-TÜRKÇE-

TÜRKÇE | Noktalama İşaretleri

1.N0KTA(.) fîilgi Notu /

I- Cümlenin sonuna konur: Arka arkaya sıralanan virgülle veya çizgiyle ayrılan sıra
sayılarından sonra, sadece sonuncu rakama nokta
Geliyorum.
konur. Örn9k: 1,5 veya 8. sorular, XV-XVI. yüzyıllarda
Türk'üm.
Dil olmasaydı, uygarlık olmazdı.
hter dil bir kültür hazinesidir. VII- Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yıl bildiren
sayıların arasına konur:
II- Konuşma ve yazı dilinde geçen birtakım adların
12.5.1973
kısaltmasında kullanılır:
Prof. (Profesör), Dr. (Doktor), vb. (ve benzerleri), cad. VIII- Saat ve dakika sayılarını birbirinden ayırmak için
(cadde) kullanılır:
Benimle 12.30'da buluşacak.
III- Kurum ve kuruluş adlarının ilk harfleriyle yapılan
kısaltmalarda nokta kullanılmaması yaygın Uçak 17.45'te kalktı.
kullanımdır:
"es 2. VİRGÜL (,)
PTT (Posta Telefon Telgraf) cr
LLl
AT (Avrupa Topluluğu) o I- Eş görevli sözcüklerin arasında kullanılır:
C/î
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) tn 'Türk, öğün, çalış, güv9n."(yüklem)
D.
B (batı) D (doğu) GB (gün^y batı), Geniş omuzlu, orta boylu, kaba bıyıklı, esmer bir
TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) adamdır. (sıfat)
TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi) o
LÜ II- Cümlede özel olarak vurgulanması gereken
>
Hilgi Notv / kelimelerden sonra kullanılır:

| Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda g^nel kural Çalış, çalış, çalış üniversiteyi kazanman gerekiyor.
nokta | kullanılmamasıdır. III- Cümlede arasöz ve aracümlelerin başında ve
sonunda kullanılır:
IV- Askeri sözlerin kısaltmalarında nokta kullanılır:
Siz, kim ne derse desin, bu işi bitirmeye bakın.
K.K.K. (Kara Kuvvetleri Komutanlığı) (aracümle)
V- Elementlerin ve ölçü birimlerinin kısaltmasında KPSS'yi, bu çok önemli sınavı, kazanmalıyım.
nokta kullanılmaz: (arasöz)
Ca (Kalsiyum) mm IV- Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur:
(milimetre) m
Hey, yarın erken gel!
(metre) g (gram)
V- Resmi yazılarda ve mektuplarda hitap eklerinden
VI- Sıra bildirmek için sayılardan sonra nokta konur.
sonra konur:
"-ncı, -nci" anlamı verir:
Sevgili Eşim,
2. elma (ikinci) III. Selim
(üçüncü) XII. Yüzyıl VI- Kabul ve ret sözcükleri olan kelimelerden sonra
(onikinci) kullanılır:
Hayır, ben gelmedim.
Yok, gitmem.
Evet, ben seni seviyorum.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

VII- Adlaşmış sıfatları, sıfatlardan ayırmak için IV- Sıralı cümleler arasında, ancak, fakat, çünkü vb.
kullanılır: cümle başı bağlayıcılarından önce yazar, araya nokta,
Genç, çocuğun elindeki paraları aldı. virgül, noktalı virgül koymakta serbesttir. Bu husus,
(Adlaşmış sıfat) yazarın üslûptaki tercihiyle ilgilidir.

VIII- Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: V- Noktalı virgülden sonraki sözcük, özel ad değilse,
Çalıştım, sabrettim, kazandım. büyük harfle başlamaz; özel adsa büyük harfle başlar.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
Herkes birbirini tanıyordu, kims9 yabancıiık çekmedi.
Buldum, bilemedim; bildim, bulamadım.
lîilgiNotu ]
|İkilemelerin arasına virgül ya da başka bir noktalama! 4. İKİ NOKTA (:)
jişareti asla konulmaz. Açıklanacak konulardan, sözlerden sonra, tanımı
| serin serin, abur cubur, aşağı yukarı
yapılacak sözcükten sonra, başkasından aktarılan yazı ve
sözlerden önce konulur.
IX- Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için konur:
36,5 (otuz altı tam, onda beş) 0,01 Alfabemizde sekiz sesli harf vardır: a, e, ı, i, o,ö, u, ü Kadın
(sifırtam yüzde bir) yavaşça:
Kızım diye seslendi.
X- Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basım evi vb.
maddelerden sonra konur: 0İİ0İ Notu /
Nihat Sami Banarlı, Türkçenin Sırları, Kubbealtı İki noktadan sonra gelen açıklama bağımsız bir cümİ9
Neşriyat, İstanbul 1996 ile başlıyorsa bu cümlenin ilk kelimesi büyük harfle
başlar; bağımsız bir cümle ile başlamıyorsa cümlenin ilk
XI- Yazarın soyadını önce yazarsak soyadından sonra o
kelimesi küçük harfle başlar.
da virgül kullanmalıyız: ■§
uu
co
Kaplan, Mehmet, Kültürve Dil, Istanbul 1996 I

BilgiNotu f 5.ÜÇNOKTA(...)
Metin içinde "ve", "V9ya", "yahut", "ya da" bağlaçlarından önce I- Bitmemiş cümlelerin sonunda, bazı örnekler sayıldıktan
de sonra da virgül konmaz.
sonra benzer örneklerin getirilebüeceği söylenmek
istendiğinde, söz arasında söylenmek istenmeyen
3. NOKTALIVİRGÜL (;)
sözcüklerin yerinde kullanılır.
I- Sıralı cümleleri bağlamada, eşit söz kümelerini Seni o kadar çok özledim ki...
ayırmada, cümle içinde virgüHerle ayrılmış tür veya
II- Bir takım bölümler, nesneler, örnekler sayıldıktan
takımları ayırmada kullanılır. Kendinden önceki cümleye sonra gibi anlamında kullanılır:
ancak, yalnız, oysa... gibi bağlaçlarla bağlanan
cümlelerde bu bağlaçlardan önce kullanılır. Toplantıda kimler yoktu ki: İşçiler, köylüler, esnaflar,
kasaplar, manavlar...
II- Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak III- Alıntılarda atlanan yerleri göstermek için genellikle
için konur. üç nokta kullanılır:
Türkiye, ingiltere, Azerbaycan; İstanbul, Londra, Bakü. - Gitme
(Gruplandırma yaparken kullanılır. Ülke adları V9
başkentler)
III- Kendilerinden evvelki cümleyle ilgi kuran ancak, - Beni bırakma
yalnız. fakat. lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, IV- Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü
binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse açıklanmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine
vb. cümle başı bağlaçlarından önce konur. konur:
Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.
 -TÜRKÇE-
6. SORU JŞARETİ (?)
I- Soru bildiren cümle veya sözcüklerin sonunda, sözde
soru cümlelerinin sonunda, bilinmeyen bilgiler yerine
kullanılır.
II- Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:
Yunus Emre (12407-1320), ( Doğum yeri: ? ).
III- Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin
olmadığı durumlarda ayraç içinde soru işareti
kullanılır:
Ankara'dan Konya'ya 1,5 (?) saatte gitmiş. 1496
(?) yılında doğan Fuzulî...
BilgiNotu j
mı/mi eki -ınca/-ince anlamında zarf işleviyle
kullanıldığı zaman soru işareti konmaz.
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru
işareti en sona konur.
7. ÜNLEM İŞARETİ (!)
I- Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan
cümlelerin sonuna konur.
Ne mutlu Türküm diyene! (Mustafa Kemal Atatürk)
II- Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur:
Ordular! İlk hedefiniz Akdenizdir, ileri! (Mustafa Kemal
Atatürk)
Ey TCırk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk
cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa
etmektir. (Mustafa Kemal Atatürk)
III- Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı
kazandırmak için ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:
İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki
vakti yokmuş (!)
Adam, çok akıllı (!) olduğunu söylüyor.
8. KISA ÇİZGİ (-)
I- Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna
konur.
II- Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:
Örnek olsun diye -örnek istemez ya- söylüyorum.
III- Dilbilgisinde kökleri ve ekleri ayırmak için konur:
Al-ış, dur-ak, gör-gü-süz-lük.
IV- Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini göstermek için
kullanılır:
al -, dur- , gör -, ver -; başar- , kana-,
okut-, taşla-, yazdır-...
V- Dil bilgisinde eklerin başına konur:
-den, -lık, -ış, -ak...
VI- Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır:
a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, ya-
zar-lık, prog-ram...
VII- Eski harfli metinlerin yeni yazıya aktarılmasında
Arapça ve Farsça kurallarına göre yapılmış
tamlamaların, birleşik ve türemiş kelimelerin ögelerini
ayırmak için kullanılır:
dârü'l-fünûn, resm-i geçit, Cemiyet-i Akvâm,
Hâkimiyet-i Milliye, Servet-i Fünûn, hokka-bâz
VIII- Kelimeler arasında "-den...-a, ve, ile, ilâ,
arasında" anlamları vermek üzere kullanılır:
Türkçe-Fransızca Sözlük, Aydın-İzmir yolu, Ankara-
İstanbul uçak seferleri, Türk-Alman ilişkileri, Ural-
Altay dil grubu, 09.30-10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe
karşılaşması, Manas Destanı'nda soy-dil-din üçgeni,
1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, 1995-1996 öğretim
yılı.
IX- Bazı terim ve kuruluş adlarında kelimeler arasında
'o konur:
UJ
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Fen-Edebiyat
Fakültesi.
X- Yabancı özel adlarda ve henüz dilimize mal
olmadığı için özgün imlâlarıyla yazılan yabancı
kelimelerde kullanılır:
Joliot-Curie, Levy-Bruhi
XI- Adres yazarken semt ile şehir arasında konur:
Kurtuluş-ANKARA
XII-Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:
50-20=30
9. UZUN ÇİZGİ (-)
I- Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için
kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.
Ona haftada iki mecidiye veriyordu. Ama arasıra
amcasının:
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
— Ahmet, oğlum! Bunu sad9C9 S9n becerebtlirsin,
dediğini işitiyordu.
II- Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra
konulabilir:
Örnek:
Serdar — Giderim elbet.
Ayşe nine — Aferim torunum. Sen şimdi uyu.
10. EĞJKÇİZGİ(/)
I- Şiirlerden yapılan alıntılarda, mısraların yan yana
yazılması gerek^n durumlarda mısraları belirlemek için
kullanılır.
II- Adres yazarken apartman numarası ile daire
numarası arasına konur:
A!taySokağı,No:21/6
III- Adres yazarken semt ile şehir arasına konur:
Altay sokağı, No: 21/6 Kurtuluş/ANKARA
IV- Dil bilgisinde eklerin farklı şekillerini göstermek
için kullanılır:
-a/e, an-9n, -lık/lik, -madan/-med9n
V- Bölme işareti olarak kullanılır:
70/2 = 35
11. TIRNAK İŞARETİ ("...")
I- Başka bir kims9d9n V9ya yazıdan olduğu gibi aktarılan
sözler tırnak içine alınır. Aynen alınmayan söz V9 yazılar
tırnak içinde göst9rilm9z.
II- Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta,
soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır: "Akıl
yaşta değil baştadır." atasözü yüzyılların tecrü-besind9n
süzülüp gelen bir gerçeği ifade etmiyor mu?
III- Özel olarak belirtilmek istenen sözler tırnak içine
alınır:
Yeni bir "argofırtınası" başladı.
IV- Kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak
içine alınır.
OilgiNotu/
fTırnak içine alınan sözlerd^n sonra kesme işareti)
ikullanılmaz. Yahya Kemal'in "Kendi Gök Kubbemiz'i'1
iokudunuz mu?
12. KESME İŞARETİ (')
I- Özel adlara getirilen iyelik ve hâl eklerini ayırmak için
konur.
II- Ancak aşağıda belirtilen özel adlardan sonra kgsme
işareti kullanılmaz.
III- Kurum ve kuruluş adları: Türkiye Büyük Millet
Meclisi, Türk Dil Kurumu
S Yabancı özel adlar dışındaki özel adlara getirilen
yapım ekleri ve çokluk eki k9smeyİ9 ayrılmaz:
Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük,
Türkçe.
IV- Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için
konur.
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen
eklerde kelimenin okunuşu; büyük harflerle yapılan
kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son
harfinin okunuşu esas alınır: kg'dan, cm'yi,
mm'den; BDT'ye, THY'ye, TRT'den. Ancak
kısaltması büyük harflerle yapıldığı halde bir kelime
gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde bu
okunuş 9sas alınır: ASELSAN'da, BOTAŞ'ın,
NATO'dan, UNESCO'ya.
Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli
kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda
9k noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin V9
üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır. vb.leri,
3
mad.si, Alm.dan, İng.yi, Nu.dan; cm 9 (santimetre
2 4
küpe), m y9 (metre kareye) 6 ten (altı üssü dörtten)
V- Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:
"1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a
çıktım." 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65'lik,
9,65'lik.
fîilgi Notü /
Sıra sayıları ekle gösterildiği zaman rakamdan sonra
sadec9 kesme işareti V9 ek yazılır; ayrıca nokta
konmaz: 8.'inci değil 8'inci, 2.'nci değil 2'nci
VI- Bir 9k V9ya harften sonra gelen ekleri ayırmak için
konur: A'dan Z'ye kadar.
Üleştirme sayıları rakamla değil, yazıyla gösterilir.
10'ardeğil, altışar.
13. PARANTEZ()
Sözcüklerin eş anlamlısını belirtmede, ara sözleri ve
açıklamaları göst9rm9de, yabancı sözcüklerin
okunuşlarını belirten sözcüklerin yazımında kullanılır.
 -TÜRKÇE-

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti (')

ÇDZUMLU yanlış kullanılmıştır?
KAVRAMA A) A'dan Z'ye programını hiç kaçırmam.
B) ODTÜ'de bu akşam bir konser varmış.
C) Otobüs 07:30'da Ankara'ya varacak.
1. Üzgünüm (I) En sevdiğim insan bugünlerde kırgın D) Ağrı Dağı'nı kışın seyretmek bir başka oluyor.
çünkü (II) onun yüzü hiç bu kadar asık olmamıştı (III) E) İstanbuPlu yine bize yanlış mal göndermiş.
İçimde bin türlü sorunlar (IV) Ne yapayım, bilmiyorum.
(V)

6u parçada numaralanmış yerlerden hangisine üç

nokta (...) konmalıdır?
A)l B)ll C) III D) IV E) V

5. (I) Odamızda birçok eşya var: kitaplık, oturma

2 Atatürk, Onuncu Yıl Nutku'nu şöyle bitirmiştir; "Ne .
mutlu Türk'üm diyene!"
takımı... (II) Bu eşyaların bir dili var; insanlarla,
konuşabildikleri bir dil. (III) Sanki onlar bizimle
yaşıyor, gülüyor, kederleniyor. (IV) Bir düşünün,
evden bir tanesinin gittiğini. (V) Aklınız, alışamaz
' onun boşluğuna, bir şeyleri yitirmiş gibi olursunuz.

Yukarıdaki cümlede yanlış kullanılan noktalama 'tn Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden

işareti, aşağıdakilerden hangisidir? ^ hangisinde virgül (,) yerinde kullamlmamıstır?
A) Noktalı virgül B) Kesme işareti jg A)l B)ll C> III D) IV E) V
C) Tırnak D) Virgül g
E) Ünlem *"

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, parantezle

belirtilen yere iki nokta (:) konulmalıdır?
A) Eserlerinde köylü insanları konu alıyor ( )
Köylünün gerçeğini yaşıyormuş gibi aktarıyor.
B) Eserlerinde üstü kapalı bir dil kullanıyor () Bu
dil onun maksadını bizden saklıyor.
C) Eserlerini genellikle Çukurova mekanında
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna ünlem (!) temellendiriyor () Çukurova'yı bir dekor haline
işareti konulabilir? getiriyor.
A) Kolileri lütfen masamın üstüne bırak D) Eserlerini iki kurgu unsuru sürüklüyor ( )
B) Bir bilet al da ben de geleyim mazlum bir köylü işçisinin savaşımı, güzel bir
C) Ben mi ona ihanet ettim ağa kızı.
D) Aman, ne anlaşılmaz bir insanmış E) Eserlerinde tarafsız olmaya gayret gösteriyor ()
E) Ellerim soğuktan donuyordu az kalsın Onun bu gayreti üslübundan kaynaklanıyor.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı 10. Kime söylesem bu derdimi (I) Anneme mi babama mı
vardır? anlatsam (II) yoksa ağabeyime mi (III) Anlatsam da
A) Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonuna anlarlar mı acaba (IV) Anladılar diyelim, dinlerler mi ki
üç nokta konur. (V)
B) Eş görevli sözcükleri ayırmak için virgül
kullanılır. Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisine soru
C) Arasöz ve aracümlelerin başına ve sonuna işareti (?) getirilemez?
kısa çizgi konur. A)l B)ll 0) III D )IV E) V
D) Özel adlara gelen yapım ekleri kesme ile
ayrılmaz.
E) Yabancı bir kelimenin açıklanması köşeli
parantezle yapılır.

11.1. Cümlede yüklemden uzak kalmış özneyi

belirtmek için kullanılır.

II. Özellikle vurgulanmak istenen kavramları

göstermek için kullanılır.

III. Aktarma sözlerden önce kullanılır.

8. Lig lideri, Galatasaray'ı Ali'nin golüyle 1-0 yendi ve
puanını 49'a yükseltti. IV. Özel adlara gelen çekim eklerini ayırmada
kullanır.
Bu cümledeki virgülün (,) kullanılma gerekçesi
aşağıdakilerin hangisinde belirtümiştir? Yukarıdaki cümlelerde, aşağıdakilerden
A) Eş görevli sözcükleri ayırma hangisiyle ilgili bilgi verilmemiştir?
B) Vurgulanan öğeyi belirtme
A) Virgül
C) Adlaşmış sıfatı ayırma B) Tırnak işareti
D) Sıralı cümleleri ayırma C) Kesme işareti
E) Arasöz ve aracümleyi belirtme D) İki nokta
E) Noktalı virgül

9. Yeni aldığımız bahçede (I) erik ve kayısı ağaçları var.

Bu ağaçların bakımı için (II) birçok ilaç gerekiyormuş.
Ağaçlarımızdan iyi verim almamız (III) onlara bir
çocuk gibi bakmamızla olur. Bu yüzden ağaçları (IV)
itinalı bir ilgi altına aldım (V) her gün sularını
aksatmadan verdim. 12. Cenap Şahabettin (I) Tevfik Fikret şiirde (II) Halit Ziya
(III) Mehmet Rauf roman alanında ün yapan (IV)
Bu parçadaki numaralı yerlerden hangisinde tanınmış (V) Servet-i Fünûn sanatçılarıdır.
noktalı virgüi (;) konulması uygun olur?
A)l B)ll 0) III D) IV E) V Yukarıdaki cümlede numaralanmış yerlerden
hangisine noktalı virgül (;) getirilmelidir?
A)l B )l l C)lll D) IV E) V
 -TÜRKÇE-

13. Aşağıdakilerin hangisinde virgül (,) yerinde
kullanılmamıstır?
A) Bugünlerde değişik duygular içindeyim: korku,
güven, umut, cesaret...
B) Biz tarih yazarken onlar tarih okuyorlardı,
demiş.
C) Akılsız, insana hiç öyle davranılır mı?
D) Manavda elma, armut, karpuz... birçok meyve
vardı.
E) Adam, akıllı şu işi anlat bana; yoksa darılırım.
16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül kullanmak
cümlenin anlamını değiştirir?
A) Düzenli çalışmak başarının anahtarıdır.
B) İhtiyar adamın yüzüne şaşkın şaşkın baktı.
C) Bir daha buraya gelmediler o olaydan sonra.
D) Genç adam uzun süre bu sorıınu düşündü.
E) Sınıftakiler öğretmenleriyle bir süre tartıştırlar.

14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantez ( )

ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Eski dönem şairleri kendilerini temrin (idman)
yaparak yetiştirirmiş.
B) Neitche egoist (bencil) bir kişiliğe sahipmiş.
C) Yazım türleri içinde nazmı (şiiri) diğerlerinden
üstün tutarmış.
D) İçimizi karartan bu kenti (Ankara'yı) hiç ama hiç
özlemeyeceğim.
E) Olaylara hep pragmatik (faydacı) yaklaşması
beni korkutuyor.
"5
LU
17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalı virgül (;)
farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Deli, adama yaklaştı; hızla vurmaya başladı.
B) Çok mutluydu; bunu herkesle paylaşmak
istiyordu.
C) Kitabı, dergiyi; tiyatroyu, sinemayı unuttuk artık.
D) Kardeşi iki yıldır yurt dışındaydı; onu çok
özlüyordu.
E) Çantayı açtı, kitabı çıkardı; yerine oturdu,
okumaya başladı.

18. Bir karikatürcünün çizgisini etkileyen birçok unsur var

( ) Yaşama bakış tarzı ( ) çizgilerini oluştururken
içinde bulunduğu psikolojik durum () çevresi ()

6u parçada parantezle belirtilen yerlere

15. Aşağıdakilerin hangisinde "o" sözcüğünden aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama
sonra virgül (,) kullanılsa da cümlenin anlamı işaretleri sırasıyla getirilmelidir?
(;)(-)(■)(■..)
A) (:) ( -) (, ) (■)

A) 0 eski plaktaydı. B) 0 şiiri okumuştu. B)

C) 0 evi gösterdi. D) 0 yeni gelmişti. C) (;) (-) (.) (■)

( : ) ( . ) ( ; ) ( • ■ ■ )

E) 0 kitabı verdi. D)
( : ) ( . ) ( . ) ( ■ . . )

E)
değişmez?
8- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ.

19. Ünlü bir yazar () () En keskin kılıç suyu adalet alandı 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti (?)
( ) ( ) demiş. kullanılamaz?
A) Uzun mu uzun düşündü de konuştu
Bu parçada parantezle belirtilen yerlere
B) Uzun uzun mu düşündü de konuştu
aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama
C) Uzun uzun düşündü mü de konuştu
işaretleri sırasıyla getirilmelidir?
D) Uzun uzun düşündü de mi konuştu
A) (;) b) (:) (") (•) 0 d) E) Uzun uzun düşündü de konuştu mu
C) (•) (.) (") (:)(")(!)(")
E) (.) (?) 0

23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna soru

işaretinin konulması yanlıstır?

20. Bileşik sözcükler üç yolla oluşur () anlam kayması A) Şimdiye kadar niçin gelmedin?
() ses değişimi () sözcük türü kayması () B) Bu haberi kimden duymuştun?
C) Nasıl bir dünyada yaşamak istersin?
Yukarıdaki boş parantezle belirtilen yerlere D) Hafta sonunda nereye gideceksin?
sırasıyla, aşağıdakilerin hangisinde verilen E) Neden bu kadar kızdığını bilsem?
noktalama işaretleri getirilmelidir?

A) OOOO B) 0 0 (; )(■ )
C) ( . ) ( , ) ( , ) ( ■ ) D) (:)(;)(;)(... z: o
E) ( . ) ( ; ) ( - ) ( ■ • ■ ço
Q UJ
10 24. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna soru
o
o işareti konamaz?
<M

A) Hangi okuldasınız biliyorum

B) Ne konuştunuz gizli gizli
C) Kimden aldın bu aklı
D) Hiç mi vicdanın sızlamadı
E) Kime verecektin o paraları

21.Gazetede yazmaya başladığında bu sütunlar ona

düşmezdi; dörremin ünlü yazarları süslerdi bu
sütunları.
25. "Öyle olaylar yaşıyoruz ki ( ) kişi kendi kendine
Bu cümlenin "sözü edilen yazarların sormadan edemiyor ( ) Bu ülkede Atatürk diye bir
küçümsendiği" anlamını kazanması için büyük adam gerçekten yaşadı mı () Sanki toplumca
aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır? bir düş görmüşüz () sonra uyanıvermişiz."
A "düşmezdi" sözcüğünden sonra (!) konulmalıdır.
) "sütunları" Yukarıdaki anlatımda boş bırakılan yerlere
sözcüğünden sonra (...)
B) getirilmelidir. aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri
getirilmelidir?
"süslerdi" sözcüğünden sonra (?) konulmalıdır.
C "ünlü" sözcüğünden sonra (!) getirilmelidir. B) (:) (?)
) "Gazetede" sözcüğünden sonra (!) C) (,)(.)(;)(,) E) 0 0 D) (,)
konulmalıdır. (!)(•••
 -TÜRKÇE-

26. Odada dış ülkelerden gelen konuklar ( ) Ellerinde 29. Aşağıdakilerin hangisinde üç noktanın (...)
bardaklar, kolalarını yudumluyorlar ( ) Bir gürültü bir kullanımı vanlıstır?
kıyamet ( ) Görmeliydiniz ( ) A) Günümüzün sorunları çeşit çeşit: soygun, adam
Yukarıda parantezle belirtilen yerlere sırasıyla, kaçırma...
aşağıdakilerden hangisinde verilen noktalama B) Bana öyle bir baktı ki...
işaretleri getirilmelidir? C) Mahkûm, kütüphaneye girdi, kitaplıklara
(■)
B) (•) (■) (•) (•)
yöneldi, bir romanaldı...
A)
D) A... adam beni hiç anlayamamış.
C) (■) (•) (•)

E) (■) E) Caddenin karşısında yağmurun altında köpekler,

kediler... dizilmişler.

27. Yüklemden uzak kalmış özneden sonra virgül (,)

kullanılır.
Aşağıdakilerden hangisinde bu açıklamaya uygun bir
örnek vardır? 30. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti (?)
yanlış kullanılmıştır?
A) Çinekopları, hamsileri, sardalyeleri bir tahta
îekneye doldurmuşlar. _ A) Niçin sabah benim için geç olur?
B) Bir bahar sabahı, seni görmek için geri § B) Bütün aşkların sebebi bu mu?
dönebilırim, j£ C) Nereden geldiğini bilmediğim hisler içindeyim?
C) Arkadaşım kola almaya gitti, cebinde hiç bozuk <*> D) Ben mi tüm dertlerin çaresiyim?
para yoktu. & E) Hangi iklimde bu çiçekler yetişir?
D) Portakallar, buraya gelene kadar kolide iyice ~
yumuşamışlardı. ==
SU

E) Yeşil, yemyeşil bir yaylanın ortasmda yürüdük. ^"

28. Nedir sanatın işlevi? İyiyi ( ) güzeli( ) doğruyu
anlatmak mı( ) yoksa bir ideolojinin görüşlerini
yansıtmak mı? Sanatın görevi( ) bildiri sunmak
değildir( ) çünkü sanat her şeyden önce ruha hitap
eder() etmelidir()
Yukarıdaki paragrafta boş yerlere hangi işaretler
gelmelidir?
A) (;) (,) (,) (,) (•) (;) (.) C) B) (,) (,) (.)•(•) (,) (;) (;)
(;) (,) (,) (,) (;) (•) (;) E) (;) D) (,) (,) (,) (,) (;) (,) (.)
(,) (,) (,) (•) (•) (;)
31. Özel adlardan türetilen sözcüklerin aldıkları ekler
kesmeyie (') ayrılmaz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala
uvulmamıstır?
A) Ahmet Mithat'la aynı dönemde yaşamış bir
sanatçıdır.
B) Çanakkale Marşı'nı ilkokuldan beri ezbere okur.
C) Ankara'nın en pahalı semtinden bir ev almış.
D) Türkçe'de tam 29 harf vardır.
E) Halit Fahri'yi anlatmak için o dönemin şartlarını
bilmeliyiz.
10- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ.

