AMERKAN EDEBYATININ ANA HATLARI

NDEKLER

1. BLM :1776'YA KADAR ERKEN AMERKAN VE KOLON DNEM KEF GEZLER EDEBYATI NEW ENGLAND'DA SMRGE DNEM William Bradford (1590-1657) Anne Bradstreet (c. 1612-1672) Edward Taylor (c. 1644-1729) Michael Wigglesworth (1631-1705) Samuel Sewall (1652-1730) Mary Rowlandson (c. 1635-c. 1678) Cotton Mather (1663-1728) Roger Williams (c. 1603-1683) John Woolman (1720-1772) Jonathan Edwards (1703-1758) GNEY VE ORTADAK KOLONLERDE EDEBYAT William Byrd (1674-1744) Robert Beverley (c. 1673-1722) Olaudah Equiano (Gustavus Vassa) (c. 1745- c. 1797) Jupiter Hammon (c. 1720- c. 1800)

2. BLM : DEMOKRATK KKLER VE DEVRMC YAZARLAR: 1776-1820 AMERKA'NIN AYDINLANMASI Benjamin Franklin (1706-1790) Hector St. John de Creveoeur (1735-1813) POLTK BRORLER Thomas Paine (1737-1809) NEOKLASZM: DESTAN, ALAYCI DESTAN VE TALAMA AMERKAN DEVRMNN AR

Philip Freneau (1752-1832) KURGUSAL EDEBYAT (ROMAN VE HKAYE) YAZARLARI Charles Brockden Brown (1771-1810) Washington Irving (1789-1859) James Fenimore Cooper (1789-1851) KADINLAR VE AZINLIKLAR Phillis Wheatley (c. 1753-1784) Dier Kadn Yazarlar

3. BLM :ROMANTK DNEM, 1820-1860: DENEMECLER VE ARLER TRANSANDANTALZM Ralph Waldo Emerson (1803-1882) Henry David Thoreau (1817-1862) Walt Whitman (1819-1892) BRAHMN ARLER Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882) James Russell Lowell (1819-1891) Oliver Wendell Holmes (1809-1894) K REFORMCU John Greenleaf Whittier (1807-1892) Margaret Fuller (1810-1850) Emily Dickinson (1830-1886)

4. BLM : ROMANTK DNEM, 1820-1860: KURGU ROMANS Nathaniel Hawthorne (1804-1864) Herman Melville (1819-1891) Edgar Allan Poe (1809-1849) KADIN YAZARLAR VE REFORMCULAR

Harriet Beecher Stowe (1811-1896) Harriet Jacobs (1818-1896) Harriet Wilson (c. 1807-1870) Frederick Douglass (1817-1895)

5. BLM : GEREKLN YKSEL: 1860-1914 SAMUEL CLEMENS (MARK TWAIN) (1835-1910) BATI SINIRI (FRONTIER) ESPRS VE GEREKL YEREL RENKLER ORTABATI GEREKL KOZMOPOLT ROMANCILAR Henry James (1843-1916) Edith Wharton (1862-1937) DOACILIK VE HAKSIZLIKLARIN PENE DMEK (MUCKRAKING) Stephen Crane (1871-1900) Jack London (1876-1916) Theodore Dreiser (1871-1945) RDE KAGO EKOL Edgar Lee Masters (1868-1950) Carl Sandburg (1878-1967) Vachel Lindsay (1879-1931) Edwin Arlington Robinson (1869-1935) K KADIN BLGESEL ROMANCI SYAH AMERKALI EDEBYATININ YKSEL Booker T. Washington (1856-1915) W.E.B. Du Bois (1868-1963) James Weldon Johnson (1871-1938) Charles Waddell Chesnutt (1858-1932)

6. BLM :MODERNZM VE DENEYSELCLK: 1914-1945 MODERNZM R 1914-1945: BM KONUSUNDA DENEMELER

Ezra Pound (1885-1972) T.S. Eliot (1888-1965) Robert Frost (1874-1963) Wallace Stevens (1879-1955) William Carlos Williams (1883-1963) K SAVA ARASINDA Robinson Jeffers (1887-1962) Edward Estlin Cummings (1894-1962) Hart Crane (1899-1932) Marianne Moore (1887-1972) Langston Hughes (1902-1967) DZ YAZILAR, 1914-1945: AMERKAN GEREKL F. Scott Fitzgerald (1896-1940) Ernest Hemingway (1899-1961) William Faulkner (1897-1962) SOSYAL FARKINDALIK ZERNE ROMANLAR Sinclair Lewis (1885-1951) John Dos Passos (1896-1970) John Steinbeck (1902-1968) HARLEM RNESANSI Jean Toomer (1894-1967) Richard Wright (1908-1960) Zora Neale Hurston (1903-1960) EDEB AKIMLAR: FRARLER VE YEN ELETR 20NC YZYIL AMERKAN DRAMASI (TYATRO EDEBYATI) Eugene O'Neill (1888-1953) Thornton Wilder (1897-1975) Clifford Odets (1906-1963)

7. BLM: 1945TEN BUGNE AMERKAN R: GELENEKSEL-KARITLII GELENEKLK Robert Lowell (1917-1977) ZELLKL ARLER

Sylvia Plath (1932-1963) Anne Sexton (1928-1974) John Berryman (1914-1972) Theodore Roethke (1908-1963) Richard Hugo (1923-1982) Philip Levine (1928- ) James Dickey (1923- ) Elizabeth Bishop (1911-1979) ve Adrienne Rich (1929- ) DENEYSEL R Black Mountain Ekol San Francisco Ekol Beatnik airler New York Ekol Gerekstclk ve Varoluuluk KADIN R VE ETL ETNK GRUPLARIN RLER Chicano (Meksikal-Amerikal)/Hispanik (spanyol Kkenli)/Latino (Latin Kkenli) iir Yerli Amerikal iiri Afrikal-Amerikal iiri Asyal-Amerikal iiri YEN YNLER

8. BLM :AMERKADA 1945TEN GNMZE DZYAZI: GEREKLK VE DENEME GEREK MRAS VE 1940LARIN SON YILLARI Robert Penn Warren (1905-1989) Arthur Miller (1915-2005) Tennessee Williams (1911-1983) Katherine Anne Porter (1890-1980) Eudora Welty (1909- ) ZENGN AMA UZAKLATIRILMI 1950LER John O'Hara (1905-1970) James Baldwin (1924-1987) Ralph Waldo Ellison (1914-1994) Flannery O'Connor (1925-1964) Saul Bellow (1915- ) Bernard Malamud (1914-1986) Isaac Bashevis Singer (1904-1991) Vladimir Nabokov (1889-1977)

John Cheever (1912-1982) John Updike (1932- ) J. D. Salinger (1919- ) Jack Kerouac (1922-1969) ALKANTILI AMA YARATICI 1960LAR Thomas Pynchon (1937- ) John Barth (1930- ) Norman Mailer (1923- ) 1970LER VE 1980LER: YEN YNLER John Gardner (1933-1982) Toni Morrison (1931- ) Alice Walker (1944- ) YEN BLGESELCLK

SZLK

1. BLM
1776ya kadar Erken Amerkan ve Kolon Dnemi Amerikan edebiyat Kzlderili kltrlerinin szl olarak aktarlm sylenceleri, masallar, ykleri ve lirik iirleri (daima arklar) ile balar. lk Avrupallarn gelmesinden nce Kuzey Amerikada var olan 500den fazla farkl Kzlderili dili ve kabile kltr arasnda yazl edebiyat yoktu. Bu nedenle, Amerikan Yerlilerinin szl edebiyat olduka eitlidir. Navajolar gibi yar-gebe avlanma kltrlerinin ykleri Acomalar gibi pueblolarda (Kzlderili evi) yaayan yerleik tarmsal kabilelerin yklerinden farkldr; Ojibwalar gibi kuzeyde gller blgesinde yaayanlarn ykleri ise Hopiler gibi l kabilelerinin yklerine gre kkl farkllklar gsterir. Kabileler tanrlara, hayvanlara, bitkilere veya kutsal kiilere tapnarak kendi dinlerini korudular. Ynetim sistemleri demokrasiler, yallar kurulu ile teokrasiler arasnda deiiyordu. Kabilelere ait bu eitlilik szl edebiyatta da kendini gsterdi. Yine de, bir ka genelleme yaplabilir. rnein, Kzlderili hikayelerinde hem ruhsal hem de fiziksel anne saylan tabiata gsterilen byk sayg ve ihtimam ok zengin bir biimde yer alr. Tabiat canldr ve ruhsal gleri vardr; ana karakterler hayvan veya bitki olabilir ve bunlar genellikle bir kabile, bir grup veya bir kiiyle ilikilendirilmitir. Daha ge dnemlerdeki Amerikan edebiyatnda Kzlderililerin kutsallk anlayna en ok Ralph Waldo Emersonun yazd ve hayatn tamamn kapsayan doast Over-Soul (Evrensel Ruh) yaklamtr. Meksika kabileleri Tolteklerin ve Azteklerin tanrs olan ilahi Quetzalcoatla tapnmlar, baka yerlerde de ulu bir tanr veya kltre ait birka hikaye anlatlmtr. Ancak, tek bir yksek ilahi varlkla ilgili uzun ve standartlatrlm bir dinsel dnem grlmemektedir. Eski Dnyann ruhsal hikayelerinin en yakn benzerleri genellikle amanlarn tantmlar ve gezilerinin anlatmlardr. Bunlardan baka, Ojibwa kabilesinden Manabozho veya Navajo kabilesinden Coyote gibi kltrel kahramanlar hakknda hikayeler vardr. Bu madrabazlar (trickster) farkl llerde sayg grrler. Bir masalda kahramanca davranrken, bir dierinde bencil veya aptal grnebilirler. Her ne kadar gemite svireli psikolog Carl Jung gibi otoriteler madrabazlara ait bu hikayeleri insan ruhunun aalk ve ahlakd yannn ifadesi olduu iin kk grseler de, ilerinde Yerli Amerikallarn da bulunduu baz ada bilim insanlar Odysseus ve Prometheus gibi saygn Yunan kahramanlarnn da aslnda madrabaz olduuna dikkat ekmektedirler. Amerikan Kzlderili edebiyatnda hemen her szl biime rastlanr: lirik iirler, tilavetler, masallar, peri masallar, komik fkralar, byler, bilmeceler, ataszleri, destanlar ve tarihin masalms anlatm. Glerin ve atalarn ok sayda anlatmlarnn yan sra dlere veya bylere ait arklar ve madrabazlar anlatan ykler vardr. zellikle baz yaradl hikayeleri ok yaygndr. Bir ok kabilede farkl olarak anlatlan tannm bir yaradl hikayesinde dnyay bir kaplumbaa srtnda tar. Bu hikayenin Cheyenne kabilesi tarafndan anlatlan biiminde, yaratc olan Maheonun dnyay sulu bir evrenden biimlendirmek iin drt ans vardr. Dnyay suyun dibinden yukar karabilmek iin drt tane su kuunu dalmaya yollar. Kar beyaz kaz, gerdanl dalgkuu, ve yeilbal yaban rdei gkyzne hzla ykselip aa doru kayarak dalarlar ama dibe ulaamazlar; ancak uamayan kk sutavuu yukarya gagasnn iinde biraz amur getirmeyi baarr. Maheonun kabuunun zerinde biimlendirdii amurdan dnyay tamak iin sadece bir tek yaratn, alakgnll Kaplumbaa Nine'nin biimi uygundur. Kzlderililerin Amerikaya verdii ad olan Kaplumbaa Adas buradan gelmektedir.

arklar veya iirler de hikayeler gibi kutsaldan hafif ve komie kadar deien bir eitlilik gsterirler. Ninniler, sava nameleri, ak arklarnn yans sra ocuk oyunlar, kumar, eitli iler, sihir veya dans trenleri iin yaplm zel arklar vardr. Genellikle bu arklar tekrarlardan oluur. Dlerde sunulan ksa iir-arklar bazen Japon haiku veya Doudan etkilenmi imgeci iiri akla getiren keskin imgelere ve ince bir ruh haline sahiptir. Bir Chippewa arks yle der: A loon I thought it was But it was My love's splashing oar. Bir dier belirgin biim genellikle ok ksa olan d arklardr. Ryalarda veya dlerde bazen birdenbire ortaya kan, by, av veya ak arklardr. Bunlar Modoc arksnda olduu gibi genellikle kiisel arklardr: I the song I walk here. Amerika konusunda yaplan aratrmalarda, Kzlderili szl gelenei ve Amerikan edebiyatyla olan ilikisi, bir btn olarak en zengin olup, en az aratrlm konulardan biridir. Kzlderililerin Amerikaya katks genelde sanlandan ok daha fazladr. "Canoe (kano)," "tobacco (ttn)," "potato (patates)," "moccasin (mokasen)," "moose (geyik)," "persimmon (Trabzon hurmas)," "raccoon (rakun)," "tomahawk (balta)," ve "totem (totem)" gnlk Amerikan ngilizcesindeki yzlerce Kzlderili kkenli kelimeden sadece birkadr. Sekizinci blmde ele alnan ada Yerli Amerikan yazm da ok gzel eserler ierir.

KEF GEZLER EDEBYATI Eer tarihin ak farkl bir yn alsayd, Amerika Birleik Devletleri'nin byk spanyol veya Fransz denizar imparatorluklarnn bir paras olmas hi de zor olmayacakt. Bugnk sakinleri spanyolca konuup Meksika ile tek bir ulus oluturabilirler veya Franszca konuup Kanadada dili Franszca olan Quebec ve Montreal ile birleebilirlerdi. Yine de, Amerika'nn ilk kaifleri ngiliz, spanyol veya Fransz deildi. Amerika'nn aratrlmasna ait Avrupada ele geen en eski kaytlar bir eit skandinav dilindedir. Old Norse Vinland Saga (Eski Norse dilinde Vinland Sagas) on birinci yzyln balarnda, yani Yeni Dnyann Avrupallar tarafndan kefedilmesine ait bir sonraki kayttan neredeyse tam 400 yl nce, servenci Leif Eriksson ve bir grup gezgin skandinavyalnn Amerika'nn kuzeydou kysnda - byk bir olaslkla Kanadann Nova Scotia blgesinde - ksa bir sre iin de olsa yerletiklerini anlatr. Ancak, Amerika ve dnyann geri kalan arasnda bilinen ve srdrlm ilk iliki spanya'nn hkmdarlar Ferdinand ve Isabellann para vererek destekledii talyan kaif Kristof Kolombun nl gezisiyle balad. Kolomb Epistola ad altnda 1493te baslan seyir defterinde gezinin arpc yanlarn; canavarlardan korkan ve dnyann

kenarndan aa deceklerini dnen adamlarn dehetini; gemide neredeyse isyan ktn; daha nce hi kimsenin gitmedii kadar uzaa gittiklerini gemicilerin anlamamas iin gemi kaytlarn nasl deitirdiini; ve Amerikaya yaklatklarnda ilk defa karay nasl grdklerini anlatr. Bartolom de las Casas Amerikan Kzlderilileri ve Avrupallar arasndaki ilk temaslar konusunda en zengin bilgi kaynadr. Gen bir rahip olarak Kbann ele geirilmesinde yardmc oldu. Kolombun seyir defterinin kopyasn kartt ve yaamnn daha sonraki dnemlerinde Kzlderililerin spanyollar tarafndan kleletirilmesini eletiren, uzun ve canl bir biimde History of the Indians (Kzlderililerin Tarihi) yazd. Smrge kurmak iin ilk ngiliz giriimleri birer felaketle sonuland. lk smrge 1585de Kuzey Carolina sahillerine yakn Roanokeda kurulmutu; smrgede yaayanlarn tm yok oldu ve blgedeki mavi-gzl Croatan Kzlderililerini anlatan efsaneler gnmze kadar geldi. 1607'de kurulan ikinci smrge Jamestown, daha kalc oldu. Alk, vahilik ve kt ynetime dayand. Bununla beraber, dnemin edebiyatnn Amerika iin parlak renklerle izdii resim onu zenginlik ve frsatlar lkesi olarak resmeder. Smrgecilik hikayeleri dnyaca tannd. Roanokenin kefi Thomas Hariot tarafndan, A Briefe and True Report of the New-Found Land of Virginia (Yeni Kurulmu lke Virginia Hakknda Ksa ve Gerek Rapor, 1588) bal altnda zenle kaydedilmiti. Hariotun kitab derhal Latinceye, Franszcaya ve Almancaya evrilmi, yazlar ve resimler gravre dntrlm ve 200 sene boyunca tekrar baslmtr. Jamestown smrgesinin liderlerinden biri olan Yzba John Smith tarafndan yazlm ana kaytlar, Hariotun doru ve bilimsel kaytlarnn tam tersidir. Amansz bir romantik olan Smithin maceralarn olduka ssledii anlalmtr. Kzlderili bir gen kz olan Pocahontasn tannm hikayesini ona borluyuz. Gerek veya hayal rn olsun, bu hikaye Amerika'nn tarihsel hayal gcnde yerlemitir. ykde Byk ef Powhatann en sevdii kz olan Pocahontasn efin elinde esir olan Yzba Smithin hayatn nasl kurtardn anlatlr. Daha sonra, ngilizler Pocahontas onlara rehine olarak vermesi iin Powhatan ikna etmeyi baarnca, kzn incelii, zekas ve gzellii ngilizleri etkiler ve 1614de bir ngiliz beyefendisi olan John Rolfe ile evlenir. Bu evlilik smrgecilerle Kzlderililer arasnda sekiz yllk bir bar dnemi balatr. Bylece yeni kurulan smrgenin devam salanr. 17inci yzylda korsanlar, servenciler ve kaifler kalc smrgecilere ikinci defa bir yol atlar ve smrgeciler elerini, ocuklarn, iftlik aletlerini ve zanaat aletlerini de beraberlerinde getirdiler. Keiflere ait erken edebiyat rnekleri, gnlklerden, mektuplardan, gezi notlarndan, gemi seyir defterlerinden ve kaiflerin kendilerini mali adan destekleyenlere - Avrupal hkmdarlar ya da ticaretle uraan ngiltere ve Hollandada anonim irketler- yolladklar raporlardan oluuyordu. Bunlara zamanla yerlemi kolonilerin kaytlar da eklendi. Sonunda ngiltere Kuzey Amerikadaki smrgeleri ele geirdii iin en tannm ve en iyi snflandrlm smrge edebiyat ngilizcedir. Amerikan aznlk edebiyat 20inci yzylda gelimeye devam ederken ve Amerikan hayat artan bir biimde ok kltrl olurken, bilim adamlar ktann kark etnik mirasnn nemini yeniden kefediyorlar. Edebiyatn hikayesi gnmzde ngiliz kaytlarna bavursa bile, ok zengin kozmopolit balangcn bilmek ok nemlidir.

NEW ENGLANDDA SMRGE DNEM Byk bir olaslkla dnya tarihinde Pritenler kadar aydn smrgeciler yoktur. 1630 ve 1690 arasnda Birleik Devletler'in New England olarak bilinen kuzeydou blgesinde bulunan niversite mezunlarnn says ana lkedekilerle aynyd. Zamann en iyi eitim alm kiilerinin el dememi yerlerde hayatlarn riske atmak istemeyecek soylular olduu dnlrse, bu ok artcdr. Kendini yetitirmi ve eitmi Pritenler dikkat eken istisnalard. New England blgesinde smrgelerini kurarken Tanrnn buyruunu anlamak ve yerine getirmek iin eitim istiyorlard. Pritenlere gre bir yaznn iyi olmas iin, evin iinde Tanrya tapmann nemi ve ruhun yeryznde kar karya kald ruhsal tehlikeler konularnn tam olarak farkna varlmasn salamaldr. Priten slup karmak metafizik iirlerden basit gnlklere ve ezici bir biimde bilgilik taslayan dinsel tarihlere kadar ok deiebiliyordu. slup veya tarz ne olursa olsun, baz konular deimiyordu. Hayat bir snav gibi grlyordu; baarszlk sonsuz lanete ve cehennem ateine, baar ise esiz mutluluklara yol ayordu. Bu dnya Tanrnn gc ile pek ok farkl yzyle zorlu bir dman olan eytann gc arasnda srekli bir sava arenasyd. Bir ok Priten heyecanla sann dnyaya dnerek insann ilesine son verecei ve 1000 yllk bar ve esenlik dnemini balataca bin yl (millennium) bekledi. Bilim adamlar uzun zamandan beri Pritanizm ve kapitalizm arasndaki balantya dikkat ekmilerdir: Her ikisi de hrsa, ok almaya ve baar iin youn abalara dayanr. Her ne kadar Priten bireyler, kat Tanrbilimsel anlamda kurtarlm ve cennete gidecek seilmiler arasnda olup olmadklarn bilmeseler de, Pritenler yeryzndeki baarnn seilmi olmann bir iareti olduuna inanrlard. Zenginlik ve baar ayn zamanda ruhsal saln ve sonsuz hayat vaatlerinin gvencesi olarak kabul edilirdi. stelik, vekilharlk kavram baary zendiriyordu. Pritenler her nesneyi ve olay daha derin ruhsal anlamlar olan simgeler olarak grrler ve kendi zenginliklerini ve toplumlarnn iyi durumunu daha da ileri gtrerek Tanrnn planlarna da daha ok uyduklarn dnrlerdi. Dnyevi ve dinsel dnyalar arasnda ayrc bir izgileri yoktu: Hayatn tamam Takdiri lahinin bir ifadesiydi. Bu inan daha sonra Transandantalizm'de yeniden ortaya kar. Priten yazarlar gnlk olaylarn kaydn tutarken, onlarn ruhsal anlamlarn ortaya karmak iin, ncil'i blm ve satr olarak belirtirdi. Tarih, Yeni Dnya karsnda Priten zafere ve Tanrnn Yeryzndeki Krall'na doru giden sembolik bir dinsel panoramayd. New Englanda yerleen ilk Priten smrgeciler, Reformasyon Hristiyanl'nn ciddiyetine rnek oluturdular. Haclar olarak tannan bu kk bir grup insan 1608de uygulanan zulmler srasnda, ngiltereden, daha o zaman bile dinsel hogrsyle tannan, Hollandaya g etmilerdi. Pritenlerin ou gibi ncil'i kelimesi kelimesine uyguladlar. Korintlilerin kinci Kitab'n okudular ve ona gre davrandlar Tanr onlarn arasndan k ve ayr ol dedi. ngiliz Kilisesi'ni iinden arndramayacaklarn anlaynca Ayrlklar yeraltnda szlemeli kiliseler kurdular. Bu kiliseler krala deil, gruba sadakat yemini ettiler. Krala kar hainlikle sulanan ve cehennemde yanmaya mahkum edilen bu kiiler genellikle ldrlrd. Ayrlklar sonunda onlar Yeni Dnya'ya gtrd.

William Bradford (1590-1657) William Bradford Ayrlklarn gelmesinden ksa bir sre sonra Massachusetts Bay smrgesinde Plymouth Valisi seildi. Son derece dindar, kendini kendini yetitirmi, Tanrnn eski kehanetlerini kendi yerli gzellikleri iinde kendi gzleriyle grmek iin brani'ce dahil olmak zere birka dil bilen bir adamd. Hollandaya yaplan ge katlmas, Mayflower ile Plymoutha gelmesi, ve vali olarak grevleri onu smrgesinin ilk tarihisi olmaya uygun kld. Plymouth Plantasyonunu anlatan Of Plymouth Plantation (1651) hikayesi smrgenin balangcnn ak ve zorlayc bir anlatmdr. Amerika'nn ilk grnn anlatmas hakl olarak nldr: Being thus passed the vast ocean, and a sea of troubles. . . they had now no friends to welcome them nor inns to entertain or refresh their weatherbeaten bodies; no houses or much less towns to repair to, to seek for succor. . . savage barbarians. . . were readier to fill their sides with arrows than otherwise. And for the reason it was winter, and they that know the winters of that country know them to be sharp and violent, and subject to cruel and fierce storms. . . all stand upon them with a weatherbeaten face, and the whole country, full of woods and thickets, represented a wild and savage hue. Bradford ngilizlerin Yeni Dnyas'nda smrgelerin kendilerini ynetmelerini anlatan ilk dokman, Mayflower Szlemesi'ni Haclar henz gemideyken hazrlad. Bu szleme bir buuk asr sonra gelecek olan Bamszlk Bildirgesi'nin ncsyd. Pritenler, dinsiz soylular ve ahlaksz yaamla ilikilendirdikleri dans etmek ve kat oynamak gibi dnyevi elenceleri onaylamyorlard. Hafif kitaplar okumak ve yazmak da bu snfa giriyordu. Priten zekalar mthi enerjilerini hayali olmayan ve dini tarzlara akttlar: iir, vaazlar, din konusunda kitapklar ve tariheler. zel gnlkleri ve tefekkrleri bu iednk ve youn insanlarn zengin i dnyalarn kaydeder. Anne Bradstreet (c. 1612-1672) Bir Amerikal tarafndan yaynlanan ilk iir kitab, ayn zamanda bir kadn, Anne Bradstreet, tarafndan yaynlanan ilk Amerikan kitab olma zelliini tayordu. lk Amerikan smrgelerinde matbaa makineleri olmadndan, kitabn ngilterede baslm olmas hi artc deildir. ngiltere'de doan ve eitim alan Anne Bradstreet bir kontun arazilerinin yneticisinin kzyd. 18 yandayken ailesiyle birlikte g etti. Kocas sonunda Massachusetts Bay smrgesinin valisi oldu. Bu smrge daha sonra byk Boston ehrine dnt. Uzun, dinsel iirlerini mevsimler gibi geleneksel konular zerine yazd ama gnmz okuyucular onun en ok gnlk hayat zerine yazd esprili iirlerini ve kocasna ile ocuklarna yazd sevgi dolu iirlerini severler. ngilizlerin metafiziksel iirinden esinlendi. The Tenth Muse Lately Sprung Up in America (Onuncu lham Perisi Yaknlarda Amerikada Ortaya kt, 1650) adl kitabnda Edmund Spenser, Philip Sidney ve dier ngiliz airlerinin etkilerini grebiliriz. Sk sk zenle dnlm olaand benzetmeler ve geniletilmi metaforlar kullanr. To My Dear and Loving Husband (Kymetli ve Seven Kocama, 1678) oryantal ekilleri, sevgi temasn ve o zamanlar Avrupada popler olan kyaslama fikrini kullanr ama iirin sonlarnda bunlara dinsel bir anlam ykler:

If ever two were one, then surely we. If ever man were loved by wife, then thee; If ever wife was happy in a man, Compare with me, ye women, if you can. I prize thy love more than whole mines of gold Or all the riches that the East doth hold. My love is such that rivers cannot quench, Nor ought but love from thee, give recompense. Thy love is such I can no way repay, The heavens reward thee manifold, I pray. Then while we live, in love let s so persevere That when we live no more, we may live ever. Edward Taylor (c. 1644-1729) Anne Bradstreet ve hatta New Englandn btn ilk yazarlar gibi, ok yetenekli air ve papaz Edward Taylor da ngilterede domutu. Kendi toprana sahip kk bir iftinin olu olan Taylor, retmenlik yaparken ngiliz Kilisesi'ne ballk yemini etmektense 1668 ylnda New Englanda gitmeyi yeledi. Harvard niversitesi'nde okudu ve Harvard eitimli bir ok papaz gibi Yunanca, Latince ve branice rendi. Bencil olmayan ve dindar bir adam olan Taylor, sk ormanlarla kapl, vahi i blgelerin 160 kilometre iinde yer alan bir snr kasabasnda, Westfield, Massachusettste kendisine teklif edilen ve mr boyu srecek papazlk grevini kabul etti ve yeni gelen gmenlere misyonerlik grevi stlendi. Taylor blgedeki en iyi eitim alm kii olarak kasaba papaz, doktor ve sivil lider olarak alrken bilgi birikimini kulland. Mtevaz, dindar ve ok alkan olan Taylor iirlerini hibir zaman bastrmad. Eserleri ancak 1930larda bulundu. Eserlerinin bulunmasn hi kukusuz ilahi takdir olarak grecekti; gnmz okurlar Kuzey Amerikada 17inci yzyl iirinin en iyi rnekleri olan iirleri iin minnettar olmallar. Taylor eitli iir eitleri yazd: cenazeler iin hznl iirler, lirikler, bir ortaa tartmas ve 500 sayfalk Metrical History of Christianity (Hristiyanln Vezin ll Tarihi) (temelde ehitler tarihi). ada eletirmenlere gre en iyi eserleri bir dizi ksa hazrlk tefekkrleridir. Michael Wigglesworth (1631-1705) Taylor gibi Michael Wigglesworth da ngiltere doumlu, Harvard eitimli Priten bir papaz olarak tpla urayordu ve hatr saylr nc New Englandl smrge airiydi. En iyi tannan eseri olan The Day of Doom (Kyamet Gn, 1662) Priten temalar srdrr. Sk sk edebi deeri olmayan komik iir olarak alglanan bu uzun yk, Kalvinistik doktrinin bu korkun biimde halka indirgenmi haliyle smrgeler dneminin en sevilen iiriydi. Bu Amerika'nn ilk oksatar kitab cehenneme mahkum edilmenin balad llerinde yazlm ok kt bir tanmyd. iir olarak ok kt olmasna karn herkes tarafndan ok sevildi. John Calvinin otoritesi ile bir korku hikayesine duyulan hayranl ateledi. ki asrdan uzun bir sre boyunca insanlar bu uzun, korkun dinsel terr antn ezberlediler; ocuklar gururla onu ezbere okudular, bykler ise gnlk konumalarnda ondan alntlar yaptlar. Bu iirin korkun

cezalandrmalarndan sonra The Scarlet Letter (Kzl Damga, 1850) da Nathaniel Hawthorneun sulu Priten papaz Arthur Dimmesdalein kendinde at dehetli yara veya Herman Melvillein yazd Moby-Dickte (1851) New England Faustu olan sakat Kaptan Ahabn yasakl bilginin peine dmesi sonucunda Amerikan insanlnn gemisini batrmas ok da byk bir ilerleme saylamaz. (Moby-Dick, derin ve rahatszlk verici eserleri Protestan Amerikann karanlk ve metafiziksel grnnn henz sona ermemi olduunu gsteren 20nci yzyl Amerikan romancs William Faulknern en sevdii romand.) Bir ok smrge edebiyat rnei gibi, erken dnem New England iiri ana vatann biimlerini ve tekniklerini taklit etmekteydi. Buna karn, dinsel tutku ve ncile sk sk yaplan gndermeler ve yeni evre New England edebiyatna zel bir kimlik kazandrd. Yalnz yaayan Yeni Dnya yazarlar hzl tamaclk ve elektronik iletiimin bulunmasndan nce yaadlar. Bunun sonucu olarak, smrge yazarlar ngilterede oktan modas gemi olan yazlar taklit ediyorlard. Bylece, gnnn en iyi Amerikan airi olan Edward Taylor, metafiziksel iiri ngilterede modas getikten sonra yazmaya balad. Smrgelemenin getirdii yalnzlktan bazen Taylorun iirinde olduu gibi, artc yenilikler tayan zengin eserler de kabiliyordu. Smrge yazarlar genellikle Ben Jonson gibi byk ngiliz yazarlarndan habersiz grnyorlard. Baz smrge yazarlar farkl mezhepten olan ngiliz airleri reddediyordu. Bylece kendilerini ngiliz dilindeki en iyi liriklerden ve dramatik modellerden uzaklatrm oluyorlard. Ayrca, bir ok smrgeci, kitaplarn olmamas nedeniyle de bilgisiz kalyordu. Yaz yazma, inan ve davran iin en byk model, ncilin basld vakit modas gemi olan onaylanm bir ngilizce evirisiydi. Roma kilisesinden ok daha eski olan ncilin ya, Priten gzlerde onu yetkili klyordu. New Englandl Pritenler Eski Ahitteki Musevi yklerine sarlmlar, onlarn da Museviler gibi inanlar yznden cezalandrldklarna, tek gerek Tanry bildiklerine ve yeryznde bir cennet olan New Jerusalemi kurmak iin seilmi olduklarna inanyorlard. Eski Ahitteki eski Musevilerle kendileri arasnda bir paralellik olduunun farkndaydlar. Musa Israelitleri Msr'daki tutsaklktan kurtararak Tanrnn mucizevi yardmyla Kzl Denizi iki yana at ve ilahi kanunlar On Emir olarak ald. Musa gibi, Priten liderler de, Tanrnn yardmyla vahi denizi aarak ve Tanrnn istekleri dorultusunda yeni kanunlar ve yeni ynetim biimleri yaratarak halk ngilteredeki ruhsal bozulmadan kurtardklarna inanyorlard. Smrge dnyalar gemie ait olma eilimindeydi. New England da istisna deildi. New Englandl Pritenler kendi seimleri, inanlar ve evre artlaryla gemie aittiler. Samuel Sewall (1652-1730) ncile yaplan gndermelerle dolu dinsel iirlerden daha kolay okunan yaz tr, gerek olaylar aktaran, canl ayrntlar kullanan tarihsel ve dnyevi anlatlardr. Vali John Winthrop'un yazd Journal (Gnlk, 1790) Massachusetts Bay smrgesi ve Pritenlerin politik kuram konusunda bilgi veren en iyi kaynaktr.

1674 ile 1729 arasndaki yllarn kaydedildii Samuel Sewall'n Diarysi (Gnce) hem canl hem de ilgi ekicidir. Sewall, Bradford ve Taylorda grdmz erken dnem New England yazarlarnn modeline uyar. ngilterede doan Sewall smrgeye kkken getirilmiti. Boston blgesine yerleti ve Harvarddan mezun olarak hukuksal, idari ve dinsel ilerde alt. Sewall New England smrgelerindeki ilk dnem Pritenlerin sk dinsel yaamndan daha sonraki, daha dnyevi Yankiler dnemindeki ticari zenginlie geii grecek kadar ge domutu. Samuel Pepysin ayn dnemdeki ngiliz gnlyle kyaslanan gncesinde farkna varmadan bu geii kaydetmitir. Pepysin gnl gibi Sewallnki de gnlk yaamnn ayrntl kaytlarn ierir ve Tanrya saygl ve iyi yaamak konusundaki abalarn yanstr. Flrt ettii bir kadna ald ekerleri not ettii gibi peruk takp atl araba kullanmak gibi soylu ve pahal eyler yapmas konusundaki tartmalarn da kaydetmitir. Mary Rowlandson (c. 1635-c. 1678) Bilinen en eski kadn dzyaz yazar, bir rahibin kars olan ve 1676daki bir Kzlderili katliamnda Kzlderililerin elinde geirdii 11 haftalk srenin hikayesini ak ve duygulu bir biimde anlatan Mary Rowlandsondur. Ayn John Williamsn The Redeemed Captive (Geri Alnan Tutsak, 1707) balkl bir katliamn ardndan Franszlar ve Kzlderililer tarafndan iki yl boyunca tutsak edilmesini anlatan kitab gibi, bu kitap da hi phe yok ki, Kzlderili kart duygular alevlendirdi. Kadnlarn rettii byle yazlar genellikle zel bir eitim gerektirmeyen, evcil hikayelerdir. Kadn edebiyatnn rahat gerekiliinden ve saduyulu espri anlayndan yararlandn syleyebiliriz; kukusuz, Sarah Kemble Knightn 1704'de yalnz bana ve korkusuzca Bostondan New Yorka ve tekrar geriye yapt gezinin Journali (Gnlk) (1825'de yazarn lmnden sonra yaynlanmtr) Priten yazlarn barok karmaklndan kurtulmutur. Cotton Mather (1663-1728) Bilgilik taslama konusunda usta olan Cotton Matherden sz etmeden New England smrge edebiyatn tamamlanm sayamayz. Massachusetts Baydeki drt kuaklk Mather hanedannn ncs olan Mather, New England hakknda 500den fazla kitap ve bror yazmtr. Matherin en iddial eseri olan 1702 tarihli Magnalia Christi Americana (Ecclesiastical History of New England) (New Englandn Dinsel Tarihi) bir dizi biyografi araclyla New England yerleimini ayrntl olarak tarihsel kayda geirir. Bu byk kitap Tanrnn kralln kurmak iin kutsal grevle el dememi topraklara gnderilen Pritenleri tantr. Yapsal olarak, bir dizi hikayeyle rnek oluturan Amerikal Azizlerin Hayatlarnn anlatmdr. Cokusu bir dereceye kadar azametli tavrlarn affettirir: Ben Avrupann yokluklarndan Amerikan sahillerine uarak Hristiyan dininin mucizelerini yazyorum. Roger Williams (c. 1603-1683) 1660'li yllardan 1700 yllara geildiinde, hogr eilimini durdurmak iin ortaya konan tek tk, sert Priten abalara karn dinsel dogmatizm yava yava azald. Papaz Roger Williams din zerine grleri nedeniyle sknt ekti. Bir terzinin ngiltere doumlu olu olarak 1635te New Englandn

insafsz knn ortasnda Massachusettsten kovuldu. Massachusetts Valisi John Winthrop tarafndan gizlice uyarldndan, Kzlderililerle yaayarak hayatta kalabildi; 1636da Rhode Islandda farkl dinlerden insanlara kucak aacak yeni bir smrge kurdu. ngilteredeki Cambridge niversitesinin bir mezunu olarak alan insanlara ve deiik grlere sempati beslemeye devam etti. Fikirleri onun zamannn ok nndeydi. mparatorluu ilk eletirenlerden biriydi ve Amerikan topraklarnn Kzlderililere ait olmasndan tr Avrupal krallarn Amerikada toprak datmaya haklar olmad konusunda srarlyd. Williams ayn zamanda kilise ve devletin ayrlmasndan yanayd bugn hala Amerikada temel bir ilkedir. Hukuk mahkemelerinin dinsel nedenlerle insanlar cezalandrma gcne sahip olmamas gerektiini savundu kat New England teokrasilerinin temelini zayflatan bir gr. Eitlik ve demokrasiye inanan birisi olarak Kzlderililerin mr boyu dostu oldu. Williamsn ok sayda kitaplarnn arasnda Kzlderili dillerinin ilk hazr cmle kitab da vardr: A Key Into the Languages of America (Amerikan Dilleri iin bir Anahtar, 1643). Kitap, ayn zamanda, kabileler arasnda yaarken geirdii zaman temel alarak Kzlderili yaantsn gz alc bir biimde anlatan olgunlamam bir etnorafyadr. Her blm, yemek yemek ve yemek zaman gibi bir konuya ayrlmtr. Bu konuyla ilikili olan Kzlderili kelimeleri ve cmleleri yorumlarla, ksa fkralarla ve bir iirle birlikte sunulmutur. lk blmn sonu yledir: If nature's sons, both wild and tame, Humane and courteous be, How ill becomes it sons of God To want humanity. Elence ile ilgili kelimeleri ieren blmde, yle der: Garip bir gerektir ki, insan kendilerine Hristiyan diyen binlercesinin yerine bu barbarlarn arasnda daha ok elence bulacaktr. Williamsn hayat esiz bir ilham kayna oldu. ngilteredeki kanl Sava srasnda gerekletirdii bir ziyaret srasnda buz gibi New Englandda nasl hayatta kaldndan ilham alarak, kmr tedariki kesilince Londrann fakirlerine k boyunca odun tatt. Dinsel hogrnn sadece farkl Hristiyan mezhepleri iin deil, Hristiyan olmayanlar iinde korunmas gerektii zerine canl makaleler yazd. The Bloody Tenet of Persecution for Cause of Conscience (Vicdan Nedeniyle Kanl Zulm Gr, 1644) adl eserinde yle yazd: Bu Tanrnn hem istei hem de emridir en Pagan, Musevi, Trk veya Hristiyan kart vicdan hrriyeti ve tapnma iin her ulustan herkese izin verilmesi . . . Cana yakn ve insanca Kzlderililerin yannda yaarken edindii kltrler aras deneyimler hi kukusuz onun bilgeliini oluturdu. Smrgelerde etkileim iki ynlyd. rnein, John Eliot ncili Narragansett diline evirdi. Baz Kzlderililer Hristiyanl setiler. Bugn bile, Yerli Amerikan kilisesi Hristiyanlk ve Kzlderililerin geleneksel inanlarnn bir karmdr. Amerikan smrgelerinde yava yava ortaya kan hogr ve dinsel zgrlk ruhunun temeli Quakerlarn memleketi olan Rhode Island ve Pennsylvaniada atlmt. nsancl ve hogrl olan Quakerlar, ya da bilinen adlaryla Dostlar bireyin vicdannn kutsallnn sosyal dzen ve ahlakn kayna olduuna inanrlard. Quakerlarn evrensel sevgi ve kardelie olan

temel inanlar onlar son derece demokratik yapt ve dogmatik dinsel otoriteye kar ktlar. Etkilerinden korkan kat Massachusetts tarafndan srlen Quakerlar, William Pennin liderliinde 1681de Pennsylvania adl ok baarl bir smrge kurdular. John Woolman (1720-1772) En tannm Quaker eseri John Woolmann yazd uzun Journal (Gnlk, 1774) dir. Bu gnlnde i dnyasn saf, yrekten ve ok tatl bir slupla kaydetmi ve bu bir ok Amerikan ve ngiliz yazarn beenisini kazanmtr. Bu olaanst adam ehirdeki rahat evini brakarak onlardan bir eyler renebilmek ve fikirlerini paylamak iin vahi i ksmlarda Kzlderililerle yaamaya gitti. Basite ifade ettii arzusu yaamlarn ve iinde yaadklar ruhu hissetmek ve anlamak idi. Woolmann adalet-sever ruhu doal olarak sosyal eletiriye dner: Grdm ki bir ok beyaz insan Kzlderililere rom satyor. Ben bunun ok byk bir ktlk olduunu dnyorum. Woolman ayn zamanda ilk klelik kart yazarlardan biriydi. 1754 ve 1762de iki denemesi yaymland: Zencilere Sahip olmak zerine Baz Dnceler. Ateli bir insaniyetperver olarak adaletsiz olduunu dnd yetkililer ve kanunlar karsnda pasif boyun eme yolunu semiti ve bu yntemiyle kuaklar sonra Henry David Thoreau'nun tannm denemesi Civil Disobediencea (Sivil taatsizlik, 1849) nclk etmiti. Jonathan Edwards (1703-1758) John Woolmann antitezi tannm Quaker'dan sadece 17 yl nce domu olan Jonathan Edwards idi. Woolman ok az eitim almt; Edwards ok eitimliydi. Woolman kendi i nn peinden gitti, Edwards kendini kanunlara ve otoriteye adamt. Her iki erkek de iyi yazarlard ama smrgelerdeki dinsel deneyimin iki ters ucunu temsil ediyorlard. Edwards ekillendiren ar grev duygusu, onu evresinde ortaya kan liberalizm gleri karsnda kat ve karanlk Kalvinizmi korumaya yneltti. Sinners in the Hands of an Angry God (Kzgn Tanrnn Elindeki Gnahkarlar, 1741) balkl korkutucu ve gl vaaz onun en tannm eseriydi. [I]f God should let you go, you would immediately sink, and sinfully descend, and plunge into the bottomless gulf. . . . The God that holds you over the pit of hell, much as one holds a spider or some loathsome insect over the fire, abhors you, and is dreadfully provoked. . . . he looks upon you as worthy of nothing else but to be cast into the bottomless gulf. Edwardsn vaazlar ok gl bir etkiye sahipti ve btn katlanlar isterik alama krizlerine srklyordu. Ancak, uzun vadede, rkn sertlikleri insanlar Edwardsn kahramanca savunduu Kalvinizmden uzaklatrd. Edwardsn dogmatik, ortaa vaazlar huzurlu ve refah iinde yaayan 18inci yzyl smrgecilerine artk uymuyordu. Edwardsdan sonra taze, liberal hogr akmlar glendi. GNEY VE ORTADAK KOLONLERDE EDEBYAT Devrim ncesi gneyin edebiyat soylu ve dnyeviydi, gney plantasyonlarnn gl sosyal ve ekonomik sistemlerini yanstrd. lk ngiliz gmenleri dinsel zgrlk iin deil ekonomik frsatlar iin gneydeki smrgelere ynelmilerdi.

Her ne kadar bir ok gneyli klelerinden ok da fazla iyi yaayamayan fakir iftiler ve ticaretle uraan insanlar olsalar da, gneyli okumu st tabaka, klelikle salanabilen, soylu ve topraklar olan efendilerin oluturduu klasik, Eski Dnya idealleri tarafndan ekillendirilmiti. Bu gelenekler zengin gneylileri bedenleriyle almaktan kurtard, onlara bo vakit salad ve Amerika'nn ssz ve bo topraklarnn ortasnda soylu bir yaant kurma ryasn gerek kld. Pritenlerin ok almaya, eitime ve ciddiyete verdikleri neme ok az rastlanyordu bunun yerine daha ok at binme ve avlanma gibi zevkler ne kt. Kilise, vicdann ayrntl bir biimde incelenecei bir forum olmak yerine, soylu sosyal yaamn merkeziydi. William Byrd (1674-1744) Gneyin kltr doal olarak kibar beylerin idealleri etrafnda geliti. iftlik ynetmek konusunda klasik Yunan okumaktaki baarsn tekrarlayabilen Rnesans adam olarak feodal bir lordun gcne sahipti. William Byrd ngiliz arkada Orrery Kontu Charles Boylea 1726'da yazd tannm mektubunda Westover adl iftliindeki kibar yaam tarzn anlatr: Temiz havann avantajlarnn yan sra, masraf yapmadan her trl ihtiyacmz karlayabiliyoruz (elbette iftlii olan bizleri kastediyorum). Benim byk bir ailem var ve kapm herkese ak, yine de hi denecek faturam yok ve iki buuk ilin hi bozulmadan birka ay cebimde kalabiliyor. Atalarmdan biri gibi benim de kendi koyun ve srlarm, erkek ve kadn klelerim, ve hizmetkarlarm arasnda her trl alveri var, yle ki lahi Takdir dnda hibir eye dayanmadan yayorum. . . William Byrd Gney smrgelerinin soylularnn ruh dnyasna rnek oluturur. Kendisine kalan 1040 hektar 7160 hektara genileten Byrd, tacir, tccar ve iftiydi. 3600 kitaplk ktphanesi gneyin en byyd. Canl bir zekayla domutu ve babas onu ngiltere ve Hollandadaki iyi okullara yollayarak daha da gelitirdi. Fransz Saray'n ziyaret etti, Royal Society yesi oldu ve bata William Wycherley ve William Congreve olmak zere gnnn nde gelen baz ngiliz yazarlaryla dost oldu. Londra gnlkleri New England Pritenlerinin tam tersi olup, k akam yemekleri, parlak partiler, kadnlarla doludur ve kendini ve ruhunu aramaya ok yer verilmemitir. Gnmzde Byrd canl tarzyla History of the Dividing Line (kiye Ayran izginin Tarihi) adl eseriyle tannr. Bu, 1729da yapt, amac komu smrgeler Virginia ve Kuzey Carolina arasndaki onlar ayran izgiyi incelemek olan, birka hafta sren ve 960 kilometre ieri doru giden, bir gezinin gnlyd. Geni ve bombo arazi, Kzlderililer, yar vahi beyazlar, vahi hayvanlar, ve her eit zorluun bu medeni ve kibar adam zerinde yaratt izlenimler eine az rastlanr derecede Amerikal ve ok gneyli bir kitap oluturur. lk Virginia smrgecilerinle dalga geer; yz kadar adam, ou iyi ailelerin yz karas, ve fkralar anlatr: Jamestownda: gerek ngilizler gibi, 50 sterlinden daha fazla etmeyen bir kilise ve 500 tutan bir meyhane ina ettiler. Byrdin yazlar gneylilerin maddi dnyaya duyduklar aklc ilginin ok iyi bir rneidir: toprak, Kzlderililer, bitkiler, hayvanlar ve gmenler. . . . Robert Beverley (c. 1673-1722)

Bir baka zengin ifti ve The History and Present State of Virginia (Tarih ve imdiki Virginia Eyalet, 1705, 1722) adl eserin yazar olan Robert Beverley, Virginia smrgesinin tarihini insancl ve canl bir biimde anlatr. Byrd gibi, o da Kzlderililere hayrand ve Virginia ile ilgili garip Avrupa inanlarna rnein Oraya giden herkes siyahlayor -- dikkat ekti. Gneylilerin bugn de yaattklar bir zellik olan byk misafirperverliklerine iaret etti. nsana ait kusurlara veya lgnlklara ironi, alay veya espri ile saldrlan gln talamalara smrgelemi gneyde sk sk rastlanr. Bir grup kzgn gmen, Georgiann hayrsever kurucusu General James Oglethorpeu A True and Historical Narrative of the Colony of Georgia (Georgia Smrgesinin Gerek ve Tarihsel Hikayesi, 1741) balkl hikayesinde hicvettiler. Onlar ylesine fakir ve ar alm hale getirerek alakgnll olmalarn salad ve daha fazla hrsl olmann getirecei endielerden saknd iin generale szde teekkr ettiler. The Sotweed Factor adl kaba ve satirik iir, Maryland smrgesini hicveder. Ebenezer Cook adl bir ngiliz olan yazar, ttn tccar olmay denemi ama baarl olamamt. Cook smrgenin kaba ynlerini aklam ve smrgecileri onu kandrmakla sulamt. iir abartlm bir lanetle biter: "May wrath divine then lay those regions waste / Where no man's faithful nor a woman chaste. " Genelde smrgelemi Gney, hafif dnyevi, bilgili ve gereki edebiyat gelenei ile ilikilendirilebilir. ngilizlerin edebi yntemlerini taklit eden gneyliler Yeni Dnya'nn belirgin artlarn esprili, doru gzlemleyerek yaratclkta ok st seviyeye ulatlar. Olaudah Equiano (Gustavus Vassa) (c. 1745- c. 1797) Olaudah Equiano ve Jupiter Hammon gibi nemli siyah yazarlar smrge dneminde ortaya ktlar. Nijerden (Bat Afrika) bir Ibo olan Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African (Afrikal Olaudah Equiano, ya da Gustavus Vassann Yaamnn lgin Hikayesi) (1789) adl otobiyografisi ile Amerikada otobiyografi yazan ilk siyaht. Kle hikayeleri tarznn ilk rneklerinden biri olan kitapta, Equiano ana vatann ve yakalanarak West Indiesde esir edilmesinin korkun ve zalim hikayesini anlatr. Hristiyanl seen Equiano, Hristiyanlar tarafndan kendisine uygulanan Hristiyanlk-d zalim davranlar dokunakl bir ekilde anlatr bu duygu bir ok Afrikal-Amerikal tarafndan gelecek yzyllarda hep dile getirilecektir. Jupiter Hammon (c. 1720- c. 1800) Long Island, New Yorkta bir kle olan siyah Amerikal air Jupiter Hammon, dinsel iirlerinin yan sra An Address to the Negroes of the State of New York (New York Eyaleti Zencileri iin Sylev, 1787) adl konumasyla hatrlanr. Bu sylevinde klelerin ocuklarnn miras yoluyla kle olmalar yerine zgr braklmalarn savundu. An Evening Thought (Bir Akam Dncesi) adl iiri siyah bir erkek tarafndan Amerikada yaymlanan ilk iirdi.

