Tketim ve Yatrm Teorileri

1. Mallar 1.1 Yatrm Mallar 1.2 Tketim Mallar 2. Tketim Mallaryla lgili Tketim Teorileri: 2.1 Keynesin Mutlak Gelir Hipotezi: C=f(Y) C=Co+cY Co =Otonom tketim harcamalar;Gelirden bamsz tketim harcamalardr. Her zaman sabittir. Gelirimiz olmasa da karnmz doyurmak iin yaptmz harcamalar rnek olarak verebiliriz. c:Marginal propensity to consume (Marjinal Tketim Eilimi): Marjinal tketim eilimi gelirimizin ne kadarn harcadmz belirler. c=MPC=0.8 ve gelir =100 br ise 80 birimi ile tketiriz 20 br ile tasarruf yaparz demektir.

S=So+sY

s: Marginal Propensity To Save: Marginal Tasarruf Eilimi Y=C+S Total Supply=Total Demand c+s=1 0<c<1 0<s<1

APC:Average Propensity To Consume: Ortalama Tketim Eilimi=C/Y APS: Average Propensity To Save : Ortalama Tasarruf Eilimi =S/Y

Gelirleri artan kiiler bu gelir artlarnn giderek azalan payn tketime artan bir payn ise tasarrufa ayrrlar. nsanlar kural olarak genellikle gelirleri artka tketimlerini de artrmak eilimindedirler. Bu art gelirdeki arttan daha azdr.

Keynese gre tketim harcamalar istikrarl gelir istikrarszdr.

Milli gelir artka tketim artar ama ortalama tketim azalr .Yani gelirdeki arttan daha az tketim yaparz. zet:

Keynes'in mutlak gelir hipotezini ileriye srerken dikkate ald gelir dzeyi cari kullanlabilir gelirdir. Ve ksa dnem itibari ile istikarasz bir byklk niteliindedir. Keynesin tketim fonksiyonunda tanmlad tketim kalb istikrarl bir nitelik tar. Tketim kalbnn istikrarl olmas; milli gelirdeki deimelerin, toplumun toplam tketimini izlemek sureti ile tahminini salar. Yani mpc sabit olduu iin tketimin belirlenmesi ile milli geliri bulabiliriz. Hatrlarsanz Keynes'in tketim fonksiyonu C=Co+cY eklindedir.. Keynes'e gre bireyin geliri artka tketimi de artar. Ancak tketim art gelir artnn gerisinde kalr. Keyne'e gre marjinal tketim eilimi ve marjinal tasarruf eilimi sabit deer tar.

2.2 Duesenberrynin Nispi Gelir Hipotezi Keyneze gre gelir artnda (APC) ortalama tketim eilimi der. Duesenberry ise ortalama tketim eiliminin neden dmediini aratrr. Duesenberryde gelirin istikrarsz tketimin istikrarl olduunu ortaya koyar. Keynes le ortak yndr. Duesenberrynin 2 ispat gerekesi vardr. 1. Kiiler eldeki mevcut gelirleriyle elde ettikleri tketim kalplar sonucunda oluturulan hayat standartlarnn altna inme eilimleri gstermezler. Gelirleri dse bile olumu tketim harcamalarndan vazgemezler. 2000 model arabadan inip 1991 model arabaya binmek istemezler. 2. Bireylerin iinde bulundurduklar sosyal evreyi etkileme eilimleri vardr. Duesenberry de keynes gibi servet ve miras gz nnde bulundurmaz. Tketimi gelirin bir fonksiyonu olarak ele alr.

2.3 Modiglianinin Yaam boyu Hipotezi Bireyler tketimlerini karlayabilmek iin cari kullanla bilinir gelire ek olarak gelecek dnemlerde elde edecekleri geliride gz nnde bulundururlar. Tketim ksa dnemde bir gelir deiikliine deil uzun dnemde bir gelir deiikliine baldr. (istikrarl tketim kalb tercih edilir).Veya baka bir ifade ile bireyin tketimleri yaam boyunca elde etmeyi dndkleri gelirin bir fonksiyonudur. Bu nedenle de tketim istikrarl bir nitelik tar. Modigliani'nin yaam boyu hipotezine gre bireyin psikolojik eilimine gre genlik orta ya ve yallk dnemlerinde tasarruflar farkl farkl ortaya kar. Modiglianiye gre bireyin yaam 3e ayrlr.