Ç ÖZÜ M LER 10. Soru işaretinden sonra asla küçük harfle başlanmaz.
1. "Üzgünüm" cümlenin yüklemidir bu nedenle sonuna Eğer küçük harfle başlanmışsa araya virgül konulup
nokta konmalıdır. İki numaralı paranteze noktalı virgül soru işareti cümlenin sonuna taşınır.
konulmalıdır. "İçimde bin türlü sorunlar" derken (Cevap B)
cümlenin bir yüklemi yoktur ve cümle bir yargı
bildirmemektedir. Bu nedenle (üç nokta) konulmalıdır. 11.1. virgül
II. tırnak işareti
(Cevap D) III. iki nokta
IV. kesme işareti
2. Noktalı virgül yanlış kullanılmıştır. Başkasından E'de yer alan noktalı virgüle ait bir bilgi verilmemiştir.
aktarılan tam cümlenin öncesinde iki nokta (:)
kullanılır. (Cevap E)
(Cevap A)
12. Noktalı virgülün (;) kullanım alanlarından biri de
gruplandırma yapmaktır. Bu nedenle şiir ve roman
3. Ünlem, kişinin duygu ve düşüncelerini heyecanını gruplandırmasını yaparken araya noktalı virgül (;)
yansıtmak, karşı tarafa bildirmek, dikkat çekmek için koymalıyız.
kullanılır. "Aman" sözcüğü bir ünlem sözcüğüdür.
(Cevap B)
(Cevap D)

13. "Adam akıllı" bir ikilemedir ve ikilemelerin arasına

4. Özel adlara gelen yapım ekleri ayrı yazılmaz, özel hiçbir noktalama işareti girmez.
sözcükle bitişik yazılır. E' de bu kurala uyulmamıştır.
İstanbul'lu (yanlış) İstanbullu (Doğru) (Cevap E)

(Cevap E)
14. A, B, C ve E seçeneklerinde sözcüklerin eşanlamları
parantez içinde söylenmiştir. Parantez bu nedenle
5. II numaralı cümlede bir söz grubunun arasına kullanılmıştır. Fakat D'de açıklama yapmak için
girmiştir. "İnsanlarla konuşabildikleri bir dil" ifadesi bir kullanılmıştır.
tamlamadır. Tamlamaların arasına hiçbir noktalama
işareti girmez. (Cevap D)

(Cevap B)
15. D hariç tüm şıklarda bir sıfat tamlaması vardır ve
araya virgül girerse özne ve nesneler değişir.
6. D'de bir açıklama yapıyor açıklama yapmadan önce Oevi gösterdi. (Gizli özne 0)
iki nokta (:) kullanılır.
B.li Nesne Yüklem
(Cevap D) 0, evi gösterdi
Özne B.li Nesne Yüklem
7. Bu tip soruları bilgi almak için de kullanabiliriz. A, B,
(Cevap D)
C, D seçeneklerinde verilen bilgiler doğrudur. Fakat
E'de verilen bilgi yanlıştır. Yabancı bir kelimenin
açıklaması normal parantezle verilir. 16. İhtiyar adamın vüzüne saşkın saskın baktı.
Dolaylı Tümleç ZarfTümleci Gizliözne
(Cevap E)
İhtiyar, adamın vüzene şaskın saşkın baktı.
Özne Dolaylı Tümleç Zarf Tümleci Y.
8. Lig lideri söz grubu adlaşmış bir sıfattır "takım"
sözcüğünün sıfatı olan "lider", ad çekim eki alarak B'de virgül kullanmak anlamı eylemi yapan kişiyi
adlaşmış sıfat olmuştur. değiştirir.

(Cevap C) (Cevap B)

9. Öğeleri ortak sıralı cümlelerin arasına noktalı virgül ya 17. A, B, D, E seçeneklerinde sıralı cümlelerin arasına
da virgül konulur. Çünkü bu iki işaretten sonra da konmuştur. C seçeneğinde ise gruplandırma yapmak
küçük harfle başlanır. En uygun cevap E şıkkıdır. için kullanılmıştır.

(Cevap E) (Cevap C)

18. Açıklama yapacağı için (:) iş görevli sözcük
olduğundan (,) eş görevli sözcük olduğundan (,)
verilen örnekler devam edebileceğinden (...)
(Cevap E)
19. Birinden alıntı bir cümle yapılacaksa iki nokta (:)
cümlenin başına ve sonuna tırnak (" ") konulur.
Unutmamalıyız ki önce tırnak içindeki cümlenin
noktalama işareti konur. Tırnak sonra kapatılır.
(Cevap B)
20. Örnek vermeden, açıklama yapılmadan önc9 iki
nokta (:) kullanılır. Eş görevli sözcüklerin arasına
virgül (,) konulur. Vereceği ömeklerin üç tane
olduğunu söylemişti. Üç örnek de söylendiğinden
nokta (.) konulmalıdır.
(Cevap A)
21. Ünlem işareti cümlenin içinde niteleme sıfatı gibi
sözcüklerden hemen sonra parantez içine alınarak
getirilirse cümleye alay anlamı katar.
(Cevap D)
22. Sözde soru ya da soru anlamı belirtilmeyen 75
cümlelerin sonuna soru işareti konulmaz. A'da hiçbir EEj
şekilde soru sorulmamaktadır.
(Cevap A)
23. Cümlenin sonundaki yargı bizim için çok önemlidir. 'g
E'd9 neden bu kadar kızdığını bilmediğini söylüyor. ^*
Hiçbir şekilde soru anlamı yok.
(Cevap E)
24. A'da hiçbir şekilde bir soru sorulmamaktadır. Anlatıcı
sadece bilmediğini ifade ediyor.
(Cevap A)
25. Noktalama işaretleri bakımından doğru seçenek B'dir.
(Cevap B)
26. İlk cümlenin yüklemi yoktur. Bu nedenle ilk paranteze
nokta getirilemez. Bir sonraki cümlenin büyük harfle
başladığını dikkate alarak ilk paranteze üç nokta
getirmeliyiz. İkinci cümle tamamlanmış bir yargıdır.
Bu n9d9nte ikinci paranteze nokta koymalıyız. "Bir
gürültü bir kıyamet" derken dikkat çekmek istediği
için ünlem, "Görmeliydiniz" cümlesi yarım kaldığı için
son paranteze üç nokta koymalıyız.
(Cevap D)
-TÜRKÇE- 11
27. A'da eş görevli sözcüklerin arasına konmuştur.
B'de zarf tümlecinden sonra konmuştur.
C'd9 sıralı cümlelerin arasına konmuştur.
D'de "portakallar" cümlenin öznesidir. yumaşayanlar
nedir? "portakal"
E'de sıfatların arasına konmuştur.
(C^vap D)
28. İlk dört paranteze virgül (,) konmalıdır. Beşinci
parantez bir bağlaçtan önce gelmiştir. Bu n9d9nle
noktalı virgül (;) konmalıdır. Bu soruda dikkat
etmeniz gereken şey parantezden sonra başlayan
harfin büyük mü küçük mü olduğudur. Küçükse soru
işareti gelmez.
(C^vap D)
29. A'da, verilebilecek örneklerin devam edeceğini
göst^rmek için üç nokta (...) konulmalıdır.
B'de, söyleyecek cümlenin devamı var anlammda
C'de cümle bitmiştir, nokta konulmalıydı.
D'de, kötü bir söz olduğu için üç nokta konulmuştur.
E'de verilecek ömeklerin devamı olduğu için (...)
konulmuştur.
(Cevap C)
w
30. A, B, D, E şıklarında g^rçekten soru sorulduğu için
soru işareti konulmalıdır. Çünkü karşılığında bir
cevap bekleniyor. Fakat "C" seçeneğinde cevap
beklenen bir soru yoktur. Bu ned9nİ9 C9vap "C" dir.
(Cevap C)
31. Soru kökünd9 verilen bilgi tam olarak şunu
anlatmaktadır: Özel adlar çekim eki alırlarsa çekim
eki ayrı yazılır. Fakat özel adlar yapım eki alırlarsa
yapım ekleri sözcüğ9 bitişik yazılırlar. Ve eğer özel
ada g9İen yapım ekinden sonra yine Ç9kim eki gelirse
kesme işaretiyle ayrılmaz.
Türk
İ.Kök Y.E. Ç.E.
Doğru yazımı "Türkçed9" olmalıydı.
(Cevap D)
12- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Eski bayramlar hep anlatılır (I) 0 zamanın alışveriş

ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
Görüşme deyip geçmeyin (I) çok yönlü (II) çok emek
isteyen (III) zaman alan (IV) zahmetli bir iştir bu.
Görüşme zevk için yapılmaz, bir g^reksinime dayanır.
Bu gereksinme (V) çoğu kez o işten sorumlu kişinin
çağrısıyla gerçekleşir.
anlayışı, o telaş, o hazırlık (II) Şimdilerde o kadar
heyecanla hazırlanılmadığı eklenir hemen arkasından
(III) Oysa bu doğru değil (IV) Çünkü bayram öncesi
alışveriş yapılan yerler hala kalabalık (V)
Yukarıdaki parçada numaralanmış yerlerden
hangisine üç nokta (...) konmalıdır? (99 DMS ÖL)
A)l. B)ll. 0) III. D) IV. E) V.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin Üç nokta (...) tamamlanmamış cümlenin sonuna

hangisine noktalı virgül (;) konması uygun olur? konur. II. cümlede tamamlanmış bir anlatım vardır.
(99 DMS OÖ)
Cümlenin sonu getirilmemiş, kelimeler sıralanmış,
A)V. B) IV. C)lll. D)ll. E) I. devamını tamamlamak okuyucuya kalmıştır. Onun
için üç noktanın kullanılması gereken yer II.
Cümledir.
Noktalı virgülün kullanılması gereken yer 1. ayraçtır. (Cevap B)
Çünkü 2., 3 ve 4. ayraçlarda, sıralı kelime grupları
birbirinden ayrıldığı için virgül kullanılmalıdır. Oysaki
1. ayraç sıralı iki cümleyi birbirinden ayırmaktadır.
İkinci cümlede zaten virgül kullanıldığı için 1. ayraçta
noktalı virgül kullanmamız gerekmektedir. 5. ayraçta
da virgül kullanacağı için doğru cevabımız "E"
seçeneğidir.
(Cevap E)

2. Yolun yarısında yaşamını (I) gözden geçiriyor şair.

4. Okulda, kitap (I) deyince yalnızca ders kitabı
Yalnızlığın (II) karamsarlığın doruklarında gezinip
anlaşılıyor. Oysa ders kitabının başlıca işlevi (II) yıllık
ölümü anımsıyor (III) anımsatıyor. Öyle ya, yaşamla
ders izlencelerine bağlı kalarak en özlü bilgilerin
ölüm yan yana (IV) iç içe değil mi? Öyle olmasına
aktarılmasını sağlamak, öğrencilere yol göstermektir.
öyledir; ama güzel olan, yaşamak (V) yaşadığının
Öte yandan öğrencilerin yeteneklerinin gelişmesi (III)
ayrımına varmaktır.
bilgilerinin çoğalması (IV) estetik yetkinliğe ulaşarak
olumlu bakış açılarına yönelmeleri değişik kitap
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin
okumalarına (V) onları iyice inceleyip
hangisinde, herhangi bir noktalama işareti
yorumlamalarına bağlıdır.
koymaya gerek yoktur? (99 DMS OÖ)
A)l. B)ll. 0) 111. D) IV. E) V. Yukarıdaki parçada numaralanmış yerlerden
hangisine virgül (,) konmasına gerek yoktur? (99
DMS ÖL)
2. ayraçta virgül, 3. ayraçta noktalı virgül, 4. ayraçta
A)l. B)ll. C)lll. D) IV. E) V.
virgül, 5. ayraçta noktalı virgül kullanılmalıdır. 1.
ayraçta herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz.
Noktalama işareti kullanılırsa, anlam bütünlüğü
1. ayraçta herhangi bir noktalama işareti kullanmaya
bozulur.
gerek yoktur. Eğer virgül getirilirse cümlenin anlam
(Cevap A) bütünlüğü bozulur.
(Cevap A)
 -TÜRKÇE- 13

5. 0(i), ülkeyi sıkıntıya sokacak davranışlarda 7. Bir yazar olarak bildiğim üç ilke vardır () ama çoğu
bulunmadı(ll), aksine en en zor anlarda özücü(V), kez bunları uygulayamamışımdır ( ) belleğine
yapıcı, güvenmemek ( ) yanında bir not defteri taşımak ()
tartışmaları önlevici(lV), sorunları
sözcük dâğarcığını zenginleştirmek.
roller üstlendi.
Bu cümledeki numaralanmış yerlerin Bu parçada ayraç içindeki yerlere, sırasıyla
hangisindeki virgülün (,) kaldırılması anlam aşağıdakilerin hangisindeki noktalama işaretleri
karışıklığına yol açar? (99 DMS L)
getirilmelidir? (99 DMS L)

A) C) III D) IV E) V A) (!) (;) (;) (,) C) (;) (:) (,) B) (.) (;) (,) (;)
(,) E) (:) (,) (•) (,) D) (...) (,) (:) (,)

I. numaralı virgülün kaldırılması özneyle belirtili

nesneyi etkiler. Virgül kaldırıldığında, özne olan "o",
işaret sıfatı olur. Bu nedenle cevap A'dır.
(Cevap A)
Bizi yanıltabilecek tek şey birinci parantezdir. Üç
ilkeden söz edildiği için iki nokta (:) gelmeli diye
düşünüp yanılmamalıyız. Küçük harfle başlayan
"ama" bağlacından önce noktalı virgül (;)
getirmeliyiz. Açıklama ikinci parantezden sonra
yapılır. Bu nedenle cevap C' dir.
(Cevap C)

Q
(3
ec
UJ
o
</>
<n
o.
İlkbaharda tomurcuklar çiçeğe ( ) ağaçlar yaprağa
6. Şair (I) yapıtlarıyla çağına tanıklık etmekten öte daha M durur ( ) yeniler eskilerin yerini alır ( ) doğanın
güzel bir gerçekliği de sezdirmeli (II) bunun £f yenilenip canlanmasıdır bu ()
heyecanını yaşatmalıdır. Çünkü şiirin işlevi (III)
insana yaşama gücünü duyumsatmak (IV) yaşamın Yukarıdaki cümlede ayraçlarla belirtilen yerlere
insana sunduğu (V) yaratıcılığın derin hazzını aşağıdakilerden hangisinde verilen noktalama
tattırmaktadır. işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (2000 DMS)
(;) (■•) ( ; ) ( ■

Yukarıdaki parçada, numaralanmış yerlerden A ( .) ( .)

■

( > ) (■

B )

hangisine bir noktalama işareti konulması uygun

)C
( .) ( ;) ( ; )
( ■ )

olmaz? (99 DMS L) (;) (■)

( : ) ( •

)
D
•
1
1X

A)l. B)ll. 0) III. D) IV. E) V.

( ; ) ( ■

) (:) (,) ■

Sıfat tamlamalarının arasına herhangi bir noktalama
işareti konmaz. V numaralı parantez, bir sıfat
öbeğinin arasına konmuştur. Bu anlatım
bütünlüğünü bozmaktadır.
yaşamın insana sunduğu yaratıcılığın
ı Sıfatfiil öbeği _________ Ad ____ ı
Sıfat tamlaması
(Cevap E)
1. ayraçta arka arkaya sıralanmış sözcük gruplarını
ayırdığı için virgül, ikinci ayraçta sıralı cümleleri
ayırmak için noktalı virgül, üçüncü ayraçta yine sıralı
cümleleri ayırmak için noktalı virgül, dördüncü
ayraçta cümle sonunu ifade etmek için nokta
kullanılmalıdır. Doğru seçenek (,)(;)(;)(.) şeklindedir,
yani "C" şıkkı.
(Cevap C)
14- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISL

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz bir

noktalama işareti vardır? (2000 DMS)
"A" seçeneğinde "bu genç ozan" dan sonra virgül
A) Adam başını elleri arasına aldı, bir iki dakika yerine noktalı virgül konulduğundan ve cümle soru
sustu. cümlesi olduğu halde ünlem işaretiyle bitirildiğinden
B) Otobüste geçen, bu yolculuktan pek noktalama yanlışı vardır.
hoşlanmamışlardı.
C) Sen bilirsin, diyerek tetefonu kapattı. "B" seçeneğinde cümle küçük harfle başladığı için
D) Sorularıma kısa kısa, kaçamak yanıtlar yazım yanlışı yapılmıştır.
veriyordu.
"C" seçeneğinde tırnak işareti yanlış kullanılmıştır.
E) 0 yıllarda Ankara bizim için bir kent değil, bir
simgeydi. "E" seçeneğinde tırnak içindeki cümlede soru işareti
kullanılması gerekirken ünlem işareti kullanılmıştır.
Yazı "D" seçeneği yazım ve noktalama bakımından
A şıkkında virgül sıralı iki cümleyi birbirinden
doğrudur.
ayırmak için kullanılmıştır. Yani gereklidir. C şıkkında
(Cevap D)
virgül tırnak işaretinin görevini üstlenmiştir,
gereklidir. D şıkkında yakın anlamlı kelimeleri
ayırmak için virgül kullanılmıştır, gereklidir. E
şıkkında da yine sıralı iki cümleyi ayırmak için
virgülün kullanılması gerekmektedir. "B" şıkkında ise
virgül gereksiz yere kullanılmıştır ve kaldırılması
gerekmektedir.
(Cevap B)
o

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,)

eksikliği nedeniyle bir anlam karışıklığı vardır?
(2001 KMS)
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir noktalama ve
yazım yanlışı yoktur? (2000 DMS)
A) Bu genç ozan; kendinden yaşlı bir ozana:
"Benim şiirlerimi nasıl buluyorsunuz?" diye
sordu mu acaba!
B) bu genç ozan, kendinden yaşlı bir ozana;
"Benim şiirlerimi nasıl buluyorsunuz?" diye
sordu mu, acaba?
C) Bu genç ozan; "Kendinden yaşlı bir ozana,
benim şiirlerimi nasıl buluyorsunuz, diye sordu
mu, acaba?
D) Bu genç ozan, kendinden yaşlı bir ozana:
"Benim şiirlerimi nasıl buluyorsunuz?" diye
sordu mu, acaba?
E) Bu genç ozan, kendinden yaşlı bir ozana:
"Benim şiirlerimi nasıl buluyorsunuz!" Diye
sordu mu, acaba?
A) Filmin kahramanı Sanja kasabasında sevilen
bir kızdır.
B) Onun herkesçe bilinen ünlü bir ailesi vardır.
C) İzlediğiniz Gladyatör adlı film bu yılın en önemli
yapıtlarından biridir.
D) Bu filmin kimi sahneleri özel olarak bahar
mevsiminde çekilmiş.
E) Yönetmen iki filminde de aynı konuyu işlemiş.
"A" seçeneğinde Sanja'nın, film kahramanı mı
yoksa kasaba adımı olduğu belli değildir. Sanja'nın
cümledeki görevini belirlemek için ya "kahramanı"
kelimesinden sonra ya da "Sanja" kelimesinden
sonra virgül kullanılmalıdır. Böylelikle özne ile diğer
ögeler birbirinden ayrılır. Virgül eksikliğinden
kaynaklanan bir anlam karışıklığı olduğu için doğru
seçenek "A".
(Cevap A)
 -TÜRKÇE- 15

12. İstanbul'u bir günde gezmek () bütün yönleriyle 14. Ünlü ressam Degas, bir gün ünlü şair Mallarme'ye
tanımak olanağı yoktur () ancak () zaman zaman dert yanmış ( ) "Ölçü biliyorum ( ) uyak biliyorum;
yapacağınız kaçamaklarla kentin bambaşka ayrıca özgün, güzel düşüncelerim de var ( ) fakat
özelliklerine tanık olabilirsiniz. yazmayı denediğim şiirler bir şeye benzemiyor.

Yukarıdaki paragrafta ayraçlara () aşağıdaki Bu cümlede ayraçla () belirtilen yerlere, sırasıyla,

noktalama imlerinden hangisi sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilen noktalama
getirilmelidir? (2001 KMS) işaretleri getirilmelidir? (2002 KPSS)
A) (;) (;) (,) B) (,) (.) (,) A) ( ■ ) ( ; ) ( ! ) B)
C) (:) (;) (,) D) (;) (.) (;) C) (:) (,) (!) D) (!) (,)
E) (,) (;) (,) E) (!) (•) (:)

1. ayraçta sıralı iki cümleyi ayırdığı için virgül, 2.
ayraçta "ancak" bağlacından önce geldiği için noktalı
virgül, 3. ayraçta anlam karışıklığını önlemek için
virgül kullanılmalıdır. Doğru sıralama (,)(;)(,) "E"
seçeneğinde yer aldığı için cevabımız "E"
(Cevap E)
Başkasına ait bir söze yer verildiği için, ilk olarak
getireceğimiz noktalama işareti (:) olacaktır. Daha
sonra iki sıralı cümle de birbirinden ayrıldığı için (,),
en son olarak da fakat bağlacından önce (;)
gelmelidir. 0 halde doğru cevabımız "C"
seçeneğinde verilmiştir.
(Cevap C)

ço
"otr
UJ
Q
</)
cn
CL

13. Yorgunluğumuzu (I) susuzluğumuzu bir fincan kahve .1 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verinde
(II) bir bardak çilek suyu (III) ya da başka bir (IV) -M kullanılmamıs bir kesme işareti vardır? (2002
meyve suyu ile (V) gidermek için bir kır kahvesi £? KPSS)
arıyoruz.
A) Bakan, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun
çalışmalarından da yararlandıklarını söyledi.
Bu cümlede ayraçla ( ) belirtilen yerlerden
B) 48. Avrupa Büyükler Grekoromen Güreş
hangilerine virgül (,) getirilmelidir?(2002 KPSS)
Şampiyona'sında Türkiye, ilk kez takım halinde
A l.vell. birinci oldu.
B l.velll. C) İstanbul'da geçen ay perakende fiyatı en çok
)C II. ve IV. artan maddenin, % 39,1'lik artışla biber olduğu
) III. ve IV.
D açıklandı.
) IV. ve V.
E D) Araştırma gemisi "Urania", Marmara'da
) "tsunami" olasılığını araştırmak üzere
Türkiye'ye geldi.
III. ayraçta virgül kullanmaya gerek yoktur çünkü bu E) Elazığ'da Picasso'nun "Palyaço" adlı yapıtı
işlevi gören "ya da" bağlacı vardır" IV. ve V. olduğu öne sürülen bir tablo ele geçirildi.
ayraçlarda da zaten herhangi bir noktalama
işaretinin kullanımı yanlış olur. Ama I. ve II.
ayraçlarda, arka arkaya sıralanmış sözcük grupları "B" seçeneğinde "Şampiyona" kelimesinden sonra
birbirinden ayrıldığı için virgül kullanılmalıdır. 0 kesme işareti kullantlmıştır. Oysaki kesme işareti
halde doğru cevabımız "A". "Şampiyonası'nda" şeklinde kullanılmalıydı.
(Cevap A) (Cevap B)
16- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISİ-
16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak işareti
(" ") ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır?
(2003 KPSS)
A) Her yıl bu ilçede "Akşehir Nasrettin Hoca
Şenlikleri" yapılır.
B) Konuşmacılardan biri, "Anadolu'muz, Nasrettin
Hoca fıkraları gibi güldürürken düşündüren
gülmeceler yurdudur." dedi.
C) Birleşmiş Milletlerin kararıyla 1996 yılı
"Nasrettin Hoca Yılı" ilan edildi.
D) Şairimize N. Hoca fıkrası derleme yarışmasında
"Akseki Nasrettin Hoca Derneği"nce ödül
verildi.
E) Bu yıl "Uluslar arası Nasrettin Hoca Karikatür
Yarışması"nın yirmi ikincisi yapıldı.
A, C, D, E seçeneklerinde tırnak işareti özel ad
niteliği kazanmış sözleri belirtmekte kullanılmış, B'd9
ise bir konuşmacının sözlerinden yapılan alıntıyı
belirtmekte kullanıldığından,
(Cevap B)
g
OJ
17. Arnavut kaldırımlı dar (I) sevimli sokaklar (II) beyaz
badana üz^rine sarı (III) mavi desenlerle süslenmiş
duvarları (IV) begonya kokusunun (V) hissedildiği
küçük avlularıyla sanki ortaçağ yaşamını günümüze
taşıyor bu kent.
Bu cümlede numaralanmış yerlerden hangisinde
bir noktalama işareti konmasına gerek voktur?
(2003 KPSS)
A)l B)ll C)lll D) IV E) V
"... begonya kokusunun hissedildiği küçük avlular..."
ifadesi bir tamlamadır. Tamlamalarda sözcükler
arasına noktalama işareti konamayacağından,
(Cevap E)
18. Çocuk edebiyatında amaç (l)(,) çocuğun duygu ve
düş dünyasını geliştirmek(ll)(,) zenginleştirmek
(lll)(,)ona kimi gerçekleri sezdirmek(IV)(,) yol gösterici
olmak V9 onun(V)(,) geleceği hakkmda bilgi sahibi
olmasını sağlamaktır.
Bu cümlede numaralanmış virgüllerden (,) hangisi
anl am karışık l ığını önl emek amacıyl a
kullanılmıştır? (2003/2 KPSS)
B) II C) D) IV E)V
Birinci virgül, özne ile diğer unsurları ayırmak için; 2.
3. ve 4. virgül, sıralı söz öbeklerini ayırmak için; 5.
virgül ise anlam karışıklığını önlemek için
kullanılmıştır. Onun kelimesinden sonra virgül
kullanılmazsa anlam değişeceğinden doğru
C9vabımız "E" seçeneğinde verilmiştir. (V. cümle)
(Cevap E)
19. Birisinden iyilik gören () bunu unutmamalı birisine
iyilik yapan () bunu anımsamamalıdır.
Bu cümlede ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere
aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama
işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (2003/2 KPSS)
A) (,)(:)(,)
B) (,)(;)(,)
C) (;)(:)(,)
D) (,)(•)(;)
E) (:)(;)(:)
1. ayraca özneyi diğer ögelerden ayırdığı için (,),
ikinci ayraca sıralı cümleter arasında bulunduğundan
(;), üçüncü ayraca da yine özn^yi diğer ögelerden
ayırarak anlam karışıklığmı önlediğinden (,)
getirilmelidir. (,)(;)(,) sıralaması "B" seçeneğinde
verilmiştir.
(Cevap B)
 -TÜRKÇE- 17

20. Karlara gün ışığı vurdu mu bembeyaz (I) pırıl pırıl 22. Tarladan toplandığı andan başlayarak sebzeler ()
parlayan uçsuz bucaksız düzlüğü seyr9tm9k ne meyveler besin değerlerini yavaş yavaş yitirmeye
büyük bir zevk (II) Temiz hava (III) içimize çektiğimiz başlar. Ürünlerin pazarlara () marketlere ulaşma
bol oksijen acıktırıyor hepimizi. Hemen t^penin süresind9 sakın ha unutmayın () Tazeliğini yitirmiş bir
eteklerine kurulmuş (IV) şu anda yörenin çalışan tek sebzenin y9meğ9 katacağı Iezz9t n9 olur () Kısacası
oteli olan beyaz (V) iki katlı yapıya doğru hızlı hızlı ne alırsanız alın () onu en kısa sürede tüketin.
yürümeye başlıyoruz.
Bu parçada ayraçlarla () beiirtilen yerlere
aşağıdakilerden hangisinde verilen noktalama
Bu parçadaki numaralandırılmış yerlerden
işaretleri sırasıyla getirilmelidir? (2005 KPSS))
hangisine virgül (,) getirilemez? (2004 KPSS)
A) (,)(;)(•)(!)(;)
A)l B)ll C) III D) IV E)V
B) (;)(,)(...)(!)(.)
C) (,)(,)(!)(?)(,)
D) (,) (!) (•) (?) (:)
II numaralı yere virgül getirilmez çünkü virgülden
E) (,)(,)(.)(;)(!)
sonra büyük harfle başlanmaz.

(Cevap B)
Eş görevli sözcükleri ayırmada (,) kullanılır. Birinci ve
ikinci parant^zde ünlem sözcüğü (ha) yer aldığı için
ünlem getirilmelidir. Dördüncü paranteze cevap
isteyen gerç^k bir soru cümlesi olduğu için soru
işareti getirilmelidir. Beşinci paranteze ise virgül
getirilmelidir.
5
cc (C9vap C)
LU
o
(/}
(f)
a.
21. Hümanizma akımı (I) sanat ve edebiyata eski Yunan
ve Latin yazarlarının estetik görüşlerine bağlanma (II)
onların yapıtlarını sevme (III) anlayışını getirmiştir. Bu
anlayışa göre Yunan ve Latin edebiyatları örnek
alınacak (IV) bu edebiyatlarda işlenen duygu ve
düşünceler bgnimsenecekti. Böyle de oldu. Kimi
sanatçılar, Hümanizma'nın getirdiği (V) bu anlayışa
yöneldiler.

Bu parçadaki numaralandırılmış yerlerden

hangilerine herhangi bir noktalama işareti
getirilemez? (2004 KPSS)

A) I, II C)
III, IV E) I,V
IV, V

III ve V numaralı yere virgül getirilmez. Çünkü sıfat

ve isim tamlamalarında tamlamayı oluşturan
unsurlar arasına virgül getiriiemez. III numaralı yerd9
isim tamlaması (sevme anlayışı), V numaralı yerde
sıfat tamlaması (getirdiği anlayışı) vardır.

(Cevap D)
18- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

MATEMATIK KöklüSayılar

ÇÖZÜM:
Vx-3 >0ve

Sayı doğrusu üzerinde görüntüsü olduğu haide

rasyonel olmayan sayılardır.

gibi y / - y >0dan Vx-3 + -

BilgiNotu/ yJO-y >0dır. Dolayısıyla, yJx-3+^jQ-

Rasyonel ve irrasyonel sayıların birleşimi gerçelj
sini oluşturur. y =0ise Vx-3 = 0ve ^6-y = 0

x-3 = 0 ve 6-y = 0 x=3

Vxm =x n (n>2)
ve y=6 olur. x+y = 3+6
Özellikler:
= 9 olur.
o
ço"Q ÖRNEK:
UJ
CO

o
ÖRNEK: = I-2İ -(-3)+|-4İ
=2+3+4
V72 = V9İ3 = VĞ • V8 = 3 • V4^2 = 6 V2
= 9 olur.
ÖRNEK: Köklü ifadelerde dört işlem
1. Toplama ve Çıkarma: Önce kök içleri aynı
16 yapılır. Daha sonra ortak kök parantezine alınır.

a^x-b^lx+c^fx =(a-b+c) tfx

ÖRNEK:
Örn: V2 - VÎ8 + VÎ5Ö - V2ÖÖ işleminin sonucu
2) V3J = 3 nedir?

