-TÜRKÇE-
TURKÇE I Paragraf
PARAGRAFIN YAPISI
Son yıllarda KPSS'de bu konuyla ilgili sorular, ağırlıklı
olarak gelmektedir. Her yazıda olduğu gibi paragrafta da
cümleler gelişigüzel sıralanamaz. Paragrafın plan şeması
GİRİŞ, GELİŞME ve SONUÇ bölümleridir.
1. Giriş Cümlesi:
Şekil ve anlam bakımından kendisinden önce başka
bir cümlenin getirilemeyeceği nitelikte bir cümle
olmalıdır. Açılıp işlenmeye uygun olmalıdır.
ÖRNEK:
... onlardan hep ağır, oturaklı kişiler olmalarını istemiştir..__
Sanki öyle davranınca saygın olunacakmış gibi! Bir «
çocuk, öğreniminin ancak iik yıllarında gülebilir. Daha g
büyük sınıflarda hiç gülebilir mi? Adı hemen "Sırıtık"a gj>
çıkar. İş yaşamında müdür memura gülmez; memur S
vatandaşa gülmez. Neden bu asık yüzlülük? Nereden ■§
:
kaynaklanıyor bu gülme korkusu? s§
Bu parçanın başına, düşüncenin akışına göre
aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?
A) Kimileri, beğenilen insanların, az gülen insanlar
arasından çıktığı görüşünü benimser.
B) Büyükler, küçükleri eleştirip onlardan kendileri
gibi düşünmelerini beklerler.
C) Çok gülenlerin, kimi zaman çevresindekileri ra-
hatsız edebileceklerini düşünmeleri gerekir.
D) İnsanlarımızın gülmeye yatkınlığı vardır; ama
buna sürekli engel olunmuştur.
E) Toplumumuzda, genellikle, ağırbaşlı kişiler öne
çıkmıştır.
Paragrafta, insanların gülmeye eğilimli oldukları; an-
cak buna sürekli engel olunduğu anlatılmıştır. Ayrıca
"onlar" diye bahsedilen insanlar bile önemli bir ipucu
vermektedir.
(Cevap D)
2. Gelişme Cümlesi:
Ana düşüncenin geliştirilip, işlendiği bölümdür. Gelişme
cümleleri birbiriyle anlam ve biçim yönünden bağlantılıdır.
ÖRNEK:
Yazın değeri taşıyan bir roman, bir öykü, bir oyun,
yaşam çevremizi genişletir; İçinde bulunduğumuz
gerçek dünyanın dışına çıkarır bizi ...... Tam tersi-
ne gerçekleri değişik bir gözle görmemizi, olaylara
farklı bir açıdan bakmamızı sağlar.
Bu parçada boş bırakılan yere, düşüncenin akışı-
na göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Bu, elbette bir kaçış ya da kendi gerçeklerimiz-
den kopuş değildir.
B) iç gerilimlerimizden, sıkıntı ve bunalımlarımızdan
büyük ölçüde kurtarır.
C) Okuma, insanı her türlü tutkudan kurtararak öz-
gürleştirir.
D) Okuyan bir kişi, bütün bilgi eksiklerini giderebilir.
E) Okunan her kitap, iç zenginliğini arttırır, duygula-
rı harekete geçirir.
"Gerçek dünyanın dışına çıkmak" ifadesi bizim için
anahtar bir cümledir. Çünkü buradan boş bırakılan
yere getirilecek cümlenin olumsuz olması gerektiği
ve ilk cümlede ifadeyi bütünler nitelikte olması ge-
rektiği sonucuna varabiliriz.
(Cevap A)
3. Sonuç Cümlesi:
"Özetle, sonuç olarak, demek oluyor ki" gibi ifadelerle
başlayan cümlelerdir. Paragrafta anlatılan konuyu özetle-
yen nitelikte bir cümle olmalıdır.
PARAGRAFTA KİŞİLİK - DURUM TAHLİLİ
Bir takım sorularda; sözü edilen kişilerin duyguları
ve davranış özellikleriyle ilgili yorumlar, saptamalar
yapılaması istenmektedir.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. En iyi biyografiler, akademik bir disiplin içinde; fakat

ÇOZUMLU
KAVRAMA TESTİ
1. Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş cüm-
lesi olabilir?
A) Yüzyılımızın insanı bir buhranın içindedir.
B) Böylelikle alternatif çözümler sunulabilir.
C) Bununla birlikte yeni sorunlar da çıkacaktır.
D) Her zaman olduğu gibi bu defa da bu sorun çö-
zülemedi.
E) Dilin bu işlevinden kimse haberdar değil.
edebi bir duyarlılık ve üslupla yazılmış olanlardır. He-
le bir de roman gibi kurgulanmışsa ne ala! Biyografi
yazarı güçlü bir özdeşim kurma kabiliyetine sahip ol-
malı, hayatını anlattığı şahsın ruhuna nüfuz etmeli,
beyninin kıvrımlarında dolaşmalı, hatta mahremiyeti-
ne girmelidir.
Bu parçadan biyografi yazarı ile ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi çıkarılamaz?
A) Biyografi yazarı hayatını anlattığı şahsın olaylar
karşısında n9 düşündüğünü bilmelidir.
B) Biyografi yazarı tarihi olayları sıralayandan çok
belli bir tarzla harmanlayandır.
C) Biyografi yazarı hayatını anlattığı şahsı mutlaka
yakından tanımak zorundadır.
D) Anlattığı şahsın özel hayatı biyografi yazarı için
kaçılan değil üzerine gidilen bir konu olmalıdır.
E) Biyografi, yazarı titizlikle inceler, roman yazıyor-
muş gibi aktarırsa daha başarılı olur.

s:
o
>-
Çg
'a
LSJ
ÇÖZÜMLER
§

Bağımsız bir paragrafın giriş cümlesi, bağlayıcı öğe

2. Elde edilen bunca şeye, sanayi ülkelerindeki
bunca ilerlemeye rağmen refah toplumları bolluk-
tan yana bu kadar yüksek olmalarına karşılık bir
noktada güçsüz kaldılar; huzur ve mutluluk. Bir
bunalım, bir sıkıntı almış başını gidiyor. Bütün
yaldızlı haline rağmen hayat anlamını yitirmiştir.
Anlaşılmaz bir korku insanlığı pençesine geçir-
miş.
Bu parça aşağıdakilerden hangisiyle
sürdürülemez?
taşımamalıdır. B, C, D ve E seçeneklerindeki cümle-
ler şekil ve anlam bakımından kendilerinden önce
başka cümlelerin geldiği cümlelerdir. A seçeneğindeki
cümle ise üzerinde fikir geliştirilip açılmaya uygun bir
cümledir.
(Cevap A)
Parçanın bütünündeki anlam dikkate alındığında B
seçeneğindeki cümlenin bu parçanın sonuna getirile-
meyeceğini görürüz. Çünkü paragrafta baştan sona
olumsuzluklar sıralanmıştır.
(Cevap B)

A) Ruhsal hastalıklar çoğalmış; intiharlar artmıştır.
B) Bu insan her şartta mutlu olmayı öğrenmiştir.
C) İnsan, kalabalıklar içinde yalnızlaşmıştır.
D) Teknolojinin olumsuz sonuçları bunlarla sınırlı
değildir.
E) Modern hayatın insanlığa mutluluk getirdiği
söylenemez.
3. A'yı parçanın dördüncü satırından çıkarabiliriz. C'yi
"ruha nüfuz etmeli"den, D'yi parçadaki son cümleden,
E'yi ilk cümleden çıkarabiliriz. En iyi biyografi ifadesi
"başarılı olma"yı karşılar. Parçada tarihi olayların sıra-
lanmasından söz edilmemiştir.
(Cevap B)
 -TÜRKÇE-

ÇOZUM:
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ Parçada toros insanlarının gezici bir yaşam sürdük-
leri anlatılmamaktadır.
(Cevap A)
1. (I) Yurdumuzda tek türüyle tanınmasına karşın, or-
tancaların bilinen 23 türü var. (II) Bunlardan biri, boyu
15 -20 metreye ulaşan sarmaşık türü. (III) Bir başkası
ise sonbaharda yaprakları şarap rengini alan türü.
(IV) Ortancalar, kimi türleri dışında, batıya bakan
yönde dikilmeyi seviyor. (V) Sabah güneşinin, narin
çiçeklerini yakma tehlikesi olduğundan, bu bitkiyi asla
doğuya bakacak yönde dikmeyiniz. (VI) Dikerken,
büyüyüp serpileceklerini hesaba katarak, iki bitki ara-
sında 1,5 -2 metre boşluk bırakmayı unutmayınız.

Bu parça iki paragrafa bölünmek istense ikinci

paragraf hangi cümleye başlar? (99 DMS OÖ)

A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.

I, II ve III numaralı cümleler ortancaların genel özel-

liklerinden bahsediyor. IV. cümleden itibaren daha
özel bir anlatıma başlanıyor.
(Cevap C)
İlk kez, bir Türk fotoğraf sanatçısı Avrupa'da adını
duyurdu. Hazırladığı Kapadokya albümü "En İyi Ya-
Q
Ui yınlar" kataloguna girdi. Onun fotoğraflarına bakanlar,
bir Rembrandt tablosuyla karşı karşıya olduklarını
>■

2. Toroslar'da yaşayan ve geçmiş çağların birikimine

sahip olan bu insanlar oldukça tutkulu kişilerdi. Her sanabilirler. Art arda albümler yayımlayan sanatçımız,
şeyi yoğun bir biçimde yaşarlardı; aşkı, kini, öfkeyi... üniversitede belgesel, görsel iletişim ve karanlık oda
Konuşmalarının bir ucu biraz destan, masal kokardı. teknikleri konularında da ders veriyor.
Bunların içinde roman kahramanı olabilecek pek çok
insan vardı. Zihinsel yapıları batılı değil, doğulu in- Bu parçada, sözü edilen fotoğraf sanatçısıyla ilgili
sanlarınkine benzerdi. Onlar, doğulu bilgeler gibi dü- olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemis-
şünürlerdi. insan aklının ucundan geçmeyecek, şaşır- tjr? (99 DMS OÖ)
tıcı davranışları, öfke biçimleri, zihinsel yaratıcılıkları
A) Avrupa'da tanındığına
vardı.
B) Fotoğraflarının sanat değeri taşıdığına
Aşağıdakilerden hangisi, Toros insanının bu C) Alanında, öğrenciler yetiştirdiğine
parçada değinilen özelliklerinden biri değildir? (99
D) Yeni bir teknik geliştirdiğine
DMS OÖ)
E) Çok sayıda yapıtı bulunduğuna
A) Gezici bir yaşam sürmeleri
B) Sevgilerinin ve öfkelerinin aşırı oluşu.
C) Eski kültürleri izlerini taşımaları.
Yeni bir teknik geliştirdiğine değinilmemiştir.
D) Konuşmalarının, gerçeklerden uzak bir yanının
olduğu (Cevap D)
E) Alışılmışın dışında bir nitelik taşımaları
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
4. Yirmi beş yıldan beri yaptığı çevirilerle bizleri dünya
edebiyatının ustalarıyla tanıştırdı. Böylece çorak dün-
yamızı zenginleştirdi. Çok sevdiğim, ama yüzlerini gö-
remediğim nice dostlar edindim onun çevirileriyle. Di-
lin tadını duyurduğu için uzaktan uzağa sessiz teşek-
kürlerimi sundum ona. Hep usta yazarların arkasına
gizlenmeye çalışan bu çevirmenimizin, kendi yaratıla-
rıyla ortaya çıkacağı zamanı merak ediyordum. Ya-
zar, yeni şiir kitabıyla bu merakımızı gidermekle kal-
madı; asla unutulmayacak, yaşlanmayacak, sevgi do-
lu yüreğinden kopan aşk şiirleriyle yorgun ruhlarımızı
yıkadı.
Bu parçada sözü edilen yazar için aşağıdakilerden
hangisi söylenemez? (99 DMS OÖ)
A) Çevirilerinde dili ustalıkla kullandığına
B) Okurlarının, ünlü yazarları tammasına aracılık
ettiği
C) Çevirilerindeki yetkinlikle okurların beğenisini
kazandığı
D) Şiirlerin de okurların üzerinde etkili olduğu
E) Şiirlerinde duygusal konulardan uzak durduğu
Parçanın son cümlesine dikkat ediniz, (sevgi dolu
yüreğinden kopan aşk şiirleriyle yorgun ruhlarımızı
yıkadı), sözü edilen yazar için şiirde duygusal konu-
lardan uzak durduğu söylenemez.
(Cevap E)
5. Yapıtlarında hem konu, hem de kişi yönünden bir
zenginlik vardır. Özellikle öykülerinde, yer yer halkın
konuştuğu dile başvurur. Anlattığı kişilerin iç dünyası-
nı, psikolojik yapısını sergilemesi, önemli bir özelliği-
dir. Zaman zaman yergisel gülmeceye de yer verir.
Yansıtmak istediği gerçekleri yarattığı karakterlerle
anlatır.
Bu parçada sözü edilen sanatçıyla ilgili olarak
aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz? (99
DMS ÖL)
A) Kişilerin duygu ve düşüncelerini eie alır.
B) Anlatımı etkileyicidir.
C) Gerçeklerden yola çıkar.
D) Toplumdaki eksiklikleri, yanlışlıkları vurgular.
E) Düşüncelerini kahramanları aracılığıyla belirtir.
A'yı dördüncü satırdan, C'yi son cümleden, D'yi yer-
gisel gülmeceye yer verir ifadesinden, E'yi yine son
cümleden çıkarabiliriz.
(Cevap B)
İnsan olarak duygularımız, düşüncelerimiz birbirine
çok benzer. Onları bize özgü kılan, bizden başkasının
yaşamamışlığını kesinleştiren, özelleştiren, seçilen
sözcükler, sözdizimidir. Sözcüklerin, sözdiziminin bize
ait olduğunu nasıi anlayacağız? Başka şairlere ben-
zemeyerek. Bu ise, şairiiği seçen kişinin ciddi, derin-
lemesine bir edebiyat, özellikle de şair okuru olmasını
zorunlu kılar.
Bu parçada şairle ilgili olarak vurgulanmak iste-
nen, aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL)
A) Şairliğin yorucu bir uğraş olduğunu bilmesi
B) Okumadan hoşlanması
C) Kendine özgü bir şiir dili kurması
D) Yaşayışını ilginç kılması
E) Konu bakımından özgün şiirler yazması
"Vurgulanan" soru kökü bizi "C" ye götürüyor. Öz-
günlük, orjinallık demektir.
(Cevap C)
Çağdaş toplum, birinin attığı adımdan ötekini sorumlu
tutuyor. Neden uyarmadın, neden doğru yolu göster-
mek elindeyken boş verdin, neden "Bana ne!" deyip
geçtin, sen bu toplumda, bu yeryüzünde değil miydin
bunca kırıp dökmeler, yıkımlar yapılırken?...
Bu parçanın sonuna, düşüncenin akışına göre
aşağıdakilerden hangisi getirilemez? (99 DMS ÖL)
A) Neden sen de kötülüklerle savaşmadın?
B) Neden bu insanlara yardımcı olmadın?
C) Niçin yalnız kendini düşündün?
D) Niçin kendini savunma gereğini duymadın?
E) Niçin haklıların yanında yer almadın?
Parçada söz edilen kişi mağdur durumda değildir ki
kendini savunma ihtiyacı hissetsin.
(Cevap D)
 -TÜRKÇE-
8. Sert bir anne olup olmadığımı biliyorum. Çocuklarım
daha çok küçük. Onlara karşı kendi annem ve babam
gibi olmak istiyorum. Çünkü bize bir şeyi kırmışsak
onarmamız; bir şeyi istiyorsak başarmamız gerektiği
öğretilmişti. Böylece yalnız ve yalnız kendine güven-
meyi öğreniyor insan.
Bu sözleri söyleyen anneyle ilgili olarak aşağıdaki
yargıların hangisine varılamaz? (99 DMS L)
A) Çocuklarının kendi güçlerine inanmalarını iste-
mektedir.
B) Çocuklarını büyütürken, nasıl bir tutum sergile-
yeceğini bilmektedir.
C) Çocuklarını yetiştirirken büyüklerini örnek almak-
tadır.
D) Çocuklarına karşı yenilikçi davranışlardan ka-
çınmaktadır.
E) Çocuklarına sorumluluk duygusu aşılamak iste-
mektedir.
Üçüncü cümlede "bize böyle öğretilmişti" diyor anla-
tıcı, anne ve babasından öğrendiklerini kullandığını
anlıyoruz, fakat buradan yeni yöntemleri kullanma-
dığını asla çıkartamayız.
(Cevap D)
Q
Ui
> 11.0zan, ne yapıp edip kendini yeniliyor, şiirin yeni
9. I. Grip bulaşıcı bir hastalıktır.
II. Hastalananlardan kimileri bunu ayakta geçirir.
III. Kimileri de parmaklarını kıpırdatamayacak kadar
halsizleşir ve günlerce yatar.
IV. Bu yüzden gribe yakalanan aile bireylerinden biri
iyileşirken bir başkası hastalanır.
Yukarıdaki cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturan
sıralanışı
aşağıdakilerden B) I-II-IV-III
hangisidir? (99 DMS L)
D) III-II-IV-I
A) I-IV-II-III C) II-IV-I-III
E) II-I-IV-III
Giriş cümlesi bir tanım olabilir. Bu nedenle girişi I
numaralı cümleyle yapalım. Sonra IV, II ve III numa-
ralı cümleler gelmeli.
(Cevap A)
10. (I) Bilim ve teknik son yıllarda, yapılan buluşlar ve
ilerlemelerle insanoğluna uzun yaşama olanağını
sağlamaya çalışmaktadır. (II) Bunun sonucu olarak,
insanlar, bugün öldürücü hastalıklara, salgınlara karşı
daha iyi korunmaktadırlar. (III) Bilim ve tekniğin başa-
rısı saymalıyız bunu. (IV) Bunun yanında bilim ve
tekniğin kimi olumsuz yanlarını da gözümüzde bü-
yütmemeliyiz. (V) Her ikisinin de olumsuz yanları var-
dır. (VI) Çünkü bilim ve tekniğin parçaladığı atomu,
insanlığın yararına ya da zararına kullanmak insanın
elindedir.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisi
düşüncenin akışını bozmaktadır? (99 DMS L)
A)ll B)lll C) IV D)V E) VI
II. cümleden başlayarak bilim ve tekniğin son yıllarda
yapılan buluşlarla insan oğlunun uzun yaşamayı
sağlayacağı anlatılmaktadır. V. cümleye kadar bu
devam eder. V. cümlede anlatılan olumsuzluk IV.
cümlede doğru biçimde zaten ifade edilmiştir. V. çı-
kartılınca IV. ve VI. cümle bütünlüğü yeniden sağlar.
(Cevap D)
anlatım olanaklarını gözden geçiriyor. Onun şiir çizgi-
sinde değişik dönemler, dolayısıyla, ilk bakışta, birbi-
rine karşıt izlenimi veren yaklaşımlar görüyoruz. Ne
var ki şiirlerini dikkatle incelediğimizde, bu dönemlerin
incecik ama güçlü bir bağla eklem yerlerinden birbirle-
rine bağlandığını, birbirinin özsuyu ile beslendiğini
fark ediyoruz.
Bu parçada, sözü edilen ozanla ilgili olarak asıl
vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
(99 DMS L)
A) Şiirleri farklı dönemlere ayrılabilse de bu dönem-
ler arasında yine de bir ilişki vardır.
B) Şiirleri, her okuyuşta okuruna yeni tatlar verir.
C) Her şiirinde karşıt duygu ve düşüncelerden ya-
rarlanarak anlatım olanaklarını genişletir.
D) Farklı dönemlerde yazdığı değişik, duygulu, etki-
leyici şiirleri vardır.
E) Her şiirini, bir önceki şiirinde ele aldığı duygu ve
düşüncelerden etkilenerek yazar.
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Bir ozanın şiir aniayışından söz ediliyor. Bu ozan şi-
irleri farklı dönemlere ayırmış olsa bile bu dönemle-
rin arasında incecik ama güçlü bir bağla eklem yerle-
rinden birbirlerine bağlandığı vurgulanmaktadır.
(Cevap A)
12. Yazarımızın her türündeki başarılı örneklerine karşın,
onun en güçlü yanı bence ozanlığıdır. Şiirlerinde kat-
kısız bir içtenlik, güçlü bir duyuş ve seziş, kendine
özgü ses yapısı vardır. Türkçe'si temiz ve yalındır.
Yapmacıktan, taklitten kaçma ,sade bir güzellik ara-
ma çabası hemen her şiirinde kendini gösterir. Dün-
yamızı ve hayatımızı sevdiren bir sevinç peşindedir o.
Hele aşk şiirlerindeki yaşama sevinci, doğa sevgisiyle
el ele verdi mi.sanki tadına doyum olmaz bir ezgi çı-
kar ortaya.
Bu parçada kendinden söz edilen ozanın şiirdeki
temel amacı aşağıdakilerden hangisi olabilir? (99
DMSL)
A) Katışıksız ve içtenlikli şiirler yazma
B) Yazında temiz ve yalın bir dil kullanma
C) Şiirde sadece doğal güzelliğe ulaşma
D) Şiirle insanlara yaşama sevinci verme
E) Farklı bir yapı oluşturma
Katışıksız içtenlik, güçlü bir duyuş ve seziş, taklitten
kaçma özellikleri olan bu şair son cümlede ifade e-
dildiği gibi insanlara yaşama sevincini ver-
me.aşılama uğruna şiir yazmaktadır.
(Cevap D)
13. Halit Ziya Uşaklıgil, yaşlılık fotoğraflarından birinin
altına şunları yazmıştır: "Bu ihtiyar adamın fotoğrafına
bakarken inanamıyorum, mümkün müdür bu ben ola-
yım? Ben ki henüz çocukluktan çıkmadım."
Halit Ziya Uşaklıgil, bu sözleriyle aşağıdakilerden
hangisini belirtmektedir? (99 DMS L)
A) Yaşlılığın, herkesi farklı biçimde etkilediğini
B) Duygularla dış görünüşün birbirine uymadığını
C) Yaşlıların, kendilerini genç gösteren fotoğrafları
sevdiklerini
D) Çocukluk yıllarının hep özlemle anıldığını
E) Yazarların, kendi kendileriyle alay edebildiklerini
"Ben ki henüz çocukluktan çıkmadım." deyip 70 ya-
şında olursanız, duygularınızta dış görünümünüz
birbirine uymuyordur.
(Cevap B)
14. Chicago'da şöyle bir deyiş vardır: "Chicago'nun hava-
sını beğenmediyseniz, bir dakika daha bekleyin." ....
Michigan Gölü kıyısındaki küçük kasabanın karla
kaplı olduğu gün, kentin banliyölerinde ılık ve güneşli
bir havayla karşılaşabilirsiniz. Ya da gün içinde hava
sıcaklığında büyük değişiklikler görebilirsiniz. Bu
kentte yaşayanlar buna "göl etkisi" adını vermişler.
Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere düşüncenin
akışına uygun olarak aşağıdakilerden hangisi ge-
tirilebilir? (99 DMS L)
A) Kent, renkli kişiliğini buradan almıştır.
B) iklimle doğal çevrenin uyum içinde olduğu bir
başka kent yoktur.
C) Bu kentin havası oldukça değişkendir.
s:
o> D) Bu kentin etkileneceğiniz bir özelliğiyle nasıl olsa
karşılaşırsınız.
E) Belki siz, başkalarının tersine, beğenmişsinizdir.
Bir dakikada değişebilen bir havanın çok değişken
olduğunu anlayabiliriz. Konu, bu değişikliğin yer ve
zamana göre artmasıdır.
(Cevap C)
15. Bir süredir babamın yayınlama olanağı bulamadığı,
benliğinin rengarenk parıltılarını cömertçe serpiştirdiği
"Nesir Yazılaıfnı topluyorum. Şiir ve resimlerini top-
larken nasıl sonsuz bir haz duyduysam, babamın ya-
zılarını derlerken de öyle engin bir mutluluk duydum.
Tadına doyamadığım, tam erişmişken kaybettiğim
babamı, bana geri getirdi bu yazılar. Böylece onu da-
ha yakından tanıdım; sevinçten, mutluluktan uçar gibi
oldum. Gönlümde milyonlarca ağaç çiçek açtı.
Bu parçada sözü edilen baba, aşağıdakilerden
hangisiyle nitelendirilemez? (99 DMS L)
A) Geçimini sanatıyla sağlamış olması
B) Kişilik izleri yazılarına yansıyan
C) Oğlu üzerinde olumlu etkiler uyandıran
D) Kitaplara girmemiş düz yazıları bulunan
E) Sanatın birkaç dalıyla birden ilgilenen
 -TÜRKÇE-
Paragrafta sözü edilen babanın bir yazar olduğu dı-
şında sosyal hayatından hiç söz edilmediği için ge-
çimini neyle kazandığını bilmiyoruz, yorum yaparak
da varamayız.
(Cevap A)
16. Dün akşamdan bu yana durmaksızın, ustalıkla, telaş-
sız, kendinden emin bir tavırla kürek çekiyordu. Kimi
zaman belli belirsiz bir yel esiyor, sonra yitiriveriyordu.
Delikanlının ter kokusuna küreklerden gelen deniz
kokusu karışıyordu. Delikanlı denizin apak kesildiğini
görünce yorgunluğunu unuttu. Seher yeliyle birlikte i-
çine onu alıp uçuran bir sevinç geidi oturdu.
Bu parçadaki kişi için aşağıdakilerden hangisi
söylenemez? (99 DMS L)
A) Denizdeki değişiklikten etkilendiği
B) Yaptığı işin inceliklerini bildiği
C) Korku içinde olduğu
D) Ruhsal durumunun değiştiği
E) Nereye gittiğinin belli olmadığı
Parçada, sözü edilen kişinin korku içinde olduğun-
dan söz edilmemiştir. Aksine, ilk cümlede bu kişinin
kendinden emin tavrından söz ediliyor.
(Cevap C)
17. Çağdaş insan, düşünce ve duyarlılık açısından bir
bütünlük kazanmış kişidir. Onun olaylara, olgulara,
insanlara yaklaşımında çok yönlülük vardır. 0, yerine
göre uygulayıcı, yerine göre bilgedir. Hem kendisine
hem de yaşama karşı eleştirel bir bakış, eleştirel bir
bilinç gelişmiştir. Bu nitelikler onu hiçbir zaman sallan-
tıda bırakmaz.
Böyle nitelendiren çağdaş insan için aşağıdaki-
lerden hangisi sövlenemez? (99 DMS L)
A) Soran, sorgulayan ve düşünen bir varlık olduğu
B) Özeleştiri yapmaktan kaçınmadığı
C) Aklı ile duyguları arasında denge kurduğu
D) Çevresindeki etkinliklere kuşkuyla baktığı
E) Hem düşünür hem de uygulayıcı olduğu
Parçada insanın soran, sorgulayan ve düşünen bir
varlık olduğuna , özeleştiri yapmaktan kaçınmadığı-
na, aklı ve duyguları arasında bir denge kurduğuna
hem düşünür hem uygulayıcı olduğuna değinilmiştir.;
çevresindeki etkinliklere kuşkuyla baktığına değinil-
memiştir.
(Cevap D)
18. Kasaba bumumuzun dibinde. (I) Suyu var, elektriği
var. (II) Evimiz pazar yerine bakıyor. (III) Akşamları
kuşların cıvıltısını dinliyorum. (IV) Yaz yağmurlarının
telaşlı serinliğinde çevredeki dağları seyrediyorum.
(V)
"Bir hayli gelişmiş bir yer." sözü yukarıdaki parçada
numaralanmış yerlerden hangilerine getirilebilir?
(2000 DMS)
A) l . y a d a l l . C) B) l .y a d a l ll .
l l .y a d a l l l . E) D) III. ya da IV.
£2
'o IV .yad aV .
cc
UJ
Q
W
w
CL
Akşamları kuş cıvıltılarını dinlemek gelişmiş olmakla
ilgili olamayacağına göre cevap A'dır.
(Cevap A)
19. Antikacılığın her geçen gün önemi artıyor. Bu tür
eşya, sahibine büyük kar getiriyor. ... kültürel ve sa-
natsal bir birikim de oluşturuyor; ... ister ticaret ama-
cıyla ister koleksiyon yapmak için olsun, antikaya bi-
linçli yaklaşanların beklentisi, kâr değildir...... değerini
bildiği eşyaya sahip olma, onu koruma, onun bütün-
leştiği kültür ve sanatı yayma tutkusudur.
Yukarıda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin
hangisinde verilenler sırasıyla getirilmelidir?
(2000 DMS)
A) Ne var ki - ayrıca - Zaten
B) Buna ek olarak - çünkü - Aslında
C) Gerçekte - sonuç olarak - Yoksa
D) Bu nedenle - öyleyse - Ayrıca
E) Ayrıca - ama - Asıl amaç
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Cümlelerin anlam ve söyleyiş açısından güzelliğine Kendini bu şekilde tanıtan bir yazarın okudukların-
önem vermemiz gerekmektedir. Boş bırakılan yerle- dan, değişik bileşimlere vardığını söyleyebiliriz. En
re E seçeneğindeki sözcükleri yerleştirdiğimizde an- iyi sıfatı da bu olur.
lam ve söyleyiş açısından doğru bir paragraf oluştu-
(Cevap D)
ruruz.
(Cevap E)

20. (I) Burası, Fas'ın gelir düzeyi yüksek ailelerin tercih

ettiği güzel bir tatil beldesi. (II) Tek olumsuz yanı,
nem oranının çok yüksek olması. (III) Elbiseleri yıka-
dıktan sonra kuruması için dışarıya asmak, yalnız va-
kit kaybı. (IV) Burada günbatımı mutlaka izlenmeli.
(V) Bir de Büyükayı takımyıldızının yavaş yavaş ok-
yanusa dalması ... (VI) Bunları başka bir yerden bu
kadar zevkle izleyemezsiniz.
Yukarıdaki parçayı iki paragrafa ayırmak gerekse,
ikinci paragraf kaçıncı cümleyle başlar? (2000
DMS)
A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.
Konunun genelden özele geçişi; nesnelden öznele
geçişi ya da gerçekten başka bir konuya geçişi ikinci
paragrafın başlama nedenidir. I ve II numaralı cüm-
leler genel bilgiler verirken III. cümlede özele inip pa-
ragraf öyle devam ettirilmiştir.
(Cevap C)
21. Ben, okuduklarımdan kalanlara, mantar bahçesi adını
veririm. Mantar bahçeleri, ağaçların altına düşen yap-
rak, dal ve kabuklardan oluşur. Bunları kısa zamanda
beyaz, sarı, yeşil, siyah küf bağlar. Bu küflerin, yani
mantarların incecik iplikleri, koskoca kütükleri, dalları,
kabukları çürütüp humusa ekler. Bundan da yepyeni
bir orman fışkırır. Benim çalışmam da buna benzer.
Kendini bu şekilde tanıtan bir yazar aşağıdakiler-
den hangisiyle nitelendirilebilir? (2000 DMS)
A) Okuduklarıyla izlenimlerini birlikte veren
B) Edindiği bilgilerden ilginç buldukiarını kullanan
C) Birbirlerinden kopuk düşünceleri bir düzene ko-
yan
D) Okuduklarından, değişik bileşimlere varan
E) Bilgi boşluklarını hayal gücüyle bütünleyen
22. Ne zaman dostluk konusu üzerinde dursam, hep şu
noktayı göz önünde tutmak gerektiğini düşünürüm:
Acaba dostluğu arttıran neden, güçsüzlük ya da ihti-
yaç mıdır? Acaba karşılıklı yardımlaşmaya girişirken
insanların amacı, tek başlarına pek başaramayacak-
ları şeyi bir başkasının yardımıyla elde etmek, sırası
gelince karşılığını yapmak mıdır? Yoksa yardımlaşma
dostluğun yalnızca bir özelliğidir ve dostluğun daha
derin, daha soylu, salt doğanın yarattığı başka bir ne-
deni mi vardır? Dostluk, insanların sıcak duygularla
birbirlerine sıkı sıkıya bağlanmalarıdır.
Bu parçada görüşlerini belirten kişinin anlatmak
istediği aşağıdakilerden hangisidir? (2000 DMS)
A) Dostluğun asıl kaynağı, insanın doğasında bulu-
nan sevgidir.
B) Dostluk karşılıklı yardımlaşma sonucunda kuru-
lur.
C) Dostluğun temel amacı birleşerek güçlenmektir.
D) Dostluğun temelinde güçsüzlük ve çıkar düşün-
cesi yatar.
E) Dostluğun doğuş nedeni insanların yardınnlaşma
ihtiyacıdır.
Görüşlerini belirten kişinin anlatmak istediği şey,
"Dostluğun asıl kaynağının içimizde yaratılıştan var
olan sevgi olduğudur.
(Cevap A)
 -TÜRKÇE-

23. Sınıf otuz kişi. Yaşlıların arasında gençler de yok
değil. En genç öğrenci yirmi yaşında. Erkek öğrenci
sayısı yalnızca üç. Birbirlerine övlesine kengtlenmis-
ler ki biri vasadıklarını anlatmava baslavınca, ötekile-
rin gözü doluvor. Aralarından biri de getiriveriyor öy-
künün sonunu. Ağır bir hava oluşuyor sınıfta.
Bu parçada altı çizili cümlede, anlatılan kişilerin
hangi yönü üzerinde durulmaktadır? (2000 DMS)
A) Geçmişe özİ9m duymaları
B) Tek başlarına kendilerini güçsüz hissetmeleri
C) Aralarında, duygusal yönden sıkı bir bağ olması
25. Ünlü kişilerin yaşamlarını, yaptıklannı, yaşadıkları
döneme katkılarını anlatan yazı ve kitaplara yaşa-
möyküsü denir. Yaşamöyküsü belgelere dayanır. Ko-
nu olarak alınan kişüerin m^ktuplarından, günlükle-
rinden, anılarından, yapıtlarından yararlanarak yazılır.
Bu türe, Tanzimat Dönemi'nde Namık Kemal "Evrak-ı
Perişan", Edebiyatı Cedid9'de Süleyman Nazif "Fuzu-
li", yirminci yüzyılda Yakup Kadri "Ahm9t Haşim" adlı
eseri ile katkıda bulunmuştur. Türk ünlüleriyle ilgili o-
larak, İ. Alaattin Gövsa ve edebiyat tarihçisi Fuat Köp-
rülü'nün de yapıtları vardır.
Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin
yanıtı yoktur? (2000 DMS)

D) Olaylar karşısında, birlikte har9k9t etmek iste- A) Yaşamöyküsünün özellikleri nelerdir?

meîeri B) Edebiyatımızda yaşamöyküsü türünde yazılmış
E) Sorunları ele alış biçimlerinin aynı olması ilk eser kimindir?
C) Fuat Köprülü kimdir?
D) Edebiyatımızda, yaşamöyküsü türünde yazılmış
önemli eserler hangileridir?
Birbiriyle kenetlenmek yeterli bir bağ oluşturur. Bu
nedenle cevabın "C" olduğu açıktır. E) Yaşamöyküİ9rinde hangi kaynaklardan yararla-
nılır?
(Cevap C)

tn
" Edebiyatımızda yaşam öyküsü türünde yazılmış ilk
o
tr
LÜ
eserin kimin olduğu parçada cevaplanmamıştır.
Q
(fi
W
(Cevap B)
24. Okur, bazen ilk bakışta kendisine hoş gelmey^n bir
şiiri bırakıverir. "Bundan bir §9y anlaşılmıyor." der.
Birçok şeyde olduğu gibi, öğrenmek yerine bırakı-
v^rmek, vazg9çm9k daha kolay gelir ona. Oysa aynı
şiiri iki, üç kez daha okursa, onun kendisine bir şeyler
söylediğini görecektir. Giderek bir şiir okuma alışkan-
lığı edinecek, şiirden tat almasını öğr9n9C9k, iyi şiiri
kötüsünden ayırmaya başlayacaktır.