2. BLM
Demokratk Kkler ve Devrmc Yazarlar : 1776-1820 Britanya karsnda ok byk arpmalara sahne olmu Amerikan Devrimi (1775-1783) smrge gcne kar verilen ilk ada kurtulu savayd. O zamanlar Amerikan bamszlnn zaferi bir ok kimse iin Amerikann ve insanlarnn ileride byk bir lke olacann ilahi bir iaretiydi. Askeri zafer byk ve yeni bir edebiyat iin milliyeti umutlar krkledi. Yine de, olaanst politik yazlar dnda, Devrim srasnda veya sonrasnda dikkat eken ok az eser ortaya kt. Amerikan kitaplar ngilterede sert bir ekilde eletiriliyordu. Amerikallar ngiliz edebi modellerine olan ar ballklarnn zlerek farkndaydlar. Yerli edebiyat araylar ulusal bir tutkuya dnt. 1816da bir Amerikan dergisinin editrnn yazd gibi: Bamllk rezillikle ykl bir d durumudur, ve yabanc bir akla bizim retebileceimiz eyler iin baml olmak, kaytszlk suuna aptalln zayfln da eklemektir. Kltrel devrimler, askeri devrimlerden farkl olarak baarl bir biimde zorla kabul ettirilemezler. Paylalm deneyim toprandan yetimelidirler. Devrimler toplumun kalbinin ifadesidir; yava yava yeni duyarllklardan ve deneyim zenginliinden ortaya karlar. Amerikann kltrel bamszln kazanarak Amerikan yazarlarnn Washington Irving, James Fenimore Cooper, Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau, Herman Melville, Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe, Walt Whitman, ve Emily Dickinson gibi ilk byk kuan ortaya karabilmesi iin 50 yllk bir tarih birikimi gerekecekti. Amerika'nn edebi zgrl ngiltere ile sregelen bir zdeleme, ngiliz veya klasik edebiyat modellerinin ar taklidi, ve yayncla engel olan zor ekonomik ve politik koullar nedeniyle yavalad. Devrimci yazarlar, samimi milliyetiliklerine karn, mecburiyetten tr sklgandlar ve Amerikan duyarllklarnda hibir zaman kklerini bulamyorlard. Devrimci kuaa ait smrge yazarlar ngiliz domular, ngiliz vatanda olarak olgunlamlar, ve ngiliz dnce tarzn ve giyimde ngiliz modasn ve davranlarn gelitirmilerdi. Btn dostlar gibi, anne babalar ve dedeleri de ngilizdi (ya da Avrupal). Buna ek olarak, edebi modalar konusunda Amerikan bilinlilii hala ngilizlerin gerisinde kalyordu ve bu zaman fark Amerikan kopyacln daha arttrd. ngilizlerin Joseph Addison, Richard Steele, Jonathan Swift, Alexander Pope, Oliver Goldsmith, ve Samuel Johnson gibi neoklasik yazarlar ngilteredeki nlerinden elli yl sonra, Amerikada hala cokuyla taklit ediliyordu. stelik, yeni bir ulus yaratmann gl zorluklar, yetenekli ve eitimli insanlar politika, hukuk ve diplomasi alanlarna ekiyordu. Bu uralar an, eref, ve parasal adan gven salyordu. Dier yandan, yazmak para getirmiyordu. Artk ngiltereden ayrlm ilk Amerikan yazarlarnn yaynclar, izleyicileri ve yeterli hukuksal gvenceleri yoktu. Redaksiyon yardm, datm ve reklam gelimemiti. 1825e kadar, bir ok Amerikal yazar eserlerinin yaynlanmas iin yaynclara para dedi. Akas, sadece Washington Irving ve New Yorktaki Knickerbocker grubu, ve Hartford Wits olarak tannan bir grup Connecticut airi gibi, bo zaman olanlar ve kendi geliriyle geinebilecek kadar zengin olanlar yazmaya olan ilgilerini srdrebiliyordu. Bunun tek istisnas olan Benjamin Franklin, fakir bir aileden gelmesine karn, i olarak basmc olduundan kendi eserlerini basabiliyordu.

Charles Brockden Brown daha tipikti. Bir ka ilgin Gotik romansn yazar olarak Brown yazdklarndan kazandklaryla yaamaya alan ilk Amerikan yazaryd. Ancak ksa yaants fakirlik iinde son buldu. zleyici olmamas bir baka sorundu. Amerikadaki kk ve okumu izleyici grubu, biraz da daha nceki smrgelerin yneticilerine gsterdii abartlm saygdan dolay, tannm Avrupal yazarlar istiyordu. Amerikan eserlerinin dk seviyesi dnldnde, ngiliz eserlerinin tercih edilmesi tamamen anlalmaz deildi, ama bu durum Amerikan yazarlarnn izleyicisiz kalmasna neden olarak durumun daha da ktlemesine neden oluyordu. Sadece gazetecilik parasal adan kazan salyordu, ama izleyicilerin ounluu uzun ve deneyimsel eserler yerine hafif ve kolay iirler ve ksa denemeler istiyordu. Edebiyattaki durgunluun en ak nedeni belki de yeterli telif hakk yasalarnn olmamasyd. ngilizlerin en ok satan eserlerini korsan bask yapan Amerikal yaynclar, bilinmeyen bir malzeme iin Amerikal yazarlara para demek istemiyordu. Yabanc kitaplarn yetki alnmadan yeniden baslmas nceleri smrgeler iin bir hizmet olduu kadar, klasik eserleri ve Avrupann iyi kitaplarn Amerikan halkn eitmek iin basan Franklin gibi yaynclar iin kazan kayna olarak grlyordu. Amerikann her yanndaki basmclar onun izinden yrdler. Korsancln ok mthi rnekleri vard. nemli bir Amerikan yayncs olan Matthew Carey, ciltlenmemi sayfalar veya prova kopyalarn Amerikaya bir ayda ulaabilen hzl gemilerle kendine yollamas iin bir eit edebi casus olan Londra'l bir aracya para dyordu. Careyin adamlar denize alarak limana gelen gemiyi karlar ve kitab blmlere ayrarak 24 saat boyunca vardiyal alan dizmenler kullanarak korsan kitaplarn basmn hzlandrrlard. Byle bir korsan ngiliz kitab bir gnde yeniden baslabilir, ve neredeyse ngilteredeki kadar abuk bir biimde Amerikan kitaplarndaki raflarda sata sunulabilirdi. thal edilmi ve yetkili basklar daha pahal olduundan, korsan basklarla rekabet edemez ve telif hakk konusu Amerikal yazarlarn yan sra Sir Walter Scott ve Charles Dickens gibi yabanc yazarlara da zarar verirdi. Hi deilse yabanc yazarlara asl yaynclar tarafndan deme yaplmt ve zaten tannmlard. James Fenimore Cooper gibi Amerikallar yeterli deme alamadklar gibi eserlerinin burunlarnn dibinde baslan korsan kopyalarna da katlanmak zorundaydlar. Coopern ilk baarl kitab olan The Spy (Casus, 1821), piyasaya kmasn izleyen bir ay iinde drt ayr basmc tarafndan korsan basklar yapld. 1790da yrrle giren ve baslcla izin veren telif haklar yasasnn milliyeti amalarla hazrlanm olmas ironikti. Daha sonra bir Amerikan szl hazrlayacak olan byk szlk Noah Webster tarafndan kaleme alnan yasa, sadece Amerikan yazarlarnn eserlerini koruyordu; ngilizlerin kendi balarnn aresine bakmalar gerektii dnlmt. Yasann kt olmasna ramen, ilk yaynclarn hi biri deimesini istemiyorlard; nk bu yasa onlar iin karl olmutu. Korsanlk devrimci Amerikan yazarlarnn ilk kuan a brakt; bir sonraki kuan deerli saylabilecek ok daha az eser yarattna amamalyz. Korsanln en yksee ulat yl olan 1815, Amerikan yaznnn en alt noktasna karlktr. Yine de, yeni lkenin ilk 50 ylndaki ucuz ve bol korsan kitaplar ve klasikler Amerikallar eitti. Onlarn arasndan, 1825 dolaylarnda ortaya kan ilk byk yazarlar da vard. AMERKA'NIN AYDINLANMASI 18inci yzyl Amerikan Aydnlanmas, geleneklerden ok aklcln, sorgulanamayan dinsel dogmalar yerine bilimsel aratrmann ve monari yerine temsilci ynetimin

vurguland bir akmdr. Aydnlanma dnrleri ve yazarlar insann doal haklar olarak grdkleri adalet, zgrlk ve eitlik ideallerine balydlar. Benjamin Franklin (1706-1790) sko felsefeci David Humen Amerikann ilk byk edebiyat adam dedii Benjamin Franklin, insancl aklclk idealine balyd. Pratik ama idealist, ok alkan ve ok baarl olan Franklin, yaantsnn ilk dnemlerini tannm Autobiographysinde (Otobiyografi) anlatt. Yazar, basmc, yaync, bilim adam, hayrsever ve diplomat olan Franklin, zamannn en tannm ve sayg gren kiisiydi. rnek oluturarak liberallemesine katkda bulunduu Amerika'nn, soylu bir dnemde domu fakir bir demokrat olarak kendi kendini yaratm ilk byk insanyd. Franklin ikinci kuak gmendi. Priten olan babas, mum yapmcsyd ve 1683te ngiltereden Boston, Massachusettse gelmiti. Franklinin yaam Aydnlanma akmnn yetenekli bir bireyi nasl etkiledii konusunda bir ok bakmdan iyi bir rnektir. Kendi kendini eitmi ama John Locke, Lord Shaftesbury, Joseph Addison ve dier Aydnlanma yazarlarn iyi okumu olan Franklin, onlardan kendi yaamnda akln kullanmay ve ideallerini bastrmaya balayan geleneklerden, zellikle modas gemi Priten geleneinden kopmay rendi. Franklin, henz genken, kendi kendine yabanc diller rendi, bol bol okudu ve halk iin yazmay denedi. Franklin Bostondan Philadelphia, Pennsylvaniaya tand zaman genellikle st snfta grlen bir eitime sahipti. Ayn zamanda Pritenlikten gelen ok ve dikkatli almak, srekli olarak kendini eletirmek ve kendini daha iyi yapmak arzusu da vard. Bu zellikleri onu zenginlie, saygnla ve erefli bir yaama gtrd. Hibir zaman bencil olmayan Franklin, dier basit insanlarn da baarl olmalarna yardm amacyla kendi grlerini paylamak iin tipik bir Amerikan tarz balatt kendi kendine yetme kitab. Franklinin 1732 balayarak uzun yllar boyunca baslan Poor Richards Almanac (Zavall Richardn Almana) onu zengin bir insan yapt ve btn smrgelerde tannmasn salad. Yararl cesaretlendirmeler, tler ve gereklere ait bilgiler ieren bu yllk kitapta, yal Peder Abraham ve Zavall Richard gibi elenceli karakterler okuyucuya zl ve unutulmaz szlerle akl verirler. nce almanakta kan Zenginlie Giden Yolda, beyaz sal basit temiz yal bir adam olan Peder Abraham biraz da olsa Zavall Richarddan alntlar yapar. Aklllara bir Kelime yeter der, Tanr kendilerine yardm edenlere yardm eder. Erken yatan, erken kalkar, zengin, salkl ve akll olur. Zavall Richard psikologdur (alkanlk Bor der, mitsizlik arttrr.) ve daima ok almay tler (zenli alma yi ans dourur.). Tembel olmamay tler, nk Bugn bir, yarn iki olur. Bazen dncesini aklamak iin anekdotlar kullanr: Biraz hmal ok byk Ktlkleri yaratabilir. . . Bir ivi iin Naldan oldu; Nal iin Attan oldu; ve At iin Svariden oldu, nk Dman onu ele geirdi ve ldrd, bunlarn hepsi Bir At Nal ivisine nem vermemekten oldu. Franklin ahlakla ilgili bir konuyu ksaca anlatmakta ustayd: Bir kt alkanla verilen, iki ocuk yetitirirdi. Kk bir sznt byk bir gemiyi batrr. Aptallar Ziyafetleri hazrlar, ve akll Adamlar onlar yer.

Franklinin Autobiographysinin baz blmleri yine bir kendi kendine yetme kitabdr. Oluna t vermek amacyla yazlan bu kitap sadece ilk yllar kapsar. En tannm blm kendini gelitirme konusundaki bilimsel plandr. Franklin 13 tane erdem listeler: ll olmak, sessizlik, dzen, kararllk, tutumluluk, alkanlk, samimiyet, adalet, lmllk, temizlik, skunet, iffet ve alakgnlllk. Her birinin ayrntlarn bir zdeyile aklar; rnein, ll olmak iin kulland zdeyi: Arlancaya kadar yemeyin. Uuncaya kadar imeyin. Pragmatik bir bilim adam olan Franklin, mkemmellik fikrini denek olarak kendini kullanarak denedi. Franklin, iyi alkanlklar yerletirmek iin yeniden kullanlabilir takvimli bir kayt defteri icat etti. Her hafta bir erdem zerinde alarak, baarsz olduu her sefer bunu deftere siyah bir noktayla kaydetti. Teorisi psikolojik davranl nclerken, sistematik kayt yntemi ise zamanmzdaki davran gelitirmesinin ncs oldu. Kendini gelitirme projesi Pritenlerin ahlaksal adan kendini-inceleme alkanln Aydnlanma akmnn olgunluk inancyla kaynatrmtr. Franklin daha banda fikirlerini gelitirmenin en iyi yolunun yazmak olduunu grd ve bu nedenle akc ve ho dzyaz slubunu belli bir sona ulamak iin deil de, bir ara olarak kullanmak iin bilinli olarak kusursuzlatrd. Bilgili kimselerle yazn. Baya kimselerle syleyin. diye tledi. Bilim adam olarak, 1667 ylnda Royal Societynin (Kraliyet Bilim Akademisi): kapal, plak, doal konuma biimi; olumlu ifadeler, berrak bir akl, doal bir yumuaklk, matematiksel sadelie olabildiince yakn olmak dne uydu. Zenginliine ve nne karn, Franklin demokratik duyarln hi yitirmedi. Birleik Devletler Anayasas;nn taslann hazrland 1787 kongresinde nemli rol oynad. Daha sonraki yllarda klelik kart bir dernein bakan oldu. Son abalarndan biri genel halk eitimini yaygnlatrmakt. Hector St. John de Crveoeur (1735-1813) Aydnlanma'nn bir dier ismi Hector St. John de Crvecoeurdr. Onun Letters from an American Farmer (Bir Amerikan iftisinden Mektuplar, 1782) adl eseri Avrupallara Amerikadaki bar, zenginlik ve gurur frsatlar hakknda ok parlak bir fikir vermitir. Ne Amerikal ne de ifti olan Crvecoeur, bir Fransz soylusuydu ve Devrim'den nce New York ehrinin dnda bir plantasyonu vard. Crvecoeur yazd 12 mektupta Amerikay tarmsal bir cennet olarak anlatyor ve smrgeleri almalar, hogrleri ve artan zenginlikleri asndan heyecanla vyordu. Bu gr gnmze kadar Thomas Jefferson, Ralph Waldo Emerson ve bir ok dier yazara ilham kayna olmutur. Crvecoeur Amerika ve Amerikan kiilii zerine dnlm fikirler reten ilk Avrupal ve Amerika'nn eritme potas (melting pot) imgesini kullanan ilk yazard. POLTK BRORLER Thomas Paine (1737-1809) Devrim edebiyatnn tutkusu o gnn en sevilen politik edebiyat biimi olan brorlerde grlr. Devrim srasnda 2000den fazla bror baslmt. Bu

brorler yurtseverleri heyecanlandryor, kral taraftarlarn ise korkutuyordu. Dinleyicileri heyecanlandrmak iin halk arasnda yksek sesle okunduklarndan, oyunlarn yerini tutuyordu. Amerikan askerleri karargahlarnda bunlar yksek sesle okur; ngiliz Kral yanllar ise halk arasnda ak havada yaklan atelere atard. Thomas Painein Common Sense (Saduyu) balkl bror basldktan sonraki ilk ay iinde 100,000 kopya satt. Bu gn bile heyecan vericidir. Paine Amerika'nn hedefi byk lde insanln hedefidir derken Amerikan Birleik Devletleri'inde henz gl olan Amerikan fevkaladelii fikrini dile getiriyordu. Temelde Amerika demokratik bir deneyim olduundan ve kuramsal olarak btn gmenlere ak olduundan, Amerikann kaderi genel anlamda insanln kaderini bastryordu. Demokrasilerde politik yazlar semenlerin ilgisini ekebilmek iin ak olmalydlar. Bilgili semenler iin ise bir ok kurucu tarafndan genel eitim neriliyordu. Basit ama canl edebiyat hayatnn bir gstergesi de gazetelerin oalmasyd. Amerikada Devrim srasnda dnyann geri kalan yerlerinden daha fazla gazete okunuyordu. Gler ayn zamanda basit bir slubu zorunlu klyordu. Yeni gelenler iin, ngilizcenin yabanc dil olduu durumlarda ise basitlik ve aklk artt. Thomas Jeffersonun Bamszlk Bildirgesi'nin orijinal tasla ak ve mantklyd ama komitenin yapt deiiklikler onu daha da basitletirdi. Anayasay desteklemek iin yazlan The Federalist Papers (Federalist Yazlar), demokratik bir ulusta tartlabilecek kadar akc ve mantksal fikirlerdi. NEOKLASZM: DESTAN, ALAYCI DESTAN VE TALAMA Ne yazk ki, edebi yaz politik yaz kadar basit ve dorudan deildi. Eitimli birok yazar iir yazmaya alrken zarif neoklasizmin tuzana dyordu. zellikle destan lmcl bir cazibe tayordu. Amerika'nn edebi yurtseverleri byk Amerikan Devrimi'nin sonunda uzun, dramatik anlatml, ar dili olan ve efsanevi kahramanlarn baarlarn anlatan destanda kendini ifade edeceinden emindi. Hartford Wits olarak adlandran bir grup yazardan biri olan Timothy Dwight (17521817) buna bir rnektir. Sonunda Yale niversitesi rektr olan Dwight, Conquest of Canaan (Canaann Fethi, 1785), adl destann ncildeki hikayelerden biri olan Joshuann Vaat Edilmi Topraklar ele geirmek iin verdii mcadeleden yola karak yazmtr. Dwight, yapt alegoride Joshuann yerine daha sonra Birleik Devletleri'nin ilk Bakan olacak olan Amerikan ordusu komutan General Washingtonu koymu, destannn biimi iin Alexander Popeun Homerin evirisinde kulland ift msra biimini almtr. Dwightn destan iddial olduu kadar skcyd. ngiliz eletirmen onu yerden yere vurdular; Dwightn John Trumbull (1750-1831) gibi dostlar bile ilgisiz kaldlar. Ar duygusal sava sahnelerinde o kadar ok gk grlts ve imek vard ki, Trumbull destann yannda paratonerler verilmesini nerdi. Talama zellii tayan iirlerin daha ciddi konulu iirlere gre daha ok tutulmas hi de artc deildi. Alayc destan tarz Amerikan airlerini kendi doal seslerini kullanmak ynnde cesaretlendirdi. ngiliz airler gibi Yunan airi Homer ve Romal air Virgil gibi gsterii ve bilinen yurtsever duygular ve kiiliksiz allm iirsel sfatlarn tuzana dmekten kurtuldular. John Trumbullun iyi huylu M'Fingal (1776-82) gibi alayc destanlarda stilize edilmi duygular ve allm kelime oyunlar iyi bir talamann silahdr ve devrimin iirilmi

nutuklaryla dalga geilir. ngiliz air Samuel Butlern Hudibras rnek alarak yazlm bu alayc destanda Tory (muhafazakar) olan MFingal ile alay edilir. Aslmak zere olan sulularn anlatmnda grld gibi genellikle ok etkileyici bir dil kullanlmtr. No man e'er felt the halter draw With good opinion of the law. M'Fingal 30 basky gemi, yarm asr boyunca tekrar tekrar baslm ve Amerikada olduu kadar ngilterede de beenilmitir. Politik konular ve sosyal sorunlar gnn en nemli konular olduu iin talamann Devrimci izleyicilerin beenisini kazanmas biraz da sosyal yorumlar ve eletiri iermesi nedeniyledir. Sahnelenen ilk Amerikan komedisi olan Royal Tylerin (1757-1826) yazd The Contrast (Kontrast, yapm yl 1787) bir Amerikan subay olan Albay Manly ile ngiliz taklitisi Dimple arasndaki kontrast esprili bir biimde sergiler. Elbette ki, Dimple gln duruma drlecektir. Oyundaki ilk Yanki karakteri olan Jonathan ile tanrz. Dier bir talama eser olan Modern Chivalry (ada valyelik) adl roman, Hugh Henry Brackenridge tarafndan para para 1792 ve 1815 yllar arasnda yaynlanm ve an arlklarn hicvetmitir. Amerika'nn bat snrnda (frontier) yetimi skoyal bir Gmen olan Brackenridge (1748- 1816), byk romann Don Kiotu rnek alarak yazmtr. Yzba Farrago ve aptal, kaba ama insancl olan hizmetkar Teague O'Regann bana gelen talihsizlikleri anlatr.

AMERKAN DEVRMNN AR Philip Freneau (1752-1832) Philip Freneau adl bir air, Avrupa Romantizmi'nin yeni akmlarn alarak Hartford Witsin taklitilii ve belirsiz evrenselliinden kat. Hem baarsnn hem de baarszlnn anahtar, tutkulu demokratik ruhunun inat yapsyla bir araya gelmesiydi. Yurtseverliklerinden kuku duyulmayacak olan Hartford Wits yeleri, eitimli snfn genel anlamda kltrel tutuculuunu yanstyorlard. Freneau bu eskiden kalma Tory tutumlarnn sregelmesine kar karak, Hartforddaki monari ve unvana bal stnlk yanls ve soylu, dnen grubun yazlarndan yaknmtr. Freneau her ne kadar iyi bir eitim alm olsa da ve klasikleri en az Hartford Wit yeleri kadar bilse de, liberal ve demokratik hedefleri vard. Huguenot (radikal Fransz Protestan) gemii ile Freneau, Devrimci Sava srasnda milis olarak savat. 1780de yakalanarak ailesi salverilmesini salayana kadar iki ngiliz gemisinde esir tutuldu ve neredeyse lyordu. ngiliz Hapishane Gemisi balkl iiri dnyay kanla lekelemek isteyen ngilizlerin zalimliini sert bir ekilde knar. Bu iir ve aralarnda Eutaw Pnar, Amerikan zgrl, Politik bir Nakarat, Gece yars Konsltasyonu ve nc Georgeun Kendinle Konumas gibi dier devrimci eserleri onu Amerikan Devrimi'nin airi olarak nlendirdi.

Freneau yaam boyunca demokratik hedeflerine hep dikkat ederek birka gnln editrln yapt. 1791de Thomas Jefferson ona militan, Federalist-kart National Gazettei (Ulusal Gazete) kurmas iin yardm edince, Freneau Amerikann ilk gl, hararetli gazete editr oldu ve William Cullen Bryant, William Lloyd Garrison, ve H. L. Menckene nclk yapt. air ve editr olarak Freneau demokratik ideallerine bal kald. Ortalama okuyucu iin gazetelerde baslan sevilen iirleri dzenli olarak Amerikan konularn ele ald. Ttnn Erdemi gney ekonomisinin balca dayana olan bu yerli bitkiyi ele alrken, Rom Testisi erken Amerikan ticaretinin ok nemli bir sat rnn ve Yeni Dnya iin belli bal bir ihra rnn anlatr. Hatterasn Pilotu adl eserin yan sra arlatan doktorlar ve abartlm muhafazakar Protestanlar konusunda yazd iirlerde de ortak Amerikan karakterleri vard. Freneau gerek bir demokrasiye uygun doal ve halktan bir biim kullanyordu. Ama ayn zamanda ounlukla antolojilere giren ve ho kokulu bir yerel aly anmsatan Vahi Hanmeli The Wild Honeysuckle (1786) gibi eserlerinde rafine bir neoklasik lirisizme de ulaabiliyordu. 1820lerde balayan Amerikan Rnesans'na kadar Amerikan iiri Freneaunun 40 sene nce ulat mertebeleri aamad. Daha sonraki edebi baarlar iin fazladan bir n hazrlk ilk yllarda yaplmt. Milliyetilik bir ok alanda yaynlara ilham kayna olarak Amerikan olan eylerin takdir edilmesine yol at. Noah Webster (1758-1843) Amerikan Dictionarynin (Szlk) yan sra okullar iin nemli bir okuma ve yazma kitab hazrlad. Yllar boyunca okuma yazma kitab 100 milyon kopyadan fazla satt. Yenilenmi Webster szlkleri bugn hala standart olarak kullanlmaktadr. Referans kitab olarak bir dnm noktas olan Jedidiah Morseun yazd The American Geography (Amerikan Corafyas), engin ve byyen Amerikan topraklar hakknda bilgiyi yaygnlatryordu. Dnemin edebi olmasa da en ilgin olan yazlar Meriwether Lewis (1774-1809) ve Zebulon Pike (17791813) gibi, batya giden ncler ve kaiflerin gnlkleridir. Thomas Jeffersonun 1803te Napolyondan satn ald Kuzey Amerika ktasnn geni blm olan Louisiana Blgesi boyunca yaplan uzun yolculuklar anlatrlar. KURGUSAL EDEBYAT (ROMAN VE HKAYE) YAZARLARI Charles Brockden Brown, Washington Irving, ve James Fenimore Cooper gibi gnmzde de olduka tannan ilk nemli kurgusal edebiyat yazarlar Amerikan konular, tarihsel perspektifler, deiim temalar, ve nostaljik tonlar kullandlar. Yazlarnda bir ok dzyaz tarzn kullandlar, yeni biimler balattlar, ve edebiyattan para kazanarak yaamann yeni yollarn buldular. Onlar sayesinde Amerikan edebiyat Birleik Devletler kadar darda da okunmaya ve beenilmeye baland. Charles Brockden Brown (1771-1810) lk profesyonel Amerikan yazar olan Charles Brockden Brown, ngiliz yazarlar olan Mrs. Radcliffe ve ngiliz William Godwinden esinlenmitir. (Radcliffe korkun Gotik romanlaryla tannmt; romanc ve sosyal reformcu olan Godwin, Frankenstein yazan ve ngiliz air Percy Bysshe Shelley ile evlenen Mary Shelleyin babasyd.)

Fakirliin itmesiyle Brown iki ylda drt korku romann abucak kaleme ald: Wieland (1798), Arthur Mervyn (1799), Ormond (1799), ve Edgar Huntley (1799). Bu romanlarda Amerikan gotii tarzn gelitirdi. O gnlerin popler tarz olan Gotik romanda egzotik ve vahi ortamlar, rahatsz edici psikolojik derinlik ve bol korku vard. Romann sslemeleri arasnda ise yklm atolar veya manastrlar, hayaletler, gizemli srlar, korkutucu biimler, ve akl ve ruhsal gcyle hayatta kalabilen yalnz gen kzlar grlrd. Bu romanlarn, olsa olsa, insan ruhunun u noktalarnn derin aratrmalar, ok byk gerilim ve by belirtileri ierirdi. Eletirmenler Brownun Gotik duyarlnn yeni ulusun yetersiz sosyal kurumlar iin duyduu byk endieyi ifade ettiini sylerler. Brown fark edilebilen bir Amerikan ortam kulland. Fikir adam olarak, bilimsel teorileri dramatize etti, kurgu konusunda kiisel bir teori gelitirdi ve kiisel fakirliine ramen yksek edebi standartlar savundu. Eserleri, kusurlar da olsa, karanlk bir biimde gldr. Gittike artan bir biimde Edgar Allan Poe, Herman Melville, ve Nathaniel Hawthorne gibi romantik yazarlarn habercisi olarak grlr. D grnyle optimist olan Aydnlanma dneminin yeraltna ittii bilinalt korkular dile getirir. Washington Irving (1789-1859) New Yorkta ticaretle uraan varlkl bir ailenin 11 ocuunun en k olarak doan Washington Irving, Benjamin Franklin ve Nathaniel Hawthorne gibi Avrupaya kltrel ve diplomatik eli oldu. Yeteneine ramen, bir dizi rastlantsal olay yazarl meslek olarak nne karmasayd, mali adan karln alamamak yznden, belki de tam zamanl profesyonel bir yazar olamayacakt. Dostlar araclyla, Sketch Book (Skeler Kitab, 1819-1820) adl eserini ngiltere ve Amerikada ayn anda yaynlayarak, telif hakk ve her iki lkede demeler ald. Sketch Book Geoffrye Crayon (Geoffrye Crayonun [Irvingin takma ad] Skeler Kitab) adl eseri en iyi bilinen iki hikayesini ierir, Rip Van Winkle ve The Legend of Sleepy Hollow (Uykulu Kuytu Menkbesi). Ske uygun bir biimde Irvingin zarif, kibar ama grnte rahat tarzn, ve Crayon onun boyac ya da zengin, farkl tonlarn ve duygusal efektlerin yaratcs olarak yeteneini gsterir. Skeler kitabnda, Irving New York ehrinin kuzeyinde Hudson Nehri boyunca uzanan Catskills dalarn inanlmaz derecede gzel, sihirli bir blgeye dntrr. Amerikal okurlar Irvingin hayal rn olan Catskills tarihini minnetle kabul ederken onun bu hikayeleri bir Alman kaynandan adapte ettiini bilmiyorlard. Atlgan ve materyalist olan ilk yllarnda Irving Amerikaya ok ihtiyac olan bir ey sundu: yeni topraklarla iliki kurabilmenin yaratc yolu. Hi bir yazar topra insanlatrmak, onu bir isim ve yzle ve bir dizi efsane ile sslemek konusunda Irving kadar baarl olamad. 20 yl uyuyan, uyandnda btn smrgelerin bamsz olduunu gren Rip Van Winklen hikayesi sonunda halka maloldu. Sahneye uyarland, szl geleneklere girdi, ve yava yava kuaklar boyu Amerikallar tarafndan gerek amerikan efsanesi olarak kabul edildi. Henz oturmam yeni bir ulusun tarih duygusunu kefeden Irving, bunun tatmin edilmesine yardmc oldu. ok saydaki eseri, tarihe, yaayan, nefes

alan, hayali bir yaam vererek onu yeniden yaratmak iin srekli bir aba olarak grlebilir. Konu olarak Amerikan tarihinin en dramatik ynlerini seti: Yeni Dnya'nn kefi, ilk bakan ve ulusal kahraman, batya al. lk eseri, grnte Diedrich Knickerbocker (bundan dolay Irvingin dostlar ve o zamann New York'lu yazarlar, Knickerbocker Ekol olarak bilinir) tarafndan yazlan Hollandann ynetimindeki New Yorkun tarihini satirik bir dille anlatan History of New York (New York Tarihi, 1809)dir. James Fenimore Cooper (1789-1851) Irving gibi James Fenimore Cooper da gemie ait duyular canlandrarak onlara yerel bir yaama alan ve isim verdi. Ancak Cooperda altn an gl mitini ve onun kaybndan tr duyulan strab buluruz. Irving ve ondan nceki ve sonraki dier Amerikal yazarlar efsaneleri, atolar ve byk temalar bulmak iin Avrupay tararken, Cooper Amerikann temel mitini yakalad: el dememi topraklar gibi sonsuzluu. Amerikan tarihi lmszln ihlaliydi; Amerikadaki Avrupa tarihi ise Cennet Bahesi'ndeki dn yeniden canlandrlmasyd. Doann dnml yaps sadece onu yok ederken ok ksa bir an grnmt: El dememi topraklar, yaklamakta olan nclerin nnde bir serap gibi kaybolarak, Amerikallarn gz nnde yok oldu. Bu, Coopern el dememi topraklarnn, yani smrgecileri batan itibaren cezbeden yeni cennetin ironik bir biimde yok ediliinin temel ve trajik anlatmdr. Kiisel deneyimi Coopera, el dememi topraklarn deiimi ve deniz ve farkl kltrlerden insanlar gibi dier konular hakknda canl bir biimde yazabilmesi iin olanak salad. Quaker bir ailenin olu olarak, orta New York eyaletinin ortasnda, her yerden uzak Otsego Glndeki (imdi Cooperstown) babasnn topraklarnda byd. Coopern ocukluunda ok sakin olan bu blge, bir zamanlar bir Kzlderili katliamna sahne olmutu. Gen Fenimore Cooper feodal saylabilecek bir ortamda byd. Babas Yarg Cooper, toprak sahibi ve liderdi. Cooper ocukken Otsego Gl'nde batya giden ncleri ve Kzlderilileri grd; daha sonraki yaamnda cesur beyaz yerleimciler zorla topraklarna girdiler. Coopern tannm edebi karakteri Natty Bumppo, onun batya giden nclerin beyefendi, Jeffersona zg doal soylu olmas konusundaki hayalini temsil eder. Cooper 1823te The Pioneersde (Batya Giden ncler) Bumppoyu kefetmeye balad. Natty Amerikan edebiyatnda tannm ilk batya giden ncdr ve saysz kovboy ve ormanda yaayan kahramann edebi adan selefi olmutur. Natty koruduu toplumdan daha iyi olan, idealletirilmi ve drst bireyci bir karakterdir. Fakir ve tek bana ama saf biri olarak, ahlaka uygun deerler iin mihenk tadr ve Herman Melvillein Billy Budd ve Mark Twainin Huck Finninin ncsdr. Cooper gibi Quaker olan Daniel Boone adl Amerikan ncsnn gerek hayatna dayanan ve Boone gibi nemli bir ormanc olan Natty Bumppo, bir Kzlderili kabile tarafndan evlat edinilmi sakin bir adamd. Hem Boone, hem de kurgusal Bumppo doaya ve zgrle aktlar. Her ikisi de insan eli dememi topraklarda rehberlik ettikleri ve gittike yaklaan yerleimcilerden kaabilmek iin srekli batya hareket ettiler ve yaamlar srasnda efsaneletiler. Natty ayn zamanda iffetli, yce gnll ve dini duygulara ok derinden nem veren bir kiiydi; Amerikann bakir ormanlarna ve kayalk toprana aktarlm Ortaa aklarndaki Hristiyan valyeydi.

Leather-Stocking Tales (Deri-orap Hikayeleri) olarak bilinen bu be roman birbirine balan unsur Natty Bumpponun yaamdr. Coopern en nemli baars olan bu romanlar, Kuzey Amerika ktasnn ortam, Kzlderili kabilelerinin karakterleri, ve byk savalarn ve batya gn sosyal arka plan oluturduu byk ve dzyaz tarznda bir destan olutururlar. Bu romanlar bat snr Amerika'sn 1740 ylndan 1804 ylna kadar canlandrrlar. Coopern romanlar birbirini izleyen dalgalar halindeki bat snr yerleimlerini anlatr: El dememi topraklara nce Kzlderililerin yerlemesi; ilk beyazlarn keif kolu, asker, tccar ve batya giden ncler olarak gelmesi; fakir ve kaba yerleimci ailelerin gelmesi; ve son olarak orta snfn yarg, doktor ve bankaclar ieren ilk profesyonellerle gelmesi. Her yeni gelen dalga eskisini yerinden etti: Beyazlar Kzlderilileri yerinden edince Kzlderililer batya doru geri ekildiler; okullar, kiliseler ve hapishaneler kuran medeni orta snf, aa-snftan bireyciler olan batya gidenlerin ncleri olan halkn yerini alnca, onlar daha da batya ekilirken bu sefer onlardan nce gelmi olan Kzlderilileri tekrar yerlerinden ettiler. Cooper sonu gelmeyen ve nlenemez yerleimci dalgalarn anlatrken sadece kazanlar deil kayplar da grmektedir. Coopern romanlar tek bana olan birey ve toplum, tabiat ve kltr, ruhsallk ve dzenlenmi din arasndaki, derin gerilimi ortaya kartr. Coopern eserlerinde en kltrl karakterleriyle balantl son derece medenilemi alem gibi doal dnya ve Kzlderililer de zlerinde iyidir. Aradaki karakterler ise doa veya kltrn deerini anlayamayacak kadar eitimsiz veya inceliksiz olan, genellikle pheli, zellikle agzl, fakir, beyaz yerleimcilerdi. Birbirleriyle etkileim iinde olan ok farkl kltrleri inceleyen Rudyard Kipling, E. M. Forster, Herman Melville, ve dier duyarl gzlemciler gibi Cooper da kltrel bir grecelikiydi. Hibir kltrn erdem ve incelik konularnda tekele sahip olamayacan anlad. Cooper Amerikan artlarn kabul ederken, Irving reddetti. Irving Avrupa efsanelerini, kltrn ve tarihini getirerek ve adapte ederek Amerikan ortamna bir Avrupal gibi yaklat. Cooper bu sreci bir adm daha ilerletti. Amerikan ortamn yaratt ve yeni, belirgin biimde Amerikan karakterleri ve temalar yaratt. Amerikan kurgu edebitatndaki tekrarlayan trajik sesi ilk o yaratt. KADINLAR VE AZINLIKLAR Smrge dneminde hatr saylr birka kadn yazar olmasna karn, Devrim dneminde ortaya kan bir ok okul, dergi, gazete ve edebiyat kulbne olmas bile kadnlarn ve aznlklarn eserlerinin saysn arttrmad. lkel artlar ve tehlikelere karn, Anne Bradstreet, Anne Hutchinson, Ann Cotton, ve Sarah Kemble Knight gibi smrge dnemi kadnlarn olduka sosyal ve edebi etkisi vard. 1620de Mayflower gemisiyle gelen 18 kadndan sadece 4 tanesi ilk yln sonunda hayatta kalabilmiti. Doutan gelen yetenekler, eli i tutabilen herkes nemliyken ve artlar akcyken bir anlam kazanabiliyordu. Ancak, yeni cumhuriyette kltrel kurumlar resmiletike, kadnlar ve aznlklar yava yava bu kurumlarn dnda brakldlar. Phillis Wheatley (c. 1753-1784) Amerika'nn ilk yllarnda yaamn zorluklar gz nne alndnda, dnemin en iyi iirlerinden bazlarnn fevkalade bir kle kadn tarafndan yazlm

olmas ironiktir. Birleik Devletler'de nem kazanm ilk Afrikal-Amerikal yazar olan Phillis Wheatley Afrikada dodu ve yedi yalarndayken Boston, Massachusettse getirildi, burada dindar ve zengin terzi John Wheatley onu karsna arkadalk etmesi iin satn ald. Wheatleyler Phillisin artc zekasnn farkna vardlar, ve kzlar Marynin de yardmyla, Phillis okuma yazma rendi. Wheatleyin iirlerinin konusu dinsel olup, Philip Freneau gibi yaz biimi neoklasiktir. En tannm iirleri arasnda dier bir yetenekli siyah vmek ve yreklendirmek iin yazlm To S. M. , a Young African Painter, on Seeing His Works (S. M., Eserlerini Grdkten Sonra Gen bir Afrikal Ressama) balkl iir ve Hristiyanl sei deneyiminden kaynaklanan gl dinsel duyarlln gsteren ksa bir iir vardr. Bu iir baz gnmz eletirmenlerini rahatsz etmektedir, yle ki, beyazlar bu iiri geleneksel bulmakta, siyahlar ise iirin kleliin ahlakszlna kar kmadn ne srmektedir. Yine de eserin samimi bir anlatm vardr; beyazlarn rklna kar durur ve ruhsal eitlii vurgular. Gerekten de iirde benzeri konular kendinden emin bir biimde ilk defa ileyen Wheatley olmutur. On Being Brought from africa to America (Afrikadan Amerikaya Getirilmi Olmak zerine) buna rnektir. 'Twas mercy brought me from my Pagan land Taught my benighted soul to understand That there's a God, that there's a Savior too; Once I redemption neither sought nor knew. Some view our sable race with scornful eye, "Their colour is a diabolic dye. " Remember, Christians, negroes, black as Cain, May be refin'd, and join th' angelic train. Dier Kadn Yazarlar Bir ka tane devrim dnemi baarl kadn yazar, feminist aratrmaclar tarafndan yeniden bulunmutur. Susanna Rowson (c.1762- 1824) Amerikann ilk profesyonel yazarlarndan biriydi. En ok satan roman batan karmay konu alan Charlotte Temple (1791), yazd yedi romandan biriydi. Feminist konular ve kleliin kalkmasn ele alr ve Amerikan Kzlderilileri byk bir saygyla anlatrd. Uzun sre unutulmu roman yazarlarndan bir dieri olan Hannah Fostern (1758- 1840), en ok satan roman The Coquette (Koket, 1797), erdem ve batan karlma arasnda paralanan gen bir kadn anlatyordu. Kilise mensubu souk bir adam olan sevgilisi tarafndan terk edilen gen kadn, batan kartlr, terk edilir, bir ocuk dourur ve tek bana lr. Judith Sargent Murray (1751-1820) eserlerine ciddi bir ilgi salamak amacyla erkek adyla yazyordu. Mercy Otis Warren (1728-1814) air, tarihi, oyun yazar, talamac ve yurtseverdi. Evinde Devrim ncesi toplantlar dzenledi, rk oyunlarnde ngilizlere saldrd ve Amerikan Devrimi'nin sadece ada radikal tarihini yazd. Mercy Otis Warren ve Abigail Adams gibi kadnlar arasndaki mektuplar gibi genel olarak btn mektuplar, dnemin nemli evraklardr. rnein, Abigail Adams kocas John Adamsa (Birleik Devletlerin ikinci batan) yazd

mektupta kadnlarn bamszlnn bir sonraki Birleik Devletler Anayasas tarafndan garanti edilmesinin gerekliliini savunuyordu.

3. BLM
Romantik Dnem, 1820-1860: Denemeciler ve airler Almanyada ortaya kan, ama hzla ngiltere, Fransa ve tesine yaylan Romantik akm, Amerikaya 1820 yl civarnda, William Wordsworth ve Samuel Taylor Coleridgein Lyrical Ballads (Lirik Baladlar) yaynlayarak ngiliz iirinde devrim yaratmalarndan aa yukar 20 yl sonra, vard. Avrupadaki gibi Amerikada da taze, yeni bir bak sanat ve aydn evreleri heyecanlandrd. Ancak arada nemli bir fark vard: Amerikada Romantizm milli yaylma dnemi ve zgn bir Amerikan sesinin kefiyle akt. Ulusal bir kimliin salamlamas ve Romantizm'in yeni ortaya kan idealizm ve tutkusu Amerikan Rnesans"'nn bayaptlarn besledi. Romantik fikirler bir ilham kayna olarak sanat, doann ruhsal ve estetik boyutu ve organik byme mecazlar gibi kavramlar merkez ald. Romantiklerin iddias, bilimden ziyade sanatn evrensel gerei ifade edebilecei idi. Romantikler birey ve toplum iin ifadeci sanatn neminin altn izdiler. Romantik dnemin belki de en etkili yazar olan Ralph Waldo Emerson The Poet (air, 1844) isimli denemesinde diyor ki: nk btn insanlar gerekle yaar, ve kendini ifade etmeye ihtiya duyar. Sevgide, sanatta, para hrsnda, politikada, ite, oyunda, hep ac srrmz dile getirmek iin alrz. nsan kendinin sadece yarsdr, dier yars ise ifade ettiidir. Benliin gelitirilmesi hakim bir tema haline geldi; kendi benliinin farkna varmak ise temel bir yntem oldu. Eer, Romantik teoriye gre, benlik ve doa bir idiyse, kendi benliinin farkna varmak bencilce bir kmaz deil, evrene alan bir bilgi eklidir. Eer kiinin benlii tm insanlkla bir ise, o zaman toplumsal eitsizlikleri iyiletirmek ve insanlk aclarn gidermek bireyin ahlaki bir grevidir. Daha nceki kuaklara bencillik kavramn hatrlatan benlik fikri yeniden tanmlanmt. Olumlu anlamlar olan yeni bileik kelimeler tredi: kendini gerekletirme, kendini da vurma,kendine dayanma. Benzersiz ve znel benlik nemli hale geldike, psikoloji alan da nem kazand. Ykseltilmi psikolojik durumlar uyarmak iin sra d sanatsal efektler ve teknikler gelitirildi. Grkem iindeki gzelliin bir etkisi olan ycelik (rnein bir da zirvesinden grnen manzara) hayranlk, huu, enginlik ve insan kavrayn aan bir g gibi duygular yaratyordu. Romantizm olumlaycyd ve ou Amerikan airi ve yaratc denemecisi iin uygundu. Amerikann engin dalar, lleri ve tropik yerleri bu ycelii kapsyordu. Romantik ruh Amerikan demokrasisine zellikle uygun gelmiti: bireysellii vurguluyordu, sradan insann deerini onaylyordu ve estetik ve etik deerleri iin esinli bir hayal gcne bakyordu. Romantik akm elbette ki New England Transandantalistlerine - Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau ve onlarn evresindekiler yeni bir iyimserlik esinlemiti. New Englandda Romantizm bereketli bir topraa dt. TRANSANDANTALZM Transandantal akm 18. yzyl rasyonalizmine kar bir tepki ve 19uncu yzyl dncesinin genel insancl eiliminin bir gstergesiydi. Bu akm dnyann ve Tanrnn birliine olan temel bir inanca dayanyordu. Her bireyin ruhunun dnyayla ayn olduu, dnyann birebir bir mikrokozmozu olduu dnlyordu. Kendine

gven ve bireycilik doktrini, bireysel ruhun Tanr ile kendini zdeletirmesine olan inanla geliti. Transandantalizm Bostonun 32 km batsnda kk bir kasaba olan Concordla zel olarak ilikiliydi. Concord eski Massachusetts krfez smrgesindeki ilk denizden uzak yerleme idi. Ormanlarla evrili olan bu huzurlu kasaba, o zaman da ve hala bugn de gayet kltrl olacak kadar Bostondaki konferans, kitap ve kolejlere yakn, ama sakin olacak kadar da uzakt. Concord Amerikan Devrimi'nin ilk muharebesinin olduu yerdi, Concord Hymn (Concord lahisi) Amerikan edebiyatnn en mehur al dizelerinden birine sahiptir: By the rude bridge that arched the flood Their flag to April's breeze unfurled, Here once the embattled farmers stood And fired the shot heard round the world. Concord hem ilk krsal sanat smrgesiydi, hem de Amerikan materyalizmine manevi ve kltrel bir seenek nerebilen ilk yerdi. Buras entelektel konumalarn ve basit yaantnn yeriydi (burada Emerson ve Henry David Thoreaunun ikisinin de sebze baheleri vard). Concord denince en ok 1834te buraya tanan Emerson ve Thoreau akla geldi ama bu yer ayn zamanda romanc Nathaniel Hawthorne, feminist yazar Margaret Fuller, eitimci (ve yazar Louisa May Alcottun babas) Bronson Alcott ve air William Ellery Channingi de kendine ekti. Transandantal Kulb 1836da gevsek bir ekilde organize edildi ve deiik zamanlarda Emerson, Thoreau, Fuller, Channing, Bronson Alcott, nde gelen bir papaz olan Orestes Browson, Theodore Parker (klelik kart ve papaz) ve dierleri buna dahildi. Transandantalistler ve yayn hayat krk yl sren ve ilk editr Margaret Fuller ve daha sonra Emerson olan, ayda bir kan The Dial dergisini yaynladlar. Edebiyat kadar Reform abalar da onlar megul ediyordu. Transandantalistlerin nemli bir ksm ayni zamanda klelik kart idi ve bazlar Brook iftlii (Hawthornun The Blithedale Romance adl eserinde tarif edilir) ve Fruitlands gibi deneysel topyac topluluklara dahil oldular. Pek ok Avrupal grubun tersine, Transandalistler hibir zaman bir Manifesto karmadlar. Bireysel farklarn, bireyin zgn bak asnn stnde durdular. Amerikan Transandantal Romantikleri radikal bireycilii en u noktalarna kadar zorladlar. Amerikan yazarlar ou kez kendilerini toplumun ve allm kalplarn dnda yalnz kaifler olarak grdler. Amerikan kahraman Herman Melvillein Kaptan Ahab, ya da Mark Twainin Huck Finni, ya da Edgar Allen Poenun Arthur Gordon Pymi gibi - metafizik bir kendini kefedi peinde tipik olarak riskle, hatta belli bir ykmla yz yze geldi. Romantik Amerikan yazar iin hibir n kabul yoktu. Edebi ve toplumsal kalplar, yardmc olmann tersine, tehlikeliydiler. zgn bir edebi biem, ierik ve ses ve bunlarn hepsini ayn anda- kefetmek ynnde muazzam bir bask vard. Amerikan yazarlarnn bu zorluun stesinden gelebildikleri, Amerikan Sava'ndan (1861-65) nceki otuz yllk dnem boyunca retilen bayaptlardan aka bellidir. Ralph Waldo Emerson (1803-1882) Dneminin hakim figr olan Ralph Waldo Emersonn adeta dinsel bir misyon duygusu vardr. Pek oklar onu Hristiyanl arptmakla sulasa da, onun bu konudaki aklamasna gre iyi bir papaz olmak iin kiliseyi brakmak gereklidir. Mezunu olduu Harvard lahiyat Okulu'nda 1838 ylnda yapt konuma onu 30 yl boyunca Harvardda istenmeyen kii yapt. Bu konumada

Emerson kiliseyi adeta Tanr lm gibi davranmakla ve ruhu boarken dogmay ne karmakla sulad. Emersonn felsefesine eliik dendi ve onun mantkl bir entelektel sistem kurmaktan bilinli olarak kand dorudur nk byle bir rasyonel sistem onun igd ve esneklie olan Romantik inancna ters derdi. Kendine Gven (Self-reliance) adl denemesinde Emerson der ki; Aptal bir tutarllk kk akllarn gulyabanisidir. Oysa kendisi de doadan esinlenen Amerikan bireyciliinin douu iin yapt arda ok tutarldr. Belli bal fikirlerinin ou yeni bir ulusal baka olan gereksinim, kiisel deneyimin kullanlmas, kozmik bir st-ruh fikri ve ikamecilik doktrini- ilk yaynlad eseri olan Nature (Doa, 1836) da ne srlmlerdir. Bu deneme yle balar: Our age is retrospective. It builds the sepulchers of the fathers. It writes biographies, histories, criticism. The foregoing generations beheld God and nature face to face; we, through their eyes. Why should not we also enjoy an original relation to the universe? Why should not we have a poetry of insight and not of tradition, and a religion by revelation to us, and not the history of theirs. Embosomed for a season in nature, whose floods of life stream around and through us, and invite us by the powers they supply, to action proportioned to nature, why should we grope among the dry bones of the past. . . ? The sun shines today also. There is more wool and flax in the fields. There are new lands, new men, new thoughts. Let us demand our own works and laws and worship. Emerson 16. yzyln vecize dahisi olan Fransz denemecisi Montaignei ok severdi ve bir keresinde Bronson Alcotta Montaigneinkiler gibi elence, iir, i, ilahiyat, felsefe, anekdotlar, mstehcenlik dolu bir kitap yazmak istediini syledi. Alcottun soyut tarznn bir adamn apkasnda, bir ocuun kanda parlayan atladndan ikayetiydi. Ruhsal imgelem ve pratik, vecizeli ifade Emerson heyecan verici yapar; Concord transandantalistlerinden birisi onu dinlemeyi bir salncakla cennete gitmeye benzetir. Ruhsal ngrsnn byk bir ksm dou dinlerine, zellikle de Hinduizm, Konfysizm ve slam tasavvufuna dair okumalarndan gelmektedir. rnein Brahma iiri lmllerin snrl alglamalarnn tesinde bir kozmik dzeni ne srmek iin Hindu kaynaklarna dayanr. If the red slayer think he slay Or the slain think he is slain, They know not well the subtle ways I keep, and pass, and turn again. Far or forgot to me is near Shadow and sunlight are the same; The vanished gods to me appear; And one to me are shame and fame. They reckon ill who leave me out; When me they fly, I am the wings; I am the doubter and the doubt, And I the hymn the Brahmin sings

The strong gods pine for my abode, And pine in vain the sacred Seven, But thou, meek lover of the good! Find me, and turn thy back on heaven. Atlantic Monthly dergisinin ilk saysnda (1857) yaynlanan bu iir en ulu Hindu tanrs, evrenin ebedi ve sonsuz ruhu Brahmaya yabanc olan okuyucularn kafasn kartrd. Emersonn okuyucularna tavsiyesi uydu: Onlara Brahma yerine Yehova demelerini syleyin. Britanyal eletirmen Matthew Arnold, 19uncu yzylda ngilizcede yazlm eserlerin en nemlilerinin Wordsworthn iirleri ve Emersonn denemeleri olduunu syledi. ok byk bir dz yazc-air olan Emerson aralarnda Walt Whitman, Emily Dickinson, Edwin Arlington Robinson, Wallace Stevens, Hart Crane ve Robert Frostun bulunduu uzun bir dizi Amerikan airini etkiledi. Ayn zamanda John Dewey, George Santayana, Friedrich Nietzsche ve William James gibi filozoflarn felsefesini etkiledii de iddia edilir. Henry David Thoreau (1817-1862) Fransz ve sko kkenli Henry David Thoreau Concordda dodu ve buray kalc evi yapt. Emerson gibi, fakir bir aileden gelerek Harvardda alarak okudu. Hayat boyunca ihtiyalarn en basit dzeye indirerek ok az bir parayla geinmeyi becerdi ve bylece bamszln korudu. znde, yaamay kariyeri yapt. Asla taviz vermeyen birisi olarak hayatn her zaman kat ilkelerine gre yaamay denedi. Bu deneme pek ok yazsnn konusuydu. Thoreaunun bayapt, Walden, or, Life in the Woods (Ormanda Yaam, 1854) Emersona ait bir mlk iindeki Walden glnde yapt bir barakada geirdii iki sene, iki ay ve iki gnn sonucudur. Waldenda Thoreau bilinli olarak bu zaman bir yl olarak biimlendirir ve kitap mevsimleri srasyla usulca anmsatacak ekilde yaplandrlmtr. Kitap ayn zamanda en basit dnyevi meseleleri nce ele alacak ekilde dzenlenmitir (Ekonomi isimli blmde bir barakay ina etmenin masraflarn anlatr). Sonuna gelindiinde kitap yldzlar stne meditasyon konularna ilerlemitir. Seyahat kitaplarn ok seven ve kendisi de birka tane yazan Thoreau, Waldenda bize daha nce hibir Amerikan kitabnn yapmad kadar kendini kefin i snrlarn aan bir kart seyahat kitab verir. Thoreaunun mnzevi yaam kadar aldatc ekilde mtevaz olan bu kitap aslnda iyi hayat klasik idealini yaamak iin bir rehber olmaktan aa kalmaz. Hem iir hem felsefe olan bu uzun iirsel deneme okuyucuya kendi hayatn gzden geirmek ve onu drste yaamak ynnde meydan okur. ok ayrntl bir biimde anlatlan barakann yapm ruhun dikkatlice inas iin somut bir mecazdr. 30 Ocak 1852 tarihli gnlnde Thoreau tek bir yere kk salarak yaamak konusundaki tercihini izah eder; Akli tamamen datr diye ok seyahat etmekten veya mehur yerlere gitmekten korkuyorum. Thoreaunun inziva ve younlama yntemi Asyadaki meditasyon tekniklerine benzer. Bu benzerlik tesadfi deildir; Emerson ve Whitman gibi, o da Hindu ve Budist felsefeden etkilenmiti. Emersonla paylat Asya klasikleri ktphanesi sahip olduu en deer verdii eydi. Eklektik tarz Yunan ve Latin

klasiklerinden de yararlanr ve berrak, cinasl ve ge dnem Rnesans ngiliz metafizik yazarlar kadar zengin mecazldr. Waldenda Thoreau sadece Transandantalizmin teorilerini snamakla kalmaz, ayrca 19uncu yzyl toplu Amerikan deneyimini de yeniden canlandrr; bat snrnda yaamak. Thoreau, onun katksnn el dememi doa duyusunu dilde yenilemek olacan hissediyordu. Gnlnde 1851den kalma tarihsiz bir kayt var: English literature from the days of the minstrels to the Lake Poets, Chaucer and Spenser and Shakespeare and Milton included, breathes no quite fresh and in this sense, wild strain. It is an essentially tame and civilized literature, reflecting Greece and Rome. Her wilderness is a greenwood, her wildman a Robin Hood. There is plenty of genial love of nature in her poets, but not so much of nature herself. Her chronicles inform us when her wild animals, but not the wildman in her, became extinct. There was need of America. Walden ateli bir rlanda milliyetisi olan William Butler Yeatse The Lake Isle of Innisfreeyi (Innisfree Adas) yazmasnda esin kayna oldu. te yandan Thoreaunun Civil Disobedience (Sivil taatsizlik) adl denemesi, hakkaniyetli bireyin hakkaniyetsiz kanunlara uymamasna olan ahlaki gereksinime dayanan pasif direnme teorisiyle, Mahatma Gandinin Hindistan bamszlk hareketine ve 20inci yzylda Martin Luther Kingin siyah Amerikallarn vatandalk haklar mcadelesine esin kayna oldu. Ekolojik bilinci, her eyi kendi yapma bamszl, klelik kartlna olan etik ball ve sivil itaatsizlik ve bar direni politik teorisi yznden Transandantalistler iinde bugn en cazip olan Thoreaudur. Fikirleri hale yeniliini korur ve keskin iirsel stili ve yakn inceleme alkanl hala moderndir. Walt Whitman (1819-1892) New York, Long Islandda doan Walt Whitman parlak ve yeniliki eserleri lkesinin demokrat ruhunu ifade eden bir halk adamyd ve bo zamanlarnda da marangozluk yapard. Whitman byk lde kendini yetitirmiti. Whitman kendi kendini eitmiti; 11 yanda almak iin okulu brakarak ou Amerikan yazarn ngilizlerin saygdeer taklitileri yapan trden bir geleneksel eitimden uzak kalm oldu. Yaam boyunca yeniden yazp gzden geirdii Leaves of Grass (imen Yapraklar, 1855) adl eserinde bir Amerikal tarafndan yazlm en zgn iir olan Song of Myself (Kendimin arks) yer alr. Kitap poplerlik asndan ok baarl olamamsa da, Emerson ve dier bir ka kiinin bu cesur kitaba yadrd heyecan dolu vgler, Whitmann air olarak sanatn kantlamtr. Onun tm yaradl kutlayan ngrl bir kitap olan Leaves of Grass (imen Yapraklar) Emersonn yazlarndan, zellikle de esrarengiz bir ekilde Whitmana benzeyen canl, ak yrekli, evrensel bir airi kehanet eden The Poet (air) adl denemesinden esinlendi. iirin yeniliki, kafiyeli olmayan, serbest vezinli biimi, cinsellii kutlamas, canl demokratik duyarll ve airin benliinin iirle, evrenle ve okuyucuyla bir olduu eklindeki ar romantik iddias Amerikan iirinin izgisini kalc olarak deitirdi.

