-TÜRKÇE-

3. Bileşik eylemler: Çeşitli yollarla oluşurlar.

Varlıkların yaptıkları işleri, hareketieri, onlarla ilgili
oluşları, durumları kişiye ve zamana bağlı olarak
A. Yardımcı eylemle oluşanlar:
anlatan sözcüklere eylem (fiil) denir.
Ad soylu bir sözcükle et-, ol-, kıl-, eyle- yardımcı
Çekimli eylem: Eylemin cümledeki görevi yüklem
eylemlerinden biriyle oluşan bileşik eylemlerdir.
olmaktır. Bu görevi yüklenirken kişi, zaman,
olumluluk, olumsuzluk, ve soru bildiren biçimlere • yardım et
girer. Buna "eylemin çekimlenmesi" denir.
• terk et
ANLAMLARINA GÖRE EYLEMLER • hisset
İş ve kılış anlamlı eylemler: Mutlaka bir öznenin • şükret
iradesiyle gerçekleşen (kendiliğinden
• zannet
gerçekleşmeyen) gerçekleştirildiklerindeyse
herhangi bir nesneyi etkileyebilen (geçişli) eylemdir. 111111111
Kılış fiillerinin yüklem olduğu cümlelerde " kimi, ■§ | Yardımcı eylemle birleşirken herhangi bir ses düşmesi i
neyi?" sorularına cevap alınabilir. Nesne alabilen 85 i V9ya ses türemesi m^ydana getiren sözcükler, yardımcı ]
eylemlerdir. S | eylemle bitişik yazılır. Herhangi bir ses düşmesi veya |
I türemesi meydana getirmeyen sözcükler ayrı yazılarak |
temizle-, yap-, unut-, düşün-, kır-, ölç-,... I birleşik eylem oluşturulur.
Oluş eylemleri: Bir süreç içinde ve kendiliğinden :§j
gerçekleşen eylemdir. Öznenin iradesi eylemin S |
gerçekleşmesi için etkili değildir.
Yardımcı eylemlerin cümlede gereksiz kullanılması
çürü-, kokuş-, paslan-, genişle-,... anlatım bozukluğu yaratır:
Durum anlamlı eylemler: Bir özne tarafından • Sınavı kazanacağımı umut ediyorum.
gerçekleştirilen; fakat gerçekleştirildiklerinde (umuyorum)
herhangi bir nesneyi etkilemey en geçişsiz • 0 adam nasıl etki etti.
eylemlerdir.
(etkiledi)
Durum eylemler "kimi, neyi" sorularına cevap
veremeyen eylemlerde bulunur. B. Özel (Kurallı) Bileşik Eylemler:
konuş-, bak-, kız-, gül-, ... a) Yeterlilik Bileşik Eylemi (-e bil-)
Yeterlilik eylemi olasılık, başarma gücü ve yeterli
YAPILARINA GÖRE EYLEMLER olmaanlamı taşır:
1. Basit eylemler: Yapım eki almamiş ya da • yapabil-
herhangi bir sözcükie birleşmemiş eylemlere denir.
• anlayabil-
uç-, sev-, anla-, kal-, ver,-... • okuyabil-
2. Türemiş eylemler: En az bir yapım eki almış b) Tezlik Bileşik Eylemi: (-i ver)
eylemlere türemiş eylem denir.
Tezlik bileşik eylemi, çabukluk, hızlılık anlamı taşır:
- uyu-t, yaz-ıl-, söz-leş-,
• biliver-
• geliver-
• gülüver-
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

c) Süreklilik Bileşik Eylemi: (-e kal-), (-a dur), (-

4. Gelecek Zaman Kipi (-ecek, -acak)
koy-)
Eylemin bir anda olup bitmediğini, bir süre devam Eylemin yakın ya da uzak geiecekte gerçekleşeceği
anlamını verir. Anlatılış önce, oluş sonradır.
ettiğini bildirir:
bakakal- yazadur- alıkoy- * Beni bir gün anlayacak.
Eylemde kip: Eylemlerin zaman ve anlam * Yarın bize misafir gelecek.
özelliklerine göre aldıkları eklerle girdikleri biçimlere * Kardeşini de davet edecek.
kip denir.
Eylemde Kip 5. Geniş Zaman Kipi (-r)
Dilek Kipleri
Haber Kipleri (Bildirme Kipleri) Her zaman yapılan eylemler, geniş zaman ekiyle
(Tasarlama Kipleri)
(Zaıman bildirir) (Zaman bildirmez)
anlatılır. Geniş zaman, bütün zamanları kapsar.
1. -di'li geçmiş zaman kipi (-di) * Bizi heray ziyaret eder.
1. Gereklilik kipi (-malı)
2. -miş'li geçmiş zaman kipi (-miş) * Sevgisini belli edemez. (geniş zamanın
2. İstek kipi (-e, -a)
3. Şimdiki zaman kipi (-yor) olumsuzu)
3. Dilek-şart kipi (se, sa)
4. Gelecek zaman kipi (-ecek) 4. Emirkipi
5. Geniş zaman kipi (-r) Eylemde kip (zaman, anlam) kayması: Bir kip
ekinin başka bir kip ya da zaman anlamında
Haber Kipleri kullanılmasıdır.
* Şimdi bu soruiarı çözeceksin.
1. Görülen (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi:
("çöz" emir anlamında kullanılmıştır.)
Eylemin ya da yargının geçmişte gerçekleştiğini p
bildirir. ■§ * İsmail her hafta sinemaya gidiyor.
Dün seni çok kıskan-dı-m. g ("gider" geniş zaman anlamında
CM kullanılmıştır.)
Hepsini bir bir anlat-tı. S"
* Kip (zaman) kayması, anlatım bozukluğuna
Annem tüm resimlerimi gör-dü. ^ sebep olmaz.

2. Duyulan (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi: EKEYLEM (-İMEK EYLEMİ)

Başkasından duyulan eylemleri anlatmada ya da Ad ve ad soylu sözcüklere gelerek bu sözcüklerin
kendi kendine, farkında olunmadan gerçekleşen yüklem olmasını sağlayan; eylemlere gelerek basit
eylemleri ifade etmede kullanılır. zamanlı eylemleri birleşik zamanlı eylem yapan
sözcüklere "ekeylem" denir.
Koltukta uyuyakal-mış-ım. (Farkında olmadan)
Annem Rize'de doğ-muş. ( Başkasından duyma) 1.-di'ligeçmişzaman
Dün gece kar yağ-mış. (Sonradan öğrenme) - Giydiği elbise cok pahalıydı.
Yüklem (isim cümlesi)
3. Şimdiki Zaman Kipi (-yor):
- Çocukların hepsi dersteydi.
Eylemin konuşma anında yapılmakta olduğunu
bildirir. Yüklem (isim cümlesi)
* Şimdi ders çalışı-yor-um. Ekeylemin -dili geçmiş zaman eki "-di" basit zamanlı
çekimli eylemlere gelip basit zamaniı eylemleri
* Seni çok iyi dinli-yor-um.
hikâye bileşik zamanlı eylem yapar.
* Çocuklar koşmakta.
* Derse ne kadar çok çalışıyordu.
"-makta", şimdiki zaman eki anlamını vermesine Birleşik zamanlı eylem
rağmen bir kip eki değildir.
(çalış-ıyor-idi => şimdiki zaman hikâyesi)
 -TÜRKÇE-

* Okuma-yı çok seviyorum.

iîiİlİİi
Birleşik zamanlı fiil ve birleşik yapılı sözcük birbirinden (Okuma eyleminin adı) Yüklem
çok farklıdır. Birleşik zamanlı fiil, birden fazla kip eki
(Yan yargı)
bulunan fiillerdir: (sev-er-di-m); birleşik yapılı fiil birden
fazla sözcükten oluşur: (yap-abil-iyor-um), * Sevmek eskidenmiş güzelim.
(Sevme eyleminin adı)
2. miş'li geçmiş zaman çekimi:
(Yan yargı)
* En sevdiği vazaroymuş.
Bir sözcüğün fiilimsi olması için kökteki eylem anlamını
Yüklem (isim cümlesi) kaybetmemesi gerekir. (sarma, dolma, giriş, çıkış,
* Sınav soruları çokzormuş. yemek, kıyma, dondurma) gibi sözcükler eylemlerin adı
değil nesnelerin adıdır. Bu nedenle fiilimsi olmazlar.
Yüklem (isim cümlesi)
Ekeylemin -miş'li geçmiş zaman eki -miş, çekimli 2. SIFAT EYLEM (ORTAÇ)
eyleme gelirse onları rivayet birleşik zamanlı eylem
yapar. "-an, -ası, -mez, -(a)r, -dik, -ecek, -miş" ekleri fiil kök
ya da gövdelerine gelerek, diğer sıfatlar gibi adları
* Bir gün bana geri dönecekmiş. niteler ya da adlaşmış sıfat olur.
* İş mutlaka o gün bitmeliymiş. * Bildik konuları çalışalım.

3. Koşul çekimi: Sıfatfiil Ad

(ortaç)
Koşul -se, -sa eki eyleme gelerek eylemleri koşul „
* Çalışılacak konuları belirleyelim.
bileşik zamanlı eylem yapar. 'l
l
Sıfatfiil Ad
* Çiçekler açmışsa bahar gelmiştir. W
w (ortaç)
a.
(açmış ise -miş'li geçmişin koşulu)
3. BAĞEYLEM (ULAÇ, ZARF FİİL):
4. Geniş zaman çekimi: UJ "-ip, -erek, -e, -r, -ince, -dilekçe, -meden, -eli, -r
...mez, -dikten sonra, -diğinde, -di mi, -e" ekleri fiil
Ben çok hırslı-y-ım.
kök ya da gövdelerine gelerek cümlede belirteç
Sen çok meraklı-s-ın. görevi yapar.
0 çok sevimli (dir). * Gelir gelmez çalışmaya başladı.
ulaç
Ekeylemin geniş zamanının 3. kişi eki "dir" her
zaman kullanılmayabilir. Bu ek ("dir") eylemlere * Oturup ders çalışalım.
eklendiğinde olasılık, kesinlik anlamı katar. ulaç
Bu konu anlaşılmıştır. * Anlamadan konuyu geçmeyelim.
ulaç
EYLEMSİLER (FİİLİMSİLER)
Eylem (fiil) kök ya da gövdelerinden türetilip EYLEMDE ÇATI
cümlede yan cümle (yan yargı) oluşturan Eylem cümlelerinde özne ve nesnenin yüklemle olan
sözcükierdir. Fiilimsiler üçe ayrılırlar: ilişkilerine "çatı" denir.

1.ADEYLEM: Eylem Çatısı

"-ma, -mek, -(ı)ş" ekleri fiil kök ya da gövdelerine A. Öznesine Göre Çatı
gelerek eylemin adı olur. Ad eylemler adın tüm
görevlerini yaparlar. Tamlama kurarlar, hal eklerini "I.EtkenÇatı
alırlar.
 -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-

2. Edilgen Çatı 4. İşteş Eylem:

3. Dönüşlü Çatı Birden çok varlık tarafından ya da karşılıklı yapılan
eylemlerdir.
4. İşteş Çatı
• Kuşlar gürültüyle uçuştular. (birlikte)
B. Nesnesine Göre Çatı
• Arkadaşlar vedalaştılar. (karşılıklı)
1. Geçişli Çatı
• Kardeşiyle tokalaştı. (karşılıklı)
2. Geçişsiz Çatı
3. Oldurgan Çatı NESNEYE GÖRE EYLEM

4. Ettirgen Çatı 1.GEÇİŞLİEYLEM:

BilgiNotu/ Nesne alabilen eylemdir. Kimi? Neyi? Sorularına
I İsim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. cevap verirler.
• Öğretmenini iyi dinle.
|
Neyi Yüklem
Öznesine Göre Eylem Belirtili Nesne
(Geçişli eylem)
1. Etken Eylem:
• Arabayı tamir ettik.
Eylemi gerçekleştiren özne bellidir. (Yüklem +
Gerçek Özne / Gizli Özne) Neyi Yüklem
Belirtili Nesne (Geçişli
• Beni evden kaçırdın. (Kim-Sen) Gizli Özne eylem)
• Sabah erken kalkarız. (Kim-Biz) Gizli Özne Bazı eylemler nesne alabildikleri halde cümlede
• Yağmur yağdı. (Ne-Yağmur) Gizli Özne nesne kullanılmamış olabilir.
Örnek: Bir saattir bekliyorum. (Kimi? Onu
Özneleri bakımından etkendir. masaya bıraktım. (Neyi? Kalemi))

2. Edilgen Eylem: 2. GEÇİŞSİZ EYLEM:

Eylemi gerçekleştiren özne belli değildir. Yüklemde Nesne alamayan eylemlerdir. Kimi? Neyi?
"-il" ya da "n" edilgenlik eki bulunur. Özne sözde Sorularına cevap vermezler.
özne (eylemden etkiienen özne) dir.
• Sabaha kadar güldük.
• 0 adam işten çıkartıldı.
Yüklem
Çıkaran kim? Yüklem
(Bu eylemden etkilenen) Ne güldük? Neyi güldük?
(Sözde Özne) (Belirtili ya da belirtisiz nesnenin sorularına
Adamı işten kimin çıkardığını bilmiyoruz. Gerçek cevap alınmaz. Bu yüzden eylem geçişsizdir.)
özneyi bulamayınca, eylemden etkilenen özneye
sözde özne diyoruz. 3. ETTİRGEN FİİL
(-t, -r, -dır) eklerini alan eylem, bu ekleri almadan
3. Dönüşlü Eylem: önce nesne alabilir durumdaysa bu ekler geçişlilik
Özne eylemi yapan ve eylemden etkilenendir. derecesini artırır.

Kız giderek üvey annesine bağlandı. Şimdi şu fiili inceleyelim:

Bağlanan kim? Yüklem Pastaneden börek al-dır-t-mış

(Gerçek özne) • Pastaneden börek al-dır-mış. Kim "-0"
Eylemi gerçekleştiren kız aynı zamanda
eylemden etkilenmiştir. Yaptığı iş kıza geri
dönmüştür.
 -TÜRKÇE-

Belirtisiz Nesne Yüklem Gizli özne

(Geçişli Eylem) ÇOZUMLU KONU
• Pastaneden börek al-dır-t-mış. Kim "^O"
KAVRAMA TESTİ

Belirtisiz Nesne Yüklem Gizli özne

(Ettirgen Eylem) Aşagıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yoktur?
A) Geldiğini nasıl oldu da duymadık?
4. OLDURGAN FİİL
B) Yarışta kaybeden, muhakkak ki, bir parça da
(-t, -r, -dır) ekleri nesne almayan fiillere gelerek, kazanmıştır.
fiileri geçişli duruma getirirse bu fiillere oldurgan fiil C) Sen o yolları giderken, biz dönüyorduk.
deriz. D) işten çıkar çıkmaz eve gelirdi.
Çiçegi bahçede elleriyle büyüttü. Kim "^O" E) Ne kadar konuşsam da kâr etmez, biliyorum.

Neyi? Yüklem Gizli özne

(Belirtili Nesnealıyor.)

Çiçek bahçede elleriyle büyüdü. Ne "-Çiçek"

Büyüyen ne? Yüklem Gerçek özne

(Özne)

o
EC
ÜJ Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi
O
Cfi
m geçişsiz bir fiildir?
a.
A) Durağı ne kadar arasa da bulamazdı.
B) Soğanı elleriyle kırıp yerdi.
C) Denizidamladamlatanırdı.
D) Çocuğu çok acıkmış ve yorulmuştu.
E) Bu ayrılık, acısını perçinlemişti.

3. Kuşlar sımsıcak ötüşüyor,

Dallar meyveye doyuyordu.

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Pekiştirilmiş zarf
B) Birleşik zamanlı fiil
C) Yansımadan türemiş sözcük
D) Dolaylı tümleç
E) Geçişsizfiil
 -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISİ-

4. I. Sorunları tek tek çözüldü. 7. "Geçişsiz - edilgen fiillerin özneleri oimaz."

II. Yapraklargün begün sarardı. Aşağıdakilerden hangisi bu kurala ömektir?

III. Evsahibi, kiracısıyla yine tartıştı. A) Şehrin bitmez tükenmez yokuşları bizi çok
zorladı.
IV. Üzümler en güzel zamanda toplandı. B) Etrafta bunca insan görünce kalabalıktan
Numaralandırılmış cümlelerden hangileri özne - daraldı.
C) Yağmur yağınca piknik alanından çıkıldı.
yüklem ilişkisi bakımından özdeştir? D) Depremden sonra şehir merkezi terk edildi.
A) I v e l l l B) l l v e l V E) Hedefini tutturabilmek için tüm gücüyle çalıştı.
C) I v e l l E) I v e l V D) l l v e l l l

5. Aşağıdakilerin hangisinde yüklem geçişli olduğu Yazalım. Yazalım ki bize niçin yaşadığımız

halde nesne almamıştır? sorulmadan cevap vermiş olalım. Yazılanlar

A) Kitap okurken uzun düşüncelere dalardı. söylenememişlerin aynası olsun. Aynada

B) Merakını yenmek için, koşup annesine sordu. yakalanacak her tılsım, içinizdeki
C) Haber, daha gün batmadan tüm kasabada
definenin ışımaları olsun.
duyuldu.
D) Yapraklar ağladı gidişinin ardından. Bu parçada kaç fiilimsi vardır?
E) Seher vakti bir kuş öttü, olacakları sezmiş gibi. E) 8
A)4 B )5 C)6 D )7

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne hem işi

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf fiil (ulaç)
yapan hem de yaptığı işten etkilenendir?
kullanılmamıstır?
A) Dünya artık böyle yönetiliyor.
A) Ders zili çalınca yemekhaneyi terk ettik.
B) Terzi kumaşları bir bir inceledi.
B) Sokaklar bayraklarla donanmadan bayram
C) Sokaklar şenlik için hazırlandı.
gelmez.
D) İşten yine iki hafta içinde ayrıldı.
C) Uçurtmayı koşarak havalandırabildi ancak.
E) Dönüp dolaşıp yine istasyona geldi.
D) Erenler yüzyıllardır devleti uyakta tutan
insanlarmış.
E) Adamın sözlerine gülüp geçmiştik.
 -TÜRKÇE-

10. Aşagıdaki cümlelerin hangisinde bağfiil (ulaç), 13. I. Çocuğu erkenden uyuttu. II.
kendisinden sonra gelen eylemin başlama Çocuğu erkenden uyutturdu.
zamanını bildirmektedir? Yukarıda verilen cümlelerde altı çizili fiiller için
A) Kardeşi geldi geleli yüzünü görmez olduk.
aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
B) Okula dönüp ödevlerini teslim edecek.
C) Zil çalmadan önce o kantindeydi. A) I. fiil geçişli, II. fiil geçişsizdir.
D) Kendine iyi bakarak genç kalmıştı. B) I. fiil etken çatılıdır.
E) Rüzgar esince bir ürperti bile duymuyordu. C) II. fiil ettirgen çatılıdır.
D) II. fiil yapım eki almıştır.
E) I. fiil birden çok Ç9kim eki almıştır.

11. Aşağıdakilerin hangisinde verilen bütün fiiller -|4, "Çocuk, karşıya geçerken babasının elini tuttu."
"oluş fiili" dir?
Cümlesinde görülen nesne - yüklem ilişkisi
A) Coşmak - paslanmak - durmak
B) Parlamak - gelişmek - susmak (3 aşağıdakilerden hangisinde vardır?
tr.
UJ
C) Kızmak-yırtmak-sevmek A) Sedef yeşili gözleri ışıl ışıl
D) Durulmak - uyumak - gülmek co bakardı.
a.
E) Büyümek - gelişmek - kızarmak B) Gün doğmadan tüm işleri
bitirmemiz gerek.
C) Sahasına girmeyen konularda da konuşurdu.
D) Yaş hesâbı için geceleri sayma, derdi babam.
"5 E) Olanları unutamayan küçük
kız, her gün
ağlıyordu.

15. Aşağıdakilerin hangisinde yüklem, işteş çatılı bir

12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem "üçüncü
eylem değildir?
çoğul şahıs istek kipinin hikayesinin olumsuzu"
A) Uzaktan uzağa sadece selamlaştılar.
şeklinde çekimlenmiştir?
B) Geldiğinde bu konuyu tartışırız.
A) Oturduğumuz evden bizi hiç çıkarmasalardı C) Bir an, hiç anlaşamayacaklarını sandım.
keşke. D) Ana kız bu olay karşısında fıkır fıkır gülüştü.
B) insanlar birbirlerini dış görünüşleri İİ9 E) Otobüse yetişebilmek için hep birlikte koşuştular.
değerlendirmemeliler.
C) Çok bildiğini zannedenler, karşılarına çıkanları
aldatamazlar.
D) Keşke çocuğun üzerine bu kadar çok
düşmeyelerdi.
E) Denizin ortasından ışıl ışıl yakamozlar el
sallasınlar limana.
 -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

16. bir şeyler umarak(lll) 20. "Barıştıramazlardı" fiilinin olumlu biçimi

Bir büyük(IV) boşlukta bozuldu(V) büyü aşağıdakilerden hangisidir?

B dizelerde numaralanmış sözcüklerden A) Barıştırırlardı
u B) Barıştırmalılardı
hangileri çekimli fiildir? C) Barıştırdılar
A) ilell B) lilelll D) Barıştırırdılar
C) I ile IV D) ileV E) Barıştırabilirlerd
E) NileV
21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?
17. "Teyzemin evi pırıl pırıl temizlenmişti." A) Bu sabah yağmur var istanbul'da.
ilişkisi B) Nazlı yârdan bana bir haber gelmiş.
Bu cümledeki özne - yüklem
C) Gülümse biraz, gülsün gözlerin.
aşağıdakilerden hangisinde vardır? D) Meydan okumadan yaşanmaz aşk.
A) Ne söyieseniz fayda vermez; size çok gücendi. E) Alamaz bir başkası, kalbimdeki yerini.
B) Otomobilini ilk günkü kadar yenilemişti.
C) Kimse üzerine gitmeyince tamamen sakinleşti.
D) Kayıp çocuğu bulmak için civar köyleri bile
dolaşmıştı.
E) En umulmadık zamanda tüm yaralar sarıldı.
22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin fiil kipinde
anlam kayması voktur?
A) Seneye sensiz hiçbir yere gitmez.
B) Her kış böyle bir ayaz oluyor.
18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat fiil, C) Sonra, o da tutup evi terk ediyor.
D) Dersi ne zaman bitecek, bilmiyorum.
ötekilerden farklı bir görevle kullanılmıştır? E) Gözler insanı hiç yanıltmıyor.
A) Körle yatan şaşı kalkar.
B) Minareyi çalan kılıfını hazırlar.
C) Çalışan kazanır, yanakları kızarır.
D) Dostolan anlar beni.
E) Doğan güneşin önünden geldim sana.

23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "olmak"

19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili eylem sözcügü yardımcı eylem olarak kullanılmıştır?
A) İki saate kadar bizde olun.
yapıca ötekilerden farklıdır?
B) Neolursaolsun, yılmamalısın.
A) Çocuk, kamesini görünce epey sızlandı. C) Gelmez artık, neredeyse akşam oldu.
B) Gözleri bu gerçeği hiç saklayamadı. D) İyi insandı; hakkım ona helâl olsun.
C) Her geçen gün biraz daha güzelleşti. E) Elbise sana oldu; sende kalsın.
D) Dün, istediğin kitapları yollamıstım.
E) Herkesle tek tek tokalagıyordu.
 -TÜRKÇE-

4. "Özne-yüklem" ilişkisi denildiğinde çatı bakımından

24. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem "ek
aynı olanları inceleyeceğiz.
eylem" almamıştır?
I. Edilgen - Geçişsiz
A) Sınava geç kaldığından haberim yoktu.
B) Ev arkadaşlarım kendilerine yeni bir ev II. Etken -Geçişsiz
bulacaktı. III. Etken - Geçişli (Nesne alabilir)
C) Bahar gelince bahçemizdeki çimenler yeşerdi.
IV. Edilgen - Geçişsiz
D) Büfeden sabahları h9p gazete alırdı.
E) Askere gidince beni ne aramış ne sormuştu. (Cevap E)

5. Merakını venmek için kosup annesin sordu.

Zarf Tümleci Zarf Dolaylı Yüklem
ÇÖZÜMLER Tümleci Tümleç

1. Neyi sordu / şu-n-u / sordu.

A) geldiğini => Fiilimsi (sıfatfiil) Yüklem nesn9 alabilir türdedir.
B) kaybeden ■=> Fiilimsi (sıfatfiil)
(Cevap B)
C) giderken => Fiilimsi (zarffiil)
D) çıkar çıkmaz =e> Fiilimsi (zarffiil)
E) Fiilimsi yok
(Cevap E)
o
Soru kökünde verilen bilgi dönüşlü çatıya aittir. İşten
2. ttj
Q
yine iki hafta içinde ayrıldı. Kim ayrıldı. "0" (Etken)
A) bulamazdı => neyi ■=> durağı W
Bu durumdan etkilenen kim: "0" (Dönüşlü)
(Geçişli) Belirtili Nesne
B) yerdi ■=> neyi => soğanı (Cevap D)
(Geçişli) Belirtili Nesne o
IX!
C) tanırdı => neyi => denizi
(Geçişli) Belirtili Nesne C seçeneğini inceleyelim.
E) perçinlemişti => neyi => acısını
(Geçişli) Belirtili Nesne
Yağmurvagınca piknik alanından çıkıldı.
ZarfTümleci Dolaylı Tümleç Yüklem
D) Çocuğu çok acıkmış ve yorulmuştu.
"Yorulan ne?" Yüklem
Geçişsiz ve edilgen
(Sözde özne)
(Cevap C)
(C9vap D)

3. Kuşlar sımsıcak ötüşüyor.

Pekiştirilmiş zarf
Dallar meyveye doyuyordu. 8. yaşadıkımız (sıfat fiil)
Dolaylı tümleç Birleşik zamanlı fiil
sorulmadan (zarf fiil)
Nesne olmadığı için, geçişsiz
yazılanlar (sıfatfiil)
Yansımadan türemiş sözcük yoktur.
söylenememişler (sıfat fiil)
(Cevap C)
yakalanacak (zarf fiil)
ışımalar (ad eylem)
(Cevap C)
10- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

9. 14.
A) çalınca (zarf fiil - ulaç) Çoçuk / ....../ babasının elin-0 tuttu.
B) donanmadan (zarf fiil - ulaç) Özne Belirtili Nesne Yüklem
C) koşarak (zarf fiil - ulaç)
D) tutan (sıfat - fiii)
(Nesne bulunduğu için geçişli) "D" seçeneği de
E) gülüp (zarf fiil - ulaç)
nesne-yüklem ilişkisi bakımından aynıdır.
(Cevap D) Ya$ hesabı için geceleri sayma derdi / babam
Belirtisiz Nesne Yüklem Özne

10. A seçeneğine bakalım,

(Nesne bulunduğu için geçişli)

(Cevap D)
Kardesi geldi geleli, yüzüKü) görmez olduk.
Bağ fiil B.li Nesne Yüklem

15. İştes çatılı eylemler karşılıklı yapılırlar.

N9 zamandır yüzünü görmüyoruz.
A) selamlaştılar (karşılıklı yapılır)
(Kardeşi geldi geleli) B) tartışırız(karşılıkyapılır)
C) sandım (tek başına yapılabilir)
(Cevap A)
D) gülüştü (karşılıklı yapılır)
11. Oluş fiileri, kendiliğinden olan eylemleri anlatır. E) koşuştular (karşılıklı yapılır)
Büyümek - gelişmek - kızarmak eylemleri bir insan (C9vap C)
katkısı olmadan gerçekİ9şen eylemlerdir.
o
(Cevap E)

16. "Çekimli fiil", fiil olmak zarundadır. Kip ve zaman

12.
ekleri çekim oluşturur.
A) çıkarmasalardı-
B) değerlendirmemeüler- (I) ö[ - dü - k
C) aldatamazlar-
D) düşmeyelerdi- Fiil K. Zaman E. Şahıs E.

düş-me-y- e- ler- -di (V)boz-ul-du

ol. eki istek üçüncü hikaye
kipi şahıs kipi FİİIK. Y.E. ZamanE.
E) sallasınlar- (Cevap D)
(Cevap D)

17. Özne -yüklem ilişkisi

13. I. fiil: uyuttu => kim-o / kim-i-çocuğli) özne - Etken

Belirtili Nesne - Edilgen
II. fiil: uyuttu kim-o / kim-i çocuciu) özn9
- Dönüşlü
Belirtili Nesne
- işteş'i düşüneceğiz. /pırıl pırıl
I. fiil de II. fiil de n^sne aldıklarından geçişlidir.
Tgyzemin evi / pırıl pırıl temizlenmişti.
(Cevap A)
(Temizlenen neydi) Zarf Yüklem
Sözde Özne Tümleci

(Cevap E)
 -TÜRKÇE- 11

18. 22. Anlam kayması, zaman ekini ait olduğu zamanın

A) Körle vatan / saşı / kalkar. dışında kullanırken oluşur.
Özn9 ZarfT. Yüklem A) Seneve... gitmez(ler)
B) Minarevi çaian / kılıfını / hazırlar. Geniş zaman eki
Özn9 B.li N. Yüklem (Geniş zaman eki, gelecek zaman ekinin yerine
C) Çalısan kazanır, vanakiarı kazarır. kullanılmış anlam kayması gerçekleşmiştir.)
Özne Yüklem Özne Yüklem B) Her kış... avaz oluvor
D) Dost olan anlar beni Şimdiki zaman eki
Özne Yüklem B.li N. (Şimdiki zaman eki, geniş zaıman ekinin yerine
E) Doğan güneşin önünden / geldim / sana kullanılmış anlam kayması gerçekleşmiştir.
Dolaylı T. Yüklem Dolaylı T. C) Sonra... terk edivor.
(Cevap E) Şimdiki zaman eki
(Şimdiki zaman eki, öğrenilen geçmiş zaman
ekinin yerine kullanılmıştır.) E) Gözler insanı hiç
yanıtmıyor Şimdiki zaman eki
19. Altı çizili eylemleri inceleyelim: (Şimdiki zaman eki, geniş zaman ekinin yerine
A) sız(ı) - jan - dı) Yapı Türemiş kullanılmış.)
Ad K. A.E. Zaman eki (Cevap D)
Y.E. Ç. E.
B) sakla - y - a - m§ - dj > Yapı Birleşik
Fiil K. K.H. Olums. E. Zaman eki 23. "olmak" yardımcı eylem olarak D seçen^ğinde
| Ç.E. Ç.E. kullanılmıştır. İsimler yüklem olmak için ya ek eylem
Kurallı Birleşik Eylemin "a" sı olacak ya da yardımcı eyleme eklenecektir. D
C) güzel - leş - ti > Yapı Türemiş seçeneğinde "helal olsun" "helal olmak" yardımcı
Ad K. A. E. Zaman eki eylemiyle yüklem olmuştur.
Y. E. Ç.E.
D yoi - la - mış - tı - m >Yapı türdemiş (Cevap D)
AdK. A. E. Z.E. Geç.Z. H. I.T. Ş.E.
Y. E. 24. Ek eylem iki şekilde karşımıza çıkar.
E toka- laş - ıvor - du ) Yapı türemiş 1) Birleşik zamanlı eylemlerde
) AdK. A.E. Şim. Z. Ş.Z. hikayesi
2) İsim cümlelerinde
(Cevap B) A) yok-tu (isimleri yüklem yapmıştır)
B) bul-acak-idi (Birleşik zamanlı fiil)
C) Al-ır-dı (Birleşik zamanlı fiil)
D) al-ır-dı (Birieşik zamanlı fiil)
E) sor-muş-tu (Birleşik zamanlı fiil)
20. Barıştıramaz-lardı.
C seçeneğinde yer alan
Barıştırabilirlerdi. yeser - dj
Fiil K. Zaman eki
(Cevap E)
(C9vap C)

21. İsim cümielerinde çatı aranmaz. A cüamlesi bir isim

(ad) cümlesidir.
(Cevap A)
12- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. Önümden gitme, Seni izleyemeyebilirim

CEVAPLI KOMU Arkamdan da gelme, Yol
KAVRAMA TESTİ
gösteremeyebilirim Yanımda yürü ve
yalnızca dostum kal
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı özelliği
aranmaz? Yukarıdaki ifade de aşağıdakilerden hangisi
yoktur?
A) Her başarısızlıkta bir zafer arzusu yatar.
B) Sonuçları değil, başlangıçları değiştirmek A) Birden fazla birleşik fiil
gerekir. B) Emir kipiyle çekimlenmiş fiil
C) Bütün büyük işler, küçük başlangıçlarla olur. C) Oluş bildiren fiil
D) Bilgisizlik, insanın gönül rızasıyla istediği bir D) Çekimli eylem
talihsizliktir. E) Basit zamanlı eylem
E) Uyanan bir düşünce kolay kolay uyumaz.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "olmak"

sözcüğü yardımcı eylem görevinde değildir?
A) Bizimle gelmeye sonunda razı oldu.
B) Memur, bize çok yardımcı oldu.
o
>- C) Tanıştığımıza ben de memnun oldum.
ço
2. Aşağıdaki cümlelerde n hangisinde fiile "o D) Köye gittiğimizde elmalar olmuştu.
eklenen-miş (mış-muş-müş) eki cümleye E) Halimizi hiç sormaz oldun.
"başkasından duyulma" anlamı katmıştır?
A) Dün okula müfettiş gelmiş.
B) Evde ekmek kalmamış al da gel.
C) Yorulmuşsun biraz dinlen öyle git.
D) Bence arabayı ucuza almışsın.
E) Elbiseleri neden oraya atmışsın? Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kip (zaman)
kayması olmuştur?
A) Size kendinizden başka hiçbir şey mutluluk
getirmez.
B) Yarın biz de İtalya'ya uçuyoruz.
C) Unutma olmayınca mutluluk da olmaz.
D) Yasaların yasaklamadığını, utanma kontrol eder.
E) Dilden gelen elden gelse, her fukara, Padişah
olurdu.

7. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi
hangisi çekimli eylem değildir?
edilgen çatılı değildir?
A) Başımdan geçenleri herkese anlattım.
A) Televizyonumuz bugün tamir edildi.
B) El sallayışı aklımdan hiç çıkmıvor.
B) Evlere bayraklar asıldı.
C) Eve gitmeden telefon edelim.
C) Okula yeni bilgisayarlar alındı.
D) Çagırsa beni bir gün mezar
D) Bütünçöplerdışarı atıldı.
E) Seni gören, ister Allah'tan yardım.
E) Mehmet söylediklerimden alındı.
 -TÜRKÇE- 13

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekeylem

kullanılmamıştır? ÇIKMIŞ SORULAR
A) Ahmet evde değilmiş. ve ÇÖZÜMLERİ
B) Her sabah erkenden bize geliyordu.
C) Pikniğe ben de geleceğim.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işin
D) Benden bir saat önce Ankara'ya varmıştır.
karşılıklı yapıldığı anlatılmaktadır? (99 DMS
E) Ödevler beni çok yormuştu.
OÖ)
A) Senin ördüğün kazak iyice bollaştı.
B) Güneşte dolaşmaktan cildi esmerleşti.
C) Onunla uzun yıllar mektuplaştık.
D) Diktiğin fidanlar çok çabuk gelişti.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi E) Hepimiz sessizce ders çalıştık.
voktur?
satıcılarını ne zamandır
A) Dondurma Doğru cevaba ulaşmamız için işteş olan eylemi
göremiyorum. bulmamız gerekmektedir. İşteşlik yapılan eylemler
B) Hiçbir zaman geçmişi ele alarak, geleceği için kullanılır. Bollaşmak, esmerleşmek, gelişmek ve
planlamamak gerekir. çalışmak karşılıklı yapılan eylemler değildir. Ama
C) Kitap olmayan kitaplar da vardır. mektuplaşmak, iki ya da daha fazla kişinin mektup
D) Kitaplar, hiç solmayacak bitkilerdir. alışverişini ifade eden bir eylemdir. Ancak karşılıklı
E) İnsanın çok mutlu olması için, îutkusuz olması yapılabilir. Bunun için doğru cevabımız "C"
yeter. m seçeneğidir.
'o
at (Cevap C)
UJ
Û
co
co
o.

E§

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi:

istek kipindedir?
A) Öğretmen gelirlse bana haber verin.
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili
B) Neler çektiğimi bir bilsen.
sözcükte zaman anlamı yoktur? (99 DMS
C) Bebeği sustur, artık ağlamasın.
OÖ)
D) Yarın ben de buralardan gidiyorum.
E) Bir bardak su da ben alayım. A) Senin aradığın kişi buradan ayrıldı.
B) Öğrenciler bahçede sıralanırken yağmur başladı.
C) Kendisinden çoktandır haber alamadık.
D) Bize gelince uzun uzun konuşuruz, dedi.
E) Çağırmana gerek yok, hemen geliyoruz.
CEVAP ANAHTARI

1.D 2. A | 3. E 4. C B, C, D V9 E seçeneklerinde altı çizili sözcükler "ne

zaman" sorusunun cevabını vermektedir. Yani
5. D 6. B | 7. C 8.C zaman anlamı taşımaktadır. "A" seçeneğinde ise altı
çizili sözcükte zaman anlamı yoktur. Cümlede özne
9. A 10. E |
olan kelime grubunun bir parçasıdır.

(Cevap A)
14- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSI-

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde "süreklilik" 5. Aşağıdaki cüınlelerin hangisinde, yapılan

anlamı vardır? (99 DMS ÖL) eylemden bir başka kişi etkilenmiştir? (99 DMS
A) Acı tatlı suyun içtim. ÖL)
B) Göl budanmış dal dal olmuş. A) Kitapları yandaki rafa kaldırdı.
C) Gidiyorum gündüz gece B) Kovayı ağzına kadar doldurdu.
D) Esip esip yare değmeli gönül. C) Komik sözlerle arkadaşını güldürdü.
E) Oldu yürek pare pare D) Ocaktaki harlı ateşi söndürdü.
E) Elini soğuk suya daldırdı.

A, B, E seçeneklerinde olup bitmiş bir iş

anlatılmaktadır. D seçeneğinde de olması gereken
bir işten bahsedilmektedir. Hiçbirinde süreklilik
yoktur. "C" seçeneğinde "gidiyorum" eylemi
yapılmaya devam eden bir işi bildirmektedir, yani
sürekiiük vardır.
(Cevap C)
A seçeneğinde kaldırmak eylgminden, B
seçeneğinde doldurmak eyleminden, D seçeneğinde
söndürmek eyleminden, E seçeneğinde daldırmak
eyleminden etkilenen herhangi bir kişi yoktur. "Kimi"
sorusunu yükleme sorduğumuzda herhangi bir
cevap almayız. Ancak C seçeneğinde kimi
sorusunun cevabı "arkadaşf'dır. Gülmek eyleminden
etkilenen kişi olduğu için cevap "C" seçeneğidir.
(Cevap C)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin

geçmişte yapıldığı anlaşılmaktadır? (99 DMS
z
o ÖL)
>-
m
'o A) Genç çoban, koyunlarından birkaçının eksik
UJ
olduğunu fark edince gelip köye haber verir.
B) Sığırtmaç, yaşlı kadının ineğini her gün evinden
alıp otlağa götürür.
C) Akşam olurken, karşıdaki sıradağların ardında
güneş yavaş yavaş kaybolup gidiyor.
D) Dostları ona, gel bu işten vazgeç, dedikleri halde
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde eylemin o, umudunu yine de yitirmiyor.
yapılışında tezlik söz konusudur? (99 DMS ÖL) E) Yasalar, insanlar tarafından yapıidığı için her
zaman değiştirilebilir.
A) Anası, otobüsün arkasından bakakaldı.
B) Elindeki sopayla kapıya sertçe vurdu. ÇÖZÜM:
C) Ağaçların arasından dolaşıp gizlice içeri girdi.
D) Arkamızdan bize yetişinceye dek koştu. B seçeneğinde her zaman yapılan bir eylem, C ve D
E) Kendisine yaklaştığımızı gören kuş uçuverdi. seçeneklerinde d9vam etmekte olan bir eylem söz
konusudur. E seçeneğinde ise yeteriilik eylemi söz
konusudur. Hiçbiri geçmiş zamanda oluşmamıştır.
"A" seçeneğinde "haber verir" eylemi biçim olarak
"Vermek" yardımcı eylemi tezlik bildirmektedir.
her zaman gerçekleşen bir olayı ifade etmektedir.
Etkenliği eylemin çabucak yapıldığını ifade eder. "E"
Geniş zaman yapısında olmasına rağımen anlam
seçeneğinde vermek yardımcı eyleminin
bakımından eylemin geçmişte yapıldığını
kullanıldığını görüyoruz. Uçmak eyleminin çabuk
görmekteyiz. Çoban koyunların eksik olduğunu
yapıldığını ifade etmektedir.
geçmiş bir zamanda haber vermiştir.
(Cevap E)
(Cevap A)
 -TÜRKÇE- 15

7. (I) Kimileri sık sık rejim yapar. (II) Ne var ki Aşağıdaki cümlelerin hangisinde. eylemin
uzmanlar 4-5 kilo fazlalığın sorun olmadığını kimin tarafından yapıldığı belli değildir?(2003
söylüyorlar. (III) Aşırı bir kilo söz konusu ise bir KPSS)
tedavi programı uygulanabilir. (IV) Aslında bu
A) Yetkililer sınav sonuçlarını açıkladı.
sorunun üzerinde daha çocukluk döneminde B) Bakan, resim ve heykel müzesinin açılışını yaptı.
durulmalıdır. (V ) Çocukların beslenmesi C) Bahçıvan bahçeyi suladı.
konusunda bilinçlendirilen aileler, onların D) Salon, tören için hazırlandı.
midelerini gereksiz yiyeceklerle doldurmalarına E) Öğretmenimiz doğduğu şehre yerleşti.
engel olmalıdır.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin

Bir tümcede işi eylemi yapan belli ise, başka bir
hangilerinde "gereklilik" anlamı vardır? (99
deyişle yükleme sorulan "kim" sorusuna yanıt
DMS ÖL)
alınabiliyorsa o tümcedeki eylem etkendir, yanıt
A) I. ve II. C) II. ve V. B) I. ve III.
alınamıyorsa eylem edilgendir, işi yapan belli
E) IV. ve V. D) III. ve IV.
değildir.

Aseçeneğinde"... açıklayan kim? Yetkililer"

Gereklilik anlamı veren kip "-malı, -meli" dir. Bu kipin B'de"... yapan kim? Bakan" C'de"... sulayan
kullanıldığı sözcükler IV ve V. cümlelerde vardır. kim? Bahçıvan"
(Cevap E)
D'de ise,"... hazırlayan kim? Yanıtyok"

işi yapan belli değil.

o
tc (Cevap D)
LU Q

31s

'5
Ui

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işi kimin

yaptığı belli değildir? (2001 KMS) 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi işin
A) Görülmemek için arabanın arkasına saklanmış çabucak yapıldığım belirtir?(2003/2)
B) Akşama yola çıkmak üzere hazırlandı A) işten çıkınca sinemaya gitti.
C) Arkadaşının başarısıyla övünüyor B) Dergideki makaleyi ders arasında okuyuverdi.
D) Beklediği haberi alınca çok sevindi C) Kente gidince çarşıyı şöyle bir gezdi.
E) Yılbaşı sebebiyle vitrinler süslenmiş D) Alacağı birkaç kitap vardı.
E) Giden arkadaşının arkasından bakakaldı.

A, B, C ve D seçeneklerinde işi kimin yaptığı bellidir.

Çünkü yüklem "etken eylerrf' niteliğindedir. Her bir
yükleme "kim" sorusunu sorduğumuzda "o" cevabını
alırız. Demek ki bu cümlerlerde işi yapan kişi "o"dur.
Ancak "E" seçeneğinde süsleme işini yapan belli
değildir. Cümlede sözde özne vardır, cümlenin
gerçek öznesi yoktur.
-ver(mek) yardımcı eylemi tezlik bildirmektedir.
Eklendiği eylemin hemen, hızlıca yapıldığını ifade
eder. "B" seçeneğindeki cümlemizde okuyu-verdi
şeklinde, yardımcı eylemin işi çabuklaştırdığını
görüyoruz. Çünkü okuma işi ders arasında, hızlıca
yapılmıştır.

(Cevap E)
(Cevap B)
16- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin bir

başka kişiye yaptırıldığı a nlamı vardır?
(2003/2)
A) Çocuğunu her gün parkta gezdirirdi.
B) Üniversitede okuyan oğluna her ay para
gönderirdi.
C) Öğrencilerine, her hafta bir kompozisyon
yazdırırdı.
D) insanları kıracağını düşünmeden, yüzlerine karşı
eleştirirdi.
E) Annesi onu her gün erkenden uyandırırdı.

Bizden istenen ettirgen olan eylemi bulmamız. A, B,

D ve E seçenekleri ettirgen değildir, çünkü eylemin
başkasına yaptırılması söz konusu değildir. Ancak
"C" seçeneğinde, özne "o" olduğu halde yazma işini
yapan "öğrenciler"dir. Öznenin, işi başkasına
yaptırması söz konusu olduğu için doğru cümlemiz
"C" seçeneğinde verilmiştir.
(Cevap C)

2E
O
>-
£0

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin,

karşılıklı olarak yapılması söz konusudur?
(2004 KPSS)
A) Çocuklar bu yaşlarda daha da güzelleşir.
B) Birden güneşe çıkınca gözleri kamaştı.
C) Babamın saçları genç yaşta beyazlaşmış.
D) Sınavı kazanamayıncadurgunlaştı.
E) Yan masada bir grup genç tartışıyordu.

E seçeneğinde "tartışmak" eylemi karşılıklı yapılan

bir eylemdir.
(Cevap E)
 -MATEMATİK- 17

MATEMATIK Kümeler

Birbirinden farklı nesnelerin oluşturduğu topluluğa küme

ÖRNEK:
denir. Bu nesnelerin her birine tanımiandığı kümenin
Ankara sözcüğündeki harflerin kümesini liste
elemanları denir. Bu nesneler somut veya soyut olabilir.
biçiminde gösteriniz.
Örneğin; çantamızdaki defter, silgi, kitap ve kalemden
oluşan topluluk bir küme oluşturabileceği gibi korku, A = {a, n, k, r}
sevinç ve üzüntü kavramlarından meydana gelen topluluk
da bir küme oluşturabilir. Kümenin belirlenebilmesi için
KÜME ÇEŞİTLERİ
etemanlarının iyi tanımlanmış olması gerekir.

Örneğin; "Okulumuzdaki üç öğretmenden oluşan kümeyi SONLU VE SONSUZ KÜMELER

yazınız" sorusu sorulursa kümenin elemanları iyi
12'den küçük asal sayılar kümesi A = {2, 3, 5, 7, 11}
tanımlanmadığı için farklı kümeler yazılacaktır. Oysa
olsun. B kümesini de B = [ x | x düzlemindeki bir nokta}
okulumuzun matematik öğretmenlerinden oluşan kümeyi olarak alalım. A kümesinin eleman sayısı s(A) =5'tir.
yazınız? sorusu sorulursa küme elemanlarını oluşturacak Oysa B kümesinin eleman sayısı sayılamayacak kadar
şartlar net olduğu için aynı tür kümeler yazılacaktır. çoktur.

Kümenin Gösterimi: Tanım: Eleman sayısı sayılabilir çoklukta olan kümelere

"sontu küme", eleman sayısı sayılamayacak çoklukta olan
Kümeyi genel olarak A, B, C gibi büyük harflerle
kümelere "sonsuz küme" denir.
gösteririz. Ve bunlar liste yöntemi, venn şeması ve ortak
özellik yöntemi olmak üzer9 üç ayrı yöntemle ifade edilir:
'S BOŞ KÜME:
aı
ÖRNEK: Tanım: Hiç elemanı olmayan kümeye "boş küme" denir.
0 veya {} şeklinde gösterilir. s(0) = 0 dır.
A = {a, ( a,b),c }

s(A) = 3'tür. 1. ÖRNEK:

Liste Yöntemi A= {Haftanın sekizinci günü} olsun. Bu küme boş bir

kümedir. Yani; s(A) = 0 olur.
Not: s(A) eleman sayısını ifade eder.

B = {1, 2, 3} EŞİT KÜME

Tanım: Elemanları aynı olan kümelere "eşit küme"

denir.

ÖRNEK:
2. Venn Şeması
A = Bolur.
C = {x I x, 4'ten küçük sayma sayıları}

3. Ortak Özellik
=> Söz gelişi bir a elemanının A kümesine ait oluşunu a
e A biçiminde yazar ve a eleman A diye okuruz. Eğer bir
b nesnesi A kümesine ait değilse bg A biçiminde yazar
ve b eleman değil A diye okuruz.
18- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

S(X )
ALT KUME: Bir kümenin "özalt küme" sayısı = |2 -1 =
n
2 -1
A ile B herhangi iki küme olsun. A'nın her elemanı B'nin
de bir elemanı ise A kümesine B kümesinin alt kümesi
ORNEK:
denir ve A c B biçiminde yazılır. Bu ifade A, B'nin alt
kümesidir ya da B kapsar A yı diye okunur. Bir kümenin Alt küme sayısı 32 olan kümenin eleman sayısını
kendinden farklı her alt kümesine "öz alt küme" denir. bulunuz?
ÇÖZÜM:
ÖRNEK: 2n = 32 => 2n = 25 => Tabanları eşit olan sayının
A = {1, 2, 3}, B = {1, 2, 3, 4} kümesinin alt kümesi A <z üstleri de eşittir. |n = 5| elemanlıdır.
B'dir.
ÖRNEK:
Venn şeması ile gösterilişi:
Alt kümeleri ve özalt kümeleri toplamı 15 olan
kümenin eleman sayısı ne kadardır?
2s(x) + 2s(x) - 1 = 15

s(x) için bundan sonra n diyelim.

2n + (2n-1) = 15

ORNEK: 2n + 2n = 16
2 .2n = 16 sadeleştirirsek
A = {1, 2, 3, a, b}, B = {3, 4, 5, a}, C = {1, 3, a, b, c, d}
kümelerini Venn şeması ile gösteriniz. 2n = 8
A /^ ^\^ ^\B 2n = 23 => n = 3 elemanlıdır.

o 5) n elemanlı bir kümenin r elemanlı alt küme sayısı,

n!
UJ
rj r!(n-r)!

ORNEK:

7 elemanlı bir kümenin 3 elemanlı alt küme sayısı

ÖRNEK: kaçtır?
Çözüm:
Venn şeması biçiminde verilen kümeleri liste
biçiminde yazınız. ■A 7! M44.S.g.ı=35tiL
3J 3! (7-3)!
K = {b, 2, 3,1} L =

{a, 1, 2, 4} ORNEK:

M = {1,3,4,0} A = {a, b, c, d}'nin alt kümelerinin kaçında b

elemanı bulunmaz?
M

Altkümenin Özellikleri: ÇÖZÜM:

4
1) A <= A (Her küme kendisinin altkümesidir.) s(A) = 4 elemanlı, 2 = 16 tane alt kümesi vardır.
3
2) 0 cz A (Boş küme her kümenin altkümesidir.) b otmadığında s(A) = 3 olur ve 2 = 8 tanesinde b
elemanı bulunmayacaktır.
3) AcBveBczAiseA = Bolur.

A c B ve B c C ise A c C olur. DENK KÜME

4) s(x) = n diyelim. Tanım: Eleman sayıları aynı olan kümelere "denk
SX
Bir kümenin "Alt küme" sayısı = 2 < > =2
n küme" denir.
 -MATEMATIK- 19

ÖRNEK: 2) An0 = 0
A = {1,2,3},B = {a, b,c} 3) An(BnC) = (AnB)nC
s(A) = 3, s(B) = 3 => A = B olur. 4) AczBiseAnB = A
ftilgi Notu | Kesişimleri boş küme olan kümeye "ayrık küme"
j-> Eşit kümeler birbirine denktir. -> Denk kümeler denir.
her zaman birbirine eşit olmaz.
ÖRNEK:

EVRENSEL KÜME A = {a, b, c, d}, B = {b, c, d}, C = {d, e} kümeleri

veriliyor.
Bütün kümeleri kapsayan kümeye "evrensel küme"
AnB, BnC, AnC kümelerini yazınız.
denir. Evrensel küme gen^t olarak E harfi ile gösterilir.
Evrensel küme sonlu elemanlı olabileceği gibi sonsuz AnB = {b,c,d}
elemanlı da olabilir. BnC = {d) A n C
Kümenin Tümleyeni: A cz E ise E - A ya A'nın = {d}
tümleyeni denir ve A' ile gösterilir.
Özellikleri:
1) (A')' = A
2) E' = 0
3) A u A' = E
4) A n A' = 0 o
CC
Ui
O
5) A n E = A İO
tn
6) A VJ E = E a.
7) E-A' = A
AnC
KÜMELERDE KESİŞİM VE BİRLEŞİM Q
UJ

BİRLEŞİM
KESİŞİM
Tanım: A ile B herhangi iki küme olsun. A veya B'ye ait
Tanım: İki ya da daha fazla kümenin ortak elemanlarının olan elemanların kümesine A ile B'nin birleşim kümesi
oluşturduğu kümey9 "kesişim kümesi" denir. A /-— denir. A u B biçiminde yazılır ve A birleşim B diye
\^—-\ B okunur.
** AnBnC
Sembolik olarak ise A u B = {x | x e A veya x e B}
İki kümenin A ve B biçiminde belirtilir.
kesişimleri A n B
şeklinde gösterilir. A kesişim B
diye okunur.
Sembolik olarak:
AnB = { x | x e A v e x e B } Özellikleri:
Özellikleri:
1) AnA = A 2) Au0
3) Au ( B
4)
20- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

5) s(A uB) = s(A) + s(B) - s(A n B) ÖRNEK:

s(A-B) = 2ves(B-A) = 3tür.
ÖRNEK:
A n B'nin altküme sayısı 32 ise A u B'nin eleman
A = {1, 2}, B = {1, 2, 3, 4}, C = {4, 5} kümeleri
sayısı nedir?
veriliyor.
AuB, BuC, A u C kümelerini yazarak venn
şeması biçiminde gösteriniz.
ÇÖZÜM:

= {1,2,3,4,5}
AnB 2S(A°B) = 25
2 + 5 + 3 = 10 alemanlı

AuB BuC

2
E
O
>
-
"Q
AuC ÜJ

IKI KUMENIN FARKI

Tanım: A ve B herhangi iki küme olsun. A'da bulunup

B'de bulunmayan elamanların kümesine A ila B'nin farkı
denir. A - B veya A \ B gibi göstarilir. A fark B diye
okunur.

A\B

B-A

Özellikleri:
1) AnB = 0iseA-B = Adır.
2) AcBiseA-B = 0dir.
 -MATEMATIK- 21

5. 20 elemaniı bir kümenin en çok 2 elemanlı alt

ÇOZUMLU kümelerinin sayısı kaçtır?
KAVRAMA TESTİ A) 1 1 1 B) 121 C) 11 2 D)212 E) 211

1. Aynı evrensel kümeye ait A, B ve C kümeleri

için;

s(B) + s(C) = 14 s(B') + s(C') = 16 ve s(A) = 9

olarak verildiğine göre, s(A') = ?

A)5 B)6 C)7 D)8 E) 9

6. A (t B ve B çc A olmak üzere; s(A u B) = 13,

s(AnB) = 6 ise A kümesinin eleman sayısı en
az kaçtır?

2. A n B kümesinin alt küme sayısı 4 ve A u B A)3 B)5 C)7 D)9 E) 11

nin alt küme sayısı 128'dir.

s(A\B) = 4ises(B)=?
A) 1 B) 3 C) 5 D)7 E)9

tc
7. Aynı E evrensel kümesine ait iki küme A ve B
olmak üzere; s(A') + s(B) = 14

s(B) + s(A) = 18ises(E)kaçtır?

"5
3. 74 kişilik bir sınıfta 46 öğrenci İngilizce
Ui A)2 B)4 C)8 D) 16 E)32
dersinden başarılı olmuştur. Başarısız erkek
öğrenci sayısı 16 ise, başarısız kız öğrenci
sayısı kaçtır?

A)6 B) 12 C) 18 D)24 E) 36

8 . A = [ - 1 , 5 ] v e B = [ 2 , 8 ] i s e A \ B k ü m es i
4. A v e B k üm el eri E evr ens el küm esin e ait
aşağıdakilerden hangisidir?
kümeler olmak üzere;
A) A\B = [-1,2]
s(A) + s(B) = 14
B) A\B = [-1,2)
s(A') = 8 s(B') = C) A\B = [2,5]
18 ise s(A) = ? D) A\B = (5,8]
A)4 B)8 C) 12 D) 16 E) 24 E) A\B = (3,6]
22- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

9. K = {a, b, c, d, e} kümesinin alt kümelerinin kaç 3. Toplam kız ve erkek 74 kişi bulunmaktadır sınıfta. 46
tanesinde ne "d", ne de "e" elemanı bulunur? kişi başarılı olmuştur. 74 - 46 = 28 kişi başarısız
olmuştur. 28 - 16 = 12 kişi İngilizce dersinden
A)4 B ) 8 C) 16 D) 18 E)24 başarısız kız öğrenci sayısıdır.
(Cevap B)

10. s(A \ B) = 6, s(AuB) = 15 ve s(B - A) = 2 ise B 4. Önce evrensel kümeyi bulmalıyız.

kümesinin eleman sayısı kaçtır? s(A) + s(B) + s(A') + s(B') = 2s(E)
A)1 B )3 C)6 D)9 E) 11 = 14 + 18 + 8 = 40
=> 2s(E) = 40 => s(E) = 20
s(A) + s(A') = s(E)

(Cevap C)

ÇÖZÜMLER
s(B) + s(C) = 14 ■z
o 5. n elemanlı bir kümenin r elemanlı alt kümelerinin
>-
oo
s(B') + s(C') = 1 "o n!
s(B) + s(B') + s(C) + s(C') = 30 UJ sayısı; şeklindedir.
(n-r)l-r!
20 elemanlı bir kümenin en çok 2 elemanlı alt
2E = 30 =>E = 15 bulunur. kümelerinin sayısı:
s(A) + s(A') = s(E)
'dir.

Taraf tarafa toplanırsa; = 190

(Cevap B) 20! 18!»
2!
20!
1.1 20!
= 20

1
20!«0! " => 190 + 20 + 1
=211'dir.
(Cevap E)
2. Eleman sayısı n ise alt küme sayısı 2n ile bulunuyordu.
2n = 4 = 22 => n = 2 -> s(A n B) = 2 bulunur. 2 n = 128 =
27 => n = 7 -> s(A u B) = 7 bulunur.
B s(B) = 3 bulunur.

(Cevap B)
 -MATEMATIK- 23

CEVAPLI OHU
KAVRAMA TESTİ

1. A = {1, {2}, {2, 3}, 3} kümesi veriliyor.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A ve B birbirinin alt kümesi olmadığına göre her
ikisinin de eleman sayısı 6 dan büyük olmalıdır. 0 halde A) 1 GA
cevap 7 olur. B) {1,{2}}cA
C) {2, 3} cz A
(Cevap C) D) 3e A
E) {{2}}cA
7. s(E) = s(A') + s(A) = s(B) + s(B')
=> s(A') + s(B) = 14

2. Aşağıdaki kümelerden hangisi boş kümedir?

(Cevap D) A) {{}}
8. A kümesi -1 ile 5 aralığında, B kümesi ise 2 ile 8
aralığındadır. A kümesinde olup B kümesinde B) {x
olmayan elemanlar, -1 ile 2 arasındaki elemanlardır. -=0,xeZ}
2 elemanı B kümesinde de olduğundan dahil değildir. C) {x 5x + 10 = 0, x e Z} 3x
'55
(Cevap B) "g D) {x + 17 = 0, XG R} x2 + 2
UJ E) {x = 0, x e R}
Q
û-

3. s(A) = 8
9. Eleman sayısı n ise, alt küme sayısı 2n formülü ile "g
s(B) = 6
bulunuyordu. K kümesinin eleman sayısı 5 ve alt ^
kümelerinin sayısı 25 = 32 olur. d ve e elemanlarını yok
gibi kabul edersek 23 = 8 bulunur. 32-8= 24 ise s(A u B) nin alabileceği en büvük değer
(Cevap E) kaçtır?
A) 14 B) 13 C) 9 D) 8 E) 7

10. 4.

s(B \ A) = 2 Taralı bölgeyi aşağıdakilerden hangisi ifade

> s(A n B) = 15 - 6 - 2 = 7 eder?
s(A\B)

s(A u B) = 15 s(A n B)
s(B) = s(B \ A)
=> s(B) = 2 +
Cevap D) A) AnBnC B) (AuB)nC
C) (BuC)nA D) B\(AuC)
E) (A\ C)n B
24- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

[(B\A)u(CnB)] 8. Matematik, Fizik ve Kimya derslerinden kalanların

oluşturduğu bir sınıfta Matematik'ten kalanlar 20,
Fizik'ten kalanlar 18, Kimya'dan kalanlar 14,
Matematik ve Fizik'ten kalanlar 8, Matematik ve
Kimya'dan kalanlar 6, Fizik ve Kimya'dan kalanlar
4, üç dersten de kalanlar 2 kişidir.

Buna göre, sınıfta kaç kişi vardır?

5. A) 30 B) 32 C) 34 D) 36 E) 40
kümesinin elemanları aşağıdakilerden
hangisidir?
A) 1 , 2 , 3 B) 3,4,5 E) C) 3,4,5,0
D) 0 , 4 , 5 1,2,4,5
9. A = {a, b , c , d , e , f }

kümesinin 2 elemanlı alt kümelerinden kaç

tanesinde e elemanı bulunur ve f elemanı
bulunmaz?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 8 E) 10

6. AcE,BcE
E = { x : x = 2n, x < 12, n e N} A
= {0, 2, 4} B' = {8,10,12}
olduğuna göre, A n B kümesi aşağıdakilerden «
hangisidir? ^ 10. A = {1,2, 3, 4} £ =
A) {} B) {0,2,4} C) {2,4} {1,2,3,4,5}
D) {4,6} E) {2,4,6} kümeleri veriliyor.
A c B c E şartını sağlayan en cok kaç B
kümesi vardır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

7. E evrensel küme olmak üzere,

s(E) = 12
lll i İİI
s(A n B) = 2 l c§
1. 6. B
İ
s(A u B) = 7
E 7 C
s(B) = 5 I -
ı
\
c

3. B | 8. D
olduğuna göre, B kümesinin tümleyeni olan B1
kümesinin eleman sayısı kaçtır? 4. D İ 9- A
A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9 5. D | 10 .B
 -MATEMATIK- 25

3. Bir sınıfta hem fizik dersinden hem de kimya

ÇIKMIŞ SORULAR dersinden geçen 3 öğrenci vardır. Bu 3 öğrenci
ve ÇÖZÜMLERİ fizikten geçenlerin % 10 unu, kimyadan
geçenlerin % 20 sini oluşturmaktadır. Bu
sınıftaki öğrencilerin kaç tanesi fizik ve kimya
1. A c B olduğuna göre, aşağıdakilerden hangisi derslerinden yalnız birinden geçmiştir? (1999 L)
kesinlikle yanlıştır? (1999 DMS OÖ) A)45 B)43 C)39 D) 30 E) 25
A) AuB.B
B) AnB = A
C) B-A = (BuA)-A Fizikten geçenlerin sayısı -> a olsun.
D) B-A*0
E) A-B*0 a.— = 3 =>a = 30 olur.
100
Kimyadan geçenlerin sayısı -» b olsun.
A kümesi B kümesinin alt kümesi ise, seçeneklere 20 b.— = 3 =>y = 15
olur.
bakıldığında E seçeneğinde A \ B'nin boş küme 100
olmadığı gösteriliyor. Oysa A kümesi B kümesinin alt
kümesi olduğu için A \ B = 0 olmalıdır.
(Cevap E)

£2 Yalnız bir dersten geçenlerin sayısı; 27 + 12 =39

'o olur.
£T
LU
Q
m (Cevap C)
(f)
a.
SE
"_j
,=■•

"Q
ilî
>
2.
Yukarıdaki şemaya göre, (K - L) u (K u L) 4. Bir sınıftaki öğrenciler için yalnız İngilizce ve
kümesi aşağıdaki kümelerden hangisine Almanca kursları açılmıştır. Bu sınıfta ingilizce
eşittir? (1999ÖL) kursuna katılan öğrenci sayısı 23, Almanca
kursuna katılan öğrenci sayısı ise 21'dir.

