Professional Documents
Culture Documents
Reha YNLEL
KAHROLSUN R!
iir bir tr bb- ldir. her sanat dalnn kendisine ald ya da iinden getii hayl bir yer. ya da tm sanat dallarnn bir toplanma yeri. bir mahfil. iiri herhangi bir dile mahkm etmeksizin, kendisinin biztih bir dil olduunun bilinciyle bakarsak eer, iirin dier sanat dallaryla kuraca ak hsmln o ok kmsenen, kmsediimiz iirselde tezhr ettiini szck faistlerinden yhut da bakarkrlerden baka kim grmezden gelebilir? -selliiyle iir, herkesin, apna gre apnca apnda bitii ve tkettii kiisel bir alg dzlemidir. zaman iinde nesnelletirebildiimiz a, tketilenden geriye kalandr, kalabilendir. fotorafn da, dier sanat dallarnda olduu zere, iirle ilikisi byledir.
Adnan Akda, Ayegl K. Anakin, Suat Kemal Ang, Glden Aolu, Nihat Ate, Melek Avc, Alican Aydoslu, Walter Benjamin, Nur Bilgin, zkan Ali Bozdemir, Taner Cindoruk, Murat akr, Ersun plak, Ramis Dara, Mustafa Demirciolu, Rasim Demirta, Oresay zgr Doan, Gltekin Emre, Saliha Zeynep Ergn, Seda Eri, Mustafa Erolu, mran Ersin, Isahag Uygar Eskiciyan, Mehmet Girgin, Mehmet Gkyayla, Bekir Gl, Can Grtan, Sevl Gnbal, Alper T. nce, brahim spir, Adil zci, Korkut Kabapalamut, Duygu Kankaytsn, Muammer Karada, Hseyin Kse, brahim Oluklu, Ferhan ke, Caner nal, Musa z, Yaprak z, Seyhan zdamar, Tolga zen, Pelin zer, Didem Peker, Tamer Sar, E. Sema Sezen, Mustafa Burak Sezer, Bar Temizkan, Yusuf Turhall, Papyon Tayfun Trkkan, Can H. Trker, Ozan Can Trkmen, Ece rkmez, Emre Varl, Yldrm Vural, Adem Yeilyurt, rfan Yldz, Osman Yolu, Reha Ynlel.
bu konuda Valry ne dedi? u Paris Tablolarn da yeniden okumalym. Tanrm ne kadar akllym ve dokunulmaz. u akalama iini de halledersem, bu alm beni zamann kayyla lmsz airler Papirsne tayacak. Gncelleme: Birka nemli dergide, birka nemli yaz okudum. nemli yazlar, vehme kaplm bir kederi yazyor Grlen lzum zerine eski bir yazy gn yzne srdm. Cesaret kllarn ucunda parladka, byk iir avlusunda, her yln sonunda alacak olan bir anak mlek mahkemesi kurulmal. lerleme: Sradan bir gn. Bir ey olmak bo bir ura. Ares tepesinde bilgili ve deneyimli Arkhonlarn huzurunda iir okuyan, rselenmi airin bir Kynikle dedikodu yaptn syledi. apal air Solucan, sorular ve yarglar dzeneinin szcklerini ard ardna ateleyerek, yaamn henz gn na kmayan yznde anlamak eylemine koan, yerden yere vurduunu syledi. Az Konuan Ar Yorumcu, iir Havzasna Ynelmi Riskler ve Asimetrik Tehditler balkl makalenin anlam ve duygu ykn srtladn, paragraflar zerinde ldayan imgesel grselliin ise sanatsal inceliin bir rneini oluturduunu syledi. Genel Sekreter Bay Teflon Tava, istifasn geri aldn ve aktif bir grevi kabul edebileceini syledi. Yalanm air, kem gzlerden ekindiini, okuyucuya, kendi anlamn yazdracak anlam da anlamsz bulduunu syledi. Adn Dikensiz Glle Besleyen air, bu sabah, ller Yaznnn Birinci Dereceden Kdemli Sorumlusunun, Kymetli Deftere iki nemli cmle yazdn syledi. air, sorumlunun birinci nemli cmlede: Teknoloji temelli toplumsal deiimin ykc eyleminin, teki sorunsal dzleminde, yksek standartlarla donatlm cemiyetin olumlu tutumlar btnln zedelediini; kinci byk cmlede ise: Logosun benzersizler boluunda beslenen ve nefsini terbiye eden neo-iir tutumun nahif tavrnn somut ipularna aslan yan anlamlarnn biimli sesinin, rpertiler balonuyla yeryzn dolaabileceini, ifade ettiini belirtti. Yaratc-Grevli, eserinde; air lme gcn kullanarak, estetik airler kent devletinden fkran yksek iir enerjisinin somuta indirgenmi gzel rneklerini ortaya kardn syledi. Zembilini Kymkla Dolduran, Kopmalar Eskizinde; yaratnn, uyum evinde renklendirilmi ortak ama tarafndan biimlendirilmesiyle ortaya kacak olan yetkinliin, serpilmi inan evinde beklenen byk dnm gerekletirebileceini yazd. 2
Sylendik durmadan her odada bir Glgam. Yasa: airler Asil Konseyinin Szcs, soylarnn doutan yaratc iir tanrsna dayandn; syleme ve yazma yetkisini de iir tanrsndan aldklarn, bu nedenle estetik byy koruma ve kollama grevinin kutsal olduunu syledi. Hkm: lgiler ve aynalar konanda kendini besleyen mulak vgleri selamlayan Agamemnon, kin kokan yerginin byk anlamn anlamn daralttn; anlamszla anlam yazmann her kafadan bir ses karacan ve iire doutan eilimliler iin yarmalar dzenlenmesinin, bir erdem birlii oluturacan syledi. Ve Uzun Otlar fsldad: Akll Zeus iyi airleri sever! Egemen rzgr gibidir. Gergef: Algsndan Harf Kovan, gerei deforme ederek, yiler ve Ktler Listesini yaymlad. Rya: Sabah karlamaya oturmutuk. Byk bir grlt ve pheyle ieri girdiler. Hemen grnmezlik dmeme dokundum ve bir keye ekilip izlemeye koyuldum. Her yeri talan ettiler. Aptallar, sakladm iir kitaplarn bulamadlar! Daha nceki gelilerinde de bulamamlard. Kk kuytuya sakladm en nemli iiri de bulamadlar. Bolua bir iki soru sordular. Sonra tutanak tuttular ve gittiler. Bir tutanan kime, ne faydas vardr; uurumlaryla konuan bir zaman aralnn, yani tutanak gnlerinin? Aadakiler, yukardakiler Gelime: Dn sabah, resmi bir daireye, iirlerimi baka illere tayacak Devlet kamyonlarna ihtiyacm olduunu belirten bir dileke verdim. Derdimi sayglarmla arz ettim. Dileke nemli bir bavuru arac. Ayrca ilan tahtama bir not astm. Notta: Yakn zamanda, bir byk ikyetimi ieren Herkesin yilii in Klgsal Poetika balkl yazm, Sanatsal nceliin Estetik Kitabnda paylaacam; yaznn en arpc blmlerinde: air iin ruh armann nemi ve mavera; iir satna engel olan kt airlerin akl d eylemlerinin etrefilli yaps, bir deiim modeli iinde irdelenmi iirin yakn zaman ke talarnn neopolitik-neostratejik alm kapsamnda 3-5-21-0-1-1in nemi ve kaderine trmanan manifesto, konularna yer vereceimi belirttim. Bu akam gen airlere, ncelikle biim zerine younlamann nemini anlatacam. Biim younlamas, an vebas yabanclamaya kar onlar diriltecek. Acaba
II. Rzgr aa gvdesidir onun dansnda Titreyen yapraklaryla Dokunamad havaya dam Tozuyla trmanr kelebek dana Nehri kokusuyla dalgalandrr III. Yznn kzard olmutur gnete Glde serinletir akln Sklerek oalr Paralanan tala tonunda IV. Parmaklaryla konutuunu da grmtm Hi utanmad plaklndan V. Gkyznn drbn teninde Dibine eritiinde Szn parlan bulur Onunla boyar Emzirdii kular VI. Krlan sapndaki ifade Yol gsterir hayatndan sapana Dilinde boyveren dize Yamuru sersemletir VII. Bir gn anszn K bulutu ufkunda Sersemledi tayapra Buzun altnda canl elik doumu bahara VIII. Renginden soyunduu oldu Kimse grmedi ama kstn Gizlenmedi dnyadan Sesi kknde gitti Geleceine IX. Dile gelmez bir derinlii var Kk eylerin Bir iee iir yazmak sz rnein Kalemin ucunda Glmekten ldryor Dalgac kularn vadinin
irinevler, 13 Ocak - 6 Mart 2011
iir Sevenler Birliinin Sanal lemler Blge Temsilcisi, haftalk konumasnda, gelenein eteine yapm adalk ve vicdan poetikasndan sz etti. Sanatn sanat iin yaplmas gerektiinin altn defalarca izen temsilci, iirin, sekinlerin sanrsal bir edimi olduunu; ruhtan flenen yaratcln gizlenmesi gerektiini ve bu nedenle herkesin iirinin olamayacan; tanmlanm bolukta iir yazmak ve okumak isteyenlerin ise ncelikle temel ve ileri olmak zere iki aamal bir eitimden gemek zorunda olduklarn belirtti. Yan odada ylgnln ortasnda anlamlarn kodlayan Lemur, iire derin ve manal bir yara ap, pansuman yapmaya alan bu yama ve ahlak kalplarnn Aristoklesten kopya ektiklerini syledi. Kseen air, st dili okuyabildiini, rtk anlamlarla glmseyen simgeleri zebildiini syledi. Kdemli rak, duyarl kalbinin tkryle vgler bezini slattktan sonra Byk Aceminin adnn yazl olduu pirin tabelay parlatt ve ekledi: mrm yettike meyve veren bu aac sulayacam. Duvarda kara bir leke gibi duran iir Saati, tam on ikiyi vurdu ve saatin iinden kan iir Kuu, kere arka arkaya: Yalnzca melekler, tanrnn borazann alar diye seslendi. Kendini eylemin akl ilan eden kurbaa gzlemcisi, okluun snfsal karn okayan, elit duyarll pt ve sevdi. Utand, aadakiler Zavall kurbaalar Karlama: Byk Donanm, eletiri kltr nedir? Diye sordu. Bir ey ayn zamanda hibir eydir. Susmalar, armhta son bulacak olan yazgnn lme armaan.