3) V(-2)2 = I-2İ =2
/ 0 ı ı
ÇÖZÜM:
4)
/(-4)2 = |-4| =4 18 2 50 2 200
yf\6=y
3 25 5 100
5) VTĞ = V? = İ4İ =4 3 5 5 50
1 25
ÖRNEK: 5
1
Vx~^ + A /Ğ i-y = 0 olduğuna 18=2.9 50=2.25 200=4.2.25
göre
x+y kaçtır?
toplamı
 -MATEMATIK- 19

Buna göre; ÖRNEK:

4l - V^9 + VZ25 - V2.4.25

= = S 4 2
= V2-3V2 + 5V2-5.2V2 V3+V2 1
(V3-V2)

= V2-3V2+5V2-10V2 İki Kare Farkı (V3)2-(V2)2

= V2 (1-3 + 5-10) =3-2 = 1
= V2.(-7)
ÖRNEK:

2 _2(V7+V3)_V7+V3
2. Çarpma: Va~.Vb.Vc = Va.b.c Örn:
V7-V3~ 4 " 2
(V7+V3)

V2.V3.VĞ = V2.3.6 - V36 =6

BilgiNotuf

Örn: 1/2^2.1/2 =\[222 =\f¥ =2 Vâ + Vb ^

aVb + cVb = (a + c)Vb

3. Bölme:

Örn:

, V0.25-V0,04 . . . .
Orn: -*—?=——=— ışlemının sonucu kaçtır?
5-2 10 ÖRNEK:
100 V100
V3- 2V3 _6_ 10 5 + 2V6 _ çarpım

10 tn 2 + 3=5
"o
tr
Köklü İfadelerin Kuvveti LLİ Q Toplam
(/>
V)
Kuvvet olarak kök içerisindeki sayının kuvveti alınır. ÖRNEK:

neN+
"5 \
UJ
n > 2 Paydayı Rasyonel 3 4

Yapmak ÖRNEK:
1. Payda Va biçiminde ise pay ve payda Va~ ile
çarpılır.
3 1
ÖRNEK:
İç İçe Kökler:
2 _ 2-V2 ^2^2 ^j^
1. aVb^Vâ
V2 V2-V2 2
2. Payda Va+Vb şeklinde ise pay ve payda 2. nJ
paydanın eşleniği ile çarpılır.
3.
20- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSL

x2 + x - a şeklinde ikinci dereced^n bir eşitsizlik çıkar

4.
ve denktemin kökleri bulunarak ifade çözülür.

5. Hîlgl Notu /

a = m.n, m V9 n ardışık sayılar ve m>n ise sonuç n dir.

ÖRNEK:
2^5 = ORNEK:

/6 - V İ 6 - - - - =?
ÖRNEK:
1
6- x = x Her iki tarafın karesini alırsak,
ÖRNEK:

2 X
V2.V2 = 2 olduğuna göre x kaçtır? 6 - x = x2 x2 + x -

ÇÖZÜM: 6=0

2 3
A /22 +3 -2 (x+3) (x-2)=0 x=-3
22.23 = 2*
x=2 Kök içi negatif olamayacağından sonuç
2'dir.

o 2) fa+Va + ... =?
LU

x2-x-a =
Oilgi Notu f

—=x a = m.n, m ve n ardışık sayılar V9 m>n ise sonuç m'dir.

olur. 6
Kökten Kurtarma
ÖRNEK:
1. Tamam^n kök dışına çıkan ifadelere örnekler
verirsek;

=4
ÖRNEK:
11] 21
100
J VVİOJ

Sonsuza Giden Toplama ve Çıkarma İşlemi: (25 _ l(5) 2 __5

=
4 "VUJ 2
=?
2. Vx^ ifadesini, karekökt9n çıkarmak için, Vx ile
çarparız.
Bu işlemin sonucuna x V9 tekrarlayan köklü ifadeye 2
Vx . Vx = (Vx) = x (Vx ile Vx, birbirinin
d9 x diyelim.
eşleniğidir.)

3. va + vb ile Va - vb birbirinin eşleniğidir.

a -x = x2
 -MATEMATIK- 21

(Vâ + Vb)(Vâ - Vb) = (Vâ) 2 -(Vb) 2 = a-b

ÇOZUMLU
Örn: (Vö - V3)(Vö + Vâ) = 5 - 3 = 2 KAVRAMA TESTİ
a 2
4. V + Vb = Vm + Vn oluyorsa

a = m + n ve b=m.n olmalıdır. A a = V3V2İ „ 1.

r- r-\ oldugunagore, b =
V3+V2
ftilgi Notu /
a b /— + — işleminin sonucu
kaçtır?
Va - - Vn oluyorsa m>n
olmalıdır.

Örn: A)5V2 C) V2
V5+2V6 = D) V5 E) VÎÖ

/\
32 (6=3.2 ve 5=3+2)

=> V3+V2 olur.

2. A/0.027 + Vo.0625 +^/0.00001 işleminin sonucu

kaçtır?

A)0.5 B)0.9 C) 1.2 D) 1.4 E) 1.8

ço
'o
tr
LU
Q
(/}
(f)
O.

i. -^74 + V45 + V18-2 işleminin sonucu kaçtır?

A)5 B)0 C)9 D)8 E) 1

4. n .69 - V1 44 + vi 21 işleminin sonucu kaçtır?

1
B) Ö C)0

5. -y30 + V30 + V30 +... işleminin sonucu

kaçtır?

A)2 B)3 C)4 D)5 E) 6

22- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

6. V2 = a olduğuna göre V72-V98+V3Ö işleminin 3 I 5 I 47

1 1 . J 3 — + J 1 - - + J 2 ----- işleminin sonucu
11
a türünden ifadesi aşağıdakilerden hangisidir? 4 V 9 V 36
kaçtır?
A)4a B)5a C) 6a D)7a E) 8a
A)0 C) 2 D)3 E)4

5 5 5
3 +3 +3 işleminin sonucu
7. 24a = n olmak üzere 64a1 aşağıdakilerden 12. 5 5 +5 5 +5 5
hangisine eşittir?
64 kaçtır?
B) 4 E)105
A) A)0.2 B) 0.4 C) 0.6 D) 1
n
E)
D) V
n ~64~
16

12 4
8. .J-------+ — işleminin sonucu kaçtır? ! — V12 — v 12... işleminin sonucu kaçtır?
A)0 -1 B)0 C)2 D)3 E)4
— CD

9. a pozitif bir reel sayı olmak üzere

14. -10 = 0olduğunagöre
1
vaVâ sayısı Vava sayısının kaç katıdır?
2 2
A)1 B)2 C)3 D)4 E) 5 x - y kaçtır?
A)-120 B)-60 C)0 D)60 E)
120

10. — + ------ işleminin sonucu kaçtır?

v
16 9 6

A) — E) 15. V36-V49+VÎ2T =n ise 2" kaçtır?

12 12
A)1024 D) 128 B) 512
C)256
E)64
 -MATEMATIK- 23

16. a . b = 21 ÇÖZÜMLER

b . c = 12 a. c = 28
olduğunagöre Va.b.c kaçtır?

A)2V7 B) V2? |(V3-V2)2+(V3+V2)2

D) V2T E) 2V2T C)2V3 (V3-V2)(V3+V2)
3+2-2VĞ+3+2+2V6 = Vîö
3-2

17. 3/0.0081 - (0.03) ifadesinin eşiti nedir?

A) B) 0.21
10.18 E)0.3

C) 0.24

(Cevap E)

V0.0625 =V625x10~ 4 = V54x10~ 4 =0.5

Q
o
UJ
0.3 + 0.5 + 0.1 =0.9olur.
o
tn (Cevap B)
CL

18. 8. J--
"5
UJ

ifadesi aşağıdakilerden hangisine eşittir?

A)0 B) V2 C)2-N/2 3.
D)3V2 E)4V2
= V74 + V45 + 4 = = V74 +
7
=9

(Cevap C)

169 _ 1 3
4. V1.69=.
M00 ~ 1 0
a-b /T44~ 12
olduğuna göre, aşağıdakilerden /1.44 =.
a+b
hangisine eşittir?

100 10
_T3 _JL2
10 io
(Cevap E)
24- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

5. =x
1 \i-2.1.1
İ30+xf =x2 16 9 6
4J İ3İ 4 3
2 2
30 + x = x => x - x - 30 = 0 => (x + 5) (x - 6) = 0 => x
J
= 6 alırız.
43 _
(Cevap E)
(Cevap A)

43

_ 9 4 25 3 2 5
6. 1 1 . , - +, - +J — = — + — + — =
V 4 V 9 V 3 6 2 3 6
6a - 7a + 5a = 4a 13 5 18 _
—+— = — =3
6 66 6
(Cevap A) (Cevap D)

12 6 - R r - 6 _
35+35+35
7. 64a" 1 = (2 6 ) a" 1 = 2°^ = 2 4a. 2 2a. 2" 0
55+55+55+55+55

2S
(Cevap C)
nVn ç2
'CJ
UJ
o
2
§ 13. i2-x
(Cevap D)
=x
= x2

(Cevap D)
ı- 1+1 - 1 1 Rilgi Notu /
8
- ^4 3 9 V4 9
(3) (1) (9) (4) Eğer a,

(Cevap B) ardışık iki pozitif tamsayının çarpımı şeklinde ise

1) ... = ardışık sayılann büyüğü

2) -Va-VâTT = ardışıksayıların küçüğü

14. = 0]
11 a3'5
9. -10 =0->x + y-10 =
a5' 3 0|olmalı
x-y = -1 =
a15 10
= 1 katıdır.
x2-y2 =-12x10 =
-120
(Cevap A)
(Cevap A)
 -MATEMATIK- 25

15. V36-V49+VT2T =n
6-7 + 11 =n
CEVAFLI KONU
KAVRAMA TESTİ
(Cevap A)
1. J28--J5 +7(25-9) işleminin sonucu
kaçtır?
16. (a.b).(b . c). (a.c) = a2b2c2 = 21.12. 28
A)1 B)2 C)3 D)4 E) 5
4(a.b.cf =V21.12.28
a.b.c= A/3.7.3.4.4.7
a.b.c = 3 .7.4 => Va.b.c = V3.7.4 = 2V2T
(Cevap E)
2. 11H— işleminin sonucu kaçtır?
J1 25
V
81 C) D) E)
17. ^0,0081 -(0,03)= 4 20 40 43 73
10000 100 64

40

= 4
V10 4 10
3 30
10 100 (3 CC
UJ
(10) (1)
30- 27 3. V3^A =9, V2* y = 1 6 v e V5^ =5
= 0,27
3
10 10
(Cevap D) olduğuna göre x+y+z değeri kaçtır?
o
üi
> B)2 | D)5

18. 8- ■Oe Us. J-î-^4 Us| /J^

_2
I-.2U
4i işleminin sonucu kaçtır?

(Cevap E)

4.
A B)3 Qİ D)1 E)i-
»f 5 5 25

19.a-b=

2V3 5. V5V2-1 V5V2+1 işleminin sonucu kaçtır?

U + bJ 2V5 L/5 A)5A/2 B)5 C) V7 D) 7 E) 8
(Cevap D)
26- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

6. (V3-V5)2 =
eşitliğinde, 2-V3
x+y toplamının değeri kaçtır?
ifadesinin eşiti nedir?
A) 15 B)8 C)6 D)4 E) 3
A)8 B) 4
C) V3+V2 D) V2
E) V3-2

7. =36ise, 11. y0,1 + V0,11 + V0,49

a kaçtır? işleminin sonucu kaçtır?

A)3 B)6 C) 12 D) 18 E)36 A) 0,11 B)0,5 C)0,9 D) 1 E) 1,1

o
ço

8. a=

n 12. 8a = 5 ise, 27a ifadesinin eşîti nedir?

olduğuna göre aşağıdakilerden hangısı >
doğrudur? C) 25^/5

A) a < b < c B) b < a < c D) D)25A/5 E) 125

C) c < b < a b<c<a
E) b < a = c

9. 13. a<3 olmak üzere,

olduğuna göre, a kaçtır?

14 işleminin eşiti aşağıdakilerden hangisidir?
A) 15 B) 5 C) — D) — E) —
5 25 25 A)8-2a B)4-a C)4a D) 8a E) a+8
 -MATEMATIK- 27

14. (1 + V5+V6 ) (1 + V5-V6 )

ÇIKMIŞ SORULAR
işleminin sonucu kaçtır? ve ÇÖZÜMLERİ
A)0 B)5 C) V5 E)4>/5

1. —J---------işleminin sonucu kaçtır? (99 DMS

4 V16 25
OÖ)

B) C) D) — E) —
10 10

15. a ve b pozitif reel sayılar olmak üzere,

a.b = 49 ve a-b = 14 olduğuna göre,

j ------ = işleminin sonucu kaçtır?

5-3_ 2 _ 1
B) 1 C)2 T E) 7 4 5.4 20 ~20~ 10
(5)

(Cevap E)

52
'o
n x=3V5| w ..
2. \ olduguna gore, +13
y = 3 + V5J
ifadesinin değeri kaçtır? (99 DMS OÖ)
A)5 B)6 C)7 D)8 E) 9

x+y = 6.
olduğuna göre, x'in değeri kaçtır?
A) 128 B)64 C)32 D) 16 E) 4

= V49 = 7
(Cevap C)

1.E 6.C 11.D

2.A 7. B 12. C Jon_ /QQ

3. ------ T=---- işleminin sonucu kaçtır? (99 DMS
3.C 8. D 13. A

4. B 9. B 14. D ÖL)
r> n -M o
5. D 10.A 15. C - 0- D) -- E)--
2 3 2 2
16.B
28- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

6. ffix = V2 • V2 olduğuna göre, x kaçtır? (99 DMS

V32-V98 L)
'4.2 A)2 B)2
2
C)2
4
D)26 E) 2^

(Cevap E)

4. işleminin sonucu kaçtır? (99 DMS L) 1 1 j_ ^1

+
x15=25 3

i5 (Burada her iki tarafın 15.

alırsak,) kuvvetini
J5
B)- 0- D)- E)- r15 _ 215 V
2 3 4 5
J

(Cevap E)
H Ş 9-5 4
' 9 V 9 V9 2 3 1
(9 + 7 Ş 3 4 2 V9
1+
7. ^(3 + V1ir-V(3-V1irişleminin sonucu

(CevapB) * kaçt.r? (99 DMS L)

o A)3 D) C) 14
B)6
VTT
E) 3VTT
EDİ

CNİ

5. a - b = -------,b-c =------ vec + a = 12olduğuna (3+VTT)— 13—VTT |

a
2 2 2 2
göre, b kaçtır? (99 DMS L) 3+VTT-(VTT-3) =
B) 4V3 A) 2V3
C) 6^3 E) 6 D)4
(Burada köklü ifadenin derecesi çift olduğu için
mutlak değer içerisinde dışarıya çıkar.)
(Cevap B)
9V3
a-b =
2 9V3
b-c = 2 taraf tarafa çıkanlırsa
8. VV4 +V9 +VTĞ işleminin sonucu kaçtır? (2000
0 => 2b = a + c bulunur.
DMS)
= 12 olarak verilmişti.
A)9 B)6 C)5 D)4 E) 3

(Cevap E)

(Cevap E)
 -MATEMATIK- 29

% +J 24
12. ------ 7=— işleminin sonucu kaçtır? (2003
9. , = a olduğuna göre, a2 kaçtır? (2000 DMS)
KPSS)
B)2 C)3 D)V3 E) VĞ
A)7 B)9 C) 14 D) 16 E) 20

/24.6+V22.6
2
T 7 4_ /3 .6
■ = a =
- 4 ^VT xT =a 4^6
V1
3V6
6VĞ n

(Cevap B)
(Cevap A)
•tU I—
10. —=r sayısı v5 sayısının kaç katıdır?
(2001 KMS)
40
A)4 B) 10 C)8 D)40 E)20
sayısı V5 sayısının c=
C5
DC

40
UJ
O
olduğuna göre, aşağıdakilerden hangisi
40 1 40 . co doğrudur?(2003/2 KPSS)
-=•-= = — = 8o
40 .katıdır.
+

V5 V5 5 A) a < b < c B)a<c<b

C) b < a < c D)c<b<a
'5 E) a = b = c
>
(Cevap C)
a=

b=
11. (1-V3) 2 (4 + 2V3) işleminin sonucu kaçtır?
(2002 KPSS)
A) 1 B) 2 C) 2V3 D) V3 E) 4
c< b < a
(Cevap D)

i
(a - b)2 = a2 + b2 - 2ab den (1 - 2V3 + 3)(4 + 2V3) = (4
2 2
- 2^3 )(4 + 2V3) = a - b
(a-b) (a+b) ,. V 0 . 8 1 + V 0 . 6 4 V0.09 . . . . . , n
14. , —; ------— ; ------ ışlemının sonucu kaçtır?
idi.
V0.25+V0.04 V0.49
Buradan 16-12 = 4
(2004 KPSS)
(Cevap E)
A)2 B)3 C)4 D )5 E) 6
30- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

1
/ 81 64 9 9 8
3 3V2.49-2V2.36 =
V10 10 10 10 10 1
0 il l
[25" 04 0
49 5 2 07
v ' A/100
100
17 3
ıl 10
0
10 10 1
0
V2(21-12)-3aV2

9 = 3a a=3 olur.
10 10 17 3_ 1 1 - 9
7 7 7 7 7
10 10 (Cevap E)
(Cevap A)

15. (V3-2 işleminin sonucu kaçtır?

(2004
KPSS)

A) 1-V3 2 o
B)-2+V3 ço UJ
C) 2-V3
E) 2+V3

(V3-2)8.(V3+2)8.(V3+2) =

[(V3-2)(V3+2)f.(V3+2)

= (a - b) (a + b) = a2 - b2 formülünden
2 2
(Vâ) - 2 = (-1) olarak bulunur. =>(-

1)8.(V3 + 2 ) = & +2

(Cevap E)

16.

ifadesindeki a değeri kaçtır? (2005 KPSS)

A)9 B)8 C)6 D) 4 E) 3
 -TARIH-
TARİH | Türkiye Tarihi | Osmanlı Devleti'nin Duraklama ve Gerileme Dönemi
DURAKLAMA DONEMİ
Osmanlı tarihinde Sokullu'nun ölümünden (1579),
Karlofça Antlaşması'na (1699) kadar olan zaman
"Duraklama Dönemi" olarak adlandırılmıştır.
Osmanlı Devleti'nde Duraklama Devri'nin
başlamasının birden fazla nedeni vardır.
A- DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ
1. Devlet Yönetiminin Bozulması
Padişahlar, Kuruluş ve Yükselme Devirleri'nde
Osmanlı devlet yönetiminin başında bulunurlardı.
Bütün seferlere ordunun başında katılırlardı.
Kanuni'den sonra gelen padişahlar devlet
yönetiminden uzaklaşmışlar ve seferlere
katılmamaya başlamışlardır.
XVII. yüzyılda padişahların devlet yönetiminden
uzaklaşmalarının en önemli nedeni Osmanlı
veraset sistemidir. Bu sisteme göre; hükümdarlık
babadan oğula geçiyordu. Kardeşler devlet üzerinde
hak iddia ederlerse şehzadeleri öldürme yetkisi
padişaha aitti. Padişahlar kardeşlerini,
ayaklanmalarından korktukları için öldürmüşlerdir.
Bu durum XVII. yüzyıl başlarında tahta geçecek
yetişkin şehzade kalmamasına yol açmıştır. I.
Ahmet ilk defa veraset sistemini değiştirmiştir. Buna
göre tahta hanedanın en yaşlı ve en akıllı üyesi
(Ekber sistemi) geçecekti. XVII. yüzyılda tahta
genelde çocuk yaşta padişahlar geçmiştir.
Veraset sisteminin değişmesinden sonra
şehzadelerin sancaklarda eğitilmesi
uygulamasından vazgeçilmiştir. Bundan sonra
şehzadeler saray dışına çıkarılmamışlardır (Kafes
usulü). Küçük yaşta esir gibi yaşayan ve ölüm
korkusu içindeki padişahların ruh sağlıkları da
zamanla bozulmuştur. Bu nedenle XVII. yüzyılda
başa geçenlerin bir kısmı çocuk yaştakiler bir kısmı
da akli dengesi bozuk kişiler olmuştur.
2. Ordu ve Donanmanın Bozulması
Osmanlı ordusunun ilk bozulan kurumu Yeniçeri
Ocağı'dır. Yeniçerilerin sayılarının artması, devlet
31
içinde ayrı bir güç haline gelmelerine yol açmıştır.
Devşirme kanununa uyulmaması ve tımarlı
sipahilerin yetişmemesi sonucunda Osmanlı'nın
kara gücü zarar görmüştür.
3. Maliyenin Bozulması
Ordu ve donanmanın bozulması, savaşların
kaybedilmesine, yeni toprakların ele
geçirilememesine yol açınca önemli bir gelir kaynağı
azalmaya başlamıştır.
Osmanh'da her padişah değişikliğinde askere
dağıtılan cülûs bahşişi sistemi, bu yüzyılda sık
padişah değişikliğinden dolayı maliyeye ek bir yük
getirmiştir. Ayrıca Yeniçeri sayısmın artması ulûfe
maaşı giderlerini de artırmıştır.
Coğrafi keşiflerden sonra yeni madenlerin
bulunması Osmanlı parasının ayarının düşmesine
neden olmuştur.
4. Medreselerin Bozulması
İlmiye sınıfının bozulması; adalet, eğitim ve belediye
işlerinin de bozulmasına yol açmıştır.
XVII. yüzyıl bilim alanında bir durgunluk dönemidir.
Toplum hayatında meydana gelen bazı değişmeler,
hem bilim hayatını, hem de medreseleri etkisi altına
almıştır. Bu durumun nedenlerini, Koçi Bey, ünlü
risalesinde açıklamıştır. Ona göre medreselerin ve
bilim adamlarının kalitesin düşmesinin nedeni, ehil
olmayan kimselere müderrislik verilmesidir.
Müderrislik (öğretmenlik) babadan oğula geçmiştir.
"Beşik uleması" denilen "bilgisiz bilginler" ortaya
çıkmıştır. Ayrıca ilmiye mensuplarının, kısa süre
içinde azledilmesi, onları gerçeği gizlemeye ve
dalkavukluk yapmaya yöneltmiştir. Ustelik
medreselerde sadece belli konularda ve belli kitaplar
çerçevesinde eğitim öğretim yapar hale gelmişlerdir.
BilgiNotu /
17. yüzyılda yetişmiş Evliya Çelebi (Seyahatname
adlı eseriyle tanınır) ve Katip Çelebi (Cihannüma,
Keşfü'z Zünûn gibi eserleriyle tanınır.) medrese
dışında yetişmiş iki ünlü yazardır.
32- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
B- DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ
Coğrafi keşiflerle zenginleşen Avrupa Rönesans,
reform gibi atılımlarla bilim ve teknik alanında çok
gelişmiştir. Buna karşılık Osmanlı Devleti'nde bilime
önem verilmemiştir.
DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin halktan ve
tüccarlardan yeni vergiler alması ve eski vergileri
arttırması ülkede ayaklanmaların çıkmasına ortam
hazırlamıştır.
XVII. YY. İÇ İSYANLARI
İstanbul (Merkez) İsyanları
Sebepleri:
» Askere maaşın zamanında ödenmemesi ve
maaşların düşük ayarlı akçeler üzerinden
ödenmesi
» Yapılan ıslahatlara ordunun karşı gelmesi
» Yeniçeri Ocağı'na uygun olmayan kimselerin
alınması
» Devlet adamları ve ulemanın çıkar çatışmalarıyla
orduyu karıştırmaları
Sonuçiarı:
>> Merkezi otorite zayıflamıştır.
» Yönetimde ordunun etkisi artmıştır.
>> Islahat hareketleri başarılı olamamıştır.
>> İdareciler sık sık değişmiştir.
» Halkın orduya olan güveni azalmıştır.
>> İstanbul'un huzur ve asayişi bozulmuştur.
Celali İsyanları (Anadolu İsyanları)
Sebepleri:
» Mali durum ve para ayarlarının düşük olması. »
Halktan alınan vergilerin artırılması. » Vergi
toplanmasında yapılan usulsüzlükler. » Tımar
sisteminin bozulması.
» D e v şi r m e k ö k e n li b e yl e r il e h al k ı n
kaynaşamaması.
>> Ocak içerisindeki anlayışın değişmesi, "Ocak,
devlet içindir." anlayışı yerine, "Devlet, ocak
içindir." anlayışının yerleşmesi.
Sonuçlan:
» Anadolu'da halkın can ve mal güvenliği
kalmamıştır.
» Eyalet yönetimi bozulmuştur.
>> Vergiler düzenli olarak toplanamadığı için
devletin gelirleri azalmıştır.
» Halka ait mallar eşkıyalar tarafından
yağmalanmıştır.
» Anadolu halkının devlete olan güven ve bağlılığı
sarsılmıştır.
Eyalet İsyanları
XVIII. y.y.'da devlet otoritesinin zayıflamasından
dolayı Erdel, Boğdan ve Eflak gibi bağlı beyliklerle
Yemen, Bağdat, Basra ve Trablusgarp gibi uzak
eyaletlerde çıkan isyanlardır. Bu isyanlardaki amaç
Osmanlı Devleti'nden ayrılarak toprak koparmaktır.
DURAKLAMA DÖNEMİISLAHAT (İYİLEŞTİRME)
HAREKETLERİ
XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı Devleti
duraklama dönemine girdi. Bu dönemde devlet, ordu
ve diğer sosyal kurumlarda ciddi bozulmalar
yaşanmıştır.
Bozulmaları düzeltmek ve gerilemeyi durdurmak
amacıyla XVIII. Yüzyıldan itibaren çeşitli ıslahat
çalışmaları yapılmıştır.
II. OSMAN (GENÇ OSMAN)
Şeyhülislamın fetva vermek dışındaki yetkilerini
kısıtlayarak ilmiye sınıfının devlet işlerine
karışmasına engel olmuştur.
Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı planladıysa da başarılı
olamamıştır.
Başkenti İstanbul'dan, nüfusun büyük çoğunluğu
Türklerden oluşan Anadolu'ya taşımak istemiştir.
Saray dışından evlenerek Osmanlı Sarayını halka
açmıştır.
IV. MURAT
İçki ve tütün yasağı getirmiş böylece İstanbul'da
asayişi sağlamıştır. Yeniçeri sayısını azaltmıştır.
Celalileri ortadan kaldırarak Anadolu'da devlet
otoritesini yeniden kurmuştur.
IV. Murat devletin kötü gidişatının nedenlerini ortaya
koymak ve çözüm yollarını değerlendirmek için Koçi
Bey'e bir rapor hazırlatmış ancak bu rapordaki
tavsiyelerin hepsini gerçekleştiremeden vefat
etmiştir.
IV. MEHMET
Bu dönemde göreve gelen sadrazamlar ve yaptıkları
ıslahat çalışmalar ise şunlardır.