Bu parçada, sözü edilen okurun şiir konusundaki

tutumuna yönelik eleştiri aşağıdakilerden hangi-
sidir? (2000 DMS)

A) Yeterli bilgile donanmamış olması

B) Değişik ömeklerle karşılaşmaması
C) Bazı anlarda dikkatini toplamakta zorlanması
D) Seçtikleri ve okudukları arasında ayrım gözet-
mem9si
E) Özümleme, sevme çabalarını sürdürmemesi

Paragrafın dördüncü cümİ9Sind9 vazgeçmenin daha

kolay olduğunu düşünmesin^ yönelik bir eleştiri var-
dır. Bu, S9vme çabalarını sürdürmediğini gösterir.
(Cevap E)
10- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

ÇIKMIŞ SORULAR
Sanatçı seçtiği anlatım biçimini anlatmış, üçüncü kişi
ve ÇÖZÜMLERİ
ağzından yazdığını özellikle belirtmiştir; fakat anla-
tım biçiminin okumayı kolaylaştırdığına değinmemiş-
1. 0, üslubuyla klasik öyküye özgün boyutlar kazandırı- tir.
yor. Kişiler, ortam ve kurgu belli bir düzen içinde şa-
şırtıcı bir sona götürüyor okuru. Bu özgünlüğü bence (Cevap E)
en iyi tamamlayan, öyküdeki kişiler ve kişilerin diya-
loglarıdır. Kişileri, karakterleri çok yakından
tanıyorsunuz. Onları bir yazarın kaleminden tanımak-
tan çok, bir avluda, bir meydanda, bir mahallede ken-
di seslerinden, kendilerine özgü konuşma biçimleriyle
dinliyorsunuz sanki. Öyküleri okurken, bir öykü oku-
maktan çok, bir film izlediğiniz kanısına kapılıyorsu-
nuz.
Bu parçada sözü edilen sanatçıyla ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi söylenemez? (2000 DMS)
A) Okurlarını gerçekçi bir ortama taşır.
B) Gelenekselleşmiş olanla kendine özgü olanı
kaynaştırır.
C) Seçtiği kahramanlar, günlük yaşamlarıyla karşı-
mıza çıkar.
I. Daha sonra da birkaç yarışmaya katılıp ödüller
D) Kalıcı olmak için yeniliklere başvurur. almış.
E) Öykülerini, beklenmedik biçimlerde sonuçlandı- II. Bu uçurtmaları gören öbür oyuncakçılar ondan
rır. uçurtma istemişler.
ow
III. Oyuncakçılık yapan bir arkadaşının dükkanında,
'a
LU
yaptığı uçurtmaları satmaya başlamış.
IV. Bunun üzerine eşiyle birlikte bol miktarda uçurt-
Parçadan, sözü edilen sanatçının kalıcı olmak için îi. ma imal etmiş.
çaba harcadığı anlamı çıkartılamıyor. Bu nedenle S V. Giderek bu işte uzmanlaşmış; ilk olarak 1982'de
cevap "D" dir. ^* bir gazetenin düzenlediği uçurtma şenliğinde birinci
(Cevap D) olmuş.
2. Öykülerimin yarısından çoğu, birinci kişi ağzından Yukarıdaki cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturan
anlatılıyor. Bu anlatımla başlayan öykülerimin çoğu, sıralanışı
üçüncü kişi ağzından anlatılarak sürer. Çünkü bu, öy- aşağıdakilerden B)ll.,l, III..V., IV.
künün konusunun gerektirdiği bir durumdur. Örneğin, hangisidir?(200 DMS)
D)IV.,V., II., I., III.
birinci kişiye anlattırdığım öykülerim bir yerde tıkanır
A) II.,V., IV., I., I C) III.,
kalır. Boşuna uğraşırım, yazamam. Oysa bir süre
sonra o öyküyü üçüncü kişi ağzından anlattırınca II., IV., V., E) V.,
yazmak kolaylaşır. Buna karşılık, konu gerektiriyorsa IV., II., III.,
gülmece öykülerini birinci kişinin anlatması daha etki-
li, inandırıcı olur. Çünkü birinci kişili anlatımda içtenlik
vardır. Üçüncü kişili anlatım daha yapaydır.
Sanatçı, bu sözlerinde öyküleriyle ilgili olarak Anlamlı bir bütün oluşturmak için ilk sırayı III. cümle
aşağıdakilerden hangisine deginmemistir? (2000 alacaktır. Çünkü diğer cümleler bir cümlenin devamı
DMS) niteliğindedir. Bunu da "daha sonra, bu uçurtmaları,
bunun üzerine, giderek" şeklindeki ifadelerden
A) Nasıl bir anlatım yeğlediğine anlıyoruz. Daha sonra II. ve IV. cümleler gelecektir.
B) Konuyla anlatım arasındaki ilişkiye Paragrafımız V. cümleyle devam edecektir. Çünkü
imalattan sonra uzmanlaşma söz konusudur. Bu
C) Gülmeceye uygun anlatımın özelliğine eümlede bahsedilen bir ödülü I. cümlede diğer ödül-
D) Kimi anlatım yolları arasındaki farka ler takip etmiştir. Doğru cevabımız "C" şıkkıdır.
E) Seçtiği anlatım biçiminin okumayı kolaylaştırdı- (Cevap C)
ğına
 -TÜRKÇE-
4. Acılarımızı, sevinçlerimizi, özlemlerimizi dile getire-
mediğimiz zamanlar olur. İşte o zaman, ozanlar im-
dadımıza yetişir...
Bu sözler aşağıdakilerden hangisiyle
sürdürülemez? (2000 DMS)
A) Şiirleri bizim sözümüz olur, kendimizi onlarda
buluruz.
B) Söyleyemediklerimizi ustaca yansıtırlar.
C) Şiirleriyle duygularımız arasında bir bağ oluşur.
D) Kendi sözcüklerimizle anlatamadığımız düşün-
celeri, onların iki küçük dizesinde bulabiliriz.
E) Bizi etkileyen olayları anlatan küçük bir şiir yazı-
veririz.
Burada çeşitli duyguların dile getirilemediğinden, bu
sebeple ozanlara ihtiyaç duyulduğundan söz edili-
yor. Demek ki ozanların şiirlerinde, dile getirilemeyen
duygular bulunacak, A, B, C, D şıklarında insanın
anlatamadığını ozanların anlattığı ve kişinin kendini
onda bulması söz konusudur. "E" şıkkındaki cümle
paragrafımızın anlamını bozar.
o (Cevap E) S
to
a.
!*■
UJ
5. Yolcular, akşamdan önce kasabaya varıp(l) güneşin
batışını(ll) hep birlikte(lll) sahildeki kahved9n(IV) iz-
lemek(V) istediler.
Bu cümlede numaralanmış bölümlerden hangisi
atılırsa, cümlenin anlamında hem yer hem de za-
man yönünden bir daralma olur? (2000 DMS)
A)l. B)ll. 0) III- D) IV. E) V.
I. bölümde "akşamdan öce" sözcüğü zaman, "kasa-
ba" sözcüğü yer bildirmektedir. Eğer bu bölümü
cümleden çıkarırsak, hem yer hem zaman yönünden
cümİ9de daralma olur. Oysaki II. bölümde zaman,
III. bölümd9 ve IV. bölümde mekan, V. bölümde ey-
lem bildirilmiştir. Hem zaman hem mekanın bir arada
bulunduğu bölüm I. olduğu için doğru cevap "A" se-
çeneğind9 verilmiştir.
(Cevap A)
11
Gazetecinin gözü her zaman toplumun üzerinde
olmamalıdır. Toplumun hiçbir kesimiyle içli dışlı ol-
mamalı, toplumla arasında mesafe olmalıdır. Kimi
zaman bazı gruplann basını kendi amaçları için kul-
lanmak, bir haberi istedikleri biçimde yazdırmak iste-
yeceklerini göz ardı etmemelidir. Kısaca, gazeteci,
mesleğinin ahlak kurallarına göre davranmalı, olayları
derinlemesine incelemeli ve tarafsız davranarak
okuyucuların güvenini kazanmalıdır.
Yukarıdaki paragrafta gazeteciyle ilgili olarak
aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemistir?
(2001 KMS)
A) Yazacağı haberin doğruluğunu araştırmasından
B) Taraflı olmamasından
C) İnsanlarla çok yakın ilişki kurmamasından
D) Toplumu gözlemeye çalışmasından
E) İlginç haberleri yakalamaya özen göst^rmesin-
den
Parçada sözü edilen gazeteci sadece gazetecilik
mesleğinin doğru bir şekilde nasıl yapılacağını açık-
lamaktadır. Fazla ahlakçıdır. İlginç haber yakalama-
ya gösterilen özenden söz edilmez.
(Cevap E)
Nedir yaşamın anlamı? Öyle çok ki... Yaşamaktır,
soluk almaktır. Şiir okumaktır. Birini sevmektir. Bir
d^niz kıyısında dolaşmaktır. Ormanda tek başına yü-
rümektir. N9 var ki kimi zaman anlamsızlaşır yaşam.
Oysa...
Yukarıdaki parça düşüncenin akışına göre aşağı-
dakilerden hangisiyle sürdürülebilir? (2001 KMS)
A) başımız sıkıştıkça anlamı ararız hep.
B) yazarlar, yaşamın anlamı üzerind9 çok durmuş-
lardır.
C) anlamsızlaşan yaşam değil, bizler oluruz çoğu
k9Z
D) bir avuntu aracına gereksinme duyar insan
E) böyle durumlarda hemen kitaplara sarılırız
ÇÖZÜM:
"Oysa" bağlacı, olumlu bir cümleden sonra kullanıl-
mışsa, "oysa"dan sonra olumsuz bir cümle gelmeli-
dir; çünkü oysa, ama, fakat, gibi bağlaçlar bu durum-
ları anlatmak için kullanılır.
(Cevap C)
12- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
8. (I) Çatalhöyük'teki kazı çalışmaları büyük bir titizlikle
sürdürülüyor. (II) Küçücük fırçalarla, çekiçlerle, iğney-
le tarih kazılıyor bir bakıma (III) Geçmişe ait kırıntılar
pirinç gibi ayıklanıyor. (IV) Bu arada bulunan bina ka-
lıntıları da özel bir teknikle çeşitli etkilerden ve eroz-
yondan korunuyor. (V) Çatalhöyük'teki duvar resimle-
rini çıkarmak başlı başına bir sorun. (VI) 0 dönemin
aydınlatılması için çok önemli olan bu resimler toprak
altında bozulmadan kalmış (VII) Ancak, gün ışığına
çıktığı an, bütün renklerini bir anda yitiriyor; solup gi-
diyor.
Yukarıdaki parça iki paragrafa ayrılmak istense
ikinci paragraf hangi cümleyle başlar? (2001 KMS)
A B)ll O> III D) IV E)V
Kon un un de ğiş ti ği c ü mle V . c ü mle dir.
Çatalhöyük'teki kazı çalışmaları anlatılırken V. cüm-
lede yön değiştirilir ve kazı yapılarak varılmayan ta-
rihi kalıntılardan söz edilmeye başlamr.
(Cevap E)
2S
O
"a
UJ
9. (I) Küçücük bir meydanı var Kanlıca'nın; burada her
şey iç içe. (II) Bir yanda Mimar Sinan imzalı 1559-
1560 tarihli İskender paşa camisi bulunuyor. (III) 0-
nun hemen karşısında iskele ve küçük bir balıkçı ba-
rınağı... (IV) Sonra da kıyı boyunca uzanan yalılar...
(V) Şimdi biraz yukarıya, Kanlıca'nın sırtlarına tırma-
nalım. (VI) Yol boyunca rastladığımız evlerin mimarisi
çok çeşitli. (VII) Kimi penceresinden sardunyalar sar-
kan, sabun kokulu evlerden; kimi de bahçesinde
yüzme havuzu bulunan bir villa. (VIII) Sağlı sollu çalı-
lıklarda böğürtlenier var; en kocamanından, en mo-
rundan...
Bu parçayı iki paragrafa bölmek gerekse ikinci
paragraf hangi cümleyle başlar?(2002 KPSS)
A) B) IV. C)V. D) VI. E) VII.
Bu parçayı ikiye bölme nedenimiz genel-özel ilişkisi-
dir. IV. cümleye kadar Kanlıca'dan, Vl'dan sonra sa-
dece evlerin mimarisinden söz edilir.
(Cevap D)
10. Mutlu bir yaşamın değişmez ve öncelikli özelliğidir
sağlık. 0 yüzden yakınımızdan ayrılırken; "Sağlıcakla
kal.", olumsuz bir davranışla karşılaştığımızda "Sağlık
olsun." gibi sözlerle... vurgulamak isteriz. Çünkü in-
san olarak çalışmak, üretmek, böylece kendimize ve
çevremize yararlı olmak temel amacımızdır. Bunu da
ancak sağlıklı olursak başarabiliriz.
Bu parçada boş bırakılan yere, düşüncenin akışı-
na göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
(2002 KPSS)
A) sağlıkla ilgili sorunların ciddiye alınmast gerekti-
ğini
B) sağlıklı olmak için neler yapmak gerektiğini
C) sağlığın önemli görülmediğini
D) sağlıklı kişilerin yaşamdan tat alabileceğini
E) sağlığın her şeyden önemii olduğunu
Sağlık her şeyin üstünde gelen bir dilektir; çünkü
sağlık olmadan huzur da mutluluk da olamaz. Bu
ned^nle Cevap E'dir.
(Cevap E)
H.Zaman zaman iyice yaşlandığımı, bastonsuz yürür-
sem dengemi kaybedeceğimi düşünüyor: "Denizlerde
gezinme zamanı geçti artık." diyorum kendi k^ndime.
Ne var ki insan, sevdiği şeylerden öyle kolay kolay
vazg^çemiyor. Çocuklarım beni deniz yolculuğuna çı-
karacaklarını söylediklerinde bundan anlatılmaz bir
mutluluk duyuyorum; çünkü Gökova'yı Sedir adasını,
güzel yerlerin her birini bir kez daha' görmek
istiyorum.
Kendinden böyle söz eden bir kişi için aşağıdaki-
lerden hangisi söylenebilir? (2002 KPSS)
A) Kendisine önem verilmesini istemektedir.
B) Artık hiçbirşeyden zevk almamaktadır.
C) Gençlik günlerini özlemektedir.
D) Denizde olma düşüncesi ona yaşama sevinci
vermektedir.
E) Dostlarının onu yalnız bırakacağından korkmak-
tadır.
Bu parçada anlatılan kişi artık yaşlanmıştır, ancak
deniz sevgisi bu kişiye yaşama sevgisi vermektedir.
(Cevap D)
 -TÜRKÇE-
12. 0 sanatçıların bütün özlemi, bu topraktan aldıklarını
işleyip yine bu toprakların insanlarına vermekti. Kim-
senin aymmına varamadığı, ilgilenmediği değerleri
gün ışığına çıkartmak, tanıtmak, yaymak, insanlara
sevdirmekle geçirdiler ömürlerini. Onların gözleri dai-
ma güzele açıldı, kafaları iyiye çalıştı; elleri durmadan
bir şey yoğurup bir şeyler yarattı. Bu nedenle, insanın
eğitimi için gösterdikleri çabalarda onlardan daha ba-
şarılısı yoktu.
Bu parçaya göre, sözü edilen sanatçıların asıl
amacı aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS)
A) Yaşadıkları toplumdan kazandıklarını biçimlendi-
rerek insanları aydınlatmak
B) Alışılmış konuları işleyerek okura kolaylık sağ-
lamak
C) Yenilikteri kendi insanlarına ve dünyaya tanıtmak
D) Toplumun, çağdaş sanat ürünlerinden yararlan-
masını sağlamak
E) Olabildiğince çok ve alışılmamış yapı üretmek
Parçada sözü edilen sanatçıların amacı, toplumdan
aldıklarını şekillendirerek yine topluma sunmaktır. -^
Bu amaç ilk cümlede ifade edilmiş, daha sonraki ö
cümlelerde ise bununla ilgili açıklamalar yapılmıştır. ^
(Cevap A)
13. Kimi zaman düşünürüm: On altı yaşımdan beri ek-
meğimi kazanmak zorunda kalmasaydım ne olurdu?
Örneğin, baba evinin güvenli koşullarında okuyup dip-
loma sahibi olsaydım belki de herhangi bir memur o-
lur, yine öyküler, romanlar yazardım; ama konularım,
sanırım bugünkü konular olmazdı. Rahat ekmekle ye-
tişen insanların yaşamlarını anlatan konular olurdu;
çünkü tanıdığım çevreler, o insanların çevresi olacak-
tı.
6u parçaya dayanarak, yazarla ilgili aşağıdaki
genellemelerin hangisine varılamaz? (2002 KPSS)
A) Yaşamları kimi durumlarda yapıtlarına yansır
B) Konularını, yakından bildikleri çevrelerden seçer-
ler
C) Güç koşullarda yetişenler gerçekleri yazmaya
yatkındır
D) Yaşadıkları, ele alacakları konuları belirlemele-
rinde etkilidir
E) Dünya görüşlerini, içinde bulundukiarı koşuilar
belirler
Yazar, dünya görüşlerinden veya dünya görüşlerini
etkileyen koşullardan söz etmemiştir. (Cevap E)
13
14. (I) Edebiyatın sorunlarından günlük yaşamın renkleri-
ne kadar geniş bir coğrafyada koşturur kalemini. (II)
Kaleminden dökülen sözcükler, kullandığı dil, okura
yepyeni tatlar sunar. (III) Bunlarda, "lezzet" sözcüğü-
nün dildeki tam karşılığını bulabilirsiniz. (IV) Sanatçı-
nın, 1001 Gece Denemeleri adını verdiği seri, tekrar
yayımlanmaya başlandı. (V) Okur olarak, böyle bir dil
ustasını yapıtları aracılığıyla tanımış olmanın mutlu-
luğunu yaşıyorum.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi
düşüncenin akışını bozmaktadır? (2003 KPSS)
B) II C) D) IV E)V
I, II, III ve V. tümceler dilsel ve anlamsal olarak bü-
tünlük içindedir. Bu tümcelerde yazarın dil ustalığın-
dan söz ediliyor. IV. tümcede seri biçimdeki bir yapı-
tının yeniden yayımlandığı söylenerek IV.cümle ko-
nunun bütünlüğünden uzaklaştırılmıştır.
(Cevap D)
15.... Bu nedenle, büyük kentler, su kaynaklarının ve
akarsuların kenarlarına kurulmuş hep. Su kaynakları-
nın kuruması, tarihte büyük göçlere yol açmış. Bunla-
ra sahip olabilme amacıyla büyük savaşlar çıkmış.
Bu parçanın giriş cümlesi aşağıdakilerden hangi-
si olabilir? (2003 KPSS)
A) Eskiden, pişmiş topraktan ve taştan su künkleri
yapılırdı.
B) Suyun kanallarla taşınması günümüz barajları-
nın öncüsü olmuştur
C) Suyun kentlere ulaştırılması yaşamı büyük ölçü-
de kolaylaştırılmıştır
D) Su bentleri, çeşmeler ve samıçlar su mimarisinin
seçkin örnekleridir
E) Su, insanoğlunun en önemli gereksinimlerinden
biridir
Parçada, kentlerin su kenarlarına kurulduğu, kay-
naklar kuruduğunda göçler olduğu, kaynaklara sahip
olma amacıyla savaşlar yapıldığı anlatılmaktadır.
Bunlar suyun insan için önemini göstermektedir.
(Cevap E)
14- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-

16. Lise öğrencilerinden tutun da kendisinden yaşlı kim-
selere kadar, birçok kişiye şiirlerini okur; onların tepki-
lerini değerlendirirdi. Dilden dile; kulaktan kulağa gi-
dip gelirken, şiirin nereleri kalıyor, nereleri aşınıyor,
not ederdi. Birçok şiiri, daha hiçbir dergide yayımlan-
madan bütün yurdu dolaşır, sonra kendisine döner
gelirdi. Bu uzun yolculuktan tek bir sözcüğü aksama-
dan dönen şiirleri okşarcasına okur; kızmaz, onları
yeniden üzerinde çalışmak üzere saklardı.
Bu parçada sözü edilen şair için aşağıdakilerden
hangisi söylenebilir? (2003 KPSS)
A) Şiirini okurların tepkisine göre biçimlendirir.
B) Okurların beğenisini geliştirecek şiirler yazar.
C) Şiirlerini dergilerde yayımlatmaktan kaçınır.
D) Ünlenmek için, şiirlerinin değişik kişilerce okun-
masını ister.
E) Özgün şiirler yazmaya çalışır.
Parçada şairin, şiirlerini hiçbir yerde yayımlatmadan
her düzeyden, her yaştan okura okuyarak onların
tepkilerini alması, o tepkilere göre düzenlemesi bizi
A seçeneğine götürüyor.
o lemeler kazandırmak için çekim sırasında özenli
(Cevap A)
w davranmak gerekir.
18....... İnsanın fotoğraflarda gördüğü yerlere gitme,
gittiği yerleri görüntüleme ya da, "Bakın, ben de ora-
dayım." deme isteği, vazgeçilmez bir belgeleme ara-
cına dönüştürdü fotoğrafı. Çoğumuz için gördükleri-
mizi, yaşadıklarımızı gelecekte anımsamayı kolaylaş-
tıran, etkinliklerimizi daha çekici, daha heyecanlı du-
ruma getiren ve bunların kalıcı olmasını sağlayan bir
uğraş fotoğraf çekmek. Bu yüzden hemen hepimizin
özellikle tatile çıkarken "yanımızda götürülecekler lis-
tesf'nde fotoğraf makineleri ve filmler de yer alır.
Düşüncelerin akışına göre bu parçanın başına
aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? (2003/2
KPSS)
A) Gezdiği, gördüğü yerlerin fotoğrafını çekmek in-
sana büyük bir zevk verir.
B) Fotoğraf çekimi konusunda bazı temel bilgiler
edinmek, fotoğrafın beklendiği gibi olmasını sağ-
lar.
C) Çok iyi fotoğraf çeken kişiler, anı fotoğraflarını
önemsemez.
D) Gezme isteğinin oluşmasında ve artmasında, fo-
toğrafın büyük bir katkısı vardır.
E) Fotoğraflarımıza "etkili", "güzel", "hoş" gibi nite-

Başına getirilebilecek cümlenin giriş cümlesi olma

özelliği taşıması gerekir. Bu özellikleri taşıyan cümle
D'dir.
(Cevap D)
17. (I) Bir şiir kitabını, bir roman gibi okumak doğru değil-
dir. (II) Genellikle, romanın tamamını okuduktan son-
ra onun üzerinde düşünmeye başlarız. (III) Oysa şiir
kitabında okur, her şiirden sonra duraklamak, derin
bir soluk almak ister. (IV) Okunanların tadına, aynmı-
na ancak bu yolla varabilir. (V) Bir şiir her okuyuşta,
okurda farklı etkiler bırakır. (VI) Bu durum hem şiirin
yapısından hem de okurun o an içinde bulunduğu or-
tamdan kaynaklanır.

Bu parça iki paragrafa ayrılmak istenirse ikinci

paragrafın kaçıncı cümleyle başlaması uygun o-
lur? (2003/2 KPSS)

A)ll B)lll C) IV D) V E) VI

V. cümleden itibaren şiirden söz edilir. V. cümleden

önce ise şiir kitabından söz edilir.
(Cevap D)
 -TÜRKÇE- 15

19. Yetişme yıllarında kendilerine yardımcı olduğum

sanatçıların sayısı çoktur. Ama oniarı etkim altında
tutmamaya çalıştım. Hatta buna çok özen gösterdim.
Kime ne kadar yardımın dokundu, onu da bilemem.
Ben yalnızca yetenekli birini gördüm mü, sanki bir so-
rumluluğum varmış gibi, hemen elimi uzatırım. Yürü-
meye başlayınca da aradan çekiliveririm.
Kendisinden böyle söz eden bir sanatçıyla ilgili
olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
(2003/2 KPSS)
A) Sanatçıların, belirli bir düzeye eriştikten sonra
yollarına kendi başlarına devam etmeleri gerek-
tiğine inanır.
B) Duygu ve düşüncelerinin ayrımına varabilmek is-
teyen herkesin sanatçıların desteğine gereksi-
nimleri olduğunu düşünür.
C) Genç sanatçıların belirli kurallara bağlı kalmasını
zorunlu görür.
D) Yetenekli gençlerin ancak usta sanatçılar tara-
fından fark edilebileceğine inanır.
E) Belli bir olgunluğa erişmemiş kişilerin sanatçı o-
larak nitelendirilmesini ister.
ÇIKMIŞ SORULAR
ve ÇÖZÜMLERİ
1. ....... Böyle olmasaydı, bütün eski şiirleri yok saymak
gerekirdi. Gerçi yeni kuşaklar eskiler gibi yazmazlar;
ama onların yazdıklarıyla beslenirler, onların yazdık-
larında yararlanacak çok şey bulurlar.
Düşüncenin akışına göre bu parçanın başına
aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? (2004 KPSS)
A) Her şiir işlediği konuya ve işleyiş biçimine göre
değerlendirilir.
B) Kimi ozanlar çağdaşlarından çok farklı bir yol iz-
ler.
C) Her şair, şiirinde kendi duygu ve düşüncelerini
anlatır.
D) Şiirde değişen değerlerin yanı sıra değişmeyen
değerlerde vardır.
E) Her şiir insanı ve insana ait duyguları anlatır.

Bu parçanın başına D seçeneğindeki cümle getiril-

Sanatçı, belirli bir düzeye eriştikten sonra sanatçıla- Q melidir. Çünkü parçanın devamında yeni şairlerin,
rın yollarına kendi başlarına devam etmeleri gerekti- w eskiler gibi yazmadıklarından ama onların yazdıkla-
ğine inanır. * rıyla beslendiklerinden söz edilmiştir.
.Ü(Cevap A) s2
(Cevap D)

20. (I) Yaşlanmak, belli bir yaşa gelmiş olmak değildir. (II)
Yaşlanmak, içindeki değişim isteğini kaybetmektir.
(III) Eğer yeni bir şeyi merak ediyorsanız, yeni bir in-
sanı tanımak istiyorsanız yaşınızla hiç uğraşmayın.
(IV) Kabuğuna çekilmek, dış dünya ile ilişkilerini kes-
mek, insanı bunalıma sürükler. (V) Çünkü bu durum-
da yaşınız kaç olursa olsun gençsiniz demektir.

Bu parçada düşüncenin akışını bozan cümle

aşağıdakilerden hangisidir? (2004 KPSS)

A) B)ll O) III D) IV E)V

Parçayı incelediğimizde IV. cümle düşüncenin akı-

şını bozmaktadır. IV. cümlenin kendinden önceki ve
sonraki cümleye bir anlam bağlantısı yoktur.
(Cevap D)
16- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
2. İki tür popüler öykü vardır. Birincisi "kaçış öyküleri"dir,
gerçeklerden kaçmamızı sağlar. İkincisi ise "içinde
kendimizi bulduğumuz" öykülerdir. Okuduğumuzda
"İşte aynı b9n." deriz. İşte benim öykülerim bu tarzdır.
Bu öykülerimi okuyan İrlandalı bir kadın, sorun yaşa-
dığı ailesini bırakıp İngiltere'ye gitmeye karar vermiş.
Ailesi, orada tanıdığı hiç kims9 olmadığını söyleyince
bir kitabımdaki iki karakterin adını vermiş, onları gör-
meye gideceğim, demiş. ......Sanırım başarım, ya-
rattığım tiplerin bu niteliğinden kaynaklanıyor.
Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına
göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? (2004
KPSS)
A) M9ğer kadın onların gerçekten var olduğunu sa-
nıyormuş.
B) Anladım ki kadın, benim seslenmeyi amaçladı-
ğım türden bir okur değilmiş.
C) Demek ki kadın mutluluğu yakalayamamış biri-
dir.
D) Kadın özgürlüğü seven, başına buyruk biriymiş.
E) Anlaşılan, okur kitlemi belirlerken bir hata yap-
mışım.
Boş bırakılan yere A seçeneğindeki cümle gelmeli-
dir. "Meğer kadın onların gerçekten var olduğunu
sanıyormuş. Sanırım başarım yarattığım tiplerin bu
niteliğinden kaynaklanıyor." Yazar parçada yazdığı
öykülerin içinde kendimizi bulduğumuz öyküler oldu-
ğunu ifade etmiş. Yazarın başarısının yarattığı tiple-
rin gerçekçi olmasından kaynaklandığını belirtmiş.
(Cevap A)
3. ...... Karanlık kış geceterinde burnumu cama dayayıp
bozacının gelişini biraz da korkuyla seyrettiğimi hatır-
larım. Yazın ise "Domates, patlıcaaan!" sesine aldır-
maz, "Dondurma kaymaaak!"ın peşinden koşardım.
El arabasına koyduğu kaynar kazanlarıyla sokak so-
kak gezen mısırcının yarattığı heyecan da başkaydı.
"Çocuğa bir sütlü mısır ..." derdi annem. Yeşil mısır
yapraklarına sarılan sıcacık mısır, bol bol tuzlandık-
tan sonra, minicik elime tutuşturulurdu. Tabii bir de
közd9 mısırla sinema girişlerinde görüp d9 "Alalım."
diye tutturduğum patlamış mısırlar vardı.
Bu parçanın başına düşüncenin akışına göre
aşağıdakilerden hangisi getirilebilir? (2004 KPSS)
A) Yaşamımızdaki değişimleri gördükçe büyük mut-
luluk duyuyorum.
B) Çocukluğumun geçtiği yerleri hala
unutamıyorum.
C) Çocukluğumuzda her mevsimin kendine özgü bir
kokusu, tadı, hatta sesi vardı.
D) G^çmişin güzelliklerinin günümüze taşınmış ol-
ması çok sevindirici.
E) Küçükk^n tat aldığım şeyleri şimdi nedens9 tu-
haf buluyorum.
o
>~
ço
'
o
UJ Yazar parçada çocukluğunda yaşadığı m^vsimlerin
hafızasında bıraktığı hatıralan anlatmış. Kış ve yaz
mevsimlerind9ki farklı sesleri ve farklı tatları ifade
etmiştir. Buna göre bu parçanın ilk cümlesi C S9çe-
neğindeki cümledir. "Çocukluğumuzda her mevsimin
kendine özgü bir kokusu, tadı, hatta sesi vardı."
(Cevap C)
Yazılarında dil ve düşünce aynı amaca hizmet eder.
Olgulara, olaylara, düşüncelere bilimsel kuşkuculukla
bakar, onları sorgular, eleştirir. Halkı 9ğitm9y9 çalışır.
Bu yüzden yalın, anlaşılması kolay bir dille yazar.
Sözcüklerini özenle s9Ç9r. Denemeleri içten bir ko-
nuşmaya benzer. Somut yaşamdan düşünceye, dü-
şünc9d9n yaşanmış olana bir mekik gibi gider geür
kalemi.
Bu parçaya göre, sözü edilen yazarla ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz? (2004 KPSS)
A) Yazılarında anlaşılır bir dil kullanır.
B) Bilimsel çevreler için yazmaktan hoşlanır.
C) Düşüncelerini yansıtırken yansız bir tutum için-
dedir.
D) Düşündüklerini dile getirirken öğretici olmaya ça-
lışır.
E) Anlatımında konuşma havası vardır.
 -TÜRKÇE-
Parçadan sözü edilen yazarla ilgili olarak B seçene-
ğinde verilen ifade çıkarılmaz.
A seçeneği"... yalın, anlaşılması kolay bir dille ya-
zar" cümlesinden,
C seçeneği"... olgulara, olaylara, düşüncelere bilim-
sel kuşkuculukla bakar, onları sorgular, eleştirir."
cümlesinden,
D seçeneği"... halkı eğitmeye çalışır." cümlesinden,
E seçeneği "... denemeleri içten bir konuşmaya
benzer." cümlesinden çıkarılabilir.
(Cevap B)
5. (I) Küçük bir köy okulunun birinci sınıf öğrencileriydi
hepsi de. (II) İçlerinden simsiyah gözlü, kıvırcık saçlı
Ayşe, ikide bir parmağını kaldırır, "Öğretmenim kale-
mimin ucu kırıldı, açar mısın?" diye sorar, yüzü kıza-
rarak önüne bakardı. (III) Öteki çocuklar da aynı şey-
leri yaparlardı. (IV) Çocukların bu tutumlarının neden-
lerinin farkındaydım. (V) Ben, onlar için kusursuz bir
ömektim. (VI) Onların ilgi, güler yüz, sevgi beledikle-
rini bilirdim.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi
anlatımın akışını bozmaktadır? (2005 KPSS)
A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.
Bir paragrafta tek bir konu olabilir ve bütün cümleler
o konudan söz etmelidir. Konunun dışına çıkan bir
cümle anlatımın akışını bozuyor demektir. Verilen
paragrafta bir okuldaki çocuklardan bahsedilmekte-
dir. V cümlede ise öğretmen kendinden bahsederek
konun dışına çıkmıştır yani anlam akışı bozulmuştur.
(Cevap D)
17
6. (I) Bence çeviride en önemli şey, yazarın dil ve anla-
tım özelliklerini yansıtmaktır. (II) Bu nedenle üsluba
çok dikkat ediyorum. (III) Cümleleri bölmek, kısalt-
mak, değiştirmek gibi kolay yollara sapmıyorum. (IV)
Ne olursa olsun dile kıymamak gerektiğini düşünüyo-
rum. (V) Kimi yapıtlar, sözcüğü sözcüğüne çevrilebili-
yor, kimi yapıtlarsa değiştirilmek istiyor. (VI) Aslında
çeviride elden geldiğince az değişiklik yapmak, bunu
da bir üstünlük olarak görmemek gerekiyor.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci pa-
ragraf hangi cümleyle başlar? (2005 KPSS)
A)ll. B)lll. C) IV. D)V. E) VI.
V. cümleye kadar yazar kendi çeviri anlayışını an-
latmaktadır. V. cümleden itibaren ise yapıtların özel-
liği anlatılıyor yani yeni bir konuya giriliyor. Bu da
yeni paragraf demektir.
(Cevap D)
cr
ÜJ
o
co
m
a.
M 7. Her olayın nedenini arama yaklaşımı çocuklarda
doğuştan gelen bir eğilimdir. Ancak çocuklar, anne,
baba ve öğretmenlerinin sorulardan rahatsız oldukla-
rını gördükçe bu doğal tutumlarından yavaş yavaş
uzaklaşırlar. Yetişkin insanlar olduklarında da hoşla-
rına gitmeyen bir olayla karşılaşınca, olayların neden-
lerini bulup ortadan kaldırma yerine teslimiyetçi bir
anlayışla sonuca katlanma yolunu seçerler........
Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre a-
şağıdakilerden hangisinin getirilmesi uygun olur?
(2005 KPSS)
A) Çözemediğimiz bu sorun, suskun bir toplum ol-
mamıza yol açar.
B) Değişimi hızlandıracak en önemli etken, bilimsel
öğretimdir.
C) Kötü alışkanlıkların kolay kolay değişmeyeceğini
herkes bilir.
D) Çok boyutlu bir eğitim programına yer vermek
gerekir.
E) İnsanımızın çoğu, geleneksel kültürün etkisi al-
tındadır.
18- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
Paragraf tamamlama sorularında, paragrafın iletisi
V9 gelişimi çok iyi anlaşılmalıdır. Parçayı tamamla-
yacak ifadenin parçanın tamamıyla ilgili olması ge-
rekir. Buna göre baktığımızda A seçeneğindeki
cümle bu paragrafı 9n iyi tamamlayabilec9k cümle-
dir.
(Cevap A)
8. 199O'lı yıllar... Havaların ısınmaya başladığı ayların
birinde Antalya-Aks9ki arasında bir Yörük göçün9 ta-
nık olmuştum. Akseki yolu henüz değişmemişti. Dar
bir boğazdan bir dere izlenerek geçiliyordu. Koyunla-
rın melemeleri dev9 seslerine at seslerine karışıyor-
du. Çan sesleri, aşınmaya çalışılan boğazı doldur-
muştu. Renkli giysüer giymiş kadınlar sanki kutsal bir
görevi yerine getirmenin ciddiyeti içindeydiler. D9V9İe-
rin üzerinde kıl çadırlar, keçeler ve çocuklar vardı. —-
Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre a-
şağıdakilerden hangisi getirilemez? (2005 KPSS)
A) Bu görüntü beni çocukluğuma götürdü.
B) Bu yaylaya yapılan bir göçtü.
C) Yörüklerin yaşamı da kentİ9şmed9n etkilendi.
D) Göçü izlerken yıllarca önc9 gördüğüm bir fümi
anımsadım.
E) Torosların eteklerinde renkler V9 sesier birbirine
kanşmıştı.
C S9Ç9n9ği dışındaki cümleler parçanın konusuyla
ilgilidir V9 parça bu cümleterden biriyie tamamlanabi-
lir. Fakat "Yörüklerin yaşamı da kentİ9şmed9n etki-
lendi." ifadesi bu parçanın sonuna getirilemez.
(Cevap C)
9. Bu sanat adamının, bir masal büyücüsü gibi sihirli
değneğini dokundurarak, nice harap olmuş tarihsel
yapıyı eski görkemine nasıl kavuşturduğuna tanık ol-
dum. Y^niden can verdiği bu yapıları gördükçe bunca
olumsuzluğa karşın yine de dünyanın yaşanmaya
değer olduğunu düşünürüm. Yeşil Ev'in bahçesindeki
tek parça merm^rd^n yapılmış havuzun fıskiyesinden
suyun sesini dinlerken hafiften çalan klasik müzik eş-
liğindeki kuş sesieri arasında kendimden g9Ç9rim.
Bu parçada sözü edilen sanat adamıyla ilgili ola-
rak, aşağıdakilerden hangisi sövlenemez? (2005
KPSS)
A) Eski yapıların onarımında ustalık gösterdiği
B) Yenid^n düzenlediği mekânlara güzellik kattığı
C) Tarihsel yapılar konusunda bilgisi olduğu
D) Yapılann onarımında mimarlıktaki yeni akımlar-
dan yararlandığı
E) Özgün buluşların insanda yaşama sevinci uyan-
dırdığı
§
Nice harap olmuş tarihi yapıyı .........-> A
^
S Y9nid9n can verdi ....... -^- B
§
— Bu sanat adamının ...... —>C
p
.... kuş sesleri arasında kendimden g9Ç9rim.
(Cevap D)
10. Şairin daha ilk şiirini okur okumaz n9 denli renkli bir
hayal dünyasına gireceğinizi S9ziv9iiyorsunuz. Bu
renkli hayal dünyasını kurabilmek için yan yana gel-
mey9C9k sözcükleri yan yana getirmiş. Böylece öz-
gün ve ulaşılması oldukça güç bir şiir biçimi yaratmış-
tır. Öte yandan şairin kendisi de ulaşılması güç bir
şeyin peşindedir. Tarihten, zamandan, sözcüklerin
sınırlılığından şiir yoiuyla sıyrılmak istiyor. Yeni öz-
lemler, yeni düşler içinde, kendini V9 dünyayı aşma-nın
yolarını bulmaya çalışıyor.
Bu parçada sözü edilen şair ve şiirteri için aşağı-
dakilerden hangisi söylenemez? (2005 KPSS)
A) Düşs9İ öğelere çokça yer verir.
B) Söylemsel yönden yenilikler içerir.
C) Sürekli bir arayış içindedir.
D) Etkileyici bir dokusu vardır.
E) Söz sanatları ağır basar.
 -TÜRKÇE- 19

12. Genellikle sabah erken kalkıp yazıyorum kitaplarımı.

A, B, C, ve D seçeneklerindeki yargıların karşılıkları
verilen parçada mevcuttur. Sözü edilen şair ve şiirleri
için söz sanatlarının ağır bastığı söylenemez.
(Cevap E)
Mutlaka şöyle bir ortamda yazarım, diye bir düşün-
cem yok. Ama her gün, iki elim kanda bile olsa ma-
sanın başına oturuyorum. Çünkü yazmanın en iyi yo-
lu bir an önce yazmaya başlamak. Sloganım şu: "Dü-
şünme, yaz!" Yazmaya başlayınca düşünce geliyor
zaten.

Bu parçada sözü edilen sanatçının hangi özelliği-

ne değinilmemistir? (2005 KPSS)

A) İlginç konuları işleme

B) Daha çok belirli saatlerde yazma
C) Çalışma koşullarını önemsememe
D) Yazacaklarını bir an önce kâğıda dökmek isteme
E) Yazmayı bir tutku haline getirme

B —>• sabah erken.........

C —> mutlaka şöyle bir ortamda

D —► iki elim kanda bile olsa ....

a: E —> düşünme yaz ........

LU
11. Yazar bu yapıtında, yüreklere dokunan, yüreklerdeki Q

telleri titreştiren bir tutum takınıyor. Sözcükleri seç^r- İlginç konularla ilgili bir bilgi parçadan mevcut değil-
ken kılı kırk yarıyor. Söyleyiş ve biçim açısından yapı- dir.
ta kendi damgasını vuruyor. Sözcüklerin uzak V9 ya- (Cevap A)
kın anlamlarından ustaca yararlanıyor. Bu da anlam
ve anlatım bakımından yapıtına yoğunluk kazandırı-
yor. Bu yoğunluk kimi yerlerde benzetmeler, karşılaş-
tırmalarla somutlaştırılıyor.

Bu parçada sözü edilen yazarla ilgili olarak aşağı-

dakilerden hangisi sövlenemez? (2005 KPSS)

A) Yapıtını, okuru etkileyecek bir biçimde oluştur-

duğu
B) H9rk9sin anlayabileceği yalın bir anlatımının ol-
duğu
C) Anlatımında çeşitli yöntemlerden yararlandığı
D) Dili başarıtı bir biçimde kullandığı
E) Çalışmalarında çok titiz davrandığı

Verilen parçadan sözü edilen yazarla ilgili olarak

herkesin anlayabileceği yalın bir anlatıma sahip ol-
duğu sonucuna varılamaz.
(Cevap B)
20- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

MATEMATIK | ÜslüSayılar

n
Tanım: a = a - a - a ...... a şeklinde gösterilir. 1
ntane
— = X "-" olur.
n
x
an
NOT: Tabanları farklı üsleri aynı olan üslü ifadelerde,
Taban ortak üs parantezine alınır.
m
ORNEK: x x
— = -I olur.
24 =2^2^2 = 16 ym
b
4tane
Örn:
(-2)4 = (-2). (-2). (-2). (-2) = 16
a) = 27"(~3> = 27+3 = 210
nilgiNotu /

(2) 4 ^(-2 ) 4 Yani -( a)V(- a) eşit değildir. b)

Üslü sayılarda işlem yapılabilmesi için ya taban ya

da üslerin aynı olması jerekir.
z: NOT:
o
.ço
UJ 2)
Üslü Sayılarda İşlemler g
1. Toplama ve Çıkarma: Taban ve üsleri aynı ~
dır.
olan ifadeler toplanır veya çıkarılabilir. g
3 3 3 3
Örn: 3 . x + 4x - 7x = (3 + 4 - 7) x
Örn:
= 0x3
= 0 olur.
7 7 7 7
Örn: 5 + 2 . 5 + 3 . 5 = (1 + 2 + 3). 5 =
2 3
7 ua 3" 5 .b —-
6.5 = — olur.
5"3 32
2. Çarpma: Tabanları aynı olan ifadeler çarpılırken,
ortak taban yazılır, üsler toplanıp çıkarılır. Tabanları farklı
üsleri aynı olan ifadeler, ortak üs parantezine alınır. 4. Kuvvetin Kuvveti: (xm)n = xmn dir.
3 2 2
Örn: Örn: (2 )- = 2-« = \ = -2
4
a) 75.7-3 = 7^-3 = 72349
b) (-3)3 = -33 = -27
15
c) (-22)3 = -26 = -64 olur.

c) 116. 56 = (11 _ 5)6 = 556

4 4 4 4 5. Tabanları eşit olan sayıların üslerinin eşit olması,
d) (2) . (3) = (2 . 3) = 6 olur.
aşağıdaki koşullara bağlıdır.
3. Bölme: Tabanları aynı olan iki üslü ifadenin
bölümünde, ortaktaban yazılır. Payın üssünden paydanın
üssü çıkarılır.
 -MATEMATİK- 21

x m = x n eşitliğinde, x sayısı, -1, 0, 1 değerlerini

almıyorsa, m = n olur.
Bazı ipuçları:
Örn: 32x+1 = 93x~14 eşitliğinde, x sayısı kaçtır? *
2
(a-b) = (b-a)
2

n n
32x+1 - (32j3x-14 • a = b => a = b'dir.
32x+1 - x6x-28 a = b, n tek sayı ise ^j a
= ±b, n çift
2x+1 = 6x - 28 29
* an = am sayı ise J
= 4x *
3
a =b
3
> n = m'dir. a = b'dir.
29 *
2
a =b
2
x = — olur. a = b, a = -b'dir. ı =
4 * n
a = 0 - 0, n^O'dır.
* an = 1:
NOT: m * 0 olmak üzere; x m = ym eşitliğinde, m tek •
ise, x = y, m çift ise, x = y veya x = -y dir.
ÖRNEKLER:
Özellikler:
a = —1,n çift sayı
1. an. am = an+m x
1. 2 . 35 + 3 . 35 + 4
2 = 5 = > 2 < x < 3 . 35 işleminin sonucu
Örn: 23. 25 = 23+5 = 28
aşağıdakilerden hangisidir?
2. a n .b n = (a.b) n
Örn: 23. 43 = (2 . 4)3 = 83
a" S2
o cr A) 36 B) 35 C) 37 D) 34 E) 32
3. —: UJ
Q

co

Ü
= 35.3 2
4. «1=1 "5
b" Ib UJ

(Cevap C)
Orn: — = - =
81

Orn: -
3j UJ 16
nm nm
6. (a ) = a 2. işleminin sonucu
b ö
Örn: 34 34
(2 ) = 2 - = 2 12
~ - 1 0 - 1 0 10-10 -10
7 4

aşağıdakilerden
7. a° = 1 (a * 0)
hangisidir?
Örn: 12° = 1 ^a^= a n — n= A) 10~10 B) 10-2 C)1010 D)102 E) 108
—

8. a - n = —n -6
a 10 :1o_6_4=1o-io
3
öm=2- =-!=■!
23 8 (Cevap A)
22- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. a = 2, b = -2 için; —------- — = işleminin sonucu

(a + b) +1 ÇOZUMLU ONU
KAVRAMA TESTİ
kaçtır?
A)12 B) 13 C) 14 D) 15 E) 16

vb+5

1. kaçtır?
= 16
[(2 +(-2)] + 1 0+1
B) 2 C)3 D)4 E)5
(Cevap E)

3n+2+3n"2
2. 3n-1+3n
işleminin sonucu kaçtır?

41
B)
41
4. a2 = a +1 ise a3 işleminin sonucu kaçtır? E) 41
A)2a B) 2a + 1 C) 1
o
D) 2a-1 E) a+1
111

kaçtır?
a3 = a. a2 = (a2 + a)

a3 = a2 + a => a2 = a + 1 idi. B)3 C) 5 D)7 E)9

x+y
^>a3 = a + 1 + a = 2a +1 olur. 3. 2X = 3,

(Cevap B)
A)2

-1
5. ifadesinin sadeleştirilmiş biçimini

bulunuz?
A)5 B)6 C)7 D) 8 E)-î
kaçtır?
a~"'.b~ B)9 C) 10 D) 11
-1.3
A)8
E) 12

1 1

(Cevap E)
 -MATEMATİK- 23
9 4
2 -4 5. —-—- işleminin 3.
sonucu kaçtır?
4 5 -2 7 2* =
=> 22x = 2y => 2x = y ve

x+y x + 2x
= 3 olur.