Leaves of Grass Amerikan ktas kadar engin, enerjik ve doaldr; farkna varmadysalar bile pek ok kuak Amerikan eletirmeninin arad destand. Hareket, bir sabrsz mzik gibi, Song of Myself iinde dalgalanr. My ties and ballasts leave me. . . I skirt sierras, my palms cover continents I am afoot with my vision. iir bir sr somut grnt ve sesle dolup taar. Whitmann kular iirin allm kanatl ruhlar deildir. Onun sar tal balkl geceleri batakln kenarna gelir ve kk yengelerle beslenir. Whitman grd veya hayal ettii her eye kendini yanstr gibidir. O kalabalktan birisidir, macera ve kyasya pazarlk etmek iin her limana seyahat eden, / kimseden aa kalmayacak kadar istekli ve dneke modern kalabalkla birlikte acele, acele hareket eden. Ama ayn miktarda da ac eken bireydir; eskilerin annesi, bir cad gibi lanetlenmi, ocuklar izlerken kuru odunlarla yaklm. . . . ben avlanan kleyim, kpeklerin srndan rkyorum. . . ben gs kafesi krk ezilmi itfaiyeciyim. . . Her yazardan fazla, Whitman demokratik Amerika mitini icat etti. Dnya stnde herhangi bir zamanda btn uluslar iinde herhalde Amerikallar en yksek iirsel mizaca sahiptir. Amerika temelde en byk iirdir. Whitman bunu yazd zaman, Amerikann iirsel olmak iin fazla kstah ve yeni olduuna dair genel kany cesaretle tersyz etmi oldu. Tm uluslarn nc ruha sahip insanlarndan oluan nfusu ile zgr hayal gcnn zamansz bir Amerikasn yaratt. Britanyal romanc ve air D. H. Lawrence ona, doru bir deyimle, ak yol airi diyordu. Whitmann bykl, aralarnda Crossing Brooklyn Ferry (Brooklyn Feribotu), Out of the Cradle Endlessly Rocking (Sonsuz Sallanan Beikten k) ve Abraham Lincolnun lm zerine dokunakl bir at olan When Lilacs Last in the Dooryard Bloomd (Kapdaki Leylaklar Son Kez Atnda) olan iirlerinden pek ounda grlr. Sanayilemenin altn a dneminin zapt edilmemi materyalizmi srasnda yazlan uzun denemesi Democratic Vistas (Demokratik Manzaralar, 1871) bir dier nemli eseridir. Bu denemede Whitman hakl olarak Amerikay alttan alta sregelen bir kuru ve dz Sahra ruhunu maskeleyen gl, ok kaynakl zenginlii ve sanayisi yznden eletirir. Amerikan halkn canlandrmak iin yeni bir tr edebiyat ars yapar (Kitabn btn bir ey olmaya ihtiyac yoktur, ama okuyucunun yledir.). Ancak nihayetinde, Whitmann lmszlk iin ana iddias Song of Myself iirinde yatar. Burada Romantik benlii iirin bilinliliinin merkezine koyar: I celebrate myself, and sing myself, And what I assume you shall assume, For every atom belonging to me as good belongs to you. Whitmann sesi, yaradln canl gc ve birliini ilanyla modern okuyucular bile ateler. Whitman muazzam yenilikiydi. Otobiyografi olarak iir, ozan olarak sradan Amerikal, yaratc olarak okuyucu ve hala ada bir keif olan deneysel ya da organik biim ondan kt.

BRAHMN ARLER Bostonlu Brahminler (Harvard eitimli yksek snftan kiiler) kendi dnemlerinde Amerikann en saygn ve gerekten gelimi edebi bilirkiileriydi. Yaantlar, gl New England alma etiine ve renmeye saygyla ynlenen ho bir varsllk ve rahatlk dngsne uyuyordu. Daha nceki bir Priten dnemde Bostonlu Brahminler vaiz olurlard; 19uncu yzylda profesr oldular, ounlukla da Harvardda. Hayatlarnn ileri dnemlerinde bazen bykeli oldular veya Avrupadaki enstitlerden Fahri dereceler aldlar. ou Avrupada seyahat ettiler veya eitim grdler. Britanya, Almanya ve Fransa, ve ounlukla talya ve spanyadaki fikirlere ve kitaplara ainaydlar. st snf kkenli ama demokratik dnceye scak bakan Brahmin airler kendi Avrupa kaynakl ve aristokrat grlerini 3000 kamu eitim merkezinde verdikleri konferanslar ve Bostonda kan iki adet etkili dergi olan North American Review ve Atlantic Monthlynin sayfalar vastasyla Amerikann her kesimine tadlar. Brahmin airleri yazdklaryla Amerikan ve Avrupa geleneklerini birletirdiler ve ortak bir Atlantik deneyimin devamlln yaratmaya altlar. Bu akademik airler, Amerikan edebiyatna bir Avrupa boyutu getirerek genel nfusu eitmeyi ve ykseltmeyi denediler. ronik olarak, sonutaki etkileri muhafazakard. Avrupal eylerde ve biimlerde srar ederek farkl bir Amerikan bilincinin bymesini geciktirdiler. yi niyetli olmalarna ramen, muhafazakar kkenleri onlar Thoreau, Whitman (ki onunla sosyal olarak grmeyi reddediyorlard) ve Edgar Allen Poenun (ki onu Emerson bile tekerleme adam olarak gryordu) cesurane yenilikiliine kar krletirmiti. Onlar kuak Amerikan gerekilerinin savamak zorunda kaldklar soylu gelenek denilen eyin dayandklar stunlard. Ksmen onlarn merhametli ama donuk etkileri yznden, Whitman, Melville, Thoreau ve Poenun belirgin Amerikan dehalarnn Amerikada genel olarak kabul grmesi iin neredeyse 100 yl gemesi gerekti. Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882) En nemli Brahmin airler Henry Wadsworth Longfellow, Oliver Wendell Holmes ve James Russell Lowell idi. Harvardda modern diller profesr olan Longfellow, zamannn en bilinen Amerikan airiydi. Amerikan ve Avrupa geleneklerini birletiren puslu, tarih d, efsanevi gemi duygusundan o sorumluydu. Avrupa vezinleriyle yerli efsaneleri halk arasnda yaygnlatran uzun hikayemsi iir yazd. Bunlar Evangeline (1847), The Song of Hiawatha (Hiawatha arks, 1855) ve The Courtship of Miles Standish (Miles Standishin Kur Yapmas, 1858) idi. Longfellow modern diller zerine ders kitaplar ve yabanc efsaneleri yeniden anlatan ve Washington Irvingin Sketch Book (Skeler Kitab) adl eserini rnek alan Outre-Mer adl bir seyahat kitab da yazd. Allagelmi kalplara uymak, ar duygusallk ve kolayc ele al uzun iirlere zarar verse de, The Jewish Cemetery at Newport (Newporttaki Musevi Mezarl, 1854), My Lost Youth (Kayp Genliim, 1855) ve The Tide Rises, The Tide Falls (Med ve Cezir, 1880) gibi akldan kmayan ksa lirik iirler gnmzde de zevk vermeye devam etmektedir.

James Russell Lowell (1819-1891) Longfellow emekli olduktan sonra Harvardda modern diller profesr olan Lowell, Amerikan edebiyatnn Matthew Arnoldudur. Bir sair olarak balad ama zaman iinde yava, yava iirsel yeteneini kaybederek sonunda saygn bir eletirmen ve eitimci oldu. Atlantic dergisinin editr ve North American Review dergisinin e-editr olarak Lowell muazzam bir etki kullanabiliyordu. Lowellin iinde te geliyor Poe, Barnaby Rudge gibi, kuzgunuyla/ bete dahi ve bete ikisi ise srf bo lakrd gibi yorumlarnn da yer ald A Fable for Critics (Eletirmenler iin bir Masal, 1848) adl eseri Amerikan yazarlarnn komik ve uygun bir deerlendirmesidir. Karsnn tesirinde kalan Lowell liberal bir reformcu, klelik kart, kadn haklar ve ocuk iiliini sona erdiren kanunlarn destekisi haline geldi. Biglow Papers, First Series (Biglow Yazlar, Birinci Seri , 1847-48) adl eseri yerel aksanl iirlerle reform lehine tartan kurnaz ama cahil bir ky airi olan Hosea Biglow karakterini yaratmtr. Benjamin Franklin ve Phillip Freneau da toplumsal yorumlar iin ara olarak zeki kylleri kullanmt. Lowell da smrgeci karakter geleneini, 1850lerde zenginleen ve Mark Twainde rn veren leheye dayanan yeni gerekilik ve blgecilikle balayarak ayn kolda yazar. Oliver Wendell Holmes (1809-1894) Tannan bir doktor ve Harvardda anatomi ve fizyoloji profesr olan Oliver Wendell Holmes en bilinen Brahmin arasnda snflandrmas en zor olandr nk onun eserleri tazeleyici bir eitlilie sahiptir. Bunlar esprili denemeleri (rnein, The Autocrat of the Breakfast-Table [Kahvalt Sofras Otokrat], 1858), romanlar (Elsie Venner, 1861), biyografileri (Ralph Waldo Emerson, 1885), en akrak olabilen (The Deacon's Masterpiece [Diyakozun Bayapt], veya, The Wonderful One-Hoss Shay [ahane Gezinti Arabas]), felsefi (The Chambered Nautilus [Odal Nautilus]), veya ateli vatansever (Old Ironsides [Yal Ironsides]) dizeleri kapsar. Harvardn bulunduu bir Boston sayfiyesi olan Cambridge, Massachusettste doan Holmes nde gelen bir yerel vaizin oluydu. Annesi air Anne Bradstreetin soyundan geliyordu. Kendi zamannda ve hatta daha ok kendi zamanndan sonra, Holmes espri, zeka ve ekicilii temsil etti. Bunu bir kaif veya kuyruklu yldz olarak deil, daha ziyade toplumdan ve dilden, tp ve insan doasna kadar her eyin rnek bir yorumcusu olarak yapt.

K REFORMCU Sava'tan nceki yllarda New England entelektel enerjiyle parlyordu. Bugn mehur Brahmin takmyldzndan daha ok parlayan baz yldzlar kendi zamanlarnda fakirlik veya cins ya da rk kazalar ile snk kalmlard. Modern okuyucular kle kart John Greenleaf Whittier ve feminist ve toplumsal reformcu Margaret Fullern eserlerine giderek daha ok deer veriyorlar. John Greenleaf Whittier (1807-1892) Dnemin en aktif airi olan John Greenleaf Whittier, Walt Whitmannkine ok benzeyen bir gemie sahipti. Massachusettste ufak bir Quaker iftliinde

domu ve bytlmt. ok az resmi eitim ald ve gazeteci olarak alt. Genel kabul grmesinden ok nce sk bir klelik kart idi. Whittier Ichabod gibi klelik kart iirleri sayesinde sayg grr ve iiri bazen blgesel gerekiliin erken dnem rnekleri olarak grlr. Whittierin keskin grntleri, basit yaplar ve balada benzeyen tetrametre ikili dizeleri Robert Burnsn sade, kaba dokusuna sahiptir. En iyi eseri olan uzun Snow Bound (Kar Altnda) balkl iiri airin lm olan aile bireylerini ve arkadalarn ocukluundan hatrlad gibi, New Englandn iddetli kar frtnalarndan biri srasnda cayr cayr yanan atein etrafnda ok canl bir ekilde yeniden canlandrr. Uzun Sava kabusunun ardndan gelen bu basit, dini, ve youn kiisellik ieren iir, lenler iin bir at ve ifa veren bir ilahidir. Dardaki acmasz politik frtnalara karn, ruhun sonsuzluunu, sevginin anlardaki sonsuz gcn, ve doann eksilmeyen gzelliini ispatlar. Margaret Fuller (1810-1850) Gze arpan bir denemeci olan Margaret Fuller, Cambridge, Massachusettste domu ve yetimiti. Para asndan ok zengin olmayan bir aileden geldiinden, evde babas tarafndan eitilmiti (kadnlarn Harvarda devam etmesine izin verilmiyordu) ve klasikler ve modern edebiyat konusunda harika ocuktu. zel tutkusu Alman Romantik edebiyat ve zellikle evirdii Goetheydi. Amerikada tannan ilk kadn profesyonel gazeteci olan Fuller, etkili kitap eletirileri, ve kadn mahpuslar ve akl hastalar gibi sosyal konularla ilgili raporlar yazd. Bunlardan bazlar Papers on Literature and Art (Edebiyat ve Sanat zerine Yazlar, 1846) adl kitabnda basld. O tarihten bir yl nce, Woman in the Nineteenth Century (On Dokuzuncu Yzylda Kadn) balkl en nemli kitabn yazd. lk nce bu 1840 ve 1842 yllar arasnda editrln yapt transandantal dergide, The Dialda, kmt. Fullerin Woman in the Nineteenth Century si toplumda kadn rolnn Amerikadaki ilk rneidir. Cinsel ayrmcln birden fazla gizli nedenini ve kt sonularn incelikle analiz eder ve atlmas gereken olumlu admlar nerir. Fikirlerinin ou artc bir ekilde moderndir. Kendi ayaklar zerinde durmann nemini vurgular, bunun kadnlarda olmadn yle aklar: kadnlara kurallarn kendi iinden bulup karmak yerine kendi dndan renmek retilmitir. Sonu olarak Fuller, bir feminist olmaktan ok, kendini herkes iin yaratc insan zgrl ve gurur hedefine adam bir eylemci ve reformcudur: . . . Let us be wise and not impede the soul. . . . Let us have one creative energy. . . . Let it take what form it will, and let us not bind it by the past to man or woman, black or white. Emily Dickinson (1830-1886) Emily Dickinson bir bakma kendi dnemi ve yzyln bandaki edebi duyarlk arasnda bir ba olmutur. Kk bir Kalvinist ky olan Amherst, Massachusettste bym radikal bir bireycidir. Hibir zaman evlenmedi, allmam bir hayat srd. Yaam dardan bakldnda olayszd ama

ierden son derece youndu. Doaya akt, kular, bitkiler ve New England krlarnn deien mevsimlerinden ilham ald. Dickinson yaamnn son ksmn ar hassas ruhu ve belki de yazmaya vakit ayrabilmek iin (uzun bir sre gnde bir iir yazd) inzivada geirdi. Ayn zamanda avukat babasna da bakmak zorundayd. Babas Amherstde nemli biriydi ve Kongre yesi oldu. Dickinsonn yazdklarn ok kimse okumazd ama o ncil'i bilirdi, William Shakespearein eserlerini, ve klasik mitolojinin eserlerini ok iyi bilirdi. Bunlar onun gerek retmenleriydi nk Dickinson gerekten zamannn en yalnz kiisiydi. Bu utanga, iine kapal, hemen hemen hibir eseri baslmam ve bilinmemi kyl kadnn 19uncu yzyln en iyi iirlerini yazm olmas, onu 1950lerde yeniden kefeden insanlarda hayranlk uyandrmtr. Dickinsonn ksa ve zl, sk sk imgelerle ssl slubu Whitmannkinden bile daha modern ve yenilikidir. Bir tanesinin yettii yerde hibir zaman iki kelime kullanmaz, somut eyleri soyut fikirlerle ataszlerine zg, ksaltlm bir biimde birletirir. En iyi iirlerinde hibir fazlalk yoktur; ou o zamanki duygusallkla dalga geer, ve hatta bazlar kabul edilmi doktrinlere kardr. Bazen korkun bir varoluu farkndalk gsterir. Poe gibi, akln karanlk ve gizli ksmlarn aratrr, lm ve mezar anlatr. Buna karn, basit eyleri, bir iei, bir ary da anlatr. iirleri byk bir zeka sergiler ve zaman iinde skm insan bilincinin snrlarnn ac veren paradoksunu artrr. ok iyi bir espri anlay vardr. Konularnn ve ele al biiminin eitlilii artc derecede genitir. iirleri genellikle Thomas H. Johnson'n standart basksnda verilen saylarla tannr. Garip byk harfler ve tirelerle doludur. Topluma ayak uydurmayan biri olarak, Thoreau gibi kelimelerin ve cmlenin anlamn ters evirmi, paradoksu ok etkili kullanmtr. 435ten: Much Madness is divinest sense -To a discerning Eye -Much Sense -- the starkest Madness -'Tis the Majority In this, as All, prevail -Assent -- and you are sane -Demur -- you're straightway dangerous And handled with a chain -Hrs ve toplum hayatyla dalga geen iirinde (288) espri anlay ortaya kar: I'm Nobody! Who are you? Are you -- Nobody -- Too? Then there's a pair of us? Don't tell! they'd advertise -- you know! How dreary -- to be -- Somebody! How public -- like a Frog -To tell one's name -- the livelong June -To an admiring Bog!

Dickinsonn 1,775 iiri eletirmenlerin ilgisini ekmeye devam eder. Eletirmenler bu iirler hakknda tartrlar. Bazlar onun mistik yann, bazlar ise doaya olan duyarln vurgular; ou onun garip, egzotik ekiciliine dikkat eker. Bir modern eletirmen, R. P. Blackmur, Dickinsonn iirinin bazen ona:bize doru ngilizce konuan bir kedi geldi gibi etki yaptn syler. Onun temiz, ak, ince ince dnlm iirleri Amerikan edebiyat iinde en harika ve zor olanlarndandr.

4. BLM
Romantik Dnem, 1820-1860: Kurgu Walt Whitman, Nathaniel Hawthorne, Herman Melville, Edgar Allan Poe, Emily Dickinson ve Transandantalistler Birleik Devletler'de ortaya kan ilk byk edebi kua temsil ederler. Romanclar sz konusu olduunda, Romantik gr kendini Hawthorneun Romans (ak ve macera roman) adn verdii, romann abartlm, duygusal ve sembolik biimiyle ifade etti. Romanslar ak hikayeleri olmayp, karmak ve ince anlamlar iletmek iin zel teknikler kullanan ciddi romanlard. Birok ngiliz veya Avrupal romancnn yapt gibi gereki karakterleri ok zengin ayrntlarla dikkatli bir biimde anlatmak yerine, Hawthorne, Melville, ve Poe kahramanlarn ve gerek hayattan daha byk olarak ekillendirdiler ve onlara efsanevi nem yklediler. Amerikan Romansnn tipik ba kahramanlar tekin olmayan, souk bireylerdir. Hawthornenun Arthur Dimmesdale veya The Scarlet Letter (Kzl Damga)daki Hester Prynne, Melville'in Moby-Dickteki Ahab, ve Poenun hikayelerindeki pek ok yalnz ve taknakl karakter, anlalmaz bir biimde, onlarn en derin bilind kiiliklerinden doan bilinemez, karanlk kaderleriyle arpan yalnz ba kahramanlardr. Sembolik entrikalar kederli ruhlarn gizli hareketlerini ortaya kartr. Ruhun sakl kelerinde yaplan bu kurgusal aratrmann bir nedeni Amerikada yerleik, geleneksel toplum yaantsnn olmaydr. ngiliz romanclar -- Jane Austen, Charles Dickens (en sevilen), Anthony Trollope, George Eliot, William Thackeray karmak, iyi ifade edilmi, geleneksel toplumda yaadlar ve okuyucularyla gereki kurgular aklayan tutumlarn paylatlar. Amerikan romanclar atma ve devrimden oluan bir tarih, ok geni bo topraklardan oluan bir corafya, ve hareketli ve nispeten snfsz bir demokratik toplumla kar karya kaldlar. Amerikan romanlar gelenein devrimci yokluunu sk sk gsterirler. Bir ok ngiliz roman fakir olan ana karakterin belki iyi bir evlilik nedeniyle veya sakl kalm bir soylu gemiin bulunmasyla ekonomik ve sosyal basamaklarda trmanrlar. Ancak bu gizli entrika ngilterenin soylu sosyal yapsn tehlikeye sokmaz. Tam aksine, onu dorular. Ana karakterin ykselii ounluu orta snfa ait olan okuyucularn isteklerini karlar. Buna karn Amerikan romancs kendi yntemlerine gvenmek zorundayd. Amerika, ksmen de olsa, tanmlanmam, nfusunu farkl diller konuan ve yaamlarn garip ve stnkr bir biimde srdren gmenlerin oluturduu srekli hareket halinde bir bat snr blgesiydi. Bu nedenle, Amerikan edebiyatndaki ana karakter Melvillein Typeesindeki gibi yamyam kabilelerinin arasnda, James Fenimore Cooper'n Leatherstocking (Deri orap) adl eserindeki gibi tabiat kefederken, veya Poenun yalnz bireyleri gibi mezarndan yalnzlk dolu hayalleri izlerken, ya da Hawthorneun Young Goodman Brown (Gen Brown Efendi) adl yksndeki gibi ormanda yrrken eytanla karlatnda tek bana kalabilirdi. Gerekte btn byk Amerikan ba kahramanlar yalnz kimselerdir. Demokratik Amerikan bireyi o zamanlar kendini yaratmak zorundayd. Ciddi Amerikan romancs ayn zamanda yeni biimlerde tretmek zorundayd. Bu nedenle Melvillein Moby-Dick adl romannn geliigzel, dank ve kiiye zg biimi, Poenun Narrative of Arthur Gordon Pym (Arthur Gordon Pymin Hikayesi) adl rya gibi, babo hikayesi ortaya kt. Bugn bile sadece az sayda Amerikan roman biimsel mkemmellie

ulamtr. Amerikallar denenmi edebi yntemleri kullanmak yerine yeni yaratc teknikler tretmeyi tercih etmektedir. Amerikada geleneksel ve tanmlanabilir bir sosyal birim olmak yeterli deildir, nk eski ve geleneksel olanlar geride kalr; yeni, yenilik yanls g dikkat eker. ROMANS Romans biim olarak karanlk ve rktc olup, duraan bir toplum olmadan bir kimlik yaratmann ne denli zor olduunu gsterir. Romantik kahramanlarn bir ou sonunda lrler: Moby-Dickte Ishmael dnda btn denizciler boulur. Duygulu ama gnahkar rahip Arthur Dimmesdale The Scarlet Lettern sonunda lr. 1860larndaki Sava kendiyle savaan bir toplumun sosyal trajedisini aka gstermeden nce bile, Amerikan edebiyatnda paralanm, trajik bir duygu hakimdi. Nathaniel Hawthorne (1804-1864) Beinci kuaktan ngiliz asll bir Amerikal olan Nathaniel Hawthorne, Bostonun kuzeyinde Dou Hindistan ticaretinde uzmanlam zengin bir liman olan Salem, Massachusettste domutu. Bir nceki yzylda atalarndan biri, byc olmakla sulanan kadnlarn Salemde yarglanmas srasnda yargt. The House of the Seven Gables (Yedi atl Ev) adl romannda kt kalpli bir yargcn ailesi zerindeki lanet fikrini ilemitir. Hawthorne'un yklerinden ou Priten New Englandda geer ve en nemli roman olan The Scarlet Letter (Kzl Damga, 1850) Priten Amerikann klasiklemi bir tanmlamas haline gelmitir. Hassas, dindar bir gen papaz olan muhterem Arthur Dimmesdale ile duyumsal, gzel kasabal Hester Prynne arasndaki ateli ve yasak ak ilikisini anlatr. Erken dnem Priten smrgeleme dneminde 1650lerde Bostonda geen bu roman, ahlak, cinsel bask, sululuk ve itiraf konularnda Kalvinist takntlar ve ruhsal kurtuluu anlatr. Kendi dnemi iin, The Scarlet Letter cesur ve hatta ykc bir kitapt. Hawthornesun kibar stili, olayn getii yerin uzak ve tarihsel olmas, ve belirsizlik onun korkun temasn yumuatarak kitabn genel halk beenisini kazanmasn salamtr ama Ralph Waldo Emerson ve Herman Melville gibi kltrl yazarlar kitabn korkun gcnn farkna varmlardr. Bu kitap, 19uncu yzyl Amerikasnda genellikle bastrlan konular, zellikle cinsel ve dinsel zgrlk gibi bireysel davranlar zerinde etkili olan, yeni ve serbestlikten yana demokratik deneyimleri ele almt. Kitap mkemmel bir biimde dzenlenmi ve ok gzel yazlmtr. Buna uygun olarak da, ilk Priten smrgelerin kulland bir teknik olan alegori kullanmtr. Hawthorneun n dier romanlarna ve yklerine de dayanr. The House of the Seven Gables (Yedi atl Ev, 1851)da tekrar New Englandn tarihine dner. Evin paralanmas hem yapnn kendisine hem de Salemde yaayan bir aileye gnderme yapar. Tema aileden gelen bir laneti ve bunun sevgi araclyla zlmesini anlatr. Bir kritiin belirttii gibi idealist ba kahraman Holgrave Hawthorneun eski soylu ailelere duyduu kendi demokratik gvensizliini dile getirir: Gerek udur ki, her yarm yzylda bir, en az bir aile insanln byk ve mehul kitlesiyle kaynamal ve atalarn unutmaldr.

Hawthornesun son iki roman daha az baarlyd. Her ikisi de akn bysne engel olan ada ortamlarda geer. The Blithedale Romance (Blithedale Ak Hikayesi, 1852) sosyalist ve topik Brook Farm topluluunu anlatm asndan ilgintir. Kitapta, Hawthorne en derin igdleri gerekten demokratik olmayan egoist ve g-dn sosyal reformcular eletirir. The Marble Faun (Mermer Faun, 1860), Romada geer ama gnah, yalnzlk, gnahlarn cezasn demek, ve kurtulu gibi Priten konular iler. Bu temalar, ve olaylarn karakteristik bir biimde Priten New England smrgesinde gemesi The Minister's Black Veil (Rahibin Kara Peesi), Young Goodman Brown (Gen Brown Efendi), ve My Kinsman, Major Molineux (Akrabam Binba Molineux) gibi Hawthorne'un en tannm daha ksa yklerinin belirgin zelliidir. Bunlardan sonuncusunda nahif bir gen adam daha nce hi karlamad gl bir akrabasndan yardm istemek iin ehirleen 19uncu yzyl Amerikasnda sk grld gibi -- taradan ehre gelir. Robin binbay bulmakta byk glk eker ve sonunda aalk bir sulunun gln ve acmasz bir biimde ehir dna atld bir gece ayaklanmasna katlr. Robin, ngilizleri temsil ettii iin az nce Amerikal devrimci kalabalk tarafndan yerinden edilen bu sulunun arad adam olduunu anlayana kadar herkesten daha yksek sesle gler. yk btn insanln paylat gnah ve ac ekme arasndaki ba bir kez daha gsterir. yk, ayn zamanda kendini yetitirmi insan da vurgulamaktadr: Robin, her demokratik Amerikal gibi, zengin akrabalarn kayrmas ile deil de kendi abalaryla zenginleeceini renmelidir. My Kinsman, Major Molineux, Hawthorne'un kurgularndaki en nemli eye k tutar: eserlerinde doru ileyen aileler yoktur. Her ne kadar Coopern Leather-Stocking Tales ykleri en olmayacak ve el dememi yerlere aileler sokmay baarsa da, Hawthorneun yklerinde ard ardna, paralanm, lanetli ya da yapay ailelere ve yalnz kalm bireylerin aclarna yer verilir. Devrim ideolojisi de gururlu ama dlanm bir zgrlk duygusunu yceltmekte rol oynam olabilir. Amerikan Devrimi, psiko-tarihsel adan ele alndnda, ngilterenin anne-baba figr ve ngiliz mparatorluunun byk ailesine kar yeniyetme bir bakaldryla kyaslanabilir. Amerikallar bamszlklarn kazandktan sonra eski otoritelerden ayr olarak kendi kimliklerini bulmak konusunda artc bir ikilem yaadlar. Bat snrnda bu senaryo o kadar ok tekrarland ki, romanlarda yalnzlk Amerikann temel yaam art gibi grnr. Pritanizm ve ondan kaynaklanan Protestanlk bireyin ilk sorumluluunun kendi ruhunu kurtarmak olduunu tleyerek belki de aileyi daha da zayflatm olabilir. Herman Melville (1819-1891) Herman Melville de, Nathaniel Hawthorne gibi, babann lmnden sonra birden bire fakirleen eski ve zengin bir aileden geliyordu. Soylu yetime tarz, gurur verici aile gelenekleri ve ok almaya karn Melville kendini niversite eitimi yapamadan fakirlik iinde buldu. 19 yanda denize ald. Denizcilerin hayatna duyduu ilgi kendi deneyimlerinden, ilk romanlarnn ou da kendi seyahatlerinden kaynakland. Bunlarda gen Melvillein geni, demokratik deneyimlerini ve zorbalk ve hakszla duyduu nefreti grrz. lk kitab olan Typee, Gney Pasifikteki Marquesas Adalar'ndaki Taipilerin szm ona yamyam ama misafirperver kabilesiyle beraber yaadklarn anlatr. Kitap adada yaayanlar ve onlarn doal ve uyum iindeki yaamlarn verken,

deitirmeye altklar insanlardan gerekte daha az medeni olduklarn dnd Hristiyan misyonerleri eletirir. Melvillein bayapt olan Moby-Dick, or, The Whale (Moby-Dick, ya da Balina), balina avcl gemisi Pequod ve onun beyaz balina Moby-Dicki yakalamak konusundaki takntl arzusu nedeniyle gemisinin ve adamlarnn yok olmasna neden olan dinsiz, tanrsal Kaptan Ahab anlatan epik hikayedir. Gereki bir macera roman olan bu eser, insann durumu zerine bir dizi dnceler ierir. Balina avcl kitabn bandan sonuna kadar bilgiyi aramak ii kullanlan byk bir metafordur. Balinalar ve balina avcl endstrisi konusunda gereki snflandrmalar ve anlatmlar kitab noktalar ama bunlar sembolik armlar tarlar. Doru Balina balkl 15inci blmde, sunucu Doru Balina'nn stoik ve Sperm Balina'nn platonik olduunu sylerken felsefenin iki klasik ekolne gnderme yapar. Melvillein roman felsefi olmakla beraber ayn zamanda trajiktir. Kahramanlna karn, Ahab lanetlenmitir ve sonunda belki de belasn bulacaktr. Tabiat ne kadar gzel olursa olsun, daima yabancdr ve ldrc olmas mmkndr. Moby-Dickte Melville Emersonun insanlarn tabiat anlad eklindeki iyimser dncesini sorgular. Moby-Dick, byk beyaz balina, Ahabn aklna takld gibi romana da hkmeden gizemli kozmik bir varlktr. Balina ve balina avcl konusundaki bilgiler Moby-Dicki aklayamaz, tam tersine, bu bilgiler sembollere dnr ve her bilgi paras karanlk bir biimde kozmik adaki dier bir bilgi parasyla ilikilidir. Ancak, Emersonun tersine, bu iletiim fikri (Melville Sfenks blmnde bu terimi kullanmtr) tabiattaki gerei insanlarn okuyabilecei anlamna gelmez. Melvillein bilgi birikimi ardnda mistik bir gr vardr ama bu grn kt m yoksa iyi mi, insanca m yoksa insanlk d m olduu hibir zaman aklanmaz. Bu roman kendine gnderme yapmas ya da yanstmal oluu asndan adatr. Bir baka deyile, roman genellikle kendi hakkndadr. Melville sk sk yazmak, okumak ya da anlamak gibi zihinsel srelerden sz eder. rnein, bir blm yorucu bir aratrmaya ayrlmtr. Sunucu bir snflandrma yapmaya alr ama sonunda byk olan hibir eyin tamamlanamayacan syleyerek vazgeer (Tanr beni bir eyi tamamlamaktan korusun. Bu kitap sadece bir taslak hayr, taslan tasla. Zaman, Kuvvet, Para ve Sabr). Melvillein edebi metnin bitmemi bir versiyon ya da terkedilmi bir taslak olduu fikri olduka adatr. Ahab adamlarna yukardan bakabilecei kesinliklerden oluan grkemli ve sonsuz bir dnya ekillendirmekte srar eder. Aklszca, bitmi bir metin, bir yant ister. Ancak, roman tamamlanm metinlerin olmadn, belki de lm dnda kesin yantlarn olmadn gsteriyor. Romann bandan sonuna kadar baz edebi gndermeler yanklanyor. Adn Eski Ahit'teki bir kraldan alan Ahab, mutlak, Fausta zg, tanrsal bilgi istiyor. Sofoklesin oyununda yanl bilginin hesabn ok trajik bir biimde veren Oedipus gibi, Ahab da nce bir darbeyle kr oluyor, sonra bacandan yaralanyor ve en sonunda lyor. Moby-Dick ksz kelimesiyle sona eriyor. Sunucu olan Ishmael, ksz gibi bir gezgindir. Ishmael ad Eski Ahit'in balang kitabndan alnmtr. Ishmael Abraham ve Hagarn (Abrahamn kars Sarah'n hizmetisi) oluydu. Ishmael ve Hagar Abraham tarafndan ssz bir yere braklmt.

Baka rnekler de vardr. Rachel (patrik Jacobun elerinden biri) kitabn sonunda Ishmaeli kurtaran teknenin addr. En sonunda, metafizik balina Musevi ve Hristiyan okuyuculara ncilde geen ve uursuz olduuna inandklar iin dier denizciler tarafndan denize atlan Jonahn hikayesini anmsatr. ncile gre byk bir balk tarafndan yutulan Jonah, bir mddet onun karnnda yaadktan sonra Tanrnn mdahalesiyle karaya geri gnderilmiti. Cezalandrlmaktan kamaya alrken, kendine daha fazla aclar getirdi. Tarihsel gndermeler de roman zenginletirmektedir. Gemi Pequod ismini yok olmu bir New England Kzlderili kabilesinden alr; bylece bu isim geminin yok olmaya mahkum olduunu anlatr. Gerekten de balina avcl zellikle New Englandda ok nemli bir sanayi idi, zellikle lambalar iin enerji kayna olan ya kaynayd. Bylece balina gerekten de evrene k sayordu. Balina avcl ayn zamanda doas gerei yaylmacyd ve Pasifik kys ve tesine doru almasnn ABDnin kaderi ve grevi olduu doktrini ile de balantlyd nk Amerikallarn balinalar ararken dnyann etrafnda yelken amalar gerekiyordu (gerekte, gnmz Hawaii eyaleti Amerikan balina avcl gemileri iin byk bir yakt takviyesi liman olarak kullanldndan Amerikaya katld). Pequodn mrettebat her renk ve farkl dinleri temsil ediyordu ve bu Amerika'nn evrensel bir dnce ekli olmasnn yan sra bir eritme potas olduu fikrini de akla getiriyordu. Son olarak, Ahab demokratik Amerikan bireyciliinin trajik versiyonunu temsil ediyordu. Birey olarak gururunu ileri srerken, evrenin acmasz d glerine de kar kmaya cesaret eder. Romann sonsznde geminin trajik bir biimde yok olmas anlatlr. Romann her annda, Melville dostluk ve ok kltrl insan topluluklarnn nemini vurgular. Gemi battktan sonra Ishmael yakn arkada olan kahraman ve dvmeli bir zpknc olan Polonezya Prensi Queequegin yapt ilemeli tabutla kurtulur. Tabutun ilkel ve mitolojik desenleri kozmosun tarihini ierir. Ishmael lmden yine lmle ilgili bir nesne tarafndan kurtarlr. Sonunda, lmn iinden hayat kar. Moby-Dicke avc miti, balang temas, Cennet gibi ada sembolizmi, teknoloji-ncesi insanlara taknd olumlu tavr ve yeniden dou peinde kotuu iin, ilkel tabiat iinde insan ruhunun muhteem dramatizasyonu olarak doal epik denmitir. nsanl tabiat iinde yalnz olarak ele aldndan bariz bir biimde Amerikaldr. Fransz yazar Alexis de Tocqueville 1835te yazd Democracy in America (Amerikada Demokrasi) adl eserinde bu temann Amerikada demokrasinin sonucu olarak ykseleceini ngrmt: The destinies of mankind, man himself taken aloof from his country and his age and standing in the presence of Nature and God, with his passions, his doubts, his rare propensities and inconceivable wretchedness, will become the chief, if not the sole, theme of (American) poetry. Tocquevillein dncesine gre, demokrasi olan bir yerde edebiyat sadece d grn veya snf ve stat gibi yapay farklar yerine insann maddi olmayan tabiatnn sakl derinlikleri zerinde dnr. Hi phesiz, hem Moby-Dick ve Typee, hem de Huckleberry Finnin Servenleri ve Walden bu tanma uyar. Bunlar tabiatn kutlamalar olup, snfa ynelik ehir medeniyetinin krsal bozulmalardr.

Edgar Allan Poe (1809-1849) Gneyli olan Edgar Allan Poe, Melville ile gerekilik, parodi ve talama eleriyle karm karanlk bir metafizik gr paylar. Ksa yk tarzn iyiletirmi ve dedektif hikayelerini tretmitir. yklerinin bir ou bugn ok tutulan bilim kurgu, korku ve fantezi tarznn ncs olmutur. Poenun ksa ve trajik yaam gvensizlikle zehir olmutu. Dier bir ok byk 19uncu yzyl Amerikan yazarlar gibi Poeda kk yata ksz kalmt. Poenun 1835te birinci dereceden karde ocuu olan henz 14 yana girmemi Virginia Clemm ile yapt garip evlilii eksikliini duyduu dzenli aile yaantsna kavumak amac olarak yorumlanmt. Poe garipliin gzelliin gerekli malzemelerinden biri olduuna inanrd ve yazlar genellikle egzotikti. ykleri ve iirleri sonlar kt olan, ie dnk soylularla doludur (Poe dier bir ok gneyli gibi soylu ideallere deer verirdi). Bu korkun karakterler hibir zaman almazlar veya dostluklar kurmazlar; aksine kendilerini gnein, pencerelerin, duvarlarn ve demelerin gerek dnyasn gizleyen, garip hallar ve perdelerle sembolik olarak sslenmi karanlk, ryen atolara kapatrlard. Sakl odalarda eski kitaplklar, garip sanat eserleri ve eklektik oryantal nesneler bulunurdu. Soylular mzik aletleri alarlar ya da trajediler, genellikle sevdiklerinin lm zerine kara kara dnrlerdi. Hayatta lm temalar, zellikle canl gmlmek ya da mezardan vampir gibi kp gelmek gibi hayatn iindeki lm temas The Premature Burial (Diri Diri Gml), Ligeia, The Cask of Amontillado (Amontilladonun Fs) ve The Fall of the House of Usher (Usher Evinin k) gibi eserlerinin ounda grlr. Poenun yaam ve lm arasndaki alacakaranlk kua ve ar ssl Gotik ortam sadece dekoratif deildir. Bunlar karakterlerinin hastalkl ruhlarnn ar medeni ancak lmcl ilerini yanstrlar. Bilindnn sembolik anlatmlardr ve sanatnn merkezini temsil eder. Bir ok Gneyli gibi Poenun iiri son derece mzikal ve kesinlikle llyd. Hem yaad dnemde, hem de gnmzde en tannm iiri The Ravendr. (Kuzgun, 1845) Bu rktc iirde, gece yars bir yandan okurken dier yandan kayp Lenoresinin lmnn yasn tutan korkun ve uykusuz sunucu, kapsna konan ve srekli iirin tannm nakarat aslay tekrarlayan bir kuzgun (l eti yiyen bir ku, bu nedenle lm simgelemekte) tarafndan ziyaret edilir. iir yaamn iinde lm sahnesiyle son bulur: And the Raven, never flitting, still is sitting, still is sitting On the pallid bust of Pallas just above my chamber door; And his eyes have all the seeming of a demon's that is dreaming, And the lamp-light o'er him streaming throws his shadow on the floor; And my soul from out that shadow that lies floating on the floor Shall be lifted -- nevermore!

Poenun yukarda ad geenler gibi ykleri korku hikayeleri olarak tanmlanmtr. The Gold Bug (Altn Bcek) ve The Purloined Letter (alnm Mektup) daha ok muhakeme veya fikir yrtme ykleridir. Korku hikayeleri H. P. Lovecraft ve Stephen King gibi Amerikal fantezi korku yazarlarna nclk ederken, muhakeme hikayeleri ise Dashiell Hammett, Raymond Chandler, Ross Macdonald, ve John D. MacDonald gibi yazarlarn dedektif hikayelerine nclk etmitir. Bilimkurgu gibi arkadan neyin gelecei konusunda da ipular vardr. Bu yklerin tamam Poenun akla duyduu hayranl ve 19uncu yzyl dnya grn kkten bir biimde laikletiren rktc bilimsel bilgiyi gsterir. Poe her tarzda ruhu aratrr. yklerin tamamnda derin psikolojik iebaklar parldar. The Black Cat (Siyah Kedi)de Hangimiz, kendimizi yzlerce defa srf yapmamamz gerekli olduundan aalk ya da aptalca bir ey yaparken bulmadk ki der. Psikolojik srelerin egzotik ve garip yanlarn aratrmak iin Poe delilik hikayelerine ve ar duygulara dalmtr. Bu yklerdeki ac verecek kadar bilinli stil ve zengin aklamalar olaylar daha da canl ve inanlacak hale getirdiinden korkunluk duygusunu daha da arttrr. Poenun k ve romantik ilkelii bir arada ele almas Avrupallar, zellikle Stphane Mallarm, Charles Baudelaire, Paul Valry, ve Arthur Rimbaud gibi Fransz airler tarafndan ok beenildi. Ancak Poenun demokrasiye duyduu soylu nefreti, egzotik olan tercih etmesi ve insanlktan uzaklamakla ilgili konularna ramen Amerika kart olduunu syleyemeyiz. Tam tersine, Amerikan demokrasisinin ruhun en derin ve gizli yanlarn ortaya dken eserler yarataca konusundaki ngrs iin ok iyi bir rnektir. Derin endieler ve ruhsal gvensizlik Amerikada Avrupadakinden ok daha nce ortaya kmt nk Avrupallarn en azndan onlara psikolojik gven salayan salam ve karmak bir sosyal yaps vard. Amerikada bunun yerine geecek bir gven duygusu yoktu; herkes kendi iin yaamaktayd. Poe kendini gelitirmi insan anlatan Amerikan ryasnn grnmeyen ksmn doru bir biimde anlatm ve maddeciliin ve ar rekabetin nelere yalnzlk, yabanclama, ve yaam iinde lm ekilleri -- mal olacan gstermiti. Poenun k 19uncu yzylda simgelerin deer kaybediini de yanstr bir ok yerden ve dnemden gelen sanat objelerini kartrmak eilimini gerekletirirken onlar kiiliklerinden uzaklatrmak ve bir koleksiyondaki salt ss eyalarna indirgemek. Bunun sonucu olarak grlen biim kaosu zellikle kendi geleneksel tarz olmayan Birleik Devletler'de fark ediliyordu. G, ehirleme ve sanayileme aileleri ve geleneksel olan kknden skp attndan, bu allak bullak olma, dncenin i ie gemi sistemlerinin kaybn yanstr. Sanatta sembollerin bu karkl groteski canlandrm, Poe bu fikri klasik yk koleksiyonu olan Tales of the Grotesque and Arabesquede (Grotesk ve Arabesk Hikayeler, 1840) aka tema olarak ele almtr.