Sessiz Kalma, Byk Akl ve Kurnazlk Politikas zerine cmleler byten Akll air, incelikli oynamalar etkileiminin yararl sonular zerine somut ipular verdikten sonra vicdann yzne srerek, yer edinmenin ve sz sahibi olmann etik (!) fotorafn konumalar fuayesine ast. Ynseme: Byk gelenein kuzinesinde pimi tutum ve alkanlklar iir ve eletiriyi kstrdnda, ikiyzl aynann korka, zamann ruhunu yceltti. Sonu: air odalarn kapattm. Akaki Akakiyeviin alnan paltosu iin derin bir znt duyuyorum. nsan, acmasz. Yine sevgilime mektup yazdm.
Yaprak Z ADADA
bulutuk adada: kt zambaklar kt zambaklar yedik ay izlemeye gittik akamlar yapraklar yapraklar topladk rzgrda biri iir okudu, biri ark syledi, biri gld, iimizden birilerinin yunuslar grdk birbirimizin gzleri iinde, bu iyi ans belirtisiydi yldz krntlaryla doldurduk cebimizi akamlar kumdan atolar yaptk kttan atolar kurduk rak itik gldk sevindik kudili konutuk aramzda bir aman ayini gibiydi iir okumalarmz ve gammazd martlar, iirlerimizi ehre tadlar kirpileri saydk ada ormannda akamlar dilek diledik Aya Yorgiden inerken aa yldzlar yldzlar topladk yamurda dileimiz hl dallara asl
Gertin sesinin yaratt etkiyle balantl daha sonraki bir olgu belki daha da dikkat ekiciydi. Sesi tam morfin ald anda duyuldu; bu uyuturucunun etkileri hakknda okuduklarm dnda hibir ey bilmediim halde, Gertin durumunu, sesindeki tonlamaya dayanarak tpk kendi kendime sylediim gibi etkileyici bir kesinlikle ona da aklayabilirdim. Ayrca, olaylarn bu ekilde gelimesi (Egonun ve Gertin morfine ynelmeleri), benim iin bu deneyin ayn zamanda doruk noktas olsa da bir anlamda sonu demekti. Sonuydu nk, esrarn salad muazzam duyarllkla anlalmadan kalnan her an ar bir mutsuzlua dnme tehlikesi tar. Yollarmz ayrlmt duygusunun yaatt ac gibi. Kesin ve ak bir ekilde ifade ettiim ey de buydu. Doruk noktas olmasnn nedeniyse, Gert elindeki rngayla (bana tiksindirici gelen bir alet) oyalanrken, ona ynelik hissettiim inat ama bastrlm tensel ilginin, hi kukusuz zerindeki siyah pijamalar yznden kararacan duyumsamamd. Beni morfin denemeye ikna etmek iin ska gsterdii inat abalar olmasayd bile, gzme kolaylkla bir tr Medeia Kolkhisli bir mahkm gibi grnebilirdi.4 Bu imge alann karakterize etmeye alaym. Bir rnek: Birisiyle konuurken ayn zamanda konutuumuz kiinin sigara itiini ya da odada dolatn veya benzeri bir ey yaptn grdmzde, onunla konumak iin gsterdiimiz abaya ramen hl onun hareketlerini takip edebiliyor olmamz bize hi artc gelmez. Birisiyle konuurken grdmz imgelerin kkenleri kendimizde olduunda, durum ok farkldr. Normal bir bilin durumunda, bu elbette imknsz. Daha dorusu, baz imgeler ortaya kar hatta ard arkas kesilmeden ortaya kabilir ama bilinaltnda kalr. Esrar sarholuunda ise durum farkldr. Bu akamn da kantlad gibi, dikkatimizin bir kiiye ya da eye ynelmi olup olmamasndan bamsz olarak, kesinlikle frtnay andran bir imge retimi sz konusu olabilir. Normal koullarda kendiliinden ortaya kan ve hi dikkat etmediimiz imgeler kolayca bilinaltnda kalrken, esrarn etkisi altnda ortaya kan imgeler kendilerini bize sunmak iin dikkatimize ihtiya duymazlar. Elbette bu sre de ok hzl bir imge retimiyle sonulanabilir ve bir anda grnp kaybolan bu olaanst imgelere srf gzel ve benzersiz olduklar iin gzlerimizi dikip bakmaktan baka bir ey yapamayz. rnein, Egonu dinlerken syledii her kelime beni uzun bir yolculua kmaktan alkoydu (zihnimin berrak olduu u an bile, esrarn etkisi altnda ortaya kan ak ve kesin ifadeleri belli dzeyde taklit edebilme yetenei kazanm durumdaym). mgelere gelince, ok kk lekte olmalar bir yana, muazzam bir hzla ortaya kp yine muazzam bir hzla gzden kaybolduklarndan, burada onlar hakknda gerekten ok fazla ey syleyemiyorum. Bunlar genellikle nesnelerin imgeleriydi. Ama ou kez son derece dekoratif zellikleri vard. Doasnda bu tr zellikler bulunan nesneler, rnein kgir yaplar, kubbe ve tonozlar ya da baz bitkiler iin ok uygundur. Ta en bata, grdm bir eyi kazaklarda grdnz rg tr palmiye aalarn tanmlamak iin rg palmiyeler terimini oluturdum. Ama sonra, Gerekstc resimlerden aina olduumuz, tamamen egzotik, kolayca anlalamaz imgeler. rnein, zrh takmlarnn dizili olduu uzun bir galeri zrhlarn iinde kimseler yok, kafalar yok. Sadece, boyun yerlerindeki aklklarn evresinde oynaan alevler. Benim Pastaclk Sanatnn k dierlerinde bir kahkaha tufanna yol at. Bu durumu yle akladm: Bir sre gzmn nnde
kocaman, yaamdan daha byk pastalar belirdi; pastalar o kadar bykt ki, onlara bakmak bir dan nnde durmaya ve dan sadece bir parasn grebilmeye benziyordu. Ne denli kusursuz olduklarna dair ayrntl betimlemeler yapmaya baladm sadece grnmleri bile al tamamen yattrmaya yeteceinden, pastalar yemeye gerek yoktu. Ve pastaya gz ekmei adn verdim. Bu deyimi nasl uydurduumu artk hatrlayamyorum. Ama eer onu yeniden u ekilde kurarsam, konudan ok uzaklam saylmam: Gnmzde pasta yemek zorunda olmamz pastaclk sanatnn kne atfedilebilir. Bana sunulan kahveye de benzer ekilde davranyorum. Fincan tam eyrek saattir kmlda(t)madan elimde tutuyorum; bir fincan kahve imenin saygnlma yakmayacan ilan ettim ve fincan adeta bir asaya dntrdm. Esrar sarholuunda, elin bir asaya olan ihtiyac hakknda elbette konuabilirsiniz. Bu sarholuk harika szckler tretmede ok verimli deildir. Dierlerine aklamaya altm Haupelzwerg5 szcn anmsyorum. Gertin, her zamanki snrsz hor grmle karladm bir szne, daha anlalr bir yant verdim. Sylediiniz eyin bana faydas, bir Magdeburg atsna faydas kadardr6 tmcesi, bu hor grmenin formlyd. Balangta, tam sarholuun yaklatn hissettiim evrede, nesneleri bir orkestrann konser balamadan nce akort edilen enstrmanlarna benzetmem ok tuhaft. BLM 6 [7-8 Haziran 1930 Tarihli Deney Hakknda] 7-8 Haziran 1930. Esrarn neden olduu depresif ruh hali ok youn. Gerte kar tutkulu bir ak hissediyorum.7 Mutlak bir terk edilmilik hissiyle sandalyemde oturuyorum; Egonla yalnz kalmas bana ac veriyor. te yandan Egon, grlmedik derecede kskan; yanndan ayrlacak olursa oysa bu Gertin tek yapmad eydi pencereden atlayacan syleyerek ha bire Gerti tehdit edip durdu. Hi kuku yok ki, kederlenmem iin zaten yeterince neden vard. ki gn nce tesadfen elime geen bir frsat, etkinliklerimin emberinin aslnda ne denli daraldn aka gstermiti. Ve bundan bir sre nce de (st kattaki piyano canm skyor), bana srarla bir ocuk olduumu syleyen (ki bu szckle erkek szcnn tersini kast ettiini kolayca anlayabiliyordum), ve kendime ait olann farkna varmam konusunda bask yapan Margaret[h]e Kppkeyle8 unutulmaz bir gece geirmitim. Blochun formlnn (yoksul, yal, hasta ve terk edilmi) hi deilse koulunun bana uygun olduunu anladm. lerin benim iin iyi ekilde sonulanacana dair kukularm var. lke, [transkripsiyon kesin deil], yer, i, ikamet/yaam biimi konularnda, gelecek bana sadece en belirsiz mitleri vaat ediyor. Birok arkada, ama kap kap dolayorum; birok yetenek, ama hibiriyle geinemiyorum, stelik bazlar almalarma engel. Sanki bu dncelerin amac beni tutsak almakt ve bu kez gerekten elimi ayam balayarak bunu baardlar; o kadar ki, Kppkenin gerekler ve uyarlarla dolu bilmecelerine iimde yer amay nasl istediysem, Gertin tm o aalayc eyleri sylerken yzmde neler okuduunu, neler kefettiini anlamaya da can atyordum. yle kederliyim ki, yaayabilmek iin neredeyse hep mutlu etmeye, gnl almaya almalym. Ama Gertin de beni mutlu etmesine izin vermekte olduka kararlym. Dans ederken her kvrmn byk bir zevkle 7
