ZAHLI RT MSLLR

Hzrt Aytullahul-zma Seyyid li Hseyni Sistaninin ftvalarna uyun olaraq

Bismillahir-rhmanir-rhim
n etimadl xslrin hadtin sasn, bu rif zahl rit msllri kitab Aytullahul-zma Seyyid Sistani hzrtlrinin ftvalarna mvafiqdir. lhmdu lillahi rbbil-almin, vsslatu vsslamu la rfil nbiyai vl-mrslin, Mhmmdin v alihit-tyyibint-tahirin. Vll'ntud-daimtu la 'daihim minl an ila yvmil qiyamti. TQLDN HKMLR Msl 1: Hr bir mslmann suli-din qidsi bsirt v dlil sasnda olmaldr. sulidind tqlid caiz deyil. Yni suli-dind ayr bir xsin szn, yalnz onun demsin etimad edrk qbul etmk olmaz. Amma haqq slami qidlr yqini olan bir xs onlar izhar edirs, bu qidsi bsirt zndn olmasa da, o xs mslman v mmin saylr, btn slam v iman hkmlri onun zrind caridir. Mslman dinin zruri v qti olan hkmlrindn baqa, din hkmlrind ya mcthid olub dini hkmlri xara bilmli , ya bir mcthid tqlid etmli, ya da z tklifini (r'i vzifsini) dzgn yerin yetirmsin yqin edck bir kild, ehtiyat yolu il ml etmlidir. Msln, mcthidlrin bzisi bir mlin haram olduunu, digrlri is haram olmadn sylyirlrs, o mli etmmli v gr bir mli mcthidlrdn bzisi vacib, digrlri is msthbb buyururlarsa, onu etmlidir. Demli mcthid olmayan xslrin v ehtiyata ml ed bilmynlrin bir mcthid tqlid etmlri vacibdir. Msl 2: Hkmlrd tqlid, mcthidin gstrilrin ml etmkdir. Tqlid edilck mcthid kii, hddi-blua atm, all, 12 imam (.s) isi, halalzad, diri v adil olmaldr. Adil, zrin vacib olan ilri yerin yetirib, ona haram olan eylrdn kinn xs deyilir. nsann zahird yax olmas daltin niansidir, bel ki, onunla bir yerd yaayan camaatdan, qonulardan v ya onunla laqd olan xslrdn onun haqqnda sorusalar, onun yax bir insan olduunu tsdiq etsinlr. Ehtiyac duyulan yerd v mumi msllrd mcthidlr arasnda htta icmaln olsa bel, ftva ixtilaf olduu tqdird insann tqlid etdiyi mcthid lm olmaldr. Yni Allahn hkmlrini drk etmkd zmansinin mcthidlrinin hamsndan daha bacarql olmaldr. Msl 3: Mcthid v lmi yolla tanmaq mmkndr: 1. nsann z yqin etsin; msln, insann z elm hli olub mcthid v lmi ayrd ed bilsin. 2. Mcthid v lmi tanyan iki adil alimin, bir xsin mcthid v ya lm olduunu tsdiq etmlri il; yalnz bunlar kimi baqa iki adil alim, bunlarn szlrinin ksini sylmmsi rti il; htta bir xsin mcthid v ya lm olma, insann inam v e'timad olan xbr (mtxssis) bir xsin sz il d sbut oluna bilr.

3. nsan qlin qbul etdiyi yolla bir xsin mcthid v ya 'lm olmasna xatircm olsun. Msln, mcthid v lmi tanmaa qadir olan v szlrindn xatircmlik hasil olan bir dst elm hlinin bir xsin mcthid v ya lm olduunu tsdiq etmlri il. Msl 4: Mcthidin ftvasn, y'ni gstriini ld etmyin drd yolu vardr: 1. Mcthidin zndn eitmk. 2. Mcthidin ftvasn nql edn iki adil xsdn eitmk. 3. Szn inanlm bir xsdn eitmk. 4. Dzlyn min olunduu halda mcthidin risalsind grmk. Msl 5: nsan mcthidin ftvasnn dyidiyini yqin etmyn qdr, onun risalsind yazlm ftvalara ml ed bilr. gr hkmn dyidiyin sadc ehtimal vers, axtar aparmaq lazm deyil. Msl 6: lm mcthidin ftva verdiyi bir msld, o mcthidin mqllidi, yni ona tqlid edn xs baqa mcthidin ftvasna ml ed bilmz. Amma ftva verms v ehtiyat bu kild ml etmkdir - deyrs, msln; ehtiyat budur ki, namazn birinci v ikinci rktind Hmdi oxuduqdan sonra xs bir sur oxumaldr, mqllid ya vacib ehtiyat deyiln bu ehtiyata ml etmlidir, yaxud ondan sonrak mrhldki 'lmlik drcsini gzlmkl baqa bir mcthidin ftvasna ml etmlidir. Bel ki, gr o mcthid tkc Hmdi kifayt bilirs, buna sasn o, surni trk ed bilr. Hminin lm mcthid bir mslnin zrind dnlmli v ya ikall olduunu deyrs, bu da eyni hkmddir. Msl 7: lm mcthid, bir msld ftvasn verdikdn sonra v ya ftva vermzdn vvl, o msld ehtiyat edrs, msln; ncis bir qab krr suda bir df yuyularsa, pakdr, amma ehtiyat odur ki, df yuyulsun deyirs, onun mqllidi bu ehtiyat trk ed bilr v buna msthbb-ehtiyat deyilir. Msl 8: gr insann tqlid etdiyi mcthid dnyadan krs, vfatndan sonra da dirilik hkmn dayr. Buna gr, gr o, diri olan mcthiddn lm imis, ehtiyac duyulan msllrd htta icmaln olsa bel, ftva frqlri olduu tqdird vfat etmi mcthid tqlid etmkd baqi qalmaldr. Amma diri mcthid ondan lm olarsa, diri mcthid tqlid etmlidir. gr onlarn hansnn 'lm olmas m'lum olmasa, yaxud brabr olsalar, z mlini hans birisinin ftvasna uyun yerin yetirmkd ixtiyar sahibidir. Amma gr namaz tamam, yaxud qsr qlmaq kimi ixtilafl hallarda tklifin icmali elmi olsa, yaxud icmal hcct brqrar olsa, ehtiyat vacib sasn hr iki ftvaya riayt etmlidir. Mslnin vvlind gln tqliddn sas mqsd, mcthidin ftvasna ml etmk deyil, mqllid n myyn bir mcthidin ftvalarna ml etmy iltizaml olmasndan ibartdir. Msl 9: Mkllfin, yrnmmk vasitsi il gnaha dmsin (y'ni vacibi trk etmsin, yaxud haram i grmsin) ehtimal verdiyi msllri yrnmsi lazmdr. Msl 10: nsan, hkmn bilmdiyi bir mslyl qarlaarsa, ya ehtiyata ml etmlidir, ya da deyilmi rtlr sasn bir mcthid tqlid etmlidir. Amma gr o msld, lm mcthidin ftvasn yrnmk imkan yoxdursa, nvbti mrhld lmliy, riayt etmkl qeyri-lm tqlid etmyi caizdir.

Msl 11: Bir xs bir mcthidin ftvasn baqa bir xs sylyrs, sonradan o mcthidin ftvas dyirs, ona ftvann dyidiyini xbr vermy ehtiyac yoxdur. Amma ftvan syldikdn sonra shv dediyini baa ds, onun ftvan shv demsi, o xsin ri vzifsin ksin ml etmsin sbb olarsa lazm ehtiyata sasn imkan daxilind o shvi aradan qaldrmaldr. Msl 12: Bir mkllf, mllrini bir mddt tqlidsiz yerin yetirs, gr onun mllri vaqe il, yaxud hal-hazrda onun tqlid edcyi mrc olacaq mcthidin ftvasna uyun olsa, mllri shihdir. Bundan baqa hallarda gr qasir cahil olarsa v mlin nqsanl olmas rkn v bu kimi eylr chtindn olmazsa, mli shihdir. Hminin, gr mqssir cahil d olsa, mli nqsanl olmas cahillik surtind shih olan bir chtdn olarsa, msln namaz alaqdan oxumaq yerin ucadan oxumaq v ya ksin, olarsa, hkm eynidir. gr kemi mllrini nec yerin yetirildiyin bilmzs, Minhacda qeyd olunan hallar istisna olmaqla shihliyin hkm olunur. Sonra bir mcthid tqlid edrs, gr o mcthid, onun tqlidsiz etdiyi bu mllrin dzlyn hkm edrs, mllri shihdir, ks tqdird hmin mllr batil hkmn dayr. THARTN HKMLR Mtlq v muzaf su Msl 13: Su ya mtlqdir (saf), ya muzaf (qarq). Muzaf su bir eydn alnan suya deyilir. Qarpz v gl suyu kimi, ya bir eyl qaran su, bel ki ona su deyilmyck kild, palq v ona bnzr bir eyl qarm olan suya deyilir. Bunlardan baqa qalan sular mtlq sudur. Mtlq su be qism ayrlr: 1. Krr su 2. Az su 3. Axar su 4. Ya suyu 5. Quyu suyu 1-Krr su Msl 14: Krr su 36 qar[1] olan bir qab dolduracaq miqdardak sudur. V tqribn 384 kq-dr. Msl 15: gr sidik, qan, kimi eyni ncis, hminin ncis olmu paltar v ncis olmu bir ey krr suya dyrs, o suyun qoxusu v ya rngi, ya da dad ncasatn tsirindn dyiirs, krr su ncis olur; gr dyimirs ncis olmaz. Msl 16: gr krr suyun qoxusu, rngi v ya dad ncasatdan baqa bir eyl dyiirs, ncis olmaz. Msl 17: gr krr su miqdarndan artq olan suyun bir hisssinin qoxusu, rngi v ya dad, qan kimi ncisin dymsi il dyiirs v dyimyn hisssi krr miqdarndan az olsa, o suyun hams ncisdir. Amma gr dyimyn hiss, krr miqdarnda v ya daha artq olsa, yalnz qoxu, rng v ya dad dyin hiss ncis, qalan hiss pakdr.

Msl 18: Fvvarnin suyu, krr suya bal (mttsil) olsa, ncis bir suyu pak edr. Ancaq ncis suyun zrin damla-damla tklrs, onu pak etmz. Lakin fvvarnin zrin bir ey tutsalar v su, damla-damla olmazdan vvl ncis suya qovuarsa, onu pak edr. Amma lazmdr ki, fvvar suyu ncis su il qarsn. Msl 19: Krr suya birln bir krantn altnda yuyulan ncis bir eydn tkln su, gr krr suya birlmi olsa v ncasatn qoxu, rng v ya dadn almamdrsa v ncasatn z d onda olmazsa, pakdr. Msl 20: gr krr suyun bir miqdar buz balayarsa, qalan hisssi d krr miqdarnda olmazsa v ona ncasat dyrs, ncis olur; buzdan riyib su olan hiss d ncisdir. Msl 21: Krr suyu miqdarnda olan bir suyun, bu miqdardan azalb-azalmadna kk edilirs, krr su hkmnddir. Yni ncasat pak edr v ona ncasat dydiyi vaxt (rngi, dad v iyi dyims,) ncis olmaz. Krr su miqdarndan az olan bir suyun da, krr miqdarna atb-atmadnda insan kk edrs, krrdn az su hkmn dayr. Msl 22: Suyun krr olmas iki yolla sbut olunur: 1. nsann z bir suyun krr olduunu yqin ed v ya min ola. 2. ki adil xs suyun krr olduunu bildirlr. Amma gr bir adil, yaxud e'timadl xs v ya su ixtiyarnda olan xs xbr vers, amma xatircmlik hasil olmasa, onun szn e'tibar etmk mhlli ikaldr. 2- Az su Msl 23: Yerdn qaynamayan v krr su miqdarndan az olan suya, az su deyilir. Msl 24: Az suya ncis bir ey dys v ya onun zrin ncis bir ey tkls ncis olur. Amma gr srayla (tzyiql) ncis bir eyin zrin tklrs, ncis ey atan qismi ncis, qalan hisssi is pakdr. Msl 25: Eyni-ncisi (ncisin zn) pak etmk n, ncis eyin zrin tklrk ondan ayrlan az su bir df yuyulmaqla pak olmayan eylrd ncisdir. Hminin lazm ehtiyata gr, eyni ncisin aradan qaldrlmasndan sonra, ncis eyi suya kmk n onun zrin tklrk ayrlan su da ncisdir. Msl 26: Sidik v ait mxrcinin yuyulduu az su be rtl dydiyi ayr bir eyi ncis etmz: 1. Ncasatn qoxusu, rng v ya dadn almasn. 2. Knardan baqa bir ncis ona atmasn. 3. Sidik v ya aitl birlikd qan kimi ayr bir ncasat glmsin. 4. Suyun irisind ait zrrlri olmasn. 5. Ncasat mxrc yerinin trafna normadan artq yaylmam olsun. 3- Axar su

Axar su o sulara deyilir ki: 1-tbii mnbyi olsun. 2-Htta myyn vsit il cari (axar) etslr bel axar olsun; 3-Myyn qdr axm davaml olsun, v tbii mnby birlik olmas lazm deyil. Demli tbii kild ondan (mnbdn) ayrlsa, yuxardan damclar kild tklmk kimi-yerin stnd cryan etmsi frz olunduqda, cari su hesab edilir. Amma gr bir ey onun mnby birlmsin mane olsa, msln gr suyun axmasna, yaxud qaynamasna mane olsa, yaxud onun mnb il olan laqsini ksslr, qalan su htta cryan ets bel, cari su hkmnd deyil. Msl 27: Axar su krr su miqdarndan az bel olsa, ona ncasat dydiyi zaman qoxusu, rngi v ya dad ncasat vasitsil dyimyinc, pakdr. Msl 28: gr axar suya ncast dys v onun bir hisssinin qoxusu, dad v ya rngi ncasat dymsi il dyirs o hisssi ncisdir. Dyimyn hissnin emy bitin qismi krr sudan az bel olsa, pakdr. Digr trfin dyimyn ay sular is, gr krr miqdarnda olsa v ya dyimyn su vasitsi il emy bitiirs, pakdr. ks halda ncisdir. Msl 29: Axmayan, amma suyundan bir az gtrldkd tkrar qaynayan em, axar su hkmnd deyildir. Yni gr krr miqdarndan az olsa, ncasat dydikd ncis olur. Msl 30: Arxn qranda toplanm, axar suya birlmi durun su, axar su hkmnd deyildir. Msl 31: gr bir em, msln; qda qaynayar v yayda qaynamas ksilirs, yalnz qaynad zaman axar su hkmn dayr. Msl 32: indki suyun miqdar krrdn az olan hamamn kiik hovuzu, ikisinin suyu birlikd krr miqdarna yetin bir xziny bal olsa v ona ncis dydiyi zaman qoxu, rng v ya dad dyims, ncis olmaz. Msl 33: Hamam v binalarn krant v dularnn borularndan tkln su, bal olduqlar mnbdki su il birlikd krr miqdarnda olsa, krr hkmn dayr. Msl 34: Yer zrind axan, lakin yerdn qaynamayan su, krr su miqdarndan azdrsa, ncasat dyrs ncis olur. Amma gr tzyiql axrsa, aa hisssin dyrs, yuxar hisssi ncis olmaz. 4- Ya suyu Msl 35: zrind ncisin eyni olmayan ncis bir eyin hr yerin bir df ya yaarsa, pak olar. Lakin sidik il ncis olan bdn v paltara is vacib ehtiyat olaraq iki df yamas lazmdr. Xala, paltar v buna bnzr eylri sxmaq lazm deyil. Amma iki- damc yamasnn da faydas yoxdur, ya yar deyilck kild yamas grkdir. Msl 36: gr ya eyni ncis zrin yaaraq baqa bir yer srayarsa, eyni ncis onunla birlikd olmazsa v ncasatn qoxu, rng v ya dadn gtrmmi olsa, pakdr. Demli, gr qann zrin yab ayr bir yer axan ya suyunda qan zrrlri olsa v ya qann qoxu, rng v ya dadn gtrms, ncisdir. Msl 37: gr bir binann tavan v ya dam zrind eyni ncis varsa, ya yad mddtd o ncis dyrk tavandan v ya damdak navaladan tkln su pakdr. Amma ya ksildikdn sonra, glmkd olan suyun o ncis dydiyi bilinirs, ncisdir.

Msl 38: Ncis olan bir yer ya yaarsa, pak olar. gr ya suyu yerd axmaa balayb, yamaa davam etdiyi halda, tavann altndak ncis yer yetiirs, oran da pak edr. Msl 39: Ya suyunun btn hisslrini hat etdiyi ncis torpaq pak olur, bu rtl ki, suyun torpaa yetimsi sbbil muzaf olmas m'lum olmasn. Msl 40: Bir yerd toplanm ya suyu, krr miqdarndan az olsa bel, ya yad zaman ncis bir ey onun irisind yuyularsa, o su ncasatn qoxu, rng v ya dadn almazsa, ncis ey pak olar. Msl 41: Ncis bir yer zrind srili olan pak bir xalann zrin ya yasa v ya yamaa davam etdiyi halda xaladan yer kers, xala ncis olmaz. Hmin yer is ncisdn paklanar. 5- Quyu suyu Msl 42: Yerdn qaynayan quyu suyu, krr su miqdarndan az olsa bel, ncasat ona dydiyi zaman onun qoxu, rng v ya dad o ncasat vasitsi il dyimyinc, hmin su pakdr. Msl 43: gr bir ncasatn tklmsi nticsind qoxu, rng v dad dyin bir quyunun suyunda bu dyiiklik yox olarsa, pak olar. Amma onun pak olmas vacib ehtiyata g-r quyudan qaynayaraq xan su il qarmas rti ildir. SULARIN HKMLR Msl 44: On nc msld mnas aydnladrlan muzaf su, ncis bir eyi paklamr, onunla dstmaz v qsl almaq da batildir. Msl 45: Muzaf su, krr miqdarnda olsa bel, ona bir zrr ncasat dys, ncis olur. Amma tzyiql ncis bir eyin zrin tklrs, ncis ey dyn qismi ncis v qalan hisssi pakdr. Msln, gl suyunu glab suyu qabndan ncis olan l zrin tkrlrs, l yetin hisssi ncisdir, l yetimyn hisssi is pakdr. Msl 46: gr ncis olan muzaf su, krr v ya axar suya, artq ona muzaf su deyilmyck kild qarrsa pak olar. Msl 47: Mtlq olan bir suyun sonradan muzaf olub-olmad bilinmzs, mtlq su kimidir, yni ncis eyi paklad kimi onunla dstmaz v qsl d shihdir. Muzaf olan bir suyun da sonradan mtlq olub-olmad bilinmzs, muzaf su kimidir, yni ncis eyi paklamad kimi, onunla dstmaz v qsl d batildir. Msl 48: Mtlq v ya muzaf olduu blli olmayan bir suyun, vvlcdn d muzaf v ya mtlq olduu mlum olmazsa, ncasat paklamad kimi, onunla dstmaz v qsl d batildir. Ona bir ncasat dyrs v su, krr miqdarndan az olsa ncis olur. gr krr miqdarnda v ya ondan ox olarsa, vacib ehtiyat olaraq ncis olur. Msl 49: Qan v sidik kimi ncasatn dymsi il bir suyun qoxu, rng v ya dad dyiirs, krr v ya axar su olsa bel, ncis olur. Htta suyun qoxu, rng v ya dad onun xaricind olan bir ncasat vasitsil dyiirs, msln; suyun knarnda olan murdar olmu heyvan bir miqdar onun iyini dyidiribs, lazm ehtiyata gr ncis olur.

Msl 50: Qan v sidik kimi eyni ncisin tklmsi nticsind qoxu, rng v ya dad dyin bir su, gr krr v ya axar suya bitirs, yaxud zrin ya yasa v ya klk ya ona ilyrs v yaxud ya suyu ya yaa-yaa navaladan onun zrin tklrs v bu hallarn hamsnda onun dyiikliyi yox olarsa, hmn su pak olar. Amma grk, ya suyu krr v ya axar su il qarsn. Msl 51: Ncis bir eyi krr v ya axar su irisind paklasalar, onun pak olduu yuyulmadan sonra ondan tkln su pakdr. Msl 52: Pak olan bir suyun, sonra ncis olub-olmad bilinmzs, pakdr. Ncis olan bir suyun da pak olub-olmad bilinmzs, ncisdir. TXLLNN (AYAQYOLUNA GETMYN) HKMLR Msl 53: Txlli v digr vaxtlarda insana vacibdir ki, z vrtini yetkinlik yana atm adamlardan, ona mhrm olan ana v bacsndan, hr hans divandn, yaxn pisdn sen uaqdan gizltsin. Lakin r v arvada z vrtlrini bir-birindn gizltmk vacib deyil. Msl 54: nsann vrtini xsusi bir eyl rtmsi vacib deyil, msln, z li il d rts kifaytdir. Msl 55: Txlli zaman bdnin n trfini, yni qarn v sinni, lazm ehtiyata sasn qibly trf yaxud arxas qibly tutmaq olmaz. Msl 56: Txlli vaxtnda bdninin n trfi v ya arxa trfi qibly trf olan bir kims, yalnz vrtini qibldn dndrrs, kifayt etmz. Vacib ehtiyat odur ki, txlli vaxtnda vrtini d z v arxas qibly evirmsin. Msl 57: Msthbb ehtiyat odur ki, bdnin qabaq trfi (hkmlri sonradan aqlanan) istibrada, hminin bvln v aitin mxrci paklanarkn z v arxa, qibly sar olmasn. Msl 58: gr insan, namhrm bir adamn onu grmmsi n, n v ya arxa trfini qibly evirck kild oturmaa mcburdursa lazm ehtiyat olaraq arxas qibly oturmaldr. Msl 59: Msthbb ehtiyat odur ki, ua da txlli zaman z v ya arxas qibly sar oturtmasnlar. Msl 60: Drd yerd txlli haramdr: 1. Sahibi icaz vermyn dalanda. Hminin yoldan kenlr zrr dymsin sbb olduu tqdird mumi klrd v yollarda; 2. Txlliy icaz verilmyn mlkd. 3. Xsusi xslr n vqf olan yerlrd, msln, bzi mdrslrd. 4. Mminin qbri zrind ona hrmtsizlik olarsa; Htta gr ehtiramszlq olmasa da, haramdr; amma gr yer sli mbah yerlrdn olsa haram olmaz. Hminin bir din v mzhb mqddsinin hrmtinin aradan getmsin sbb olsa, haramdr.

Msl 61: halda aitin x yeri, yalnz su il pak edilir: 1-ait il birlikd qan kimi ayr bir ncasat glmidirs. 2-Knardan bir ncasat aitin mxrcin dymidirs. Qadnlarda bvln ait mxrcin yetimsi istisnadr. 3-Mxrcin traf adi miqdardan artq bulamdrsa. Bu haldan baqa qalan hallarda, mxrc su il yuyula bildiyi kimi, qarda gstrilcyi qaydada, para, da v bunlara bnzr eylrl d paklana bilr, amma su il yuyulmas daha yaxdr. Msl 62: Sidiyin mxrci sudan baqa bir eyl paklanmaz. Bir df yumaq kifaytdir. Amma iki df yumaq msthbb ehtiyatdr, daha yaxs is df yumaqdr. Msl 63: aitin mxrci su il yuyulduu tqdird, orada ait qalmamaldr. Amma rnginin v qoxusunun qalmasnda bir maneilik yoxdur. Birinci df yuyulduqda onda aitdn bir zrr bel qalmasa, ikinci df yuyulmasna ehtiyac yoxdur. Msl 64: aitin mxrci quru v pak olan da, ksk, bez paras v buna bnzr eylrl paklana bilr, htta mxrc tsir etmyck kild azacq rtubtli olsa, maneiliyi yoxdur. Msl 65: aitin mxrcini da, ksk v ya bez paras il bir df silmkl tamamil paklanrsa, kifaytdir. Amma df silmk daha yaxdr. Htta ayr para olmas daha yaxdr. Amma gr df silmkl paklanmazsa, mxrc tamamil paklanncaya qdr davam etmk grkdir. Amma adtn yuyulmadan aradan getmyn zrrlrin qalmasnn eybi yoxdur. Msl 66: Allahn v Peymbrlrin adlar yazlm kaz kimi, ehtiram gstrilmsi vacib olan eylrl aitin mxrcini paklamaq haramdr. Smk v tzkl d ait mxrcinin paklaman eybi yoxdur. Msl 67: Mxrcini paklayb paklamadnda kk edn bir xs adtn sidik v aitdn sonra drhal zn pak edirmis d, yenidn paklamas lazmdr. Msl 68: gr namazdan sonra bir kims namazdan vvl vrtinin mxrcini paklayb paklamadnda kk edrs, qld namaz shihdir. Amma sonrak namazlar n paklamas lazmdr. STBRA Msl 69: stibra, kiilrin bvldn (sidikdn) sonra, bvln mcrada (sidik kanalnda) qalmamasna min olmalar n yerin yetirdiklri msthbb bir mldir. stibra bir ne nvdr: Onlardan n yaxs odur ki, gr sidik ksildikdn sonra, aitin mxrci ncis olmudursa, vvlc onu pak etmli, sonra df sol lin orta barma il aitin mxrcindn altin kkn qdr kmli v daha sonra ba barma altin zrin v onun yanndak barma da altin altna qoyaraq, alti dllk ksn yer qdr df kmlidir. Sonra is altin ban df sxmaldr. Msl 70: Bzn hvt hissinin thrik olunmasndan sonra insandan gln mzi adlanan su, pakdr. Hminin, mnidn sonra gln vzi adlanan v b'zn bvldn

sonra glib vdi adlanan su da gr bvl v mni ona qatmaybsa pakdr. Bel ki, gr insan bvl etdikdn sonra istibra ets v sonra ondan bir su gldiyi zaman bvl v ya bu sudan biri olmasnda kk edrs, pakdr. Msl 71: gr insan istibra edib-etmmsin dair kk edirs v ondan bir nm xaric olursa, onun pak v ya ncis olmasn bilmirs, ncisdir v dstmaz albsa batildir. Amma etdiyi istibrann shih olub-olmadnda kk edirs v bu zaman ondan nm glirs v bunun pak olub-olmadn bilmirs, pak saylr v dstmaz batil deyil. Msl 72: stibra etmyn xs, gr bvl etdiyi vaxtdan bir mddt kendn sonra mcrada bvln qalmamasna arxayn olsa v sonra bir nm grb onun pak olubolmamasnda kk edrs, o nm pakdr. Dstmaz da batil etmir. Msl 73: gr insan bvldn sonra istibra edib dstmaz alsa v dstmazdan sonra znd ya sidik, ya da mni olmas ona mlum olan bir nmlik mahid edrs, bu halda ehtiyat olaraq qsl edib dstmaz almas vacibdir. Amma gr dstmaz almamdrsa, yalnz dstmaz almas kifaytdir. Msl 74: Qadn n bvln istibras yoxdur. gr znd nmlik grrs v bu nmliyin bvl olub-olmamasna kk edrs, pakdr. Hmin rtubt qsl v dstmaz da batil etmz. TXLLNN MSTHBBATI V MKRUHATI Msl 75: nsann txlli vaxtnda kimsnin grmycyi bir yerd oturmas, txlli yerin daxil olduu zaman vvl sol ayan v xanda vvl sa ayan atmas, txlli halnda ikn ban rtmsi v bdninin arln sol ayana salmas msthbbdir. Msl 76: Txlli vaxtnda Gnl v ya Ayla zbz oturmaq mkruhdur. Amma gr vrtini bir eyl rts mkruh deyildir. Habel klk qabanda, yolda, xiyabanda, kd, evin qapsnda v meyv vern aacn altnda txlli etmk, txlli vaxt n is yemk, ox oturmaq, sa l il paklanmaq mkruhdur. Hminin txlli vaxt danmaq, (da mkruhdur) amma gr mcbur qalarsa v ya zikr edrs ikal yoxdur. Msl 77: Ayaq st bvl etmk, brk yer v heyvanlarn yuvasna bvl etmk, suya, xsusi il durun (axar olmayan) suya bvl etmk mkruhdur. Msl 78: aitdn v bvldn zn mcburi saxlamaq mkruhdur. gr saxlamasndan bdn kll bir zrr yetis, haramdr. Msl 79: nsann namazdan, yatmazdan, cima etmzdn vvl v mni gldikdn sonra bvl etmsi msthbbdir.

NCASAT
Msl 80: Ncasat 10-dur: 1) Bvl (sidik), 2) ait (ncis), 3) Mni, 4) Murdar (murdar olmu heyvan), 5) Qan, 6, 7) t v donuz, 8) Kafir, 9) rab, 10) Ncis yeyn heyvann tri. 1 - 2. Bvl v ait Msl 81: nsann, elc d damar ksildikd qan srayan v ti yeyilmsi haram olan hr bir heyvann bvl v aiti ncisdir. Amma ti haram olan bzi balqlar kimi qan

sramayan heyvanlarn v ya milk v acaqanad kimi ti olmayan kiik hratlarn aiti pakdr. Lakin ehtiyat-lazm olaraq qan sramayan ti haram heyvanlarn bvlndn kinmk grkdir. Msl 82: ti haram olan qularn bvl v aitlri pakdr, amma onlardan kinmk daha yaxdr. Msl 83: Ncasat yeyn heyvann bvl v aiti ncisdir. Yemlilrin v imlilrin hkmlrind aydnladrlaca kimi donuz sd mn kei balasnn, habel insann yaxnlq etdiyi heyvann bvl v aiti d eyni hkm dayr. 3. Mni Msl 84: Kiinin v srayan qan olan hr heyvann mnisi, ncisdir. Qadndan hvtl xaric olan v onun cnabtli olmasna sbb olan rtubt, 345-ci msld qeyd olunaca kimi, mni hkmnddir. Ehtiyat vacib gr, srayc qan olan ti halal erkk heyvannda mnisindn kinmk lazmdr. 4. Murdar Msl 85: nsann, elc d istr z lm olsun, istrs ri qaydalara gr ksilmmi olsun, srayan qan olan heyvann ls ncisdir. Baln srayan qan olmadndan, suyun iind bel ls, pakdr. Msl 86: Murdar olmu heyvann yun (qoyun), ql (kei), krk (dv), smk v di kimi, ruhu olmayan hisslri pakdr. Msl 87: nsann v ya srayan qan olan bir heyvann bdnindn diri ikn, t v ya ruhu olan baqa bir ey qoparlsa, o ey ncisdir. Msl 88: Dodaqdan v bdnin ayr yerlrindn qoparlan azacq drilr ruhu olmasa v asanlqla qoparlm olsa, pakdr. Msl 89: ln toyuun qarnndan xarlan yumurta qab brkimmi olsa bel, pakdr. Amma grk zahiri suya kilsin. Msl 90: Ot yemy balamadan ln quzu v piin qursandan tutulan pendir mayas pakdr, amma adtn maye olmas sbut olunmasa murdarn zahirin t toxunan hisssinin yuyulmas lazmdr. Msl 91: nsan xarici lklrdn gtiriln maye drmanlar, tir, krem, ya v sabunun ncis olduuna min olmazsa, pakdr. Msl 92: rit qaydalarna sasn ksiln heyvandan olduuna ehtimal veriln t, piy v dri pakdr. Amma gr kafirin lindn alnarsa v ya kafirdn, ri sullara gr ksilmi olan heyvandan olub-olmadn aradrmadan alm olan bir mslmann lind olarsa, bu t v piyin yeyilmsi haramdr. Amma bel bir drid namaz qlmaq caizdir. Bununla bel mslmanlarn bazarndan v ya kafirdn alm olduu bilinmyn halda bir mslmandan alsa, v yaxud kafirdn alnmsa da, thqiq edildiyi ehtimal verilrk alnan t v piyin yeyilmsi caizdir. Bu rtl ki, o mslman, onda halal t mxsus olan bir tsrrf etsin, msln, yeyilmk n satsn. 5. Qan

Msl 93: nsann v srayan qan olan, yni damar ksildikd qan srayaraq axan hr bir heyvann qan ncisdir. Buna gr, balq v acaqanad kimi srayan qan olmayan heyvanlarn qan pakdr. Msl 94: rit qanunlarna gr ksiln, ti halal heyvann qan normal miqdarda axdqdan sonra, bdnind qalan qan pakdr. Amma nfs almas v ya heyvann bann yuxarda olmas sbbil qan heyvann bdnin qaydarsa, o qan ncisdir. Msl 95: risind qan zrrsi olan toyuq yumurtasnn sarsndan kinmk ehtiyat msthbbdir. Msl 96: Bzn sd salrkn grnn qan ncisdir v sd d ncis edr. Msl 97: Dilrin arasndan gln qan, gr azn suyu il qarmas nticsind aradan gedirs, azn suyundan kinmk lazm deyil. Msl 98: zilm nticsind drnaq v ya dri altnda ln qan, artq qan deyilmyck bir formaya glmidirs, pakdr. Amma gr, ona qan deyilirs, xaric xarsa, ncisdir. Bu halda drnaq v ya dri deilmidirs, qan bdnin zahirindn bir hiss hesab olunursa, dstmaz v ya qsl almaq n, o qan xaric xararaq oran paklamaq ziyytlidirs, tymmm etmlidir. Msl 99: gr insan, dri altnda l qan toplandn v ya zilm nticsind tin o hala gldiyini bilmzs, pakdr. Msl 100: Yemk qaynad zaman irisin bir zrr qan drs, yemyin hams v onun qab, ehtiyat lazm olaraq ncis olur. Qaynamaq, istilik v at pakedici deyildir. Msl 101: Yarann saald zaman, trafnda meydana gln irinin qanla qard bilinmzs, pakdr. 6 - 7. t v donuz. Msl 102: Quruda yaayan it v donuz v htta onlarn tk, smy, pncsi, drna v rtubti ncisdir. 8. Kafir Msl 103: Kafir, yni Allaha v Onun vahidliyin inanmayan xs v ulat, (yni mamlardan (leyhimussalam) hr hans birisinin Allah olduuna inanan v ya Allahn onlarda hlul etdiyini sylyn kims), hminin xvaric v nvasib, (yni mamlara dmnlik elan ednlr,) ncisdirlr. Hminin nbvvti (Allah trfindn peymbrlr gndrildiyini) v ya dinin zruri hkmlrindn birini (namaz v oruc kimi), inkar edrs, bu i htta mumi kild olsa bel, Peymbrin (s) tkzib olunmasn lazm tutarsa, ncisdir. Amma kitab hlinin, (yhudi, xristian v mcusilr) pak olmasna hkm olunur. Msl 104: Kafirin btn bdni, htta drnaq, tk v rtubti d ncisdir. Msl 105: gr hddi-blua atmam uan atas, anas, babas v nnsi kafir olarsa, ncisdir. Amma o, alksn olub mslman olduunu izhar ets, pakdr. gr z ataanasndan z dndrib mslmanlara meyl ets, yaxud thqiqat v aradrma halnda olsa, onun ncis olmasna hkm etmk mkldr. Amma gr ata, ana, baba, v nnsindn biri mslman olarsa 217-ci msld aydnladrldna sasn o uaq pakdr.

Msl 106: Mslman olub-olmad bilinmyn v mslman olduuna dlil olacaq bir nian d olmayan kims pakdr. Amma mslmanlarn digr hkmlrin malik deyildir. Msln, mslman bir qadn il evln bilmz v mslmanlarn qbiristanlnda dfn olunmamaldr. Msl 107: gr bir xs, on iki imamdan (.s) birini dmnlik zndn syrs, ncisdir. 9. rab Msl 108: rab ncisdir. Amma insan mst edn (srxo edn) sair eylr ncis deyil. Msl 109: Texniki spirtin btn nvlri pakdr. Msl 110: zm suyu, z-zn v ya biirmk vasitsil qaynayarsa pakdr, amma iilmsi haramdr. Hminin vacib ehtiyata sasn qaynadlm zmn d iilmsi haramdr, amma ncis deyil. Msl 111: Xurma, tumlu v tumsuz kimi, v onlarn suyu qaynasa da bel, pak v yeyilmsi halaldr. Msl 112: ksr hallarda arpadan kiln ynglvari srxoluq gtirn v piv deyiln eyin iilmsi haramdr. V vacib ehtiyata gr ncisdir. Amma he bir mstliy sbb olmayan arpa suyu pak v halaldr. 10. Ncis yeyn heyvann tri Msl 113: nsan ncisini yemy adt edn dvnin tri ncisdir. Hminin, ehtiyat vacib gr, bel olan sair heyvanlar da beldir. Msl 114: Haram yolla cnub olann tri pakdr, onunla namaz qlmaq shihdir.

NCASATI SBUT ETMYN YOLLARI

Msl 115: Bir eyin ncis olmasn yolla sbut etmk olar: 1) Bir eyin ncis olduuna, insann znn yqin etmsi v ya al ksn yolla min olmasyla. gr bir eyin ncis olduunu znn (gman) edrs, ondan kinmsi lazm deyildir. Buna gr murdar v pakla riayt etmyn , bu kimi msllr laqeyd olan adamlarn yemk yediyi ayxana v mehmanxanalarda insan, onun n gtirilmi xryin ncis olmasna min deyils, bunun eybi yoxdur. 2) Yalanlqla mtthim olmayan bir xsin z ixtiyarnda olan bir eyin ncis olmasn sylmsi. Msln, arvad, nkri, klfti z lindki eyin (qab, yaxud baqa bir yann) ncis olduunu syls, o ey ncisdir. 3) ki adil kiinin bir eyin ncis olmasn xbr vermlri. Amma bir rtl ki, onlarn ncis olmasnn sbbini desinlr. Msln, filan eyin qan, ya bvl dymsindn ncis olmasn deslr. gr bir adil, yaxud e'tibarl saylan bir kii xbr vers v onun szndn xatircmlik hasil olmasa, ehtiyat vacib odur ki, o eydn kinsinlr. Msl 116: gr mslni, bilmdiyi n bir eyin, msln, sian fzlsinin ncis olubolmadn bilmzs, mslni soruub yrnmsi lazmdr. Amma gr mslni bildiyi halda, bir eyin ncis v ya pak olduunda kk edrs, msln, bir eyin qan olub

olmadndan v ya insan, yoxsa acaqanad qanm olduuna kk edrs, o ey pakdr. Axtar aparmaq v sorumaq lazm deyil. Msl 117: nsan vvlcdn ncis olan eyin sonradan pak olub-olmamasnda kk edrs, ncisdir. gr vvlcdn pak olan bir eyin sonradan ncis olub-olmamas bard kk edrs, pakdr. Onun ncis v ya pak olmamasn baa dmk imkan olsa bel, axtar lazm deyildir. Msl 118: Hr ikisindn istifad etdiyi iki qabdan v ya libasdan birinin ncis olduunu bildiyi halda, myyn kild hans birinin ncis olduunu bilmzs, hr ikisindn kinmsi lazmdr. Amma gr msln, ncis olan libasn z libasm, yoxsa onun istifad etmdiyi v digrinin mal olan ayr libas olduunu bilmzs, z libasndan kinmsi lazm deyil. PAK EYLR NEC NCS OLUR? Msl 119: gr pak bir ey, ncis bir ey dyrs v onlardan biri v ya hr ikisi rtubtin bir-birin kecyi kild ya olarsa, pak olan ey d ncis olar. Amma vasitlr oxald halda ncis olmur. Msln: sa l bvl dymsi nticsind ncis olarsa v tz bir rtubtl sol l dyrs, sol l d ncis olacaq. Sol l quruduqdan sonra yenidn ya olan bir libasa dyrs, o libas da ncis olur. Amma gr o libas ayr bir rtubtli ey dyrs, o eyin ncis olduuna hkm edilmz. gr rtubt o birin sirayt etmyck qdr az olsa, pak olan ey ncisin eynin dys bel, ncis olmaz. Msl 120: gr pak ey ncis ey dyrs v insan onlardan birinin v ya hr ikisinin rtubtli olub-olmadnda kk edrs, pak olan ey ncis olmaz. Msl 121: nsann hansnn ncis, hansnn pak olduunu bilmdiyi iki eydn birin, ya olan pak bir ey sonradan toxunarsa, ondan kinmk lazm deyil. Amma bzi hallarda, msln: Hr iki eyin vvl ncis olduu halda, yaxud baqa bir vasit il digr pak bir ey rtubtl toxunmu olduqda, kinmk lazmdr. Msl 122: Yer, para v buna bnzr eylr ya olduqlar zaman, bunlarn yalnz ncastin dydiyi hisslri ncis olur, qalan hisslri pakdr. Xiyar, qovun v buna bnzr eylr d eyni hkm dayr. Msl 123: ir, ya v buna bnzr eylrdn, bir az gtrldkd, yeri bo qalmayacaq qdr axcdrsa onun bir nqtsi ncis olduu halda, hams ncis olur. Amma gr ondan bir az gtrldy zaman yeri bo qalacaq kild qat olsa v sonradan dolursa, bu halda yalnz ncisin dydiyi yer ncis olur. Buna gr gr siann fzlsi (zl) ona drs, sadc onun ddy yer ncis, qalan hisssi is pakdr. Msl 124: Milk v ya ona bnzr hrat ya olan ncis bir eyin zrin qonduqdan sonra, uub yen ya olan pak bir eyin zrin qonarsa, insan da onun z il birlikd ncasat dadn bils, o pak ey d ncis olur. gr bilms, pakdr. Msl 125: Bdnin trlmi olan bir yeri ncis olduu halda, tr oradan bdnin ayr hisslrin yaylarsa, trin yayld yerlr ncis olar. gr tr baqa bir yer yaylmazsa, bdnin digr hisslri pakdr. Msl 126: Burun v boazdan gln qat blmin iind qan varsa, qan olan hisslri ncis, digr hisslri is pakdr. Buna gr gr bu blm azn v burunun xaricin

dyrs, blmin ncis hisslrinin toxunduuna yqin ediln yerlr ncis, kk ediln yerlr is pakdr. Msl 127: Dib trfi deik olan aftafan ncis bir yer zrin qoysalar, gr aftafann suyu szarsa v onun altnda aftafadak su il bir saylacaq kild su toplanrsa, aftafann suyu ncis olur. Amma gr aftafann suyu tzyiql axmaya davam edrs, ncis olmaz. Msl 128: Bdn daxil olaraq ncast dyn bir ey, bayra xdqdan sonra ncast bulaq olmazsa pakdr. Buna gr ait mxrcin daxil ediln imal alti v ya onun suyu v yaxud bdn batan iyn, baq v buna bnzr eylr, xaric xdqdan sonra ncast bulaq olmazsa, ncis deyildir. Hminin irid qana dyn az suyu v burun suyu, bayra xdqdan sonra qana bulaq olmad halda, eyni hkm dayr. NCASATIN HKMLR Msl 129: Qurann yazsn v elcd hrmtsizliy sbb olduqda vrqini ncis etmk haramdr. gr ncis olsa, grk drhal suya kilsin. Htta vacib ehtiyata sasn hrmtsizlik olmasa da ncis etmk haram v suya kmk vacibdir. Msl 130: gr Qurann cildi ncis olsa v bu, Qurana hrmtsizlik hesab edils, onu suya kmk lazmdr. Msl 131: Quran qan v murdar kimi eyni ncisin stn qoymaq eyni ncis quru olsa da ona hrmtsizlik olduu halda, haramdr. Msl 132: Ncis mrkkbl Quran yazmaq, htta bir hrf olsa bel, onu ncis etmk kimi bir eydir. gr yazlmdrsa, ya suya kmkl, yonmaqla, ya da buna bnzr bir yolla hmin yaz aradan qaldrlmaldr. Msl 133: gr Qurann vrqi, yaxud Allahn, Peymbrin (s..v.v) v imamlarn ad stn yazlan kaz kimi, hrmti vacib olan ey tualet ds, hrnd xrci d olsa onu xartmaq v suya kmk vacibdir. gr onu xartmaq mmkn deyils, vrqin tamamil aradan getmsin yqin etmyn kimi o tualet getmk olmaz. Hminin tualet trbt ds v xardlmas mmkn olmasa, tamamil aradan getmsin yqin edilmyn kimi oraya getmk olmaz. Msl 134: Ncis olan bir eyin hm yeyilib-iilmsi, hm d baqasna yedirdilibiirdilmsi haramdr. Amma uaq v dliy yedirdilmsi zahirn caizdir. Yen gr uan v dlinin z, ncis olmu bir yemyi yeyrs v ya li il yemyi ncis etdikdn sonra yeyrs, onun qarsn almaq lazm deyil. Msl 136: Paklanmas mmkn olan ncis bir eyi satman v ya baqasna icary vermyin eybi yoxdur. Amma aadak iki rtl qar trf o eyin ncis olduunu demlidir: 1. Trfin (alcnn), r'i tklifl mxalift etmsi gzlnilrs, msln, onu yemkd v imkd ildcyi bilinrs, (ona bildirmlidir). Amma gr bel olmazsa demsi lazm deyil. Msln, trf (alc, icari) onunla namaz qlmaq ists, ona libasnn ncis olduunu bildirmsi lazm deyil. nki, libasn pak olmas real rt deyildir.

2. Trfin, onun szn etina edcyin ehtimal vermlidir. Amma gr trfin onun szn etina etmycyini bilirs, sylmsi lazm deyil. Msl 137: nsan, birisinin ncis bir eyi yediyini v ya ncis libasla namaz qldn grs, ona demsi lazm deyil. Msl 138: gr evinin v ya xalasnn bir yeri ncis olan bir kims, onun evin girn xslrin bdn, libas v ya baqa bir eylrinin rtubtli olaraq o ncis yer dydiyini grs, onda onun z buna sbb olmusa, vvlki msld aqlanan iki rtl mslni onlara demlidir. Msl 139: gr ev sahibi, yemk yeyn zamanda yemyin ncis olduunu anlayarsa, yuxardak msldki ikinci rtl vziyyti qonaqlara demlidir. Amma qonaqlardan biri baa ds, digrlrin sylmsi lazm deyil. Lakin onlarla myyn kild bal olub onlara sylmdiyi halda znn d ncis olaraq lazm hkm mxalift etmy mbtla olaca halda, sylmsi vacibdir. Msl 140: gr insann kiray etdiyi bir ey ncis olarsa, 136-c msld ken iki rtl, onun sahibin sylmlidir. Msl 141: gr uaq, bir eyin ncis olduunu v ya ncis bir eyi yuduunu sylyrs, sz qbul edilmmlidir. Amma mmyyiz v pak-ncisi yax-yax drk edn bir uaq bir eyi yuduunu sylyrs, gr o ey onun istifad etdiyi bir ey olsa v ya onun szndn insana xatircmlik gls, sz qbul edilmlidir. Hminin bir eyin ncis olduunu sylyrs yen d hkm eynidir.

MTHHRAT
Msl 142: On iki ey ncasat pak edir. Bu eylr mthhirat (pak edicilr) deyilir: 1. Su. 2. Torpaq. 3. Gn. 4. stihal. 5. nqilab. 6. ntiqal. 7. slam. 8. Tbiyyt. 9. Eyni ncastin aradan getmsi. 10. Ncis yeyn heyvann istibras. 11. Mslmann (bir mddt) gzdn qeyb olmas. 12. Ba (rit qaydalar sasnda) ksiln heyvandan bir miqdar qan axmas. Bunlarn hkmlri glck msllrd geni kild aqlanacaqdr. 1. Su Msl 143: Su, ncis bir eyi drd rtl pak edr: 1. Su saf (mtlq) olsun, glab suyu v sydn suyu kimi, muzaf olan su ncis eyi pak etmz. 2. Pak olsun. 3. Su, ncis eyi yuyarkn muzafa evrilmsin v tkrar yumann lazm olmad halda son yuyulmada su ncasatn qoxu, rng v ya dadn zn almasn; amma ondan qabaqk yuyulmalarda dyimsinin bir zrri yoxdur. Msln, iki df yuyulmas lazm olan bir eyi, krr v ya az su il yuduqda, birinci yuyulmada su dyis d, ikinci df dyiilmmi su il paklasalar, o ey pak olar.

4. Ncis eyi yuduqdan sonra, onda eyni ncisin kiik zrrlri qalmamaldr. Ncis eyin az su, yni krrdn az olan su il paklanmasnn digr rtlri d vardr ki, onlar daha sonra aqlanacaq. Msl 144: Ncis qabn i hisssi, az su il df yuyulmaldr. Hminin ehtiyat vacib olaraq krr, axar suda da v ya suyunda df yuyulmaldr. Amma irisind itin su v ya buna bnzr axc bir eyi yediyi qaba, vvlc pak torpaq srtlmli, torpaq tmizlnib aradan aparldqdan sonra az, krr v ya axar suda iki df yuyulmaldr. Hminin, itin yalad qab yumaqdan qabaq torpaqla srtlmlidir. in itin aznn suyu tkldy yaxud bdninin bir yeri toxunan qabn da ehtiyat lazm olaraq vvlc torpaqla srtlmsi v sonra df su il yuyulmas lazmdr. Msl 145: tin azn srtdy qabn az dardrsa, vvlc iin torpaq tkb o qabn iinin hr trfin torpaq atncaya qdr iddtl silklmli v sonra qeyd edildiyi kild yuyulmaldr. Msl 146: Donuzun yalad v ya iind axc bir ey idiyi v yaxud iind l sian ldy qab az, krr v ya axar suda yeddi df yuyulmaldr; torpaqla srtlmsi lazm deyil. Msl 147: rabla ncis olan qab krr, ya, axar v ya bu kimi sularla olsa bel 3 df yuyulmaldr. Msthbb ehtiyat budur ki, yeddi df yuyulsun. Msl 148: Ncis palqdan hazrlanm v ya ncis su, hopmu kuz gr axar su v ya krr suya buraxlarsa, suyun dydiyi hr yer pak olur. Onun iini d paklamaq istslr, krr su v ya axar suda su hr trfin dyincy qdr qalmaldr. gr o qabda onun iin suyun toxunmasna mane olan bir rtubt varsa, qabaqca onu qurudub sonra axar v ya krr suya qoymaq lazmdr. Msl 149: Ncis qabn az su il iki kild yuyulmas mmkndr: 1) df doldurub boaltmaqla; 2) df irisin bir az su tklr, hr dfsind su, qabn ncis olan hr yerin atacaq kild alxalanb l tklr. Msl 150: Qazan v xum kimi ncis olmu byk bir qab su il doldurulub-boaldlmaqla pak olur. Hminin, gr ona yuxardan aaya doru hr trfin yetick kild df su tkslr v hr dfsind dibind toplanan suyu xarb atsalar pak olur. Sular knara xarmaq n ildiln qabn ikinci v nc dfsind yuyulmas ehtiyat msthbbdir. Msl 151: gr ncis mis v ona bnzr eylri ridib sonra suya kslr, onun zahiri pak olur. Msl 152: Bvl il ncis olan tndir, hr trfin yetick kild yuxardan aaya doru bir df su tkrlrs, pak olar. Amma bu iin iki df grlmsi ehtiyatmsthbbdir. Bvldn baqa bir eyl ncis olmudursa, ncasatn z aradan qaldrldqdan sonra, qeyd edildiyi kild zrin bir df su tklmsi kifaytdir. Sularn cm olmas n tndirin dibind bir uxur qazb, orda ylan sular xardqdan sonra, o uxuru pak torpaqla doldurmaq daha yaxdr.

Msl 153: Ncis bir ey, ncis olan yerlrin hr trfin su atacaq kild, krr v axar suya bir df salnarsa, pak olar. Xala, libas v buna bnzr eylri sxmaq, tapdalamaq lazm deyil. Amma bdn v ya libas bvl il ncis olmudursa, krr suda iki df yumaq lazmdr. Amma cari (axar) suda bir df yumaqla pak olur. Msl 154: Bvl il ncis olan bir eyi az su il yumaq istslr, gr bir df zrin su tklb ondan su ayrldqdan sonra, o eyd bvl qalmazsa, pak olur. Amma libas v xalann pak olmalar n onlarn zrin iki df su tklmsi lazmdr. Ancaq libas, xala v bunlara bnzr eylr az su il yuyulduu tqdird, salnin xmas n sxlmas lazmdr (sal, yuyulan bir eydn, yuyulduu zaman v ya ondan sonra, zzn v ya sxlmaq nticsind, normal olaraq ayrlan suya deyilir). Msl 155: Yemk yemy balamam, sdmr olan v qz uann bvl il ncis olan bir eyin zrin, ncis yerlrin hr trfin yetick kild bir df su tkls, hrnd su az da olsa, pak olar. Amma ikinci df zrin su tkmk msthbb-ehtiyatdr. Libas v xala kimi eylri sxmaq da lazm deyil. Msl 156: Bvldn baqa bir ncis bulaan eyin zrin, ncis aradan aparldqdan sonra bir df az su tklrs, su ondan axb ayrldqdan sonra pak olar. Amma libas v buna bnzr eylri sxaraq salsini xarmaq lazmdr. Msl 157: gr ipl toxunmu ncis bir hsiri krr v ya axar suya salsalar, eyni ncis aradan aparldqdan sonra pak olur. Amma onu az su il yumaq istrlrs, mmkn olan bir yolla, tapdalamaqla olsa bel, sxlaraq salsi xarlmaldr. Msl 158: gr buda, dy, v buna bnzr eylrin zahiri ncis olarsa, krr v ya axar suya salnarsa, pak olar. Onlar az su il d paklamaq olar. Amma ilri ncis olsa, krr v ya axar su onlarn iin dys, pak olar. Msl 159: gr sabunun zahiri ncis olsa, onu paklamaq olar. Amma gr onun ii (batini) ncis olsa, onu paklamaq mmkn deyil. gr insan, ncis suyun iin ilyib ilmdiyind kk edrs, onun ii pakdr. Msl 160: gr dy, t v bunlara bnzr eylrin zahiri ncis olsa onlar pak bir qaba qoyaraq, zrin bir df su tkb boaltsalar, pak olur. Amma ncis bir qaba qoyarlarsa, bu ii df tkrarlamaq lazmdr. Bu zaman qab da pak olur. gr libas v buna bnzr sxlmas lazm olan bir eyi qabn irisind yumaq istrslr, zrin su tkldy hr dfsind sxlmal v qab yrk irisind cm olan salsi tklmlidir. Msl 161: Sinka v buna bnzr bir rngl boyanm olan ncis libas, krr v ya axar suya batrsalar v su libasn rngil muzaf haln almazdan qabaq onun hr trfin yetirs, o libas pak olur. gr az su il yuyurlarsa, sxlarkn ondan muzaf su tklmzs, pak olur. Msl 162: Libas krr v ya axar suda yuduqdan sonra onun zrind su yosunu olduu grns v onun, suyun libasn iin ilmsin mane olduu ehtimal olunmazsa, o liba s pakdr. Msl 163: gr libas v buna bnzr eylri yuduqdan sonra zrind palq v ya sabun paras olduu grns, onun, suyun libasa yetimsin mane olduu ehtimaln vermslr, o libas pakdr. Amma ncis su paln v ya sabunun iin ilmidirs, onlarn zahiri pak, daxili is ncisdir.

Msl 164: Ncis bir eydn eyni ncis aradan aparlmaynca pak olmaz. Amma ncasatn qoxu v ya rngi onda qalsa, ikal yoxdur. Buna gr qann z libasdan aparlsa, amma libas yuyulduqdan sonra rngi onda qalsa bel, libas pak olar. Msl 165: Bdnd olan ncasat krr v ya axar suda aradan aparlsa, bdn pak olur. Bdn bvl il ncis olduqda is bir df yumaqla pak olmaz, amma sudan knara xb, tkrar suya girmk d lazm deyil. gr suyun iind lini oraya krk suyu bdndn ayrlsa v ikinci df suyu bdn atdrsa, kifayt edr. Msl 166: Dilrin arasnda qalan ncis yemk, aza su alnb alxalanaraq ncis yemyin hr trfin atdrlsa, pak olar. Msl 167: Sa v saqqaln tkn az su il suya kslr, sa v saqqal ox artq deyils, salnin xmas n sxlmas lazm deyil. nki z-zn normal miqdarda ayrlr. Msl 168: Bdn v ya libasn bir yeri az su il yuyulduqda, o yer bitiik olub, yuyulma zaman suyun adtn atd yerlr d ncis yerin pak olmas il pak olar. Yni ncis yerin trafn ayrca yumaq grk deyil. ksin ncis yer v onun traf birlikd pak olurlar. Hminin ncis bir eyin yanna pak bir ey qoyub v hr ikisinin zrin su tkldkd d hkm eynidir. Buna gr ncis bir barma yumaq n barmaqlarn hamsnn zrin su tkls, ncis v pak su onlarn hamsna yetis, ncis olan barmaq pak olduu zaman o biri barmaqlar da pak olur. Msl 169: Ncis olan t v quyruq digr eylr kimi yuyulur. Suyun daxilin ilmsin mane olmayacaq miqdarda, az yal olan bdn, qab v libas da eyni hkm dayr. Msl 170: Ncis olan bdn v ya qab, sonradan suyun yetimsin mane olacaq bir kild yalansa, o bdn v ya qab suya kmk istdiklri zaman, suyun qabn sthin yetimsi n yan aradan aparlmas lazmdr. Msl 171: Krr suya birlmi olan krantdan gln su, krr su hkmnddir. Msl 172: Bir eyi yuyub pakladn yqin etdikdn sonra, onun zrindn eyni ncisin aradan aparb-aparmamasnda kk edrs, eyni ncisi aradan aparlmasna yqin etmsi n onu yenidn yumas lazmdr. Msl 173: zrin inc v qaln qumla qapal olan yer kimi, suyun batd bir yer ncis olursa, az su il d pak olur. Msl 174: Da v ya krpicl dnmi olan v ya suyun batmad srt yer ncis olsa, az su il pak olur; amma axncaya qdr onun zrin su tklmlidir. Bu halda gr, onun zrin tkln su bir kkdn knara xmazsa v bir yerd toplanarsa, orann da pak olmas n orada toplanan suyun bir para v ya qabla knara atlmas lazmdr. Msl 175: Duz da v buna bnzr eylrin zahiri ncis olsa, krrdn az su il d pak olar. Msl 176: rimi ncis krdn hazrlanan qnd, krr v ya axar suya qoyulmaqla pak olmaz. 2. Yer

Msl 177: Yer, drd rtl ncis olmu ayan v ayaqqabnn altn pak edr: 1. Yer pak olmaldr; 2. Quru olmaldr; 3. Lazm-ehtiyat olaraq ayaq v ya ayaqqabnn alt yer trfdn (yerimkl) ncis olmu olmaldr; 4. Ayan v ya ayaqqabnn altnda taplan qan v bvl kimi eyni ncis v ya ncis olmu palq kimi sonradan ncis olan ey, yol yerimk v ya aya srtmkl aradan qaldrlmaldr; gr ncasat qabaqcadan aradan qaldrlarsa, lazm-ehtiyat olaraq ayaq v ayaqqabnn alt yol getmk v ya yer srtmkl pak olmaz. Hminin yer ya torpaq olmal, ya da da, krpic v ya bunlara bnzr eylrl dnmi olmaldr. Xala, hsir v mnlik zrind yol getmkl ncis olmu ayan v ya ayaqqabnn alt pak olmaz. Msl 178: Ncis ayaq v ayaqqabnn altnn, asfalt v ya aacla dnmi yer zrind yerimkl pak olmas mhlli- ikaldr. Msl 179: Ayan v ayaqqabnn altnda olan ncasat on be ziradan[2] (barman bandan dirsydk) az yol getmkl v ya yer srtmkl aradan aparlsa bel, ayaq v ya ayaqqabnn pak olmas n, on be zira v ya daha artq yol getmk daha yaxdr. Msl 180: Ncis olan ayaq v ayaqqabnn altnn ya olmas lazm deyil. Quru olsa bel, yol getmkl pak olur. Msl 181: Ncis olan ayaq v ya ayaqqabnn alt yol getmkl pak olduu zaman, normal miqdarda pala bulaan knarlar da pak olur. Msl 182: llri v dizlri zrind yeriyn ksin, l v ya dizlri ncis olsa, onlarn yol getmkl pak olmalar mhlli ikaldr. Habel liyin, sni ayan alt, heyvanlarn nal, avtomobilin, faytonun tkrlri v buna bnzr eylr d eyni hkm dayr. Msl 183: Yol getdikdn sonra, ayan v ya ayaqqabnn altnda ncasatn gzl grnmyn zrrciklrinin, yaxud qoxusunun v ya rnginin qalmasnn eybi yoxdur. Amma bunlarn da qalmamalar n bir qdr yol getmk ehtiyat msthbbdir. Msl 184: Ayaqqabnn ii yol getmkl pak olmaz. Corabn altnn da, dri v buna bnzr eylrdn deyils, v onlarla yol getmk adt deyils, yol getmkl pak olmas mbahislidir. 3. Gn Msl 185: Gn be rtl yeri, binan v divar pak edr: 1. Ncis olan ey, baqa bir eyin ona dydiyi zaman yal ona tsir edck qdr ya olmaldr. Buna gr, gr quru olarsa, gnin onu qurutmas n bir yolla onu islatmaq lazmdr. 2. zrind eyni ncisdn bir ey qalmamaldr.

3. Bir ey gnin alarna mane olmamaldr. Buna gr gn prd, bulud v buna bnzr eyin arxasndan saaraq ncis olan eyi qurudarsa, o ey pak olmaz. Amma gr, bulud gnin samasna mane olmayacaq qdr zif olsa, eybi yoxdur. 4. Ncis eyi gn tklikd qurutmaldr. gr, ncis ey gn v klyin vasitsil quruyarsa, pak olmaz. Amma gr klk ncis eyin qurumasna kmk etdi deyilmyck qdr yngl olarsa, eybi yoxdur. 5. Gn, yer v binann ncasat tsir edn hisssini bir dfy qurutmaldr. gr gn birinci df ncis yer v binann zrini v ikinci df d altn qurudarsa, yalnz onlarn z pak olur. Alt is ncis qalr. Msl 186: Gn ncis hsiri pak edr, lakin hsir ipl toxunmudursa, onun iplrini pak etmir. Hminin, aacn, bitkinin, qap v pncrnin gnl pak olmas mhlli-ikaldr. Msl 187: Gn ncis bir yer sadqdan sonra, gr insan, gn sad anda o yerin ya olub-olmamasnda v ya yalnn gn vasitsi il quruyub-qurumamasnda kk edrs, o yer ncisdir. Hminin (gnin samasndan qabaq) o yerdn eyni ncisin aradan aparlb-aparlmamasnda v ya gnin alarna bir eyin mane olubolmamasnda bh edrs, mhlli-ikaldr. Msl 188: gr gn, ncis divarn bir trfin saarsa v bunun nticsind, divarn gnin samad digr trfi d quruyarsa, hr iki trfin d pak olmas uzaq bir nzr deyil. Amma gr bir gn yerin v divarn zn sonrak gn is batinini (iini) qurutsa, tkc zahiri pak olar. 4. stihal Msl 189: gr ncis olan bir eyin cinsi dyirk pak bir eyin klini alrsa, pak olur. Msln, ncis aacn yanb kl olmas v ya itin duzlaa db duza dnmsi kimi. Amma gr ncis eyin cinsi dyimzs (ncis budadan un hazrlanmas v ya rk biirilmsi kimi) pak olmaz. Msl 190: Ncis palqdan hazrlanan kuz v buna bnzr eylr ncisdir. Amma ncis odundan ld ediln kmr, vvlki xsusiyytlrindn he biri onda olmazsa, pakdr. gr ncis palq odun t'sirindn saxsya, ya krpic evrilrs, ehtiyat vacib gr ncisdir. Msl 191: stihal olub-olmad blli olmayan ncis bir ey ncisdir. 5. nqilab Msl 192: rab, z-zn v ya iin sirk v duz kimi eyin qatlmas sbbi il dyiilib sirky evrils, pak olur. Msl 193: Ncis zm v bu kimi eylrdn hazrlanan rab, yaxud ayr bir ncisin dymi olduu rab, dyiib sirk olmaqla pak olmaz. Msl 194: Ncis xurma, kimi v zmdn hazrlanan sirk ncisdir. Msl 195: gr zmn v xurmann r-p onlarn iind olsa v elc sirk tkls zrri yoxdur. Hminin, onlarn iin sirk olmazdan qabaq bel, xiyar, badmcan v bunlara bnzr eylri d tkrlrs, sirk olmazdan qabaq srxo edici olmad tqdird, eybi yoxdur.

Msl 196: zm suyu odda v ya z-zn qaynayarsa, haram olar. Amma gr qaynayaraq d ikisi gets v d biri qalsa, halal olur. B'zilri demilr ki, z-zn qaynaybsa, yalnz sirk olmaqla halal olur. 110-cu msld zm suyunun qaynamaqla ncis olmadna dair hkm qeyd edildi. Msl 197: Qaynamadan d ikisi azalan zm suyunun qalan hisssi qaynayarsa, gr ona camaat arasnda ir deyil, zm suyu deyilirs, lazm ehtiyat olaraq haramdr. Msl 198: Qaynayb-qaynamad bilinmyn zm suyu halaldr, amma gr qaynayarsa, insan, onun qaynayaraq d ikisinin azaldn yqin etmyinc halal olmaz. Msl 199: gr, bir salxm yetimmi zmd (qorada) bir ne yetimi zm dnsi taplrsa, ondan alnan suya zm suyu deyilmirs, qaynad tqdird yeyilmsi halaldr. Msl 200: gr odda qaynamaqda olan bir eyin irisin bir zm dnsi drs v qaynad halda yox olmazsa, yalnz o zm dnsini yemk vacib ehtiyata gr haramdr. Msl 201: Bir-birindn ayr olan bir ne qazanda ir qaynadarkn, qaynam qazann qardrld kfkir il qaynamam qazann qardrlmas caizdir. Msl 202: Qora, yoxsa zm olduu bilinmyn bir ey qaynayarsa, halaldr. 6. ntiqal Msl 203: gr rf gr qan olmayan bir heyvan insann, yaxud srayan qan olan bir heyvann qann, acaqanadn insan v ya heyvann bdnindn sorduu kimi, z bdnin sorarsa v o heyvann bdnind hzm olunma rfsind olarsa, o qan pak olur v buna intiqal deyilir. Amma malic n, zlinin insandan sorduu qan, onun bdninin bir hisssi saylmas m'lum olmadndan ncisdir. Msl 204: gr insan, bdnin qonan acaqanad ldrs v acaqanadn ondan kdiyi qan xaric xarsa, o qan pakdr. nki, o qan acaqanadn qidas olmaq rfsind idi. Baxmayaraq ki, qann sorulmas v acaqanadn ldrlmsi arasndak zaman fasilsi ox az idi, amma o qandan kinmk ehtiyat msthbbdir. 7. slam Msl 205: gr kafir olan bir adam klmeyi-hadti deyrs, yni Allahn yeganliyin v Xatml-nbiya Hzrt Muhmmd ibn bdullahn (s..v.v) nbvvtin hadt vers, hans dil il sylyrs sylsin, mslman olar. Onun qabaqcadan hr n qdr ncis, olmasna hkm edilirdis d, mslman olduqdan sonra, artq onun bdni, aznn v burnunun suyu v tri pak olar. Amma gr, mslman olduu zaman, onun bdnind eyni ncis olarsa, onu aradan qaldrb, yerini pak etmsi lazmdr. Htta bdnind olan eyni ncis, mslman olmazdan qabaq aradan aparlmsa bel, vacib ehtiyat olaraq onun yerini su il yumaldr. Msl 206: gr, kafir olduu zamanda libas ya halda bdnin dymidirs, istr mslman olduu zaman o libas zrind olsun v ya olmasn, vacib ehtiyat olaraq o libasdan kinmlidir. Msl 207: gr kafir klmeyi-hadti deyrs v insan onun qlbn mslman olubolmadn bilmzs pakdr. Htta qlbn mslman olmadn bildiyi halda, ondan syldiyi klmeyi-hadt zidd bir hrkt grnmzs d hkm eynidir.

8. Tbiyyt Msl 208: Ncis bir eyin, baqa bir eyin pakl vasitsil pak olmasna tbiyyt deyilir. Msl 209: rab sirk olsa, rabn qab da qaynad halda yetidiyi yer qdr pak olur. Onun zrin adi qaydada qoyulan bez paras v baqa bir ey d onun vasitsi il ncis olmusa, o da pak olur. Amma qabn zahirin rab dymis, rabn sirk olmasndan sonra, vacib ehtiyat olaraq ondan kinmk lazmdr. Msl 210: ki yerd kafirin ua tbiyyt yolu il pak olur: 1. Bir kafir mslman olarsa, onun ua da paklqda ona tabedir. Hminin gr kafir uan anas, ya baba v ya nnsi mslman olarsa, uaq da pak olar. Amma bu tqdird, uan yeni mslmann yannda v onun kfalti altnda olmas v ondan uaa daha yaxn olan bir kafir uan yannda olmamas lazmdr. 2. Kafir bir uaq, bir mslmana sir ds, onun yannda atas v ya babalarndan biri yoxsa pak olur. Amma bu iki halda da uan tbiyyt yolu il pak olmas n, uaq alksndirs, kafir olduunu izhar etmmlidir. Msl 211: zrind meyyit yuyulan taxta v ya da, meyyitin vrt yerin rtln para v meyyit qsl vernin li, meyyitl yuyulan hr bir ey meyyitin qsl sona atdqdan sonra pak olur. Msl 212: gr bir kims li il bir eyi yuyarsa, o ey pak olduqdan sonra onunla birlikd yuyulan li d pak olur. Msl 213: Libas v buna bnzr eylr az su il yuyulsa, normal hdd sxlb onun yuyulduu suyu xardqdan sonra, o libasda qalan su pakdr. Msl 214: Az su il yuyulan ncis qabn paklanmas n onun zrin tkln suyun ayrlmasndan sonra, onun zrind qalan su damlalar pakdr. 9. Eyni ncisin aradan getmsi Msl 215: gr bir heyvann bdnin qan kimi eyni ncis v ya ncis olan su kimi mtnccis bulasa, onlar aradan getdikdn sonra, o heyvann bdni pak olur. nsann az, burun v qulan ii kimi bdninin batini d eyni hkmddir. Yni knardan gln bir ncasat vasitsi il ncis olur v onun aradan getmsi il d pak olur. Dilrin arasndan gln qan kimi, bdnin batin hisssin aid bir ncasat bdnin batin hisssinin ncis olmasna sbb olmaz. Hminin knardan bir ey bdnin batinindki (daxili) ncasata dyrs ncis olmaz. Buna gr d azda olan taxma di, digr diin arasndan gln qan dyrs, onu su il yumaq lazm deyil, amma gr ncis bir yemy dyrs, onu yumaq lazmdr. Msl 216: gr azn iinin qan dilrin arasnda qalan yemk qalqlarna dyrs, onu ncis etmz. Msl 217: Gz qapaqlarnn v dodaqlarn baland zaman bir-birinin zrin gln miqdar, bdnin batin hisssi hkmnddir. Buna gr onlara knardan bir ncis dyrs, onu yumaq lazm deyil. Amma gr bdnin daxili v ya xarici hisssindn olduunu bilmdiyi bir yerin, xaricdn bir ncis dyrs, yumaq lazmdr.

Msl 218: gr ncis toz v ya torpaq quru libas, xala v buna bnzr eylr qonsa silkldikd ondan yqin olunan miqdarda toz v torpaq tklrs, o pakdr v yumaq lazm deyil. 10. Ncasat yeyn heyvann istibras Msl 219: nsan ncasatn yemy adt etmi heyvann bvl v aiti ncisdir. Onu pak etmk n istibra etmk lazmdr. Yni ncasat yeyn heyvan deyilmyck qdr bir mddt, onu ncasat yemkdn saxlamal v ona pak yemk verilmlidir. Bu mddtdn sonra ona bir daha ncasat yeyn deyilms d, ncasat yeyn dvni qrx gn, inyi iyirmi gn, qoyunu on gn, qaz v rdyi yeddi v ya be gn, toyuu gn ncasat yemkdn saxlamaq ehtiyat msthbbdir. 11. Mslmann bir mddt gzdn qeyb olmas Msl 220: gr bali v ya thart v ncasti alksn bir mslmann bdni, libas v ya xala, qab v s. kimi, istifad etdiyi bir eyi ncis olsa v o mslman bir mddt gzdn qeyb olsa, insan o mslmann onu yuduuna al ksn bir ehtimal vers pak olar. Msl 221: gr insann z, ncis olan bir eyin pak olduuna yqin ets v ya xatircm olarsa v yaxud iki adil xs hadt verrs v onlarn hadti pak olmasn gstrrs, o ey pakdr. Msln bvl il ncis olmu paltar iki df yumasna hadt verslr. Hminin, gr yalanlqda ittiham edilmyn bir kims, z ixtiyarnda olan ncis bir eyin pak olduunu sylyrs v ya bir mslman ncis olan bir eyi paklamaq mqsdi il yuyarsa onun dzgn kild suya kib-kmmsi bilinms d, o ey pakdr. Msl 222: nsann libasn yuma z boynuna gtrn (bu i vkil olan) bir kims, onu yuduunu sylyrs v onun szndn insana xatircmlik glrs, o libas pakdr. Msl 223: gr insanda, ncis bir eyi yuyarkn onun pak edildiyin yqin etmdiyi bir hal vsvaslq hal varsa, camaatn yuduu normal kild yuyarsa kifayt edr. 12. Normal miqdarda qan axmas Msl 224: 94-c msld aqland kild, ri sullarla ba ksiln heyvann qan normal miqdarda axdqdan sonra, onun bdnind qalan qan pakdr. Msl 225: vvlki msld gstriln hkm vacib ehtiyat olaraq, ti halal olan heyvanlara mxsusdur v ti haram heyvanlara aid deyil. QABLARIN HKMLR Msl 226: t, donuz v ya murdar olmu heyvann drisindn hazrlanan bir qabda bir ey yemk v imk, hr hans bir rtubtin o eyin ncis olmasna sbb olduu tqdird haramdr. O qabn dstmaz v qsl kimi, pak eyl edilmsi lazm olan ilrd d istifad edilmsi caiz deyil. t, donuz v murdar olmu heyvann drisindn, qab olmasa da, istifad etmmk ehtiyat msthbbdir. Msl 227: Qzl v gmdn hazrlanan qablarda yemk v imk, htta vacib ehtiyata gr, onlarn hr cr istifad edilmsi haramdr. Amma onlarla ota v buna bnzr eylri bzmk v onlar saxlaman eybi yoxdur, lakin bunu da trk etmk hvtdir: zint v ya saxlamaq n qzl v gm qablar dzltmyin v yaxud onlar alb-satman da hkm eynidir.

Msl 228: Qzl v gmdn dzldiln stkan tutacana qab deyilirs, el qzl v gm stkan hkmnddir. gr ona qab deyilmirs, istifad olunmasnn bir manesi yoxdur. Msl 229: zrin qzl v gm suyu kilmi qabn istifad edilmsinin eybi yoxdur. Msl 230: Bir filizi qzl v ya gml qardrb qab hazrlayarlarsa, qabdak filizin miqdar, ona qzl v ya gm deyilmyck qdr artq olsa, istifad olunmasnn manesi yoxdur. Msl 231: nsann, qzl v ya gm qabda olan yemyi ayr bir qaba boaltmasnn, adi halda ikinci qab birinci qabdan yemk yemy vasit olmazsa, eybi yoxdur. Msl 232: Qzl v ya gmdn hazrlanm qlyann frn yerinin, qlncn qnnn, baq v Quran qabnn istifad olunmasnn eybi yoxdur, amma qzl v ya gmdn hazrlanm tiryk qabnn, srm qabnn v tir qabnn ildilmmsi ehtiyat msthbbdir. Msl 233: Mcburiyyt halnda qzl v ya gm qabda zrurti aradan aparacaq miqdarda yeyib-imyin bir eybi yoxdur. Amma bu miqdardan artq yeyib-imk caiz deyildir. Msl 234: Qzl-gmdn, yoxsa digr bir eydn hazrland bilinmyn bir qabdan istifad etmyin eybi yoxdur.

DSTMAZ
Msl 235: Dstmaz alarkn z v qollar yumaq, ban n hisssin v ayaqlarn zrin msh kmk vacibdir. Msl 236: z uzununa alnn yuxarsndan, ba tklrinin xd yerdn nnin ucuna qdr, enin is orta barmaqla ba barman arasnda qalan miqdar yumaq lazmdr. Bu miqdardan azacq bir hisssi bel yuyulmasa, dstmaz batil olur. gr insan bu miqdarn tamamil yuyulduuna min deyils, buna yqini olmas n onun trafn da bir az (artq) yumaldr. Msl 237: gr bir ksin z v ya li, normal insanlarn z v ya lindn byk v ya kiik olsa, camaat arasnda normal adamn zn haraya qdr yuduuna diqqt etmli, o da oraya qdr yumaldr. Hminin gr alnnda tk xarsa v ya bann nnd tk olmazsa, alnn normal miqdarda yumaldr. Msl 238: Qalarnda, gznn v ya dodaqlarnn knarnda suyun kemsin mane olacaq irk v ya baqa bir eyin olduuna ehtimal verirs v bu ehtimal camaatn nzrind dzgn bir ehtimaldrsa, dstmaz almamdan vvl yoxlamal, gr varsa aradan qaldrmaldr. Msl 239: zn drisi saqqaln arasndan grnrs, suyu driy atdrmas vacibdir. gr grnmrs, saqqaln zrini yumaq kifaytdir: suyu saqqaln altna atdrmaq lazm deyil.

Msl 240: zn drisinin tklrin arasndan grnb-grnmdiyind kk edrs, vacib ehtiyat olaraq saqqal yumal, zn drisin d suyu atdrmaldr. Msl 241: Burnun iini v qapad zaman gz v dodaqlarn grnmyn yerini yumaq vacib deyildir. Amma gr insan yuyulmas vacib olan miqdarn yuyulmasna min deyils, buna yqin etmsi n onlardan bir miqdarn yumas vacibdir. Bu hkm bilmyn kims vvlc alm olduu dstmazda vacib olan miqdar yuyub-yumadn bilmzs, o dstmazla qlm olduu namaz shihdir; sonrak namaz ns yenidn dstmaz almas lazm deyil. Msl 242: Qollar v z lazm ehtiyat olaraq yuxardan aaya doru yumaq grkdir. Aadan yuxar doru yusa, dstmaz batildir. Msl 243: gr lini isladb zn v qollarna krs, linin nmliyi onlar isladacaq miqdarda olarsa, kifaytdir. Bu halda onlarn zrindn su axdlmas lazm deyil. Msl 244: z yuyandan sonra sa qolunu, daha sonra is sol qolunu dirsklrdn barmaqlarn ucuna qdr yumaldr. Msl 245: gr insan dirsyi btnlkl yuduuna min deyils, buna yqinlik hasil etmsi n dirsyindn bir az yuxardan yumas lazmdr. Msl 246: zn yumamdan vvl llrini bilklrin qdr yuyan bir xs dstmaz alarkn qolunu dirskdn barmaqlarnn ucuna qdr yumaldr. gr tkc bilklrin qdr yusa, dstmaz batildir. Msl 247: Dstmaz alarkn z v qollar bir df yumaq vacib, iki df yumaq msthbb, v daha artq yumaq is haramdr. Birinci df yumaq dstmaz qsdi il z v ya qoluna tkdy su onun hr trfini hat etdiyi v he bir ehtiyat yeri qalmad zaman tamam olur. Msln gr birinci df yumaq qsdi il on df bel zn su tkrs, su onun hr trfini hat edincy qdr maneiliyi yoxdur. Hminin dstmaz niyyti il z yuma qsd etmyn qdr birinci yuma gerklmz. Buna gr zn hamsn bir ne df yuyub axrnc df dstmaz niyyti il yuma qsd ed bilr. Lakin ikinci yumada niyytin vacib olmas nzri ikalsz deyil. Lazm ehtiyat olaraq birinci yumadan sonra z v qollar dstmaz qsdi il olmasa bel, bir dfdn ox yumamaldr. Msl 248: Hr iki l yuyulduqdan sonra, ld qalan dstmaz suyunun ya il ban qabana msh kmk grkdir. Ehtiyat msthbb odur ki, sa lin ii il msh kilsin v msh yuxardan aaya doru olsun. Msl 249: Ban, alnn qabanda yerln drd hisssindn biri msh yeri hesab edilir. Bu hissnin hr yerin v hr n qdr msh kils kifaytdir. Hrnd msthbb ehtiyat odur ki, uzunluu bir barmaq v eni bal barmaq qdri olsun. Msl 250: Ban mshind onun drisin kilmsi lazm (vacib) deyil, ban n hisssindki tklr d msh kilmsi dzgndr. Amma ban qabann tk darananda z tklrs, yaxud ban o biri hisssin atarsa, onda tklrin dibin msh kilmlidir. gr zn tkln, yaxud ban baqa yerin atan tklri ban qabanda bir yer yb onlara msh ks v ya ban baqa yerlrinin qabaa gln tklrin msh ks, batildir.

Msl 251: Baa msh kndn sonra dstmaz suyunun ld qalm yal il ayan stn barmaqlarn birinin bandan oynaa kimi msh edilmlidir. Msthbb ehtiyat odur ki, sa ayaa sa ll, sol ayaa sol ll msh edilsin. Msl 252: Ayaa kiln mshin eni hr ld olsa kifaytdir. Amma daha yaxs budur ki, bal barman eni qdri olsun, htta ayan btn stn msh kilmsi daha yaxdr. Msl 253: Ayan mshind, lini ayan barmaqlarnn bana qoyandan sonra ayan zrin kmsi lazm (vacib) deyil. li btnlkl ayan zrin qoyub, azacq msh k d bilr. Msl 254: Ayaa v baa msh edrkn, li onlarn zrin kmlidir. gr li saxlayb ba v ya aya ona ks, dstmaz batildir. Amma gr li kdiyi vaxtda ayaq, yaxud ba bir mxtsr hrkt ets, eybi yoxdur. Msl 255: Msh kiln yer quru olmaldr. gr lin nmliyi ona t`sir etmyck qdr ya olarsa, msh batildir. Amma gr nm olsa v ya onda olan nmlik lin rtubtind itck qdr az olarsa, eybi yoxdur. Msl 256: gr msh etmk n, lin iind yalq olmasa, ayr bir su il lini islada bilmz. Grk z saqqalnn yalndan gtrb onunla msh etsin. Saqqaldan qeyri yerdn yalq gtrb onunla msh etmk mhlli-ikaldr. Msl 257: lin iind yalnz baa msh kmk qdr yalq olsa, vacib ehtiyat odur ki, baa hmn yala msh ksin v ayaa msh kmk n z saqqalnn yalndan nmlik gtrsn. Msl 258: Corab v ayaqqabnn stndn msh kmk batildir. Amma iddtli soyuqdan, orudan, yrtc heyvandan v bu kimilrdn qorxmaq zndn corab v ayaqqabn xarda bilms vacib ehtiyat odur ki, corab v ayaqqabnn zrindn msh ksin v hminin tymmm d etsin. gr tqiyy halnda olsa, corab v ayaqqabnn zrindn msh kmk kifayt edr. Msl 259: gr ayan st ncis olsa v ona msh kmk n suya k bilms, tymmm etmlidir.

RTMAS DSTMAZ
Msl 260: rtimasi dstmaz insann z v llrini dstmaz qsdi il suya salmasna deyilir. Ehtiyata zidd olmasna baxmayaraq, zahir odur ki, isrimasi olaraq yuyulan lin nmi il msh etmyin eybi yoxdur. Msl 261: rtimasi dstmazda da, grk z v llr yuxardan aaya doru yuyulsun. gr z v llri dstmaz mqsdil suya batrsa, grk z aln trfdn, llri is dirsk trfdn suya batrsn. Msl 262: Dstmaz zvlrinin b`zisi n irtimasi v b`zisi n qeyri-irtimasi dstmaz alman eybi yoxdur.

