nin Viyana m uhasarasna itirak etmesi ok iyi oldu. Bu kadar mhim bir adam byle m him bir hdiseden uzak kalam azd. Bilir m isiniz, sizin bu buluunuzu fevkalde beendim . Aa yukar G oethenin Fransz htilli harplerine, Valmy m uharebesine gidii gibi bir ey... Bu byk adam daim a devriyle tem as hlinde idi. Bu na mukabil A hm et Zam an Efendinin harpde yle fevkalde bir eyler yapm am as da l fikrinizin bulunduuna dellet eder. H er kes her ii yapm az. Varsn o cinsten kahram anl bakalar yapsn! Esasen byle bir ey olsayd m esel A hm et Z am an Efendi falan veya filn kaleyi fethetseydi, bu m verrihlerin gznden kam az d. Onun Akd-iil-M izac fi-U m ur-il-zdivac adl risalesini genlii nizde okum u olm anz hakikaten talih eseridir. O kum am olsayd nz bu m him eserden kim se bahsetm eyecek, kaybolup gidecekti. Gerek bu eserin, gerek saatilie dair kitabnn kaybolm asna her kes nasl zlecek. N uruosm aniye K tphanesindeki eski yazm a lardan birinin arkasna bu iki kitabn adn iaret etm eniz de ok iyi oldu. A m m a burada eski m rekkepten anlam anzn da tesiri var. H ayr azizim ahane bir eser yazdnz!.. Bir baka defasnda yle demiti: Bir harekette balangtaki hz tutm ak, onu yaratm ak kadar m himdir. Siz bizim hareketimizi m aziye nakille hzlandrdnz. Ayrca da cedlerimizin daim a inklp ve modern olduklarn gsterdiniz. Herhangi bir insan bile m azisiyle dargn yaayam az. Tarih, sadece tenkit iin midir? Beendiim iz ve sevdiim iz bir insana hi tesadf

295

TANPINAR

etm eyecek m iyiz? Bu iten herkes m em nun olacak, greceksin! Yazk ki etrafn gsterdii ok dota ilgiyi birka lim tasla bozm aa kalkt. Byle bir insann m evcut olm adn, kitabmn batan aa uydurm a olduunu sylem ek kstahlnda bulundular. Bu esere baladm zam anki ruh hlinde olsaydm biitn tenkit lere m em nun olur, Oh Y rabbim ! derdim , sana bin kr... H i ol m azsa akl banda birka kiiye rastlam ak mmkn! te yalan ka bul etm iyorlar. B undan daha m esut ne olabilir? Fakat yazk ki de im itim . Bu kitapla uratm alt ay iinde Halit A yarcnn di siplinini yle benim sem itim ki, kolay kolay her itiraz kabul ede m ezdim . Kald ki m uharrir sfatyla ortada izzetinefsim de m evzu bahisti. Ayrca da A hm et Z am an Efendiyi sevm itim . Varlndan phe etm ek bana ar geliyordu. Tek kelim e ile, Halit A yarcnn izafilik dedii eyin, tabir caizse, bir hakikat olduunu kendi haya tm da yayordum . Bu arada olan iki hdise nakledilm ee deer. Bunlardan birisi be alt gbekten beri engelkyl bir zatn kendisini A hm et Zam an nin cedbeced torunu iln etm esi ve soyadn deitirm ee kalkm as ve elindeki aile eceresinin doruluuna ahadet etmemi benden istem esiydi. M aalesef gerek bu ecerenin, gerek vesika ola rak gsterm ee kalkt vakfnam enin asllar ortada yoktu. Elinde kendi el yazsyla kopyalan vard. H akikat nam na tabiatyla red detm ek m ecburiyetinde kaldm . Bu hdisenin m atbuata aksi de ay rca vlm em e sebep oldu. H erkes benim bu gibi m eselelerdeki dikkatim e hayran olm utu. K itabn rabeti bu yzden biraz daha artt. H alit Bey bu iteki m etanetim i pek beendi. Yalnz Z ehra m teessirdi. Belki adam caz hakikaten Z am an Efendinin olu dur... diye zlyordu. O lsa bile bizim Z am an nn olu olam az. nk herif yaam a d! diye susturdum . kincisi, eski spritizm a C em iyetindeki baz dostlarn bir ay ge celi gndzl bir uram adan sonra A hm et Z am annin ruhunu a rm aa ve onunla konum aa m uvaffak olm alaryd. Bu konum a

296

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

da A hm et Z am an Efendi de kitabm n baz yerlerine itiraz etm iti. Ezcm le peltek ve kekem e olm ay reddediyor, nisbet ve tarikati hakknda daha geni m alm at veriyordu. G azeteler bunu da yazarak ii biraz daha alevlendirdiler. Asl garibi bu m lakatn m erhum tara fndan bana bir teekkrle bitm esiydi. Yaz hayatnda ilk defa gr len bu hiretten teekkr de lyk olduu ehem m iyetle karland. A hm et Z am an iin en son ve ortal en fazla kartran tenkit Cemal B eyden geldi. Selm a H anm n eski kocas zaten teden beri bana dm and. Boad karsyla gittike artan m nasebetim i renince bsbtn kplere binm iti. Bu i vesilesiyle hem bana, hem de enstitye adam akll yklenm ek frsatn karm ad. Yalnz yara tltan yalanc olduu iin, A hm et Z am an yi dorudan doruya reddedecei yerde, onun yerine baka birisini kartyordu. Cemal Beye gre A hm et Z am an hibir zam an yaam am t. Fakat o devir de yaayan iek m erakls, m ihanikle m egul, byklere dost bir Fenn Efendi vard. Asl saatle ve zam anla m egul olan bu idi. Biz Fenn Efendinin eserini kendi uydurduum uz Z am an Efendiye nakletm itik. Bunun da sebebi gayet basitti. Z am an ad enstitm z iin en tabi, akla en yakn bir reklam d. B ylece tarih bir hakika ti reklam iin tahrif etm itik. in garibi Cemal Beyin bizim Z am a n Efendiye atfettiim iz saatilie dair kitab kendisinin de grp okuduunu sylem esi, ve birden fazla kadn alm a aleyhindeki kita b dpedz uydurduum uzu iddia etm esiydi. H ibir tbiye bu kadar ustalkl olam azd. Cem al B ey bizi vur m ak iin yalanm z kabul ediyordu. Filhakika, vard, hayr yoktu eklinde sonuna kadar devam edebilecek bir m nakaaya gitm ek tense, yalann bir ksmn kendisine bir ring yaptktan sonra oradan bize hcum etm ek, bizi vurm ak daha tesirliydi. Bu acayip tenkidin kt andan itibaren A hm et Z am an nin varlndan phe edilm e e baland. N e Halit A yarcnn st ste yapt basn toplantlar, ne benim yazdm cevaplar bu pheyi bir daha giderem edi. K ita bn hreti kknden sarslm t. M akalenin kt gn Selm a ile beraberdik. D aha dorusu her

297

TANPINAR

zaman bulutuum uz garsoniyere o sabah gazeteyi alarak gelm iti. B ak, ylan seni nasl sokm u!., diye bana uzatt gazetede es ki resmimi onun resm iyle beraber grnce az kalsn ldracaktm . Cemal Bey beni kltm ek iin hibir eyi esirgem iyordu. Vaktiyle irketim de kk bir m em ur sfatyla alrken ktii ahlk ve yalancl dolaysyla karm aa m ecbur olduum bir arlatan, pespaye bir dolandrc... diye sze balyor, Deil rabia hesaplan zerinde konum ak, alelde bir toplam am eliyesi yap maktan bile ciz olan bu adam n tarih bir ahsn ism i, hayat ve eseri zerinde yapt bu tahriften hakikatte mesul olan tek insan H alit Ayarc B eydir! diye sz bitiriyordu. O gn bir an iin her eyin ykldn sandm ve asl ite o za man bu bir yl iinde ne kadar dnlm ez yollar gem i olduum u anladm . H ibir ey byle bir kbet kadar korkun olam azd. H a yatm a m ucizeli sihirbazlar gibi giren, bana bir yn yolu birden aan para, m evki, hret hepsi birden gidiyordu. En korkuncu Selm ann gzlerinde, m nasebetim izin baladndan beri rastladm o acayip ve rkek parltyd. Zannederim ki enstit ilerini o gnden, daha iyisi bu korkudan sonra asl ciddiye aldm ve drt elle sarldm . H ayr bu i bir yalan gerek m eselesi deil, bir olm ak ve olm am ak m eselesiydi. Kendi kendim e. Baz dnceler benim iin sadece bir lks ve fazla ss tr, bunu artk anlam alym ! dedim . Tekrar yarnsz ve hibir ey siz insan olacaktm . Tekrar sokaa decektim . Tekrar eski gnler, arada altm bu kadar nim etten sonra, ve phesiz onlarn yzn den daha ac, daha ekilm ez ekilde balayacakt. Yalnzlk, gven sizlik, klm e... K arm da y an plak glm seyen gzel kadn da ha im diden benim iin uzak bir hayal olm ua benziyordu. Bu ba har sabah sisli denize bakarak onu beklediim bu scak, gzel ve tenha apartm an, onun m rm de grm ediim eyas, bu m ahrem i yet, daha arkada asl hayatm yapan bir yn eyler beraber gide bilirdi. Selm ann gelirken getirdii, kendi eliyle vazolarna yerle tirdii bahar iekleri bir lahzada solm u gibiydiler.

298

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Birdenbire telefon ald. A sabm o kadar bozuktu ki zilin sesi ba na bir kyam et almeti gibi korkun ve dayanlm az geldi. H akikat te de byleydi. O bana dardaki lem i hatrlatyordu. Onun bu oda ya hcum uydu. Ve biliyordum ki dars bana dm andr. Korka korka atm . H alit Ayarcnn yar alayl sesi iimi biraz serinletti. -G rd n m? diyordu. - Evet, imdi okudum ... M ahvolduk! N e yapacaz? lk nce: - B am za dnya yklyor, sen elen! diye alay etti. Sonra: - Ehem m iyet verme! dedi. Fakat ii sk tutm ak lzm! Sen der hal dikkatli bir cevap yazarsn! Ben kendi tarafm dan onun zayf dam arn bulur basarm . B unlar efkrum um iyeyi bir zam an igal eder. Fakat asl mhim m esele herkesi artacak bir ey yapm amzdr. A nladn m ? Yeni, ok yeni bir ey... yle bir ey ki, dost, dm an herkes arsn! Bizim gibi m esseseler bir lahza bile aktalite olm aktan vazgeem ezler. B unu kafana koy ve yle al!.. Bir eyi unutma! Talihe gvenm ek lzm! - Lf! dedim , hepsi lf! H er ey bitti. Sizi benim le vurdular. Hi bir arem iz yok! Tas tara toplayp gitm ekten baka hibir ey ya pamayz! Halit Ayarc benim bu szlerim zerine en grltl kahkahala rndan birini att. - Yama yok, H ayriciim , yam a yok! Ben yerim deyim , sen de yerinde kalacaksn! Bizim gibi m him dvalar peinde olan insan lar kolay kolay dm an karsnda ekilem ezler... Soukkanll, kendisine inan, neredeyse beni ldrtacakt. Bir an aziz velinim etim in aklndan phe ettim . A caba vaziyetin vahim liini fark etm iyor m uydu? O dncem i anlam gibi, sesi birdenbire ciddileti: -T a b i! dedi, m thi darbe. H i bunu tahm in etm ezdim . Cemal Bey yalanla m cadele etm esini biliyor. Y alana ancak yalanla kar konabilir. Bu ite hakikat zerinde srar sadece snk bir inat olur

299

TANPINAR

du. Bizi silhm zla vuruyor. A m a aldrm a! Ben talihim e gvenirim bu ilerde... A kam a grelim ! H alit Ayarc vaziyeti tam grm t. Yalnz bir yerde aldanyor du. Cemal Beyin bulunduu yerde ben talihim e nasl gvenebilir dim ? Zaten talihim in br yz deil m iydi? Y llardr, H alit Ayarc ya tesadfm e kadar hep onun darbesinin beni att ukurda kalm tm . im di biraz nefes alm aa baladm bir anda tekrar karm a kyordu. nsan ruhu ne gariptir, btn bunlar dnr ken bu adam n karsnn yan bam da btn vcuduyla om uzum a aslm kulaklarm srdn, benden okam a ve sevgi beklediini dnm yordum . V ka Selm a ile ayrlm asnda hibir dahlim ol m am t. B ununla beraber iin iinde yine houna gitm em esi icap eden bir taraf vard. H alit Ayarc kapar kapam az telefon tekrar ald. Bu sefer Cemal Beydi. H er zam anki sesiyle kibar, m arur, tek bana btn bir kut bu yeniden donduracak souk sesiyle, tpk eski zam anlarda oldu u gibi. - Hayri Bey, diyordu, ltfen eer bo bir vaktiniz olursa gazete lere bir gz gezdirin. Sizi m em nun edecek bir havadis greceksi niz! - H acet yok Cem al Bey, hacet yok... diye cevap verdim . ok es ki bir dostum bu sabah gelirken getirdi! Ve telefonu kapadm . Cemal Bey, S elm ay boam asna ram en benden kskanyordu. Cemal Bey yerim izi renm iti. Cemal Bey bizi takip ediyordu. Cemal Bey iin biz m esele idik. Birdenbire btn kinatm Cemal Bey olm utu. Selm a bir ka n kaldrm dnyordu. - Bunu hi anlam yorum ! diyordu, hem hi... B ilm iyorsun, bile m ezsin, beni ne kadar sevm ezdi. Ve nasl kk, biare grrd. A dm evde yapm a iekti. Beni gsm de, m antom da yapm a bir iek olm adan sokaa karm azd. Sen de ta, derdi hep! Sen de ta! nk ben seni yanm da yle tayorum ! Ve birisi ieimi

300

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

verse sevincinden baylrd. Ah o sinsi sinsi bakp gl... Sylem ee hacet yok ki Selm a benim sadece sevgilim deildi. O biraz da m azim dediim korkun eyden aldm t. Onun sa yesinde arkam da braktm gnlere, haydi siz de... diyebiliyordum. H acalet... te nnde kldm tek insan kollarm n ara snda. O nun dnda ne vard sanki? Eski efendim in beni kskan m asnda houm a giden, saadetim i bir kat daha arttran tuhaf bir ey bir nevi gcklayc bir zevk de vard. Benim bu kadnda kendimi mdafaa etm em lzm d. Cemal B eye, Halit Ayarc ve ben, ikim iz de cevap verdik. Ben kendi yazm da sadece m azlum bir adam tavr takndm . Talihin k t cilvelerine herkes urayabilirdi. Ben de uram tm . Hakszl aikrd. Yalanclm n veya herhangi bir ahlkszlm n tek deli lini gsterebileceini zannetm iyordum . Yalnz yaratltan ahlkl adam dm , beni rtem eyeceini bildii iin irketten kartm t. kinci m akalem , yine hep ayn m azlm azyla idi. Fakat bu sefer irkete dair bildiklerim i hafife tlatyordum . H alit A yarcnn ba sn toplants biraz daha iddetli oldu. Saat S evenler C em iyetinin bu mesele hakknda nerettii tebli ise hakikaten ate piiskryordu. Fakat Cem al Bey de durm uyor, hcum larna devam ediyordu. Baka, bsbtn baka bir ey lzm d. yle bir ey ki, meseleyi unuttursun ve bizi bsbtn baka kapdan tem ize kartsn! Bu gnlerde olduu kadar hibir zam an kafam zorladm hatrlam yordum . Fakat hibir ey bulam yordum . N e ben, ne H alit Ayarc, hibirim iz efkrum um iyeyi yeni batan lehim ize evirecek bir icatta bulunam yorduk. Sanki bolukta yzyorduk. D ncem iz alelade eylerden bir adm ileriye gitm iyordu. Beri taraftan Cemal Bey Selm a ile m nasebetim izi sk skya takip ediyordu. H er bulutuum uz yerde m uhakkak bir telefonunu alyorduk. Ayrca P akizeye im zasz bir yn m ektup geliyordu. te tam bu srada bir gece evde H alit Ayarc ile karm n tavla oyunlarn seyrederken yukarda anlattm nakitli ceza sistemi ak lm a geldi. H alit A yarcya ne kadar g ve biare vaziyette oldu

301

TANPINAR

um uzu gsterm ek iin onu hem en o anda anlattm . - Bula bula bunu buldum ... D nn artk hlim i!.. Fakat H alit Ayarc oktan zarlar brakm , ayaa kalkm t. G zlerinde acayip bir donukluk vard. - unu bir daha anlat bakaym ? diye bana tekrarlatt. Ve daha bitirm eden karm n boynuna sarld. - K urtulduk... Tam zafer, Hayri Bey, tam zafer... diyordu. gn sonra ikram iyesiyle, piyangosuyla, zam anlaryla, tenzi ltyla nakit ceza usulm z btn bir sistem olm utu. H alit Ayarc benim kefimi tam Hollyvvood m etoduyla iln etti. Birka hafta iinde A hm et Z am an Efendiyi herkes unutm utu. Saatleri Ayarla ma Enstits ilk kurulu anlarnda dahi eriem edii bir tevecch ve m uhabbet kazand. Bunun arkasndan Saat Sevenler Cemiyeti vas tasyla tesis ettiim iz kyler iin Saat Ayar Ekipleri geldi. Zaten Sa at Ayar stasyonlarm z oalm t. ehir bizim di. Bir yn gen kz ve erkek, srtlarnda Sam iye H anm n icad niform alar, yakalarn da rozetlerim iz, gidip geliyorlar, um um hayata nee katyorlard. Bylece her ey yoluna girdi. Ve biz tekrar, hatt eskisinden da ha kuvvetle gnn adam olduk. Babacanca hllerim halkn houna gidiyordu. A cayip m azim , icat kabiliyetim , ak kalbim her gn bir kere daha vlyordu. H ibir topluluk yoktu ki bulunmam istenil mesin! Dorusunu isterseniz ben de bu hretin tam tadn kar m aktan hi ekinm iyordum . G zlm , em siyem , hibir zaman yerine tam oturm ayan apkam , biraz bol kesilm i elbiselerim , baba yani hllerim , hulsa elim deki tebihe varncaya kadar her eyim bu m uvaffakiyeti besleyecek ekilde tanzim edilm iti. Gittiim her yer de etrafm evriliyor, her m eselede fikrim soruluyordu. U m um a ait lleri hi rahatsz etm eyecek ekilde yaadm iin seviliyordum . B ununla beraber Cem al Bey vard, o benim kt talihim di. N a sl olsa, bir yerden, bir gn kacakt ve o tekrar kt gn her ey bitecekti. Btn bunlar H alit A yarcy a anlattka o kzyor, beni payhyordu: - Yaptnz ie inanm adnz iin byle dnyorsunuz, di

302

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yordu. nsan yapt ie sade m enfaati iin girerse, yalnz onu d nrse kendisini sonunda sizin gibi itham eder! - yi am a ayr eyler deil mi bunlar? - Hayr, hibir suretle... Eer iinizde bu kurt olm asa, Cemal Beyden veya herhangi bir adam dan korkm anza im kn yoktur. Sizdeki korku kendinize im anszlktan. Siz siniksiniz. S adece para iin alyor, ferd saadetinizi dnyorsunuz. M essesenin yeni al d devirde de yle deil miydi? H adem e m aanz keserler diye korkm uyor m uydunuz? Beni her teebbsten m enetm ee kalkm a dnz m? A ziz velinim etim tehlike biraz geer gem ez tekrar eski azn alm , byk idealler nam na konum aa balam t. phesiz hak sz da de ild i. O bu ite oyunu idare ed en d i. B yle d nm esi, by le davranm as lzm d. Halbuki m esele benim iin bsbtn baka idi. Cem al Bey be nim m azideki strabm d. O benim hayatm n bir tarafyd. Gizli, her an tepmesi beklenen bir hastalk gibi bende yayordu. VIII Nitekim yle oldu. H i beklenm edik bir ekilde onunla son bir defa daha karlatm . V ka bu son karlam ada ne enstit ykl d, ne param azald, ne m evkiim sarsld. B ununla beraber ben de, Selm a da aylarca tesiri altnda kaldk. Bir sabah gazeteleri elim e alr alm az onun N evzat H anm la be raber, Zeynep H am nn eski kocas Tayfur Bey taralndan ldrl dn okudum . Tayfur Bey ifte cinayetinden sonra intihar etm i ti. Onun brakt m ektup, Sabriye H anm n o kadar aprak yollar dan senelerce peinde kotuu m eseleyi aklyordu. Sabriye H a nm haklyd. Z eynep H anm , sanld gibi intihar etm em iti. N ev zat H anm a lgnca k olan kocas tarafndan ldrlm t. Polis gen kadnn selelerd ir tuttuu htra defterini de ele geirm ia. Bu zl cinayetin benim iin ackll'ndan bsbtn baka