KADIN YAZARLAR VE REFORMCULAR 19uncu yzylda Amerikan kadn bir ok eitsizlie katlanmak zorunda kald: Oy verme haklar yoktu, profesyonel okullara girmeleri ve ou konuda yksek eitim almalar yasaklanmt, toplum karsnda konumalar ve hatta halk toplantlarna katlmalar bile yasakt ve mal mlk edinemezlerdi. Btn bu engellere karn, gl

bir kadn a yaps olutu. Mektuplar, kiisel dostluklar, resmi toplantlar, kadn gazeteleri ve kitaplar araclyla kadnlar sosyal deiimi daha da ileri gtrd. Aydn kadnlar kendileri ve kleler arasnda paralellikler kurdular. Korkmadan ve sosyal olarak dlanma ve bazen maddi adan yok olma pahasna kleliin kaldrlmas ve kadnn oy kullanma hakk gibi temel reformlar talep ettiler. Eserleri duygusal roman da ieren daha geni bir edebi gelenein entelektel adan anlatm iin ncyd. Harriet Beecher Stowe'un Uncle Toms Cabin (Tom Amcann Kulbesi) gibi kadnlarn yazd duygusal romanlar ok tutuldu. Duygulara hitap ettiler ve bata aile ve kadnn rol ve sorumluluklar olmak zere tartmal sosyal konular ele aldlar. Margaret Fuller byk lde etkileyen, klelik kart Lydia Child (1802-1880), bu an lideriydi. 1824 ylnda yazd baarl roman Hobomok rksal ve dinsel hogrye duyulan gereksinimi gsterir. Romann getii yer -- Priten Salem, Massachusetts -- Nathaniel Hawthorneu bekliyordu. Eylemci olan Child zel bir kz okulu kurdu, Birleik Devletler'de ilk defa bir ocuk gazetesi kard ve editrln yapt, ve 1833 ylnda klelie kar ilk bror olan An Appeal in Favor of that Class of Americans Called Africans (Afrikal Denen O Amerikan Snf in Bir yardm ars) yaymlad. Bu cesur eser onu dile drd ve maddi adan mahvetti. History of the Condition of Women in Various Ages and Nations (Deiik alarda ve Uluslarda Kadnn Durumunun Tarihesi, 1855) adl eseri kadnlarn tarihsel baarlarna dikkat ekerek kadnlarn eitliini savunur. Angelina Grimk (1805-1879) ve Sarah Grimk (1792-1873) Gney Carolina, Charlestonda byk, zengin ve kleleri olan bir aileden gelmilerdi. Bu kz kardeler siyahlarn ve kadnlarn haklarn savunmak iin kuzeye gittiler. New York Klelik Kart Derneinin (Anti-Slavery Society) szcleri olarak halk arasnda, iinde erkeklerin de bulunduu dinleyicilere hitap eden ilk kadnlard. Mektuplarda, deneme yazlarnda ve aratrmalarnda rklk ve cinsiyet ayrmcl arasnda paralellikler kurdular. Elizabeth Cady Stanton (1815-1902), klelik kart ve kadn haklar savunucusu olarak bir sre Bostonda yaad ve orada Lydia Child ile arkada oldu. 1848 ylnda Lucretia Mott ile beraber Kadn Haklar iin Seneca Falls Kongresi'ni dzenledi; kongre iin Declaration of Sentimentsin (Dncelerin Bildirisi) taslan hazrlad. Onun Woman's Declaration of Independence (Kadnlarn zgrlk Bildirisi) adl yapt erkek ve kadn eit yaratlmtr diye balar ve kadna oy hakkn vermek zere alnan kararla biter. Susan B. Anthony ve Elizabeth Cady Stanton ile birlikte 1860larda ve 1870lerde oy hakk iin kampanyalar dzenledi, klelik kart Sadk Ulusal Kadn Ligini (Womens Loyal National League) ve Ulusal Kadnlara Oy Hakk Dernei'ni (National Woman Suffrage Association) kurdu ve haftalk gazete Revolutionn (Devrim) e-editrln yapt. 21 yl boyunca Kadnlara Oy Hakk Dernei'nin bakanln yapt. Birka eyalette, biraz da yedi ocuunun eitimine katkda bulunmak iin, halka konumalar yapt. Kocas ldkten sonra Cady Stanton cinsler arasndaki eitsizlii konusundaki incelemelerini derinletirdi. Onun kitab olan The Woman's Bible (Kadnn ncil'i, 1895) Musevi-Hristiyan geleneklerinde iyice yerlemi bir kadn kart ikilem ortaya karmtr. 86 yanda, Bakan Theodore Roosevelte kadnlarn oy hakkn destekleyen bir mektup yazdktan sonra lmne kadar boanma, kadn haklar ve din gibi konular zerine konumalar yapt. nce takma ad kullanarak, sonra kendi adyla yaynlanan eitli eserleri arasnda ciltlik bakalaryla ortak yazd History of Woman Suffrage (Kadnlarn Oy Hakknn Tarihesi, 1881-1886) ile iten ve nkteli bir otobiyografi vardr.

Sojourner Truth (c.1797-1883) bu olaand kadnlarn yer ald grubun direniine ve karizmasna rnek oluturdu. New Yorkta kle olarak dodu ve Hollandaca konuarak byd. 1827de klelikten kat ve olu ve kzyla onu destekleyen Hollandal-Amerikan bir aile olan Van Wagenerlerin yanna yerleerek hizmeti olarak almaya balad. Aile olunun zgrl iin srdrd yasal sava kazanmas iin ona yardmc oldu ve onlarn adn ald. Kendi bana yola koyularak, fahieleri Hristiyan yapmak iin bir rahiple alt ve halka ait ilerici bir evde yaad. Duymaya ve grmeye balad esrarl sesler ve grntler nedeniyle ona konuk gerek anlamna gelen Sojourner Truth adn verdiler. Bu dsel retilerin gereini yaymak iin tek bana gezmeye balad ve konumalar yaparak, dinsel arklar syleyerek ve kleliin kaldrlmasn tleyerek 30 yl akn bir sre bir ok eyaleti gezdi. Elizabeth Cady Stantonn da desteiyle kadnlarn oy hakkn savundu. Yaam Oliver Gilbert tarafndan oaltlan ve dzeltilen otobiyografik bir hikaye olan Narrative of Sojourner Truth (Sojourner Truthun Hikayesi, 1850) anlatlmtr. Yaam boyunca eitim almam, Hollanda aksanyla ngilizce konumutur. Aslnda erkek olduu eklinde suland bir kadn haklar toplantsnda gslerini at sylenir. Kadnlarn zayf cins olduunu syleyen bir erkee verdii yant efsanelemitir: Ben tarla srdm ve ektim, topladm ve hibir erkek beni geemedi! Ve ben kadn deil miyim? Bir erkek kadar alp bir erkek kadar yiyebiliyordum yemek bulduumda ve krbaca da dayanabiliyordum! Ve ben kadn deil miyim? On ocuk dourdum, ve ounun kle olarak satldn grdm, ve bir annenin acsyla bardmda, sa dnda hi kimse beni duymad! Ve ben kadn deil miyim? Bu nkteli ve saygsz hatip byk blues arkclaryla kyaslanmtr. Harriet Beecher Stowe ve bir ok dierleri, gr sahibi ve Tanrm, Tanrm, beyazlar bile sevebilirim! diyen bu siyah kadndan akl almlardr. Harriet Beecher Stowe (1811-1896) Harriet Beecher Stowe'un Uncle Toms Cabin, or, Life Among the Lowly (Tom Amcann Kulbesi ya da Aa Tabaka Arasnda Yaam) adl roman 19uncu yzylda en beenilen Amerikan kitabyd. nce National Era dergisinde (1851-1852) dizi olarak yaymland ve hemen baar kazand. Sadece ngilterede krk farkl yaynevi tarafndan yaymland ve ksa bir srede 20 dile evrildi. Fransada Georges Sand, Almanyada Heinrich Heine ve Rusyada Ivan Turgenev gibi yazarlarn beenisini kazand. Birleik Devletler'de klelie son verilmesi iin yapt duygu ykl ar tartmay alevlendirdi ve on yl gemeden Birleik Devletler Sava'na (1861-1865) yol at. Tom Amca'nn Kulbesi'nin baarl olmasnn nedenleri ortadadr. Demokrasiyi ve herkes iin eitlii savunan Birleik Devletler'de, kleliin dev gibi bir adaletsizlik olduunu ortaya koyuyordu. Stoweun kendisi eski New England Pritenlerinin kusursuz bir temsilcisiydi. Babas, erkek kardei ve kocas, hepsi birer tannm, eitimli Protestan din adam ve reformcuydu. Stowe romann fikrini bir kilisedeki ayin esnasnda yal, st ba yrtlm ve dayak yiyen bir kle grnts olarak oluturdu. Daha sonra romann ilham kayna ve yazarnn Tanr olduunu syledi. Onu harekete geiren g, yaam daha Tanrsal klarak iyiletirmek iin varolan dinsel tutkusuydu. Romantik dnem duygularla dolu bir dnem balatmt:

Ailenin erdemi ve sevgi en nemli eylerdi. Stoweun romannn klelie saldrmasnn gerek nedeni kleliin eve ait deerlere aykr olmasyd. Tom Amca, kle ve ba kahraman, St.Clare adl iyi kalpli efendisini gerek bir Hristiyan yapmaya alr, lrken St.Clarein ruhu iin dua eder ve kle kadnlar korurken lr. Klelik sadece politik veya felsefi nedenlerden tr kt ilan edilmemitir, esas, aileleri paralad, normal anne baba sevgisini yok ettii ve yaps gerei Hristiyan olmad iin ktdr. En ackl sahne ac iinde bir kle annenin ailesinden ayrlp satlan ocuu ve baba iin hibir ey yapamad sahnedir. Bunlar ev ii sevginin kutsallna kar ilenmi sulard. Stoweun roman balangta gneye bir saldr olarak dnlmemiti; aslnda Stowe gneyi ziyaret etmiti, gneylileri severdi ve onlar sevgiyle tanmlamt. Gneyli kle sahipleri iyi efendilerdir ve Toma iyi davranrlar. St.Clare kii olarak klelikten nefret eder ve klelerinin tamamn serbest brakmaya niyetlidir. Dier yanda kt kalpli efendi Simon Legree kuzeyli olup romann kt adamdr. Aslnda roman on yl uzakta olan Sava'a srklenen Kuzey ve Gney'i bartrmak iin yazlmt. Ancak sonuta bu kitap klelik kartlar ve dierleri tarafndan gneye kar bir polemik olarak kullanld. Harriet Jacobs (1818-1896) Kuzey Carolinada kle olarak doan Harriet Jacobsa hanm okuma yazma retmiti. Hanm ldnde, Jacobs onu cinsel ilikiye zorlayan beyaz bir efendiye satld. Jacobs ona kar koydu, baka bir beyaz sevgili buldu ve ondan iki ocuk sahibi oldu. ocuklar bykannesinin yanna gitti. Zorla sahip olunmak yerine kendi arzusuyla ba emek daha az aalayc geliyor, diye drste yazd. Sahibinin yanndan kat ve Kuzeye kat yolunda bir dedikodu kartt. Yakalanmaktan ve tekrar klelie yollanmaktan ve cezalandrlmaktan ok korktuu iin neredeyse yedi sene boyunca efendisinin ehrinde, bykannesinin karanlk at arasnda sakland. Tavanda at delilerden izledii ok sevdii ocuklarnn grntleri ile yaad. En sonunda kuzeye kat ve New Yorkta Rochestera yerleti. Burada Frederick Douglass North Star adl klelik kart bir gazete yaymlyordu ve yakn bir yerde (Seneca Falls) kadn haklar kongresi toplanmt. Jacobs orada onu otobiyografisini yazmas iin yreklendiren ve Quaker olan klelik kart Amy Post ile dost oldu. 1861de takma ad olan Linda Brent adyla yaynlanan Incidents in the Life of a Slave Girl (Bir Kle Kzn Yaamndaki Olaylar) adl eserinin editr Lydia Child idi. ok ak bir dille siyah kle kadnlarn cinsel adan smrsn knyordu. Douglassn kitab gibi Jacobsn kitab da kle hikayeleri tarznn smrgeler zamannda Olauda Equianoya kadar geri giden ksmdr. Harriet Wilson (c. 1807-1870) Harriet Wilson Birleik Devletler'de roman yaymlayan ilk Afrikal-Amerikaldr. Our Nig: or, Sketches from the life of a Free Black, in a two-storey white house, North. showing that Slavery's Shadows Fall Even There (Bizim Nig: veya zgr bir Siyahn Yaamndan Skeler, Kuzeyde, ki Katl beyaz bir Evde, Orada Bile Kleliin Glgesinin Dtn Gsterir, 1859). Roman gerek bir

biimde beyaz bir kadnla siyah bir adam arasndaki evlilii anlatr ve Hristiyan ev halknn arasnda siyah bir hizmetkarn yaad zor hayat anlatr. Eskiden otobiyografi olduu dnlse de imdi kurgu olduu anlalmtr. Jacobs gibi Wilson da kendi adyla yaymlamad (Our Nig ironikti) ve eseleri yakn zamana kadar fark edilmedi. Ayn eyi o dnemin kadn yazarlarnn ou iin syleyebiliriz. Tannm Afrikal-Amerikal edebiyats Henry Louis Gates, Jr. siyah kurgusal edebiyat projesini yrtrken 1983 ylnda Our Nigi yeniden yaynlad. Frederick Douglass (1817-1895) Dnemin en mehur siyah Amerikal klelik kart lideri olan Frederick Douglass, Marylanddeki byk bir iftlikte kle olarak dodu. Gen bir adamken ans sayesinde daha liberal olan Baltimorea yolland. Orada okuma yazma rendi. 1838de, 21 yanda Massachusettse kat ve ona klelie kar olan William Lloyd Garrison yardm etti. Klelik kart topluluklarda ders vermeye balad. 1845te, kle hikayeleri iinde en tutulan ve en iyisi olan Narrative of the Life of Frederick Douglass, An American Slave) i (Frederick Douglasn Yaam Hikayesi, bir Amerikan Klesi, 1855, ikinci versiyon, 1892, gzden geirme) yaymlad. Genellikle okuma yazmas olmayan siyahlarca beyaz klelik kartlarna nakledilen ve propaganda olarak kullanlan bu kle hikayeleri Savatan hemen nceki yllarda ok tannmt. Douglassn hikayesi canl ve olduka edebidir. Kleliin zihinsel yapsna ve bu kurumun siyahlar arasnda yaratt acya k tutar. Klelerin hikayeleri Birleik Devletler'deki ilk siyah edebiyat iir ekliydi. Beyaz Amerikada Afrikal-Amerikal kimliini yerletirmek gibi zor bir grevde siyahlara yardmc oldu ve 20nci yzyl boyunca siyahlarn hikaye teknikleri zerinde nemli bir etki yapmay srdrd. Kimlik aray, ayrmclk karsnda fke ve beyaz ounluk tarafndan kabul edilmemi, grnmez, kovalanan yeralt yaam Richard Wright, James Baldwin, Ralph Ellison, ve Toni Morrison gibi 20nci yzyl siyah Amerikan yazarlarnn eserlerinde ska rastlanr.

5. BLM
Gerekiliin Ykselii: 1860-1914 Sanayilemi Kuzey ile tarmsal, esir-sahibi Gney arasndaki Amerikan Sava (18611865) Amerikan tarihinde bir boalma noktasyd. Gen demokratik ulusun saf iyimserlii savatan sonra yerini bir tkenme dnemine brakt. Amerikan idealizmi yn deitirerek devam etti. Savatan nce idealistler insan haklarn ve zellikle kleliin kaldrlmasn savunuyorlard; savatan sonra, Amerikallar gelimeyi ve kendi kendini yetitirmi adam idealletirdiler. Bu, Darwinci evrim ve en iyinin hayatta kalmas uruna baarl, ok zengin ve nfuzlu i adamlarnn bazen etik olmaktan uzaklaan yntemlerinin bile onaylanabildii, milyoner imalatlarn ve speklatrlerin dnemiydi. Savatan sonra i yaam patlama gsterdi. Sava iin yaplan retim Kuzey'deki sanayii arttrm, ona itibar ve politik g vermiti. Sava ayn zamanda sanayinin liderlerine insan ve makinenin ynetimi konusunda deerli bir deneyimler salamt. Amerikan topraklarnn mthi doal kaynaklar demir, kmr, petrol, altn ve gm i hayatna ok yararl oldu. 1869da hizmet vermeye balayan yeni ktalararas, ve 1861de almaya balayan ve ktay boydan boya kat eden telgraf sanayinin malzemeye, pazarlara ulamasn ve iletiim kurmasn salad. Gmenlerin devaml akm da ayrca hi tkenmeyecek gibi ucuz igc salad. lk zamanlarda Alman, skandinav ve rlandal, ondan sonra ise gittike artan saylarda Orta ve Gney Avrupallardan oluan 23 milyondan fazla yabanc 1860 ve 1910 arasnda Birleik Devletler'e akn ettiler. inli, Japon ve Filipinli olan kontratl iiler ise Hawaiili plantasyon sahipleri, demiryolu irketleri ve Bat sahilindeki dier Amerikal i adamlarnca getirildiler. 1860 ylnda Amerikallarn ou iftliklerde veya kk kylerde yayordu ama 1919 ylnda nfusun yars aa yukar 12 ehirde toplanmt. Fakir ve ar kalabalk evler, salksz koullar, dk cret (cret klelii deniyordu), zor alma artlar, ve i hayatnda yetersiz snrlamalar gibi kentleme ve sanayileemeden kaynaklanan sorunlar ortaya kt. i sendikalar byd, grevler ulusun alanlarn kt durumunun farkna varmasn salad. iftiler de, kendilerini hrsz baron da denen J. P. Morgan ve John D. Rockefeller gibi Dou'nun parasal karlarna kar mcadele ederken buldular. Bunlarn doudaki bankalar batdaki gelime ve tarmclk iin hayati nem tayan ipotek ve kredileri ok sk kontrol altnda tutuyorlard. Demiryolu irketleri ise iftlik rnlerinin ehirlere tamak iin ok yksek cret talep ediyorlard. ifti yava yava alay konusu oluyor, dnyadan pek haberi olmayan kro veya taral biri olarak yeriliyordu. Sava sonrasnda ideal Amerikal tipi milyonerlerdi. 1860larda 100den az olan milyonerlerin says 1875e gelindiinde 1000'den fazlayd. 1860dan 1914e kadar Birleik Devletler kk, gen, tarmla uraan eski bir eski smrgeden kocaman, modern, sanayi toplumuna dnmt. 1860da borlu bir ulusken 1914e gelindiinde dnyann en zengin devleti olmu, 1860da 31 milyon olan nfusu 1900de gelindiinden ikiye katlanarak 76 milyona kmt. Birinci Dnya Sava'na gelindiinde Birleik Devletler dnyadaki byk glerden biri olmutu. Sanayileme arttka yabanclama da artt. Devrin tipik Amerikan romanlarndan olan Stephen Craneden Maggie: A Girl of the Streets (Sokak Kz Maggie), Jack London'dan Martin Eden, ve daha sonra Theodore Dreiser'den An American Tragedy (Bir Amerikan Maceras) ekonomik glerin ve yabanclamann zayf veya saldrya ak kimselere verdii

zarar anlatr. Twain'in Huck Finni, Londonun The Sea-Wolfundaki (Deniz Kurdu) Humphrey Vanderveyden, ve Dreiser'in frsat Sister Carrie (Kzkardeim Carrie)si gibi ayakta kalabilenler, efkat, esneklik ve hepsinden nemlisi kiilik ieren ruhsal gleri sayesinde dayanabilmilerdir. SAMUEL CLEMENS (MARK TWAIN) (1835-1910) Edebiyat alannda Mark Twain takma adyla tannan Samuel Clemens, Mississippi Nehri yaknndaki bat snr ehirlerinden olan Hannibalde yetiti. Ernest Hemingway'in Amerikan Edebiyatnn tamamnn bir byk kitaptan, Twainin Adventures of Huckleberry Finn (Huckleberry Finnin Maceralar)den geldii eklindeki sz bu yazarn gelenek iindeki antsal yerini gsterir. Erken 19uncu yzyl Amerikal yazarlar, bir para da ngilizler kadar zarif yazabildiklerini kantlamak istercesine ar ssl, duygusal veya atafatl olmak eilimindeydiler. Twainin canl, gereki ve konuma diline zg Amerikan konuma tarzna dayal slubu, Amerikal yazarlarn kendi ulusal seslerinin nemini yeniden anlamalarn salad. Twain memleketin iinden gelen ilk byk yazard ve yrenin belirgin, esprili argo dilini ve tabular ykn yakalamt. Twain ve 19uncu yzyln son dnemlerindeki dier Amerikal yazarlar iin gerekilik sadece edebi bir teknik deildi. Gerekilik doruyu sylemek ve eskimi adetleri rtmekti. Bylece son derece byk bir serbestlik salyordu ve toplumla ters dme olasl vard. En tannm rnek, kanunlar inedii iin cehenneme gideceini dnse de, vicdannn sesini dinlemeye karar vererek zenci bir klenin zgrle kana yardm eden fakir bir ocuk olan Huck Finndir. Twainin 1884te yaynlanan ba yapt Mississippi Nehri kylerinden biri olan St. Petersburgda geer. Alkolik bir serserinin olu olan Huck, babas sarho bir haldeyken onu ldrmek isteyince saygn bir aile tarafndan evlat edinilir. Huck ldrlmekten korktuu iin lm numaras yaparak kaar. Kaarken, ona bir baka toplum dna itilmi kimse olan kle Jim katlr. Jimin sahibesi Miss Watson onu nehir boyunda Gneyin daha sert klelik artlar olan blgelerinden birisine satmay dnmektedir. Huck ve Jim grkemli Mississippi nehri zerinde bir salla yol alrlarken sal buharl bir gemi tarafndan batrlr, ayr derler ve sonra yeniden buluurlar. Toplumun eitliliini, cmertliini, ve bazen de acmasz mantkszln sergileyen bir yn komik ve tehlikeli ky maceras yaarlar. Sonunda anlalr ki, Miss Watson zaten Jime zgrln vermitir. Saygn bir aile de serseri olan Huck bakmaktadr. Lakin Huck medeni toplumdan bkar ve Kzlderililer'e ait topraklara kamak iin planlar yapar. Romann sonu klasik Amerikan baars efsanesinin tam tersi bir versiyondur: "Medeniyetin ahlaksal adan ykc etkilerinden uzak saf krlara giden ak yol. Ak yola ait James Fenimore Cooper'n romanlar, Walt Whitman'n ilahileri, William Faulkner'dan The Bear (Ay), ve Jack Kerouac'dan On the Road (Yalnz Gezgin) balkl eserleri dier edebi rneklerdir. Huckleberry Finn saysz edebi yorumlara esin kayna olmutur. Romann bir lmn, yeniden douun ve balangcn hikayesi olduu aktr. Kaak kle Jim, Huck iin bir baba figrne dnr. Jimi kurtarmaya karar vererek, Huck, ahlaksal adan kendi kle-sahibi toplumunun snrlarn aar. Hucka insan doasnn karmaklklarna doru harekete geiren ve ona manevi adan cesaret veren Jimin maceralardr. Roman ayn zamanda Twainin ahenkli bir toplum idealini anlatr. Bir salda her eyden ok arzulanan ey herkesin tatmin olmas ve dierlerine kar doru ve iyi

davranmasdr. Melvillein gemisi Pequod gibi sal da batar. Salla birlikte o zel toplum da batar. Saln sade ve saf dnyas, sonunda gelimeye, yani buharl gemiye, yenik der ama hayat kadar engin ve deiken olan nehrin efsanevi imgesi srer. Gerek ve hayal arasndaki dengesiz iliki Twainin karakteristik temasdr ve espri anlaynn ounun temelini oluturur. Grkemli ancak aldatc olan, srekli deien nehir ayn zamanda hayali peyzajnn temel unsurudur. Life on the Mississippi (Mississippi zerinde Hayat) adl eserinde Twain gen bir buharl gemi dmencisi olduu zaman ald eitimi hatrlayarak yle yazar: Ben imdi nehrin eklini renmek iin almaa baladm; ve nehrin, yakalamak veya dnmek istediim ama anlalmaz veya yakalanamaz eylerin banda geldiini anladm. Twainin yazar olarak ahlaksal fikirleri, dmenciyken gemiyi gvenli yerlere doru ynlendirmek konusundaki sorumluluunu aksettirir. Samuel Clemens'in takma ad olan Mark Twain, Mississippi gemicilerinin, geminin gei emniyeti iin gerekli olan iki kulalk (3. 6 metre) su derinliini belirtmek iin kullandklar bir terimdi. Twainin ciddi amac, espri ve slup konusunda ender bir deha ile birleince yazlarn gncel ve ekici klar.

BATI SINIRI (FRONTIER) ESPRS VE GEREKL 19uncu yzyln iki byk edebi akm olan popler bat snr mizah ve yerel renkler, ya da blgeselcilik Mark Twainde birleti. Bu birbiriyle ilikili edebi yaklamlar 1830larda balad ve daha bile erken dnemlerdeki yerel szl geleneklerine dayanyordu. Kent elencelerinden ok uzaklardaki pejmrde bat snr kylerinde, nehir gemilerinde, madencilerin kamplarnda, ve kovboylarn kamp atelerinin etrafnda hikaye anlatm geliti. Abart, uzun hikayeler, inanlmaz bbrlenmeler ve komik ii kahramanlar bu bat snr edebiyatna can kattlar. Bu esprili biimlere eski Gneybat (gnmzdeki Gney'in i taraflar ve aa Ortabat), madenler snr, ve Pasifik Sahilleri gibi bir ok bat snr blgesinde rastlanmaktayd. Her blgede hikayelerin merkezinde yer alan renkli karakterler vard. rnein Mississippi nehir gemilerinin kavgacs Mike Fink; kahraman demiryolu mhendisi Casey Jones; Afrikal-Amerikal elik iisi John Henry; reklamlar sayesinde n daha da artan aa kesici dev Paul Bunyan; batllarn Kzlderili savas Kit Carson, ve izci Davy Crockett. Arlklar baladlarda, gazetelerde, ve dergilerde abartld ve zenginletirildi. Bazen, Kit Carson ve Davy Crockettte olduu gibi bu hikayeler kitaplarda topland. Twain, Faulkner, ve bir ok dier yazarlar ve zellikle gneyliler, Johnson Hooper, George Washington Harris, Augustus Longstreet, Thomas Bangs Thorpe, ve Joseph Baldwin gibi Sava ncesi bat snr mizahlarna ok ey borludurlar. Onlardan ve bat snr Amerikan halkndan yeni ve gln Amerikan kelimeleri acmaszca oald. rnein "absquatulate" (terk etmek), "flabbergasted" (akn), "rampagious" (dank, dzensiz). Yerel palavraclar, veya kark renkli kuyruklu kkreyenler (ring-tailed roarers), kendilerinin yar at, yar timsah olduklarn iddia ederken ayn zamanda bat snrnn sonsuz enerjisinin altn iziyorlard. Daha kk adamlar dehete drecek doal afetlerden kuvvet alyorlard. Biri Ben tam bir tornadoyum, diye iiniyordu, bir ceviz aac kadar sert ve kuzeybatl kadar szbitmezim. Den bir aa gibi yumruk atarm, ve her tokadm iine bir dnm gne alan her kalabalkta bir boluk aar.

YEREL RENKLER Bat Snr mizahi gibi, yerel renk yazlarnn da kkleri ok eskidir ama en iyi eserlerini Sava'tan ok sonra retmitir. Kukusuz ki, Henry David Thoreau ve Nathaniel Hawthornedan John Greenleaf Whittier ve James Russell Lowella kadar bir ok sava ncesi yazar belirli Amerikan blgelerinin arpc portrelerini izerler. Renkileri ayran zellikleri ise belli bir yerin anlatm iin bilinli ve oraya has ilgileri ve titizlikle gereklere dayanan, gereki teknikleridir. Bret Harte (1836-1902) bat snrndaki madencilerin nc snr blgesinde kurgulanm, The Luck of Roaring Camp (Grltl Kampn Talihi) ve The Outcasts of Poker Flat (Poker Evinin Dlanmlar) gibi macera hikayelerinin yazar olarak hatrlanr. Yerel renki ekoln ilk byk baarsn kazanan Harte ok ksa bir sre iin belki de Amerikann en tannm yazar oldu. Silahlarn konutuu Batnn romantik versiyonunun ekicilii bu denli glyd. Grnte gereki olan Harte, bir dizi edebi esere kurnaz kumarbazlar, ar ssl zevksiz fahieler, ve kaba hrszlar gibi yoksul tiplemeleri ciddi edebi eserlerde ilk defa tantan yazard. Bunu yapabilmesinin tek nedeni (Harten almalarna ok hayran olan Charles Dickensn ngilterede yapt gibi) eserin sonunda bu zavall grnl kiilerin aslnda altn kalpleri olduunu gstermesidir. Mary Wilkins Freeman (1852-1930), Harriet Beecher Stowe (1811-1896), ve zellikle Sarah Orne Jewett (1849-1909) gibi bir ka kadn yazar, New England ayrntl anlatmlaryla hatrlanrlar. Jewettin zgnl olan Maine karakterlerinin ve ortamn tam bir gzlemi, ve duygusal slubu en iyi Country of the Pointed Firs (Sivri amlar lkesi, 1896) balkl kitabndaki The White Heron (Beyaz Balkl Kuu) adl ayrntl hikayesinde grnr. Harriet Beecher Stowe'un yerel renk almalar, zellikle Mainedeki basit balk topluluklarn anlatan The Pearl of Orr's Island (Orrun Adasnn ncisi, 1862) Jewetti ok etkilemitir. 19uncu yzyl kadn yazarlar mektuplarndan anlald gibi aralarnda manevi destek ve etkileim a kurmulard. Kadnlar kurgu dnyasnn en byk izleyici grubunu oluturuyorlard ve bir ok kadn sevilen romanlar, iirler ve gln yazlar yazdlar. lkenin btn blgeleri yerel renklerin etkisinde kalan yazlarla anlatld. Bunlarn bazlar, bilhassa yzyln sonuna doru sosyal eitsizlik ve ekonomik zorluklar zellikle acil konularken, sosyal protestolar ieriyordu. Irk ayrm ve cinsler aras eitsizlikler George Washington Cable (1844-1925) ve Kate Chopin (1851-1904) gibi gneylilerin kitaplarnda grlr ve Fransz Louisianasndaki Cajunda geen etkili romanlar yerel renk etiketini aar. Cablen The Grandissimes (Grandissimeler, 1880) adl eserinde rk ayrm ok sanatkarane bir ekilde ele alnr; Kate Chopinin bir kadnn benliini bulma konusundaki lanetli abasn anlatan korkusuz roman The Awakening (Uyan, 1899) sevimi ocuklar, ilgili ve baarl kocas olan evli gen bir kadnn kendini bulmak uruna ailesini, paray, saygnl, ve sonunda hayatn feda ediini anlatr. iirsel armlarla okyanusun, kularn (kafeste ve serbest braklan) ve mzik bu ksa romana olaanst bir derinlik ve karmaklk kazandrr. Charlotte Perkins Gilmann (1860-1935) The Yellow Wallpaper (Sar Duvar Kad, 1892) adl gzel hikayesi sk sk The Awakening birlikte anlr. Her iki eserde bir sre iin unutulmu, ancak 20nci yzyln sonlarnda feminist edebi eletirmenler tarafndan yeniden kefedilmitir. Gilmann hikayesinde, sinirsel tkenme eken karsn iyiletirmek iin bir odaya kapatarak karsnn delirmesine neden olan bir doktoru anlatmaktadr. Hapsedilmi kars kapana kslma duygusunu duvar kadna yanstr ve kadn desenlerinde demir parmaklklar arkasnda srnen hapsedilmi kadnlar grr.

ORTABATI GEREKL nemli bir dergi olan Atlantic Monthlynin yayncs Dean Howells (1837-1920) senelerce Bret Harte, Mark Twain, George Washington Cable ve dierleri gibi gereki yerel renk yazlarn yaynlad. O gerekiliin savunucusuydu ve rnein A Modern Instance (Modern bir An, 1882), The Rise of Silas Lapham (Silas Laphamn Ykselii, 1885), ve A Hazard of New Fortunes (Yeni Servetlerin Tehlikeleri, 1890) gibi romanlar toplum artlar ile sradan orta snf Amerikallarn duygularn dikkatle birbirine kartrr. Howellsin karakterlerini ak, hrs, idealizm ve ekicilik motive eder; Howells 1870lerin Altn a esnasnda byk i adamlarnn ahlaksal kntsnn gerekten farkndayd. Howells Silas Laphamn Ykseliinde bu noktay gstermek iin ironik bir balk kullanmt. Silas Lapham eski bir i arkadan dolandrarak zengin olmutu; bu ahlaksz davran ailesini ok rahatsz etmiti, ancak Lapham uzun yllar hatal davranm olduunu grememiti. Romann sonunda Lapham ahlakd baar yerine iflas seerek manen kurtulmutu. Silas Lapham, Huckleberry Finn gibi bir baarszlk yksdr: Laphamn i hayatndaki d manen ykseliidir. Hayatnn sonlarna doru Howellsn, Twain gibi politik olaylara kar ilgisi gittike artm ve ii sendikas organizatrlerinin haklarn savunmu, Amerikannn Filipinlerdeki smrgeciliinden nefret etmitir.

KOZMOPOLT ROMANCILAR Henry James (1843-1916) Henry James bir zamanlar sanat, zellikle edebi sanat iin hayat yaratr, ilgiyi yaratr, nemi yaratr. diye yazmt. Jamesin kurgusu ve eletirileri, devrinin en ok son derece bilinli, ince zevkli ve zor olandr. James, Twainle birlikte genellikle 19uncu yzyln ikinci yarsnn en byk Amerikan romancs olarak sralanmtr. James uluslararas temas, yani, toy Amerikallarla kozmopolit Avrupallar arasndaki karmak iliki asndan tannmtr. Biyografisini yazan Leon Edelin Jamesin ilk veya uluslararas olarak adlandrd dnemi Transatlantic Sketches (Transatlantik Skeleri, 1875) (gezi paralar), The American (Amerikal, 1877), Daisy Miller (1879), ve bir bayapt olan The Portrait of a Lady (Bir Kadnn Portresi, 1881) adl eserlerini kapsar. rnein, Amerikalda saf fakat akll ve idealist, kendi kendini yetitirmi milyoner sanayici Christopher Newman Avrupaya bir gelin bulmak iin gider. Soylu bir gemii olmad iin kz taraf onu reddedince intikam almak frsat doar; bundan vazgeerek manevi stnln gsterir. Jamesin ikinci dnemi deneyseldi. Yeni konulardan yararland: The Bostoniansda (Bostonlular, 1886) feminizm ve toplumsal reform, The Princess Casamassimada (Prenses Casamassima, 1885) politik entrikalar. Tiyatro eserleri de yazmay denedi ama Guy Domville (1895) adl oyunu ilk gece yuhalannca utandrc bir baarszla urad. nc veya byk dneminde James tekrar uluslararas konulara dnd. Bunlar artan bir incelik ve psikolojik derinlikle ele ald. Karmak ve neredeyse efsanevi The Wings of the Dove (Kumrunun Kanatlar, 1902), The

Ambassadors (Sefirler, 1903) (James bunun en iyi roman olduunu dnrd) ve The Golden Bowl (Altn anak, 1904) hep bu byk dneme ait eserlerdir. ayet Twainin almalarnn ana temas grn ve gerek ise, Jamesi srekli ilgilendiren ey sezgidir. Jamesde sadece benliinin farknda olmak ve bakalarnn berrak alglanmas, insana bilgelik ve kendini feda edebilen bir sevgi kazandrr. James gelitike romanlar daha psikolojik olur ve d olaylara ilgisi azalr. James daha sonraki eserlerinde en nemli olaylar hep psikolojiktir. Genelde roman karakterlerine eski krlklerini gsteren youn aydnlanma dakikalardr. rnein, The Ambassadorsda idealistik, yal Lambert Strether gizli bir ak ilikisini aa kartr ve bunu yaparken i dnyasndaki yeni bir karmakl kefeder. Gnah ileyenleri kabullenebilme kapasitesini kefedince kat ve drst ahlaksal zihniyeti insanileir ve geliir. Edith Wharton (1862-1937) James gibi, Edith Wharton da ksmen Avrupada byd ve sonuta oraya yerleti. New York sosyetesinden zengin ve esasl bir aileden gelmekteydi ve bu kltrl grubun kn ve i hayatndaki ona gre grgsz, yenizengin ailelerin ykseliini ilk elden izledi. Bu toplumsal deiim onun bir ok romanna sahne olmutur. James gibi Wharton da Amerikallarla Avrupallar arasndaki fark gsterir. lgisinin ana damar toplumsal gerekle i benlik arasndaki bu derin ayrlktr. Genellikle hassas bir karakter duygusuz karakterler veya toplumsal gler arasnda kendini kapana kslm hisseder. Edith Wharton da gen bir yazar olarak bu tuzaa dm duygusunu bizzat yaam ve biraz da yazar ve e rolleri arasndaki elikiden tr uzun sren bir sinir krizi geirmiti. Whartonun en iyi romanlar arasnda The House of Mirth (Nee Evi, 1905), The Custom of the Country (lke Adetleri, 1913), Summer (Yaz, 1917), The Age of Innocence (Masumiyet a, 1920), ve ok gzel kurgulanm ksa roman Ethan Frome (1911) vardr.

DOACILIK VE HAKSIZLIKLARIN PENE DMEK (MUCKRAKING) Wharton ve Jamesin toplumda etkin olan gizli cinsel ve parasal motivasyonlarn inceden inceye aratrmas, onlar aslnda tamamen farkl grnen Stephen Crane, Jack London, Frank Norris, Theodore Dreiser, ve Upton Sinclair gibi yazarlarla balamaktadr. Bu doaclar, kozmopolit yazarlar gibi fakat ok daha aka, gerekilii bireyin toplum ile balantsn kurmakta kullandlar. Genelde sosyal sorunlar akladlar. Bireyleri, sosyal ve ekonomik glerin kendi kontrollerinin dndaki zavall maalar gibi gren Darwin grnden ve ilgili felsefi bir dnce tarz olan determinizmden (gerekircilik) etkilenmilerdi. Doaclk aslnda determinizmin edebi ifadesidir. Aa tabaka yaamnn souk ve gereki betimlemeleriyle balantl olarak, determinizm, dinin dnyada itici bir g olduunu inkar eder ve evreni bir makine olarak alglar. On sekizinci yzyln Aydnlanma dnrleri de dnyay bir makine olarak hayal etmilerdi, ama o makine mkemmeldi, Allah tarafndan yaratlmt, ve ilerleme ve insanlarn daha iyi olmasna doru ynlendirilmiti. Doaclar ise toplumu Allahsz ve kontrol edilmez kr bir makine olarak dndler.

19uncu yzyl Amerikan tarihisi Henry Adams bir dinamo, veya makine gc, ve entropi, yani kuvvetlerin bozulmas kavramna dayal ayrntl bir biimde dnlm bir tarih teorisi kurmutu. Adams ilerleme yerine insan toplumunda kanlmaz bir ini grmektedir. Bir din adamnn olu olan Stephen Crane Allahn yitirilmesini veciz bir ekilde aklar: A man said to the universe: "Sir, I exist!" "However," replied the universe, "The fact has not created in me A sense of obligation. " Romantizm gibi doaclk da ilk nce Avrupada ortaya kt. Genelde bu akm Honore de Balzacn 1840lardaki almalarna dayandrlr ve Gustave Flaubert, Edmond ve Jules Goncourt, mile Zola, ve Guy de Maupassant ile ilikili bir Fransz edebi hareketi olarak grlr. Toplumun olduka alt tabakalarn cesaretle ele alp boanma, cinsellik, zina, fakirlik ve cinayet gibi konular irdeler. Doaclk Amerikallar ehirleip byk ekonomik ve sosyal glerin neminin farkna vardka geliti. 1890a gelince bat snr resmen kapanm oldu. Amerikallarn ou ehirlerde oturuyorlard ve i hayat en cra kelerdeki iftlik yaamnda bile kendini gsteriyordu. Stephen Crane (1871-1900) New Jerseyde doan Stephen Cranein kkleri bir yzyl nce yaam olan Devrimci Sava'taki askerlere, din adamlarna, eriflere, hakimlere, ve iftilere kadar gidiyordu. ncelikle gazeteci olmakla beraber, kurgu, denemeler, iir ve oyunlar da yazm olan Crane, hayat en doal haliyle kenar mahallelerde ve sava meydanlarnda grmtr. Ksa ykleri, zellikle The Open Boat (Ak Gemi), The Blue Hotel (Mavi Otel), ve The Bride Comes to Yellow Sky (Sar Gk Yzne Gelin Geliyor) bu edebi biimi rneklendirmitir. The Red Badge of Courage (Kanl Madalya) balkl unutulmaz Sava roman 1895te baslm ve byk cokuyla karlanmtr. Ancak, saln ihmal ettiinden 29 yanda, bu ilginin tadn karmaa zaman olamadan lmtr. 20nci yzyln ilk yirmi ylnda hemen hemen unutulmu, lakin 1923te Thomas Beerin yazd vg dolu biyografi sayesinde yeniden hatrlanmtr. Sradan adamn savunucusu, bir gereki ve bir sembolist olarak o zamandan beri sregelen bir baar yakalamtr. Cranein Maggie: A Girl of the Streets (Sokak Kz Maggie, 1893) en erken olmasa bile en iyi doalc Amerikan romanlarndan birisidir. Eitimsiz, alkolik anne babann kesinlikle ihmal ettii, fakir, duygusal bir gen kzn zc yksdr. Ak ve iddet dolu ev yaantsndan kamak isteyen bu kz, gen bir adam tarafndan batan kartlmaya ve onunla yaamaya raz olurla ama adam onu ksa bir sre sonra terk eder. Kendini stn gren annesi onu reddedince, Maggie yaayabilmek iin fahielie balar ama ksa bir sre sonra aresizlikten yaamna son verir. Cranein ayaklar yere basan konu ierii, ve tarafsz, ahlaksal yorumlardan arnm bilimsel biimi, Maggieyi doalc bir eser olarak damgalar.

Jack London (1876-1916) Kaliforniyal fakir, kendini yetitirmi bir ii olan doalc Jack London, ilk toplu hikayeleri olan The Son of the Wolf (Kurt Dl, 1900) ile fakirlikten hrete frlad. Bu hikayelerin ou Alaskadaki Klondike blgesiyle Kanadadaki Yukonda geer. Aralarnda The Call of the Wild (Vahi Dnyann ars, 1903), ve The Sea-Wolfun da (Deniz Kurdu, 1904) bulunduu dier oksatarlar, onu, zamannda Birleik Devletlerin en ok kazanan yazar yapmtr. Otobiyografik bir roman olan Martin Eden (1909), Amerikan ryasnn i dnyasndaki gerginlikleri anlatr. London belirsiz fakirlikten zenginlie ve hrete bir meteor gibi ykselirken bunu yaamtr. Fakir ama akll ve ok alkan bir gemici ve ii olan Eden yazar olmaya kararldr. Sonuta yazarl onu zengin ve hretli yapar, ama Eden sevdii kadnn sadece paras ve hretiyle ilgilendiini anlar. Kadnn sevme yeteneksizlii konusundaki mitsizlii onun insan doasna olan inancn yitirmesine yol aar. Ayn zamanda snf uzaklamasndan da ekmektedir, zira artk ii snfna ait deildir, ama aralarna katlmak iin o kadar abalad zenginlerin de maddi deerlerini reddetmektedir. Gney Pasifik'e yelken aar ve denize atlayarak intihar eder. Zamann bir ok en iyi roman gibi, Martin Eden de bir baarszlk yksdr. Bylece F. Scott Fitzgerald'n The Great Gatsby (Muhteem Gatsby) adl kitabnda ortaya konan zenginlikler iinde aresizlie doru ileri bakar. Theodore Dreiser (1871-1945) Theodore Dreiserin 1925te baslan An American Tragedy (Bir Amerikan Maceras), Londonun Martin Edeni gibi Amerikan ryasnn tehlikelerini aratrr. Roman ayrntl bir biimde zayf iradeli ve kendi benliini tanmayan bir olan olan Clyde Griffithsin hayatn anlatr. Gezici Protestan olan bir ailenin ocuu olarak berbat bir fakirlik iinde byrken zenginlik ve gzel kadnlarn akn hayal eder. Zengin bir amca onu fabrikasnda ie alr. Kz arkada Roberta hamile kalnca onunla evlenmesini ister. Bu arada Clyde onun iin baar, para ve toplum tarafndan kabul edilmeyi temsil eden zengin bir sosyete gzeline ak olmutur. Clyde Robertay bir gemi gezisinde ldrmek iin ayrntl bir plan yapar ama son anda fikir deitirmeye balar; ancak Roberta kazayla gemiden der. yi bir yzc olan Clyde kz kurtarmaz ve kz boulur. Clyde hakim nne karlnca Dreiser yksn tersten alr ve savcyla savunma avukatlarnn en avantajl noktalarn kullanarak Clyde gibi yumuak tavrl birisini, btn dini gemiine ve iyi aile balarna ramen cinayete gtren btn admlar ve itkileri inceler. Garip biimine ramen, Dreiser An American Tragedyde ezici bir hakimiyet gsterir. Titizlikle yazlm ayrntlar ezici bir trajik aresizlik duygusu yaratr. Roman bozulan bir Amerikan baar mitinin sert bir portresidir, ama ayn zamanda kentlemenin, modernlemenin ve uzaklamann yaratt streslerin evrensel bir yksdr. inde maldan ve mlkten yoksun braklmlarn romantik ve tehlikeli fantezileri dolar. An American Tragedy rekabete dayanan, baar hedefli Amerikan toplumunda yer alan bir ok fakir ve alan insan etkileyen tatminsizlik, imrenme ve mitsizliin yansmasdr. Amerikadaki sanayi gc tepelere ktka, gazetelerdeki ve fotoraflardaki zenginlerin parltl hayatlar sradan iftilerin

ve kentlerdeki iilerin snk hayatlaryla keskin bir tezat iindeydi. Medya ykselen beklentileri ve sama istekleri krklyordu. Bu gibi adalaan uluslarda grlen sorunlar hakszlklarn peine den gazetecilii ykseltti. Sosyal sorunlar belgeleyen derinlemesine aratrmalar ve habercilikler sosyal reformlarn hzn nemli bir ekilde arttrd. Aratrc Amerikan gazeteciliinin byk gelenei bu dnemde balad ve McClures and Collier's gibi ulusal dergiler Ida M. Tarbell'in History of the Standard Oil Company (Standart Petrol irketinin Tarihi, 1904), Lincoln Steffens'in The Shame of the Cities (Kentlerin Utanc, 1904), ve dier arpc ve gizli ileri aa vuran makaleleri yaynladlar. Hakszlklarn peine den romanlar zor alma artlarn ve basklar aa karmak iin gz kamatrc gazetecilik teknikleri kullandlar. Poplist Frank Norris'in The Octopus (Ahtapot, 1901) byk demiryolu irketlerini tehir etti. Sosyalist Upton Sinclair'in The Jungle (Cangl, 1906) adl eseri Chcagodaki et paketleme iinin pisliklerini anlatt. Jack London'n distopyas The Iron Heel (Demir ke, 1908) George Orwell'in 1984 balkl eserini snf savalar ve hkmete el konulmasn anlatarak adeta nceden tahmin etmitir. Bir baka sanatsal yant sradan karakterlerin ve onlarn tatmin olmam i dnyalarnn gereki portresi veya bir grup portreleridir. William Dean Howells'n protejesi Hamlin Garlandn (1860-1940) Main-Travelled Roads (Ana lek Yollar, 1891) balkl toplu ykleri sradan insanlarn portre galerisidir. Tarm reformlar isteyen orta bat iftilerinin fakirliini arpc bir biimde anlatr. Balk nclerin takip ettii batya alan eitli yollarla yerletikleri kylerin tozlu yollarn hatrlatr. Sherwood Andersonn (1876-1941) 1916da yazmaya balad eseri Winesburg, Ohio Garlandn Main-Travelled Roadsna yakndr. Bu, kurgulanm bir ehir olan Winesburgda yaayanlar, saf bir gazete muhabiri olan ve sonunda zengin olmak iin ehre giden George Willardn gzyle anlatan birbirinden kopuk yklerin derlemesidir. Main-Travelled Roads ve o zamann dier doac eserlerinde olduu gibi Winesburg, Ohio da kk kasabalarn Amerikasnda sessiz fakirlii, yalnzl ve mitsizlii vurgular.

RDE KAGO EKOL Illinoisde byyen ve sradan insanlarla Ortabat fikrini paylaan Ortabat airi Carl Sandburg, Vachel Lindsay, ve Edgar Lee Mastersdr. iirleri ounlukla anlalmas g kiilerle ilgilidir; gerekilik, dramatik gsterimler gibi daha geni bir okur kitlesine ulaan teknikler gelitirdiler. Bu airler Birinci dnya Sava'ndan nce Dou sahilindeki edebi kurumlara meydan okumak iin ortaya km Ortabat veya Chcago ekolnn bir parasdr. Chcago Rnesans Amerikan kltrnde bir boaltma havzas gibidir. Amerika'nn i ksmlarnn da olgunlatn gsterir. Edgar Lee Masters (1868-1950) Yirminci yzyla girerken Chcago artk yeniliki mimari eserler ve kozmopolit sanat koleksiyonlar olan byk bir kentti. Chcago ayrca Harriet Monroenun Poetry (iir) adl gnn en nemli edebi dergisine de ev sahiplii yapyordu.