Tarhuncu Ahmet Paşa:
Has ve zeamet gelirlerinin hazineye girmesini
sağlamış, iltizam sistemini yaygınlaştırmıştır.
Rüşveti engellemeye çalışmıştır.
Bütçe açığının büyük ölçüde gereksiz saray
harcamalarından olduğunu tespit etmiş ve bir bütçe
hazırlayarak saray masraflarını kısmıştır.
Osmanlı Devletinde ilk bütçe Tarhuncu Ahmet Paşa
tarafından hazırlanmıştır.
Köprülü Mehmet Paşa
Hatalı gördüğü devlet adamlarını görevden alıp
cezalandırmıştır.
İstanbul uleması arasındaki dini tartışmalara son
vererek otoriteyi sağlamıştır.
Görevini yerine getirmeyen asker ve memurların
maaşlarını kesip hazineden gereksiz para çıkmasını
önlemiştir.
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
Devlet giderlerini kısarak bütçe açığını azaltmış,
orduyu yeniden düzenleyerek topçu sınıfını
güçlendirmiştir.
XVII. YÜZYILISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
» Islahatlarda Avrupa'nın etkisi yoktur.
» Baskı ve şiddet yoluyla uygulandığı için
benimsenmemiştir.
» Köklü çözüm yolları aranmamış, geçici tedbirlere
başvurulmuştur.
» Islahatlarda devlet politikası güdülmemiş ve
ıslahatlar şahıslara bağlı kalmıştır.
» Islahatlara en çok yeniçeriler karşı çıkmış,
bunları menfaatleri elden giden devlet adamları
takip etmiştir.
» Genel olarak Islahatlar duraklamayı
durduramamıştır.
GERİLEME DÖNEMİ
Karlofça Antlaşması'ndan Tanzimat'a kadar olan
zaman "Gerileme Dönemi" olarak adlandırılmıştır.
GERİLEME DÖNEMİ İSYANLARI
Patrona Halil İsyanı:
İran Savaşlarındaki başarısızlıklar ve halkın savaşın
getirdiği ağır vergiler altında ezilmesine karşın,
yöneticilerin lüks ve israf içinde yaşaması, esnaf ve
-TARIH- 33
yeniçerilerin Patrona Halil önderliğinde
ayaklanmalarına neden olmuştur.
Kabakçı Mustafa İsyanı:
III. Selim döneminde yapılan ıslahatlar toplumun
bazı kesimlerinin tepkisini çekmiş ve bu arada
yeniliklere kaynak sağlamak için bazı vergilerin
artırılması Kabakçı Mustafa İsyanı'na neden
olmuştur.
GERİLEME DÖNEMİISLAHATLARI
Osmanlı Devleti'nin Avrupa'dan geri kaldığını fark
eden dönemin padişahları çeşitli ıslahat
çalışmalarına giriştiler. Bu dönemdeki ıslahatların en
önemli özelliği Avrupa'nın örnek alınması ve
yeniliklerin transferiyle aradaki mesafenin
kapatılmaya çalışılmasıdır. Gerileme dönemi
ıslahatları da önceki ıslahatlar gibi şahıslara bağlı
kaldı ve devlet politikası olarak uygulanamadı. Yine
aynı şekilde ıslahatlar halka indirgenemedi, yeniçeri
ve ulema bu ıslahatlara da karşı çıktı.
I. MAHMUT
Humbaracı Ocağı kurulmuş, ordunun mermi ve
havan topu gibi ihtiyaçları karşılanmıştır.
Osmanlı orduları batıda olduğu gibi bölük, tabur ve
(fi
alay şeklinde örgütlenmiştir.
cn
Ordunun subay ihtiyacını karşılamak amacıyla
Hendesehane (Kara Mühendishanesi) açılmıştır.
III. MUSTAFA
Avrupa'dan getirilen tıp, matematik ve astronomiyle
ilgili eserler Türkçeye tercüme edilmiştir.
Topçu ocağı ve Tophane ıslah edilmiştir. Sürat
topçuları ocağı kurulmuştur.
Deniz Kuvvetlerinin subay ihtiyacını karşılamak
amacıyla Mühendishane-i Bahr-i Hümayun adıyla bir
denizcilik okulu açılmıştır.
Lüks ve israftan kaçınılarak lüzumsuz masrafların
önüne geçilmeye çalışılmıştır. Mali alanda en önemli
ıslahatlardan biri olan ve temeli iç borçlanma
esasına dayanan "Esham Sistemi" getirilmiştir.
I. ABDÜLHAMİT
Sürat topçuları, Lağımcı ve Humbaracı ocakları
genişletilerek ıslah edilmiştir. Yeni tersaneler
kurularak, yeni gemiler inşa edilmiştir.
34- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Avrupa'dan çok sayıda uzman getirilerek Osmanlı
Mühendishanelerinde görevlendirilmiştir. İstihkam
okulu açılmıştır.
Kapıkulu askerlerinin gerçek sayıları belirlenmiş ve
Ulufe alım satımı yasaklanmıştır.
Levent teşkilatı kaldırılarak Anadolu'dan denizci
asker yazımına son verilmiştir.
Osmanlı pazarında yabancı malların çoğalması
karşısında yerli malı kullanılmasına önem verilmiştir.
Böylece kapitülasyonların olumsuz etkisi önlenmeye
çalışılmıştır.
Tımar sisteminde yeni düzenlemeler yapılmıştır.
LÂLEDEVRİ (1718-1730)
Avrupa'nın üstünlüğünü kabul eden Osmanlı
Devleti, Avrupa'daki yenilikleri ülkeye getirerek geri
kalmışlıktan kurtulmaya çalışmıştır. İsmini ünlü lale
bahçelerinden alan bu devri sadece İstanbul ve
etrafındaki önemli merkezler yaşamıştır. Bu
dönemde İstanbul'da saraylar, köşkler, park ve
bahçeler yapılmıştır.
» İstanbul'da ilk matbaa açıldı. Matbaa batıdan
alınan ilk teknik yeniliktir.
>> Yalova'da kağıt imalathanesi açıldı.
» İstanbul'da kumaş fabrikası ve çini
imalathanesi açıldı.
» Doğu klasiklerinden Türkçeye çeviriler
yapıldı.
» Avrupa'ya ilk geçici elçiler gönderildi. >>
Yeniçerilerden itfaiye bölüğü kuruldu.
» Çiçek aşısı uygulandı.
mımar
» Batı mimarisinin etkisiyle sivil
ı alanda yapılmıştır.
gelişmiş; saray köşk, yalı ve
yapılmıştır.
BilgiNotuJ
Osmanlı Devleti'nde azınlıkların eskiden beril
matbaaları vardı. Müslümanlara ise, din gerekçe |
gösterilerek matbaa açma izni verilmemiştir. Bu da |
Osmanlı Devleti'nde Müslüman halkın kültürel l
gelişmesini önlemiştir. Açılan matbaaya da|
Şeyhülislam fetva verirken ancak din dışı kitapların |
basılmasına izin vermiştir. Hayatını elle kitap |
yazarak kazanan hattatlar da matbaanın|
açılmasını geciktiren önemJi bir baskı grubu |
olmuştur.
|
III. SELİM DÖNEMİ
III. Selim (1789-1807) döneminde birçok
köklü.yenilikler yapılmıştır.
Bu dönemde yapılan bütün ıslahatlara "yeni düzen"
anlamına gelen Nizam-ı Cedit ismi verilmiştir.
A- Askerlikle İlgili Yenilikler
» Yeniçerilerden ayrı Avrupa'dakine benzer bir
ordu kuruldu. Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) adı
verilen bu yeni ordu Fransa ve İsveç'ten getirilen
Subaylarla ve modern yeni silahlarla eğitildi.
» Selimiye ordusu kısa zamanda başarılı sonuçlar
aldı. Akka Kalesi'nde Napolyon'a karşı zafer
kazandı.
>> Nizam-ı Cedit ordusunun giderlerini sağlam
kaynaklara bağlanmak amacıyla İrad-ı Cedit
(Yeni gelirler) adıyla bir hazine kuruldu.
B- Maliye - Yönetim Alanındaki Yenilikler
III. Selim döneminde askerlik alanı dışında Maliye
ve yönetim alanında yenilikler yapıldı.
» Vezirlerin sayısı ve görev süreleri yeniden
düzenlendi.
» Kadıların görev yerlerine gitmeleri sağlanmıştı.
>> Anadolu ve Rumeli yirmi sekiz eyalete
bölünmüştü.
>> Yerli malı kullanımı özendirildi.
>> Avrupa'nın önemli merkezleri olan Londra,
Paris, Viyana ve Berlin'de sürekli elçilikler açıldı.
XVIII. YÜZYILISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
» Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak
kayıpları nedeniyle ıslahatlar daha çok askeri
» Osmanlı Devleti'nin batının gerisinde kaldığı
anlaşıldığından, Avrupa örnek alınarak ıslahatlar
yapılmıştır.
» Islahatların şahıslara bağlı kalması, halkın
desteğinin alınamaması ve çıkarları zedelenen
toplum kesimlerinin tepkileri yüzünden süreklilik
gösterememiştir.
» XVII. Yüzyıl ıslahatlarından daha kapsamlı
olduğu halde devletin gerilemesine engel
olamamıştır.
 -TARİH- 35

DURAKLAMA DÖNEMİISHALATLARINA GENEL BAKIŞ

Amacı Islahatçılar Ortak Özelliği

ISLAHATLAR Duraklamayı önlemeye
II. Osman Bu ıslahatlar devlet
çalışmak.
politikası değil, şahıslara
IV. Murat
bağlı, baskı ve şiddete
Tarhuncu Ahmet Paşa dayalıdır.

Köprülü Mehmet Paşa

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa

GERİLEME DÖNEMİISHALATLARINA GENEL BAKIŞ

Amacı Islahatçılar Ortak Özelliği

ISLAHATLAR Avrupa'dan geri kalındığı Bu ıslahatlar devlet

1. Mahmut III.
anlaşılmış ve Avrupa örnek politikası olmadı,
alınmıştır. Mustafa 1. şahıslara bağlı, halka
indirgenemediğinden,
Abdülhamit III.
yeniçeri ve ulemanın karşı
Selim çıkmasından dolayı
başarısız olmuştur.

ENLER VE ILKLER
Genç Osman'ın Yeniçeri Ocağı'nı kaldımna
düşüncesi Osmanlı'da ilk ciddi ıslahat
teşebbüsüdür.
Bucaş Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin batıda
toprak kazandığı son antlaşmadır.
Girit'in alınması, Osmanlı Devleti'nin
denizlerdeki son başarısı olmuştur.
Vasvar Antlaşması Osmanlı Devleti'nin
Avusturya karşısında başarılı olduğu son
antlaşmadır.
Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk defa
büyük miktarda toprak kaybetmiştir.
Karlofça Antlaşması Osmanlı topraklarının
paylaşılmak istendiği ilk uluslar arası
antlaşmadır.
Yeniçeriler tarafından öldürülen ilk padişah II.
Osman'dır.
Genç Osman Osmanlı Devleti'nde ilk kez saray
dışından evlenerek sarayı halka açmıştır.
Q
cs Osmanlı Devleti'nde batıdan alınan ilk teknik
ZZ
LU
a araç matbaa'dır. Basılan ilk eser, "Vankulu
m Lügatı" adlı Türkçe-Arapça sözlüktür.
w
o.
s XVIII. yüzyılda Ruslar'la yapılan ilk savaş Prut
Savaşı'dır.
Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım bağımsız
olmuştur. Böylece halkı Müslüman olan bir ülke
ilk defa Osmanlı Devleti'nden ayrılmış oldu.
Rusya'ya ilk kapitülasyonlar Küçük Kaynarca
Antlaşması ile verilmiştir.
I. Mahmut döneminde defa Avrupa'dan
subaylar getirilmiştir.
Kara Mühendis hanesi Avrupa tarzı açılan ilk
teknik okuldur.
Mühendishane-i Bahri Hümayun Osmanlı
Devleti'nde çağdaş anlamda kurulan ilk askeri
okuldur.
İlk defa iç borçlanma III. Mustafa devrinde
görülmüştür.
III. Selim Osmanlı tarihinde her alanda köklü
reformlar yapmak gereğini kavrayan ilk
padişahtır.
36- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSI-

4. Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit ordusunun

ÇOZUMLU ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kurulmuştur?
KAVRAMA TESTİ A) Eşkinci Ocağı
B) Sekban Cedit
C) Irad-ı Cedit
1. Osmanlı Devleti uzun yıllar yabancı ülkelerde sürekli D) Deniz mühendishanesi
elçilikler kurmayı uygun görmemiştir. E) Kara mühendishanesi

Bu anlayış ilk defa hangi devirde değişmeye

başlamıştır?
A) Lale Devri Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nin XVIII.
B) III. Selim Devri yüzyıldaki ıslahatlarının özelliklerinden biri
C) II. Mahmut Devri degildir?
D) Abdülmecit Devri A) Askeri okullar açılması
E) I. Meşrutiyet Devri B) Azınlıklara yeni haklar tanınması
C) Matbaanın getirilmesi
D) Sürekli elçilikler kurulması
E) Batı tarzında yenilikler yapılması
2. Osmanlı Devleti XVIII. yy.da Avrupa'nın gerisinde
kaldığını anlamış ve Avrupa'yı örnek alarak
yenilikler yapmıştır.
I. Doğu klasiklerinin Türkçe'ye çevrilmesi
II. Avrupa tarzı eğitim yapan okuilar açılması o
>
III. Yerli malı kullanılmasının teşvik edilmesi Aşağıdakilerden hangisi 18. yy.daki gelişmelerden
biri değildir?
IV. Avrupa'dan uzmanlar getirilerek ordunun
modernleştirilmesi A) Avrupa'da geçici elçiliklerin kurulması
B) Kafkaslardan Anadolu'ya göçler yapılması
Yeniliklerinden hangileri bu duruma örnek olarak C) Gerileme Dönemi'nin başlaması
gösterilmez? D) Avrupa tarzında ıslahat çalışmaları yapılması
A) Ivell E) Milliyetçilik isyanlarının başlaması
B) I ve III
C) llvelll
D) II ve IV
E) III veV

7. Osmanlı Devleti'nde ilk ıslahatların askeri alanda

3. 18. yy.da Osmanlı Devleti'nde savaşların
yapılması aşağıdakilerden hangisiyle
yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının
açıklanamaz?
devam etmesi aşağıdaki alanların hangisinde
ıslahatlara ağırlık verilmesine neden olmuştur? A) Devletin askeri sisteme göre yapılanmış olması
B) Ekonominin tarım ve askeri disiplinle
A) Kültür
kaynaşması
B) Yönetim
C) Ganimet gelirlerinin önemli olması
C) Ekonomi
D) Askeri isyanların ortaya çıkması
D) Ordu
E) Aydınların hazırladığı raporların etkisi
E) Eğitim
 -TARİH- 37

8. Lale Devrinde Osmanlı ülkesine getirilen ÇÖZÜMLER

matbaada dini eserlerin basılmasının
yasaklanmasındaki gerekçe aşağıdakilerden
1. III. Selim döneminde Paris, Londra, Viyana, Berlin
hangisidir?
gibi ön^mli Avrupa merk^zlerinde devamlı elçilikler
A) Geçimini yazıyla sağlayan hattatların işsiz kurulmuştur.
kalma tehlikesi
(Cevap B)
B) Yeniçerilerin tepkisinden çekinilmesi
2. XVIII. yy.da askeri ve teknik alanda Avrupa'nın
C) Dini kitaplarda harf hatalarının anlam
gerisinde kalındığı anlaşılmış bu alanlarda yapılan
değiştireceği endişesi
ıslahatlar Avrupa'dan etkilenilerek yapılmıştır. I ve III'
D) Yöneticilerin ilmiye sınıfından geliyor olması te verilen ıslahatlarda Avrupa örn9k alınmamıştır.
E) Halkın matbaada basılan eserlere
güvenmemesi (Cevap B)

3. Bu olumsuz sonuçlar nedeniyle askeri alanda

yenilikler yapılmıştır.
(Cevap D)
4. III. Selim devrinde kurulan Nizamı Cedit ordusunun
ihtiyaçları yine bu amaçla kurulan İrad-ı Cedit
hazinesinden karşılanmıştır.

(C9vap C)
5. XVIII. yy ıslahatlarında ülke içindeki azınlıklara yeni
haklar tanınması söz konusu değildir. Azınlıklara
52
(3
cc
dönük hakların tanınması XIX. yy'da gündem9
UJ
o
gelmiştir.
9. Aşağıdaki olaylardan hangisi, Osmanlı (/} (Cevap B)
<n
İmparatorluğu'nun parçalanmasında ve o. 6. Fransız ihtilali 1789'da olmuştur. Bunun etkisi olan
yıkılmasında etkili olmamıştır? milliyetçilik akımı yavaş yavaş yayılmış ve 1800'lü
A) Avrupa devletlerinin g^liştirdiği emperyalist " 5 yıllarda yani 19. yy.da ortaya çıkmıştır.
UJ
politikalar (Cevap E)
B) Fatih döneminde Venediklilere verilen ticaret 7. Osmanlı Devleti'nde ıslahatlar özellikle 17.yy'da direkt
ayrıcalığı padişahların ve devlet adamlarının girişimleriyle
C) Küçük Kaynarca Antlaşması'yla Rusya'ya gerçekleştirildiği için aydınların hazırladığı raporlar
verilen ticaret ayrıcalığı doğrultusunda ıslahatlar yapıldığından söz edilem^z.
D) Fransız Ihtilali ile yayılan ulusçuluk düşüncesi
(Cevap E)
E) 1740'ta Fransa'ya verilen ticaret ayrıcalığı

8. Lale D^vrinde Osmanlı'ya getirtlen matbaada dini

eserlerin basılmasının yasaklanmasındaki temel
etk9n hattatların işsiz kalabilecekleri tehlikesidir.

(Cevap A)
10. Osmanlı Devletinde iç borçlanma hangi padişah
döneminde başlamıştır?
9. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılma nedenleri
A) Abdülaziz C) II. Abdülhamit E) B) III. Mustafa arasında Fatih döneminde Venediklilere tanınan
II. Mahmut D) V. Murat ayrıcalıklaryeralmamıştır.

(CevapB)

10. Padişah III. Mustafa döneminde iç borçlanma

başlamıştır.

(Cevap B)
38-

ÇIKMIŞ SORULAR
-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

3. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin bilim hayatında bir

durgunluk dönemi olmuştur. Koçi Bey, ünlü
l
ve ÇÖZÜMLERİ risalesinde (rapor) bu durumun nedenlerini
açıklamıştır.

1. III. Selim zamanında yapılan ıslahat hareketlerine Aşağıdakilerden hangisi bu nedenlerden birisidir?
karşı olanları; (99 DMS 00)

I. Devlet adamları A) Müderrislerin ücretlerinin yüksek olması

B) Müderrislerin ilmiye (bilginler) sınıfından olması
II. Ulema C) Ehil olmayanlara müderrislik verilmesi
III. Halk D) Medreselerde Arapça eğitim yapılması
E) Bazı medreselerin kapatılması
Yukarıdaki kesimlerden hangileri yönlendirmiştir?
(99 DMS OÖ)
XVII. yüzyıl bilim alanında bir durgunluk dönemidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II Toplum hayatında meydana gelen bazı değişmeler,
C) I ve II D) I ve III hem bilim hayatını, hem de medreseleri etkisi altına
aldı. Bu durumun nedenlerini, Koçi Bey, ünlü
risalesinde açıklamıştır. Ona göre medreselerin ve
bilim adamlarının kalitesinin düşmesinin nedeni, ehli
III. Selim dönemi ve yenilikleri, Kabakçı Mustafa olmayan kimselere müderrislik verilmesidir. Ayrıca
isyanıyla sona ermiştir. İsyanın nedenlerine ilmiye mensuplarının, kısa süre içinde azledilmesi,
bakıldığında; ulema sınıfının, yeniçerilerin, dini onları gerçeği gizlemeye ve dalkavukluk yapmaya
zümrelerin çıkarlarınm zedelenmesine tepki yöneltmiştir. Üstelik medreselerde sadece belli
göstermeleri görülmektedir. konularda ve belli kitaplar çerçevesinde eğitim
öğretim yapar hale gelmişlerdir.
(Cevap C)
(Cevap C)

2. İlk Türk matbaasında bazı kitapların basılması

yasaklanmıştır.

Bu kitaplar aşağıdaki alanlardan hangisiyle 4. Osmanlı Devleti'nde halkın yeniliklere ilgisiz

ilgilidir? (99 DMS 00) kalması, aşağıdakilerden hangisine neden
B) Tarih olmuştur? (99 DMS ÖL)
A)Din
C) Coğrafya D Teknik A) Merkezi otoritenin gücünü yitirmesine
E) Siyaset B) Yabancıların içişlerine müdahalesinin
azalmasına
C) Yenilik taraftarlarının güç kazanmasına
İlk Türk matbaasında dini kitapların basılması D) Yeniliklerin kısa ömürlü olmasına
yasaklanmıştır. Açılan matbaaya da Şeyhülislam dini E) Ayaklanmaların azalmasına
kitapların basılmaması koşuluyla fetva vermiştir. Dini
eserlerin basımının yasaklanmasın nedeni ise, el
yazması kitap yazan geçimlerini bu yolla sağlayan
Osmanlı Devletinde halkın yeniliklere ilgisiz kalması
ve sayıları bir hayli fazla olan hattatların tepkisini
yapılan yeniliklerin kısa ömürlü olmasına yol
azaltmak içindir.
açmıştır.
(Cevap A)
(Cevap D)
 -TARIH- 39

5. İlk Türk matbaası hangi devirde açılmıştır? (99

DMS ÖL)
Osmanlı Devleti'nde XVII. yüzyılda Islahat yapmaya
A) I. Meşrutiyet Devri zorlayan nedenler şunlardır:
B) Lale Devri • Devlet otoritesinin zayıflaması
C) II. Meşrutiyet Devri
D) Tanzimat Devri • Maliyenin bozulması
E) Cumhuriyet Devri • Devlet düzeninin iyi işlememesi
• İç isyanların görülmesi

İlk Türk matbaası Lale Devri'nde 1727 yılında XVII. yüzyılda bu alanlarda ıslahatlar yapılmış fakat
İstanbul'da açılmıştır. Matbaa batıdan alınan ilk ıslahatlar duraklamayı durduramamıştır.
teknik araç olup ilk basılan eser, "Vankulu Lügatı" (Cevap E)
adlı Türkçe - Arapça sözlüktür.

(Cevap B)

6. III. Selim Avrupa'daki yenilikleri yakından

izleyebilmek amacıyla aşağıdakilerden hangisini
gerçekleştirmeye çalışmıştır? (99 DMS ÖL)
A) Sürekli elçilikler kurulmasını
B) Nizam-ı Cedit Ordusu'nun kurulmasını
C) Nitelikli bir öğretim yapılmasını Q
D) Yeniçerilerin eğitilmesini o
£C
Ul
E) İrad-ı Cedit hazinesinin oluşturulmasını Q
<O
€O
O.

III. Selim Avrupa'daki yenilikleri yakından izlemek |g

amacıyla Avrupa'nın önemli merkezleri olan Londra, g Aşağıdakilerden hangisi Sanayi İnkılabı'nın
Paris, Viyana ve Berlin'de sürekli elçilikler açtırmıştır. *" Osmanlı Devleti üzerindeki etkilerinden biri
değildir? (99 DMS ÖL)
(Cevap A)
A) Düyun-u Umumiye'nin kurulması
B) Küçük sanayi atölyelerinin kapanması
C) işsizliğin artması
D) Avrupa devletlerinden borç para alınması
E) Üretimin artması
7. Osmanlı Devleti'nde XVII. Yüzyılda;

I. Eğitim Şiyasi Devrimi: XVIII yy.'ın ilk yarısından önce

İngiltere'de başlayan ve oradan ilk olarak Belçika'ya
II. Maliye yayılarak daha sonra tüm Avrupa devletleri,
K.Amerika ve Japonya'da görülen değişim sürecidir.

III. Yönetim Sanayi Devriminin Osmanlı Devleti'ne etkileri

- Küçük işletmeler kapandı.
alanlarının hangisinde veya hangilerinde yeni
- İşsizlik arttı, üretim azaldı.
düzenlemeler yapılmıştır? (99 DMS ÖL)
- Dış borçlar artış gösterdi.
A) Yalnız I B) Yalnız
C) Yalnız III D) I ve II - Duyun-u Umumiye (Genel borçlar idaresi) kuruldu.
E) II ve III
(Cevap E)
40- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

9. Osmanlı Devleti'nde XVI. Yüzyılda yapılan nüfus

sayımında , aşağıdakilerde n hangisinin
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti halktan ve
saptanması amaçlanmıştır? (99 DMS L) tüccarlardan yeni vergiler alması ve eski vergileri
A) Kadın-erkek sayısı arttırması ülkede ayaklanmaların çıkmasına ortam
B) Okur yazar oranı hazırlamıştır.
C) İşsizlik oranı (Cevap C)
D) Nüfus artış oranı
E) Vergi yükümlülükleri

Osmanlı Devlet'inde XVI. yüzyılda vergi

yükümlülüklerini belirlemek amacıyla nüfus sayımı
yapılmıştır.
(Cevap E)

10. Osmanlı mimarisi, kaçıncı yüzyıldan itibaren 12. Nizam-ı Cedit kavramı,
batının etkisiyle değişmeye ve kendine özgü I. Askerlik
niteliklerini kaybetmeye başlamıştır? (99 DMS L)
II. Yönetim
A) XVI. B) XVI. > III. Sanat
C) XVII. D) XVIII. "
Q
E) XIX. uu
«3
O alanlarından hangilerinde yapılan yenilikleri
O
CM
öncelikle içerir? (2000 KMS)
O

XVIII yy.'dan itibaren başlayan Lale Devriyle A) Yalnız I B) Yalnız II

Batılılaşmanın etkileri görülmeye başlar. C) Yalnız III D) I ve II
(Cevap D) E) II ve III

III. Selim dönemine; devlet ve topluma yeni bir düzen

vermek istendiğinden "Nizam-ı Cedit" (Yeni düzen)
Devri denir. Kurduğu ordu da bu adla anılır.
(Cevap D)

11. "17. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin halktan ve

tüccardan yeni vergiler aldığı gibi eski vergileri de
artırmıştır."

Bu durum aşağıdakilerden hangisine ortam

hazırlamıştır? (2000 DMS)
A) Islahat hareketlerinin hızlanmasına
B) Ekonomik hayatın canlanmasına
C) Ülkede ayaklanmaların çıkmasına
D) Devlet giderlerinin azalmasına
E) Tüketim maddelerinin ucuzlamasına
f -TARİH- 41

13. Osmanlı Devleti, XVIII yüzyıldan itibaren, 15. Aşağıdakilerden hangisi, Lale Devri'nin
özelliklerinden biridir? (200312 KPSS)
I. Tarım,
A) Batı kurumlarının örnek alınması
II. Askerlik, B) Avrupa'da elçiliklerin açılması
C) Türkçülük akımının başlaması
III. Teknik,
D) İlk kez bütçe yapılması
IV. Yönetim E) Şehzadelerin sancak beyliğine atanması

alanlarının hangilerinde Avrupa'nın üstünlüğünü *

kabul etmiş ve Avrupalılardan yararlanmaya Lale Devri'nin özelliklerine göz atarsak,
başlamıştır? (2002
KPSS) B) I ve III İlk d9fa Fransaya geçici bir elçi gönderilmiştir.
D) II ve III İlk matbaa açılmıştır.
A) I V9 II C) IV9 IV E) II
Doğu klasikleri Osmanlıya çevrilmiştir.
V9 IV
Değişik S9mtl9rd9 kütüphaneler açılarak
kültürün yaygınlaştırılmasına çalışılmıştır. - Yalova
ve İstanbul'da kağıt imalathaneleri kurulmuştur.
Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda Geriteme Dön9mi'n9
girmesiyle batının askeri ve teknik üstünlüğünü kabul Kumaş imalathaneleri kurulmuştur.
etmiştir. Yön9tim alanında batılılaşma ise XIX. İlk itfaiye kurulmuştur.
yüzyılda başlamıştır. İlk defa çiçek aşısı uygulanmıştır.
Mimari yapı gelişmiştir.
(C9vap D)
(Cevap B)
C3
cc
LLJ
Q
(/}
W
Q_

o
LU

14. Aşağıdakilerden hangisi, Avrupa devletlerinin

Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmak için
yararlandıkları konulardan biri değildir? (2003
KPSS)
A) Kapitülasyonlar
B) Müsad9r9 Sistemi
C) Azınlık hakları
D) Borçlar
E) Taht kavgaları

