UYARI !!!

Ergun zbudun Trk Anayasa Hukuku , Erdoan Tezi Anayasa Hukuku ve eitli Ders Notlarnn bir zetidir . Hibir surette ticari bir ama iin kullanlamaz , kopyalanamaz , mutad amacnn dnda kullanlamaz . Bu ders notlarn ESAS KTAPLAR LE BRLKTE sadece snav ncesi bir tekrar mahiyetinde kullanmn nerilir!!!

Anayasa Hukuku Hukuk:Toplum hayatn dzenleyen kurallar btn (ihlal durumunda devlet otoritesi tarafndan yaptrm uygulanr) Anayasa:Devlet faaliyetlerini dzenleyen yasa metni.Devletin oluum biimini dzenler.Hem devleti hem bireyi kapsar.Devletle birey ilikilerini hukuk kurallarna bal olarak dzenler Pozitif Hukuk: Yrrlkteki Hukuk kurallar Anayasa stnl Kural:Dier hukuk kurallarnn anayasa metnine uygun olmas kuraldr. (1982 anayasas 11.mad.)Anayasa mahkemeleri bunu denetler. Anayasal Ynetim:Fransz ihtilalinde ortaya kmaya balad. Mutlak Monari:Bir kiinin devlet otoritesi olmas.Tm kuvvetlerin tek elde olmas.(eski dnceye gre kral tanrnn temsilcisi bu yzden yetkiler snrsz.Teba bu yetkilere uymak zorunda olan kraln ynetimi altndaki halk.) 18.yy. Anayasaclk hareketleri:Amerikada ngiliz kolonileri anayasal ynetimlerin temelini att.lk Virginia sonra da dier koloniler bamszlk bildirgelerini yaynladlar.O zamanlar Hukuk ta franszcann daha etkili olmas sebebiyle Fransz ihtilalinin etkileri daha geni ve daha hzl gstermi oldu. Meruti Monari:Devlet yetkileri anayasaca dzenli.Parlamentoda da aristokratlar yer alyordu. Osmanl-Trk Anayasaclk hareketleri: 1839 Tanzimat Ferman ile batya benzer bir takm gelimeler oldu. -Tanzimat Ferman:Kiinin haklarn dzenleyen bir metindir ama anayasa deildir nk tek tarafl balayc bir metindir.Ama Osmanlnn batnn gelimesini yakalayabilmek. -1854 Islahat Ferman:Anayasa deil yaptrm uygulayabilecek bir mekanizma mevcut deil.erii her Osmanl vatandann haklarn belirtmek (vergi,askerlik memurluk din rk ayrm olmadan) -1876 Kanun-i Esasi:Anayasa metnidir.Anayasa hareketlilikleri neticesinde olmu olup ayn derecede deildir. -Denetleme Mekanizmas: Meclisi Umumi: Mebus:Seimlerle olurdu bu hak erkeklere tannd Ayan:Padiah tarafndan seilenler.

Padiahn yasama yetkilerini snrlayamyor.En son yetki yine padiahta.Kanun-i Esasiye gre kanun tasars iin kanun tasars iin padiaha danlr.zin verirse bu iki meclis grr ve padiahn onay iin tekrar padiaha gider.Onay yetkisini kullanmazsa yasama sreci tamamlanmadan sona ermi olur. 1909 da kanun tasars iin padiaha sorulmas kaldrld.Padiah sz konusu yasay onaylamazsa yasa tasars meclise tekrar geri dnecek ve eer 2/3 ounluk salanrsa tasar padiaha tekrar gider ve onay zorunludur.Ayrca bu ylda padiahn parlamentoyu fesih yetkisine snr getirildi.Meclis feshinden en ge 3 ay iinde seimlerin yaplmas mecburidir. 1921 Tekilat- Esasiye Kanunu: (Devletin temel dzeni hakkndaki kanun) Yrrle koyan 1920 de kurulan TBMM.1921de meclis bu metni yrrle koymutur.Teknik anlamda anayasa deil.Sadece devletin temel idaresi hakknda maddeler ierir. ** 1.Madde:Egemenlik kaytsz artsz Trk milletinindir.(geleneksel ynetim biiminden rasyonele geitir) Devrimci bir ilke.Padiah ve saltanat yok sayar. Klasik Literatre gre Hkmet Sistemlerinin Tasnifi: -Devlet Yetkilerinin hangi makamlarda olduu -Farkl organlarn karlkl olarak birbiri zerinde sahip olduu yetkiye gre Kuvvetler Birlii:Yasma ve yrtmenin ayn organn elinde olduu sistem -Yasama ve yrtme organlar yrtme organnda olan sistemler(monari,diktatrlk) -Yasama ve yrtme yasama organnda olabilir.(meclis hkmeti sistemi) 1921 anayasas 8.maddesine gre TBMM icra vekillerini(bakanlar kurulu) seme ve grevine son verme yetkisine sahiptir.Fakat bakanlar kurulu meclisi feshedemez.Ayn anayasada bir devlet bakanl messesi yoktur.Bu sistem svire de halen geerlidir. Kuvvetler Ayrl: Yasama ve yrtme organlar ayrdr.Bu sistem 2ye ayrlr -Bakanlk :Yasama ve yrtme sert ve kesin olarak ayr. -Parlamenter: Yasama ve yrtme yumuak ve esnek olarak birbirinden ayr. Bakanlk Sistemi:Yasama yetkisi kongre denilen organdadr.Yrtme yetkisi ise bakana aittir.Bakan, yasama organ kongreyi feshedemez ayn ekilde kongrede bakan feshedemez.Sadece bakann ar bir su ilemesiyle bakan feshedilebilir(impeechment) Bakan halk tarafndan seilir(oylama ile yada dolayl olarak halkn seiciler kurulunu semesi ve bu kurulun da bakan semesi gibi).Ayn zamanda halk kongre yelerini de seer ve bu kiiler de yasama yetkisini kullanrlar. *Organlarn kesin ve sert biiminde ayr olduklarnn belirtileri: -Bakan ve kongre ayr ayr seiliyor -Karlkl fesih yetkileri yok.

Bakan bir takm yardmclar kullanr.Fakat parlamentodakilerden farkl.Bakan mutlak yrtme yetkisine sahip.Ayrca bu yardmc kiiler yrtme yetkisinde bakanla eit statde deiller.Sadece danman pozisyonundalar.Bu sistemde yrtme monist bir karakterde.Bakan iin gven oyu sz konusu deildir.Kongrenin belirledii sre zarfnda yrtme yetkisini kullanr. Parlamenter Sistem(Kuvvet Ayrl): Yasma yrtme farkl organda.Yrtme yetkisi devlet bakan ve bakanlar kurulunda.Yasama yetkisi ise meclis (parlamentoda).Yasma organ halk tarafndan seilir.Bu organda salt ounlua sahip olan bakanlar kurulunu da oluturmaya yetkili olur.Bu sistemde yrtme dalist bir karakterdedir.Yasma ve yrtme karlkl olarak hukuki haklara sahiptir. ounluk alan parti bakan bakanlar kurulu listesini devlet bakanna sunar onay alrsa parlamentodan gvenoyu almas gerekir.Alamazsa hukuki varl sona erir.Eer seimlerde ounluk salanmazsa koalisyon hkmeti kurulabilir. Hkmet faaliyetleri srasnca bu gvenoyunu korumas gerekir.Eer kaybederse gensoru mekanizmas ile hkmetin hukuki varl sona erdirilebilir.Buna ek olarak bu mekanizma tek bir bakan ya da milletvekiline de verilebilir.Bu yasama organnn yrtme organn durdurabilecek bir mekanizmadr.Klasik parlamenter sistemlerde bakann meclisi fesih yetkisi vardr fakat snrsz deildir belirli kurallar vardr.1961 anayasas 108.mad. ile 1982 116.mad. si cumhurbakanna meclis seimlerini yenileme yetkisi vermitir.Meclis seimlerinin yenilenmesinde hukuki varlk sona ermez yeni genel seimin yaplmas ve bunun yrrle girmesine kadar eski yasama organ grevini srdrr.Meclis feshinde ise yasama yetkileri o anda biter.1982 anayasas fesih yetkisi deil de seimlerin yenilenmesi yetkisini tanmtr sebebi ise lkenin meclissiz kalmamas. ounlua sahip hkmet anayasada ngrlen tarih ncesi bir tarihte erken seim kararna varabilir.Anayasaya gre meclisin grev sresi 5 yldr.Fakat bu sreden nce bu grev sona erebilir.Bu sre sabit bir sre deildir.Gensoru ile bu sre ksa olabilir.Erken seimin ise eitli sebepleri olabilir.Mevcut hkmet ileriyi dnerek kendine uygun bir zamanda erken seim yaptrabilir.82 den beri hep erken seim yapld.Ve hi meclis seimlerinin yenilenme yetkisi kullanlmad.Yrtme yetkisi devlet bakan ve bakanlar kurulu arasnda kullanlr.Parlamenter sistemlerde devlet bakannn yetkisi semboliktir.Bu sistemlerde bakanlar kurulu hukuki ve siyasi adan sorumludur. *Yetkiler ve sorumluluklarn birbirine paralel olmas gerekir* Kar mza:Cumhurbakanlar icrai alanlarda gerek yetkilere sahip deillerdir.Bakann eylemleri semboliklerdir.Bakanlar tek balarna yrtme yetkileri yoktur bunun iin bakanlar kurulu ve babakann imzas gerekir (counter signature) Yetkileri r:Bakanlar kurulunu toplantya armak Kanun imzalamak Yasama yl banda konuma yapmak Yar Bakanlk Sistemleri: (kuvvetler ayrl)Karma melez niteliktedir.Yrtme cumhurbakan ve bakanlar kuruluna ait,yasama ise parlamentoya aittir.Bakan halk tarafndan seilir.Bu bakanlar sembolik deil icrai yetkilerle donanmtr.Bu yetkileri bakanlar kurulu ile paylar.Halk iki ayr seimle bakan ve parlamentoyu seer.ki ayr seim olur.Parlamento genel seimleri sonucunda ounluktaki parti hkmeti kurar ounlukta deilse koalisyonla hkmeti kurabilir.Yasma ve yrtmenin yetkileri parlamenter sistemdeki gibidir.Ayn ekilde gvenoyu

vardr.Hkmet grevi sresince yine bu gvenoyunu korumak zorundadr.Cumhur bakannn meclisi fesih yetkisi vardr.Bu snrl deil bakan diledii zaman fesih yetkisini kullanabilir. 1923 de yaplan deiikliklerle rejimin ad cumhuriyet oldu.Cumhurbakanlnn ad kondu.Hkmetin oluum prosedr de deiti.CB. meclis yeleri arasndan babakan seer babakan da bakanlar kurulunu seer onaylanmasndan sonra yrrle girmi olur. 1924 Anayasas: 4.Madde: Egemenlik yetkisi Trk milleti adna TBMMye devirli. 5.Madde: Meclis Hkmeti sistemini uygular 7.Madde: Yasama organ stn yetkilere sahiptir.Yrtmeyi denetleyebilir. 6.Madde: Meclis yasa yetkilerini kendi kullanr. 7.Madde 1.Fkra Yrtme yetkisini Cb. Bakanlar kurulu tarafndan kullanr. 24-60 arasnda da meclis yrtme yetkisini kullanmaya teebbs etmedi. 39.Madde: Kar imza ilkesi (CB.nin kararlar,eylemleri i ve ilemleri babakan ve bakanlar kurulunca imzalanr. 44-46.Maddeler: Bugnk babakan ve bakan seimleri ve bakanlarn sorumluluklar (kolektif tm bakanlarn parlamentoya olan sorumluluklar bireysel sorumluluk ise her bakann kendi iine olan sorumluluu.) Baka bir zellik ise sert olmas ve anayasann stnlne nem veriyor olmasdr. (Anayasa hkmlerinin deitirilmesi veya kaldrlmas eer normal yasalardan ve adi kanunlardan daha zorsa bu anayasa serttir.) 82 anayasasna gre bir milletvekili tek bana kanun deiiklii tasars verebilir fakat anaysa deiiklii iin meclisin 1/3 !inin imza vermesi gerekir. 102.Madde: Anayasa deiiklik teklifi. -Tam ye saysnn te birinin imzas -Tam saynn 2/3 kabul oyu -1.Maddenin deimesi iin tasar bile verilemez. 103.Madde:Anayasa stnl ilkesine yer verir.Hibir kanun anayasaya aykr olamaz.Aykr bir hkm olursa anayasa mahkemesi tarafndan iptal olur. Bu anayasa adalamann olmas iin laikliin gerekli olduunu vurguluyordu.Laiklik ve adalama yolunda nemli admlarn bulunuyor olmasna ramen bu anayasada 2.maddede dinin slam olduu ifade edilmitir.Ayrca 26.maddeye gre meclis ahkam- eriyye nin temizi ile hkmldr.1961 anayasasnda bu hkmler kalkmtr. 1924 anayasas tm insan haklarna deil de klasik haklar denilen hkmlere yer vermitir.Sosyal haklar yoktu.Ayrca bu varolan klasik haklarn da nasl kullanlaca da ayrntsyla sz edilmemi sadece ad belli. Negatif stat haklar(klasik): Yaama,dileke Pozitif stat haklar (sosyal): Eitim,salk. 1924 anayasas z itibariyle ounluku (majoritarian) bir karakterde.

ounluku Demokrasi(majoritarian):Belli bir zaman dilimindeki hakim aritmetik anlamdaki ounluk mutlak ve snrszdr.Rousseau bunu varsaymlarla aklamtr.Bu gr Fransz Rousseaunundur.Ona gre genel irade (Bir toplumun tmnn iradesi) mutlak ve amazdr ayrca snrsz yetkilere sahiptir.Genel irade her zaman kamu iyiliine nem verir. 1924 anayasas bu sistemi benimsemitir.saysal ounluun iradesini snrlayacak herhangi bir mekanizma yoktur.Bu dzende aznlk haklarn savunacak hibir ey yok.Ayrca bu sistemde iktidar ve muhalefet arasndaki ilikileri dzenleyecek herhangi bir mekanizma da sz konusu deil.Bu anayasa sistemi eitli anti-demokratik hareketlere yol at iin 27 mays. 1960 ta darbeyle sona erdirildi.1924te bu sistemin kabul edilmesinin sebebi o zamanlar siyasal hayatn Fransz kamu hukukundan etkilenmi olmasyd.Ve bu Fransz hukuku Rousseaucudur bu sebeple Trkiyede bu sistemi benimser.O zamanlar rejim iin tek tehlikenin saltanat olduu dnlyordu.Milletin temsilcilerinin sorun olabilecei dnlmyordu.Ayrca bu sistem devrimlere daha elveriliydi.Bu sebeplerden dolay kabul edildi.1924 anayasasnn 102 maddesi bu anayasann sert olduunun belirtisidir.Ayrca anayasa stnl ilkesi de benimsenmitir. 1960 darbesiyle yeni bir dnem balamtr.Yasama ve yrtmenin nasl uygulanaca Milli Birlik Konseyinin yaynlad 1.nolu geici anayasa ile belirlenmitir.Buna gre yasama yetkisi MBKde.Yrtme yetkisi bakanlar kurulu eliyle kullanlacak.Bu bakanlar kurulunun tayin yetkisi MBK bakan Cemal Grsele ait.ayrca Cemal Grsel ayn zamanda MBK,bakomutan babakan,devlet bakan sfatlarna sahip. Prof. Dr. Sdk Sami Onar bakanlndaki stanbul Konseyine yeni bir anayasa oluturma yetkisi verildi.Fakat hazrladklar taslak youn tepkiler ald.nk milletin temsilcilerinin yetkileri olabildiine kstlanmt.(tepki mant :her anayasa bir ncekine tepki nitelii tar.) Kurucu Meclis yasama meclislerinden farkldr.Kurucu meclis bir lkede yeni bir anayasa dzeni yapmaya yetkili bir meclis ve hibir hukuk kural kurucu meclisi snrlayamaz.Bir lkenin anayasal dzenini batanbaa deitirme hakkna sahip olan meclistir.Yetkileri snrsz fakat istedii anayasal dzeni getiremez.Hukuksal yaptrm yoktur ama sosyolojik anlamda snrldr. Yeni anayasay oluturmak iin kurulan kurucu meclis iki meclisten oluur.1.si MBKden oluur dieri ise temsilciler meclisi (semen iradesiyle oluur)Mecliste o tarihte yer alan partilerin temsilcilerinden oluur.(CHP;CKMP).ki dereceli seime benzer bir seimle kuruldu. Ksa srede 61 anayasasn hazrlam ve 9 Temmuz 1961de halk tarafndan onaylanarak yrrle girmitir.Ve ardndan seimlerle ynetim sivillere terkedilmitir. 1961 Anayasasnn Temel Nitelikleri ounluku demokrasi anlayndan oulcu demokrasi anlayna geilmitir.Yasama yrtme ve yarg ayr ayr anayasaya bal.Yani anayasann stn olduu bir siyasi dzen ngrlyor.1924ten farkl olarak kuvvetler ayrl ilkesi benimsenmitir.18.yy. anayasa hareketlerinin kayna aydnlanma felsefesidir.Montesquieu bu sralar kuvveler ayrl teorisini yaratt.Tabi o zamanlar bu kuvvetler ayrl sistemi farkl idi.Bugnk siyasal parti yaps o zamanlar yoktu.Gnmz artlarnda kuvveler ayrl ilkesinin nemi yarg organnn bamsz olmasndandr.24 anayasasnda yasama yrtme TBMM elinde.Yasama kendinde yrtme CB ve bakanlar kurulu eliyle yaplyor.Yarg yetkisi bamsz mahkemelerin.Bamsz olarak geiyor fakat bunu uygulayacak mekanizmalar bu anayasada yok 61 anayasasyla tm bunlar dzenlendi. 1961 anayasas kuvvetler ayrl ilkesini yerletirdi ayrca yasamay da iki meclise ayrd. -Millet Meclisi

-Cumhuriyet Senatosu.(Anayasaya aykr kanunlarn yrrle girmesini engelleyecek bir n mekanizma ) Bu anayasa devlet iktidarnn bllmesinde sadece yatay deil dikey ekilde de bir idari paralama yoluna gitmitir Temel Haklar ve zgrlkler: 1961 anayasasnda her eyden nce temel hak ve zgrlklere ilikin madde says daha fazla ayrca ayrntlar da ieriyor.24 anayasas temelde zgrlklere yer verdii halde gvence yoktur. 61de bu sz konusu deil 3 kategori vardr. -Anayasann herhangi bir hakk dzenleyen herhangi bir hkmnde o haklar dzenleyen herhangi bir snrlayc ifadeye yer yok.Mad.20-21 -Herhangi bir maddede snrlama yok,bunlarn kanunla dzenlenebilecei ve kanun ile snrlanabilecei haklar.(Basit yasa kaydyla dzenlenen haklar) Mad.17 -Nitelikli yasa kaydyla dzenlenen haklar.Anayasa maddesinde hakk dzenleyen hkmnde o hakkn hangi gerekeler ile snrlanabilecei belirtiliyorsa.Mad.18 Temel Hak ve zgrlklerin snrlanmas:(mad.11.) 1-)Temel hak ve zgrl dzenleyen kanun kesinlikle anayasann temeline ve zne uygun olmaldr ancak kanunla dzenlenir. 2-)ze dokunma yasa: Hakkn z kullanm snrlayan btnyle ortadan kaldran btn ilemler ze dokunma yasana girer ve geersiz olur. 11.mad 71e kadar tm temel hak ve zgrlkler iin gvence olmutur. 1961 Anayasasnn uygulanmas: D.P.nin anayasa yapmndan dlanmas ayn zamanda semenlerin ounun dlanmas idi.D.P.nin mirass saylan A.P. sk sk yeni anayasaya eletiri yapyordu.65te tek bana iktidar oldu.69'da da yine iktidar tek bana elinde tuttu.Bu eletirilerinin onlar iktidar yapmas halkn da bu yeni anayasay benimsemediini gsterir. A.P.ye gre bu anayasa kamu dzenini bozuyor ve yrtme yetkisinin ilemesini engelliyordu.Bylece devlet otoritesi gnden gne zayflyordu.iddetin gnden gne artmas sonucu askeri gler yaynladklar bir muhtra ile hkmetin istifa etmesini salad.Bu yar bir askeri ynetim saylr.Meclis feshedilmedi,yneticiler yarglanmad ve tm mekanizmalar normal ekilde iliyordu.Tabi darbe tehdidi altnda. Nihat Erim babakanlnda partiler st bir geici ynetim kurulmutu.Adna partiler st denmesinin sebebi tm meclisten seilen ve parti fak gzetmeden seilen ve bunun yannda meclis dndan da yneticiler alnan bir hkmet olmasyd.Bunun amac T.Sil.Kuv.nin anayasada istedii deiiklikleri yaptrabilmesiydi.61 anayasas 71-73 yllar arasnda kkl deiikliklere uramtr.Bu deiikliklerin amac: -Yrtmenin otoritesini takviye etmek:61 ilk metninde bak.kur.nun KHK. karma yetkisi yoktu.Bu yzden 64.mad.ye ek hkmler getirilerek bu yetki verilmitir.KHKler aslnda yasama ilemleridir nk yrrlkteki kanunu deitirirler ya da yrrlkten kaldrrlar.(fonksiyonel adan yasama) -zerk kurulularn deiiklii:niversitelerin zerklii zayflatld ve TRTninki kaldrld. -Devlet kanun deiikliini ancak yasa ile dzenleyebilir. Tabii Hakim lkesi: Bir suun ancak ilendii zaman mevcut olan mahkemeler tarafndan yarglanma ilkesidir.Yani suun niteliine gre mahkeme kurulamaz. 1402 sayl kanun. 11.maddeye gre skynetim ilan edilen yerde Milli Savunma Bak. Duyduu ihtiya zerine yeter sayda skynetim mahkemesi kurabilir.13.maddede skynetim ilannda

en ok 3 ay ncesine kadar skynetim yaplmasna neden olan sular ancak skynetim mahkemesince uygulanr.Bu hkm tabii hakim ilkesiyle eliir. Bu ilkeler sonra kanuni yarg ve kanuni hakim ilkesi olarak adlar deitirildi fakat bu lafzen anayasaya uygun oldu fakat znde halen aykr idi. 1971de yaplan deiikliklerden biri de yargdaki deiikliklerdir. 149.madde anayasa mahkemesi yetkilerinin bir hkmne yer verir.Burada anayasa mahkemesine dava ama yetkilerine sahip olanlar belirtilmitir.Siyasi partinin grup tekil etmesi iin 10 vekile ihtiyac vardr.Temsilci dendii zaman tek bir vekil bile yeterlidir.!961 anayasasnda temsilcisi olan partilere anayasa mahkemesine dava ama yetkisi verildi.71-73 deki deiikliklerle bu ortadan kaldrld ve sadece grubu bulunanlara verildi. Btn idari ilemlerin yarg denetim Dantay ile yaplrd.71den sonra askeri yksek mahkemeleri kuruldu.Askerlikle ilgisi olanlarn eylem ve ilemlerini bu askeri yksek mahkemeler yrtrd. Devlet Gvenlik Mahkemeleri devletin aleyhine ilemlere bakan mahkemelerdir.Askeri hakimlerde bulunur. Deiikliklerin asl maksad yargnn snrlarnn artrlmas,temel hak ve hrriyetlerin kstlanmas bunlarn sonucu olarak da kamu huzur ve gvenliinin korunmas idi. Milli Gvenlik Konseyi ve 1982 Anayasasnn Yaplmas 27 Ekim 1980de geici anayasa dzeni hakkndaki kanun yrrle kondu.Buna gre yeni anayasa hazrlanana kadar 61 anayasas yrrlkte kalacakt.Meclis ve CB ye tannan haklar MGK.nindir.Ayrca CB ye tannan tm yetkiler MGK ve devlet bakan sfatna sahip olan Kenan Evrenin olacaktr.Blent Ulusunun kurduu hkmette yrtme yetkisini kullanacakt. Bu konsey sresince de anayasa yargs ve idari yargya snrlar konuldu. 29 Haz. 198de yeni bir anayasa hazrlanmas iin kurucu meclis kanunu yrrle girdi. ki meclis var yeler asker ve sivillerden olumakta idi.Kurucu meclisin yetkisi sadece anayasa yapmak deil halk oylamasn dzene koyacak semen kanununu da hazrlamak idi.Asker olanlar MGK sivil olan meclis ise danma meclisi denmekteydi.Bu danma meclisi 160 kiiden meydana gelmekteydi.Bunun 120 si dolayl olarak MGK tarafndan seilenler geri kalan 40 ise direkt olarak MGK tarafndan seilenlerdi.120 kiinin seimi iin 11Eyl.1980 tarihinde hibir siyasi parti yesi olmama ve yksek okul bitirmi olma artlar koulmutu.Ayrca her ilin ka temsilcisi olaca da dzene konulmutu.Valiler bavurular kabul edip kiiler hakknda gemi aratrmas yapacaklar ve ayrca o il iin tespit edilmi ye saysnn 3 kat kadar aday MGK ye bildireceklerdi bunlar ise MGK seecekti.Dier 40 kii ise dorudan doruya MGK ye bavuracakt.Anayasann kabul ve ardndan seim kanununun hazrlanmasyla 83te seimler yapld ve sivil ynetime geildi. 1961 ve 1982 Anayasalarnn Benzerlikleri ve Farkllklar : Benzerlikleri: -Askeri mdahale sonucunda oldu. -Bir kanad askeri dier kanad sivil olan kurucu meclisler tarafndan yapld (MGK,MBK) (temsilciler meclisi ,Danma meclisi) -Kurucu meclislerin sivil kanad seimlerle olumad -Hazrlanan anayasa halkoyuyla yrrle girdi. -Sivil kanadn bakanlar kurulunun oluturulmasnda ve drlmesinde yetkileri yoktu. Farklar:

-61 temsilciler meclisi daha temsili nitelik tamakta yaklak 1/3 dolayl bir seimle nemli bir blm ise kooptasyon yani eitli meslek kurulularnn kendi temsilcilerini semesiyle olumutur.82 Danma meclisinde tm yeler MGK tarafndan seildi. -Temsilciler meclisinde anayasa yapm srecinde partilerin de byk etkisi oldu.Danma meclisinde ise partisiz bir anayasa nitelii var 11 Eyl.80 e kadar olan zamanda partilere mensup olanlar ye olarak kabul edilmedi. -Danma meclisi daha fazla brokrasi arlkl bir meclis durumundayd. -Temsilciler Meclisi MBK karsnda Danma meclisinin MGK karsnda olan durumuna gre daha yetkili idi.temsilciler tarafndan kabul edilen metin eer MBK tarafndan kabul edilmezse ve temsilciler MBK nin yapt deiiklikleri onaylamazsa ortak bir kurul oluturuluyordu.ve bu metin kurucu meclis birleik toplantsnda oylanrd burada temsilcilerin saysal bir ounluu vard bu da byk bir avantajd.Fakat Danma meclisinin kabul ettii herhangi bir metin stnde MGK istedii deiiklii yapma yetkisine sahipti.adnn da doru olarak ifade ettii gibi bu meclis danma ve bir n alma meclisi idi. -61de anayasann halk tarafndan onaylanmamas durumunda ne yaplaca akt fakat 81-83 sisteminde bu aklk yoktu. -61 anayasasnda siyasi partiler kamuoyu oluturmada aktiftiler hatta anayasann kabulne kar grlerini aka beyan edebiliyorlard fakat 82 halk oylamasna ilikin MGK nin 70-71 sayl MGK kararnda anayasa zerinde tartmalar snrlandrlmt.Ayrca feshedilmi olduklarndan siyasi partilerin kamuoyu oluturma gibi bir olana da yoktu. -61in aksine anayasann kabul CB seimiyle birletirilmitir.Buna gre halkoylamas tarihindeki MGK bakan CB sfatn alr ve anayasada belirtilen yetkilerini 7 yl boyunca kullanr. 1982 Anayasasnn Balca zellikleri -82 anayasas 61e gre daha kazuistik bir yntemle hazrlanmtr: Genel nitelikte deil daha ayrntl hazrlanmtr.Bu adan her iki anayasada kazuist sistemle hazrlanmtr.Bunun sebebi ise her iki anayasann da tepki nitelii tamasdr dolaysyla daha ayrntl dzenlemeler mevcuttur.Bunun dier bir sebebi ise siyasi kltrle alakaldr.Yaanan siyasal sorunlara daha legalistik zmler bulmak gerekesi ile bu sistem kullanlmtr.82 anayasas 61 e gre daha kazuist bir karaktere sahiptir.Her iki anayasann balang ksmlar mukayese edilirse 82ninkinin daha uzun olduu grlr.Ayrca 1961 anayasasnn 151 madde ve 11 geici maddesi mevcuttu. Fakat 1982 anayasasnn 177 maddesi ve 16 geici maddesi vardr.Ayrca 1961 anayasasnn herhangi bir maddesine tekabl eden 1982 anayasas maddesi dierine oranla daha uzun ve ayrntl tutulmutur. -Sadece genel ilkeleri ortaya koyup bunlarn uygulanmasn kanunlara brakma amacn gden anayasa tipine ereve anayasa denir. Her iki anayasa da ereve anayasa tipini benimsemeyip birok muhtemel durumlar dzenleme isteyen kazuistik ynteme yer vermitir.Bir anayasa kazuistik ve kat ise o anayasa toplumun gelimelerinin arkasnda kalabilir.ereve anayasa ise devlet hayatna ilikin ierii olduu iin toplum gelimesine uyan bir karakteri olur.Bu yzden ereve anayasa kazuistike gre daha uzun mrl olur (Amerikan Anayasas) -1982 Anayasas 1961 anayasasna gre daha kat bir niteliktedir. 82 anayasasndan deitirilmesi talep bile edilemeyecek hkmlerinin kapsam artmtr.Ayrca anayasa deiiklii sresine 61de mevcut olmayan C.B.nin onay safhasn eklemitir.C.B.nin onaylamad anayasa deiikliini halk oyuna sunabilecekti.Bunlara ek olarak geici 9

maddenin C.B.ye tand gletirici veto yetkisi de bu anayasann 61e gre daha kat olduunun kantlardr. -1982 Anayasas bir gei sreci ngrmtr. Btn anayasalarda olduu gibi 82 anayasasnda da geici hkmler vardr.Normal ynetime gei iin bir sre ngrlmtr.83 halkoylamasyla direk sivil hayata geilmemitir.Bunun iin tedricen (yava yava) bir gei uygun grlmtr.Ve bylece bir mddet daha sivil hayat denetlenmitir. 1980-1983 arasnda dorudan doruya askeri ynetim 1983ten sonra ise metinlerin ngrd sreyle bir gei sreci yaanmtr.M.G.K. bakan Kenan Evrenin C.B. olmasyla sivil hayat denetim altnda tutulabilecekti.Seimlerde anayasann belirlemi olduu yntemden bir kerelik sapmayla C.B.nin dorudan doruya halk tarafndan seilmitir.Ayrca geici 2. maddeye gre MGK Cumhurbakanl konseyine dnecek ve 6 yl hkm sreceklerdi bu konsey yeleri de vekillere tannan dokunulmazlk hakkna sahip olacaklardr.Bylece askeri otorite siyasi etkiye 6 yl boyunca sahip olacakt.Fakat yetkiler icrai deil istiari karakterde olacakt.Bunlara ek olarak da geici 4. maddeye gre 11 Eyll 1980 tarihinde herhangi bir siyasi parti lideri konumunda olan kiiler 5 veya 10 yllk siyasi yasakl konumuna gelmitir.Bu yasaklar 1987 de yaplan halkoylamasyla yrrlkten kalkmtr. -1982 anayasas Otorite hrriyet dengesinde otoritenin arln arttrmtr. 61e tepki olarak otoriteyi arttrmak iin kii zgrlkleri alabildiine artrlmtr.1961 anayasas 11.maddesinde kii hak ve hrriyetlerinin gvence altna alnd grlr.1971de bu madde deimi olsa bile yine de snrlayc bir forml iermesi zordur.Fakat 1982 anayasas 13.maddesi son fkrasnda tm hak ve hrriyetleri snrlayc bir maddedir. -1982 anayasas devlet yaps iinde yrtme organn glendirmitir. Yrtmede C.B.nin yetkileri olduka glendirildi.Ayrca babakann yetkileri de 61e gre olduka glendirildi. 1982 anayasas karar alma mekanizmalarndaki tkanklklar giderici hkmler getirmitir. Karar alma srecinde ortaya kabilecek tkanma ve kilitlenmeyi nleyebilecek ve karar alma srecine srat kazandracak hkmler ierir.70li yllarda hkmet bunalmlarnn ska olmas ve parlamentonun bu hkmet bunalmlaryla uramas yznden memleket sorunlarn zemiyor.1961 anayasasnn 108. maddesinde meclis seimlerinin yenilenmesi iin C.B.ye yetki verir fakat bunun iin 18 aylk bir sre ngrr.Bu yetki 82de caydrc rol oynad.116.maddeye gre 45 gnlk bir hkmet bunalmnn ardndan C.B.ye meclis seimlerinin yenilenmesi hakk doar. 82-116.maddede olduu gibi 82-02.maddesinde de C.B. seimleri iin bir yaptrm ngrlmtr.61-95.maddeye gre C.B. seimleri iin ilk iki turda 3/2 ounluk gerekir eer salanmazsa dier turlarda salt ounluk yeterlidir.Fakat salt ounluk salanmayabilir.Bu yzden bu hkm 82 anayasasnda deiiklik gsterdi ayrca zaman snr da kondu(30 gn).82102.maddeye gre ilk iki oylamada 3/2 ounluk 3.turda salt ounluk 4.turda ise 3.turda en ok oy alan iki aday arasnda bu seim olur. 1961 anayasasna gre C.B. adayl parlamenter sfat tamay gerektirir. Fakat dardan aday alnabiliyordu bu da kontenjan senatoyla salanyordu.82 anayasasnda bu dolayl ynteme yer verilmedi. Meclis bakanlarnn seimlerini dzenleyen maddelerde C.B. seimlerininki gibiydi. 82-94. madde ve 61-84.madde.

Bunlara ek olarak partilerin grup kurma saylarn dzenleyen maddeler de deiti.(82-95.mad. 61-85.mad.) Gene 61 anayasasna gre Anayasa mahkemesine millet meclisince 3 cumhuriyet senatosunca 2 yenin seilmesi gerektii halde bu seimlerde aranan ye tamsaysnn salt ounluu art her zaman bulunamamas nedeniyle seimler mmkn olamam ya da uzun srmtr.82 anayasas bu usuln kaldrlmasn salamtr. 82 anayasas yasama srecini uzatc ve kanunlarn yaplmasn gletirici nitelik tayan iki meclis sistemine son vererek cumhuriyet senatosunu kaldrm bylece yasama sreci sratlenmi ve basitlemiti. Parlamenter sisteme ilerlik kazandrma gereksiz tkanma ve bunalmlar nleme amacn gden bu tr kurum ve kurallara literatrde rasyonelletirilmi parlamentarizm denir.Bu anlamda 82 anayasas rasyonel parlamentarizm ynnde bir eilim gsterdii ne srlebilir. -1982 Anayasas 1961 Anayasasna Oranla Daha Az katlmac bir demokrasi modelini benimsemitir. ok partili hayata geiten sonra klasik liberal demokrasi balam iinde balca iki demokrasi anlay etkili olmutur.Birinci anlay daha az katlmac ve oulculuk taraftardr.Buna gre halkn esas rol belirli zamanlarla kendisini ynetecek olanlar semekten ibarettir.Milli irade bu ekilde belirdikten sonra devlet seilmi organlar tarafndan ynetilmeli ve halk ya da eitli gruplarn etkisinde kalmamaldr.Dier gr ise halkn siyasete aktif ekilde katlmasna taraftardr. 1961 anayasas bu ikinci gre 1982 anayasas ise birinci gre uygun der.Yani 82 anayasas katlmac demokrasi anlayn benimsemi ve belli lde depolitizasyonu amalamtr.Bu ama anayasann eitli hkmlerine yansmtr.Bunlar: a)Siyasi Partilerin tekilatlanmas zerine yasaklar b)Siyasi partilerin tzel kiilerle olan ilikileri zerine yasaklar. c)Siyasi amal direniler zerine yasaklar. d)Dernekler zerine yasaklar. e)Dernek gsteri yry ve toplantlar zerine yasaklar f)Kamu kurumlar zerine yasaklar e)Son olarak da TBMM seim dnemi 5 yla km ve en fazla bir ara seim yaplabilecei esas konmutur. Sivil toplum kurulularnn siyasi partilerle ibirliinde bulunmalarn ve siyasi faaliyete girmelerini yasaklayan bu hkmlerin hemen tm 1995teki anayasa deiiklii ile kaldrlmtr. Hukuka Uygunluk Denetimi:Kendinden nceki normlara uygun olup olmadnn denetimi Yerindelik Denetimi:Normu yrrle koyan organn takdir yetkisinin denetlenmesi Devletin Temel Nitelikleri I)Cumhuriyetilik: (1921 anayasasndaki 1923 deiiklikleri ile anayasaya girdi). Devlet ekli olarak Cumhuriyet egemenliin kii ya da zmreye deil toplumun tmne ait olan bir devleti ifade eder.Egemenlie gre hareket edilir.Devlet organlar seimle belirlenir.

Hkmet ekli olarak bata devlet bakan olmak zere temel organlarn seim ilkesi ile kurulmu olduu oluumunda veraset ilkesinin olmad bir hkmet sistemidir. Cumhuriyet ile monarinin arasndaki temel fark cumhuriyetin vatandalk monarinin ise uyrukluk(tabiyet) kavramlarna dayanmasdr.Monaride monarkn ahs kutsal ve sorumsuzdur.Cumhuriyet ise toplumun ortak iradelerinin rndr.Herkes eittir.Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadr. II)Balang lkeleri,toplumun huzuru,milli dayanma ve adalet: Her iki anayasada da Anayasann dayand temel gr ve ilkeleri belirten balang ksmn anayasa metnine dahil saymtr.Uygulanabilir hukuk normlar karmak kolay deildir fakat normlarn uygulanmas asndan katks sz konusu olabilir. Anayasa mahkemesi anayasaya uygunluk denetimi yaparken balang ifadelerini destek l norm olarak kullanr.Esas l norm olarak da bu ilkelerin maddelerdeki somut haklini kullanmas gerekir.AY.mahk. 1961 anayasas dneminde hibir balang ilkesini destek l norm olarak kullanmad halde 1982 anayasas dneminde birok kararn gerekesi balangca dayandrlr.Bunun yaplmasnn bir yerindelik denetimi olarak alglayabiliriz. III)Atatrk Milliyetiliine Ballk: 1982 anayasasnn seleflerinde baka kavramlar vardr.1924 anayasasnda 1937de yaplan deiikliklerle yer verilen kavram milliyetilik.1961 anayasasnda ise milli devlet kavram grlr.1982 anayasasnda ise Atatrk milliyetiliine ballk kavram vardr.Bunlarn sebebi bu hkmn yanl yorumlanmasna mahal vermemektir. Atatrk milliyetilii aklc ada,medeni ileriye dnk demokratik toplayc insani bardr.Bu milliyetilik milliyetilii reddeden akmlara kar olduu gibi rkla ve ovenizme de kardr. 1961 anayasasnda milliyetilik denmesinin sebebi demokrasi mekanizmalar kullanlarak totaliter rejim kurulmasn engellemek. IV)Laiklik: ki unsurla aklanr: -Din hrriyeti:Din hrriyeti vicdan ve ibadet hrriyetinden oluur.Herkes diledii dini semekte zgrdr.Ya da hibir dini semeyebilir.Bu hak mutlak bir hrriyettir.Bu hak kiiye negatif stat hakk tanr.(Nfus czdanlarnda din belirtilmesi 24.maddeye aka aykrdr.)badet hrriyeti ise kiinin inand dinin gerektirdii ibadetleri,ayin ve trenleri serbeste yapabilmesidir. Laik bir devletin aka ya da zmnen bir dini olamaz.Laikliin bir dier unsuru ise eitli dinlerin mensuplar arasnda kanun nnde ayrlk yapmamas hepsine eit ilem yapmasdr. Laik bir devlette din kurumlar devlet fonksiyonlarna giremeyecei gibi devlet kurumlar da din fonksiyonlarn ifa edemez. Diyanet lerinin Kurulma Sebepleri: -Camilerin zerklie sahip olmamas

-slamn ihtiyalar yznden din adamlarnn belli bir statye sahip olmalar ve bu insanlarn devlete kar ayaklanmamalar iin. Laiklik: Din Hrriyeti: Vicdan Hrriyeti: (mutlak) Herkesin diledii dini benimsemesi veya hibir dini benimsememesi (AY.mad.24 1/3) badet Hrriyeti: (snrl) Kiinin inand dinin gerektirdii ibadet ayin ve trenleri serbeste yapabilmesidir Din Ve Devlet lerinin Ayrl: (1)Resmi bir devletin dinin olmamas (2)Devletin btn din mensuplarna eit davranmas. (3)Din kurumlar ile devlet kurumlarnn ayr olmas. (4)Devlet ynetiminin din kurallarndan etkilenmemesi. a)Devlet ynetiminin din kurallarna uygun olma artnn aranmamas. b)Devlet ynetiminde din kurallarndan esinlenilmemesi. -Devlet Ynetiminde Din kurallarndan Etkilenilmemesi: 1876 Kanun-i Esasiye gre padiahn grevlerinden biri ahkam- eriinin uygulanmasdr.Meclis-i Ayann grevlerinden biri meclis-i mebusan tarafndan kabul edilen kanunlarn slama uygun olarak denetlenmesidir. Laiklikte hukuk kurallar ve devlet ilemleri herhangi bir dinin kurallarna uygunluu denetlenmez ve hukuk kurallarnda din esaslarndan esinlenilmez buna gre hareket edilmez. V) Demokratik Devlet: 1961 anayasasnda nsan haklarna saygl devlet ibaresi yerine 1982 anayasasnda insan haklarna saygl ibaresi gelmitir.Kimi yazarlara gre dayanan ibaresi daha kuvvetli saygl ise her zaman kstlanabilir anlam ieriyordu.Lafzen bakldnda 1.de vurgu var fakat z itibariyle ve hukuki olarak ikisi de ayn ve insan haklarn temel alan zellie dayanr. nsan haklarna saygl demokratik devlet ;liberal hrriyeti batc demokrasi denen kavramlardr. Unsurlar: -Balca karar organlarnn genel oya dayanmas -Bu organlar belirlemek zere yaplan seimlerde en az 2 alternatif olmas. -Anayasada temel hak ve hrriyetlere geni olarak yer verilmesi ve devlet otoritesinin temel haklar karsnda snrlandrlm olmas. -Balca Karar Organlarnn Genel Oya Dayanmas: Devlet otoritesinin kaynann dnyevi esaslara dayanmas yahut egemenlik yetkisinin millete ait olduuna hkmeden anayasa hkmnn benimsenmesi.Bu kavram Fransz ihtilali ile doar.Fakat uzun sre millet direkt olarak siyasete egemen olmad ve seim yapamad.Balca organlarn seimi bir zmre tarafndan yapld.Bunun sebebi ise millet kavram ile halk kavramnn farkl olmas.Millet gemii ve gelecei kucaklayan bir tzel kii.Milli menfaati en iyi

ekilde deerlendirebilecek olan sekin snft.Dolaysyla 18.yy. klasik anlayna gre milletle halk rtmezdi. Trk pozitif hukukunda ise egemenlik yetkisinin halkn olmas hkm ilk defa 1921 anayasasnda yer ald bylece gelenekselden moderne gei yaanmtr.Saltanat ise fiilen kalkmtr. 1924 anayasasnda 21de olduu gibi egemenliin millete ait olduu ve bu yetkiyi TBMMnin kullanaca belirtilmiti.61-4e gre egemenlik yetkisi Trk Milleti adna (yasama yrtme yarg) btn anayasal organlar eit derecede yetkili klnmtr.Tm bu organlar yetkilerini kullanrken anayasaya riayet etmelidir.24e gre asl stn olan TBMMdir (yasama) Genel Oy lkesi:Herkesin seimlere katlabilmesi ilkesidir.Snrl oy tedricen ortadan kalkmtr.1.ve 2.merutiyet zamanlarnda oy hakk sadece belli serveti olan Osmanl erkeklerine tannd.1934den itibaren de kadnlara da seme ve seilme hakk tannd.1982 anayasasnn ilk metninde oy verme hakk 21 ya idi.1987deki anayasa deiiklikleri ile bu snr 20 yaa 1995te ise 18 yaa indirildi.Bir kiinin oy verebilmesi iin semen ktne kaytl olmas gerekir. Eit Oy lkesi:Herkesin tek oy hakkna sahip olmasdr.nceden aile reislerine servet dzeylerine gre birden fazla oy hakk tannmtr.Fakat u anda byle bir uygulama kalmamtr. Seimlerin Serbestlii:Semenlerin bask ya da dayatma altnda olmadan kendi hr iradeleri ile seim yapmalardr.Yaplan deiikliklerle bu seim dev haline gelmi ve kullanlmamas halinde yaptrmlar kanunda dzenlenmitir. Oy Gizlilii:Bireylerin tek balarna oy kullanabilecekleri bir ortam hazrlanmas. Ak saym-dkm:Oy kullanm tamamlannca sandklarn kamuoyu huzurunda alp saylmasdr.Bu ilke seim sonularna hile ve yolsuzluluun karmasn nlemek iindir. Seimlerin tek dereceli olmas:Semenlerin dorudan doruya semeleridir.1946dan beri tek dereceli seim sistemi uygulanmaktadr. kendi temsilcilerini

Seimlerin yarg organlarnn denetiminde yaplmas: Anayasann 79.maddesine gre seimlerin yarg organlarnn genel ynetimi ve denetimine braklmtr.Bylece seimlere hile ve yolsuzluk karmas engellenmitir.1961 anayasasndan nce milletvekillerinin seim tutanaklarn kabul etme grevi TBMMye aitti.Dolaysyla bu tutanaklarn kabul veya reddinde siyasal dnce nemli rol oynuyordu.1961 ve 1982 anayasalarnda ise seimlerin ynetim ve denetimi tarafsz yarg organlarna braklmtr bylece seimlerin drstl gvence altna alnmtr. ok Partili Siyasal Hayat: Seim serbestliinin gerek bir anlam tamas semenlerin eitli alternatifler arasndan serbest bir seim yapabilmelerine baldr.ada demokratik devlette bu alternatifler ,siyasal partiler tarafndan oluturulur.Modern demokrasi partiler demokrasisidir.Semen partiler tarafndan kendisine sunulan alternatif siyasal programlar arasndan bir seme yapma imkann bulur ve oy verdii parti iktidara geldii takdirde sz konusu programn uygulanacana gvenebilir.Partisiz bir toplumda ise buna imkan yoktur.Byle bir toplumda seme hrriyetinin varolabilecei bir an

iin farz edilse bile semen setii temsilcilerin eitli kamusal politika sorunlar karsnda nasl bir tutum taknacan nceden bilemez. Anayasa bu gerei madde 68/2de belirtmitir.82 anayasas ilk bata parti yesi olabilme yan 21 de tutarken 95te yaplan deiikliklerle bunu 18e indirgemitir. Partilerin serbeste faaliyette bulunmalar kural iken bu istisnasz olarak kabul edilmemi ve eitli snrlamalar getirilmitir. a)Siyasal Partilerin Amalarna likin Yasaklar:Bu yasaklar anayasann deitirilmi 68.maddesinde belirtilmitir.Ayn ekilde 61 anayasasnn 57.maddesinde de yasaklar sz konusu idi.Grlyor ki 61 ve 82 anayasalar siyasal parti faaliyetleri konusunda Alman Anayasasndan mlhem olarak siyasal alan anayasa ile snrlandrm, baka bir deyimle militan anayasa ya da mcadeleci anayasa anlayn benimsemitir.Bu anlayn z amac hrriyeti demokrasiyi ortadan kaldrmak olan akmlara meru siyasi faaliyet alann kapatmaktr. 1982 anayasasnn deiik 68 maddesindeki yasaklar daha detayl incelenirse faaliyetleri asndan u snrlamalar getirdii anlalr: siyasal parti

aa)Devletin lkesi ve milleti ile btnl:Devletin lkesi ile blnmezlii devletin d bamszlnn ve lke btnlnn korunmas unsurlarn ierir.Mesela Trkiye Cumhuriyetinin da kar bamszlnn ortadan kaldrlmasn veya lkemizin bir blmnn T.C.den ayrlmasn savunan bir parti temelli kapatlr.Dier bir deyimle bu hkm her trl ayrlk akmn bir parti halinde rgtlenmesini yasaklamaktadr. Devletin milleti ile blnmezlii ilkesi de aznlk yaratlmasnn nlenmesi blgecilik ve rklk yasa ve eitlik ilkesinin korunmas hususlarn kapsamaktadr. bb)Cumhuriyet lkesi:Bu ilke monarik partileri yasaklamaktadr. cc)Demokratik Devlet Dzeni:AY.madde 68de yer alan insan haklar millet egemenlii ve demokratik devlet ilkeleri insan haklarna dayanan hrriyeti ok partili demokrasiyi reddeden ve diktac partileri yasaklamaktadr. dd)Laiklik:Siyasi partiler devletin sosyal ekonomik siyasi veya hukuki temel dzenini ksmen de olsa din kurallarna dayandrma amacn gdemezler.Siyasal kar ya da nfus salamak amacyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamazlar. ee)Snf veya Zmre diktatrlnn yasaklanmas:Siyasi partiler snf veya zmre diktatrln veya herhangi bir diktatrl savunmay ve yerletirmeyi amalayamazlar.Snf egemenlii lke iindeki tek stn gcn tek bir snfn elinde toplanmasn ve btn dier snflarn egemenliin kullanlmasndan dlanmas demektir. b) Siyasal Partilerin rgtlenme ve almalarna ilikin yasaklar: Hakimler ve savclar Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksek retim ncesi rencileri siyasi partilere ye olamazlar.

 Siyasi partilerin faaliyetleri parti ii dzenlemeleri ve almalar demokrasi ilkelerine uygun olur.Bu ilkelerin uygulanmas kanunla dzenlenir. Siyasi partiler ticari faaliyetlere giriemezler. Siyasi partilerin gelir ve giderleri amalarna uygun olmas gerekir bu kuraln uygulanmas kanunla dzenlenir.Denetim Anayasa Mahkemesince yaplr.Bu grev yerine getirilirken Saytaydan yardm salar.Denetim sonunda verilen karar kesindir. Temelli kapatlan parti bir baka ad altnda kurulamaz. Bir siyasi partinin temelli kapatlmasna beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucular dahil yeleri AY.Mahk. temelli kapatmaya ilikin kesin kararnn R.G.de gerekeli olarak yaynlanmasndan balayarak 5 yl sre ile baka bir partinin kurucusu,yesi,yneticisi veya denetleyicisi olamazlar. Yabanc devletlerden uluslararas kurululardan ve Trk uyruunda olmayan gerek ve tzel kiilerden maddi yardm alan siyasi partiler temelli kapatlr. 1995te yaplan anayasa deiiklikleri ile siyasi partilerin rgtlenme ve almalarna ilikin yasaklar olduka hafifletilmitir.Kaldrlan yasaklar: -Siyasi partilerin yurtdnda tekilatlanp faaliyette bulunmalar -Kadn,genlik kolu ve benzeri yan kurulular meydana getirmeleri -Vakf kurmalar -Kendi siyasetlerini yrtmek ve glendirmek iin dernek,sendika vakf kooperatif ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve bunlarn st kurulular ile siyasi ibirlii ve iliki iinde bulunmalar ve bunlardan maddi yardm almalar dr. Kapatlm siyasi partilerin isimleri amblemleri rumuzlar rozetleri ve benzeri iaretleri ile daha nce kurulmu Trk Devletlerine ait topluma mal olmu bayrak amblem ve flamalar siyasi partilerce kullanlamaz.Ayrca siyasi partiler daha nce kapatlan siyasi partilerin devam olduklarn da beyan edemez ve byle bir iddiada bulunamazlar.Komnist anarist faist teokratik nasyonal sosyalist din dil rk mezhep ve blge adlaryla veya ayn anlama gelen adlarla siyasi parti kurulamaz veya parti adnda bu kelimeler kullanlamaz. Siyasi partiler Anayasann balang ksmnda yazl sebeplerle Trk Silahl Kuvvetlerinin milletin arsyla gerekletirdii 12 Eyll 1980 harekatna ve Milli Gvenlik konseyinin karar ve icraatna kar bir tutum beyan ve davranta bulunamazlar. Bu yasak hkmlerinden bazlar siyasi partilerin serbeste faaliyette bulunmalarna ciddi engeller karabilecek niteliktedir.Yasalarn okluu anayasa koyucuda siyasi partilere kar ak bir gvensizlii yanstmaktadr.Bu gvensizlii siyasi partileri demokratik siyasi hayatn vazgeilmez unsuru sayan Anayasa lkesi ile badamamaktadr. c)Siyasal Partilerin Kapatlmas: Anayasaya gre siyasi partilerin kapatlmas Cumhuriyet Basavcsnn aaca dava zerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara balanr.Bununla siyasi partilerin kapatlmas herhangi bir mahkemeye deil Anayasann stnlnn koruyucusu ve teminat olan bir

yksek yarg organna verilmitir.Cumhuriyet Basavcl siyasal parti kapatlmas davasn ya resen veya Bakanlar Kurulu karar zerine Adalet Bakannn istemiyle yahut bir baka siyasal partinin istemi zerine aar.Cumhuriyet Basavcl yeterli delil bulunamad kansna varrsa dava amaz.Bunun zerine Adalet Bakannn veya siyasal partinin yazl itiraz hakk vardr.tiraz hakl grlmezse dava almaz;hakl grlrse Cumhuriyet Basavcl Anayasa Mahkemesine dava amakla ykmldr.Anayasa 68.maddenin 4.fkrasndaki yasaklarn,dorudan doruya parti tz veya program gibi parti tzel kiiliini balayc bir belgeyle ihlal etmesiyle,dier yollardan (Mesela bireysel yelerin faaliyetleri yoluyla) ihlal edilmesi durumlar arasnda bir ayrm yapmtr.kinci durumda partinin kapatlabilmesine karar verilebilmesi iin bu eylemlerin bireysel eylemlerden ibaret kalmamas ve partinin bu nitelikteki eylemlerin ilendii bir odak haline geldiinin tespit edilmesi gerekir.Bireysel parti yelerinin parti yasaklarna aykr fiil ve konumalarndan dolay parti kapatma yolunun harekete geirebilmesi iin ilkin kiilerin bu eylemlerden dolay hkm giymeleri,daha sonra Cumhuriyet Basavclnn ilgili kiilerin partiden kesin olarak karlmalarn istemesi ve siyasal partinin en ge otuz gn iinde bu istemi yerine getirmemesi gerekiyordu.T.C.K.nun 141,142.163.maddelerinin 91 ylnda yrrlkten kaldrlmas nedeniyle parti yelerinin 103.maddenin 1.fkrasndaki yasaklara aykr eylemleri su olmaktan karlmtr.Bylece sz konusu partinin eylemlerin ilendii bir mihrak haline gelmesinin saptanmasnda nemli rol oynayan 103.mad 2.fkras geerliliini kaybetmitir. Siyasi partiler kanununda yaplan deiklikle 103.madde Anaysa Mahkemesinin karar nda yeniden dzenlenmitir.Buna gre bir siyasi partinin anayasann 68./4 fkras hkmlerine aykr eylemlerin odak halini oluturup oluturmad Anayasa Mahkemesince belirlenir. d) Siyasal Partilere Devlet Yardm: Siyasal partiler sivil toplumla devlet arasnda kpr oluturan bu nitelikleri itibariyle de baz alardan zel hukuk tzel kiilerine baz alardan da kamu hukuku tzel kiilerine benzeyen kendilerine zgr kurululardr.Siyasal partilere devlet yardm 1961 anayasasnn ilk metninde yer almamakla birlikte 1971de yaplan anayasa deiiklikleri ile Anayasann 56.maddesinin son fkrasna eklenmitir.1982 anayasas siyasal partilere devlet yardmndan bahsetmemitir.1984de bu hkm getirildi daha sonra 1987 ve 1988 yllarnda deiiklikler yapld.Bu son iki deiiklik partiler arasnda eitsizlik yaratt gerekesi ile iptal davas konusu olmu ancak Anayasa Mahkemesi bu istemi yerinde bulmamtr.ptal istemine konu olan kanuni dzenlemelerin devlet yardmn tm partilere eit olarak datmayp ,sadece bir ksm partileri (milletvekili seimlerinde %19 barajn am partilerle bu baraj amam olmakla birlikte milletvekili genel seimlerinde toplam geerli oylarn %7sinden fazlasn alm bulunan partiler) yararlandrmasn Anayasadaki eitlik ilkesine aykr olduu iddiasn da Anayasa mahkemesi yerinde bulmamtr. Anayasada 1995de gerekletirilen deiiklikle siyasi partilere devlet yardm konusunda u hkm kabul edilmitir.Siyasal partilere devlet yeteri dzeyde ve haka yardm yapar:Partilere yaplacak yardmn alacaklar ye aidatnn ve balarn tabi olduu esaslar kanunla dzenlenir. VI)nsan Haklarna Saygl Devlet 1-1982 Anayasasnn temel haklar konusundaki yaklam: 1961 anayasasnn insan haklarna dayal deyiminin yerine 1982 anayasas insan haklarna saygl deyimini kullanmtr.Bu iki deyim arasnda bir anlatm fark tesinde temel bir anlam ve yaklam fark olduunu savunmak gtr.

