KENT BLG SSTEM VE UYGULAMASI: ATABEY RNE

Nihat MOROVA

Danman Yrd.Do.Dr. Yusuf UAR

YKSEK LSANS TEZ YAPI ETM ANABLM DALI ISPARTA 2006

KENT BLG SSTEM VE UYGULAMASI: ATABEY RNE Nihat MOROVA YKSEK LSANS TEZ YAPI ETM ANABLM DALI ISPARTA 2006

T.C. SLEYMAN DEMREL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

KENT BLG SSTEM VE UYGULAMASI: ATABEY RNE

Nihat MOROVA

YKSEK LSANS TEZ YAPI ETM ANABLM DALI ISPARTA 2006

NDEKLER

Sayfa No i iv v vi vii viii xi 1 4 4 6 9 12 12 13 14 14 15 15 15 17 18 18 21 24 29 29 29 31 31 32

NDEKLER ..................................................................................... ZET................................................................................................................. ABSTRACT....................................................................................................... NSZ VE TEEKKR.................................................................................. SMGELER VE KISALTMALAR DZN...................................................... EKLLER DZN........................................................................................... ZELGELER DZN...................................................................................... 1.GR.............................................................................................................. 2. LTARATR TARAMASI........................................................................... 2.1. Corafi Bilgi Sistemleri.......... 2.1.1. Corafi Bilgi Sistemlerinin Bileenleri............ 2.2. Kent Bilgi Sistemleri .. 2.2.1. Kent Bilgi Sistemi Yazlmlar................................................................ 2.2.2. Kent Bilgi Sisteminin Amalar............................................................... 2.2.3. Kent Bilgi Sisteminin Grevleri.......................................................... 2.2.3.1. Veri Girii............................................................................................. 2.2.3.2. Verilerin lenmesi................................................................................ 2.2.3.3. Ynetim............................................................................................ 2.2.3.4. Sorgulama ve Analiz............................................................................. 2.2.4. Kent Bilgi Sisteminin Sahip Olmas Gereken Temel zellikler............. 2.2.5. Kent Bilgi Sisteminin nemi ve Yararlar.............................................. 2.2.6. Kent Bilgi Sistemi Uygulama Alanlar.................................................... 2.2.6.1. Kent Bilgi Sistemi Olas Kullanclar.................................................. 2.2.6.2. Kent Bilgi Sisteminin Belediye Hizmetlerinde Kullanm Alanlar.. 2.3. Konuyla lgili Uygulama Aratrmalar.. 3. MATERYAL VE METOT............................................................................ 3.1. MATERYAL.............................................................................................. 3.1.1. alma Alan.................................................................................. 3.2. METOT....................................................................................................... 3.2.1. Kent Bilgi Sistemlerinin Tasarmnda zlenen Yol ................................. 3.2.1.1. Analiz ...................................................................................................

ii

3.2.1.2. Sistemden Beklenenler ........................................................................ 3.2.1.3. Sistemin Gereksinimleri ...................................................................... 3.2.1.4. Sorunlar ................................................................................................ 3.2.1.5. Sistemin Tasarm ................................................................................ 3.2.1.5.1. Veri Tasarm .................................................................................... 3.2.1.5.2. lem Tasarm .................................................................................. 3.2.7.1.3. Fiziksel Tasarm ................................................................................ 3.2.1.5.3.1. Networks Terminallerinin Dalm ............................................... 3.2.1.5.3.1.1. Bakanlk .................................................................................... 3.2.1.5.3.1.2. mar Mdrl .......................................................................... 3.2.1.5.3.1.3. Harita Mdrl ....................................................................... 3.2.1.5.3.1.4. Fen leri Mdrl .................................................................. 3.2.2. Kent Bilgi Sistemi Uygulamas .............................................................. 3.2.2.1. Uygulama Projesinin Tantlmas ........................................................ 3.2.2.2. Yazlm . 3.2.2.2.1. ESR Corafi Bilgi Sistemi Yazlm ve zellikleri (ArcView 9.0) 3.2.2.2.1.1. ArcGIS 9.0 . 3.2.2.2.1.2. ArcGIS Desktop . 3.2.2.3. Veri Toplama ve leme ....................................................................... 3.2.2.3.1. Saysallatrma lemlerinin Yaplmas ............................................ 3.2.2.3.1.1. mar Planlarnn Saysallatrlmas ............................................... 3.2.2.3.1.2. Hlihazr Haritalarn Saysallatrlmas ............ 3.2.2.3.1.3. Su ebekesine Ait Haritalarn Saysallatrlmas . 3.2.2.3.1.4. A Hat ile lgili Verilerin Kent Bilgi Sistemine Aktarlmas 3.2.2.3.2. Szel Bilgilerin Kent Bilgi Sistemine Aktarlmas ... 3.2.2.4. ArcMapde Verilerin ncelenmesi ....................................................... 4. ARATIRMA BULGULARI ... 4.1. Koordinatlandrma . 4.2. Saysal Haritalarn retilmesi ............ 4.3. Verilerin likilendirilmesi . 4.4. Grafik ve Szel Bilgilerle Gerekletirilen Sorgulama ve Analizler . 4.4.1. Binalarla lgili Sorgulamalar ..................................................................

34 35 35 36 36 37 38 39 39 39 40 40 40 40 42 42 43 43 45 46 46 53 56 56 57 58 61 61 63 66 67 68

iii

4.4.2. marla lgili Sorgulamalar .. 4.4.3. Yol Bilgilerinin Sorgulanmas ................................................................ 4.4.4. Su ebeke Bilgilerinin Sorgulanmas . 4.4.5. A Hat Bilgilerinin Sorgulanmas .......................................................... 4.4.6. Adres ve Malik Bilgilerinin Sorgulanmas ............................................. 4.4.7. Daire Bilgilerinin Sorgulanmas ............................................................. 4.4.8. Buffer Analizi ......................................................................................... 4.4.9. Analizlerde nc Boyutun Kullanlmas. 5. SONU VE NERLER. ............................................................................. 6. KAYNAKLAR.............................................................................................. 7. EKLER........................................................................................................... ZGEM.......................................................................................................

71 73 73 75 75 76 78 78 80 82 86 89

iv

ZET KENT BLG SSTEM VE UYGULAMASI: ATABEY RNE Nihat MOROVA Gnmz artlarnda nfusun hzla artmasna paralel olarak kentleme orannda da hzl bir art gzlemlenmektedir. Kentlemenin hzl, kuralsz ve plansz bir ekilde gelimesi sonucunda karmza ok ciddi sorunlar kmaktadr. Bu sorunlarn zmlenebilmesi, bunun yannda kurumsal hizmetlerin tam anlamyla yerine getirilebilmesi, hizmetlerde verim art, zaman ve ekonomik tasarruflarn salanabilmesi, karar verme srecinde, doru, gncel ve gvenilir bilgiye sratle ulalmas bilgi sistemlerinin nemini ve gerekliliini ortaya karmaktadr. Kent Bilgi Sistemi (KBS), kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde en doru karar verebilmek iin ihtiya duyulan, planlama, mhendislik, eitim, salk, gibi temel hizmetlerin yan sra ynetim kademesi asndan karar verme srecinde deerlendirilecek olan bilgilere hzl bir ekilde ulaarak, bilgiyi salkl ve ok ynl inceleyen ve irdeleyen bilgisayar teknolojine dayal sistemler olarak tanmlanmaktadrlar. Bugnn koullarnda tm kamu ve zel sektr kurulular KBSnin nemini anlam, kendi hedef ve amalar dorultusunda, beklentilerine cevap verebilecek KBS projelerinin gerekletirilmesi konusunda almalar balatmlardr. zellikle hizmet verme noktasnda, halk ile bire bir kar karya gelen, bir kentin her trl planlamasnda ve ehircilik faaliyetlerinde byk grevler stlenen belediyeler KBS ne ihtiya duyan kurumlarn banda gelmektedir. Bu almann temel amac, KBS yi kullanmak isteyebilecek kamu ve zel sektr kurulularna, KBSni ve sistemi oluturan elerin tantlmas, KBSnin uygulama alanlarnn aklanmas, sistemin oluturulabilmesi iin gerekli altyapnn oluturulmas, sistemden salanabilecek faydalar ile sistem kurmada yaanan sorunlarn irdelenmesi ve rnek bir uygulama ile somut hale getirilmesidir. rnek uygulama alan olarak seilen Atabey Belediyesine ait saysal ve szel verilerle yaplan rnek KBS modellemesinde gerekletirilen sorgulama ve analizler almada sunulmutur. Sistemin lkemizde kolaylkla uygulanabilecei kanaatine varlmtr. ANAHTAR KELMELER: Corafi Bilgi Sistemleri, Kent Bilgi Sistemleri, Kent Bilgi Sistemi Uygulamas, Atabey

ABSTRACT URBAN INFORMATION SYSTEM AND ITS APPLICATION: EXAMPLE OF ATABEY Nihat MOROVA Urban Information Systems are a body of software, hardware and personnel necessary for storage, modeling, analysis and reporting of positional data. The difference of UIS from other information systems is its positional analysis functions. These functions achieve the solution of real world problems by the usage of positional and non-positional data contained within the database. By this property UIS offers a powerful toolkit to decision makers for the analysis and interpretation of positional data. The fundamental aim of this study is to present and explain the Urban Information System (UIS) and the elements that make up this system for public organizations and private sector establishments which can make use of them, to explain the application areas of the UIS, to prepare the infrastructure required by the system, to define the benefits to be produced by the system and the problems which can arise during its establishment, and to concretize all the foretold things by a sample application. The researches and the analyses which were performed within the UIS modeling conducted through the quantitative and verbal data belonging to the Municipality of Atabey chosen as the sample application area are presented in the study. The system was concluded to be easily applicable in our country. KEY WORDS: Geographical Information Systems, Urban Information Systems, Urban Information System Application, Atabey

vi

NSZ VE TEEKKR
Gnmzde bilginin gc ok daha belirgin bir hal almtr. Bilgiyi etkin kullanan toplumlarn ok daha hzl ve dinamik bir gelime gstermeleri yannda, yine bu toplum bireylerinin ada hizmetlerden en iyi dzeyde yararlandklar grlmektedir. nsanlarn bilgi toplumu olma ynndeki gayretleri, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda daha iyi olma arzusundan kaynaklanmaktadr. Bilhassa yerel idarelerin hizmet iin devaml aray ierisinde olmalar, teknolojik ve bilimsel gelimeleri yakndan takip etmeleri bu arzularn gerekletirmek iindir. Bugn bilgi teknolojisindeki hzl gelimeler bilim ve sanatn yannda artk ynetsel ilevlerde de etkili olmaktadr. Yaadmz bilgi anda, bilgi teknolojisi ok deiik alanlarda insanla hizmet vermektedir. zellikle konuma bal bilgilerin ynetilmesinde Coraf Bilgi Sistemleri (CBS) birok konumsal uygulamada nemli rol oynamaktadr. CBSnin bir alt grubu olarak kabul edilen Kent Bilgi Sistemleri (KBS), kentsel faaliyetlerin ynetiminde yerel idarelere nemli katklarda bulunmakta ve hzl kent yaamn kontrol edebilmektedir. lkemiz gibi gelimekte olan lkeler kendi artlarna uygun, ihtiya ve beklentilerine cevap alabilecei KBS Projeleri gelitirmeli ve uygulamaldr. Bu almada Isparta li Atabey ilesine ilikin rnek bir KBS uygulamas gerekletirilmitir. Yaplan bu alma ile Atabey lesine ait KBS gelitirilmi ve yerel yneticilerin kullanmna sunulmutur.

Bu tez almas esnasnda destek ve grlerini esirgemeyen danmanm Sayn Yrd. Do. Dr. Yusuf UARa kranlarm sunarm. almam esnasnda gr ve nerilerinden faydalandm Sayn Yrd. Do. Dr. Serdal TERZye teekkrlerimi sunarm. ArcView yazlm konusunda yardmc olan Sayn Harita Mh. Serdar KPye kranlarm sunarm. Tez almam esnasnda yardmn esirgemeyen blm bakanmz Sayn Prf. Dr. Mmin FLZe teekkrlerimi sunarm. Tez almam sresinde maddi ve manevi her trl desteklerini esirgemeyen bugnlerimi borlu olduum aileme sayg, sevgi ve sonsuz kranlarm sunarm. Ayrca veri toplama konusundaki yardmlarndan dolay Sayn naat Mh. Tekin Nazlya teekkrlerimi sunarm. Bu tez almas, Sleyman Demirel niversitesi Aratrma Fonunca desteklenen 970-YL-04 nolu Kent Bilgi Sistemi ve Uygulamas: Atabey rnei adl proje kapsamnda gerekletirilmitir. Bu proje kapsamnda bana yardmc olan SD BAP personeline teekkrlerimi sunarm.

vii

SMGELER VE KISALTMALAR DZN CBS GIS KBS VTYS DE TEDA TMMOB TELEKOM ODBC TIFF TIN PC TKGM UTM Corafi Bilgi Sistemleri Geographic Information Systems Kent Bilgi Sistemleri Veri Taban Ynetim Sistemi Devlet statistik Enstits Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi Trkiye Mhendisler Mimarlar Odas Birlii Telekomnikasyon Anonim irketi Open Database Connectivity Tag Image File Format Triangulated Irregular Network Personel Computer Tapu ve Kadastro Genel Mdrl niversal Transverse Mercator

viii

EKLLER DZN

Sayfa No 4 7 10 14 20 30 37 47 47 48 48 49 50 50 51 51

ekil 2.1. CBS Nedir? (Erdi, 2004) ....................... ekil 2.2. CBSnin temel bileenleri ...................... ekil 2.3. Kent Bilgi Sisteminin bileenleri ... ekil 2.4. Corafi Bilgi Sisteminin temel fonksiyonlar (Yomralolu, 2000)... ekil 2.5. Yerel ynetimlerde olas KBS kullanclar (Baz, 1999) ... ekil 3.1. Atabey ilesini gsteren fiziki harita ................. ekil 3.3. lem tasarm ak diyagram (Ermiolu, 2002) .. ekil 3.5. Saylatrma ilemlerinde izlenen yol ekil 3.6. Atabey Belediyesine ait TIFF formatndaki 20l4b numaral imar paftasnn grnm ............................................................................................... ekil 3.7. Georeferencing ToolBar menleri ......................................................... ekil 3.8. Pafta koordinatlarnn tanmlanmas ...................................................... ekil 3.9. Girilen pafta koordinat deerlerinin kontrol ve Rectify edilmesi. ekil 3.11. mar paftalarnn birletirilmi ekran grnts .................................. ekil 3.12. ArcCatalog ortamnda gerekli dosyalarn oluturulmas ..................... ekil 3.13. ArcCatalogda grafik verilere bal alanlarn almas ve tanmlanmas .......................................................................................................... ekil 3.14. Saysallatrma ilemlerinin yapld ara ubuu (Editr ToolBar) .

ekil 2.6. Belediyelerde Kent Bilgi Sistemi uygulamalar.................. 23 ekil 3.2. Atabey ilesini gsteren idari harita ................... 30 ekil 3.4. Network terminallerinin dalm ... 39

ekil 3.10. Koordinatlar tanmlanm imar paftasnn grnm ......................... 49

ekil 3.15. Saysallatrlacak Olan mar Adalar ve Binalar ................................ 52 ekil 3.16. ArcViewde saysallatrlm bina grnm .................................... 52 ekil 3.17. ArcViewde imar plan zerinde saysallatrlm imar adalar .. 53 ekil 3.18. ArcViewde Atabey belediyesine ait 20l3C numaral hlihazr harita paftasnn grnm ... ekil 3.19. mar plan ve hlihazr haritalarn st ste aktrlmas ekil 3.20. Binalar katmannn hlihazr harita zerinde saysallatrlmas . ekil 3.21. Saysallatrlm ada, parsel ve binalarn ekran grnts ................. ekil 3.22. Saysallatrlm su ebeke sistemi ................. 54 54 55 55 56

ix

ekil 3.23. A hat verilerinin KBS ye aktarlmas 57 ekil 3.24. Szel verilerin KBS ye aktarlmas ..................... 57 ekil 3.25. Szel verilerin Mdb uzantl olarak ArcViewe aktarlmas ekil 3.26. ArcMap genel grnm ... ekil 3.27. ArcMap genel grnm ve menleri ... ekil 3.28. Atabey lesinin ArcViewde genel grnm ... ekil 3.29. Renklendirme ve sembol atama ilemleri ekil 4.1. Koordinatlar tanmlanm imar paftas rnei .................. ekil 4.2. Koordinatlar tanmlanm halihazr harita paftalar .................. ekil 4.3. Koordinatlar tanmlanm su ebekesi paftalar 58 58 59 59 60 61 62 62

ekil 4.4. Saysallatrma ilemleri sonunda imar adalar .................. 63 ekil 4.5. Saysallatrma ilemleri sonunda yol hatt 64 ekil 4.6. Saysallatrma ilemleri sonunda elektrik hatt . 64 ekil 4.7. Saysallatrma ilemleri sonunda elektrik direkleri .................. 65 ekil 4.8. Saysallatrma ilemleri sonunda su ebekesi ... 65 ekil 4.9. Saysallatrma ilemleri sonunda binalar .................. 66 ekil 4.10. Relate fonksiyonu ekil 4.11. Emniyet Mdrlnn sorgulanmas ... ekil 4.13. Hkmet konann sorgulanmas ... ekil 4.14. 4 katl binalarn sorgulanmas .............................................................. 68 69 70 70

ekil 4.12. Ktphanenin sorgulanmas . 69

ekil 4.15. Ayn sokaktan kap numaras alan binalarn sorgulanmas .................. 71 ekil 4.16. ki kat yaplama izini verilmi imar adalar ........................................ 72 ekil 4.17. Park olarak ayrlan blgelerin sorgulanmas ........................................ 72 ekil 4.18. ift eritli yollarn sorgulanmas .......................................................... 73 ekil 4.19. Uzunluklar 50 myi geen su borularnn sorgulanmas ................. ekil 4.20. Su hattnn konuma bal olarak sorgulanmas ekil 4.21. Trafolarn sorgulanmas ....................................................................... ekil 4.23. Konutlarda yaayan mevcut insan saysnn sorgulanmas .................. ekil 4.24. Konutlarda yaayan mevcut insan saysn grafiklerle gsterilmesi 74 74 75 77 77

ekil 4.22. Adres sorgulamas ................................................................................ 76

ekil 4.25. Buffer analizi ........................................................................................ 78

ekil 4.26. Bina kat saysna gre oluturulmu boyutlu grnt ..................... 79

xi

ZELGERLER DZN

Sayfa No

izelge 3.1. Sistemde kullanlacak veriler ve kaynaklar ............................................ 36 izelge 3.2. Saysallatrma ilemlerinin yapld bilgisayar .................................... 38 izelge 3.3. Tasarlanan corafi nesneler, katmanlar ve znitelikler ........................... 41 izelge 3.4. Tasarlanan ilikisel veri taban tablolar .................................................. 41 izelge 3.5. almada kullanlan saysal veriler ve zellikleri .................................. 46