seyrettim ve eer eytan st katta piyano alyor olmasayd, bu dans ve bu gece hakknda daha ok ey syleyebilirdim. Onu izlerken, birok eyi Altenbergden9 dn aldm bilerek konutum rnein, yaptlarnda belki de hi okumadm szcklerini ve deyimlerini. Dansnn tam orta yerinde, ona kendi dansn betimlemeye altm. Bu dansla ilgili her eyi grm, ya da daha iyisi, sonsuz kadar ok eyi akln alamayaca her eyi aka anlam olmam zellikle muhteemdi. Ariadnenin, labirentinde [yolumuzu bulmamz iin] bizi dansa davet eden krmz ipliiyle karlatrldnda, tarihin btn devirlerinin, hatta Kfirler zamannn, ya da rnein Afrikaya veya sslere ilikin birok szn, dncenin, sesin esrara duyduu bu sevgi neyin nesi.10 Kendisini karakter, ya ve cinsiyet bakmndan dntrebilmesi iin ona her frsatta izin verdim; gece gn kaplayan sis gibi, arkasndan birok kiilik gelip geti. Egonla dans ederken, siyah giysili narin bir ocuktu; ikisi de odada abartl figrler sergiledi. Yalnz banayken, aynada kendisini hayranlkla seyretti. Arkasndaki pencere siyah ve botu; erevesinden ieri sarsntlar eliinde yzyllar girerken,11 her hareketiyle bunu ona da syledim bir yazgy tutuyor ya da dsn diye brakyordu; a gibi smsk yakalamak iin tm gcyle onu kendi vcuduna sarmaya alyor, ya da uzanmasna izin veriyor ve onu sevecenlikle seyrediyordu. Paalarn huzurunda dans eden cariyeler onlar iin ne yapyorsa, Gert de benim iin aynsn yapt. Ama birdenbire dudaklar yarld, aalayc szlerle dolu bir saanak balad; sonuncu ve en azgn takndan hemen nce duralar gibi oldu, kendisini tuttuu hissine kapldm, en ktsnden saknyordu ve bu konuda kendimi aldatyor olmam mmkn deildi. Derken yalnzlk gelip att ve saatler sonra aln ve sesle teselli abalar; ama o ana kadar kanepe tabyamn i meknnda yle youn bir keder birikmiti ki, artk kurtarlamazdm. Bu ekilde en dile getirilemez grntler de benimle birlikte bouldu ve bu takndan hibir ey, hemen hemen hibir ey kurtulamad; bu siyah selde sadece, Gotik bir kilise kulesinin ahaptan yaplm sivri ulu tepesi yzyordu koyu yeil ve krmz vitrayl pencereleriyle bir kilise kulesinin ahap tepesi. BLM 7 Egon Wissing: 7 Mart 1931 Tarihli Deney Tutana W[alter] B[enjamin], saat dokuzda bir kapsl, ilk etki saat on birde.12 Uzanyor, genellikle gzleri kapal, tamamen sakin. Notlarm saat birde bitirdim. Etkilerin ortaya kmasndan yaklak eyrek saat sonra, sol elinin iaret parman havaya doru uzatyor ve en azndan bir saat boyunca hi kmldamadan byle duruyor. Depresif unsurla forik unsur birbiriyle srekli olarak mcadele ediyor. Bununla birlikte, sarholuu sresince dncelerinin zihinsel inasn her tamamlama giriiminde denein yaad olumsuz olarak yaad zorluun ya da imknszln sorumlusu, byk olaslkla sadece bu atma deildi; hi kuku yok ki, denein on otuzda (0,02 deri altndan) ald oksikodonun etkileri de bunda rol oynad.13 Oyuncaklarn ve renkli ocuk resimlerinin srekli olarak sz konusu edilmeleri bu deneyin bir baka genel karakteristii idi. Denein sarholukla yarm yamalak da olsa karlama
abalar birka kez boa gidiyor ve bunda yatak odasnn tavan penceresinin rol vard; gecenin mavisinden bile nce, gkyz e[srarn] etkisi altnda grlmedik bir younlua ve gzellie brnmt ki bu durum daha sonra, pencere kalbe zg bir eye sahipti diye aklanyor. Bir ocuk kitabnda melmi yel deirmenleri; ayn zamanda tarmla ilgili imgeler daha sonra tekrar ortaya kt. Kitapta, Osthilfeye14 ironik antrmalarla birlikte, toprak silindiri hakknda bir arasz vard. evirme kolu hububat tohumlarnn iine iyice gizlenmi toprak silindirini bir cin dndryor ve bu da tohumun olgunlamasn salyor. Havaya kaldrlan kol, daha dorusu el, maske takm, farkl renklerde parlak ktlarla kaplanm. Denek kolunun bir gzetleme kulesi [Aussichtsturm], daha dorusu bir i gr kulesi [Einsichtsturm] imgeler ieri giriyor ve dar kyor olduunu, buna ramen ok zarar grmediini belirtiyor. Tam bu noktada, komu daireye gitmemi gerektiren bir telefon alyorum; ayn kattan bir kadn salk nedenlerinden tr acilen beni grmek istiyor. Vakit yitirmeden kendime eki dzen veriyor ve kalkyorum; denek bu durumdan ar mutsuz olmua benziyor ve duygularn aa vuruyor: Beni yalnz brakma, vesaire. Yaklak on dakika kalp geri dnyorum. Denek tpatp ayn pozisyonda yatyor, iaret parma hl yukary gsteriyor ve bu haliyle bana ok ey kardm anlatmak istiyor. Denein daha sonraki ifadelerinde ve hatrladklarnda, sonradan buz merdiveni dedii bir merdiven imgesi zellikle etkileyiciydi; bu imgenin minyatr bir spiral merdivene benzeyen paras zerinde d duvar boyunca atlan her admda, meseleyi deersizletirdiinin ve kabalatrdnn farknda olan denein kk kukla adam adn verdii, byk bir zenle boyanm, kuklaya benzer ufack bir figr sadece eriyip kaybolmak zere beliriyordu. Sonradan kukla kadndan da sz edildi. Her ey minyatr, her ey oyunbaz. Derken, n taraf bir sre iin sebze ekilleri kaplad. Bu imgesel tasvirlere, ksmen, temel bir sadist duygu elik ediyordu. Burada asl rol, tam olarak simetrik biimli, ok uzun ve ince aalar oynad. ok gemeden, aalar metale dnt. Bu aalardan biri iin denek yle bir aklama yapt: Bu aa doas itibariyle kat ve hareketsiz deildi, ama bir kez yaayan bir ey olmutu, ve yaadn, tepesinin hemen altndaki iki byk kanadn saa ve sola doru arpmasndan hl anlayabiliriz. (yleyse bu, Daphne motifinin bir lde farkl bir biimi.) Denee gre bu aalar kapma hareketi yapyor; onlardan kapan aalar ve nceki balamda da kk kararsz aalar olarak bahsediyor.15 (Bu szleri kk kukla adam hakknda sylenenlerle karlatrnz.) Sradaki bir dizi tasvirin ana motifleri, denein kendisi tarafndan armaclkla ilgili olarak nitelendiriliyor. Bunlar arasnda, gz nnde ilk nce canlanan ve bir sre devam eden, su yzeyinin ritmik bir ekilde dalgalanmas imgesi. Denek, armaclkla ilgili simgelerin grsel ayna ilikisini, suyun ayna grntlerinde tpk armalarn zerindeki gibi rastlaan bu ertelenmi benzerlii, Wellen schwappen Wappen schwellen [Dalgalar arpyor Armalar dalgalanyor] dizeleriyle ifade ediyor. Bu szck dizisi, birka denemenin ardndan nihayet tatmin edici bulundu ve son halini ald.**** Denek en byk nemi bu dizelere verdi; nk buradaki, dalga ve arma imgelerine hkmeden ayn ayna simetrisinin yalnzca taklitle deil, 8
_________________________________________________ ayn zamanda optik/grsel imgenin ilk kimliiyle dilde de aa ktna emindi. Denek bilge bir tavrla dedi ki: Quod in imaginibus, est in lingua [Bu, imgelerin olduu kadar, dilin de iindedir]. Dalgalar iin temel oluturan deniz tasviri nehirler tasvirinin nnde geri ekiliyor olsa da, su imge dnyasna hkmetmeye devam ediyor. Aslnda hibir yerde denizlerin ve nehirlerin suyu grnmyor. Demek istediim, suyun yz
nce meyve benzeri oluumlarla, daha sonra da, meyveli pastalara benzeyen minicik teknelerin zerinde birbirini ezen tabakalar halinde st ste dizilmi (ounlukla ilek ve brtlen gibi) meyvelerle tamamen kaplanm durumda. Denek meyve beiklerinden, soan beiklerinden ve bir de bahe meyvesi beiklerinden sz ediyor. Btn okyanuslar ve nehirler kk meyve beikleriyle doldu. Nihayet bu bitkisel ekiller meyvelerden elenklere dnt ve elenklerin bilimi zerine konuuldu. Bir sonraki d(nce)lere dalma evresinin daha youn olduu, orijinal tutanakta korunan u tmceden anlalyor: Sadece kulaklarmzla deil, sesimizle de duyarz. Denek bu tmceyle ilgili bir aklama yapyor: Sarholuk halinde, ses sadece kendiliinden/doal bir organ deil, ayn zamanda alc/duyarl bir organdr; konuurken, ses bahsettii eyi adeta kefeder. rnein, bir merdivenin ta basamaklarndan sz ederken, ses, gzenekli tan boluklarn, kendi ses verme nitelii iinde, taklit etme yoluyla almlar. Denetlenebilir bir balam olmakszn ortaya kan bir imge: balk alar. Dnyann sonundan nce tm yeryzne alar gerildi. Yeryz burada tamamen terk edilmi ve gri. Srada, oryantal imgelerle ilgili ksa bir evre var: Filler, gezinen pagodalar. Fillerin bacaklar kknarlar gibi sallanyor. Denek bir orman gryor. Srekli olarak aalarn batan karcl hakknda konuan insanlar biraz ironik bir ekilde yorumluyor. Ama bu aalar neden bu kadar ekici? Meksikallarn bu soruya verdikleri bir yant var. Meksikallar iin bir ormana girmek, lmek demektir. Aalardaki cazibenin nedeni ite bu. Denek, sarholuunun kt olduunu belirtiyor. Moralinin bozulmasnda morfini suluyor; moral bozukluu ile, sarholuun