Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Filiz ANIK Ba mfettii

yerlerinde yaptklar ilerden dolay biyolojik etkenlere maruz kaldklar veya maruz kalabilecekleri ilerde alanlarn, bu etkenlere maruziyetten kaynaklanan veya kaynaklanabilecek salk ve gvenlik risklerinin nlenmesi ve bu risklerden korunmasna dair esas ve usulleri dzenlemek amacyla Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelik hazrlanarak 10.06.2004 tarihinde yaynlanmtr. Ynetmelik yaym tarihinden bir yl sonra yrrle girecektir. Ynetmelik ile biyolojik etkenler, bu etkenlere maruziyetin sz konusu olabilecei ilerde yaplacak risk deerlendirmesi, alnacak nlemler, salk gzetimi, koruyucu alar, tutulacak kaytlar ve yaplacak bildirimler tanmlanmtr. Tanmlar a) Biyolojik etkenler:Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak deitirilmi olanlar da dahil mikroorganizmalar, hcre kltrleri ve insan parazitleridir. b) Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneinde olan hcresel veya hcresel olmayan mikrobiyolojik varlktr. c) Hcre kltr: ok hcreli organizmalardan tretilmi hcrelerin invitro olarak gelitirilmesidir. Biyolojik etkenler, enfeksiyon risk dzeyine gre 4 risk grubunda snflandrlr; Grup 1 biyolojik etkenler: nsanda hastala yol ama ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. Grup 2 biyolojik etkenler: nsanda hastala neden olabilen, alanlara zarar verebilecek, ancak topluma yaylma olasl olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkan bulunan biyolojik etkenler. Grup 3 biyolojik etkenler: nsanda ar hastalklara neden olan, alanlar iin ciddi tehlike oluturan, topluma yaylma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkan olan biyolojik etkenler. Grup 4 biyolojik etkenler: nsanda ar hastalklara neden olan, alanlar iin ciddi tehlike oluturan, topluma yaylma riski yksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yntemi bulunmayan biyolojik etkenler. Risklerin Belirlenmesi ve Deerlendirilmesi Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir almada, iinin salk ve gvenliine ynelik herhangi bir riski deerlendirmek ve alnmas gereken nlemleri belirlemek iin, iinin maruziyetinin tr, dzeyi ve sresi belirlenir. Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin sz konusu olduu ilerde risk deerlendirmesi, zararl biyolojik etkenlerin tmnn oluturduu tehlike dikkate alnarak yaplr. Risk deerlendirmesi, dzenli aralklarla ve iinin biyolojik etkenlere maruziyet koullarn etkileyebilecek herhangi bir deiiklik olduunda yenilenir. Bu deerlendirme yaplrken; 1) nsan salna zararl olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin snflandrlmas, 2) Yetkili makamlarn, iilerin saln korumak iin biyolojik etkenlerin denetim altna alnmas hakkndaki nerileri, 3) ilerin ilerinin sonucu olarak ortaya kabilecek hastalklarla ilgili bilgiler, 4) ilerin ilerinin sonucu olarak ortaya kabilecek alerjik veya toksik etkiler,

5) Yaptklar ile dorudan balantl olarak iilerin yakaland hastalkla ilgili bilgiler dikkate alnr. Risk Deerlendirmesine Gre Ynetmelik Maddelerinin Uygulanmas yerinde yaplan risk deerlendirmesi sonucunda: Maruz kalnan ve/veya kalnabilecek etken, iiler iin tanmlanabilir salk riski oluturmayan Grup 1 biyolojik etkenler (canl zayflatlm (attene) alar dahil) snfnda ise, genel mesleki gvenlik ve hijyen ilkelerine uyulur. Biyolojik etkenle dorudan allmayan veya biyolojik etkenin kullanlmad ancak, iilerin biyolojik etkene maruziyetine neden olabilecek 1- Gda retilen fabrikalarda, alma. 2- Tarmda, alma. 3- Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynakl rnlerle, alma. 4- Salk hizmetlerinin verildii yerlerde, karantina dahil morglarda, alma. 5- Mikrobiyolojik tehis laboratuarlar dndaki kliniklerde, veterinerlik ve tehis laboratuarlarndaki, alma. 6- Atklar yok eden fabrikalarda, alma. 7- Kanalizasyon, artma tesislerindeki, almalarda risk deerlendirme sonularna gre nlemler belirlenir. Risk saptanmsa alnacak nlemler srasyla aada belirtilmitir. kme Yaplan iin zelliine gre zararl biyolojik etkenlerin kullanmndan kanlacak ve