1. GR Gnmzde dnyada krsal alandan kentlere doru hzl bir nfus ak sz konusudur. Bu hareketlenme beraberinde hzl kentlemeyi, dolaysyla da kentleme problemlerini ortaya karmaktadr. Kentlerin planlanmas ve ynetilmesi artk daha zor olmakta, kararlarn verilmesinde birok karmak bilginin ayn anda ve ok ksa bir zaman diliminde analiz edilmesini gerektirmektedir. Kentte yaayan bireylerin, farkl ancak gerektiinde de ortak olabilen taleplerini karlamak iin, faaliyet gsteren kurum ve kurulularn hizmetleri aksatmadan yerine getirebilmesi, bu kurum ve kurulularn kent bilgilerine salkl bir ekilde hakim olmasyla mmkndr. Bunun salanabilmesi ise ancak bilgi sistemlerinin etkin bir ekilde kullanlmasyla mmkn olacaktr (Baz, 1999). Kent Bilgi Sistemleri (KBS), konumsal verilerin bilgisayarda toplanmas, depolanmas, sorgulanmas grntlenmesi, ilevlerini yerine getiren aralarn tmdr. Bir yazlm ve donanm bileeni eklinde de tanmlanmas mmkn olan Kent Bilgi Sistemlerinin en byk avantaj, grafik ve grafik olmayan verileri birletirerek ileyen teknolojiyi kullancya sunmasdr. Bilgiye eriimde byk kolaylk salayan bu sistem, konumsal bilgi ilem alanlarnda etkili bir ekilde kullanlmaktadr. Kent Bilgi Sistemlerinin hayata geirilmesi ile salkl ve gvenilir bilgiye hzl eriim salanacandan, kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesindeki birok karmak konumsal bilgi kontrol altnda alnarak dzenli bir ekilde ilenecektir. Dolaysyla, ehircilik hizmetlerinin yrtlmesinde nemli derecede kolaylklar salanacaktr. Bundan dolaydr ki, lkemizde yeni yeni hayat bulan ve gerekletirilmeye balanan Kent Bilgi Sistemlerinin kurum ve kurulularca, zellikle de yerel ynetimlerce kullanlmas kanlmaz bir hal almtr (Yomralolu, 2000). Her konuda olduu gibi KBSnin kurulmas ve uygulamaya geilmesi mutlaka planl bir yaklam gerektirir. Kent Bilgi Sistemleri gibi belirli bir aba ve ekonomik yatrm gerektiren teknolojilerin uygulanabilmesi iin yerel ynetimler asndan

nemle zerinde durulmas gereken hususlar vardr. Bunlardan ilki KBS projesinin gerekletirilmesi iin gerekli olan yatrmlarn yaplacana dair karar verme pozisyonunda bulunan yneticilere gven vermektir. Dikkat edilmesi gereken ikinci husus ise; alnacak kararlar dorultusunda kurulacak olan sistemin mutlak suretle kullancya hizmet edeceine dair yetkililere bilgi ve gven vermektir. KBS ile ilgili olarak yaplan almalar incelendiinde, emlak ve p vergilerinin tahsilat gibi genelde tek bir amacn karlanmasna ynelik mnferit uygulamalarn, bilgi sistemi oluturma abas ierisinde gerekletirildii veya gerekletirilmeye alld grlmektedir. ou kez bir koordinasyondan yoksun olarak tasarlanan ve gerekletirilen bu sistemlerin ileyiinde donanm, yazlm ve personel asndan uyumsuzluklar olduu anlalmaktadr. Bu durum, ynetim kademesinde bulunan yetkililerde KBSden beklentilerinin karlanmas konusunda tereddtler yaratmakta ve gerek anlamda bir KBS kurulmasna ve gelitirilmesine ynelik almalar asndan engel tekil etmektedir. Kurum ve kurulularn verimli, ada ve nitelikli hizmet verebilmelerini mmkn klan bir KBS tasarlanabilmesi iin KBSni kullanacak olan kurum ve kurulularda yaplanma ve koordinasyonun nasl olaca, olas KBS kullanclarnn hangi birimler veya kimler olaca, KBSnin hangi amalara hizmet edecei, kullanlmas dnlen alanda zmler yaratp yaratamayaca, donanm yapsnn nasl ekillendirilmesi gerektii, KBS veri yaps ve veri tabannn ne tr bilgi katmanlaryla oluturulaca ve doal olarak tm bunlarn ileyiini yerine getirecek ne tr bir yazlm paketiyle allaca, tm bu hususlarn salanmasnda nelere dikkat edilmesi gerektii sorularnn cevaplarnn doru, bugnn ve yarnn ihtiya ve beklentilerini karlayacak ekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Corafi Bilgi Sisteminin, kent baznda kullanlan ekli veya baka bir ifadeyle Corafi Bilgi Sisteminin bir alt kolu olan Kent Bilgi Sistemi (KBS), kentsel faaliyetlerin ynetilmesi ve planlamasnda nemli bir karar destek aracdr.

KBS kent ve kentte yaayanlara ait bilgilerin dzenli yntemlerle toplanmas, uygun yazlm ve donanm kullanarak bir veri tabanna aktarlmas, veriler arasndaki ilikilerin kurulmas, veriler arasndaki ilikilerin kurulmas, ynetilmesi ve doru sorgulamalar oluturarak analizlerin yaplmas, kentin her trl ekonomik, sosyal, kltrel, idari ve dier hizmetlerinin en iyi ekilde gerekletirilmesini salamak amac ile kurulan bir bilgi sistemidir. Konuyla ilgili olarak gerekletirilen bu tez almasnda, KBSnin iyi

anlalabilmesi iin gerekli temel tanm ve kavramlar ile ilgili bilgiler verilmi, KBSnin genel tanm ierisinde; KBS donanm ve yazlm yapsnn yan sra KBSnin amalar, grevleri, yararlar ve sahip olmas gereken temel zellikleri aklanmtr. KBSnin uygulama alanlar incelenerek, gerekletirilen baz rnekler irdelenmitir; KBSnin gnmz koullarnda uygulan biimi genel olarak ele alnm, karlalan sorunlar ortaya konulmutur. rnek bir KBS modellemesi yaplarak, sistem kurulmasnda nasl bir yol izlenecei konusunda bilgi verilerek, Tezin somutlatrlmas asndan, kiisel bilgisayarda rnek bir alma olarak Atabey Belediyesi KBS tasarm ve uygulamas gerekletirilmitir. Uygulamada elde edilen sonular deerlendirilerek, sistemin salad faydalar, neriler ve KBS oluturma gereklilii vurgulanmtr. Be ana blmden oluan almann birinci blmnde almann nemi ve amac hakknda bilgi verilmi, ikinci blmde konuyla ilgili olarak yaplan almalar verilmi, nc blmde alma materyali olarak seilen Atabey lesi ve almada kullanlan yntem tantlm, drdnc blmde aratrma bulgular aklanm, beinci blmde ise almadan elde edilen sonular deerlendirilmi ve neriler sunulmutur.

2. LTARATR TARAMASI 2.1. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) (GIS/Geographic Information System) Corafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) yaygn olarak kullanlan tek bir tanm yoktur. Farkl bak alarna gre deiik tanmlar yaplabilmektedir. Bu tanmlardan bazlar aada sunulmutur; Corafi Bilgi Sistemi (Geographical Information System- GIS), en genel anlamyla mekansal verilerin belirli bir ama dorultusunda, bilgisayar ortamnda depolanmas, modellenmesi, analiz edilmesi ve raporlanmas iin gerekli yazlm, donanm ve personel btndr. CBS sorgulama ve istatistiki analiz gibi ortak veri taban ilemleri, haritalar tarafndan sunulan corafi analiz yararlar esiz grselletirmeyle entegre eden teknolojidir (Acar, 2002). Corafi Bilgi Sistemi, geometrik ve geometrik olmayan verilerin, ynetim, personel, yazlm, donanm yardmyla; veri deiim standartlarna uygun ekilde bir araya getirilerek depolanmas, analiz edilmesi, sorgulanmas, kullanclarn isteklerine cevap verecek biimde tasarlanmas ve hizmete sunulmas ile oluan teknolojik bir sistemdir. (ekil 2.1) (Erdi vd., 2004).

ekil 2.1. CBS Nedir? (Erdi, 2004).

CBS, yeryznde mevcut olan ve sonradan oluan her trl verileri haritalamaya ve analiz yapmaya yarayan bilgisayar tabanl bir sistemdir. CBS teknolojisi sorgulama, grntleme, istatistik analiz ve haritalarda gsterilen corafi analiz gibi ortak veri taban ilemlerini birletirir. Btn bu zellikler CBSni dier bilgi sistemlerinden ayrr ve strateji planlamada, sonular tahmin etmede, olaylar aklamada genel ve zel ilemlere cevap vermesi ile nemli hale getirir (Maquire vd., 1991). CBS; corafi verilerin ilenerek zerinde eitli analiz ve modellemelerin yaplabildii bilgisayar sistemidir (Goodchild vd., 1993). CBS; dnya zerindeki blgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi olarak tanmlanabilir (Foody vd., 1994). CBS; corafi nesnelere ait grafik ve grafik olmayan bilgilerin toplanmas, depolanmas, ilenmesi, analizi ve gsterimine ynelik zel bilgi sistemleridir. Burada sz edilen corafi nesneler, belli bir konumu ve biimi olan somut veya soyut nesnelerdir. CBS, ok sayda konuma bal verinin ve bu verilere ait zniteliklerin toplanmas, ynetimi ve analizini olas klacak ekilde dzenlenmi bilgisayar donanm ve yazlmna ilikin bir bilgi sistemidir. Veriyi corafi analizlerle bilgiye dntren retken bir yapdr (Gker, 2000). CBS, yeryzne ait verilerin toplanmas, depolanmas, sorgulanmas, paylam ve grntlenmesi ilemlerini yerine getiren bilgisayar destekli aralar btndr (Burrough, 1986). CBS ok amaca ynelik sistemleri ierir. CBS konuma bal bilgileri toplar, depolar ve eitli amalar dorultusunda iler, analiz eder ve sunar. CBS de ok eitli uygulamalara cevap veren sadece geometri ve znitelie dayal olmayan sorgulamaya olanak salar. Bu nedenle tamamen eitli ve farkl verileri birletirerek disiplinler aras almalara bilgiler sunar. CBS yaklam, haritaclardan

kaynaklanmam,

harita

kullanan

planlayclar

ve

evre

dzenleyicilerin

gereksinimlerinden domutur (Gker, 2000). Gnmzde, CBSnin yeri konusundaki tartmalar hala devam etmekle birlikte, CBS genellikle uygulama ekillerine gre deiik isimlerle de ifade edilmektedir. Bunlardan bazlar yle sralanabilir (Koldemir, 2002): Kent Bilgi Sistemi (Urban Information System ) Arazi Veri Sistemi (Land Data System) Corafik Referansl Bilgi Sistemi (Geographically Referenced Info System) ok Amal Kadastro (Multipurpose Cadastre) Doal Kaynak Ynetimi Bilgi Sistemi (Natural Resource Management Info System) Grnt lem Tabanl Bilgi Sistemi(Image Based Information System) Kadastral Bilgi Sistemi (Cadastral Information System) Meknsal Bilgi Sistemi (Spatial Information System) Meknsal Karar-Destekli Bilgi Sistemi (Spatial Desicion Support Info System) Mlkiyet Bilgi Sistemi (Property Information System) Planlama Bilgi Sistemi (Planng Information System) Ticari Analiz Bilgi Sistemi(Market Analysis Information System) Toprak Bilgi Sistemi (Soil Information System) (Yomralolu, 1994).

2.1.1. Corafi Bilgi Sistemlerinin Bileenleri CBS; mekndaki konumu belirlenmi verilerin kapsanmas, ynetimi, ilenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve grntlenebilmesi ilemlerini kapsayan insan, yazlm, veriler, ynetim emberinden oluan bir sistemdir. Klasik olarak ve kolayca CBS be bileenden olumaktadr (Kktrk, 2003). ekil 2.2, bu bileenleri ematik olarak gstermektedir.

ekil 2.2. CBSnin temel bileenleri Donanm (Hardware), CBS sisteminin zerinde alt bilgisayar ve ona bal sistemlerdir. Gnmzde bu UNIX veya Windows NT iletim sistemleriyle alan bir bilgisayar sunucusu, bir masast PC veya bir Apple Macintosh olabilir. Bilgisayar izole edilmi bir ekilde alabilecei gibi bir network oluumu iinde de yer alabilir Network Bilgisayarlar evre Birimleri Yazclar iziciler Saysallatrclar (Kktrk, 2003).

Yazlm (Software), kullancnn mekansal bilgiyi depolamak, analiz etmek ve grselletirebilmek iin kullanaca ilevleri ve aralar ierir. nemli yazlm eleri CBS yazlm Veri taban yazlm

letim sistemi yazlm Network yazlm (Kktrk, 2003).

Veriler (Data), CBS teknolojisinin en nemli elerinden birisidir. Verinin kesinlikle doru ve titizlikle incelenmi olmas gerekir. Farkl veri tipleri unlardr: Vektr Veri Raster Veri Grnt Verileri znitelik Verileri (Kktrk, 2003).

nsan Kaynaklar olmadan, CBS teknolojisi, sistemin ynetilmesinde ve uygulama amal planlamalarn yaplmasnda aka snrl bir deere sahiptir. CBSni kullanan insanlar bu teknolojiyi gnlk ilerine destek amac ile kullanrlar ve bu kiiler yksek kalitede teknik uzmanlardan planclara, orman memurlarndan piyasa aratrmaclarna kadar geni bir yelpazede yer alrlar. Bunlar; Yneticiler Mdrler Uygulama Uzmanlar Son Kullanclar CBS Teknikerleri Tketiciler (Kktrk, 2003).

Yntemler, teknolojinin nasl uygulanacan aklayan iyi tasarlanm planlar ve uygulamaya ynelik i kurallarn ierir. Bunlar: Tzkler-Ynetmelikler Ynergeler Standartlar Prosedrler (Kktrk, 2003).