salad bilginin kendisi iin nispeten yetersiz olduunu kastediyor. Buna uygun olarak bir sre sonra yapt aklamada, ssleme sarholuk ve reklam16 sarholuk dnda, hi doru drst bir sarholuk yaamadn sylyor. Kl testereyle oyulmu maara, kl testere burnu, ve bir nsz deitirince, kou testeresi oyunu.17 Bununla balantl olarak, toprak silindiriyle ilgili yukardaki anlatya bakn. yi, terbiyeli oyuncaklar. Daha sonra, sarholuun yeni bir nitelii: kk at sarholuk, yara band***** sarholuk, yapmack, aptalca ve sva gibi badem ezmesi gibi dolgulu her ey. () ekerlemeleri duyularn farkl blgelerine gre mi ayrt etmeliyiz? Burada aka, farkl duyum ve deneyim blgelerindeki tatlla dair konumay olanakl klan eyi renmeye dnk ciddi bir balang sz konusuydu. Ama aslnda, bilgiyi amalayan bu deneydeki bak asn gsterebilecek sadece tek bir tmce net bir ekilde tanmland: Tatlnn bilgisi tatl deildir. Kutulanm durum mgeler insan tek bana bir hcreye kapatmak istiyor ve insan imgelerin iine girmek zorunda. Sarholuun yeni bir nitelii: Byk maaza sarholuu****** her eyin kitlesel bir karakteri var. (Bu tmceyi, yukarda bahsedilen, ayn trden ynlarca eyle kapl nehirlerle karlatrn.) ununla balantl: Kii, kendisine benzeyen ok fazla sayda insan olduu gereine tahamml etmek zorunda kalacak. Bu sz sadece zihinsel olanla ilgilenmekle kalmyor, ayn zamanda, ve belki her 9
tketiminin avantajlar zerine enine boyuna, nyargszca dnlmelidir. Sonra sra kk bir fanteziye geldi, Kubinin18 tuhaf fikirleriyle akraba bu fanteziden denein kendisi sz etti: Bu, kentin atlarn en son modellere gre tasarmlayan bir at kadn apkacsnn hikyesidir. Papann svireli Muhafzlar Sakson sviresinden gelir szyle bu tutanak birdenbire sona eriyor. Notlar:
*) Esrar zerinede belgelenen uyuturucu deneyleri, 1927 ile 1934 yllar arasnda Berlinde, Marsilyada ve bizada gerekletirildi. Ekler blmyle birlikte bu olaanst kitap, edinecei bilginin hatrna kontroll bir uyuturucu yolculuuna kan Walter Benjaminin esrar ve dier uyuturucular zerine yazd her eyi bir araya getiriyor. Gerekten istisnai bir alma olarak tanmlasa da, bu malzemenin ok az blm Benjamin hayattayken yaymlanmtr. Kitabn yars, bu deneyler srasnda (ya da hemen sonrasnda) kaleme alnan uyuturucu tutanaklarnn kaytlarndan olumaktadr: Bu kaytlar, esrarn etkisi altnda Benjamin ve arkadalar (felsefeci Ernst Bloch, yazar Jean Selz, doktorlar Ernst Jol ile Fritz Frnkel ve Egon Wissing ile Egonun kars Gert Wissing) tarafndan tutulan notlardr. Kitabn dier yars ise, uyuturucunun etkileri zerine yazlan makaleleri ve Benjaminin dier yaptlarndan (mektuplar, notlar ve bayapt saylan Pasajlar Projesinin baz blmlerinden) esrar zerine alntlar (Ekler blm) ieriyor. Benjamin bu aratrmalar, Baudelaire, Herman Hesse ve (daha sonra) Aldous Huxleyin iinde yer ald geleneksel uyuturucu edebiyatnn bir paras olarak gryordu. Ne var ki, fark edilmeden kalan ve ona byk aptaki yenilgilerinden biri olduunu dndrten bu proje, iirin izlerini takip eden bu sra d ve byleyici metin, ok daha fazla ey ifade eder. Hayat boyunca inatla tutunduu, nk doru olduuna inand felsefi sezgilerini hi kukusuz olumlayan esrar uzamnn deneyimsel (ve neredeyse dilsiz) bilgisi, Benjaminin aura, aydnlanma, sarholuk, benzerlik/aynlk, taklit, empati ve flneur gibi anahtar szcklere ykledii youn kta net bir ekilde grlr. (.n.) 1) Bu seansn katlmclar, Benjaminin uyuturucu deneylerinin birkana katlan Egon ve Gert Wissingti. Egon (1900-1954) Benjaminin kuzeniydi; tp eitimi alm ve daha sonra Bostonda radyolog olarak almtr. lk kars Gertrud Frank (kzlk soyad ile) 1933te Pariste ld. 2) Aura kavram (kkeni Yunanca auradr, yani nefes, hareket halindeki hava) Benjaminin daha sonra yazd Teknolojinin Olanaklaryla oaltlabildii ada Sanat Yapt ve Baudelairede Baz Motifler zerine denemelerinde nemli bir rol oynar [her iki deneme de Selected Writing (Seme Yazlar) 4. cilt iindedir]. Benjaminin bu terimi daha nce de kulland grlr rnein Goethenin Gnl Yaknlklar [1921-1922de yazlmtr, bkz. Selected Writing (Seme Yazlar) c. 1, s. 348] denemesinde ve 1925 tarihli Nichts gegen die Illustrierte [Dergiye Kar Hibir ey, Gesammelte Schriften (Toplu Yazlar) c. 4, s. 449] yazsnda ve ilk iki esrar tutananda auraya ksa gndermeler vardr. Benjamin bu kavram ksmen, Vom Traumbewutseinn (D Bilinci, 1914) ve Vom kosmogonischenin (Eros ve Kozmos, 1922) yazar Ludwig Klagesin felsefesinden treterek kullanr. Ayrca, 5 Temmuz 1929 tarihli mektubunda kendisinin belirttii gibi [Gesammelte Briefe (Btn Mektuplar) c. 3, s. 474-475], Lebensluft (Hayati Hava) balkl yazsndaki Aura tartmas da Benjaminin felsefesi iin ok nemlidir (bu yaz air ve
filozof Karl Wolfskehl tarafndan 19 Nisan 1929 tarihli Frankfurter Zeitungda yaymlanmtr). 3) Hollandal post-zlenimci ressam Vincent van Goghun (1853-1890) son dnem yaptlar arasnda kendi portreleri, bir seri gnebakan tablosu (1888) ve Yldzl Gece (1889) bulunmaktadr. Bunlarn karakteristik zellii, kaln, ritmik fra darbeleri ve k saan parlak renklerdir. **) Renkli duyma/iitme. (.n.) ***) Eitici nitelii olan bir seri ocuk kitabnn ad. (.n.) 4) Yunan mitolojisinde, byc tanra Kirkenin yeeni olan Medeia Karadeniz kysndaki Kolkhisin (efsaneye gre asonun Altn Postu bulmak iin sefere kt yer) saray bycsdr. Euripidesin nl tragedyalarndan biri Medeiay ( 431) konu alr. 5) Zwerg cce demek olsa da, Haupelzwerg anlamsz bir kelimedir. 6) Magdeburg, Orta Almanyada, Berlinin gneybatsnda, Elbe Nehri kysnda bir ehirdir. 7) Gert ve Egon Wissing hakknda bkz. Tutanak 5, not 1. 8) Margarethe Kppke (1902-1930), Almanyann nde gelen tiyatro ve sinema oyuncularndand. 9) Ksa dzyaz iirleriyle tannan Peter Altenberg (gerek ismi Richard Englnder, 1862?-1919), rencilik yllarndan beri Benjaminin en sevdii Avusturyal yazarlardand. 10) Almancas zor anlalan bir tmce. Ariadne hakknda bkz. Tutanak 4, not 8. Kfirler ya da Nuristanllar, Afganistann kuzeydousundaki Hinduku blgesinde yaayan bir halktr. 11) Pencere hakkndaki bu pasaj, zellikle sarsntlar eliinde (ruckweise) deyimi, Benjaminin Bin Dokuz Yzlerin Banda Berlinde ocukluk kitabnn ayn adl blmnde yapt Kayzerpanorama betimlemesini anmsatyor. 12) Bu tutanaa 7 Mart 1931 tarihi atlmtr. Egon Wissing hakknda bkz. Tutanak 5, not 1. Sz geen kapsl, esrardan hazrlanan bir uyuturucudur. 13) Uyuturucu/afyonlu bir ila olan oksikodon (eucodal) kodeinden elde edilir ama tedavi edici etkisi ok daha gldr. Genellikle ar kesici olarak kullanlr. Tutanan devamnda Wissing bu uyuturucudan morfin olarak sz ediyor. 14) Douya yardm: Elbe Nehrinin dousunda yer alan ve Polonya Koridorunun (1919 Versailles Antlamasyla) oluturulmasndan sonra Polonyayla rekabetin tehdit ettii geni Prusya topraklarn elde tutmak iin yaplan ulusal sbvansiyonlar 1926da balad. 15) Schnappbume, Zopperbumchen. Der Schnap hem azyla kapmaya alma hem de az dolusu anlamlarna geliyor. Hzl lokma ya da yudum anlamna gelen Schnaps szc, ilk armlar fleme ve burnundan soluma olan schnappen (kapmak ya da kapmak) fiilinden gelir. Schnaps! nlemi, gz ap kapayncaya kadar deyiminin karldr. Uydurma szck Zopperi ise, zgernle ilikili eski zoppern kelimesinin anlamndan yola karak, tereddt etmek olarak tercme edebiliriz. ****) evirirken ben de birka deneme yaptm: Dalgalar dyor Armalar sryor. Dalgalar snyor Armalar kabaryor. Dalgalar caka satyor Armalarn gs kabaryor. (.n.) 16) Rclame Franszcada reklam demektir. 17) Burada Benjamin srasyla Laubsgearbeiten, Laubsgenase ve tamamen anlamsz olan Laufsgespiel terimlerini kullanyor. *****)Pflaster szcnn kaldrm anlam da var. (.n.) ******)Wertheimrausch yerine. Wertheim, zenginlere hitap eden ama ok pahal olduu iin artk iflas etmi byk bir maazann addr. (.n.) 18) Avusturyal ressam ve yazar Alfred Kubin (1877-1959), Davurumcu bir roman olan Die andere Seitenin (Dier Taraf, 1909) yazaryd.