Bu öğrencilerden 6'si her iki kursa da

katıldığına göre, bu sınıfta, bu kurslara katılan
öğrencilerin tümü kaç kişidir? (2000 DMS)
A)41 B)40 C)39 D) 38 E) 37

s(İUA)=17+6+15=38

K-L = {a, b,c} KuL = {a,b, c, (Cevap D)

d, e, f} (K-L)u(KuL) = s(l\A) s(inA) s(A\l)

KuL olur.
(Cevap C)
26- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Şekildeki taralı bölge, 5

aşağıdaki kümelerden K
hangisiyle ifade edilir?
(2003/2 KPSS)

A) M\ (K nL )
B) M\ (K uL )
C) Mn( K \L )
D) Mn(K uL)
E) M\(K\L)
ÇÖZÜM:
Taralı küme M den K ve
çıkarımıdır.
M \ (KnL)

L nin kesişiminin
(Cevap A)

o
>
Q
Ui
«3
O
O
SN
 -MATEMATIK- 27

ÖRNEK 3: A ve B şekilleri arasındaki ulaşım 3 farkiı

S aym a, n es n el eri n s aym a s ayıl ar ı il e bir ebir
karayolu veya 2 farklı demiryolu ile
eşleştirmesidir. A={a, b, c, d} => a=1, b=2, c=3, d=4 olup
gerçekleştirilebiliyorsa, bir kişi A'dan B'ye kaç
s(A)=4'dür.
farklı yoldan gidebilir?
Toplama Yöntemi: 3 + 2 = 5 şeklinde veya
Ai, A2, ..., An olayları herhangi ikisi birbirinden bağımsız
4 f arklı g öm l eği ve 2 f arklı k az ağı ol an bir kiş i
ol ar ak s ıras ıyla mi, m2, ... , m n f arklı ş ekilde
gömleklerinden veva kazaklarından birini kaç farklı
gerçekleşiyorsa bu olayların tamamı mi+m2+ ... +m n
şekilde seçip giyebilir. 4 + 2 = 6 şekilde
farklı ş ekilde gerç ekleş ir. Bu s aymaya toplama
yöntemiyle sayma denir. ÖRNEK 4: Farklı 2 gömleği ve farklı 3 kravatı olan bir
kişi 1 gömlek ve 1 kravatı kaç farklı şekilde
Veli'nin 4 matematik, 2 biyoloji, 3 coğrafya kitabı varsa,
giyebilir?
Veli'nin toplam 9 kitabı vardır.
3 = 6 farklı şekilde giyilebilir.
Çarpma Yöntemi:
A1, A2, ..., A n olayları A1—>A2-*A3...—>An şeklinde
birbirine bağlı olarak G2
sırasıyla mi, rri2,... ,mn farklı şekilde ■§
#
gerçekleşiyorsa bu olayiarın tamamı mi»m2 ... •nrin farklı £
şekilde gerçekleşir. Bu saymaya çarpma yöntemiyle m
sayma denir. £
ÖRNEK1:
10 kişilik bir gruptan, bir başkan, bir başkan
ÖR NEK 5: A = { A, L, P, E, R} k üm es ind ek i h arf l er
yardımcısı ve bir sekreter seçilecektir. Bu seçim
kullanılarak anlamlı ya da anlamsız 4 harfli;
kaç değişik şekilde yapılabilir?
a) Kaç farklı kelime yazılabileceğini
Başkan 10 kişiden, yardımcısı 9 kişiden, sekreter 8
kişiden seçilecektir. 0 halde b) "E" harfi ile başlayan kaç kelime yazılabileceğini
bulunuz.
1 0 . 9 . 8 = 720 değişik şekilde olur.
a) abcd şeklinde dört harfli kelimeler yazılıyor olsun.
ÖRNEK2:
İstenen şartlarda kelimelerin yazılabilmesi için a, b,
A={1, 2, 3, 4, 5} kümesindeki rakamları kullanarak c, d seçilmesi gibi işlem bir arada, sira.Ii bir biçimde
rakamları farklı dört basamaklı kaç tane tek sayı yapılacaktır. (Çarpma kuralı)
yazılabilir?
a, b, c ve d'den her birinin
' ' 3 . 4 . 3 . 2 = 72 tane
yerine 5 harften herhangi biri
5 5 5 5
2 3 4 3 yazılabilir.

Birler basamağında 1, 3, 5'den biri gelebileceğinden Buna göre dört harfli 5 . 5 . 5 . 5 = 625 farklı kelime

3 farklı şekilde, onlar basamağında ise kalan 4 yazılabilir.

rakamdan biri, yüzler basamağına kalan 3 rakamdan b) a yerine "e" b, c ve d yerine de 5 harften herhangi
biri, birler basamağına ise kalan 2 rakamdan bir biri yazılabilir.
gelir. d Buna gör e 1 . 5 . 5 . 5 = 125
ı değişik kelime yazılabilir.
(E) 5 5 5
28- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

5. Bir zar arka arkaya üç kez atıldığında üst yüze

gelen rakamlar kaç farklı sayı üçlüsü oluşturur?
A) 36 D) 256 B) 120 C) 216
E) 720
1. 3 pantolon, 5 gömlek ve 6 kravatı bulunan bir adam kaç farklı şekilde
giyinebilir?

A) 14 B) 3.5. 6 C) 3!. 5!. 6!

5.4 5!.4!

2. A = {1, 2, 3, 4, 5}
6. 1'den 15'e kadar olan sayılarla numaralanmış
kümesinin elemanlarıyla, rakamları birbirinden 15 top vardır. Çit numaralı bir top en az kaçıncı
farklı üç basamaklı kaç tek doğal sayı cekilişte kesin olarak gelir?
yazılabilir?
A) 1 B) 7 C) 8 D) 9 E) 14
A) 12 B) 18 C) 24 D) 30 E) 36
o
fi2
"Q
Ui

3. Mersin'den Urfa'ya 10 farklı yoldan, Urfa'dan 7. Alfabemizdeki ünlü harfler bir satıra kaç değişik
Van'a 10 farklı yoldan gidebilen otobüs, Mersin- biçimde sıralanabilir?
8
Van arasını Urfa'ya uğramak şartıyla kaç farklı A) 8! B) 8 C) 8 D) 4 E) 1
şekilde gidebilir?
A) 20 D) B) 50 E) C) 60
100 200

8. KPSS'ye girmek için, bir salonda 7 öğrenci

4. Bir rafa, 5 hikaye ve 4 roman kitabı, roman vardır. 7 öğrenci içinden 1., 2. ve 3. yü seçmek
kitapları birbirinden ayrılmamak koşulu ile kaç istiyoruz. Seçilen bir öğrenci bir daha
farklı şekilde sıralanabilir? seçilm em ek üzere, bu seçim kaç değişik
A) 6!. 4! D) B) 5!. 4! E) 6!. 5!. C) 5!. 5! biçimde yapılabilir?
5!. 4!. 2! 4! A) 73 D) 300 B) 175 C) 210
E) 420
 -MATEMATIK- 29

9. İki zar atılıyor. Üst yüzlerine tek sayı gelm e

olasılığı kaçtır?
C) 1
İMATEMATIK- ÇÖZÜMLERİ 1
ÇIKMIŞ SORULAR ve

1. 1, 2, 3, 4, 5 rakamları kullanılarak oluşturulan,

rakamları birbirinden farklı tüm üç basamaklı
sayılar ayrı ayrı birer kağıda yazılıyor. Bu kağıtlar
bir torbaya atilıyor.

Bu torbadan çekilen bir kağıdın üzerindeki

sayının ilk rakamının 5 olma olasılığı kaçtır?
(2003/2 KPSS)

A) — B)— 0- D)- E) -
20 20 5 5 3
10. YEDİİKLİM kelimesindeki harflerle anlamlı ya da
anlamsız dokuz harfli kaç kelime yazılabilir?
Üç basamaklı sayı ABC olsun.
A) 9! D) B) 8!. 2 E) 7!. 24 C) 7!. 12
3!. 6! 5 . 4 . 3 = 60
ABC
tane rakamları farklı üç basamaklı 1^4 sayı
eo
"o
tr 543
UJ
Q vardır.
co
1BC
1 . 3 . 1 = 3 444
"S 131
Üj

P(A) =
60 "20
(Cevap B)

CEVAPANAHTARI

1.B 6. D

2. E 7.A

3. D 8. C 2. 1'den 90'a kadar sayılar ayrı ayrı 90 topun

üzerinde yazılarak bir torbanın içine atılıyor.
4.A 9. B
Üzerinde 6'ya kalansız bölünebilecek bir sayı
5.C 10.C olan topu çekmeyi garantilemek için en az kaç
top çekilmelidir? (2004 KPSS)
A)66 B)70 C)76 D) 80 E) 85
30- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

1 ile 90 aralığında 6'ya kalansız bölünen kaç sayı

olduğunu bulalım.

1 < 6k < 90 => 6 < 6k < 90

SonTerim |lkTerim
Terim Sayısı = - +1
Terimlerarasındakifark

formülünden

=15tane

Bu aralıkta 90 - 15 = 75 tane 6'ya kalanlı bölünen

sayı vardır. En kötü ihtimalle ilk 75 çekilişte bu 75
sayı çekilse bile 76. çekilişte mutlaka 6'ya kalansız
bölünen bir sayı çekilecektir.
(Cevap C)

3. {0,1,2,3} kümesinin elemanları kullanılarak

rakamları birbirinden farklı olan kaç tane dört
basamaklı sayı yazılır?

A) 10 B) 12 C) 16 D) 18 E) 20
U basamaklı sayı oiuşturabilmek için
"0" kümenin elemanı değil gibi
3
düşünelim. Bu
durumda 3 elemanlı bir kümede binler basamağına
3 farklı rakam gelebilir.

Kümenin bir elemanı bu kutuya (binler basamağı)

yazılacağı için 2 eleman kalır. "0", da eklersek 3
elemanlı bir küme oluşur ve yine 3 alternatif
seçilebilir.

3l3| | lYine bir rakam eksilir ve 2 seçenek

ka.hr.
3 3 2
ve son kalan eleman da son kutuya
yazılır, tek bir alternatif vardır.

3 3 2 1
l i I I Birbirinden farklı toplam 3 x 3 x 2 x 1

= 18farklı 4basamaklı sayı yazılabilir.

(Cevap D)
 -TARIH-
TÂRİH | Ulusal Kurtuluş Savaşı
KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER
Mondros Mütarekesi'nden sonra ülkenin çeşitli
yerleri İtilaf Devletleri'nce işgal edildi. Mütareke
koşullarına aykırı bir şekilde yapılan bu eylemler
Türk Milleti'nin tepkisine ve Kuvayi Milliye adı verilen
bir milli hareketin doğmasına neden oidu. Bu
hareket, yurdun ve bağımsızlığın tehiikeye girmesi
karşısında halkın kendi içgüdüsünden kaynaklanan
bir savunma harekâtıdır. 1919'dan 1920 yılı
sonlarına kadar sürmüştür.
Kuvayi Milliye güçleri düzenli ordu birlikleri
kuruluncaya kadar işgalci güçlere karşı büyük bir
dirençle karşı koymuşlardır.
GÜNEY VE GÜNEYDOĞU CEPHESİ
İtilaf Devletleri, Mondros Mütarekesi'nden sonra |
işgal harekâtını başlattı. İngilizler tarafından Musul,
İskenderun, Kilis, Antep, Maraş ve Urfa işgal edildi.
Fransızlar ise Adana, Mersin ve Osmaniye'yi işgal
ettiler. Buralarda yaşayan Ermenilerle işbirliği
yaptılar. İngiltere ve Fransa 15 Eylül 1919'da ikili bir
antlaşma yaparak Ortadoğu'yu nasıl
paylaşacaklarını belirlediler. Irak ve Filistin İngiliz
Mandası, Suriye ve Lübnan da Fransız Mandası
altına sokuldu. Antep, Maraş ve Urfa el değiştirerek
Fransa'ya geçti.
Fransızlar ise Ermenilerle iş birliği yaparak, onlara
yöre yönetiminde görev verdiler. Bu durum
Fransızlara karşı büyük bir tepkinin doğmasına ve
bölgede Milli güçlerin direnmesine ve bir cephenin
açılmasına neden oldu.
Maraş Savunması:
Fransız askerlerine karşı Maraş halkı direnişi 11
Şubat 1920'ye kadar sürdü. Fransızlar kenti terk
etmek zorunda kaldılar. Maraş'a TBMM tarafından 7
Şubat 1972'te Kahramanlık ünvanı verildi.
Urfa Savunması:
10 Nisan'a kadar süren çatışmalarda Türk gücü
galip geldi ve kent kurtuldu. 12 Haziran 1984'te
Urfa'nın ismi Şanlıurfa olarak değiştirildi.
31
Antep Savunması:
Antep halkı 1921 yılına kadar Fransızlara karşı
koydu ve 9 Şubat 1921'de düşmana teslim oldu.
TBMM Antep'in direnişini ödüllendirmek için kente
Gazi ünvânı verdi.
Pozantı Savaşı:
Mondros Mütarekesi'nden sonra İtilaf Devletleri
Adana'yı işgal ettiler. Bu işgal üzerine kente bir
Ermeni akımı başladı. Fransızlar, Pozantı'ya kadar
ilerlediler. Fransızlarla Kuvayi Milliye arasında
amansız savaşlar başladı. Adana bölgesindeki
savaş Ankara Antlaşması'nın imzalanmasına kadar
devam etti.
Güney Cephesi TBMM Hükümeti ile Fransa
arasında 20 Ekim 1921'de yapılan Ankara
Antlaşması ile kapanmıştır. Fransızlar Adana, Urfa,
Antep ve Maraş'tan çekilmişlerdir.
DOĞU CEPHESİ
Rusların 1877-1878 savaşı sonunda Berlin
Antlaşması iie ele geçirdikleri Kars yöresi, 1917
ihtilalinden sonra geri alınmış ve halk oylaması ile
deTürkiye'ye katılmıştı.
Ancak Mondros Mütarekesi ile Türk Ordusu 1914'te
sınırın gerisine çekilince, bir süre mahalli bir Türk
devleti kurulmuş, fakat daha sonra İngilizlerin askerî
müdahelesi ile bu bölge Ermenilerin eline geçmiştir.
Ermenilerin sınırlarımıza saldırarak bölgedeki
halkımızı katletmesi üzerine TBMM Ermenilerle
savaş kararı aldı. Kazım Karabekir komutasındaki
ordu 28 Eylül 1920'de Ermenilere karşı taarruza
geçti. Türk kuvvetleri 30 Ekim'de Kars'ı, 7 Kasım'da
Batum'u geri aldı. Bu gelişmelerden sonra TBMM
Hükümeti ile Ermenistan arasında Gümrü
Antlaşması imzalandı.
GÜMRÜ ANTLAŞMASI (3 Aralık 1920)
Bu antlaşma ile;
- Bugünkü Doğu Anadolu sınırlarımız
saptanmıştır. Kars, Sarıkamış, Kağızman ve
Iğdır Türk Devletine verilmiştir.
32- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
- Sevr Antlaşması'nın geçersiz olduğu
Ermenilerce benimsenmiştir.
- Doğu Anadolu'da yaşayan, fakat oradan
ayrılmış olan Ermeniler üç yıl içinde diledikleri
taktirde yurtlarına geri dönebileceklerdir.
- Ermenistan'ın Türkiye'ye karşı hiçbir şekilde
düşmanca tavır ve davranışta bulunmayacağı,
TBMM Hükümeti'nin Ermenistan Devleti istediği
taktirde ona askeri ve siyasi yardımda
bulunacağı, Ermenistan yapacağı tüm
antlaşmaların imzalanmasından sonra ticari
ilişkilerin başlatılacağı benimsenmiştir.
Gümrü Antlaşmasının Önemi
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin
imzaladığı ilkantlaşmadır.
- TBMM ilk askeri başarısını Doğu Cephesi'nde
Ermenilere karşı kazanmıştır.
- Misak-ı Milli'nin bir kısmı gerçekleşmiştir.
- Sevr Antlaşması uluslar arası düzeyde
Ermenilerce reddedilmiştir. Ermeniler Sevr'in
kendilerine tanıdığı haklardan vazgeçmiş,
Ermeni sorunu da uluslar arası düzeyde sona
erdirilmiştir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti
denmesiyle yeni Türk devleti benimsenmiş
oluyordu. Böylece Türk Devleti tarihinde ilk kez
kendi kurucu öğesinin adını uluslar arası bir
antlaşmaya koydurmuş oldu.
SEVR ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920)
İtilaf Devletlerinin I. Dünya Savaşı sonucunda
Osmanlı Devleti ile yapmak istediği barış
antlaşmasıdır.
Önemli Hükümler:
- Osmanlı Devleti İstanbul ve çevresi ile
Anadolu'da küçük bir toprak parçası ile
sınırlandırılacak.
- Boğazlar bütün gemilere açık tutulacak ve bir
Avrupa komisyonu tarafından yönetilecektir.
- İzmir Ege Bölgesi ve Doğu Trakya Yunanistan'a
verilecek.
- Doğu Anadolu'da Ermenistan ve Kürdistan
Devletleri kurulacak.
- Antalya ve Konya dahil Güneybatı Anadolu
İtalya'ya bırakılacak.
- Adana, Sivas ve Malatya hattını birleştiren bölge
Fransa'ya bırakılacak.
- Mısır, Suriye ve Filistin İngilizler ve Fransızlar
arasında paylaşılacak.
- Hicaz bağımsız devlet olacak.
- Kapitülasyonlardan İtilaf Devletleri faydalanacak.
- Ekonominin kontrolü İtilaf Devletlerine
bırakılacak.
Sevr'in Değerlendirilmesi
- Bir parlamento tarafından onaylanmadığından
hukuken geçerli değildir.
- TBMM bu antlaşmayı imzalayanları vatan haini
saymıştır.
- Yürürlüğe girmeyen ve uygulanmayan bir
antlaşmadır.
- I. Dünya savaşı sonunda imzalanan en ağır
antlaşmadır.
BATI CEPHESİ
Yunanlıların İzmir'i işgalinden sonra Batı Anadolu'da
ortaya çıkan Kuvay-ı Milliye direnişi ilk olarak
Ayvalıkta başlamıştır. Bu dönemde halka düşmana
karşı Ayvalık, Bergama, soma, Akhisar, Salihli,
Aydın ve Nazilli gibi yerel cephelerde mücadele
etmiştir.
Düzenli Ordunun Kurulması
Yunanlıların 22 Haziran 1920'de saldırıya geçerek
Bursa'yı işgal etmeleri, daha sonra Gediz'de
Yunanlılar üzerinden yapılan taarruzun
başarısızlıkla bitmesi Kuvayi Milliye görüntüsü adı
altında bazı güçlerin halkı soyması düzenli orduya
geçişi hızlandırdı.
Gediz Taarruzu'nun olumsuz bir şekilde bitmesi
üzerine Batı Cephesi komutanlığında değişiklik
yapıldı. Ali Fuat Paşa yerine İsmet Paşa getirildi (8
Kasım 1920). Mustafa Kemal, İsmet Paşa öncelikle
düzenli ordu ve büyük süvari gücü oluşturmak
gerektiğini belirtmiştir. İsmet Bey cephe görevine
başlar başlamaz, ordunun tüm ihtiyaçlarının cephe
komutanlığınca sağlanacağını, halktan asker
toplanmayacağını, kimseden para alınmayacağını
bildiren bir genelge yayınladı. Batı Anadolu'daki
Kuvay-i Milliye birlikleri birleşerek düzenli ordu
kurulmuştur.
 -TARIH-
I. İNÖNÜ SAVAŞI (6-10 Ocak 1921)
- 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıkan Yunan askerleri
"Büyük Yunanistan'ı kurma plânını uygulamaya
koymuşlardır."
- Yunanlılar San-Remo kararlarına işlerlik
kazandırmak ve TBMM Hükümeti'ni yıkmak
amacıyla 22 Haziran 1920'de Salihli, Akhisar,
Alaşehir, Balıkesir, Bandırma, İznik ve Bursa'yı
işgal etmişlerdir.
- Çerkez Ethem İsyanı'nın yarattığı ortamdan
yararlanmak isteyen Yunan güçleri 6 Ocak
1921'de askerî harekete başlamışlardır.
Yeni kurulan düzenli ordu birlikleri, Bursa'dan
hareket eden Yunan güçlerini İnönü'de
karşılamıştır. 10 Ocak 1921'de düşmanın ileri
harekatı durdurulmuş ve Yunan güçleri geri
çekilmeye mecbur edilmiştir.
Birinci İnönü Savaşrnın Sonuçları
- Düzenli ordu ilk sınavını başarıyla vermiştir.
- Halkın düzenli ordu ve TBMM'ye güveni
artmıştır.
- Çerkez Ethem olayı kapatılmış ülkedeki iç
güvenlik sağlanmıştır.
- Kuvayi Müliye artık sona ermiştir.
- Yeni bir devletin kurulduğunu göstermek ve
yaptığı işleri hukuki zemine oturtmak için, TBMM
ilk anayasasını kabul etti. (20 Ocak 1921)
Dış Politikada önemli gelişmeler olmuştur.
a. Rusya'nın TBMM'ye karşı yakiaşımı daha da
yapıcı olmuştur. Rusya ile Moskova Antlaşması
imzalanmıştır.
b. Afganistan ile dostluk antlaşması imzalanmıştır.
c. İtilaf Devletleri, Londra'da bir konferans
düzenleyerek Sevr Antlaşmasın'dan taviz
verebileceklerini göstermişlerdir.
Londra Konferansı (21 Şubat 12 Mart 1921)
İtilaf Devletleri Sevr Barış Antlaşması'nı yürürlüğe
sokabilmek için Yunanlıların saldırılarına izin
vermiştir. Ancak Yunanlıların İnönü'de yenilmeleri
üzerine İtilaf Devletleri diplomatik girişimleri
başlattılar. İtilaf Devletleri TBMM Hükümeti'nin
Sovyetler Birliği ile iyi ilişki kurmasını engellemek ve
Sevr Barış Antlaşmasrnı TBMM'ye kabul ettirmek
için Londra'da bir konferans düzenlemeye karar
verdiler.
33
Konferansa, İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti,
Yunanistan ve TBMM Hükümeti'nin katılması
öngörülüyordu. 26 Ocak'ta Osmanlı Hükümeti Jtilaf
Devletleri'nin isteklerini Mustafa Kemal Paşa'ya
bildirdi. Ancak TBMM Hükümeti tarafından İtilaf
Devletleri TBMM Hükümeti'ni doğrudan doğruya
davet etmediği taktirde konferansa katılmama kararı
alındı. Bu kararlı tutum sonucunda İtilaf Devletleri
İtalya aracılığıyla TBMM Hükümeti'ni Konferansa
çağırdılar. Konferans 21 Şubat 1921'den - 12 Mart
1921 'e kadar sürdü.
TBMM temsilcileri konferansta Türk Ulusunun
haklarını savundular. Londra Konferansı'nda İtilaf
Devletleri Misak-ı Milli'yi bilmediklerini belirterek,
TBMM temsilcilerinin isteklerini kabul etmediler.
Sevr Antlaşması'nda bazı ufak değişiklikler yaparak
bir öneri hazırlayıp Türk temsilcilerine sundular.
Türk heyeti bu istekleri kabul etmedi. Dolayısıyla da
Londra'da yapılan görüşmelerden kesin bir sonuç
elde edilmedi.
Londra Konferansı tarihte önemli bir yere
sahiptir. Bu konferans ile;
- İtilaf Devletleri TBMM Hükümeti'ni resmen
tanımışlardır.
- Misak-ı Milli İtilaf Devietlerine açıklanmıştır.
- İtilaf Devletlerinin Sevr Antlaşması'ndan taviz
verebilecekleri ortaya çıkmıştır.
- İstanbul'daki Osmanlı yönetimi de TBMM'nin
gücünü anlamıştır.
* Londra Konferansı sonrasında TBMM temsilcisi
Bekir Sami Bey İngiltere, Fransa ve İtalya ile ikili
antlaşmalar yapmıştır. Misak-ı Milli'nin ruhuna
aykırı hükümler bulunan bu antlaşmaları TBMM
onaylamamıştır.
Türk-Rus Münasebetleri ve Moskova
Antlaşması
Birinci Dünya Savaşı sürerken 1971 'de Rusya'da
ihtilal çıkmıştır. Çarlık yönetimi yıkılmış Marxist
ilkelere dayalı yeni bir yönetim kurulmuştur. İtilaf
Devletleri kendi düzenlerine alternatif oluşturan bu
yeni düzene karşı cephe almışlar ve Çarlık
yanlılarına çeşitli şekilde yardım etmişlerdir. 1919'da
Anadolu'da başlayan Milli hareket yerine İtilaf
Devletleri Osmanlı Yönetimi ile işbirliği yapmayı
tercih etmişlerdir. İtilaf Devletleri'nin bu davranışı
Ruslar ile TBMM'yi birbirine yaklaştırmıştır.
TBMM ordularının Ermenistan üzerine yaptığı
seferin başarıyla bitmesinden ve I. İnönü Zaferi'nin
34- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
kazanılmasından sonra TBMM ile Rusya arasındaki
ilişkiler yeniden düzenlenmiş ve 16 Mart 1921'de
Moskova Antlaşması imzalanmıştır.
Moskova Antlaşmasmın sonuçları;
- Her iki taraftan birinin tanımadığı devletlerarası
bir anlaşmayı diğeri de tanımayacaktı.
- Bu maddeye göre Ruslar Sevr'i tanımadığını
kabul etmiş oluyordu.
- Boğazlar'ın uluslar arası ticarete açılması için
her iki taraf Karadeniz ve Boğazlar'ın bağlı
olacağı rejimin kesin biçimde hazırlanması
işinin, kıyı devletlerin temsilcilerinden oluşmak
üzere daha sonra yapılacak bir konferansa
katılacaktır. Ancak bu konferansta alınan
kararların Türkiye'nin egemenliğine ve onun
başkenti olan İstanbui'un güvenliğine zarar
vermemesi gerekir.
- Türkiye terimi Misak-ı Milli ile çizilen sınırları
kapsamaktadır. (Bu madde ile Misak-ı Milli ilk
defa güçlü bir batılı devlet tarafından kabul
edilmiştir.)
- Osmaniı Devleti ile Çarlık Rusya arasında
yapılmış olan anlaşmaiar geçersizdir. (Bu ğ
madde iki ülkede de köklü rejim değişikliklerinin w Afganistan Hükümetinin TBMM Hükümeti'nin
olduğunu gösteriyor.) S yanında yer alması İslâm dünyasında TBMM
Hükümeti lehine önemli bir etki doğurmuştur.
- Sovyet-Rusya kapitülasyonları kaldırdığını kabul 8
etmiştir. Kapitülasyonlar Rusya'ya 1774 Küçük ^
Kaynarca Antlaşması iie verümiştir. (Rusya > TBMM, yeni devletin kuruluş ve çalışma biçimini
kapitüiasyonları kaldıran ilk devlettir.) gösteren 1921 Anayasasfnı Teşkilat-ı Esasiye
- Her iki taraf da aralarındaki ilişkileri geliştirmek
için ekonomik, parasal antlaşmalar yapacak,
demir yolu, telgraf hatları geliştirilecek yolcuların
ve ticaret eşyasının ülkelere girip çıkmasında o
ülkenin yürürlükte bulunan yasaları
uygulanacaktır. (Yeni Türk Devleti bu
antlaşmasıyla asırlardan beri topraklarımızda
emelleri olan büyük bir devletle dostluk
kurmuştur. Maddi açıdan da yardım elde etme
imkânı bulmuştur.)
- Batum'daki egemenlik hakkı Gürcistan'a aittir.
(Bu madde Misak-ı Milli sınırlarından verilmiş iik
tavizdir.)
- Her iki taraf da toprakları üzerinde karşı tarafın
hükümet rejimini yıkmayı amaçlayan örgütlerin
kurulmasına izin vermeyeceğini taahhüt etmiştir.
(Bu madde ile Sovyet-Rusya'nın Türkiye'ye
yönelik komünizm propagandasının ve
faaliyetlerin engellenmesi amaçlanmıştır.)
- Her iki taraf da savaşta tutsak alınan askerleri
iade edecektir.
Önemi
Moskava Antlaşması TBMM için büyük bir başarı
olmuştur. Ankara Hükümeti ilk kez büyük bir devletle
eşit koşullarda bir antlaşma yaparak bu devlete
Misak-ı Milliyi kabul ettirmiştir.
Türk-Afgan Antlaşması
Moskova'da bulunan TBMM Hükümeti temsiicileri bir
yandan Sovyet birliği temsilcileri ile görüşürken diğer
yandan da Afganistan temsilcileriyle görüşerek bir
anlaşma zemini aramışlardır. 1 Mart 1921 'de bir
"Ahitname" imzalamışlardır. Bu antlaşmaya göre;
- TBMM ile Afganistan'ın kardeş olduğu,
aralarındaki manevi birliği politik alanda da
sürdürmek istedikleri, her iki devletin de
birbirierinin bağımsızlığına saygı gösterecekleri,
doğu ulusların yönetim biçimlerini belirlemekte
özgür oldukları, emperyalist güçlerin doğu
uluslarından biri üzerinde yapacakları saldırıyı
kendi üikelerine yapılmış sayıp bu saldırıyı
gidermek için çalışacaklarını belirtmiştir.
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)
Kanunu adıyla kabul etti. Bu kanunun önemli
maddeleri şunlardır:
- Egemenlik kayıtsız ve şartsız ulusundur.
- Yürütme gücü ve yasama yetkisi, ulusun tek ve
gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi'nde
toplanır.
- Türkiye Devleti, TBMM'ce yönetilir ve hükümeti
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adını alır.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi, iller halkınca
seçilen üyelerden kurulur.
- Miilet vekilleri seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilen
üyeierin üyelik süresi iki yıldır bunlar yeniden
seçilebilirler. Eski meclisin görevi yeni meclis
toplanıncaya kadar sürer. Yeni bir seçim
yapılmayacağı anlaşılırsa, toplantı dönemi
yalnız bir yıl uzatılabilir. Milletvekilleri kendini
seçen iiin ayrıca vekili olmayıp bütün ulusun
vekilidir.