2.2. Kent Bilgi Sistemleri (KBS) Tarm toplumundan sanayi toplumuna geile, tm dnyada olduu gibi lkemizde de kentlere doru bir nfus hareketi sz konusudur. Bu hareketlenme, beraberinde hzl ve dzensiz kentlemeyi ortaya karmaktadr. Bir arada yaamak ve hizmetleri paylamak eskisinden daha ok nem kazanmtr. Bu yzden kentlerin ynetilmesi artk gnmzde daha zor olmakta, idari ve yatrm kararlarnn verilmesinde birok karmak bilginin ayn anda ve ok ksa bir zamanda analiz edilmesi gerekmektedir (Yomralolu, 1999). Kentte yaayan birey ve topluluklarn, talep ve ihtiyalarn karlamak iin faaliyet gsteren yerel birimlerin, hizmetlerini aksatmadan yerine getirebilmesi, ancak kent bilgilerine salkl bir ekilde hkim olmalaryla mmkndr. Ancak bu bilgiler; kentin yaps gerei, farkl uzmanlk alanlar iinde, snrl sayda, dank olarak bulunmaktadrlar. Mevcut sistem ierisinde bu veriler kt, indeks, kart vb. ortamlarda muhafaza edilmektedirler. Bu klasik yaklam verilerin ilenmesi, depolanmas, gncelletirilmesi, analizi ve sunulmas iin yeterli deildir. Bunun yan sra, bir kentin teknik altyapsnn (doalgaz, elektrik, ime suyu, atk su, telefon, kanalizasyon ebekeleri vb.) kontrol altnda tutulmas ve sorunlarn giderilmesi, emlak vergilerinin salkl bir ekilde toplanmas, trafik sorunlarnn zm, yangn, kaza ve benzeri durumlarda en ksa zamanda olay yerine ulam ve buna benzer daha birok alanda karar verilebilmesi mevcut sistem olanaklar ile mmkn deildir (Yomralolu, 2000). Gelimi lkeler doru ve gncel bilgiye, ksa srede ulamak iin bilgi teknolojilerinden yaralanmaktadrlar. Bilginin mevcut yapda olduu gibi manel yntemlerle retilmesi, modellenmesi, ilenmesi ve kullanlmas zaman ve igc kaybna neden olmaktadr. Kentlerin iyi bir ekilde planlanmas, ynetilmesi ve denetlenmesi ancak kent ve kentliye ait grafik ve szel bilgilerin bir altlk harita zerinde bulunmas ile mmkn olabilir. nk bu sayede yneticiler, kente ait bu altlk haritalarn szel bilgilerle

10

birletirerek, saysal ortama aktarlmasyla, konumsal analizleri yapabilme imknna kavuurlar. KBSler de buna olanak salayan ve bu temelde kurulan sistemlerdir. ekil 2.3, KBSnin bileenlerini ematik olarak gstermektedir.

ekil 2.3. Kent Bilgi Sisteminin bileenleri Bu bilgiler ve gerekler "bilgi sistemleri" oluturma gerekliliini ortaya karm ve bylece yerel ynetimler ve dier kurulular, sorunlarn zmek, kenti daha iyi ynetebilmek iin gerekli bilgileri verimli bir ekilde depolamak, sorgulamak ve analiz etmek amacyla, veri, yazlm ve donanmdan oluan Kent Bilgi Sistemlerini kurmaya ynelmilerdir. Bu bilgiler nda KBSnin tanm u ekillerde yaplabilir; Kent Bilgi Sistemi (KBS); kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum karar verebilmek iin ihtiya duyulan planlama, altyap, mhendislik, temel hizmetler ve ynetimsel bilgileri hzl ve salkl bir ekilde irdelemek amacyla oluturulan, corafi bilgi sistemlerinin kent baznda bir uygulamas olan konumsal bilgi sistemlerinden biridir (Yomralolu, 2000). KBS, bilgisayar teknolojisinin yardmyla, kentin sosyo-kltrel geliiminin izlenerek gerekli fiziksel planlama almalarnn ynlendirilmesine, kentin alt ve st yap tesislerinin bakm-onarm ve yenilenmesine, imar-kadastro-insan-toprak ilikilerinin kurulmasna, ulam-nfus-su vb analizlerin yaplmasna ada bir

11

anlayla yardmc olmaktadr. Tm bu faaliyetler yerel ynetimlerin bilhassa da belediyelerin temel ilevleri arasndadr (Baz, 1999). KBSnin tanm yukardaki ekillerde yaplabilecei gibi farkl yazarlarn da KBS iin yapm olduklar farkl tanmlamalar da vardr. Bunlardan bazlar aadadr; Kent Bilgi Sistemi (KBS); Corafi Bilgi Sistemlerinin daha zelletirilmi bir alt kategorisidir. Kent yerleiminde var olan objeler ve olaylar, analiz, ileme ve haritalama iin bilgisayar tabanl kullanlan bir sistemdir. Kent Bilgi Sistemi; kentin tm haritalar, mlkiyet bilgileri, imar planlar, altyap bilgileri, bina, iyeri, konut envanterleri, yerel vergi kaytlar gibi, ynetime destek olacak btn bilgileri iinde tutar. Tm belediyelerin ileyiinin bilgisayar ortamnda yaplmasn temin edeceinden, aynen bir bankaclk sistemi gibi, tm birimler arasnda gl bir koordinasyon salar. Kent Bilgi Sistemi (KBS); belediyelerin kaynaklarn en iyi ekilde deerlendirmelerine imkn veren, srekli ek gelir yaratan ve vatandalarn yaam kalitesini artran bir Corafi Bilgi Sistemidir. Kent Bilgi Sistemi (KBS); kent ve kentliye ait farkl ama ve kurumlarca toplanm verilerin belirli bir disiplin altnda, kolay eriilebilecek ve ynetilebilecek, bilgisayar ortamnda bulundurularak bir veya birden fazla kurumun deerlendirip sonu ald ve bilgiye hkim olduu sistemdir (Palancolu, 1996). Kent Bilgi Sistemi (KBS); bir kentin ynetilmesi ve kente verilecek her trl ekonomik, fiziki, sosyal ve kltrel hizmetlerin en etkin ekilde salanmas amacyla gerek duyulan bilgilerin bilgisayar ortamna aktarlmas ve bu bilgileri hzl ve sistematik bir biimde ileme ve erime olana yaratan bir bilgi sistemidir (Krolu, 2002). zetlemek gerekirse Kent Bilgi Sistemi; Kent ve kentliye ait her trl bilginin uygun yntemlerle toplanmas, uygun yazlm ve donanm aralar kullanlarak oluturulacak veri tabanna aktarlmas, verilerin birbirleriyle ilikilendirilmesi,

12

analizler yaplmas, kent iin gerekli hizmetlerin sratli, salkl ve ekonomik olarak dzenli bir ekilde verilebilmesi iin oluturulan bir bilgi bankasdr. 2.2.1. Kent Bilgi Sistemi Yazlmlar Bir Corafi Bilgi Sisteminin kurulmasnda en nemli admlardan birisi, kullanlacak olan CBS yazlm paketinin seimidir. CBS yazlm paketi, CBS yazlm bileenlerinden birisi olup ticari olarak temin edilebilmektedir. Temin edilecek CBS yazlm paketinin seiminde donanmdan bamszlk, gl eitim destei, gl bakm destei, terfi sreklilii, gl referanslar gibi genel zellikler ile veri girii, veri ileme, veri analizi, veri sunuu, kullanc arayz oluturma ve uygulama gelitirme gibi temel zelliklere dikkat edilmelidir.

Geni kapsaml projelerde, seimi yaplan bir CBS yazlm paketinden ok sayda almak yerine nce deneme amal (cretsiz) bir adet temin edilmeli, pilot proje sonras kacak sonulara gre ayn yazlmdan gereken miktarda alnmal ya da projenin banda baka bir yazlma geilmelidir. Ayrca, kullanm amacna gre CBS yazlm paketinin gereksinim duyulan modlleri alnarak en fazla yarar/maliyet salanmaldr. 2.2.2. Kent Bilgi Sisteminin Amalar Kent Bilgi Sisteminin amalarn u ekilde sralamak mmkndr (Grpnar, 2001):

Valilik, Belediyeler ve dier kurumlarn gelirlerinin arttrlmas ve kayplarnn nlenmesi, Kentin bugnn ve yarnn yaayacak insanlarn ihtiyalarnn tespiti, planlamas ve karlanabilmesi, Kamu hizmetlerin iyi bir ekilde planlanmas, ynetilmesi ve denetlenmesi, Mevcut sorunlarn hzl, doru ve ekonomik bir ekilde zlmesi, l geliiminin kontrol altnda tutularak istenilen ekilde ynlendirilebilmesi,

13

Hzl, doru ve ekonomik retimin salanmas, Kadastro ve imar sorunlarna ileriye dnk kalc zmler getirilmesi, Sosyal yapnn glendirilmesi, Tm i ve ilemlerin elektronik ortamda gerekletirilmesi, Kent ile ilgili en gncel haritalarn hazrlanmas, Bu haritalar zerine kadastro ile mlkiyet bilgilerinin ilenmesi, mar planlarnn ilenmesi, Bamsz blm ( bina / mesken / iyeri ) envanteri hazrlanmas ve haritalarn zerine ilenmesi, Vergisel bilgilerin, beyanlarn haritalar zerine ilenmesi, Altyap bilgilerinin sisteme aktarlmas, Srekli deiim gsteren kentsel bilgilerin gncelletirilmesini kolaylatrmak, Kent insanlarnn gereksinimlerini ele almak, sorunlar zc, etkin, aklc meknsal planlama iin gerekli tm kent verilerine hzl ve etkin olarak ulaabilmek,

Kentte yaayan insanlara ilikin demografik bilgileri depolayarak meknsal planlamann yannda sosyal ve ekonomik planlamay da hedeflemek,

Altyap, ulam, salk, gvenlik, denetim gibi hizmetlerin daha verimli, gvenilir, zamannda ve doru iletilmesini salamak, Belediye birimleri ve kentle ilgili almalar yapan dier kurulularn almalarndaki verimliliin artrlmas.

2.2.3. Kent Bilgi Sisteminin Grevleri Bir CBS/KBSnin grevlerini veri girii, ilem, sorgulama ve analiz, grsel hale getirme balklar altnda incelemek mmkndr. ekil 2.4te CBSnin fonksiyonlar ematik olarak gsterilmektedir.

14

ekil 2.4. Corafi Bilgi Sisteminin temel fonksiyonlar (Yomralolu, 2000) 2.2.3.1. Veri Girii Corafi veri bir CBS/KBSde kullanlmadan nce veriler uygun bir saysal biime dntrlmelidir. Kt zerindeki verilerin haritalardan bilgisayar dosyalarna dntrlmesine saysallatrma denir. Yeni CBS teknolojisi byk projelerde bu ilemi tarama teknolojisi kullanarak tamamen otomatik hale getirebilir, daha kk ilerde bir saysallatrma masas kullanarak elle saysallatrma gereklidir. Bugn ok sayda CBS/KBS ile uyumlu biimde bulunan corafi veri mevcuttur. Bu veriler veri salayclardan temin edilebilir ve dorudan bir CBS/KBSye aktarlabilir. 2.2.3.2. Verilerin lenmesi zel bir CBS/KBS projesinde kullanlacak eitli tipteki verilerin sistemle uyumlu hale gelmesi iin dntrmeye veya muameleye ihtiyac vardr. Mesela, corafi bilgi farkl leklerde (ayrntl merkezi sokak izgisi dosyalar, daha az ayrntl ada/parsel snrlar ve blgesel lekte posta kodlar) mevcuttur. Bu bilgiler

15

birletirilmeden

nce

ayn

lee

(ayrnt

veya

kesinlik

derecesine)

dntrlmelidir. Bu grntleme amacyla geici bir dntrme veya analiz iin kalc bir dntrme olabilir. CBS/KBS teknolojisi mekn verilerini muamele iin ve gereksiz verilerin ayklanmas iin ok sayda ara sunmaktadr. 2.2.3.3. Ynetim Kk CBS/KBS projeleri iin corafi bilgiyi basit dosyalar halinde saklamak yeterlidir. Bununla birlikte, veri hacmi genilediinde ve verileri kullanan kii says arttnda verileri saklamak/depolamak, rgtlemek ve ynetmek iin bir veri taban ynetim sistemi kullanmaktr. 2.2.3.4. Sorgulama ve Analiz Analiz deyince, CBSde kullanlan temel elemanlar olan nokta, izgi ve poligonlar arasndaki iliki uzaklk, yn ve birbiriyle balantlar cinsinden tanmlanmas ve bunlardan yeni veriler yaratlmas anlalr. Bu yeni veriler ise sorgulamalarda kullanlr. CBSde sorgulama tipleri u ekilde gruplandrlabilir. Grafikten veritabanna sorgulamalar Veritaban sorgulamalar Veri tabanndan grafie sorgulamalar Metrik sorgulamalar Topolojik sorgulamalar Kapsam sorgulamalar

2.2.4. Kent Bilgi Sisteminin Sahip Olmas Gereken Temel zellikler Byk yatrm ve emekler harcanarak kurulan bir Kent Bilgi Sisteminin mutlaka ihtiyalara en st dzeyde cevap vermesi beklenir. Bu nedenden dolay kurulacak sistemin mutlak suretle baz zelliklere sahip olmas beklenir. Bu zellikleri u ekilde sralamak mmkndr (Tecim ve Tarhan, 1999): Verilen hizmetlerin tmn kapsamaldr.

16

Yneticilerin karar verme aamasnda, sorunlarn zm iin gerekli bilgileri retebilmelidir. Yapsal olarak, en byk ynetim kademesinden, en kk ynetim kademesine kadar kullanlabilmelidir. Karlalabilecek kompleks planlama ve karar verme srelerine uyum salayabilmelidir. Tm hizmetlerin, bir a altnda birbirleriyle etkileimli ve entegre bir ekilde yrtlmesini salamaldr. Dier sistem kullancs yerel ynetimler ve kurumlar ile istenildii taktirde bilgi alveriinde bulunulmasna olanak salayabilmelidir. Dier kurum ve kurulularda kurulacak online balantlar ile iller, blgeler ve nihayetinde olan lke dzeyinde kolayca bilgi sisteminin oluturulmasna olanak salamaldr.

Sistemi

kullanacak

personelin

renebilmesine,

kullanabilmesine, gerekli mdahaleleri yapabilmesine ve yazlm hazrlayan personele ihtiya duymadan veri girii yapabilmesine imkn vermelidir. Belediye/kurum kapsamaldr. Veri giriine imkan veren ve bu verilerden yeni bilgiler retebilen bir sistem oluturulmaldr. Sistem tasarmnda uygun donanm ve yazlm kullanlmaldr. Herhangi bir birimde oluan ve bilgisayara girilen bir bilgi, dier birimler tarafndan tekrar giri yaplmakszn annda grlebilmeli ve kullanlabilmelidir. Sistemde gnmzn en ileri sistem metodolojisi ve bilgisayar donanm yazlm teknolojisi kullanlmaldr. leriye dnk olmal, donanm ve yazlm teknolojisindeki hzl gelimeler gz nne alnarak, ilerin mmkn olduu kadar insan gc yerine bilgisayarlar tarafndan yaplmasna ve bylece az insanla daha ok, daha hzl ve daha doru iler yaplmasn salamaldr. tarafndan halka sunulan tm hizmetleri

17

2.2.5. Kent Bilgi Sisteminin nemi ve Yararlar Trkiye gibi sosyo-ekonomik deiimlerin, meknsal oluumlarn ok hzl olduu bir lkede, plan kararlarna girdi olarak kullanlan verilerin toplanmas, deerlendirilmesi ve karar srecinde kullanlmas glemektedir. Elde edilen veriler, klasik yntemlerle ilenip karar sreci sonunda planlara yanstlncaya kadar geerliliini kaybetmekte ve yaplan planlar gncelliini yitirebilmektedir. Gncellii yakalamak, verileri toplamak, bir sistem dhilinde muhafaza etmek ve gerektiinde istenilen amaca ynelik olarak kullanmak zere Kent Bilgi Sistemleri gelitirilmitir. Gelitirilen bu sistem zellikle Belediyelerde harita, imar, kent planlama, altyap, gelir ve vergi toplama gibi birimlerde kullanm alan bulmaktadr (Gentrk, 2002). Kurumlar aras egdm salamak, salam bir veri tabanna ulalmasna baldr. Bu kapsamda tm alt ve st yap, corafi ve sosyal bilgi envanterinin bilgisayar ortamnda depolanmas ve grnmesini salayacak Kent Bilgi Sistemi yerel ynetimlerce oluturulmaldr (Krolu, 2002). KBSnin yararlarn ana grupta toplamak mmkn olmaktadr: verim, etkinlik/geerlilik ve effaflk. Bu faydalar bilgi paylam, hzl veri ileme, zamanmaliyet oran, gncel bilgi bulmas ile karar verme ilemindeki tutarllk ve faaliyetlerle ilgili bilgilerin ak olmasn salamaktadr. Bunun sonucunda da hz ve emek, ekonomik kazanlarla birlikte, effaflk ve manevi rahatlk, gereki yaklam, verim art, rn ve ilem niteliinin artmas salanmaktadr (Tecim ve Tarhan, 1999). Daha detayl olarak; Kent Bilgi Sisteminin yararlarn u ekilde sralayabiliriz; Etkin bir ynetim, sorgu ve kontrol mekanizmas kazandrr Hz ve emek kazanc salar Kurum/Belediye ile halk arasnda iletiimi ve etkileimi en st seviyeye karr. Mekna dayal belediye gelirlerini en st seviyeye karr.

18

Suistimaller en aza indirilerek, kamu ve vatanda gvence altna alnr. Yaplan her ilemin bilgisayar hafzasnda olmas, effaflk salar. Kuruma gven ve saygnlk salar. Kurum ynetimine yeni bir bak as ve geni ufuklar kazandrr. Kurum/Belediye gelirlerinin yakndan izlenmesi, zamannda tahsili, Vergi kaaklarnn tespit edilerek paraya dntrlmesi, mar d yaplamann izlenmesi ve nlenmesi, Arsa retimi, Kamulatrma maliyetlerinin en aza ekilmesi, Tm Kurum/Belediye tanmazlarnn kira ve ruhsat gelirlerinin izlenmesi ve tahsilt, Su abone harcamalarnn izlenmesi ve tahsilt, mar ile ilgili verilerin halka almas, Her tr tahsiltn olabildiince kolay biimde yaplabilmesi, Yangn alanlarna ulamda en ksa gzergh seimi yaplabilecektir. Kentin ulam sistemlerinin daha rasyonel bir biimde planlanmas ve kontrol edilmesi, ok kaynakl ve farkl formattaki bilgileri, modern aralar vastas ile genel kullanma sunulmas.