DSTMAZ ZAMANI MSTHBB DUALAR

Msl 263: Dstmaz alan xsin gz suya satadqda bel demsi msthbdir: Bismillahi v billahi vlhmdu lillahil-lzi c`ll-ma` thura, vlm yc`lhu ncisa. Dstmazdan vvl llrini yuyanda desin: Bismillahi v billah. llahummc`lni mint-tvvabin vc`lni minl-mutthhirin. Aza su dolduran vaxtda (mzmz ednd) desin: llahumm lqqini huccti yovm lqak v tliq lisani bizikrik. Buruna su alan vaxt (istinaq ednd) desin: llahumm la tuhrrim lyy rihl-cnnti vc`lni mimmn yummu rihha v rovhha v tibha. z yuyanda desin: llahumm byyiz vchi yovm tsvddu fihil-vucuhu v la tusvvid vchi yovm tbyzzul-vucuh. Sa li yuyanda desin: llahumm `tini kitabi biymini vl-xuld fil-cinani biysari v hasibni hisabn ysira. Sol lini yuyanda desin: llahumm la tu`tini kitabi biimali v la min vrai zhri v la tc`lha mlultn ila unuqi v `uzu bik min muqtt`atinniran. Baa msh knd desin: llahumm ini birhmtik v brkatik v fvik. Ayana msh knd desin:

 llahumm sbbitni lssirati yovm tzillu fihil-qdam, vc`l s`yi fima yurzik nni, ya zlclali vl-ikram.

DSTMAZIN SHH OLMA RTLR

Dstmazn shih olmasnda lazm olan rtlr bunlardan ibartdir: 1-ci rt: Dstmazn suyu pak olmaldr. Baqa bir fikir gr r`i baxmdan pak olsa bel, ti halal heyvann bvl, pak olan murdarn ti v yara irki kimi insann nifrt etdiyi eylrl d qatq olmamaldr. Bu nzr ehtiyata uyundur. 2-ci rt: Su mtlq olmaldr. Msl 264: Ncis v muzaf su il alnan dstmaz batildir. Htta gr insan onun ncis v ya muzaf olduunu bilmzs, yaxud unutsa bel, hkm eynidir. gr o dstmazla namaz qlmsa da, hmin namaz yenidn shih dstmazla qlmas grkdir. Msl 265: gr dstmaz almas n palql muzaf sudan baqa bir su yoxdursa, bu halda namazn vaxt tngdirs, tymmm etmlidir; vaxt varsa suyun durulmasn gzlmli v ya baqa bir vasit il suyu duruldub saf su il dstmaz almaldr. Amma palql su o vaxt muzaf olur ki, artq ona su deyilmsin. 3-c rt: Dstmazn suyu mbah olmaldr. Msl 266: Qsb edilmi olan v ya sahibinin raz olub-olmad blli olmayan su il dstmaz almaq haram v batildir. Hminin gr dstmazn suyu z v llrindn qsbi olan yer tklrs v ya dstmaz ald yerin fzas qsbi olarsa, o yerdn baqa bir yerd dstmaz almaq imkan da yoxdursa, xsin vzifsi tymmmdr. gr ayr bir yerd dstmaz almas mmkndrs, hmin yerd dstmaz almaldr. Bununla bel, gr hr iki tqdird d gnah edib orada dstmaz alarsa, dstmaz shihdir. Msl 267: nsann ham n, yoxsa yalnz o mdrsnin tlblri n vqf edildiyini bilmdiyi bir mdrsnin hovuzundan dstmaz almasnn, adtn camaatn hovuzun suyundan dstmaz ald v kimsnin bunu qadaan etmdiyi tqdird bir maneiliyi yoxdur. Msl 268: Bir xs namaz qlmaq istmdiyi bir mscidin hovuzunun ham nm, yoxsa orada namaz qlanlar nm vqf edildiyini bilmzs, o mscidin hovuzundan dstmaz ala bilmz. Amma gr adtn orada namaz qlmaq istmyn xslr d o hovuzdan dstmaz alrsa v bir kims d bunu qadaan etmirs, hmin hovuzdan dstmaz ala bilr. Msl 269: Otellrin, balaca bazarlarn v buna bnzr yerlrin hovuzlarndan orada yaamayan xslrin dstmaz almalar, ancaq orada yaamayan kimslrin d onlarn suyundan dstmaz ald v bir kimsnin d bunu qadaan etmdiyi tqdird shihdir. Msl 270: nsan, sahiblrinin raz olduqlarn bilmzs bel, onlardan istifad etmyin caiz olmasna ql sahiblrinin nzr verdiyi nhrlrd, istr sahibi byk olsun, istrs kiik, dstmaz alman maneiliyi yoxdur. Htta gr onlarn sahiblri dstmaz alma

qadaan edrs v ya insan sahibinin raz olmadn bilrs v yaxud hmin nhrin sahibi uaq v ya dli olarsa, onlarn suyundan istifad etmk caizdir. Msl 271: gr insan suyun qsb edilmi olduunu unudaraq onunla dstmaz alarsa, shihdir. Amma suyu z qsb etmi olan kims onun qsb etmi olduunu unudub hmin su il dstmaz alarsa, dstmazn shih olmas mhlli-ikaldr. Msl 272: gr dstamazn suyu onun z mlk olsa, amma qsbi qabda olsa, xsin ondan baqa bir qab da olmazsa, suyu o qabdan r`i bir yolla ayr bir qaba boalda bilrs, bu halda onu boaldaraq dstmaz almas lazmdr; bu da mmkn deyils, tymmm etmlidir. Amma gr ayr bir suyu varsa, onunla dstmaz almas lazmdr. Hr iki tqdird gr gnah edib qsbi qabda olan su il dstmaz alarsa, dstmaz shihdir. Msl 273: Bir da v ya krpici bel qsbi olan hovuzdan su gtrmk, mumxalqn nzrind o dalardan v ya krpicdn istifad etmk saylmasa, dstmaz alman maneiliyi yoxdur. stifad etmk sayld tqdird is ondan su gtrmk haramdr, amma dstmaz shihdir. Msl 274: mamlardan () v ya imam vladlarndan birin aid olan yer vvlcdn qbiristanlq olub, sonra orada hovuz dzldilrs v ya oradan em axdlarsa, insan o shnin (mamlara aid olan yer) yerinin qbiristanlq n vqf edilmi olduunu bilmzs, onda hmin hovuz v ya arxda dstmaz alman maneiliyi yoxdur. 4-c rt: Dstmaz zvlri yuma v msh etm annda pak olmaldr. Hrnd dstmaz halnda, onu yumazdan v ya msh etmzdn vvl paklasa bel; gr krr v bu kimi su il yuyursa, yumaqdan qabaq paklamaq lazm deyil. Msl 275: Dstmaz tamamlanmazdan vvl yumu olduu v ya msh etdiyi bir yer ncis olarsa, dstmaz shihdir. Msl 276: Bdnin dstmaz zvlrindn baqa bir yeri ncis olsa, dstmaz shihdir. Amma gr bvl v ait mhllini yumamsa, vvlc onu paklamas v daha sonra dstmaz almas msthbb ehtiyatdr. Msl 277: Dstmaz zvlrindn biri ncis olarsa v dstmaz aldqdan sonra dstmazdan vvl oran pak edib etmdiyind kk edrs, dstmaz shihdir. Amma ncis olan yeri yumas grkdir. Msl 278: znd v ya qollarnda qanaxmas dayanmayan, suyun zrr vermdiyi bir ksik yer v ya yara olarsa, trtib zr o zvn salam yerlrini yuduqdan sonra ksik v ya yara olan yeri krr v ya axar suya salb qan ksilincy qdr sxmal v onun zrindn su axmas n suyun altnda yuxardan aaya doru barma il yaran v ya ksiyi sxmaldr. Sonra aa hisslri yumaldr. Bel alnan dstmaz shihdir. 5-ci rt: Dstmaz alb namaz qlmaq n kifayt qdr vaxt olmaldr. Msl 279: Dstmaz alaca tqdird namazn hams v ya bir miqdar vaxtndan sonraya (qzaya) qalacaq qdr vaxt azdrsa, tymmm etmlidir. Amma gr hm dstmaz, hm d tymmm n eyni qdr vaxt tlb olunursa, dstmaz almaldr.

Msl 280: Namazn vaxtnn darl zndn tymmm etmli olan bir xs, gr Allaha yaxnlq niyyti il v ya Qur`an oxumaq kimi msthbb bir i n dstmaz alarsa, dstmaz shihdir. O namaz qlmaq n dstmaz alarsa da, hkm eynidir. gr bu zaman qrbt (Allaha yaxnlq) qsdi gerklmzs, dstmaz batildir. 6-c rt: Qrbt qsdi il, y`ni almlrin Rbbi olan Hqq-talann mrini yerin yetirmk n dstmaz almaldr. gr srinlmk n v ya ayr bir mqsdl dstmaz alsa, batildir. Msl 281: Dstmazn niyytini dili il sylmsi v ya qlbindn keirmsi lazm (vacib) deyil. Dstmazn btn mllrini Allahn mri n yerin yetirrs, kifaytdir. 7-ci rt: Dstmaz gstriln trtibl almaldr, y`ni vvlc z, sonra sa qolu, daha sonra sol qolu yumal v ondan sonra baa, nhayt ayaqlara msh kmlidir. Hr iki aya birlikd msh etmmk v htta sol ayaa sa ayaqdan sonra msh etmk msthbb ehtiyatdr. 8-ci rt: Dstmazn mllrini ardcl v arada fasil vermdn yerin yetirmk lazmdr. Msl 282: Dstmazn mllri arasnda camaatn nzrind ardcl saylmayacaq qdr fasil vers, dstmaz batil olur. Amma insan n unutmaq v ya suyun qurtarmas kimi bir zrl sbb ml gldiyi zaman bu msl rt deyildir. gr yumaq v ya msh etmk istdiyi bir yerdn vvl yuduu v ya msh etdiyi yerlrin hamsnn nmliyi qurumu olsa dstmaz batildir. Amma gr yumaq v ya msh etmk istdiyi yerdn vvlki yerin nmliyi qurusa, amma ondan da vvlki yerlr qurumam olarsa, msln, sol qolunu yumaq istdiyi zaman sa qolunun rtubti qurusa v znn nmliyi qalrsa, dstmaz shihdir. Msl 283: Dstmazn mllrini ardcl olaraq yerin yetirdiyi halda havann istiliyi, bdnin hrartinin ox olmas v buna bnzr sbblr zndn vvlki yerlrin nmliyi quruyarsa, dstmaz shihdir. Msl 284: Dstmaz snasnda yerimyin maneiliyi yoxdur, bel ki, gr zn v qollarn yuduqdan sonra bir ne addm yeriyib sonra bana v ayana msh krs, dstmaz shihdir. 9-cu rt: z v qollarnn yuyulmas, ba v ayaqlarnn mshini insann z etmlidir. gr ayrs ona dstmaz aldrsa v ya suyu z v qollarna tkmkd v ya bana v ayana msh kmkd ona kmk edrs, dstmaz batildir. Msl 285: z dstmaz ala bilmyn xs, hrnd yuma v msh etm iki nfrin itirak il olsa bel, baqasndan yardm almaldr. Bel ki, kmki crt (muzd) ists d imkan olub v halna zrr vermzs, grk dsin. Amma niyyti z etmli v z li il msh kmlidir. gr znn d itirak etmsi mmkn olmazsa, baqasndan ona dstmaz aldrmasn xahi etmlidir. Bu zaman vacib ehtiyat olaraq hr ikisi niyyt etmlidir. gr znn msh etmsi mmkn deyils, kmki onun lindn tutub msh edilck yerlr kmlidir. gr bu da mmkn deyils, kmki onun lindki nmliyi lin alaraq bana v ayaqlarna msh kmlidir. Msl 286: Dstmazn mllrind hansn z tkbana ed bilirs, onu z etmli v baqasndan kmk dilmmlidir.

10-cu rt: Sudan istifad etmyin dstmaz alan n bir maneiliyi olmamaldr. Msl 287: Dstmaz ald zaman xstlncyindn v ya suyu dstmaz n istifad etdiyi tqdird susuz qalacandan qorxan xsin vzifsi, dstmaz almaq deyildir. gr sudan istifad etdiyi zaman ona zrrli olduunu bilmyib dstmaz alarsa, hqiqtd is suyun ona zrri varsa, dstmaz batildir. Msl 288: gr z v qollarna dstmazn shih olaca az bir miqdarda su toxundurmasnn zrri olmazsa v ondan oxunun zrri olarsa, o az miqdar su il dstmaz almaldr. 11-ci rt: Dstmaz zvlrind suyun bdn yetimsinin qarsn alacaq bir mane olmamaldr. Msl 289: gr dstmaz zvlrin bir eyin yapdn bilirs, amma onun suyun yetimsin mane olub-olmadnda kk edirs, onu aradan aparmal v ya suyu onun altna atdrmaldr. Msl 290: Drnan altnn irkli olmasnn dstmaz n maneiliyi yoxdur; amma gr drnaq ksildiyi zaman, o irklr suyun driy atmasna maneilik trdrs, dstmaz n onlarn tmizlnmsi lazmdr. Hminin gr drnaq normadan artq uzun olarsa, normadan artnn altndak irklr tmizlmk grkdir. Msl 291: zd, qollarda, ban n hisssind v ya ayaqlarnn stnd yanq v ya baqa bir sbbdn qabarma olarsa, onun stn yumaq v ya msh etmk kifaytdir. Bu qabarma deils d, drinin altna suyu atdrmaq lazm deyil. Htta gr qabarn bir blmnn drisi soyulsa bel, suyu soyulmam olan qisminin altna atdrmaq vacib deyil. Amma soyulmu dri b`zn bdn yapr, b`zn d qalxrsa, onu qopartmal v ya suyu onun altna atdrmaldr. Msl 292: nsan dstmaz zvlrin bir eyin yapb-yapmadnda kk edrs, bu halda gr onun ehtimal camaatn nzrind yerli bir ehtimal saylarsa, msln, palq qardrdqdan sonra qoluna palq yapb-yapmadnda kk edrs, ona baxmal v ya olduu tqdird bel, aradan qaldrldna v ya suyun onun altna yetidiyin min oluncaya qdr o zv srtmlidir. Msl 293: gr yuyulmas v ya msh edilmsi lazm gln bir yer irk bulamsa, amma suyun bdn yetimsin mane olmasa, bir eybi yoxdur. Hminin gc dzltm v buna bnzr ilrdn sonra lin stnd qalan v suyun driy yetimsin mane olmayan lklrin d maneiliyi yoxdur. Amma gr onlarn olduu tqdird suyun bdn yetiibyetimmsind kk edrs, grk onlar aradan qaldrsn. Msl 294: Dstmazdan vvl dstmaz zvlrinin b`zisind suyun driy yetimsin mane olan bir eyin olduunu bilrs v dstmaz aldqdan sonra dstmaz alarkn suyu ora atdrb-atdrmadnda kk edrs, dstmaz shihdir. Msl 295: gr dstmaz zvlrindn b`zisind suyun b`zn onun altna kediyi, b`zn d kemdiyi bir mane olarsa v insan dstmaz aldqdan sonra suyun onun altna keibkemdiyind kk edrs, bu halda dstmaz alarkn suyun onun altna kemsini nzrd tutmadn bilirs, yenidn dstmaz almas msthbb ehtiyatdr.

Msl 296: Dstmazdan sonra dstmaz zvlrind suyun driy kemsinin qarsn alan manenin olduunu grs v onun dstmaz alanda mvcud olduunu, yoxsa sonradan meydana gldiyini bilmzs, dstmaz shihdir. Amma dstmaz alarkn o manedn agah olmadn bilirs, yenidn dstmaz almas msthbb ehtiyatdr. Msl 297: Dstmaz aldqdan sonra dstmaz zvlrind suyun driy kemsinin qarsn alan bir manenin olub-olmadnda kk edrs, dstmaz shihdir.

DSTMAZIN HKMLR
Msl 298: Dstmazn mllrind v rtlrind (suyun pak olmas v qsbi olmamas kimi) ox kk edn xs grk z kkin e`tina etmsin. Msl 299: Dstmaznn batil olub-olmadnda kk edrs, dstmazn batil olmadn sas gtrmlidir. Amma gr bvldn sonra istibra etmmi dstmaz alm olsa v dstmazdan sonra ondan bvl olub-olmadn bilmdiyi bir nmlik zahir olsa, dstmaz batildir. Msl 300: Bir xs dstmaz alb-almad bard kk edrs, dstmaz almaldr. Msl 301: Dstmaz almasn biln xsdn bir hds ba vers, misal n, bvl ets, o da hansnn vvl olduunu bilms, onda bu, namazdan vvl olsa grk dstmaz alsn. gr namaz snasnda olsa, grk namaz trk edib dstmaz alsn, gr namazdan sonra olsa, qld namaz shihdir, amma sonrak namazlar n dstmaz almaldr. Msl 302: gr dstmaz aldqdan sonra v ya dstmaz ald zaman dstmaz zvlrinin b`zi yerlrini yumadn v ya msh etmdiyini yqin edrs, gr ox vaxt kediyindn o yerdn nc olan yerlrin rtubti qurumusa, yenidn dstmaz almaldr. Ancaq qurumam olsa v ya havann isti olmas v buna bnzr bir sbb zndn qurumu olsa, yadndan xard yeri v ondan sonrak yerlri yumal v msh etmlidir. Dstmaz ald zaman bir yerin yuyulmasnda v ya msh edilmsind kk edrs, yen d bu qaydaya ml etmlidir. Msl 303: gr namazdan sonra dstmaz alb-almamasnda kk ets, namaz shihdir, lakin sonrak namazlar n grk dstmaz alsn. Msl 304: gr namaz snasnda dstmaz alb-almadnda kk edrs, ehtiyat vacib gr dstmaz alb, yenidn namaz qlmas grkdir. Msl 305: Namazdan sonra, dstmaznn batil olmu olduunu bilrs, amma namazdan qabaqm, yoxsa sonram batil olduunda kk edrs, qld namaz shihdir. Msl 306: nsanda yaranan bir xstlik zndn ondan damla-damla bvl glirs v ya aitinin xmasnn qarsn ala bilmirs, bu halda gr namaz vaxtnn vvlindn sonuna qdr olan mddt rzind dstmaz alb namaz qla bilck miqdarda frst tapacana yqini varsa, namaz frst tapaca vaxtda qlmaldr. gr frsti yalnz namazn vacibin yetck qdr olsa, frst tapan kimi namazn yalnz vaciblrini yerin yetirmli, azan, iqam v qunut kimi msthbb olan eylri trk etmlidir. Msl 307: gr dstmaz v namazn bir hisssin yetck qdr bir frst taprsa v namaz snasnda bir v ya bir ne df ondan bvl v ya ait xaric olursa, lazm ehtiyat

olaraq bu frst mddtind dstmaz alb namaz qlmaldr. Namaz snasnda xaric olan bvl v ait n dstmazn tzlmsi lazm deyil. Msl 308: Bvl v ya aiti dstmaz v namazn bir hisssi n bel frst olmayacaq kild ardcl xaric olan xsin bir ne namaz n bir dstmaz kifaytdir. Amma gr yuxu kimi ayr bir sbbdn dstmaz pozulsa, yaxud bvl v aiti tbii kild xaric olsa, bir dstmaz bir ne namaz n kifayt etmz. Amma hr namaz n bir dstmaz almas daha yaxdr. Lakin unudulmu scd v thhdn qzas il ehtiyat namaz n ayr bir dstmaz almas lazm deyil. Msl 309: Bvl v ya aiti ardcl olaraq xan xsin dstmazdan sonra drhal namaz qlmas lazm (vacib) deyil: Amma daha yax olar ki, drhal qalsn. Msl 310: Bvl v ya aiti ardcl xaric olan kimsnin namazdan baqa vaxtda olsa bel, dstmaz aldqdan sonra Qur`ann yazlarna toxunmas caizdir. Msl 311: Bvl damla-damla tkln xs namaz n iind pambq v ya baqa bir ey olub bvlnn baqa yerlr yetimsinin qarsn alan bir eyl zn qorumaldr. Vacib ehtiyat olaraq namazdan vvl ncis olan bvl mxrcini ayrca yumaldr. Hminin aitinin xaric xmasnn qarsn ala bilmyn xs mmkn olduu tqdird namaz mddtind aitin baqa yerlr sirayt etmsinin qarsn almaldr. Vacib ehtiyat odur ki, gr ziyyti yoxdursa, hr namaz n aitin mhllini yusun. Msl 312: Bvl v ya aitin xaric xmasnn qarsn ala bilmyn xsin mmkn olduu tqdird namaz mddtind msrfi bel vacib edirs, bvl v ya aitin xaric xmasnn qarsn almas yaxdr. Htta gr onun xstliyi asanlqla aradan qaldrla bilirs, zn malic etdirmlidir. Msl 312: Bvl v ya aitin xaric xmasnn qarsn ala bilmyn xsin, xstliyi zamannda vzifsin uyun olaraq qlm olduu namazlarn saaldqdan sonra qza etmsi vacib deyil. Amma namaz vaxt kemmidn qabaq saalsa, lazm ehtiyat olaraq o vaxtda qlm olduu namaz yenidn qlmaldr. Msl 313: Yel xmasnn qarsn ala bilmyn xs, bvl v ya aitinin qarsn ala bilmyn xsin vzifsin uyun ml etmlidir.

DSTMAZ ALINMASI VACB OLAN MLLR

Msl 315: Alt ey n dstmaz almaq vacibdir: 1. Meyyit namazndan baqa, sair vacibi namazlar n; msthbbi namazlarda is dstmaz, namazn shih olmas n rtdir. 2. Unudulmu scd v thhd n; gr onunla namaz arasnda bvl etmk kimi dstmaz pozan bir hds ba vermidirs; amma shv scdsi n dstmaz almaq vacib deyil. 3. Hcc v mr mllrindn olan K`b evinin vacib tvaf n. 4. Dstmaz alacana dair nzir, hd etmi v ya and imidirs.

5. Msln; Qur`ani-rifi pcyin nzir etmidirs. 6. Ncis bulam Qur`an suya kmk v ya onu (Qur`an) hrmtsizlik olan yerdn (tualet v onun kimi yerlrdn) xarmaq n lini v ya bdninin baqa yerini Qur`ann yazsna vurmaa mcbur olarsa; amma gr dstmaz almaq mddtin qdr Qur`ana hrmtsizlik olarsa, grk dstmaz almadan Qur`an bu kimi yerlrdn xarsn v ya gr ncis olmu olsa, suya ksin. Msl 316: Qur`ann yazlarna toxunmaq, y`ni bdnin hr hans bir yerini Qur`ann yazlarna vurmaq dstmazsz xs haramdr. Amma fars dilin v ya baqa dillr trcm edilmi Qur`ana toxunman eybi yoxdur. Msl 317: Uaqlarn v dlilrin Qur`an yazsna toxunmasnn qarsn almaq vacib deyildir. Amma onlarn toxunmas Qur`ana qar hrmtsizlikdirs, qars alnmaldr. Msl 318: Dstmaz olmayan xsin hans dild yazldndan asl olmayaraq, Allahtalann adna v Ona xas olan siftlrini bildirn szlr toxunmas vacib ehtiyat olaraq haramdr. Yax olar ki, Hzrt Peymbrin (s), mamlarn () v Hzrt Zhrann (s.) mbark adlarna da dstmazsz toxunmasn. Msl 319: Dstmaz hr vaxt alsa, istr namazn vaxt yetimmidn vvl, istr ona yaxn, istr fasil il yaxud vaxt daxil olandan sonra gr qrbt qsdil alsa shihdir. Vacib, yaxud msthbb niyyti etmk d lazm (vacib) deyil. Htta gr shvn vacib niyyti edrs v sonradan vacib olmamas m`lum olarsa, dstmaz shihdir. Msl 320: Vaxtn yetidiyin yqin edn xs gr vacib dstmaz niyyti il dstmaz alsa v sonra vaxtn yetimdiyini anlasa, dstmaz shihdir. Msl 321: Dstmaz olan xsin hr namaz n yenidn dstmaz almas da msthbbdir. Fqihlrdn b`zisi buyurmudur ki, cnaz namaz qlmaq, qbiristan hlini ziyart etmk, mscid v mamlarn () hrmlrin getmk, yannda Qur`an gzdirmk, Qur`an oxumaq v yazmaq, onun haiysin toxunmaq v elc d yatmaq n dstmaz almaq msthbbdir. Amma bu ilr n dstmaz alman msthbb olmas sbuta yetmyib. Amma gr msthbb olmas ehtimal il dstmaz alsa, shihdir v dstmazla yerin yetirilmli olan hr bir ii gr bilr. Misal n, o dstmazla namaz qla bilr.

DSTMAZI BATL EDN EYLR

Msl 322: Yeddi ey dstmaz batil edir: 1. Bvl (sidik). Zahirn insandan, bvldn sonra v istibradan vvl xaric olan bll (nmlik) d bvl hkmnddir. 2. ait (ncis). 3. M`d v barsaqdan glib aitin mxrcindn xan yel. 4. Gzn grmdiyi, qulan eitmdiyi yuxu hal; amma gzn grmyib, qulan eitdiyi hal, dstmaz batil etmz. 5. qli aradan aparan eylr: dlilik, mstlik, rkkem v s. kimi.

6. rlid aqlanaca kimi, qadnlarn istihaz hallar. 7. Cnub olmaq, htta ehtiyat msthbb olaraq qsl vacib edn hr bir i dstmaz pozar.

CBR DSTMAZININ HKMLR

Yara v sna balanan ey, hminin yara v bu kimi eylrin zrin qoyulan drmanlar cbir adlanr. Msl 323: gr dstmaz yerinin birind yara, iban v ya snq olsa, bel ki, st aq olduqda su ona zrr yetirmzs, grk adi qaydada dstmaz alnsn. Msl 324: gr yara, iban v ya snq zd v llrd olsa, onun st aq olsa v onun stn su tkmyin zrri varsa, grk yara v ibann traf dstmazda deyildiyi kimi yuxardan aaya yuyulsun. n yaxs odur ki, lin suyunu yarann zrin kmyin zrri yoxdursa, lin suyunu onun zrin ksin, sonra yarann stn pak para qoysun v lin suyunu parann zrin d ksin. Amma snqda tymmm etmk lazmdr. Msl 325: gr yara, iban v snq ban qabanda, yaxud ayaqlarn stnddirs v st aqdrsa, bel ki, ona msh k bilms, msln; yara msh yerini tamamil rtmdrs v ya salam olan yerlrini d msh etmy imkan olmasa, bu surtd tymmm etmk lazmdr. Hminin dstmaz alb, msh yerinin zrin pak bir para qoyaraq, lind olan dstmaz suyunun nmliyi il onun zrindn msh etmsi msthbb-ehtiyatdr. Msl 326: gr iban, yara v snn st bal olsa, onu amaq ziyytsiz mmkndrs v suyun onun n zrri yoxdursa, grk asn v dstmaz alsn, istr yara v onun misli zd v llrd olsun, istrs ban qabanda v ayaqlarn stnd olsun. Msl 327: gr st bal yara, iban v ya snq zd v llrd olsa, onu ab zrin su tkmyin zrri varsa, trafnn mmkn olan miqdarn yumal v vacib ehtiyata gr cbirnin zn msh etmlidir. Msl 328: gr yarann stn amaq mmkn olmasa, lakin yara v onun zrin qoyulan ey pak olsa, suyun yaraya atdrlmas mmkndrs v zrri yoxdursa, grk suyu yuxardan aaya doru yarann zrin atdrsn. gr yara v ya onun zrin qoyulan ey ncis olsa, lakin onu yuyaraq yaraya atdrmaq mmkn olsa, onu yumal v dstmaz alarkn suyu yaraya atdrmaldr. Yaraya zrri olmad tqdird d, suyu ona atdrmaq mmkn olmasa, yaxud yara ncis olarsa v onu yumaq mmkn olmazsa, yaxud almas tinliy v ya zrr sbb olarsa, tymmm etmlidir. Msl 329: gr cbir, dstmaz zvlrinin b`zisinin hr yerini rtm olsa, cbir dstmaz kifaytdir. Amma gr dstmaz zvlrinin hamsn ya oxunu rtm olsa, ehtiyat olaraq tymmm etmli v cbir dstmaz da almaldr. Msl 330: Cbirnin namaz qlnmas shih olan eylrdn olmas grk deyil, htta ipkdn v ya ti yeyilmsi caiz olmayan heyvann hisslrindn olsa bel, onun zrin msh kmk olar.

Msl 331: linin iind v barmaqlarnda cbir olan v dstmaz ald zaman islanm lini onun stn kn xs ba v ayaqlarn da hmin nmlikl msh ed bilr. Msl 332: Cbir ayan zrinin hamsn enin hat etmi olduu halda barmaq trfindn v ayan st trfindn bir qdr aq qalmsa, aq olan yerlrd ayan stn v cbir olan yerlrd cbirnin stn msh kmlidir. Msl 333: gr zd v ya llrd bir ne cbir olsa, grk onlarn arasn yusun v gr cbirlr bada v ya ayaqlarn stnddirs, grk onlarn arasna msh ksin v cbirnin olan yerlrd is cbir gstriin uyun ml etsin. Msl 334: Cbir yarann trafndan normadan ox yeri tutsa v ziyytsiz onu qaldrmaq mmkn olmasa, onda cbir tymmm yerlrind deyils, tymmm etmlidir. gr tymmm yerinddirs, hm tymmm etmli, hm d dstmaz almaldr. Hr iki halda gr cbirni qaldrmaq ziyyt vermirs, onu qaldrmaldr. Demli gr cbir z v qollardadrsa onun trafn yumaldr; gr bada v ya ayaqlarn zrinddirs, onun trafn msh etmlidir. Yara olan yer ns, cbir hkmlrin ml etmlidir. Msl 335: gr dstmaz zvlrind yara, ksik v ya snq yoxdursa, amma baqa sbb gr su ona zrr verirs, tymmm etmlidir. Msl 336: Dstmaz zvlrindn bir yerin damar zdlnmis v onu suya k bilmirs, tymmm etmsi lazmdr. Amma suyun onun n zrri varsa, grk cbir gstriin ml etsin. Msl 337: gr dstmaz v qsl yerin, aradan qaldrlmas mmkn olmayan v ya dzlmyck qdr ziyytli olan bir ey yapbsa, bu halda hmin ey tymmm yerlrind deyils, tymmm etmlidir. Tymmm yerlrind olduu tqdird is, hm dstmaz almal, hm d tymmm etmlidir. Amma gr yapm olan ey drmandrsa, cbir hkmn dayr. Msl 338: Meyyit qslndn baqa digr qsllrd cbir qsl eynil cbir dstmaz kimidir. Amma lazm ehtiyat olaraq o, trtibi qaydada yerin yetirilmlidir. Bdnd yara v iban olduu tqdird mkllf qsl v ya tymmm arasnda ixtiyar sahibidir, hansn ists ed bilr. Qsl etmyi sediyi tqdird d, gr onlarn zrind cbir yoxdursa, st aq olan yara v ya ibann stn pak bir para qoyub, hmin parann stn msh kmsi msthbb ehtiyatdr. Bdnd snqlq olduqda is qsl etmli v ehtiyatn cbirnin d stn msh kmlidir. Amma gr cbirnin stn msh etmk mmkn deyils v ya snn st aqdrsa, tymmm etmk lazmdr. Msl 339: Vzifsi tymmm etmk olan bir xsin tymmm zvlrinin b`zisind yara, iban v ya snq olarsa cbir dstmaznda byan olunan qayda zr cbir tymmmn yerin yetirmlidir. Msl 340: Cbir qsl v ya dstmaz il namaz qlmal olan xs, gr vaxtn sonuna qdr zrnn aradan qalxmayacan bilirs, vaxtn vvlind namazn qla bilr. Amma vaxtn axrna qdr zrnn aradan qalxacana midvardrsa, yax olar ki, sbr etsin. gr zr aradan qalxmazsa, vaxtn sonunda namazn cbir qsl v ya dstmaz il qlsn. Namazn vaxtn vvlind qld surtd, vaxtn sonunda zr aradan qalxarsa, bu zaman dstmaz alaraq v ya qsl edrk, namazn yenidn qlmas ehtiyat-msthbbdir.

Msl 341: gr insan, gznd olan xstliy gr kipriklrini yapdrmal olsa, grk tymmm etsin. Msl 342: Vzifsi tymmm, yoxsa cbir dstmaz olmasn bilmyn xs vacib ehtiyata sasn hr ikisini yerin yetirmlidir. Msl 343: nsann cbir dstmaz il qld namazlar shihdir v o dstmazla sonrak namazlar da qla bilr.

VACB QSLLR
Vacib qsllr yeddidir: 1. Cnabt qsl. 2. Heyz qsl. 3. Nifas qsl. 4. stihaz qsl. 5. Mssi-meyyit qsl. 6. Meyyit qsl. 7. Nzir, and v s. vasitsil vacib olan qsllr. CNABT CNABTN HKMLR Msl 344: nsan iki yolla cnub olur: 1. Cima (cinsi laq) il; 2. Mninin xaric olmas il; istr yuxuda olsun, istrs ayqlqda, istr az olsun, istrs ox, istr hvtli olsun, istr hvtsiz, istr ixtiyari olsun, istr ixtiyarsz. Msl 345: gr insandan mni, ya sidik v ya baqa bir ey olduunu bilmyn bir rtubt xaric olsa, bel ki, hmin rtubt hvtli v ya srayaraq xaric olubsa, bu halda gr xaric olduqdan sonra bdni sst olarsa, o rtubt mni hkmnddir. gr bu niandn he biri, ya onlardan b`zilri onda olmasa, mni hkmnd deyildir. Amma xst adamda o rtubtin srayaraq xaric olmas v xaric olduu zaman bdnin sst olmas rt deyildir; sadc gr hvtl xaric olsa mni hkmn dayr. Qadnlarda is mazaqlaan zaman, yaxud hvt yaradan eylri tsvvr etmkl hiss etdiklri zaman xaric olan rtubt pakdr, qsl yoxdur, dstmaz da batil etmir. Amma qadnlarda hvtl xan, inzal adlana bilck hdd olan v libaslarn alud edn, adtn d hvtin n iddtli vaxtnda xaric olan rtubt ncisdir v cnabt sbb olur. Msl 346: Xst olmayan bir kiidn, vvlki msld deyildiyi kimi niandn birin aid olan bir su xsa v baqa nianlrin d onda olub-olmadn bilms, o suyun

xmasndan vvl dstmazl olubsa, hmin dstmazla kifaytln bilr. gr dstmazl deyildis, sadc dstmaz almas kifayt edr, qsl etmsi lazm deyil. Msl 347: nsann, mni xaric olduqdan sonra bvl etmsi msthbbdir. Bvl etmdiyi tqdird, qsldn sonra ondan, mni v ya baqa rtubt olduunu bilmdiyi bir nmlik xaric olarsa, hmin nmlik mni hkmnddir. Msl 348: gr insan qadnla cinsi laqd olarkn alt, xtngaha (dllk ksn yer) qdr, ya ox daxil olsa, istr qabaqdan olsun, istrs arxadan, istr hddi-blua atm olsunlar, istrs olmasnlar, mni xaric olmasa da, hr ikisi cnub olar. Msl 349: Xtngah miqdarnda daxil olub-olmadnda kk edn xsin qsl etmsi vacib deyildir. Msl 350: gr nuzu-billah, insan bir heyvanla yaxnlq ets v ondan mni xaric olsa, tkc qsl kifaytdir. gr mni xaric olmasa, onda yaxnlqdan qabaq dstmaz var idis, yen d tkc qsl kifaytdir. Amma dstmazl olmaybsa, vacib-ehtiyata gr hm qsl etmli, hm d dstmaz almaldr. Hminin kii il yaxnlq (livat) ednin d hkm beldir. Msl 351: gr mni z yerindn hrkt edib xaric olmasa, ya insan onun xaric olubolmadnda kk edrs, qsl etmsi vacibdir. Msl 352: Qsl ed bilmyn, amma tymmm etmsi mmkn olan xs, namaz vaxt daxil olduqdan sonra da yal il yaxnlq ed bilr. Msl 353: gr bir xs z libasnda mni grs v onu, zndn olub, ondan tr qsl etmdiyini bilrs, qsl etmlidir. Bel ki, o mninin glmsindn sonra qldna min olduu namazlar da qza etmlidir. Amma mninin glmsindn qabaq qldna ehtimal verdiyi namazlar qza etmsi lazm deyil.

CNUB XS HARAM OLAN EYLR

Msl 354: Cnuba be ey haramdr: 1. z bdnindn hr hans bir yeri Qur`ann yazsna ya Allahn adna (hans dild olsa) toxundurmaq. Peymbrlrin, mamlarn v Hzrt Zhrann (.s) da adlarna toxundurmamas daha yaxdr. 2. Mscidul-Hrama v Peymbr (s) mscidin girmk. Bir qapdan daxil olub, digr qapdan xaric olsa bel. 3. Baqa mscidlrd v vacib-ehtiyata sasn mamlar (.s)-n hrmlrind dayanmaq. Amma mscidin bir qapsndan daxil olub, digr qapsndan xaric olduu halda, manesi yoxdur. 4. Lazm-ehtiyata sasn, bir eyi mscid qoymaq, ya bir eyi msciddn gtrmkdn tr daxil olmaq Hrnd z daxil olmasa bel. 5. Vacib scdsi olan aylri oxumaq. Onlar bu drd surddir: 32-ci Scd sursi;

41-ci Fussilt sursi; 53-c Ncm sursi; 96-c lq sursi.

CNUB XS MKRUH OLAN EYLR

Msl 355: Doqquz ey cnuba mkruhdur: 1-2. Yemk-imk. Lakin llrini v ya zn yusa v mz-mz edrs (az su il yaxalasa), mkruh deyil. gr yalnz llrini yusa krahti azdr. 3. Qur`ann vacib scdsi olmayan surlrdn yeddi aydn artq oxumaq. 4. Bdnindn hr hans bir yerini Qur`ann cildin, haiysin, ya yazlarnn arasna toxundurmaq. 5. Qur`an z il, z yannda gzdirmk. 6. Yatmaq; amma dstmaz alsa, yaxud suyun olmama sbbin qsln vzin tymmm ets, mkruh deyil. 7. Hna v buna bnzr eylr boyanmaq. 8. Bdn ya kmk. 9. Mhtlim olandan (y`ni yuxuda mni xaric olandan) sonra cinsi laqd olmaq.

CNABT QSL
Msl 356: Cnabt qsl, vacib namaz qlmaq v bu kimi eylr n vacibdir. Amma cnaz namaz, shv scdsi, kr scdsi v Qur`ann vacib scdlri n cnabt qsl etmk lazm (vacib) deyildir. Msl 357: Qsl edrkn vacib qsl edcyini niyyt etmsi lazm deyil. Yalnz qrbt qsdi il, y`ni Allahn drgahnda bndilik v Onun mrini yerin yetirmkdn tr qsl edrs, kifaytdir. Msl 358: Namaz vaxtnn daxil olduuna min olub, vacib qsl niyyti edrk qsl edr v sonra namaz vaxtndan vvl qsl etdiyini bilrs, qsl shihdir. Msl 359: Cnabt qsl, trtibi v irtimasi olaraq iki kild yerin yetirilir.

TRTB QSL
Msl 360: Trtibi qsld, lazm-ehtiyata sasn, vvlc qsl niyyti il ba v boyun, daha sonra bdn yuyulmaldr. vvlc bdnin sa trfinin, sonra is sol trfinin yuyulmas daha yaxdr. Trtibi qsln gerklmsind, suyun altnda qsl niyyti il zv hrkt vermk ikalsz deyildir v ehtiyat onunla kifaytlnmmkdir. gr qsdn

bdnini, ban v boynun yuyulmas qurtarmazdan qabaq yuyarsa ehtiyata sasn qsl batildir. Msl 361: Bdni badan vvl yuduu halda, qsl yenidn almas lazm deyildir, bel ki, bdni ikinci df yuyarsa, qsl shihdir. Msl 362: gr iki hissni, y`ni ba v boyunla bdni tamamil yuduuna yqini olmazsa, grk buna min olmas n hr bir hissni yuyarkn vvlki hissdn d bir miqdar onunla birlikd yusun. Msl 363: gr qsldn sonra bdninin bir yerini yumadn bilrs, amma hans yer olduunu bilms ba yenidn yumas lazm deyil, bdninin yumadna ehtimal verdiyi yerini yumaldr. Msl 364: gr qsldn sonra, bdninin bir miqdar yerinin yuyulmadn bilrs, yuyulmayan yer sol trfddirs, o qdr yeri yumaq kifaytdir. gr sa trfddirs, o miqdar yuduqdan sonra, sol trfi yenidn yumas ehtiyat-msthbbdir. Amma gr ba v boyundursa, vacib ehtiyata gr grk o miqdar yuduqdan sonra bdnini yenidn yusun. Msl 365: gr qsl tamam olmazdan vvl sol v ya sa trfin bir miqdarnn yuyulubyuyulmamasnda kk edrs, o miqdar yumas lazmdr. Amma gr ba v boynunun bir miqdarnn yuyulmasnda kk edrs, lazm ehtiyata sasn, kk etdiyi yeri yuduqdan sonra grk yenidn bdnini yusun.

RTMAS QSL
rtimasi qsl iki kild: bir dfy v tdrici olaraq edilir. Msl 366: Bir dfy olan irtimasi qsld, su bdnin hamsn bir anda hat etmlidir, amma qsl balamazdan vvl bdnin hamsnn sudan xaricd olmas rt deyildir. gr bdnin bir miqdar xaricd olan zaman qsl niyyti il suya girrs, kifayt edir. Msl 367: Tdrici olaraq ediln irtimasi qsld, grk bdni rfi birliyi qorumaq rti il yava-yava suya salsn. Bu cr irtimasi qsld, qsl balamazdan vvl hr zvn sudan xaricd olmas lazmdr. Msl 368: rtimasi qsldn sonra bdnin bir miqdarna su dymdiyini bilrs, istr onun yerini bilsin, istrs d bilmsin, yenidn qsl etmlidir. Msl 369: gr trtibi qsl etmy vaxt olmasa, irtimasi qsl n vaxt varsa, irtimasi qsl etmlidir. Msl 370: Hcc v ya mr n ehram balayan xs irtimasi qsl ed bilmz, amma gr unudaraq irtimasi qsl edrs, qsl shihdir.

QSL ETMYN HKMLR

Msl 371: rtimasi v ya trtibi qsld, bdnin qsldn qabaq tamamil pak olmas lazm deyil, ksin, qsl qsdi il suya batmaqla, yaxud suyu bdn tkmkl bdn pak

olsa, qsl gerklmi olur. Bu rtl ki, qsl ald su pak olmaqdan xaric olmasn, msln krr su il qsl etsin. Msl 372: Haramla cnub olmu xs isti su il qsl ets, htta trls bel, onun qsl shihdir. Msl 373: Qsl edrkn bdnd ban bir tk qdr yuyulmam yer qalsa, qsl batildir. Amma qulan ii, burunun ii kimi bdnin i hisssi saylan yerin yuyulmas vacib deyil. Msl 374: Bdnin zahirindn v ya batinindn olmasnda kk ediln yer yuyulmaldr. Msl 375: Sra yerinin dliyi v bunun kimi yerlr bdnin zahirindn saylacaq qdr aq olarsa, yuyulmas lazmdr, ks halda yuyulmas lazm deyildir. Msl 376: Suyun bdn yetimsin mane olan eyi aradan qaldrmaq lazmdr. gr aradan qaldrdna min olmadan qsl edrs, qsl batildir. Msl 377: Qsl edrkn bdnind suyun bdn yetimsin mane olan eyin olubolmadna al ksn ehtimal vers, axtar aparb manenin olmadna min olmaldr. Msl 378: Qsl edrkn bdnin bir cz`ndn saylan qsa tklr yuyulmaldr, amma uzun tklrin yuyulmas vacib deyildir. Htta gr onlar islatmadan bel suyu bdnin drisin atdrarsa qsl shihdir. Amma gr onlar yumadan bdninin drisin suyu atdrmaq mmkn deyils, suyu bdn atdrmaq n onlar yumaldr. Msl 379: Dstmazn shih olmasnda qeyd olunan rtlr, suyun pak olmas, qsbi olmamas v s. btnlkl qsln d shih olmas n rtdir. Amma qsld bdnin yuxardan aaya doru yuyulmas lazm deyil. Hminin trtibi qsld d, ba v boyunu yuduqdan drhal sonra bdni yumaq vacib deyildir. Bel ki, ba v boyunu yuduqdan sonra bir mddt sbr edrk sonra bdni yuman eybi yoxdur. Htta ba v boyunun, yaxud bdnin btnlkl bir dfy yuyulmas da vacib deyildir. Bel ki, ba yuduqdan bir mddt sonra boyunun yuyulmas caizdir. Amma bvl v ya aitinin glmsinin qarsn ala bilmyn xs, gr qsl edib, namaz qla bilcyi bir mddt rzind ondan ait v ya bvl glms, drhal qsl etmli v qsldn drhal sonra namaz qlmaldr. Msl 380: Hamamnn raz olub-olmadn bilmdn hamamda nisy yuyunmaq qsdind olan xsin qsl, sonradan hamamn raz salsa bel, batildir. Msl 381: Hamamnn pulun nisy verilmsin raz olduu tqdird, qsl edn xsin mqsdi, onun pulunu dmmk v ya haram puldan dmk olarsa, qsl batildir. Msl 382: gr xumsu verilmmi pulu hamamya vers, harama mrtkib olsa da, zahir budur ki, onun qsl shihdir v xms msthqqlrin haqq onun boynunda qalr. Msl 383: Qsl edib-etmdiyind kk edn xs, qsl etmlidir. Amma qsldn sonra etdiyi qsln shih olub-olmadnda kk edrs, yenidn qsl etmsi lazm deyil. Msl 384: gr qsl snasnda kiik hds ba vers, msln, bvl ets, qsl trk etmsi v yenidn qsl etmsi lazm deyil, ksin z qsln tamam ed bilr v bu halda lazm ehtiyata sasn grk dstmaz da alsn. Amma gr niyytini trtibi qsldn irtimasiy v ya irtimasidn trtibi qsl evirs dstmaz alma da lazm deyil.

Msl 385: gr vaxtn dar olmas zndn mkllfin vzifsi tymmm olubsa, amma o, qsl v namaz qdr vaxtn qaldn sanb qsl edrs, onda qsl qrbt qsdi il etmi olsa, htta namaz yerin yetirmk n qsl etmi olsa bel qsl shihdir. Msl 386: Cnub olmu xs namazdan sonra qsl edib-etmdiyind kk ets, qld namazlar shihdir. Amma sonrak namazlar n qsl etmlidir. gr namazdan sonra ondan kiik hds ba veribs, dstmaz da almas lazmdr. gr vaxt qalmdrsa, lazm ehtiyata sasn qld namaz yenidn tkrarlamaldr. Msl 387: Boynuna bir ne qsl vacib olan xs hamsnn niyyti il bir qsl ed bilr. Zahir budur ki, gr onlardan myyn birini qsd ets, qalanlar n kifayt edir. Msl 388: gr bdnin bir yerin Qur`an aysi v ya Allah-talann ad yazlm olsa, bel ki, trtibi qsl etmk ists, suyu bdnin li o yazya dymyck kild atdrmaldr. Hminin gr dstmaz da almaq ists, tkc Qur`an aysi xsusunda deyil, hm d Allahn adlarnda da ehtiyat vacib gr hkm eynidir. Msl 389: Cnabt qsl edn xsin namaz n dstmaz almamaldr. Htta dstmaz almasnn ehtiyat-msthbb olmasna baxmayaraq, mtvssit istihazdn baqa digr vacib qsllrl, elc d 634-c msld izah olunacaq msthbb qsllrl d dstmaz almadan namaz qla bilr.

STHAZ
Qadndan xaric olan qanlardan biri d istihaz qandr. stihaz qan grn qadna msthaz deyilir. Msl 390: ksr vaxtlarda istihaz qan sar rngd v soyuq olur, tzyiqsiz, yandrc olmadan xaric glir v qat olmur. Amma b`zn qara, qrmz v qat olmas, tzyiql v yandrc halda da xaric olmas mmkndr. Msl 391: stihaz nvdr: 1 - Qlil (az); 2 - Mtvssit (orta); 3 - Ksir (ox). Qlil istihaz odur ki, qan yalnz qadnn qoyduu pambn zn bulasn, ona hopmasn. Mstvssit istihaz odur ki, qan pamba hopsun, htta onun bir trfind olsa bel; lakin qadnlarn qayda zr qann qarsn almaq n baladqlar dsmaln stn xmasn. Ksir istihaz odur ki, qan pamb brsn v dsmala yetisin. STHAZNN HKMLR Msl 392: Qlil istihazd qadn, hr namaz n bir dstmaz almaldr. Pamb suya kmsi v ya dyidirmsi ehtiyat-msthbbdir. Amma frcin zahirin qan yetiibs, suya kmlidir.

Msl 393: Mtvssit istihazd, lazm ehtiyata sasn, qadn z namazlar n gndlik bir qsl etmlidir. Hminin grk vvlki msld deyildiyi kimi, az istihazsi olan qadnn da vzifsin ml etsin. Buna sasn gr istihaz sbh namazndan vvl, yaxud hmin anda hasil olsa, grk sbh namaz n qsl etsin. V gr qsdn v ya unutqanlq zndn sbh namaz n qsl etms, grk zhr v sr namaz n qsl etsin. gr zhr v sr namaz n qsl etms, grk am v xiftn namazndan vvl qsl etsin, istr qan glsin, istrs ksilmi olsun, frqi yoxdur. Msl 394: Ksir istihazd vacib-ehtiyata sasn, qadn hr namaz n pambq v dsmal ya dyimli, ya da suya kmlidir. Hminin bir qsl sbh namaz n, bir qsl zhr v sr namaz n, bir qsl d am v xiftn namaz n yerin yetirmlidir. Zhr v sr, am v xiftn namazlar arasnda grk fasil vermsin. gr fasil vers, grk sr v ia namazlar n ikinci df qsl etsin. Bunlar hams qann ardcl olaraq pambqdan dsmala yetidiyi hal ndr. Amma qan pambqdan dsmala bir qdr fasil il atsa, qadn o fasild bir namaz, ya daha ox namaz qla bilrs, lazm ehtiyat odur ki, hrgah qan pambqdan dsmala yetis pambq v dsmal suya ksin v qsl etsin. gr msln qadn qsl ets v zhr namazn qlsa, sr namazn qlmamdan qabaq v ya onun snasnda qan yenidn pambqdan dsmala axarsa, sr namaz n d qsl etmlidir. Amma fasil iki v ya daha artq namaz qla bilck miqdarda olarsa, msln, qan ikinci df pambqdan dsmala yetimzdn qabaq am v xiftn namazn da qla bils, o namazlar n baqa qsl etmk lazm deyildir v hr nec olursa olsun, ksir istihazd qsl dstmaz vzin d yetrlidir. Msl 395: stihaz qan namaz vaxtndan vvl glmidirs, bel ki, qadn o qan n dstmaz almam v ya qsl etmmidirs, namaz vaxt msthaz olmasa da bel, dstmaz almal v ya qsl etmlidir. Msl 396: Hm qsl etmsi, hm d lazm ehtiyata gr dstmaz almal olan mtvssit istihazli qadn, vvlc qsl etmli, sonra dstmaz almaldr. Amma ksir istihazli qadn dstmaz almaq ists, qsldn vvl dstmaz almas lazmdr. Msl 397: gr qadnn qlil istihazsi sbh azanndan sonra mvssit olsa, grk zhr v sr namaz n qsl etsin. gr zhr v sr namazndan sonra mtvssit olsa, grk am v xiftn namaz n qsl etsin. Msl 398: gr qadnn qlil, yaxud mtvssit istihazsi sbh namazndan sonra ksir olsa v bu halda qalsa, grk 394-c msld deyildiyi hkm uyun ml etsin, zhr, sr, am v xiftn namazn qlsn. Msl 399: 394-c msld deyildiyi kimi, ksir istihazsi olan qadnn qsl il namaz arasnda fasil salmamas lazm olduu halda, gr namaz vaxt atmamdan vvl qsl etmsi araya fasil dmsin sbb olsa, o qsln faydas yoxdur v namaz n yenidn qsl etmsi grkdir. Bu hkm mtvssit istihazli qadna da aiddir. Msl 400: Qlil v mtvssit istihazsi olan qadn (hkm deyiln gndlik namazlardan baqa) istr vacib olsun, istrs d msthbb, hr namaz n dstmaz almaldr. Amma gr qld gndlik namazn ehtiyatn yenidn qlmaq istyrs v ya frada (tklikd) qld namaz yenidn camaat il qlmaq istyrs, istihaz n qeyd olunan btn ilri yerin yetirmlidir. Amma namazdan drhal sonra yerin yetirdiyi tqdird, ehtiyat namazn, unudulan scd v thhd v hminin btn hallarda shv scdsini yerin yetirmk n, istihaz ilrini grmsi lazm deyildir.

Msl 401: stihazli qadnn qan ksildikdn sonra qlaca yalnz birinci namaz n grk istihaznin ilrini yerin yetirsin v sonrak namazlar n bu lazm deyildir. Msl 402: stihazsinin hans nvdn olduunu bilmyn qadn, namaz qlmaq istdiyi zaman, ehtiyata sasn zn yoxlamaldr. Msln, frcin bir qdr pambq daxil edrk, bir az sbr etdikdn sonra xarr v istihaznin nvdn hans birinin olduunu bildikdn sonra, o nv aid olan ilri yerin yetirir. Amma gr namaz qlaca vaxta qdr istihaznin dyimycyini bilirs, namaz vaxt daxil olmamdan da zn yoxlaya bilr. Msl 403: stihazli qadn zn yoxlamamdan vvl namaza balasa, bel ki, qrbt qsdi il z vzifsin ml etmi olsa, msln, istihazsi qlil olmudursa v qlil istihazsinin vzifsin ml etmi olsa, onun namaz shihdir. gr qrbt qsdi il olmasa v ya ml vzifsin uyun olmasa, msln, istihazsi mtvssit olduu halda qlilnin vzifsin ml ets, namaz batildir. Msl 404: stihazli qadn zn yoxlaya bilms, hqiqi vzifsin ml etmlidir. Msln, gr istihazsinin qlil v ya mtvssit olduunu bilmirs, qlil istihaznin ilrini yerin yetirmlidir. gr istihazsinin mtvssit v ya ksir olduunu bilmirs, mtvssit istihazsinin ilrin ml etmlidir. Amma gr vvllr nvdn hans birinin olduunu bilirdis, hmin nv aid vzifsin ml etmlidir. Msl 405: gr istihaz qan birinci df zahir olanda, daxilind olsa v zahir glms, qadnn malik olduu dstmaz v ya qsl batil etmz. gr zahir gls, az da olsa bel, dstmaz v ya qsl batil edr. Msl 406: Msthaz qadn namazdan sonra zn yoxlasa v qan grms, yen qan glcyini bils bel, ald dstmazla namaz qla bilr. Msl 407: gr msthaz qadn dstmaz v ya qsl balad andan e`tibarn zndn qan glmdiyini v frcin daxilind d olmadn bilrs, pak qalacan bildiyi zamana qdr namaz qlmasn t`xir sala bilr. Msl 408: gr msthaz namaz vaxt kemzdn qabaq tamamil pak olacan v ya namaz qla bilcyi bir vaxtda qann dayanacan bilrs, lazm ehtiyata sasn sbr edib, pak olduu vaxt namazn qlmaldr. Msl 409: gr dstmaz v qsldn sonra zahird qan ksilmi olsa, istihazli olan qadn namazn t`xir salmaqla qsl, dstmaz v namaz yerin yetirck qdr tam pak olacan bilrs, lazm-ehtiyata sasn, namazn t`xir salmal, tamamil pak olduu zaman, yenidn dstmaz v qsl edib, namazn qlmaldr. gr qann zahird ksildiyi zaman namazn vaxt daralarsa, yenidn dstmaz alb qsl etmsi lazm deyildir. Qabaqcadan ald dstmaz v qsl il namazn qla bilr. Msl 410: Ksir istihazsi olan qadn qandan tamamil pak olduqda vvlki namaz n qsl etmy balad andan e`tibarn, artq qan glmdiyini bilirs, yenidn qsl etmsi lazm deyil. ks tqdird qsl etmlidir. (lbtt, bu hkmn mumi olmas ehtiyata sasndir.) Amma mtvssit istihazd qandan tamamil pak olmas n qsl etmsi lazm deyildir.

Msl 411: Qlil istihazli olan qadn dstmazdan sonra, mtvssit istihazli olan qadn qsl v dstmazdan sonra, ksir istihazli olan qadn is qsldn sonra 394 v 407ci msld iar olunan iki hal istisna olmaqla drhal namaza balamaldr. Amma namazdan qabaq azan v iqam demlrinin eybi yoxdur. Namaz vaxt qunut kimi msthbb olan mllri d yerin yetir bilr. Msl 412: Vzifsi dstmaz v ya qsl il namaz arasnda fasil salmamaq olan qadn, gr vzifsin ml etms, yenidn dstmaz alb v ya qsl edib, drhal namaza balamaldr. Msl 413: stihazli qadnn qan axar vziyytd olub ksilms, ona zrri olmad tqdird, ehtiyat vacib gr qsldn sonra qann glmsinin qarsn almaldr. Bel ki, shlnkarlq etmsi nticsind ondan qan xaric olarsa, gr namaz qlmdrsa, onu yenidn qlmaldr. Htta yenidn qsl etmsi d msthbb-ehtiyatdr. Msl 414: gr qsl vaxtnda qan ksilms, qsl shihdir. Amma qsl snasnda mtvssit istihaz ksiry dns, grk qsl badan balasn. Msl 415: Msthbb-ehtiyat odur ki, istihazli olan qadn orucdursa, btn gn rzind bacard qdr qann glmsinin qarsn alsn. Msl 416: Mhur nzr sasn, ksir istihazli qadnn tutaca oruc o zaman shihdir ki, sabah oruc tutmaq istdiyi bir gecnin am v xiftn namaznn qsln v hminin gndzn d gndz namazlar n vacib olan qsllri etmi olsun. Amma onun orucunun shih olmasnda qsln rt olmamas uzaq bir nzr deyildir. Hminin daha gcl (qva) nzr sasn, bu, mtvssit istihazli olan qadnda da rt deyildir. Msl 417: gr qadn sr namazndan sonra msthaz olsa v axam ana kimi qsl etms, orucu eybsiz v shihdir. Msl 418: gr qadnn qlil istihazsi namazdan vvl mtvssit, yaxud ksir olsa, grk mtvssit, yaxud ksir n deyilmi mllri yerin yetirsin. gr mtvssit istihaz ksir olsa, grk ksir istihaznin mllrini yerin yetirsin. gr mtvssit istihaz n qsl etmi olsa, faydas yoxdur, grk ikinci df ksir n qsl etsin. Msl 419: Mtvssit istihazsi namaz snasnda ksir olan qadn, namazn pozub ksir istihazsi n qsl etmli v digr rtlri d yerin yetirdikdn sonra, hmin namaz yenidn qlmaldr. Qsldn qabaq dstmaz almas da ehtiyat msthbbdir. gr qsl etmy vaxt atmasa, onun yerin tymmm etmlidir. gr tymmm etmy d vaxt yoxdursa, msthbb ehtiyata sasn, namazn pozmadan, hmin halda namazn tamamlamaldr. Amma sonradan qzasn qlmas lazmdr. Hminin gr qadnn qlil istihazsi namaz snasnda mtvssit v ya ksir olarsa, namaz pozmal, mtvssit v ya ksir istihaznin mllrini yerin yetirmlidir. Msl 420: Namaz snasnda qan ksilrs v msthaz qadn qann iridn d ksilib ksilmdiyini bilmzs, yaxud paklq (thart) hasil edib namaz, ya onun bir hisssini qlmaa mhlt verib-vermdiyini bilms vacib ehtiyata gr vzifsin mvafiq dstmaz alaraq v ya qsl edrk namaz yenidn qlmas lazmdr. Msl 421: gr qadnn ksir istihazsi mtvssit olsa, grk birinci namaz n ksirnin mlini v sonrak namazlar n mtvssit halnn mlini yerin yetirsin. Msln, gr zhr namazndan vvl ksir istihaz mtvssit olsa, grk zhr namaz

n qsl etsin v sr, am v xiftn namazlar n yalnz dstmaz alsn. Amma gr zhr namaz n qsl etms v yalnz sr namazn qlmaq miqdarnda vaxt olmu olsa, grk sr namaz n qsl etsin; v gr sr namaz n d qsl etms, grk am namaz n qsl etsin; v gr onun n d qsl etms v yalnz xiftn namazn qlmaq miqdarnda vaxt olmu olsa, grk xiftn namaz n qsl etsin. Msl 422: gr hr namazdan vvl qadnn ksir istihazsi ksils v ikinci df gls, hr namaz n grk bir qsl etsin. Msl 423: gr ksir istihazsi qlil olsa, grk birinci namaz n ksirnin mlini v sonrak namazlar n qlilnin mlini yerin yetirsin. Hminin gr mtvssit istihaz qlil olsa, grk birinci namaz n mtvssitnin mlini v sonrak namazlar n qlilnin mlini yerin yetirsin. Msl 424: gr istihazli qadn, ona vacib olan ilrdn birini trk ets, namaz batildir. Msl 425: Qlil v ya mtvssit istihazli olan qadn, gr namazdan baqa, dstmazn rt olduu baqa bir i grmk ists, msln, bdninin bir yerini Qur`ann yazsna toxundurmaq ists, bel ki, namaz tamam olandan sonra olsa bel, grk vacib ehtiyata gr dstmaz alsn. Namaz n ald dstmaz kifayt deyildir. Msl 426: stihazli qadn, ona vacib olan qsllri yerin yetirdiyi tqdird, mscid daxil olmas, orada dayanmas, vacib scdsi olan ayni oxumas v ri il yaxnlq etmsi, hrnd namaz n yerin yetirmi olduu, pamb v paran dyidirmk kimi digr ilri yerin yetirmmi olsa bel, ona halal olur. Bu ilr qslsz bel caizdir. Yaxnlq etmkd is, vacib ehtiyata gr caiz deyil. Msl 427: Ksir v mtvssit istihazsi olan qadn, gr namaz vaxtndan vvl, vacib scdsi olan ayni oxumaq v ya mscid getmk ists, qsl etmsi msthbb-ehtiyatdr. ri onunla yaxnlq etmk istdiyi tqdird d, eyni hkm dayr. Msl 428: Ayt namaz istihazli qadna vacibdir v grk ayt namaz n d gndlik namazlar n deyiln btn ilri yerin yetirsin. Msl 429: Gndlik namazn vaxtnda, istihazli qadna ayt namaz vacib olsa, hr ikisini dalbadal yerin yetirmk ists bel, lazm ehtiyata sasn, hr ikisini bir qsl v dstmazla qla bilmz. Msl 430: stihazli qadn qza namaz qlmaq istdikd, da namaz n vacib olan btn mllri, hr qza namaz n d yerin yetirmlidir. Hminin ehtiyata sasn, qza namaznda, da namaznda yerin yetirdiyi mllrl kifaytln bilmz. Msl 431: gr qadn zndn gln qann yara qan olmadn bilirs v istihaz, heyz, yaxud nifas qan olduuna ehtimal verirs, bu surtd gr o qan r`i baxmdan heyz v nifas qannn hkmn damasa, hmin qadn istihaz hkmn gr ml etmlidir. Htta gr istihaz qanm, yoxsa digr qanlar olduunda kk edrs, onlarn niansini damrsa, vacib-ehtiyata sasn, istihaznin mllrini yerin yetirmlidir. HEYZ Heyz, qadnlarn rhimindn hr ayda bir ne gn xaric olan qandr. Heyz qan grdy zaman, qadna haiz deyilir.

Msl 432: Heyz qan ox vaxt qat, isti, qara rngli, yaxud qrmz olur, tzyiql v bir az da yandrc halda xaric olur. Msl 433: Qadnlarn altm yandan sonra grdklri qan heyz hkmnd deyildir. Qrey nslindn olmayan qadnlar lli yandan sonra altm yann tamam olmasna qdr lli yandan qabaq grdklri tqdird qti olaraq heyz hkmnd olan bir qan grs haiz haram olan eylri trk edib, istihazliy lazm olan ilri yerin yetirmlri ehtiyat msthbbdir. Msl 434: Qzn doqquz ya tamam olmamdan qabaq grdy qan, heyz deyildir. Msl 435: Hamil v uaa sd vern qadnlarn da heyz qan grmlri mmkndr. Bu xsusda hamil il hamil olmayan qadnn hkm eynidir. Ancaq gr hamil qadn adtinin vvlindn 20 gn kedikdn sonra heyz xsusiyytini dayan bir qan grs, ehtiyatn heyzli qadna haram olan ilri trk etmli v istihazliy lazm olan ilri d etmlidir. Msl 436: Yann doqquz olub-olmadn bilmyn bir qz, gr heyzin nianlri olmayan qan grs, heyz deyildir. gr heyzin nianlri olmu olsa, onun heyz olma hkm, mhlli ikaldr. Amma gr onun heyz olduuna xatircmlik hasil edrs, heyzdir v bu tqdird, doqquz yan tamamlad m`lum olur. Msl 437: Altm ya olub-olmamasnda kk edn bir qadn, gr qan grs v o qann heyz olub-olmadn bilms, altm yann tamamlanmadn sas gtrmlidir. Msl 438: Heyzin mddti gndn az v on gndn ox olmur. gndn azacq az olsa da bel heyz deyildir. Msl 439: Heyzin vvlinci gn ardcl olmaldr. Demli, gr msln; iki gn qan grb, bir gn pak olursa v yenidn bir gn qan grrs, heyz deyildir. Msl 440: Heyzin balancnda qann xaric xmas lazmdr. Amma btn gn rzind qann xaric xmas lazm deyildir. Frcin daxilind qan olsa kifaytdir. gr gn rzind, btn v ya b`zi qadnlar arasnda normal olduu kimi, azacq pak olsa bel, heyzdir. Msl 441: Birinci v drdnc gec qan grmsi lazm deyildir. Amma ikinci v nc geclrd qan ksilmmlidir. Bel ki, gr birinci gn sbhn vvlindn nc gnn axamna qdr, ardcl qan gls v sla ksilmzs, heyzdir. Hminin gr birinci gnn ortalarnda balayarsa v drdnc gn hmin vaxtda ksilrs d, eyni hkm dayr. Msl 442: gr gn dalbadal qan grb ksildikdn sonra tkrar qan grrs v qan grdy v arada pak olduu gnlr st-st on gndn ox olmazsa, qan grdy btn gnlr heyzdir. Amma lazm ehtiyata gr arada pak olduu gnlrd is hm heyz olmayan qadna vacib olan ilri yerin yetirmli, hm d heyzli qadna haram olan eylrdn kinmlidir. Msl 443: gr qadn, mddti gndn artq v on gndn az olan qan grb o qann iban v ya yara, yoxsa heyz qanm olduunu bilms, onu heyz qan hesab etmmlidir. Msl 444: gr qadn yara, yoxsa heyz qan olduunu bilmdiyi bir qan grs, vvlki hal heyz olmamdrsa ibadtlrini yerin yetirmlidir.

Msl 445: gr qadn bir qan grb heyz qan, yoxsa istihaz qanm olduunda kk edrs, heyz nianlrini dad tqdird, o qan heyz hesab etmlidir. Msl 446: gr qadn heyz v ya bkart qan olduunu bilmdiyi bir qan grs, zn yoxlamaldr: y`ni frcin bir miqdar pambq daxil edib, bir az gzldikdn sonra xarmaldr, gr pambn traf bulamdrsa, bkart qandr. gr qan onun hr yerin yetiibs, heyz qandr. Msl 447: gr gndn az qan grrs v pak olduqdan sonra yenidn gn qan grrs, ikinci qan heyzdir. Birinci df grdy qan adt gnlrind olsa bel, heyz deyildir. HAZN HKMLR Msl 448: Haiz olan qadna aada saylan bir ne ey haramdr: 1. Namaz kimi dstmaz, qsl v ya tymmml yerin yetirilmsi lazm olan ibadtlr; gr haiz qadn bu kimi mllri shih ml qsdi il yerin yetirs, caiz deyil. Lakin meyyit namaz kimi dstmaz, qsl v ya tymmm tlb etmyn ibadtlri yerin yetirs, eybi yoxdur. 2. Cnabt hkmlrind izah olunan v cnub xs haram olan eylrin hams; 3. Snnt yerin qdr daxil olsa mni glms d bel, qa-baqdan cima etmk hm qadna, hm d kiiy haramdr. Htta vacib ehtiyata sasn snnt yerindn azn da daxil etmmlidir. Bu hkm arxadan ediln yaxnla amil deyil. Amma kii ehtiyata sasn istr arvad haiz olsun, istrs olmasn, qadn raz olmadqda onunla arxadan laqd olmamaldr. Msl 449: Qadnn heyz olduu qti olaraq m`lum olmad, amma r`n zn heyzli hesab etmsi lazm olan gnlrd d, onunla cima etmk haramdr. O halda on gndn ox qan grn v sonradan aqlanacaq gstrilr ml edn qadn grk z qohumlarnn adt gnlrini zn heyz qrar versin. ri o gnlrd onunla yaxnlq ed bilmz. Msl 450: gr kii z qadn il heyz halnda yaxnlq ets, istifar etmsi lazmdr. Yax olmasna baxmayaraq kffar vacib deyil. Msl 451: Haiz qadnla yaxnlqdan baqa, pmk v oynamaq kimi sair lzztlr alman eybi yoxdur. Msl 452: Heyz halnda ikn qadna tlaq vermk tlaq hkmlrind izah olunaca kimi, batildir. Msl 453: Qadn heyzli olduunu v ya heyzdn pak olduunu sylyrs, yalan danmaqla ittiham edilmirs, sz qbul edilmlidir. ks tqdird, sznn qbul edilmsi mhlli-ikaldr. Msl 454: gr qadn namaz snasnda haiz olsa, namaz batildir. Htta gr heyz, axrnc scddn sonra v salamn axrnc hrfindn qabaq olsa, vacib ehtiyata gr batil olur.

Msl 455: gr qadn namaz snasnda haiz olub-olmamasnda kk edrs, namaz shihdir. Amma namazdan sonra, namaz snasnda haiz olduunu baa drs, qld namaz batildir. Msl 456: Qadnn, heyz qanndan pak olduqdan sonra namaz, dstmaz v ya qsll, yaxud tymmm il yerin yetiriln digr ibadtlr n qsl etmsi vacibdir. Heyz qsl eynil cnabt qsl kimi yerin yetirilir. Dstmaz vzin d kifayt edir. Qsldn qabaq dstmaz da almas daha yaxdr. Msl 457: Qadna, heyz qanndan pak olduqdan sonra qsl etmyibs d, tlaq vermk shihdir v ri d onunla cima ed bilr. Amma cimann frcin yuyulmasndan sonra edilmsi lazm-ehtiyata sasndir. Habel qsl etmzdn qabaq, onunla cima etmkdn kinmsi ehtiyat-msthbbdir. Amma mscidd dayanmaq v Qur`ann yazsna toxunmaq kimi heyzli olduu zaman thartin rt olmas sbbindn ona haram olan eylr, qsl etmyinc halal olmaz. Hminin vacib ehtiyata gr, mscidd dayanmaq kimi haraml thartin rt olduuna gr haram olmas sbuta yetmyn ilr d eyni hkm dayr. Msl 458: gr su, dstmaz v qsl kifayt edck qdr olmasa, yalnz qsl edck miqdarda olarsa, bu halda qsl etmlidir. Dstmaz vzin d tymmm etmsi daha yaxdr, gr su yalnz dstmaza yetck miqdarda olsa v qsl yetck miqdarda olmasa, onunla dstmaz almas daha yaxdr, qsl vzi olaraq, tymmm etmlidir. gr onlardan he birisi n suyu olmasa, bu zaman qsl vzin tymmm etmlidir. Daha yaxs odur ki, dstmaz vzin d tymmm etsin. Msl 459: Qadnn heyzli olduu zaman qlmad namazlarn qzas yoxdur. Amma heyzli ikn tutmad Ramazan aynn oruclarn qza etmlidir. Hminin lazm-ehtiyata sasn, nzir sbbil myyn vaxtda vacib olub, (amma hmin vaxtda) heyz halnda olduu n tutmad oruclar da qza etmlidir. Msl 460: gr namaz vaxt daxil olsa v qadn namazn t`xir salaca tqdird, heyzli olacan bilirs, drhal namazn qlmaldr. Hminin lazm-ehtiyata sasn, namazn t`xir salaca tqdird, haiz olacana ehtimal verrs d, hkm eynidir. Msl 461: gr qadn namazn t`xir salsa v vaxtn vvlindn btn mqddimlr il birlikd, o cmldn dstmaz (v ya qsl) almaq pak libas tdark grmk v s. il namaz qla bilcyi qdr vaxt kedikdn sonra haiz olsa, hmin namazn qzas ona vacibdir. Htta gr vaxt daxil olsa v dstmaz, qsl v ya tymmml bir namaz qla bildiyi halda qlmam olsa, vacib ehtiyata gr, onun qzasn qlmaldr, hrnd sair raitlri tdark grmy vaxt atmaybsa bel. Amma tlsik qlma, yava oxuma v digr eylrd z vziyytini nzr almaldr, msln, sfrd olmayan bir qadn gr gnorta vaxtnn vvlind namaz qlmazsa, onun qzas ancaq gnortann vvlindn su il dstmaz v ya tymmm alb drd rk`t namaz qla bilck qdr bir mddt kedikdn sonra haiz olursa, vacibdir. Msafir olan qadn ns thart hasil etdikdn sonra iki rk`t namaz qla bilck qdr mddtin kemsi kifaytdir. Msl 462: gr qadn namazn vaxtnn axrnda qandan pak olsa, qsl edib bir rk`t, yaxud bir rk`tdn ox namaz qlmaa vaxt olmu olsa, o namaz qlmaldr. ks tqdird, onun qzasn yerin yetirmlidir.

Msl 463: gr haiz qadn paklandqdan sonra qsl edck qdr vaxt olmasa, amma tymmm il namaz vaxtnda qla bilrs, vacib ehtiyat odur ki, o namaz tymmm il qlsn. gr qlmasa qza etmlidir. Amma gr vaxtn darlndan baqa, ayr bir sbb gr, vzifsi tymmm etmk olsa, msln, suyun ona zrri olsa, tymmm edib, o namaz qlmaldr. gr qlmasa, qza etmlidir. Msl 464: Heyzli qadn pak olduqdan sonra namaz n vaxt qalb-qalmadnda kk edrs, namazn qlmaldr. Msl 465: gr hdsdn pak olub bir rk`t qla bilck qdr vaxt qalmadn znn edib namaz qlmazsa v sonradan vaxt qalm olduunu anlayarsa, o namazn qzasn qlmaldr. Msl 466: Heyzli qadnn, namaz vaxtnda zn qandan pak edib, pambq v dsmal dyidirrk, dstmaz almas v gr dstmaz ala bilmirs, tymmm etmsi v namaz yerind z qibly oturaraq, zikr, dua v salavat demy mul olmas msthbbdir. Msl 467: Qur`an oxumaq v onu yannda saxlamaq, bdnindn bir yeri Qur`ann yazlarnn arasna toxundurmaq, hna qoymaq v bu kimi eylr bir qrup fqihin dediyin sasn, haiz n mkruhdur. Haiz qadnlarn qismlri Msl 468: Haiz qadnlar alt qismdir: 1. Adti-vqtiyy v ddiyy sahibi olanlar. Bellri iki ay dalbadal myyn bir vaxtda heyz qan grr v onlarn heyz gnlrinin say hr iki ayda eyni olar. Msln, iki ay dalbadal hr ayn vvlindn yeddisin kimi qan grrlr. 2. Adti-vqtiyy sahibi olanlar. Bunlar iki ay dalbadal myyn vaxtda heyz qan grr, amma onun heyz gnlrinin say hr iki ayda bir olmaz, msln, iki ay dalbadal hr ayn vvlind qan grr, amma birinci ayn yeddinci gn v ikinci ayn skkizinci gn qandan pak olarlar. 3. Adti-ddiyy sahibi olanlar. Bu cr qadnlarn heyz gnlrinin say iki ay dalbadal bir sayda olar, amma o iki qan grmkd vaxt bir olmaz, msln, birinci ayn beindn onuna qdr v ikinci ayn on ikisindn on yeddisin qdr qan grrlr. 4. Mztrib olanlar. Bel qadnlar bir ne ay qan grr, amma myyn bir adt tapmazlar. Onlar adti pozulmu v yeni adti is tapmam qadnlardr. 5. Mbtdi olanlar. Birinci df qan grnlr bu qrupa aiddir. 6. Nasiy olanlar. Onlar z adtini yadndan xaranlardr. Bunlarn hr birinin myyn hkm vardr ki, glck msllrd deyilck. 1. Adti-vqtiyy v ddiyy sahibi olanlar Msl 469: Adti-vqtiyy v ddiyy sahibi olan qadnlar iki qismdirlr:

1. ki ay dalbadal myyn vaxtda heyz qan grb, myyn vaxtda da qandan ksiln qadn; msln, iki ay dalbadal ayn birinci gnndn qan grmy balayb, yeddinci gn d pak olur. Bu qadnn heyz adti ayn birindn yeddisin qdrdir. 2. Qadn iki ay dalbadal z myyn vaxtnda heyz qan grr v gn, yaxud daha ox qan grdkdn sonra bir gn v ya bir ne gn pak olub yenidn qan grrs v qan grdy gnlrl ortada pak olduu gnlr on gndn artq olmasa v hr iki ayda qan grdy gnlrl ortada pak olduu gnlr eyni sayda olsa onun adti qan grdy qdrdir, qan grb v ortada pak olduu gnlrin toplusu qdr deyil. Bellikl grk qan grdy v pak olduu gnlrin say hr iki ayda eyni olsun. Msln, gr birinci ayda v hminin ikinci ayda ayn birinci gnndn nc gnn kimi qan grs v gn pak olsa v ikinci df gn qan grs bu qadnn adti (qan grdy) alt gndr. Arada pak olduu 3 gnd is, vacib ehtiyata gr, haiz haram olan ilri trk etmli, msthaznin mllrini d ml gtirmlidir. gr ikinci ayda qan grdy gnlrin say az v ya ox olarsa, bu qadn ddiyy adtinin yox, vqtiyy adtinin sahibidir. Msl 470: Adti-vqtiyy sahibi olan qadn (istr adti-ddiyysi d olsun, istrs olmasn) gr adt vaxtnda v ya adtini qabaqlamdr deyilck kild bir ne gn vaxtndan qabaq qan grrs o qan heyz nianlrini damasa bel, heyzli qadnlar n deyiln hkmlr sasn ml etmlidir. gr sonradan heyzli olmadn baa drs, msln; gndn qabaq pak olarsa, yerin yetirmdiyi ibadtlrin qzasn yerin yetirmlidir. Msl 471: Vqtiyy v ddiyy adtin sahib olan bir qadn, gr adtindn bir ne gn qabaq balayb, btn adt gnlrind v adt gnlrindn bir ne gn sonraya qdr qan grrs, bu mddt st-st on gndn artq olmasa, hams heyzdir. gr on gndn artq olarsa, yalnz z adt gnlrind grdy qan heyzdir. Ondan qabaq v sonrak gnlrd grdy qan is istihazdir. Bel ki, adtindn qabaq v sonrak gnlrd yerin yetirmdiyi ibadtlri qza etmlidir. gr btn adt gnlri il birlikd bir ne gn d adtindn qabaq qan grs v hams st-st on gndn artq olmasa, hams heyzdir. gr on gndn artq olarsa, yalnz adt gnlri heyz nianlrini damasa bel heyzdir. Ondan qabaq grdy qanlar is, heyz nianlrini dasa bel istihazdir. Bel ki, gr o gnlrd ibadtlrini trk etmidirs, onlar qza etmlidir. gr btn adt gnlri il birlikd bir ne gn adtindn sonra qan grs v hams st-st on gndn artq olmasa, hams heyzdir. Amma gr on gndn artq olarsa, adt gnlri heyz, qalan is istihazdir. Msl 472: Vqtiyy v ddiyy adtin sahib olan bir qadn, gr bir miqdar adti olan gnlrl birlikd, bir ne gn d adt gnlrindn qabaq qan grs v bu mddt st-st on gndn artq olmasa, hams heyzdir. gr on gndn artq olarsa, adt vaxtnda grdy gnlrl, qabaqk gnlrdn adtinin sayn tamamlayacaq qdrin heyz, ondan qabaqk gnlrini is istihaz hesab etmlidir. gr adt gnlrinin bir miqdar il birlikd, bir ne gn adtindn sonra qan grs v st-st on gndn artq olmasa, hams heyzdir. gr on gndn artq olarsa, adt vaxtnda qan grdy gnlrl, sonrak gnlrdn adtinin sayn tamamlayacaq qdrini heyz, qalann is istihaz hesab etmlidir. Msl 473: Haiz adti olan bir qadn gr gn v ya daha ox qan grdkdn sonra paklanarsa v yenidn qan grrs, bu iki qangrm arasndak fasilnin on gndn az olmasna baxmayaraq, qan grdy gnlrl arada pakland gnlr st-st on gndn ox olarsa, msln, be gn qan grb, be gn paklanarsa v yenidn be gn qan grrs, bunun bir ne kli vardr:

1. Birinci df grdy qann hams v ya bir miqdar heyz adt gnlrind olsa v paklandqdan sonra grdy ikinci qan adt gnlrind olmasa, birinci qan btnlkl heyz v ikinci qan istihaz hesab etmlidir. Amma gr ikinci qanda heyz lamtlri olsa, onda birinci qan grm gnlri il ondan sonrak pak olduu gnlrin mcmusu on gndn artq olmasa heyzdir, yerd qalan is istihazdir. Msln, gr gn qan grb paklandqdan sonra be gn heyz lamtlrini dayan qan grs, birinci gn v ikinci qangrmnin drd gn heyzdir. Aradak pakolmada is vacib ehtiyata gr qeyri -haizin vaciblrini yerin yetirmli, haiz haram olan eylri is trk etmlidir. 2. Birinci qan heyz adti gnlrind olmazsa, amma ikinci qan btnlkl v ya bir miqdar adt gnlrind olarsa, bu surtd ikinci qann hamsn heyz, birinci qan istihaz hesab etmlidir. 3. Birinci v ikinci qann bir miqdar adt gnlrind olsa, bu halda birinci qann adt gnlrind olan miqdar gndn az olmazsa, arada pak olduu gnlr v ikinci qann adt gnlril birlikd on gndn ox olmazsa (adt gnlrind olan) hr iki qan heyzdir. Arada pak olduu gnlrd is vacib ehtiyat olaraq, hm heyzdn pak olan qadnn grmli olduu ilri yerin yetirmli, hm d heyzli qadna haram olan ilrdn kinmlidir. kinci qann adt gnlrindn sonra olan qismi is istihazdir. Birinci qannn adt gnlrindn vvl olan qismin glinc, gr ona adtini qabaqlamdr deyilirs, o da heyz hkmn dayr. Lakin bununla birlikd onun heyzli olmasna hkm vermk, 2 -ci qann adt gnlrind olan qisminin bir qdrinin v ya hamsnn heyzin on gndn knar dmsin sbb olsa, bu tqdird o istihaz hkmn dayr. Msln, qadnn adti ayn ndn onuna qdr olur, amma bir ay ayn vvlindn altsna qdr qan grrs v sonradan iki gn paklanb, sonra yenidn on bein qdr qan grrs, ayn vvlindn onuna qdr grdy qanlar heyz, on birindn on bein qdri is istihazdir. 4. Birinci v ikinci qandan bir miqdar adt gnlrind olsa amma birinci qann adt gnlrindki miqdar gndn azdrsa, bel halda ilk qann adt gnlrindki 3 gn heyz hesab etsin, hminin ikinci qandan vvlki gn, aradak paklqla birg on gndn ox olmayan hisssini heyz, qalann is istihaz qrar vermlidir. gr pak olduu gnlr yeddi gn olsa, ikinci df grdy qann hams istihazdir. Bu is iki rtl mmkndr: 1) O qan adtini qabaqlamdr deyilck miqdarda adtdn vvl olmal; 2) Onu heyz saymas ikinci qann adt gnlrind olan miqdarnn bir qisminin, heyzin on gnndn knara xmasna yol amamaldr. Msln, qadnn adti ayn ndn onuna qdrdirs, amma o, ayn vvlindn drdnc gnnn sonuna qdr qan grb iki gn pak olursa, sonra da ayn on bein qdr qan grrs, ilk qann hams v ikinci qann onuncu gnnn sonuna qdr olan heyzdir. Msl 474: Vqtiyy v ddiyy adti olan qadn, gr adt vaxtnda qan grms v ondan baqa vaxtda heyz gnlrinin saynda v heyzin nianlri olan qan grs, istr adt vaxtndan qabaq olsun, istrs ondan sonra olsun, grk onu heyz qrar versin.

