Para ve Banka

1. PARANIN TANIMI VE FONKSYONLARI Bir devlet tarafndan tedavle karlm, zerinde nominal deeri yazl kat veya madenden yaplm deme aracdr. Para; - deme arac, - Kymet ls, - Tasarruf arac vs. diye de tanmlanabilir. Tanmlardan da anlalaca zere parann 3 fonksiyonu vardr. - Para bir deitirme aracdr. - Para bir deer lsdr. - Para serveti biriktirme ve tasarruf etme aracdr. Parann tanm asl fonksiyonu olan deiim fonksiyonuna dayanlarak da yaplabilir. O halde, para iin herkesin kabul ettii bir deiim aracdr diyebiliriz. Parann douu da yine deiim fonksiyonu ile ilgilidir. Trampa glkleri parann ortaya kmasna yol amtr. Parann deiim arac olma fonksiyonunun yannda baka ilevleri de vardr. Bunlar deer ls, gelecek demelerin ifadesi ve deer korumas ( tasarruf arac ) fonksiyonlardr. Modern ekonomilerde, deiim fonksiyonu ile birlikte tasarruf fonksiyonu da parann asli fonksiyonu olarak kabul edilmektedir. Deiim fonksiyonu parann i grme gdsyle, tasarruf fonksiyonu ise speklasyon gdsyle talep edilmesini aklar. Parann deer korumas ve gelecek demelerin ifadesi fonksiyonlar zaman iinde gerekleir. Bu nedenle, parann zaman iinde gerekleen ilevlerinde sre ve devamllk dncesi egemendir. 2. BANKACILIKTA MEYDANA GELEN GELMELER 2.1 Dnya Ekonomisinde Meydana Gelen Gelimeler II.Dnya Sava ncesine kadar Uluslararas Bankaclk, esas itibaryla D Ticaret ilemlerinin yerine getirilmesi ve finansmanndan teye geemiyordu. Bankalar, bu fonksiyonu, dier lkelerdeki muhabir bankalar araclyla yerine getirmekteydiler. II.Dnya Savan takip eden dnemde, dnya ekonomisini etkileyen nemli gelimeler olmutur. Savatan zarar gren Avrupann yeniden yaplanmas iin uygulanan Amerikan yardm programlarnn da katksyla Avrupa lkelerinin snai ve tarmsal retimlerinde hzl artlar grlm bu arada tm dnyada sanayi , ulam, haberleme ve bilgi ilem teknolojisinde ilerlemeler kaydedilmitir. Azgelimi lkelerde uygulanan kalknma programlar, en azndan bir ksm lkelerde retim ve refah art salamtr. Tm bu gelimelere paralel olarak, Dou Bloku lkeleri dndaki lkelerde uluslararas mal ve sermaye hareketleri zerindeki kstlamalarn giderek azaltlmas ve daha liberal ekonomik politikalar uygulanmas ynndeki eilimler kuvvetlenmi, sonu olarak uluslararas ticaretin ve uluslararas para hareketlerinin hacmi byk lde artmtr.

Fonlarn lkeler arasnda daha serbeste bir akkanla kavumasna paralel olarak uluslararas ticaretin finansmannda uygulanan teknikler ve finansal aralar da eitlenmitir. Eskiden esas itibaryla mal al-veriinin finansman amacyla kullanlan bir takm finansal aralar zamanla ticari ilemlerden bamsz olarak alm-satmlar yaplan ara ve kymetler haline gelmilerdir. Btn bu gelimeler, ulusal para ve sermaye piyasalarnn uluslararas piyasalarla giderek btnlemesi sonucunu dourmu, zellikle haberleme ve bilgi olanaklarnn da katksyla fonlarn lke iinde ve lkeler arasnda transferi srat ve kolaylk kazanm, corafi uzaklk ve zaman farkndan doan sorunlar hemen hemen ortadan kalkmtr. 2.1.1 Parasal Sistemde Meydana Gelen Deiiklikler 1931 ylna kadar lkelerin milli paralarnn deerini tespit etmekte kullandklar ortak lt ALTINd ve bu sisteme ALTIN STANDARDI denilmekteydi. Bu sistemde bir lkenin milli para biriminin deeri, belirli arlktaki Altnn deerine gre belirleniyordu. Altnn sistem iindeki fonksiyonu, ulusal ve uluslararas dzeyde deme arac olarak kabul edilmesiydi. Fakat sistemde sadece altn deil ounlukla da kat para deiim arac olarak kullanlyordu. Kat paray bir satn alama gc olarak kabul ettirebilmek iin, talep edildinde Merkez Bankalarnn altn karlnda bu banknotlar geri almay taaht etmesi gerekiyordu. Bu sistemde her para birimi iin dier paralar karsnda bir deiim oran belirleniyor, paralarn deerlerinin de belirlenen bu orann %1altna veya stne kmasna izin veriliyordu. I.Dnya Sava srasnda ortaya kan enflasyonist bask sebebiyle altn standart byk darbe ald. Ayrca lkelerin ithalat taleplerini ksmalar Dnya ticaret hacmini de daraltmt. 1931de ilk kez ngiltere, Altn Standart Sistemini terk etti ve bir ksm lkeler paralarn Sterlin e gre belirlemeye baladlar. 1944 ylnda Bretton Woods anlamasyla, Sterlin dnda balca paralarn deeri Dolara gre belirlenmeye baland. Bundan sonra Sterlinin uluslararas deme arac ve rezerv para olma zellii giderek azald ve Sterlinin yerini Dolar almaya balad. Bu anlamada Dolarn deeri de altna endekslendi. Buna gre 1 ons Altn = 35 USD olarak belirlendi. 60l yllarn banda USD ve GBPin d ticaret aklarnn bymesi uluslararas demeler sisteminde dengesizlikler dourmaya balad. Bretton Woods Anlamasna gre belirlenen sabit parite sisteminin yetersiz kalmas sonucu, birbirini takip eden parasal krizler yaand. 1960-1970 yllar arasnda pek ok para nemli oranlarda devale ya da revale edildi. 1971 yl sonunda Uluslararas Para Fonunun derliinde Smithsonian Anlamas diye bilinen yeni bir parasal dzenleme yapld. Bu dzenleme ile Dolarn Altna kar deeri yeniden belirlendi. Ayrca, Avrupa Ortak Pazarna ye lkeler, paralarnn birbirlerine kar hangi oranlarda serbeste deer kazanp kaybedebilecei hususunda anlaarak, belirli alt ve st snrlar getirdiler. Buna gre daha nce %1 olan band %2,25 karlyordu. Smithsonian Anlamas ile belirlenen sistem de uzun mrl olamad ve 1972 Temmuzunda ngiltere, 1973 ubatnda da Amerika paralarn tamamen serbest dalgalanmaya braktlar. Bylece Dolarn deeri de Altna bal olmaktan kt. Dnyadaki belli bal para birimleri de bu sisteme gre dalgalanmaya brakld. Para birimlerinin birbirlerine kar deerleri piyasa koullarna gre deikenlik gsteren bir mekanizma iinde piyasada serbeste belirlenmeye balad. Bu sisteme, Deiken Kur Sistemidenilmektedir.