303

TANPINAR

bir mnas vard. Sevim siz, huysuz, geim siz, hodbin, her girdii yerde bir yn insan kendine dm an eden, insanlar iinde kk bir akrep gibi, saa sola kuyruunu arpa arpa dolaan Cemal Bey, hi olm am as lzm gelen bir ey olarak, bir ak kahram an gibi l m t. phesiz iin bu taraf da, hatt lzum undan fazla gln bir eydi. Ve belki de talih, her an kendisine hkim olm ak iddiasn da bulunan ve insan kalbinin btn zaaflarn inkr etm ekle vnen bu adam dan intikam alm ak, onunla alay etm ek iin bu kbeti by le hazrlam t. Seven ve bu sevgi urunda bilm eden olsa dahi len bir Cemal Bey bu akln alaca ey deildi. phesiz bu iin gln ve m askara tarafna, alayn farknda olm asa bile, ilk glecek insan yine kendisiydi. B en m i? diye dudak bkerdi. m knsz!... O in sanlar m aa ile tutm aa, gizli ve kirli dizginlerle idare etm ee ve kk kuyruk darbeleriyle zehirlem ee alkt. Ve yalnz byle ol masn isterdi. B ununla beraber bu tarzda l, ehresini o kadar deitiriyordu ki kendisini az ok tanyanlar bile bu ite aldanabilirlerdi. H ele onu hi tanm ayan, adn sadece bu lm n aydnl nda iitenlerin htrasnda bsbtn baka bir adam gibi yaaya cakt. in garibi, onu byle sadece gazete havadisinden tanyanlar iin tesadf isteseydi, Cem al Bey bir veli, cm ert ruhlu bir cem iyet adam , filn gibi de lebilirdi. C inayet, phesiz daim a kt bir eydir. B ununla beraber m uhakkak insan eliyle ldrlm esi m u kadder idiyse, Cem al B eyin ilk rast geldii insan tarafndan ve srf Cemal Bey olduu iin, burnu o kadar ksa, aln o kadar dar ve ka rk, yz o kadar parlak ve itinal, sesi yle nazl ve hm hm , gz leri yle kk ve parlak ve baklar yle yrtc ku bak olduu iin, ldrlm esi icap ederdi. Halbuki byle olm uyordu. A ckl, batan baa yanl anlam a ile dolu bir rom ann iine zorla giriyor, stelik gzel, kendi iine kapanm , tatl ve bedbaht, bir trl etra fna kendisini anlatam am bir kadnn lm ne de sebep oluyordu. te m antkszlk burada idi. D aha be yanda iken annesiyle beraber m isafir gittii bir evde, cam kavanozdaki balklar teker teker sudan karp eliyle gzleri

304

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ni kr ettikten sonra tekrar suya atan ve onlarn can ekim esini g lerek seyreden adam iin bu i, hakikaten yadrganacak bir talihti. Cemal Beyin btn hayat bu idi. H er tand insana aa yukar bu balklara yapt eyi yapm t. V ka hi kim senin gzn oymam t. Fakat her rast geldiinin benliiyle oynam t. O kadar gzel, fakat btn m rnce beyhude kalm Selm a ondan ayrlr ayrlm az yaam aa balam t. K ibar, tecrbeli avukat Nail Beyin daha o gn astm lar gem iti. Nail Bey hi kim seye Cemal Beyle aralarnda geen eylerden bahsetm em iti. H att S elm aya dair bir ok eyleri bile kendisinden -b ittab i bu sefer sorm adan, hatt iste meye istem eye ve sz a ra sn d a - rendiim kula o kadar delik dostum uz Sabriye Hanm bile bu hususta bir ey bilm iyordu. Fakat ayn araba iinde Cemal Beye son hrm etim izi yaptm z gn onu baka bir adam olarak grm tm . deta yeni dom u gibi bir ey di. Bir ara bana, K endim den utanyorum ! dem iti. Btn bunlar yapan adam , im di, kendisini hi tanm ayan ve ha yat tecrbesi, hatt saadet ryas basit sevda hikyelerinin tesine gemeyen yz binlerce insann kafasnda, kendisiyle hibir suretle mnasebeti olm ayan gen ve gzel bir kadnn hayatna birdenbire ekleniverm iti. Nasl hibir suretle dengi olm ad S elm ann btn mr boyunca hayatna girm ise, onun da lm ne ylece girm iti. Tayfur Beyi bir iki defa grm tm . Baz anlarda soukkanl, i ten hesapl, yahut daha ziyade kendisi tarafndan kurulm aa m sa it bir insand. Terbiyeli ve kibar grnlerinin altnda bir yn za af saklayabilirdi. Evvelden hazrlanm ak artyla herhangi bir cina yeti ileyebilirdi. Fakat kolay kolay kendi ldrd adam n vcu dunu deta dorar gibi para para edecek insan d eildi. B ununla beraber Cemal Beyi deta tannm ayacak hle sokm utu. in garibi bak yaralarnn birounun ehrede olm asyd. Bu bence ok mnalyd. H er ey bittikten sonra hdiseleri batan sonuna kadar b tn vuzuhuyla yazacak kadar akl banda olan katil, bu ehrenin karsnda kendisinden gem iti. N itekim m ektubun bir yerinde bu nu iaret ediyordu.

305

TANPINAR

Cemal Bey zorla insanlarn hayatna girenlerdendi. N evzat H a nm n da hayatna yle kayverm iti. O lm n insanlarda arayan lardand. Fakat asl abes, insan hayat nam na isyandan ldrtacak ey N evzat H anm n hayat idi. air dostum uz E k rem in bu sessiz, kendi kesine kapanm ka dn sevm esi ok tabi bir eydi. N evzat H anm n hdisede hibir kabahati yoktu. m rnde kocasndan baka kimseyi tanm am t. D ediim gibi cins hayata, kocasnn ld gn uzviyeti kapan m t. Btn m r evvel, onunla izdivac kafasna koyan ve bunun iin karsn ldren T ayfur Beyin antaj iinde gem i, o yetimiyorm u gibi sonra da naslsa bu hdiseyi haber alan Cemal Bey ona m usallat olm utu. N evzat H anm btn m r boyunca etrafndakilerin tazyiki al tnda yaam t. K skanlk, sevgi, inat, benlik dvas, itisaf m ani si, alelde apknlk ve sahip olm a hrs, tecesss, hulsa insan ru hunun btn korkun ve zalim arklar onun etrafnda, bu gzel ka dn kendi kendisinin glgesi yapm ak iin alm t. Etrafndakilerin hem en hepsi onun hayatna, bir kere bile onu anlam aa alm a dan, hep ona ullanm ak iin girm ilerdi. ocukluu boyunca kendisinden irkin ve huysuz olan ablas ta rafndan kskanlm t. O nun, babasnn zenginlii sayesinde evle nip de biraz rahata kavutuu zam an ortaya kocas Salim Bey k mt. Bu hastalkl, korkak, hodbin ve szlanm aktan holanan, ah siyetsiz insan birdenbire onu sevdiini zannetm i ve tecrbesiz k za seneler boyu sraryla kendisini sevdirm ese bile, hi olm azsa on da bu zann yaratm aa m uvaffak olm utu. Fakat daha evlendikleri nin ikinci haftasnda gen kadn kocasn hibir zam an sevm edii ni ve hibir suretle sevem eyeceini anlam t. Salim Bey ahsiyet siz ve stelik her eyde hasis bir insand. stelik karsn da sevm i yordu. Sevgi dedii ey hakikatte m usallat bir fikirdi. O ancak elde etm ekten holanan insand. B ir de kaybedeceini anlad zaman sevebilirdi. A yrca tuh af bir izzetinefis anlay vard. Btn ahsi yetsizler gibi o da etrafyla ve etrafnda yayordu. N evzat Hanm

306

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

bu iin yrm eyeceini anlayp da boanm a teklifinde bulununca, mkn m var, sonra etraf, arkadalarm ne der? Beni herkese rezil mi etm ek istiyorsun? B rak ki ben sensiz dnyada yaayam am ! di ye cevap verm iti. Ve bu hl U sene srm t. Bu arada Nevzat Hanm n teden beri kalbden rahatsz olan babas bir gece ni bir krizle lm t. Kk kzn ok seven ve m esut olm adn hisse den adam n, lm nden bir iki gn evvel syledii birka cm le, aile arasnda, N evzat H anm n Salim B eyle evlenm esini bu lm n tek sebebi yapm t. Zavall N evzat Hanm bylece ifte ate ara snda kalm t. te, kocasnn akrabas, k o m u lar,arkadalar, bel ki de apartm ann kapcs ne dem ez? diye srkledii bu acayip ve tatsz hayatn nc senesinde Salim Bey, askerde iken, daha zi yade kendisinin sebebiyet verdii bir kaza neticesinde lm t. N evzat H anm n talihsizlii, evlilik hayatndan patlyasya can s klan, aktan ve kadndan hibir ey anlam ayan ve ancak kskand veya braklacan anlad zam an karsn sevm ee kalkan bu m nasebetsiz kocann kendi korkaklnn sebep olduuna hemen btn taburun ahadet ettii bu kazadan bir gece evvel, karsna yazd m ektubunda yine m itsizlikten, intihardan bahsetm esindeydi. Filhakika btn grenler kazada kast hibir ey olm adn sylyorlard. Salim Beyin bindii at taburun en yum uak tlim atyd. Sicilinde biraz rkeklikten baka hibir ey yoktu. Salim Bey eer birdenbire korkm am olsayd, hayvan gemi azya alm a yacakt. H att kendisini bu vaziyette dorudan doruya yere frlatsayd at yan banda dururdu. N itekim yine tanm ad bir biniciye bu tecrbe yaptrlm ve atn kendiliinden durduu grlm t. H ulsa bir yn acem ilik ve korkaklk yznden at ileden kart m ve kazaya sebep olm utu. Herkes bunu bildii hlde ald m ektup yznden N evzat H a nm kocasnn intihar ettiine inanm t. K ald ki Salim Beyin ak rabalar da yine onun m ektuplar yznden buna inanyorlard. Bu m ektuplar kendisine yazlanlar gibi de deildi. O nlardaki ikyet daha baka trl ve gen kadnn daha aleyhinde idi.

307

TANPINAR

stelik olunu hi sevm eyen, psrk, hasis ve m nsz bulan an nesi de bu lm frsat bilm i ve dul kadnn evine yerlem iti. Onun tesiriyle N evzat H anm n asab bsbtn bozulm utu. Biraz sonra bu antaja ve iten yklm aa kocasnn N evzat H anm a k olduunu anlayan Z eynep H anm n ondan phesi katlm t. N ev zat H anm ok seven T ayfur Bey karsn, onunla evlenm ek m i diyle ortadan kaldrm ak gibi delice bir i yapm , stelik dnyann en garip m antyla onu bu izdivaca m ecbur etm ek iin, cinayetini de gen kadna itiraf etm iti. B ylece babas da dahil lm bia re kadnn srtna yklenm iti. te bizim ryalarnn arl altn da perian grdm z N evzat H anm iten ve sessiz tebessm le rinin arkasnda bu acayip talihi yayordu. Onun hi kabahati olm a dan insanlar lyorlar, birbirlerini ldryorlar ve m esuliyeti ona yklyorlard. phesiz biraz iradeli bir insan olsayd, yaratlnda kk bir hodbinlik, yahut m dafaa hissi bulunsayd, btn bu bey hude ykleri srtndan atar, hepsinden kurtulurdu. H ele Zeynep H a nm n lm n polisten gizlem esini hi kim se anlam yordu. Btn bu hdiseleri rendiim zam an ister istem ez kzm n yu karda bahsettiim szn hatrladm . O bana, evim izin bir zam an lardaki curcunas iinde hayatm z anlam aa alrken, Biz kaba hati zerine yklenen insanlarz dem iti. Z annediyorum ki btn bu hdisede tek anahtar bu cm ledir. N evzat H anm kendisini yap mad eylerden m crim addedenlerdendi. Belki aile terbiyesi, belki ablasnn kskanl altnda geen ocukluu onu buna altrm t. Bu ruh hli Sabriye H anm n anlattklarna gre, ocuklu unda ablasnn yalancktan bir intihar teebbs ile balad. Herhlde m dafaasz insand. B ununla beraber onun asl kendisini itham ettii nokta S alim in lm m eselesiydi. spritizm aya m erak da buradan balam t. M urat hikyesi, gen kadn elinden geldii kadar etrafndan tecrit etm ee alan kaynanasnn icad id i. Ve telefonlara cevap veren de kendisi idi. Bu kadnn dik sesi daha ilk grdm gn dikkati mi ekm iti. Zil, zurna, vapur dd gibi sesler harikuldenin kar

308

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

snda m uhayyilenin icatlar olm alyd. Ben btn m rm de yala nn alkal ve alkasz insanlar tarafndan beslendiini ok grdm . Onun iin Sabriye Hanm n bu izahna hi arm adm . Biraz sonra bu ift antaja, Z ey n ep i ok seven Sabriye Hanm girmi ve o daha ziyade evde kalm kz psikolojisiyle Tayfur B ey le N evzat arasnda cidd bir m nasebet bulunduuna inand iin ie deta bir tahkikat ekli verm i, hulsa gen kadnn etrafndaki tazyiki bir misli daha arttrm t. D aha sonra da Cemal Beyin m dahalesi balam t. uras var ki ne Cemal Bey, ne Tayfur Bey, ne de Sabriye H a nm , Salim Beyin annesi yaad m ddete eve fazla sokulam am lard. H att evde yapld sylenilen ispritizm a tecrbeleri bile M uratn m balasyd. htiyar kadn lnce ikisi de m eydan bo bulm ulard. Sabriye H anm a gre Cemal Beyin N evzat H anm a olan d knl para m eselesiydi. irketteki iinden ihtils yznden atlan ve Selm a H anm n babadan kalm a servetiyle a kapatarak vazi yeti kurtaran Cemal Bey N evzat H anm la paras iin evlenm ek is tiyordu. Ve tek midi de bu olduu iin gen kadna o kadar fazla yklenm iti. S elm aya gelince o para m eselesinin bu iteki roln inkr etm e m ekle beraber, Cemal Beyin teden beri N ev zata zaaf olduunu sylyordu. Cemal apknd ve bilhassa g eylerden holanrd. N evzatn yle kendine kapanm yaay onu m egul etm i olabi lir... diyordu. H att yine S elm aya gre Cem al B eyin daha evvel de Zeynep H anm la bu cinsten m nasebeti olm utu. Tayfur B eye gelince, o N evzat H anm hi anlam am t. Gen kadnn kendisini Cemal B eyin sinsi dostluuna teslim ettiini zan netm iti. Filhakika Tayfur B eyin lm eden evvel brakt m ektupta sevgiden ziyade kskanlk, hiddet, hatt kin vard. N evzat H anm n talihsizlii bir tanesi bile bir m r ykm aa k fi gelecek bu drt insann, drdnn birden onun hayatna yklen mesi idi.

309

TANPINAR

IX Enstitnn personel m eselesinin ve kadro ilerinin bizi ok yo racam daha evvelden tahm in etm i, bu yzden m m kn m ertebe ok dar bir kadro ile ie balanm asn istem itim . Fakat gerek bizim tarafm zdan gsterilen, gerek bize tavsiye edilen nam zetler birden bire o kadar oalm t ki, buna im kn kalm ad. Hem en her gn bir veya birka m racaat karsnda kalyorduk. Benim ve H alit Ayarc nn dairedeki ift telefonlarm z durm adan iliyordu. Enstitnn ald gnlerde akraba ve tandk azl yznden geirdiim te ln hakikaten ocuka bir ey olduunu daha ilk ayda rendim . M eer ne kadar ok hsm ve akrabam varm . H ele m ektep ve m a halle arkadalarm n hatrinasl, vefakrl her trl tahm inim in stnde idi. N am zet defterinin bana ait olan hanesi dolm u tam t. Felket senelerim de beni o kadar skntm iinde rahatsz etm e m ek dirayetini gsterenler imdi bana hsm akraba sevgisi ve dost luk gibi yksek nsan m eziyetlerin bende de bol bol m evcut oldu unu ispat edebilm em iin lzm gelen frsat verm ekte birbirleriyle deta gz atrm ayacak ekilde yara girm ilerdi. Bu hcum karsnda H alit A yarcya ne yapabileceim i sordu um zam an bana u cevab verdi: - A z iz im Hayri rdal, bu gibi ilerde iki usl vardr. Ya ii tam a m iyle tesadfe brakrsn, yahut da nam zetleri m uayyen kategorile re ayrarak ilerinden birini tercih edersin. Ben de ayn vaziyette ol duum iin bu iki ktan birisini beraberce dnelim . i talihe ve tesadfe brakm ay kabul edersek kuraya m racaat ederiz. Fakat zannederim k i, bu pek lehim ize olm az. D ardan iitilirse yanl tef sir edilir. - O hlde snflara ayracaz! - E vet, am a hangi snflara?.. - le rin d e n tecrbelileri sesek... M esel m uayyen bir m eslek te az ok alm olanlar... - A s la ... Siz tecrbe kelim esinin hakik m nasn bilm iyorsu

310

SAATLER! AYARLAMA ENSTTS

nuz. Tecrbe sahibi dem ek, ypratlm olm ak, m uayyen hudutta ve muayyen fikirlerde donm u olm ak dem ektir. Bu cins insanlardan bize hibir zaman hayr gelm ez. Baka are yoktu, tecrbesizleri seecektik. - O hlde, dedim , tecrbesizleri seelim! H alit Ayarc burada bir lahza duraklad. O dasnn duvarnda as l yeni grafiklerden birini dikkatle szd. Sonra beni kolum dan e kerek nne kadar gtrd. - Bu grafii, dedi, ocuklarda saat sevgisi hakknda bir denem e olarak yaptm . Fakat baz yerleri bana yanl gibi geliyor. Bu lci vert haneyi daha ziyade okur yazar ailelerin ocuklarna ayrmal! Halbuki ben hediye saatlere ayrm tm . H ayr, onlar daha kk olan bu sar haneye geireceiz. Ltfen tashih eder m isiniz? Dedii tashihi yaptm . Fakat, N e faydas var bunlarn? diye sorm aktan da kendimi alam adm . O bana cidd cidd bakt. - Bilm ek daim a faydaldr. Sonra tekrar asl m evzua dndm . - Hi tecrbesiz olanlar da nasl bileceksiniz? - M esel hibir ite bulunm ayanlar... - s iz li in tecrbesini yapm olurlar ki, daha gtr. daresi hakikaten gtr. Olm az. - O hlde?.. - O hlde bir tek are var... M racaat sras... Fazla tercih ettik lerinizin haricinde m racaat sras... Yahut bsbtn bu tesadfe balanm am ak iin birinciden itibaren atlaya atlaya m racaat sras. Bu ansm z daha oaltr. A nladnz m? D efterinizde yazl ilk is mi kabul ediyorsunuz. kincisini geiyorsunuz. ncsn kabul ediyorsunuz... H att burada da bir deiiklik yapabiliriz: M esel ncsnden sonra drdnc ve beinciyi geiyorsunuz, altncy, ondan sonra onuncuyu... lk num aranz kim dir? -B ild i in iz gibi A saf Bey! im dilik m uvakkat cret veriyoruz am a, bir vazifesi yok! Y zn buruturdu.

311

TANPINAR

- A s a f Bey, tem bel insan! dedi. Ben tem bel insanlardan holan m am . H ususuyla bizim ki gibi ferd hrriyete riayet eden ve perso neline m uayyen bir i gsterm eyen ve grecekleri iin m ahiyet ve kabiliyetini kendi icat kabiliyetlerinden bekleyen m odern bir rnessesede bylesi insanlar daim e tehlikeli olur. H er gn m untazam ge liyor, deil mi? - H epim izden evvel! Filhakika A saf B ey hepim izden evvel geliyor ve hepim izden sonra gidiyordu. - Ne i gryor? - im dilik hi... Yalnz gazeteleri okuyor, daha dorusu gazete leri okum asn em retm itiniz! - O kuyor m u? -H a y r... Fakat N erm in H anm onun yerine okuyor. - D evam etsin bu ie... - Evet am a kadroya mal olm as lzm! Aksi takdirde m uvakkat bte bitince... H alit Ayarc bir m ddet daha dnd. -D o s tu m u z a kendisine gre bir i bulun... dedi. alm am as icap eden, ataleti m essese iin faydal bir i... O zam an mesele hallolur. - Byle bir i iin kadro ayrm ak biraz tuh af olm az m? - H a y r , dedi. D aha dorusu bilm iyorum . H ibir fikrim yok. A m a koskoca bir m essesede bu cinsten bir i de bulunabilir, zan nediyorum . G ecikm esini icap eden ileri havale edeceim iz bir b ro... H att aziz dostunuzun kabiliyetlerine gre hi yaplm am asn da temin edeceine phe etmem ! - Fakat isim? N e ism ini veririz? - B ir ism e ihtiya var m ? A h bu form aliteler! grm ek isteyen insana km ldam ak im knn brakm yor. Bu kadar sk kaytlar, form aliteler iinde nasl allr? O dann iinde saa sola dolat. Tekrar nm de durdu: - H akikaten bir isim lzm m?

