Prof. Dr.

Abdurrahman Kl

AKARYAKIT STASYONLARINDA YANGIN EMNYET

1. Giri
Akaryakt istasyonlar ile ilgili olarak iki nemli mevzuat bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, Akaryakt stasyonlar-Emniyet Kurallar isimli TS 12820 Standard olup, Sanayi ve Ticaret Bakanl istei zerine 20 Mays 2007 tarih ve 26527 sayl Resmi Gazetede tebli olarak yaynlanarak mecburi standart kapsamna alnmtr. kincisi ise Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik olup Resmi Gazetede 19.12.2007 tarih ve 26735 say ile yaynlanarak yrrle girmitir. Ynetmeliin Tehlikeli Maddelerin Depolanmas ve Kullanlmas isimli sekizinci ksmnda akaryakt istasyonlarnda alnacak yangn gvenlik nlemleri sralanmaktadr. Benzin, yakt nafta, gaz ya, jet yakt, motorin (dizel), fuel oil, biyodizel ve biyoyakt (etanoll benzin) akaryakt grubu altnda toplanmaktadr. Akaryakt istasyonlar ise esas itibariyle karayolunda seyreden aralarn akaryakt, ya, basnl hava gibi ihtiyalarnn saland ve tatlarla ilgili baz basit tehizat paralar ile hizmetlerin verildii yerlerdir. TS 12820ye gre akaryakt istasyonlar; akaryaktlarn depoland ve sabit olarak tesis edildii, cihaz, donanm ve tehizatla motorlu kara ve deniz tatlarnn yakt depolarna veya yakt kaplarna doldurulduu ve/ veya istee bal olarak oto lastii, akmlatr ve baz dier ihtiyalarla ilgili sat ve servis hizmetlerinin verildii yer olarak tanmlanmaktadr. erisinde akaryaktla birlikte LPG de satlan akaryakt istasyonlar ayrca TS 11939a, sktrlm doalgaz (CNG) veya svlatrlm doal gaz (LNG) satlan akaryakt istasyonlar ise ayrca ilgili mevzuata uygun olmaldr. Akarya357

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

kt istasyonlar ierisinde kurulmu ve kurulacak olan LPG otogaz istasyonlarnn TS 11939 Standardna uygun olmalar zorunludur.

2. Tehlikeli Blgeler ve Snrlamalar

Akaryakt istasyonlarnda yangn nlemleri tehlike blgelerine gre belirlenir. Tehlikeli blgeler, patlama ihtimallerine gre 3 gruba ayrlr. Patlayc gaz-hava karmnn devaml surette veya uzun sre mevcut olduu boru ve kap ileri gibi blgeler 0. Blge, patlayc gaz-hava karmnn normal alma srasnda oluma ihtimalinin olduu dolum borusu civar ve armatrler gibi blgeler 1. Blge, patlayc gaz-hava karmnn normal alma srasnda oluma ihtimalinin olmad ve fakat olmas halinde yalnz ksa bir sre iin mevcut olduu, tanklarn yakn evresi gibi blgeler 2. Blge olarak gruplandrlmaktadr. Ayrca, elektrik ve her trl mekanik tesisatnn projelendirilmesi, tesisi, iletilmesi, bakm/onarm ve gerekli cihazlarn seilmesinde patlayc ortamlarn dikkate alnmasna ihtiya duyulmayan blgeye Emniyetli Blge denilmektedir. Tank doldurma aznn herhangi bir ksm ile 1. Blgeye giren zemin kodunun altndaki ukurlar ve boluklar 0. Blgedir. Gevek bir doldurma balantsndan yatay dzlemde 3 mlik bir yarap ve sk bir doldurma balantsndan 1 mlik bir yarap dahilinde, zemin seviyesinden 50 cmye kadar 1. Blge kabul edilir. Tahliye borusunun ak ucundan, btn ynlerde 1 m mesafede 0. Blge kabul edilir. Dier taraftan, parlama noktas 37,8 C ve daha yksek olan svlara yanc sv denir ve parlama noktas 37,8 Cnin altnda olan svlara parlayc svlar denilirr. Yanc ve parlayc svlarn, Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelie gre, snflandrmas Tablo 1de verilmitir. Parlama noktasnn zerinde stlan Snf II ve Snf IIIA svlar, Snf I olarak kabul edilir. Akaryakt istasyonlarnda bulunan svlarn yanclk snflar Tablo 2de grlmektedir. Tehlike blgeleri belirlenirken bu tabloda verilen snflandrma esas alnr.