Msl 475: Vqtiyy v ddiyy adtli qadn, gr adt vaxtnda gn, yaxud daha ox qan grs v onun gnlrinin say adt gnlrinin sayndan az, yaxud ox olsa v pak olandan sonra yenidn z adt gnlrinin saynda qan grs, burada bir ne surt vardr: 1. O iki qann cmi, aradak paklqla birlikd on gndn ox olmayr. Bu halda o iki qann cmi, birlikd bir heyz saylr. 2. O iki qan arasnda olan paklq on gn v ya daha ox olur. Bu zaman o qanlarn hr biri ayrca bir heyz saylar. 3. O iki qan arasndak paklq on gndn az olur, amma o iki qann cmi, aradak paklqla birlikd on gndn ox olur. Bu halda birinci qan heyz, ikinci is istihaz saylr. Msl 476: Vaxt v say chtindn adt sahibi olan bir qadn gr on gndn ox qan grs, adt gnlrind grdy qanda heyz nianlri olmasa bel, o, heyzdir. Adt gnlrindn sonra grdy qan is heyzin xsusiyytini dasa bel, istihazdir. Msln; heyz adti ayn vvlindn yeddisin qdr olan qadn gr ayn vvlindn on ikisin qdr qan grs, onun ilk yeddi gn heyz, sonrak be gn is istihazdir. 2. Vaxt sardan adt sahibi olanlar Msl 477: Vaxt sardan adt sahibi olub, adtlrinin balanc myyn olan qadnlar iki qismdir: 1. ki ay dalbadal myyn bir vaxtda heyz qan grb, bir ne gn sonra tmizlnn, lakin hr iki ayda qan grdy gnlrin say eyni olmayan qadn; msln, iki ay dalbadal ayn birind qan grdy halda, birinci ay yeddinci gn, ikinci ay skkizinci gn qandan pak olarsa, bu qadn ayn birinci gnn, heyz adtinin ilk gn qbul etmlidir. 2. ki ay dalbadal myyn bir vaxtda gn v ya daha ox heyz qan grb pak olan, sonra ikinci df qan grn v qan grdy btn gnlr arada pak olduu gnlrl birlikd, on gndn ox olmamas il birlikd, ikinci ayn qan birinci aydan az v ya ox olan qadn, msln; birinci ay skkiz gn, ikinci ay doqquz gn qan grn qadn, hr iki ayn vvlindn qan grs ayn ilk gnn heyz adtinin birinci gn hesab etmlidir. Msl 478: Vqtiyy adtli qadn, gr z adti vaxtnda v ya adtindn iki- gn qabaq qan grrs, haiz qadnlar n sylnn hkmlr sasn ml etmlidir. Bu mslnin geni izah 470-ci msld zikr edilmidir. Amma bu iki surtdn baqa, msln; adtini qabaqlamdr deyilmyib, adtindn baqa vaxtda qan grmdr deyilck qdr adtindn xeyli qabaq qan grrs v ya adtinin vaxt kedikdn sonra qan grrs, grdy qan heyz nianlrini dayrsa, haiz qadnlar n sylnn hkmlr sasn ml etmlidir. Hminin heyz nianlrini damad halda, o qann gn davam edcyini bilirs d, hkm eynidir. Amma gn davam edib-etmycyini bilms, vacibehtiyata sasn, hm istihazli qadna vacib olan mllri yerin yetirmli, hm d heyzli qadna haram olan mllrdn kinmlidir. Msl 479: Adti-vqtiyysi olan qadn, gr z adt vaxtnda qan grs v o qann miqdar on gndn ox olsa, onlarn b`zisind heyz niansi olub b`zisind olmasa, heyz lamtlri olan gnlrin say on gndn ox, gndn az olmasa, onu heyz, qalann istihaz hesab etmlidir. gr bir qan hmin rtl yenidn tkrar olsa, msln drd gn heyz nianlri, drd gnd d istihaz nianlri olan qan gls, yenidn drd gn heyzin niansi, drd gn d istihaz niansi olan qan gls, fqt ilk qan heyz hesab etmlidir, qalan is istihazdir, gr heyz lamti olan qan gndn az olsa, onu heyz hesab etmli,

onun sayn sonradan gln iki yolla (qohumlarna mracit etmkl ya da bir dd semkl) t`yin etmlidir. gr on gndn artq olsa, onun bir hisssini o iki yoldan biri il heyz qrar vermlidir. gr heyzin miqdarn onun nianlrinin vasitsil t`yin ed bilms, y`ni onun qannn hams bir nv niany malik olsa, yaxud heyz nianlrin malik olan qan on gndn artq olsa, yaxud da gndn az olsa, grk qohumlarndan b`zisinin adtini z n heyz qrar versin. str ata trfi olsun, istrs ana; istr diri olsun, istrs l, amma iki rtl: 1. Adt miqdarnn z heyz miqdar il zidd olduunu bilmsin, msln, z cavan, shhti qvvtli olsa v adtini z n heyz qrar verdiyi qadn is yais yana yaxn olsun ki, adtn onun miqdar az olur. Bu haln ksind d bu crdr. Bunun m`nas v hkm 489-cu msld glck. 2. Adt miqdarnn birinci rtd olduu kimi digr qohumlarnn adt miqdar il frqi olduunu bilmsin; Amma frq hesab olunmayacaq drcd az olsa, eybi yoxdur. Hminin adti-vqtiyysi olan qadn gr adt vaxtnda sla qan grms v bu vaxtdan baqa on gndn artq olan qan grrs, heyzin miqdarn da nianlrindn ayrd ed bilms, eyni hkm dayr. Msl 480: Adti-vqtiyy sahibi olan qadn heyzi, z adt vaxtndan knarda qrar ver bilmz. Demk, gr onun adtinin balama vaxt m`lum olsa, msln, hr ay birinci gndn qan grm olsa v gah beinci gn, gah da altnc gn pak olsa, bel ki, bir ay da on iki gn qan grs v heyzin nianlri il onun sayn myyn ed bilms, grk ayn birinci gnlrini heyz hesab etsin v onun saynda vvlki msld deyiln mracit etsin. gr onun adtinin ortas v ya sonu m`lum olarsa, on gndn artq qan grdy tqdird, heyz sayn, onun ortas il sonu adt vaxtna mvafiq olan bir kild qrar vermlidir. Msl 481: Adti-vqtiyysi olan qadn on gndn artq qan grrs v 479-cu msld aqlanan hkm sasn onu myyn ed bilms, gndn on gn qdr heyz miqdar il uyun grdy hr hans bir miqdar heyz qbul etmk xsusunda ixtiyar sahibidir. Amma gr zn mnasib grrs, yeddi gn heyz qbul etmsi daha yaxdr. lbtt, vvlki msld deyildiyi kimi, heyz qrar verdiyi gnlrinin saynn adt vaxt il uyun olmas labddr. 3. Adti-ddiyy sahibi olanlar Msl 482: Adti-ddiyysi olan qadnlar iki qismdir: 1. ki ay dalbadal heyz gnlrinin saynn eyni miqdarda olmasna baxmayaraq, qan grm vaxt eyni olmayan qadn. Bu qadnn qan grdy gnlr hr n qdrdirs, bu onun heyz adti saylr. Msln; birinci ay, birinci gndn beinci gn qdr, ikinci ay is on birinci gndn on beinci gn qdr qan grrs, onun adti be gn olar. 2. ki ay dalbadal gn v ya daha ox qan grb, bir gn v ya daha ox paklandqdan sonra, yenidn qan grn, lakin birinci v ikinci ayda qangrm vaxt frqli olan qadn; bu xsusda gr qan grdy gnlrin say il arada ksildiyi gnlrin say, birlikd on gndn artq olmasa v qan grdy gnlrin say da eyni olarsa, btn qan grdy gnlr heyz adti olar. Arada pak olduu gnlrd d ehtiyata sasn, pak olan qadna vacib olan ilri yerin yetirmli, haiz olan qadna haram olan ilrdn d kinmlidir. Msln; birinci ay ayn birinci gnndn nc gnn qdr qan grb iki gn pak olur v yenidn gn qan grrs, ikinci ay da ayn on birindn on n qdr qan grr v iki gn pak olur v yenidn gn qan grrs, onun adti alt gndr. Amma

bir ayda msln; skkiz gn qan grr v ikinci ayda drd gn qan grb paklanr, sonra yenidn qan grr v qan grdy btn gnlr, arada pak olduu gnlrl birlikd skkiz gn olarsa, bu qadn adti-ddiyy sahibi deyil, hkm sonra aqlanacaq mztrib hesab olunur. Msl 483: Adti-ddiyysi olan bir qadn, gr z adt sayndan az v ya ox qan grrs v mddti on gndn artq olmursa, btn onlar heyz qrar vermlidir. Amma gr z adtinin sayndan ox qan grs v bu mddt on gndn ox olarsa, grdy btn qanlar eyni kilddirs, qan grdy andan e`tibarn adt gnlrinin sayn heyz, qalann is istihaz hesab etmlidir. gr grdy btn qanlar eyni kild olmasa v bir ne gn heyz nianlrini, qalan is istihaz nianlrini dayrsa, gr qann heyz niansi olan gnlri adt gnlrinin say il eyni lddirs, o gnlri heyz, qalann istihaz hesab etmlidir. gr qann heyz niansi olan gnlri onun adt gnlrindn artq olsa, yalnz adt gnlrinin qdri heyz, qalan is istihazdir. gr qann heyz niansi olan gnlri onun adt gnlrindn az olsa, o gnlri, st-st hesabland zaman adt gnlrinin saynn miqdarnda olan bir ne gnl birlikd heyz, qalann is istihaz hesab etmlidir. 4. Mztrib Msl 484: Mztrib y`ni ne ay qan grm, lakin n vaxt chtindn, n d say chtindn bir adt tapmam qadndr. Bel bir qadn, gr on gndn ox qan grs v grdy btn qanlar eyni kild olarsa, y`ni onlarn hams heyz nianlrini, yaxud istihaz nianlrini dayarsa, ehtiyata sasn bu qadn z adt vaxtndan knar qan grb, niandn heyzi istihazdn ayrd ed bilmyn, adti-vqtiyy sahibi olan qadnn hkmn dayr. Bel ki, bu qadn z qohumlarnn b`zisinin adtini z n heyz qrar vermlidir. Bu mmkn olmad tqdird is, 479 v 481-ci msld deyildiyi kimi, gnl on gn arasnda bir ne gn z n heyz qrar vermlidir. Msl 485: gr mztrib bir ne gn heyz v bir ne gn d istihaz nianlrini dayan halda on gndn ox qan grrs, 479-cu mslnin vvlind deyiln gstri ml etmlidir. 5. Mbtdi Msl 486: lk df qan grn qadna mbtdi deyilir. gr bu qadn on gndn ox qan grs v grdy btn qanlar eyni kild olsa, 479-cu msld deyiln iki rtl grk qohumlarndan birinin adtini zn heyz, qalann is z n istihaz qrar versin. gr bu mmkn olmasa, 481-ci msld izah olunan gstri sasn, il on gn arasnda olan bir ne gn zn heyz qrar vermlidir. Msl 487: gr mbtdi olan bir qadn bir ne gn heyz v digr bir ne gn istihaz nianlrini dayan on gndn ox qan grrs, gr heyz nianlrini dayan qan gndn az v on gndn ox olmasa, onun hams heyzdir. Amma gr heyz nianlrini dayan qann zrindn on gn kemmi, yenidn heyz nianlrini dayan bir qan grrs, msln; be gn qara qan v doqquz gn sar qan v yenidn be gn qara qan grrs, mztribd deyildiyi kimi, birinci qan heyz, qalan iki qan da istihaz qrar vermlidir. Msl 488: Mbtdi, gr on gndn artq qan grs, ondan bir ne gn heyz niansi v digr ne gn istihaz niansi olarsa, amma heyz niansi olan qan gndn az, yaxud on gndn ox olarsa, grk 479-cu msld deyilmi gstri ml etsin. 6. Nasiy

Msl 489: Nasiy z adtinin zamann, ya miqdarn, ya hr ikisini unudan qadna deyilir. gr gndn az on gndn ox olmayan bir qan grs hams heyzdir. gr on gndn artq olsa, o bir ne qismdir: 1-Say baxmndan, ya vaxt ya da hr ikisind adt sahibi olur v z adtini btnlkl unudur; htta icmaln olsa bel, vaxt v sayn yadna sala bilms, bu qadn yuxarda deyiln mbtdi hkmnddir. 2-Vqtiyy adti olsun, istr ddiyy d olsun, istr olmasn, amma z adtinin vaxtndan icmal olaraq bir ey xatrlayr. Msln bilir ki, filan gn onun adtinin bir hisssi idi, yaxud onun adt dvr ayn birinci yarsnda olurdu. Bel qadnn hkm mbtdi kimidir. Amma heyzin el bir vaxta qrar vermmlidir ki, dqiq kild adtinin ksin olsun. Msln, ayn 17-si onun adtinin bir gn olduunu, ya onun adti ayn ikinci yarsnda olduunu bils, indi is ayn vvlindn 20- qdr qan grs z adtini ayn ilk on gnnd qrar ver bilmz. Htta gr heyzin nianlrini, ikinci on gnlk is istihaznin nianlrini dasa bel. 3-ddiyy adt sahibi olub adtinin miqdarn unutmu olsun; bu qadn da mbtdi hkmnddir, amma heyz qrar verdiyi miqdar, heyzin say ondan az olduunu bildiyi bir miqdardan az qrar ver bilmz. Hminin adtinin saynn ondan artq olmad miqdardan artq da qrar ver bilmz. Bu msly naqis (skik) ddiyy adtind d riayt etmk lazmdr. Y`ni adt say gndn artq v on gndn az olmaq arasnda dyin bir qadn, habel hr ay ya alt gn, ya yeddi gn qan grn bir qadn on gndn artq qan grdy zaman, heyz xsusiyytlrini v ya qohumlarndan b`zisinin adtini sas gtrrk, ya da bir say serk, bu iki saydan az bir miqdar v ya ox miqdar heyz qbul ed bilmz. Heyzin mxtlif msllri. Msl 490: Mbtdi, mztrib, nasiy v adti-ddiyysi olan qadnlar, gr heyzin nianlri olan bir qan grslr, ya yqin etslr ki, gn kck, grk ibadti trk etsinlr. gr sonradan heyz olmadn baa dslr, grk yerin yetirilmmi ibadtlri qza etsinlr. Msl 491: Heyzd adt sahibi olan qadn, istr bu adt heyzin vaxtnda olsun, istrs heyzin saynda v ya hm vaxt, hm d say baxmndan adt sahibi olsun, gr iki ay dalbadal z adtinin ksin olaraq, vaxt v ya gnlrin say, ya da hm vaxt, hm d say eyni olan bir qan grrs, onun adti bu iki ayda grdyn qaydr. Msln; gr ayn birindn yeddisin qdr qan grb paklanrdsa, gr iki ayn onundan on yeddisin qdr qan grr v paklanrsa, onun adti ayn onundan on yeddisin qdr olur. Msl 492: Bir aydan mqsd, adti vqtiyynin t`yin olunduu haldan baqa qan grmnin vvlindn otuz gn kemsidir, ayn vvlindn axrna qdrki mddt deyil. Amma vqtiyy adtin t`yin olunduu hal is msi deyil, qmri, aydr. Msl 493: Adtn ayda bir df qan grn qadn, gr bir ayda iki df qan grrs v onlarn biri heyz nianlrini damasa da, arada pak olduu gnlrin say on gndn az olmasa, hr ikisini d heyz hesab etmlidir. Msl 494: gr heyzi, qann xsusiyytlrindki frq gr ayrd edn qadn gn v daha artq bir mddtd, heyz xsusiyytlrini dayan qan grs, bundan sonra on gn v

ya daha ox istihaz xsusiyytlrini dayan qan grs, ikinci df gn heyz xsusiyytlrini dayan qan grs, heyz xsusiyytlrini dayan vvlki v sonrak qan heyz saymaldr. gr iki qandan biri adt gnlrind olsa, aradak on gnn d hamsnn istihaz olmas, yaxud bir qisminin heyz olmas m`lum olmasa, bu halda adt gnlrind grdy qan heyz, qalanlar istihazdir. Msl 495: gr qadn on gndn qabaq paklanb v batind qan qalmadn bilrs, on gn tamamlanmazdan qabaq yenidn qan grcyini znn ets bel, ibadtlri n qsl etmlidir. gr on gn tamamlanmazdan qabaq tkrar qan grcyin min olsa, vvld deyildiyi kimi, ehtiyata sasn qsl edib, ibadtlrini yerin yetirmli, heyzliy haram olan eylri d trk etmlidir. Msl 496: gr qadn on gn tamam olmam paklanb irid qan olduuna ehtimal verrs, ya ibadtlrin ehtiyatn ncam vermli, ya istibra etmlidir. stibra etmdn ibadtlri trk etmsi caiz deyil. stibra bundan ibartdir ki, frcin bir az pambq daxil edib, bir mddt gzldikdn sonra xarmaldr (lbtt, qadnlar arasnda adt saylan heyz zaman pak olduqlar mxtsr miqdardan ox gzlmlidir). Pambq pakdrsa, qsl etmli v ibadtlrini yerin yetirmlidir. gr pak deyils, pamba sar rngli su bel bulam olsa, gr heyz d adti yoxdursa v ya adti on gndrs, ya da adt gnlri hl tamam olmamdrsa, gzlmlidir. gr on gndn vvl paklanarsa qsl etmlidir. Mddt on gn atm v ya qan on gn hddini kemis, onuncu gnn tamamnda qsl etmlidir. Amma gr adti on gndn azdrsa, on gn tamamlanandan v ya onuncu gnn banda paklanacan bilirs, qsl etmmlidir. Msl 497: gr qadn bir ne gn heyz sayb, ibadt etmzs v sonradan o zaman heyz olmadn baa drs, o gnlrd yerin yetirmdiyi namaz v oruclar qza etmlidir. gr bir ne gn d heyz deyil znniyl ibadt edib sonradan o zaman heyz olduunu baa drs, o gnlrd vacib oruc da tutmudursa, onlar qza etmlidir. NFAS Msl 498: Uan ilk cz` (hisssi) anasnn qarnndan xmaa balad andan e`tibarn qadnn grdy qan on gndn qabaq v ya onuncu gnn vvlind ksilirs, nifas qandr bu rtl ki, ona dou deyil bilsin. Nifas halnda olan qadnlara nfsa deyilir. Msl 499: Uan birinci cz` bayra xmamdan qabaq qadnn grdy qan nifas deyil. Msl 500: Uan xilqtinin tamamlanm olmas lazm deyildir. Natamam doulan uaq bal (laxta) qan surtind olan lq, ya t paras klind olan mz haltindn kemi olsa v ds, qadnn on gn qdr grdy qan, nifas qandr. Msl 501: Nifas qannn bir andan ox glmmsi mmkndr, amma 10 gndn ox olsa nifas hesab olunmur. Msl 502: gr qadn zndn bir ey db-dmdiyind kk ets, yaxud dn eyin uaq olub-olmadnda kk ets, aradrma lazm deyil v ondan xaric olan qan r`n nifas qan deyil. Msl 503: Haiz vacib olan ilr nfsaya da vacibdir. Vacib ehtiyata gr, mscidd dayanmaq, digr qapdan xmaq olmadan daxil olmaq iki msciddn (Mscidl-hram v

Peymbr (s) mscidindn) kemk, vacib scdsi olan aylri oxumaq, Qur`ann yazsna v Allahn adna toxunmaq nfsaya haramdr. Msl 504: Nifas halnda olan qadna tlaq vermk v onunla yaxnlq etmk haramdr. Amma gr ri onunla yaxnlq ets, kffarsi yoxdur. Msl 505: ddiyy adti olmayan qadnn qan on gndn kems, onun hams nifasdr. gr on gndn vvl pak olsa, grk qsl etsin v z ibadtlrini yerin yetirsin. gr sonra bir df, yaxud ox qan grs, bel ki, qan grdy gnlrl arada pak olduu gnlr st-st on gn v ya on gndn az olsa, grdy qanlarn hams nifasdr v pak olduu gnlrd grk ehtiyatn pak qadna vacib olan ilri yerin yetirsin, nfsaya haram olan ilri trk etsin. Buna gr oruc tutmudursa, qza etmsi grkdir. gr sonda grdy qan on gn kers, o qann on gn rzind grdy qismini nifas, on gndn sonrasn da istihaz qbul etmlidir. Msl 506: ddiyy adti olan qadnn (doudan sonra) grdy qan, adt gnlrindn artq olsa, on gndn kems d vacib ehtiyata gr, adt gnlrindn sonrak gnlrd nfsaya haram olan ilri, trk edib msthazy vacib olanlar ml gtirsin. gr bir dfdn artq qan grs, v onlarn arasnda pak olsa, adt gnlri qdrini nifas qrar versin, ehtiyat olaraq aradak pak olduu gnlrd v adtindn artq qan grdy gnlrd nfsaya haram olanlar trk edib vacib olanlar ml gtirsin. Msl 507: Nifas qanndan pak olan qadn, gr irid qan olduuna ehtimal verrs, ya ehtiyat olaraq qsl etmli, v ibadtlri yerin yetirmli, ya da istibra etmlidir. badtlrini istibra olmadan trk etmsi caiz deyil. stibrann qaydas 496-c msld qeyd olunub. Msl 508: gr qadnn nifas qan on gn kes, heyzd ddiyy adti vardrsa, onun adt gnlri qdri nifas, qalan istihazdir. gr adti yoxdursa, on gn kimi nifas v qalan istihaz olar. gr z adtini unutmu olsa, adtin ehtimal verdiyi n yksk ddi frz etmlidir. Msthbb ehtiyat odur ki, adti olan qadn adtindn sonrak gndn v adti olmayan qadn 10-cu gndn e`tibarn doumun on skkizinci gnn kimi istihaznin ilrini yerin yetirsin v nfsaya haram olan ilri trk etsin. Msl 509: Heyzd ddiyy adti olan qadn, doumdan sonra bir aya qdr v ya daha artq dalbadal qan grrs, onun adt gnlri qdri nifasdr. Nifasdan sonra gln on gn boyunca grdy qan, adti vqtiyy sahibi olsa bel v aylq adt gnlrind olsa bel, istihazdir. Msln; heyz adti hr ayn iyirmisindn iyirmi yeddisin qdr olan qadn, gr ayn onunda doarsa v bir ay v ya daha artq dalbadal qan grrs, ayn on yeddisin qdr nifas v on yeddinci gndn e`tibarn on gn, htta z adt gnlri olan ayn iyirmisindn iyirmi yeddisin qdr grdy qan istihazdir. On gn kedikdn sonra grdy qan is, adti vqtiyy sahibi olsa v grdy qan adt gnlrind olmasa, gzlmsi bir ay ya daha ox bel ks v bu mdt rzind qan heyz nianlrini dasa bel, adt gnlrini gzlmlidir. Amma gr qadn adti-vqtiyy sahibi olmasa, mmkn olduu tqdird, heyzini onun nianlri il t`yin etmlidir (bunun qaydas 479-cu msld qeyd olundu). gr bu mmkn olmasa, msln; nifasdan on gn sonra grdy qanlarn hams eyni kild olsa v bir ay v ya bir ne ay eyni halda davam edrs, hr ay z qohumlarndan b`zisinin heyz adtini (479-cu msld deyiln sasda) zn heyz qbul etmlidir. gr bu mmkn deyils, zn mnasib bildiyi say heyz olaraq semlidir. Bu msllrin geni aqlanmas 481-ci msld izah olunmudur.

Msl 510: Heyzd adti-ddiyysi olmayan bir qadn, gr doumdan sonra bir ay v ya daha ox dalbadal qan grrs, onun ilk on gn nifas, ikinci on gn is istihazdir. Ondan sonra grdy qana glinc, heyz olmas mmkn olduu kimi, istihaz d ola bilr. Heyzi t`yin etmk n vvlki msld aqlanan gstri sasn ml edilmlidir. Mssi meyyit qsl Msl 511: Bir xs lm bir insann soyumu v qsl edilmmi bdnin mss edrs, y`ni bdninin bir yerini ona toxundurarsa, istr yuxuda olsun, istrs ayqlqda, istr ixtiyari olsun, istrs qeyri-ixtiyari, htta gr onun drnaq v ya smynn bir yeri meyyitin drnaq v ya smyn toxunarsa, mssi-meyyit (meyyit toxunmaq) qsl etmlidir. Amma lm bir heyvana toxunarsa, qsl etmsi vacib deyildir. Msl 512: Bdni tam soyumam olan bir meyyitin soyumu olan bir yerin toxunularsa, qsl vacib olmaz. Msl 513: gr z tkn meyyitin bdnin toxundursa, yaxud z bdnini meyyitin tkn v ya tkn meyyitin tkn toxundursa, qsl vacib deyildir. Msl 514: Uaq l kild dnyaya gls vacib ehtiyata gr onun anas grk mssimeyyit qsl etsin. Anas ldkdn sonra dnyaya gln uaq, bali olduqdan sonra vacib ehtiyata gr mssi-meyyit qsl etmlidir. Msl 515: gr bir adam, qsl tamamil verilmi meyyit mss ets, ona qsl vacib deyil, amma gr nc qsl tamam olmamdan qabaq bdninin bir yerini mss ets, o yerd nc qsl tamam olmu olsa da, grk mss-meyyit qsl etsin. Msl 516: gr dli v ya yetkin (bali) olmayan uaq meyyit toxunsa, o dli allandqdan sonra v uaq yetkin olandan sonra, grk mss-meyyit qsl etsin. gr mmyyiz olsa, qsl shihdir. Msl 517: gr diri bdndn, yaxud qsl verilmmi l bdndn bir hiss ayrlsa, ayrlm hissy qsl verilmmidn qabaq, insan ona toxunsa, mss-meyyit qsl lazm deyil. gr o hissd smk olmu olsa da hkm eynidir. Amma bir ksin bdni tik-tik olsa, bir adam onlarn hams-a, yaxud ksr hisssini mss ets, qsl vacibdir. Msl 518: Qsl verilmmi bir smy toxunmaq, n istr ldn ayrlm olsun, istrs d canl insandan, qsl vacib olmaz. l v ya diri insandan ayrlan di toxunmaq da eyni hkm dayr. Msl 519: Mss-meyyit qsl eynil cnabt qsl kimi yerin yetirilir v dstmaz vzindn kifayt edir. (Y`ni bu qsl etdikdn sonra namaz qlmaq istyn xsin dstmaz almaya bilr). Msl 520: gr bir ne meyyit toxunsa, yaxud bir meyyit ne df mss ets, bir qsl kifaytdir. Msl 521: Meyyit toxunduqdan sonra qsl etmyn xsin mscidd dayanmas, qadnla yaxnlq etmsi v scdsi vacib olan aylri oxumasnn eybi yoxdur. Amma namaz v bu kimi mllr n qsl etmlidir. CAN VERNN HKMLR

Msl 522: Mhtziri, y`ni can vermkd olan bir m`mini, istr kii olsun, istrs qadn olsun, istr byk olsun, istrs kiik, ehtiyata sasn mmkn olduu tqdird, ayaqlarnn alt qibly tulanacaq kild arxas st uzatmaldrlar. Msl 523: Meyyitin qsl tamam olmayanadk onu vvlki msld deyildiyi kimi, z qibly uzandrmaq daha yaxdr. Amma qsl tamam olduqdan sonra, ona namaz qlnan zaman uzandrld kild uzandrmaq daha yaxdr. Msl 524: Ehtiyata sasn mhtziri z qibly evirmk hr bir mslmana vacibdir. Bel ki, mhtzirin z raz olsa v qasir d olmasa, bu i n onun vlisindn icaz almaq lazm deyildir. Bundan digr hallarda onun vlisindn icaz almaq ehtiyata sasn lazmdr. Msl 525: Can vern halda olan xs, hadt klmlrini, on iki imam leyhimusslamn tsdiqi v sair haqq qidlri baa dck bir qayda il tlqin etmk msthbbdir. Yuxarda deyilnlrin ln vaxtadk tkrar olunmas msthbbdir. Msl 526: Mhtzir bu duan baa dcyi qaydada tlqin etmk msthbbdir: llahummfir liyl-ksir min masik vqbl minnil-ysir min tatik ya mn yqblulysir, v y`fu nil-ksir, iqbl minnil-ysir v`fu nnil-ksir, innk ntl-fuvvul-fur. llahummrhmni finnk rhim. Msl 527: Msthbbdir ki, tin can vern xsi, gr ona narahatlq olmasa, namaz qld yer aparsnlar. Msl 528: Msthbbdir ki, can vern xsin rahat olmas n ba stnd mbark Yasin, Saffat, hzab, surlri, Aytl-krsi, `raf sursinin 54-c aysi v Bqr sursinin son aysini, elc d Qur`andan mmkn olan digr aylri oxusunlar. Msl 529: Can verni tk qoymaq, qarnnn stn ar ey qoymaq, yannda cnub v haizin olmas, hminin ox danmaq, alamaq v qadnlar onun yannda tk qoymaq mkruhdur. LMDN SONRAKI HKMLR Msl 530: lmdn sonra meyyitin gzlrini, dodaqlarn v nsini balamaq, llrini v ayaqlarn uzatmaq, zrin bir para rtmk, gr gec lmdrs, ldy yerd raq yandrmaq, onun dfn edilmsi n m`minlr xbr vermk v onun dfnin tlsmk msthbbdir. Amma gr ldyn min deyillrs, lmsi m`lum olana qdr gzlmlidirlr. Hminin gr meyyit hamildirs v btnindki uaq diridirs, onun bir yann yarb, ua xararaq yenidn onu tikincy qdr dfn iini t`xir salmaldrlar. MEYYTN QSL, KFN, NAMAZ V DFNNN VACBATI Msl 531: Mslmann qsl, hnutu, kfni, namaz v dfni on iki imama e`tiqd olmasa da, onun vlisin vacibdir. Vli ya bu ilri z grmli, ya da bir baqasn ona m`mur etmlidir. Bu ii bir xs vlinin icazsi il yerin yetirs, vzif vlinin stndn gtrlr. gr dfn v bu kimi ilri vlinin icazsi olmadan yerin yetirslr, yen d vzif vlinin zrindn gtrlr, onlar tkrar etmk lazm deyildir. gr meyyitin vlisi olmasa, yaxud da vli onun ilrini yerin yetirmkdn imtina ets, yerd qalan mkllflr kifai vacibdir ki, onun ilrini yerin yetirsinlr. gr b`zilri yerin yetirslr, baqalarnn

boynundan gtrlr. gr he ks yerin yetirms, hams gnah ediblr. Meyyitin vlisi imtina edn surtd onun icazsi rt deyil. Msl 532: gr bir xs meyyitin ilri il mul olsa, baqasna bu il mul olmaq vacib deyildir. Amma gr o mli yarmq qoysa, grk baqalar tamam etsinlr. Msl 533: gr insan, baqa birisinin meyyitin ilri il mul olduuna mindirs, meyyitin ilri il mul olmas ona vacib deyildir. Amma gr kk v ya znn edrs, mul olmaldr. Msl 534: Bir xs meyyitin qsl, kfn, namaz v ya dfninin batil kild yerin yetirildiyini bilrs, yenidn yerin yetirmlidir. Amma gr batil olduunu znn edrs v ya dzgn olub-olmadnda kk edrs, mul olmas lazm deyildir. Msl 535: Qadnn vlisi onun ridir. Bundan baqa hallarda is, irsin tbqlrind deyildiyi kimi, varis meyyitin vlisidir, irs aparan kiilr, aralarndak trtib sasn, qadnlardan qabaqdrlar. Meyyitin atasnn meyyitin olundan, meyyitin babasnn onun qardandan, meyyitl atabir-anabir qarda olann yalnz ata v ana trfdn olan qardandan, yalnz ata trfdn olan qardann ana trfdn olan qardandan v misinin meyyitin daysndan irli olmas ikalldr. Baqa szl, bel hallarda ehtiyata ml olunmaldr. gr vli bir ne olsa, birinin icazsi kifaytdir. Msl 536: Hddi-blua atmam uaq v dli, meyyitin ilrini grmk xsusunda vli deyildir. Hminin xsn z v ya bir nfri meyyitin ilrini grmy t`yin ed bilmyn qaib bir xsin vilayt haqq yoxdur. Msl 537: gr bir xs mn meyyitin vlisiym v ya meyyitin vlisi mn, meyyitin qsl, kfn v dfn ilrini yerin yetirmk n izn vermidir v yaxud meyyitin tchizi xsusunda mn onun vlisiym deyrs, bu halda gr ona xatircmlik hasil olarsa, yaxud meyyit onun ixtiyarnda olsa v yaxud da iki adil xs onun dediyi szn doruluuna hadt verrlrs, onun sz qbul edilmlidir. Msl 538: gr meyyit znn qsl, kfn, dfn v namaz n vlisindn qeyrisini t`yin edrs, bu ilri yerin yetirmnin vilayti ona aiddir. Meyyitin bu ilri yerin yetirmsin vsiyyt etdiyi xsin bu vsiyyti qbul etmsi lazm (vacib) deyildir. Amma gr qbul edrs, grk ona ml etsin. MEYYT QSLNN QAYDASI Msl 539: Meyyit qsl vermk vacibdir: 1. Sidr il qarm su il; 2. Kafur il qarm su il; 3. Xalis su il. Msl 540: Sidr v kafur, suyu muzaf hala yetirck qdr ox, sidr v kafur su il qardrlmamdr deyilck qdr d az olmamaldr. Msl 541: gr lazmi miqdarda sidr v kafur taplmasa, ld olan miqdarn suya qardrlmas msthbb ehtiyatdr.

Msl 542: Ehram halnda ln bir xs, kafurlu su il qsl verilmz, onun vzind xalis su il qsl verilmlidir. Amma onun ehram hcci-tmtt ehramdrsa, tvaf, namaz v s`yi tamamlanmsa, yaxud da qiran v ya ifrad hcci ehramnda olub hlq (ban tkn qrxmaq) etmi olursa, bu iki halda ona kafurlu su il qsl verilmsi lazmdr. Msl 543: gr sidr v kafur, yaxud bunlardan biri taplmasa v ya onun istifadsi caiz olmasa, msln, qsbi olarsa, grk ehtiyata sasn ona bir tymmm verilsin, mmkn olmayann yerin is xalis su il qsl verilsin. Msl 544: Meyyit qsl vern aqil, mslman v ehtiyata sasn on iki imam isi olmal, hminin qsl hkmlrini d bilmlidir. gr mmyyiz uaq qsl shih kild yerin yetirs, kifayt edr. Bel ki, isna-ridn (isna-ri y`ni 12 imam olan i mzhbi) baqa mzhbd olan mslman meyyit z hmmzhbi, mzhbinin qaydas zr qsl vers, isna-ri m`mindn tklif saqitdir. Amma gr o, meyyitin vlisi olsa, tklif ondan saqit olmur. Msl 545: Meyyit qsl vern xsin qrbt qsdi olmaldr, qsl Allah-talann mrini yerin yetirmk mqsdil vermsi kifaytdir. Msl 546: Mslman uana qsl vermk, htta zinadan doulmu olsa bel, vacibdir. Kafirin v onun vladnn qsl, kfn v dfni vacib deyildir. Kafirin vlad mmyyiz olub slam izhar ets, mslmandr. Uaqlqdan dli olub, bu halda bali olan xsin, ata-anas mslmandrsa qsl edilmsi lazmdr. Msl 547: Siqt olan (dn, salnan) uaq, gr drd aylq v ya daha ox olarsa, ona qsl verilmlidir. Htta gr drd aylq olmasa bel, bdn quruluu tamamlanm olarsa, ehtiyata sasn ona qsl verilmlidir. Bu iki haldan baqa, sair hallarda ehtiyata sasn, bir paraya bklrk, qsl verilmdn dfn edilmlidir. Msl 548: Kii namhrm qadna qsl ver bilmz v hminin qadn da namhrm kiiy qsl ver bilmz. Amma qadn z rin, r d z arvadna qsl ver bilr. Msl 549: Kii mmyyiz olmayan qz uana v qadn da mmyyiz olmayan olan uana qsl ver bilr. Msl 550: Bir-birin mhrm olanlar bir-birin qsl ver bilr. str ana, bac kimi nsbi olsun, istrs sd mmk vasitsil v ya evlnmk yolu il ona mhrm olsunlar. Bundan baqa hallarda qsln libas altndan verilmsi, yax olmasna baxmayaraq, lazm deyil, amma vacib ehtiyata sasn, kii ona mhrm olan qadna o halda qsl ver bilr ki, ona qsl verck bir qadn taplmasn v ksin (kiiy qsl ver bilck kii taplmasa, mhrm qadn qsl ver bilr.) Msl 551: gr meyyitl ona qsl vernin hr ikisi kii v ya hr ikisi qadn olsa meyyitin vrtindn baqa digr yerlrinin lpaq olmas caizdir. Amma daha yaxs odur ki, libasn altndan qsl verilmi olsun. Msl 552: Meyyitin vrtin baxmaq r arvaddan baqasna haramdr, gr ona qsl vern adam baxsa, gnah edib, lakin (bu il) qsl batil olmaz. Msl 553: gr meyyitin bdninin bir yerind eyni-ncis olsa, qsl vermzdn vvl oran paklamaq lazmdr. Meyyitin btn bdninin, qsl verilmzdn vvl ncasatdan pak olmas daha yaxdr.

Msl 554: Meyyit qsl, cnabt qsl kimidir. Vacib ehtiyata gr trtibi qsl vermk mmkn olduu vaxta qdr, meyyit irtimasi qsl verilmmlidir. Trtibi qsld d sa trfi sol trfdn vvl yumaldrlar. Msl 555: Heyz, yaxud cnabt halnda ln adama, heyz, yaxud cnabt qsln vermk lazm deyil, el hmin meyyit qsl onun n kifaytdir. Msl 556: Meyyit qsl vermk n muzd (mk haqq) almaq, ehtiyata sasn, haramdr. gr bir ks muzd almaq n meyyit qsl vers, bel ki, bu i qsdi-qrbt zidd olmu olsa, o qsl batildir. Amma qsldn qabaq b`zi hazrlq ilri n muzd almaq haram deyildir. Msl 557: Meyyit qslnd cbir qsl mru (rit qanunu) deyildir. gr su taplmasa v ya sudan istifad etmyin manesi vardrsa, qsl vzin meyyit bir tymmm vermlidirlr. Amma tymmm vermlri msthbb-ehtiyatdr. Msl 558: Meyyit tymmm vern xs, z lini torpaa vurub, meyyitin zn v llrinin arxasna kmlidir. Mmkn olduu tqdird, msthb-ehtiyata sasn, meyyitin z li il ona tymmm verilmlidir. MEYYT KFN BKMYN HKMLR Msl 559: Mslman meyyiti fit, kynk v srtasr (badanayaa) deyiln paraya bklmlidir. Msl 560: Fit vacib ehtiyata sasn gbkdn diz qdr bdni rtmlidir. Daha yax olar ki, sindn ayan zn (topua) qdr yetisin. Kynk grk vacib ehtiyata sasn iyinin bandan baldrn yarsna qdr btn bdni rtsn v daha yaxs odur ki, ayan zn yetisin. Srtasrin is, btn bdni rtck qdr olmas lazmdr. Uzunluunun, bdnin ba v ayaq trfindn balanacaq qdr, eninin is, bir trfi o biri trfinin stn glck qdr olmas vacib ehtiyata sasndir. Msl 561: vvlki msld deyiln kfnin vacib miqdar meyyitin malnn slindn gtrlr. M`lum v adi qaydada, elc d meyyitin `nin uyun kfnin normal olan msthbb miqdar da meyyitin malnn slindn gtrl bilr. Amma kfnin vacib miqdarndan artn, bali olmayan varislrin payndan gtrmmk ehtiyat msthbbdir. Msl 562: Bir xs kfnin msthbb olan miqdarn, onun malnn d birindn gtrmlrini vsiyyt edrs v ya malnn d birini onun zn xrclmyi vsiyyt etmi olsa, lakin onun haraya srf edilcyini t`yin etmmi olsa, yaxud onun srf edilcyi yerin yalnz bir miqdarn t`yin etmi olsa, kfnin msthbb olan miqdarn normadan artq olsa bel, onun malnn d birindn xa bilrlr. Msl 563: gr meyyit, kfni malnn d birindn xlmasn vsiyyt etmmidirs, bu halda kfni onun malnn slindn almaq istslr, grk 561-ci msld sylnilndn artn, meyyitin `nin layiq olmad, xalq arasnda adt olmayan msthbb eylri onun malnn slindn almasnlar. gr normadan daha bahal bir eyi kfn n gtrslr, onun artq qiymtini maln slindn ver bilmzlr, amma vrslrdn bali olanlar z hisslrindn alnmasna izn verslr, onlarn izn verdiklri miqdarda onlarn hisssindn ala bilr.

Msl 564: Qadnn znn mal olsa da, kfni rin boynundadr. gr qadna (tlaq hkamnda izah olunaca kimi) ric`i tlaq verslr v iddsi tamam olmazdan vvl lrs, ri onun kfnini vermlidir. gr ri bali olmasa v ya dli olarsa, rinin vlisi qadnn kfnini onun malndan vermlidir. Msl 565: Meyyit sa ikn nfqsini t`min etmk qohumlarnn zrin vacib olan xslrdn olsa bel, ldkdn sonra kfnini t`min etmk onlara vacib deyildir. Msl 566: gr meyyitin, kfn hazrlamaq n mal olmasa, lpaq dfn edilmsi caiz deyil; ehtiyata sasn mslmanlara vacibdir ki, onu kfn bksnlr, onun xrcini d zkatdan hesablamalar caizdir. Msl 567: Vacib ehtiyata sasn, kfn n istifad olunan hr para, meyyitin bdni onun altndan grnck qdr nazik olmamaldr. Amma hr n birldirdikd, meyyitin bdni onlarn altndan grnmyck kild olarsa, kifaytdir. Msl 568: Qsbi eyl kfn etmk, baqa ey taplmasa da caiz deyil. gr meyyitin kfni qsbi olsa v onun sahibi raz olmasa, dfn etmi olsalar da, grk onu bdnindn xartsnlar. B`zi geni kitablarda izah olunan hallar istisnadr. Msl 569: Ncis eyl, xalis ipk para il v vacib ehtiyata sasn qzl il toxunmu para il meyyiti kfn etmk caiz deyil, amma arsiz halda eybi yoxdur. Msl 570: xtiyar halnda murdar olmu heyvann ncis drisi il kfn etmk caiz deyil. Htta murdar olmu heyvann pak drisi il v hminin ti haram olan heyvann tk, yaxud yunundan hazrlanm para il vacib ehtiyata sasn ixtiyar halnda caiz deyil. Amma gr kfn, ti halal olan heyvann dri, yun ya tkndn olsa, eybi yoxdur. Msthbb ehtiyat odur ki, bu ikisi il d kfn etmsin. Msl 571: gr meyyitin kfni z ncasti v ya baqa bir ncastl ncis olarsa, bel ki, kfn xarab olmasa, qbr qoyulduqdan sonra olsa bel, ncis olan miqdar yuyulmal v ya ksilmlidir. gr onu yumaq v ya ksmk mmkn deyils, dyidirilmsi mmkn olduu tqdird dyidirilmlidir. Msl 572: Hcc, yaxud mr n ehram balayan xs ls, grk baqalar kimi kfn olunsun, ban v zn rtmyin eybi yoxdur. Msl 573: nsann sa ikn, znn kfn, sidr v kafurunu hazrlamas msthbbdir. HNUTUN HKMLR Msl 574: Qsldn sonra meyyitin hnut olunmas vacibdir; y`ni alnna, llrinin iin, dizlrin v ayaq ba barmaqlarnn ucuna, bir qdr onlarn zrind qalacaq kild, srtmkl olmasa bel, kafur vurulmaldr. Meyyitin burnunun ucuna da kafur srtmk msthbbdir. Kafurun tz, mubah (qsbi olmayan) v zilmi olmas grkdir. gr khn olduuna gr qoxusu aradan getmi olsa, kifayt deyildir. Msl 575: Ehtiyat msthbb odur ki, kafuru vvlc meyyitin alnna srtsnlr, amma baqa yerlrd trtib rt deyildir. Msl 576: Daha yax odur ki, meyyiti kfn bkmzdn vvl hnut etsinlr. gr, kfn bkn vaxtda v ondan sonra da olsa, manesi yoxdur.

Msl 577: Hcc v ya mr n ehram balayan xs lrs, onu hnut etmk caiz deyildir. 542-ci msld izah olunan hallar istisnadr. Msl 578: ri ln v iddsi (vfat iddsi) tamam olmayan qadnn zn tirlmsi haram olsa da, ldy zaman onun hnutu vacibdir. Msl 579: Ehtiyat msthbb odur ki, meyyit mk, nbr, ud v sair xo tirlr vurmasnlar. Bunlar kafurla da qardrmasnlar. Msl 580: Kafura bir miqdar Hzrti Seyyid-hda ()-n trbtindn qardrmaq msthbbdir. Amma trbtl qardrlm bu kafur ehtiramszlq olan yerlr srtlmmlidir. Trbt kafurla qardrldqda artq bu kafur deyildir deyilck qdr ox olmamaldr. Msl 581: gr kafur taplmasa v ya ancaq qsl lsnd olsa, hnut lazm (vacib) deyildir. Bel ki, qsldn artq qalsa, amma yeddi zvn hamsna yetims, ehtiyat msthbb sasn, grk vvl alna v gr artq qalsa, baqa yerlr srtsnlr. Msl 582: ki dd ya v tz ubuu meyyitl birlikd qbr qoymaq msthbbdir. MEYYT NAMAZININ HKMLR Msl 583: Mslman v ya slam hkmn tabe olan alt yal uan meyyitin, namaz qlmaq vacibdir. Msl 584: Alt ya tamam olmam, namazn n olduunu biln uaa namaz qlmaq, vacib ehtiyata sasn lazmdr. gr bunun n olduunu bilmirs, rcan ona namaz qlman manesi yoxdur. Ancaq dnyaya l glmi bir uaa namaz qlmaq msthbb deyildir. Msl 585: Meyyit namaz qsl, kfn v hnutdan sonra qlnmaldr. gr bunlardan qabaq v ya sonra qlnarsa v bu, mslni bilmmk v ya unutqanlq zndn olsa bel, kifayt deyildir. Msl 586: Meyyit namaz qlmaq istyn xsin dstmazl, qsll, yaxud tymmml olmas v bdninin v ya libasnn pak olmas vacib deyil. gr onun libas qsbi olsa da, eybi yoxdur. Amma digr namazlarda lazm olan btn mllr riayt etmsi daha yaxdr. Msl 587: Meyyit namaz qlan xsin z qibly olmas, meyyitin, onun qarsnda arxas st uzandrlmas, bel ki, meyyitin bann namaz qlann sa trfind v ayaqlarnn namaz qlann sol trfind olmas vacibdir. Msl 588: Namaz qlann mkan meyyitin yerindn alaq v ya hndr olmamaldr. Amma azacq alaq v yuxar olmann eybi yoxdur. Msthb ehtiyat odur ki, namaz qlann yeri qsbi olmasn. Msl 589: Namaz qlan xs meyyitdn uzaq olmamaldr. Amma meyyit namazn camaatla qlan xs, meyyitdn uzaq olsa bel, sralar bir-birin bitiikdirs, eybi yoxdur. Msl 590: Namaz qlan meyyitin mqabilind dayanmaldr. Amma gr namaz camaatla qlnsa, meyyitin mqabilind olmayanlarn namaznn eybi yoxdur.

Msl 591: Namaz qlanla meyyit arasnda, grk prd, divar v ya bu kimi eylr olmasn. Amma gr meyyit tabutda ya bu kimi eyd olsa, eybi yoxdur. Msl 592: Namaz qlan vaxtda grk meyyitin vrti rtlm olsun, gr onu kfn bkmk mmkn deyils, grk vrtini taxta, krpic v bu kimi eyl d olsa, rtsnlr. Msl 593: Meyyit namaz ayaq st v qrbt qsdi il qlnmal v niyyt zaman meyyit myyn edilmlidir, msln, bu meyyitin namazn qlram qrbtn illlah dey niyyt edilmlidir. Vacib ehtiyat odur ki, gndlik namazlarda rt saylan bdnin qrarlamasna riayt olunsun. Msl 594: gr ayaq st namaz qlmaq n bir nfr taplmasa, meyyit oturduu yerd namaz qlmaq olar. Msl 595: gr meyyit, myyn bir xsin ona namaz qlmasn vsiyyt etmidirs, o xsin meyyitin vlisindn icaz almasnn yax olmasna baxmayaraq, lazm (vacib) deyil. Msl 596: B`zi fqihlrin nzrin gr meyyit bir ne df namaz qlmaq mkruhdur, amma bu mtlb sbut olmayb. Amma gr meyyit hli-elm v tqval olsa, ikalsz olaraq mkruh deyil. Msl 597: gr meyyit, qsdn v ya unudularaq, yaxud da baqa bir sbbdn namaz qlnmadan dfn edilrs, yaxud dfn edildikdn sonra onun n qlnan namazn batil olduu m`lum olarsa, ona namaz qlmaq n qbrini amaq caiz deyildir. Amma csdi ryb dalancaya qdr, meyyit namaz n sylnn rtlrl, rca qsdi il qbrin namaz qlman eybi yoxdur. MEYYIT NAMAZININ QILINMA QAYDASI Msl 598: Meyyit namaznn be tkbiri var: gr namaz qlan xs be tkbiri bu trtibl des kifaytdir. Niyytdn v birinci tkbirdn sonra desin: hdu n la ilah illllah v nn Muhmmdn rsulullah. kinci tkbirdn sonra desin: llahumm slli la Muhmmdin v ali Muhmmd. nc tkbirdn sonra desin: llahummfir lil-mu`minin vl-mu`minat. Drdnc tkbirdn sonra gr meyyit kiidirs, desin: llahummfir lihazl-myyit.

gr qadndrsa, drdnc tkbirdn sonra desin: llahummfir lihazihil-myyit. V sonra beinci tkbiri desin, bununla da namaz bitir. Daha yaxs odur ki, birinci tkbirdn sonra: hdu n la ilah illllah, vhdhu la rik lh v hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh, rslhu bil-hqqi birn v nzirn byn ydyis-sa`, demsi, kinci tkbirdn sonra da: llahumm slli la Muhmmdin v ali Muhmmd, v barik la Muhmmdin v ali Muhmmd, vrhm Muhm-mdn v al Muhmmd kfzli ma sllyt v barkt v trhhmt la brahim v ali brahim, innk hmidun mcid, v slli la cmi`il-nbiya`i vl-murslin vu-hdai vssiddiqin v cmii ibadillahissalihin, demsi, nc tkbirdn sonra is: llahummfir lil-mu`minin vl-mu`minat vl-muslimin vl-muslimat l-hyai minhum vl-mvat tabi` bynna v bynhum bil-xyrat innk mucibudd`vat, innk la kulli y`in qdir, demsi V meyyit kiidirs, drdnc tkbirdn sonra: llahumm inn haza bduk vbnu bdik vbnu mtik nzl bik v nt xyru mnzulin bih, llahumm inna la n`lmu minhu illa xyrn v nt `lmu bihi minn a, llahumm in kan muhsinn fzid fi ihsanihi v in kan musi`n ftcavz nhu vfir lhu llahummc`lhu indk fi `la illiyyin vxluf la hlihi fil-abirin vrhmhu bi rhmtik ya rhmr-rahimin, demsi V gr qadndrsa, drdnc tkbirdn sonra:

llahumm inn hazihi mtuk vbntu bdik vbntu mtik nzlt bik v nt xyru mnzulin bih, llahumm inna la n`lmu minha illa xyrn, v nt `lmu biha minna, llahumm in kant muhsintn fzid fi ihsaniha, v in kant musi`tn ftcavz nha, vfir lha, llahummc`lha indk fi `la illiyyin vxluf la hliha f il-abirin, vrhmha birhmtik ya rh-mrrahimin demsi daha yaxdr. Bundan sonra beinci tkbiri dey bilr v bununla da meyyit namaz bitr. Msl 599: Tkbirlr v dualar namaz z halndan xmayacaq kild ardcl oxunmaldr. Msl 600: Meyyitin namazn camaat il qlan xs onu camaatla bel qlsa, tkbir v dualar z oxumaldr. MEYYT NAMAZININ MSTHBBATI Msl 601: Bir ne ey meyyit namaznda msthbbdir: 1. Meyyit namaz qlan xsin dstmazl, qsll v ya tymmml olmas; Amma ehtiyata sasn, dstmaz v ya qsl almas mmkn olmad tqdird yaxud dstmaz ald v ya qsl etdiyi tqdird, meyyit namazna atmamasndan qorxarsa, tymmm etmlidir. 2. gr meyyit kiidirs, imam-camaatn v ya mnfrid olaraq, namazn qlan xsin meyyitin qamtinin orta qismind, gr meyyit qadndrsa, sinsinin mqabilind dayanmas; 3. Ayaqyaln namaz qlmas. 4. Hr tkbird llrini yuxar qaldrmas. 5. Meyyitl onun arasndak msafnin, klk libasn hrkt etdirirs, cnazy dyck miqdarda az olmas; 6. Meyyit namaznn camaatla qlnmas; 7. mam-camaat dualar v tkbirlri ucadan oxusun, onunla namaz qlanlar is alaqdan oxusunlar. 8. Camaatla qlnan meyyit namaznda m`mumun, bir nfr olsa bel, imamn arxasnda durmas; 9. Namaz qlann meyyiti v m`minlri ox dua etmsi; 10. Camaat namaznda, namazdan qabaq df ssalat demsi. 11. Meyyit namazn, xalqn meyyit namaz qlmaq n daha ox getdiklri yerd qlmalar; 12. Meyyit namazn camaatla qlmaq istyn heyzli qadnn, tk dayanmas v namaz qlanlarn sralarna qatlmamas;

Msl 602: Mscidlrd meyyit namaz qlmaq mkruhdur, amma Mscidl-hramda mkruh deyildir. DFNIN HKMLRI Msl 603: Meyyiti, qoxusu bayra xmayacaq v yrtc heyvanlarn csdi bayra xara bilmycklri kild, torpaa dfn etmk vacibdir. gr yrtc heyvanlarn bayra xaracaqlar qorxusu vardrsa, qbirin krpic v ona bnzr eylrl brkidilmsi lazmdr. Msl 604: gr meyyitin dfni yerd mmkn olmasa, dfnin yerin onu binada v ya tabutda da qoya bilrlr. Msl 605: Meyyit, bdninin n trfi qibly doru olacaq kild, torpaqda sa yan st uzandrlmaldr. Msl 606: gr bir xs gmid lrs, bel ki, csdi xarab olmayacaqsa v onun gmid olmasnn bir manesi yoxdursa, quruya yetiincy qdr gzlyib, torpaa dfn edilmlidir. ks tqdird, ona gmid qsl verib, hnut edib, kfnlyib v namazn qldqdan sonra, bir nehry qoyub, azn balayaraq dniz atmalar v ya ayana ar bir ey balayaraq, dniz atmalar grkdir. Mmkn olduu tqdird, onu, heyvanlara drhal yem olmayaca bir yerd, dniz atmaldrlar. Msl 607: Dmnin, meyyitin qbrini aaraq, onu xarb qulan, burnunu v ya baqa zvlrini ksmsindn qorxurlarsa, mmkn olduu tqdird, vvlki msld sylnildiyi trzd onu dniz atmaldrlar. Msl 608: Dryaya atman xrci ya qbri mhkm etmyin xrci lazm olan surtd, meyyitin malnn slindn gtr bilrlr. Msl 609: Kafir bir qadn lr v btnindki uaq da lm olarsa, gr uan atas mslmandrsa, uan z qibly olmas n, qadn qbird sol trfi st, arxas qibly olacaq kild, uzandrlmaldr. Hminin, onun btnindki uan bdnin ruh daxil olmad tqdird d, msthbb ehtiyata sasn, eyni hkm dayr. Msl 610: Kafir qbiristanlnda mslmann, mslman qbiristanlnda is kafirin dfni caiz deyildir. Msl 611: Mslmann, ona hrmtsizlik saylan yerlrd (msln, zir-zibil tkln yerlrd) dfn edilmsi caiz deyildir. Msl 612: Meyyiti qsb olan yerd v mscid kimi meyyitin dfnindn baqa bir ey n vqf olan yerd vqf zrr yetircyi, yaxud hans mqsdl vqf olunubsa, hmin mqsd maneilik trtdiyi surtd dfn etmk caiz deyildir. Hminin vacib ehiyata gr, zrr v ya maneilik trtms d, hkm eynidir. Msl 613: Baqa lnn qbrind meyyiti dfn etmk n amaq caiz deyil, amma qbir khnlibs v birinci meyyit tamamil aradan gets, bu caizdir. Msl 614: Tk, drnaq v di olsa bel, meyyitdn ayrlan ey onunla brabr dfn edilmlidir. gr meyyitdn ayrlan ey meyyitin dfn edilmsindn sonra olarsa, o ey meyyitin drnaq, tk v ya dii olsa bel, lazm ehtiyat olaraq baqa bir yerd dfn

edilmlidir. Amma insandan hyatda ikn, ayrlan drnaq v diin dfn edilmsi msthbbdir. Msl 615: gr bir xs quyuda ls v xarmaq mmkn olmasa, grk quyunun azn balasnlar v o quyunu onun n qbr qrar versinlr. Msl 616: gr uaq anann btnind ls v onun anann btnind qalma ana n thlkli olsa, grk n asan yol il xaric xarsnlar. Bel ki, onu tik-tik etmkd arsiz qalsalar, eybi yoxdur. Amma gr bacarrsa, grk rinin vasitsil onu xarsnlar. gr mmkn deyildirs, bacaran bir qadn onu xarmaldr. Qadn bu ii yax bacran adama, namhrm olsa bel, zn daha mnasib olan adama mracit ed bilr. Msl 617: gr qadn lrs v uaq onun btnind canl qalarsa, uan az mddt diri qalacana mid olmasa da bel, bdnin, uan salamatl n daha uyun olan qismini yarb, ua xarmal v yenidn oran tikmlidirlr. Amma bu il uan lmsin yqin etslr v ya xatircm olsalar, caiz deyil. DFNIN MSTHBBATI Msl 618: Msthbbdir ki, qbri orta boylu insann boyu lsnd qazsnlar v meyyiti yaxn qbiristanlqda dfn etsinlr. gr uzaq qbiristanlqda yax adamlar dfn olunmu olsa ya camaat hli-qbura fatih vermkdn tr oraya ox getslr, meyyiti uzaq qbiristanda da dfn etmk olar. Msthbbdir ki, cnazni qbr bir ne zira (Zira y`ni, dirskdn barmaqlarn ucuna qdr olan msaf) qalm yer qoyub df az-az qbr yaxnladrsnlar v hr df d cnazni yer qoyub, drdnc dfd qbr qoysunlar. gr meyyit kiidirs, nc dfd ba qbrin aa trfind olacaq kild yer qoyub, drdnc dfd onu ba trfindn qbr endirsinlr. gr qadndrsa, nc dfd qbrin qibl trfind yer qoyub yandan qbr daxil etsinlr v qbr qoyan vaxt qbrin zrin bir para tutsunlar. Hminin meyyiti tabutdan aramla gtrb, qbir qoymalar, gstri veriln dualar dfndn qabaq v dfn arasnda oxumalar, meyyiti qbr qoyduqdan sonra kfnin balarn amalar, meyyitin zn torpan zrin qoymalar, bann altna torpaqdan bir yastq dzltmlri, arxas st amamas n, meyyitin arxasna krpic v ya ksk qoymalar, qbri rtmzdn vvl sa lini sa iynin vurub, sol ll d meyyitin sol iynindn sxaraq, azn meyyitin qulana yaxnladrb, onu iddtl hrkt etdirrk bel demlri d msthbbdir: sm`, ifhm ya fulan bn fulan. V Fulanbn-fulann vzin meyyitin adn v atasnn adn desinlr. Msln, onun ad Muhmmd v atasnn ad lidirs, df desinlr: sm`, ifhm ya Muhmmdbn liyyin. Ondan sonra desinlr: Hl nt ll-hdillzi, farqtna lyhi min hadti n la ilah illllahu vhdhu la rik lh, v nn Muhmmdn sllllahu lyhi alihi bduhu v rsuluh v syyidun -nbiyyin

v xatmul-murslin, v nn liyyn mirul-mu`minin v syyidul-vsiyyin v imamun iftrzllahu tathu ll almin, v nnl Hsn vl-Husyn v liyybnl-Husyni v Muhmmdbn liyyin v C`frbn Muhmmdin v Musbn C`frin v liyybn Musa v Muhmmdbn liyyin v liyybn Muhmmdin vl Hsnbn liyyin vl Qaiml hucctl Mhdi slavatullahi lyhim `immtul mu`minin v huccullahi ll xlqi cmin v `immtuk `immtu hudn bik brar, ya fulanbn fulan. Fulanbn-fulan-n yerin meyyitin adn v atasnn adn desin v sonra desin: za takl mlkanil muqrrbani rsulyni min indillahi tbark v t`ala v s`lak n rbbik v n nbiyyik v n dinik v n kitabik v n qibltik v n `immtik fla txf v la thzn v qul fi cvabihima llahu rbbi v Muhmmdun sllllahu lyhi v alihi nbiyyi. Vl islamu dini vl Qur`anu kitabi. Vl k`btu qiblti v mirul-mu`minin liyyubnu bi Talibin imami vl Hsnubnu liyyin l muctba imami vl-Husynubnu liyyin -hidu bi Krbla imami v liyyun Zynul-abidin imami v Muhmmdun Baqiru imami v C`frunissadiqu imami v Musl Kazimu imami v liyyur-riza imami v Muhmmdul Cvadu imami v liyyul Hadi imami vl Hsnul skri imami vl Hucctul muntzru imami haulai slvatullahi lyhim `immti v sadti v qadti v uf`ai bihim tvlla v min `daihim `tbrr`u fiddunya vl axir, summ i`lm ya fulanbn fulanin. Fulanbn-fulann yerin meyyitin adn, atasnn adn deyib, sonra desin: nnllah tbark v t`ala ni`mrrb, v nn Muhmmdn sllllahu lyhi v alihi ni`mrrsul, v nn liyybn bi Talibin v ovladhul m`suminl-`immtl isna r ni`ml `imm v nn ma ca` bihi Muhmmdun sllllahu lyhi v alihi hqqun v nnl movt hqqun. V sual munkrin v nkirin fil-qbri hqqun Vl b`s hqqun vnnuur hqqun vssirat hqqun, vlmizan hqqun. V ttayurl kutubi hqqun, v nnl cnnt hqqun, vnnar hqqun, v nnassat atiytun la ryb fiha v nnllah yb`su mn fil qubur. Sonra desin: fhimt ya fulan; v fulann yerin meyyitin adn desin v ondan sonra desin: Sbbtkllahu bil-qovlissabiti v hdakllahu ila siratin mustqim, rrfllahu bynk v byn ovliyaik fi mustqrrin min rhmtih v sonra desin:

llahumm cafil-rz n cnbyhi v s`id biruhihi ilyk vlqqihi mink burhann. llahumm fvk fvk. Msl 619: Msthbbdir ki, meyyiti qbr qoyan xs, thartli, baaq v ayaqayln olsun, meyyitin ayaq trfindn qbrdn xsn. Meyyitin qohumlarndan baqa itirak edn sair xslr llrinin arxas il qbr torpaq tkb desinlr: nna lillahi v inna ilyhi raciun. gr meyyit qadndrsa, ona mhrm olan xs qbr qoysun. gr mhrm olmasa, digr qohumlar onu qbr qoysunlar. Msl 620: Qbiri drd bucaq klind dzltmk, yer sviyysindn drd barmaq qdrinc yuksltmk, shv dmmsin gr zrin bir nian qoymaq, qbrin zrin su spmk, suyu spdikdn sonra orada olanlarn llrini qbrin zrin qoyub, barmaqlarn aaraq qbir batrb yeddi df Qdr sursini oxumalar, meyyitin balanmasn Allahdan dilmlri v bu dualar oxumalar msthbbdir: llahumm cafil-rz n cnbyhi v s`id ilyk ruhhu v lqqihi mink rizvann v skin qbrhu min rhmtik ma tunihi bihi n rhmti mn sivak. Msl 621: Meyyiti dfn edn xslr getdikdn sonra meyyitin vlisi ya meyyitin vlisindn icazsi olan xsin, hminin xsin znn, gstrilmi dualar meyyit tlqin etmsi msthbbdir. Msl 622: Dfndn sonra za (matm) sahiblrin basal vermk msthbbdir. Amma bir mddt ker v basal vermkl yaslarn xatrlayacaqlarsa, onu etmmk daha yaxdr. Hminin gn qdr meyyit sahibinin evin yemk gndrmk msthbbdir. Onlarn yannda v mnzillrind yemk yemk mkruhdur. Msl 623: nsann z qohumlarnn lmnd v xsusn, vladnn lmnd sbr etmsi, meyyiti xatrlad vaxt nna lillahi v inna ilyhi raci`un demsi, meyyit n Qur`an oxumas, ata-anann qbri stnd Allah-taladan hactini dilmsi v tez xarab olmamasna gr, qbri mhkm dzltmsi msthbbdir. Msl 624: Ehtiyata sasn caiz deyildir ki, insan bir ksin lmnd zn v bdnini crsn v salarn yolsun, amma z v baa vurmaq, qvaya sasn caizdir. Msl 625: Ata v qardan lmndn baqa, yaxa crmaq, ehtiyata sasn caiz deyil. Msthbb ehtiyat odur ki, onlarn msibtlrind d yaxa crmasnlar. Msl 626: gr qadn meyyitin zasnda zn crsa v qanatsa, ya salarn yolsa, msthbb ehtiyat odur ki, bir qul azad etsin, ya on fqir tam versin v ya geyindirsin. Hminin kii, arvad v vladnn lmnd, yaxa v ya libasn crsa, eyni hkm dayr. Msl 627: Meyyit alarkn ssi ox ucaltmamaq ehtiyat-msthbbdir. VHT NAMAZI

Msl 628: Meyyitin qbr qoyulduu ilk gec, iki rk`t vht namaz qlmaq daha yaxdr. ki rk`tdn ibart olan bu namazn qlnma trzi beldir: Birinci rk`td Hmddn sonra bir df Aytl-krsi, ikinci rk`td d Hmddn sonra on df Qdr sursi oxunur. Namazn salamndan sonra bel deyilir: llahumm slli la Muhmmdin v ali Muhmmdin vb`s svabha il qabri fulan. Fulan klmsinin yerin meyyitin adn demlidirlr. Msl 629: Vht namaz, meyyitin qbir qoyulduu ilk gecnin hr zamannda qlna bilr. Amma gecnin vvlind v xiftn namazndan sonra qlmaq daha yaxdr. Msl 630: gr meyyiti uzaq bir hr aparmaq istrlrs v ya baqa bir sbbdn onun dfni t`xir salnarsa, vht namazn da sylndiyi trzd meyyitin qbr qoyulduu ilk gecy qdr t`xir salmalar grkdir. QBR AMAQ Msl 631: Mslmann qbrini amaq, uaq v ya dli olsa bel, haramdr. Amma bdni rm v torpaq olmudursa, eybi yoxdur. Msl 632: mamzadlrin, hidlrin, alimlrin qbrini, habel qbrin almas hrmtsizlik saylan hr bir qbri xarab etmk, illr kemi olsa v bdnlri aradan getmi olsa da, bu i haramdr. Msl 633: Bir ne vziyytd qbri amaq haram deyildir: 1. Meyyit qsb edilmi bir yerd dfn olunmudursa v yer sahibi d onun qbird qalmasna raz olmazsa; qbrin almas da hddindn artq ziyyt sbb olmasa; ks halda qsb edndn baqasna lazm deyil. gr qbrin almas daha mhm bir nhyi lazm tutsa lazm deyil, stlik caiz d deyil. Msln, gr meyyitin bdninin tik-tik olmasna, htta gr hrmtsizlik olmasna sbb olarsa, vacib ehtiyata sasn caiz deyil. Yalnz meyyitin znn o yeri qsb etmi olduu halda caizdir. 2. Kfn v ya meyyitl dfn ediln baqa bir ey qsbi olarsa v onun qbird qalmasna sahibi raz olmasa; Hminin meyyitin varislr atacaq mal onunla birg dfn edils v varislri onun qbird qalmasna raz olmasalar da, eyni hkm dayr. Amma gr meyyit bir dua (kitab), Qur`an v ya zyn onunla dfn edilmsini vsiyyt etmidirs v onun vsiyyti d nfuzlu olarsa, bunlar xarmaq n qbri aa bilmzlr. vvlki bndd qeyd olunan istisna hallar burada da qvvddir. 3. Qbri amaq hrmtsizliy sbb olmasa v meyyit qslsz v ya kfnsiz dfn olunmu olsa, yaxud qsln batil olmasn baa dslr, ya da r`i qaydada kfn bklmdiyini, ya onu qbird z qibly qoymadqlarn bilslr; 4. Qbri amaqdan daha hmiyytli olan bir haqqn sbuta yetirilmsi n meyyitin bdnini grmk istslr; 5. Meyyiti kafir qbiristanlnda v ya zir-zibil tkln bir yerd dfn etmk kimi, ona hrmtsizlik olan bir yerd dfn etmilrs;

6. Qarnnda diri uaq olduu halda dfn edilmi olan hamil qadnn uan xarmaq kimi r`i baxmdan, qbri amaqdan daha hmiyytli olan bir mtlb n, qbri amaq lazmdrsa; 7. Meyyitin bdnini yrtc heyvann (xarb) paralayacandan, sel aparacandan v ya dmnin xaracandan qorxarlarsa; 8. Meyyit, onu mqdds yerlrdn birin aparlmasn vsiyyt etmidirs, bel ki, onu hmin yer aparmaq n he bir mane olmad halda, qsdn v ya unudularaq hmin yer aparlmadan dfn edilrs, hrmtsizlik olmazsa, v baqa bir mane d olmasa, qbri ab meyyitin bdnini xarb mqdds yer apara bilrlr. Htta bu halda qbri ab cnzni aparmaq vacibdir. MSTHBB QSLLR Msl 634: Mqdds slam ritind msthbb olan qsllr oxdur. Aadaklar misal gstrmk olar: 1. Cm qsl: onun vaxt sbh azanndan sonra gnin qrubuna qdrdir. Yax olar ki, zhr yaxn ml gtirilsin. gr zhr qdr ml gtirilms, n yaxs olar ki, qruba qdr da v qza niyyti olmadan ml gtirilsin. gr cm gn qsl etms, msthbbdir ki, nb gn sbhdn qruba qdr onun qzasn ml gtirsin. Cm gn su tapa bilmycyini biln xs, qsln cm axam gn v ya gecsi rca qsdi il yerin yetir bilr. Cm qslnd bu duan oxumaq msthbbdir: hdu nla ilah illllah vhdhu la riklh v nn Muhmmdn bduhu v rsuluh, llahumm slli la Muhmmdin v ali Muhmmd, vc`lni mint-tvvabin, vc`lni minl-mutthhirin. 2 - 7. Ramazan aynn 1-ci, 17-ci, 19-cu, 21-ci, 23-c v 24-c geclrinin qsl. 8 - 9. Fitr v Qurban bayram gnnn qsl. Onun vaxt sbh azanndan qruba kimidir. n yaxs odur ki, bayram namazndan vvl ml gtirilsin. 10 - 11. Zilhccnin 8-ci, 9-cu gnlri. Daha yax olar ki, 9-cu gnn qsln zhr vaxt ml gtirsin. 12. Bdninin hr hans bir yerini qsl verilmi meyyitin bdnin vuran xsin qsl. 13. Ehram qsl. 14. Hrmi-Mkky daxil olmaq qsl. 15. Mkky daxil olmaq qsl. 16. K`b evinin ziyarti qsl. 17. K`by daxil olmaq qsl. 18. Nhr v zibh n qsl.

19. Hlq n ediln qsl. 20. Mdineyi-Mnvvrnin hrmin daxil olmaq qsl. 21. Mdineyi-Mnvvry daxil olmaq qsl. 22. Peymbr (s..v.v.)-in mscidin daxil olmaq qsl. 23. Peymbr (s..v.v.)-in pak qbrinin vida qsl. 24. Dmnl mbahil n ediln qsl. 25. Dnyaya tz gln uaa veriln qsl. 26. stixar n ediln qsl. 27. stisqa n ediln qsl. Msl 635: Fqihlr msthbb qsl kimi bir sra qsllr byan ediblr ki, onlardan b`zilri bunlardr: 1. Ramazan aynn tamam tk geclri v axrnc on gnlyn tamam geclrinin qsl v 23-c gecsinin axrndak baqa bir qsl. 2. Zilhccnin 24-c gnnn qsl. 3. Novruz bayramnn, `bann 15-ci v rbil-vvlin 9-cu v 17-ci geclri, zil-q`dnin 25-ci gnnn qsl. 4. rindn zgsi n xo tir vuran qadnn qsl. 5. Mst halda yatan xsin qsl. 6. Dara aslann tamaasna gedib onu grn xsin qsl. Amma gr tsadfn v ya arsizlikdn gz satasa, yaxud msln, hadt vermk n gets, qsl etmk msthbb deyildir. 7. Yaxndan, v ya uzaqdan, m`sumlarn () ziyarti n ediln qsl. Amma bunun msthbb olmas sbuta yetmyib: bu qsllri yerin yetirmk istyn xs qsdi-rca il ml gtirmlidir. Msl 636: gr insan 634-c msld zikr ediln msthbb qsllri kimi r`n msthbb olmas sbuta yetn bir qsl edrs, namaz kimi dstmaz vacib olan ilri gr bilr. Amma 435-ci msld deyildiyi rca qsdil ediln qsllr dstmaz vzind kifayt etmz. Msl 637: gr bir xs bir ne qsl msthbb olsa, hamsnn niyyti il bir qsl ets kifaytdir. Amma gr mkllfin grdy bir i sbbil ona msthbb olan qsslr, msln, bdnin bir yerini qsl verilmi meyyit toxunduran xsin qsl kimi; bu kimi qsllrd bir ne mxtlif sbb n bir qslla kifaytlnmk mhlli -ikaldr. TYMMM

Yeddi yerd dstmaz v ya qsln yerin tymmm almaq lazmdr: Birincisi suyun olmamasi Msl 638: gr insan abad bir yerd olarsa, dstmaz v ya qsl suyu tapmaq n midini ksilincy qdr axtarmaldr. gr shrada (ld) yaayrsa, hkm eynidir. gr insan ld shrada sfr halnda olsa, yolda v mnzil sald yerlrd su axtarmaldr. gr hmin yer dr-tpli olsa v ya aaclarn oxluundan oraya getmk ox tindirs, lazm-ehtiyata sasn qdim zamanlarda yayla atlan bir oxun uu msafsi qdr[3] drd trf su axtarmaq n getmlidir. Dz yerd is hr trf iki ox uuu lsnd axtar etmlidir. Msl 639: gr drd trfin b`zisi hamar, b`zisi alaq-hndr olsa, grk hamar olan yerd iki ox uuu lsnd v hamar olmayan yerd is bir ox uuu lsnd axtar aparsn. Msl 640: Su olmadna yqin etdiyi yerlri axtarmaq lazm deyil. Msl 641: Namaz vaxt dar olmayan v su tapmaq n vaxt olan xsin, gr axtarmas lazm gln msafdn bir az uzaqda su olduuna yqini varsa v ya mindirs, su ld etmk n oraya getmsi lazmdr. Amma oraya getmk camaat arasnda suyu yoxdur deyil bilck qdr uzaqdrsa, getmsi lazm deyil. gr orada su olduunu znn edirs, oraya getmsi grk deyil. Msl 642: nsann xsn znn su axtarmaa getmyi vacib deyildir. Su axtard v szn inand xsin d demsin kifaytln bilr. Msl 643: gr z sfr yklrinin iind v ya mnzild (y`ni, ddy yerd) v ya qafild su olduuna ehtimal verrs, onun olmadndan min oluncaya v ya suyun taplmasndan mid ksilincy qdr axtar etmlidir. Amma gr vvllr bir halda su olmaybsa v sonradan su taplmasna ehtimal vers, axtar lazm deyil. Msl 644: gr namaz vaxtndan vvl axtar aparb su tapmasa, namazn vaxtna kimi d o yerd qalsa v ehtimal vers ki, su tapacaq, msthbb ehtiyat odur ki, ikinci df su axtarsn. Msl 645: gr namazn vaxt daxil olandan sonra axtar edib su tapmasa v baqa namazn vaxtna qdr orada qalsa, bel ki, su tapmana ehtimal vers, ehtiyat msthbb odur ki, tzdn su axtarmaa getsin. Msl 646: gr namaz vaxt dar olsa, yaxud orudan v ya yrtcdan qorxsa v hminin su axtarman tinliyin gr onun kimilr adtn bu tinliy dz bilms, axtar aparmas lazm deyil. Msl 647: gr namaz vaxt daralncaya qdr su axtarmaa getms, axtar etdiyi halda su tapa bilckdis, gnah etmidir. Amma tymmml qld namaz shihdir. Msl 648: Su tapa bilmycyin min olan bir xs, gr su axtarmaa getmyib, tymmml namaz qlarsa v namazdan sonra, su axtard tqdird tapa bilcyini bilrs, ehtiyata sasn dstmaz alb o namaz yenidn qlmaldr.

Msl 649: gr axtar apardqdan sonra su tapa bilms, v tapacandan midini ksrk tymmml namaz qldqdan sonra, axtard yerd suyun olduunu bilrs, namaz shihdir. Msl 650: Namaz vaxtnn dar olduuna min olan bir xs axtar etmdn tymmml namaz qlarsa, v namazdan sonra, namaz vaxt kemmi axtar n vaxt qaldn bilrs, vacib-ehtiyat olaraq namazn yenidn qlmaldr. Msl 651: gr namaz vaxtndan qabaq dstmazl olsa v dstmazn pozduu tqdird, artq su tapa bilmsinin mmkn olmadn yaxud dstmaz ala bilmmsini bilrs, dstmazn pozmamas mmkndrs, vacib-ehtiyat olaraq dstmazn pozmamaldr, istr vaxt daxil olmazdan vvl olsun, istrs d daxil olandan sonra. Amma qsl etmsin qadir olmayacan bils bel xanm il yaxnlq ed bilr. Msl 652: Yalnz dstmaz v ya qsl kifayt edck qdr suyu olan xs, onu tkdkd su tapa bilmycyini bilrs, namaz vaxt daxil olduqda o suyu tkmsi haramdr. Vacibehtiyat olaraq namaz vaxtndan qabaq da o suyu tkmmlidir. Msl 653: Su tapa bilmycyini biln xs, dstmazn batil edrs, yaxud malik olduu suyu datsa, xilaf i grmsin baxmayaraq tymmml namaz shihdir. Lakin, msthbb ehtiyat o namaz qza etmkdir. Tymmmn saslarndan ikincisi-suyu ld ed bilmmk Msl 654: Qocalq v bacarqszlq, orudan, vhi heyvanlarn qorxusundan v yaxud quyudan su kmk n bir vasit olmamandan su ld ed bilms, grk tymmm etsin. Msl 655: Quyudan su kmk n vedr, ip v bu kimi eylr lazmdrsa, satn almaq v ya kiray etmk mcburiyytind qalsa, onun qiymti normadan bir ne df baha olsa bel, onlar t`min etmlidir. Habel suyu normal qiymtinin bir ne df bahasna satm olsalar da, hkm eynidir. Amma gr suyu t`min etmk n, onun vziyytin zrr verck qdr pul vermlidirs, t`min etmsi vacib deyildir. Msl 656: gr su hazrlamaq n lacsz olaraq borc etmli olarsa, grk borc etsin. Amma borcunu ver bilmycyini biln, yaxud gman edn xs borc etmk vacib deyildir. Msl 657: gr quyu qazman byk ziyyti olmasa, grk su ld etmk n quyu qazsn. Msl 658: gr bir xs minntsiz su balayrsa, grk onu qbul etsin. Tymmmn saslarndan ncs suyun ildilmsindn trnn qorxu Msl 659: gr su iltmk insann lmn sbb olsa, yaxud su iltmk vasitsil onda bir eyb v ya xstlik ml glrs, yaxud xstliyi uzansa, ya iddtlns, ya tinlikl malic olacaqsa, grk tymmm etsin. Amma gr suyun zrrini df ed bils, msln, suyu isitmk kimi, grk bu ii etsin v dstmaz alsn, qsl lazm olan vaxtda da qsl etsin. Msl 660: Suyun ona zrr edcyini yqin etmsi lazm deyildir. gr zrr vercyini ehtimal ets v onun bu ehtimal xalqn nzrind dzgn bir ehtimal hesab edilrs, tymmm etmlidir.