Azınlık, kapitülasyon, taht kavgaları, borçlar gibi

mes9İelerde Avrupa Devletleri Osmanlı işlerine
müdahaİ9 etmişlerdir. Müsadere sisteminde
Avrupalılar herhangi bir şekilde yararlanmamıştır.
(Cevap B)
42- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
COĞRAFYA | Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası (Tarım)
TÜRKİYE'NİN EKONOMİK COĞRAFYASI
İnsanların katıldığı ekonomik etkinlikleri coğrafya
biliminin kullandığı prensipler çerçevesinde ele alan
bilim dalı ekonomik coğrafyadır.
Türkiye'nin ekonomisini etkileyen coğrafî faktörler:
a. Coğrafî Konum: Türkiye'nin Kuzey Yarım
Küre'de, orta kuşağın Ekvator'a yakın olan
kısmında (36-42° kuzey enlemlerinde) bulunması ve
üç tarafının denizlerle çevrili olması, çeşitli iklimlerin
oluşmasına ortam hazırlamıştır. Çeşitli kültür
bitkilerinin yetiştirilmesi ise, ülkenin tarımı, ticareti ve
sanayisinin canlanmasını sağlamıştır.
- Türkiye'nin Asya ve Avrupa arasındaki ulaşım
yolu üzerinde bulunması sonucunu doğurmuş, bu da
ülke ticaretinin canlanmasına yol açmıştır.
- Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya'da kurulan
yeni devletlerle ortaya çıkan ilişkiler, Türkiye
ekonomisinin daha da kalkınmasına katkıda
bulunmuştur.
- Boğazlara sahiptir ve buradan geçen yabancı
gemilerden döviz alarak ülke ekonomisine katkı
sağlanmaktadır.
- Petrol rezervi fazla olan ülkelere komşudur. Bu
nedenle kolay petrol elde etme avantajına sahiptir.
b. İklim:
Ekonomisinde tarımın önemli yer tuttuğu ülkemizde,
iklimin etkisi daha da belirgindir. Sulamalı tarımın
henüz yeterince yapılmadığı Türkiye'nin özellikle
tarımsai ürün rekoltesi, yıllık yağışa sıkı bir bağlılık
gösterir. Yağışın yeterli olduğu yıllarda tahıl ihraç
eden ülkemiz, kurak geçen yıllarda tahıl ithal etmek
zorunda kalmaktadır. Yağıştan başka sıcaklık
durumu da tarımsal ürün miktarı ve çeşitliliği
üzerinde etkilidir. Don olaylarının fazla olduğu
yıllarda bazı sebze ve meyve üretimi önemli
miktarda azalır. Farklı iklim özelliklerinin bulunması,
Türkiye'nin değişik yörelerinde kültür bitkilerinin
çeşitlenmesine imkân hazırlamaktadır. Örneğin,
Doğu Karadeniz'in bol yağışlı ikliminde çay ve fındık
gibi kültür bitkileri yetişirken, Ege ve Akdeniz'in
kışları ılıman ikliminde pamuk, muz ve turunçgiller
yetişebilmektedir. İklimin Türkiye ekonomisi
üzerinde başka bir etkisi de turizm yönünden
olmaktadır. Karasal iklime sahip olan yörelerde yılın
sadece yaz aylarına sıkışan turizm sezonu, Akdeniz
ikliminin etkili olduğu yörelerde çok daha uzun bir
sezonayayılmaktadır.
c. Topoğrafya: Topoğrafik özellikler de Türkiye
ekonomisinde etkili olmaktadır. Yer şekilleri
arasında en geniş alan kaplayan dağlar, tarım
alanlarını azaltarak ve iklim koşullarını değiştirerek
ekonomi üzerine değişik etkilerde bulunur. Türkiye
ortalama yükseltisi fazla (1132 m) olan bir ülkedir.
Topoğrafyanın bir elemanı olan yükseklik faktörü,
sıcaklığın azalmasına ve don olaylarına neden olur.
Bunlar da tarımı ve ekonomiyi olumsuz yönde
etkiler. Topoğrafyanın diğer elemanı olan eğim
faktörü de yerleşmeyi ve tarımı olumsuz yönde
etkiler. Çünkü dik yamaçların ekonomik yönden
başka olumsuzlukları da vardır. Buralardan yol
geçirmek çok zor ve masraflıdır. Ayrıca dik yamaçlar
heyelânların da sık olduğu yerlerdir. Bu nedenlerle
eğimin fazla olduğu yerlerde ulaşım koşulları da
olumsuzdur.
d. Nüfus artışı: Türkiye'nin nüfusu hızla
artmaktadır. Onun için nüfusun başta gelen
özelliklerinden biri, genç olmasıdır. Ancak çalışma
çağında olan bu insanlara ülkemizde yeteri kadar iş
bulunamamakta ve böylece ortaya çıkan işsizlik,
ülkenin ekonomisini olumsuz etkilemektedir.
e. Doğal afetler: Deprem ve sel başta olmak üzere
her yıl ülkemizde çok sayıda meydana gelen don,
çığ, heyelân, sis, orman yangını gibi doğal afetler,
ülkemizde çok büyük ekonomik kayıpların yanında
can kayıplarına neden olmaktadır.
 -COĞRAFYA-
Türkiye'deki ekonomik faaliyetler aşağıdaki
başlıklar halinde incelenir:
- Tarım Sanayı
- Hayvancılık Turizm
- Ormancılık Ulaşım
- Madenler Ticaret
- Enerji Kaynakları
TÜRKİYE' DE
TARIM
TARIMI ETKİLEYEN FAKTORLER
Türkiye tarımı çeşitli faktörlerin etkisinde
bulunmaktadır. Bunlar doğal ve beşerî faktörler
olmak üzere iki gruba ayrılır.
A. DOĞAL FAKTÖRLER
Toprağın Cinsi: Tarımın üzerinde yapıldığı
toprakların verimlilik dereceleri birbirinden farklıdır.
En verimli topraklar, akarsuların biriktirmeleri sonucu
oluşan alüvyal topraklardır. Bu topraklar,
Türkiye'deki en verimli tanm alanlarını __
oluşturmaktadır. Vadi tabanı düzlükleri, deltalar ve ■§
bir çok çöküntü ovası alüvyal topraklardan oluşur. £
Buna karşılık tuzlu, jipsli bol killi toprakların verimleri 5
çok düşüktür. |!
İklimin Özellikleri: İklimin iki önemli elemanı olan g
yağış ve sıcaklık, etkinlikleri tarımsal ürün çeşidini :s
ve tarımsal ürün miktarını önemli ölçüde etkiler. >-
Özellikle barajların, tarım alanlarını yeteri kadar
sulayacak miktarda olmadığı ülkemizde başta
tahıllar olmak üzere, birçok kültür bitkisinin üretim
miktarı yağış durumuna sıkı sıkıya bağlıdır. Sıcaklık da
Türkiye tarımında çok önemli bir doğal faktördür.
Sıcaklığın düşük olduğu yörelerimizde, fazla
sıcaklığa ihtiyaç duyan kültür bitkileri
yetiştirilememektedir.
İklimin tarım üzerindeki etkilerini şu maddeler
halinde sıralayabiliriz,
- Türkiye'de aynı anda farklı iklim özelliklerinin
görülmesi, ürün çeşidinin fazla olmasını sağlamıştır.
- Yağışın yetersiz, buharlaşmanın fazla olduğu ve
toprak neminin düşük olduğu yerlerde örneğin İç ve
Güneydoğu Anadolu'da, nadas yöntemi uygulandığı
için topraktan heryıl yararlanılamaz.
- Kışların uzun ve soğuk geçtiği yerlerde ürün
çeşidi azalır. Örneğin Doğu Anadolu Bölgesi
43
- Yağışın yetersiz olduğu ve sulama sorununun
çözülmediği yörelerde tarımsal verim düşer, üretim
miktarında yıllara göre dalgalanma görülür.
Topoğrafya: Tarımsal etkinliklerin üzerinde
gerçekleştirildiği toprağın oluşumu ile topoğrafyanın
elemanları olan eğim, yükseklik ve bakı arasında
çok yakın bir bağ vardır. Eğimin fazla olduğu
yerlerde toprağın oluşması ve dolayısıyla buralarda
tarımın yapılması söz konusu değildir. Onun için,
Türkiye'de çok geniş alanlara yayılmış bulunan
dağlar, tarımsal yönden olumsuz yerlerdir. Buna
karşılık düz yerler ise, hem toprak oluşumu, hem de
bu topraklar üzerinde tarımın yapılması bakımından
son derecede uygun yerlerdir.
Engebeli topoğrafya bir taraftan erozyon nedeniyle
toprak oluşumunu engellerken, diğer taraftan da
ulaşımı, taşımacılığı zorlaştırarak tarım üzerinde
olumsuz etki yapar.
Türkiye ortalama yükseltisi fazla, dağlık, engebeli bir
ülkedir. Bu nedenle;
- Dağlık ve engebesi fazla olan yerlerde makine
kuüanımı çok sınırlıdır.
- Ekili - dikili alan oranı genel olarak azdır.
- Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar.
Bu nedenle batıdan doğuya doğru gidildikçe;
a) Ürün çeşidi azalır.
b) Ürünlerin olgunlaşma ve hasat zamanı gecikir.
c) Sebzecilik çok azalır.
- Dağların kıyıya uzanış yönü deniz ikliminin etki
sahasını belirleyerek tarım ürünlerinin çeşidi ve
verimi üzerinde rol oynar.
B. BEŞERİ FAKTÖRLER
Toprağın İşlenmesi: Bazı toprakların yapısı ve
dokusu, ürün miktarını azaltıcı etki yapar. Ancak bu
topraklar işlenerek verimleri yükseltilebilir.
Topraktan fazla ürün almak için, onun gelişmiş
makinelerle işlenmesi gerekir.
Sulama: Tarım bitkilerinin olgunlaşabilmeleri için
istedikleri su belirli zamanlarda ve belirli ölçüde
olmalıdır. Bitkiler su ihtiyaçlarını eğer yağıştan
karşılayamazsa bu eksiklik sulama yoluyla giderilir.
İklim koşulları düşünüldüğü zaman, Karadeniz
kıyıları ve Kuzeydoğu Anadolu dışında ülkenin her
yerindeki tarım alanları, sulanmaya ihtiyaç gösterir.
Türkiye'de yaz yağışlarının ya hiç oimaması, ya da
44- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

çok az olması nedeniyle etkili bir yaz kuraklığı
yaşanır.
Sulama sorununun çözülmesiyle tanmda şu
değişiklikler gözlenir;
- İklim koşullarına bağlılık azalır.
sıradadır, daha sonra Çukurova ve Trakya gelir.
Yağışlı olan Karadeniz ve Doğu Anadolu'nun yüksek
yerlerinde buğday yetişmez. Çünkü olgunlaşma
döneminde kurak hava ister. Ülkemizde buğday
hasadının çeşitli yörelerde farklı zamanlarda
başlaması sıcaklık farkından kaynaklanır.

- Topraklar her yıl ekilebilir ve her yıl kullanılabilir.

- Nadas yöntemi sona erer.
- Üretimde süreklilik sağlanır.
- Tarımsal verim artar.
- Ürün çeşidi artar.
Buğdayın Türkiye'deki Üretim Alanları
- Yılda birden fazla ürün alınabilir.
Arpa
Gübreleme: Bitkiler için gerekli olan mineral ve
Buğdayın yetiştiği her yerde yetişmektedir. Sıcağa
organik maddeler, ancak gübreleme yoluyla toprağa
ve soğuğa buğdaya göre daha dayanıklıdır. Hayvan
kazandırılabilir.
yemi ve bira endüstrisinde kullanılır. Üretimin yarısı
Tohum: Tarım alanlarından daha fazla ürün İç Anadolu Bölgesi'nden sağlanır.
alabilmek için toprağı işleme, sulama ve
gübrelemenin yanında, ekilen tohumun kalitesi de
önemlidir.
Ulaşım ve Pazarlama: Yurdumuzda özellikle ticarî
amaçla yapılan tarım için ulaşım ve pazarlama çok
önemlidir. Pazarlanmasına devletçe ayrı önem
verilmektedir. Bu amaçla çeşitli kooperatifler
kurulmuştur. Bunların başlıcaları Pankobirlik, Arpanın Türkiye'deki Üretim Alanları
Fiskobirlik ve Trakya Birlik'tir. Mısır
İlaçlama ve Zirai Mücadele: İlaçlama tarımsal Fazla su ve sıcaklık ister. Türkiye'de en çok Akdeniz
verimi artınr. Ürün kalitesini yükseltir. Tarımsal ve Karadeniz de yetiştirilir. Karadeniz Bölgesi'nde
ürünlerin tohumdan hasat dönemine kadar geçirdiği üretimi fazla olmasına rağmen bölge ticaretinde
her aşamada çeşitli hastalık ve zararlılara karşı önemli değildir. Son yıllarda sanayi bitkisi olarak
bilinçli bir şekilde ilaçlanması gerekir. kullanıldığından Akdeniz'de üretimi artmıştır.
Makineleşme: Günümüzde gelişmiş ülkelerde Karadeniz Bölgesi mısır üretiminde 2. sırada olduğu
tarımın her aşaması makine ile yapılmaktadır. halde ticareti yoktur. Çünkü ürün daha çok bölge
Tarımda makineleşmenin başlıca etkileri şunlardır; halkı tarafından tüketilmektedir.

- Ürün zamanında ekilir.

- Ürün zamanında hasat edilir.
- Daha az zamanda daha çok ürün elde edilir.
- Ürünün ekiminde ve hasadında görülecek
kayıplar en aza iner.
- Uretim miktarı artar.
Mısırın Türkiye'deki Üretim Alanları
TÜRKİYE'DE YETİŞEN TARIM ÜRÜNLERİ
Pirinç
A-TAHILLAR
Yetişmesi için çok fazla suya ihtiyaç vardır. Sıcak ve
Buğday nemli bir iklim ister. Ekim alanı geniş fakat ekimi
En çok üretilen tahıldır. Sıcak ve kurak bir iklimde devlet kontrolündedir. Sulak yerlerde yetiştiği için
yetiştiği için üretimde İç Anadolu Bölgesi birinci bazı yerlerde sıtma hastalığına sebep olmaktadır.
 -COĞRAFYA- 45

Ülkemizde en fazla Edirne, Samsun, Sinop, Çorum - Her mevsimin yağışlı geçmesi, Karadeniz
ve Kastamonu illerinde yetiştirilir. Bölgesinin kıyı kesiminde pamuğun
yetişememesinin en önemli nedenidir.

- Kuzeydoğu Anadolu'nun yüksek platolarında;

(örneğin; Erzurum-Kars) yaz yağışları pamuk
tarımını engeller.

Pirincin Türkiye'deki Üretim Alanları

Çavdar
Yetişme koşulları yönünden buğday ve arpanın
yetişemediği yerlerde bile yetişebilen bir tahıl
türüdür. Genellikle doğrudan ekmek olarak ve Pamuğun Türkiye'deki Üretim Alanları
ekmeğe katkı maddesi olarak tüketilmektedir. Ekim Şeker Pancarı
alanı ülkemizde giderek daralmaktadır.
llıman kuşağın nemli ve serin yerlerinde yetişir.
Yulaf Yetişme döneminde çok nem ister. En çok iç
Yulaf unu, çeşitli besin maddelerinde ve alkollü bölgelerimizde üretilir. Üretimde İç Anadolu
içkilerde katkı maddesi olarak kullanılır. Yulaf ayrıca birincidir. Bunu Karadeniz, Marmara ve Doğu
hayvan yemi olarak da önemlidir. En çok Orta Anadolu bölgeleri izler. Şeker pancarının hasattan
Anadolu'da, daha sonra Trakya ve Ege Bölgesi'nde hemen sonra işlenmesi gerekir. Bu nedenle ekim
tarımı yapılır. Ekim alanları ve üretimi giderek yapılan yerler şeker fabrikalarına yakındır. Küspesi
azalmakîadır. de hayvan yemi olarak kullanıldığı için ekim alanları
çevrelerinde ahırve besi hayvancılığı gelişmiştir.
BilgiNotu j
BÜgiNotvf
| Türkiye tahıl üretimi genel olarak değerlendirildiği
izaman hızlı bir artışın olduğu anlaşılır. Bu artış, açılmıştır.
I büyük ölçüde buğday üretiminde görülmektedir.
1 Bunun nedeni de, buğdayın, halkın temel
besin | maddesi olmasıdır. Toplam tahıl
üretiminin %60-I ŞŞ'ini buğday oluşturur.

B- ENDÜSTRİ BİTKİLERİ
Pamuk Şeker Pancarının Türkiye'deki Üretim Alanları
Sıcak ve kurak yerde aynı zamanda sulamanın da
Tütün
yapılabildiği yerlerde yetişmektedir. Elazığ ve Iğdır
ovaları gibi yaz sıcaklıklarının yeterli olduğu alüvyal Tütün, kıraç arazide yetişir. büyüme döneminde bol
ovalarda sulama yoluyla da ekimi yapılmaktadır. su ister. Tütün ekimi devlet kontrolündedir. Böylece
Türkiye pamuk üretiminde de, Ege Bölgesi'nin üretim miktarındaki dalgalanmalar önlenmiş olur.
verimli çöküntü ovaları başta gelir. Bunlar arasında
Ege Bölgesi'nde tütün ekim alanları, çöküntü
da Büyük Menderes ovaları çok önemlidir. Akdeniz
ovalarında yoğunlaşmıştır. Bakırçay, Gediz, Küçük
Bölgesi'nde pamuk ekiminin en çok yapıldığı yerler
Menderes ve Büyük Menderes ovalarında tütün
Çukurova ve Amik ovasıdır. Pamuk, dokuma ve
ekimi başta gelen tarımsal etkinlikler arasındadır.
tekstil ürünlerinin hammaddesidir. Aynı zamanda
Karadeniz Bölgesi de Türkiye tütün üretiminde
çekirdeğinden yemeklik yağ elde edilmektedir.
önemli yere sahiptir. Ülke üretiminin yaklaşık %20-
Bazı bölgelerimizde pamuk yetişmez. Çünkü; 25'ini bu bölge sağlar. Bafra ovası ve Kelkit oluğu
ö n em li tüt ü n ekim al a nla rı dı r. Marm ar a
- İç Anadoluda yükselti sıcaklığı
Bölgesi'ndeki tütün ekim alanları daha çok Güney
düşürdüğünden pamuğun yetişmesini engeller.
Marmara bölümündedir. Balıkesir (Altınova, Ayvalık,
Edremit, Burhaniye) ve Bursa (înegöl) illerinden
46- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

başka Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ ve Kırklareli Kocaeli, Sakarya, Zonguldak ve Sinop illerinde ekimi
illerinde de az miktarda tütün ekimi yapılır.
yapılmaktadır.Doğu Anadolu'daki tütün ekim Anason:
alanları; Malatya, Bitlis ve Muş illerindedir.
Güneydoğu Anadolu'da ise Adıyaman, Siirt ve Alkollü içki sanayisinde kullanılır. Marmara, Ege ve
Diyarbakır illerinde ekimi yapılır. Akdeniz Bölgelerinde üretilir.
C- YAĞ BİTKİLERİ
Soya fasulyesi
Bu bitki %20 oranında yağ, %40 oranında protein
içerir. Yaş sebze, kuru sebze olarak tüketildiği gibi,
ekmeklik una da katılır. Ancak yurdumuzdaki ekimi,
genellikle soya yağı üretimine yönelik yapılır.
Tütünün Türkiye'deki Üretim Alanları
Soya bitkisinin Türkiye'deki doğal yetişme ortamı,
Çay
Doğu ve Orta Karadeniz bölümlerinin kıyı kuşağıdır.
Doğu Karadeniz'de yetişmektedir. Üretimi ve Çukurova ve Antalya düzlüğü ile Ege ovalarında
fabrikaların çoğu Rize'dedir. Şekerpancarı gibi ikinci ürün olarak geniş ekim alanları
toplandıktan sonra hemen işlenmelidir. Yine çay bulabilmektedir.
fabrikaları ekim alanlarının bulunduğu yerlerdedir.
Yer fıstığı
OilgiNotuJ
Meyvesi bitkisel yağ üretiminde önemli yer tutar.
ekim alanı en dar endüstri bitkisidir. %45-60 oranında yağ, %40-45 oranında protein
içerdiği için çerez olarak da yoğun şekilde
Haşhaş
2: tüketilmektedir. Üretimin büyük kısmı, Akdeniz
Uyuşturucu özelliğinden dolayı üretimi devlet Bölgesi'nde ikinci ürün olarak elde edilir. Başta İçel
kontrolündedir. İlaç endüstrisinin hammaddesidir 'ğ olmak üzere Adana, Antalya, Hatay ve
Haşhaşın en çok üretildiği il Afyon'dur. Daha sonra g Kahramanmaraş ovalarında üretimi yapılır.
Denizli gelir. Ş. Susam
o
Gül S Tohumunda %50-60 oranında yağ bulunduran
Bir süs bitkisi olan gül, sanayide gül yağı veya gül susam da yağlı tohumlu bitkilerdendir. Ege
esansı olarak bilinen sıvı yağ olarak kullanılır. bölümünde, Güney Marmara bölümünde ve
Gülyağı, kozmetik sanayinin önemli bir ham Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde üretilir. Yıllık
maddesidir. Türkiye, gül yetiştirme ve gül yağı üretimi azdır.
üretiminde dünyada sayılı ülkeler arasındadır.
Zeytin
Gülcülüğün merkezi Isparta'dır. Gül bahçelerinin
%90'ını bulunduran bu il, gül yağı sanayinin de Kışları ılık ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak olan
merkezidir. Ayrıca Burdur, Denizli, ve Aydın'da da yerlerde yetişir. Zeytin ağaçlarının yayılış alanını
az miktarda gül tarımı yapılır. Akdeniz iklimi sınırlandırmıştır. Güney Marmara,
Ege Bölümü, Akdeniz Bölgesi'nin kıyı yöreleri ve
Kenevir ve Keten: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Akdeniz'e yakın
Lifli bitkilerdir. Kenevirin lifleri daha çok çuval, halat, yöreleri, zeytin üretim alanlarıdır. Türkiye, dünya
urgan, paspas gibi kaba dokumalı eşya üretiminde zeytin üretiminde üçüncü sırada yer alır.
kullanılır. Türkiye'de en çok Batı Karadeniz
bölümünde Sakarya çevresinde ve Kastamonu'da
üretilir. Taşköprü'de kenevir lifi işleme fabrikası
kurulmuştur. Keten de sanayide önemli hızla artan
bir bitkidir. Lifleri dayanıklı olduğu için, kâğıt para
yapımında ve kot pantolon üretiminde kullanılır.
Tohumundan da yağ elde edilir. Başlıca üretim
Zeytinin Türkiye'deki Üretim Alanları
alanı, Batı Karadeniz bölümüdür. Kastamonu,
 -COGRAFYA-
Ayçiçeği
Önemli yağ bitkisidir. Büyüme döneminde yağış
olgunlaşma döneminde bol güneş ister.
En çok Marmara bölgesinde yetiştirilir. Marmara
Bölgesi'nden sonra en fazla ayçiçeği ekim aianı Orta
Anadolu'dur.
. gelişme göstermiştir. Baklagiller arasında ekimi en
— çok yapılanlar mercimek, nohut ve fasulyedir.
&'••'—
Ayçiçeğinin Türkiye'deki Üretim Alanları
TÜRKİYE'DE SEBZECİLİK
Sebzeler; yaprakları, kökleri meyveleri ve tohumları
yaş ya da kuru olarak insanlar tarafından yenilen
otsu bitkilerdir. Sebze ekim alanları, Türkiye'deki
tarım alanlarının çok küçük bir bölümünü oluşturur.
Ancak üretim yönünden tarımsal etkinlikler arasında
önemli biryertutar.
Sebze tarımda,
- Güneşlenme süresinin yeterli olması
- Yazların sıcak ve uzun olması
- Sulamanın yeterli olması
- Yaz kuraklığının belirgin olmaması gibi etkenlere :E
bağlı olarak bölgeler arasında değişik özellikler >^
göstermesine neden olmuştur.
Sıcaklık, yağış ve toprak bakımından farklı
sebzelerin farlı istekleri vardır. Onun için ülkenin
belirli yörelerinde belirli sebzelerin üretimi yoğunluk
kazanmıştır. Sıcaklık durumu önemli olduğu için,
Türkiye'de sebzeler en erken Akdeniz ikliminin etkili
olduğu yerlerde, en geç ise şiddetli karasal iklimin
görüldüğü Doğu Anadolu Bölgesi'nde
olgunlaşmaktadır.
Ekim alanları Türkiye'nin her tarafına yayılmıştır.
Ancak en çok sebze üretilen bölgeler; Akdeniz,
Marmara ve Ege bölgeleridir. Bundaki başlıca
etkenler iklimin sıcak (don olaylarının meydana
gelmemesi), toprakların ise verimli olmasıdır.
Ayrıca sulama imkânlarının bulunması da önemlidir.
Bunlara ek olarak büyük tüketim merkezlerine
yakınlık da önemli faktördür.
47
Baklagiller
Fasulye, bakla, bezelye, nohut, mercimek ve
börülce bu gruba girer.
Su ve toprak istekleri bakımından fazla seçici
olmadıkları için, Türkiye'de baklagil ekim alanları
çok yaygındır. Ekim alanları zaman içinde büyük bir
Mercimek
En çok Güney Doğu Anadolu'da yetişir. Yeşil
mercimek İç Anadolu'da birincidir.
Mercimeğin Türkiye'deki Üretim Alanları
Nohut En fazla İç Anadolu da yetişir.
'
o
ır
aı
o
eo
tn
a.
Nohutun Türkiye'deki Üretim Alanları
Fasulye
Karadeniz ve Akdeniz'de yaygındır. En fazla K.
Maraş'ta yetişmektedir.
SERACILIK
Sebze, meyve ve çiçek üretiminde önemli bir konu
da seracılıktır. Seralarda, doğal koşullardaki yetişme
döneminden daha önce ve daha sonra sebze,
meyve çiçek üretimi yapılır. Seralar, cam veya
plâstik mekânlardır. Seralardaki hava gerektiğinde
çeşitli yollarla ısıtılarak kış mevsiminde de üretim
yapılabilmektedir.
Günümüzdeki sera alanlarının %60'ı Antalya ilinin
kıyı yörelerinde bulunmaktadır. Ege Bölgesi'nde
Muğla, Aydın ve İzmir'in kıyı yörelerinde de seracılık
önem kazanmıştır. Seracılık sayesinde yazlık sebze,
kışlık sebze, yazlık meyve, kışlık meyve kavramları
ortadan kalkmıştır.
48- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

TÜRKİYE'DEKİ MEYVECİÜK Turunçgiller

Meyvecilik de Türkiye'de önemli bir tarımsal ve ticarî
faaliyettir. Türkiye'de çok çeşitli meyve
yetişmektedir. Çünkü sıcaklık, yağış ve toprak
yönünden, ülkemizde değişik özellikler gösteren
farklı yöreler vardır. Bu nedenle meyvecilik
Türkiye'de önemli geçim kaynakları arasında yerini
almıştır. Toprak ve iklim özelliklerine göre bazı
yörelerde belirli meyvelerin tarımı öne çıkmıştır.
Üzüm
Yetişme alanı en fazla olan meyvedir. Soğuğa
dayanıklıdır. Bağlar, ülkenin hemen her yerinde
görülür. Ancak ekonomik olarak bağcılığın yapıldığı
yerler Ege Bölgesi'nde yoğunlaşmıştır. Türkiye
üzüm üretiminin yarıya yakını (%45) bu bölgeden
sağlanır. Gediz vadisinde çok yaygın üzüm bağları
vardır. Üzüm en çok Manisa ve İzmir illerinde
yetiştirilen İzmir'in çekirdeksiz üzümü, genellikle
Portakal, mandalina, greyfurt, turunç ve limon'un
ortak adıdır. Bünyelerinde bol su bulunduran bu
meyveler, dona karşı çok hassastır. Onun için kışları
soğuk olmayan iklim bölgesinde yetişir. Bu yüzden
de turunçgil ağaçları Akdeniz ikliminin etkili olduğu
yerlerde yetiştirilir. Turunçgil üretim alanları, Akdeniz
Bölgesi'yle Ege bölümü ve Güney Marmara
bölümüdür. Doğu Karadeniz bölümünde Rize
yöresindeki mikroklima alanında da mandalina
bahçeleri vardır.
Turunçgillerin Türkiye'deki Üretim Alanları

kurutularak pazarlanır. Üzüm üretimi bakımından İncir

Ege Bölgesi'ni, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, onu da
Orta Anadolu, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri takip
eder. Ayrıca Türkiye, kuru üzüm üretimi ve
ihracatında birinci sırada yer almaktadır. Meyve
olarak tüketildiği gibi şarap yapımında da kullanılır.
o erj
Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yetişir. En
kaliteli kurutmalık incirler, Ege Bölgesi'nde Büyük ve
Küçük Menderes vadilerinin kuzey rüzgârlarına karşı
korunaklı olan yamaçlarında üretilir. Türkiye'de incir
ağaçlarının %80-85'l Ege bölümündeki ovalarda
bulunmaktadır.
Dİİ0İ Notu /

Elma
Üzümün Türkiye'deki Üretim Alanları Türkiye'de üzümden sonra yetişme alanı ve miktarı
en çok olan meyvedir. Soğuğa dayanıklıdır. En fazla
Fındık
İç Anadolu'da yetişmektedir.
Anavatanı Türkiye olan fındığın ülke ekonomisinde
önemli bir yeri vardır. Yıllık yağışın bol ve düzenli
olduğu yerlerde yetişir. Devirli bitkilerdendir. Bir yıl
fazla, diğer yıl az ürün verir. Üretimde başta Ordu ve
Giresun illeri olmak üzere Karadeniz ilk sırada gelir.
Marmara Bölgesi'ndeki ekim alanlarıysa; Sakarya,
Kocaeli. Elmanın Türkiye'deki Üretim Alanları

Türkiye, dünya fındık üretiminin %75-80'ini Kayısı

sağlamaktadır. Fındığın Türkiye'deki Üretim Alanları
Karasal iklime sahip yörelerin alçak kesimlerinde
kayısı ağaçlarına sık rastlanır. Ancak ilkbahar
donlarına karşı çok hassastır. Onun için ticarî olarak
üretim alanları belirli yerlere sıkışmıştır. En çok
kayısı ağacı Malatya il sınırlarındadır. Daha sonra
Eiazığ, Konya, Kayseri ve İzmir gelir. Kayısı
üretiminin merkezi Malatya'dır. Türkiye kuru kayısı
üretiminin %30-40'ını bu il karşılar.