2.2.6. Kent Bilgi Sistemi Uygulama Alanlar Kent Bilgi Sistemlerinin kullanm alanlar ve amalar kullanclarn hedef ve dorultusunda ekillenmektedir. lkemizde KBS uygulamalar genellikle belediyeler bnyesinde gerekletirilmitir. 2.2.6.1. Kent Bilgi Sistemi Olas Kullanclar Corafi Bilgi Sistemleri birok farkl sektr ve disiplinin ilgi alanna giren ve tasarmnn gereksinimine bal olarak ilgili tm disiplinlerin bir araya gelmesiyle salanabilecei sistemlerdir. Dolaysyla bu sistemlerin kullanmna ilgi gsteren ve yatrm yapan birok farkl alanda faaliyet gsteren ynetim birimleri, kurumlar-

19

kurulular ve sektrler vardr. Avrupa Birlii 5. ereve program kapsamnda yrtlen GINIE (Geographic Information Network in Europe Avrupa Corafi Bilgi A) projesinde, CBS/KBS marketinin bu paydalar yatrm oranlarna bal olarak en yksekten de doru aadaki biimde sralanmaktadr: Merkezi Hkmetler Belediyeler/Valilikler Kamu Kurumlar Telekomnikasyon Sektr Ulam Sektr Acil Yardm Servisleri Eitim /Aratrma Kurumlar Tketiciler Blgesel Hizmet Kurumlar Perakende ve Toptan Ticaret Sektr Finans Sektr Savunma/Askeri Salk Sektr evre Emniyet Kurumlar Emlak/naat

Trkiyede u ana kadar CBS uygulamas olarak ounlukla Kent Bilgi Sistemi (KBS) ad altnda belediyecilik faaliyetleri yer almaktadr. Kent Bilgi Sistemleri (KBS), Corafi Bilgi Sistemlerinin kent baznda bir uygulamas olan konumsal bilgi sistemlerinden biridir. phesiz ki, bylesi bir sistemin odanda belediyeler olacaktr. Yerel ynetimler lkemizde vatandalarla en fazla muhatap olan kurumlarn banda gelmektedir. Su, doalgaz, imar, vergiler ve daha birok konuda insanmzn yolu belediyeden gemektedir (Kara, 2001). Kent Bilgi Sistemi CBSnin kentsel yerleim alanlarn konu alan ve bu nedenle zel ayrntlar ieren bir uygulama trdr. Trkiyede, yerel ynetim almalar, il genel

20

meclisleri,

muhtarlklar

ve

belediyeler

gibi

kurumlar

tarafndan

gerekletirilmektedir. Ancak KBS projeleri, yerel ynetimlerin yetki, sorumluluk, ekonomi ve siyaset emalarnn sonucu olarak, genellikle, kurumsal yaps en gl durumda bulunan belediyelerce tasarlanmakta ve uygulanmaktadr (Akpnar vd., 2003). Kurulacak olan yerel ynetim merkezli bir KBS sadece kurulduu merkeze fayda salamakla kalmayp, ayn zamanda oluturulacak ortak veri taban sayesinde dier kurum ve kurululara da yararlar salayacaktr. Bununla da kalmayp zel sektr ve halkn ihtiyalarna da cevap verebilecektir. Kurulacak olan ortak kullanma ak gncel bilgilerin bulunduu veri tabanlar sayesinde birok kurum ve kurulu bu verilerden eitli amalar dorultunda faydalanabilecektir. Birka kk rnek vermemiz gerekirse Emniyet Genel Mdrl, Telekom, TEDA gibi kurumlarn KBSlerden kiilere ait kiisel bilgilere adres bilgilerine vb. bilgilere ulamas mmkn olacaktr. Bu noktada nemli olan husus ise sisteme veri giriinin mmkn olmas, verilerin srekli gncelletirilmesi nedeniyle gvenilir ve gncel bilgiye hzl eriim salanacaktr. Sisteme bir veri giri noktasndan girilen veri dier btn kullanclar tarafndan annda grlp kullanlabilecei iin veri giriindeki problemler azalacak hz ve emek kazanc salanm olacaktr. Belediye odakl olarak kurulacak bir KBSye birok kurum ve kurulu entegre olarak bu sistemden faydalanmas mmkn olacaktr. Yerel ynetimlerde KBS olas kullanclarn ekil 2.5de grmek mmkndr.

YNET M
BTEveHESAP LER MD.
PERSONEL MDRL
ZABITA MDRL

HAR TA MDRL
MAR MDRL
FEN LER MDRL
SU VE KANAL ZASYON DARES
PARK BAHELER MDRL
A.P.K. MDRL

YEREL YNETM KBS VER TABANI

ULA TIRMA MDRL

TFA YE MDRL
MEZARLIKLAR MDRL
HALKLA LK LER

SA LIK MDRL

HUKUK LER M AV RL

ekil 2.5. Yerel ynetimlerde olas KBS kullanclar (Baz, 1999)

21

2.2.6.2. Kent Bilgi Sisteminin Belediye Hizmetlerinde Kullanm Alanlar Yerel kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde nemli grev stlenen

kurulularmzdan halka en yakn olan belediyelerimizdir. 1982 Anayasasnn 127. maddesinde mahalli idareler; il, belediye ve ky halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak zere kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar, gene kanunda gsterilen semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiilerdir olarak tanmlanmtr. Tanmdan da anlald zere belediyeler, mahalli idare birimi olarak belediye snrlar ierisinde yaayan insanlarn yerel nitelikteki ihtiyalarn karlamakla grevlendirilmilerdir (Cmert ve Bostanc, 1999). Hzla byyen ve gelien kentlerde kentlemenin takibi ve kontrol, yatrm ve hizmet almalarnn en optimum, ekonomik ve iyi koullarda yerine getirilmesi, kentin bu gnn ve yarnn yaayacak insanlarn ihtiyalarnn tespiti, planlamas ve karlanabilmesi iin bilgi sistemlerine ihtiya duyulmaktadr. Corafi Bilgi Sistemi (CBS) ad altnda genelde ifade edebileceimiz, kent bazna indirgendiinde ise Kent Bilgi Sistemi (KBS) olarak adlandrabileceimiz bilgi sisteminin kurulmas, bunlarn yukarda sralanan ihtiyalarn karlanmasnda nemli bir hizmet arac olarak dnlmesi lkemizde yerel ynetimlerin gndemine ncelikli olarak girmi bulunmaktadr (Baz, 1999).

Merkezi dareler ve yerel ynetimler, ncelikle, ilgi alanlar olan kentsel ve kent d blgelerde her trl altyap ve styapya ynelik organizasyonu belirlemek, gerek yerel gerekse lkesel kaynaklardan yararlanarak zm yollar ve politikalar oluturmak ve bunlar belirli mekanizmalar aracl ile yaama geirmek amacyla kurulmu kurumlardr.

Bununla birlikte, artan nfusun beraberinde getirdii; hizmetlere olan talep artnn kontrol edilemezlii, Merkezi dareleri ve Yerel Ynetimleri hareket edemez hale getirmi ve ihtiyalarn tespitinin imknszlat gibi planlama ve kontroln ortadan

22

kalkmas, hem art deerin elde edilememesine, hem de minimum gerek koul olan kamu hizmetlerinin salanamamasna sebebiyet vermitir. Gnmz yaantsnn gittike daha kark olmas; bireylerin ve kurumlarn modern planlama, mhendislik tasarm ve projelerinin altnda arazi, sualt ve jeolojik yzeylere ilikin youn bilgilerle daha yakn olmasn, hzl kesin ve ekonomik kullanmla ayn aratrmalar tekrar tekrar yapmakszn alternatif zmler retmesini zorunlu klmaktadr. Bu araylarn neticesinde de ad geen ihtiyalarn karlanmas arac olan Bilgisayar Sistemleri ortaya kmaktadr (Ucuzal, 1999).

Yerel ynetimler, kentlerde daha fazla ve nitelikli hizmet sunmak iin veri/bilgiye ihtiya duymaktadrlar. Ancak bu bilgiler kentin yaps gerei farkl uzmanlk alanlar iinde, snrl sayda ve dank olarak bulunmaktadr. Mevcut sistemde bu veriler kt, indeks, kart v.b. ortamlarda saklanmaktadr. Bu klasik yaklam, verilerin ilenmesi, depolanmas, gncelletirilmesi, analizi ve sunulmas iin yeterli deildir (St, 2001). Bunun yan sra, bir kentin teknik altyapsnn (doalgaz, elektrik, ime suyu, atk su, telefon, kanalizasyon ebekeleri v.b.) kontrol altnda tutulmas ve sorunlarn giderilmesi, emlak vergilerinin salkl bir ekilde toplanmas, trafik sorunlarnn zm, yangn, kaza v.b. durumlarda en ksa zamanda olay yerine ulam ve buna benzer daha birok alanda salkl ve abuk karar verilebilmesi, mevcut sistem olanaklar ile mmkn deildir. Bu gerekler, bilgi ynetimi ve ynetim dzenekleri oluturma gereini ortaya karm, yerel ynetimler sorunlarn zebilmek ve kente hakim olabilmek iin bilgi sistemleri oluturmaya ynelmilerdir. Belediye bnyesinde kurulmu bir Kent Bilgi Sisteminde uygulama yazlmlar ile hangi uygulamalarn yaplabilecei ekil 2.6da grlmektedir.

23

Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar

Gelirler Fen leri Personel Ruhsatlandr Emlak Yaz leri SatnalmaHalkla li. Veteriner Salk leri

Harita

mar Hesap

nternet Muhtarlk Su letmesi Ara Takip

ekil 2.6. Belediyelerde Kent Bilgi Sistemi uygulamalar (Anonim, 2004) Kent Bilgi Sistemlerinin kullanm alanlar aadaki gibi sralanmtr. mar ve Harita Uygulamalar Planlama Belgelendirme 18. Madde Uygulamas fraz-Tevhid Uygulamas Ariv Dosya Takip Uygulamas Ynetici Personel Takip Uygulamas Numarataj (Saha Bilgileri Girii) Fen leri Uygulamas Kent Bilgi Sisteminin Ynetim Etkinliklerinde Kullanlmas Kent Bilgi Sisteminin Ekonomik ve Mali Alanda Kullanlmas KBSnin ehircilik ve Kentsel Tasarmda Kullanlmas Kent Bilgi Sisteminin Altyap ve Ulam Hizmetlerinde Kullanlmas Kent Bilgi Sisteminin Afet Ynetiminde Kullanlmas Kent Bilgi Sistemlerinin evre Problemlerinin zmnde Kullanlmas

24

2.3. Konuyla lgili Uygulama Aratrmalar Aronoff (1989), bilgi ve bilgi sistemi kavramlarnn tanmn vermi ve KBSnin ynetim arac olarak nasl kullanlabilecei hakknda tespitlerini ortaya koymutur. Star ve Estes (1990), Corafi Bilgi Sisteminin uygulama alanlar hakknda bilgiler vermi, Corafi Bilgi Sisteminin salad avantajlar nedeniyle yaygn olarak kullanlmas gerektiini belirtmilerdir. Huxhold (1991), Kent Bilgi Sisteminin oluturulabilmesi iin gerekli olan altyap ve hazrlk aamalar hakknda bilgiler vermi, Kent Bilgi Sisteminin kullanclarna salayaca faydalardan bahsederek, neden Kent Bilgi Sistemlerine ihtiya duyulduunu ortaya koymutur. Palancolu (1996), Aydn Kent Bilgi Sistemi tasarlanmas ve kurulum aamalarn incelemi, tasarm ve kurulum safhasnda karlalan problemleri ele alarak zm nerileri sunmutur. Burrough (1998), evre ve doal kaynaklarn ynetiminde Corafi Bilgi Sistemlerinin temel ilkelerini belitmi; raster, vektr data yaplar, veri girii iin modeller, sorgulamalar, depolama, mekansal analiz metotlar ve modelleme gibi CBSnin ana bileenlerini ortaya koymutur. ztrk (1998), KBS ierisinde belediye gelirlerinin sorgulanmas olanaklarn aratrmtr. almada belediyelerin vergi faaliyetlerinde uygulamada grlen eksiklikleri gidermek; hzl, adil, dzenli, ekonomik, daha az personel gerektiren, kanunlarn doru ve eksiksiz uyguland, gncel, kolay izlenebilir ve analiz yapma olana salayan, bylece vergi gelirlerinin her dnem saptanabilecei kaaksz bir sistem oluturmann yollar aranmtr. KBSnin finansman konusunda yerel ynetimlere, belirtilmitir. emlak vergisi mkelleflerinin tam saylarn ve niteliklerini belirleyebilmenin yan sra, etkin hizmet planlamas yapabilme olana sunaca

25

Baz (1999), Kentlemenin takibi ve kontrol altna alnmas, yatrm ve hizmetlerin planlanmas, kentte yaayan insanlarn ihtiyalarnn tespit edilmesi ve karlanmas iin ihtiya duyulan bilgi sistemlerinin tasarmnda dikkat edilmesi gereken hususlar ortaya koymutur. Matarac ve Yomralolu (1999), Tapu-kadastro bilgilerinin Kent Bilgi Sistemine entegrasyonunu incelemilerdir. Bir veri taban ynetim sistemi oluturulmas ile mlkiyet verilerini oluturan Kadastro ve Tapu verilerinin ilikilendirilmesi, birlikte sorgulanmas gerekli olan ktlarn ve raporlarn alnmas ile almalarn ok daha hzl, kolay ve ekonomik bir ekilde yaplabilecei ve ayrca yerel ynetimlere Tapu ve Kadastro bilgilerinin ilikilendirilmi olarak sunulabileceini belirtmilerdir. Reis ve Yomralolu (1999) yaptklar almada, Trabzon ehrine ilikin tematik tabanl bir kent bilgi sistemi tasarlam ve gelitirmilerdir. Arc/Info ortamnda gelitirilen sistem; eitim, salk ve ulam alanlarndaki kent bilgilerini kapsamaktadr. Sistem vastasyla, ArcView ortamnda kullanc ihtiyacna gre konumsal sorgulamalar gerekletirmenin yannda, istee bal deiik amal kartorafik zellikte izgisel ve istatistiksel haritalar retmekte mmkn olmaktadr. Yazarlar KBS ile kente ait ynetimsel kararlarn daha salkl temellere oturtulaca ve planlamaya dnk kararlarn daha verimli gerekletirilebileceini belirtmilerdir. Ucuzal (1999), Tm kurumlarda Bilgi Sistemleri uygulamalarnn dn ve bugnn inceledii almada, zellikle yerel ynetimlerde, bilgi sistemleri uygulamalarnda dikkat edilecek hususlar ve olas Corafi Bilgi Sistemi uygulamalar yine bu kapsamda irdelenmitir. Yomralolu (1999), Kent bilgisi ve organizasyonu adl almasnda, W.Huxholdun Introduction to Urban Geographic Information Systems adl eserinden yaplan bir alnt ile kent bilgisi ve organizasyonuna ynelik kent bilgi piramitleri hakknda genel bilgi vermi, kurumlarn bilgi sistemleri tesisindeki ynetimsel yaklamlarn irdelemitir.