Bu dergide eserleri yaymlanan o gnn en ilgin airleri arasnda yeni iirsel olmayan konuma dili biimi, cinselliin ak yreklilikle sunuluu, ky hayatna eletirel bak, ve sradan insanlarn youn bir biimde hayal edilmi i dnyalaryla cretkar Spoon River Anthologynin (Kak Nehri Antolojisi, 1915) yazar Edgar Lee Masters vard. Spoon River Anthology konuma diliyle yazlm mezar kitabeleriyle (mezar talarna yazlm yazlar) anlatlan ve kyllerin her birinin yaam sanki kendi azlarndan zetleyen bir dizi portredir. Bir tara kynn panoramasn mezarlktan sunar, orada gml olan 250 kii konuarak en zel srlarn aa kartr. Mezarlktakilerin ou akrabadr; aa yukar 20 ailenin yeleri artc derecede modern olan serbest nazm monologlar kullanarak baarszlklarn ve ryalarn anlatr. Carl Sandburg (1878-1967) Bir dost bir zamanlar, Carl Sandburgu ksaca anlatmaa almak Grand Canyonu tek bir siyah-beyaz kareye sdrmaya almak gibidir. demiti. Bir demiryolu demircisinin olu olan Sandburg, air, tarihi, biyografi yazar, romanc, mzisyen, denemeci ve bunlarn hepsi ve daha da fazlasyd. Meslek olarak gazeteci olan Sandburgun Abraham Lincoln hakknda yazd biyografi 20nci yzyln klasiklerindendir. Bir oklar iin Sandburg gnnn Walter Whitmanyd. Samimi, bir tak armlar yapan, kentsel ve vatansever iirler ve ocuksu kafiyeler ve baladlar yazard. Her yeri gezer ve bir eit arkya benzeyen ho bir inii k olan tatl sesiyle iirlerini okur ve kaydederdi. yznde ulusal nne ramen son derece mtevazyd. Hayattan ne beklediini anlatrken yle demiti: hapse girmemek... dzgn yemek yemek... yazdklarmn yaynlanmas... evde biraz sevgi ve Amerikann eitli yerlerinde orada burada birazck muhabbet...(ve) her gn ark sylemek. Sandburgun temalar ve tarz iin Chicago (Chcago, 1914) adl iiri iyi bir rnektir: Hog Butcher for the World, Tool Maker, Stacker of Wheat, Player with Railroads and the Nation's Freight Handler; Stormy, husky, brawling, City of the Big Shoulders. . . Vachel Lindsay (1879-1931) Vachel Lindsay kk bir orta bat kasabasnn hretlerinden olup, yksek sesle okunmak zere yazlm gl ve ritmik iirin yaratcsyd. Eserleri bir yandan Hristiyan gospel arklar ve vodvil (popler tiyatro) gibi popler, veya halk iir biimleriyle br yandan gelimi modernist iir arasnda garip bir ba oluturur. Gnnn en ok sevilen iir okuyucusu olan Lindsayin okuma tarz kinci Dnya Sava'ndan sonraki gnlerdeki cazla birlikte okunan beat iir okumalarnn ncs olur. iiri sevdirmek iin Lindsay daha ileri vodvil dedii ve mzik ve kuvvetli ritim kulland bir tarz gelitirdi. Gnmz standartlarna gre rk saylabilecek tannm iiri The Congo (Kongo, 1914), caz, iir, mzik ve

tilavet karmyla Afrika tarihini anlatr. Ayn zamanda, Amerikan sahnesindeki, Abraham Lincoln (Abraham Lincoln Walks at Midnight [Abraham Lincoln Gece yars Yrr]) ve John Chapman (Johnny Appleseed) gibi, baz kiileri, ounlukla gerekleri mitlerle kaynatrarak lmszletirmitir. Edwin Arlington Robinson (1869-1935) Edwin Arlington Robinson 19uncu yzyln sonlarnn en iyi Birleik Devletler airidir. Edgar Lee Masters gibi, o da, sradan insanlar konu alan ksa, ironik karakter incelemeleriyle tannr. Masterdan farkl olarak Robinson geleneksel lleri kullanr. Robinsonun hayali Tilbury kasabas, Mastersn Kak Nehri gibi, sessiz mitsizlikler yaayanlar barndrr. Robinsonun en tannm dramatik monologlar arasnda Luke Havergal (1896) terkedilmi sevgiliyi; Miniver Cheevy (1910) romantik bir hayalperesti; ve Richard Cory (1896), intihar eden zengin bir adamn karanlk portresini anlatr: Whenever Richard Cory went down town, We people on the pavement looked at him: He was a gentleman from sole to crown, Clean favored, and imperially slim, And he was always quietly arrayed, And he was always human when he talked; But still he fluttered pulses when he said, "Good-morning," and he glittered when he walked. And he was rich -- yes, richer than a king -And admirably schooled in every grace: In fine, we thought that he was everything To make us wish that we were in his place. So on we worked, and waited for the light, And went without the meat, and cursed the bread; And Richard Cory, one calm summer night, Went home and put a bullet through his head. Richard Cory, Martin Eden, An American Tragedy ve The Great Gatsbynin yannda yer alarak Amerikallarn milyonerler dneminde hastalk haline gelen iirilmi baar mitleri karsnda gl bir uyardr.

K KADIN BLGESEL ROMANCI Roman yazarlar Ellen Glasgow (1873-1945) ve Willa Cather (1873-1947) kadn yaamlarn parlak bir biimde artrlm blgesel dekorlar iinde aratrdlar. Bu iki romancnn hi biri kadn sorunlarn zel olarak ele almak iin ie balamad; ilk eserleri genellikle erkek ba kahramanlar ele alr. Ancak sanatsal gven ve olgunluk kazandktan sonra kadn yaamlarn anlatmaya baladlar. Glasgow ve Cather tantrken, onlar sadece kadn yazarlar olarak dnebiliriz nk eserleri belirli bir snflandrmaya sokulamaz.

Glasgow Gney Konfederasyonu'nun eski baehri Richmond, Virginiadand. Gereki romanlar gneyin tarmsal bir ekonomiden sanayi ekonomisine dnmn inceler. Virginia (1912) gibi olgunluk eserleri gney deneyimine odaklanrken daha sonraki eserlerinden olan ve eserlerinin en iyisi olarak kabul edilen Barren Ground (plak Topraklar [1925]), gneyin evcimenlik, dindarlk, ve ballk gibi boucu ve geleneksel davran yasalarn amaya alan yetenekli kadnlar anlatr. Bir dier Virginial olan Cather, Nebraskada ovalarnda gmenler arasnda bymtr. Daha sonralar O Pioneers! (Oh! ncler, 1913), My Antonia (Benim Antoniam, 1918), ve tannm hikayesi Neighbour Rosicky de (Komu Rosicky, 1928), gmenleri lmszletirmitir. Yaam boyunca modern hayatn maddeciliinden gittike uzaklam ve Amerikan Gneybats ve gemiine ait alternatif grler hakknda yazmtr. Death Comes for the Archbishop (lm Aribiop iin Geldi, 1927) New Mexican lnde Katolik kilisesini kuran 16nc yzyldaki iki rahibin idealizmini anlatr. Catherin eserleri nc gmenler, dinin yerlemesi, ve kadnlarn bamsz yaamlar gibi edebi adan genel grn dnda kalan Amerikan deneyiminin nemli konularn ele alr.

SYAH AMERKALI EDEBYATININ YKSEL Sava sonras dnemin en arpc edebi gelimeleri Afrikal-Amerikallarn edebi baarlaryd. Booker T. Washington, W.E.B. Du Bois, James Weldon Johnson, Charles Waddell Chesnutt, Paul Laurence Dunbar, ve dierlerinin eserleriyle siyah Amerikal yazlarn kkleri zellikle otobiyografi, bakaldr edebiyat, vaazlar, iir ve ark biimlerinde tuttu. Booker T. Washington (1856-1915) Eitimci ve zamannn en nemli siyah lideri olan Booker T. Washington, kle sahibi bir beyaz babayla kle bir annenin ocuu olarak domu ve Franklin County, Virginiada bymtr. Up From Slavery (Klelikten Kurtulua, 1901), adl mkemmel, basit otobiyografisinde kendini daha iyi duruma getirebilmek iin srdrd baarl mcadeleyi anlatr. Afrikal-Amerikallarn yaamlarn iyiletirmek ynndeki abalaryla tannmtr; yeni azad edilmi siyah Amerikallar Amerikan toplumunun genel ak iine katabilmek iin yrtt beyazlarla birlikte oturma politikasn Atlanta Sergisi'nde yapt tannm konumasnda (1895) zetlemitir. W.E.B. Du Bois (1868-1963) New Englandda doan ve Harvard niversitesi ve Almanyadaki Berlin niversitesi'nde renim gren W.E.B. Du Bois, sonradan The Souls of Black Folk (Siyah Halkn Ruhlar [1903]) adl dnm noktas olan kitapta toplayaca Of Mr. Booker T. Washington and Others (Bay Booker T. Washington ve Dierleri Hakknda) adl denemenin yazardr. Du Bois bir ok baarlarna ramen Washingtonun sonuta siyah Amerikallara eit olmayan ve ayr bir davrana yol aan ayrm kabul ettiini ve ayrmn kanlmaz bir biimde, zellikle eitimde, siyahlarn daha dk niteliklere sahip olmalarna yol aacan dikkatle gzler nne sermektedir. Du Bois National Association for the Advancement of Colored People (Zencilerin lerlemesi iin Ulusal Birlik [NAACP]) kurucularndan olup, Afrikal-Amerikal gelenek ve kltrnn duyarl bir biimde deerlendirilmesi iin yazlar yazmtr; almalar siyah

fikir adamlarnn kendi zengin halk edebiyatlarn ve halk mziklerini yeniden bulmalarna yardmc olmutur. James Weldon Johnson (1871-1938) Du Bois gibi air James Weldon Johnson da, Afrikal-Amerikal ilahilerinden esinlenmitir. O Black and Unknown Bards (Ey Siyah ve Tannmayan Ozanlar, 1917) adl iirinde sorar: Heart of what slave poured out such melody As "Steal Away to Jesus?" On its strains His spirit must have nightly floated free, Though still about his hands he felt his chains. Kark beyaz ve siyah atalardan gelen Johnson, Autobiography of an ExColored Man (Eski-Zencinin Otobiyografisi, 1912) balkl kurgusal otobiyografisinde karmak rk konusunu aratrmtr. Bu kitap beyaz diye geinen bir melezi anlatr. Kitap siyah Amerikallarn Amerikadaki kimlik konularndaki kayglarn etkili bir biimde anlatr. Charles Waddell Chesnutt (1858-1932) The Conjure Woman (Byc Kadn, 1899) ve The Wife of His Youth (Genliindeki Kars, 1899) adl iki yk koleksiyonun, aralarnda The Marrow of Tradition (Gelenein z, 1901), ve Frederick Douglassn biyografisi de olan birka romann yazar olan Charles Waddell Chesnutt, gnnn ok ilerisindeydi. ykleri rk temalarla ilgilenir ama nceden tahmin edilebilen sonlardan ve genelletirilmi duygulardan kanr; karakterleri belirgin bireylerdir ve rk dahil birok konuda karmak tavrlar vardr. Chesnutt ounlukla siyah toplumun gcn gsterir ve etik deerleri ve rk dayanmay dorular.

6. BLM
Modernizm ve Deneyselcilik: 1914-1945 Birleik Devletler'in savaa birebir mdahilliinin olduka ksa olmasna (1917-1918) ve kayplarnn saysnn Avrupal mttefiklerine ve dmanlarna kyasla ok dk olmasna ramen birok tarihi iki dnya sava arasndaki dnemi Amerika Birleik Devletleri'nin travmatik "reit olma " dnemi olarak tanmlar. John Dos Passos Amerika'nn sava sonras hayal krkln Three Soldiers ( Sava, 1921) adl romannda anlatmt. Uygarln "bariz bir utan yaplanmas olduunu, savan da onun tkezlemesi deil, tersine en eksiksiz ve dolgun ifadesi olduunu" belirtmiti. akn, sonsuza dek deimi Amerikallar, memleketlerine dndler ama masumiyetlerine asla eskisi gibi inanamadlar. Taral Amerikan askerleri de kkenlerine pek kolay dnemedi. Artk dnyay grmlerdi, ou modern, kentsel bir yaam tarzn arzuluyordu. Yeni tarm aletleri, tohum serpme makineleri, bierdverler, ve bierbalarlar ii ihtiyacn fazlasyla drmt. Yine de, retimdeki arta karn iftiler yoksullayordu. Ekin fiyatlar, tpk kentli iilerin maalar gibi, borsadaki oynamalara bakan belirsiz piyasa alkalanmalarna maruzdu. Ortada henz iftiler iin hkmet yardmlar ya da etkin ii sendikalar yoktu. 1925'de Bakan Calvin Coolidge yle diyordu: Amerikan halknn balca meselesi itir". ou kii ayn fikirdeydi. Sava sonras Big Boomun (Byk Patlamann) ardndan, iler canland ve baarya ulaanlar hayal dahi edemedikleri bir zenginlie kavutular. lk kez, birok Amerikal yksek renim grmeye balad, 1920'lerde niversite renimi grenlerin says ikiye katland. Orta snf zenginleti, bu dnemde Amerikanlar dnyann en yksek kii bana den gelir ortalamasna ulamann mutluluunu tattlar ve ounluk balca stat simgesini satn ald: Otomobil. ehirdeki tipik bir Amerikan evi elektrik lambalaryla prl prld, d dnyadan haberdar olmay salayan bir radyo ile vnyordu, kimi zaman bir telefon, fotoraf makinesi, daktilo ya da diki makinesi mevcuttu. Tpk Sinclair Lewis'in roman Babbit'in (1922) ba kahraman olan i adam gibi ou insan bu aletlerden memnundu nk modern olmalarnn yan sra ou Amerikan icad ve Amerikan yapmyd. "Kkreyen Yirmiler"de yaayan Amerikallar dier modern elence trlerine de bayld. ounluk haftada bir sinemaya gidiyordu. 1919'dan beri Anayasann 18inci maddesinden kaynaklanan ve alkoll ikilerin retilmesini, tanmasn ve satlmasn yasaklayan iki yasana ramen kaak alan barlar ve gece kulpleri tredi. Bu yerlerde caz, kokteyller ve cretkar giyim ve dans tarzlar vard. Dans, sinema, araba turlar ve radyo ulusal birer lgnlk halini almt. Amerikan kadnlar ise zgrleiyordu. ou, Birinci Dnya Sava srasnda cephe gerisi grevler iin ky ve iftliklerden kente g etmi ve kararllkla modernlemilerdi. Salarn ksa kesiyorlard ("bobbed), ksa "flapper" elbiseler giyiyorlard ve 1920'den beri oy kullanma haklarn, Anayasann 19'uncu maddesine dayanarak, kazanmlard. Fikirlerini ekinmeden aklyor ve kamusal alanda toplumsal ilevler ykleniyorlard. Batl genler isyan ediyorlard, acmasz savaa kar fkeliydiler, hayal krkl yayorlard, kendilerinden yal olan kua savan sorumlusu olarak gryorlard, ve sava sonras zor ekonomik artlarn, ironik olarak, yazarlardan F. Scott Fitzgerald, Ernest Hemingway, Gertrude Stein, ve Ezra Pound gibi, dolar sahibi Amerikallarn denizar lkelerde ok az parayla rahat bir hayat srmesine olanak salamasna ierliyorlard. Entelektel akmlar, zellikle Freud psikolojisi ve daha az oranda Marksizm (daha nceki Darwin evrim teorisinde

olduu gibi) Allahsz bir dnya grn artryor ve geleneksel deerlerin zlmesine yol ayordu. Amerika dnda yaayan Amerikallar bu grleri benimsediler ve Amerikaya geri getirdiler. Bu fikirler Amerikada kk sald ve gen yazarlarn ve sanatlarn hayal gcn tetikledi. rnein, 20nci yzyl yazarlarndan olan William Faulkner, dier btn ciddi Amerikan kurgu yazarlarnn Birinci Dnya Sava'ndan sonra yapt gibi, Freudun fikirlerini btn eserlerinde kulland. Grnte var olan elence, modernlik ve grlmemi maddi refaha karn, 1920lerin gen Amerikallar edebi portreci Gertrude Stein onlara takt isme gre kayp kuak idi. Salam, geleneksel bir deer yaps olmadan birey kimlik duygusunu kaybetti. Gvenceli, koruyucu aile hayat, alldk, yerine oturmu topluluk; bir iftlikte ekme ve bime zamann yneten doann doal ve ezeli ritmi; ayakta tutan vatan sevgisi; dini inanlar ve gzlemlerle aklna sokulan ahlaksal deerler ... hepsi sanki Birinci dnya Sava ve sonularyla birlikte kknden sarslmt. Bir ok roman, zellikle Hemingwayin The Sun Also Rises (Gne de Doar, 1926) ve Fitzgerald's This Side of Paradise (Cennetin Bu Yan, 1920), kayp kuan arlklarn ve hayal krkln anlatr. T. S. Eliot'un etkili uzun iiri The Waste Landde (orak lke, 1922) Bat medeniyeti yamura (ruhsal yenilenme) iddetle ihtiyac olan korunmasz bir lle simgelenir. 1930lardaki dnya apndaki ekonomik kriz Birleik Devletler'deki nfusun ounu etkiledi. iler ilerini kaybetti ve fabrikalar kapand;irketler ve bankalar batt; rnlerini hasat yapamayan, nakledemeyen ve satamayan iftiler borlarn deyemediler ve iftliklerini kaybettiler. Orta batdaki kuraklk Amerikann ekmek sepetini bir toz kasesine evirdi. John Steinbeck'in The Grapes of Wrath (Gazap zmleri, 1939) adl romannda canl bir biimde anlatld gibi, bir ok ifti i bulmak midiyle orta batdan ayrlp Kaliforniyaya gitti. Ekonomik krizin en st noktasnda btn Amerikallarn te biri isizdi. orba mutfaklar, baraka kentler, ve ordular halinde hobo (yk trenlerinde kaak olarak seyahat eden aylaklar) ulusal yaamn bir paras haline geldiler. Bir oklar ekonomik krizi ar materyalizm ve gevek yaamak gibi gnahlarn cezalandrlmas olarak grd. Onlarn inancna gre, orta dounun gkyzn karartan toz frtnalar Eski Ahitteki bir hkm yerine getiriyordu. Gndz evrinti ve lende karanlk. Ekonomik kriz dnyay altst etti. 1920lerde Birleik Devletler i konusunda vaaz vermiti; imdi ise bir ok Amerikal Bakan Franklin D. Rooseveltin New Deal (Yeni Anlama) programnda hkmetin daha aktif olmas fikrini destekliyordu. Federal para bayndrlk ilerinde, koruma alannda, ve krsaln elektriklendirilmesinde i olanaklar salad. Sanatlara ve aydnlara duvar resimleri ve devlet brorleri yaratmalar iin para dendi. Bu yardmlar yararl oldu ama refah ancak kinci dnya Savann sanayi desteklemesiyle yenilendi. Japonya Birleik Devletler'e 7 Aralk 1941de Pearl Harbourda saldrdktan sonra kullanlmayan tersaneler ve fabrikalar birden bire canlandlar ve toplu olarak gemiler, uaklar, cipler ve malzeme reterek patlama yarattlar. Sava retimi ve deneyler atom bombasn da ieren yeni teknolojilere yol at. Uluslararas bir nkleer bilim adamlar takmnn lideri olan Robert Oppenheimer, ilk deneysel nkleer patlamann ardndan bir Hindu iirinden kehanet gibi bir alnt yapt: Ben lm oldum, dnyalar paralayan. MODERNZM Yirminci yzyln ilk yllarnda Avrupa ve Birleik Devletler'de yava yava beliren geni bir kltrel dalga olan Modernizm sanat yoluyla gerekletirdi gemiten ve Bat medeniyetinin klasik geleneklerinden keskin bir biimde uzaklat. Modern yaam geleneksel yaam tarzndan temelde farklyd daha bilimsel, daha hzl, daha teknik ve daha makinelemi. Modernizm bu deiimleri kapsyordu.

Gertrude Stein (1874-1946) edebiyatta modern sanat iin bir analog gelitirdi. Pariste yaayan ve sanat koleksiyoncusu olan Gertrude Stein (o ve erkek kardei Leo Paul Czanne, Paul Gauguin, Pierre Auguste Renoir, Pablo Picasso, ve bir ok dierlerinin eserlerini satn aldlar) bir konumasnda Picassonun sanatta, kendisinin ise yazda olmak zere onun ve Picassonun ayn ii yaptn syledi. Hakiki basit kelimeleri kullanarak soyut ve nesir iir deneyimini yaratt. Steinn basit kelime haznesinin ocuksu kalitesi modern sanatn parlak, temel renklerini hatrlatr ve tekrarlar da soyut grsel kompozisyonlarn tekrarlanan ekillerinin yansmasdr. Grameri ve noktalama iaretlerini yerlerinden oynatarak yeni soyut anlamlar elde etti. rnein ok etkileyici derlemesi olan Tender Buttons (Hassas Dmeler, 1914) adl eserinde kbik bir resimdeki gibi nesneleri deiik alardan ele alr: A Table A Table means does it not my dear it means a whole steadiness. Is it likely that a change. A table means more than a glass even a looking glass is tall. Steinn eserlerinde konu soyut grsel sanatta ekilden daha nemsiz olduu gibi anlam da tekniin altnda yer almaktayd. Konu ve teknik, dnemin hem grsel hem de edebi sanat iinde ayrlmaz oldular. kinci Dnya Sava sonrasnda sanat ve edebiyat iin bir dnm noktas olan biimin ierikle edeer olmas fikri bu dnemde kristalize oldu. Fabrika ve makine dnyasndaki teknolojik yenilikler, sanat alannda da teknie dikkat etmeyi zendirdi. Bir rnek verecek olursak, k, zellikle elektrik , modern sanatlar ve yazarlar ok ekiyordu. Dnemin posterleri ve reklamlarnda bolca aydnlatlm gkdelenler, otomobil farlarndan kan k huzmeleri, sinemalar, gzetleme kulelerinin imajlar, sanki cehaleti ve eski gelenekleri temsil eden bir d karanl aydnlatmak ister. Fotoraflk en son bilimsel gelimelerle birlikte gzel sanat statsn kazanmaa balad. Fotoraf Alfred Stieglitz New York Cityde bir salon at ve 1908e gelindiinde burada en son Avrupa eserlerini sergiliyordu. Bunlarn arasnda Gertrude Steinn dier Avrupal dostlar ve Picassodan paralar da vard. Stieglitz'in salonu birok sanat ve yazar etkilemiti. Bunlardan William Carlos Williams, yirminci yzyln en nde gelen Amerikan airlerindendi. Williams adeta fotografik aklkta imgeler gelitirdi. Onun estetik zdeyii fikirler deil ama nesnelerde. idi. Gr ve bak as modernist romann da gerekli bir paras oldu. Artk dmdz bir nc ahs hikayesi yazmak veya (daha da kts) amaszca araya giren bir anlatan yeterli deildi. Hikayenin nasl anlatld hikayenin kendisi kadar nem kazand. Henry James, William Faulkner, ve dier Amerikal romanclar kurgusal gr alaryla deneyler yaptlar (bazlar hala yapyor). James genellikle romandaki bilgiyi tek bir karakterin bilebilecei kadaryla snrlyordu. Faulknerin roman The Sound and the Fury (Ses ve fke, 1929) hikayeyi drt blme ayrr ve her biri (geri zekal bir ocuk dahil) ayr bir karakterin gr asn verir. Bu gibi modernist roman ve iirleri incelmek iin Birleik Devletler'de yeni bir eletiri szl kullanan Yeni Eletiri ekol olutu. Yeni eletirmenler Epiphany denen dinsel bir yortudan esinlenerek (ilahi bir azizin canllara grnmesini anlatan kelimeden kaynaklanan, bir karakterin bir durumun transandantal gereini kavrad

an) anlatan kelimeyi kefettiler; ve bir eseri incelediler ve akladlar ve bylece kendi anlaylarn kullanarak esere k tutmay mit ettiler. R 1914-1945: BM KONUSUNDA DENEMELER Ezra Pound (1885-1972) Ezra Pound bu yzyln en etkili airlerinden birisidir. 1908den 1920ye kadar Londrada yaam, ve hatta sekreterliini yapt William Butler Yeats ve Waste Land (orak lke) adl eserinin editrln yaparak gelitirdii T.S. Eliot dahil bir ok yazarla iliki kurmutur. Birleik Devletler ve Britanya arasnda bir ba oluturuyor, Harriet Monroe'nun nemli Chcago dergisi olan Poetryde yardmc editrlk yapyor ve imgecilik ad verilmi yeni iir ekoln yaynlyordu. Bu akm ak ve olduka grsel bir sunuu savunuyordu. mgecilikten sonra eitli iirsel yorumlar da yayd. En sonunda talyaya tand ve orada kendini talyan Faizmi'nin iinde buldu. Pound imgecilii mektuplarla, denemelerle ve bir antolojiyle daha da ilerletti. 1915te Monroeya yazd bir mektupta klieler ve belli cmlelerden kanan, modern ses veren grsel bir iiri tartr. 1913te yaynlad A Few Don'ts of an Imagiste (Bir mgecinin Yapmamas Gereken Birka ey, 1913)'de imgeyi bir zaman biriminde zihinsel ve duygusal bir karm sunan ey olarak tanmlar. Poundun 1914te yaynlad 10 airi kapsayan Des Imagistes (mgeciler) adl antolojisi William Carlos Williams, H.D. (Hilda Doolittle), ve Amy Lowell gibi nde gelen imgecilerin iirlerinden rnekler ierir. Poundun ilgisi ve okuduklar evrenseldi. Uyarlamalar ve bazen biraz kusurlu ama ok iyi evirileri modern yazarlara eitli kltrlerden yeni edebi olanaklar tantt. The Cantos adl hayatnn eserini lnceye kadar yazd ve yaynlad. Bunlar ok iyi blmler ierir ama eitli devir ve kltrlerden olan edebi eserlerden st kapal bahsetmesi bu yazlar ok zorlatrr. Poundun iirleri en ok ak, grsel imgeleri, taze uyaklar ve erkeksi, zeki, allmam dizeleriyle tannr. rnein, Canto LXXXIdeki Karnca kendi ejderha dnyasnda bir insan bal attr, veya Japon haikudan esinlenen iirlerinde, rnein In a Station of the Metro (Metronun Bir stasyonunda, 1916) adl iirinde: The apparition of these faces in the crowd; Petals on a wet, black bough. T.S. Eliot (1888-1965) Thomas Stearns Eliot kkleri kuzeydou Birleik Devletleri'ne uzanan iyi durumda bir ailenin ocuu olarak St. Louis, Missouride dodu. O devirde balca Amerikan yazarlarndan her hangi birisi gibi iyi bir eitim grm, Harvard Koleji'nde, Sorbonneda ve Oxford niversitesi'nin Merton Kolejinde okumutur. Sanskrite ve Dou felsefelerini incelemi ve bunlar iirini etkilemitir. Arkada Pound gibi erkenden ngiltereye gitmi ve oradaki edebiyat dnyasnda byk bir g olmutur. Dneminin en saygn airlerinden biri olan Eliotun modernist grnte mantk d veya soyut aykr iirlerinin devrimci etkisi olmutur. Ayrca etkili deneme ve dramalar yazm, ve modern bir air iin toplumsal ve edebi geleneklerin nemini savunmutur.

Bir eletirmen olarak Eliot, The Sacred Wood (Kutsal Orman) adl kitabnda belirttii nesnel karlkl uyum ile hatrlanmaktadr. Bunu bir dizi nesne, bir durum, olaylar zinciri araclyla duygular ifade etme biimlerinden biri olarak tanmlar. The Love Song of J. Alfred Prufrock (J. Alfred Prufrock un Ak arks, 1915) gibi iirler, bu yaklam benimserler. Yeteneksiz, yal Prufrock kendi kendine hayatn kahve kaklaryla ler, can skc bir varlk ve Eliotun iiri Prufrock boa harcanm bir hayat aksettirmek iin kahve kaklar kullanr. Eliotun iiri Prufrockn ilk dizeleri okuyucuyu cafcafl ara sokaklara davet eder ve aynen modern hayat gibi, bunlar da hayatla ilgili sorular yantlayamazlar: Let us go then, you and I, When the evening is spread out against the sky Like a patient etherized upon a table; Let us go, through certain half-deserted streets, The muttering retreats Of restless nights in one-night cheap hotels And sawdust restaurants with oyster-shells: Streets that follow like a tedious argument Of insidious intent To lead you to an overwhelming question. . . Oh, do not ask, "What is it?" Let us go and make our visit. Benzer imgeler The Waste Land (orak lke, 1922)'de de srer, ve Dante'nin Infernosunu tekrarlar gibi Birinci Dnya Sava esnasnda Londra sokaklarnn kemekeli halini artrr: Unreal City, Under the brown fog of a winter dawn, A crowd flowed over London Bridge, so many I had not thought death had undone so many. . . (I, 60-63) The Waste Land' in gr sonuta apokaliptik ve dnya apndadr. Cracks and reforms and bursts in the violet air Falling towers Jerusalem, Athens, Alexandria Vienna London Unreal (V, 373-377) Eliotun tannm dier iirleri arasna Bat toplumunun ypranmln simgelemek iin yal bir adamdan yararlanan Gerontion (1920);ada insanln ruhunun lm hakknda ackl bir mersiye olan The Hollow Men (Kof Adamlar, 1925); insan hayatnda anlam yakalamak iin aka ngiliz kilisesine dnen Ash-Wednesday (Paskalya Arifesindeki Perhiz, 1930), ve zaman, benliin doas, ve ruhsal farkndalk gibi transandantal konularda karmak, olduka nesnel, deneyimsel bir meditasyon olan Four Quartets (Drt Kuartet, 1943) girer. iiri, zellikle ilk dnem yazd cretkar, yeniliki eserleri kuaklar etkilemitir.

Robert Frost (1874-1963) Robert Lee Frost Kaliforniyada domu, ancak 10 yana kadar Birleik Devletler'in kuzeydousunda bir iftlikte bymtr. Eliot ve Pound gibi oradaki yeni iir akmlarnn ekiciliine kaplarak ngiltereye gitmitir. Karizmatik bir halk okuyucusu olarak kt turnelerle nlenmitir. 1961de Bakan John F. Kennedynin Bakanlk yemin treninde okuduu zgn bir eserle iire konusunda ulusal bir ilgi uyandrmtr. Popler olmas kolay aklanabilir nk geleneksel iftlik hayatndan sz eder ve eski usullere bir zlemle seslenir. Konular evrenseldir: elma toplamak, ta duvarlar, tel rgler, ky yollar. Frostun ele al ekli berrak ve anlalabilirdi. ok ender olarak bilgilik tayan imalar veya eksiltiler grlrd. Sk sk uyaklardan yararlanmas genel izleyici kitlesine ekici geliyordu. Frost'un eserlerinde ou kez aldatc bir basitlik vardr. Bir ok iir daha derin bir anlam tar. rnein, sakin ve karl bir gece neredeyse hipnotik bir ritim dzeniyle lmn pek de ho karlanmayacak gibi olmayan geliini artrabilir. Stopping by Woods on a Snowy Evening (Karl Bir Akam Ormanda Duruyorum, 1923)'den : Whose woods these are I think I know. His house is in the village, though; He will not see me stopping here To watch his woods fill up with snow. My little horse must think it queer To stop without a farmhouse near Between the woods and frozen lake The darkest evening of the year. He gives his harness bells a shake To ask if there is some mistake. The only other sound's the sweep Of easy wind and downy flake. The woods are lovely, dark and deep, But I have promises to keep, And miles to go before I sleep, And miles to go before I sleep. Wallace Stevens (1879-1955) Pennsylvaniada doan Wallace Stevens, Harvard Koleji ve New York niversitesi Hukuk Fakltesi'ni bitirmiti. 1904ten 1916ya kadar New York Cityde hukuk alannda alt. New Yorkta bu dnemde byk bir sanatsal ve iirsel hareketlilik vard. 1916da sigorta yneticisi olarak Hartford, Connecticuta tannca, iir yazmaya da devam etti. Hayat kompartmanlara ayrlm olmas dikkat ekicidir: Sigorta irketinde birlikte alt insanlar onun en byk airlerden birisi olduunu bilmiyordu. zel hayatnda estetik ller konusunda son derece karmak fikirler gelitirmeyi hayat boyunca srdrd. Bunlar Harmonium (Harmonyum, geniletilmi bask, 1931), Ideas of Order (Dzen zerine Dnceler, 1935), ve Parts of a World (Bir Dnyann Paralar, 1942) gibi uygun balklarla kitaplarda toplad. En tannm iirleri arasnda Sunday Morning (Pazar Sabah), Peter Quince at the Clavier

(Klavyede Peter Quince), The Emperor of Ice-Cream (Dondurma mparatoru), Thirteen Ways of Looking at a Blackbird (Siyah Kua Bakmann 13 Yolu),ve The Idea of Order at Key West (Key Westde Dzen Dncesi) saylabilir. Stevensn iirleri hayal gc, estetik biimin gereklilii, ve sanatsal dzenin doadaki dzenle benzetii temalarna dayanr. Kelime haznesi zengin ve eitlidir. Gayet canl, tropik sahneler resmettii gibi kuru, esprili ve ironik nkteli ksa hikayeler de yazar. Stevensn baz iirleri popler kltrden yararlanrken, dierleri de kendini beenmi sosyete ile alay eder veya aydn bir cennete doru kanat aar. Cokulu kelime oyunlaryla tannr: Yaknda tamburin sesine benzeyen bir grltyle/onun Bizansl refakatileri geldi. Stevensn eserleri artc zn kavramalarla doludur. Bazen Disillusionment of Ten O'Clock (Saat Ondaki Hayal Krkl, 1931)'da olduu gibi okuyucu zerinde oyunlar oynar: The houses are haunted By white night-gowns. None are green, Or purple with green rings, Or green with yellow rings, Or yellow with blue rings. None of them are strange, With socks of lace And beaded ceintures. People are not going To dream of baboons and periwinkles. Only, here and there, an old sailor, Drunk and asleep in his boots, Catches tigers In red weather. Bu iir sanki hayal gc olmayan hayatlardan (sade beyaz gecelikler) ikayet eder ama aslnda okuyucunun kafasnda canl imgeler yaratr. Sonunda sarho bir gemici, grg kurallarna aldrmakszn, en azndan ryasnda, kaplanlar yakalar. iir gsterir ki, ister okuyucu olsun ister gemici, insann hayal gc daima yaratc bir k yolu bulur. William Carlos Williams (1883-1963) William Carlos Williams hayat boyunca ocuk doktoruydu; 2000den fazla bebein dourtmu ve reetelerine iirler yazmtr. Williams, Ezra Pound ve Hilda Doolittle gibi airlerin snf arkadayd ve ilk iirlerinde imgeciliin etkisi grlyordu. Daha sonra konuma dilinin kullanlmasn savundu; Amerikan ngilizcesinin doal ritmine duyarl olan kula Amerikan iirini rnesansdan beri ngiliz iirine hkmeden iambic (birincisi ksa ikincisi uzun) lsnden kurtard. Sradan alan insana, ocuklara ve modern kent ortamndaki gnlk olaylara duyduu ilgi iirini ekici ve anlalr klar. The Red Wheelbarrow (Krmz El arabas, 1923), bir Hollanda natrmortu gibi gnlk hayattan nesnelerde ilgi ve gzellik bulur.

Williams rahat ve doal bir iir gelitirdi. Onun ellerinde iir Stevensda olduu gibi mkemmel bir sanat nesnesi veya Frostda olduu gibi dikkatle yeniden yaratlm Wordswortha zg bir olay olmayacakt. Bunun yerine, iir, poz verilmemi bir fotoraf gibi zaman iinde tek bir an yakalayacakt. Bu kavram, New York Citydeki Stieglitzinki gibi galerilerde rastlad fotoraflar ve sanatlardan edinmiti. Fotoraflar gibi iirleri de The Young Housewife (Gen Ev kadn, 1917)'da olduu gibi gizli olanaklar veya ekicilikleri ima edecekti. almalarna nesnelci diyor ve bylece somut, grsel nesnelerin nemini hatrlatmak istiyordu. almalar genellikle deneyimin anlk, duygusal dzenini yakalyor ve erken 1950lerin Beat yazlarn etkiliyordu. Eliot ve Pound gibi, Williams da epik biimi denedi, ama onlarn epikleri ok az sayda ok eitimli okuyucuya hitap eden edebi imalar ierirken, Williams daha genel bir okuyucu kitlesi iin yazd. Her ne kadar yurtdnda eitim alm olsa da, Birleik Devletler'de yaamay seti. Epik eseri Paterson (be cilt, 1946-58) doduu yer olan Paterson, New Jerseyi otobiyografik Dr. Patersonun gznden anlatr. Bu eserde lirik blmler, dz yaz, mektuplar, otobiyografi, gazete haberleri, ve tarihsel gerekleri ustaca bir arada kullanmtr. Arka plandaki geni beyaz alan Amerikan edebiyatndaki ak yollar temasn hatrlatr ve Pazar gnleri halka ak parklarda piknik yapan fakir insanlarn bile ufkunu geniletip yeni bir manzara duygusu verir. Whitmann Leaves of Grasstaki kiileri gibi Dr. Paterson da ii snfnn arasnda zgrce dolar. -late spring, a Sunday afternoon! - and goes by the footpath to the cliff (counting: the proof) himself among others - treads there the same stones on which their feet slip as they climb, paced by their dogs! laughing, calling to each other Wait for me! (II, i, 14-23)

K SAVA ARASINDA Robinson Jeffers (1887-1962) ki Dnya Sava arasndaki yllarda hatr saylr ve gerek gr sahibi bir ok Amerikan airi yetiti. Bunlarn arasnda Bat kysndan airler, kadnlar ve Afrikal-Amerikallar vard. Romanc John Steinbeck gibi, Robinson Jeffers da Californiada yaad ve spanyol rancherolarla Kzlderililer ve onlarn

karm gelenekleri, ve lkenin korkutan gzelliini yazd. Klasiklerle eitilmi, Freudu ok okumutu. Girintili kntl deniz kys manzaralar iine yerletirilmi Yunan trajedisi temalarn yeniden yaratt. Tamar (1924), Roan Stallion (Demir Kr Aygr, 1925), Ailyusun Agamemnon'unun yeniden yaradl olan The Tower Beyond Tragedy (Trajedinin tesindeki Kule, 1924), ve Euripidesin trajedisinin yeniden yaradl olan Medea (1946) gibi trajik eserleriyle tannmtr. Edward Estlin Cummings (1894-1962) Edward Estlin Cummings, genelde E. E. Cummings olarak tannr. Esprisi, zarafeti, ak ve erotizmi anlatmas, ve noktalama iaretleri ve sayfann grsel biiminde yapt denemelerle dierlerinden ayrlan ekici ve yeniliki bir iir yazmtr. Ressam olduundan iirin szel deil de ncelikle grsel bir sanata dntn anlayan ilk Amerikan airiydi. iirlerinde ok sayda allmam boluklar, paragraf girintileri kullanm, byk harfleri ise kullanmaktan tamamen vazgemitir. Williams gibi Cummings de konuma dili, keskin imgeler, ve popler kltrden alnm kelimeler kulland. Wiliams gibi iirini yerletirirken yaratc zgrln kulland. In Just (1920) adl iiri okuyucuyu eksik fikirleri doldurmaya arr: in Just -Spring when the world is mudluscious the little lame balloonman whistles far and wee and eddieandbill come running from marbles and piracies and it's spring. . . Hart Crane (1899-1932) Hart Crane denize atlayarak 33 yanda yaamna son veren eziyet eken gen bir airdi. Arkasnda arpc iirler brakt. Bunlardan The Bridge (Kpr, 1930) adl epik iiri Brooklyn kprsnden esinlenmi, ve bu iirinde byk bir hrsla Amerikan kltr deneyimini gzden geirmek ve onu daha olumlu bir biimde yeniden yaplandrmak istemitir. ok tatl ve hararetli slubu en iyi Voyages (1923, 1926) ve At Melville's Tomb (Melvillein Mezarnda, 1926) adl ksa iirlerinde grlr. kincisinin sonunda Crane iin uygun bir mezar ta yazs yer alr: monody shall not wake the mariner. This fabulous shadow only the sea keeps. Marianne Moore (1887-1972) Marianne Moore bir zamanlar iirlerin ilerinde gerek kurbaalarn olduu hayal eseri bahelerdir diye yazmt. iirleri konuur gibi olmasna ramen son derece doru tanmlar ve tarihsel ve bilimsel gereklerden yola kar,

hece vezninin kullanm asndan karmak ve ustalkldr. airlerin airi olarak kendinden sonra gelen Elizabeth Bishop gibi gen dostlarn etkilemitir. Langston Hughes (1902-1967) James Langston Hughes, 1920lerde, Weldon Johnson, Claude McKay, Countee Cullen ve dierlerinin yan sra Harlem Rnesans grubunda yer alr. Afrikal-Amerikal caz ritimlerini kullanan, yazlaryla para kazanaca bir kariyer yapmay deneyen ilk siyah yazarlardan birisidir. Hughes iirlerinde blues, ilahiler, gnlk konuma dili, ve halka zg adetleri bir arada kullanmtr. Etkili bir kltrel organizatr olan Hughes, bir ok siyah antoloji yaynlam, Los Angeles ve Chcagonun yan sra, New York Cityde de siyahlardan oluan tiyatro gruplar balatmtr. Etkileyici gazete makaleleri de yazm, sosyal yorumlar ifade etmek iin Jesse B. Semple ("simple" [basit]) karakterini yaratmtr. En sevilen iirlerinden The Negro Speaks of Rivers (Zenci Nehirlerden Sz Ediyor, 1921, 1925), onun Afrikal ve evrensel atalarn grkemli bir epik katalogda toplar. Bu iir dnyadaki byk nehirler gibi Afrika kltrnn de sreceini ve derinleeceini anlatr: I've known rivers: I've known rivers ancient as the world and older than the flow of human blood in human veins. My soul has grown deep like the rivers. I I I I bathed in the Euphrates when dawns were young. built my hut near the Congo and it lulled me to sleep. looked upon the Nile and raised the pyramids above it. heard the singing of the Mississippi when Abe Lincoln

went down to New Orleans, and I've seen its muddy bosom turn all golden in the sunset I've known rivers Ancient, dusky rivers. My soul has grown deep like the rivers.

DZ YAZILAR, 1914-1945: AMERKAN GEREKL Her ne kadar Amerikan dz yazlar iki sava arasndaki yllarda gr as ve biim konusunda denemeler yaptysa da, genelde, Amerikallar Avrupallara kyasla daha gereki yazdlar. Romanc Ernest Hemingway sava, avlanma ve dier erkeksi meraklar konusunda yaln ve sade yazlar yazd; William Faulkner kuaklar ve kltrleri kapsayan gl gney romanlarn Mississippinin sca ve tozu iine yerletirdi; ve Sinclair Lewis burjuva yaantsn ironik bir berraklkla tanmlad.

1920lerde ve 1930larda gerekle yzlemek hakim tema haline geldi. Yazarlardan F. Scott Fitzgerald ve oyun yazar Eugene O'Neill tekrar tekrar krlgan ryalar iinde yaayanlar bekleyen trajedileri tanmladlar. F. Scott Fitzgerald (1896-1940) Francis Scott Key Fitzgerald'n yaam bir peri masaln andrr. Birinci Dnya Sava srasnda Fitzgerald Birleik Devletler ordusuna yazld ve bulunduu karargaha yakn Montgomery, Alabamada yaayan Zelda Sayre adl zengin ve ok gzel bir kza ak oldu. Zelda, Fitzgerald greceli olarak fakir olduu iin nian bozdu. Sava bittiinde ordudan terhis olunca onunla evlenebilmek amacyla edebi servetini oluturmak iin New York Citye gitti. lk roman olan This Side of Paradise (Cennetin Bu Yan, 1920), oksatar oldu ve 24 yandayken evlendiler. Her ikisi de baar ve hretin stresini kaldramad ve paralarn arur ettiler. Para biriktirebilmek iin 1924te Fransaya tandlar ve yedi yl sonra geri dndler. Zelda akli dengesini yitirdi ve hastaneye yatrld. Fitzgerald ise alkolik oldu ve gen yanda sinema iin senaryo yazar olarak ld. Fitzgeraldn Amerikan edebiyatndaki salam yerini ncelikle son derece baarl yazlm, yaln yapsyla kendi kendini yaratanlar hakkndaki Amerikan ryasn anlatan roman The Great Gatsby (Muhteem Gatsby, 1925) ile edinmitir. Ba kahraman olan gizemli Jay Gatsby, kiisel doyum ve ak asndan baarnn ykc bedelini kefeder. Dier gzel eserleri arasnda dengesiz bir kadnla evlenince hayat kararan gen bir psikiyatristi anlatan Tender Is the Night (Geceler Gzeldir, 1934) vardr. Dier ykleri Flappers and Philosophers (arpc Kzlar ve Filozoflar, 1920), Tales of the Jazz Age (Caz a ykleri, 1922), and All the Sad Young Men (Btn zgn Gen Adamlar, 1926) balklar altnda toplanmtr. Fitzgerald 1920lerin parltl, aresiz yaantlarn dier btn yazarlardan daha ok yakalamtr. This Side of Paradise modern Amerikan genliinin sesi olarak karlanmtr. The Beautiful and the Damned (Gzel ve Lanetli, 1922) adl ikinci romannda dnemin kendini yokeden arlklarn aratrmaya devam etmitir. Fitzgeraldn zellikleri arasnda kkrtc bir atafat temasna tam olarak uyan gz kamatrc slubu vardr. The Great Gatsbydeki nl bir blm, uzun bir zaman dilimini ustaca zetler: Yaz geceleri boyunca komumun evinden mzik sesi geliyordu. Mavi bahelerinde yldzlarn altnda fslt ve ampanya sesleri arasnda pervaneler gibi gidip gelen erkekler ve kzlar vard. Ernest Hemingway (1899-1961) Kariyeri kendi macera romanlarnn birisinden km gibi olan Ernest Hemingway kadar renkli yaam pek az yazar vardr. 20nci yzyln Fitzgerald, Dreiser ve dier iyi romanclar gibi Hemingway de Birleik Devletler'in ortabatsndan gelmitir. Illinoisde doan Hemingway, ocukluk yllarnda tatillerini Michiganda avlanarak ve balk tutarak geirmitir. Birinci Dnya Sava srasnda Fransadaki bir ambulans birliine gnll olarak katlm ancak yaralanarak alt ay hastanede yatmtr. Savatan sonra, Parise atanm bir sava muhabiri olarak alrken, lke dnda yaayan Amerikal yazarlar Sherwood Anderson, Ezra Pound, F. Scott Fitzgerald, ve Gertrude Stein ile karlamtr. zellikle Stein onun serbest tarzn etkilemitir.

The Sun Also Rises (Gne de Doar, 1926) adl romanyla nlendikten sonra spanyol Sava'n, kinci Dnya Sava'n ve 1940larda indeki sava da muhabir olarak yazmtr. Afrikada bir safari srasnda ufak ua dnce fena halde yaralanmtr; yine de, en iyi eserlerine esin kayna olan avlanmak ve balk tutmak gibi uralarn tadn karmaa devam etmitir. Fakir, yal bir balknn kpek balklarnn yedii kocaman bir bal nasl kahramnaca yakaladn anlatan ksa, iirsel bir roman olan The Old Man and the Sea (htiyar Balk, 1952), 1953te ona Plitzer dl'n kazandrmtr. Ertesi yl ise Nobel dl'n almtr. Sorunlu aile ortam, hastalklar ve artk yazma yeteneini kaybetmeye baladna inanmas onu mitsizlie sevketmi, 1961de kendini silahla vurarak intihar etmitir. Hemingway, tartmaya ak olsa da, bu yzyln en popler Amerikan romancsdr. Taraftar olduu grler aslnda politika d ve insancl olup, bu balamda evrenseldir. Basit slubu sayesinde romanlarn kolay anlalr ve ounlukla ok egzotik evrelerde geerler. Deneyim kltne inandndan, Hemingway, i dnyalarn aa kartabilmek iin karakterlerini sk sk tehlikeli ortamlara yerletirirdi; daha ge dnem eserlerinde tehlikeyi bazen erkek stnln gstermek iin bir frsat olarak deerlendirilir. Fitzgerald gibi Hemingway de kendi kuann szcs oldu. Ancak, Birinci Dnya Sava'nda hi arpmam olan Fitzgerald gibi ldrc ve sahte parlakln betimlemek yerine, Hemingway sava, lm, ve hayatta kalmay baaranlarn oluturduu karc kayp kuak konularnda yazmtr. Karakterleri hayalperestler deil, sert boa greileri, askerler ve atletlerdir. Aydn olanlar ise derinden yaral ve hayal krklna uram kiilerdir. Hemingwayin kalite iareti gereksiz kelimelerden arnm, temiz bir sluptur. Sk sk bir eyi olduundan daha hafif gsteren ifadeler kullanr: A Farewell to Arms (Silahlara Veda, 1929) adl romannda kadn kahraman doumda lrken, Hi korkmuyorum. Bu sadece pis bir aka, der. Bir seferinde yazlarn buzdana benzetmitir: Grnen her blmn sekizde yedisi suyun altndadr. Hemingwayin ok iyi olan diyalog ve doru tanmlama kula, The Snows of Kilimanjaro (Kilimanjaronun Karlar) ve The Short Happy Life of Francis Macomber (Francis Macomberin Ksa ve Mutlu Yaam) gibi mkemmel ksa hikayelerinde kendini gsterir. Hatta eletirmenlere gre ksa hikayeleri romanlaryla edeer ve belki de daha iyidir. En iyi romanlar arasna lke dndaki Amerikallarn demoralize yaamlarn anlatan The Sun Also Rises (Gne de Doar); sava srasnda Amerikal bir askerle ngiliz bir hastabakcnn trajik akn anlatan A Farewell to Arms (Silahlara Veda); spanyol Savan anlatan For Whom the Bell Tolls (anlar Kimin in alyor, 1940); ve The Old Man and the Sea (htiyar Balk) saylabilir. William Faulkner (1897-1962) Eski bir gneyli ailenin olu olan William Harrison Faulkner, Oxford, Mississippide yetimi ve hayatnn byk bir blmn orada geirmitir. Faulkner eitli romanlarnda szn ettii, aralarndaki iliki kuaklar ncesine dayanan hayal rn birka aile ve tamamen hayal rn bir peyzajdan oluan Yoknapatawpha Countyi yaratt. Merkezi Jefferson olan Yoknapatawpha County, Oxford, Mississippi ve yakn evresini rnek almtr. Faulkner yrenin tarihini ve Kzlderililer, Afrikal-Amerikallar, Avrupal-

Amerikallar ve eitli karmlar gibi orada yaam olan eitli rklar yeniden canlandrr. Yeniliki bir yazar olan Faulkner, yk biiminde kronoloji, farkl bak alar ve deiik sesler (dlananlar, ocuklar, ve cahiller de dahil), ve zengin ve zor karmak alt paralarla dolu ar uzun cmlelerden oluan barok bir slupla denemeler yapt. Faulknerin en iyi romanlar arasnda The Sound and the Fury (Ses ve fke, 1929) ve As I Lay Dying (Ben Uzanm lmek zereyken, 1930) gibi aileden birini kaybetmeninin stresini yaayan gneyli aileleri incelerken bak as ve sesle denemeler yapan iki modernist eser; beyaz bir kadnla siyah bir adamn arasndaki karmak ve iddet dolu ilikiyi anlatan Light in August (Austos I, 1932); belki de en iyi eseri olan, kendi kendini yetitirmi plantasyon sahibi adamn ykselii ve rk nyarglar ve sevgideki baarszl nedeniyle trajik dn anlatan Absalom, Absalom! (Abalom! Abalom!, 1936) vardr. Bu romanlarn bir ou hikayenin blmlerini anlatmak iin farkl karakterler kullanr ve anlamn eldeki konu kadar, hikayeyi anlatma biimiyle de balantl olduunu gsterir. eitli bak alarn kullanmak, Faulkner Hemingway veya Fitzgeralddan daha kendine dnk veya dnl klar; her roman kendi zerinde dnrken ayn anda evrensel ilgi kayna olan bir hikayeyi de aa kartr. Faulknern temalar gneyli gelenekler, aile, toplum, toprak, tarih ve gemi, rk, ve hrs ile ak tutkularn ierir. Faulkner ayn zamanda yozlam Snopes ailesinin ykselii zerinde odaklanan roman yazmtr. Bunlar The Hamlet (Ky, 1940), The Town (Kasaba, 1957), ve The Mansiondr. (Malikane, 1959) SOSYAL FARKINDALIK ZERNE ROMANLAR 1890'lardan itibaren, Amerikan edebiyat iinde toplumsal bir bakaldr akm sregelmi ve sonunda Stephen Crane ve Theodore Dreiserin doaclnda ve hakszln peine den yazarlarn berrak mesajlarnda su stne kmtr. Daha sonraki sosyal konulara eilen yazarlar arasnda, Sinclair Lewis, John Steinbeck, John Dos Passos, Richard Wright, ve dramatist Clifford Odetsi sayabiliriz. Bunlar, 1930lara sradan vatandan refahna olan ilgileri ve insan gruplar zerine odaklanmalaryla balantldrlar. Bu insan gruplar Sinclair Lewis'in arketip olan Arrowsmithi (doktor) veya Babbitti (yerel iadam) gibi meslekleri, Steinbeckin The Grapes of Wrathteki gibi aileleri; ya da Dos Passosun U.S.A. (A.B.D.) lemesinde yer alan 11 ana karakteriyle baard kentsel kitleleri ierir. Sinclair Lewis (1885-1951) Harry Sinclair Lewis, Sauk Centre, Minnesotada dodu ve Yale niversitesi'nden mezun oldu. Okuldan bir sre ayrlarak Helicon Home Colony adl sosyalist bir toplulukta alt. Bu topluluk, hakszlklar ortaya karma romancs Upton Sinclair tarafndan finanse ediliyordu. Lewisin Main Street (Ana Sokak - 1920) adl eseri Gopher Prairie, Minnesotadaki monoton, ikiyzl kk-kasaba yaants ile alay eder. Keskin bir dille anlatt Amerikan hayat ve Amerikan materyalizmi, dar grllk, ve ikiyzllne eletirileri ona ulusal ve uluslar aras bir n salad. 1926da ona verilen Pulitzer dl'n geri evirdi. Bu dl ona kazandran Arrowsmith (1925), hrs ve ahlaksal k arasnda tbbi etik kurallarn korumaya alan bir doktorun gayretlerini iler. 1930da edebiyat dalnda Nobel dl'n kazanan ilk Amerikal oldu.