teknik gelimelere uygun olarak, kullanm artlarnda iilerin sal iin tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenler kullanlacaktr. Risklerin Azaltlmas yerinde biyolojik etkenlere maruziyet riskinin azaltlmas iin; a) Yaplan deerlendirme sonucunda, iilerin salk ve gvenlii iin risk olduu ortaya karsa, iilerin maruziyeti nlenir. b) Maruziyetin nlenmesi teknik olarak mmkn deilse; Maruz kalan veya kalabilecek ii says, mmkn olan en az sayda tutulur. alma prosesleri ve teknik kontrol nlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yaylmasn nleyecek veya ortamda en az dzeyde bulunmasn salayacak ekilde dzenlenir. ncelikle toplu koruma nlemleri alnr ve/veya maruziyetin baka yollarla nlenemedii durumlarda kiisel korunma yntemleri uygulanr. Hijyen nlemleri, biyolojik etkenlerin alma yerlerinden kontrol d darya tanmas veya szmasnn nlenmesi veya azaltlmasn salayacak ekilde uygulanr. Ynetmelik ekindeki biyolojik risk iareti ile birlikte ilgili dier uyar iaretleri de kullanlr. Biyolojik etkenlerin kart kazalarn nlenmesine ynelik plan hazrlanr. Gerekiyorsa ve teknik olarak mmknse, kullanlan biyolojik etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dnda bulunup bulunmadnn belirlenmesi iin lmler yaplr. Atklarn, gerektiinde uygun ilemlerden geirildikten sonra iiler tarafndan gvenli bir biimde toplanmas, depolanmas ve iyerinden uzaklatrlmas, gvenli ve zel kaplarn kullanlmas da dahil uygun yntemlerle yaplr. Biyolojik etkenlerin iyeri iinde gvenli bir ekilde tanmas iin gerekli dzenlemeler yaplr. Hijyen ve Kiisel Korunma Biyolojik etkenlerle yaplan almalarda;

1) iler, biyolojik etkenlerin bulama riski bulunan alma alanlarnda yiyip imeleri nlenir. 2) ilere uygun koruyucu giysi veya dier uygun zel giysi salanr, 3) ilere, gz ykama svlar ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan ykanma ve tuvalet olanaklar salanr. 4) Gerekli koruyucu ekipmanlar; Belirlenmi bir yerde uygun olarak muhafaza edilir, Her kullanmdan sonra ve mmknse kullanmdan nce kontrol edilip temizlenir, Bozuk koruyucu ekipmanlar, kullanmndan nce tamir edilir veya deitirilir. 5) nsan ve hayvan kaynakl numunelerin alnmas, ilem yaplmas ve incelenmesi yntemleri belirlenir, 6) Koruyucu elbiseler de dahil, biyolojik etkenlerle kirlenmi olabilecek i elbiseleri ve koruyucu ekipman, alma alanndan ayrlmadan nce karlacak ve dier giysilerden ayr bir yerde muhafaza edilir. verence, kirlenmi bu elbiselerin ve koruyucu ekipmann dekontaminasyonu ve temizlii salanacak, gerektiinde imha edilecektir. Eitim-Talimatlar-Bilgilendirme yerinde alan iilere ve/veya temsilcilerine; a) Eitim Biyolojik etkenlerle temasn sz konusu olduu almalara balanmadan nce, Yeni veya deien risklere gre uyarlanm Gerektiinde periyodik olarak tekrarlanacak ekilde uygun ve yeterli eitim verilir. b)Talimatlar Olas salk riskleri, Maruziyeti nlemek iin alnacak nlemler, Hijyen gerekleri, Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanm ve giyilmesi konusunda gerekli talimatlar verilir. Herhangi bir olay annda ve olaylarn nlenmesinde iilerce yaplmas gerekenler ile Ciddi bir kaza veya olay durumunda ve Grup 4 biyolojik etkenlerle yaplan almalarda takip edilecek prosedr yazl talimat olarak verilir ve mmknse uyarlar grnr ekilde aslr. Biyolojik etkenlerin ortama yaylmasndan doan ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastala neden olabilecek kaza veya olay, alanlara ve/veya temsilcilerine derhal, kazann sebepleri ve durumu dzeltmek iin alnan nlemler de en ksa zamanda bildirilir. Bilgilendirme: Risk deerlendirmesinin sonular. ilerin biyolojik etkenlere maruz kald veya kalabilecei iler. Maruz kalan ii says. yerinde salk ve gvenlikten sorumlu kiilerin ad, soyad, unvan ve bu konudaki yeterlilii. alma ekli ve yntemleri de dahil olmak zere alnan koruyucu ve nleyici nlemler. Fiziksel engellerin ortadan kalkmasndan kaynaklanabilecek, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten iilerin korunmas iin acil eylem plan hakkndaki bilgiler istemeleri durumunda iiler ve/veya temsilcilerine verilir.

