Tarm rnleriyle beslenen ve yaya olarak srdrdkleri manevralarda gleri ve hzlar kstl olan ordular, uzun mesafeli fetihlere

kamazlard. Ayrca buna gerek de yoktu: Benzer koullar altnda olan dmanlar onlar ancak arpmalarda yenebilirlerdi ama Blitzkrieg'ler (yldrm savalar) dzenleyemezlerdi. Atl kavimler ise\farklyd. Prusya Genelkurmay'nn doktrinlerinde daha sonralar Scrverpunkt olarak adlandrlacak olan strateji merkezini, Attila dou Fransa'dan kuzey talya'ya birbirini izleyen savalar boyunca tamt. Ku uucu olarak 800 kilometre vard arada ama snrlar boyunca ilerledii iin ok daha fazla yol kat etmesi gerekmiti. Byle bir stratejik manevraya Attila'dan nce cesaret eden olmamt. Bu boyuttaki hareket zgrl 'svari devriminin' ana noktasyd. Baka alardan da savalarnda kstlayc bir unsur yoktu. Gotlar'n yapt gibi istila ettikleri uygarlklar daha ne olduunu bile anlamadan kendilerine uyarlamaya almyorlard. Attila'nn Bat Roma imparatorunun kzyla evlenmeyi dnd konusundaki sylentilere karn, bakalarnn politik otoritelerini ykp yerine gemeyi dnmyorlard. Savan ganimetine hibir koula bal olmakszn sahip olmak istiyorlard. Yalnzca savamak iin savayor, elde edecekleri ganimetleri, karlaacaklar riskleri, duyacaklar heyecan, zafer kazanmann verecei tatmin olma duygusunu dnyorlard. Attila'nn lmnden 800 yl sonra Mool silah arkadalar ile yaamn en byk zevklerini tartan Cengiz Han, ahinle avclk yantn alnca yle konumutu: 'Yanlyorsun.

nsann en byk keyfi, dmann kovalayp yenmek, tm mallarna el koymak, nikahl karlarn gzyalar iinde brakmak, atlarna binmek ve kadnlarnn bedenlerini gecelik entarisi ve destek olarak kullanmaktr.'51 Bu konuda Attila da herhalde benzer bir yant verirdi; benzer duygularla hareket etmi olduu kesindi. Gaddar insan ile atlar birleince savalar deimi, 'bal bana bir olgu' haline gelmiti. Bylece Militarizm' kavramndan sz etmeye balayabiliriz. Savama yeteneinin savam olmak iin savamak ekline dndr bu olgu ve sonunda kazanl kmak beklentisi vardr. Ne var ki atl kavimler iin bu kavram uygulayanlayz, nk militarizm dier toplumsal kurumlarn dnda ve onlara hkmeden bir ordunun varl durumunda geerlidir. Attila'nn Hunlar arasnda byle bir ayrm yoktu ve Trkler slamiyeti kabul edene dek hibir atl kavimde de olumad. Tm atl kavimlerde salkl erkekler orduyu oluturuyordu ama bu ordu Turney-High'n 'askeri ufuk hatt' lsyle toplumun bu hattnda altnda ya da stnde yer aldn lmeye yetecek biimde deildi. Uygar dnyaya saldrm tm atl kavimler 'doru sava' yapyorlard: G kullanmada snrlama yoktu, amalar kazanmakt ve aka kazanlm bir zafer dnda hibir eyle yetinmiyorlard. Yine de onlarn savalarnn Clausevvitz'in tanmlad ekilde politik bir amac yoktu ve kltrel adan deiiklik yaratma fikrini tamyordu. Toplumsal olarak ilerlemeyi de dnmyorlard. Tam tersine kazandklar servetle yaam biimlerini korumay amalyorlard. Atalarnn ilk kez eyer zerinden ok attndan beri sregelen biimde kalmay arzuluyorlard.

Bozkrlarla ilikisini kesmeyen kavimlerin hibiri kendi isteiyle alkanlklarn yitirmek niyetinde deildi. Gsterdikleri en byk deiiklik yendikleri yerleik toplumlarda^ynetici snfna giren liderlerinin toplumla kaynamas idi, ama yine gerlik zelliklerini yitirmiyorlard. slaml kabul eden Trklerde bile, 1453'te istanbulu ele geirdikten sonra Bizans biimi hkmet kavramn yrttkleri halde bu durum gzlemlenmiti. Memlk sistemi, salad otonomiye karn yine de atl kavim yaam biiminin devam ettirilmesini engellemiyor, yalnzca askeri g sahibi olmann getirdii servet ve hreti de beraberinde sunuyordu. in, Ortadou ve Avrupa'daki snrlar ou zaman saldrlarna ak bir halde bulunduu halde atl kavimlerin neredeyse hibiri ne buralarda bireysel olarak kendilerine i bulabilmi ne de daha ileri toplumlara kendilerini ynetici g olarak kabul ettirebilmiti. Bozkr yaamnn kkleri savalarda yatyordu ama savaa giden yollar olduka g alyordu. Atl kavimleri ait olduklar bozkrlarn snrlar iinde tutmak isteyen uygar lkeler bunu baarabilmek iin var gleriyle kar koyuyorlard. Savunma konusunda verecekleri en ufak bir an ne kadar korkun sonular olduunu renmilerdi. Hunlarn ortalktan kaybolmasndan sonra Avrupa ya da Ortadou'daki uygar glerle ilikisini srdren gl atl kavimler kalmad. En nemlileri Akhunlar da denilen Eftalitler'di ve in snrnda birlikte yaadklar Hiungnular tarafndan Pers mparatorluunun kuzey snrna doru srlmlerdi. 52 Persler glerini Bizans ile

srdrdkleri yerel savaa evirmi olduklarndan Eftalitler bir kez nemli bir baar kazandlar ama 567'de Persler onlar yenip douya doru uzaklamalarn saladlar. Bildiimiz kadaryla Eftalitler Hindistan'a yerletiler ve gelecekteki Rajputlarn kklerini oluturdular. Bozkrlarda her zaman olagelen kavimler aras savalardan dolay batya doru ilerleyen atllar engellemek iin Bizansllar ellerinden geleni yapyorlard. nce Bulgarlar, onlar kovalayan Avarlar ve iki kavmi srkleyen ve gitgide gleri artan Trkler birbirlerinin yerini almaya baladlar. Sonunda Osmanllar onlar kontrol altna alana dek sknt yaratmay srdren Bulgarlar, Balkanlar'a yerletiler. Macaristan'a g eden Avarlarn yaratt huzursuzluklar ok geni alana yayld; ara sra Bizanslarn tarafna getikleri halde 626'da Perslerin de yardmyla stanbul'u kuattlar. Geri pskrtldler ama 8. yzylda Charlemagne tarafndan yenilinceye dek gl bir ktlk kayna olmay srdrdler. Onlarn yerini alan Macarlar ise bozkrlardan orta Avrupa'ya g eden son atl kavimdi. Kuzey in'de, 5. yzyln banda, Kuzey Wei diye bilinen hanedanlk ile savam olan Ccenler'le Avarlar arasnda bir ba varsa, batya ynelmeden nce Avarlar'n uygar lke gleriyle savama deneyinden gemi olduklarn syleyebiliriz. Kuzey Weiler, inliletirilmi bozkr kavimlerindendi ve birlemi Han Hanedanlnn 3. yzylda drlmesinden sonra Yangtza Irma'nn kuzeyini ynetimleri altna almlard. Weiler'in ykselii ylesine karmaktr ki, bu dnem (304-439) 'Be

