ORYANTASYON VERLER Konum (attitude): Bir eyin uzaydaki ynelimini ifade eder.

Bir dzlemin konumu dorultu ve eimi ile tanmlanr. Bir izginin konumu ise ynelim ve dalm ile tanmlanr. Cihet (bearing): Bir dorunun/izginin yatay dzlemde (referans koordinat sistemi iersinde) referans dorultusuna gre yapt adr. Jeolojide kullanlan referans dorultusu genelde corafik kuzeydir. Baka bir deyile cihet yatay dzlemdeki bir dorunun kuzeye gre yapt adr. Dorultu (strike): Eik bir dzlemin yatay ile olan arakesitinin cihetidir (yani kuzeyden yapt adr). Dolays ile lm yatay dzlem iersinde yaplr. Gerek eim (true dip): Eik bir dzlem ile bu dzlemin dorultusuna dik yndeki dey dzlemin arakesitinin oluturaca izgi ile bu izginin yatay dzleme olan izdm arasndaki adr. Eim dey dzlemde dorultuya dik ynde llr. Gerek eim dzlemin alabilecei en byk eim deeridir. Grnr eim (apparent dip): Dorultuya dik olmayan herhangi bir yndeki eime grnr eim denir. Grnr eim(ler) gerek eimden her zaman daha kktrler. Ynelim (trend): Yatay olmayan izgilerin (vektrlerin) yerin iine doru olan ularnn yatay dzleme olan projeksiyonlarnn cihetidir (kuzeyle yaptklar a). Bir dzlemin ynelimi eim yn olarak da adlandrlr. Dalm (plunge): Yatay olmayan bir izgi ile bu izginin yatay dzlemdeki iz dm arasndaki adr. Yatm (rake/pitch): Bir dzlem ierisindeki izginin ayn dzlem ierisindeki dzlemin dorultusu ile yapt adr.

P B

Haritalarda oryantasyon Harita zerinde bir dorunun ciheti, o dorunun kuzeyden yapt a, a ler yardm ile dorudan llebilir. llen a yaygn olarak iki deiik yntemle ifade edilebilir. Bunlar: 1. Azimut (azimuth) yntemi. 360 zerinden hesaplanr. lm kuzeyden balyarak saat ynnde yaplr ve basamakl saylarla ifade edilir (245, 112, 039, 095 gibi). 2. Kadran (quadrant) yntemi. izginin cihetine gre saat ynnde veya tersi ynde, her zaman ziginin kuzeyden yapt dar a llerek, lmn dou veya bat ynlerinden hangisinde yapld belirtilerek ifade edilir (K35B, K56D, K85D, K90B, K00D gibi).

Kadran yntemi

Azimut yntemi

YAPISAL KONTURLAR Yapsal konturlar topografik konturlar gibi bir yapsal yzey/dzlem zerinde ayn ykseklie sahip noktalar birletiren erilere verilen addr. Yapsal konturlar topografik konturlarla ayn zelliklere sahiptir. Yapsal konturlarn topografik konturlardan fark onlarn bir yapsal dzleme ait olmalardr. Topografik konturlarda olduu gibi ayn dzleme ait yapsal konturlar birbirini kesemezler (yapnn dey veya devrik olmas durumlar hari). Yapsal konturlarn devamll ait olduklar yapnn baka bir yap (fay veya uyumsuzluk dzlemi gibi) kesilip kesilmemesi ile belirlenir. Yapsal konturlar topografik konturlarda olduu gibi, yapsal bir dzlem ile yatay referans dzlemle olan kesiim izgilerinin bir harita dzlemine projeksiyonudur. Sk yapsal konturlar daha yksek eimi, seyrek yapsal konturlar daha az eimli yzeyleri gsterir.