Genlik Dnemi: Bireyler genlik dnemlerinde daha az gelir elde ederler ama tketimleri fazladr. Bu durumda ya tasarruf zerler ya da borlanrlar. Genlik dneminde () tasarruf vardr. nk gelirleri yok denecek kadar azdr. Orta Ya Dnemi: Bireyler daha fazla tasarruf yapma eilimi gsterirler. nk hem gemiteki borlarn demek, hem de yallk dnemindeki harcamalarn karlamak zorundadrlar. leri Ya Dnemi: Emeklilikle birlikte bireyler birikimlerini harcar ve tasarrufa geer.

Tasarruf erisi ile tketim erisinin kesitii ilk noktaya kadar olan ve bu iki erinin arasnda kalan alanda (-) tasarruf vardr. Bu alan genlik dnemidir. Tasarruf erisinin tketim erisini kestii noktalarn arasnda kalan alan ise (+) tasarrufun olduu orta ya dnemidir. 2. noktadan sonra iki eri arasnda kalan alan (-) tasarrufun olduu ileri ya dnemidir. Bir bireyin gelirinde ani ve geici bir srama meydana gelmesine arzi gelir art denir. Bir bireyin cari dnemdeki gelirinde arizi bir art meydana gelirse birey bugnk tketimini hemen arttrmaz. Yaam boyunca yapaca tketimleri de dnerek ileriki yllarada gelirini paylatrarak bugnk tketimini arttrmay dnr. Gelirde meydana gelen ani bir srama ayn oranda tketime yansmad iin gelir art ile birlikte kinin ortalam tketim eilimi gelir artndan sonra der. rnek: Cari gelirde 100 milyon liralk arzi bir gelir art olsun. Yt=100 milyon

T= Kiinin Yaamay umduu sre=50 yl 100/50=2 ylda cari tketimi 2 milyon artar. Gelirdeki ani srama tketime ani olarak yansmaz, yllara eit olarak dalr. rnek: 40 sene daha alacan ve 50 yl daha yaayacan mit eden bir insan 40/50=0.8 Bireyin tketimindeki kalc art bu orana baldr. Tketimdeki Toplam Art=2 milyon+(2 milyon * 0.8) Bir bireyin gelirindeki ani srama yznden tketimde meydana gelen art gelirle ayn zamanda gereklemedii iin yaam boyu hipotezine gre (APC) ortalama tketim eilimi d gsterir.

Ortalama tketim eilimi Miras gelir olarak hesaba katlmaz,Servet sadece bireylerin sahip olduklar mal varl olarak hesaba katlr. Friedman buna kar kar. 2.4 Friedmannn Srekli Gelir Hipotezi Bireyin tketimi sadece cari dnemde elde ettii gelire balanmayp yaam boyu hipotezinde olduu gibi ileri dnemde elde etmeyi umduu gelire de baldr. Uzun dnemli gelir beklentisi vardr. Tketim= Cari dnemdeki gelir+ Uzun dnemdeki gelir beklentisi Srekli Gelir: Bireyin ya, meslei salk durumu, eitimi vb pek ok faktrn gz nne alnmasyla bireyin planlanan dnem iersinde kazanmaya devam edeceini dnd gelirlerin arlkl ortalamasdr. Gemi imdiki ve gelecekteki gelirlerin ortalamasdr. Friedmana gre bireylerin tketimleri cari gelir dzeyindeki deimelere bal olarak deimez . Bireylerin tketimlerini deitiren faktr srekli gelirdir. Ve srekli gelir cari gelir kadar deiken deildir. Fiyat dzeyinde de nemli olan fiyat, cari fiyatlar deil srekli fiyatlardr. Srekli fiyatlar bireyin bekledii fiyatlardr. Srekli gelir ve srekli fiyatlar gemi dnemde olumu gelir ve fiyatlara ilikin gzlemlere dayanr. Friedmana a gre srekli gelir servet dzeyine baldr. Servet ise geni anlamyla tm tketile bilinir gelir ve hizmet kaynaklarn kapsar. Dolaysyla servete retken olan insan da kattmzda servetin anlam geniler. Friedmana gre hem gelir hem de tketim iki ksmdan oluur.

Tketim 1. Srekli Tketim:Tketicilerin normal olarak yapmay hesap ettikleri tketim harcamalarn ifade eder. Friedmana gre srekli tketim srekli gelirin bir orandr. Ve bu oran gelir seviyesi ne oranda deiirse deisin sabit kalr. Srekli tketimin srekli gelire oran faiz haddinden, servetin gelire olan oranndan ve tketicilerin tketim ve tasarruflarna ilikin olarak sahip olduklar zevkler ve tercihlerden etkilenir. 2. Arzi Tketim: Kiinin tketim kalbndaki beklenmeyen ani geici deimelerdir.