Şeftali
Güney Marmara ve Ege bölümünde yoğunlaşan
şeftali ağaçları soğuğa karşı dayanıksızdır. En
yaygın ekim alanı, Bursa ve yakın çevresidir.
Antep fıstığı
Antep fıstığı ağacı, Akdeniz iklim bölgesinde yetişir.
Ekonomik anlamda yetiştirildiği yer, Güneydoğu
Anadolu Bölgesi'yle sınırlı kalmıştır. Burada da
Gaziantep, Şanlıurfa ve Adıyaman illeri başlıca
yetiştirme alanlarıdır. Türkiye Antep fıstığı
ağaçlarının %80'i Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde
buiunur.
BilgiNotuf
jÜlkemizde yetiştirilen Antep fıstığının %70-75'i ihraçj
iedilir.
Badem
Badem ağacı yaz dönemi sıcaklığı uzun geçen
yerlerde yetişir.
Doğu Karadeniz kıyı yöreleri, Erzurum-Kars ve .„
Ardahan plâtolarıyla soğuk olan yüksek yerler "5
dışında ülkenin hemen her yerinde badem ağacına g
rastlanır. Üretilen bademin %70'i ihraç edilmektedir. jg >> Türkiye'de faal nüfusun yaklaşık yarısı tarım
Ceviz
Ülkenin pek çok yerinde yetiştirilir. Çok uzun (400- |
500 yıl) yaşayan ceviz ağacının kerestesi, >■ » Ülkemizin kalkınmasında önemli rol oynayan
mobilyacılıkta değerli bir ham maddedir. Yağ ve
protein oranı yüksek olan çok besleyici bir meyvesi
vardır.
Muz
Don olayı görülmeyen ve kışları ılık geçen yörelerde
sınırlı ekim alanları vardır. Bu nedenle sadece
Akdeniz Bölgesi'nde üretimi yapılır. Türkiye muz
tarımının merkezi Alanya ve Anamur'dur.
YEM BİTKİLERİ
Yem bitkileri, evcil hayvanların kuru ve taze yem
ihtiyacını karşılayan tarla bitkileridir. Hayvancılığın
önemli olduğu, hattâ bazı yörelerde ziraatın önüne
geçtiği ülkemizde hayvan yemine olan ihtiyaç,
kendiliğinden anlaşılır. Çayır ve meraların yetersiz
olduğu da dikkate alınınca, yem bitkilerinin önemi
daha da artmaktadır.
Yem bitkilerinin yoğun şekilde ekildiği yerler,
hayvancılığın da yoğun olarak yapıldığı yörelerdir.
Başlıca yem bitkileri şunlardır:
-COGRAFYA- 49
Yonca
Yağışlı yerlerde sulamasız, yazları kurak geçen
yerlerde ise sulamalı olarak yetiştirilir. Yonca, ot
verimi fazla olan, uzun ömürlü bir bitkidir. Akdeniz
Bölgesi'nde yılda 8-10, Ege ve Marmara
Bölgeleri'nde 7-8, Orta Anadolu'da 4-5, Doğu
Anadolu'da ise 2-3 kez biçilebilmektedir. Türkiye
yem bitkileri üretiminin %90-95'ini yonca oluşturur.
Fiğ
Hem samanı hem de tohumu hayvan yemi olarak
kullanılır. Kıyı yöreierinde kışlık, iç yörelerde ise
yazlık olarak ekimi yapılır.
Korunga
En çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde yetiştirilen bir
yem bitkisidir. Yoncanın yetiştirilmediği fakir
topraklarda yetiştirilebilir.
TARIMIN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ
Tarımın Türkiye ekonomisinde çok önemli bir yeri
vardır. Başlıklar halinde ifade edersek;
» Türkiye arazisinin önemli bir kısmı ekim-dikim ve
orman (tarım) alanlarıdır.
sektöründe çalışmaktadır. Dolayısıyla ülke
%s nüfusunun yarıya yakını geçimini tarımdan
:
sağlamaktadır.
sanayi, büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Çünkü bir
çok sanayi dallarının (başta tekstil ve yağ
sanayisi) ham maddesini tarım ürünleri
oluşturur.
» Tarım ürünleri çeşitli ve bol olduğu için, Türkiye
tarım ürünleri satın almak için dış ülkelerde fazla
döviz ödememektedir.
» Türkiye'nin ihraç ettiği mallar arasında ham, yarı
işlenmiş ve işlenmiş olarak tarım ürünleri önemli
yer tutmaktadır.
50- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

4. - En çok üretilen tahıldır.

ÇOZUMLU - En çok İç Anadolu Bölgesi'nde yetişir.
KAVRAMA TESTİ
- Sıcak ve kurak bir iklimde yetişir.

Yukarıda bilgileri verilen tahıl aşağıdakilerden

hangisidir?
1.
A) Arpa
B) Pirinç
C) Buğday
D) Mısır
E) Yulaf
Yukarıdaki şekillerde İç Anadolu Bölgesi'nin
başlıca tarım ürünlerinin Türkiye toplam üretimi
içindeki payı verilmiştir. Hangi şıkta ürünlerin
isimleri doğru olarak verilmiştir?

IV hangisi tahılların özelliği

5. Aşağıdakilerden

A) Buğday Baklagiller Şeker Arpa arasında deöildir?

pancarı
A) En çok üretilen ve tüketilen besin ürünleridir.
Baklagiller Şeker Arpa Buğday
B) B) Dünya genelinde yaygındır.
pancarı C) Ülkemizde İç Anadolu, Akdeniz, Karadeniz
Şeker Arpa Buğday Baklagi tahılda ön plandadır.
C)
pancarı D) Optimum yetişme aralığı en geniş olan bitkilerdir.
o
Arpa Baklagiller Buğday Şeker >■ E) Ülkemizde üretim genelde ihracata yöneliktir.
D) eo
'o
pancarı UJ

Arpa Şeker Baklagiller Buğday

E)
pancarı

2. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye tarımının

özellikleri arasında degildir?

A) 1980'den sonra tarım da modernleşmeye

gidilmiştir.
6. - Fazla su ve sıcaklık ister.
B) Sanayinin gelişmesiyle tarımda modemleşmeye
gidilmiştir. - En çok Akdeniz ve Karadeniz'de yetişir.
C) Nadas ve gübreleme en önemli problemidir.
- Son yıllarda sanayi bitkisi özelliğine gelmiştir.
D) Makineli tarım tam anlamıyla uygulanmaktadır
E) Çok fazla ticari tarıma yönelik değildir. Yukarıda bilgisi verilen bitki aşağıdakilerden
hangisidir?

A) Mısır
B) Pirinç
3. Aşağıdakilerden hangisi tarımsal verimi artırma C) Pamuk
yolları arasında degildir? D) Ayçiçeği
E) Şekerpancarı
A) Üretici sayısını artırmak
B) Sulama
C) Tohum ıslahı
D) Toprak ıslahı
E) Devlet desteği
 -COĞRAFYA- 51

7. Aşağıda verilen bitkilerden hangisi ilaç 11. Ülkemiz de seracılığın Ak de niz ve Ege
endüstrisinin ham maddesidir? Bölgelerinde yoğunlaşmasının sebebi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ayçiçeği
B) Zeytin A) Sulama olanaklarının yeterliliği
C) Mısır B) Üretilen ürünün taşınma kolaylığı
D) Fındık C) Tarım yöntemlerinin daha iyi bu bölgelerde
E) Haşhaş uygulanabilmesi
D) Isıtma maliyetinin düşük olması
E) Eğitilmiş iş gücünün varlığı

12. Aşağıdaki tarım ürünlerinden hangisi, öncelikle

8. Aşağıdaki bitkilerden hangisi ihraç fabrikalarının kuruluş ve dağılışına göre paralellik
ürünlerimizden değildir? gösterir?
A) Pamuk A) Tütün
B) Fındık B) Şekerpancarı
C) Çay C) Arpa
D) Tütün D) Mısır
E) İncir E) Zeytin

Türkiye dünya birincisidir? çn aşağıdakilerden hangisidir?

'o
A) Turunçgiller £T A) Hakkari
UJ

9. Aşağıdaki bitkilerden hangisinin üretiminde | 13 ülkemizde arıcılığın en çok gellştlği il

Q
B) İncir W B) Erzurum
C) Pamuk C) Antalya
D) Tütün Q
D) Ordu
LU
E) Çay > E) Muğla

14.

10. GAP tamamlandığında Güney Doğu Anadolu'da

üretimi en fazla artacak bitki aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Mercimek Türk iye haritas ında ■ ve A işa re tle riy le
B) Şeker pancarı dağılımı gösterilen ürünler aşağıdakilerden
C) Pamuk hangisidir?
D) Mısır
E) Ayçiçeği ■ A
A) Mısır Pamuk
B) Çay Zeytin
C) Şeker pancarı Fındık
D) Fındık Pamuk
E) Mısır Zeytin
52- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

15. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'deki koşulların ÇÖZÜMLER

tarım üzerinde olumsuz etkisine örnektir?
A) Ürün çeşidinin fazlalığı Türkiye Arpa üretiminin % 48'ini, Şeker pancarı
B) Ürün miktarının iklim koşullarına bağlılığı üretiminin % 43'ünü, baklagil üretimin % 36'sını
C) Yılda birden fazla ürün alınması Buğday üretiminin ise % 34'ünü İç Anadolu Bölgesi
D) Sanayi bitkilerinin yetiştirilmesi verir.
E) Taze meyve ve sebzenin her an bulunması (Cevap E)

16. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde Türkiye'de

A, B, C, E seçenekleri Türkiye tarımının özelliklerini
yetişme alanı en dar ve en geniş olan ürünler genel itibariyle ifade etmektedir. Ancak makineli tarım
birlikte verilmiştir? tam anlamıyla uygulanmamaktadır. Çünkü,
Endar En geni topoğrafya özellikleri buna müsait değildir.
A Arpa Buğday (Cevap D)
)
B Ayçiçeği Zeytin
)C Çay Pamuk
)D Muz Buğday Soruda verilen seçeneklerden B, C, D, E tarımda
)
E Mısır Zeytin verimi artırıcı etken arasındadır. A seçeneği ise
tarımda verimi arttırıcı bir etken değildir.
(Cevap A)
Soruda verilen bilgileri incelediğimizde bu tahıl
ürününün buğday olduğunu görürüz.
(Cevap C)
■z.
o
>-
17. Ülkemizde aşağıdaki tarım ürünlerinden Oî A, B, C, D şıkları genel olarak tahıl tarımının
hangilerini doğal koşullar göz önüne alındığında "5 5. özelliklerini ifade etmektedir. E şıkkı ise ekonomi
Ui
bir arada yetiştirmek zordur? to yönünü ele almıştır ama ele alınan bu bilgi de
A) Fındık-Şeker pancarı
o yanlıştır.
B) Turunçgiiler-Zeytin (Cevap E)
C) Çay-Pamuk
D) Mısır-Pirinç
E) Pamuk-İncir Soruda verilen bilgiler mısır bitkisinin
özelliklerindendir.
(Cevap A)

7. A, B, C, D şıkları yağ bitkisidir. Ancak haşhaş ilaç

endüstrisinin ham maddesidir.
(Cevap E)

8. A, B, D, E şıklarındaki ürünler fazla üretilmekte ve

ihraç edilmektedir. C şıkkı olan çay fazla
üretilmektedir ve ülke içi tüketime yöneliktir.
(Cevap C)

9. Ülkemiz incir üretiminde dünya birincisidir. İncir en

çok Ege'de yetiştirilmektedir.
(Cevap B)
 -COGRAFYA- 53

10. GAP tamamlandığında üretimi en çok artacak bitki

pamuktur. ÇIKMIŞ SORULAR
(Cevap C) ve ÇÖZÜMLERİ

H.Seralan ısıtma maliyetinin bu bölgelerde düşük

1. Türkiye'de;
olması
I. Patates
(Cevap D) II. Ayçiçeği
III. Pamuk
IV. Haşhaş
12. Şekerpancarı üretildikten sonra hemen fabrikada V. Kenevir
işlenmelidir. Bekletildiğinde zarara uğrar. Bu yüzden
şeker pancarı üretilen yerlerin yakınlarında şeker Bitkilerinden hangi ikisinin toplam ekim alanı,
fabrikaları kurulmuştur. diğerlerinin her birinin ekim alanından daha
(Cevap B) dardır? (99 DMS ÖL)

A) Ivell
B) Ivelll
C) II ve IV
13. Arıcılığın en fazla geliştiği ilimiz Muğla'dır. D) IIIveV
E) IVveV
(Cevap E)

en
"o IV ve V'in toplam ekim alanı diğerlerinin ekim
14. İşaretlerle belirlenen yerlerde şeker pancarı alanından daha dardır. Çünkü Haşhaş ve Kenevirin
fındık (A) ürünlerinin dağılımı gösterilmiştir. co ekim ve üretimi devlet kontrolünde yapılmaktadır.
(Cevap C) j (Cevap E)
"5

15. Ürün miktarının doğal koşullara bağlı olması Türkiye

tarımında olumsuz bir etki meydan getirmektedir.
(Cevap B)

16. Verilen seçenekler incelendiğinde; buğdayın

yurdumuzun her yerinde yetiştirildiği, muzun ise
2. Türkiye'de bozkır bitki örtüsünün yaygın olarak
yalnızca Akdeniz Bölgesi'nde yetiştirildiği
bulunduğu yerlerde aşağıdaki ürünlerden
görülmektedir.
hangisinin îarımı vapılamaz? (99 DMS ÖL)
(Cevap D)
A) Şekerpancarı
B) Çay
17. Çay nemli ve yağışlı iklim bölgelerinde yetişirken,
C) Arpa
pamuk yaz sıcaklığının fazla olduğu yerlerde yetişir.
D) Buğday
(Cevap C) E) Yulaf

Bozkır bitki örtüsü yazların kurak, yağışın az, kışların

soğuk geçtiği yerlerde görülür. Çay ise ılıman iklim,
bol yağış, kireçsiz toprak ve kış ılıklığı ister.
(Cevap B)
54- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Türkiye'de, tarımsal üretimin artmasında Aşağıda, Türkiye'deki bir yörenin aylık ortalama
aşağıdakilerden hangisi etkili degildir? (99 DMS sıcaklık grafiği verilmiştir.
ÖL) °c
A) Nadasa bırakma
B) Gübreleme
C) İklime uygun ekim yapma
D) Toprağa uygun ürün ekme
E) Sulamayı zamanında yapma

Tarımsal üretimin arttırılmasında etkili faktörler

Yalnızca grafikteki bilgilere göre, bu yörede
- Sulama
aşağıdaki bitkilerden hangisinin tarımı yapılabilir?
- Gübreleme (99 DMS L)
- Tohum ıslahı
A) Zeytin
- Makine kullanımı
B) Muz
- Toprak analizi
C) Fındık
- Zirai mücadele
D) Elma
- Çiftçinin eğitimi
E) Mandalina
Nadasa bırakma ise yağışın az, toprağın verimsiz
olduğu yerlerde toprağın bir yıl ekilmeden
bırakılmasıdır. Zeytin, muz, fındık ve mandalina kış sıcaklıklarının
0°C'nin altına düştüğü yerlerde yetiştirilemez. Elma
(Cevap A)
ise soğuğa en dayanıklı meyvedir, yetişme alanı
o geniştir.
02 (Cevap D)
o
o
Csi

4. Türkiye'de çay işletme kuruluşlarının yeri

6. Türkiye'nin aşağıdaki özelliklerinden hangisi,
belirlenirken, aşağıdaki özelliklerden hangisine
tarım ürünleri çeşitliliğin fazla olmasının
öncelik verildiği söylenebilir? (99 DMS L)
nedenlerinden biridir? (99 DMS L)
A) Hammadd9ye yakınlık
A) Farklı iklim tiplerinin etkisi altında kalması
B) Enerji üretim merkezlerine yakınlık
B) Asya ve Avrupa kıtaları arasında yer alması
C) İşgücü sağlamada kolaylık
C) Bol su taşıyan akarsulara sahip olması
D) Pazarlama olanaklarının varlığı
D) Ortalama yükseltisinin fazla olması
E) Ulaşım olanaklarının gelişmişliği
E) Tarımsal nüfus yoğunluğunun yüksek olması

Çay yaprakları toplandıktan sonra hemen

işlenmelidir. Bu nedenle çay fabrikaları üretim
alanlarının yakınına kurulmuştur.
(Cevap A)
Tarım ürünlerinin çeşitliliğini belirleyen temel etken
iklimdir. Farklı iklim tiplerinin görülmesi tarım
ürünlerini d9 çeşitlendirir. Ülkemizin Orta Kuşak'ta
yer alması, üç tarafın denizlerle çevrili olması ve yer
şekillertnin çeşitliliği iklim tiplerini ve tarım ürünlerini
çeşitlendirmiştir.

(Cevap A)
 -COGRAFYA- 55

7. Türkiye'nin ekonomik kalkınmasında

aşağıdakilerden hangisinin katkısı en azdır? (2000 Harita incelendiğinde;
DMS) - I ile gösterilen yerde incir en çok üretilmektedir.
A) Eğitim düzeyinin yükselmesi * İncir üretiminin % 80'i Ege Bölgesi'nden
B) Yüzölçümünün büyüklüğü yapılmaktadır.
C) Yeraltı zenginliğinin çeşitliliği - II ile gösterilen yerde elma en çok üretilir.
D) Ulaşım olanaklarının gelişmesi Elmanın en fazla yetiştiği yer İç Anadolu ve bu
E) Coğrafi konumunun elverişliliği bölgeye yakın kısımlardır.
- III ile gösterilen yerde fındık en çok üretilmektedir.
Fındığın başta Ordu ve Giresun illeri olmak üzere
Türkiye'nin ekonomisini etkileyen koşullar; Doğu ve Batı Karadeniz'de üretimi fazladır.
Coğrafi konum, Türkiye'nin yakın ve uzak komşuları
farklı ekonomik özelliklere sahiptir. Kıtalar arasındaki (Cevap B)
konumu nedeniyle ülkemiz, bu farklı ekonoımiler
arasında bir köprü işlevi görür. Bu durum ülkemiz Aşağıdaki grafikte 1988-1995 yılları arasında,
ekonomisini olumlu yönde etkiler. Türkiye'de zeytin ağacı sayısı ile zeytin üretim miktarı
Eğitim düzeyinin yükselmesi ekonomik kalkınmada gösterilmiştir.
önemlidir. Üretimmiktarı I l Ağaç Saysı AğaçSaysı
Yer altı zenginliğinin çeşitliliği de ekonomik (bin ton) — Üretimmiktarı (bin adet)
kalkınmada önemlidir. Yüz ölçümünün büyüklüğünün 10
1600
ekonomik kalkınmada katkısı en azdır. 0
90. 1400
(Cevap B) 80. 1200
7a 1000
ü
6a 800
5a
tr 600
UJ Q 40
30 400
C/>
Q- 200
20
ŞŞ — 10 0
X \ / \ /

" Q
A\ -
UJ
>■

8. Haritada üç farklı tarım ürününün, Türkiye'de en çok

üretildiği yerler numaralarla gösterilmiştir.

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995

E Aşağıdakilerden hangisi, bu grafikten

çıkarılabilecek bir sonuç degildir? (2002 KPSS)
A) En fazla ürün 1994 yılında alınmıştır.
1989 ve 1993 yıllarında üretim toplamı 1994
yılındaki üretimden azdır.
Ağaç sayısının fazla değişmemesine karşın,
üretim değişmektedir.
D Üretimde bir önceki yıla göre düşüş görülen
yıllar 1989,1991,1993 ve 1995'tir.
Üretimdeki dalgalanmalar giderek azalmıştır.

Buna göre, bu ürünler aşağıdakilerin hangisinde

doğru verilmiştir? (2000 KMS)
 I İncir Zeytin Grafik incelendiğinde E seçeneği çıkarılabilecek bir
Fındık sonuç değildir. Üretimdeki dalgalanmalar giderek
A) Tütün Elma
azalmamıştır. Bazı yıllar artmış bazı yıllar ise
B) İncir Buğday Elma
azalmıştır.
C) Zeytin Kayısı Zeytin
D) İncir Elma Fındık (Cevap E)
E) Kayısı
56- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

10. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'de tarımın bir 12. Aşağıdaki grafikte, 1980 - 1995 yılları arasında
özelliği degildir? (2003 KPSS) Türkiye'de ekilen ve nadasa bırakılan tarım toprakları
A) ile orman alanlarının yüzölçümleri
Pek ç ok ürünün endüstride hammadde olarak Inadas
kullanılması ekilen
B)
Tarımsal ürün çeşidinin artması orman
C) gösterümiştir.
Tarımla uğraşan nüfusun giderek artması
D) hektar
Tarımsal üretim miktarlarının giderek artması 25000-r
E)
İç ve dış ticarette tarım ürünlerinin önemli yer
tutması

Tarımla uğraşan nüfus giderek azalmaktadır.

Türkiye'de tarım ve kırsal nüfus giderek azalırken
kentsel nüfus artmaktadır.
1980 1985 1990 1995
(Cevap C)
Grafikteki bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan
hangisi vanlıstır? (2003/2 KPSS)

A) 1980'de nadas alanları ekilen alanlarınm

yarısına yakındır.
B) Verilen yıllarda, orman alanlarının büyüklüğü
değişmemiştir.
C) Verilen yıllarda, sürekli olarak, nadas alanları
azalırken ekilen alanlar artmıştır.
o D) 1990 ve 1995 yıllarında nadas alanlarının bu üç
>-
S2 alanın toplamı içindeki payları birbirine çok
'Q
ÜJ
yakındır.
E) Orman alanlarının yüzölçümü ile ekilen alanların
yüzölçümü arasındaki farkın en az olduğu yıl
1990'dır.

o
>
Grafikten C seçeneğinde verilen yargı çıkartılamaz.
1980 - 1995 yılları arasında sürekli olarak nadas
alanları azalırken ekilen alanlar artmamıştır.
11. Türkiye'de aşağıdaki ürünlerden hangisinin ekim
(Cevap C)
alanının sınırlı oluşu yalnızca iklime bağlı
degildir? (2003 KPSS)

A) Fındık
B) Zeytin
C) Çay 13. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'de tarım
D) Haşhaş alanlarında sulamanın yaygınlaştırılmasıyla
E) İncir sağlanacak yararlardan biri değildir? (2003/2
KPSS)

A) Otlak alanlarının genişlemesi

Haşhaş üretimi devlet kontrolü altında yapılmaktadır.
B) İklim koşullarına bağımlılığın azalması
(Cevap D) C) Nadasa bırakılan alanların azalması
D) Birim alandan alınan ürün miktarının artması
E) Endüstri bitkilerinin ekim alanlarının genişlemesi

Sulama yapılabilen bir tarım alanı otlak alanı olarak

kullanılmaz, çünkü bu alanda tarım yapmak daha
kârlıdır. Sulamanın yaygınlaştırılmasıyla, sadece
 -COGRAFYA- 57

otlak olarak faydalanabildiğimiz tarım alanlarından 16. Engebenin fazla olduğu yerlerde makineli tarım daha
tarım yaparak faydalanmaya başlayacağız. Sulama zordur.
çalışmalarının amacı da budur.
(Cevap A) Buna göre aşağıdaki illerden hangisinde makineli
tarımın yapılması diğerlerine göre daha zordur?
(2005 KPSS)
A) Malatya
14.1. Nüfus yoğunluğu B) Samsun
II. Yerşekilleri C) Şanlıurfa
D) Artvin
III. Denize uzakhk
E) Denizli
Türkiye'de tarım ürünü çeşitliliğinde
yukarıdakilerden hangileri etkilidir? (2004 KPSS)
Arazi yapısında engebe arttıkça makineli tarım da o
A) Yalnız I
oranda olanaksız hale gelir. Seçeneklerde verilen
B) Yalnızll
illerimizden engebesi en fazla olan Artvin'dir. Bu
C) Yalnızlll I, nedenle makineli tarım diğerlerine göre daha zordur.
D) II ll-lll
E) (Cevap D)

Tarım ürünlerinin çeşidini belirleyen temel faktör

iklim şartlarıdır. Türkiye'de denize göre konum ve
yer şekilleri farklı iklim özelliklerinin görülmesine, bu
da farklı tarım ürünlerine neden olmuştur.
(Cevap E)
a.
•İ

UJ
>

15. Türkiye'de tarımı geliştirmek için aşağıdakilerden 17. Aşağıdaki ovaların hangisinde bir yılda iki defa
hangisi vapılmamalıdır? (2005 KPSS) ürün alınır? (2005 KPSS)
A) Nadasa bırakılmalıdır. A) Erzincan ovası Bafra
B) İyi cins tohum kullanılmalıdır. B) ovası Konya ovası
C) İlaçlamanın geliştirilmesi C) Çukurova Ergene ovası
D) Sulamanın uygun zamanda yapılması D)
E) Gübrelemenin artırılması E)

Tarımı geliştirmek için ilkel bir yöntem olan nadas İklim ve sulama olanaklarının elverişli olması
yerine, sulamalı tarım yapılarak tarım geliştirilebilir. Çukurova da yılda birden fazla ürün alınabilmesini
(Cevap A) sağlamıştır.
(Cevap D)
58- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
TEMELYURTTAŞLIK BILGISI | Anayasa Hukukuna Giriş 3
YARGI FONKSİYONU
Çeşitli unsurlardan oluşan "hakimlik teminatı'"nın en
önemli unsuru, hakimlerin azlolunmaması ilkesidir.
1982 Anayasasında savcılar da hakimlerle aynı
teminata sahip kılınmışlardır. Hakimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu, hakimlerin bütün özlük işleri
hakkında karar vermek için kurulmuştur. Kurulun
başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı
Müsteşarı Kurulun tabii üyesidir. Kurulun kararlarına
karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
I- ANAYASA YARGISI
Geniş anlamda anayasa yargısı, doğrudan doğruya
anayasaya uyulmasını sağlamak amacını güden her
türlü yargı işlemini veya anayasa hukuku
sorunlarının yargısal usuller içerisinde bir karara
bağlanması sürecini ifade eder. Dar anlamda ise,
anayasa yargısında; kanunlar ve diğer bazı yasama
işlemlerinin anayasaya uygunluğunun yargısal
merciler tarafından denetimi anlaşılır.
Denetimin yapıldığı zamana göre, denetim
sistemleri "önleyici denetim" ve "düzeltici denetim"
olarak ikiye ayrılır. Bunlardan önleyici denetim,
normun yürürlüğe girmesinden önce yapılan
denetimdir ki, bu kural olarak siyasal organlar
tarafından gerçekleştirilir. Normun kesinleşip
yürürlüğe girmesinden sonra yapılan düzeltici
denetim ise, yargı organlarınca gerçekleştirilir.
Kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesi
konusunda bir temel ayrım, siyasal ve yargısal
denetim sistemi yaygınlık ve üstünlük kazanmıştır.
Bu sistem, kanunların anayasaya uygunluğunun,
yargı mercileri tarafından ve usuller içerisinde
denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Yargısal denetim
ilk defa ABD'de ortaya çıkmıştır.
II- ANAYASA MAHKEMESİ STATÜSÜ
1961 Anayasası istisnai bir durumda genel
mahkemelere de bir kanunun anayasaya uygunluğu
hakkında hüküm verme yetkisini tanımış olmakla
beraber, bu konudaki yetkiyi esas itibariyle Anayasa
Mahkemesine bırakmıştır. 1982 Anayasası ise
tümüyle "özel mahkeme" sistemini benimsemiş,
genel mahkemelere böyle bir yetki vermemiştir.
Anayasa Mahkemesi, kendi çalışma esaslarını kendi
yaptığı içtüzük ile düzenleyebilir. Anayasa
Mahkemesi üyeliği, ancak bir üyenin hakimlik
mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı
hüküm giymesi halinde kendiliğinden sona erer. Bir
üyenin görevinin sağlık nedeniyle sona ermesi ise,
Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt
çoğunluğunun kararına bağlıdır. Anayasa
Mahkemesi, genel bütçe içinde kendi bütçesiyle
yönetilir. Anayasa Mahkemesi Başkan ve üyelerinin
görevlerinden doğan veya görevleri sırasında
işledikleri suçlarla şahsi suçları için soruşturma
açılması Anayasa Mahkemesinin karanna bağlıdır.
Diğer mahkemelerle Anayasa Mahkemesi
arasındaki görev uyuşmazlıklarında Anayasa
Mahkemesinin kararı esas alınır. Anayasa
Mahkemesi on bir asıl ve dört yedek üyeden
oluşur.
III- ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KONUSU
Kanunlar:
Anayasa mahkemesinin temel görevi kanunların
Anayasaya uygunluğunu denetlemektir. Burada
"kanun" deyiminin maddi anlamda değil, şekli
anlamda kullanıldığında şüphe yoktur. Yani, bütçe
kanunları gibi, hukuk normu koymayan kanunlar da
Anayasa Mahkemesinin denetim alanının
kapsamına girer.
Kanun Hükmünde Kararname:
Kural olarak bütün KHK'lar, yürürlüğe girdikleri
andan itibaren, Anayasa Mahkemesinin denetimine
tabidir. Bunlardan, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim
ve savaş hallerinde çıkarılan KHK'lar istisna
edilmiştir.
TBMM içtüzüğü:
Hukuki niteliği bakımından bir kanun değil, bir
parlamento kararı olmasına rağmen, TBMM
içtüzüğü, taşıdığı özel siyasal önem sebebiyle
Anayasa Mahkemesinin denetim yetkisi içindedir.
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 59