Barbarn On Alt Krall' olarak bilinir. 386 ylnda Kuzey Weiler etkileyici g haline gelmi ve kuzey in'i birletirme abasna girmilerdi. Bu aba sreci iinde Gobi l'nn st snrnda yaayan Ccenler'le arptlar ve topraklarndan srdler: Ccenler iin demirci ustas olarak alan bir grup bu konuda Weiler'e yardmc oldu. Bu grup Trklerdi ve yneticilerine kin besliyorlard kendileri gibi yine Ccenler'in ynetimi altnda "bulunan baka bir kavmin isyann bastrmak iin onlara yardm etmilerdi ve reisleri dl olarak Ccen reisinin kzyla evlenmek istemi ama istei reddedilmiti. Kuzey Weiler reise kendi soylularndan birinin kzn nerdiler ve birlikte Ccenler'in zerine yryp darmadan ettiler. Trkler bu topraklara yerletiler ve reislerine han ya da kaan adn verdiler. Bu unvan bozkr kavimlerinin reislerinin ou tarafndan kullanlmaya balad. Trk han ve onu izleyen hanlar byk bir imparatorluk kurdular. 'Dnemin en nemli drt uygarl olan in, Hindistan, Pers ve Bizans imparatorluklarna kadar uzanan snrlara sahip ilk imparatorluu kuran barbarlar' olarak tanndlar.53 563 ylnda Perslerin dou snrndaki Ceyhun Nehri'ne kadar ilerlediler ve Eftalitler'e kar onlarla birlik oldular. 567'de stemi Han, kazand zaferin dl olarak Eftalit topraklarnn bir ksmna sahip oldu. Ertesi yl ylesine nemli bir kii haline gelmiti ki, Bizans mparatoru II. Justin, kendisine gnderilen eliyi kabul etmekle kalmayp kendi elisini de bozkrlarn ortasndan geen, bitmek bilmez bir yolculuk ile stemi Han'a gnderdi. Trkler imparatorluk snrlar iinde taht kavgasna giritiler

ve atl kavimlerin vazgemedikleri hatay yineleyip, yaps zaten salam olmayan politikalar yznden ktler. kmeye balaynca in'deki T'ang Hanedanl'na topraklarnn dou taraflarn yitirdiler ve inliler 659 ylnda Ceyhun Nehri'ne kadar genilediler. Bu arada batda g kazanmaya balayan ve bozkrlara alp, Orta Asya'nn kontrol iin inlilere kafa tutan baka bir dman kt Trklerin karsna. Yzyl boyunca sren bozkr ynetiminde sz sahibi olma atmalarndan sonra bugnk Krgzistan'da Tala Nehri yaknnda 751'de yaplan sava sonunda Trk imparatorluu tmyle ykld.54 Bu yeni dman Araplard Araplar ve Memluklar Araplar atl kavimlerden deildiler ama uygar dnyada atl kavimlere grev verecek ilk iveren olacaklard. Askeri tarihilerin ilgisini ekmek iin bu neden yeterlidir aslnda ama baka nedenler de vard. Trklerle ilk kez karlatklarnda tarihin en byk fetih savan bitirmek zereydiler ve Arabistan llerinden gelen hi bilinmeyen bir kavim olarak Ortadou'nun byk bir blmn, kuzey Afrika'nn tmn ve spanya'y ele geirmilerdi. Bizans mparatorluu'nu sarsmlar, Pers mparatorluunu ykmlar ve kendi imparatorluklarn kurmulard. Tarihte, bu boyutlardaki topraklar bu kadar abuk ele geirebilen tek fatih, uzun mesafelerde fetihler yapan ilk kii olan Byk skender'di. Arap-lar'n fetih yntemleri ise birletirici ve yaratcyd. Geri daha sonra kendi aralarnda atmalar kacakt ama ilk

imparatorluk bir btn olarak geliti ve derhal kendilerini bar zaman sanatlarna ynelttiler. Arap yneticiler grkemli inaatlar yaptlar, her yeri gzelleirdiler, edebiyat ve bilim konularnda alanlar desteklediler. Daha sonralar as ker olarak grev verecekleri hain atl kavimlerden farkl olarak, savaarak yapma biminde hayret uyandracak kadar ksa surede syrldlar, uygarla kucak atlar ve dnce ve davranlarda gelimi grenekler edindiler. Askeri toplumlar arasnda ne kmalarnn nedeni yalnzca kendilerini deil ayn zamanda sava yntemlerini de gelitirmeleriydi.Sava arabalarnn ve atlarn kullanm daha nce gereklemi askeri devrimlerdi, Asurlular askeri brokrasinin temellerini atmlar ve Romallar bunu geniletmilerdi. Daha sonra greceimiz gibi Yunanllar yaya olarak lesiye arparak nihai sava gerekletirme tekniklerini ortaya karmlard. Araplar ise sava kavramna fikir gcn kattlar. Aslnda ideolojilerin daha nceleri de savalarda rol olmutu, Atinal socrates, Yunanllar Perslere kar bir 'hal' seferine kmak iin ikna etmeye abalarken, bunun altnda zgrlk fikri yatyordu.55 383 ylnda mparator Theodosius, Gotlar'la arprken Romal Themistius, lkenin gcnn yalnzca 'zrhlar ve kalkanlarda ya da savaa katlan saysz askerde deil, mantkta' olduunu ileri srmt.56 Yahudiler tek ve byk Tanrlar ile birlikte savamlard. Milvian Kprs Sava'nda ise Konstantine, tahtta hak iddia eden dmann yenerken baarl olmak iin ha simgesinin gzlerinin nnden gitmemesine almt. Yine de bunlarn hepsi snrl fikirlerdi.

Geri Yunanllar sahip olduklar zgrlkten gurur duyuyorlar ve Kserkses ile Darius'un ynetimindekileri zgr olmadklar iin hor gryorlard ama Perslerden nefret etmelerinin nedeni temelde milliyetilie dayanyordu. Barbar askerler Roma ordularn doldurmuken mantktan sz etmek gereksizdi, vahilerin mantn ne demek olduunu bile bilmedikleri akt. Han yardmyla kazanmaya alan Konstantine daha o zaman Hristiyanl sememiti. Belki srail'in sava krallar kk yerel savalarn kazanmak iin Eski Ahit'ten g alyorlard ama Yeni Ahit'e bal olan Hristiyanlar savamann ahlak asndan doru olup olmadn yzyllar boyu tartacaklard. Savaan bir insann ayn zamanda dindar olabileceine bir trl inanamadlar, ehitlik mertebesine erimek fikri ise bugn bile gcn yitirmemitir. Fetih savalarn yaptklar yllarda Araplar byle bir skntya dmediler. slamiyet'in znde mcadele vard ve bu dini seenlere, retilerine sorgusuzca ba eilmesi gerektiini bildirirken, inanl olanlarn kar kanlara silah kuanmasn hakl olarak gryordu. Arap-lar'n fetihlerinin altnda onlar asker toplum haline getiren slamiyet fikri yatyordu. Dinin kurucusu olan Hz. Muhammed'in rnei ise onlara sava olmay retmiti. Hz. Muhammed 625 ylnda Mekkelilerle Medine'de yapt savata yaralanm bir savayd. Savalmas gerektiini syledii gibi, kendisi de savaa katlyordu. 632'de Mekke'yi son kez ziyaretinde tm Mslmanlarn din kardei olduunu ve