Yapsal Konturlarn oluturulmas

Dorultu, eim yn, eim miktar ve grnr eim 3

Harita zerinde herhangi bir noktann yksekliinin ve eimin hesaplanmas

Gerek eim ve grnr eim ilikisi

ki grnr eimden gerek eimin bulunmas

Grnr eim miktarlar 240 ynnde 25, 170 ynnde 20 olan bir tabakann gerek eim miktar ve eim ynnn bulunmas

Dorultu ve grnr eimden faydalanarak gerek eimin bulunmas

Dorultusu 330, ve grnr eim miktar 260 ynnde 25, olan tabakann gerek eim miktar ve eim ynnn bulunmas

Gerek eimden grnr eimin bulunmas

Dorultusu K45B ve eimi 30GB olan bir tabakann K80B ynndeki grnr eiminin bulunmas

 NOKTA PROBLEMLER Matematiksel olarak bir dzlemi tanmlamak iin en az iki doru veya tane nokta gereklidir. Bu nedenle herhangi bir jeolojik yzey/dzlem iin verilecek nokta o dzlemi tanmlamamz iin yeterlidir. Noktalarn ya deniz seviyesinden ykseklikleri, ya da belli bir noktadan yaplm sondaj derinlikleri verilebilir. Ykseklii bilinen nokta kullanlarak o dzleme ait yapsal konturlar aadaki rnekte gsterildii gibi izilebilir.

Bir dzleme ait noktann yksekliini kullanarak, dzlemin yapsal konturlarnn bulunmas ve yapsal konturlardan eim yn ve eim miktarnn hesaplanmas

Harita zerinde bir noktann yksekliinin bulunmas Harita zerinde verilen herhangi bir noktann yksekliinin bulunabilmesi iin nce o noktann (topografyaya, herhangi bir yapsal yzey veya yzeylere gre ayr ayr olarak) hangi yzeye gre yksekliinin bulunaca belirtilmelidir. Noktann hangi yzeye ya da yzeylere gre yksekliinin bulunaca belirtildikten sonar yaplacak ey o noktann iinde bulunduu ilgili yzeye ait en yakn iki farkl ykseklikteki iki konturdan alnacak dik uzaklk (x) ve konturlar arasndaki dey fark (h) kullanlarak ykseklik oran orant yntemi ile veya cetvelle yaplacak lmler arasndaki oranlar kullanlarak bulunur.

10

Harita zerindeki her hangi bir noktadan dey kesit (kuyu logu) hazrlanmas Dey kesit veya kuyu logu, verilen herhangi bir noktadan yaplacak herhangi bir sondaj sonucu kesilecek topografik veya yapsal dzlemlerin (yzeylerin) ykseklik, derinlik ve dey kalnlklarnn bir diyagram zerinde gsterilmesidir. Kuyu logu hazrlanmas, aslnda verilen herhangi bir nokta iin topografya ve her bir yapsal dzlem iin (ka tane dzlem varsa) ayr ayr yksekliklerin hesaplanp bulunmas, bulunan yksekliklerden derinlik ve dey kalnlk hesaplanmasdr. Bulunan ykseklik, derinlik ve dey kalnlklar bir diyagramda topluca gsterilir. Bylece o nokta iin tm yzeylerin birbirleriyle olan uzaklk ilikileri gsterilmi olur.

11

Topografik ve yapsal konturlar yardm ile formasyon snrlarnn izilmesi Jeolojik birimlerin topografya zerinde yzlek (mostra) verebilmeleri iin doal olarak yapsal konturlar ile topografik konturlarn eit ykseklikte olmas gerekir. Eer bir formasyon yeryznde grlebiliyorsa, o noktada topografya ile ayn ykseklie sahip olmak durumundadr. Bu ilikiyi kullanarak formasyon snrlar kolaylkla izilebilir. Yaplmas gereken ilk ey topografik konturlarla yapsal konturlarn eit ykseklikte kesitii noktalar bulmaktr. Kesiim noktalar bulunduktan sonra yaplacak i kesiim izgilerinin birletirilmesidir. Birletirme ilemi srasnda baz noktalar birletirmek problemli olabilir. Bu noktalar genelde bir noktann birden fazla nokta ile birleme ihtimalinin olduu durumlar ve topografyann ok yksek eimli yani ok sk konturlu olduu durumlar veya birletirilecek nokta saysnn olmad durumlardr. Bu tip durumlarda ara konturlar yaklak olarak (gz karar izilerek izgilerin hangi ynde gideceine karar verilebilir.