2.1.2 Eurodolar Piyasasnn Ortaya k II.Dnya Sava sonrasnda Amerikan ekonomik yardmlar ve Amerikal yatrmclarn getirdikleri sermayeler kanalyla Avrupaya byk miktarda Dolar girii olmutur. Ayrca, Amerikada dahili faiz oranlarna st snr konulmas ve munzam karlk, vergi v.b gibi kstlamalarn uygulanmas sonucunda yatrmclar bu kstlamalarndan kurtulmak iin yatrmlarn Amerika dnda deerlendirmek istemilerdir. te yandan yine II.Dnya Sava sonrasnda souk sava yllarnda Rusya ve dier Dou Bloku lkelerinin Amerikada tuttuklar Dolar rezervlerini, Amerikann siyasi nedenlerle bloke etmek istemesi zerine eitli Avrupa para merkezlerine kaydrdlar. Sonuta, Amerika dnda Avrupada ilem gren Dolar hacmi byk boyutlara ulat. Avrupada ilem gren bu Dolarlara Eurodolar ve bu piyasaya da Eurodolar Market ad verildi. Daha sonra, ulusal ekonomideki resmi kstlamalara tabi olmadan kendi milli snrlar dnda ilem gren dier paralar da Eurocurrency olarak adlandrld. 2.1.2.1 Euro-Market : Deiik para birimlerinin kendi lkelerinde mevcut resmi kstlamalara ve kurallara bal olmakszn dviz piyasalar araclyla biribirlerine dntrlebildikleri ve para piyasalar araclyla da kredi veya mevduat olarak deerlendirildikleri piyasalardr. Bu piyasalarn mevcudiyeti, uluslararas ve dahili faiz oranlar ve dviz paritelerinin istikrar kazanmalarnda nemli rol oynamaktadr. Bu piyasalarn gelimesiyle, daha nce daha ok devletlerin, Merkez Bankalarnn veya zel kurumlarn yrtt uluslararas kredi ve dier sermaye hareketleri de hz kazanm ve haberleme teknolojisinin salad olanaklarn da yardmyla bata uzakdou ve Amerika olmak zere Avrupa ve Ortadouda yeni parasal merkezler ortaya kmtr. Bu gelimelere ayak uydurmak ve bu piyasalarda bulunmann avantajlarnda yararlanmak iin byk bankalarn yansra, eskiden sadece lke ii bankaclk hizmeti yapan bir ok blge ve ehir bankalar da d ubeler ama veya yabanc bankalarla ortaklk kurma yoluna gitmilerdir. Baz byk uluslararas bankalar ise, munzam karlk, vergi vb. gibi lke ii kstlamalardan kurtulmak iin Jersey ve Cayman Adalar, Bahreyn, Luksemburg gibi merkezlerde Offshore bankalar kurmulardr. Bylece gerek yabanc para cinsinden fonlama ihtiyacnn karlanmas ve gerekse fazla fonlarn deerlendirilmesi ve hacmi giderek byyen sendikasyon kredileri piyasasna girilebilmesi konularnda avantaj salamaya almlardr. 2.1.3 Avrupa Para Sistemi Dnya ekonomilerinde yaanan sknt Avrupa orjinli ekonomileri yeni bir araya yneltti. 1972 ylnda Avrupa Topluluu lkeleri milli para birimlerinden oluan currency snake ad verilen bir porasal sistem gelitirdiler. Sistemin temel amac, Ortak Pazara ye lkeler arasnda parasal istikrar gelitirmekti. Buna gre, sisteme ye lkelerin para birimlerinin kendi aralarndaki deiim oran +/- 2,25lik bir band iinde deiebilecekti. Bu sistemin ardndan Dolar merkezli bir sistem yerine daha ok Alman Mark merkezli bir sistem ortaya kyordu. Ancak Almanyann bu sistem ierisinde etkinlemesi dier lkeler tarafndan kabul edilmedi ve yeni bir araya girildi. 1979 ylnda Avrupa Para Sistemi (EMS) hayata geirildi. EMSin ilk yeleri; Almanya, Fransa, talya, Belika, Lksemburg, Hollanda, rlanda ve Danimarkayd. Daha sonra sisteme 1989 ylnda spanya, 1990da ngiltere, 1992de Portekiz katld. Bu sistem iinde nemli kararlar ve deiiklikler ye lkeler Maliye Bakanlar ve Merkez Bankas bakanlarnn katld ortak toplantlarda ele alnmaktayd. Ayrca ye lke Merkez Bankalar srekli olarak birbirleriyle gr al-veriinde bulunup, periyodik toplantlar yapmaktaydlar.

EMS, ye lkelerin para birimleri arasndaki parite deiikliklerine alt ve st snrlar koymak suretiyle dviz kurlarn belirli dengeler iinde tutabilmeyi amalamaktadr. Bylece, lkelerin ekonomik yaplar da gznde tutularak, ticari ve finansal hareketlerin ar deerlenmi veya ar deer kaybetmi dviz kurlar nedeniyle kontrol d dalgalanmalara maruz kalmas nlenmi olmaktadr. EMS, bu amalara ulaabilmek iin balca sistem gelitirmitir. 2.1.3.1 Dviz Kuru Sistemi (ERM/Exchange Rate Mechanism) ERMnin amac, ye lkeler paralar arasndaki kur dalgalanmalarn belirli snrlar iinde tutmaktr. Bunu salamak iin sistem iindeki paralarn biribirlerine kar deerlerini snrlayan sabit Merkezi pariteler tespit edilmitir. Band +/- 2,25 olup parite bunun dna ktnda ilgili lke Merkez Bankalarnn dviz piyasasna mdahale ederek kuru ngrlen snrlar iine ekmeleri gerekmektedir. 2.1.3.2 Avrupa Parasal birlii Fonu (EMCF) ye devletlerin deme bilanolarnda ortaya kan glklerin finansman yoluyla giderilmesi amacyla oluturulan merkezi bir kredi mekanizmasdr. ye lkeler kendi USD ve Altn rezervlerininin %20sini ECUye karlk aylk swaplar biiminde, EMCFda tutuyorlard. Bu fondan ye lkeler eitli vadelerde finansman ihtiyalarn karlayabiliyorlard. 2.1.3.3 Avrupa Para Birimi (ECU) ECU, Avrupa Topluluuna ye lkelerin milli paralarnn belirli arlkta temsil edildii ortak bir para sepeti eklinde tanmlanabilir. ECU, EMSnin bir arac olarak 1979 ylnda ortaya karlmtr. Sepet iinde yeralan dvizlerin arl, ilgili lkelerin topluluk iindeki ekonomik byklne ve gcne gre belirlenmekteydi. 2.1.4 Avrupa Birlii 1991 ylnda gerekletirilen Maastrich zirvesi dorultusunda 7 ubat 1992de imzalanan Maastrich Anlamas yeni bir dnemi ilan etti. Artk Avrupa Topluluu yerine Avrupa Birlii szkonusu oldu. Maastrich kriterleri ye lkeleri parasal birlie doru yaklatrd. Bu kriterler ; Enflasyon : ye lkeler arasnda en dk 3 enflasyon orannn ortalamas + max %1,5 Bte aklar : En fazla Gayr Safi Yurt i Haslann %3 kadar, Kamu Borlanmas : En fazla i ve d toplam olmak zere GSYHnn %60 Faiz Oranlar : Uzun vadeli devlet tahvili faiz oranlar, enflasyonu en dk 3 lkedeki faiz oranlar ortalamasnn en fazla %2 fazlas, Maastrich Anlamas ile birlikte EMS ve EMU yeni bir takvime baland. Buna gre, lkelerin 1997 yl performanslarna gre 1998de parasal birliin balatlmas kararlatrld. Bu tarihe kadar lkeler istenilen kriterlere ulaamazlarsa takvim 1 yl uzatlacakt. 1 Ocak 1999 tarihinde parasal birlie geilmesi karara baland ve gerekten de 1998 ylnn son gn ye lkelerin paralarnn arasndaki paritelerin sabitlenmesiyle birlikte 1 Ocak 1999 tarihinde itibaren EURO kaydi olarak hayata geirildi. 1 Ocak 2002den itibaren dier parasal tedavlden kalkacak ve sadece EURO fiziki olarak hayata geirilecektir. Bu ilem Avrupa Merkez Bankas (ECB) tarafndan yrtlecektir.

imdilik EMUya Almanya, Fransa, talya, rlanda, spanya, Portekiz, Belika, Lksemburg, Avusturya, Finlandiya ve Hollanda olmak zere 11 lke ye olmutur. ngiltere ve Danimarka henz EMUya katlmama karar alrken, sve daha uzun sre EMUya katlmayacan belirtirken , Yunanistan ise ilgili kriterleri tutturamad iin EMUya katlamad. 2.2 Trkiyede Yaanan Gelimeler Trkiyede Bankacl 1980 ncesi ve sonras olarak ikiye ayrmak faydal olacaktr. 1980 ncesinde Trk ekonomisi daha ie dnk, gmrk duvarlar ile korunmu ve ithal ikamesine dayanan bir snai yapya sahiptir. Bu sistemin doal arac olarak ta Sabit Kur Sistemi geerliydi.Bankaclk ise, ounlukla ok sayda alm ubeler yoluyla toplanan ucuz kaynan kredi olarak plase edilmesine dayanyordu.D ilemlerde bankalar mterileri ile Merkez Bankas arasnda araclk yapmak ve girift kambiyo mevzuatn uygulamak zorundaydlar. Fakat 1980den sonra bankacl etkileyen nemli gelimeler olmutur. Burda da karmza 24 Ocak 1980 tarihi kmaktadr. 24 Ocak kararlar olarak bilinen kararlar Trk ekonomisi ve piyasalarnda nemli deiiklikler yaratmtr.

IMFle bir stand-by anlamas imzaland ve TL %48,62 orannda devale edilerek USD/TRL kuru 70.- olarak belirlendi. Hedef esnek ve gereki kur politikasyd. 1 Mays 1981den itibaren Merkez Bankas kurlar gnlk olarak belirlemeye balad. Fiyat Saptama-Kontrol Komitesi kaldrld ve fiyatlar serbeste belirlenmeye balad. Temmuz 1980de faiz oranlar serbest brakld.

24 Ocak kararlar ile balayan serbestleme sreci boyunca ;

Trkiye, ekonomik olarak daha da dnk ve liberal politikalar izlemeye balad, Kambiyo rejiminde mevcut kstlamalar kaldrlarak byk lde serbesti getirildi, hracat ve sermaye girileri tevik edilerek dviz rezervleri arttrld, Yabanc bankalarn Trkiyede ube amalar ve ortaklk kurmalar ve pek ok yeni bankann faaliyete gemesi rekabeti arttrrken yeni bankaclk teknolojilerinin de uygulanmasna katkda bulundu. Haberleme ve bilgi ilem teknolojisindeki gelimelerin Trkiyeye yansmas gelimeyi hzlandrd, Parann maliyeti ve getirisi konusunda bilinlenme artt, Merkez Bankasnn nderliinde kurulan piyasalar sisteme nemli akkanlk salad, Menkul Kymetler Borsann giderek gelimesi irketlerin halka almaya balamas yatrm fonlarnn kurulmas alternatifleri arttrd,

Tm bu gelimeler dnyada ve Trkiyede piyasa kavramnn olumasna katkda bulunmu ve o dnemde yaanan srecin sonular oalrak bugn dnya apnda piyaslar olumu ve Trkiyede bu pazarlar da kendine yer bulmaya balamtr. 3. PYASA KAVRAMI VE PYASALAR Piyasa kavram ; alc ve satcnn biraraya geldii ve karlkl deiimin yapld ortam ifade eder. Piyasa kavram genellikle teorik ve mekandan soyutlanm bir kavramdr.Somut olarak dnldnde piyasay borsa olarak tanmlamak mmkndr. Piyasa kavramnn temel unsuru; - alc - satc

alm / satm konusu olan mal olarak zetlenebilir.