1982 anayasasnn 12.maddesi 1961 anayasasnn 10.maddesindeki forml benimseyerek herkes kiiliine bal dokunulmaz devredilemez temel hak ve hrriyetler sahiptir demektedir.Ancak ayn maddenin 2.fkras temel hak ve hrriyetlerin kiinin topluma ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtiva ettiini belirtmektedir.te yandan 1982 anayasas 1961 anayasasna paralel olarak hem devlete kar ileri srlebilecek ve korunacak temel hak ve hrriyetler anlayna hem modern sosyal devletin hrletirme anlayna yer vermitir.1982 anayasasnn 5.maddesi 61 anayasasnn 10.maddesinin 2.fkrasndaki hkme tekabl etmektedir.1982 anayasasnn 1961 anayasasna oranla bireyin temel hak ve hrriyetlerine devlet otoritesi karsnda daha gsz bir konum verdii kukusuz olmakla birlikte ilk bakta paradoksal olarak 1982 anayasasnn temel hak ve hrriyetlerle ilgili maddelerinin yazmnda Trkiyenin taraf olduu milletler aras insan haklar szlemeleri ve zellikle Avrupa nsan haklar Szlemesi ile uyum ve paralellik salanmasna daha byk aba gsterilmi olduu gze arpmaktadr. 2-Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlanmas: 1982 Anayasasnn temel hak ve hrriyetlerin snrlanmas konusunda kabul ettii temel kural (mad.13) baz noktalardan 1961 anayasasnn benimsedii sisteme (mad.11) benzemekte baz noktalardan ise ondan ayrlmaktadr.Benzer unsurlar snrlamann Anayasann szne ve ruhuna uygun olmas ve kanunla yaplmasdr.1961 anayasas genel olarak her temel hak ve hrriyetin hangi sebeplerle snrlanabileceini o hrriyetle ilgili maddede belirtilmi fakat bunun yannda 11.maddenin 2.fkrasnda kanun; kamu yarar, genel ahlak, kamu dzeni ,sosyal adalet ve milli gvenlik gibi sebeplerle de olsa bir hakkn ve hrriyetin zne dokunamazhkmne yer vermitir.Konunun pratik nemi daha ok dnce hrriyeti gibi Anayasann ilgili maddelerinde hibir zel snrlama sebebinden sz edilmemi bulunan hrriyetlerden kaynaklanmtr.Gerekten 11.maddenin 2.fkras genel bir snrlama hkm ise anlan hrriyetler bu fkradaki sebeplerle snrlanabilecek aksi halde hibir ekilde snrlanamayacaktr. 1982 anayasasnn 13.maddesindeki dzenleme bu tartmaya kesin olarak son verme amacn gder grnmektedir.Grlyor ki maddenin son fkras genel snrlama sebeplerinin temel hak ve hrriyetlerin tm iin geerli olduunu ifade eder.Danma meclisinin Anayasa tasarsnda temel hak ve hrriyetler ksmna ilikin genel gerekesine gre temel hak ve hrriyetlerin snrlanmasna ilikin sebeplerin bir grubu genel nitelikte yani tm hak ve hrriyetler iin geerli dier bir grubu ise zel nitelikte yani o hak ve hrriyete ait hkmde yer almaktadr.Eer byle bir hkm yoksa snrlama genel sebeplere gre yaplr. Bylece 1982 anayasas 1961 anayasasnn hrriyetlerin snrlandrlmas konusunda kabul ettii kademeli sistem den uzaklamtr.Bunun sonucu olarak her temel hak ve hrriyet kendisine zg niteliine ve zelliklerine baklmakszn 13.maddede gsterilen sebeplerden biri veya birka ile snrlandrlabilecektir.Bir temel hak ve hrriyetin dorudan doruya anayasa tarafndan ngrlen snrlar ayr bir konudur.Bunlar hakkn tanmnda yer alr ve onun anayasal snrlarn oluturur.Dier bir deyimle anayasa hakk sadece o snrlar iinde tanmtr.Mesela toplant ve gsteri yry hakk sadece onun silahsz ve saldrsz olmas halinde mevcuttur. 1961 ve 1982 anayasalarnn hrriyetlerin snrlanmas konusunda en nemli fark aslnda kanunla snrlama sebeplerinin arttrlm veya grlebilecei gibi hakkn z kriterinin yerine demokratik toplum dzeninin gerekleri kriterine geilmi olmasndan ok dorudan doruya Anayasadan kaynaklanan bu tr snrlamalarn 1961 anayasas ile kyaslanamayacak kadar ok olmasdr.Nihayet belirtmek gerekir ki her hak ve hrriyetin Anayasada belirtilmemi olsa dahi o hrriyetin niteliinden doan baka bir deyimle eyann tabiatnda mevcut olan objektif snrlar vardr.

3-Snrlamann Snrlar: Anayasamz temel hak ve hrriyetlerin ancak Anayasada belirtilen artlarla snrlanabileceini ngrm bylece snrlamann da baz snrlarn kabul etmitir. a)Snrlama ancak kanunla yaplabilir.Bu idarenin dzenleyici ilemleri ile hrriyetlerin hibir ekilde snrlandrlamayaca anlamna da gelmez. b)Snrlama anayasasnn szne ve ruhuna uygun olarak yaplr.Bu art zellikle Anayasann temel hak ve hrriyetler iin ek gvenceler belirtmi olmas durumunda nem kazanmaktadr.Gerekten anayasa birok hallerde sadece bir hak ve hrriyeti tanmakla yetinmemi;ayn zamanda kanun koyucunun ,o hak veya hrriyeti dzenlerken yapamayaca hususlar da belirtmitir.Bunlar kanun koyucuya ynelik yasaklama hkmleridir.Anayasadaki ek gvencelere aykr bir kanuni dzenleme elbette mmkn deildir.Ayrca snrlamann anayasann sadece szne deil ruhuna yani anayasann btnne ve ondan kan temel anlama da aykr olmamas gerekir. c)Kanuni snrlama ancak Anayasann 13.maddesinde gsterilmi bulunan genel snrlama sebeplerine ve ilgili maddede o hrriyet iin ngrlm olan zel snrlama sebeplerine dayandrlabilir.Anayasann herhangi bir snrlama sebebinden sz etmeksizin sadece kanunla snrlanabilir veya kanunla dzenlenebilir deyimlerini kulland durumlarda,kanun koyucu snrlamay ancak genel sebeplere dayandrarak yapabilir.Snrlamann sebebe bal olmas ,bu gene veya zel snrlamalarn ngrldkleri ama dnda kullanlmamalarn da gerektirir.Mesela kamu dzenini korumak amacyla getirilmi olan bir snrlama genel saln korunmas amacyla kullanlamaz. d)lllk lkesi:Bu ilke snrlamada bavurulan aracn snrlama amacn gerekletirmeye elverili olmasn bu aracn snrlama amac asndan gerekli olmasn ve arala amacn lsz bir oran iinde bulunmamasn ifade eder.Ne 1961 anayasasnn 11.maddesinde ne de 1982 anayasasnn 13.maddesinde bu ilkeye rastlanmaktadr.Bununla birlikte 1982 anayasasnn temel hak ve hrriyetlerinin kullanlmasnn durdurulmasn dzenleyen 15.maddesinde byle bir kriter bu yoruma varlabilir.Olaanst durumlarda bile temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn tamamen veya ksmen durdurulmasna ancak durumun gerektirdii lde izin verildiine gre bunun normal zamanlarda evleviyetle geerli olmas gerekir.AY.Mahkemesi de 1961 anayasas dneminde ald baz kararlarda adn tam olarak koymasa da lllk kriterine dayanmtr.1982 Anayasas dneminde AY.mahkemesi lllk kriterini daha sk kullanmtr. e)Hakkn z ve demokratik toplum dzeninin gerekleri:Temel hak ve hrriyetlerin znn ne olduunu dier bir deyimle onun ierii btn hrriyetler iin genel olarak tanmlamak mmkn deildir.Ancak genel dzeyde unu sylemek mmkndr ki bir hak veya hrriyetin z,onun vazgeilmez unsuru,dokunulduu takdirde sz konusu hrriyeti anlamsz klacak asli ekirdeidir.1982 anayasas hakkn z kavramna yer vermeyerek onun yerine demokratik toplum dzeninin gerekleri kriterini kabul etmiti.Getirilen bu kstas 1961 anayasasnn kabul ettii ze dokunmama kstasndan daha belirgin,uygulanmas daha kolay olan bir kstastr.Esasen uluslararas szlemeler ve bildiriler de bu kstas kabul etmitir. 4-Temel Hak ve Hrriyetlerin Ktye Kullanlmamas: Temel hak ve hrriyetlerin ktye kullanlmamas ile ilgili bir hkm 1961 anayasasnn ilk metninde mevcut deildi.Bu anayasada 1971 ylnda yaplan deiikliklerle 11.maddeye 3.ve 4.fkralar eklenmitir.1982 anayasas ise temel hak ve hrriyetlerin ktye kullanlmamasn ayr bir hkmle dzenlemitir.Aslnda 1971 anayasa deiiklii ve 1982 anayasas ile bu konuda ak bir hkm getirilmesi;temel hak ve hrriyetlerin snrlanmadklar takdirde mutlak ve snrsz olacaklar gibi bir yanlgdan kaynaklanmaktadr. Oysa belirtildii gibi hak ve hrriyetlerin kendi niteliklerinden tabiatlarndan doan objektif snrlar vardr.Mesela anayasa toplant ve gsteri

yrylerinin silahsz ve saldrsz olmasn belirtmi olmasa dahi hi kimse bu hakkn silahl ve saldrl yryleri yapmay kapsadn ileri sremezdi. 5-Temel Hak ve Hrriyetlerin Kullanlmasnn Durdurulmas: 1961 anayasasnn temel hak ve devlere ilikin ikinci ksmnda temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmas ile ilgili bir hkm yoktu.Buna karlk 124.maddede skynetim ve sava hallerinde hkmlerin nasl uygulanaca belirtilmiti.Bu dnemde AY mahkemesi skynetim halini Anayasann 11.maddesinde ve temel haklara ilikin zel maddelerinde gsterilen hrriyeti snrlama sebeplerinin dnda ve tesinde onlardan bamsz bir snrlama sebebi olarak grmtr.1982 anayasas temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmasnn konusunu Temel haklar ve devler balkl ikinci ksmnda 15.maddede dzenlemitir.Ancak bu dzenlemenin 1961 anayasasnn deiik 124.maddesinin yorumundan kan duruma oranla hrriyetlerin korunmas asndan 3 stnl vardr.Biri lllk ilkesinin aka benimsenmi olmasdr.Buna gre sava seferberlik skynetim veya olaanst hallerde temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ancak durumun gerektirdii lde durdurulabilir.kincisi bu tedbirlerin milletleraras hukuktan doan ykmllkleri ihlal etmemesi artdr.Bu ykmllklerden kast Trkiyenin taraf olduu eitli insan haklar szlemeleridir.ncs 15.maddenin 2.fkras sava seferberlik ve skynetim durumlar ile olaanst hallerde dahi hibir ekilde durdurulamayacak ve ihlal edilemeyecek baz temel hak ve hrriyetlerden oluan bir ekirdek alan yaratmaktadr. Bu 3 gvence AY.mahkemesine 15 maddede anlan olaanst durumlarda da hayli etkin bir anayasaya uygunluk denetimi yapma imkann tanmaktadr.Ne yazk ki olaanst hallerde skynetim ve sava hallerinde karlan KHKlerin Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesine dava alamamas (mad.148) bu gvencelerin pratik deerini azaltmaktadr. VII)Hukuk Devleti: 1-Kavram:Anayasamzn 2.maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri arasnda saylan Hukuk Devleti ilkesi en ksa tanmyla vatandalarn hukuki gvenlik iinde bulunduklar Devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu bir sistemi anlatr.Hukuk dilinde hukuk devleti deyimi devletin hukuk kurallaryla bal saylmad polis devleti kavramnn kart olarak kullanlmaktadr.Bu ilke her eyden nce devletin ilemlerinin hukuk kurallarna balln ifade eder.Hukuk kurallarna ball salayacak mekanizma ise devletin eylem ve ilemlerinin yarg denetimi altnda bulunmasdr.Hukuk devleti denince ilk olarak yrtmenin hukuka ball ve yrtme ilemlerinin yarg denetimi altnda bulunmas akla gelmektedir. 2-Yrtme lemlerinin Yargsal Denetimi:Yrtme organnn yargsal denetimi konusunda iki sistem vardr.Bunlardan birincisi sz konusu denetimi yerel yarg organlarna brakan ve zellikle Anglo-Sakson lkelerinde uygulanan adli idare veya yarg birlii sistemidir.Bu sistemde bir tek yarg organ vardr ve devletle fert arasndaki uyumazlklar tpk fertler arasndaki uyumazlklar gibi bu yarg organnca yani genel mahkemelerce zlr.kinci sistem ise yrtmenin eylem ve ilemlerinde doan uyumazlklarn zmn genel mahkemelere deil zel birtakm yarg kurulularna yani idare mahkemelerine brakr. dari yarg ad verilen bu sistem Fransada domu ve oradan dier Kara Avrupas lkelerine yaylmtr.Trkiyede de 100 yl akn bir sredir kullanlan sistem budur.Anayasa mad.155e gre Trkiyede idari yarg sisteminin en st mercii Dantaydr. 155.maddeden de anlalabilecei gibi Dantayn idari yarg grevinin yannda merkezi idarenin danma organ olma fonksiyonu da vardr.Dantay idari davalarn bir

ksmnda ilk ve son inceleme mercii;bir ksmnda ise son inceleme (temyiz ) merciidir.Hukuk devleti ilkesi gerek adli idare gerek idari yarg sistemleriyle badaabilir.Hukuk devleti bakmndan nemli olan nokta yrtmenin eylem ve ilemlerinin bamsz yarg organlarnca denetlenip denetlenememesidir.Bu denetim salandktan sonra denetimi yapan mahkemenin genel mahkeme ya da idari mahkemesi oluu hukuk devleti asndan nem tamaz..Buna karlk yine denetim sistemi ne olursa olsun eer yrtmenin bir ksm eylem ve ilemleri eitli yollarla yarg denetimi dnda braklabiliyorsa hukuk devleti ilkesinin zedelenmi olduu kansna varlabilir.24 Anayasas dneminde Dantay bir ksm yrtme ilemlerini siyasal nitelikli grerek bunlardan doan uyumazlklara bakmay reddediyordu.Hkmet tasarrufu ad verilen ve idari yarg organnn bir oto-limitasyonuna dayanan bu ilem kategorisinin yan sra zellikle 1950-60 yllar arasnda karlan baz kanunlar bir ksm idari ilemler hakknda yarg yoluna bavurulmasn yasaklam,yani yarg denetimi imkann kanunla ortadan kaldrmtr.61 Anayasasnn 114.maddesi idarenin hibir eylem ve ilemi hibir halde yarg mercilerinin denetimi dnda braklamaz hkmn getirmek suretiyle hukuk devletini sarsan bu tip uygulamalara son vermi oldu.Bu hkm bir yandan yasama dier yandan da yrtme organlarna direktif verir nitelikte idi.Yasama organna hitap eden ynyle idari yarg yolunu kapatacak kanunlarn karlmasn yasaklyor;idari yargya h,tap eden yn ile de bu mahkemelerin bir ksm idari ilemlerden doan uyumazlklar kendi grev alanlar dnda grerek bunlara bakmaktan kanmasn yasaklyordu.Bu balamda 1961 Anayasasnn 114.maddesi hukuk devleti bakmndan ok nemli bir aama salamtr. Bu hkm 1982 anayasasnn 125mad.1.fkrasnda aynen korunmutur.Ne var ki 1982 anayasasnn kendisi (mad.125/2) bu kurala iki istisna getirmitir.Buna gre cumhurbakannn tek bana yapaca ilemler ile Yksek Askeri ura nn kararlar yarg denetimi dndadr.Cumhurbakannn devlet bakan sfatyla yapaca ilemler idari ilem olmayaca iin bunlarn yarg denetimi dnda braklmasnn hukuk devleti ilkesi asndan bir elikisi sz konusu deildir buna karlk hukuki nitelikleri itibariyle tam anlamyla idari ilemler olan yksek askeri ura kararlarnn yarg denetimi dnda braklmasn hukuk devleti asndan hakl bulmak mmkn deildir.1982 Anayasasnn 125.maddesi 1961 Anayasasnn deiik 114.maddesine benzer olarak idari yarg denetiminin nitelii ve snrlar ile ilgili baz hkmler getirmektedir.Maddenin 4.fkrasna gre yarg yetkisi idari eylem ve ilemlerinin hukuka uygunluunun denetimi ile snrldr.Yrtme grevinin kanunda gsterilen ekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kstlayacak,idari eylem ilem niteliinde veya takdir yetkisini kaldracak biimde yarg karar verilemez.1982 Anayasas 125.maddesi (f5/6) 1961 Anayasasnda yer almam olan yrtmenin durdurulmas konusunu dzenlemektedir.Beinci fkraya gre dari ilemin uygulanmas halinde telafisi g veya imkansz zararlarn domas ve idari ilemin aka hukuka aykr olmas artlarnn birlikte gereklemesi durumunda gereke gsterilerek yrtmenin durdurulmasna karar verilebilir.Buna karlk 6.fkradan olaanst hallerde skynetim seferberlik ve sava halinde ayrca milli gvenlik kamu dzeni ve genel salk nedenleri ile kanunun yrtmenin durdurulmas kararnn verilmesini snrlayabilecei anlalmaktadr.u halde fkrada sz edilen durumlarda idari ilemlerin uygulanmas halinde telafisi g veya imkansz zararlar doacak olsa ve idari ilem aka hukuka aykr bulunsa bile,idari yargnn yrtmeyi durdurma karar verme yetkisi kanunla snrlanabilecektir ki bunu hukuk devleti ilkesiyle badatrmak gtr 3-Yasama lemlerinin Yargsal Denetimi:Yrtme ilemlerinin yargsal denetimi hukuk devletinin temel ilkelerinden biri olmakla birlikte tek bana hukukun stnln ve vatandalarn gvenliini salamaya yeterli deildir.nk bu denetim nihayet yrtme ilemlerinin kanunlara olan uygunluunu denetleyecektir.Oysa kanunlarn kendisi anayasaya aykr olmas durumunda vatandalarn anayasal haklarnn inenmesini engelleyemeyecektir.Hukuk devletinin tam

olarak gereklemi saylabilmesi iin sadece yrtme ilemlerinin kanunlara uygunluu deil yasama ilemlerinin de Anayasaya uygunluu yarg organlarnca denetlenmelidir. 4-Yarg Bamszl:Hukuk devletinin en nemli unsurlarndan biri de yarg bamszldr.Gerekten de yasama ve yrtme organlarn denetleyecek olan organlar yasama ve yrtme karsnda tam bamszla sahip deillerse yarg denetiminde beklenen yararlar byk lde ortadan kalkm olur.Yarg bamszlnn tam olarak gvence altna alnmam olduu sistemlerde gerek anlamda tam olarak bir hukuk devletinden sz etmeye imkan yoktur. 5-Kanuni Hakim Gvencesi:1961 Anayasasnn ilk metninde bu gvence madde 32de Tabii Yarg Yolu bal altnda dzenlenmiti.Sz geen madde 1971 deiiklikleriyle deitirilmi ve halen yrrlkte olan 1982 anayasasndaki ifadede de kullanlan ifade kabul edilmitir.Buna gre hi kimse tabi olduu mahkemeden baka bir mercii nne karlamaz.Tabii yarg ilkesi uyumazl yarglayacak olan mahkemenin o uyumazln domasndan nce kanunen belli olmasdr.1971 tarihli Skynetim kanununda bu ilkeye uygunluu pheli grlebilecek birtakm hkmlerin varl maddenin 1971 anayasa deiiklii srasnda deitirilmesine yol amtr.Bu kanuna gre skynetim ilan edilen yerlere bu skynetime neden olan olaylara ilikin sular skynetim ilanndan en ok 3 ay ncesine kadar yarglayabilmekteydi.Grlyor ki bu durumlarda bir ceza davas suun ilendii anlarda mevcut olmayan ve kurulup kurulmayaca bilinmeyen bir mahkeme tarafndan grlmektedir.61deki tabii kelimesi yerine kanuni lafnn getirilmesinin sebebi kanunun lafzen yorumlandnda hukuk devleti ilkesiyle elimiyor olmasdr.Fakat z itibariyle yine de tabii yarg ilkesi hukuk devletinin ayrlmaz bir paras olduu iin bu elikili bir mevzuudur.Bunun zm de 143.maddenin son fkrasnda ngrlmtr.Buna gre skynetim ilan edilen yerlerdeki DGMler Skynetim Mahkemelerine dntrlebilir.Bylece yarglama yaplacak mahkemelerin sonradan kurulmam olmas salanarak bu ilkeye uyum salanmtr. 6-Ceza Sorumluluu lkeleri:Anayasamzn 38.maddesi hukuk devletinin su ve cezalara ilikin baz unsurlarn saymaktadr. 7-Hukukun Genel lkelerine Ballk:61 ve 82 anayasalar hukukun genel ilkelerinden dorudan doruya sz etmemi olmakla birlikte 61-132 ve 82-138 maddeleri bu ilkelerin hakim tarafndan bir hukuk kayna olarak kullanlabileceini ima etmilerdir.Hukukun genel ilkelerinin tam ve herkese kabul edilebilecek bir tanmn yapmak kolay olmamakla birlikte bu konuda pozitif bir temel olarak Milletleraras Adalet Divan Statsnn 38.maddesinden yararlanlabilir.Bu madde uygar milletlerce tannm genel hukuk ilkelerini milletler aras hukukun kaynaklar arasnda saymtr.AY mahkememizde muhtemelen bu tanmdan esinlenerek hukukun genel ilkelerini hukukun bilinen ve tm uygar lkelerin benimseyip uyduu ilkeler olarak tanmlamtr.Rousseau hukukun genel ilkelerini bir blm sadece milletler aras hukuka zg olmak bir blm de milletleraras hukuk ve milli hukuk dzenlerinde ortak olmak zere iki kategoriye ayrmtr.Rousseauya gre iki hukuk dzeninde ortak olan ilkeler unlardr:Ahde vefa ,hakkn ktye kullanlmamas, kazanlm haklara sayg,sebepsiz zenginleme,gecikme faizi,verilen zararn tazmini,kesin hkme sayg.Bunlara kimsenin sahip olduu haklardan fazlasn devredememesi kimsenin kendi davasnda hakim olamamas mcbir sebep ve dier baz ilkeler de eklenebilir.AY mahkemesinin 82 anayasas dneminde verdii kararlarda dayand baz genel hukuk ilkeleri de unlardr:yi niyet ahde vefa kazanlm haklara sayg kanunlarn geriye yrmezlii kesin hkme sayg devlete (ve kanunlarna) gven zel kural genel kural atmasnda zel kuraln uygulanmas. VIII-Sosyal Devlet: 1-Sosyal Devletin Anlam:

20.yy.da Bat demokrasilerinde ortaya km olan sosyal devlet veya refah devleti kavram devletin sosyal bar ve sosyal adaleti salamak amacyla sosyal ve ekonomik hayata aktif mdahalesini meru ve gerekli gren bir kavram ifade eder.Sosyal devlet bu anlamda geen yzyln jandarma devlet anlayndan ayrlr.Liberal felsefeden esinlenen jandarma devlet anlay devletin grevlerini da kar savunmay ve yurt iinde dzen ve gvenlii salamaktan ibaret grmekte zellikle devletin ekonomik hayata mdahalesini sadece gereksiz deil ayn zamanda ekonominin doal kanunlarnn ileyiini bozacan savunduu iin zararl grmekteydi.Sosyal devlet devletin sosyal ve ekonomik hayata mdahalesi yoluyla snf atmalarn yumuatan ve milli btnlemeyi salamaya alan bir devlet anlaydr.1982 anayasasnn 35.maddesi mlkiyet ve miras haklarn 48.maddesi de alma szleme ve zel teebbs kurma hrriyetlerini tanmaktadr.Bu maddede grnmektedir ki zel teebbslerin serbeste kurulabilmesine hatta devletin bunlarn gvenlik ve istikrar iinde almasn salayacak tedbirler almakla ykml olmasna karlk,devlet zel teebbslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amalara uygun yrmesini salamakla da ykmldr.Dier bir deyimle zel teebbs hrriyetine bu amalarla baz snrlamalar getirilebilir.Sosyal devlette mlkiyet haklarla birlikte dev ve ykmllkleri de ieren bir statdr.Nitekim mlkiyet ve miras haklarn tanyan 35.maddenin 2. ve 3. fkralar 61 anayasasnn 36.maddesine paralel olarak bu haklarn kamu yarar amacyla kanunla snrlanabileceini ve mlkiyet hakknn kullanlmasnn toplum yararna aykr olamayacan belirtmitir. Sosyal devletin hrriyet anlay da klasik liberal devletin hrriyetleri sadece birer negatif stat hakk yani kiiye devlet karsnda zerk bir alan tanyan ve devlete o alana girmeme ykmlln ykleyen anlayndan farkldr.Sosyal devlet devlete kar korunan hrriyetlerin yannda hrletirme kavramna da yer verir.1982 anayasas 61 anayasasna paralel olarak devlete kiinin temel hak ve hrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak ekilde snrlayan siyasal ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almak devini vermitir.Sosyal devlet bunu gerekletirmeye alrken elbette mutlak bir sosyal ve ekonomik eitlik anlayyla deil nisbi bir frsat eitlii anlayyla hareket eder.Frsat eitlii kavramnn Anayasamzdaki somut bir yansmas 42.maddeye gre Devletin,maddi imkanlardan yoksun baarl rencilerin renim hayatlarn srdrmeleri iin onlara burs veya eitli imkanlar salamas devidir. 2-Devletin Ekonomik Hayata Mdahalesinin ls: 1961 anayasasnda devletin ekonomik ve sosyal hayata mdahalesinin ilkelerini belirleyen genel bir hkm yer almt.41.madde iktisadi ve sosyal hayatn adalete tam alma esasna ve herkes iin insan hayatna yarar bir yaay seviyesi salanmas amacna gre dzenleneceini belirtmekte ve yatrmlar toplum hayatnn gerektirdii nceliklere yneltmeyi devletin devi olarak grmekteydi.82 anayasas devletin ekonomik hayata mdahalesiyle ilgili byle genel bir hkme yer vermemi olmasyla birlikte devlet mdahalesine ilikin hkmler anayasann eitli maddelerine serpitirilmi bulunmaktayd.Bu serpitirilmi mdahale hkmlerine ramen Anayasamzdaki sosyal devlet anlaynn siyasal iktidarlara belli bir ekonomik politika modelini empoze etmedii aktr.Anayasa asndan sylenebilecek olan ey bu anayasa ile ne saf liberal ne saf devleti ekonomi modelinin uygulanmasnn mmkn olduudur.Bu ok geni ereve ierisinde siyasal iktidarlarn ekonomik politikay kendi siyasal tercih ve nceliklerine gre ynlendirebilecekleri doal olduu gibi demokratik rejimin gereklerine de uygundur.Eer 82 anayasasnda bir dereceye kadar bir ekonomik politika tercihi varsa bunun sosyal piyasa ekonomisi olarak adlandrlmas doru olur.Bilindii gibi bu kavram piyasa ekonomisinin ileyiinden doabilecek baz aksaklklarn tekellemeleri nlemek serbest rekabet

ilkesine ilerlik kazandrmak piyasada egemen olan gcn ktye kullanlmamasn salamak ve tketiciyi korumak amalaryla devlet tarafndan yaplacak mdahale ve dzenlemelerle giderilmesini ngrmektedir. 3-Sosyal Devletin Hukuki Yntemleri: a-Herkese nsan Haysiyetine yakr bir hayat salamaya ynelik tedbirler:Sosyal devletin temel amalarndan birinin herkese insan haysiyetine yarar asgari bir hayat dzeyi salamak olduuna phe yoktur.Bunun yollar arasnda herkese alma imkannn salanmas alan herkese insanca yaayabilmesini mmkn klacak adaletli bir cret denmesi ve alamayacak durumda olanlarn da eitli sosyal gvenlik tedbirleri ile korunmas yer almaktadr.Bunlar anayasann 49-55-60-61. maddelerinde dzenlenmitir.phesiz insan haysiyetine yakr bir asgari hayat dzeyinin salanmas sadece bu tedbirlerle gerekleemez.nsan haysiyetine yakr bir hayat insan haysiyetine yakr bir konutta salk iinde yaama ihtiyacnn ve asgari kltrel ihtiyalarn tatminini de iine alr.Bunlar da anayasann 56-57-42.maddelerinde dzenlenmitir. b-Vergi adaleti:ada sosyal devlette gelir ve servet eitsizliklerini azaltmada en nemli rol vergi politikas oynamaktadr.Bu politika anayasamzn 73.maddesinde aklanmtr.Vergi hukukunda artan oranda (mterakki) vergi denilen ve Trk gelir vergisi sisteminde de kabul edilmi olan vergilendirme sistemi yksek gelir tabakalarndan yksek oranda ,dk gelir tabakalarndan ise dk oranda vergi alnmas suretiyle gelir eitsizliklerinin azaltlmas amacn tar. c-Kamulatrma ve Devletletirme:Kam hizmetlerini yrtebilmek iin gerekli olan zel mlkiyet altndaki bir tanmazn sahibinin isteine baklmakszn kamu mlkiyetine geirilmesi ilemine kamulatrma denir.Konu anayasamzn 46. maddesinde dzenlenmitir.Anayasada zel bir rejime tabi tutulan sosyal amal kamulatrmalar,sosyal devletin bir yntemi olarak kabul edilir.Kamulatrmann usul 63/3 maddede dzenlenmitir.Kamulatrmann genelde sosyal devlet ilkesi ile ilgili olmamasna karn anayasann 17.maddesinde dzenlenen devletletirme tipik bir sosyal devlet aracdr.Bu hkme gre kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler kamu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir.Devletletirme gerek karl zerinden yaplr.Gerek karlnn hesaplanmas ve usul kanunla dzenlenir.Grlmektedir ki; kamulatrma ileminin konusu zel mlkiyetteki tanmaz mallar olduu halde devletletirme ileminin konusu zel teebbslerdir.Devletletirme bakmnda 61 ve 82 anayasalar bakmndan nemli bir fark61 anayasasnn devletletirilen zel teebbsn gerek karlnn taksitlendirilebilmesidir.82 anayasas ise taksitlendirmeyi kaldrarak devletletirmeyi zorlatrmtr.82 anayasas dneminde devletletirme 1984 tarihli 3082 sayl kanunla dzenlenmitir.Bu kanuna gre zel teebbslerin devletletirilmesi iin u artlarn birlikte gereklemesi gerekmektedir: -Devletletirilecek zel teebbsn yapt hizmet veya retimin lke apnda kamu ihtiyacna hitap etmesi -Bu hizmet veya retimin kontrol rekabet ikame veya baka yollardan salanmas imkannn bulunmamas -Hizmet veya retimin yavalatlmas veya durdurulmas halinde kamunun byk zarar grmesi Devletletirme klasik sosyal devletin aralarndan biri olarak kabul edilmekle birlikte zellikle 80lerden itibaren dnyann byk blmne egemen olan serbest piyasa ekonomisinin etkisiyle eski nemini kaybetmitir.Onun yerine tam tersine KTlerin zel teebbse devredilmesi yani zelletirme Trkiye dahil pek ok lkede nem kazanmtr. d-Planlama:Sosyal devletin temel ilkelerinden biri de planlamadr.Planlama toplumun ekonomik kaynaklarnn ekonomik kalknmay salamak amacyla bilimsel ve aklc biimde kullanlmasn

salar.Gerekten sosyal devlet anlay devletin sosyal ve ekonomik hayata mdahalesini ngrdne gre bu mdahalenin sistemli,tutarl ,aklc ve bilimsel bir biimde yaplmas gerekir.Bunu salayacak ara da planlamadr.Bu konu anayasann 166.maddesinde dzenlenmitir.Bu hkm 61 anayasasnn planlanmaya ilikin olan41 ve 129.maddelerinden baz ynlerden ayrld grlmektedir.61 anayasasnda planlamay yapacak olan devlet organ Devlet Planlama Tekilat olarak belirtildii halde 82 anayasas bu organ ismen zikretmemitir.Daha nemlisi 82 anayasasna gre planlamann amalar 61 anayasasndakinde hayli farkldr.61 anayasas planlamann aralar arasnda ekonomik kalknma hedefi kadar sosyal devlet anlaynn gerei olan sosyal nceliklere de arlk vermitir.Buna karlk 82 anayasasnn daha ok milli tasarrufu ve retimi arttrmak,fiyatlarda istikrar ve d demelerde denge salamak,yatrm ve istihdam gelitirmek gibi salt ekonomik amalar vurgulad grlmektedir.Dier bir deyimle 1982 anayasasnn planlama anlay liberal bir ekonomik politika ile daha kolay badaabilecek niteliktedir. e-Sosyal Haklar:Sosyal haklar sosyal devletin en nemli unsurlarndan birini oluturur.Sosyal haklar amalarna gre ayrt etmek mmkndr.Sosyal haklar ister olumlu ister olumsuz edim gerektirsinler,ister toplu ister bireysel olarak kullanlabilsinler,sosyal adaleti salamaya,sosyal eitsizlikleri azaltmaya,toplum iinde ekonomik bakmdan zayf olan snf ve gruplar korumaya ynelik haklardr.82 anayasasnn Sosyal ve ekonomik haklar ve devler baln tayan 2.ksm 3.blmnde de bu anlamdaki sosyal haklarla,alma ve szleme hrriyeti,iverenlerin sendika kurma hakk,lokavt hakk gibi ekonomik bakmdan zayf olanlarn korunmas amacn gtmeyen ekonomik haklar bir arada yer almtr.Dar anlamdaki sosyal haklarn iine de bir blm devletin olumsuz edimini gerektiren (sendika,grev) bir blm ise olumlu edime ihtiya gsteren (eitim,salk) haklar girer.Baz temel haklar ise baz ynleri ile sosyal hak baz ynleri ile de klasik hak olmas mmkndr.(Eitim retim hakk mad.42) IX-Eitlik: Eitlik ilkesi 1982 anayasasnn 10.maddesinde dzenlenmitir.Eitlik ilkesinin bu ilkeden yararlananlar asndan bir temel hak yani eit ilem grmeyi yada ayrm gzetilmemesini isteme hakkn dourduu kukusuzdur.Ancak eitlik ayn zamanda muhataplar yani devlet organlar ve idare makamlar asndan da anayasal bir buyruk devlet ynetimine egemen bir ilkedir.61 anayasasnn eitlik ilkesine temel haklar ve devler ksmnda (mad.12) yer verilmi olmasna karlk 82 anayasas bu ilkeyi genel esaslar ksmnda dzenlemi olmas da eitliin temel bir devlet ynetimi ilkesi olarak dnlmesi gerektii grne g katar.Genel anlamda eitlik ilkesi ise ekli hukuki eitlik ve maddi hukuki eitlik olarak ikiye ayrlr.ekli hukuki eitlikten kastedilen kanunlarn genel ve soyut nitelik tamas yani kapsad herkese eit olarak uygulanmasdr.Maddi hukuki eitlik ekli eitliin tesinde ayn durumda bulunanlar iin haklarda ve devlerde yararlarda ve ykmllklerde yetkilerde ve sorumluluklarda frsatlarda ve hizmetlerde eit davranma zorunluluunu ierir.Trk AY mahkemesi kanunlardaki snflandrmann eitlik ilkesine aykr olup olmadn denetlerken hakl neden kriterine dayanmaktadr.Mesela kanun nnde eitlik ilkesi tm yurttalarn her ynden mutlaka,her zaman ayn tutulmalar zorunluluunu iermez.Birtakm yurttalarn baka kurallara bal tutulmalar hakl bir nedene dayanmakta ise byle bir durumda kanun nnde eitlik ilkesine uyulmadndan sz edilemez. Kurucu ktidar: Anayasay Deitirme Sorunu I-Asli kurucu iktidar ve tali kurucu iktidar:

Bir devletin anayasasn yapma veya deitirme,baka bir deyimle o devletin temel siyasi yapsn belirleme iktidarna kurucu iktidar veya kuruculuk fonksiyonu ad verilir.Kurulmu iktidar kurucu iktidarn anayasada belirlemi olduu snrlar ierisinde devletin eitli hukuki yetkilerini kullanma iktidardr.Kurucu iktidar da iki deiik durumda ortaya kabilir ve buna uygun olarak iki tr kurucu iktidardan sz edilebilir;Asli kurucu iktidar ve tali(trevsel )kurucu iktidar.Asli kurucu iktidar bir lkenin siyasal rejiminde ihtilal,hkmet darbesi,lkenin paralanmas ve bunun gibi durumlardaki kesintiler nedeniyle bir hukuk boluunun domas durumlarnda ortaya kar.Bu durumlarda fiili iktidar elinde bulunduran sosyal gler yeni rejimin anayasasn belirlerken kendilerini balayan hibir pozitif hukuk normu mevcut deildir.Bu anlamda asli kurucu iktidar snrsz ve hukuk d bir olaydr.Bu iktidarn snrszl da phesiz sosyolojik anlamda deil sadece hukuki anlamdadr.Tali kurucu iktidar ise bundan ok farkl olarak bir lkenin anayasasnn ,o anayasada belirlenmi usllere uyulmak suretiyle deitirilmesidir.Bu anlamda tali kurucu iktidar hukuken snrl bir iktidardr. Hemen btn yazl anayasalar deitirilmelerine ilikin uslleri kendileri belirlemilerdir.Gene hemen her yazl anayasa hkmlerinin deitirilmesini adi kanunlarn kabul veya deitirilmelerindeki usllerden daha farkl ve daha gletirici bir takm kurallara bal tutmulardr(sert anayasa sistemi). II-Trk Anayasalarnda Anayasay Deitirme Sorunu: Trk Anayasalar 1876 Kanun-i Esasiden beri sert anayasa sistemini benimsemilerdir.Kanun-i Esasiye gre (mad.116) teklif yetkisi Bak.Kur. ya da Ayan ya da Mebuslar meclisinden birine verilmiti.Teklif tamsaynn 2/3 ounluuyla kabul edildikten sonra padiah onayyla kesinleiyordu.1921 Anayasas ise anayasa deiiklikleri ile ilgili bir hkm tamamaktayd.Bunun sebebi ise 1.TBMMnin olaanst yetkileri haiz bir kurucu meclis olma sfat idi.1921 Anayasas Osmanl-Trk anayasa tarihindeki tek yumuak anayasadr.1924 Anayasas anayasa deiiklii iin 1/3 teklif kabul iin ise 2/3 ounluu ngrmtr.Bu anayasa herhangi bir onay safhasna yer vermemi hatta CB ye deiiklii meclise geri gnderme yetkisi de vermemitir.Ayrca 1924 Anayasas devletin eklinin cumhuriyet olduunu belirten 1.maddesinin deitirilmesinin hibir surette teklif dahi edilemeyeceini ngrmtr.1961 Anayasasnda da ye tamsaysnn 1/3 ounluu ile teklif daha sonra her iki meclisin 2/3 ounluu ile kabuln ngrmtr.Ayrca deiiklik grmelerinin ivedilikle olamayacan da belirtmitir.1924 anayasasna paralel olarak devlet eklinin cumhuriyet olduu hakkndaki hkmnn deitirilmesinin dahi teklif edilemeyeceini kabul etmitir. 1982 Anayasasnn 1987 tarihli deiikliinden nceki haliyle kabul ettii zm tarz ise 24 ve 61 deki karar yeter saylarn aynen muhafaza etmekle birlikte bu anayasalarda mevcut olmayan bir onay safhasna yer vermiti.Bu safhada onay yetkisi CB ile halk arasnda paylalmaktayd.Syle ki CB yeniden grlmek zere meclise gnderdii deiiklik tasarsn meclis aynen kabul edip tekrar CB ye yollarsa CB nin sz konusu tasary halk oyuna sunma yetkisi mevcuttur. 1982 Anayasasnn 1987 de urad deiiklikten sonra anayasay deitirme usl olduka karmak hale gelmitir. a)Teklif:Anayasann ilk eklinde olduu gibi anayasann deitirilmesi TBMMnin ye tamsaysnn en az te birinin yazl teklifiyle olur. b)Grme:Anayasa deiikliklerine ilikin tekliflerin grlmesi bu maddedeki kaytlar dnda kanunlarn grlmesi hakkndaki hkmlerine tabidir.Anayasa deiikliine ilikin tekliflerin

genel kurulda iki defa grlecei belirtilmitir.ki defa grme art anayasa deiikliklerine ilikin tekliflerin grlmesi usuln dier kanunlarn grlmesi usulnden ayran tek farktr.2.grmeye 1.grmenin bitiminden 48 saat gemeden balanamaz.kinci grmede yalnz maddeler zerinde verilmi deiiklik nergeleri tartlr.Birinci grmede zerinde herhangi bir deiiklik nergesi verilmemi maddeler hakknda ikinci grmede deiiklik nergesi verilemez.u halde birinci grmede nce anayasa deiikliinin tmnn ele alnmas gerekir.Bu grme onucunda maddelere geilip geilmeyecei kararlatrlr.Geilmesi kabul olunmazsa Anayasa deiiklii teklifi reddedilmi olacandan dier ilemlere gerek kalmaz.Kabul edilmesi halinde de teker teker tm maddeler grlp oylanr.kinci grmede tekrar tm maddeler iin oylama almaz sadece bunlar zerinde deiiklik nergesi verilmi olanlar oylanr.Hi nerge verilmemi ise ikinci oylama yaplr.Tm bu srecin sonunda tekrar tm maddeler iin genel bir oylama yaplarak Anayasa deiiklii sreci tamamlanm olur. c)Karar:1982 anayasas deitirilmesinden nceki haliyle aynen 24 ve 61 anayasalarnda olduu gibi ye tamsaysnn 2/3n karar yeter says olarak kabul etmiti.Anayasada yaplan deiiklik sonucu ise ortaya ye tamsaysnn bete ve te ikisi olmak zere iki deiik karar yeter says karmtr.Bu saylardan birinin ya da dierinin salanmasna gre onay safhasnda uygulanacak ilemler farkldr.Bu deiikliin anayasa deiikliklerinin kabulne ilikin getirdii dier bir yenilik ise oylamann gizli olmas zorunluluudur. d)Onay:Deiik 175.madde ilk metinde olduu gibi onay safhasn CB ile halk arasnda paylatrmtr.Ancak karar ounluunun 3/5 veya 2/3 oluuna gre yaplacak ilemler farkldr.Anayasa deiiklii bete veya daha fazla fakat te iki ounluktan az bir oyla kabul olmu ise CB kanunu tekrar grlmek zere meclise iadesi veya sz konusu kanunu halk oylamasna sunmas gibi iki seenek ortaya kar.Meclise iade halinde deiiklik srecinin devam edebilmesi iin Meclisin bu kanunu en az 2/3 ounluk ile aynen kabul etmesi gerekir.Bu durumda CB kanunu ya halk oyuna sunabilir ya da onaylayarak kesinletirebilir.CB sz konusu kanunu 3/5 ile 2/3 arasnda oyla kabul edilmi kanunu iade etmezse halk oyuna sunmas zorunludur.Anayasa deiikliine ilikin kanun mecliste 2/3 veya daha ok bir oy oran ile kabul edilmesi durumunda ise 3 ihtimal ortaya kmaktadr.CB sz konusu kanunu tekrar grmek zere meclise iade etmek,dorudan doruya halk oyuna sunmak veya onaylayarak kesinletirmek seeneklerine sahiptir.Son durumda anayasa deiikliine ilikin kanun Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girer.Meclise iade halinde kanunun tekrar ye tamsaysnn 2/3 ounluu ile aynen kabul etmesi gerekir.Bu takdirde de CBnin deiiklii ya halk oyuna sunmak ya da onaylamak gibi iki seenei vardr.!982 anayasasnn gerek ilk ekliyle gerekse yaplan deiikliklerle 24 ve 61 anayasalarndaki saf temsili demokrasi anlayndan yar dorudan doruya demokrasiye doru hali nemli bir adm atmtr. CBnin onay safhasna ilikin yetkileri Anayasa deiiklii hakkndaki kanunu halk oyuna sunmak ya da meclise tekrar grlmek zere iade etmesinden ibarettir.Anayasa deiikliklerinin geri gnderilmesi bu konuda zel bir hkm bulunmadna gre CB kanunlar bir daha grlmek zere TBMMye geri gnderme yetkisini dzenleyen 89.maddedeki usule tabidir.Yani geri gndermenin 15 gn iinde ve gerekeli olarak yaplmas gerekir.Meclis geri gnderilen Anayasa deiikliini aynen kabul etmeyip bir deiiklik yapt takdirde CB sz konusu kanunu tekrar meclise gnderebilir.Ancak CBnin geri gndermedeki dzeltme isteminin sunulmu metinle hi ilgisi olmayan yeni bir deiiklik teklifi niteliinde olmamaldr.Aksi halde kendisine anayasa deiiklii teklifinde bulunma yetkisi tannmam olan CB bu yetkiyi kullanm olur. 1982 anayasasnda yaplan deiikliklerden sonra CBnin geri gnderme yetkisinin kimi durumlarda sadece bir geciktirici veto kimi durumlarda ise gletirici veto nitelii tad sylenebilir.Eer deiiklik teklifi 3/5 ile 2/3 arasndaki bir oranla kabul edilmi ise CBnin iade yetkisi gletirici veto zellii gsterir.nk bu takdirde meclis sz konusu kanunu 2/3 oyla

kabul etmesi gerekir.Buna karlk kanun 2/3 ya da daha fazla bir oy oranyla kabul edilmi olursa geri gnderme yetkisi daha ok bir geciktirici veto zelliine brnr.nk kabul iin 2/3den daha fazla bir ounluk gerekmemektedir.Fakat geici 9 madde ile TBMM bakanlk divan kurulduktan sonraki 6 yllk sre zarfnda yaplan anayasa deiiklikleri iin meclise iade sz konusu olduu takdirde tekrar kabul meclisin ounluuna tabidir.Bu hkmle CBnin alt yllk bir sre iin yetkileri geniletilmi ve geciktirici veto gletirici veto ekline dntrlmtr. 1982 anayasasnn sertlik eilimi Anayasann deitirilmesi mmkn olmayan dzenlemelerinde de kendisini gsterir.24 ve 61 anayasalarnda sadece devlet eklinin cumhuriyet olduu hakkndaki anayasa hkmnn deitirilemez olmasna karlk 82 anayasasnda deimezlik vasf tannm hkmlerin kapsam hayli artmtr. III-Anayasa Deiikliklerinin Denetimi: Anayasa deiikliklerinin anayasa uygunluunun denetimi ekil ve esas olmak zere iki dzeyde olabilir.Anayasa deiikliklerinin ekil olarak anayasaya uygunluunun denetimi bu deiikliklerin anayasada ngrlen usl ve ekil kurallarna uygun olarak yaplp yaplmadnn incelenmesini ierir.Anayasay yapan asli kurucu iktidar anayasann deitirme usulnn belirtmekle tali kurucu iktidarn anayasay deitirme yetkisini ekil ynnden snrlam olmaktadr.Dier bir deyimle tali kurucu iktidar ancak bu usl ve ekil kurallarna uyarak tali kuruculuk yetkisini kullanabilir.Anayasa deiikliklerinin esas ynnden denetlenebilmesini savunan baz yazarlar bunu ancak anayasann stnde bir takm hukuk normlarnn (spra-pozitif temel normlar) varln kabul etmek yahut da pozitif anayasa normlar arasnda bir derecelenme bir hiyerari bulunabileceini varsaymak suretiyle hakl gstermeye almlardr. Anayasa deiikliklerinin ekil ynnden denetimi konusunda Anayasa zel bir yntem ngrmediine gre kanunlarn ekil ynnden denetlenmesine ilikin anayasa hkmlerinin anayasa deiikliine de aynen uygulanmas gerekir.Zaten Anayasa deiikliklerinin de kanunla gerekletirildiine gre Anayasann ayrca anayasa deiikliklerinden sz etmemi olmas doaldr.Dolaysyla anayasa deiikliklerinin denetlenmesi CB veya TBMM yelerinin 1/5 inin istemiyle olabilir.Anayasa deiikliklerinin yaynland tarihten itibaren on gn getikten sonra iptal istemiyle dava alamaz.ekil bozukluu defi yoluyla da ileri srlemez.ekil bozukluuna dayanan iptal davalar Anayasa Mahkemesi tarafndan ncelikle incelenir ve karara balanr. Bir anayasa deiikliinin anayasann 175.maddesi gerei CB tarafndan halk oyuna sunulup kesinlemesi halinde bu metnin zerinde bir denetimin sz konusu olup olamayaca dnlebilir.Bir gre gre anayasa halk oyuyla gerekleen ve halk oyuyla gerekleemeyen anayasa deiiklikleri arasnda bir ayrm yapmakszn deiiklikleri denetleme grevini Anayasa Mahkemesine vermitir.Halk oylamasnn usulne gre yaplp yaplmad konusunda denetim yetkisi ise Yksek Seim Kurulundadr.Kitaba gre bu konuda anayasada aklk olmamasna ramen en stn kurucu iktidar olan halk iradesinin belirlemesinden sonra artk anayasa mahkemesinde bir ekil denetiminin mmkn olmamas gerekir. Kuvvetler Ayrl I-Kuvvetler Ayrl ve Fonksiyonlar Ayrl: Siyasal dnce tarihinde genellikle Montesquieunn adyla zdeletirilen kuvvetler ayrl teorisi 1789 Amerikan,1791 Fransz Anayasalarndan balayarak pek ok pozitif hukuk belgesinde u veya bu biimde anlatmn bulmu olmakla birlikte ,bu teorinin hukuki olmaktan

ok ,siyasal nitelik tadn belirtmek gerekir.nl dnre gre iki hele kuvvetin ayn elde toplanmas istibdada yol aar. Gerekte egemenlik veya devlet kudreti tektir.Bu kudret devletin organlar vastasyla toplum adna iradesini belirtmekte kendi iradesini toplum bireyleri zerinde hakim klma iktidardr.Devlet kudretinin kullanlmasnda bavurulan ilemlerin ekli ve ierii birbirinden ne kadar farkl olsa da btn bu ilemler sonuta devlet idaresinin tezahrlerinden baka bir ey deildir.Devlet kudreti ise tek ve blnmezdir.Ancak bu kudretin birden ok olan fonksiyonlarn ve gene birden ok olan organlarn ayrdetmek gerekir.ktidarn fonksiyonlar bu iktidarn deiik tezahr ekilleri deiik kullanm biimleridir.Mesela kanun yapmak devlet kudretinin kullanm biimlerinden biri,iktidarn fonksiyonlarndan biridir.ktidarn organlar ise iktidarn eitli fonksiyonlarn yerine getirmekle grevli kiiler veya kurululardr.Mesela yasama organ devlet kudretinin yasama fonksiyonunu yerine getiren organdr.te gnmzde kuvvetler veya iktidarlarn ayrl deyimi kullanlrken kastedilen ve pozitif hukuk verilerine gre kastedilmesi gereken gerekte fonksiyonlar ayrldr.Dier bir deyimle devlet iktidarnn eitli fonksiyonlarnn aralarnda bir ibirlii mevcut bulunan deiik organlarca yerine getirilmesidir.Kukusuz devlet fonksiyonlar bu fonksiyonlarn maddi muhtevalarna veya konularna gre de tasnif edilebilir.Bu fonksiyonlarn nitelikleri ve kapsamlar zamana topluma ve siyasal sistem tipine gre byk farklar gsterebilir.Ancak kamu hukukunu birinci derecede ilgilendiren fonksiyonlar devletin maddi anlamdaki fonksiyonlar deil hukuki anlamdaki fonksiyonlardr.Devlet belli bir amaca ulaabilmek iin birtakm hukuki ilemler yapar;bu ilemler de hukuk dnyasnda baz deiiklikler yaparlar. Devletin hukuki fonksiyonlarnn yasama yrtme ve yarg olarak e ayrld gerek kamu hukuku doktrininde gerekse pozitif anayasa hukukunda hemen hemen tartmasz olarak kabul edilir.Ancak bu l ayrmn hangi kritere dayand dolaysyla yasama yrtme ve yarg kavramlarnn nasl tanmlanmas gerektii son derece tartmaldr.Bu konuda ortaya atlan grler iki ana grupta toplanabilir.Maddi kritere dayanan grler ve organik kritere dayanan grler. II-Devletin Hukuki Fonksiyonlarnn Maddi Bakmdan Tasnifi: Maddi kriter devletin hukuki fonksiyonlarnn tasnifini,bu fonksiyonlarnn ifasnda bavurulan ilemlerin hukuki mahiyetine dayandrlmaktadr.Buna gre hukuki ilemler,maddi mahiyetlerine gre kural ilem ,sbjektif ilem ve yarg ilemi olmak zere 3e ayrlr ve bu 3 ilemden her birinin yaplmas devletin hukuki fonksiyonundan birini meydana getirir.Maddi kritercilere gre yasama fonksiyonu kural koymak yani genel,srekli objektif ve kiisel olmayan ilemler yapmaktr.Maddi kriterciler yasama fonksiyonunun balca ifade arac olan kanunlarn bu niteliklere sahip olmasn zorunlu grrler.Bun karlk yrtme veya idare fonksiyonuyla devlet bir sbjektif hukuki durum douracak veya bir objektif hukuki durumun artn meydana getirecek bir irade aklamasnda bulunur. Dolaysyla idari ilem daima soyut bir hkmdr.Yasma ilemi bir hukuk kuralnn ifadesidir.dari ilem ise bir hukuki durumun yaratlmas veya onun artdr.Mesela bir atama ileminin atanan memura belirli yetkiler verdii sylenemez.Bu yetkiler ona kanunla verilmitir.Atama ilemi sadece sz konusu kamu hizmetine ilikin kanunun atanana kiiye uygulanabilmesinin artdr.Dolaysyla idari ilemin bu trne art-ilemler denir.Grlyor ki maddi kriter taraftarlarna gre yasama ve yrtme ilemleri arasnda maddi mahiyetleri asndan ak ve kesin bir fark vardr.Yasama ilemleri daima genel ve soyut idare ilemleri daime bireysel ve somuttur.Yarg ilemlerine gelince bu ilemlerin de bir hukuki uyumazl zen ilemler olmak itibariyle yasama ve yrtme ilemlerinden ayr kendilerine zg bir bnyeye sahip olduklar ileri srlmektedir. III-Devlet Fonksiyonlarnn ekli ve Organik Bakmdan Tasnifi:

Bu gr devletin fonksiyonlarn ve bu fonksiyonlarn ifa arac olan hukuki ilemleri,bu ilemleri yapan ve yapl ekline gre tasnif etmektedir. Carr de Malberg hukuki ilemlerin tasnifinin pozitif anayasa hukuku verilerine dayanmas gerektii noktasndan hareket etmektedir.u halde devletin hukuki ilemlerinin nitelikleri ve hukuki kuvvetleri,ancak bunlar yapan organa ve bunlarn yapl ekillerine gre belirlenebilir.lemin maddi niteliinin zellikle genel veya bireysel oluunun bunda hibir rol yoktur.Yasama organnda kanun ad altnda ve kanun niteliinde kan her ilem ,ierii ve maddi nitelii her ne olursa olsun her zaman iin kanundur ve kanun gcn tar.Buna karlk idari veya yargsal organlarn yapt bir ilem ierii ve nitelii itibariyle kanunlarla ayn olsa dahi hibir zamana kanun deildir ve kanun nitelii tamaz.Ksacas ekli anlamda fonksiyonlardan,Devletin 3 eit organnda ve bu organlarn her birine zg bir biimde yerine getirilen eitli faaliyetleri anlamak gerekir;burada fonksiyonu belirleyen onu icra eden ajan ve icra edili biimidir.Carr de Malberge gre nasl kanun konusu veya maddi mahiyeti itibariyle tanmlanamazsa idari ilemin de maddi ynden tanmlanmasna imkan yoktur.Anayasa kanun iin mahfuz bir alan ayrmad gibi idare iinde byle bir alan ayrlmamtr.Anayasa sadece iki organ ve bunlarn yerine getirdikleri fonksiyonlar arasnda bir eitsizlik yaratmtr.dare fonksiyonunun ayrc zellii kanunla idari ilem arasndaki bamllk ve tabiilik ilikisidir;dolaysyla idare fonksiyonu ancak kanunlarn uygulanmasndan ibaret olabilir.dare fonksiyonunun bu niteliinden iki nemli sonu doar.Birincisi idari makamlar,herhangi bir kanuna dayanmakszn salt kendi inisiyatifleriyle ister genel ister bireysel nitelikte olsun ister vatanda haklarn ister sadece idarenin kendi i ileyiini ilgilendirsin hibir ilem yapamazlar.darenin alan sadece kanunlarn uygulanmasdr.kincisi her ne kadar idarenin bir anlamda kendisine mahfuz bir alan yoksa da baka bir anlamda idarenin alan snrszdr.Yalnzca kendisini yetkilendiren bir yasama ilemine dayanmak suretiyle idari makam her eit konuda her eit tedbiri alabilir.Nasl kanun her trl karar kanun ad altnda karabilirse ayn ekilde idari ilemde bir kanun metnine dayanmak artyla her eit hkm kabul edebilir.Bu anlamda her iki fonksiyon ayn ekilde snrsz bir alana sahiptir.Carr de Malberge gre bu iki fonksiyon arasndaki fark kanunun stnlne ve idarenin kanuna tabi oluuna dayanan hiyerarik bir farktr.Bu fark da iki adan kendini gstermektedir.Bir defa idari ilem sonularnn hukuki kuvveti bakmndan yasama ileminden daha aa mertebededir..Kanun ancak daha sonraki bir kanunla deitirilebilir ve sadece ynetileni deil yasama organ dndaki yneticileri de balar.Oysa idari ilem kukusuz kanun koyucuyu balamad gibi idari makamlarn kendilerince de deitirilebilir ve kaldrlabilir.kincisi idari ilem teebbs kudreti bakmndan da kanuna tabidir.dare fonksiyonu ancak kanunlarn egemenlii altnda ve onlarn snrlar iinde yerine getirilebilir.stelik yasama organ kendi koyduu ve halen yrrlkte olan genel kurallara gene kanunla zel istisnalar getirme yetkisine sahip olduu halde idarenin byle bir yetkisi yoktur.Daha da nemlisi kanun idari faaliyeti,n sadece snr deil ayn zamanda onu artdr.Yasma organ kanun yapmak konusunda tamamen serbest olduu halde idare bir kanuna dayanmakszn kendi bana hareket edemez. IV-Trkiyede 1924 ve 1961 Anayasalarnda Kuvvetler (fonksiyonlar ) Ayrl Trkiyede 1924 anayasasnn kuvvetler birlii ve grevler (fonksiyonlar) ayrl,1961 anayasasnn ise yumuak kuvvetler ayrl sistemini kabul ettii,bu adan iki anayasa arasnda nemli fark olduu gr yaygndr.Bu gr iki gerekeye dayandrlmaktadr.Birincisi 1924 anayasasnda TBMM hkmeti drme yetkisine sahip olduu halde yrtme organnn Meclisi feshetme yetkisinin olmaydr.Oysa 1961 anayasasnda yrtme organna Millet Meclisi seimlerini yineleme yetkisi snrl bir biimde de olsa tannmtr.Bylece 24 anayasasnn meclis hkmeti sisteminden yasama ve yrtme organlar arasnda denge ve eitlik ilkesine dayanan parlamenter rejime geilmitir. Dier

gereke ise1924 anayasasnn 5. ve 7. maddeleriyle 1961 anayasasnn 6.maddesi arasndaki farktr.Bu iki ifade arasndaki fark 24 ve 61 anayasalar arasnda fonksiyonlar ayrl ynnden gerek bir fark olduu izlenimini yaratyor grnse de daha dikkatli bir inceleme durumun byle olmadn ortaya koymaktadr.1924 anayasas yrtme gcnn asli sahibinin TBMM olarak gstermi olsa da ona bizzat bu gc kullanma yetkisi vermemitir.Tam tersine TBMM yrtme gcn ancak kendi setii CB ve onun tayin edecei Bakanlar Kur. eliyle yapabilir.Dolaysyla meclisin istedii takdirde bu yetkiyi yrtme organndan alp bizzat stlenmesine veya yrtme organnn yerine geerek bir idari ilem yapmasna imkan yoktur.Ksacas 1924 anayasas kukusuz milli mcadele yllarnn geleneinin etkisiyle 5.maddesinde kuvvetler birlii anlamna gelen bir ifade kullanmakla beraber aslnda fonksiyonlar ayrln gerekletirmitir. Grlyor ki 24 ve 61 anayasalarnn yasama ve yrtme yetkilerini bltrme ekilleri arasnda birincisinin kuvvetler birlii formlne ramen hibir fark yoktur.Her iki halde de yrtme yetkisi CB ve onun tayin edecei Bak.Kur. tarafndan kullanlmaktadr.Her iki anayasada da yrtme organnn mahfuz bir dzenleme yetkisi yoktur.Her iki anayasa idari ilemlerin mutlaka kanuna dayanmas zorunluluunu ve kanun olmayan yerde idarenin de olamayaca ilkesini kabul etmitir.Her iki anayasa yasama ilemlerine ,yrtme ilemlerinden daha stn bir hukuki g tanmtr.Nihayet her iki anayasa idarenin dzenleyici ilemlerinin temeli konusunda hemen hemen ayn ifadeleri kullanmtr. 1924 ve 1961 anayasalar arasnda yasama ve yrtme fonksiyonlarnn ayrl bakmndan gzlemlenen bu benzerlik yarg fonksiyonunun dier iki dier iki fonksiyondan ayrl ynnden de aynen geerlidir.phesiz 61 anayasas yarg organnn bamszl konusunda 1924 anayasasndan ok daha gvenceli bir sistem kurmutur.Ancak bu anayasann getirdii yenilikler yarg fonksiyonunun ayrl ilkesine eil bu ilkenin gvence ve yaptrmlarna ilikindir. Yasama ve yrtme organlarnn ayrl konusunda 1924 ve 1961 anayasalarnn kabul etmi olduu sistemden daha nemli bir sapma 1971 anayasa deiiklikleri ile Bak.Kur.una KHK karma yetkisinin verilmi olmasdr. V-!982 Anayasasnda Kuvvetler (fonksiyonlar) Ayrl 82 anayasasnn 7. maddesi 61 anayasasnn 5.maddesine paralel olarak yasama yetkisi Trk Milleti adna TBMMnindir.Bu yetki devredilemez hkmn ihtiva etmektedir.Anayasann 8.maddesi ise yrtme yetkisi ve grevi bal altnda yrtme yetkisi ve grevi CB ve Bak.Kur. tarafndan anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilir demektedir.Bu ifade ile 61 anayasasnn 6.maddesi arasnda derhal dikkati eken fark 61de yrtmenin sadece bir grev olarak nitelendirilmi olmasna karlk 82 anayasasnn yrtmeyi bir yetki ve grev olarak nitelendirmesidir.bu formln idarenin kanunilii ilkesini ortadan kaldrm olduu iddia edilmez.Yrtmenin ayn zamanda bir grev olduu 82 anayasasnda da devam etmektedir.Dolaysyla kanuni bir dzenlemenin mevcut olduu her yerde idarenin bu kanunu uygulama grevi de vardr.AY mahk.si yrtmenin bir yetki oluunu Anayasann 73,121,122,167. maddelerinde dzenlenen ayrk durumlarda snrl grmektedir.Mahkemeye gre bu durumlar dnda yrtmenin tzk ve ynetmelik karmak gibi klasik dzenleme yetkisi idarenin kanunilii ilkesi erevesinde snrl ve tamamlayc bir yetki durumundadr.Bu bakmdan anayasada ifadesini bulan yukardaki ayrk haller dnda yasalarla dzenlenmemi bir alanda yrtmenin sbjektif haklar etkileyen bir kural koyma yetkisi bulunmamaktadr.AY. mahk. Kararlarnda deinilen istisnai durumlar daha yakndan incelendiinde bunlardan ikisindeki dzenleme yetkisinin de olaan dzenleme yetkisinden daha geni olmakla birlikte tmyle asli veya zerk saylmas gtr.Anayasann 73.maddesi Bak.Kur.una verdii yetkiyi ancak kanunun belirttii yukar ve aa snrlar iinde tanmaktadr.Dolaysyla burada dorudan doruya anayasadan doan asli bir dzenleme yetkisinden deil TBMMnin kendi istedii takdirde gerekletirecei bir yetki devrinden sz etmek gerekir.167.madde de

ayndr.Grlyor ki her iki durumda da yrtmenin dzenleme yetkisi sonuta bir kanunda kaynaklanmakta kanuna dayanmaktadr.te yandan bu iki maddeye dayanan dzenleme yetkisinin idarenin dzenleme yetkisinden hatta KHK karma yetkisinden daha geni olduunda kuku yoktur.nk bu tr dzenleyici ilemler KHKlerin tabi olduu kayt ve artlara tabi deildirler. Kitaba gre 82 anayasasndan yrtmenin ayn zamanda bir yetki olarak nitelendiriliinin gerek nemi skynetim ve olaanst hal KHKleriyle CB kararnamesinde kendisini gstermektedir.Olaanst hal ve skynetim KHKlerini karma yetkisi bir yetki kanunundan deil dorudan doruya anayasadan domaktadr.Bu anlamda olaanst hal veya skynetim KHKleri bir alan dorudan doruya dzenleyebilir.Yrtme bir yetki olarak deil sadece bir grev olarak nitelendirilmi olsayd bu kararnamelerin hukuki mahiyeti anayasann genel sistemi iinde aklamak hayli gleirdi.Ayn ekilde anayasann 107.maddesine gre CB genel sekreterliinin kurulu tekilat ve alma esaslar ile personel atama ilemlerinin dorudan doruya CB kararnamesi ile dzenlenebilmesi de yrtmenin asli dzenleme yetkisinin bir baka rneidir.Bu iki istisnai durum dnda 82 anayasasnn yasama ve yrtme fonksiyonlarnn ayrl konusunda kabul ettii formln 24 ve 61 anayasalarndaki kanunun stnlne dayanan sistemi temelde deitirmedii sylenebilir. Yrtme ilemlerinin kural olarak bir n kanuni dzenlemeye dayanmalar zorunluluunun bir istisnas da yrtme organnn dorudan doruya anayasadan kaynaklana birtakm ilemleridir.Gerek 61 gerek 82 anayasalarnda birok rnekleri bulunan bu ilemler genellikle CBnin yrtme organnn ba olma sfatndan deil devletin ba olma sfatndan kaynaklanan ilemlerdir.Gene bunlar ounlukla yrtme organnn dier iki devlet organyla olan ilikilerini ilgilendirirler.1982 anayasasna gre CBnin yasamaya ilikin yetkileri arasnda TBMMyi gerektiinde toplantya armak ,kanunlar tekrar grlmek zere meclise iade etmek,kanunlar yaynlamak ,anayasa deiikliklerini halkoyuna sunmak kanunlar KHKler ve TBMM itz hakknda anayasa mahkemesine iptal davas amak gibi yetkileri vardr.CBnin yarg organ ile ilgili yetkileri Anayasada belirtilen baz yksek hakimleri semektir.Nihayet anayasa yrtme ile ilgili alanlarda da CB ye baz atama ilerini yapmak,belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak gibi birtakm yetkiler vermitir. Yasama Fonksiyonu I-Yasama Fonksiyonunun Nitelii: 1961 anayasas gibi 1982 anayasas da yasama yetkisinin TBMMye ait olduunu ve bu yetkinin devredilemeyeceini belirtmi fakat yasama yetkisinin ne olduunu belirtmemitir.TBMM yetkilerini ya kanun ya da karar eklinde kullanacana gre yasama yetkisini TBMMnin kanun yapma ve parlamento kararlar alma yetkisi olarak tanmlayabiliriz.1982 anayasasnn yasama yetkisi baln tayan 7.maddesinin Anayasa koyucunun yasama yetkisinin kanun koyma veya 87.maddedeki daha etrafl ifade ile kanun koymak deitirmek veya kaldrmak olarak grdn anlatmaktadr.Anayasa koyucunun kanun deyiminden maddi manada kanunu mu yoksa ekli manada kanunu mu kastettii konusunda bir aklk yoktur.1961 anayasasnn daha ayrntl olan gerekesinde ise kanun koymak deitirmek veya kaldrmaktan anlalmas gereken kaide tasarruflar koyma yetkisidir denilmek suretiyle maddi kanun grne yaklalmt. phesiz ki gerek 61 gerek 82 anayasalarna gre maddi anlamda kanunlarn yannda ekli anlamda kanunlar da vardr.Dier bir deyimle kural-ilem olmad,bir objektif hukuk kural koymad halde kanun adn tayan maddi kanunlarla ayn usller ierisinde yaplan ayn hukuki gce sahip olan ve ayn yargsal denetim rejimine tabi bulunan birok ilemler

mevcuttur.Objektif hukuk kural ister genellii ile ister bireyler bakmndan yeni hak ve ykmllkler yaratmasyla ister bir kere uygulanmakla sona ermemesiyle tanmlansn anlan ilemlerin hibir anlamda kural saylmayacaklarnda phe yoktur.Bu ilemlerden bazlar 82 anayasasnn 61 anayasasnn 64.maddesine paralel olan 87.maddesinde saylmtr.Bunlardan bir ksm (mesela lm cezalarnn yerine getirilmesine karar vermek) maddi mahiyeti bakmndan bir sbjektif ilemdir.Dier bazlar ise art-ilem mahiyeti tamaktadr.Mesela bte kanunu yeni bir hukuk kural yaratmaz,sadece yrrlkteki kurallar erevesinde devlet gelirlerinin toplanmasna ve kamu harcamalarnn yaplmasna izin verir;dier bir deyimle bu yetkilerin kullanlabilmesinin artn oluturur. 1961 anayasas dneminde AY.mahk. baz kararlarnda kanun maddi anlamyla tannmtr.AY.mahk. 1982 anayasas dneminde de kanunu esas itibariyle kural-ilem niteliinde gren maddi kanun anlayn devam ettirmitir.Anayasa mahkemesinin bu maddi kanun anlaynn pratik nemi nedir?TBMMnin kanun deil karar ad altnda yapt ilemlerin maddi ierikleri bakmndan kanun saylp saylmayacaklar dolaysyla mahkemenin anayasaya uygunluk denetiminin kapsamna girip giremeyeceinin belirlenmesi asndan kendini gstermektedir.Anayasa Mahkemesi bir hukuki ilemi onu yapan organ tarafndan nitelendirili ekli ile kendisini bal saymamakta ilemin niteliini bizzat inceleyerek eer o ilem denetime tabi ilemlerle ayn nitelik ve etkinlikte ise onun anayasaya uygunluu denetleme yetkisini kendisinde grmektedir.Dolaysyla TBMMnin karar ad altnda yapt bir ilem hukuki nitelii bakmndan bir kural-ilem ise onun kanun saylarak AY.mahk.ince denetlenmesi mmkn olacaktr. AY:mahk.nin maddi kanun anlayna arlk veren kararlarna karlk 61 anayasas dneminde Trk doktrini genellikle ekli kanun anlayn benimsemitir.Pozitif anayasa hukukumuzda kanunun genel ,objektif,kiilik d ve gelecei dzenleyici bir ilem olmas gerektiini belirten hibir kural yoktur.Dolaysyla bir kanun ,pek l bireysel ve sbjektif bir ilem de olabilir.Trk hukukunda kanun ancak ekli e organik kritere gre tanmlanabilir.u halde kanun yasama organ tarafndan kanun ad altnda ve belirli yasama usllerine uyularak yaplan her trl ilemdir. II-Yasama Yetkisinin Genellii ve lkellii (Aslilii) Bizim hukukumuzda yasama yetkisinin genellii kanunla dzenleme alannn konu itibariyle snrlandrlmam olduunu ;anayasaya aykr olmamak artyla her konunun kanunla dzenlenebileceini ifade eder.Yasma yetkisinin genellii yrtme organna braklm mahfuz bir dzenleme yetkisinin bulunmadn da anlatr.Nitekim kanun alannn konu itibariyle snrlandrld bunun dndaki alanlarda dzenleme yetkisinin dorudan doruya yrtme organna brakld anayasalar bakmndan yasama yetkisinin genelliinden sz edilmez.Yasama yetkisinin genellii ayn zamanda yasama organnn bir konuyu diledii lde ayrntl olarak dzenleyebilecei anlamna da gelir.Yasama organnn bir konuyu genel ilkelerini saptamakla yetinip dzenlemesini yrtme organna brakmas iyi ynetim in gereklerine ve yasama organnn yapsal niteliklerine uygun debilir.Ancak bu konuda yasama organnn hukuki bir ykmllk altnda olduunu elbette sylemek mmkn deildir.Yasama organ diledii takdirde bir konuyu en ince ayrntsna kadar dzenleyebilir ve yrtme organna sadece bal yetkiler vererek bir idari dzenleme alanna yer vermeyebilir. Yasma yetkisinin ilkellii ise yasama organnn bir konuyu dorudan doruya yani araya herhangi bir ilem girmeksizin dzenleyebilmesidir.Trkiyede yasama ve yrtme fonksiyonlar arasndaki en nemli fark da burada grlr.Yrtme organ yukarda grlen istisnalarla dorudan doruya hukuki ilemler yapmak yetkisine sahip deildir.Yrtme organnn ilemleri ister sbjektif ister dzenleyici ilemler olsun daima o alan nceden dzenlemi olan bir kanuna dayanmak zorundadr.Bu anlamda yrtme organnn ilemleri kanunun izleyen kanundan

kaynaklanan(secundum legem) ilemlerdir.Sadece yasama organ bir konuyu ilkel yani zerk ve serbest olarak dzenleyebilir.dareci kendisini yetkilendiren bir kanun hkmne dayanmakszn bireysel olsun dzenleyici olsun hibir ilem yapamayaca halde kanun yasama organnn kendisine zg iktidarna teebbs kudretine dayanr.Bununla yakndan ilgili bir fark da kanunun olduu yerde idare iin onu uygulamann sadece bir yetki deil ayn zamanda hukuki bir ykmllk olmasna karn yasama organ anayasa karsnda bu anlamda ykmllk altnda bulunmamasdr. III-Yasama Yetkisinin Devredilmezlii lk bakta yasama yetkisinin devredilmezlii gibi bir kurala Anayasada yer verilmesi garip karlanabilir.nk kamu hukukunda hibir devlet organ anayasadan veya kanunlardan ald yetkiyi bu metinlerde ak bir izin olmakszn baka bir devlet organna devredemez.Bu anlamda devredilmezlik ilkesi sadece yasama yetkisi bakmndan deil btn devlet organlar ve devlet yetkileri bakmndan geerlidir.stelik 7.maddede sz geen devredilemeyecek yasama yetkisi ile gene olarak kural koyma fonksiyonunun kastedilmi olamayaca da aktr.Bu madde ile yasaklanm olan her eyden nce kanun ad altnda veya bu ad tamasa bile kanunla edeerde yada kanun gcne sahip hukuki ilemler yapma yetkisinin devredilmesidir. Yasama yetkisinin devredilmezlii ilkesinin T.C. uygulamasnda nasl anlaldna gelince bunun KHKlerin anayasa hukukumuza girdii 1971 ylndan nce ve sonra olmak zere 2 dnemde incelenmesi yerinde olur.24 anayasas dneminde anayasann 6.maddesi yolundaki ak hkmlerine ramen uygulamalardaki bu hkmlerden sapmalar olmutur.Mesela 1567 sayl Trk parasnn kymetini korunmas zmnnda kararlar ittihaz gibi hemen hemen snrsz genel ve belirsiz bir dzenleme yetkisi vermitir.1961 anayasas dneminde de yasama yetkisi Trk milleti adna TBMMnindir.Bu yetki devredilemez.hkmne ramen anayasa mahkemesi 1963 ylnda verdii bir kararda yukarda deinilen Trk parasnn kymetini koruma hakkndaki kanunu anayasaya aykr bulmamtr.1971 ylnda yaplan anayasa deiikliiyle KHKlerin hukukumuza girmi olmas bu tartmann verilerini deitirmitir.KHK nin yrtmenin dier dzenleyici ilemlerinden fark kanuna eit hukuki gte olmasdr.Dier bir deyimle tzk ve ynetmelik gibi dier dzenleyici ilemlerin yrrlkteki kanun hkmlerini deitirmeleri veya kaldrmalar mmkn olmad halde KHK ile yrrlkteki kanun hkmleri deitirilebilir ya da kaldrlabilir.KHKnin yasama ilemi saylp saylmamas yetki kanunu ile bakanlar kuruluna verilen KHK karma yetkisinin nitelii hakknda kabul edilecek gre baldr.Eer bu yetki biraz daha geniletilmi basit bir dzenleme ise KHKde tzk ve ynetmeliklerden nitelike farkl olmayan dzenleyici bir idari ilemden ibarettir.Yok eer KHK karma yetkisi bir yasama yetkisinin devri bir delegation ise KHKnin fonksiyonel anlamda bir yasama ilemi olarak kabul edilmesi gerekir.1961 anayasa dneminde bu grlerden ilkini savunu olan Prof. Durana gre KHK nitelike tzkten farkl deildir.Ancak yetki kanunun verdii dzenleme yetkisi alelade kanunda alnan ayn nitelikteki selahiyetten daha geni olabilir ve bir sre ile baldr.Bu derece ve mddet ayrlndan baka KHK ile tzk arasnda esasta bir fark yoktur.Bylece yrtme organ tarafndan herhangi bir tzk nitelii olan KHK yasama organ ynnden de alelade bir kanun tasarsndan ibarettir.Biz bu gre 1961 anayasasndaki dzenleme bakmndan da katlamyoruz.Tzkler ve yrtmenin dier dzenleyici ilemleri ancak kanunlara aykr olmamak artyla dzenlemede bulunabildikleri halde KHK yrrlkteki uygulama hkmlerini kaldrabilmekte ve deitirebilmekte,dier bir deyimle kanunun hukuki gcne sahip olmaktadr.KHKnin bunu ancak yetki kanunundaki belirlenen alanda yapabilmesi onun hukuki gcn etkilemez. KHKlerin 1982 anayasasndaki dzenlenii 1961 anayasasndakilerden temelde ok farkl olmamakla beraber ,bu konuda getirilen baz yenilikler KHKlerin maddi bakmdan birer yasama ilemi olduu grn daha da kuvvetlendirmitir.Bu yeniliklerden bir tanesi 1961 anayasasnn