yeri hekimi ve/veya iyerindeki salk ve gvenlikle ilgili yetkili kii veya bu konuyla ilgili dier sorumlu kiiler Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan iilerin listesine ulaabileceklerdir. Salk Gzetimi almalara balamadan nce ve dzenli aralklarla salk gzetimi yaplr. Risk deerlendirmesi ile zel koruma nlemleri alnmas gereken iiler tanmlanr ve gerektiinde kullanlmak zere a bulundurulur. Koruyucu alamann uygulanmasnda aadaki hususlar esas alnr. Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene kar etkili bir a varsa alanacaktr. Alama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yrtlmelidir. iler, alanmann ve alanmamann sakncalar ve yararlar hakknda bilgilendirilecektir. Alama bedeli alana yklenmeyecektir. stendiinde yetkililere gsterilmek zere, iiyle ilgili bir alama belgesi dzenlenecektir Bir iinin, maruziyete bal olduundan kukulanlan bir enfeksiyona ve/veya hastala yakaland saptandnda, iyeri hekimi veya iilerin salk gzetiminden sorumlu kii, benzer biimde maruz kalm dier iilerin de ayn ekilde gzetime tabi tutulmasn salar. Bu durumda maruziyet riski yeniden deerlendirilir. Salk gzetiminin yapld bu durumlarda, kiisel tbbi kaytlar, maruziyetin son bulmasndan sonra en az 10 yl sre ile saklanr. ) Kalc veya gizli enfeksiyona neden olduu bilinen biyolojik etkenlere maruziyette. 2) Eldeki bilgi ve verilere gre, seneler sonra hastaln ortaya kmasna kadar tehis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 3) Hastaln gelimesinden nce uzun kuluka dnemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 4) Tedaviye ramen uzun sreler sonra nkseden hastalklara yol aan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 5) Uzun sreli ciddi arza brakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette gibi zel durumlarda kiisel tbbi kaytlar bilinen son maruziyetten itibaren 40 yl sre ile saklanr. yeri hekimi veya iilerin salk gzetiminden sorumlu kii, her bir ii iin alnmas gerekli koruyucu ve nleyici tedbirler ile ilgili olarak nerilerde bulunur. Maruziyetin sona ermesinden sonra yaplacak herhangi bir salk gzetimi ile ilgili olarak iilere gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir. iler, kendileriyle ilgili salk gzetimi sonular hakknda bilgi edinebilecekler, ilgili iiler veya iveren salk gzetimi sonularnn gzden geirilmesini isteyebileceklerdir. ilerin salk gzetiminde aadaki hususlara uyulur. 1- Biyolojik etkene maruz kalan iilerin salk gzetiminden sorumlu kii yada iyeri hekimi her bir iinin durumunu ve maruziyet artlarn bilmelidir. 2- ilerin salk gzetimi i hekimliinin ilke ve uygulamalarna uygun olarak yrtlmeli ve aadaki nlemleri iermelidir: inin mesleki ve tbbi yks ile ilgili kayt tutmak, inin kiisel salk durumunun deerlendirilmesi, Uygun ise, erken ve geri dndrlebilir etkilerin saptanmas gibi biyolojik gzetim. Salk gzetimi yaplrken, her ii iin, i hekimliinde ulalabilen son bilgiler nda, konu ile ilgili daha ileri testler yaplmasna karar verilebilir. Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalk veya lm Bakanla bildirilir. Bildirimler