26

Gker (2000) almasyla, belediyeler iin kurulacak KBSnin olabilirlik etd almalarna katkda bulunmak amacyla rnek bir KBS tasarm erevesinde KBSnin mali boyutu zerinde durmu, sistemin optimum gereksinimleri gz nne alarak fayda-masraf analizi gerekletirmitir. alma alan olarak seilen Bolvadin ilesine ait belediye faaliyetleri incelenerek, sisteme veri salayacak dier kurumlarla grlm genel durum ortaya konularak genel bir KBS tasarm yaplmtr. KBSlerinin gzle grlen faydalarnn ancak sistemin tam olarak ilevlerini yerine getirmesiyle mmkn olaca, daha nce sistemden herhangi bir fayda beklemenin yanl olaca belirtilmitir. Sistemin uzun vadede krl bir yatrm olaca sonucuna varlmtr. Kara (2001), CBSnin en nemli ayaklarndan biri olan veri elde etme ve veri dntrme ilemlerine ynelik uygulamalar ile KBS organizasyonlarnda kullanlmak zere gelitirilen otomasyon yazlmlar ve internet zerinden sunulmasn incelemitir. Kabul edilebilir bir CBS de verilerin hzl ve ekonomik bir ekilde elde edilmesinin, veri paylam, gncelletirme ve gvenlik sistemlerinin kurulmas, ardndan bu verilerin KVYS (Kent Bilgi Sistemi Veri taban Ynetim Sistemi) altyapsna aktarlmas, sonrasnda ise bu yapnn stnde, sistemin kurulduu ortamdaki prosedrlere uygun, uygulama programlar ve Trke arayzler gelitirilmesi gerektiini belirtmitir. Lindsay (2001), Prag Kent Bilgi Sistemi kurulum aamalarn ve Kent Bilgi Sisteminin avantajlar hakknda bilgiler vermitir. Pappas (2001), Corafi Bilgi Sisteminin Yunanistandaki geliim srecini incelemi dier lkelerdeki kullanm alanlar ve amalar ile Yunanistan arasnda kyaslamalar yapmtr. ahin (2001) yapt almada, yerel ynetimlerde KBS ve internet uygulamalarn incelemitir. alma kapsamnda CBS de temel tanmlar yaplmakta, veri taban modelleri konusunda bilgiler verilmektedir. CBSnin kullanm amalar ve uygulama alanlar konusunda bilgiler verilirken CBSnin yerel ynetimlerde uygulanna genel

27

baklmakta ve nemi hakknda bilgiler verilmektedir. Kentsel bir CBS modellemesi yaplan almada, bilgiye olan ihtiyalar deerlendirilmekte, yerel idarenin amalar belirlenmekte ve sistemin kurulmasnda nasl bir yol izlenecei konusunda bilgiler verilmektedir. Kiisel bilgisayarda rnek bir CBS uygulamas gerekletirilerek sistemin salad stnlkler belirtilmektedir. Acar (2002) almasnda, CBSnin aratrlmas ve gereklenmesini incelemi, CBS yi genel hatlar ile aklayarak kullanm alanlarnn ve amacnn ortaya konulmas amacyla rnek bir alma gerekletirmitir. almann sonucunda CBSnin eitim ve aratrma, ehirleme, blgesel kalknma ve planlama, harita, petrol, gaz, mineral aramalar, ulam, askeri uygulamalar, belediye ve mhendislik uygulamalarnda kullanlabileceini belirterek, rnek bir CBS sisteminin temel fonksiyonlar korunmak suretiyle gerekletirilebilecei sonucuna varmtr. Ermiolu (2002) almasnda, emlak ve evre temizlik vergi gelirlerinin KBS ile takibinin yaplmasna ynelik proje tasarm ve uygulamas gerekletirmitir. Yerel ynetimler iin belediye vergilerinin toplanmasnda kent bilgi sistemlerinden faydalanlmas iin gerekli almalar analiz edilmi, analizde saptanan gereksinimleri ve beklentileri karlayacak veri, ilem ve fiziksel tasarm gerekletirilmitir. Tasarm yaplan sistemin kiisel bilgisayarda uygulamas yaplmtr. Yaplan bu alma ile KBSnin kentle ilgili faaliyetlerde ne denli nemli bir ara olduu vurgulanmtr. Gentrk (2002), KBSnin belediye hizmetlerinin sunulmasnda, KBSnin kent planlamasndan karar alma srecine, kent geliiminin salanmasndan eitim, salk ve sosyal ihtiyalarn karlanmasna kadar ok geni bir yelpazede kullanld alanlar irdelemitir. KBSnin mevcut durumu, ortaya kan sorunlar ve zm yollar zerinde durmutur. Bir KBSnin baarl olabilmesi iin yerine getirilmesi gereken teknik ve ekonomik artlar tespit ederek, KBSnin faydalarn belirtmitir. Koldemir (2002) almasnda, CBSde veri toplama teknikleri, veri yaplar, konumsal analiz, sorgulamalar ve veri yaplaryla ilikileri, CBSde veri yaplarnn

28

sorgulama trleri ynnden karlatrlmasn incelemi ve CBSnin anlalmasna ynelik programlar ele almtr. CBSnin gnmzde en bata Bykehir belediyelerinde nem verildii lkemizde hzla geliim gsteren bir sektr olduu belirtilmitir. Gelimi bir toplumun imar yapsnn ok iyi belirlenmi olmas ve bunun iin de CBSnin nmzdeki yllarda nem verilen konular arasnda yer alaca vurgulanmtr. Krolu (2002), veri, bilgi, sistem, veri taban kavramlarn aklam, yerel ynetimler iin Kent Bilgi Sistemlerinin tasarm ve uygulanmas aamasnda karlalan sorunlar ele alm ve zm nerileri sunmutur. Ankara Kent Bilgi Sistemini rnek KBS modellemesi olarak incelemitir. Onarcan (2002), e-belediyecilik uygulamalar kapsamnda, su cretlerinin internet zerinden denmesi amacyla rnek bir proje gerekletirmitir. almada KBSnin nemi anlatlm ve Trkiyede gerekletirilen elektronik belediyecilik rnekleri incelenmitir. alma sonucunda, elektronik belediyecilik yntemleri ile su cretlerinin 5-10 dk gibi ksa bir zamanda denebildii grlmtr. Ayrca almada su abonelerinin internet vastasyla zaman ve mekandan bamsz olarak ilemlerini gerekletirebilmeleri nedeniyle belediyenin ve kentlilerin salad avantajlar anlatlmtr.

29

3. MATERYAL VE METOT 3.1. MATERYAL 3.1.1. alma Alan Atabey corafi konum itibariyle Trkiye'nin gneyinde Akdeniz kylar boyunca uzanan bat ve orta Toroslar ierisine alan Akdeniz blgesinin bat yarsn kaplayan Antalya blmnn i kesimi olan gller yresinin iki byk yerleme merkezinden biri olan Isparta ilinin ile merkezlerinden birisidir. Atabey kuzeyinde Senirkent, dousunda Eirdir, batsnda Gnen ileleri ile gneyinde Isparta merkez ileye bal olan Kulen ve Byk Gkeli kasabalar ile evrilmitir. lenin kuzeyini ve batsn Barla Da engebelendirir. Dalarnda yer yer mee koruluklar bulunmaktadr. le, iklimi itibariyle Akdeniz ve kara iklimi arasnda bir zellik gstermektedir. Yllk ortalama ya miktar metrekareye 330 kg.dr. Yzlm 202 km olan ilenin il merkezine uzakl 23 km dir. 1999 yl nfus saymna gre nfusu 9703 olan Atabeyin ile merkezinde Pazar, Mft, Gezirler, eme, Skmen, Altunba, Ona, Yenimahalle ve Sinan mahalleleri bulunmaktadr. Atabey lesi 84.511 dekar tarm arazisine sahip olup, bunun 10.870 dekarnda meyvecilik, 13.290 dekarnda tarla tarm, 15.020 dekarnda sebzecilik, 13.580 dekar da nadas olarak kullanlmaktadr (Anonim, 2006). Atabey Belediyesi 1910 ylnda kurulmutur. Belediyede toplam 200 personel almaktadr. lede yaplanma, evre dzenlenmesi ve alt yap almalar devam etmektedir. Kanalizasyon ve sulama suyu problemleri zme kavuturulmutur. le ierisindeki 30 km lik yollarnn tamam asfalt kaplama yaplm olup, stabilize yol bulunmamaktadr. lede bulunan gnlk 1000 m3 kapasiteli Hazr Beton Santrali ve akl oca Atabey Belediyesince iletilmektedir. Atabey Belediyesi bnyesinde Fen leri Mdrl, Hesap leri Mdrl, Yaz leri Mdrl, Makine kmal ve Bakm Mdrl, Temizlik leri Mdrl ve tfaiye Mdrl bulunmaktadr. Atabey Belediyesi, ileye ait imar planlarn,

30

hlihazr haritalar, altyap haritalarn kt ortamnda muhafaza etmekte ve kullanmaktadr. Atabey Belediyesine ait organizasyon emas Ek-1de verilmitir. alma alan olarak seilen Isparta Atabey ilesi ekil 3.1 ve 3.2de gsterilmitir.

ekil 3.1. Atabey lesini gsteren fiziki harita

ekil 3.2. Atabey lesini gsteren idari harita

31

3.2. METOT 3.2.1. Kent Bilgi Sistemlerinin Tasarmnda zlenen Yol Bilgi sistemlerinin gereksinimlerini karlamas, kabilecek aksaklklarn nlenmesi iin sistem oluturulmasnda bir yntem izlenmesi gerekmektedir. Bilgi Sistemleri genel olarak tanmlama, sistem gerekletirme ve sistem kuruluunu ieren aama ile oluturulmaktadr. Sistemin sreklilii, bakm (dzeltme, deiiklik ve ilaveler yaplmas) aamas ile salanmaktadr (Batuk, 1995). Kent Bilgi Sisteminin kurulmas iin izlenecek ilem admlar unlardr: Sistem Tanmlanmas Analiz ve Olabilirlik Etd 1. Mevcut durumun belirlenmesi 2. Gereksinimlerin saptanmas 3. Olabilirlik etd Tasarm 1. Sistem tasarm 2. Veri tasarm 3. lem tasarm 4. Fiziksel tasarm Gerekletirme (Uygulama) 1. Donanm ve yazlmn seimi, kurulmas 2. Veri taban oluturma 3. Uygulama programlarnn hazrlanmas 4. Pilot proje ile sistemin test edilmesi 5. Uygulamaya hazrlk Uygulama ve Bakm 1. Faaliyetlerinin izlenmesi 2. Deiikliklerin uyarlanmas ve ilaveler ile sistemin srekliliinin salanmas.

32

Kentlerin ve kentte yaayan insanlarn ortak, medeni ihtiyalarn karlamakla ykml olan kurumlarn banda yerel ynetimler, belediyeler gelmektedir. Belediyeler yasalarla belirlenen grevlerini; planlama, imar, ulatrma, altyap, harita, evre koruma, gvenlik, salk, ilk yardm vb. faaliyetler ve merkezi ynetimden aldklar destek, kanunlarla kendilerine braklm olan harlar, vergiler ve tanmazlar ile ilgili kira, sat vb. ile elde ettikleri gelirlerle yerine getirmektedir (Batuk, 1995). Belediyelerin bu faaliyetlerini yerinde ve zamannda etkin olarak yerine getirebilmesi iin kent iin eitli kurumlarca toplanm verilerin; doru, gncel ve birbirleriyle ilikili olmas gerekmektedir. Bu sayede yerel yneticiler doru analizler yapabilir, planlar hazrlayabilir, gelecee ynelik daha gereki tahminlerde bulunabilirler. Bu tr verileri, hzl, kolay, doru ve verimli olarak kullanabilmenin yolu ise KBSden gemektedir. KBS kentte yaayanlarn ihtiyalarn karlamak ve doay en uygun koullarda kullanabilmek iin gerekli bir aratr. 3.2.1.1. Analiz KBS kurulabilmesi iin ncelikle belediye faaliyetlerinin gereki olarak belirlenip incelenmesi gerekir. Belediyelerde konumsal bilgi kullanan birimler ve bu birimlerin faaliyetlerini yrtrken ilikide bulunduu birimlerin en nemlileri mar ve Planlama Mdrl, Harita Emlak Mdrl, Yap Kontrol Mdrl ve Fen leri Mdrldr. Bu birimlerdeki konumsal bilgi alveriinin standartta ve birbirleriyle ilikide olmay, birimlerdeki veri alveriinin hzl, ekonomik ve gncel salanamamasna neden olmaktadr. Belediyelerin konumsal bilgi kullanan teknik birimlerindeki ncelikle mevcut yaplanmann ortaya karlmas ve yeniden yaplanmann teknolojiye uygun ekilde oluturulmas gerekmektedir (Geymen ve elik, 2001). Belediyelerin grevlerini aadaki gibi sralamak mmkndr; 1. Planlama Faaliyetleri: Burada ama nazm imar plan ve uygulama imar planlar hazrlayarak kentin bymesini, gelimesini bir modele balayarak kontrol altnda tutmaktr. Burada irdelenmesi gerekenler, planlanacak alanlara

33

nasl karar verilir, hangi ltler bu kararda dikkate alnr, bu planlarn hazrlanmasnda kullanlan analiz teknikleri, ilemler, plan hazrlanmas iin gerekli veriler, verilerin elde edildii kurumlar, verilerin doru olmas. 2. mar Faaliyetleri: Planlarn nasl uyguland; plan uygulama programlarnn, imar programlarnn, meclis encmen kararlarnn hangi kriter ve verilerle oluturulduu; imar durumunun belirlenmesinde kullanlan veriler, doruluk ve gsterim standartlar, veri kaynaklar, yasal prosedr; yola terk, yoldan satn alma, ayrma, birletirme, gibi ilemlerin hangi koullarda, ne zaman gerektii, yasal ilemler, bu ilemlerde kullanlan veriler, doruluk; yap izni, vizeler ve yap kullanma izni iin gerekli koullar, belgeler ve ierikleri; muayene ve denetim ilemlerinin ierii ve yasal prosedr; yaplanmann nasl denetlendii, denetlemenin hangi yollarla yaplanmasnn daha uygun olaca; sistemde yap, yol ve dier tesislerin hangi aama ve zamanlarda gncelletirilebilecei; yeil alan, park ve bu gibi tesislerin planland yelerde kurulmas iin hangi yollarn izlendii, kamulatrma prosedr; arsa, yap mlkiyet deerlerinin nasl belirlendii i yerlerine, akaryakt istasyonu vb yerleri nasl ve hangi koullarla tesis izni ve alma ruhsat verildii ve bu gibi yerlerin nasl denetlendii vb ilemler, veriler. 3. Haritaclk ve lme Faaliyetleri: Planlama ve imar faaliyetleri iin temel verilerden olan, mevcut durumu gsterir haritalarn nasl oluturulduu; harita ierikleri, veriler ve nitelikleri, gsterim ve doruluk standartlar; harita gncelletirme prosedr; haritaclk ve lme faaliyetlerinin hangilerinin, hangi dorulukla, hangi faaliyetlerde kullanld; planlarn arazi uygulamalarnda yaplan ilemler ve ller; kot kesit, inaat istikamet rlevesi vb belgelerin ierikleri ve ilemler; sokak, cadde, meydan isimlerinin ve kap numaralarnn hangi kriterlere dayanlarak verildii vb ilemler. 4. Altyap Faaliyetleri: Altyap tesislerinin hangi yntemlerle projelendirildii, kullanlan veriler, nitelikleri, gsterim ve doruluk standartlar; yapm, bakm, iyiletirme, koruma almalarnn nasl organize edildii, hangi kriterlerin kullanld vb. ilemler, veriler. 5. Ulam le lgili Faaliyetler: ehir ulam planlarnn nasl ve hangi verilerle hazrland; toplu tama ara gzerghlarnn ve zamanlamann hangi

34

kriterlere ve verilere gre belirlendii; trafik dzenlemelerinde hangi kstas ve verilerin rol oynad; otopark vb yerlere ruhsat verilme ilemleri ve veriler. 6. evre Koruma ile lgili Faaliyetler: Deniz, hava, su, grlt kirliliklerinin hangi verilerle ve lm yntemleriyle, hangi denetleme yntemleriyle saptand, deerlendirme ltleri, alnan tedbirler; tarihi doku; yeil dokunun belirlenmesi ile ilgili ilemler, gerekli veriler; evre koruma planlarnn ierikleri vb ilemler, veriler. 7. Gelirlerle lgili Faaliyetler: Emlak ve p vergi deerlerinin belirlenmesindeki ltler, vergi bildiriminde yer alan veriler, ilemler, yasal prosedr, denetleme ilemleri, har deerlerinin belirlenmesindeki ller, belediyeye ait tanmazlarla ilgili ilemler. 8. Dier Faaliyetler: Yiyecek, yakacak ve dier yardmlarn ltleri; itfaiye, gvenlik, mezarlk, salk vb belediye hizmetlerinin verilme ekli, ltler, kullanlan veriler (Gker, 2000). 3.2.1.2. Sistemden Beklenenler Ekonomik ve fonksiyonel bir Kent Bilgi Sisteminin kurulabilmesi iin sistemin, kent ile ilgili veri toplayan, saklayan, bilgi reten ve hizmet veren kurumlar bnyesi iine almas nem tamaktadr. Kurulacak bir KBSden beklenenler unlardr: Meknsal planlama iin gerekli olan tm verilere ulalabilmesi. Altyap tesislerinin projelendirilmesi ve bakm, onarm, kontrol altnda tutulmas. Altyap, ulam, p, salk, gvenlik, denetim gibi hizmetlerin etkin, dier kurumlarla egdml ve verimli olarak salanmas. Kent ile ilgili hizmetler veren kurulularn, koordinasyonu ile verimliliin arttrlmas, elikilerin nlenmesi, kurulular aras egdmn salanmas. Ynetim, yatrm ve politik kararlarn alnmasnda etkin bir karar-destek sistemi oluturulmas. Kentteki yaplanma, mlkiyet ve arazi kullanmnn kayt ve denetimi.

35

Gncel ve nitelikli harita hizmetleri. lke, blge ve kalknma plan hazrlanmasna destek olacak gncel ve nitelikli verilerin salanmas. Vergi deerlerinin belirlenmesi ve denetimi (Gker, 2000). Hava, su, orman, toprak gibi doal kaynaklarn en uygun, en az zararl ekilde kullanlmasnn salanmas. Planlarn uygulanmas, imar faaliyetlerinin yrtlmesi ve izlenmesi. Aratrma yapan kurulu ve niversitelere doru ve gvenilir bilgilerin salanmas. Kurum ve kiilerin, kente hizmet veren kurumlarda olan isteklerinin hzl, kolay ve doru olarak karlanabilmesi. Vergilerin daha iyi toplanmas ve kaybn nlenmesi ehir altyapsna hakim olunarak gereksiz ve zamansz kazlarn nne geilmesi. Ulam gzerghlarnn belirlenmesi.

