1

>> ‹çindekiler

CHIP Workshop Klasörü

Kesin, biriktirin,
kendi arflivinizi oluflturun

CHIP WORKSHOP’da BU AY

StudioWeb
Web programc›l›¤› hakk›nda CHIP Workshop
bilmek istedi¤iniz her fley! Klasörü’nü
Flash Serisi ayraçlar›yla
Action Script ve Actions Paneli birlikte siparifl
edebilir ve
Photoshop Serisi kendi arflivinizi
Patlayan yaz› ve Aqua efektleri
oluflturabilirsiniz.
Excel Serisi
Excel sürümlerindeki yenilikler ve Fiyat: 9.000.000 TL
ipuçlar› (KDV ve gönderim ücreti dahil)

Nas›l Çal›fl›r? Siparifl için:

‹nternet altyap›s› nas›l çal›fl›r? http://abone.vogel.com.tr

Devam› eCHIP’te
Farkl› konulardaki di¤er kurslar› ve
Web adresi tan›t›mlar›n› eCHIP’te bulunan
Suxxess, PC Online ve Computer Easy isimli
Dijital Dergilerde bulabilirsiniz.

Suxxess
StudioWeb+:
‹leri düzey kullan›c›lar için
Web programlama
ASP Kursu PC Online
XML Kursu Ay›n Web Siteleri:
Marjial: CHIP editörlerinin sizler
Profesyonel kullan›c›lar için seçti¤i en iyi web
için makaleler siteleri
Oyun Programlama Serisi ‹nternet makaleleri
Access Kursu
HTML Kursu
Computer Easy
Bilgisayar & Elektronik Kursu
Bilgisayar ve ‹nternet Sözlü¤ü
 Web Programc›l›¤›
<<
Web Teknolojileri
Bu bölümde web programc›l›¤› hakk›nda e¤itici örnekler ve temel bilgiler bulacaks›n›z. Ancak
CHIP bu ilk yaz›da web programc›l›¤› hakk›nda kafan›za tak›labilecek sorular› cevapl›yor.

B
ilgisayar kitaplar› satan kitapç›lar›n
vitrinine her bakt›¤›m›zda, web tek-
nolojilerinin bir yenisiyle karfl›lafl›yo-
ruz. Öyle ki bu teknolojileri üreten firmalar
bile bunca farkl› ürüne yeni isimler bulmak-
ta zorlan›yor olsalar gerek, ço¤unun isimleri
birbirine benziyor ya da birbirini ça¤r›flt›r›-
yor. Peki bir web sitesi ya da web uygulama-
s› gelifltirmek için bunca farkl› teknoloji ge-
rekli mi? ‹flte bu tart›fl›l›r. Bu teknolojilerden
bir k›sm› bugün birer standartken, bir k›sm›
ise web gelifltiriciler ve kullan›c›lar› taraf›n-
dan standartm›fl gibi kabul görmüfl olup, di-
¤er bir k›sm› ise tamamen birbirlerinin alter-
natifidirler. Bugün hala ilkel dönemlerinde
say›labilecek web’in kulland›¤› teknolojiler
için mümkün oldu¤unca standartlaflma ça-
balar› sürdürüle dursun, bu çabalar›n sonuç-
lar›n› tam anlam›yla alabilmek biraz daha
zaman alacakm›fl gibi görünüyor.
Web konusuna ilk ad›mlar›n› atarak,
kendi web sitesini yapmak, web bilgilerini
zamanla yap›land›rmak isteyen ya da sahip
olduklar› bilgileri daha da gelifltirmek iste-
yen çiçe¤i burnunda web merakl›lar›na,
bunca karmafl›k teknolojiler aras›nda yolla-
r›n› daha kolay bulabilmelerini sa¤lamak
için, CHIP olarak StudioWeb köflesini olufl-
turduk. Son iki say›d›r e-CHIP CD’sinde ya-
y›nlanmakta olan ve okurlar›n be¤enisini
alan StudioWeb, art›k CHIP-Workshop eki
ile karfl›n›zda olacak. Peki e-CHIP’teki Stu-
dioWeb’e ne mi olacak? O da bundan böyle
StudioWeb+ ismiyle devam edecek. Studi-
oWeb yeni bafllayanlar› hedef alan daha te-
mel konular› iflleyecekken, StudioWeb+’da
ise ekteki konulara paralel olarak daha de-
“Java ile JavaScript ayn› fleyler mi? DHTML mi yoksa Dinamik
HTML mi? XML, HTML’in bir alternatifi mi?”
neyimlilere hitap edecek çal›flmalar ele al›-
nacak. Bu arada StudioWeb’de ifllenen ko-
nular›n kaynak kodlar›yla, ek bilgi ve fayda-
l› linkleri de yine CD’de bulabileceksiniz.
CHIP-Workshop’taki ilk konumuzda, web
teknolojilerinin bir panoramas›n› oluflturup
inceleyece¤iz. Bu panoramada en çok kulla-
n›lan web teknolojilerinin ne olduklar›, ne
amaçla kullan›ld›klar› ve birbirleriyle olan
iliflkileri üzerinde duraca¤›z.
✂
Profesyonel websiteleri farkl› ifl disiplin-
lerinin ortaklafla çal›flmas›n› gerektirir. ‹yi
bir websitesi, yararl› ve ihtiyaç duyulan bir
içerik, etkileflimli fonksiyonelliklerin sa¤-
land›¤› tekniklerle, iyi bir tasar›m›n kar›fl›-
m›d›r. Bu üç ö¤eden birinin eksik olmas›
“ASP’yi mi yoksa JSP’yi mi tercih etmeliyim? Bu ve bunun gibi
bir çok sorunun cevab›n› StudioWeb’de bulabileceksiniz.”
websitesini de¤ersiz ya da eksik k›lar. Bu
ö¤elerin profesyonel ortamlarda haz›rlan-
mas› için sanat ve teknik gibi farkl› disiplin-
lerde deneyim kazanm›fl elemanlar›n birlik-
te çal›flmas› söz konusu olsa da küçük ama
hofl websiteleri yapmak için bu konularda
‹letiflim: ‹stemci ve sunucu belli protokoller çerçevesinde iletiflim kurarlar.
uzman olmam›za gerek yok elbette. Tüm
ihtiyac›m›z olan biraz merak ve ilgi.
Web, e-mail ile birlikte günümüzün en
büyük bilgisayar a¤› olan internet üzerin-
den bilgi al›fl veriflini sa¤layan en önemli
araçlardan biridir. Web’de donan›m ve yaz›-
l›mdan teflekkül ve birbirlerine flebeke yo-
luyla ba¤l› iki önemli unsur bulunmaktad›r.
‹htiyaç duyulan bilgilerin (ki bunlar web
sayfalar›, resimler, multimedya dosyalar›
vs. olabilir) bulundu¤u ve istenildi¤inde
bunlar› hizmetimize sunan sunucu (server)
ile sunucudaki bu bilgilere ulaflmak isteyen
istemci yani kullan›c› (client). Bu iki unsur
birbirleriyle internet üzerinden belli proto-
koller (yani belli standart kurallar) çerçeve-
sinde iletiflim kurabilmektedir. Bu protokol-
lerden en çok kullan›lan› web sitelerinin is-
tenmesinde ve görüntülenmesinde kullan›-
lan HTTP’dir (Hyper Text Transfer Protocol).
Bu protokolü kullanarak bir web sitesini gö-
rüntülemek isteyen kullan›c›, bilgisayar›n-
da bulunan ve web taray›c› (web browser)
olarak tabir edilen programdan faydalan›r.
‹stekte bulunulan sayfa ve bu sayfan›n kul-
lan›ld›¤› resim vesaire, ilave dosyalar birlik-
te gelir. Sayfa denen fley asl›nda bir web ge-
lifltirici (programc›) taraf›ndan yaz›lm›fl ve
kaydedilmifl bir dizi koddan oluflmaktad›r.
Bu kodlar›n oluflturulmas›nda hepimizin
bildi¤i gibi HTML (HyperText Markup Lan-
guage) ismi verilen kodlama dili kullan›l›r.
Kodlama dilleri program dillerinden farkl›
olup, genellikle bir içeri¤i ve bu içeri¤in na-
s›l görünmesi gerekti¤inin tarifini bar›nd›-
r›rlar. Bilgisayarlar›m›zdaki browser denen
yaz›l›m›n yapt›¤› bütün ifl, bu kodlarla tarif
edilen sayfay› yorumlamak ve (e¤er kullan›-
l›yorsa) ilave dosyalarla birlikte ekranda
göstermektir. Bugün piyasada bir çok farkl›
browser yaz›l›m› bulunsa da, bunlardan sa-
dece bir kaç› genifl kitleler taraf›ndan kulla-
n›lmaktad›r. Microsoft Internet Explorer
(k›saca IE) taray›c› pazar›nda en büyük paya
sahip olan browser’d›r. (Sebebi basit asl›n-
da: Kullan›c›ya dost olmas›, hatalara karfl›

1 • CHIP Workshop >>

 >> Web Programc›l›¤›

yüksek tolerans› ve Windows yüklü her yeni

bilgisayarda Windows ile birlikte gelmesi...)
Eski lider Netscape Navigator bugün Inter-
net Explorer’a göre daha az kifli taraf›ndan
kullan›l›yorsa da baz› tutkunlar ve Micro-
soft karfl›tlar› için hala en önemli browser
olma özelli¤ini koruyor. Bir di¤er taray›c›
olarak da en h›zl› browser oldu¤u iddia edi-
len Opera’y› sayabiliriz.
“Bütün browser’lar kodlar› yorumlama
iflini yap›yorlarsa farklar› nedir?” derseniz,
yorumlamadaki farkl›l›klar›n›, kullan›c› dos-
tu olup olmad›klar›n› ve standart kodlama
d›fl›nda ilave özellikleri destekleyip destek-
lemediklerini sayabiliriz. Browser’lar›n
web sayfalar›n› yorumlamaktaki farkl›l›kla-
r›n› ayn› sayfay› farkl› browser’larda aç›p
yan yana koyup inceleyerek gözlemleyebi-
lirsiniz. Taray›c›lar›n kodlama hatalar›na
karfl› tepkileri de de¤ifliklik gösterir. Öyle ki,
bir hata bir taray›c›da dikkate al›nmazken,
bir di¤erinde sayfan›n tamamen farkl› fle-
kilde görünmesine sebebiyet verebilir. Baz›
durumlarda ise ekranda hiç bir fley göreme-
meniz söz konusu olabilir.
Browser’lar taraf›ndan yorumlanan kod-
lar sadece HTML kodlar› ile s›n›rl› de¤ildir.
Sunucu taraf›ndan istemciye gönderilen
tüm kodlar ki bunlara di¤er kodlama dilleri
(XML, VML, VRML), script’ler (JavaScript,
VBScript), stil dosyalar› (CSS) da dahildir,
browser’dan browser’a farkl›l›k gösterebi-
Web Teknolojileri: En çok kullan›lan web teknolojilerinin moleküler bir modelle temsili.
lirler. Zira bu tekniklerin tümü kullan›c› Modelde görülen çizgiler iki teknoloji aras›nda var olan organik iletiflimi temsil ediyor.
browser’› taraf›ndan yorumland›klar›ndan,
bu teknolojilere kullan›c› tarafl› (Client-si- bir mesle¤in varl›¤›ndan söz edebilmekteyiz ¤ü, dolay›s›yla kalitesi artar. Buna ba¤l› ola-
de) teknolojiler denir. bugün. Tasar›m günümüzde web sitelerinin rak da grafik dosyas›n›n KB cinsinden boyu-
Bu aflamada hemen flöyle bir sonuç ç›ka- ziyaretçilerini en çok etkileyen ö¤elerin ba- tunun artaca¤›n› tahmin etmek zor olmaz,
rabiliriz. E¤er web sayfalar›m›z›n her brow- fl›nda yer al›yor. Bir web sitesi aç›s›ndan ba- ki dosya boyutlar› web’de çok çok önemli-
ser’da çal›flt›¤›ndan ve ayn› flekilde görün- k›lacak olursa, görsellik iki farkl› aç›dan ele dir. Web içeriklerinin büyük bölümü bit-
dü¤ünden emin olmak istiyorsak, sayfalar›- al›nabilir: Bütünsel ve bireysel grafik içerik. map grafiklerden oluflmaktad›r. Vektörel
m›z› oluflturma aflamas›nda birden fazla Bütünsel olan sitenin tüm içeri¤inin nas›l gö- grafiklerde ise bir resmin bilgisi matema-
browser’da kontrol etmeliyiz. Bugün itiba- rünmesi gerekti¤inin (look-and-feel) tasar›- tiksel fonksiyonlar halinde kaydedilir. Dos-
riyle en çok kullan›c› kitlesine ulaflabilecek m› iken, bireysel olan site içinde kullan›lan ya boyutlar› bitmap’lere göre daha küçük-
web sayfalar› için sayfalar›n›z› en az›ndan grafiksel içeri¤in ayr› ayr› oluflturulmas› üze- tür. Bu tarz grafik uygulamalar› yeniden bo-
üç farkl› taray›c›da denemenizi önerebiliriz. rinedir. Bir sitenin web tasar›m›n› yapabil-
Bunlar Internet Explorer, Netscape Naviga- mek, temel grafik bilgisinin yan› s›ra çözü- “Flash animasyonlar› browser
tor 4.x ve Netscape 6’d›r. nürlük (resolution), etkileflim (interaction
Web ile ilgili bu k›sa ön bilgiden sonra design), kullan›fll›l›k (usability), navigasyon-
ekran›nda vektörel olarak
san›r›m art›k web’de kullan›lan teknolojile- menü sistemleri ile HTML, JavaScript ya da gözükürler.”
ri ve ürünleri incelemeye bafllayabiliriz. Flash gibi temel web tekniklerinde belli bir
birikim gerektirir. Bu bak›mdan web tasar›- yutland›rma ve geometrik deformasyon ifl-
Grafiksel araçlar m›, masaüstü grafik tasar›m›ndan farkl› bir lemlerinde daha uygun olduklar›ndan, çi-
Sadece içeri¤in ön planda oldu¤u web’in ilk u¤rafl› alan›d›r. zim çal›flmalar›nda kullan›l›rlar. Logo tasa-
y›llar›nda browser’lar taraf›ndan desteklen- Grafikler bitmap (raster) ve vektörel r›m›n› çizim çal›flmalar›na örnek olarak ve-
meyen grafikler, bugün tüm varl›klar›yla ta- (vector) olarak bafll›ca iki farkl› formatta rebiliriz. fiimdilik vektörel grafik içerikleri
ray›c› ekranlar›m›z› süslüyorlar. Web brow- olabilirler. Bitmap formatl› grafiklerde res- web’de yayg›n kullan›lmasalar da (SVG gi-
ser’lar›n›n tan›d›¤› bu imkan, web sitelerinde min bilgisi piksel denen renkli küçük kutu- bi) yeni grafik standartlar› çal›flmalar› hali
en az içerik kadar tasar›m›n da önem kazan- cuklara serpifltirilmifltir. Ayn› resmi olufltu- haz›rda devam etmektedir.
mas›na yol açt›. Öyle ki “web tasar›mc›” diye ran piksel say›s› artt›kça resmin çözünürlü- Web tasar›mc›lar›n›n grafiksel içerikleri-