savamamalar gerektiini ama buna karlk Allah'tan baka tanr yoktur' dedirtene kadar dierleri ile savamalar gerektiini anlatmt.57 Mritleri tarafndan szlerine uygun olarak yazlm Kuran, bu emri ayrntl olarak yinelemektedir. Hz. sa'dan daha ayrntl olarak Hz. Muhammed, Tanr'nn szlerini kabul edenlerin bir birlik (mmet) oluturduunu, birbirlerine kar sorumluluklar olduunu, kardelerini ldrmemenin yeterli olmadn, Mslmanlarn gelirlerinin bir ksmn hayr kurumlarna vererek zor durumda olanlara yardm etmeleri gerektiini srarla sylemiti. Ama mmeti dna knca grev deiiyordu: 'Siz inananlar ,yaknnzdaki inanmayanlarla savan.'58 Aslnda bu, insanlar dini kabul etmeleri iin zorlama anlamna gelmiyordu. Kuran'n otoritesi altnda yaayan inanmayanlar da kuramsal olarak koruma altnda olacaklard, bar bozmayanlara saldrlmayacakt. Pratikte ise mmetin snr Dar'lSlam (slam lkesi) ile akyordu ve bunun dnda kalanlar Dar'l-hara (Sava lkesi) kabul ediliyordu ve Hz. Muhammed'in 632'deki lmnden sonra slam dnyas Dar'l-hara ile savaa giriti. Dar'l-hara ile savalar ksa bir sre sonra cihada dnt. Mslmanlarn ok baarl sava olmalarnn yan sra, zaferden zafere komalarnn tek nedeni peygamberin emirleri deildi. lk zaferlerinin kolayln aklamak iin en az iki neden vardr. Birincisi slamiyet'te dine ballk ile servet sahibi olmann arasnda bir terslik yoktu. Hz. sa kendini izleyenleri daha sonralar ahlak ynnden skntya drecek bir biimde yoksulluun kutsal

bir ideal olduunu ne srmt. Buna karlk kendisi de tccar olan Hz. Muhammed zenginliin deerini ok iyi anlamt ve mmetinin hem bireysel hem de toplumsal olarak varla erimek iin almasn istemiti. Hatta kendisi bile Mekkeli inanmayan tccarlarn kervanlarn soyup, gelirini fikirlerini yaygnlatrmak iin kullanmt. Zengin Bizans ve Pers imparatorluklarna saldran kutsal savalar bu rnei izlemekteydiler.kinci neden ise daha nceleri savalmasna yol aan toprak ve akrabalk balar gibi konular slamiyet'in ortadan kaldrm olmasyd. slamiyet'in amac tm dnyay Allah'n emirlerine boyun een bir duruma getirmek olduu iin, toprak snrlamas sz konusu olamazd. slam'n ve ondan treyen Mslman szcnn anlam kendini Tanr'nn buyruklarna adamak olduundan, Dar'l-harbin tamam Dar'l-slamn ynetimi altna girince slamiyet'in grevi tamamlanm olacakt. Bylece btn insanlar Mslman olaca iin karde saylacaklard. nceleri ilk Arap Mslmanlar l dnyasnn ok gl kabile balarna sadk kalarak, kardelik ilkesine kar ktlar ve mawali (mteri) statsn tandlar. 59 Zaman geince hibir imparatorluk ya da dinin yapamadn, slamiyet'in baard ve rk ile dil farklln yok ettii anlald. Hz. Muhammed'in son yllarnda slamiyet'in snrlarn geniletmeye alan Araplara yardmc olan baka bir faktr ise, glerini ynlendirdikleri krallklarn kmekte oluuydu. Bizansllar kuzey snrlarn zorlayan Avarlar'a kar savarken bir

yandan da 7. yzyln bandan beri sregelen (603628) en byk Pers savayla uramaktaydlar. Tarih asndan ok byk bir g olan Pers mparatorluu ise, bir taraftan bozkrlar dier taraftan Ortadou'nun verimli topraklaryla snrlanan corafi konumundan dolay zayflamt. Atl kavimlerin ortaya kndan nce, bat snrlarnn tesinde yaanan k ve yok olulardan yararlanarak lkelerinin snrlarn geniletmeyi baarmlard. Bin yl nce Byk skender'in kararl gcyle karlamlar ve hanedanlklar devrilip tm hazineleri generaller arasnda paylalmt. Pers mparatorluu'nun merkezi kendi payna den General Selevcus, Elenistik gc burada srdrmeyi baard ama Pers toplumunu Elenletirmeyi gerekletiremedi. Kurduu imparatorluk bir sre sonra Orta Asya'dan gm olan yine ran kkenli Partlar'n eline geti. Seleucus'un piyadelerini svarileriyle yenen Partlar, uygarl benimseyerek byk bir imparatorluk kurdular ve M 1. yzyl ile MS 3. yzyln bana dek Roma'nn doudaki en nemli dman olarak yaadlar. Perslerle Romallarn arasndaki savalarn ou Perslerin zaferleriyle sonuland. mparator Julianus'un 363 ylndaki savata lm ve on be yl sonra Edirne'de Gotlar'n zaferiyle sonulanan sava Roma iin byk felaketler oluturdu. Srekli savalar bir yandan da Perslerin servetini, insan gcn ve cesaretini azaltnca, bozkr snrlarnda ortaya kan gerler tarafndan imparatorluk sk sk saldrya uramaya balad.

Bu nedenle 633'te bir Arap ordusu kuzey Mezopotomya'ya girdii zaman Pers ordusu eski durumunda deildi; Bizans ordusu da ayn vaziyetteydi. Araplar byk bir cretle her ikisiyle birden savaa giritiler ve ordularn ikiye bldkleri halde baarl oldular. Bugnk Badat yaknnda Kadiziya'da 637'de kazanlan sava, slamiyet'in Pers lkesindeki en nemli zaferi oldu. Bunun Arap dnyasnda nemi ylesine byktr ki, 1980'li yllarda ran ile srdrd savata Saddam Hseyin sk sk bunu anmsatt. Bu arada teki Arap ordular 636'da Suriye, 642'de Msr' alarak Akdeniz kysndan batya doru ilerleyip kuzey Afrika'daki Bizans topraklarna bask yapmaya balamlard. 674'te Hz. Muhammed'in drdnc halifesi Muaviye, stanbul'u kuatt ve 677 ylnda vazgeerek geri dnd ama 717'de kuatma yinelendi. 705 ylnda kuzey Afrika'nn tmn ele geirip spanya'ya gemiler (711) ve Pireneler'i ap Fransa'ya girmilerdi. Douda ise Afganistan' fethetmiler, kuzeybat Hindistan'a basknlar yapmlar, Anadolu'nun bir ksmn ele geirmiler ve kuzey snrlarn Kafkas dalarna kadar geniletmilerdi. Ceyhun Nehri'ni ap, 751'de Tala Nehri'nde in Seddi'ne doru giden pek Yolunun zerindeki Buhara ve Semerkant gibi byk kervan kentlerinin kontrol iin inliler nihai bir arpma yaptlar. Araplarn zaferlerinin hayret edilecek bir yn de silahlarnn basitlii ve kalitesizlii idi. Yzyllar boyu llerde dvtkleri halde ciddi bir sava