3.2.1.3. Sistemin Gereksinimleri Sistemin kurulu amalarnn, hedeflerinin ok iyi belirlenmesi, Mali ynden gc ve etkinlii olan bir koordinasyonun olmas, Katlmc kurumlarnn egdml olarak almas, Grev ve yetki alanlarnn ynetsel kurallarla belirlenmesi, Standard belirlenmi, gncel, gvenilir, doru veriler kullanlmas, dari olarak kararl olmak, Sistem oluturulduktan sonra ynetimin ve bakmn yaplmas gerekmektedir.

3.2.1.4. Sorunlar Belediye faaliyetlerinde, yetersiz personel, otomasyon problemleri, denetim, hzl ilem yaplamamas, yetersiz ariv ve arivlere hzl ulalamamas, saysal verilerin kt ortamnda saklanlmas ve kullanlmas, verilerin gncellenmemesi, koordinasyon eksiklii gibi sorunlar mevcuttur. Tm bu sorunlarn yannda donanm

36

ve finansman eksiklii, kalifiye personel yetersizlii, hzl karar verememe, brokratik engellerde ne kan problemler arasnda yer almaktadr. 3.2.1.5. Sistemin Tasarm Tasarlanan sistem iin birbirine paralel olarak; veri tasarm, ilem tasarm ve fiziksel tasarm gerekletirilmitir. 3.2.1.5.1. Veri Tasarm Veri tasarmnda, kurulan sistemde yer alan katmanlar ve ilikisel veri taban tablolar aadaki izelge 3.1de verilmitir. izelge 3.1. Sistemde kullanlan veri kaynaklar Verinin Kayna Sistemde Bulunan Veriler

mar Planlar

Koordinat, Cadde-Sokak genilikleri, Yaplama artlar vb.

Hlihazr Haritalar

Cadde-sokak isimleri, aa, direk, cadde orta izgileri, Binalar (daire no, ad vb.).

dari Snrlar

le, Mahalle snrlar

Altyap Bilgileri

Elektrik, Su ebekesi, Toplu tama, temizlik, yol, Gzergh haritalar

37

3.2.1.5.2. lem Tasarm alma alanna ilikin KBS uygulamasnda aadaki ak diyagram kullanlmtr.

ANALZ
Mevcut Durum Sorunlar Beklentiler

LEM TASARIMI

VER TASARIMI
Veritaban Tasarm Katman Tasarm Veri Szl zniteliklerin Saptanmas

FZKSEL TASARIM
Donanm Gereksinimleri Yazlm Gereksinimleri

SSTEM GEREKLETRME
Donanm Seimi Yazlm Seimi Veritaban Oluturma Uygulama Programlar Gelitirme

VER TOPLAMA

GRAFK VER GR
Saysallatrma

SAHADAN BLG TOPLAMA

GRAFK OLMAYAN VER GR

LKLENDRME

ZEL SORGULAMA GEREKSNM UYGULAMA GELTRME

zel Sorgulama Modlleri

TASARIM YENLEME GEREKSNM

SORGULAMA

DEERLENDRME VE KARAR

ekil 3.3. lem tasarm ak diyagram (Ermiolu, 2002)

38

3.2.1.5.3. Fiziksel Tasarm Sisteme grafik ve grafik olmayan verilerin girilerini yapabilmek ve birtakm n almalar iin baz CAD programlar kullanlmtr. almada NetCad, Microsoft Office 2003 programlar ile ArcGIS (ArcView) KBS yazlmnn 9.0 demo versiyonu kullanlmtr. Saysallatrma ilemlerinin yaplmasnda kullanlan donanmn zellikleri izelge 3.2de verilmitir. izelge 3.2. Saysallatrma ilemlerinin yapld bilgisayar Donanm Tr PC lemci Memory Cache Bellek Ekran Kart Harddisk Portlar Disket Src Ekran Klavye Kasa Mouse DVD-ROM Driver Ses Kart Intel Pentium 4, 2600 MHz HT 8X 2X512 MB DDR Kuzey kprs 512 KB NVIDIA GeForce FX 5700 (128 MB) 80 GB SEGATE SERAL SATA 80 Sony 1.44 Hd 19 Philips Entelli Mouse Microsoft Aopen A600H Beyaz Kasa 400 watt Entelli mause Microsoft LG 16x DVD Writer Creative EMU10K2 Audigy / Audigy 2 Audio Processor Yazc/ Tarayc Hp Multi yazc-tarayc 1 Adet

39

3.2.1.5.3.1. Networks Terminallerinin Dalm Kurulan sistemde i istasyonlar ekil 3.4de gsterildii ekilde datlmtr.

BAKAN

MAR MDRL

FEN LER MDRL

TFAYE MDRL

HARTA MDRL

ekil 3.4. Network terminallerinin dalm 3.2.1.5.3.1.1. Bakanlk Network zerinde yer alacak olan tm hlihazr haritalar, imar planlarn, demografik verileri ve dier verilerin izlenebilecei, ynetim ve karar alma srelerinde yararl olacak bir i istasyonudur. 3.2.1.5.3.1.2. mar Mdrl Network zerinde yer alacak olan tm hlihazr haritalar, imar planlarn, demografik verileri ve ilgili veri tabanlarn kullanabilen terminaller yer almtr. mar mdrl network kullanclar; mar mdr mar planlama brosudur.

40

3.2.1.5.3.1.3. Harita Mdrl Network zerinde yer alacak olan tm hlihazr haritalar, imar planlarn, demografik verileri ve ilgili veri tabanlarn kullanabilecek terminaller yer almtr. Harita mdrl network kullanclar; Harita mdr Harita planlama brosudur.

3.2.1.5.3.1.4. Fen leri Mdrl Network zerindeki altyap ebekeleri, yol ebekeleri, hlihazr haritalar ve ilgili veri tabanlarn kullanabilecek terminaller yer almtr. Fen ileri mdrl network kullanclar; Fen leri Mdr Fen leri lem Brosudur.

3.2.2. Kent Bilgi Sistemi Uygulamas 3.2.2.1. Uygulama Projesinin Tantlmas Uygulama amacyla Isparta ili Atabey Belediyesi pilot blge olarak seilmi ve bu blgeye ait elde edilen verilerle gerekletirilen bu uygulamada yaplan sorgulamalar, analizler ve sonular sunulmaya allmtr. Bu almada pilot proje olarak seilen Atabey Belediyesine ait imar planlar, hlihazr haritalar, bina bilgileri, numarataj bilgileri, yol bilgileri vb. gibi bilgiler toplanmtr. Veri tasarmnda, kurulan sistemde yer alan katmanlar ve ilikisel veri taban tablolar izelge 3.3de tablolar halinde sunulmutur. izelge 3.4 ise, sistem ierisinde tasarlanan ilikisel veri taban tablolarn gstermektedir.

41

izelge 3.3. Tasarlanan Corafi Nesneler, Katmanlar ve znitelikleri Corafi Nesne Mahalle Ada Nesne Tr Alan Alan Katman Ad Mahalle Ada znitelikler Mahalle Kodu, Mahalle Ad, Mahalle alan Pafta No, Ada No, Ada evresi, Ada Alan, Kullanm Tr, Yap Dzeni, zin verilen Kat Says, Taks, Kaks, n, Yan ve Arka Bahe Genilikleri, Mahalle, Aklama vb. Pafta No, Ada No, Parsel No, Parsel alan, Parsel evresi, Mahalle Bina Kodu, Mahalle Ad, Cadde-Sokak Ad, apartman Ad, Kat Says, Daire says, Fonksiyon Ad, zelKamu, Yap Sistemi, Yap Durumu, at Tr Mahalle Ad, Cadde-Sokak Ad, Cinsi, Genilik, erit Says sim, Uzunluk, ap, Eim, Cins, Debi. Durum, Sahip Kii-Kurum, Gerilim, Uzunluk Direk No, Cinsi, Gerilim, fonksiyon, durum, Hat Id, Trafo Id, Sahip Tip Id, Gerilim, G, zellik, Seri no, Durum, sahip Kii-Kurum, Mahalle, Cadde-Sokak

Parsel Bina

Alan Alan

Parsel Bina

Yol Orta izgileri Su ebekesi A Hat Direk Trafo

izgi izgi izgi Nokta Nokta

Yol Orta Su ebekesi A Hat Direkler

izelge 3.4. Tasarlanan likisel Veri Taban Tablolar Tablo Ad Malik Su ebekesi A Hat znitelikler Ad, Soyad, Baba Ad, Malik Tr, Adres sim, Uzunluk, ap, Eim, Cins, Debi Durum, Sahip Kii-Kurum, Gerilim, Uzunluk

42

3.2.2.2. Yazlm lkemizde eitli yerli ve yabanc kaynakl KBS yazlmlar kullanlmaktadr. Uygulamada kullanlan ESR firmasnn retmi olduu KBS yazlm geni olarak tantlmtr. 3.2.2.2.1. ESR Corafi Bilgi Sistemi Yazlm ve zellikleri (ArcView 9.0) Gnmzde CBS ile ilgili olarak eitli tip ve zelliklerde yazlmlar gelitirilmektedir. Bunlardan biriside ESR firmasnn retmi olduu corafi Bilgi Sistemi yazlmdr. ESR firmasnn retmi olduu ArcGIS 9.0 sistemi, btnlemi bir corafi bilgi sistemidir. ArcGIS 9.0 u anahtar blmleri ierir: ArcGIS Desktop: leri dzeyde CBS uygulamalarnn btndr. ArcGIS Engine: C++, COM, NET ve Java programlama dilleri kullanarak uygulama yazlmlar oluturmak iin CBS gelitirici aralar salar. ArcGIS Server: Ortak CBS yazlm objeleri ktphanesidir. Sunucu tarafndan btn CBS uygulamalarn, SOAB tabanl web servislerini ve web uygulamalarn gerekletirmek iin kullanlr. Btn bu sistemler ayn zamanda, corafi bilgilerin birok ilikisel veritaban ynetim sistemi (VTYS) ierisinde ynetilebilmesini de ArcSDE teknolojisi salar. ArcGIS, Desktop ve sunucu tarafnda, tek veya ok kullancl ortamlarda Corafi Bilgi Sistemi uygulamalar iin leklendirilebilir bir altyap salar. Bu dokman ArcGIS sistemlerinin eitli blmlerini ve bu blmlerin Corafi Bilgi Sistemi ierisindeki rollerini anlamanya yardmc olur. ArcGIS; ArcGIS Desktop, ArcGIS Engine, ArcGIS Server ve ArcIMS sistemleri ierisinde yer alabilmektedir. Btn bu sistemler, ilikisel veritabanlarna ArcSDE zerinden eriebilir ve bu veritabanlarn kullanabilir (ArcNews, 2004).

43

3.2.2.2.1.1. ArcGIS 9.0 ARCGIS 9.0 sistemi, entegre bir corafi bilgi sistemidir. CBS yazlm bileenlerinin ortak ktphanesi ArcObjects zerine kurulmu bir sistemdir. 3.2.2.2.1.2. ArcGIS Desktop ArcGIS Desktop, (ArcInfo, ArcView ve ArcEditor) ierisinde btnleik olarak gelen ArcMap, ArcCatalog, ArcToolBox, ArcGlobe ve Model Builder arayzleri ile, haritalama, corafi analizler, veri editleme, veri ynetimi ve grntleme ilemlerini gerekletirebilecek entegre bir corafi bilgi sistemi yazlmdr. ArcGIS Desktop ok eitli kullanc tiplerinin gereksinimlerini yerine getirebilmek amacyla leklenebilir. ArcView ok kapsaml veri kullanm, haritalama ve analizler zerine odaklanr. ArcEditor, ArcView yazlm zelliklerine ek olarak, gelimi corafi editleme ve veri retimi salar. ArcInfo, ok kapsaml CBS fonksiyonlar ve ok zengin corafi ilemler ieren profesyonel bir yazlmdr. ArcCatalog, meknsal verilerinizin ynetimi ve veritaban tasarm iin kullanlabildii gibi, depolama, grntleme ve meta veri ynetimi iin de kullanlabilen bir ara yzdr. ArcView; ArcView profesyonel CBS kullanclar iin anahtar bir veri kullanmdr. ArcGIS Desktop kullanabileceiniz fonksiyonel rn dzeyinden ilkidir. ArcView 9.0, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolBox ve ModelBuilder uygulamalarnn bir btndr. ArcView; haritalama, raporlama ve harita-bazl analizler iin gl bir ara kutusu oluturur. ArcView yazlm, vektr ve raster kkenli corafi veri tabanlarndan grafik ve grafik olmayan veri sorgulama olana veren, renilmesi kolay olan masa st haritalama ve Corafi Bilgi Sistemleri yazlmdr. ArcView yazlm; masa st haritalama fonksiyonlarn, tablosal veri ynetimini, birden ok veri eidi destei ve gl program gelitirme ortam (avanue ) salamaktadr.

44

ArcView yazlm kullancnn deiik formatlardaki (dxf, dgn, dbf, txt, tif, bmp.. vs) veriyi kolayca semesini ve grntlemesini salamaktadr. Bu yazlm, Arc/Info, ArcCad ve PC Arc/Info gibi programlarn rettii mekansal veriyi direkt olarak kullanarak grntleme ve sorgulama ilerini yapabilen ortam salar. ArcView yazlm, zellikle Corafi Bilgi Sistemlerini kullanan son kullanc kiiler arasnda kullanm kolayl asndan tercih edilmektedir. Kullanclarn istei dorultusunda kullanm kolaylatrmak iin arayzlerin (interfaces) oluturulmas ve gl programlama destei yetenei ile ihtiya duyulan modler programlarn (script veya extension) yazlmas ile dnya genelinde ok farkl sektrlerde kullanlan bir CBS program olmutur (Matarac ve Yomralolu, 1999). ArcEditor; Geodatabase, shapefile ve dier corafi bilgi formatlarn yaplandrma iin CBS veri otomasyonu ve derleme ortamdr. ArcEditor, topoloji, Subtypes, domain ve geometrik network gibi geodatabase davranlarn oluturma yeteneklerine sahiptir. Ayrca, meta veri oluumu, corafi veri inceleme, analiz ve haritalama aralar da iermektedir. ArcView iinde bulunan btn yeteneklere sahiptir. ArcMap arayz, btn haritalama ve editleme ilemlerini yerine getirmek iin kullanlabildii gibi, harita tabanl analizler iin de kullanlmaktadr. ArcGIS Desktop Extensions (Modller) kullanlarak btn yazlmlara yeni yetenekler eklenebilir. Kullanclar ArcObjects (ArcGIS yazlm bileenleri ktphanesi) kullanarak kendilerine zel modller gelitirebilirler. Ayrca, Visual Basic, .NET, Java, Visual C++ gibi standart Windows programlama arayzleri kullanlarak yeni modller ve zel aralar da gelitirilebilir. ArcGIS Desktop yazlmlarnn (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) ierisinde btnleik olarak gelen ArcCatalog uygulamas, grafik ve szel verileri tanmlama, gzden geirme, ynetme ve organize etme ilemlerini stlenmi olan uygulamadr. ArcCatalog uygulamas, CBS verileri ile ilgili u fonksiyonlar yerine getirir;

45

Veri tipleri, ierikleri ve ikon grntleme (Contents) ArcCatalogda, ilikisel veri tabanlarna direk balant Drag, Drop zellii (ArcMap ve ArcToolBox iin) Projeksiyon sistemlerinin grntlenmesi ve ynetilmesi Veri tabannda yer alacak olan alanlarn (Field) yaratlmas ve tm zelliklerinin ynetimi

3.2.2.3. Veri Toplama ve leme alma alan olarak seilen Atabey Belediyesine ait aadaki verilere ulalmtr. mar planlar Hlihazr haritalar Altyap haritalar (A hat, Su ebekesi). Bina bilgileri Nfus bilgileri

almada kullanlacak verilerin toplanmas aamasnda, ilk olarak mar Planlar ve hlihazr haritalar Atabey Belediyesi Fen leri Mdrlnden kat ortamnda temin edilmitir. almada kullanlan ve elektrik (a hat) datm hatlarn gsteren izimler TMMOB ehir Planclar Odas Isparta l Temsilciliinden saysal ortamda; NCZ formatnda temin edilmitir. Szel veriler kapsamnda sayabileceimiz, adres bilgileri, bina bilgileri ise saysal ortamda Atabey Belediyesi Fen leri Mdrlnden temin edilmitir. almada kullanlan saysal veriler ve zellikleri izelge 3.5de sunulmutur. Grafik veri giriinin salanabilmesi iin ncelikle kt ortamnda temin edilen imar planlar ve hlihazr haritalarn saysallatrlmas gerekmitir. Szel veri giriinin salanmas ise grafik verilere oranla daha kolay salanmtr. Bunun nedeni ise szel verilerin saysal ortamda temin edilmi olmasdr. Grafik ve grafik olmayan verilerin birbirleriyle ilikilendirilmesi ise bina kodu gibi ortak stunlar sayesinde gerekletirilmitir.