aksine yetki kanununda KHK ile yrrlkten kaldrlabilecek kanun hkmlerinin belirtilmesi zorunluluunun ortadan kaldrlm olmasdr.Bu konuda bir kant da Danma Meclisince kabul edilen Anayasa tasarsnn yasama yetkisine ilikin 7.maddesinde yasama yetkisinin devredilemeyecei belirtildikten sonra Anayasa ile CBye ve Bak.Kur.na verilen KHK karma yetkisi sakldr. Cmlesinin eklenmi olmasdr.Bylece danma meclisi KHKleri yasama yetkisinin devredilmezlii ilkesinin bir istisnas olarak grdn aka ifade etmitir. Yasama lemleri I-Kanun: Trk hukukunda kanunun maddi anlamda deil ancak ekli anlamda tanmlanabilecei yasama yetkisinin de genel ve snrsz olduu yukarda belirtilmiti.Bu iki ilke kanunun ne konusu ne de hukuki mahiyeti asndan tanmlanmasnn mmkn olduunu ortaya koymutur.Bununla birlikte ekli kanun anlayn kabul eden yazarlar da yasama organnn istisnasz her trl hukuki ilemi kanun biiminde yapamayacan kabul etmekte,grlerini bir takm istisnalarla yumuatmaktadrlar.zerinde herkesin birletii bir istisna yasama organnn maddi bakmdan yarg ilemi niteliinde bir ilemi kanun biiminde yapamayacadr.Ancak istisnalara phesiz bundan ibaret deildir.ekli kriterciler bir ksm yrtme ilemlerinin de kanun biiminde yaplamayacan kabul etmektedirler.Yrtme mevcut kanunlarn uygulanmas veya uygulanmasnn salanmas demek olduuna gre kanunlar uygulayc ilemlerin yasama organ tarafndan yasama organ tarafndan yaplmasna imkan yoktur.Dier bir deyimle Trkiyede yrtme organnn mahfuz bir dzenleme yetkisi olmamakla birlikte mahfuz bir dzenleme alan vardr.O da yrrlkteki kanunlarn uygulanmasdr.Yasama organ bu alana mdahale edemez.Gene hukukumuzda belli bir kiiye kanunla mkellefiyet yklenemeyecei kukusuzdur.Bu gerek kanunlarn mutlaka kural ilem nitelii tamas gerektii grne deil hukuk devleti ve kanun nnde eitlik ilkesine dayandrlmaktadr.Belli bir kiiye kanunla ykmllk yklenemeyecei gibi belli bir kiiyi kanuni ykmllklerden kurtaran bir kanunun da karlmamas gerekir. II-zel Nitelikli Kanunlar:Anayasamz kanun biiminde yaplan baz yasama ilemlerini tadklar zel nitelikler sebebiyle zel bir grlme uslne hatta zel bir hukuki statye tabi tutmutur.Bunlar bte ve kesinhesap kanunlar ile milletleraras antlamalarn uygun bulunmas hakkndaki kanunlardr. 1-Bte Kanunu:Bte kanunun hukuki mahiyeti bakmndan bir kural-ilem deil devlete ve dier kamu tzel kiilerine kamu harcamalarnda bulunmak ve kamu gelirlerini toplamak konusunda belli bir sre iin yetki veren bir art-ilemdir.Anayasamzda btenin yllk olmas ilkesi kabul edilmitir.Bte kanunun zel hukuki nitelii dolaysyla bu kanuna bte ile ilgili hkmler dnda hibir hkm konulamayaca gerek 1961 gerekse 1982 anayasalarnda belirtilmitir.phesiz bu hkm bte kanunun ile mevcut olan kanun hkmlerinde ak veya zmni deiiklik yaplmasn veya mevcut kanun hkmlerinin kaldrlmasn da yasaklamtr. Bte kanunun hukuki rejimi ynnden bir kanun olmakla beraber bunun tad zellikler nedeniyle anayasa btenin grlmesini ve kabuln dier kanunlar hakkndaki genel hkmlere tabi tutmam bu konuda zel bir yntem benimsemitir(mad.162/1-2).Bte komisyonunun olumasnda iktidar partisi grubuna en az 25 yelik verilmesi hkm itzk hkmleri siyasi parti gruplarnn Meclisin btn faaliyetlerine ye says orannda katlmalarn salayacak yolda dzenlenir. Yolundaki genel kuraln bir istisnasdr.Hkmn amac hkmetin genel siyasetinin bir arac olan bte kanunun btnlnn ve tutarllnn Bte komisyonunda bozulmasn nlemektir.Bte komisyonu Bte kanun tasarsn 55 gn iinde grerek karara balar.Komisyonun kabul ettii metin de TBMMde grlerek mali yln

bana kadar karara balanr.1982 anayasas 61 anayasasndan farkl olarak btelerde deiiklik yaplmasnda uyulacak esaslar da belirlemitir(mad.163).Bte kanununu dier kanunlardan ayran bir zellii ise CB tarafndan bir kere daha grlmek zere TBMMye geri gnderilmesi hkmnn dnda tutulmu olmasdr.Bu hkm (mad.93) bte kanunun sreli niteliinden kaynaklanmaktadr.Gerekten bte kanunu mali ylbana kadar karlamamas haline devlet faaliyetleri felce urayacaktr.Buna karlk bte kanunu denetim rejimi bakmndan dier kanunlarla ayn hkmlere tabi tutulmutur.Bte kanununu ekil ve esas ynnden anayasaya aykrl yznden dier kanunlarda olduu gibi Anayasa mahkemesine bavurulabilir. 2-Kesin Hesap Kanunu:Bte kanununu kabul etme yetkisine sahip olan yasama meclisi,doal olarak bu kanunun uygulanmasn denetleme yetkisine de sahiptir.Btenin denetlenmesi gelirlerin toplanmasnn ve harcamalarn bteye uygun olarak gerekleip gereklemediinin aratrlmasn ierir.Bu denetleme kural olarak TBMM adna bir anayasal kurulu olan Saytay tarafndan yaplr.(mad.160).TBMMnin btenin uygulan zerindeki denetimi ise kesinhesap kanunu tasarlarn kabul etmek suretiyle olur.TBMM kesinhesap kanunu tasarlarn grp kabul etmekle hkmeti ibra etmi olur.Grlyor ki bte kanunlar gibi kesin hesap kanunlar da kanun biiminde kabul edilmek ve kanun statsne tabi olmakla birlikte hukuk normu yaratan maddi anlamda kanun deildir. 3-Milletleraras Antlamalarn Uygun Bulunmas:1982 anayasas (mad.90) milletleraras antlamalarn uygun bulunmasna ilikin 1961 anayasas hkmn (mad.65) uygulamada iyi iledii ve ihtiyaca cevap verdii gerekesiyle aynen kabul etmitir.Her iki anayasann benimsedii sistem antlamalarn onaylanmas yetkisini yasama ve yrtme organlar arasnda paylatrmtr.Anayasamza gre antlamalar onaylamaya yetkili makam CBdir.Ancak CBnin onay yetkisini kullanabilmesi kural olarak TBMMnin onaylamay kanunla uygun bulmasna baldr.Anayasann antlamalarn onaylanmas konusunda kabul ettii genel kural TBMMnin bir kanunla nceden verdii bir mezuniyete dayanarak onay ileminin CB tarafndan yaplmas olmakla beraber Anayasann 90.maddesinin 2. ve 3. fkralar bu kurala iki istisna getirmektedir.2. fkrada bahsi geen antlamalarn TBMMnin bilgisine sunulmas TBMMnin antlama zerinde herhangi bir ilem yapma yetkisi vermez.Yasama organ antlamay uygun bulmazsa ancak bakanlar kurulu zerinde siyasal denetim mekanizmasn harekete geirebilir bu da antlamann milletleraras geerliliini ve balaycln herhangi bir surette etkilemez. Anayasann 90.maddesinin son fkrasna gre uslne gre yrrle konmu milletleraras antlamalar kanun hkmndedir.Bunlar hakknda anayasaya aykrlk iddias ile AY.ye bavurulamazGrlyor ki bu fkra antlamalarn anayasaya uygunluunun gerek soyut gerek somut norm denetimi yoluyla Anayasa Mahk. Tarafndan denetlenebilmesi imkan vermemektedir.Bu yasaklayc hkmn bir yandan devletin milletleraras sorumluluuna meydan vermemek te yandan Trkiyenin devletler-st nitelik tayan dolaysyla anayasamzn baz hkmleriyle eliebilecek olan milletleraras kurululara girebilmesini salamak gibi iki dnceden kaynakland sylenebilir.Kanun ile antlama arasnda bir atma olduunda mahkemeler milletleraras antlama hkmlerine gre karar vermelidirler. Bir gre gre Antlamann kendisi yarg organlarnca denetlenemezse de uygun bulma kanununa kar Ay.Mahk.ne onay kararlarna kar da Dantaya dava alabilir.Anayasada bunu yasaklayan bir hkm yoktur ve yarg denetimini ortadan kaldrmas bakmndan istisnai nitelik tayan anayasa hkmn daraltc bir ekilde yorumlamak gerekir.Buna karlk byle bir yorumun Anayasa tarafndan yasaklanan yarg denetiminin usl saptrmas yoluyla gerekletirilmesi anlamna gelecei ileri srlebilir.Fransz hukukunun ayrlabilir ilem kavramndan esinlenerek denilebilir ki eer uygun bulma kanunu onaylanmasn uygun bulduu antlamadan ayrlabiliyor,bamsz olarak kendi bana hkm ifade edebiliyor ve i hukuk dzeninde etki yapabiliyor ise bu kanunun anayasaya aykrl iddias ile AY.mahk.ne dava

alabilir. Yok eer tersi ise dava alamaz.Uygun bulma kanunlar hemen daima antlamann uygun bulunduunu gsteren basit bir hkmden ibaret olduuna gre sz konusu ayrm gereince AY.mahk.bavurabilme ihtimali son derce zayftr.Buna karlk uygun bulma kanununun Anayasa Mahk.ince ekil ynnden denetlenebilecei savunulabilir;nk kanun ekil ynnden anayasaya aykr olmas halinde TBMMnin geerli biimde ortaya km bir iradesi yoktur.Baka bir deyimle yolsuz onay sz konusudur. Bakanlar Kurulunun onay kararnamelerine gelince bunlarn organik bakmdan birer idari ilem olmalar nedeniyle Dantayn denetimine tabi olduklar baz yazarlarca ileri srlmektedir.Bu gre gre Dantay antlama hkmlerinin anayasaya uygunluunu inceleyememekle birlikte eer bakanlar kurulu anayasann ve kanunun kendilerine verdii yetkileri amak suretiyle bir antlamay onaylamsa bu kararnameyi iptal edebilir.Bizce yolsuz onay durumunda mahkemelerin denetim yetkisi kural olarak var olmakla birlikte Anayasa 90.maddesi son fkrasnca onay kararnameleri Dantayca denetlenemez.nk anayasa uslne gre yrrle girmi milletleraras antlamalarn kanun hkmnde olduunu belirtmitir.Geri kanun hkmnde olann onay kararnamesi deil antlamann kendisi olduu ileri srlebilir.Ancak burada bu iki ilem birbirinden ayrlmaz niteliktedir.Onay kararnamesinin iptali antlamann da yrrlkten kalkmas sonucunu dourur ki bu da Dantaya kanun hkmne bir ilemi ortadan kaldrma yetkisi tanm olacaktr.Yrtme organnn yetkilerini aarak onaylamas halinde bizce yasama organ sadece siyasal denetim mekanizmalarn harekete geirebilir. III-Parlamento Kararlar Parlamento kararlar TBMMnin kanun dndaki btn ilemleridir.Parlamento kararlarnn konu ynnden ok eitli olular bunlarn tam bir tasnifinin yaplmasn da gletirmektedir.Boudet parlamento kararlarn meclisin i almalarna ilikin kararlar ve meclis dndaki bir organn bir eylemini veya meclis dndaki bir organ zerindeki bir denetimi ieren kararlar olmak zere ikiye ayrr. Yasama meclislerinin i rgtlenilerine ve almalarna ilikin kararlar parlamento kararlarnn byk bit blmn oluturur.Mesela TBMM kendi itzn yapmas veya deitirmesi,kendi bakann veya bakanlk divann semesi bunlara rnektir.Bu kararlarn konular anayasada hatta meclis itznde snrlandrlm deildir.Meclis kural olarak kendi i rgtlenii veya almalar hakknda diledii karar alabilir.phesiz bu kararlarn bir itzk dzenlemesi nitelii tamas ve ierik ynnden de Anayasaya aykr olmas halinde Anayasa Mahk.ince iptal edilmeleri mmkndr. Parlamento kararlarnn ikinci bir blm yasama meclisinin yrtme organ ile ilikilerini ilgilendirir.Parlamenter rejimin mekanizmas iinde yasama meclisinin bu tr kararlar almas doal ve zorunludur.Mesela TBMM tarafndan Babakan veya bakanlar hakknda meclis soruturmas almas ve Yce Divana sevk karar (mad.100) CBnin vatan hainliinden dolay TBMM tarafndan sulandrlmas karar gibi...Anayasamz gene bir kategori olarak parlamento kararlarn yarg denetimine tabi tutmu deildir.Sadece bu kararlardan 2 trnn Anayasa Mahk.ince denetlenebileceini anayasada aka belirtmitir.Bunlar yasama meclisi itzkleri ile yasama dokunulmazlnn kaldrlmas veya yeliin dmesi ile ilgili kararlardr.Parlamento kararlarnn bu iki istisna dnda yarg denetimi dnda braklmasnn hukuk devleti asndan nemli bir saknca olarak grlmesi abartldr.Her eyden nce vatandalar iin uyulmas zorunlu genel hukuk kurallarnn bu parlamento kararlar ile koyulamayaca unutulmamaldr. Parlamento kararlarnn pek byk blmnn nitelikleri itibariyle kii haklarn etkilemeyecei aktr.lk bakta kii haklarn etkileyebilecek gibi grnen olaanst hal ve skynetim ilan durumlarnda ise iki hukuki ilemin birbirine eklendii grlmektedir.Bunlardan birincisi organik bakmdan idari ilem olan Bak.Kur. karar dieri de bu kararn onanmasna dair TBMM karardr.

IV-tzk Yasama meclislerinin kendi almalarn dzenlemek amacyla koyduklar kurallara itzk denir.Duguit itz her meclisin dzenini ve alma yntemini belirleyen genel nitelikteki hkmlerin tm olarak tanmlamaktadr.Bu anlamda itzk her meclisin kendi kanunu olarak kabul edilebilir.Anayasamza gre (mad.95/1) TBMM almalarn kendi yapt itzk hkmlerine gre yrtr.Meclislerin itzklerini bizzat yapmalar onlarn dier devlet organlar zellikle yrtme organ karsndaki bamszlklarn bir belirtisi ve semboldr.Buna,yasama meclislerinin yntemsel bamszl ad verilebilir.Anayasada ak bir hkm olmasa bile meclislerin kendi itzklerini yapmak yetkisine sahip olduklarn kabul gerekir.te yandan itzkler aralarndaki bir takm benzerliklere ramen kanun da deildir.Kanunlar iki meclisli bir sistemde meclislerin ortak iradesinin bir rn olduklar halde meclislerden her biri kendi itzn yapmaya yetkilidir.Kanunla itzk arasndaki daha da nemli bir fark konu bakmndan mevcut olan farktr.Kanunun vatandalar iin haklar ve ykmllkler yaratabilmesine karlk itzkler kural olarak sadece yasama meclisi yelerini balar ve meclis dnda bir uygulama alanna sahip olmalar dnlemez. Yasama meclislerinin i almalarn dzenleyen metinler olarak itzkleri teknik ynleri ar basan dolaysyla siyasal nemi fazla olmayan hukuk kurallar saymak doru deildir.Tersine itzkler meclis almalarnn etkinliini ve verimliliini meclis iradesinin geree uygun biimde yansyp yansmamasn belirleyen iktidar-muhalefet ilikilerini byk lde etkileyen temel siyasal nemde hukuk kurallardr.Yasama meclislerinin kendi itzklerini yapma yetkilerinin bir sonucu da meclislerin bu itzkleri diledikleri zaman deitirebilmesidir.Meclisin varlnn dayand anayasal temeller devam ettii srece ve her meclisini kendi itzn deitirme hakk da phesiz sakl kalmak kaydyla bir itzk onu kabul eden meclisin grev sresinin bitiminden sonra da geerliliini korur.tzklerin konusu yasama meclislerinin almalar nn dzenlenmesidir.(mad.95/1).Bu nedenle itzklere meclis almalaryla ilgili olmayan hkmler konulamaz.zellikle itzklerin yasama meclisleri dndaki kiileri balayc onlar bakmndan ykmllkler getirici kurallar koyamayacanda kuku yoktur. tzk ve itzk deiiklikleri TBMM yelerince nerilir.Halen yrrlkte olan Millet Meclisi itznce (mad.157)itzkte deiiklik yaplmasn ngren tekliflere kanun teklifleri hakkndaki hkmler uygulanr.Bu teklifler anayasa komisyonunda incelendikten sonra bu komisyonun raporu esas olmak zere genel kurulda grlr ve sonulandrlr.Genellikle parlamentolarn yntemsel bamszl ilkesi itzklerin ve itzk uygulamalarnn herhangi bir yargsal denetime tabi olmamalarn da ierir.Ancak T.C.Anayasas itzklerin byk siyasal nemini gz nnde bulundurarak onlar anayasaya uygunluk denetimi bakmndan kanunlarla esas itibariyle ayn hkmlere balamtr.Bizim uygulamamzda AY Mahk.nin denetim yetkisi sadece itzk veya itzk deiiklii adn tayan ,ilemleri deil fakat mahkemenin itzk dzenlemesi niteliinde grd dier meclis kararlarn da kapsamaktadr.Anayasa Mahk..bir meclis kararnn itzk dzenlemesi niteliinde olup olmadn belirlerken ilgili kararn zd konu alnmasndaki erek (ama) ve grd iin nitelii kriterlerinden yararlanmaktadr. Yrtme Fonksiyonu ve Yrtme lemleri I-Yrtme Fonksiyonunun Nitelii Yrtme fonksiyonunun maddi anlamda tanmlanamayacanda kuku yoktur.Dier bir deyimle Trkiyede yrtme fonksiyonu sadece zel,somut,bireysel ilemler yapmaktan ibaret saylamaz.Yrtme fonksiyonu kavramna bu tr ilemler kadar dzenleyici ve kural koyucu ilemler de girer.1924 anayasas tzklerden,1961 anayasas tzk ve ynetmeliklerden aka sz etmitir.1961 anayasasnda 1488 sayl kanunla yaplan deiiklik yrtmenin dzenleyici

ilemlerine KHKleri de eklemitir.1982 anayasas her dzenleyici ilem trne de yer vermitir.Grlyor ki cumhuriyetin btn anayasalarnda yrtme organna dzenleyici ilemler yapma yetkisi dorudan doruya anayasadan domutur.Ancak anayasada byle ak hkm olmasa dahi yrtme organnn dzenleme yetkisine sahip olduu bu yetkinin yrtme ve idare fonksiyonunun mahiyetinden doduu sylenebilir.Daha hukuki bir gereke olarak da idarenin dzenleme yetkisinin dorudan doruya onun takdir yetkisinden doduu sylenebilir.darenin btn yetkilerinin bal yetkiler olmayaca idare kavramnn zorunlu olarak takdir yetkisini de ierecei aktr.Yrtmenin dzenleme yetkisinin sadece anlan pozitif anayasa normlarndan domad yolunda gsterilebilecek bir kant da gerek 1924 gerekse 1961 anayasalar dnem,inde anayasada aka belirtilenlerden baka dzenleyici ilemlerin de yaplm ve bu uygulamann gerek doktrinde gerek yarg kararlarnda anayasaya aykr grlmemi olmasdr.Ayn gr 1961 anayasas dneminde anayasa mahkemesince de benimsenmitir.1982 anayasas dneminde de yrtmenin karar tebli sirkler gibi deiik adlar altnda dzenleyici ilemler yapma uygulamas devam etmitir.Kendisinden nceki cumhuriyet anayasalar gibi 82 anayasas da yrtme fonksiyonunun bir tanmn vermi deildir.anayasann 8.maddesine gre yrtme yetkisi ve grevi CB ve Bak.Kur.u tarafndan anayasaya ve kanunlara uygun olarak yerine getirilir.Anayasamz yrtmenin dzenleyici ilemlerini KHK,tzk,ynetmelik ve CB kararnamesi olarak belirlemitir. II-Kanun Hkmnde Kararnameler: 1-Kavram ve Nitelik: 1924 anayasasnda ve 1961 anayasasnn ilk eklinde mevcut olmayan KHK,bu anayasada 1971 ylnda yaplan deiikliklerle hukukumuza girmitir.KHK daha farkl bir biimde 1876 Kanun-i Esaside de mevcuttu.36.maddeye gre Meclis-i Umumi toplank olmad zamanlarda baz durumlarda Kanun-i Esasiye aykr olmamak artyla Bak.Kur. ve padiahn onayyla Heyet-i Mebusann toplanp karar verecei zamana kadar geerli olmak kaydyla kanun hkm ve kuvvetinde kararnameler karlabilirdi. 2-Yetki: Gerek deiik 61 gerek 82 anayasalarna gre KHK karma yetkisi Bak.Kur.undur.Aslnda Bak.Kur.un KHK karma yetkisi de dorudan doruya anayasadan kaynaklanan deil Bak.Kur.una bu yetkiyi veren yetki kanunundan doar.nceden bir yetki kanunu ile yetkilendirilmedike Bak.Kur. KHK karamaz.yetki kanunu, karlacak KHKnin amacn kapsamn ilkelerini kullanma sresini ve sresi iinde birden fazla kararname karlp karlmayacan gsterir.1961 anayasasndan farkl olarak yrrlkten kaldrlacak kanun hkmlerinin aka gsterilmesi art ortadan kaldrlm;buna karlk yetki sresi iinde birden fazla kararname karlp karlamayacann yetki kanununda belirtilmesi art konmutur.Yetki kanunun anayasada saylan unsurlardan bir tanesini belirtmemesi bu kanunu anayasaya aykr klar.Anayasaya aykr olarak karlm bir yetki kanununa dayanan bir KHKnin de kendisi ierik ynnden anayasaya aykr bir hkm tamasa dahi Anayasaya aykr saylmas gerekir.Aksi halde Anayasann uygun grd lnn tesinde bir yetki devri sz konusu olur.Anayasaya uygunluk denetiminin ierisine ncelikle KHKnin yetki yasasna uygunluu girer.Yetki yasas olmazsa KHK olmaz.Bu yetkinin dna klmas KHKyi anayasaya aykr klar.KHK yetki yasasna ve ierii ynnden de anayasaya aykr olmasa dahi dayand yetki yasas anayasaya aykr ise bu nedenle iptali gerekir.1982 anayasas KHK karma yetkisini deiik 61 anayasasndan daha ayrntl ekilde dzenlemi,61 anayasasnda ngrlmemi baz durumlara ait hkmler getirmitir.Mesela Bak.Kurunun istifas drlmesi veya yasama dneminin bitmesi belli sre iin verilmi olan yetkinin sona ermesine sebep olmaz.Kanun

hkmnde kararnamenin TBMM tarafndan sre bitiminden nce onaylanmas srasnda yetkinin son bulduu veya sre bitimine kadar devam ettii de belirtilir. 3-Konu: KHKnin konusu genel erevesi itibariyle yetki kanununda belirlenir.Yetki kanunu KHKnin amacn kapsamn ve ilkelerini gstermek zorunda olduuna gre yetki somutlatrlm belli bir alanda tannm olmaktadr.KHKnin konusu yetki kanununda belirlenmi alann dna kamaz.Ayrca anayasa 61 anayasasnn ilgili hkmne paralel olarak KHK ile dzenlenemeyecek olan baz konular da belirtmitir.Bu hkme gre skynetim ve olaanst halle sakl kalmak kaydyla Anayasann 2.ksmndaki 1. ve 2. blmlerinde yer alan temel haklar,kii haklar ve devleri ile 4.blmnde yer alan siyasi haklar ve devler KHK ile dzenlenemez.Ayrca AYnn 163.maddesi Bak.Kurna KHK ile btede deiiklik yapma yetkisinin verilmesini de yasaklamtr. 4-Usl ve ekil: Usl ve ekil unsuru bakmndan KHKler Bak.Kurnun dier kararnamelerinden farkszdr.Anayasa CBnin grevleri arasnda kararnameleri imzalamak tan sz ettiine gre KHKlerin de CB tarafndan imzalanmas gerekir.Tzklerin CB tarafndan yaynlanacana ilikin hkm bu gr dorulamaktadr.KHKler R.G. de yaynlandklar gn yrrle girerler.Ancak kararnamede yrrle giri tarihi olarak daha sonraki bir gn de gsterilebilir.82 anayasas deiik 61 anayasas gibi KHKleri TBMMnin denetimine tabi tutmutur.Anayasaya gre kararnameler R.Gde yaynlandklar gn meclise sunulur.Yetki kanunlar ve bunlara dayanan KHKler TBMM komisyonlar ve Genel Kurulunda ncelikle ve ivedilikle grlr.ncelik ve ivedilik artyla KHKlerin mmkn olan sratle TBMMnin kesin kararna balanmas salanmak istenmitir.Ancak anayasa KHKlerin TBMMde grlp karara balanmas iin belli bir sre tayin etmemitir.Bak.Kur.unun bir konuda birden fazla KHK karp TBMMye sunmas halinde TBMM bunlar hangi sra ile grecektir?Anayasa ve itzkte dzenlenmemi olan bu konuda 3 yntem dnlebilir.TBMM istediinden balamas,ilk tarihliden balanmas,son tarihliden balanmas.Uygulamada TBMM istediinden balamas grlr. Bak.Kur. TBMMye sunmu olduu KHKyi meclis kararndan nce yetki sresi iinde geri alabilir veya deitirebilir mi?61 anayasas dneminde de tartmal olan bu konuya 82 anayasasn getirdii bir yenilii de gz nnde tutarak u cevap verilebilir.82 anayasasna gre yetki kanunun sresi iinde birden fazla kararname karp karmayacann da belirtilmi olmas gerekir.Eer yetki kanunu o konuda bir tek KHK karlmasna yetki vermi ise ayn konunun baka bir KHK ile dzenlenmesi ihtimali yoktur.Yani deitirmek de sz konusu deildir.Hatta karlm olan KHKnin geri alnmas da mmkn olmamas gerekir;nk geri alma ilemi yeni bir KHK karlmasn gerektirecektir.Buna karlk ayet yetki kanunu birden fazla kararname yetkisi tanm ise Bak.Kur.nun daha nceki KHKyi deitirebilmesi veya geri alabilmesi gerekir.Ancak phesiz geri alma bir KHKyi gemie amil olarak yrrlkten kaldrmaz.KHK geri alnd tarihe kadar geerliliini srdrr.Tartlmas gereken bir sorun da TBMMnin KHKler zerinde denetimi srasnda yapaca ilemlerin hukuki niteliidir.Anayasann 91.maddesine gre TBMM bir KHKyi olduu gibi kabul edebilecei gibi deitirmesi veya tmyle reddetmesi de mmkndr.TBMM bu kabul red veya deitirme ilemlerini bir kanun biiminde mi yoksa bir karar biiminde mi yapacaktr.Anayasadaki ifade ilk bakta bu ilemlerin bir karar eklinde olaca izlenimini uyandrabilir.Oysa 87.madde TBMMnin yetkilerini sayarken para baslmasna genel veya zel af ilanna karar vermekten sz ettii halde bu ilemlerin hepsi kanun biiminde yaplmaktadr.Genel kan,TBMM ileminin bir kanun eklinde ortaya kmas gerektii yolundadr.AY.mahk.de bir kararnda aynen kabul durumuna deinmemekle beraber TBMMnin red veya deitirerek kabul biiminde oluturduu metinlerin birer kanun

olduu kukusuzdur grne varmtr.TBMMnin KHK zerinde ileminin bir kanun olaca kabul edildiine gre bu kanunun KHKden ayr bir onay kanunu niteliimi tayaca yoksa KHKyi kanun metni iinde btnletirerek KHK maddelerini kanun maddeleri haline mi dntrecei tartmaldr.Kanmzca TBMM bir KHKyi ister aynen ister deitirerek kabul etsin onay kanunun KHKyi kanun haline dntrdn kabul etmek gerekir.Aksi halde ayn konunun iki ayr tr ilemle dzenlenmesi gibi garip bir durum ortaya kar.TBMM KHKnin reddine karar verirse KHK bu kararn R.Gde yaynland tarihte yrrlkten kalkar.Deitirilerek kabul edilen KHKnin deitirilmi hkmleri bu deiikliklerin R.Gde yaynland gn yrrle girer.Dier bir deyimle reddedilen veya deitirilen KHK,red veya deiiklii ieren kanunun yaynlanmasna kadar geerliliini korur.Dolaysyla bu KHK hkmlerine dayanlarak yaplm uygulama ilemleri ve kazanlm haklar da pek tabii olarak sakl kalr.KHKnin TBMM tarafndan reddi halinde bu KHK ile kaldrlm olan kanun hkmlerinin kendiliinden uygulanabilir hale gelip gelmeyecei tartmaldr.Prof. Durana gre KHK ile kaldrlan kanun hkmleri bir eit infisahi arta bal olarak yrrlkten kaldrlm veya uygulanabilirlikleri askya alnmtr.Meclisin reddi yani bozucu artn gereklemesi ile bu kanun hkmlerinin kendiliinden yrrle girmesi icap eder.Bizce bunun mmkn olmamas gerekir.nk hukukun genel teorisinde kabul edildii zere,bir kanunu ilga eden bir kanunun baka bir kanunla ilga edilmesi sonucunda ilk kanun tekrar yrrle girmez. 5-Denetim: 1961 ve 82 anayasalarna gre AY.mahk. KHKlerin anayasaya ekil ve esas bakmndan uygunluunu denetler.61 anayasas dneminde baz yazarlar,KHKlerin gerek AY mahk.si gerek Dantayca denetlenebilmesini savunmakla beraber 82 anayasas KHKleri fonksiyonel bakmdan yasama ilemi niteliinde grdne gre artk Dantayn herhangi bir aamada KHKleri denetlemesi sz konusu olamaz.KHKnin kendi ieriinin anayasaya aykr olmamas fakat yetki kanunun olmas halinde bunun da bir anayasa sorunu oluturacan dolaysyla AY.mahk.nin denetim yetkisine tabi olaca aktr.nk aksi halde anayasann ngrmedii bir yetki devrine imkan verilmi olacaktr.AY.mahk. 1992 ylndan itibaren dayandklar yetki kanunu iptal edilen KHKlerin ierikleri anayasaya aykr olmasa dahi iptal edilmeleri gerektii ynnde kararl bir itihat oluturmutur. III-Skynetim ve Olaanst Hal Kanun Hkmnde Kararnameleri: 1982 anayasas 61 anayasasnn aksine ancak skynetim halinde veya olaanst hallerde karlabilen ve olaan KHKlerden nemli farklarla ayrlan kendine zg bir KHK trne yer vermitir.Bu KHKler olaan KHKlerden u ynleriyle ayrlmaktadr: 1-Yetki:Olaan KHKlerde yetki Bak.Kur.unun olduu halde skynetim ve olaanst hal KHKleri CB bakanlnda toplanan Bak.Kur. tarafndan karlr.Dolaysyla bu KHKlerde CBnin iradesi olaan KHKlerdeki gibi Bak.Kur. kararnamesine eklenen ekli bir olay deil ilemin asli bir unsurudur.Yetki unsuru bakmndan 2. nemli bir fark ise skynetim ve olaanst hal kararnamelerinin bir yetki kanununa ihtiya gstermemesidir.Bu anlamda skynetim ve olaanst hal KHKleri yrtmenin 1982 anayasasna gre sahip olduu zerk veya asli dzenleme yetkisinin tipik bir rneidir. 2-Konu:Skynetim ve olaanst hal KHKleri olaan KHKler bakmndan Anayasada yer alan konu snrlandrmalarna tabi deildir.Dier bir deyimle temel haklar kii haklar ve siyasi haklar ve devler de bu tr KHKlerle dzenlenebilir.Konu bakmndan skynetim ve olaanst hal KHKlerinin tabi olduu snr,bunlar ancak skynetimin veya olaanst halin gerekli kld konularda karlabilmesidir.