deneyimleri yoktu; gaza diye bilinen basknlar yeleyen 'ilkel savalard'.60 Balarndaki generallerin de zellikle kurnaz olduklar iddia edilemezdi. Askeri teknik ya da ara gere asndan hibir avantajlar yoktu. Hzl, canl, gzel Arap atlar ok iyi baklyor, hatta elle besleniyordu ve uzun tyl bozkr midillilerinden farkl bir hayvanm gibi grnyordu ama saylar ok azd. Birinci binlerde evcilletirilmi olan tek hrgl Arap ve ift hrgl Baktria develerinin says epey fazlayd ama ok dayankl olmalarna karn olduka ar hareket ettikleri gibi idareleri de gt.61 Yine de dier ordularn giremedii yrelere Arap ordularnn kolayca geip hi beklenmedik bir anda sava alannda bulunmalarn salyorlard. Sava taktii asndan ise develerin yakn mesafe kullanm snrlyd. Bu nedenle Arap ordular deve zerinde uzun mesafeleri kat edip, dmanla karlatklar anda beraberlerinde getirdikleri atlar kullanyorlard. rneklemek gerekirse Kadiziya Sava'nda kullanlan at says yalnzca 600 idi.62 Fetihlerin en nl komutanlarndan olan Halim, ordusunu Mezopotamya'dan/bu yntemle getirip 634'te Filistin'de Bizansllarla Ecnadeyn Sava'n yapmakta olan silah arkada Amr bin As'n dmana korkun bir darbe indirmesine yardmc olmutu. Sava alanlarnda Arap ordular atlarndan indikten sonra ardna gizlenip bileik yaylarn gvenle kullanabilecekleri doal barikatlarn bulunduu yerleri seerlerdi ve kolayca le kaabilecekleri yollarn yaknnda olmay yeler erdi. Engellere gvenmeye ve kamaya hazr olmaya dayal sava biimi tipik 'ilkel sava' rnekleridir ve

daha nce grm olduumuz gibi Trklere kar bamszlk sava verirken Yunan ordusunda rastlanan bu zellikler Yunan dostlarn en ok kzdran ; olaylar olmutu. Ama burada bir problem var. Eer Araplar gerekten 'ilkel savalarsa, her trl askeri snflandrma sisteminde 'dzenli' adn tayabilecek olan Bizans ve Pers imparatorluklarnn ordularna kar yaptklar savalar nasl kazanabilmilerdir. Bizans ile Pers ordularnn birbiriyle savamaktan yorgun dtklerini biliyoruz. Yine de ilkellerin dzenli ordulara sonunda yenilmeleri genel bir kuraldr. Karndakini taciz etmek savunma amal savan etkili bir yntemidir ama savalar daima saldran gler tarafndan kaznlr ve Araplar da fetihler yaptklar dnemde kesinlikle saldrgan davranmlard. Sonu olarak inan uruna savamay vurgulayan slamiyet'in etkisiyle yenilmezlie ulatklarn syleyebiliriz. Eer bir sava kazanmasnn kesin olduuna inanrsa, ylmadan ayn dmanla defalarca arpmaya hazrsa, 'ilkel' taktikler etkili olabilir. Daha ileriki tarihlerde Mao'nun anlay da bu ynde olacakt. Taktikleri "'ilkel'di ve askerlerinin eninde sonunda zafere ulaacaklarna inanlarn yitirmedikleri srece geri ekilmelerinde onur krc bir yn grmyordu. Stratejisinin baka bir dayana ise iinde bulunduu toplumun desteini kazanm olmasyd. Musta'ribajar, yani yerleik Araplarn bulunduu topraklarda savamak, Arap ordularna g vermiti. l yaamndan vazgemi olanlar bile onlarla balarn koparmamlard ve slamiyet ad

altnda kardelik doktrinlerinin savunulduunu duyunca, birlikte savaa katlmaya hazr oluvermilerdi. Yine de Memlkler'in ykseli yksnde grdmz gibi, Arap gcnn zayflamasnda en nemli etken slamiyet'ti. Mslmanlarn Mslmanlarla savamasn yasaklayan kurallarn ok gemeden inenmi olmas, daha sonra ynetime geen halifelerin genelinde, bozkrlarn atl kavimlerinin seme askerlerinden oluan ordu zerindeki otoritelerinin zayflamasna neden olmutu. Bildiiniz gibi 'Halife' unvan, Hz. Muhammed'in halefi anlamna geliyordu ve bu kiileri hem din hem de dnyevi konularda sonsuz otoriteye sahip klyordu. lk halifeler yklendikleri grevler arasnda bir fark olduunu dnmyorlard nk doktrinlere gre olmamas gerekirdi. Bunun nedeni ilk Mslmanlarn askeri 'kamp' kentlerine -ki bunlardan biri daha sonra Kahire olacaktyerletirilmeleri ve dinsel yaamlarnda halifenin emirlerine bal olmalaryd. Maddi varlklarn ise ya kazandklar savalarn ganimetlerinden ya da inanmayanlarn dedikleri vergilerden karlyorlard. slam'n baarsyla Mslmanlarn says artnca kamp tipi yaam srdrlemedi. Hz. Muhammed'in olu olmad iin kabileler arasnda beklendii gibi kavgalar kt ve drdnc halifenin seimi konusunda Mslman toplum, ounlua Snni ve aznl ii olarak ikiye blnd. Mslmanl en bata semi olan kabilelerin, divan adyla bilinen askeri ynetimce hala, kutsal sava ganimetlerinden elde edilen gelirden pay verilerek desteklenmesi, aralarna daha sonra katlanlar rahatsz etti ve baka

blnmeler de ortaya kt.65 Halifelik konusundaki anlamazlklar giderildi ve aml halifelerin spanya ve orta Asya'ya sava amalarna izin verildi ama gerginliin tmyle getii de sylenemez. 749'daki i sava kazanan Abbasi halifelerinin, bakenti Badat'a tamalarndan sonra dzen kurulabildi. Abbasilerin zafer kazanmalarnn bir nedeni ilk Mslmanlarla sonradan bu dini kabul edenler arasndaki ayrm kaldrmaya sz vermeleriydi. Askeri kaytlar ortadan kaldrlnca, halifeler adna savamann kazanc dt, muhalif Mslmanlar halifelere kar kt zaman nemli dinsel kararszlklar da grlmeye baland. 8. ve 9. yzyllarda spanya ve Fas, birlikten ayrlp kendilerini Hz. Muhammed'in ailesinin soyundan gelenlere daha yakn hissettiklerini ileri srerek, rakip halifelikler kurdular. Geleneksel kabile desteinden yoksun kalan, sonradan Mslman olanlarn din kardeleriyle savama yasan ciddiye almalar Abbasileri ordu toplamakta zora drd ve areyi askerleri baka yerde aramakta buldular. Sonuta esirleri silahlandrarak ordu kurdular ve devlet geliriyle ordu beslemeye baladlar. Halife El-Mutasim (833-42) Mslman askeri kle sisteminin kurucusu olarak bilinir. Aslnda Hz. Muhammed'in zamannda bile kle askerler zgr Mslmanlarla birlikte arpyorlard ve ok eitli yerlerden gelmilerdi, hatta bir ksm efendilerinin zel hizmetkarlaryd.66 Abbasiler bylesine karmak bir biimde toplanan ordu zerinde otorite sahibi olamayacaklarn anlaynca, halife El-Mutasim, genelinde bozkr snrlarnda gelen Trklerden oluan bir ordu toplamak zere almaya balad ve