- Millet Meclisi Genel Kurulu Kasim başında,
çağrısız toplanır.
- Din buyruklarının yerine getirilmesi, bütün
yasaların konulması değiştirilmesi, kaldırılması,
antlaşma ve barış yapılması ve savaş kararı
vermesi gibi temel haklar TBMM'nindir.
Yasalar ve tüzükler düzenlenirken, halkın işine
en uygun ve zamanın gereklerine en elverişli din
ve hukuk hükümleriyle töreler ve önceki işlemler
temel olarak alınır. Bakanlar Kurulu'nun görev
ve sorumluluğu özel yasayla belirtilir.
- TBMM çeşitli bakanlıkları özel yasasına göre
seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetir. Meclis
yürütme işleri için bakanlara yönerge verir ve
gerektiğinde bunları değiştirir.
- TBMM genel kurulunca seçilen başkan bir seçim
dönemi süresince TBMM'nin başkanıdır. Bu
kimlikle Meclis adına imza atmaya ve Bakanlar
Kurulu kararlarını onaylamaya yetkiüdir.
Bakanlar Kurulu üyeleri, içlerinden birini
kendilerine başkan seçerler. Ancak TBMM
Başkanı Bakanlar Kurulunun da doğai
başkanıdır.
- Kanun-u Esasi'nin bu maddelerle çelişmeyen
hükümleri eskiden olduğu gibi yürürlüktedir.
İstiklâl Marşının Kabulü
Osmanlı Devleti'nin bir milli marşı yoktu. Milli Eğitim :§
Bakanlığı, Kurtuluş Savaşı'nın anlamını ve milletin *"
bağımsızlık isteğini dile getirecek bir marşın
yazılması için 1921 yılı başlarında bir yarışma açtı. 12
Mart 1921'de Mehmet Akif Ersoy'un yazdığı şiir lilli
Marşımız olarak Meclis'te kabul edildi.
Cumhuriyet Döneminde ise Cumhurbaşkanlığı
Orkestrası şefi Zeki Öngör, İstiklâi Marşı'nı
besteledi. (1930)
II. İNÖNÜ SAVAŞI (23 Mart -1 Nisan 1921)
Sebepleri:
- Yunanlıların Londra'da İtilaf Devletlerinin
kendilerine belirttikleri güvene layık olmak için
taarruz hazırlıklarına başlamaları, Türk
Ordusu'nun örgütlenmesine engel olmak
istemeleri
- Yunanlıların Kütahya, Afyon, Eskişehir'i ve
civarındaki demir yollarını alarak Ankara'ya
yönelmek, buradaki TBMM'yi, hükümeti ve
orduyu dağıtmak istemeleri.
-TARIH- 35
- Sevr Antlaşması'nın maddelerini Anadolu
halkına zorla kabul ettirmek istemeleri
- Türk Ordusu'nu yardımsız bırakmak istemeleri.
Yunanlılar 23 Mart 1921'de Bursa, Bilecik, Uşak
üzerinden saldırıya geçtiler. Bursa üzerinden
yaptıkları saldırılar sonunda 14 Mart'ta Bilecik'i, 25
Mart'ta Pazarcık'ı işgal ettiler ve İnönü'ye kadar
geldiler. Türk kuvvetleri karşı saldırıya geçerek
Yunan saldırısını durdurdu ve geri çekilmek zorunda
bıraktı. 1 Nisan 1921'de Yunan ordusu Bursa
mevzilerine çekilmeye başladı. Böylece Yunanlıiar
İnönü'de ikinci kez yenildiler.
Sonuçları:
- Yunanlılar yenildiler. Türklerin zaferi yurt içinde
ve yurt dışında geniş yankılar yaptı.
- TBMM'nin ve tüm halkın morali daha da
yükseldi.
- Yunanlılar İtilaf Devletleri'ne karşı mahcup
duruma düştüler.
- Fransızlar Zonguldak'ı, İtalyanlar ise Kuşadası
ve Antalya'yı boşalttılar.
ESKİŞEHİR VE KÜTAHYA SAVAŞLARI (10-
24 Mart 1921)
| Türk ordusunun Yunanlılar karşısında İnönü
zaferlerini kazanması, milletimizin moralini yükseltip,
kurtuluş ümidini kuvvetlendirirken başta Yunanlılar
olmak üzere düşmanlarımızı da endişelendirmiştir.
Fakat bu durum Yunanlıların Anadolu'dan
çekilmelerine değil, bütün imkanlarını kullanarak
yeniden saldırmalarına sebep oldu. İngilizlerin de
yardımıyla 10 Temmuz 1921'de yeniden saldırdıiar.
10 Temmuz'da Bursa'dan ilerleyen Yunan
kuvvetleri, Yenişehir'i işgal ederek İnegöl'e varırken,
Uşak'tan hareket eden birlikleri de Gediz ve
Dumlupınar'a doğru ilerledi. 17 Temmuz'da Kütahya
Yunanlıların eline geçti. Türk ordusu Eskişehir
Seyitgazi hattına çekildi.
Savaşın Sonucunda;
- Mustafa Kemal'in isteğiyle Türk Ordusu Sakarya
Nehri'nin doğusuna çekildi. Mustafa Kemal bu
çekilişle, düşmanı hareket üssünden uzaklaştırıp
tehlikeli duruma düşmesini sağlamaya
çalışıyordu.
- Düzenli Ordunun durumu tartışmaya
başlamıştır.
36- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Kütahya-Eskişehir savaşlarının bu şekilde
neticelenmesi, Ankara'da tedirginlik ve
huzursuzluk doğurmuştur.
Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutan
Seçilmesi
Türk Ordusunun Sakarya'nın doğusuna çekilmesi,
Meclis içerisinde şiddetli tartışmalar olmasına yol
açtı. Bazı muhalif milletvekilleri, sorumluların
cezalandırılmasına ve bu cezalandırılmanın da
bizzat ordunun başına geçmek suretiyle yapılmasını
istiyorlardı.
Mustafa Kemal Paşa'yı seven bazı milletvekilleri de
Yunanlıların bu taarruzlarını ancak başında
kendisinin bulunacağı bir Türk ordusunun
durdurabileceğini düşünüyorlardı. Bu tartışma
içerisinde üçüncü bir grup da, Mustafa Kemal
Paşa'nın, Türk milletinin İstiklâlini elde etmesinde
tek ümidi olduğunu düşünerek bu ümidin alınacak
biryenilgi ile söndürülmemesini istiyordu.
Bu tartışmalar devam ederken 4 Ağustos 1921
tarihli gizli oturumda Mustafa Kemal Başkomutanlığı
kabul ettiğini bildiren bir önergeyi Meclise sundu. Bu
önergede; "Meclis'in sayın üyelerinin genel olarak
beliren istek ve talepleri üzerine, Başkomutanlığı
kabul ediyorum. Bu görevi şahsen üzerime almaktan
doğacak yararları en kısa zamanda elde edebilmek
ve ordunun maddi ve manevi kuvvetini en kısa
zamanda arttırmak ve yönetimini bir kat daha
kuvvetlendirmek için, Türkiye Büyük Millet
Meclisi'nin sahip olduğu yetkileri, fiilen kullanmak
şartıyla üzerime alıyorum. Hayatım boyunca milli
hakimiyetin en sadık bir hizmetkarı olduğumu millete
bir defa daha doğrulamak için bu yetkinin 3 ay gibi
kısa bir müddetle sınırlandırılmasını ayrıca
istiyorum."
Bu önerge Meclis'in yetkilerini kullanma isteği
sebebiyle bazı itirazlara neden oldu. Fakat 5
Ağustos 1921'de Mustafa Kemal Paşa'nm
Başkomutanlığına dair kanun Meclis tarafından
kabul edildi. Mustafa Kemal Paşa 8 Temmuz
1919'da bıraktığı görevine tekrar dönmüş oldu.
Mustafa Kemal Türk ordusunun Sakarya
Savaşı'na hazırlanmasını sağlamak ve savaş
gücünü artırmak için, Tekalif-i Milliye Emirlerini
yayınlattı. Bu emirler şunlardı;
- Her ilçede bir "Tekalif-i Milliye Komisyonu"
kurulacak, bu komisyonlarca toplanan malzeme
ordunun çeşitli bölümlerine dağftılacaktı.
- Vatanın her ailesi birer kat çamaşır, birer çift
çorap ve çarık hazırlayıp Tekalif-i Milliye
Komisyonu'na teslim edecekti.
- Tüccar ve halk elindeki çamaşır, bez, kumaş,
astar, kösele, hayvan malzemesi vs'nin yüzde
kırkını bedeli sonradan ödenmek şartıyla ilgili
komisyona verecekti.
- İnsan ve hayvan yiyeceklerinin yüzde kırkı
teslim edilecekti.
- Nakil vasıtaları ayda bir defa olmak üzere, 100
km kullanılacaktı.
- Ordunun giyimine ve beslenmesine yarayan
bütün sahipsiz mallara el konulacaktı,
- Halkın elinde bulunan savaşta işe yarar bütün
silah ve cephaneler üç gün içerisinde teslim
edilecek,
- Akaryakıt, araba lastiği vs'nin yüzde kırkına el
konulacaktı,
- Silah ve malzeme yapan demirci, marangoz,
saraç, dökümcü ordunun emrine alınacaktı,
- Halkın elinde bulunan araba, at ve öküz arabası,
katır ve yük hayvanlarının yüzde 20'sine el
konulacaktı.
* Tekalif-i Milliye Emirleri Sakarya Savaşı için
çıkarılmış, fakat faydası Büyük Taarruz'da
görülmüştür.
* Bu emirlerin uygulanmasında herhangi bir
suistimale meydan vermemek için Ankara,
Şamsun, Kastamonu, Konya, Eskişehir'de
İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Bu mahkemelerde
suçlular Hıyanet-i Vataniye suçu ile
cezalandırıldılar.
SAKARYA MEYDAN SAVAŞI (23
Ağustos-13 Eylül 1921)
Yunanlılar 13-14 Ağustos 1921'de yeniden
ilerlemeye başladılar. 23 Ağustos 1921 günü
Sakarya Nehri'nin doğusunda bulunan Türk
mevzilerine taarruza başladılar. 10 Eylül 1921!de
ordumuz topyekün bir karşı taarruza kalkmıştır.
Yunan kuvvetieri 13 Eylül günü Sakarya'nın batısına
çekilmiştir.
Savaşın Sonuçları:
- Bu zafer, memlekette büyük bir sevinç yaratmış.
TBMM ve ordunun otoritesini ve kuvvetini dünya
bir defa daha tanımak zorunda kalmıştır.
 -TARIH-
- Savaştan sonra Sovyetler Birliği'ne bağlı Kafkas
devletleriyle Kars Antlaşması, Fransızlarla
Ankara Antlaşması yapılmıştır.
- Türk ve İngiliz esirlerinin karşılıksız olarak takası
sağlanmış, böylece Malta Adası'na sürülen
Türklerin anavatana dönmesi sağlanmıştır.
- TBMM 14 Eylül 1921'de oybirliği ile aldığı bir
kararla, Mustafa Kemal Paşa'ya Mareşal
rütbesini ve Gazi unvanını vermiş, ayrıca
Fevzi Paşa'ya da takdimame verilmiştir. Savaşa
katılan diğer subayların rütbeleri de bir üst
dereceye yükseltmiştir.
- Sakarya Meydan Muharebesi'nin
kazanılmasıyla, İkinci Viyana Savaşfndan beri
devam eden Türk geri çekilmesi sona ermiş ve
yeni bir Türk taarruz dönemi başlamıştır.
- Mustafa Kemal Paşa'nın isteği üzerine 31 Ekim
1921'de Başkomutanlık yetkisi yeni bir kanunla
üçaydahauzatılmıştır.
KARS ANTLAŞMASI (13 Ekim 1921)
TBMM'nin kazandığı zaferler, dış politikada olumlu
gelişmelere yol açmıştır. Azerbeycan, Gürcistan ve
Ermenistan devletlerinin temsilcilerinin de katıldığı
bir konferans düzenlenmiştir. Bu konferans
sonrasında 13 Ekim 1921 de Kars Antlaşması
imzalanmıştır.
- Moskova Antlaşması'nın bir tekrarı gibidir.
- Azerbeycan, Gürcistan ve Ermenistan'la olan
sorunları çözümlemiştir.
- Moskova Antlaşması'nın bu üç devlet için geçerli
olduğu vurgulanmıştır.
- Türkiye'nin doğu sınırları güvenceye
kavuşmuştur.
ANKARA ANTLAŞMASI (20 Ekim 1921)
Güney cephesinde savaştığımız Fransa, bölgedeki
Kuvay-i Milliye birlikleriyle baş edememiş ve
Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra TBMM
Hükümeti ile Ankara Antlaşması'nı imzalamıştır (20
Ekim 1921).
Ankara Antlaşması'nın sonuçları;
- Antlaşmanın imzalanmasıyla tutuklananlar
salıverilecektir.
- Türkiye-Suriye sınırı İskenderun Körfezi'nin
güneyindeki Payas'tan başlayacak Meydan-ı
37
Ekbez'e oradan da Nusaybin ve Cizre'den
geçerek Fırat'a ulaşacaktır.
- Nusaybin, Cizre ve Kilis Türkler'de kalacaktır. İki
ay içinde Türk kuvvetleri bu hattın kuzeyine
Fransız kuvveti de güneyine çekilecektir. Her iki
taraf da çekildiği bölgede af ilan edecektir.
- İskenderun ve Antalya için özel bir yönetim
sistemi oluşturulacak burada resmi dil Türkçe
olacak, Türk halkının kültürünün geliştirilmesi
için hertüriü önlem alınacaktır.
Bu antlaşma ile İtilaf Devletleri arasında
parçalanma baş göstermiş, güney sınırlarındaki
savaş sona ermiş, bu bölgedeki göçler Batı
Cephesi'ne kaydırılmıştır.
İtilaf Devletleri'nin Barış Teklifleri
İtilaf Devletleri 22 Mat 1922'de Türkiye ve
Yunanistan'a ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Bu
ateşkes önerisinde,
- Tarafların ordularını araç ve gereç bakımından
güçlendirilmesinin engellenmesi
- İki taraf birlikleri arasında on kilometrelik
askerden arındırılmış bir alan bırakılması
- Müttefikler arası bir komisyonun Türk ordusunu
ve askeri durumunu denetlemesi hükümleri yer
almıştır.
İtilaf Devletleri'nin Sakarya Savaşı'ndan sonraki
barış önerilerini samimi bulmayan Türkiye düşmanı
yurttan atmak için başlattığı taarruz hatırlıklarına hız
vermiştir.
BÜYÜKTAARRUZ
(26Ağustos-9EylüM922)
Sakarya yenilgisinden sonra Yunan ordusu,
Eskişehir, Kütahya ve Afyon'un doğusuna çekilerek
savunma önlemleri almaya ve birliklerinin gücünü
artırmaya başladı. Yunanlıların hazırlıklarını gören
bir İngiliz subayı, cepheyi güçlü bularak "Türkler bu
mevzileri beş-altı ayda düşürebilirlerse, bir günde
düşürdüklerini söyleyebilirler." demişti..
Taarruz hazırlıklarının uzaması meclisteki
eleştirilerin giderek artmasına neden oldu. Özellikle
İtilaf Devletleri'nin barış tekliflerinin reddedilmesi
üzerine barış fırsatının kaçırıldığı ve milletin
maceraya sürüklendiği iddiaları yoğunlaştı. 5 Mayıs
1922'de mecliste başkomutanlık yetkilerinin
38- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
uzatılması konusu görüşüldü. Fakat yeterli çoğunluk
sağlanamadı.
Büyük Taarruz hazırlıklarının yoğunlaştığı bir sırada
ortaya çıkan bu durum üzerine Mustafa Kemal Paşa
6 Mayıs 1922'de Başkomutanlık Kanunu üç ay süre
ile uzatıldı. Daha sonra da başkomutanlık süresiz
olarak Mustafa Kemal Paşa'ya verildi. (20 Temmuz
1922)
Büyük Taarruz'un Başlaması ve Başkomutanlık
Meydan Muharebesi
Sakarya zaferinden sonra 6 ay süren hazırlıklar
sonunda, Haziran 1922'de taarruza geçilmesine
karar verildi. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa,
! sonra, 30 gün içerisinde, buradaki Yunan
Akşehir'de 20 Ağustos 1922 de komutanlarla
toplantı yaptıktan sonra 26 Ağustos 1922'de Büyük
Taarruzbaşladı.
27 Ağustos'tan itibaren Türk kuvvetleri üstünlüğü ele
geçirdi ve Yunan kuvvetleri geri çekilmeye başladı.
30 Ağustos günü Yunan ordusu Dumlupınar'da
kuşatıldı. 0 günkü muharebeyi doğrudan
Başkomutan Mustafa Kemal Paşa yönetti.
Düşmanın ana kuvvetleri bu bölgede imha edildi. Bu
savaş tarihimize "Başkomutanlık Meydan
Muharebesi" olarak geçmiştir.
Büyük Taarruz'un Sonuçları
Kurtuluş Savaşı başarıya ulaşmış ve Anadolu'da
Yunan işgali sona ermiştir.
Kurtuluş Savaş'ının askeri safhası sona ermiş,
diplomatik ilişkiler önem kazanmıştır. İtilaf Devletleri
TBMM'ye ateşkes teklifinde bulunmuş ve Mudanya
Ateşkes Anlaşması imzalanmıştır.
Türk kuvvetleri Çanakkale ve İzmit çevresinde İngiliz
kuvvetleriyle karşıiaşmışlar ve taraflar arasında
savaş durumu ortaya çıkmıştır.
MUDANYA MÜTAREKESİ (3 -11 Ekim 1922)
Türk kuvvetlerinin Batı Anadolu'dan sonra Yunan
işgali altında olan Trakya'yı kurtarmak için boğazlara
yönelmesi, bu bölgeyi kontrol altında bulunduran
İngiltere ile Türkiye arasında savaş tehlikesi
doğurmuştur. İngiltere fiilen savaşa karar vermesine
rağmen sömürgelerinden ve kendi kamu oyunundan
destek alamamıştır.
Bu arada Çanakkale ve İzmir çevresinde bulunan
Fransız ve İtalya birlikleri geri çekilmiştir. Siyasi ve
askeri desteği zayıflayan İngiltere geri adım atmak
zorunda kalmış, bunun sonucunda 3 Ekim 1921'de
Mudanya Konferansı toplanmıştır.
Konferansa Türkiye, İngiltere, Fransa ve İtalya
katılmıştır.
Konferansta Alınan Kararlar
a. 14/15 Ekim 1922 gecesi saat 24'ten itibaren
Türk-Yunan askeri kuvvetleri arasındaki savaş
hali bitmiş olacak.
b. Edirne dahil, doğu Trakya'dan Meriç'e kadar
olan yerler, Yunan Ordusu tarafından 15 gün
içerisinde boşaltılacak.
c. Doğu Trakya'nın askeri yönden boşaltılmasından
memurlar, görevierini İtilâf Devletleri
memurlarına onlar da bu görevlerini Türk
memurlarına devredecek,
d. Barış Konferansı sonuçlanıncaya kadar Türkler,
Doğu Trakya'da 8.000 jandarma askeri
bulundurabilecek,
e. Mütareke'nin imzalanmasından sonra İstanbul
ve Boğazlar da TBMM Hükümeti idaresine
bırakılacak; ancak İtilâf Devletlerinin askeri
kuvvetleri ise kesin barış antlaşması
imzalanıncaya kadar İstanbul'da kalacaklar.
Bu mütareke, askeri zaferimizi tamamlayan,
siyasi bir zaferdir. Edirne dahil tüm Doğu Trakya,
İstanbui ve boğazlar idaremize veriliyordu. Misak-ı
ılli kısmen de olsa gerçekleşmiş oluyordu.
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
Sebepleri:
Padişah Vahdettin'in illi Mücadele'ye karşı
olması,
a. Kendisine bağlı askeri birlikleri (Hilâfet
Ordusu) Kuva-i Milliyecilerin üzerine sevk
etmesi,
b. Anadolu'da kendisine bağlı olan kişileri
teşvik ederek Mustafa Kemal'e karşı
isyanlar çıkartması,
? 20. yüzyılın başında, padişahlık ve krallık
rejimlerinin önemini yitirmesi sonucu, Osmanlı
Saltanatı'nın da fonksiyonunu tamamlamış
olması,
? Ülkemiz insanının çağdaşlaşmış ve kendisini
yönetmeyi arzulaması,

Sonuçları:
? Saltanatın kaldırılması ile Osmaniı Devleti
resmensonaermişoldu.
? Cumhuriyet yönetimi önündeki engel ortadan
kalktı.
? YetkilerTBMM'yegeçti.
? Saltanatın kaldırılması Milli Mücadele
döneminde yapılan tek inkılâptır. Laikliğe geçişin
ilk basamağıdır.
LOZAN ANTLAŞMASI
20 Kasım 1922'de Lozan Görüşmeleri başladı.
Temel konularda tarafların tavize yanaşmaması ve
önemli görüş ayrılıklar çıkması üzerine 4 Şubat
1923'te görüşmeler kesilmiştir. Tarafları yeniden
barış masasına oturmak amacı ile arabulucular
devreye girmiş ve 23 Nisan 1923'te görüşmeler
yeniden başlamıştır. 24 Temmuz 1923'te Lozan
Barış Antlaşması imzalanmıştır.
Konferansın Konusu:
a. Misak-ı Milli'ye göre sınırlar,
b. Bağımsız bir Türk Devleti'nin kurulması,
c. Azınlıkların durumu,
d. Devlet borçları,
e. Kapitülasyonlar
f. Boğazlar
Konferansa Katılan Devletler
TBMM, İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya,
Yunanistan, Romanya, Yugoslavya konferansa
katılmışlardır. Boğazlarla ilgili konular görüşülürken
Bulgaristan ile Sovyetler Biriiği katıldılar. ABD
sadece bir gözlemci gönderdi.
LOZAN ANTLAŞMASININ HÜKÜMLERİ a.
Sınırlar;
1. Trakya sınırı, Mudanya Mütarekesi'nde
belirtildiği şekilde tesbit edilmiştir. Yunanistan ile
Türkiye arasında Meriç Irmağı sınır olarak kabui
edilmiş, Yunaniılar, savaş tazminatı olarak Meriç
Irmağı'nın batısındaki Karağaç'ı Türkiye'ye
bırakacaktır.
2. Bozcaada, Gökçeada Türkiye'ye, Limni,
Sakız, Sisam ve Nikarya adaları Yunanistan'a,
Rodos ve civarındaki 12 ada da İtalya'ya
bırakılacaktır.
-TARIH- 39
3. Fransıziarla Ankara'da imzalanan antlaşmaya
göre güney sınırımız (Suriye sınırı) toplu olarak
belirtilmiştir.
4. Türkiye ile Irak arasındaki sınır sorununun
çözümü barıştan sonraya bırakılmıştır.
Antlaşmanın imzalanmasından sonra en geç
dokuz ay içerisinde İngiltere ile Türkiye Irak sınır
sorununu aralarında çözümleyecekler, şayet
çözümleyemezlerse konu Milletler Cemiyeti'ne
götürülecek ve orada çözüm aranacaktır.
Türkiye ile Yunanistan Arasındaki Diğer
Sorunlar;
1. Türkiye'deki Rumlarla Yunanistan'daki Türkler
takas edilecek,
2. Batı Trakya'daki Türklerle İstanbul'daki Rumlar
bu takasın dışında bırakılacak,
3. Yunan Ordusu'na katılan, bu orduyla birlikte
| savaşıp, tekrar Yunanistan'a giden İstanbul
j Rumları da İstanbul'a alınmayacak,
'§ I 4. Patrikhane İstanbul'da kalacaktır.
ÜJ
Q
b. Azınlıklar;
Mondros Mütarekesi'nde azınlıklara ait bazı özel
hükümler bulunmasına rağmen, Lozan
Antlaşması'nda azınlıklara, bazı kültürel haklar
>-
hariç, dokunulmazlık gibi özel bir ayrıcalık
tanınmamıştır. Türk vatandaşı sayılan
gayrimüslimlerin kanun karşısında eşitliği
sağlanmıştır. Yalnız kültürlerinin kaybolmaması için,
gerekli okul ve kiliselerini açmak kendi dillerinde
eğitim - öğretim yapmak ve günlük gazete ile dergi
çıkarmakta serbest olmaları hakkı verilmiştir.
Türkiye'de azınlık olarak Rumlar, Ermeniler ve
Yahudiler kabul edilmiştir.
c. Kapitülasyonlar ve Borçlar;
Kapitülasyonlar Osmanlı Devleti'nin yabancılara
verdiği adli, ticari ve idari ayrıcalıkiardır. 28.
maddeye göre kapitülasyonlar tamamen
kaldırılmıştır. Yalnız Fransızlarla aramızdaki borçlar
meselesinin çözümü, konferanstan sonraya
bırakılmıştır. Bu sorun ancak 22 Nisan 1932'de
çözümlenmiştir. Türkiye Osmanlı'nın Fransız
vatandaşlarına olan borcunu ödemeyi kabul etmiştir.
Osmanlıların, Avrupalı devletlere olan borçlarının bir
kısmı, Osmanlılardan ayrılan devletlere yüklenmiştir.
Ayrıca Osmanlıların Avusturya-Macaristan'a,
40- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Almanya'ya ve Bulgaristan'a olan borçları da İtilâf
Devletleri'ne devredilmiş ve ödemesinin Türkiye
tarafından uygun şartlarla yapılması kabul edilmiştir.
d. Boğazlar;
Gelibolu Yarımadası'nda, Çanakkale ve İstanbul
boğazında, iki taraflı dar bir bölge askerden
arındırılacaktı. Türkiye bir savaşa girdiğinde,
boğazları silahlandırabilecektir. Savaş ve barış
zamanında bütün ülkelerin ticaret ve savaş gemileri
boğazlardan serbestçe geçecekler, bu geçişleri,
başkanı Türk olan, ayrı bayrağı ve bütçesi bulunan
Boğazlar Komisyonu sevk ve idare edecektir. Bu
komisyon her yıl, geçişlerle ilgili olarak, Milletler
Cemiyeti'ne bir rapor verecektir. Boğazlar
probleminin tam çözüme kavuşması, ancak 20
Temmuz 1936'da imzalanan Montrö (Montreux)
sözleşmesiyle mümkün olmuştur.
e. İstanbulun Boşaltılması;
Lozan Antlaşması'nın TBMM tarafından
onaylanmasından sonraki altı hafta içersinde
İstanbul, İtilâf devletleri tarafından boşaltılacaktı.
f. Patrikhane;
o -
İstanbul'da bulunan Ortodoks Fener Rum •
Patrikhanesi yıkıcı çalışmalar yapıyordu. Türkiye
patrikhanenin kendi sınırları dışına çıkarılmasını
istemiş, fakat bu isteği kabul edilmemiştir.
g. Yabancı Okullar;
Türkiye'deki yabancı okulların bağlı bulunacakları
rejim Lozan'da bir esasa bağlanmıştır. Buna göre
yabancı Okullar Türk kanunlarına ve diğer okulların
bağlı bulundukları tüzük ve yönetmelik hükümlerine
uyacaklardır. Türk hükümeti bu okulların öğrenimini
düzenleyecektir.
Lozan Barış Konferansı'nda Çözümlenemeyen
Meseleler:
1. Musul Sorunu; Petrolleri ile ünü olan bu bölgeyi
İngiltere Türkiye'ye bırakmadığı gibi, Hakkari'yi de
ele geçirmek istenmiştir. Uzun tartışmalara neden
olan bu çözümü, Milletler Cemiyetine bırakılmış ve
bu cemiyetin kararı doğrultusunda Musul Irak'a
dolayısıyla da İngiltere'ye; Hakkari Türkiye'ye
bırakılmıştır.
Boğazlar Sorunu; Boğazlar sorunun çözüm biçimi
egemenlik haklarıyla gelişir nitelik taşıyordu.
1936'da kısıtlayıcı hükümler kaldırıldı.
Hatay Sorunu; Türkiye-Fransa arasında yapılan
Ankara İtilafnamesi uyarınca Hatay Türkiye sınırları
dışında bırakılmıştır. Lozan'da bu sorun Türkiye
lehine çözümlenemedi.1939'da Hatay sınırlarımız
îçine alındı.
Ege Adaları (İmroz, Bozcaada dışında); Balkan
savaşları sonucu yitirilen Ege Adaları konusunu
İsmet Paşa yeniden barış masasına getirdi ise de
olumlu bir sonuç alınamadı. Zira devletler hukuki
açısından daha önce yapılan antlaşmalar yürürlükte
idi.
Antlaşmanın Önemi
- Lozan Antlaşması ile tam bağımsız bir Türk
Devleti kurulmuş oluyordu.
- İtilâf Devletleri, Misak-ı Milli ilkelerimizin büyük
çoğunluğunu kabul etmiş oldu.
- Türkiye, milletlerarası ilişkilerde eşit şartlarda
temsil edilmiştir.
- Osmanlı Devleti, milletlerarası sahada hukuken
sona ermiştir.
Türkiye, milletlerarası alanda şerefli yerini
almıştır.
- Asırlarca Avrupalılar'ın peşinden koştukları "Şark
meselesi" projeleri iflas etmiştir.
- Barış ortamı doğmuştur.
- Ermeni ve Rum iddiaları ortadan kalkmıştır.
- Çözümlenen konular; kapitülasyonlar, borçlar ve
azınlıklardır.
- Batı Trakya, Ege Adaları, Patrikhane ve
Boğazlar Türkiye'nin aleyhine çözümlenmiştir.
- Türk dış politikasının esasları belirlenmiştir.
- Kapitülasyonlar kaldırılarak ekonomik
bağımsızlık sağlanmıştır.
- Lozan'dan sonra Batılı ülkelerle ilişkilerde
yumuşama başlamıştır.
- Türk milletini adeta esir eden Mondros ve Sevr
Anlaşmaları geçersiz kılınmıştır.
- Bağımsızlık mücadelesi veren birçok millete ışık
tutmuştur.
- Geçerliliğini günümüzde de sürdüren, asrımızın
en uzun barış antlaşmasıdır.
- Lozan, I. Dünya Savaşı'nı sonra erdiren en son
antlaşmadır.
 -TARIH- 41

- Siyasi, sosyal, kültürel ve hukuki alanda

yapılacak olan inkılâplar için uygun ortam
oluşmuştur.

İkinci Büyük Millet Meclisi

23 Nisan 1920'de kurulan TBMM, yeni Türk
Devleti'ni kurmuş, yurdu düşman işgalinden
kurtarmış ve ulusal egemenlik konusunda önemli
kararlar almıştır. Ancak savaşları ayaklanmalar ve
görüş ayrılıkları bu meclisi yıpratmıştır.
Ülkenin her alanda geliştirilmesi için yapacak bir çok
işi olan TBMM, 1 Nisan 1923'te yeni seçimlerin
yapılmasına karar vermiştir. 11 Ağustos 1923'te
açılan ikinci TBMM Lozan Antlaşmasrnı
onaylamıştır. Ankara'yı başkent yapmıştır.
Cumhuriyeti ilan etmiştir. Halifeliği kaldırmıştır.

C5
tr
LU
Q
V)
tn
Q-

Ui
 K U R T Ü L U Ş S A V A Ş I

HAZIRLIK DONEMI SAVAŞ DÖNEMİ DİPLOMATİK İ L İ Ş K İ L E R DÖNEMİ

l Doğu Cephesi (Ermeni ve

Gümrü Antlaşması §{QS3gJ
(I. TBMM'nin imzaladığı ilk resmi antlaşmadır.
Mustafa K e m a l ' i n Gürcülerie mücadele e d i l m i ş t i r .
1 __
Samsuna ç ı k ı ş ı Lodra
Güney Cephesi

Havza G enelgesi
F r ansı zl arl a ve Ermenileıie mücadele edildi.
Milis kuvvetleri mücadele etmiştir.
Savunma Savaşı yapı lmı ştı r .
I
1 i
Amasya Genelgesi __ Batı Cephesi
( Kur t ul uş Sa va ş ı ' nı n amâcT, i n g i l i z desteğindeki Y u n a n l ı l a r ile mücadele e d i l d i .
gerekçesi ve yöntemi Önce savunma y a p ı l m ı ş , t a a r r u z
Afganistan DostlukAnt
belirl enmiştir gü cü ne u i a ş t n c a s a l d ı n y a g e ç i i m i ş t i r .

Kars Antlaşması
Erzurum --- 1. İnönü Savaşı lİUÜJ A n k a r a A n t l a ş m a s ı j _______
Kongresi (Düzenli ordunun ilk zaferidir. ( F r a n s a TBMM'yi t a n ı y a n İL K i t i l a f d e v l e t i d i r . )

i
B a l ı k e s i rv e Al a ş e h i r K o n g r es i
-II. İ n ö n ü Savaşı
Mudanya Ateşkes şJEJfl^J
--- Kütahya ■ Eskisehir ( İ n g i l t e r e Türk zaferini kabul elmiş ve TBMM'yi t a n ı m ı ş t ı r .
Savası
Sivas K ongresi (ilk yenilgimizdir.

--- Sakarya Savaşı Lozan Barış

(Son savunma sa va ş ım ızd ır (Türk D e vl e t i n i n b a ğ ım s ı z l ı ğ ı kabul e d i lm i ş t i r .
Am asya Gö rüşmesi
A sk e r i za f e r , s i yas i za fe r e d ö n üşm üş t ü r . )
-Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Savaşı
( K u r t u l u ş Sav aşı b a ş a r ı y a u l a ş m ı ş t ı r .
Temsil Heyet inin An kara'ya

gelm esi

Son Osmanlı Mebusan M e c l i s i ' n i n aç

Misak-ı M i l l i ' n i n k a b u l ü
1İIIİ M ücadelenin S ı n ı r l a r ı ç i z i l m i ş l i r

ı. TBMM'nin a ç ı l m a s ı
 -TARIH- 43

4. TBMM hükümetinin ilk askeri başarısı sonucunda

ÇDZUMLU KONU yaptığı antlaşma, Batı ve Güney cephelerinin
KAVRAMA TESTİ güçlenmesini sağlamış ve daha sonraki gelişmelerde
de etkili olmuştur.

1. Aşağıdakilerden hangisi Lozan Antlaşması'nın Sözü edilen antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

önemini vansıtmaz? A) Lozan Barış Antlaşması
A) Günümüzde de halen geçerliliğini korumaktadır. B) Gümrü Antlaşması
B) Yeni Türk Devleti'nin bağımsızlığı, Batılı C) Kars Antlaşması
devletler tarafından tanınmıştır. D) Moskova Antlaşması
C) İngiltere'nin Ortadoğu'daki planları kısmen de E) Ankara Antlaşması
olsa bozulmuştur.
D) Birçok devlet tarafından onaylanmıştır.
E) istanbul'daki Fener Patrikhanesi'nin varlığına
son verilmiştir.