Formasyon snrlarnn izimi. En sadaki ekil ortada kk kutucukta gsterilen alann bytlm halidir. Ortadaki ve en sadaki ekilde de gsterildii gibi formasyon snrlarnn izimini kolaylatrmak iin istenirse 755 konturunda olduu gibi ara konturlar izilerek daha hassas derecede snrn gidi yn belirlenebilir.

12

Topografik kontur ve tabaka snrlar (formasyon snr/dokanak) kullanarak yapsal konturlarn izilmesi Jeolojik haritalarda, topografik konturlarla formasyon snrlarnn kesitii noktalar, o formasyon snrnn oluturaca yapsal konturlarla, topografik konturlarn ayn ykseklie sahip olduu noktalardr. Yani, yapsal konturun deeri topografik konturla ayn saysal deeri tar. Formasyona ait yapsal konturlar izmek iin formasyon snr boyunca topografik konturlarla formasyon snrnn kesitii tm noktalar iaretlenir. Daha sonra ayn ykseklie sahip noktalar birletirilerek o formasyon snrna ait yapsal konturlar elde edilmi olur. Aralklar eit ve birbirine paralel konturlar o formasyon yzeyinin dzlemsel olduunu ve her yerde eiminin ayn olduunu gsterir. Tersi durum, dzlemsel olmayan, dzensiz geometriye sahip yzeyi gsterir.

13

14

Kesien dzlemler Dzlemsel yaplarn kesimesi sonucu meydana gelen baz geometrik ve jeolojik zelliklerin yapsal jeolojide nemli bir yeri vardr. ki dzlemin kesitii hat, her iki dzlemin ortak noktalarn zerinde tar. Bu ortak noktalar bir doru ile birletirildiinde meydana gelen izgiye arakesit denir. Dzlemsel yaplarn kesimesi sonucu oluan arakesit izgisi tam bir doru eklindedir. Ancak dzlemlerden birinin veya ikisinin kavisli/dzensiz olmas durumunda arakesit izgisi eri/kavisli olabilir. Jeolojik almalarda dzlemsel yaplar sklkla karmza kmakta ve bunlarla ilgili problemlerin zmlenmesi gerekmektedir. Faylar, kvrm kanatlar, tabakalar, eklemler, damarlar, ve bunlarn kesimesiyle oluan arakesitler bu problemler arasnda nemli yer tutmaktadr.

Dzlemlerin kesimesi ve oluan arakesitler

15

PROBLEM: Kvrm kanatlarnn konumu K48D, 30KB ve K21B, 50KD olan bir kvrma ait kvrm ekseninin ynnn ve dalm miktarnn bulunmas.

PROBLEM: Konumu K40B, 50KD olan bir fay ile konumu K50D, 30KB olan bir damarn kesimesi ile oluan arakesit boyunca zengin bir cevher gelimitir. a) Bu cevherin gidiini (ynn) ve dalm miktarn, b) K-G dorultulu dey dzlem zerindeki izini c) K50D dorultulu damarn fay dzlemi zerindeki yatmn bulunuz

16

Faylar zerinde makaslama hareketine bal olarak (dzleme paralel ynde) gzle grlebilir miktarlarda telenme (1 cm ve daha byk) olan her trl kra fay ad verilir. Gerek atm yn ve biimin belli olduu durumlarda faylar atma gre snflandrlr. Dier durumlarda ise snflama telenmeye gre yaplr. Atm/kayma faylanmadan nce bitiik olan ve faylanma ile birbirinden ayrlm iki noktay birletiren vektre verilen isimdir. Atma gre temel eit fay tanmlanm olup bunlar: 1. eim atml faylar (hareket fay dzlemi eimine paralel); 2. yanal atml faylar (strikeslip) yatay atma sahiptirler ve sa ynl (dextral) veya sol ynl (sinistral) olmak zere iki biimde tanmlanrlar. Fay dzlemi genelde dey veya deye yakndr (90 ile 75 aras). Atm/kayma vektr fay dzlemi iinde olup dorultuya paralel veya yar paraleldir; 3. Verev atml faylardr.