<< CHIP Workshop • 2


ni oluflturabilecekleri çeflitli yaz›l›mlar mev-
cuttur. Bunlardan baz›lar› bitmap grafikleri
ifllemeye yarayan manipülasyon program-
lar›yken, baz›lar› ise çizim yapmaya yara-
yan vektörel grafik programlar›d›r.
Grafik iflleme programlar› denince ilk
akla gelen flüphesiz y›llard›r bu konuda pi-
yasa standard› olarak kabul gören Adobe
Photoshop’tur. Katmanlarla çal›flabilme ye-
tene¤i ve kolay yoldan grafiksel efektler
oluflturmaya yarayan filtreleri ile komple
bir grafik arac›d›r. Son y›llarda özellikle web
tasar›mc›lar› aras›nda popülaritesi artan
PaintShop Pro ise en az Photoshop kadar
etkili ve baflar›l› grafik içerikleri oluflturabil-
mektedir. PaintShop Pro, Photoshop’a göre
hayli düflük olan fiyat›yla iyi bir alternatif
olarak düflünülebilir.
Çizim programlar›na örnek olarak ise
Macromedia FreeHand ve CorelDraw gös-
terilebilir. Animasyon oluflturma amaçl›
Macromedia Flash’ten çizim arac› olarak
faydalanmak da mümkündür. Profesyonel-
ler Flash’ta kulland›klar› grafikler için çizim
yetenekleri daha geliflmifl olan Fre-
eHand’den faydalan›rlar ve bunda olufltur-
duklar› grafikleri Flash ya da Photoshop or-
tam›na aktar›rlar.
Grafiksel web içerikleri oluflturmak için
kullan›labilecek yaz›l›mlar elbette bu kadar-
la s›n›rl› de¤ildir. Bahsi geçen programlar›n
alternatifleri olabilecek daha bir çok yaz›l›m
mevcutken, bunlardan baflka animasyonlu
GIF, 3 boyutlu sahne-tekst ve ikon gelifltirme
programlar›n› da ifade edebiliriz.
Markup dilleri ve HTML
Web’le ilgili olan hemen herkes, HTML’in
web sayfalar› oluflturmakta kullan›lan
standartlaflm›fl kodlama dili oldu¤unu bilir.
Ö¤renmesi hiç de zor olmayan HTML, basit
web siteleri yapabilmenin tek ön flart›d›r.
Yani fazla iddial› olmayan websiteleri yap-
mak için bilmeniz gereken tek fleyin HTML
oldu¤unu söyleyebiliriz. HTML’de web say-
fas›n› oluflturan içerik tak› (tag) denen eti-
ketler aras›na yerlefltirilerek sayfada nas›l
görünmesi gerekti¤i tan›mlan›r. HTML’de
içeri¤inizin görünümünü kontrol edebilen
çeflitli tak›lar ve bu tak›lar›n kullan›labilece-
¤i de¤erleri belirtmeye yarayan parametre-
ler (attribute) yer al›r. Parametreler tak›lar-
da isim= “de¤er” çiftleri olarak yer al›rlar.
<img src="ok.gif" width="10" height="15"→
border="0" alt="yukar›">
HTML sayfalar›na resim yerlefltirmeye
yarayan <img> tak›s›nda en s›k kullan›lan
parametreler
✂
Web Programc›l›¤›
<<
HTML’de içerik ve sunum yani stil bir less Application Protocol) gibi farkl› uygula-
arada yer al›r. Bu flu demek oluyor: HTML malarda kullan›labilir.
kodlar› hem sayfan›n içeri¤i hem de bu içe- HTML ve XML’den baflka, farkl› amaçlar
ri¤in nas›l görünmesi gerekti¤inin bilgileri- için kullan›lan markup dilleri de mevcuttur.
ni tafl›yabilir. Mesela bir link hem üzerine Bunlar›n aras›nda Japonya’da do¤an ve ge-
t›klan›nca gidilecek adresin bilgisini hem de lifltirilen yeni mobil telefon standard› i-mo-
sayfa üzerinde bu linkin hangi fonttipinde de’da görünebilen web siteleri gelifltirmeye
ya da renkte görünmesi gerekti¤inin bilgisi- yarayan ve temelde HTML’in bir alt koleksi-
ni ayn› anda tafl›yabilir. “Bu bir avantaj m›- yonu olan cHTML (Compact HTML), WAP uy-
d›r? Yoksa bir dezavantaj m›?” diye soracak gulamalar›nda kullan›lan WML, matematik-
olursan›z, bafllang›çta avantaj olarak görül- sel ifadelerin kodlanmas›nda ve sunulma-
dü. Tek bir kodlama diliyle iki ifli ayn› anda s›nda kullan›lan MathML, 3 boyutlu içerik ta-
yapmak. Ama daha sonralar› öyle bir nokta- n›mlanmas›nda kullan›lan VRML (Virtual
ya gelindi ki, oldukça de¤erli olan içeri¤in Reality Modeling Language) ve browser ek-
farkl› platformlara tafl›n›p gösterilebilmesi ran›nda vektörel grafikler tan›mlamaya ya-
tart›fl›lmaya baflland›. Bu noktada bir web rayan ve oldukça yeni bir teknoloji olan VML
sayfas›nda içerik ile sunumun ayr› ayr› (Vector Markup Language) say›labilir.
kontrol edilebilmeleri ihtiyac› do¤du. Bu ih-
tiyaç ise XML, XSL, CSS gibi yeni teknolojile- CSS ve XSL
rin do¤mas›na sebep oldu. Sunumdan ayr›lan içeri¤i tafl›mak için XM-
L’in tasarland›¤›ndan bahsettik. Peki ya
INFO web sitelerinde sunumu kontrol etmek için
son y›llarda ne gibi ad›mlar at›ld› derseniz,
» Markup Dilleri ilk verece¤imiz isim CSS olacakt›r. HTML’in,
HTML teriminin sonundaki L yani Langu-
sayfa elemanlar›n›n görüntü karakteristik-
age (dil) ifadesi sizi flafl›rtmas›n, markup
leri üzerindeki kontrolü konusunda çok bü-
dilleri program dillerinden farkl›d›rlar.
yük s›n›rlamalar söz konusudur. Bu görün-
Markup dillerinde program dillerinde ol-
tü karakteristiklerinin daha sa¤l›kl› kontro-
du¤u gibi ifllem yapabilecek operatörler,
lü ve daha çok say›da seçene¤e sahip olabil-
de¤erleri kaydedebilecek de¤iflkenler,
me gereklili¤ine cevap verebilmek amac›yla
program ak›fl›n› kontrol edebilecek flart
da Cascading Style Sheets (CSS) teknolojisi
ifadeleri ve döngüler yer almaz. Web
gelifltirilmifltir.
sayfalar›nda bu tarz ifller HTML kodlar›
CSS, baz› ek kodlamalarla ya da bu kod-
aras›na yerlefltirilen ve birazdan üzerinde
lar›n bulundu¤u ek dosyalarla HTML’in web
duraca¤›m›z script’ler taraf›ndan gerçek-
gelifltiricilere sunamad›¤› imkanlar› rahat-
lefltirilirler.
l›kla sunabilmekte ve deyim yerindeyse
HTML’in stil konusundaki aç›klar›n› kapa-
HTML gibi bir di¤er markup dili olan XML,
eXtensible Markup Language ifadesinin k›-
salt›lm›fl flekli olup, içindeki “extensible” ke-
limesi, içeri¤inin di¤er formatlara dönüfltü-
rülebilir/esnetilebilir olmas› anlam›n› tafl›r.
XML’in asli yarat›l›fl amac›, verinin saklan-
mas›nda ve tafl›nabilirli¤inde standart bir
format oluflturmakt›r. HTML’e alternatif ol-
mas› kesinlikle amaçlanmayan XML, temel-
de sadece verinin hiyerarflik yap›s›n› okuna-
bilir bir formatta koruyup, bunlar› farkl› plat-
form ve uygulamalarla standart bir flekilde
paylaflabilmesine imkan tan›r. HTML’in aksi-
ne XML, sadece ve sadece içerik yani verinin
bilgisini tafl›r. Bu veri CSS ya da XSL gibi stil
tan›mlamalar›yla stil eklenerek web sayfala-
r›nda kullan›labilir. Ya da istenirse de WML
gibi baflka formatlara çevirerek, bir mobil te-
lefon uygulama standard› olan WAP (Wire-
‹nternet cep’te: Japonya’da popüler olan i-mode art›k Avrupa’da da
kullan›mda. Bu cep standard› ile i-mode için cHTML kullan›larak haz›rlanm›fl
küçük web sitelerinde sörf yapmak mümkün.
3 • CHIP Workshop >>
 >> Web Programc›l›¤›

maktad›r. Örne¤in sayfalar›n›zdaki tekstle- parçalar› script olarak nitelendirilir. Kullan›- nin tüm hareketleri alg›lanabilmekte ve
re diledi¤iniz font büyüklü¤ü verebilirsiniz. c›n›n browser’› üzerinde yüksek derecede bunlara an›nda reaksiyon gösterebilen uy-
Üstelik tan›mlayaca¤›n›z büyüklük birimini kontrol gücüne sahip script’lerin yaz›labil- gulamalar gelifltirmek mümkün olabilmek-
de CSS’in sundu¤u oldukça kapsaml› seçe- dikleri bir kaç script dili mevcutsa da bunlar- tedir. Buna basit bir örnek olarak web say-
neklerden biriyle yapabilirsiniz. CSS bun- dan sadece bir tanesi standart olup bütün is- falar›ndaki üzerine fare imleciyle gelindi-
dan baflka, sayfa elemanlar›n› sayfan›n di- teklerinize cevap verebilecek düzeydedir. ¤inde de¤iflebilen resimler olan rollover uy-
ledi¤imiz koordinat›nda gösterebilmemize Tahmin etti¤iniz üzere (b)JavaScript(b). Ja- gulamalar›n› gösterebiliriz. Görsel ve teknik
ve de görünürlü¤ünü kontrol edebilmemi- vaScript günümüzde kullan›mda olan he- olarak iyi haz›rlanm›fl rollover uygulamalar›
ze izin verebilmektedir. Yani web sayfam›- men tüm browser modelleri taraf›ndan des- etkili tasar›mlar›n anahtarlar›ndan biridir.
z›n normal içeri¤inin üzerine ve diledi¤imiz teklenen tek script dilidir. JavaScript kullan›- Script dillerine verilebilecek bir di¤er ör-
sayfa eleman›n› (ki bu resim, tekst ya da c› taraf›nda, yani bizzat kullan›c›n›n bilgisa- nek VBScript’tir (Visual Basic Script). Temel
herhangi bir form objesi olabilir) istedi¤i- yar›ndaki taray›c›da çal›flt›¤›ndan ve interne- ifllevi ve amac› JavaScript ile ayn› olan VB-
miz noktaya yerlefltirebilir, bu elemanlar›n te ba¤l› bilgisayarlarda bunca farkl› yaz›l›m- Script, Windows tabanl› programlama dili
görünürlü¤ünü kontrol edebiliriz. lar›n bulunmas›, neden JavaScript gibi stan- Visaul Basic’in bir script türevi olup sözdizi-
CSS ile web sitelerimize katabilece¤imiz dart bir script dilinin kaç›n›lmaz oldu¤unu mi birbirine çok yak›nd›r. Ne var ki VBScript
en kullan›fll› özellik ise, web sitemizin stili- gayet aç›kça gösterir. bugün internete ba¤l› tüm browser’lar tara-
nin tamam›n› merkezi olarak kontrol ede-
bilmemizdir. Mesela yüzlerce sayfadan olu-
flan bir web sitemizin arka plan rengini, ya
da font tipini birkaç tufl t›klamas›yla de¤ifl-
tirebiliriz. CSS temelde web sayfalar›n›
oluflturan HTML’in sunum konusundaki
aç›klar›n› kapatmak için gelifltirilmifl olsa
da, bir XML içeri¤in browser ekran›nda bir
web sayfas› olarak görünmesini de sa¤laya-
bilir. Bu ifl için ayr›ca, bu konuda imkanlar›
CSS’e göre daha fazla olan XSL gelifltirilmifl-
tir. Aç›k ad›eXtensible Style Language olan
XSL, XML’e özgün olarak tasarlanm›fl olup,
XML sayfalar›na stil katacak flablonlar olufl-
turmada ve hatta XML içeri¤ini bir baflka
formata dönüfltürmede kullan›labilir.
CSS ve XSL’den hariç olmak üzere web’de
stil uyarlamas›n› gerçeklefltirebilen bir baflka
teknoloji ise JavaScript Style Sheets (JSS)
iken, ACCS (Aural CSS) ise günümüzde ve ge-
lecekte görme engelli web kullan›c›lar›n›n
faydalanmalar› muhtemel ek yaz›l›mlara
yard›mc› olacak iflitsel etkiler katmak için dü-
flünülmüfltür. Mesela sayfa içerisinde belli Animasyon: Dönen küp animasyonu. VML ile oluflturulmufl poligona, JavaScript ile
bir bölümün sayfan›n geri kalan›ndan farkl› animasyon kat›lm›fl.
bir ses tonu ve volümde seslendirilmesi ge-
rekti¤ini ACSS ile tan›mlayabilirsiniz. Hemen bu noktada yanl›fl anlafl›lmas› f›ndan desteklenmeyip sadece Microsoft
muhtemel bir konuya aç›kl›k getirelim: ürünlerinde çal›flmaktad›r. Bu sebepten Mic-
Script dilleri ve JavaScript ‹simleri ve sözdizimleri birbirine benzese de rosoft bu script’in kullan›m hedefi olarak is-
Basit web sayfalar› yapabilmek için tek flart Java ileJavaScript ayn› fley de¤ildir. temci taraf› olan browser’lar yerine Micro-
olan HTML’in bir program dili olmad›¤›n›, bu soft sunucusu IIS’te çal›flan ASP sayfalar›n›n
bak›mdan ziyaretçi ile etkileflim kurabilecek JavaScript ile ziyaretçi browser’lar›n›n programlanmas›n› seçmifltir, ya da öyle seç-
uygulamalar için yeterli olmad›¤›ndan bah- güvenlik aç›s›ndan izin verdi¤i limitçe hü- mek durumunda kalm›flt›r. Bugün piyasada-
setmifltik. HTML’in sahip oldu¤u tek etkile- küm sahibi olabilirsiniz. Ziyaretçi bilgisaya- ki hangi ASP kitab›na baksan›z, program dili
flim, bir linke t›kland›¤›nda o linke gitmesi, r›nda cookie oluflturabilir, bunlar› okuyabi- olarak VBScript’in kullan›ld›¤›n› görebilirsi-
linki yeni bir pencerede açmas› ve form bilgi- lirsiniz. Boyutlar›n› ve özelliklerini kontrol niz. Halbuki VBScript ASP sayfalar› program-
lerini gönderebilmesidir. Ziyaretçinin hare- edebilece¤iniz pop-up ad› verilen küçük lamak için kullanabilece¤iniz tek dil de¤ildir.
ket, istek ve tercihlerine an›nda yan›t verebi- pencereler açabilir, iki pencere ya da frame Flash animasyonlar›na etkileflim katmak
lecek, yaflayan, etkileflimli ve canl› web say- aras›nda iletiflim kurulmas›n› sa¤layabilir- amac›yla gelifltirilen ve Flash 5 ile bafllayan
falar› yapabilmek için HTML’den fazlas› ge- siniz. JavaScript’in web tasar›mc›lar› ve ge- popülerli¤i, Flash MX ile de devam ettiren
rekir. HTML sayfalar›na bu etkileflimi katabi- lifltiricilerine sundu¤u en önemli özelli¤i, bir baflka script dili ise Action Script’tir. Yap›
lecek, sayfa kodlar›n›n aralar›na ya da harici olaylar› alg›lamadaki üstün yetene¤idir. Ja- olarak JavaScript’i and›ran ActionScript ta-
dosyalara kaydedilebilen küçük program vaScript’in bu özelli¤i sayesinde ziyaretçi- ray›c› ile etkileflimini JavaScript üzerinden