Anayasa Değişiklikleri: 1982 Anayasasında, iptal davasını açabilecek

Anayasa değişikliklerinin yargısal denetimi, sadece organların çok daha sınırlandırılmış olduğu
şekil yönünden Anayasaya uygunluk denetimi ile görülmektedir. Bir organ davası yolu tamamen
sınırlanmıştır. kapatılmıştır; yüksek mahkemelerle üniversitelerin,
artık kendi varlık ve görevlerini ilgilendiren alanlarda
Milletlerarası Antlaşmalar: iptal (organ davası) davası açma yetkileri yoktur.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası Genel korunma davası ise, ancak Cumhurbaşkanı,
antlaşmalar hakkında Anayasaya aykırılık iddiasıyla iktidar ve ana muhalefet partisi Meclis Grupları ile
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. TBMM üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki
üyeler tarafından açılabilir. İktidar ve ana muhalefet
Parlamento Kararları: partileri dışında, diğer siyasi parti gruplarına dava
TBMM'nin karar biçimindeki işlemleri yargısal hakkı tanınmamıştır. Şekil bakımından açılacak iptal
denetime tabi değildir. Ancak bunlardan, TBMM davalarında ise bu hak sadece Cumhurbaşkanı
içtüzüğü ve yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya TBMM üye tamsayısının beşte biri tutarındaki
veya üyeliğin düşürülmesi kararları yargısal üyelerle sınırlandmlmıştır. Şekil yönünden iptal
denetime tabidir. davası açabilecekler hakkındaki bu sınırlama,
sadece kanunların ve Anayasa değişikliklerinin
IV- ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAMI a-
denetimi bakımındandır. KHK'lar ve TBMM içtüzüğü
Esas bakımından denetim: söz konusu sınırlamaya tabi değildir. Dolayısıyla
bunlar hakkında iktidar ve ana muhalefet partileri
Bir kanunun veya Anayasada sayılan diğer
Meclis grupları da iptal davası açabilirler.
normların esas bakımından anayasaya aykırılığı; o
normların muhtevasının Anayasa hükümleri ile İptal davası açma yetkisi Cumhurbaşkanının tek
çatışması demektir. başına kullanabileceği bir yetkidir. İktidar veya ana
muhalefet partileri Meclis gruplarınca açılacak iptal
b- Şekil bakımından denetim:
davası, grup genel kurullarının, üye tam sayısının
Dar anlamda şekil denetimi, kanunların Anayasada JJ salt çoğunluğu ile alacakları karar üzerine grup
belirtilmiş usul ve şekil kurallarına uygun olarak 2 başkanları veya vekilleri tarafından açılır.
yapılıp yapılmadıklarının araştırılmasıdır. _g
Dava açma süresi, ipta.li istenen normun Resmi
1982 Anayasasında, şekil denetimi yeni ve = Q Gazetede yayımlanmasından başlayarak, altmış
kısıtlayıcı birtakım esaslara bağlanmıştır. Buna gündür. Şekil ve esas yönünden açılacak iptal
göre; kanunların şekil bakımından denetlenmesi, davaları arasında dava süresi bakımından da ayrım
son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmıştır. Şekil bozukluğuna dayanan iptal davası,
yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve iptali istenen kanunun (veya anayasa değişikliğinin)
oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği yayımlandığı tarihten başlayarak ancak on gün
şartına uyulup uyulmadığı hususlarıyla sınırlıdır. içinde açılabilir. KHK'lar ve TBMM içtüzüğü, bu
Yani son oylamadan önceki şekil bozuklukları iptal kısıtlayıcı özel hükme tabi değildir. Bunlar hakkında,
sebebi sayılmamıştır. genel kural uyarınca, altmış gün içinde iptal davası
V- ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN açılabilir.
ŞEKİLLERİ Anayasaya aykırılık iddiası ile iptal davası açanlar,
A- SOYUT NORM DENETİMİ Anayasaya aykırılıklarını ileri sürdükleri hükümlerin
Anayasanın hangi maddesi veya maddelerine aykırı
Gerek 1961, gerek 1982 Anayasalarında "iptal
olduğunu ve iddialarını dayandırdıkları gerekçenin
davası" olarak adlandırılan soyut norm denetimi,
neden ibaret bulunduğunu açıklamak zorundadırlar.
Anayasada belirtilen bazı organların bir kanun
aleyhinde Anayasa Mahkemesinde dava açmaları B- SOMUT NORM DENETİMİ
ile gerçekleştirilen denetimdir. Bu durumda, Somut norm denetimi bir mahkemede görülmekte
kanunun uygulandığı somut bir dava veya olay olan bir davanın karara bağlanmasının, o davada
yoktur. Anayasaya aykırılık iddiası ve denetimi, uygulanacak hukuk normunun anayasaya uygun
herhangi bir dava ile ilgili olmaksızın, soyut olarak
olup olmamasına bağlı olması halinde yapılan
gerçekleştirildiği için, buna soyut norm denetimi
denetimdir. Doktrinde bu denetim türü için "itiraz"
denmektedir. veya "defi" yolu deyimleri de kullanılmakla beraber,
60- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
hukukumuzda somut norm denetimi, sadece
davadaki taraflarca ileri sürülecek bir itiraz ve defi ile
harekete geçirilmemektedir. Bunun dışında davayı
görmekte olan mahkemenin, uygulanacak kanun
hükmünü re'sen Anayasaya aykırı görerek bu
denetimi başlatması da mümkündür.
Somut norm denetimi, herhangi bir kanun hakkında
değil, ancak görülmekte olan bir davanın
uygulanacak kanun hükmü hakkında başvurulabilir.
Ancak ilgili kanunun uygulandığı davada taraf olan
herkes tarafından ve her zaman için (yani bir süre
sınırlaması olmaksızın) işletilebilir. 1982 Anayasası
hem soyut hem somut norm denetimini kabul ettiği
halde, somut norm denetiminin genel mahkemeler
tarafından değil, münhasıran Anayasa Mahkemesi
tarafından yapılmasını öngörmüştür. Aynı şekilde
1982 Anayasası somut norm denetimi sonucunda
sadece tarafları bağlayıcı hüküm verilmesine imkan
bırakmamış, Anayasaya aykırılığın tespiti halinde,
herkes için geçerli iptal kararı verilmesini zorunlu
kılmıştır.
Anayasamıza göre somut norm denetimi için
gerekli şartlar şöyle özetlenebilir:
a) Bakılmakta olan "dava"nın varlığı
b) Bu davaya bakmakta olan meciin bir
"mahkeme" hüviyetini taşıması
c) Somut norm denetimine konu olacak kanun
ve KHK hükmünün, o davada "uygulanacak"
norm olması
d) Dava mahkemesinin, söz konusu hükmün
Anayasaya aykırılığına re'sen kanaat getirmesi
ve taraflardan birinin ileri sürdüğü Anayasaya
aykırılık iddiasının "ciddi" olduğu kanısına
varması.
Anayasa Mahkemesi, davada uygulanacak kanunun
tayininde, meseleyi kendisine intjkaljşttiren dava
mahkemesinin görüşü ile bağlı değildir. Dava
mahkemesinin kuruluşuna ve yargılama usulüne
ilişkin kanun hükümleri de, davada uygulanacak
kanun kavramının kapsamına girer. Anayasa
Mahkemesinin, kendisine intikal eden kanun
esasına girmeden önce, itirazın "ciddi" olup olmadığı
hususunda bir ön-ince!eme yapması, yani dava
mahkemesinin bu konudaki takdirini denetlemesi
söz konusu değildir.
Davaya bakmakta olan mahkemenin, itirazın ciddi
olmadığı yolundaki kararı bir ara karardır ve
bağımsız olarak temyiz edilmesi mümkün değildir.
Bu karar, ancak esas hükümle birlikte temyiz mercii
tarafından denetlenebilir.
Anayasaya aykırılık ön meselesinin oluşması
halinde Anayasa Mahkemesi kendisine gelişinden
başlamak üzere beş ay içinde kararını verir ve
açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme
davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre
sonuçlandırır. Ancak Anayasa Mahkemesi,
kararında, davanın dayandığı gerekçeyle bağlı
olmadığından Anayasaya aykırılığı her türlü neden
yönünden araştırmak zorundadır.
C- KARARLARIN NİTEÜĞİ
Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal
kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz.
Kararların kesinliği, o karara karşı kanun yollarına
(temyiz, karar düzeltmesi) başvurulamaması
demektir. Ayrıca kararların kesinliği, "kesin hüküm"
anlamını da taşır. Yani o karara konu olan
uyuşmazlık, aynı taraflarca aynı sebebe dayanarak
yeni bir dava konusu yapılamaz. An ayasa
Mahkemesi kararları Resmi Gazetede hemen
yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını,
idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.
Anayasa Mahkemesi karar ile iptal edilen norm,
ortadan kalkar. Anayasa Mahkemesinin iptal kararı,
dava konusu olan normu ortadan kaldırdığı için bu
karar herkes için hüküm ve sonuç doğurur. 1982
Anayasası, 1961 Anayasasının aksine, Anayasa
Mahkemesine, "olayla sınırlı ve yalnız tarafları
bağlayıcı" karar verme yetkisini tanımamıştır.
Ayrıca, Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya
KHK'nın tamamını veya bir hükmünü iptal ederken
kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya
yol açacak biçimde hüküm tesis edemez. Anayasa
Mahkemesi hiçbir durumda iptal kararının
yürürlüğünü ertelemek zorunda değildir.
Ertelemeye karar verip vermemek ve verdiği
takdirde bunun süresini, bir yılı aşmamak üzere
saptamak tamamen mahkemenin takdirine
bırakılmıştır.
Anayasa Mahkemesi, kanunların, KHK'ların ve
TBMM içtüzüğünün Anayasaya aykırılığı hususunda
ilgililer tarafından ileri sürülen gerekçelere
dayanmaya mecbur değildir. Anayasa Mahkemesi,
taleple bağlı kalmak kaydıyla başka gerekçe ile de
Anayasa aykırılık kararı verebilir. Ancak başvuru,
söz konusu normun sadece belirli madde veya
hükümlerinin iptali, uygulanmasını tamamen veya
kısmen imkansız hale getiriyorsa, Anayasa
Mahkemesi, keyfiyeti gerekçesinde belirtmek
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 61

şartıyla, kanunun KHK'nın veya içtüzüğün bahis

konusu öteki hükümlerinin veya tümünün iptaline ÇOZUMLU
karar verebilir. Anayasa Mahkemesi, Başkan ve on KAVRAMA TESTİ
asıl üye ile toplanır ve karariarını salt çoğunlukla
verir. Anayasa değişikliklerinde iptale ve siyasi parti
davalarında kapatılmaya karar verebilmesi için
1. Siyasi partilerin temelli olarak kapatılmasına
beşte üç oy çokluğu aranır.
aşağıdakilerden hangisi karar verir?
A) TBMM
B) Yargıtay
C) Danıştay
D) Anayasa Mahkemesi
E) Yüksek Seçim Kurulu

Aşağıda Anayasa değişikliklerinin yargısal

denetimi hakkında verilen bilgilerden
occ yar hangisi anlıstır?
Ui
o
tfi
Q_
A) Anayasa değişiklikleri sadece şekil bakımından
s^
denetlenebilir.
EDÜKLİMI

B) Şekil yönünden denetim de sınırlandırılmıştır.

C) İptal kararı için Anayasa Mahkemesinde üçte iki
oy çokluğu şarttır.
D) Anayasa değişikliklerinin denetlenmesi sadece
Cumhurbaşkanı tarafından istenebilir.
E) Anayasa değişikliklerinin Resmi Gazetede
yayınlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten
sonra şekil bozukluğuna dayalı iptal davası
açılamaz.

3. Anayasa değişikliklerinin şekil bakımından iptal

davası, değişikliğin yayını tarihinden itibaren kaç
gün içinde açılabilir?
A) 5 gün B) 7 gün C)10gün
D)15gün E) 20 gün
62- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. Anayasa mahkemesinin üye sayısı ve dağılımı 7. Ka nu nla rı n ş e k il y ön ün de n Ana y a s a

hangisinde doğru verilmiştir? uygunluğunun Anayasa Mahkemelerince
A) 7 asıl 3 yedek üye denetlenmesine ilişkin aşağıdaki ifadelerden
B) 9 asıl 3 yedek üye hangisi yanlıştır?
C) 10 asıl 4 yedek üye A) Şekil yönünden Anayasaya aykırılık iddiası
D) 11 asıUyedeküye Cumhurbaşkanı tarafından ileri sürülebilir.
E) 12 asıl 5 yedek üye B) Şekil yönünden Anayasaya aykırılık iddiası
TBMM üyelerinin beşte biri tarafından ileri
sürülebilir.
C) Şekil yönünden Anayasaya aykırılık iddiası ile
açılacak olan iptal davasının süresi, kanunun
Resmi Gazetede yayımlandığı günden itibaren
60 gündür.
D) Kanunların şekil yönünden Anayasaya
uygunluğunun denetlenmesi, son oylamanın
öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı
hususu ile sınırhdır.
E) Şekil yönünden Anayasaya aykırılık ana
muhalefet partisi meclis grubunca ileri
sürülemez.

5. Hakimlik teminatının en önemli unsuru

aşağıdakilerden hangisidir? o
A) Kanuni hakim güvencesi >
"o
B) Tabii yargıç ilkesi
C) Hakimlerin azlolunmaması ilkesi
D) Hukuki teminat o eö
E) Kanuni idare ilkesi

8. 1982 Anayasasına göre aşağıdakilerden hangisi

hakimlik teminatının bir gereği olarak
savılmamıstır?
A) Kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa aylık
ödenek ve öteki özlük haklarından yoksun
bırakılamazlar.
B) Hakimler idari görevleri yönünden Adalet
Bakanlığına bağlı değildirler.
C) Kendileri istemedikçe 65 yaşını bitirmeden
emekliye ayrılamazlar.
6. Anayasa Mahkemesi'nde doğrudan iptal davası D) Bir mahkemenin kaldırılması sebebiyle aylık,
açma hakkına aşağıdakilerden hangisi sahiptir? ödenek ve öteki özlük haklarından yoksun
A Siyasi partıler bırakılmazlar.
B TBMM üye tamsayısının enaz 1/5'i E) Hakimler azlonulamazlar.
)C TBMM üye tamsayısının en az 1/3
)
D Başbakan 'ü
LU

) Bakanlar Kurulu
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
9. Anayasa Mahkemesinin iptal kararları ile ilgili
olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) iptal kararları, gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
B) İptal olunan kanun hükmü, kural olarak iptal
kararının Resmi Gazetede yayımladığı tarihte
yürürlükten kalkar.
C) İptal kararının yürürlüğe girdiği tarihte, iptal
olunan kanun hükmü ile yürürlükten kaldırılmış
kanun hükümleri kendiliğinden yürürlük kazanır.
D) Anayasa Mahkemesi gereken hallerde iptal
kararının yürürlük tarihini erteleyebilir.
E) Anayasa Mahkemesi, iptal kararıyla kanun
koyucu gibi hareketle yeni bir uygulamaya yol
açacak biçimde hüküm tesis edemez.
"o
CC
LU Q
t
n
a.
"5
UJ
10. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesinin >■
görevlerinden biri degildir?
A) Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki
davalara bakmak.
B) Siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve
giderlerinin kanuna uygunluğunun denetimini
yapmak.
C) Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının
kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine
veya milletvekili olmayan bakanların
dokunulmazlığının kaldırılmasına Türkiye
Büyük Millet Meclisince karar verilmesi
hallerinde, ilgililerin Anayasa veya İçtüzük
hükümlerine aykırılık iddiasına dayanan iptal
istemlerini karara bağlamak.
D) Uyuşmazlık Mahkemesine Başkanlık edecek
üyeyi kendi üyeleri arasından görevlendirmek.
E) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini
görevleri ile ilgili olmayan suçlardan yüce divan
sıfatıyla yargılamak.
63
H.Anayasa Mahkemesi kararları ile ilgili olarak
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) İptal kararları, gerekçesi yazılmadan
açıklanamaz.
B) Gerekli gördüğü hallerde Anayasa Mahkemesi,
iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca
kararlaştırabilir. Bu tarih, iptal kararının Resmi
Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir
yılı geçemez.
C) Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya kanun
hükmünde kararnamenin tamamını veya bir
hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi
hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak
biçimde hüküm tesis edemez.
D) İptal kararları geriye yürür ve iptal edilen norma
dayanılarak yapılan işlemler idarece geri alınır.
E) Anayasa Mahkemesi; kanunların, kanun
hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya aykırılığı
hususunda ilgililer tarafından ileri sürülen
gerekçelere dayanmaya mecbur değildir.
12. Bir mahkemede görülmekte olan bir davanın
karara baglanmasının, karar etkisi olacak normun
anayasaya uygun olup olmamasına bağlı olduğu
durumda yapılan denetime ne ad verilir?
A) Soyut norm denetimi
B) Somut norm denetimi
C) Organ davası
D) Bekletici sorun
E) Badaşmazlık
13. Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerden hangisinde
davaya bakmakla olan mahkeme durumundadır?
A) Yasama dokunulmazlığının kaldırılması
B) TBMM üyeliğinin düşmesi
C) Siyasi parti kapatma davaları
D) Anayasa değişikliklerinin denetimi
E) Kanun hükmünde kararların denetimi
64- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

14. Bir siyasi partinin kapatılması istemiyle Anayasa ÇÖZÜMLER

Mahkemesinde dava açmaya yetkili olan Anayasa md. 69'a göre: "Bir siyasi partinin 68'inci
hangisidir? maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı
eylemlerinden ötürü temelli kapatılmasına, ancak
A) Cumhurbaşkanı
odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesi'nce tespit
B) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
edilmesi halinde karar verilir." "Bir siyasi parti tüzüğü
C) Danıştay Savcısı ve programın 68. maddenin dördüncü fıkrası
D) İçişleri Bakanlığı hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma
E) Anayasa Mahkem^si re'sen dava açabilir. kararı verilir. Kısaca siyasi partinin kapatılmasına
Anayasa Mahkemesince karar verilir.
(Cevap D)

2. Kanunların ve Anayasa değişikliklerinin şekil

bakımından Anayasa'ya aykırılığı TBMM üyelerinin
beşte biri ve Cumhurbaşkanınca istenebilir.
(C9vap D)
15. Somut norm denetiminde Anayasa Mahkemesinin
ne kadar süre içinde karar vermesi gerekir?
3. Anayasa md. 148/2'e göre kanunların ve anayasa
B)3ay A)2ay D)5ay C)4ay
değişikliklerinin şekii bakımından Anayasaya aykırılığı
E)6ay
nedeniyle açılacak iptal davalarında açma süresi
yayımlandığı tarihten itibaren on gündür.
(Cevap C)

2!
O 4. Anayasa md. 146'ya göre:" Anayasa Mahkemesi on
ÇO
Q
bir asıl ve dört yedekten üyeden kurulur."
UJ
(Cevap D)
5. Anayasa md.139'a göre: "Hakimler ve savcılar
azlolunamaz." Bu ilke hakimlik ve savcılık teminatının
en önemli unsurudur.
(C9vap C)

6. Anayasa md. 150'ye göre:" Anayasa Mahkemesinde

doğrudan iptal davası açabilme hakkı,
Cumhurbaşkanına, iktidar V9 ana muhalefet partisi
meclis grupları ile TBMM üye tamsayısının en az
beşte biri tutarındaki üyelere aittir." Buna göre cevap
B seçeneğidir.
(C9vap B)

7. Anayasa değişikliklerinin, kanunların, Anayasa'ya

şekil açısından aykırılık iddiası nedeniyle açılacak
iptai davalarında süre kanunun yayımından itibaren
on gündür.
(Cevap C)

8. Anayasa md. 140/6'a göre: Hakimler ve savcılar

idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'na
bağlıdırlar."
(Cevap B)
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ 65

9. Anayasa md. 153/5'e göre: "İptal kararları geriye

yürümez." Eğer iptal kararının yürürlüğe girdiği
tarihte, iptal olunan kanun hükmü ile yürürlükten
kaldırılmış kanun hükümleri kendiliğinden yürürlük
kazansaydı, iptal kararı geriye yürümüş olurdu. Bu
nedenle cevap C seçeneğidir.
(Cevap C)

10. Anayasa Mahkemesi'nin Yüce Divan olarak bir

davaya bakabilmesi için suçun görevle ilgili olması
yani görev suçu olması gerekir. E seçeneğind9
belirtilen suç görev suçu değil, adi suçtur.
(Cevap E)

H.Anayasa md.153/5'e göre: "İptal kararları geriye

yürümez."
(Cevap D)

12. Anayasa'da belirtilen bazı organların bir kanun -55

aleyhinde Anayasa Mahk9mesinde dava açmalarıyla g
gerçekleştirilen denetime soyut norm denetimi denir. Q
Burada kanunun uygulandığı somut bir dava veya bir $
olay yoktur. ^
.31(Cevap A) '£
Q
UJ
>■

13. Anayasa Mahkemesi siyasi parti kapatma davaları V9

yüce divan olarak baktığı davalarda davaya bakan
mahkeme durumundadır.
(Cevap C)

14. Kanunların ve anayasa değişikliklerinin şekil

bakımından Anayasa'ya aykırılığı nedeniyle
cumhurbaşkanı ve TBMM'nin beşte biri tarafından
iptal davası açılabilir.
(Cevap A)

15. Anayasa md. 152'ye göre: "Anayasa Mahkemesi

kendisine gelişinden itibaren başlamak üzere 5 ay
içinde karar verir V9 açıklar."
(Cevap D)
66- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