312

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

-Z a n n e d e rim ... ini hakik bir teessrle ekti. H akikaten m ustaripti. - A ziz Hayri B eyciim , eer bir gn bu kadar sevdiim ve evk le kurulm asna altm bu m esseseden ayrlrsam , em in olun ki, tek sebebi bu kaytlardr, diye hayfland. Z annetm eyin ki bu isim iin sylyorum bunu. O nu oktan hallettim ! Fakat ne diye bu ka dar abes eyler iin vaktim izi israf edelim ? Beni zen iin bu tarafi! S.A .E .nde bu cinsten bir vakit israf hakikaten hazin bir ey!.. Zili ald. D ervi Aaya: -L tf e n Ekrem Beye syleyin! Pingpong odasna gesin, bir parti yapalm! Siz de bulunursunuz deil mi? H alit Ayarc pingpong oyununu ok seviyordu ve st katta bu nun iin bir oda ayrtm t. ok defa ben de beraber bulunduum iin bsbtn canm sklm asn diye, pasyans am am iin bir m asa koydurm utum . Hay hay! dedim . O tekrar kolum a girdi ve odann kapsndan beni deta iterek kard . - Evet, d e d i, ok zam an kaybediyoruz. Bunlardan ekonom i yap mal! Bu hususta bir grafik hazrlayacam ! Bu gece halanza devetli olduum uzu unutm ayn. - Ba stne... A m a u isim ? - H a evet! Tam am lam a brosu! A nladnz m ? G ecikm esini iste diim iz ileri oraya havale ederiz. ki ktip yeter deil mi? Rica ederim fazla insan verm eyelim ! - H att bir tane bile kfi! - H a y r , hayr, iki tane... Birisi halanzn tavsiye ettii bir gen br de benim tandm ok kibar bir gen kz... Fakat isterseniz halanzn tavsiye ettii genci baka bir daireye nakledelim ve ora ya bir hanm verelim! ki kadn daha iyi alrlar... Yani daha rahat olurlar. Buna karar verdikten sonra vakitten ekonom i, hakik ve tek he defi olan S. A . E .nde vakit geirm ek iin pingpong odasna ktk.

313

TANPINAR

X
H alit Ayarc ile E krem Beyin pingpong oyunlarn seyretm ekten holanrdm . kisi de gzel insand ve aralarndaki ya farkna ra m en ayn eviklikle, vcuda m al edilm i ayn dikkatle ve bittabi ra hatlkla oynarlard. B u cins beden tatm inlerinden tam am iyle m ah rum olduum iin araya h afif bir kskanlk girse bile, bu iki insa nn birbirine o kadar ahenkle cevap verm elerini, m terek hareket te her an birleip ayrlm alarn seyretm ek beni hem artr, hem de tu h a f bir ekilde, kendim den intikam alr gibi m esut ederdi. E krem i teden beri severdim . O da benim gibi bir yere, bir in sana dayanm adan yaayam ayacak cinstendi. B ana kar yedi sene hi m uam elesi deim em iti. En dkn zam anm da bile kibar ve dost davranm t. A nlayszlm ve cehaletim i hi yzm e vur m am t. A cayip hllerim i tu h a f bir ekilde glm seyerek karlar d. Enstitde ona ilk frsatta brakm asn tavsiye edeceim bir i bulduum iin ok m em nundum . H alit B eyin ondan holanm as da beni korkutm uyordu. B ildiim iz hesaplarn ylesine dnda idi ki herhangi bir kim senin ona tesir etm esine im kn yoktu. O gn E krem hi de iyi oynam yordu. Sanki kendisi deildi. Ve phesiz ki deildi. H areketleri olpa, dikkati dank, tepkileri ge ve kesikti. leriye doru her hcum unda eli deta vcudunun bir adm tesinde, kendi dncelerine taklm gibi duruyordu. p hesiz ki N evzat H anm n dncelerine gm l, onlarn arasndan zorla hareket ediyordu. K im bilir neler dnyordu! Sevdii in sandan ebediyen ayrlm ann verdii ac, gen kadnn lm ndeki fecaat, ve bu lm le birdenbire ona ve hepim ize alan straplar onu iinden ykm t. O kadar hayattan uzak ve kendi lem inde, kendine yeter zannetii ve yle tand gen kadm im di onun iinde baka trl can lanm olm alyd. E m inim im di artk onun yznden hi eksilm e yen tebessm n m nasn anlam aa balam t. Bu, trapezinden partnerinin-kendine doru uzatt ellerine yapm ak iin kendisini

314

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

bolua doru frlatan cam bazn, hesabnda bir m ilim etre arsa kendisini lm e gtreceini bildii bir hareketi yaparken dudak larndan eksilm eyen tebessm n aynyd. O bir ss deil, ok kah ram anca bir eydi. Ve btn bir m r boyunca srm bir kendisiy le anlam azl gizliyordu. Zavall Ekrem imdi belki de bu tebes smn stnde dnrken kitaplarda okuduu ve beendii cins ten bir glgeyi deil, canl bir m ahlku sevdiini anlyordu. Ve bel ki de bu yzden ii pim anlka doluydu. nk bu hafif glm se me herkes gibi ona da ekilen bir im dat iaretine benziyordu. Ekrem , N evzat H anm n soluk ve sessiz tebessm nde ehzadeba kahvelerinde bana uzun uzadya anlatt estetiinin kadnn bulduunu zannetm iti. im di ism ini hatrlam adm bir ngiliz m uharririnin acayip, hatt korkun hikyelerinden kartt bu es tetie Ekrem Bey saf iir estetii derdi. Bu kadnlar D oktor Ram ize gre hi de iirle, saf veya gayri saf, alkal deildiler. D ok tor Ram iz huyu tuttuu zam an ou intihar eden veya len bu ka dnlarn psikanalizini yapm ak ister, nadir olarak doktor olduu za m anlar da kanszlktan m ustarip olduklarn sylerdi. Ekrem Bey, bir eit taklm a telkk ettii bu szlere pek kulak asm az, belki de en uysal dinleyicisi olduum iin bana, yedi sekiz air filozofun birden ad karan, bu safl nisbetinde kark estetii anlatm aa devam ederdi. E krem in bu konum alarn ne dereceye kadar anlardm , bunu tahm in edersiniz. Yalnz uras m uhakkak ki N evzat H anm efendi ile ilk karlatm gn, kendi kendim e, ite Ekrem B eyin m r nn sonuna kadar sevebilecei bir kadn, dem itim . H ayatm zn bir devrinden sonra bam za gelen eylere o kadar hazrlanm oluyo ruz ki, kederim izi kendi iim izde tar gibi yayoruz. Ekrem k tphane dolusu kitaplar okuyarak N evzat H anm a k olm aa ha zrlanm t. Fakat bu hazrlkla, onun hayatm zda ald ekil her zam an birbirini tutm uyor. Ekrem Bey bir estetiin en olgun rnei ni bulduunu sand bir yerde zl bir cinayetle karlat. Nevzat H anm stn bir sanat eseri yapan bu tebessm , hakikat

315

TANPINAR

te, Ekrem Beyin istedii gibi btn m eselelerini halletm i, m adde sinin tesine gem i, orda gzm zn nnde bir yldz uzakly la parlayan bir ruhun saltanat deildi. O nun arkasnda trl tehdit ve strap iinde yaayan, skm bir insann biarelii vard. te Ekrem , imdi hi fark etm edii bu biarelii gryordu. Yukarda bahsettiim gece halam n evinde ge vakte doru N ev zat H anm la konum utum . N aslsa Cemal B eyin elinden kurtul m utu. D aha dorusu halam bir ara Cem al Beyi yakalam t. N ev zat H anm bu frsattan istifade ederek ta uzakta bir pencerenin y a nna ekilm i, ayakta darya bakyordu. lk defa olarak yznden tatl m askesini atm t. izgileri sert ve deta btn canllyla darda idi. Bu hliyle belki eski tandm z N evzat H anm dan ok baka, atee hazr bir silh gibi gzeldi. Yavaa yanna yaklatm ve babacanlm n verdii cesaretle: - B u r a d a ne diye beyhude yere sklyorsunuz? diye sordum . B akn, Ekrem orada sizi bekliyor. B iareye biraz iltifat etsenize... Senelerdir bunu bekliyor... Y z birdenbire yum uad. D aha dorusu biraz evvelki hlinden kt, fakat eski allm ehresini de bulam ad. deta yar yolda kalm gibi bir eydi. - E k r e m Bey... diye m rldand. Ekrem biraz daha kuvvetli ol sayd, ne m eseleler hallolurdu, bilir m isiniz? O zam an kendisine dnyann en ahm aka sualini sordum: - B u n u kendisine syleyeyim mi? Y z tekrar sertleti: - Sakn ha!., dedi. H em neye yarar? B yle eyler kendiliinden olur. yi anlayn. Belki de kabahat bendedir. Bu ilerden yle iren dim ki ben... Sonra kolum dan tuttu: - B enim le hi m egul olm ayn... dedi. O lm az m? Siz olsun be ni rahat brakn! B ir zam an, Sabriye ile sk fk olm utunuz! Siz den nefret etm itim . H ayatm kurcalam aa kalktnz. Srf onun g zne girm ek iin... Sonra ortadan kayboldunuz...

316

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

G zlerini yum m u, bir yastk arar gibi ban arkaya atm t. - A m a siz beni aradnz, evim de... -B iliy o ru m . Sabriyenin size ne sylediini renm ek istiyor dum. M m knse pazarlk edecektim . N eyse, geti... im di yine or tadasnz! Herkes yine ortada. Bu kadar ok insan etrafnda gr mek ne dem ektir bilir m isiniz? B ir m ddet yzm e bakt, sonra: - B e n i rahat brakn! Ve benden bahsetm eyin. O lm az m? diye srar e tti. Sakin adm laryla orada H alit B eyin bulunduu kalabala kar t. O geceden sonra bu konum a iim de dm olm utu. nsanlar arasna karm ak, biraz m sav m uam ele grm ek iin nelere kadar tenezzl ettiim i biliyordum . Fakat bunun acln, bakalarndaki tesirini hibir zam an bu kadar kuvvetle lm em itim . K endim i sa dece kendi gzm le grm tm . imdi beendiim , sevdiim , kendisi iin bir eyler yapm ak istediim nadir insanlardan birinin gzyle gryordum . Bu konum adan on be gn sonra N evzat H anm la bir daha kar latm . B u, Seher H anm n evinde idi. Ben halam la beraber git m itim . D aha salonun kapasndan onun sesini iitir iitm ez geriye dnm ek istedim . Fakat kabil deildi. ki saat kar karya oturduk. Nevzat Hanm bana tek bir kelim e sylem edi. Y alnz beraber kt m z zam an -h a la m evine brakm ay teklif e tm iti- yalnz kald m z bir anda. - Ben sizi krdm o akam ... A ffedin! diye fsldad. - Ben size deil, kendim e dargnm ! diye cevap verdim . H diseden sonra E krem i her grm de onun szn hatrla m ve gen adam a acm tm . B ana deta yarm insan gibi grn m t. B ir ara oyunda kendini toparlar gibi oldu. st ste birka dakika H alit A yarcya oynam ak frsatn bile verm edi. Sonra ken di hareketlerinde dald gitti. B tn m r byle geecekti. O m u zumu silktim . Yan bam dan bir el beni drtt. Sabriye H anm d. V cudum

317

TANPINAR

kaskat kesildi. K a gndr byle oluyordu. Onu grm em ek iin yol deitiriyordum . Halbuki bu kadn aram za kendim sokm u tum! Sabriye H anm benim le konum ak kabil olm adn grnce uzaklat. O yun m asasnn arkasn dolat ve kk m asann n ne oturdu. skam bil destesiyle oynam aa balad. D udaklar ksk, vcudu dim dikti. Y znde garip bir sarlk vard. H alit Bey bir m ddet daha E krem i canlandrm aa alt. Son ra midini kesm i gibi oyunu brakt. Ekrem Bey yzn sildi. Ben Cemal Beyin doranm vcudunu tekrar hfzam n torbasna tk tm . Bu daha ne kadar srecekti? A a inince Yangeldi A saf Beyin bulunduu odann kapsndan yle bir baktk. Tam am lam a B ro m uzun m stakbel efi elli belik biare bir kadn olan hadem e G l sm H anm kucaklam aa alyordu. Bu o kadar beklenm edik ve kom ik bir eydi ki, neredeyse kahkahay frlatacaktk. H alit Ayarc kolum dan ekti ve ayaklarm zn ucuna basa basa uzaklatk. - N e dersiniz beyefendi? dedim , isterseniz listenin ikinci num a rasndan balayalm ! H akikaten insan sem ekte m ahirdim . Ekrem Bey bir posa idi, Sabriye H anm zalim bir acuze, A saf B ey bir bunak... - B ereket versin ki, D oktor R am izi siz de tanyorsunuz... H alit Ayarc paltosunu giyerken cevap verdi: - T am am lam a brosu fena ilem eyecek... H att vaitkr. Siz lt fen, sylediim gen kzlar baka bir arkadan yanna verin. Ya hut btn daktilo hanm lar bir yere toplayalm . Size gelince, azi zim , hi zlm eyin... E m in olunuz ki o hlinizde dostlarnz see m ezdiniz... Siz onlarn dostluklaryla size sadaka verdiklerini san yorsunuz, halbuki size onlar iltica etm ilerdi... - Sabriye de m i? dedim . - H ayr, dedi. O sizi kullanm ak istedi. Buras aikr, am a, yine bilinm ez... - Yolda H alit B ey E k rem le oyun oynarken ektii sknty an latt: - Ben aktan daim a katm . Hi sevm edim . Belki bir eksiim ol

318

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

du. Fakat rahatm . Akn kt taraf insanlara verdii zevki eninde sonunda detm esidir. u veya bu ekilde... Fakat d aim a dersiniz... H ibir ey olm asa, bir insann hayatna lzum undan fazla girersiniz ki bundan daha korkun bir ey olam az... Filhakika ben dem ee balam tm . Zavall S elm ann asab m itsiz denecek derecede bozulm utu. N e Cem al B eyi, ne N evzat Hanm unutabiliyordu. Geceleri sabaha kadar benirliyerek yata ndan sryordu. Fakat hangim iz unutabilm itik? phesiz Cem al B eye acm a mtm . lm ve cinayet gibi byk daralar teraziye girm eseydi, belki ondan kurtulduum dan m em nun bile olurdum . Fakat ne olsa bir ey vard iim de, bunu lalettyin bir vaka gibi alam yordum . Sonra N evzat H anm n benim le konuurken hep o rahat bir yastk arayan ba gzm n nnden gitm iyordu. H alam n tam kaps nnde H alit Ayarc birden kolum u tuttu. Hem m uskinasa da i bulm u oluruz. A d M acit B eydi, de il mi? u ef dorkestr olm ak isteyen... E vet, yz kiilik bir salon! Btn daktilo gen kzlar m akinalarnn nnde! K arlarnda bir sedir zerinde elinde denei, bir ef dorkestr!.. O nun idaresiyle alyorlar. H ep birden A lara B lere vuruyorlar, m untazam ve yekpare... A zizim , bu hi de fena olm ayacak. B ak siz dem in A saf Beyi tandnza pim andnz. H albuki teselli edici je stiy le bize ne orijinal bir fikir hazrlad. E vet, husus ktiplerim iz hari, hepsi b yk bir salonda... M odern dnya, m odern alm a... Eve girdiim iz zam an iki salonu, hol hncahn kalabalk bul duk. Fakat bu seferki kalabalk benim alk olduum cinsten deil di. Tandklarm zdan baka, her m illetten ecneb vard. imali i, ce nuplu, yaknarkl, arkl... lk yarm saat bir elim H alit A yarcnn elinde -b a z e n de onun yerine halam g eiy o rd u - m uhtelif m illetler den insanlara takdim edilm em le geti. B ylece hem en herkes be nim kim olduum u rendi. Sonra bir kenara ekilm ek frsatm buldum . te o zam an evin btn duvarlarnda Saatleri Ayarlam a Enstitiisnn grafiklerinin ve sloganlarnn asl olduunu grdm .

319

TANPINAR

Saat sekize doru klar sndrld ve ksa metraj bir film gste rildi. lk ayar istasyonum uzun al resmi idi bu! H erkes, ben de dahil Hayri rd al bir yn m him adam n arasnda kurdelenin nnde, biraz sonra elinde bir kt paras nutuk verirken, daha sonra gen bir kz saatini ayarlarken -Y ra b b im , ne eker glm se meydi kznki! N iin o zam an dikkat e tm em itim !- seyrettik. kin ci film , bizzat enstitnn al idi. Fakat burada H alit Ayarc beni glgede brakm t. K im ler yoktu? Ve nasl, tpk bu gece gibi, H a lit Ayarc sadece orada bulunuuyla hem en hepsini glgede brak yordu? Iklar alnca biraz evvel takdim edildiim insanlar be nim le H alit Ayarc arasnda deta m ekik dokudular. Halit Ayarc ba na sezdirm eden ileri yle tanzim etm iti ki hem en herkes beni ev velden tanyordu. erbetiba E lm as, S eyit L tfullah, A hm et Z a m an, M barek, N uri Efendi isimleri deta konfetiler gibi stm e yayordu. H er yeni kadeh benim ve A yarcnn etrafm zdaki al ka ve okunluu bir kat daha arttryordu. O geceki kadar fazla konutuum u bilm iyorum . H em en herkese her eyi anlatyordum ve iin garibi hangi dilde hitap edilse beni derhal anlayan bir tercm an yan bam da m rldanyordu. Fakat H alit Ayarc neleri dnem em iti? B ir ara yz, yz elli kadar, b yke bir duvar saatinin fotorafn im zaladm . Biraz sonra bilm e ce kendiliinden zld. H alam , ikinci salonda bizim eski saati m izden olduka byk, rokoko ssl, fakat drt taraf sonradan fil dii zerine A rapa yazlarla evrilm i bir saate m isafirlerini tak dim ediyordu. in garibi herkesin onu bilm esi ve hayretle bakm a s idi. G zlkl, gzlksz, levinyonlu yzlerce gz zerinde idi ve btn salon nnden deta bir resm igeit yapyordu. B u, onsekizinci asr balarnda A lm an y ada m ihanikin ve otom at zevkinin en parlak devrinde yaplm , byk, zengin, gsterili, hakikaten tam iletecek, hatt kurabilecek ustas bulunursa eit eit m arifet gs term ee hazr nadir saatlerden b iriydi. Fakat m erasim ciddiliiyle o kadar acayipti ve saatin n yle kalabalkt ki ancak bir gz ata bildim .