<< CHIP Workshop • 4


sa¤layabilir.
DHTML
Kullan›c›-tarafl› teknolojiler aras›nda özel
bir yeri olan DHTML, Dynamic HTML ifade-
sinin k›salt›lm›fl halidir. ‹simlendirilmesinde
ve tan›mlanmas›ndaki kar›fl›kl›k sebebiyle
hala bir çok web programc›s› için dokunul-
mam›fl konu olma özelli¤ini koruyan
DHTML, bu haliyle web’in tan›nmayan ço-
cu¤u olarak nitelendirilmektedir. ‹smine
bak›larak HTML’e benzeyen farkl› bir kodla-
ma ya da program dili oldu¤u zannedilen
DHTML asl›nda script programlamada kul-
lan›lan ve oldukça etkileyici sonuçlar vere-
bilen bir “yöntem” den baflka bir fley de¤il-
dir asl›nda. DHTML ile tan›flmam›fl olanlar›-
n›z›n “Nas›l yani?” diye sorar gibi olduklar›-
n› hissediyorum. fiöyle ki DHTML temel ola-
rak HTML sayfalar›nda CSS ve JavaScript’in
birbirleriyle belli bir etkileflim içinde olma-
lar›n› sa¤layan bir yaklafl›md›r. Bu yaklafl›-
ma göre kullan›c› hareketlerini alg›layabi-
len JavaScript, web sayfalar›nda yer alan
sayfa elemanlar›n›n görsel özelliklerini de
dinamik olarak kontrol edebilme özelli¤ine
sahiptir. CSS ile tan›mlanm›fl olan görüntü
karakteristiklerinin sayfan›n kendisini tek-
rardan yüklemesine gerek kalmadan dina-
mik olarak de¤ifltirilebilmesi sayesinde
Flash benzeri ola¤anüstü güzellikte ve etki-
leflimlilikte web siteleri gerçeklefltirilebilir.
Sunucu Taraf›: Sunucu tarafl› uygulamalarda sistem bu flekilde ifller.
Temel olarak DHTML, Flash’in bire bir al-
ternatifi olmasa da, benzer uygulamalar her
ikisinde de oluflturulabilir. DHTML’in Flash’e
göre üstünlü¤ü, sonuçta JavaScript kullanan
bir HTML sayfas› olmas›ndan kaynaklanan
ziyaretçi etkileflimidir. DHTML ile tüm sayfa
bir bütün olarak kontrol alt›nda tutulabilir,
veritabanl› dinamik içerikle çal›fl›lmas›nda
hiç bir ekstra zorluk yoktur. Hepsinden
önemlisi DHTML yeni web standard› olmufl
bir teknoloji olup çal›flabilmesi için eklenti
dosyas›na (plug-in) ihtiyaç duymaz.
Bunlara karfl›n eski browser’lar›n farkl›
modelleri için ayn› ifli yapan programlar›n
farkl› ifadeler kullan›lmalar›n› gerektirir. Me-
sela en son standartlar› destekleyen (Inter-
✂
Web Programc›l›¤›
net Explore 6, Netscape 6 ya da Opera 6 gibi)
bir web browser’da çal›flabilen bir DHTML
scriptinin eski Netscape 4.x’te de ayn› flekil-
de çal›flabilmesi için bu browser’a özgün ifa-
delerin de scriptte yer almas› gerekir.
DHTML web sayfalar›nda etkileflimli ani-
masyonlar, kayan yaz›lar, dinamik menü sis-
temleri, görün-kaybol özelliklerinin kullan›l-
d›¤› uygulamalar oluflturmada kullan›fll›d›r.
Flash
Flash’›n ne oldu¤unu asl›nda uzun uzad›ya
aç›klamaya gerek yok. Popülaritesi sayesinde
web ile ilgili herkes Flash’› duymufltur. Flash
asl›nda bafllang›çta web sayfalar› üzerine ek-
Oyun: DHTML ile oluflturulmufl, web
sayfalar›nda da çal›flabilen bir oyun.
lenebilecek animasyonlar üretmeyi amaçla-
m›fl bir yaz›l›m olsa da, günümüzde art›k
Flash bunlardan fazlas›n› ifade ediyor. Flash
5 sürümüyle birlikte animasyonlar›n çok da-
ha etkileflimli olabilmeleri mümkün olmufl-
tur. Yaz›l›m›n içerdi¤i çizim paletiyle olufltu-
rulan vektörel grafiklere tweening gibi fonk-
siyonlarla basit yoldan animasyon yetene¤i
kazand›r›labilmekte, ActionScript ile de ani-
masyonlara etkileflim katacak scripting ekle-
nebilmektedir. Flash’in sahip oldu¤u iflitsel
ve görsel medya içerikleri deste¤iyle k›sa yol-
dan etkileyici animasyonlar oluflturmak hiç
olmad›¤› kadar kolayd›r. Flash’te haz›rlanan
animasyonlar s›k›flt›r›larak .swf uzant›l› dos-
yalara dönüfltürülürler. Dosyalar bu halleriy-
le HTML sayflar›na eklenip görüntülenebilir-
ler. Flash animasyonlar› dilenirse taray›c›
deste¤i olmadan kendi bafl›na çal›flabilecek
.exe uzant›l› dosyalar olarak da kaydedilebi-
lirler. S›k›flt›r›lm›fl animasyon dosyalar› sade-
ce çal›flt›r›lmaya imkan verip edit edilemez-
<<
ler. Edit edilebilen dosyalar animasyonun
orijinalini içeren .fla uzant›l› dosyalard›r.
Eskiden (bir grup için belki hala) Flash
sadece etkileflimsiz animasyonlar›n olufltu-
rulmas›nda kullan›l›r ya da öyle oldu¤u zan-
nedilirdi. Oysa bugün Flash ile form sayfa-
lar› oluflturulabilmekte, bilgilerin kaydedil-
di¤i veritabanlar›ndan ya da XML dosyala-
r›ndan ASP, JSP veya PHP gibi sunucu-taraf-
l› bir program yard›m›yla bilgiler okunarak
dinamik içerikli animasyonlar oluflturula-
bilmektedir.
Bunun ötesinde Macromedia Generator
denen sunucu aplikasyonu Flash flablonlar›-
n› kullanarak, mant›¤› sunucuda belirlenen
animasyon ya da grafik dosyalar› yarat›labil-
mekte. Bu sayede bir web sayfas› üzerindeki
bir Flash animasyonunun, animasyonlu bir
GIF dosyas›n›n ya da JPEG resminin içeri¤i di-
namik bir biçimde ziyaretçinin isteklerine
uygun olarak oluflturulabilmektedir.
Flash dosyalar›n›n kullan›c› bilgisayar›n-
da gösterilebilmeleri için plug-in’e ihtiyaç
vard›r. E¤er bu plug-in, animasyonu görün-
tüleme teflebbüsündeki bilgisayarda yer al-
m›yorsa bu bir ileti ile ziyaretçiye bildirilir
ve plug-in’in yüklenmesi için ziyaretçinin
izni sorulur.
Server tarafl› uygulama
gelifltirme programlar›
Buraya kadar ço¤unlukla kullan›c› tarafl›
teknolojilerden bahsettik. Ziyaretçi bilgisa-
yar›nda lokal olarak çal›flan, bu bak›mdan
standart olup olmamas› hayati önem tafl›-
yan kullan›c›-tarafl› teknolojilerin tersine
sunucu-tarafl› teknolojiler de mevcuttur.
Bu tarz uygulamalarda bütün program
mant›¤› sunucu da çal›flan bir uygulama
program› taraf›ndan yürütülür. Bir dizi ifl-
lemden sonra elde edilen dinamik içerik,
saf HTML (dilenirse bunlara ilaveten script)
kodlar› olarak kullan›c›ya gönderilir. CGI,
ASP, JSP, Servletler, PHP ve ColdFusion bu
tür uygulamalardan sadece bir kaç› ve en
bilinenleridir. Bu tarz uygulamalar genelde
birbirlerinin bire bir alternatifleri olup belli
seviyede birbirlerine göre avantajlar› ve
dezavantajlar› mevcuttur.
Sunucu tarafl› uygulamalar›n ço¤unlu-
¤unda sistem flu flekilde ifller: Kullan›lan ap-
likasyon program›na göre belli bir dosya
uzant›s›na sahip web sayfas›, hem statik
HTML kodlar›n› hem de dinamik içeri¤i
oluflturan uygulama program› kodlar›n› bir-
likte içerir. Web sayfas›n›n alabilece¤i dos-
ya uzant›lar› de¤iflkenlik gösterebilir. .cfm,
.phtml, .jhtml, .shtml, .asp, .jsp, .php bu tür
uzant›lardan baz›lar› olarak say›labilir. Bu
5 • CHIP Workshop >>
 >> Web Programc›l›¤›
sayfalardan birine yap›lacak istekte, sunu-
cu uygulamas› öncelikle sayfan›n uzant›s›-
na bakar. .html’den farkl› olan, yukar›daki-
ne benzer bir dosya uzant›s›yla karfl›lafl›rsa
sayfa içeri¤inin ziyaretçiye oldu¤u gibi gön-
derilmeden önce baz› k›s›mlar›n›n kendi ta-
raf›ndan yorumlanmas› gerekti¤ini alg›lar.
Bu k›s›mlar yine dosyada kullan›lan uygula-
ma program›na ba¤l› olarak özel ayraçlarla
sayfan›n geri kalan›n› teflkil eden statik
HTML kodlar›ndan ayr›lm›fl durumdad›rlar.
Bu ayraçlar mesela ASP ve JSP sayfalar›nda
<% %> iken, PHP sayfalar›nda <? ?> fleklin-
dedirler. Sunucu aplikasyon program› önce-
likle bu tak›lar›n aras›nda kalan program
kodlar›n› yorumlar ve elde etti¤i dinamik
içeri¤i HTML kodlar› olarak sayfan›n geri ka-
lan›na ekler ve istemciye gönderir. Web
sayfas›n›n ziyaretçisi taray›c› ekran›nda sa-
dece oluflturulmufl HTML kodlar›n› görür.
Dosya uzant›s› ne olursa olsun taray›c›dan
sayfan›n kaynak kodlar›n› incelemek istese
de görece¤i fley sayfay› oluflturan HTML kod-
lar›ndan baflka bir fley de¤ildir.
Bütün program mant›¤›n›n sunucuda yü-
rütülmesinin flifre gibi herkesten gizlenmesi
gereken bilgilerle çal›fl›labilmesi, tekst ta-
banl› dosyalar ve veritabanlar›na kay›tlar›n
ifllenebilmesi ya da okunabilmesi gibi avan-
tajlar› vard›r. Bu bak›mdan veritaban› uygu-
lamalar›, login prosedürleri, üyelik sistemle-
ri, form bilgilerinin kayd› gibi ifllemlerde su-
nucu tarafl› uygulamalardan faydalan›l›r.
Web programc›l›¤› aç›s›ndan oldukça
önem arz eden sunucu tarafl› uygulama ge-
lifltirme programlar›n›n bir karfl›laflt›rmas›n›
gelecek say›da yapaca¤›z.
Programlama dilleri
Programlama dilleri, genellikle belli bir plat-
forma yönelik olarak kendi bafl›na çal›flabi-
len uygulamalar gelifltirmekte kullan›l›yor-
larsa da, web alan›nda da bu dillerden fazla-
s›yla yararlan›l›r. Programlama dillerinin we-
b’de kullan›ld›¤› alanlar, genellikle sunucu
tarafl›d›r. (Tabii ki applet’ler gibi kullan›c› ta-
rafl› istisnalar da yok de¤il.) Programlama
dillerinden web programc›l›¤›nda s›kça kul-
lan›lanlar›n› Java, Visual Basic ve Perl olarak
sayabiliriz.
Java
Java, internetin popülaritesinin artmas›yla
birlikte ad› s›kça an›lan yeni jenerasyon
program dillerinden biridir. “Peki Java’n›n in-
ternet ile olan ilgisi nedir?” derseniz, flöyle
bir aç›klama yapabiliriz: Java platform ba-
¤›ms›z bir programlama dilidir, yani yazd›¤›-
n›z ve derledi¤iniz Java program› JVM ad› ve-
<< CHIP Workshop • 6
rilen yorumlay›c›n›n bulundu¤u bütün do-
nan›m ve iflletim sistemlerinde ayn› flekilde
çal›flabilir. ‹nternete ba¤l› bunca farkl› dona-
n›m›n bunca farkl› iflletim sistemi kullan›yor
olmalar›n› göz önüne al›rsak, san›r›m Ja-
va’n›n önemi daha iyi anlafl›lacakt›r. Bu ara-
da donan›m derken sadece bilgisayarlarla
düflüncelerinizi s›n›rlamay›n. Cep telefonla-
r›ndan buz dolaplar›na kadar çeflitli gömülü
yaz›l›mlar kullanan elektronik aletler olabilir
bunlar. Temelde Java’n›n gelifltirilme amac›
çeflitli elektronik ev eflyalar›nda dahi kullan›-
Kolay Kullan›m: Visual Basic’in uygulama gelifltirmeyi kolaylaflt›ran grafiksel arayüzü
labilecek evrensel bir programlama dili ya-
ratmakt›. Java’n›n web ile ilgili kullan›m
alanlar›n› ise flöyle s›ralayabiliriz:
Java ile kendi bafl›na çal›flabilen program-
lar›n d›fl›nda iki önemli kullan›m alan› vard›r.
Applet’ler ve servlet’ler. Applet’ler ziyaretçi
taray›c›s›nda çal›flabilen (daha do¤rusu çal›-
fl›rken taray›c›da da izlenebilen) Java prog-
ramlar›yken, servlet’ler ise sunucunun dina-
mik web içeri¤i yaratmaktaki imkanlar›n›
artt›rabilen ve bizzat sunucuda çal›flabilen
programlard›r. Bundan hariç olarak Java yine
servlet teknolojisinin bir uzant›s› olan JSP
(Java Server Pages) script’lerini yazmakta da
kullan›lmaktad›r. Sunucu tarafl› script’lerce
kullan›lmak üzere yaz›lan bileflenleri prog-
ramlamakta da di¤er program dillerinden ol-
du¤u gibi Java’dan da faydalan›labilir.
Visual Basic
Microsft taraf›ndan gelifltirilmifl olan bu nes-
neye yönelik programlama dili, k›sa zaman-
da Windows platformunda çal›flabilen etkin
uygulamalar programlamakta kullan›labilir.
Sahip oldu¤u grafiksel arayüzlerin kullan›m
kolayl›¤› sayesinde deneyimsiz programc›lar
bile rahatl›kla uygulamalar gelifltirebilirler.
Visual Basic, ASP sayfalar›nca kullan›labi-
lecek bileflenler oluflturmakta s›kça kullan›-
l›rken, ASP scriptleri yazmakta genellikle Vi-
sual Basic’in script türevi olan VB Script kul-
lan›l›r.
Perl
Aç›k ad› Practical Extraction and Report Lan-
guage’dir. CGI olarak tabir edilen yöntemle
çal›flan sunucu tarafl› programlar olufltur-
makta en s›k tercih edilen dildir. Hemen her
iflletim sisteminde çal›flabilen Perl, derlene-
bilen programlar›n aksine yorumlanabilir bir
programd›r. Yani Perl programlar› kod olarak
kaydedilir ve direk olarak kodlardan okuna-
rak yorumlan›r (web sayfan›zdaki JavaScript
gibi). Bu yöntem program›n çal›flma h›z›n›
düflürse de farkl› platformlarda çal›flabilme-
sini sa¤lamaktad›r.
C ve C++
C dilleri uygulama gelifltirmede en çok kulla-
n›lan diller olup, ö¤renilmeleri di¤er dillere
göre daha zordur. C++, C dilinin nesneye yö-
nelik versiyonudur. (Nesneye yönelik dillerle
kapsaml› uygulamalar yazmak ve bunlar›
kontrol etmek daha kolayd›r). Web aç›s›ndan
bak›lacak olursa, bu dillerden bileflen ve CGI
programlar› oluflturmakta faydalan›labilir.
Gelecek say›da:
❿ Sunucu-tarafl› web teknolojilerinin bir
karfl›laflt›rmas›.
❿Web tasar›m› üzerine bilinmesi gereken-
ler ve alt›n kurallar.
StudioWeb+’da bu ay (eCHIP’te):
❿Kendini güncelleyebilen web sayfas›.
Numan Pekgöz
numanp@chip.com.tr