sylentiye gre sonunda 70.000 Trk esir askerden oluan bir ordu oluturdu. Bylesine byk apl bir kle asker ordusunun kurulmas slamiyetin askeri konulardaki ikilemini zm oldu. Mslman-larn din kardeleriyle savamalarna gerek kalmadan snrsz bir askeri otorite kurulmutu. Ne var ki Orta Asya ve kuzey Afrika'da rakip halifelikler kurmu olan Mslmanlarn kendilerine itaat etmelerinin nasl salanaca konusu zlm olmuyordu. Yeni kle asker ordusunun bana geecek etkili ve dinamik komutanlara gerek vard. 945'te Badat'ta kendi setikleri halifeyi baa getirip Orta Asya snrn cesaretle koruyan Bveydiler ilk komutanlar saladlar ve daha sonralar, Bveyhliler'in kar koyduklar Trk toplumlarndan Seluklular daha etkin komutanlar yetitirdiler. 1055'te Badat'a giren Snni Seluklular, ii Bveyhiler'i devirip kendilerini halifenin koruyucular ilan ettiler ve ksa bir sre sonra 'g sahibi' anlamna gelen sultan adn aldlar. Seluklularn slamiyet'in Snni mezhebini semeleri 'be yz yl nce Franklarn Clovis'in nderliinde Hristiyanl semeleri kadar nemli bir deiiklik' olarak kabul edilmitir.68 Bunun sonucunda Bizans mparatorluunun Asyada kalan tm topraklar elden gitmi ve Hristiyanln tehdit altnda olduu gerekesiyle Hal Seferleri balatlmt. 960 ylnda Orta Asya'nn ynetimini ele geirmek iin Karluklar, Kpaklar Krgzlarla birlikte savaan Seluklular, bozkr snrlarnda alan misyonerlerin etkisiyle bir btn olarak slamiyeti semilerdi. Karluklar, Afganistan'n Gazzeli yneticileri olarak n yapmlar

ve daha sonra Memlk devletlerinin en nemlilerinden biri olan Delhi Klemen Kralln kurmulard.69 Yine de kahramanlklar, Turul Bey, Melik ah, Alparslan gibi rakipsiz komutanlar yetitirmi olan Seluklularla kyaslanamaz. Melik ah nl veziri Nizamlmlk ile birlikte 108090 yllar arasnda Orta Asya'ya Abbasi gcn yaymay baarmtr. teki ynde savalara kalkan Alparslan Kafkas dalarnn engeline taklnca 1064 ylnda Hristiyan Ermenistan'n bakentini ele geirdi. Geit vermez Kafkas dalar boyunca ilerleyip Bizans'n dou snrn tehdit edebilecei gvenli noktalar buldu. 1071 Austosu'nda Malazgirt'te Bizans ordusuyla arpp Ortadou ve Avrupa'nn politik corafyasn etkileyecek bir zafer kazand. Anadolu'daki Bizans topraklar 'Trk dili konuan, slam dinine bal bir lke' ksacas 'Trkiye' oldu.70 Abbasilerin kle ordular kurarak savama deneyimi birbirine ters sonular verdi. Trk kkenli atllar orduya alp halifeliin gcn tekrardan kurmay baardlar ama sava gerler hizmet ettikleri otoriteye sonradan bakaldrp slamiyet'in liderliini Arap kklerinden ayrdlar. Abbasiler yalnzca isim olarak kaldlarsa da, 1180-1225 yllar arasnda halife olan Nasr'n kiiliinde, hanedanln ilk yllarndaki grkemini yeniden canlandrr gibi oldular. Ama byk bir hata yaplmt. Gururlu, gl, dayankl, zeki kle askerler bir sre sonra bu konumlarndan vazgeip, imparatorluun efendisi olmak iin abalamaya-baladlar ve zekalarn kullanarak hem halifeliin onurunu korudular hem de gcn ve servetini kendi kontrolleri altna aldlar.

Dier yabanc Mslmanlar da Seluklularn at yoldan ilerleyip 12. yzyln sonunda gleri tkenince onlarn yerini almaya baladlar. Douda Seluklularn ele geirmi olduu topraklar Gazneliler'in ve bozkrlardan yeni gelen Trkmenlerin ynetimine geti. Hallar dnemindeki ortaya kan krizde nemli bir rol oynam olan ran'n kuzey dalarndan gelen Krt kkenli Selahaddin Eyyubi halifeliin batdaki koruyucusu oldu. Daha nce grdmz gibi Malazgirt Sava Bizans ordularnn Anadolu'yu terk etmesine neden olmutu. mparator VII. Michael ylesine korkmutu ki, yzyllar boyu Hristiyanln batdaki Latin, doudaki Ortodoks mezhepleri arasnda srm olan ayrm ve gvensizlie karn Papa'dan yardm istedi. Yardm arsna yantn gelmesi uzun srd ama sonunda baarl oldu. 1099'da Fransa, Almanya, talya ve dier bat lkelerinden yola kan Hristiyan valyeler Kuds'e ulatlar ve kenti ele geirip, eskiden Hristiyanlar'a ait olan topraklan slamiyet'in etkisinden skp alabilmek iin balatacaklar savalarn merkezi olarak tuttular. Hallar ile Mslmanlar arasnda yaklak yz yl kadar sren savalar bazen bir tarafn bazen dier tarafn kazanl kmasyla kesin bir sonuca ulaamad. 1171'de Msr'n gerek hakimi olan Selahaddin Eyyubi, ordularn komutasn ele alnca Mslmanlarn durumu belirgin bir biimde dzeldi. Bundan sonraki seksen yl boyunca Hal Seferleri srekli olarak yinelendi ama savunma durumundan dar kamadlar. Selahaddin Eyyubi'nin balatt kar saldrlar ise kesin bir Mslman zaferinin habercisi oldu. Ne var ki slam dnyas yanl yne

bakmaktayd. Batdaki snr problemlerini zmeye alrlarken, dounun gvenliini unutmulard. Bozkrlarda balayan ve nceleri pek belirsiz olan bir tehdit unsuru, 13. yzyln banda kendini belli etti. 1220-21 yllar arasnda Orta Asya ve Pers lkesi, 1243'te imdiki Trkiye topraklar hi de tandk olmayan bir atl kavmin eline geti. Bu kez gelenler Mslman deildiler ve karlarna kanlara dehet verici bir acmaszlkla saldryorlard. 1258'de Badat'a girip son Abbasi halifesi Mustasm' ldrdler. Yeni gelenler Moollard. Moollar Kendilerinden nce bozkrlardan kp uygar topraklar fethetmeye ynelmi dier atl kavimlerden niin ok daha ksa srede, ok daha geni snrlar olan bir imparatorluk kurabildiklerini aklamak kolay deildir. Moollardan ne nce ne de sonra bylesine byk bir lke, askeri otorite ile ynetilmemitir. Sonradan Cengiz Han adn alacak olan Timuin'in 1190'da Moolistan'daki kabileleri birletirmesiyle balayan hareket, 1258'de torununun Badat'a giriine dek, kuzey in, Kore, Tibet, Orta Asya, Pers lkesi, Kafkaslar, Anadolu ve Rus Prenslikleri'ni ele geirip, kuzey Hindistan'a basknlar dzenlemeye balamt. 1237-41 yllar arasnda Polonya, Macaristan, dou Prusya ve Bohemya'da savalar ap, Viyana ve Venedik'e keif birlikleri gnderdiler. Ancak Cengiz Han'dan sonra tahta kacak olan olunun lm haberinin alnmasndan sonra Moollar ordularn Avrupa'dan geri ektiler. in'in tmn ellerine geirince Cengiz Han'n torunu Kubilay Han 14. yzyln sonuna dek srecek olan Yunan