(Cevap B)

1V
1
a"n.b-
1 2
6. -3" +| - +2~ işleminin sonucu kaçtır? 4.
a -2n_ b -3n j-n _ g2n [3-n

B |33n - g2n-2 =a b
n 2n

'f 12
n
a = 3İ n
= 3.22-12

(Cevap E)

Q
a "o
3 €C
UJ
Q
ÇÖZÜMLER (/}
W
>a 34
O. 29~2£
5.
34 3a
,b+5 ,b+5
^b+5 (Cevap D)
1. -
28(2-1) 2
5 7 10 7
4 _2 2 -2 2 (23-1) 7
7

vb+5

(Cevap A)

6. -

1 _ 1 -4 + 24 + 3 23
— + 2 + - = --------------= —
3 4 12 12
(Cevap C)
3n +2 +3 n-2
2. 3n-1 + 3n
01
1 82
2 2 y-f
3" (3 +3- ) 9 9 82 3 4
1
3^ +1) 1 ı1 4 9 4 16
3 3
(Cevap A)
24- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

CEVAPLI KONU ı-2 40

KAVRAMA TESTİ 5. = 32

olduğuna göre x değeri kaçtır?

1. 2x1 = 3 ise 4x1 değeri kaçtır?
A)-1 B)2 C)3 D)-5 E) 0
A)7 B)8 C)9 D) 10 E)11

6. x, bir tamsayı ve x * 1, x * 2 olduğuna göre,

X X X X X
5 +5 +5 +5 +5
2 la+2İ
X
10 +10 +10 +10
X X X (x -3x + 3) = 1 ifadesindeki a değeri kaçtır?

B)-- C)2 D)-2 E)0

olduğuna göre x maçtır? G

A) 0 B) - C) -1 D) -2 E) -5

z: o
62
Q
UJ «3
2 4
3 x - 2 3 x ifadesi aşağıdakilerden Ş. 7. a = (3 ) -2
3. ise b=|-3 = 27-5
+ 16
hangisine eşittir?
_1 olduğuna göre aşağıdaki sıralamalardan hangisi
A) — B) C) 32 doğrudur?
2
A) b>a>c
D) E)
B) a>b>c
C) a>b=c
D) c>a = b
E) c>b>a

4. a ve b pozitif tamsayılardır.

3
a =3

8. xn = yn"1 olduğuna göre,

=2
-1 \n ,,-1
2

olduğuna göre; 432 sayısı aşağıdakilerden

(x = 3(n-3)
(y -1\n
hangisine eşittir?
A) a . b
2 3 5
B) a . b C) a. b
5 işlemindeki n nin değeri kaçtır?

A)3 B)0 C)-1 D)-3 E)4

D) E)
 -MATEMATIK- 25

9.
ÇIKMIŞ SORULJIE
ve ÇÖZÜMLERİ
x2.y~1
= 27x
X 1
1. 4 = 3 olduğuna göre, 16*- in değeri kaçtır? (1999
DMS OÖ)

olduğuna göre x kaçtır? A )-l B)- 0- D)- E)-

16 16 16 4 4
A)3 B)-2 C)0 D)4 E)-5

4* = 3 ise, 16*~ 1 = 16*. 16~ 1 = (4*)2.16" 1 => 3 2 .16~ 1

16
(Cevap C)

işleminin sonucu aşağıdakilerden

3X+3X+3X
hangisidir? (1999 DMS OÖ)

C)3 D)3X+1 E)3X-

10. o cc
tu
E Q
A) 4 B) 3 C) T )
2 2 « 9X
3X+3X+3X 3.3 X

(Cevap E)

3 4 5 7
3. a = 3 b = 2 olduğuna göre, a + b ifadesinin
değeri kaçtır? (1999 DMS 00)

A)25 B)35 C)43 D) 47 E) 51

5 7 3
Bize a + b toplamı sorulduğuna göre; a =3 ise
5
a i bulmak için her iki tarafın 3. kuvvetini alırız.
5 ( S^

1.C 6.D I
a 3 = 3 = > a3

4 7
2. E 7. B 4
b = 2 ise b
4 = 2 => b = 16 (4. kuvvetini

3. B 8.A
aldık.)
4.C 9. D 5 7
a + b = 27 +16 = 43
5. B 10. A (Cevap C)
26- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4. 4 . 3 X~ 1 + 3 X+1 = a . 3 X olduğuna göre, a kaçtır? a b

8. 3 = 7 3 = 343 olduğuna göre,--------'nın değeri
(1999DMSÖL)
a
kaçtır?(1999DMSL)
A) - B) - C) - D) — E) —
3 3 3 3 3 A)10 B)8 C)6 D)4 E) 2

X 1
4.3 ~ +3 =a.3
X+1 X
3a = 7 ve 3b = 343 ise
3b= 73 => 3b = (3a)3 =^> 3b = 33a => b = 3a
a= —
3 a + b a + 3a . 4
(Cevap D)
(Cevap D)

5. 2~x = 3 olduğuna göre, 4X+1 in değeri kaçtır? (1999 5 4

9. 10 -10 işleminin sonucu kaçtır?(2000 DMS)
DMS ÖL)
A) 3.104 B) 9.10 4
2 4 8 4 C) 104 D)105 E) 106
B)£ 0- D)- E) —
9 9 9 27 ÇÖZÜM:
10 5 =10 4 .10=>10 4 .10-10 4 =10 4 (10-1) = 9.104

2"x = 3 => 2X = 3~1 (Cevap B)

4 x+ 1 = 4 x . 4 _ (2 x)2 4 = (3-1)2 _ 4 -
=
2: o
« 10. -'i 80 olan sayı 2.a 2 'ye eşit olduğuna göre, a
(CevapC) S 5
o aşağıdakilerden hangisidir? (2000 DMS)
A) 10 B)9 C)8 D)5 E)4

6. 2.100.5.105 işleminin sonucu kaçtır? (1999 DMS L)

Sayımızxolsun.
A)106 B)107 C)108 D)1010 E) 1011
—=80=>2x=80x5 200 = 2a 2 ise a 2 = 100
5
x = 200
5
2 .100 . 5 .10 = 2 .10 . 5 .10 = 10
2 5 1+5+2
= 10
8 (Cevap A)

(Cevap C)

3
11. 8 sayısı aşağıdaki sayılardan hangisine eşittir?
(2000 DMS)
7. 16018 . 16032 işleminin sonucu kaçtır? (1999 DMS L)
A)1 B)2 C)3 D)4 E) 5 A)3 B) 2 C) — D) - E); -
' ' 24 8 8

Tabanlar eşit olduğunda üsler toplanırdı. 8 3 =(2 3 ) 3

160-18.16°-32 = 16°-50= 162 = (42)2=4

=2
(Cevap D)
(Cevap B)
 -MATEMATİK- 27

3
12. 2-(-a) = 2a+(-2) olduğuna göre, a kaçtır? (2000
15. - — işleminin sonucu kaçtır? (2002
DMS)

A)-2 B)-1 C)2 D)8 E) 10 KPSS)

81 27
2-(-a)=2a+(-2) 3
2+a=2a-8 ->2a-a = 2+8
?\Vifi Y
- — = üsden dolayı ters çevrilir.
(Cevap E) I
6 4
2

3 6 16 3 6 2
X X+1 (Cevap A)
13. 5 =3 olduğuna göre, 5 ifadesinin değeri
kaçtır? (2000 DMS)

A) 51 B)45 C)26 D) 15 E) 10

ÇÖZUM: 16. 1,008 = —ğ- -x olduğ una göre, x ka çtır? (2002

X X+1 x 5
5 =3 olduâuna göre 5 =5 .5=3x5=15
KPSS)
(Cevap D) A) 126 B) 125 C) 42 D) 54 E) 81

o
ac
UJ
Q
<g 1,008 = --x
14. 75 2 m " n = 25 m + n " 3 den klemini gerçekleyen m ve n &
b

tamsayıl arı içi n m + n to pl amı kaçtır ? (2001 K M S) % 1008 3

.x ıse 1000 125'
:
A)7 B)6 C)5 D)4 E)3 g
336

(3 . (52))2m-n = (52)m+n-3 (Cevap C)

/o2m-n\ r
2m-n\ r4m-2n r2m+2n-6
c4m -2n j-4m -2n

2
5.(0,36) .
32m-n = 5(2m+2n-6-4m+2n) 17. işleminin sonucu kaçtır? (2003 KPSS)
05

Bu eşitliğin olabilmesi için üsierin sıfır olması gerekir.

A)3 B)4 C)5 D)6 E) 9
a° = 1 b° = 1 dir.

0zaman2m-n = 0=>2m = n yerineyazalım;

__ 1
4(2m) - 2m = 6 6m = 6 =^> m = 1
+ n = Pm = P 100j \ 36 J

m+n=3 25
V9
(Cevap E
28- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

-5 |11K5 12 _5 r
36 25 J 5 1 5 4"
■f9l-
(Cevap C) 2" " 1
~4
•uJ- _2
~

18. — .(-2)-

2 1 2 2
işleminin sonucu kaçtır? (2003/2 KPSS) (2)

A) -32 B) -2 C) — D) 2 E)
32
2

(Cevap B)
-1 2
(-2-3)
2 3
= -2 "

(9 27)
21. - işleminin sonucu kaçtır?(2004
KPSS)

(Cevap C) A)24 B)25 C)26 D) 27 E) 28

z:o
'o (9 2 ) 2 -(9.9.3) 9 2 .(9 2 )-9 2 .(3)
UJ
b f a (92.3) 92(3)
19. - = -2 ve -I işleminin sonucu kaçtır? (2004 §
a VbJ ü
KPSS)

A)
: ^ C)-2 D)-4

(Cevap C)

3
f

Q4X ,
(Cevap E) O5 =64
22. isex=?(2004KPSS)
x 2x 3
B)3 C)4 D)5 E)
A)2 6

20. [ 1—L_ ] : i] jşieminin sonucu kaçtır?(2004

23x +24x + 26x _ 23x(1 + 2x+22x)
2x+22x + 23X 2x(1 + 2x+22x)
KPSS)
22x= 64 ^ 2 2 = 26 => 2X = 6
x
-27 =
B)- C)1 D)- E)- x=3
A)T ;
3 3 9
(Cevap B)
 -MATEMATIK- 29
■ 204 , c 206
23. 5 ^+5** sayısının %20'si kaçtır?
(2004 KPSS)
202 203
A) 26.5 B) 26.5
204 205
C) 26.5 D) 26.5
206
E) 26.5

5204 + 52O6 - 5204 + 5204 _ 52

= 5204 (1 + 52) =

5 20 4 .26

5204. 26 x — = 5 204 x — = 5 203 x 26

100 5

(Cevap B)

16"
24.
128x+2 32>

ifadesinde x değeri kaçtır? (2005 KPSS)

A)9 B)8 C)7 D)6 E) 5 ço
"o
tr
UJ
o
co
co
16A~' 1 a.
128X+2 X
32
(24}x-1 1 ?4x-4 Q
IU
>■

(2 5\X
24x-4 _

9x-7 x = 14+4

2x = 18=^ x

= 9 olur.

(Cevap A)
30- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

TARIH | Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti

1-DEVLETYONETİMİ
Osmanlılarda devlet padişahın malı sayılırdı. "mülk
padişahmdır" anlayışı devletin parçalanmasını
HAKİMİYETANLAYIŞI önlemiştir.
Osmanlı hakimiyet anlayışı esas itibariyle İslami Fatih Kanunnamesi ile devlet yönetimi kurallara
yönetim anlayışına dayanmakla birlikte, eski Türk- bağlanmıştır. Bu kanunname ile tahta çıkanlara
Oğuz töresinden de büyük ölçüde etkilenmiştir. devletin birliğini ve bütünlüğünü sürdürmesi amacı
Halkın adaletle yönetilmesi, Türk töresinde mevcut ile kardeşini ortadan kaldırma hakkı tanınmıştır.
olup, bu anlayış Osmanlılarda devam etmiştir.
B-HÜKÜMETYÖNETİMİ
Osmanlı Devleti adını, kurucusu Osman Gazi'den
almıştır. Devletin başında onun soyundan gelen bir Devlet sorunlarının görüşülüp karara bağlandığı
hükümdar bulunurdu. Saltanatın bu hanedana ait kurula "Divan-ı Hümayun" adı verilirdi. Divan-ı
olduğu anlayışı, devletin yıkılışına kadar devam Hümayun Orhan Bey zamanında kurulmuştur.
etmiştir.
Yükselme dönemine kadar divana padişah
Bütün kuvveti tek bir hükümdarın elinde toplayıp z başkanlık ederken Fatih'ten itibaren sadrazam
bunu devam ettirmek için kanuni düzenlemeler g başkanlığında toplanmaya başlamıştır. Padişah
yapılmıştır. (Fatih Kanunnamesi) Bu kanunname ■§
dilerse divan toplantılarını Topkapı Sarayı'nda
aynı zamanda ülke bütünlüğünü korumaya yönelik g
Kubbe altında "kasr-ı adil" denilen kafes
birtedbirdir. II
o arkasından izleyebilirdi. Divanın aldığı kararlar
XVIII. yüzyıl başlarına kadar tahta aileden kimin « padişaha sunulurdu. Divanda son karar padişaha
geçeceği hususunda belirli bir kural yoktu. aitti.
Hükümdarın oğullarından her biri taht üzerinde hak BilgiNotu,'
sahibiydi. I. Ahmed zamanında tahta geçme şekli kesin
| Divan bir karar organı olmayıp danışma organı |
bir kaideye bağlandı. Bu düzenlemeyle "Ekber-Erşet"
usulü kabul edilip, bundan sonra hanedanın en yaşlı I
üyesi padişah olmuştur. II. Mahmut Döneminde Bakanlar Kurulunun (Meclis-i
I. Ahmed, ayrıca sancağa çıkma yöntemini Vükela) oluşturulmasıyla Divan-ı Hümayun ortadan
kaldırarak, şehzadelerin sarayda eğitimleri usulünü kalkmıştır.
(Kafes usulü) getirmiştir. Divan Üyeleri ve Görevleri
A-MERKEZYÖNETİMİ
Padişah: Fatih Dönemi'ne kadar divana padişahlar
Osmanlı Devleti'nin başında bulunan kişilere kuruluş başkanlık etmişlerdir. Fatih'ten sonra bu görev
yıllarında "bey" denilirdi. İlk kez I. Murat'tan itibaren sadrazamlara verilmiştir.
"sultan" ünvanı kullanılmaya başlandı. Yükselme
döneminde "padişah" denilmeye başlanmış. Yavuz Sadrazam: Padişahın mutlak vekili olup onun
Sultan Selim'in Mısır'ı fethi ile "halife" ünvanını da mührünü taşırdı. Divan-ı Hümayun'a başkanlık eder,
almışlardır. ordunun başında sefere çıkarlardı.
Osmanlı şehzadelerine "çelebi" denilirdi. OilgiNotuf
Şehzadeler Anadolu'da sancak beyliği yaparlardı. Sad razam bugünkü başbakana benzetilebilir.
Devlet yönetimi konusunda onları yetiştiren
hocalarına ise "lala" denilirdi.
 -TARIH- 31

Vezirler: Devlet yönetiminde sadrazama yardım İdari Birim Yönetici Güvenlik Adalet

ederlerdi. Yükselme döneminde sayıları yediye

Eyalet Beylerbeyi Subaşı Kadı
çıkartıldı. Vezirliğin belirtisi "tuğ" idi. Vezirler
bugünkü devlet bakanlarına benzetilebilir. Sancak Sancak beyleri Subaşı Kadı

Kazaskerler: Adalet, eğitim, kültür ve din işlerine Kaza Kadı Subaşı Kadı
bakar, kadıları tayin ederlerdi. Türk ve medrese
kökenliler seçilirdi. Başlangıçta bir tane olan Osmanlı Taşra teşkilatının en büyük idari birimi
kazasker Fatih'ten itibaren Anadolu ve Rumeli "eyalet" tir. Eyaletin, mülki ve idari amiri
olmak üzere ikiye çıkartıldı. Rumeli'deki görevliler beylerbeyidir. Mali ve hukuki konularda yetkileri
Anadolu'daki görevlilerden protokolde daha sınırlıdır. Sefer zamanında eyaletindeki tımarlı
üstündü.
sipahileri toplayarak belirtilen yerde sefere katılırdı.
IJilgiNotuf
Ayrıca eyaletindeki halkın mal ve can güvenliğinden
1 Şeyhülislamın Divan üyesi olmasıyla birlikte kazaskerler j sorumludur.
jdin işleriyle ilgili sorumluluklarını şeyhülislama |
Eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar
nahiyelere, nahiyeler ise köylere ayrılmıştır.
Defterdar: Devletin gelir gider ve bütçe işlerinden
sorumlu görevlilerdir. Bugünkü maliye bakanına Sancak: Sancak beyleri tarafından yönetilirdi.
benzetilebilir.
Sancak, kaza ve köylerde subaşı adı verilen
Nlşancı: Padişah adına yazılacak mektup, ferman, görevliler güvenliği sağlardı.
berat ve antlaşmaları kaleme alır, fethedilen
Kaza: Kadılar tarafından yönetilirdi.
toprakları tapu defterine yazarak hak sahiplerine
dağıtır, padişahın tuğrasını (imza) çekerlerdi. Adalet işleri yanında idari ve mali işlerle de uğraşan
kadı, kazalarda en yüksek yöneticiydi. Kadı olmadığı
Şeyhülislam: Ulema sınıfının başkanıdır. Yükselme
zamanlarda ona "naib" vekillik ederdi.
döneminde divan üyesi olmuştur. Padişah
tarafından göreve getirilmiştir. Padişahın ve divan Köy: Tımarlı Beyler yönetirdi.
is£
kararlarının İslam hukukuna uygunluğunu denetlerdi
Eyaletlerin yönetimi kendi içinde ikiye ayrılırdı.
ve "fetva" verirdi.

Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanıdır. OSMANLI EYALET SİSTEMİ

Yükselme döneminde divan üyesi olmuştur.
Donanma İstanbuFda olduğu zamanlar divana
katılırdı.
Ezrsti \îaytf\r vn
Reis-ül Küttap: Kuruluş döneminde nişancının
yardımcısı iken 16. yy.dan itibaren dış işlerinden
sorumlu üye olmuştur.
C- ÜLKE YÖNETİMİ I- Salyaneli (Yıllıklı)
Salyanesiz (Yıllıksız) Eyaletler
Eyaletler
Payitahtın Yönetimi

Başkentte merkezi teşkilat olduğu için özel bir
yönetimi vardır. Şehrin güvenliğini "yeniçerl ağası"
sağlardı.
Taht kadısı denilen İstanbul kadısı adalet işlerine,
"şehir emini" de belediye işlerine bakardı.
II. Eyaletlerin Yönetimi
1- Merkeze Bağlı Eyaletler (Yıllıksız Eyaletler)
Hem iç hem de dış işlerinde bu topraklar kesinlikle
Osmanlı Devleti'ne bağlı idi. Topraklar dirliklere
ayrılır, yönetici ve askerlere maaş karşılığı olarak
verilirdi.
Örneğin; Rumeli, Budin, Bosna, Anadolu, Karaman,
Sivas, Musul, Bağdat, Erzurum.
32- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
2- Özel Yönetimi Olan Eyaletler (Saliyaneli)
Bu eyaletlerin toprakları dirliklere bölünmez, vali ve
askerlerine "saliyane" denilen maaş verilirdi. Bu tür
eyaletlerden alınacak verginin devlet hazinesine
yatırılmasına iltizam eyaletlerden vergi toplama işini
devlet adına açık arttırmayla üzerine alan kişiye de
mültezim denirdi.
Örnek: Mısır, Habeş, Bağdat, Basra, Tunus,
Cezayir sayılabilir.
C- Bağlı Hükümet ve Beylikler
İç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne
bağlı idiler. Bunlar yıllık vergi gönderirdi. Örnek:
Sırbistan, Kırım Hanlığı, Eflak Boğdan.
nilgiNotu/
Hicaz bölgesi kutsal topraklar olarak tanımlandığı için
bıı bölgeden yergi toplanmamış asker alınmamıştır.
D-TOPRAKYÖNETİMİ
Osmaniı Devletinde toprak iki ana bölüme ayrılırdı.
a-MÜLK ARAZİ
Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır.
Öşri: Arapça öşr (1/10) kelimesinden gelir.
Topraktan elde edilen ürünün 1/10'unun devlete
ödenmesi nedeniyle bu adı almıştır. Bu topraklar
Müslümanlara aittir. Ve fethedildiği zaman onlara
verilmiş ya da fethedildiğinde zaten onlara ait olan
topraklardır.
ı oprak sahibi öşür vergisi yanında bir de Çift Resmi
(arazi vergisi) ödemek zorundaydı.
Haraci: Hıristiyanlara ait topraklara denir. Sahipleri
topraklarını satabilir ya da miras bırakabilirdi. Bu tür
toprakların sahipleri devlete Harac-ı Mukassem
(arazi vergisi) ödemek zorundaydı.
b- MİRİ ARAZİ (DEVLET ARAZİSİ)
Devlete ait topraklara denir.
a) Dirlik Topraklar: Gelirleri, devlet memurlarına
ve askerlere maaş karşılığı olarak bırakılan
topraklardır. Dirlik sahiplerinin görevleri şunlardır;
» Toprağı olan kişiler o bölgenin güvenliğini sağlar.
» Toprakların işlenmesini denetler.
» Vergi toplar.
» Topladığı vergi karşılığında atlı asker beslerdi.
Dirlikler yıllık gelirlerine göre üçe ayrılırdı.
Has topraklar: Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla
olan topraklardır. Padişaha, şehzadelere, vezirlere,
divan üyelerine, beylerbeyi ve sancakbeylerine
verilirdi. Bunlar kendilerine ayrılan topraklarda
oturmaziar, vergilerini "voyvoda" adı verilen
adamlarına toplatırlardı. Bunlar; geçimleri dışında
kalan gelirleri ile "cebelü" denilen atlı asker
beslemek zorundaydılar.
Zeamet topraklar: Yıllık geliri 20.000 akçe ile
100.000 akçe arasında olan topraklardır. Bunlar orta
dereceli devlet görevlilerine, kadılara, hazine ve
tımar defterdarlarına, alay beylerine, kale
dizdarlarına, divan katiplerine verilirdi. Bunlar;
geçimleri dışında kalan gelirleri ile "cebelü" denilen
atlı asker beslemek zorundaydılar.
Tımar topraklar: Yıllık geliri 3.000 akçe ile 20.000
akçe arasındaki topraklardır. Savaşta yararlılık
gösteren askerlere, başarılı memurlara, din
görevlilerine verilirdi. Bunlar; geçimleri dışında kalan
gelirleri ile "cebelü" denilen atlı asker beslemek
zorundaydılar.
Dirlik sistemi sayesinde;
Hazineden para harcamadan güçlü ordular
oluşturulmuş, dirlik bölgesinin asayişi sağlanmış ve
böylece devletin iç ve dış güvenlik sorunları
çözülmüştür.
Üretimde süreklilik sağlanmış, ülke bayındır hale
getirilmiş, göçebeler yerleşik hayata geçirilip halka
 -TARIH- 33

zarar vermeleri önlenmiş, böylece sosyo-ekonomik 2- ORDU

dengeler korunmuştur.
BilgiNotuf
İÜç yıl üst üste ekilmeyen topraklar başkasına Kapıkulu Yardımcı Eyalet
verilirdi. Toprak kurallarına göre işletilirse babadan Ordusu Kuvvetler Askerleri
1
Tımarlı
Sipaihiler
b. Vakıf: Geliri ile toplumsal amaçlı kurumlar
Kapıkulu Kapıkulu Akıncılar
yapılırdı. (Cami, şifahane, imarethane, kervansaray Piyadeleri Süvarileri
v.b). Bu arazilerden vergi alınmaz, satılmaz, I
Acemi Silahtarlar 1
devredilmezdi. Oğlanlar
Ooağı | Azaplar
I

Yeniçeri
c. Ocaklık: Geliri kölelere ve tersane giderlerine Ocağı r ..... 1

ayrılırdı. 1 Sipahiler 1 Müsellemler

Cebeci Sağ 1
d. Yurtluk: Sınır bölgelerini korumak için görevli Ocağı Ulufeciler Sakalar

askerlere ayrılan topraklardır. Topçu Ulufeciler 1

Ocağı Turnalar
1
e. Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine
Top 1 Sağ
giden topraklara verilen addır. Arabacıları Garipler I Deliler
Ocaaı
I
Humbaracı Sol 1
Ocağı Garipler Gönüllüler

Lağımcı
Ocağı
o
cc Osmanlılarda ilk ordu teşkilatı Orhan Bey
LÜ
a
<o
tn Dönemi'nde kurulmuştur. . Murat'tan tibaren
o,
bir ordu teşkilat oluşturulmuştur. büyük
1
Osmanlı Ordusu 3 bölüme ayrılırdı.
"5
UJ a. Kapıkulu ordusu
b. Eyalet ordusu
- c. Yardımcı kuvvetler
a) Ordusu
Kapıkulı
I. Murat tarafından kurulmuş, devşirme yöntemiyle
oluşturulmuş ordudur. Padişaha bağlı hassa
ordusudur. Maaşlı askerlerdir. Bunlar; ticaretle
uğraşmazlar ve evlenmezlerdi.
Kapıkulu Piyadeleri (Yayalı)

Devletin temel askeri kuvvetini oluşturan Kapıkulu

piyadeleri yedi ocaktan oluşurdu.

Acemi oğlanlar ocağı: Kapıkulu ordusuna ve

Enderun'a kaynak sağlardı.

Yeniçeri ocağı: I. Murat zamanında kurulmuş, II.

Mahmut zamanında kaldırılmıştır.

Top arabacıları: Top taşımak için arabalar yapan

ve bunları kullanan ocaklardır.
34- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

Topçu ocağı: Top dökmek, top mermisi yapmak ve Müslümanlar içinden seçilir ve bunlara "yörük"
savaşlarda bunları kullanmak için oluşturulmuştur. denilirdi.

Humbaracılar: Havan topu, mayın ve el bombası Sakalar: Savaş sırasında askerin su ihtiyacını
üreten, taşıyan ve kullanan ocaktır. karşılayan birliklerdir.

Lağımcılar: Tünel kazan, patlayıcı maddeler ordunun

yerleştirerek kale surlarını yıkan teknik bir sınıftır. Turnalar: Savaş sırasında
haberleşmesini sağlayan birliklerdir.
Cebeciler: Silahları yapan, onaran ve cephaneleri
c) Yardımcı Kuvvetler
temin eden ocaktır.
Kapıkulu Süvarileri (Atlılar) Bağlı beylik ve devletlerin göndermek zorunda
oldukları askerlerdir.
Devletten ulufe alan atlı birliklerdir. I. Murat
zamanında başlayan örgütlenmesi II. Murat Donanma: Osmanl ı Devl et i il k kez,
zamanında tamamlanmıştır. Kapıkulu Süvarileri 6 Karasioğulları'nın kendisine bağlanmasıyla
bölükten oluşmuştur. donanmaya sahip oldu.
» İlk tersane Yıldırım Beyazıd zamanında kuruldu.
Silahtar: Padişahı koruyan birliklerin askeri güç ve
ihtiyaçlarından sorumludur. » Donanma komutanına "Kaptan-ı Derya", deniz
erlerine "levent" denilirdi.
Sipahiler: Padişahı korurlardı.

Sol Ulufeciler: Hazineyi korurlardı.

Sağ Ulufeciler: Savaş ganimetlerini korurlardı.

O
Sağ Garjpler: Ordu ağırlıklarını korurlardı. >-
m
Sol Garipler: Öncü güçlerdir ve ordu ağırlıklarını İU

korurlardı.
fîilgİNotu/
Kapıkulu askerleri üç ayda bir "ulüfe" denilen maaş
alırlardı.
| Fatih'ten itibaren her taht değişikliğinde padişah I
!.a..r£lf.' ndan kendi leri ne "cü I us" bahş işi dağı 1111 rd ı.|
b) Eyalet Askerleri

Osmanlı ordusunun en kalabalık bölümüdür.

Osmanlı devletinin büyümesi ve gelişmesinde
önemli görevleri vardır.
• Tımarlı sipahiler: Sancaklarda tımar adı verilen
dirlikleri tasarruf eden ve sefer zamanlarında
bağlı bulundukları sancakbeyinin komutası
altında savaşa katılan atlı kuvvetlerdir.
• Akıncılar: Tamamen Türk ve Müslümanlardan
oluşurlardı. Sınırlarda oturur, orduya rehberlik
ederlerdi.
• Azaplar: Bekar Türk gençlerinden oluşurdu.
Osmanlı ordusunun hafif, yaya askerlerini
oluşturmaktaydılar.
• Müsellemler: Osmanlı ordusunun geri
hizmetlerinde kullanılırdı. Genellikle

3- EKONOMİ
Osmanlı ekonomi anlayışı, devlet anlayışı ile
yakından ilgilidir. Osmanlı devlet anlayışı, halkın
mutlu ve refah içinde yaşatılmasıdır. Bu bakımdan
ekonomik faaliyetlerin tümü reayanın sıkıntıya
düşmeden bolluk içinde yaşamasını sağlayacak
şekilde düzenlenmişti.
Osmanlı kültür ve ekonomik sistemi arz yönlüdür,
yani insan almaktan önce verici olmalıdır. Ekonomisi
büyük ölçüde tarıma dayanan Osmanlı Devleti,
toprağın işlenmesi ve vergilendirilmesi konusunda
çok titiz davranmıştır.
Mali Yapı
Osmanlılarda sağlam esaslar üzerine kurulmuş bir
mali sistem vardı. Maliye teşkilatının başında
sadrazama karşı sorumlu olan defterdar vardı.
Osmanlı maliye teşkilatı içinde gelirlerin toplandığı
ve masrafların yapıldığı çeşitli kalemler vardı.
Bunların bir kısmı hazineye, bir kısmı defterdarlığa
bağlıydı.
,li suçlara ait davalara bakan maliye mahkemesi "o to
vardı. Osmanlıda bugünkü anlamda bir bütçe cc
olmamakla birlikte bir önceki yılın harcamaları oo
rehber alınarak gelir gider bilançosu şeklinde
kayıtlar tutmuşlardır. XVIII. yüzyılın sonuna kadar
devlet gelirlerinin toplandığı ve masrafların yapıldığı
iki tür hazine vardı;
1. Hazine-i amire,
2. Enderun hazinesi (yedek hazine).
Osmanlılar 19. yüzyıla kadar altın ve gümüş gibi
d e ğe rl i ma d e nl e r de n y a pıl m a p ar a la r
kullanmışlardır. İlk Osmanlı parası Osman Bey
tarafından bastırılmıştır. İlk gümüş para Orhan Bey
zamanında bastırılmıştır. Bu paraya "akçe"
denilmiştir. İlk altın para Fatih zamanında
bastırılmıştır. Bu paraya "sultani" denilirdi.
İlk kağıt para Sultan Abdülmecit döneminde basıldı.
Hazine bonosu niteliğindeki bu paraya kaime
denildi.
Vergi sistemi
Vergilerin hepsine "tekalif" denirdi. İkiye ayrılırdı:
a) Tekalifi Şer'iye Öşür:
Müslümanlardan alınırdı. Haraç:
Gayrimüslimlerden alınırdı.
-TARIH- 35
Cizye: Gayrimüslim sağlıklı erkeklerden askerlik
bedeli olarak alınırdı.
b) Tekalifi Örfiyye
Resmi Ağnam: Koyun vergisi olarak bilinir. Koyun,
keçi, deve, manda besleyenlerden hayvan sayısına
göre alınan vergidir.
Resmi Çift: Tarım üreticisinin toprağının
büyüklüğüne ve kendisinin evli bekar oluşuna göre
alınan vergidir.
Resmi Çiftbozan: Toprağını boş bırakan ya da terk
edenlerden alınan vergidir.
Resmi Avarız: Olağanüstü durumlarda padişahın
emriyle alınan vergilerdir.
OilgiNolu'
Devletin başlıca gelirleri:
• Müslümanlardan (öşür) ve Müslüman
olmayanlardan (haraç, cizye) alınan vergiler,
• Savaşta alınan ganimetin beşte biri,
• Gümrük, maden, orman, tuzla ve hayvan
vergisi,
• Bağlıbeylik ye deyletlerin ödediği vergilerdjr.
UJ Û Tarım
co
a,
Osmanlı ekonomisinin en önemli sektörü tarımdır.
17. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı devleti tarım
ürünleri bakımından kendine yeten bir ülkeydi.
Ancak, zaman zaman karşılaşılan kuraklık, sel,
isyanlar, göçler, ve tımar sisteminin bozulması
üretim kayıplarına neden olmuştur. Özellikle
hububat, bağ-bahçe ziraatı ön plandayken, 18.
yüzyıldan itibaren Avrupa'da sanayinin gelişmesi
doğrultusunda tütün, pamuk gibi sanayi bitkilerinin
üretimi önem kazanmıştır. Ayrıca Avrupa'nın tarım
ürünü ihtiyacı artınca Osmanlı Devleti'nde geçimlik
düzeyde üretimden, pazar ekonomisinin ihtiyaçlarını
karşılayacak bir üretim düzeyine gelinmiştir.
Hayvancılık
Hayvancılığın Osmanlı ekonomisine katkıları
şunlardır:
a. Tarım alanında: Toprakları ekmek için öküz,
manda gibi hayvanlardan yararlanılıyordu.
b. Gıda alanında: Etinden, yağından, sütünden
yararlanılıyordu.
c. Sanayi alanında: Yünü ve derisi giyim, dokuma
ve ayakkabı üretiminde hammadde olarak
kullanılıyordu.
36- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
d. Ulaşım alanında: At, katır, eşek gibi hayvanlar
taşıma ve ulaştırmada kullanılıyordu.
e. Maliye alanında: Hayvanlardan ve hayvansal
ürünlerden alınan vergiler devletin gelir kaynaklarını
oluşturuyordu.
Madencilik
Osmanlı Devleti'nde madenler iltizam olarak
dağıtılırdı. Çıkartılan madenlerin çoğu ülke içinde
işlenemediğinden dışarıya ihraç edilirdi.
Sanayi
Osmanlı Devletinde sanayi kesimi esnaf birlikleri
(Lonca) halinde teşkilatlanmıştı. Esnafın üretimi
elemeğine dayanıyordu. Bu mevcut sanayi öncesi
üretim başlangıçta ülke ihtiyaçlarını karşılıyordu.
Ankara'da sof, Bursa'da ipekçilik, Selanik'te
çuhacılık, Bulgaristan'da aba, Kayseri, Manisa ve
tokat'ta dericilik yaygındı. Âyrıca Osmanlı
Devleti'nde savaş araç ve gereçlerini üretmek için
fabrika ve imalathaneler de kurulmuştu. Bunlar:
Tersane (Gemi yapım yeri): İlk büyük Osmanlı
tersanesi Yıldırım Bayezıd tarafından Gelibolu'da
yapıldı. Daha sonraki dönemlerde İstanbul, Sinop,
İzmit, Süveyş, Basra gibi sahillerde başka tersaneler
de kurulmuştur.
Tophane: İstanbul'un fethinden önce Edirne ve
Bursa'da, fetihten sonra da İstanbul'da top döküm
tesisleri kurulmuştur.
Baruthane: İlk baruthane Gelibolu'da kurulmuştur.
Ticaret
a. Anadolu'da ticaret yolları:
1) Sağ Kol: İstanbul'dan (Üsküdar) başlayan bu yol,
Konya, Adana üzerinden Halep'e uzanıyordu.
2) Orta Kohİstanbul'dan (Üsküdar) başlayan bu yol,
Diyarbakır'a buradan da Musul ve Bağdat'a kadar
uzanıyordu.
3) Sol Kol: İstanbul'dan (Üsküdar) başlayan bu yol,
Erzurum ve Kars'a uzanıyordu.
b. Rumeli'de ticaret yolları:
1) Sağ Kol: İstanbul'dan Bulgaristan, Eflak-Boğdan
ve Erdel'e uzanıyordu.
2) Orta Kol: İstanbul'dan Edirne, Belgrad üzerinden
Avrupa içlerine uzanıyordu.
3) Sol Kol: İstanbul'dan Edirne, Selanik üzerinden
Mora'ya uzanıyordu.
4-SOSYALVEDİNİHAYAT
Sosyal Hayat
Osmanlı Devletfnde toplum, sosyal hayatın sağlıklı
işlemesi için iki gruba ayrılmıştır.
Yönetim Görevi Görevliler
Sınıfı
Seyfiye Askerlik ve Sadrazam, vezir,
yönetim görevi beylerbeyi, sancak beyi
llmiye llim, eğitim ve Şeyhülislam, kazasker,
hukuk görevi kadı, müderris
Kalemiye Bürokrasi görevi Defterdar, nişancı, reis-ül
küttap
a. Yönetici sınıfı: Padişah tarafından kendilerine
dini ya da idari yetki tanınan yönetici sınıfıdır.
Yönetici sınıfı saray halkı, seyfiye, ilmiye ve
kalemiye olmak üzere dört gruptan oluşuyordu.
1) Saray halkı: Devlet içinde en yüksek otorite
olan padişah, saraydaki ağalar birun halkından
oluşuyordu.
2) Seyfiye: Bugünkü anlamıyla hem askeri hem de
idari görevi olan yöneticilerdi. Tımarlı sipahiler,
sancakbeyleri, beylerbeyiler, vezirler, kapıkulu
askerleri, kale koruyucuları, subaşılar bu gruba
giriyorlardı.
3) İlmiye sınıfı: İslam dininin esaslarını ve
emrettiği dünya nizamını bilen ve onun uygulaması
ile yükümlü olan kişilerden oluşuyordu. Toplumun
din, yargı , eğitim, öğretim sektöründen sorumlu
olan yöneticilerdir. Bunlar; kadılar, tıp ve astronomi
alanındaki uzmanlar, her seviyedeki müderrisler,
imamlar ve müezzinlerden oluşuyordu.
4) Kalemiye: Devlet kalemlerinde görev yapan
görevlilerdir. Ehl-i kalem denilen bu grup bugünkü
anlamıyla Osmanlı Devleti'nin bürokratlarıdır.
b. Yönetilenler (reaya): İdareye katılmayan çeşitli
din ve soylara mensup zümrelerden oluşan
yönetilenler (reaya) sınıfı idi.
Reaya çeşitli din, ırk ve mezheplere mensup
topluluklardan oluşuyordu. Değişik topluluklar din ve
mezhep esasına göre "millet sistemi" adı verilen
bir sisteme göre teşkilatlandırılmıştı. Buna göre;
devlet her inanç topluluğunu kendi içinde serbest
bırakarak onlara belirli bir özerklik tanımış, onlar
üzerinde denetleyici olarak kalmıştır. Her dini
cemaatin başında kendi dini liderleri bulunurdu.
Osmanlı toplumu yerleşim durumuna göre de,
şehirliler, köylüler ve göçebeler olarak üç gruba
ayrılıyordu.
 -TARIH- 37