ActionScript ve Actions Paneli
Workshop ekinin bu bölümünde Flash hakk›nda temel bilgiler ve çeflitli çözümlerin uygulamal›
anlat›mlar›n› bulacaks›n›z. ‹lk konu ActionScript ve Actions Paneli.
lash, basit bir animasyonda, bir mo-
F vie’de (film) yer alan sahneleri ve ka-
releri belli bir düzen içinde ve s›rayla
oynat›r. Bu tür animasyonlarda izleyicilerin
filme, ak›fla bir etkisi yoktur. Etkileflimli
filmlerde ise kullan›c›lar klavye veya fareyle
ya da her ikisiyle birlikte, haz›rlam›fl oldu-
¤unuz film ile etkileflime girerler... Objeleri
harekete geçirirler, bilgi formlar› ve onayla-
ma gibi ifllemleri gerçeklefltirirler. Kullan›c›
ile etkileflimli animasyonlar› gerçeklefltire-
bilmek için action’lar kullan›rlar. Animas-
yonda bir yerde kullan›c› ile etkileflime gire-
bilmek, kullan›c›dan bilgi alabilmek veya
onay› ile baflka animasyonlar› gerçekleflti-
rebilmek için ActionScript dili kullan›l›r.
Panel: Panel, frame seçiliyken "Frame
Actions", button veya movie clip seçiliyken
"Object Actions" olarak de¤iflir.
Action tan›mlamalar› Actions paneli ile
button (dü¤me), movie clip (film klibi) veya
frame (çerçeve) için düzenlenebilir. Actions
panelinin Normal Mode ve Expert Mode
olarak iki modu, yani iki kullan›m flekli bu-
lunmaktad›r. Normal modu kullanarak pa-
nelde yer alan actionlar›, + buttonu ile ya
da sol taraf›nda yer alan panelden seçebilir-
siniz. Ayr›ca ezbere script kodu bilmenize
gerek yoktur ve action denetimi tamamen
Flash'›n kontrolündedir. Expert modda
script yaz›m alan› kendi kodunuzu yazabil-
meniz için daha kullan›fll› hale gelir ve e¤er
script kodlar›nda ilerlemiflseniz, kendi
script’inizi yazabilirsiniz. Tabii yine ayn› za-
manda sol taraftaki panelden action'lar›
kullanabilirsiniz.
✂
ActionScript hakk›nda
Flash ActionScript, script dilini kullanarak
movie'lere yani filmlere etkileflim katar. Ja-
vaScript gibi ActionScript de nesne yöne-
limli (object oriented) bir programlama dili-
dir. Nesne yönelimli script dili, bilgiyi s›n›f
gruplar›nda organize ederek düzenler. Ob-
jelere “instance name” tan›mlayarak scrip-
t'in içinde kullanabilirsiniz. Özellikle movie
clip’leri kullan›rken bunlar› action script
içinde kullanabilmek için “instance name”
tan›mlamam›z gerekir. Ayr›ca ActionScript
içindeki s›n›f tan›mlamalar› yerine kendi s›-
n›f tan›mlamalar›n›z› oluflturabilirsiniz.
Bir s›n›f oluflturdu¤unuz zaman bunun
tüm özelliklerini ve s›n›f içindeki objelerin
metotlar›n› tan›mlam›fl olursunuz. Gerçek
dünyada oldu¤u gibi, örne¤in her insan›n
farkl› özellikleri vard›r, cinsiyeti, yafl›, boyu,
saç veya göz rengi gibi... ayr›ca yürümek,
konuflmak gibi çeflitli fonksiyonlar› yerine
getirirler. Bu örnekte "insan" s›n›f› olufltu-
rurken, "flah›s" ise objeyi oluflturur.
Actions Panelinin Kullan›m›
Action paneli, objelerin veya frame’lerin ac-
tion’lar›n› düzenlemek veya action eklemek
için kullan›l›r. Panelin sol taraf›ndaki araç ku-
tusunda action'lar (eylemler) yer almaktad›r.
Buradan action'lar› ekleyebilir veya kald›ra-
bilirsiniz; bunun için + veya – button’lar›n›
kullanabilirsiniz. Normal mod'da, action'lar›
kullan›rken alt tarafta aç›lan alanda uygun
parametlerinizin yaz›lmas› sa¤lan›r. Expert
mod’da ise, action’lar› direkt not defterine
yazar gibi yazars›n›z. Paneli açmak için, üst
menülerden Window/Actions (Ctrl+Alt+A)
Frame, button veya movie clip’in seçilmesi
ile actions paneli aktif hale gelir. Panelin üs-
tündeki yaz›, yani bafll›k, aktif oldu¤u bölü-
mü gösterir. Frame seçiliyken "Frame Acti-
ons"; button veya movie clip seçiliyken "Ob-
ject Actions" olarak de¤iflir.
Action panelinin sa¤ üst köflesindeki ok
fleklindeki button’a t›klay›n. Buradan Normal
Mode ya da Expert Mode’dan birini seçin.
Ard›ndan actionscript'leri yazd›ktan
sonra, bu mod’lar aras›nda geçifl yapabilir-
siniz. Panel seçti¤iniz moda göre de¤iflikli¤i
yapacakt›r. Tabii ki kodlarda bir de¤ifliklik
Flash Serisi
<<
olmayacakt›r, de¤iflen sadece panelin kulla-
n›m fleklidir.
Normal Mode
Normal mod’da action panelinin sol tara-
f›nda yer alan listeden action’lar› seçerek
kullanabiliriz. Buray› action araç kutusu lis-
tesi olarak nitelendiriyoruz. Bu bölüm;
❿Basic Actions
❿Actions
❿Operators
❿Functions
❿Properties
❿Objects
kategorilerinden oluflmaktad›r.
Modlar: Action panelinin sa¤ üst köflesinde
ok fleklindeki button ile Normal Mode veya
Expert Mode’dan birini seçebilirsiniz.
Basic Actions kategorisi, Flash’ta kullan›-
lan basit action’lar› içermektedir ve sadece
Normal Mode’da geçerlidir. (Bu kategorilerin
içinde yer alan action’lar› ileride ayr›nt›lar›yla
görece¤iz.) Seçilen action’lar sa¤ taraftaki pa-
nelde yer al›r. Çift t›klayarak veya tafl›yarak
action’lar› sa¤ taraftaki alana getirmifl olu-
ruz. Burada action komutuna parametleri alt
tarafta aç›lan Parameters paneli ile girebiliriz.
Parametre bölümü sa¤ alt köfledeki ok
button’u ile aç›l›p kapat›labilir. Action’lar›n
parametrelerini bu bölümde girebiliriz.
Parametre alan›n›n yan›nda yer alan tar-
get (hedef) button’u ile movie clip’leri acti-
onscript’ler ile kullanmam›z sa¤lan›r. Daha
önce yukar›da bahsetti¤imiz class object ya-
ni s›n›f ve objeler insan ve flah›s iliflkisini bu-
radan movie clip’ler için belirleyebiliyoruz.
1 • CHIP Workshop >>
 >> Flash Serisi
Bu konu üzerinde daha sonra ayr›nt›lar› ile
duraca¤›z.
Expert Mode
Expert Mode ile text editörüne veya not
defterine yazar gibi ortadaki alana acti-
onscript’i yazabilirsiniz. Burada action'lar›n
ifadelerinin parametrelerini girebilir, her
türlü edit ifllemini gerçeklefltirebilirsiniz.
Expert mode'da;
❿ Sol tarafta yer alan listeden seçti¤imiz
komutu sa¤ taraftaki text alan›nda istedi-
¤iniz yere tafl›yabilirsiniz.
❿ Herhangi bir action seçildi¤inde para-
metre alan› aç›lmaz.
❿Sadece (+) button’u aktiftir. (-) ile ifade-
leri silemeyiz.
❿ ‹fade s›ras›n› belirleyen yukar› afla¤› ok
tufllar› da inaktiftir.
Action: Normal Mode’da action’lar
ekleyebilir, ç›karabilir ve ifade s›ras›n›
de¤ifltirebilirsiniz.
Objelere Action Atama
Button veya movie clip'lere action tan›mla-
yarak çal›flmas›n› sa¤layabiliriz. Button’lar
için kullan›c›n›n button’a t›klamas› veya fare
imleci ile üzerine gelmesi gibi, movie clip’ler
için de movie clip’in yüklenmesi veya belli bir
frame'e gelince action’›n çal›flmas›n› sa¤la-
yabiliriz. Buton ve movie clip d›fl›ndaki sem-
bollere action tan›mlayamay›z.
Normal Mode’da button veya movie clip için;
1- Bir button veya movie clip seçiniz. Aci-
tons paneli açmak için, farenin sa¤ tufluyla
t›klay›p actions’› veya menülerden Win-
dow/Actions seçin. (Birden fazla seçim ya-
parsan›z, action paneli inaktif olur.)
2- Actions panelinde sol taraftaki actions
araç çubu¤undan Basic Actions kategorisi-
ne t›klay›n.
3- Basic Actions kategorisi aç›l›nca buradaki
bir action’› atamak için herhangi birine çift
t›klay›n veya tutup tafl›y›n. Yukar›daki (+)
button’u ile de seçme flans›n›z vard›r. (Ayr›-
ca + button’u ile aç›lan popup pencerede
action’lar›n yan›nda k›sayol tufllar› bulun-
maktad›r.)
<< CHIP Workshop • 2
Movie clip veya button’a bir action atad›-
¤›m›zda flash otomatik olarak özel bir action
olan fonksiyonu da ekler. Butonlar için "On
Mouse Event" action’›, Movie clipler için "On
Clip Event" action’› otomatik olarak eklenir.
Yandaki flekilde button’a "gotoAndPlay"
action’› tan›mlanm›fl ve mouse eventi ola-
rak release verilmifltir. Parametre bölü-
münde gotoAndPlay için scene alan›nda
hangi sahne oldu¤u, Type alan›nda Frame
Number ve Frame alan›nda frame numaras›
verilmifltir. Alt taraftaki checkbox seçili iken
action gotoAndPlay, inaktif yap›l›rsa goto-
AndStop action’›na dönüflür.
Mouse Events
Daha önce de bahsetti¤imiz gibi bir but-
ton’a action tan›mlad›¤›m›z zaman, Flash
otomatik olarak "On Mouse Event" acti-
on’›n› atamaktad›r. fiimdi bu event’lerin ne
ifle yarad›¤›n› tek tek görece¤iz.
1- Çal›flma ortam›nda bir button oluflturun
ve bunu seçili hale getirin.
2- Actions panelini aç›n. (Button’a farenin
sa¤ tuflu ile t›klay›p, ard›ndan actions’a ya da
Ctrl+Alt+A veya Window/Actions’a t›klay›n.
3- Button’a baflka bir action tan›mlamadan
da direk olarak Basic Actions kategorisinden
"On Mouse Event" ifadesini seçebilirsiniz.
Bu ifadeyi seçip, sa¤ taraftaki alana tafl›y›n
ya da çift t›klay›n.
4- Alt tarafta parametre alan›nda mouse
event’lerini göreceksiniz. Default olarak re-
lease event’i seçilidir.
Press: Fare imleci ile button’un üzerine ge-
lip t›klad›¤›m›z anda ifllemi gerçeklefltirir.
Yani fare ile button’a bas›nca (çekmeye ge-
rek yoktur), button tan›ml› olan ifllemleri
yerine getirir.
Release: Normal t›klama ifllemidir. But-
ton’un üzerine gelip fare imleci ile t›klad›¤›-
m›zda button tan›ml› ifllemleri gerçekleflti-
rir. (Button’un üzerine bas›p çekmedir.)
Release Outside: Button’a bas›p button’un
d›fl›nda bir alanda farenin tuflundan parma-
¤›m›z› çekti¤imiz zaman ifllemi gerçeklefltirir.
Key Press: Bu event seçildi¤inde, yan tara-
f›ndaki alana klavyeden tufl girmemiz gere-
kir ve button bu tufla bas›ld›¤›nda tan›ml›
olan ifllemleri yerine getirir.
Roll Over: Fare imleci button’un üzerine ge-
lince button aktif olur ve ifllemleri yerine
getirir.
Roll Out: Fare imleci button’un tan›ml› ol-
du¤u alandan, yani üzerinden çekilince,
button tan›ml› olan action'lar›, ifllemleri ye-
rine getirir.
Drag Over: Fare ile button’a bas›l› tutup, d›-
fl›na ç›k›p, tekrar üzerine gelince, button ac-
tion'lar› yerine getirir.
Drag Out: Button’a bas›l› tutup imleci but-
ton’un d›fl›na ç›kar›nca button action'lar›
yerine getirir.
Frame’lere action atama
Filmimizde belirli bir saniyede, belirli bir za-
manda farkl› bir olay tan›mlamak istiyorsak,
Timeline’a yani zaman çizelgesindeki fra-
me’lere keyframe ekleyerek action atayabili-
riz. Mesela 10. frame’de tekrar 1. frame'e gi-
dip yeniden oynamas›n› sa¤lamak gibi.
Öneri: Timeline (zaman çizelgesi) panelin-
de kullanaca¤›n›z objeleri farkl› layer’larda
(katmanlarda) kullanmak kolayl›k sa¤laya-
cakt›r. Action’lar, button’lar ve animasyon-
lar için ayr› ayr› layer’lar kullanabilirsiniz.
Ayr›ca layer’lar› isimlendirmenin faydalar›-
n› göreceksiniz. Bunun için layer’›n üzerine
çift t›klay›p baflka bir isim yazabilirsiniz. Bu
size animasyonunuzu düzenli ve sistemli
bir flekilde gelifltirmenizi ve tekrar de¤iflik-
lik yapmak gerekti¤inde neyin nerede oldu-
¤unu bulman›zda kolayl›k sa¤layacakt›r.
1- Timeline zaman çizelgesinde bir frame
seçin, buna keyframe (F6 ile) ekleyin.
2- Window/Actions menüsünden Actions pa-
nelini aç›n. (Baflka bir yol olarak keyframe'e
farenin sa¤ tuflu ile t›klay›p Actions'› seçin.)
Atama: Action atanm›fl olan keyframe
üzerinde, küçük “a” sembolünü göreceksiniz..
3- Actions panelinden sol taraftaki katego-
rilerden Basic Actions kategorisini seçin.
4- Bu kategoriden bir action tan›mlamak
için; Buradan herhangi bir action’a çift t›k-
lay›n veya tutup sa¤ taraftaki edit k›sm›na
tafl›y›n veya üstteki (+) button’u ile seçin
veya k›sayol tufllar›n› kullan›n.
Örnek: gotoAndPlay (10);
5-Alt taraftaki parametre alan› gözükmü-
yor ise, sa¤ alt köfledeki ok button’una t›k-
lay›p, parametre alan›n› aktif hale getirin.
Parametre alan› seçti¤iniz action’a göre de-
¤iflecektir.
Böylece seçti¤iniz frame'e action ekle-
mifl oldunuz. Bunu test etmek için Cont-
rol/Test Movie ile filmi test edebilirsiniz.
Bu ayl›k yaz›m›z›n da burada sonuna
geldik. Gelecek ay “basic actions” kategori-
sini inceleyece¤iz ve Flash ile küçük bir
oyun tasarlayaca¤›z.
Ali YÜCEL aliyucel@chip.com.tr
 Photoshop Serisi
<<
Pratik Photoshop Efektleri
fi›k görünen grafikler haz›rlamak için illa ki haz›r plug-in paketlerini kullanman›z gerekmez.
Do¤ru efektleri yerinde kullanarak siz de baflar›l› çal›flmalar yapabilirsiniz.

Patlayan Yaz›
Önce araç çubu¤undan background
rengini siyah olarak belirleyin. Daha
sonra File menüsü alt›ndan New seçene¤i
ile istedi¤iniz boyutta bir çal›flma alan› ya-
rat›n. Bu pencerede Contents bölümü alt›n-
dan Background Color’u seçti¤inizde örnek-
te kullanaca¤›m›z siyah çal›flma alan›n› el-
de edebilirsiniz.