10
Tolga ZEN LK AK
eski atlar inip kysna rktmeden suyu ierler hurileri savrulan yelede suyun grd baygnlatrr kalbini hi ses etmez uzanr acemice hevesli usta dudaklar en eski arkya en eski atlarn
13 Haziran 2006 La Rochefoucaulddan bir sz: Gerek ak, herkesin konutuu pek aznn grd hayaletlere benzer. 16 Haziran 2006 Bugn snav ktlar okurken dne dolaa dinlediim iki ark: Vcd ikliminin sultnsn sen Efendim derdimin dermnsn sen Bu cism-i ntvnn cnsn sen Efendim derdimin dermnsn sen. Hac Arif Bey * Gzel bir gz beni att bu derin sevdaya Benziyor imdi benim mrm uzun ryaya Yari karmda grsem de dalarm hlyaya Benziyor imdi benim mrm uzun ryaya. Osman Nihat Akn * Ihlamurlar aal bir hafta oldu ama eve ancak bugn birka dal getirebildim. imdilik kokusunu pek alamyorum. Gece pencereyi ve kapy kapatacam. Koku birikiyor o zaman. Smbl, hanmeli, hlamur... Hangisi olursa olsun... 17 Haziran 2006 Kalbimden bir eyler ieren -az ya da ok, belirgin ya da belli belirsiz- ne olursa onu bir biimde sunmak istiyorum sevdiklerime. Bu ok houma gidiyor. Hatta hatta olaanst houma gidiyor. 18 Haziran 2006 Dize altrmalar: Aalar budaklaryla da sahip kar kulara... Yaam yle deiti ki imdi iyilik hayal krkl... Ryamda erguvanlar, seher kular, yen deniz. Daha bir karken kularla aalarla konumay renmeli insan. * Dn gece Adonis syledi: iir, ak gibidir. Yeni bir sz saylmaz; daha dorusu iirle birazck i ie olan herkesin varaca bir gerek ama bir dncemin altn izmi oldu. 21 Haziran 2006 Dn ikindi ve akam Sevgili Haydar Kardeimle geti. Aktan, ayrlklardan, doadan, iirden, sanattan... pek ok eyden konutuk. (Platoda, Baltalimanndaki niversite 12
Evinde) Salh Birselden Eleniye, Angelopoulosa kadar. Sonsuzluk ve Bir Gne kadar Haydar Kardeim, bir buuk yl aradan sonra yazd ilk iirini verdi: El yazsyla. Bir haziran iiri. Ka gndr iimde ayn sz: Ben haziranda lmeliyim. Ben haziranda lmeliyim. Ben haziranlardan birinde lmeliyim. te bir hazirann son gnlerine doru. zerim rtlmeden hlamur kokusu sinmeli o birazck bolua. Toprama hlamur iekleri de karmal. Ancak lmeden nce ikinci kez tek tenha iek am morsalkmlar da grmeliyim. * Badem, kays, erik iekleri, morsalkm, mahonya ya da kartopu, erguvan, smbl, karanfil, meneke, manolya, papatya, gl, glhatmi, hanmeli, hlamur, mor akasya... Bu bahar grdklerim olarak imdilik bunlar anmsadm... Gelecek bahar mutlaka: Mimoza (en bata bu!), filbahri, ide, katrtrna ve beyaz zambak, beyaz akasya... Gndz usuma taklmt, evde bir yerde birka dal kuru mimoza olacakt, az nce saa sola iyice baktm, yok. Belki de ok tozlannca attm. 22 Haziran 2006 Uzun bir sre yrdm bugn. Bir de Aya riniye kabilsem ve o koyu glgede birka saat bir eyler okuyabilseydim elbette ok iyi olacakt ama gnlerdir zaman bulmaya altmz yaznda ve meknda alg soruturmas iin eve erken dnmem gerekti. (Neyse, o i de aradan kt.) Neet Ertan sylei kitabn aldm. Birazdan okumaya balayacam. Bundan sonra kendimi okumaya, yazmaya ve mzie daha ok vereceim. Sergilere daha ok gideceim. * Dn gece yolda iime yle dodu: Ak, hem sreen bir gurbet hem sreen bir sla. te insan gurbet ile sla arasnda gider durur ve bir gn de lr. Yahya Kemal: mr olduka yrr her yolcu / Varmadan menzile bir yerde lr. * Yaseminler de ok gzel kokuyor hlamurlar da. kisi de masamn sa yannda. Arada hayranlkla eilip kokluyorum. Geri yaseminler kck iekli ama yine de mest etmeye yetiyor. Ola ki zmirde de buluuruz. 23 Haziran 2006 Mavisi kt bir gkyz. Bir buu mu desem bir sis mi? Bu sabah gz iin yeni bir ey yoktu gerekten. Kular bile duymadm. Belki de zerimdeki ylgnlktan. 25 Haziran 2006 Dn mezuniyet treni vard, iki buuk saat szlad durdu sol dizim. Bununla birlikte gzlerimi gzel eylerin brd anlarda o szy daha az duydum. * Dnk Cumhuriyette Afar Timuinle ak zerine bir sylei yaymland. O kadar gzel ve tutarl szler sylemi ki! Baz blmleri buraya mutlaka alacam. Dingin bir zamanda. O sayfay kesip sakladm. * Nevin Ablam, yollardan bir dal beyaz zambak getirdi (drt iekli). Bir gn nce koparld halde suya koyunca ok abuk canland; masamn zerinde kokup duruyor. Ve elbette Sen zambaklar kadar beyaz / Ve rkek bir
dncede dizesini dilime doladm. (Ahmet Hamdi Tanpnar) * Bunca yl bunca yaprak / Aacm hangisini anmsasn? Bundan sonra da yle gzel ve ho eyler yaayaym ki yllar sonra ayrntl biimde canlandrmaya kalktmda bu aknl duyaym. Sonra sonra durulsun aknlm, hemen her birini olabildiince anmsayaym. Kular da yardm etsin ayrntlar bulmama. nsann kalbi kederden atlayabilecei gibi sevinten de atlayabilir. * Yazmay hep unutuyorum: Meer manolya ile mahonya (kimine gre de kartopu) ayn iek snfndanm. Hi tuhaf gelmedi bu bilgi. Kokularnn benzerlii, yapraklarnn koyu ve kaln oluu bir akrabal ortaya koyuyor zaten. * Bir Budist meseli, insan ruhunu dadan fkran su kaynana benzetir. Dnyann derinliklerinden saf ve tertemiz kaynayarak kan su, bayrdan aa akana dek topraa bulanr, amur olur, kirlenir. Yaam bizi amurlatrr; fakat zmz kir pasla gizlenmi de olsa, tertemiz kaynyorsa hl oradadr, sadece filtreden gemesi gerekir. (Paul Schmelzer) 27 Haziran 2006 Bu sabah Platoya giderken gs kiremit rengine yakn bir ku grdm. Hi rkmedi durup kendisine hayranlkla bakmamdan. Sanrm blblgillerden bir kutu. Morsalkmdan atkestanelerine doru uup yitti. Usuma takld: Kular ve ite iekler, aalar... kendilerine hayranlkla bakldn bir biimde sezer ya da anlarlar m? Diyelim kular anlasalar ve kendilerine zarar vermeyecek bir insann omzuna konup yle dolasalar? * Neden yazyorum? Yaama katlanmak iin mi en bata? Ya da kendi dnyam kendi ellerimle var etmek iin mi? u son yazdklarm bundan te bir ama m tayor? * Neet Erta, Babanz iin engin gnllyd diyorsunuz. Engin gnlllk, bir anda bagsteren deil, edinilen bir ey. szne u yant veriyor: Engin gnlllk sabr isteyen bir itir efendim. Sabrsz insan engin gnlllk yapamaz. Bu elebilie ulamak, anlatmda bu yalnla ermek isterim ben de. * Sabahleyin grdm ku, nar blbl ya da baka bir adla kzlgerdanm. Hemen hibir bilgim olmamakla birlikte blblgillerden tahminimde yanlmadma sevindim elbette. Grnce duyduum heyecansa hl iimde. Yarn yrye gidebilir miyim, gidersem bir daha grebilir miyim? Ah keke! Ve bu beyaz zambak hl ok derinden ve ok gzel kokuyor. 28 Haziran 2006 JAZZ- BLUES imdi nereye gidiyoruz ona bakalm Bilmeliyiz nereye gittiimizi 13
Kaplar arparak dar kyoruz deil mi Islak talarnda kayarak bu eski sokan Hl deimeyen kaldrmlarnda birbirimize tutunarak Ellerimizi aryorsak Artk bilmeliyiz imde yalnz bir gmen yerini aryor Yamur yayor, gkyz kapal Nehrin bulank sular kprm, duyuyorum Beni kendine ayrmsn, farkndaym Yollara karmsn, yal atlarn toynak sesleri Duman iinde ve alacakaranln Yzne bakyorum bir pencere alyor Bembeyaz bir zambak uzanyor geceye Yaad topraa benzemiyor Eimine baklrsa dalarn yalnzl Bu kente hi yakmyor Adresi unutmuuz kim bilir nerde Bulank yreklerimiz Kartrdka eski aklar ufalanyor Yalansz, zrsz hatta zlemsiz Bir kadn bir erkee tutunuyor Anlarna tutunuyor, acsz Resimleri taryor slanm tm Hepsi siyah beyaz Kimseyi tanyamyor Bu caddeler, bu evler, bu nehrin kys Siniyor her yere datp durduun sesin Stunlara, vitrinlere, ayak seslerine Kafesler darmaduman Tm kular salverilmi Suyun stnde tten sis Dokunsan masmavi hzn zer Arabul * Gnm bu iir oldu. Okuduumdan beri nerede ne yaparsam yapaym usum hep onda. Bir ara ok eski bir konuyu yeniden dndm: iir yazlr m, yaplr m? Ben daha ok yapldna inanyorum ama ite byle bir iir grdmde de inancm deiiyor. (Belki de byle iirler yazmay beceremediim iin iirin yapldn dnyorum.) 29 Haziran 2006 Rumelikavanda akamst. Denizin sreen mrlts bir kedinin yle teklifsizce yanma sokulmas * Masamn stndeki beyaz zambaklarn kokusu gemi. Anlaynca iimde bir ey koptu... 30 Haziran 2006 Haziran da geldi geti ite. Bu da eski bir haziran olarak ne kadar anmsanrsa o kadar... Dn Boaziinden dnerken manolyalarn hl iekler iinde olduunu grdm. Ama derdim bakayd o sralarda...