3-Denetim Bakmndan:Anayasaya gre (mad.148/1) olaanst hallerde skynetim ve sava hallerinde karlan KHKlerin ekil ve esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla AY.mahk.sine dava alamaz.Yargsal denetim yokluu Anayasann 15.maddesi ile skynetim ve olaanst hallerde bile vatandalara tanm olan mahfuz alan fiilen etkisiz klabilir.Skynetim ve olaanst hal KHKlerinin anayasaya uygunluunun denetlenememesi bu gvencenin etkinliini azaltmakta ve KHKler yolu ile sz geen mahfuz alann da ihlal edilebilmesi tehlikesini ortaya karmaktadr. AY.mahk.si bir dzenleyici ilemin gerekten de anayasann ngrd anlamda bir olaanst hal KHKsi olabilmesi iin u artn varln gerekli saymtr: Olaanst hal yer bakmndan snrldr.Olaanst hal lkenin tm iin deil yalnz bir blgesi iin ilan edildii takdirde KHK ile getirilen nlemlerin sadece olaanst hal ilan edilen blge iin geerli olmas,blge dna tarlmamas gerekir.lkenin bir blgesi iin ilan edilen olaanst hal nedeniyle olaanst hal ilan edilmeyen yerlerde olaanst hal KHKlerine geerlilik tannmaz. Olaanst hal sre bakmndan da snrldr.Olaanst hal ile skynetim yasas,olaanst halin veya skynetimin ilan edildii blge veya blgelerde,bu halin devam ettii srece uygulanrlar.Bu hallerin kaldrlmasna karar verildiinde bu yasalarn o blge veya blgelerde uygulamalar da sona erer. Bu noktayla balantl olarak olaanst hal KHKleri ile kanunlarda deiiklik yaplamaz.Olaanst hal KHKleri ile getirilen kurallarn olaanst hal blgeleri dnda veya bu halin sona ermesinden sonra da uygulamalarn devam isteniyorsa bu konudaki dzenlemeler yasa ile yaplr.Ayrca olaanst hal kanununda dzenlenecek konular anayasada aka belirtilmitir.Bu nedenle olaanst hal kanununda yaplacak bir deiikliin kanunla yaplmas zorunludur.nk olaanst hal kanunun anayasal uygunluk denetimine tabidir. AY mahk.sine gre yukardaki artlara uygun olmayan bir olaanst hal KHKsi olaan bir KHK saylabilir.Ancak bu durumda ierik ynnden anayasaya uygunluk denetimine tabi olaca gibi , yetki kanununa dayanmamas bir iptal sebebi oluturur.Skynetim ve olaanst hal KHKleri zerinde tek denetim TBMMnin denetimidir.Anayasamzn 121 ve 122.maddelerine gre bu kararnameler,R.G.de yaynlanr ve ayn gn TBMM onayna sunulur;bunlarn meclise onaylanmasna ilikin sre ve usl itzkte belirlenir.Bundan amacn skynetim ve olaanst hal KHKlerinin mmkn olan en ksa sre iinde ve herhalde olaan KHKlerden daha seri bir uslle TBMM tarafndan grlp karara balanmas olduu aktr. IV-Cumhurbakanl Kararnamesi: 1982 anayasas 1961 anayasasnda mevcut olmayan yeni bir dzenleyici ilem tr olarak CB kararnamesini de ihdas etmitir.Anayasann 107.maddesine gre CB genel sekreterliinin kuruluu,tekilat ve alma esaslar,personel atama ilemleri CB kararnamesi ile dzenlenir.Bu kararnameler de skynetim ve olaanst hal KHKleri gibi kanundan deil dorudan doruya anayasadan kaynaklanan dier bir deyimle yrtmenin asli dzenleme yetkisine dayanan ilemlerdir. CB kararnamesi istisnai bir ilem tr olmas itibariyle ancak AY2nin 107.maddesinde belirtilen konularda yani CB Genel Sekreterliinin kurulu tekilat ve alma esaslar ile personel atama ilemlerinin dzenlenmesi konularnda karlabilir.Bunun dndaki bir konu CB kararnamesi ile dzenlenemez.Maddenin amacnn CBnin makamn glendirmek olduu aktr.CB kararnamesinin CB tarafndan imzalanmas gereken normal Bak.Kur. kararnamelerinden ayr olarak zel bir madde ile dzenlenmi olmas bunun CBnin tek bana yani kar-imzalar

olmadan yapaca ilemlerden olduunu gstermektedir.Bu sebeple CB kararnameleri de CBnin tek bana yapaca ilemler gibi idari yargnn dnda braklmtr. V-Tzkler 82 anayasasnn 115.,61 anayasasnn ise 107.maddesine gre hukukumuzda tzk yapmaya yetkili tek organ Bak.Kur.dur.Tzkler CB tarafndan imzalanarak yaynlanr.Bak.Kurunun bir tzk karabilmesi tzn ilikin bulduu kanunda bu konuda aka yetkilendirici bir hkm bulunmasna bal deildir.Ancak kanun bir tzk yaplmasn ngrmse o konuda idarenin baka tr bir dzenleyici ilem mesela bir ynetmelik yapamamas gerekir.Daha dorusu o konuyu ilk olarak tzkle dzenlemeden nce baka bir dzenleyici ilemle dzenleyemez.Anayasamza gre tzklerin konusu kanunun uygulanmasn gstermek veya kanunun emrettii ileri belirtmektir. Usl ve ekil unsuru bakmndan tzkleri idarenin dier dzenleyici ilemlerinden ayrteden temel zellik bunlarn Dantayn incelemesinden geirilme artdr.Bu incelemeden gememi bir tzk yok saylr.Doktrinde bu incelemenin istiari nitelikte olduu kabul edilir.nk Dantay grnn balaycl kabul edildii takdirde Dantay incelemesi bir ekil art olmaktan kar bir yetki ortaklna dnr.Oysa anayasa tzk yapma yetkisini Bak.Kur.a vermitir.Buna karlk Bak.Kur. Dantay incelemesinden sonra ya kendi ilk tasarsn veya Dantayn deitirisini kabul etmek zorundadr.Bunlarn her ikisini bir yana brakarak yeni bir metni tzk olarak yaynlayamaz.Zira bu takdirde tzk Dantayn incelemesinden geirilmeden karlm olur.Denetim konusuna gelince tzklerin birer idari ilem olarak idari yarg denetimine tabi bulunduklar phesizdir. VI-Ynetmelikler 82 anayasasnn 124.maddesine gre Babakanlk bakanlklar ve kamu tzel kiileri kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak ve bunlara aykr olmamak artyla ynetmelikler karabilir.Hangi ynetmeliklerin R.G.de yaynlanaca kanunda belirtilir.1961 anayasasnda sz edilmemi olan babakanlk da 82 anayasasnda ynetmelik karmaya yetkili makamlar arasnda saylmtr.1924 anayasas ynetmeliklerden hi sz etmemi olduu halde 1322 sayl kanun ynetmeliklerin bir veya birka bakanlk yahut Bak.Kur.u tarafndan yaplabileceini belirtmiti. Ynetmeliin konusu kanunlarn ve tzklerin uygulanmasnn salanmasdr. Ynetmelikler bunlara aykr hkmler ieremez.Ynetmeliklerin dzenlenii bakmndan 1961 ve 1982 anayasalarnn arasndaki bir fark da 1961 anayasasndan ynetmeliklerin R.G.de yaynlanaca belirtilmi olmasna karlk,1982 anayasasnda hangi ynetmeliklerin R.G.de yaynlanacann kanunda belirtileceinden bahsedilmi olmasdr.Bunun amac gereksiz israf nlemektir.Ynetmeliklerin de bir idari ilem olarak idari yarg kapsamna girdii kukusuzdur.

TBMMnin Kuruluu ve Milletvekillerinin Seimi I-TBMMnin kuruluu: Tarihsel kkeni bakmndan iki meclis sistemi,demokratik gelimenin bir aamas olarak deil ,tam tersine, bu gelimeyi yavalatacak veya onun etkisini azaltacak bir durum olarak ortaya

kmtr.Halkn bir kesimini temsil eden birinci meclislerin yannda aristokrasiyi temsil eden 2. meclisler var olmutur.Bylece halk oyundan kan 1.meclislerin yetkilerinin aristokratik 2.meclisler tarafndan snrlandrlmasna allmtr.Federal devletlerde 2 meclis sistemi federal yapnn vazgeilmez bir unsurudur.nk bu sistemlerde meclislerden biri nfus esasna gre halk dieri ise ye devletleri ya da federe devletleri temsil eder.Bu sistem federe devletlerin federal devlet iradesinin oluumuna devlet olarak katlmlarn salar. Tek devletler arasnda da 2 meclis sistemini kabul etmi olanlar vardr.ki meclis sisteminin taraftarlar bu sayede kanunlarn aceleye gelmeyeceini daha iyi ve dikkatli grleceini meclislerden birinin yapaca hatalarn dieri tarafndan dzeltilebileceini anayasa stnlnn ve hukuk devleti ilkesinin daha iyi gerekleebileceini savunmaktadr. Tecrbeler anayasa stnlnn ve hukuk devletinin gerekletirilmesi bakmndan siyasal organlardan ok yarg organlarna gvenilmesi gerektiini gstermektedir.Her iki meclis ayn seim srecinden ktna gre bunlarn siyasal bileimlerinin ayn veya benzer olmas yani her iki mecliste de ayn siyasal parti veya partilerin ounlukta bulunmalar doaldr.Byle olunca meclislerden birinin dt bir yanlgnn dier meclis tarafndan dzeltilmesi olana pek byk deildir. Ancak 1961 anayasasna gre millet meclisinin tmyle halk oyundan kmasna karlk Cumhuriyet senatosunda halka seilen yelerin yan sra seilmeyen yelere de yer verilmitir.CSnin 150 yesi halk tarafndan seilmekte idi.Genel oyla seilmeyen yeler de 2 kategoriye ayrlyordu.Bunlardan biri gnlk dilde kontenjan senatr adyla anlan CB tarafndan seilen 15 yeydi.bu hkmn amac normal kanallardan parlamentoya girmesi pek muhtemel olmayan baz sekin ihtisas sahiplerinin bilgi ve tecrbelerinden parlamento almalarnda yararlanlmasn salamakt.2. kategori ise tabii yelerdiHukuk dilinde tabi yelik baka bir sfatn sonucu olarak otomatik olarak kazanlan yelii ifade eder.CSde iki eit tabi yelik vard.Bunlar eski CBler ve Milli Birlik Komitesi bakan ve yeleri idi.Tabi yeler CSnin dier yelerinin tabi olduklar hkmlere tabiiydiler.Ancak tabi yelerin grev sreleri dier yelerinki gibi snrlandrlm deildi. 1961 anayasas parlamentonun yetkilerini iki meclis arasnda bltrrken bu meclislerin tamamen eit yetkilere sahip olmalar yolunu sememitir.Tersine bu sistemde arlk aka Millet Meclisinde idi. TBMM 5 yllk seim dnemi dolmadan istedii anda seimlerin yenilenmesine karar verebilmesine karlk seimlerin geri braklmas ok istisnai bir durumdur.Anayasa bunu sava durumu ile snrl tutmutur; geri brakma sebebi ortadan kalkmadka erteleme kararndaki usle gre bu ilem tekrarlanabilir.Ara seim esaslar da iki anayasada farkl dzenlenmitir.TBMM yelerinde boalma olmas halinde ara seime gidilir.Ara seim her seim dneminde bir defa yaplr ve genel seimden 30 ay gemedike ara seime gidilemez.Ancak boalan yeliklerin says ye tamsaysnn %5ini bulduu hallerde ara seimlerin 3 ay iinde yaplmasna karar verilebilir.Genel seimlere bir yl kala ara seim yaplamaz. II-Milletvekillerinin Seimi: 1-Seim Sistemi:Geni anlamda seim sistemi deyimi seimlerle ilgili btn unsurlar mesela seme ve seilme yeterliliini adayla ilikin kurallar oy verme usllerini seimlerin ynetim ve denetimini kapsar.Dar anlamda seim sistemi ise semenlerce verilen oylarn parlamento sandalyelerine dntrlmesinde uygulanan kurallar anlamna gelir. Kurucu meclise kabul edilen Milletvekili seim kanunu nisbi temsilin DHondt yntemini benimsemi olmakla beraber buna iki trl baraj hkm eklenmitir.1.si gene baraj adyla anlmaktadr.Buna gre genel seimlerde lke genelinde ara seimlerde seim yaplan evrelerin tmnde geerli oylarn %10unun aamayan partiler milletvekili karamazlar.2.si ise

seim evresi barajdr.Bu hkme gre bir seim evresinde kullanlan geerli oylar toplamnn o evrede kacak milletvekili saysna blnmesiyle elde edilecek saydan daha az oy alan siyasi partilerle ve bamsz adaylara milletvekillii tahsis edilemez. 2-Milletvekili seilme yeterlilii:Milletvekili seilme yeterlilii AYnn 76.maddesinde dzenlenmitir.Bu madde ile 61 anayasasnn vekil seilme yeterliliini dzenleyen 68.maddesi arasnda baz nemli farklar gze arpmaktadr.Bir defa 61 anayasas seilebilmek iin Trke okuyup yazmay yeterli grd halde 82 anayasas en az ilkokul mezunu olmay art komutur.Ayrca vekil seilme yeterliliini ortadan kaldran sulara yenileri eklenmitir.stelik ilgili kiinin affa uram olmas halinde dahi seilme yeterliliini geri verilmemesi olarak dzenlemitir. 3-Seim evreleri: 4121 sayl kanun seim evresi olarak esas itibari ile illeri kabul etmekle birlikte karaca milletvekili says 19dan 35e kadar olan illerin 2;36 veya daha fazla olan illerin 3 seim evresine blneceini belirtmitir.karaca vekil says 18e kadar olan iller bir seim evresi saylr.Milletvekili seim kanunu seim evrelerini ve her seim evresinin karaca vekil saysn saptama grevini Yksek Seim Kuruluna vermitir. Seim evresi ne kadar bykse yani ne kadar fazla vekil karyorsa seim evresi baraj o kadar kleceinden kk partilerin baraj ama anslar artar; dolaysyla seimler daha orantl sonular verir.Seim evrelerinin belirlenmesine ilikin kurallar arasnda her ile nfusuna baklmakszn nce birer vekil tahsis edilmesini ve nfus esasnn ancak geri kalan vekillikler iin uygulanmasn ilkesi de az nfuslu krsal illeri ok nfuslu ehirlemi iller aleyhine yararlandracak niteliktedir. 4-Seimin Balangc: TBMM seimleri normal olarak 5 ylda bir yaplr.Her seim dneminin son toplant ylnn 3 temmuz gn seimlerin balang tarihidir ve ekim aynn 2. Pazar gn oy verilir.Seim dnemi bitmeden nce seimin yenilenmesine TBMM veya CB tarafndan karar verilmesi halinde durum Bak.Kur. tarafndan 48 saat iinde ilan olunur.Yenileme karar TBMM tarafndan verilmi ise Meclis seimin yaplaca tarihi de belirler; CB tarafndan verilmesi halinde ise kararn verildii tarihten itibaren 90. gn mteakip Pazar gn seimler yaplr. Seim propagandas oy verme gnnden nceki 10.gnn sabahnda balar ve oy verme gnnden nceki gnn saat 1800nda sona erer.Kanun bu sre iinde ak ve kapal yerlerde ve radyo ve TVde yaplacak propagandann ilkelerini belirler.Ayrca seim propagandasnn balang tarihinden oy verme gnn takip eden gne kadar olan sre iinde seim eitliini korumaya ynelik birtakm yasaklar da uygulanr. 5-Adaylk: 3270 sayl kanun aday tespiti ynteminin seilmesini partilerin kendi tzklerine brakmakta ancak parti tzkleri btn parti yelerinin katlacaklar bir nseim yntemini benimsemedikleri takdirde bu n-seimlerin kanunda yer alan hkmlere gre cereyan edeceini belirtmektedir. 6-Milletvekillerinin Tahsisi:Bir seim evresinde siyasi partilerin ve bamsz adaylarn elde edecekleri milletvekili says yukarda deinilen kontenjan adayl sakl kalmak kaydyla dHondt sistemine gre hesaplanmaktadr. 7-Gmrk kaplarnda kullanlan oylarn deerlendirilmesi:Yabanc lkelerde yaayan Trk vatandalarna milletvekilleri genel seimi yaplaca gnn 75 gn ncesinden balamak zere

seim gn akam 1700a kadar yurda giri ve klarnda gmrk kaplarnda kurulacak oy sandklarnda oy kullanma hakkn tanmtr. TBMM yelerinin Hukuki Stats I-Milletin Temsili:AY 80 maddeye gre TBMM yeleri seildikleri blgeyi veya kendilerini seenleri deil btn milleti temsil eder.Bununla milletvekillerinin kendilerini seenlerin istek ve direktifleriyle bal birer delege deil kendi serbest iradeleriyle tm milletin menfaatinin neyi gerektirdiini takdir edebilecek bamsz birer temsilci olmalar gerektiini ifade edilmitir.lkenin hukuki anlam milletvekillerinin yasama dnemi srasnda semenleri tarafnda azledilmesinin mmkn olmamas ve semenlerin milletvekillerine hukuken balayc direktifler verememeleridir. II-Milletvekili and:AY 81.mad. milletvekillerinin greve balarken iecei and ngrmtr.Daha nceki anayasalarmzda da var olan milletvekili andnn hukuki bir balayclktan ok manevi bir balayclk ifade ettii kukusuzdur. III-TBMM yelii ile badamayan iler: AY. 87.maddesi milletvekillii ile badamayan ileri ngrmtr.Yasama uyumsuzluu (terii imtizaszlk) ad da verilen bu messesenin temsili rejimin tarihsel geliiminden kaynaklanan amac, milletvekillerinin herhangi bir yrtme grevi kabul etmelerini nlemek suretiyle onlarn yrtme organ karsnda tan bir bamszla sahip olabilmelerini salamaktr.1982 anayasas yasama uyumsuzluunun kapsamn geniletmitir.82.maddesinin son fkras TBMM yelii ile badamayan dier grev ve ilerin kanunla dzenleneceini belirtmitir. IV-Yasama Sorumsuzluu: Yasama meclisleri yelerine yasama grevlerini gerei gibi yerine getirmeyi salamak amacyla baz baklk ve dokunulmazlklar tanmtr.Yasama meclisi yelerini bu ekilde dier vatandalardan farkl bir statye tabi tutmann amac phesiz onlar imtiyazl ve hukukun stnde bir grup haline getirmek deildir.Bu baklklarla sadece kamu yararnn daha iyi gereklemesi amalanmtr.Yasama sorumsuzluunun amac vekillerin meclisteki sz hrriyetini korumaktr.Sorumsuzluun sz konusu olabilmesi iin sz konusu eylemin meclis almalar srasnda ilenmi olmas ve oy,sz veya dnce aklamas yoluyla ilenmi olmas gerekir.Meclis almalar deyimi sadece meclisin genel kurul toplantlar deil komisyon toplantlarn ve siyasi partilerin grup toplantlarn da kapsar.Su tekil eden eylemin sorumsuzluk kapsamna girebilmesi iin gerekli ikinci art bu eylemin oy,sz veya dnce aklamas yoluyla ilenmi olmasdr.Su tekil eden eylem,oy,sz veya dnce aklamas yoluyla ilenmemise meclis almalar srasnda ilenmi dahi olsa sorumsuzluk sz konusu deildir. Bu snrlar iinde sorumsuzluk yasama meclisi yeleri iin tam bir koruma salar.Nitekim sorumsuzlua mutlak muaflk da denmektedir.Sorumsuzluun mutlakl 3 noktada kendini gsterir. -Sorumsuzluk cezai takibata kar mutlak olarak korur. -Sorumsuzluun meclise kaldrlabilmesi mmkn deildir. -Sorumsuzluk srekli niteliktedir. V-Yasama Dokunulmazl:Yasama sorumsuzluunun milletvekilinin meclis almalarndaki sz ve dnce hrriyetini korumasna karlk yasama dokunulmazl milletvekilini keyfi veya aslsz ceza kovuturmalarndan ve tutuklamalardan korur.Dier bir deyimle yasama dokunulmazlnn amac milletvekillerinin yrtme organnca tahrik edilebilecek keyfi ceza

kovuturmalaryla geici bir sre iin dahi olsa grevlerinden uzaklatrlmalarn nlemektir.Yasama sorumsuzluundan farkl olarak dokunulmazlk nisbi ve geici nitelikte bir ayrcalktr.Nispidir nk TBMM tarafndan kaldrlabilir.Dokunulmazl kaldrlan bir ye tekrar seilmi ise dokunulmazl da geri gelir.Bu durumda ilgili ye hakknda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi Meclisin dokunulmazl tekrar kaldrmasna baldr.Dokunulmazln kaldrlmas iin izlenecek usl halen TBMMde uygulanan Millet Meclisi tz ile dzenlenmitir.Yasama sorumsuzluu ve yasama dokunulmazlndan TBMM yeleri dnda milletvekili olmayan bakanlar ve CB konseyi yeleri de yararlanrlar. VI-yeliin dmesi:AY.nin TBMM yeliinin dmesine ilikin 84.maddesi 95 tarihli anayasa deiiklii ile byk lde deitirilmitir.Bu maddedeki deiikliklerden nemli bir tanesi partisinden istifa ederek baka bir partiye giren veya Bak.Kur.da grev alan milletvekillerinin vekilliklerinin dmesine dair hkmn kaldrlm olmasdr.2. bir nemli ve olumlu deiiklik temelli kapatlan bir siyasi partiye mensup vekillerin durumuyla ilgilidir. 84.maddenin ilk ekline gre temelli olarak kapatlan siyasi partinin kapatlmasna ilikin davann ald tarihte parti yesi olan tm milletvekillerinin yelii kapatma kararnn teblii ile sona eriyordu.Yeni metinde ise vekilliin dmesi partinin kapatlmasna beyan ve eylemleri ile yol aan vekiller iin ngrlmtr.Vekilliin kesin hkm giyme veya kstlanma halinde Genel Kurul kararna hacet olmakszn kendiliinden dmesi de baka bir isabetli deiikliktir. VII-Dokunulmazln kaldrlmas ve yeliin dmesi kararlarnn denetlenmesi: AY. 85.maddesine gre yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna veya vekilliin dmesine 84.maddenin 1.-3. ve 4.fkralarna gre karar verilmi olmas halinde meclis genel kurulu kararnn alnd tarihten balayarak 7 gn ierisinde ilgili vekil veya bir dier milletvekili kararn anayasaya kanuna veya itze aykrl iddias ile iptali iin AY Mahk.sine bavurabilir.Bu durumda Ay.Mahk. incelemesi isnad edilen suun gerekten ilenip ilenmediini deil isnadn ciddi olup olmadn kapsayacaktr.Ancak phesiz ki isnadn ciddilii hakknda bir yargya varlabilmesi ileri srlen deliller hakknda bir incelemeyi zellikle bunlarn delil deerini haiz olup olmadklarnn aratrlmasn gerektirir. VIII-TBMM yelerinin mali statleri: Yasama meclislerinin yelerinin bir yandan grevlerinin gerektirdii bir hayat dzeyi srdrmelerine imkan verecek bir denek almalarn bir yandan da kanun koyucu sfatndan yararlanarak bu denekleri ar derecede ykseltmemelerini salamak amacyla anayasalarda yelerin mali statlerinin dzenlendii grlr.1982 AY.s 86.maddesinde bu dzenlemeler grlr. TBMM Grev ve Yetkileri Hkmet sistemi ne olursa olsun btn temsili rejimlerde parlamentolarn kanun yapma hkmeti denetleme ve devlet btesini kabul etme gibi 3 temel fonksiyonu vardr.Parlamenter bir rejim kuran T.C. Anayasas TBMMye parlamentolarn bu 3 klasik yetkisini vermitir.Bunlarn dnda da anayasamzn TBMMye verdii yetkiler vardr.Bu yetkiler AY. Mad.87de dzenlenmitir. 1-Kanun Yapma: Anayasaya gre kanun teklif etmeye Bak.Kur. ve milletvekilleri yetkilidir.Bakanlar kurulu tarafndan yaplan neriye kanun tasars milletvekilleri tarafndan yaplan neriye ise kanun teklifi ad verilir.Kanun teklif ve tasarlarnn TBMMde grlme usl ve esaslar itzkle