Lewisin dier byk romanlar arasnda Babbitt (1922) vardr. George Babbitt, sradan bir Amerikan ehri olan Zenithde yaayan ve alan sradan bir iadamdr. Babbitt, ahlakl ve mteebbistir. hayatnn modern yaama bilimsel bir yaklam olduuna inanr. Huzursuzlaarak, mutluluk arayna girer ama bohem bir kadnla girdii ilikisinde hayal krklna urayarak karsna geri dner ve talihine raz olur. Bu roman Amerikan diline yeni bir kelime eklemitir: babbittry, yani dar kafal, kendinden honut, kentsoylu. Elmer Gantry (1927) Birleik Devletler'de yeniden dirili dinini aa kartrken, Cass Timberlane (1945) yal bir hakim ile gen kars arasndaki evlilikte gelien gerginlikleri inceler. John Dos Passos (1896-1970) Sinclair Lewis gibi John Dos Passosda sol eilimli bir radikal olarak balad ama yalandka saa kayd. Sosyalist gerekilik doktrinine uygun olarak gereki yazlar yazd. En iyi eseri bilimsel bir nesnellik ve neredeyse dokmanter bir etki yanstr. Bayapt olan ve The 42nd Parallel (42. Enlem, 1930), 1919 (1932), ve The Big Moneyden (Byk Para, 1936) oluan U.S.A. iin deneyimsel bir kolaj teknii gelitirdi. Bu ok geni alana yaylan derleme Birleik Devletler'in 1900-1930 arasndaki sosyal tarihini kapsar ve karakterleri araclyla materyalistik Amerikan toplumunun ahlaksal kn ortaya koyar. Dos Passosun yeni teknikleri arasnda haber filmleri blmnde ada gazete balklar, popler arklar, ve ilanlarn yan sra dnemin Thomas Edison, ii sendikacs Eugene Debs, film artisti Rudolph Valentino, finans adam J.P. Morgan ve sosyolog Thorstein Veblen gibi nemli Amerikallarnn hayatlarn ksaca ne karan biyografiler vardr. Hem haber filmleri hem de biyografiler Dos Passosun romanlarna dokmanter deeri katar; nc bir teknik olan kamerann gz ise kitaplarda anlatlan olaylara znel bir yant sunan bir dizi bilinli dzyaz iirleridir. John Steinbeck (1902-1968) Sinclair Lewis gibi John Steinbeck de bugn Amerikann dnda iinde olduundan daha byk bir eletirel sayg ile karlanmaktadr. Bunun balca nedeni 1963 ylnda ald Nobel Edebiyat dl ve bunun yaratt uluslararas ndr. Her iki durumda da Nobel Komitesi sosyal eletirileriyle dikkat eken liberal Amerikan yazarlar semitir. California'l olan Steinbeckin yazlarnn ou San Francisco yaknlarndaki Salinas Valleyde geer. En tannm eseri Pulitzer dll roman The Grapes of Wrathdr (Gazap zmleri, 1939). Ekonomik krizde iftliini kaybeden Oklahomal fakir bir ailenin i aramak iin Californiaya giderken gsterdikleri gayretlerin hikayesidir. Aile bireyleri zengin mal sahiplerinin feodal basklar altnda ok ekerler. Californiada geen dier eserleri arasnda Tortilla Flat (Yukar Mahalle, 1935), Of Mice and Men (Fareler ve nsanlar, 1937), Cannery Row (Sardalye Soka, 1945), ve East of Eden (Cennetin Dousu, 1952) vardr. Steinbeck gerekilii topraa yakn yaayan fakir iftilerde erdem bulan ilkel bir romantizmle birletirir. Kurgular yle insanlarn krlganln gsterir. Bu insanlar ktlk etkisiyle yerlerinden olabilir ve politik huzursuzluk ve ekonomik kriz dnemlerinde ilk etkilenen onlar olur.

HARLEM RNESANSI Canl 1920lerde New York Cityde kent merkezinin dnda yaayan siyah topluluk tutku ve yaratclkla parlyordu. Onlarn siyah Amerikal caz mziinin sesleri Birleik Devletler'de frtna gibi esti. Duke Ellington gibi caz mzisyenleri ve besteciler Birleik Devletler'in her yerinde ve denizar lkelerde ok sevilen yldzlar oldular. Bessie Smith ve dier blues arkclar ak yrekli, tensel, arpk,ama duygu dolu lirikler sundular. Zenci ilahileri geni kitleler tarafndan esiz gzellikte dini mzik olarak beenildi. Ethel Waters adl siyah aktris sahnede zafere ulat ve siyah Amerikal dans ve sanat mzik ve dramayla geliti. Harlemdeki zengin eitlilikteki yetenekler arasnda bir ok gr birlikte yaad. Carl Van Vechtenin Harlem hakkndaki durumu kavrayan 19267 adl roman ekonomik ve sosyal eitsizlik iindeki siyah Amerikallarn karmak ve ac tatl hayat hakknda biraz fikir verir. Harlemin yerlilerinden olan air Countee Cullen (1903-1946) ksa bir sre W.E.B. Du Boisin kz ile evli kalm, beyazlar tarafndan ok beenilen, allm biimlerde, baarl kafiyeli iirler yazmtr. O, bir airin rk kavramnn bir iirin konusunu ve slubunu belirlemesine izin vermemesi gerektiine inanyordu. Spektrumun dier ucunda Marcus Garvey'in Back to Africa (Afrikaya Geri Dn) akmnn taraftar olan ve Birleik Devletler'i reddeden Afrikal-Amerikallar vard. Bunlarn arasnda bir yerde ise Jean Toomern eserleri yer alr. Jean Toomer (1894-1967) Cullen gibi Afrikal-Amerikal hikaye ve roman yazar ve air olan Jean Toomer rk aan bir Amerikan kimlii dlyordu. Belki de bu nedenle, kafiye ve llerden oluan iirsel gelenekleri ok iyi kulland ve iiri iin yeni siyah biimler aramad. Ancak, en nemli eseri, Cane (1923), hrsl ve yenilikidir. Williamsn Patersonu gibi, Cane iir, dz yaz formunda nkteli ksa hikayeler, ykler, ve otobiyografik notlar bir arada kullanr. Bu eserde, bir Afrikal-Amerikal Georgia, Washington, D.C., ve Chcago, Illinois blgelerindeki taral siyah topluluklarda ve tesinde ve Gneyde siyah bir retmen olarak kendi benliini bulmak iin mcadele eder. Canede, Toomern Georgial taral siyah halk doal olarak sanatdr: Their voices rise. . . the pine trees are guitars, Strumming, pine-needles fall like sheets of rain. . . Their voices rise. . . the chorus of the cane Is caroling a vesper to the stars. . . (I, 21-24) Cane Washington ehrindeki Afrikal-Amerikallarn hzl hayatlarna zttr: Money burns the pocket, pocket hurts, Bootleggers in silken shirts, Ballooned, zooming Cadillacs, Whizzing, whizzing down the street-car tracks. (II, 1-4) Richard Wright (1908-1960) Richard Wright Mississippili fakir bir ortak ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. Be yandayken babas evi terk etti. Sadece dokuzuncu snfa kadar az bir eitim grd halde geni bir okur kitlesine eriebilen ilk AfrikalAmerikal romancyd. En iyi kitaplarndan biri, zor ocukluunun betimlendii

otobiyografisi Black Boydur (Siyah ocuk, 1945). Daha sonralar dediine gre, rklk nedeniyle duyduu yoksunluk duygusu o kadar kuvvetliydi ki, ancak okuyarak hayatta kalabilmiti. Sherwood Anderson, Theodore Dreiser ve Sinclair Lewisin sosyal eletirileri Wrightin esin kayna olmutur. 1930larda Komnist Partisi'ne girdi; 1940larda Fransaya tand ve orada Gertrude Stein ve Jean-Paul Sartre ile tantktan sonra anti-komnist oldu. Ak szl yazlar daha sonraki AfrikalAmerikal romanclara k tuttu. Eserleri arasnda Uncle Tom's Children (Tom Amcann ocuklar, 1938) adl ksa hikayelerden oluan kitab, Native Son (Yerli ocuk, 1940) adl gl ve acmasz roman vardr. Bu romanda Bigger Thomas adnda eitimsiz siyah bir gen, iverenin kzn ldrr, korkun bir ekilde cesedi yakar, ve ona ihanet edeceinden korktuu siyah kz arkadan da ldrr. Her ne kadar baz Afrikal-Amerikallar Wright siyah bir karakteri bir katil olarak yazd iin eletirdilerse de, Wrightn roman Birleik Devletler'de o kadar ok tartlan bir konu olan rk eitsizliin gecikmi ve zorunlu bir anlatmyd. Zora Neale Hurston (1903-1960) Floridada kk bir kasaba olan Eatonvillede doan Zora Neale Hurston, Harlem Rnesans'nn klarndan biri olarak kabul edilir. New York Citye ilk defa (gezici bir tiyatro grubunun yesi olarak) 16 yandayken geldi. Dinleyenleri avucunun iine alan, ok arpc ve yetenekli bir hikaye okuyucusu olan Hurston, Barnard Koleji'ne kaydoldu ve antropolojist Franz Boaz ile alarak etnik konusunu bilimsel adan kavram oldu. Boaz onu kendi yresi olan Floridadaki folklor malzemesi toplamaya ikna etti, o da bunu yapt. Tannm folklorist Alan Lomax onun Mules and Men (Katrlar ve Adamlar, 1935) adl eseri iin folklor alannda yazlm olan en cazip, gerek ve ustaca yazlm kitap olarak tanmlar. Hurston Haiti'de kalarak voduyu (voodoo) inceledi ve Karayip folkloruna ait paralar toplayarak bunlar Tell My Horse (Atma Syle, 1938) ad altnda antoloji haline getirdi. Gnlk konuma dili ngilizcesindeki doal hakimiyeti onu byk Mark Twain gelenei erevesine oturtur. Yazlar renkli bir dil ve bazen komik, bazen trajik Afrikal-Amerikal szl geleneklerinde yer alan hikayelerle ldar. Hurston ok etkileyici bir yazard. En nemli eseri olan Their Eyes Were Watching God (Tanrya Bakyorlard, 1937) tane evlilik geirirken olgunlaan ve yeniden mutluluu bulan beyaz ve siyah melezi ok gzel bir kadnn canl bir anlatmdr. Roman gneyde tarada topra ileyen AfrikalAmerikallarn hayatn canl bir ekilde betimler. Kadn hareketinin bir ncs olan Hurston, otobiyografisi Dust Tracks on a Road (Yolda Toz zleri - 1942) ve dier kitaplaryla Alice Walker ve Toni Morrison gibi ada yazarlara esin kayna oldu ve onlar etkiledi.

EDEB AKIMLAR: FRARLER VE YEN ELETR Sava'tan 20nci yzyla kadar rklk ve batl inanlarla yorulan ve siyasal ve ekonomik adan tersine krek eken gney Birleik Devletler, ayn zamanda zengin

halka zg adetler, kuvvetli bir gurur ve gelenek duygusu ile donatlmt. Tarallk ve cehaletin hkm srd kltrel bir l olarak biraz da haksz bir ne sahipti. ronik olarak 20nci yzyln en anlaml blgesel edebi akm kritik ve kuramc olan John Crowe Ransom, air Allen Tate, ve romanc-air-denemeci olan Robert Penn Warren liderliindeki Firariler'di. Bu gneyli edebi ekol, Amerikay ele geirdiini dndkleri kuzeyli kentsel ve ticari deerleri reddediyorlard. Firariler topraa ve gneyde bulunabilen geleneklere dnlmesini istiyorlard. Bu akm ismini Nashville, Tennesseedeki Vanderbilt niversitesi'nde 1922-1925 yllar arasnda yaynlanm The Fugitive (Firari) adl Ransom, Tate, ve Warrenn da ilikili olduklar edebi dergiden almt. Bu Firariler'in her de ayn zamanda edebiyat anlamak iin dikkatli okumak, biimsel modellere (betimlemeler, metaforlar, ller, sesler ve simgeler) ve onlara yklenen anlamlara dikkat etmek biimindeki bir yaklam olan Yeni Eletiri ile balantlydlar. ki sava arasnda gneydeki rnesansn nde gelen kuramclarndan olan Ransom, daha nce tarih ve biyografiye dayanan edebiyat-d eletiri yntemlerine bir alternatif olarak nerilen bu yntemi anlatan The New Criticism (Yeni Eletiri, 1941) adl bir kitap yaynlad. Yeni Eletiri 1940 ve 1950lerde en baskn Amerikan eletiri yaklam haline geldi nk Eliot gibi modernist yazarlara ok uydu ve Freudun teorisini (zellikle id, ego ve sper ego gibi snflandrmalar) ve efsanevi modellerden kaynaklanan yaklamlar anlayabildi. 20NC YZYIL AMERKAN DRAMASI (TYATRO EDEBYATI) 20nci yzyla kadar Amerikan dramas ngiliz ve Avrupa tiyatrolarn taklit etti. Tiyatro sezonlarna genellikle ngiltereden gelen veya Avrupa dillerinden evrilen oyunlar hakimdi. Amerikan dramaclarn koruyamayan ve ne kartamayan yetersiz bir telif hakk kanunu gerekten zgn dramalarn aleyhinde olmutur. Esas alk oyunlarn kendisi yerine aktr ve aktrislerin toplad star sistemi'de aleyhte olmutur. Amerikallar Birleik Devletler'deki tiyatrolarda turneye kan Avrupal aktrleri grmek iin kaplara ylmlardr. Buna ek olarak, ithal arap gibi ithal drama da yerli prodksiyonlardan daha deerli saylyordu. 19uncu yzylda rnek demokratik karakterler ve iyi ile kt arasnda ak fark olan melodramlar poplerdi. Klelik gibi sosyal sorunlar hakkndaki oyunlar da byk bir seyirci kitlesi topluyordu. Bazen bu oyunlar Tom Amca'nn Kulbesi gibi romanlarn uyarlamalaryd. 20nci yzyla gelinceye kadar ciddi oyunlar estetik bir yenilik gsteremediler. Ancak, popler kltr zellikle vodvilde (skeler, palyaolar, mzik ve benzeri eyler ieren popler varyete tiyatrolar) hayati gelimeler gsterdi. Afrikal-Amerikal mziine ve halka zg adetlere dayal, yzn siyahlatran beyazlar tarafndan sunulan, halk airi gsterileri zgn biim ve ifade gelitirdiler. Eugene O'Neill (1888-1953) Eugene O'Neill Amerikan tiyatrosunun byk adamdr. eitli oyunlar olaanst teknik zgnlkle grn tazeliini ve duygusal derinlii birletirirler. ONeillin ilk oyunlar ii snf ve fakirler hakkndadr; daha sonraki eserleri tutkular ve cinsellik gibi kiisel alanlar aratrr; Freuddan okuduklarn vurgular ve len annesini, babasn ve kardeini kabullenmek ynnde ac dolu bir denemedir. Desire Under the Elms (Karaaacn Altnda Arzu, 1924) bir ailede gizlenmi ihtiraslar, The Great God Brown (Byk Tanr Brown, 1926), zengin bir iadamnn bilinsizliini ortaya koyar. Strange Interlude (Garip Araname, 1928) Pulitzer dl'n almtr. Bir kadnn

birbirine karm aklarn anlatr. Bu gl oyunlar youn bask altnda kalnca karkla ve ilkel duygulara geri dnen deiik karakterleri anlatr. ONeill tamamna Mourning Becomes Electra (Matem Elektraya Yakr, 1931), adn verdii Sofokles'in klasik Oedipusa dayanan trilojisinde ak ve aile iindeki egemenlikler gibi Freudun basklarn incelemeye devam etti. Sonraki oyunlar arasnda herkese kabul edildii gibi birer bayapt olan, lm temasn inceleyen ok gereki bir eser, The Iceman Cometh (Buz Adam Geliyor, 1946), ve Long Day's Journey Into Night (Uzun Bir Gnden Geceye Seyahat, 1956), gl ve kapsaml bir otobiyografi olup kendi ailesi zerine odaklanr ve onlarn bir gece boyunca ahit olduumuz fiziksel ve ruhsal klerini anlatr. Bu, ld srada zerinde alt, birbirini tamamlayan oyunlar halkasnn bir parasdr. ONeill geleneksel perde ve sahne gibi blmlerden vazgeerek (Strange Interludeda 9 perde vardr, Mourning Becomes Electrann sahnelenii 9 saat srer), Asya ve Antik Yunanda kullanlan maskelerden kullanarak; Shakeaspearea zg monologlar ve Yunan korolar kullanarak; ve k ve sesle zel efektler yaratarak tiyatroyu yeniden tanmlad. Genelde Amerika'nn en nde gelen dramatisti olarak kabul edilir. 1936da Nobel Edebiyat dl'n ald ve bu onura erien ilk Amerikal oyun yazar oldu. Thornton Wilder (1897-1975) Thornton Wilder Our Town (Kasabamz, 1938) ve The Skin of Our Teeth (Dilerimizin Derisi, 1942) isimli oyunlari ve The Bridge of San Luis Rey (San Luis Rey Kprs, 1927) adl eserleriyle tannr. Our Town olumlu Amerikan deerlerini aktarr. Arketip geleneksel bir tara kasabas, sevecen anne baba, afacan ocuklar, gen sevgililer gibi her trl duygusallk ve nostalji unsurunu ierir. Yine de, hayaletler, seyircilerden gelen sesler, ve cretkar zaman deiimleri gibi yeniliki unsurlar oyunu ilgin klar. Sonuta bir an iin de olsa llerin yeniden dirildikleri, hayat ve lm hakknda bir oyundur. Clifford Odets (1906-1963) Toplumsal dramn ustas olan Clifford Odets, Dou Avrupal, Yahudi bir gmen ailesindendir. New York Cityde yetimi, Harold Clurman, Lee Strasberg, ve Cheryl Crawfordun ynettii Grup Tiyatrosunun zgn oyuncularndan birisi oldu ve bu grup sadece yerli Amerikan dramalar gstermee kararlyd. Odetsn en tannm oyunu, Waiting for Leftydir (Leftyi Beklerken, 1935). i sendikalarn kuvvetle savunan bir perdelik deneyimsel bir dramayd. Odetsin nostaljik aile dram olan ve popler baar kazanan bir dier oyunu olan Awake and Sing! (Uyan ve ark Syle!) adl eserini Golden Boy (Altn ocuk) izlemitir. Bu para kazanmann ekiciliine kaplp boksr olan ve ellerini zedeledii iin mzik yeteneini (kemancdr) yok eden gen bir talyan gmeninin hikayesidir. Fitzgeraldn The Great Gatsby ve Dreiserin An American Tragedy adl eserlerinde olduu gibi bu oyun ar hrs ve materyalizme kar bir uyardr.

7. BLM
1945ten Bugne Amerikan iiri: Geleneksel-Kartl ada edebi hayal gcnde, Birleik Devletler de dahil olmak zere dnyann bir ok yerinde geleneksel biimler, fikirler ve tarihin insan yaamna anlam ve sreklilik kataca varsaymndan uzaklald. kinci Dnya Sava'ndan beri olan olaylar tarihin devamszl duygusunu yaratt. Artk her davran, duygu, ve ann benzersiz olduu dnlr. Biim ve form artk geici, ereti, ve kompozisyon sreci ve yazarn kendi benliini tanmasnn yansmas gibi grnr. Bilinen ifade tarzlar kuku uyandrr; zgnlk yeni bir gelenek haline gelir. Birleik Devletler'deki bu birbirinden kopuk duyarllk iin tarihsel nedenler bulmak zor deildir. kinci Dnya Sava'nn kendisi, kentsel toplumda ortak kimlik ve tketiciliin ykselmesi, 1960larn protesto akmlar, on yl sren Vietnam anlamazl, Souk Sava, evresel tehditler gibi Amerikan kltrne ok tesiri yapan eylerin listesi uzun ve eitlidir. Ancak, Amerikan toplumunu en ok dntren deiiklik kitle iletiimi ve kitle kltrdr. nce radyo, sonra filmler ve imdi ok gl, ayn anda her yerde bulunan televizyonun varl Amerikan yaamn kknden deitirmitir. Birleik Devletler kitaba, gze ve okumaya bal zel, okumu ve sekin bir kltrden karak radyodaki sese, disklerdeki ve kasetlerdeki mzie, televizyon ekranndaki filime ve ekillere altrlm bir medya kltrne dnmtr. Amerikan iiri kitle iletiimi ve elektronik teknolojisinden dorudan etkilenmitir. Filimler, video bantlar, ve banda kaydedilmi iir okumalar ve airlerle yaplan rportajlar bulunabilmekte ve yeni ve ucuz fotoraf bask yntemleri gen airleri kendi eserlerini basmaya ve gen editrleri u anda saylar rahatlkla 2000i aan edebi dergileri balatmaya tevik etmitir. 1950lerin sonlarndan gnmze kadar Amerikallar kendi iinde son derece yararl olan teknolojinin yanl arpc grntlerle tehlike oluturduunun artarak farkna varmaktadrlar. Alternatifler arayan Amerikallara iir eskisinden daha uygun gelmektedir nk iir insanlara znel yaam anlatmak ve bireyin zerinde teknoloji ve kitle toplumunun etkisini aka gsterebilmek iin bir yol sunar. Bazlar blgesel, bazlarysa tannm ekoller veya airlerle ilikilendirilen bir sr biim dikkat ekmek iin birbirleriyle yarrlar; ada Amerikan iiri merkezden uzaklamtr, zengin eidi vardr, ve zetlenmesi olanakszdr. Ancak, srf tartmak uruna, Amerikan iirini bir spektrum zerine yerletirirsek, birbiri stne den kamp ortaya kar. Bunun bir ucunda geleneksel, ortada zellikli, ve dier uta deneysel Amerikan iiri vardr. Geleneksel airler iirin geleneklerini srdrmler veya yeniden canlandrmlardr. zellikli airler zgn sesler yaratmak iin hem geleneksel hem de yeniliki teknikler kullanmlardr. Deneysel airler yeni kltrel stilleri denemilerdir. GELENEKLK Geleneksel yazarlar arasnda, genellikle kafiye veya belirli bir metrik biim dzeni kullanarak, kolayca fark edilebilen bir zanaatla yazan, geleneksel formlarn ve konuma tarznn kabul grm ustalar vardr. Bunlar genellikle Birleik Devletler'in Dou kysndan veya lkenin gney blgesinden olup kolejlerde veya niversitelerde hocalk yaparlar. Richard Eberhart ve Richard Wilbur; daha yal Firari airlerden

John Crowe Ransom, Allen Tate, ve Robert Penn Warren; daha gen baarl airlerden John Hollander ve Richard Howard; ilk dnemlerden Robert Lowell rnekler arasndadr. Bu airler tannm olup sk sk antolojilerde yer alrlar. Bir nceki blm Firariler'in inceliini, doaya sayglarn, ve ok tutucu deerlerini ele ald. Bu zellikler geleneksel sluplara ynelmi bir ok iire deer katar. Geleneki airler, Richard Wilbur (1921- ) gibi genellikle kesin, gereki, ve esprili olup; sklkla T.S. Eliotun sevdirdii 15inci ve 16nc yzyl Britanyal metafiziksel airlerden bu ynde etkilenmilerdir. Wilburun en nl iiri olan A World Without Objects Is a Sensible Emptiness (Nesnelerin Olmad bir Dnya Mantkl bir Boluktur, 1950), baln doatesi bir air olan Thomas Traherneden alr. Canl balangc baz airlerin kafiyeli ve dzenli bulduu bir aklk tar: The tall camels of the spirit Steer for their deserts, passing the last groves loud With the sawmill shrill of the locust, to the whole honey of the arid Sun. They are slow, proud. . . Fazla iirsel szck seimlerine gvenmeyen bir ok deneysel airin tersine, geleneksel airler yanklanan iirsel msralardan holanrlar. Robert Penn Warren (1905-1989) iirlerinden birini u szlerle bitirdi: Dnyay sonunda Tanrya inanacak kadar ok sevmek. Allen Tate (1899-1979) bir iirini yle bitirdi: Hepimizi sayan mezarlk bekisine!. Bazen geleneksel airler de abartl szck seimlerinde kullanlmayan veya garip kelimeler ile, ok sayda sfat kullanmlar (rnein, mezara ait bayku) ve cmledeki kelime srasn deitirerek doal ve konuulan ngilizcedeki kelime srasn doal olmayan bir biimde deitirmilerdir. Bazen bunun etkisi Warrenn msrasndaki gibi soylu olur, bazen de iir Tatein msralarndaki gibi debdebeli ve gerek duygulardan kopuk olur: Ahmaka kahinlerin eteklerini tuttu. Ara sra, Hollander, Howard, ve James Merrilldeki (1926- ) gibi ekingen szck seimleri espri, kelime oyunlar ve edebi imalarla birleir. Kentsel temalar, kafiyesiz msralar, kiisel konular ve hafif konuma tonuyla yeniliki olan Merrill, The Broken Heart (Krk Kalp, 1966)'da evlilii bir kokteyl gibi yazarken gelenekilerle esprili bir alkanl paylar. Always that same old story Father Time and Mother Earth, A marriage on the rocks. Merrill ve John Ashbery gibi baz airlerin iirleri, her ne kadar iiri kkten yeniliki bir biimde yeniden tanmlarsa da, kullandklar belirgin akclk ve szl piroteknikler onlar geleneksel anlamda baarl klar. Stilistik zarafet Randall Jarrell (1914-1965) ve A.R. Ammons (1926- ) gibi baz airlerin olduklarndan daha da geleneksel gzkmesine neden olur. Ammons insanlk ve doa arasnda youn diyaloglar yaratr; Jarrell, kadnlar, ocuklar, kaderi kt askerler gibi mahrum edilmilerin tuzaa drlm bilinlerine el atar. From my mother's sleep I fell into the State, And I hunched in its belly till my wet fur froze. Six miles from earth, loosed from its dream of life,

I woke to black flak and the nightmare fighters. When I died they washed me out of the turret with a hose. Bir ok geleneksel air kafiye kullansa da, kafiyeli iirlerin tm konu veya ton olarak geleneksel deildir. air Gwendolyn Brooks (1917- ) kentsel gecekondularda brakn yaz yazmay, yaamann bile ne zor olduunu anlatr. Kitchenette Building (Mutfak Binas, 1945) adl iirinde yle sorar: Could a dream send up through onion fumes Its white and violet, fight with fried potatoes And yesterday's garbage ripening in the halk Brooks, Adrienne Rich, Richard Wilbur, Robert Lowell, ve Robert Penn Warren gibi birok air, geleneksel biimde kafiye ve l kullanarak geleneksel biimde yazmaya balayp, 1960lardaki genel olaylarn basks altnda ve ak formlara yneli sonunda bundan vazgetiler. Robert Lowell (1917-1977) Yakn zamanlarn en etkili airi olan Robert Lowell, geleneksel olarak balad ama deneysel akmlarla etkilendi. Yaam ve eserleri Ezra Pound gibi daha eski modernist ustalarla ada yazarlar arasndaki dnemi kapsadndan, kariyeri daha sonraki deneysel airleri daha geni bir balama yerletirir. Lowell , beyaz, erkek, doutan Protestan, iyi eitimli, ve politik ve sosyal adan kurulu dzenle balantl olan akademik yazar kalbna uyar. Tannm 19uncu yzyl airi James Russell Lowell ve Harvard niversitesi'nin yakn zamandaki rektrlerinden birinin de mensup olduu saygdeer bir Bostonlu Brahmin aileden gelmekteydi. Ancak, Robert Lowell sekin kkeninin dnda bir kimlik buldu. Harvard yerine Priten atalarn reddedip Katoliklie dnd Ohiodaki Kenyon Koleji'nde okudu. kinci Dnya Sava'nda vicdani ve dini inanlarna aykr olduunu ileri srerek askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddettii iin bir yl boyunca hapiste kald. Daha sonra Vietnam anlamazln aktan aa protesto etti. Lowellin ilk kitaplar, Land of Unlikeness (Benzemeyi lkesi, 1944) ve Pulitzer dl'n kazanan Lord Weary's Castle (Lord Weary'nin atosu, 1946), geleneksel biim ve stiller, gl duygular, ve son derece kiisel ama tarihsel gr zerindeki byk kontrol ortaya kard. lk eserlerdeki iddet ve kesinlik Children of Light (In ocuklar, 1946) adl iirinde ok gldr. Bu iirde Kzlderilileri ldren Pritenleri ve onlarn fazla tahl alara yollamak yerine yakan torunlarn sert bir dille knar. Lowell yle der: Atalarmz ekmeini aatan ve tatan kard. Bahelerini Kzladamn kemikleriyle evirdi. Lowell bir sonraki kitab olan The Mills of the Kavanaughs (Kavanaughslarn Deirmenleri, 1951), ierdii duygulu dramatik monologlarda ailesinin efkatini ve zaaflarn dile getirir. Her zamanki gibi tarz insan olanla heybetli olan kartrr. Genellikle geleneksel kafiye kullanr ama konuma dili slubu bunu arka planda bir melodi sanlacak kadar gizler. Ancak Lowellin yaratc bireysel slubu ynnde byk bir hamle yapmasn deneysel iir salamtr. 1950lilerin ortalarnda bir okuma gezisi srasnda Lowell ilk defa baz yeni deneysel iirleri dinledi. Allen Ginsbergin Howl (Feryat) ve Gary Snyderin

Myths and Texts (Mitler ve Metinler) adl yaynlanmam iirleri San Francisconun bir blgesi olan North Beachdeki kahvehanelerde, bazen caz eliinde, okunup syleniyordu. Lowell bunlarn yannda kendi baarl iirlerinin ok fazla tantanal, belagatl (retorik) ve geleneklerin iinde hapsolmu olduunu dnd; bunlar yksek sesle okurken, daha konuma diline ynelik sz seimleri iin o anda dzeltmeler yapt. Kendi iirlerim bana can skc zrhlar tarafndan batakln iine ekilerek len tarihncesi canavarlar hatrlatt. Artk hissetmediim eyleri sylyordum. Bu noktada Lowell kendinden sonraki bir ok airler gibi Amerikadaki rakip geleneklerden olan William Carlos Williams ekolnden renme mcadelesine girmeyi kabul etti. 1962de: Sanki Williamsn dnda hibir air gerekten Amerikay grmemi ve dilini duymam gibiydi, diye yazacakt. O gnden sonra, Lowell yaz tarzn kesin bir biimde deitirerek, Williamsta en ok beendii eyler olan tonlamalardaki, atmosferdeki ve sratteki abuk deiiklikleri kullanmaya balad. Lowell anlalmas g imlemelerden vazgeti; kafiyelerini iirin stne oturtmak yerine iirdeki deneyimin bir paras haline getirdi. Ktalardan oluan yap da kt ve yerini yeni ve irticalen ortaya kan biimler ald. Life Studies (Yaam almalar, 1959) adl irinde yeni bir tarz olan kendine eziyet veren kiisel sorunlarn byk bir drstlk ve younlukla ortaya koyduu itiraf iirlerini yazmaya balad. znde, sadece kiiliini bulmakla kalmad, ayn zamanda onu en zor ve zel biimde ortaya koyarak kutlad. Kendini, benliinle, eksik kalm ksmlaryla ve biimiyle bark, ada bir kiiye dntrd. Lowellin dnm, sava sonras iir iin bir dnm noktas oldu ve bir ok gen yazarn nn at. For the Union Dead (Birlik ehitleri in, 1964), Notebook 1967-69 (Defter 1967-69, 1970) ve sonraki kitaplarnda otobiyografik incelemelerine ve teknik yeniliklere devam ederken psikanaliz deneyiminden de yararland. Lowellin itiraf iirleri zellikle etkili oldu. John Berryman, Anne Sexton, ve Sylvia Plathn (son ikisi rencileridir) ve daha nicelerinin eserleri Lowell olmadan dnlemez.

ZELLKL ARLER Plath ve Sextonun yan sra, kendilerine zg tarzlarn geleneklerden yola karak ama gelenekleri yeni ufuklara belirgin bir ada tatla tayarak gelitiren dier yazarlar arasnda John Berryman, Theodore Roethke, Richard Hugo, Philip Levine, James Dickey, Elizabeth Bishop, ve Adrienne Rich de vardr. Sylvia Plath (1932-1963) Sylvia Plath dardan bakldnda rnek bir yaam srd. Burslu olarak Smith Koleji'nde okudu, snfn birincilikle bitirdi, Fulbright bursuyla ngilterede Cambridge niversitesi'ne gitti. Orada sonradan evlenecei karizmatik air Ted Hughes ile tant. Onunla evlenerek iki ocuk sahibi oldu ve ngilterede bir kr evine yerleti. Peri masal gibi duran baarsnn arkasnda zlmemi psikolojik sorunlar vard. The Bell Jar (an Kavanozu, 1963) balkl ok rahat okunabilen roman bunlar artrr. Bu sorunlarn bazlar kiiseldi, dierleri ise 1950lerde kadnlara kar sergilenen baskc tutumlardan

kaynaklanyordu. Bunlarn arasnda bir ok kadnn da paylat, kadnlarn kzgnlklarn gstermemeleri veya kariyer iin hrsla almamalar, bunlarn yerine elerine ve ocuklarna bakarak tatmin olmalar gerektii gibi baz inanlar vard. Plath gibi baarl kadnlar bir eliki yayordu. Plathn masal kitab yaants, o ve Hughesn ayrlmas ve Plathn ar souk bir k mevsiminde Londrada bir apartman dairesinde iki kk ocuuna bakmasyla son buldu. Hasta, yalnz ve aresizlik iinde olan Plath, mutfanda gazla intihar etmeden nce, bir dizi artc iiri yazmak iin zamana kar yart. lmnden iki yl sonra bu iirler Ariel (1965) bal altnda topland. Giri szn yazan Robert Lowell, 1958de rencisi olan Plath ve Anne Sexton ikilisinden Plathn iirde gsterdii hzl geliimden sz etti. Plathn ilk iirleri ustalkla yazlm ve gelenekseldi, ancak son iirlerinde mthi bir hner ve nc-feministlerin acl l sergilenir. The Applicantda (Aday, 1966) Plath zevce rolnn (cansz bir eye indirgenmi) o zamanki boluunu ortaya koyar. A living doll, everywhere you look. It can sew, it can cook. It can talk, talk, talk. It works, there is nothing wrong with it. You have a hole, it's a poultice. You have an eye, it's an image. My boy, it's your last resort. Will you marry it, marry it, marry it. Plath ninni dili ve acmasz dolayszl kullanmaya cesaret eder. Popler kltrn arpc grntlerini kullanmak konusunda ustal vardr. Bir bebekten, Sevgi seni iman altn bir saat gibi kurdu. diye sz eder. Baba'da, kendi babasn sinemadaki Drakula olarak hayal eder: Senin iko siyah yreinde bir kazk vard / Ve kyller seni hi sevmedi. Anne Sexton (1928-1974) Plath gibi Anne Sexton da Birleik Devletler'de kadn hareketinin hemen arifesinde bir e, anne, ve air olmaya alan tutkulu bir kadnd. Plath gibi akl hastalndan muzdaripti ve sonunda intihar etti. Sextonun itiraf iirleri Platha gre daha otobiyografikti ve Plathn ilk iirlerinde grlen ustalk onda yoktu. Ancak, Sextonun iirleri duygulara hitap eder. Seks, su ve intihar gibi tabu konular gzmze sokar. iirleri sk sk ocuk dourma, kadn vcudu, veya evlilik gibi kadn konularn kadn bak asndan cesaretle iler. Her Kind (Onun Cinsi, 1960) balkl iirinde Sexton kendini kazkta yanan bir cadyla zdeletirir. I have ridden in your cart, driver, waved my nude arms at villages going by, learning the last bright routes, survivor where your flames still bite my thigh and my ribs crack where your wheels wind. A woman like that is not ashamed to die. I have been her kind.

Eserlerinin balklar delilik ve lmle olan ilikilerini gsterir. Bunlarn arasnda To Bedlam and Part Way Back (Tmarhaneye Gidi ve Anca Yar Yarya Dn, 1960), Live or Die (Yaa veya l, 1966) ve ldkten sonra kan kitab The Awful Rowing Toward God (Tanrya Doru Korkun Krek eki, 1975) vardr. John Berryman (1914-1972) John Berrymann hayat baz ynleriyle Robert Lowell'inkine paraleldir. Oklahomada domu, kuzeydouda hazrlk okulunda ve Columbia niversitesi'nde eitim alm, ve daha sonra Princeton niversitesi'nde retim yesi olmutur. Geleneksel biimler ve ller zerinde uzmanlam, erken dnem Amerikan tarihinden etkilenmitir. Kendini irdeleyen, itiraf iirler yazmtr. Dream Songsda (Rya arklar, 1969), grotesk otobiyografik karakter Henry ve kendi retim yntemi, kronik alkolizmi ve hrs zerine dnceleri n plana kar. ada Theodore Roethke gibi, Berryman da folklordan, ocuk iirlerinden, basmakalp szlerden, ve argodan ald cmlelerle canlandrlm, yumuak, akac ama derinlii olan bir tarz gelitirdi. Berryman Henry ile ilgili olarak: O ykntya bakt. Yknt ona bakt. der. Baka bir yerde esprili bir biimde: Oh Eyvah Eyvah / Aldrmazlk ne zaman gelecek, inliyorum ve baryorum. Theodore Roethke (1908-1963) Sera sahibi bir adamn olu olan Theodore Roethke, minik bcekler ve grnmeyen kklerden oluan sera dnyasn artran zel bir dil gelitirdi: "Worm, be with me. / This is my hard time. " Words for the Winddeki (Rzgar iin Szler, 1958) ak iirleri gzellik ve arzuyu saf bir tutkuyla kutlar: Bir iirinin banda: "I knew a woman, lovely in her bones, / When small birds sighed, she would sigh back at them. " der. Bazen iirleri doann ksaltlm biimi veya eski tekerlemeler gibidir. "Who stunned the dirt into noise? / Ask the mole, he knows. " Richard Hugo (1923-1982) Seattle, Washingtonda doup byyen Richard Hugo, Theodore Roethkenin rencisiydi. Kasvetli kentsel evrelerde fakirlik iinde byd ve Birleik Devletler'in kuzeybats karsnda alan insanlarn umutlar, korkular, ve hayal krklklarn iletmekte mkemmelleti. Hugo Birleik Devletler'in kendi blmnde eski psk, unutulmu kk kasabalar hakknda arpc iki heceli vezin kullanarak nostaljik, itiraf iirler yazd; insan ilikileri araclyla utan, baarszlk, ve kabul etme konularn yazd. Daha nemli noktalara dikkat ekmek iin okuyucunun dikkatini ok kk, grnte balantsz ayrntlara ekti. What Thou Lovest Well, Remains American (ok Sevdiin eyler, Amerikal Kalr, 1975)'n sonunda bir kii eski yaad yerle ilgili anlarn yiyecek gibi tar: in case you're stranded in some odd empty town and need hungry lovers for friends, and need feel you are welcome in the street club they have formed.

Philip Levine (1928- ) Detroit, Michiganda doan Philip Levine, dikkatli gzlem, kzgnlk ve acl ironi araclyla iilerin ekonomik skntlaryla dorudan ilgilenir. Hugo gibi, onun da gemii kentsel ve paraszdr. Sanayilemi Amerikada kaplp giden yalnz bireyin sesi olmutur. iirlerinin bir ou karanlk ve hkmet sistemlerinin sreceinin farkna varmasna ramen anarik bir eilim yanstr. Bir iirinde Levine kendini cesareti ve kurnazl sayesinde avclarn tehlikeli dnyasnda yaamay beceren bir tilkiye benzetir. Ritmik dzen sz konusu olduunda, Levine, ada dnyann ktlkleri karsnda yalnz protestosunu dile getirirken, ilk eserlerinde kulland geleneksel llerden, sonraki eserlerinde daha serbest, ak bir izgiye yol alr. James Dickey (1923- ) air, romanc ve denemeci olan James Dickey, Georgialdr. Kendi dncesine gre, eserlerindeki ana tema benlik ve dnya arasnda var olan veya var olmas gereken srekliliktir. Yazlarnn ou doadan nehirler ve dalar, iklim dzeni, ve iinde gizlenen tehlikelerden kaynaklanr. 1960larn sonunda, Dickey, Deliverance (Verme) balkl erkek dayanmasnn olumsuz yanlarn konu alan bir roman zerinde almaya balad. Bu yaynlanp sonradan filme ekilince onun nn arttrd. Son zaman iirleri gneyin peyzaj (Jericho: The South Beheld [Jericho: te Gney], 1974) ve ncil'in onun yaants zerindeki etkisi (God's Images [Tanrnn mgeleri], 1977) gibi ok farkl temalar ele alr. Dickey genellikle abalarla ilgilenir: Amak, aresiz / Gerekli olan amak. Elizabeth Bishop (1911-1979) ve Adrienne Rich (1929- ) zellikli gruptaki kadn airler arasnda, yakn zamanda en ok sayg grenler Elizabeth Bishop ve Adrienne Richdir. Bishopn kristal gibi parlak zekas ve uzak peyzajlara duyduu ilgi ve gezi metaforlar okuyuculara kusursuzluklar ve ince zekalar asndan ilgi ekici gelmektedir. Hi evlenmemi olan Bishop, akl hocas ve yol gstericisi olan Marianne Moore gibi gizli felsefi derinlikleri olan serinkanl, tanmlayc bir slupla ok ustaca iirler yazd. At the Fishhouses (Balk Evlerinde) adl eserinde Kuzey Atlantik Denizi'nin buz gibi souunun tanm Bishopn kendi iirine uygulanabilir: It is like what we imagine knowledge to be: / dark, salt, clear, moving, utterly free. " Moore ile birlikte, Bishop, Plath, Sexton, ve Adrienne Richin scak iirleriyle karlatrldnda, Emily Dickinsona geri giden souk dii iirsel gelenek iine yerletirilebilir. Her ne kadar Rich iir yazmaya geleneksel biimde ve lde baladysa da, eserleri, zellikle 1960larda ateli bir feminist olduktan sonra yazdklar, ok gl duygular ierir. Bir kadnn gemi enkazna dalarak kiiliini aramasn anlatan Diving Into the Wreck (Gemi Enkazna Dal, 1973) balkl olaanst eserinde olduu gibi, zel dehas metaforlardr. Sunucu enkazn kadnn benliinin enkaz gibi olduunu ima eder; kadnlar yollarn erkek-egemen dnyalarda bulmaldr. Richin Denise Levertova adad iiri The Roofwalker (atdayryen, 1961) iir yazmay kadnlar iin tehlikeli bir

zanaat olarak imgeler. at yapan adamlar gibi, ak, gerek hayattan daha byk / boynumu krmak zere olduunu hisseder.

DENEYSEL R Lowellin olgun baarlarnn ve ada iirin bir ounun arkasnda birka air tarafndan 1950lilerde balayan deneyler yatar. Daha nce eletirmen ve akademik topluluklar tarafndan ihmal edilen airlerin eserlerini sunan ilk antoloji olan The New American Poetryde (Yeni Amerikan iiri, 1960) Donald Allen tarafndan tanmlanan be ekole ayrlrlar. Caz ve soyut davurumcu resimden ilham alan birok deneysel air Lowelldan bir kuak daha gentir. Bunlar bohem ve kltr kart olma eiliminde olan niversitelerle ilikilerini koparm ve burjuva Amerikan toplumunu aka eletiren aydnlardr. iirleri cesur, zgn, ve bazen ok edicidir. Yeni deerler ararken, arkaik mit ve efsane dnyasyla ve Amerikan Kzlderilileri gibi geleneksel toplumlarla ilgili olduunu iddia eder. Biimler daha esnek, daha spontane, organiktir; iir yazlrken konudan ve airin duygusundan, ve konuma dilinin doal duraklamalarndan kaynaklanr. Allen Ginsbergin Improvised Poetics (rticalen iirler)de dikkat ektii gibi, ilk fikir, en iyi fikirdir. Black Mountain Ekol Black Mountain Ekol Asheville, North Carolinadaki deneysel liberal sanat koleji olan Black Mountain Koleji evresinde olumutur. Burada 1950lilerin ilk yllarnda Charles Olson, Robert Duncan, ve Robert Creeley gibi airler ders vermitir. Ed Dorn, Joel Oppenheimer, ve Jonathan Williams burada eitim alm, ve Paul Blackburn, Larry Eigner, ve Denise Levertov okulun Origin ve Black Mountain Review adl dergilerinde iirlerini yaynlamtr. Black Mountain Ekol Charles Olson'un konumadaki nefes duraklamalarnn kendiliinden olmas ve yazdaki daktilo satrn esas alan bir ak biim zerinde srar eden izdel iir teorisi ile ilikilidir. Ksa ve zl, minimalist bir biimde yazan Robert Creeley (1926- ), Black Mountain airlerindendi. The Warning (Uyar, 1955)'de Creeley iddetli, seven hayal gcn hayal eder: For love -- I would split open your head and put a candle in behind the eyes. Love is dead in us if we forget the virtues of an amulet and quick surprise San Francisco Ekol Genel anlamda Bat Sahili iirinin ounu kapsayan San Francisco Ekol'nn eserleri Japon ve in iirinin yan sra Dou felsefesine ve dinine ok ey borludur. Bu artc deildir nk, Dou'nun Birleik Devletlerin Bats zerinde etkisi her zaman gl olmutur. San Francisco evresindeki

topraklar -- Sierra Nevada Dalar ve girintili kntl sahil ok gzel ve grkemlidir ve bu blgeden kan airler doaya kar derin duygular besleme eilimindedir. iirlerinden ou dalarda veya srt antal gezilerde geer. iir edebi gelenekler yerine ilham almak iin doaya bakar. San Francisco airleri arasnda Jack Spicer, Lawrence Ferlinghetti, Robert Duncan, Phil Whalen, Lew Welch, Gary Snyder, Kenneth Rexroth, Joanne Kyger, ve Diane diPrima vardr. Bu airlerin ou alan insanla zdeleir. iirleri ounlukla basit, ulalabilir ve iyimserdir. En iyi rnek olan Gary Snyderin (1930- ) eserlerinde, San Francisco iiri birey ve kozmosun hassas dengesini artrr. Snyderin Above Pate Valley (Pate Vadisinin Yukarsnda, 1955) adl eserinde, air, dalarda yol ekibinde alrken yok olmu Kzlderililere ait obsidyen ok balarnn bulunmasn anlatr: On a hill snowed all but summer A land of fat summer deer, They came to camp. On their Own trails. I followed my own Trail here. Picked up the cold-drill, Pick, singlejack, and sack Of dynamite. Ten thousand years. Beatnik airler San Francisco ekol bir sonraki grup olan 1950lerde ortaya kan Beat airlerine karr. Bilinen Beatlerin ou San Franciscoya Dou Sahili'nden g etti ve ulusa tannmalar Californiada gerekleti. Belli bal Beat yazarlar arasnda Allen Ginsberg, Gregory Corso, Jack Kerouac, ve William Burroughs saylabilir. Beat iiri szldr, tekrarlamaldr ve okumalarda ok etkilidir nk k noktas bodrum klplerindeki iir okuma seanslardr. Bazlar bunu1990larda yaygnlaan rap mziin byk-bykbabas olarak grrler ve yanlm saylmazlar. Beat iiri Birleik Devletler'deki en ok dzen kart edebiyat biimiydi ama ok edici kelimelerinin altnda memleket sevgisi yatar. iir, Amerikann masumiyeti ve insan ve malzeme kaynaklarnn ac bir ziyan olarak grdkleri eye kar ac ve fke ldr. Allen Ginsberg'den Howl (lk, 1956) gibi iirler geleneksel iirde bir devrim yaratt: I saw the best minds of my generation destroyed by madness, starving hysterical naked, dragging themselves through the negro streets at dawn looking for an angry fix, angelheaded hipsters burning for the ancient heavenly connection to the starry dynamo in the machinery of night. . .

New York Ekol Beat ve San Francisco airlerinin tersine, New York Ekol'nn airleri ak ekilde ahlaksal sorularla ilgilenmezler ve genellikle politik konulardan uzak dururlar. Btn gruplar iinde en iyi eitimli olandr. New York Ekol'nn belli bal kiileri -- John Ashbery, Frank O'Hara, ve Kenneth Koch Harvard niversitesinde renciyken tantlar. znde kentli, serinkanl, dinsiz, esprili olup dokunakl, pastel bir incelikleri vardr. iirleri hzl hareket eder, kentsel ayrntlar, uyumsuzluk, ve neredeyse elle hissedilebilecek bir askya alnm inan duygusuyla doludur. New York ehri Amerika'nn gzel sanatlar merkezidir ve bu iirin temel ilham kayna olan Soyut Davurumculuk burada domutur. airlerin bir ou sanat eletirmeni veya mze mdr olarak veya ressamlarla birlikte almtr. Belki de figratif biimlere ve bariz anlamlara gvenmeyen soyut sanat iin hissettikleri yznden eserleri genelde anlalmas zordur. Belki gnmzde yazan en etkili air olan John Ashberynin (1927- ), daha sonraki eserlerinde bunu izleyebiliriz. Ashberynin akc iirleri dorudan telaffuz iin fazla sratli akan dnceleri ve duygular kaydeder. ok derin ve uzun iiri Self-Portrait in a Convex Mirror (Dbkey Aynada Kendi Portresi, 1975) byk dl almtr. Bu iir fikirden fikre kayarken, geri dnp kendi zerinde dnr: A ship Flying unknown colors has entered the harbor. You are allowing extraneous matters To break up your day. . . Gerekstclk ve Varoluuluk Yeni ekolleri tanmlayan antolojisinde Donald Allen kesin corafi temelleri olmad iin tanmlayamad beinci bir gruptan sz eder. Bu kesin olmayan grup yakn zamandaki akmlar ve deneyleri ierir. Bunlardan bata gelenler arasnda bilinaltn canl dsel imgelerle ifade eden gerekstclk, ve kadnlar ve etnik gruplar tarafndan yakn yllarda ortaya konan bir ok iir vardr. Yzeysel bir biimde belirgin olmalarna karn, gerekstcler, feministler, ve aznlklar, beyaz, erkek, dzene uyan edebiyattan uzaklama duygusunu paylarlar. Her ne kadar T.S. Eliot, Wallace Stevens, ve Ezra Pound Amerikan iirinde 1920lerde simgeci teknikleri balattlarsa da, Avrupa iirindeki ve kinci Dnya Sava esnasnda ve sonrasnda Avrupa dncesindeki esas g olan gerekstclk, Birleik Devletler'de kk salamad. Gerekstclk (varoluulukla birlikte) Amerikada Vietnam anlamazlnn basks altnda 1960larda yerleti. 1960larda bir ok Amerikan yazar -- W.S. Merwin, Robert Bly, Charles Simic, Charles Wright, Mark Strand, ve dierleri saf duygular, arketipsel imgeleri, ve mantk-kart modelleri, varoluu huzursuzluu ile Fransz ve zellikle spanyol gerekstclne dndler.