Atlyor Peker, olur mu abiciim diyerek, hznl gzlerine tezat bir kkrdamayla. Hzlan ama diyor iyi iir, antoloji ya da yllklardan deil bizzat o airin iir toplamna baklarak deerlendirilir papyonunu dzelterek ve ekliyor, kular gelir birazdan olak sandalyeyle el skyor o srada. Siz yllklar airleri iin mi, edebiyat tarihileri iin mi hazrlyorsunuz o halde? diye sormaya yeltenirken tam o anda Alemdar sze girmeye alyor. Sandalye ark sylemeye balyor; salar uzuyor aniden; Demet Sarolu. Gzkapaklarma bir kamyon krokisi ile mdahale etmeye alrken uyanyorum... Radyoda alan para: ah u papatya fallar, aresizliim sana m kald? ... Fala gelmiken konu, birka kelimeyle kapatalm bu bahsi de. Atlyede dikkatleri zerine en ok eken metin, Arkada Z. zger dll air Asl Serinden. Serin, son dnemde nemli bir kalem... Yazdklarn okurken kk skenderin yasakmeyvenin ilk saylarndaki serisi geldi aklma. k. skenderin sylediklerinden epey rahatz olmutu vaktinde iirimizin ekabir tayfasndan birtakm zevat. zlemi olmalym. Serinin tasars mkemmel... imdi yeniden Hseyin Ferhadn ilendii ereveye dnebiliriz. lk bakta, oylumundan tr hayli youn bir almann rn olduu sylenebilir. Drt yaz ve bir syleiden oluan dosya, Ferhadn son dnemdeki yazlarndan biriyle zenginletirilmi. Tam anlamyla arivlik... Ve fakat syleyeceklerime, her eletiri metninin feti nesnesi olan ancakla devam etmemin de zaman geldi. ereve genel olarak ilk nce bana unu dndrd: Bunca iyi ii karan bir kadro, ki tarihte nadiren bir araya gelmitir, nasl oldu da, yle sanyorum kendilerinin en kt performans olmaya aday bir i kard? Ama inanyorum bunun zeletirisini yapacaklarna. zeletirilerine katkya devam yleyse, detaylandrarak... ncelikle Taklamakan Kartal Hseyin Ferhadla yaplan syleiyle balayalm. Alk olduumuz zere sylei Ferhadn mzikalitesi yksek szleriyle ilerliyor. Handiyse manzum-sylei gibi bir tanm retmemize gereke sunuyor. Mesela u szler; iir formunda okumay da deneyebiliriz: Hayr; Asaf Halet ne Doulu bir gerekstcdr, ne kalbini Uzak Asya mistisizmiyle snayan bir mutasavvf. Bat kltrne vkf, Divan iirine tene, ismiyle msemma bir elebidir. Bir kalem efendisi. Ancak syleide tuhaf bir durum olduu bir gerek... Antrma ve armn, ironi ve mecazn tesinde, Sabit Kemal Bayldrann, iirini dnemlere ayrmasna ilikin soruya kadar Ferhadn cevaplarnn neredeyse sorulan soruyla ilikisini kurmak iin youn aba harcamamz gerekiyor. Ece Ayhana ilikin tespitlerini okuduumdaysa Ferhadn, acaba Umayn cazibesine kaplan air, yer ile gk arasnda evreye pek alaka gstermeden naizane bir ayin mi gerekletiriyor diye dnmeden edemedim. Elbette Ferhadn grleri ve bunlar incelikli bir ekilde dile getirmesi bir eksiklii gideriyor. Bayldrann szlerinin onu syleinin snrlarna ektii yadsnamaz. Ki bu konu Ferhad ve Bayldran arasnda nicedir sren bir ekimenin de nedenlerinden biri. Ferhad ise bu syleide sarf ettii szlerle hl Bayldrann tezini bertaraf etmekten olduka uzak. Hatta diyebiliriz ki Ferhadn Mistik nitelemesi dhil, bir aire, bir aire ynelik tespit, teyit veya amlamalar sahibine aittir. demesi gn kurtarmaya yetmez. Elbette eletirmenin gr kendine aittir, olumlu veya olumsuz. Hatta iiri, airin tasarladndan daha derinlikli bir hale bile getirebilir. Kald ki air de iiri ortaya koyduktan sonra asli makamndan ekilip, okur saflarna katlr. Umberto Eco, bunlara hayli deindi. Ve eletirmenin gr zamanla geerliini yitirebilir de yitirmeyebilir de... Ferhadn sylediklerinde ilgi ekici olduu kadar elikili ynler de var. Mesela air kart veya taraf olmaktan
14
mnezzehtir. Etik de deildir. szleri az nceki alntyla birlikte okunduunda nemli bir boluk yaratyor. Ayrca air neden byle bir hakka sahip olsun; herhangi bir aklama yapmyor air. Bu szlere bakarak hareket edersek smet zelin Sivas Katliamna ynelik szlerinin hem mruruzamana uramayacan dnmeli hem de bu szlere yneltilen eletirilerin yalnzca eletireni baladn sylemeliyiz. ...Aksayan bir taraf var! Bir de unlara bakalm: kinci Yeni Trk iirinin nefesini amtr: 70 kua da anlayamamtr onu, evet. Turgut Uyarn Toplandlarna, Edip Canseverin airin Seyir Defterine, Cemal Sreyann Beni p Sonra Dour Benisine denk rnler verirlerdi yoksa. Bu 80 sonras iir iin geerli deildir. Uzundur 80 sonras iirin nelii tartlyor ve ben kendi adma II. Yeniyle yan yana ad anlacak bir iir yazdklarn da dnmyorum. Dnen varsa beri gelsin. Ferhadn 80 kuan bu kadar ululamasn es geiyorum ona katlmadm iin. nk 80 kua olarak adlandrlan airlerin, bahse konu kitaplarn yanna konulacak bir iir yazdklarna inanmyorum. Ama bu noktada beni artan daha nemli bir ey var: Cihat Dumann herhangi bir ekilde Ferhadn bu szlerini olumsuzlamaya ynelik herhangi bir ey sylememesi... Belki daha sonra syleyecektir. Ancak Duman, muhtelif yerlerde, yani kendi bloqunda 80 iirine dair grlerini ifade etmitir: Bence yazdmz iir deimeyecekse bir anlam yok yazmann. Son zamanlarda kendini tekrar etme pahasna kitap karan airleri eletirdiimi biliyorsun. yi eyler yapan insanlarn arkasnda durmak lazm. Kskanmamak lazm. 80 kua airlerinin ne durumda olduunu biliyorsun. Yeni airleri (rportaj veriyordum, konuan: Yavuz Trk, cihatduman.blogspot.com) Byle dnen bir editrn, Hseyin Ferhad gibi 80 kuann hem nemli bir temsilcisi ve szcs olan bir airin dosyasnn yaplmasn desteklemesi gerekten dikkate deer. Ancak konuyu daha da derinletirerek tartmaya amasn beklemek de doal hakkmz... Syleideki bir noktaya daha deinmem gerek, bence en nemli aksaklktr bu abadaki... Can Habip Trker, sorduu bir soruda resmen ve fiilen Ferhad tarafndan boa drlmtr. Tabi ki bunu yapt iin Ferhad sulayamayz. Demek ki dersine iyi almam birisi arm onu syleiye. Bilinir ki airin hemen her eseri hakknda asgari fikir sahibi olmadan yaplan syleiler ve yazlar bizi hatal karmlara gtrebilir. Ferhad da bu soteyi affetmiyor ve ekiyor pikeyi, Trkerin sorduu soruya karlk sz hemen Cennet Diye Bir Yere getirerek... Dosyada en dikkat ekici yaz ise, hakkn yememek lazm, syleiyi yapan isim olan Trkerin... yle sanyorum ki tarihi bir akademisyen olmas yazsna temel tekil ettii iin. Bu, farkl disiplinleri iire uygulamak asndan nemli bir gelime ancak baz aksaklklar da ortaya karmyor deil. Elbette eletiri hakkm sakl tutuyorum. Ne diyor Trker, bir bakalm: Tarihsellik anlam gerei zc, kkenci mefhumu dlar. Irkmilliyeti tarih anlay ise temelde bir arlk peindedir. Trkln saf halini yakalama, diriltme amac gder. Dier bir deyile Trkl tarihsel sreci ierisinde ve yaad corafyalarla kazand anlamyla kavrama peinde deildir. (...) Hseyin Ferhad iirinde Trk mitolojisinin tarih ve corafya kadar yer tutmadn ifade etmeliyim. Bu elbette bir tercih meselesi olduundan yerilecek bir durum deildir. te yandan, Hseyin Ferhadn iirini modern bir destan olarak okumann, ancak ksmen olanakl olduunu dnyorum. nk onun iirinde bir destann gerektirdii kimi yapsal unsurlarn yer almadn kabul etmek gerekir. Trker, hem bu dosyann editr hem de bir air. Tezini dorudan kendisine bir soru ynelterek amlamaya alalm. Ne de olsa yeniyaznn yayn kurulunda bulunan arkadalarndan bazlarnn kitaplarna
15
Nerden laf aarsam yoruluyorum szmden Akn mutluluktan gayr her eyi var Yrek, antik alarn ergenliidir Kalabalk oluyorsun yrrken gizlerinde al iziklerini sil deip gkyzne