46

izelge 3.5. almada kullanlan saysal veriler ve zellikleri

Nitelik

Pafta says ve lek (1/1000)

Format

Byklk (MB)

mar Plan

14

Kt ortamnda

10

Hlihazr Haritalar A Hat Su ebekesi

14 14 9

Kt ortamnda NCZ Kt ortamnda

25 2 7

3.2.2.3.1. Saysallatrma lemlerinin Yaplmas almada Atabey Belediyesine ait imar planlar ve hlihazr haritalar, Atabey Belediyesinden kt ortamnda temin edilmitir. Dolaysyla imar planlar ve hlihazr haritalarn saysallatrlmas ve KBS ne aktarlmas gerekmitir. 3.2.2.3.1.1. mar Planlarnn Saysallatrlmas Atabey Belediyesinden kt ortamnda elde edilmi, 14 paftadan oluan imar plan tarayc ile scan edilerek TIFF formatnda raster veri olarak ArcView KBS yazlmna aktarlmtr. ArcView KBS yazlm kullanlarak imar plan zerinde yer alan ada, bina gibi gerekli olan tm eler saysallatrlmtr. Saysallatrma ilemleri ekil 3.5de diyagramda gsterilmektedir.

47

Saysallatrma lemlerinin Yaplmas

Pafta indeksleri tespit edilmitir.

Plan paftalarnn ke koordinatlar tespit edilmitir.

Belli olmayan ke koordinatlar hlihazr haritalardan veya kadastral planlardan tespit edilmitir.

Paftalar taranarak TIFF formatnda bilgisayara aktarlmtr

Paftalar raster veri formatnda ArcViewe aktarlm ve Rectify edilmitir.

Paftalar Editr Toolbar kullanlarak ekran zerinde Mouse ile saysallatrl mtr.

Son olarak saysallatr lan katmanlara znitelik bilgileri girilerek ilemler tamamlanmtr.

ekil 3.5. Saysallatrma ilemlerinde izlenen yol

ekil 3.6. Atabey Belediyesine ait TIFF formatndaki 20l4b numaral imar paftasnn grnm

48

Yukarda ekil 3.6da grld gibi temin edilen imar planlar taranarak TIFF formatnda ArcView yazlm ile grntlenmitir.

ekil 3.7. Georeferecing ToolBar menleri Yukarda ekil 3.7de menlerinin ekran grnts bulunan Georeferencing ToolBar kullanlarak, grntlenen raster veri ekil 3.8de grld zere koordinatlar tanmlanmtr.

ekil 3.8. Pafta koordinatlarnn tanmlanmas

49

Son olarak ekil 3.9da grld gibi tabloda girilen koordinat deerlerinin kontrol ilemleri yaplm, koordinat deerleri onaylanarak Rectify edilmitir. Raster veri saysallatrmaya hazr hale getirilmitir.

ekil 3.9. Girilen pafta koordinat deerlerinin kontrol ve Rectify edilmesi Tm paftalar ayn ilemlere tabi tutularak sistemde tanmlanmtr. Sistemde tanmlanan paftalar ekil 3.10da olduu gibi koordinatlarna yerletirilmitir.

ekil 3.10. Koordinatlar tanmlanm imar paftasnn grnm

50

Bu ilemler sonucunda tm paftalar koordinatlarna oturtularak birlemeleri salanmtr. Birletirilmi paftalarn ekran grnts ekil 3.11de grlmektedir.

ekil 3.11. mar paftalarnn birletirilmi ekran grnts Saysallatrmaya hazr hale gelen paftalarn saysallatrlabilmesi iin ArcCatalog ortamnda katmanlarn oluturulmas ve znitelik bilgilerinin eklenebilmesi iin grafik verilere bal alanlarn (Field) almas gerekmitir. ekil 3.12 ve 3.13de srasyla gerekli olan dosyalarn almas ve alan bu dosyalarda veri taban tablolarnn balanlmtr. oluturulmas gsterilmektedir. Katmanlar ve veri tablolar oluturulduktan sonra tm katmanlar grntlenerek saysallatrma ilemine

ekil 3.12. ArcCatalog ortamnda gerekli dosyalarn oluturulmas

51

ekil 3.13. ArcCatalogda grafik verilere bal alanlarn almas ve tanmlanmas ArcView KBS yazlm kullanlarak Editor ToolBar mensnde yer alan aralar vastasyla raster veri formatnda bulunan imar plan ve hlihazr haritalar zerinde imar adalar, parseller, binalar ve dier katmanlar teker teker saysallatrlmtr. Saysallatrma ilemlerinin yapld ara ubuklar ekil 3.14de grlmektedir.

ekil 3.14. Saysallatrma ilemlerinin yapld ara ubuklar (Editr ToolBar)

52

ekil 3.15 ve 3.16da imar plan zerinde grlen bir yapnn saysallatrma ileminden nceki ve sonraki ekran grnts grlmektedir.

ekil 3.15. Saysallatrlacak Olan mar Adalar ve Binalar

ekil 3.16. ArcViewde saysallatrlm bina grnm

53

Saysallatrma srecinde tm katmanlar iin ayr ayr olmak zere birer dosya almtr. ekil 3.17 imar adalarnn imar plan zerinde saysallatrlmasn gstermektedir.

ekil 3.17. ArcViewde imar plan zerinde saysallatrlm imar adalar Grafik verilerden, belediyenin elinde bulunan imar planlar, retilmesi ve gncel tutulmas ynnden en sorunsuz veri grubudur. 3.2.2.3.1.2. Hlihazr Haritalarn Saysallatrlmas Hlihazr haritalar, kentin ya da kasabann bugnk durumunu, gsteren ve imar plannn zerine izilen haritadr (Kele, 1997). ekil 3.18de Atabey Belediyesine ait hlihazr haritada da grld zere alma alanna ilikin resmi ve zel btn yaplar, yollar, snr ve tesisleri, tm doal zellikleri, ta, tula ve maden ocaklar, nirengi noktalar, bitki rts, nemli blgelerin adlar vb. bilgiler bulunmaktadr.

54

ekil 3.18. ArcViewde Atabey belediyesine ait 20l3C numaral hlihazr harita paftasnn grnm Atabey Belediyesinden temin edilen 1/1000 lekli hlihazr haritalar, paftalar baznda imar planlarnn saysallatrlmasnda anlatlan hususlara uygun olarak saysallatrlm, ekil 3.19da grld gibi imar plan ve hlihazr haritalar st ste aktrlmtr.

ekil 3.19. mar plan ve hlihazr haritalarn st ste aktrlmas

55

ekil 3.20 ve ekil 3.21de hlihazr haritalar zerindeki bina ve dier elerin saysallatrlmas ve znitelik bilgilerinin girilmesi grlmektedir.

ekil 3.20. Binalar katmannn hlihazr harita zerinde saysallatrlmas

ekil 3.21. Saysallatrlm ada, parsel ve binalarn ekran grnts.

56

3.2.2.3.1.3. Su ebekesine Ait Haritalarn Saysallatrlmas Atabey Belediyesinden temin edilen 1/1000 lekli Su ebekesini gsteren planlar, paftalar baznda imar planlarnn saysallatrlmasnda anlatlan hususlara uygun olarak saysallatrlarak sisteme ilave edilmitir.

ekil 3.22. Saysallatrlm su ebeke sistemi 3.2.2.3.1.4. A Hat ile lgili Verilerin Kent Bilgi Sistemine Aktarlmas ekil 3.23, temin edilen A hat verilerinin sisteme aktarlmasnda izlenen yolu gstermektedir. Atabey Belediyesine ait elektrik hatlarn gsteren krokiler NCZ formatnda temin edilmitir. NCZ format ArcView yazlmna uygun olmad iin bu verilerin NCZ formatndan Feature Class formatna evrilmesi gerekmitir. Bunu salamak amacyla NetCad yazlm kullanlarak veriler DWG formatna dntrlmtr. ArcView yazlm ile DWG formatnda bulunan veriler; izgi, alan, nokta olarak alm ve Feature Class formatna evrilerek sisteme aktarlmtr.

57

A hat Verilerinin NCZ Formatnda Temin Edilmesi

Verilerin NetCad Program Vastasyla DWG Formatnda Export Edilmesi

Verilerin ArcViewde izgi, Alan, Nokta Olarak Almas

Verilerin ArcViewde Feature Class Formatna Dntrlmesi

ekil 3.23. A hat verilerinin KBS ye aktarlmas 3.2.2.3.2. Szel Bilgilerin Kent Bilgi Sistemine Aktarlmas Sisteme aktarlacak olan szel bilgiler saysal halde temin edilmitir. KBSne aktarlacak szel veriler, Microsoft Excel programnda gerekli dzenlemeler yaplarak Microsoft Access programna aktarlmtr. Microsoft Accessteki veriler ODBC veri kaynaklarndan ArcView programna aktarlarak gerekli sorgulamalar yapmak iin hazr hale getirilmi ve oluturulan bu projede grafik olarak eitli sorgulamalar yaplabilecek hale gelmitir. ekil 3.24, szel verilerin sisteme aktarlmasnda izlenen yolu gstermektedir.

Microsoft Exel de Verilerin Dzenlenmesi

Microsoft Accesse Verilerin Aktarlmas

ODBC Veri Kaynaklarnn dan mdb Uzantl Olarak Dosyann Saklanmas

Mdb Uzantl Dosyann ArcView e Aktarlmas

ekil 3.24. Szel verilerin KBS ye aktarlmas Bu ksmda nemli olan nokta szel verilerle grafik verilerin ortak noktalarda ilikilendirilmesidir. ekil 3.25de ArcViewe aktarlan szel verilerin ekran grnts grlmektedir.

58

ekil 3.25. Szel verilerin Mdb uzantl olarak ArcViewe aktarlmas 3.2.2.4. ArcMapde Verilerin ncelenmesi ArcGIS Desktop yazlmlarnn (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) ierisinde btnleik olarak gelen ArcMap uygulamas, GIS verileri ile ilgili haritalama (Mapping), gnleme (Editing), sorgulama (Querying), Analiz (Analyzing), grafikleme (Charting), Raporlama (Reporting) fonksiyonlarn yerine getirir. ekil 3.26 ve 3.27 ArcMapin genel grnmn ve menlerini gstermektedir.

ekil 3.26. ArcMap genel grnm

59

ekil 3.27. ArcMap genel grnm ve menleri ArcMaple mevcut grafik ve szel verilerin grntlenmesi, veri gnleme, sorgulama ve analiz, grafikleme ve raporlama aralar ile yksek kalitede kartorafik retim fonksiyonlar bulunmaktadr (Anonim, 2004). ArcMaple Atabey Belediyesi iin hazrlanan, veri tabannda bulunan katmanlar birlikte alarak, haritalama, gnleme, sorgulama, analiz, raporlama ve grafikleme ilemleri yaplabilir.

60

ekil 3.28. Atabey lesinin ArcViewde genel grnm ArcMaple her trl renklendirme ve sembol atama ilemleri yaplarak veriler salkl bir ekilde incelenebilmektedir. ekil 3.29da binalar katmannn renklendirilmesi grlmektedir.

ekil 3.29. Renklendirme ve sembol atama ilemleri

61

4. ARATIRMA BULGULARI 4.1. Koordinatlandrma Kat ortamnda bulunan harita ve koordinatl izimlerin, taranarak bilgisayar ortamna aktarlmasnn ardndan, dnyada kabul gren projeksiyon sistemlerinden biri kullanlarak ve harita zerinde yeterli sayda noktann koordinatlar bilgisayara girilerek, haritalarn koordinat dzlemine oturtulmasna koordinatlandrma ad verilir. Koordinatlandrma ileminin yaplmasyla, dnyann herhangi bir yerinde, dnyann herhangi bir yerini tanmlamak mmkn hale gelir. Uygulamas yaplan rnek almada koordinatlandrma ilemi yaplrken UTM (niversal Transverse Mercator) projeksiyon sistemi kullanlmtr. Koordinatlandrma ileminin yaplabilmesi iin ncelikle koordinatlar tanmlanacak olan harita paftalar taraycda taranarak tif formatnda resim dosyalar haline getirilir. Taraycda taratlan (tif) uzantl harita paftalarnn ke koordinatlar hassas bir biimde girilerek, UTM koordinat sisteminde (dre) dosyas haline getirilir (Ylmaz, 2005).

62

ekil 4.1. Koordinatlar tanmlanm imar paftas rnei

ekil 4.2. Koordinatlar tanmlanm halihazr harita paftalar

ekil 4.3. Koordinatlar tanmlanm su ebekesi paftalar Harita paftalarnn ke noktalarnn koordinatlar doru bir biimde girilip, kontrol edildikten sonra dnm ilemi yaplan raster veri saklanr. Bu ilemler sonunda harita paftalar koordinat sistemine oturtulmu ve saysallatrmaya hazr hale

63

getirilmi olur. almada blgeye ait 14 adet imar plan paftas, 14 adet hlihazr harita paftas, 9 adet su ebeke hattn gsteren pafta koordinatlandrlarak sisteme aktarlmtr. 4.2. Saysal Haritalarn retilmesi KBS oluturma srecinde kullanlacak olan imar planlar, hlihazr haritalar, elektrik hatt, yol planlar ve su ebekesine ait raster halindeki elemanlarn, nokta ve izgiler kullanlarak vektr haline getirilmesi gerekmektedir. Yaplan bu ilemlerin tmne saysallatrma ad verilmektedir. Gerekletirilen bu alma ile Atabey belediyesine ait imar planlar, hlihazr haritalar, su ebekesi ve elektrik hatlarn gsteren planlar saysallatrlarak katmanlar halinde saklanmtr. Her eleman iin gerekli durumlarda deitirilebilecek katmanlar oluturulmutur (imar adalar, parsel, elektrik hatt, elektrik direkleri, trafolar, yol hatt, su ebekesi hatt, vb.). Bu ekilde saysal haritalar retilmitir.

ekil 4.4. Saysallatrma ilemleri sonunda imar adalar

64

ekil 4.5. Saysallatrma ilemleri sonunda yol hatt

ekil 4.6. Saysallatrma ilemleri sonunda elektrik hatt

65

ekil 4.7. Saysallatrma ilemleri sonunda elektrik direkleri

ekil 4.8. Saysallatrma ilemleri sonunda su ebekesi

66

ekil 4.9. Saysallatrma ilemleri sonunda binalar 4.3.Verilerin ilikilendirilmesi Gerekletirilen alma ile blgeye ait grafik ve szel veriler bilgisayar ortamna aktarlm ve ilikilendirilmitir. Bu sayede blgenin ynetilmesi ve ileriye dnk planlama faaliyetlerinde byk kolaylklar salanmtr. Bu sistem kentin tm bilgilerini muhafaza etmekte ve istenildiinde bilgiye hzl, kolay ve ekonomik olarak erimeyi salamaktadr. KBS vastasyla grafik ve szel bilgiler arasnda iliki kurulabilmektedir. Bylelikle szel bilgiler ile grafik bilgilerin elemeleri ekran zerinde kolaylkla grlebilmektedir. zellikle binlerce enin bulunduu byk lekli KBS projelerinde bilgiye hzl ulam, zaman ve ekonomik bakmdan byk getiriler salamaktadr. Kurulan KBS sayesinde her trl planlama, mhendislik ve teknik konularda gncel bilgiye hzl ve kolay ulalarak zm yollar retilebilmektedir.

67

4.4. Grafik ve Szel Bilgilerle Gerekletirilen Sorgulama ve Analizler almadaki pilot projede imar parsellerine ait imar pafta, ada, parsel numaras ve yaplama artlarna ait bilgilere ulalabilmektedir. rnein bir bina yaplmak istenildiinde ka kat imar verildiini, hangi alanlarn ne amala kullanlacan sorgulamak ve renmek mmkndr. Projede yapsal dokunun belirlenebilmesi amacyla halihazr haritalarda bulunan yaplar saysallatrlarak bir dosya halinde binalar katman olarak almaya entegre edilmitir. Binalar katman znitelik tablosuna mahalle ad, cadde-sokak ad, kap numaras, kat adedi bilgileri girilmitir. znitelik bilgilerinin sisteme aktarlmas ve grafik verilerle eletirilmesi srasnda ArcView yazlmnn otomatik fonksiyonlarndan faydalanld gibi kimi zaman bilgiler sisteme elle aktarlmtr. Bahsedilen ArcView yazlmnn otomatik fonksiyonlar Joins ve Relates fonksiyonlardr. Join, vektr verilere bal tablolar veya birbirlerinden bamsz veri tabanlarnn fiziksel olarak ortak bir tabloda birletirilmeleridir. Birbirlerinden bamsz farkl tablolarn birbirleri ile fiziksel olarak birletirilebilmesi iin, ortak alanlarn ve bu ortak alanlarda birbirleri ile eleecek olan saysal veya karakter deerlere sahip olmaldr. Bu kapsamda, Join iin sadece, bire bir ve oktan bire ilikilerden sz edebiliriz. Relate fonksiyonu ise, vektr verilere bal tablolar veya birbirlerinden bamsz tablolar arasnda bir link kurulmasdr (Joinde oldugu gibi fiziksel bir balant sz konusu deildir). Bu linkin kurulabilmesi iin, birbirlerinden bamsz farkl tablolarn ortak alanlarnn ve bu ortak alanlarda birbirleri ile eleecek olan saysal veya karakter deerlerin olmas gereklidir. Ralatede ekil 4.10da grld gibi tablolar aras; birebir, bire ok, oka bir ve oka ok ilikiler vardr.