Msl 661: Suyun ona zrr vercyini yqin v ya ehtimal etdiyin gr tymmm edn xs namazdan vvl suyun ona zrri olmadn bilrs, tymmm batildir. gr namaz qldqdan sonra bilrs, namaz dstmaz v ya qsl il yenidn qlmaldr. Amma gr zrr yqin v ya ehtimal halnda qsl v ya dstmaz dzlmsi ox tin ruhi nigaranla sbb olsa, bu hal istisnadr. Msl 662: Suyun ona zrri olmayacan biln xs, qsl edib v ya dstmaz aldqdan sonra, suyun ona zrri olduunu bilrs, dstmaz v ya qsl batildir. Tymmmn saslarndan drdncs-mqqt v tinlik Msl 663: Su tapmasa v ya onu dstmaz v ya qsl n istifad etdiyi tqdird, adtn dzl bilmyn drcd zhmt dcyindn qorxan xs tymmm ed bilr. Amma gr dzrk dstmaz alsa, ya qsl ets, onun dstmaz v qsl shihdir. Tymmmn saslarndan beincisi-susuzluu yatrmaq n suya ehtiyac Msl 664: gr susuzluu df etmk n suya ehtiyac olarsa, tymmm etmlidir. Bu sbb gr tymmmn caizliyi iki haldadr. 1) Suyu dstmaz v ya qsl n istifad edrs onun hal-hazrda v ya sonradan susuzluqdan lmsin, xstlnmsin v ya dzlmsi ox tin olan bir ziyyt sbb olaca tqdird; 2-zndn baqa, onunla bal olan kslr n qorxarsa, htta, qorunmas vacib olan nfsi-mhtrmdn olmasa bel: gr onun mit ilri onun n hmiyytli olarsa, istr iddtli laq (ballq) zndn olsun, ya onun tlf olmas xs maddi zrr vurduundan ya da dost v ya qonu kimi vziyytin riayt edilmsi rfn lazm olsa. Bu iki haldan baqa, da susuzluq tymmmn edilmsin sas ola bilr, amma bu chtdn deyil, blk xsin cannn qorunmasnn vacibliyi, ya lm, ya taqtsizliyi bhsiz zn ar tinlik yaradacana grdir. Msl 665: gr dstmaz v qsl n sahib olduu pak su il yana, z icyi qdr ncis suyu da olsa, pak suyu imk n saxlamal, namaz is tymmml qlmaldr. Amma onunla bal olan xslr n su lazmdrsa, onlar susuzluqlarn yatrmaq n ncis su imk mcburiyytind qalsalar bel, pak su il dstmaz ala v qsl ed bilrlr. Htta gr onlarn suyun ncisliyindn xbrlri olmasa v ya ncis su imkdn kinmzlrs, pak suyu dstmaz v ya qsl n istifad etmsi grkdir. Hminin ncis suyu heyvana v ya hddi-blua atmam uaa vermk ists d hkm beldir. Ncis suyu onlara verib, pak su il dstmaz v qsl etmlidir. Tymmmn saslarndan altncs-dstmaz v ya qsl bunlardan daha mhm v ya bunlarla brqrar olan bir tklifl zidd olarsa Msl 666: gr bdn v ya libas ncis olan bir xsin az miqdarda suyu olsa v bununla dstmaz aldqda v ya qsl etdikd, bdn v ya libasn yumaa su qalmayacaqsa, o su il bdn v libasn yumal v tymmml namaz qlmaldr. Amma gr zrin tymmm edcyi bir ey yoxdursa, suyu dstmaz v ya qsl n istifad etmli v ncis bdn v ya libasla namaz qlmaldr. Msl 667: stifad edilmsi haram olan su v ya qabdan baqa bir su v ya qab yoxdursa, msln, su v ya qab qsbi olsa, bunlardan baqa su v qab olmasa, grk qsl v dstmaz yerin tymmm etsin. Tymmmn saslarndan yeddincisi-vaxtn darl

Msl 668: Dstmaz v ya qsl etmsi, namazn hamsnn v ya bir qisminin vaxtndan sonra qlnmasna (qzaya getmsin) sbb olacaq qdr vaxt dar olarsa, tymmm etmlidir. Msl 669: gr namazn qsdn, dstmaz v ya qsl vaxt qalmayacaq qdr t`xir salarsa, gnah etmidir. Amma tymmml qld namaz shihdir. Ancaq bu namazn qzasn qlmaq ehtiyat-msthbbdir. Msl 670: Dstmaz aldqda v ya qsl etdikd namaz n vaxt qalb-qalmayacanda kk edn xs, tymmm etmlidir. Msl 671: Vaxtn darlna gr tymmm etmi olan xs, namazdan sonra dstmaz almaa imkan olduu halda, su lindn xncaya qdr dstmaz almazsa, bel ki, vzifsi tymmm etmk olduu tqdird, vvlki tymmmn pozmam olsa bel, sonrak namazlar n yenidn tymmm etmlidir. Msl 672: Suyu olan xs, gr vaxtn darlndan tymmml namaza balasa v namaz snasnda o su lindn gets, bel ki, vzifsi tymmmdrs, yax olmasna baxmayaraq sonrak namazlar n ikinci df tymmm etmsi lazm deyil. Msl 673: gr insann dstmaz almaa, qsl etmy, namazn iqam v qnut kimi msthbb ilrini grmdn namaz qlmaa vaxt vardrsa, grk qsl etsin v ya dstmaz alsn v namaz msthbb ilrsiz yerin yetirsin. Htta surni oxuyacaq qdr vaxt olmasa bel, qsl edib v ya dstmaz alb, namazn sursiz qlmaldr. ZRIN TYMMM ETMK SHIH OLAN EYLR Msl 674: Torpaa, daa, quma v ksy tymmm etmk shihdir. Amma ehtiyatmsthbbdir ki, torpaq olduu tqdird ayr bir ey tymmm etmsin v gr torpaq yoxdursa, torpaq adlana bilck ox yumaq quma, bu da mmkn olmasa ksy, o da mmkn olmasa quma, o da olmad tqdird, daa tymmm etsin. Msl 675: Gc v hng dana tymmm etmk shihdir. Hminin, rf gr yumaq torpaq sayld tqdird, xala, paltar v bu kimi eylrin zrind toplanm toz-torpaa tymmm etmk shihdir. Amma ixtiyar halnda onun zrin tymmm etmmk ehtiyat-msthbbdir. Hminin ixtiyar halnda biirilmi gc, hng, krpic, elc d qiq kimi m`dn dana tymmm etmmk msthbb-ehtiyatdr. Msl 676: gr torpaq, qum, ksk v da tapa bilms, pala tymmm ed bilr. gr palq da tapa bilms, xalqn nzrind torpaq saylacaq miqdarda olmayan xala, libas v bu kimi eylrin laynda olan v ya zrind toplanan toz-torpaa tymmm etmlidir. gr bunlarn he biri taplmasa, namaz tymmmsz qlmas ehtiyatmsthbbdir. Amma bu namazn qzasn yerin yetirmk vacibdir. Msl 677: gr xalan rpmaqla v bu kimi ilrl torpaq hazrlaya bils, tozlu ey tymmm batildir. gr pal qurudub onunla torpaq hazrlaya bilrs, pala tymmm etmk batildir. Msl 678: Suyu olmayb, qar v ya buzu olan bir xs, mmkn olduu tqdird, onu ridrk su ld edib, onunla dstmaz almal v ya qsl etmlidir. gr bu mmkn olmasa v zrin tymmm shih olan bir eyi d yoxdursa, namazn vaxt xaricind qza etmlidir. Amma qar v ya buzla dstmaz v ya qsl zvlrini islatmas, lindki

rtubtl baa v ayaa msh kmsi, gr bu da mmkn deyils, buz v ya qara tymmm edib, namazn vaxtnda qlmas daha yaxdr. Hr iki halda qzasn qlmas lazmdr. Msl 679: gr torpaa v quma, tymmmn edilmsi batil olan bir ey qatlbsa, o torpaa v quma tymmm ed bilmz. Amma gr o ey, torpan v ya qumun trkibind aradan gedck qdr az miqdarda olarsa, o torpaa v quma tymmm shihdir. Msl 680: zrin tymmm edcyi bir eyi yoxdursa, mmkn olduu tqdird, satn almaq v bu kimi yolla t`min etmlidir. Msl 681: Palqdan olan divara tymmm shihdir. Msthbb ehtiyat odur ki, quru yer v torpaq olan yerd, ya yer v torpaa tymmm etmsin. Msl 682: Tymmm ediln ey r`n grk pak olsun. Vacib ehtiyata gr, rfn d grk tmiz olsun, y`ni iyrncliy sbb olan bir ey qarmasn. gr tymmm etmsi shih olan pak bir ey taplmasa, namaz ona vacib deyildir. Amma grk (sonradan) onun qzasn ml gtirsin. Daha yax odur ki, namaz vaxtnda da qlsn. Amma gr toztorpaql xala v bu kimi eylr nvb atsa, gr onlar ncisdirs, vacib ehtiyat odur ki, onunla tymmm etsin, namaz qlsn, sonradan namazn qzasn da qlsn. Msl 683: gr bir eyin, zrin tymmm etmyin shih olduuna min olaraq tymmm edrs, sonra da onunla tymmm etmyin batil olduunu baa drs, o tymmml qlm olduu namazlar yenidn qlmaldr. Msl 684: zrin tymmm ediln ey qsb edilmi olmamaldr. Bel ki, gr qsb edilmi torpaq zrin tymmm edrs, tymmm batildir. Msl 685: Qsbi fzada tymmm batil deyildir. Demk gr z mlknd llrini yer vursa v icazsiz baqasnn mlkn daxil olub llrini alnna ks, gnah etmsin baxmayaraq, onun tymmm shih olar. Msl 686: Qsb edilmi eyin qsb edildiyini unudaraq v ya qafil olaraq zrin tymmm edrs, shihdir. Amma gr bir eyi z qsb edrs v qsb etdiyini unudaraq zrin tymmm edrs, tymmmnn shih olmas mhlli-ikaldr. Msl 687: Bir ks qsb edilmi yerd hbs edils, gr orann suyu v torpann hr ikisi d qsbidirs, tymmml namaz qlmaldr. Msl 688: Lazm-ehtiyata sasn zrin tymmm etdiyi eyin ld qalacaq qdr tozu olmal v ona lini vurduqdan sonra, lini, onda qalan tozun hams tklck kild iddtl rpmamaldr. Msl 689: ala yer, yol torpana, zn duz tutmam oran yer tymmm etmk mkruhdur. gr onun zn duz tutsa, batildir. DSTMAZ V QSL VZIN TYMMMN QAYDASI Msl 690: Dstmaz v ya qsl vzin ediln tymmmd ey vacibdir: 1) llrin ikisinin iini birlikd tymmm shih olan ey vurmaq, ya da qoymaq. Lazm ehtiyata sasn bu i grk iki lin iind birlikd ml gtirilsin.

2) Hr iki lin iini tk bitn yerdn balayaraq, qalara qdr, tamam alna v hminin onun iki trfin, burnunun yuxarsna, vacib ehtiyata sasn; v ehtiyat msthbb odur ki, llri qalarn stn ksin. 3) Sol lin iini, tamam sa lin arxasna kmk v sonra sa lin iini tamam sol lin arxasna kmk. Vacib ehtiyat odur ki, sa ll sol l arasndak trtib riayt etsin. Lazmdr ki, dstmazda deyildiyi kimi, tymmm d niyytl, qrbt qsdi il yerin yetirsin. Msl 691: Tymmmn istr dstmaz vzi olsun, istrs qsl vzi, bu trtibl ml gtirilmsi ehtiyat msthbbdir: Bir df llri yer vursun, sonra alnna v llrinin arxasna ksin. Sonra lini yen d yer vursun v llrinin arxasna ksin. TYMMMN HKMLRI Msl 692: str qsdn, istrs mslni bilmmkdn v ya unudaraq, alnn v ya llrin arxasnn azacq bir miqdar bel msh edilmzs, tymmm batildir. Amma ox diqqt yetirmk d lazm deyildir. Alnn v llrinin arxasnn tamamil msh edilmidir deyilrs, kifaytdir. Msl 693: gr llrinin arxasna tamamil msh etdiyin yqin olmasa, buna min olmas n bilyin stndn bir miqdar da msh etmlidir. Amma barmaqlarnn arasna msh etmsi lazm deyildir. Msl 694: Alna v llrin arxasn, ehtiyata sasn yuxardan aaya doru msh etmli v tymmm ilrini ardcl olaraq yerin yetirmlidir. gr onlarn arasnda tymmm edir deyilmyck qdr fasil verrs, tymmm batildir. Msl 695: Niyyt zaman tymmmn qsl vzi v ya dstmaz vzi olmasn myyn etmsi lazm deyil. Amma iki tymmm etmsi lazm olan yerlrd, onun hr birini t`yin etmlidir. gr zrin bir tymmm vacib olsa v hal-hazrk vzifsin ml etmk qsdil tymmm edrs, onu myyn etmkd shv ets bel, tymmm shihdir. Msl 696: Tymmm edrkn yax olmana baxmayaraq, alnn v llrin ii v arxasnn pak olmas lazm deyil. Msl 697: nsan llrin msh kn vaxtda grk zyn barmandan xarsn. gr alnda v ya llrin iind v arxasnda mane olsa, msln, bir ey onlara yapm olsa, grk onu aradan qaldrsn. Msl 698: gr aln v ya llrin arxas yara olsa v ona balad paran aa bilms, grk lini onun stn ksin. Habel gr lin ii yaradrsa v ona balad para v ya bu kimi eyi aa bilms, grk li hmn para il tymmm shih olan ey vursun, sonra alna v llrinin stn ksin. Amma gr onun bir hisssi aq olsa, o qdri yer vurub, el onunla msh etmsi kifaytdir. Msl 699: gr aln v lin arxas adi qaydada tkl olsa eybi yoxdur. Amma gr ban tk, alnn zrin ds, onu yana vurmaldr. Msl 700: gr insan, alnnda, llrinin iind v ya arxasnda bir mane olduuna ehtimal vers v onun bu ehtimal camaatn nzrind doru bir ehtimal olarsa, mane olmadna min oluncaya qdr aradrmaldr.

Msl 701: gr vzifsi tymmm etmk olduu halda, tklikd tymmm ed bilms, baqa birisindn yardm dilmlidir. Bu zaman yardm onun llrini tymmmn shih olduu bir ey vurub, onun alnna v llrinin stn qoymaldr ki, mmkn olduu tqdird onun z hr iki llrinin iini alnna v llrinin arxasna ksin. gr bu mmkn deyils, naib onun z li il ona tymmm vermlidir. gr bu da mmkn deyils, naib z lini tymmmn shih olduu ey vurub, onun alnna v llrinin arxasna kmlidir. Bu iki tqdird, lazm-ehtiyat olaraq hr ikisi d tymmmn niyyti etmlidir. Amma birinci surtd, mkllfin z niyyti kifaytdir. Msl 702: Tymmm snasnda, tymmmn bir qismini unudub-unutmadnda kk edrs, onun mhlli kemidirs, kkin e`tina etmmlidir. gr mhlli kemmidirs, o blm yerin yetirmlidir. Msl 703: Sol lini msh etdikdn sonra, tymmm dzgn edib-etmdiyind kk edrs, tymmm shihdir. Amma gr kk, sol linin mshind olarsa, onu msh etmlidir. gr rfn nzrinc, artq tymmmdn xm hesab olunursa, msln; thartli olman rt olduu bir ml balamdrsa, yaxud ardcllq pozulmu olarsa, onu msh etmsi lazm deyil. Msl 704: Vzifsi tymmm olan xs, namazn tamam vaxtnda zrnn aradan gedcyindn midsiz olsa, yaxud t`xir salarsa vaxt daxilind tymmm ed bilmycyin ehtimal vers, namaz vaxtndan vvl tymmm ed bilr. gr baqa bir vacib, yaxud msthbb i n tymmm ets v namaz vaxtna qdr zr qalsa, hmn tymmml namaz qla bilr. Msl 705: Vzifsi tymmm olan xs, gr vaxtn axrna qdr zrnn qalacan bils, yaxud onun aradan getmsindn midsiz olsa, geni vaxtda tymmml namaz qla bilr. Amma gr vaxtn sonuna qdr zrnn aradan gedcyini bilrs, gzlyib dstmaz v ya qsl il namaz qlmaldr. Htta gr vaxtn sonuna qdr zrnn aradan getmsindn midini ksmmidirs, midi ksilmyincy qdr tymmml namaz qla bilmz. Amma gr tez tymmml namaz qlmadqda vaxtn axrna qdr htta tymmml bel, namaz qla bilmmsin ehtimal vers, (vvl vaxtda) tymmml qla bilr. Msl 706: Dstmaz ala v ya qsl ed bilmyn xs, gr zrnn aradan getmsindn midini ksmidirs, qza namazlarn tymmml qla bilr. Amma zr aradan getdikdn sonra, o namazlar dstmaz v ya qsl il yenidn qlmas ehtiyat vacibdir. gr zrnn aradan getmsindn midini ksmmidirs, lazm-ehtiyat olaraq, qza namazlarn tymmml qla bilmz. Msl 707: Dstmaz ala v ya qsl ed bilmyn xs, gec v gndz nafillri kimi, myyn vaxtlar olan msthbb namazlar tymmml qla bilr. Amma onlarn vaxtlarnn sonuna qdr zrnn aradan getmsindn midini ksmmidirs, lazmehtiyat olaraq onlar, vaxtlarnn vvlind yerin yetirmmlidir. Amma myyn vaxtlar olmayan namazlar is hr bir halda tymmml qla bilr. Msl 708: Ehtiyat zr cbir qsl v tymmm edn xs, gr qsl v tymmmdn sonra namaz qlsa v namazdan sonra kiik hds ba verrs, msln; bvl edrs, sonrak namazlar n dstmaz almaldr. Bel ki, gr hds namazdan vvl ba verrs, o namaz n d dstmaz almaldr.

Msl 709: gr su taplmamasna, yaxud baqa zr gr tymmm ets, zr aradan gedndn sonra tymmm batil olur. Msl 710: Dstmaz batil edn eylr dstmaz vzin olan tymmm d batil edr. Qsl batil edn eylr qsl vzin olan tymmm d batil edr. Msl 711: Qsl ed bilmyn xs, zrin bir ne qsl vacib olarsa, onlarn hamsnn vzin bir tymmm etmsi caizdir. Amma hr birisinin vzin bir tymmm etmsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 712: Qsl ed bilmyn xs, gr onun n qsl vacib olan mli yerin yetirmk ists, qsln vzin tymmm etmlidir. Dstmaz ala bilmyn xs d, gr onun n dstmaz vacib olan bir mli yerin yetirmk istyrs, dstmaz vzin tymmm etmlidir. Msl 713: gr cnabt qsl vzin tymmm ets, namaz n dstmaz almaq lazm deyildir v gr baqa qsllrin vzin tymmm ets d, hkm eynidir, baxmayaraq ki, ehtiyat msthbb odur ki, dstmaz da alsn. gr dstmaz ala bilms, baqa bir tymmm d dstmaz vzin etsin. Msl 714: gr qsl vzin tymmm ets v sonra dstmaz batil edn bir i onun qarsna xsa, bel ki, sonrak namazlar n qsl ed bilms, grk dstmaz alsn v ehtiyat msthbb odur ki, tymmm d etsin. gr dstmaz ala bilms, grk onun vzin tymmm etsin. Msl 715: Vzifsi tymmm olan xs, gr bir i n tymmm edrs, tymmm v zr aradan getmyn qdr, dstmaz v ya qsll etmli olan mllri, yerin yetir bilr. Amma gr zr vaxtn darl imis, yaxud suyu olduu halda meyyit namaz n v ya yatmaq n tymmm edibs, yalnz onun n tymmm etdiyi ii yerin yetir bilr. Msl 716: Bir ne yerd, insann tymmml qld namazlar yenidn qlmas daha yaxdr: 1) Sudan istifad etmkdn qorxduu halda qsdn zn cnub edib, tymmml namaz qlmdrsa; 2) Su tapa bilmycyini bildiyi v ya znn etdiyi halda, qsdn zn cnub edib, tymmml namaz qlmdrsa; 3) Vaxtn axrna qdr, qsdn su axtarmaa getms v tymmml namaz qlb, sonradan, axtard tqdird su tapa bilck olduunu baa drs; 4) Qsdn namaz t`xir salb, vaxtn axrnda tymmml namaz qlmdrsa; 5) Su tapa bilmycyini bildiyi v ya znn etdiyi halda, mvcud olan suyunu dadb, tymmml namaz qlmdrsa. NAMAZIN HKMLR Namaz dinin el hmiyytli mllrindndir ki, gr o, Allah drgahnda qbul olunsa, xsin baqa mllri d qbul olunar. gr qbul olunmasa, insann baqa mllri d qbul olunmaz. Bel ki, gr insan gec-gndz rzind be df axar ayda imrs, onun

bdnind irk qalmad kimi, o be vaxtda olan namaz da xsi gnahlardan pak edir. Daha yax olar ki, insan namaz vaxtnda qlsn. Namaz yngl v hmiyytsiz sayan xs, namaz qlmayan xs kimidir. Peymbr (s..v.v.) buyurub: O xs ki, namaza hmiyyt vermir v onu yngl sayr, axirt zabna layiqdir. Bir gn Hzrt mscidd idi ki, bir kii mscid daxil olub namaz qlmaa mul oldu v namazn rku v scdlrini kamil kild yerin yetirmdi. Hzrt buyurdu: gr bu kii bu cr ki, namaz qlr, dnyadan ks, mnim dinimdn knar bir xs kimi dnyadan km olar. Demk insan grk diqqtli olub, tlsik halda namaz qlmasn v namaz halnda Allah yad edib vqarla xzu v xuu halnda olsun. Diqqtli olsun, kiminl dandn bilsin v zn byk v zmtli Xudavndi-almin qarsnda ox kiik v hqir grsn. gr insan namaz vaxtnda bu mtlb layiqinc diqqt yetirs, zndn xbrsiz olar, nec ki, namaz halnda oxu Hzrt linin () mbark ayandan xartdlar v o Hzrt hiss etmdi. Habel, grk namaz qlan tvb v istifar etsin v hsd, tkbbr, qeybt, haram yemk, iki imk, xums v zkat vermmk kimi namazn qbul olunmasna mane olan gnahlardan v mumiyytl hr bir gnahdan zn saxlasn v hminin namazn savabnn azalmasna sbb olan ilri grmsin. Msln, yuxulu halda, bvln (zorla) saxlayan halda namaza durmasn. Namaz vaxt gy baxmasn. Namazn savabn artran ilr grsn. Msln, barmana qiq zk taxsn, pak-pakiz paltar geysin, ban darasn, dilrini yusun v zn tir vursun. VACIB NAMAZLAR Vacib namazlar altdr: 1. Gndlik namazlar. 2. Ayt namaz. 3. Meyyit namaz. 4. K`b evinin tvaf namaz. 5. Atann, byk oulun zrin ehtiyata-sasn vacib olan qza namaz. 6. hd etmk, and imk, nzir demk v icar etmkl vacib olan namazlar, cm namaz da gndlik namazlardandr. Gndlik vacib namazlar Gndlik vacib namazlar bedir: zhr v sr namaz hr biri drd rk`tdir. am namaz rk`tdir, xiftn namaz drd rk`tdir v sbh namaz iki rk`t. Msl 717: Sfrd drd rk`tli namazlar sonradan deyilcyi rtlr daxilind iki rk`t qlnr. Zhr v sr namazlarnn vaxt Msl 718: Zhr v sr namaznn vaxt zvaldan `ri zhrdn[4] gn batana qdrdir. Amma sr namazn qsdn zhr namazndan vvl qlsa batildir. Amma gr vaxtn bitmsin, yalnz bir namaz qla bilck qdr bir mddt qald zamana qdr, bir xs zhr namazn qlmam olarsa, artq onun zhr namaz qza olmudur v grk sr namazn qlsn. gr bir xs, bu vaxtdan qabaq shvn sr namazn tamamil, zhr

namazndan qabaq qlarsa, namaz shihdir v zhr qlmaldr. Amma ikinci drd rk`t namaz da mafiz-zimm niyytil qlmas ehtiyat-msthbbdir. Msl 719: Zhr namazn qlmadan, shvn sr namazna mul olarsa v namaz snasnda shv etdiyini bilrs, niyyti zhr namazna evirmlidir. Y`ni indiy qdr qldm, indi qlmaqda olduum v bundan sonra qlacamn hams zhr namaz olsun dey, niyyt etmli v namaz tamamladqdan sonra, sr namazn qlmaldr. Cm namaz v onun hkmlri Msl 720: Cm namaz, sbh namaz kimi iki rk`tdir. Amma frqi budur ki, cm namazndan vvl iki xtb oxunur. Cm namaz vacibi-txyiridir. Y`ni mkllf, cm gn rtlrin mvcud olduu tqdird, cm namaz v ya zhr namaznn hans birini qlmaqda ixtiyar sahibidir. gr cm namazn qlarsa, zhr namaznn vzindn kifayt edr. Cm namaznn vacib olmasnn bir ne rti vardr: 1. Vaxtn daxil olmas; cm namaznn vaxt, zval vaxtnn rfi baxmdan ilk blm saylan qismidir. Bel ki, gr cm namazn bu vaxtdan gecikdirrs, artq onun vaxt sona atmdr v zhr namazn qlmaldr. 2. Frdlrin say, imamla birlikd 5 nfr olmaldr. gr be nfr mslman cm olmasa cm namaz vacib olmaz. 3. mamt rtlrin malik olan imamn olmas. Camaat namaz blmnd glcyi kimi, imam camaat, dalt v digr siftlr malik bir imam olmaldr. ks tqdird cm namaz vacib olmaz. Cm namaznn shih olmasnn bir ne rti vardr: 1. Camaatla qlnmaldr, buna gr d frdi qlnmas shih deyildir. gr m`mum cm namaznn ikinci rk`tind rkudan vvl imama yetiib, iqtida edrs kifayt edr, bir rk`tini d z frada qlmaldr. Amma gr ikinci rktin rkusunda imama qoularsa, vacib ehtiyata gr bu cm namazna kifayt ed bilmz grk zhr namazn qlsn. 2. Namazdan qabaq iki xtb oxunmaldr. Birinci xtbd Allaha hmd-sna deyilib, tqvaya v gnahlardan qorunmaa tvsiyy edilrk Qur`andan qsa bir sur oxunur. kinci xtbd d Allaha hmd-sna edib Rsuli-krm (s..v.v) v mslmanlarn imamlarna (on iki imam) salavat gndrmlidir. Msthbb ehtiyat odur ki, m`min kii v qadnlarn da Allahdan balanmalarn istsin. Xtblrin namazdan vvl oxunmas lazmdr. gr xtblrdn qabaq namaza balayarsa, shih deyildir. Xtblrin zvaldan vvl (zhr namazndan vvl) oxunmas ikalldr. Xtb oxuyan imam xtb oxuyarkn, ayaq st durmaldr. gr oturan halda oxusa shih deyildir. Hminin iki xtb arasnda azacq oturaraq fasil vermsi lazmdr. Bel ki, bu oturmann qsa v mxtsr olmas grkdir. Xtbni imam camaatn z oxumaldr. Allaha hmd-sna etmk v Peymbri-krm (s..v.v) il mslmanlarn imamlarna (on iki imama) salavat gndrmk, ehtiyata sasn rb dilind olmaldr. Amma yerd qalanlarn rb dilind olmas rt deyildir. Htta gr namazda hazr olanlarn oxu rbc bilmirlrs, lazm ehtiyata odur ki tqvaya d`vt etmyin hazr olanlarn dilind olmas grkdir.

3. ki cm namaz arasnda olan msaf bir frsxdn az olmamaldr. Buna sasn d bir frsxdn az bir msafd ayr bir cm namaz da qlnarsa, bel ki, hr ikisi d eyni zamanda balanarsa, hr ikisi batildir. Amma gr biri, htta tkc tkbirtl-ehram o birindn vvl demi olsa, birincisi shih, ikincisi is batildir. Bununla bel, gr cm namaz qlndqdan sonra, bir frsxdn az bir msafd ondan vvl v ya onunla eyni zamanda ayr bir cm namaznn da qlnd akar olarsa, zhr namazn qlmaq vacib deyildir. Zikr olunmu msaf daxilind bir cm namaznn qlnmas, digr bir cm namazna, yalnz znn btn rtlrin malik olub, shih olduu tqdird maneli olur. ks tqdird mane olmaz. Msl 721: rtlr mvcud olan bir cm namaz qlnarsa v gr onu qlan Ms`um mam (.s.)-n z v ya onun tmsilisi (nmayndsi) olsa, o cm namaznda itirak etmk vacibdir. ks tqdird itirak etmk vacib deyildir. Birinci tqdird d bir ne qrup adama itirak etmk vacib deyil. 1. Qadnlar. 2. Qullar. 3. Msafir htta onun vzifsi, namazn tamam qlmas olsa bel (iqam qsdind olan msafir kimi). 4. Xstlr, korlar v qocalar. 5. Cm namaz qlnan yerl onlarn arasndak msaf iki frsxdn artq olanlar. 6. Ya, iddtli klk v buna oxar manelrl zln xs. Msl 722: Cm namaz vacib olan bir xs onun yerin zhr namazn qlsa, namaz shihdir. Cm namaz barsind bir ne hkm 1. Qeyd olunanlara sasn, cm namaz imam ()-n qaib olduu zamanda vacibi-t`yini deyil; vaxtn vvlind d zhr namazn qlmaq olar. 2. mamn xtb oxumaa mul olduu zaman danmaq mkruhdur v gr xtbni eitmy mane olarsa, ehtiyat olaraq caiz deyildir. 3. Hr iki xtbni dinlmk vacib ehtiyata sasndir. Amma xtbnin m`nasn bilmyn xslrin dinlmsi vacib deyildir. 4. mamn xtb oxuduu zaman hazr olmaq vacib deyildir. am v xiftn namazlarnn vaxt Msl 723: gr insan, gnin batb-batmamasnda kk ets v dalarn, binalarn, ya aaclarn arasnda olmasna ehtimal vers, gnin batmasndan sonra, gnxan trfd meydana gln qrmzln, ban zrindn gnbatana doru kemsindn qabaq, am namaz qlnmamaldr. gr kk etms d vacib ehtiyata gr deyiln vaxta qdr gzlmlidir.

Msl 724: am v xiftn namazlarnn vaxt, srbst olan xs n, gec yarsna qdrdir. Amma zrl olan bir xs n msln, unutmaq, yuxuya qalmaq v ya heyzli olmaq v buna bnzr bir sbbdn, namaz gec yarsna qdr qlmamdrsa am v xiftn namazlarnn vaxt sbh alana qdr davam edr. Ancaq hr surtd, qafil olmad halda bu iki namaz arasnda trtib riayt etmk rtdir. Y`ni xiftn namaz qsdn am namazndan qabaq qlnarsa, batildir. Amma gr gec yarsna, yalnz xiftn namazn qla bilck qdr vaxt qalmdrsa, xiftn namazn am namazndan qabaq qlmas grkdir. Msl 725: gr bir xs shvn xiftn namazn am namazndan qabaq qlsa v namazdan sonra agah olsa, namaz shihdir. am namazn ondan sonra qlmaldr. Msl 726: gr am namazn qlmamdan vvl, shvn xiftn namazn qlsa v namaz snasnda shv etdiyini baa ds, bel ki, drdnc rk`tin rkusuna getmyibs, grk niyyti am namazna dndrib namaz tamam etsin v sonra xiftn namazn qlsn. gr drdnc rk`tin rkusuna getmidirs, xiftni tamam ed bilr v sonra am yerin yetirr. Msl 727: xtiyar z lind olan xs n xiftn namaznn axrnc vaxt gec yarsdr. Gec is gn batandan sbh alana qdrdir. Msl 728: gr ixtiyar zndn am, v ya xiftn namazn gec yarsna qdr qlmasa, vacib ehtiyata sasn, grk sbh azanndan qabaq, da v qza niyyti olmadan o namaz yerin yetirsin. Sbh namaznn vaxt Msl 729: Sbh azanna yaxn gn xan trfdn bir aart yuxarya trf hrkt edir ki, ona birinci fcr deyilir. O aart yaylan vaxt ikinci fcr v sbh namaznn vvl vaxtdr. Sbh namaznn axr vaxt gnin xan vaxtdr. Namaz vaxtnn hkmlri Msl 730: nsan, yalnz vaxtn daxil olduuna yqin etdiyi v ya iki adil kiinin vaxtn daxil olduunu xbr verdiklri zaman, namaz qlmaa balaya bilr. Htta min olduu tqdird, namaz vaxtn iddtl v dqiq kild riayt edn xsin azan oxumas v vaxt biln bir xsin sz il kifaytln bilr. Msl 731: gr bir xs bir mane vasitsil, msln, kor v ya zindanda olduuna gr namaz vaxtnn vvlind, vaxtn daxil olub-olmadn yqin ed bilms, grk namaz vaxtnn daxil olmasna min olana, yaxud yqinlik tapana qdr namaz t`xir salsn. Hminin lazm ehtiyata sasn, gr vaxtn daxil olmasna yqinlik hasil etmy mane olan bir ey bulud, toz v bu kimi mumi manelrdn olarsa da hkm eynidir. Msl 732: gr insana, yuxarda ad kiln yollardan biri il namaz vaxtnn daxil olduu sbut olub v namaza balayarsa, sonra namaz snasnda vaxtn hl daxil olmadn anlayarsa, namaz batildir. gr namazdan sonra btn namaz vaxtndan qabaq qlm olduunu bilrs d, hkm eynidir. Amma gr namaz snasnda, vaxtn daxil olduunu anlayarsa v ya namazdan sonra, namazda ikn vaxtn daxil olduunu bilrs, namaz shihdir. Msl 733: gr insan, namaz vaxtnn daxil olduunu yqin etmkl, namaza balamal olduunu bilmdn namaz qlarsa, namazdan sonra btn namaz vaxtnda qldn anlayarsa, namaz shihdir. gr namaz vaxtndan vvl qldn baa ds, yaxud

bilms ki, vaxtnda qlb, yaxud vaxtndan qabaq, namaz batildir. Htta gr namazdan sonra, vaxtn daxil olduunu anlasa bel, o namaz yenidn qlmaldr. Msl 734: Vaxtn daxil olduuna min olaraq namaza balayarsa v namaz snasnda, vaxtn daxil olub-olmad bard kk edrs, namaz batildir. Amma namazda ikn vaxtn daxil olmu olduuna min olsa, amma namazdan indiy qdr qld qisminin, vaxt daxilind qlnb-qlnmad bard kk edrs, namaz shihdir. Msl 735: gr namazn vaxt ox dar olsa v namazn msthbb ilrindn b`zisini ml gtirdikd, onun bir hisssi vaxtdan sonra qlnacaqsa, grk o msthbbi ii ml gtirmsin. Msln, gr qunutu demkl namazn bir hisssi vaxtdan sonra qlnacaqsa, grk qunutu demsin. gr deyrs, namaz o vaxt shih olar ki, n az bir rkti vaxt daxilind qlnm olsun. Msl 736: Bir rk`t miqdarnda namaz qlmaa vaxt olan xs, grk namaz da niyyti il qlsn. Amma qsdn, namaz bu qdr t`xir salmamaldr. Msl 737: Msafir olmayan xsin, gr gn batan vaxta kimi be rk`t namaz qlmaa vaxt vardrsa, grk zhr v sr namaznn hr ikisini trtibl qlsn. gr ondan az vaxt vardrsa, grk vvlc sr namazn qlsn v sonra zhr namazn qza etsin. Habel gr gec yarsna kimi be rk`t qlmaa vaxt vardrsa, grk am v xiftn namazn trtibl qlsn. gr vaxt ondan azdrsa, grk vvlc xiftn namazn qlsn v sonra am namazn da v qza niyyti olmadan yerin yetirsin. Msl 738: Msafir olan xsin, gr gn batana qdr rk`t namaz qlmaa vaxt vardrsa, grk zhr v sr namazn trtibl qlsn. gr ondan az vaxt vardrsa, grk vvlc sr namazn qlsn v sonra zhr namazn qza etsin. gr gec yarsna qdr drd rk`t namaz qla bilck qdr vaxt vardrsa, grk am v xiftn namazn trtibl qlsn. gr rk`t namaz qla bilck qdr vaxt vardrsa, vvlc xiftni qlmal, sonra da am namaznn bir rk`tini vaxtnda qlmas n, drhal am namazn qlmaldr. gr rk`t namaz qlnacaq mddtdn daha az vaxt vardrsa, vvlc xiftni qlmal, sonra da da v qza niyyti etmdn, am namazn yerin yetirmlidir. Amma xiftn namazn qldqdan sonra, gec yarsna bir rk`t qla bilck v ya daha ox vaxt qald m`lum olarsa, drhal am namazn da niyyti il qlmaldr. Msl 739: Namaz vaxtn vvlind qlmaq msthbbdir v bu haqda ox tvsiy edilmidir. Gzlyib camaatla qlmaq kimi bir sbbdn fzilt vaxtnn kemmsi rti il gecikdirmk v s. kimi hallardan baqa, vaxtn vvlin n qdr yaxn olsa, o qdr daha yaxdr. Msl 740: gr insann bir zr olub, vaxtn vvlind namaz qlmaq istdiyi tqdird tymmml namaz qlmaa naardrsa, gr zrn vaxtn sonuna qdr qalacana ehtimal vers v ya onun aradan qaldrlmasndan midini ksmis, vaxtn vvlind tymmm edib namaz qla bilr. Amma gr zrnn aradan qalxmasna midini ksmmis, grk zr aradan gedn qdr v ya midini ksn qdr gzlsin. gr zr aradan qalxmazsa, vaxtn sonunda namaz qlmaldr. Namazn yalnz vacib ilrini gr bilck qdr gzlmsi lazm deyil. Azan, iqam v qunut kimi namazn msthbblrini yerin yetir bilck qdr vaxt olduu halda da tymmm edib namazn msthbbat il birlikd yerin yetir bilr. Lakin, tymmmdn baqa digr zrlrd zrnn aradan qalxmasna mid ksms bel, namaz vaxtn vvlind qlmas caizdir; amma vaxt sona atmamdan vvl zr aradan qalxsa, o namaz yenidn qlmas grkdir.

Msl 741: Namaz hkmlrini bilmyn, ya onlar yrnmdn namaza shih kild yerin yetir bilmyn v ya namazdak kklr v shvlrl bal hkmlri bilmyn bir kims gr namaz qld vaxt bunlardan biri il qarlaacana v hkm yrnmdiyi zndn vacib bir hkm trk edcyin v ya haram i mrtkib olacana ehtimal verirs, bunlar yrnmk n namaz vaxtn vvlindn txir salnmaldr. Amma namaz dzgn bir kild yerin yetirmk midil namaza vaxtn vvlind balarsa, bu halda gr hkmn bilmdiyi bir Msl il qarlamazsa, namaz shihdir. gr hkmn bilmdiyi bir msl ortaya xarsa, vzifsi olmas midi il ehtimal verdiyi iki trfdn birin sasn ml edrk, namaz tamamlamas caizdir; amma namazdan sonra mslni sorumal, gr namaz batil imis, yenidn qlmaldr. gr shih imis, yenidn qlmas lazm deyil. Msl 742: Namaz vaxtnn geni olduu bir mddtd, tlbkar z tlbini (namaz qlan xsdn) istyrs, mmkn olduu tqdird, vvlc z borcunu vermli, sonra namaz qlmaldr. Hminin, drhal yerin yetirmli olan ayr bir vacib mll qarlaarsa, msln; mscidin ncis olduunu grrs, vvlc mscidi pak etmli v sonra namaz qlmaldr. Hr iki tqdird d, gr vvlc namaz qlarsa, gnah etmsin baxmayaraq, namaz shihdir. Trtibl qlnmas lazm olan namazlar Msl 743: nsan grk sr namazn zhr namazndan sonra v xiftn namazn am namazndan sonra qlsn. gr bilrkdn sr namazn zhrdn v yaxud xiftn namazn am namazndan qabaq qlsa, namaz batildir. Msl 744: gr zhr namaz niyyti il namaza balayarsa v namaz snasnda zhr namazn qlm olduunu anlayarsa, niyytini sr namazna evir bilmz. Bel ki, namazn pozub, sr namazn qlmaldr. am v xiftn namazlarnda da hkm eynidir. Msl 745: gr xs sr namaznda ikn zhr namazn qlmadn yqin edrs v niyytini zhr namazna evirdikdn sonra zhr namazn qlm olduunu xatrlarsa, niyyti sr namazna dndrib namaz tamamlaya bilr v gr namazn b`zi qismlrini zhr niyyti il yerin yetirmyibs, yaxud gr yerin yetiribs d, onlar sr niyyti il yerin yetiribs, namaz sona atdra bilr. Amma gr o qism (zhr niyyti il yerin yetirmi olduu qism) rk`t olursa, namaz batildir. Hminin gr rku v ya bir rk`tin iki scdsi olsa da, lazm ehtiyata gr namaz batildir. Msl 746: sr namaznda ikn, zhr namazn qlb-qlmadnda kk edrs, o namaz sr niyyti il tamamlamal, sonra da zhr namazn qlmaldr. Amma gr vaxt, ox az olsa v namazn tamamlamasndan sonra gn batacaqsa v bir rk`t namaz qla bilck miqdarda bel, vaxt qalmazsa, zhr namazn qza etmsi lazm deyildir. Msl 747: Xiftn namaznda ikn, am namazn qlb-qlmad bard kk edrs, xiftn niyyti il namaz tamamlamal, sonra da am namazn qlmaldr. Amma gr vaxt, ox az olsa v namazn tamamlanmasndan sonra gec yars olacaqsa v bir rk`t namaz qlacaq miqdarda bel, vaxt qalmazsa, am namazn qza etmsi lazm deyil. Msl 748: gr xiftn namaznda, drdnc rk`tin rkusuna atdqdan sonra, am namazn qlb-qlmad bard kk edrs, namazn tamamlamaldr. gr sonradan am namaz n vaxt qalsa, am namazn da qlmaldr.

Msl 749: gr insan qld namaz ehtiyat zndn ikinci df qlsa v namaz snasnda yadna ds ki, qld namazdan vvl qlas olduu namaz qlmamdr, niyytini o namaza dndr bilmz. Msln, gr sr namazn ehtiyat zndn qlan vaxt zhr namazn qlmad yadna ds, niyytini zhr namazna evir bilmz. Msl 750: Niyyti qza namazndan da namazna v msthbb namazndan vacib namaza dndrmk olmaz. Msl 751: gr da namaznn vaxt geni olsa, insan namaz snasnda onun boynunda qza namaz olduu yadna ds, niyyti qza namazna evir bilr. Amma niyyti qza namazna dndrmsi mmkn olmaldr. Msln; zhr namazn qlarkn, nc rk`tin rkusuna atmamdrsa, niyyti sbh namaznn qzasna evir bilr. MSTHBB NAMAZLAR Msl 752: Msthbb namazlar oxdur v onlara nafil deyilir. Msthbb namazlardan gec-gndz nafillrini qlmaq daha ox tvsiy olunmudur. Onlar cm gnndn baqa gnlrd otuz drd rk`tdir ki, skkiz rk`ti zhrn nafilsi, skkiz rk`ti srin nafilsi, drd rk`ti amn nafilsi, iki rk`ti xiftnin nafilsi, on bir rk`t gec nafilsi v iki rk`t sbhn nafilsidir. Xiftn namaznn nafilsinin iki rk`ti vacib ehtiyata sasn oturduu yerd qlndna gr bir rk`t hesab olunur. Amma cm gnnd zhrl srin nafilsinin on alt rk`tin drd rk`t d artrlr. Daha yaxs odur ki, bu iyirmi rk`ti zvaldan qabaq yerin yetirsin. Amma onun iki rktini zval vaxt qlmaq yaxdr. Msl 753: Gec nafilsinin on bir rk`tindn skkiz rk`ti gec nafilsi niyyti il, iki rk`ti f` namaz niyyti il, bir rk`ti vitr niyyti il qlnmaldr. Gec nafilsinin kamil gstrii dua kitablarnda deyilmidir. Msl 754: Nafil namazlarn htta ixtiyar halnda bel, oturan yerd qlmaq olar. Oturaq halda qld iki rk`t nafil namaz bir rk`t hesablamaq da lazm deyil, amma yax olar ki, ayaq st qlsn. a namaznn nafilsini is vacib ehtiyata gr grk oturan halda qlsn. Msl 755: Zhr v sr namazlarnn nafilsi sfr zaman qlnmamaldr. Amma xiftnin nafilsinin rca qsdil qlnmasnn eybi yoxdur. Gndlik nafillrin vaxt Msl 756: Zhr namaznn nafilsi zhr namazndan vvl qlnr. Onun vaxt gnortann vvlindn balayb, onu gnorta namazndan vvl qlman mmkn olduu zamana qdr davam edir. Ancaq gr bir xs gnortann nafilsini gnortadan sonra grnmy balayan axisin klgsinin onun boyunun yeddid ikisin atmasna qdr, y`ni gr axisin hndrly yeddi qardrsa, klgnin miqdar iki qara atarsa, artq bu vaxtda gnorta namazn nafildn qabaq qlmas daha yaxdr. Amma gr nafilnin bir rktini ondan vvl qlbsa, onda nafilni frizdn (zhrdn) vvl tamamlamas daha yaxdr. Msl 757: srin nafilsi, sr namazndan qabaq qlnr. Onun vaxt sr namazndan vvl qlma imkan oluncaya qdr davam edr; ancaq gr bir xs srin nafilsini axisin klgsinin yeddid drdn yetiincy qdr t`xir salarsa, artq sr namazn nafildn qabaq qlmas daha yaxdr. Amma vvlki msld deyiln hal buraya da aiddir. Msl 758: am nafilsinin vaxt am namaznn tamamlanmasndan sonra, vaxt daxilind qlmaq imkan olana qdr davam edir; lakin, bir xs onu gnin batmasndan sonra gy

znn qrb trfind grnn qrmzln itdiyi zamana qdr t`xir salsa, vvlc xiftn namazn qlmas daha yaxdr. Msl 759: Xiftn nafilsinin vaxt xiftn namaznn tamamlanmasndan, gec yarsna qdrdir. Xiftn namazndan sonra gzlmdn drhal qlnmas daha yaxdr. Msl 760: Sbh nafilsi sbh namazndan vvl qlnr v onun vaxt gec namaz vaxtndan gec namaz qla bilck qdr bir mddt kedikdn sonra balayb, onu sbh namazndan vvl qlman mmkn olduu zamana qdr davam edir. Amma gr bir xs sbhn nafilsini rq trfd qrmzln grnmsin qdr t`xir salsa, bu vaxtda sbh namazn qlmas daha yaxdr. Msl 761: Mhur nzr sasn, gec namaznn vvl vaxt, gec yarsdr. Bunun hvt v daha yax olmasna baxmayaraq, gecnin vvlindn olmas, vaxtnn azandan balayb sbh azanna qdr davam etmsi uzaq nzr deyil. Amma sbh azanna yaxn qlnmas daha yaxdr. Msl 762: gr sbh alan zaman oyansa, gec namazn, da v qza niyyti etmdn qla bilr. ufeyl namaz Msl 763: Msthbb namazlardan biri d ufeyl namazdr ki, am v xiftn namazlar arasnda qlnr. Onun birinci rk`tind Hmddn sonra sur vzin bu ay oxunur: V znnuni iz zhb muazibn fznn n ln nqdir lyhi fnada fizzulumati nla ilah illa nt, subhank inni kuntu minzzalimin fstcbna lhu v nccynahu minl -mmi v kzalik nuncil-mu`minin. kinci rk`td d Hmddn sonra sur vzin bu ay oxunur: V indhu mfatihul-ybi la y`lmuha illa huv y`lmu ma fil-brri vl-bhr, v ma tsqutu min vrqtin illa y`lmuha. V la hbbtin fi zulumatil-rzi v la rtbin v la yabisin illa fi kitabin mubin. Qunutda bu dua oxunmaldr: llahumm inni s`luk bi mfatihil-ybil-lti la y`lmuha illa nt n tuslliy la Muhmmdin v ali Muhmmd v n tf`l bi kza v kza. Kza v kza klmlrinin vzind z hactlrini sylr v sonra bu duan oxuyar:

llahumm nt vliyyu ni`mti vl-qadiru la tlibti t`lmu hacti f s`luk bihqqi Muhmmdin v ali Muhmmd lyhi v lyhimus-slam lmma qazytha li. QBLNN HKMLR Msl 764: Mkkeyi-Mzzmd olan K`b evi qibldir. Namaz ona trf qlnmaldr. Amma uzaqda olan xs, gr qibly trf namaz qlr deyilck kild dayanarsa, kifaytdir. Hminin, heyvann ban ksmk kimi, qibly trf yerin yetirilmsi lazm olan ilrd d hkm eynidir. Msl 765: Vacib namaz ayaq st qlan xsin sinsi v qarn z qibly doru olmaldr. Htta znn d qibldn ox dnmmsi grkdir. Ayaq barmaqlarnn da qibly trf olmas ehtiyat-msthbbdir. Msl 766: Oturan halda namaz qlmal olan xsin sinsi v qarn qibly trf olmal v htta z d qibldn ox dnmmlidir. Msl 767: Oturan halda namaz qla bilmyn xs namaz halnda ikn bdninin n qismi qibly trf olacaq kild, byr st uzanmaldr. Lazm-ehtiyat olaraq, sa byr st uzanmas mmkn olacaq tqdird, sol byr st uzanmamaldr. gr bu ikisi d mmkn olmazsa, ayaqlarnn alt qibly trf olacaq kild, arxas st uzand halda namaz qlmaldr. Msl 768: Ehtiyat namaz, yaddan xm scd v thhd grk z qibly yerin yetirilsin. Ehtiyat msthbb gr shv scdsini d z qibly yerin yetirmk grkdir. Msl 769: Msthbb namaz yol gedrkn v minik halnda qlmaq olar. gr insan bu iki halda msthbb namaz qlsa, z qibly olmas lazm (vacib) deyildir. Msl 770: Namaz qlmaq istyn xs, qiblnin hans trf olduuna min oluncaya v ya (iki adilin hadt vermsi kimi) yqin hkmnd olan bir dlil ld edincy qdr qiblni t`yin etmk n almaldr. ks tqdird, mslmanlarn mscidlrinin mehrablarndan, m`minlrin mzarlarndan v ya buna bnzr digr yollardan ld ediln znn gr ml etmlidir. Htta elmi qaydalara sasn qiblni tanyan bir kafir v ya fasiqin szndn qiblni tanmaq gman edilrs d, kifaytdir. Msl 771: Qiblnin hans istiqamtd olmasna gman olan bir xs daha gcl gman tapa bilrs, z gmanna ml etmmlidir. Msln, gr qonaq, ev sahibinin dediyin sasn qibly gman tapsa, amma baqa yolla daha bir gcl gman ld ed bils, onun szn ml etmmlidir. Msl 772: gr qiblni tapmas n bir vsil yoxdursa, yaxud almaqla bir gmana gl bilmirs, bir trf namaz qlsa kifaytdir. Amma vaxt geni olduu tqdird, drd trf namaz qlmas ehtiyat msthbbdir. Msl 773: gr qiblnin iki trfdn biri olduunu yqin v ya znn edrs, hr iki trf d namaz qlmaldr. Msl 774: Bir ne trf namaz qlmaq istyn xs, gr zhr v sr namaz kimi, biri digrindn sonra qlnmal olan iki namaz qlmaq istyrs, birinci namaz ne trf qlacaqsa, qlmal v daha sonra ikinci namaza balamas ehtiyat-msthbbdir.

Msl 775: Qibly yqinliyi olmayan xs, gr namazdan baqa bir i grmk ists, grk o ii z qibly ml gtirsin. Msln; bir heyvann ban ksmk ists, gmanna ml etsin v gr gman mmkn deyildirs, hans trf ncam vers, shihdir. NAMAZDA BDNI RTMK Msl 776: Kii namaz halnda onu bir ks grms d vrteynini rtmlidir. n yaxs odur ki, gbkdn diz kimi rtsn. Msl 777: Qadn grk namaz halnda bdnini tamamil, htta ban v san rtsn. Ehtiyat vacib odur ki, bdnini zndn d rtsn. Bel ki, gr adraya brns, amma z z bdnini grs, ikalldr. Amma zn, llrini bily kimi v ayaqlarn topuuna kimi rtmsi lazm deyildir. Amma vacib olan miqdarn rtldyn yqin etmsi n, grk zn trafnn bir qdrini v bilkdn bir qdr aan da rtsn. Msl 778: nsan unudulmu scdnin v ya unudulmu thhdn qzasn yerin yetirirs, grk zn namaz vaxt olduu kimi rtsn. Msthbb ehtiyat odur ki, shv scdni yerin yetirrkn d zn rtsn. Msl 779: gr insan qsdn namazda vrtini rtms, namaz batildir, gr mslni bilmmk zndn rtms, bel ki, gr onun bilmmzliyi mslni yrnmkd shlnkarla gr olubsa, vacib ehtiyata gr grk namazn yenidn qlsn. Msl 780: gr insan, namazda ikn vrt yerinin aq olduunu anlayarsa, onu rtmlidir. Bu namaz yenidn qlmas da lazm deyil. Amma vacib ehtiyata sasn, vrt yerinin aq olduunu bildiyi halda, namazdan bir ey yerin yetirmmlidir. Amma gr namazdan sonra, namaz halnda ikn vrt yerinin aq olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 781: gr ayaq st duran halda paltar vrtini rts, amma baqa hallarda, msln, rku v scd halnda rtms, bel ki, vrti aq olan vaxtda bir vsil il onu rts, onun namaz shihdir. Amma ehtiyat msthbb odur ki, o paltarla namaz qlmasn. Msl 782: nsan namaz n zn ot-lf v aac yarpa il rt bilr. Amma msthbb ehtiyat odur ki, libas olmadqda zn bunlarla rtsn. Msl 783: nsan arsiz qalb, z vrt yerini rtmy bir ey tapmasa, vrtinin drisi blli olmamaq n ona palq v pala bnzr ey srtrk rt bilr. Msl 784: gr xsin namazda zn rtck bir eyi yoxdursa, onu tapmaqdan midi ksilmmis, namazn vaxtn axrna saxlamas vacib ehtiyatdr. Bu halda gr bir ey tapmazsa, vaxtn sonunda namazn vzifsin uyun olaraq qla bilr. Amma gr tapacandan midini ksibs namazn vaxtn vvlind vzifsin uyun qla bilr. gr bu halda namaz vaxtn vvlind qlsa v ondan sonra zr aradan qalxsa, yenidn qlmas lazm deyil. Msl 785: Namaz qlmaq istyn xs gr zn rtmk n htta aac yarpa, ot, palq v l bel tapmasa v vaxtn sonuna qdr zn rtck bir ey tapacandan mid ksmi olsa, gr al ksn bir xsin onu grmycyindn mindirs, ayaqst, normal rku v scdlrl namaz qla bilr. Amma gr al ksn bir xsin onu grcyin ehtimal verirs, vrti aq olmayacaq bir kild msln, oturan halda namaz qlmas grkdir. gr zn al ksn bir ksin nzrindn saxlamaq n ayaq st durmaa,

rku v scdni trk etmy mcbur olsa, yni hr halda onu grcklrs, oturub rku v scdni iar il yerin yetirr. gr bu eydn yalnz birini trk etmy mcburdursa, el tkc onu trk etmlidir. Demli gr ayaq st dayana bils rku v scdni iar il yerin yetirmlidir. gr ayaq st dayanmaq (ovrtin) grnmsin sbb olsa, oturub rku v scdni yerin yetirmlidir. Bu surtd msthbb ehtiyat odur ki, hm bu cr oturub namaz qlsn, hm d ayaq st rku v scdni iar il qlsn. Lazm ehtiyata gr, lt olan xs namaz halnda vrtini zalarnn b`zisi il rtmlidir. Msln, oturduu zaman budlar il, ayaq st ikn llri il onu rt bilr. Namaz qlann paltarnn rtlri Msl 786: Namaz qlann paltarnn alt rti vardr: 1. Pak olsun. 2. Mbah olsun; vacib ehtiyata sasn. 3. Murdarn (l heyvan) hisslrindn olmasn. 4. Yrtc heyvandan olmasn, htta vacib ehtiyata sasn ti haram heyvandan olmasn. 5-6. gr namaz qlan kiidirs, onun paltar xalis ipkdn v qzll paradan olmasn. Bunlarn tfsilat glck msllrd deyilckdir. Birinci rt Msl 787: Namaz qlann paltar grk pak olsun. gr bir ks ixtiyari kild ncis bdnl v libasla namaz qlsa, namaz batildir. Msl 788: r`i mslni yrnmkd shlnkarlq zndn, ncis bdn v libas il namazn batil olduunu bilmyn, yaxud msln mninin ncis olduunu bilmyn xs, gr ncis bdn v ya libasla namaz qlarsa, vacib-ehtiyata sasn grk namaz yenidn (pak libas v bdnl) qlsn, vaxt keibs qzasn etsin. Msl 789: gr mslni bilmdiyin gr ncis bdn v ya paltarda namaz qlsa, v mslni yrnmkd shlnkarlq etmmi olsa, namazn yenidn qlmas v ya qza etmsi lazm deyil. Msl 790: gr bir xs, bdn v ya libasnn ncis olmadna min olsa v namaz qldqdan sonra, ncis olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 791: Bdn v ya paltarnn ncis olduunu unudaraq namaz snasnda v ya namazdan sonra vziyytini xatrlasa, gr onun unutmas z e`tinaszlq v shlnkarlndan ba vermis, lazm ehtiyat olaraq o namaz yenidn qlmaldr. gr vaxt kemis, namazn qzasn ml gtirmlidir. ks tqdird namaz yenidn qlmas lazm deyil. Amma gr namaz snasnda yadna ds, sonrak msld izah olunacaq hkm gr ml etmlidir. Msl 792: Vaxt geni ikn namaz qlmaqda olan bir xs namaz snasnda bdn v ya libasnn ncis olduunu bils v namaza baladqdan sonra ncis olduuna ehtimal verrs, bdn v ya libasn yuyaca, ya da libasn xaraca v ya dyidircyi tqdird namaz pozulmazsa, namazda ikn bdn v ya libasn yumal v ya libasn dyidirmli, ya da vrt yerini rtn baqa bir ey varsa, o libasn xarmaldr. Amma gr bdn v

ya libasn yuduu v ya xard ya da libasn dyidirdiyi zaman namaz pozulacaq haldadrsa, yaxud libasn xarma il lpaq qalacaqsa, lazm ehtiyat olaraq o namaz pak paltarla yenidn qlmaldr. Msl 793: Vaxt dar ikn namaz qlmaqda olan bir xs, gr namazda ikn paltarnn ncis olduunu bils v namaza baladqdan sonra ncis olduuna ehtimal verrs, paltarn yumaq, dyidirmk v ya xarmaq namaz pozmayacaq bir halda olsa v libasn xara bilirs, o libas yumal v ya dyidirmli, ya da vrt yeri baqa bir ey il rtldrs, libas xararaq namaz tamamlamaldr. Amma gr vrt yerini ayr bir ey rtmmis v libas yumaa v ya dyimy imkan da yoxdursa, hmin paltarla namaz tamamlamaldr. Msl 794: Vaxt dar ikn namaz qlmaqda olan bir xs, gr namaz qlmaqda ikn bdninin ncis olduunu bils, namaza baladqdan sonra ncis olduuna ehtimal verrs, bdni yumaq namaz pozmazsa, yumaldr. Amma gr namaz pozacaq haldadrsa, o halla namaz tamamlamaldr v hmin namaz shihdir. Msl 795: Bdn v ya libasnn pak olub-olmadnda kk edn xs, gr axtarb, onda bir ey tapa bilms v namaz qlsa, v namazdan sonra bdn v ya libasnn ncis olduunu baa drs, namaz shihdir. gr axtar etmmi olsa lazm-ehtiyata sasn namazn yenidn qlmaldr. gr vaxt kemidirs, qza etmlidir. Msl 796: gr paltarn suya kdikdn sonra paklna min olaraq, onunla namaz qlsa v namazdan sonra pak olmam olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 797: gr bdn v ya libasnda qan grdkd, o qann ncis olmayan qanlardan olmadna min olarsa, msln; acaqanad qan olduuna min olarsa v namazdan sonra, o qann namaz qlna bilmyn qanlardan olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 798: gr bdn v ya libasnda olan bir qann, namaz batil etmyn ncis qanlardan olduuna min olarsa, msln; iban v ya yara qan olduuna min olsa v namazdan sonra, namaz batil edn qanlardan olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 799: gr bir eyin ncis olduunu unudarsa v bdn v ya libas islaq olaraq, ona yetirs, bel ki, unutduu halda namaz qldqdan sonra xatrlayarsa, namaz shihdir. Amma gr bdni, islaq olaraq ncis olduunu unutduu bir ey dyrs v onu yumadan qsl edib namaz qlarsa, qsl v namaz batildir. Amma gr qsl etmkl bdni d pak olacaq v su ncis olmayacaq halda olsa, msln, cari suda qsl ets, onun qsl v namaz batil olmaz. Hminin gr dstmaz zvlrindn bir yeri, islaq olaraq ncis olduunu unutduu bir ey dyrs v onu yumadan dstmaz alb namaz qla rsa, dstmaz almaqla bdni d pak olacaq su da ncis olmayacaq halda olmasa, dstmaz v namaz batildir. Msl 800: Tkc bir libas olan xsin bdn v libas ncis olduqda, yalnz onlardan birini yumaa yetck qdr suyu olarsa, lazm-ehtiyata sasn bdnini yumal v ncis libas il namaz qlmaldr. Bu halda libasn yuyub, ncis bdnl namaz qlmas caiz deyildir. Amma libasnn ncasti daha ox v ya daha iddtli olduu tqdird, hr hans birini yumaq xsusunda ixtiyar sahibidir. Msl 801: Ncis libasdan baqa bir libas olmayan xs, ncis libasla namaz qlmaldr. Bel olan tqdird namaz shihdir.

Msl 802: ki dd libas olan xs, gr onlardan birinin ncis olduunu bilirs, lakin dqiq kild hans birinin ncis olduunu bilmzs, vaxt vardrsa, onlarn hr ikisi il d namaz qlmaldr. Msln; zhr v sr namazn qlmaq istyirs, onlarn hr birisi il bir zhr v bir sr namaz qlmas lazmdr. Amma gr vaxt az olsa, v onlardan he biri ehtimaln gcl v hmiyytli olmas baxmndan stnly malik olmasa, hr biri il namaz qlsa, kifaytdir. kinci rt Msl 803: Namaz qlan xsin vrteyni rtdy libas vacib ehtiyata sasn mbah olmaldr. Qsbi libas geymyin haram olduunu biln bir xs v ya mslnin hkmn bilmmsi z tqsiri zndn olan bir xs, qsdn qsbi libas il namaz qlarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Amma tklikd vrti rt bilmyn eylrin v ya tkc vrti rtmsi mmkn olsa bel, namaz qlann cibin qoyduu dsmal v al kimi, hal-hazrda geymdiyi eylrin v hminin zrind mbah olan ayr bir geyimi olduu halda namaz qlann geymi olduu eylrin qsb olmasnn namaza bir zrri yoxdur. Amma namaz qlann bunlardan da kinmsi ehtiyata uyundur. Msl 804: Qsbi libas geymyin haram olduunu bildiyi halda, onunla namaz qlman hkmn bilmyn bir xs, gr qsdn qsbi libasla namaz qlarsa, vvlki msld deyildiyi kimi, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 805: gr paltarnn qsbi olmasn bilms v ya unutsa v onunla namaz qlsa, namaz shihdir. Amma gr bir xs z paltar qsb ets v qsb etmsini unudub onunla namaz qlsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 806: Paltarnn qsbi olduunu bilmyn v ya unudan xs namazda ikn bu nu anlayarsa, gr baqa bir ey vrt yerini rts, drhal v ya namazn muvalat pozulmadan o paltar xara bilrs, onu xartmal v namaz davam etdirmlidir. Ancaq ayr bir ey vrtini al ksn adamdan rtmyibs v ya drhal qsbi paltar xara bilmirs, namaz el hmin paltarda davam etdirmlidir v namaz shihdir. Msl 807: gr bir xs cann qorumaq n qsbi paltarla namaz qlsa, bel ki, vaxtn axrna qdr ayr bir paltarla namaz qla bilms, yaxud onu geymy arsiz olmas znn tdbirsizliyi ucbatndan olmasa, msln, z qsb etmmi olsa, namaz shihdir. Hminin orunun qsbi paltar apara bilmmsi n onunla namaz qlsa, v vaxtn axrna qdr baqa paltarla namaz qla bilms, yaxud qsbi paltar, ilk frstd sahibin atdrmaq n geyibs, namaz shihdir. Msl 808: gr xumsu verilmyn pul il paltar alsa, amma onun pulu mumi halda zimmsind olsa, (nec ki, ksr mamillr beldir) paltar onun n halaldr v verdiyi pulun xumsunu borclu olur. Amma gr xumsu verilmmi pulun z il libas alsa o libas il rit hakiminin icazsi olmadan namaz qlman hkm, qsbi paltarla namaz qlman hkm il eynidir. nc rt Msl 809: Namaz qlann tklikd vrt yerini rtn paltar atc qan olan (y`ni damar ksildikd qan srayan) lm heyvann zvlrindn olmamaldr. Bu rt vacib ehtiyata sasn, tklikd vrti rtmyn libasda da sabitdir. Amma ilan kimi qan atc olmayan lm heyvandan paltar hazrlansa, msthbb-ehtiyata sasn onunla namaz qlnmamaldr.

Msl 810: Murdarn bir qismindn, t v dri kimi ruhu olan bir ey namaz qlann stnd olarsa, namaz shihdir. Msl 811: gr ti halal murdarn tk v yunu kimi ruhu olmayan bir ey namaz qlann yannda olsa, yaxud onunla hazrlanm paltarla namaz qlsa, namaz shihdir. Drdnc rt Msl 812: Namaz qlann corab kimi vrti tklikd rtmyn eylrdn baqa paltar yrtclarn zvlrindn, htta lazm ehtiyata gr, mumiyytl ti haram olan heyvandan olmamaldr. Hminin, bdn v libas o heyvann sidiyin, ncisin, trin, sdn v tkn qarmamaldr. Amma gr heyvann bir tk paltarn zrind olsa zrri yoxdur. Onlardan bir ey, misal n, qutuya qoyub z il gtrs hkm eynidir. Msl 813: gr piik kimi ti haram olan heyvann aznn, burnunun suyu, yaxud baqa rtubti ya halda namaz qlann bdnind, ya paltarnda olsa, namaz batildir. gr quru olsa v onun eyni aradan gets, namaz shihdir. Msl 814: gr bir xsin az suyu, tri v ya tk namaz qlann bdnind v ya libasnda olarsa, eybi yoxdur. Hminin namaz qlann yannda mirvari, mum v bal olarsa da, eyni hkm dayr. Msl 815: gr bir xs libasnn, ti halal v ya haram heyvandan hazrland bard kk edrs, istr mslman lksind hazrlanm olsun, istrs kafir lksind hazrlanm olsun, onunla namaz qlmaq caizdir. Msl 816: Sdfin, ti haram heyvann zvlrindn hazrlanm olduu m`lum olmadndan, insann onunla namaz qlmas caizdir. Msl 817: Namazda sincab drisi geyinmyin eybi yoxdur. Amma msthbb ehtiyat odur ki, sincab drisi il namaz qlnmasn. Msl 818: gr ti haram heyvandan olduunu bilmdiyi v ya unutduu bir libasla namaz qlarsa, namaz shihdir. Beinci rt Msl 819: Kii n qzldan toxunmu paltar geymk haram v onunla namaz batildir. Amma qadn n namazda v baqa vaxtlarda eybi yoxdur. Msl 820: Siny qzl zncir taxmaq, barmaa qzl zk taxmaq, qola qzl qolbal saat balamaq kiiy haram v onunla namaz qlmaq batildir. Amma qadn n namazda v qeyri vaxtlarda eybi yoxdur. Msl 821: gr bir kii, zk v ya libasnn qzldan olduunu bilms v ya unudarsa, ya da qzldan olub-olmad bard kk edrs, bel ki, onunla namaz qldqda, namaz shih olar. Altnc rt: Msl 822: Namaz qlan kiinin tklikd vrtini rt biln paltar, grk xalis ipkdn olmasn. Namazdan digr vaxtlarda da onu geyinmsi haramdr. Msl 823: gr paltarn astar tamamil v ya bir hisssi xalis ipkdn olsa, kii n onu geyinmk haram v onunla namaz batildir.

Msl 824: Kiinin, xalis ipkdn v ya baqa bir eydn hazrlandn bilmdiyi bir libas geyinmsi caizdir. Onunla namaz qlman da eybi yoxdur. Msl 825: gr kiinin cibind ipk dsmal v ya ona oxar bir ey olsa, eybi yoxdur v namaz batil etmir. Msl 826: Qadn n namaz v ya baqa vaxtda xalis ipk geymyin eybi yoxdur. Msl 827: arsizlik halnda, xalis ipk v ya qzldan hazrlanan libasn geyilmsinin eybi yoxdur. Hminin, libas geymkd arsiz qalan bir xsin, bundan baqa bir libas yoxdursa, bu libaslarla namaz qla bilr. Msl 828: gr qsbi ya xalis ipk v ya qzldan toxunan paltardan baqa bir paltar yoxdursa v paltar geyinmy zrurt duymursa, grk lpaqlara aid gstri ml etsin v namaz qlsn. Msl 829: Yrtc heyvandan hazrlanm paltardan baqa bir paltar olmayan xs gr paltar geymk mcburiyytinddirs, vaxtn axrna qdr mcburiyyt z halnda qalsa, o paltarla namaz qla bilr. Amma gr paltar geymk mcburiyytind deyils, lpaqlar n sylnn t`limat zr namaz qlmaldr. Hminin yrtc olmayan, amma ti haram olan heyvandan hazrlanan libasdan baqa bir paltar olmayan xs gr paltar geymk mcburiyytind olmazsa, lazm ehtiyata gr bir df o libasla, bir df lpaqlar t`limatna gr olmaqla iki namaz qlmaldr. Msl 830: Namazda vrt yerini rtmk n bir eyi olmayan xs, kiray etmkl v ya satn almaqla olsa bel, bunu hazrlamas vacibdir. Amma onu hazrlamaq, lind olan pula nisbtn ox pul tlb edirs v ya pulu paltar n xrclmsi onun halna zrr verckdirs, lpaqlara aid olan gstri sasn, namaz qla bilr. Msl 831: Paltar olmayan xs baqas paltar balayarsa v ya ariyy verrs, gr bunu qbul etmk onun n tin deyils, qbul etmlidir. Htta icar v ya hdiyyni tlb etmk onun n ox tin deyils, libas olan xsdn icar v ya hdiyyni tlb etmlidir. Msl 832: Paras, rngi v ya modeli ona uyun olmayan bir libas geymk, onun hrmtsizliyin v xar olmasna sbb olduu tqdird, haramdr. Amma o libasla namaz qlarsa, satiri (rty) tkc o olmasa bel, namaz shihdir. Msl 833: Kiinin qadn paltar geyinmsi v qadnn kii paltar geyinmsi, haram deyil, onunla namaz qlmaq da batil deyil. Amma vacib ehtiyata sasn kiinin zn qadn formasna, qadnn da zn kii formasna salmas caiz deyil. Msl 834: Uzanm halda namaz qlmal olan xsin yoran ya mlfsinin namaz qlann libasnn rtlrin malik olmas lazm deyil. Amma ona geyinmidir deyilck kild, msln ona brndy tqdird onunla namaz qlmaq caiz deyildir. Namaz qlann bdn v paltarnn pak olmasnn lazm olmad hallar Msl 835: Aada izah olunacaq halda namaz qlann bdn v ya paltar ncis olarsa, namaz shihdir:

1. Bdnind olan yara, craht v ya iban vasitsil paltarna v ya bdnin qan bularsa. 2. Bdn v ya paltar bir dirhmdn az qana bulam olsa, vacib ehtiyata gr dirhm hadt barmann bndi qdr olur. 3. Ncis bdn v ya paltarla namaz qlmaa mcburdursa; Bir halda da gr namaz qlann paltar ncis olsa, namaz shihdir. Bu hal namaz qlann corab v rqin kimi kiik paltarnn ncis olduu haldr. Bunlara aid hkmlr aada geni izah olunacaqdr. Msl 836: Namaz qlann bdni v ya paltarnda yara, craht v ya iban qan olarsa, o yara, craht v ya iban saalncaya qdr hmin qanla namaz qla bilr. Hminin gr qanla irk gls v ya yara zrin qoyulan drman ncis olarsa v onun paltar v ya bdnind olsa, hkm eynidir. Msl 837: gr tez yaxlaan v yuyulmas asan olan bir ksik v ya yaraya aid qan namaz qlann bdn v ya paltarnda olsa, dirhm qdrind v ya ondan ox olsa namaz batildir. Msl 838: gr bdnin v ya paltarnn yaraya uzaq olan bir yeri yarann rtubti il ncis olsa, onunla namaz qlmaq caiz deyildir. Amma gr bdn v ya paltarnn adi halda yaradan rtubt yetick miqdar o rtubtl ncis olsa, onunla namaz qlman maneiliyi yoxdur. Msl 839: gr bavasir yarasndan v ya az, burun v bu kimi zvn iind olan yaradan gln qan bir kimsnin bdn v ya paltarnda olsa, onunla namaz qla bilr. Gz ld olan bavasirl daxild olan arasnda he bir frqi yoxdur. Msl 840: Bdnind yara olan bir xs, gr bdn v ya paltarnda dirhmdn ox miqdarda olan bir qan grs v onun yaradan gln qanm, yoxsa baqa bir qanm olduunu bilmirs, vacib ehtiyata gr onunla namaz qlmamaldr. Msl 841: Bdnind bir ne yara olub v bir tk yara hesab olacaq kild bir-birlrin yaxn olarsa, hams yaxlaanadk onlarn qan il namaz qlman maneiliyi yoxdur. Amma gr hr biri ayr bir yara saylacaq qdr bir-birlrindn uzaq olarsa, hans yaxlasa namaz n o yaradan bdn v paltara bulaan qan yumaldr. Msl 842: gr iyn ucu qdr heyz qan namaz qlann bdn v ya paltarnda olarsa, namaz batildir. Ehtiyata gr donuz kimi eyni-ncis olan heyvann habel, murdar v ti haram olan heyvann qan v nifas v istihaz qan da eyni hkm dayr. Amma insan qan v ya ti halal olan heyvan qan kimi digr qanlar bdnin bir ne yerind olsa bel, st-st dirhm miqdarndan az olarsa, onunla namaz qlman eybi yoxdur. Msl 843: Astarsz paltara tklb arxasndan xan qan, bir qan hesab edilir; hr trfin sahsi ox olsa, onu hesab etmk lazmdr. Amma gr onun arxasna ayrca bir qan dymi olsa, hr birisini ayr hesab etmk grkdir. Demli paltarnn z v arxasnda grnn qan st-st bir dirhmdn az olsa, onunla namaz qlmaq shihdir, gr dirhm qdr, ya ondan ox olsa batildir.

Msl 844: gr qan astarl paltarn stn tklb astarna da yetirs v ya astarna tklb zn d xarsa, ya bir paltardan digrin dys, hr birini ayr qan hesab etmk grkdir. gr st-st hesab etdikd dirhmdn az olsa, onunla namaz shih, ks halda is batildir. Amma gr msln, xalq arasnda bir qan saylacaq qdr bir-biril bitiik olarsa, sahsi ox olan trfin qan dirhmdn az olarsa, onunla namaz shihdir. gr dirhm qdr ya ondan ox olarsa, batildir. Msl 845: gr bdn v ya paltarnda olan qan dirhmdn az olsa v ona bir rtubt dyndn sonra trafa yaylsa, o rtubt v qan birlikd bir dirhm miqdarn ca olmazsa bel, onunla namaz batildir. Amma gr rtubt yalnz qana dyib v trafa yaylmazsa, onunla namaz qlman bir maneiliyi yoxdur. Msl 846: gr bdn v ya paltar qana bulamayb islaq olaraq qana dymsi nticsind ncis olsa, ncis olan miqdar bir dirhmdn az olsa bel, onunla namaz qlmaq olmaz. Msl 847: gr bdn v ya paltarda olan qan dirhmdn az olsa v ona baqa bir ncasat da dyrs, msln, onun zrin bir damla bvl tkls, o bdnin v ya paltarn pak bir yerin d dys, onunla namaz qlmaq caiz deyildir. Htta bdn v ya paltarn pak bir yerin dymyibs bel, lazm ehtiyata gr onunla namaz qlmaq shih deyildir. Msl 848: Namaz qlann rqin v corab kimi vrt yerini rtmyn kiik paltarlar ncis olsa, gr murdar v it kimi eyni-ncis heyvandan dzldilmmis, onlarla namaz shihdir. gr ncis murdardan, ya ncis heyvandan dzldilibs, vacib ehtiyata sasn onlarla namaz qlmaq batildir. gr ncis zkl namaz qlarsa, maneiliyi yoxdur. Msl 849: Namaz qlann stnd ncis dsmal, aar, baq v buna bnzr eylrin olmas caizdir. Hminin ncis bir paltarn namaz qlann stnd (yana) olmasnn namaza bir zrri yoxdur. Msl 850: gr onun bdn v ya paltarnda olan qann bir dirhmdn az olduunu bilirs, amma namazda fv olunan (icaz veriln) qanlardan olduuna ehtimal verirs, o qanla namaz qlmas caizdir. Msl 851: gr paltar v ya bdnind olan qan bir dirhmdn az olsa v fv olunan (icaz veriln) qanlardan olduunu bilmdn namaz qlsa, sonra da icaz verilmyn qanlardan olduu aydnlasa, namaz yenidn qlmaq lazm deyil. Hminin gr qann bir dirhmdn az olduuna e`tiqad edib namaz qlsa v sonra da bir dirhm miqdarnca v ya daha ox olduu z xrsa, o namaz yenidn qlmaq lazm deyildir. Namaz qlann paltarnda msthbb olan eylr Msl 852: Fqihlr (Allah onlara rhmt elsin!) namaz qlann paltarnda bir ne eyi msthbb bilmilr: o cmldn: mmam thtl-hnkl (mmamnin ucunu ab nnin altndan dolandrb boyuna salmaq), ba v a paltar geymk, n pak paltar geymk, xo tirdn istifad etmk, qiq zk taxmaq bunlara misaldr. Namaz qlann paltarnda mkruh olan eylr Msl 853: Fqihlr (Allah onlara rhmt elsin!) bir ne eyi namaz qlann paltarnda mkruh bilmilr. O cmldn qara, irkli, dar paltar geyinmk, rab inin paltarn geymk, ncasatdan phriz etmynin paltarn geymk, paltarn dymlrini aq qoymaq, zrind kil olan zy barmaa taxmaq v zrind kil olan paltar geymk.

Namaz qlann yeri Namaz qlann mkannn yeddi rti vardr: Birinci rt: Vacib ehtiyata sasn mbah olmaldr. Msl 854: Bir ks qsbi mlkd namaz qlsa, gr xala v taxt, bu kimi eylrin stnd bel olsa, lazm ehtiyata sasn namaz batildir. Amma qsbi tavan altnda v qsbi xeymd namaz qlman maneiliyi yoxdur. Msl 855: Mnfti baqasnn mal olan bir mlkd orann mnftin sahib olan xsin icazsi olmadan namaz qlmaq, qsbi bir yerd namaz qlmaq hkmnddir. Msln, kiray edilmi bir evd, evin sahibi v ya baqa birisi, ev kiraylyn xsin izni olmadan namaz qlarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 856: Bir ks mscidd otursa, gr baqas onu knar edib onun yerini ial ets v o yerd namaz qlsa, gnah etmi olsa da namaz shihdir. Msl 857: Qsb edilmi olduunu bilmdiyi bir yerd namaz qlarsa v namazdan sonra o yerin qsb edilmi olduunu bilrs v ya qsb edilmi olduunu unutduu bir yerd namaz qlb sonra xatrlayarsa, namaz shihdir. Amma gr z qsb etmidirs, bunu unudaraq, orada namaz qlarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 858: gr bir yerin qsb edilmi olduunu v ondan istifad etmyin haram olduunu bilirs, amma qsb edilmi yerd namazn ikall olduunu bilmzs v orada namaz qlarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 859: Vacib namazn minik zrind qlmaq mcburiyytind olan bir xsin gr mindiyi heyvan v ya yhri, ya da nal qsb edilmi olarsa, vacib ehtiyata sasn namaz batildir. O miniyin zrind msthbb bir namaz qlmaq istrs d, hkm eynidir. Msl 860: Bir mlkd baqa birisi il rik olan xs rikinin hisssi ayrlmam, rikinin icazsi olmadan, o mlkn bir eyindn istifad ed bilmz v orada namaz qlmaq vacib ehtiyata sasn batildir. Msl 861: Xumsu verilmmi pulla bir mlk alsa, ksr mamillrd olduu kimi, klli kild zimmsin alsa, o mlk iltmk (tsrrf etmk) halaldr v verdiyi pulun xumusuna borcu olur. Amma gr xumsu verilmyn pulun eyni il mlk alsa, oradan istifad etmk rit hakiminin icazsi olmadan haram v orda namaz qlmaq vacib ehtiyata gr batildir. Msl 862: gr mlkn sahibi dili il namaz qlmaa icaz vers v insan onun qlbn raz olmamasn bils, o mlkd namaz qlmaq caiz deyildir. Amma gr icaz vermdiyi halda, insan onun qlbn raz olduuna min olarsa, namaz qlmaq caizdir. Msl 863: Zkat borcu v ya camaata borclu olan bir meyyitin mlkndn istifad etmk, gr onun evind namaz qlmaq kimi o haqqlar vermkl bir ziddiyyti olmazsa, varislrin icazsi il manesizdir. Hminin gr onun borcunu verslr v ya vermy zamin olub zimmy alsalar, yaxud onun borcu miqdarnda irsdn ayrsalar, htta tlf sbb olsa da, onun mlkndn istifad etmyin maneiliyi yoxdur.

Msl 864: gr meyyitin onun miraslarndan b`zisi kiik (sir) v ya dli, ya da qaib olarsa, onlarn vlilrinin icazsi olmadan o mlkdn istifad etmk haramdr v orada namaz qlmaq caiz deyildir. Amma meyyitin dfn n hazrlanmasnda lazm olan, adi tsrrflrin eybi yoxdur. Msl 865: Baqasnn mlknd namaz qlmaq ancaq aqca izn verdiyi v ya namaz qlmaa dair raz olduunu gstrn bir sz syldiyi zaman (bir kimsy onun evind oturmaa v yatmaa izn vermi olur ki, bundan namaz qlmaa da raz olduu anlalr), ya da insan ayr bir yoldan mlk sahibinin raz olduuna gman etdiyi tqdird caizdir. Msl 866: ox geni razilrin sahibi kiik (sir) v ya dli olsa, yaxud orada namaz qlmaa raz olmasa bel, orada namaz qlmaq caizdir. trafnda divar v qap olmayan aq yerlrd d sahiblrindn icaz almadan namaz qlna bilr. Amma bu halda malikinin raz olmad m`lum olarsa, orada tsrrf edilmmlidir. Amma gr onlarn sahibi kiik (sir) v ya dli olarsa, ya da raz olmad znn edilrs, lazm ehtiyat olaraq onlarda tsrrf edilmmli v namaz qlnmamaldr. kinci rt Msl 867: Namaz qlann mkan, vacib namazlarda namaz qlann ayaq st durmasna, rku v scdlri yerin yetirmsin mane olacaq qdr ox hrktli olmamaldr. Htta lazm-ehtiyata sasn, onun bdninin skuntin d mane olmamaldr. gr vaxtn darlndan v yaxud baqa sbbdn, msln; man, gmi v qatar kimi hrkt edn yerd namaz qlmaq mcburiyytind qalarsa, mmkn olduu qdr qibly v bdnin skuntin riayt etmlidir. gr onlar qibldn baqa trf hrkt ets, grk qibly trf dnsn. gr qibly dqiq kild riayt etmk mmkn olmasa, almaldr ki, qibl il olan frq 90 drcdn artq olmasn. gr bu da mmkn olmasa, grk tkc tkbirtl-ehramda qibly riayt etsin. Bu da myssr olmasa qibly riayt etmsi lazm deyil. Msl 868: Avtomobild, gmid, qatar v bu kimi yerlrd onlarn dayand vaxt namaz qlman maneiliyi yoxdur. Hminin hrkt etdiyi vaxt, namaz qlann bdninin aram olmana mane olmayan trzd olsa, eybi yoxdur. Msl 869: zrind hrktsiz dayanmaq mmkn olmayan arpa, buda anbarlarnda v bu kimi yerlrd namaz qlmaq batildir. nc rt Namaz tamamlaya bilcyin ehtimal verdiyi bir yerd namaz qlmaldr. Klk, ya, camaatn izdiham v bu kimi sbbdn namazn tamamlaya bilmycyindn min olduu bir yerd rcan namaz qlarsa hrnd tsadfn namaz tamamlasa bel eybi yoxdur. Msl 870: gr orada qalmaq haram olan yerd, msln; uulmaa m`ruz qalm bir tavann altnda namaz qlarsa, gnah etmsin baxmayaraq, namaznn ikal yoxdur. Msl 871: zrind dayanma v oturma haram olan bir eyin stnd namaz qlmaq, msln, xalann Allahn ad yazlm bir yerind gr qrbt qsdin mane olarsa, shih deyil. Drdnc rt Namaz qlann (yerin) tavan, onun ayaq st dz dayanmasna mane olacaq qdr alaq olmamal, hminin rku v scd ed bilmyck qdr kiik olmamaldr.