Daha sonra bu alan üzerinde tam orta-

ya istedi¤iniz bir metni girin. Layers kar-
t›nda yaz› katman›na sa¤ tufl ile t›klay›p Ren-
der (Rasterize) layer seçene¤ini seçin. Ard›n-
dan bu araç kutusundaki sa¤ üstteki ok tuflu-
na t›klay›p, aç›lan menüden Merge Down’u
seçin. Layer (katman) penceresinde tek bir
katman kalacakt›r. Bu Layer üzerine sa¤ tufl
ile t›klay›p Dublicate Layer’› seçin ve Layer1
ismini verin.

Layer1 seçili iken Edit/Fill seçene¤i al-

t›ndan, yan pencerede gördü¤ünüz
ayarlar› yap›n. Daha sonra Filter/Blur/Gaus-
sian blur seçene¤inde 2.0 Radius de¤eriyle
resme biraz fluluk kat›p ard›ndan da Fil-
ter/Stylize/Solarize’› kullan›n. Image/Adjust
(Adjustment) alt›ndan Auto levels’› seçti¤i-
nizde, yaz› yandakine benzer bir hal alacak-
t›r. fiimdi Layer1 üzerine sa¤ tufl ile t›klay›p
tekrar Dublicate Layer’› seçip Layer 2 ad›n›
verin. Yazd›¤›n›z metin, çal›flma alan› s›n›rla-
r›na yan taraftan ne kadar yak›n olursa pat-
lama efekti de o derece abart›l› olacakt›r.

Layer2 seçili iken Filter/Distort/Polar Co-

ordinates seçene¤ini seçin. Burada Opti-
ons alt›ndan Polar to Rectangular’› iflaretle-
yip OK tufluna bas›n. Ard›ndan, Image/Rota-
te Canvas alt›ndan 90 CW’yi seçip resmi dön-
dürün. S›ra, Image Adjust (Adjustment)/In-
vert ile ters renge döndürmeye geldi. Fil-
ter/Stylize/Wind seçene¤ini arka arkaya ayn›
ayarlarla 3 kez uygulay›n. Son olarak da Ima-
ge/Adjustment alt›ndan Auto levels’› seçin.
✂

1 • CHIP Workshop >>

 >> Photoshop Serisi

Daha sonra s›ras›yla önce Image/Ad-

just/Invert, sonra da biraz önceki ayar-
larla 3 kez Wind efekti uygulay›n. Ima-
ge/Rotate Canvas 90 CCW seçene¤i ile tek-
rar çal›flma alan›n› orijinal aç›s›na döndü-
rün. Filter/Distort/Polar coordinates’den
Rectangular to Polar’› seçti¤inizde yavafl ya-
vafl sonuç orataya ç›kmaya bafllayacakt›r.
fiimdi Image/Adjustment/Hue/Saturation
seçene¤ini seçip yandaki penceredeki ayar-
lar› uygulay›n.

Layers kart›ndan Fill ya da Opacity de-

¤erini %75’e ya da istedi¤iniz bir oranda
düflürerek farkl› efektler elde etmeniz müm-
kün. Sonuç yandaki gibi olacakt›r.Biraz önce
de bahsetti¤imiz gibi her yana do¤ru ›fl›k
hüzmesinin oluflma nedeni metnin büyük
olmas›ndan kaynaklan›r.

Aqua Efekti
Önce istedi¤iniz boyutta yeni bir çal›flma
alan› yarat›n. Daha sonra Layers kart›n-
da Create a new layer tuflu ile yeni bir layer
(katman) yarat›p, bunun içine istedi¤iniz tufl
fleklini seçim arac› yard›m›yla çizin. Daha
sonra tuflunuzun rengine karar verin ve fo-
reground rengini bu rengin daha a盤›,
background rengini de daha koyusu olacak
flekilde ayarlay›n. Son olarak da Gradient
arac› yard›m›yla tufla, alt›ndan ortas›na ka-
dar dik bir degrade verin.
fiekliniz hala seçili iken Layers kart›n-
dan yeni bir Layer daha yarat›n. Se-
lect/Modify/Contract seçene¤ini kullanarak,
seçimi 10 piksel daralt›n ve yine Select me-
nüsü alt›ndan Feather seçene¤i ile de 6 pik-
sel yumuflat›n. Bu de¤erler tuflunuzun kal›n-
l›¤›na göre de¤iflecektir. Bu yüzden resimde-
ki oran› tutturmaya çal›fl›n.
Daha sonra Foreground rengini beyaz
olarak, Gradient arac›n›n seçeneklerini
ise "Foreground to Transparent" olarak de-
¤ifltirin. Bu sefer de yukar›dan afla¤› do¤ru
tam tuflun ortas›na kadar dik bir degrade ve-
rin. Seçimi CTRL-D tufllar› ile kald›r›n. ‹flte size
mükemmel bir tufl. ‹sterseniz Layer 2’nin
Opacity ya da Fill de¤erleri ile oynayarak par-
lakl›k de¤erini de¤ifltirebilirsiniz.
Mahmut Karsl›o¤lu mkars@chip.com.tr

KISA KISA
» Sahte Barcode’lar
Çal›flmaya beyaz bir arkaplan ile bafllay›n. Ön-
ce Filters/Nois seçene¤i alt›nda Monochroma-
tic olarak %400 Gaussian noise ekleyin. Daha
sonra Filters/Blur/Motion Blur seçene¤ini se-
çip, derece olarak 90, distance olarak da 999
girin. fiimdi art›k Image/Adjust (Adjustment)
menüsü alt›ndan Layers seçene¤inde ayarlar-
la oynayarak, istedi¤inize en yak›n barcode’u
oluflturabilirsiniz.

<< CHIP Workshop • 2


Excel’in Geliflim Süreci
Excel, her yeni office sürümüyle birlikte kendini yenileyip, gelifltiriyor. Bu yaz›da Excel’in
geliflim sürecini izleyecek, yeniliklere flahit olacaks›n›z.
B u köflede bundan böyle farkl› Excel
konular› ile sizlerle birlikte olaca¤›z.
Bu güne kadar de¤inilmemifl Excel
konular›n› ve sorunlar›n› çözmeye çal›flaca-
¤›z. Sizlerin de içerisinden ç›kamad›¤›n›z
baz› Excel konular› oluyordur mutlaka. Bu
konular› bize ataca¤›n›z mail’ler ile çözüme
ulaflt›rmaya ve dergimizin bu köflesinde ya-
y›nlamaya çal›flaca¤›z. Excel konular› hak-
k›nda bize ulaflabilece¤iniz e-mail adresi-
miz temelkorkmaz@excel.gen.tr’dir. Bu ay
pratik olarak iflinize yarayacak bir kaç farkl›
konuyu ele alaca¤›z.
Haz›rlad›¤›n›z Excel dosyas›n› arkadafl›-
n›za gönderdi¤inizde, çal›flmad›¤›na dair
bir bilgi mi ald›n›z? Önce, sorunu nas›l tes-
pit edece¤inizi düflünmelisiniz.
Excel’in farkl› versiyonlar› ve
geliflmeleri
Excel’de bir program haz›rlad›¤›n›z› düflü-
nün. Kendi bilgisayar›n›zda program hiç so-
runsuz olarak çal›fl›yor, fakat program› dis-
ket ile yan taraftaki bilgisayara aktard›¤›-
n›zda baz› sorunlar›n oldu¤unu görüyorsu-
nuz ve program›n›z çal›flm›yor. Her iki bilgi-
sayarda da Excel yüklü oldu¤u halde neden
program›n›z çal›flm›yor ya da hata mesajla-
r› veyahut da uyar› mesajlar› verip duruyor
dersiniz. Sizce haz›rlad›¤›n›z programda m›
bir hata var, yoksa ikinci bilgisayarda m›? ‹fl-
te bu iki olas›l›¤› düflünmeden evvel, ilk ola-
rak kontrol etmeniz gereken bir fley var. O
da, kulland›¤›n›z Excel program›n›n sürü-
mü. O halde her iki bilgisayar›n da sürümü-
nü kontrol edin. Bunu yapabilmek için, Yar-
d›m menüsündeki Microsoft Excel Hakk›n-
da komutuna t›klaman›z yeterli olacakt›r.
Ekrana fiekil 1’deki gibi Microsoft Excel Hak-
fiekil 1: Excel hakk›ndaki sürüm bilgileri
yard›m menüsündeki “Microsoft Excel
Hakk›nda” penceresinde bulunmaktad›r.
✂
k›nda penceresi gelecektir. Bu pencerenin
en üst k›sm›nda bulunan ö¤eler k›saca afla-
¤›daki gibi ifade edilebilir.
Microsoft: Programc› firma
Excel: Program›n ad›
2002: Program›n geçerli sürüm y›l›
(tahminen)
10: Sürüm (Version)
2701: Derleme
Hem kulland›¤›n›z program, hem de bil-
gisayar›n›z hakk›nda daha detayl› bilgi ala-
bilmek için Microsoft Excel Hakk›nda pence-
resindeki Sistem Bilgisi dü¤mesine t›klama-
n›z ve sol listeden istedi¤iniz bir kategoriyi
seçmeniz yeterli olacakt›r. (Bkz. fiekil 2)
fiekil 2: Excel veya bilgisayar›n›zdaki di¤er
bilgileri “Sistem Bilgisi” penceresinden
detayl› olarak ö¤renebilirsiniz.
Excel’in sürümünü ö¤renmenin bir di¤er
yolu da Excel hücrelerinde kullan›lan “Yer-
leflik ‹fllevler”den “B‹LG‹” ifllevidir. Bu ifllevi
kullanabilmek için fiekil 3’deki gibi herhan-
gi bir Excel hücresine =B‹LG‹(“release”) gir-
meniz ve onaylaman›z yeterlidir.
Son olarak bir yöntem daha gösterelim.
Bu yöntem de makro yazarak, yani yaklafl›k
olarak di¤er ad› ile VBA (Visual Basic for
Applications) komutlar›n› kullanarak Ex-
cel’in sürümünü bulmaya çal›flmakt›r. Afla-
fiekil 3: Sürüm ö¤renmenin bir baflka yolu
da B‹LG‹(“release”) ifllevini kullanmakt›r.
Excel Serisi
<<
¤›daki kodlar› VBA penceresinde yeni bir
modül açarak yazmaya çal›fl›n. Tabii bu k›-
s›m, makro olaylar›n› bilen okuyucular›m›z
için kolay. Makro yazmay› bilmeyen okurla-
r›m›z ise bu sayfalar› takip etmeye devam
etsinler. Çünkü ileriki aylarda Excel’in bel
kemi¤i olan makrolar nas›l kolayl›kla yaz›la-
bilir, bu sayfalarda anlataca¤›z.
Sub SurumBulmak()
Range("A1").Value = Application.Name
Range("A2").Value = Application.Version
Range("A3").Value = Application. →
OperatingSystem
End Sub
Yukar›daki makro’yu çal›flt›rd›¤›n›zda fiekil
4’deki gibi bir görüntü elde edece¤iz.
fiekil 4: Makro yazarak da çal›flt›¤›m›z
uygulaman›n baz› özelliklerini
ö¤renebiliriz.
Yukar›daki kodlar› k›sa k›sa aç›klayarak,
biraz da makrolara ad›m atarsak hiç de fe-
na olmayacak.
Range(“A1”) Excel çal›flma sayfas›nda
aç›k olan sayfan›n A1 hücresini ifade eder.
Value Sonras›nda geldi¤i hücrenin “De¤er”
özelli¤ini ifade eder.
Application O an çal›flt›¤›m›z uygulama,
di¤er bir deyiflle çal›flt›¤›m›z program, yani
Excel.
Name Sonras›nda geldi¤i nesnenin ad›n›
belirtir.
fiimdi bu kelimeleri toparlayacak olur-
sak, Range("A1").Value = Application.Name
kodlamas› “A1 hücresine Uygulaman›n ad›-
1 • CHIP Workshop >>
 >> Excel Serisi