320

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

H alam , om uzunda siyah al, siyah kostm iinde, gs dantellar iinde yar dekolte, boyal salar, m akyajl yz, elm aslar, incileri ile her zam ankinden fevkalde ve artc, bir eli bastonun da, br sahte M bareke takdim edilm ek iin ilerleyen m isafirin de, evvel yeni gelenin adn sylyor, sonra da, M barek, bizim aile saatim iz M barek diye onu tantyor ve hem en arkasndan, im dilik bizde m isafir kalyor... filn gibi bir cm le sylyordu. Bir ara, eyrek ba olacak galiba, saat vurm aa balad. Sesi M barekinkinden daha gzeldi. Fakat yle bir grlt koptu ki lykyla dinliyem edim . Filhakika kadrann stndeki kap alm ve Hamdi Beyin tablolarnda grlen ihtiyar dervi klkl bir adam d arya karak, Ho geldiniz diye barm , sonra derhal ieri gir m iti. Halam hi arm adan: - eyh A hm et Z am an E fendi... diye bu m arifeti izah etti. te o zam an, sevin, hayranlk, alk, bir kyam ettir koptu. in garibi saatimizi o kadar iyi tanyan, gnlerce ziyaret eden, sattm yakndan bilen D oktor R am izin M b arekteki bu dei iklik karsnda hayretiydi. N ihayet dayanam ad, beni bir keye ekti, gayet m ahrem ve hakikaten endieli bir sesle: - K ardeim , dedi, bu gece ben M b arek i ok deim i grdm . Nasl diyeyim , fazla ssl gibi geldi bana! Elimdeki viski kadehini ona tututurdum . -D o ru ! diye cevap verdim . P ara, refah, fazla kazanm ak hrs hepim iz gibi onu da deitirdi. - A m a onunki biraz fazla! dedi. E skiden daha sade ve gzeldi. nne geem iyor m usunuz? - Kabil deil! H ibir ey yapam yoruz. Yapam ayz da... ok na sihat verdim , bir trl dinlem iyor... - H erhlde bir aresini aram al! H ibir ey yapam asak bile o ni an gsnden kartm aa raz etm ek lzm! - stersen sen dene. B ana Sultan A ziz verdi diyor, baka bir ey dem iyor. Halam grm yor m usun? O yataki kadna yakacak k yafet mi o? Bizim aile byle! Y alandka azyoruz. O da ne olsa,

321

TANPINAR

aileden saylr. Sana dorusunu syleyeyim mi? Ben bile, bunad m zaman neler yapacam , diye korkm aa baladm . B urada aziz dostum isyan etti. - H a y r , dedi. Ben varken sen hi korkma! Zaten seni tedavi et tim . D ostum a teekkr etm ee vakit bulam adm . H alam n m isafirle ri etrafm alm lard. Hem en hem en kendisi kadar yal ve bir mekkre katr kadar boncukla, kk zillerle, zincirlerle, halkalarla ss l bir kadn bana asl ailem izin A hm et Z am an den m i, M barekten mi geldiini sordu. Ben tercm ana, Asl dedem izin M barek oldu unu syle! dedim . Bir bakas M barekin byle yer deitirm e lerinin, m isafirlie gitm elerinin sk sk vki olup olmadn sordu. Tabiatyla bu iin nadir olduunu, ancak doktor tavsiyesiyle raz ol duum u syledim . Bu sefer doktorunun kim olduunu m erak ettiler. O kadar yal adam n elbette bir yn doktoru olur. A m m a so nuncusu D oktor R am iz B eydir, diye aziz dostum u iaret ettim . in bundan sonrasn onun m em nuniyetle idare edeceine em in dim . K alabalk D oktor R am ize doru akarken ben de hole ktm . Ne garipti, hepim iz H alit A yarcnn elinde bir kukla gibiydik. O bizi istedii noktaya getiriyor ve orada brakyordu. Ve biz o za m an, sanki evvelden rolm z ezberlem i gibi oynuyorduk. im de ona kar hiddet, kin, isyan ve hayranlk birbirine karyordu. H olde sol tarafta byk sofann zerinde Z ehra yeni yaptrd tuvaletin uzun eteklerini yayarak oturm u, elindeki iki kadehini sallaya sallaya etrafndaki delikanllarla bilm edii dillerle veyahut o anda hepsinin birden bildikleri tek dille konuuyordu. Takrib A h m et Efendinin torunu bu akam hakikaten gzeldi ve etrafndakilerin hepsi ona hayrand. K k el iaretlerine, enesinin kendinden ok m em nun dikliine baktm , gerekten m esuttu. Fakat ne kadar annesine benziyordu! B ir ara genlerden biri eline bir tabak iinde biraz yiyecek tututurdu. Kzm dizleri zerinde rahat rahat yem e e balad. E vim izin eski ananesini bir iki yl iinde tam am iyle unutm am olduuna sevindim . Senelerce kuru ekm eim izi byle dizlerim iz zerinde yem itik.

322

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bu ara yanm a Pakize yaklat. Gzel giyinm iti. Bu elbiseleri ne zam an yaptrm t, bilm iyorum . Fakat kum a tanr gibi oldum . A laca earpn, kk antasn o kadar rahat tutuyordu, yle iten m em nun glyordu ki... Kendi kendim e, A caba bu akam hangi artist olduunu zannediyor? diye dndm . Y z sevin iinde kolum a girdi. - A h H ayri.... N e kadar m esudum bilsen! dedi. B en zaten seni alrken byle olacam biliyordum . - yi am m a ben seni aldm sanyorum , yoksa detler deiti mi? - Beni grnce de hep eski kafalln tutar. N eyse... te m em nunum . H ele bu gece M bareki grdm e yle sevindim ki... B i lirsin ya, ben onu ok severdim . B ayram lar hep elini perdim ... -H o u n a gidiyor deil m btn bunlar? - G itm ez mi hi! H ep bunu bekliyordum senden. Sen geciktiri yordun! Karm n arkasnda ellilik, buldok kpei klkl bir herif bir elin de iki kadeh iki, ben ekilir ekilm ez atlm aa hazr gibi bekliyor du. - K im d ir bu A llah n m nasebetsizi? diye sordum . D aha iyisini bulam az miydin? -H a y ra n la rn d an biri... M tem adiyen seni soruyor, gazeteci imi! Arkasndan yavaa ilve etti: -M u v a ffa k iy e tin m thi bu gece... Sonra benim hep srtndaki kum aa baktm grerek, -T a n d n , deil m i? dedi. Hani kim se para verm edii iin satamamtk! Babann krknn kab canm ! G ve yeniklerini ilet tim... A m m a ok para gitti. Dem ek yeil kum an zerinde parlayan altn yldzlar gve ye nikleriydi. K arm , A llah iyilik versin! diye arkasnda bekleyen buldoa braktm . Elbette btn btn yem ez ya!.. Eie yakn bir yerden

323

TANPINAR

bir hello sesi geldi. D ndm . K k baldzm d. K endisine hi yakm ayan kpkrm z tuvaletinin iinde, her an syrlm aa hazr bir haner gibi, etrafndaki erkeklerle dalayordu. K ulaklarnda at nal gibi kaln m aden kpeler vard. A skerlikte bedava yere re kartp attm z eski nallara acdm . B ugnn m odasyla ne servet kazanlrd. B aldzm yanm a yaklanca etrafndakileri brakt ve btn vcuduyla bana aband: - Bu gecenin en gzel erkei sensin, eniteciim ! P akizenin kzkardei son gnlerde bu acayip huyu peydahlam t. D oktor R am izin psikanaliz tedavilerinin bir neticesi olacak t. Yavaa iteledim : - Haydi git, elen! dedim . Hem bir baka defasnda bu kokuyu deitir! O hi aldrm adan kk m endilini burnuna tkad ve kokunun m rm boyunca hatrlayam ayacam adn syledi. G lm ekten k rlyordu. phesiz neredeyse br baldzm da gelecekti. Saat on birde gazinoda ii bitiyordu. Ve o gelir gelm ez hretini yapan arklar okuyacakt. Tekrar salona girdim , arkadaki odaya getim . Buras nisbeten tenha idi. Yerde byk bir konak m angalnn etrafnda Seher H anm , Sabriye H anm , N erm in H anm bir yn erkekle be raber toplanm lar, D oktor R am izin kendilerine rettii ekilde, gya Bektai yinine gre birbirlerini selm layarak, kadehlerini elleriyle yarm kapayarak rak iiyorlard. Beni de im em iin s ktrdlar. Ben raky sevm ediim i, y alnz viski itiim i, zaten bakasna M b arek in m saade etm ediini syledim . H em en he men A h m etin yanda bir delikanl sallana sallana ayaa kalkt ve ceketinin arka cebinden kard yass bir ieyi bana uzatt. hti yarsz olum u dndm . Z avall b udala! diye sylendim . Z a vall budala, nam uslu olacam diye im di m ektepte kr bir elekt rik altnda kim bilir neler ek iy o rd u n .. Bri olabilse... H ibir tvizat verm eden yaayabilse! Fakat im kn m var? D elikanlya iesini iade ettim . A sitfenik gibi kokuyordu. D oktor R am iz yar

324

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

kucana devrilm i ihtiyar bir kokonann arkasndan tannm aya cak bir, nereye gidiyorsun?la beni teyi etti. Bu arada hizm etiler durm adan saa sola kenarlarna tahta kak lar dizilm i etli pilv lengerleri tayorlard. H er lengerin peinden elinde kekl yerine bir tabak tutan bir sr kadn, erkek kouyordu. Kibar bir Fransz glm seyerek ve phesiz ayn yalarda olduu muz iin dilini behemehal anlayacam sanarak bana bir eyler sy ledi. Zorla, Pilva hcum ! dediini anlyabildim . Yaad zam an dan hibir ey anlam ayan bu biareye hayretle baktm . Fakat o hay retimi anlam ad. Bana am panyann verildii yeri gsterdi. Kol ko la oraya kadar gittik. Belki bu iyi gelir! diyordum . Elbette birin den biri iyi gelecek ve ben de etrafm dakilere benzeyecektim . M u hakkak benzem eliydim . Benzem ezsem yaam ak ok gt. am panya bana hafif bir serinlik getirdi. Selm a nerede? diye etrafm a baktm . Selma gelseydi, ne iyi olacakt! Fakat Selm a yoktu. Sevgilim , Cemal Beyin lm nden beri hasta idi. B ir ara Ek rem Beyi grdm . Btn vcudu dikkat hlinde karda bir yere ba kyordu. Neden sonra Nait Beyin fotorafnn altnda bir buuk ay evvel N evzat H anm la oturup konutuu kanepeye baktn anla dm. Bu da gln ve budala bir iti. Bunu da beenm em itim . Tekrar hole ktm . Sa taraftaki kapdan ieri girdim . Buras rahmetli Nait Beyin brosuydu. H ibir zam an sevm ediim ve se vemeyeceim bu adam n odasna o zam ana kadar girm em itim . F a kat halam evini bana gezdirirken orda ok rahat bir koltuk bulundu unu sylem iti. Kapy arkam dan kapattm . yi, zevkle denm i bir oda idi. D uvarda bir yn resim vard. Fakat asl dikkate dee ri koltuun tam karsnda, N ait B eyin av tfeklerinden sanki ha kikaten karacalar, daha byk ve tehlikeli hayvanlar avlyorm u gi bi her cins av baklarndan yaplm arm am s sst. Bu ssn tam ortasndan rahm etli Aristidi Efendinin eczanesinin cam eknnda, yeillenm i form l iinde, iki ceninin yum uk gzleriyle ac ac ha yat felsefesi yaptklar kavanozlarn zerinde senelerce fersiz tyl kanatlaryla um aa hazr gibi duran kartal bana canlanm gzle

325

TANPINAR

riyle bakyordu. V aktiyle ne kadar m asum yalanlar sylerm iiz! diye kendi kendim e m rldandm . U yandm zam an sabaha yaknd. Elence sesleri hl devam ediyordu. G zlerim i anca karm da H alit A yarcy grdm . - N a s l? d iy o rd u . F evkalde oldu deil m i?D em inden beri sizi aryordum . nsan byle gzel geceden kaar m? O kadar rahat ve sakin konuuyordu ki ne diyeceim i arm tm . - H a la n z harikulde idi. Zaten her zam an harikulde... Siz de fena davranm adnz! Haydi kalkn da sizi grm ek iin buralara ka dar gelm i bir dostu tanyn! Van H um bert, birinci snf bir limdir! G erine gerine: - Bitm edi mi hl, H alit Bey, hl bitm edi mi? B itm eyecek mi? - H ayr dostum , hayr, yeni balyoruz. D aha dn dom u ocuk gibiyiz. - y i am m a, oyunun esas nedir? unu anlatn bana... H er ey yolunda gidiyor ite. Bu m askarala lzum var myd? H alit Bey, N ait Beyin m asasna oturdu. - H e r ey yolunda... Fakat yalnzz. B tn dnyada yalnzz. Yalnzlk benim houm a gitm ez. A nladnz m? Bu kadar gzel ve cidd bir m essese btn dnyaca taklit edilm elidir. Ben bunu isti yorum . Zannederim ki siz de istersiniz! XI K onum am z D oktor R am izin, btn bir grlt ile odaya gi rii kesti. A ziz dostum uz tam kvam nda idi. Salar birbirine kar m , boyunba, yaka bir tarafta idi. ki eliyle biraz evvel szm ona yini Cem m angalnn etrafnda yar yarya kendisini ezen i m an kadn odann ortasna doru itti. Bu kadncazn bundan se kiz sene evvel sevgili doktorun lm m esaisine servetinin yardmn ve husus hayatnn yalnzlna da yz otuz kiloluk bir vcudun btn gzelliklerini getiren, sonra birincisini olduu gibi doktora

326

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

brakp kincisiyle beraber, bu son evlilik hayatnn yorgunluklarn dan dinlenm ek iin, psikanaliz usulleriyle m uaakann henz bu lunm ad daha rahat dnyalara giden rahm etli karsna benzeyii hakikaten artc bir eydi. D oktor bizi grr grm ez birinci snf tan bir sinem a edsyla yeni sevgilisinin beline yapt ve sa om u zuna yapk enesini konum aa daha m sait bir vaziyete soktu. Fakat Halit Bey bir parm an azna gtrerek susm asn iaret et ti, sonra kanepede sarho yatan bir kadn gstererek: - Gir, gir, doktor, yalnz fazla grlt etm eyin... dedi. Bu ocukaz rahatsz! Sonra benim kalktm koltuu gsterdi. - K oltuk rahattr. Biz kyoruz, keyfinize bakn! Yzndeki tebessm e hayran oldum . nsan bu istihzay bulduk tan sonra ebediyete kadar m sam ahal olurdu. nk bu istihza in sanolunun toptan inkryd. O na erien insann yapm ayaca, ya pamayaca ey yoktur. Eer iine yerlem i yalnzlk hissinden bir lahza zehirlenm ezse. K olum dan ekerek darya kard: - D o k to r elenmesini biliyor, dedi. O sizin gibi deil! Siz her gir diiniz yerde, evvel nelerden irenebilirim , nelerden azap ekebi lirim , diye etrafnza bakyor, ondan sonra da hep burnunuzun altna bir tutam srgan otu asm lar gibi silkine silkine dolayorsunuz... Sz kendim den uzaklatrm ak iin: -H lin iz e baklrsa pek im em isiniz! dedim . - Yalnz birka kadeh... dedi. Bu gece kendim e hkim olm am l zm ... M am afih imdi ieceim . ebilirim . D aha am panya var! H alanz m kem m el ev sahibi. M asraftan hi ekinm iyor... Biraz hounuza gitm eyecek am m a, artk m uhta olm adnza gre sy leyebilirim ! Parasn son m eteliine kadar yem eden bu dnyadan gitm eye niyeti yok! Byk salonda ve holde dans btn hzyla devam ediyordu. Pudra, lvanta, ter kokusu, plak om uz, vck vck koltuk alt, te bessme bulam ruj, havay bir m acun gibi keifletirm iti. Bir

327

TANPINAR

ara kk baldzm beni grr gibi oldu, at yapl kavalyesini bra kp bize doru gelm ee teebbs etti. B ereket versin delikanl daha atik kt. MLibarekin bulunduu oda daha sakince idi. Yalnz am panya datlan m asa oraya tanm t.Ve etraf bir karnca yuvasna ben ziyordu. Halit Ayarc elim den ekerek beni halam la ve karm la ko nuan Van H um bertin yanm a kadar gtrd. Bu sevimli limi m eyva ile sade soda ierken bulduk. K arm ve halam daha mkul ve nsan dnyorlard. Ellerinde am panya kadehleri vard. H a lam a bakarken ister istem ez, A caba serveti lm ne kadar idare edecek m i? diye dndm . Sonra om uzlarm silktim . imdi pa ram z var, aldrm a! dedim . Z aten eski hiret kardei de bizim ev de defteri tam am lam t. Pekl o da ayn eyi yapabilir! daresi bi raz gtr am m a, ekerim ... nsan byle halas olunca her eye kat lanr... H akikaten de sevilm eyecek insan deildi! H ayat ak bere ketli bir arpa tarlas gibi her tarafndan fkryordu. Van H um bert altm be yalarnda daha ziyade ocuk yzl, or ta boylu, sakin, gl kuvvetli adam d. Btn hlinde yle bir o cuk edas vard ki geni sakaln takm a zannetm ek kabildi. H alit Bey beni takdim edince: - N asl, diye sordu, konferansnz iyi geti mi. Bendeniz de bu lunm ak istiyordum ok. A m m a hanm efendi ve beyefendi istem e diler bana m saade etm ek... K arm benim arm am a zam an brakm adan: - Ne gzel T rke konuuyor deil m i? diye bana m isafirim izin m ethini etti. Halam onun estafurullahn ok ksa kesti. - B u gece aksilik oldu, ok m teessirim ... Lkin ne yapalm ki bu aile toplantsnda konum ay yeenim evvelden vaat etm iti. Dikkat! Evvel bir konferansta idim , N ait Beyin odasnda ty leri solm u kartala baka baka uyum am tm . Sonra da konferans bir aile toplantsnda olm utu. O da tabi idi. Saat on birde um um bir konum a yaplam azd ya. H ayatm zannedildiinden ok kolayd.

328

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Hi ikyete hakkm yoktu. K tik bir baldr tazyiki, bir dizgin e kii, krbacn ucu ile ufak bir iaret, beni gideceim yola koyuyor du. Elbette birisi konum am n m evzuunu da ltfedip syleyecekti. Sylem eseler bile ben bulabilirdim . A m m a bu biraz tehlikeliydi. D aha iyisi sabretm ekti. im dilik benim Van H um bertin elini skp ona srtm aktan, daha dorusu parm aklarm onun elinin m engene sinden kurtarana kadar gzlerinin iine bakp tebessm etm ekten baka yapacam bir ey yoktu. Parm aklarm n yerini biraz deitirebilsem ben ona gsteririm am m a... Halam dan sonra karm atld: -H a y ric i im , ok alkladlar m seni? B ulunam adm , yannda deildim , diye ok zldm ... A m m a yeni dostum uzu da braka mazdm ki... Sonra oraya kadar yorm aa raz olm adm . N e m kem mel adam greceksin! Bize yle tatl eyler anlatt ki... Sonra m isafirim ize dnerek: - K ocam , ben yannda bulununca daha rahat konuur... diye il ve etti. Ve sonra btn ciddiyetiyle, yani hayasz hayasz glerek ve an cak byle kalabalkta olduu zam anlardaki o acayip bakla adam n iini alt st ederek hak ettii iltifat bekledi. T rke kelim eler bu sefer daha evkle desteklendi. - T a b i efendim , insann sizin gibi bir ilham perisi bulunduu zam an... Van H um bert, lgatten rendii bu ilham perisi tabirini tam yerinde kulland iin dnyalar verilm i kadar m esuttu. Bu hzla parm aklarm ve btiin elim in ayas yeni batan ezildi. Elbette bir daha karlarz ve ben de senin elini bir kere tutarm ... Karm hakk olan bu iltifat yakalar yakalam az m isafir hanm n yere d rd m endilini aznda kendi sahibine getiren bir fino yaltakl yla bana dnd. - nallah, yine m sveddeleri birbirine kartrm adm ?. Bu tip uyandrm a, Biraz kendine gel! dem ekti. R olm be nim sem em lzm d. Byk bir gayretle elimi Van H um bertten kur

329

TANPINAR

tardm , ve arap iesinin kenarna sarlm slak pekirde parm ak larm n szsn hafiflettim . - H a y r eker karcm , hayr, kartrm adm ... Yani dorudan doruya evde unutm uum ... Ezberden konutum ... lk kahkahay H alit Ayarc att. Sonra hepim iz birden koro hlin de gldk. Van H um bert ilham perim e bakarak: - y l e olunca daha iyi oluyor... Benim de bam a birka kere geldi... A m m a insan daha rahat konuuyor. K arm n tel bu tem inat zerine sknet buldu. Bana da, ona da irin irin gld. - S e n in em panze nerede? D aha dorusu o buldok, diye sor dum . H alit Ayarc bu zevzekliim i beenm ediini gsterir bir ekilde hafiften kan att. Ve ben ii derhal anladm iin m isafirim ize dndm . -Y o lc u lu u n u z iyi geti mi efendim ? - T a b i efendim , ok tabi... G nderdiiniz bilet en lks kam ara idi... D em ek byle, bu ba belsn belki de kendi im zam la davet et m ilerdi. Fakat m evzuu, bu akam ki konum am n m evzuunu bir trl sylem iyorlard. Sylem esinler varsn! M adem ki ezberden konutum , bir ey uydururum . D eitirdim , derim ! Van H um berte bu sefer H alit Ayarc stanbulu nasl bulduunu sordu. Buna da m nasip cevaplar aldk. Em rine verilen otomobil ok rahatt. Otelin banyo odasn pek beenm iti. Kendisini gezdi ren adam H ollandaca bilm iyordu am m a, Alm ancas iyiydi. -E fe n d im K apalar, B edesten,B akrclar... Fakat heyhat, hazret K apalarda pek az kald ve derhal A h m et Z am an ye geti. K itabm halla pam uu gibi didiklem iti. Beni tam bir sual yam uruna tuttu. B izim kilere ne kadar az benzi yordu? H er kelim enin zerinde ayr ayr durm u gibiydi. Cemal Beyin tenkitleri bile bununkilerin yannda solda sfr kalyordu. Bir ara cebinden kocam an bir kt kard. Bu bana soraca suallerin