Alclar piyasann talep, satclar ise arz ynn olutururlar.Piyasadaki alm gc ile desteklenmi al isteine talep, sat isteine de arz denir.Piyasann en nemli fonksiyonu arz / talep isteini biraraya getirerek arz ve talebin karlamasn salamak ve karlkl deiim ortamn hazrlamaktr. 3.1 Piyasa eitleri Ekonomideki alm satma konu olan mallarn niteliine gre piyasalar ikiye ayrlr - Gerek piyasa - Mali piyasa 3.1.1 Gerek Piyasa Gerek piyasalarda bir taraftan nihai mal ve hizmetlerin , dier taraftan da bu nihai mal ve hizmetlerin retiminde kullanlan retim faktrlerinin alm satm szkonusudur.Bu piyasalarn birincisine mal ve hizmet piyasalar, ikincisine faktr piyasas denir. Mali sistemin temel fonksiyonu, ekonomide fon arz ve talebini dengeleyerek kaynaklarn kesimler arasnda zaman ve miktar asndan optimal dalmn salamaktr.Mali sistem bu fonksiyonunu mali piyasalar aracl ile yerine getirir. 3.1.2 Mali Piyasa Bir lkede fon kullananlar ile fon arz edenler arasnda fon akmlarn dzenleyen kurumlar, akm salayan ara ve gereler ile bunlar dzenleyen hukuksal ve ynetsel kurallardan oluan piyasadr. Fon fazlas olan ekonomik birimlerle, fon ihtiyac olan ekonomik birimlerin karlamalarn salamak, bu birimler arasnda fon akn gerekletirmek amacyla kurulan kurumlara finansal kurumlar bu kurumlarn oluturduu kesime de finans kesimi ad verilir. Ekonomideki tasarruf yapan ve yatrm yapan birimlerin farkl olmas mali piyasalarn temel nedenidir. Mali piyasalarda yer alan araclarn fonksiyonu, zaman , miktar ve vade ayarlamas yaparak, vade getiri ve risk konusundaki istek ve beklentileri farkl olan kesimler arasnda fon aktarmn gerekletirerek, fonlar alternatif yatrm alanlar arasnda datmaktr. MAL SSTEM EMASI

3.1.3 Para ve Sermaye Piyasalar Mali piyasalar yaplan ilemlerin vadesine gre ; ksa vadeli fonlarn alnp satld , iletmelerin ve devletin likidite ihtiyalarn karlad para piyasalar ile uzun vadeli fonlarn alnp satld sermaye piyasalar olarak ikiye ayrlmaktadr. Ders Notu 2: PARA PYASASI 1. Para Piyasasna Giri Ticari bankalarn ve dier iletmelerin likidite durumlarn ayarladklar, Merkez Bankasnn para politikasnn gereklerini yerine getirdii ve hkmetin gnlk ilemlerini finanse ettii piyasa olarak tanmlanmaktadr. Ksa vadeli para piyasas aralarnn alnp satld para piyasalar,ksa vadeli fon fazlas olan kurumlarla, geici nakit ihtiyac duyan kurumlar kar karya getiren bir mekanizma oluturmaktadrlar. Ekonomik birimlerin geici nakit ihtiyalarn karlamak, fon fazlas olan kurumlarn ve bireylerin bu fonlarn en uygun vade ve getirilerle yatrma dntrmelerini kolaylatrmaktr.Bankalarn ve dier mali kurumlarla ticari iletmeler ve devletlerin eitli dnemlerdeki nakit giri ve klar arasnda tam bir uyum salamalar her zaman szkonusu olmayabilir.Bu durumlarda tm ekonomik birimler bu piyasaya baz durumlarda alacakl bazen de borlu olarak girerek fon fazlalarn yatrma dntrerek nakit ihtiyalarn gidererek yatrmlarn srdrebilirler. Para piyasas, paraya evrilebilir kaynaklarn ksa vadeli ihtiya duyulan alanlara aktarlmasn garanti edecek bir mekanzmann olumasn salar.Bunun yansra para piyasas nakit fazlas zerinden en yksek gelirin salanmasn yada en dk oranla ksa vadeli kredi alnmasn gvence altna alan bir sistem oluturarak firmalarn nakit fazla veya aklarnn daha iyi ynetilmesini tevik etmekte ve kredi piyasalarnda rekabeti arttrmaktadr.

Para piyasasnn balca aralar, bata Hazine Bonolar olmak zere her trl ksa vadeli kamu ve zel kesim tahvilleri, kambiyo senetleri, alnp satlmaya elverili her trl ticari katlar, vadeli ve vadesiz banka mevduat hesaplar, kredi kartlar ve para piyasas mterek yatrm fonlar katlma hesaplardr. 2. FAZ ORANLARINI ETKLEYEN FAKTRLER 3. DN VERLEBLR FONLAR KURAMI dn verilebilir Fonlar Piyasasnda Denge

Bor verilebilir fonlar piyasasnda yalnzca zel kesimin talepte bulunduu, bir baka deyile Hazinenin piyasadan bor talep etmedii durumu gsteren yukardaki ekilde bor arz (A) ile bor talebi (T), iki erinin kesitii (X) noktasnda dengeye gelecektir. Bu noktann dnda arz ile talep kesimedii iin denge gerekleememektedir. X noktasnda M1 miktarndaki fon, F1 faiz oranndan bor olarak verilmi olmaktadr. imdi de Hazinenin, ortaya kan bte an finanse etmek amacyla zel kesimin talebine ek bir taleple bor verilebilir fon talebinde bulunarak piyasaya girdiini varsayalm.

Yukardaki ekilde (T) zel kesimin talebini, (X) noktas yalnzca zel kesimin piyasada bulunduu durumun dengesini ifade etmektedir. Hazinenin piyasaya ek bir taleple girmesi halinde yalnzca zel kesimin telebini temsil eden (T) talep erisi sola kayacaktr. (T erisi). T erisi zel kesim ve Hazinenin bor verilebilir fonlara olan talep toplamn temsil etmektedir. Bu durumda yeni denge noktas, dier koullar deimedii srece, T talep erisinin, arz erisi (A) ile kesitii Y noktas olacaktr. Bu yeni denge noktasnda bor verilebilir fonlarn kullanm miktar M1-M2 kadar artarak M1 den M2 ye kaym, buna karlk arzda bir deiiklik olmad iin faiz oranlar talep artna F2-F1 kadar artla karlk vererek F1 den F2 ye ykselmitir. Hazine ile zel kesimin bor verilebilir fonlar piyasasndan talepte bulunma nedenleri farkldr. Hazine bu piyasadan btenin finansman gereksinimini karlamak iin bor talep ettii iin faiz artna zel kesim kadar duyarl deildir. Buna karlk zel kesim, piyasadan ileride salayaca yatrm projelerini finanse etmek amacyla borland iin faiz artlarna kar son derece duyarldr. Faizlerde ortaya kacak artlar zel kesimin yatrm maliyetlerini ve dolaysyla ilerideki karlln etkileyecei iin, byle bir durumda zel kesimin yatrm projelerinden bir blmn ertelemesi ve dolaysyla piyasadaki borlanma talebini drmesi normaldir. Amalardaki bu farkllk nedeniyle faizlerde, Hazinenin piyasaya girii nedeniyle ortaya kan F1F2 art, zel kesimin, bor verilebilir fonlar piyasasndaki talebinde dmeye neden olur. Bu nedenle zel kesim T erisi zerine gemez ve T erisi zerinde sola doru kayarak borlanma talebini azaltr. Bu durumda zel kesim iin yeni denge noktas Z olur. Z noktasnda zel kesim, yeni faiz oran olan F2 orannda eskiden olduu gibi M1 kadar deil fakat bundan M1-M3 kadar daha dk olan M3 miktar kadar borlanabilmektedir. Hazinenin yaratt ek taleple, faizlerin ykselmesine ve zel kesimin borlanma miktarn drmesine zel kesimin piyasa dna itilmesi olgusu ya da crowding out effect ad verilmektedir. 4. PARA POLTKALARI

Para arzn ve faiz oranlarn deitirerek ekonomiyi etkileme teebbs olan para politikalar MB tarafndan yrtlmektedir.Temel fonksiyonu para arz ve faiz orann etkilemek olan para politikalarnn amac, tam istihdamn, fiyat istikrarnn, ekonomik byme ve demeler dengesinin salanmas olarak aklanmaktadr.