Kayma vektrne gre faylarn snflandrlmas

17

18

Atmn deerlendirilmesi Bir fay dzlemi boyunca fay atmnn deerlendirilmesi o fay boyunca telenmi bir noktann telenmeden nceki konumuna geri getirilmesi ile yaplr. Yanal atml faylarda ve eim atml faylarda ilemler daha kolay iken verev atml faylarda ilemler daha karmaktr. Konu ile ilgili be nemli kavram olup bunlar: 1. Gerek atm (net atm): bir fayn gerek hareket vektrdr. 2. Yanal atm: Yanal veya verev atml faylarda gerek hareket vektrnn fayn dorultusu ynndeki bileenidir. 3. Eim/dey atm: gerek atmn fay dzlemi zerinde ve eim ynndeki bileenidir. 4. Dme: fay bloklarnn dey dzlemde yeryzne gre olan hareket miktardr. Dme ayn zamanda normal bir fayn yer kabuunda oluturduu incelme veya ters faylarda ise kalnlama miktarna karlk gelir. 5. Alma/daralma: fay bloklarnn yatay dzlemde dorultuya dik yndeki hareket miktardr. Alma ayn zamanda fayn yer kabuunda yaratt daralma (ters faylarda) veya uzamaya (normal faylarda) karlk gelir. Fay ve dier dzlemlerle ilgili bir dier nemli tanm rake/pitch/yatm kavramdr. Yatm ilgilenilen dzlemin kendi iersinde llen bir olgudur.

19

AB: AE: ED: AD: DB: CAB as: FAB as:

20

PROBLEM: D-B dorultulu, 65G eimli bir eim atml fay, K37D dorultulu ve 40G eimli bir damar telemitir. Fayn kuzey bloundaki bu damarn fay zerindeki yatay seperasyonu douya doru 2450 metre olduuna gre fayn: a) net atmn, b) dey atmn, c) yatay atmn ve d) fayn eidini bulun. ZM:

PROBLEM: K25B dorultulu 35KD eimli bir damar, K70D dorultulu 70G eimli bir fay tarafndan kesilmi olup, fayn 3000 metrelik bir net atm vardr. Fayn gney bloktaki yeri bilindiine gre: a) yatay atm, b) dey atm, c) damarn fayn dorultusu zerinde kuzey bloktaki yerini tespit ederek yatay seperasyonu ve d) fayn eidini bulun. ZM:

21

PROBLEM: D-B dorultulu, 55G ye eimli bir fayn gney blounda K25B/40GB konumlu bir damar bulunmutur. Fay dzlemi zerinde gzlenen sliknsaydlarn (fay izikleri) dorultusu K30D olup, bunlar zerinde llen net atm 500 metredir. Bu verilere gre: a) Damarn fay blounun kuzeyindeki yerini, b) fayn yatay atmn, c) dey atmn, d) dorultu seperasyonunu ve e) fayn eidini bulun. ZM:

TT: dorultu seperasyonu, : Fayn siliknsayd dorultusundaki grnr eimi

PROBLEM: K70B/35GB konumlu bir altn damar, 500 metre kotunda dorultusu boyunca GDya doru takip edilirken, D-B/60G konumlu bir fay tarafndan kesilerek kaybedilmitir. Bu kesilme noktasndan balyarak fay dzlemi zerinde, fayla eit eimli bir baca alm ve 300 metre altn damarna tekrar rastlanmtr. Bu verilere gre, fay hatt boyunca damara nerede tekrar rastlanacan bulunuz. ZM:

22

23

PROBLEM: D-B dorultulu dey bir fay, K50B/55KB ve K35B/30KD konumlu iki ayr damar telemitir. Fay dzlemi zerinde batdan douya doru llen dorultu seperasyonlar yledir: AA=350 m, AB=500 m, AB=900 m olduuna gre, a) fayn net atmn, b) Net atmn fay dzlemi zerindeki sapma asn, c) dalmn bulunuz.