330

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

listesiydi. Gecenin bu saatinde hi de ekilir ey deildi bu. Fakat ne diye H alit Ayarc bana sorm adan yapt bu ii? N e diye her an be ni emrivki karsnda brakyor? lk sualler kolay geti. Fakat derinletike bende acayip jim n as tikler balad. Tam am , dedim , on dakika sonra sarholua vuru rum . A m m a on dakikay nasl geirm eliydi! lk im dat H alit Ayarcdan geldi. D oldurduu am panya kadehi ni m isafire uzatt: - M ideniz dzelm itir artk... diyordu. Van H um bert bir, elindeki sual listesine, bir de am panyaya bak t. ok byk bir i m cadelesi geirdii aikrd. K ahram an m, insan m olacakt? Fnilik taraf galebe etti. A rkasndan Pakize ken disine o m ehur tebessm lerinden biriyle glerek dans sevip sev m ediini kaytszca sordu. kinci kadehin ortasnda henz kendisi ni dansa davet etm ediini syledi. H azret sevincinden utu. Halit Ayarc bu sefer halam n beline sarld. H alam bir bavul yk eya y benim kucam a brakarak onunla gitti. H alit B ey bu sefer de kendisine ne kadar kzdm sylem ek frsatn bana verm eden meseleyi halletm iti. Olduum yerde kadehim i bitirdim . K ucam da halam n al, yelpazesi, sapl drbn, d salonun arkasndaki odada byk bal dzm n avaz avaz syledii arklar dinlem ee gittim . Yrabbim ne em niyetti o! Nasl baryordu! Nasl kendinden m em nundu! Ve o bardka btn etraf onunla beraber nasl cou yordu! Beni grr grm ez cokunluu bir kat daha artt. O rtada m or elbiseleri iinde olduundan im an ve irkin, fakat yine de garip bir ekilde sevim li, kk bir fil yavrusu gibi yksek keli iskarpinlerinin stnden etrafndakilere doru - p h e siz korsas yz n d en - glkle eile eile, parm aklarn trdata trdata okum akta olduu ark bitince, alklar bile doru drst beklem e den benim yllarca kendisine retm ee altm hlde m uvaffak olam adm bir sem aiye balad. Zavall sem a acem i terzi eline dm H int kum a gibi gzm n nnde dorand gitti. Bu tah

331

TANPINAR

ribat hayran dinleyiciler tarafndan ayn ekilde alkland. Bu sefer halam n eyasn, yan bam da duran Ekrem Beye devrettiim iin alka ben de katlm tm . Sem ainin arkasndan D edenin gzel bir bestesini tuzla buz etti. Bir ordu ineseydi zavall beste bu hle gi rem ezdi. Tabiatyla alk ayn derecede iddetli oldu. O ndan sonra ok hazin bir m aya balad. Fakat bu m usik deildi artk! Bu bir sr kurdun alktan ulum as gibi bir eydi. kisini de askerliim de eytan D alarnn yalnzlnda sk sk dinlem itim . M aya, bl mn neferlerinin aznda yldzlarla konum a gibi bir eydi. O nla rn erkek seslerinden bu keder tat m , btn tabiat canlanrd. H al buki byk baldzm nki... B ununla beraber herkes teessrnden alyordu. Bu um um bir m atem , filn gibi bir eydi. Belki de by le olduu iin onu bitirir bitirm ez, kvrak bir oyun havasna bala d. Bu seferki m uvaffakiyetinin artk hududu yoktu. Dans edenlerin yars etrafm zda toplandlar. Herkes el rpyordu. Ben aklm da hep H alit Ayarc ile B ykderedeki ilk konum am z, hayretten a zm bir kar ak, Van H um berti de, kendim i de unutm u onun bu cokunluu idare ediini, onu besleyiini seyrediyordum . Oyun ha vasnn yarsna doru gen bir kadn dayanam ad, iftetelliye ba lad. O yundan hi anlam yordu. Fakat ne kard, herkes m em nun du. O rta yak bir erkek, phesiz kocas veya sevgilisi, gen kad n yalnz brakm aa raz olm ad. leriye atld. Ben kalabalktan yavaa syrldm . K arm la sevgili m isafirleri mizi aram aa ktm . Fakat hayret, cazn etrafnda bsbtn baka bir m anzara beni bekliyordu. B urda da rekor yine bizim ailede idi. K k baldzm gen bir A m erikal ile salonun ortasnda krasya bir dansa girm ilerdi. D aha dorusu dans ediyoruz, diye birbirleri ne yapm adklar zulm , ikence kalm yordu. K k baldzm o raplarn, iskarpinlerini karm , bir eli partnerinde, bir eli kfi de recede ksa bulm ad eteklerinde, hals kaldrlm cill parkenin zerinde zplyor, kendini yerden yere atyor, tam bir yeri krld di ye im dadna koacam zam an tekrar kalkyor, tekrar zplyor, ka valyesine sarlyor acayip ifteler atyor, bilinm ez dm anlar ba

332

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

ile ssyor, tekrar yerlere yatyordu. Hey gidi hey! Ne gafletm i benim gafletim! K arm n ailesini m eer hi tanm am m ! Z avalllar hapsedilm i istidattan az kalsn atlayacaklarm ! H ele karm a kar olan gafletim ... deta grm e m iim , kr yaam m ! B tn o dalgnlklar, budalalklar, sadece hayat erevesinin darlndanm biarenin! Fakat hangisi yle deildi? K k baldzm n etrafnda ehrin en m kem m el caz tak m aciz iinde rpnyordu. D avulcu dokuz elli o lm u, yine onun savrulularna yetiem iyordu. erde byk baldzm ehrin yar halkn bana toplam hora teptiriyordu. K arm birdenbire dnya nn en rahat konuan salon kadn olm u, hi grm edii bir adam , galiba hayatnda hi grm edii ekilde arlyordu. Halam uzaktan bana iaret etti, bin m kltla y anna yaklatm . Eski hoyrat sesiyle: - D dm , dedi, grdn m baldzn? nsan diye ben buna de rim ite! H ele karn... A k olsun vallahi! - T a b i halacm ! Bakasyla evlenir m iydim ben? - Haydi oradan miskin! d edi.T alihim varm desene... Sana kal sa kim bilir hangi snepe ile evlenirdin... - K arm , haydi yle... Kzm nasl, onu nasl buluyorsun? Halam bana b ak t. - Eer param n hepsini yem em e A llah frsat verm ezse m irasm ona brakacam! A nladn m? H alit Ayarc geldi. - D o k to r R am ize bakm aa gitm itim ... dedi. U yuyor, ml ml uyuyor! - Yalnz m ? diye sordum . - Hayr, hayr, dedi, setii ruh kardeiyle... H er ey iyi gidiyor. Haydi gidelim bir ey ielim! Tekrar m asaya dndk. Fakat bu sefer bfenin banda kim se yoktu. Z orla bir hizmeti ele geirdik. Bize bir ie at. H alam , k zmn m stakbel miras zararna havyarl sandviler istedi. Bu m as rafa para dayanm azd. Bize gelecek... Son nefesini kucam da ve

333

TANPINAR

recek! diye m rldandm ... Sonra H alit A yarcya dndm . - M cevherler halis, deil mi? diye sordum . - Tabii... A m m a bunlar deil, dedi. Bankadakiler. M uazzam ser vet... K orkm a o kadar kolay olm az o i... Sonra m evzuu deitirdi: - Gzel idare ettiniz dorusu... dedi. Birdenbire tepem att: - N e d e n haber verm ed in iz?d ed im . Ben byle hep em rivkiler karsnda m kalacam ? G lerek bana bakt: - A z i z dostum d edi, zavall aziz dostum ! Yahut zavall ben! nk asl zavall olan benim bu ite. B ir trl size iyi niyetimi an latam yorum . Beni bu kadarck olsun anlam alydnz! Size rol filn yaptran yok. Em rivki de yok. Sadece hrm et eden, inanan insan var. Tasavvurlarm tabi hayatnz eklinde yaam anz istiyorum . Evvelden haber versem hrriyetinizi ihll etm i olurum . Asl o za man rol yapm olurdunuz... Sokaa ktnz zam an kim e tesadf edeceinizi bilm ediiniz gibi, bu gece de olacaklar bilm iyordunuz. G eldiniz, grdnz ve karlatnz eyleri hepim iz birden yaa dk. B urada em rivki yok ki... - A m m a bir yanl yapabilirdim , her ey berbat olurdu. B ir kahkaha savurdu. -Y a p s a n z ne kard? H ata denen ey yoktur ki zaten... yi an layn! Farz ediniz ki hakikaten bir yanl yaptnz! O radan yrrz ve doruya karz. H ata denen ey, tashih etm ek budalalnda bu lunanlar iin m evcuttur. Bizim iin deil... Biz onun varln kabul ettiim iz andan itibaren her trl hatann stndeyiz. H ayr, Hayri Bey, hayr, yanl yoktur ve olm az da. B tn m esele bir vaziyeti iyi hazrlam aktr. Ve insana itim attr. K ald ki ben sizin kudretlerinizi bilirim . Siz benim kefim siniz. Ne dem ek iitiyordu bununla? K adehlerim izi doldurdu ve kendisininkini bir yudum da boaltt: - nsanla uram ak ok gtr ve zam an ister. M esele vaziyeti

334

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

iyi hazrlam aktadr. nsanlar onu kendiliklerinden yaarlar. Btn m esele insanoluna yaratcln verm ektedir. Ben tiyatroyu sev m em . Ben kendiliinden olan eylerin adam ym! - B u akam hi kim seye yapaca eyi sylem ediniz mi? - T a b i bazlarna biraz tlattm . U yuyordunuz. A dam geldi. K onferansta, dedim . imdi gelir, dedim . Gerisi kendiliinden oldu. Bakn dedi, bu ilerde tek glk varsa o da insann sem ektedir. B urada haklsnz. D aim a takm iyi seerim! - Hayr, hi olm azsa bende aldandnz. Ben bu ie inanam yo rum. Bunu siz de biliyorsunuz. A zap ekiyorum ... - D aha iyi ya! Onun iin her adm da, her harekette m uvaffak oluyorsunuz. B akalarnn otom at gibi hareket edecekleri yerde siz canl insan olarak yayorsunuz! Bu esnada Pakize yalnz olarak g eld i. - Hani m isafir ? dedim . - Z ehrada, Z eh raya verdim . Z eybek retiyor... B ir ey ieyim de gidelim hep birden seyredelim ! K adehlerim iz ellerim izde gittik. Bu artk filnn veya falann ta savvuru deildi. Tabiat eyann ta kendisi idi. C az alabildiine bir zeybek tutturm utu. Ve kzm biraz evvel baldzm n m arifet gs terdii yerde, yani salonun ortasnda, karsnda Van H um bert, dn yann en garip, en akl alm az zeybeini oynuyorlard. E traf sadece gz olmu onlara bakyordu. B iz de bir m ddet Van H u m b ertin ha vada acemi acemi sarkan kollarna, yere indikten sonra glkle kalkan dizlerine baktk. H alit Ayarc yavaa kulama: - Burada ben de pes! derim , diye m rldand. D nyann en harika ailesinin reisi idim . Ve bu haysiyetle dem in den beri bana apknca dirseini arpan karm a ayn ekilde cevap verdim . H alit Bey ilve etti: - N asl, hoununuza gitti deil m i? Babalk gururunuzu bir tara fa brakn, sadece kadnlarm zn bu m uvaffakiyeti m uazzam i d e

335

TANPINAR

il m i? Bye bir eyle karlaacanz m it eder m iydiniz? Ben bir gzm kzm n Van H u m b ertin hantal ve alabildiine geni vcuduna yaptrd acayip ve tehlikeli cam bazlklarda: - m k n m var? dedim . H ayalim e bile gelm ezdi. H ele kzm Z e h ra nn... - H akknz var... Bu kadar sratli terakki, grlm em i ey... -Y a ln z biraz da bilselerdi. M esel kzm hakikaten zeybek oyununu bilseydi, baldzm dem in tepindii zkkm dan biraz anlasayd. B y sandalye ile avize krar gibi besteleri harap etm esey di.... H alit Ayarc ok terbiyeli bir ekilde esnedi: - Y in e ayn m esele... dedi. D aha dorusu hep ayn mesele! A ziz dostum , siz ifa kabul etm ez bir gayrim em nunsunuz... Bu ilerde bilm ek ikinci derecede kalr. Yapm ak vardr, sadece yapm ak!.. Son ra kendi kendine konuur gibi ilve etti: - Bilgi bizi geciktirir. Z aten ne sonu, ne de gayesi vardr. M ese le yapm ak ve yaratm aktadr. B ilselerdi, bilselerdi... Fakat bilseler di bunu yapam azlard. Bu heyecana, bu icada, bu kendiliinden bulm aa eriem ezlerdi. Bilgileri buna mni olurdu. K znz bu ge ceyi yaratt. N e ile? Y aratm a kabiliyetiyle... nk yaratm ak, yaa m ann ta kendisidir. B iz yaayan, yaam ay tercih eden insanlarz. Siz istediiniz kadar som urtun! - B e n som urtm uyorum , dncem i sylyorum ... - K endinize saklayn o dnceyi de, u karnzdaki harikulde m anzaraya bakn! Filhakika m anzara harikulde idi. Van H um bert yeni rendii zeybekle kzm n yardm ndan vazgem i, imdi tek bana de kal ka, bir yn cam bazca hareketler yapyordu. Salon alk iinde idi. - B akn, aziz dostum , bakn u adam n iradesine! Bu ne gayret tir, ne yaam ak kudreti, yaam ak neesidir! Bu kudretin yannda bilgi dediiniz eyin laf olur mu? Sonra eildi, yavaa kulam a fsldad: - E vet, aziz dostum , ben sizi byle grm ek isterdim ...

336

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bir lahza kendim i m isafirim izin yerinde tasavvur ettim . - nsaf ve merham et! dedim . Beni tm arhaneye mi yollayacaks nz? Halit Ayarc ince ince glm sedi: - G a r i p bir tm arhaneniz var beyefendi! dedi. e yarar herkesi oraya gnderebilirsiniz, tabi bata bendeniz bulunm ak zere... A m m a her yaptm a da itirak ediyorsunuz! Fena alnm t. Bu kadar iyi balayan bir gecenin byle bitm esi ni hi istem em ekle beraber geriye dnm em de im knszd. - Hangi artlar altnda sizi tandm pekl biliyorsunuz! diye cevap verdim . - Evet, onu biliyorum . Zaten siz de saklam adnz. B ir huyunuz var, hibir eyi saklam yorsunuz. H akikat u, deil mi aziz dostum , biraz refaha kavuunca eski dnyanz iinizde tepm ee balad. F e dakrl lzum suz ve fazla buluyorsunuz! - Hayr, sadece eski hlim e hasret ekiyorum ... -D n n z ! H asretini ekiyorsanz, dnnz! Sonra birdenbire sesi deiti: - A m m a , dnem ezsiniz. D em in hesap ettiniz. B ir an iinizden geeni okudum . H alam la bartm , ilerim de olduka iyi dedi niz... Birka yl iin hi olm azsa her ey yolunda gidebilir. Niin u anda her eyi bitirm eli? yle dnm ediniz mi? A m m a sonra vazgetiniz... lerisinden korktunuz! imi olduu gibi okum utu. O m uzum a elini koydu ve beni i salona gtrd. G renler en tatl ekilde konutuum uzu zanneder lerdi. - Size kendi hakikatinizi syleyeyim ! A rtk dnem ezsiniz. n k hibir eyden vazgeem ezsiniz. Btn tenkitlerinize ve kk grm elerinize ram en rahat ve gzel bir karnz var, ayrca bir m et resiniz var ki ldryorsunuz. K znz, olunuz iin her an kendini zi fedaya hazr olduunuza da em inim . stelik hreti, hatt abes telkk ettiiniz iler iinde olsa bile hareketi seviyorsunuz. H ulsa bir ahtapot gibi saysz kollarla dnyaya yapm snz! H ibir ey

337

TANPINAR

den ayrlam azsnz. Nasl dneceksiniz? - D nm ek istem iyorum , dedim , sadece biraz daha m kul... Tekrar gld: - M k u l... M kul... diye ban sallad. H ayr siz m kul aram yorsunuz! O kadar budala deilsiniz. A kln kendisi iin ileyen bir cihaz olduuna kaniyseniz o baka... H ayr, sizin aradnz baka bir ey. - Ben doruyu aryorum . Yahut istiyorum , bir parack olsun... - D oru, ya btn olur, ya hi olm az... D ostum , sizin bahsettii niz salam kym etler ancak bir lokm a, bir hrka yaam aa raz olanlar iindir. Sizin gibi her eyi ve hepsini birden isteyenler iin deil! Btn ve halis ahsiyet her eyden evvel kendisiyle yetinm e yi icap ettirir. B ir tekm e ile btn i dnyam dan uzaklam tm . - O kadarn isteyen yok... dedim . -D e m e k pazarla geliyorsunuz! A m a bu i, pazarla gelmez! Bu m asada biri de, bini de kazanan hep ayn eylerin zerinde ve so nuna kadar kaybetm ek zere oynar! K azan belki tesadf olabilir, fakat kaybettiim iz ey tam ve katdir. O yuna girdiiniz anda onu kaybettiniz dem ektir. Fazilet pazarlk gtrr m esele deildir. Onun iindir ki eskiler insan tabiatn olduu gibi kabul ederek sze ba larlard. Hani u: C m lenin m alm udur ki tabiat-i beeriyye... Sonra birdenbire m asaya yaklat. ki kadeh doldurdu. Uzakta acayip ssleri iinde sahte M barek bizi hayretle szyor gibiydi. - B u lem de hibir hesap, hibir balanm a bedava deildir. Hepsi ayn fedakrlklar ister. Ve en iyiden en ktye bir adm da geilebilir. Raz m snz, vazgeiyor m usunuz? B ir m ddet dndm . - H ayr, dedim . O lm ayacam biliyorum . Fakat niin byle ko nuuyorsunuz? H alit Ayarc tekrar kadehini doldurdu. ok sevimli bir bakla evvel kadehe, sonra M b arek e, sonra bana bakt. - B ilm iy o ru m ,d ed i, belki sarhoum , belki de kendi kendim e he

338

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

sap veriyorum . En dorusu bu m eselenin stne km aktr. - H a y r , dedim , siz kendinize hesap verm iyorsunuz! Bende bir eyleri daha ykm ak istiyorsunuz. H em ta ta ykyorsunuz! A m m a niin? - Syleyeyim : Ayn yollardan getiim iin. Sizi ok seviyorum ve ayn zam anda size dm anm . B an a kendim i ok hatrlatyorsu nuz... Yo, beyhude bbrlenm eyin! H ibir zam an sizin gibi olm a dm . H ibir zam an arm adm ve ezilm edim ... Fakat bir tarafnz var ki... Przsz bir kahkaha ile gld: - m r n z d e bir kere byle gldnz m? diye bana sordu. H ibir zam an benim kadar tem iz ruhlu olm adnz! nk ben bu i lerin stndeyim ... Sonra birdenbire beni kucaklad: - Siz bana hayat sevdirdiniz! dedi. ehzadebanda o kahvede ki hliniz, o gln m eyusiyetiniz, biare kederleriniz, silkinip al tndan bir trl kam adnz ykler... B ykderedeki aknl nz, tereddtleriniz, saadetleriniz... K k zeytin ekirdei gibi dnyanz, hepsi bana hayat yeniden sevdirdi. O gece hem en ora ckta elinize be lira sktrsaydm , nasl m esut olacaktnz! E vet, bana hayat sevdirdiniz. Siz benim en gzel aynam snz! Yzm hacaletten kpkrmz: - K eke yle yapsaydnz! dedim ve zorla kollarndan kurtul dum . - te asl abes bu szdr, dedi. Tekrar glmsedi ve kadehi kaldrd. - stediiniz gibi olsun... dedi. Z aten sizi tam deitirm ek niye tinde deilim ! O zam an ikim izden biri lzum suz olur. Yalnz ufak tefek baz tadilt lzm . Hi olm azsa yaayanlara karm ayn! Bir m ddet durakladm . Tereddt iinde idim . - H ibir eye inanm yorsunuz, deil mi? dedim . O kadehini iti. Yan cebinden kard m endille alnn sildi: - A r t k yeter, dedi. Bakn dostlarm z geliyor. Yaasn Saatleri

339

TANPINAR

Ayarlam a E nstits, yaasn S. A . E. Ve Van H um bertin koluna girm i halam la beraber btn ailem i zi deta bu lkla karlad. Van H um bertin sevincine payan yoktu. B ir m uharebe kazanm gibiydi. Beni karm dan ve kzm dan dolay tebrik ediyor, ikisini birden H ollandaya davet ediyordu. O nlara bisiklete binmeyi re teceini sylyordru. - Biz burada hep beraber atlkarncadayz... dedim . H alit Ayarc serzenile bakt. B irbirim izin kalbini krdm z belliydi. Van H um bert stan b u lda bir ay kald. O nunla geen btn m a ceram z burada anlatm ak ok zam an ister. u kadarn syleyeyim ki benden ok m em nun ayrlm t. stan b u lda geirdii zam andan yllarca m uhtelif yazlarnda bahsetti. N e kzm la oynad zey b e i, ne H alit A yarcdan grd ikram , ne de A hm et Z am annin ka hirini ziyaret ettiim iz gn kendisine am lcada ektiim yourt lu kebap ziyafetini hi unutm uyordu. H er ekilde m em nun ettiim e kani olduum bu adam n sonra dan aleyhim de bulunm as hakikaten alacak eydir. Fakat, D e nin dostu olm az! sz Van H um bertten ve benden ok evvel sy lenm i szdr. O nun iin kendisine kar hibir hiddet ve kin duy m adm . Sadece olm asa daha iyi olurdu, diye dndm . uras da var ki Van H um bert bizim yzm zden epeyce z iy an lard a grm t. B ilhassa karm dan ve byk baldzm dan ald, szm ona ma lum atla eski oyunlarm za dair yazd kitab epeyce hrpalam lar d. B ununla beraber sonradan yazd yazlarda da ahsm dan yine dosta bahsetti. En son yazsn u cm le ile bitiriyordu: Hayri r dal ve ailesi efrad, insan kabuundan karm asn ok iyi bilen in sanlar. N e olursa olsun onlarla stan b u lda geirdiim zaman hi bir suretle unutm ayacam . K endilerinin daha ziyade atlkarncaya binm ekten holanm alarna ram en, yine de H ollandaya gelirlerse, onlara vaat ettiim gibi bisiklete binm eyi reteceim ...