Pozitif Arzi Tketim: Herhangi bir salk problemiyle karlaldnda yaplan harcamalardr. Negatif Arzi Tketim:Tatile kmak iin yaplan plan sonucu yaplan masraflarn , tatile klamadndan boa gitmesi.

Gelir 1. Srekli Gelir : Bireyin ya, meslei salk durumu, eitimi vb pek ok faktrn gz nne alnmasyla bireyin planlanan dnem iersinde kazanmaya devam edeceini dnd gelirlerin arlkl ortalamasdr. Gemi imdiki ve gelecekteki gelirlerin ortalamasdr. 2. Arzi Gelir: Bir bireyin gelirinde ani ve geici bir srama meydana gelmesine arzi gelir art denir.

Pozitif Arzi Gelir: Gelir zerinde pozitif etki eden etmenlerdir. Piyangodan para kmas Negatif Arzi Gelir : sizlik dolaysyla kaybedilen gelir.

Yt=Arzi gelirle Yp= Srekli gelir Yt= Arzi gelirle Ct= Arzi tketim Ct= Arzi tketimle Cp=Srekli tketim arasnda herhangi bir balant sz konusu deildir. Y=Yt+Yp C=Ct+Cp

Cp=k(i,w,u).Yp bu iliki sadece tek bir bireyin tketim kalbn gstermektedir. i= Faiz haddi W=Servetin gelire olan oran U=Tketim ve tasarruflara ilikin zevk ve tercih. Cp=k.Yp bu iliki toplumun tketim kalbn gsterir. k katsays bireylerin btn kiisel srekli gelirlerini gsteren katsaydr.

(c,MPC) marjinal tketim eilimi k katsaysnn sabit olmasndan dolay APC ye eittir. APC sabittir anlam da kar. spat: C=Co+cY Co=20 Y=100 c=0.7 ise C=90 ve APC=C/Y 90/100=0.9 Y=150 c=0.7 ise C=125 ve APC=C/Y 125/150=0.83 C=k.Yp Y=100 k=0.8 ise C=80 ve APC=C/Y 80/100=0.8 Friedmann srekli gelir hipotezi servet ve miras gz ard eder. Burada tketim istikrarsz bir byklkten istikrarl bir bykle gemektedir. Friedman:k=APC=eim Keynez: A noktasnn sanda APC azalr solunda artar. MPC<APC cari dnem gelirlerini ele alrsak APC gelir artka azalr. Duessenberry: APC nin neden artmayacan aratrr. Modigliani: Gelir cari dnemde olmaz uzun dnemde dnlr. Tketim btn teorilerde istikrarl olarak ele alnr. . 3. Tketimin Tasarruf ve Faizle Olan likisi 2 etki sz konusudur. 1. Gelir Etkisi: Bor ilikisi iersinde bireylerin deien faizlerle birlikte deien mali durumlarndan hareketle tketimlerinde meydana gelen deimelerdir. 2 trl ortaya kar.

Alacakl in Ele Alnan Pozitif Gelir Etkisi: Net alacakl asndan faiz oranlarnda meydana gelen bir art alacaklnn cari dnem tketimini azaltmadan gelecek dnem tketiminde bir art salamasna pozitif gelir etkisi denir. Bu durumda alacakl kii faizler artnda zenginleir. Cari dnemde tketimi deimez, sonraki dnemlerde tketimde art meydana gelir. Pozitif gelir etkisi ile birey zenginleecei iin tketimi artarken tasarrufu azalr. Borlu in Ele Alnan Negatif Gelir Etkisi: Borlu iin geerlidir. Borlu asndan faiz orannda meydana gelen art borlunun cari dnem tketimini deitirmeden gelecek dnem tketimini azaltmasna neden olur. nk faizlerdeki art borlunun demesi gereken borcunun miktarn artrr bu da borlunun gelecek gelirinin azalmasna yol aar. Negatif gelir etkisinde birey fakirleecei iin tketimi azalr tasarrufu azalr.