ZM:
T ve Z noktalar fay ile gney bloktaki damarlarn kesime noktalar. X noktas fayn gney bloundaki damarlarn kesim noktas. Y noktas fayn kuzey bloundaki damarlarn kesim noktas. XY: net atm (300m). XYF: net atmn fay dzlemi zerindeki sapma as. Dik faylarda sapma as ile dalm miktar birbirine eittir.

PROBLEM:

24

PROBLEM: K90D dorultulu, 40G eimli bir fay, K30B/35KD ve K30D/60KB konumlu iki ayr damar kesmitir. Fay dzlemi zerinde batdan douya doru llen dorultu seperasyonlar yledir: AA=220 m, AB=400 m, AB=680 m olduuna gre, a) Net atmn yatay dzlemdeki dorultusunu, b) fayn net atmn, c) net atmn dalmn, d) fay dzlemi zerindeki hareket ynn, e) net atmn fay dzlemi zerindeki sapma asn bulunuz. ZM:

P ve Q noktalar fay ile gney bloktaki damarlarn kesime noktalar. AS: K30B konumlu damar ile fay dzlemi arakesitinin yataydaki izi. BS: K30D konumlu damar ile fay dzlemi arakesitinin yataydaki izi. S noktas gney bloktaki iki damarn kesim noktalarnn yataydaki izdm. N noktas kuzey bloktaki iki damarn kesim noktalarnn yataydaki izdm. (a) NS net atmn yataydaki izdm (kuzey ile yapt a net atmn dorultusunu verecek). (b) NS faydzlemi yataya dndrldkten sonra elde edilen gerek net atm uzunluu. (c) SNS as net atmn dey dzlemde yatay ile yapt a yani net atmn dalm. (d) S noktas Nye gre daha aada olduu iin hareket gneye doru (e) SVB as net atmn sapma as.

25

STEREOGRAFK ZDM (PROJEKSYON) PRENSPLER Stereografik izdm teknii izdm a kullanlarak dzlemsel veya izgisel yaplar ve bunlarn birbirleri ile olan ilikilerinin topluca bir arada gsterebilme, bu ilikileri boyutlu olarak yorumlayabilme esasna dayanr. Stereografik izdm almalarnda Wulf ve Schmith izdm alar kullanlr. Her iki izdm ynteminin esas, bir krenin alt yarsnn, krenin st ksmndaki baucu noktasndan (zenith) baklarak yatay bir dzlem (ekvator dzlemi) zerine izdrlmesi esasna dayanr. Kre merkezinden geen K-G dorultulu D veya Bya eimli birok dzlemin kre ile olan arakesitleri boylamlar yani byk daireleri; kre merkezinden gemeyen fakat merkezleri K-G dorultusu zerinde olan bir seri dzlemin kre ile olan arakesitleri enlemleri yani kk daireleri verir. Stereografik a, bu boylam ve enlemlerin bir baucu noktasna gre yatay bir dzlem zerine izdrlmesi ile elde edilmitir.

Konumu 330 / 50 GB olan bir tabakann blok diyagram (a) ve stereografik izdm (d)