340

DRD N C BLM

H E R M EV SM N B R SO N U VARDIR

H alit Ayarcnn tahmini doru kt. H alam n kokteylinden bir ka ay sonra ajans telgraflar alt C enub A m erika ehrinde birer Saat Sevenler C em iyetinin kurulduunu haber verdiler. B ir m d det sonra da bu cem iyetler bizim stanbuldaki Saat Sevenler le m nasebete girdiler ve Saatleri A yarlam a E nstitiisnn esbabm ucibi lyihasyla nizam nam esini istediler. Bunu uzak ve yaknarkla, baz Avrupa m em leketlerindeki hareketler takip etti. B ylece iki buuk sene iinde yurt dnda otuzdan fazla Saat Sevenler C em i yeti ve enstit kurulm u bulundu. in garibi, enstitnn kurul masn kabul etm eyen m em leketlerde bu hususta efkrum um iyeye sarih sebep gsterilerek izahat verilm esiydi. Filhakika hem en hep si, Sanayi hayat kfi derecede gelim i olduu iin byle bir messeseye ihtiyacm z yoktur diyorlard. Bu suretle kabul edenler ve etm eyenler m essesem izin lzum un da birlemi oluyorlard. Halit Ayarc bu hususta gelen her ajans telgrafnn arkasndan bir basn toplants yaparak m essesenin ehemmiyetini bir kere daha belirtiyordu. Kendisi megul olduu za man bu i bana dyordu. Halam ise bu vesile ile bsbtn faaliyet kesilm iti. Dar m em leketlerde sk sk yaplan M illetleraras Saat Sevenler Cemiyeti kongrelerinin hibirini karm ad. B ir zam an gel di ki bavullar evvel yatak odasnda, sonra daha kolaylk olsun di ye holde hazr durm aa balad. Bu seyahatlerin ounda kzm , ba zen de kocasyla kendisine refakat ediyorlard. stanbul gm r nn tand belli bal sim alardan biri olm utu. Y llk pasaportlar

343

TANPINAR

faslasz yenileiyordu. Sprgeeiler Khyas ailesinden kalan m cevher sslerinin yan banda yedi sekiz devletin nian peyda ol m utu. Bu arada biz de bo durm am tk. Vidolu nakit cezasnn te min ettii serm aye ile H rriyet Tepesindeki yeni binamz yapm , M illetleraras Saat T r st nn byk yardm na m azhar olan Saatleme Bankam zn him m etiyle kurduum uz kooperatifle de Saat Evle ri dediim iz personelim ize m ahsus m ahalleyi vcuda getirm itik. Yukardan beri bahsettiim gibi cezaynakd sistemimizin bulun m asndan sonra enstitm zdeki en belli bal hizm etim , hi olm az sa beni en fazla yoran enstitm zn binas olmutur. Zannederim ki efkrum um iyeyi de yine nakit cezasndan sonra hatt ondan daha fazla megul eden ey de bu bina oldu. B ana Beynelmilel M im arlar C em iyetinin fahr azaln temin eden bu bina ile balangta hi megul deildim . Bu cins ilerde daim a yapld gibi bir yarm a am tk. Bu yarm a iin yazdm artnam eye Halit A yarcnn s rar ile m essesinin m odern m ahiyetine ve adna uygun bir ekilde orijinal ve yeni slpta kaydn ilve etm itik. D aha dorusu, ba langta hi lzum grm ediim bu kaydn behemehal konulm as hu susunda Halit A yarcnn srar zerine, hiddetim den ve biraz da alay iin cm lenin sonunu kk bir ilve ile deitirm i, ...ve adna dtan ve ierden uygun ekilde... hline sokm utum . te bu sonradan ilve ettiim dtan ve iten art beni aylar ca plan zerinde uram aa m ecbur etti. artnam em iz gazetelerde iln edildii zam an herkes onu gayet tabi bulm utu. B izde stnkr okum ak dettir. Kald ki, m odern m ahiyet , uygunluk , iten ve dtan gibi tbirler kullana kulla na yprandrdm z, yalam a hline gelm i nesnelerdendir. Bu iti barla gelen projeler, baz basm akalp yenilikleri olan bildiim iz bi na planlarndan oaka bir ey deildi. H i kim se Halit Ayarc gibi syledii sz sonuna kadar unutm ayan ve m nas zerinde kendi sinden bakasnn tefsirine m saade etm eyen bir insanla karlaa can tahm in etm em iti. Halbuki H alit A yarc, projelerin hepsini -b ilh a ssa benim , inadm dan ve srf alay iin koyduum iten ve

344

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

dtan tbirlerine d ay an arak - reddediyordu. -B u n u n dardan neresi saate benziyor? lk suali bu idi. H em en arkasndan ikinci sual geliyordu: - Saat, zaman ve ayar fikrini binann iinde ne suretle ifade ettiniz? Ve bittabi gelen m im arlar verecek cevap bulam adan gidiyorlar d. H ibir zam an, hatt m essesem izin lavedildii gnlerde bile aleyhim izde bu kadar yaz yazlm ad. K oltuunun altna projesini sktrp kapdan kan herkes soluu gazetelerde alyordu. Stun stun m akaleler birbirini takip etm ee balad. B iz de bo durm u yor, cevap veriyorduk. H alit Ayarc st ste yapt basn toplant larnda, M odern adam beyhude konum az. Biz m phem i kabul edem eyiz. artnam e harfi harfine tatbik edilecektir. diyordu. kinci yarm ada saat fikrine biraz yanaanlar oldu. Fakat onlar da alelde drt d lf l bina fikrinde kalyorlard. Bu itibarla gelen proje lerin hemen hepsi masa veya duvar saatlerini dardan ilve sslerle yahut da kaidelerinin darl ve katlarn okluu ile telkin ediyorlar d. Bazlar ise daha ileriye gitmiler, yapnn n cephesinde ikinci ve nc katlara genie bir saat kadran eklini verm ilerdi. Bylece pencerelerin mhim bir ksm byke bir yuvarlan iinde bulunu yordu. Halit Ayarc bunlar da beenm edi. B ir ksm iin: - Bunlar herhangi bir binada yaplabilecek eylerdir. B unun ne resi m odern? diyordu. Neresi m odern ve neresi saat? Bir ksm iin de: - yi am a, bu kadran izgisini cepheden herhangi bir tam irde kaldrrsam pencereler tabiatyla kendiliklerinden kat izgisini ve rirler! O zam an saatlii nerede kalr? diye itiraz ediyordu. Bittabi bu sualin de cevab baka taraflardan geliyordu. B ir bina hibir zaman saat olam azd. Saatin kendi ats ve karoserisi vard. Ve bu da herhangi bir binaya zaten kendiliinden benzerdi. Halit Ayarc btn bunlara kar artk m asasnn cam nn altnda byk harflerle yazlm bir nshasn bulundurduu artnam enin yukardaki cm lesini gsteriyor, yahut yazdrp tam karsna duvara as trd iten ve dtan kaydn iaret ediyordu.

345

TANPINAR

B u konkura itirak edenlerden bir tanesi ii biraz daha ileriye g trm , ikinci ve nc katlarn aydnln pencere yerine doru dan doruya saat kadranna benzeyen bir boluktan verm iti. Ayr ca binay drt genie ayak zerine alm t. Fakat H alit Ayarc bu nu da reddetm iti: Z o rak i! diyordu. Pencere, penceredir. Bu pencere deil k i... K e narndaki iaretleri silerim . Gotik kiliselerin renkli cam gl olur. Biz baka ey istiyoruz. Saat fikrinin binann bnyesine girmesini istiyoruz. O nunla birlem esi lzm! Lehim ve ek istem iyoruz. Bina nn kendisinde pogram m z ve gayemizi grm ek istiyoruz. tiraf edeyim ki beni asl uyandran H alit A yacnn bu cm lesi oldu. Kendi kendim e, Saat fikri binann bnyesine girerse, bina binalkta. kar diye dndm . Ve zavall dostum a deta acya rak gld, . Fakat ertesi sabah yle bir dnceye kendiliim den vardm : Bi.alktan kan, yani onun kanunlarnm a riayet etm eyen bir bina, pekl saat fikrini insana verebilir! Ve ilk rast geldiim m im ara o gn bu fikrim i atm . Fakat hi hazrlkl deildim . Bir trl lykyla anlatam adm . B ununla beraber bu konum adan ka fam da bi*- ktle fikri k a ld .Bu som k tley i, saate benzetm ek iin y k a rsa n bu i olur! diyf. dndm . Saatleri A yarlam a E nstit s n sessiz sedasz protesto eden ve evim ize ancak bayram dan bayram a gelen A h m etin naslsa evde bulunduu gecelerden biriydi bu. M eseleyi onunla m nakaa ettim . O da m im arn fikrinde idi: B ir yap her eyden evvel ktledir di yordu. Ertesi gn bir saati batan aa sktm , tekrar taktm . H a yr, imkn yoktu. B uradan yryem ezdim . Belki dahil tertiplerde bundan istifade edebilirdim . O hlde elim izde yine kadran kalyor du. H alit Ayarc cepheye verilen kadran m anzarasn beenm em i ti. O hlde baka trl arayacaktm . Bu arada sk sk H alit Ayarc ile konuuyor, kendisini ve miiesseseyi bu azaptan kurtarm asn rica ediyor, herhangi bir yapnn da pe kl bu ii grebileceini sylyordum . O katiyen yanam yordu. -S a a tle ri A yarlam a Enstits im diye kadar vaat etttii her eyi

346

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

yapt, diyordu. V aka, ehrin saatleri, ne de husus saatler hl gere i gibi muntazam ilemiyor. Fakat insanlarm z sk sk saate bakma a ve vakti lm ee altlar, kylerim ize tam am yla saati sokm adk sa bile saat zevkini soktuk. Bugn bir milyon kylii ocuunun ko lunda bizim sattm z oyuncak saatler var! Bu dem ektir ki bydk leri zaman Saatlem e Bankam zn gsterdii kolaylklar sayesinde hepsi birer saat sahibi olacak. H ibir faydas olm asa balar skld zaman rehine verebilecekleri veya satabilecekleri az ok para eder bir mallar bulunacak demektir. Saat ssn kadnlarda bilezik ek linden karttk. A lelum um m cevher sslere tatbik ettik. Bilhassa bizim icadmz olan saatli jartiyerler btn dnyada rabet kazand. Siz bu jartiyerlere pek itiraz etm itiniz. A ncak m zikhollerde kulla nlr, diyordunuz. Halbuki imdi stanbulda byle saatli jartiyer ta yan binlerce hanm var. Dnyann en zarif hareketleriyle yolda etek lerini kaldrp saatlerine bakyorlar. H att daha ileriye gidildi. M illet leraras Saat Sevenler kongresinde baz devlet nianlarnn saat olm a s bile benim teklifim zerine kabul ed ild i. Bu hususta byk bir pro paganda balyor. Hatt bu yzden ve sizin son kongrede verdiiniz izahat zerine sevdiklerine ve takdir ettiklerine altn saatler hediye eden kinci M ahm ut btn dnyada alkay celbetti. H akknda kitap zerine kitap yazlyor. Btn bu m uvaffakiyetler m eydanda iken ne diye szmden dneyim ? V ka bir saat sanayii henz kuramadk. A m m a saat ithalini kolaylatran birtakm tedbirlerin alnm asna bile sebep olduk! Yurdun en iyi saat m aazalar bizim inhisarmzda! Bu kadar baarl alan bir messese, kendini ne hakla ve nasl tekzip eder? Ve ben nasl bakalarnn oldu bittisini kabul ederim ? H er eyi brakn, ne diye kendimi malup, yahut yanlm gstereyim ? Ben yanlmadm ki!.. Ben bir art kotum . Yapan yapar! - G zel, beyefendi, ok gzel! Fakat gryorsunuz yapam yorlar. Tatbik edilm esi g... -E d ilm e s i lzm! Ben onu dinlem eden devam ettim: - Kald ki bu sizin kabahatiniz deil! O iten ve dtan tabiri-

347

TANPINAR

ni, insan hli, size kzdm , bu husustaki srarnz lzum suz bul duum iin ben koydum oraya! B inaenaleyh sizin m alubiyetiniz de saylmaz! Y zm n kzardn hissediyordum . Bam nm e eik, cevap bekledim . H alit Ayarc hafife tebessm etti, daha dorusu konu urken deta sesi glm syordu. - B iliyorum , dedi, hepsini biliyorum ! Sylediiniz iin de ayr ca teekkr ederim . Fakat bir teekkr daha edeceim . O da, hakkndaki yanl fikirleriniz, yahut aksi tabiatnz dolaysyla da olsa, o tbiri kullandnz iindir. Onun sayesinde orijinal bir bina sahi bi olacaz! Ben netice adam ym , niyet adam deilim ! K oydunuz, iyi yaptnz! im di sebat edeceiz. U nutm ayn ki bir sonraki yln nisannda beynelm ilel kongre bizde olacak. Ben bu yeni binada ol masn istiyorum . Fikri bizden aldlar, bizi getiler. Hi olm azsa bi nam zn orijinallii ile bu iteki kdem im ize lyk olalm! Filhakika A hm et Z am an nin doum tarihi m illetleraras saat bayram gn olarak kabul edilm iti. K ongreler hep bu tarihlerde yaplyordu... - P e k i am m a, dedim , nasl yaplacak? Saat bnyeye nasl gire cek? Yani yapnn bnyesine... Ban ellerinin arasna ald. - B ilm iyorum , d edi, orasn ben de bilm iyorum . M im arlarn ii. O nlar dnsn. D aha dorusu sizin iiniz bu. M adem ki siz koydu nuz o art, siz dnn! Ayaa kalkt. G zlerini gzlerim in iine dikti ve en cidd sesiy le son szn syledi: - Bu binay siz yapacaksnz, Hayri Bey, anlald m ? Bunu siz den kat ekilde bekliyorum . Bu sizin bana ahs bir borcunuzdur! Dedii oldu. Fakat ne glkle bunu ancak ben bilirim. Sebebi de zihnim in bandan itibaren hep cep saatim e taklm olmasyd. H a yatta uradm z btn glkler az ok kafam za gelen ilk fikirden bir trl silkinip kam aym z yznden deil midir? Hayatm trl trl cins ve ekilde saatler iinde gemi olm asna ramen hep cep

348

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

saatimi dnyordum ve m utlaka binamzn srrn onda aryordum. lk nce tpk onun gibi yuvarlak bir bina tasavvur ettim . G nn on iki saatini gsteren on iki pavyon daire eklinde m erkez bir holn et rafna dizilecekti. Fakat, biraz kt zerinde alnca bunun im kn szln grdm. Bu sefer saatimi dik tutarak dnm ee baladm. Salam, merdivenleri de iine alan drt blok ayaktan byk, ikin, kabark bir saate benzeyen bir binaya klacakt. Bittabi saatin yz ve arkas asl cepheler olacakt ve yan taraflar da bina boyunca inen pencerelerin izgisi ssleyecekti. Bylece her iki cepheye de on iki saati gsteren byk iaretler koyacak asl kadrann bulunduu byk cephenin ortasnda da ayaklardan klan byk kap bulunacakt. Fakat bundan da vazgem ee m ecbur kaldm . Pakize bu son fik ri fazla beenm iti. Ve itiraf edeyim ki P akizenin zevki benim iin bir eit m iyar olm utu. O nun been d i i, heyecan duyduu her ey den korkm aa balam tm . B ununla beraber asl fikir yine P aki ze den geldi. O na bu ilk projeyi anlattm zam an, her zam anki m e sut tebessm yle: - Ben biliyorum zaten, dn akam M bareke kurban kestirm i tim. Rhaniyeti yardm etti. lk nce ardm . - Hangi M barek? diye sordum . O da nerden kt? Karm sknetle: - A ! K ocacm , dedi. M barek ite! Bizim evliya saatim iz. H a ni imdi halann evinde bulunan! te o yardm etti bize! lk nce hiddetten boulacak gibiydim . Sonra birdenbire karm kucakladm . Binann behemehal yuvarlak bir saat olm as icap et m ediini, dnyada cep saatinden baka eit saatler de bulunduu nu, herhangi bir nam uslu bina gibi uzun bir drtgen olabileceini bana hatrlatm t. -K a rc m , dedim , zaten hayatm n her baarsn sana borlu yum. Bak senin sayende M barek bize yardm etti. ok teekkr ederim . Filhakika uzun bir drtgene bir saat manzaras vermek o kadar g

349

TANPINAR

deildi. Ufak tefek kntlarla gnn on iki saatini bu drt izgiye koym aktan baka bir ey kalm yordu. Aradaki hol de bylece, ilk d ncem deki, artc tanzimi im knsz bykln kaybedecekti. Asl cephe saati on ikiyi gsteren yuvarlak bir bina olacakt. Sonra iki tarafta drt kk blok bizi saat altya ayracam z arka cepheye ge tirecekti. Bu katl olacakt. H er blokun arasna asma merdivenler, kk em en eritleri koym ak gayet kolay bir eydi. Ortadaki byk hol cam la rtlecekti. H er blokun cephesinde tpk saatlerde olduu gibi geni bir em ber iinde sadan sola gitm ek zere birden on iki ye kadar Rom en rakamlar yazlyd. Yalnz on ikinci dl, ki asl cep he olacakt, biraz geni tuttum ve onun zerine rakam koym adm . Sa at fikrini tam verebilm ek iin giri kapsna da tam bir kadran man zaras verdim . Alt m etre irtifanda olan bu kapda kadrann bu tarzda tanzimi beni epeyce yordu. Herhangi bir dikdrtgenin kenarlarna ra kam lar koym akla hibir ey elde edem ezdim . Baka bir ey bulmak lzmd. B ursaya K onyaya kadar gittim. stanbul camilerini dola tm. Btn kap ekillerine baktm. Fakat hibiri benim iime yaraya cak eyler deildi. D aha dorusu hepsi dzgn, iyi ilenmi dik drt genleriyle harikulde eylerdi am m a, benim aradm a cevap verm i yorlard. Nihayet bir gece kk stanbul cam ilerinden birinin yana doru kaldrlm perdesi bana bir fikir verdi. Akreple yelkovandan bir perde gibi istifade edecektim . imdi hangi rakam lar zerinde ka pnn boluunu ayarlayacam meselesi kalyordu. ki kanatl perde si kaldrlm kap fikrini bulduktan sonra gerisi kolayd. Yaz aylaryd. A hm et tatilini her zam an yapt gibi m ektepte geirm ek istiyordu. Fakat benim srarl ricam zerine, srf bana yar dm etm ek iin evde bizim le kalm aa raz olm utu. Benim glk iinde olduum u biliyor, ayrca bu cinsten bir i zerinde alm ak houna gidiyordu. Beni saatlerce, velevki m nasn anlam ad, hatt m nsz bulduu bir i zerinde grnce yalnz brakm aa ra z olm am t. H ayatm da E m in enin lm nden sonra ilk defa ola rak hakik saadeti tanyordum . O lum sade beni affetm i grnm yordu. Ayrca bana yardm ediyordu. O nu yan bam da, ya ile hi