Turkiye'nın Çevre Sorunları

S02 ve partikül madde düzeylerindeki artışlarla

HAVA KİRLİLİĞİ
Hava kirliliği, havada katı, sıvı ve gaz şeklindeki
yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına
ve ekolojik dengeye zarar verecek ya da yaşamdan
maddi nesnelerden yararlanılmasını engelleyecek
miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde
bulunmasıdır. Havanın tabii bileşimini değiştiren
gaz, sıvı veya katı halde bulunabilen kimyasal
maddelere hava kirleticileri adı verilmektedir.
Yerel ölçekte özellikle şehirlerdeki hava
problemleri birbirinden oldukça farklıdır ve
topografya, nüfus, meteoroloji, sanayileşme seviyesi
ve hızı ile sosyo-ekonomik gelişmeden oluşan bir
dizi faktör bu farklılığa yol açar. Ayrıca, şehir z sıralanabilir. Bunların yanı sıra, metropollere
nüfusundaki büyüme ile hava kirliliğine maruz kalan £ yönelen ve aşırı ölçüde birikime yol açan büyük göç,
nüfusun artması, bu problemi daha ciddi bir hale ■§ kentlerde yerleşim, konut, altyapı, ulaşım, sağlık ve
getirmektedir.
BilgiNotü/
HAVAYI KİRLETEN TEMEL KAYNAKLAR
Motorlu taşıtların yakıt atıkları Enerji
santrallerinin yakıt atıkları Sanayi
tesislerinin yakıt atıkları Isıtma sisteminin
yakıt atıkian Çöplerin yakılmasıyla ortaya
çıkan atıklar
a ll arlrı
YŞ I ?!
Hava Kirleticileri ve Kaynakları
Artan şehir nüfusu ve sanayileşme düzeyleri
kaçınılmaz biçimde daha fazla enerji ihtiyacının
ortaya çıkmasına bu da genelde kirletici
emisyonlarının artmasına yol açmaktadır.
Fosil yakıtların ısınma, güç üretimi için, motorlu
taşıtlarda, endüstriyel proseslerde ve katı yakıtların
yakma yoluyla bertarafında kullanılması şehirlerde
atmosfere verilen hava kirleticilerinin temel
kaynaklarıdır.
Geleneksel hava kirleticilerin çoğu, solunum ve
kardiyovasküler sistemleri direk etkiler. Hastalık,
ölüm ve akciğer fonksiyon bozukluklarındaki artışlar
ilişkilidir.
Ülkemizde Yaşanan Hava Kirliliği I.
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği
Kentlerimizdeki hava kirliliği özellikle ısınma
döneminin başlaması ile birlikte artış
göstermektedir. Kış aylarında ısınmadan
kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri;
ısınmada düşük vasıflı yakıtların iyileştirme işlemine
tabi tutulmadan kullanılması kömüre uygun yakma
sistemlerinin kullanılmaması, yanlış yakma
tekniklerinin uygulanması ve kullanılan kazanlarının
işletme bakımlarının düzenli yapılmaması olarak
» eğitim gibi sorunlarla birlikte çevre problemlerinin
artışına neden olmuştur. Ayrıca topografik ve
meteorolojik şartlara göre şehirlerin yanlış
yerleşmesi ve dolayısıyla çarpık kentleşme
şehirlerimizde görülen hava kirliliğini artırmaktadır.
Şehirlerde nüfus artışına paralel olarak artan
motorlu taşıt sayısı da özellikle trafiğin yoğun olduğu
yerlerde hava kirliği sorunu yaratmaktadır.
Nüfusun yoğun olduğu büyük şehirlerimiz başta
olmak üzere, özellikle kış sezonunun başlaması ile
birlikte şehirlerde, yüksek kükürt içeren katı ve sıvı
fosil yakıtların kullanılması ve bu yakıtlara uygun
olmayan yakma sistemlerinden dolayı hava
kirliliğinde artış gözlenmiştir.
Doğal gaz; Gerek nüfus artışı ve gerekse
sanayileşme hamlesine bağlı olarak enerji
ihtiyacının karşılanması ve şehirlerimizde kış
döneminde hat safhalara ulaşan hava kirliliğinin
önlenmesi açısından çözüm olarak görülen doğal
gaz, ülkemizde ilk olarak 1987 yılının Haziran
ayında Hamitabat Kombine Çevrim Santralında
elektrik üretimi amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI-
II. Motorlu Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği
Son yıllarda, otomotiv sanayiinin gelişmesi, nüfus
artışı ve Türkiye'nin yaşam seviyesinin büyük
gelişme göstermesi sonucunda, Motorlu Karayolu
Taşıtları sayısı büyük bir hızla artmıştır. Bunun
sonucu özellikle büyük kentlerde motorlu taşıtların
hava kirliliğine katkı payı artmış, zararlı emisyonları
nedeniyle çevre sağlığını bölgesel ve küresel
ölçekte tehdit etmeye başlamıştır.
III. Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin
Önlenmesi:
Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Dünya enerji
sektöründe önceleri petrol krizine bağlı olarak
gelişen arz kısıtlamalarına, sonraları çevresel etki ve
çevreci baskıların eklenmesi, değişik enerji kaynak
türlerini gündeme getirmiş olup, genelde temiz,
çevre dostu ve yeşil enerji olarak adlandırılan "Yeni
ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklan"nı ön plana
çıkarmıştır. Gelecek yüzyıl, bu tür enerji
kaynaklarından faydalanmak için atılım yapılacak bir
dönem olma görünümündedir.
Yenilenebilir enerji kaynakları; başta hidrolik olmak
üzere, jeotermal, güneş, rüzgar, biyokütle ve deniz
kökenli kaynaklardır.
Ülkemiz, bilinen jeotermal kaynak potansiyeli
açısından dünyanın yedinci ülkesidir. Ülkemizde
yüzey sıcaklığı 40°C 'nin üzerinde olan 140
jeotermal saha vardır ve bu sahaların hemen hemen
tamamı, merkezi ısıtmaya, seraların ısıtılmasına,
bazı endüstri alanlarında ve kaplıca kullanımına
uygundur. Bu sahalarda elektrik üretimine entegre
olarak merkezi ısıtma veya jeotermal uygulamalar
da gerçekleştirilmektedir.
SU KİRLİLİĞİ
Yer yüzündeki sular, güneşin sağladığı enerji ile
sürekli bir döngü içinde bulunur. İnsanlar, ihtiyaçları
için, suyu bu döngüden alır ve kullandıktan sonra
tekrar aynı döngüye iade ederler. Bu süreç
sırasında suya karışan maddeler, suyun fiziksel,
kimyasal ve biyolojik özelliklerini değiştirerek "su
kirliliği" olarak adlandırılan durum ortaya çıkar. Su
kirlenmesi, su kaynağının fiziksel, kimyasal,
bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik özelliklerinin
olumsuz yönde değişmesi şeklinde olur.
Türkiye su potansiyeli kendine yeten ülkelerden
biridir. Ancak gerek denizlerimiz ve gerekse iç
sularımız günden güne kirlenmektedir. Su insan
sağlığı için olduğu kadar ekolojik sistem için de çok
67
önemlidir. Öte yandan su, uluslar arası stratejik
önem taşıyan bir kaynaktır.
Su Kirliliğinin Kaynakları
1. Petrol ve petrol ürünlerinin atıkları
2. Sanayiden kaynaklanan atık sular
3. Evsel ve endüstriyel atık sular, hayvan, bitki, ve
tarımsal atıklar
4. Yapay ve doğal gübrelerden, sentetik deterjan
üretiminden kaynaklanan atık sular
TOPRAK KİRLİLİĞİ
Günümüzde önemli boyutlara varan toprak kirliliği;
tarımsal verimi arttırmak için kullanılan gübreler ve
zararlılara karşı kullanılan zirai mücadele ilaçlarının
bilinçsizce kullanılmasından kaynaklanmaktadır.
Endüstri ve madencilik kaynaklı katı ve sıvı atıklar
ile hastane ve araştırma merkezlerinden
kaynaklanan radyo aktif gibi tehlikeli atıkiar ve asit
yağmuru şeklinde toprağa dönen hava kirliliği de
toprak kirliliğinin artmasına neden olmaktadır.
GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ (Ses kirliliği)
Kısaca "istenmeyen ses" olarak tanımlanan gürültü,
özellikle teknolojik gelişme, hızlı ve sağlıksız
kentleşme , yüksek yapı blokları sonucu önemli
boyutlara ulaşmıştır. Gürültü havada bulunan
partiküllerin ses dalgalarının etkisiyle sıkışıp
genişlemesine bağlı olarak ortaya çıkan bir etkidir.
Bu durum hava basıncı değerinin frekans ve şiddet
farklılıkları yaratabilecek biçimde düşmesine yol
açmaktadır.
İnsan kulağı 20-20000 Hz arasındaki sesleri
duymaktadır. Bu sınırın dışındaki sesler
duyulmayabilir, ancak zararlı etkileri sürer. Bu
seslerin düşük olanlarına infra ses, yüksek
olanlarına ise ultra ses denmektedir. Kişide bulantı,
huzursuzluk ve baş ağrısı yapabilmektedir. İnfra
sesler genellikle teknolojiye bağlı olarak ortaya
çıkan seslerdir ve en sinsi toplumsa! etkiler infra
sesler için sözkonusudur. Uçak ve diğer taşıt
araçlarında meydana gelmektedir ve ağır vasıtaların
kent sokaklarından geçişi sırasında binalardaki
kişilere kolayca ulaşabilmektedir.
Gürültü Kontrolü
Sanayileşme ve teknolojik ilerlemeler beraberlerinde
çeşitli sorunları da getirmektedir. Bu sorunların
içinde giderek daha fazla önem kazanan gürültü,
günümüzde mücadele edilmesi zorunlu bir duruma
68- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
ulaşmıştır. Gürültü; insanların işgücü verimliliğini,
fikir işçilerinden %60, beden işçilerinden %30
azaltmaktadır. Böyle ortamlarda çalışan insanların
dikkatlerinin dağılması ve azalması sonucunda iş
kazalarında önemli artışlar olmaktadır. Sürekli
gürültülü bir yerde kalma veya çalışma durumunda
kalıcı işitme bozuklukları ortaya çıkabilmektedir.
Böyle gürültülü yerlerde çalışan insanlarda,
gürültünün şiddetine ve sürekliliğine bağlı olarak
kulak çınlamaları, sağırlıklar, tansiyon yükselmeleri,
yorgunluk, iş ve zihinsel etkinliğin azalması,
uykusuzluklar, sosyal bozukluk ve bezginlikler
görülmektedir.
Devamlı ve yüksek şiddetteki gürültünün sadece
işitme ile ilgili bozukluklara neden olmakla kalmayıp,
dinleme ve anlama güçlüğü, dikkat dağınıklığı, iş
verimi ve konsantrasyonun azalması, uyku
düzensizliği, sinirlilik, baş dönmesi gibi birçok
olumsuz etkiye neden olduğu da bilimsel olarak
açıklanmıştır. Bu etkileri aşağıdaki şekilde
sınırlayabiliriz. Kentlerde gürültü kirliliği tüm toplum
bireylerinin katılımını gerektiren önemli bir sorun
haline gelmiştir. Trafik araçlarının komaları, fren ve
motor sesleri günlük önemli bir stres etkenidir.
Sanayii, hava alanları, trafik ve eğlence yerleri bu
türden kirliliğinin en önemli kaynaklarıdır.
Sinir sistemini bozma, stres yaratma, işitme
duyularını azaltma gibi etkileriyle insan sağlığını
doğrudan tehdit eden "Gürültü Kirliliği" çalışanların
verimini de düşürdüğü için Ulusal Ekonomiyi
olumsuz yönde etkiler.
ELEKTRO MANYETİK ALAN KİRLİLİĞİ
Çağımızın ileri teknoloji ürünü elektronik araç ve
gereçler insan sağlığına zararlı bir manyetik alan
oluşturmaktadır.
DÜNYANIN ÇEVRESEL SORUNLARI
Ozon Tabakasının İncelmesi
Yer yüzeyinden 25-40 km yukarıda stratosferdeki
ozon, hayat için zararlı olan güneşin kısa-dalga
boylu morötesi (UV) radyasyonunu emen ve
engelleyen doğal bir filtredir.
Ozon stratosferde moleküler oksijenden oluşma ve
morötesi radyasyonla bozunma işlemleri arasında
denge içindedir. Hidrojen, azot ve klor oksitleri gibi
reaktif kimyasalların stratosferde bulunması ozon
bozunmasını hızlandırıp, doğal dengeyi sekteye
uğratarak ozon miktarında net bir azalmaya neden
olabilir.
Ozon gazının atmosferdeki incelmesi bir sorun
olarak 1900'lü yıllarda, özellikle II. Dünya
Savaşı'ndan sonra ortaya çıkmıştır. Ozon
tabakasındaki incelme sadece bir devleti değil,
bütün dünyanın eko sistemini tehdit eden bir
tehlikedir.
Sera Etkisi ve İklim Değişikliği (Küresel Isınma)
CO2, metan, su buharı ve diğer sera gazları bu ısı
radyasyonunun bir bölümünü tutarak, gezegenimizi
yaşam için gerekli sıcaklıkta tutar.
Bu doğal ısınma, insan faaliyetleri sonucunda
kontrol dışına çıkmıştır. Fosil yakıtların yakılması ve
ormanların tahribi sonucunda CO2'nin atmosferdeki
miktarı sanayi devrimi öncesi döneme oranla %25
daha yüksektir ve her yıl %0.5 oranında artmaktadır.
Diğer sera gazları konsantrasyonu her yıl %1 artan
metan, %0.3 artan NO ve kloroflorokarbonlardır.
Küresel ısınma, deniz seviyesinin yükselmesine
neden olarak, okyanus sirkülasyonu ve deniz
ekosistemlerini değiştirebilecektir. 2030 yılına kadar
deniz seviyesinde 20 cm, 2100'e kadar da 65 cm'lik
yükselme beklenmekte olup, deniz seviyesinde olan
adalar ile kıyı alanlarının sular altında kalacağı,
tarım alanlarının yok olarak su kaynaklarının
kirlenebileceği ve birçok insanın evsiz kalacağı
tahmin edilmektedir.
Sınırlarötesi Hava Kirliliği ve Asit Birikimi
Asit birikimi hem kara hem de deniz
ekosistemlerinde ciddi etkilere yol açmaktadır.
Zamanla toprağın asidi dengeleme gücü kaybolur,
toprak ve yüzey suları asitleşir ve burada yaşayan
canlıların kimyasal ve biyolojik prosesleri sekteye
uğrar, ve buradaki canlılar ölebilir.
TÜRKİYE'DE VE DÜNYADA EROZYON
Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de toprak kaybı
sürecinin en önemli etkeni erozyondur. Arazi eğimi,
iklim, bitki örtüsü ve toprak özelliklerinin etkileşimi
sonucu oluşan doğal erozyonun yanısıra, insanın
doğaya müdahalesi temeline dayanan bir dizi yapay
etken, erozyonu bir afet niteliğine dönüştürmektedir.
Yurdumuzun 3/4'ünde aktif erozyon (orta veya
şiddetli erozyon) hüküm sürmektedir.
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI-
Birim zamanda, yeni oluşan toprak miktarı kadar,
toprak taşınması varsa bunun için normal erozyon
veya sıfır şiddetteki erozyon ifadesi kullanılır.
Erozyonun sıfır ve hafif olduğu alanların Jürkiye
yüzölçümüne oranı % 13,86'dır. Ülkemiz
topraklarının % 79.43 oranında orta, şiddetli ve çok
şiddetli erozyon görülmektedir.
Erozyonun Derecesi Kapladığı Alan Ha. % Bu rakamlar, ülkemizdeki erozyonun çok şiddetli
OYok 5.166.627 6.64
1 Hafif 5.611.892 7.22
2Orta 15.592.750 20.04
3 Şiddetli 28.334.933 36.42
4 Cok Şiddetli 17.366.463 22.32
ÇK Çıplak Kayalık 2.930.933 3.77
R Rüzgar Aşındırması 506.309 0.65
TOPLAM 75.509.907 100
Türkiye Akarsularmda Taşınan Sediment Miktarı
Türkiye'de erozyon en fazla sırasıyla Fırat, Dicle ve
Yeşilırmak Havzaları'nda görülmektedir. Toplam
taşınan sediment/toprak miktarı 345.939.032
ton/yıl'dır. Ancak, ölçümlerde yer almayan ve yatak
yükü olarak ifade edilen kum çakıl gibi materyaller
ile yamaçlardan akarak inen ve akarsulara
ulaşmayan topraklar da dikkate alındığında
Türkiye'deki erozyonun gerçekten 500 milyon tona
hatta bazı yazarların değerlendirmelerine göre de 1
milyar tona ulaştığı ifade edilmektedir. Aynı şekilde
bu değerlendirmelere göre yapılmış olan hesaplar
da Türkiye'deki erozyonun normal erozyondan 18-
20 misli fazla olduğu belirtilmektedir.
Erozyon sonucunda barajlarımızda biriken katı
materyaller, kullanılabilir baraj rezervuar hacminde
gözle görülür kayıplara neden olmakta, büyük
yatırımlarla gerçekleşen barajlarımızın ömrünü
kısaltmaktadır. Ozellikle, Keban, Karakaya ve
Atatürk Barajlan'nın çevresi bitki örtüsünden yoksun
ve arazi de eğimlidir. Bu nedenle bu barajlar tahmin
edilen zamandan önce ekonomik ömrünü
tamamlayacaktır.
Dünyadaki Erozyonun Türkiye
Karşılaştırılması
Türkiye'deki akarsular ile sadece yüzer halde
taşınan malzeme miktarı ortalama olarak yılda 345
milyon tonun üzerindedir. Dünyadaki akarsularda
yüzer halde taşınan katı madde miktarı toplam 20
milyar ton düzeyindedir. Türkiye'deki akarsuların
taşıdığı yüzer haldeki malzeme miktarı, dünyada
taşınan katı madenin 1/50'sine denk düşmektedir.
69
Ülkemizde 1 kilometrekarelik alandan aşınarak
akarsulara karışan ince malzeme miktarı, yılda
ortalama yaklaşık 600 ton'dur: Dünyada ise yılda
ortalama 142 ton'dur.
Ülkemizde birim alandan taşınan katı materyal
miktarı; Afrika'dan 22 kat, Avrupa'dan 17 kat ve
Kuzey Amerika'dan 6 kat daha fazladır.
olduğunu göstermektedir.
fiilgitfotvf
| İşlenen tarım alanlannın %75'inde yoğun erozyon I
| görülmektedir. Su ve rüzgar erozyonu tüm ülke|
I topraklarının % 86.5'inde cereyan etmekte, rüzgar |
| erozyonu daha çok kurak iklime sahip olan Konya I
j v e dolaylarında görülmektedir. Her yıl tarım |
| alanlarından 500 milyon ton, tüm ülke yüzeyinden
I
11,4 milyar ton verimli üst toprak, erozyonla |
I kaybedilmektedir. Kaybedilen bu topraklar, 25 cm |
i kalınlığında, yaklaşık 400 bin hektar genişliğinde I
l !?.' [ a[§ziye eşdeğe rdi r.
I
MİLLİ VARLIK: ORMAN
Orman teşkilatının kuruluşu Osmanlı Devletinde
Tanzimat dönemine kadar uzanmaktadır. Bu
dönemden önce ormanların idaresi ve tasarrufunda
belirgin esaslar uygulanmamış, belirli amaçlar ile
tersane, tophane vb. kurumların ihtiyaçlarını
karşılamak için ayrılan alanlar dışındaki ormanlar,
umumun faydalanmasına açık kaynaklar olarak
görülmüştür.
Tanzimatla birlikte ormanların "Milli Servet" olduğu
esası benimsenerek, devlet ile orman arasında ilk
olarak süreklilik ve sistemlilik çerçevesinde bir ilişki
başlatılmıştır. Bu dönemde Ticaret Nezaretine bağlı
ve bugünkü Orman Genel Müdürlüğü'nün
çekirdeğini oluşturan Orman Müdürlüğü
kurulmuştur.
ile Cumhuriyet dönemine kadar ormancılık
çalışmalarıyla ilgili çeşitli yasalar çıkarılmış ve
ormanlardan faydalanma disiplin altına alınmıştır.
Cumhuriyet dönemiyle birlikte orman ve ormancılık
anlayışının geliştiği ve bu anlayış doğrultusunda
kararların alınıp uygulandığı bir dönem başlamıştır.
1930'lu yıllara kadar ormancılık alanındaki
uygulamalar İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda
gerçekleştirilmiştir.
Ormancılık ilk kez 1961 anayasasında yer almış,
1982 anayasasının 169 ve 170. maddeleri ile de
70- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

ormanlar anayasal değerde milli bir varlık olarak BilgiNotu/

kabul edilmiştir.
|Orman yangınları (1937-2003) Yangın sayısı: 74.294 I
Türkiye 3000'i endemik olmak üzere toplam 9000'in Yanan alan: 1.630.046 hektar
üzerindeki bitki türü ile bitki tür çeşitliliği ve
endemiklik düzeyi itibariyle en zengin kaynaklara 1937 yılından 2002 yılı sonuna kadar ülkemizde
sahip ülkelerden birisidir. Diğer ekosistemlere toplam 72.316 adet orman yangını olmuş, bu
nazaran daha az müdahale görmüş ve doğal yangınlarda 1.549.506 hektar orman sahası
yapısını muhafaza etmiş bulunan ormanlarımız yanmıştır. Buna göre yılda ortalama 1.096 adet
gerek ülkesel gerekse küresel düzeylerde büyük yangın çıkmakta ve 23.477 hektar saha
öneme sahip biyolojik çeşitlilik ve gen kaynaklarını yanmaktadır.
taşımaktadır.
Ülkemizde görülen yangınların genel çıkış
Ormanlarımız genellikle deniz kıyısında ve kıyıya nedenleri;
yakın yerlerde yayılış göstermektedir.
» % 47'si ihmal-dikkatsizlik ve kaza,
Toplam orman alanı 20.703.122 hektar olup
ülkemizin yüzölçümünün %27'sini oluşturmaktadır. » % 12'si kasıt,
Ormanlarımızın % 51 'i verimli geriye kalanı ise » % 6'sı yıldırım yüzünden çıkmakta,
verimsizdir.
» % 35'inin nedeni bilinmemektedir.
Ormancılık bir yandan toplumun orman ürünlerine
ihtiyaçlarını karşılarken diğer yandan toprağın » Diğer bir anlatımla ülkemizdeki yangınların %
korunması, su rejiminin düzenlenmesi, iklim, halk 94'ü insan eliyle çıkmaktadır.
sağlığı, yurt savunması, rekreasyon, turizm, yaban
hayatın korunması vb. gibi faydalar sunar.
Ormanlarımız orman yangınları, zararlı böcekler ve o
hastalıklar, usulsüz müdahaleler, yıldırım, fırtına, ■§
heyelan, güneş yakması vb. tehlikelerle karşı ^
karşıyadır. §
Ülkemizin büyük bir bölümü sıcak ve kurak Akdeniz 5
iklim kuşağında yer aldığı için, bilhassa yaz ^
dönemlerinde her yıl önemli sayıda orman yangını
çıkabilmektedir.
Topraklarımızın %72'sinin çeşitli şiddette erozyona
maruz bulunması ve bu tehdidi yok edecek en
önemli silahın orman olmasına karşılık mevcut
ormanlarımızın miktar ve vasıf itibariyle yetersiz
olması, toprak ve iklim şartlarımızın yeniden orman
yetiştirmeye kolayca imkan vermemesi gibi hususlar
mevcut ormanlarımızı yangın ve diğer tahrip
faktörlerine karşı korunmanın önemini arttırmaktadır.
Türkiye'de orman yangını istatistikleri orman
kanununun kabul edildiği 1937 yılında başlıyor.
İstatistikler, 1937'den günümüze geçen süreçte
(Ekim 2003 itibariyle) 74.294 orman yangınında,
toplam 1 milyon 630 bin 46 hektar orman alanının
yandığını ortaya çıkarıyor. Diğer bir deyişle,
Türkiye'nin 67 yılda İstanbul ili yüzölçümünün 3 katı
kadar orman alanını yangına kurban verdiğini kayıt
altına alıyor.
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 71

4. Ormanlarımız hangi anayasamızla "milli varlık

CEVAPLI Olarak kabul edilmiştir?
KAVRAMA TESTİ A) 1876 Anayasası
B) 1921 Anayasası
C) 1924 Anayasası
1. Aşağıdakilerden hangisi çevre sorunlarına yol D) 1961 Anayasası
açan nedenlerden biri degildir? E) 1982 Anayasası
A) Sanayi atıkları
B) Nüfus artışı
C) Yeni ağaçlar yetiştirilmesi
D) Hızlı kentleşme
E) Yanlış tarım tekniklerinin kullanılması

5. Ülkemizde meydana gelen orman yangınlarının

en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) İhmal ve dikkatsizlik
B) Terör amaçlı
C) Yıldırım
D) Elektrik tellerinden
E) Aşırı yaz sıcakları

2. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizin çevre -g

sorunlarından biri deâildir?
tn
A) Orman yangınları w a.
B) Erozyon
C) Hava kirliliği
6. Milli bir varlık olan ormanların bir işlevi de havayı
D) Doğal su kaynaklarının yetersizliği temizlemektir.
E) Büyük şehirlerde gürültü kirliliği

Buna göre aşağıdaki bölgelerimizin hangisinde

hava kirliliğinin en az olması beklenir?

A) Akdeniz Bölgesi
B) Ege Bölgesi
C) Doğu Anadolu Bölgesi
D) Marmara Bölgesi
E) Karadeniz Bölgesi

3. Sanayinin gelişmesi beraberinde hava, su ve gürültü

kirliliği getirmektedir.

Buna göre aşağıdaki bölgelerin hangisinde çevre

kirliliğinin daha fazla olması beklenir?

A) Akdeniz Bölgesi
B) Karadeniz Bölgesi
C) Marmara Bölgesi
D) İç Anadolu Bölgesi
E) Doğu Anadolu Bölgesi i.C i 2. D 6. E
72- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
Kültür - Sariat
ÇALIŞIRKEN DİNLENİN
Başlarken..
Zamanımıza kadar
getirilmiş olan bilim ve
teknoloji birikimi elbette insanlığın ortak malıdır.
Bu birikimin oluşumunda bazı şartlar birleşerek
çeşitli medeniyetleri ortaya çıkarmışlardır. Bu
şartları medeniyetin unsurları olarak ifade ed9n
Durant, bunların;
» Ekonomik şartlar, »
Siyasî düzen,
Ahlâkî gelenekler,
Bilgi peşinde gidilmesi ve güzel
sanatlar, olduğunu ifade eder.
Bilim tarihine baktığımızda bu sıralanan
unsurların bizim içinde bulunduğumuz
medeniyette d9 görmek mümkündür. Bunların
özele indirgenmiş ömeklerini bilim
adamlarımızda, bilim adamlarımızın
yaşayışlarında, tarihteki bazı devlet
adamlarında da görebiliyoruz. İşte bu
sohbetlerimizde bunlardan örnekler V9r9rek,
bilim tarihinin bazı alanlarında düşünme kapıları
aralamayaçalışacağız.
Bilindiği gibi sosyal bilimlerin yanı sıra,
fen bilimlerinde de eğitimde öğrenmenin
kalıcılığını sağlamak için hikaye etme
metodunun uygulanması büyük oranda başarılı
olmuştur. Herhald9 bundan dolayı bilim tarihi
ilim adamlarının hayatlarını ve bazı keşifleri,
icatları akıl ve mantığa hitap eder şekilde
hikâyeleştirmiş ve yeri geldikçe bunları tekrar
etmiştir.
Yaşları ellileri bulmuş ve daha önceki
nesiller aldığı öğretim neticesinde "Y9r Çekimi
Kanunu" deyince, Nevton'un "Daldan Düşen
Elma Hikâyesi"ni; "Suyun kaldırma kuvveti"
deyince, Arşimet'in hamamdan "buldum
buldum" diye çırılçıplak çıktığı hikâyesini; bir
heykeltıraşın çok mük^mmel olarak yaptığı bir
h^ykele "hadi canlan" diye çekicini fırlatış
hikâyesini hatırlayabilirler.
Bunlar daha çok Grek ve Batı med^niyeti
kaynaklı hikâyelerdir. Oysa tarihte bizim içinde
bulunduğumuz medeniyet dairesi
incelendiğinde bütün insanltğa çok güzel
mesajlar veren olaylara ve hikâyelere de
rastlayabiliyoruz.
Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça daha
büyük işler yapmak için kendinde kuvvet
bulacaktır.
Mustafa Kemal Atatürk
Bizler basit gibi görünen hikaye etme
metodunu önce galiba p9k
önemsemediğimizden, daha sonra bu metodu
zamanın gelişmelerine p9k uyguladığımız
söylenem9z.
 -YEDİİKLİM Kültür - Sanat- 73

Bizler kendi ilim adamlarımızın, gelişmesinde, bilim ve sanat adamlarının örnek

sanatkârlarımızın hayatlarına, keşif V9 alınmasında böyle bir uygulamaya ihtiyaç
eserlerine yeterince eğilmediğimizden olsa vardır.
gerek, bunların mevcut olan gerçek hikâyelerini
de aktarmamışız. Bilinenler ve hikaye edilenler Biz de bu sayıdan itibaren başlayan
de; kültür ve medeniyetimizi tanımama, yazılarımızda daha çok bilim tarihindeki bazı
kendimize yön^lme cesaretini bulamama ve olaylara ve hikayelere yer vermeye çalışacağız.
hazır fikirlere kurban edilerek, belki de unutulma Bu hikâyeler; bilim adamlarımızın örnek
gafletine uğramıştır. alınacak hayatlarını, şimdi "etik kurallar" denilen
bilim ahlâkını, bilimsel çalışmalara verilen
Bilim Tarihinde Keşiflerin İç Yüzü önemi, bazı devlet adamlarının bilim anlayışı ve
adındaki eserimizde kaynaklarını işaret ettiğimiz bilim adamlarına verdiği değeri ve benzeri
gibi, yabancı birçok bilim adamı "ilk rasathane, konulan kapsamaktadır.
ilk hasta hane ve ilk üniversite'tyi dünyaya
hediye edenlerin Türk ve İslâm kültürü kaynaklı Dört sayfa civarında olacak bu ekte;
olduğunu işaret etmektedirler. Hikâyelerde adı geçen bilim ve devlet
adamlarımızın hayatlarına,
Türk kültürü ve medeniyeti, içerisinde
eğitim-öğretim metotları bakımından da - Bazı keşif ve buiuşların asıl sahiplerinin
zamanına göre- orijinal uygulamalar getirmiştir. kimler olduğuna da kısaca y9r verilmeye
Birçok eğitim-öğretim yöntemlerinin yanında, çalışılacaktır.
hikâye etme metodu da aynı medeniyet dairesi _
içinde uygulama alanı bulmuştur. Ayrıca sayfalarımızda seçilen konulara
uygun ya da parelel düşündürücü sözlere d9
1 yer verilecektir.

Eğitimde konuların anlaşılmasının yanı |

sıra, özellikle kalıcılığında ve unutulmamasında |
büyük ağırlığı olan hikâye etme metodu ğ Bana bir dayanak
zamanla geri plâna itilir olmuştur. Fakat bu S noktası gösteriniz,
metottan Batı çok daha iyi faydalanmıştır. dünyayı yerinden
oynatayım.
Yirminci yüzyılın başlarında bu metodu Arşimet
kültürünü tanıtma adına kullanırken,
zamanımızda da bu ısrarını teknoloji desteği ile Sizler ders çalışırken
sürdürmektedir. dinlenmey9 ihtiyaç
duyduğunuzda bu sayfaiar sizleri okuyarak
Kısaca şunu demek istiyoruz; insanlık dinlendirmeyi de amaçlamaktadır. Artık biliyoruz
âleminin rrredenîleşme ve gelişmesine çok ki okuyarak dinlenmek ve dinlenirken
büyük katkılar sağlayan Türk kültür ve kültürlenmek vaz geçilemez bir ihtiyaç ve
medeniy9ti içerisinde çocuklarımıza, zorunluluk haline gelmiştir.
gençliğimize ve bütün insanlığa eğitici özellikleri
olan hikâyelerde aktarılmalıdır.

Belki de çoğu yaşanmış olan bu

hikâyeler, yüksek medeniyet ve insanlık
ölçülerinin zenginleşmesine büyük katkılar
sağlayacaktır. Çağdaş eğitimin ifadesiyle
öğretimde somutlaştırmayı gerçekleştimreye
yardımcı olacaktır. Bilimsel ahlâkın
74- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

Dikkat edildiğinde anlaşılacaktır ki İbni

Çocuk Gelişiminde Oyun ve İbni Sina
Anlatacağım hikâyenin hemen hemen
herkesi ilgilendirecek bir hikâye olduğunu
sandığım için seçtim. Çünkü her insan çocukluk
dönemini yaşamış, oyunlar oynamış ve bazen
bu oyunlardan da çok zevk almıştır.
Sina bu düşüncelerini ta çocukluk çağında ifade
etmekle, aynı zamanda zamanımızın çocuk
psikolojisi ve eğitimine de büyük bir ışık
tutmuştur. Hatta "Çocuk yedi oyuna gitti,
çoban yedi koyuna gitti" şeklinde ifade edilen
atasözümüzde de "oyun"un çocuk gelişiminde
çok önemli bir yeri olduğu vurgulanmaktadır.
Daha sonraki sayılarda İbni Sina'dan çok
ilginç hikâyelerin yanı sıra buluşlar ve
keşiflerinden de bahsedilecektir.

İşte anlatacağım hikâyenin kahramanı,

daha sonraları dünya çapında ilim adamı olmuş
olan İbni Sina'dır. (Hakkında gelecek sayıda
geniş bilgi verilecektir) Daha doğrusu İbni
Sina'nın çocukluk dönemi ile ilgili bir hikâyedir:

İbni Sina, hemen hemen her çocuk gibi

çocukluğunda oyunu çok severmiş. Hatta bazen
oyun oynarken annesinin kendisini yemeğe
çağırmasını dahi pek duymazmış.

İbni Sina, çok neşeli bir şekilde

arkadaşları ile oyun oynadığı bir günde yanına
yaşlı bir adam gelmiş. İbni Sina'ya yaklaşarak:

—Sen çok akıllı bir çocuğa benziyorsun.

İlerde büyük bir adam olacaksın. Derslerine Ihsan Kurt
çalışman gerekirken, sana oynamak yakışır mı? PDR Uzmanı-Yazar
Deyince, İbni Sina, belki de kendisinden www.ihsankurt.net
beklenmeyen bir şekilde:
Not: Bu ekler hazırlanırken: İhsan Kurt'un
—Her yaşın bir özelliği, ihtiyacı vardır. "Bilim Tarihinde Keşiflerin İç Yüzü" ve "Bilim
Çocukluğun ihtiyacı, çocuğa yakışan da Tarihinden Hikayeler" adındaki eserlerinden
oyundur. Çocukların oyun ihtiyacı faydalanılmıştır.
karşılanmalıdır, der. Bu ekte kullanılan resim ve şekiller eğitim
amacıyla kullanılmıştır.
 Yediiklim GENEL
KPSS Dergisi
yazar kadrosu YETENEK
tarafından GENEL KÜLTÜR
hazırlanmış YAPRAK TEST
Türkiye'nin
İLKveTEK SERISI
profesyonel
KPSS
yaprak test serisi!

KİTAPÇINIZDAN VE DERSANENİZDEN
ISRARLA İSTEYİNİZ...

Yediiklim
Eğitim Bilimleri Dergisi
EGITIM yazar kadrosu
BİLİMLERİ tarafından
YAPRAK TEST hazırlanmış
Türkiye'nin
SERİSİ İLKveTEK
profesyonel KPSS
yapraktestserisi!

Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.

Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara e-posta: asil@asilyayin.com.tr
Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82 internet: asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net I ^M www.asilyayin.com.tr I ^^M www.yediiklim.com.tr I

 Bu ürün dersaneler için
özel olarak
hazırlanmıştır.
Kitapçılarda bulunmaz.
Soru kapsamından
soruların zorluk
derecesine, kağıt
kalitesinden sayfa
ffi
2! H
mizampajına kadar
İ tüm aşamaları ÖSYM
ct standartlarında! Optik
İn Formlu!

KPSS Eğitim Bilimleri Dergisî yazar

kadrosu tarafmdan hazırlanmış YENİBİR ÇALIŞMA..

DERSANENİZDENISRARLA İSTEYİNİZ...
Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara
Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82

www.yediiklim.net I ^9
Bu ürün dersaneler
www.asilyayin.com.tr I ^9
için özel olarak
hazırlanmıştır.
Kitapçılarda bulunmaz.
Soru kapsamından
soruların zorluk
derecesine,
kağıt kalitesinden sayfa
mizampajına kadar tüm
aşamaları
ÖSYM standartlarında!
Optik Formlu!

Genel Dağıtım

e-posta: asil@asilyayin.com.tr
internet:asilyayin.com.tr