Msl 872: gr ayaq st durmaq imkan sla olmayan bir yerd namaz qlmaq mcburiyytind qalarsa, oturaraq namaz qlmaldr. gr rku v scd etmy imkan yoxdursa, onlara ba il iar etmlidir. Msl 873: Ehtiramszlq olduu tqdird, Peymbr (s..v.v) v mamlarn (.s.) qbirlrinin qabanda (y`ni arxas qbr trf) namaz qlmamaldr. Amma gr hrmtsizlik olmasa, eybi yoxdur. Amma hr iki halda namaz shihdir. Beinci rt Namaz qlann yeri ncisdirs, namaz batil edn ncislrdndirs bdn v ya libasna yetick qdr ya olmamaldr. Amma alnn qoyduu yer ncis olarsa, quru olsa bel, namaz batildir. Namaz qlann yerinin mumiyytl ncis olmamas ehtiyat-msthbbdir. Altnc rt Lazm ehtiyat olaraq qadn (namazda) kiidn dalda dayanmaldr. Qadnn scd etdiyi yer, he olmazsa, kiinin scd halnda ikn dizlrinin yeri miqdarnda olacaq qdr arxada olmaldr. Msl 874: gr qadn, kii il brabr v ya bir az qabaqda durarsa v birlikd namaza balayarlarsa, vacib ehtiyata sasn namazlarn yenidn qlmaldrlar. Biri digrindn qabaq namaza balayarsa da, hkm eynidir. Msl 875: gr kii v qadn brabr v ya qadn qabaqda dayanarsa v namaz qlsalar, divar, ya prd, ya baqa bir ey arada olsa bel ki, bir-birlrini grmslr, ya aralarnda on zira fasil olsa, hr ikisinin namaz shihdir. Yeddinci rt Namaz qlann aln yeri, dizlrindn v ayaq barmaqlarnn bandan drd bal barmaqdan ox alaq, ya uca olmasn. Bu mslnin tfsilat scdnin hkmlrind deyilckdir. Msl 876: Namhrm kii v qadnn, gnaha dar olma ehtimaln verdiklri bir yerd dayanmalar haramdr. Orada namaz qlmamalar da ehtiyat-msthbbdir. Msl 877: Qina oxunan, ya haram musiqi alnan yerd namaz qlmaq, onlar dinlmk v istifad etmyin gnah olmasna baxmayaraq, batil deyildir. Msl 978: Vacib ehtiyat odur ki, K`b evind v onun damnda ixtiyar halnda vacibi namaz qlmasn, amma lacsz halda eybi yoxdur. Msl 979: K`b evind v damnda msthbb namaz qlman eybi yoxdur. Htta K`b evin daxil olarkn, hr rknn qarsnda iki rk`t namaz qlmaq msthbbdir. Namaz qlnmas msthbb olan yerlr Msl 880: Mqdds slam ritind namaz mscidd qlmaa dair ox tvsiylr olunmudur. Btn mscidlrdn stn Mscidul-hramdr. Ondan sonra Peymbr (s..v.v.) msciddidir, ondan sonra Kuf mscidi, sonra Beytul-mqdds mscidi, sonra hr hrin came mscidi v sonra mhll mscidi v ondan sonra is bazar mscidi yaxdr.

Msl 881: Qadnlarn namazlarn, istr ev, istr mscid olsun v ya baqa bir yer, namhrmdn qorunmaq n daha mnasib olan bir yerd qlmalar daha yaxdr. Msl 882: mamlarn () hrmlrind namaz qlmaq msthbbdir, htta msciddn daha yaxdr. Hzrt mirl-m`minin li leyhisslamn mthhr (pak) hrmind namaz qlmaq iki yz min rk`t namaza brabrdir. Msl 883: Mscid ox getmk v namaz qlan olmayan mscid getmk msthbbdir. Mscidl qonu olan xsin zr olmasa, msciddn baqa yerd namaz qlmas mkruhdur. Msl 884: nsann, mscid getmyn xs il yemk yemmsi, ilrind onunla mslhtlmmsi, ona qonu olmamas v ona qz verib-almamas msthbbdir. Namaz qlnmas mkruh olan yerlr Msl 885: Bir ne yerd namaz qlmaq mkruhdur. O cmldn: 1) Hamamda. 2) oranlq yerd. 3) nsann qarsnda. 4) Aq qap qarsnda. 5) Yolda, xiyabanda v o kd; bel ki, oradan ken kslr n ziyyt olmasn, gr onlara zhmt olsa, haramdr. 6) Od v ran qarsnda. 7) Apazxanada v od krsi olan yerlrd. 8) Sidik yeri olan quyu v ala qarsnda 9) Ruhu olan canlnn kil v heykli il zbz; amma stn prd kils eybi yoxdur. 10) Cnub xs olan otaqda. 11) kil olan yerd, htta namaz qlan onunla zbz olmasa da. 12) Qbrin qarsnda. 13) Qbrin stnd. 14) ki qbrin arasnda. 15) Qbiristanlqda. Msl 886: Camaatn kediyi yerd namaz qlan v ya namazda ikn qarsnda bir xs olan kimsnin, nn bir ey qoymas msthbbdir. Bir ubuq v ya ip paras olsa kifaytdir. MSCDN HKMLR

Msl 887: Mscidin yer, tavan, dam v daxili divarn ncis etmk haramdr. Onun ncis olduunu anlayan hr bir xsin, drhal onun ncasatn aradan qaldrmas v paklanmas lazmdr. Mscidin divarnn xaricini d ncis etmmk ehtiyat-msthbbdir. Amma gr olarsa, onu aradan qaldrmaq lazm deyil. Amma gr mscidin divarnn xaricini ncis etmk, mscidin hrmtsizliyin sbb olarsa, lbtt haramdr. O hissni paklayb aradan qaldrmaqla, hrmtsizliyi aradan qaldrmaq lazmdr. Msl 888: gr bir xsin mscidi paklamaa gc atmazsa v ya kmy ehtiyac olub, onu tapmazsa, mscidi paklamaq ona vacib deyil. Amma gr baqasna xbr verdiyi tqdird paklama iinin aparlacan bilirs, bel ki, ncastin qalmas hrmtsizliy sbb olarsa, ona xbr vermsi grkdir. Msl 889: gr mscidin ncis olan bir yerini paklamaq, oran pozmadan v ya qazmadan da mmkn deyils, bu i, az bir txribi v ya qazma tlb edirs, qazmaq v ya uurmaq czi miqdarda olsa, ya mscid hrmtsizliyin aradan qaldrlmas byk miqdarda skmy v ya qazmaa baldrsa, oran qazmalar v ya txrib etmlri grkdir. ks tqdird oran txrib etmsi ikalldr. Qazlan yerin doldurulmas v uurulan yerin tkrar dzldilmsi vacib deyildir. Amma gr mscidin krpici kimi bir ey ncis olarsa, mmkn olduu tqdird yuduqdan sonra, tkrar z yerin qoymalar lazmdr. Msl 890: gr bir mscidi qsb edib, onun yerind ev v buna bnzr bir ey tikslr v ya artq ona mscid deyilmyck qdr xarab olarsa, onu ncis etmk haram deyil. gr ncis olarsa, onu paklamaq vacib deyildir. Msl 891: mamlarn (.s) hrmini ncis etmk haramdr v ncis olsa, gr ncis qalmas hrmtsizlikdirs, onu paklamaq vacibdir, htta msthbb ehtiyat odur ki, hrmtsizlik olmasa da paklasnlar. Msl 892: gr mscidin hsiri ya kovroliti ncis olsa grk onu suya ksn, amma gr ncis olan yeri ksmk daha yax olsa, grk ksilsin. Amma onun e`tina olunacaq qdr byk hisssini ksmk, yaxud nqsanl olmasna sbb olacaq kild paklamaq mhlli ikaldr. Amma gr onun trk olunmas hrmtsizliy sbb olarsa, hmin qaydada paklanmaldr. Msl 893: Eyni-ncisin v mtnncisin mscid aparlmas, mscid hrmtsizlik olsa, haramdr. Htta ehtiyat msthbb odur ki, ehtiramszlq olmasa da, eyni-ncis mscid aparlmasn. Amma gr insana bal olan bir ey, msln insann bdn v ya paltarnda olan yara qan kimi eylri aparman eybi yoxdur. Msl 894: gr mscid mrsiyxanlq n adr kslr, xala dslr, qara kslr v ay bsat gtirslr, gr bu ilr mscid zrr gtirms v namaz qlmaq n maneilik trtms, eybi yoxdur. Msl 895: Mscidi qzlla zintlndirmmk vacib-ehtiyatdr. nsan v heyvan kimi ruhu olan eylrin rsmlri il zintlndirmmk ehtiyat-msthbbdir. Msl 896: gr mscid xarab da olsa, onu satmaq, yaxud mlk daxil etmk olmaz. Msl 897: Mscidin qap-pncrsini v baqa eylrini satmaq haramdr. gr mscid xarab olsa, grk onlar hmin mscidin t`mirin iltsinlr. gr o mscid yaramasa,

grk baqa mscidd ildsn. Amma gr o biri mscidlr d yaramasa, onu sata bilrlr v onun pulunu gr mmkndrs, hmn mscidin t`mirind, gr ehtiyac yoxdursa, baqa mscidin t`mirind iltsinlr. Msl 898: Mscid tikmk v ya uulmaqda olan mscidi t`mir etmk msthbbdir. gr bir mscid t`mir olunmaa qabil olmayacaq drcd uub-dalmsa, onu skb yenidn tik bilrlr; htta camaatn ehtiyac n sklmmi bir mscidi uurub, daha da byd bilrlr. Msl 899: Mscidi tmizlmk, mscidin raqlarn yandrmaq msthbbdir. Mscid getmk istyn xsin xo tir vurmas, pak v qiymtli paltarn geymsi v bamann altn ncast olmadn bilmk n yoxlamas msthbdir. Mscid daxil olanda vvl sa ayan, xanda is sol ayan atmas msthbbdir. Hminin insann hamdan qabaq mscid glib, hamdan sonra msciddn xmas da msthbbdir. Msl 900: Msthbbdir ki, insan mscid daxil olduqda thiyyt v mscid hrmt mqsdi il 2 rk`t namaz qlsn v gr baqa msthbb, yaxud vacib namaz qlsa, kifaytdir. Msl 901: Mscidd yatmaq (gr insan arsiz olmasa), dnya shbtlri etmk, bir sntl mul olmaq v nsihtli olmayan e`rlr oxumaq mkruhdur. Hminin azn, burunun v sinnin blmini mscid tkmk mkruhdur, htta b`zi vaxtlarda haramdr. Hminin itmi eyi tlb etmk, ssi yksltmk mkruhdur. Amma azan uca ssl demyin maneiliyi yoxdur. Msl 902: Dlinin mscid daxil olmasna yol vermk mkruhdur. Hminin, namaz qlanlara zhmt vercyi v ya mscidi ncis edcyi ehtimal vardrsa, uan da mscid daxil olmasna yol vermk eyni hkm dayr. Bu iki haldan baqa, ua mscid gtirmyin eybi yoxdur htta b`zi hallarda da ua mscid aparmaq daha yaxdr. Soan, sarmsaq v bu kimi eylri yeyib, aznn qoxusu camaat narahat edn xsin d mscid daxil olmas mkruhdur. AZAN V QAM Msl 903: Kii v qadnn gndlik vacib namazlardan qabaq azan v iqam demsi msthbbdir. Digr vacib v msthbb namazlar n is, azan v iqam mru` (r`i qanun) deyildir. Amma camaatla qlnan Fitr v Qurban bayram namazlarndan vvl df sslat demk msthbbdir. Msl 904: Uan dnyaya gldiyi birinci gn yaxud gbyi dmzdn vvl sa qulana azan v sol qulana iqam demk msthbbdir. Msl 905: Azan 18 cmldir: Drd df: llahu kbr ki df: hdu n la ilah illllah ki df: hdu nn Muhmmdn rsulullah ki df: Hyy lsslah ki df: Hyy ll-flah

ki df: Hyy la xyril-ml ki df: llahu kbr ki df: La ilah illllah qam is 17 (on yeddi) cmldir, y`ni vvld iki df llahu kbr deyilir, La ilah illllah azann sonundan bir df azaldlr, Hyy la xyril-ml dedikdn sonra is iki df Qd qamtisslah lav edilir. Msl 906: hdu nn liyyn vliyyullah azan v iqamnin hisssi deyildir. Amma hdu nn Muhmmdn R-sulullah-dan sonra, qsdi-qrbtl deyilmsi yaxdr. AZAN V QAMNN TRCMS llahu kbr Y`ni: Allah-tala vsf edil bilmkdn daha bykdr. hdu nla ilah illllah hadt verirm ki, tk v brabri olmayan Allahdan baqa ibadt layiq bir ilah, m`bud yoxdur. hdu nn Muhmmdn Rsulullah hadt verirm ki, Muhmmd Allahn bndsi v Rsuludur. hdu nn liyyn mirul-mu`minin Vliyyullah hadt verirm ki, Hzrt li () m`minlrin miri v btn xalqa Allahn t`yin etdiyi vlisi, rhbridir. Hyy lsslah Namaza tlsin! Hyy ll-flah Nicat yoluna tlsin!

 Hyy la xyril-ml Btn ilrin xeyirlisin tlsin ki, bu namazdr. Qd qamtis-slah Namaz balanmdr. La ilah illllah Tk v brabri olmayan Allahdan baqa ibadt layiq bir ilah, m`bud yoxdur. Msl 907: Azan v iqamnin cmllri arasnda ox ara verilmmlidir. gr onlarn arasnda normadan ox fasil buraxlarsa, onu yenidn tkrar etmk lazmdr. Msl 908: Azan v iqam oxuyarkn, ssi boaza salmaq gr ina haln alrsa, y`ni azan v iqamni oyun v ylnc mclislrind mahn oxuyanlar kimi oxuyarsa, haramdr. Amma gr ina olmazsa, (boaza salmaq) mkruhdur. Msl 909: ki namazn ardcl v onlarn mtrk vaxtnda qlnd hr yerd, gr namaz qlan birinci namaz n azan oxumudursa, istr Zilhicc aynn 9-cu gn olan rf gn rfatda olmasa bel, zhrn fzilt vaxtnda qlnan v ya gnorta v ikindi namazn M`rul-haramda qlan xs n Qurban bayram axamnn ia namaznn fzilt vaxtnda qlnan axam v xiftn namazlar kimi o iki namaz birlikd qlmaq yax olsun v ya olmasn, sonrak namazdan azan saqit olur. lbtt, bu yerlrd azann saqit olmas o iki namaz arasnda sla fasil olmad v ya ox az fasil olduu tqdirddir. Amma nafil namaz v t`qibin fasil olmasnn zrri yoxdur. Vacib ehtiyat olaraq bu iki yerd rf gnnd v M`rd hrnd mru` olma qsdi il azan oxunmamaldr, hrnd bu son iki yerd mru` qsdi olmadan oxumaq ehtiyata xilafdr. Msl 910: Camaat namaz n azan v iqam deyilmis, o camaatla namaz qlan xs z namaz n azan v iqam oxumamaldr. Msl 911: gr namaz qlmaq mqsdi il mscid gedrs v camaat namaznn bitmi olduunu grrs, sralar pozulub, camaat dalmamsa, z namaz n azan v iqam oxumaya bilr. Y`ni onlar oxumaq artq t`kidli msthbb deyildir. Htta azan oxumaq ists d, ox yavadan oxumas yaxdr. Ayr bir camaat namaz tkil etmk ists d, azan v iqam demmlidir. Msl 912: vvlki msld deyiln hallardan baqa, 6 rtl azan v iqam saqit olur: 1. Camaat namaz mscidd olmaldr; gr mscidd olmazsa, azan v iqam saqit olmur. 2. O namaz n azan v iqam oxunmu olmaldr.

3. Camaat namaz batil olmamaldr. 4. Onun qlmaq istdiyi namazla camaat namaz bir mkanda olmaldr; bel ki, gr camaat namaz mscidin irisind olsa v o, mscidin damnda namaz qlmaq ists, azan v iqam oxumas msthbbdir. 5. Camaat namaz da olmaldr; amma o mnfrid qlrsa onun namaznn da da olmas rt deyildir. 6. Onun namaz il camaat namaznn vaxt mtrk olmaldr; msln, hr ikisi ya gnorta v ya ikindi namaz qlmal v ya camaatla qlnan namaz gnorta v onun namaz ikindi v yaxud onun namaz zhr v camaatla qlnan namaz ikindi olmaldr. Amma gr camaat namaz son vaxtnda qlnan ikindi namaz olsa, o is ondan sonra axam namazn da olaraq qlmaq istyirs, azan v iqam saqit olmaz. Msl 913: gr vvlki msld sylnn rtlrdn ncsnd kk edrs, y`ni camaat namaznn shih olub-olmadna kk edrs, azan v iqam ondan saqitdir. Amma yerd qalan be rtin birind kk edrs, yax olar ki, azan v iqamni desin. Amma gr kki camaatda olarsa, rca (qbul olma) midi il oxumaldr. Msl 914: Baqasnn e`lan mqsdil v ya camaat namaz n oxuduu azan eidn xsin, eitdiyi hr qismi sssiz olaraq tkrar etmsi msthbbdir. Msl 915: Baqasnn azan v iqamsini eitmi olan xs, istr onunla birlikd sylmi olsun v ya olmasn, o azan v iqam il qlmaq istdiyi namaz arasnda oxlu fasil olmamsa, eitmyin vvlindn namaz qlmaq qsdi olmusa, onun z azan v iqamsin kifayt ed bilr. Amma bu hkm, yalnz imamn eitmi olduu, yaxud tkc m`mumun eitmi olduu camaat barsind ikalldr. Msl 916: Kii qadnn azann lzzt qsdi il dinlrs, ondan azan saqit olmaz, htta qadnn azann eitmkl ondan azann saqit olmas mtlq kild ikalldr. Msl 917: Camaat namaznn azan v iqamsini kii oxumaldr; amma qadnlarn camaat namaznda qadn da azan v iqam oxuyarsa, kifaytdir. Kiilri qadnlara mhrm olan camaat namaznda qadnn azan v iqamsi il kifaytlnmk mhlli ikaldr. Msl 918: qam azandan sonra oxunmaldr. Hminin, iqamni ayaq st v hdsdn pak olaraq (dstmaz, qsl v ya tymmml olaraq) oxunmas rtdir. Msl 919: gr azan v iqamnin klmlrini ardcl sylmzs, msln, hyy llflah, hyy ls-slah-dan vvl sylyrs, srann pozulduu yerdn tkrar oxumaldr. Msl 920: Azan v iqam arasnda fasil buraxmamaldr; gr azanla iqam arasnda, oxunan azann bu iqamy aid saylmayaca qdr fasil vers, azan batildir. Hminin gr azan v iqam il namaz arasnda, oxunan azan v iqamnin o namaza aid saylmayaca qdr fasil vers, o azan v iqam batildir. Msl 921: Azan v iqam rbc shih oxunmaldr; bel ki, gr rbc shv oxusa v ya bir hrfin yerin ayr bir hrf sylyrs, ya da onun baqa dild, msln trkc trcmsini sylyirs, shih deyildir.

Msl 922: Azan v iqam namaz vaxt daxil olandan sonra oxunmaldr; gr qsdn v ya unudaraq vaxtndan vvl oxuyarsa, batildir. Lakin, 732-ci msld izah olunduu kimi, gr namaz snasnda vaxt daxil olduu tqdird, o namazn shih olduuna hkm edilirs, ondan vvl oxunan azan v iqam d shihdir. Msl 923: qamy balamamdan vvl azan oxuyub-oxumadnda kk ets, azan oxumaldr. Amma iqamy baladqdan sonra azan oxuyub-oxumadnda kk edrs, azan oxumas lazm deyildir. Msl 924: Azan v iqam oxuyarkn, bir hissni oxumaa balamamdan, ondan vvlki cmlni oxuyub-oxumadnda kk edrs, kk etdiyi cmlni oxumaldr. Amma azan v iqamnin bir hisssini oxuyarkn, ondan vvlki cmlni oxuyub-oxumadnda kk edrs, onu oxumas lazm deyil. Msl 925: nsann azan oxuyarkn z qibly olmas, dstmazl v ya qsll olmas, llrini qulaqlarna qoymas, ssini yksldib uzatmas, azann cmllri arasnda bir az fasil vermsi v onlarn arasnda danmamas msthbbdir. Msl 926: qam oxuyarkn insann bdninin hrktsiz (aram) olmas, onu azandan bir az asta oxumas v cmllrini bir-birin yapdrmamas msthbbdir. Ancaq iqamnin cmllri arasnda, azann cmllri arasnda buraxd fasil qdr, fasil vermmlidir. Msl 927: Azan v iqam arasnda bir addm atmaq, bir az oturmaq, scd etmk, zikr oxumaq, dua etmk, bir az sssiz dayanmaq, danmaq v ya iki rk`t namaz qlmaq msthbbdir. Amma sbh namaznn azan v iqamsi arasnda danmaq msthbb deyildir. Msl 928: Azan oxumaq n t`yin ediln xsin adil, vaxt biln v gur ssli olmas, azan yksk bir yerd duraraq oxumas msthbbdir. NAMAZIN VACBATI Namazn vacibat on bir eydir: 1. Niyyt; 2. Qiyam, y`ni ayaq st durmaq; 3. Tkbirtul-ehram, y`ni namazn vvlind llahu-kbr demk; 4. Rku; 5. Scd; 6. Qirat; 7. Zikr; 8. Thhd; 9. Salam;

10. Trtib; 11. Mvalat, y`ni namazn hisslrini ardcl, fasilsiz demk. Msl 929: Namazn vacibatndan b`zisi namazn rkn saylr. Y`ni gr insan onlar yerin yetirms, istr qsdn istrs shvn olsa, namaz batil olur. B`zilri rkn deyildir, y`ni gr shvn azalsa, namaz batil olmur. Namazn rkn bedir: 1. Niyyt; 2. Tkbirtul-ehram; 3. Rkuya bitiik qiyam, y`ni rkudan vvl ayaq st durmaq; 4. Rku; 5. Bir rk`td iki scd. Amma qsdn artrlsa, mtlqn namaz batil olur v o surtd ki, shv zndn rku, ya bir rk`td iki scdni artrsa, namaz lazm ehtiyata sasn batildir. ks tqdird batil deyildir. Niyyt Msl 930: nsan, namaz qrbt qsdil, y`ni Allahn drgahnda bndilik v Onun mrini yerin yetirmk qsdil qlmaldr. Amma niyyti qlbindn keirmsi v ya dili il drd rk`t zhr namaz qlram qrbtn illlah szn demsi lazm (vacib) deyildir. Msl 931: gr zhr v ya sr namazn qlarkn, drd rk`t namaz qlram dey niyyt edrs, amma o namazn zhr v ya sr namaz olduunu myyn etmzs, namaz batildir. Amma zhr namazn birinci namaz, sri d ikinci namaz kimi t`yin edrs kifaytdir. Hminin msln; zhr namaznn qzas boynuna vacib olan xs, zhr namaznn vaxtnda, zhr namaznn dasn v ya qzasn qlmaq istyrs, qlaca namaz niyytind myyn etmlidir. Msl 932: nsan, namaznn balancndan sonuna qdr niyytind baqi qalmaldr. Bel ki, gr namaz snasnda n edirsn dey soruularsa, n cavab vercyini bilmyck qdr qfltd olarsa, namaz batildir. Msl 933: nsan, yalnz mtal Allahn qarsnda bndilik gstrmk v Onun mrini yerin yetirmk n namaz qlmaldr. Bel ki, riya, y`ni zn xalqa gstrmk n namaz qlan xsin namaz batildir. str srf xalqa gstrmk n olsun, istrs hm Allah, hm d xalq birlikd gz nn alsn, frqi yoxdur. Msl 934: Namazn bir qismi Allahdan baqas n yerin yetirilrs, istr o hiss Hmd kimi vacib olan bir hiss olsun, istr qunut kimi msthbb olsun, gr qeyri-ilahi qsdi namazn hamsna sirayt edrs msln, riya qsdi il bir mld olsa ki, o cz` amildir, yainki o hissni yenidn yerin yetirmk namaz batil edn bir artqln meydana glmsin yol aarsa, namaz batildir. gr namaz Allah rizas n qlrsa, lakin camaata gstrmk n mscid kimi xsusi bir yerd v ya vaxtn vvli kimi blli bir vaxtda, ya da camaat namaz kimi xsusi bir trzd qlrsa, namaz batildir. Tkbirtul-ehram

Msl 935: llahu-kbri hr namazdan vvl demk vacib v rkndr. llah v kbrin hrflrini, elc d llah v kbr klmlrini ardcl demk lazmdr. Habel grk bu iki klm rbc dzgn deyilsin, gr rbc shv deyils, yaxud msln, onun trcmsini trkc des, shih deyildir. Msl 936: Msthbb ehtiyat odur ki, namazn tkbirtul-ehramn ondan vvl oxuduu eylr, msln, iqamy v tkbirdn vvl oxuduu dualara birldirmsin. Msl 937: gr insan, llahu kbr klmsini ondan sonra oxuduu ey, msln; Bismillahir-rhmanir-rhim klmsin bitidirmk istyrs, kbrin r hrfini zmm il oxumas daha yaxdr. Amma vacib namazda onu sonrak klmy bitidirmmk ehtiyat-msthbbdir. Msl 938: Tkbirtul-ehram deyn vaxtda, grk vacib namazda bdn sakit (aram) olsun. gr qsdn bdni hrktd olan zaman tkbirtul-ehram des, batildir. Msl 939: nsan, tkbir, Fatih, sur, zikr v duan n az z, z ssini duya bilck kild oxumaldr. gr qulann ar eitmsi v ya kar olmas, ya da ox ss-ky olmas sbbindn z ssini duya bilmzs, bir mane olmadqda, duya bilcyi kild oxumaldr. Msl 940: Hr hans bir sbb zndn lal olan v ya dilindki xstlik sbbi il llahu kbri syly bilmyn bir xs, nec syly bilirs, o cr d demlidir. He cr syly bilmirs, tkbiri qlbindn keirmli v onun lfzini gstrmy uyun olacaq kild barma il iar etmli v mmkn olduu tqdird dil v dodaqlarn da trptmlidir. Ancaq anadanglm lal olan bir xs, tkbiri sylyn xslr kimi dil v dodan hrkt etdirmli v onun n barma il d iar etmlidir. Msl 941: Tkbirtul-ehramdan vvl aada gstriln duan rca qsdi il oxumaq msthbbdir: Ya muhsinu qd takl-musi`. V qd mrtl-muhsin n ytcavz nil-musi`. ntlmuhsinu v nl-musi`. Bihqqi Muhmmdin v ali Muhmmd. Slli la Muhmmdin v ali Muhmmd. V tcavz n qbihi ma t`lmu minni. Y`ni: Ey bndlrin ehsan edn Allah, gnahkar bndn Snin qapna glib v Sn mr etmisn ki, xeyirxah, gnahkar balasn, Sn xeyirxahsan, mn is gnahkar. Muhmmd v Ali-Muhmmd (leyhis-slamn) xatirin z rhmtini (salavat) Muhmmd v Ali Muhmmd gndr v mndn ba vermi pis ilri bala. Msl 942: Msthbbdir ki, namazn birinci tkbiri v namazn arasndak tkbirlri deyn vaxtda llri qulaqlarn mqabilin qaldrsn. Msl 943: gr tkbirtul-ehramn deyib-demmsind kk ets, bel ki, qiratdn bir eyi oxumaa mul olubsa, kkin e`tina etmmli v gr bir ey oxumaybsa, tkbir demlidir.

Msl 944: gr tkbirtul-ehram dedikdn sonra, onu dzgn deyib-demdiyi bard kk edrs, istr bir eyi oxumaa balam olsun v ya olmasn, kkin e`tina etmmlidir. Qiyam (ayaq st durmaq) Msl 945: Tkbirtul-ehram deyiln vaxtdak qiyam il rkuya bitiik qiyam adlanan, rkudan qabaqk qiyam rkndr. Amma Hmd-sur oxunan vaxtdak qiyam v rkudan sonrak qiyam rkn deyildir. gr bir xs onu unudaraq yerin yetirms, namaz shihdir. Msl 946: Tkbirtul-ehram qiyam halnda demsin min ola bilmsi n bir az ondan qabaq v bir az da ondan sonra, ayaq st dayanmas vacibdir. Msl 947: gr Hmd v surni oxuduqdan sonra, unudaraq rku etmdn oturarsa v rku etmdiyini xatrlayarsa, ayaa qalxb rkuya getmlidir. gr ayaq st durmadan, el yiln halda rku halna qaydarsa, rkuya bitiik qiyam trk etdiyin gr, kifayt etmz. Msl 948: Tkbirtul-ehram v ya qirat n ayaq st durarsa, yol getmk (bdn hrkt vermk) yaxud bir trf yilmk olmaz. Lazm ehtiyata sasn ixtiyar halnda grk bir yer syknmsin. Amma gr lacsz olsa, eybi yoxdur. Msl 949: Qiyam halnda olduunu unudaraq, bir qdr yeris ya bir trf yils, ya bir yer sykns, eybi yoxdur. Msl 950: Qiyam halnda ikn, hr iki ayan da yerd olmas ehtiyat-vacibdir. Amma bdninin arlnn hr iki ayan zrind olmas lazm deyildir. Bir ayaq zrind d olsa eybi yoxdur. Msl 951: Dzgn kild ayaq st dura biln xs, gr ayaqlarn xeyli aral qoysa, bel ki, ayaq st dayanmaq adlana bilms namaz batildir v hminin lazm ehtiyata sasn, ayaqlarn ona ayaq stdir deyilck kild olsa bel, xeyli aral qoymamaldr. Msl 952: nsann, namazda vacib zikrlrdn bir ey oxuduu zaman, bdni hrktsiz olmaldr. Hminin lazm-ehtiyata sasn, msthbb zikrlrdn bir eyi oxumaa mul olduu zaman da, hkm eynidir. gr azacq qabaa v arxaya getmk v ya bdnini saa v ya sola bir az hrkt etdirmk istyrs, bir ey oxumamas lazmdr. Msl 953: gr bdnin hrkti vaxt bir msthbbi zikr des, msln, rkuya, yaxud scdy gedn vaxt tkbir des, bel ki, namazda gstri veriln zikr qsdi il deyrs, o zikr shih deyildir, amma namaz shihdir. Bihvlillahi v quvvtihi qumu v q`ud u ayaa qalxarkn demlidir. Msl 954: Hmd oxuyan vaxt l v barmaqlara hrkt vermyin eybi yoxdur. Amma bunlar da hrkt etdirmmk ehtiyat-msthbbdir. Msl 955: gr Hmd v surni, ya da tsbihat oxuyarkn, zndn asl olmayaraq, bdninin skunti pozulacaq qdr hrkt edrs, bdni sakitldikdn sonra, hrkt halnda oxumu olduu miqdar tkrar oxumas msthbb ehtiyatdr.

Msl 956: gr namaz snasnda durmaqdan aciz olsa, grk otursun, gr oturmaqdan da aciz olsa grk uzansn. Amma bdni sakitlmyinc, grk vacib zikrlrdn bir ey demsin. Msl 957: nsan, ayaq st namaz qlmaa imkan olduu tqdird, oturaraq namaz qlmamaldr. Msln; ayaq st durduu zaman bdninin hrktini saxlaya bilmyn v ya bir ey syknmk mcburiyytind qalan, ya da bdnini bir az ymk mcburiyytind qalan bir xs, hr n qdr imkan vardrsa, bu cr ayaq st durub, namazn qlmaldr. Amma gr he bir kild ayaq st dura bilmirs, dzgn oturaraq, namazn qlmaldr. Msl 958: nsan oturaraq namaz qla bildiyi zaman, uzanaraq namaz qlmamaldr. gr dz otura bilmirs, hr n qdr imkan varsa, o cr oturmaldr. gr he bir kild otura bilmirs, qibl hkmlrind sylndiyi kimi, bdninin qabaq trfi z qibly olacaq kild yan st uzanmaldr. Lazm-ehtiyata sasn, sa yan st uzanmas mmkn olduu tqdird, sol yan st uzanmamaldr. gr bu da mmkn deyils, ayaqlarnn alt qibly trf olacaq kild, arxas st uzanmaldr. Msl 959: Oturduu yerd namaz qlan xs, Hmd v surdn sonra, ayaq st durub rkunu ayaq st yerin yetir bilirs, grk qalxb qiyam il rkuya getsin v gr ed bilmirs, grk rkunu oturduu yerd yerin yetirsin. Msl 960: Uzand yerd namaz qlan xs, namaz snasnda otura bilirs, grk bacard miqdarda oturub qlsn v gr dura bilirs, bacard qdr ayaq st qlsn. Lakin bdni sakit olmaynca vacibi zikrlrdn bir ey oxumasn. Amma gr ox az miqdarda ayaq st dura bilmsini bilrs, grk o miqdar rukuya mttsil olan qiyama mxsus etsin. Msl 961: Oturduu yerd namaz qlan xs, gr namaz snasnda dura bils, grk bacard miqdarda ayaq st dayandqda qlsn, amma bdni sakit olmaynca, vacib zikrdn bir ey oxumasn. Amma gr ox az miqdarda ayaq st dayanacan bils, grk o miqdar rukuya mttsil olan qiyama mxsus etsin. Msl 962: Ayaq st dayana biln xs, ayaq st dayandqda xstlncyindn, yaxud zrr kcyindn qorxsa, oturduu yerd namaz qla bilr. gr oturmaqdan da qorxsa, uzand yerd namaz qla bilr. Msl 963: gr insann vaxtn axrnda ayaq st namaz qla bilcyin midi varsa, vaxtn vvlind namaz qlsa, vaxtn axrnda ayaq st durmaa qdrt hasil ets, grk namaz ikinci df qlsn. Amma namaz ayaq st qla bilcyin mid etms, gr vaxtn vvlind namaz qlsa v sonra ayaq st durmaa qdrt tapsa, namaz yenidn qlmaq lazm deyil. Msl 964: nsann, ayaq st durduu zaman, bdnini dz saxlamas, iyinlrini aa salmas, llrini budlarnn zrin qoymas, barmaqlarn birbirin bitidirmsi, scd yerin baxmas, bdninin arln hr iki ayan zrin brabr kild salmas, xzu v xu irisind olmas, ayaqlarn bir srada tutmas, gr kiidirs, ayaqlarnn arasnda aq barmaqdan bir qara qdr ara buraxmas v gr qadndrsa, ayaqlarn birbirin bitidirmsi msthbbdir. Qirat

Msl 965: Gndlik vacib namazlarn 1-ci v 2-ci rk`tlrind grk insan, vvl Hmdi v sonra ehtiyata sasn bir surni tamam oxusun. Ehtiyata sasn Vz-zuha v lm nrh v hminin Fil v Li-iylaf sursi namazda bir sur hesab olunur. Msl 966: gr namaz vaxt dar olsa v ya insan surni oxumamaq mcburiyytind qalarsa, msln; surni oxuduu tqdird, oru, yrtc heyvan v ya baqa bir eyin ona zrr vercyindn qorxarsa, ya da zruri bir ii olarsa, surni oxumaya bilr. Htta vaxtn azl v b`zi qorxu olmayan hallarda da surni oxumamaldr. Msl 967: gr qsdn surni, Hmddn qabaq oxusa, namaz batildir v gr bu shvn olsa v surni oxuyarkn yadna ds, grk surni trk etsin v Hmdi oxuyandan sonra, surni vvldn oxusun. Msl 968: gr Hmd v surni v ya onlardan birini unudarsa v rkuya atandan sonra baa ds, namaz shihdir. Msl 969: gr rkuya yilmzdn qabaq Hmd v surni oxumadn anlayarsa, onlar oxumaldr. gr yalnz surni oxumadn anlayarsa, bu zaman yalnz surni oxumaldr. Amma yalnz Hmdi oxumadn anlayarsa, vvl Hmdi, sonra da ikinci df olaraq surni oxumaldr. Hminin gr rkuya yilrs, lakin rku hddin atmazdan qabaq Hmd v surni v ya yalnz surni, ya da yalnz Hmdi oxumadn anlayarsa, ayaa qalxb, yuxarda izah ediln gstri sasn onlar oxumaldr. Msl 970: gr vacib namazda 354-c msld deyiln, vacib scdsi olan drd surdn birini qsdn oxuyarsa, scd aysini oxuduqdan sonra scd etmsi vacibdir. Amma gr scdni yerin yetirrs, ehtiyata sasn namaz batil olar v onu yenidn qlmas grkdir. Amma gr shvn scd ets, batil olmaz. gr scdni yerin yetirmzs, scdni trk etmkd gnah etmsin baxmayaraq, namazna davam ed bilr. Msl 971: gr vacib scdsi olan bir sur oxusa istr shvn olsun, istrs qsdn bel ki, scd aysin atmamdan qabaq baa ds, grk o surni trk edib, baqa sur oxusun. gr scd aysini oxuyandan sonra baa ds, grk vvlki msld deyildiyi kimi ml etsin. Msl 972: gr namaz snasnda scd aysini dinlyrs, namaz shihdir. Amma vacib namazda olarsa, ehtiyata sasn scdy iar etmli v namazdan sonra scdni yerin yetirmlidir. Msl 973: Msthbb namazda sur oxumaq lazm deyildir. Htta o namaz nzir vasitsil vacib olsa da bel. Amma vht namaz kimi, zn mxsus sursi olan b`zi msthbb namazlarda, gr o namazn gstriin sasn ml etmk istyrs, hmin surni oxumaldr. Msl 974: Cm namaznda v cm gn sbh, zhr v sr namaznda v cm axam gn ia namaznda birinci rk`td Hmddn sonra Cm sursini, ikinci rk`td d, Hmddn sonra Munafiqun sursini oxumaq msthbbdir. gr cm gnnn namazlarnda bunlardan birini oxumaa balayarsa, vacib-ehtiyata sasn onu trk edib baqa sur oxuya bilmz. Msl 975: gr Hmddn sonra Tvhid v ya Kafirun sursini oxumaa balasa, onu buraxb baqa sur oxuya bilmz. Amma cm namaznda yaxud cm gnnn

namazlarnda, unutduuna gr, Cm v ya Munafiqun sursinin yerin bu iki surdn birini oxusa, onu trk edib, Cm v ya Munafiqun sursini oxuya bilr. Vacib-ehtiyat odur ki, yarya atandan sonra, trk etmsin. Msl 976: gr cm namaznda, yaxud cm gnnn namazlarnda qsdn Tvhid v ya Kafirun sursini oxuyarsa, yarya atmasa da bel, vacib ehtiyata gr trk edib Cm v Munafiqun sursini oxuya bilmz. Msl 977: gr namazda, Tvhid v ya Kafirun sursindn baqa, digr surni oxusa v yarya atmasa, onu trk edib, baqa surni oxuya bilr. Ehtiyata sasn, yarya atandan sonra, onu trk edib, baqa sur oxumas mtlq kild caiz deyildir. Msl 978: gr oxuduu surnin bir miqdarn unudarsa v ya vaxtn darl, ya da baqa bir sbbdn balad surni bitirmsi mmkn olmazsa, o surnin yarsna atm olsa bel v ya oxuduu sur xlas v ya Kafirun sursi olsa bel, onu trk edib baqa bir sur oxuya bilr. Unutduu tqdird is oxuduu miqdarla kifaytln bilr. Msl 979: Ehtiyata sasn kiinin sbh, am v xiftn namazlarnda, Hmd v surni ucadan oxumas vacibdir. Ehtiyata sasn, kii v qadnn zhr v sr namazlarnda is, Hmd v surni alaqdan oxumas vacibdir. Msl 980: Vacib-ehtiyata sasn, kii sbh, am v xiftn namazlarnda Hmd v surnin btn klmlrini, htta onlarn son hrfini bel ucadan oxumaa diqqt etmlidir. Msl 981: Qadn sbh, mrib v xiftn namazlarnn Hmd v sursini hm ucadan, hm d alaqdan oxuya bilr. Amma gr namhrm onun ssini eits v bir surtd ki, ssini namhrm eitdirmk ona haram olsa, ehtiyata sasn grk alaqdan oxusun. gr qsdn ucadan oxusa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 982: gr bir xs, ucadan oxuyaca yerd qsdn namaz alaqdan oxuyarsa v ya alaqdan oxuyaca yerd qsdn ucadan oxuyarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Amma gr unutqanlq v ya r`i-hkm bilmmsi zndn olarsa, namaz shihdir. gr Hmd v surni oxuyarkn shvn ucadan v ya alaqdan oxuduunu anlayarsa, oxuduu miqdar ikinci df oxumas lazm deyildir. Msl 983: gr bir xs Hmd-surni oxuyanda ssini normadan artq qaldrsa, msln, fryadla oxusa, namaz batildir. Msl 984: nsan namazn qiratini shih oxumaldr. He bir kild Hmd sursini oxuya bilmyn bir xsin, bacard qdr oxumas grkdir gr shih oxuduu hiss e`tina olunacaq qdr ox olsa; Amma gr o miqdar ox az olarsa, vacib ehtiyata gr, Qur`ann qalan qismindn shih oxuya bildiyi qdrini yrnib ona lav etmlidir. gr bunu bacarmasa, ona tsbih lav etmlidir. Amma surni mumiyytl shih oxumaa imkan olmayan xsin, onun yerin bir ey oxumas vacib deyildir. Btn bu hallarda namaz camaatla qlmas msthbb ehtiyatdr. Msl 985: Hmdi yax bilmyn xs z vzifsini yerin yetirmy s`y etmlidir, istr yrnmkl, istr tlqin etmkl, istrs d camaat namazna iqtida etmkl v ya kk etdiyi yeri tkrar etmkl. gr vaxt dar olsa, vvlki msld izah olunduu kild qlarsa, namaz shihdir. Amma yrnmkd shlnkarla yol verdiyi tqdird, mmkn olarsa, (lahi) zabdan qurtulmaq n, namazn camaatla qlmaldr.

Msl 986: Ehtiyata sasn namazn vacibatn yrtmk n muzd almaq haramdr. Amma onun msthbbatn yrtmk n muzd almaq caizdir. Msl 987: gr Hmd v surnin klmlrindn birini, ya qsdn ye tqsiri chl zndn dems, ya bir hrfin yerin baqa bir hrf des, msln, ( )zad hrfinin yerin ( )v ya ( )hrfi des, yaxud ksr, fthsin riayt etms, bel ki, shv saylsa v ya tdidi dems, namaz batildir. Msl 988: gr insan yrndiyi bir klmnin dzgn olduunu bils v namazda da o cr oxusa v sonra shv olduunu baa ds, namaz tkrar qlmaq lazm deyildir. Msl 989: gr bir klmnin ksr v fthsini bilmzs v ya bir klmnin ( )v ya ( )il olduunu bilmirs, grk z vzifsini myyn yolla yerin yetirsin. Msln, yrnsin, yaxud namaz camaatla qlsn. Amma bu zaman namaz o surtd shihdir ki, o shv cml d Qur`an v zikrdn hesab olunsun. Msl 990: Tcvid alimlri demilr ki, gr bir klmd ( )vav varsa v o klmd vavdan vvlki hrfin hrksi ( ) zmm olub vavdan sonrak hrf is ( )hmz olarsa, ( ) (su` klmsind olduu kimi) grk o vava mdd versin, y`ni bir qdr uzatsn v hminin, gr bir klmd ( )lif hrfi olarsa v o klmd lifdn vvlki hrk ( ) fth olsa v o klmd lifdn sonrak hrf ( )hmz olarsa, ( ) (ca klmsind olduu kimi), lif uzadlmaldr, habel gr bir klmd ( )ya hrfi olsa v ondan vvlki hrfin hrksi ( ) ksr olsa v o klmd yadan sonrak hrf hmz olsa, ( ) (ci sznd olduu kimi) ya mddli, y`ni uzadaraq oxunar. Hminin gr bu vav, lif v ya hrflrindn sonra hmz hrfi yerin sakin, y`ni ksr, fth v zmmsi olmayan bir hrf olsa da bu hrfi mddli, y`ni uzadaraq oxuma mslht bilmilr. Lakin, zahirn bel yerlrd klmnin qiratinin dzgnly onu mddli olaraq oxumaa bal deyildir. Baqa szl, bel yerlrd yuxarda izah olunan qaydaya ml etms bel, namaz shihdir. Amma, vlzzallind olduu kimi yerlrd tdid v lifi birlikd tlffz etmk, bir az mddli olaraq oxumaa bal olduundan bu miqdarda, lifin mddli oxunmas lazmdr. Msl 991: Namazda vqf be hrkt v vsl be skun etmmk msthbb ehtiyatdr. Vqf be hrkt bir klmnin sonundak fthni, ksrni v zmmni sylyib o klm il sonrak klm arasnda fasil buraxmaa deyilir. Msln, rrhmanir-rhimi oxuyarkn, rrhimin mim hrfini ksr il sylr v bir miqdar ara verdikdn sonra maliki yovmiddini deyr. Vsl be skun is fth ksr v zmm sylmdn onu sonrak klmy birldirmy deyilir. Msln, rrhmanir-rhimi oxuyarkn, rrhimin mimin zir vermmi drhal maliki yovmiddini deyr. Msl 992: Namazn 3-c v 4-c rk`tind ya tkc bir Hmd oxumaq ya da bir df Tsbihati-rb demk olar, y`ni bir df: Subhanllahi vlhmdu lillahi v la ilah illllahu, vllahu kbr demk olar. Daha yaxs odur ki, 3 df desin. Bir rk`td Hmdi v o biri rk`td tsbihat dey bilr. Yax olar ki, hr iki rk`td tsbihat oxusun.

Msl 993: Vaxt dar olduqda, tsbihati-rbni bir df oxumaq lazmdr. Htta gr ona yetck qdr vaxt olmazsa, bir df Subhanllah demsi kifaytdir. Msl 994: Kii v qadn, vacib ehtiyata sasn 3-c v 4-c rk`td, Fatihni v ya tsbihati-rbni alaqdan oxumaldr. Msl 995: gr namazn nc v drdnc rk`tind Hmdi oxuyarsa, onun Bismillahn alaqdan oxumas vacib deyildir. Amma gr m`mum olarsa, vacib -ehtiyat olaraq Bismillah alaqdan oxumas lazmdr. Msl 996: Tsbihat yrn bilmyn, yaxud dzgn dey bilmyn xs, grk nc v drdnc rk`td Hmdi oxusun. Msl 997: gr namazn ilk iki rk`tind, son iki rk`t olmas znni il tsbihat oxuyarsa, rkuya getmzdn vvl baa ddy tqdird, Fatih v surni oxumaldr. Amma gr rkuda v ya rkudan sonra baa drs, namaz shihdir. Msl 998: gr namazn son iki rk`tind, namazn ilk iki rk`ti olduu znni il Hmd oxuyarsa v ya ilk iki rk`tind, namazn son iki rk`ti olduunu znn etdiyi halda Hmdi oxuyarsa, istr rkudan qabaq baa dsn, istrs sonra, namaz shihdir. Msl 999: gr nc v drdnc rk`td Hmdi oxumaq istdikd dilin tsbihat gls, yaxud tsbihat oxumaq istdikd dilin Hmd glrs, gr mumiyytl namaz qsdindn xali olsa, htta zndn agah olmayan qlbind bel, grk onu buraxb, ikinci df Hmd v ya tsbihat oxusun. Amma gr qsddn xali deyils v msln adti zr dilin glmi bir eyi oxumaq olsa, onu tamam ed bilr v namaz shihdir. Msl 1000: nc v drdnc rk`td adti tsbihat oxumaq olan xs, gr z adtinin xilafna hrkt ets (yaddan xarsa), vzifsini da etmk qsdil Hmd oxumaa mul olsa, kifayt edr. Yenidn Hmd v ya tsbihat oxumas lazm deyildir. Msl 1001: nc v drdnc rk`td tsbihatdan sonra, msln; stfirullah rbbi v tubu ilyh v yaxud llahummfir li deyrk istifar etmsi msthbbdir. gr namaz qlan bir xs, istifar edib rkuya yilmzdn qabaq, Hmd v ya tsbihat oxuyub-oxumad bard kk edrs, Hmd v tsbihat oxumas lazmdr. gr istifar deyn zaman, ya ondan sonra kk edrs, yen d vacib-ehtiyata gr Hmdi ya tsbihat grk oxusun. Msl 1002: gr nc v drdnc rk`tin rkusunda v ya rkuya gedn halda, Hmd v ya tsbihat oxuyub-oxumad bard kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. Msl 1003: gr bir ay v ya klmni dz oxuyub-oxumad bard kk edrs, msln; Qul huvllahu hdi dzgn oxuyub-oxumad bard kk edrs, kkin e`tina etmy bilr. gr ehtiyata sasn o ay v ya klmni yenidn shih bir kild oxuyarsa da eybi yoxdur. gr bir ne df kk edrs, yen d bir ne df dz kild dey bilr. Amma vsvs drcsin atarsa v yax olar ki, tkrar etmsin. Msl 1004: Msthbbdir ki, birinci rk`td Hmdi oxumamdan vvl uzu billahi min-ytanir-rcim desin.

Gnorta v ikindi (zhr v sr) namaznn birinci v ikinci rk`tlrind d Bismillahirrhmanir-rhimi ucadan, habel msthbbdir ki, v hmd v surni aq-aydn desin, Hmd v surnin sonunda vqf etsin, y`ni onu sonrak ayy yapdrmasn, Hmd v surni oxuyan vaxtda onun m`nasna diqqt yetirsin v gr namaz camaatla qlrsa, imamn Hmdindn sonra v gr tk qlrsa, z Hmdindn sonra lhmdu lillahi rbbil almin desin v Tovhid sursini oxuyandan sonra bir, iki v ya df Kzalikllahu rbbi, yaxud df Kzalikllahu rbbuna desin, surni oxuyandan sonra bir az sbr edib sonra rkudan vvlki tkbiri desin v ya qunut tutsun. Msl 1005: Btn namazlarn birinci rk`tind Qdr v ikinci rk`tind xlas sursini oxumaq msthbbdir. Msl 1006: nsann gndlik namazlarnn he birind xlas sursini oxumamas mkruhdur. Msl 1007: Tvhid sursini bir nfs oxumaq mkruhdur. Msl 1008: Birinci rk`td oxuduu surni ikinci rk`td oxumaq mkruhdur. Amma gr Tvhid sursini hr iki rk`td oxusa, mkruh deyildir. Rku Msl 1009: Namaz qlan, hr rk`td qiratdn sonra btn barmaqlarnn ucunu o cmldn ba barmann ucunu dizlrinin zrin qoya bilck qdr yilmlidir. Bu ml rku deyilir. Msl 1010: gr insan rku lsnd yils, amma llrini dizlrin qoymasa, eybi yoxdur. Msl 1011: gr rkunu normal kild yerin yetirms, msln; sola v ya saa yils, ya dizlrini qabaa gtirs, llrini dizlrin qoysa da, shih deyildir. Msl 1012: yilmk, rku mqsdil olmaldr. Bel ki, gr baqa bir i mqsdil, msln; bir hrat ldrmk n yilrs, onu rku hesab ed bilmz. Bel olan tqdird, dzlib yenidn rku etmk n yilmlidir. Bu ml vasitsil rkn artql meydana glmir v namaz da batil deyildir. Msl 1013: l v ya dizlri baqalarnn l v dizlrindn frqli olan xs, msln; qolu ox uzun olsa v azacq yildikd dizlrin atarsa v ya dizlri normal insanlardakndan daha aada olsa v llrini dizlrin atdrmas n ox yilmsi lazm glirs, normal sviyyd yilmlidir. Msl 1014: Oturan halda rku edn xsin, z dizlrinin mqabilin yetiincy qdr yilmsi lazmdr. Amma z scd yerin yaxnlancaya qdr yilmsi daha yaxdr. Msl 1015: xtiyar halnda, rkuda hr hans zikrin kifayt etmsin baxmayaraq df Subhanllah v ya bir df Subhan rbbiyl-zimi v bihmdih demsi daha yaxdr. Vacib ehtiyata gr rku zaman, bu miqdar sylmk kifaytdir. Amma gr vaxt dar olsa v ya mcburiyyt qarsnda qalsa, bir df Subhanllah demsi kifaytdir. Sbhan rbbiyl-zimi v bihmdihi yax dey bilmyn bir ks baqa bir zikri, msln 3 df subhanllah demlidir.

Msl 1016: Rkunun zikri, grk ardcl surtd v rbc dzgn deyilsin. Msthbbdir ki, onu , be, ya yeddi df, htta ox desin. Msl 1017: Rku halnda namaz qlann bdni grk sakit (hrktsiz) olsun, o grk z bdnin ixtiyar halnda o cr hrkt vermsin ki, sakit olan haldan xaric olsun. Htta ehtiyata sasn gr vacib zikr mul olmasa da. gr bu hrktsizliy qsdn riayt etms zikri aram olan halda yenidn tkararlasa bel, namaz ehtiyata sasn batil olur. Msl 1018: gr rkunun vacib zikrini dediyi halda shvn, ya ixtiyarsz olaraq bir qdr hrkt ets v bdni sakit olma halndan xsa, bdni sakit olandan sonra, zikri ikinci df demsi yaxdr. Amma gr azacq hrkt ets v bdni sakit olma halndan xmasa, yaxud barmaqlara hrkt vers, zrri yoxdur. Msl 1019: gr rku hddin yilmzdn v bdni aram tutmazdan vvl, qsdn rkunun zikrini des, namaz batildir. Amma gr zikri yenidn, bdnin aram olan halnda des, batil olmaz. gr shvn olsa, onu yenidn demsi lazm deyil. Msl 1020: gr vacib zikr qurtarmamdan vvl ban qsdn rkudan qaldrsa, namaz batildir v gr shvn ban qaldrsa, zikri yenidn demsi lazm deyil. Msl 1021: gr zikr demk miqdarnda htta bir df sbhanllah demk qdr hrnd bdni aram olmadqda bel, rkuda qala bilmirs, vacib deyil amma msthbb ehtiyat odur ki, hrnd qalan qalxd halda mtlq qrbt qsdi il olsa bel, zikri desin, ya ondan vvl balasn. Msl 1022: gr xstlik v bu kimi sbblr gr rkuda sakit (aram) ola bilmirs, namaz shihdir. Amma rku halndan xmam, grk vacib zikri ken msldki kimi desin. Msl 1023: gr rku miqdarnda yil bilms, grk bir ey syknsin v rku etsin. gr syknrkn d adi qaydada rkuya ged bilmirs, grk n qdr bacarr yilsin ki, rfn nzrind ona rku desinlr. gr bu miqdarda da yil bilms, grk rku n ba il iar etsin. Msl 1024: Rku n ba il iar etmli olan xs, gr ba il iar etmyi bacarmasa, grk rku niyyti il gzlrini yumsun v onun zikrini desin v rkudan qalxmaq niyyti il gzlrini asn. Bundan da acizdirs, vacib ehtiyata sasn z qlbind rku niyyti etsin, z li il rkuya iar etsin onun zikrini desin. Bu halda mmkn olsa, vacib ehtiyata sasn hm bunu etmlidir, hm d oturan halda rkuya iar etmlidir. Msl 1025: Ayaq st rku ed bilmyn xs, oturan yerd rku n yil bilirs, grk ayaq st namaz qlsn v rku n ba il iar etsin. Msthbb ehtiyat odur ki, baqa bir namaz da qlb rku vaxtnda otursun v bacard qdr rkuya yilsin. Msl 1026: gr rku hddin atdqdan sonra qsdn ban qaldrb v ikinci df rku lsnd yils, namaz batildir. Msl 1027: Rkunun zikri qurtardqdan sonra grk qalxb dz dursun v vacib ehtiyata gr bdni sakit olandan sonra scdy getsin. gr qsdn durmamdan vvl scdy gets, namaz batildir. Hminin vacib ehtiyata gr bdni sakit olmamdan vvl scdy gets, hkm eynidir.

Msl 1028: gr rkunu unutsa v scdy atmamdan vvl yadna ds, grk ayaq st dursun, sonra rkuya getsin, yilmi halda rkuya qaytmaq kifayt etmir. Msl 1029: gr aln yer atandan sonra rku etmdiyi yadna drs qaydaraq, qiyamdan sonra rkunu ml gtirmsi lazmdr. kinci scdd yadna ds, namaz lazm ehtiyata sasn batildir. Msl 1030: Msthbbdir ki, rkuya getmmidn ayaq st olduu halda tkbir deysn, rkuda dizlri geri verib kryi ax saxlayasan, boynunu kib arxa il brabr edsn, iki qdmin arasna baxasan v zikrdn vvl v ya sonra salavat kib rkudan qalxdqdan sonra dz dayanb bdn sakit olan vaxt Smi`llahu limn hmidh deysn. Msl 1031: Msthbbdir ki, qadn rkuda llrini dizlrindn yuxar qoysun v dizlrini geriy vermsin. Scdlr Msl 1032: Namaz qlan xs, msthbb v vacib namazlarn hr rk`tind rkudan sonra grk iki scd etsin. Scd odur ki, aln xsusi formada xzu` qsdi il yer qoysun. Namazn scdsind vacibdir ki, iki lin ii, iki diz, iki ayan ba barmaqlar yer qoyulsun. Aln dedikd vacib ehtiyata sasn alnn ortasdr ki, iki qan arasnda, (alnn ortasnda) tk xan yer qdr iki xyali xtt kmkl alnan drdbucaqdr. Msl 1033: ki scd birlikd bir rkndr. gr bir ks vacib namazda hrnd yaddan xm olsa da, ya mslni bilmdiyin gr olsa da, bir rk`td hr ikisini trk ets, namaz batildir. Hminin lazm ehtiyata sasn, gr bir rk`td iki scd unutqanlq ya qasir chalt zndn artrlm olsa da, hkm eynidir. (Qasir cahil odur ki, cahil z chlind zrl olsun). Msl 1034: gr qsdn bir scd az v ya ox ets, namaz batildir. gr shvn bir scd az v ya ox ets, namaz batil olmaz v az etdiyi surtd hkm scdeyi shvin hkmlrind deyilcyi kimi olar. Msl 1035: Bir ks alnn yer qoyma bacarrsa, grk yer qoysun, gr qsdn v ya shvn yer qoymasa, baqa zvlrini yer atdrsa da, scd etmmidir. Amma gr alnn yer qoysa v shvn baqa zvlrini yer atdrmasa, ya shvn zikr dems, scd shihdir. Msl 1036: n yaxs odur ki, ixtiyar halnda, scdd df Subhanllah, yaxud bir df Subhan rbbiyl `la v bihmdih desin. Grk bu klmlr ardcl v rbc dz deyilsin. Hr bir zikri demk kifayt edr, amma lazm ehtiyata sasn, grk bu miqdarda olsun. Msthbb odur ki, Subhan rbbiyl `la v bihmdih , ya be, ya yeddi ya da daha ox deyilsin. Msl 1037: Scd halnda grk namaz qlann bdni sakit (aram, hrktsiz) olsun, o, grk z bdnin ixtiyar halnda htta ehtiyata sasn, gr vacib zikr mul olmasa da, o cr hrkt vermsin ki, sakit haldan xm olsun. Msl 1038: gr aln yer atmamdan v bdni sakit olmamdan vvl qsdn scdnin zikrini des, namaz batildir. Amma gr zikri yenidn, bdn aram olan halda des, batil olmaz. gr zikri tamam etmzdn qabaq qsdn ban scddn gtrs, namaz batildir.

Msl 1039: gr aln yer yetimmidn vvl shvn scdnin zikrini des, scddn ba qaldrmam shv etdiyini baa ds, grk bdni aram olduqdan sonra ikinci df zikri desin. Amma gr aln yer yetindn sonra, bdn aram olmamdan vvl shvn zikri des, tkrar etmk lazm deyil. Msl 1040: gr ba scddn gtrndn sonra baa ds ki, scdnin zikri tamam olmazdan qabaq ban qaldrb, namaz shihdir. Msl 1041: gr scdnin zikrini dediyi vaxt yeddi zvndn birini qsdn yerdn gtrs, scdd rt olan istiqrar (bdnin aram olmas) il zidd olsa, namaz batil olar. Hminin vacib ehtiyata sasn zikr demy mul deyils d hkm eynidir. Msl 1042: gr scdnin zikri qurtarmamdan vvl shvn alnn yerdn gtrs, onu tzdn yer qoya bilmz, grk onu bir scd hesab etsin. Amma gr baqa yerlri shvn yerdn qaldrsa, grk onu ikinci df yer qoysun v zikri desin. Msl 1043: Birinci scdnin zikri qurtardqdan sonra grk otursun, bdni sakit olduqdan sonra ikinci df scdy getsin. Msl 1044: Namaz qlann alnnn yeri, grk dizlrinin v ayann ba barmaqlarnn yerindn drd bal barmaq qdr yuxar v ya aa olmasn. Htta vacib ehtiyat odur ki, alnnn yeri, dayand yerdn drd bal barmaqdan yuxar v ya aa olmasn. Msl 1045: Ba aa yerd (hrnd ki, onun ba aa olmas dzgn m`lum olmasa da bel) gr namaz qlann aln yeri, dizlrindn v ayaq barmaqlarndan, drd bal barmaqdan yuxar v ya aa olsa, namaz mhlli ikaldr. Msl 1046: gr alnn shvn dizlrinin v ayaq barmaqlarnn yerindn drd bal barmaqdan yksk olan bir eyin zrin qoyarsa, gr onun hndrly scd halndadr deyilmyck qdr ox olarsa, ban onun zrindn qaldrb, hndrly drd bal barmaqdan ox olmayan bir eyin zrin qoymaldr. Amma gr onun hndrly scd halndadr deyilck qdrdirs, vacib zikri dedikdn sonra frqin varsa, ban scddn qaldrb namaz tamamlaya bilr; gr vacib zikri oxumamdan vvl frqin varsa, alnn onun zrindn hndrly drd bal barmaq qdr v ya daha az olan bir eyin zrin kmli v vacib zikri oxumaldr. gr alnn kmsi mmkn deyils, o halda vacib zikri oxuyaraq namazn tamamlaya bilr. Namazn yenidn qlmas da lazm deyil. Msl 1047: Grk aln il zrin scd edilmsi shih olan eyin arasnda baqa bir ey fasil olmasn. Demk gr mhr, aln mhrn zn dymyck qdr irk olsa, scd batildir, amma msln, mhrn rngi dyis eybi yoxdur. Msl 1048: Scdd grk llrin ii yer qoyulsun. Vacib ehtiyata sasn mmkn olan tqdird lin iinin hr yerini yer qoysun. Amma arsizlik zndn llrin arxasnn da qoyulmasnn maneiliyi yoxdur. gr lin arxasn da qoymaq mmkn olmasa, vacib ehtiyata sasn, lin bilyini yer qoymaldr. Onu da bacarmasa, dirsy qdr, hr yeri mmkns; o da mmkn deyildirs, qolu yer qoymaq kifaytdir. Msl 1049: Scdd grk ayaqlarn iki byk (ba) barmaqlarn yer qoysun, amma lazm deyildir ki, iki barman ban yer qoysun, htta onlarn zahir v ya batinini (altn v ya stn) qoymaq kifayt edr. gr ayan ba barmaqlarn deyil baqa

barmaqlarn, yaxud ayan stn yer qoysa, ya drnan uzunluu sbbindn (ba barmaq) yer atmasa, namaz batildir. Tqsiri v ya mslni bilmdiyin gr, namazlarn bu cr qlan xs, grk namazlarn ikinci df qlsn. Msl 1050: Ayann ba barmandan bir qdri ksiln xs, grk onun qalann yer qoysun v gr ondan bir ey qalmamdrsa v ya qalm olsa da qalan hiss ox azdrsa v onu he cr yerin stn v ya baqa bir eyin stn qoymaq mmkn deyils, vacib ehtiyata sasn, grk qalan barmaqlar qoysun. Lakin barma yoxdursa, n qdr ayanda yer qalbsa, onu yer qoysun. Msl 1051: gr qaydadan knar scd ets, msln, sin v qarnn yer yapdrsa, yaxud ayaqlarn bir qdr uzatsa, bu halda scd edir deyilrs, namaz shihdir. Amma gr uzanb v dzgn scd etmir deslr, scd adlana bilms, onun namaz batildir. Msl 1052: Mhr v ya scd ediln baqa eylrin scd etdiyi miqdar grk pak olsun. Amma gr msln, mhr, ncis xalann zrin qoysa, ya mhrn bir trfi ncis olsa, alnn onun pak trfin qoysa, ya mhrn stnn bir hisssi pak, bir hisssi ncis olsa, gr aln ncis etms eybi yoxdur. Msl 1053: gr alnnda iban, yara v ona oxar eylr olsa, alnn hrnd sxmadan olsa bel yer qoya bilms, bu halda o iban, msln, alnnn btn yerini tutmasa, grk alnn salam yeri il scd etsin. gr alnn salam yeri il scd etmk, yeri qazb iban deiy qoyaraq, alnn salam trfindn scdy yetck qdrini yer qoymasna bal olarsa, bunu etmsi lazmdr. (Aln dedikd nzrd tutulan hiss scd fslinin vvlind qeyd olundu. Msl 1054: gr iban v ya yara aln vvld qeyd olunan m`nada tamamil brs, grk vacib ehtiyata sasn alnn qalan yeri olan iki trfini, ya onlardan birini bacard hr yolla yer qoysun. gr bunu da ed bilms siftinin b`zi zvlri il scd etsin v lazm ehtiyat odur ki, gr bacarrsa n il scd etsin, bacarmrsa, alnn iki trfinin biri il scd etsin v gr siftl scd etmk he cr mmkn deyils, grk scd n iar etsin. Msl 1055: Bir ks otura bilir, amma alnn yer atdra bilmirs, grk rfn scd adlana bilck qdr yilsin v mhr, ya scd edilmsi shih olan baqa bir eyi, hndr eyin stn qoyaraq, alnn onun zrin qoysun. Amma grk llrin ii, dizlr v ayan barmaqlarn adi qaydada yer qoysun. Msl 1056: gr qeyd olunan halda mhr v ya scd edilmsi shih olan baqa bir eyi, zrin qoymaq n, yksk bir ey taplmazsa v onun scd etmsi n, mhr ykskd tutan bir xs d taplmazsa, grk mhr qaldrsn v onun zrin scd etsin. Msl 1057: Scd ed bilmyn xs grk scd n yil bildiyi miqdara scd deyil bilmzs, ba il iar etsin. gr bacarmasa, grk gzlri il iar etsin, bunu da bacarmasa, grk qlbd scd niyyti edib, lazm ehtiyata sasn, l v bu kimi eylrl scd n iar etsin v vacib zikri desin. Msl 1058: gr aln ixtiyarsz olaraq scd yerindn qalxsa, mmkn olduu tqdird scdnin zikrini des d, dems d, grk ikinci df aln scdy atmaa qoymasn v bu bir scd hesab olunur. gr ba saxlaya bilms, ixtiyarsz olaraq ikinci df scd yerin atsa, o da bir scd hesab olunur. Amma gr zikri demmi olsa msthbb ehtiyat odur ki, onu mtlq qrbt qsdil desin v cz olmaq qsdi etmsin.

Msl 1059: nsan tqiyy saxlamas lazm olan yerd xala v bu kimi eylrin zrin scd ed bilr. Lazm deyildir ki, namaz n baqa yer getsin v ya tqiyy sbbi aradan gedndn sonra hmin yerd namaz qlmaq n namaz t`xir salsn. Amma gr hmin yerd hsir v ya zrin scd shih olan baqa bir ey, tqiyyy xilaf olmam kild scd ed bils, xalaya v onun kimi eylr scd etmmlidir. Msl 1060: i dolu dk v bu kimi eylrin zrind (dayanaraq) scd etmk, bdn onun zrind sakit olmayan surtd batildir. Msl 1061: gr insan lacsz olub, palq yerd namaz qlsa, bel ki, bdn v ya paltarnn bulamas onun n ziyyt olmasa, grk scd v thhd adi qaydada ml gtirsin. gr ziyyti olsa, ayaq st dayanm halda ba il scdy iar etmli, thhd d ayaq st oxumaldr. Bu cr namaz shih olar. Msl 1062: Birinci rk`td v zhr, sr v xiftn namazlarnn nc rk`tlri kimi, thhd olmayan nc rk`td namaz qlann ikinci scddn sonra azacq hrktsiz oturub sonra qalxmas vacib-ehtiyatdr. zrin scd edilmsi caiz olan eylr Msl 1063: Yer v yerd bitn eylr, yeyilck v geyilck eylrdn baqa msln, aac v aac yarpann zrin scd caizdir. Arpa, buda kimi yeyiln, pambq kimi geyiln, habel yeyilmyn v geyilmyn, amma yerdn hesab olunan qzl, gm v bu kimi eylr scd shih deyildir. Amma lacsz qaldqda qr v zft (qrn pis bir nvdr) kimi eylrin zrin scd etmk, zrind scd shih olmayan digr eylrdn daha stndr. Msl 1064: zm yarpann zrin ltif (yumaq) vaxtnda v yeyilmsi adi olan vaxtnda scd caiz deyildir. Bu haldan baqa ona scd etmyin eybi yoxdur. Msl 1065: Ot v saman kimi heyvanlarn yemi olan, yerdn bitn eylrin zrin scd shihdir. Msl 1066: Yemli olmayan gllrin zrin scd shihdir. Htta yemli drmanlarn, yerdn gyrn qaynadlaraq suyu iiln, drman kimi istifad olunan bnv v mal dili glnn zrin scd shihdir. Msl 1067: B`zi mntqlrd yeyilmsi adt olan, b`zi hrlrd is, yeyiln bitkilrdn saylmasna baxmayaraq, yeyilmsi adt olmayan bitkilr zrin v hminin yetimmi meyv zrin scd etmk ehtiyata sasn caiz deyildir. Msl 1068: hng da v tbair zrin scd etmk shihdir. Bimi tbair, hng, krpic v palqdan dzlmi kuzy scd etmyin ikal yoxdur. Msl 1069: Scdsi shih olan eylrdn, msln, aac v samandan dzldilmi kaz zrin scd etmk olar. Kaz pambq v ktandan dzldilmi olsa da, hkm eynidir. Amma gr ipkdn v bu kimi eylrdn dzldilmi olsa, onun zrin scd caiz deyildir. Amma kaz dsmala (salfetkaya) o halda scd etmk olar ki, zrin scd etmyin shih olduu eylrdn dzldilmi olduu m`lum olsun. Msl 1070: Scd n hr eydn yax Hzrti Seyyid-hda leyhisslamn trbtidir. Ondan sonra adi torpaq, torpaqdan sonra da, dadan sonra bitkidir.

Msl 1071: Scd shih olan ey olmasa, yaxud gr olsa da, soyuq v ya istiliyin iddtindn onun zrin scd ed bilmirs, qra v zft scd, o birilrin scddn irlidir. Amma gr onlarn zrin scd mmkn olmasa, grk paltarna v yaxud adi halda zrin scd etmk caiz olmayan hr bir ey scd ed bilr. Amma ehtiyat msthbb odur ki, paltarna scd etmk mmkn olsa, baqa eylr scd etmsin. Msl 1072: stnd alnn aram dayanmad pala v bo (brkimmi) torpaa scd batildir. Msl 1073: gr birinci scdd, mhr alna yapsa, grk ikinci scd n mhr gtrsn. Msl 1074: gr namaz snasnda aram etdiyi ey its v scdsi shih olan bir eyi olmasa, vaxt da dar olsa, 1071-ci msld deyildiyi trtibl ml ed bilr istr vaxt az olsun, istrs namaz pozub yenidn qlmaq qdr geni olsun. Msl 1075: gr scd halnda ikn, alnn scdnin batil olduu bir ey zrin qoyduunu anlasa, vacib zikri syldikdn sonra frqin varmsa, scddn ban qaldrb namazna davam ed bilr. Amma gr vacib zikri sylmmidn vvl frqin varmsa, alnn zrin scdnin shih olduu bir ey stn krk vacib zikri demlidir. gr alnn kmsi mmkn deyils, el o halda vacib zikri syly bilr. Hr iki halda namaz shihdir. Msl 1076: gr scddn sonra baa ds ki, alnn scdsi batil olan eyin zrin qoymudur, eybi yoxdur. Msl 1077: Mtal Allahdan baqasna scd etmk haramdr. B`zi avam camaat mamlar leyhimsslamn mzarlar qarsnda alnlarn yer qoyurlar. gr bu i Mtal Allaha kr etmk n olsa, eybi yoxdur. ks tqdird haramdr. Scdd msthbb v mkruh olan eylr Msl 1078: Scdd bir ne ey msthbbdir: 1. Ayaq st namaz qlan xsin rkudan ba qaldrandan v tam dayanandan sonra v elc d oturduu yerd namaz qlan xsin tam oturandan sonra scdy getmk n tkbir demsi; 2. Scdy getmk istyn vaxt kiinin vvl llrini, qadnn is vvl dizlrini yer qoymas; 3. Burunun da mhr v scd shih olan eyin zrin qoyulmas; 4. Scd halnda l barmaqlarn bir-birin birldirib, uclar qibly olacaq kild qulaqlarn brabrind tutmas; 5. Scdd dua etmsi, z istyini Allahdan dilmsi v bu duan oxumas: Ya xyrl-ms`ulin v ya xyrl-mu`tin, urzuqni vrzuq iyali min fzlik f innk zulfzlil-zim.

Y`ni: Ey n yax ks ki, Snin qapna glirlr v ey ta ednlrin n yaxs, mn v mnim ailm z fzlinl ruzi ver. Hqiqtn d Sn byk fzilt v zmt sahibisn. 6. Scddn sonra sol budunun stnd oturmas v sa ayann zn sol ayann arxasna qoymas; 7. Hr scddn sonra oturub, bdni sakit olandan sonra tkbir demsi; 8. Birinci scddn sonra bdni sakitldikd, stfirullah rbbi v tubu ilyh demsi; 9. Scdni uzatmas v oturan vaxtda llrini budlarnn zrin qoymas; 10. kinci scdy getmk n, bdnin sakit halnda llahu kbr demsi; 11. Scdlrd salavat gndrmsi; 12. Ayaq st duranda, llrini dizlrdn sonra yerdn gtrmsi; 13. Kiilrin dirsk v qarnlarn yer birldirmmsi; v qollarn byrlrindn aral saxlamalar. Qadnlarn dirsk v qarnlarn yer v bdnin zvlrini bir-birin birldirmlri. Scdnin baqa msthbblri, mfssl kitablarda deyilmidir. Msl 1079: Scdd Qur`an oxumaq, habel toz-torpa aradan qaldrmaq n frmk mkruhdur. gr frmyin t`sirindn, azdan iki hrf qsdn xsa, namaz ehtiyata sasn batildir. Bunlardan baqa mkruhlar da vardr ki, mfssl kitablarda deyilmidir. Qur`ann vacib scdsi olan aylri Msl 1080: Drd surnin hr birind: Vnncm, qr, lif-lam-mim tnzil v Hamim Scd sursind bir scd aysi vardr ki, gr insan oxusa, yaxud qulaq assa, o ayni tamam edndn sonra, grk drhal scd etsin. gr yaddan xartsa, yadna ddy vaxt scd etmlidir. xtiyarsz eits, scd vacib deyildir. Baxmayaraq ki, n yaxs scd etmkdir. Msl 1081: gr insan scd aysin qulaq asan vaxt, z d oxusa grk iki scd etsin. Msl 1082: Namazdan baqa hallarda gr scd halnda scd aysini oxusa v ya eits, grk scddn ba qaldrb, ikinci df scd etsin. Msl 1083: gr insan yuxulu xsdn, dlidn v ya Qur`an myyn ed bilmyn uaqdan scd aysini eits v ya dinls, scd vacibdir. Amma gr qramafon v ya kasetdn eitmi olsa, scd vacib deyildir. Hminin radiodan efir buraxlan lent yazsndan dinls, hkm eynidir. Amma gr bir xs radiostudiyasnda scd aysini oxusa v insan da ona radiodan qulaq asarsa scd vacibdir. Msl 1084: Qur`ann vacib scdsind vacib ehtiyata sasn, grk insann yeri qsbi olmasn, msthbb ehtiyata sasn, alnnn yeri dizlrinin, ba barmaqlarnn yerindn drd bal barmaqdan hndr v ya alaq olmasn. Amma lazm deyildir ki, dstmazl v

ya qsl etmi v z qibly olsun v vrtini rtsn, yaxud bdn v alnnn yeri pak olsun v habel namaz qlann paltarnda olan rtlr onun paltarnda rt deyildir. Msl 1085: Vacib ehtiyat odur ki, Qur`ann vacib scdsind aln mhr, yaxud scdsi shih olan ey qoysun v msthbb ehtiyata gr, namaz scdsind deyiln sasn, bdnin baqa zvlrini d yer qoysun. Msl 1086: Hrgah Qur`ann vacib scdsind alnn scd mqsdi il yer qoysa, zikr dems d kifaytdir. Zikri demk msthbbdir v daha yaxdr ki, bel desin: La ilah illllahu hqqn hqqa, la ilah illllahu imann v tsdiqa, la ilah illllahu ubudiyytn v riqqa, scdtu lk ya rbbi tbbudn v riqqa, la mustnkifn v la mustkbirn, bl n bdun zlilun zifun xaifun mustcirun. Thhd Msl 1087: Btn vacib v msthbb namazlarn ikinci rk`tind, am namaznn nc rk`tind, zhr, sr v xiftn namazlarnn drdnc rk`tind grk insan ikinci scddn sonra oturub bdni sakit olan vaxt thhd desin, y`ni: hdu n la ilah illllahu vhdhu la rik lh, v hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh. llahumm slli la Muhmmdin v ali Muhmmd desin. V gr hdu n la ilah illllahu v hdu nn Muhmmdn sllllahu lyhi v alih bduhu v rsuluh des, kifayt edr, hminin Vitr namaznda thhd lazmdr. Msl 1088: Thhd klmlri grk rbc dzgn deyilsin v adi kild olduu kimi ardcl deyilmlidir. Msl 1089: gr thhd unutsa v ayaq st dursa, rkudan vvl yadna ds ki, thhd demmidir, grk otursun v thhd desin, ikinci df ayaa qalxb o rk`td oxuyacan oxusun v namaz tamam etsin. Ehtiyat msthbb sasn, namazdan sonra yersiz ayaq st durduuna gr, iki shv scdsi yerin yetirsin. gr rkuda v rkudan sonra yadna ds, grk namaz qurtarsn v namazn salamndan sonra ehtiyat msthbb sasn thhd qza etsin. Bundan sonra grk yaddan xm thhd n iki shv scdsi yerin yetirsin. Msl 1090: Msthbbdir ki, thhd halnda sol budu zrind otursun, sa ayan zn sol ayan altna qoysun v thhddn vvl lhmdu lillah v ya Bismillah v billah vlhmdu lillahi v xyrul smai lillah desin. Habel msthbbdir ki, llri budlarn stn qoysun, barmaqlar bir-birin birldirsin, z tyin baxsn v thhdn salavatndan sonra desin: V tqbbl fathu vrf` drcth.

Msl 1091: Msthbbdir ki, qadnlar thhd oxuyan vaxt budlarn bir-birin birldirsin. Namazn salam Msl 1092: Namazn axrnc rk`tind thhddn sonra, msthbbdir ki, oturduu yerd v bdn sakit olaraq desin: sslamu lyk yyuhnnbiyyu v rhmtullahi v brkatuh. Ondan sonra grk desin: sslamu lykum v ehtiyat msthbb odur ki, lav edrk, V rhmtullahi v brkatuh desin. V yaxud sslamu lyna v la ibadillahissalihind dey bilr. Amma gr bu salam deyrs, ehtiyat vacib odur ki, bundan sonra sslamu lykum lav etsin. Msl 1093: gr namazn salamn yaddan xartsa v namazn kli pozulmam yadna ds, namaz batil edn ilrdn birini, msln, qibldn z evirmk kimi qsdn v ya shvn bir i grms, grk salam desin, bu zaman namaz shihdir. Msl 1094: gr namazn salamn unutsa v namazn kli pozulduqdan sonra yadna ds, yaxud namaz shvn v ya qsdn, batil edn bir i grmdrs msln; arxasn qibly evirmidirs, namaz shihdir. Trtib Msl 1095: gr qsdn namazn trtibini pozsa, msln, surni Hmddn qabaq oxusa, yaxud scdlri rkudan vvl ml gtirs, namaz batil olar. Msl 1096: gr namazn bir rknn unutsa v ondan sonrak rkn yerin yetirs, msln, rku etmmidn iki scd ets, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 1097: gr bir rkn unutsa v ondan sonrak rkn olmayan mli yerin yetirs, msln, iki scdni yerin yetirmdn thhd des, grk iki scdni yerin yetirsin v ondan vvl shvn oxuduunu ikinci df oxusun. Msl 1098: gr rkn olmayan bir eyi unutsa v ondan sonrak rkn yerin yetirs, msln, Hmdi unudub rkuya gets, namaz shihdir. Msl 1099: gr rkn olmayan bir eyi unutsa, bel ki, ondan sonra gln v rkn olmayan bir mli yerin yetirs, msln, Hmdi unudub, surni oxumaa balayarsa,

grk yaddan xan eyi ml gtirsin v ondan sonra shvn qabaqca oxuduu eyi, ikinci df oxusun. Msl 1100: gr birinci scdni ikinci scd xyal il v ya ikinci scdni birinci scd xyal il ml gtirs, namaz shihdir. Onun birinci scdsi birinci, ikinci scdsi is ikinci hesab olunar. Muvalat Msl 1101: nsan grk namaz muvalat il qlsn, y`ni namazn ruku, scdlr v thhd kimi mllrini ardcl, fasilsiz yerin yetirmlidir. Namazda oxuduu eylri d adi qaydada fasilsiz oxumaldr. gr onlarn arasnda uzun fasil vers v buna, namaz qlr demslr namaz batildir. Msl 1102: gr namazda shvn hrflrin v klmlrin arasnda fasil vers v fasil namazn klini dyick qdr olmasa, sonrak rkn mul olmam, grk o hrflri v klmlri adi qayda zr oxusun. Shv oxuduu hrflrdn sonra, oxuduqlarn tkrar etmlidir. gr sonrak rkn mul olubsa, namaz shihdir. Msl 1103: Rku v scdlri uzatmaq v namazda byk surlri oxumaq, muvalat pozmaz. Qunut Msl 1104: Btn vacib v msthbb namazlarda ikinci rk`tin rkusundan vvl, msthbbdir ki, qunut tutulsun. Amma f` namaznda grk rcan ml gtirsin. Vitr namaznda bir rk`td olduuna baxmayaraq, rkudan qabaq, qunut tutmaq msthbbdir. Cm namaznda hr rk`td bir qunut vardr. Ayt namaznda be qunut vardr. Fitr v Qurban bayramnn namaznda is bir ne qutut var ki, z yerind qeyd olunacaq. Msl 1105: Msthbbdir ki, qunutda llri zn mqabilin tutsun, onlarn iini gy trf, bir-birin yaxn saxlasn, ba barmaqdan baqa, o biri barmaqlar bir-birin birldirsin v llrin iin baxsn. Vacib ehtiyata sasn, zrurt hal istisna olmaqla, llri qaldrmadan qunut shih deyil. Msl 1106: Qunutda hr hans zikri des, htta bir df Subhanllah da des kifaytdir. Daha yax odur ki, bel desin: La ilah illllahul-hlimul-krim, la ilah illl-lahul-liyyul-zim, subhanllahi rbbissmavatis-sb`, v rbbil-rzins-sb` v ma fihinn v ma bynhunn v rb-bil-rilzim. Vlhmdu lillahi rbbil-almin. Msl 1107: Msthbbdir ki, insan qunutu ucadan oxusun. Amma namaz camaatla qlan xs gr imam camaat onun ssini eidrs, qunutu ucadan oxumas msthbb deyildir. Msl 1108: gr qsdn qunut tutmasa, qzas yoxdur v gr unutsa, rku qdrin yilmmidn vvl yadna ds, qalxb oxumas msthbbdir. gr rkuda yadna ds, msthbbdir ki, rkudan sonra qza etsin. Amma gr scdd yadna drs, namazn salamndan sonra qza etmsi msthbbdir.