350

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

m nasebeti olm ayan birtakm m eselelere, srf glkleri iin ilgi lenm i, her ihtim alin stnde cidd cidd dnr grdke sevin ten ldryordum . Bu i denen eyin fazileti idi. insan tem izliyor, gzelletiriyor, kendisi yapyor, etrafyla arasnda bir yn m nasebet kuruyordu. Fakat i ayn zam anda in san zaptediyordu. Ne kadar abes ve m nsz olursa olsun bir iin mesuliyetini alan ve benim seyen adam , ister istem ez onun dairesin den km yor, onun m ahpusu oluyordu. nsan kaderinin ve tarihin byk srr burada idi. Baba olu, daha ilk m nakaada kadranla akrebin ayn yksek liklerde durm am asna karar verdik. Bu ok kolay ve ok allm bir tenazur olacakt. Binaenaleyh akreple yelkovann tekil edecekleri perdenin iki d lnn ini zaviyelerini tanzim etm ek iin baba oul saatlerce elim iz de birer saat, ayar deitirerek en m nasip akl aradk. Bu ann hem ilk bakta gze batm ayacak, hem de grr grm ez tabi bir ey gibi kabul edilm eyecek ekilde olmas lzmd. nsan birka dakika olsun dndrm eli, hatt kapdan acele geen yolcu, birdenbire iin gayri tabiliini hatrlayarak geriye dnmeli ve kapnn beyaz mer merden pervazlarna kaklm byk tuntan rakam lara bakmaa mecbur olmalyd. Hi olm azsa, A m an, karken una bir iyi dikkat edeyim! diye kendi kendine sylenmeliydi. N ihayet drd krk iki geede karar verdik. Bylece alt m etre ykseklii olan kapnn kiri tandan bir buuk metre aada balam ak zere, iki taraln ta per deleri birbirinden pek az farkl bir nisbetsizlikte asl kap boluunu yapacaklard. Bu suretle sa taraf boluu sol taraftan biraz daha yk seke olacak, fakat her iki taraf da, somaki tatan kapnn perde per vazna en yakn yerde bile insan boyundan biraz yksekte aslacakt. Ta perdelerin kenar kvrmlar arasnda akreple yelkovann dz mil lerini yine ilenmi, hatt savatl tun, belki de elik ve tun kark kaln ubuklar verecekti. stnde, perdenin iki ucunun birletii dz lkte de yine byle bir madenden byk bir rakkas kaln mihveri et rafnda fakat bu sefer ucu yukarya evrili, durm adan saa sola gide

351

TANPINAR

rek ayar fikrini temsil edecekti. Kapnn stne koyacamz sayva nn yapaca glgede yeil som aki, beyaz merm er, kararm tun iyi bir renk tesiri brakacakt. Hi olm azsa A hm et byle dnyordu. Btn bunlar kararlatrdm z zam an saat on iki idi. O lum a korka korka: - B u rakam tam dn m ? diye sordum . - H a y r , bilm iyorum ! diye cevap verdi. Nesi var? - S e n in doduun saat... Birdenbire yz kzard ve glm sedi. M em nun olduu belliydi. Sonra kalar atld, ve nne bakm aa balad. Syleyecei szn hatrm krm asndan ekindiini anladm . N ihayet dayanam ad. Baba! dedi, zayf tarafm beyhude aram a. Biz henz, bunu he pim iz iin sylyorum , fikirlerim iz iin birbirimizden vazgeecek seviyeye gelm edik. Fakat imdiki vaziyette ben daha rahat ediyorum. Belki de bu szlere m uhatap olm aktan gelen sknt iinde birden bire yaptm z iin eksik tarafn grdm . Bu 720 m etrekarelik hol ne yapacaktm ? O geceyi sabaha kadar bunu dnm ekle geirdim. Nihayet sabaha kar Kahveciba Camii m ezarlnn imdi evimde bulunan parm aklna benzer bir parm aklkla ikiye blmeyi, bu suret le geni mesafeyi hi olm azsa ilk gren iin daraltmay dndm. Fakat bu da kifayet etm ezdi. Bu boluu kracak eyler lzmd. Ah m etin m ektebinden, arkadalarndan bulup getirttii mimr m ecm u alarnda grdm birka resim bana bir fikir verdi. Parmakln tam orta yerine, her biri baka bir istikamette giden ve tpk mazotlu ge milerin bacalarna benzeyen drt byk stun koym aa karar verdim. Fakat holn caml tabannn stuna ihtiyac yoktu. te o zaman asl byk fikir geldi. M ademki stuna ihtiya vard, o hlde holn bir st kat bulunacakt. Ve byle bir st kat, Saatleri Ayarlama Enstits nn kendisiyle gayet uygun dyordu. Nasl kendimize i bulmak iin bu enstity kurduysak bu st salonu da ylece, holn bykl nn zarur kld, drt stuna i bulm ak iin yapacaktk. Sabaha kar ikinci bir fikir hole ait bu almay tamam lad. Drt stun yan yana bulunacakt ve ilerinden geilecekti. Sadan gelecek, sol tara

352

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

fa gemek iin Sabah stunun kapsndan girecek le stunundan getikten sonra Akam stununun merdiveninden karak, Gece s tunundan holn br tarafna inmi olacakt. Buna mukabil sol taraf tan saa gem ek isteyen ziyareti, G ece stunundan A kam a ve leye geerek Sabah stununun parmaklkl kapsndan kacakt. Sabah kahvaltsnda A hm etle biraz konutuktan sonra bu fikri mi de tam am ladm . O bana erefelinin m inarelerini hatrlat m t. erefelinin m inarelerine bilindii gibi, m ezzinler birbi rini grm eden ayr ayr m erdivenlerden kar. B izim stunlar bu nun aksi olacakt. Dvme bakrdan, geni kafesli cam larndan her iki merdivenden inip kanlar grlecekti. Bir yonca yapra gibi ayn m erkezden ykselen bu drt stunun yeknesakln bsbtn krm ak iin holn ortasna diyagonal olarak yerletirm ei daha m nasip bulm utum . Bittabi, stunlar hep birbirlerine kaidelerinin biraz yukarsndan, inip kanlarn geebilmesi iin, kk kprlerle birletirilm iti. Buraya kadar her ey iyiydi. Fakat st kattaki salon beni rahatsz ediyordu. Ne stunlar, ne parm aklk meseleyi halletm em i, sadece problemi bir kat yukarya nakletm iti. Burada yine m azim , yani isiz lik zamanlarm da oturduum kahvelerde hatm etm ee m ecbur kald m gazetelerden rendiim ey im dadm a yetiti. Salon yerine tp k gkdelenlerde olduu gibi bir st kat bahe yapm ak en iyisi ola cakt. Buna karar verdikten sonra drt stunun arasnda ve iki yanda uzun birer kaln cam dan, hole k verm enin de kabil olacan dn dm. V ka bahemiz oktu ve gkdelenlerin bahesi de otuzuncu, otuz beinci kattaydlar. Fakat alacak arkadalarmzn pencereden balarn evirdii zaman biraz iek grmesi ve hi olm azsa ikinci katn avluya bakan pencerelerinin k almas ancak bununla kabildi. Bu bahenin de gerek cephe kapsnn bahesi gerek alt numaral pavyonun nndeki bahe gibi saat eklinde tarh edilmesini kararla trdm. Yalnz kk bir fark olarak bir A hm et Zam an bst kona cakt. Bylece holm z hem eski m im arim izi, hem de modern m im a riyi birletirecekti. Nitekim asl baarl tarafm z da bu hol addedildi.

353

TANPINAR

Binann yalnz drt pavyonunun birden fazla katl olm asna karar verdim. Asl cephe pavyonu olan ve saat on ikiyi temsil eden, byk giri kapsnn bulunduu pavyonla iki yanndaki 1 ve 11 numaral pavyonlar ikier katl olacakt. Bu cephe binasnn mukabili olan sa at alt pavyonunu ise katl dndm . Bu pavyonun ilk katn hi bir daire taksimat olm ayan, iki tarafl geni pencerelerle aydnlanm bir salon hlinde braktm . Bunun stndeki kat birinden brne geilen iki yuvarlak salon hlinde tanzim ettim . D aha stndeki kat ise dier pavyonlar gibi daire blm esine tbi idi. Yalnz her iki katn merdivenini dorudan doruya binann iinden kartacam yerde ikinci katn merdivenini be num aradan, ve nc katn m erdiveni ni yedi numaral pavyondan karttm . Bylece alt numaral pavyon iki tarafndaki boluktan geen etraf cam la rtl, biri nisbeten daha ksa, kincisi daha uzun ve dolambal iki merdivenle yanndaki pav yonlara bal oluyordu. A lt kat ise dorudan doruya hole balyd. H ibir m im ar zaruret olm adan, srf D oktor M ussakn htras n yaatm ak iin, ve biraz da psikanaliz tedavim esnasnda aziz dostum D oktor R am izin insan dim an ve uurunu bana anlatr ken yapt ev benzetm esini dnerek yaptm bu lzum suz yeni likler de holdeki stunlar kadar m akbule geti ve ben yukarda sy lediim gibi onlarn sayesinde M illetleraras M im arlk Cem iyetinin fahr azas oldum , birka cem iyetten m adalya ve galiba iki ecneb devletten nian aldm . Sylem ee hacet yok ki 6 num aral pavyonun ilk kat byk i tim a salonum uz olacakt. O nun stndeki i ie kk daire eklin deki salonlar kk toplantlara tahsis edilecekti. En st kat ise, et rafla m nasebetin glnden Sabriye H anm a braklyordu. Fil hakika arkadam zn renm ek ve bilm ek, tetkik etm ek hrsndan baka trl kurtulm ak im kn yoktu. Y ine sylem ee hacet yok ki bu pavyonun ikinci katndaki i ie salonlarn daire eklinde olm asnn sebebi saatin ark ve dililerini tem sil etm esi iindi. N itekim drdnc pavyonda da saniye kadra nn hatrlatm ak iin byle bir yuvarlak salon tanzim etm itim .

354

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Bylece srf H alit A yarcya inat olsun diye, onu m uztar vaziyette brakm ak iin artnam eye koyduum iten ve dtan saate benze mek kaydn bir yn abes eyler icat ederek dem itim . Btn bu alma arasnda tek kazancm , A hm etle beraber ol mamd. Olum a hakikaten hasrettim. Bu yzden iler bitecek diye zlyordum. Ne are ki ayrlm am z m ukadderdi, A hm et beni sevi yor, fakat hayatma, grdm ie tahamml edem iyordu. Son gece yi , yine Doktor M ussakn htrasyla, yzlerce kibrit kutusundan yap tmz acayip maketin karsnda geirdik. Son deitirmeleri yaptk. Olum m erdivenlere, binaya, stunlara dair bir yn fikir sy lyor, benim le alay ediyordu. B en onun yeni terlem ee balam byklarnn yava yava deitirdii yzne, siyah ziim gibi gz lerine, ince dudaklarna bakyordum . B ana hi kendisini am ayan, dncelerinin zerinden atlayarak bana dostluk gsteren, yardm eden bu kck insan, bu benden paray, benden bu kadar ayr yapan eyi dnyordum . B ana benzem edii, btiin dncesinde beni inkr ettii iin ona kzm yordum . Hi dargnlm yoktu. B i liyordum ki bana benzem em esi tek kurtulu aresidir, ve buna raz oluyordum . H att bundan m em nundum bile. Fakat bu kuvvetin ne reden geldiini ayrca m erak ediyordum . Takrib A hm et Efendi ai lesinin bu son erkei hangi dncenin peinden yryerek buraya varm t? Asl beni artan ey, hibir nefret ve hiddetin iin iin de bulunm am as idi. Halbuki bu i bu kadar sknetle olacak ey deildi. D em ek ki olum sadece kendi iinde servetim in hayatna getirecei kolaylklar, aile balarn yenm ekle kalm am t, daha etin bir m cadele de yapm t. K endisini de yenm iti. Birdenbire hatrm a E m in enin lm nden sonraki senelerde her gece, deta kap eiklerinde onun Z ehra ile kucak kucaa, birbirine sokularak alaya alaya beni bekleyilerini dndm . Gzlerim yaard. B iraz yz bulsaydm her eyi syleyecek, a f dileyecektim . Fakat A hm et, cidd, ii bittii andan itibaren o kadar her trl m cadeleden uzak, sadece son snf lise talebesi olm utu ki byle bir bahsi am am a ihtim al yoktu. B ir ara:

355

TANPINAR

- A blanla aran nasl? dedim. G zlerinde gzel b ir k parlad. - Ben Z eh ray ok severim , dedi. Sonra elini gsne gtrd, yeni sveterini gsterdi. - B unu bana o rd... Tekrar ayn skta dtk. Ben kendi iim den, O lum , karm da... Fakat dncelerim iz yeniden birbirinden ayrld, diye dn dm. M terek i bitince aram zda eski uurum ald. A rtk yine ancak hastalandm haber alnca, yahut m uayyen gnlerde gelip grecei bir adam oldum . B u zalim bir dnce idi. H er tarafndan bir km aza benziyor du. O kendisi olm ak iin beni unutm aa belki muhta! Fakat ben ancak onun sayesinde biraz kendim olabiliyorum . Bu, belki de onun hi anlam ayaca bir ey. O benim kaderim i bitm i biliyor ve bunda hakl! Fakat ben onun kaderi stne acz iinde titriyorum . Fakat arada bu uurum daima kalacakt. A ra sra onun stnden el lerim iz birbirine uzanacak, sonra ben kskn, o m itli kendi dnya larm za dnecektik. Biliyordum, bu dnceler sade bu akam n d nceleriydi. Yarn sabah ben kibrit kutularm bir sepete tkp ensti tye gittiim zam an baka adam olacaktm. D aha ertesi gn belki et rafm da mthi bir alk tufan kopacakt. H alit Ayarc ldrdm kpei bana srkletmi olmann kendisine bahettii memnuniyeti en cmert ekilde deyecekti. Sade bu m u? Yarn akam Selm amn gecesiydi. Beraber olunca ben yine her eyi unutacaktm. Belki bir iki hafta sonra Sabriye Hanmn, aydan beri enstitnn iinde tecrit iin are aradm kadnn, srf Selm aya ve Pakizeye inat olsun di ye, haftalardr, bana peke ektii gen kzla yatacaktm. Bu baka trl deimek, baka trl unutm ak olacakt. Dn ikindi vakti Seher H anm benimle dikkati ekecek kadar m anal konumutu. B u kad n bundan sonra ihm al etmeyeceim i biliyordum. H ulsa ben kendi bataklm da durm adan gmlecek, durm adan unutacaktm. Fakat hibir zam an bu saati, bu ayn lezzetini bulam ayacaktm. B tn bunlar hayatm da tek bir hdisenin dourduu eylerdi.

356

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Em ine lm eseydi hibiri olm ayacakt. O lum btn bu dncele ri anlam gibi yavaa yerinden kalkt: - K orkm a, dedi, bundan sonra daha sk gelirim . A rtk kfi dere cede kuvvetliyim ! Ve ilk defa beni candan pt. Beni olduum gibi kabul etm ee alm t. O odadan karken arkasndan baktm . Belki u anda sev dii, belki yarn sevecei kz dndm . Btn talihini dndm . Her ocuk babasndan bu yata kopar. Fakat benimki benden iki de fa kopm utu. O gece yatam da hep eski fakir evim izi hatrladm . Kck A h m etin kafesi sarkan cum badan krk kenarl bir saks da yetitirdii sardunya iei sabaha kadar gzm n nnden git medi. kide bir yatam da silkiniyor, onu sabahleyin kahvaltda bir kere daha greceim e seviniyordum .
II

Halit A yarc, getirdiim projeyi, daha dorusu olum un izdii ok acem ice planla, benim bo kibrit kutularndan yaptm acayip maketi byk bir heyecanla karlad. Verdiim izahat dinledike m em nuniyeti artyordu. Ben her eyi anlatp bitirince ayaa kalkt ve ciddiyetle beni tebrik etti. K endisine birka defa: - A cele etm eyin! D aha ok eksik, ok sakat taraf var O n, on iki salon, krk kadar oda, bunu ne yapacaz? diye hatrlatm ak istedim . O dinlem iyordu bile. -A z iz im ! dedi, nafile yere yaptnz ii kltm ee alm a yn. H arikulde bir i yaptnz. Asl byk m kl de halletm isi niz. u ortadaki hol iki aydr beni de m egul ediyordu. B urada bul duunuz hl aresi en iyisi! - F a k a t ben size bundan bahsetm em itim ... -D n celerim izi birbirim ize sylem ee ihtiya olm adn, ko numadan anlatmz artk anlam anz lzm! diye cevap verdi. ki mizin de hatas cep saatlerimizden harekette srar oldu. Fakat vakta ki siz de, ben de cep saatlerim izin yerine M bareki dnm ee ba

357

TANPINAR

ladk; mesele deiti. Yalnz siz beni getiniz. O dalara ve salonlara gelince bu hususta zerre kadar zlmeyin! kim izin de bir yn yeni akrabas bulunduu g ib i, tavsiye edilenler, ayar ekiplerinden terfi za man gelenler var. D em ek istiyorum ki nasl bir m em uriyet ad ken di fonksiyonunu yaratrsa, bizimki gibi bir enstitde bo bir oda ve salon da kendi fonksiyonunu yaratr. Sabriye H anm a bulduunuz yer harikulde. A ziz arkadamz byle kartal gibi binann en yk sek tepesinde yuva yapm grm ek beni cidden m esut edecek. Fakat bunlar sonra d n e c e im i eyler! imdi ilk yaplacak i bir basn toplants ile efkrum um iyeye bu muvaffakiyetinizi iln etmektir... Kibrit kutularyla yaptm bu sklr, taklr, acayip ve phesiz gln ve berbat -im di ki her ey bitti, niin itiraf etm eyeyim ?- m a ketin banda ekilen resimlerimizi elbette okuyucularm arasnda bir ou hatrlarlar. Sylem ee hacet yok ki gerek binann projesi, gerek maket bir taraftan iddetle alklanrken, br taraftan da hemen he men ayn iddetle tenkit edilen ben, talihim icab burada da am atr dhi ile sahtekr, arlatan oldum . Fakat artk vaziyete almtm; ho ln belli bal ss ve buluu olan drt stunla, Altnc pavyonun her iki katna ayr m erdivenlerden ve o kadar grlmemi ekilde kl mas yenilik taraftarlarn sevinten, heyecandan ldrtmt. Bir dos tum , gnlerce gazetesinde Yeni, bandan sonuna kadar, akl alm aya cak kadar yeni! Yaasn yenilik! diye bard. Bir bakas, Kokmu ve klasik ekillerden ayrldm z iin bahtiyar olduumuzu syl yordu. Bir ncs ise bu acayip merdivenleri, onlar binaya bala yan hi lzum suz iki kk kpry - n k pavyonun arasn srf bu kk kprckler iin ak brakm tm - bir y-n vdkten son ra, te, diyordu, T rkede yeni sentaksn balad devirde yeni m i mar de feyzini verdi. D evrik cm le dmanlar Hayri rdalm m uvaf fakiyeti karsnda bakalm ne yapacaklar? Drdnc eletirmecinin vmesi daha parlakt. O na gre ben, sade devrik cmleye lyk bir bi na yapm am tm , ayn zam anda soyut m im ar yapmtm. Kibrit ku tularndan yaplan m aket ise deta piyasaya tesir etti. nhisarlar dare si bu yeni m im arlk alm alarna lzm olan maddeyi teminden ciz

358

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

kald. Durmadan gazetelere verdiim iz beyanat, yaplan mnakaay her gn biraz daha krklyordu. H er pavyonun ayr ekilde boyana can sylediim zaman m nakaa tekrar alevlendi. Buna mukabil hakik m im arlar, bir trl eserim i kabul etm ek is tem iyorlard. yle ki binann inasna nezaret etm ek, betonarm e hesaplarn yaptrm ak iin glkle elem an bulduk. G erek m akette, gerek m erdiven m eselesinde D oktor M ussaka neler borlu olduum u yukarda sylem itim . N iin aram zda do madn bir trl anlam adm bu kafa dengi dostun htrasn bu rada bir kere daha ydetm ek isterim . Bu bina yapld zam an p hesiz beni tebrik edecekti. Fakat asl m em nun olaca ey, alelde bir unutkanln o kadar iddetle cezalandran bir zihniyetten onun hesabna aldm intikam d. H akikatte bana gelen her alk ona bir nevi tarziye dem ekti. Bu bina dolaysyla gerek Saatlem e Bankasndan, gerek enstitnn btesinden aldm ikram iyeyi de onun la taksim etm ee candan razydm . Gariptir ki bu parlak m uvaffakiyete ram en, Saat E vlerini yaptr maa baladm z zaman btn m ahalle iin yaplacak planlarn ta rafmdan yaplmasn Halit Ayarc teklif eder etm ez beni o kadar al klayan arkadalarn hibiri bu ie raz olmadlar. Enstitnn son de rece orijinal olduunu aylarca iddia eden, bundan son derecede me sut grnen, gnde deilse bile haftada hi olm azsa iki defa inaat yerine gidip seyredenler, dnte tebrik iin odam n kapsnda birbiriyle itien en yakn dostlarm z buna itiraz ettiler. En insafllar: - B unlar husus evlerdir. B izden sonra oluk ocuum uza kala cak! Fazla orijinal olm asna ihtiya yoktur. Salam , ucuz, em niyet li olm as kfidir! diyorlard. Bazlar ise daha ileriye giderek: - D iim izden trnam zdan arttrdm z para ile tecrbeye gir m eyiz. B iz ev istiyoruz, dhiyane eser deil! diye haykryorlard. H att beni o kadar iyi anladn sandm D oktor R ainiz bile bu fikirde idi. - O lm az ^ / :im , olmaz! D iyordu. B ir de bakarsn ki m erdiven