68

ekil 4.10. Relate fonksiyonu Bina bilgilerinin sorgulanmasnda Atabey Belediyesinden alnan D..E. iin hazrlanm 2000 ylna ait binalar cetvelinden faydalanlmtr. Binalar cetveli form nfus 1 tablolar Microsoft Excel 2000 XLS formatnda hazrlanmtr. Ek-2de grld gibi binalar cetvelinin ierisinde binann d kap numaras, buna bal i kap numaralar, nitelii, konut ierisinde ikamet eden kii says, iyeri ve iyeri alan says, binann baka cadde-sokaa alan kaps varsa bu cadde-sokak ad ve kap numaras gibi bilgileri ihtiva etmektedir. almas yaplan pilot projede temin edilen saysal ve szel bilgiler KBS ye aktarlm, sorgulama ve analiz yapmaya hazr hale getirilmilerdir. Yaplan baz sorgulama ve analizler aada sunulmutur. 4.4.1. Binalarla lgili Sorgulamalar Binalara ynelik sorgulamalar, kaak binalarn tespiti iin yararl olacaktr. Yaplabilecek sorgulamalardan bazlar unlardr: 1. nemli binalarn sorgulanmas, rnein devlet kurumlarnn sorgulanmas 2. Kat adedine gre sorgulamalar, rnein kat adedi 4 ve daha ok olan binalar 3. Daire adedine gre sorgulamalar, rnein 5den fazla daire ieren bina says Kurulan sistemde baz nemli yaplar sorgulanmtr. ekil 4.11de Emniyet Mdrl sorgulanmtr. Sorgulama sonucunda bulunan yap krmz ereve iine alnmtr.

69

ekil 4.11. Emniyet Mdrlnn sorgulanmas ekil 4.12 de Ktphane sorgulanmtr. Sorgulama sonucu bulunan ktphane binas krmz ereve ierisine alnm olarak grlmektedir.

ekil 4.12. Ktphanenin sorgulanmas

70

ekil 4.13de Hkmet kona sorgulanmtr. Sorgulama sonucu bulunan hkmet kona siyah ereve iine alnmtr.

ekil 4.13. Hkmet konann sorgulanmas ekil 4.14de 4 katl binalar sorgulanmtr. Sorgulama sonucu bulunan binalar krmz ereve ierisinde grlmektedir.

ekil 4.14. 4 katl binalarn sorgulanmas

71

ekil 4.15de ayn sokaktan kap numaras alan binalar sorgulanmtr. Sonu ekilde grlmektedir. Bulunan binalar siyah ereve iine alnmtr.

ekil 4.15. Ayn sokaktan kap numaras alan binalarn sorgulanmas 4.4.2. marla lgili Sorgulamalar mar planlarnn saysal halde KBS veri tabanna aktarlmas ile kentin geliiminde, planlanmasnda gvenilir bilgiye hzl ve ekonomik bir biimde ulalarak salkl almalar yaplabilecektir. marla ilgili sorgulamalar ierisinde, imar planlar ile belirlenmi yaplama artlar ve arazi kullanm alannda sorgulamalar yaplabilmektedir. ekil 4.16da iki kata kadar yaplama izni verilmi imar adalar siyah ereve ierisinde grlmektedir.

72

ekil 4.16. ki kat yaplama izini verilmi imar adalar ekil 4.17de imar plannda park olarak ayrlan blgeler sorgulanmtr. Sorgulama sonucu bulunan blgeler krmz ereve ierisinde gsterilmektedir.

ekil 4.17. Park olarak ayrlan blgelerin sorgulanmas

73

4.4.3. Yol Bilgilerinin Sorgulanmas Oluturulan sistemde yol ile ilgili sorgulamalar yaplabilmektedir. ekil 4.18de ift eritli yollar sorgulanmtr. Sorgulama sonucunda bulunan yollar siyah renkte grlmektedir.

ekil 4.18. ift eritli yollarn sorgulanmas 4.4.4. Su ebeke Bilgilerinin Sorgulanmas Oluturulan sistem ierisinde su ebeke ana ait bilgiler sorgulanabilmektedir. Su ebeke plannda, konumu bilinen bir yerde problem olumas halinde, blgede bulunan ebeke elemanlarna ait bilgilere hzl bir ekilde ulalarak problemin hzl ve ekonomik olarak zlmesi salanacaktr. Yerel ynetimin ebeke sistemini revize etmesi veya bakm onarmn yapmas halinde btn sistemi taramas gerekecektir. Bu durumda ise su ebekesine ait binlerce elemann zeliklerinin bilinmesi gerekecektir. Dolaysyla bilgi sisteminin oluturulmamas halinde ok fazla i gc ve zaman kayb oluacaktr. KBS ierisine su ebeke sistemine ait grafik ve szel verilerin entegre edilmesi ile u ebekesine ait tm bilgilere hzl

74

eriim salanarak planlama ve bakm-onarm almalarnda byk kolaylklar salanacaktr.

ekil 4.19. Uzunluklar 50 myi geen su borularnn sorgulanmas

ekil 4.20. Su hattnn konuma bal olarak sorgulanmas

75

4.4.5. A Hat Bilgilerinin Sorgulanmas A hat bilgileri kapsamnda elektrik hatlar, elektrik direkleri ve trafolar sorgulanabilmektedir. ekil 4.21, konuma bal olarak trafolarn sorgulanmasn gstermektedir. Sorgulama sonucu bulunan trafo yeil renkte grlmektedir.

ekil 4.21. Trafolarn sorgulanmas 4.4.6. Adres ve Malik Bilgilerinin Sorgulanmas Kat mlkiyeti, malik ad, soyad verilerek ya da dier tablolar zerinden yaplacak sorgulamalarla elde edilebilir. ekil 4.22de gerekletirilmi bir adres sorgulamas grlmektedir. Sorgulama sonucunda bulunan yap siyah ereve ierisinde grlmektedir.

76

ekil 4.22. Adres sorgulamas 4.4.7. Daire Bilgilerinin Sorgulanmas Aile ve daire bilgileri ile ilgili sorgulamalar, mevcut sosyo-ekonomik yapnn belirlenmesi iin kullanlabilir. ekil 4.23, konutlarda yaayan insan saysna gre nfus younluunu gstermektedir. ekil 4.24de yaplan sorgulama sonucunda alnan sonu, grafik olarak gsterilmektedir. Oluturulan sisteme sosyo-ekonomik bilgiler aktarlabildii taktirde, insanlarn ortalama gelir seviyesi nedir?, sosyal gvencesi varmdr?, Oturduu ev kendisinin midir, kiramdr? gibi sorularn cevaplarna rahatlkla ksa sre ierisinde ulalabilir.

77

ekil 4.23. Konutlarda yaayan mevcut insan saysnn sorgulanmas

ekil 4.24. Konutlarda yaayan mevcut insan saysnn grafiklerle gsterilme

78

4.4.8. Buffer Analizi Buffer analizi, zellikler evresinde verilen mesafe kadar tampon blgeler oluturmak iin kullanlr. Oluturulan kapsam her zaman iin poligon zellie sahiptir. ekil 4.25de Atabey askerlik ubesi evresinde Buffer analizi ile oluturulan 500 metre apnda gvenlik tamponu grlmektedir.

ekil 4.25. Buffer analizi 4.4.9. Analizlerde nc Boyutun Kullanlmas ArcView 9.0 yazlmnn 3D Analyst modl kullanlarak boyutlu yzey oluturma, canlandrma ve analizler yaplabilir (Anonim, 2002). ArcView yazlmnn TIN modl kullanlarak, bina kat saylarna gre boyutlu grntler elde edilmitir. Bu grntler ekil 4.26da grlmektedir.

79

ekil 4.26. Bina kat saysna gre oluturulmu boyutlu grnt

80

5. SONU VE NERLER Bu almada Isparta ili, Atabey lesine ait grafik ve grafik olmayan veriler kullanlarak bir veri taban oluturulmutur. ArcView 9.0 CBS yazlm kullanlarak kiisel bilgisayarda KBS uygulamas gerekletirilmitir. Sistemde eitli sorgulama ve analizler yaplmtr. Gerekletirilen bu alma ile verilerin toplanmas, ilenmesi, deerlendirilmesi ve analizinin bilgisayar teknolojisi ile birletirildiinde salayabilecei avantajlar rnek uygulama baznda gsterilmeye allmtr. Gerekletirilen bu tez almasndan anlalmtr ki, istenilen sonularn alnabilmesi iin KBSnin tasarm ve kurulu aamasnda mutlaka harita, sistem ve yazlm mhendislerinin yannda konuyla ilgili dier branlardan uzman personelle ortak bir alma yrtlmelidir. Uygulamas gerekletirilen bu sistemde, bu sistemi kullanacak olan kiilerin, bilgisayar kullanmnn yan sra, KBS ve yazlmlar hakknda bilgi sahibi olduu varsaylmtr. Oysaki Trkiye artlarnda bunu beklemek pek de gereki olmayacaktr. Bu nedenlerden tr KBS kurmak ve kullanmak isteyen kurum ve kurulular personel eitimine nem vermelidirler. yi tasarlanm ve dnlm bir KBSnin etkin kullanm ile tm uygulama alanlarndaki kullanclara salayabilecei ortak faydalar genel olarak u ekilde sralamak mmkn olacaktr: 1. 2. Her trl hizmet, planlama ve mhendislik almalarnda bilgiye hzl Bilginin ne denli nem olduun bildiimiz bilgi anda bilginin elde

eriimin salanmas, sorgulama ve analizlerin yaplabilmesi, edilmesi, bir araya getirilmesi, deerlendirilmesi ve paylamnda byk kolaylklar salanmas, 3. 4. 5. Bilgilerin srekli olarak gncellenmesi dolaysyla, bilgi karmaas ve Zaman tasarrufundan kaynaklanan maliyet kazanc, Hizmetlerin hzlanmas, hizmet kalitesinin ykselmesi ve almalarda tutarszlnn nlenmesi,

salanan verimin artrlmas.

81

Sonu olarak, yakn gelecekte KBS, tm kamu ve zel sektr kurulularnn, kent ve kentliye ynelik planlama ilerinde ve tm ehircilik hizmetlerinin verilmesinde yararlanabilecekleri bir sistem olmaya adaydr. Tm bu bilgiler nda, lkemizde KBSnin salad tm imknlardan olabildiince faydanlmaldr.

82

6. KAYNAKLAR Acar, E., 2002. Corafi Bilgi Sistemlerinin Aratrlmas ve Gereklenmesi. Ankara niversitesi. Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 53s, Ankara. Akpnar, B., yiolu, H., Karata, ., Takran, Y., 2003. Kent Bilgi Sistemlerinde Konumsal Altlklarn Ayn Koordinat Sistemlerinde Konumlandrlmas Sorunu:Bolu Belediyesi Uygulama rnei, TUJK Corafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Alar altay, 5. Oturum. 139-145, Konya. ArcNews, 2004. ESR nternational User Conference Issue Vol.26, No:2, pp 6-8. Batuk,1995. F.G., mar Faaliyetlerine Ynelik Kent Bilgi Sistemi Tasarm ve Uygulamas. YT, Y. Lisans Tezi, stanbul. Baz, ., 1999. Yerel Ynetimler in Kent Bilgi Sistemi Tasarm, Yerel Ynetimlerde Kent Bili Sistemi Uygulamalar Sempozyumu, Trabzon. Burrough, P. A., 1986. Principles of Geographic Information Systems for Land Resources Assessment. Oxford: Clarendon. Cmert, ., Bostanc, T., H., 1999. Kentsel Gelitirme Projeleri in Corafi Bilgi Sistemlerinin nemi Trabzon Zanos Dere Havzas rnei. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyumu, 273-287, KT, Trabzon. Erdi, A., Durduran, S., zkan, G., 2004. Trkiyede Corafi Bilgi Sistemi almalarnda Kurumsal Politikalar ve Bir neri. 3. Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, 43-45, F.., stanbul. Ermiolu, R., 2002. Emlak ve evre Temizlik Vergi Gelirlerinin KBS le Takibinin Yaplmasna Ynelik Proje Tasarm ve Uygulamas. Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Mhendislik ve Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 111s, Gebze.

83

Foody, G, and Curran P., 1994. Environmental Remote Sensing from Regional to Global Scales. John Wiley & Sons Ltd. Gentrk, C., 2002. Belediyelerde kent Bilgi Sisteminin Yeri ve nemi. C.. Sosyal Bilimler Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 89s, Sivas. Geymen, A., elik, K., 2001. kent Bilgi Sistemlerine Geite Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri. 14-27, F.., stanbul. Goodchild, M. F., Bradley, O. P. and Steyaert, L.T., . 1993. Environmental Modeling with GIS. Oxford University Press. Gker, ., 2000. Belediyelerde Kent Bilgi Sistemi ve Olabilirlik Etd. YT. Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 47s, stanbul. Grpnar, S., 2001. Neden Kent Bilgi Sistemi?, Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri. 1-7, F.., stanbul. Kara, . R., 2001. Corafi Bilgi Sistemlerine Ynelik nternet Uygulamalar ve Yazlm Gelitirme. Gebze Yksek Teknoloji Enstits. Mhendislik ve Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 64s, Gebze. Kele, R., 1997. Kentleme Politikas. mge Yaynlar. 523s, stanbul. Koldemir, N., 2002. Corafi Bilgi Sistemlerinde Veri Yaplar ve Bunlarn Karlatrlmas. anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 116s, anakkale. Kktrk, E., 2003. Corafi Bilgi Sistemi (CBS) Ne Deildir?, TUJK Bilimsel Toplants, 2. Oturum (Corafi Bilgi Sistemleri) Corafi Bilgi Sistemleri ve Jeodezik Alar altay. 55-68, Konya. Krolu, F., 2002. Kent Bilgi Sistemi Oluturulmas zerine Bir Aratrma. G.. Sosyal Bilimler Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 145s, Ankara.

84

Maguire, D. J., Goodchild, M, and Rhind, D.W., 1991. Geographic Information Systems: Principles and Applications. Longman/Wiley, Matarac, O., Yomralolu, T., 1999. Tapu-Kadastro Bilgilerinin Sistemi Uygulamalar Sempozyumu. 143-155, KT, Trabzon. ztrk, M., 1998. Kent Bilgi Sistemi inde Belediye Gelirlerinin Sorgulanmas Olanaklarnn Aratrlmas. YT. Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 83s, stanbul. Palancolu, 1996. Aydn Kent Bilgi Sistemi Pilot Proje Tasarm ve Uygulamas, YT Yksek Lisans Tezi, 106 s. stanbul. St, S., 2001. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi ve nternete Aktarlmas. Gebze Yksek Teknoloji Enstits. Mhendislik ve Fen Bilimleri Enstits, Y.Lisans Tezi (yaynlanmam), 76s, Gebze. ahin, N., iman, A., 1999. Tapu ve Kadastro Genel Mdrl in Bilgi Sistemi, Bilgi Sistemleri in mi Tapu ve Kadastro?. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyumu, 21-28, KT, Trabzon. Tecim, V., Tarhan, ., 1999. Trkiyede deal Kent Bilgi Sistemi Oluturma Kstaslar ve Yaplmakta Olan almalarn Deerlendirilmesi. 3. Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri. 108-109, F.., stanbul. Ucuzal, L., 1999. Corafi Bilgi Sistemleri; Merkezi ve Mahalli darelerde Bilgi Sistemleri Trabzon. Ylmaz, A., 2005. mesuyu ve Kanalizasyon Bilgi sistemi.SD Fen Bilimleri Enstits, Y. Lisans Tezi (yaynlanmam), 57s, Isparta. Yomralolu, T., elik, K., 1994. GIS. 1. Ulusal Corafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu. 21-32, KT. Trabzon. ve Uygulama Gelitirme zerine Bir Tartma. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyumu. 6575, KT, Kent Bilgi

Sistemine Entegrasyonu: ArcView rnei. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi

85

Yomralolu, T., 1999. Kent Bilgisi ve Organizasyonu. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyumu. 122-131, KT, Trabzon. Yomralolu, T., elik, K., 1999. Konumsal Bilgi Sistemi in Yerel Ynetimlerde Re-Organizasyon htiyalar. Yerel Ynetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamalar Sempozyumu. 193-211, KT, Trabzon. Yomralolu, T., 2000. Corafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar. Karadeniz Teknik niversitesi Yaynlar. 500s, Trabzon.

86

EKLER

87

Ek-1. Atabey Belediyesi Ynetim emas

ATABEY BELEDYE BAKANLII YNETM EMASI

MECLS

BAKAN

ENCMEN

ZABITA AMRL

BAKAN YRD.

ZEL KALEM

FEN L. MD.

YAZI L. MD.

HESAP L. MD.

MAKNA KMAL ve BAKIM MD.

TEMZLK L. MD.

L AYAR

TFAYE MD.

SU LETME MD.

88

Ek-2. DE Binalar Cetveli (2000)

89

ZGEM

Ad Soyad : Nihat MOROVA Doum Yeri : Ankara Doum Yl : 1980 Medeni Hali : Bekar Eitim ve Akademik Durumu: Lise Lisans : 1994 1998 Ankara Yenimahalle Anadolu Teknik Lisesi Elektronik : 1999 2003 Sleyman Demirel niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Yap Eitimi Blm Yabanc Dil : ngilizce Deneyimi: 2006-: Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Aratrma Grevlisi