5. Lozan Görüşmeleri'nin çok uzun sürmesinin

nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yüzyıllardır biriken sorunların görüşülmesi
"o B) Yeni Türk Devleti'nin tanınmaması
£T LU
C) Türk Devleti'nin bağımsızlığına karşı çıkılması
2. Loz an Konf eransı'nda Türk t araf ının gücünü m
D) Türk vatanının bütünlüğünün kabul edilmesi
bö l m e y i p l a n l a y a n İt il a f D e v l et l e r i' ni n b u ^
E) İtilaf Devletleri'nin barış için hazırlıklı olmaması
tutumuna karşı, Ankara Hükümeti'nin aldığı önlem .1
aşağıdakilerden hangisi olmuştur? .=g
A) Halifelik makamına son vermek >■
B) Osmanlı hanedan üyelerini yurt dışına çıkarmak
C) Ankara'da hükümet değişikliği yapmak
D) Saltanatı kaldırmak
E) Uluslar arası Adalet Divanı'na üy9 olmak

6. Moskova Antlaşması'nın aşağıda verilen

maddelerinden hangisi, TBMM hükümetiyle
Sovyetler Birliği'nin siyasi alanda birlikte hareket
edecekleri anlamını taşımaktadır?
A) Sovyetler Birliği'nin Misak-ı Milli'yi tanıması
3. Doğu Trakya ve İstanbul'un savaşmadan B) Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya'sı arasında
kurtarılması aşağıdakilerden hangisi ile imzalanmış olan antlaşmaların geçersiz
gerçekleşmiştir? sayılması
C) Sovyetler Birliği'nin kapitülasyonların
A) Londra Konferansı kaldınlmasmı kabul etmesi
B) Moskova Antlaşması D) İki taraftan birinin tanımadığı devletierarası bir
C) Ankara Antlaşması senedi diğerinin de tanımaması
D) Mudanya Ateşkes Antlaşması E) İki devlet arasındaki ekonomik ilişkilerin
E) Lozan Barış Antlaşması arttırılması
44- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSI-

7. Aşağıdakilerden hangisi, Sakarya Meydan 10. Aşağıdakilerden hangisi, Kars Antlaşmasfnın

Muharebesi'nin sonuçlarından biri değildir?
A) Yunanistan'ın taarruz kabiliyetinin kırılarak
savunma zorunda bırakılması
B) Anlaşma devletlerinin, TBMM hükümetine
ateşkes önerisinde bulunmaları
C) TBMM hükümeti ile Rusya arasında Moskova
Antlaşması'nın yapılması
D) italya'nın Anadolu'da işgal ettiği toprakları
boşaltmaya başlaması
E) TBMM hükümeti ile Fransa arasında Ankara
Antlaşması
özelliklerinden biri değildir?
A) Türkiye'nin doğu sınırını çizen antlaşmalardan
biri olması
B) Kafkas cumhuriyetlerinin Sovyet-Rusya'ya
bağlanması
C) Kafkas cumhuriyetleriyle imzalanmış olması
D) Sovyet-Rusya'nın yapılmasını öngördüğü bir
antlaşma olması
E) Gümrü Antlaşması'ndan daha sonra imzalanmış
olması

11. Lozan Barış Görüşmeleri'nde, TBMM temsilcisi

8. Mudanya Ateşkes Antlaşması'yla İstanbul'un
İsmet Paşa aşağıdakilerden hangisinde antlaşma
yönetiminin TBMM'ye bırakılması,
devletterine kesinlikle ödün vermemistir?
aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?
A) Musul sorunu
A) İstanbul Hükümeti'nin hukuksal varlığının sona B) Kapitülasyonlar Dış
erdiğinin C) borçlar Boğazlar On iki
B) itilaf Devletleri'nin, TBMM'yi kullanarak D) Ada
amaçlarına ulaşmak istediğinin E)
C) TBMM'nin bütün isteklerinin karşılandığının
D) İtiiaf Devletleri'nin İstanbul'u boşalttığının
E) İstanbul Hükümeti'nin İtilaf Devletleri'yle işbirliği
yaptığının

12. Aşağıdakilerden hangisi Lozan Antlaşmasrnın

sonuçlarından biridir?

9. Aşağıdakilerden hangisinin imzalanması, TBMM A) Yunanistan'ın onarım borcu karşılığında

hükümetinin tanınması ile ilgili olarak Fransa'nın Karaağaç'ı Türkiye'ye bırakması
İngiltere ile görüş ayrılığına düştüğünün bir B) Batum'un Gürcistan'a verilmesi
göstergesidir? C) Türkiye - Irak sınırının saptanması
D) Kıbrıs'ın İngiltere yönetimine bırakılması
A) Ankara Antlaşması E) Türkiye - Bulgaristan sınırının saptanması
B) Gümrü Antlaşması
C) Moskova Antlaşması
D) Kars Antlaşması
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
 -TARIH- 45

13. Sakarya Savaşı'ndan sonra meydana gelen dış 16. Savaşlar döneminde Yunanlılar'ın yaptığı her
gelişmeler arasında aşağıdakilerden hangisi yer saldırının temel nedeni aşağıdakilerden
almaz? hangisidir?
A) İtalyanlar'ın Anadolu'dan tamamen çekilmeleri A) Sevr Antlaşması'nın uygulanmasını sağlamak
B) Sovyetlere bağlı Güney Kafkas Cumhuriyetleri B) Trakya Bölgesi'ni işgal etmek
ile Kars Antlaşması'nın düzenlenmesi C) Ege Denizi'ne egemen olmak
C) Mustafa Kemai Paşa'ya TBMM tarafından D) Karadeniz egemenliğini kazanmak
Gazilik ve Mareşallik ünvanlarının verilmesi E) Anadoiu'daki Rumlar'ın haklarını savunmak
D) İtilaf Devletleri'nin TBMM Hükümeti'ne yeni iki
barış önerisi sunmaları
E) Fransa ile Ankara Antlaşması'nın imzalanması

17. Çerkez Ethem ve kardeşterinin TBMM

hükümetine isyan etmesi üzerine siyasal ve
askeri durumu elverişli bulan Yunanlılar
Anadolu'yu işgal hareketlerini hızlandırmışlardır.
Bunun üzerine, Yunanlıları durdurma amacıyla
yapılmış olan savaş aşağıdakilerden hangisidir?
14. Aşağıdakilerden hangisi, Batı Cephesi'nde Kuva- A) Eskişehir - Kütahya Savaşı
yi Milliye'nin yerine düzenli ordu birliklerinin B) II. İnönü Savaşı
oluşturulma nedenlerinden biri degildir? C) I. İnönü Savaşı
m D) Sakarya Meydan Muharebesi
A) Merkezden bağımsız davranmaları
"o E) Dumlupınar Savaşı
B) Halk ile anlaşmazlığa düşmeieri £E
U
C) Yunan birlikleriyle ortak hareket etmeleri i
Q
D) Birliklerin denetimsiz ve disiplinsiz olmaları C/î
tn
E) Yunan ilerleyişini tam olarak durdurmamaları a.
o
UJ

18. Aşağıdakilerden hangisi I. İnönü zaferinden sonra

gerçekleşen gelişmelerden değildir?
A) İstiklâl Marşı'nın kabulü
B) Londra konferansı
C) Türk - Afgan dostluk Antlaşması
15. TBMM ile Sovyet-Rusya arasında imzalanan D) Moskova Antlaşması
Moskova Antlaşması'nın aşağıdaki E) Kars Antlaşması
maddelerinden hangisi, Türk-Rus düşmanlığmın
yerini, Türk-Rus dostluğunun almasını
amaçlamıştır?
A) Rus Çarlığı ile Osmanlı Devleti arasında
imzalanan antlaşmalar geçersiz kalacak. 19. Lozan'dan sonra Türkiye ile Yunanistan arasında
B) İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer öncelikle aşağıdaki konulardan hangisi problem
taraf da tanımayacak. olmuştur?
C) Sovyet - Rusya gerektiğinde Türkler'e silah
satacak. A) Adalar
B) Boğazlar
D) Sovyet - Rusya ve TBMM birbirlerinin
bağımsızlığına saygı duyacak. C) Nüfus Mübadelesi
D) Tanzimatlar
E) Sovyet - Rusya Kars, Ardahan ve Artvin'in
Türkiye'de kalmasını kabul edecek. E) Yabancı okullar
46- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
20. Aşağıdakilerden hangisi I. İnönü ve Sakarya
Savaşlarının ortak sonucu olarak gösterilebilir?
A) Fransa'nın TBMM ile antlaşma yapması
B) TBMM'nin dış politikada kendini diğer devletlere
kabul ettirmesi
C) Londra Konferansı'nın toplanması
D) Mustafa Kemal'e Başkomutanlık unvanının
verilmesi
E) İtilaf Devletieri'nin Misak-ı Milliyi tanımaları
ÇÖZÜMLER
1. Türkiye'nin bütün çabalarına rağmen Lozan Barış
Antlaşması'nda İstanbul'daki F^ner Patrikhanesi'nin
varlığına son verilmemiştir.
(Cevap E)
2. Ankara Hüküm9ti Lozan'da Türkler'in gücünü
koruyabilmek ve Osmanlı Devleti'nin konferansa
katılmasını 9ngellemek için 1 Kasım 1922'de
Saltanat'ı kaldırmıştır.
(CevapD) o
>
3. Doğu Trakya ve İstanbul'un savaşılmadan
kurtarılması Mudanya Ateşkes Antlaşması ile
gerçekleşmiştir.
(Cevap D)
4. TBMM Hükümeti ilk askeri başarısını Doğu
C^phesi'nde Ermenilere karşı elde ed^rek Gümrü
Antlaşması'nı imzalamış ve bu C9phedeki birliklerinin
büyük bir kısmını Batı ve Güney cephelerine
aktarmıştır.
(C^vap B)
5. Lozan Görüşmeleri'nin çok uzun sürmesi V9
tartışmalı g^çmesindeki temel 9tken yüzyıllardır
süren sorunların gündeme gelmesidir.
(Cevap A)
6. "D" seçeneğinde belirtilen madde her iki devletin
siyasi alanda ortak hareket edeceklerini
kanıtlamaktadır.
(Cevap D)
7. TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya Moskova
Antlaşması'nın 16 Mart 1921 'de I. inönü Savaşfnın
sonrasında imzalanmıştır. İtalyanlar Anadolu'da işga!
ettikleri toprakları Sakarya öncesinde boşaltmaya
başlamışlardır. Sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.
(Cevap C)
8. Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda istanbul
yönetiminin TBMM'ye bırakılması İstanbul
Hükümeti'ntn hukuksal varlığını sona erdirmektir.
(Cevap A)
9. Fransa TBMM hükümeti ile arasındaki savaşı Ankara
Antlaşması'yla sona erdirmiş ve TBMM hükümetini
resmen tanımıştır.
(Cevap A)
10. Kafkas cumhuriyetlerinin Sovy9t-Rusya'ya
bağlanması Bolşevik İhtilali'nin sonucundaki siyasal
bir gelişmedir.
(Cevap B)
g
~ 11 Lozan'a giden Türk d9İegasyonuna taviz
**? V9rilmeyec9k konular olarak M. Kemal kapitülasyonlar
ve Ermeni mesetesini göstermiştir.
(Cevap B)
12. TBMM hükümetinin bağımsızlık savaşında
Anadolu'ya maddi ve manevi açıdan zarar veren
Yunanistan'dan istediği savaş tazminatına karşılık
olarak Lozan Antlaşmasfyla Yunan hükümeti
Karaağaç kasabasını Türkiye'ye bırakmıştır.
(Cevap A)
13. Mustafa Kemal Paşa'ya TBMM tarafından Gazilik V9
Mareşallik unvanlarının verilmesi dış gelişme değil
içte olan bir gelişmedir.
(Cevap C)
14. Düzenli ordunun kurulmasının nedenleri arasında
Kuva-yi Milliye birliklerinin Yunan ordusu ile ortak
har^ket etmesi yer almamıştır.
(Cevap C)
 -TARİH-
15. Moskova Antlaşması'nda yer alan "Rus Çarlığı ile
Osmanlı Devleti arasında imzalanan antlaşmalar
geçersiz sayılacaktır." maddesi ile her iki ülke
arasında var olan siyasal çekişmelerin sona
erdirilmesi ve Türk- Rus dostluğu amaçlanmıştır.
(Cevap A)
16. Savaşlar döneminde Yunanlılar'ın gerçekleştirdikleri
saldırılardaki temel amaç; Anadolu halkına Sevr Barış
Antlaşması'nı kabul ettirmektir.
(Cevap A)
17. Çerkez Ethem Ayaklanması'ndan yararlanarak işgal
alanlarını genişletmeye çalışan Yunan Birlikleri I.
İnönü Savaşı'yla durdurulmuştur.
(Cevap C)
18. Kars antlaşması 13 Ekim 1921 Sakarya Meydan
Savaşı'ndan sonra yapılmıştır.
(Cevap E) "55
o tc
UJ
o C0
19. Lozan antlaşmasından sonra Yunanistan ile Türkiye w
arasında nüfus değişimi sorun olmuştur.
(Cevap C) :§
UJ
>-
2. Sevr Antlaşmasrnın aşağıdaki hükümlerinden
20. İki savaş sonunda da TBMM dış devletlere kendini
kabul ettirmiştir.
(Cevap B)
47
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
Milli Mücadele döneminde, Fransızların Türklere
karşı tutumunun değişmesinde aşağıdakilerden
hangisinin etkisi en azdır? (99 DMS OÖ)
A) İtalyanların işgal ettikleri yörelerden çekilmesi
B) Çerkez Ethem'in ayaklanma başlatması
C) Londra Konferansı'nın toplanması
D) Sovyet Rusya ile TBMM arasında Moskova
Antlaşması'nın yapılması
E)
Türk halkının Ant9p, Urfa ve Maraş'ı savunması
Daha önce Kuva-yi Milliye içerisinde yer alan ve batı
cephesinde Yunanlılara karşı mücadele etmiş TBMM
Hükümetine karşı çıkan iç isyanların bastırılmasında
büyük hizmetler vermiş olan Çerkez Ethem, düzenli
orduya geçiş kararını benimsememiş ve isyan
etmiştir. Bu olayın Fransızların Türklere karşı
tutumlarında önemli bir etkisi olmamıştır. Diğer
seç9nekİ9rde verilenler, Fransa'nın TBMM
Hükümeti'nin gücünü görüp ilişkilerini yumuşatma
aşamalarından sayılır.
(Cevap B)
hangisi, Osmanlı Devleti'nin kendi toprakları
üzerindeki hükümdarlık haklarının sınırlandığının
en açık göstergesidir? (99 DMS OÖ)
A) Osmanlı ordusunda asker sayısının azaltılması
B) Ekonomik kapitülasyonların etkisinden daha
geniş kapsamlı hale getirilmesi
C) Azınlıklara geniş haklar verilmesi
D) İstanbul'da, ayrı bayrağı V9 bütçesi olan
Boğazlar Komisyonu'nun kurulması
E) Adli ve yönetsel kapitülasyonların genişletilmesi
Sevr Antlaşması 1920'de Osmanlı Devleti'nin itilaf
Devletleri ile imzalamıştır. Antlaşma maddelerinden
biri olan İstanbul'da ayrı bayrağı ve bütçesi olan
Boğazlar Komisyonunun kurulması, Osmanlı
Devleti'nin hükümdarlık haklarının sınırlandırıldığının
en açık bir göstergesidir.
(Cevap D)
48- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Mustafa Kemal'in, Aşağıdaki antlaşmaların hangisi TBMM hükümeti

I. Gazi ünvanını alması tarafından yapılmıştır? (99 DMS OÖ)

II. Mareşal rütbesini alması A) Berlin Antlaşması

B) Bükreş Antlaşması
III. Başöğretmen unvanını alması C) Kars Antlaşması
IV. Anafartalar kahramanı olarak anılması D) Atina Antlaşması
E) Paris Antlaşması
olaylardan hangileri, Sakarya Savaşı'nda
gösterdiği başarıyla ilgilidir? (99 DMS OÖ)
Verilen antlaşmalardan Kars Antlaşmasını TBMM
A) Yalnızl hükümeti 13 Ekim 1921 yılında Sovyet Birliği
B) Yalnız II hükümeti aracılığıyla Kafkas Cumhuriyetleri
C) Ivell (Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan) arasında
D) llvelll imzalanmış ve Doğu sınırımız kesin olarak çizilerek
güvence altına alınmıştır.
E) III ve IV
Diğer antlaşmalara kısaca değinirsek;
Berlin antlaşması: 13 Temmuz 1878'de Osmanlı
Mustafa Kemal'e 19 Eylül 1921 tarihli yasa ile M. Devleti, Rusya, İngiltere, Avusturya, Fransa, İtalya,
Kemal'e Sakarya savaşından sonra gazilik unvanı ve Almanya Devletleri katıldı. Alınan kararları Osmanlı
mareşallik rütbesi verilmiştir. Anafartalar Kahramanı ve Rusyaimzaladı.
unvanı Mustafa Kemare Çanakkale Cephesinde Bükreş Antlaşması: 1812 yılında Osmanlı Devleti
gösterdiği başarıdan dolayı verilmiştir. Mustafa ile Rusya arasında imzalanmıştır.
Kemal'e 24 Kasım 1928'de Millet Mekteplerinin Atina Antlaşması: 1913 yılında Osmanlılarla
açılmasıyla Başöğretmen unvanı verildi. Yunanlılar arasında imzalandı.
Paris Antlaşması: 1856 yılında Osmaniı Devleti,
o Rusya, İngiltere, Fransa, Piyamonte, Avusturya ve
(CevapC)-g Savaşa katılmayan Prusya'nın katıldığı barış
kongresi Paris'te toplandı. Osmanlı'nın galip olarak
imzaladığı son antlaşmadır.
4. 1921 Anayasası'nda; (Cevap C)
I. Egemenliğin millete ait olması benimsenmiş,
I. Gökçeada
II. Meclis başkanının aynı zamanda Bakanlar
Kurulu'nun da başkanı olması kabul edilmiş, II. OnİkiAda
III. Devlet başkanlığı makamının adı belirlenmemiştir. III. Bozcaada
IV. Sisam
Bunlardan hangileri, yeni Türk Devleti'nin kuruluş V. Nekarya
tarihi ola n 23 Nisa n 1920'de n itibaren
Yukarıdaki adalardan hangileri Lozan Barış
"Cumhuriyet" olduğunun bir kanıtıdır? (99 DMS
Antlaşması'yla Türkiye'ye bırakılmıştır? (99 DMS
OÖ) OÖ)
A) Yalnız I C) Yalnız III E) B) Yalnız II A) Yalnız I C) llvelll B) I ve III
II ve III D) I ve III
E )IV veV D) II ve IV

20 Ocak 1921 tarihinde TBMM tarafından kabul
edilen ve Yeni Türk Devleti'nin ilk anayasası olan
1921 Anayasası'nın 1. maddesinde "Egemenlik
kayıtsız şartsız milletindir." ilkesi yer almıştır. Bu ilke
yeni Türk Devleti'nin kuruluşundan itibaren rejimin
Cumhuriyet olduğunun bir kanıtıdır.
(Cevap A)
Lozan Antlaşmasında Yunanlılarla olan sınır, Misak-ı
Milli'ye göre çözüldü. Karaağaç savaş tazminatı
olarak Yunanistan tarafından Türkiye'ye verildi. On
iki Ada İtalya'da kaldı. İmroz, Bozcaada, Gökçeada
Türkiye'ye verildi. Diğer Ege adaları Yunanistan'da
kaldı.
(Cevap B)
 -TARIH- 49

7. ilk TBMM'de 24 Nisan 1920 tarihinde alınan karara 9. Ulusal Kurtuiuş Savaşı'nda Türkiye'ye para, silah,
göre, kesin zafere ulaşıp İstanbul kurtarıldıktan sonra, cephane, araç-gereç gibi yardımlarda bulunan
padişahın durumu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce Sovyet Rusya, bunu yapmakla daha çok
çıkarılacak kanunla belirlenecekti. aşağıdakilerden hangisini amaçlamıştır? (99 DMS
ÖL)
İlk TBMM'nin aldığı bu kararla aşağıdakilerden
A) Türkiye'de Sovyet sempatizaniarının
hangisi vurgulanmıştır? (99 DMS ÖL)
artırılmasını
A) Meclisin üstünlüğü Padişahın korunması B) Türkiye'de Bolşevik bir yönetimin kurulmasını
B) gerektiği Yasaların uygulanmasının önemi C) Topraklarının, Batılı devletlere karşı güvence
C) Yürütme yetkisinin meclis dışında olduğu altına alınmasını
D) Yasaları hükümetlerin uyguladığı D) Çarlık yanlısı olanların Türkiye'ye sokulmasını
E) E) Kafkasya'daki Türk askeri birliklerinin çekilmesini

TBMM'nin kuruluşta Mustafa Kemal'in meclise Sovyet - Rusya'nın TBMM'ye yaklaşmasındaki asıl
verdiği önergede yer alan hususlardan biri de amacı, güneyde, kendisine bağlı tampon bir bölge
"Padişahın ve halifenin durumu bulunduklan oluşturmak idi. Sovyet - Rusya, İngilizlerin Boğazlara
baskıdan kurtuldukları zaman, meclisin ve İstanbul'a yerleşmesini istemiyordu. TBMM'nin
düzenleyeceği esaslar içinde belli olacaktır" Sovyet Rusya'ya yakınlaşmasındaki amacı ise,
şeklinde idi. Meclis bu kararı kabul ederek meclisin doğudaki bu güçlü komşusundan emin olmak ve acil
üstünlüğünü kanıtlamış ve ileride bu karara ihtiyacı olan silah, cephane ve para yardımı
dayanarak saltanatın kaldırılabileceği işareti sağlamak idi.
vermiştir.
(Cevap C)
(Cevap A) 1
o
tr 10. Yunanların Doğu Trakya'yı ele geçirmeleri ve Batı
UJ
Q Anadolu'da ilerlemeleri aşağıdakilerden hangisini
(/>
m hızlandırmıştır? (99 DMS ÖL)
o.
A) Kuva-i İnzibatiye'nin kuruluşunu
sl
"—ı B) iç ayaklanmaların çıkmasını
.
^ C) Ulusal ordunun kurulmasını
'o D) İstanbul'un işgal edilmesini
UJ
E) Ulusal cemiyetlerin kurulmasını

8. Milli mücadele döneminde Anlaşma Devletleri Sevr
Antlaşması'nı biraz değiştirmek amacıyla Londra
Konferansı'nı toplamak zorunda kalmışlardır.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir
sonucudur? (99 DMS ÖL)
Yunanlıların 22 Haziran 1920'de saldırıya geçerek
Bursa'yı İşgal etmeleri, daha sonra Gediz'de
Yunanlılar üzerine yapılan taarruzun başarısızlıkla
bitmesi, düzenli orduya geçişi hızlandırdı.
(Cevap C)

A) Eskişehir ve Kütahya Savaşları II.

11. Aşağıdakilerden hangisi, 20 Ekim 1921 tarihinde
B) İnönü Savaşı Sakarya Savaşı I.
imzalanan Ankara Antlaşması'nın sonuçlarından
C) İnönü Savaşı Başkomutanlık
biri değildir? (99 DMS ÖL)
D) Meydan Savaşı
E) A) Hatay dışında bugünkü Türkiye—Suriye
sınırlarının çizilmesi
Londra Konferansı 23 Şubat -12 Mart 1921
B) Hatay için özel bir yönetim tanınması
tarihleri arasında I. İnönü Zaferi'nin sonunda
olmuştur. C) Fransa'nın TBMM Hükümeti'ni resmen tanıması
D) Fransa ile TBMM Hükümeti arasındaki savaş
(Cevap D) durumunun sona ermesi
E) İngiltere'nin TBMM Hükümeti'ni resmen tanıması
50- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-

13. Aşağıdakilerden hangisi I. İnönü ve Sakarya

Ankara Antlaşması 20 Ekim 1921 tarihinde Fransa Savaşlarının ortak özelliklerinden biri değildir?
ile TBMM hükümeti arasında imzanlamıştır. E (99 DMS L)
seçeneğindeki ifade yanlıştır. Ankara A) Savunma amaçlı olması
Antlaşmasının sonuçlarına göz atarsak; B) Sovyet Rusya ile yakınlaşma sağlaması
- Fransa ile TBMM arasındaki savaş durumu sona C) Anlaşma devletlerinin TBMM ile ilgili görüşlerinin
erdi. değişmesini sağlaması
- Güney Cephesi kapandı. D) Ulusal orduyla yapılması
- Bugünkü Suriye sınırı, İskenderun ve Hatay hariç E) İsmet Paşa'nın komutasında yapılması
belirlendi.
b*
- Fransa TBMM'yi tanıyan ilk itilaf Devlet'tir.
Not: İngiltere ile 5 Haziran 1926 yılında Türk - Irak I. İnönü Savaşı İsmet Paşa'nın komutasında
sınırlarının çizilmiş olduğu Ankara Antlaşması yapılmışken Sakarya Savaşı ise Mustafa Kemal'in
yapılmıştır. Başkomutan olarak katıldığı ilk savaştır.

(Cevap E) (Cevap E)

o
>-
S2
' 14. Aşağıdakilerden hangisi, Gümrü Antlaşması'nın
o
UJ
özelliklerinden biri degildir? (99 DMS L)
12. Milli Mücadele döneminde, İstanbul, Boğazlar ve g
Doğu Trakya aşagıdakilerden hangisi ile savaş ~- A) Batıda Yunanlılara karşı açılan cephede rahatlık
yapılmaksızın yeniden topraklarımıza katılmıştır? p sağlaması
(99 DMS ÖL) B) I. İnönü Zaferi'nden sonra imzalanması
C) Ermenilerin Sevr Barış Antlaşması'nı
A) Kars Antlaşması tanımadıklarını belirtmesi
B) Lozan Antlaşması
D) TBMM'nin uluslararası alanda varlığını ilk kez
C) Ankara Antlaşması kanıtlaması
D) Mudanya Ateşkes Antlaşması E) Türk devletinin Türklüğünü vurgulayan ilk
E) Moskova Antlaşması antlaşma olması

Mudanya Ateşkes Antlaşması ile alınan şu kararlar

doğrultusunda İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya
savaş yapılmaksızın yeniden topraklarımıza
katılmıştır.
- Doğu Trakya 15 gün içinde Yunanlılar tarafından
boşaltılacak
- Boşaltma işleminin tamamlanmasından sonra bu
bölge TBMM'ye teslim edilecek
- istanbul ve Boğazlar TBMM hükümetine
bırakılacak, ancak antlaşma devletleri kuvvetleri ile
barış antlaşması imzalanıncaya kadar İstanbul'da
kalacaktır.
(Cevap D)
Gümrü Antlaşması 3 Aralık 1920 yılında Ermenilerle
TBMM arasında imzalanmıştır. Özellikleri
şunlardır:
- Kaybettiğimiz Kars ve çevresi alınmış oldu.
- TBMM ilk askeri ve siyasi başarısını kanıtlamıştır.
- Sevr'in geçersiz olduğu fiilen kanıtlanmış oldu.
- Ermeni sorunu halledilmiştir.
- Doğu cephesi kapandı, askeri birlikler Batı ve
Güney Cephesine kaydırıldı.
- Misak-ı Milli'nin doğu sınırı resmen kesinleşmiş
oldu. I. İnönü savaşı 6 - 1 0 Ocak 1921 yılında
meydana gelmiştir.
(Cevap B)
 -TARIH- 51

15.1. Güçler birliği ilkesinin benimsenmesi

II. Nerenin başkent olacağının belirlenmesi
III. Milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapılmasının
öngörülmesi
özelliklerinden hangileri 1921 Anayasası'nda
yoktur? (99 DMS L)
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
1921 Anayasası'nda nerenin başkent olacağı ile ilgili
bir hüküm yoktur. Ankara 13 Ekim 1923'te başkent
ilan edilmiştir.
1921 Anayasasının bazı önemli maddeleri
şunlardır;
- Egemenlik kayıtsız ve şartsız ulusundur.
- Yürütme gücü ve yasama yetkisi, ulusun tek ve
gerçek temsilcisi olan Büyük Milletler Meclisi'nde
toplanır.
- Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi'nce yönetilir
ve hükümeti Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti"
adını alır.
- Büyük Millet Meclisi halkın seçtiği üyelerden
kurulur.
- Büyük Millet Meclisi seçimi iki yılda bir yapılır.
- Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, kasım başında
çağrısız toplanır.
- Din buyruklarının yerine getirilmesi, bütün
yasaların konulması, değiştirilmesi, kaldırılması,
antlaşma ve barış yapılması ve savaş kararı
verilmesi gibi temel haklar Büyük Millet
Meclisi'nindir.
(Cevap B)
Verilen bilgilerden III ve IV. de Milli Mücadele
döneminde görüş ayrılıkları olmuştur. Bunlara kısaca
değinirsek;
Saltanatın kaldırılması: TBMM, 30 Ekim 1922 günü
verdiği bir kararla "Osmanlı İmparatorluğu'nun
hayatının sona erdiğini, İstanbul'daki padişahın
tarihe karıştığını" belirtti. Fakat bu kardan sonra,
TBMM içindeki bazı milletvekilleri büyük bir
hoşnutsuzluk içine girdiler. Saltanat kaldırıldıktan
sonra halifeliğin güçsüzleşeceği veya kolaylıkla
kaldırılacağı kuşkusunu taşıyorlardı. Bu yüzden
TBMM'de bu konu ile ilgili görüş ayrılıkları olmuştur.
TBMM yetkilerinin bir siire için Mustafa Kemal'e
verilmesi; Kütahya-Eskişehir muharebelerinin
sonucunun başarısızlıkla sonuçlanması ile mecliste
sert tartışmalar başladı. Bazı milletvekilleri Mustafa
Kemal'e karşı iken bir kısmı ise Mustafa Kemal
ordunun başında görmek istiyordu. Sert tartışmalar
sonucu TBMM, 5 Ağustos 1921'de Başkomutanlık
Kanunu'nu kabul etti. Bu kanuna göre; Meclis üç
aylık süre için, bütün yetkilerini ve Başkomutanlık
görevini Mustafa Kemal'e verdi.
(Cevap D)