Deiik konumlu tabakalarn stereografik izdmleri

26

Stereografik izdm teknii kullanlarak eitli yaplarn belirlenmesi Stereografik a zerinde her trl dzlemsel ve izgisel yaplarn konumlar gsterilebilir. Bunun iin enlem ve boylam derecelerinden yararlanlr. Eit alanl izdm ana bakldnda an birbirleri ile 4 eit paraya ayrld grlr. An en stte kalan ksm kuzeyi, alttaki ksm gneyi, kuzeyin 90 sa taraf dou, aksi ise baty temsil eder. Bu ynlerin her birinin aras 9 tane 10 ar derecelik blmlere ayrlmtr. Her bir blmdeki enlemler ile d dairenin kesimesi sonucu bulunan ve aralar 10 ar derece taksimatl bu d daire zerindeki noktalar yardm ile yapsal elemanlarn dorultu deerleri belirlenir. Bunlar kuzeyden saat yn istikametinde 10 ar derecelik blmlere ayrlrsa tekrar kuzeyde 360 derece ile kapanr. K ve G kutup noktalarnda birleen boylamlar ise toplam 180 dir ve merkezin sa ve sol tarafnda 10 lik 9 blm olutururlar. Merkez noktasndan geen eksen (D-B ekseni) zerinde bu boylam dereceleri yardm ile dzlemsel yaplarn eimi, izgisel yaplarn ise dalm belirlenir. Stereografik an en d dairesi tamamyla yatay konumlu bir dzlemsel yapnn izine karlk gelir. Bu durum eimi 0 olan bir yapsal dzlemin bu daire zerinde bulunacan gsterir. Eimli dzlemlerde ise eim derecesinin artmas sz konusu dzlem yaynn izdm ann merkezine doru yaklaaca anlamna gelir. Dzlemin eimi 90 ise dzlem yay K-G boylam ile akp dz bir doru olur. Ksaca dik dzlemler stereografik a zerinde dz bir izgi ile temsil edilirken yatay dzlemler an en d dairesi ile temsil edilir. Eimli dzlemler ise eim derecelerine gre bunlarn arasnda yer alan yaylar ile gsterilir. Bir dzlemin stereografik izdmnn a zerinde izimi Konumu K80B, 40 G olan bir tabakann stereografik izdmnn a zerinde izimi nce kuzeyden batya doru an en d dairesindeki 10 lik blmlerden yaralanlarak 80 lik nokta bulunur (a). Aydnger zerindeki bu nokta izdm a zerindeki kuzey ile akncaya kadar aydnger d daire zerinde evrilir. An K-G kutbu merkezden geecek ekilde birletirilirse tabakann dorultusu izilmi olur. An zerinde eim ynn belirlemek iin, aydnger bu durumda iken D-B ap zerinde dtan merkeze doru 40 lik bir deer alnr ve bu noktay tayan boylam izilir (c, d).

27

Gerek eim, grnr eim problemleri Grnr eim miktarnn belirlenmesi Dorultusu ve gerek eim miktar K25D, 65GD olan bir dayk, dorultusu K10B olan bir ta oca aynasnda (n duvar) (quarry wall) yzeylemitir. Dey konumdaki ta oca aynasndaki daykn grnr eimini bulun. nce dayka ait dzlem izilir (b). Daha sonra bu dzlemi kesen ta ocandaki aynann yn izilir ve dayka ait dzlemi temsil eden byk daireyi kestii nokta belirlenir (c). Ta oca aynasn temsil eden izgi K-G ekseni zerine getirilerek iaretlenen kesime noktas ile en d daire arasndaki 52 grnr eim as okunur (d).

Bir daykn gerek konumu: K25D, 65GD dur. Bir ta ocanda, ayn dayka ait 40lik grnr eim llebilmesi iin ikinci dey duvarn dorultusu ne olmaldr?

28

ki grnr eimden gerek eimin bulunmas Bir otoyol boyunca mevcut yol yarmasnn bir ucunda llen grnr eim miktar ve yn: 32, 256 dir. Yol zerindeki bir kaviste llen grnr eim ise 27, 125 olduuna gre tabakann gerek eimini bulun.

Bir izgisel yapnn izdm a zerinde gsterilmesi Dalml kvrm ekseninin dalm miktar 38, dalm yn ise G42B olduuna gre bu ekseni (hinge line) stereogram zerinde gsterin Projeksiyon an kullanma durumuna getirdikten sonra aydnger kad zerinde Gden itibaren batya doru 42 llr ve iaretlenir (b). Bylece kvrm ekseninin ynelim derecesi a zerinde belirlenmi olur. Aydnger zerinde 42 deerini belirleyen nokta dndrlerek K-G (veya DB) dorultusu ile aktrlr. Bu dorultular zerinde dtan ie doru toplam 90 olacak ekilde 9 adet 10 lik blmler vardr. Dtan ie doru 38 alnarak bulunan nokta iaretlenir ve d ember zerindeki nokta ile birletirilir (c,d). Bu izgi ekseni temsil eder (a).