Merwin gibi gerekstcler vecizeli olma eilimindedir: Tanrlar bizim olamadmzdr / Artk inanmadn grrsen tapna genilet. Blyn politik gerekstcl Amerikan deerlerini ve Vietnam dnemindeki d politikasn sert bir dille eletirdi. The Teeth Mother Naked at Last (Di Perisi Sonunda plak) adl iirde: It's because we have new packaging for smoked oysters that bomb holes appear in the rice paddies Daha yaygn olan gerekst etki daha sessiz ve dnceye dalm gibidir. rneini The New Poem (Yeni iir, 1973) adl iirinde Charles Wrightn tanmlad iirde grebiliriz. It will not attend our sorrow. It will not console our children. It will not be able to help us. Mark Strand'in gerekstcl, Merwininki gibi genellikle i ac deildir. Ar yokluktan sz eder. Gelenekler, deerler, ve inanlar onu yar yolda braktna gre, artk airin kendi maara gibi ruhundan baka bir eyi yoktur: I have a key So I open the door and walk in. It is dark and I walk in. It is darker and I walk in.

KADIN R VE ETL ETNK GRUPLARIN RLER Kadn edebiyat, aznlk edebiyat ve gerekstclk gibi ilk defa Amerikan yaantsnda itici bir g olarak kendinin farkna 1960larn son yllarnda vard. O dnemde balatlan feminist harekette geliti. Birleik Devletler'deki edebiyat, dier lkelerin ounda olduu gibi, ok uzun sredir kadnlarn katlmn gz ard eden erkek standartlarna dayanyordu. Yine de Amerikan yazsnda tannm bir ok kadn yazar vardr. Hepsi feminist deildir, konular da sadece kadnlarn ilgilendii konular deildir. ou hmanisttir. Ayn zamanda, blgesel, politik, ve rksal farkllklar eserlerine biim vermi ve fikirlerini beslemitir. Sivrilmi kadn airler arasnda Amy Clampitt, Rita Dove, Louise Glck, Jorie Graham, Carolyn Kizer, Maxine Kumin, Denise Levertov, Audre Lorde, Gjertrud Schnackenberg, May Swenson, ve Mona Van Duyn vardr. 20nci yzyln ikinci yars ok-etnik edebiyatta bir Rnesansa ahit olmutur. 1960lardan balayarak, Afrikal-Amerikanlarn liderliinde, Birleik Devletlerdeki etnik yazarlar halkn ilgisini ekmeye balamt. 1970lerde, etnik aratrma programlar balamt. 1980lerde, etnik gruplara vakfedilmi akademik dergiler, profesyonel kurulular, ve edebi dergiler ortaya kmt. 1990lara gelindiinde, zgn etnik edebiyat aratrmak zere konferanslar balamt, kabul edilmi klasiklerin etnik yazarlar antolojilere ve kurs listelerine dahil etmek zere geniletildi. nemli konular arasnda etniklie karsnda rk, ok-merkezcilik

karsnda kendi rknn stnlne inanmak (ethnocentrism), iki dillilik karsnda tek-dilcilik, ve marjinalizm karsnda birlikte uyum (coaptation) vard. Edebi olduu kadar politik metinler de uygulanan yapy bozmak ilemi, statkoyu srekli olarak yalanc karyordu. Aznlk iiri kadn yazsnn eitliliini ve ara sra kzgnln da paylat. Yakn zamanda Gary Soto, Alberto Rios, ve Lorna Dee Cervantes gibi spanyolAmerikallarda, Leslie Marmon Silko, Simon Ortiz, ve Louise Erdrich gibi YerliAmerikallar'da, Amiri Baraka (LeRoi Jones), Michael Harper, Rita Dove, Maya Angelou, ve Nikki Giovanni gibi Afrikal-Amerikallar'da, Cathy Song, Lawson Inada, ve Janice Mirikitani gibi Asyal-Amerikal airlerde gelime gsterdi Chicano (Meksikal-Amerikal)/Hispanik (spanyol Kkenli)/Latino (Latin Kkenli) iir spanyolcadan etkilenmi iir, ok farkl gruplarn eserlerini kapsar. Bunlarn arasnda 1950lerden beri Chicano olarak bilinen ve nesillerdir 1848de sona eren Meksika-Amerika savanda Meksikadan ele geirilen gneybat Birleik Devletler eyaletlerinde yaayan Meksikal-Amerikallar vardr. spanyol Karayipleri nfusu arasnda, Kbal-Amerikallar ve Porto Rikolular nemli ve belirgin edebi gelenekleri koruyarak srdrrler. rnein, KbalAmerikallarn komedi konusunda stn yetenekleri, onlar Rudolfo Anaya gibi Chicano yazarlarn mersiye tarzndaki lirisizminden ayrr. Bu edebi alemi yakn zamandaki Meksikal, Orta ve Gney Amerikal, ve spanyol gmenler, srekli olarak besler ve geniletirler. Chicano veya Meksikal-Amerikal iir, corrido veya baladda zengin bir szl gelenee sahiptir. Yakn tarihteki eserler Meksika toplumunun geleneksek kuvvetini ve beyazlar arasnda zaman zaman yaad ayrmcl vurgular. Bazen airler spanyolca ve ngilizce kelimeleri iirsel bir fzyonla kaynatrrlar. Bunun rneini Alurista ve Gloria Anzaldada grrz. iirleri szl geleneklerden ok etkilenmitir. Yksek sesle okunduunda ok etkileyicidir. Gnmz Birleik Devletler'indeki en eski yazl destanna, Acoma, New Mexicodaki Pueblo Kzlderilileri ve igalci spanyollar arasndaki 1598 savann ansna yazlm Gaspar Prez de Villagr'nn Historia de la Nueva Mxico adl eserine kadar uzanan bir gelenee uygun olarak baz airler daha ok spanyolca yazarlar. Yakn zamandaki bir Chicano iirindeki bir merkezi metin olan Rodolfo Gonzales'in (1928- ) I Am Joaquin (Ben Joaquinim, 1972) Chicanolarn kt durumu iin kederlenir: Lost in a world of confusion Caught up in a whirl of a gringo society, Confused by the rules, Scorned by attitudes, Suppressed by manipulations, And destroyed by modern society. Yine de, bir ok Chicano yazar eski Meksikal kklerinde yaam gc bulmaktadr. Eski Meksikann bykln dnen Lorna Dee Cervantes (1954- ) damarlarnda epik bir corridonun ark sylediini yazar. Luis Omar Salinas (1937- ) kendini bir Aztek melei olarak grr. Chicano iirinin ou ok kiiseldir, duygular ve aile veya toplumun yeleri hakknda yazar. Gary

Soto (1952- ) eski geleneklere uyarak lm atalar hakknda yazar ama 1981de yazdklar gnmzde btn Amerikallarn ok kltrl durumunu tanmlar: A candle is lit for the dead Two worlds ahead of us all Son yllarda, Chicano iiri yeni bir nem kazanmtr ve Cervantes, Soto, ve Alberto Riosun eserlerinden antolojiler hazrlanmtr. Yerli Amerikal iiri Yerli Amerikallarn gzel iir yazmalarnn nedeni belki de onlarn kltrel mirasnda amanistik arklarn nemli rol oynamasdr. Eserleri doal dnyann bazen neredeyse gizemli saylabilecek, hareketli, yaayan armlarnda kusursuzlar. Kzlderili airler zengin miraslarnn geri dndrlemez ac kaybn da dile getirirler. Bir Acoma Pueblosu olan Simon Ortiz (1941- ), sarsc iirlerinin bir ounu tarihe dayandrr ve gnmzde Birleik Devletlerde yerli Amerikal olmann ikilemini aratrr. iiri Anglo okuyucular zora sokar nk onlara sk sk bir zamanlar Yerli Amerikallara yaplan hakszlk ve iddeti hatrlatr. iirleri derinlemi bir anlaya dayandrlm rksal uyumu dler. Oneida kabilesinden olan Roberta Hill Whiteman (1947 - ), Star Quilt (Yldzl Yorgan)de ok kltrl bir gelecek dler ve bunu gn aarrkenki ktan yaplm bir yldzl yorgan'a benzetir. Yar Laguna Pueblosu olan Leslie Marmon Silko (1948 - ) korkun ve lirik iirleri biimlendirmek iin konuma dili ve geleneksel masallar kullanr. In Cold Storm Light (Souk Frtna I)da, Silko haiku benzeri bir rezonans yakalar: out of the thick ice sky running swiftly pounding swirling above the treetops The snow elk come, Moving, moving white song storm wind in the branches. Silko gibi romanc olan Louise Erdrich (1954- ), younlatrlm oyunlar gibi alan gl dramatik monologlar yaratr. Chippewa rezervasyonunda alkolizm, isizlik, ve fakirlikle mcadele eden aileleri acmaszca tanmlarlar. Family Reunion (Aile Bulumas, 1984)da, sarho, frsat amca uzun yllar sonra ehirden dner. Bir kalp hastalndan ekerken, konumac olan tecavze uram yeen yllar nce amcasnn byk bir kaplumbaay nasl fiekle doldurarak ldrdn hatrlar. iirin sonu Ray Amca'y kurban olan kaplumbaaya balar: Somehow we find our way back, Uncle Ray sings an old song to the body that pulls him

toward home. The gray fins that his hands have become screw their bones in the dashboard. His face has the odd, calm patience of a child who has always let bad wounds alone, or a creature that has lived for a long time underwater. And the angels come lowering their slings and litters. Afrikal-Amerikal iiri Siyah Amerikallar ok gzel ve hatr saylr tema ve ton eitlilii gsteren iirler yazmtr. Amerikadaki en gelimi etnik yazdr ve ok eitlidir. En tannm Afrikal-Amerikal air olan Amiri Baraka (1934 - ), oyunlar da yazm ve politikada aktif rol almtr. Maya Angelou (1928- ) iirlerini toplad Just Give Me a Cool Drink of Water 'fore I Diiie (lmeden Bana Souk Bir Su Ver, 1971) adl kitabnn yan sra, drama ve I Know Why the Caged Bird Sings (Kafeslenmi Kuun Niye ark Sylediini Biliyorum, 1970) balkl tannm hatralar dahil eitli edebi biimlerde yazmtr. Angelou 1993te Bakan Bill Clintonun greve balamas erefine bir iir yazmak zere seilmitir. Yakn zamanda ereflendirilmi bir baka Afrikal-Amerikal air ise 1993te Birleik Devletler'in ba airi seilen Rita Dovedur (1952 - ). Ayn zamanda kurgu ve drama da yazan Dove, 1987de Thomas ve Beulah ile Pulitzer dl'n kazanmtr. Bu eserinde bir dizi lirik iir aracl ile bykanne ve bykbabasn yanstr. Bu eseri fakir insanlarn zengin i dnyalarn yanstmak iin yazdn sylemitir. Michael Harper (1938- ) da benzer ekilde ayrm ve iddete maruz kalan Afrikal-Amerikallarn karmak yaamlarn ortaya koyan iirler yazmtr. Youn, imlemeli iirleri ou zaman kalabalk ve dramatik sava sahnelerini veya kentsel yaam anlatr. yiletirmek amacyla ameliyat imgeleri kullanrlar. Onun Clan Meeting: Births and Nations: A Blood Song (Klan Toplants: Doumlar ve Uluslar: Bir Kan arks, 1971) adl eseri yemek piirmeyi ameliyata benzetir (etleri svyla dilimlemek), ve biz hayatlar yeniden ina ederiz youn / bakm nitesi, bfede bir araya getirilmi . . . diye balar. iir, hastane, Birth of a Nation (Bir Ulusun Douu) adl erken dnem Amerikan filmindeki rklk, Ku Klux Klan, film editrl, ve X-ray teknolojisinin imgelerini birbirine yaptrarak sona erer: We reload our brains as the cameras, the film overexposed in the x-ray light, locked with our double door light meters: race and sex spooled and rung in a hobby; we take our bundle and go home. Tarih, caz, ve popler kltr, Harperdan (bir kolej profesr) Bat Yakas yaymcs ve air Ishmael Reede kadar (1938- ) bir ok Afrikal-Amerikalya ilham kayna olur. Ishmael Reed Before Columbus Vakf ve Yardbird, Quilt ve Konch gibi bir dizi dergi araclyla ok kltrl yaznn ncln yapar. Audre Lorde (1934-1992) gibi bir ok Afrikal-Amerikal air Afrikay eski alardan beri bir uygarlk merkezi olarak gren Afrikal-merkezcilikten beslenmitir. The Women of Dan Dance with Swords in Their Hands to Mark

the Time When They Were Warriors (Sava Olduklar Zamanlar Hatrlatmak in Ellerinde Kllarla Dan Dans Kadnlar) gibi duyumsal iirlerde eski Dahomeyin kadn savas olarak konuur, dokunduum her eyi starak ve tketmek sadece zaten l olan der. Asyal-Amerikal iiri Chicano ve Hispanik yazarlarn iiri gibi Asyal-Amerikal iiri de ok eitlidir. Japon, inli ve Filipinli atalar olan Amerikallar yedi kuaktan beri Amerikada yayor olabilirler. Kore, Tayland ve Vietnam asll olanlarn ise yakn zaman gmenleri olmas mmkndr. Her grup belirgin bir dil, tarih ve kltrel gelenekten yetiir. Asyal-Amerikal edebiyatnda yakn zamandaki gelimeler, Pasifik Kys aratrmalarnn vurgulanmasn ve kadn yazlarn ierir. AsyalAmerikallar egzotik ve iyi aznlk olarak rksal basmakalp doululatrmalara genellikle kar koymaktadr. Estetikiler Asyal ve Bat edebi geleneklerini rnein tao ve logos kavramlarn karlatrmaya balamaktadrlar. Asyal-Amerikal airler in operasndan zene kadar bir ok kaynaktan yararlanmtr. Asyal edebi gelenekler , zellikle zen, ok sayda Asyal olmayan aire ilham vermitir. Bunu Beneath a Single Moon: Buddhism in Contemporary American Poetry (Tek Bir Ay Altnda: ada Amerikan iirinde Budizm) balkl 1991de yaynlanan antolojide grebiliriz. Asyal-Amerikal airler, Aiiieeeee!nin (Asyal-Amerikan edebiyatnn ilk dnem antolojisi) editrlerinden olan Frank Chin tarafndan ortaya konan ikonaklastik (yerlemi geleneklere kar kan) durutan, roman yazar Maxine Hong Kingston (1940) gibi yazarlar tarafndan geleneklerin bolca kullanlmasna kadar uzanan geni bir yelpazeye yaylrlar. Sansei (nc kuak Japon-Amerikal) olan Janice Mirikitani, Japon-Amerikan tarihini artrr ve Third World Women (nc Dnya Kadnlar), Time to Greez (Greez iin Zaman), ve Ayumi: Four Generations of Japanese in America (Ayumi:Amerikada Drt Kuak Japon) gibi baz antolojilerin redaksiyonunu yapmtr. inli-Amerikal Cathy Songun (1955- ) lirik Picture Bride (Fotoraf Gelini, 1983) adl eseri ailesinin yaamlarn kullanarak ayn zamanda tarihi de dramatize eder. Bir ok Asyal- Amerikan airi kltrel farkll aratrr. Songun The Vegetable Air (Sebze Havas, 1988) balkl eserinde meydannda inekler olan dknt bir kasaba, bir in lokantas, ve arpk duran bir CocaCola reklam sanat sayesinde katlanlabilen, kksz ok kltrl ada yaamn amblemi haline gelir. Bu rnek kasede kaydedilmi bir aryadr: then the familiar aria, rising like the moon, lifts you out of yourself, transporting you to another country where, for a moment, you travel light.

YEN YNLER Amerikan iirindeki yeni ynler arasnda Temblor dergisiyle snrl bir balants olan dil airleri vardr. Aralarnda Bruce Andrews, Lyn Hejinian, Douglas Messerli (Language" Poetries: An Anthology [Dil iirleri: Bir Antoloji], 1987) adl eserin

editr), Bob Perelman, ve Total Syntax (Toplam Sentaks, 1985) adl denemeler derlemesinin yazar olan Barret Watten vardr. Dilin belirsizlik, para para olma ve kaos iinde kendini kabul ettirme potansiyelini ortaya karmak iin dili zorlarlar. ronik ve post-modernistler, meta-ykleri, ideolojileri, dogmalar, kalplar reddettiler ve transandantal bir gerekliin varlndan kuku duydular. Michale Palmer: This is Paradise, a mildewed book left too long in the house Bob Perelman'n Chronic Meanings (Kronik Anlamlar)'i yle balar: The single fact is matter. Five words can say only. Black sky at night, reasonably. I am, the irrational residue. . . Sanat ve edebi eletiriyi balangtan itibaren ideolojik olarak grdklerinden, modernizmin kapal biimlerine, hiyerarilere, tezahr ve transandantal fikirlere, tarz snflandrmalarna ve dini esaslara dayal metinlere (kabul edilmi edebi eserler) kar karlar. Onun yerine ak biimler ve ok kltrl metinleri nerirler. Popler kltr, medya imgelerini alr ve onlar tekrar tekrar ekillendirirler. Performans iiri gibi, dil iirleri yoruma kar koyar ve katlm zendirirler. Performansa ynelik iirler (besteci John Cageinkiler gibi tesadfi almalarla ilikili), caz emprovizasyonu, kark medya almalar ve Avrupann gerekst akm bir ok Amerikal airi etkilemitir. Tannm kiiler arasnda uluslararas baar kazanm olan film, video, akustik ve mzik, koreografi ve uzay-a teknolojisini kullanan United Statesin (Birleik Devletler'in, 1984) yazar olan Laurie Anderson da vardr. Sesi ve alglar vurgulayan kusursuz iir yazan airler arasnda David Antin (performanslarn irticalen gerekletirir) ve New York'lu airler George Quasha (Station Hill Press yayncs), Armand Schwerner, ve Jackson MacLow saylabilir. MacLow ayn zamanda yerletirme ve tipografya kullanlarak grsel bir iddiada bulunulan grsel veya somut iir de yapmtr. Birleik Devletler'in bir ucundan bir ucuna iir yarlar denen alternatif sanat galerileri ve edebi kitaplarda yaplan ak iir okuma yarmalar ucuz, canl ve katlmc elencelere dnrken etnik performans iiri rap mzik ile genel kabul grd. Kuramsal spektrumun kar ucunda, biime, kafiyeye ve lye dn savunan kendi biimlerini oluturmu Yeni Formalistler vardr. Btn gruplar statko ile alglanan ve grgsz bir uyuma, iir atlyelerinin rn olan dikkatli ve fazla zarif bir ses, halk hareketi yerine kiisel liriin ar vurgulanmasndan oluan ayn soruna tepki vermektedirler. Biimsel ekol Story Line Press; Dana Gioia (iadam-air); Philip Dacey ve David Jauss, Strong Measures: Contemporary American Poetry in Traditional Formsun (Gl nlemler: Geleneksel Biimlerde ada Amerikan iiri, 1986) airleri ve editrleri; Brad Leithauser; ve Gjertrud Schnakenburg ile balantldr. Robert Richmann antolojisi The Direction of Poetry: Rhymed and Metered Verse Written in English Since 1977 (iirin Yn: 1977den beri ngilizce Yazlm Kafiyeli ve ll Nazm) yakn gemie ait bir antolojidir. Bu airler 19uncu yzyl temalarna geri dnmekle sulansalar da genellikle mzik dili ve geleneksel, kapal biimlerin yan sra ada tutum ve imgelerden yola karlar.

8. BLM
Amerikada 1945ten Gnmze Dzyaz: Gerekilik ve Deneme Hikayeler, kinci Dnya Sava'ndan bu yana genelletirilmeye direnmektedir: Fazlasyla eitli ve ok ynldr. Elektronik an kresel ky getirmesiyle birlikte Avrupa varoluuluu ve Latin Amerikal sihirli gerekilik gibi uluslararas akmlar tarafndan canlandrlmtr. Televizyonun konuma dili szl gelenee yeni bir hayat vermitir. Szl tarzlar, medya ve popler kltr, hikayeleri gittike artan bir biimde etkilemitir. Gemite sekin kltr, statleri ve rnekleri ile popler kltr etkilerken, bugn Birleik Devletler'de tam tersinin sz konusu olduunu grmekteyiz. Thomas Pynchon, Joyce Carol Oates, Kurt Vonnegut, Jr. , Alice Walker ve E.L. Doctorow gibi ciddi romanclar izgi romanlardan, filmlerden, modadan, arklardan ve szl tarihten alntlar ve yorumlar yapmtr. Bunlar yeni edebiyat sradan gstermek iin sylemiyoruz: Birleik Devletler'deki yazarlar, pek ou metafiziksel yapda olan ciddi sorular soruyorlar. Yazarlar son derece yeniliki, kendi benliinin farknda, ya da dnl (reflexive) hale gelmilerdir. Sklkla, geleneksel usulleri verimsiz bulmakta ve canll daha yaygn biimde popler malzemenin iinde aramaktadrlar. Baka bir deyile, Amerikan yazarlar son on yllarda post-modern bir duyarllk gelitirmilerdir. Bak asnn modernist yeniden yaplandrlmas onlara yeterli gelmemektedir; bunun yerine, grn balam yenilenmelidir. GEREK MRAS VE 1940LARIN SON YILLARI 20nci yzyln ilk yarsnda olduu gibi, ikinci yardaki kurgu da her bir on yln karakterini yanstr. 1940larn sonu kinci Dnya Sava sonrasn ve Souk Sava'n balangcn grmtr. kinci Dnya Sava balca malzemeyi sunmutur: Norman Mailer The Naked and the Dead (plak ve l, 1948) ve James Jones From Here to Eternity (Buradan Sonsuza Kadar, 1951) ile bu malzemeyi en iyi kullanan iki yazar olmutur. Her ikisi de sert doacln eiindeki bir gerekilii kullanmlar ve sava yceltmemek iin ac ekmilerdir. Ayn ey Irwin Shaw'un The Young Lions (Gen Aslanlar, 1948) adl roman iin de geerlidir. Herman Wouk, The Caine Mutiny (Cainenin Bakaldrs, 1951) adl eserinde insann zayflklarnn sivil hayatta olduu kadar savata da geerli olduunu gstermitir. Daha sonralar, Joseph Heller kinci Dnya Sava'n, savan deliliklerle dantel gibi rlm olduunu ne srerek hicivli ve gln koullarla (Catch-22, 1961) anlatmtr. Thomas Pynchon, kark, parlak bir ereve iinde gln taklitlerle ve gerein farkl versiyonlarn kullanarak sunmutur, (Gravity's Rainbow [Gravitynin Gkkua], 1973); ve Kurt Vonnegut, Jr., kinci Dnya Sava srasnda Almanyann Dresden kentinin dman gleri tarafndan bombalanmasn (ki yazar sava mahkumu olarak olaya yerinde ahit olmutu) anlatan olan Slaughterhouse-Five, or The Children's Crusade (Mezbaha-Be, veya, ocuklarn Sava, 1969) sava kart romannn yaymlanmasnn ardndan, 1970lerin balarnda kart-kltrn parlayan klarndan olmutur. 1940lar, air-romanc-ykc Robert Penn Warren, oyun yazarlar Arthur Miller ve Tennessee Williams, ve ksa yk yazarlar Katherine Anne Porter and Eudora Welty de dahil olmak zere yeni bir yazar grubunun yetimesine tank oldu. Miller dndakilerin hepsi Gneydendi. Hepsi bireyin aile ya da toplum iindeki kaderini

aratrdlar ve kiisel geliim ile gruba olan sorumluluk arasndaki dengeye odaklandlar. Robert Penn Warren (1905-1989) Gneyli Firarilerden biri olan Robert Penn Warrenn, 20nci yzyln ouna yaylan ok verimli bir kariyeri oldu. Demokratik deerlere tarihi balamdaki yerleriyle yaam boyu sren bir ilgi gsterdi. Romanlarnn en devaml olan, Amerikan ryasnn daha karanlk armlarna odaklanan ve frapan ve kt gneyli senatr Huey Longun kariyerinin hafife st rtl olarak anlatld bir hikaye olan All the King's Men (Kraln Btn Adamlar, 1946)dr. Arthur Miller (1915- 2005) New York doumlu oyun yazar-romanc-ykc-biyografi yazar Arthur Miller, kiisel zirvesine 1949da insann yaamnda hak etme ve deeri aramasn ve baarszln deimez biimde olduundan daha nemli grndn fark etmesini anlatan Death of a Salesman (Satcnn lm) ile ulat. Loman ailesinde geen olay, baba ve oullarn ve kar-kocann przl ilikilerine dayanr. Eser, 1940larn edebi yaklamnn bir aynasdr: gerekiliin doaclk ile i ie giren zengin birleimi, dikkatle ilenmi, yuvarlatlm karakterler, ve baarszla ve hataya ramen bireyin deerinde srar etme. Death of a Salesman, Willy Lomann dul einin vd gibi dikkat edilmesi gereken sokaktaki adam iin etkileyici bir zafer arksdr. Dokunakl ve arbal olan yk, ayn zamanda dlerin yksdr. Bir karakterin ironik biimde dile getirdii gibi, bir satcnn hayal kurmas arttr, evlat. Bu iin gereidir. " Bir dnm noktas eseri olan Death of a Salesman, yine de Millern bir ka on yl sresince yazd bir ok oyundan sadece birisidir. Dierleri arasnda All My Sons (Btn Oullarm, 1947) ve The Crucible (Pota, 1953) vardr. Her ikisi de politiktir, birisi bu devirde, dieri ise smrgeler zamannda geer. All My Sons, kinci Dnya Savanda hatal paralar bilerek uak firmalarna yollayan ve sonunda hem kendi olunun hem de bakalarnn lmne yol aan bir imalaty anlatr. The Crucible 17nci yzylda Salem (Massachusetts) deki byc mahkemelerini ve byc olduklarna inanlarak haksz yere ldrlen Priten yerleimcileri anlatr. Ancak kitabn ana fikri olan masum insanlara kar yrtlen byc avlarnn demokrasilerde lanetlenmesi fikri, oyunun sahnelendii dneme ok uygundu. Bu dnemde, yani erken 1950lerde Birleik Devletler Senatr Joseph McCarthy ve dierleri yrttkleri komnist-kart hareketle masum insanlarn yaamlarn mahvediyordu Tennessee Williams (1911-1983) Mississippinin yerlisi olan Tennessee Williams, 20nci yzyl ortalarnda Amerikan edebiyat sahnesindeki daha karmak bireylerden biriydi. almalar hastalkl duygular ve aile ii zmlenmemi cinsellik ou gneyli zerine odaklanmtr. Byl tekrarlar, iirsel bir gneyli diksiyonu, tuhaf gotik dekorlar, ve cinsel istein Freuda zg aray ile tannmt. Ecinselliini aka yaayan ilk Amerikan yazarlarndan biri olan Williams, eziyet eken karakterlerinin cinselliklerinin yalnzlklarn ifade ettiini anlatmtr. Karakterleri youn biimde yaar ve ac ekerler.

Williams, ou otobiyografi olan 20den fazla tam uzunlukta drama yazd. Kariyerinin zirvesine The Glass Menagerie (Sra Hayvan Koleksiyonu, 1944) ve A Streetcar Named Desire (Arzu Tramvay, 1947) ile - 1940larda - greceli olarak erken ulat. Daha sonraki almalarnn hibirisi bu iki eserin baar ve zenginlik seviyesine ulaamadlar. Katherine Anne Porter (1890-1980) Katherine Anne Porter'n uzun yaam ve kariyeri birka a geirdi. lk baars, Flowering Judas (iek Aan Erguvan, 1929) Meksikada devrim srasnda geiyordu. Ona n getiren gzel ilenmi ksa ykleri kiisel yaamlar gzler nne serer. rnein, The Jilting of Granny Weatherall (Bykanne Weatherallun Terk Edilmesi), byk duygular incelikle tar. Ska, kadnlarn isel deneyimlerini ve onlarn erkeklere olan bamlln aa karr. Porter, nanslarn Yeni Zelanda doumlu yk yazar Katherine Mansfieldin hikayelerine borludur. Portern yk koleksiyonu Flowering Judas (iek Aan Erguvan, 1930), Noon Wine (le arab, 1937), Pale Horse, Pale Rider (Solgun At, Solgun Binici, 1939), The Leaning Tower (Eik Kule, 1944), ve Collected Stories (Toplu Hikayeler, 1965) adl yaptlarn ierir. Porter, 1960larn balarnda insanlarn birbirlerine olan sorumluluklarn anlatan uzun, alegorik ve zamansz bir temas olan bir roman yazd. Ship of Fools (Aptallarn Gemisi, 1962) adndaki eser, 1930larn sonlarnda Alman st snfna ait bireylerle Nazi ulusundan kaan Alman snmaclar tayan bir yolcu gemisinde geiyordu. retken olmayan yazar, yine de ilerinde gneyli meslektalar Eudora Welty ve Flannery O'Connorn da olduu pek ok yazar nesiller boyu etkilemitir. Eudora Welty (1909- ) Kuzeyden gelmi iyi bir ailede Mississippide doan Eudora Welty, Warren ve Porter tarafndan ynlendirildi. Porter, aslnda, Weltynin ilk ksa ykler koleksiyonu olan A Curtain of Green (Yeil Bir Perde, 1941) iin bir nsz yazd. Welty farkllklar olan almalarnda Porter rnek ald ama daha gen olan kadn gln ve grotesk ile ilgileniyordu. Flannery O'Connorn ge dnemlerindeki gibi, Welty de sk sk normal alt, eksantrik ya da olaanst karakterleri konu alr. almalarndaki iddete ramen, ska anlan ve inat ve bamsz bir kz ocuunun kk bir postanede yaamak zere evden ayrln anlatan Why I Work at the P.O. (Postanede almamn Nedeni), adl yksnde olduu gibi, Welty'nin esprisi esas olarak insancl ve olumludur. Toplu ykleri arasnda The Wide Net (Geni A, 1943), The Golden Apples (Altn Elmalar, 1949), The Bride of the Innisfallen (Innisfallen Gelini, 1955), ve Moon Lake (Ay Gl, 1980) vardr. Welty, modern zamanlarda plantasyonda yaayan bir aileye odaklanan Delta Wedding (Delta Dn, 1946) ve The Optimist's Daughter (yimserin Kz, 1972) adl romanlar da yazmtr.

ZENGN AMA UZAKLATIRILMI 1950LER 1950ler, 1920lerden kalan ekonomik buhrandan nce - gnlk hayatta modernizasyon ve teknolojinin ertelenmi etkisini grd. kinci Dnya Sava, Birleik

Devletleri buhrandan kard ve 1950ler Amerikallarn ouna uzun sre beklenmi olan maddi zenginliin tadn karmalar iin zaman salad. , zellikle irketler dnyas, baarnn gerek ve simgesel iaretleriyle birlikte ev, araba, televizyon, ve ev aletleri iyi yaam (genellikle uydu kentlerde) sunuyor grnyordu. Yine de zirvede yalnzlk baskn bir temayd. Yz bilinmeyen irket alan, Sloan Wilsonn en iyi satanlar arasnda olan The Man in the Gray Flannel Suit (Gri Flanel Takm Elbiseli Adam, 1955) adl romannda kltrel bir stereotip oldu. Genelletirilen Amerikan uzaklamas, sosyolojist David Riesman tarafndan The Lonely Crowd (Yalnz Kalabalk, 1950) adl yaptnda incelendi. Bunu, Vance Packard'n The Hidden Persuaders (Gizliden kna Edenler, 1957) ve The Status Seekers (Stat Peinde Koanlar, 1959) adl eserlerinden William Whyte'n The Organization Man (Organizasyon Adam, 1956) ve C. Wright Mills'n daha aydn oluumlar olan White Collar (Beyaz Yaka, 1951) ve The Power Elite (ktidar Sekinleri, 1956) adl eserlerine kadar dier popler ve bilimsel saylabilecek almalar izledi. Ekonomist ve akademisyen John Kenneth Galbraith The Affluent Society ye (1958) katkda bulundu. Bu eserlerin ou, 1950lerin, tm Amerikallarn ortak bir yaam biimi olduuna dair varsaymn destekledi. Eserler genel ifadeler ieriyor ve vatandalar bat snr bireyselliini kaybetmekle ve fazla konformist olmakla eletiriyor, ya da insanlara teknoloji ve bo zamanlarn yaratt Yeni Snfn yeleri olmay neriyorlard (Galbraithin almalarnda grld gibi). 1950ler aslnda gizli ve yaylan stresin on ylyd. John O'Hara, John Cheever, ve John Updiken romanlar grnrdeki tatminin glgelerinde pusuya yatm stresi aratrdlar. Arthur Millerdan Death of a Salesman ve Saul Bellow'dan ksa roman olan Seize the Day (Gn Yakala, 1956) gibi en iyi eserlerden bazlar baar iin yaplan mcadelede yenik den insan resmeder. J.D. Salingern The Catcher in the Rye (avdar Tarlasnda ocuklar, 1951), Ralph Ellisonn Invisible Man (Grnmez Adam, 1952), ve Jack Kerouacn On the Road (Yalnz Gezgin, 1957) adl romanlarnda yapt gibi baz yazarlar daha da ileri giderek denleri izlemilerdir. Ve on yln tkenmekte olan gnlerinde, Philip Roth, kendisinin Yahudi mirasna yabanclamasn yanstan ksa ykler serisi olan Goodbye, Columbus (Hoa kal, Columbus, 1959) ile boy gsterdi. 1990lara doru onun psikolojik derin dnmeleri nce kurgu, sonra otobiyografi iin besin kayna olmutur. 1950lerin ve takip eden yllarn dier nemlileri arasnda yer alan Yahudi yazarlardan Bellow, Bernard Malamud, ve Isaac Bashevis Singern kurgular da, Amerikan edebiyatnn derlemeleri iin deerli ve zorunludur. Her yazarn da eserleri en ok esprileri, etik fikirleri ve Eski ve Yeni Dnyalar'daki Yahudi topluluklarnn portrelerini izmeleri ile bilinirler. John O'Hara (1905-1970) Bir gazeteci olarak eitim grm olan John Ohara, verimli bir oyun, yk ve roman yazaryd. Dikkatli bir detay anlatma ustasyd, ve en ok 1950lerde yazlm, isel hatalar ve tatminsizlikleri yznden krlgan olup, dardan baarl duran insanlar hakkndaki birka gereki roman ile hatrlanmaktadr. Bu romanlarndan bazlar, Appointment in Samarra (Samarrada Randevu, 1934), Ten North Frederick (On Kuzey Frederick, 1955), ve From the Terrace (Terastan, 1958)dr. James Baldwin (1924-1987)

James Baldwin ve Ralph Ellison, 1950lerin Afrikal-Amerikal deneyimini yanstrlar. Onlarn karakterleri ar hrsl olmaktan ziyade, kimlik yoksunluundan muzdariptirler. Dokuz ocuklu bir New York-Harlem'li ailenin en byk ocuu olan Baldwin, bir bakan tarafndan evlat edinilmiti. Genliinde, zaman zaman kilisede vaaz verirdi. Bu deneyimi onun, en ak biimde iinde grnd, The Fire Next Time (Bir Dahaki Seferki Yangn, 1963) koleksiyonundan Letter from a Region Of My Mind (Aklmn Bir Blgesinden Mektup) gibi mkemmel denemelerini ekillendirmesine yardmc oldu. Burada, Baldwin rk ayrmnn sonlandrlmasn dokunakl bir biimde savundu. Baldwinin ilk roman olan otobiyografik Go Tell It On the Mountain (Git Onu Dada Syle, 1953), muhtemelen onun en nl romandr. Bu roman, 14 yanda, kilisede Hristiyanla dnmek ile bouurken, kendi benliini tanma ve dinsel inan arayan bir gencin yksdr. Baldwinin dier nemli almalar arasnda rk meseleler ve ecinsellik hakknda bir roman olan Another Country (Bir Baka lke, 1962) ile rklk, sanatnn rol ve edebiyat hakknda ihtirasl kiisel denemelerin bir koleksiyonu olan Nobody Knows My Name (Adm Hi Kimse Bilmez, 1961) vardr. Ralph Waldo Ellison (1914-1994) Ralph Ellison, gney Birleik Devletler - Tuskegee Instituteda okumu, Oklahoma doumlu bir ortabatlyd. Sadece bir adet ok tannm kitabyla Amerikan edebiyatnn en tuhaf kariyerlerinden birinin sahibiydi. Bu roman, bir hizmet irketinden alnan elektrik ile parlak bir ekilde aydnlatlm bir delikte yeraltnda varolarak yaayan siyah bir adamn yks olan Invisible Man idi (Grnmez Adam, 1952). Kitap, adamn grotesk, gz aan deneyimlerini anlatr. Bir siyahlar koleji iin burs kazannca, beyazlar tarafnda aalanr; koleje gittiinde, siyah rektrn siyah Amerikal dncelerini nefretle reddettiine ahit olur. Yaam kolej dnda da rmtr. rnein, din bile bir teselli olmamaktadr: Bir vaizin sulu olduu anlalr. Roman, toplumu, bireyleri iin -- siyah ve beyaz -- geerli idealler ve bunlar gerekletirecek kurumlar salama konusunda baarsz olmakla sular. Gl bir rk tema iermektedir, zira grnmez adam, aslnda grnmez deildir ama nyarg ile krlemi olan dierleri onu olduu gibi gremedikleri iin grnmezdir. Flannery O'Connor (1925-1964) Georgiann yerlisi olan Flannery O'Connor, lmcl bir kan hastal olan deri veremi ile son bulan ksa bir mr yaad. Yine de, son derece komik ama skc ve uzlamaz hikayelerinde grld gibi, duygusall reddetti. Porter, Welty, ve Hurstonn tersine, O'Connor, yetersizliklerini ve aptallklarn aa kararak genellikle karakterlerini uzak tutar. Romanlarndaki eitimsiz gneyli karakterler, kendi kilisesini kuran dinsel bir fanatii anlatan Wise Blood (Bilge Kan, 1952) adl romannda grdmz gibi, sk sk batl inanlar veya din yznden iddeti yaratrlar. Bazen, iddet, ok almas ve tuhaf davranlar yznden kendilerini tehdit edilmi hisseden cahil krsal kesim insanlar tarafndan ldrlen bir gmen hakkndaki The Displaced Person (Yersiz Kii)'da olduu gibi, nyargdan kaynaklanr. Bazen, yapay bacan alan bir adam tarafndan cinsel drtleri

uyandrlan bir kzn hikayesi olan Good Country People (yi Tarallar)'daki gibi, zalim olaylar karakterlerin bana ylesine geliverir. OConnorun kara mizah, onu Nathanael West ve Joseph Heller ile balar. Ksa hikaye koleksiyonlar olan A Good Man Is Hard to Find (yi Bir Adam Zor Bulunur, 1955) ve Everything That Rises Must Converge (Ykselen Herey Bir Noktada Birlemeli, 1965); The Violent Bear It Away (Zorlular Dayanr, 1960) adl roman; ve mektuplardan oluan The Habit of Being (Olma Alkanl, 1979) eserlerinden bazlardr. Complete Stories (Toplu ykler) adl eseri 1971de yaymlanmtr. Saul Bellow (1915- ) Kanadada doan ve Chcagoda byyen Saul Bellow, Rus-Yahudi aslldr. Kolejde antropoloji ve sosyoloji eitimi alan Bellowun bugn bile yazlarnda bu eitimin etkileri grlmektedir. Theodore Dreisera engin deneyimlere akl ve bununla olan duygusal bandan dolay derin kranlarn ifade etmitir. 1976da ok saygn olan Nobel Edebiyat dl'n almtr. Bellowun erken dnem biraz sert varoluu romanlar iinde orduya arlmay bekleyen bir adam hakkndaki Kafkaya zg bir alma olan Dangling Man (Sallanan Adam, 1944) ile Yahudiler ve Yahudi olmayanlar arasndaki ilikileri konu alan The Victim (Kurban, 1947) vardr. 1950lerde vizyonu daha komik bir ekil ald: Avrupada karaborsac olan Huck Finn benzeri bir ehirli giriimci hakknda bir alma olan The Adventures of Augie March (Augie Marchn Maceralar, 1953); ve tatmin olmayan hrslarnn peinden Afrikaya giden orta yal bir milyoner hakkndaki parlak canl ciddikomik bir roman olan Henderson the Rain King (Yamur Kral, 1959) adl eserlerinde, bir dizi enerjik ve maceraperest birinci ahs azndan anlatm kulland. Bellowun daha sonraki almalar iinde, Romantik benlik fikri zerinde uzmanlam nevrotik bir ngiliz profesrn skntl hayat hakkndaki Herzog (1964); Mr. Sammler's Planet (Bay Sammlerin Gezegeni, 1970); Humboldt's Gift (Humboldtn Armaan, 1975); ve bir otobiyografik alma The Dean's December (Dekann Aralk Ay, 1982) yer almaktadr. Bellowun Seize the Day (Gn Yakala, 1956)i mkemmellii ve ksal dolaysyla lise veya niversite mfredatlarnda yer alan parlak bir ksa romandr. D grnnde iyi grnerek yetersizlik duygularn saklamaya alan baarsz iadam Tommy Wilhelmi anlatr. Ksa roman ironik bir biimde balar:Skntlarn gizlemeye gelince Tommy Wilhelm dierlerinden daha az yetenekli deildi. O, en azndan yle dnyordu. Bu enerji harcamas ironik olarak onun aa dmesine yol amaya yardmc olur. Wilhelm yetersizlik duygularyla o kadar tkenmitir ki, tamamyla yetersiz hale gelir -- kadnlar, iler, makineler, ve tm parasn yitirdii eya pazar konularnda baarszlk. Yahudi folklorunun schlemieline -- nlenemez biimde bana ansszlklar gelen birisi -- bir rnektir. Seize the Day pek ok Amerikaly ele geirmi olan baarszlk korkusunu zetler. Bernard Malamud (1914-1986) Rus-Yahudi gmeni bir ana babann ocuu olan Bernard Malamud New York Cityde domutur. Malamud, ikinci roman olan The Assistantda (Yardmc, 1957) karakteristik temalarn buldu: btn tersliklere kar insann mcadelesi, ve yeni Yahudi gmenlerinin etik adan temel oluturmalar.

Malamudun ilk yaymlanm almas profesyonel beyzbolun efsanevi dnyasnda geen gereklik ve fantazinin bir birleimi olan The Naturaldr (Doutan, 1952). Dier romanlar arasnda A New Life (Yeni Bir Hayat, 1961), The Fixer ( Bitirici, 1966), Pictures of Fidelman (Fidelmann Resimleri, 1969), ve The Tenants (Kiraclar, 1971) vardr. Malamud ayn zamanda ksa kurgu edebiyatnn verimli bir ustasyd. The Magic Barrel (Sihirli F, 1958), Idiots First (nce Aptallar, 1963), and Rembrandt's Hat (Rembrandt'n apkas, 1973) gibi koleksiyonlarda yer alan hikayelerinde, Amerika doumlu herhangi dier bir yazardan daha fazla Yahudi bugn ve dnn, gerek olanla gerekstn, gereklerle efsane duygularn iletmitir. Malamudun Pulitzer dl ve Ulusal Kitap dl'n (National Book Award) kazanan antsal yapt The Fixerdr. 20nci yzyln dnemecinde Rusyada geen hikaye, gerek bir iftira olay olan modern tarih iin Yahudi kart kara bir leke saylan Mendel Beilissin 1913teki rezil durumasna ince bir tln ardndan bir gz attr. Yazlarnn pek ounda olduu gibi, Malamud, kahraman Yakov Bokun ektiklerini ve dayanabilmek iin btn tersliklere kar verilen mcadeleyi vurgular. Isaac Bashevis Singer (1904-1991) 1935te Birleik Devletler'e g etmi olan Polonyal Nobel dll romanc ve ksa hikayeler ustas Isaac Bashevis Singer, Varovada saygn bir haham mahkemesi bann oluydu. Hayat boyunca Yiddish (gemi birka yzylda Avrupa Yahudiliinin ortak dili olan, Almanca ve branice karm dil) dilinde yazan Singer, zellikle iki Yahudi grubuyla efsanevi ve gereki anlamlarda ilgilenmitir: Eski Dnya'nn shtetllerinde (kk kyler) yaayanlar ve kinci Dnya Sava ncesi ve sonrasnda okyanusun tesine frlatlm 20nci yzyl siyasi gmenleri. Singern yazlar Avrupa Yahudilerinin ounun Naziler ve ibirlikilerinin elinde yok edilmesi olan Holocausta kitap destekleri gibi iki taraftan destek olmutur. Bir tarafta, 19uncu yzyl Rusyasnda geen The Manor (Ev, 1967) ile The Estate (Malikane, 1969), ve dnya savalar arasnda Polonyal-Yahudi bir aileye odaklanan The Family Moskat (Moskat Ailesi, 1950) gibi romanlarnda artk var olmayan Avrupa Yahudi dnyasn betimlemitir. Dier tarafta ise, bunu tamamlayan Enemies, A Love Story (Dmanlar, Bir Ak Hikayesi, 1972), gibi savatan sonraki zamanda geen, ba kahramanlar Holocaustta sa kalmay baarabilmi, kendileri iin yeni bir yaam kurmaya alan insanlar anlatan yazlar vardr. Vladimir Nabokov (1889-1977) Singer gibi, Vladimir Nabokov da bir Dou Avrupa gmeniydi. arlk Rusyasnda zengin bir ailede doan Nabakov, 1940ta Birleik Devletlere geldi ve be yl sonra vatandalk hakk kazand. 1948den 1959a kadar New York kentindeki Cornell niversitesinde edebiyat dersleri verdi; 1960da srekli olarak yaamak zere svireye tand. En ok tannan romanlar yeteneksiz bir gmen Rus profesornn otobiyografisi olan Pnin (1957) ile 12 yandaki cahil bir Amerikan kza deli gibi ak olmu olan eitimli, orta yal bir Avrupaly anlatan Lolitadr (Birleik Devletler basks, 1958). Nabokovun bir baka baarl giriimi olan hiciv roman Pale Fire (Soluk Ate, 1962), hayal rn l bir airin uzun bir iiri ve ona yaplan yorumlarn yazar olan

eletirmenin iiri bastran ve beklenmedik bir biimde kendi yaamn srdrmeye balayan yazlar zerinde odaklanr. Nabokov, sluba ait incelii, becerikli talamalar, ve John Barth gibi romanclara ilham vermi olan biimdeki hnerli yenilikleri ile nemli bir yazardr. Nabokov Rus ve Amerikan edebiyat dnyalar arasndaki arabulucu rolnn farkndayd; Gogol hakknda bir kitap yazd ve Pushkinin Eugene Onegin adl eserini evirdi. Onun cesur ve biraz da davurumcu konular, Lolitadaki tuhaf ak gibi, davurumcu 20nci yzyl akmlarnn aslnda gereki olan Amerikan kurgusal gelenei iinde tannmasna yardmc oldu. Biraz hicivli ve biraz da nostaljik olan tonu, ayn zamanda espri ve korku gibi kart iki sesi birletiren Pynchon gibi yazarlar tarafndan kullanlan, yeni bir ciddi-komik duygusal kayt artrd. John Cheever (1912-1982) John Cheever sk sk slup romancs olarak tanmlanr. New York i dnyasn, iadamlar, eleri , ocuklar ve arkadalar zerinde yapt etki araclyla dikkatle inceledii zarif, ak sak ksa hikayeleriyle n yapmtr. Cheevern ok gzel izilmi, ehova zg hikayelerinin glgesinde, arpk bir melankoli ve hi bir zaman yok edilemeyen ama grnte mitsiz bir ak arzusu ve metafiziksel bir kesinlik pusuda beklemektedir. Bu hikayeleri The Way Some People Live (Baz nsanlarn Yaad Gibi, 1943), The Housebreaker of Shady Hill (Shady Hillin Ev Hrsz, 1958), Some People, Places and Things That Will Not Appear in My Next Novel (Bir Sonraki Romanmda Olmayacak Baz nsanlar, Yerler ve eyler, 1961), The Brigadier and the Golf Widow (Binba ve Golf Oynayan Dul, 1964), The World of Apples (Elmalarn Alemi, 1973) gibi kitaplarda toplanmtr. Balklar karakteristik aldrmazln, neesini ve konuya kar saygszln ve imay ortaya kartr. Cheever ayn zamanda The Wapshot Scandal (Wapshot Skandal, 1964), Bullet Park (Kurun Park, 1969), ve byk lde otobiyografik olan Falconer (1977) gibi birka roman da yaymlad. John Updike (1932- ) Cheever gibi John Updike da, banliy ortam, evcimen temalar, can sknts ve zlemle dolu olmann yansmalar, ve zellikle, olaylar iin setii Massachusetts ve Pennsylvaniada dou kysna yakn kurgusal yerlerle slup yazar olarak kabul edilir. Updike en ok Harry "Rabbit" Angstrom adl bir adamn hayatn, ve onun hayatndaki ini klarla Amerikann on yllk dnemlerle krk yldaki toplumsal ve siyasi tarihini betimleyen drt tane Rabbit kitab ile tannr. Rabbit, Run (Ko Rabbit, 1960) 1950lerin aynasdr ve Angstrom burada gayesiz ve sevgisiz gen bir kocadr. Rabbit Redux (1971), 1960larn kart-kltrne k tutar ve burada Angstrom henz ak bir hedef veya bir ama, ya da sradanlktan ka iin uygulanabilir bir yol bulamamtr. Rabbit Is Rich (Rabbit Zengindir, 1981) adl kitapta Harry, Vietnam dnemi yava yava kaybolurken, 1970lerin zengin ve kendine dnk manzaras nnde miras yoluyla refaha kavumutur. Rabbit at Rest (Rabbit Dinleniyor, 1990) balkl son ciltte1980lerin nda Angstromun hayatla ve elde olmayan lmle bartn grrz. Updikenin dier romanlar arasnda The Centaur (1963), Couples (iftler, 1968) ve Bech: A Book (Bech: Bir Kitap, 1970) vardr. Bugnk yazarlarn arasnda slubu en parlak olandr ve ksa hikayeleri bu slubun eitliliini ve

yenilikiliini gstermek iin ldayan rneklerdir. Toplu hikayeleri arasnda The Same Door (Ayn Kap, 1959), The Music School (Mzik Okulu, 1966), Museums and Women (Mzeler ve Kadnlar, 1972), Too Far To Go (Gitmek in ok Uzak, 1979) vardr. Birka cilt iir ve deneme de yazmtr. J. D. Salinger (1919- ) 1960larda olacaklarn habercisi olan J. D. Salinger, toplumdan uzaklama gayretlerinin portrelerini izer. New York Cityde dodu ve The Catcher in the Rye (avdar Tarlasnda ocuklar / Gnlelen, 1951) adl romannn baslmas ile byk bir edebi baarya ulat. Bu romann kahraman olan 16 yandaki duygusal Holden Caulfield, dardaki yetikinler dnyasna karmak iin sekin yatl okulundan kaar fakat bu dnyann maddecilii ve sahteciliinden tr hayal krklna urar. Ne olaca sorulduunda Robert Burnsun bir iirinden bir alnt yaparken hata yapar ve "the catcher in the rye" (avdardaki tutucu) der. Hayalinde, o masumiyetin tek koruyucusu olan beyaz valyenin ada versiyonudur. Kocaman bir avdar tarlas hayal eder ve avdarlar o kadar uzundur ki oyun oynayan bir ufak ocuklar koarken nereye gittiklerini gremezler. O tarladaki tek byktr. Sama sapan bir uurumun kenarnda duruyorum. Yapmam gereken, uurumdan aa dmemeleri iin kenara yaklaanlar yakalamak.Uurumdan dmek ocukluun ve zellikle cinsel masumiyetin kayb ile etir, bu da o devrin srarla tekrarlanan temasdr. Bu iine kapank, iyi yazarn dier eserleri arasnda Nine Stories (Dokuz yk, 1953), Franny and Zooey (Franny ve Zooey, 1961), ve The New Yorkerdan toplanm hikayeleri ieren Raise High the Roof-Beam, Carpenters (Ykseltin Tavan Kiriini Ustalar, 1963) vardr. New Hampshireda yaayan Salinger, 1965te yaymlanan tek bir hikayeden beri Amerikan edebiyat sahnesinde grnmemitir. Jack Kerouac (1922-1969) Fakir den bir Fransz-Kanadal ailenin olu olan Jack Kerouac da orta snf yaantsnn deerlerini sorgulamtr. New York Citydeki Columbia niversitesi renciyken Beat edebiyatnn yeralt dnyas yeleriyle tant. Gneyli romanc Thomas Wolfeun aslndan uzak otobiyografik eserlerinden ok etkilenmiti. Kerouacn en tannm eseri olan On the Road (Yalnz Gezgin, 1957), Amerikann her tarafnda dolaarak komn hayat ve gzellikleri ieren idealist bir rya peindeki "beatnik"leri anlatr. The Dharma Bums (Dharma Serserileri, 1958) gezginci kart-kltr aydnlar ve onlarn Zen Budizimine olan byk tutkular zerinde odaklanr. Kerouac ayn zamanda Mexico City Blues (1959) adl bir iir kitab ve yaamnn deneyimsel romanc William Burroughs ve air Allen Ginsberg gibi beatniklerle birlikte geen dnemini de kaleme ald.