359

TANPINAR

leri ters taraftan koym usun! O lur mu hi? D oktor R am ize, dilim in dnd kadar bu m erdivensiz kat hi kyesinde m esuliyetin biraz da kendisine ait olduunu, asl ilham bana onun insan zihni hakknda verdii izahattan aldm anlatm a a altm . H er defasnda: K artrm a, azizim! Ev baka, insan uuru ve ilim baka! ceva bn aldm . Yalnz, Yangeldi A saf Bey bu hususta hibir fikir beyan etm iyor du. E linde sineklii - y a z sonuydu ve dostum uz bu yeni deti k artm t- itim a boyunca m nakaalar hi anlam adan dinledi, drdncsnde yavaa yanm a geldi: -H a y ric i im , bu dvadan sen vazge! D edi. stersen babadan kalm a bir evim var, tam ir ettireceim , sana onu brakaym! M era kn tatm in edersin! K arm da bu fikirde idi. M aketin ba ucunda otuz be defa re sim ektiren Pakize, evim izin tarafm dan yaplm as ihtimalini ii tince kplere bindi. lk defa karm la, kzm n ve dam adm n ayn fi kirde olduklarn grdm . K arm durm adan: - A l l a h gsterm esin! diyordu. H i senin yapacan evde oturu lur m u? Z ehra ise beni bu fikirden vazgeirtm ek iin elinden gelen yos m al esirgem iyordu. D orusu istenirse ben de Saat E v lerini kendim yapmay istem i yordum . Benim m erakm , zevkim insan ruhunu renm ekti. Herkes benim gibi m i, yoksa biraz farkl m? Bunu renm ek iin srar edi yordum . H ayr, onlar da benim gibiydi, hatt daha beterdiler. Hi phe etm eden hodbindiler. U m um um paras sarf edilirken o kadar cm ert, hasb, kaytsz artsz yenilik taraftar olan, benim eserim le vnen insanlar, imdi kendi m enfaatleri ortaya konunca birdenbire dnm lerdi. H att H alit A yarcy bile artk dinlem iyorlard. nsanla bu kadar oynanm az ki, a canm !.. sz dillerinden dm yordu. H ulsa herkes kendisi olm utu. Ve bunun iin herkes birbirine benziyordu. H alit Ayarc btn bunlardan m ustarip, ne ya

360

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

pacan arm , ikide bir gelip bana ikyet ediyordu. - Nasl olur? diyordu, nasl olur? D nyann en m odern miiessesesinde, en m kem m el ve yeni artlar altnda ve bu kadar yenilik iinde alan bu insanlar bu ii nasl anlam azlar? O hlde enstit de ne ileri var? N iin yeni binay alkladlar? N iin bizi tebrik et tiler? D em ek yalan sylyorlar!.. Ben H alit A yarcya vaziyeti anlatm aa alyordum . - H ayr, yalan sylem iyorlar, diyordum . kisinde de sam im idi ler. Yenilii kendilerine ucu dokunm am ak artyla seviyorlard. H l da o artla severler. Fakat hayatlarnda em niyetli ve salam ol may tercih ediyorlar. - B y le ey olur m u? B ir insan iki trl dnr m? ki trl mantk bir kafada bulunur mu? Halit Ayarc hakikaten m eyustu. - T a b i bulunur. D aha dorusu m enfaatler istikam etini deiti rirse m antk da deiir. - B e n anlam yorum dorusu bunu!.. Btn eserim ykld. Bu m essese artk benim deil! akaklarndan ter akyordu. H ibir zam an onu bu hlde grm e mitim . K arsndaki kalabalktan daha etinlerine, ok bykleri ne laf anlatm t. B urada, hepsi kendisinin yetitirm esi bir avu in san onu artm t. Bir ryada gibi etrafna baknyordu. - H i boks m ana gitm ediniz m i? lk nce bakam ayz bile! Sonra birdenbire heyecanlanrz, bir taraf tutarz. Bir an evvel, k fi derecede kuvvetli olm am asna kzarz, haykrrz. Haydi! deriz, daha kuvvetli! D aha mthi! deriz ve yle olm ad iin zlrz. Fakat hangim iz o esnada o adam n yerinde bulunm ay isteriz? H i birim iz, deil mi? Bunlar da yle ite... M cadeleyi bizim tarafm zdan seyrettiler. Ve bizi alkladlar. O anda ok sam im idiler. Fa kat im di siz, ringe buyurun! deyince i deiti. B urada kendi m enfaatleri, kendi em niyetleri var! - O hlde bu adam lar bana inanm yorlar! B eyhude yere buraya toplanm z! B eyhude yere uram z!

361

TANPINAR

-H a y r... Yine size inanrlar. Fakat m enfaatlerine dokunm am ak artyla... Zaten niin inanm alarn istiyorsunuz, onu anlam yorum ... - Fakat i, i!.. B ylece Saat E v lerinin uzun ve etin m nakaas hi farknda olm adan H alit A yarcy iinden ykm t. D rdnc itim a en etini oldu. H alit Ayarc ii tehdide kadar gtrd. Fakat heyhat! Sihir bozulm utu. K arsndakiler kendileri ni kuvvetli buluyorlard. Szlerini bile dinletem edi. Saat Evleri her kesin evleri gibi olacakt. ounluk yle istiyordu. Toplant salonunu yerini bana brakarak herkesten evvel terk et ti. Ben ilk defa olarak enstit azasna ait bu cins itim alarda reye m racaat ettim ve m utlak ounluun hakkn teslim ederek ktm . O dasna girdiim zam an bsbtn baka bir H alit Ayarc ile kar latm . Vaktiyle halam oturttuu byk koltukta, ayaklarn m a saya dayam , dnyordu. Beni grnce: - B e n bir yerde aldandm ... N erede? diye sordu. Nerede aldan dm ? Onu bulsam bana yeter... -B ilm iy o ru m ... diye cevap verdim . En iyisi dnm eyin bunu artk! N ihayet kendi evleri... stedikleri ekilde yaparlar. G le gle otursunlar, der, geeriz... O yzm e, srarla, inatla bakt: - N iin, dedi, beni anlam yorsunuz? Ben bir yerde aldandm ! G lerek kendisini teselli ettim . - Belki m im arlk deham da! dedim . tiraf edin ki bu iten hi an lam yordum , anlyam azdm da... O m uzlarn silkti: - B undan ne kar sanki? - Fazla oynadk etrafla... Kabul etm iyor m usunuz? Tekrar yzm e b ak t. - H a y r , dedi, oynam adk. H i oynam adk. Bizi aldattlar. Biz fazla inandk onlara... Sonra ayaa kalkt, odann iinde dolam aa balad. - B u m essese artk benim deil! Bundan sonra ben de herkes

362

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

gibiyim burada... dedi. Ve apkasn dahi alm adan kp gitti. B u, Halit A yarcnn kapld ilk yeisti. Btn m eseleyi biraz da hiten yere alevlendirm iti. B ununla beraber fazla devam etm edi. M illetleraras Saatleri A yarlam a E nstitlerinin um um kongresi yeni binam zda ald zam an herkes yine eski H alit Ayarc ile kar lat. M tebessim , kibar, stn, hakik centilm en, btn kongreyi kendisine hayran etti. K ongrenin kapan m erasim inde iki saat ko nutu. Ve birbiri ardnca lgnca alkland. B ununla beraber kendisine en yakn insan sfatyla onun artk eski H alit Ayarc olm adn gayet iyi hissediyordum . phesiz ki, enstitm zn o kadar ni ekilde lavnda onun bu ruh haletinin ok tesiri olm utur. Filhakika eski heyecan ve hara reti kalsayd bu hazin akbetle bu kadar beklenm edik ekilde kar lam azdk. Daim a vaziyetleri karlam asn bildiine gre, hatta lava se bep olan hdisenin vuku bulduu gn enstitde bulunm u olsayd i yine deiirdi. Fakat yoktu. Aylardan beri zaten gelm iyordu. E ns titde, ecneb heyet geldii zam an, yalnz ben vardm . Ve yazk ki, ben de btn tecrbem e ram en bu heyetin ehem m iyetini takdir edem edim . Kald ki, artk eskisi gibi m iiesseseden phe de etm i yordum . H alit A yarcnn itileriyle yava yava m essesenin haki katen lzum lu bir i grdne, hakikaten m odern bir teekkl ol duuna inanm tm . Etraf gerek bina hususunda, gerek dier m ese lelerde bizi o kadar beenm i, o kadar alka garketm iti ki, byle bir phe aklm a bile gelm iyordu. Bu itibarla heyete herkes tarafn dan beenilen m essesem izi batan aa gezdirdim . Ve yaptm z iler hakknda lzum lu grdm btn izahat verdim . Yazk ki, bu gelen heyet brleri gibi deildi. N e kapnn sem bolik saati, ne katlarn acayip ve takm a m erdivenleri, ne de byk daktilo salonum uzda elinde denei bir ef dorkestr gibi iaret ve ren kalem m irim izin emri altnda son derece ritm ik alan yetm i daktilom uzun hep bir anda m akinaya basp yaz yazm alar onlar

363

TANPINAR

artt. yle ki, d osta baladm z gezinti hem en hem en tam bir kaytszlk iinde bitti. Tekrar odam a dndm z zam an heyetin reisi kendisine ikram ettiim ikiyi kabul edecei yerde doruca telefona kotu ve 013 5 i arayarak saatin ka olduunu sordu. Ald cevap zerine evvel duvardaki saate, sonra yzm e bakt. B yle bir kolaylk varken bu m esseseye ne lzum var? diye sordu. Bu aa yukar kurulduu gnden beri benim H alit A yarcya sorduum sualdi. O her defasnda bana ok cidd, m antk cevaplar verm i, tam am iyle ikna edem em ise bile hi olm azsa susturm utu. Yazk ki, ben H alit Ayarc deildim . B ende ne onun talkati ve kes kin m ant vard, ne de karm daki adam behem ehal ikna edilm ek arzusuyla bu suali sorm utu. Bu itibarla verdiim cevaplarn hibi rini doru drst dinlem edi bile. H er azm ata: - B y le bir m esseseye ne lzum var? diyordu. N ihayet btn dnyada buna benzer m esseseler bulunduunu syledim ve tekrar H alit A yarcdan rendiim ekilde m utlak ve m uayyen kadrolar anlattm . Sonunda adam bana, A llahasm arla dk! bile dem eden kp gitti. B ununla beraber bu acayip ziyaretin byle bir netice verecein den hi de phe etm edim . Fakat ne olur ne olm az H alit A yarcy aradm . E vinde yoktu. Saa sola sordum . H ibir yerde bulam adm . gn sonra m essesenin lvedildii emri geldi. Bu benim iin bir bakm a byk darbe deildi. oktan beri artk bu iin bitmesi l zum una kani olm utum . H ele A m erikalnn ziyaretinden sonra bs btn soum utum . Saatleri A yarlam a Enstits roln yapm t. Fakat ne olsa hayatm a girm iti. O na ok em ek verm itik. Plan n kendi izdiim binadaki odam a, onun yannda baz geceler kal dm istirahat odam a, kiik bar am erikanm a, banyo dairesine, m obilyaya, duvardaki resim lere, her eye balydm . Kendi elim le ve zevkle tanzim ettiim bahesine ldryordum . D iktiim aa larn bym esini artk grem eyecektim .

364

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

Emri alr alm az H alit A yarcy tekrar aradm . Yarm saat sonra eve geleceini m it ediyorlard. M asam n banda, bir elim telefon da, oturup dnyordum . Bu m essese belki de bir gn bir ie ya rayabilirdi. H alit Bey, Fonksiyonunu kendisi yaratacak! diyordu. Bu frsatn verilm ediine zlyordum . D ier taraftan vaziyeti hi de bizler gibi olm ayan yze yakn m stahdem i, filn vard. O nlarn istikballeri beni skyordu. Bu adam larn hayat ne ola cakt? Nasl i bulacaktk? Ne yapacaktk? A bes dahi olsa, bir i i ti. Haydi ben htratm yazdrdm , onlar ne yapacaklard? Yarm saat sonra Halit A yarcy telefonla buldum . D urum u an lattm zam an; - G a lib a ok kederlisiniz... diye benim le alay etti. - Siz zlm yor m usunuz? - H a y r , dedi. B iliyorsunuz ki, m essese ile artk eski alkam kalm ad. O beni inkr etti. - B u r a d a olsaydnz belki nne geerdiniz... - A m a, yoktum , dedi. O lm am am da artk eski balarn koptuu nu gsterm iyor mu? - Fakat, dedim , m esele yalnz bizim m eselem iz deil! Bu kadar arkada, m stahdem var... yze yakn insan... Bir m ddet dnr gibi oldu. - Evet, onlar v ar!.. d ed i. - Sizi bu akam grebilir m iyim ? -Z a n n e tm m ! diye cevap verdi ve telefonu kapad. Bu bir cevap deildi. im de eski hiddet yine kabard. A kam a bana geleceini um dum . Yine ortada yoktu. Ertesi gn evine u radm. Erkenden seyahate ktn sylediler. O haftay hem en he men dairenin tasfiyesi ileriyle geirdim . H afta sonunda evim de evvelden kararlatrlm byk bir top lant vard. Bu ac havadis zerine bu davetten vazgem ek istem i fakat karm bir trl kandram am tm . Villa S aatteki bu son toplant hi de parlak balam ad. Zaten ay n m ahallede yaam aa baladndan beri yarsndan fazlas birbi-

365

TANPINAR

riyie akraba olan ve eskiden olm ayanlar da yeni evlenm elerle bir birine balanan bu insanlar, sadece gece gndz hep bir arada ol duklar iin daha altnc aynda birbirine dm an olm ulard. yle ki, gerek bu cins davetlerde, gerek alelde ziyaretlerde gelip giden ler bu zahm ete, daha ziyade birbirinin aybn, kusurunu grm ek, tenkit etm ek, kiik tarizlerle hrpalam ak iin katlanyor gibiydiler. B unu gittikleri yerde insann yzne kar sylem ezlerse -k i ou nun nezaketi ve birikm i kini buna m sa itti- hi olm azsa arkadan dedikodu yapm ak im kann buluyorlard. Bu itibarla oktan beri bu cins toplantlar istem iyor, davetlerden kayor ve m m kn olduka kendim de hem en kimseyi davet etm i yordum . Fakat kk kzm H alid enin doum gnn byk bir davetle kutlam ay yldan beri det etm itik. Pakize bir trl y e ni evim izin bu ananesini brakm ak istem iyordu. uras da var ki karm , tam benim zddm a olarak bu cins top lantlardan hi de ekinm e itiyadnda deildi. O etrafndaki d m anlk halkasna ehem m iyet verm iyor, hatt zerine yryordu. H afif bir tebessm le, kk bir kahkaha ile ta gediine koym ak tan hangi kadn kendisini alabilir? N edense kadn ksm bu gibi i lerde erkeklerden daha m ukavem etli ve daha cesur oluyor. Yeni al dm z sofra takm , kendisinin bu gece iin yaptrd tuvalet var ken P akizenin bu m nasebetsiz davetten vazgem esine imkn yoktu. O refahm zla, gzelliiyle, genliiyle, gn boyunca aley him izde bulunanlar bir kere daha ezm eyi aklna koym utu. uras da var ki Pakize enstitnn affedilmesinin uyandrd ruh hlini hi hesaba katm am t. O hl, her zamanki gibi tatl sohbet arasnda yaplacak tarizlerle karlaacan sanyordu. Halbuki hi de byle olm ad. Davetlilerim iz deta bir kin kn hlinde eve geldiler. Daha yzlerine bakar bakm az, btn gece neler ekeceimizi anla dm . Nitekim biraz sonra hiddet, birikmi kin, kskanlk birdenbire infilk etti. in garibi bu ok nsan duygulara, benim tahmin ettiim gibi sadece biz hedef olm uyorduk. H em en hemen herkes birbirine dm and. Kadnlar kocalarna kar, nianllar birbirine kar hep ay-

366

SAATLER AYARLAMA ENSTTS

m hislerle mtehassistiler. Btn ayplar, btn kusurlar ortada idi. Btn kazanlar biliniyordu. H ulsa enstitnn lvn hibiri br ne affetmiyordu. Herkes brnn nazarnda m crim di. Bununla be raber messesenin mesuliyetini tadm z iin en fazla mcrim olan tabiatyla Halit Bey ile bendim. K adehler arttka bu kin ve dm an lk hissi de artyordu. Halit Ayarcnn sraryla hi yoktan ortaya karttmz, etrafm za topladm z insanlar imdi bizden hesap sor makla iktifa etmiyorlar, aktan aa bizi itham ediyorlard. lk darbeyi Pakize yedi. Yeni tuvaletini m ethetm ek yle dursun, davetlilerim iz alelade nezaket kaidelerini bile unuttular. O zam ana kadar ona kom plim an yapm ay belli bal vazifelerinden bilen gen m em urlarm z karm n etrafna yanam adlar bile. En yakn dostla rmzn hanm lar gzm n nnde onun yan hesapladlar. Sa nn boyasn sordular. Sonra yava yava evim izin byklnden, m obilyam zn zevksizliinden, bu masraf hangi gelirle karladm zdan bahse dildi. Ben kiilik bir grupa yaklarken, Sansar... kelim esiyle kendim den bahsedildiini duydum . B ununla beraber, dediim gibi kin sadece bize kar deildi. Enstitnn lv ile bir yn kom binezon ortadan kaybolm u, bir yn dostluk deta um utu. Bu itibarla hem en her tarafta, her grupta ayn soukluk, ayn dargnlk havas, ayn ekim e vard. Saat ona kadar, yarm saatten beri iki kanad ak yem ek odas nn kapsnda beklediim hlde m nakaalar kesip bir trl davet lilerimizi ieriye alam am tm . B iraz evvel etrafa m eydan okuyan Pakize deta gizlenm ek istiyor gibi kardelerinin arasna snm t. Yalnz halam istifini bozm am t. H er zam anki hiddetli feveran laryla etrafndakilere cevap yetitiriyordu. te tam bu esnada birdenbire H alit A yarc, elinde seyahat anta s, banda apkas ile grnd. Ve hi kim seye aldrm adan bana doru geldi. Onun grn ile birdenbire kesilen hom urtu bir sa niye sonra ve sanki birdenbire adam akll beslenm i bir ocak gibi parlad. Fakat H alit Ayarc hi aldrm ad. Elimi skarken:

367

TANPINAR

-A ffe d e rs in iz , diye zr diledi. imdi dnebildim . Karar tas hih ettirdim . D aha dorusu ilga karar duruyor, am m a m essesenin m untazam surette tasfiyesi iin daim bir tasfiye kom isyonu teek kl etti. B tn arkadalar orada vazifelidir. Bunu syledikten sonra karm n elini pt. Ve yem ek odasna girdi. K alabalk birdenbire etrafm zda dalgaland. H erkes yine eskisi gibi, hatt eskisinden fazla dosttu. ki gn evvel birbirlerinden bo anacaklarn iittiim ve iki saattir hep ayr ayr gruplarda dolaan bir kar koca birbirleriyle karm da perek bartlar. Bozulmu iki niann hem en orackta yenilendiini grdm . zlerin grubu tekrar teekkl etti. H ulsa bir bayram havas iinde herkes sofraya oturdu. H ayr, bu adam lar kinlerinde ve dm anlklarnda oldukla r kadar sevinlerinde de ak ve sam im idiler. Sofrada H alit A yarcya yavaa sordum : - Peki tekiler?.. K kler? Birdenbire yz karard: - Z aten onlar iin yaptm , bu ii... dedi. Fakat ayar istasyonlarn da alanlar iin bir ey yapam ayz! O na da siz aln. - Siz, dedim , siz niye alm yorsunuz? Y zm e hayretle bakt: - B en, dedi, aldandm anladm ... Ve itiha ile yem eine balad. Gece yars, kalabalk daldktan sonra benim alm a odam da tekrar bulutuk. F akat aram zda garip bir vaziyet vard. H att ehzadebandaki kahvede kendisini ilk grdm gn dahi bana kar bu kadar yabanc deildi. Benim le bir parti tavla oynad. Oyun bitince, A llahasm arladk! diye ayrld. O geceden sonra Halit A yarcy bir daha ancak, korkun otom obil kazasndan sonra kal drld evinde, yatanda grebildim .
SON

368