NAMAZIN TRCMS 1.Hmd sursinin trcmsi: Bismillahir-rhmanir-rhim. Bismillah: Balayram Allahn ad il ki, btn kmallara sahib olan v hr nqsandan pakdr. rrhman: Rhmti genidir, sonsuzdur. rrhim: Rhmti zati, zli v bdidir. lhmdu lillahi rbbil almin: T`rif, btn yaranmlara prvri vern Allaha mxsusdur. rrhmnir-rhim: Bunun m`nas yuxarda zikr olundu. Maliki yvmiddin: Bir qdrtli zatdr ki, cza gnnn hkmranl Onunladr. yyak n`budu v iyyak nstin: Ancaq Sn ibadt edir v ancaq Sndn kmk istyirik. hdins-siratl-mustqim: Bizi doru yola hidayt et ki, o, slam dinidir. Siratl-lzin n`mt lyhim: Ne`mt verdiyin xslrin yoluna ki, onlar peymbrlr v peymbrlrin caniinlridir. yril-mzubi lyhim vlz-zallin: Qzbin tutmu v yoldan azm adamlarn yoluna yox. 2. Tvhid sursinin trcmsi Bismillahir-rhmanir-rhim. Onun m`nas deyildi. Qul huvllahu hd: De [ey Muhmmd (s..v.v.)] Allah yegan Allahdr. llahus-smd: Bir Allahdr ki, btn mvcudatdan ehtiyacszdr. Lm ylid v lm yuld: vlad yoxdur v O, he ksin vlad deyildir. V lm ykun lhu kufuvn hd: Yaranmlarn he biri Onun kimi deyildir. 3. Rkunun, scdlrin v onlardan sonra msthbb olan zikrlrin trcmsi Subhan rbbiyl-zimi v bihmdih. Mnim byk Allahm hr bir eyb v nqsandan pakdr v mn Ona hmd etmy mulam. Smillahu limn hmidh. Allah, Ona sitayi edn xsin duasn eitsin v onu balasn. Subhan rbbiyl-`la v bihmdih. Mnim prvrdigarm hamdan daha ykskdir v hr eyb v nqsandan pak v mnzzhdir v mn Ona hmd edirm.

stfirullah rbbi v tubu ilyh. Balanmaq dilyirm, bir Allahdan ki, mnim prvri vernimdir v mn Ona trf qaydram. Bihvlillahi v quvvtihi qumu v q`ud. Uca Allahn kmyi v gc il dururam v otururam. 4. Qunutun trcmsi La ilah illllahul-hlimul-krim. Helm v krm sahibi olan misilsiz, vahid Allahdan baqa bir m`bud, ilah yoxdur. La ilah illllahul-liyyul-zim. Byk, yksk v misilsiz Allahdan baqa m`bud ilahi yoxdur. Subhanllahi rbbis-smavatis-sb`i v rbbil-rzin-sb`i. Yeddi yerin v yeddi gyn prvrdigar olan Allah pak v mnzzhdir. V ma fihinn, v ma bynhunn v rbbil-ril-zim. O, yerlrd, gylrd v onlarn arasnda olan hr eylrin v byk rin Prvrdigardr. Vl-hmdu lillahi rbbil-almin. Hmd v sna ancaq btn mvcudlarn prvrdigar olan Allaha mxsusdur. 5. Tsbihati-rbnin trcmsi Subhanllahi vlhmdu lillahi v la ilah illllahu vllahu kbr. Y`ni: Mtal Allah pak v mnzzhdir. Sna yalnz Ona mxsusdur, brabri olmayan Allahdan baqa bir tanr yoxdur. O, vsf edildiyindn daha bykdr. 6. Thhd v salamn kamil trcmsi lhmdu lillah, hdu n la ilah illllah, Vhdhu la rik lh. Y`ni: Hmd Allaha mxsusdur v hadt verirm, Allahdan baqa m`bud yoxdur v riki yoxdur. V hdu nn Muhmmdn bduhu v rsuluh. hadt verirm ki, Muhmmd sllllahu leyhi v alihi v sllm Allahn bndsi v Rsuludur. Allahumm slli la Muhmmd v ali Muhmmd. Prvrdigara! Muhmmd v ali Muhmmd rhmt gndr. V tqbbl fathu vrf` drcth. Peymbrin fatini qbul et v onun drcsini z yannda ykslt. sslamu lyk yyuhn-nbiyyu v rhmtullahi v brkatuh. Ey Peymbr! Allahn salam, rhmti v brkti sn olsun. sslamu lyna v la ibadillahis-salihin.

Xudavndi-almin salam biz namaz qlanlara v Allahn yax bndlrin olsun. sslamu lykum v rhmtullahi v brkatuh. Allahn salam, rhmti v brkti siz m`minlr olsun. NAMAZIN T`QB Msl 1109: Msthbbdir ki, insan namazdan sonra bir qdr t`qibatla mul olsun. Y`ni zikr, dua v Qur`an oxusun. Daha yaxs odur ki, z yerindn hrkt etmmidn v dstmaz, qsl v ya tymmm batil olmamdan vvl, t`qibi z qibly oxusun. T`qibin rb dilind olmas da lazm (vacib) deyildir. Amma yaxdr ki, dua kitablarnda gstri veriln eylri oxusun. Artq taprlan t`qiblrdn biri, Hzrti-Zhra (slamullahi lyha)-nn tsbihidir; Y`ni otuz drd df llahu kbr, otuz df lhmdu lillah, otuz df Subhanllah desin. Subhanllah, lhmdu lillahdan vvl d demk olar. Amma yaxdr ki, lhmdu lillahdan sonra deyilsin. Msl 1110: Namazdan sonra kr scdsi etmk msthbbdir. Bel ki, kr scdsi mqsdil alnn yer qoymas kifaytdir. Amma yz df v ya df, htta bir df bel, ukrn-lillah v yaxud ukrn ya fvn demsi daha yaxdr. Habel insana bir ne`mt atd v ya bir bla ondan uzaqlad zaman kr scdsi etmsi msthbbdir. PEYMBR SALAVAT Msl 1111: Hr vaxt insan, Hzrt Rsul-krm (slll-lahu lyhi v alihi v sllm)-in mbark adn, msln, Muhmmd, hmd (s..v.v.), yaxud lqb v ya knysini, msln, Mustfa, bul-Qasim (s..v.v.) des, yaxud eits, namazda olsa da bel, msthbbdir ki, salavat gndrsin. Msl 1112: Hzrt Rsul (sllllahu lyhi v alihi v sllm)-in mbark adn yazanda, salavat da yazmaq msthbbdir. Hminin daha yax odur ki, hr zaman o Hzrti yad ets, salavat gndrsin. NAMAZI BATL EDN EYLR Msl 1113: On iki ey namaz batil edir v onlara mbtilat deyilir: 1. Namazn snasnda onun rtlrindn biri pozulsun. Msln, namaz snasnda baa ds ki, libas ncisdir. 2. Namazda ikn qsdn, shvn v ya arsizlikdn dstmaz v ya qsl batil edn bir eyl qarlaarsa; msln, ondan bvl glrs; Bel ki, bu shvn v ya arsizlikdn, namazn son scdsindn sonra meydana gls bel, vacib ehtiyata sasn namaz batil olur. Lakin, bvl v ya aitinin qarsn ala bilmyn bir xsdn namaz snasnda bvl v ya ait xaric olarsa, gr dstmaz hkmlrind sylnn qaydalara gr ml edrs, namaz batil olmur. Hminin namaz snasnda istihazli qadndan qan xaric olsa, gr istihaznin gstriin ml ets, namaz shihdir. Msl 1114: xtiyarsz kild yatm olan bir xs, namaz snasnda, yaxud namazdan sonra yatdn bilmzs, qlm olduu miqdara rfn nzrind namaz sylnilrs, namaz yenidn qlmas lazm deyildir.

Msl 1115: gr ixtiyari kild yatdn bils, lakin namazdan sonra, yoxsa namaz snasnda namazda olduunu unudaraq, yatdnda kk edrs, vvlki msld aqlanan rtl namaz shihdir. Msl 1116: gr scd halnda yuxudan aylsa v kk ets ki, namazn axr scdsinddir, ya kr scdsind, istr ixtiyarsz yuxuya getmi olmasn istrs ixtiyar zndn yatm olduunu bils, namazn shih olmasna hkm olunur v yenidn qlmaq lazm deyil. 3. Tvaz v db qsdil llri bir-birinin zrin qoymaq da namaz batil ednlrdir. Amma namazn bu il batil olmas ehtiyata sasndir. Hrnd rit qanunu kimi yerin yetirmk qsdil olsa, onun haram olmasnda kk yoxdur. Msl 1117: gr unutqanlqdan, arsizlikdn, tqiyy, yaxud da l qamaq v bu kimi baqa ilr n llri bir-birinin stn qoysa, eybi yoxdur. 4. Namaz batil edn nvbti ey, Hmdi oxuyandan sonra Amin demkdir. Bunun namaz batil etmyi, m`mumdan baqasnda ehtiyata sasndir. Hrnd rit qanunu kimi yerin yetirmk qsdil olsa, haramlnda kk yoxdur. Habel, Amini shvn ya tqiyy zndn des, namaznn eybi yoxdur. 5. Namaz batil edn ey, zrsz olaraq qibldn dnmkdir. Amma gr zrl olsa, msln, unutqanlq, ya mcburi olaraq (iddtli klyin onu qibldn dndrmsi kimi) qibldn yils, amma sa v sol trf atmasa, onun namaz shihdir, amma lazmdr ki, zr aradan qalxan kimi drhal zn qibly evirsin. gr sa v sol trf atsa, ya arxas qibly olsa, gr unutqanlq zndn v qfltdn olsa, qiblni dz tapmam olsa v el bir vaxt yadna ds ki, namaz sndrar v ikinci df z qibly qla bilr, hrnd ona bir rk`ti vaxt daxilind qlnm olsa da, grk namaz badan balasn. ks tqdird, o namazla kifaytlnr v qza etmsi d lazm deyildir. Habel onun qibldn dnmsi mcburi olsa, grk bacard qdr qibldn dnmdn namaz ikinci df qlsn, hrnd bir rk`ti vaxt daxilind olsa da grk namaz badan balasn. ks tqdird hmin namaz tamam etsin. Ona, namaz yenidn qlmaq v qza etmk lazm deyildir. Msl 1118: gr yalnz sifti qibldn dns, amma bdni qibly trf olsa, bel ki, arxasndan bir miqdar gr bilck qdr ban geriy dndrmidirs, bu da vvld zikr olunan qibldn dnm hkmn dayr. Amma gr, bu qdr dndrms bu iin mkruh olduuna baxmayaraq, namaz batil olmaz. 6. Namaz batil ednlrdn biri d, qsdn danmaqdr. Danan zaman klm bir hrfli bel olsa, gr rb dilind qoru m`nasn vern qi hrfi kimi v ya lifba hrflrindn ikincisi olan v sual edn xsin cavabnda sylniln b hrfi kimi, ayr bir klmnin m`nasn ifad edrs, namaz batil olur. Hr hans bir m`nan ifad etmyn, iki v ya daha ox hrfdn ibart olarsa, yen d ehtiyata sasn, namaz batil edr. Msl 1119: gr namaz snasnda bir v ya daha ox hrfdn ibart olan bir klm shvn ifad edilrs v o klmnin d m`nas olsa bel, namaz batil olmaz. Amma ehtiyata sasn, namazdan sonra scdeyi-shv ml gtirmlidir. Msl 1120: Namazda skrmk v ya gyirmyin eybi yoxdur. Lazm ehtiyat odur ki, namazda ixtiyar halnda ah kmsin v nal etmsin. Amma namazda ax v ah kimi nidalarn deyilmsi qsdn olarsa namaz batil edr.

Msl 1121: gr zikr mqsdi il, msln, llahu kbr des v onu deyrkn baqasna bir eyi baa salmaq n ssini ucaltsa, eybi yoxdur. Hminin zikr mqsdi il bir klm des, bel ki, bu i bir mtlb diqqt yetirmy sbb olsa, eybi yoxdur. Amma gr zikr mqsdi olmasa v ya hr iki ii etmk mqsdi olsa, bel ki, sz hr iki m`nada ilts, namaz batildir. Amma gr zikr qsdi ets v bu zikri demkd mqsdi baqasna bir eyi anlatmaq olsa, namaz shihdir. Msl 1122: Namazda Qur`an oxumaq (vacib scdsi olan drd aynin hkm 992-ci msld qiratin hkmlrind deyilmidir) v hminin namazda dua etmyin eybi yoxdur. Amma msthbb ehtiyat odur ki, dua rbc olsun. Msl 1123: gr Hmdin, surnin v ya namazn zikrlrindn bir eyi qsdn v ya ehtiyatn bir ne df des, eybi yoxdur. Msl 1124: Namaz halnda insan grk baqasna salam vermsin. gr baqas ona salam vers, grk cavab versin. Amma cavab grk salam mislind olsun, y`ni salamn slin lav olunmasn, msln, grk cavabda Salamun lykum v rhmtullahi v brkatuh demsin. Htta lazm ehtiyata sasn, grk lykum v ya lyk szlrini, cavabda salam szndn qabaa salmasn. gr salam vern ks bu cr etmmi olsa da, htta msthbb ehtiyat odur ki, cavab btnlkl onun verdiyi kimi versin. Msln, gr des slam-lykum, cavabda desin salam lykum v gr des s-slamu-lykum, desin s-slamu-lykum v gr des slam-lyk, slam-lyk demlidir. Amma lykums-slamn cavabn hr hans formada (y`ni qrammatik formada) ists dey bilr. lykumsslam, sslamu lykum, ya salamun lykum kimi. Msl 1125: nsan grk salamn cavabn istr namazda, istrs d baqa vaxtda, drhal versin. gr qsdn v ya unutqanlq zndn salamn cavabn, o salamn cavab hesab olunmayacaq qdr gecikdirs, gr namaz halndadrsa, cavab vermlidir v gr namaz halnda olmasa, cavab vermsi vacib deyildir. Msl 1126: Grk salamn cavabn el dey ki, salam vern eid. Amma salam vern kar olsa, ya salam verib, tez tb kes, onda mmkn olsa salamn cavabn iar v onun baa ddy kimi vermk lazmdr. ks tqdird, namazda deyils, cavab vermsi lazm (vacib) deyildir. Namazda olarsa da, cavab vermsi caiz deyildir. Msl 1127: Vacibdir ki, namaz qlan salamn cavabn, salamlamaq mqsdi il desin. Dua mqsdil demyin d maneiliyi yoxdur, y`ni Allah-taladan salam vern, ks n salamatlq istsin. Msl 1128: gr qadn, namhrm kii v ya alksn uaq, namaz qlana salam vers, namaz qlan grk onun cavabn versin. gr qadn salam salam lyk des, cavabnda salam lyki dey bilr, y`ni kaf hrfin ksr lav edrk cavab ver bilr. Msl 1129: gr namaz qlan salamn cavabn verms, gnah etmsin baxmayaraq namaz shihdir. Msl 1130: gr bir ks, namaz qlana shv salam vers, vacib ehtiyata sasn onun cavabn shih vermlidir. Msl 1131: Msxr, ya zarafat n salam vern ksin cavabn, hminin, mslman olmayan kii v qadnn salamnn cavabn vermk, bel ki, zimmi olmasalar vacib deyil. gr zimmi olsalar, vacib ehtiyata sasn leyk klmsi il kifaytlnmk lazmdr.

Msl 1132: gr bir ks bir yerd olan bir ne nfr salam vers, onun salamnn cavab onlarn hamsna vacibdir, amma onlardan biri cavab vers, kifaytdir. Msl 1133: gr bir xs, bir dsty salam vers v salam vernin qsd etmdiyi bir xs ona cavab vers, onun salamnn cavab yen d o dsty vacibdir. Msl 1134: gr bir xs bir dsty salam vers, onlarn arasnda namaza mul olan xs, salam vernin ona da salam verib-vermmsin kk ets, grk cavab vermsin v habel vacib ehtiyata sasn bils ki, salam vernin mqsdi o xs d salam vermk olub, lakin baqas onun salamnn cavabn vermidirs, cavab vermsin. Amma gr bils ki, mqsdi o da olmudur, lakin baqas cavab vermyib, yaxud cavabnn verilibverilmmsind kk ets, grk namaz qlan onun cavabn versin. Msl 1135: Salam vermk msthbbdir, ox tvsiylr olub ki, atl piyadaya, duran oturana v kiik byy salam versin. Msl 1136: gr iki nfr eyni zamanda bir-birin salam vers, vacib ehtiyata sasn, grk hr biri digrinin salamnn cavabn versin. Msl 1137: Qeyri-namaz halnda, salamn cavabn, salamdan yax almaq msthbbdir. Msln, gr des salamun lykum, cavabnda desin: salamun lykum v rhmtullah. 7. Namazda qsdn ssl glmk namaz batil edn ilrdndir. Hrnd ixtiyarsz olsa da; gr mqddimsi ixtiyari olsa da, htta ehtiyat vacib sasn mqddimsi ixtiyari olmasa da, bel ki namaz yenidn qlmaa vaxt olsa grk yenidn qlsn. Amma gr qsdn sssiz v ya shvn ucadan gls, namaznn ikal yoxdur. Msl 1138: gr ucadan glmyin qarsn almaq nticsind hal dyis, msln, rngi qzarsa, vacib ehtiyat odur ki, namazn ikinci df qlsn. 8. Vacib ehtiyata sasn namaz pozan eylrdn biri d, dnya ilri n qsdn ucadan v ya sssiz olaraq alamaqdr; amma gr Allah qorxusundan ona vq bslmkdn v ya axirt n ucadan v ya sssiz olaraq alasa, maneiliyi yoxdur, stlik mllrin d n yaxlarndan saylr. Htta gr Allahdan znn dnyvi hactlrini istmk n onun drgahnda zlillik gstrib alasa, ikal yoxdur. 9. Namaz batil edn ilrdn biri d, namazn surtini pozmaqdr. Msln, havaya tullanmaq v ya bu kimi hrktlr etmi olsa, istr qsdn olsun v yaxud unutqanlq zndn, namaz batil edr. Amma l il iar etmk kimi, namazn surtini pozmayan hrktlrin ikal yoxdur. Msl 1139: gr namaz snasnda namaz qlmr deyilck qdr sakit qalsa, namaz batil olar. Msl 1140: gr namaz snasnda bir i gr, yaxud bir mddt sakit dayana v kk ed ki, namaz pozulub ya yox, grk namaz tzlsin. Amma daha yax odur ki, onu tamam etsin v sonra tzlsin. 10. Namaz batil ednlrdn biri d, yemk v imkdir. gr namaz snasnda namaz qlmr deyilck kild, bir ey yeyrs v ya irs, istr qsdn olsun, istrs d

unutduuna gr, namaz batil olur. Amma oruc tutmaq istyn xs, gr sbh azanndan vvl msthbb bir namaz qld halda susuz olarsa, bel ki, namaz tamamlad tqdird, sbh azannn olacandan qorxarsa v su onun qarsnda bir ne addmlqda olarsa, namaz arasnda su i bilr. Amma z qibldn evirmk kimi namaz batil edn bir ey etmmlidir. Msl 1141: Qsdn yemk v ya imk, htta namazn klini pozmasa bel; istr namazn ardcll pozulsun, istr pozulmasn, vacib ehtiyata sasn o namaz yenidn qlmaldr. Msl 1142: gr namaz arasnda aznda, yaxud diinin dibind qalan yemyi udsa, namaz batil olmaz. Habel gr azda qnd, kr v bu kimi eylr qalm olsa v namaz halnda az-az ridikc onu udsa, eybi yoxdur. 11. Namaz batil ednlrdn biri d, iki rk`tli v rk`tli namazlarn rk`tind, yaxud drd rk`tli namazlarn iki vvl rk`tlrind kk etmkdir. Bu hkm namaz qlann kk halnda qald hala aiddir. 12. Namaz batil edn eylrdn biri d, namazn rknn qsdn v ya shvn azaltmaq, yaxud rkn olmayan bir eyi qsdn azaltmaq v ya bir eyi namazda qsdn artrmaqdr. Hminin rkn, msln, rku v ya iki scdni bir rk`td shvn artrsa, namaz vacib ehtiyata sasn, batil olar. Amma shvn tkbirtl-ehram artrmaq namaz batil etmz. Msl 1143: gr namazdan sonra kk ets ki, namaz snasnda namaz batil edn ilrdn edib ya yox, namaz shihdir. NAMAZDA MKRUH OLAN EYLR Msl 1144: Namazda vvl deyildiyi kimi, qibldn dnmdr deyilmyck kild, zn bir az saa v ya sola evirmk mkruhdur, bel ki, arxasndan bir miqdarn gr bilmyck qdr dnrs; ks tqdird namaz batil olur. Hminin, namazda gzlri yummaq, ya saa-sola dndrmk, li v sa qolu il oynamaq, barmaqlarn bir-birin keirtmk, aznn suyunu l atmaq, Qur`ann, ya kitabn, ya da zyn yazsna baxmaq, Hmd, sur v zikr deyn vaxt bir nfrin szn eitmk n, sakit olmaq mkruhdur. mumiyytl xzu` v xu`nu aradan aparan ilrin hams mkruhdur. Msl 1145: nsann yuxusu gln vaxt, hminin, bvl v aitdn zn saxlayan vaxt namaz qlmas mkruhdur. Hminin, namazda aya sxan dar corab geymk mkruhdur. Qalan mkruhat mfssl kitablarda deyilmidir. VACB NAMAZI POZMAIN MMKN OLDUU HALLAR Msl 1146: z ixtiyar il vacib namaz pozmaq, vacib ehtiyata gr caiz deyildir. Amma mal qorumaq, mala, ya bdn olan zrrin qarsn almaq n manesi yoxdur. Htta namaz qlann dnya v axirti n hmiyytli olan hr i gr olsa bel, maneiliyi yoxdur. Msl 1147: gr insan z cann v ya qorunmas vacib olan bir xsin cann qorumaq, elc d qorunmas vacib olan bir mal qorumaq n namaz pozmaldrsa, v bu ilri namaz pozmadan mmkn deyils, grk namaz pozsun. Msl 1148: gr vaxt geni olanda namaz qlsa v tlbkar z tlbini ondan ists, bel ki, namaz snasnda onun istdiyini ver bilrs, grk hmin halda dsin. gr namaz

sndrmadan onu vermk mmkn deyils, grk namaz sndrsn, onun istdiyini versin v sonra namaz qlsn. Msl 1149: gr namazda baa ds ki, mscid ncisdir, bel ki, vaxt dar olsa, grk namaz tamam etsin. gr vaxt genidirs v mscidi pak etmk namaz pozmursa, grk namaz snasnda pak etsin, sonra namazn ardn qlsn. gr bu i namaz pozacaqsa, namazdan sonra mscidi tmizlmk mmkndrs, mscidi tmizlmk n namaz pozmas caizdir. gr namazdan sonra mscidi pak etmk mmkn olmasa, grk namaz sndrsn, mscidi pak etsin v sonra namaz qlsn. Msl 1150: Namaz sndrmal olan xs, namaz tamamlayarsa, gnah etmsin baxmayaraq, namaz shihdir. O namaz yenidn qlmas ehtiyat msthbbdir. Msl 1151: gr qiratdn qabaq v yaxud rkuya yilmmidn qabaq, yadna ds ki, azan v iqamni v ya tkc iqamni yaddan xarb, bel ki, namazn vaxt genidirs, msthbbdir, onlar demk n namaz sndrsn. Htta gr namaz tamam olmamdan qabaq, yadna ds ki, onlar yaddan xarb, msthbbdir ki, onlar demk n namaz sndrsn. KKYYAT Namazn kkiyyat 22 nvdr: o kklrdn yeddisi namaz batil edir, altsna grk e`tina olunmasn v qalan 9 nv is shihdir. NAMAZI BATL EDN KKLR Msl 1152: Namaz batil edn kklr bunlardr: 1. ki rk`tli vacib namazlarn rk`tlrinin saynda kk etmk. Msln, sbh v msafirin namaz. Amma msthbb namazlarn rk`tlrinin saynda v ehtiyat namaznn rk`tlrind kk etmk namaz batil etmz. 2. rk`tli namazn rk`tlrinin saynda kk etmk. 3. Drd rk`tli namazda bir rk`t v ya ox qldna kk etmk; 4. Drd rk`tli namazda ikinci scdy daxil olmazdan qabaq iki rk`t, ya ox qldna kk etmk; 5. ki-be, ya iki v bedn ox arasnda kk etmk. 6. -alt, ya v altdan ox arasnda kk etmk. 7. Drd-alt, ya drd v altdan ox arasnda kk etmk (aada izah olunacaqdr). Msl 1153: nsan batil edn kklrl qarlaarsa, kki brpa olana qdr namazn pozmamas, namazn surti pozuluncaya v ya yqin v znn hasil etmkdn midsiz oluncaya qdr fikirlmsi daha yaxdr. E`TNA OLUNMAYAN KKLR Msl 1154: E`tina olunmayan kklr bunlardr: 1. Yerin yetirilm mhlli kemi olan mld kk: msln, rkuda Hmdi oxuyuboxumadna kk edrs;

2. Namazn salamndan sonra kk etmk; 3. Namazn vaxt kendn sonra kk etmk; 4. Ksir-kkin kk etmyi, y`ni o ks ki, ox kk edir; 5. Camaat namaznda m`mum rk`tlrin sayn bilirs, imamn, yaxud imam rk`tlrin sayn bilirs, m`mumun rk`tlrin saynda etdiyi kk; 6. Msthbb v ehtiyat namazlarndak kk. 1. Mhlli kemi bir eyd kk etmk Msl 1155: Namazda ikn namazn vacibatndan hr hans birini edib-etmdiyind kk edrs, msln, Hmdi oxuyub-oxumadnda kk edrs, gr r`i nzrdn vvlki ii qsdn trk etdiyi tqdird, buna balamas caiz olmayan bir i balamsa, msln surni oxuyarkn Hmdi oxuyub-oxumadna kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. ks tqdird edib-etmdiyind kk etdiyi ii yerin yetirmlidir. Msl 1156: gr bir ayni oxuyan zaman kk ets ki, vvlki ayni oxumudur ya yox v ya aynin axrn oxuyan vaxtda kk ets ki, onun vvlini oxumudur ya yox, z kkin e`tina etmsin. Msl 1157: gr rku v scddn sonra kk ets ki, onun zikri demk v bdninin sakit olmas kimi vacib ilrini grmdr ya yox, grk z kkin e`tina etmsin. Msl 1158: Scdy gedn halda rkuya gedib-getmmsind kk ets, yaxud kk ets ki, rkudan sonra qalxmdr ya yox, grk z kkin e`tina etmsin. Msl 1159: gr qalxan halda kk ets ki, scd ya thhd yerin yetirib ya yox, grk z kkin e`tina etmsin. Msl 1160: Oturduu, yaxud uzand yerd namaz qlan xs, Hmd v ya tsbihat oxuyan yerd kk ets ki, scd v ya thhd yerin yetirmidir ya yox, grk z kkin e`tina etmsin. gr Hmdi v ya tsbihat demmidn vvl kk ets ki, scd v ya thhd demidir ya yox, grk yerin yetirsin. Msl 1161: gr namazn rknlrinin birini yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs, bel ki, ondan sonrak il mul olmasa, grk onu yerin yetirsin. Msln, gr thhd oxumamdan qabaq kk ets ki, iki scdni ml gtirmidir ya yox, grk yerin yetirsin. Sonradan yadna ds ki, o rkn ml gtiribmi, rkn artq olduuna gr, namaz lazm ehtiyata sasn batildir. Msl 1162: gr rkn olmayan bir mli yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs, bel ki, ondan sonrak il m ul olmaybdrsa, grk onu yerin yetirsin. Msln, surni oxumazdan qabaq Hmdi oxuyub-oxumadna kk edrs, grk Hmdi oxusun. gr onu yerin yetirndn sonra yadna ds ki, onu yerin yetiribmi, rkn artq olmad n namaz shihdir. Msl 1163: gr kk ets ki, rkn yerin yetirib ya yox, msln, thhd mul olanda bir ct scdni yerin yetirib-yetirmmsind kk edrs, z kkin e`tina etms v sonra yadna ds ki, o rkn yerin yetirmyibdir, gr sonrak rkn mul

olmamdrsa, grk onu yerin yetirsin. gr sonrak rkn mul olubdursa, namaz lazm ehtiyata sasn batildir. Msln, gr sonrak rk`tin rkusundan vvl yadna ds ki, vvldki iki scdni yerin yetirmyib, grk yerin yetirsin v gr rkuda, yaxud ondan sonra yadna ds, deyildiyi kimi namaz batildir. Msl 1164: gr kk ets ki, rkn olmayan bir mli yerin yetirib ya yox, bel ki, ondan sonrak i mul olsa, grk z kkin e`tina etmsin. Msln, sur oxumaa mul olarkn kk ets ki, Hmdi oxuyubdur ya yox, grk z kkin e`tina etmsin. gr sonradan yadna ds ki, onu yerin yetirmyib, bel ki, sonrak rkn mul olmamdrsa, grk onu v ondan sonraklar yerin yetirsin. gr sonrak rkn mul olmudursa, namaz shihdir. Buna sasn gr qunutda yadna ds ki, Hmdi oxumamdr, grk oxusun v gr rkuda yadna ds, namaz shihdir. Msl 1165: Namazn salamn deyib-demdiyi bard kk edrs, gr namazdan sonra, t`qib v ya baqa bir namaza balamdrsa, yaxud namaz pozacaq bir i grrk, namaz halndan xmdrsa, kkin e`tina etmmlidir. Amma gr bunlardan vvl kk edrs, salam demlidir. Lakin, salam dzgn deyib-demdiyi bard kk edrs, hr hans halda olsa bel, kkin e`tina etmmlidir. 2. Salamdan sonrak kk Msl 1166: Namazn salamndan sonra, namazn shih olub-olmad bard kk edrs, msln; rku edib-etmdiyi bard kk edrs v ya drd rk`tli bir namazn salamndan sonra, drd rk`t, yaxud be rk`t qld bard kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. Amma gr kkinin hr iki trfi batil olsa, msln; drd rk`tli namazn salamndan sonra, rk`t, yaxud be rk`t qld bard kk edrs, namaz batildir. 3. Vaxt kendn sonra ba vern kk Msl 1167: Namazn vaxt kedikdn sonra, namaz qlb-qlmadnda kk edrs v ya qlmadn znn edrs, qlmas lazm deyildir. Amma vaxt kemzdn qabaq, namaz qlb-qlmadnda kk edrs, qldn znn ets bel, o namaz yenidn qlmaldr. Msl 1168: gr namazn vaxt kedikdn sonra, onu dzgn qlmad bard kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. Msl 1169: Zhr v sr namaznn vaxt kedikdn sonra, drd rk`t namaz qldn bildiyi halda, zhr niyytin, yoxsa sr namaz niyytin qldn bilmzs, zrin vacib olan namaz niyyti il drd rk`t qza namaz qlmaldr. Msl 1170: am v xiftn namaznn vaxt kedikdn sonra, bir namaz qldn bildiyi halda, rk`tli, yoxsa drd rk`tli qldn bilmzs, hm am, hm d xiftn namaznn qzasn qlmaldr. 4. Ksir-kk (ox kk edn xs) Msl 1171: Ksir-kk, ox kk edn xsdir. Bel ki, hiss orqanlarnn itia sbbi olmas v ya olmamas baxmndan onu, onun kimi olan xslrl mqayis etdikd adi qaydadan ox kk edirlr v bu tkc ox kk etmk adti olan xs mxsus deyil. ksin kkin oxluu adt rfsind olmas kifaytdir. Msl 1172: ox kk edn xs, gr namazn hisslrindn birini yerin yetiribyetirmdiyind kk edrs, onu yerin yetirdiyini qbul etmlidir. Msln; gr rku edib-etmdiyind kk edrs, etdiyini qbul etmlidir. Amma gr yerin yetirilmsi namaz batil edn bir eyi yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs, msln; sbh

namazn iki rk`t, yoxsa rk`t qlm olduunda kk edrs, doru trfi qbul etmlidir. Msl 1173: Namazn bir eyind ox kk edn xsin kklri, o ey mxsus hesab olarsa, bel ki, namazn baqa eylrind kk ets, grk onun gstriin ml etsin, msln, scd edib-etmmsind ox kk edn xs, gr rkunun yerin yetirilmsind kk ets, grk onun gstriin ml etsin. Y`ni gr scdy getmyibs, rkunu yerin yetirsin, gr scdy getmidirs, e`tina etmsin. Msl 1174: Myyn bir namazda, msln; zhr namaznda ox kk edn xs, bel ki kk oxluu onun xsusiyytlrindn saylsa, gr baqa bir namazda, msln; sr namaznda kk edrs, kk qaydalarna sasn ml etmlidir. Msl 1175: gr bir ks namaz mxsusi yerd qlan zaman ox kk edirs, gr ondan baqa yerd namaz qlsa v onun qarsna kk xsa, grk kkin gstriin ml etsin. Msl 1176: Ksir-kk olub-olmadnda kk edn bir xs, kkin qaydalarna sasn ml etmlidir. Ksir-kk olan xs is, normal kk edn insanlarn halna evrildiyin yqin edincy qdr, onun kkinin mnyi ksiru-kk mnasna olan kk deyil, z halnn dyimsind olsa, kkin e`tina etmmlidir. Msl 1177: ox kk edn xs, gr bir rkn yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edib ona e`tina etmzs, sonra da onu yerin yetirmdiyini xatrlayarsa, bel ki, sonrak rkn balamamdrsa, onu yerin yetirmlidir. gr sonrak rkn balamdrsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msln; rku edib-etmdiyi bard kk edib buna e`tina etmzs, ikinci scddn qabaq rku etmdiyini xatrlayarsa, geri qaydb rku etmlidir. gr ikinci scdd xatrlayarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 1178: ox kk edn bir xs, rkn olmayan bir mli yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs v kkin e`tina etmzs, bel ki, sonradan da onu yerin yetirmdiyini xatrlayarsa, onu yerin yetirm mhlli kemmidirs, onu v ondan sonrak hisslri yerin yetirmlidir. gr mhlli kemidirs, namaz shihdir. Msln; Hmdi oxuyub oxumadnda kk edrs v buna e`tina etmzs v qunut oxuyarkn, Hmdi oxumadn xatrlayarsa, oxumaldr. gr rkuda xatrlayarsa, namaz shihdir. 5. mam v m`mumun kki Msl 1179: gr imam, namazn rk`tlrinin saynda kk edrs, msln; rk`t, yoxsa drd rk`t qld bard kk edrs, bu halda gr m`mum yqin v ya znni olaraq drd rk`t qldn bils v drd rk`t qldn imama baa sala bilrs, imam namaz tamamlamaldr v ehtiyat namaz qlmas da lazm deyildir. Hminin imam, ne rk`t qldn yqin v ya znni olaraq bilib, m`mum namazn rk`tlrinin saynda kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. Onlarn hr biri, scdnin say kimi namazn ilrind d kk edrs hkm eynidir. 6. Msthbbi namazda kk Msl 1180: Msthbb namazlarn rk`tinin saynda kk edrs, kkinin ox trfi namaz batil edrs, az trf qrar vermlidir. Msln; gr sbh namaznn nafilsind, iki rk`t, yoxsa rk`t qld bard kk edrs, iki rk`t qldna qrar vermlidir. gr kkinin ox trfi namaz batil etmirs, msln; bir rk`t, yoxsa iki rk`t qldnda kk edrs, kkinin hans trfin gr ml edrs, namaz shihdir.

Msl 1181: Rknn az olmas nafilni batil edr, amma rknn ox olmas onu batil etmz. Bel ki, gr nafilnin ilrindn birini unutsa v sonrak rkn mul olan vaxtda yadna ds, grk o ii yerin yetirsin v ikinci df olaraq o rkn yerin yetirsin. Msln; gr rkuda Hmdi oxumadn xatrlayarsa, qalxb Hmdi oxumal, sonra da rkunu yerin yetirmlidir. Msl 1182: gr nafilnin ilrindn birind kk ets, istr rkn olsun, istrs d qeyri rkn, gr mhlli kemyibdirs, grk yerin yetirsin v gr mhlli kemidirs, z kkin e`tina etmmlidir. Msl 1183: gr iki rk`tli msthbb namazda gman , yaxud ox rk`t gets, grk e`tina etmsin v namaz shihdir. gr gman iki v ya az rk`t gets, vacib ehtiyata sasn, grk hmin gmana ml etsin. Msln, bir rk`t qldn gman ets, grk ehtiyata gr, bir rk`t d qlsn. Msl 1184: gr nafil namaznda, vacib namazlarda shv scdsini vacib edn bir i grrs ya da bir scdni unudarsa, namazdan sonra shv scdsini v ya scdnin qzasn yerin yetirmsi lazm deyildir. Msl 1185: gr msthbb bir namaz qlb-qlmadna kk edrs, bu namaz C`friTyyar namaz kimi myyn vaxt olmayan bir namazdrsa, qlmadn qbul etmlidir. Amma gr gndlik nafil namazlar kimi, myyn vaxtlar vardrsa, bel ki, vaxt kemzdn qabaq onu yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs, yen d eyni hkm dayr. Amma vaxt kedikdn sonra, bel bir kk dn xs, kkin e`tina etmmlidir. SHH OLAN KKLR Msl 1186: Bir ne halda gr drd rk`tli namazn rk`tlrinin saynda kk ets, grk fikirlsin, gr kkin bir trfin yqin, yaxud gman tapsa, hmin trfi sas gtrb, namaz tamam etsin v gr bel olmasa, deyilmi gstril ml etsin. O doqquz hal bunlardar: 1. kinci scdy getdikdn sonra, iki rk`t, yaxud rk`t qld bard kk edrs, rk`t qldn sas gtrmli v lav olaraq bir rk`t d qlb, namaz tamamlamaldr. Namazdan sonra da ayaq st bir rk`t ehtiyat namaz qlmaldr, vacib ehtiyata sasn oturan halda iki rk`t kifayt deyildir. 2. kinci scdy daxil olandan sonra iki v drd arasnda kk ets, grk drd rk`t qldn sas gtrsn v namazdan sonra ayaq st iki rk`t ehtiyat namaz qlsn. 3. kinci scdy daxil olandan sonra, iki, v drd arasnda kk ets, grk drd rk`t qldn sas gtrsn v namazdan sonra iki rk`t ayaq st v sonra iki rk`t d oturan yerd ehtiyat namaz qlsn. 4. kinci scdy baladqdan sonra drd v be arasnda kk edrs, drd qbul edib, namaz tamamlamaldr. Namazdan sonra is iki shv scdsi yerin yetirmlidir. Drdl alt arasnda kk etmk kimi, az trfi drd rk`t olan hr kkd habel, ikinci scdy baladqdan sonra, drd rk`tl, ondan az v ya daha ox qldnda kk etdiyi zaman drd rk`t qldn qbul edib, hr iki kkin vzifsini yerin yetir bilr. Y`ni drd rk`tdn az qld ehtimal olduundan, ehtiyat namaz qlar v drd rk`tdn ox kimi ehtimal olduundan iki shv scdsi yerin yetirr. Hr bir halda birinci scddn sonra v

ikinci scdy balamamdan vvl, yuxarda deyiln drd kkdn birisi il qarlasa, namaz batildir. 5. v drd arasnda namazn hr hans yerind olursa-olsun, grk drd rk`t qldn sas gtrsn v namaz tamam edib, namazdan sonra bir rk`t ayaq st, yaxud iki rk`t oturduu yerd ehtiyat namaz qlsn. 6. Ayaq st drd v be rk`t arasnda kk ets, grk otursun v thhd oxusun v namazn salamn versin. Bundan sonra bir rk`t ayaq st, yaxud iki rk`t oturan yerd ehtiyat namaz qlsn. 7. Ayaq st v be rk`t arasnda kk ets, grk oturub thhd oxusun v namazn salamn versin. Sonra ayaq st iki rk`t ehtiyat namaz qlsn. 8. Ayaq st , drd v be rk`t arasnda kk ets, grk otursun, thhd oxusun v namazn salamn versin. ki rk`t ayaq st v sonra iki rk`t oturan yerd ehtiyat namaz qlsn. 9. Ayaq st be v alt rk`t arasnda kk ets, grk otursun, thhd oxusun v namazn salamn versin. Sonra iki shv scdsi yerin yetirsin. Msl 1187: gr insann qarsna shih olan kklrdn biri xsa, bel ki, namazn vaxt dar olsa da, namaz badan balaya bilms, namaz sndrmamal v deyiln gstri ml etmlidir. Amma gr namazn vaxt geni olarsa, namaz sndrb yenidn balaya bilr. Msl 1188: gr insan namazda, ehtiyat namaz vacib olan kklrdn biril qarlaarsa v bu halda namaz tamamlayarsa, ehtiyat msthbb odur ki, ehtiyat namaz qlsn v ehtiyat namazn qlmadan namaz tzdn qlmasn. gr namaz batil edn ilrdn birini grmdn namaz balasa, ikinci namaz da vacib ehtiyata sasn batildir. Amma namaz batil edn ilrdn sonra ikinci namaza mul olsa, ikinci namaz shihdir. Msl 1189: nsan batil kklrdn biri il qarladqda, gr sonrak hala kediyi tqdird, yqin v ya znn hasil olacan bilirs, onun batil kki namazn birinci iki rk`tindndirs, kk hal il namazna davam etmsi caiz deyildir. Msln; gr qiyam halnda ikn bir rk`t v ya daha ox qldnda kk edrs v rkuya getdiyi tqdird, bir trf yqin ya znn edcyini bilirs, bu halla rkuya getmsi caiz deyildir. Amma qalan batil kklrd yqin v ya znn ld etmk mqsdi il namazna davam ed bilr. Msl 1190: gr vvl gman bir trf ox olsa v sonradan nzrind hr iki trf eyni olsa, grk kkin gstriin ml etsin. gr vvl nzrind hr iki trf eyni olsa, vzifsi hans trfdirs, o trf hesab etsin v sonra onun gman digr trf gets, grk hmin trfi sas tutsun v namaz tamam etsin. Msl 1191: Znninin bir trf ox, yoxsa hr iki trf d brabr olduunu bilmyn xs, kkin gstriin sasn ml etmlidir. Msl 1192: gr namazdan sonra, namazda ikn, msln; iki rk`t, yoxsa rk`t qldna dair trddd edib, rk`t qbul etdiyini bilir, amma rk`t qldnm znn etdiyini, yoxsa hr iki trfin nzrind brabrmi olduunu bilmzs, ehtiyat namaz qlmas lazm deyildir.

Msl 1193: gr ayaa qalxdqdan sonra, iki scdni yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs v o halda iki scdnin tamamlanmasndan sonra, shih olan kklrdn biri il qarlaarsa, msln; iki rk`t, yoxsa rk`t qldnda kk edrs, o kkin hkmn gr ml edrs, namaz shihdir. Amma gr thhd oxuduu zaman bu kklrdn biri il qarlaarsa, gr kki iki il arasndadrsa, namaz batildir. gr iki il drd ya iki v drd arasnda olsa, namaz shihdir v grk kkin gstrilrin ml etsin. Msl 1194: gr thhd balamazdan vvl v ya thhd olmayan rk`tlrd ayaa qalxmazdan vvl, bir v ya iki scdni yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs v hmin zamanda iki scdni yerin yetirdikdn sonra shih olan kklrdn biri il qarlaarsa, namaz batildir. Msl 1195: gr qiyamda ikn, il drd v ya , drd v be rk`tlr arasnda kk edrs v hmin zamanda vvlki rk`tin bir v ya iki scdsini yerin yeirmdiyini xatrlayarsa, namaz batildir. Msl 1196: Bir kki aradan gedn xs, digr bir kk il qarlaarsa, msln; qabaqcadan iki, yoxsa rk`t qld bard kk edn xs, daha sonra , yoxsa drd rk`t qld bard kk edrs, ikinci kkinin hkmn gr ml etmlidir. Msl 1197: gr namazdan sonra kk ets ki, namazda, msln, iki il drd rk`t arasnda kk edib, yoxsa il drd arasnda, hr iki kkin gstriin ml ed bilr v hminin namaz batil edn ilrdn sonra onu ikinci df qlar. Msl 1198: Namazdan sonra, namazda bir kk il qarladn bilrs, lakin shih kklrdn, yoxsa batil kklrdn olduunu bilms grk namazn yenidn qlsn. gr shih kklrdn olsa da, onlarn hans qismindn olduunu bilmzs, o namaz, yenidn qlmas caizdir. Msl 1199: Oturaraq namaz qlan bir xs, bir rk`t ayaq st v ya iki rk`t oturaq halda ehtiyat namaz qlmasn lazm edck kk il qarlaarsa, bir rk`t oturaq halda qlmaldr. ki rk`t ayaq st ehtiyat namaz qlmasn lazm edn bir kk etdiyi tqdird d, iki rk`t oturaq halda qlmaldr. Msl 1200: Ayaq st namaz qlan bir xs, ehtiyat namaz qlarkn ayaq st durmaqdan aciz olarsa, vvlki msld hkm myyn ediln oturaq halda namaz qlan bir xs kimi, ehtiyat namazn qlmaldr. Msl 1201: Oturaq halda namaz qlan bir xs, ehtiyat namaz qlaca zaman ayaq st dura bilm imkann znd mahid edrs, ayaq st namaz qlan xsin vzifsin gr ml etmlidir. EHTYAT NAMAZININ GSTR Msl 1202: Ehtiyat namaz zrin vacib olan xs, namazn salamndan sonra grk drhal ehtiyat namaz niyyti edib, tkbir desin, Hmd oxusun v rkuya getsin, sonra iki scd etsin. gr ona bir rk`t ehtiyat namaz vacibdirs, iki scddn sonra thhd oxuyub salam versin, gr iki rk`t ehtiyat namaz ona vacib olsa, iki scddn sonra daha bir rk`t, birinci rk`t kimi yerin yetirsin v sonra thhd v salam desin.

Msl 1203: Ehtiyat namaznn sur v qunutu yoxdur. Lazm ehtiyata sasn, onun Hmdini sssiz oxumaldr. Onun niyytini dill sylmmlidir. Onun Bismillahn da sssiz sylmk ehtiyat-msthbbdir. Msl 1204: gr ehtiyat namazn qlmazdan vvl namazn dzgn qldn anlayarsa, ehtiyat namaz qlmas lazm deyil v gr ehtiyat namaz qlarkn anlayarsa, onu tamamlamas da lazm deyildir. Msl 1205: Ehtiyat namazn qlmazdan qabaq namazn rk`tlrinin skik olduunu anlayarsa, bel ki, gr namaz batil edn bir i grmmidirs, namazda qlmad qismi qlmal v yersiz salam verdiyi n lazm-ehtiyata sasn, iki shv scdsi yerin yetirmlidir. gr namaz batil edn bir i grmdrs, msln; arxasn qibly evirmidirs, namaz yenidn qlmaldr. Msl 1206: Ehtiyat namazn qldqdan sonra, namazdan skik qalan rk`tlrin, qld ehtiyat namaz qdr olduunu anlayarsa, msln; il drd arasndak kkd, bir rk`t ehtiyat namaz qlb, sonradan namaz rk`t qlm olduunu anlayarsa, namaz shihdir. Msl 1207: Ehtiyat namazn qldqdan sonra, namazndan skik qalan rk`tlrin, ehtiyat namazndan az olduunu anlayarsa, msln; iki il drd arasndak kkd, iki rk`t ehtiyat namaz qlb, sonradan namaz rk`t qlm olduunu anlayarsa, namaz yenidn qlmaldr. Msl 1208: Ehtiyat namazn qldqdan sonra, namazn nqsannn ehtiyat namazndan ox olduunu anlayarsa, msln; il drd arasnda kk edn xs, bir rk`t ehtiyat namaz qlb, sonra da namaz iki rk`t qldn anlayarsa, bu surtd ehtiyat namazndan sonra, namaz batil edn bir i etmidirs (arxasn qibly evirmk kimi), namaz yenidn qlmaldr. Amma gr namaz batil edn bir i grmmidirs, lazmehtiyata sasn bu tqdird d, namaz yenidn qlmal v namazdan nqsan qalan rk`ti lav etmkl kifaytlnmmlidir. Msl 1209: ki, v drd arasnda kk edn xs, iki rk`t ayaq st ehtiyat namaz qldqdan sonra, namaz iki rk`t qldn xatrlayarsa, iki rk`t d oturaraq ehtiyat namaz qlmas lazm deyildir. Msl 1210: gr v drd rk`t arasnda kk ets v bir rk`t ayaq st ehtiyat namaz qlarkn yadna ds ki, namaz rk`t qlmdr, grk ehtiyat namazn buraxsn, bel ki, rkuya daxil olmazdan vvl yadna ds, bir rk`ti ona bitiik qlsn, namaz shihdir. Artq salam n lazm ehtiyata sasn bir ct shv scdsi etsin. Amma gr rkuya gedndn sonra yadna dm olsa, namaz ikinci df qlmal v ehtiyata sasn vvlki rk`t lav etmkl kifaytlnmmlidir. Msl 1211: gr iki, v drd rk`t arasnda kk ets, ayaq st iki rk`t ehtiyat namaz qlarkn, namaz rk`t qld yadna ds, vvld deyiln buna oxar msl, burada da icra olunacaq. Msl 1212: Ehtiyat namazn qlarkn, namazn nqsanl qisminin ehtiyat namazndan az v ya ox olduunu anlayarsa, 1210-cu msld sylnn hkmn bnzri burada da kerlidir.

Msl 1213: Boynuna vacib olan ehtiyat namazn yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs, gr namaz vaxt kemidirs, kkin e`tina etmmlidir. gr vaxt vardrsa, kki il namaz arasnda ox bir zaman kemmidirs baqa bir i balaybsa v qibldn zn evirmk kimi, namaz batil edn bir i d etmmidirs, ehtiyat namazn qlmaldr. Amma gr namaz batil edn bir i grmdrs ya baqa bir i balaybsa v ya namazla onun kki arasnda uzun bir vaxt kemidirs, lazm-ehtiyata sasn namaz yenidn qlmaldr. Msl 1214: gr ehtiyat namaznda, bir rk`tin vzin iki rk`t qlsa, ehtiyat namaz batil olar v grk ikinci df namazn slini qlsn. Lazm ehtiyata sasn, ehtiyat namaznda bir rkn artrsa da hkm eynidir. Msl 1215: Ehtiyat namaz qlarkn onun ilrinin birind kk ets, gr mhlli (yeri) kemyibdirs, grk yerin yetirsin v gr mhlli keibdirs, grk z kkin e`tina etmsin. Msln; Hmdi oxuyub-oxumadnda kk edrs, gr rkuya getmmidirs, oxumaldr. gr rkuya getmidirs, kkin e`tina etmmlidir. Msl 1216: gr ehtiyat namaznn rk`tlrinin saynda kk edrs, kkinin ox trfi namaz batil edrs, az trf qrar vermlidir. gr kkinin ox trfi namaz batil etmirs, ox trf qrar vermlidir. Msln; iki rk`t ehtiyat namaz qlarkn, iki rk`t, yoxsa rk`t qlm olduunda kk edrs, kkinin ox trfi namaz batil etdiyin gr, iki rk`t qldna qrar vermlidir. Amma gr bir rk`t, yoxsa iki rk`t qld bard kk edrs, kkinin ox trfi namaz batil etmdiyin gr, iki rk`t qlm olduuna qrar vermlidir. Msl 1217: gr ehtiyat namaznda rkn olmayan eyi shvn oxaltsa, ya azaltsa, scdeyi-shv yoxdur. Msl 1218: Ehtiyat namaznn salamndan sonra, onun hisslrindn v ya rtlrindn birini yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs, kkin e`tina etmmlidir. Msl 1219: gr ehtiyat namaznda thhd, yaxud scdnin birini yaddan xartsa v z yerind tdark (cbran) ed bilms, vacib ehtiyat odur ki, namazn salamndan sonra scdni qza etsin. Lakin thhdn qzas lazm deyil. Msl 1220: gr ehtiyat namaz v bir ct shv scdsi ona vacib olsa, grk vvl ehtiyat namazn qlsn. Hminin vacib ehtiyata gr gr ehtiyat namaz v scdnin qzas da ona vacib olsa, hkm eynidir. Msl 1221: Namazda rk`tlr nisbtn gmann hkm, yqinin hkm kimidir. Msln; bir v ya iki rk`t qldn bilmdikd, iki rk`t qldn znn edrs, iki rk`t qldna qrar vermlidir. gr drd rk`tli bir namazda drd rk`t qldn znn edrs, ehtiyat namaz yoxdur. Amma mllr nisbtn znnin kk hkm vardr. Bel ki, gr rku etmsini znn edrs, scdy daxil olmaybsa, onu yerin yetirmlidir. Yaxud; gr Hmd oxumadn znn edrs, gr sury balamdrsa, znnin e`tina etmmlidir v namaz shihdir. Msl 1222: kk, shv v znnin hkmnd, gndlik vacib namazlarla, digr namazlar arasnda bir frq yoxdur. Msln; ayt namaznda, bir rk`t, yoxsa iki rk`t qld bard kk edrs, kki iki rk`tli namazda olduu n, namaz batil olar. gr bir rk`t v ya iki rk`t olduunu znn edrs, o znnin sasn namaz tamamlamaldr. SHV SCDS (SCDEY-SHV)

Msl 1223: ki halda namazn salamndan sonra insan grk bir ct shv scdsi sonradan deyilck gstril yerin yetirsin: 1. Thhd unutsa. 2. Shih kklrin drdnc qismind deyildiyi kimi, drd rk`tli namazda ikinci scdy getdikdn sonra, drd il be v ya drd il alt rk`t qld bard kk edrs. halda is, vacib ehtiyata sasn scdeyi shv lazmdr: 1. Namazdan sonra, namazn shih olmasna hkm olunmasna baxmayaraq, mumi halda namazda bir eyin shvn skik v ya artq yerin yetirildiyini bilirs. 2. Namaz snasnda shvn dansa. 3. Namazn salamn vermli olmad yerd msln birinci rk`td shvn salam vers. gr bir scdni unudarsa v ayaa qalxmas lazm olan yerd, msln; Hmd v surni oxumas lazm olan yerd shvn oturarsa, yaxud oturmas lazm olan yerd, msln; thhd etmsi lazm olan yerd shvn ayaa qalxarsa, iki shv scdsi etmsi ehtiyat msthbbdir. Htta namazda shvn yerin yetirdiyi oxluq v azlq n iki shv scdsi etmsi ehtiyat msthbbdir. Bu bir ne surtin hkmlri glck msllrd izah olunacaq. Msl 1224: gr insan shvn v ya namazn qurtardn xyal edib dansa, grk ehtiyata sasn bir ct shv scdsi yerin yetirsin. Msl 1225: skrkdn peyda olan ss n, shv scdsi vacib deyildir. Amma shvn nal ks, ya ah ks v ya ah des, grk vacib ehtiyata sasn shv scdsi etsin. Msl 1226: gr bir eyi shv oxuduqdan sonra, ikinci df shih oxusa, ikinci df oxumaq n shv scdsi vacib deyildir. Msl 1227: gr namazda shvn bir ne klm dansa v onlarn hamsnn mnyi bir shv olsa, namazn salamndan sonra bir ct shv scdsi kifaytdir. Msl 1228: gr shvn tsbihati-rbni dems, msthbb ehtiyat odur ki, namazdan sonra bir ct shv scdsi etsin. Msl 1229: Namazn salamnn verilmmli olduu bir yerd shvn sslamu lyna v la ibadillahis-salihin v ya sslamu lykum deyrs, hrnd V rhmtullahi v brkatuh dems d, lazm-ehtiyata sasn iki shv scdsi etmsi lazmdr. Amma gr shvn sslamu lyk yyuhn-nbiyyu v rhmtullahi v brkatuh deyrs, msthbb ehtiyata sasn, bir ct shv scdsi yerin yetirmlidir. Amma gr iki hrf yaxud salamdan artq deyrs, vacib ehtiyata sasn iki scdeyi shv etsin. Msl 1230: nsan, salamn verilmsi lazm olmayan bir yerd shvn hr salam da verrs, bir ct shv scdsi kifaytdir.

Msl 1231: gr bir scd, yaxud thhdn unutsa v sonrak rk`tin rkusundan vvl yadna ds, grk qaydb yerin yetirsin v namazdan sonra ehtiyat msthbb sasn yersiz qiyam n bir ct shv scdsi yerin yetirsin. Msl 1232: Rkuda v ya rkudan sonra, vvlki rk`tin thhdn v ya scdsinin birini unutduunu xatrlayarsa, namazn salamndan sonra scdni qza etmlidir. Thhd n is bir ct shv scdsi yerin yetirmlidir. Msl 1233: gr shv scdsini namazn salamndan sonra qsdn yerin yetirms, gnah etmidir. Vacib ehtiyata sasn, grk n qdr tez olsa ml gtirsin, bel ki, shvn ml gtirms, hr vaxt yadna ds, grk t`cili ml gtirsin. Namaz yenidn qlmas lazm deyildir. Msl 1234: Bir xs, shv scdsinin boynuna vacib olub-olmad bard kk edrs, onu yerin yetirmsi lazm deyildir. Msl 1235: Boynuna iki, yoxsa drd shv scdsi vacib olduu bard kk edn xsin, iki shv scdsi yerin yetirmsi kifaytdir. Msl 1236: gr shv scdsindn birini yerin yetirmdiyini bilrs v onu dzltmsi aradan ox vaxt kediyin gr mmkn olmasa ya bil ki, shvn scd yerin yetirib, yenidn iki shv scdsi yerin yetirmlidir. SHV SCDSNN QAYDASI Msl 1237: Shv scdsinin gstrii beldir ki, namazn salamndan sonra drhal shv scdsi niyyti etsin v alnn lazm ehtiyata sasn scdsi shih olan bir eyin zrin qoysun. Bu scdd zikr demk ehtiyat-msthbbdir. Bel ki, bu zikri sylmsi daha yaxdr: Bismillahi v billahi. sslamu lyk yyuhnnbiyyu v rhmtullahi v brkatuh. Sonra oturmal v tkrarn scdy gedib, syldiyi zikri yenidn oxuduqdan sonra oturmal v thhd dedikdn sonra sslamu lykum demlidir. Buna V rhmtullahi v brkatuhu da lav etmsi daha gcl nzrdir. YADDAN IXMI THHD V SCDNN QZASI Msl 1238: nsan, unutduu scdnin qzasn namazdan sonra edrkn, bdn v libasnn pak olmas, z qibly olmaq kimi, namazn btn rtlrin sahib olmas lazmdr. Msl 1239: gr scdni bir ne df yaddan xarsa, msln, birinci rk`tdn bir scd yaddan xarsa v ikinci rk`tdn d bir scd yaddan xarsa, grk namazdan sonra hr ikisinin qzasn yerin yetirsin v ehtiyat msthbb odur ki, yaddan xan hr scd n bir ct shv scdsi yerin yetirsin. Msl 1240: gr bir scd v thhd yaddan xarsa, unudulmu thhd n bir ct shv scdsi yerin yetirsin. Amma unudulmu scd n yax olmasna baxmayaraq, layiq deyil. Msl 1241: gr iki rk`tdn iki scd yaddan xarsa, qza edn zaman trtib riayt etmsi lazm deyildir. Msl 1242: Namazn salam il scdnin qzas arasnda, namaz snasnda qsdn v ya unutqanlqla edildiyi tqdird, namaz batil edn bir i grrs, msln; arxasn qibly

evirrs, scdnin qzasn etdikdn sonra o namaz tkrarn qlmas ehtiyatmsthbbdir. Msl 1243: gr namazn salamndan sonra, son rk`tin bir scdsini unutduunu xatrlayarsa, gr hds kimi namaz pozan bir i ba vermyibs, onu v ondan sonra olan thhd v salam yerin yetirsin v vacib-ehtiyata sasn yersiz olan salam n iki shv scdsi etmlidir. Msl 1244: gr namazn salam il scdnin qzas arasnda shv scdsi vacib olan bir i grs, msln, shvn dansa, vacib ehtiyata sasn, grk vvlc scdnin qzasn etsin v sonra bir ct shv scdsi etsin. Msl 1245: gr namaz snasnda scdni, yoxsa thhd unutduunu bilmzs, scdnin qzasn etmli v iki shv scdsi yerin yetirmlidir. Thhd d qza etmsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 1246: Scd v ya thhd unudub-unutmad bard kk edrs, qza v ya shv scdsi vacib olmaz. Msl 1247: Scdni unutduunu bilib, sonrak rk`tin rkusundan qabaq onu xatrlayb v yerin yetirib-yetirmdiyi bard kk edrs, qza etmsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 1248: Scdni qza etmsi vacib olan bir xs, baqa bir ml sbbindn d shv scdsi vacib olarsa, vacib ehtiyata sasn namazdan sonra, vvl scdni qza etmli v sonra shv scdsini yerin yetirmlidir. Msl 1249: Namazdan sonra, unutmu olduu scdnin qzasn yerin yetirib yetirmdiyi bard kk edrs, namazn vaxt kemmidirs, scdni qza etmlidir. Htta namazn vaxt kemi olsa bel, vacib-ehtiyata sasn qza etmlidir. NAMAZIN HSSLRN V RTLRN AZALDIB-OXALTMAQ Msl 1250: gr namazn vacibatndan qsdn bir eyi azaltsa v ya oxaltsa, bir hrf d olsa bel, namaz batildir. Msl 1251: gr mslni bilmdiyindn, namazn rkn olan vacibatndan, bir ey azaltsa, namaz batildir. Amma qasir cahilin (e`timad ediln bir xsin dediyin, yaxud m`tbr risaly e`timad edn sonra is onun xtas, ya risalnin dz olmad mlum olan) bir xsin rkn olmayan vaciblri azaltmas namaz batil etmz. Bel ki, mslni bilmdiyindn, hrnd tqsir zndn olsa bel, sbh, am v xiftn namazlarnn Hmd v sursini alaqdan oxusa, yaxud zhr v sr namazlarnn Hmd v sursini hndrdn oxusa v ya sfrd zhr, sr v xiftn namazn drd rk`t qlsa, namaz shihdir. Msl 1252: gr namaz snasnda yaxud namazdan sonra baa ds ki, dstmaz v ya qsl batil imi v yaxud qslsz v dstmazsz namaza mul olubmu, namaz ikinci df dstmaz v ya qsll qlmaldr. gr vaxt keibs, qza etsin. Msl 1253: gr rkuya atdqdan sonra vvlki rk`tdn hr iki scdni yerin yetirmdiyini xatrlayarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. gr rkuya atmazdan qabaq yadna drs, qaydb iki scdni yerin yetirmli, sonra da qalxb Hmd v surni v ya tsbihat oxuyaraq namaz tamamlamaldr. Namazdan sonra da ehtiyat-msthbb sasn yersiz qiyam n iki shv scdsi yerin yetirmlidir.

Msl 1254: gr sslamu lyna v sslamu lykum demmidn vvl yadna ds ki, son rk`tin iki scdsini yerin yetirmyib, grk iki scdni yerin yetirsin v ikinci df thhd v namazn salamn versin. Msl 1255: Namazn salamndan qabaq, namazn sonundan bir rk`t v ya daha ox qlmadn xatrlayarsa, unutduu miqdar yerin yetirmlidir. Msl 1256: Namazn salamndan sonra namazn sonundan bir rk`t v ya daha ox qlmadn anlayarsa, gr namazda unudaraq v ya qsdn edildikd namaz batil edn bir i (arxasn qibly evirmk kimi) grrs, namaz batildir. gr unudaraq v ya qsdn edildikd namaz batil edn bir i grmyibs, drhal unutduu miqdar yerin yetirmlidir. Artq salam verdiyi n bir ct shv scdsi etmsi lazm ehtiyata sasndir. Msl 1257: gr namazn salamndan sonra, namazda ikn unudaraq v ya qsdn edildikd namaz batil edn bir i (arxasn qibly evirmk kimi) grdkdn sonra, son iki scdni etmdiyini xatrlayarsa, namaz batildir. gr namaz pozan bir i grmdn xatrlayarsa, unutduu iki scdni yerin yetirib tkrarn thhd oxuyaraq namazn salamn vermli v vacib-ehtiyata sasn vvl verdiyi salam n iki shv scdsi yerin yetirmlidir. Msl 1258: gr namaz vaxtndan qabaq qldn bilrs, onu yenidn qlmal, gr vaxt kemidirs d, qza etmlidir. gr namazn qiblnin ksin qldn, yaxud 90 drcdn artq inhirafla qldn anlayarsa, vaxt kemmidirs, yenidn qlmaldr. gr vaxt kemidirs, onda qiblnin o trf olduu xsusunda kkli v ya cahil idis, qza etmlidir. Amma gr kkli deyildis, qza etmsi lazm deyildir. gr qiblnin inhirafnn 90 drcdn az olduunu bilrs, qibldn dnmsind zrl olmasa, msln; qiblnin hans trf olduunu aradrmaq xsusunda v ya mslni bilmdiyind shlnkarlq etmis, ehtiyata sasn, istr vaxt kesin, istrs kemsin o namaz yenidn qlmas lazmdr. gr zrl olubsa, yenidn qlmas lazm deyil. MSAFRN NAMAZI Msafir grk zhr, sr v xiftn namazlarn skkiz rtl ikst, y`ni iki rk`t qlsn. 1. Onun sfri skkiz r`i frsxdn (tqribn 44 km-dn) az olmasn. Msl 1259: Gedib-glmsi st-st skkiz frsx olan xs, istr gedii v ya glii drd frsxdn az olsun, ya olmasn, grk namaz ikst qlsn. Buna sasn gr gedii frsx v qayd be frsx v ya ksin olsa, grk namaz ikst, y`ni iki rk`t qlsn. Msl 1260: gr gedi v glii skkiz frsx olarsa, getdiyi gnd v ya o gnn gecsi qaytmasa bel, namazn ikst qlmaldr. Amma bu tqdird, ehtiyat edrk, namazn tam da qlmas daha yaxdr. Msl 1261: Sfri skkiz frsxdn bir qdr az olarsa v ya insan getdiyi yolun skkiz frsx olub-olmadn bilmzs, namazn ikst qlmamaldr. gr sfrinin skkiz frsx atb-atmadnda kk edrs, aradrmas lazm deyil v namaz tam qlmaldr. Msl 1262: gr bir adil v ya inanlm bir xs xbr ver ki, insann sfri skkiz frsxdir, bir surtd ki, onun szndn xatircm olsa, grk namaz ikst qlsn.

Msl 1263: Sfrinin skkiz frsx olmasna yqini olan ks namaz ikst qlb, sonra baa ds ki, skkiz frsx olmayb, grk onu drd rk`tli namaz kimi yerin yetirsin. gr vaxt keibs, qza etsin. Msl 1264: stdiyi bir yer sfr xmaq zmind olan xsin z sfrinin skkiz frsx olmamasna yqinliyi olsa yaxud skkiz frsx olub-olmamasnda kk ets, bel ki, yolda ikn baa ds ki, onun sfri skkiz frsx imi, yolu bir az qalsa da, grk namaz ikst qlsn v gr tamam qlbsa, grk ikinci df ikst qlsn. Amma vaxt keibs qza etmk lazm deyil. Msl 1265: Ara msafsi drd frsxdn az olan iki mhllnin arasnda bir ne df gedib-glmkl hams skkiz frsx olsa da, xs namazn btv qlmaldr. Msl 1266: gr bir yer iki yol olsa, biri skkiz frsxdn az v o biri d skkiz frsx v ya ondan ox olsa, insan skkiz frsx olan yoldan oraya gets, grk namaz ikst qlsn v gr skkiz frsx olmayan yoldan gets, grk tamam qlsn. Msl 1267: Skkiz frsxin balanc, xsin msafir saylaca bir yeri kedikdn e`tibarn hesab edilmlidir. Bel ki, bu yer, ksr hallarda hrin sonu hesab olunan yerdir. Amma b`zi byk hrlrd mhllnin son yerindn d hesab oluna bilr ki, onun axr mqsddir. 2. Sfrinin vvlindn etibarn qsdi skkiz frsx olmaldr. Y`ni skkiz frsx gedcyini bilmlidir. Demli gr, skkiz frsxdn az olan bir yer sfr edrs v oraya atdqdan sonra, gldiyi yolla birlikd skkiz frsx olacaq bir yer getmy niyyt edrs, vvlcdn qsdi skkiz frsx olmadna gr, namaz tam qlmaldr. Amma gr oradan skkiz frsx getmk istyrs v ya msln; bir yer gets ki qaytma il birlikd skkiz frsx olacaq, namazn ikst qlmaldr. Msl 1268: Sfrinin ne frsx olacan bilmyn xs, msln; bir itkini tapmaq n sfr xrsa v onu tapmaq n n qdr yol gedcyini bilmirs, grk namaz tamam qlsn. Amma qaydan bada gr vtnin v ya on gn qalaca yer qdr skkiz frsx, yaxud ox olsa, grk namaz ikst qlsn. gr getdiyi zaman gedib-qaytma il birlikd skkiz frsx yolu getmyi niyyt edrs, namazn ikst qlmaldr. Msl 1269: Msafir, skkiz frsx yol gedcyin qrar olduu tqdird, namazn ikst qlmaldr. Demli, gr bir xs hrdn ayrlarsa v msln; dost tapaca tqdird, skkiz frsxlik sfr xma qsd edrs, dost tapacana min olarsa, namaz ikst qlmaldr. gr min deyils, tam qlmaldr. Msl 1270: Skkiz frsxlik sfr gemyi niyyt edn bir xs, hr gn az miqdarda yol gets bel, hddi-trxxs (m`nas 1305-ci msld deyilcyi kimi) atanda namazn ikst qlmaldr. Amma hr gn ox az bir miqdarda yol gedrs, namazn hm ikst, hm d tam qlmas ehtiyat-lazmdr. Msl 1271: Sfrd baqasnn ixtiyarnda olan qadn, vlad, nkr v mhbus kimi bir xs, sfrinin skkiz frsx olduunu bilrs, namazn ikst qlmaldr. gr bilmzs, namazn tam qlmaldr v sorumas lazm deyildir. Msl 1272: Sfrd baqasnn ixtiyarnda olan bir xs, gr drd frsxlik yer atmam ondan ayrlb sfr etmycyini bilrs v ya znn edrs, namazn tamam qlmaldr.

Msl 1273: Sfrd baqasnn ixtiyarnda olan bir xs, drd frsxlik bir yer atmazdan qabaq ondan ayrlmayacana xatircmliyi yoxdursa, namazn tam qlmaldr. Amma gr buna xatircmliyi olarsa, namazn ikst qlmaldr. 3. Yolda z qsdindn dnmsin. Demli, gr drd frsx atmazdan vvl z qsdindn dns, yaxud trddd ets (kk ds), getdiyi msaf qaytmas il birlikd skkiz frsxdn az olsa, grk namaz tamam qlsn. Msl 1274: Yoldan bir qdr gedndn sonra, qaytma il birg skkiz frsx olsa v sfrdn dansa, bel qrara alsa ki, orada qalsn v ya on gndn sonra qaytsn v ya qaytma il qalmanda trddd olsa, grk namaz tamam qlsn. Msl 1275: Yoldan bir qdr gedndn sonra, qaytma il birg skkiz frsx olsa v sfrdn dansa v qrara alsa ki, qaytsn, on gndn az orada qalmaq ists d, grk namaz ikst qlsn. Msl 1276: gr skkiz frsxlik sfr getmk mqsdi il bir yer doru hrkt edrs v bir miqdar yol getdikdn sonra baqa bir yer getmk istyrs, gr birinci hrkt etdiyi yerdn getmk istdiyi yer qdr skkiz frsx olarsa, namazn ikst qlmaldr. Msl 1277 Skkiz frsxlik yer atmazdan qabaq, yolun qalan qismini gedibgetmmkd trddd drs, trdddl olduu zaman yol getmzs v sonra qalan qismi d getmyi qrara alarsa, sfrin sonuna qdr namazn ikst qlmaldr. Msl 1278: Skkiz frsxlik yer atmadan, yolun qalan qismini gedib-getmmkd trddd edrs, trdddl olduu zaman bir miqdar yol gedrs v sonradan, lav olaraq skkiz frsx d getmy v ya gedi-glii skkiz frsx olan bir yer getmyi qrara alarsa, sfrin sonuna qdr namazn ikst qlmaldr. Msl 1279: Skkiz frsxlik yer atmazdan qabaq, yolun qalan qismini gedibgetmmkd trddd edib trddd edn zaman bir miqdar yol gedrs v sonradan, qalan qismi getmyi qrara alarsa, gr trdddl getdiyi msafni xmaqla, gedibglmyin mcmusu skkiz frsxdn az olarsa, namaz tamam qlmaldr. Amma gr ondan az olmasa, namazn ikst qlmaldr. 4. Skkiz frsx atmam z vtnindn keib orada, ya da on gn v ya daha ox bir yerd qalmaa qrar vermmsi lazmdr; o halda bir xs skkiz frsx yetimmidn vtnin qaydb orada qalmaq (dayanmaq) istrs, ya da on gn bir yerd qalmaq istrs, namaz btv qlmaldr. gr vtnindn, dayanmadan kers, ehtiyatn hm ikst, hm d btv qlmaldr. Msl 1280: Skkiz frsx atmadan vtnindn keib-getmycyini v ya bir yerd on gn qalb-qalmayacan bilmyn xs, namazn tamam qlmaldr. Msl 1281: Skkiz frsx atmadan vtnindn kerk v ya bir yerd on gn qalmaq istyn v hminin bir yerd on gn qalmaq v ya vtnindn kemk xsusunda trdddl olan bir xs, gr on gn qalmaqdan v ya vtnindn kemk fikrindn dnrs, yen d namazn tamam qlmaldr. Amma qalan yol, qaydla birlikd skkiz frsx olarsa, bel namazn ikst qlmaldr.

5. Sfri haram bir i n olmamaldr; gr ourluq kimi haram bir i n sfr edrs, namaz tamam qlmaldr. Hminin gr sfrin z haram olarsa msln; sfr onun lmsin, ya hr hans zvnn nqsanl olmasna sbb olan bir zrri olarsa v ya qadn, rindn icazsiz olaraq ona vacib olmayan bir sfr gedrs, hkm eynidir. Amma gr hcc sfri kimi vacib sfr olarsa, namaz ikst qlmaldr. Msl 1282: Vacib olmayan sfr, gr ata-anann mehribanlq sbbindn ziyyt kmsin sbb olarsa, haramdr. nsan bel bir sfrd namazn tamam qlmal v orucunu da tutmaldr. Msl 1283: Sfri haram olmayan v haram i n d sfr etmyn ks, hrnd sfrd gnah i ets bel, msln, qeybt ets, yaxud rab is, grk namaz ikst qlsn. Msl 1284: gr vacib olan bir eyi trk etmk n sfr xarsa, istr sfrd baqa mqsdi d olsun v ya olmasn, namazn tamam qlmaldr. Buna gr, borclu olub borcunu ver bilck halda olan xsin borcunu borc vern istyrs v o da sfr zaman borcunu qaytarmaa imkan olmadndan, borcu qaytarmaqdan boyun qarmaq n sfr xarsa, namazn tamam qlmaldr. Amma gr sfri baqa bir i n olarsa, sfrd vacib bir ii trk ets bel, namazn ikst qlmaldr. Msl 1285: gr sfrd mindiyi heyvan, yaxud baqa bir minik qsbi olsa v ya sahibindn qamaq n sfr ets, yaxud qsbi yerd sfr ets, grk namaz tamam qlsn. Msl 1286: Zalm xs il sfr edn ks gr naar olmasa v onun sfri zalma kmk olsa, grk namaz tamam qlsn. gr naar olsa, yaxud msln, mzluma nicat vermk n onunla sfr ets, namaz ikstdir. Msl 1287: gr ylnmk, ya gzmk n sfr ets, onun sfri haram deyil v grk namaz ikst qlsn. Msl 1288: Xo gzran keirib lhv v ylnmk mqsdi il ova gedrs, baxmayaraq ki, haram deyil amma gedn vaxt namazn tamam qlmaldr. Qaytdqda is, yolu ikst saylmal olan miqdarda olsa v gedii kimi, mqsdi ovuluq olmazsa, namazn ikst qlmaldr. Amma gr dolann t`min etmk n ova gedrs, namazn ikst qlmaldr. Hminin, maln oxaltmaq v ticart n ova gedrs d hkm eynidir. Fqt bu tqdird, namazn hm ikst, hm d tamam qlmas ehtiyat msthbbdir. Msl 1289: Gnah i n sfr gedn xs qaydan zaman gr tkc qaytma skkiz frsxdirs, grk namaz ikst qlsn. Ehtiyat msthbb odur ki, tvb etmyibs, hm ikst v hm d tamam qlsn. Msl 1290: Sfri gnah olan xs, gr yolda gnah qsdindn dns, yolun qalan istr tnha, istrs oradan gedib-glmyin cmi skkiz frsx olsa da, olmasa da, grk namaz ikst qlsn. Msl 1291: Gnah i n sfr etmyn xs, gr yolda ikn yolun qalann gnah mqsdi il gets, grk namaz tamam qlsn. Amma ikst qld namazlar shihdir.

6. Shrada sfr edib zlri v heyvanlar n harada yemk v su taplarsa, orada qalb, bir mddt sonra baqa bir yer gedn krilr kimi, myyn bir mkanlar olmayan xslrdn olmamaldr. Bel ki, bu kimi insanlar, bu sfrlrind namazlarn tamam qlmaldrlar. Msl 1292: Kri olan bir xs, mnzil v heyvanlar n otlaq yeri tapmaq n sfr edrs, onun bu sfri adr v digr vsaitlrl birlikd olarsa, v evi z ildir deyils namazn tamam qlmaldr. ks tqdird, sfri skkiz frsxdirs, namazn ikst qlmaldr. Msl 1293: gr shraniin, y`ni kri bir xs ziyart, hcc, ticart v bu kimi ilr n sfr xsa, evi z ildir nvan il adlana bilms, grk namaz ikst qlsn. gr adlana bils, tamam qlmaldr. 7. Ksirs-sfr, y`ni Muliyyti sfr olmamaldr. Amma ii sfrl bal olanlar, src, gmii, postu, oban, ox sfr edn xslrin ii ona bal olmasa bel, msln, hftd gn sfr ednlr kimi, hrnd ylnmk v ya syaht n sfr etslr bel, namaz tamam qlmaldr. Msl 1294: Muliyyti sfrd olan xs, hcc v ya ziyart kimi baqa bir i n sfr edrs, namazn ikst qlmaldr. Amma gr ona rfd ksirs-sfr deslr bel (y`ni ox sfr edn) msln, hr hftd sfr edn xs kimi, grk namazn tamam qlsn. Amma gr src z mann ziyart n kiray verrs v z d onunla ziyart gedrs, grk namazn tamam qlsn. Msl 1295: Hmldar (karvan), y`ni haclar Mkky atdrmaq n sfr edn xs, gr muliyyti sfrdirs, namazn tamam qlmaldr. gr muliyyti sfr olmazsa v yalnz hcc mvsmnd haclara hmldarlq etmk n sfr edrs, onun sfr mddti az olsa, (msln, 2-3 hft) namaz ikstdir. gr ox olsa (3 ay kimi), namaz tamamdr. gr ona ksirs-sfr deyilib-deyilmmsind kk edrs, ehtiyatn hm tamam, hm d ikst qlmaldr. Msl 1296: Src v bu kimi nvann deyil bilmsind rtdir ki, srcly davam etdirmk qrarnda olsun v onun istiraht zaman, srclrin adi istiraht mddtindn uzun olmasn. Demli, misal n, hftd bir gn sfr edn xs, src deyilmz. Amma ksirs-sfr nvan he olmazsa hftd gn, ya ayda on gn sfr edn xs deyil bilr, bel ki, he olmazsa ild alt ay, ya iki ildn artqda ay bu vziyyti davam etdirmk qrarnda olsun. (lbtt, birinci ayda ehtiyatn hm ikst, hm d tamam qlmaldr). Amma ksirs-sfr nvan hftd bir gn sfrd olana deyilmz. V gr hftd iki gn sfrd olsa, vacib ehtiyata gr hm ikst, hm d tamam qlmaldr. Msl 1297: Avtomobilini yalnz yaz v ya q mvsmnd kirayy vern src kimi, ilin bir qismind muliyyti sfr olan bir xs, bu sfrind namazn tam qlmaldr. Amma hm ikst, hm d tamam qlmas ehtiyat-msthbbdir. Msl 1298: hrin trafnda iki- frsxlik yolda gedi-gli edn src v marrut, bir sfrind tsadfn skkiz frsxlik yol gedrs, namazn ikst qlmaldr. Msl 1299: Pesi sfr etmk olan xs, istr on gn v ya ox z vtnind qalsn v vvldn qsdi on gn qalmaq olsun, yaxud qsdi olmadan qalsn, grk hmn birinci sfrd ki, on gndn sonra gedck, namaz tamam qlsn. Hminin gr vtnindn baqa yerd on gn qsdil v ya qsdsiz qalsa da bel, hkm eynidir. Amma arvadar

(mal-qara alverisi) v ya avtomobilini kiray vern xsin xsusunda, bel olarsa ehtiyat msthbb odur ki, on gndn sonra getdiyi ilk sfrd hm ikst, hm d btv qlsn. Msl 1300: Muliyyti sfr olan xsin namaznn tamam olmas n df sfr etmsi, rt deyil; el src v bu kimi nvan ona deyil bils hrnd ilk sfrind olsa bel, namaz tamamdr. Msl 1301: Mal-qara alverisi v sariban kimi muliyyti sfr olan xslrin normadan artq sfr etmlri, onlarn tinliy dmlrin v yorunluqlarna sbb olarsa, namazlarn ikst qlmalar grkdir. Msl 1302: hrlrd gzmkd olan v z n vtn semyn xs, namaz tamam qlmaldr Msl 1303: Muliyyti sfr olmayan xs, gr msln; bir hr v ya kndd olan maln damaq n ardcl sfr edrs, namazn ikst qlmaldr. Amma gr onun sfrlri xalq arasnda ksirs-sfr deyilck qdr ox olarsa, namazn tamam qlmaldr (ki, bunun me`yar 1296-c msld deyildi). Msl 1304: Vtnindn l kib z n baqa yerd vtn semk istyn xsin, gr ona namazn tamam qlnmasna sbb olacaq nvan (ksirs-sfr, kri kimi) deyilmzs, grk z sfrind namaz ikst qlsn. 8. gr vtnindn hrkt edirs, hddi-trxxs yetimsidir. Amma vtndn baqa yerd hddi-trxxs e`tibar yoxdur. qamt yerindn xaric olan kimi, namaz qsrdir. Msl 1305: Hddi-trxxs, hr hlinin, htta hrin trafnda olanlarn msafiri grmdiyi yerdir. Bunun niansi is, onun hr hlini grmmsidir. Msl 1306: Vtnin qaydan msafir, vtnin atana qdr namazn ikst qlmaldr. Hminin bir yerd on gn qalmaq istyn xs, oraya atmayana qdr namazn ikst qlmaldr. Msl 1307: gr hr hndrlkd olsa, orann hli uzaqdan grnrs v ya uxurluqda olsa, azacq uzaqladqca orann hli grnmzs, bel bir hrdn sfr xan xs, gr oradan, o hr dz yerd olsayd, artq orann xalq grnmzdi deyilck qdr uzaqlad zaman, namazn ikst qlmaldr. Hminin gr yolun drtpsi normadan artq olarsa, norman nzr almaq lazmdr. Msl 1308: Gmi v ya qatarda olub hddi-trxxs yetimdn, tam qlmaq niyyti il namaza balayan xs, gr nc rk`tin rkusundan qabaq hddi -trxxs atarsa, namazn ikst olaraq tamamlamaldr. Msl 1309: Yuxardak msld izah olunduu kimi, gr nc rk`tin rkusundan sonra trxxs hddin atsa, baqa bir namaz ikst qlmaldr v birinci namaz tamamlamaq lazm deyil. Msl 1310: gr bir xs hddi-trxxs yetidiyin min olub, namazn ikst qlarsa v sonra da namaz qlarkn hddi-trxxs yetimdiyi anlalarsa, o namaz yenidn qlmas grkdir. Bel ki, gr bu halda hddi-trxxs atmamdrsa, namazn tamam qlmaldr. gr hddi-trxxsdn kemidirs, namazn ikst olaraq qlmaldr. gr vaxt kemidirs, namazn qzaya getdiyi zamandak vzifsin sasn qza etmlidir.