. 2. kame Etkisi: Cari dnemde yaplan bir tasarrufun salayaca reel faiz bireyin toplam tketimini arttraca iin birey tketiminin byk bir ksmn gelecek dnemlere kaydrr. Yani faizlerde meydana gelen bir art cari tasarruflarn artmasna neden olurken gelecek dnem tketiminin de artmasna yol aar. Buna karn cari dnem tketimi azalr. Bir ekonomide faiz oran attka cari dnem tasarruflar artar. Gelecek dnem tketimini artrrken cari dnem tketimini (ikame etkisi) azaltr. Gelirin arta kalan ksm faiz gelirini artracak ekilde tasarruf yaplr. 4.Yatrm Mallar Ekonomide belirli bir dnemde retim aralarna yaplan eklemelere yatrm. bu eklemeler iin yaplan harcamalar yatrm harcamalar denir. Yatrm tketici tercihinin ileriki dneme kaydrlmasdr. Yatrmlar reel retim aralarna yaplan eklemeler olarak u ekillerde karmza kabilirler. 1. Makine ve tehizata yaplan eklemeler. 2. Yol bina vb yaplan eklemeler. 3. Hammadde , yeni mamul ve mamul stoklarna yaplan eklemeler. Mamul stoklarna yaplan eklemeler zellik itibari ile dierlerinden farkldr. nk mamul stoklarndaki art giriimcinin istei dnda meydana gelmektedir. Yatrm teorileri ise deiik yatrm trlerini titiz bir ayrma tabi tutarak yatrm harcamalarn aklamaya alan teorilerdir. 5.Yatrm Teorisi

Yatrm belirli bir dnem iersinde retim aralarna yaplan eklemelere denir. Ayn zamanda bu eklemeleri mmkn klan harcamalara da yatrm harcamalar denir. Yatrm

tketim tercihinin ileri bir tarihe ertelenmesi olarakta tanmlanr. YAtrmlar reel retim aralarna yaplan eklemeler olarak u ekilde karmza kabilir. 1. Makina ve tehizata yaplan eklemeler. 2. naata yaplan eklmeler (yol bina okul) 3. Hammadde, yeni mamul ve mamul stoklarna tyaplan eklemeler. Mamul stoklarna yaplan eklemeler doas gerei dier iki ktan farkldr. nk mamul stoklarndaki art giriimcinini istei dnda gerekleir. Yatrm teorilerini ise deiik yatrm trlerini titiz bir ayrma tabi tutarak yatrm harcamalarn aklamaya alan teoriler olarak ifade edebiliriz. Yatrm teorisi atrm harcamalar yaplmasndaki temel nedenlerin neler olduunu ngren teoridir. 5.1Yatrm Trleri

Otonom-Uyarlm Yatrm Reel-Mali Yatrm Kamu-zel Sektr Yatrmlar Gayrisafi-Net Yatrm

5.1.1Otonom-Uyarlm Yatrm: Otonom yatrm gelir ve tketim dzeyinden bamsz olarak gerekletirilen yatrmlara denir. Otonom tketim harcamalarna benzer. Teknolojik gelimeler sonucu yeni teknolojilere gei.

Aklama: lo=Otonom yatrm Uyarlm yatrm gelir ve tketim dzeylerine duyarl olan yatrmlara denir. zellikle giriimcilerin kar gdsyle piyasadaki davranlarna yn vermeleri halinde gelir ve bortan tketim dzeylerini , giriimcilerin yatrm kararlarn etkilemesi sonucunda yaplan yatrmlar uyarlm yatrmlardr. Uyarlm yatrmlar 0 olduu zaman gelir dzeyi 0 olur. Gelir dzeyi artarsa uyarlm yatrmlar da artm olur . 0<b<1 marginal yatrm eilimi= Uyarlm yatrm ile gelir arasndaki ilikiyi bulan paremetre marjinal yatrm eilimidir.

Toplam yatrm ise otonom ve uyarlm yatrmn toplamna eittir. I=Io+Y I=Toplam Yatrm Io=Otonom Yatrm =MArjinal Yatrm Eilimi Y=Milli Gelir 5.1.2 Reel ve Mali Yatrm: Reel yatrm retim aralarna herhangi bir ekilde yaplan eklemelere denir. Bu eklemeler yeni sermaye mal alm eklinde olabilecei gibi daha nce bakalar tarafndan alnm olan sermaye mallarnn yeniden alm eklinde olabilir. Mali yatrm ise gelir salayan hisse senedi ve tahvil gibi deerli katlarn alm suretiyle yaplan yatrmlardr. Deerli katlarn alm alan kii asndan bir yatrm ifade ederken satan kii asndan negatif yatrm ifade eder. Ekonomini btn asndan ise herhangi bir deiiklik sz konusu olmaz. Ancak alm satm ilk elden ise para miktarnda deiiklik olacandan makro anlamda deiiklik dourur. 5.1.3 Kamu-zel Sektr Yatrmlar: zel yatrmlar kar gdsyle yaplan yatrm harcamalardr. Bunu iin herhangi bir bunalm dneminde zel yatrm hacminin tam istihdam salama ynnden yetersiz kalaca sylenebilir. Bu durumda devlet zel yatrmlar zendirmek iin para ve maliye politikalar uygulayarak giriimcilerin gelecee ynelik beklentilerini iyimserlie evirmeye alr. Kamu yatrm ise devlet tarafndan dorudan denetlenen ve fayda maliyet analizleri erevesinde sosyal ve ekonomik deerlendirmelere konu olan yatrmlardr. Yatrmcnn yatrm karar alabilmesi iin katlanacaklar maliyetin zerinde bir kazan beklemeleri gerekir.