29

Bir dzlem zerindeki izgisel yapnn a zerinde gsterilmesi Bir alma alannda klivaj dorultusu ve eimi 110, 43GB olarak belirlenmitir. Klivaj zerindeki mineral lineasyon yn 160 olduuna gre, bu lineasyonu ifade eden izgiyi a zerinde gsterin ve dalmn bulun.

30

izgisel bir yapnn, bir dzlem zerindeki yatmnn/sapma asnn (rake / pitch) bulunmas Klevaj dzleminin oryantasyonu: 110, 43G, mineral lineasyonu 34, 160 olduuna gre lineasyonun klivaj dzlemi zerindeki yatmn (sapma asn) bulunuz (cevap: 58).

Dalm ve dorultunun yatm kullanlarak bulunmas Klevaj dzleminin oryantasyonu: 110, 43G, dzlem zerindeki mineral lineasyonunun yatm 58o D olduuna gre bu lineasyonun ynn ve dalm miktarn bulun.

Lineasyonun dalm miktar: 34GD, yn: 160

31

Kesien iki dzlemin ara kesitlerinin bulunmas Bir mostrada gzlenen tabakann dorultu ve eimi: G80D, 20G, klevaj dzleminin ise K30D, 70D olarak bulunmutur. Tabaka/Klivaj dzlemlerinin arakesitinin ynn ve dalm miktarn bulun.

Arakesitin yn: G24B, dalm: 20GB

32

STEREOGRAFK KUTUPLAR VE ROTASYONLAR Birbirini kesen birok dzlemin byk emberini gsteren bir stereogram, deiik dzlemlere ait birok emberi birbirinden ayrmann gittike zorlamas nedeniyle, deerlendirmek ve anlamakta gittike gleir. Bereket dzlem normallerinin oryantasyonunu belirterek herhangi bir dzlemin oryantasyonunu tanmlamak mmkndr. Normalin dzleme dik bir izgi olduunu hatrlayn; bir dzlemin stereografik izdm dairesel bir ark eklinde olurken, bir izgi olan dzlem normalinin izdm nokta olacaktr. Stereogram zerinde dzlem normalinin izdmn temsil eden nokta dzlemin kutbu (pole to plane) olarak tanmlanr.

Bir dzlem ve kutbu arasndaki ilikiyi gsteren diyagram. (a) Eimli dzlemi ve onun normalini, bunlarn yatay ekvator dzlemi zerindeki izdmlerini gsteren izdm kresi; (b) eimli dzlemin izini ve kutbunu gsteren stereografik izdm; (c) kutbun ne anlama geldiini daha iyi canlandran diyagram; (d) Eimli dzlemin izini ve onun normalini izdm kresini kesen dey kesit zerinde gsteren diyagram.

33

Dzlem kutbunu yerletirme yntemi Dorultusu ve eimi K30B, 50GB olan bir tabakann stereografik izdmn ve kutbunu yerletirin. Ayrca kutbun dalmn da bulun.

Kutbun dalm eim miktarn 90 ye tamamlayan (40+50=90), ynelimi ise tabaka dorultusunu 90 ye tamamlayan (30+60=90) asal deerlerdir. Kesime (arakesit) lineasyonunun tespiti Bir kvrmn A kanadnn oryantasyonu 020, 60GD iken B kanadnn oryantasyonu 060, 40KB olarak llmtr. Bu kvrmn kvrm ekseninin (hinge line) dalm ve yn nedir? Kvrm ekseni, iki kvrm ekseni normallerini ieren dzlemin kutup noktasdr. nce Her iki kanadn byk-daire izlerini izin. Daha sonra bu dzlemlerin kutuplarn yerletirin (P1, P2). Asetat P1 ve P2 ayn byk daire zerine gelecek ekilde ayarlayn ve bu daireyi izin. Bu konumdayken E-W ekseni zerinde saa doru 90 gidildiinde F noktas bulunacaktr. Bu dzlemin kutbu olan F noktas ayn zamanda iki kanadn kesime noktasdr. Yani kvrm eksenini temsil eder. Kvrm ekseninin oryantasyonu: 22 ,035.