Hanedanl'n kurdu. Burma ve Vietnam'n baz blgelerini de kontrolleri altna aldlar. Ama Japonya ve Cava'y istila etme abalar sonuca ulamad. Hindistan'a saldrmay srdrdler ve 1526'da Cengiz Han'n soyundan gelen Babr Han, burada Mool mparatorluunu kurdu. 1876'da ngiltere Kraliesi Victoria'nn kulland Hindistan imparatoriesi unvan, 350 yl nceki Mool istilasna dayanyordu. 1211'de ilk seferine balamak zere adrndan kan Cengiz Han halkna hitap ederken, 'Cennet bana zafer sz verdi' demiti. Moollar ilk nce Hindistan yerine snrlarnda yaadklar in imparatorluuna gz dikmilerdi. M 1. binlerde Ch'in ilk kez inlileri birletirmesinden sonra tm in hanedanlklar Sarurmak'n kuzeyinde yaayan insanlarn tehditleri ve saldrlar ile kar karya kalmt. Zaman iinde hanedanlklar bu saldrlara kar ikili savunma sistemi gelitirdiler. Ch'in tarafndan yaptrlm olan in Seddi'ne gerekli eklemeler ve dzeltmelerle uygarlk ile gerlik blgeleri arasna belirgin bir snr izdiler. Ayrca snrn hemen tesinde, inli tccarlar, grevliler ve askerlerle temas halinde olduklar iin inliletirilmi saylabilecek baz gebeler vard. Bunlar, in Seddi'nin iinde toprak sahibi klnarak uygarln bekisi konumuna getirildiler. Eer saldrganlar bu savunma hatlarn amay baarrsa, uygar in yaamnn stn ekiciliinin onlar etkileyeceini umuyorlard. 'in kltr ve kurumlarnn barbarlarca kabul edileceine'

dayanyordu politikalar ve 'barbarlarn in kltrne gereksinmeyecekleri fikri akllarna bile gelmemiti.' Bin yl akn bir sre bu politika ilerliini korudu. Sk sk istila edilmesine, baz dnemlerde blnmesine karn, in'in tm inli olmayanlar tarafndan hi ynetilmemiti. lkenin bir parasna el koymay baaranlar ise in kltrne uyum salayarak ya da inlilerle evlenerek uygarln iinde kaybolup gitmilerdi. Skntl dnemler genellikle olumlu ve yaratc bir tepkiye yol aarak merkezi gcn yeniden kurulmasn salamt. Sui (581-617) ve onu izleyen T'ang (618-907) hanedanlklar 3. ve 5. yzyllarda bozkrlardan akn eden Trk kkenli kavimlere dayanyordu ve bu hanedanlklar dneminde in eddi salamlatrlp uzatld, Sarrmak ile Yangtze nehirlerini birletiren Byk Kanal gibi kamu kullanmna ak nemli inaatlar yapld. Tm bunlarn gerekletirilmesi srasnda rejimin askerilememesi, Romallar ile aralarndaki byk fark ortaya karmaktadr; nceleri ordularnn barbarlamasn yaayan Romallar sonra da, kllarnn gcne dayanarak yaayan sava krallklarn ynetime karmas deneylerini geirmiti. inlilerin ibanda bulunan hanedanlar ve soylular binicilik ve silah kullanma yeteneklerine deer verirken, bu yetenekleri askeri liderlik kavramlar ile kartrmamlard. Sui ve T'ang hanedanlklar dneminde ise 4. yzylda yaam olan yazar Sun Tzu'nun ortaya att askeri stratejilerin yava yava gelitirilmesi fikri kabul edildi. Sun Tzu kuramn var olan ilkelere dayandrmt aksi takdirde inlilerin dnce biimine bunu kabul ettirmesi olanakszd.

Savalarn ancak zafer kazanmann kesin olduu koullarda yaplmas, risklere girilmemesi, dman psikolojik yntemlerle bask altna almak ve gten ok zaman kullanarak yenmek konularn vurguluyordu bu kuram ve Mao e-Tung ile Ho i Minh'in savalar Sun Tzu'yu gndeme getirince, 20. yzyl strateji uzmanlar bunu, Clausewitz kuramlarnn tmyle tersi olarak nitelemilerdi. Art of War (Sava Sanat) adl yaptnda Sun Tzu, in ordusu ile politik kuramlarn entelektel bir dzeyde kaynatrlmasn savunmutu.73 Milislerin orduya katlmas ve snr boylarnda in kkenli olmayp inliletirilmi glerle desteklenmesi biiminde yap latrlan Sui ve erken T'ang dnemi in ordular iin, ar ar gelime yntemi en uygun olanyd. 8. yzyln ilk yarsnda T'ang Hanedanl gcnn doruundayken kendisinden nce ya da sonra gelen tm in hanedanlklarndan ok daha fazla baarya ulat. Maddi ve manevi ykselme dnemi iinde zellikle inli Budizm reticilerini dou ve gney Asya'daki Hindular' ve Seylanllar' inanlarnda rnek alarak, kendi dinlerine evirme abalan sonucunda, T'ang mparatorluu snrlarn in Seddi'nin dna tarp in hindinin bir ksm ile o zamanlar balarna dert olan komular Tibet'in doudaki topraklarna da sahip oldular. T'ang Hanedanl'nn baars ayn zamanda sonunu da hazrlad. Ordunun baarsn salam olan in kkenli olmayan subaylar kanlmaz bir biimde nem kazandlar ve generaller ile mandarinler arasndaki g ekimeleri sonunda 755-63 yllar arasnda kan askeri isyan, imparatoru bakentten

kamak zorunda brakt, imparatorun halefi ancak gerlerin ve Tibetlilerin yardmyla lkede dzeni salayabildi. Bu olaylardan nce 751 ylnda Araplar Talas'ta T'ang ordusunu yenip Orta Asya'nn kontrol konusunda Ortadou ile Uzakdou arasnda geen ekimelere son vermilerdi. Tala Sava'nda in ordusunun komutan Koreliydi; 755'teki isyann lideri olan An Lushan ise Sod ve Trk karm bir soydan geliyordu. inlilere gre her ikisi de barbar dnyann insanydlar. in'in imparatorluk problemlerinin tam ortasnda in kkenli olmayan insanlarn ortaya k, kt bir gelecein habercisi saylabilirdi. 8. yzyldan balayarak dzenli sulama yntemleriyle pirin retimi gitgide yaygnlatrlmt ve buna bal olarak in'in nfusu neredeyse iki kat artmt; ne var ki bu gelimeler yalnzca Yangtze Irma vadisinde ve lkenin gneyinde grlyordu. Kuzeyde ise askeri isyan sonunda ktlk km, imparatorluk gc, askeri blgeleri ellerinde tutan yerel kiilere gemi, ordular 'ipsiz sapsz serserilerden, artl tahliyelerle salverilen tutuklulardan olumaya' balamt.74 Bu tarihte balayan paral askerlie kar kmseme ve honutsuzluk duygular 1949'da Halkn Kurtulu Ordusu'nun zaferine dein srmt. 10. yzyln balarnda imparatorluk otoritesi ykld ve 960'ta kurulan Suna Hanedanl birlii salamay baardysa da, Mool kkenli Hitanlar'n ve Sibirya kkenli Crcenler'in (ki bunlar 17. yzylda Manular olarak in'i istila edeceklerdi), eline den kuzey ve

kuzeybatdaki topraklar geri alamad. lkenin batsndaki topraklar ise Trk-Tibet-Sibirya karm kkenli Tangutlarn eline dt. mparatorluk topraklarn elinden geldiince in kkenlilerle doldurduu iin hanedanln adyla 'Han in'i' olarak anld, koullarn son derece deiken olduu dnemde (1211), Cengiz Han cennetten zafer vaatleri aldn bildiriyordu. in eddi 'Han' olmayan insanlarn elindeydi; bat kanad baka bir barbar topluluun ynetimi altndayd; Sung'un ordusu ise 'gereinden fazla kalabalkt, beceriksizdi, btenin byk bir ksmyla paral askerlerin maa deniyordu' ama yine at says ok azd ve hanedanlk artk bozkr snrlarnda etkili olamad iin, barbar yedeklerden yoksundu.75 Yine de bu koullarn varl, Moollarn in'in ok byk bir ksmn arabuk ele geirmelerini aklamaya yetmiyor. in'in istilas ve batda kazanlan ba dndrc zaferlerin altnda byk bir olaslkla Cengiz Han'n karakteri ve Moollarn, kabile gelenekleri ile nyarglarn yabanclara hi dn vermeden kabul ettirmeleri yatyordu. Moollarn cinsel ahlak anlay ok katyd; hanet olaylarnda iki taraf da lmle cezalandrlyordu, esir kadnlarn kullanlmasna iyi gzle baklmyordu. Bu kurallar, ilkel toplumlarn zellikleri olan bakasnn karsn karma konusundaki kavgalar tmyle nlemiti.76 Her eye karn Moollar ve zellikle Cengiz Han yabanclardan intikam alma konusunda acmaszd ve incelendii zaman Cengiz Han'n yaamnn intikam almakla getii grlebilir;