4.1 Para Politikas aralar Zorunlu karlk oranlar Ak Piyasa lemleri Reeskont Politikas Dviz Pozisyon Uygulamas

4.1.1 Zorunlu Karlk Oranlar 4.1.1.1 Mevduat Munzam Karlklar Bankalarn dn verilebilir fonlarn, kredi hacimlerini etkilemek iin kullanlan aralardan biri yasal karlk veya zorunlu rezerv orannn MB tarafndan saptanmasdr. Bu oran bankalarn kaydi para yaratma glerini belirleyen en nemli aralardan birisidir. 4.1.1.2 Disponibilite Oran Bankalarn deme glerini koruyabilmek iin MB nezdindeki serbest depo ve hesaplarnda bulundurmak zorunda olduklar yasal karlklara disponibilite denir. 4.1.2 Ak Piyasa lemleri MBnin Devlet i borlanma senetlerini satmak ya da satn almak yolu ile bankalarn likiditelerini, dolaysyla dn verebilecekleri fonlarn miktarn etkilemeyi amalayan ilemlerdir. MBnin devlet i borlanma senetlerini satmas, dorudan ya da dolayl olarak bankalarn likiditelerini ve dn verebilecekleri fonlarn miktarn azaltr. Likiditeleri ve dn verebilecekleri fonalrn miktar azalan bankalar kullandrdklar kredilerin miktarn daraltmak zorunda kalrlar. Aksine MBnin devlet i borlanma senetlerini satnalmas, bankalarn likiditelerini ve dn verebilecekleri fonlarn miktarn arttrr. Likiditeleri ve dn verebilecekleri fonlarn miktar artan bankalar kredilerini arttrabilirler. Tahvil piyasasnn gelimi olduu lkelerde ak piyasa ilemleri etkin bir kredi kontrol aracdr. Ak piyasa ilemlerinin etkinlii piyasada ilem gren devlet i borlanma senetlerinin hacmine, MBnin portfy hacmine ve uygulad para politikas hedeflerine baldr. 4.1.3 Reeskont Politikas MB bankalarca iskonto edilmi olan ticari senetleri yeniden iskonto ederek veya bankalarca teminat olarak verilen senetler karlnda banlara avans vererek kaynak salayabilir. MB reeskont ve avans faiz oranlarn ykselterek bankalarn fon talebini ksabilecei gibi faiz d nlemlerle de (Bankalara limit koyarak, reekont ve avansa kabul edilecek senetlerde koullar arlatrarak) bankalarn reeskont ve avans taleplerini kstlayabilir. MB reeskont faiz oranlaryla oynayarak banlarn dn verilebilir fonlarn, rezervlerini ve kaydi para yaratma olanaklarn etkilerler.

4.1.4 Dviz Pozisyon Uygulamas Dviz piyasalarn incelerken greceimiz zere MB bankalarn tutabilecekleri dviz pozisyon miktarn da belirleyerek bir dviz kuru politikas yrtmektedir. Burada ama, hem bankalarn risklerini kontrol altna almak hem de piyasay ekonominin gerekleri dorultusunda dzenlemektir. MBnin para politikalar dnda, Hazinenin maliye politikalar, Sermaye hareketleri, enflasyon faiz oranlar zerinde etkin rol oynamaktadr.

Ders Notu 3: DVZ PYASALARI

1. TEMEL KAVRAMLAR
1.1 Dviz ve Efektif Gnlk hayatta dviz ve efektif kavramlar srekli biribirine kartrlmaktadr. Bu sebeple gerekte aralarnda nemli farklar olan bu kavramlar aklamakta fayda grmekteyiz . Yabanc paralar cinsinden ve yabanc lkelerde denebilir kaydi paraya dviz denilmektedir. Yabanc lke banknotlar ve madeni paralarna ise efektif denilmektedir. Buna gre dviz ounlukla banka hesaplarna gemi yabanc para olarak deerlendirilirken, efektif ise cepte tanan kat ve madeni para olarak tanmlanmaktadr. Bankalar asndan dviz efektifden daha kymetlidir. Bunun balca sebepleri aadaki gibi sralanabilir; 1 Dvizin mobilitesi ( hareket kabiliyeti ) vardr. 2 Dvizin saklanmas emniyetlidir. 3 Dvizin nemas vardr. 1.2 Dviz Kuru Her lkenin kendine zg bamsz bir para sistemi vardr. Oysa uluslararas demeler, daima bu ulusal paralarn birbirleriyle deitirilmesini gerektirmektedir. rnein bir Alman ihracat, Fransaya yapm olduu ihracat karlnda, kazand Fransz Franklarn Alman Markna evirerek Almanyada hammadde satn alacaktr. te eitli milli paralarn birbirlerine evrilmesi zorunluluu, bu evrilme ileminin hangi oran zerinden yaplmas gerektiini belirlemek gibi ok nemli bir sorun ortaya karmaktadr. Milli paralarn bu deiim oranna Dviz Kuru ya da Parite denmektedir. Yani ; Bir lkenin dviz kuru, o lkenin milli para biriminin yabanc paralar cinsinden deerini ifade etmektedir. 1.3 apraz Kur

Uluslararas dviz piyasalarnda her bir dvizin dierlerine kar paritesi yerine baka paralarn Amerikan Dolarna kar pariteleri baz alnmaktadr. Bylece, gnlk alm-satm ilemlerinde hz ve kolaylk salanmaktadr. Ayrca USD, halen uluslararas demelerde en yaygn kullanlan para birimi zelliine sahiptir. Bunun yannda tabii ki apraz kurlar da gerektiinde kullanlmaktadr. Buna gre uluslararas uygulamada kotasyonlar 1 Ocak 1999dan nce yani EURO hayata geirilmeden nce aadaki gibi verilmekteydi. 1 USD = 1.9500 1 USD = 1.6000 1 USD = 5.8500 1 GBP = 1.6500 / 1.9505 DEM / 1.6005 SFR 5.8525 FRF 1.6505 USD

/ /

Yukarda verilen tarihten itibaren Belika, Almanya, spanya, Fransa, rlanda, talya, Luksemburg, Hollanda, Avusturya ve Portekiz EUROya dahil oldular ve daha nce kullandklar para birimleri cinsinden ilemler 2002 ylna kadar devam edecek olsa da uluslararas sistemde artk bu lkelerin para birimleri yerine EURO kote edilmeye baland.
PARA BRM
BELKA FRANGI ALMAN MARKI SPANYOL PEZETASI FRANSIZ FRANGI RLANDA PUNTU TALYAN LRET LUXSEMBURG FRANGI HOLLANDA FLORN AVUSTURYA LN PORTEKZ ESKDOSU

1 EURO
40,33990 1,95583 166,38600 6,55957 0,78756 1936,27000 40,33990 2,20371 13,76030 200,48200

1.4 KOTASYON Herhangi bir varlk iin verilen alm ve satm tarafl fiyat teklifi kotasyon olarak adlandrlr. Para piyasalarnda kotasyon faiz cinsinden verilir. rnek :

1 WK TL

%40 / %45

Bu kotasyonu aarsak daha nceden piyasa teamlleri ile belirlenen bir mebla, szgelimi 1 trilyon TL iin XYZ bankasnn 1 hafta boyunca 40% ile bor alabileceini 45% ile bor verebileceini anlamak mmkndr. Dviz piyasalarnda ise kotasyon satn alma, ya da satma deeri olarak verilir.

rnek :

USD/TRL 565.000 / 565.500 Bu kotasyonu aarsak, yine piyasa teamlleri gerei daha nceden belirlenen bir mebla iin szgelimi 1 milyon USD iin XYZ bankasnn ayn gn 1 milyon USDn 580.000 TL alabileceini, ayn miktarda USD ise 580.500 TLdan satabileceini anlamak mmkndr. Tanmdan ve rneklerden de anlalaca zere kotasyon ift tarafl verilmektedir. 5/7 gibi verilen bir kotasyonda

Dviz kotasyonlarda bir para baz dviz olarak kabul edilmektedir. Genelde ABD Dolar baz dviz olarak kabul edilse de EUROdan sonra, EURO cinsinden kotasyonlarda baz dviz EURO olmutur. Ayrca USDnn ngiliz Sterlini cinsinden apraz kurunda baz dviz ngiliz Sterlinidir. Buradan hareketle, eer tm para birimlerinin USD cinsinden karl biliniyorsa dier para birimlerinin de birbirleri cinsinden ifadesi kolaylamaktadr. rnek : USD/JPY = 110,85/95 USD/TRL = 565,000 / 565,500 JPY/TRL = ? Bal dviz (TRL) = 565,000 / 565,500 Baz dviz (JPY) = 110,85 / 110,95 BID RATE = 565,000 / 110,95 = 5092,38 ASK RATE = 565,500 / 110,85 = 5101,48 rnek : EURO/USD = 1,0110 / 1,0115 GBP / USD = 1,5860 / 1,5865 GBP / EURO = ? Bal dviz (EURO) = 1,0110 / 1,0115

Baz dviz (GBP)