Şehirlerin çoğu askerler (yöneticiler), tüccar ve Şeyhülislam Fatih Kanunnamesi'nde ulemanın başı
esnaftan oluşuyordu. Eyalet merkezindeki olarak gösterilmiştir.
seyfiyeden beylerbeyiler, ilmiyeden kadılar,
Fetvalar çeşitli fetva kitaplarından çıkarılarak,
kalemiyeden eyalet defterdarı, sancak beyleri ve
kaleme alınır sonra fetva eminine götürülür daha
bunların maiyetindeki görevliler şehirlerde yaşardı.
sonra şeyhülislama arz edilirdi. 0 uygun bulursa
Şehirlerdeki ikinci önemli zümre tüccar ve esnaftı.
kendi el yazısıyla cevap kısmını imzalardı. Osmanlı
Ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı Devleti'nde mahkemelerinde şer'i ve hukuki bütün sorunlar,
nüfusun büyük bir kısmı köylerde yaşıyordu. Bunlar; Hanefi fıkhına göre çözüme bağlanırdı.
tımar beyleri, çiftçi aileleri, mukataa denilen işletme
ESNAFVEZANAATKARLAR
biçimiyle toprağı işleyenler, mülk sahipleri ve
müsellemlerden oluşuyordu. Ahilik Teşkilatı: Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış
Tımar beyleri devlet görevlisidir. Çifthane sistemi olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır.
diye adlandırılan bir üretim biçimiyle devletin tahsis Anadolu Selçuklu Devleti'nin sosyal düzeninin
ettiği çiftlikleri işleten çiftçiler, kanunların belirlediği sağlanmasında ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda
yükümlülükleri yerine getirdiği sürece tamamen etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve
hürdü. ekonomik bir nitelik taşıyordu. Ahîlikte her mesleğin
bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri
Tapulu arazi dışında mukataa veya kesim denüen vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe
bir usulle devletten yer kiralayıp işleten köylüler de ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı.
vardı. Köy halkı arasındaki müsellem ve muaflar
ise Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemindeki askeri Lonca Teşkilatı: Osmanlı toplumunda esnaflar
teşkilatında yer alıp sonra geri hizmete alınan lonca adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf
gruptu. muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının
koruması ve denetimi altında bulunurdu.
Şehir ve köy topluluklarından farklı bir yapıya sahip
Loncaların başlıca görevleri şunlardı:
olan konar göçerler veya yörükler, kendileri için
düzenlenmiş olan kanunlar çerçevesinde hayatlarını 1- Üye sayısını, üretilen malların kalitesini,
sürdürürlerdi. Konar göçerler, il ya da ulus adı fiyatını belirlemek,
verilen topluluklar oluşturuyorlardı. s
2- Esnaf arasındaki haksız rekabeti önlemek,
Dini Hayat
3- Esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri
Ahilik, Babailik ve Mevlevilik gibi tarikatlar, diğer düzenlemek,
Anadolu beylikleri gibi Osmanlı Beyliği'nde de
4- Üyelerine kredi vermek.
önemli bir nüfuza sahipti.
Osmanlılar ilmi tarikatçılığa ve mutasavvıflara ilgi
göstermişler ve mektep halinde bir mutasavvıf
zümresi meydana gelmiştir. Bu anlayış sonucu
Osmanlı ülkesinde, Eberriye, Zeyniyye, Halvetilik,
Kadirilik gibi tarikatlar kuvvet bulmuştur.
Safevilerin Şiiliği kullanarak, Osmanlı Devleti'ni
yıkmaya çalışması üzerine, Osmanlılar Sünniliğin
temsilcisi olarak, şiilik ve batini cereyanlara karşı
cephe olmak zorunda kalmışlardır.
Osmanlı Devleti'nde bütün dini konular ve işler,
ilmiye sınıfı ve bu sınıfın amiri durumunda olan
şeyhülislam tarafından, hukuk işleri ise "kadı"
tarafından yürütülmüştür.
Osmanlılarda kendisine sorulan genel ve özel
mahiyetteki şer'i ve hukuki konulara dört ehl-i sünnet
mezhebinden "hanefi" fıkhı üzerine cevap veren
kişiye müftü ve verilen karara da "fetva" denirdi.
38- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
5- HUKUK
Osmanlı Devleti'nde hukuk; şer-i hukuk ve örfi
hukuk ve fethedilen bölgelerde daha önce
uygulanmakta olan kanun ve nizamlar olmak üzere
üç temele dayanmaktadır. Şer-i hukuk temel hukuk
sistemi olarak kabul edilmiştir. Adet ve gelenekler
olan örf hukuku, kamu hukuku alanında ön plana
çıkmıştır.
Fethedilen yerlerde daha önce uygulanmakta olan
kanun ve nizamlarda şer-i ve örf-i hukuka ters
düşenleri iptal edilmiş geri kalanları yürürlükte
kalmıştır.
» Şer'i hukukun esasları fıkıh kitaplarında, örfi
hukukun esasları Kanunname adı altında bir
araya getirilmiştir.
» Osmanlıda Fatih ve Kanuni kanunnameleri ve
sancak kanunnameleri vardır.
BilgiNotuj
I Osmanlının ilk anayasası 1. Meşrutiyet'in ilanı ile
I hazırlanan Kanun-i Esasi'dir.
o atanması,
>
dışında
5 herhangi bir sahaya sevk edilmemesi,
6- EGİTİM ve OĞRETİM
Osmanlılarda değişik amaçlara yönelik, farklı
metotlarla farklı derslerin okutulduğu dört eğitim tipi
vardır.
a) Enderun: Yönetici kadronun yetiştirildiği saray
eğitim kurumudur.
b) Kalem eğitimi: Küttap (bürokrat) yetiştirmek
üzere usta çırak içinde dairelerde verilen eğitim
kurumudur.
c) Dergah eğitimi: Tasavvuf erbabının yetiştiği
eğitim kurumudur.
d) Medrese: İlim adamı yetiştirilen eğitim
kurumudur.
Medreselerde dini ve pozitif bilimler
birlikte okutulmuş ancak bu kurumlar zamanla
bozulmuştur. Osmanlı medreselerinin
bozulmasında,
• Pozitif bilimlere yeterince önem verilmemesi,
• Eğitim kadrolarını oluşturan ilmiye mensuplarının
hak etmeden terfi ettirilmesi,
• Bazı müderrislerin rüşvet ve iltimasla
• Medrese mezunlarının memuriyet
• Softa denilen medrese öğrencilerinin iş
bulamayıp, celali isyanlarına katılması gibi nedenler
etkili olmuştur.
İlk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te
açılmıştır.
İlk yüksek düzeyde medrese Fatih zamanında
açılan Sahn-ı Seman medresesidir. Kanun-i
zamanında ise Süleymaniye Medresesi açılmıştır.
Hariç: İlk dönem
Dahil: Orta dönem
Sahn: Yüksek dönem
"Enderun Mektebi" Topkapı Sarayı'nda devlete
yönetici yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Bu okula
deyşirmelerin zeki olanları alınırdı.
Batı tarzında açılan okullar
XVII. yy'dan itibaren batılı tarzda eğitim veren askeri
ve sivil okullar açılmaya başlanmıştır.
 -TARİH- 39

Askeri alanda kara ve deniz mühendishaneleri, 7-BİLİMVETEKNOLOJİ

tıphane-i amire ve cerrahene-i Manure, harbiye, Osmanlı klâsik döneminde bilim, dini yönden
Rüşdiyeler ve İdadiler açılmıştır. Bugünkü anlamda algılanmış ve bu açıdan tanımlanmıştır. Bilimler bu
bir yüksek okul olan darülfünunlar açılmıştır. bakımdan naklî ve akli diye iki kısımda
Osmanlı devletinde yabancı ülkelerde azınlıklarda düşünülmüştür.
kendi okullarını açabilmişlerdir.
Naklî bilimler -» İslâmî İlimlerdir.
Aklî bilimler -> İnsanın aklıyla, araştırarak,
deneyerek, gözleyerek ulaşılan bilgilerdir.
Osmanlı Devleti'nde bilim alanındaki çalışmalar
İznik medresesinin açılmasıyla başlamıştır.
Önemli bilim adamları şunlardır:
- El-Fenari-» Mantık
- Kadızâde-i Rûmî -> Matematik
- Celâleddin Hızır —> Tıp
- Ahmedî->Tıp
- Seydi Ali Reis -> Deniz Coğrafyacısı
- Matrakçı Masuh -> Coğrafya
- Katip Çelebi -+ Coğrafya alanında çalışmışttr.
£2
Önemli eserleri şunlardır.
CD
cc
UJ
- "Keşfü'z- Zenün"
(fi
■ "Cihan-nümâ'sı"
a.
- Piri Reis-->Haritacılık ve coğrafya alanında
ü
- Ali Kuşçu-^Matematik
UJ - Evliya Çelebi
40- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
8-YAZI,DİLVEEDEBİYAT
Osmanlılar, değişik yazışmalarda ve işlerde farklı
yazı biçimleri kullanmışlardır.
Osmanlı Devleti'nde devletin resmi yazışma dili
Türkçe, din ve bilim dili Arapça, edebiyat dili olarak
ise Farsça yaygın idi.
Osmanlı Edebiyatı, Divan Edebiyatı, Halk Edebiyatı
ve Tekke Edebiyatı olmak üzere üç bölümde
incelenebilir.
Süleyman Çelebi: Şair (eseri: Mevlid)
Divan edebiyatının ünlü temsilcileri: Baki, Fuzuli,
Sinan Paşa, Nesimi, Dehhani, Ahmedî
Halk edebiyatının ünlü temsilcileri: Pir Sultan
Abdal, Kul Ahmet, Gevheri, Karacaoğlan ve Köroğlu
Tekke edebiyatının ünlü temsilcileri: Mevlana,
Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli,
Kaygusuz Abdal, Akşemseddin.
9- GÜZEL SANATLAR
Minyatür Sanatı:
Osmanlılar resim yerine daha soyut olan minyatürü
tercih etmişlerdir.
Minyatür daha çok el yazması kitaplarda boya ve
yaldız kullanılarak, ışık, gölge, boyut ve gerçek
hacim verilmeden yapılan resimlerdir.
Osmanlı Dönemi önemli minyatürcüleri ve eserleri;
- Bursalı Firdevsi "Süleymanname"
- Matrakçı Nasuh "Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i
Irakeyn"
- NakkaşOsman
- Levni "Surname"
Çinicilik:
Osmanlılarda çini merkezleri önce İznik'te, daha
sonra da Kütahya'da kurulmuştur. İznik'teki Yeşil
Cami Minaresi Selçuklu mozaik geleneğini Osmanlı
mimarisinde yaşatan ömektir.
Osmanlı mozaik çini sanatının örnekleri; Bursa'da
Yeşil Cami, Yeşil Türbe, İstanbul'da Topkapı Sarayı,
Çinili Köşk, Süleymaniye Camisi ve Rüstem Paşa
Camisi'dir.
Hat Sanatı:
Türk yazı sanatı, en parlak dönemini Osmanlı
hattatlarıyla yaşamıştır.
İslamiyet resim ve heykeli yasakladığı için minyatür
ve hat sanatları gelişmiştir.
Ünlü hattatlar:
- Amasyalı Şeyh Hamdullah
- Afyonlu Ahmed
- Yakut El-Mustasımi
- İbn Mukle
- Ahmet Şemseddin Karahisarı
- HafızOsman
- Mustafa Râkum Efendi
- HamitAytaç
Mimari:
En gelişmiş sanat mimarlıktır. Osmanlı mimarisi,
devletin kuruluşundan XV. Yüzyılın ilk yarısına
kadar genelde Selçuklu ve Beylikler dönemi
mimarisinin özelliklerini taşır.
Klâsik dönemde Türk mimarisi evrensel değerde bir
yaratma gücüne sahip olmuş ve üstün bir niteliğe
kavuşmuştur.
 -TARİH- 41

XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisi batının OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME
etkisinde değişmeye başlamıştır. DÖNEMİ İLE KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
En önemli mimarlar: ENLER VE İLKLER
- MimarSinan - İlk Osmanlı parası Osman Bey döneminde
- Mimar Mehmet Ağa bastırıldı.
BilgiNotu'
- Osmanlıların aldığı ilk beylik Karesi Beyliği'dir.
| Osmanli-Türk mimarisi klasik dönemini Mimar |
| Sinan döneminde yaşamıştır. Çıraklık, kalfalık ve | - Orhan Bey Döneminde ilk divan oluşturuldu.
| ustalık eserleri olarak Şehzade, Süleymaniye ve |
- Orhan Bey Döneminde ilk donanma
I iMîHİYŞ. Camilerini yapm ıştı r.
oluşturuldu.
| - Orhan Bey Döneminde ilk medrese oluşturuldu.
İlk dönemlerde yapılan Osmanlı hanlarından
bazıları, harap olmakla birlikte, ayakta kalmayı - Orhan Bey Döneminde ilk düzenli ordu
başarmışlardır. oluşturuldu.

Osmanlı Dönemi'nde yapılan hanlar: - Orhan Bey Döneminde ilk kez Rumeli'ye geçildi.
- Emir Han - Bursa - Orhan Bey Döneminde ilk vezir ve kadı tayini
- Kaptan Han - Bursa yapıldı.
- Geyve Han - Bursa - I. Murat Döneminde ilk defa top kullanıldı.
- Koza Han - Bursa Q
o
tr - I. Murat Döneminde ilk veziriazam tayini yapıldı.
- Kürkçü Han - İstanbul UJ
Q CO
- Yeni Han - Tokat-Sivas yolu m
a. - I. Murat Döneminde ilk mali düzenleme yapıldı.
- Vezir Han - İstanbul
- Fatih Sultan Mehmet Döneminde ilk kez örfi
- Taş Han - Merzifon o hukuk yazılı hâle gelmiştir. (Kanunname-i Âli
- Voyvoda Han - Tokat Osman)
- Cinci Han - Safranbolu - Osmanlı Devleti'nde ilk yabancı elçi
bulundurma hakkını elde eden devlet Venedik'tir.

- Osmanlı Devleti'nde ilk ticari ayrıcalığın verildiği

devlet Venedik'tir.

- Osmanlı Devleti'nde ilk Tersane Yıldırım Bayezid

zamanında Gelibolu'da kuruldu.

- Osmanlı Devleti'nde ilk gümüş para Orhan Bey,

ilk altın para Fatih, ilk kağıt para da Abdülmecit
tarafından bastırılmıştır.

- Osmanlı Devleti'nde geleceğe dönük ilk bütçe

Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından hazırlanmıştır.
42- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

5. Osmanlı Devletinin kuruluş döneminde "Komşu

ÇOZUMLU KONU devletlere mektup yazmak ve dirlikleri dağıtmak"
KAVRAMA TESTİ görevi kime aittir?
B) Nişancı
A) Defterdar
D) Kazasker
C) Vezir
1. Osmanlı Devleti'nde dirlik sahibinin yetki ve E) Reisülküttap
görevleri arasında aşağıdakilerden hangisi
gösterilemez?
A) Cebelü yetiştirme 6. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı şehzadelerinin
B) Köylüden vergi toplama askeri ve idari yönden yetişmeleri amacıyla
C) Üretimde sürekliliği sağlama yapılmıştır?
D) Gerektiği zamanlarda savaşa katılma
A) Başkentin sürekli olarak batıya taşınması
E) Suçluları cezalandırma
B) Divan-ı Hümayunun kurulması
C) Sancağa çıkma yönteminin uygulanması
D) Padişahın divan toplantılarına katılması
E) Yaya ve müsellem ordularının kurulması

2. Üretilen mallarda kar oranının belirlenmesi ve

esnaf ile hükümet arasındaki ilişkilerin
düzenlenmesi görevlerini aşağıdakilerden hangisi
7. Osmanlı Devletinde kişilerin idari mevkileri ile
yerine getirmiştir?
toprakların gelirleri arasında bir paralellik
A Müderrisler z kurulmasıyla meydana getirilen sistem
B Celaliler o
>• aşağıdakilerden hangisidir?
)C m
Loncalar 'o
)D Ticaret odaları UJ A) Lonca B) Dirlik C) Miriye
so
)
E Suhtalar D) Mülk E) İkta
)

3. Osmanlı Devlet'inde tımar sistemiyle ulaşılmak 8. Divan-ı Hümayun'un aldığı kararların yürürlüğe
istenen hedefler arasında aşağıdakilerden hangisi girmesi aşağıdakilerden hangisiyle
yoktur? gerçekleşmektedir?
A) Araziden daha iyi faydalanmak A) Kararların oy birliğiyle alınması
B) Askeri teşvik etmek B) Sadrazam tarafından onaylanması
C) Askerlik masraflarını azaltmak C) Padişah tarafından onaylanması
D) Ülkeyi bayındır hale getirmek D) Yabancı elçilerin görüşlerinin alınması
E) Devlet gelirlerini yükseltmek E) Halkın görüşüne başvurulması

4. Osmanlı Devlet'inde toprağını boş bırakan 9. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi

köylüden alınan vergiye ne ad verilirdi? saliyaneli eyaletlerden birisidir?

A) Çiftbozan B) Öşür A) Boğdan C) Kırım E) B) Anadolu

Mısır D) Rumeli
C) Avarız D) Haraç
E) Cizye
 -TARIH- 43

10. Osmanlı Devleti'nde şehzadelerin devlet 14. Aşağıdakilerden hangisi II. Murat döneminde
yönetiminde tecrübe kazanmalarını sağlamak mülki ve idari sahada görev yapacak devlet
amacıyla uygulanan yöntem aşağıdakilerden adamlarını yetiştirmek amacıyla açılmıştır?
hangisidir?
A) Enderun
A) Sancağa çıkma B) Mülkiye
B) Devşirme konumu C) Mühendishane
C) Pençik sistemi D) Sahn-ı Seman
D) Kadı tayini Mekteb-i Sultani
E) Dirlik sistemi E)

H.Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi

15. Osmanlı Devleti'nde din, bilim ve sosyal
tamamen devşirmelerin bulunduğu bir teşkilattır?
kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla
A) Divan-ı Hümayun ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir?
B) Medreseler
A) Mülk B) Has
C) Kapıkulu Askerleri
C) Vakıf D) Zeamet
D) Akıncılar
E) Dirlik
E) Eyalet Askerleri

m
"o
£C
LU

n
m
m
o.

1O n . n . .., . . . ... .............................. „ :i 16. Osmanlının merkez ordusu aşağıdakilerden

12. Osmanlı Devletı'nın dırlık sıstemıyle oluşturduğu S hanaisidir?
askeri örgüt aşağıdakilerden hangisidir? ^
. » . , . „ , . A) Kapıkulu askerleri
A) Nızam-ı Cedıt B) Guleman saray
B) Akıncılar C) Azaplar
C) Cebeciler D) Akıncılar
E) Eyalet askerleri
E) Eyalet Askerleri
D) Kapıkulu Askerleri

17. Osmanlı Devletinde padişahın mutlak vekili olan

13. Osmanlı Devleti savaş zamanlarında
ve padişah olmadığı zamanlarda divan
Müslümanlardan ve gayrimüslimlerden ne vergisi
toplantılarına başkanlık yapan devlet görevlisi
alırdı?
kimdir?
A) Cizye
A) Şeyhülislam
B) Avarız
B) Kazasker
C) Haraç
C) Nişancı
D) Ağnam resmi
D) Veziriazam
E) Öşür
E) Vezir
44- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

18. Kaza ve köylerin güvenliği aşağıdakilerden 3. Tımar sisteminin askerleri teşvik etmek gibi bir amacı
hangisi tarafından sağlanmıştır? yoktur. Ancak diğer maddeler tımar sisteminin
amaçlarını ifade etmektedir.
A) Subaşı
B) Kadı (Cevap B)
C) Naib
D) Sancakbeyi 4. Toprağını üst üste iki yıl boş bırakan köylüden
E) Beylerbeyi çiftbozan vergisi alınırdı.
(Cevap A)

5. Divanın önemli üyelerinden olan Nişancı padişahın

tuğrasını çeker, fethedilen araziler tahrir defterlerine
yazar, dirlikleri dağıtıp tapu defterlerine işler, divanda
alınan kararları, emirleri yazar ve gelen mektuplara
19. Miri araziye dahil olan şahıslara dağıtılan cevapyazardı.
toprakları ekip biçenlerin devletin göstereceği (Cevap B)
kişilere ödedikleri yıllık verginin genel adı
aşağıdakilerden hangisidir? 6. Şehzadeler Anadolu'da sancaklara gönderilip
A Haraç B) Avarız sancakbeyleri yanlarında askeri ve idari yönden
C Cizye D) Öşür Lala'lar tarafından yetiştirilirlerdi.
) Dirük
E (Cevap C)
)
7. Dirlik sistemi: Gelirleri, devlet memurlarına ve
"Z.askerlere maaş karşılığı olarak bırakılan topraklardır.
o ço Dirlik sahiplerinin görevleri şunlardır; Has, zeamet ve
tımar olarak üçe ayrılmıştır. Has, yıllık gelirleri 100 bin
Akçeden fazla olan dirliklerdir. Dolayısıyla padişaha,
20. Osmanlı Devleti'nde dirliklerin en büyüğü S
şehzadalere, vezirlere, divan üyelerine, beylerbeyi ve
haslardı. Bunların geliri 100 bin akçeden fazlaydı. ° sancakbeylerine verilirdi. Zeamet gelirleri 20 bin akçe
Hasların dağıtıldığı kişiler arasında ^ ile 100 bin akçe arasındaki dirliklerdir. Bunlar orta
aşağıdakilerden hangisi voktur? dereceli devlet görevlilerine, kadılara, hazine ve tımar
A) Hükümdarlar defterdarlarına alay beylerine, kale dizdarlarına, divan
katiplerine verilirdi. Tımar; yıllık galiri 3 bin ile 20 bin
B) Şehzadeler
akçe arasındaki dirliklerdir.
C) Vezirler
D) Kadılar (Cevap B)
E) Sancak beyleri
8. Divan-ı Hümayun'da alınan kararların padişah
tarafından onaylanması gerekiyordu. Onay görürse
ÇÖZÜMLER kararlar yürürlüğe girebiliyordu.
1. Verilen seçeneklerden ilk dördü dirlik sahibinin (Cevap C)
görevleri arasındadır. Tüm idari birimlerde de adalet
işlarine kadılar bakmaktadır.
9. Mısır saliyaneli bir eyalettir. Saliyaneli bu eyaletlerin
(Cevap E) toprakları dirliklere bölünmez, vali ve askerlerine
"saliyane" denilen maaş verilirdi.
2. Ekonominin temelini esnaf teşkilatı olan loncalar (Cevap E)
oluşturuyordu. Loncalar ürünlerin kalitesini, fiyatını
belirler esnafla hükümetin arasındaki ilişkileri 10. Şehzadeler yönetim eğitimi almak için Lalalar
düzenler, üyelerinin zararlarını karşılar ve üyelere nezaretinde Anadolu sancaklarına gönderilirlerdi.
kredi sağlar, ayrıca halka mesleki eğitim verirdi.
(Cevap A)
(Cevap C)
 -TARIH- 45

11. Kapıkulu Askerleri ilk zamanlarda savaş esirlerinden
oluşmuşken daha sonraları tamamen devşirme
yoluyla meydana getirilmişlerdir. Bunlar devletten
ulufe adıyla maaş almaktaydılar.
(Cevap C)
12. Eyalet Askerlerine tımarlı sipahiler de denirdi.
Osmanlı Ordusu'nun temelini oluşturan atlı askerlerdir
ve tamamen dirlik sahipleri tarafından
beslenmekteydiler.
(Cevap E)
13. Cizye, askerlik çağındaki gayrimüslim erkeklerden
askerlik vazifesi karşılığı alınan baş vergisidir.
Haraç, gayrimüslimlerden alınan toprak ve ürün
vergisidir.
Ağnam resmi, (adeti-ağnam) hayvanlar için alınan
vergidir.
Öşür, Müslümanlardan alınan ^Q oranındaki arazi
ve ürün vergisidir.
Avarız, olağanüstü durumlarda Müslim ve
gayrimüslimlerden alınan vergidir.
(Cevap B) 'm
cc
UJ
17. Padişahın mutlak vekili Sadrazam (veziriazam)dır.
Padişah olmadığı zamanlarda da divana başkanlık
eder ve ülkeyi yönetme hakkına sahiptir.
(Cevap D)
18. Kaza ve köylerin, hatta eyalet ve sancaklarında
güvenliğinden, asayişinden subaşılar sorumluydu.
Ancak bu birimlerin idari yöneticileri ve adalete
bakanlar farklı kişilerdir.
(Cevap A)
19. Dirlik arazilerini ekip biçenler vergiyi devletin
göstereceği kişilere öderlerdi. Dirlik arazileri
gelirlerine göre Has, Zeamet, Tımar olarak üçe
ayrılmıştır. Bunlarda ayrıca gelirlerine göre belli
sayılarda cebelü beslemek zorundaydılar.
(Cevap E)
20. Kadılara yıllık geliri 20 bin akçe ile 100 bin akçe
arasında olan dirlikler verilirdi.
(Cevap D)

14. Devlet memuru, idareci, komutan ve sanatkar v>

yetiştirmek amacıyla kurulan bu saray okulu ilk olarak |
II. Murat döneminde Edirne Sarayında açılmıştır. .1
İstanbul'un fethinden sonra Enderun Topkapı .^
Sarayı'nda devam etmiştir. 1833'te yeni düzenlemeler S
yapılan okul 1909'da kapatılmıştır. Önceleri devşirme *"
sistemiyle toplanan çocuklar Enderun'da eğitilirken
sonraları Müslüman çocuklar da Enderun'a alınmıştır.
(Cevap A)

15. Vakıf arazilerin gelirleri din, bilim ve sosyal kurumların

ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ayrılmıştır. Bu
topraklar alınıp satılamazdı. Vakıf arazilerden ayrıca
vergi alınmazdı.
(Cevap C)

16. Osmanlının merkez ordusu I. Murat zamanında

kurulan Kapıkulu Askerleridir. Devletten 3 ayda bir
ulufe adıyla maaş alırlardı ve her an savaşa hazır
durumda bulundurulurlardı. Kapıkulu askerleri,
kapıkulu piyadeleri ve kapıkulu süvarileri diye ikiye
ayrılırdı. Bunlarda kendi aralarında ocaklara
ayrılmıştır. Bu askerler ilk zamanlarda savaş
esirlerinden oluşturulurken daha sonraları tamamen
devşirme usulü ile yetiştirilmişlerdir.
(Cevap A)
46- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

ÇIKMIŞ SORULAR Sadrazam: Divan üyeleri arasında yer alır. Padişah

ve ÇÖZÜMLERİ
1. Osmanlılarda, devlete ait olan topraklardan tımar,
aşağıdakilerden hangisine verilirdi? (99 DMS OÖ)
olmadığı zaman, Divan-ı Hümayun toplantılarına
başkanlık eder, ordunun başında sefere çıkardı ve
padişahın mührünü kullanırdı.
(Cevap A)

A) Yöredeki kadıya
B) Tahttaki padişaha
C) Yönetime yakın subaşılara
4. Aşa ğı da ki s aray l ar da n h an gi si Osm an lı
D) Başarılı askerlere
Devleti'nin Yükselme Dönemi'nde yapılmıştır? (99
E) Savaşa katılan sadrazamlara DMS OÖ)

A) Dolmabahçe
Tımar topraklar: Yıllık geliri 3.000 akçe ile 20.000 B) Çırağan
akçe arasında olan topraklardır. Tımar savaşta C) Yıldız
yararlılık gösteren askerlere, başarılı memurlara, din D) Beylerbeyi
görevlilerine verilirdi. E) Topkapı
(Cevap D)

Dolmabahçe Sarayı (1856)

Çırağan (1863) Beyİerbeyi

2. Osmanlı Devleti'nde, resmi törenlerin büyük bir (1865) Yildız Sarayı (19.yy.)

önemi vardı. Topkapı Sarayı Osmanlı Devleti'nin Yükselme

o Döneminde (1478) yapılmıştır. Diğer saraylar
Aşağıdakilerden hangisi resmi tören düzenlenen >-
S2 Dağılma Döneminde yapılan eserlerdir.
durumlardan biri değildir? (99 DMS OÖ) "Q
UJ
(Cevap E)
A) Ordunun büyük bir sefere çıkması
B) Şehzadenin doğumu veya sünnet düğünü
C) Padişahın cuma namazına gitmesi
D) Padişah'ın Mekke'ye armağanlar göndermesi
E) Esnaf gruplarının s anat ve tic ar et ürünlerini
sergilemeleri Osmanlı Devleti'nde, gelir ve giderlerin denetimi
aşağıdakilerden hangisinin görevleri arasındadır?
(99 DMS OÖ)
Osmanlı Devleti'nde esnaf gruplarının sanat ve
A) Nişancı
ticaret ürünlerini sergilemeleri ile ilgili resmi tören
B) Defterdar
düzenlenmezdi.
C) Kazasker
(Cevap E) D) Beylerbeyi
E) Sancakbeyi

3. Osmanlı Devleti'nde yeni bir padişah tahta

geçince birbirlerinin aynı iki mühür yaptırılırdı. Nişancı: Vali ve sancak beylerine yazılan ferman ve
beratların üzerine tuğra çekme görevini yapardı.
Biri padişahta olan bu mühürlerden öteki hangi
Kazasker: Divanda büyük davalara bakar, kadı ve
görevliye verilirdi? (99 DMS OÖ)
müderrisleri tayin ederdi. Adalet ve eğitim işlerinden
A) Sadrazam sorumludur.
B) Anadolu Beylerbeyi Beylerbeyi: Eyaletleri yönetirdi.
C) Rumeli Beylerbeyi Sancakbeyi: Sancakları yönetirdi.
D) Subaşı Defterdar: Devlet gelir ve giderleriyle uğraşırdı.
E) Kadı
(Cevap B)
 -TARIH- 47

6. Osma nlı Dev le ti'nde örf huk uk unun 9. Osmanlı Devleti'nde, aşağıdakilerden hangisi için
uygulanmasında aşağıdakilerden hangisi devlet hazinesinden ödeme yapılmazdı? (99 DMS
yetkiliydi? (99 DMS ÖL) ÖL)
A) Padişah B) Şeyhülislam A) Kapıkulu askerleri
C) Divan-ı Hümayun D) Nişancı E) B) Tımar sipahiler
Defterdar C) Bayındırlık harcamaları
D) Cülûs bahşişi
E) Savaş harcamaları

Osmanlılarda Şer'i ve örfi hukuk vardı. Dini hukukun

yorumcuları ulema sınıfı idi. Bu hukuku inceleyen ve Tımarlı Sipahiler ordunun önemli bir bölümünü
yorumlayanlara da müftü denmekteydi. Şer'i oluştururlardı. Bunlar devletten maaş almazlar,
hukukun esasları ise fıkıh kitaplarında toplanmıştır. yaşadıkları bölgenin geliri ile geçinirler.
Örfi hukukla ilişkin konulurda yargı yetkisi kesin
(Cevap B)
olarakpadişahındır.
(Cevap A)

7. Osmanlı Devleti'nin taşra yönetiminde en önemli 10. "Has" ve "Zeamef'in "Tımar';_dan farkı
idari görevli, aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL)
ÖL)
A) Devlet tarafından verilmesi
A) Beylerbeyı B) Kadı " B) Karşılığında devlet için hizmet beklenmesi
P
S
S
I

EC
C) Sancakbeyi D) Subaşı i±î
a C) Miktarı belirlenmiş bir vergi kaynağı olması
E) Naib D) Gelirleri daha fazla olan toprak parçası olması
E) Karşılığında atlı asker yetiştirmesi
Beylerbeyi —» Eyaleti yönetir
Kadı —> Kazalardaki adalet işlerine bakar
Sancakbeyi -> Sancakları yönetir Has: Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan
Subaşı —► Kazalardaki güvenlik işlerine bakar dirliklerdir. Divan üyelerine, beylerbeylerine ve
Naib—»Kadı olmadığı zaman kadılara vekillik eder sancakbeylerine verilir. Bunlar kendilerine ayrılan
topraklarda oturmazlar, vergileri toplatılırdı. Has,
(Cevap A) geliri alanlar bu gelirin belli kısmını geçimlerine
ayırırlar, diğer kısmı ile "cebelü" denilen atlı asker
beslemekzorundadırlar.
Zeamet: Geliri 20.000 akçe ile 100.000 akçe
dah arasında olan dirliklerdir. İkinci derecedeki
8. Osmanlılarda en gelişmiş sanat memurlara verilirdi. Bunlar da geçimleri dışında
aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS ÖL) kalan gelirleriyle "cebelü" denilen atlı asker
A) Resim beslemekzorundadırlar.
B) Müzik Tımar: Yıllık geliri 3.000 akçe ile 20.000 akçe
C) Mimari arasında olan dirliklerdir. Tımar sahipleri de diğerleri
D) Oymacılık gibi "cebelü" yetiştirmek zorundadırlar.
E) Kuyumculuk Seçenekler incelendiğinde D seçeneğindeki bilgi
doğrudur. Has ve Zeamet'in Tımar'dan farkı gelirleri
daha fazla olan toprak parçası olmasıdır.
Osmanlı Devleti'nin en fazla ilerleme gösterdiği (Cevap D)
güzel sanat dalı mimaridir.

(Cevap C)
48- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

11. Aşağıdakilerin hangisinde padişahın yetkilerinin

kısıtlanması söz konusu degildir? (99 DMS ÖL)
Osmanlı Devleti'nde köylü, zanaatkar ve tüccarlar
A) Islahat Fermanı "reaya" sınıfını oluştururdu. Bilginler ise "ilmiye"
B) Tanzimat Fermanı sınıfındadır.
C) Fatih Kanunnamesi
D) Sened-i İttifak
(Cevap C)
E) Kanun-i Esasi

Fatih Kanunnamesinde padişahın yetkilerinin

kısıtlanması söz konusu değildir. Bu kanunname 14. Aşağıdakilerden hangisi, Fatih Kanunnamesi'nde
devletin işleyişi, idarecilerin görevleri vs. konuları yer alan konulardan biri degildir? (99 DMSL)
içerir. A) Saltanat işleri
(Cevap C) B) Şehzadeleri sancakbeyi olarak görevlendirme
usulünü kaldırma
C) Suç işleyenlere verilecek cezalar
12. Osmanlı Devleti'nde sadrazamın görevi; D) Büyük devlet memurlarının rütbeleri
I. Büyük devlet memurlarını atama ve görevden E) Büyük devlet memurlarının protokoldeki yerleri
alma
II. Seferde orduyu komuta etme Şehzadeleri sancakbeyi olarak görevlendirme
III. Fetvaverme usulünü kaldırma I. Ahmet zamanında olmuştur. I.
Ahmet sancağa çıkma yöntemini kaldırarak,
IV. Bütçe yapma şehzadelerin sarayda eğitilmesi usulünü (Kafes
işlerinden hangilerini kapsar? (99 DMS ÖL) usulü) getirmiştir.
o>
A) Yalnız I B) Yalnız II (Cevap B)
LÜ
C) Yalnız III D) I ve II
E) III ve IV

Sadrazam: Padişahın mutlak vekili olarak onun

mührünü taşırdı. Tüm vezirlerin başı olarak devlet
işlerinden sorumluydu. Padişah olmadığı zaman, 15. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi,
Divan-ı Hümayun toplantılarına başkanlık eder, "esnaf'ı denetleme yetkisine sahiptir? (99 DMS
ordunun başında sefere çıkardı. Verilenlere göre I A) L)
ve II doğrudur. Osmanlı Devlet'inde fetvayı B)
Cizyedar Mültezim
şeyhülislam verirken, bütçeyi defterdarhazırlardı. C)
Tımarlı sipahi
(Cevap D) D)
Muhtesip Vakıf
E)
yönetimi
13. Osmanlı Devleti'nde,
I. Köylü
II. Zanaatkar Muhtesip -> Çarşı pazarları denetleme yetkisine
sahiptir.
III. Tüccar
Diğer seçeneklere de bakarsak,
IV. Bilgin Cizyedar-» Cizye vergisini toplayan kişilere denir.
gruplarından hangileri "reâya" sayılmamıştır? (99 Mültezim -+ Özel yönetim olan eyaletlerden vergiyi
DMSL) toplayan kişilere denir.
Tımarlı Sipahi -+ Ordunun önemli bir bölümünü
A) Yalnız I C) Yalnız IV B) Yalnız III oluştururlar. Devletten maaş almazlar, yaşadıkları
E) II ve III D) I ve IV
bölgenin geliri ile geçinirlerdi.
(Cevap D)
 -TARİH- 49

16. Osmanlı minyatür sanatında;

I. Konunun, ayrıntılarla çizilmesi Osmanlı Devleti'nde Tıımar sisteminin yararları ve
II. İnsan figürlerinin büyüklüğünün kişilerin mevki ve amaçları
rütbeleriyle orantılı olarak değişmesi • Toprağı işlemek ve üretimi artırmak
III. Perspektif kurallarına uyulması • Vergi toplamak ve gelirleri artırmak
IV. Manzara ve çiçek resimlerinin yapılması • Köylerde asayiş ve güvenliği sağlamak
• Ülkeyi bayındır hale getirmek
özelliklerinden hangisi yoktur? (99 DMS L)
• Askeri, savaşa hazırlamak ve askeri
A) I ve III B) III ve IV masrafları karşılamak
C) Yalnız IV D) Yalnız III • Cebelü yetiştirmek
E) Yalnız II
Yargı işlerinin yürütülmesinde kadılar görevlidir.
(Cevap D)
Osmanlı minyatür sanatında, resim sanatının esas
aldığı perspektif kurallarına uyulmamiştır. En, boy,
derinlik ölçülerine dikkat edilmemiştir.
(Cevap D)

17. Osmanlılarda, toplumu oluşturan kesimlerin

belirlenmesinde "millet sistemi" uygulanmıştır.
Bu sistemde alınan temel ölçüt aşağıdakilerden
hangisidir? (99 DMS L)

A) Meslek grubu
B) Dini inanç Nüfus
C) oranı Kültürel
D) düzey Ekonomik UJ

E) durum

Osmanlılarda toplumu oluşturan kesimlerin

belirlenmesinde kullanılan "millet sisteminde" alınan
temel ölçüt dini inançlardır.
(Cevap B)

18. Osmanlı Devleti, Tımarsisteminden;

I. Vergilerin toplanması
II. Yargılama işlemlerinin kısa sürede bitirilmesi
III. Asker yetiştirilmesi
IV. Dirlik bölgelerinin yönetilmesi
amaçlarından hangileri için yararlanmıştır? (99
DMSL)

A Yalnız I B) Yalnız II
C llvelll D) I, III ve IV
) II, III ve IV
E
)
50- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

3. Osmanlı padişahları, bir konu hakkındaki kesin

ÇIKMIŞ SORULAR kararlarını aşağıdakilerden hangisi ile
belirtirlerdi? (2000 DMS)
ve ÇÖZÜMLERİ
A Fetva B) Risale
C Fıkıh D) Kela
1. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi )E Ferman m
Divan-ı Hümayun'un görevlerinden biridir? (99
)
DMSL)
A) Fetva verme ve fetvaların uygulanmasını Ferman: Padişah yetkisine dayanarak toplum,
sağlama ekonomi ve yönetim hayatının her alanıyla ilgili
B) Halktan gelen şikayetleri dinleme ve karara kurallar koyabilirdi. Koyduğu kurallar, onun ağzından
bağlama çıkmış gibi yazılır ve ilgililere iletilirdi. Bu belgelere
C) Sadrazam atama ve hakkında soruşturma ferman denilirdi.
açma Fetva: Müftülerin kendilerine başvurulması
durumunda her hangi bir işlemin veya eylemin din
D) Padişahın yaptıklarını denetleme
kurallarına uygun olup olmadığına dair bilgi
E) Ferman yazma ve imzalama
V9rmesine fetva denirdi.
Kelam: İmanın esaslarını ortaya koyan ve delilleri ile
Osmanlı Devleti'nde hükümet işleri Divan-ı savunan ilimdir. Fıkıh: İslâm hukuku.
Hümayun'da görüşülürdü. Bugünkü "Bakanlar
(Cevap E)
Kurulu" gibi görev yapan divanda tüm ülke sorunları
görüşülür ve karara bağlanırdı.
(Cevap B)

o ço
'o
UJ

=> 4. Osmanlı mimarlığında aşağıdaki yapılardan

2. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi,
> hangisinin diğerlerini de içeren örnekleri vardır?
yürütmede padişahı doğrudan temsil etmez? (99
(2000 DMS)
DMSL)
A) Lala A Külliye B) Sebii
C Cami D) Medres9
B) Kadı
) Kütüphane
LLJ

C) Voyvoda
D) Sadrazam
E) Tımarlı sipahi Külliye daha geniş anlamda kullanılır. Külliye
içerisinde camii, medrese, kütüphane gibi yapıları
barındırır.
Verilenleri incelersek
Lala; Şehzadelerin yetiştirilmesinden sorumlu (Cevap A)
kimselere verilen addır.
Kadı: Kazaların yönetiminde görev alan yetkiliye
verilen unvan
Voyvoda: Osmanlıların Eflak Boğdan beylerine "Osmanlıda ilmiye sınıfı öğretimde iki ana konu
verdikleri unvan ile ilgilenmiştir." Bu iki konu aşağıdakilerden
hangisidir? (2000 DMS)
Sadrazam: Padişahın mutlak vekili olup onun
mührünü taşırdı. A) Din-askerlik
Tımarlı Sipahi: Köyleri yönetenlere veriien addır. B) Din-hukuk
C) Ticaret-sanat
Buna göre, Lalaların yürütmed9 yetkileri yoktur.
D) Tarih-edebiyat
(C^vap A) E) Tarih-risale
 -TARIH- 51

Osmanlı Devleti'nin ünlü sanatçılarından biri olan

Levni, sanat dallarından hangisinde yaptığı
İlmiye ilimle meşgul olanlar topluluğu demekti. Ehl-i
çalışmalarla tanınmıştır? (2001 KMS)
şer-i diye adlandırılıyordu. Ehl-i şer-i ise İslâm dininin
esaslarını ve emrettiği dünya nizamını bilen ve onun A) Minyatür
uygulanması göreviyle yükümlü bulunanlar anlamına B) Çini
geliyordu. İlmiye sınıfı (ulema) medresede C) Müzik
yetişiyordu. Medrese eğitimini tamamlayarak D) Hat
diploma alanlar müderrislik veya kadılık için E) Mimari
başvurabilirlerdi.
(Cevap B)
Büyük Minyatür sanatçısı. Asıl adı Abdülcelit Çelebi
olmasına karşın resimlerinde Levni'yi (Renkçi)
6. kullanmıştı.
Osmanlı Devleti'nde önceleri Hıristiyan tebaanın Levni'nin II. Mustafa döneminde (1695-1703)
yetenekli çocuklarının alındığı, daha sonraları Edirne'de tanınmış bir nakkaş olduğu sanılmaktadır.
Müslüman çocukların da alındığı okul hangisidir? Levni 1718'de İstanbul'daki saray atölyesinde
(2000 DMS) çalışmış ve dönemin en önemli nakkaşı olmuştur.
A) Hendese Okulu Levni'nin üslubu geleneksel özellikler taşımakla
B) Mahalle Mektebi birlikte, Osmanlı minyatür sanatına yenilikler
getirmiştir. Minyatürlerinde, yüzlerin kalıplaşmış
C) Enderun
halde değil, kişinin özelliğine göre resmedilmesi,
D) Medrese
perspektif kurallarına uyulması en önemli özelliğidir.
E) Mülkiye
Surname minyatürleri meşhurdur.
(Cevap A)
Enderun mektebine başlangıçta Hıristiyan tebaanın
yetenekli çocukları alınırdı. Devşirme sistemiyle
toplanan bu çocuklar, Enderun'da iyi bir Müslüman,
güvenilir nitelikli bir devlet adamı, usta, sanatkâr
olarak yetiştirilirdi. Osmanlılara bağlı olan ülkelerin
rehine olarak İstanbul'a gönderdikleri çocuklar da
Enderun'da eğitilirdi. Daha sonraları Enderun'a
Müslüman çocukları da alınmaya başlandı.
9. Osmanlılarda;
(Cevap C)
I. Ferman
II. Fetva

7. Aşağıdaki saraylardan hangisinin yapı tarzında III. Berat

Batı mimarisinin etkisi yoktur? (2000 KMS) Belgelerinden hangileri padişah tarafından
A) Dolmabahçe verilirdi? (2001 KMS
B) Beylerbeyi A) Yalnız I
C) Topkapı B) Yalnız II
D) Yıldız C) Yalnız III
E) Çırağan D) l-lll
E) I- II- III