Msl 1311: Gz adi vziyytd deyils, adi gzn hrin hlini grmdiyi bir yerd namazn ikst qlmaldr. Msl 1312: Sfr getdiyi zaman hddi-trxxs yetiib-yetimdiyind kk edrs, namazn tam qlmaldr. Msl 1313: Sfr zaman vtnindn ken bir msafir, orada dayanarsa, namazn tam qlmaldr. ks tqdird, lazm-ehtiyata sasn, namazn hm ikst, hm d tam olaraq qlmaldr. Msl 1314: Sfr zaman vtnin atb orada dayanan xs, orada olduu mddtd namazn tam qlmaldr. Amma gr oradan skkiz frsxlik bir yola getmk istyrs v ya drd frsx gedib-qaytmaq istyrs, (qaydan ba) hddi-trxxs atd zaman namazn ikst qlmaldr. Msl 1315: nsann yaamaq v daimi qalmaq n sediyi yer onun vtnidir, istr orada dnyaya glsin v ata-anasnn vtni olsun, istrs d z oran yaamaq n qrar versin. Msl 1316: gr mqsdi bir mddt sil vtni olmayan yerd qalb sonra baqa yer getmk olsa, ora onun vtni hesab olunmaz. Msl 1317: nsann z yaay n sediyi yerd daimi mskunlamaq niyyti olmasa bel, gr xalq arasnda o, orada msafir qbul edilmzs, bel ki, mvqqti olaraq on gn v ya daha ox bir mddt n baqa bir yerd qalma qrara alsa birinci yeri onun yaay yeri olaraq grrs, ora onun n vtn hkmn dayr. Msl 1318: ki yerd yaayan xs, msln, alt ay bir yerd v alt ay da baqa yerd qalsa, hr ikisi ona vtndir. Habel gr iki yerdn artq zn yaay yeri ses, onlarn hams ona vtn hesab olunar. Msl 1319: Fqhann (mcthidlrin) b`zisi, demilr ki, gr bir xsin bir yerd mskunlad evi olsa v qalma qsd edrk, ardcl alt ay orada qalarsa, o ev onun mal olduu mddtd qdr, o yer onun vtni hkmnddir bel ki, sfrd oraya atd hr vaxt namazn tamam qlmaldr. Lakin bu hkm sbut olunmamdr. Msl 1320: vvllr vtni olub, fikrindn dand bir yer atdqda, zn baqa bir vtn semmi olsa bel, namazn tam qlmamaldr. Msl 1321: Bir yerd ardcl olaraq on gn qalma qsd edn v ya ixtiyarsz halda bir yerd on gn qalacan biln bir msafir, orada namazn tamam qlmaldr. Msl 1322: Bir yerd on gn qalmaq istyn msafirin, birinci v ya on birinci gnn gecsini d orada qalma qsd etmsi lazm deyildir. gr birinci gnn sbh azanndan, onuncu gnn gn batmasna qdr orada qalma qsd edrs, namaz tam qlmaldr. Birinci gnn zhrndn on birinci gnn zhrn qdr orada qalma qsd edrs d, hkm eynidir. Msl 1323: On gn bir yerd qalmaq istyn msafir, gr btn on gn bir yerd qalmaq istyrs, namazn tam qlmaldr. Bel ki, on gn Ncfl Kufd, yaxud Tehranla imiranda qalmaq istyrs, namaz ikst qlmaldr.

Msl 1324: On gn bir yerd qalmaq istyn msafir, qalaca on gn rzind o yerin camaat arasnda ayr bir yer hesab olunan v fasilsi drd frsxdn az olan trafna getmyi vvldn qsd etmidirs, gr gedib-glmk mddti rfn nzrind on gn qalmas il zidd olmayacaq miqdardadrsa, namazn tam qlmaldr. gr on gn qalmaqla zidd olarsa, ikst qlmaldr. Msln; gr vvldn bir gndz v ya bir gecni oradan ayrlmaq istyrs, bu onun iqamt mqsdi il ziddir v namazn ikst qlmaldr. Amma gr onun qsdi bu olsa ki, msln, gnn yarsn xaric olsun v sonra qaytsn, hrnd qaytmas gec olduqdan sonra olsa bel, grk namaz tamam qlsn. Amma gr onun bu cr ayrlmas, rfd iki v ya daha ox yerd iqamt edir deyilck qdr tkrarlanrsa, namazn ikst qlmaldr. Msl 1325: Bir yerd on gn qalma qrara almayb, msln; gr dostu glrs v ya yax mnzil tapsa, on gn orada qalacan qsd edn msafir, namazn ikst qlmaldr. Msl 1326: Bir yerd on gn qalma qrara alan bir xs, gr orada qalmasna bir eyin mane olmasna ehtimal verirs v bu ehtimal aqil xslrin nzrind qbul olunan bir ehtimal olarsa, namazn ikst qlmaldr. Msl 1327: Ayn sonuna on gn v ya daha ox qaldn biln xs, ayn sonuna qdr bir yerd qalma qrara alarsa, namazn tam qlmaldr. Amma gr ayn sonuna bir ne gn qaldn bilmz v ayn sonuna qdr bir yerd qalma qrara alarsa, hrnd qrarladrd zamandan ayn sonuna qdr on gn v ya daha ox qalm olsa bel, namazn ikst qlmaldr. Msl 1328: Bir yerd on gn qalma qrara alan msafir, gr drd rk`tli bir namaz qlmadan qrarndan dnrs v ya orada qalmaqda v ya baqa bir yer getmkd trddd drs, namazn ikst qlmaldr. Amma gr drd rk`tli bir namaz qldqdan sonra qrarndan dnrs v ya trddd drs, orada qald mddt qdr namazlarn tam qlmaldr. Msl 1329: Bir yerd on gn qalma qrara alan bir msafir, oruc tutarsa v zhrdn sonra orada qalmaq fikrindn dnrs, gr drd rk`tli bir namaz qlmdrsa, orada qald mddt qdr oruclar shihdir v namazlarn tam qlmaldr. Amma gr drd rk`tli bir namaz qlmamdrsa, ehtiyata sasn, o gnn orucunu tamamlayb sonradan qza etmli, namazlarn da ikst qlmaldr. Sonrak gnlrd d oruc tuta bilmz. Msl 1330: On gn bir yerd qalma qrara alan bir msafir, qrarndan dnrs v qrarndan dnmzdn qabaq drd rk`tli bir namaz qlb-qlmadnda kk edrs, namazlarn ikst qlmaldr. Msl 1331: gr msafir ikst qlmaq niyyti il namaza balayarsa v namaz snasnda on gn v ya daha ox qalma qrarladrarsa, namazn drd rk`tli olaraq tamamlamaldr. Msl 1332: On gn bir yerd qalma qsd edn msafir, gr birinci drd rk`tli namazn snasnda z qsdindn dns, bel ki, nc rk`t mul deyils, grk namaz iki rk`tli tamam etsin v namazlarnn ardn ikst qlsn. Hminin gr nc rk`t mul olsa v rkuya getmmi olsa, grk otursun v namaz ikst olaraq sona atdrsn. gr rkuya getmidirs, namazn poza bilr v onu ikst olaraq yenidn qlmas lazmdr.

Msl 1333: On gn bir yerd qalma qrara alan bir xs, orada on gndn ox qalarsa, sfr xana qdr namazn tam qlmaldr. kinci df on gn qsd etmsi lazm deyildir. Msl 1334: On gn bir yerd qalma qrara alan bir msafir, vacib orucu tutmaldr. Msthbb oruc da tuta bilr v zhr, sr v xiftn namazlarnn nafilsini d qla bilr. Msl 1335: On gn bir yerd qalma qrara alan bir msafir, gr da olan drd rk`tli bir namaz qldqdan sonra v ya drd rk`tli bir namaz tam olaraq qlmasa bel bir yerd on gn qaldqdan sonra, drd frsxdn az olan bir yer gedib-qaydb, tkrarn vvl qald yerd on gn v ya daha az bir mddt qalmaq istyrs, getdiyi zamandan qaydaca zamana qdr v qaytdqdan sonra namazn tam qlmaldr. Amma gr vvl qald yer qaytmas, yalnz sfrinin yolunda vaqe olmasna gr olsa v r`i bir msafy sfr etmk istyrs, gedib-qaytdqda v qald yerd namazlarn ikst qlmaldr. Msl 1336: On gn bir yerd qalma qrar alan bir msafir, da olan drd rk`tli bir namaz qldqdan sonra, skkiz frsxdn az olan baqa bir yer gedib orada on gn qalmaq istyrs, sfri zamannda v on gn qalmaq istdiyi yerd namazn tam qlmaldr. Amma gr gedcyi yer skkiz frsx v ya daha ox olarsa, sfr zaman namazlarn ikst qlmaldr. gr orada on gn qalmaq istmzs, orada qald mddtd d namazlarn ikst qlmaldr. Msl 1337: On gn bir yerd qalma qrara alan bir msafir, gr da olan drd rk`tli bir namaz qldqdan sonra, drd frsxdn az olan bir yer getmk istyrs, gr vvlki yerin qaydb-qaytmayacanda trdddl olarsa v ya oraya qaytmaqdan tamamil qafil olarsa, yaxud qaytmaq istdiyi halda, orada on gn qalb-qalmayacanda trdddl olarsa, ya da orada on gn qalmaqdan v ya sfr etmkdn qafil olarsa, getdiyi vaxtdan qaydana qdr v qaytdqdan sonra namazlarn tamam qlmaldr. Msl 1338: Dostlarnn da on gn qalacan xyal edrk bir yerd on gn qalma qrara alan v da olan drd rk`tli bir namaz qldqdan sonra, dostlarnn qalmaq qrarna glmdiklrini anlayarsa, z d qalmaq fikrindn dns bel, orada qald mddt qdr namazlarn tam qlmaldr. Msl 1339: gr msafir tsadfn otuz gn bir yerd qalsa, msln, otuz gnn tamamnda getmk il qalmaa trddd edrs otuz gn kendn sonra, hrnd orada az bir mddt qalsa bel, grk namaz tamam qlsn. Msl 1340: Doqquz gn v ya daha az bir mddt n bir yerd qalmaq istyn msafir, doquqz gn v ya daha az orada qaldqdan sonra, yenidn orada doqquz gn v ya daha az qalsa v bu kild orada otuz gn qdr qalarsa, otuz birinci gndn e`tibarn, namazlarn tam qlmaldr. Msl 1341: Msafir bir yerd otuz gn qalandan sonra grk namaz tamam qlsn. Bellikl, otuz gnn b`zisini bir yerd, b`zisini baqa yerd qalsa, otuz gndn sonra da namaz ikst qlmaldr. MXTLF MSLLR Msl 1342: Msafir Mkk, Mdin, Kuf hrlrinin hr yerind elc d Hzrt Seyyidhda (leyhisslam)-n hrmind qbri-mqddsin 11,5 metr msafsin qdr namazn tamam qla bilr.

Msl 1343: Msafir olduunu v namaz ikst qlmal olduunu biln bir xs, vvlki msld deyiln drd mkandan baqa yerlrd, namazn qsdn tam qlarsa, namaz batildir. Hminin gr msafirin namaznn ikst olduunu unudaraq tam qlarsa da, hkm eynidir. Amma unutduu tqdird, vaxt kedikdn sonra xatrlayarsa, qza etmsi lazm deyildir. Msl 1344: Msafir olduunu v namaz ikst qlmal olduunu biln bir msafir, gr shvn namazn tam qlarsa v vaxt daxilind yadna drs, namazn yenidn qlmas lazmdr. gr vaxt kedikdn sonra yadna drs, ehtiyata sasn onu qza etmlidir. Msl 1345: Sfrd namazn ikst qlmal olduunu bilmyn bir msafir, gr tam qlarsa, namaz shihdir. Msl 1346: Namaznn ikst qlnmal olduunu biln bir msafir, gr onun xsusiyytlrindn b`zisini bilms, msln; skkiz frsxlik yolda ikst qlmal olduunu bilmzs v tam qlarsa, vaxt kemdn hkm bilrs, lazm-ehtiyata sasn namazn yenidn qlmaldr. gr qlmasa, qza etmlidir. Amma gr vaxt kedikdn sonra bilrs, qza etmsi lazm deyildir. Msl 1347: Namazn ikst qlmal olduunu biln bir msafir, yolunun skkiz frsxdn az olduunu znn edrk tam qlarsa, yolun skkiz frsx olduunu anlad zaman, tam qld namaz tkrarn ikst qlmaldr. Amma gr vaxt kedikdn sonra baa drs, qza etmsi lazm deyildir. Msl 1348: Msafir olduunu unudub namaz tam qlarsa, bel ki, namaz vaxt snasnda xatrlayarsa, ikst qlmaldr. gr vaxt kendn sonra xatrlayarsa, o namazn qzas ona vacib deyildir. Msl 1349: Namazn tam qlmal olan bir xs, namazn ikst qlarsa, hr hans halda namaz batildir. Htta bir yerd on gn qalma qrara alan v mslnin hkmn bilmdiyindn namazn ikst qlm olan bir msafir olsa bel, vacib ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 1350: Drd rk`tli bir namaz qlarkn, msafir olduunu xatrlayarsa v ya sfrinin skkiz frsx olduunu bilrs, bel ki, nc rk`tin rkusuna getmmidirs, namaz iki rk`t olaraq tamamlamaldr. gr nc rkti tamamlaybsa, namaz batildir. gr nc rk`tin rkusuna getmidirs, ehtiyata sasn namaz batildir. Buna gr d, bir rk`t namaz qlnacaq qdr vaxt qalm olsa bel, namazn yenidn ikst olaraq qlmaldr. gr vaxt yoxdursa, qzasn ikst etmlidir. Msl 1351: gr msafir, msafir namaznn b`zi xsusiyytlrini bilms msln; drd frsxlik bir yola gedib-qaydaca tqdird, namazn ikst qlmal olduunu bilms, drd rk`tli namaz niyyti il namaza mul olsa v nc rk`tin rkusundan vvl mslni baa ds, grk namazn iki rk`tl tamam etsin. gr rkuda anlayarsa, ehtiyata sasn namaz batildir. Bir rk`t qlnacaq qdr vaxt qalsa bel, namaz yenidn ikst olaraq qlmaldr. Msl 1352: Namazn tam qlmal olan bir msafir, mslni bilmmsi sbbindn, iki rk`t qlmaq niyyti il namaza balayar v namazda ikn baa drs, namaz drd rk`t olaraq tamamlamaldr. O namaz tamamladqdan sonra, onu drd rk`t olaraq yenidn qlmas ehtiyat-msthbbdir.

Msl 1353: Namazn qlmam olan bir msafir, vaxt kemdn vtnin v ya on gn qalaca bir yer atarsa, namazn tam qlmaldr. Msafir olmayan bir xs d, vaxtn vvlind namaz qlmayb yola xarsa, yolda namazn ikst qlmaldr. Msl 1354: Sfrd ikn namazn ikst qlmal olan bir msafirin zhr, sr v ya xiftn namaz qza olarsa, onlar sfrd olmadan bel qza etmk lazm glirs, iki rk`t olaraq qza etmlidir. gr msafir olmayan bir xsdn d, bu namazdan biri qzaya qalarsa, sfrd ikn qzasn qlmaq istyrs, drd rk`t olaraq qza etmlidir. Msl 1355: Msthbbdir ki, msafir ikst qld hr bir namazdan sonra otuz df desin: Subhanllahi vlhmdu lillahi v la ilah illllahu vllahu kbr. Bu zikrin hr vacib namazdan sonra msthbb olmasna baxmayaraq qeyd olunan hallarda daha ox gstri verilmidir. Daha yaxs odur ki, bu namazn t`qibind bunu altm df desin. QZA NAMAZI Msl 1356: Gndlik namazn, namazn btn vaxt rzind htta yuxuda olmaq v ya srxoluq sbbindn olsa bel, vaxtnda qla bilmyn xs, qza etmlidir. z vaxtnda qlnmam olan digr hr vacib namaz da eyni hkm dayr. Htta lazm ehtiyata sasn, nzir etmkl myyn bir vaxtda vacib olan namaz da eyni hkmddir. Amma Fitr v Qurban bayram namazlarnn qzas yoxdur. Habel, istr gndlik namaz olsun, istrs d baqa bir namaz olsun, qadnn heyz v nifas halnda qlmad namazlarn da qzas yoxdur. Ayt namaznn qzasnn hkm sonradan deyilck. Msl 1357: gr namazn vaxtndan sonra, qld namazn batil olduunu baa ds, grk onun qzasn qlsn. Msl 1358: Boynunda qza namaz olan bir xs, onu qlmaqda shlnkarlq etmmlidir. Amma drhal yerin yetirmsi d vacib deyildir. Msl 1359: Qza namaz olan xs msthbb namaz qla bilr. Msl 1360: Boynunda qza namaz olduuna v ya qld namazlarn shih olmadna ehtimal vern bir insann, ehtiyata sasn onlar qza etmsi msthbbdir. Msl 1361: Bir gnn zhr v sr namazlar il, bir gecnin am v xiftn namazlar kimi, trtibl yerin yetirilmsi vacib olan namazlardan baqa, gndlik namazlarn qzasn trtib sasn yerin yetirmk vacib deyildir. Msl 1362: Ayt namaz kimi gndlik olmayan bir ne namaz v ya bir gndlik v bir ne gndlik olmayan namazlar qza etmk istyn xsin, onlar trtib zr qlmas lazm deyildir. Msl 1363: Bir drd rk`tli namaz qlmadn, amma onun zhr, yoxsa xiftn namaz olduunu bilmyn bir xs, qlmam olduu namazn qzas niyyti il bir drd rk`tli namaz qlarsa, kifaytdir. Bel ki, namaz ucadan v ya alaqdan oxumas xsusunda is ixtiyar sahibidir. Msl 1364: gr bir xsdn, msln; bir ne sbh namaz v ya bir ne zhr namaz qza olarsa v onlarn sayn bilmzs v ya unutmu olarsa, msln; , drd, ya be namaz olduunu bilmzs, az miqdar yerin yetirrs, kifaytdir. Amma hamsn qldna min oluncaya qdr namaz qlmas daha yaxdr. Msln; gr zndn bir

ne sbh namaznn qzaya qaldn unutmu olsa v eyni zamanda on namazdan artq olmadna mindirs, ehtiyata sasn on sbh namaz qlar. Msl 1365: Kemi gnlrdn yalnz bir qza namaz boynunda olan xsin, gr o gnn namaznn fzilt vaxt kemirs, vvl qza edib, sonra o gnn namazna balamas daha yaxdr. Hminin gr kemi gnlrdn qza namaz olmad halda, ondan hmin gn aid bir namaz v ya daha ox namaz qzaya qalmdrsa, gr o gnn namaznn fzilt vaxt kemirs, o gnn qza namazn da namazndan vvl qlmas daha yaxdr. Msl 1366: gr namaz qlarkn hmin gndn bir v ya daha ox namaznn qzaya qaldn v ya kemi gnlrdn yalnz bir qza namaznn boynunda olduunu xatrlayarsa, vaxt genidirs v niyytini qza namazna evirmsi mmkndrs, o gnn namaznn fzilt vaxt kemdiyi tqdird, niyytini qza namazna evirmsi daha yaxdr. Msln; zhr namazn qlarkn, nc rk`tin rkusundan qabaq, hmin gnn sbh namaznn qzaya qaldn xatrlayarsa, zhr namaznn fzilt vaxt daralmamdrsa, niyyti sbh namazna evirib o namaz iki rk`t olaraq tamamlamas v sonra zhr namazn qlmas daha yaxdr. Amma gr fzilt vaxt dar olsa v ya niyytini qza namazna evirmsi mmkn olmazsa, msln; nc rk`tin rkusunda sbh namazn qlmadn xatrlayarsa, niyytini sbh namazna evirdiyi tqdird, rkn hesab ediln bir rku artql meydana gldiyin gr, niyytini sbh namaznn qzasna evir bilmz. Msl 1367: gr kemi gnlrdn qza namazlar vardrsa v bir v ya daha ox namaz hmin gndn qza olmudursa, bel ki, onlarn hamsn qza etmy vaxt olmasa v ya hamsn o gnd qlmaq istmirs, msthbbdir ki, o gnn qza namazn da namazndan vvl qlsn. Msl 1368: nsan hyatda ikn z qza namazlarn qlmaqdan aciz olsa bel, baqas onun namazlarnn qzasn qla bilmz. Msl 1369: str imamn namaz da olsun, istrs qza olsun, qza namazn camaatla qlmaq mmkndr. Hr ikisinin eyni namazlar qlmalar da lazm deyildir. Msln; sbh namaznn qzasn, imamn zhr v ya sr namaz il qlmasnn bir eybi yoxdur. Msl 1370: Mmyyiz olan, y`ni yaxn v pisi anlayan ua namaz qlmaa v digr ibadtlr etmy adt etdirmk msthbbdir. Htta onu, qlmad namazlar qza etmy vadar etmk bel, msthbbdir. ATANIN BYK OULA VACB OLAN QZA NAMAZI Msl 1371: gr ata z namazn qlmam olsa, v qza ed bilrmis, bu Allahn mrin itatsizlik ucbatndan deyilmis, onun lmndn sonra byk oul vacib ehtiyata sasn bunlar yerin yetirmli v ya onun n cir tutmaldr. Anann namazlarnn qzasn yerin yetirmk daha yax olduuna baxmayaraq ona vacib deyildir. Msl 1372: gr byk oul, atasnn namaznn qzaya qalb-qalmadnda kk edrs, onun boynuna vacib deyildir. Msl 1373: gr byk oul atasnn qza namazlar olduunu bilib, onlar yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs, ehtiyata sasn onlar qza etmsi vacibdir. Msl 1374: gr oullardan hansnn byk oul olduu m`lum olmasa, atann namazn qza etmk oullardan he birin vacib deyildir. Amma onun namazlarn z

aralarnda bldrmlri, yaxud da onlar yerin yetirni t`yin etmk n, aralarnda qr` kmlri (pk atmalar) ehtiyat-msthbbdir. Msl 1375: gr meyyit, namazlarnn qzas n cir tutulmasn vsiyyt etmidirs, gr onun vsiyyti nfuzludursa, (qanuni, kerlidirs) onlarn qzas byk oula vacib olmaz. Msl 1376: gr byk oul anasnn qza namazlarn qlmaq istyrs, namaz ucadan v ya alaqdan oxumaq xsusunda z tklifin ml etmlidir. Bel ki, anasnn sbh, am v xiftn namazlarnn qzasn ucadan qlmas lazmdr. Msl 1377: znn d qza namaz olan xs, gr ata-anasnn da namazlarn qza etmk istyrs, hansn vvl yerin yetirs shihdir. Msl 1378: gr byk oul atas ln vaxt nabali (y`ni hddi-blua atmam), ya dli olsa, bali ya all olandan sonra, atann qza namaz ona vacib deyildir. Msl 1379: gr byk oul atasnn namazn qza etmmidn qabaq ls, ikinci oula he n vacib deyil. CAMAAT NAMAZI Msl 1380: Gndlik namazlar camaat il qlmaq msthbbdir. Sbh, am v xiftn namazlarn xsusil mscid qonuluunda olanlara v mscidd veriln azann ssini eidnlr daha ox aidiyyti var. Hminin sair vacib namazlar da camaatla qlmaq msthbbdir. Amma tvaf namaz v gn v ay tutulmas istisna olmaqla sair ayt namazlarnn camaat namaz klind qlnmasnn mruiyyti (r`i, qanuni olmas) sbuta yetmyib. Msl 1381: M`tbr rvaytd vardr ki, camaat il qlnan namaz, frdi namazdan iyirmi be drc fzldir. Msl 1382: E`tinaszlq zndn camaat namazna hazr olmamaq caiz deyildir. nsann zrsz olaraq camaat namazn trk etmsi d dzgn deyildir. Msl 1383: nsann sbr edib, camaatla namaz qlmas msthbbdir. Mxtsr qlnan camaat namaz, uzun qlnan mnfrid namazdan daha stndr. Hminin camaat namaz, vaxtn vvlind mnfrid olaraq qlnan namazdan daha stndr. Amma fziltli vaxtdan qeyri-vaxtda qlnan camaat namaznn, fziltli vaxtda qlnan mnfrid namazdan daha stn olmas m`lum deyildir. Msl 1384: Camaat namaz balad zaman, namazn frdi qlm olan xsin, ikinci df namazn camaatla qlmas msthbbdir. gr sonradan, frdi qlm olduu namazn batil olduunu anlayarsa, ikinci df qld namaz kifaytdir. Msl 1385: gr imam v ya m`mum camaatla qld namaz tkrarn camaatla qlmaq istyrs, bunun msthbbliyi sbut olmasa da, savab midil (y`ni rcan) yerin yetirilmsinin manesi yoxdur. Msl 1386: Namaznn batil olmasna sbb olacaq qdr vsvsy dn xs, gr namaz yalnz camaatla qld zaman vsvsdn rahat olarsa, namaz camaatla qlmaldr.

Msl 1387: gr ata v ya ana z uana namaz camaatla qlmasn mr edrs, namazn camaatla qlmas ehtiyat-msthbbdir. lbtt gr atann v ya anann ona etdiyi mr v nhyi uana olan mhbbtdn irli glirs, v ona qar xmaq onlara ziyyt olmasna sbb olursa, uan ona qar xmas, haramdr. Msl 1388: Msthbb namaz ehtiyata sasn he bir kild camaatla qlna bilmz. Amma ya yamas n qlnan istisqa namaz camaatla qlna bilr. Hminin vacib olub, sonradan baqa bir sbb gr msthbb olan bir namaz (msln; Hzrt mamZamann () dvrnd vacib olub, sonralar o Hzrt qeyb olduqdan sonra msthbb olan Fitr v Qurban bayram namazlarn) camaatla qlmaq caizdir. Msl 1389: mam camaat gndlik namaz qlarkn, gndlik namazlarn hr hansnd a ona iqtida etmk olar. Msl 1390: gr imam camaat znn v ya namaznn qzaya getmsi yqin olan lm bir xsin gndlik namazlarnn qzasn qlrsa, ona iqtida etmk olar. Amma gr z namazn v baqasnn namazn ehtiyatn yenidn qlrsa, ona iqtida etmk caiz deyildir. Amma gr m`mum da namazn ehtiyatn yenidn qlrsa v imamn ehtiyat etmsin yol vern sbb, m`mumun ehtiyatna yol aan sbbi il eynidirs, ona iqtida ed bilr. Bu halda m`mumun ehtiyat etmsin sbb olacaq ayr bir sbbin d ortaya xmamas grk deyildir. Msl 1391: gr insan bilms ki, imamn qld namaz gndlik vacib namazdr, yoxsa msthbb namazdr, ona iqtida ed bilmz. Msl 1392: Camaat namaznn shih olmas n, imamla m`mum arasnda v eyni zamanda, imamla baqa m`mumlar arasnda vasit olan m`mumla o biri m`mumlar arasnda bir eyin fasil olmamas rtdir. Fasildn mqsd, onlar bir-birindn ayran bir eydir. str prd, divar v ya bu kimi grmy mane olan bir ey olsun, istr kimi grmy mane olmayan bir ey olsun, frq etmz. Bel ki, gr namazn btn v ya b`zi hallarnda imamla m`mum arasnda v ya balant (mttsil olma) vasitsi olan m`mumla o biri m`mumlar arasnda bir fasil olarsa, camaat namaz batildir. Amma irlid izah olunaca kimi, qadn bu hkmdn mstsnadr. Msl 1393: gr birinci srann uzun olmana gr srann iki trfind dayanan kslr imam grmslr, iqtida ed bilrlr. Hminin, gr o biri sflrdn birinin uzun olduuna gr sfin iki trfind dayananlar zlrindn qabaqk sfi grmslr, iqtida ed bilrlr. Msl 1394: Camaatn sralar mscidin qapsna qdr atarsa, qapnn qarsnda sflrin arxasnda duran xsin namaz shihdir. Hminin onun arxasnda iqtida ednlrin d namaz shihdir. Htta iki trfd olub, baqa bir m`mum vasitsi il camaatla bitiik olan xslrin d namazlar shihdir. Msl 1395: Stunun arxasnda duran xs sa v ya sol trfdn baqa bir m`mumun vasitsil imamla birlms, iqtida ed bilmz. Msl 1396: mamn durduu yer m`mumun durduu yerdn grk hndr olmasn. Amma gr imamn yeri ox az miqdarda hndr olsa, eybi yoxdur. Hminin gr bir yer mayili vziyytd olarsa, bel ki, imam da onun yksk trfind dayandqda yer ox mayili olmasa, eybi yoxdur.

Msl 1397: M`mumun yeri imamn yerindn hndr olarsa, eybi yoxdur. Amma gr toplablar deyilmyck qdr hndr olarsa, camaat namaz shih deyildir. Msl 1398: Bir srada duranlarn arasnda mmyyiz bir uaq fasil olarsa, onun namaznn batil olduu bilinmyn qdr, iqtida edil bilr. Hminin o, on iki imam isi olmasa, bel ki, onun namaz z mzhbin gr shih olsa, hkm eynidir. Msl 1399: mamn tkbirindn sonra gr birinci srann namaza hazr olmalar v tkbir demlri yaxn olsa, sonrak srada dayanan xs tkbir dey bilr. Amma ehtiyat msthbb odur ki, birinci srann tkbiri qurtaran kimi sbr etsin. Msl 1400: Qabaq sralarda bir srann namaznn batil olduu bilinrs, arxadak sralarda iqtida edil bilmz. Amma onlarn namaznn shih olub-olmad bilinmzs, iqtida edil bilr. Msl 1401: mamn namaznn batil olduunu, msln; imamn dstmazl olmadn biln bir xs, imamn z bunu bilms bel, ona iqtida ed bilmz. Msl 1402: M`mum, namazdan sonra imamn adil olmadn v ya kafir olduunu, yaxud baqa bir sbbdn namaznn batil olduunu, msln; dstmazsz namaz qldn bilrs, namaz shihdir. Msl 1403: Namazda ikn imama iqtida edib-etmdiyind kk edrs, gr b`zi nianlr vasitsil iqtida etdiyin xatircm olarsa, namazn camaatla tamamlamaldr. ks tqdird, namazn mnfrid niyyti il tamamlamaldr. Msl 1404: gr m`mum namaz snasnda zrsz olaraq, infiradi (tk) olma niyytini edrs, onun camaat namaznn shih olmas ikall, lakin tklikd qld namaz shihdir. Amma gr frdi namaz qlann da vzifsin gr ml etms, vacib ehtiyata gr namaz yenidn qlmaldr. Amma gr zrl olduu halda namaz batil etmyn bir eyi artrsa v ya skilts yenidn qlmas lazm deyil. Msln, gr namazn vvlindn frdi olma qsdi olmasa, qirat etms, amma rkuda olduu zaman bu qsd drs, bu tqdird namazn frdi qsdi il tamamlaya bilr v onu yenidn qlmas lazm deyil. Hminin imama tabe olmaq n bir scdni artrsa hkm eynidir. Msl 1405: gr imam Hmd v surni oxuduqdan sonra, m`mum bir zr sbbindn mnfrid niyyti edrs, Hmd v surni oxumas lazm deyildir. Amma gr zrsz olsa ya Hmd v sur tamamlanmazdan qabaq mnfrid niyyti edrs, vacib ehtiyata sasn Hmd surnin hamsn oxumas lazmdr. Msl 1406: gr camaat namaz snasnda frdi niyyti ets, ikinci df (hmin namazda) camaat namaz niyyt ed bilmz. Hminin vacib ehtiyata gr, gr frdi niyyti edib-etmmsind trddd ets v sonra namaz camaatla bitirmk qrarna gls, hkm eynidir. Msl 1407: nsan namaz snasnda mnfrid niyyti edib-etmdiyind kk edrs, mnfrid niyyti etmdiyin qrar vermlidir. Msl 1408: gr imam rkuda olan vaxt iqtida ets v imamn rkusuna atsa, imamn zikri tamam olsa da, namaz shihdir v bir rk`t hesab olunur. gr rku qdr yils v imamn rkusuna atmasa, namazn frdi niyyti il tamam ed bilr, hm d sonrak rkt atmaq n namaz ks bilr.

Msl 1409: mam rkuda ikn, iqtida edib, rkuya qdr yilrs v imama rkuda yetiib-yetimdiyind kk edrs, gr bu kki rkunun tamam olmasndan sonra olsa, qld camaat namaz shihdir. ks tqdird, namaz mnfrid niyyti il tamamlaya bilr, hm d sonrak rkt atmaq n namazn ks bilr. Msl 1410: mam rkuda ikn iqtida edrs v rku miqdar qdr yilmzdn qabaq, imam rkudan ban qaldrarsa, frdi niyyti edib namaz tamamlamaq v ya imamla birlikd mtlq qrbt qsdi il scdy gedib, sonra ayaa qalxd zaman, tkbirtl ehram v ya mtlq zikrdn daha mumi olan bir qsd il yenidn sylyrs, ona saylmas qsdi il yenidn tkbir deyrk, namazn camaatla tamamlamaq v ya sonrak rkt atmaq n namaz ksmk arasnda ixtiyar sahibidir. Msl 1411: gr bir xs namazn vvlind, ya Hmd v sur snasnda iqtida ets v tsadfn rkuya getmzdn vvl imam rkudan ba qaldrsa, onun namaz shihdir. Msl 1412: mam, namazn son thhdn oxuyarkn, camaat namaznn savabna atmaq istyn xs, grk niyyt v tkbirtl-ehramdan sonra otursun v thhd mtlq qrbt qsdi il imamla oxusun, amma salam vacib ehtiyata sasn demsin v gzlsin, imam namazn salamn deyndn sonra qalxsn v tzdn niyyt v tkbir demdn Hmd v surni oxusun v onu namaznn vvlinci rk`ti hesab etsin. Msl 1413: M`mum grk imamdan qabaqda dayanmasn. Htta vacib ehtiyat odur ki, gr m`mum ox olsa, imamla bir srada dayanmasnlar. Amma gr m`mum bir nfr kii olsa, onun imamla brabr dayanmasnn eybi yoxdur. Msl 1414: gr imam kii, m`mum is qadn olsa, onda qadnla imamn arasnda v ya o qadnla imama bitiik olan digr bir kii m`mumun arasnda prd v ya prdy bnzr bir eyin olmasnn eybi yoxdur. Msl 1415: Namaza baladqdan sonra, imam v m`mum arasnda v ya m`mumla, onun vasitsi il imama bal olan baqa bir m`mum arasnda prd v ya baqa bir ey fasil olarsa, camaat namaz batil olur v m`mum frdi vzifsin gr ml etmlidir. Msl 1416: Vacib ehtiyat odur ki, m`mumun scd yeri il imamn durduu yerin arasnda n iri bir addmdan artq fasil olmasn. Hminin, gr insan qabanda duran m`mum vasitsil imamla balansa da; msthbb ehtiyat odur ki, m`mumun dayand yer, yaxud onun qarsnda dayanan xsin yeri il, scd halnda olan insann bdninin lsndn artq olmasn. Msl 1417: gr m`mum sa v sol trfind duran xsin vasitsil imamla balansa v qabaqdan imama bal olmasa, vacib ehtiyata sasn grk sol v ya sa trfind iqtida etdiyi xsl iri bir addmdan artq fasil olmasn. Msl 1418: gr namazda imam il m`mum arasnda, yaxud imama bal olan m`mum arasnda iri bir addmdan artq fasil qalsa, o xs namazn frdi qsdi il davam ed bilr. Msl 1419: gr birinci srada dayananlarn hamsnn namaz baa atsa v drhal baqa bir namaz n imama iqtida etmslr, sonrak srann camaat namaz batil olur, htta drhal iqtida etslr d, sonrak srann camaat namaznn dzly ikalldr.

Msl 1420: gr xs ikinci rk`td iqtida ets, Hmd v surni oxumaq lazm deyildir, amma qunut v thhd imamla oxumaldr. Msthbb ehtiyat odur ki, thhd oxuyanda l barmaqlarn v ayan pncsini yer qoyub dizlrini qaldrsn v grk thhddn sonra imamla qalxb, hmd-surni oxusun. gr surni oxumaa vaxt yoxdursa, Hmdi tamam edib zn rkuda imama atdrsn. gr Hmdin hamsn demy vaxt yoxdursa, Hmdi ksib imamla birlikd rkuya ged bilr. Amma bu zaman ehtiyat msthbb odur ki, namaz frdi niyyti il tamam etsin. Msl 1421: gr imam drd rk`tli namazn ikinci rk`tind olarkn bir xs ona iqtida ets, namazn ikinci rk`tind (bu zaman imam nc rk`td olur) iki scddn sonra oturmal v thhd vacib miqdarnda deyib qalxmaldr. gr xsin df tsbihat demy vaxt yoxdursa, grk bir df desin v rkuda zn imama atdrsn. Msl 1422: gr imam nc v ya drdnc rk`td olsa v m`mum, iqtida etdiyi tqdird, Hmdi oxuyub rkuda imama ata bilmycyini bilrs, vacib-ehtiyata sasn sbr etmli v imam rkuya gedndn sonra iqtida etmlidir. Msl 1423: gr nc ya drdnc rk`td imam qiyam halnda ikn iqtida ets, grk Hmd v surni oxusun. gr sur n vaxt yoxdursa, grk Hmdi tamam etsin v rkuda zn imama atdrsn. gr Hmdi d tamamlamaa vaxt yoxdursa, onu ksib imamla birlikd rkuya ged bilr. Amma bu zaman frdi qsdi edrk, namazn tamamlamas ehtiyat-msthbbdir. Msl 1424: Sur v ya qunutu tamamlad tqdird, rkuda imama yeti bilmycyini biln bir xs, qsdn sur v ya qunutu oxusa v rkuda imama yeti bilms, onun camaat namaz batil olur v mnfrid vzifsin gr ml etmlidir. Msl 1425: Surni oxumaa balad v ya tamamlad halda rkuda imama yeticyin min olan bir xsin, ox kmycyi tqdird sury balamas v ya balamdrsa, tamamlamas daha yaxdr. Amma gr imama uyunlar deyilmyck qdr ox krs, balamamal v balamdrsa, tamamlamamaldr. ks halda onun camaat namaz batildir, amma gr 1404-c msld deyildiyi kimi, z mnfrid vzifsin ml ets namaz shihdir. Msl 1426: Surni oxuyub, imamn rkusuna ata bilcyin v imama tabeiliyi aradan getmycyin yqini olan xs surni oxuyub rkuya yetimzs, onun camaat namaz shihdir. Msl 1427: mam qiyamda ikn, m`mum onun hans rk`td olduunu bilms, ona iqtida ed bilr. Amma vacib ehtiyata gr imamn sonradan birinci v ya ikinci rk`td olduunu anlasa bel, qrbt (Allaha yaxnlq) qsdi il Hmd v surni oxumaldr. Msl 1428: mamn birinci v ya ikinci rk`td olduu znni il Hmd v surni oxumazsa v rkudan sonra nc v ya drdnc rk`td olduunu bilrs, namaz shihdir. Amma gr rkudan qabaq bilrs, Hmd v surni oxumal v gr vaxt yoxdursa, 1423-c msld deyiln gstri sasn ml etmlidir. Msl 1429: mamn nc v ya drdnc rk`td olduunu hesab edrk Hmd v surni oxumasa, bel ki, rkudan qabaq v ya sonra, birinci v ya ikinci rk`td olduunu bilrs, namaz shihdir. gr Hmd v surni oxuduu zaman bilrs, onlar tamamlamas lazm deyildir.

Msl 1430: Msthbb bir namaz qlarkn, camaat namaz brqrar olarsa, namaz tamamladqda camaat namazna atacana min deyildirs, msthbb namaz trk edib, htta camaat namaznn birinci rk`tin atmas n bel camaat namazna mul olmas msthbbdir. Msl 1431: gr rk`tli, yaxud drd rk`tli namaz qlan zaman camaat namaz brqrar olsa, nc rk`tin rkusuna getmyibs v namaz tamam qlb camaata atacana arxayn deyils, msthbbdir ki, msthbbi namaz niyyti il namazn iki rk`tli qurtarsn v zn camaat namazna atdrsn. Msl 1432: gr imam namaz bitiribs v m`mum thhd, yaxud birinci salama muldursa, niyyti frdi etmk lazm deyil. Msl 1433: mamdan bir rk`t geriy qalan bir xs, imam son rk`tin thhdn oxuyarkn, llrinin barmaqlarn v ayaqlarnn pncsini yer qoyub, dizlrini qaldraraq, imam namazn salamn verincy qdr sbr edib, sonra qalxmas daha yaxdr. gr bu halda mnfrid qlmaq niyyti etmk istyrs, bir manesi yoxdur. MAM CAMAATIN RTLR Msl 1434: mam camaat grk bali, aqil, on iki imam isi, adil, halalzad v namaz dz qlan olsun. gr m`mum kiidirs, onun imam da grk kii olsun. On yal uaa iqtida etmyin shihliyi, yax nzr olsa da, ikalsz da deyil. dalt d budur ki vacibat yerin yetirib, haramlar trk etsin. Onun da niansi gr insan onun ksi bard m`lumatl olmasa zahird yax olmasdr. Msl 1435: Adil bildiyi bir imamn indi d adil olub-olmadnda kk ets, ona iqtida ed bilr. Msl 1436: Ayaq st namaz qlan bir xs, oturan v ya uzanan halda namaz qlan xs iqtida ed bilmz. Oturan halda namaz qlan bir xs d, uzanaraq namaz qlan xs iqtida ed bilmz. Msl 1437: Oturan halda namaz qlan xs, oturan halda namaz qlana iqtida ed bilr. Amma uzanan halda namaz qlann iqtida etmsi mtlq kild ikalldr, istr imam ayaq st olsun istr oturan halda istrs d uzanan halda. Msl 1438: gr imam camaat bir zr gr ncis libas il, yaxud tymmm il v ya cbir dstmaz il namaz qlsa, ona iqtida etmk olar. Msl 1439: gr imamn sidiyin v aitin xaric olmasnn qarsn ala bilmmk kimi xstliyi varsa, ona iqtida etmk olar. Hminin istihazsi olmayan bir qadn da istihazli qadna iqtida ed bilr. Msl 1440: Czam v xora xstliyi olan bir xsin imam olmamas daha yaxdr. Vacib ehtiyata sasn, zrin r`i hdd (cza qanunu) icra ediln v sonradan tvb edn bir xs d iqtida edilmmlidir. CAMAAT NAMAZININ HKMLR Msl 1441: mama iqtida etmk istyn xs, niyyt etdiyi zaman imamn t`yin etmlidir. Amma onun adn bilmsi lazm deyildir. gr hazrk imama iqtida edirm dey niyyt edrs, namaz shihdir.

Msl 1442: M`mum grk Hmd v surdn baqa namazn btn eylrini z oxusun. Amma gr m`mumun birinci, yaxud ikinci rk`ti, imamn is nc v ya drdnc rk`ti olsa, grk Hmd v surni oxusun. Msl 1443: gr m`mum sbh, am v xiftn namaznn birinci v ikinci rk`tind imamn Hmd v sursinin ssini eits, klmlri ayrd ed bilms d, grk Hmd v surni oxumasn. gr imamn ssini eitms, msthbbdir ki, Hmd v surni oxusun, amma grk yavadan oxusun, gr shvn ucadan oxusa, eybi yoxdur. Msl 1444: gr m`mum imamn Hmd v sursinin b`zi klmlrini eits, eitmdiyi hissni oxuya bilr. Msl 1445: M`mum shvn Hmd v surni oxusa v ya eitdiyi ssin imamn ssi olmadn znn edrk Hmd v sur oxusa v sonradan eitdiyi ssin imamn olduunu anlasa, namaz shihdir. Msl 1446: mamn ssini eidib-eitmdiyind v ya ssin imamn, yoxsa baqasnn ssi olub-olmadnda kk edn bir m`mum Hmd v surni oxuya bilr. Msl 1447: M`mum zhr v sr namaznn birinci v ikinci rk`tind ehtiyata sasn grk Hmd v surni oxumasn v msthbbdir ki, onun yerin zikr desin. Msl 1448: M`mum tkbirtl-ehram imamdan qabaq demmlidir. Htta ehtiyat msthbb odur ki, imamn tkbiri tamam olmam tkbir demsin. Msl 1449: gr m`mum shvn imamdan qabaq salam vers, namaz shihdir v yenidn imam il salam vermsi lazm deyil. gr qsdn d imamdan qabaq salam vers, eybi yoxdur. Msl 1450: M`mumun tkbirtl-ehramdan baqa, digr eylri imamdan qabaq sylmsinin eybi yoxdur. Amma onlar eidib, imamn n vaxt syldiyini bilrs, imamdan qabaq demmsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 1451: M`mum grk namazda oxunan eylrdn baqa sair ilri, msln; rku v scdlri imamla eyni vaxtda, ya imamdan bir az sonra yerin yetirsin. gr qsdn imamdan qabaq v ya bir mddt imamdan sonra yerin yetirs, bel ki, imama tabe olmaq saylmasa onun camaat namaz batil olur, amma mnfrid vzifsin ml ets, namaz shihdir (1404c msld qeyd olunduu kimi). Msl 1452: gr m`mum shvn imamdan qabaq ban rkudan qaldrb imamn hl d rkuda olduunu grrs, ehtiyata sasn rkuya qaydb, imamla brabr qalxmaldr. Bu zaman rkn olan rkunun artq olmas namaz batil etmz. gr qsdn rkuya qaytmasa, onun camaat namaz ehtiyata gr batil olur, amma (frdi) namaz 1404-c msld qeyd olunana sasn shihdir. Amma gr rkuya qaytsa v rkuda imama atmam imam qalxsa, namaz ehtiyata sasn batildir. Msl 1453: gr shvn ban qaldrb imamn hl d scdd olduunu grrs, ehtiyata sasn scdy qaytmaldr. gr scdlrin hr ikisind d bu hal ba vers, rkn olan iki scdnin artq olmasna gr namaz batil olmaz. Msl 1454: Shvn imamdan qabaq ban scddn qaldrm olan bir xs, gr scdy qaydarsa, bel ki, bu zaman imamn daha qabaq ban scddn qaldrm olduu

m`lum olarsa, namaz shihdir. Amma gr hr iki scdd d bu hal ba verrs, ehtiyata sasn namaz batildir. Msl 1455: Shvn rku v ya scddn ban qaldrsa v shvn v ya imama yeti bilmycyi dncsi il rku v ya scdy getmzs, namaz v camaat namaz shihdir. Msl 1456: gr scddn ban qaldrb, imamn scdd olduunu grs v imamn birinci scdd olduunu hesab edrk, imamla birlikd scd etmk qsdi il scdy gedrs v imamn ikinci scdd olduunu anlayarsa, onun ikinci scdsi saylr. gr imamn ikinci scdd olduunu hesab edrk scdy gedr v imamn birinci scdsi olduunu anlayarsa, o scdni imamla birlikd, scd etmk qsdi il tamamlayb ikinci df imamla birlikd scdy getmlidir. Hr iki tqdird, namaz camaatla tamamlayb yenidn qlmas daha yaxdr. Msl 1457: gr shvn imamdan vvl rkuya gets v ban qaldraca tqdird, imamn qiratinin bir miqdarna atarsa, gr ban qaldrb imamla brabr rkuya gets, namaz shihdir v gr qsdn qaytmasa camaat namaznn shih olmas mhlliikaldr, amma (frdi) namaz 1404-c msld deyiln trzd shihdir. Msl 1458: gr m`mum imamdan vvl shvn rkuya gets v ban qaldranda imamn qiratinin he bir miqdarna yeti bilms, grk rkunun zikrini desin. gr zikr demsi imama rkuda tabe olmamasna sbb olarsa grk rkudan qalxb imamla birlikd rku etsin, bu halda onun camaat v namaz shihdir v gr qsdn qaytmasa, onun camaat namaznn shih olmas mhlli ikaldr, amma (frdi) namaz 1404-c msld deyiln trzd shihdir. Msl 1459: gr shvn imamdan vvl scdy gets, grk scdnin zikrini desin. gr zikrin deyilmsi scdd imama tabe olman trk edilmsin sbb olsa, grk scddn qalxb imamla birlikd scd etsin. Bu halda onun camaat v namaz shihdir v gr qsdn qaytmasa, camaat namaz mhlli ikaldr, amma onun (frdi) namaz 1404-c msld deyiln trzd shihdir. Msl 1460: gr imam qunut olmayan rk`td shvn qunut oxusa, yaxud thhd olmayan rk`td shvn thhd oxumaa mul olsa, m`mum grk qunut v thhd demsin, amma imamdan qabaq rkuya ged bilmz v ya imamdan qabaq ayaa dura bilmz. mamn qunut v ya thhdnn bitmsini gzlyib, sonra namazn qalan qismini imamla qlmaldr. CAMAAT NAMAZINDA MAM V M`MUMUN VZFS Msl 1461: M`mum bir kii olarsa, imamn sanda dayanmas msthbbdir. gr bir qadn da olsa, yen imamn sa trfind dayanmas msthbbdir. Amma ondan gerid dayanmaldr. n az onun scd edcyi yer, imamn scd halnda ikn dizlrinin mqabilin glck qdr, imamdan gerid dayanmaldr. Amma gr bir kii v bir qadn v ya bir kii v bir ne qadn olarsa, kiinin imamn sanda v bir qadn, yaxud bir ne qadnn da, imamn arxasnda dayanmas msthbbdir. gr bir ne kii v bir v ya ne qadn olarsa, kiilrin imamn arxasnda v qadnlarn da kiilrin arxasnda durmalar msthbbdir. Msl 1462: gr imam v m`mum hr ikisi qadn olsa, vacib ehtiyat odur ki, hams bir srada dayansn v imam o birilrindn qabaqda dayanmasn.

Msl 1463: Msthbbdir ki, imam srann ortasnda dayansn v elm, kamal v tqva hli birinci srada dayansn. Msl 1464: Camaat sflrinin nizam-intizaml olmas, hr sfd duranlarn arasnda msaf olmayb, iyinlrinin bir srada olmas msthbbdir. Msl 1465: Msthbbdir ki, m`mumlar Qd-qamtis-slat deyilndn sonra ayaa qalxsnlar. Msl 1466: mamn, hal zif olan m`mumlar nzr alaraq, qunut, rku v scdlri uzatmamas msthbbdir. Amma m`mumlarn, imamn rku v scdlri uzatmasna meyllri olarsa, bu hal istisnadr. Msl 1467: mamn oxuduu Hmd, sur v zikrlrd ssini digrlrinin eid bilcyi kild yksltmsi msthbbdir. Amma hddindn artq yksltmmlidir. Msl 1468: mam rkuda ikn bir xsin glib, ona iqtida etmk istdiyini anlayarsa, bu zaman rkunu ikiqat uzatmas v ondan sonra, iqtida etmk n baqalarnn gldiyini baa ds bel, qalxmas msthbbdir. CAMAAT NAMAZINDA MKRUH OLAN EYLR Msl 1469: gr camaatn srasnda yer varsa, bir xsin tnha dayanmas mkruhdur. Msl 1470: M`mumun namazn zikrlrini imamn eidcyi trzd demsi mkruhdur. Msl 1471: Zhr, sr v xiftn namazlarn iki rk`t qlan bir msafirin, bu namazlarda msafir olmayan imama iqtida etmsi mkruhdur. Msafir olmayann da, bu namazlarda msafir iqtida etmsi mkruhdur. AYT NAMAZI Msl 1472: Gstrii sonradan deyilck ayt namaz eyin vasitsil vacib olar. 1. Gnin tutulmas; 2. Qismn tutulsa v ondan he kim qorxmasa da, ayn tutulmas. 3. Vacib ehtiyata sasn gr bir ks qorxmasa da, zlzl zaman. Amma gy gurultusu v ildrm, qara, qrmz klklr v s. kimi sma hadislri ba vers v camaatn oxu qorxsa, habel yer batsa, dalar umaa balasa v bu, camaatn oxunun qorxmasna sbb olsa, msthbb ehtiyata sasn, ayt namaz trk olunmamaldr. Msl 1473: gr ayt namazn vacib edn eylrdn bir nesi ba vers, insan grk onlarn hr biri n bir ayt namaz qlsn. Msln; gr gn tutularsa v zlzl olarsa, grk iki ayt namaz qlnsn. Msl 1474: Bir xsin boynuna bir ne ayt namaznn qzas vacib olarsa, istr onlarn hams eyni sbbdn onun boynuna vacib olmu olsun (msln; df gn tutulsa v onlarn ayt namazn qlmam olarsa) istr bir ne sbbdn boynuna vacib olmu olsunlar (msln; gn tutulmas, ay tutulmas v zlzl olmas sbbindn onun boynuna

vacib olmu olarlarsa) bunlar qza edrkn, sbblrdn hans biri n ayt namaz qldn myyn etmsi vacib deyildir. Msl 1475: Ayt namaz vacib olan eylr harda ba vers v hiss olunsa, ancaq o yerin camaat grk ayt namaz qlsn v baqa yerin camaat n bu vacib deyil. Msl 1476: Ayt namazna balama zaman, gnin v ayn tutulmaa balad andan balayb, onlarn tbii hala dnm zamanlarna qdr davam edr. (Amma onlarn almaa baladqlar zamana qdr t`xir salnmamas yaxdr.) Lakin ayt namaznn tamamlanmas, gn v ayn almasndan sonraya qdr t`xir salna bilr. Msl 1477: gr ayt namazn gn v ayn almaa balad zamana qdr t`xir salarsa, onu da niyyti il qlman eybi yoxdur. Amma gr tamamil almalarndan sonra ayt namazn qlarsa, onu qza niyyti il qlmaldr. Msl 1478: gr Gnin, ya Ayn tutulmann mddti namazn bir rk`ti v ya ondan bir qdr az olsa, xsin qld namaz dadr. Hminin onlarn tutulma vaxtnn ox olmasna baxmayaraq, insan namaz qlmasa v bir rk`t v ya daha az qla bilck qdr bir mddt, onun vaxtnn sonuna qalrsa da, hkm eynidir. Msl 1479: Zlzl, gy gurultusu, imk axmas v bu kimi hadislr ba verdiyi zaman ehtiyat edrs v gr bunlar uzun mddt davam edckdirs, ayt namazn drhal qlmas lazm deyildir. ks tqdird, zlzl kimi hallarda xalqn nzrind t`xir salmaq saylmayacaq kild drhal qlmas grkdir. gr t`xir salarsa, onu sonradan da v ya qza niyyti etmdn qlmas ehtiyat-msthbbdir. Msl 1480: gr Ay v ya Gnin tutulduunu bilms v onun almasndan sonra, Gn v ya Ayn btnlkl tutulmu olduunu bilrs, ayt namaznn qzasn qlmas lazmdr. Amma gr onun bir miqdarnn tutulmu olduunu anlayarsa, ayt namaznn qzas ona vacib deyildir. Msl 1481: Bir qrup insan, Ayn v ya Gnin tutulduunu syldiklri halda, onlarn szndn yqinlik v ya xatircmlik hasil etmdiyin gr ayt namazn qlmasa, bel ki, sonradan doru sylmi olduqlarn anlayarsa, Gnin v ya Ayn tamam tutulmu olduu tqdird, ayt namazn qlmaldr. Amma bir miqdar tutulubmusa, ayt namaz qlmaq ona vacib deyildir. Gn v Ayn tutulduunu xbr vern iki nfrin adil olmas m`lum olmasa v sonradan onlarn adil olduqlar m`lum olarsa, bu zaman xs ayt namaz qlmaldr. Msl 1482: nsan, elmi qaydalar yolu il Gn v Ayn tutulma vaxtn biln xslrin szndn Gn v ya Ayn tutulmasna xatircm olarsa, ayt namaz qlmaldr. Hminin gr, filan vaxt Gn v ya Ay tutulacaq v bu, filan mddt qdr kck deslr v insan onlarn szlrin min olsa, grk onlarn szlrin sasn ml etsin. Msl 1483: Gn ya Ay tutulmas n qlm olduu ayt namaznn batil olduunu biln bir xs, onu yenidn qlmaldr. gr vaxt kemi olarsa, qza etmlidir. Msl 1484: gr gndlik namaz vaxtnda ayt namaz da insana vacib olsa, bel ki, hr iki namaz n vaxt varsa, hr hansn vvl qlsa, eybi yoxdur. ks halda, hansnn vaxt dardrsa, vvl onu qlsn. gr hr ikisinin vaxt dardrsa, grk vvl gndlik namazn qlsn.

Msl 1485: Gndlik namazlardan birini qlarkn, ayt namaznn vaxtnn dar olduunu bilrs, bu halda gndlik namaznn da vaxt dardrsa, onu tamamlayb sonra ayt namazn qlmaldr. Amma gr gndlik namaznn vaxt dar deyils, onu pozub vvl ayt namazn, sonra da gndlik namazn qlmaldr. Msl 1486: gr ayt namaznn arasnda gndlik namazn vaxtnn dar olmasn baa drs, grk ayt namazn buraxb, gndlik namazn qlmaa mul olsun v namaz bitirndn sonra namaz pozan bir i grmzdn vvl, ayt namaznn qalann trk etdiyi yerdn qlsn. Msl 1487: gr qadn heyz v nifas halnda olsa, Gn, ya Ay tutulsa v ya zlzl ba verrs, ona ayt namaz vacib deyil v qzas da yoxdur. AYT NAMAZININ QILINMA QAYDASI Msl 1488: Ayt namaz iki rk`tdir v hr rk`td be rku vardr. Onun qaydas budur ki, insan niyytdn sonra tkbir desin v bir Hmd v bir surni tamam oxusun, rkuya getsin, rkudan qalxsn v tzdn bir Hmd v bir sur oxusun, sonra yen rkuya getsin. Bellikl, bunu be df tkrarlasn, beinci rkudan qalxandan sonra iki scd etsin v qalxsn, ikinci rk`ti d birinci rk`t kimi yerin yetirsin, thhd oxusun v salam versin. Msl 1489: Ayt namaznda mmkndr ki, insan niyyt, tkbir v Hmddn sonra, bir surnin aylrini be yer blsn v bir ay, ya ox oxusun. Bir aydn az da oxuya bilr, amma ehtiyata sasn grk cml tamam olsun v surnin vvlindn balasn, bismillah demkl kifaytlnmsin v sonra rkuya getsin v rkudan qalxsn. Hmd oxumadan hmin surdn ikinci hissni oxusun v rkuya getsin. Bu qayda zr beinci rkudan vvl surni tamam etsin, msln; Flq sursind birinci Bismillahir-rhmanirrhim. Qul `uzu birbbil-flq desin v rkuya getsin, sonra qalxsn v desin: Min rri ma xlq tzdn rkuya getsin v rkudan sonra qalxsn v desin: V min rri asiqin iza vqb. Yenidn rkuya getsin v qalxb desin: V min rrin-nffasati filuqd. Rkuya gedib, yen d qalxb desin: V min rri hasidin iza hsd. Ondan sonra beinci rkuya getsin v qalxandan sonra iki scd etsin v ikinci rk`ti d birinci rk`t kimi yerin yetirsin. kinci scddn sonra thhd oxusun v sonra namazn salamn versin. Hminin, bedn az hissy blmsi d caizdir. Lakin, n vaxt surni tamam ets, sonrak rkudan qabaq Hmdi oxumas lazmdr. Msl 1490: gr xs ayt namaznn bir rk`tind be df Hmd v sur oxusa, o biri rk`td is Hmdi oxuyub, surni be yer bls, eybi yoxdur. Msl 1491: Gndlik namazlarda vacib v ya msthbb olan eylr ayt namaznda da vacib v ya msthbbdir. Lakin ayt namaz camaatla qlnsa azan v iqam vzin qbul olunma midi il df ssalat demk olar. Amma camaatla qlnmadqda bu lazm deyil. Amma Gn v Ay tutulmas istisna olmaqla sair ilr n ayt namaznn camaatla qlnmasnn mruiyyti sbut olunmayb. Msl 1492: Msthbbdir ki, rkudan qabaq v sonra tkbir desin. Beinci v onuncu rkudan sonra tkbir msthbb deyil, ksin Smillahu limn hmidh demk msthbbdir. Msl 1493: kinci, drdnc, altnc, skkizinci, onuncu rkudan qab aq qunut tutmaq msthbbdir. gr qunutu yalnz onuncu rkudan qabaq da oxusa, kifaytdir.

Msl 1494: xs ayt namazn ne rk`t qldna kk edrs v kkini aydnladra bilms, namaz batildir. Msl 1495: gr xs birinci rk`tin axrnc rkusundam, yoxsa ikinci rk`tin birinci rkusunda olduunda kk ets v kkini aydnladra bilms, namaz batildir. Amma msln; drd, yoxsa be rku etdiyind kk edn xs, gr scdy atmaybsa, yerin yetirib-yetirmdiyind kk etdiyi rkunu yerin yetirmlidir. gr scd n yilibs, grk z kkin e`tina etmsin. Msl 1496: Ayt namaznn rkularnn hr biri rkndr. gr qsdn az v ya ox ets, namaz batildir. Hminin gr shvn az v ya ehtiyata sasn ox ets d namaz batil olur. FTR V QURBAN BAYRAMLARININ NAMAZI Msl 1497: Fitr v Qurban bayramlarnn namaz mam leyhisslamn hzuru zamannda vacibdir v grk camaat il birlikd qlnsn. Bizim zamanmzda mam (leyhissalam) qeybddir v bu namazlar hm camaatla, hm d frdi qlmaq msthbbdir. Msl 1498: Fitr v Qurban bayramlarnn namaznn vaxt bayram gn Gn xandan gnortaya qdrdir. Msl 1499: Qurban bayram namazn Gnin ykslmsindn sonra qlmaq msthbbdir. Fitr bayramnda is, Gnin ykslmsindn sonra iftar edib, fitrni verdikdn sonra bayram namazn qlmaq msthbbdir. Msl 1500: Fitr v Qurban bayram namazlar iki rk`tdir. Bel ki, hr rk`td Hmd v surni oxuduqdan sonra, df tkbir demk lazmdr. Yax olar ki, birinci rktd be tkbir deyilsin v hr iki tkbirin arasnda bir qunut oxuyar v beinci tkbirdn sonra baqa bir tkbir d deyib, rkuya gedr, iki scd etdikdn sonra tkrarn ayaa qalxar, ikinci rk`td is drd tkbir deyr v hr iki tkbirin arasnda bir qunut oxuyar v drdnc tkbirdn sonra, baqa bir tkbir d deyrk rkuya gedr, rkudan sonra iki scd edib thhd oxuyar v namazn salamn verr. Msl 1501: Fitr v Qurban bayramlarnn namaznn qunutunda hr hans bir dua v zikri oxusa kifaytdir. Amma yaxdr ki, bu duan oxusun: llahumm hll-kibriya`i, vl-zmti v hll-fvi vr-rhmti v hlt-tqva vlmfirti s`luk bihqqi hazl-yvm, llzi clthu lil-muslimin iydn v liMuhmmdin sllllahu lyhi v alihi zuxrn v rfn v kramtn v mzida, n tuslliy la Muhmmdin v ali Muhmmd v n tudxilni fi kulli xyrin dxlt fihi Muhmmdn v al Muhmmd, v n tuxricni min kulli su`in xrct minhu Muhmmdn v al Muhmmd, slvatuk lyhi v lyhim. llahumm inni s`luk xyr ma slk bihi ibadukssalihun v uzu bik mimmstaz minhu ibadukl muxlsun. Msl 1502: mam (leyhissalam) qayib olan zamanda, gr Fitr v Qurban bayramlarnn namaz camaatla qlnsa, lazm ehtiyat odur ki, ondan sonra iki xtb oxunsun. Yax olar ki, Fitr bayramnn xtbsind fitr zkatnn hkmlri, Qurban bayramnn xtbsind is qurbanln hkmlri rh olunsun. Msl 1503: Bayram namaznn xsusi sursi yoxdur. Amma yax olar ki, onun birinci rk`tind ms (91-ci sur) sursini v ikinci rk`tind aiy (88-ci sur) sursini

oxusun v yaxud birinci rk`td Sbbihism (87-ci sur) sursini v ikinci rk`td ms (91-ci sur) sursini oxunsun. Msl 1504: Bayram namazn shrada qlmaq msthbbdir. Hminin Mkkd, Mscidul-hramda da qlnmas msthbbdir. Msl 1505: Msthbdir ki, bayram namazna piyada, ayaqyaln v vqar il getsinlr v namazdan qabaq qsl edib, balarna a mmam qoysunlar. Msl 506: Bayram namaznda yer (torpaa) scd etmlri, tkbir deyrkn llrini qaldrmalar v bayram namaz qlan xsin, istr imam-camaat olsun, istr mnfrid qlsn, hmd-surni uca ssl qlmas msthbbdir. Msl 1507: Fitr bayram axamnn am v xiftn namazndan, sbh namazndan v Fitr bayramnn namazndan sonra bu tkbirlri demk msthbbdir. llahu kbr, llahu kbr, la ilah illllah, vallahu kbr, llahu kbr v lillahil -hmd, llahu kbr, la ma hdana. Msl 1508: Msthbbdir ki, insan Qurban bayramnda birincisi bayram gnnn zhr namaz, axrncs is on ikinci gnn sbh namaz olan on namazdan sonra kemi msld olan tkbirlri desin v sonra lav etsin: llahu kbr, la ma rzqna min bhimtil n`am vlhmdu lillahi la ma bl ana. Amma Qurban bayramn Minada olsa, birincisi bayram gnnn zhr namaz, axrncs is Zil-hicc aynn on nc gn sbh namaz olan on be namazdan sonra bu tkbirlri desin. Msl 1509: Qadnlarn bayram namazna getmkdn kinmlri ehtiyat-msthbbdir. Amma bu ehtiyat, qoca qadnlara aid deyil. Msl 1510: Bayram namaznda da baqa namazlar kimi m`mum grk Hmd v surdn baqa namazn qalan zikrlrini z oxusun. Msl 1511: gr m`mum, imam tkbirlrdn bir nesini syldikdn sonra zn atdrarsa, imam rkuya yildikdn sonra, imamla birlikd sylmdiyi tkbir v qunutlar z demlidir. gr hr qunutda bir Subhanllah, ya bir lhmdu lillah des kifaytdir. gr buna da frst olmasa, tkc tkbirlri desin. gr buna da frst olmasa, kifaytdir ki, imama tabe olub rkuya getsin. Msl 1512: gr bayram namaznda xs namaza yetirkn, imamn rkuda olduunu grrs, niyyt edib, namazn birinci tkbirini deyrk rkuya ged bilr. Msl 1513: gr bayram namaznda bir scdni unudarsa, namazdan sonra onu yerin yetirmsi lazmdr. Hminin, gr gndlik namazda shv scdsini vacib edn bir ml qarsna xarsa, iki shv scdsi etmsi lazmdr. NAMAZ N CR TUTMAQ Msl 1514: nsan lndn sonra, onun diriliyind yerin yetirmdiyi namaz v baqa ibadtlr n baqasn cir tutmaq olar. gr bir ks muzd almadan z onlar yerin yetirs, shihdir.

Msl 1515: nsan b`zi msthbb ilr n msln; Hcc, mr, Peymbr v imamlarn (leyhimus-slam) qbirlrini ziyart etmk n diri adamlar trfindn cir ola bilr. Habel msthbb i grb onun savabn dirilr v llr hdiyy ed bilr. Msl 1516: Meyyitin qza namazlar n cir olunmu xs, grk ya mcthid olsun, ya namaz tqlid edilmsi shih olan mcthidin ftvasna uyun olaraq yerin yetirsin, ya da ehtiyata ml etsin. Bel ki, grk ehtiyatn saslarn kamil bilsin. Msl 1517: cir niyyt edrkn meyyiti myyn etmlidir. Amma onun adn bilmsi lazm deyildir. Onun n cir olduum xs trfindn qlram dey niyyt edrs, kifaytdir. Msl 1518: cir, grk mli meyyitin zimmsind (boynunda) olann qsdi il yerin yetirsin. gr ncam verdiyi mlin savabn onun n hdiyy ets, kifayt deyil. Msl 1519: mli yerin yetircyin min olduqlar v shih yerin yetirmsin ehtimal verdiklri bir xsi cir tutmaldrlar. Msl 1520: Meyyitin namazlar n cir tutmu olduqlar xsin onlar yerin yetirmdiyini v ya batil olaraq yerin yetirdiyini anlayarlarsa, ikinci df cir tutmalar grkdir. Msl 1521: gr crin mllri yerin yetirib-yetirmdiyind kk edrs, cir mlini yerin yetirdiyini e`tiraf ets bel, onun szn xatircmliyi olmazsa, yenidn cir tutmalar grkdir. Amma gr onun mlinin dzgn olub-olmadnda kk edrs, dzgn olduunu qbul ed bilr. Msl 1522: zr olub, msln; tymmml v ya oturaq halda namaz qlan bir xs, meyyitin namazlar da bu cr qza olmu olsa bel, ehtiyata sasn mtlq kild meyyitin namazlarn qza etmk n cir tutula bilmz. Amma cbir dstmaz v ya qsl il namaz qlan xsin cir tutulmasnn eybi yoxdur. li, ya aya ksilmi olan xsin cir tutulmas da beldir. Msl 1523: Kii qadn n, qadn kii n cir ola bilr v namaz ucadan v ya yavadan qlmaqda grk cir z tklifin ml etsin. Msl 1524: Bir gnn zhr il sr v am il xiftn namazlar kimi, trtibl qlnmas lazm olan namazlardan baqa, meyyitin namazlarnn trtibl qza edilmsi lazm deyildir. Amma gr onu cir etslr ki, meyyitin mrcyinin ftvasna uyun, ya vlisinin dediyi kimi yerin yetirsin, gr o mrc trtibi lazm bilrs, grk trtib riayt etsin. Msl 1525: cirl, mli xsusi bir kild yerin yetirmsini rt etmi olsalar, o kild yerin yetirmlidir. Amma gr hmin kild ediln mlin batil olmasna yqinlri olsa, bu istisnadr. gr rt etmmilrs, o mld z tklifin gr ml etmlidir. Amma znn v ya meyyitin vzifsindn hans biri ehtiyata daha uyundursa, ona gr ml etmsi ehtiyat-msthbbdir. Msln; meyyitin vzifsi tsbihati rbni df oxumaq olduu halda, z vzifsi yalnz bir df oxumaq olarsa, df oxuyar. Msl 1526: gr cirl namaz, msthbblrindn n qdri il birlikd qlmas rt edilmmidirs, namazn msthbblrindn normal olan miqdarn yerin yetirmsi lazmdr.

Msl 1527: gr insan bir ne nfri meyyitin qza namaz n cir tutsa, 1524-c msly gr, onlarn hr biri n bir vaxt myyn etmsi lazm deyil. Msl 1528: gr bir xs msln; bir il boyunca meyyitin namazlarn qlmaa cir olsa v hmin mddt tamamlanmadan lrs, onun yerin yetirmdiyi m`lum olan namazlar n, baqasn cir tutmalar grkdir. Yerin yetirmdiyin ehtimal verdiklri n d cir tutmaq vacib-ehtiyatdr. Msl 1529: Bir meyyitin namazlar n cir tutulan xs onlarn hamsnn haqqn alsa v namazlar qlb qurtarmam lrs, btn namazlar z qlmasn rt etmidirs, ya crtl-msmmann qalann ala bilr, ya da icarni poza bilr v crtl-misli qaytarar. gr btn namazlar z qlmasn rt etmmidirs, vrslri grk onun malndan cir tutmaldr. Amma gr meyyitin mal olmasa vrslr bir ey vacib olmaz. Msl 1530: gr cir, meyyitin namazlar qlb qurtarmam lrs, znn d qza namaz olsa, vvlki msld deyiln gstri ml etdikdn sonra, gr meyyitin mal artq olsa, bel ki, vsiyyt etmi olsa v vrslr icaz vers onun btn namazlar n cir tutmalar grkdir. gr icaz vermslr, onun d birini namazna srf etmlidirlr. ORUCUN HKMLR Oruc, insann Allah-talaya bndilik edib Onun mrini yerin yetirmk mqsdil sbh azanndan am azanna qdr, irlid izah olunaca kimi, doqquz eydn kinmsidir. NYYT Msl 1531: nsann orucun niyytini qlbindn keirmsi v ya msln; sabah oruc tutacaam deyrk niyyt etmsi rt deyildir. Sadc olaraq Allah-talaya bndilik v Onun mrin itat etmk n, sbh azanndan am azanna qdr orucu pozan eylrdn zn qoruma qrarnda olmas kifaytdir. Bu mddt rzind oruc olduuna yqin etmk n, grk sbh azanndan bir az qabaq v am azanndan bir az sonraya qdr orucu batil edn ilrdn zn saxlasn. Msl 1532: nsan Ramazan aynn hr gecsind sabahk orucunu niyyt ed bilr. Msl 1533: Agah olan xs n, Ramazan ay orucunun n son niyyt vaxt, sbh azan vaxtdr. Y`ni ehtiyat vacib gr hr n qdr z niyytindn xbrdar olmasa bel, sbh azanndan qabaq batil edn ilrdn kinmkl yana, oruca niyyt etmi olmaldr. Msl 1534: Orucu batil edn ilri grmyn xs, am azanna az bir vaxt qalm olsa bel, gnn hr hans vaxtnda msthbb bir oruc niyyt edrs, orucu shihdir. Msl 1535: Ramazan ay orucunda v hminin myyn bir zaman olan vacib orucda, sbh azanndan qabaq oruc n niyyt etmdn yatan bir xs, gr zhrdn qabaq oyanb niyyt edrs, orucu shihdir. Amma zhrdn sonra oyanarsa, ehtiyata sasn mtlq qrbt niyyti il gnn qalann orucu batil edn eylrdn kinmli v o gnn orucunu da qza etmlidir. Msl 1536: Qza v ya kffar orucu tutmaq istyn xs, onu niyytind myyn etmlidir. Msln; qza orucu v ya kffar orucunu tuturam dey niyyt etmlid ir. Amma Ramazan aynda Ramazan aynn orucunu tuturam dey niyyt etmsi lazm (ilzami) deyildir. Htta Ramazan ay olduunu bilms v ya unudub baqa bir oruc

niyyti edrs, onun orucu Ramazan aynn orucundan hesab edilir. Nzir v bu kimi oruclarda nzir qsdi etmk lazm deyil. Msl 1537: gr Ramazan aynn olduunu bils v qsdn Ramazan ayndan qeyri bir orucun niyytini ets, qsd etdiyi oruc hesaba alnmaz v hminin Ramazan aynn orucu kimi d saylmaz gr o qsd qrbt (y`ni Allaha yaxnlamaq) qsdi il zidd olsa; htta ziddiyytli olmasa bel, ehtiyata sasn Ramazan aynn orucundan hesab olunmaz. Msl 1538: gr msln; ayn birinci gnnn niyyti il oruc tutsa, sonra ayn ikinci, yaxud nc gn olduunu baa ds, orucu shihdir. Msl 1539: gr sbh azanndan vvl niyyt ets v bihu olsa v gn-aras zn gls, vacib ehtiyata sasn o gnn orucunu tamam etmlidir v gr tamam etms, onun qzasn yerin yetirmlidir. Msl 1540: gr sbh azanndan qabaq niyyt edib, sonra mst olarsa v hmin gn rzind aylarsa, vacib-ehtiyata sasn o gnn orucunu tamamlamal v onun qzasn da yerin yetirmlidir. Msl 1541: gr sbh azanndan vvl niyyt edib yatsa v axamdan sonra aylsa, orucu shihdir. Msl 1542: Ramazan ay olduunu bilms v ya unudarsa, bel ki, zhrdn qabaq Ramazan ay olduunu bilrs, gr orucu batil edn bir i grmdrs, orucu batildir. Amma am azanna qdr orucu batil edn ilrdn kinmli v Ramazandan sonra da, o gnn orucunu qza etmlidir. Ehtiyat vacib sasn, gr zhrdn sonra da Ramazan olduunu anlayarsa, rcan oruc niyyti etmli, Ramazandan sonra qzasn etmlidir. Amma gr zhrdn vvl baa ds v orucu batil edn bir i grms, grk oruc niyyti etsin v orucu shihdir. Msl 1543: gr uaq Ramazan aynda sbh azanndan vvl hddi-blua atsa, grk oruc tutsun. gr azandan sonra hddi-blua atsa, o gnn orucu ona vacib deyil. Amma gr msthbb oruc tutmaq qsdi ets, ehtiyat msthbb sasn bu tqdird o gnn orucunu tamamlamas lazmdr. Msl 1544: Meyyitin orucunu tutmaq n cir olan v ya boynunda kffar orucu olan bir xs, msthbb bir oruc tutarsa, eybi yoxdur. Amma boynunda Ramazan aynn qza orucu olan bir xs, msthbb oruc tuta bilmz. gr unudaraq msthbb bir oruc niyyti edrs v zhrdn qabaq xatrlayarsa, msthbb orucu pozular, lakin niyytini qza orucuna evir bilr. Amma gr zhrdn sonra agah olarsa, ehtiyata sasn orucu batildir. gr am azanndan sonra xatrlayarsa, orucu shihdir. Msl 1545: gr Ramazan aynn orucundan baqa, vaxt myyn olan bir oruc insana vacib olsa, msln, myyn bir gn oruc tutmasna dair nzr etmi olsa, gr sbh azanna kimi qsdn niyyt etms, orucu batildir. gr o gnn orucunun ona vacib olmasn bilms, ya unutsa v zhrdn vvl yadna ds, orucu batil edn bir i grmmi olsa v niyyt ets, onun orucu shihdir. gr zhrdn sonra yadna ds, Ramazan aynn orucunda deyiln ehtiyata riayt etmlidir. Msl 1546: gr vacib olan, lakin gn myyn olmayan oruc n, msln; kffar orucu kimi, qsdn zhr yaxnlaana qdr niyyt etms, eybi yoxdur. Htta gr

niyytdn vvl oruc tutmamaq qrarna gls, yaxud oruc tutub-tutmamaq bard myyn qrara glms (trddd ets), bel ki, orucu batil edn ilrdn grmmis v zhrdn vvl niyyt ets, orucu shihdir. Msl 1547: gr kafir Ramazan aynda, zhrdn vvl mslman olsa v sbh azanndan o vaxta kimi, orucu batil edn bir i grmyibs, vacib ehtiyata sasn grk mafizimm niyyti il orucu tamam etsin. gr bel etms, grk onun qzasn yerin yetirsin. Msl 1548: gr xst olan bir xs, Ramazan ay gnnd zhrdn qabaq saalsa v o vaxta qdr orucu batil edn bir ey etmmi olarsa, ehtiyat vacib sasn oruc n niyyt edib o gnn orucunu tutmaldr. Amma gr zhrdn sonra saalarsa, o gnn orucu (hmin gn) ona vacib deyildir, grk sonradan qza etsin. Msl 1549: nsann, `bann son gn, yoxsa Ramazann vvl gn olduunda kk etdiyi gn oruc tutmas vacib deyildir. gr oruc tutmaq ists, Ramazan ay orucunun niyytini ed bilmz. Amma gr Ramazan ay olduu tqdird, Ramazandan v Ramazan ay olmad tqdird, qza v bunun kimilrdn saylsn dey niyyt edrs, orucunun shih olmas uzaq nzr deyil, amma qza v bu kimi oruc niyyti etmsi daha yaxdr. Bel ki, gr sonradan Ramazan ay olduu m`lum olarsa, Ramazandan hesab olunar. gr mtlq oruc niyyti edrs v sonradan Ramazan ay olduu m`lum olarsa, yen d kifaytdir. Msl 1550: `bann son gn, yoxsa Ramazann vvl gn olduunda kk etdiyi gnd, qza, msthbb v bu kimi bir oruc niyyti il oruc tutarsa v gn rzind Ramazan ay olduunu anlayarsa, Ramazan ay orucu n niyyt etmlidir. Msl 1551: gr vaxt myyn olan vacib bir orucda (Ramazan aynn orucu kimi) orucumu batil edim, yoxsa etmyim-dey trdddd olsa v myyn qrara gl bilms, yaxud orucunu batil etmsin dair qsd ets, gr yenidn oruc qsdi etms orucu batildir. gr yenidn oruc niyyti ets ehtiyat vacib budur ki, o gnn orucunu tamamlayb sonradan da qzasn tutsun. Msl 1552: Msthbb olan v ya kffar orucu kimi vaxt myyn olmayan vacib bir orucda, gr orucu batil edn bir i grmyi qsd edrs v ya bel bir ii grb-grmmk xsusunda trddd drs, gr hmin ii grms v vacib orucda zhrdn vvl qdr v msthbb orucda, am azanndan vvl qdr tkrarn oruc n niyyt edrs, orucu shihdir. ORUCU BATL EDN EYLR Msl 1553: Bir ne ey orucu batil edr: 1. Yemk v imk. 2. Cima. 3. stimna (stimna, insann baqas il cima etmdn, zndn mni xaric etmsin deyilir. Onun qadnda gerklmsi is 345-ci msld byan olundu). 4. Ehtiyat vacib sasn Allaha, Peymbr (s) v Peymbrin caniinlrin (.s.) yalan isnad vermk (onlarn adndan yalandan bir sz demk). 5. Ehtiyat vacib gr tozu boaza yetidirmk.