17. Türkiye'deki yabacıların, hukuk alanındaki

16. Milli Mücadele döneminde;
ayrıcalıklı durumu aşağıdakilerin hangisiyle sona
I. Ulusal cemiyetler kurulması ermiştir? (99 DMS L)
II. TBMM'nin açılması A) Lozan Antlaşması
III. Saltanatın kaldırılması B) Moskova Antlaşması
C) Ankara Antlaşması
IV. TBMM yetkilerinin bir süre için Mustafa Kemal'e
verilmesi D) Sevr Antlaşması
E) Mudanya Antlaşması
V. 1876 Anayasası'nın yürürlükte kalması
konularmın hangilerinde görüş ayrılıgı olmuştur?
(99 DMS L) Lozan Antlaşması ile azınlıklara Türkiye'nin
egemenliği ile bağdaşmayan haklar verilmedi. Türk
A) I ve II vatandaşı olanların kanun önünde eşitliği kabul
B) I ve III edildi.
C) II ve III
(Cevap A)
D) III ve IV
E) IV ve V
52- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
18. Anlaşma Devletleri'nin Sevr Antlaşması'nın bazı
maddelerinde değişiklik yapmak amacıyla Londra
Konferansı'nı düzenlemelerinde,
I. Birinci İnönü Savaşı
II. Çerkez Ethem Ayaklanmasfnın bastırılması
III. Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması
gelişmelerinden hangileri etkili olmuştur? (2000
KMS)
B) Yalnız II
A) Yalnız I C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
I. İnönü Savaşı'nın kazanılmasından sonra anlaşma
devletleri Londra Konferansını düzenlediler.
(Cevap A)
19. Aşağıdakilerden hangisi, Mudanya Mütarekesi'nin
koşullarından biri degildir? (2000 KMS)
A) Doğu Trakya'nın boşaltılması
B) Türk - Yunan çarpışmasının durması
C) Anlaşma Devletleri'nin barışa kadar bulundukları
yerde kalması
D) Batı Trakya'nın Yunanistan'a bırakılması
E) istanbul ve çevresinin yönetiminin TBMM
Hükümeti'ne bırakılması
Mudanya Mütarekesinin Maddeleri;
- Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki çarpışmalar
duracak
- Doğu Trakya'daki Yunan kuvvetleri 15 gün içinde
çekilecek, bölge İtilaf Devletleri'nin denetimine
verilecek, bir ay içinde de bölge Türkler'e teslim
edilecek
- TBMM Hükümeti Doğu Trakya'da güvenliği
sağlamak için, sekiz bin jandarma bulundurabilecek
- İstanbul ve çevresi TBMM Hükümeti'nin idaresine
bırakılacak. Ancak İtilaf Devletleri, barış antlaşması
imzalanıncaya kadar bölgede kalacak
- Çanakkale ve çevresine Boğazlardan itibaren
doğu ve batı kısmına 15 km'ye kadar girilmeyecek
- Mütareke 14-15 Ekim gecesi yürürlüğe girecek
Batı Trakya Balkan Savaşlan'nda kaybedilmiştir.
(Cevap D)
20. Hükümetin kurulması ile ilgili 2 Mayıs 1920 tarihli
yasaya göre, bakanlar TBMM üyeleri arasında mutlak
çoğunlukla seçilirdi. Daha sonra bu kural, bakanların
TBMM başkanının Meclis üyeleri içinden gösterdiği
adaylar arasından mutlak çoğunlukla seçilmesi
şeklinde değiştirilmiştir.
Yapılan bu değişiklikle aşağıdakilerden hangisi
amaçlanmıştır? (2000 KMS)
A) Meclisin hükümeti denetlenmesini kolaylaştırmak
B) Bakanlıkların sayısının azaltılmasını sağlamak
C) Hükümetdüşürmeyi kolaylaştırmak
D) Hükürnette görüş birliğinin sağlanmasını
kolaylaştırmak
E) Ulus egemenliği ilkesini pekiştirmek
Yapılan bu değişikliklerle hükümette görüş birliğinin
sağlanmasını kolaylaştırmak amaçlanmıştır.
(Cevap D)
21.1. Gümrü Antlaşması'nın yapılması
II. Moskova Antlaşması'nın yapılması
III. Türk ordusunun Sakarya'nın doğusuna çekilmesi
gelişmelerinden hangileri Eskişehir ve Kütahya
Savaşlarının sonuçları arasında yer alır? (2000
KMS)
B) Yalnız
A) Yalnız I C) Yalnız III E)
D) I ve II
II ve III
yılında
Gümrü Antlaşması: 3 Aralık 1920 Ermenistan'ın
barış teklifi üzerine imzalandı. Moskova Antlaşması:
I. inönü Zaferinden sonra Sovvet-Rusya ile 16 Mart
1921 yılında imzaiandı. Türk ordusunun
Sakarya'nın doğusuna çekilmesi: Kütahya-Eskişehir
Savaşları (10-24 Temmuz 1921) sonucunda Mustafa
Kemal, cephe komutanı İsmet Paşa ile görüşerek
orduların Sakarya Irmağı'nın doğusuna çekilmesi
emrini verdi. (25 Temmuz 1921)
(Cevap C)
 -TARIH- 53

22.1. Yeni devletin yönetim şeklinin ne olduğu 24.5 Ağustos 1921 tarihinde kabul edilen bir yasayla
II. Yasama ve yürütme erklerinin nerede toplandığı Meclis, kendisine ait yetkileri ve başkomutanlık
görevini Mustafa Kemal'e vermiştir.
III. Vekillerin (Bakanların) nasıl seçildiği

Aşağıdakiierden hangisinin bu durumun bir

Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası'nda
sonucu olduğu savunulamaz? (2000 KMS)
açıkça belirtilmemiştir? (2000 KMS)
A) Mustafa Kemal'in hükümet başkanlığı görevini
A) Yalnız I C) Yalnız III E) B) Yalnız
D) I ve II bırakması
II ve III B) Uygulamalarda birlik ve beraberliğin sağlanması
C) Askerin moral gücünün artması
1921 Anayasasının Başlıca Özellikleri; D) Hazırlıklarda zaman kazanılması
E) Tekalif-i Milliye Buyruklarfnın çıkarıiması
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
- Yasama, yürütme, yargı yetkileri TBMM'ye aittir.
- Türkiye Devleti TBMM tarafından yönetilir ve A seçeneğinde verilen Mustafa Kemal'in hükümet
hükümeti 'Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" başkanlığı görevini bırakması savunulamaz.
adını alır.
(Cevap A)
- Seçimler 2 yılda bir yapılır.
- Şeriat hükümlerinin uygulanması, savaş ve barışa
25. Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türklerin
karar verilmesi, seçimlerin yapılması gibi yetkiler
mübadele (değiş tokuş) edilmesi; ancak Batı
TBMM'ye aittir.
Trakya Türkleri ile İstanbul Rumlan'nın bu
- TBMM Hükümeti, ülkeyi seçtiği vekillerle yönetir.
mübadele dışında tutulması, aşağıdakilerden
TBMM Başkanı İcra Vekilleri Heyeti'nin de
başkanıdır. hangisinin kararları arasındadır? (2000 KMS)
- İcra Vekilleri (Bakanlar Kurulu) içlerinden birini A Lozan Antlaşması
ER
G

hükümet başkanı seçer. Q )B Atina Antlaşması

co
C) Bükreş Antlaşması
KP

(Cevap A)
S

)D İstanbul Antlaşması
23. - Batum'un Gürcistan'a bırakılması
İKLİ

E Belgrad Antlaşması
- Türkiye'nin Batum Limanı'ndan gümrük Q
Ui )
ödemeksizin yararlanabilmesi Lozan Antlaşmasının hükümlerinden biri
de azınlıklar ile ilgili karardır. Buna göre;
- Nahçıvan bölgesinin özerk bir yönetime sahip
olması - Bütün azınlıklar Türk uyruklu sayıldığından
ayrıcahk tanınmadı.
aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin sonuçları - Türkiye ile Yunanistan arasında karşılıklı nüfusun
arasındadır? (2000 DMS)
değişimine (mübadelesine) karar verildi.
A) Ankara Antlaşması - Yunanistan'daki Türkler ile Anadolu'daki Rumlar
B) Gümrü Antlaşması karşılıklı değiştirilecek, ancak İstanbul'daki Rumlar'la
C) Moskova Antlaşması Batı Trakya'daki Türkler yerlerinde kalacak idi.
D) Brest-Litovvsk Antlaşması (Cevap A)
E) Lozan Antlaşması

26. Türkiye, Fener Rum Patrikhanesi'nin İstanbul'dan

Soru kökünde verilen bilgiler Kars Antlaşmasfnın çıkartılması isteğini aşağıdakilerden hangisiyle
sonuçları arasında yer alır. Kars Antlaşması (13 ilgili görüşmelerde dile getirmiştir? (2001 KMS)
Ekim 1921), Sovyet Rusya, Ermenistan, Gürcistan A) Lozan Antlaşması
ve Azerbaycan ile imzalandı. Moskova B) İstanbul Anlaşması
Antlaşması'nın bir tekrarı niteliğindedir. Doğu C) Mudanya Antlaşması
smırları belirlendi ve kesin şeklini aldı. D) Ankara Antlaşması
(Cevap C) E) Atina Antlaşması
54- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSI-

İstanbul'da bulunan Ortodoks Fener Rum ÇIKMIŞ SORULAR

Patrikhanesi yıkıcı çalışmalar yapıyordu. Türkiye ve ÇÖZÜMLERİ
Lozan Antlaşması ile patrikhanenin kendi sınırları
dışına çıkarılmasını istemiş, fakat bu isteği kabul
edilmemiştir. 1. I. DoğuTrakya
II. İstanbul
(Cevap A)
III. Boğazlar
IV. Batı Trakya
Mudanya görüşmelerinde yukarıdakilerden
hangileriyle ilgili olarak bir karar alınmıştır? (2001
27. Türk ordusunun, Sakarya Nehri'nin doğusuna KMS)
çekilmesi, aşağıdakilerden hangisinde olmuştur?
Bllll E) C) IV
(2001 KMS)
l-ll-lll D
A) I. İnönü Savaşı
B) II. İnönü Savaşı ) l-ll
C) Çerkez Ethem Ayaklanması ÇÖZÜM:
D) Sakarya Savaşı
Mudanya Görüşmelerinde, Doğu Trakya, İstanbul,
E) Kütahya-Eskişehir Savaşları Boğazlar ile ilgili kararlar alınmıştır.

(Cevap E)

Kütahya-Eskişehir Savaşları'nda alınan yenilgiden

sonra Türk ordusu Sakarya'nın doğusuna çekilmiştir.
(Cevap E) o

lii

CM O
Aşağıdakilerden hangisi, Kurtuluş Savaşı'nda
Türk ordusunun Sakarya'nın doğusuna
çekilmesinin sonuçlarından biri degildir? (2002
KPSS)

28.1. Kars, Sarıkamış, Kağızman, Kulp ve Iğdır'ın A) Mustafa Kemai'in başkomutanlık görevini
yeniden Türk topraklarına katılması üstlenmesi
B) TBMM'nin yetkilerini geçici bir süre için Mustafa
II. Batum'un Gürcistan'a bırakılması
Kemal'e vermesi
III. Kafkas petrollerinin işletilmesi C) Tekalif-i Milliye Buyruklarının çıkarılması
Yukarıdakilerden hangileri, Gümrü Antlaşması'nın D) Batı cephesinin güney ve batı olarak ikiye
kapsamındadır? (2001 KMS) ayrılması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) TBMM'de Mustafa Kemal'e karşı tepkilerin
D) l-ll E) ll-lll artması

3 Aralık 1920'de Ermenilerle imzalanan Gümrü Kütahya-Eskişehir Savaşları'nda alınan yenilgiden

Antlaşması ile;
- 1878 Berlin Antlaşması'yla elimizden çıkan Kars
ve çevresi yeniden Türk topraklarına katıldı.
- Doğu illerimizde Ermenilerin çoğunlukta
olmadıkları kabul ettirildi ve böylece doğu illerimiz
üzerindeki Ermeni istekleri hukuksal bakımından da
ortadan kaldırıldı.
(Cevap A)
sonra Türk ordusu Sakarya'nın doğusuna çekilmiştir.
Bunun sonucunda;
- Mustafa Kemal'e başkomutanlık görevi verildi.
- TBMM'nin yetkileri geçici bir süre için Mustafa
Kemal'e verildi.
- Mecliste Mustafa Kemal'e karşı tepkiler arttı.
(Cevap D)
 -TARIH- 55

3. İkinci TBMM döneminde yaşanan kabine bunalımı 5. I. Savaş tazminatları,

aşağıdakilerin hangisinden kaynaklanmıştır?
(2002 KPSS)
A) Saltanatın kaldırılması ve Padişah'ın İngilizlere
sığınması
B) Menemen olayı nedeniyle yörede sıkı yönetim
ilan edilmesi
C) 1921 Anayasası'nın hükümetin kurulmasına
ilişkin maddesi
D) Mecelle'nin yürürlükten kaldırılması
E) Ağnam Vergisi'nin artırılması
1921 Anayasası'na göre bakanlar Mecliste tek tek
seçilmekteydi. Bu da uyumsuz hükümetlerin
oluşmasına neden olmuştur.
(Cevap C)
II. Suriye sınırı,
III. Boğazlar
Konularından hangileriyle ilgili sorunlar, Lozan
Antlaşması'ndan sonra yeniden gündeme
gelmiştir? (2002 KPSS)
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
Savaş tazminatı konusu Lozan Antlaşması'yla
çözümlenmiş ve Yunanistan Karaağaç'ı tazminat
olarak Türkiye'ye vermiştir. Lozan'da Boğazlar
komisyonunun kurulması Türkiye'nin egemenlik
haklarını kısıtladığı için Türkiye'nin isteği ile Montrö
Sözleşmesi (1936) yapılarak boğazlar komisyonu
kaldırılmıştır. Hatay 1936'da bağımsızlığını
kazanması sonucunda 1939'da Türkiye'ye
katılmıştır. Böylece Türkiye-Suriye sınırı çizilmiştir.
(Cevap E)

"o
cc
UJ Q
co
ın
D.

6. I. Tek dereceli seçim sistemine geçilmesi

II. Mecliste oluşan muhalefetin, Fethi Okyar

Hükümeti'ni çekilmek zorunda bırakması
4. Yabancı şirketlere verilen ayrıcahklar Lozan
Antlaşması'yla sona erdirilmiştir. III. Serbest Cumhuriyet Partisi'nin kurulması

Aşağıdakilerden hangisinin bu doğrultuda bir Yukandakilerden hangileri Cumhuriyet'in ilanına

gelişme olduğu söylenebilir? (2002 KPSS) ortam hazırlamıştır? (2002 KPSS)
A Devletin ekonomik hayata olan müdahalesini
A Yalnız 1
azaltma B Yalnızll
) Bazı demiryolları ile liman işletmelerini )
C Yalnızlll
ulusallaştırma )D Iv ell
B) İzmir'de iktisat kongresi düzenleme )
E llvelll
Türk Ticaret Birliği'ni kurma
C Aşar Vergisi'ni kaldırma
1921 Anayasası ile bakanların tek tek seçimi
nedeniyle, farklı görüşlerdeki kişiler hükümet üyesi
Yabancılara verilen ayrıcalıkların kaldırılması ile olabiliyordu. Bu da uyumsuz bir hükümetin ortaya
deniz ve demir yolları ulusallaştırılmıştır. Yani Türk çıkmasına ve sık sık hükümet değişikliklerine neden
malı haline getirilmiştir. oluyordu.
(Cevap B) (Cevap B)
56- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

7. ingilizler, Birinci İnönü Zaferi'nden sonra Yunanlılara 9. I. Başkomutaniık Meydan Muharebesi

yeni bir Türk saldırısı için hazırlanmaları gerektiğini II. Eskişehir - Kütahya
duyurmuştur.
III. İkinci İnönü
İngilizlerin böyle bir beklenti içinde olmalarının savaşlarının kronolojik sırası aşağıdakilerden
nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS) hangisidir? (2003 KPSS)

A) Mustafa Kemal'in başkomutanlığına getirilmesi A) I, II ve II

B) Fransa ile Ankara Antlaşmasi'nın imzalanması B) II, I ve III
C) Ermenilerin TBMM'yi tanıması Londra C) II, III ve I
D) Konferansfndaki barış önerilerinin TBMM D) III, Ivell
Hükümeti tarafından reddedilmesi Düzenli E) III, II ve I
E) Ordunun kurulması

Londra konferansı sonuçsuz bir şekilde dağılınca II. I- Sakarya Meydan Muhaberesi; 23 Ağustos - 13
İnönü Savaşı patlak vermiştir. Eylül 1921
II- Kütahya-Eskişehir Savaşları; 10-24 Temmuz
(Cevap D)
1921
III- II. İnönü Savaşı; 23 Mart -1 Nisan 1921
Kurtuluş Savaşı Dönemi'nde yapılan savaşların oluş
sırası E şıkkındaki sıralama şeklindedir.
(Cevap E)

o >■

8. Aşağıdakilerden hangisi, Kurtuluş Savaşı'nda

Sovyet Rusya'nın TBMM'yi desteklemesinin 10. Kurtuluş Savaşrnda Mustafa Kemal'in
nedenlerinden biridir? (2003 KPSS) başkomutanlık görevini üstlenmesinin nedeni
A) Antlaşma Devletleri arasında, Türkiye'nin aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS)
tanınması konusunda görüş ayrılıklarının olması A) TBMM'ye karşı ayaklanmalar çıkması
B) Mustafa Kemal'in Çanakkale Savaşlarının B) Kütahya - Eskişehir yenilgisi
kazanılmasında etkili olması C) ismet İnönü'nün Batı Cephesine atanması
C) Sovyet Rusya'nın, yeni rejimini güçlendirmek ve D) Sovyet Rusya'nın, Bağlaşık devletlerle Brest-
korumak istemesi Litovvsk Antlaşması'nı imzalayarak, I. Dünya
D) Yunanistan'ın savaşta yenilmesi Savaşı'ndan çekilmesi
E) Türkiye'de Sovyet rejimini destekleyenlerin E) Mustafa Kemal'in Bakanlar Kurulu'nun başkanı
olması olması
sj ÇÖZÜM:
I. Dünya Savaşı'ndan sonra Sovyet Rusya, Batılı Mustafa Kemal'e Başkomutanlık Eskişehir-Kütahya
Devletlere karşı müttefik arayışına girmiştir. Bu Savaşları sonrasında ordunun Sakarya'nın
amaçla Kurtuluş Savaşı'nda TBMM'yi desteklemiştir. doğusuna çekilmesi ile verilmiştir
(Cevap C) (Cevap B)
 -TARIH- 57

H.Lozan Antlaşması'ndan önce, kapitülasyonların

k a ldırılm a s ını k a bul e de n ilk de v le t Hükümet bunalımı, Cumhuriyet'in ilanının
aşağıdakilerden hangisidir? (2003 KPSS) gerekliliğini ortaya koymuştur.
A) İtalya (Cevap A)
B) Yunanistan
C) Fransa
D) İngiltere
E) Sovyet Rusya
14.1. Batılı devletler üzerinde etkili olmak
16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'nın II. Demokratik ülkeler yanında yer almak
Hükümlerine göre;
III. Sovyet Rusya'yla, ABD arasında sorun yaratmak
- Sovyet Rusya Kapitülasyonların kaldırıldığını
kabul edecek. Yukarıdakilerden hangilerinin, Türkiye'nin Lozan
Kapitülasyonlar Rusya'ya 1774 Küçük Kaynarca görüşmeleri sırasında ABD ile ikili ilişkilere önem
Antlaşması ile verilmiştir. Rusya kapitülasyonları vermesinde etkili olduğu söylenemez? (2003
kaldıran ilk devlettir. KPSS)
Lozan'dan önce Kapitülasyonların kaldırılmasını A) Yalnız I
kabul eden ilk devlet, Sovyet Rusya'dır. B) Yalnız II
(Cevap E) C) Yalnızlll
D) I ve II
E) II ve III

12. Aşağıdakilerden hangisinin, TBMM'nin varlığına o Lozan'da TBMM'nin ABD ile ilişkilere önem
yönelik tehditleri önleme amacı yoktur? (2003 g vermesinde, Rusya ile ABD arasında sorun
KPSS) g? yaratmak gibi bir amacı yoktur. Sovyet Rusya,
a. Kurtuluş mücadelesinde TBMM'yi desteklemiştir.
A) Düzenli ordunun oluşturulması g
B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun çıkarılması (Cevap C)
5
jşj
C) "Meclis Hükümeti" sisteminin benimsenmesi
D) Ayaklanmaların bastırılması
E) İstiklal Mahkemelerinin kurulması

Meclis Hükümeti sisteminin benimsenmesi,

TBMM'nin işleyişine ilişkin yapılan düzenlemedir.
Meclisin varlığına yönelik tehditleri önleme amacı
yoktur. 15. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun,
(Cevap C) I. Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olması,
II. Kanun yapma ve yürütme gücünün TBMM'de
toplanması,
III. Milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapılması
13. Fethi Okyar Hükümeti'nin çekilmesinden sonra
yaşayan hükümet sorunu, aşağıdakilerden hükümlerinden hangileri padişah ve halifenin
siyasi ve hukuki yetkilerinin elinden aiındığını
hangisinin gerekliliğini ortaya koymuştur? (2003
gösterir?(2003/2KPSS)
KPSS)
A) Yalnız I Yalnız II
A) Cumhuriyet'in ilan edilmesi B) Yalnız III Ivell I,
B) Saltanatın kaldırılması C) llvelll
C) Halifeliğin kaldırılması D)
D) Seçim sisteminin değiştirilmesi E)
E) Çok partili sisteme geçilmesi
58- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-

Soruda verilen bilgiler göz önüne alındığında Çerkez Ethem ayaklanmasının bastırılması İnönü
Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olması, kanun Savaşı'nın sonuçları arasında yer alır.
yapma ve yürütme gücünün TBMM'de toplanması
(Cevap E)
padişah ve halifeliğin siyasi ve hukuki yetkilerinin
elinden alındığını gösterir.

(Cevap D)

18.TBMM'nin Londra Konferansı'na katılmak

16. Kurtuluş Savaşı'nda Mustafa Kemal'in
istemesi.
başkomutanlık görevini üstlenmesinde,
I. Misak-ı Milli'yi kabul ettirmekteki kararlılığını
I. Batı Cephesi'nin Güney Cephesi ve Batı Cephesi gösterme,
olarak ikiye ayrılması,
II. Varlığını dünyaya tanıtma,
II. İtalya'nın Anadolu'da işgal ettiği yerlerden
çekilmesi, III. Anlaşma . Devletleri arasındaki görüş
yararlanma ayrılığından
III. Ordunun Sakarya'nın doğusuna çekilmesi
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye
yöneliktir? (200312 KPSS)
gelişmelerinden hangileri etkili olmuştur? (200312
KPSS) A) Yalnız 1 C) B) Yalnız II
A) o ço Yalnız III E) D) 1 ve II
Yalnız I Yalnızll
B) 1, II ve III
Yalnız III I v e l l
C)
llvelll
D)
E) TBMM Londra Konferansı'na katılırken; Türk
Eskişehir - Kütahya Muharebelerinde Türk ordusu ulusunıın haklı davasını ve Misak-ı Milli'yi dünya
mağlup oldu ve ordu Sakarya Nehri'nin doğusuna kamuoyuna duyurmayı, İtilaf Devletleri tarafından
çe kild i. Bu n un so nu cun d a Mu sta fa Ke ma l 'Türkler barış görüşmelerine katılmayarak savaşı
başkomutanlık görevini üstlendi. devam ettiriyorlar." şeklinde sürdürülen
propagandaları çürütmeyi ve Türk ulusunun yasal
(Cevap C) temsilcisinin TBMM olduğunu ve TBMM'nin hukuksal
varlığını kanıtlamayı amaçlamıştır.
(Cevap D)

19.1. Yunanistan'ın, savaş tazminatı yerine Karaağaç'ı

Türkiye'ye vermesi
17. A şagıd akilerden han gisinde, İkinci İnönü II. Kars ve dolaylarının yeniden Türk topraklarına
Savaşı'nın kazanılmış olmasının etkisi yoktur? katılması
(200312 KPSS) III. Boğazlar Komisyonu'nun kaldırılması
A) TBMM Hükümeti'nin gücünü artırması Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması'nın
B) Türk ordusuna olan güvenin pekişmesi sonuçları arasındadır? (200312 KPSS)
C) İngilizlerin Yunanlılara güveninin sarsılması B) Yalnız II
A) Yalnız I C) Yalnız III
D) Anlaşma Devletleri arasında anlaşmazlıkların D) II ve III
E) I, l l v e l l l
artması
E) Çerkez Ethem Ayaklanması'nın bastırılması
 -TARIH-
Yunanistan'ın savaş tazminatı yerine Karaağaç'ı
Türkiye'ye vermesi Lozan Antlaşması'nın sonuçları
arasındadır.
- Kars ve dolaylarının yeniden Türk topraklarına
katılması Moskova Antlaşmasının sonuçları
arasındadır.
- Boğazlar Komisyonunun kaldırılması Montrö
Boğazlar Sözleşmesi'nin sonuçları arasındadır.
(Cevap A)
20. Lozan Antlaşması'nın 40. maddesine göre,
Türkiye'deki Müslüman olmayan azınlıkların hukuken
ve fiilen Türk tebaası gibi işlem görmeleri kabul
ediimiştir.
Bu maddelerin aşağıdakilerden hangisini
engellemek amacını taşıdığı savunulabilir?(2003
12 KPSS)
A)
Azınlıkların kendi dillerini öğrenmesini
B)
Azınlıkların başka ülke tabiyetine geçmemesini
C)
Toplumda ayrılıkçı gruplar oluşmasını
D)
İbadet yerlerinin sayıca artırılmasını
E)
Yaşamın geleneklere göre düzenlenmesini
Lozan Antlaşması'nda Türkiye sınırları içinde kalan "g
bütün azınlıkların Türk vatandaşı olduğu >~
açıklanmıştır. Böylece azınlıklara Türkiye'nin
egemenliğiyle bağdaşmayan hakları verilmemiş,
Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek
Türkiye'nin iç işlerine karışması engellenmiş ve
Türkiye'nin azınlıklara farklı kanunlar uygulayacağını
ortaya koymuştur.
(Cevap C)
21.1. Afganistan
II. Suriye
III. Irak
Yukarıdaki devletlerden hangileri Kurtuluş
Savaşı'nda Türkiye'yle doğrudan ilişki
kurmuşlardır? (2003/2 KPSS)
A) Yalnız I C) I ve II E)l, B) Yalnız I
D) fl ve III
llvelll
59
Afganistan ile I. İnönü Savaşı sonrasında dostluk
Antlaşması imzalanmıştır.
(Cevap A)
22.1. Hiyanet-i Vataniye kanunu
II. Ağnam vergisinin artırılması hakkında kanun
III. Tekalif-i Milliye emirleri (Ulusal yükümlülük)
Yukarıdakilerden hangisini TBMM çıkarmıştır?
(2004 KPSS)
A) Yalnız I C) Yalnız III B) Yalnız
D)1,111
TBMM ayaklanmalara
karşı otoritesini sağlamak
amacı ile İstiklal Mahkemelerini kurdu ve Hıyanet-i
Vataniye Kanunu çıkardı.
Mustafa Kemal, Tekalif-i Milliye Emirlerini Türk
ordusunun Sakarya Savaşına hızla hazırlanmasını
-ğ sağlamak ve savaş gücünü arttırmak için 7-8
£ Ağustos 1921 'de TBMM adına yayımlattı.
m Ağnam Vergisi; Koyun vergisi olarak da bilinir.
°?Koyun, keçi, manda, deve besleyenlerden hayvan
sayısına göre alınan vergidir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında aşar vergisinin
kaldırılması ile kamu gelirlerinde büyük bir
boşluk ortaya çıktı. Bu boşluğun kapatılması için
şunlar yapıldı;
1. Toprak mahsullerinin demir yolu ve deniz yolu ile
pazarlanan kısmı üzerine dolaylı vergi konuldu.
2. Ağnam (hayvanlar), arazi, bina ve yol vergilerine
zamlar yapıldı.
3. Kazanç vergisi kabul edildi.
(Cevap E)
23. Kurtuluş Savaşı'nda Mustafa Kemal'e
"Başkomutanlık" yetkisini aşağıdakilerden hangisi
vermiştir? (2004 KPSS)
A) Mebuslar Meclisi
B) TBMM
C) Temsilciler Kurulu
D) Bakanlar Kurulu İç
E) İşleri Bakanlığı
60- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

10. Moskova Antlaşması'na göre Rusya;

5 Ağustos 1921 tarihinde kabul edilen bir yasayla
Meclis, kendisine ait yetkileri ve başkomutanlık I. Ekonomik ve parasal antlaşmalar yapacak
görevini Mustafa Kemal'e vermiştir.
II. Misak-ı Milli'yi tanıyacak
(Cevap B)

III. Çarlık Rusya ile Osmanlı arasında yapılan olan

antlaşmaları geçersiz sayacak.

24. Sakarya Savaşf ndan sonra Fransa'nın TBMM ile Yukarıdaki kararlardan hangilerini yapmayı kabul
Ankara Antlaşmasını yapması aşağıdakilerden etmiştir? (2005 KPSS)
hangisini gösterir? (2004 KPSS)
A) Yalnız I
A) Fransa'nın TBMM ile iyi ilişkiler kurmak istemesi B) Yalnız II
B) TBMM'nin uluslararası alanda ilk kez tanındığını C) l-ll
C) Fransa ile TBMM arasında dostluğun uzun D) l-lil
süreceğini E) l-ll-lll
D) İngiltere'nin Yunanistan'ı desteklediğini
E) İtalyanların işgal ettiği Anadolu'dan geri
çekildiğini
Rusya misak- milliyi kabul eden ilk Avrupa devleti
ÇÖZİ/M: oldu. Daha önce yapılan antlaşmaları yok sayarak
Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) Fransa ile Osmanlının yaptığı antlaşmaları kabul etmediğini
TBMM arasında imzalandı; gösterdi. Mali konularda da TBMM'ye her türlü
- Fransa ile savaş durumu sona erdi. z yardımı edeceğini Moskova Antlaşmasında kabul
- Güneycephesi kapandı. >. etti.
- Bugünkü Suriye sınırı İskenderun ve Hatay hariç 'ğ
(Cevap E)
belirlendi. §
o
- Fransa, TBMM Hükümeti'ni resmen tanıdı.
ÎL
o
(Cevap A) 3 12. Mustafa Kemal, Sakarya Savaşı'nda hangi yetkiyi
kullanarak emirler çıkarmıştır? (2005 KPSS)
A) Başkomutanlık
25.1. Batı Anadolu'da yaşayan Rumlar B) Meclis Başkanlığı
II. Gümülcine ve Selanik'te yaşayan Türkler C) Cumhurbaşkanlığı
D) General
III. İmroz, Bozcaada ve İstanbul'da yaşayan Rumlar
E) 9. Ordu müfettişi
IV.Taselya ve Makedonya'da yaşayan Türkler
ÇÖZÜM:
Yukarıdakilerden hangisi Lozan Antiaşması nda
nüfus değişimi dışında tutulmuştur? (2004 KPSS) Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutan Seçilmesi

A) II B) II, III Türk Ordusunun Sakarya'nın doğusuna çekilmesi,

Cl, II, IV D) l, llve lll Meclis içerisinde şiddetli tartışmalar olmasına yol
)l açtı. Bazı muhalif milletvekilleri, sorumluların
E) I, IHvelV
cezalandırılmasını ve bu cezalandırılmanın da bizzat
OZÜM:
ll ordunun başına geçmek suretiyle yapılmasını
Lozan Antlaşması'nın konu ile ilgili hükmü şu istiyorlardı.
şekildedir: "Batı Trakya Türkleri ile İstanbul
Rumları dışında Türkiye'deki Rumlarla Mustafa Kemal Paşa'yı seven bazı milletvekilleri de
Yunanistan'daki Türkler karşılıklı olarak Yunanlıların bu taarruzlarını ancak başında
değiştirilecekîir." kendisinin bulunacağı bir Türk ordusunun
(Cevap C) durdurabileceğini düşünüyorlardı. Bu tartışma
 -TARIH-
içerisinde üçüncü bir grup da, Mustafa Kemal
Paşa'nın, Türk milletinin İstiklâlini elde etmesinde tek
ümidi olduğunu düşünerek bu ümidin alınacak bir
yenilgi ile söndürülmBmesini istiyordu.
Bu tartışmalar devam ederken 4 Ağustos 1921 tarihli
gizli oturumda Mustafa K9mal Başkomutanlığı kabul
ettiğini bildiren bir önergeyi Meclis9 sundu. Bu
önergede; "Meclis'in sayın üyelerinin g^nel olarak
beliren istek ve talepleri üzerine, Başkomutanlığı
kabu! ediyorum. Bu görevi şahsen üz9iime almaktan
doğacak yarariarı en kısa zamanda elde 9debilm9k
ve ordunun maddi ve manevi kuvvetini en kısa
zamanda arttırmak V9 yönetimini bir kat daha
kuvvetlendirmek için, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin
sahip olduğu yetkileri, fiilen kullanmak şartıyla
üzerime alıyorum. Hayatım boyunca milli hakimiyetin
en sadık bir hizmetkarı olduğumu millete bir defa
daha doğrulamak için bu yetkinin 3 ay gibi kısa bir
müddetle sınırlandırılmasını ayrıca istiyorum."
Bu önerg9 Meclis'in yetkilerini kullanma isteği
sebebiyle bazı itirazlara neden oldu. Fakat 5
Ağustos 1921'de Mustafa K^mal Paşa'nın
Başkomutanlığına dair kanun Meclis tarafından
kabul edildi. Kanunda şu sözlere y9r veriliyordu:
Millet ve memİ9ketin mukadderatına bilfiil el koyan
y9gan9 yüce kuvvet olan Türkiye Büyük Millet
Meclisi, Başkomutanlık fiili vazifesin^ kendi Reisi
Mustafa Kemal Paşa'yı memur etmiştir.
Başkomutan, ordunun maddi ve manevi kuvvetini
artırma ve yönetimini bir kat daha kuwetlendirm9
hususunda Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin buna ait
salâhiyetini meclis namına fiilen kullanmaya
yetkilidir. Bu sıfat ve selahiyet üç ay müddetİ9
sınırlıdır. Meclis lüzum gördüğü takdirde bu
müddetin bitiminden evvBİ dahi bu sıfat ve salâhiyeti
kaldırabilir. (Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
1/1,Yüksek Öğretim Yayınları, s.135)
(C^vap A)
61
13. I. IVtenemen olayı
II. Yozgat ayaklanması
III. II. İnönü savaşı
Yukarıdaki olaylardan hangisinde veya
hangilerinde Kuvay-i Milliye'nin etkili olduğu
söylenebilir? (2005 KPSS)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Mondros Mütarekesi'nd^n sonra ülkenin çeşitli
yerleri itilaf Devletleri'nce işgal edildi. Mütareke
koşullarına aykırı bir şekitde yapılan bu eylemler
Türk Milleti'nin tepkisine V9 Kuvayi Milliye adı verilen
bir milli hareketin doğmasına n9den oldu. Bu
harek9t, yurdun ve bağımsızlığın tehlikeye girmesi
karşısında halkın kendi içgüdüsünden kaynaklanan
bir savunma harekâtıdır. 1919'dan 1920 yılı
sonlarına kadar sürmüştür.
Kuvayi Milliye güçleri düzenli ordu birlikleri
kuruluncaya kadar işgalci güçiere karşı büyük bir
dirençle karşı koymuşlardır. Düzenli ordu I. İnönü
Savaşı'ndan önce kurulmuştur. I. İnönü Savaşı'ndan
Sonra Kuvayi Milliye sona ermiştir.
Menemen olayı 23 Aralık 1930 tarihinde çıkmıştır.
Ordu tarafından bastırılmıştır.
Yozgat ayaklanması: Yozgat'ın köklü ailelerinden
Çapanoğlu ailesinin bazı ileri gelenleri TBMM'ye
karşı idiler. Boğazlıyan, Şarkışla, Yıldızeli, Tokat,
Zİİ9 ve Çorum'da çıkan ayaklanmaları Çerkez Eth9m
bastırmıştır. 27 Ağustos 1920'de bastırılmıştır.
Ç^rkez Ethem Kuvayi Milliye içindeydi.
II. İnönü Savaşı: 23 Mart - 1 Nisan 1921 yılları
arasında olmuştur.
(Cevap B)
62- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

14. AnlaşmaDevletlerinin;

I. Büyük Taarruz'dan önce 22 Mart 1922 tarihinde

Türkiye ile Yunanistan arasında mütareke yapılmasını
önermesi,

II. Birinci inönü Savaşı'ndan sonra Londra

Konferansı'nı düzenlemesi,

III. İstanbul'u resmen işgal etmesi,

gelişmelerinden hangileri, Sakarya Zaferi ve

Ankara Antlaşması'na rağmen bu devletlerin
Yunan Hükümeti'ni desteklemeye devam
ettiklerini gösterir? (2005 KPSS)
A) Yalnız B) Yalnız II C) Yalnız III
I D) I ve III

İtilaf devletleri, mebusan meclisinde Misak-ı Milli

kararları alındıktan sonra 16 Mart 1920'de İstanbul'u
resmen işgal ettiler. Löndra konferansı I. inönü
savaşından sonra 1921 Mart ayında toplandı.
Sakarya Savaşı ve Ankara antlaşması Londra
konferansından 6 ay sonra meydana geldi. Bundan
doiayı Aşıkkı doğrudur.
(Cevap A)

15. I. Londra Konferansına İstanbul hükümetinin

yanında TBMM'nin de çağrılması

II. İtalya ile Türkiye'nin karşılıklı esir değişikliği

yapması

III. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin dağılmasından

sonraaçılması

Yukarıdaki hangi olaylar itilaf devletlerinin TBMM

yi tamdığım gösterir? (2005 KPSS)
A) Yalnız B) Yalnız II C) I ve II
E) l-ll -III

İtilaf devletlerinin I. İnönü savaşından sonra TBMM'yi

Londra'ya konferansa davet etmesi, İtalya'nın
Türkiye ile esir değişimi konusunda masaya
oturması TBMM'nin Hukuki olarak tanındığının
göstergesidir.
(Cevap C)
 -COĞRAFYA- 63

Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası (Enerji -Turizm)

miktarda, kükürtdioksit oranı düşük taş kömürü ithal

ENERJI KAYNAKLARIMIZ edilmektedir.