Moollarn sava biimi ise ilkel intikam duygularnn inanlmaz boyutlara getirilmesi olarak alglanabilir. Moollar yabanclardan yardm istemekten ya da onlar ordularna katmaktan kanmyorlard. Belki de bunu yapmaya zorunluydular nk 1216'da kuzey in'i ikinci kez istila etmeye baladklar zaman ordunun yalnzca 23.000 kii olduu tahmin edilmektedir.77 Bat uygarlnda terr estiren Mool' ordularnn ounluunu Trkler ve Cengiz Han'n ynetimi altnda yaayan komu Tatarlar (ki Moollarla sk sk birbirine kartrlmtr ve etnolenguistik ikisinin arasndaki farklar bulmakta zorlanmtr) oluturuyordu. Cengiz Han' inceleyenler askeri organizasyonundan epey bilgi alabilirler: 'Yeteneklilere ak bir meslek' ilan ederek taraftarlarn orduya katyordu ve orduyu 'onluk', 'yzlk' ve 'binlik' gruplara bltrmt. Sonunda doksan be tane 'binlik' grup olutu ve ada bat sisteminde grlen blklerin alaylara balanmas ynteminin temelleri atlm oldu.79 Kendi yakn ailesi dnda, komuta dzeyindeki kiileri aile ya da soyuna bakarak deil, gsterdii performansa dayanarak atad iin kabile dzeninden uzaklamaya balamt. Tm bu yenilikler sayca ok kk bir topluma getirilmekteydi ve nfus olarak kendilerinden yzlerce kat daha kalabalk olan toplumlar alt edebilmeleri olanakszd. Bozkrlardan gelen topluluklarn hibiri, birka yz kiiden fazla deildi ama baarlarnn boyutlar hibir zaman Moollarnkiyle llemez. tekilerin de daha iyi organize olmalar durumunda savalarnn daha baarl olaca sav ise pek yerinde deildir nk Moollar iin baka faktrler de vard.

Bu faktrlerin arasnda stn teknoloji bulunmuyordu. Tpk Hunlar, Trkler ve inli soylular gibi Moollar da bozkrlardaki atalarnn at sevgisini tayorlard ve bileik yaylar dnda silah kullanmay sevmiyorlard. Mool ordusunda zrhl svarilerin de bulunduu ileri srlmse de, bu durum pek olas deildi. Kuatma tekniklerini bilen yabanclarda yardm istedikleri gerektir ama barutncesi devirlerde, kararl bir biimde savunulan kaleleri almaya kalkmak son derece zor ve zaman yitirici bir olayd. Tm sylentilere kar o dnemde henz barut kullanmasn renememilerdi ama batda v douda, rnein Seyhun Nehri civarnda Utra (1220), ran'da Belh, Merv, Herat ve Niapur (1221 ve bat Tangutlarn bakenti Ninghsia (1226) gibi korunmal yerleri birbiri ardna ele geirmilerdi. Bu kalelerdeki garnizonlarn belki de atmaya bile girmeden teslim olduklar sonucunu karabiliriz.8 Moollar ancak bir tek yerde, Pers kenti Gurganj' amansz bir savunma ile karlam ve kuatma 1220 Ekimi'nden 1221 Nisan'na kadar srmt. Bu dnemde batdaki derebeylerinin savalar da byle bir durumda bu kadar uzun bir gecikmeyi tahmin edebilirlerdi. En mantksal aklama, Moollarn yenilmez olduklar konusunda bir sylentinin yaylm olmasdr. Buhara ile Semerkand'n Moollarn grnd anda teslim olduklarn biliyoruz. Cengiz Han, Buhara'nn en byk camisinde belki de Attila'nn ruhunu ararak bir vaaz vermi ve kendini 'Tanrnn silah' olarak tanmlamt. Yenilmezlik hretinin altnda yatan neydi? Attila'nn

Hunlar'nidan farkl olarak Moollar, 500 yldr var olan zengileri kullanmasn biliyorlard. Mool atlar herhalde zaman iinde Hunlarn atlarndan daha iyi yetitirilmiti ve bu konuda bilgi art olduu iin at says da oalmt diyebiliriz ama Trkler de bu avantajlardan yararlanabilirlerdi. Cengiz Han ve oullar kabileler zerinde ok sk bir disiplin kurdular; getirdikleri yasalara gre, dmandan ele geen ganimet ortak saylacakt, bir savann silah arkadan sava alannda terk etmesi lm cezasna yol aacakt. Bireysel olarak zenginlemeye almak ya da tehlike anndan kamak gibi 'ilkel sava' zelliklerinin bulunmay Mool atllarn bir ordu olarak kabul etmemize, 'askeri ufuk hattnn zerinde' kaldklarn dnmemize neden olmaktadr.81 Her eye karn kendilerinden bylesine ekinilmesini nasl saladklarn henz anlayabilmi deiliz. Mool istilasnn bir cins askeri salgn olduunu ve neredeyse etkilenen her yerde ayn anda grnd fikirlerini bir an iin unutabilirsek, konuya daha derinine bakabilir ve kk admlarla baladklarn ve acmasz becerileriyle gerekletirdiklerini grebiliriz. Moollarn savama drtsnde intikamn pay bulunduu ileri srlmtr ve Cengiz Han'n bir kle gibi kendilerine sayg gstermesini isteyerek hakaret eden inlilere kar atklar ilk savata ve ticaret hakk elde etmek iin gnderdikleri elileri ldren Harezmler'le atklar ikinci savata intikam duygusunun rol byktr. Cengiz Han asla iyice hesaplamadan saldrmazd ve tpk Byk skender

gibi setii kurbanlar hakknda her eyi renmek ster ve geni bir casus ebekesi beslerdi. Yine skender gibi son derece mantkl stratejileri vard. in'e saldrmak iin yola karken d2 ama zor bir gzergah olan Gobi l'n gemek yerine, Kansu koridorundan geip pek Yolu'nu izleyip! in Seddi'nin bitimindeki Dzungarian aklndan! geen dolayl yolu yelemiti. Bat Hsia'daki Tangutlar'la arpmak ve kazanmak birinci amacyd. Bat Hsia ya da Tangutlarn, 6. yzylda Trkiler'in yaratt birlemi bozkr imparatorluunu yeniden canlandrmak iin alan ama yabanclara| hibir ey belli etmeyen bir grup atl kavim olduu ileri srlmtr. 'Birlemi bozkr imparatorluunu yeniden yaratma abalarnn ne zaman, nerede balad efsanelere karmtr. Tpk Cengiz Han'n yaptklarnn daha sonralar Moollar tarafndan efsaneletirilmesi gibi.'82 Bu aklamaya gre Moollar da bu ekimelere katlmlard ve kendi dillerini konuan gruplarn arasndan lider olarak syrlmlard: Bu baardan sonra talihleri devam etmiti. Eer bu aklamay kabul edersek, Moollarn dnya imparatorluu karma aamasna nasl geldiklerini anlamakta ekilen en byk gl yenmi oluruz. 'Uygar yaamn merkezlerinden uzak kalan ve dou ile gney Asya kentlerinin ykselen dinsel ve kltrel etkilerinin dokunmad' insanlar olmaktan kmlar ve tm bozkr snr boyunca uzanan bir ekimeye katlmlardr. Bu ekime araclyla ufkun te yanndan aldklar askeri disiplin ve organizasyon kavramlar ile savama yntemlerini deitirmilerdir.83