ALKANTILI AMA YARATICI 1960LAR 1950lerin temelinde yatan uzaklama ve stres 1960larda Birleik Devletler'de Vatandalk Haklar Hareketi, feminizm, sava kart gsteriler, aznlk eylemcilii, ve Amerikan toplumunda hala etkileri grlmekte olan bir kart kltr ile su yzne kt. Dnemin dikkat ekici politik ve toplumsal almalar arasnda vatandalk haklar lideri Dr. Martin Luther Kingin sylevlerini, feminist lider Betty Friedann ilk yazlarn (The Feminine Mystique, 1963) ve Norman Mailer'n The Armies of the Night (Gece Ordular, 1968) adl 1967de gerekletirilen sava kart bir yry anlatan yazsn sayabiliriz. Kurgu ve gerek, roman ve gazete rportajlar arasnda bugne kadar sregelen izginin netliini kaybetmesi 1960lara damgasn vurmutur. Breakfast at Tiffany's (Tiffanyde Kahvalt, 1958) gibi eserlerle okuyucular byleyen 1940larn ve 1950lerin sonlarnn yaramaz ocuu romanc Truman Capote, In Cold Blood (Soukkanllkla, 1966) adl, Amerikann ortalarnda korkun bir toplu cinayetin insann kann donduran analizini yapan ve detektif kurgu roman gibi okunan bir eserle okuyucularn oke etmitir. Ayn zamanda Yeni Gazetecilik ortaya kt. Bu teknik, ciltler dolusu kurgu olmayan, gazetecilikle kurgu tekniklerini birletiren, veya ou kez gereklerle oynayarak ve yeniden kurarak verilen haberin dramasn ve gncelliini arttran bir sluptur. Tom Wolfeun The Electric Kool-Aid Acid Test (Elektrikli Kool-Aid Asit Testi, 1968) romanc Ken Keseynin kart kltr yolculuk tutkusunun maskaralklarn anlatt, Radical Chic and Mau-Mauing the Flak Catchers (Radikal klk ve Kartlar Yakalayanlar Mau-Maulamak, 1970) solcu eylemciliinin bir ok ynyle dalga gemitir. Wolfe daha sonra Birleik Devletler uzay programnn ilk dnemi hakknda ok canl ve derinlemesine bir tarihesi olan The Right Stuff (Apollo 13, 1979), ve 1980lerdeki Amerikan toplumunun panoramik bir portresi olan The Bonfire of the Vanities (Bo eylerin iin Yaklan enlik Atei, 1987) adl eserleri yazmtr. Edebiyat, 1960lar ilerledike devrin alkantlaryla doldu. Birka yazarda kendini fabulizm (hayal unsuruna dayanan hikayeler yazmak) olarak gsteren, ironik, gln bir gr ortaya kt. Ken Keseyin kasvetli ama gln One Flew Over the Cuckoo's Nest (Guguk Kuu, 1962) roman kou grevlilerinin hastalardan daha sorunlu olduu bir akl hastanesinde geer. Richard Brautigan'n garip, fantastik eseri Trout Fishing in America (Amerikada Alabalk Av, 1967) bu grn rnekleri arasnda saylabilir. Gln ve fantastik, Thomas Pynchon'un paranoyak, gz alc V (1963) ve The Crying of Lot 49 (Lot 49un Alamas, 1966), John Barth'n Giles Goat-Boy (Kei Gden Giles, 1966), ve Donald Barthelmein grotesk ksa yklerinin topland 1964te yaymlanan Come Back, Dr. Caligari (Dr. Caligari, Geri Gel,1964) gibi eserlerde yar gln, yar metafiziksel yeni bir tarza yol at. Edward Albee, farkl bir ynde, dramada, Who's Afraid of Virginia Woolf? (Kim Korkar Hain Kurttan?, 1962), A Delicate Balance (Nazik Bir Denge, 1966), ve Seascape (Deniz Manzaras, 1975) gibi kendi ruhunu arayn ve paradoksal yaklamn yanstan, geleneksel olmayan bir dizi psikolojik eser retti. Ayn zamanda, bu on yl, krk yalarnda edebi bir yetenek olan, doktorluk eitimi alm ve gneyin efendiliinin rnei Walker Percynin ge kalm nne tank oldu. Percy, kendi blgesini, bir dizi romanda stnde ilgin psikolojik dramalarn oynatlaca bir duvar hals gibi kulland. The Moviegoer (Sinema zleyicisi, 1962) and The Last Gentleman (Son Beyefendi, 1966) en beenilen kitaplarndandr.

Thomas Pynchon (1937- ) Ortada grlmekten kaan, gizemli bir insan olan Thomas Pynchon, New Yorkta dodu ve 1958de Cornell niversitesinden mezun oldu. Belki de orada Vladimir Nabokovun etkisi altna girdi. Hi kukusuz yeniliki fantezileri Nabokovdan gelebilecek eviri iin ipular, oyunlar ve kodlardan oluan temalar kullanr. Pynchon'un esnek tonu paranoyay iire dntrebilir. Pynchon'un btn hikaye ve romanlar benzer biimde yaplandrlmtr. Byk bir gizli plan karakterlerin en az birisi tarafndan bilinmez ve sonra ona kaosu dzene sokmak ve dnyay deifre etmek grevi verilir. Tam olarak geleneksel sanatnn ii olan bu proje, okuyucuya da aksettirilir ve okuyucu, izleyip ipularn ve anlamlar bulmaya almaldr. Bu paranoit gr ktalar boyunca ve zaman iine de yaylr, nk Pynchon entropi (herhangi bir sistemin evrenle birlikte dzensizlik ve etkisizlie doru olan eilimi) metaforunu, yani evrenin giderek yavalamasn kullanr. Popler kltrden, zellikle bilimkurgu ve dedektif kurgudan ustaca faydalanm olduu eserlerinde ok ak grlr. Pynchon'un eseri V, Benny Profane adl bo bo gezen ve eitli garip ierle uraan baarsz bir karakterin ve onun tam kart olan, V (deierek Venus, Virgin [bakire], Void [bo]) adl gizemli bir kadn casusu arayan eitimli Herbert Stencilin etrafnda gevek bir biimde yaplandrlmtr. Ksa bir eser olan The Crying of Lot 49, Birleik Devletler Posta Hizmetleri ile balantl gizli bir sistemi anlatr. Gravity's Rainbow (Yerekiminin Gkkua, 1973) kinci Dnya Sava'nda Londrada geer ve ehrin zerine bombalar derken, Nazileri ve dier gizlenmi tiplerin aranmasn gln ama simgesel bir biimde anlatr. Eserlerindeki iddet, mizah, ve yenilik yetenei, Pynchonu kar konulamaz bir biimde 1960lara balar. John Barth (1930- ) Marylandli olan John Barth, hikayeden ok hikayenin anlatmyla ilgilidir. Ancak Pynchon okuyucuyu yanl yollar ve dedektif romanlarndan kma olas ipular ile yanltrken, Barth izleyicisini bir lunaparktaki aka evinde bir yn yanltc ayna arasnda, baz zellikleri abartp, dierlerini azaltarak batan kartr. Srekli olarak yazma ve okuma srecine gndermeler yapan 14 ykden oluan Lost in the Funhouse (aka Evinde Kayboldu, 1968) adl eserin yazar olan Barth iin, gerekilik dmandr. Barthn niyeti okuyucuyu okuma ve yazma eyleminin yapay doasna kar uyarmak, ve okuyucunun sanki gerekmi gibi hikayeye kendini kaptrmasn nlemektir. Gerekilik yanlsamasn yok etmek iin Barth bir dnl dzen zrh kullanarak izleyicisine okuduunu hatrlatr. Barth ilk eserleri Bellow gibi sorgulayc ve varoluuydu ve 1950nin ka, gezinme gibi temalarn kullanmaktayd. The Floating Opera (Yzen Opera, 1956) adl eserde bir adam intihar eder. The End of the Road (Yolun Sonu, 1958) karmak bir ak ilikisini anlatr. 1960lardaki eserleri daha ok gln ve daha az gereki oldu. The Sot-Weed Factor (Ayya Otu Unsuru, 1960) 18inci yzyln picaresque (klhanbeyleri veya sabkallar arasnda geen) tarzn gln bir biimde taklit eder. Giles Goat-Boy (Kei Gden Giles, 1966) ise dnyay bir niversite gibi gren bir parodidir. Chimera (1972) Yunan mitolojisine ait hikayeleri yeniden anlatr, ve Letters (Mektuplar, 1979) Norman Mailern The Armies of the Nightda yapt gibi Barth karakterlerden

birisi olarak kullanr. Sabbatical: A Romance (cretli zin: Bir Ak Hikayesi, 1982), adl eserinde Barth kurguda popler olan casus motifini kullanr. Bu, kolejde profesr olan bir kadn ve emekli bir gizli ajanken sonradan romanc olan kocasnn hikayesidir. Norman Mailer (1923- ) slubunu ve konularn bir ok defa deitirebilen Norman Mailer, genellikle son on yllar temsil eden bir yazar saylr. Deneyim arzusu, enerjik slubu, ve halkn nndeki dramatik kiiliiyle Ernest Hemingwayin yolunda yrmektedir. Fikirleri cesur ve yenilikidir. Barth gibi bir yazarn tam tersidir nk Barth iin konu, onu ele al biimi kadar nem tamaz. Grnmez Pynchonun tersine Mailer srekli olarak dikkat ekmeye alr ve bekler. Romanc, denemeci, bazen politikac, edebi eylemci, ve ara sra sinema oyuncusu olarak hep sahnededir. 1968 Birleik Devletler Bakanlk Seimi'nin incelemesi olan Miami and the Siege of Chicago (Miami ve Chcagonun Kuatlmas, 1968), ve lme mahkum edilen bir katilin zorlayc aratrmas olan The Executioner's Song (Celladn arks, 1979) gibi Yeni Gazetecilik eserlerinden sonra roman yazmaya dnmtr. Bu hrsl, ar romanlarnn arasnda Msrn antik alarnda geen Ancient Evenings (Antik Geceler, 1983), ve Birleik Devletler Merkezi Haberalma Tekilat'nn (CIA) etrafnda dnen Harlot's Ghost (Harlotun Hayaleti, 1992) vardr.

1970LER VE 1980LER: YEN YNLER 1970lerin ortasna gelindiinde bir birletirme dnemi balad. Vietnam anlamazl sona ermiti, bunu hemen Birleik Devletler'in in Halk Cumhuriyeti'ni tanmas ve Amerika'nn ki Yznc Yldnm kutlamalar izledi. Hemen ardndan, 1980ler ve Ben On Yl kageldi ve insanlar daha geni sosyal konular yerine daha kiisel kayglar zerinde odaklanma eilimi iine girdiler. Edebiyatta eski akmlar devam etti ama salt deneyim arkasndaki itici g azald. Yeni romanclardan John Gardner, John Irving (The World According to Garp [Garpn Dnyas], 1978), Paul Theroux (The Mosquito Coast [Sivrisinek Sahili], 1982), William Kennedy (Ironweed, 1983), ve Alice Walker (The Color Purple [Mor Renk], 1982) ackl insan dramalarn betimleyen, slup asndan ok parlak romanlarla ortaya ktlar. Gerekilikle balantl olarak eserin getii zaman ve evre, karakter, ve tema kaygs geri geldi. 1960larda deneyimci yazarlar tarafndan terk edilen gerekilik ou kez John Gardner'n October Light (Ekim I, 1976) adl romannda olduu gibi roman iinde roman diyebileceimiz cretkar bir yaplanma veya Alice Walker'n The Color Purple adl romanndaki gibi siyah Amerikal diyalekti ile yava yava geri geldi. Aznlk edebiyat gelimeye balad. Drama gerekilikten daha sinematik, kinetik tekniklere dnd. Bir yandan da Ben On Yl Jay McInerny (Bright Lights, Big City, [Parlak Iklar, Byk ehir] 1984), Bret Easton Ellis (Less Than Zero, [Sfrdan Az], 1985), ve Tama Janowitz (Slaves of New York [New York Kleleri], 1986)) gibi fazla atlgan yeni yeteneklerde kendini gsterdi. John Gardner (1933-1982) New York eyaletinde yaayan ifti bir aileden gelen John Gardner, bir motosiklet kazasnda lene kadar edebiyat alannda etik deerlerin en nemli szcs olmutur. Orta a zerinde uzmanlam bir ngilizce profesryd.

En sevilen roman olan Grendel (1971), Beowulf adl eski ngiliz efsanesini, canavarn varoluuluk bak asndan, yeniden anlatr. Ksa, canl, ve ou zaman gln olan roman, ba kahraman kendi kendini yok eden mitsizlik ve kinizm (ahlak hor grme) ile dolduran varoluulua kar ince bir zeka rn bir grtr. Verimli ve sevilen bir romanc olan Gardner gereki bir yaklam kullanm ama insanca bir durumdaki gerei ortaya karmak iin zaman iinde geri dnler, hikaye iinde hikayeler, eski mitleri yeniden anlatmak, ve kart hikayeler gibi yeniliki teknikler de uygulamtr. Kuvvetli ynleri nitelendirme (zellikle sradan insanlar hakknda izdii scakkanl portreler) ve renkli slubudur. Balca eserleri arasnda The Resurrection (Yeniden Dou, 1966), The Sunlight Dialogues (Gne I Diyaloglar, 1972), Nickel Mountain (Nikel Da, 1973), October Light (Ekim I, 1976), and Mickelson's Ghosts (Mickelsonun Hayaletleri, 1982) vardr. Gardnerin kurgusal dzenleri arkadalk, grev ve aile ykmllklerinin iyiletirici kuvvetini hatrlatr ve bu balamda Gardner tamamen geleneksel ve tutucu bir yazard. Baz deerler ve davranlarn yaam doyurduunu gstermek iin abalad. On Moral Fiction (Ahlaksal Roman zerine, 1978) adl kitab, bo teknik yeniliklerle gz kamatran romanlar yerine, etik deerler tayan romanlarn gerekli olduunu anlatr. Gardner, nemli ve hayatta olan yazarlar lafn saknmadan etik kayglar yanstmadklar iin eletirdiinden bu kitap kzgnlk yaratt. Toni Morrison (1931- ) Afrikal-Amerikal romanc Toni Morrison dindar bir ailenin ocuu olarak Ohioda dodu. Washington, D.C.deki Howard niversitesine devam etti ve Washingtonun byk yaynevlerinden birinde ba editr ve deiik niversitelerde tannm bir profesr olarak alt. Morrisonun zengin dokulu romanlar ona uluslararas hreti getirmitir. Zorlayc, ok canl romanlarnda siyahlarn karmak kimliklerini evrensel bir slupla ele alr. lk dnem eserlerinden The Bluest Eye (En Mavi Gz, 1970) adl romannda iradesi kuvvetli, siyah bir kz olan, az bozuk babasna ramen ayakta kalabilen, Pecola Breedloven hikayesini anlatr. Pecola koyu renk gzlerinin byl bir ekilde bir ekilde maviletiine ve bunun kendisini sevilebilir klacana inanr. Morrison bu roman araclyla yazar olarak kendi kimliini yarattn sylemiti: Ben Pecola idim, Claudia idim, herkestim. Sula (1973), iki kadnn salam dostluunu anlatr. Morrison Afrikal-Amerikal kadnlar basmakalp snflandrmak yerine, benzersiz, tamamen kendilerine zg karakterler olarak betimler. Morrisonun yazd Song of Solomon (Solomonun arks, 1977) birka dl almtr. Siyah bir adam olan Milkman Dead ile onun ailesiyle ve toplumla olan karmak ilikilerini anlatr. Tar Baby (Katran Bebek, 1981) siyahlarla beyazlarn ilikisini ele alr. Beloved (Sevilen, 1987) kle olarak yaamalarna izin vermektense ocuklarn ldren bir kadnn yrek ezici hikayesidir. Boazn kesen annesi ile yaamak iin tekrar dnyaya dnen Beloved adnda esrarl bir kiiyi anlatmak iin sihirli gerekiliin ryams tekniklerini kullanr. Morrison eserlerinin her ne kadar zmsenmi sanat eserleri olsalar da politik anlamlar da tadklarn hatrlatr ve: Ben hayal gcmn bir takm zel

almalaryla ilgilenmiyorum. . . evet, eser politik olmaldr. Morrison 1993 ylnda Nobel Edebiyat dl'n ald. Alice Walker (1944- ) Georgiann krsal blgesinde ortak bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Afrikal-Amerikal Alice Walker, Sarah Lawrence Koleji'nden mezun oldu. Oradaki retmenlerinden birisi kendini politikaya adam olan kadn air Muriel Rukeyserdi. almalar zerinde etkili olan dier yazarlar ise Flannery O'Connor ve Zora Neale Hurstondur. Kendisini kadnc bir yazar olarak tanmlayan Walker, uzun zamandan beri feminizmle balantldr ve siyahlarn varln kadn bak asyla sunar. Toni Morrison, Jamaica Kincaid, Toni Cade Bambara ve dier ada baarl siyah romanclar gibi Walker arttrlm ve lirik bir gerekilik kullanarak eriilebilen ve inandrc insanlarn derine ve baarszlklarna odaklanr. Eserleri, insan hayatnda saygnlk aray stnde durur. ok iyi bir slupu olarak, eserleri, zellikle mektup azyla yazlm roman olan The Color Purple (Mor Renk), eitmek amacndadr. Bu noktada, talamalar toplumsal sorunlar ve rk konular aa kartmak isteyen siyah Amerikal yazar, Ishmael Reede benzer. Walkern The Color Purple fakir ve siyah iki kz kardein, yllarca ayr kalmalarna karn sren sevgilerinin hikayesiyle birlikte, bu hikayeyle i ie gemi ve ayn dnemde, utanga, irkin ve eitimsiz kardein bir kadn arkadann desteiyle kendi i gcn kefetmesinin hikayesini anlatr. Kadnlarn birbirlerine verdii destek temas Maya Angelou'nun I Know Why the Caged Bird Sings (Kafesteki Kuun Neden ark Sylediini Biliyorum, 1970) balkl, ana-kz arasndaki ba ve Adrienne Rich gibi beyaz feministlerin eserlerini anlatan otobiyografisini hatrlatr. The Color Purple erkeklerin aslnda kadnlarn gereksinimlerinin ve kadn gereinin farknda olmadn betimler. 1980lerin sonu ve 1990larn ba aznlk eserlerinin Amerikan edebi peyzajnn balca paralarndan biri haline gelmesine tanklk etti. Bu dramada olduu kadar dz yazda da geerlidir. Yazmaa ve 20nci yzyln siyah deneyimini konu alan (Pulitzer dl kazanm olan Fences [itler], 1986 ve The Piano Lesson [Piyano Dersi], 1989 dahil), bir dizi oyununu sahnede grmeye devam eden August Wilson, romanclar Alice Walker, John Edgar Wideman, ve Toni Morrisonun yannda yer alr. Asyal-Amerikallar da sahnede yerlerini almaya baladlar. Maxine Hong Kingston (The Woman Warrior [Kadn Sava], 1976), aralarnda Amy Tan da olan dier Asyal-Amerikal hemcinslerine de bir yer hazrlamtr. Amy Tann kinci Dnya Sava sonrasnda Amerikaya aktarlan in yaantsn anlatan parlak ltl romanlar (The Joy Luck Club [Nee Talih Kulb], 1989, ve The Kitchen God's Wife [Mutfak Tanrsnn Kars], 1991) okuyucular tarafndan ok tutulmutur. inli gmenlerin California doumlu olu olan David Henry Hwang, F.O.B. (1981) ve M. Butterfly (1986) gibi oyunlaryla drama alannda isim yapmtr. Edebi ufukta grnen dierlerine gre yeni bir grup, aralarnda The Mambo Kings Play Songs of Love (Mambo Kral Ak arklar alar, 1989) adl eserin yazar olan Pulitzer dll romanc, Kba doumlu Oscar Hijuelos; ksa hikaye

yazar Sandra Cisneros (Women Hollering Creek and Other Stories, [Kadnlarn Bart Dere ve Dier Hikayeler], 1991); ve, ou Birleik Devletler'in batsnda olmak zere, 300,000 kopya satan Bless Me, Ultima (Beni Kutsa, Ultima, 1972) adl eserin yazar olan Rudolfo Anayann bulunduu spanyol-Amerikallardr.

YEN BLGESELCLK Amerikan edebiyatnda blgesel gelenek konusunda yeni olan hibir ey yoktur. Yerli Amerikal efsaneleri kadar eski, James Fenimore Cooper ve Bret Harten eserleri kadar armc, William Faulknern romanlar ve Tennessee Williamsn oyunlar kadar gr seslidir. Kentsel kurgunun blgeselciliin bir biimi olduunu dnmediimiz srece, ki belki de dorusu budur, kinci Dnya Sava sonrasndaki dnemde bir sre iin, gelenek sanki glgeler arasnda kayboldu. Bununla birlikte, aa yukar son on yldr blgeselcilik Amerikan edebiyatnda zafer dolu bir geri dn yapmakta ve okuyucunun zaman ve insanlk duygusu kadar bir yer duygusu da kazanmasn salamaktadr. Dedektif hikayeleri gibi popler kurguda da klasik edebiyat, yani roman, ksa hikayeler ve drama kadar baskn olmaktadr. Bu olanlarn eitli olas nedenleri vardr. Birincisi, Amerikadaki btn sanat dallar son kuak tarafndan merkezden uzaklatrlmtr. Tiyatro, mzik ve dans Birleik Devletler'in byk ehirlerinden olan New York ve Chicagoda olduu kadar, gney, gneybat ve kuzeybat ehirlerinde de geliebilmektedir. Film irketleri filmlerini Birleik Devletler'in her tarafnda saysz yerde ekmektedir. Bu edebiyat iin de aynen geerlidir. Kurgu zerine younlaan daha kk yaynevleri New York Citynin yaynclar soka dnda da iyi gelimektedir. lkenin her yerindeki kolej kampslerinde edebiyat dersleri gibi, yazarlarn alma atlyeleri ve konferanslar her zamankinden daha ok rabettedir. Yeni yeteneklerin her tarafta ortaya kmasnda alacak bir ey yoktur. Gerekli olan tek ey kalem, kat ve grtr. Yeni blgeselciliin en sevindirici yan yaygnl ve eitliliidir. Amerikay doudan batya kadar kapsar. Ktalararas edebi tur, orada domu kendi evlad olan bir zamanlarn gazetecisi William Kennedynin ilgi oda kuzeydoudaki Albany, New Yorkta balar. Eserleri arasnda Ironweed (1983) ve Very Old Bones (ok Eski Kemikler, 1992) gibi Albany romanlar bulunan Kennedy, New York eyaletinin baehrinin sokaklarnda ve barlarnda yaayan insanlarn yaamlarn hznl ve ou zaman kaba bir biimde yakalar. Verimli yazar, hikayeci, air ve denemeci olan Joyce Carol Oates da Birleik Devletlerin kuzeydousundan seslenir. Huzursuz eserlerinde, takntl karakterlerin grotesk ortamlarnda tatmin olmaya almas onlar felakete srkler. En iyi eserleri arasnda The Wheel of Love (Ak emberi, 1970) ve Where Are You Going, Where Have You Been? (Nereye Gidiyorsun, Neredeydin?, 1974) gibi balklar altnda toplanm hikayeler vardr. Korku romanlarnn oksatar ustas Stephen Kingin heyecan dolu, soluksuz okunan eserleri ayn blgedeki Mainede geer. Kydan aa inildiinde, Baltimore, Maryland civarnda, Anne Tyler zayf ve sessiz bir dille olaanst ve arpc karakterler sunar. Dinner at the Homesick Restaurant (Sla Hasreti Lokantasnda Akam Yemei, 1982), The Accidental Tourist (Yanllkla Turist, 1985), Breathing Lessons (Nefes Alp Verme Dersleri, 1988), and Saint Maybe (1991) gibi romanlar edebi evrelerde ve byk okuyucu kitlesindeki nnn artmasna neden olmutur.

Baltimoredan biraz tede Amerikann bakenti Washington vardr. Ba ilgi alan politika olan Washingtonun pek fark edilmese de kendi edebi gelenei vardr. Hkmetin ve gcn kysnda veya hemen iinde yaam betimleyenler arasnda Ward Just bulunmaktadr. Eski bir uluslararas muhabir olan Just, ve gazeteciler, politikaclar, diplomatlar, ve askerler gibi en iyi tand dnya hakknda yazarak ikinci bir meslek edinmitir. 1960larn banda John F. Kennedynin bakanl sresince ve sonrasnda Washingtondaki bir haber adamn inceleyen Nicholson at Large (Byk lde Nicholson, 1975); Vietnam dneminde Washingtonun grnts olan In the City of Fear (Korkularn ehrinde,1982); ve Chicagolu bir politikacya ve onun Birleik Devletler Senatosu'na ykseliine ciddi bir bak olan Jack Gance (1989) Justn daha etkileyici eserlerindendir. Susan Richards Shreve'nin Children of Power (Gcn ocuklar, 1979) adl roman, hkmet grevlilerinin ocuklar olan bir grup kz ve erkek ocuunun zel yaamlarn deerlendirirken, Marylandli popler bir romanc olan Tom Clancy, Washingtonun politik-askeri ortamn bir dizi epik korku hikayelerinin ateleme platformu olarak kullanr. Gneye doru gidersek, Reynolds Price ve Jill McCorklea rastlarz. Tylern yol gstericisi olan Price, 1970lerde bir eletirmen tarafndan gneyli-yazar-yerli olarak modas gemi bir konumda tanmlanmtr. lk defa A Long and Happy Life (Uzun ve Mutlu Bir Yaam, 1962), adl North Carolinann dousundaki insanlar ve topraklar ve zellikle Rosacoke Mustian adndaki gen bir kadn ele alan romanyla dikkat ekmitir. Sonraki yllarda bu kadn kahramanla ilgili hikayeler yazmaya devam etti, sonra bir sre farkl temalara odaklandktan sonra ok beenilen ve birinci ahs azndan yazlan tek roman olan Kate Vaiden (1986)'de tekrar bir kadna odakland. Pricen en son roman Blue Calhoun (Mavi Calhoun, 1992), tutkulu ve lanetli bir akn on yllarca sren aile hayatndaki etkisini aratrr. 1958de doan ve bylece yeni bir kua temsil eden McCorklen, North Carolinann kk kasabalarnda geen romanlar ve ksa hikayeleri, (The Cheer Leader, [Amigo], 1984), genlerin gizemini; (Tending to Virginia [Virginiaya Bakmak], 1987), kuaklar arasndaki balanty; ve (Crash Diet, [Sk Rejim], 1992) ada gneyli kadnn ona zg duyarln aratrmaya adanmtr. Ayn blgede Pat Conroy vardr. South Carolinada yetimesi ve kfrbaz ve zorba babasn anlatt kavrayc otobiyografik romanlar (The Great Santini, [Byk Santini], 1976; The Prince of Tides, [Dalgalarn Prensi], 1986) South Carolinadaki aa blgelerin doal gzelliklerin uyandrd duygularla doludur. Yllarca Memphis, Tennesseede yaayan ve Mississippi yerlisi olan Shelby Foote , gneyin eski bir tarihisidir. Gneyin tarihleri ve kurgular Birleik Devletler Sava'yla ilgili baarl bir televizyon dizinde kamera karsnda rol almasna yol amtr. Amerikann orta blgesi zengin bir yaz yazma yetenei ortaya koyar. Aralarnda Iowa niversitesi'nde yaz yazma dersleri veren Jane Smiley vardr. Smiley A Thousand Acres (Bin Dnm, 1991) ile 1992 Pulitzer dl'n ald. Bu eserinde Shakespeare'in Kral Learn Birleik Devletler'in orta batdaki bir iftliine tar ve yal bir iftinin topraklarn kz arasnda paylatrmaya karar verince ortaya salan ac aile kavgalarnn kronolojisini yazar. Teksasl tarihi Larry McMurtry kendi eyaletini, yok olmu 19uncu yzyl Bat'sndan (Lonesome Dove, [Yalnz Gvercin], 1985; Anything For Billy, [Bill in Herey], 1988); sava sonras dnemin yok olacak kk kasabalarna (The Last Picture Show, [Son Fotoraf Sergisi], 1966) kadar farkl zaman dilimlerinde ve duyarlnda ele alr.

Cormac McCarthy, Amerika'nn gneybatsndaki llerde yapt aratrma gezileri, Blood Meridian (Kan Meridyeni, 1985), All The Pretty Horses (Btn Gzel Atlar, 1992), and The Crossing (Geit, 1994) gibi romanlarn betimler. McCarthy, dnyadan elini eteini ekmi, hayal gc son derece gelimi, Birleik Devletler edebiyat sahnesinde yerini yeni yeni almaya balamtr. Gneyli Gotik geleneinin gerek veliahd olarak dnlen McCarthy, insann vahilii ve belirsizlii kadar arazinin de vahiliine kaplmtr. Yerli Amerikal yazar Leslie Marmon Silko'nun memleketi olan New Mexiconun arpc manzarasna yerletirilen ve eletirmenlerin ok beendii Ceremony (Tren, 1977) adl eseri geni bir okuyucu kitlesine ulamtr. N.Scott Momaday'in iirsel The Way to Rainy Mountain (Yamur Dalarna Giden Yol, 1969) adl eserinde olduu gibi Yerli Amerikallarn iyiletirme ayinleri zerine yaplandrlm bir chant romandr. Silonun roman The Almanac of the Dead (llerin Almana, 1991) antik kabile glerinden gnmzdeki uyuturucu satclarna ve topra kt kullanarak kar eden rm emlaklara kadar gneybatnn bir panaromasn betimler. oksatar dedektif yazar Tony Hillerman, Santa Fe, New Mexico da yaar ve o da Birleik Devletler'in gneybatsndaki topraklar ele alr ve iki tane mtevaz, alkan Navajo polisini ba kahramanlar olarak iler. Daha kuzeyde Montanada air James Welch Amerikan Yerlilerinin fakirlik ve alkolizmin kol gezdii zor rezervasyon hayatndan bir anlam karabilmek iin verdikleri ura, Winter in the Blood (Kanl K, 1974), The Death of Jim Loney (Jim Loneyin lm, 1979), Fools Crow (Aptallar ter, 1986), ve The Indian Lawyer (Kzlderili Avukat, 1990) gibi ksa ve neredeyse kusursuz romanlarnda ayrntl bir biimde anlatr. Bir baka Montanal Thomas McGuane Ninety-Two in the Shade (Glgede Doksan ki, 1973) and Keep the Change (st Kalsn, 1989) gibi son derece erkeksi odaklandrlm romanlarnda hep kkszlk iinde kkleri dler. Yar Chippewa Kzlderilisi olan Louise Erdrich, komu eyalet olan Kuzey Dakotada geen bir dizi gl roman yazmtr. Love Medicine (Ak ksiri, 1984) gibi eserlerinde, ilevsiz rezervasyon ailelerinin birbirine karm hayatlarn stoisizm ve mizahn ac bir karmyla yakalar. Uzun bir zamandr Uzak Bat'y iki yazar rneklemitir. Bunlardan birisi merhum Wallace Stegnerdir. Stegner 1909da Ortabat'da domu, 1993te bir otomobil kazasnda lmtr. Stegner yaamnn byk bir ksmn Bat'da eitli yerlerde geirdi ve moda olmadan nce bile blgesel bir bak edindi. lk nemli eseri olan The Big Rock Candy Mountain (Byk Kaya eker Da, 1943) bat snr kaybolurken, batnn sunduu grntsyle Amerikan ryasna kaplm bir ailenin tarihini anlatr. Roman Amerikay bir batan brne Minnesotadan Washington eyaletine kadar geer ve Stegnerin dedii gibi: btn ulusu imkansz gzelliiyle batya doru eken yerle ilgilidir. 1971de Pulitzer dl'n kazanan roman Angle of Repose (Dinlenme As), Eski Bat'dan bir kadn ressam ve yazcy betimlerken, yer kavramnn ruhuyla doludur. Gerekten de, Stegneri yazar olarak gc bat yaantsnn kabaln artrmann yan sra, nitelikselletirmeydi. Joan Didion romanc olduu kadar gazetecidir. Akl gz son senelerde en uzaklara kadar dolamtr. Kurgu olmayan paralarn toplad 1968 tarihli Slouching Toward Bethlehem (Bethleheme Doru Yry) ve Hollywoodun amaszln anlatan keskin ve ok eden roman Play It As It Lays (Onu Yatt Gibi Oyna, 1970) gnmzdeki Kaliforniyay mehur etti. 1990larn balarnda kltrel manzarann daha verimli sanatsal blgelerinden olan Kuzeybat Pasifik, dierlerinin yan sra, harika bir ksa kurgu yazar olan Raymond

Carver kartmtr. Carver 1988de 50 yandayken, edebi sahnede tam yerini bulduu srada trajik bir biimde ld. Blgesinde yaayanlardan ii snfnn dnce yapsn What We Talk About When We Talk About Love (Aktan Sz Ettiimizde, 1974) ve Where I'm Calling From (Aradm Yer, 1986) gibi toplu hikayelerde yanstrken, onlar hala byk lde bozulmam olan manzaral ortamlarnn perdesi nne koyar. Amerika'nn her tarafnda bir ehirden dierine ada kltrn snaklar haline gelen, kar amal olmayan kurumsal kumpanyalardan oluan blgesel tiyatro akmnn baars, 1960larn bandan beri sonraki yllarda tiyatro sahnesinin en k saan imgecilerinden olacak gen dramatistleri beslemi olmasdr. Sam Shepardn ltl, paralanm toplumu ve frtnal ilikileri (Buried Child, [Gml ocuk], 1979; A Lie of the Mind, [Akln Bir Yalan], 1985); Chicagodan David Mametin ahlaksz karakterleri ve ruhsal knt yaratan stakato diyalogu (American Buffalo, [Amerikan Buffalosu], 1976; Glengarry Glen Ross, 1982); geleneksel deerlerin orta bat yaamlarna zorla girmesi ve Lanford Wilsonn yanstt kayglar (5th of July, [5 Temmuz], 1978; Talley's Folly, [Talleyin Delilii], 1979); ve Beth Henleyin Gneyli tuhaflklar (Crimes of the Heart, [Yrek Sular], 1979) olmasayd, bugn Amerikan tiyatrosu ve edebiyat nasl olurdu insan merak ediyor. Amerikan edebiyat smrge ncesi gnlerden gnmze kadar uzayan kvrml bir yol kat etti. Toplum, tarih ve teknolojinin tmnn onun zerindeki etkisi arpc oldu. Ancak, sonuta, deimez bir ey var -- insanlk, btn aydnl ve ktlyle, gelenekleri ve vaatleriyle.

SZLK
Aydnlanma (Enlightenment): Aklllk, yardmseverlik lklerine ve zgrlk, adalet ve eitliin insann doal haklar olduu inancna odaklanm 18inci yzyl akm. Ayrlklar (Separatists): 16nc ve 17inci yzyllar arasnda reform hareketine katlmaktansa ngiliz Kilisesi'nden ayrlmay tercih eden bir Priten mezhebi. Amerikada ilk yerleenlerin ou ayrlkyd. Beatnik: 1950ler ve 1960larn ilk yllarnda kurulu dzene kar Jack Kerouac, Allen Ginsberg ve dierleri ile balantl sanatsal ve edebi bakaldr. Beat kutsall (beatification" lm bir kimsenin Papa tarafndan azizlik derecesine kartlmas) ve ac ekmeyi ("beaten down" - perian) artrr. Bostonlu Brahminler (Boston Brahmins):19uncu yzylda New England yaayan, sz geen ve sayg gren ve zenginler snf deerlerinden olan soyluluk geleneklerini koruyan yazarlar. Blgesel yaz (Regional writing): Birleik Devletler'in bir blgesine ait adetleri ve peyzaj inceleyen yaz. ok Kltrl (Multicultural): Birden fazla etnik ve rksal alt-kltr arasndaki yaratc dei toku. kmler (Decadents): Sonlar, rme ve yapaylk gibi yeni yzyl fikirleriyle uraan 19uncu yzyl sonu ve 20nci yzyl bandaki balca ngiliz ve Fransz estetik sanatlar ve yazarlar. Deizm (Deism): Mucizeler yerine akl vurgulayan ve biraz Kalvinizm ve dinsel hurafelere tepki olarak ortaya kan 18inci yzyl Aydnlatma dini. Destans talama (Mock-epic): Destans biimde yazlm parodi. Devrimci Sava (Revolutionary War): Amerikan smrgelerinin 1775-1783 arasnda Britanyaya kar yrtt Bamszlk Sava. Davurumculuk (Expressionism): duygusal durumu anlatabilmek iin d grnleri arptan Alman kkenli Birinci Dnya Sava sonras ortaya kan bir sanat akm. Doaclk (Naturalism): 19uncu yzyl sonunda ve 20nci yzyl banda Fransada ortaya km, sosyal sorunlar canl biri biimde tanmlayan ve insanlar kendilerinden daha byk sosyal ve ekonomik glerin kurban olarak gren edebi yaklam. Dnl (Reflexive): Kendine ynelik. Edebi bir eser kendine gnderme yaptnda dnl olur. Ellipsis: Bir metinden yapsnn dilbilgisi asndan doru olmas iin konmas gereken ama anlam bozulmad iin bir veya birden fazla kelimenin kartlmas. Eski skandinavya Dili (Old Norse): Eski skandinav masallarnn dili olan ve hemen hemen ada zlanda diliyle ayn olan eski zamandan kalma Norve dili.

Fantezi Kavram (Conceit): Geniletilmi metafor. ngilterede Rnesans dnemindeki metafizik iirleri ve Amerikada smrgeler dnemine ait Anne Bradstreet gibi airlerin yazd iirleri anlatmak iin kullanlan terim. Faust: Tanrsal olabilmek iin ruhunu eytana satan edebi karakter; ngiliz Rnesans oyun yazar Christopher Marlowe (1564-1593) ve Alman Romantik yazar Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) tarafndan yazlm oyunlarn ba kahraman. Feminizm (Feminism):19uncu yzylda ortaya konan, kadnlarn erkeklerle doutan eit olduunu ve eit haklar ve frsatlar hakkettiklerini savunan gr. Daha yakn zamanda, 1960larn sonlarnda Birleik Devletler'de balayarak btn dnyaya yaylan sosyal ve siyasal akm. Gerekstclk (Surrealism): Bilind izlenimini vermek iin mantksz, ryams ekiller ve olaylar kullanan Avrupa kkenli edebi ve sanatsal akm. Gney (South): Birleik Devletler'de Maryland, Virginia, Kuzey Carolina, Gney Carolina, Georgia, Kentucky, Tennessee, Louisiana, Mississippi, Alabama, Missouri, Arkansas, Florida, West Virginia, ve Dou Teksas iine alan blge. Hafif edebiyat (Light literature): Elence iin yazlm popler edebiyat. Hakszlklarn Peine Dmek (Muckrakers ): dnyas ve hkmetteki yozlamay vurgulayarak sosyal reforma yol aan Amerikal gazeteci ve yazarlar (1900-1912). Hartford Wits: Connecticuttaki Yale niversitesi'nde 18inci yzyl sonlarnda ortaya kan yurtsever ama tutucu edebiyat grubu (Connecticut Wits olarak da tannrlar). Hece Vezni (Syllabic versification): Bir msradaki hecelerin saysna dayanan iir ls. Hudibras: ngiliz yazar Samuel Butler (1612-1680) tarafndan yazlm destans talama. Hudibras erken Devrim dnemi hicivcileri tarafndan taklit edilmitir. Sava (Civil War): Birlie bal kalan kuzey Birleik Devletler eyaletleri ve birlikten ayrlarak Konfederasyon kuran gney eyaletleri arasndaki sava (1861-1865). Kuzeyin zaferi klelie son vererek birlii korudu. lahi Takdir (Providence): Yeryznde gerekleen olaylarla ifade edilen Tanr buyruu. Kader vahiy olarak alglanr. mge (Image): Bir cismin veya grnen eyin somut anlatm. mgeciler (Imagists): 1912 ve 1914 yllar arasnda ilerinde Ezra Pound ve Amy Lowellin de bulunduu, ou Amerikal airlerden oluan, keskin grsel biimler ve konuma dili kullanan bir grup. roni (Irony): Bir kelime veya cmlenin bilinen anlam ardnda sakl (genellikle aykr) anlam. Kalvinizm (Calvinism): Priten toplumun temeli olan Fransz Protestan kilisesi reformisti

John Calvinin (1509-1564) kat Tanrbilim retisi. Calvin btn insanlarn gnahkar olarak doduunu ve kiiyi sadece Tanrnn (kilisenin deil) merhametinin cehennemden kurtarabileceini savundu. Karakter Yazlar (Character Writing): 17nci ve 18inci yzyllarda popler olan ve bir grup veya bir tipi temsil eden edebi karakter skeleri. Kendi Kendine Yetme Kitab (Self-help book): Okuyucularna yaamlarn kendi abalaryla nasl iyiletirebileceklerini anlatan kitap. 19uncu yzyl ortasndan gnmze kadar popler olmu bir Amerikan tarz. Knickerbocker Okulu (Knickerbocker School): 1800lerin balarnda ngiliz ve Avrupann edebi slubunu taklit eden New York ehri kkenli yazarlar. Kle hikayeleri (Slave narrative): Birleik Devletler'deki ilk siyah edebi dzyazlar; AfrikalAmerikallarn klelik altndaki yaamlarnn anlatm. Kleliin Kaldrlmas Hareketi (Abolitionism): 1860larda Sivil Sava'tan nce Kuzey Amerikada kleliin kaldrlmas iin srdrlen hareket. Madrabaz (Trickster): Kabilelerin (zellikle Afrikal-Amerikallarn ve Amerikan Yerlilerinin) halk hikayelerinde kltrel davran kurallarn ineyen kurnaz karakter; genellikle kltrel kahraman saylrlar. McCarthy Dnemi (McCarthy Era): Souk Sava srasnda (1940larn sonu 1950lerin ba) A.B.D. Senatr Joseph McCarthy ve taraftarlarnn Komnist Parti yesi, eski yesi veya sempatizan olduundan kukulandklar kiilerin peine dtkleri dnem. eitli i kollarnda kara listeler oluturarak bu ilerde listelerde yar alanlarn almasn nlemek onun abalar arasndayd. Sonunda McCarthy Senato'daki alma arkadalar tarafndan dland. Metafizik iirl (Metaphysical poetry): 17nci yzylda nkte ve artc ekiller kullanan karmak bir ngiliz iir biimi. Milenyializm (Millennialism): Yeni Ahitte nceden haber verildii gibi Hazreti sann Dnyaya dnerek 1000 yllk bar ve esenlii balatacana ilikin 17nci yzyl Priten inanc. Mit / Sylence (Myth): Genellikle tanrlara veya kahramanlara ait efsanevi hikayeler veya bir kltrn ideolojisini anlatan tema. Modernizm (Modernism): Birinci Dnya Sava'ndan sonra gelenekler konusunda hayal krkl dile getiren ve yeni teknolojiler ve vizyonlara ak uluslararas kltr akm. Motif: Tekrarlanan grnt, tema veya olay gibi e. Neoklasizm (Neoclassicism): Aydnlanma ile ilikili, klasik modellerden ilham alan ve akl, uyumluluk ve snrlamay vurgulayan 18inci yzyl sanat akm. New England: Gnmzde Maine, Vermont, New Hampshire, Massachusetts, Rhode Island, ve Connecticut iine alan ve erken sanayilemesi ve entelektel yaants ile tannan Birleik Devletler blgesi. Geleneksel olarak, akgz, bamsz, eli sk Kuzeyli tccarn evi.

Objectivist: Biimleri ve gnlk konuma tarzn vurgulayan William Carlos Williams ile ilikilendirilen 20nci yzyl ortalarna ait iir akm. Orta Smrgeler (Middle Colonies): Gnmzdeki Atlantik kysndaki veya doudaki Birleik Devletler eyaletleri merkezi New York ehri ve Philadelphia olan ticari etkinliklerle tannan smrgeler dnemindeki New York, New Jersey, Pennsylvania ve bazen Delaware. Ortabat (Midwest): Birleik Devletler'in Ohio Nehri'nden Kayalk Dalar'na kadar uzanan ve Prairie (ova) ve Great Plains blgelerini iine alan orta ksm. Plains Blgesi (Plains Region): Birleik Devletler'in Kayalk Dalar'ndan Prairieye kadar uzanan douya doru eimli orta blgesi. Post-modernizm (Post-modernism): 20nci yzyln sonuca balanmam olmak ve kolajla tanmlanan ve medyadan etkilenmi estetik anlay. Post-modernizm kltrel ve sanatsal formlarn temelini kendine ynelik ironi ve popler kltr ve elektronik teknoloji elerini yan yana getirerek sorgular. Prairie: Birleik Devletler'in ortabatsndaki dz, orak iftlik blgesi. Primitivism: Tabiatn kltre kyasla daha gerek ve salkl modeller rettiine ilikin inan. Soylu vahi miti buna bir rnektir. Pritenler (Puritans): 17nci yzylda dinsel zgrlkleri iin anavatanlarndan kaarak New England blgesinde yerleen ve smrge kuran ngiliz dinsel ve siyasal reformcular. Reformasyon (Reformation): 15inci ve 17nci yzyllar arasnda kuzey Avrupada ortaya karak Katolik'lii dzeltmek isteyen ve sonunda Protestanln douuna yol aan siyasal ve dinsel akm. Romans (Romance): Romantik dnemle ilikilendirilen duygusal adan zengin, sembolik Amerikan romanlar. Romantisizm (Romanticism): Neoklasizm'e kar tepki. 19uncu yzyln balarnda ortaya kan bu akm bireyi, tutkular ve isel dnyay yceltti. Gl duygular, hayal gc, sanatsal biimlerde allm doruculuktan kurtulma, sosyal geleneklere kar kma. Saga: Eskiden kalma tarihsel veya efsanevi skandinav hikayesi. Salem Cadlarnn Yarglanmas (Salem Witch Trials): 1692de Salem, Massachusettste byclk iddialar zerine yaplan yarglamalar. On dokuz kii aslrken ok sayda dierleri de byc olduklarn itiraf etmeye veya bakalarn byclkle sulamaya zorlandlar. Seim (Election): Onun ilahi isteine gre cennete girecek bireyleri Tanrnn setii Priten bir reti. Sentez (Synthesis): Edgar Allan Poe ve dierleri tarafndan sakl iletiimleri akla getirmek ve egzotik etkiler yaratmak iin kullanlan iki duyunun harmanlanmas. Szl gelenek (Oral tradition): Szl olarak aktarm; kuaklar boyunca aktarlan gelenek; szl halk gelenei. Tarz (Genre): Edebi biimler kategorisi (rn. roman, lirik iir, epik) Tema (Theme): Edebi bir eserde kapsanan soyut fikir.

Tory: 1700lerin sonlarnda Devrimci Sava srasnda Amerikadaki zengin ngiliz yanls hizip. Transandantalizm (Transcendentalism): 1835 ve 1845 yllar arasnda en yksek noktasna ulaan New Englandda Romantik dnemdeki geni kapsaml, felsefi akm. Tabiatta Tanrbilimin roln ve bireyin sezgilerini vurgulad ve akln karsnda duygular yceltti. Tutsaklk Hikayeleri (Captivity Narrative): Smrgeler dneminde Mary Rowlandson ve John Williams gibi yazarlar tarafndan yaratlan ve Yerli Amerikan kabileleri tarafndan tutsak edilmeyi anlatan hikayeler. Uzun hikaye (Tall tale): Genellikle insanst gleri ieren olaylara odaklanan, Amerika'nn bat snr blgelerinde rastlanan gln, abartlm hikaye. st rtl sz etme (Allusion): Edebi bir metinde bir baka metne st kapal yada dolayl bir bavuru. Varoluuluk (Existentialism): Ac eken bireyin bilinemez, karmakark ve grnte bo bir evrende bir anlam yaratmas gerektii grn savunan felsefi bir akm. Yapy Bozma (Deconstruction): Gizli ideolojik varsaymlar ortaya karmak iin metinler zerinde yaplan tartmal inceleme yntemi. Bir terimin brne kyasla kayrld (rnein tabiata kar kltr, kadna kar erkek) hiyerarik dnme yntemini sorgular. Dilbilimci Ferdinand de Saussurein dili bir farkllklar sistemi olarak gren bak asn gelitiren Fransz kuramc Jacques Derridann dncesinden yola kar.

Amerikan Dileri Bakanl, Uluslarars Bilgi Programlar Yayndr. http://usinfo.state.gov/products/pubs/oal/oaltoc.htm Gncelleme: 1998

ited by Didem Ozbag / Didem zba