Osmanlı mimarisine Batı mimarisinin etkisi

Osmanlı'nın son dönemlerinde olmuştur. Verilen
saraylardan Dolmabahçe, Beylerbeyi, Yıldız,
Çırağan Osmanlı'nın çöküş döneminde yapılmıştır.
Topkapı Sarayı 1465 - 1478 yılları arasında Fatih
Sultan Mehmet tarafından yaptırılmıştır. Yükselme
dönemi eserlerindendir.
(Cevap C)
Ferman: Padişah yetkisine dayanarak toplum,
ekonomi ve yönetim hayatının her alanıyla ilgili
kurallar koyabilirdi. Koyduğu kurallar, onun ağzından
çıkmış gibi yazılır ve ilgilere iletirdi. Bu belgelere
ferman denilirdi.
(Cevap D)
52- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

10. Osmanlı Devlet'inde, 13. Osmanlılarda aşağıdaki sanatlardan hangisine ait

eserler, yapıldığı dönemin sosyal ve siyasi
I. Yöneticiler
özellikleri hakkında en çok bilgi verir? (2002
II. Hanedan üyeleri KPSS)
III. Azınhklar A) Çini C) Kakma E) B)Hat
Minyatür D) Ebru
gruplarından hangileri cizye vergisi ödemekle
yükümlüdür? (2001 KPSS)
A) Yalnızl
B) Yalnızll Hat sanatı yapıldığı dönemin sosyal ve siyasi
C) Yalnız III özellikleri hakkında en çok bilgi verir.
D) Ivell I, (Cevap B)
E) llvelll

Cizye vergisi gayrimüslim sağlıklı erkeklerden 14. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda yoksul
askerlik bedeli olarak alınan vergidir. halka yemek dağıtmak amacıyla yapılmıştır?
(2003 KPSS)
(Cevap C)
A) Külliye B) Şifahane D) C) İmarethane
Medrese E) Türbe
11.1. Padişahların tahta çıkışı
II. Padişahların bizzat sefere gidişi Han: Dinlenme amaçlı yapılan yerler.
III. İç isyanların bastırılması Medrese: Eğitimin yapıldığı yer.
Osmanlı Devleti'nde cülus ne zaman dağıtılırdı? Şifahane: Hastaların tedavisi için yapılan yerler.
(2002 KPSS) Kümbet: Anıtmezar.
A) Yalnızl İmarethane: Yoksul ve kimsesizlerin yemek
B) Yalnızll ihtiyacını karşılamak için yapılan yerler.
C) Yalnızlll (Cevap C)
D) I ve II
D) II ve III
15. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Dönemi'ne ait
eserlerden degildir? (2003 KPSS)
Padişahlar her taht değişikliğinde cülus bahşişi
dağıtırlardı. A) Kale-i Sultaniye
B) Anadolu Hisarı
(Cevap A)
C) Rumeli Hisarı
D) Kilitbahir Kalesi
12. XVI. Yüzyıl Osmanlı-Türk mimarisinin en büyük E) Diyarbakır Surları
ustası kimdir? (2002 KPSS)
A) Mimar Sinan Diyarbakır Surları, Osmanlılar Dönemi'ne değil,
B) Yakup Şah Beylikler Dönemi'ne ait eserlerden biridir.
C) Mimar Ayaz (Cevap E)
D) Mimar Kemaleddin
D) Mimar Hayreddin

Mimar Sinan 1490-1588 yılları arasında yaşamış, o
dönemde dünyanın en büyük mimarıdır. Türk
mimarisini doruk noktasına ulaştıran döneme kendi
damgasını vuran Mimar Sinan olmuştur.
(Cevap A)
16. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti'nde
XVII. yüzyıldan itibaren medreselerde okutulan
derslerden biri degildir? (2003 KPSS)
A) Kimya B) Kelam E) Hadis C) Kur'an
D) Tefsir
 -TARİH- 53

19.1. Devşirme II. İltizam III. Müsadere

17. yüzyılda Osmanlı medreselerind9 dini bilimler Osmanlı Devleti'nde sürekli ve düzenli olarak
okutulmaktaydı. Kimya pozitif bilimler içinde yer devlet adamı ve ordunun asker ihtiyacı
almaktadır. yukarıdakilerden hangisi veya hangileriyle
sağlanmıştır? (2004 KPSS)
(Cevap A)
A) Yalnız I B) Yalnız
C) Yalnız III D) I, II
E) II, III
Devşirme; Asker olarak yetiştirilmek üzere Yeniçeri
mimari Ocağına alınacak çocukların seçilip toplanmasıdır.
17. Aşağıdakilerden hangisi XIX. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde I. Murat tarafından kurulan
eserlerinden biri degildir? (2003/2 KPSS) Kapıkulu Ordusu, devşirme yöntemiyle
A) Dolmabahçe Sarayı oluşturulmuştur. Osmanlıda asker sayısının büyük
bölümünü sağlamada ve devlet adamı yetiştirmede
B) Çırağan Sarayı
yarar sağlamıştır.
C) Topkapı Sarayı
Enderun Mektebi: Topkapı Sarayı'nda devlete
D) Beylerbeyi Sarayı
yönetici yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Bu okula
E) Yıldız Sarayı
devşirmelerin zeki olanları alınırdı. İltizam: Devİ9te
ait bazı gelirlerin tahsili; kefil gösterilmek ve bedeli
Topkapı Sarayı Osmanlı Sanatında klasik dön^m muayy^n taksitlerle ödenmek üzere alınması
anlamında kullanılan bir vergi çeşididir. İltizam
içerisinde yer alır. Topkapı Sarayı Fatih Sultan
usulü, Tanzimât'tan sonra kaldırılmış, vergilerin
Mehmet tarafından İstanbul'da yapılmıştjr. Diğer
doğrudan doğruya tahsiline karar verilmiş ise de, bu
seçeneklerde verilen saraylar geç dönem
yasak devam edememiş; bundan sonra yeniden
eserleri arasında yer alır. Yapılış tarihleri, iltizam usulünün uygulamasına geçilerek Osmanlı
Dolmabahçe Sarayı -> 1856 Çırağan Sarayı -> 1863 Devleti'nin sonuna kadar bu usul devam etmiştir.
Beylerbeyi Sarayı -> 1865 Yıldız Sarayı -> 19. yy. Müsadere; Tanzimat'tan önce herhangi bir kişiye ait
(Cevap C) mallara, padişah adına el konulmasına denir.
(Cevap A)

18. Osmanlılarda ulema, bir görevli olarak;

20.1. Ürün üzerinden alınması
I. din,
II. Her bölgeden farklı oranda toplanması
II. eğitim,
III. Gayri Müslimlerden alınması
III. yargı,
Yukarıdakilerden hangisi aşar vergisinin
IV. askerlik özelliklerindendir? (2004 KPSS)
alanlarından hangilerinden sorumludur? (2003/2 A) Yalnızl B) Yalnız II
KPSS) C) Yalnızlll D) I, II
B) Yalnız IV
A) Yalnızl C) Ivel l E) I, II, III
D) I ve III
E) I, II ve II
Öşür (Aşar): Osmanlı Devleti'nde Ziraat kesimi
Ulema kadılık, müderrislik, müftülük, nişancılık, üzerindeki vergi yükü çok ağırdı. Şer'i bir vergi olan
defterdarlık ve cami hizmetleri gibi görevlere aşar (öşür) onda bir anlamına geliyor V9 çiftçinin
atanırdı. ürettiği ürün üzerinden ve ürün olarak alınıyordu.
Buna göre verilen bilgilerden yalnız I doğrudur.
(Cevap E)
(Cevap A)
54- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

21. Külliyeler genellikle aşağıdakilerden hangisinin 23.1- Padişah

çevresinde yer alır?
B) Medrese II- Sadrazam
(2004 KPSS)
D)Han III- Nişancı
A) Bimarhane C)
Mektep E) Cami Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri Osmanlı
devlet yönetiminde etkili olmuştur?
A) Yalnız
B) Yalnız II E) l-ll-lll C) Yalnız III
Külliye; Bir caminin çevresinde cami ile birlikte D) l-ll
kurulmuş medrese, imaret, sebil, kitaplık, hastane
gibi çeşitli yapıların bütünüdür. Nişancı, toprakların dirlik sahiplerine
(Cevap E) dağıtılmasını yürütür. Ülkenin tapu kadastro
işlerine bakar. Padişahın yazdığı Fermanlara ve
beratlara tuğra çekerdi. Devletin yönetim işlerine
22. Osmanlı Devleti'nde Tanzimat dönemine kadar karışmazdı.
kadıların vermiş oldukları hükümler gerektiğinde
(Cevap D)
aşağıdakilerin hangisi tarafından incelenir ve
düzeltilir? (2004 KPSS)
A) Padişah C) Kazasker B) Şeyhülislam
E) Nişancı D) Defterdar
24. Osmanlı İmparatorluğu'nda Divan'ı Hümayun'da,
Padişah: Fatih I- İlmiye (Din, yargı, eğitim, öğretim sektöründen
Dönemi'ne kadar divana padişahlar başkanlık sorumlu olan yöneticiler verilen ad)
etmişlerdir. Fatih'ten sonra bu görev sadrazamlara
verilmiştir. II- Seyfiye (Hem askeri hem de idari görevi olan
yöneticilere verilen ad)
Sadrazam: Padişahın mutlak vekili olup onun
mührünü taşırdı. Divan-ı Hümayun'a başkanlık eder, III- Kalemiye (Devlet kalemlerinde görev yapan
ordunun başında sefere çıkarlardı. Sadrazam görevlilere verilen ad)
bugünkü Başbakan'a benzetilebilir. Kazaskerler: IV- Azınlık (Müslüman olmayan halka verilen ad)
Adalet, eğitim, kültür ve din işlerine bakar, kadıları
tayin ederlerdi. Tanzimat dönemine kadar kadıların Osmanlı imparatorluğu uyruğunda olan
vermiş oldukları hükümleri gerektiğinde inceler ve
gayrimüslimler yukarıdakilerden hangileri temsil
düzeltirdi. Türk ve medrese kökenliler seçilirdi.
edilirdi?
Başlangıçta bir tane olan kazasker Fatih'ten
itibaren Anadolu ve Rumeli olmak üzere ikiye A) Yalnız I B) Yalnız II D) l-ll-lll C) l-ll
çıkarıldı. Rumeli'deki görevliler Anadolu'daki E) I-II-III-IV
görevlilerden protokolde daha üstündü. Osmanlı
Devleti'nde kazaskerlik I. Murat'ın saltanatı başında
1363'te teşkil edilmiştir. Müesseselerin görevleri Azınlıklar meşrutiyet döneminde parlamenter
eğitim ve yargı teşkilatının idaresi, ordunun ve askeri sisteme geçişle parlamentoda temsil edilmeye
zümrenin barış ve savaş sırasında hukuki ihtiyaç ve başlandılar.
ihtilaflarının giderilmesi ve davaların görülmesi (Cevap D)
şeklinde iki ana başlık altında toplanabilir.
(E. ihsanoğlu, Osmanlı Devleti Tarihi, Cilt: 1, Istanbul, 1999, sf:267)
Şeyhülislam: Ulema sınıfının başkanıdır. Yükselme
döneminde divan üyesi olmuştur. Padişah tarafından
göreve getirilirdi. Padişahın ve divan kararlarının
İslam hukukuna uygunluğunu denetlerdi ve "fetva"
verirdi.
Nişancı: Padişah adına yazılacak mektup, ferman,
berat ve antlaşmaları kaleme alır, fethedilen
toprakları tapu defterine yazarak hak sahiplerine
dağıtır, padişahın tuğrasını (imza) çekerlerdi.
(Cevap C)
1 OSMANU DEVLETİ DÖNEMİNE AİT ESERLER 1
Yeri Tarihi ve Dönemi ( Özelliği
Eser İstanbul 1543 | Mimar Sinaıfın yaptığı ilk selatin külliyesidir. Şehzade Camii, Klasik
Şehzade Camii Dönem | planı bakımından olduğu gibi, külliyeyi m^ydana getiren l çevresindeki
medrese, imaret vb. yapılarıyla da İstanbul'un ilk I önemli ve büyük külliyesidir.

Süleymaniye Camii İstanbul 1549 | Bu yapı, çevresindeki 18 yapıyla birlikte istanbul'un en büyük Klasik
Dönem | külliyesidir. Mimar Sinan'ın kendi türbesi de bu külliyenin I
kuzeydoğusundadır. Süteymaniye Camii ve Külliyesi, Fatih'ten | sonra şehrin ikinci
üniversitesi olmuştur.

1569-1574 | Mimar Sinan'ın son "ustalık" eseri, Edirne'de yaptığı Selimiye

Klasik Dönem | Camii'dir. 6 yılda bitirilen bu cami, 31,50 m çapındaki [
kubbesiyle geniş mekan anlayışının şaheser bir örneğidir. I Selimiye, mekan
büyüklüğü, yükseklik, topluluk ve ışık etkisi | bakımından dünyanın en büyük
Selimiye Camii Sultan Edirne eserleri arasında yer alır.
1609-1616 | Sultan I. Ahmed Han yaptırmıştır. Mimarı Sedefkâr Mehmet
Klasik Dönem | Ağa'dır.

Ayasofya Camii | 916 yıl kilise, 481 yıl cami olmuş, Ayasofya İstanbul'un |
Yeni Camii (Valide fethinde usulden olduğu üzere şehrin büyük kilisesi olarak |
Camii) camiye çevrildi. | 1935'ten bu yana müze olarak tarihi işlevini
istanbul sürdürmektedir.

1589-1664 | Klasik uslupta inşa edilen son örnektir.

Klasik Dönem |

istanbul 1465-1478 { Topkapı sarayı 700.000 metrekarelik bir alanı kaplar, içinde
Klasik Dönem | kasırlar, köşkler, devlet daireleri, saray halkına ayrılan
Topkapı Sarayı koğuşlar, camiler, kütüphaneler ve büyük bir mutfak vardır.

İstanbul 1472 | Dairelerden, büyük sofalardan, kubbe altlarından ve Klasik Dönem

| köşklerden oluşan Topkapı Sarayı'nın ilk yapılarından biridir, | Fatih Sultan
Çinili Köşk Mehmet yaptırmıştır.
1393 ' k-iaoii, n*™™ i Yıldırım Bayezid yaptırmıştır. Askeri mimarinin
en güzel ıMaSiK uoncrn ı .. .. . . ,. I orneklerındendır.
Klasik Dönem | Fatih Sultan Mehmet yaptırmıştır. Askeri mimarinin en güzel [
Anadolu Hisarı İstanbul ömeklerindendir.

Rumeli Hisarı istanbul

Bursa 1413-1424 | İlk dönem Osmanlı mimarisinin önemli eserleri arasında yer
istanbul Klasik Dönem I alır.
Yeşil Camii Rüstem
1561 İ Kanuni'nin sadrazamlarından Rüstem Paşa tarafından 1561
Klasik Dönem j yılmda Mimar Sinan'a yaptırılmıştır.
Paşa Cami
XVIII. yüzyıl [ Klasik Osmanlı mimarisi ile Avrupa barok üslûbunun l
Nuruosmaniye Cami İstanbul sentezidir.
1856 | Çöküş dönemi eseridir. Mimarı Garabet Balyan'dır. Geç
dönem |
Dolmabahçe Sarayı istanbul 1863 | Çöküş dönemi eseri. Geç dönem !
19. yüzyıl | Çöküş dönemi eseri. Geç dönem |

Çırağan Sarayı Yıldız istanbul

Sarayı Beylerbeyi İstanbul

1865 | Çöküş dönemi eseri. Geç dönem |
Sarayı İshak Paşa Ağrı 1784 Türk mimarisinin en güzel örneklerindendir. Adı saray olarak Geç
dönem | geçmekle birlikte külliyedir.

Sarayı
56- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTUR DERGİSİ-
COĞRAFYA | Türkiye'nin Beşeri Coğrafyası
Nüfus: Sınırları belli bir toprak parçası üzerinde ve
belirli birzaman içinde yaşayan insan sayısıdır.
Nüfus Artışı: Belirli bir bölgede yaşayan nüfusun
önceki yıllara göre gösterdiği sayısal değişime nüfus
artışı denir. Bu değişim doğumlar, ölümler ve göçler
arasındaki ilişkiye bağlıdır. Bir ülke veya bölgede
doğum oranı, ölüm oranından azsa, bu durumda
nüfus artışı yerine nüfus azalması olur.
Nüfus Artış Hızını Etkileyen Faktörler
• Doğum oranının yüksek olması
• Savaşlar ve tabii afetler
• Evlenmeler
• İktisadi ve sosyal şartlar
• Eğitim
• Sanayileşme
• Nüfus planlaması uygulamaları
• Çevre
• Ölümler
• Hızlı kentleşme
• Beslenme şartları
• Gelenek, görenek ve dini inanışlar
• Sağlık hizmetlerinin artması
Nüfus artışı ile kalkınma hızı arasında ilişki
vardır. Bunlar:
• Nüfus artışı kalkınma hızından yüksek ise
ülkenin gelişimi yavaşlar.
• Nüfus artışı kalkınma hızından düşük ise
ülkenin gelişimi hızlanır.
• Nüfus artış hızı açısından ülkeler
kıyaslandığında, gelişmiş ülkelerde çok
düşük, az gelişmiş ülkelerde ise çok yüksek
olduğu görülür.
• Yeryüzünün iklim ve bitki örtüsü koşullarına
bağlı olarak, bazı bölgelerde nüfusun
toplanması ve yerleşmesi sınırlanırken, bazı
bölgeler; iklim, tarım koşulları, madencilik,
ulaşım, endüstri ve ticari faaliyetlere bağlı
olarak oldukça yoğun nüfus özelliği
gösterirler.
Nüfus Artışının Olumlu Sonuçları
• Mal ve hizmetlere talep artar.
• Vergi gelirleri artar.
• Üretim artar, işçi ücretleri düşer.
• Piyasa genişler, yeni yatırım sahaları açılır.
Nüfus Artışının Olumsuz Sonuçları
• Enflasyon artar.
• İşsizlik artar.
• Kalkınma hızı azalır.
• Tüketim artar.
• Eğitim ve sağlık harcamaları artar.
• Hızlı ve plânsız kentleşme oluşur.
• Konut sıkıntısı görülür.
• Dış ödemeler dengesi bozulur.
• İç ve dış borçlar artar.
• Kişi başına düşen milli gelir azalır.
• Tasarruflar azalır, tüketim artar.
• Göçler artar, hızlı şehirleşme görülür.
• Belediye hizmetleri zorlaşır.
• Nüfusa bağlı yatırımlar artar.
• Çevre kirlenmesi artar.
• Doğal kaynaklar hızla tükenir.
• Alt yapı sorunları oluşur.
• Gelir dağılımı eşitsizlenir.
• Tarım alanları miras yoluyla parçalanır.
• Tarım alanlarının amaç dışı işgali artar.
• Enerji kaynakları hızla tükenmeye başlar.
TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞI, NEDENLERİ VE
SONUÇLARI
Türkiye nüfusunun sayısı, dağılışı ve özellikleri
nüfus sayımı ile belirlenir.
 -COĞRAFYA- 57

1.NÜFUSARTIŞI tutulmasıdır.
Sayım Türkiye Nüfusu - En yüksek nüfus artışı 1955-1960 döneminde
Yıllart olmuştur. Bu dönemde sanayi önceki dönemlere
1927 13 648 200 göre ilerlemiş, ulaşım ağı yaygınlaşmış, sağlık
1935 16158 000 hizmetlerinde iyileşmeler sağlanmıştır.
1940 17 820 900
- 1975-1980 yılları arasında nüfus artışında az da
1945 18 790 200 olsa bir düşme görülmektedir. Bunda bazı
1950 20 947 200
1955 24 064 700
1960 I 27 754 800
Sayım Yılları Türkiye
Nüfusu
1965 31 391 400
1970 35 605100
1975 40 347 700
1980 44 736 900
1985 50 664 400
1990 56 473 035
2000 67 803 927

Sayım yıllarına göre Türkiye nüfusuna göz

attığımızda 1927 - 2000 arasındaki ülke nüfusunun
özellikleri şu başlıklarla belirtilebilir.

» Nüfus hızlı bir şekilde artmaktadır.

» Genç nüfus yaşlı nüfustan daha fazladır.
» Erkek nüfus kadın nüfustan daha fazladır.
» Nüfusun eğitim düzeyi giderek
yükselmektedir.
» Ortalama insan ömrü giderek uzamaktadır.
» Kentsel nüfus giderek artmaktadır.
» İç ve dış göçler yoğun olarak yaşanmıştır.
(Milyon)
NÜRJS MİKTARI _^_ART1Ş ORANI
Sayım yıllarına göre Türkiye'nin nüfusunda artış
miktarı ve artış oranı

Yukarıdaki grafiğe bakılarak sayım dönemlerindeki

değişimler ile ilgili şu sonuçlar çıkarılabilir,
- En düşük artış binde 11 ile 1940-1945 yılları
arasında olmuştur. Bunun nedeni Türkiye II.
Dünya savaşına girmemesine rağmen çok
sayıda genç erkek nüfusun silah altında
 ekonomik ve sosyal olumsuzlukların etkisi de
vardır.
2. NÜFUS ARTIŞININ NEDENLERİ
Türkiye'de nüfus artışının başlıca nedenleri şu
başlıklar altında toplanabilir:
a) Doğurganlık oranının yüksek olması.
b) Bebek ölüm oranlarının azalması.
c) Beslenme ve sağlık koşullarının iyileşmesi ve
buna bağlı olarak ortalama insan ömrünün uzaması.
d) Dış ülkelerden göç alma.
a. Doğurganlık oranının yüksekliği: Nüfus
artışınm temel ve doğal nedeni olan doğurganlık,
doğum yapabilecek çağdaki (15-49 yaşları
arasındaki) kadınların doğurduğu ortalama çocuk
sayısı ile ifade edilir. Türkiye'de doğum oranı,
kalkınmış ülkelere göre 2 - 3 kat daha fazla, geri
kalmış ülkelere göre ise azdır. Yurt genelinde
düşünüldüğü zaman, kırsal kesimdeki doğum oranı
kentlere göre çok daha fazladır. Bunun b aşlıca
nedenleri, aile plânlamasının kırsal kesimde
uygulanmaması ve geleneksel aile kavramıdır.
b. Bebek ölümlerinin azalması: Türkiye'de nüfus
artışının önemli nedenlerinden biridir. Bebek
ölümleri son yıllarda hızla azalmaktadır. Çünkü
anneler çocuk sağlığı konusunda
bilgilendirilmektedir. Bebek ölümlerinin azalmasının
başka bir nedeni de beslenme koşullarımn
iyileşmesidir. Ayrıca bebek ölümlerine neden olan
hastalıkların aşılarının uygulanması ve tedavi
yöntemlerinin geliştirilmesi de bu konudaki önemli
etkenlerdendir.
c. Sağlık ve beslenme koşullarının iyileşmesi ve
ortalama insan ömrünün uzaması: Hızla
kalkınmakta olan ülkemizde sağlık hizmetleri de
hızlı bir şekilde iyileşmektedir. Sayıları her geçen
gün artan hastane, sağlık ocağı, poliklinik,
dispanser gibi sağlık kuruluşları, ülkenin her yerine
sağlık hizmetleri yaymaktadır.
Gelişen tarım, hayvancılık ve sanayi sayesinde
ülkemizdeki beslenme koşulları hızla iyileşmektedir.
Ayrıca sanayi, ulaşım, turizm, ticaret gibi daha pek
çok konuda yurdumuzun topyekün kalkınması, Türk
insanının refah düzeyini yükseltmiş bulunmaktadır.
d. Dış ülkelerden göç alma: Türkiye nüfusunun
artmasında, dıştan gelen göçlerin de payı vardır.
Bağımsızlığını kazanan ülkelerde yaşayan Türkler,
çeşitli baskılarla karşı karşıya kalmıştır. Bu
ülkelerdeki Türklerin bir kısmı gerek ikili anlaşmalar
58- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
sayesinde değiş - tokuş yoluyla, gerekse diğer
yollardan Türkiye'ye göç etmiştir.
3. NÜFUS ARTIŞININ DOĞURDUĞU
SORUNLAR
Türkiye'de nüfus artışının özellikleri
» Nüfus sürekli ve hızlı biçimde artmıştır. Son 11
yılda (1927 - 2004 arası) 5 katına ulaşmıştır.
» Sayım dönemlerine göre artış oranları arasında
farklılıklar bulunmaktadır. Bu da II. Dünya
Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'yla ilgilidir.
>> Nüfus artış oranı gelişmiş ülkelerinkinden
yüksek, gelişmemiş ülkelerinkinden ise
düşüktür.
» Kadın - erkek sayısı birbirine eşittir. Bu eşitlik
savaş yıllarında erkekler aleyhinde değişmiştir.
» Ülke nüfusunun artışının temel nedeni
doğurganlıktır. Bölgeler ve kentler arasında
farklı nüfus artışında iç göçler önemli etken
olmuştur. Bunun sonucunda doğurganlığın en
yüksek olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da
nüfus artış oranı düşmüş buna karşılık
doğurganlığın düşük olduğu batı bölgelerinde
nüfus daha hızlı artmıştır.
>> Genç nüfus yaşlı nüfusa göre daha fazladır. »
Ortalama insan ömrü uzamaktadır. Hızlı nüfus
artışının neden olduğu sorunlar:
a. Kırsal kesimden kentlere yoğun göç: Çoğu
büyük kentlere olmak üzere, köylerimizden her yıl
çok sayıda insan kentlere göç etmektedir. Bu
yüzden yoğun göç alan büyük kentlerimizde çeşitli
sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Bunlar;
- Alt yapı yetersizlikleri, göç alan kentlerde bu
durum; yol, elektrik, su, kanalizasyon gibi alt
yapı hizmetlerinin yeterince yerine getirilmediği
semtler oluşturmaktadır.
- Büyük kentlerde yaşayan trafik kargaşaları,
polisiye olaylar, gürültü (ses kirliliği) gibi
olaylarda da kentlerimizin aldığı yoğun göçlerin
etkisi bulunmaktadır.
- Eğitim ve sağlık hizmetlerinin aksaması sorunu
da göç olayının sonuçları arasındadır.
- Eğitim ve öğretimin niteliğini olumsuz etkilemesi.
b. Konut yetersizliği: Ülke nüfusunun hızla
artmasının doğurduğu, önemli sonuçlardan biri de
konut yetersizliğidir. Konut eksikliği özellikle yoğun
göç alan büyük kentlerimizde kendini daha fazla
hissettirmektedir. Kırsal kesimden gelen çok
sayıdaki insan, sınırlı parasal imkânlarıyla sağlıklı
konut temin edememektedir. Onun için de büyük
kentlerin çevrelerinde devlet arazisi üzerine izinsiz,
plânsız ve projesiz yapılan sağlıksız meskenlerde
(gecekondularda) oturmak zorunda kalmaktadır.
Gecekondulardan oluşan semtlerde:
Elektrik, su, yol, kanalizasyon gibi alt yapı hizmetleri
yeterli değildir. Kalitesiz inşaat malzemeleri ve
yetersiz inşaat teknikleriyle yapılmış olan bu
meskenler, ısı izolasyonu yönünden de yetersizdir.
BilgiNotu/
i Türkiye'de giderek artan mesken eksikliğine kesin |
jçözüm bulmak ancak köyde n kente g ö ç ü n |
| durdurulması ile mümkündür. Bunun için de nüfusu |
| kentlere çeken eğitim ve sağlıklı hizmetleriyle, |
| kentlerde daha fazla olan iş imkânlarının köylerde l
I d® oluşturu Iması gereki r.
I
c. Tarım alanlarının azalması: Nüfusun hızla
artması sonucu kentlere yönelik göçlerle, özellikle
büyük kentlerimiz yatay yönde hızla büyümektedir.
Kentlerin düzensiz ve hızlı bir şekilde büyümesi,
çevredeki verimi tarım arazilerinin tarım dışı
kalmasına neden olmaktadır. Miras yoluyla
toprakların küçülmesi de şehre göçün tarımsal
sonuçlarından biridir.
d. Çevre sorunları: Hızlı nüfus artışının doğurduğu
sonuçlardan bir kısmı da çevre sorunlarıdır. Artan
nüfus doğal olarak daha çok yakıt tüketir. Tüketilen
kalitesiz yakıtlar ise havaya yoğun olarak bırakılan
kükürt dioksit (SO2) ve duman havayı kirletir. Sanayi
kuruluşlarının toprağa saldığı asitli, zehirli ve
deterjanlı sular, toprak kirliliğine yol açmakta ve
böylece toprağın verimi azalmaktadır. Kanalizasyon
yetersizliği sonucu pis sular şehir içinden geçen
sulara karışmakta ve su kirliliğine neden olmaktadır.
Şehirlerde bulunan motorlu taşıtlardan çıkan sesler
gürültüye yol açmaktadır.
e. İşsizlik sorunu: Türkiye'de işsizlik oranı oldukça
yüksektir. (2004 yılı verilerine göre % 15 dolayında)
Bunda, nüfusun hızlı şekilde artmasının önemli
etkisi vardır. Çünkü hızla artan nüfus içinde, çalışma
çağına gelen insan sayısı da hızla artmakta mevcut
istihdam olanakları yetersiz kaldığından işsizlik
sorunu oluşmaktadır.
f. Kalkınmanın frenlenmesi: Ülkenin artan
gelirinin nüfusa eklenen insanlara paylaştırılması
sonucu, fert başına düşen gelir yeteri kadar
 -COĞRAFYA-
yükselememektedir. Daha açık bir ifadeyle milli geliri
pastaya benzetirsek, pastadan pay alanların sayısı
artıyor, fakat pasta kendisinden pay alanlardan daha
az artıyor. Böylece kişi başına düşen gelir
miktarında beklenen artışlar sağlanamıyor.
TÜRKİYE NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ
Nüfusun yapısı (özellikleri), yaş grupları, cinsiyet
durumu, çalışanların iş alanlarına göre dağılımı,
eğitim durumu, kırsal ve kentsel nüfus gibi özellikler
hakkında bilgi verir.
1. NÜFUSUN YAŞ VE CİNSİYET GRUPLARINA
DAGILIMI
MİLYON KİŞİ
4 3 2 1
EKREK KADIN
MİLYON
KİŞİ
2000 Nüfus sayımı verilerine göre Türkiye nüfus
piramidi
Nüfusun belirlenen yaş gruplarına dağılımı, nüfusun
yaş yapısı olarak nitelendirilir.
Nüfus piramitleri, ülkelerin nüfusunun yaş yapısı
hakkında ayrıntılı bilgi verir. Ülkelerin nüfusunun yaş
gruplarına dağılımı genellikle bir piramide benzer.
türkiye'nin nüfusu hızla arttığı için, genç ve çocuk
yaştaki nüfus, yaşlı nüfusa göre çok fazladır. Onun
için grafiğin tabanı geniştir ve tepeye doğru giderek
daralmaktadır.
genç
çocuk
Türkiye'de nüfusunun yaş gruplarına göre oransal
dağılışı
59
Türkiye'de nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
incelendiğinde şu özellikler görülür.
- Nüfusun büyük bir bölümü 15-64 faal yaş grubu
içinde yer almaktadır. Bu yaş grubundaki nüfus
kırsal kesimden kentlere göç nedeniyle kentlerde
daha çok olduğu görülür.
- Nüfusumuzun % 36'sı 0-14 (çocuk) yaş
grubundadır. Bu oranla nüfusumuzun genç bir
yapıya sahip olduğu anlaşılır.
- Nüfusumuzun % 4'ünü 65+(yaşlı) yaş ve
üzerindeki nüfus oluşturur.
Türkiye nüfusunun en belirgin özelliği, çocuk ve
genç nüfusun fazla olmasıdır. Türkiye'de genç
nüfusun fazla olmasının sonuçları maddeler
halinde şöyle sıralanabilir:
- Çeşitli ekonomik faaliyet alanlarında çalıştırmak
üzere iş gücü temininde kolaylık sağlamıştır.
Genç nüfusu az olan bazı batılı ülkelerde durum
bunun tersine olduğu için dışarıdan işçi bulmak
zorunda kalmaktadırlar. Bunun en tipik örneği
Almanya'dır.
- Fazla nüfus, fazla tüketimi doğurur. Bu da
üretimi teşvik eder. Onun için sanayi ve ticaret
önemli ölçüde gelişme göstermiiştir.
- Çalışma çağına gelen nüfus, iş bulmak ve
çalışmak ister. Ancak ülkemizdeki iş alanları
nüfus kadar hızlı artmadığı için, işsizlerin sayısı
giderek artmaktadır.
- Sağlık ve eğitim hizmetlerinin aksaması da genç
nüfusun fazla olmasının başka bir sonucudur.
- Kırsal kesimde iş olanakları yetersiz
olduğundan, genç nüfus iş bulmak ümidiyle
kente göç etmektedir. Böylece,
Türkiye nüfusunun kadın-erkek oranmda son
yıllarda değişiklikler görülmektedir. 1940'a kadar
kadın nüfusun fazla olduğu görülmektedir. Bunun
başlıca nedeni, 1. Dünya Savaşı ve İstiklâl
Savaşı'dır. Çünkü bu savaşlarda ve savaşın neden
olduğu olumsuz ortamlarda ölenlerin pek çoğu
erkektir. 1940'ta kadın-erkek nüfusunda eşitlenme,
daha sonraki yıllarda ise erkek nüfus fazlalığı
görülmektedir. Özellikle 1980-1985 ve 1990
sayımlarmda bu durum daha belirgindir.
Bir ülkede ya da kentte kadın-erkek nüfusu oranı
göçlerle de yakından ilgilidir. Göçlere katılanlar
büyük oranda erkekler olduğu için, yoğun olarak göç
alan illerde belirgin bir erkek nüfus fazlalığı görülür.
60- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Buna karşılık göç veren kentlerde durum bunun
tersinedir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleriyle Doğu
Karadeniz Bölümü'nün birçok illerinde kadın nüfus
erkekten daha fazladır. Buna karşılık Marmara ve
Ege bölgelerindeki illerimizde durum bunun aksidir.
Bunun nedeni, genel olarak Türkiye'nin doğu
yarısının göç vermesi, batı yarısının göç alması ve
göçe katılan nüfusun çoğunluğunun (iş arama
amaçlı) erkek olmasıdır.
2. ÇALIŞAN NÜFUSUN EKONOMİK
FAALİYET KOLLARINA DAĞILIMI
Türkiye'de çalışan nüfusun ekonomik faaliyet
alanlarına dağılımından şu sonuçlar çıkarılabilir.
Hizmetler Hizmetler
Sanayi Sanayi
Tarım Tarım
1927 1990
Türkiye'de genç nüfustaki
sektörel değişmeler
Cumhuriyet'in ilk yıllarında tarım
sektörünün payı % 90
dolayında, buna karşılık sanayi ve hizmet
sektörleri çok zayıftı. Ancak bu durum sürekli olarak
değişmiş ve günümüze kadar sanayi ve hizmet
sektörünün büyümesi, tarım sektörünün ise
küçülmesi şeklinde gelişmiştir. 2000 verilerine göre
kırsal nüfusun % 35 olmasına karşılık tarım
sektöründe çalışan nüfus toplam nüfusun yarısını
oluşturmaktadır. Bundan, kentlerde oturan nüfusun
bir kısmının da geçimini tarımdan sağladıkları
sonucu çıkarılabilmektedir. Hizmet sektörünün hızla
gelişmesi ise ülkede turizm, ticaret ve inşaat
alanlarında görülen hızlı gelişmenin sonucudur.
3. NÜFUSUN EĞİTİM DURUMU
Nüfusun özellikleri arasında eğitim durumu, önemli
bir yer tutar. Çünkü bilgi çağı olan zamanımızda,
yeterli eğitime sahip olmayan insanlardan oluşan
nüfus, ülkelerin kalkınmasına yardımcı olamaz.
Cumhuriyet'in ilk yıllarında % 10 olan okur yazarlık
oranı, 2000'de % 85'i aşmıştır. Okuma yazma oranı,
erkeklerde kadınlara oranla daha fazladır. Ama
kadınlann eğitim düzeyi de hızla yükselmektedir.
4. KIRSAL NÜFUS VE KENTSEL NÜFUS
Türkiye'de nüfusu 10.000'den az olan yerleşim
birimleri kırsal yerleşmeler, bu yerleşmelerin nüfusu
da kırsal nüfus olarak kabul edilir. Nüfusu
10.000'den fazla olan yerleşmeler ise kent
yerleşmeleri, buralarda yaşayan nüfus ise kentsel
nüfus olarak değerlendirilir.
2000
1927
i Kırsal nüfus
j Kentsel nüfus İKırsal nüfus
IKentsel nüfus
İlk sayım yıllarından günümüze
kadar kırsal nüfus oranı sürekli olarak azalmakta,
buna karşılık kentsel nüfus oranı artmaktadır.
1927 yılındaki ülke
nüfusunun % 24.22'si
kentlerde, % 75-78'i kırsal
kesimde oturmaktaydı.
Türkiye 1950'li yılların
başından itibaren kentleşme
sürecine girmiştir. Bu durum
kentlerdeki alt yapı
yatırımlarımn fazlalaşması ve sanayileşme ile
ilgilidir. İlk kez 1985 yılında şehir nüfusu kır nüfusu
geçmiştir. 1990'da nüfusun %41'i kırlarda, %59'u
da kentlerde yaşamaktadır. 2000'de ise nüfusun
64.9'u kentlerde, 35.1'i ise köylerde oturmaktadır.
Kentsel nüfus kırsal nüfusa göre daha hızla
artmaktadır. Çünkü kentsel nüfusun artışı iki yolla
olmaktadır. Kent nüfusunun doğumlara dayalı normal
artışı ve kentlerin kırsal yerlerden aldığı göç
nedeniyle artışıdır. Ülkemizde kentsel nüfusun en
yüksek düzeye ulaştığı bölge Marmara Bölgesi'dir.
Bölüm başında ise Çatalca-Kocaeli Bölümü'dür.
Kırsal nüfusun en yüksek olduğu bölgelerimiz ise
Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgeleridir.
TÜRKİYE'DE NÜFUS HAREKETLERİ
Nüfus hareketleri denildiği zaman akla göçler gelir.
Göçler; nüfusun azalmasında, çoğalmasında ve ülke
içindeki dağılımında önemli rol oynar. Göçler,
insanların bireysel olarak, aile fertleriyle birlikte ya
da kitleler halinde yaşadıkları yerlerden geçici ya da
sürekli olarak ayrılıp, başka yerlere gitmesi
eylemidir.
Türkiye'deki göçler, üç grupta toplanır:
a. Doğal afetlerin neden olduğu göçler: Göçlere
yol açan doğal afetlerin başında kuraklık gelir. İklim
değişmeleri nedeniyle oluşan kuraklık, insanların
yaşama koşullarını önemli ölçüde zorlaştırdığı için
özellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşanların göç
etmelerine neden olmaktadır.
 -COGRAFYA-
Depremler de özellikle iç göçlere neden olan bir
doğal afettir. Sık sık meydana gelen depremler,
insanları göçe yöneltmektedir.
Heyelân, çığ, sel gibi doğal afetler de göçlere yol
açmaktadır.
b. İşsizliğin yol açtığı göçler: Göçlerin önemli bir
bölümü ekonomik kökenlidir. Bunların başında
işsizlik nedeniyle ortaya çıkan göçler gelir. Bu
göçlerin bir kısmı iç göç, bir kısmı ise dış göç
şeklinde olur. İşsizlik nedeniyle meydana gelen göçe
iş gücü göçü denir.
İş gücü göçüne katılanların bir kısmı, gittikleri
yerlerde yılın sadece bir mevsiminde kalır. Bu
mevsim genellikle yazdır. Bu göçlere kısa süreli iş
gücü göçü ya da mevsimlik iş gücü göçü denir.
Akdeniz ve Ege bölgelerine pamuk ve tütün
tarlalarında çalışmak için gelen işçiler ya da
inşaatlarda çalışmak için başka illere göç eden
işçiler bu gruba girer.
Çalışmak için göç eden işçilerin bir kısmı birkaç
yılhğına (genellikle aileleriyle birlikte), bazılarıysa
memieketlerine bir daha geri dönmemek üzere
giderler. Bu türlü göçlere de uzun süreli iş gücü
göçü denir.
c. Sosyal olayların yol açtığı göçler: Sosyal
olaylar arasında göçe neden olan en önemli faktör,
savaştır. Ülkeleri ya da yerleşim merkezleri düşman
tarafından işgal edilen insaniar, ya ülke içinde başka
bir yere, ya da ülke dışına göç eder. Savaşlardan
başka, göçe neden olan olaylar arasında ihtilaller ve
terör olayları önemli yer tutar. Bu göçlerdeki temel
neden can güvenliğidir.
Göçler, yapıldığı yerler göz önüne alınarak iç göçler
ve dış göçler şeklinde ikiye ayrılır.
1. İÇGÖÇLER
Türkiye sınırları içinde meydana gelen iç göçler, şu
şekillerde olmaktadır:
- Kırsal kesimden kentlere
- Kentlerden kırsal kesime
- Kentlerden kentlere
- Kırsal kesimden kırsal kesime
!ç göçler yurdumuzda genel olarak kırsal kesimden
kentlere doğru olmaktadır. Bunun iki ana nedeni
vardır.
Bunlardan birincisi;
- Kırsal kesimdeki hızlı nüfus artışı
61
- Miras yoluyla tarım arazilerinin giderek
küçülmesi
- İşsizlik ve geçim sıkıntısı
- Eğitim ve sağlık olanaklarının yetersiziiği
gibi itici faktörler.
İkincisi ise;
- Şehirlerdeki iş olanakları
- Şehirlerdeki eğitim ve sağlık olanakları
- Rahat yaşama arzusu
- Kentlerdeki sosyal ve kültürel yaşamın
elverişliliği gibi çekici faktörlerdir.
Bu göçler bölge ve illerimizin nüfusunun
değişmesindeki en önemli etkenlerden birisidir.
Nüfus çeken yerler; sanayi bölgeleri, maden çıkarım
bölgeleri, verimli tarım bölgeleri ve turizm
bölgeleridir.
Türkiye'de iç göçler, bir kırsa! yöreden başka bir
kırsal yöreye de olabilmektedir. Örneğin Trabzon,
Rize ve Artvin illerimizin bazı köylerinden Çarşamba
ve Bafra ovalarına göçler olmaktadır.
Göç eden nüfusun ortak özellikleri ise şuniardır:
» Göçe katılan nüfusun çoğu gençtir. »
Göçe katılan nüfusun çoğu erkektir.
» Göçe katılanların çoğu gittikleri yerde tarım dışı
sektörlerde (çoğunlukla işçi ve hizmetli olarak)
çalışmaktadır.
fTürkiye'deki göçler;
Doğudan batıya doğru,
İç yörelerden kıyı yörelerine doğru,
Sanayinin gelişmemiş olduğu yerlerden,
2. DIŞ GÖÇLER
Bir ülkeden başka bir ülkeye yapılan göçler, dış göç
olarak nitelendirilir. Dış göçler bazen zorunlu, bazen
de gönüllü olur. Baskı, zulüm veya savaştan
kaçarak herhangi bir ülkeye yapılan göçlere zorunlu
göç ya da sığınma göçü denir.
Ülkeler arasında yapılan anlaşma esaslarına göre
yapılan göçlere değiştirme (mübadele) göçleri
denir. Herhangi bir ülkeden, başka ülkelere, işçilerin
çalışmak üzere gitmesine işgücü göçü denir.
62- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-
Türkiye en çok Avrupa ülkelerine (en çok
Almanya'ya) iş gücü göçü göndermiştir.
Bilim adamı, doktor, mühendis, ekonomist ve
sanatçı gibi nitelikli elemanların, başka ülkelere
göçmesine ise beyin göçü denilmektedir. İkinci
Dünya Savaşı sırasında Almanya'da Yahudilere
yapılan soykırım nedeniyle çok sayıdaki Yahudi
bilim adamı, Türkiye'nin de aralarında bulunduğu
çeşitli ülkelere bu ülkedeki birçok bilim adamı da,
çok daha iyi ekonomik koşulların bulunduğu diğer
ülkelere göçmüştür.
Türkiye'den yabancı ülkelere yapılan en büyük göç,
1960'tan sonra başlayan iş gücü göçüdür. Bu yolla
1960'tan sonra, başta Avrupa ülkelerine olmak
üzere 1,2 milyon civarında işçi göç etmiştir.
Aileleriyle birlikte bunların sayısı 2,5 milyon
dolayındadır.
Yabancı ülkelerdeki Türk iş gücünün büyük
çoğunluğu, Avrupa ülkelerindedir. Bunlar arasında
en fazla Türk işçisi, Almanya'da bulunmaktadır. Bu
ülkeyi, Fransa ve Hollanda izlemektedir.
o ço
o o
CM
'BATİAVRUPA ORTADOGU AVUSTRALYA RUSYA
ÜLKELERİ VEK.AFRİKA FEDERASYONU
HİTOPLAM TÜRK NÜFUSU^TOPLAM İŞÇİ SAYISI
Türkiye'den yurt dışına olan iş gücü göçü
Türkiye'den dışarıya olan önemli bir göç de beyin
göçüdür. Bu göçe katılanların çoğu, başta ABD
olmak üzere, bazı Avrupa ülkelerine giden bilim
adamları, mühendisler, doktorlar ve ekonomistlerdir.
TÜRKİYE'DE NÜFUS DAĞILIŞI
Nüfusu hızla artan Türkiye'de, birim alana düşen
insan sayısında artış görülmektedir. Çünkü toprak
bütünlüğü sabit kalırken insan sayısı hızla
artmaktadır. Bu durum, nüfus yoğunluğunun giderek
artmakta olduğunu göstermektedir.
Gerçek yüz ölçümüne göre Türkiye'de nüfus
yoğunluğu
2
Yıllar Nüfus Gerçek yüz Km 'ye Düşen
2
Ölçümü (km ) Nüfus (yoğunluk)
1927 13 648 270 809176 17
2000 67 803 927 814 578 83
1. NUFUS DAGILIŞINI ETKILEYEN
FAKTÖRLER
A. Doğal Faktörler
Nüfusun dağılışını etkileyen doğal faktörler; iklim,
yer şekilleri, toprak, su ve bitki örtüsüdür.
1. İklim: İklimin en önemli iki elemanı oian sıcaklık
ve yağış, nüfusun dağılışı üzerine önemli etkiler
yapar. Sıcaklık ve yağışın yeterli olduğu yerler,
insanların yerleşip yaşaması için uygun yerlerdir.
Onun için buralar, nüfusun kalabalık olduğu
yörelerdir. Aşırı sıcakların ve aşırı soğukların
bulunduğu yerler ise nüfusun seyrek olduğu
yerlerdir. Yağışın yetersiz olduğu, kurak ve yarı
kurak bölgeler de yine seyrek nüfuslu yörelerdir.
2. Topografya: Nüfusun dağılışını etkileyen önemli
bir etkendir. Bu yönden topografyanın etkili olan
özellikleri yükseklik, eğim ve yer şekillerinin uzanış
biçimidir.
- Yükseklik ile nüfus yoğunluğu arasında ters
orantı mevcuttur. Çünkü yükseklik arttıkça hava
sıcaklığı azalır. Bu alanlarda tarım yapmak
zorlaşır. Bunun için yükseklik arttıkça nüfus
azalır.
- Eğim durumu da nüfus dağılışını etkiler. Bilindiği
gibi dağların çok olduğu ülkemizde dik yamaçlar
da fazladır. Dik yamaçlar, yerleşmeye elverişli
olmadığı için buralarda nüfus da seyrektir. Onun
için dağlık yerler, Türkiye'nin en seyrek nüfuslu
yerleridir. Buna karşılık düz alanlar yerleşmeye
uygun yerlerdir. Türkiye nüfusunun çok büyük
kısmının ova ve plâtoların yüzeyindeki
yerleşmelerde bulunmasının nedeni de budur.
- Dağların kıyıya paralel ya da dik uzanması.
Dağların kıyıya paralel uzanması, kıyı ile iç
yöreler arasındaki ulaşımı zorlaştırır. Ayrıca
böyle yerlerde kıyı yöreleri çok yağış alırken, iç
kesimlere yağış çok daha az düşer. İşte bu
nedenlerle, nüfus dağılışında da önemli
farklılıklar doğar. Onun için dağların kıyıya
paralel uzandığı yerlerde (Akdeniz ve Karadeniz
bölgelerindeki) kıyı yöreleri, sık nüfuslu, iç
yöreler ise seyrek nüfusludur. Ege Bölgesi'nde
ise durum oldukça farklıdır. Dağlar arasındaki
çöküntü hendekleri, kıyı yöreleriyle iç kesimler
arasındaki ulaşımı kolaylaştırmış ve denizel
iklim özelliklerinin içerilere kadar sokulmasına
imkân sağlamıştır. Bu nedenle kıyı kesimi ve iç
yöreler arasında nüfus farklılıkları fazla değildir.
 -COĞRAFYA-
3. Su Kaynakları: Türkiye'de de ilk yerleşmeler su
kenarlarında olmuştur. Suyun bol olduğu yerler, az
olduğu yerlere göre yerleşmelere daha müsaittir.
B u nu n son uc u ol ara k da s u ka yn ak la rı nın f az la
o l d u ğ u y e r le r s ı k n üf u s l u , a z o ld u ğ u y er l e r i s e
seyrek nüfuslu yöreler olarak dikkati çeker.
4. Toprak özellikleri: Nüfus dağılışını etkileyen bir
başka faktördür. Verimli toprakların olduğu yerlerde
nüfus yoğunluğu daha fazla, verimsiz topraklarda
i s e da ha a zd ır . Çu k ur o va ve E ge B ö lg e s i' n de k i
çöküntü hendeklerinde bulunan alüvyal topraklar,
Bursa, Adapazarı, Bolu ovalarıyla, Çoruh-Kelkit
çukurluğunda bulunan bir dizi ovada nüfusun sık
olması, bunun bir sonucudur. Buna karşılık toprağın
bulunmadığı ya da verimsiz olduğu yerlerde nüfus
çok seyrektir. Tuz gölü çevresi ve Taşeli Plât osu
buralara örnek olarak verilebilir. Çankırı ve Sivas
çevresindeki jipsli-tuzlu topraklar da nüfusun seyrek
olduğu yörelerdir. Çünkü bu toprakların verimi çok
düşüktür.
5. Bitki örtüsü: Nüfus dağılışını etkileyen faktörler
arasındadır. Bitki örtüsü olarak nüfus dağılışını en
fazla etkileyen faktör ormandır. Çünkü ormanların._
s ı k o l d u ğ u v e g e n i ş a l a n l ar a y a y ı l d ığ ı y e r l er d e o
yerleşim birimleri kurma ve tarım yapma imkânları §
çoksınırlıdır.
B. Beşeri faktörler
1. Tarım: Dünyanın her yerinde olduğu gibi, -M
Türkiye'de de nüfus dağılışını etkileyen önemli bir 8
faktördür. Nüfusun çoğu, verimli ova ve vadi
tabanlarıyla plâto yüzeylerinde toplanmıştır.
Çukurova, Bafra, Çarşamba ovaları örnektir.
2. Sanayi ve Ticaret: Sadece yoğun sanayi
faaliyetleri ve ticaret sayesinde gelişmiş çok
kalabalık kentlerimiz vardır. Örnek: İstanbul, İzmir,
İskenderun, Karabük, Ereğli gibi kentlerimiz sanayi
ve ticaret sayesinde büyüyerek bugünkü
durumlarına gelmişlerdir. Ayrıca Adapazarı-İstanbul
ve Adana-Mersin arası yoğun sanayi yöreleridir.
3. Turizm: Turistlik değerler ve turistlik tesisler yurt
içinden ve yurt dışından nüfus ve turist çekme
özelliğine sahiptir.
4. Maden: Madenlerin çıkarıldığı yerler de yoğun
nüfuslu yöreler arasındadır. Buna en güzel
örneklerden bir tanesi Zonguldak'tır. Ayrıca Soma,
Yatağan ve Elbistan gibi kentler de örnek olarak
verilebilir.
5. Ulaşım: Ulaşım imkanlarının geliştiği ve ulaşım
yollarının kavşağında ya da üzerinde yer alan
63
yerleşmelerde nüfusun daha yoğun olduğu, buna
karşın ulaşım yollarına sapa kalmış veya ulaşım
imkanları gelişmemiş yerleşim birimlerinde nüfusun
daha az olduğu görülmektedir.
2. NÜFUSUN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIŞI
(Milyon)
20--
18--
16--
12--
10--
8--
6--
4--
2--
Marmara Orta Ka ra de ni z Ege
Bölgesi A nadolu Bölgesi
Akde ni z Do ğu
Bölgesi Bölgesi Anadolu A nadolu
G.Do ğu
Bölgesi Bölgesi Bölgesi
2000 genel nüfus sayımına göre bölgelerin nüfusu (DİE)
Karadeniz Bölgesi
2000 sayımına göre bölge nüfusu 8.4 milyondur.
Nüfusun bölge içindeki dağılışında büyük farklılıklar
vardır.
Çok geniş alanları kaplayan sıradağları bölgenin
tenha yerlerindendir. Dağların büyük kısmı
ormanlarla kaplı ve dik yamaçlıdır. Bu nedenle
<g dağların 2000 m'den yukarıda bulunan yerlerinde
sürekli yerleşme bulunmamaktadır. Bölgede geniş
alan kaplayan Kuzey Anadolu sıradağları
Türkiye'nin en tenha alanlarındandır. Karadeniz
Bölgesi'nde nüfusun büyük bir kısmı kıyı şeridinde,
dağların alçak yamaçlarında ve dağlara doğru
sokulan vadilerin tabanındaki düzlüklerde
toplanmıştır.
Doğu Karadeniz Bölümünde, nüfus kıyı şeridindeki
düzlüklerde yoğunlaşmıştır. Buralardaki nüfus
yoğunluğu Türkiye ortalamasının üstündedir. İç
kesimlerde ise nüfuslanma daha azdır. Çünkü arazi
engebeli olup yerleşme ve tarım için pek uygun
değildir.
Orta Karadeniz Bölümü ise, bölgede nüfus dağılışı
ve yerleşmenin en dengeli olduğu bölümdür. Çünkü
Yeşilırmak ve Kızılırmak tarafından parçalanan
dağlar, sıradağ olma özelliğini yitirmiştir. Arazi daha
alçaktır ve bu nedenle tarıma daha uygundur. Bu
durum kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı da
kolaylaştırılmrştır.
Batı Karadeniz Bölümünde; kıyı kesiminde özellikle
Sinop-Bartın arasındaki kıyı boylarında seyrek
nüfuslu bir kuşak göze çarpar. Çünkü Küre Dağları
ve bu dağlar üzerine yayılmış sık orman örtüsü,
64- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
yerleşmeyi güçleştirmiştir. Bartın'ın batısındaki kıyı
kesimi ise daha sık nüfusludur. Zonguldak-Ereğli
çevresinde nüfusun sık olması taşkömürü
yataklarına ve demir-çelik endüstrisine bağlıdır.
Aynı nedenlerden dolayı Karadeniz bölgesinde
yalnızca bu bölüm göç almaktadır.
Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi, nüfusu en fazla olan bölgedir.
2000 nüfus sayımında nüfusu 17.4 milyondur. Aynı
zamanda nüfus yoğunluğu da en fazla olan bölgedir.
Çünkü nüfusun fazlalığına karşılık bölgenin yüz
ölçümü fazla geniş değildir. Marmara Bölgesi'nin
nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının üç katına
yakındır. Bu yoğunluğun başlıca nedeni sanayi
kuruluşlarının çokluğu nedeniyle göçler sonucu
bölge nüfusunun artışıdır. Ayrıca kentleşme oranının
yüksek olması, ulaşım imkanlarının gelişmiş olması,
ticari hayatın canlılığı gibi unsurlar da nüfusun
yoğun olmasında etkili olmuştur.
Marmara Bölgesi'nde Anadolu kesimi Avrupa
kesimine göre daha sık nüfusludur. Bölgenin en
yoğun nüfuslu ili İstanbul'dur. İstanbul'dan sonra
bölgede en yoğun nüfuslu iller, Kocaeli, Bursa,
Sakarya ve Balıkesir'dir, Güney ve Doğu
Marmara'daki verimli ovalar da bölgenin en sık
nüfuslu yerlerindendir.
Çatalca-Kocaeli Bölümü; Türkiye'de nüfus
yoğunluğunun en yüksek olduğu yerdir. Bu durum
endüstrinin gelişmiş olmasıyla ilgilidir.
Güney Marmara Bölümünde de sık nüfus
toplanmıştır. Burada çöküntü ovalarının verimli
toprakları ve endüstrinin gelişmiş oiması nüfusun
yoğun olmasını sağlamıştır.
Ergene Bölümü, bölgede en az yağış alan
bölümdür. Buna karşın topraklar verimli olduğundan
ve ulaşım imkanlarının olumlu etkisiyle nüfus yoğun
toplanmıştır.
Yıldız Dağları Bölümü, bölgede en tenha olan
bölümdür. Önemli ulaşım yollarına sapa kalması,
tarım ve sanayinin gelişmemesi, dağlık ve engebeli
yapısı nüfusun seyrek olmasına neden olmuştur.
Ege Bölgesi
2000 sayımına göre yaklaşık 9 milyon nüfusa sahip
olan Ege Bölgesi, nüfus yoğunluğu bakımından
üçüncü sırada gelir. Bölgedeki en kalabalık iller
İzmirve Manisa'dır.
Ege Bölgesi'nde nüfus yoğunluğu bakımından farklı
özellik gösteren iki kesim vardır. Kıyı Ege, bölge
nüfusunun % 80'nini barındırırken, İç Batı Anadolu
Bölümü, bölge nüfusunun % 20'sini barındırır.
Nüfus dağılışındaki bu büyük farklılık klimatik ve
topoğrafik kökenlidir. Ege Bölümü'nde verimli tarım
alanlarının bulunması, denize iklim nedeniyle
buralarda fazla tarım ürünü alınabilmesi, İç Batı
Anadolu eşiğinde ise verimli tarım alanlarının
bulunmaması ve karasal iklimin etkili olması sonucu
tarımsal üretimin azlığıdır. Ege Bölümü Türkiye'nin
sık nüfuslu yerleridir. Bakırçay, Gediz, Küçük
Menderes ve Büyük Menderes çöküntü
hendeklerindeki verimli ovalar bölgenin en sık
nüfuslu yerleridir. Bu ovalar arasında bulunan
sıradağlar ise çok seyrek nüfuslu yerlerdir. Menteşe
yöresi dağlık ve önemli yollara ters düştüğünden
tenhadır.
Akdeniz Bölgesi
Bölgenin 2000 yılı nüfusu 8.7 milyondur. Buna
karşılık yüz ölçümü ondan çok daha geniştir. Bunun
doğal sonucu olarak, nüfus yoğunluğu azdır. Bu
durumu doğuran başlıca etken, Toros Dağları'nın
çok geniş alan kaplamasıdır. Bölgenin % 9O'ı
Toroslartarafından işgal edilmiş olduğu için Akdeniz
Bölgesi, kıyı bölgelerimiz arasında en seyrek
nüfuslu olanıdır. Çıplak kalkerlerle örtülü verimsiz
arazilerin geniş yer kaplaması da az nüfuslanmanın
diğer bir nedenidir.
Akdeniz Bölgesi'nde en sık nüfuslanmış yerler
verimli tarım alanlarıdır. Buralar kıyıda Çukurova,
Antalya düzlüğü ve İskenderun körfezi çevresi, iç
kesimlerde ise Amik ovası, Kahraman Maraş ovası
ve göller yöresindeki ovalardır. Çukurova ve
Kahraman Maraş ovalarında nüfusun sık olmasında
verimli tarım alanlarının yanında sanayi
kuruluşlarının fazla olması da etkilidir. Antalya
çevresindeki nüfus yoğunluğunun fazla olmasında
tarımın yanında turizm de önemli bir faktördür.
Bölgenin en tenha yerleri Teke Yöresi ve Taşeli
platosudur.
İç Anadolu Bölgesi
Bölgenin 2000 yılı nüfusu 11,5 milyonu aşmıştır.
Hem nüfus, hem de yüzölçümü bakımından bölgeler
arasında ikinci sırada yer alır. İç Anadolu
Bölgesi'ndeki nüfus, ovalarda ve alçak platolar
üzerinde toplanmıştır. Konya ovası, Ankara, Kayseri
ve Eskişehir ovaları bölgenin başlıca sık nüfuslu
yerleridir. Buna karşılık bölgede çok seyrek nüfuslu
yerler de vardır. Tuz gölü çevresindeki verimsiz
topraklardan oluşan ve yarı kurak iklime sahip olan
alçak düzlükler ile onların çevresindeki platolar
 -COGRAFYA- 65