Doğadaki enerji kaynaklarının bir kısmı zamanla

tükenmektedir. Kömür, petrol, doğalgaz, odun gibi
enerji kaynaklarından elde edilen enerji, tükenebilir
enerji olarak bilinir. Enerji kaynaklarının bir kısmıysa
süreklidir ve bunlar tükenmez. Güneş enerjisi, su
enerjisi, rüzgâr enerjisi de bunlara örnektir.
r- ENERJİ KAYNAKLARI -n Maden kömürünün kullanıldığı başlıca yerler; Demir-
çeiik fabrikaları, trenlerimiz, çatalağzı santrali,
Tükenebilir (Yenilenemeyen) Yenilenebilir
Enerji Kaynakları konutlar, çeşitli sanayi dalları.
Enerji Kaynakları
?Kömür -Güneş enerjisi LİNYİT
?Petrol - Su enerjisi
- Doğalgaz -Odun - Rüzgar enerjisi Türkiye'de en çok bulunan yer altı kaynağı linyittir.
-Jeotermalenerji
"o Sağladığı enerji, taş kömürüne göre çok düşük
TAŞKÖMÜRÜ olmakla birlikte, rezervlerinin fazla olması ve kolay
DİĞER 4,08% LİNYİT W
m işletilebilir yataklar halinde bulunması açısından,
36,51% CL
Türkiye için önemli bir enerji kaynağıdır.
18,42%
Türkiye arazisinin oluşum zamanı ile linyitin oluşum
zamanı aynıdır. Bu nedenle Türkiye'nin her yerinde
ODUN
PETRO
linyit yataklarına rastlanılmaktadır.
18,42%
L
HİDROLİK Linyit 3. Jeolojik zamanda oluşmuştur. Linyitin
10,22%
üretimi fazla oiduğu için termik elektrik santrallerinde
elektrik enerjisi üretmek için ham madde olarak
Türkiye'de tüketilen enerji kaynakları
kullanılmaktadır. Ülkemizdeki linyit yatakları fazla
Türkiye, artan nüfusu ve hızla gelişen sanayisi ile derinde olmayıp yüzeye yakındır. Bu nedenle
giderek daha fazla enerjiye ihtiyaç duymaktadır. Bu çıkarılmaları kolaydır.
ihtiyacını da çeşitli kaynaklardan sağlamaktadır.
Linyitle çalışan termik santraller kurulurken linyit
Bunların başında fosil yakıtlar gelir.
yataklara yakınlık göz önüne alınır.
TAŞKÖMÜRÜ (MADEN KÖMÜRÜ) Linyitle çalışan başlıca santraller; Tunçbilek,
Seyitömer, Soma, Yatağan, Afşin-Elbistan ile
Taşkömürü birinci zaman arazilerinde oluşmuştur.
Çayırhan (Ankara) elektrik santralleridir.
Kalorisi yüksek olduğu için demir-çelik endüstrisinin
önemli enerji kaynağıdır. İşletilen en büyük yatakların başında Afşin-Elbistan,
Nallıhan, Beyşehir, Seyitömer, Tavşanlı-Tunçbilek,
Türkiye'nin en zengin taş kömürü havzası Batı
Soma, Saray, Kangal, Yatağan ve Orta İşletmeleri
Karadeniz bölümündedir. Bu yataklardaki taş
gelir. Bunlardan bir kısmında (Afşin-Elbistan,
kömürü rezervleri, Türkiye rezervlerinin tamamına
Çayırhan, Seyitömer, Soma, Kangal, Yatağan, Orta)
yakınını verir. Türkiye, taş kömürü rezervleri ve
termik santral vardır.
üretimi yönünden zengin değildir. Hava kirliliğini
önlemek amacıyla, büyük kentlerde meskenlerin
ısıtılmasında kullanılmak üzere her yıl önemli
64- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
'"?' v ®Tunçaisk
ck' Sorna •&-/ Değirmfsaz
Elbistan
Türkiye'de linyit yataklarının dağılımı
PETROL
Dünyada en çok tüketilen enerji kaynağı petroldür.
Türkiye'de beş tane rafineri (petrol arıtma tesisi)
vardır. Bunlar Aliağa (İzmir), Ataş (Mersin), İpraş
(İzmit), Orta Anadolu (Kırıkkale) ve Batman
rafinerileridir.
Sanayileşme, kalkınma ve gelişmenin vazgeçilmez
kaynaklarından olan ve enerjinin önde gelen
kaynağı olan petrol, günümüz teknolojisiyle arz-talep
faktörlerinin birleşmesi sonucunda binlerce km.
uzunluktaki boru hatlarıyla çok uzaktaki ülkeleri
birbirine bağlamaktadır.
- (Denizli), Germencik (Aydın), Seferihisar, Balçova
—:
Türkiye'de petrol işleme tesisleri petrol boru hatları
DOĞAL GAZ
Yerin altında, genellikle petrolle beraber bulunan
gaz karışımıdır. Çoğunlukla yakıt olarak kullanılır.
Borularia gaz şeklinde, gemilerle de sıvılaştırılmış
olarak uzak mesafelere taşınabildiği için tüketimi
kolayfaştı rı Imaktadı r.
Türkiye'de doğal gaz aramaları çok yeni başlatılmış
olup, bilinen doğal gaz rezervleri de çok azdır.
Arama çalışmaları sonunda bazı yerlerde doğal
gazın bulunduğu görülmüştür. Ama bu yataklardaki
gaz rezervi çok azdır. En önemli doğal gaz yatakları
Trakya'da (Hamittabat'ta) bulunmaktadır.
NÜKLEER ENERJİ (Radyoaktif Mineraller)
Atom enerjisi radyoaktif minerallerin çeşitli
işlemlerden geçirilmesi ve parçalanmasıyla elde
edilir. Bu enerji kaynağının elde edildiği radyoaktif
mineraller Uranyum ve Toryum dur.
Ülkemizde uranyum yakatları; Koçarlı (Aydın),
Şebinkarahisar (Giresun), Salihli-Gördes (Manisa),
Eşme (Uşak), Ayvacık (Çanakkele) ve Uludağ.
Eskişehir Mihalıççık'ta ise Toryum yakatları tespit
edilmiştir.
Ülkemizde uranyum ve toryum elementleri
bulunmakla birlikte henüz nükleer santral yoktur.
Silifke-Anamur arasındaki Akkuyu'da bir nükleer
santral kurulması düşünülmektedir.
JEOTERMAL ENERJİ
Yer yüzünden, yerin merkezine gidildikçe her 33
metrede sıcaklık ortalama 1°C artar. Bunun sonucu
olarak yerin derinlerinde bulunan sular, yüzeye
çıktığı zaman sıcaktır. İşte yer kabuğunun zayıf
noktalarından yüzeye çıkan bu sıcak sulardan ve su
buharından elde edilen enerjiye jeotermal enerji
denir. Jeotermal enerji, genellikle volkanik arazilerde
yüzeye çıkar. Onun için Türkiye, jeotermal enerji
bakımından büyük bir potansiyele sahiptir. Sarayköy
(İzmir), Afyon, Kütahya ve Sivas çevrelerindedir.
Jeatermal enerji ile çalışan ilk santral Sarayköy
(Denizli) de kurulmuştur.
Sıcak su kaynaklarının bir kısmından çeşitli
hastalıkların tedavisi amacıyla yararlanılmaktadır.
Jeotermal enerji, kullanıldığı zaman çevre
yaratmayan, çevre dostu bir enerjidir. Elektirik
üretiminde, meskenlerin ve seraların ısıtılmasında
kullanılır. Bu enerjinin kullanımı Türkiye'de giderek
yaygınlaşmaktadır.
GÜNEŞ ENERJİSİ
Güneş, dünyanın tek enerji kaynağıdır ve
tükenmeyen bir enerji yaymaktadır. Türkiye, dünya
üzerindeki konumu itibariyle bu enerjiden
yararlanma yönünden şanslı ülkeler arasındadır.
Ülke yüz ölçümünün % 63'ünde yılda 10 ay süreyle
% 17'sinde ise bütün yıl boyu güneş enerjisinden
faydalanma imkânı vardır.
Güneş enerjisinden yararlanma, ülkemizde gün
geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Özellikle Akdeniz ve
Ege böigelerinde meskenlerde sıcak su temini
amacıyla kullanımı hızla artmaktadır. Türkiye'de
güneş enerjisinden yararlanma olanağının en az
olduğu yer Doğu Karadenizdir. Çünkü bu bölümde
güneşli gün sayısı çok azdır. Güneş enerjisinden
seraların ısıtılmasında da yararlanılmaktadır. Ancak
tüketilen toplam enerji dikkate alındığı zaman,
güneş enerjisi oranı çok düşük kalmaktadır.
 -COGRAFYA- 65
Ülkemizin enerji açığının kapatılması ve enerjiye Bulgaristan 4,0
ödenen dövizin azaltılması için bu tükenmeyen, Fransa 7,1
Almanya 27,5
ucuz ve temiz enerjinin yaygın olarak kullanılması Hollanda 7,1
gerekmektedir.

HİDROLİK ENERJİ (SU GÜCÜ)

Rusya 8,2
Hızla akan veya yüksekten düşen suyun türbünleri
döndürmesiyle elde edilen enerjidir. Bu enerji
jeneratörlerle elektriğe dönüştürülür ve genellikie
barajlardan elde edilir. Hidrolik enerji, tükenmeyen, ingiltere 8,6
temiz ve ucuz bir enerjidir.
Diğerleri 38,7
Türkiye, hidroelektrik potansiyeli fazla olan bir
ülkedir. Akarsularımızın fazlalığı, debilerinin çokluğu Ülkemize gelen yabancı turistlerin ülkelerine
ve uygun vadi özellikleri bu potansiyeli hazırlamıştır. göre oransal dağılımı (2002) D.İ. E.
Doğal koşullar düşünüldüğünde hidroelektrik Yapılan etkinlik türüne göre turizm çeşitleri
potan siyelin en fazla olduğu bölge Doğu aşağıdaki başlıklar aftında belirtilebilir:
Anadolu'dur. Çünkü yükseltisi fazla olduğundan
akarsuların yatak eğimi ve akiş hızı fazladır. - Dinlenmeturizmi
- Eğlence turizmi
RÜZGÂR ENERJİSİ - Kültürel turizm
Ucuz, temiz ve tükenmeyen başka bir enerji kaynağı - Gezme-görme turizmi
d a r ü zg âr d ır . E g e, Mar ma ra v e Do ğ u A k d en i z ._ - Sağlık turizmi
kıyılarımız ile Güneydoğu Anadolu, rüzgâr enerjisi 'E
- Din amaçlı turizm
potansiyeli fazla olan yerlerdir. Türkiye'nin ilk rüzgâr §
enerjisi santrali Çeşme'de (1998) kurulmuştur. g> - Spor amaçlı turizm
ÜL
- Bilimsel amaçlı turizm
TÜRKİYE'NİN ENERJİ SORUNU -
Ülkemiz gelirinde giderek artan bir paya sahip
|
hizmet sektörlerinden biri olan turizmin pek çok
Enerji, kalkınmanın temel dinamiklerinden ve 'g yararları vardır. Bunlar, b aşlıkl ar h alin d e şu
sanayileşmenin en önemli girdilerinden biridir. Onun ^" şekilde sıralanabilir:
için enerjisiz sanayi ve dolayısıyla enerjisiz kalkınma
mümkün değildir. İşte bu nedenle hızla kalkanmakta ve • Önemli bir gelir kaynağıdır. Ülkelerin milli gelirini
artırır ve dış ticaret dengesinde önemli bir gelir
kalkınmak zorunda olan ülkemizin en önemli
kaynağıdır.
sorunlarından biri enerji sorunudur.
• İç ticareti canlandırır.
TÜRKİYE'DE TURİZM • Çok sayıda insana iş imkânı sağlar.
İçinde yaşadığımız çağda ülkelerin önemli ekonomik • Tarım ve sanayi sektörlerini canlandırır.
kaynaklarından biri de turizmdir. Çünkü insanların • İnsanların dinlenerek enerji kazanmalarına ve
geliri ve kültür düzeyi yükseldikçe dünyanın diğer işlerinde daha verimli olmalarına katkıda
ülkelerini görme, orada yaşayan insanları ve onların bulunur.
kültürlerini tanıma istekleri de artmaktadır. Ayrıca • Farklı yerlerde yaşayan insanların birbirlerini
tatil yapmak, gezip görmek, tedavi olmak ve dini tanımalarını sağlayarak iç barışın kurulmasma
yönden kutsal sayılan yerleri ziyaret etmek için daha katkıda bulunur.
fazla istek göstermektedirler. Dolayısıyla insanlar,
yaşadıkları yerlerden ayrılarak bir süre başka • Farklı kültürlere sahip insanlar arasında kültür
yeriere gitmektedirler. İşte yukarıda belirtiien çeşitli alış-verişini sağlar.
amaçlarla yapılan gezilere ve konakiamalara genel • İnsanlara, geniş bir dünya görüşü kazandırır.
olarak turizm denmektedir. • Si yasî ve as kerî yönd en b irbir ler iy le dü ş man
olan ülkelerin insanları arasında dostlukların
66- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
kurulmasını sağlayarak, uluslararası barışın
kurulmasına katkıda bulunur.
Ülkelerin turizm faaliyetleri çeşitli faktörlerin etkisi
altında gelişir. Türkiye'de bu faktörler doğal ve
beşerî olmak üzere iki gruptda toplanır.
TURİZMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
DOĞAL FAKTÖRLER
Çevresindeki denizler, Türkiye turizmi için çok
önemlidir. Çünkü ülkemizdeki turizm etkinliklerinin
önemli bir kısmı, deniz kıyısında ve denizde
gerçekleşmektedir.
Türkiye'de turizmi etkeleyen doğal faktörlerden biri
de iklim özellikleridir. Çünkü ülkemizdeki turizmin
büyük bir kısımı yaz turizmi şeklinde
gerçekleşmektedir. Yani sıcak ve güneşli havaya
sahip yerlerde yapılmaktadır. Bu da deniz kıyısında,
güneşlenme ve denize girme şeklinde olmaktadır.
Bu yönden Türkiye, Dünya'da şanslı ülkeler
arasındadır. Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde
yaz mevsimi uzun, sıcak, güneşli ve yağışsız geçer.
Turizmi etkileyen doğal faktörlerin biri de yer
şekilleridir. Bu bakımdan da Türkiye, şanslı ülkeler
arasındadır. Özellikle peri bacaları, Pamukkale
traverten basamakları, çağlayanlar, akarsu sporları
(rafting) yapmaya elverişli derin vadiler önemiidir.
Yaylacılık, avcılık ve kış sporları dağiarın üzerinde
ve yamaçlarında yapılır. Göller de turist çeken doğal
varlıklardandır. Van Gölü buna örnek olarak
gösterilebilir.
BEŞERİ FAKTÖRLER
Türkiye'de tarih boyunca çok sayıda devletler
kurulmuş ve bunlardan günümüzde çok sayıda
kültürel varhklar kalmıştır. Akdeniz ve Ege Bölgeleri
başta olmak üzere, yurdumuzun pek çok yerinde
çeşitli uygarlıklardan kalma tarihi eserler vardır.
Bunlar, yabancı turistlerin ilgiyle inceledikleri kültürel
varlıklardır.
Türk insanının konuk sever ve yardım sever olması
da turizm yönünden önemli bir faktördür. Bunların
yanında değişik yöresel giyim, müzik, haik oyunları
ve yemekler (zengin folklörümüz) turistler tarafından
çok güzel ve ilginç bulunmaktadır.
TÜRKİYE'NİNTURİZM DEĞERLERİ
DOĞAL VARLIKLAR
Deniz kıyıları: Ülkemizde turizm faaliyetlerinin
önemli bir kısmının yapıldığı yerlerdir. Bu yönden
Akdeniz ve Ege denizi kıyıları başta gelir. Bunu
Marmara ve Karadeniz kıyıları takip eder. Yaz
mevsiminin uzunluğu ve hava sıcaklıklarına bağlı
olarak kıyılarımızdaki turizm sezonu güneyden
kuzeye gidildikçe kısalır.
Yer şekilleri: Bunlar arasında peribacaları başta
gelir. Ürgüp-Nevşehir-Niğde çevresindeki volkanik
tüfler içerisinde oluşan özel yer şekilieri olan peri
bacaları, turistlerin ilgilerini çeken yerşekilleridir.
Bundan başka,
- Antalya'da Damlataş ve Karain Mağaraları
- Tarsus'ta Yediuyurlar Mağarası
- Silifke'de Cennet-Cehennem obrukları
- Pamukkale travertenleri
- Nemrut krateri
- İç Anadolu'da Meke Tuzlası (Krater ve göl)
ülkemizdeki ilginç ve turistlik değere sahip yer
şekillerini teşki! eder.
Doğal varlıklar olarak turizme katkıda bulunan
önemli yer şekillerinden biri de dağlardır. Kış turizmi
merkezleri olan dağlar, dağcılık ve buzul
araştırmalarının da yapıldığı yerlerdir. Türkiye'deki
kış turizmi merkezlerinin başlıcaları Uludağ, Erciyes,
Palandöken dağlarıyla, Bolu yakınındaki Kartalkaya,
llgaz dağları ve Sarıkamış'tır. Dağlar ayrıca çim
kayağı için de uygun yerlerdir.
Sıcak Su kaynakları: Ülkemiz kaplıca, içme ve
maden suralı bakımından zengindir. Bunlar sağlık
turizmi açısından öneme haizdirler. Sıcaksu
kaynakları kırıklı (fay) alanlarda daha çok yayılış
alanına sahiptir. Örneğin Yalova, Bursa,
Kızılcahamam - Ayaş - Haymana (Ankara), Manisa,
Sivas çevreleri sıcak su kaynaklarının zengin olduğu
yörelerdir.
Bazı akarsular, akarsu turizmi (rafting) yönünden
turistik öneme sahiptir. Çoruh ve Göksu vadileri bu
bakımdan önde gelir.
Sulak alanlar, göl ve bataklıklardır. Göllerimizin
bazıları çevresiyle birlikte turist çeken özelliklere
sahiptir. Kuş gölü (Manyas gölü), çevresindeki
binlerce kuş türüne barınak olduğu için kuş cenneti
adını almıştır.
illi parklar, bilimsel ve güzellik yönünden önemli
kültürel ve doğal varlıklar arasındadır.
TARİHÎVARLIKLAR
Türkiye'de; Hititler, Urartular, Frigler, Lidyalılar,
İyonlar ve Bizanslardan kalan şehir kalıntıları,
tapınaklar, tiyatrolar, saraylar, kaleler vardır. Ayrıca
 -COGRAFYA- 67
Selçuklular ve Osmanlılardan kalma camiler, Turizm ile ilgili alt yapı eksikliklerinin tespit
medreseler, köprüler, hanlar ve kervansaraylar edilerek giderilmesi
vardır. Bütün bunlar, turist çeken kültürel varlıklardır. Ulaşım ağının yeterli ve donanımlı hale gelmesi
En önemli şehir kalıntıları; Efes, Bergama (İzmir), Belirli periyotları ya da dönemleri kapsayan
Afrodisyas ve Milet (Aydın), Sard (Manisa), Asos turizm ile ilgili hedeflerin öngörüldüğü tutarlı ve
(Çanakkale), Hiperapolis ve Knidos (Datça), Side ve ileriye yönelik politikaların oluşturulması.
Perge (Antalya)'dir. Ayrıca Göreme'deki kaya
kiliseleri başta olmak üzere çok sayıda yer altı ve
yer üstü tapınakları vardır.
Selçuklulardan kalma eserler en çok Konya,
Kayseri, Sivas, Erzurum ve Diyarbakır'dadır.
Osmanlı eserleriyse en çok Jstanbul'dadır. Daha
sonra Bursa ve Edirne gelir.
Dinî yönden kutsal yerler de Türkiye'nin turizm
değerlerindendir. Örneğin Efes Harabeleri buna
güzel örnek oluşturur.
TURİZMİN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ
Turizm, günümüzde çok önemli bir ekonomik
faaliyettir. Dış ticaretimizde giderek artan bir paya
sahiptir. Ancak istenilen düzeye ulaşabilmiş değildir.
Bunun çeşitli nedenleri vardır;
• Turizmde izlenmesi gereken uygun politikaların tn
"o ec
m
belirlenmemesi ve bunun için gerekli idarî ve Q
co co
özel organizasyonun yapılamamış olması, CL

• Devlet ve halk olarak turizmin öneminin

yeterince kavanamamış olması,
• Ulaşım ve diğer alt yapı hizmetlerinin henüz
yeterli düzeye ulaştırılamamış olması,
• Yeterli kalifiye elemanının bulunmaması,
• Etkin bir tanıtımın yapılamaması,
• Turizmin gelişmesini engelleyen çeşitli yasal
engellerin kaldırılamaması ve turizmin
gelişmesini teşvik edici yasaların ve mevzuatın
oluşturulamaması,
• Verilen hizmetlere karşılık aşırı ve farklı fiyat
uygulamalarının yapılması.
Ülkemizde turizmin geliştirilmesi ve ülke
ekonomisindeki etkinliğinin artırılması için şu
uygulamalara önem vermelidir:
- Turistlik değerlerin ve potansiyelin iyi
tanıtılabilmesi ve oganize edilmesi
- Turizmin eğitimine önem verilmesi. Turizm
işletmeciliği yapabilecek elemanların
yetiştirilmesi
- Yöresel öneme sahip bazı e! sanatlarımızı ve
süs eşyalarımızı ticari değeri yüksek ürünler
haline ulaştırmak ve tanıtımını yapmak.
68- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

4. Ülkemizdeki doğalgaz yatakları hangi iki şıkta

ÇOZUMLU KOKU doğru olarak verilmiştir?
KAVRAMA TESTİ A) Manisa-Soma, Amasya-Çeltek
B) Kahramanmaraş-Elbistan, Ankara-Çayırhan
C) Kırklareli-Hamitabat, Mardin-Çamurlu
1. - Demir-çeîik ve kimya endüstrilerinin vazgeçilmez D) Çanakkaİ9-Çan, Muğla-Yatağan
enerji kaynağıdır. E) Denizli-Sarayköy, Aydın-Germencik

- Ülkemizde tek bir havza halinde bulunmaktadır.

Yukarıda bilgileri verilen enerji kaynağı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) Linyit
B) Petrol
C) Doğalgaz
D) Uranyum
E) Taş kömürü 5.
Ülkemizin petrol üretimi ve petrol potansiyeli
bakımından durumu için aşağıdakilerden hangisi
sövlenemez?
A) Ülkemizde sadece Güney Doğu Anadolu
Bölgesinde petrol çıkartılır.
2 B) İlk olarak 1940 yılında Raman'da petrol
o bulunmuştur.
>
'a C) Ülkemizde ham petrolün arıtılması için rafineriler
2. Aşağıdaki hangi madene paralel olarak termik 113.
kurulmuştur.
santraller kurulmuştur? D) Yumurtalık limanıyla ülkemiz dışarıya petrol
A) Linyit ihraç etmektedir.
B) Taşkömürü E) Ülkemizde petrol araştırmalarını M.T.A
C) Petrol tarafından yapılmaktadır.
D) Doğal gaz
E) J9otermal

6. Rusya'dan en fazla ithal ettiğimiz enerji kaynağı

aşağıdakilerden hangisidir?
A) Petrol
B) Uranyum
3. Aşağıdaki rafinerilerden hangisinde petrol hem
C) Jeotermal enerji
çıkartılır hem de işlenir?
D) Taş kömürü
A) Aliağa E) Doğalgaz
B) Batman
C) İpraş
D) Ataş
E) OrtaAnadolu
 -COGRAFYA- 69
7. Aşağıdaki bölgelerimizden hangisi hidrolik enerji 10. Türkiye'nin tek doğal gaz santrali olan Hamitabat
potansiyeli bakımından enaz kapasitededir? hangi ilimizde bulunur?

A) Marmara Bölgesi A) Kırklareli

B) Doğu Anadolu Bölgesi B) Kırıkkale
C) Ege Bölgesi C) Edirne
D) Güney Doğu Anadolu Bölgesi D) Tekirdağ
E) Karadeniz Bölgesi E) Batman

H.Turizmde önemli bir yere sahip olan Ürgüp,

Göreme ve Kapodokya yöresinde aşağıdaki
yeryüzü şekillerinden hangisi bulunmaktadır?
8. Radyo-aktif bir elementtir. Aydın-Kaçarlı, Çanakkale-
Ayvacık, Şebinkarahisar-Giresun, Manisa-Gördes, A) Traverten
Uşak-Eşme yatakları bulunur. B) Peribacası
C) Tombolo
Yukarıda bilgileri verilen maden aşağıdakilerden D) Falez
hangisidir? E) Şelale

A) Jeotermal enerji "C5

EC
B) Uranyum OJ
Q
C) Taşkömürü
D) Linyit
E) Petrol

"o 12. Aşağıdaki illerden hangisinde güneş enerjisinden

LU
faydalanma imkanı en azdır?

A) Ankara
B) Muğla
C) Antalya
D) Trabzon
9. Ülkemizde elektrik enerjisi termik ve hidroelektrik E) Gaziantep
santrallerden sağlanmaktadır. Aşağıda bu santrallerin
özellikleri verilmiştir.

Bu özelliklerin hangisi olumsuz bir özelliktir?

A) Elektrik enerjisinin büyük bir bölümünü

karşılarlar.
B) Bu santrallerin kurulması 1950'lerden sonradır.
13. Aşağıda verilen petrol rafineleri ve bulunduğu yer
C) Hidroelektrik santarllerinin verimi yağış eşleştirmelerinden hangisi vanlıştır?
durumuna bağlıdır.
D) Termik enerji üretiminde linyitle çalışan santraller A) İpraş - İskenderun
ön piandadır. B) Ataş - Mersin
E) Termik santrallerin çalıştırılmasında kullanılan C) Batman - Batman
yakıt; taş kömürü, fuel oil, motorin ve linyittir. D) Aliağa- İzmir
E) Orta Anadolu - Kırıkkale
70- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

14. Türkiye'de Soma, Yatağan, Afşin, Elbistan gibi termik 16. Aşağıdaki grafik belirli bir yılda bir ülkeye gelen ve bu
santrallerden elektrik enerjisi elde edilmektedir. ülkeden dışarı giden turist sayısını göstermektedir.

Bu santrallerin kuruluş yerlerinin belirlenmesinde 0 Gelen turist

aşağıdakilerden hangisi öncelikle göz önüne Bin kişi D Giden lurist

tutulmuştur? 1000...... 8

A) Nüfusun yoğun olduğu merkezlere yakınlığı 00

B) Ulaşımın kolaylığı
600
C) Enerji tüketim merkezine yakınlığı
400 200 0
D) Linyit çıkarılan yerlere yakınlığı öl
E) Enerji nakit hatlarına yakınlığı

AYLAR

Grafikteki bilgilere dayanarak, aşağıdaki

yargılardan hangisine varılamaz?

A) En az turist Şubat ayında gelmiştir.

B) Gelen ve giden turist sayısının birbirine en yakın
olduğu ay, Şubat'tır.
C) En f azla turist Haziran-Eylül ayl arı arasında
gelmiştir.
o D) Mayıs ve Ekim aylarında, giden turist s ayıs ı
aynıdır.
E) Giden turist sayısı, Ağustos ayında en fazladır.

ÇÖZÜMLER
15. Aşağıdaki akarsuların hangisinden sağlanan
1. Verilen bilgiler taş kömürün^ aittir.
hidroelektrik enerjisi diğerlerine göre daha
fazladır? (Cevap E)
A) Yeşilırma
k
B) Çoruh
2. En önemli linyit yataklarımız; Kütahya bölgesinde
C) Gediz
(Tavş anlı-Tunçbilek), Manis a (Soma), Amas ya
D) Yeşilırma
(Çeltek), Kahraman Maraş (Elbistan), Ankara
k
E) Fırat (Çayırhan) ve Erzurum (Aşkale) dur. Termik
Santrallerimiz; Afşin-Elbistan, Soma, S^yitömer,
Yatağan, Tunçlibek, Sivas-Kangal, Bingöl-Karlıova ve
Çayırhan'dır.

(Cevap A)

3. Batman rafinerisinde yine Batman'dan V9 o bölgede

çıkan petroller rafine edilir.

(Cevap B)
 -COĞRAFYA- 71
4. A, B, D şıkları linyit yataklarıdır. E şıkkı ise jeotermal 12. Trabzon'da güneş enerjisinden faydalanma imkanı en
enerji kaynağıdır. C şıkkı doğalgaz yatağıdır. azdır.
(Cevap C) (C9vap D)

5. Ülkemiz petrol yönünden dışarıya bağımlı bir ülkedir.