Risk deerlendirmesinin sonular. ilerin biyolojik etkenlere maruz kald veya kalabilecei iler. Maruz kalan ii says. yerinde salk ve gvenlikten sorumlu kiilerin ad, soyad, unvan ve bu konudaki yeterlilii. alma ekli ve yntemleri de dahil olmak zere alnan koruyucu ve nleyici nlemler. Fiziksel engellerin ortadan kalkmasndan kaynaklanabilecek, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten iilerin korunmas iin acil eylem plan hakknda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bilgi verir. stenmesi halinde risk deerlendirmesinde kullanlan bilgileri alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna verecektir. b) Biyolojik etkenin ortama yaylmasna ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastala sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olay derhal alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna ve Salk Bakanlna bildirir. c) letmenin faaliyeti sona erdiinde, maruz iilerin listesi ile tutulan tm tbbi kaytlar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna verilir. Bakanla Bildirim verenler aadaki konularda Bakanla bildirimde bulunmakla ykmldrler: a) Aada belirtilen biyolojik etkenlerin ilk kez kullanmnda n bildirimde bulunulur; 1) Grup 2 biyolojik etkenler. 2) Grup 3 biyolojik etkenler. 3) Grup 4 biyolojik etkenler. le ilk kez almalarda iin balamasndan en az 30 gn nce Bakanla bildirimde bulunur. Grup 4 biyolojik etkenlerle ilgili tan hizmeti veren laboratuarlar iin, sadece yapt hizmetlerin ierii hakknda balangta bildirimde bulunulur. yerinde bildirimi geersiz klan, proses ve/veya ilemlerde salk veya gvenlii nemli lde etkileyecek byk deiiklikler olduunda, bildirim yeniden verilir. Bildirimler; 1) yerinin unvan ve adresini, 2) yerinde salk ve gvenlikten sorumlu kiilerin ad, soyad, unvan ve bu konudaki yeterliliini, 3) Risk deerlendirmesinin sonucunu, 4) Biyolojik etken trlerini, 5) ngrlen korunma ve nleme tedbirlerini ierir. ilerin Grlerinin Alnmas ve Katlmnn Salanmas Ynetmelikte belirtilen konularda iilerin ve/veya temsilcilerinin grleri alnr ve katlmlar salanr. ilerin grev ve haklar iler, biyolojik etkenlerin kullanm srasnda meydana gelen herhangi bir kaza veya olay, salk ve gvenlikten sorumlu veya grevli kiiye derhal bildirirler Her ii, maruz kalan iilerle ilgili listede belirtilen ve kiisel olarak kendisini ilgilendiren bilgilere ulaabilecektir. iler ve/veya temsilcileri, konuyla ilgili genel bilgilere ulaabileceklerdir. Maruz Kalan ilerin Listesi

a)

Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan iilerin listesi, yaplan iin tr, mmknse hangi biyolojik etkene maruz kaldklar ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kaytlar, uygun bir ekilde tutulur. Bu liste ve kaytlar maruziyet sona erdikten sonra en az 20 yl saklanr. Aada belirtilen enfeksiyonlara neden olabilecek biyolojik etkenlere maruziyette, bu liste, bilinen son maruziyetten sonra en az 40 yl boyunca saklanr; 1) Kalc veya gizli enfeksiyona neden olduu bilinen biyolojik etkenlere maruziyette. 2) Eldeki bilgi ve verilere gre, seneler sonra hastaln ortaya kmasna kadar tehis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 3) Hastaln gelimesinden nce uzun kuluka dnemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 4) Tedaviye ramen uzun sreler sonra nkseden hastalklara yol aan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. 