(Cihanbeyli, Obruk ve Haymana platoları) seyrek sayısı, oranın yüz ölçüme bölünerek
nüfuslu yerlerdir. Yukarı Kızılırmak bölgenin en hesaplanmasıdır.
tenha bölümünü teşkil etmektedir.
Toplam Nüfus
Aritmetik nüfus yoğunluğu =
İç Anadolu Bölgesi'nde nüfusunun çoğu, verimli Yüz Ölçümü
tarım alanlarında ve akarsu boylarında, yolların Marmara Bölgesi aritmetik nüfus
geçtiği alanlarda, yağışın fazla olduğu dağ yoğunluğunun en çok, Doğu Anadolu Bölgesi ise
eteklerinde yoğunlaşmıştır. Bunların başında Ankara en az olduğu bölgedir.
ve Konya gelir. Bu iki ilin nüfus toplamı, bölge
nüfusunun yarısını oluşturur.
TURKİYE'DE SAYIM YILLARINA GÖRE
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
ARİTMETİK NÜFUS YOĞUNLUĞU
Nüfus ve yüz ölçümü olarak en küçük coğrafi Sayım i Nüfus ! Aritmetik Aritmetik
bölgemizdir. 2000 sayımına göre 6.6 milyon nüfusa Yılları [ Yoğunluk(2)
sahiptir. Bölgedeki en sık nüfuslanmış il 1927 |13 648 273 i 17,6 İ 16,8
Gaziantep'tir. Bu ilin yoğun nüfuslu olmasındaki en 1935 116 158 018 20,8 19,9
büyük etken, sanayi kuruluşlarının fazla olmasıdır. 1940 117 820 950 22,8 21,9
1945 118 790 174 24,1 23,0
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde GAP çerçevesinde 1950 İ20 947 188 I 26,9 | 25,7
Fırat ve Dicle ırmakları üzerinde planlanmış olan 1955 24 064 763 30,9 29,5
barajların tamamlanması ve Şanlıurfa tünellerinin 1960 27 754 820 35,6 34,0
hizmete girmesiyle çok geniş bir alan sulamalı 1965 31 391 421 40,3 38,5
tarıma geçecektir. Bundan dolayı bu bölgeye 1970 135 605 176 45,7 43,7
dışardan göç gelmeye başlayacak, böylece nüfus 1975 İ40 347 719 51,7 49,5
sayısı ve nüfus yoğunluğu hızla artacaktır. 1980 144 736 957 57.4 54,9
1985 I50 664 458 72,0 62,2
Doğu Anadolu Bölgesi
1990 İ56 473 015 73,9 69,3
Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'nin en geniş yüz 2000 İ67 803 927 87,5 83,2
ölçümüne sahip bölgesidir. Buna karşılık çok az 1) Gerçek Alana göre

nüfusa sahiptir. 2000 sayımına göre nüfusu yaklaşık 2) İzdüşüm alana göre

6 milyondur. Bölgede nüfusun az olmasının temel b. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu

nedeni olumsuz coğrafi koşullardır.
Bir ülkede yaşayan toplam nüfusun o ülkenin tarım
Şiddetli karasa! iklim, yüksek dağların geniş alanlar topraklarına bölünmesiyle elde edilen nüfus
kaplaması, tarım alanlarının azlığı, sanayi yoğunluğudur.
kuruluşlarının yetersizliği gibi sebepler bölgede
Toplam Nüfus
insan yaşamını zorlaştıran çevre koşullarıdır. Fizyolojik nüfus yoğunluğu =
Tarım alanları
Bölgede nüfusun nispeten sık olduğu yerler, dağlar
Türkiye'nin fizyolojik nüfus
arasındaki ovalardır. Bunlar; Erzurum, Erzincan,
yoğunluğu ilden ile ve bölgeden bölgeye değişiklik
Pasinler, Elazığ, Iğdır, Malatya, Muş, Bulanık
gösterir. Fizyolojik nüfus yoğunluğunun en fazla
ovalarıdır. Bölge nüfusunun % 9O'ı bu ovalarda ve
olduğu bölge Marmara Bölgesi'dir. En az olduğu
ovaları birbirine bağlayan vadilerin tabanındaki tarım
bölge ise İç Anadolu Bölgesi'dir.
alanlarında toplanmıştır.
c. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu
3. NÜFUSYOĞUNLUĞU
Bir bölge ya da ülkede yaşayan çiftçi nüfusunun o
Belirli bir alanda yaşayan nüfusun, o alana oranıdır.
yerdeki tarım topraklarına bölünmesiyle elde edilen
Nüfus yoğunluğu, üç şekilde hesaplanır.
nüfus yoğunluğuna tarımsal nüfus yoğunluğu
a. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu denir.

Belli bir yerde kilometre kareye düşen insan Tarımsal nüfus yoğunluğu = Tarımla uğraşan Nüfus
sayısına aritmetik nüfus yoğunluğu denir. Tarımsal arazi

Pratik olması bakımından en çok kullanılan

hesaplama yöntemidir. Bir yerde yaşayan insan
66- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

Tarımsal yoğunluk ülkemizin değişik yörelerinde V9 birimleri kurmak çok zordur. Tuzlu topraklar,
değişik illerinde birbirinden farklıdır. Karadeniz çıplak kayalıklar ve bataklıklar yerleşmelerin
Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi illerinde yoğunluk bulunmadığı alanlardır.
fazladır. Çünkü bu illerde toprak azdır. Buna karşılık
Türkiye'de yerleşme üzerine etkileri bulunan
Orta ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ve
faktörleri maddeler halinde belirtmekte yarar vardır.
Trakya'da tarımsal nüfus yoğunluğu azdır. Çünkü
Bunlar, fizikî faktörler ile beşerî ve ekonomik
buralarda tarım arazileri geniştir. Ege, Akdeniz
faktörler olarak iki grup altında toplanır.
Bölgeleri ve Güney Marmara'daki tarımsal nüfus
yoğunluğu ise Türkiye ortalaması civarındadır. Fizikî coğrafya faktörleri
- Klimatik faktörler (yağış ve sıcaklık)
NUFUSUMUZUN BOLGELERE DAGILIMIVE
NÜFUS YOĞUNLUKLARI (2000) - Topoğrafik faktörler (yükseklik, yamaç eğimi ve
Coğrafi Bölge. Nüfus Yoğunluk Yılhk Nüfus bakı)
(2000) Artış Hızları
- Toprak faktörü
Marmara Böl. 17 365 027 241 26,7
- Hidrolojik faktör (yer altı ve yer üstü suları ile
Ege Bölgesi 8 938 781 100 16,3 sıcak su kaynakları)
Akdeniz Böl. 8 706 005 98 21,4
- Bitki örtüsü faktörü
İç Anadolu Böl. 11 608 868 63 15,8
Beşerî ve ekonomik coğrafya faktörleri
Karadeniz Böl. 8 439 213 73 3,7
D. Anadolu Böl. 6137 414 42 13,8 - Tarım
G. D. Anadolu Böl. 6 608 619 88 24,8 - Madencilik
Türkiye 67 803 927 88 18,3 - Ticaret
- Turizm
TÜRKİYE'NİN YERLEŞME COĞRAFYASI - Ulaşım
Yerleşim birimlerinin sınıflandırılması, coğrafî - Sanayi
dağılışları, özellikleri, tarihî gelişimleri ve bunların TÜRKİYE'DE YERLEŞME ŞEKİLLERİ
günümüzdeki sorunları gibi konular yerleşme
coğrafyasının konularıdır. Yerleşme, insanların Türkiye'de yerleşmeler iki farklı şekilde sınıflandırılır.
belirli bir alanda yaşamaya başlama eylemidir. İdarî sınıflamaya göre yerleşmeler şöyledir:

Yerleşme alanlarını belirleyen ve sınırlandıran çeşitli - Köy

faktörler vardır. Bunlar; - İlçe (kaza)
- Denizler, çok soğuk, çok sıcak ve çok kurak - İl (vilayet)
yerler bunların başında gelir. Soğuk çöller Yerleşme Coğrafyası açısından yerleşmeİ9r şöyle
olarak da nitelendirilen kutup çevrelerindeki aşırı sınıflandırılır:
soğuk ve kurak yerlerde sürekli yerleşmeler
J J
yoktur. Sıcak çöller de yerleşmeleri - Köyaltı
y yerleşmelern .. . . .
^Kırsalyerleşmeler
sınırlandmlan önemli doğal faktörlerdendir.
- Köyler
Sürekli olarak sıcak ve kurak olan bu çöllerde,
insanların yaşamaları çok zordur. Onun için - Kasabalar Kentsel yerleşmeler
buralarda da yerleşim birimleri çok azdır. - Kentler
Bitki örtüsü olarak yerleşmeyi etkileyen en
önemli faktör, ormanlardır. Sık ve geniş alanlara Bir yerleşim birimindeki insanların çoğu geçimini
yayılmış ağaç toplulukları olan ormanlarda tarımdan elde ediyorsa burası kırsal yerleşmedir.
yerleşmeler bulunmamaktadır. Türkiye'de Buna karşılık nüfusun çoğunun geçimini sanayi ve
Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde bulunan hizmet sektörlerinde çalışarak sağladığı yerleşim
ormanlık yerler yerleşimlerin bulunmadığı birimleriyse, kent yerleşmeleri grubuna dahildir.
alanlardır. KIRSAL YERLEŞMELER
Topoğrafik özellikler de yerleşmeyi etkiler. Türkiye'deki kır yerleşmeleri; köy altı yerleşmeleri,
Yüksek yerlerde ve dik yamaçlarda yerleşim köyler ve kasabalar olmak üzere üç gruba ayrılır.
 -COĞRAFYA-
a. Köy altı yerleşmeleri: Tek mesken ile köy
arasındaki yerleşmelerdir. Köy altı yerleşmeleri
şunlardır:
Yayla, Mezra, Ağıl, Divan, Çiftlik, Dam, Oba
b.Köy Yerleşmeleri: Köyler, Türkiye'de en çok
bulunan idarî birimdir. Kırsal yerleşmelerin en
önemlisi olan köyler, sürekli yerleşim birimleridir.
Köylerdeki evler bazen dağınık, bazen ise toplu
olarak bulunur. Su kaynaklarının kıt olduğu, tarım
alanlarının geniş yayılım gösterdiği yerlerdeki köyler,
toplu yerleşme özelliğindedir. Ancak tarım
alanlarının küçük parçalar halinde dağılmış olduğu
ve su bulma sorununun olmadığı Doğu Karadeniz
bölümündeki köy evleri birbirinden uzaktadır. Bu tür
yerleşmeye de dağınık yerleşme denir.
KENTYERLEŞMELERİ
Kentsel yerleşmeler kasabalar ve şehirler olarak iki
başlık altında toplanır.
Kasaba Yerleşmeleri: Köy ile kent arasında geçiş
özelliği gösteren kasabalar, nüfusu 3.000-10.000
arasında olan, bazı özellikleriyle kente benzeyen
yerleşmelerdir. Kasabalar kırsal yerleşmelerin en
büyüğü olan köyler ile gerçek şehirler arasında
geçiş niteliği gösterir. Kasabalar kendini hem köy
hem de şehir karakterleriyle belli eder. Ancak
kasaba yerleşmeleri yönlerini şehirlere çevirdikleri,
az çok şehre özgü fonksiyonlara sahip oldukları,
mülki ya da mahalli idare merkezi oldukları için kır
yerleşmesi olmaktan büyük ölçüde çıkmışlardır.
Yerleşme coğrafyası açısından en büyük yerleşim
birimi olan kentler, şehir olarak da adlandırılır.
Kentlerin kırsal yerleşmelerden en belirgin
farklarından biri, nüfusun fazlalığıdır. Yerleşme
coğrafyası yönünden bir yerleşmenin kent özelliği
taşıyabilmesi için nüfusun 10.000'den fazla olması
ve halkın çoğunluğunun geçimini tarım dışı
ekonomik alanlardan sağlaması gerekir.
Şehirlerin çeşitli fonksiyonları vardır. Bunlar;
İdari fonksiyon: Bir yerin kent olabilmesi için
gerekli koşullardan biri idarî fonksiyondur. İdari
fonksiyon ise illerde valilik, ilçelerde kaymakamlık
tarafından yerine getirilir.
Ekonomik fonksiyon: Şehirlerin yerine getirdiği
önemli fonksiyonlardan birisi de ekonomik
fonksiyondur. Her kent, ekonomik yönden belirli bir
alanın merkezi durumundadır. Ekonomik
fonksiyonun başında ticari faaliyetler gelir. Çünkü
67
kent, hem kendi kalabalık nüfusu için hem de
çevresi için alışveriş merkezidir.
Kültürel fonksiyon: Şehirlerde toplanmış olan
hizmetlerin bir kısmını da kültürel fonksiyon
oluşturur. Kültürel fonksiyonlar ekonomik ve idari
fonksiyonlar kadar önemli olmamakla birlikte,
şehirlerin gelişmesinde ve önemlerinin
korunmasında başlıca etkenlerden biridir.
Hizmet fonksiyonu: Hizmet fonksiyonu kır ve kent
yerleşmelerini birbirinden ayıran önemli faktörlerden
birisidir. Kentler bankacılık, sigortacılık, eğitim,
sağlık, lokantacılık, otelcilik gibi hizmet alanlarında
da çevrelerinin merkezi durumundadır.
Kent ve kır yerleşmeleri arasında, farklılıklar
vardır. Bunlar:
Yönetim farklılığı: Bütün kentler, belediye örgütü
bulunan yerleşim merkezleridir. Buna karşılık
köylerin büyük çoğunluğunda belediye örgütü
bulunmaz. Köyler, birer muhtar tarafından yönetilir.
Nüfus farklıhğı: Kır yerleşmeleri, kent
yerleşmelerine göre az nüfuslu birimlerdir.
Ekonomik fonksiyon farklılığı: Kır yerleşmelerinde
hâkim olan ekonomik faaliyet tarımdır. Kentlerde ise
sanayi ve hizmet sektörü çok daha yaygındır.
Plânlama farklılığı: Kentler, plânlı yerleşme
birimleridir. Kent yerleşmeleri; sanayi bölgeleri,
ticaret bölgeleri, mesken alanları gibi ikinci
dereceden yerleşme bölgelerine (semtlere)
ayrılmıştır. Ayrıca, cadde ve sokak sistemi, parklar
ve yeşil alanlar, sağlık ve eğitimle ilgili ihtiyaçlara
yönelik kullanım alanları, ihtiyaçla orantılı olarak
plânlanmış durumdadır.
Oysa kır yerleşmelerinin; deprem, yangın, sel, su
baskını ve çığ düşmesi gibi afetler sonucu tahrip
görerek yeniden kurulanlarının dışındakiler, genel
olarak plânsız yerleşmelerdir.
Türkiye'de kentlerin kurulmasını ve gelişmesini
etkileyen beşerî faktörler şunlardır:
- Sanayi faktörü
- Tarım faktörü
- Siyasî (idarî) faktör
- Ticaret faktörü
- Ulaşım faktörü
- Turizm faktörü
- Askerî faktör
68- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Fonksiyonları dikkate alınarak Türkiye'deki
kentler şu şekilde sınıflandırılabilir:
Tarım kentleri: Küçük kentlerimizin pek çoğunda
ailelerin bir kısmının geçimleri, büyük ölçüde tarım
faaliyetine dayanır.
Şehir kuruluşu ve gelişmesinde tarımsal etkinlikler
ön plana çıkmıştır. Bu kentlerdeki endüstri
kuruluşlarının çoğu tarım ürünlerine dayalıdır.
Tarım kentlerinin büyümeleri, çevresindeki tarım
alanlarının genişliğine ve tarımsal üretim miktarına
bağlıdır.
Ticaret kentleri: Ticaret, kentlerin kuruluşunu ve
gelişmesini etkileyen önemli ekonomik
fonksiyonlardan biridir. Ticaret kentleri, ticarete konu
olan malların alınıp satıldığı, üretildiği, depolandığı
çok sayıda iş yerleri ile gelişmiştir. İşyerlerinin geniş
alanlar kapladığı ticaret kentlerinde yaşayan
insanların çoğunluğu ticaretle uğraşırlar.
Ticaretin şehirlerde önemli bir fonksiyon kazanması
için;
- Şehrin kara ve deniz ulaşımı gibi coğrafi
koşullar açısından konumunun uygun olması
- Ticari değeri olan mal üretiminin yapılması
- Hinterlandın geniş olması gerekir.
Ticaretin en çok geliştiği kentler İstanbul ve
İzmir'dir.
Sanayi kentleri: Bu kentlerde yaşayan halkın
başlıca iş alanı sanayidir. Büyük şehirlerin
çevresindeki ve içindeki sanayi kuruluşları, kentlerin
gelişmesine önemli etkiler yapmıştır. Karabük,
Karadeniz Ereğlisi ve İskenderun gibi kentlerimiz,
demir-çelik fabrikaları ile bugünkü durumlarına
gelmişlerdir.
Liman kentleri: Liman kentlerinin büyüklüğü, o
limanın ticaret hacmine ve hinterlandının genişliğine
bağlıdır. Bu da limanla iç bölgeler arasındaki ulaşım
imkânlarıyla yakından ilgilidir. Doğal bir limana sahip
olan Sinop, ulaşım şartlarının elverişsizliği nedeniyle
gelişememiş, buna karşılık iç bölgelere bağlantısı iyi
olan Samsun, daha çok gelişmiştir. Hinterlandı daha
geniş, ticaret hacmi daha büyük olan İzmir ise
Samsun'a göre daha çok gelişmiştir.
Başlıca liman kentlerimiz İstanbul, İzmir, Trabzon,
Zonguldak, Giresun, Samsun, Antalya, Mersin ve
İskenderun'dur.
Askeri kentler: Çorlu, Sarı kamış, Erzurum,
Erzincan, Konya ve Malatya gibi askeri tesislerin
olduğu şehirlerin gelişmesinde askeri fonksiyonun
da çok önemli payı vardır.
İdari Kentler: Bazı kentler idari merkez olmaları
nedeniyle gelişmişlerdir. Örneğin Ankara'nın
bugünkü duruma gelmesinin başlıca nedeni başkent
olmasıdır. Konya, Bursa, İstanbul ve Edirne gibi
kentlerin gelişerek büyümelerine geçmişte farklı
dönemlerde başkent olmaları etki yapmıştır.
Kentlerimizin sorunları
Türkiye'deki kentleşme, ülkemizin kalkınmakta
olduğunu göstermekle birlikte, pek çok sorunu da
beraberinde getirmiştir. Hızlı kentleşmenin yol açtığı
başlıca sorunlar şunlardır:
Gecekondu sorunu: İmar ve yapı işlerini
düzenleyen kanun ve yönetmeliklere bağlı
kalınmadan ve genellikle devlet arazisi üzerine,
izinsiz olarak yapılan konutlar yurdumuzda
gecekondu olarak adlandırılmaktadır. Gecekondular,
kaçak yapılaşma ürünü olup, genellikle kentlerin
çevresinde ayrı semtler oluşturur. Bu semtler, kırsal
kesimden kentlere olan hızlı göçün doğurduğu
sağlıksız kentleşmenin göstergesidir. Buralar alt
yapı hizmetlerinin tam olarak bulunmadığı yerlerdir.
Bunun için, sağlık yönünden bazı sakıncaları
bulunan yerleşim üniteleridir. Buralar çok hızlı ve
plânsız olarak geliştiği için, yerel yönetim hizmetleri
yeteri kadar ve zamanında götürülememektedir.
TÜRKİYE'DE MESKEN TİPLERİ
Mesken, en küçük yerleşim birimidir. Kır
yerleşmelerindeki evlerin yapısında genellikle çevre
faktörleri etkili olur. Bunlar iklim, jeolojik yapı ve bitki
örtüsüdür. Beşeri faktörler ise; gelir, görgü ve kültür
düzeyidir.
Ahşap meskenler: Ahşap meskenler, orman kenarı
yerleşim birimlerinde yaygındır. Özellikle Karadeniz
Bölgesi'nde ahşabın meskenlerde kullanım oranı
daha fazladır.
Kerpiç meskenler: Bu tür meskenler, ormandan
uzak ve ev yapımı için elverişli taşlardan mahrum
olan yörelerde yapılmaktadır. Kerpiç evler genellikle
Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da görülür.
Taş meskenier: Meskenlerde kullanılan taşlar,
genellikle yakın çevreden sağlanır.
Doğu Anadolu'daki evlerde çok kullanılan siyah
renkli taşlar bazalttır. Dış püskürük bir taş olan
bazalt, özellikle Erzurum - Kars ve Ardahan
platolarında, Van Gölü kuzeyinde, Güneydoğu
 -COGRAFYA- 69

Anadolu'da (Karacadağ çevresinde) oldukça

yaygındır. ÇOZUMLU KONU
İç Anadolu'nun bazı yörelerinde mesken yapımında, KAVRAMA TE5Tİ
yaygın olarak kalker kullanılırken, Ürgüp - Nevşehir -
Avanos çevresinde ise yonu taşı olarak adlandırılan
açık renkli volkanik taşlar yapı malzemesi olarak 1. Büyük kentlerdeki hızlı nüfus artışının temel
kullanılmaktadır. Ankara çevresinde ise Andezit, nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
(Ankara taşı) çok önemlidir.
A) Ulaşımın gelişmiş olması
Ege Bölgesi'nde ise Menderes masfinin yüzeye B) İş olanaklarının fazla olması
çıktığı yerlerden sağlanan metamorfik şistler C) Alt yapı hizmetlerinin gelişmiş olması
oldukça yaygındır. D) Okuryazaroranınfazlaolması
Akdeniz Bölgesi'nde de meskenlerde kullanılan E) Doğum oranın fazla olması
taşların başında kalker gelir.
Betonarme meskenler: Son zamanlarda kasaba ve
kentlerde yapılan meskenlerin tamamına yakınında
beton ve tuğla malzeme kullanılmıştır. Mesken
şekilleri üzerinde, yakın çevreden kolay ve ucuza
temin edilen yapı malzemesinin etkisi önemlidir.
Ancak iklimin yağış miktarına sıkı sıkıya bağlıdır. 2. Ulkemizdeki iklim koşullarını düşünürsek
Örneğin yağışın yağmur şeklinde ve fazla olduğu aşağıdaki yapı malzemeleri ve bölgelerden
Karadeniz Bölgesi'nde çatılar daha dik olmaktadır. hangileri doğru eşleşmiştir?
Bu durum çatıdan evin su alması ihtimalini Bölge Yapı Malzemesi Bölqe Yaoı malzemesi
A) Akdeniz Kesme taş-ahşap Karadeniz Ahşap
azaltmaktadır.
B) D. Anadolu Ahşap iç Anadolu Kerpiç
C) Ege Kesme taş D. Anadolu Ahşap
D) Karadeniz Toprak iç Anadolu Ahşap
E) Ege Ahşap Karadeniz Toprak

UJ

3. Nüfusla ilgili bilgiler, genellikle nüfus sayımı

sonuçlarından elde edilir. Bu sayımlarda;
I. Nüfusun sayısı / erkek-kadın nüfusu
II. Kalkınma hızı
III. Meslek grupları
IV. Yaş durumu
V. Nüfusa bağlı yatırımların oranı
Yukarıdaki bilgilerden hangilerine ulaşılamaz?