Bunlarn ou in'den ve slamiyet'i kabul etmi olan Ortadou'dan bakalam bir biimde geri dnen Trk kkenli insanlar olmalyd. Yzyllar boyunca slamlatrlm ya da inliletirilmi Trkler bazen baarl sava gazileri, bazen cezadan kaanlar, tccarlara elik edenler, resmi grevliler gibi deiik biimlerde bozkrlara geri dnmlerdi. Eski askerlerin ykleri her zaman karsnda bir dinleyici kitlesi bulur ve yabanc ordular hakkndaki bilginin deeri ise evrenseldir. Yola kmadan nce Moollarn dmanlar hakknda hibir ey bilmediklerini ya da onlardan hibir ey renmediklerini dnmek hatal olur. Belki de rendikleri en nemli ey slam dnyasnda olduu gibi belirli bir fikre sahip olarak savamakt. Moollarn tand Trklerin, ellerinde kllarla Kuran' reten slam dnyasnn snrlarnda arpan savalar olmas nemli bir noktadr. Cengiz Han'n grevinin ilahi glerce verildiine inand sylenir; taraftarlarna da herhalde bunu retmitir; samanlarn kendisini desteklemesini istemitir ve Moollarn seilmi rk olduklarna inanmalarn salayan ilkel milliyetilik konumalar yapmtr.84 Ama slam'n yattrc zelliklerini kabul etmedii de bellidir. Bir savan gereksinimleri olan atl savalarn hareket yetenei, bileik yaylarn uzun menzilli ldrc etkisi, gazilerin l ya da ldr anlay ve kabile kavramnn yaratt toplumsal heyecan zaten elinin altndayd. Bir de bunlara yabanclara acma ya da kendini gelitirme gibi tektanrl din ya da Budaclk retilerinin katlmad acmasz pagan inanlar eklenirse, Cengiz Han ve Moollarn yenilmezlik konusunda hakl bir n kazandklar ortaya kar. Silahlar kadar beyinleri de

dehet yaratmaya ynelik olduu iin yaadklar dnemde yaydklar terrn anlar bugne dek sregelmitir. ATLI KAVMLERN K Fethettikleri topraklar zerinde srekli egemenlik kurma becerisine sahip olmamak, tpk Hunlar ya da baz Trkler gibi Moollarda sonunu getirdi. Cengiz Han'n ynetim yeteneinin stn olduu biliniyordu ama bu yeteneini ger yaam biimini yerleik dzene sokmak yerine eski eklini korumak dorultusunda kullanmt. Getirdii dzen her yneticinin bir tek halefi olmasn yasallatrmad iin gerek Moollarn gerekse egemenlikleri altnda yaayan kavimlerin gznde balayc deildi. Gerlerin geleneklerine gre yneticinin tm varl, topraklar, taraftarlar, srleri, oullar arasnda paylatrlrd ve Cengiz Han 1227'de lnce ayn ilem yapld, imparatorluu esas kars Brtenin drt oluna datld. Yine geleneklerine gre atalarndan kalan topraklar en kk olunun payna dt, fethedilmi olan yreler dierlerine kald. Bundan sonraki kuaklar boyunca Rusya'y yneten Moollar kendi bildiklerince davranmay srdrrlerken, Orta Asya ve in'i yneten torunlar arasnda tahta k srasndan dolay i savalar patlak verdi. Orta Asya'y elinde bulunduran Hlag Han, kardei Kubilay Han'n, Cengiz Han'n brakt unvan tamas fikrine destek verince durum sakinleti ama eski birlik salanamad. Kubilay Han, in'de Yuan olarak tannacak hanedanln kurmak iin savaa girimiti ve sonunda kendisini izleyen Moollar

tmyle eski bozkr yaamndan uzaklatlar. Orta Asya'nn ynetimini elinde tutmak isteyen Hlag Han ise slam dnyasnn dou snrlarnda yerel savalara giriti ve kendisini bu ilere ylesine kaptrd ki, halifeye kar bile sava at. Mool imparatorluunun dalmaya balamasna Kubilay Han'n in'e ynelmesinin neden olduunu daha sonraki aratrmalarda grmek olasyd, ama o dnemde gerek slam gerekse Hristiyanlk dnyas bunun farknda olmad iin Moollar korkulacak bir dman g olarak alglamaktayd. Kutsal Topraklar'n ele geirilmesi konusunda neredeyse 150 yldr sren kendi atmalarna dalm olanlar, Hlag Han'n ordusunun Orta Asya'dan yola kt haberini alnca kendi bak alarna gre korktular ve sevindiler. Doudaki Latin krallklarnn Hallar'na umut domutu. slam dnyas iin Hallar 'yalnzca bir snr problemi' olmaktan teye gidememiti nk 1099 ylnda Kuds' ele geirdikten sonra snrlarn geniletmeyi baaramamlard. Hatta 12. yzylda Kuds' Selahaddin Eyyubi'ye brakmak zorunda kalmlar ve Eyyubi'nin kar saldrsndan sonra ellerinde kalan Suriye kylarndaki birka kk yerleim yerine sk skya sarlmlard. Yine de Bat'da Hallarn ekicilii lmemiti. Srekli yenilenen Hal ordusu 13. yzylda be 'resmi' saldr yapm ayrca dier lkelerde Kilise'ye kar kanlarn stne yrmt. Bunun sonucu olarak dinsel yeminlerle balanan gl valye ordular ortaya km, Hal krallklarnn snrlarn

korumak iin atolar ina edilmi ve Hristiyan Avrupa'nn at binen valyeleri arasnda bir 'valyelik kurallar' kavram gelitirilmiti. 11 ile 13. yzyllar arasnda Bat soylularnn tm enerjisinin savalar zerinde younlat dnemde, valyelik Bat dnyasnn askeri kltrnn sorgusuz sualsiz en nemli unsuru oluvermiti. Krallar kadar Dou'da n ve servet kazanmak isteyen topraksz valyeler de Hal ordusuna katlmaya hazr olduu iin, yinelenen arlar hi karlksz kalmamt. 13. yzyln ortasnda Hlag Han'n ordusu Orta Asya'dan yola kmaya hazr olduunda, Kuds tekrar ele geirilmi ve Latin krallklarnn btnl salanmt. Tekrar servet sahibi olmular ve Hal ordusu zihniyeti ykselmeye balamt. Fakat Hallarn umutlar o kadar sk krlmt ki, glklerin geici olarak azalmasn, g dengesinde kalc bir deiiklik olarak grmek gibi bir hataya dmediler. G hala slam dnyasnn elindeydi ve gerek fiziksel gerekse manevi kaynaklarn iyi kullanarak neredeyse bitmek bilmez bir enerjiyle yeni yeni savalar amaktaydlar. Tek bir cephede savamann avantajlarn yayorlard. Hlag Han'n ordusunun Orta Asya'dan yola kt sylentisi ise ikinci cephenin alacana iaret ettii iin Hallarn koullarn deiebilecei umuduna kaplmalarna neden olmutu. Hallar ylesine etkilenmilerdi ki, bozkrlarn ortasndan yardmlarna ko