= 1,5860 / 1,5865

BID RATE = 1,5860 / 1,0115 = 1,5679 ASK RATE = 1,5865 / 1,0110 = 1,5692

2. Dviz Alm Satmnda Valr ve demeler

2.1 Nostro Hesaplar Bankalarn bir baka bankada yabanc para mevduatlarn tuttuklar hesaplardr. Bankalarn hesaplarna dvizler nostro hesaplar vastasyla girer ve kar. Genel bir uygulama olarak her bankann tututuu nostro hesab o yabanc parann ait olduu lkedeki bankadadr.Trkiyedeki bir bankann FRF (Fransz frang ) nostrosu Fransadaki bir bankadadr. Fransadaki bu bankann Fransz bankas olma koulu yoktur sadece Fransada olmas yeterlidir. Deiik para cinslerinden mevcutlarn tutulduu nostro hesaplar, cari hesap eklinde alt iin, bu hesaplarn hesap tutma masraf ve ilem bana masraf eklinde bir maliyeti bulunmakta, bu maliyet, ya hesapta faizsiz minimum bir bakiye bulundurulmas veya her ilem iin muhabir bankaya masraf denmesi eklinde karlanmaktadr. 2.2 Valr Uygulamas lkeler arasndaki saat farkllklarnn yansra, her lkedeki takas (clearing) sistemlerinin deiik zellikleri nedeniyle uluslararas demelerde valr ok nem kazanmaktadr. lke olarak, uluslararas demeler ilemi takip eden ikinci i gn valryle yaplmaktadr. Bu tip ilemler spot ilemler olarak adlandrlmaktadr. rnek olarak herhangi bir A bankas B bankasndan 1 Mart 2000 tarihinde 1,1010 apraz kurdan 1,101,000 USD karlnda 1,000,000 EURO almtr. Bu ilemin takas, 3 Mart 2000 tarihinde A bankasnn, B bankasnn muhabirine USDn, B bankasnnda A bankasnn muhabirine EUROu gemesiyle gerekleecektir. Eer ilemin takas 2 ignnden daha ileri bir vade olarak belirlenmise, bu tip ilemlere forward ilemler denilmektedir. Uluslararas demelerde, demenin yaplaca dvizin lkesindeki i gnleri baz alnacaktr. rnein, 1 Mart tarihinde 3 Mart valrl olarak USD demesi yapabilmemiz iin 3 Mart tarihinde Amerikada resmi tatil olup olmadn bilmemiz gerekecektir. Baka lkelerde 3 Mart ign olsa bile eer o gn Amerikada tatil ise demenin Amerikada ki bir i gn yaplmas gerekecektir. lkemizde, TL karl USD ya da USD bor alp verme ilemlerinde valr ayn gn olarak uygulanmaktadr. rnein A bankas 1 Mart tarihinde 565,000 apraz kur zerinden B bankasndan 1,000,000 USD almsa, B bankas A bankasnn Amerikada ki muhabirine 1 Mart valr ile 1 milyon USD gemek durumundadr. Buna karlk A bankas da B bankasnn Merkez Bankasnda ki hesaplarna USD karl olan 565 milyar TL demek zorundadr. Yukardaki aklamalardan sonra ilemin yapld, anlamann saland tarihe ilem tarihi (transaction date), teslimat tarihine veya ilemin gerekleecei tarihe de valr tarihi (value date) adnn verildiini syleyebiliriz.

2.3 Swift ( Society For Worldwide Interbank Financial Telecommunication )Uluslararas elektronik deme sistemidir. Bankalar yabanc para deme ve tahsilatlarn swift araclyla gerekletiriler. rnek verirsek ; Trkiyede yerleik ABC firmas Avusturyadaki XYZ firmasndan mal ithal etmekte ve ithalat bedeli olarak DEM 100.000.- demesi gerekmektedir. ABC firmas Trkiyedeki bankasna giderek DEM 100.000.- transfer yaptrmak ister. Bu durumda Trkiyedeki banka Almanyada DEM nostrosu olan bankaya swift ile deme talimat verir. Bu talimat ile Almanyadaki banka DEM 100.000.- Avusturyadaki XYZ firmasnn bankasnn Almanyada bulunan nostro hesabna gnderir. Avusturyadaki banka da DEM 100.000.- nostrosuna girince bu mebla mterisinin hesabna alacak kaydeder ve deme yerine getirilmi olur.

3. Dviz Alm Satm Piyasalar

Bu piyasalarda alm satma konu olan meta dvizdir. Yani bir dviz cinsine karlk baka bir dviz cinsinin alm-satm szkonusudur. rnein Dolara kar TL ya da , ngiliz Sterlinine kar Japon Yeni alnp satlmaktadr. Dviz piyasalar ilem hacmi bakmndan dnyann en geni hacimli piyasalardr. nk bu piyasalarda ounlukla dier piyasalarda olduu gibi alc ve satclarn belirli bir binada ve belirli bir zamanda biraraya gelip alm-satm yapmalar zorunluluu yoktur. (Buna ramen dviz borsalar mevcuttur.) Dviz piyasas, bankalarn ve iletmelerin bu ie ayrlm blmlerindeki elemanlarn lke iinde veya lke dndaki baka bankalarn ilgili blmleriyle telefon, Reuters ekranlar ve teleks aracyla balant kurarak karlkl al-veri yaptklar, lkeler arasndaki saat farkllklar nedeniyle de 24 saat ak olan bir piyasadr. lem hacminin ok byk bir ksmn speklatif alm-satmlar oluturmaktadr. Ayn anda ok sayda alc ve satcnn bulunmas ve ok byk bankalarn makul llerde almsatm yapmak zere piyasaya devaml fiyat verebilmeleri nedeniyle dviz piyasalar derinlii olan piyasalardr. Bankalarda, banka adna veya mterilerin talimat zerine Dviz Alm-Satm yapan elemanlara DEALER bu ilemlerin yapld blmlere de DEALING ROOM denir. Hemen hemen tm dnyada dviz pariteleri, faiz oranlar,parasal haber ve yorumlar, Dealing Roomlarda bulunan Reuters ekranlarndan annda izlenebilmekte, yine zel bir Reuters ekran ( Dealing ) araclyla lke iinde veya baka bir lkedeki bir banka ile dviz alm-satm ve dier dviz ilemleri on-line sisteme benzer bir sistemle yaplmaktadr. Dnyadaki belli bal dviz piyasalar Londra, New York, Tokyo, Frankfurt, Zrih ve Singapurdur. Saat farklar dikkate alndnda, Londra ve Avrupa piyasalar kapanrken New York almakta, New York kapannda ise Tokyo piyasas almaktadr. Bu nedenle fonlarn dnyann evresinde 24 saat sreyle dolam salanmaktadr. Trkiye corafi konumu nedeniyle sabah erken saatlerde Uzakdou, saat 10,00-15,00 arasnda Avrupa, saat 16,00 dan sonra New York piyasasnda ilem yapabilme olanana sahiptir.

4. Dviz Piyasas Katlmclar

Bu piyasay oluturan balca katlmclar yledir;

Bankalar Hazine Merkez Bankalar letmeler Araclar Bireyler

Ticari bankalarn bu piyasada olma sebepleri ;

Mterilerine en iyi hizmeti sunmak, Kendi dviz pozisyonlarn hedefleri dorultusunda tutmak ve ynetmek, eitli enstrmalardan yararlanarak kar etmek, olarak sralanabilir.

Merkez Bankalar ;

Uyguladklar para politikalar ile paralel dviz kuru politikasn oluturmak, Dviz rezervlerini ynetmek, Yerel parann deerini korumak, gibi amalar dorultusunda dviz piyasasnda aktif ilemci olarak yer alrlar.

Hazine ;

Bte aklarnn finansman amacyla finansal varlk ihra etmek, D bor stokunu ynetmek Hazinenin bu piyasadayeralma nedenleri olarak sralanabilir.

letmeler ise ;

D ticaret ilemlerinin finansmann salamak ve dviz pozisyonlarn ynetmek, Dviz risk ve maliyetlerinin minimize etmek, Uluslararas yatrm, gibi konular iin dviz piyasalarn katlmc olurlar.

5. Dviz Piyasasnn Fonksiyonlar

5.1 Satnalma gcnn transferi Dviz piyasalar, ulusal paralarn herhangi bir yabanc lke parasna dntrlmesine olanak salayarak yabanc mal ve hizmetlerin satn alnmasn mmkn klar. 5.2 Finansman salama

D ticaret ilemlerinde genellikle, mallarn sevkedilmesi ile ithalatya denmesi arasnda bir zaman fark szkonusudur. Bu sre ierisinde d ticaretin finansman dviz piyasas, daha ak bir deyile d ticarete araclk eden bankalar tarafndan karlanabilir. 5.3 Kur deimesi riskine kar korunma Bu riskler vadeli dviz piyasalarnda yaplacak alm satm ilemleri ile giderilebilir.