Bu yüzden dışarıya ihraç edememektedir. Türkiye- 13. İpraş rafinerisi İskenderun'da değil İzmit'te kuruludur.
Irak boru hattı ile Irak petrollerinin bir kısmı
(C9vap A)
Yumurtalık Limanına taşınmaktadır. Bu taşımacılıkta
ülkemiz önemli miktarda gelir sağlamaktadır.
(Cevap D)

14. Soma, Yatağan, Afşin-Elbistan linyit yataklarının

bulunduğu yerlerdir. Bu yüzden elektrik üreten termik
6. Ülkemiz Rusya'dan enerji kaynağı olarak doğalgaz santraller buralara kurulmuştur.
ithal etmektedir.
(Cevap D)
(Cevap E)

15. Fırat nehrinden elde edilen hidroelektrik enerjisi daha

7. Denge profiline en çok yaklaşan bölgemiz Marmara
Böigesi'dir. Doğal olarak Marmara Bölgesi'nin
akarsularının eğimlerinin ve debilerinin düşük olması
hidrolik enerji potansiyelinin düşük olmasına sebep -
olur.
fazladır. Çünkü Fırat nehri Doğu Anadolu Bölgesi'nde
bulunmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi hidroelektrik
enerji potansiyelinin en fazla olduğu bölgedir.
(Cevap E)

(CevapA) Ş
16. A, B, C ve E seçeneklerindeki bilgiler grafikteki
8. Verilen bilgiler Uranyum'a aittir. Ülkemizde 9n zengin '^
bilgilerden çıkarılabilirken, D seçeneğindeki bilgi
olduğu tahmin edilen Manisa-Gördes yöresinde 30-40 :S
çıkarılamaz. Çünkü Mayıs ve Ekim aylarmda gelen ve
ton uranyum rezervi bulunmuştur. >-
giden turist sayısında çok farklılık vardır.
(Cevap B)
(Cevap D)

9. Hidroelektrik santrallerinin veriminin yağış durumuna

bağlı olması olumsuz bir özelliktir. Nitekim 1987 ve
1988 yıllarında bol yağışın etkisiyle % 42 ve % 60.3
oranında enerji üretiminde paya sahipken, 1989'da
kuraklıktan dolayı üretim % 40'ın altına düşmüştür.
(Cevap C)

10. Hamitabat Kırklareli ilimizdedir.

(Cevap A)

11. Kapodokya, Ürgüp, Göreme çevresinde peribacaları

vardır.
(Cevap B)
72- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Yurdumuzda en fazla elektrik enerjisi aşağıdaki

ÇIKMIŞ SORULAR barajların hangisinde elde edilir? (2001 KMS)
ve ÇÖZÜMLERİ A) Hirfanlı
B) Karakaya
C) Atatürk
1. Aşağıdaki illerden hangisinin sınıriarı içinde D) Oymapınar
petrol çıkarılmaktadır? (99 DMS OÖ) E) Keban
A) Adıyaman
B) Gaziantep
C) İçel Atatürk Barajı büyük olmasına rağmen tam faaliyete
D) Kocaeli geçmediği için enerji üretimi f azla değildir. Bu
E) Elazığ nedenle Türkiye'nin en çok elektrik enerjisi üreten
barajı "Keban Barajı" dır.
ÇÖZÜM:
(Cevap E)
Türkiye'de en zengin petrol yatakları Güneydoğu
Anadolu Bölgesindedir. (Batman - Raman - Garzan -
Siirt - Diyarbakır - Adıyaman)

(Cevap A)

o
>-
fi2
"Q

Oi
o

2. Taşıdığı su miktarı ve vadisindeki yer şekilleri göz 4. Türkmenistan'dan gelen doğalgaz boru hattı,
önüne alındığında, aşağıdaki akarsuların Az erbay can'dan gelen petrol boru hattı
hangisinden saglanan hidroelektrik enerjinin en yurdumuzdan geçerek Akdeniz'e ulaşacaktır. Bu
fazla olması beklenir? (2000 DMS) durumun T ürkiy e'y e sağlay acağı y arar
aşağıdakilerden hangisi olamaz? (2001 KMS)
A) Susurluk
B) Yeşilırmak A) Jeopolitik önemin artması
C) Fırat B) Enerji açığının kapanmasına katkıda bulunması
D) Dalaman C) Doğu Akdeniz iimanlarının öneminin artması
E) Gediz D) Turizm gelirlerinin artması
E) Petrole dayalı sanayi kuruluşlarının artması

ÇÖ2ÜM:
F ı r at nehri D oğu A nadolu B ö l g es i ' n d e
bulunmaktadır. Bölge, yüks ek olduğu için dik Turizm gelirlerinin artması petrol boru hattı ile ilgili

yamaçlar çoktur. Bu yüzden bölge akarsularının akış değildir.

hızları ve enerji potansiyelleri fazladır. (Cevap D)

Verilen akarsular içinde Fırat nehrinin hidroelektrik

enerjisi fazladır.

(Cevap C)
 -COGRAFYA- 73
5. Türkiye'de iç ve dış turizmin gelişmesinde 7. Aş a ğıdak ilerde n ha ngisi Ürgüp -Göre me
aşağıdakilerden hangisinin katkısı en azdır? (2002 Yöresi'nin turizm açısından önemli olmasını
KPSS) sağlayan etkenlerden biri değildir? (2003 KPSS)
A) Turizm eğitimine önem verilmesi A) Peribacalarının bulunması
B) Ulaşım olanaklarının geliştirilmesi B) Hristiyanlığın ilk dönemlerine ait kiliselerin
C) Tarihi eserlerin korunması bulunması
D) Yöresel özelliklerin tanıtılması C) Yeraltı şehirlerinin bulunması
E) Bankacılık hizmetlerinin hızlandınlması D) El sanatlarının çeşitli olması
E) Çok sayıda termal tesis bulunması

İç ve dış turizmin gelişmesi için şunlar

yapılmalıdır.
Termal tesisler Türkiye'nin hemen hemen bütün
- Fiziki alt yapının yeterli hale getirilmesi gerekir. bölgelerinde bulunmaktadır.
Turizm potansiyelinin varlığını gösteren yayınlar (Cevap E)
ayrıntılı olarak çıkarılmalıdır.
- Ulaşım ve konaklama hizmetleri talebe cevap
vermelidir.
- Doğal zenginliklerin tahrip edilmemesi için
gerekli çaba gösterilmeiidir.
(Cevap E)
(3 sr

to
O-
6. I. Jeotermal santral

II. Petrokimya UJ
>-

Aşağıdakilerden hangisinin, Türkiye'ye

III. Termik santral
yurtdışından gelecek turist sayısını artırmada
Yukarıdakilerden hangilerinin. kullanılan etkili olması beklenmez? (2003/2 KPSS)
hammaddenin çıkarıldığı yerin yakınına kurulması A) Turizmi çeşitlendirerek tüm yıla yaymak
zorunludur? (2002 KPSS) B) Turizm değeri taşıyan yörelerin tanıtımını
A) Yalnızl yapmak
B) Yalnızll C) Ülke içindeki doğal ve kültürel değerlerin
C) Yalnızlll korunmasını sağlamak
D) I v e l l D) Turizm hizmetlerini sadece yerli firmalara
E) llve lll yaptırmak
E) Grup turizmine uygun yatırımları özendirmek
f&MÖMs
Jeotermal enerji yeraltındaki suların ısınarak buhar
halinde yüzeye çıkmasıyla oluşan enerji şekline D seçeneğinde verilen turizm hizmetlerini sadece
denir. Jeotermal enerji Ege Bölgesi'nde Denizli, yerli firmalara yaptırmak yurtdışından gelecek turist
izmir, Aydın'da bulunmuştur. Jeotermal enerjiden sayısını arttirmada etkili değildir.
yararlanılarak Denizli, İzmir ve Aydında jeotermal (Cevap D)
santral kurulmuştur.
(Cevap A)
74- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

TEMEL YURTTÂŞLIK BILGISI | Çıkmış Soruiar ve Aynnt.îı Çözümieri 1

1. Yasama organının yürütme yetkisine de sahip

olduğu sistemlere ne ad verilir? (99 DMS OÖ) Türk Devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes
Türk'tür. (Anayasa md. 66)
A) Parlamenter sistem
B) Meclis hükümeti sistemi (Cevap E)
C) Radikal rejim
D) Güçlerayrılığı rejimi
E) Başkanlık sisîemi Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası'nda
temel hak ve özgürlüklerin sınırlanmasını
gerektiren genel nedenler arasında sayılmamıştır?
Yasama organı, yasama yetkisinin yanı sıra (99 DMS OÖ)
yönetme yetkisine de sahipse buna meclis hükümeti A) Dinsel birliği Milli
sistemi denir. B) Güvenlik Genel
C) ahlak Kamu düzeni
(Cevap B) D) Genel sağlık
E)
2. Aşağıdakilerden hangisi, halkın yönetimine
doğrudan katılmasını sağlayan bir uygulamadır?
1982 Anayasası'nda temel hak ve özgürlükierin
(99 DMS OÖ)
sınırlanmasını gerektiren genel nedenler arasında
A) Sendikalara üye olmak dinsel birliği yoktur.
B) Siyasi partilere üye olmak
C) Danıştay'da iptal davası açmak (Cevap A)
D) Referandum
E) Milletvekillerini seçmek
ÇÖZÜM:
Referandum, en basit tanımıyla halkoylaması
yıl
anlamına gelir.
TBMM seçimleri hangi gerekçeyle 1
(Cevap D) ertelenebilir? (99 DMS OÖ)

o A) Ağırekonomikbunalım
>■ B) Yaygın şiddet hareketleri
(f)
C) Ayaklanma
3. 1982 Anayasası'na göre, Türk ulusunun bir üyesi D) Savaş
E) Askeri harekât
olmanın tek koşulu aşağıdakilerden hangisidir?
(99 DMS OÖ)
A) Türkiye Cumhuriyeti'ne vergi ödemek Anayasa md. 78'e göre savaş sebebiyle seçimlerin
B) Türk ırkından olmak yapılmasına imkan görülmemişse TBMM seçimlerin
C) Türkiye sınırları içinde doğmuş olmak bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
D) islam Dininden olmak
E) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak (Cevap D)
 -TEMEL YURTTAŞUK BİLGİSİ- 75

6. Aşagıdakilerden hangisi milletvekillerinin sahip 8. 1982 Anayasası'na göre, TBMM seçimlerinden

oldukları yasama dokunulmazlığının bir önce;
sonucudur? (99 DMS OÖ)
I. Dışişleri
A) Milletvekillerinin gerekli gördükleri konularda II. İçişleri
bakanlara soru yöneltebilmesi
B) Milletvekillerinin TBMM çalışmalarına katılma III. Maliye
zorunluluğunun bulunmaması IV. Ulaştırma
C) Milletvekillerinin Meclis kararı olmaksızın
tutuklanmaması V. Adalet
D) Milletvekillerine, milletvekilliği süresince konut
tahsis edilmesi bakanlarından hangilerinin istifa etmesi
E) Milletvekillerinin görevleri ile bağdaşan gereklidir? (99 DMS OÖ)
mesleklerini yürütebilmesi A) Ivel l B) llvelll
C) I, l l l v e V D) II, IVveV
E) III, IVveV
Anayasa md. 83'e göre milletvekilleri meclis kararı
olmaksızın tutuklanamaz, sorguya çekilemez ve
yargılanamaz. Anayasa md. 114 gereğince genel seçimlerden önce
adalet, içişleri ve ulaştırma bakanlıkları görevden
(Cevap C)
çekilir.
(Cevap D)

tn
'ö
CC
ux Göre v s üres inin dolma sı ne de niyle
Q
</}
tn a. Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde,
seçile n ye ni Cum hurba şka nı görevine
başlayıncaya kadar bu görevi kim yürütür? (99
ili
DMS OÖ)
>■

A) Görev süresi dolan Cumhurbaşkanı

B) Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri
C) Başbakan
7. Cumhurbaşkanı. T6MM tarafından vatana ihanetle D) TBMM başkanı
suçlanması durumunda aşağıdakilerden hangisi E) Devlet Denetleme Kurulu Başkanı
tarafından yargılanır? (99 DMS OÖ) ÇÖZÜM:
A) Devlet Güvenlik Mahkemesi Anayasa md. 102 gereğince seçilen yeni
B) Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi
cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar, görev
C) Yargıtay Genel Kurulu
süresi dolan cumhurbaşkanı göreve devam eder.
D) Ağır Ceza Mahkemesi
E) Askeri Yargıtay (Cevap A)

Anayasa md.148'e göre Anayasa Mahkemesi 10.1982 Anayasası'na göre, aşağıdakilerden

Cumhurbaşkanını Yüce Divan sıfatıyla yargılar. ha ngis inin ka rarla rına k arş ı y a rgıya
başvurulamaz? (99 DMS OÖ)
(Cevap B)
A) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
B) Bakanlar Kurulu
C) Yükseköğretim Kurulu
D) Devlet Planlama Teşkilatı
E) Başbakanlık
76- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

13. Aşağıdakilerden hangisi, her seçmenin bir tek oya

sahip olması anlamına gelir? (99 DMS ÖL)
Anayasa md. 159/4'e göre Hakimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu'nun kararlarına karşı yargı A) Eşit oy
mercilerine başvurulaımaz. B) Gizli oy
C) Genel oy
(Cevap A) D) Tek dereceli seçim
E) Tek turlu seçim

Eşit oy: Her seçmenin bir tek oya sahip olması

11. Aşağıdaki ilkelerden hangisi, sahip olunan servet, anlamına gelir.
ödenen vergi miktarı, öğrenim durumu, cinsiyet
(Cevap A)
gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların
oy hakkında sahip olmalarını ifade eder? (99 DMS
OÖ)
A) Smırlı oy 14. Aşağıdakilerden hangisi, 1982 Anayasası'nda yer
A) binırıı oy alan hukuk devleti ilkesinin koşullarından biri
B) Seçimlerin serbestliği değildir? (99 DMS ÖL)
C) G
Gizli oy A) Yöneticilerin hukuka bağlılığının sağlanması
e
Mecburi oy B) Vatandaşiar arasında fırsat eşitliğinin
n sağlanması
el oy C) Yargı bağımsızlığının sağlanması
D) D) idarenin yargısal denetiminin sağlanması
E) E) Yasama ve yürütmenin yargı kararını
değiştirememesi

Soruda genel oy kavramının tanımı yapılmıştır.

o (CevapC)
g

Fırsat eşitliği sosyal devlet ilkesinin bir gereğidir.

12. Türkiye'de uygulanmakta olan seçim sistemine
(Cevap B)
göre. bir siyasal partinin herhangi bir seçim
çevresinden milletvekili çıkarabilmesi için
aşağıdakilerden hangisi gereklidir? (99 DMS ÖL)
A) Ülke genelindeki geçerli olayların toplamının en
az yüzde onunu alması
B) Seçim çevresindeki geçerli oyların toplamının 15.1982 Anayasası'na göre, aşağıdakilerden hangisi
en az yüzde onunu alması TBMM'ye karşı, milli güvenliğin sağlanmasından
C) Hem ülke genelindeki hem de seçim sorumludur? (99 DMS ÖL)
çevresindeki geçerli oyların toplamının en az A) Bakanlar Kurulu
yüzde onunu alması B) Milli Güvenlik Kurulu
D) Ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en C) Genelkurmay Başkanı
az yüzde beşini alması D) Cumhurbaşkanı
E) Ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en E) Milli Savunma Bakanı
az yüzde onunu, seçim çevresindeki geçerli
oyların toplamının da en az yüzde beşini alması
Anayasa md. 117/2 gereğince milli güvenliğin
f&M&Ms
sağlanmasında ve silahlı kuvvetlerin yurt
Ülkemizde uygulanan seçim sistemi %10 ülke barajlı savunmasına hazırlanmasında TBMM'ye karşı
D'hont sistemidir. Bakanlar Kurulu sorumludur.
(Cevap A) (Cevap A)
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 77

16.1982 Anayasası'na göre TBM M'de 19.1982 Anayasası'na göre, hangi devlet görevlisi
aşağıdakilerden hangisinin gizli oyla yapılması aynı görev için üst üste iki defa seçilemez? (99
zorunludur? (99 DMS ÖL) DMS ÖL)
A) Güven oylaması A) Bakanlar
B) Yasa teklif ve tasarılarının oylanması B) Başbakan
C) Cumhurbaşkanının seçilmesi C) Meclis başkanı
D) Genel ve katma bütçe tasarılarının oylanması D) Cumhurbaşkanı
E) Meclis başkanlık divanındaki kâtip üyelerin E) TBMM üyeleri
seçilmesi

Anayasa md. 101/3 gereğince bir kimse iki defa

Anayasa md. 102/1 gereğince cumhurbaşkanı gizli cumhurbaşkanı seçilemez.
oyla seçilir. (Cevap D)
(Cevap C)

17. Aşağıdakilerden hangisi güçler ayrılığı anlayışı ile

bağdasmaz? (99 DMS ÖL)
20. Türkiye'de, bir milletvekilinin;
A) Yargı organlarının bağımsız olması
B) Devlet başkanının meclis tarafından seçilmesi I. Milletvekilliği görevinden istifa etmesi ve
C) Yasama yetkisinin halk tarafından seçilen istifasının kabulü
meclise ait olması II. Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi
D) Yürütme organlarının yargı organları tarafından sürdürmekte ısrar etmesi
denetlenmesi III. Dokunulmazlığının kaldırılması
E) Yasama ve yürütme yetkisinin aynı organda
toplanması IV. Partisinden istifa ederek bir başka partiye
a. girmesi
V. Partisinden istifa edip Bakanlar Kurulu'nda
:
görev alması
Kuvvetler ayrılığı, en basit tanımıyla yasama, ö
yürütme ve yargının ayrı organlar tarafından yerine **" durumlarından hangileri meclis üyeliğinin
getirilmesidir. düşmesine neden olur? (99 DMS ÖL)
(Cevap E) A) I ve II
B) llvelll
C) II ve V
D) l .l l l veV
18. Koruyucu hak ne demektir? (99 DMS ÖL) E) II, IVveV
A) Devletin korunması amacıyla düzenlenen hak ÇÖZÜM;
B) Bireye, devlet ve toplumdan istekte bulunma
olanağı veren hak Anayasa md. 84 gereğince milletvekilinin istifasının
C) Bireyi, devlete ve topluma karşı koruyan hak TBMM Genel Kurulunda kabulü, milletvekilliliği ile
D) Seçme, seçilme ve siyasal faaliyette bulunma bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte
olanaklarını koruyan hak ısrar etmesi üzerine Genel Kurulun gizli oyla alacağı
E) Korunmaya muhtaç kişilere sağlanan hak karar ile düşer.
(Cevap A)
Koruyucu hak kişiye devlet karşısında özerk bir alan
tanıyan ve devlete o alana girmeme yükümlülüğü
yükleyen haktır.
(Cevap C)
78- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

21.1982 Anayasası'nda yer alan "Siyasi partiler, 24. Aşağıdakilerden hangisi, seçimler ve
önceden izin almadan kurulurlar." hükmü halkoylamasıyla ilgili olarak 1982 Anayasası'nda
aşağıdaki temel ilkelerden hangisinin bir yer alan hükümlerden biri degildir? (99 DMS L)
gereğidir? A) Seçimlerin yargı organlarının denetim ve
A) Hukuk devleti gözetimi altında yapılması
B) Sosyal devlet B) Oy kullanabilmek için 18 yaşını doldurmanın
C) Laik devlet gerekli olması
D) Kuvvetler ayrıhğı C) Oy kullanabilmek için Türk vatandaşı olmanın
E) Demokratik devlet gerekli olması
D) Silah altında bulunan er ve erbaşların oy
kullanamaması
Siyasi partilerin önceden izin almadan kurulmaları E) Tutukluların oy kullanamaması
demokratik devletin gereğidir.
(Cevap E)
Anayasa md. 77 gereğince silah altında bulunan er
22. Aşağıdakilerden hangisi, Anayasa Mahkemesi'nin ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan
görev ve yetkilerinden biri değildir? (99 DMS L) hüküm giyenler hariç ceza infaz kurullarında bulunan
hükümlüler oy kullanamaz. Görüldüğü gibi
A) Kanunların anayasa uygunluğunu denetlemek
tutukluların oy kullanması yasaklanmamıştır.
B) Siyasal partileri kapatma davalarına bakmak
C) Siyasal partilerin mali denetimini yapmak (Cevap E)
D) Tüzüklerin anayasa ve kanunlara uygunluğunu
denetlemek
E) TBMM içtüzüğünün anayasaya uygunluğunu
denetlemek

Tüzüklerin, hukuka uygunluğunu Danıştay ilk

derecesi mahkemesi olarak inceler.
(Cevap D)

25. Ara seçim ne demektir? (99 DMS L)

A) TBMM'nin, görev süresi dolmadan erken seçim
23. Genel yönetimin taşra kuruluşunda bulunan üst
kararı alması
düzey kamu görevlilerinin, belli konularda
B) Milletvekili genel seçimleriyle yerel seçimlerin
kendiliklerinden karar alma ve uygulama yetkisine
aynı zamanda yapılması
ne ad verilir? (99 DMS L)
C) TBMM'de boşalan milletvekillerinin yerine
A) Yetki aktarımı yenilerinin seçilmesi
B) Yetki genişliği D) Seçmenlerin, milletvekillerini seçerek ikinci
C) Taktir yetkisi seçmenlerini seçmesi
D) Yerel özerklik E) Cumhurbaşkanı adaylarmın hiçbirinin ilk turda
E) Görevsel özerklik gereken çoğunluğu alamaması nedeniyle ikinci
ÇÖ2ÜM: turseçimyapılması

Soruda yetki genişliği tanımı verilmiştir.

Anayasamıza göre iller yetki genişliği esasına göre Anayasa md. 78/3 gereğince TBMM üyeliklerinde
yönetilir. boşalma olması halinde ara seçime gidilir.
(Cevap B) (Cevap C)
 -YEDİİKLİM Kültür - Sanat-
Kazan Hikayesi
Hatırlayacaksınız ilk sayımızda Bilim ve medeniyet tari-
himizden bahsetmiştim. Hattâ bu tarih içerisinde önemli
yeri olan bazı hikayelerin eğitim için gereğine de değin-
miştim. 0 yazımızda çok küçük bir örnek de vermiştim. Bu
yazımızda belki de bazılarımızın adını bile hiç duyma-dığı
Nasirettin Tusi ile ilgili iki olaydan bahsetmek
istiyorum:
Hemen hemen herkesin çok iyi bildiği gibi Nasireddin
Hoca'nın "Kazan Hikayesi" çok meşhurdur;
Hatırlanacaktır: Hoca komşusundan bir adet olarak aldığı
kazanı, komşusu istediğinde ona iki adet kazan vermiş,
Komşusu bunun sebebini sorduğunda "kazanın doğurdu-
ğunu" söylemiş... Daha sonra da tekrar komşusundan
kazan almış, komşusu istemeye geldiğinde ise "senin
kazanın öldü" demiş. Komşusu buna itiraz edince, hoca
"kazanın doğurduğuna inamyorsun da, öldüğüne niçin
inanmıyorsun" diyerek bir ders vermek istemiştir. Şimdi
anlatacağım ise Nasirettin Tusî'nin kazan hikayesi-dir:
Hülagu'ya Başvezirlik ve Maliye Bakanlığı da yapmış olan
Nasirettin Tusi, yaptığı astronomi araştırmalarmın devam
etmesi için bir rasathane ihtiyacı hisseder. Ancak hüküm-
darın devlet işlerinin yoğunluğu sebebiyle bu ihtiyacını
iletmek için bir türlü fırsat bulamaz. Fakat sonunda bir
gün bu fırsatı yakalar ve bunu kaçırmak istemez. Uygun
bulunan bir zamanda, bir rasathane yapılması gerektiğini
Hülagu'ya söyler.
Hükümdar önce durumu pek iyi karşılamaz. Bazı güven-
sizliğinin yanısıra, yapacağı masraflar da Hükümdarı
kaygılandırır. Kararsız olma sebeplerini ve bu düşüncele-
rini Nasireddin Tusi'ye açıklar:
Tusi'ye;
-Astronomi ilminin sağlayacağı faydaların hayli
masraf gerektiren bir kuruluşa, yani rasathane yapımına
değip değmeyeceğini, sorar. Bu konuda kaygılarım var,
der.
Nasireddin Tusî;
-Size göre kaygılarınızda haklısınız efendim. Fa-
kat rasathanenin gerekliliği ve astronomi ilminin faydasını
bir örnekle gözlerinizin önüne sereceğim, dedikten sonra
Hükümdarın huzurundan ayrılır. Tusi, kafasındaki
planını hemen uygulamaya girişir. Çünkü 0 biliyor ki,
astronominin ve dolayısıyla rasatha-nenin gerekliliğini
sözle değil, bilimsel bir deneyle ortaya koyması daha
inandırıcı olacaktır:
79
Hülagu'dan izin aldıktan sonra, kimsenin dikkatini çekme-
den sarayın daımına büyük bir kazan yerleştirir. Yardımcı-
larına;
-Özellikle akşamlayın makam sahiplerinin İlhan'ın
etrafında toplandıkları bir sırada, gizlice kazanı aşağıya
yuvarlayacaksınız, emrini verir. Bir gün sarayda toplantı
başladığında aniden beklenme-dik bir gürültü kopar.
Aşağı yuvarlanan kazanın çok korkunç bir gürültü
çıkarması karşısında toplantıda bulu-nanlar, bir anlık da
olsa ölüm korkusu geçirirler.
Gürültü sona erdiğinde Nasireddin Tusî söz alır. Bu
durumu Hülagu'ya şöyle açıklar;
-Görüyorsunuz efendim. Bu karşılaştığımız du-
rum, işittiğimiz gürültü eşyanın özelliğinden başka bir şey
değildir. Meydana gelen şeyleri tamamen anlamak, bu-
nun için bir olayı sakin bir bakışla inceleyebilmek, bilin-
meyen şeylerde duyulan korkulardan sıyrılmak, işte
astronominin bize sağlayacağı faydalardan biri budur. 0
sırada Maliye Bakanı da olan Nasireddin Tusi'nin bu
açıklamaları karşısında, Hülagu Han tamamen ikna olur.
Rasathanenin yapılrnasının gerekliliğine inanır. Hattâ
rasathanenin yapımı için gerekli ödenek ayrıldığı gibi
Nasireddin Tusi'ye de para armağanında bulunulur.
Böylece, daha sonra astronomi tarihine büyük katkıları
olacak olan Maraga Rasathanesi yapılmış olur.
Barbar Avrupa'yı inzibat altına alnnak hususunda en
yüksek nüfusu icra eden Türk İslâm medeniyeti olmuş-
tur.
___ (F. Grenard, Asya'nın Üstûnlüğü ve Düşüklüğü, s. 39)
Nasireddin Tusi (1201-1274):
Asıl adı, Ebu Cafer Muhammed ibn Muhammed İbn-ül
Hasan Nasireddin Tusî'dir. Horasan'ın Tus şehrinde 1201
yılının 21 Şubatında doğmuştur. Küçük yaşlarda kelam,
felsefe ve matematik dersleri almıştır. Çeşitli ilim
alanlarında geniş araştırma ve bilgisinden dolayı Üstad-
ül-Beşer, yani insanlığm hocası diye isim-lendirilmiştir.
Tusî, zamanın Kuhistan valisi tarafından önce itibar
görmüş, sonra Abbasi Halifesi El-mutasım'ı öğen bir
kaside yazması üzerine tutuklanmış. Daha sonra İlhaniler
tarafından kurtanlmış, Hülagu Han'ın daveti üzerine
Maraga'ya gelerek, ilmî değeri yüksek araştırmalarını
burada yapmış. pmrünün son yıllarını Hülagu'nun yanın-
da geçiren ünlü İslâm Türk âlimi Tusî 25 Haziran 1274'de
Bağdat'ta ölmüştür.
80- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-
ilim
Hamit Dilgan'ın eserinde Tusi'nin temsili bir resmi)
adamiarına göre Tusî, asrındaki astronomi âlimlerinin en
üstünü, Türk İslâm filozoflarının üstadlarındandır.
Astronomi çalışmalarının en önemlisi, Hülagu Han'ın
Maraga'da bir rasathane kurdurmak için Tusî'yi görevl^n-
dirmesiyle başlamıştır.
Tusî rasathaneyi 1259 yılında tamamlamıştır. Burada
yapılan rasatlarla Zic-i İlhani'yi yazmıştır. Bu eserde daha
önceki bütün ziclerde bulunmayan bir takım cetveller
bulunduğu gibi, o eski ziclerin bir takım yanlışlarını da
düzeltmiştir. Tusî, Küre ve Usturlaba bir hat ekleyerek, bu
hatta Asâ adını verdiği gibi, bu konuya ait gayet güzel bir
d9 eser yazmıştır. Ayrıca semt ve irtifa tayinine yarayan,
tahtadan yapılmış olan Torguetum aleti de Tusî'nin icadı-
dır.
Zici İlhani Batı'da birkaç asır kullanılmış, Tusî'den
üçbuçuk asır sonra Kepler astronomik eserini buna daya-
narak yayınlamıştı. Tusî'nin Maraga Rasathanesinde
yaptığı gözlem V9 çalışma usullerinin bazıları da, uzay
çağı dediğimiz asrımızın astronomi çalışmalarına bile
örnek olmuştur.
Tusî, diğer ilimlerin yanında matematikle d9 ilgilenmiş. El
muhakkik (gerçeği araştıran, incel^yen, soruşturan)
adıyla anılma şerefini kazanmıştır. Batı âleminde ise
"islâm Öklidi" adını vermişter V9 böyle tanınmıştır. Hatta
Batılı ilmî çevreler Tusî'nin matematik eserleri üzerinde
çalışmalar yapmışlar, bu konuda eserler yazmışlardır.
Tusî, geometride Öklid postülasının tutulmaz olduğu
şüphesini ilk olarak ortaya atan âlimdir. Bundan dolayı
onu, Öklit postülasına bağlı olmayan geometrinin kurucu-
ları Riemann ve Labotchevky'nin müjdecisi olarak kabul
etmek gerekir.
Tusî, Barthold'un bildirdiğine göre astronomi ve matema-
tiğin yanısıra felsefeyle de uğraşmış ve bununla ilgili
eserlerde kaleme almıştır. ibni Sinâ'nın işarat'ına karşılık
"Şerh-i İşarafı yazmıştır.
Astronomi Hesaplarında Ondalık Usûl
Batı'da astronomi hesaplarında ondalık usül üzerine
ilk fikir Gabriel Mountan'a ait olduğu bilinir. Halbuki
ondan bir asır önce bu fikri Türk islâm âlimi
Takiyüddin, "Haridetül Fikr ve Gunyetüt Tullab" adlı
eserinde ileri sürmüştür. Ve hatta Takiyüddin'in astro-
nomiye getirdiği bu yenilik bugün de kullanılmaktadır.
Yani Takiyüddin, astronomi hesaplarına 60 temeli
üzerinden yapılan hesapları ondalık usule çevirerek,
ondalık usulü astronomu hesaplarına G. Mautan'dan
bir asır önce kazandıran âlimdir. Ayrıca son asırda
Laplase (1749-1827)'ın koyduğu grad sistemini 2,5
asır önce ortaya koymuş ve astronomi hesaplarında
bu şekli tatbik edip kullanmıştır(94). Astronomideki bu
ilmî kuralların ve hesaplamaların asıl sahibine, Türk
İslâm âlimi Takiyüddin'e iade edilmesi gerekir._______
Tusî, bu kadar çok yönlülülüğünün yanında, "Ahlak-ı
Nasiri"sinde bir eğitimci olarak karşımıza çıkar. Bu eserde
özellikle çocuk eğitimi üzerinde geniş bilgi verir.
Astronomi Eserleri;
"Tahrir al-Mıcısti", "Tezkere fi-ilmül Hey'ye", "Zic-üş Şahi",
"Zübdetül idrak fi Hey'etül eflak".
Matematik konusundaki eserieri;
"Tahrir-i Usul-ül-Öklidis", "tahrir-ül Mutavassıtat (Külliyatı
Nasireddin)" "Kitabı fil şeklil marup bil kutta" "Kitabı
cami'ül Hesab fittaht vet türab", "Kitabı zafer fil Cebir vel
mukabeİ9".
Ihsan Kurt
PDR Uzmanı-Yazar | www.ihsankurt.net
Not: Bu ekler hazırlanırken: İhsan Kurt'un "Bilim
Tarihinde Keşiflerin İç Yüzü" ve "Bilim Tarihin-
den Hikayeler" admdaki eserlerinden faydalanıl-
mıştır.