3. Akaryakt Depolama Tanklar

Akaryakt tanklar, TS 8993e veya TS EN 976-1e uygun olmaldr. Tanklar, imaltnn talimatlarna gre yer altna tesis edilmeli, salam bir zemin zerine oturtulmal ve her tarafndan en az 15 cm kalnlnda, temiz, ykanm, tane bykl 0,3 cmyi amayan ve korozyon yapma etkisi olmayan kum ile
358

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

Tablo 1. Yanc Svlarn Snflandrlmas [1,2] PS (Parlama Scakl ) Yanc Svlar 37.8 C PS < 60 C
0 0

Snf Snf II Snf IIIA Snf IIIB

0

PS 37.8 0C

60 0C PS < 93 0C 93 0C PS Buhar Basnc Pb< 276 kPa Parlama Noktas < 22.8 C ve Kaynama Scakl < 37.8 0C Parlama Noktas < 22.8 0C ve Kaynama Scakl 37.8 0C Parlama Noktas 22.8 0C ve Kaynama Scakl <37.8 0C Kaynama noktas
0 C 149 282 > 427 180 il 340

Snf IA Snf IB Snf IC

Parlayc Svlar

PS< 37.8 0C

Tablo 2. Akaryakt stasyonlarnda Bulunan Svlarn Yanclk Snflar [2] Sv Antifriz Fren svs ase gresi Karter yank ya Motorin (dizel yakt) Biyodizel Biyoyakt (% 85 etanoll benzin) Benzin Dili ya Gaz ya Lityum-moli gres Yalama yalar Hidrolik direksiyon svs Beyaz gres Cam ykama svs (metanol/su karmlar) % 100 metanol % 50 metanol / % 50 su % 20 metanol / % 80 su % 5 metanol / % 95 su 12 27 48 97 IB IB II IIIB 64 385 Parlama noktas
0 C 110 149 204 > 55 > 93 < 13 -40 il -46 202 > 38

Snf IIIB IIIB IIIB IIIB II IIIB IB IB IIIB II IIIB IIIB IIIB IIIB

Havadaasgari tutuma scakl C > 427 Yak. 450 Yak. 441 > 427 227
0

38 il 204 > 427 151 il 301 > 427 > 288 > 427

193 149 il 232 177 241

> 482 > 427

her 15 cmlik kalnlk iin sktrma yaplarak, hava boluu brakmayacak ekilde doldurulmaldr. Tanklar, drld veya yuvarland zaman kaynak yerinin veya herhangi bir ksmnn zarar grmemesi, delinmemesi ve koruyucu tabakasnn syrlmamas iin, ukura dikkatli bir ekilde indirilmelidir. Yeni alacak akaryakt istasyonlarnda, akaryakt sadece yer alt tanklarnda depolanmaldr. Yeralt tank, yer altna tamamen gml, zerindeki toprak tabakas en az 60 cm olan ve ayrca st en az 10 cmlik bir beton tabakas ile rtlen tank ifade eder. Yeralt tank zerinde ara trafii olacak veya olma ihtimali
359

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

var ise, zerinden geecek aralarn verecei zarar nlemek zere, tankn zerinin en az 60 cm kalnlnda sktrlm dolgu malzemesi ile ve dolgunun zerinin de 15 cm kalnlnda demir takviyeli beton plaka ile kapatlmas arttr. Beton plaka kullanldnda, plakann yatay dzlemde her ynde, tankn oluturduu alann kenarlarndan en az 50 cm tamas gerekir. Beton plaka ile zeri kapatlmayan tanklarn zerinden ara geiini nlemek zere, tankn gml olduu alann etraf en az 180 cm yksekliinde tel rg ile evrilir. Tanklarnn depo sahasna ait olmayan arsa ve araziden uzaklnn en az 1 m olmas arttr. Tanklarn meskn yerlere olan uzakl ile kendi aralarndaki uzaklk iin Tablo 3teki deerler esas alnr. Mesafeler tank d cidarlarndan llen en ksa mesafedir. Yeralt tanklar mekanik etkilerden korunmal ve yangn hlinde szdrmaz kalabilmelidir. Korozyona dayankl olmayan malzemeden yaplm yeralt tanklar, korozyon tehlikesine kar, bir yaltm tabakas ile korunmaldr. Tanklarn kapatlmaz bir havalandrma borusu bulunmal ve bu borunun doldurma srasnda gaz skmasna meydan vermeyecek ebatta olmas arttr. Bu art, blmeli tanklarda her blme iin geerlidir. Havalandrma borularnn kapal hacimlere almamas ve zeTablo 3. Yeralt Tanklar ile lgili Asgari Emniyet Mesafeleri [1] Yeralt tanklarnn komu arsa snrna, ana trafik yollarna veya demir yollarna uzaklklar (m) 0 3.0 5.0 7.5 10.0 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 Birbirine komu tanklarn aplarnn toplamnn Tanklarn Birbirinden Uzakl (m) 0 1.0 1.0 1.0 1.5