6. Dviz Pozisyonu ve Kur Riski

Uluslararas dviz kurlar, 1973l yllardan itibaren serbest dalgalanma sistemi iinde olumakta ve deiik faktrlerin etkisi altnda ok hareketli ve byk ini-klar gsteren bir seyir izlemektedir. te yandan, Trkiyede de 1980li yllardan itibaren dviz kurlarnda gnlk ayarlama yntemi balatlm, gnmzde ise, serbest kur mekanizmas ile kurlarn her an deitirilebildii bir sisteme geilmitir. Uluslararas mal ve hizmet ticareti yapan iletmelerin yansra, d ticaret ilemlerine araclklar nedeniyle bankalar ve dier finansal iletmeler, alacak ve borlarndan tr yabanc paralarn dier yabanc paralar karsnda deer deiikline uramas ihtimalinden doan bir kur riski ile kar karyadrlar. Amerikal bir ihracat bedeli 1 ay sonra denmek zere Almanyaya EURO 500,000,-luk bir mal sattnda, ihracat anlamasnn yapld gn EURO/USD paritesi 1,0110 iken 1 ayn sonunda paritenin 0,9700 olduunu varsayarsak, ihracat anlama yapt gn EURO 500,000,karlnda 505,500.-USD elde etmeyi planlarken 1 ay sonra paritede meydana gelen deimeyle birlikte 485,000,- USD elde edebilecek, yani 20,500,-USD zarar edecektir. rneimizde, Amerikal ihracat baka bir dviz ilemi yoksa 1 ay vadeli EURO alaca nedeniyle + dviz pozisyonu takamkta, Alman ithalat ise dviz pozisyonu tamaktadr. Gerek + ve gerekse dviz pozisyonu tayan bu kiiler ayn ekilde kur riskine maruz kalmaktadr. Bankalarn da , mterileri ile yaptklar ilemler ve kendi adlarna yaptklar ilemler nedeniyle dviz borlar ya da dviz alacaklar yani dviz pozisyonlar bulunmaktadr. Bir bankann aktfindeki dviz kalemleri ile pasifindeki dviz kalemleri bir btn olarak o bankann dviz pozisyonunu verir.Bankann aktifindeki dviz hesaplarn dviz mevcutlar ve dviz alacaklar, pasifteki dviz hesaplarn ise dviz taahtleri ve dviz borlar olarak snflandrmak mmkndr. Bankalar stlendikleri dviz taahtlerini ve dviz borlarn karlayabilecek yeterli dviz kaynana sahip olmaldr. Her nekadar aktifteki dviz mevcutlar ve dviz alacaklarnn, pasifte yeralan dviz taahtleri ve dviz borlar toplamn karlamas gerekirse de denge isteyerek, bazen de elde olamadan aktif ya da pasif lehine bozulabilir. Bu alternatiflere gre 3 eit dviz poziyonu szkonusudur;

6.1 Baaba Pozisyon ( Square )

Aktif toplamnn pasif toplamna eit olmas durumudur. Bunun gerek yaamda ortaya kmas olaan deilse de bir an iin byle bir eitlii varsayarsak bunun anlam, dviz pozisyonunun tam dengede olams yani mevcut ve alacaklarn taahtleri birebir karlamas demektir. 6.2 Uzun pozisyon ( Long / Overbougt ) Dviz mevcutlar ve dviz alacaklar toplamnn dviz taahhtleri ve borlarndan byk olmas durumudur. Uzun pozisyonda banka ihtiyacndan fazla dviz tutuyor demektir. 6.3 Ksa pozisyon ( Short / Oversold ) Bankann dviz mevcutlar ve alacaklar toplamnn dviz taahtleri ve dviz borlar toplamn karlayamad durumdur.

rnek : Dnem = 1 yl Devalasyon = 20% TL Faizi = 30% Spot USD USD faizi = 565,000.-TL = 7%

A - ) AKTF ( USD ) Kasa TCMB Dviz Kredisi TOPLAM PASF ( USD ) DTH Alnan Dviz Kred.

100.000 300.000 600.000 ---------1.000.000

600.000 400.000 ---------1.000.000

Bankann dviz vaziyeti sfrdr. Banka baaba pozisyon tamaktadr. Kur deiimlerinden etlilenmeyecektir. B - ) AKTF ( USD ) Kasa TCMB Dviz Kredisi TOPLAM 100.000 300.000 600.000 ---------1.000.000 PASF ( USD ) DTH Alnan Dviz Kred. 600.000 500.000 ---------1.100.000

<

Bankann dviz pasif toplam aktif toplamndan USD 100.000.- fazladr. Banka salad dviz kaynaklarnn USD 100.000.- ksmn TLna dntrmtr. USD 100.000 * 565.000 = 56.500.000.000.-TL yaratm ve TL faizine yatrmtr.

Ylsonunda 56.500.000.000.-TL * 30% = 16.950.000.000.-TL faiz getirisi elde etmitir. Ylsonu kuru = 565.000 * (1+ 20%) = 678.000.( USD 100.000 * 678.000 = 67.800.000.000.-TL ) + ( 100.000 * 7% = 7.000 USD ) kur art ve dviz faiz zararna uramtr. Konsolide edersek

USD 7.000 * 678.000 TOPLAM

16.950.000.000.-TL - 11.300.000.000.- TL - 4.746.000.000.- TL --------------------------904.000.000.-TL

faiz getirisi kur art zarar dviz faiz zarar kazan salamtr.

C - ) AKTF ( USD ) Kasa TCMB Dviz Kredisi PASF ( USD ) DTH Alnan Dviz Kred.

100.000 300.000 600.000 ---------1.000.000

600.000 300.000 ----------

TOPLAM

>

1.100.000

Banka ihtiyac olduundan USD 100.000.- daha fazla dviz sahibidir. Yukardaki zm bu rnek iin yaparsak ulaacamz sonu banka byle bir pozisyon tamaktan dolay 904.000.000.-TL zarar etmitir.

7. DVZ KURLARINI ETKLEYEN BALICA FAKTRLER

Dviz kurlarnn ileride ne olacana ilikin almalar, bilimsel bir takm verilere dayansalar bile nihayet bir tahminalmas niteliindedirler. nk dviz kurular byk lde baz temel ekonomik gstergelere gre olumekta ancak ayn zamanda pek ok doal, politik, teknik ve psikolojik nedenle ini-klar gsterebilmektedir. Dolaysyla, dviz kurlarnn nasl hareket edeceine ilikin matematiksel kesin sonular veren tahminler yapmak ou zaman mmkn olamamaktadr. Dviz kurlarn etkileyen faktrlerle ilgili balca yaklamlar zet olarak aada sralanmtr.

7.1 demeler Dengesi Yaklam

demeler dengesi dviz kurunu elirlemede byk neme sahiptir. demeler dengesinin nemli bir kalemi olan d ticaret dengesi olarak ifade edilen ve lkenin satt ve ald mal tutar arasndaki olumlu ya da olumsuz fark dviz uzmanlarnca byk bir titizlikle incelenmektedir. Buna gre, d demeler dengesi fazla veren lkenin paras dier lke paralarna kar deer kazanacak, bylece

bu lkenin mallar dier lkelere daha pahal gelecei iin bir sre sonra demeler dengesindeki fazla eriyecek ve denge salanacaktr. Yine demeler dengesinin nemli bir kalemi olan cari ilemler dengesinin ak vermesi, d borlarn art gstermesive sermaye giriinde azalma eilimi gibi gelimelerin de lke parasn olumsuz etkileyecektir.

7.2 Satnalma Gc Paritesi

1920li yllarda sveli ekonomist Gustav Casse tarafndan ortaya atlmtr .Bir btn olarak Satnalma Gc Paritesi, tm lkelerin enflasyon oranlarnn ayn olduu durumda almayacak, fakat bir lkedeki enflasyon orannn dierine oranla ykselmesi halinde bu lkenin milli parasnn dierine kar enflasyon fark orannda deer kaybedecektir varsaymna dayanmaktadr.

7.3 Piyasa Beklentileri

7.3.1 Forward Dviz Kurlar Bir ksm ekonomistler, forward dviz kurlarnn, iki dviz arasndaki faiz farkn yanstmas nedeniyle ileride kurlarn ne olacana ilikin en iyi tahmin olduu grndedirler. Tabii ki bu gr, baka faktrleri dikkate almad iin yeterli olmamaktadr. 7.3.2 Teknik ve Psikolojik Faktrler Ekonomik nedenler uzun dnemde dviz kurlarn belirli bir yne doru etkilerken, ok ksa dnemde bu temel gstergelere ters den dalgalanmalar ska grlmekte, bu ini-klar daha ok teknik ve psikolojik faktrlere dayanmaktadr. rnein, Mart ayna ait Amerikan D Ticaret Ann bir nceki aya gre %3 azalmas beklenirken, azal %1 seviyesinde kalrsa, an azalmas normalde USDn deer kazanmas ynnde etki yapmas gerekirken piyasann ilk tepkisi tam tersine USDn ksa vadede deer kaybetmesi eklinde olabilecektir.nk pek ok speklatr, beklenen ticaret a rakamna gre nceden USD satnalm ise, an beklenenden az kmas zerine birden USDlarn satmaya balayabililer, bu da ksa vadede USDn deer kabetmesine yol aar. Piyasay etkileyecek byk alc ve satclarn alm satmlar da ksa vadede fiyatlar etkilemektedir. eitli nedenlerle byk bir piyasa oyuncusu olan Merkez Bankalarnn tek tek veya birlikte yaptklar mdahaleler hatta mdahale sylentileri de piyasay ksa vadede etkilemektedir. Ayn ekilde MBlerin faiz oranlar ile ilgili deiiklik yapmalar, para otoritelerinin bu konudaki beyanlar ve dedikodular piyasada nemli dalgalanmalara yol aabilmektedir. Ekonomik gstergeler ve beklentilerin yannda teknik analiz gstergeleride dviz kurlarn etkileyebilmektedir. Bilindii zere teknik analiz, gemi dnemde meydana gelen fiyat hareketlerindeki seyrin gelecek dnemde de devam edecei varsaymyla oluturulan bir analiz yntemidir. Ayrca siyasi arenada ortaya kan gelimeler de gelecek dnemde dviz kurlarnn seyri asndan ok nemlidir.