A) I ve III
B) II ve V
C) II ve I
D) IV ve V
E) III ve II
70- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

4.

Yukarıdaki Türkiye haritası üzerinde

numaralandırılan noktaların hangisinde şehir
nüfusu en fazladır? Sayım Yılları — Nüfus artış
hızı □ Nüfus miktarı
A)lll B)ll C) IV D)l E) V
Yukarıdaki grafikte Türkiye nüfusunun 1927-2000
yılları arası durumu gösterilmiştir.
Bu grafiğe bakarak aşağıdakilerden hangisini
söyleyemeyiz?
5. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye'de nüfus sayımı A) 2000 yılında 6 milyondan fazla nüfusa sahip
yapılmasının nedenlerinden biri değildir? olduğu
A) Konut miktarını ve tiplerini belirlemek B) Nüfus artış hızının en az 1945 yılında olduğu
B) Ülke nüfusunun artış oranını tespit etmek C) 1945 yılındaki en az nüfus artışının sebebinin II.
C) Ülkedeki nüfusun sayısını bilmek Dünya savaşı olduğunu
D) Ülkedeki yaş gruplarını belirlemek D) En fazla nüfus artışının 1955 yılında olduğunu
E) Ülkedeki nüfusun kadın/erkek sayısını E) Yıllar arasındaki farkları
belirlemek

9. /£A ^7X Yandaki grafikte, 1990 yılının

genel nüfus sayımına göre
Türkiye nüfusunun bölgelere
6. Kırsal kesimden büyük şehirlere göçün temel
sebebi aşağıdakilerden hangisidir? göre dağılımı verilmiştir

A) Ulaşımın gelişmiş olması

B) Alt yapı hizmetlerinin fazla olması
C) İş imkanlarının fazla olması Grafikte VII numara ile gösterilen bölge,
D) Sağlık hizmetlerinin gelişmiş olması aşağıdakilerden hangisidir?
E) Eğitim olanaklarının fazla olması A) Ege Bölgesi
B) Akdeniz Bölgesi
C) Güney Doğu Anadolu Bölgesi
D) İç Anadolu Bölgesi
E) Doğu Anadolu Bölgesi
7. Doğu Karadeniz Bölümü'nde dağınık yerleşme
görülürken İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu
Bölgesi'nde toplu yerleşme görülmesinin temel
nedeni nedir? 10. Aşağıdaki illerin hangisinde tarımsal nüfus
yoğunluğu azdır?
A) Ulaşım olanakları
B) Bitki örtüsü A) Konya
C) Geleneksel yapı Su B) Hakkari
D) kaynakları Tarım C) Artvin
E) faaliyetleri D) Rize
E) Trabzon
 -COĞRAFYA- 71

H.Aşağıdaki merkezlerden hangisinde 15. Gelişmiş bir ülkenin nüfus ve ekonomik

Fethiye'dekine benzer bir nüfus artışı vardır? özelliklerine baktığımızda aşağıdakilerden hangisi
A) Bursa sövlevemeviz?
B) İskenderun A) Yaşlı nüfusun fazla olması
C) Alanya B) Sanayisinin gelişmiş olduğu
D) Batman C) Yaşam standartlarının yüksek olması
E) Adana D) Hizmet ve tarım sektöründe çalışan nüfus fazla
olması
E) Kullanılan elektrik miktarının fazla olması

12. Türkiye'deki nüfusun dağılışı üzerinde

aşağıdakilerden hangisi enaz etkilidir?
A) Karstik şekiller 16. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nüfusunun
B) Turizm faaliyetleri dağılışını etkileyen fiziki etkenlerden biri degildir?
C) Tarım alanları A) Verimli topraklar
D) Endüstri kuruluşları B) Yüksek ve dağlık alanlar
E) Yüzey şekilleri C) Kıyı bölgelerde iç bölgelere oranla nüfusun
fazla olması
D) Alüvyol ovalar
E) Ulaşım yollarının kavşak noktaları
tn
"o
cr
LU
Û
13. Bir ülkede nüfus yapısı, o ülkede yaşayan insanların co
tn
sosyo ekonomik özelliklerini kapsar. o.
£§
Bu özelliğe göre, aşağıdakilerden hangisi, "_ı.-2=
'ö 17. Aşağıdaki bölgelerin hangisinde aritmetik nüfus
nüfusun yapısal özellikleri içinde ver almaz? UJ
yoğunluğu en fazladır?
A) Yaş dağılımı
B) Aritmetik nüfus yoğunluğu A) İç Anadolu Bölgesi
B) Güney Doğu Anadolu Bölgesi
C) Cinsiyet dağılımı
C) Marmara Bölgesi
D) İş kollarına dağılımı
E) Eğitim seviyesi D) Ege Bölgesi
E) Akdeniz Bölgesi

14. I. İşsizlik artar.

II. Mal ve hizmetlere talep artar.
III. Kalkınma hızı azalır. 18. Aşağıdaki bölgelerin hangisinde aritmetik nüfus
IV. Üretim artar. yoğunluğu en azdır?
V. Piyasa genişler, yeni yatırım sahaları açılır. A) Marmara Bölgesi
B) G. Doğu Anadolu Bölgesi
Yukarıda numaralandırılmış cümlelerden hangisi
C) Ege Bölgesi
nüfus artışının olumsuz sonuçları arasındadır?
D) Akdeniz Bölgesi
A) II, IV, V E) Doğu Anadolu Bölgesi
B) I, II
C) III, IV
D) I, III
E) III, V
72- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

19. Aşağıdaki merkezlerden hangisi diğerlerine göre

farklı bir ekonomik faaliyete bağlı olarak gelişim Kalkınma hızı V9 nüfusa bağlı yatırımların oranı
göstermiştir? nüfus artışıyla ilgilidir. Nüfus sayımı ile ilgili değildir.

A) Seydişehir (Cevap B)
B) İskend^run
C) Karabük Şehir nüfusunun en fazla olduğu bölgemiz Marmara
D) Ereğli Bölgesi'dir.
E) Muğla (Cevap D)
Türkiye'de nüfus sayımı 5 yılda bir yapılır. B, C, D, E
seçenekleri nüfus sayımı yapılmasının nedenleridir.
Ancak A s9Ç9neğinde verilen bilgi genel nüfus sayımı
ile değil, yerel yönetimter tarafından belirlenir.
20. Aşağıdakilerden hangisi, ülkemizde nüfus sayımı
yapılmasının amaçlarından biri değildir? (Cevap A)

A) Nüfusun ne kadar arttığını bulmak

B) Okur-yazar sayısını ve öğrenim durumunu
belirlemek Kırsal kesimd^n Ş9hre göçün tem9İ sebebi iş
olan aklarıdır. Diğer s ebepler is e bu s ebebin
C) Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı, kadın-
sonucunda meydana gelmektedir.
erkek V9 çocuk nüfuslarını beürlemek.
D) Konut tipleri V9 bunların dağılımını belirlemek (Cevap C)
E) Çalışma yaşındaki nüfusu ve çalışanların
sayısını belirlemek
7. Doğu Karad^niz Bölümü'nde su problemi olmadığı
için yerleşmenin dokusunda ana unsur olarak önem
o
taşımaz. Ancak İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolu
21. Aşa ğıd aki y erlerin ha ngi sind eki nüf us m
Bölgeleri'nde su probtemi olduğu için y9rİ9şme
yoğunluğunun azlığı karstik yapısının yaygın ^
dokusu topludur.
olmasına bağlıdır? 8
(Cevap D)
o
Sfİ

A) Tuz Gölü Çevresi

8. A, B, D V9 E seçeneklerinde verilen bilgileri grafiğe
B) Ment9şe Yöresi bakarak söyleyebiliriz. Ancak C seçeneğindeki bilgiye
C) Taşeli Platosu grafiğe bakarak ulaşamayız.
D) Yıldız Dağları Bölümü
(Cevap C)
E) Ağrı Yöresi

9. Türkiye nüfusunun % 24'ü Marmar a, %16'sı İç

Anadolu, %15'i Eg9, %14'ü Akdeniz, %13'ü
Karadeniz, %10'u Güney Doğu Anadolu Bölgesi, %8'i
ÇÖZÜMLER
Doğu Anadolu Bölgesi'ndedir.
1. Büyük kentlerde nüfus artışına bağlı olarak, hizmet
(Cevap E)
sektörünün geüşmesi iş olanaklarının fazla olması
sonucunu ortaya çıkarır. Bu yüzd9n büyük kentlere iç
göçün fazla olması nedeniyle nüf us daha hızlı
artmıştır. 10. Bir bölge ya da ülkede yaşayan çiftçi nüfusunun o
yerdeki tarım topraklarına bölünmesiyle elde edilen
(Cevap B)
nüfus yoğunluğuna tarımsal nüfus yoğunluğu denir.
Tarımla uğraşan Nüfus
2. İktim her şeye etki ettiği gibi mesken malzemesine de Tarımsal nüfus yoğunluğu =
etki etmektedir. Akd^niz Bölgesi'nde malz9m9 bulma Tarımsal arazi
kolaylığı ve ikliminin yumuşaklığı nedeniyle Kesm9
Tarımsal yoğunluk ülkemizin değişik yörelerinde V9
taş ve ahşap birNkte kullanılır. Karad9niz Bölgesi'nde
değişik illerinde birbirinden farklıdır. Karadeniz
iklimin etkisi V9 malzeme kolay olması sadece ahşap
Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi iilerinde yoğunluk
malzemeyi kullanmaya yönlendirmektedir.
fazladır. Çünkü bu illerde toprak azdır. Buna karşılık
(Cevap A)
 -COĞRAFYA- 73

Orta ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ve
Trakya'da tarımsal nüfus yoğunluğu azdır. Çünkü
buralarda tarım arazileri geniştir. Karadeniz Bölgesi
ve Doğu Anadolu Bölgesi illerinde yoğunluk fazladır.
Çünkü bu illerde toprak azdır. Verilen illere
baktığımızda Konya'nın tarımsal nüfus yoğunluğu
azdır.
(Cevap A)
11. Fethiye ve Alanya'da turizmden dolayı nüfus artışı
vardır. Bursa'da çeşitli endüstri kolları Adana'da ise
tarımdan dolayı nüfus artışı vardır.
(Cevap C)
12. Türkiye'de yerleşim üzerinde tarım alanları endüstri
kuruluşları, turizm faaliyetleri, y^ryüzü şekilleri önemli
etkiye sahipken, karstik şekillerin yerleşmede etkisi
daha azdır.
(Cevap A)
13. A, C, D, E şıkları nüfus yapısı ve sosyo ekonomisini ,<o
yansıtmaktadır. B şıkkı ise nüfusun yüzölçümüne a-
oranını göstermektedir.
21. Karstik yapının yaygın olduğu yerlerde yağışın fazla
Q olmasına karşın yeraltına sızmanın çok olması, yer
(CevapB) %
Q
14. II, IV, V numaralı cümleler nüfus artışının olumlu
sonuçları arasındadır. Ancak; I ve III numaralı
cümleler nüfus artışının olumsuz sonucudur.
(Cevap D)
18. Aritmetik nüfus yoğunluğunun en az olduğu bölge,
Doğu Anadolu Bölgesi'dir.
(Cevap E)
19. İskenderun, Karabük ve Ereğli buralarda kurulan
demir-çelik endüstrisine bağlı olarak, Seydişehir ise
alüminyum tesislerinin bulunması nedeniyle gelişmiş
ve nüfusu artmıştır. Muğla ise turizme bağlı olarak
gelişme gösteren bir merkezdir.
(Cevap E)
20. Türkiye'de nüfus sayımı 5 yılda bir yapılır ve nüfus
sayımı ile şu sonuçlar elde edilir.
- Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı, kadın-erkek
ve çocuk nüfusları belirlenir.
- Okur yazar oranı ve bunların öğrenim durumları
belirlenir.
- Çalışma yaşındaki nüfusla, çalışan ve işçi olmayan
nüfus belirlenir.
- Ülke nüfusu ve artış hızı belirlenir.
Konut tipleri V9 dağılımını yerel yönetimler belirler.
(Cevap D)
üstü sularının zayıf olmasına yol açar, bu yüzden
nüfus yoğunluğu buralarda azdır. Türkiye'de karstik
arazinin en fazla olduğu bölge Akdeniz'dir. Bu
bölgede yer alan Taşeli platosu karstik yapısı
nedeniyle Türkiye'nin ve bölgenin en az nüfuslanmış
yerleri arasındadır.
(Cevap C)

15. A, B, C, E seçenekleri gelişmiş bir ülkenin özelliklerini

yansıtmaktadır. D seçeneğinde verilen bilgi ise
gelişmekte olan ülke özelliği göstermektedir.
(Cevap D)

16. A, B, C, D seçenekleri fiziki etmenlerdir. Ancak;

ulaşım yollarının kavşak noktaları beşeri faktörlere
bağlıdır.
(Cevap E)

17. Marmara Bölgesi, aritmetik nüfus yoğunluğunun en

çok olduğu bölgemizdir.
(Cevap C)
74- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

ÇIKMIŞ SORULAR
İstanbul'un Türkiye'nin en fazla iç göç alan ili
ve ÇÖZÜMLERİ
olmasının 9n önemli nedeni iş olanaklarının fazla
olmasıdır.

1. Aşağıdaki grafikte, 1990 genel nüfus sayımına göre (Cevap A)

Türkiye nüfusunun coğrafi bölgelere oransal dağılımı
gösterümiştir.

%24

Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye'nin nüfus

yapısına ait bir özellik değildir? (99 DMS ÖL)
Doğum oranının yüksek olması
Genç ve dinamik yapı göstermesi
Grafikte I numara ile gösterilen bölge
Kadınlar arasındaki okur-yazar oranının
aşağıdakilerden hangisidir? (99 DMS OÖ)
9rkeklerden fazla olması
A) Ege Bölgesi Çalışmaya başlama yaşının küçük olması
B) Marmara Bölgesi Endüstride çalışan nüfusun artmakta olması
C) Karadeniz Bölgesi
A)
D) İç Anadolu Bölgesi 2E
E) Akdeniz Bölgesi O B)
ço C)

Nüfus dağılışında coğrafi bölgeler, bölümler ve

E)
yöreler arasında önemli farkların bulunduğu
görülmektedir. Nüfusun en kalabalık olduğu alanlar
sanayi, ticaret V9 kültür faaliyetlerinin en çok geliştiği
Ülkemizd9 erkek okur-yazar oranı kadın nüfusa göre
yerlerdir. Grafikte I numara ile gösterilen bölge
daha fazladır. C seçeneğinde verilen bilgi Türkiye'nin
nüfusun en yüksek olduğu bölge olan Marmara
nüfus yapısına ait bir özellik değildir.
Bölgesi'dir.
(Cevap C)
(Cevap B)

Türkiye'nin nüfusu ile ilgili aşağıdaki yargılardan

2. Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul'un Türkiye'nin hangisi yanlıştır? (99 DMS L)
en fazla iç göç alan ili olmasının nedenlerinden
biridir? (99 DMS OÖ) A) Nüfus artış hızı azalma eğilimindedir.
B) Nüfusun yarısından fazlası kırsal kesimde
A) İş olanaklarının fazla olması yaşamaktadır.
B) Yükseltinin az olması C) Genç nüfusun toplam nüfus içindeki payı
C) Deniz kıyısında yer alması yüksektir.
D) Okur-yazar oranının fazla olması D) Nüfusun artması işsizliği arttırmaktadır.
E) Çevresinde geniş tarım alanlarının olması E) Büyük kentlerde nüfus artış hızı daha fazladır.

Ülkemizin nüfusunun yarıdan fazlası kentlerde

yaşamaktadır. B seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır.
(C9vap B)
 -COĞRAFYA- 75

5. Aşağıdaki eşleştirilmiş bölgelerden hangisinde

nüfus yoğunluğu ötekilerden fazladır? (2001 KMS)
D^nize kıyısı olan Marmara, Karadeniz, Ege ve
A) Marmara-Ege Akdeniz Bölgesi'nde nüfus iç kesimlerden daha
B) Karadeniz-İç Anadolu fazladır.
C) Ege-Akdeniz
D) Marmara-Doğu Anadolu (Cevap B)
E) İç Anadolu-Güneydoğu Anadolu

Marmara ve Ege Bölgelerinin nüfus yoğunluğu diğer

seç^neklerde v^rilenden daha fazladır. Marmara ve
Ege Bölgelerinde nüfus yoğunluğu Türkiye
ortalamasının üzerindedir.
(Cevap A)

Milyonkişi
6.
KentNüfusu □KırNüfLBU
Yurdum uzda kimi yerleşim birimleri ilk 1950 1960
konumunda bırakılmamış yer değişikliğine 1970 1980
1990
gidilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu tür
değişikliklere neden olan etkenlerden olamaz?
(2001 KMS) 1950 -1990
"ü yıliarındaki
A) Yeni ulaşım yollarına sapa kalması tc
sayım
B) Yapılacak baraj gölünün altında kalacak olması UJ
Q
sonuçlarına göre kırsal ve kentsel nüfus yukarıdaki
C) Doğal afetlerin tehdidinde olması (/}
tfl
a. grafikle gösterilmiştir.
D) Yeni endüstri kuruluşlarına uzak kalması
E) İdari bölümlemelerde değişiklik olması
Buna göre aşağıdakilerden hangisini söylemek
LÜ
doğru olmaz? (2001 KPSS)
>■

Verilen seçen^kler incelendiğinde A, B, C ve D
seçeneğinde yer değişikliğine gidilmesinde etkenler
arasına girerken E seçeneğind9 verilen bilgi neden
olamaz. İdari bölümlerd9n sonra, yerleşim birimleri
kuruldukları bölgeleri terk etmemiş bu yerlerin daha
da gelişmesine yol açmıştır.
(Cevap E)
7. Yurdumuzda denize kıyısı olan bölgelerimizin
ortak özelliği hangisidir? (2001 KMS)
A) Dağların kıyıya paralel uzanması
B) Kıyı kesiminde nüfusun iç kesimden fazla
olması
C) Tarım gelîrinin endüstri gelirinden fazla olması
D) Halkın tem9İ geçim kaynağının balıkçılık olması
E) Kıyı boyunca geniş kumsalların bulunması
A) 1950 yılında kırsal nüfusun payı toplam nüfus
içinde en fazladır.
B) 1950-1980 yılları arasında kent nüfusundaki
artış, kır nüfusundakinden fazladır.
C) Birbirini izleyen sayım dönemleri dikkate
alındığında, kent nüfusundaki 9n fazla artış
1990 sayımındadır.
D) 1950 - 1980 yiiları arasında, kır nüfusundaki
artış hızı değişmemiştir.
E) 1950 - 1980 yıllarındaki sayımlarda nüfusun
yarıdan fazlasını kır nüfusu oluşturmaktadır.
Grafik incelendiğinde 1950-1980 yılları arasında kır
nüfusundaki artış hızı değişmiştir.
(Cevap D)
76- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

9. Hatay ilinin genelde mevsimlik göç almasına karşın, 11. Samsun'da aşağıdakilerden hangisi bu ilde
bu ildeki İskenderun ilçe merkezi yerleşme amaçlı dağınık yerleşmenin Rize'dekinden daha az
göç almaktadır. olmasında etkilidir? (2002 KPSS)
A) Engebeliğin daha az olması
İskenderun'un bu özelliği aşağıdakilerden
B) Yıllık yağış ortalamasının daha az olması
hangisiyle açıklanabilir? (2002 KPSS) C) Balıkçılıkla uğraşanların sayısının daha az
A) Tarım alanlarının geniş olması olıması
B) Balıkçılığın gelişmiş olması D) Nüfus yoğunluğunun fazla olması
C) Endüstri kuruluşlarının yoğun olması E) Tarım ürünlerinin daha çeşitli olması
D) Ulaşım olanaklarının yeterli olması
E) Eski bir yerleşim merkezi olması
Rize: Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer almaktadır.
ÇÖZVM:
Bu bölüm bölgenin 9n dağlık bölümüdür ve dağınık
isk^ndurun'da demir-çelik fabrîkasının bulunması yerleşme tipinin Türkiye'de en çok görüldüğü
nedeniyle, bu il yerleşme amaçlı göç alır. bölümdür.
(Cevap C) Samsun; Orta Karadeniz Bölümünde yer almaktadır.
Bu bölüm yükselti ve engebenin daha az olduğu
bölümdür. Samsunda engebeliğin daha az olması
dağınık yerleşmenin Rize'dekinden daha az
olmasına sebep olmuştur.
(Cevap A)

o
12. Grafikte Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki illerde
10. Tarımsal nüfus yoğunluğu, bir ülkede veya bir S çalışan nüfusun iş kollarına göre dağılışı
bölgede tarım ve hayvancılıkla geçinen nüfusun o § gösterilmiştir.
ülke veya bölgedeki tarım için kullanılan alanın ~
CZHTarım ■■Endüstri EE3Hizmet Bin
bölünmesiyle elde edilir. £j
kişi 300 250 200 150

Buna göre, Doğu Anadolu Bölgesi'nde tarımsal

nüfus yoğunluğunun fazla olması aşağıdakilerden
hangisiyle açıklanabilir? (2002 KPSS) 1
B
A) Genç nüfusun fazla olmasıyla = n
B) Bölge dışına göçün fazla olmasıyla 1= ■=
C) Sebz9 tarımının yaygın olmasıyla J
cz c
c
1w
1 oo H
D) Tarıma elverişli alanların az olmasıyla
50
E) Endüstrinin beürli yerlerde toplanmış olmasıyla
0
azi

Ülkemizde tarımsal nüfus yoğunluğunun dağılışı

incelendiğinde özellikle yağışlı ya da sulanabilen
alanlarda tarımsal nüfus yoğunluğunun arttığı
gözlenir. Ayrıca, arazinin dağlık olması nedeniyle
tarım alanlarının dar olduğu Doğu Anadolu'da
tarımsal nüfus yoğunluğu çok yüksektir.
(Cevap D)
Aşağıdakilerden hangisi bu grafikten
ulaşılabilecek bir sonuç değildir? (2002 KPSS)
A) Verilen tüm illerde, tarım sektöründe çalışanlar
öteki sektörlerden daha fazladır.
B) Endüstri sektöründe çalışma olanakları en fazla
olan il Gaziantep'tir.
C) Verilen tüm illerde, hizmet S9ktöründe
çalışanların tarımda çalışanlara oranı aynıdır.
D) Bölge genelinde, endüstri sektöründe çalışanlar
en azdır.
E) Diyarbakır ve Şanlıurfa'da hizmet sektöründe
çalışanların sayısı birbirine yakındır.
 -COĞRAFYA- 77

Grafiğe göre hizmet sektöründe çalışanların oranı ile Doğal göllerin bulunması nüfus dağılışında etkili
tarımda çalışanların oranı her yerde aynı değildir. değildir.
(Cevap C) (Cevap A)

13. Aşağıdaki grafikte, 1997 genel nüfus sayımına

göre Türkiye nüfusunun coğrafi bölgelere dağılışı 15. Geçtikleri yerlerin endüstri ve kentleşme
gösterilmiştir. durumları göz önüne alındığında, aşağıdaki
akarsulardan hangisinin diğerlerine göre daha az
kirlenmesi beklenir? (2003 KPSS)
%26 A) Meriç
B) Sakarya
C) Büyük Menderes
D) Gediz
E) Aras

Doğu Anadolu'da çok fazla sanayi tesisi

Grafikte I numara ile gösterilen coğrafi bölge ö2
£E bulunmamaktadır.
aşağıdakilerden hangisidir? (2002 KPSS) LU
Q
«3 (Cevap E)
A) Ege (/)
B) Marmara a.
C) Karadeniz
D) İç Anadolu
E) Akdeniz o
UJ

Grafik incelendiğinde I numara ile gösterilen coğrafi 16. Türkiye'de, kıyılarda ve kıyılara yakın yerlerde nüfus
bölge Marmara Bölgesi'dir. Çünkü Türkiye'de en yoğunluğu iç kesimlere göre daha faziadır.
fazla nüfusa sahip bölge Marmara Bölgesi'dir.
Bu genelleme. aşağıdaki yerlerden hangisi için
(Cevap B)
geçerli degildir? (2003 KPSS)
A) Çatalca - Kocaeli Platosu
B) Taşeli Platosu
C) Gediz Ovası
D) Çarşamba Ovası
E) Zonguldak Yöresi
14. Türkiye'de nüfusun bölgelere dağılışında
aşağıdakilerden hangisi en az etkilidir? (2003
KPSS)
Taşeli Platosu kalkerli bir yapıya sahip olduğu için
A) Doğal göller Türkiye'nin en büyük karstik bölgesidir. Karstik
B) Toprakların verimliliği
yapının yaygın olduğu yerlerde yağış fazla olsa da
C) Yerşekilleri
buralarda yeraltına sızma çok olduğu için nüfus fazla
D) İklim koşulları
değitdir.
E) Ulaşım kolaylığı
(Cevap B)
78- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

17. Aşağıdaki grafikte Türkiye'nin beş bölgesinin

yüzölçümleri ve nüfusları gösterilmiştir.
Nüfus
Alan (Bin kişi)
Nüfus ? 20000
Alan 18000
(km2) 20000-r 18000--16000-- ? 16000
14000--12000--10000--800 00-- 14000
12000
600 00 - 10000
- 80000
4 0 00 0 - 60000
- 40000
20000+- 20000
0 0
 gelişmemesi etkendir. Soruyu inc elediğimizde
verilen seç eneklerden A hariç diğerleri Doğu
Doğu Anadolu Bölgesi'nin nüfus yoğunluğu Türkiye
Anad olu Bölg esi'nde nüfus yoğunluğunun
ortalamasının altındadır; dolayısıyla bölge, alanı oranında
Türkiye ortalamasından düşük olmasında etkilidir.
nüfus barındırmaz. Bunda bölgenin yüksek ve engebeli
(Cevap A)
olması, kışların uzun ve sert geçmesi, sanayinin fazla

Bölge

Aşağıdakilerden hangisi bu grafikten

ulaşılabilecek bilgilerden biridir? (2003/2 KPSS)

A) Bölgelere olan iç göç miktarı

B) Bölgelerin nüfus yoğunluğu
C) Bölgelerdeki genç nüfus oranı 19.1. Aityapı hizmetlerinin yetersizliği
D) Bölgelerdeki doğum oranı
II. Çevre kirliliği
E) Nüfusun bölge içindeki dağılışı
■z. o III. Alışveriş merkezlerinin azlığı
fi2
'o
UJ
co Yukarıdakilerden hangisi Türkiye'de büyük
Grafikten bölgelerin nüfus yoğunluğuna ulaşılabilir. s şehirlerin önemli sorunları arasında yer alır?(2004
Nüfus yoğunluğu, belirli bir alanda yaşayan nüfusun O-J O
KPSS)
2 eo
o alana oranıdır. km / nüfus olarak gösterilir. A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I, II
E) II, III
(Cevap B)

Kentleş me oranının en yüks ek olduğu bölge

Marmara Bölgesi'dir. Kentleş me oranı en az
Karadeniz Bölgesi'nde görülür.

Şehirlerin Sorunları;

• Gecekondulaşma

• Düzensiz yapılaşma
18. Doğu Anadolu Bölgesi'nin nüfus yoğunluğunun
Türkiye ortalamasından düşük olmasında • Hava kirliliği
aşağıdakilerden hangisinin etkisi voktur? (2003/2
• Sosyal ve kültürel gelişimin sağlanamaması
KPSS)

A) Çeşitli toprak türleri olmasının • Yeşil ve açık alanların yetersizliği

B) Yükseltisinin fazla olmasının • Çevre kirliliği

C) Ulaşımın olanaklarının kısıtlı olmasının
D) Ekim alanlarının sınırlı olmasının • Altyapı hizmetlerinin yetersizliği

E) İş olanaklarının yetersiz olmasının (Cevap D)

 -COĞRAFYA- 79

20. Türkiye'de konutlarda yapı malzemesi olarak MİLYON KİŞİ

kullanılan taşlar konutların bulunduğu çevrenin 22. MİLYON KİŞİ
jeolojik yapısına bağlıdır.
ERKEK KADIN
Buna göre; Ürgüp, Avanos, Nevşehir konutlarında
yapı malzemesi aşağıdakilerden hangisinin en Yukarıdaki
çok kullanılması grafikte bir
beklenir? (2004 KPSS) B) Kum taşı ülkenin
D) Jips cinsiyet yaş
A) Kalker C) Volkan tüfü
grafiği
E) Granit
verilmiştir.
hangisine
Türkiye'de konutlarda yapı malz^mesi olarak
kullanılan taşlar konutların bulunduğu çevrenin
jeolojik yapısına bağlı olarak gelişir. Buna göre; Bu grafikten aşağıdakilerden
ulaşılamaz? (2004 KPSS)
Nevşehir - Ürgüp çevresinde yer alan volkanik tüf
alanında yapı malzemesi olarak volkanik tüf A) Toplam nüfusa
kullanılır. Iç ve Güneydoğu Anadolu kırsal kesiminde B) Nüfusun fazla olduğu yaş grubuna
C) Kadın erkek nüfusunun farkına
kerpiç; Doğu Anadolu ve Akdeniz kırsal k^siminde
D) Onbeş yaşın altındaki nüfusun toplam payına
taş; Karadeniz kırsal kesiminde ahşap en yaygın
E) Nüfus yoğunluğuna
yapı malzemesidir.
(Cevap C)
'o
cc
LU
Q
m
w
o.
Verilen grafiği incelediğimizde E seçeneğinde
verilen bilgiye ulaşılmaz nüfus yoğunluğunu bulmak
21. Geçtikleri yerlerin endüstrileşme ve kentleşme j
için ülkenin yüz ölçümünü bilmemiz gerekir.
durumları göz önüne alındığında aşağıdaki '
akarsulardan hangisinin daha az kirlenmesi (Cevap E)
beklenir? (2004 KPSS)
A) Ergene B)Zap D)
C) Büyük Menderes Gediz
E) Porsuk

Büyük Menderes -» Ege Bölgesi

Ergene -> Marmara Bölgesi
Zap -> Doğu Anadolu Bölgesi
Gediz -» Ege Bölgesi
Porsuk -> Marmara Bölgesi (Sakarya)
Seçeneklerde verilen akarsulardan Zap dışındakiler
kentleşmenin yoğun olarak hissedildiği bölgelerdedir.
(Cevap B)
80- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

25. Aşağıdakilerden hangisi dağınık yerleşmenin

2
□ Alan Kişi görüldüğü yerlerin ortak özelliklerinden biridir?
(Bin km ) (Bin kişi)
(2005 KPSS)
200-r- T 200 -- 90 -- 80 -- 70 -- 60 -- 50
180-- -- 40 A) Tarım alanlarının geniş olması
160-- a~ 30
B) Yerşekillerinin engebeli olması
140 --
120-- ..... j—|— -- 20 ^ 1 0 C) Endüstrinin gelişmiş olması
I I I IV V D) Ticaretin gelişmiş olması
100 --
80-- E) Ulaşım olanaklarının fazla olması
60--
Yukarıdaki grafiğe göre aşağıdaki
40--
1 yorumlardan hangisi çıkartılamaz? (2005
20" -
KPSS) Arazi yapısının dağlık ve engebeli olması,
23. A) Nüfus yoğunluğu III ve IV'te birbirine 9n meskenlerin bir arada toplanmasına imkan tanıyacak
yakındır. düzlük alanların az olmasına yol açmıştır. Böyle
B) Nüfus yoğunluğu IV numarada en fazladır. yerierde mesk^nter arazide dağınık bir şekilde yer
C) Nüfus en az II numaradadır. alarak, dağınık bir doku özelliği göstermişlerdir.
D) lll'ün nüfus yoğunluğu IV'kinin iki katıdır. (Cevap B)
E) l'de nüfus yüzölçümünün yaklaşık yarısı
kadardır.

2E
Alan İİ9 nüfus arasındaki fark arttıkça yoğunluk o
azalır. Farkın 9n fazla olduğu IV numaradır. Bu
m
n^denle nüfus yoğunluğu en fazla IV'te değil, III m
numaradadır. 8
(C9vapB) S

24. Nüfus yoğunluğunu aşağıdakilerden hangisi

etkilemez? (2005 KPSS)

A) Bitki örtüsü
B) Yükselti
C) Endüstrileşme
D) Su kaynakları
E) Coğrafi Konum

Yoğunluk üzerinde coğrafi konumun etkisi bulunmaz.