Kendinden geercesine glmek ya da at yakmak gibi insan zihnini bulandran kimi edimleri Hristiyanlk onaylamaz. lllk dier iki monoteist dinde olduu gibi Hristiyan ahlaknda da gzetilen bir erdemdir. Unamuno, arln zararl olduu yerin mantk olduunu sylerken Gnlklerinde; Ortaan theosentrik soluunu duyumsatr bize adeta ve bu soluun kalc izlerini zerinde tayan Hristiyan dindarlnn duvarlarnda nlar sesi. Felsefe biimselletirilmi akl esas alrken, akln snrlarn zorlamaktan geri durmaz alar boyunca; Ortaa hari. Felsefeciler bir zincir oluturur ve birisi kaybolurken, bunun inaa ettiini ykan bir bakas belirir. Ve yalnzlk iinde pei sra birbirlerinin yerini doldururlar. (Gnlkler, 2008) Gide, bakahraman Jerome zerinden Hristiyanln gndelik hayata, oradan da toplumsal alana olan mesafesini ksaltarak, dini tutumlarn glgesinde yaanan hayatlarn topografyasn kartr, resmini eker. Bu balamda Gide, kilisenin sadece ibadet edilen bir yer olmadn, ayn zamanda bu yapnn biimsel ve kurumsal/resmi olan tarafnn da altn izer. Bir otorite olarak kilisenin yetkesi ald kararlarn tartlmazlnda sakldr. Bununla birlikte Jeromeun kendi zgr iradesiyle geni kapdan girenlerin yolundan deil aksine dar kapy bulan az kiinin safnda ilerleyeceine dair verdii gl karar ve duyduu kudretli inan bir taraftan Hristiyanln ba ilkelerinden biri olan insann hr, zgr bir varlk olduu gereiyle uzlarken dier yandan da spanyol filozof Miguel De Unamunonun Gnlklerindeki u ifadelerle de rtr: zgrl kilisenin iinde aramak gerekir, onun barnda. . Kilise srekli geliimdir. Kilisenin imann izzeti olan ocuklarnn aka gelip rettikleri anlalmaz dnceler, mtevazlarn ortak duasnn oluturduu bulutun stne ykselir. Bir olgudur, neme haiz bir olgu, muhteem bir olgudur kilise yaam. Sylemsel basit manta meydan okuyan Kilise alar kat ediyor: Absrd, yayor ve suyun stnde kalyor ve bundan da nemlisi mtevazlarn canna can katyor. Alissann Gnlnde sz geen u ifadeler Hristiyan dnya grnn / tasavvurunun ilk kez Augustinus tarafndan sistemli bir ekilde gelitirilen, tarihin balangc ile bitiinin ayn noktaya karlk geliini anlatan ember teorisini etkisizletirip tarihin bir defa daha tekrar olmayan olaylardan mrekkep bir sre olduu tek izgili zaman anlayn kazandrd bilincini yanstr niteliktedir: Ne kadar mutlu olursa olsun, ilerleme olmayan hibir durumu kabul edemem. lahi mutluluu Tanrda erime olarak deil sonsuz, hep devam eden bir yaknlama olarak hayal ediyorum kafamda Ak hakknda o ana kadar yaplm olan tm tanmlar geerliliini yitirerek, tanmlar st bir adlandrmaya kavuur iki gen iin. Ak kiinin kendisini kefe kt, kendisiyle bulutuu, varolusal bir yolculuk mudur? Hayat, Alissa ve Jerome iin erdem-ak-mutluluk geni evriminde birbirine yaklatrlmaya allan iki ucun en ksa mesafeden mutlulua giden yolu nasl izebileceine endeksli yarar ya da haz amac gden ahlakiliinden ok uzaktr. Ak, belki de kiinin kendi bilincinden kovulup, kendisini bakalk ykledii o bilin zerinden seyre dalmasdr. Ak kendinde bilince giden yolda dar kapdan geilerek varlan zorlu bir sreci gereksinir. Bazen onu konuurken dinlediimde kendimi dnrken gryormuum gibi geliyor. Bana beni aklyor, kendimi kefettiriyor. Onsuz var olacak mym? Ben sadece onunla benim. Ak hakknda yaplm sradan onca tanm, benim
18
yapabileceimden ne kadar farkl. Bu konuda hibir ey sylenmemesini, onu sevdiimi bilmeden sevmeyi isterdim. zellikle de o bilmeden onu sevmek isterdim.(Alissann Gnlnden.) Sadece seninle ben, hatta benden daha fazlas oluyorum. (Alissann Mektuplarndan.) Ak, doann anlalmaz ilahisini anlalr klyor, yakarn senfonisine inayetin ruhundan flyor ve kalbin kendisini koruyamad aklanamaz bir melankolinin ruhunda en geni yeri kaplamasna izin veriyor. Alissann sessiz, dua ile kark al lklar mektuplarnda aknn mnzevi tankln, vicdan muhasebesiyle birlikte yapmaktan geri durmaz: Kularn her arksnda bunu duyuyor, her iekte bunu kokluyorum, dua etmenin tek eklininse hayranlk duyma olduu sonucuna varyorum ve Aziz Franois ile beraber tekrarlyorum: Tanrm! Tanrm! E no altro (ve baka bir ey deil), kalp anlatlmaz bir akla dolu. Hristiyanlk, Tanr merkezlidir. Bu anlamda btn varlk Tanrnn istenci neticesinde, Tanr istedii iin vardr. Tanrnn ycelii karsnda eilmek, alalmak, klmek Hristiyanla zg erdemlerin en ulvisidir. Bunun tam zdd olan kibir ise yani kiinin kendisini Tanryla bir tutmas gnahlarn en by olarak kabul edilir. Bu brani dininde Tanr akn bir varlk olarak mistik panteizmde olduu gibi birliinin snrlar beer bilinciyle krlmaya allmaz. Alissa, Jerome ile yaknlamalarnn Tanrya birlikte ettikleri dua anlarnda maksime ulatn, bunun da Tanrya duyulan saf hayranln bir sonucu olarak ortaya ktn syler. Sonsuzluun hkm altnda Tanrda birlemek ancak lm araclyla gerekleebilecektir. lmn ayrabileceini dnmek dar kapdan geebilen bir grup aznlk iin bir lgnlktr, aksine lm btn yaam boyunca ayr kalm olanlar yaklatrr birbirine. Ortaa dnce tarihinde Patristik felsefenin kurucusu olan Augustinus, Hristiyan inanlarna, ilke ve normlarna ilk kez dizgeli bir btnlk kazandrarak kilisenin felsefesini yapmtr. nsandaki gerilim, tedirginlik ve atmal haller Augustinusa gre onun Tanrya kendisini tam anlamyla verememesinden kaynaklanr. Dolaysyla kii en yce doruyu Kutsal Kitap ve bizatihi ruhu vastasyla kavrar ve yakalar. Confessioneste Augustinusun i sesinin muhatab Tanrnn kendisidir. . Benim iin sen nesin?Ac bana ki konuaym! Senin iin ben neyim ki seni sevmemi buyurasn, bunu yapmazsam bana kzasn, bitmez ilelerle tehdit edesin? Seni sevmemek az m ile? Off! Tm balayclnla syle bana efendi Tanrm: Benim iin kimsin sen? Ruhuma syle: ben senin kurtuluunum. Bu sesin peinden komak, seni sarmak istiyorum. Yzn saklama benden. lmemek amacyla yzn grebilmek iin lmek istiyorum. Alissa kendisini Jeromeu Hakiki Gzellikten yani Tanrdan uzaklatran, Hakikatin bilgisine ulamasn geciktiren engel olarak grmektedir. Oysa Jerome ve Alissann birbirlerinden sakladklar tek gerek kusursuzlua ulamay aklar iin istemi olmalardr. Her ne kadar frsat bulduu anlarda bu gerei Alissa ile paylamaya alan Jeromeun itiraflar (Seni orada bulacak olmasaydm gkler umurumda bile olmazd) sz konusu olsa da Alissa bu akta verici tarafn kendisi olmasndan asla dn vermek istemez; ama dier yandan da lmnn ardndan Jeromeun eline geen gnlkleri bu srr ifa ederek, gerek duygularn stn rten rty kaldran biricik belgeler olacaktr:
Zavall Jerome! Keke tek bir hareket yapmasnn yeteceini ve ondan beklediimin bu hareket olduunu bilseydi ocukken, srf onun yznden gzel olmay dilerdim. imdi bana yle geliyor ki, sadece onun iin kusursuzlua ulamak istemiim ve o olmadan bu kusursuzlua ulalamaz. Ah Tanrm! Bana rettiklerin arasnda ruhumun dengesini en ok bozan da bu. Erdem aka kar bir direni midir, yoksa kalbin en doal eilimi olan sevginin srekliliinden doan yceliler rnts m? Alissaya kar duyduu iddetli ak, Erdeme dolaysyla Yce Yaratcya giden yolu aarken Jerome erdemli bir yaaya ulamak ve Alissay haketmek uruna dinmek bilmeyen youn abalar sarfediyor ve Alissa ile ortak bir gelecek paylamn ondan uzak tutan her trl handikab kendisinin biricik dman olarak gryordu. Alissa, ncilin bana bahsettii o ok deerli inciye benziyordu; bense sahip olduu her eyi onun iin satan kiiydim. O zaman ne kadar ocuk olursam olaym, kuzenim iin beslediim duygular bu ekilde adlandrmakta ve aktan bahsetmekte haksz mym? Daha sonra tandm hibir ey benim iin bu ada daha layk grnmedi, zaten tenimin en belirgin endielerinden znt duyacak yaa geldiim zaman da duygularm pek deimedi. ocukken yalnzca hak etmeyi dndm kuzenime dolaysz bir ekilde sahip olmaya kalkmadm Oysa Alissa Tanrya Jeromeyi daha fazla sevmeme gc vermesi iin yalvarrken akn Tanrda eritip, tekrar onda bulmasndan baka bir eyi kastetmemektedir. Alissa iin hayati neme sahip olan hangi ruhun Tanrya daha layk olduu sorusunun cevabnda sakldr. Dier taraftan Jerome ile olan aknn bykl de ulalamazlndan kaynaklanmyor mudur zaten? O beni sevmekten daha iyi eyler iin domad m? Eer benim olacak olsayd, onu bu kadar sever miydim? Kahramanca saylabilecek her ey mutluluun iinde ne kadar klyor? Gide, Alissa karakteri araclyla ahlaki olan ile dinsel tutumu birbirinden ok kesin olarak ayrr. Daha da nemlisi yaplan eylemden alnan sonu bizi dnyevi ahlaka gtrebilir; hlbuki iyi davrann niceliinden ok dne nazaran bugn ne oranda daha iyi olduumuzdur. yi olmak ile iyilik yapmak arasndaki ayrmdr bu. Unamuno bu balamda yntemin gizli anahtarn avucumuza brakr: Yntem? Hak edilmi olanlar sonsuza kadar biriktirmek; bugn dnden daha iyi, kesin olarak daha iyi olduumuzu ve bugn dnden daha ok, daha varlk, daha tanrsal olduumuzu bilmek. Dar kap, akn iinde hibir kuvvetin barndramad mant bulmak iin artk fedakrlnn tkendii ana vardnda lmn yreindeki yaam parltsndan gzlerini alamayan Alissa iin Jerome ile el ele yryecei huzurlu ve dingin hayatn geleceine giden yola almaz. nk bu yol iki n birlikte yryemeyecei kadar etin ve dardr. Jeromeun son yakar, bir melein esirgeyen kanatlar misali Tanrda birlemenin hakiki anlamn arayan yreklerin stne gerili olarak onlar kibrin ve ehvetin sefaletinden koruyacaktr. Tanrm! Biz, Jerome ve ben sana doru ilerleyebilseydik, birlikte, destekle, iki hac gibi yryebilseydik hayat denen bu yolu. Birinin yaslan bana dostum eer yorulduysan deyip, dierinin seni yanmda hissetmek bana yetiyor dedii iki hac. Ama hayr! Bize rettiin yol Tanrm, dar bir yol, iki kiinin yan yana yryemeyecei kadar dar.