Tank Hacmi (m3)

0,5 veya daha az 0,5 3 3 10 10 50 50 120 120 250 250 600 600 1.200 1.200 - 5.000 5.000den byk

360

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

minden en az 4 m yksekte ak havaya kmas gerekir. Boru ular, yamur ve yabanc madde giriine kar korunmaldr. Tanklar, uygun ekilde topraklanmal ve periyodik olarak denetlenmelidir. Katodik koruma yetkili teknik elemanlarca en az ylda bir defa olmak zere periyodik olarak kontrol edilmelidir. Tanktaki sv seviyesinin kontrol iin uygun bir donanm bulunmal ve doldurma operatr bu donanma kolaylkla ulaabilmelidir. Tank doldurulurken sv seviyesi tank kapasitesinin % 90na ulatnda duyulabilir iddette sesli ikaz veren bir alarm sistemi veya sv seviyesi tank kapasitesinin % 95ine ulatnda tanka olan ak otomatik olarak kesen donanm olmaldr. Bu donanmlar normal veya acil havalandrma sistemlerinin uygun ekilde almasn engellememeli veya snrlamamaldr.

4. Akaryakt Servis stasyonlar

Servis istasyonlar kurulurken Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelik ve bu ynetmelikte yer almayan hususlar hakknda TS 12820 Standard hkmlerine uyulur. Servis istasyonlar iin ynetmelikte belirtilen uyulmas gereken mesafeler Tablo 4te verilmitir. Ynetmelikte, tanklarn betonarme havuz ierisine yerletirilmesi gerektii, tank bana 45.000 litreyi gememek art ile, bir istasyonda 250.000 litre akaryakt depolanabilecei belirtilmektedir. Akaryakt servis istasyonunun tamam, merkezi ve gelimi bir topraklama sistemine balanmal, topraklama hattndan bir seyyar u, dolum az muhafazas iine alnarak boaltm yapan tankerlerin topraklanmasnda kullanlmaldr. Tankerler dolum ilemine balamadan nce statik ykten arndrlmal, doldurma ve boaltma esnasnda tank ile tanker arasnda statik elektrik yk dengesini salayacak balant yaplmal ve tanker topraklanmaldr. Btn elektrik tesisat ve elektrikli cihazlar, tesis edildikleri yerler iin uygun olmal ve ana panolara kaak akm koruma rlesi konulmaldr. Bir koruma blgesi, dars ile irtibat noktas olmayan bir zemin, duvar, at veya dier yapnn tesine gememelidir. Yakt hortumu ve tabancasnn bir paras olan btn elektrik tesisat ve elektrikli cihazlar Blge 0da kullanm iin uygun olmaldr. Snf I yaktlarn
361

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

Tablo 4. Akaryakt Servis stasyonlarnda Asgari Emniyet Mesafeleri (m) [1] Akaryakt Akaryakt Tank Tank Komu Karayolu Karayolu Topluma dari Tank Pompas Havalandrma Doldurma Arsa (ehirii) (ehirleraras) Ak (2) Bina Yeralt(1) Adas Borusu Az Snr Snr Arsa Snr Yerler(3) Akaryakt Tank Yeralt Akaryakt Pompas (Dispenser) Adas Tank Havalandrma Borusu Tank Doldurma Az
(1) (2)

Hastane Okul Arsa Snr (4) 50

0,5

7,5

15

25

7,5

25

50

5(5)