Seçeneklerdeki diğer unsurlar nüfusun sık veya
seyrek olmasına etki ederek, yoğunluk üzerinde rol
oynar.
(Cevap E)
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
TEMELYURTTAŞLIKBİLGİSİ | Anayasa Hukukuna Giriş 2
YÜRÜTME FONKSİYONU
Türkiye'de yürütme fonksiyonunun içine özel, somut,
bireysel işlemler yapmak kadar, düzenleyici veya
kural koyucu işlemler yapmak da girer. Cumhuriyetin
bütün Anayasalarında yürütme organının
düzenleyici işlemler yapma yetkisi, doğrudan
doğruya Anayasadan doğmuştur.
Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve
Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve
kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
Yürütme işlemleri düzenleyici işlemler olabileceği
gibi, somut, bireysel, subjektif işlemler de olabilir. C5
cc
UJ
Anayasamız, yürütmenin düzenleyici işlemlerini, a
kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik ve
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi olarak belirlemiştir.
A- KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME
KHK çıkarma yetkisi Bakanlar Kurulunundur. ^
Önceden bir yetki kanunuyla yetkilendirilmedikçe, s
Bakanlar Kurulu kendiliğinden KHK çıkaramaz. Yetki jg
kanunu, çıkarılacak KHK'nın amacını, kapsamını, S
ilkelerini, kullanma süresini ve süresi içinde birden
fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını
gösterir. Yetki kanununun Anayasada sayılan
unsurlardan birini belirtmemesi, bu kanunu
Anayasaya aykırı kılar. Bakanlar Kurulunun istifası,
düşürülmesi, yasama döneminin bitmesi, belli süre
için verilmiş olan yetkinin sona ermesine sebep
olmaz.
Sıkı yönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak
üzere, temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile siyasi
haklar ve ödevler KHK ile düzenlenemez.
ftilgi Nolu /
Bakanlar Kuruluna KHK ile bütçede değişiklik
KHK'ların da Cumhurbaşkanı tarafından
imzalanması gerekir. KHK'lar Resmi Gazetede
yayınlandıkları gün TBMM'ye sunulur. Yetki
kanunları ve bunlara dayanan KHK'lar TBMM
komisyonları ve Genel Kurulunda öncelik ve
ivedilikle görüşülür. TBMM'nin bir KHK'yı olduğu gibi
81
veya
kabul edebileceği gibi, onu değiştirmesi
tümden reddetmesi de mümkündür.
Eğer yetki kanunu, o konuda ancak bir tek KHK
çıkarabileceğini belirtmişse, aynı konunun başka bir
KHK ile yeniden düzenlenmesi, yani çıkarılmış olan
KHK'nın değiştirilmesi mümkün değildir. Buna
karşılık yetki kanunu birden fazla KHK çıkarılmasına
izin vermişse, Bakanlar Kurulunun daha önceki
KHK'yı değiştirebilmesi veya geri alabilmesi gerekir.
KHK hükümlerine dayanılarak yapılmış uygulama ve
kazanılmış haklar saklı kalır.
eilgiNotuf
1961 ve 1982 Anayasalarına göre, Anayasa
Mahkemesi, KHK'nin Anayasaya şekil ve esas
B- SIKIYÖNETİM VE OLAĞANÜSTÜ HAL
KHK'LARI
Sıkıyönetim ve olağanüstü hal KHK'ları
Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan
Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Burada
Cumhurbaşkanının iradesi, şekli bir onay değil,
işlemin asli bir unsurudur. Yetki unsuru bakımından
ikinci bir önemli fark ise, sıkıyönetim ve olağanüstü
hal kararnamelerinin bir yetki kanununa ihtiyaç
göstermemesidir. Temel haklar, kişi hakları ve
ödevleri ile siyasi haklar ve ödevler de bu tür
KHK'larla düzenlenebilir. Anayasaya göre, temel
hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya
tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada
öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınır.
Konu bakımından, sıkıyönetim ve olağanüstü hal
KHK'larının tabii olduğu sınır, bunların ancak
sıkıyönetimin ve olağanüstü halin gerekli kıldığı
konularda çıkarılabilmesidir. Anayasaya göre,
olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş
hallerinde çıkarılan KHK'ların şekil ve esas
bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla,
Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.
Olağanüstü hal yer bakımından ve süre bakımından
sınırlıdır. Ayrıca olağanüstü hal KHK'ları ile,
kanunlarda değişiklik yapılamaz. Bu kararnameler,
Resmi Gazetede yayımlanır ve aynı gün TBMM'ye
82- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ-
sunulur, bunların meclis tarafından onaylanmasına
ilişkin süre ve usul içtüzükle belirlenir.
C-CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ
Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğinin kuruluşu,
teşkilat ve çalışma esasları, personel atama
işlemleri Cumhurbaşkanlığı karamamesi ile
düzenlenir. Bu kararname Cumhurbaşkanının tek
başına, yani Başbakan ve ilgili bakanların imzaları
olmaksızın yapacağı işlemlerden biridir. Dolayısıyla,
Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı diğer
işlemler gibi, idari yargı denetiminin dışında
bırakılmıştır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
hukukumuza 1982 Anayasasıyla girmiştir.
D-TÜZÜKLER
Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek
veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara
aykırı olmamak ve Danıştay'ın incelemesinden
geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir. Tüzükler,
Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi
yayımlanır.
Tüzük yapmaya yetkili tek organ Bakanlar
Kuruludur. Kanunda tüzük yapılacağına dair bir
hüküm olmasına gerek yoktur. Ancak, kanun bir
tüzük yapılmasını öngörmüşse idare, o konuyu
tüzükle düzenlemeden önce, başka bir düzenleyici
işlemle düzenleyemez. Danıştay incelemesinden
geçirilmemiş bir tüzük yok sayılır. Bakanlar Kurulu,
Danıştay incelemesinden sonra ya kendi ilk
tasarısını veya Danıştay'ın değiştirmesini kabul
etmek zorundadır.
E- YÖNETMELİKLER
Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri,
kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve
tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve
bunlara aykırı olmamak şartı ile yönetmelikler
çıkarabilirler.
Yönetmelikler, idarenin en geniş uygulama alanına
sahip düzenleyici işlem türüdür. Aslında, icrai karar
almaya yetkili her idari makamın yönetmelik
yapmaya yetkili olması gerekir. 1961 Anayasasında
yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayınlanacağının
belirtilmiş olmasına karşılık, 1982 Anayasasında
hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede
yayınlanacağının kanunla belirtileceğinden söz
edilmiştir. Bununla birlikte, genel kurallar gereğince
yönetmelikler, yayınlanmadıkları veya tebliğ
edilmedikleri sürece üçüncü kişilere
uygulanamazlar, onların haklarını azaltamazlar.
Yönetmelikler idari yargı denetimine tabidirler.
YASAMAORGANI
1982 Anayasası, TBMM'nin seçim dönemini beş yıl
olarak tespit etmiştir. Cumhurbaşkanı Anayasanın
116'ncı maddesindeki şartlarla TBMM seçimlerinin
yenilenmesine karar verebilir. Savaş sebebiyle yeni
seçimlerin yapılmasına imkân görülmez ise, TBMM
seçimlerinin bir yıl geriye bırakılmasına karar
verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa,
erteleme kararındaki usule göre bu işlem
tekrarlanabilir.
TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara
seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir
defa yapılabilir ve genel seçimlerden otuz ay
geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak boşalan
üyeliklerin sayısı, üye tam sayısının yüzde beşini
bulduğu hallerde, ara seçimlerin üç ay içinde
yapılmasına karar verilir. Genel seçimlere bir yıl
kala, ara seçim yapılamaz.
Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM'de temsilcisi
kalmaması halinde d9 boşalmayı takip eden 90
günden sonraki ilk pazar günü araseçim yapılır.
MİLLETVEKİLLERİNİN SEÇİMİ
A- SEÇİM SİSTEMİ
Türkiye'de uygulanan seçim sistemi % 10 ülke
barajlı d'Hondt sistemidir. D'Hondt sisteminin en
büyük özelliği artık oy bırakmamasıdır.
B-SEÇİM ÇEVRELERİ
1983 Milletvekili Seçimi Kanununa kadar Türkiye'de
her il, bir seçim çevresi sayılmıştır. Bu kanun, fazla
nüfuslu illerin her biri en çok yedi milletvekilliğini
aşmayacak şekilde birden fazla seçim çevresine
bölünmesi ilkesini getirmiş; 1987 tarihli kanun ise
seçim çevrelerini, her biri en çok altı milletvekili
çıkaracak şekilde daha da küçültmüştür.
nilgiNotu.'
| Seçim propagandası, oy verme gününden önceki |
jonuncu günün sabahında başlar ve oy vermel
| gününden önceki günün saat 18.00'inde sona erer. |
| Partilerin her seçim çevresinin çıkaracağı |
! milletvekili sayısı kadar aday göstermeleri kabul I
tir.
I
TBMM UYELERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ
A- TBMM ÜYELİĞİYLE BAĞDAŞMAYAN İŞLER
TBMM üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama
veya onamasına bağlı resmi veya özel herhangi bir
işle görevlendirilemezler. Bir üyenin belli bir konuda
ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca
 -TEMEL YURTTAŞLİK BİLGİSİ-
verilecek geçici bir görevi kabul etmesi Meclisin
kararına bağlıdır. "Yasama uyumsuzluğu" denilen bu
uygulamanın amacı, milletvekillerinin herhangi bir
yürütme görevi kabul etmelerini önlemek suretiyle,
onların yürütme organı karşısında tam bir
bağımsızlığa sahip olabilmelerini sağlamaktır.
B- YASAMA SORUMSUZLUĞU
TBMM üyeleri, Mecliste ileri sürdükleri
düşüncelerden, oy ve sözlerden meclisce başka bir
karar alınmadıkça bunları meclis dışında
tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu
tutulamaziar. Sorumsuzluğun söz konusu olabilmesi
için söz konusu eylemin;
a) Meclis çalışmaları sırasında işlenmiş olması.
b) Oy, söz veya düşünce açıklamasıyla işlenmiş
olması şarttır. Burada meclis çalışmaları deyimini
geniş anlamda yorumlamak gerekir. Bu deyim,
sadece meclisin genel kurul toplantılarını değil,
komisyon toplantılarını ve siyasi partilerin grup
toplantılarını da kapsar.
Anayasa, hakaret ve sövme suçlarını sorumsuzluk
kapsamı dışında tutmamıştır.
Sorumsuzluk, cezai takibata karşı mutlak olarak
korur. Sorumsuzluk milletvekilini, yasama organı
tarafından kendisine uygulanabilecek disiplin
müeyyidelerine karşı korumaz. Sorumsuzluğun
meclisçe kaldırılabilmesi söz konusu değildir.
Sorumsuzluk sürekli niteliktedir. Yani milletvekili,
sorumsuzluk kapsamına giren bir eylemden dolayı,
milletvekilliği sıfatının sona ermesinden sonra da
kovuşturulamaz.
C- YASAMA DOKUNULMAZLIĞI
Anayasamıza göre seçimden önce veya sonra bir
suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, meclisin
kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez,
tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı
gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce
soruşturulmasına başlanmış olmak kaydıyla
Anayasanın 14. maddesindeki durumlar bu hükmün
dışındadır.
Mutlak olan yasama sorumsuzluğundan farklı
olarak dokunulmazlık nisbi ve geçici nitelikte bir
ayrıcalıktır. Nisbidir, çünkü TBMM tarafından
kaldırılabilir. Dokunulmazlık üyeler hakkında hukuk
davası açılmasına engel olmaz. Koruma üyelik
sıfatının devamı müddetince sürer. Üyelik süresinde
zaman aşımının işlemeyeceği de kabul edilmiştir.
Dokunulmazlığı kaldırılan bir üye tekrar seçilmişse,
dokunulmazlığı da geri gelir. TBMM siyasi parti
83
gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili
görüşme yapılamaz ve grup kararı alınamaz.
Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat
istemesi dokunulmazlığın kaldırılması için yeterli
değildir.
OilgiNolu/
|Yasama sorumsuzl uğu v e yasamaj
| dokunulmazlığından TBMM üyeleri dışında, |
| Milletvekili olmayan bakanlar da yararlanırlar. Bu j
jkişiler, diğer özlük hakları bakımından da|
a
.YD.!. Ştat üye tab id i rle r.
j
TBMM'NİN İÇ YAPISI VE ÇALIŞMA DÜZENİ
Ülkemizde meclisin iç yapısı ve çalışma düzeni,
kısmen Anayasa kısmen Meclis içtüzüğüyle
düzenlenmiştir. 1982 Anayasasına göre seçilmiş
olan TBMM, henüz kendi içtüzüğünü yapmamış
olduğundan 12 Eylül 1980 tarihinden önce
yürürlükte olan içtüzüğün, Anayasaya aykırı
olmayan hükümleri uygulanmaktadır.
Başkanlık Divanı:
Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen
Meclis Başkanı, Başkan vekilleri, Katip üyeler ve
İdare Amirlerinden oluşur. Siyasi parti grupları
üyeleri oranında katılırlar. Siyasi parti grupları
Başkanlık için aday göstermezler.
Bir yasama döneminde, Başkanlık unvanı için, iki
seçim yapılır. TBMM Başkanı, Başkan vekilleri,
partilerinin meclis içi ve dışı faaliyetlerine meclis
tartışmalarına katılamazlar. Başkan ve oturumu
yöneten Başkan Vekili oy kullanamazlar.
Başkan adayları Meclisin toplandığı günden itibaren
5 gün (beş gün) içinde Başkanlık divanına bildirilir.
Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye
tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye
tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Son oylamada
en çok oy alan iki adayın katılacağı dördüncü
oylamada en fazla oy alan üye Başkan seçilmiş olur.
Başkan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden
itibaren 5 gün (beş gün) içinde tamamlanır. Meclis
Başkanının, Anayasa ile kendisine verilen diğer
görevleri;
» Tatil veya ara verme sırasında doğrudan
doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi
üzerine meclisi (zorunlu) toplantıya çağırmak,
» Cumhurbaşkanına vekalet etmek,
» Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine
karar vermesi halinde geçici Bakanlar Kuruluna
siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını
tespit etmek,
84- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
» Cumhurbaşkanınca seçimlerin yenilenmesine
karar verilmesi durumunda kendisine görüş
bildirmek.
Siyası Parti Grupları:
Siyası Parti Grupları en az yirmi milletvekilinden
meydana gelir.
Meclisin toplanması ve Tatili:
TBMM, her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden
toplanır. Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil
yapabilir. Ancak çalışmalarına ara verebilir. Ara
verme, Meclisin onbeş günü geçmemek üzere
çalışmaların ertelenmesidir.
Toplantı ve Karar Yeter Sayısı:
Anayasada, başka bir hüküm yoksa, TBMM üye
tamsayısının en az üçte biri (184) ile toplanır ve
toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir;
Ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye
tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından (139) az
olamaz.
Mecliste Oylama Usulleri: Millet Meclisi Içtüzüğü,
üç türlü oylama kabul etmiştir. Bunlar; işaretle
oylama, açık oylama, gizli oylamadır.
TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin görev ve yetkileri,
kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar
Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar
Kuruluna belli konularda kanun hükmünde
karamame çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve
kesinhesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul
etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar
vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını
uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel
ve özel af ilânına, mahkemelerce verilip kesinleşen
ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek
ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen
yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.
TBMM tarafından reddedilmiş olan kanun teklif ve
tasarıları, ret tarihinden itibaren bir tam yıl
geçmedikçe, aynı yasama dönemi içinde yeniden
verilemez. Cumhurbaşkanı TBMM'ce kabul edilen
kanunları on beş gün içinde yayımlar veya aynı süre
içinde TBMM'ye geri gönderir.
Affın genel veya özel oluşu, onun kapsamına giren
kişilerin sayısıyla değil, affın hukuki sonuçlarıyla
ilgilidir. Genel af, ceza ile birlikte suçu ve dolayısıyla
ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarını ortadan
kaldırır.
TBMM'nin yetkilerinden olan savaş ilanı ve silahlı
kuvvet kullanılmasına izin verilmesi yetkilerinin, bir
TBMM kararı ile kullanılması gerekir. Silahlı kuvvet
kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz
olduğu durumlarda Cumhurbaşkanı da, silah
kullanılmasına karar verebilir.
A- HÜKÜMETİN DENETLENMESİ
Soru:
Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak
cevaplandırmak üzere Başbakan veya bakanlardan
bilgi istemekten ibarettir.
Genel Görüşme:
Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir
konunun, TBMM Genel Kurulunda görüşülmesidir.
Hükümet siyasi parti grupları veya en az 20
milletvekili tarafından bir önerge ile istenebilir. Genel
görüşme açılıp açılmamasına Meclis Genel Kurulu
kararverir.
Meclis Araştırması:
Belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan
incelemeden ibarettir. Genel görüşme açısındaki
hükümler uygulanır.
Meclis Soruşturması:
Başbakan veya bakanların görevleri ile ilgili
"cezai" sorumluluklarının araştırılmasını
sağlayan bir denetim aracıdır. Üye tam sayısının
en az onda birinin vereceği önerge ile soruşturma
istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde
görüşür ve karara bağlar.
BilfliNotu f
^üce Divana sevk kararı ancak üye tam sayısının|
|salt çoğunluğu ile alınır. Meclisteki parti gruplarındaj
|Meclis soruşturmasıyla ilgili görüşme yapılamaz ve\
|karar alınamaz. TBMM kararı ile Yüce Divanaj
[verilen bir bakan bakanlıktan düşer. Başbakanın|
İYüce Divana sevki halinde hükümet istifa etmişj
jsayılır.
|
Gensoru: Gensoru önergesi bir siyasi parti grubu
adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla
verilir. Gensorunun görüşülmesi gündeme alma
kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün
geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya
bırakılamaz. Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın
düşürülebilmesi üye tamsayısının salt çoğunluğuyla
olur. Oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır.
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ-
YÜRÜTME ORGANI
Anayasamıza göre (m.8) "yürütme yetkisi ve görevi,
Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından
Anayasa'ya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve
yerine getirilir."
I- CUMHURBAŞKANININ SEÇİMİ
TARAFSIZLIĞI
1982 Anayasası, 1961'den farklı olarak,
Cumhurbaşkanının TBMM dışından da
seçilebilmesine imkan vermiştir. 1961 Anayasası
"arka arkaya iki defa" seçilmeyi yasakladığı halde,
1982 Anayasası tekrar seçilmeyi mutlak olarak
yasaklamıştır. Cumhurbaşkanı TBMM üye
tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile ve gizli oyla
seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresinin
dolmasından otuz gün sonra seçime başlanır ve
otuz gün içinde seçim tamamlanır.
Cumhurbaşkanlığı seçiminde en az üçer gün ara ile
yapılacak oylarm ilk ikisinde üye tamsayısının üçte
iki çoğunluk oyu sağlanmazsa üçüncü oylamaya
geçilir. Üçüncü oylamada ise üye tam sayısının salt
çoğunluğunu sağlayan aday Cumhurbaşkanı
seçilmiş olur. Bu çoğunluk sağlanamadığı takdirde
üçüncü oylamada en çok oy almış bulunan iki aday
arasında dördüncü oylama yapılır. Bu oylamada da
üye tam sayısının salt çoğunluğu ile Cumhurbaşkanı
seçilemediği takdirde derhal TBMM seçimleri
yenilenir.
II- CUMHURBAŞKANININ GÖREV
YETKİLERİ
Yasama İle İlgili Görevleri ve Yetkileri;
• Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk
günü TBMM'de açılış konuşmasını yapmak
• TBMM'yi gerektiğinde toplantıya çağırmak
• TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek
• Kanunları yaymlamak
• Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye
geri göndermek
• Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli
gördüğünde halkoyuna sunmak
• Kanunların, KHK'ların, TBMM İçtüzüğünün
tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya
şekil ve esas bakımından aykırı oldukları
gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi'nde ipta!
davası açmak.
Yürütme İle İlgili Görev ve Yetkileri;
• Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek
85
Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve
görevlerine son vermek
Gerekli gördüğü taktirde Bakanlar Kurulu'na
başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulu'nu
başkanlığı altına toplantıya çağırmak.
VE Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini
göndermek, Türkiye Cumhuriyeti'ne
gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul
etmek
Milletlerarası anlaşmaları onaylamak ve
yayımlamak
TBMM adına Türk Silahlı Kuvvetleri'nin
Başkomutanlığı'nı temsil etmek
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kullanılmasına karar
vermek
Genel Kurmay Başkanını atamak
Milli Güvenlik Kurulu'na başkanlık etmek
Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu
kararıyla, sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilan
etmekve KHKçıkarmak
Kararnameleri imzalamak
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle
belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya
kaldırmak
Devlet Denetleme Kurulu üyelerini ve Başkanını
atamak
Devlet Denetleme Kurulu'na inceleme, araştırma
ve denetleme yaptırmak
VE
YÖK üyelerini seçmek, üniversite rektörlerini
seçmek
Yargı İle İlgili Görev ve Yetkileri;
Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek
Danıştay üyelerinin dörtte birini seçmek
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili
seçmek
Askeri Yargıtay üyelerini seçmek
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini
seçmek
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini
seçmek
CUMHURBAŞKANININ SİYASAL
SORUMSUZLUĞU
Anayasaya göre, "Cumhurbaşkanının, Anayasa ve
diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın
imzalaması gerek olmaksızın tek başına
yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün
kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu
86- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur." Kurulu hükümetin genel siyasetinden birlikte
Anayasa hukukunda "karşı imza" kuralı denilen sorumludur. Ayrıca, her bakan, kendi yetkisi içindeki
ve parlamenter rejimin temel ilkelerinden birini işlerden ve emri altındakilerin eylem ve
oluşturan bu kural, yürütme yetkisinin gerçekte işlemlerinden de sorumludur. Siyasal sorumluluğu
Cumhurbaşkanında değil, yürütme organının gerçekleştirecek anayasal yöntem, güvenoyu
sorumlu unsuru olan Bakanlar Kurulunda mekanizmasıdır. Güvensizlik önergesinin kabulü
olduğu anlamına gelir. Cumhurbaşkanının Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile mümkün
sorumsuzluğu aslında onun yetkisizliği demektir. olur.
Çünkü kamu hukukunda sorumluluk ve yetki
Cezai Sorumluluk: Bakanların görevleriyle ilgili
paralellik gösterir.
suçlarından doğan sorumluluklarıdır. Bu sorumluluk,
IV- CUMHURBAŞKANININ CEZAİ Meclis soruşturması yoluyla araştırılır.
SORUMSUZLUĞU
Hukuki Sorumluluk: Bakanların görevleriyle ilgili
Cumhurbaşkanının cezai sorumsuzluğu, ancak olarak Devlete verdikleri zararın, kendilerine
onun göreviyle ilgili suçlardan dolayı söz konusu tazminat davası yoluyla ödettirilmesidir.
olur. Cumhurbaşkanı adi suçlardan, yani göreviyle
ilgili olmayan suçlardan dolayı her vatandaş gibi jSeçimler sırasındaki Bakanlar Kurulundan seçimden|
sorumludur. Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili |önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları çekilirj
işlerden dolayı cezai sorumsuzluğu bile mutlak |Yerlerine bağımsız (Meclis içinden veya dışından)!
değildir. Parlamenter Cumhuriyetlerde genel İkişileratanır.
olarak, Cumhurbaşkanının, vatana ihanet teşkil
eden suçlarından dolayı cezai bakımdan |
sorumlu olacağı ilkesi kabul edilmiştir.
Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlanması
halinde onu yargılayacak olan makam, Yüce Divan
sıfatıyla Anayasa Mahkemesidir.
BAŞBAKAN VE BAKANLAR KURULU
Bakanlar Kurulu, yürütmenin siyasal bakımdan
sorumlu olan, dolayısıyla yürütme yetkisini fiilen
kullanan organdır. Cumhurbaşkanının Başbakanı
seçme ve atama yetkisi elbette sınırsız değildir.
Kurulan Bakanlar Kurulunun TBMM'den güven oyu
alması zorunluluğu, Cumhurbaşkanının ancak
Meclisin güvenine sahip bir kişiyi Başbakan olarak
atayabileceği anlamına gelir. Bakanlar Kurulu,
Cumhurbaşkanının atama işlemiyle birlikte
kurulmuş olur ve göreve başlamak içîn
TBMM'nin güvenoyunu beklemesi söz konusu
değildir. Bakanlar Kurulunun güvenoyu almış
sayılması için, özel bir çoğunluk öngörülmemiştir.
Meclis içtüzüğüne göre "güvenoyu verenlerin sayısı,
güvensizlik oyu verenlerden fazlaysa, Bakanlar
Kurulu güven almış olur."
I- BAKANLARIN SORUMLULUĞU

Siyasal Sorumluluk: Bu sorumluluk, bakanların

görevlerine parlamento tarafından son verilebilmesi
anlamına gelir. Yani müeyyide, cezai veya hukuki
değil, sadece siyasaldır. Siyasal sorumluluk, kolektif
ve bireysel olmak üzere iki türlüdür. Kolektif
sorumluluk hükümetin genel siyasetinin
yürütülmesinden doğan sorumluluktur. Bakanlar
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 87

4. Aşağıdaki durumlardan hangisinin varlığı halinde

ÇDZUMLU KONU TBMM seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar
KAVRAMA TESTİ verebilir?
A) Savaş hali
1. Tüzük için aşağıda verilen bilgilerden hangisi B) Tabii afet
vanlıstır? C) Ağırekonomikbunalım
D) Şiddet olaylarının yaygınlaşması
veya
E) Kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması
A) Kanunların uygulanmasını göstermek
emrettiği işleri belirtmek üzere çıkarılır.
B) Kanunlara aykırı olamazlar.
C) Kanunların boşluğunu doldururlar.
D) Danıştay'ın incelemesinden geçerler.
E) Bakanlar Kurulu'nca çıkarılır.

2. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası ile

getirilen kurumlardan biridir?
1982 Anayasasına göre, TBMM'nin aşağıdaki
A) Kanun Hükmünde Kararname S2
"( işlemlerinden hangisi bir parlamento kararı
3
B) Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi tE değildir?
LU
C) TBMM Içtüzüğü Q
TBMM içtüzüğünde değişiklik yapılması
D) Tüzükler A)
Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması
E) Yönetmelikler B)
Cumhurbaşkanının seçilmesi
C)
Bir bakanın Yüce Divan'a sevk edilmesi
D)
Bir milletlerarası antlaşmamın onaylanmasının
E)
W uygun bulunması
W
o

"5
UJ

3. Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanının 6. Aşağıdakilerden hangisinin kamu tüzel kişiliği

Anayasada belirtilen görev ve yetkileri arasında Anayasada belirtilmemiştir?
yer almaz?
A) Köy İdaresi
A) Üniversite rektörlerini seçmek B) Üniversiteler
B) Radyo Televizyon Üst Kurulu üyelerini seçmek C) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
ve atamak D) Devletçe kurulacak tek radyo ve televizyon
C) Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek kurumu
D) Kanunları yayımlamak E) Yükseköğretim Kurumu
E) Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve
yayınlamak
 -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

7. Aşağıdakilerden hangisi, olağanüstü hallerde 10.1982 Anayasasına göre, aşağıdakilerden hangisi

çıkarılacak kanun hükmünde kararnamelerin
özelliklerinden biri degildir?
A) Olağanüstü hallerde çıkarılacak KHK'ların yetki
kanununa dayanmaları zorunlu değildir.
B) Olağanüstü hallerde çıkarıiacak KHK'larla temel
hak ve özgürlüklerin de düzenlenmesi
mümkündür.
C) Olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameler
Cumhurbaşkanfnın başkanlığında toplanan
Bakanlar Kurulunca çıkarılır.
D) Olağanüstü hallerde çıkarılacak olan KHK'ların
Resmi Gazetede yayımladıkları gün meclise
sunulmaları zorunlu değildir.
E) Olağanüstü hal KHK'larının Anayasaya
11. Aşağıdakilerden hangisi
aykırılıkları ileri sürülerek Anayasa
Mahkemesine başvurulamaz.
TBMM'nin görev ve yetkilerinden bir degildir?
A) Anayasada öngörülen nedenlerle yurdun bir
yerinde veya bütününde sıkıyönetim ilan etmek
B) Genel ve özel af ilanına karar vermek
C) Savaş ilanına karar vermek
D) Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını
uygun bulmak
E) Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek
Cumhurbaşkanlığına
bağlı kuruluşlardan biridir?
A) Devlet Denetleme Kurulu
B) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
C) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
D) Rekabet Kurumu
E) Türk Dil Kurumu

8. Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanına ilk kez

1982 Anayasasıyla tanınan yetkilerden biridir?
A) Başbakanın teklifi üzerine bakanların
görevlerine son vermek
B) Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye
12.1982 Anayasası uyarınca Cumhurbaşkanının bir
geri göndermek
kimseyi hükümeti kurmakla görevlendirebilmesi
C) Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve için, o kişide aşağıdakilerden hangisinin mutlaka
yayımlamak bulunması gerekir?
D) Kanunların Anayasaya aykırı olduğu
gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal A) Yükseköğrenim yapmış olması
B) En az 40 yaşında olması
davası açmak
C) Milletvekili olması
E) Milli Güvenlik Kuruluna başkanlık etmek
D) TBMM'de en çok milletvekiline sahip olan
siyasal partinin başkanı olması
E) Bir siyasal partiye üye olması

9. Aşağıdakilerden hangisinin yönetmelik çıkarma

13. Kanun hükmünde kararnameler Türk Hukukuna
yetkisi voktur?
ilk kez hangi anayasal düzenleme ile girmiştir?
A) Enerji Piyasası Kurulunun A) 1921 Anayasasıyla
B) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
B) 1924Anayasasıyla
Kurulunun
C) 1876Anayasasıyla
C) Rekabet Kurumunun
D) 1961 Anayasasında 1971 yılında yapılan
D) Diyanet İşleri Başkanlığının
değişikliklerle
E) Karayolları Genel Müdürlüğünün
E) 1982Anayasasıyla
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSL 89

14. Aşağıdakilerden hangisi göreviyle ilgili suçlardan 18. Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisini
dolayı yüce divanda yargılanamaz? tanıyan Anayasamız aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
A) Başbakan
B) Maliye Bakanı A 1876-1982
C) Başbakan Yardımcısı B 1924-1982
D) Adalet Bakanlığı Müsteşarı C 1961-1924
E) Cumhurbaşkanı D 1924-1961-1982
E 1876-1961-1982

15. Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla 19. Cumhurbaşkanı kaç yıl için seçilir?
aşağıdakilerden hangisini görevleriyle ilgili
suçlardan dolayı vargılavamaz? A)3 B)4 C)5 D)7 E) 10

A) Yargıtay Başkanını
B) Başbakanı
C) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını
D) Askeri Yargıtay Başkanını
E) Sayıştay Başkanını

LU
20. Türkiye Büyük Millet Meclisi kaç üyeden oluşur?
16. Tüzük çıkarma yetkisi kime aittir?
A) 350 B)400 C)450 D) 500 E)
A) Türkiye Büyük Millet Meclisine 550
B) Cumhurbaşkanına
C) Bakanlar Kuruluna
D) Adalet Bakanlığına
E) Kamu Tüzel Kişiliklerine

17. Kanunlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 21. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara
vanlıştır? vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya
A) Yazılı olmak zorunda değildirler.
B) Bütçe kanunları süreli değildir. uğraması ve bu sebeple sila hlı kuvvet
C) istisnai olarak belli bir kişi için çıkarılabilirler. kullanılmasına derhal karar verilmesinin
kaçınılmaz olması halinde Türk Silahlı
D) Bunları çıkaracak mercii Anayasa gösterir. Kuvvetlerinin kullanılmasına aşağıdakilerden
E) Milletlerarası anlaşmalar da nitelikleri itibariyle hangisi karar verebilir?
kanundur.
A) Cumhurbaşkanı
B) Bakanlar Kurulu
C) Başbakan
D) Milli Güvenlik Kurulu
E) Genel Kurmay Başkanı
90- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-

22. Türkiye Büyük Millet Meclisi bir yasama yılında en ÇÖZÜMLER

fazla ne kadar tatil yapabilir? Tüzükler, kanunların uygulanmasını göstermek veya
A) emrettiği işleri belirtmek amacıyla, Bakanlar
1 ay 2ay 3ay 4ay Herhangi
B) Kurulunca çıkarılır. Danıştay incelemesinden
bir sınırlama yoktur
C) geçirilmesi zorunludur. Bu nedenle tüzükler kanuna
D) dayanmak zorundadır. Kanun boşluğunu
E) dolduramazlar.
23. Aşağıdakilerden hangileri Türkiye Büyük (Cevap C)
Millet Meclisi ara verme veya tatil sırasında
iken, doğrudan doğruya meclisi toplantıya Cumhurbaşkanlığı karamamesi 1982 Anayasasıyla
çağırabilir? hukukumuza girmiştir.
I- Cumhurbaşkanı
(Cevap B)
II- Bakanlar Kurulu
RTÜK üyelerini seçme ve atama yetkisi
III- Başbakan Cumhurbaşkanına Anayasayla verilen bir yetki
IV- Milli Güvenlik Kurulu değildir.
V- Meclis Başkanı
(Cevap B)
A) I — II — V
B) I-V
C) l-ll Anayasamıza göre sadec9 savaş halinde TBMM,
D) I-II-IV seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
E) II -V (Cevap A)

o çn

24. Yasama organınm bir konuyu araya bir işlem Şi_ Anayasa (md. 90) gereğince milletlerarası
antlaşmaların onaylanması Türkiye Büyük Millet
girmeksizin doğrudan doğruya düzenleyebilmesi £?
Meclisinin milletlerarası antlaşmaları bir kanunla
hangisi ile ifade edilir? >
uygun bulunmasına bağlıdır.
A) Yasama yetkisinin genelliği
(Cevap E)
B) Yasama yetkisinin ilkelliği
C) Asli kurucu iktidar
D) Tali kurucu iktidar
E) İdarenin kanuniliği

6. Köy İdaresi, Üniversiteler, Kamu Kurumu niteiiğindeki

mesiek kuruluşları ve Devletçe kurulacak Tek Radyo
V9 Televizyon Kurumunun kamu tüzel kişiliği
Anayasamızda belirtilmiştir. Ancak Yüksek Öğretim
Kurumu'nun tüzel kişiliği Anayasamızda değil,
kanunlarda belirtilmiştir.
(Cevap E)

7. Ol ağan ve ol ağanüstü kanun hükmünde

kararnamelerin resmi gazetede yayınlanması ve aynı
gün TBMM'ye sunulması zorunludur.
(Cevap D)
 -TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 91

8. Cumhurbaşkanı başbakanın teklifi üzerine bakanların 17. Kanunların yazılı olması geçerlilik şartıdır. Bu nedenİ9
görevlerine son vermesi ilk kez 1982 Anayasasıyla cevabımız (A) şıkkıdır.
hukukumuza girmiştir.
(Cevap A)
(Cevap A)
18. Kanun Hükmünde Kararnam^; 1876, 1961 ve 1982
anayasalarında yer almıştır.
9. Kamu tüzel kişileri kendi alanlarını ilgilendiren (Cevap E)
hususlarda yönetmelik çıkarabilirler. Diyanet İşleri
Başkanlığının tüzel kişiliği yoktur. Dolayısıyla Diyanet
19. Cumhurbaşkanı 7 yıllık bir süre için seçilir.
İşleri Başkanlığı yönetmeiik çıkaramaz.
(C^vap D)
(Cevap D)

10. Olağanüstü hal ve sıkıyönetim ilan etmeye

20.1982 Anayasasına göre TMBB genel oyla seçilen 550
Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar
milletvekilinden oluşur.
Kurulu yetkilidir.
(Cevap E)
(Cevap A)
21. Bu yetki Anayasamızda Cumhurbaşkanına verilmiştir.
11. D^vlet Denetleme Kurulu cumhurbaşkanlığına bağlı
bir kuruluştur ve Cumhurbaşkanının istemi üzerine (C^vap A)
harekete geçer.
(Cevap A)

22. TBMM bir yasama yılında en fazla üç ay tatil

12. Cumhurbaşkanının bir kimseyi hükümeti kurmakla
yapabilir.
görevlendirebilmesi için o kişinin mutlaka milletvekili
olması gerekir. (Cevap C)

(Cevap C)

13. KHK'nın Türk hukukunda yer aldığı ilk anayasa 1876

anayasasıdır. Eğer soruda Türkiye Cumhuriyeti hukuk
sistemi sorulmuş olsaydı cevap (D) şıkkı olacaktı.
Ancak Türk hukukunda demesi sebebiyle sorunun
cevabı (C) şıkkıdır.
(Cevap C)
14. Cumhurbaşkanı göreviyle ilgili işlediği suçlardan
dolayı sorumsuzdur. Bu nedenle cevabımız (E)
şıkkıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı, Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu'nun tabi üyesidir ve bu
nedenle göreviyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda
yargılanır.
(Cevap E)
15. Anayasa Mahkemesi, Yüc9 Divan olarak TBMM
Başkanı'nı yargılayamaz.
(Cevap C)
23. Ara verme V9ya tatil sırasında TBMM doğrudan
doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine
Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılabilir. Aynı
şekilde Meclis Başkanı da doğrudan veya üyenin 1/5
yazılı istemi üzerine Meclisi toplantıya çağırır.
Burada dikkat edilmesi gereken Bakanlar Kurulu
TBMM üyelerinin 1/5 aracılığıyla çağırabilir. Bu
nedenle cevabımız I ve V dir.
(Cevap B)
24. Yasama organının ilkelliği bir konuyu araya bir işlem
girmeksizin düzenleyebilmesini ifade eder. Yasama
organının genelliği ise, Anayasaya aykırı olmamak
şartıyla hertürlü konunun kanunla düzenlenebilmesini
ifade 9der.
(Cevap B)

16. Tüzük çıkarmaya sadece Bakanlar Kurulu yetkilidir.

(C^vap C)
92- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Türkiye'de Kurullar ve Kurumlar (2)
5. TELEKOMÜNİKASYON KURUMU
İlgili (İlişkili) Olduğu Bakanlık: Kurumun ilişkili olduğu
bakanlık Ulaştırma Bakanlığıdır
Hukukî Statü: Kamu tüzel kişiliğini ve idarî ve malî
özerkliği haiz ve özel bütçelidir.
Kurum Personelinin Statüsü ve Atanma
Usulü
Kurumun karar organı olan Kurul bir başkan ve dört
üyeden oluşur.
Kurul Başkanı Kurumun en üst amiri olup, Kurumun
genel yönetim ve temsilinden sorumludur.
Kurul, başkanın teklifi üzerine üyelerden birini ikinci
başkan olarak seçer.
Kurul başkanı ve üyeier, Bakanlar Kurulu tarafından
beşyıllıksüreiçin atanır.
Görevi biten Kurul başkanı ve üyelerin yeniden aynı
göreve atanmaları mümkündür.
Kurul başkanı ve üyeler ancak ciddi bir hastalık veya
rahatsızlık nedeni ile iş görememe, görevi kötüye
kullanma veya yüz kızartıcı bir suç ile mahkûrri olma
halinde Bakanlar Kurulu tarafından süresi dolmadan
görevden alınabilir.
Denetim: Kurum Sayıştay denetimine tabidir.
6. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU
Kuruluş Kanunu: Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumunun kuruluşuna ilişkin esaslar 4628 sayılı
Elektrik Piyasası Kanunu ile düzenlenmiştir.
İlgili (İlişkili) Olduğu Bakanlık: Kurumun ilişkili
olduğu bakanlık Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığıdır.
Hukukî Statü: Kurum, kamu tüzel kişiliğini haiz,
idarî ve malî özerkliğe sahiptir.
Kuruluş Amacı: Tüzel kişilerin yetkili oldukları
faaliyetleri ve bu faaliyetlerden kaynaklanan hak ve
yükümlülüklerini tanımlayan Kurul onaylı lisansların
verilmesinden, işletme hakkı devri kapsamındaki
mevcut sözleşmelerin 4628 sayılı Kanun
hükümlerine göre düzenlenmesinden, piyasa
performansının izlenmesinden, performans
standartlarının ve dağıtım ve müşteri hizmetleri
yönetmeliklerinin oluşturulmasından, tadilinden ve
uygulattırılmasından, denetlenmesinden, Kanunda
yer alan fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten,
piyasa ihtiyaçlarını dikkate alarak serbest olmayan
tüketicilere yapılan elektrik satışında uygulanacak
fiyatlandırma esaslarını tespit etmekten ve bu
fiyatlarda enflasyon nedeniyle ihtiyaç duyulacak
ayarlamalara ilişkin formülleri uygulamaktan ve
bunların denetlenmesinden ve piyasada 4628 sayılı
Kanuna uygun şekilde davranılmasını sağlamaktan
sorumludur.
Kurum Personelinin Statüsü ve Atanma
Usulü
Kurumun temsil ve karar organı olan Kurul, biri
başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden
oluşur.
Kurul üyeleri Bakanlar Kurulunca atanır.
Bakaniar Kurulu atama ile birlikte Kurul Başkanını
ve İkinci Başkanı görevlendirir.
Kurul başkan ve üyelerinin süresi altı yıldır. Görev
süresi sona eren üyeler tekrar seçilebilir.
Denetim: Kurumun hesapları Başbakanlık Yüksek
Denetleme Kurulu denetimine tabidir.
7. ŞEKER KURUMU
Kuruluş Kanunu: Şeker Kurumunun kuruluşuna
ilişkin esaslar, 4634 sayılı Şeker Kanunu ile
düzenlenmiştir.
İlgili (İlişkili) Olduğu Bakanlık: Kurumun ilişkili
olduğu Bakanlık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır.
Hukukî Statü: Kurum kamu tüzel kişiliğine sahiptir.
Kuruluş Amacı: Yurt içi talebin yurt içi üretimle
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI-
karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik
olarak Türkiye'de şeker rejimini, şeker üretimindeki
usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve
yöntemlerini düzenlemektir.
Muhasebe Sistemi ve Harcama Usulleri
Kurumun yıllık bütçesi, gelir-gider kesin hesabı ve
yıllık çalışma programlarını hazırlatmak ve onamak,
gerektiğinde bütçede hesaplar arasında aktarma
yapmaya karar vermek Kurulun
93
Hukukî Statü: Kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve
malî özerkliğe sahiptir.
Kuruluş Amacı: Kamu hukukuna tabi olan veya
kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu
kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının
yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve
usullerin doğru olarak uygulanmasını sağlamaktır.
Kurum Personelinin Statüsü ve Atanma
Usulü

Kurum yetkisindedir.
Usulü Personelinin Statüsü ve Atanma
Kurul, biri Başkan ve biri Başkan Vekili olarak
toplam yedi üyeden oluşur.
Kurul üyelerinin görev süresi beş yıldır.
Denetim: Kurumun denetimi Başbakanlık Yüksek
Denetleme Kurulu tarafından yapılır.
8. TÜTÜN, TÜTÜN MAMULLERİ VE ALKOLLÜ
İÇKİLER PİYASASI DÜZENLEME KURUMU
İlgili (İlişkili) Olduğu Bakanlık: Kurum Başbakanın
görevlendireceği bir Devlet Bakanı ile ilişkilendirilir.
Hukukî Statü: Kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve
malî özerkliğe sahiptir.
Kuruluş Amacı: Tütün ve tütün mamullerinin
Kurumun karar organı biri başkan, biri ikinci başkan
olmak üzere on üyeden oluşan Kamu İhale
Kuruludur.
Kamu İhale Kurulu üyeleri; Bakanlar Kurulunca
atanır. Bakanlar Kurulu, atanan üyelerden birini
Başkan olarak görevlendirir.
Kurul üyelerinin görev süresi beş yıldır. Bir üye bir
defadan fazla seçilemez. Kurul üyelerinin görev
süresi dolmadan görevlerine son verilemez.
Denetim: Kurumun yıllık hesapları ile gelir ve
harcamalarına ilişkin iş ve işlemleri, Sayıştay
denetimine tabidir.
ZJ

Türkiye'de üretimine, iç ve dış alım ve satımına

ilişkin usul ve esasları belirlemek, uygulamayı
denetlemek ve bu konuda düzenlemeler yapmak.

Kurum Personelinin Statüsü ve Atanma Usulü

Kurumun karar organı olan Kurul, biri Başkan ve biri
Başkan vekili olmak üzere toplam yedi üyeden
oluşur.
Kuru! Başkan ve üyeleri Bakanlar Kurulunca atanır.
Kurul Üyelerinin görev süresi beş yıldır. Görev
süresi biten üye yeniden seçilebilir.
Denetim: Kurum Başbakanlık Yüksek Denetleme
Kurulunun denetimine tabidir.

9. KAMU İHALE KURUMU

Kuruluş Kanunu: Kamu İhale Kurumunun
kuruluşuna ilişkin esaslar 4734 sayılı Kamu İhale
Kanunu ile düzenlenmiştir. İlgili (İlişkili) Olduğu
Bakanlık: Kurumun ilişkili olduğu Bakanlık Maliye
Bakanlığıdır.
94- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-

ÖZERK KURUMLARIN HUKUKI OZELLIKLERI

Kurum/ Kurul Adı Kuruluş Kanunu HukukîStatü İlgili/ İlişkili Olduğu Bakanlık

2499 sayılı Kamu tüzel kişiliğini

Sermaye
Sermaye Piyasası haiz, idarî ve malî
Piyasası Kurulu görevlendirilen Devlet Bk.
Kanunu özerkliğe sahiptir.

T1 . 3984 sayılı Radyo ve

Radyo ve Telev.zyon Telev.zyonlann kamu
UstKurulu KuruuşveYayınları nite|iğindedjr
a
Hakkında Kanun

4054 ^ 1 " Kamu tüzel

Rekabet Kurumu Rekabetin haiz, idarî ve malî
Korunması Hakkında özerkliğe sahiptir.
Kanun
 Sanayi ve Ticaret Bk.
Q K ^ hükümet |e tarafından yürütülür

Kamu üzel kişiliği

Bankacıhk Düzenleme 4389 sayılı Bankalar , .î "! Başbakan veya
ve Denetleme Kurumu Kanunu ^- h- .* görevlendireceği Devlet
ozerklığe sahıptır. Bk.
oo ,o . , , . Kamu tuze y a kışılığını ve
Telekomünikasyon 2813 sayılı Telsız ., . ry .. ......
ıdarı ve maı
u
ozerkıgı Ulaştırma Bk.
Kurumu Kanunu , . .. ..... ....
a
naız ve ozel butçelıdır.

Enerji Piyasası 4628 sayılı Elektrik 'WI11U . îüz.el kişiliğir|! ji ve Tabii Kaynaklar
Düzenleme Kurumu Piyasası Kanunu .' ıaa" t ve ma"
1
ozerklığe sahıptır.
4634 sayılı Şeker Kamu tüzel kişiliğine
Şeker Kurumu Sanayi ve Ticaret Bk.
Kanunu sahiptir.

LUtUn',ı • AI İ^ H" 4733 sayıh Tütün, Kamu tüzel kişiliğini

Mamu erı ve Alkollu T ..... ' ., „ . . . ... ■- Başbakan tarafından
: ... _. Tutun Mamullerı haız, ıdarı ve malı
Içkıler Pıyasası Kanunu görevlendirilen bir
Düzenleme Kurumu özerkliğe sahiptir.
Devlet Bk.
KamU tÜZel
4734 Savılı
Kamu Ihale Kurumu Kamu Ihale Kanunu haiz, idarî ve malî Maliye Bakanı
ozerklığe sahıptır.
 -GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 95
5. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun başkan
CEVAPLI ve üyeleri kim tarafından atanır?
KAVRAMA A) Cumhurbaşkanı
B) Bakanlar Kurulu
C) Başbakan
1. Telekomünikasyon Kurumu ile ilgili bakanlık
D) TBMM
aşağıdakilerden hangisidir?
E) Kurul üyeleri kendi içinden seçer
A) Başbakanlık
B) Ulaştırma Bakanlığı
C) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
D) Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanlığı
E) Maliye Bakanlığı

2. Kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları

ihalelerde usulüne uygun olarak uygulanmasını
sağlamakla görevli özerk iist kurul
aşağıdakilerden hangisidir?

A) Özelleştirme idaresi Başkanlığı

B) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı C5
CC
C) Maliye Bakanlığı LU
O
C/î
D) Kamu İhale Kurumu CO

E) Devlet Denetleme Kurulu

o
UJ

3. Elektrik, doğal gaz, petrol ve LPG'nin yeterli,

kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle
uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına
sunulmasını sağlamakla görevli özerk kurum
aşağıdakilerden hangisidir?

A) Telekomünikasyon Kurumu
B) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
C) Maliye Bakanlığı
D) Kamu İhale Kurumu
E) Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

4. Telekomünikasyon Kurumunun başkan ve

üyeleri kim tarafından atanır?

A) Cumhurbaşkanı
B) Başbakan CEVAP ANAHTARI
C) TBMM
1.B 2. D 4. E 5.B
D) Kurul üyeleri kendi içinden seçer
E) Bakanlar Kurulu 3. D
 KALITE YAYINLAR!

GKPSSDergisi(3. Yılında) □ KPSS Eğitim Bilimleri Dergisi (2. Yılında)

? Deneyimli yazar kadrosu ? AKADEMİSYENLERDEN oluşan geniş
? DOYURUCU Konu Anlatımı YAZAR KADROSU
? Tarih, Güncel Bilgiler ve Temel Yurtaşlık ? DOYURUCU Konu Anlatımı
■f Cevaplı ve çözümlü BİNLERCE SORU
Biigisi ile ilgili özgün kapsamlı bir kaynak!
+ DÜZENÜ bir çalışma sistemi!
? Cevaplı ve çözümlü BİNLERCE SORU
+ Eksiklerden arındırılmış TAM BİR SET!
? DÜZENLİ bir çalışma sistemi!
? ÖSYM STANDARTLARINDA deneme
? Eksiklerden arındırılmış TAM BİR SET!
sınavları!
? 2005 KPSS soruları dikkate alınarak ? 2005 KPSS soruları dikkate alınarak
güncelleştirilmiş 2006 EDİSYON I V.3.0 güncelleştirilmiş 2006 EDİSYON I V.2.0
? ÇIKMIŞ'TÜM SORULAR! ? ÇIKMIŞ TÜM SORULAR!
AYRINTILI - REFERANSU ÇÖZÜMLERİ! AYRINTIU - REFERANSU ÇÖZÜMLERİ!

Genel Dağıtım
Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara e-posta: asil@asilyayin.com.tr
Tel.0312. 230 28 80-81 Faks:0312. 230 28 82 internet:asilyayin.com.tr

www.yediiklim.net I ^^m www.asilyayin.com.tr I ^^ www.yediiklim.com.tr I