34

Eimli dzlemlerin yataya dndrlmesi Dey dzlemler a zerinde dz bir izgi olarak gsterilirken yatay dzlemler dzlemi temsil eden byk daire an en d dairesine akk bir halde bulunur. Yatay dzlemlerin kutup noktas merkezde bulunurken eimli dzlemlerin byk daireleri ile kutup noktalar merkezle en d daire arasnda herhangi bir yerde bulunur. Buna gre eimli herhangi bir dzlemi yataya dndrmek iin, eimli dzlemin byk dairesinin en d daire ile akmas, yani eimli dzlemin kutup (P) noktasnn merkeze tanmas gerekir. K-G dorultulu ve 50D eimli olan bir dzlemi yataya dndrnz. nce aydnger zerine dzlem izilir ve kutup noktas iaretlenir. Dzlemin dorultusu, an K-G ekseni ile akkken, kutup noktas (P), 50 ile merkeze tand varsaylarak (P) kutbu iaretlenir (bu ilemi yaparken dzlemin byk dairesinin de 50 ile an en d dairesine tanr). P kutbu merkeze gelmekle eimli dzlem yataya dndrlm olur.

Yapsal dzlemlerin yataya dndrlmesi yapsal problemlerin zm srasnda kullanlan nemli bir yntemdir. Aadaki ekilde ilk kelen A formasyonuna ait kireta tabakalar (1), deformasyon sonucu eim kazanm olsun (2, birinci deformasyon evresi). Anmay takip eden evrede eimli kiretalarnn zerine B formasyonunun yatay akltalar kelmi olsun (3). Bu durumda B formasyonu A formasyonu zerinde asal uyumsuz olarak bulunmaktadr. kinci deformasyon evresinde her iki formasyon ayn ynde eim kazansn (4). kinci deformasyon evresinden nce uyumsuzluk dzlemi (ayn zamanda aklta) altnda yer alan A formasyonunun konumu; baka bir deyile 1. deformasyon evresinden sonra A formasyonunun kazand eim ve dorultu sorusu sorulabilir. Bu soruyu cevaplayabilmek iin uyumsuzluk dzlemini eski haline getirmek, bir baka deyile yataya dndrmek gerekmektedir.

35

Uyumsuzluk dzlemi altndaki kireta serisinin dorultusu K30B eimi ise 35G dir. Uyumsuzluk dzlemine paralel olan stteki aklta serisinin oryantasyonu ise K70D, 60K dir. Bu verilere gre ikinci deformasyondan nce uyumsuzluk dzlemi altnda yer alan kireta serisinin dorultusu, eim yn ve eim miktarn bulunuz. nce oryantasyonu K30B, 35G olan kireta dzlemi ile oryantasyonu K70D, 60K olan uyumsuzluk dzlemleri izilir ve her iki dzlemin kutup noktalar aydngere iaretlenir. kinci deformasyon evresinden nceki kiretann durumunu bulmak iin uyumsuzluk dzleminin yatay konumuna dndrmemiz gerekir. Bunu salamak iin uyumsuzluk dzleminin kutup noktasnn 60 ile merkeze tanmas gerekecektir. Bu ilemi yapmak iin aydngerdeki K70D noktas dndrlerek (P1) an K-G ekseni ile aktrlr. Bu durumda uyumsuzluk dzleminin P1 kutup noktas eim miktar kadar (60) merkeze tanr ve P1 noktas bulunur. Aydngerin a zerindeki konumu bozulmadan, bu kez kireta dzleminin P2 kutup noktas, zerinde bulunduu enlem dairesinden yararlanarak ayn istikamete doru 60 dndrlerek P2 kutup noktas bulunur. Bulunan P2 noktas, ikinci deformasyon evresi ncesi dzlemin kutbudur. P2 kutup noktas belli olan bu dzlemin projeksiyonu izilerek, dorultusu, eim yn ve eim miktar okunur. Problemin cevab: K76B, 80G dir.

36