n› yazd›r” manas›na gelir. Di¤er bir deyiflle, 5.0’DA GEL‹fiT‹R‹LM‹fi 97’DE YEN‹
o an kullanmakta bulundu¤umuz Excel DÜfiEYARA 2-D grafiklerinde bir seride 32,000 nokta
Otomatik Toplam Araç çubu¤u çizme
program›n›n tam ad› A1 hücresine de¤er
YATAYARA Aral›k Bulucu
olarak atanacakt›r. Di¤er kod sat›rlar› ise, Arka plan sorgular›
5.0’DA YEN‹ Bellek eniyileme
"Sürükleyerek çizme" Bir hücrede en fazla 32,000 karakter
Range("A2").Value = Application.Version 3-B formüller ve 3-B adlar Birden fazla dosya kapat›rken Tümüne Evet
Çal›fl›lan uygulaman›n sürüm numaras› Excel 95'te gelifltirilmifl Microsoft Excel ile Word seçene¤i
çal›flma sayfas›n›n A2 hücresine yazd›r›l›r. aras›nda paylafl›lan sa¤lama araçlar› Birden Fazla Geri Alma
Araç çubu¤u dü¤meleri, iletiflim kutusu seçenek- Birlefltirilmifl etiketler
leri, komutlar ve ekran ö¤eleri hakk›nda bilgi Çal›flma kitaplar›n› birlefltirme
Range("A3").Value = Application.→ ipuçlar› Çal›flma sayfalar›ndaki geçersiz verileri denetleme
OperatingSystem Biçim Boyac›s› dü¤mesi Çeliflen de¤ifliklikleri yönetme
BOfiLUKSAY Do¤al dil formülleri
Bilgisayar›n›zda o an çal›flt›¤›n›z iflletim Çal›flma kitab› kapsam›n› içeren adlar Formüllerdeki Özet Tablo rapor verilerine baflvurular
sisteminin ad› A3 hücresine yazd›r›l›r. Daha çok say›da yerleflik üstbilgi ve altbilgi Gelifltirilmifl Grafik Sihirbaz›
Daha fazla say›da d›fl veritaban›na eriflme Grafik ‹puçlar› ve Grafik Nesneleri listesi
Do¤rudan hücrelere veri girifli ve düzenleme Grafik Türü iletiflim kutusu ve grafik türleri
Buraya kadar olan bölümden de anlaya- E¤ilim çizgileri ve hata çubuklar› Grafikler için daha fazla biçimlendirme seçenekleri
bilece¤iniz gibi, yukar›daki yöntemlerden ETOPLA Grafiklerde gelifltirilmifl metin
hangisini uygularsan›z uygulay›n, mutlaka Grafik biçimlemesini flablon olarak kaydetme Her çal›flma sayfas›nda en fazla 65,536 sat›r
Hücreler içinde do¤rudan düzenleme ve hücreler Her defas›nda bir ö¤e olmak üzere verileri alan
Excel program›n›z›n sürümünü ö¤renecek- içinde karakterleri ayr› ayr› sayfa alanlar›
siniz. Hemen sorunumuza dönecek olursak, biçimleme Hesaplama s›ras›n› de¤ifltirme
bu ad›m›n ilk aflama oldu¤unu söyleyebili- Hücreleri kolayca adland›rmak ve seçmek için Ad Hesaplanan alanlar ve ö¤eler
kutusu Hücrelerdeki döndürülmüfl metin
riz. ‹ki fl›kk›m›z var. Ya iki bilgisayarda da Listenizdeki sütun bafll›klar›n› kullanarak s›ralama IntelliMouse iflaretleme ayg›t›
sürüm ayn› ya da farkl›. E¤er sürümler fark- Microsoft Query ile d›fl veritabanlar›na eriflme ‹letiflim kutular›nda daha kolay aral›k baflvuru girifli
l› ise, yine önümüzde iki seçenek var. Prog- Otomatik alt toplamlar ve genel toplamlar Kat›flt›r›lm›fl grafikler için tek t›klatma seçene¤i
Otomatik Süz Kat›flt›r›lm›fl grafiklerde Aral›k Bulucu
ram› haz›rlad›¤›n›z bilgisayardaki sürüm, Özel Otomatik Dolgu serisi Koflullu biçimler
di¤er bilgisayardan ya düflük ya da yüksek- Özel s›ralama düzenleri KÖPRÜ
tir. E¤er program› haz›rlad›¤›m›z sürüm dü- Özet Tablo Sihirbaz› Köprüler
Özet Tablolar MAKA
flük ise sorun sürümden kaynaklanm›yor Tüm dosyalar çal›flma kitab›d›r M‹NA
demektir. Yani siz 9.0 (Excel 2000) versiyo- Tüm Ekran komutu Modernlefltirilmifl düzenleme özellikleri
nun da program› haz›rlad›n›z, ancak di¤er E⁄ERSAY Otomatik ayar yenileme
Otomatik s›ralama
bilgisayardaki Excel sürümü 10.0 (Excel 95’DE GEL‹fiT‹R‹LM‹fi Önerilen çal›flma sayfas› ifllevleri
2002) ise, sürümden kaynaklanan herhangi Araç çubu¤u dü¤meleri, iletiflim kutusu seçenek- Özel veri girifli girdileri ve veri do¤rulamas› için hata
leri, komutlar› ve ekran ö¤eleri hakk›nda bilgi
bir sorun yok demektir. Çünkü kural›m›z iletiler
sa¤layan ipuçlar› Özet Tablo raporlar›nda say› olarak saklanan
flöyle; “Düflük sürümlerde haz›rlanan bü- Otomatik Süz tarihler
tün dosyalar ilerideki sürümlerde kesinlikle Araç çubu¤u dü¤meleri, iletiflim kutusu seçenek- Özet Tablo raporundaki formülleri listeleme
leri, komutlar ve ekran ö¤eleri hakk›nda bilgi
hatas›z olarak çal›fl›r.” Özet Tablo seçenekleri
ipuçlar› ÖZETVER‹AL
E¤er durum yukar›dakinin tam aksi ise,
Parametrelendirilen sorgular
yani program›n (dosyan›n) haz›rland›¤› sü- 95’DE YEN‹ Paylafl›labilir sorgular
rüm üst versiyon, mesela 10.0 (Excel 2002) Aç›klamalar› ve sat›r ve sütun göstergelerini Paylafl›lan çal›flma kitaplar› ve de¤ifliklik geçmifli
görüntüleme korumas›
ve di¤er bilgisayardaki sürüm 9.0 (Excel
Daha iyi sürükle b›rak düzenlemesi Paylafl›lan çal›flma kitaplar›n›n kiflisel görünümleri
2000) ise, haz›rlad›¤›n›z dosyan›n çal›flma- Eriflim Ba¤lant›lar› Paylafl›lan çal›flma kitaplar›n›n süreli güncellefltir-
mas› (hata ya da uyar› mesajlar› vermesi) Microsoft Haritas› meleri
Office Ciltçi Rapor flablonlar›
için bir çok neden olabilir. fiimdi bu neden-
Office K›sayol Çubu¤u Sat›r ve sütun bafll›klar› ekin hücreyi gösterir
lerden bahsedelim. Tabii ki, hangi versiyon- Otomatik Düzeltme Sayfa alan› düzeni
lar ile neler yeni olarak gelmifl, bunlar› tablo Otomatik Hesaplama Sayfa sonu önizleme
Otomatik Tamamlama S›ral› aç›klamay› gözden geçirme
halinde gösterirsek san›r›m sorun çözül-
Paylafl›lan çal›flma kitaplar› Sorgu Sihirbaz›
müfl olur. Yandaki tabloda her gelen yeni Veri ‹zlemeli fiablon Sihirbaz› STDSAPMAA
versiyonla Excel’de neler de¤iflmifl bunlar›n Virüs denetimi STDSAPMASA
Yerleflik flablonlar URL'den açma
aç›klamas›n› bulacaks›n›z.
Access Ba¤lant›lar› URL'ye Kaydetme
Daha kolay say› biçimlendirme Üst ve alt ö¤elerin otomatik görüntülenmesi
Yeni görünüm Dosya menüsünde paylafl›lan Aç ve Yeni iletiflim VARA
kutular› VARSA
Yeni Microsoft Office özellikleri
Hücre ‹puçlar› ve Kayd›rma ‹puçlar› Veri do¤rulama
Yandaki tabloda sadece Excel Çal›flma say- Microsoft Excel 95 Görüntüleyici Vurgulamay› de¤ifltirme
fas›ndaki geliflme ve yeniliklerden bahse- Web araç çubu¤u
97’DE GEL‹fiT‹R‹LM‹fi Yeni grafik süzgeçleri
dilmifltir. Bir o kadar da hatta belki daha
Zaman ölçe¤i eksenleri
fazla makrolar ve VBA (Visual Basic for App- Microsoft Query ile d›fl veritabanlar›na eriflme
"Kal›c›" biçimlendirme
Otomatik Süz
lications) sayfalar›nda yenilik ve geliflme ol- 2-B grafiklerde seri bafl›na 32.000'e kadar nokta
Paylafl›lan çal›flma kitaplar›
Aç›klamalar
mufltur. Ancak ilerdeki aylarda VBA sayfa- Bir pencerede kat›flt›r›lm›fl grafik görüntüleme
Anadilde formüller
s›ndaki geliflmeleri de ayr›ca tablo halinde Microsoft Query ile d›fl veritabanlar›na eriflme
Araç çubuklar›n›n ve menü çubuklar›n›n özelleflti-
Özet Tablo Sihirbaz›
verece¤iz. rilmesi

<< CHIP Workshop • 2

 Excel Serisi
<<
Artalan sorgular› Raporlar›n do¤rudan çal›flma sayfalar› üzerinde fiimdi sorunumuza dönelim ve basit bir
Bellek en iyilefltirme düzenlenmesi örnek verelim. Excel 2002’de (10.0) bir say-
Bir defada tek ö¤e alan sayfa alanlar› Simgeleri Web belgelerinizde kullanma fadaki baz› hücrelerin (A1:B16) hücrelerin-
Bir Özet Tablo'daki formülleri listeleme Tart›flma Bafllatma
Birlefltirilmifl hücreler Uluslararas› bir sunu oluflturma deki kilidi aç›n. A1 hücresini seçerek Veri
Çal›flma sayfas› bafl›na 65.536'ya kadar sat›r Unicode deste¤i menüsünden Otomatik Süz komutunu t›k-
Çizim araç çubu¤u Web belgelerinizde komut sat›rlar› kullan›n lay›n. A1 ve B1 hücrelerinde aç›l›r kutu dü¤-
Çok say›da dosyay› kapat›rken Tümüne Evet seçene¤i Web belgelerinizi yönetme
Daha çok say›da grafik süzgeci Web için belge oluflturma meleri eklenecektir (fiekil 5). Sonra da Araç-
De¤ifliklik geçmifli Web sayfalar› için etkileflimli Özet Tablo liste lar menüsünden Koruma komutunu ve bu-
De¤ifliklik vurgulama bilefleni radan da Sayfay› Koru… komutunu seçin.
De¤ifliklikleri benimseme veya reddetme Web sayfalar›n›z› özellefltirme
Elveriflli düzenleme özellikleri Ekrana Sayfay› Koru penceresi gelecektir.
Formül Paleti ve ‹fllev Yap›flt›r komutu 2002’DE YEN‹ Bu pencereden Çal›flma sayfas› kullan›c›lar›-
Formüllerde URL'ler
Ak›ll› Etiketler n›n tümüne bu izni ver listesinden Otomatik
Formüllerdeki Özet Tablo verisine baflvuru
Araç çubu¤unda bölme
Grafiklerde veri tablolar› Süzü kullan seçene¤ini seçin ve Tamam tu-
Ba¤lant›lar›n yönetimi
Hata de¤erleri ve bofl hücreler seçenekleri fluna basarak pencereyi kapat›n. Gerekli flif-
Belge kurtarma ve daha güvenli kapatma
Hücrelerde girintili yaz›lm›fl metin
Belgeleri Microsoft Exchange Server 2000 ile releri verin ve sayfay› kilitlemifl olun. (fiekil
Internet grafik biçimleri
depolama
‹nternet Yard›mc›s› 6)
Bir aral›k gönderme.
MINA Sayfa korumas› koydu¤unuz halde Oto-
Birden çok dil ile düzenleme
Microsoft Outlook ile tümlefltirme
Bul ve de¤ifltir matik süzme komutunun çal›flt›¤›n› görü-
Office Yard›mc›s›
Çal›flma sayfas› koruma
ORTALAMAA yorsunuz. Oysa Excel 2002’den önce bulu-
Do¤u Asya karakterleri Do¤u Asya olmayan sis-
Özet Tablo seçimi
temleri destekler
Özet Tablo'larda say› olarak saklanan tarihler
El yaz›s› deste¤i
Paylafl›lan çal›flma kitaplar› zamanlanm›fl güncellefl-
Eriflilebilirlik
tirmeleri
Evrensel say› biçimleri
Veri denetimi
Formül de¤erlendirici
Virüs arama ve giderme
Formül Denetimiyle etkileyen ve ba¤›ml› hücreleri
Web Form Sihirbaz›
izleme
Web H›zl› Bul
Formül hata denetimi
Web sorgular›
Gelifltirilmifl hassasiyette resim ve çizimler
Web'de Teknik kaynaklar
Geniflletilmifl Otomatik Topla ifllevselli¤i
Yeni Grafik Türü iletiflim kutusu ve yeni grafik türleri
Görev tabanl› formül yard›m›
Zaman eksenleri
Güncellefltirilmifl Clip Organizer
2000’DE GEL‹fiT‹R‹LM‹fi Hangul/Hanja dönüfltürücü geliflmeleri
Klip Galerisi IME deste¤i
Kutunun d›fl›ndaki Yard›mc›'y› görme ‹fllev ba¤›ms›z de¤iflkenleri için Ekran ‹puçlar›
Microsoft Office belgelerini açma ve kapama ‹fllev Sihirbaz›'ndaki önerilen
Veri seçimi ve biçimlendirme Kavramsal diyagramlar
Web Sorgular› Kay›ttan ses çalma
Kenarl›k çizimi
Kesip yap›flt›rma ifllevi baflvuru örnekleri .
2000’DE YEN‹ Köprü kullanarak gezinme
Aç›k olan belgelerinizi görme Kullan›c› arabirimini de¤ifltirme ve Yard›m ile ilgili
Alanlardaki ö¤eleri görüntüleme ve gizleme geliflmeler
Antivirüs deste¤i Makro virüslerine karfl› art›r›lm›fl koruma
Arayüz dilini de¤ifltirme Office belgelerinizi Web'de paylaflma
Bir belgeye abone olma Office çak›flma bildirim arac›
Birden çok dil kullanma Office görev bölmeleri
COM eklentileri Office Güvenli Mod
Çevrimiçi bir buluflma bafllatma Office Web sayfalar›n› düzenleme amac›yla fiekil 5: Otomatik Süz komutu kullan›ld›.
Dosyalar›n›z› ve ba¤lant›lar›n›z› yönetme taray›c›dan açma
Dört basamakl› tarih biçimleri Otomatik de¤ifliklikleri ak›ll› etiketlerle
Etkileflim Özet Tablo liste bileflenini Web sayfalar› denetleme
için kullanma Otomatik Yeniden Yay›mla
Euro para birimi simgesi Özet Tablolardaki ö¤e özellikleri
Gerekli program› gerekti¤i zaman alma Pencereyi izle
Girintili biçimler Renk kodlu çal›flma sayfas› sekmeleri
Görüntüleme birimleri Say›sal imzalar
Görünüm Say›sal Pano ve Web Parçalar›
Grafik ve nesneleri kullanma Sesli komutlar ve dikte etme
Liste Otomatik Doldurma Sütun geniflliklerini koruma
Makrolar›n say›sal olarak iflaretlenmesi Süzme yaparken sütunlar› ekleme ve silme
Microsoft Visual Basic for Applications 6 Veri alma
Nesne model ekleri Web sayfalar›ndan veri sorgulama
Office 2000 menülerinizi ve araç çubuklar›n›z› Web sitesini tek bir dosya olarak kaydetme
kiflisellefltirir Web'deki yay›m çal›flmalar›n›z›n hedefini belir-
Office 2000'i çal›fl›r durumda tutma leme
Office Clipboard ile toplama ve yap›flt›rma Windows 2000 dil özellikleri için tam destek
Office'e özgü biçimlendirmeyi saklama XML açma ve kaydetme
OLAP kaynak verisi Yard›m'a daha kolay eriflme
Oraya daha h›zl› ulaflmak için k›sayollar oluflturma Yazd›rma
Otomatik Doldurma Listesi Yaz›c›lar› bulma
Özet Grafik raporlar› Yeni görünüm fiekil 6: OfficeXp (Excel 2002) ile gelen
Özet Tablo Otomatik Biçimleri Yeni Microsoft Office özellikleri Koruma seçenekleri penceresi
✂