8. TRKYEDE DVZ PYASALARI

Trkiyede, dviz ilemleri ile ilgili olarak 1930 ylnda yaynlanan 17 sayl karar, 29 Aralk 1983 tarihinde 28 sayl kararn yrrle girmesi ile birlikte, yrrllkten kaldrld. 28 sayl karara gre MBnin btn dvizler iin gnlk kur yaynlamasndan vageilmekte ve sadece USD iin gnlk kur belirleyip ilan etme kural getirilmekteydi. Ayrca yurtiinde yerleiklerin belirli birtakm artlara uymak kaydyla yurtii ve yurtrdndan dviz kredisi salama imkan getirilmekteydi. 28 sayl kararn ardndan, 7 Temmuz 1984de 30 sayl karar kartld. Bu kararn en nemli maddesi, yurtiinde yerleiklerin ceplerinde dviz bulundurmalarnn serbest braklmas ve kaynaklarnn sorulmamasyd. Bu uygulama ile dviz tevdiat hesaplar ve dviz zerinden faiz verilmesi olanakl hale geldi. Bunun dnda, bankalarn vadeli dviz alm satm serbest hale getirilmekte ve Trkiyeye her yoldan dviz girii serbest braklmaktayd. 30 sayl kararn yaymyla balayan liberalleme, 32 sayl karar ile bir adm daha ileri gitmi ve dvizin alm-satm ve yurtdna transferi gibi konularda byk lde serbesti getirmitir. Ayn zamanda TLnin konvertibilitesi iin gerekli yasal dzenlemeler de bu kararname ile yaplm bulunmaktadr. (1990 ylnda IMF ile yaplan anlamann 8.maddesi gereince Trk parasnn konvertibilitesi saland.) te yandan ayn yllarda MB, dahili piyasalarn geliimi iin nemli admlar atmaktayd. - 2 Nisan 1986 Bankalararas Para Piyasas ( Interbank ) - 4 ubat 1987 Ak Piyasa lemleri uygulama alnd, - 14 Eyll 1988 Bankalararas Dviz ve Efektif Piyasas, - Nisan 1989 Altn Piyasas, Ayrca 3 Ocak 1986 ylnda MKB bnyesinde Hisse Senedi alm-satm piyasasnn hayata geirilmesi ve devam eden yllarda MKB yardmyla dier organize piyasalarn oluturulmas da Trkiyedeki Para , Dviz ve Sermaye Piyasalarnn olumasna byk katkda bulunmutur. Tm bu gelimeler, Bankaclk teknolojisindeki bir takm aralarn kullanlmaya balanmas ve dviz rezervlerinin yeterli dzeyde seyretmesinin de yardmyla bir Trkiyede bir dviz piyasasnn ortaya kmasna olanak tanmtr.

8.1 Dviz Pozisyonu le lgili Mevzuat

8.1.1 Kur Uygulamas
lkemizde kurlarn belirlenmesinde herhangi bir kstlama yoktur. Ticari ve gayrticari ilemlere ilikin olarak yaplan dviz ve efektif alm-satm ilemlerinde uygulanacak dviz kurlar serbeste belirlenir.

8.1.2 Zorunlu Dviz Devirleri

1998 yl ortasna kadar Trkiyede, Bankalar ve yetkili kurumlar ihracat ve grnmeyen ilemler kalemlerinden bir ay iinde aln yapm olduklar, yani TL vererek satn aldklar dviz ve

efektiflerin belirli bir ksmn (en son oran %14 olmak zere), en ge takip eden ayn son i gnne kadar Merkez Bankasnn ilan ettii kurlar zerinden Merkez Bankasna satmak zorundaydlar. 1998 ylnn ikinci yarsnda hzn arttran Asya ve ardndan gelen Rusya krizinin etkilerinden kurtulmak ve bankalara bir soluk aldrmak alnan kararlardan birisi de zorunlu dviz devirlerinin belirli bir sre ertelenmesiydi. Merkez Bankas 2 aylk dilimler halinde gelcecek dnemde zorunlu dviz devri kabul etmeyeceini aklamaktayd. Zorunlu dviz devri halen yrrllkte olmasna ramen Merkez Bankas dviz devri kabul etmemeyi srdrmektedir.

8.1.3 Likidite Oran

Likidite riski ynetimine ynelik bu oran, bankalarn yklenmi olduklar ksa vadeli ykmllklerini yerine getirebilmek iin bulundurmalar gereken asgari likiditeyi belirlemek amacyla haftalk olarak izlenmektedir. Likidite oran, banklarn dviz ve altn mevcutlarnn , dviz ve altn taahtlerine blnmesiyle bulunur ve bu oran %10dan aa olamaz. Dviz ve Altn Mevcutlar Likidite Oran = ------------------------------------ > = %10 Dviz ve Altn Taahtleri Merkez Bankas genelgesine gre dviz ve altn mevcutlar aadadr.

Yurtd muhabirleri nezdinde cari ve depo hesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile dviz cinsinden kymetli evrak portfyleri, 32 sayl Kararla ngrlen standartlardaki ilenmi ya da ilenmemi altn mevcutlar, Yurtii muhabirleri nezdinde cari hesap, dviz tevdiat hesab ya da depo hesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altn mevcutlar, T.C.Merkez Bankas nezdindeki dviz ve altn mevcutlar (dviz tevdiat ve altn depo munzam karlklar dnda) olarak belirlenmitir, Kasalarnda bulunan efektif mevcutlar, Bankalarn Merkez Bankas iinde kurulan Dviz ve Efektif Piyasalarnda ve Bankalararas Para Piyasalarnda ilem yapabilmek iin Merkez Bankasna teminat olarak verdikleri dviz depolar, uluslararas standarttaki altn, yabanc devlet ya da hazinelerce karlan bono ve tahvil, Hazine Mstearlnca dorudan ya da garantisi ile ya da B tarafndan yurt iinde karlm ve karlacak dviz veya deeri dviz karl Trk Liras olarak belirlenmi menkul kymetlerden bankalarn dviz mevcut ve alacaklarnn %15ine kadar olanlar,

Dviz taahtleri ise aadaki kalemleri ierir ;

Vadesine 3 ay kalan akreditif taahtleri, Vadesine 3 ay kalan ve vadesi geldiinde denmesi bankalarca taaht edilen kabul polieleri, Vadesine 3 ay kalan ihracatn gereklememesi halinde geri denmesine bankalarca garanti verilen prefinansman kredi taahtleri,

Bankalarn yurtii ve yurtdndan dorudan saladklar ve denmesini garanti ettikleri vadesine 3 ay kalan dier krediler ile aldklar dviz depolar, Vadesiz dviz tevdiat hesaplar ve dviz zerinden alan cari hesaplar, Vadesiz altn depo hesaplar, Bankalarn Merkez Bankas iinde kurulan Dviz Efektif Piyasalarnda yaptklar ilemlerden dolay deme ykmll altna girdikleri vadesine 3 ay kalan dviz depolar, dviz kredileri ve dier dviz taahtleri,

8.1.4 Kur Riski Oran

Dviz mevcutlar ile dviz alacaklarnn toplamnn dviz borlarna blnmesi suretiyle bulunacak bu orann USD, DEM ve dier dvizlerin USD karl ve bunlarn tmnn toplamnn USD karl zerinden hangi snrlar iinde olaca Merkez Bankasnca belirlenmektedir. Tm dviz cinslerinin toplam USD karl zerinden yaplacak hesaplamada bir bankann her hafta Cuma gn itibaryla dviz mevcutlar ve dviz alacaklar toplamnn, dviz taahtleri toplamna orannn en az %80, en ok %110 olmas; herbir dviz cinsinden bu orann en az %75 ve en ok %115 olmas ngrlmekte, bu oranlara uymayan bankalar reeskont faiz orannn 2 kat tutarnda haftalk ceza demek durumunda kalmaktadr. Bu snrlamann amac bankalarn dviz taahtlerine karlk bulundurmalar gereken asgari ve azami dviz mevcudu tutarn belirlemek, bylece bankalarn taahtlerine karlk yeterli dzeyde dviz mevcudu tutmalarn salamak ve taahtlerine gre ok fazla dviz stoku tutmalarn da nlemektir. Dviz Mevcutlar + Dviz Alacaklar Kur Riski Oran = --------------------------------------Dviz Borlar Kur riski orannn paynda yer alan kalemlerin likidite oranna gre farkllklar aadadr.

Yurtd muhabirleri nezdinde cari hesap ve depo hesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altn mevcutlar ve dviz zerinden dzenlenmi kymetli evrak portfyleri, Yurtii muhabirleri nezdinde cari hesap ve dviz tevdiat hesab, veya depo hesaplarnda bulunan dviz mevcutlar ile altn depo hesaplarnda bulunan altn mevcutlar, Kasalarnda bulunan altn ve efektif mevcutlar, Dviz ve Efektif piyaslarnda ve Bankalararas Para Piayasasnda ilem yapabilmek iin Merkez Bankasna teminat olarak tevdi edilen dviz depolar, efektif depolar,uluslararas standarttaki altn,yabanc devlet veya hazinelerce karlan bono ve tahviller, Hazine Mstearlnca dorudan ya da garantisi ile ya da B tarafndan yurt iinde karlm ve karlacak dviz veya deeri dviz karl Trk Liras olarak belirlenmi menkul kymetlerden bankalarn dviz mevcut ve alacaklarnn %15ine kadar olanlar, Merkez Bankas nezdindeki dviz ve altn mevcutlar (dviz tevdiat ve altn depo munzam karlklar ile birlikte), Yurtii ve yurtdna alan altn ve dviz kredileri toplam, Dviz ve Efektif Piyasalarnda yaptklar ilemden dolay adlarna dier bankalar ve zel finans kurumlarnda tesis ettikleri dviz depolar ve verdikleri dviz kredileri,

Vadeli dviz almlar, Bankalar kendi dviz pozisyonlarndan yurtdna transfer edilmek suretiyle edindikleri yurtd itirakleri, Satn alnan ekler,

Kur riski orannn paydasnda ise aadaki kalemler yer almaktadr.