5) Uzun sreli ciddi arza brakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette. Tan Laboratuarlar Dnda Kalan nsan Sal ve Veterinerlikle lgili Kurulular Tan laboratuarlar dnda kalan, insan sal ve veterinerlik hizmeti verilen iyerlerinde: a) Risk deerlendirmesi yaplrken, aadaki hususlara zellikle dikkat edilecektir; 1) Hasta insanlarda veya hayvanlarda ve onlardan alnan maddelerde ve rneklerde biyolojik etkenlerin varl hakkndaki belirsizliklere, 2) Hasta insanlarda veya hayvanlarda ve onlardan alnan maddelerde ve rneklerde varolduu bilinen veya varolduundan phe edilen biyolojik etkenlerin oluturduu tehlikeye, 3) in doasndan kaynaklanan risklere. b) alan iilerin salk ve gvenliini korumak iin uygun nlemler alnacaktr. Bu nlemler aadaki hususlar da ierecektir; 1) Uygun dekontaminasyon ve dezenfeksiyon yntemlerinin belirlenmesi, 2) Biyolojik etkenlerin bulat atklarn risksiz bir ekilde yklenip boaltlmasn ve uzaklatrlmasn salayacak uygun yntemlerin kullanlmas. c) Grup 3 veya Grup 4 biyolojik etkenlerle enfekte olan veya olduundan phelenilen hasta insanlarn veya hayvanlarn bulunduu karantina yerlerinde, enfeksiyon riskini en aza indirmek iin, Ynetmelik ekinde belirtilen Koruma Dzeyleri ve Alnacak nlemler le lgili Gstergeler(Ek V) Daki nlemler Alnr. Endstriyel lemler, Laboratuarlar ve Hayvan Barnaklar in zel nlemler Endstriyel ilemler, laboratuarlar ve hayvan barnaklar iin alnmas gerekli zel nlemler aada belirtilmitir: a) Tehis laboratuarlar da dahil, laboratuarlarda ve Grup 2, Grup 3 ve Grup 4 biyolojik etkenlerle bilhassa enfekte edilmi veya bunlar tayan veya tadklarndan phe edilen laboratuar hayvanlarnn barnaklarnda aadaki nlemler alnr; 1) Aratrma, gelitirme, retim veya tan amacyla Grup 2, Grup 3 ve Grup 4 biyolojik etkenlerle almalarn yrtld laboratuarlarda, enfeksiyon riskini asgariye indirmek iin Koruma Dzeyleri ve Alnacak nlemler le lgili Gstergeler (EkV) belirtilen nlemler alnr. 2) Risk deerlendirmesini takiben biyolojik etkenin risk derecesine gre fiziksel koruma dzeyi tespit edilecek ve Koruma Dzeyleri ve Alnacak nlemler le lgili Gstergeler (EkV) belirtilen nlemler alnr. Aada belirtilen biyolojik etkenlerle almalar; Grup 2 biyolojik etkenler iin koruma dzeyi en az 2 olan, Grup 3 biyolojik etkenler iin koruma dzeyi en az 3 olan,

Grup 4 biyolojik etkenler iin koruma dzeyi en az 4 olan, alma alanlarnda srdrlecektir. 3) nsanda hastala yol aabilecek biyolojik etkenler ierip iermedii belirsiz olan maddelerle allan ancak asl amalar biyolojik etkenlerle almak olmayan laboratuarlarda, koruma dzeyi en az 2 olan nlemler uygulanr. Bakanlka daha alt dzeydeki koruma nlemlerinin yeterli olduu belirtilmedike, gerekli olduu bilinen ya da phelenilen durumlarda koruma dzeyi 3 veya 4 olan nlemler uygulanr. b) Grup 2, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlerin kullanld sanayi proseslerinde aadaki nlemler alnr; 1) Bu Maddenin (A) Bendinin (2) Numaral Alt Bendinde Tanmlanan Koruma lkeleri, Endstriyel lemlerde Alnacak nlemler EkVI da belirtilen uygulamaya ynelik nlemler ve uygun prosedrler esas alnarak sanayi proseslerine de uygulanr. 2) Grup 2, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlerin kullanlmas ile ilgili risk deerlendirmesine gre, bu etkenlerin sanayide kullanlmasnda alnmas gereken nlemlerin neler olduuna karar vermeye Bakanlk yetkilidir. c) iler iin ciddi salk riski oluturabilecek, ancak kesin bir deerlendirme yaplamayan biyolojik etkenlerle almalarn yapld tm iyerlerinde koruma dzeyi en az 3 olan nlemler alnr.