3 • CHIP Workshop >>

 >> Excel Serisi
nan di¤er sürümlerde bu komut bulunma-
maktad›r. Yani sayfay› kilitledi¤inizde, hüc-
relerde otomatik süzme ifllemi yapamazs›-
n›z (fiekil 7). fiimdi bu haz›rlad›¤›n›z dosyay›
Excel 2000 veya Excel 97 bulunan baflka bir
bilgisayara kopyalay›n ve çal›flt›r›n, göre-
ceksiniz ki A1 ve B1 hücrelerindeki aç›l›r ku-
tu dü¤melerine t›klad›¤›n›z halde herhangi
bir hareket gerçekleflmeyecektir. Bu örnek-
leri ço¤altmam›z mümkün. Son olarak basit
bir örnek daha verelim.
fiekil 7: Excel 2002’de korunmufl sayfada
süzme ifllemi yap›labiliyor.
Yine Excel 2002’de bir dosya haz›rlad›n›z
ve bu dosyadaki UserForm üzerine Takvim
10.0 (Calendar) nesnesi eklediniz. Daha
sonra bu dosyay› Excel 97 olan bir bilgisa-
yarda açmak istedi¤inizde, bu nesnenin bu-
lunmad›¤›na dair bir mesaj alacaks›n›z.
Excel dosyan›z bozulmufl olabilir. Bu
dünyan›n sonu geldi demek de¤ildir. Bozuk
dosyalar›n da iyi bir tamirci elinde
düzeltilmesi mümkündür.
Bozulmufl baz› Excel dosyalar›n›
kurtarma yöntemi
Konu bafll›¤›na bakarak hemen, bozulmufl
olan bütün Excel dosyalar›n› kurtarabilece-
¤inizi düflünmeyin. Sadece baz› türdeki
dosyalar› kurtarabilirsiniz. fiimdi bunun na-
s›l olabilece¤inin yöntemini sizlere ad›m
ad›m anlataca¤›z.
‹nternet sitelerinde bozulmufl Excel dos-
yalar›n› kurtarabilen baz› programlar bulu-
nuyor. Bu programlar› kullanarak da bozuk
olan baz› dosyalar›n›z› kurtarabilirsiniz.
Mesela bunlardan iki tanesi ExcelFix ve Ex-
celRecovery programlar›d›r.
Bahsetti¤imiz her iki program›n da de-
mo sürümlerini kulland›k. Bozuk olan dos-
yan›n 4-5 sat›rl›k k›sm› düzelebiliyor ama
maalesef düzelemiyor. Çünkü k›s›tl› sürüm.
<< CHIP Workshop • 4
Tamam›n› kurtarmak istiyorsan›z, para
ödemeniz gerekiyor. Bizce bu iki programa
da gerek yok. Çünkü Excel’in XP yani 2002
versiyonu ayn› ifli yap›yor. Kurtar›labilecek
dosyalar›n›z› sorunsuz olarak kurtarabili-
yor. Excel’iniz oldu¤una göre problem yok
demektir, ayn› oranda masraf yaparak sü-
rümünü yükseltebilir, böylece bir XP sahibi
olursunuz. Baflka yöntemleri denemek sizin
tercihiniz.
Bozuk Excel dosyalar› derken flunu göz
ard› etmemek gerekir. Ne yukar›da bahsi
geçen programlar ne de XP sürümü, bozul-
mufl olan her dosyay› kurtar›r diye bir kural
yok. Dosya biçimi bozulmufl ya da dosya ka-
y›t yap›l›rken bozulmuflsa kurtarmak im-
kans›zd›r. Ancak baz› dosyalar var ki, biçim-
lendirmeler fazla kullan›lm›fl, yani bir çok
hücre birlefltirilmesi yap›lm›fl, koflullu bi-
çimlendirmeler çok fazla kullan›lm›fl, veri
çoklu¤unda dosyan›z fliflmifl ve aç›lm›yor
vs... Bu tarzda olan dosyalar›n›z rahatl›kla
kurtulabilir.
Peki elimizde ne XP var ne de bahsi ge-
çen kurtarma programlar›, ancak dosyam›z
kurtulabilir dosya türlerinden. Nas›l yapar›z
da en az›ndan verilerimizi kurtarabiliriz so-
rusuna cevap bulmaya çal›flal›m.
Asl›nda burada anlataca¤›m›z teknik,
hemen hemen herkesin bildi¤i yöntemler-
den birisi. Varsayal›m ki elimizde 3 sayfa-
dan oluflmufl ve bilgisayar›m›zda aç›lmayan
Bozuk.XLS ad›nda bir dosyam›z var. Bir fle-
kilde burada kay›tl› olan verileri almal›y›z. O
halde afla¤›daki ad›mlar› takip etmeliyiz.
Öncelikle flu aç›klamay› yapmal›y›z. Dos-
yam›z› kurtar›rken bütün sayfalar› tek bir
kitapta de¤il, her sayfay› ayr› bir kitapta
kurtarmal›y›z ki, kurtarmaya çal›flt›¤›m›z
dosya da bozulmas›n.
1. Kurtarma1.XLS ad›nda bir dosya kayde-
din.
2. Bu Kurtarma1.XLS dosyas›n›, Bozuk.XLS
dosyas›n›n da bulundu¤u ve geçerli dizin
olan (genelde) C:\Belgelerim klasörüne
kaydedin.
3. Sadece Kurtarma1.XLS dosyas›n› aç›n.
4. Sayfa1’in A1 hücresine
=[Bozuk.XLS]Sayfa1!A1
formülünü girin. Burada Bozuk.XLS dosya-
s›ndaki sayfa isimlerini hat›rlamad›¤›m›z
için “Sayfa1” kulland›k. E¤er gerçekten Bo-
zuk.XLS dosyas›nda Sayfa1 isminde bir say-
fa ad› varsa, problem yok. Böyle bir sayfa
yoksa, Excel size fiekil 8’deki gibi Sayfa Seç
penceresini getirecektir.
5. Sayfa Seç penceresinden sayfa isimlerin-
den bir tanesini seçin ve Formülü onayla-
y›n.
6. ‹flleminiz tamamlanm›fl ve Bozuk.XLS
dosyas›nda, “veriler” sayfas› A1’deki de¤er
Kurtarma.XLS dosyan›zdaki A1 hücresine
aktar›lm›fl olacakt›r.
7. A1 hücresindeki formülü önce afla¤›ya
do¤ru ço¤alt›n. Ta ki hücre de¤eri içersinde
“0” s›f›r yazana kadar.
fiekil 8: Bozuk dosyadaki sayfa isimleri
görüntüleniyor.
8. fiimdi de A sütunundaki de¤er olan for-
mülü sa¤a do¤ru ço¤alt›n. Yine hücrelerde-
ki de¤erler s›f›r olana kadar.
Buraya kadar olan bölümde 1 sayfadaki
verileri ald›k, ama bu defada Kurtarma.XLS
dosyam›z may›n üzerinde duruyor. Çünkü
formüller ile yükü çok a¤›rlaflm›fl...
9. Kurtarma1.XLS dosyas›ndaki verilerin tü-
münü seçin.
10. Kopyalay›n.
11. Baflka bir sayfaya mesela Sayfa 2’ye ge-
çin
12. A1 hücresini seçip Düzen menüsünden
Özel Yap›flt›r komutunu seçin.
13. Aç›lan Özel Yap›flt›r penceresinden Sa-
dece DE⁄ERLER‹ seçene¤ini iflaretleyin ve
Tamam dü¤mesine t›klay›n.
14. Sayfa 1’i silin.
‹flte Bozuk.XLS dosyas›n›n ilk sayfas›n›
kurtarm›fl olduk. S›ra ikinci sayfaya geldi.
Ayn› ifllemleri Kurtarma2.XLS ad›nda bir
dosya oluflturarak deneyin. Bu arada Kur-
tarma dosyalar›ndaki A1 hücrelerinde bulu-
nan Formüllere göz at›n›z. Tam yolu
göreceksiniz.
='C:\Belgelerim\[Bozuk.XLS]veriler'!A1
M. Temel Korkmaz
temelkorkmaz@excel.gen.tr
 Nas›l Çal›fl›r?
<<

‹nternet Nas›l Çal›fl›r?

‹nternet, iletiflim ve bilgi kayna¤› olarak hayat›m›zda önemli bir yere sahip. Peki bu dev iletiflim
a¤›n›n altyap›s›n›n nas›l iflledi¤ini hiç merak ettiniz mi?

‹
nternetle ilgili söylenecek en önemli fley,
internetin sahibinin olmamas›. ‹nternet,
büyük ya da küçük hiç fark etmez, a¤lar›n
küresel boyutlarda toplam›d›r asl›nda. Bu
a¤lar, tek bafl›na bir varl›k olan interneti
oluflturmak amac›yla, farkl› biçimlerde bir-
birlerine ba¤lan›rlar. Asl›nda, internet ismi
de zaten bu birbirlerine ba¤lanm›fl a¤lardan
geliyor: ‹nternet kelimesini Türkçeye çevir-
meye çal›fl›rsak, “‹nter, yani aras›nda” ve
“net, yani a¤”, kelimelerinin birleflerek “a¤la-
raras›nda” anlam›na gelecek bir kelimeden
olufltu¤unu görüyoruz.
‹nternet, bafllang›ç tarihi olan 1969’tan
itibaren, 4 adet ev sahibi bilgisayardan mil-
yonlarcas›na ulaflmay› sürdürerek, geliflimi- Altyap›: Harita servis sa¤lay›c› UUNET firmas›n›n sahip oldu¤u altyap›y› gösteriyor.
ne devam ediyor. ‹nternetin herhangi bir sa-
hibinin olmamas›, internetin gelifltirileme- celikle, kendi bilgisayar›n›z›n di¤er bilgisa- ¤›yla internete ba¤l›s›n›z. ‹nternet servis sa¤-
yece¤i, düzenlenemeyece¤i ve süreklili¤inin yarlara nas›l ba¤land›¤›n› ö¤reneceksiniz. lay›c›n›za ba¤land›¤›n›zda, bilgisayar›n›z ser-
sa¤lanamayaca¤› anlam›na gelmiyor. “‹nter- vis sa¤lay›c›n›z›n ba¤l› oldu¤u a¤›n bir parça-
net Toplulu¤u” ad› verilen ve kar amac› güt- A¤ flebekelerinin hiyerarflisi s› olmufltur. Ard›ndan internet servis sa¤lay›-
meyen bir grup, kurulufl tarihi olan 1992’den Bir bilgisayar internete bir a¤›n bir parças› c›n›z daha büyük bir a¤a ba¤lan›r ve art›k o
beri, internet iletiflimi ve kullan›m›yla ilgili olarak ba¤lan›r; bu bilgisayar, bizzat sizin büyük a¤›n bir parças› olur. Dolay›s›yla, en
politika ve protokolleri oluflturup, bir stan- evinizdeki bilgisayar da olabilir. Örne¤in, bir basit tan›m›yla, internet “a¤lar›n a¤›”d›r.
dart haline getirmeye çal›fl›yor. modeminiz var ve telefon hatlar› üzerinden Yukar›daki haritada da belirtildi¤i gibi,
Derginiz CHIP bu yaz›da, internetin teme- bir internet servis sa¤lay›c›ya (k›saca ‹SS) büyük iletiflim flirketlerinin ço¤u, çeflitli böl-
linde uzanan yap›y› inceleyerek, alan ad› su- ba¤lan›yorsunuz... Pratikte, art›k bir LAN’›n gelere ba¤lanan, kendileri için belirlenmifl,
nucular› (domain name servers), a¤a eriflim (Local Area Network) yani bir yerel a¤›n par- ayr›lm›fl fiziksel altyap›ya (Backbone) sahip-
noktalar› ve internetin fiziksel altyap›s› hak- ças›s›n›z, fakat halen firman›z›n sözleflmeli tir. fiirketin her bölgede bir POP’u (Point of
k›nda gerekli bilgileri veriyor. Fakat sizler ön- oldu¤u bir internet servis sa¤lay›c›s› arac›l›- Presence) vard›r. POP, yerel kullan›c›lar›n flir-
✂

1 • CHIP Workshop >>

 >> Nas›l Çal›fl›r?
ketin a¤›na eriflme noktas›d›r... Bu ço¤unluk-
la, bir telefon numaras› ya da flirketin a¤› için
atanm›fl özel bir hat arac›l›¤›yla sa¤lan›r. Bu-
rada flafl›rt›c› olan, bütünüyle kontrol alt›nda
olan bir a¤›n söz konusu olmamas›. Bunun
yerine, NAP/Network Access Point’ler (A¤
Eriflim Noktalar›) üzerinden birbirlerine ba¤-
lanan çeflitli üst seviye a¤lar bulunur.
Bir örnek vermek gerekirse; A firmas›n›n
büyük bir internet servis sa¤lay›c›s› oldu¤u-
nu farz edelim. Firman›n, her bir büyük fle-
hirde bir POP’u var. POP, servis sa¤lay›c›n›n
müflterilerinin ba¤land›¤› modemlerle dolu
bir çat›d›r asl›nda. A firmas›, POP’lar› birbiri-
ne ba¤lamak için telefon flirketinden fiber
optic hat kiralar, (örne¤in bir önceki sayfada-
ki harita, büyük bir servis sa¤lay›c› firma
olan UUNET’in haritas›d›r.)
Örne¤imize devam edelim: B firmas›n›n
ise kurumsal bir servis sa¤lay›c› oldu¤unu
farz edelim. B firmas›n›n belli bafll› önemli
flehirlerde büyük binalar infla etti¤ini ve
müflterilerin kendi internet sunucular›n›
(Server) bu büyük binalara yerlefltirdiklerini
düflünelim. Böylesine büyük bir flirket olan B,
kendi fiber optik hatlar›n› kendi binalar›n›n
aras›na döfleyerek bütün binalar› birbirlerine
ba¤las›n.
Bu düzenlemede A firmas›n›n müflterileri
kendi aralar›nda, B firmas›n›n müflterileri de
kendi aralar›nda iletiflim kurabiliyorlar, fakat
A ve B firmalar›n›n müflterilerinin birbirleriy-
le iletiflim kurmalar› mümkün de¤il. Bu soru-
nun çözümü için A ve B firmas›, flirketlerin
çeflitli flehirlerdeki flubelerinin NAP ile birbir-
lerine ba¤lanmas› ve iki firman›n a¤lar› ara-
s›ndaki trafi¤in NAP arac›l›¤›yla akmas› ko-
nusunda anlafl›rlar.
Gerçek internet, çeflitli flehirlerdeki
NAP’lerin birbirlerine ba¤lanmalar›n› ve
trilyonlarca byte içeren verilerin kiflisel a¤-
Dial-Up, DSL ya da
kablo internet
ba¤lant›s›
Ev
‹nternet Ba¤lant›s›: ‹nternete ba¤land›¤›n›zda bilgisayar›n›z bu büyük a¤›n bir parças› olur.
<< CHIP Workshop • 2
Siz
‹nternette yol tarifi: Bilgisayar›n›zla içerik sa¤lay›c› aras›ndaki yolu router’lar belirliyor.
lardan ak›fl›n› sa¤lar. ‹nternet, NAP’ler vas›-
tas›yla birbirleriyle iliflki kurmak konusun-
da anlaflm›fl devasa a¤lar›n bir toplam›d›r.
Bu yolla, internetteki her bir bilgisayar, in-
ternet a¤›ndaki di¤er tüm bilgisayarlara da
ba¤l›d›r.
Bölümlerin bir araya getirilifli
NAP’ler üzerinde yer alan bütün a¤ flebeke-
leri, Backbone’lar ve yönlendiriciler (router)
birbirleriyle ba¤lant› içerisindedir. Bu süreç-
te en inan›lmaz olansa, bir bilgisayardan
gönderilen bir mesaj›n, dünya çap›nda yay›l-
m›fl olan bu a¤lardan geçerek, mesaj›n gön-
derildi¤i bilgisayara bir saniyeden daha k›sa
bir zaman içinde ulaflmas›d›r.
Bir bilgisayardan di¤erine aktar›lacak
olan bilginin hangi yoldan hedefe ulaflt›r›-
laca¤›n› yönlendiriciler (router) belirler.
Yönlendiriciler, hedefe uzanan binlerce
farkl› yol üzerinde di¤er internet kullan›c›-
lar› aras›ndan, sizin mesaj›n›z› gitmesi ge-
reken bilgisayara ulaflt›racak özel ifllevlerle
‹fl Yeri
donanm›fl bilgisayarlard›r. Bir yönlendirici-
nin iki tane farkl› ama birbiriyle ilintili ifli
vard›r:
❿ Bir bilginin gitmemesi gereken yere git-
memesini garanti etmek. Bu çok önemlidir,
çünkü büyük yo¤unlu¤undaki verilerin ala-
kas›z insanlara gidifli, gereksiz yere trafi¤i
meflgul eder ve bu insanlar›n ba¤lant› h›zla-
r›n› olumsuz yönde etkiler.
❿ Mesaj›n istenen istikamette gitti¤inden
emin olmak...
Bu iki görevi yerine getirmek için, bir yön-
lendirici iki ayr› bilgisayar a¤›yla iliflki kurar.
‹ki a¤ flebekesine ba¤lanarak, bilgiyi birinden
di¤erine geçirir. Ayr›ca, bilginin gereksiz yere
bir a¤›n üzerinden di¤erine ak›fl trafi¤ini en-
gelleyerek, a¤lar› birbirlerine karfl› muhafaza
eder. Yönlendiricinin temel çal›flma mant›¤›
ve ifllevi, bu birbirine ba¤l› çok say›daki a¤a
ald›rmadan hep ayn› kal›r. ‹nternet, binlerce
küçük a¤dan oluflan genifl bir a¤ oldu¤u için,
kesinlikle yönlendirici kullan›lmas› gerekir...
1987 y›l›nda, Amerikal› bir kurulufl olan
NSF/National Science Foundation (Ulusal Bi-
lim Vakf›), yüksek h›zda bir internet fiziksel
altyap›s› yaratt›. T1 hatt›yla 170 tane küçük
a¤›n birbirine ba¤land›¤› ve saniyede 1.544
Mbps’lik ifllem yapabilen bu a¤a NSFNET
dendi. Bir y›l sonra, IBM, MCI ve Merit, NSF’le
ortaklafla bir internet fiziksel altyap›s› olufl-
turarak T3’ün (45 Mbps) altyap›s›n› gelifltir-
diler.
‹nternetin altyap›s› tipik olarak bir fiber
optik telefon hatt› gibidir. Telefon hatt›, ileti-
flim kapasitesinin yükseltilmesi için birleflti-
rilmifl çeflitli fiber optik kablolardan oluflur.
Fiber optik kablolar›n optik tafl›y›c›l›¤› OC
olarak gösterilir, örne¤in OC-3, OC-12 ya da
OC-48 olarak... Bir OC-3 hatt› 155 Mbps’lik
tafl›ma kapasitesine sahipken, OC-48’in tafl›-