19
EMPAT
CHANGRN BOYALI MARTILARI K gelmeden, Cihangirdeki evinin boyasn yaptran Orhan Pamuku grdm. Kaldrmn zerine km, tavann kontrol ediyordu. yle bir gz gezdirdim. Ve balkonunu grdm bir baka balkondan. Dz bir cam masas vard ve bir demet iek, karnda Sarayburnu Sonra, birka gn sonra boyaclarn boyalar stanbulu boyuyorlard sanki. Dn ayn yerden baktm. Bir mart beni gezdirmek istedi. Sonra Lale Mldrn penceresinin nne konan mart aklma geldi. stanbulun en gzel gzl marts onunkiniydi. Bir gn boyunca her dizesinde o mart elik etmiti. Bense ocukken martlarn gzleri olmadn dnr dururdum hep hayaller kurarak. 20 kendi evi drt duvar kapkaranlk zifiri zindan bakalarnn pencerelerinden bakt
TEK
bir bir skt hayat tahtasna akl insan ivileri pense kalakald sonunda yalnz gndznde
airin Kuramc Yn
diye belirterek. Demirba'n yargsna katlmamak olas grnmemektedir. Dergilerde srekli olarak yzlerce iirin yaymland ama bunlar yazanlarn byk ounluunun bile, bakalarnn, hele hele ustalarn dahi yazdklarn okumaktan uzak olduu gnmzde, iir bolluuna ramen, zellikle air ksrl ne kmaktadr. Nitelikli rnlere zaman zaman rastlansa da, gnmz iir ortamnda istikrar, varlndan sz edilemeyecek bir olgu olarak durmaktadr okur karsnda. Bunda belki de -benim daha da oalmasn umduum, nk bir taraftan da her dergi yeni bir k, yeni bir okuldur ve her yenisine ayr bir umutla sarldmedebiyat dergilerinin bolluu nemli bir etkendir. Gnmz iirinin bir dier eletirilmesi gereken yn olarak, iir yazan kiilerin kendilerini gelitirmemeleri, kendilerini eletirmemeleri gsterilebilir. Geen zamann toplumsal koullar her dnem biraz daha farkllatrd, yaamn modern trenlerde giderek daha hzland gnlerde; air her daim bir i hesaplama ierisinde olmaldr. Soner Demirba, benzer dncelerden yola karak, iir sz konusu olduunda, kendine bile kar kmal air. nk iirden yana olmak bunu gerektirir. iir, her eyden nce kiinin kendisiyle hesaplamasdr. Bu hesaplama elbette estetik, ideolojik ve insani bir hesaplamadr. iir gereksinilen anlam yaratma abasdr. (s. 16-17) demekte ve eklemektedir: iiri iir klan, yan yana duran szcklerin szlk anlamlarnn dnda okurda oluturduu armlar, imgelerdir. (s. 17) Daha nce de bir yazmda belirttiim gibi, iir geleneimizin eksikliklerinden birisi, ok az sayda airimizin poetikalarn anlatan yaptlara sahip olmamzdr. airlerin iire dair grlerini belirttikleri bu almalar, kendi iir anlaylarn okura aktard kadar, air adaylarna da yol gstericilik yapmaktadr. Soner Demirba, deneme trnn aire bu olana sunduuna dikkat ekerek, iir kltr ve iir etii gerei yazd iiri aklamamas gereken air (iir kendini anlatr) yazd denemelerle kendi poetikasn anlatabilir. Anlatmaya alrken de yine kendi poetikasnn oluumuna-geliimine katk salayabilir. (s. 11) diye yazmaktadr. Her ne kadar baz dnemlerde, baz airler, iire yaklamlarn anlatmak iin iirler yazmlarsa da, doal olarak Demirba'n da belirttii gibi, bu i iin asl alan deneme olmal, iirin konusu daha zgn bir izlek olmaldr. iirin neden az okunduu, iir kitaplarnn bask saylarnn az olmasnn nedenleri, zaman zaman yeniden gndeme gelmektedir. Konuyla ilgili olarak Bedrettin Aykn'n, Son eyrek yzylda, iirimizde gzlenen nitel ykselie kout olarak, okur yaygn popler kltr karsnda, poetik kltrn arttramam, gnmz iirinin gerisinde kalmtr. Bu tablonun oluumunda, lkemizde yarm yzyldr uygulanmakta olan kltrszletirme politikalar kadar, emperyalizmin son aamas olan kresellemenin dayatmasyla toplumsal, kltrel, etik ve estetik tm insancl deerlerin paraya endekslenip erozyona uratlmasnn da rol olduunun bilinmesi gerekiyor. 2 eklinde belirttii saptamasna katlmamak pek olas grnmemektedir. zellikle iirin bir st dil kurduu ve bu dilin sradan okur tarafndan kolay kolay benimsemeyecek olduu gr, tartlan konunun en temel yantlarndandr. Soner Demirba, ite tam da burada, iir ve Serveni balkl 2 s. 23 AYKIN, Bedrettin; iirin Arka Odas / Denemeler;
BLUES
Bir gemideydim; Aa tkrsem gkyz, Yukar tkrsem deniz.
24
_________________________________________________
k, ite! Aslnda zgr benliin yansmasdr sevgi / ba koyduk karanln ekilecek ipi. Yaral at imgesi lkemizin haliyle ne kadar da rtyor! sesim gzlerini balam / krebe oynayan sokak / beni susuz brakma ak. Bu lke ksz / bir salkmst glgesi krlgan ve yaral, ve geceye saplanan diken. Oysa haziran bak ku kiraz gzleri vardr hayatn okadka topran ocuklarn. Yllardr grdm ne her imek aknda incinen gk, o yzden yzmde d r, sokaklar yetim. ksz braktlar sokaklar, evleri, odalar, sevdalar, dleri; her yanm yaral, krgn ve kahrl. gl veren elde gl kokusu kalrm, ne gzel! Kalsn, hep kalsn gl kokusu!.. Ben ellerimi oktan frtnayla deitim sessizce. Bilen bilir llerde serke bir sahra atei olduumu. Yzm ise ezeli sonbahar, gl amaz orada, hep solgundur nk akamlar. Aydan Yaln, ay konuuyor, ay konuturuyor, ay iirine katk ediyor, ayn sevdalarna buyur ediyor okuru. Ay hayat deilse nasl bir metafordur onun iirinde? Sevda krgnlarna, kentin paralad insanlara, glgesini arayanlara, dn yitirenlere, denizi kuruyanlara, rmanda boulanlara, yalnzln bir pelerin gibi tayanlara, lkemizin peelemesine direnenlere... daha pek ok eye yreini ayor iyilemek zere olan yarasn gsterir gibi Aydan Yaln. Dilini skmyor, ksmyor dilinin fitilini. Yaln bir evreni kucaklyor benzetmelere fazla yaslanmadan. Sezdirerek iirine yol aldryor, imekler aktryor atlara bindirdii imgeleriyle. Taze, dipdiri bir iir kyor ortaya kendi zgnln ilan ede de, Ay Konusunda. Brtlen bakl, saka kuu ocukluuyla da tantryor okurunu yaban incirleri gibi hr / yamur ormanlar gibi gr. indeki gebe sesin tns dizelerine ayna tutuyor. Nasl bir ses Aydan Yaln? Gevrek, tertemiz, sardunya kokulu, yrekli, taze, yani yeni bir ses! ____________________ Aydan Yaln, Ay Konusun, Hayl Yaynlar, Mays 2010, 88 sayfa.
DNEN KEMRGEN
zmek zorunda kalan taraf olmamak iin gn geldiinde aralarndaki krdm gbek ban, uzamasna frsat vermeden kemirir, durur trnaklarn ki, toza kondurandr onu annesi
: Ramis Dara (Mollagrani Mah. Teker Sok. Katk Pay : 25 TL. No: 8, Osmangazi-BURSA. Gnderilerin bu adrese deil, aadaki PK adresine yaplmas nemle rica olunur.) Posta eki : Ramis Dara adna alm 6025702 Yayn Danmanlar : hsan ren, Gltekin Emre, numaral hesap. Serdar nver, Yaln Ouz. Banka hesab : Ramis Dara adna Finansbank Fomara Sahibi ve Yaz leri Mdr : Tlay Elal Mu (Bar Mah. Adalet Sok. ubesindeki Adaletkent Sitesi H Bl. D: 3 Nilfer BURSA) 21329696 numaral hesap. Yazma Adresi : Ramis Dara PK 68 16361 Ulucami BURSA Bask : Akn Erim Matb. Hocalizde Cad. 7/27 Yayn Tr : Yaygn sreli yayn. ISSN 1305 7685 Setba BURSA E- Posta : akatalpa@hotmail.com ___________________________________________________________________________________________________________________________________ Ocak 2000de Bursada Ramis Dara, Melih Elal, Serdar nver, Ali zelebi ve arkadalar tarafndan kurulan iir ve eletiri arlkl aylk edebiyat dergisi Akatalpa (www.akatalpa.com), air ve yazarlarnn baladklar telifler, hsan renin ve baka baz iir dostlarnn srekli katksyla yaymlanmaktadr.
28
29