Bankalar nezdinde alm bulunan dviz tevdiat ve altn depo hesaplar toplam (Bankalararas dviz tevdiat ve altn depo hesaplar ile birlikte), Yurtii ve yurtdndan demesi dviz olarak yaplmak zere borlu sfatyla salanan krediler, Bankalarca yurtdndan depo hesab olarak salanm fonlar, MB iindeki Dviz ve Efektif Piyasalarnda yaplan ilemlerden dolay deme ykmll altna girilen dviz depolar,dviz kredileri ve dier dviz taahtleri, Vadeli dviz satmlar, denecek ekler, denecek havaleler,

8.1.5 Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon / Sermaye Taban

Bankalarn dviz pozisyonu asndan uymas gereken dier bir lt de Yabanc Para Net Genel Pozisyonu / Sermaye Taban orandr. Bu rasyonun hesaplanmasndaki ama , ana ortaklk niteliine sahip bankalarn konsolide dviz varlk ve ykmllkleri arasndaki ilgi ve dengelerin kurulmasn ve bunlarn konsolide sermaye tabanlar ile uyumlu bir seviyede dviz pozisyonu tutmalarn temin etmek zere,dviz ynetimlerinde uygulayacaklar Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon / Sermaye Taban esaslar belirlemektir. 29.8.1998 tarih ve 23448 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Yabanc Para Net Genel Pozisyonu / Sermaye Taban rasyosu olarak belirtilip detaylar verilen rasyo, 21.12.1999 ve 23913 sayl mkerrer sayl Resmi Gazetede yukadaki biimde revize edilmitir. Yaplan bu deiiklikteki temel ama ortaklk yaps ayn olan tm mali kurulularn bilanolarn bir btn olarak ele alp bu temele gre bir risk lm yapmaktr. Bu rasyoya gre ; Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon : ( Konsolide Dviz Varlklar Konsolide Dviz Ykmllkleri ) toplamnn TL karlklar arasndaki fark ifade eder. Konsolide Dviz Varlklar : Finansal kurumlar topluluuna dahil tm ortaklklarn konsolide edilmi tm yabanc para aktif hesaplarn, dvize endeksli varlklarn, yabanc para repo alacaklar ile vadeli dviz alm taahtlerini ifade eder. Konsolide Dviz Ykmllkleri : Finansal kurumlar topluluuna dahil tm ortaklklarn konsolide adilmi tm yabanc para pasif hesaplarn, dvize endeksli ykmllklerini, yabanc para repo borlar ile dviz satm taahtlerini ifade eder. Sermaye Taban : ( 30 Haziran 1998 tarih ve 23388 sayl mkerrer Resmi Gazete ) "Sermaye", ana sermaye ve katk sermayeden meydana gelir.

8.1.5.1 Ana Sermaye: "Ana Sermaye"yi, denmi sermaye, kanuni yedek akeler, ihtiyari ve fevkalade yedek akeler, muhtemel zararlar karl ve bankalarn aylk hesap zetlerinde yer alan vergi provizyonundan sonraki dnem kar ve gemi yllar kar oluturur. Ana sermayenin hesaplanmasnda bankalarn aylk hesap zetlerinde yer alan dnem zarar ile gemi yllar zarar toplam indirim kalemi olarak dikkate alnr.
8.1.5.2 Katk Sermaye:

"Katk Sermaye", genel kredi karl, banka sabit kymet yeniden deerleme fonu, itirakler ve bal ortaklklar ile sermayelerine katlnan dier ortaklklar sabit kymet yeniden deerleme karl, alnan sermaye benzeri krediler, muhtemel riskler iin ayrlan serbest karlklar ve menkul deerler deer art fonundan oluur. Yabanc Para Genel Konsolide Pozisyon / Sermaye Taban = 20% (Haziran 2000 itibaryla)

8.1.6 DAHL PARA VE DVZ PYASALARI 8.1.6.1 Merkez Bankas Dviz ve Efektif Piyasas
14 Eyll 1988 tarihinde Trk Liras karl dviz alm-satm ve Trk Liras karl efektif almsatm piyasalarnn kurulmas ile oluturulan bu mdrln amac, bankalararas dviz ve efektif hareketlerini dzenlemek ve bankaclk sistemindeki dviz ve efektif kaynaklarnn daha verimli kullanlmasn salamaktr. TCMB, araclk rol dnda piyasay ynlendirmek amac ile zaman zaman piyasaya dviz mdahalelerinde bulunmaktadr. Bu mdahalelerin amac, i ve d piyasadaki gelimelere gre kurlardaki deiimleri ynlendirmek, dviz fiyatlarndaki ar dalgalanmalar nlemektir. Bu piyasalara bankalar dnda yetkili messeseler ve zel finans kurumlar da katlmaktadr. Bylece, yurtii dviz piyasalarnda nemi ihmal edilemeyecek boyutlarda olan Kapalar piyasas da (serbest piyasa da denir) kontrol altna alnmtr. Bu piyasalarda, 28 Temmuz 1995 tarihinde Istanbul Altn Borsasnn almasna kadar altn ilemleri de yaplmaktayd. Bu tarihten nce Trkiyede altn ithal etme yetkisi sadece Merkez Bankasna ait idi. Merkez Baakas ilk nce TL karl altn ilemlerine balam, ancak bu yntem piyasa tarafndan ilgi grmeyince, dviz ve efektif karl altn ilemlerine dnlmtr. Dviz ve Efektif Piyasalar Mdrlnn bir dier grevi ise Merkez Bankasnn gie kurlarn belirlemektir. Gsterge Kuru veya Denge Kuru da denen bu kurlar Merkez Bankas saat 15:00teki 20 bankann $/TL al ve sat kotasyonlarnn ortalamalarnn ortalamasn alarak hesaplamaktadr.

8.1.6.2 Bankalararas Serbest Dviz Piyasas

Trkiyede Bankalar MB Dviz ve Efektif piyasas dnda kendi aralarnda da dviz alm - satm ilemi yapmaktadrlar.Bu tr ilemler ounlukla telefon ve Reuters Dealing ekran araclyla yaplmaktadr. Reuters tarafndan elektronik ortamda oluturulan ve TRL1 ismi verilen sayfada, tm bankalar USD 1.000.000.- iin alm-satm kotasyonu vermektedirler. Mevcut durumda Bankalararas serbest piyasada yaplan ilem hacmi Merkez Bankas nezdindeki piyasada yaplan ilem hacminin ok ok stndedir. Bu piyasada ki ilem hacminin daha yksek olmasnn sebebi, ilemlerin daha kolay gerekletirilmesi, herhangi bir maliyet ve teminat unsurunun bulunmamas olarak gsterilebilir.

8.1.6.3 Interbank Para Piyasas

2 Nisan 1986 tarihinde kurulan piyasann amac, bankalararas rezerv hareketlerini tevik etmek, bankaclk sisteminde kaynaklarn daha verimli kullanlmasn salamak ve likiditenin bankalararasnda dengeli dalmna yardmc olmaktr.Bylece ksa bir dnem iin nakit fazlas olan bir banka, ksa bir dnem iin nakit fazlas olup bunu plase edemeyen bankadan bor alabilmekte, bu ekilde ksa dnemde nakit fazlas olan banka bunu nakdi gelir salayan bir varlk haline getirirken , ksa dnem nakit ihtiyac olan banka bu ihtiyacn uzun dnemli varlklarn elden kartmadan karlayabilmektedir. Ayrca bu piyasa gerektiinde, uygulanmakta olan para politikas hedeflerine ulaabilmek iin MB tarafndan ak piyasa gibi altrlabilmekte , piyasadan para ekilebilmekte veya piyasaya para verilebilmektedir.Bylece bankaclk sisteminde yaanan ksa vadeli likidite sknts ve likidite fazlal koullar ortadan kaldrlabilmekte, piyasadaki arz talep sreklilii salanabilmektedir.

8.1.6.4 Bankalararas Serbest Para Piyasas

Bankalar Interbank Para aralarnda oluturduklar piyasada ilem maliyetleri tutarnda teminat almadan Piyasasnn yannda TL gereksinimlerini ya da TL fazlalarn kendi serbest para piyasasn kullanarak deerlendirebilmektedirler. Bu sfra yakndr ve Bankalar dier bankalara tandklar ilem limitleri ilem yaparlar.

Bankalar yine pazar kuralar erevesinde kendi aralarnda belirledikleri miktar zerinden 1 yl vadeye kadar alm ve satm kotasyonu verirler. Bu piyasa Reuters (TRLDEPO) araclyla btn pazara dahil bankalar tarafndan grntlenir.