ma kapasitesi ise 2.488 Mbps’d›r (2,488
Gbps). Bunu standart bir 56K modemin
56,000 bps tafl›ma kapasitesiyle karfl›laflt›r›n,
günümüz altyap›lar›n›n nas›l çok daha fazla
h›za imkan verdi¤ini göreceksiniz...
Günümüzde kendi yüksek kapasiteli alt-
yap›s›na sahip birçok firma var, ve bunlar
dünya çap›nda yay›lm›fl olan çeflitli NAP’ler
ile birbirlerine ba¤l›. Bu yolla, internetteki
herkes, nerede oldu¤u ya da hangi flirketi
kulland›¤› hiç önemli de¤il, gezegenimizdeki
herkesle iletiflim kurabilir. Özgürce iletiflim
kurabilmek için flirketler aras›nda yap›lan bu
yayg›n anlaflma, internetin bütününün nas›l
devasa bir fley oldu¤unu gösteriyor.
‹nternet protokolü
‹nternet üzerindeki her bir makine, IP adre-
si denen kendi özel kimlik numaras›na sa-
hiptir. Internet Protocol’ün (‹nternet Proto-
kolü) k›saltmas› olan IP, internet üzerinde
iletiflim kurabilmek için bilgisayarlar›n kul-
land›¤› dildir. Bir protokol, bir servisi kullan-
mak isteyen biri için o servisle konuflabil-
mesini sa¤layan önceden tan›mlanm›fl bir
yoldur. Buradaki “biri” bir kifli de olabilir, fa-
kat ço¤unlukla web browser gibi bir bilgisa-
yar program›d›r.
Tipik bir IP adresi flöyledir:
216.27.61.137
‹nsanlar›n hat›rlamas›n› kolaylaflt›rmak
için, IP adresleri genellikle yukar›daki gibi
“noktalarla ayr›lm›fl ondal›k say›larla” göste-
rilir. Bilgisayarlar için adres farkl›lafl›r. Çünkü
bilgisayarlar binary (‹kilik Düzen) formda ilifl-
ki kurarlar. Yukar›daki IP adresinin binary
formundaki hali flu flekildedir:
11011000.00011011.00111101.10001001
Bir IP adresi içindeki dört rakama sekizli
denir, çünkü binary formda göründüklerinde
her birisinde say›lar 8’li yerleflime sahiptir.
E¤er tüm bu 8 basamakl› say›lar› bir araya
getirirseniz 32 basamakl› bir say› elde edilir;
iflte bu nedenle IP adresleri 32 bit say›lar ola-
rak hesaplan›rlar. Her bir sekizli say› iki farkl›
rakamdan olufltu¤u (1 ve 0) için, elde edilebi-
lecek mümkün olan kombinasyon her bir se-
kizli için 2 üstü 8 yani 256’d›r. Böylece, her
bir sekizli 0 ila 255 aras› bir de¤er alabilir. 4
adet sekizli birleflti¤indeyse 2 üstü 32 ya da
4,294,967,296 farkl› de¤er elde edilebilir!
Yaklafl›k 4.3 milyon mümkün olan birlefl-
menin d›fl›nda, tipik bir IP adresi için belli de-
¤erler k›s›tlan›r. Örne¤in, 0.0.0.0 IP adresi
varsay›lan bir a¤ için saklan›r ve
✂
255.255.255.255 adresi ise a¤ üzerindeki ay-
n› anda birçok istemciye yay›n yapmak için
(broadcast) kullan›l›r.
Sekizliler, basit bir flekilde rakamlar› ay›r-
maktan baflka bir amaca hizmet ederler.
Bunlar, özel bir ifl alan›n›, hükümetle ilgili bir
kurumu ya da ihtiyaç ve büyüklük temelinde
ayr›lm›fl iflletmeleri s›n›fland›rmak için kulla-
n›l›r. Sekizliler iki bölüme ayr›l›r: Net (a¤) ve
host (ev sahibi bilgisayar). A¤ bölümü genel-
likle birinci sekizliyi kapsar. Bir bilgisayar›n
ba¤l› oldu¤u a¤ flebekesini tan›mlamak için
kullan›l›r. Bazen node da (dü¤üm) denen ev
sahibi bilgisayar ise, a¤ flebekesi üzerindeki
gerçek bir bilgisayar› tan›mlar. Ev sahibi bil-
gisayar bölümü ise genellikle son sekizliyi
Veri Ak›fl›: ‹nternet ba¤lant›s› s›ras›nda veriler swich ve router’lar üzerinden
paketler halinde akar.
kapsar. 5 adet IP kategorisi ve belli özel ad-
resler vard›r.
‹nternetin yeni geliflti¤i devrelerinde, çok
az say›da bilgisayar, modemler ve telefon
hatlar›yla birbirlerine ba¤l›yd›lar. Sadece,
ba¤lanmak istedi¤iniz bilgisayar›n temin
edilmifl IP adresiyle ba¤lant› kurabilirdiniz.
Örne¤in tipik bir IP adresi 216.27.22.162 gi-
biydi. Bu durum çok az say›da ev sahibi bilgi-
sayar›n oldu¤u bir yap›da anlaml›yd›, fakat
her geçen gün artan say›daki sistemin online
olmas› durumunda kontrol edilemeyecek
düzeyde hantallafl›yordu.
Bu problemin giderilmesi için gelifltirilen
ilk çözüm, IP adresleri için haritaland›r›lm›fl
isimlerin Network Information Center (A¤
fiebekeleri Bilgi Servisi) taraf›ndan muhafa-
za edilen basit bir metin dosyas›nda saklan-
Nas›l Çal›fl›r?
<<
mas›yd›. K›sa bir süre sonra, bu metin dosya-
s› üstesinden gelinemeyecek, u¤rafl›lamaya-
cak kadar çok büyüdü. 1983’te, Wisconsin
Üniversitesi, IP adreslerinin isimlerinin me-
tinlerini otomatik olarak adresleyen
DNS/Domain Name System’i (Alan Ad› Siste-
mi) yaratt›: Bu yolla, örne¤in CHIP’in IP adre-
si yerine sadece www.chip.com.tr’yi hat›rla-
man›z yeterli oluyor.
Bir adda neler var?
Web’i kulland›¤›n›zda ya da bir e-posta
gönderdi¤inizde, bu iflleri yapabilmek için
bir domain name (alan ad›) kullan›rs›n›z.
Örne¤in, http://www.chip.com.tr URL’si
(Uniform Resource Locato/Sabit Kaynak
Bulucu) chip.com.tr alan ad›n› içerir. Böyle-
ce e-posta adresi de örne¤in yaziisle-
ri@chip.com.tr olur.
‹nsanlar›n okuyabildi¤i alan ad›n› maki-
nenin okuyabilece¤i IP adresine çevirmek
için DNS sunucusu kullan›l›r.
Üst düzey alan ad›, ayn› zamanda birinci
düzey alan ad› da denir, .COM, .ORG, .NET,
.EDU ve .GOV gibi uzant›lardan oluflur. Her
bir üst düzey alan ad›n›n içinde, ikinci dü-
zeydeki alanlar› içeren devasa bir liste var-
d›r. Örne¤in birinci düzey alan› olan .COM
içersinde;
❿ Google
❿ Yahoo
❿ Microsoft bulunur.
.COM üst düzey alan›ndaki her bir isim
tek olmal›d›r. WWW gibi en soldaki kelime,
3 • CHIP Workshop >>
 >> Nas›l Çal›fl›r?
host name’dir (ev sahibi bilgisayar›n ismi).
Bir alandaki, özel bir IP adresine sahip özel
bir makinenin ismini belirtir. Verili bir alan,
potansiyel olarak, bu alan içinde hepsi de tek
olmak üzere milyonlarca host name’i kapsa-
yabilir.
DNS sunucusu, programlardan ve di¤er
ad sunucular›ndan alan adlar›n›n IP adresle-
rine dönüflmesi taleplerini kabul eder. Bir ta-
lep geldi¤i zaman, DNS sunucusu afla¤›da s›-
ralanan 4 ifllemden birini gerçeklefltirir:
1. Talebi bir IP adresiyle cevaplar, çünkü ta-
lep edilmifl alan ad› için IP adresini zaten bili-
yordur.
2. Di¤er DNS sunucusuyla iliflki kurabilir ve
talep edilen ad için IP adresini bulmaya çal›-
fl›r. Bunu birkaç defa yapmak zorunda kala-
bilir.
3. “Talep etti¤iniz alan ad› için IP adresini bil-
miyorum, fakat burada benden daha fazla
bilgiye sahip olan bir DNS sunucusu IP adresi
var,” diyebilir.
4. Bir hata mesaj›yla karfl›l›k verebilir, çünkü
Optik Veri Aktar›m›: Fiber optik kablolar üzerinden saniyede 10 GB veri aktar›labiliyor.
talep edilen alan ad› geçersiz ya da var olma-
yan bir alan olabilir.
Browser’›n›za (taray›c›n›za) www.inter-
netimiz.com URL’sini yazd›¤›n›z› farz edelim.
Browser bir DNS sunucusuyla iliflkiye geçip
IP adresini al›r. Bu DNS sunucusu, root DNS
sunucular›ndan birine ba¤lanarak, bir IP ad-
resi aramaya bafllar. Root (kök) sunucular›,
.COM, .NET, .ORG gibi üst düzey alan adlar›n›
tutan bütün DNS sunucular›n›n IP adresleri-
ni bilirler. Sizin DNS sunucunuz www.inter-
netimiz.com için gerekli kökü soracak ve bu
kök “Ben www.internetimiz.com’un IP adre-
sini bilmiyorum ama burada .COM DNS su-
nucusunun bir IP adresi var,” diyecektir.
Daha sonra, sizin ad sunucunuz, www.in-
ternetimiz.com için IP adresini bilip bilmedi-
¤ini sordu¤u .COM DNS sunucusuna bir sor-
gulama gönderir. COM alan ad› DNS sunucu-
<< CHIP Workshop • 4
su, www.internetimiz.com alan ad›n›n ifl-
lendi¤ini ad sunucular›n›n IP adreslerini bilir.
Sunucunuz ard›ndan www.interneti-
miz.com için DNS sunucusuyla iliflki kurar ve
www.internetimiz.com’un IP adresini bilip
bilmedi¤ini sorar. E¤er gerçekten varsa,
browser’a geri dönecek olan IP adresi DNS
sunucusuna geri döner, ki ard›ndan www.in-
ternetimiz.com web sayfas›n›n sunucusuyla
iliflki kurar.
Alan adlar›n›n çözümlenmesinde çok sa-
y›da sunucunun kullan›lmas› çözümü kolay-
laflt›r›r. Her bir seviyede çeflitli DNS sunucu-
lar› vard›r; ki böylece biri düflerse talebe ce-
vap verecek bir baflka sunucu muhakkak bu-
lunur. Di¤er çözüm ise (caching) “ön belle¤e
atma”d›r. Bir DNS sunucusu bir talebi cevap-
lad›¤›nda, ald›¤› IP adresini ön bellekte sak-
lar. ‹lk önce, bir .COM alan ad› için bir root
DNS sunucusuna talepte bulunmufltur,
.COM alan adlar›n› tutan bir DNS sunucusun
IP adresini ö¤renmifltir, böylece bu bilgi için
yeniden root DNS sunucuna baflvurmaz.
DNS sunucular› her bir talep için bunu yapa-
bilirler ve bu “ön belle¤e ifllemi saklama” bu-
lunan adreslerin kaybolmas›n› engeller.
Tamamen görünmez olmalar›na ra¤men,
DNS sunucular› her gün milyonlarca talebe
cevap verirler. Asl›nda bu, gece gündüz de-
meden sorunsuz olarak çal›flan “da¤›t›k” veri
taban› a¤ yap›s›n›n mükemmel yönetiminin
bir ispat›d›r.
Web Sunucular›
‹nternet sunucular› internet kullan›m›n›n
mümkün olmas›n› sa¤larlar. ‹nternetteki bü-
tün makineler, ayn› zamanda hem sunucu
hem de istemcidir. Her bir makine, hizmet
sunan bir baflka makineye hizmet sunar. Ve
bu makineler ayn› zamanda bu sunucu ve is-
temcileri birbirlerine ba¤larlar. Web sunucu-
lar›, e-mail sunucular›, FTP sunucular› ve di-
¤erleri, tüm dünyaya yay›lm›fl internet kulla-
n›c›lar›n›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için hiz-
met ederler.
Bir sayfay› okumak için www.chip.
com.tr’ye ba¤land›¤›n›zda, bir istemci maki-
nenin bafl›na oturmufl bir kullan›c›s›n›zd›r.
CHIP’in web sunucusuna ba¤lanm›fls›n›zd›r.
Sunucu makine talep etti¤iniz sayfay› bulur
ve size gönderir. Özel bir niyetle sunucu ma-
kineye gelmifl olan istemci, sunucu makine
üzerinde çal›flan özel bir sunum yaz›l›m›na
talebini iletir. Örne¤in, kendi makinenizde bir
web browser çal›fl›yorsa, bir e-posta sunucu-
suyla de¤il, bir sunucu makine üzerindeki
web sunucusuyla konuflmak isteyecektir.
Bir sunucu kolay kolay de¤iflmeyecek sa-
bit bir IP adresine sahiptir. Di¤er taraftan, bir
modem arac›l›¤›yla iletiflim kuran kiflisel bil-
gisayar›n›z, her seferinde ba¤lant› kurulan
internet servis sa¤lay›c›s›n›n tayin etti¤i IP
adresini al›r. Bu IP adresi sizin için ISS üzerin-
de bir oturum aç›ld›¤›nda atanan özel bir ad-
restir, fakat daha sonra yeni bir ba¤lant› kur-
du¤unuzda bu adres de¤iflir. Bu yol, bir servis
sa¤lay›c›n›n her bir müflterisi için ayr› ayr›
de¤il, destekledi¤i her bir modem için bir IP
adresine ihtiyaç duymas›ndan dolay› olufl-
mufltur.
Herhangi bir sunucu, her biri farkl› bir sis-
tem hizmeti için kullan›lacak numaraland›-
r›lm›fl portlar üzerinden servis verir. Örne¤in,
e¤er bir sunucu makine bir web sunucu ve
FTP/File Transfer Protocol’ü (Dosya Tranferi
‹letiflim Kural›) çal›flt›r›yorsa, web sunucu ge-
nel olarak 80. port’tad›r, FTP sunucusu ise
21. porttad›r. ‹stemci, bir sunucuya özel bir IP
adresi ve özel bir port numaras› üzerinden
ba¤lan›r.
‹stemci bir sunucuya özel bir porttan ba¤-
land›¤›ndaysa, özel bir protokol kullanan bir
sunucuya girmifl olur. Protokoller genellikle,
istemci ve sunucunun nas›l iletiflim kuracak-
lar›n› tan›mlayan metinlerden oluflur. ‹nter-
netteki her web sunucu HTTP/Hypertext
Transfer Protocol’e uyar.
A¤ flebekeleri, router’lar, NAP’ler, internet
servis sa¤lay›c›lar›, DNS ve güçlü sunucular›n
tümü birden günümüzde interneti var eden
ö¤elerdir. fiafl›rt›c› olansa, bütün bu bilginin
dünyan›n neresi olursa olsun sadece birkaç
milisaniye içersinde gönderilebiliyor olmas›!
Günümüzde tüm bu bileflenler çok büyük bir
önem tafl›yorlar. Bu bileflenler olmasa, inter-
net de olamazd›. Ve internet olmasayd›, ha-
yat birçoklar›m›z için bugün çok farkl› ola-
cakt›!
Jeff Tyson
Çeviren: Sevda K›l›ç
sevda@chip.com.tr
Copyright 2000 HowStuffWorks.com