5.1.4 Gayri Safi Yatrm Bir ekonomide belirli bir dnemde gerekletirilen yatrmlarn toplam deerini gsteren yatrmlardr. 2 ye ayrlr. 5.1.4.1Net Yatrm:Gayri safi yatrmdan retim sreci iersinde makine ve tehizatta meydana gelen ypranma ve anma paylarnn dlmesi sonucu elde edilen yatrmdr. 5.1.4.2kame Yatrm: retim sreci srasnda eskiyen anan ya da modas geen makine ve tehizatn deerini aynen korumaya ynelik yaplan yatrmlardr. Gayri safi yatrm=Net yatrm+ikame yatrm Bile ekonomide toplam yatrmlar sadece ikame yatrmlardan oluuyorsa o ekonominin sermaye ynnden bymediini syleyebiliriz. kame yatrm cari tketim dzeyinin bir fonksiyonudur. Ir= kame Yatrmlar

C= Cari tketim Ir=aC a= Cari dnem tketim dzeyinde meydana gelen deiikliin ikame yatrmlarn ne oranda etkilediini gsteren katsay, parametre olarak tanmlanr. Marginal ikame yatrm da denir.

olur. 5.2 Yatrm Kararnn Alnmas: Giriimcinin Yatrm konusunda alaca temel faktrler. ( Yatrmc yatrm karar alrken sermaye malndan bekledii gelirin, maliyetinin stnde olmasn dikkate alr) 1. Sermaye malnn arz fiyat (yatrm maliyeti). 2. Sermaye malndan elde edilecei dnlen gelir. 3. Piyasa faiz haddi: Cebimizde 1000 liramz olsun. Makine ve tehizat almaya karar verdik mr bir yl. Maliyeti 1000tl. Beklenen getiri =R=1100 C=R/(r+1) R= 1 yl sonra maln kazand deer.(Beklenen Getiri) r =sermayenin marjinal etkinlii c =sermaye malnn arz fiyat rnek: Y=1000 gelir C=1000 sermaye malnn maliyeti r=0.10 sermayenin marjinal etkinlii

C=R/(r+1) yukardaki verileri bu denklemde yerine koyarsak R=1100 olarak bulunur.

Makinann mrnn 1 yl olduu dnldnde sermayenin marjinal etkinlii (r) bir yatrm malndan beklenen haslat ya da geliri o yatrm malnn maliyetine eit klan iskonto oranna denir. Sermaye malnn bir yldan fazla olduu durumda ise seri halde gsterilmi forml iin tanmlarsak;

Sermayenin marjinal etkinlii bir sermaye malnn retiminde kald srece beklenen yllk haslat serilerinin bu gnk deerini sermaye malnn arz fiyatna eit klan iskonto orandr. Bir yatrmcnn yatrm karar alrken yatrm maliyeti ile beklenen haslat serileri arasnda sermayenin marjinal etkinlii ile tanmlanan ilikinin varln grrz. Analize 3 faktr katarsak. 1000 tl yi faize yatrrsak ve piyasa faiz haddi %5 ise 1000*0.50=50t getirir l Yatrm karar alnrken r ile i oran arasnda karlatrma yaplmaldr. r=i yatrmc kararndan vazgeebilir. getiri 2 durumda da eittir r> yatrmc yatrm yapma karar almaldr. r<i yatrmc yatrm yapma kararndan vazgemelidir Tekbir giriimci asndan yaplan bu analiz ekonominin btn asndan ele alnrsa sermayenin marjinal etkinlii yatrmlar geniledike kld varsaym yaplr. nk genileyen yatrmlar sebebiyle piyasaya arz edilen rn miktarnda art olacak ve bu da getiri dlerinin ortaya kmasna neden olacaktr. Dk fiyatlar ise giriimcinin beklenen haslat serilerinin zerindeki tahminlerini olumsuz ynde etkileyecektir. Ayrca yatrmlarn genilemesi retim faktrlerine olan talebi artrp faktr fiyatlarnn dolays ile maliyetlerin ykselmesine neden olur. Yatrmlar geniledike bir yandan beklenen haslat serilerinde azalma olurken sermaye malnn arz fiyat ykselir. Maliyet ve haslat faktrlerindeki bu deiimlerden sermayenin marjinal etkinlii azaltc ynde etkilenmektedir.