dzenlenmitir.Hkmete hazrlanm kanun tasarlar btn bakanlarca imzalanm olarak ve gerekesi ile birlikte Meclis Bakanlna sunulur.Gerekede tasarnn tm ve maddeleri hakknda bilgiler kaldrlmas veya eklenmesi istenen hkmlerin neler olduu ve neden kaldrlmas deitirilmesi veya eklenmesi gerekli olduu aka gsterilmesi lazmdr.Bakan gelen tasarlar dorudan doruya ilgili komisyona havale eder.Kanun teklifleri de gerekesi ile birlikte bakanla verilir ve bakanlka ilgili komisyona havale edilir.Komisyonlar artlarna uymayan kanun tekliflerini sahiplerine tamamlatmaya yetkilidir.TBMM tarafndan reddedilmi olan kanun teklif ve tasarlar red tarihinden itibaren bir tam yl gemedike tekrar teklif edilemezler.Bir yasama dneminde sonulandrlamam olan kanun tasar ve teklifleri hkmsz saylr;buna kadk olma denilmektedir.Ancak hkmet veya milletvekilleri bu tasar veya teklifleri yineleyebilirler.Kanun tasar ve tekliflerinin grlmesinde nce tasar veya teklifin tm hakknda sz verilir.Anayasa deiiklikleri hari kanunun tmnn veya maddelerinin oylanmas 15 ye tarafndan ak oy istenmise iaretle olur.Kanunlarda veya itzkte aksi yoksa kanun tasars veya teklifinde bir maddenin reddi komisyona iadesi deitirilmesi veya metne madde eklenmesi hakknda milletvekilleri esas komisyon veya hkmet deiiklik nergeleri verebilir.Daha sonraki deiiklik nergeleri iaret oyu ile ayr ayr oylanr.Esas komisyon veya hkmet tasar veya teklifin tmnn belli bir veya birka maddesinin komisyona geri verilmesini bir defaya mahsusu olmak zere isteyebilir.Bu istem grlmeksizin yerine getirilir.TBBM tarafnda kabul edilen kanunlarn yaynlanmas grevi CBye aittir.Yaynlanmasn uygun bulmad kanunlar bir daha grlmek zere bu hususta gsterdii gereke ile birlikte ayn sre iinde TBMMye geri gnderir.Bte kanunlar bu hkme tabi deildir.TBMM geri gnderilen kanunu aynen kabul ederse kanun CB tarafndan yaynlanr;meclis geri gnderilen kanunda bir deiiklik yaparsa CBnin tekrar geri gnderme yetkisi vardr.Anayasa deiikliklerine ilikin hkmler sakldr.CBnin kanunlar geri gnderme yetkisine gnlk konuma dilinde veto yetkisi ad verilmesi yanltc niteliktedir.nk veto nlemek ya da gletirmek anlamn ierir.Meclis geri gnderilen kanununu aynen kabul ederse CB bu kanunun yaynlamaya mecburdur.Bu niteliiyle kanunlarn geri gnderilmesi CBye tannm bir uyar yetkisinden ibarettir.CBnin geri gnderme gerekesi hukuka uygunluk veya yerindelik unsurlarndan birini veya her ikisini de kapsayabilir.Bte kanunlar sreli nitelikleri dolaysyla geri gnderme yetkisi dnda tutulmutur.Buna karlk CB 61 anayasas dneminde geri gnderemedii anayasa deiikliklerine ilikin hkmleri de geri gnderebilmektedir.82 anayasasnn 61 anayasasndan bir fark da meclis geri gnderilen bir kanunda yeni bir deiiklik yapt takdirde CB deitirilen kanunu tekrar meclise geri gnderebileceinin tasrih edilmi olmasdr. TBMMnin bir kanun yapmak suretiyle kulland dier iki yetki genel ve zel af ilanna ve kesinleen lm cezalarnn yerine getirilmesine karar vermektir.Affn genel veya zel oluu onun kapsamna giren kiilerin saysyla deil affn hukuki sonularyla ilgilidir.Genel af ceza ile birlikte suu ve dolaysyla ceza mahkumiyetinin btn sonularn ortadan kaldrr.buna gre genel af bir tek kii iin ilan edilebilecei gibi zel af birden ok kiiler iin ilan edilebilir. Anayasann 87.maddesinde saylan yetkilerden sava ilan ve silahl kuvvet kullanlmasna izin verilmesi yetkilerinin mahiyetleri gerei olarak bir TBMM kararyla kullanlmas gerekir.Bu AY. Mad.92de dzenlenmitir.Maddenin 61 anayasas 66.maddesinden fark saylan durumlarda CBye de silahl kuvvet kullanlmasna izin verme yetkisini tanm olmasdr. II-Hkmetin Denetlenmesi: Parlamentonun hkmet zerindeki denetiminin gerekletirilmesini salayan hukuki aralara denetim yollar ya da denetim aralar denir.Bunlar: 1-Soru:

Anayasaya gre soru Bak.Kur.adna szl veya yazl olarak cevaplandrlmak zere babakan veya bakanlardan bilgi istemektir.Soru istenilen cevabn niteliine gre szl soru veya yazl soru olarak ikiye ayrlr.Cevap ister yazl ister szl olarak istenilsin soru her halde yazl olarak bir nerge ile sorulur.Szl sorular bakanlk yazsnn babakanla veya ilgili bakanla sevk tarihinden itibaren 5 gn sonra gndeme alnr.Hkmet yazl sorunun cevabn gereken bilgilerin derlenebilmesi iin en ok 1 ay geciktirebilir.Szl soruya hkmet adna verilecek cevabn sresi 5 dakikay geemez.Bu cevap zerine soru sahibi yerinden konu ile ilgili ok ksa bir ek aklama isteyebilir.kinci cevap sresi de 5 dakikay aamaz.3 birleim iinde cevaplandrlmayan sorular yazl soruya evrilir.Grlyor ki szl soru etkinlii snrl olan bir denetim yoludur.nk bunda ancak ilgili bakan ve soru sahibi milletvekili konuabilmekte dier meclis yeleri tartmalara katlamamaktadr.Yazl soruda ise babakanla veya ilgili bakanla gnderildikleri tarihten itibaren en ge 15 gn iinde cevaplandrlr.Bakan bu sre iinde de cevaplandrlmayan yazl sorular iin babakann veya ilgili bakann dikkatini eker. 2-Genel Grme: Anayasaya gre genel grme toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM genel kurulunda grlmesidir.Genel grme almas hkmet,siyasi parti gruplar veya en az 20 milletvekili tarafndan bir nerge ile istenebilir.Genel grme alp almamasnda Meclis genel kurulu karar verir.Genel kurul, grme alp almamasna iaretle oylama suretiyle karar verir.Genel grmenin balayaca gn grme almasna karar verilmesinden itibaren 48 saatten nce ve 7 tam gnden sonra olamaz.Genel grme nergesinin gndeme alnmas kabul edildii takdirde bu grmelere nerge sahibi milletvekilleri dndaki vekiller de katlabilir.Bu ynden genel grme sadece soru sahibi milletvekili ile ilgili bakan arasndaki bir diyalog nitelii tayan sorudan daha etkin bir denetim aracdr.Ancak gene grmenin sonunda bir oylama yaplamaz ve bir karar alnamaz.Genel grme etkinlik derecesi asndan soru ile gensoru arasnda yer alan bir denetim yoldur.!924 anayasasnda ve meclis itznde bulunmayan genel grme 61 anayasas dneminde kabul edilmi ve 82 anayasasnda da korunmutur. 3-Meclis Aratrmas: Anayasann tanmna gre meclis aratrmas belli bir konuda bilgi edinilmek iin yaplan incelemeden ibarettir.Meclis aratrmas almasnda genel grme almasndaki hkmler uygulanr.Bu konudaki grmelere hkmet siyasi parti gruplar ve istemde bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya onun gsterecei bir dier imza sahibi katlabilir.Komisyon gerekli grd kamu kurumlarndan ve uygun bulaca uzmanlarn bilgilerine bavurabilir Devlet srlar ile ticari srlar meclis aratrmas kapsam dndadr.Meclis aratrmas komisyonu inceleme faaliyetlerini bitirdiinde meclise bir rapor sunar.Bu rapor hakknda genel kurulda genel grme alr.Ancak grme sonunda herhangi bir karar alnmas veya hkmetin sorumlu bulunmas mmkn deildir.Aratrma,hkmetin siyasetinin kusurlarn ortaya koymusa bu bulgulara dayanlarak bir gensoru nergesi verilmek suretiyle hkmetin siyasal sorumluluunu gerekletirebilir.Yoksa meclis aratrmas dorudan doruya hkmetin siyasal sorumluluuna yol aacak bir denetim arac deildir. 4-Meclis Soruturmas: Meclis soruturmas babakan veya bakanlarn grevleriyle ilgili cezai sorumluluklarnn aratrlmasn salayan bir denetim aracdr.Babakan veya bakanlar hakknda TBMM ye saysnn en az 1/10unun verecei nerge ile soruturma almas istenebilir.Soruturma almasna karar verilmesi halinde kurulacak 15 kiilik bir komisyon tarafndan soruturma yaplr.Komisyon soruturma sonucunu belirten raporunu 2 ay iinde meclise sunar.Soruturmann bu sre iinde bitirilememesi halinde 2 aylk yeni ve kesin bir sre

verilir.Meclis raporu ncelikle grr ve gerek grd takdirde ilgilinin Yce Divana sevkine karar verir.Yce Divana sevk karar ye tamsaysnn salt ounluu ile olur.Meclis genel kurulu ilgili bakan Yce Divana sevk edip etmeme hususunda soruturma komisyonunun raporu ve tavsiyesi ile bal deildir.Bu konuda nihai karar Genel Kurulundur.TBMM karar ile Yce Divana verilen bir bakan bakanlktan der.Babakann sevki halinde ise hkmet istifa etmi saylr. 5-Gensoru: Btn parlamenter denetim aralar arasnda sadece gensoru hkmetin veya bir bakann siyasal sorumluluuna yol aabilir, yani onun meclise grevden uzaklatrlmasna imkan verir.Geri meclis soruturmas sonucunda Yce Divana sevkedilen bir bakan da bakanlktan dmektedir ama bu yol sadece cezai sorumluluu gerektiren ilerde kullanlr. 1982 anayasas gensoruyu 1961 anayasasna benzer ekilde dzenlemitir.Buna gre gensoru nergesi bir siyasi parti gurubu adna veya en az 20 milletvekili imzasyla verilir.Gensoru nergesi veriliinden sonraki 3 gn ierisinde bastrlarak yelere datlr;datlmasnda itibaren 10 gn iinde gndeme alnp alnmayaca grlr.Bu grmede ancak nerge sahiplerinden biri siyasi gruplar adna bir milletvekili Bak.Kur.adna babakan veya bir bakan konuabilir.Gensoru grmeleri srasnda yelerin veya gruplarn verecekleri bir gerekeli gvensizlik nergeleri veya Bak.Kur.unun gven istei bir tam gn getikten sonra oylanr.Bak Kur.unun veya bir bakann drlebilmesi ye tamsaysnn salt ounluu ile olur;oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr.Maddede hkmet istikrarn salayc baz hkmler olduu gze arpmaktadr.Maddede belirtilen 2 tam veya 1 tam gnlk sreler siyaset bilimi literatrnde serinleme sresi olarak anlmaktadr.Bu srenin amac gven oylamalarndaki duygusal etkenlerin etkisini azaltmak milletvekillerinin daha etrafl ve serinkanl dnebilmelerini salamaktr.Bak.Kur.un veya bir bakann ancak ye tamsaysnn oyuyla drlebilmesi kural da hkmet istikrarn salamaya yneliktir.Oylamada yalnz gvensizlik oylarnn saylaca kural 82 anayasas ile getirilmitir.Bu hkmle gven oylamasnda adi ounlukta aznlkta kalan fakat anayasa gereince istifaya mecbur olmayan bir hkmetin prestij kaybna uramasn nlemek istenmitir. VATANDALIK DERS OSMANLI MPARATORLUU VE ANAYASAL GELMELER 1. Osmanl mparatorluu dneminde ilk anayasal gelime, 1808 tarihli Sened-i ttifaktr. 2. Mahmut dneminde, Alemdar Mustafa Paann nderliinde merkezi hkmetle ayanlar arasnda imzalanmtr. Anayasal nitelikte olmayan bir belgedir. 2. Osmanl dneminde anayasal gelimelerin ikincisi, 1839 tarihli Tanzimat Fermandr. Abdlmecit dneminde yaplmtr. 3. Anayasal gelimelerin 3.s 1856 tarihli Islahat Fermandr. Abdlaziz dneminde yaplmtr. Bunlar hukuk devletine geiin ilk admlardr. TRK ANAYASALARI 1876 ANAYASASI (KANUN- ESAS) 1. Osmanl mparatorluunun ilk ve tek anayasasdr. 2. ki meclisli bir anayasadr. (Meclis-i Ayan ve Meclisi Mebusan)

3. 4. 5. 6. 7. 8.

Heyeti Ayan yelerini Padiah seer. Meclisi feshetme yetkisi Padiaha aittir. 1908 ylnda 2.Merutiyetin ilanyla yeniden anayasa ilan edilmitir. 1909da bu anayasa da deiiklie uramtr. Trkler ilk defa bu anayasa ile seme ve seilme hakkn elde ettiler. Yasama ve Yrtme yetkileri Padiahn elinde topland. Yasama organ Ayan ve Mebusan Meclisidir. Yrtme organ ise Bakanlar kurulundan olumaktadr. Yrtmenin banda Padiah bulunur. 9. Bakanlar kurulunu atama ve grevine son verme yetkisi Padiaha verildi. 10. Srgn yetkisi padiaha verildi. 1909 ANAYASASI (8 AUSTOS 1909) 1. Padiahn yetkileri kstland. 2. 1876 Anayasasnda meclisi fesh etme yetkisi Padiaha verilmiti. Bu anayasada meclisi kapatma yetkisi meclise verildi. 3. Padiahn veto yetkisine snrlama getirildi. 4. Vatandalara dernek, Parti ve Toplant yapma hakk tannd. 5. Basndan sansr kaldrld. Bu anayasa 1876 Anayasasnn deiiklie uram biimi olduundan baz kaynaklarda ayr bir anayasa olarak gememektedir ! 1921 ANAYASASI (TEKLAT-I ESASYE - 20 Ocak 1921) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Yasama, yrtme ve yarg gleri TBMMde toplanmtr. (Gler birlii) Milli egemenlik ilkesinin kabul edildii ilk anayasadr. Trk tarihinin en ksa sreli anayasasdr. TBMM Bakan ayn zamanda Devlet Bakandr. lk ve tek yumuak (kolay deitirilebilir) anayasadr. Kuvvetler birlii ilkesini benimsemitir. Hkmet, setii vekiller tarafndan ynetilir. Seimler iki ylda bir yaplr. Milli egemenlik yolunda nemli bir adm atld ! Kuvvetler birlii ilkesi benimsenmitir ! Meclis Hkmeti sistemini benimsenmitir ! YORUMU 1. Halk kendi setii vekillerle ynetiliyor ki bu maddeden ayr bir devletten bahs edildiinden, yeni bir devletin kurulduunun hukuki ynden belgelenmesidir. 2. Olaanst artlarda hazrlanan, gei dnemi anayasasdr. 3. Trkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasdr. 4. Btn kuvvet ve kaynan halktan alr. 5. Sava nedeniyle bu anayasa ksa ve z olmutur. 6. Cumhuriyetin ilan ile anayasaya baz maddeler eklenmitir.

Bu Anayasa; Mustafa Kemalin Meclise deiik zamanlarda sunduu nergelerden olumutur ! Demokratik ve devrimci bir zellik tar. Vatanda haklarna yer vermez ! 1923 DEKLKLER 1. Devletin eklinin Cumhuriyet olduu aka belirtilmitir. 2. Devletin dininin slam, resmi dilinin Trke olduu belirtilmitir. 3. Cumhurbakan, TBMM tarafndan ve Babakan, Cumhurbakan tarafndan atanacaktr. 1924 ANAYASASI (10 NSAN 1924) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Egemenlik kaytsz ve artsz milletindir. Devletin ynetim ekli Cumhuriyettir. Devletin dini slam, bakenti Ankara ve dili Trkedir. Devletin bakenti, rejimi ve bayra deitirilemez. Yasama ve Yrtme yetkileri meclise aittir. Yarg, bamsz mahkemelerce yrtlr. Meclis; yrtme yetkisini setii Cumhurbakan ve onun atad Bakanlar kanalyla kullanr. Meclis; hkmeti her zaman denetler. 8. st ste ayn kii Cumhurbakan seilebilir. 9. Seimler drt ylda bir yaplr. 10. Semen ya 18 olacaktr. Devletin dini slam olduu kabul edildiinden bu anayasa laik deildir. Ayn zamanda dier anayasalardan ayrlan en nemli zelliidir ! Yargnn bamsz mahkemelere verilmesi zerine ksmen kuvvetler ayrl gerekleti ! nklaplarn yaplmas ve deien artlar uygun bir anayasaya duyulan ihtiya sonucu hazrland ! 1924 ANAYASASI ZERNDE YAPILAN DEKLKLER 1. Devletin dini slamdr maddesi 1928 ylnda anayasadan karld. Bu deiimle birlikte laiklik gerekleti ! Semen ya 22ye karld. Ormanlar devletletirildi. Kadnlara milletvekili olma hakk tannd.(1934) Atatrk ilkeleri anayasaya girdi. Laiklik anayasaya girdi. (1937) Toprak reformu yapld.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

ZELLKLER 1. 2. 3. 4. 5. 1924 anayasas be kez deiiklie urad. En uzun sreli anayasadr. En ok deiiklik yaplan anayasadr. Kii hak ve zgrlkler tannr. Sosyal haklara yer verilmez 1961 ANAYASASI (9 Temmuz 1961) 1. ki meclisli parlamento ( millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosu) sistemini kabul etmitir. 2. Kuvvetler ayrl prensibi getirildi. 3. Yrtme organ Cumhurbakan ve Bakanlar kurulundan oluur. 4. Meclis yasalarn kabulnde son sze sahiptir. 5. Hukuk devleti ilkesi benimsenmitir. 6. Sosyal Devlet anlay benimsenmitir. 7. Seimlerin; serbest, eit, gizli, tek dereceli genel oy ilkelerine gre yaplaca belirtilmitir. 8. ounluku demokrasi anlayndan oulcu demokrasi anlayna geildi. 9. Temel hak ve hrriyetlerle ilgili geni dzenlemelere yer verilmitir. Temel hak ve hrriyetlerin hangi hallerde snrlandrlaca belirtilmitir. 10. niversitelere TRTye zerk stat tannd. 11. Anayasa mahkemesi kuruldu 12. DPT (Devlet Planlama Tekilat) kuruldu. 13. Milli Birlik komitesi kuruldu. 14. Millet meclisi ve Cumhuriyet senatosu olmak zere iki meclisli sistem oluturuldu. ki meclisli sistem adan 1876 anayasasna benzemektedir ! 1961 anayasas temel hak ve zgrlklere geni ve ayrntl olarak yer verilmitir ! 1982 ANAYASASI (18 EKM 1982) 1. Yrtme organ glendirildi. 2. Cumhuriyet senatosu kaldrld. 3. Meclis 400 yeden olumaktadr. 4. Trk ve Tarih kurumlar birletirildi. 5. Milletvekilleri be ylda bir Cumhurbakan da yedi ylda bir seilecek. 6. Kuvvetler ayrl ilkesi benimsendi. 7. Ayrntl dzenleme var. 8. Mecliste karar almak kolay. 9. Katlmc demokrasi var. 10. Diyanet ileri bakanl kuruldu. NTELKLER 1. Atatrk milliyetilii 2. Demokratik devlet 3. Laik devlet

4. Sosyal devlet 5. Hukuk devleti 6. nsan haklarna saygl 1924, 1961 VE 1982 ANAYASALARININ ORTAK ZELLKLER 1. Ulusal Hakimiyeti her eyin stnde tutma, 2. TBMMnin stnln koruma, 3. Cumhuriyet rejiminin deitirilemez olmas. T. C ANAYASASI (18 EKM 1982) Kuvvetler Ayrm: Devlet organlar arasnda stnlk anlamna gelmeyip; devlet yetki ve grevlerinin kullanlmasndan ibaret olmas ve bununla snrl medeni iblm-ibirliinin bulunmas; stnln ancak Anayasa ve kanunlarda bulunmasdr. 1982 Anayasasnda 177 madde bulunmaktadr. 16 geici madde vardr. Toplam 193 madde 7 ksmdan olumaktadr. Balang ksm anayasa metnine dhildir.

1. Ksm Genel Esaslar M.1-Devletin ekli: Trkiye Devleti bir cumhuriyettir. M.2-Cumhuriyetin Nitelikleri: Trkiye Cumhuriyeti; Atatrk milliyetiliine bal, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. M.3-Devletin Btnl, Resmi Dili, Bayra, Milli Mar ve Bakenti: Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Bayra, ekli kanunda belirtilen, beyaz ay yldzl al bayraktr. Milli mar, stiklal Mardr. Bakenti Ankaradr. 1982 anayasasndaki deitirilemeyecek hkmler unlardr : 1. 2. 3. 4. 5. 6. Milli mar stiklal Mardr. Bakenti Ankaradr. Bayra ay yldzl bayraktr. Trkiye; devleti ve milletiyle blnmez bir btndr. Dili Trkedir. Trkiye devleti bir cumhuriyettir.

M.6.Egemenlik: Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Trk milleti egemenliini yetkili organ eliyle kullanr. M.7-Yasama:

Yasama yetkisi, Trk milleti adna TBMMnindir. Bu yetki devredilemez. M.8-Yrtme: Yrtme yetkisi ve grevi, Cumhurbakan ve Bakanlar Kuruluna aittir. M.9-Yarg: Yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr. M.11-Anayasann Balaycl ve stnl: Anayasa hkmleri yasama yrtme yarg organlarn idari makamlar ve dier kurulu ve kiileri balar. Kanunlar Anayasaya aykr olamazlar. Temel hak ve hrriyetlerin nitelikleri: 1. Dokunulmaz 2. Devredilmez 3. Vazgeilmez M.13-Temel Hak ve Hrriyetlerin Snrlanmas: Temel hak ve hrriyetler, devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, milli egemenliin, milli gvenliin, kamu dzeninin, genel asayiin, genel ahlak ve saln korunmas amacyla anayasann szne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla snrlandrlabilir. Temel hak ve hrriyetlerle ilgili snrlama demokratik toplum dzeninin gereklerine aykr olamaz ngrld ama d kullanlamaz Su ve ceza gemie yrtlemez sululuu mahkeme kararyla saptanana dek kimse sulu saylmaz Yabanclarn temel hak ve zgrlkleri milletleraras hukuka uygun kanunla snrlanabilir. Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdurulmas: Bu durumlarda temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir. 1. 2. 3. 4. Sava Seferberlik Skynetim Olaanst hal Ancak bu drt durumda bile: 1. Kiinin yasam hakkna maddi ve manevi varlnn btnne dokunulamaz. 2. Kimse din, vicdan, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz. TEMEL HAK VE HRRYETLERN SINIFLANDIRILMASI Kiinin hak ve devleri: 1. Kiinin maddi ve manevi varlnn dokunulmazl

2. Zorla altrma yasa 3. Kii hrriyeti ve gvenlii 4. zel hayatn gizlilii 5. Konut dokunulmazl 6. Haberleme hrriyeti 7. Yerleme ve seyahat hrriyeti 8. Din ve vicdan hrriyeti 9. Dnce ve kanaat hrriyeti 10. Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti 11. Bilim ve sanat hrriyeti 12. Basn hrriyeti, Sreli ve sresiz yayn hakk, Basn aralarnn korunmas, Kamu tzel kiilerinin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakk 13. Dzeltme ve cevap hakk 14. Dernek kurma hrriyeti, toplant ve gsteri yry dzenleme hakk 15. Mlkiyet hakk 16. Hak arama hrriyeti, Kanuni hkim gvencesi, Su ve cezalara ilikin dzenleme, spat hakk 17. Temel hak ve hrriyetlerin korunmas Zorla altrlma yasanda hi kimse zorla altrlamaz. Ancak hkmllk, tutukluluk ve olaanst hallerde vatandalk devinden kaynaklanan almalar istisnadr. Herkes kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir Hkim karar olmadan yakalama, ancak sust ve gecikmesinde saknca bulunan hallerde yaplr. Yakalanan ve tutuklanan kii 48 saatte, toplu olarak ilenen sularda 4 gn ierisinde hkim karsna karlr. Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda ksnn vcut btnlne dokunulamaz rzas olmadan bilimsel tbb deneylere tab tutulamaz. zel hayatn gizlilii: Konut dokunulmazl, haberleme hrriyeti, basn hrriyeti, sreli ve sresiz yayn hakk, dernek kurma hrriyeti haklar milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlakn korunmas veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas sebepleriyle hkim kararyla snrlandrlabilir. M.20.Hakm karar olmadan kimsenin ustu zel kd, eyas aranamaz. M.23.Vatandan yurt dna kma hrriyeti vatandalk devi, ceza soruturmas veya kovuturmas sebebiyle snrlandrlabilir. M.26.Dncenin aklanmas ve yaynlanmasnda kanunda yasaklanm bir dil kullanlamaz M.32.Dzeltme cevap verme yayn yaplmazsa hakm 7 gn iinde dzeltme yaynnn gerekip gerekmediine karar verir. Dernekler kanunun ngrd hallerde hakm kararyla kapatlr. M.34 Herkes nceden izin almadan silahsz ve saldrsz toplant ve gsteri yry hakkna sahiptir. M.35.Mlkiyet hakk ancak kamu yarar amacyla kanunla snrlandrlr. SOSYAL VE EKONOMK HAKLAR

1. Ailenin korunmas 2. Eitim ve renim hakk 3. Kylardan yararlanma hakk 4. Kamulatrma 5. Devletletirme 6. zelletirme 7. alma ve szleme hrriyeti 8. alma hakk ve devi 9. Dinlenme hakk 10. Sendika kurma hakk 11. Toplu i szlemesi hakk 12. Grev ve lokavt hakk 13. crette adaletin salanmas 14. Salk hizmetleri ve evrenin korunmas 15. Konut hakk 16. Genliin korunmas ve sporun gelitirilmesi 17. Sosyal gvenlik hakk 18. Tarih kltr ve tabiat varlklarnn korunmas 19. Sanatn ve sanatnn korunmas 20. Devletin iktisadi ve sosyal devlerinin snrlar M.46 kamulatrma: Devlet ve kamu tzel kiileri kamu yarar nedeniyle karlklarn pein demek artyla zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn tamamn veya bir ksmn kamulatrabilir. 1. 2. 3. 4. 5. Tarm reformunda Byk enerji sulama projelerinde. skn projeleri Yeni orman alanlarnn almas Kylarn korunmas ve turizm de taksitle deme 5 yl iinde yaplr en yksek faizle denir. 6. iftiye ait araz kamulatrmas pein denir. M.51 i ve s verenler birden fazla sendikaya ye olamaz: si sendika ve st kurulularnda ynetici olmak iin ii olarak 10 yl bir fiil almak gerekir. Grev ve lokavtta uyumazlk yksek hakem kurulunca zlr uyumazln her sefasnda bavurulur, kararlar kesindir, bozulamaz. Syas amal grev ve lokavt yaplamaz alanlar ve iverenler nceden izin almakszn sendika kurabilir, ye olabilir, yelikten ekilebilir. Sendika kurma hakk milli gvenlik kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlak nedenleriyle kanunla snrlandrlabilir. M52 iler ve i verenler karlkl olarak ekonomik ve sosyal durumlarda alma artlarn dzenlemek amacyla toplu i szlemesi yapma hakkna sahiptir. Ayn i yerinde ayn dnem iin birden fazla toplu i szlemesi yaplamaz

M65 Devlet iktisadi ve sosyal devlerini mali kaynaklarn yeterlilii lsnde yerine getirir. SOSYAL GUVENLIK BAKIMINDAN DEVLET TARAFINDAN KORUNMASI GEREKENLER 1. 2. 3. 4. 5. Harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleri Malul ve gaziler Sakatlar Yasllar Korunmaya muhta ocuklar