25

50

25

50

Tank d cidarlarndan llen en ksa mesafedir. stasyonun idari, ticari ve sosyal faaliyetlerinin yrtld, istasyona ait makine ve donanmlarn bakmlarnn yapld, istasyonun ihtiyac olan, elektrik, basnl hava ve su temin nitelerinin bulunduu yaplardan meydana gelen idari brolarda bodrum kat bulunamaz, Ynetmeliin yrrle girdii tarihinden nce ina edilmi istasyonlarda bodrum kat mevcut ise, bodrum kat girii ve bodrum katn herhangi bir akl havalandrma borusu k ucu, doldurma az, tank ve datm birimleri ile aksi cephede (girii arkadan) olmas ve girite eik ve eikten sonra darya doru bir meyil bulunmas arttr. (3) Topluma ak yerler: Konaklama, tren, ibadet, elence, yeme, ime, ulam, ara bekleme, alveri gibi sebeplerle 50 veya daha fazla kiinin bir araya gelebildii btn binalar veya bunlarn bu amala kullanlan blmlerini kapsar. (3), (4) Bu stunlardaki mesafeler mevcut binalar ve mevcut akaryakt istasyonlar iin % 60 azaltlr. Bu stunlardaki mesafeler istasyonda sadece motorin tank olmas hlinde mevcut ve yeni istasyonlarda % 50 azaltlabilir. (5) Akaryakt istasyonlarnda, binalarn pencere, kap, klima, aydnlatma sistemi gibi herhangi bir akl olmayan cephesine 0 metre olabilir. Nefeslik az, at veya elemanlarndan en az 3,6 m yksekte olmaldr. Toplam ykseklik 9 myi amamaldr.

depoland, doldurulup boaltld veya satld yerlerdeki elektrik tesisat ve elektrikli cihazlar Blge-0 veya Blge-1 artlarna uygun olarak tasarmlanmal ve tesis edilmelidir. Acil durumlarda btn dispenserlere giden gc kesmek iin, dispenserlerden uzakta ve kolaylkla ulalabilen bir yerde aka fark edilen devre kesici olmaldr. kmal kolonlar ve ikmal sistemleri, devrilmeye ve ara arpmalarna kar emniyete alnmal, bunlar zemin seviyesinin altna ve zellikle bodrumlara konulmamaldr. kmal kolonunun 5 m yarapl evresinde, daha alt kotlardaki hacimlere giden kanal, boru ve tesisat aklklarnn bulunmamas gerekir. Boru ve kablolarn getii kanallarda yanc buhar karmlarnn meydana gelmesi, kum doldurulmas gibi yntemlerle nlenmelidir. Boaltma nitesi, depo dolduunda otomatik olarak kapanan bir vana ile donatlmal veya vanann ama kolunda sabitletirme dzeni bulunmaldr. Tank sahasndaki akaryakt szntlar bir toplanma ukurunda toplanma362

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

l, iki kademeli tamal bir szdrma ebekesinden geirilip uygun ekilde yaplm bir foseptie verilerek mekanik temizleme yaplmaldr. stasyonda, her dispenser adasnn yannda ve her binann ierisinde, TS 862-EN 3e uygun en az 1 adet 6 kglk kuru kimyevi tozlu, ilave olarak istasyon ierisinde farkl yerlerde ve doldurma azna 7 mden yakn ve 25 mden uzak olmayacak ekilde, asgari 89 B sndrme etkisi olan en az 2 adet 50 kglk kuru kimyevi tozlu tekerlekli yangn sndrme cihaz olmas arttr. Seyyar yangn sndrclerin yannda, zellikle ara ve datm birimi yangnlarnda kullanlmak zere en az 1 adet 2 m x 2 mlik yanmaz rt bulunmaldr. stasyonda, yldrm tehlikesine kar TS 622ye uygun bir paratoner sistemi olmaldr. Dolum ve nefeslik blgelerine Sigara ve benzerleri iilmez, Aracnzn motorunu durdurunuz, Cep telefonu kullanlmaz veya edeer uyar iaretleri dikkat ekici biimde aslmaldr. stasyonda alanlar, ana datm firmas tarafndan ileri ile ilgili salk, emniyet ve yangna mdahale eitimine tabi tutulmu olmaldr. Ayrca alarm ve tahliye eitim ve tatbikatlar yaplmaldr.

Kaynaklar
1. Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmelik, 2007. 2. TS 12820 Akaryakt stasyonlar - Emniyet Gerekleri, 2002. 3. NFPA 30-Flammable and Combustible Liquids Code, 2008. 4. NFPA 30A-Code for Motor Fuel Dispensing Facilities and Repair Garages, 2008. 5. NFPA 52 -Vehicular Fuel Systems Code, 2006 6. Gk, Y.; Akaryakt stasyonlarnda Yangn Tehlikeleri, Yangn Gvenlik (84), 2005. 7. Karayollar Kenarnda Yaplacak ve Alacak Tesisler Hakknda Ynetmelik, 1997.

363