6. Sbh azanna kimi cnabt, heyz v nifas halnda qalmaq. 7. Axc eylrl imal etmk. 8. Qsdn qusmaq. Bunlarn hkmlri aadak msllrd rh olunacaqdr. 1. YEMK V MK Msl 1554: gr oruc tutan xs oruc tutduunu bil-bil qsdn bir ey yes, ya is orucu batil olar, istr rk v su kimi yeyilmsi adt olan eylrdn olsun, istrs d torpaq v aac irsi kimi yeyilmsi adt olmayan eylrdn olsun; istr az olsun, istrs d ox, htta gr di frasn azdan xarb yen azna daxil ets v onun rtubtini udsa, oruc batil olur. Amma gr frann rtubti xarici rtubtdir deyilmyck kild azn suyunda aradan gedrs, onu udman eybi yoxdur. Msl 1555: Yemy mul olarkn, sbh olduunu bils, grk azndan tikni xartsn, gr qsdn udsa, orucu batildir v sonradan deyilck gstri gr ona kffar d vacib olar. Msl 1556: gr oruc tutan ks bir eyi shvn yes, ya is, orucu batil olmaz. Msl 1557: Ampul (iyn) v sirom (sistem) orucu batil etmir, hrnd ampul bdni gclndirmk n, yaxud sirom qndli-duzlu olsa bel. Hminin tngnfslik (astma) n istifad olunan isperi d eynil; gr drman tkc a ciyr daxil ets, orucu batil etmz. Elc d gz v ya qulaa drman tklmsi d orucu batil etmz, htta onun dad boaza atsa bel. gr drman buruna tkslr v o, boaza atmasa orucu batil etmir. Msl 1558: gr oruc tutan diinin arasnda qalan bir eyi qsdn udsa, orucu batil olar. Msl 1559: Oruc tutmaq istyn xs azandan vvl dilrini tmizlmk lazm (vacib) deyildir. Amma gr dilrinin arasnda qalan yemk qrntsnn, gndz boazna yeticyini bilirs, tmizlmsi grkdir. Msl 1560: Az suyunu udmaq, tur v tura bnzr eyi xyala gtirmkl azda toplaan suyu udmaq orucu batil etmir. Msl 1561: Sin v badan gln az boluuna atmam blmi udman eybi yoxdur. Amma vacib ehtiyat odur ki, az boluuna daxil olsa, onu udmasnlar. Msl 1562: gr oruc tutan xs susdayarsa v su imdiyi tqdird, lcyindn v ya ona bir zrr dycyindn, ya da dzlmyn bir tinliy dcyindn qorxarsa, bu ilrin qorxusunu aradan aparacaq qdr su i bilr. Htta lm v sair kimi qorxu olan yerlrd imsi vacibdir. Amma bu halda onun orucu batil olur. gr Ramazan aydrsa, lazm ehtiyata sasn grk ondan artq imsin v gnn qalannda orucu batil edn ilrdn kinsin. Msl 1563: Adtn yemyin boaza yetimsin sbb olmayan uaq v qu n yeyintini eynmk v ya yemyin dadna baxmaq (tsadfn boaza yetis bel) orucu batil etmz. Amma gr insan, vvlcdn yemyin boaza atacan bilirs, orucu batil olur v qzasnn tutmas, hminin kffar d vermsi ona vacibdir.

Msl 1564: nsan zifliyi zndn orucunu yey bilmz. Amma gr onun zifliyi adtn dzlmsi mmkn olmayacaq drcddirs, orucu yemsinin eybi yoxdur. 2. CMA Msl 1565: Cima orucu batil edr; htta gr tkc snnt yeri miqdarnda daxil olsa v mni glms bel. Msl 1566: gr snnt yerindn az miqdar daxil olsa v mni glms, oruc batil olmaz. Amma snnt yeri olmayan xsd snnt yerindn az miqdar daxil olsa bel, orucu batil olur. Msl 1567: gr qsdn cima etmk ists v snnt yeri qdr daxil olub-olmadnda kk edrs, bunun hkm 1551-ci msly mracit etmkl aydn olar. gr batil edn bir i grmyibs ona kffar vacib olmaz. Msl 1568: gr xs oruc olduunu unudub yaxnlq ets, yaxud onu cima etmy mcbur etslr, bel ki, bu i onun ixtiyarndan knar olsa, onun orucu batil olmaz. Amma gr cima halnda yadna ds, yaxud mcburiyyt onun zrindn gtrlrs, grk drhal cima halndan xsn, gr xmasa, onun orucu batildir. 3. STMNA Msl 1569: gr oruc tutan istimna ets (istimnann m`nas 1553-c msld deyilmidir) orucu batil olar. Msl 1570: gr insandan ixtiyarsz mni xaric olsa, orucu batil deyildir. Msl 1571: Oruc tutan xs, gndz yataca tqdird, mhtlim olacan (y`ni yuxuda ondan mni glcyini) bilirs, yatmamaqla ziyyt dms bel, yatmas caizdir. gr yataraq mhtlim olarsa, orucu batil olmaz. Msl 1572: gr oruc tutan, mni xaric olarkn yuxudan aylsa, mninin xaric olmasnn qarsn almas vacib deyildir. Msl 1573: Oruc tutub mhtlim olan xs bvl etmk vasitsil mninin qalannn mcradan xaric olacan bilirs bel, bvl ed bilr. Msl 1574: Mhtlim olmu oruc tutan xs, mcrada mni qaldn v gr qsldn qabaq bvl etmzs, qsldn sonra mninin xaric xacan bilirs, qsldn qabaq bvl etmsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 1575: Mni xaric xarmaq mqsdi il zarafat edn, yaxud z il oynayan xsdn mni glms, yenidn oruc qsdi etms orucu batildir. gr oruc niyyti ets, lazm-ehtiyata sasn o orucu tamamlayb sonra qzasn da tutmaldr. Msl 1576: gr oruc tutan bir xs, mni xarmaq mqsdi olmadan, msln; z qadn il mazaqlaarsa, ya zarafatlasa, zndn mni glmycyindn mindirs, tsadfn ondan mni gls bel, orucu shihdir. Amma gr mninin glmycyindn min deyils, mni gldiyi tqdird orucu batil olur. 4. ALLAHA V PEYMBR (s..v.v) YALAN SNAD VERMK

Msl 1577: Oruc tutan xs danmaq, yazmaq, iar etmk v buna bnzr hr hans bir yolla Allaha, Peymbr (s..v.v) v on iki imamlardan () birin qsdn yalan olan bir eyi nisbt verrs, htta sonra drhal yalan dedim deyrk tvb ets bel, lazmehtiyata sasn orucu batil olar. Hminin Hzrt-Zhraya (slamullahi lyha), digr peymbrlr v onlarn vsilrin d yalan bir eyi nisbt vermk, ehtiyat-msthbb olaraq eyni hkm dayr. Msl 1578: gr bir xs doru v ya yalan olduunu bilmdiyi v hcct olmasna dlili olmayan bir rvayti nql etmk ists, vacib ehtiyata sasn grk o rvayti birbaa Peymbr (s..v.v) v imamlara () nisbt vermsin. Msl 1579: gr dz olmasna e`tiqadl olduu bir eyi Allah, ya Peymbr qvlndn nql ets v sonra yalan olduunu baa ds, orucu batil olmaz. Msl 1580: gr bir eyin yalan olduunu bilrk, onu Allaha v Peymbr nisbt vers v sonra dediyinin dzgn olduunu baa ds, bu halda gr bu iin orucu batil etdiyin bilirmis lazm ehtiyata sasn grk orucu tamam etsin v qzasn da ml gtirsin. Msl 1581: gr baqasnn uydurduu yalan qsdn Allaha, Peymbr (s..v.v) v Peymbrin caniinlrin () nisbt vers, lazm ehtiyata sasn orucu batil olur. Amma gr o yalan uyduran xsin dilindn nql edrs, eybi yoxdur. Msl 1582: gr oruc tutandan Peymbr (sllllahu lyhi v alihi) bel bir sz buyurmudurmu dey sorusalar yox vzin qsdn bli des, yaxud bli vzin qsdn yox des, lazm ehtiyata sasn orucu batil olur. Msl 1583: gr Allahn v Peymbr (sllllahu lyhi v alih)-in adndan dz sz des d, sonra yalan demim des, ya gec onlara bir yalan isnad verib sabahk gn oruc olub des ki, dnn gec dediyim sz dzdr ehtiyata sasn, orucu batil olur. Amma gr mqsdi verdiyi xbrin tfsilatn byan etmk olsa orucu batil olmur. 5. TOZU BOAZA ATDIRMAQ Msl 1584: Vacib ehtiyata sasn, qat tozu boaza yetidirmk orucu batil edir. str un kimi yeyilmsi halal olan bir eyin tozu olsun, istrs d torpaq kimi yeyilmsi haram olan eyin tozu olsun. Msl 1585: Qat olmayan tozun boaza yetidirmk orucu batil etmir. Msl 1586: gr klk vasitsil qat toz ml gls, insan bundan bildiyi v bacard halda qorunmasa v hmin toz boaza yetis, vacib ehtiyata sasn orucu batil olar. Msl 1587: Vacib ehtiyat odur ki, oruc tutan, siqaret, tnbki tstsn v bu kimi eylri boaza atdrmasn. Msl 1588: gr diqqtsizlik sbbindn toz, tst v bu kimi eylr oruc tutann boazna yetirs, boazna yetimycyin yqin v ya xatircmliyi olmudursa, orucu shihdir. Amma gr boazna yetimycyini znn etmidirs, o gnn orucunu qza etmsi daha yaxdr. Msl 1589: gr oruc olduunu unudub, diqqtsizlik edrs v ya zndn asl olmayaraq toz v bu kimi eylr onun boazna yetirs, orucu batil olmaz.

Msl 1590: Ban hr yerini btnlkl suya salmaq orucu batil etmir, lakin iddtli krahti var. 6. SBH AZANINA QDR CNABT, HEYZ V NFAS HALINDA QALMAQ Msl 1591: gr cnub olan xs, Ramazan aynda qsdn sbh azanna qdr qsl etms, yoxsa vzifsi tymmm olan halda qsdn tymmm etmzs, grk o gnn orucunu tamamlasn, baqa bir gn d oruc tutsun. Hmin gnn d qza, yoxsa qubt (cza) orucu olmas m`lum olmadndan hm o gnn orucunu Ramazan ayndan, hm d o gnn yerin tutacaq orucu mafizzimm qsdi il tutmal, qza niyyti d etmmlidir. Msl 1592: Ramazan aynn orucunun qzasn tutmaq istyn bir ks sbh azanna qdr qsdn cnub halda qalsa o gn oruc tuta bilmz. gr qsdn olmasa, o gn oruc tuta bilr, baxmayaraq ki, ehtiyat onu trk etmkddir. Msl 1593: Ramazan ay orucu v onun qzasndan baqa, digr vacib v msthbb orucda, cnub insan qsdn sbh azanna qdr cnabtli qalsa, o gn oruc tuta bilr. Msl 1594: Ramazan ay gecsind cnub olan bir xs, gr qsdn vaxt daralncaya qdr qsl etmzs, grk tymmm edib oruc tutsun v orucu shihdir. Msl 1595: gr cnub Ramazan aynda qsln unutsa v bir gndn sonra yadna ds, grk o gnn orucunun qzasn tutsun. gr bir ne gndn sonra yadna ds, cnub olduunu yqin bildiyi btn gnlr n qza etsin, msln; gr , ya drd gn cnub olmasn bilms, grk gnn orucunu qza etsin. Msl 1596: Ramazan ay gecsind qsl v tymmmdn he biri n vaxt olmayan xs, zn cnub edrs, orucu batildir, qza v kffar d ona vacibdir. Msl 1597: gr qsl n vaxt olmadn bils v zn cnub ets, yaxud vaxt ola-ola qsdn vaxt daralncaya qdr qsl t`xir salsa, gnahkar olmasna baxmayaraq tymmm ets, orucu shihdir. Msl 1598: Ramazan ay gecsind cnub olan xs, yatd tqdird, sbh qdr oyana bilmycyini bilrs, ehtiyat vacib gr qsl etmdn yatmamaldr. gr qsl etmzdn qabaq ixtiyari olaraq yatsa v sbh qdr oyanmasa, o gnn orucunu tamamlamaldr, qza v kffar d ona vacib olur. Msl 1599: Cnub olan bir xs, Ramazan ay gecsind yatb sonra oyanarsa, bel ki, yenidn yatd tqdird, sbh azanndan qabaq oyanacana ehtimal vers, yata bilr. Msl 1600: Ramazan ay gecsind cnub olan bir xs, yatd tqdird, sbh azanndan qabaq oyanacana yqini olsa, yaxud min olarsa, gr oyandqdan sonra qsl etm qrarnda olub, bu qrarla yatarsa v sbh qdr yuxudan aylmazsa, orucu shihdir. Msl 1601: Ramazan ay gecsind cnub olan v yataca tqdird sbh azanndan qabaq oyanacana min olmayan xs oyandqdan sonra qsl etmli olduundan qfltd olarsa, gr yatarsa v sbh azanna qdr oyanmazsa, ehtiyata sasn o orucun qzas ona vacib olur.

Msl 1602: Ramazan ay gecsind cnub olan v yatarsa, sbh azanndan qabaq oyanacana min olan v ya ehtimal vern bir xs, oyanacandan sonra qsl etmk istmzs, gr yatarsa v sonra oyanmazsa, o gnn orucunu tamamlamaldr, qza etmsi v kffar d vermsi lazmdr. Oyanacandan sonra qsl edib-etmmk barsind trddd olduu tqdird d lazm ehtiyat odur ki, eyni hkm dayr. Msl 1603: Cnub olan bir xs, Ramazan ay gecsind (bir df) yatb-oyandqdan sonra ikinci df yataca tqdird, sbh azanndan qabaq oyanacana min olarsa v ya ehtimal verrs, habel, oyandqdan sonra qsl etmk qrarnda olarsa, bel ki, yenidn yatsa v sbh azanna qdr oyanmasa, o gnn orucunu qza etmlidir. gr ikinci yuxudan oyandqdan sonra nc df yatb, sbh azanna qdr oyanmazsa, o gnn orucunu qza etmlidir, kffar d vermsi ehtiyat msthbbdir. Msl 1604: nsann mhtlim olmas ba vern yuxu, birinci yuxu hesab olunur. Buna sasn, gr oyandqdan sonra yenidn yatsa v sbh azanna qdr oyanmasa, vvlki msld deyildiyi kimi, grk o gnn orucunu qza etsin. Msl 1605: gr oruc tutan gndz mhtlim olsa, drhal qsl etmsi vacib deyil. Msl 1606: Ramazan aynda, sbh azanndan sonra oyanb mhtlim olduunu grrs, azandan qabaq mhtlim olduunu anlasa bel, orucu shihdir. Msl 1607: Ramazan aynn orucunun qzasn tutmaq istyn bir xs, gr sbh azanndan sonra oyanb, mhtlim olduunu grrs v sbh azanndan qabaq mhtlim olduunu anlayarsa, o gn Ramazan ay orucunun qzas niyyti il oruc tuta bilr. Msl 1608: gr qadn sbh azanndan vvl heyz, yaxud nifasdan pak olsa v qsdn qsl etms v ya vzifsi tymmm olduu halda tymmm etms, grk o gnn orucunu tamamlasn, qzasn da tutsun. Ramazan aynn qzasnda da qsdn qsl v ya tymmm etms, ehtiyat vacib gr o gn oruc tuta bilmz. Msl 1609: Ramazan ay gecsind heyz v ya nifasdan pak olsa, vaxt daralncaya qdr qsdn qsl etms, grk tymmm etsin, (bu halda) o gnn orucu shi hdir. Msl 1610: gr qadn, sbh azanndan vvl Ramazan aynda heyz, yaxud nifasdan pak olsa v qsl etmy vaxt olmasa, grk tymmm etsin, amma sbh azanna kimi oyaq qalmaq lazm deyil. Vzifsi tymmm olan cnubun da hkm beldir. Msl 1611: gr qadn Ramazan aynda sbh azanna yaxn heyz v nifas qanndan pak olsa v qsl v tymmmdn he biri n vaxt olmazsa, orucu shihdir. Msl 1612: gr qadn, sbh azanndan sonra heyz v nifas qanndan pak olsa, yaxud gn arasnda heyz ya nifas qan grs, axama yaxn olsa da orucu batildir. Msl 1613: gr qadn, heyz, yaxud nifas qsln unutsa, bir, ya bir ne gndn sonra yadna ds, tutduu oruclar shihdir. Msl 1614: gr qadn Ramazan aynda sbh azanndan qabaq heyz v ya nifas qanndan pak olsa v qsl etmkd shlnkarlq edib, sbh azanna qdr qsl etmzs v vaxt darald zaman tymmm d etmzs, o gnn orucunu tamamlamal, qzasn da etmlidir. Amma gr shlnkarlq etmzs v msln; qadnlar hamamnn almasn

gzlyrs, df yatb azana qdr qsl etms bel, tymmm etmkd d shlnkarlq etmzs, orucu shihdir. Msl 1615: Ksir istihazli olan qadn, hrnd boynuna vacib olan qsllri istihaz hkmlrin, 394-c mslsind deyildiyi kild ml etms d bel, orucu shihdir. Hminin mtvssit istihazli qadn qsl etms bel, orucu shihdir. Msl 1616: Mss-meyyit edn xs, y`ni bdninin bir yerini meyyitin bdnin toxunduran mssi-meyyit qsl etmdn oruc tuta bilr, gr oruc halnda meyyit mss ets d, orucu batil olmaz. 7. MAL ETMK (KLZMA) Msl 1617: Axc eyl imal etmk, arsizlik v malic zndn d olsa, orucu batil edr. 8. QUSMAQ Msl 1618: Hrgah oruc tutan qsdn qussa, gr xstlik v bu kimi sbblrin arsizliyindn olsa da, orucu batildir. Amma gr ixtiyarsz v ya shvn qussa, eybi yoxdur. Msl 1619: gr gec, gndz qusacana sbb olmasn bildiyi bir eyi yeyrs, orucu shihdir. Msl 1620: gr oruc tutan qusmasnn qarsn ala bils, gr onun tb`in hadis olmusa, qarsn almas lazm (vacib) deyil. Msl 1621: Oruc tutan kimsnin boazna milk drs, gr onun qarnna getmyi yemk deyilmyck qdr boazdan aa enmis, onu xaric xarmaq lazm deyil v orucu da shihdir. Amma gr bu qdr aa getmmis, qusmaq bel lazmsa, onu xaric xarmaldr. Amma gr qusmann ona zrri, ya da artq mqqti olsa, xaric xarmas lazm deyil. Bu halda gr onu qusaraq xarmazsa v udarsa orucu batil olur. gr onu qusaraq xarsa da orucu batil olur. Msl 1622: gr oruc tutan shvn bir eyi udsa v m`dsin atmamdan vvl oruc olduunu yadna salsa, onu m`dsin daxil edcyi tqdird artq yeyilmk adlanmayacaq qdr aa enmis, onu bayra xarmas lazm deyil v orucu da shihdir. Msl 1623: gr gyirmkl bir eyin boazndan xacana yqin ets, bu, qusmaq adlanacaq trzddirs, grk qsdn gyirmsin, amma gr yqini olmasa, eybi yoxdur. Msl 1624: gr oruc tutan bir xs, gyirdiyi zaman boazna v ya azna bir ey glrs, onu l tkmlidir. gr ixtiyarsz udarsa, orucu shihdir. ORUCU BATL EDN EYLRN HKMLR Msl 1625: gr insan qsdn v ixtiyari olaraq orucu batil edn bir i grrs, orucu batildir. gr qsdn olmasa, eybi yoxdur. Amma cnub olan xs, gr 1602-ci msld deyildiyi kimi, yatb sbh azanna qdr qsl etms, orucu batil olar. Amma gr insan, orucu batil edn eylrdn b`zisinin orucu batil etdiyini bilmzs, bu bilmmzlikd shlnkarlq etmzs, v bu bard bir bhsi d olmasa ya da, r`i bir dlil istinad olsa v o ii grrs, yemk, imk v cimadan baqa eylrd orucu batil olmaz.

Msl 1626: gr oruc tutan shvn orucu batil edn ilrdn birini yerin yetirs v bel xyal ets ki, orucu batil olubdur v qsdn ikinci df o ilrdn grs, ken msldki hkm ona da aid olar. Msl 1627: gr oruc tutan bir xsin boazna zorla bir ey tkslr, orucu batil olmaz. Amma gr onu, orucunu yemk, imk v ya cima il pozmaa mcbur etslr, msln; gr ona yemk yemdiyin tqdird, malna v canna zrr vercyik deslr, o da zrrin qarsn almaq n bir ey yeyrs, orucu batil olar. Bu eydn baqalarnda da ehtiyat vacib gr batil olur. Msl 1628: Oruc tutan, kimins bir eyi onun boazna tkcyini, ya znn orucunu batil edcyin mcbur olunacan bildiyi yer grk getmsin. gr gets v arsizlik zndn orucu batil edn ilrdn grs, onun orucu batil olar. gr boazna zorla bir ey tkrlrs, lazm ehtiyata sasn, eyni hkm dayr. ORUC TUTANA MKRUH OLAN EYLR Msl 1629: Bir ne ey oruc tutan n mkruhdur. Bunlar aadaklardr: 1. Dad v ya qoxusu boaza yetidiyi tqdird gz drman tkmk v gz srm kmk. 2. Qan almaq v hamama getmk kimi zifliy sbb olan hr bir i. 3. Buruna drman tkmkgr boazna atmasn bilms; v gr boaza atacan bils, caiz deyildir. 4. tirli bitkilri iylmk. 5. Qadnn suda oturmas. 6. Fitil iltmk. 7. Bdnd olan paltar islatmaq. 8. Di kdirmk v azdan qan glmy sbb olan hr hans bir ii grmk. 9. Ya pl dilri tmizlmk. 10. Lzumsuz olaraq aza su, ya bu kimi axan ey almaq. Hminin mkruhdur ki, insan mni glmsi mqsdi olmadan z arvadn psn, ya hvtini qaldran hr hans bir i grsn. QZA V KFFAR VACB OLAN HALLAR Msl 1630: gr bir xs Ramazan ay orucunu yemk, imk, cima, istimna v ya (sbh azanna qdr) cnub qalmas il batil edrs (pozarsa), bunu z ixtiyar v iradsi il qsdn edib, mcburiyyt v arsizlik zndn olmasa, qza etmy lav olaraq kffar d ona vacib olur. Amma bu sylnnlrdn qeyrisi il pozarsa, qza etmy lav olaraq kffar d vermsi ehtiyat-msthbbdir. Msl 1631: gr bir xs, bu sylnnlrdn birini, onun orucu pozmadna qti olaraq e`tiqad olduu halda edrs, ona kffar d vacib olmaz. Hminin, hddi-bluun

vvllrind olan uaqlar kimi, orucun onlara vacib olduunu bilmynlrin d hkm eynidir. ORUCUN KFFARS Msl 1632: Ramazan aynda orucu yediyin gr kffarsi boynuna vacib olan xs, ya bir qul azad etmli v ya sonrak msld sylnck gstri sasn, iki ay oruc tutmal, yaxud altm fqiri doyuzdurmal, ya da hr birisin bir mdd (tqribn drdd kiloqram) tam y`ni buda, arpa, rk v bu kimi ey vermlidir. gr bunlar onun n mmkn olmasa, mmkn olduu qdr sdq vermli, bu da mmkn olmasa, istifar etmlidir. Amma vacib-ehtiyata sasn hr vaxt imkan olsa, kffarni dmlidir. Msl 1633: Ramazan aynn iki ay kffarsini tutmaq istyn xs, grk bir ay btn v sonrak ayn bir gnn ardcl tutsun. gr onun davam ardcl olmasa, eybi yoxdur. Msl 1634: ki ay Ramazan aynn kffarsini tutmaq istyn bir xs, ardcl tutmal olduu otuz bir gnn rzind Qurban bayram kimi, oruc tutulmas haram olan bir gnn olaca zamanda kffar orucunu tutmaa balamamaldr. Msl 1635: Ardcl olaraq oruc tutmal olan bir xs, gr onlarn arasnda zrsz olaraq bir gn oruc tutmazsa, oruclar yenidn ardcl tutmaldr. Msl 1636: gr ardcl olaraq oruc tutmal olduu gnlr arasnda heyz, nifas v ya mcburi sfr xmaq kimi, qeyri-ixtiyari bir zrl qarlaarsa, o zrn aradan qalxmasndan sonra oruclar yenidn tutmas vacib deyildir. zrn aradan qalxmasndan sonra oruclarn qalann yerin yetirr. Msl 1637: gr orucunu haram eyl batil etmis, istr o ey rab v zina kimi slind (zatn) haram olsun, istrs d insana klli zrr yetirn halal xryi yemk v ya z yal il heyz halnda yaxnlq etmk kimi myyn bir sbb zndn haram olsun, bir kffar kifaytdir, amma msthbb ehtiyat odur ki, cm kffarsi versin, y`ni bir qul azad etsin, iki ay oruc tutsun v altm fqiri doydursun, yaxud onlarn hr birin bir mdd miqdarnda buda, arpa, rk v bu kimi eylr versin. gr hr ona mmkn olmasa, onlarn hr hans biri mmkndrs, onu da yerin yetirsin. Msl 1638: gr oruc tutan, Allaha v Peymbr (sllllahu lyhi v alihi v sllm)- qsdn yalan nisbt vers kffarsi yoxdur, amma msthbb ehtiyat odur ki, kffar versin. Msl 1639: gr oruc tutan Ramazan aynn bir gnnd bir ne df yeyib i v ya cima, yaxud istimna ets, onlarn hams n bir kffar vacibdir. Msl 1640: gr oruc tutan cima v istimnadan baqa, orucu batil edn ilrdn birini grs, sonra is z halal il yaxnlq ets, hr ikisi n bir kffar kifaytdir. Msl 1641: gr oruc tutan, orucu batil edn halal ilrdn birini grs, msln su i v sonra orucu batil edn haram bir ii grs, msln, haram yemk yes, (hr ikisi n) bir kffar kifaytdir. Msl 1642: gr oruc tutan xs, gyirmk vasitsil azna gln bir eyi qsdn udarsa, ehtiyat vacib gr orucu batil olur. Onun qzasn tutaca kimi, kffar d ona vacib olur. gr o ey yeyilmsi haram olan bir eydirs, msln, gyirdiyi zaman azna qan v ya

yemk halndan xm bir yemk maddsi glrs v o, onu udarsa, yax olar ki, cm kffarsi versin. Msl 1643: Myyn bir gnd oruc olacan nzr ets, gr o gnn orucunu qsdn batil ets, grk kffar versin. Bu kffar nzrin pozmas kffarsind izah olunacaq. Msl 1644: gr oruc tutan, szn min olmad bir xsin iftar oldu demsi il orucunu yeyrs, sonra da iftar olmadn bilrs v ya iftar olub-olmadnda kk edrs, qza v kffar ona vacib olur. gr onun sznn hcct olmasna e`tiqad varmsa yalnz qza etmsi lazmdr. Msl 1645: Qsdn orucunu batil edn xs, gr zhrdn sonra sfr xsa, yaxud kffardn boyun qarmaq n zhrdn vvl sfr xsa, onun boynundan kffar gtrlmr, htta gr gnortadan vvl bir msafirt onun qarsna xsa, ona kffar yen d vacibdir. Msl 1646: Oruc tutan xs, qsdn orucunu pozduqdan sonra heyz, nifas v ya xstlik kimi bir zrl qarlaarsa, kffar vermsi ehtiyat-msthbbdir, xssil drman vasitsil heyz, yaxud xstliyi icad etmi olarsa. Msl 1647: gr Ramazan aynn birinci gn olduunu yqin edib, qsdn orucunu batil ets, sonra `bann son gn olmas m`lum olsa, ona kffar vacib deyildir. Msl 1648: gr insan, Ramazann son gn, yoxsa vval aynn vvl gn olduunda kk etdiyi bir gnd, qsdn orucunu pozarsa, bel ki, sonradan vvaln vvl gn olduu m`lum olarsa, ona kffar vacib olmaz. Msl 1649: Oruc tutan xs, Ramazan aynda oruc olan xanm il cima edrs, bel ki, xanmn bu i mcbur etmidirs, hm znn kffarsini, hm d ehtiyata sasn xanmnn kffarsini vermlidir. gr xanm cimaya raz olmudursa, hr birin bir kffar vacib olur. Msl 1650: gr bir qadn oruc tutan rini z il cimaya mcbur ets, vacib deyildir ki, rinin orucunun kffarsini versin. Msl 1651: gr oruc tutan Ramazan aynda z arvadn cimaya mcbur ets v cimann arasnda arvad raz olsa, hr birin bir kffar vacib olur. Msthbb ehtiyat odur ki, kii iki kffar versin. Msl 1652: gr oruc tutan, Mbark Ramazan aynda oruc tutmu v yatm arvad il cima ets, bir kffar ona vacibdir v arvadn orucu shihdir, kffar d ona vacib deyildir. Msl 1653: gr kii z arvadn, yaxud arvad z kiisini cimadan baqa orucu batil edn ilrdn birini grmy mcbur ets, onlarn he birin kffar vacib deyildir. Msl 1654: Sfr, yaxud xstlik sbbi il oruc tutmayan xs, z oruc tutmu arvadn cimaya vadar ed bilmz. Amma onu mcbur ets, kiiy kffar vacib deyil. Msl 1655: nsan grk kffarni yerin yetirmkd shlnkarlq etmsin, amma lazm deyildir ki, drhal onu yerin yetirsin.

Msl 1656: gr insana kffar vacib olsa v bir ne il onu yerin yetirms, ona bir ey lav edilmz. Msl 1657 : Bir gnn kffarsi n altm fqir tam vermli olan bir xs, gr altm fqirin hamsn tapmaa imkan olarsa, onlarn sayn azaldb hmin qdr kffarni onlara ver bilmz, msln, otuz fqirin hr birin iki mdd tam verrk buna kifayt ed bilmz. Lakin, fqirin hr bir hli-yal n, sir (kiik) olsalar da, bir mdd tam o fqir ver bilr. Fqir xs d ailnin vkalti v ya onlara (sir olsa) vilayt (qyyumluq) haqqna sasn, qbul ed bilr. gr altm nfr fqir tapa bilms, msln, gr tkc otuz nfr fqir tapsa, hr birin iki mdd tam ver bilr. Amma ehtiyat vacib gr hr vaxt imkan olsa, digr otuz fqir d hr birin bir mdd tam versin. Msl 1658: Ramazan aynn orucunun qzasn tutan xs, gr zhrdn sonra qsdn orucu batil edn ilrdn birini grs, grk on fqirin hr birin bir mdd tam versin v gr ver bilms, gn oruc tutsun. ORUCUN ANCAQ QZASI VACB OLAN YERLR Msl 1659: Bir ne yerd (vvld iar ediln yerlrdn baqa) ancaq orucun qzas insana vacibdir v kffar vacib deyildir: 1. Ramazan ay gecsind cnub olan xs, 1602-ci msld deyildiyi kimi, sbh azanna qdr ikinci yuxudan durmasa. 2. Orucu batil edn bir i grmsin, amma oruc niyyti d etmsin, ya riya etsin, ya oruc olmamasn qsd etsin v hminin gr orucu batil edn ilrdn bir ii grmsini qsd ets, 1551-ci msld deyilnlr sasn; 3. Ramazan aynda cnabt qsln unudub cnabt halnda bir gn, ya bir ne gn oruc tutarsa. 4. Ramazan aynda sbh olub-olmadn aradrmadan orucu pozan bir ii etdikdn sonra sbh olduu m`lum olarsa; 5. Sbh olmayb deyn bir xsin szn sasn, orucu batil edn ilrdn birini etdikdn sonra, sbh olduu m`lum olarsa; 6. Ona sbh oldu deyn xsin szn min olmayb v ya zarafat etdiyini xyal etdiyi halda, z d aradrmadan orucu batil edn bir ii etdikdn sonra sbh olduu m`lum olarsa; 7. Sz onun n r`n hcct olan, yaxud shvn onun verdiyi xbrin hcct olmasna inanan bir xsin szn sasn iftar edrs v sonra iftar vaxt olmad m`lum olarsa; 8. ftar vaxt olduunu yqin edrk v min olaraq iftar edrs, sonra da hl iftar vaxt olmad m`lum olarsa; amma gr buludlu v bu kimi bir havada axam olduunu znn edib iftar edrs, sonradan axam olmadn anlayarsa, o orucu qza etmsinin vacib olmas ehtiyata sasndir. 9. Susuzluq chtindn mzmz edrs, y`ni, aznda suyu dolandrarsa v bu snada ixtiyarsz olaraq udarsa, amma gr oruc olduunu unudaraq suyu udarsa v ya susuzluqdan qeyri bir ey n mzmz edrs, msln; dstmaz kimi mzmz etmyin

msthbb olduu bir yerd mzmz edrs v ixtiyarsz olaraq suyu udarsa, qzas yoxdur. 10. Bir ks ikrah (mcbur edilm), ya zrurt, ya tqiyy chtindn iftar ets v ikrah v tqiyy chtindn yemk, imk v cima hallarnda olsa; hminin bunlardan qeyrisind ehtiyat vacib sasn (qza vacibdir). Msl 1660: gr sudan baqa bir ey azna alsa v ixtiyarsz udsa, yaxud suyu burnuna ks v ixtiyarsz udsa, qza ona vacib deyildir. Msl 1661: ox mzmz etmk, oruc olan xs n mkruhdur. gr mzmz etdikdn sonra aznn suyunu udmaq istyrs, aznn suyunu df l tkmsi daha yaxdr. Msl 1662: gr insan mzmz etdiyi zaman ixtiyarsz olaraq, yaxud unutduuna gr boazna su gedcyini bils, mzmz etmmlidir, amma gr bu halda mzmz ets, su boazna getms, ehtiyat vacib gr onun qzas lazmdr. Msl 1663: gr Ramazan aynda, aradrdqdan sonra sbhn olmas onun n m`lum olmasa v orucu batil edn bir i grs, sonra sbh olmas m`lum olsa, qza lazm deyildir. Msl 1664: nsan axam olub-olmadnda kk edrs, iftar ed bilmz. Amma gr sbh olub-olmadnda kk edrs, aradrma aparmadan qabaq da orucu batil edn bir i gr bilr. QZA ORUCUNUN HKMLR Msl 1665: Dli olan xs allanarsa, dlilik zamannda tutmad oruclar qza etmsi vacib deyildir. Msl 1666: gr kafir, mslman olsa vacib deyildir ki, kafir olduu vaxtn orucunun qzasn tutsun. Amma gr bir mslman kafir olsa v ikinci df dnb mslman olsa, grk kafir olduu gnlrin orucunun qzasn tutsun. Msl 1667: Srxoluq sbbindn tutulmayan oruc, qza edilmlidir. (Htta mstedici olan ey malic n qbul olunsa bel.) Msl 1668: zrl olduu n bir ne gn oruc tuta bilmyn xs, sonradan zrnn n zaman aradan qalxdnda kk edrs, ehtimal verdiyi ox miqdarn qzasn etmsi vacib deyildir. Msln; Ramazandan qabaq sfr xb, Ramazann beinci gn, yoxsa altnc gn sfrdn qaytdn bilmzs v ya msln; Ramazann sonunda sfr xb, Ramazandan sonra msafirtdn qaydarsa, amma Ramazann iyirmi beind, yoxsa iyirmi altsnda sfr xdn bilmzs, hrnd ox miqdar, y`ni alt gn qza etmk ehtiyat-msthbb olsa bel, hr iki tqdird, n az, y`ni be gn qza ed bilr. Msl 1669: gr bir ne Ramazan ayndan qza orucu qalsa, xs hansnn qzasn vvl tutsa, maneiliyi yoxdur. Amma gr sonuncu Ramazann qzasnn vaxt dar olsa, msln; sonuncu Ramazan ayndan be gn qzas qalm olsa v be gn d Ramazan ayna qalarsa, daha yaxs odur ki, vvl sonuncu Ramazann qzasn tutsun.

Msl 1670: Boynunda bir ne Ramazan ay orucunun qzas vacib olan bir xs, tutduu orucun hans Ramazann qzas olduunu myyn etmzs, son ilin Ramazann qzas olaraq hesab olunmaz ki, nticd t`xir kffarsi ondan gtrlsn. Msl 1671: Ramazan ay orucunun qzasn tutan xs zhrdn qabaq orucunu batil ed bilr, amma gr orucunun qzasnn vaxt dar olsa, daha yax odur ki, batil etmsin. Msl 1672: Daha yax olar ki, meyyitin qza orucunu tutmu olan xs zhrdn sonra orucunu batil etmsin. Msl 1673: gr xs xstlik, heyz, yaxud nifas sbbindn Ramazan aynn orucunu tutmasa v tutmad oruclar qza ed bilck bir zaman kemmidn vvl lrs, o oruclarn qzas yoxdur. Msl 1674: gr xs, bir xstlik zndn Ramazan orucunu tutmasa v onun xstliyi gln ilin Ramazanna qdr uzansa, tutmad oruclarn qzas ona vacib deyil v grk hr gnn bir mdd tam, y`ni buda, arpa, rk v bu kimi eylr fqir versin. Amma baqa bir zr gr, msln; sfr xd n oruc tutmasa v onun zr gln oruclua kimi qalsa, tutmad oruclar qza etmlidir v vacib ehtiyat odur ki, hr bir gn n d fqir bir mdd tam versin. Msl 1675: Xstlik sbbindn Ramazan orucunu tutmayan bir xsin xstliyi, Ramazandan sonra saalsa, amma sonra baqa bir zrn xmas nticsind sonrak Ramazana qdr qzasn tuta bilmzs, tutmad oruclar qza etmlidir v ehtiyat vacib sasn hr gn n bir mdd tam da fqir vermlidir. Hminin gr Ramazan aynda xstlikdn qeyri bir zr olsa v Ramazandan sonra o zr aradan qalxarsa, xstlik sbbindn bu oruclarn qzasn glck Ramazana qdr tuta bilmzs, hkm eynidir. Msl 1676: gr Ramazan aynda bir zr gr oruc tutmasa, Ramazandan sonra zr aradan gets v gln oruclua kimi qsdn qza orucunu tutmasa, grk orucunu qza etsin v hr bir gn n d fqir bir mdd tam versin. Msl 1677: gr orucun qzasnda shlnkarlq ets v vaxt dar olsa v vaxt darlnda bir zr peyda olsa, grk qzasn tutsun v ehtiyat vacib sasn, hr bir gn n fqir bir mdd tam versin. zr aradan gedndn sonra oruclarn qza etmyi qrara alan, amma qza etmzdn qabaq vaxt darlnda zr peyda olann da hkm bu crdr. Msl 1678: gr insann xstliyi bir ne il davam ets, saaldqdan sonra axrnc Ramazann qzasn tutmal v vvlki illrin hr bir gn n fqir bir mdd tam vermlidir. Msl 1679: Hr gn n fqir bir mdd tam vermli olan xs, bir ne gnn kffarsini bir fqir ver bilr. Msl 1680: Ramazan orucunu bir ne il t`xir salsa, grk qza etsin. vvlki illrin t`xirin gr, hr bir gn n fqir bir mdd tam vermlidir. Amma sonrak ne illrin t`xiri n ona he bir ey vacib deyil. Msl 1681: gr Ramazan orucunu qsdn tutmasa, grk onun qzasn yerin yetirsin v hr bir gn n iki ay oruc tutsun ya altm fqir tam versin, yaxud bir qul azad etsin. Bel ki, gln Ramazana kimi o orucun qzasn yerin yetirms, lazm ehtiyata sasn, hr gn n bir mdd tam da kffar olaraq fqir vermlidir.

Msl 1682: gr Ramazan orucunu qsdn tutmasa v gnd ne df cima, ya istimna ets, kffar tkrar olunmayacaq. Hminin gr orucu batil edn digr ilrdn bir ne df grs, msln; bir ne df xrk yes, bir kffar kifaytdir. Msl 1683: Ata vfat edndn sonra n byk oul, grk lazm ehtiyata sasn onun qza orucunu, namaz hkmnd deyiln qayda il ml gtirsin v gr vrslr raz olsa, htta meyyitin malndan bel hr gn n bir mdd tam fqir versin. Msl 1684: gr ata Ramazan orucundan baqa digr vacib orucu tutmasa, yaxud cir olub tutmasa, onun qzas byk oula lazm (vacib) deyildir. MSAFRN ORUCUNUN HKMLR Msl 1685: Sfrd drd rk`tli namazlar iki rk`t qlmal olan msafir grk oruc tutmasn. Namazn tamam qlan msafir, pesi sfr olan v ya sfri gnah sfri olan xs kimi grk sfrd oruc tutsun. Msl 1686: Ramazan aynda sfr xman eybi yoxdur, amma bu, orucdan boyun qartmaq n olsa, mkruhdur v hminin Ramazan aynda mtlq sfr hmin hkmddir. Hcc, mr v digr zruriyyt sbbindn olan sfrlr istisnadr. Msl 1687: gr Ramazan aynn orucundan baqa, vaxt myyn olan bir oruc insana vacib olsa, bel ki, icar, ya bu kimi eyl vacib olmu olsa, ya e`tikafn nc gn olsa, o gnd sfr ed bilmz v gr sfrd olsa, bel ki, mmkndrs, grk on gn bir yerd qalmaq qsdi etsin v o gn oruc tutsun. Amma gr o gnn orucu, nzirl vacib olmu olsa, zahir budur ki, o gn sfr etmyi caizdir v qsdi-iqamt (on gn dayanmaq mqsdi) vacib deyildir. Hrnd daha yax odur ki, lacsz olmayana kimi sfr etmsin v gr sfrddirs, qsdi-iqamt etsin. Amma gr and imk v ya hd etmkl vacib olubsa, ehtiyat vacib gr grk sfr etmsin, gr sfrd olsa, qsdi-iqamt etsin. Msl 1688: gr xs msthbb oruc tutmasn nzir ets v gnn myyn etms, onu sfrd yerin yetir bilmz. Amma sfrd myyn bir gnd oruc olacan nzir ets, grk onu sfrd yerin yetirsin, hminin, myyn bir gnd, istr sfrd olsun, ya olmasn, oruc tutacan nzir ets, grk o gn sfrd d olsa, oruc tutsun. Msl 1689: Msafir hact istmkdn tr Mdineyi-tyyibd gn msthbb oruc tuta bilr, hvt budur ki, o gn rnb (III - gn), cm axam (IV - gn) v cm (V - gn) gn olsun. Msl 1690: Msafirin orucunun batil olmasn bilmyn xs, gr sfrd oruc tutsa v gn rzind mslni baa ds, orucu batil olar v gr axama kimi baa dms, orucu shihdir. Msl 1691: gr msafir, msafir olduunu unutsa, ya msafir orucunun batil olmasn unutsa v sfrd oruc tutsa, orucu ehtiyata sasn batildir. Msl 1692: gr oruc tutan zhrdn sonra sfr ets, grk ehtiyata sasn orucunu tamamlasn, bu halda onun qzas lazm deyil. gr zhrdn qabaq sfr ets, ehtiyat vacib gr xsusil gecdn sfr niyyti olsa, o gn oruc tuta bilmz. Amma btn hallarda grk, hddi-trxxs yetimzdn vvl orucu batil edn bir i grmsin. ks tqdird, ona kffar vacib olar.

Msl 1693: Msafir, zhrdn vvl vtnin v ya on gn qalmaq istdiyi bir yer yetirs, istr fcrdn vvl sfr xsn, istrs d oruc tutub sfr xm olsun, gr orucu batil edn bir i grmmidirs, ehtiyat vacb sasn o gn oruc tutmaldr, bu halda onun qzas yoxdur. gr orucu batil edn bir i grmdrs, o gnn orucu ona vacib deyildir, grk (sonradan) onu qza etsin. Msl 1694: gr msafir zhrdn sonra z vtnin, ya on gn qalmaq istdiyi bir yer yetis, gnn orucu ehtiyat vacib gr batildir v onu qza etmlidir. Msl 1695: Msafir v oruc tutmaa zr olan bir ksin Ramazan ay gn cima etmsi, yemk v imkl zn tam doydurmas mkruhdur. ORUC TUTMASI ONA VACB OLMAYAN XSLR Msl 1696: Qocalna gr oruc tuta bilmyn v ya oruc tutmaq ona ziyytli olan xs oruc tutmaq vacib deyildir. Amma ikinci halda grk fqir hr gn n bir mdd tam (buda, arpa, ya rk v ya bu kimi eylr) versin. Msl 1697: Qocala gr oruc tutmayan xs, gr Ramazan ayndan sonra oruc tuta bils, msthbb ehtiyat odur ki, tutmad oruclarn qzasn yerin yetirsin. Msl 1698: gr insanda susuzluq xstliyi olsa v bu susuzlua dz bilms, ya ona ox tin olsa, oruc ona vacib deyildir. Amma ikinci surtd grk hr gn n yoxsula bir mdd tam versin. gr sonradan tuta bils, qza etmsi vacib deyil. Msl 1699: Doum vaxt yaxnlaan qadnn zn ya hmlin oruc zrr yetirs, oruc ona vacib deyildir, grk hr gn n fqir bir mdd tam versin v grk hr iki halda tutmad oruclarn qzasn tutsun. Msl 1700: Uaa sd vern qadnn, istr uan anas olsun, istr daysi v istrs crtsiz sd versin, sd az olsa v oruc tutmas zn v ya mizdirdiyi uaa zrr verrs, oruc tutmaq ona vacib deyildir. Hr gn n bir mdd tam fqir vermlidir. Hr iki halda tutmad oruclar grk qza etsin. Amma ehtiyat vacib sasn bu hkm, uaa ancaq bu yol il sd vermy aiddir, amma uaa baqa yol il sd vermk mmkndrs, msln; uaa sd vermkd bir ne qadn itirak ets, yaxud mzik v qab il sd vermk mmkn olsa, bu hkmn sbut olunmas ikalldr. AYIN VVLNN SBUT OLMA YOLU Msl 1701: Ayn vvli drd eyl sbut olunur: 1. nsan z Ay grsn. 2. Szlrindn yqinlik v ya xatircmlik hasil ediln bir qrup xsin ay grdk demsi il v ya hr hans bir eyl insana qlayi mnyi olan yqin ya da xatircmliyin hasil olmas il; 3. ki adil kiinin, gec Ay grdk demlri il; Amma ayn vziyytinin bir-birinin trsin deyrlrs, ayn ilk gn sbut edilmi olmaz. Hminin gr insan onlarn shv yol verdiklrin yqin edrs v ya xatircm olarsa v ya onlarn verdiyi hadt zidd, yaxud hkmnd olan bir msl il qarlaarsa ayn vvli sbut olunmaz msln; gr hr halisnin ox hisssi Ay grmk n baxdqlar halda iki adil kiidn baqa he bir kims Ay grdyn iddia etmzs v ya bir dst Ay grmk n baxdqlar halda onlarn arasndan yalnz iki adil xs Ay grdyn iddia edrs, baqalar is grmzs,

bel ki, Ayn yerini bilmk v iti grm v digr xsusiyytlrd birinci iki adil xs kimi olan iki ayr adil xs onlarn arasnda olarsa, hava da aq-aydn olsa, o iki nfrin grmsin ehtimal olunan bir mane d olmasa, bu halda ayn vvli iki nfr adil xsin hadti il sbut olunmaz. 4. `ban aynn vvlindn otuz gn kemsi; bunun vasitsil Ramazan aynn vvli sbut edilmi olur v Ramazan aynn vvlindn otuz gn kemsi il d vval aynn vvli sbut edilmi olur. Msl 1702: rit hakiminin hkm etmsi il ayn vvli sbut edilmz. Amma gr onun hkmndn v ya ayn (vvli) olmasn sbut edilmsi il ayn grnmsin xatircmlik hasil olsa, (ayn vvli sbut olunar). Msl 1703: Ayn vvli mnccimlrin demyi il sbut olmur, amma gr insan onlarn dediklrindn yqinlik hasil edrs yaxud min olarsa, onlarn szn ml etmlidir. Msl 1704: Ayn ykskd olmas v ya gec batmas, qabaqk gecnin ayn ilk gecsi olmana dlil deyil; hminin gr ayn knarnda fqin olmas ayn ikinci gecsi olmasna dlil deyildir. Msl 1705: gr Ramazan aynn, onun n sbut olmadndan oruc tumayan xs, sonradan qabaqk gecnin ayn vvli olduunu anlayarsa, o gnn orucunu qza etmlidir. Msl 1706: gr bir hrd ayn vvli sbut edils, bu, fq hmin hrl eyni olan digr hrlr d aid olar. Burada fqn mtthid olmasndan mqsd odur ki, gr birinci hrd ay grns, ikinci hrd d bulud kimi mane olmasa, grnckdir. Bu da o zaman gerklr ki, ikinci hr birinci hrin qrbind yerlrs, en dairsi xttind ona yaxn olsun. gr onun rqind yerlrs, o zaman sbut olunar ki, fqn vahid olmas, hrnd ayn birinci hrin fqnd qalma mddtinin iki hrin qrubu arasndak tfavt miqdarndan artq olmas il bel, m`lum olsun. Msl 1707: Ramazann axr, yoxsa vvaln vvl gn olduunu bilmyn xs grk oruc tutsun. Amma gr gn rzind vvaln vvl gn olduunu anlayarsa, orucu amaldr. Msl 1708: gr hbs olunan xs, Ramazan ay olmasn yqin ed bilms, grk gmanna ml etsin. Amma gr daha gcl gman tapa bils, zif gmana ml ed bilmz. n gcl ehtimal ld etmk n bacard qdr almaldr. gr he bir yolla mmkn olmasa, qr`dn (pk atmaqdan) axrnc yol kimi istifad etmli dir gr ehtimaln qvvtlnmsin sbb olarsa. gr z gmanna ml etmsi mmkn deyils, Ramazan ay olduunu ehtimal verdiyi bir ay oruc tutmaldr. Amma o ay nzrind saxlamaldr, bel ki, gr sonradan o ayn Ramazan ay v ya ondan sonra olduu m`lum olarsa, ona bir ey vacib olmaz. Amma gr Ramazan ayndan qabaq olduu m`lum olarsa, grk qzasn etsin. HARAM V MKRUH ORUCLAR Msl 1709: Qurban v Fitr bayramlarnda oruc tutmaq haramdr. Hminin `bann axr, yoxsa Ramazann vvl gn olmasn bilmyn xs, Ramazann vvli niyyti il oruc tutmaq haramdr.

Msl 1710: gr qadnn msthbb oruc tutmas vasitsil rinin ondan lzzt almaq haqq aradan gets, oruc o qadna haramdr. Hminin, vacib olan, amma vaxt myyn olmayan orucda, msln vaxt myyn olmayan nzir orucu kimi, bu halda da vacib ehtiyata gr (rin haqq aradan gedrs) orucu batildir; tutarsa da, nzir orucunun vzini vermz. Habel, ehtiyat vacib gr, gr ri onun msthbb, yaxud vaxt myyn olmayan vacib orucu tutmasn qadaan edrs, htta rinin haqq il ziddiyyti olmasa bel, hkm eynidir. Ehtiyat msthbb odur ki, rinin icazsi olmadan msthbb oruc tutmasn. Msl 1711: vladn msthbb oruc tutmas, gr ata-anann vlada fqt v ryiyananlq zndn ziyytin ya incimsin sbb olsa, haramdr. Msl 1712: gr oul, atann v ya anann icazsi olmadan msthbb oruc tutsa v gn rzind atas ona icaz verms, gr onlarla mxalift etmk fqtdn yaranan ziyytin sbb olacaqsa, grk iftar etsin (orucunu asn). Msl 1713: Ona orucun e`tina edilck bir zrr vermycyini biln xs, hkim sn orucun zrri vardr des bel, oruc tutmamaldr. gr bir xs, orucun ona e`tina edilck bir zrr vercyin yqin v ya znn edrs, hkimin zrri yoxdur demsin baxmayaraq, oruc tutmas vacib deyil. Msl 1714: gr insan orucun ona e`tina edilck bir zrr yetircyini yqin ets v ya xatircmlik olsa v ya ehtimal vers v o ehtimaldan qorxu hasil olsa, bel ki, onun ehtimal ql sahiblrinin nzrind haql olsa, oruc tutmas vacib deyil. Htta o zrr xsin hlak olmasna, yaxud hr hans zvnn nqsanl olmasna sbb olarsa, oruc tutmas haramdr. Bundan baqa hallarda gr rcan oruc tutsa v sonradan e`tina edilck bir zrri olmad m`lum olsa, orucu shihdir. Msl 1715: Orucun ona zrri olmadna inanan xs, oruc tutarsa v axamdan sonra orucun ona e`tina edilck drcd zrr verdiyini baa ds, vacib ehtiyata sasn, grk onun qzasn yerin yetirsin. Msl 1716: Deyilmi oruclardan baqa, digr haram oruclar da vardr ki, izah mfssl kitablarda deyilmidir. Msl 1717: Aura gnnn orucu v rf, yoxsa Qurban bayram olmasna kk ediln gnnn orucu mkruhdur. MSTHBB ORUCLAR Msl 1718: lin btn gnlrinin orucu, deyilmi olduu haram v mkruh olan gnlrdn baqa, msthbbdir. Aada sadalayacamz gnlrd oruc tutmaq daha ox tvsiy olunmudur: 1. Hr ayn birinci v sonuncu cm axam gn v ayn onundan sonra birinci rnb gn. Bu gnlrd oruc tuta bilmyn xsin hmin gnlrin orucunu qza etmsi msthbbdir. gr insan sla oruc tuta bilmirs, msthbbdir ki, hr bir gn n fqir bir mdd tam, ya 12/6 noxud sikkli gm versin. 2. Hr ayn 13-c, 14-c v 15-ci gn. 3. Rcb v `ban ay tamamil, ya bu iki ayn bir qdrini, htta bir gn d olsa bel;

4. Novruz bayram gn. 5. vvaln drdndn doqquzuna kimi. 6. Zilq`dnin 25-ci v 29-cu gn. 7. Zilhiccnin 1-dn 9-cu gnn (rf gnn) kimi. Amma gr ziflik sbbindn rf gnnn dualarn oxuya bilms, o gnn orucu mkruhdur. 8. Qdir bayram gn (Zilhiccnin 18-ci gn). 9. Mbahil gn (Zilhiccnin 24-c gn). 10. Mhrrm aynn 1-ci, 3-c v 7-ci gn. 11. Peymbri-krm, (sllllahu lyhi v alih)-in mvlud gn (rbiyl-vvlin 17-si). 12. Cmadiyl-vvlin on beinci gn; 13- Hminin Hzrt Peymbrin Be`st gn (27 Rcb) Msthbb oruc tutan xsin, onu sona atdrmas vacib deyildir. Htta gr m`min qarda onu yemy d`vt edrs, d`vti qbul edib gn rzind zhrdn sonra olsa bel, iftar etmsi msthbbdir. NSANIN ORUCU BATL EDN LRDN KNMS MSTHBB OLAN YERLR Msl 1719: Be nfr n, Ramazan aynda oruc tutmasalar da orucu batil edn ilrdn kinmlri msthbbdir: 1. Sfrd orucu batil edn ilrdn grb zhrdn vvl vtnin, yaxud on gn qalmaq istdiyi yer atan msafir; 2. Zhrdn sonra vtnin, yaxud on gn qalmaq istdiyi bir yer atan msaf ir; 3. Zhrdn sonra saalan xst v hminin zhrdn vvl saalb, hrnd, orucu batil edn bir i grbs d; Amma gr orucu batil edn bir i grmyibs, ehtiyat vacib gr oruc tutmaldr. 4. Gn rzind heyz v nifas qanndan tmizlnn qadn. 5. vvlc orucu batil edn bir i grb sonra mslman olan kafir. Msl 1720: Oruc tutan xsin am v xiftn namazlarn iftardan vvl qlmas msthbbdir. Amma gr bir xs onu gzlyrs v ya yemy meyli ox olduundan hzuri-qlbl namaz qla bilmirs, vvlc iftar etmsi daha yaxdr. Ancaq mmkn olan qdr namaz fziltli vaxtnda qlmas daha yaxdr. XUMSUN HKMLR Msl 1721: Yeddi eyd xums vacib olur: 1. Qazanc.

2. M`dn. 3. Xzin. 4. Harama qarm halal mal. 5. Dniz ba vurmaqla ld olan cvahirat. 6. Mharib qnimti. 7. Mhura sasn, zimmi kafirin mslmanlardan satn ald yer; bunlarla bal olan hkmlr qarda genic aqlanacaqdr. 1. QAZANC Msl 1722: gr insan ticart, snt v ya digr ksb qazanc yollar il mal ld edrs, htta gr bir meyyitin oruc v namazn yerin yetirrk muzd alb bir mal ld ets bel, bu, onun znn v ailsinin illik xrclrindn ox olarsa, ox olan qismin xumsu (1/5-i) aada deyilck sulla verilmlidir. Msl 1723: gr qazancdan qeyri bir yol il mal ld edrs, nvbti msld istisna olunan hallardan baqa msln; ona bir ey balanarsa, illik xrcindn artq qald tqdird, onun xumsunu vermlidir. Msl 1724: Qadnn ald mehriyynin v kiinin xl` talan vzind ald maln xumsu yoxdur. Hminin, alnan diynin (qan pulunun) da xumsu yoxdur. Hminin miras bhsind m`tbr olan qanunlara sasn, insana yetin miras da eyni hkm dayr. Amma i olan bir mslmana, bu deyiln yoldan lav, msln; t`sib[5] yolu il miras olaraq bir mal yetirs, o mal mnftdn hesab olunur v onun xumsunu vermsi grkdir. Hminin gr ona, ata v ouldan qeyri, midi olmayan bir yerdn miras yetirs, vacib ehtiyata sasn, illik xrcindn artq qald tqdird, o maln xumsunu vermlidir. Msl 1725: gr bir xsin lin miras yolu il bir mal yetis v insan miras qoyan xsin o maln xumsunu vermdiyini bilrs, grk onun xumsunu versin. Hminin gr o maln znd xumsu yoxdursa, amma miras qoyan xsin xumsdan borcu olduunu bilrs, mirasdan onun borclu olduu xumsu vermlidir. Lakin hr iki tqdird, gr miras qoyan xsin xums vermy qidsi yoxmusa v ya sla xums vermirs, varisin onun boynunda vacib olan xumsu vermsi lazm deyildir. Msl 1726: gr insan qnat yolu il illik xrcindn bir ey artrarsa, grk onun xumsunu versin. Msl 1727: Btn xrclri baqas trfindn veriln xs, ld etdiyi btn mallarn xumsunu vermlidir. Msl 1728: gr bir xs, bir mlk myyn xslr, msln; z vladlarna vqf edrs, gr onlar o mlkd aac kmk v ya kinilik yolu il bir mal ld etslr v illik xrclrindn artq qalsa, grk onun xumsunu versinlr. Hminin gr o mlkdn icar haqq almaq kimi, baqa kild faydalanarlarsa, illik xrclrindn artq qalannn xumsunu vermlidir.

Msl 1729: Fqirin kffar, mzalim qaytarlmas kimi vacib, elc d msthbb sdq olaraq ald mal, onun illik xrclrindn artq qalarsa v ya ona veriln maldan bir mnft ld ets, msln; ona veriln bir aacdan meyv ld ets v illik xrclrindn artq qalsa, ehtiyat vacib sasn onun xumsunu vermlidir. Amma ona zkat v ya xums olaraq msthqq olduuna gr veriln maln znn xumsunu vermk lazm deyildir. Amma gr onlarn mnfti illik xrclrindn artq qalsa xums dr. Msl 1730: gr bir xs xumsu verilmmi pul il bir ey satn alarsa, y`ni satcya Mn mal bu pulla alram, deyrs v satc da 12 imam isi olan bir mslman olarsa, btn mala olan nisbtdki mamil shihdir v bu pulla alnan maln zrin xums glir. (Bu mamillrin shih olmasnda) rit hakiminin icaz v imzasna ehtiyac yoxdur. Msl 1731: gr bir xs, bir mal satn alb mamildn sonra, onun qiymtini xumsu verilmmi puldan vers, etdiyi mamil shihdir. Satcya verdiyi pulun xumsunu xums sahiblrin borclu qalr. Msl 1732: gr on iki imam isi olan bir mslman, xumsu verilmmi bir mal satn alsa, onun xumsu satcnn boynundadr v alcnn zrin he n dmr. Msl 1733: gr xumsu verilmmi bir eyi, 12 imam isi olan bir mslmana balayarsa, onun xumsu balayann z zrinddir. Maln baland xsin zrin bir ey glmz. Msl 1734: gr kafirdn v ya xumsa qidsi olmayan, yaxud xums vermyn bir xsdn insann lin bir mal glrs, onun xumsunu vermsi vacib deyildir. Msl 1735: Tacir, ii, sntkar, dvlt qulluqusu v bu kimi xslr i baladqlar tarixdn bir il kedikdn sonra, illik xrclrindn artq qalan qazanclarnn xumsunu vermlidirlr. Hminin, mnbri (tblii) v bu kimi xslrin qazanclar ilin mxsus vaxtlarnda olsa bel, gr ilin ksr hisssini t`min edrs, hminin, mit xrclrini t`min ed bilck bir ii, snti olmayan, dvlt v ya camaatn yardmndan istifad edn, yaxud tsadfi olaraq myyn glir ld edn xslr d bir mnft ld edrs, fayda gtrdy vaxtdan bir il kedikdn sonra, illik xrcindn artq qalan qazancnn xumsunu vermlidir. Demli, hr bir mnft n ayrca olaraq bir il hesab ed bilr. Msl 1736: nsan, ilin ortasnda hr zaman qazanc ld edrs, onun xumsunu ver bilr, onun xumsunu ilin sonuna qdr t`xir salmas da mmkndr. Amma gr ilin axrna qdr ona ehtiyac olmayacan bilirs, ehtiyat vacib gr onun xumsunu grk drhal versin. Xums vermk n msi (gn) ilini l qrar verirs, bir manesi yoxdur. Msl 1737: gr qazanc ld etdikdn sonra, ilin ortasnda lrs, lm zamanna qdrki xrcini qazancndan gtrb, yerd qalannn xumsunu vermlidirlr. Msl 1738: gr ticart n ald bir maln qiymti qalxarsa v onu satmazsa v ilin ortasnda qiymti drs, yksln miqdarn xumsu ona vacib deyildir. Msl 1739: gr ticart n ald maln qiymti qalxd halda daha da qalxma midi il il bitdikdn sonraya qdr onu satmazsa v onun qiymti drs, qalxan miqdarn xumsu ehtiyata sasn ona vacib olar. Msl 1740: gr ticart malndan baqa bir mal satn alarsa v ya bu kimi bir yolla ld edrs v xumsunu verrs, sonra da onun qiymti ykslrs, onu satd tqdird,

qiymtin lav v illik xrcindn artq qalm olan miqdarn xumsunu vermlidir. Hminin, gr msln; aac meyv verrs v ya tindn istifad etmk n saxlanlan qoyun kklrs, grk artan miqdarn xumsunu versin. Msl 1741: gr xumsunu verdiyi, yaxud xums dmyn bir pul il qiymti yksldikdn sonra satmaq niyyti il bir ba salarsa, meyvlrin, aaclarn v kiln, yaxud z-zn ml gln cavan aaclarn, (tinglrin), ksilib istifad olunmaa yararl olan quru budaqlarn, elc d ban qiymtinin artan hisssinin xumsunu vermlidir. Amma gr mqsdi o aaclarn meyvlrini sataraq faydalanmaq olsa, qiymtin artan miqdarna xums vacib deyil, amma yerd qalanlarn xumsunu vermlidir. Msl 1742: gr bir xs syd, inar v bu kimi baqa aaclar krs, hr il onun artan hisssinin xumsunu vermlidir. Hminin, gr adtn hr il budanan budaqlarn da illik xrclrindn ox olarsa, grk onun xumsunu versin. Msl 1743: Bir ne ticart sahsi olan, msln; z srmaysi il bir qdr qnd, bir qdr d dy alan xs, gr o ticart ilrinin hams mdaxil-mxaric, hesabdarlq, qazanc v ziyan kimi ticart ilrind bir olsa, ilin sonunda onun xrclrindn artq qalan qismin xumsunu vermlidir. Bu tqdird, gr bir blmdn mnft, digr blmdn is zrr edrs, bir blmn zrrini o biri blmn mnfti il brpa ed bilr. Amma gr iki mxtlif id alrsa, msln; ticart v kinilik edirs, yaxud bir sahd d olsa, mdaxil-mxaric hesablar bir-birindn ayrdrsa, bu iki tqdird, vacib ehtiyata sasn, bir blmn zrrini o biri blmn mnfti il brpa ed bilmz. Msl 1744: nsan qazanc ld etmk n xrcldiyi kommersiya v dama xrci kimi msrflri, hminin onun i vasitlrin dyn xsarti qazancdan xa bilr v o miqdarn xumsunu vermk lazm deyildir. Msl 1745: nsann qazanclarndan il snasnda yemk, geyim, ev v ev yalar, olunu evlndirm, qzn cehizi, ziyart v bu kimi ilr n etdiyi xrclrin, z mvqeyindn (`nindn) yksk olmad tqdird xumsu yoxdur. Msl 1746: nsann nzir v kffar n xrcldiyi msrflr, onun illik mxaricindn hesab olunur. Hminin, baqasna hdiyy etdiyi v ya mkafat olaraq verdiyi bir mal onun ictimai mvqeyindn yuxar olmad tqdird onun illik mxaricindn hesab olunur. Msl 1747: El arasnda olan adt gr qzn cehizliyini bir ne il, tdricn hazrlayarsa v bu halda qz n cehizlik tdark grmmsi onun ictimai mvqeyi (`ni) il zidd olarsa, htta vaxtnda hazrlaya bilmdiyin gr olsa bel, gr il boyu hmin ilin qazancndan, z `nindn artq olmamaq rti il bir miqdar cehizlik alsa v camaat arasnda o miqdarn bir ild tdark grlmsi onun adtn illik xrclrindn saylsa onun xumsunu vermk lazm deyildir. Amma gr `nindn yuxar olsa v ya bu ilin qazancndan sonrak ild cehiz alarsa, grk onun xumsunu versin. Msl 1748: nsann hcc sfri v digr ziyartlr n xrcldiyi mal, o il xrcldiyi, illik xrcindn hesab edilir, amma gr onun sfri, sonrak ildn bir mddt qdr davam edrs, sonrak ild xrcldiyi miqdarn xumsunu vermlidir. Msl 1749: Ticart, i v ya bu kimi yolla mnft ld edn bir xsin, xumsu vacib olmayan baqa bir mal da olsa, illik xrclrini, yalnz ld etdiyi mnftlrdn hesab ed bilr.

Msl 1750: llik msrfi n qazancndan ald yeyinti maddlri ilin sonunda artq qalsa, grk onun xumsunu versin v gr onlarn qiymtini vermk istrs, gr satn ald zamana nisbtl qiymtlri artq qalarsa, grk il sonundak qiymtini hesablasn. Msl 1751: gr qazancndan, xumsu vermzdn vvl evi n ya alarsa, mnft ili kedikdn sonra ehtiyac qalmazsa, onun xumsunu vermk lazm deyildir. Hminin gr ilin ortasnda ehtiyac aradan qalxsa, amma o ey qlq v yaylq paltar kimi adtn sonark illr n saxlanan bir ey olsa, bu tqdird xumsu yoxdur. Bu kimi eylrdn baqasnda il boyu ona ehtiyac aradan qalxsa, vacib ehtiyat odur ki, xumsunu versin. Qadnlarn zint yalar da, qadnn onlardan zint kimi istifad etmsi zaman kediyi tqdird, xumsu yoxdur. Msl 1752: gr xs bir il qazanc mnfti gtrmzs, o ilin msrfini gln ilin qazancndan xa bilmz. Msl 1753: gr ilin vvlind mnft gtrmyib srmaydn xrclyrs v il tamam olmazdan vvl qazanc ld edrs, srmaydn xrclmi olduu miqdar qazancdan xa bilr. Msl 1754: gr srmaynin bir miqdar ticart v bu kimi eylrd aradan gedrs, srmaydn azalan miqdar hmin ilin mnftindn xa bilr. Msl 1755: gr srmaydn qeyri mallarndan baqa bir ey lindn xsa, hmin il boyunca o ey ehtiyac olarsa, qazancdan il ortasnda onu t`min ed bilr v xumsu da yoxdur. Msl 1756: gr il boyunca qazanc ld ed bilms v msrflri n borc edrs, borcunu glck illrin mnftindn xaraq onun xumsunu vermy bilmz. Amma il boyu xrclri n borc ets v il tamam olmazdan vvl qazanc ld edrs, borcunu o qazancdan xa bilr. Hminin, birinci tqdird d, borcunu il boyu ld etdiyi mnftlrdn dy bilr v o miqdarn xumsu yoxdur. Msl 1757: Maln oxaltmaq v ya ehtiyac olmayan bir mlk almaq n borc edrs, gr il rzind ld etdiyi qazancdan xumsunu vermzdn o borcu ds, grk xums ili glib atandan sonra o maln xumsunu versin. Amma gr borc ald mal v ya borcla satn ald bir ey il boyunda lindn gedrs, (bu tqdird, borcunu o ilin mnftindn dy bilr). Msl 1758: nsan, xumsu vacib olan eylrin xumsunu o eylrdn, elc d vacib olan xumsun qiymti miqdarnda xumsu verilmi pul da ver bilr. Amma gr zrin xums vacib olmayan bir mal vermk ists, bu rit hakiminin icazsil olmad tqdird mhlli-ikaldr. Msl 1759: Malnn zrin xums glib v zrindn bir il kediyi halda, xumsunu vermyincy qdr o maldan istifad ed bilmz. Msl 1760: Xums borcu olan xs, onu z zimmsin gtr bilmz, y`ni zn xums hlin borclu qbul edib, maln hamsndan istifad ed bilmz. gr istifad edrs v mal tlf olarsa, grk onun xumsunu versin. Msl 1761: Xums borcu olan xs, rit hakimi il ld dolandrsa v xumsu z zimmsin alarsa, maln hamsndan istifad ed bilr, ld dolandrdqdan sonra o maldan

ld ediln qazanclar da onun znndr. Borcunu da tdrici olaraq, shlnkarlq saylmayacaq kild qaytarmaldr. Msl 1762: Bir ksl rik olan bir xs, gr z qazancnn xumsunu vers v onun riki z xumsunu verms v gln il n xumsunu vermdiyi maldan irkt srmay qoyarsa, birinci xs 12 imam isi olan mslmandrsa, rikli maldan istifad ed bilr. Msl 1763: Hddi-blua atmam (sir) uaq n bir qazanc ld edils, hrnd hdiyy olsa bel, gr il boyunda onun mit xrclrin srf olunsa onun zrin xums glir v o uan vlisin (qyyumuna) onun xumsunu vermsi vacibdir. gr verms, uan zn hddi-blua atdqdan sonra, onun xumsunu vermsi vacibdir. Msl 1764: Baqa xsdn, xumsunu verib-vermdiyind kk etdiyi bir mal ld edn xs, o maldan istifad ed bilr. Htta gr onun xumsunu vermdiyin yqini olsa da, o, xums vern adam deyils, alan xs d 12 imam isi olan mslmandrsa, o maldan istifad ed bilr. Msl 1765: gr bir xs il arasnda qazancndan illik vsait v xrclrindn saylmayan bir ey alarsa, il tamam olandan sonra onun xumsunu vermsi vacibdir. gr o eyin xumsunu verms v qiymti ykslrs, onun hal-hazrdak qiymtin gr xumsu dnilmlidir. Msl 1766: gr bir xs bir ey alb onun pulunu, stndn bir il kediyi v xumsunu vermdiyi puldan vers, v onun qiymti qalxsa, gr onun mqsdi qiymti qalxandan sonra satmaq deyils, msln; kin kmk n alm olsa v onu almaq n verdiyi pulun xumsunu vermlidir. Amma gr msln; xumsu verilmmi pulu satcya verrk v ona bu mlk bu pulla alram deyrs, grk o mlkn hal-hazrdak dyrinin xumsunu versin. Msl 1767: Tklifinin vvlindn, yaxud myyn mddt, msln bir ne il xums vermyn xs, gr il arasnda qazancndan ehtiyac olmayan bir eyi satn alm olsa v o ticartdn bir il vaxt kes, gr ticarti deyils, qazanc ld etdiyi vaxtdan bir il kes, grk onun xumsunu versin. Amma gr ictimai mvqeyin uyun olaraq ev yalar v ehtiyac olan eylri albsa, bu raitd gr onlar qazand ilin rzind v o ilin qazancndan aldn, el o ild d ondan istifad etdiyini bilirs, onlarn xumsunu vermk lazm deyildir. gr bunu bilmirs, vacib ehtiyata sasn ehtimal verdiyi nisbtd rit hakimi il razlamaldr. Y`ni gr, misal n onun xumsunun vacib olmasna 50 faiz ehtimal vers, onun 50 faizinin xumsunu versin. 2. M`DN Msl 1768: Qzl, gm, quruun, mis, dmir, neft, da kmr, firuz, qiq, kkrd, duz v digr m`dn yalar nfaldan saylr, y`ni M`sum mamndr (). Amma gr bir xs, onlardan bir ey istixrac edrs, r`i bir mane olmad tqdird, onu z mlkiyytin daxil ed bilr. gr nisab miqdarnda olarsa, grk onun xmsn versin. Msl 1769: M`dndn xarlan eylrin nisab, on be misqal normal sikkli qzldr. Y`ni m`dndn xarlan eyin qiymti, onun tmizlnmsi kimi ilrin kiln xrclr xldqdan sonra, on be misqal sikkli qzla atarsa, grk yerd qalann xmsn versin. Msl 1770: M`dndn ld etdiyi eyin dyri 15 misqal sikkli qzla atmazsa, yalnz onun z v digr qazanclaryla birlikd illik xrclrindn artq qalarsa, onun xumsunu vermk lazmdr.

Msl 1771: hng v gc, lazm ehtiyata sasn, m`dn hkmnddir. gr nisab hddin yetirs, illik xrclrini xmadan grk onun xmsn versin. Msl 1772: M`dndn bir ey ld edn xs, istr m`dn torpan altnda olsun, istr stnd, istr z mlk olan bir yerd olsun, istr sahibi olmayan bir yerd, grk onun xmsn versin. Msl 1773: M`dndn ld etdiyi eyin qiymtinin on be misqal sikkli qzla yetiibyetimdiyini bilmzs, lazm ehtiyata sasn, kmkl v ya baqa bir yolla onun qiymtini m`lum etmlidir. gr bu da mmkn olmasa, ona xms vacib deyil. Msl 1774: gr bir ne nfrin m`dndn xardqlar eyin qiymti 15 misqal sikkli qzla yetirs, amma onlardan hr birinin pay bu qdr olmazsa, xms yoxdur. Msl 1775: gr bir xs, baqasnn mlknd olan m`dni onun icazsi olmadan yeri qazaraq xararsa, mhur nzr sasn, hr n ld edilmis, yer sahibinindir. Amma bu hkm ikalsz deyildir. Ehtiyat bir-birlri il razlamaldr. gr sazi (msalihy) raz olmasalar, onlarn mbahissini hll etmk n rit hakimin mracit etmlidirlr. 3. XZN Msl 1776: Xzin adt zr olmayan yerd torpaqda, aacda, dada v ya divarda saxlanan mnqul (nql olunan, dana biln) v bir ksin asanlqla tapa bilmdiyi maldr. Msl 1777: nsan, bir xsin mlk olmayan, yaxud mvat olan v znn becrmsi il sahib olduu bir yerd xzin taparsa, onu zn gtr bilr. Amma onun xmsn vermlidir. Msl 1778: Xzinnin nisab, yz be misqal sikkli gm v ya on be misqal sikkli qzldr. Y`ni xzindn ld etdiyi eyin qiymti, bu ikisindn birisinin qiymtin brabr olarsa, onun xmsn vermk vacibdir. Msl 1779: Baqasndan satn ald, yaxud icar v s. yolla tsrrf etdiyi mlkd r`n hr hans bir mslman v ya zimmi kafir aid olmayan bir mlkd, yaxud gr aid olsa da, ox qdim zamanlarda aid olsa, bel ki, ox qdim olmas onun n bir varisin olmadna sbb olsa, orada xzin tapsa xzinni zn gtr bilr. Amma grk onun xmsn versin. Lakin, vvlki sahibin aid olduuna al ksn bir ehtimal verirs, gr mlk, yaxud xziny v ya onun olduu yer (torpaq sahsin) sahiblik hququ atrsa, ona xbr vermlidir. gr onun z mal olduunu iddia ets, ona thvil vermlidir. gr onun mal olmasn iddia etmzs, ondan vvlki yerin sahibi olub, ona sahiblik hququ atan xs xbr vermlidir. Bu qayda il ondan vvl o yerin sahibi olub, o yerd li olan xslrin hamsna xbr vermlidir. gr onlarn he birisi onun mal olmasn iddia etmzs, onun bir mslmana v ya zimmiy aid olmasn da bilms, onu zn gtr bilr. Amma grk onun xmsn versin. Msl 1780: gr eyni zamanda bir ne yerd basdrlm bir ne qab xzin taplarsa v st-st qiymtlri yz be misqal gm v ya on be misqal qzla atarsa, grk onun xmsn versin. Amma gr bir ne vaxtda xzin taparsa, onlarn arasnda ox zaman fasilsi olmazsa, st-st hesablanmaldr. gr zaman fasilsi ox olsa, hr biri ayrlqda hesablanmaldr (v qiymti bu miqdara atan hr birinin xmsn vermk vacibdir. Qiymti bu miqdara atmayan xzinnin is xms yoxdur).

Msl 1781: gr iki xs bir xzin tapsalar v onun qiymti yz be misqal gm v ya 15 misqal qzla yetis, amma hr birisinin pay bu qiymt yetims, onun xmsn vermk lazm deyildir. Msl 1782: Satn alm olduu bir heyvann qarnndan mal tapan xs, gr o maln, satcnn v ya heyvann vvlki sahibinin mal olduuna ehtimal verib v onlarn da heyvana v qarnndan taplan malda li (mlkiyyt hququ) olarsa, onlara xbr vermlidir. gr onun n bir sahib tapmasa, o, xzinnin nisab miqdarna yetis, onun xmsn vermlidir. stlik ehtiyat vacib sasn, gr ondan az da olsa, xumsunu versin, yerd qalan onun mal olur. Bu hkm xas bir yerd yetidiriln bir xsin onlarn yemyini hdsin ald balq v bu kimi heyvanlara da aiddir. Amma gr dniz v ya aydan tutulmu olsa, he bir xs xbr vermk lazm deyildir. 4. HARAMA QARIMI HALAL MAL Msl 1783: gr halal mal, haram mal il bir-birin ayrd edilmyck kild qararsa, haram maln sahibi v miqdar da m`lum olmasa, elc d haram maln miqdarnn xumsdan az v ya ox olduu da bilinmzs, maln xumsunu verdikdn sonra, qalan hisss i halal olur. Ehtiyat vacib gr, (onun xumsunu) xumsa v mzalim verilmsin msthqq olan xs vermlidirlr. Msl 1784: gr halal mal haramla qarsa v insan haramn miqdarn xumsundan az ya oxunun miqdarn bils, amma sahibini tanmasa grk o miqdar sahibinin niyytin sdq versin v vacib ehtiyat odur ki, rit hakimindn d icaz alsn. Msl 1785: gr halal mal haramla qarsa v insan haram miqdarn bilms, amma sahibini tansa, bir-birlrini raz sala bilmslr, grk o xsin mal olduunu yqin etdiyi miqdar ona versin. Htta gr o iki maln halal v haramn qarmasnda z gnahkardrsa, ehtiyata sasn onun mal olduunu ehtimal etdiyi artq miqdar da ona vermlidir. Msl 1786: Harama qarm halal maln xmsn verdikdn sonra, haramn miqdarnn xmsdn ox olduunu baa drs, grk ox olduunu bildiyi miqdar da sahibinin adndan sdq versin. Msl 1787: gr harama qarm halal maln xmsn vers v ya sahibini tanmad tqdird mal onun niyytil sdq verrs v sahibi tapldqdan sonra buna raz olmasa, lazm ehtiyata sasn grk onun malnn miqdarn zn versin. Msl 1788: gr halal mal haramla qarsa v haramn miqdar m`lum olsa, insan onun sahibinin bir ne nfrdn baqas olmadn bilrs, lakin kimin olduunu bilms, grk onlara xbr versin. Bel ki, onlardan biri mnim malmdr deyrs v o birilri is onlarn mal olmadn deslr v ya birincinin szn tsdiq etslr, onu mnim malmdr deyn xs vermlidirlr. Amma iki v daha ox adam mnim malmdr deyrlrs, onlarn mbahissi razlama v bu kimi yolla hll olunmazsa, mbahislrinin hll edilmsi n, rit hakimin mracit etsinlr. gr onlarn hams msldn xbrsiz olduunu bildirib razlamaya hazr olmasalar, zahir sasn o maln sahibi pk il t`yin edilr. Ehtiyat odur ki, rit hakimi v ya onun nmayndsi pk iini icra etsin. 5. DNZ BA VURMAQLA LD OLUNAN CVAHRAT Msl 1789: gr zglk, y`ni dniz girmk vasitsil mirvari, mrcan v bu kimi cvahirat ld edilrs, istr gyrn, istrs d m`dni olsun, onun qiymti 18 noxud

qzla yetirs, onun xms verilmlidir. Bu xsusda, onun bir dfy v ya ne dfy xarlmas arasnda bir frq yoxdur. Amma birinci df il ikinci df arasnda zaman fasilsi ox olmamaldr. gr iki df arasnda ox fasil olarsa, msln, iki fsild suyun altna girrs, hansnn qiymti 18 noxud qzla yetims, onun xmsn vermk vacib deyildir. Hminin zglkd itirak edn bir ne xsdn hansnn pay 18 noxud qzla yetimzs, onun xmsn vermk vacib deyildir. Msl 1790: gr dniz ba vurmadan baqa myyn vasitlrl cvahirat ld edilrs, ehtiyata sasn onun xms vacibdir. Amma gr dnizin suyu zndn v ya dnizin knarndan cvahirat ld edilrs, yalnz o tklikd v ya baqa qazanclar il birlikd, illik xrclrindn artq qalarsa, grk onun xms verilsin. Msl 1791: nsann dnizin dibin girmdn tutduu balq v ya digr heyvanlarn xms o surtd vacibdir ki, tklikd, yaxud baqa mnftlri il birlikd illik xrclrindn artq olsun. Msl 1792: gr insan dnizdn bir ey xarmaq mqsdi olmadan dnizin dibin girib, tsadfn cvahirat ld edib, ona sahib olma qsd edrs, grk onun xmsn versin. Htta vacib ehtiyat odur ki, hr tqdird onun xmsn versin. Msl 1793: gr insan dnizin dibin girib bir heyvan xarb, onun qarnndan cvahirat tapsa (sdf kimi heyvan bunlara aiddir, nki adtn onun qarnnda cvahir olur), gr nisab hddin yetirs, grk onun xmsn versin. Amma gr tsadfn cvahiri udmusa, lazm ehtiyat odur ki, onun nisab miqdarna atmasa da, xms verilsin. Msl 1794: gr Dcl v Frat kimi byk aylarn dibin girib cvahirat xartsa, grk onun xmsn versin. Msl 1795: gr suya girib qiymti 18 noxud qzl v ya daha ox olan bir nbr xartsa, grk onun xmsn versin. Htta gr suyun zndn v ya dniz knarndan da l gtirs, eyni hkm dayr. Msl 1796: Qazanc zglk v ya m`dn xarmaq olan xs, gr bunlarn xmsn vers v bunlar onun illik xrclrindn artq qalarsa, ikinci df onlarn xmsn vermk lazm deyildir. Msl 1797: gr bir uaq m`dn xarsa v ya bir xzin tapsa, yaxud da dniz ba vurmaqla bir cvahir ld edrs, grk vlisi onun xmsn versin. gr vlisi verms, z hddi-blua atdqdan sonra onun xmsn vermlidir. Hminin gr uan harama qarm bir halal mal varsa, grk vlisi qarq malda deyiln hkm ml etsin. 6. QNMT Msl 1798: Mslmanlarn mamn () mril kafirlrl mharibd vuruduqlar zaman ld etdiklri yalar qnimt adlanr. Qnimtdn, mama () mxsus olan yalar ayrldqdan sonra yerd qalannn xumsu verilmlidir. Qnimt xumsun vacib olmas xususunda, onun mnqul v qeyri-mnqul olmas arasnda bir frq yoxdur. Amma nfaldan olmayan razilr, dy mamn (.) mril olmasa da, mslmanlarn hamsna aiddir. Msl 1799: gr mslmanlar, mamn () icazsi olmadan kafirlrl dyb, onlardan qnimt l keirslr, l gtirdiklri qnimtlrin hams mamndr () v dy gednlrin onda he bir haqq yoxdur.

Msl 1800: Kafirlrin llrind olan mallarn sahiblri, malnn qorunmas lazm olan xslrdn olarsa, y`ni mslmann, yaxud slamn zimmsind olan bir kafirin, yaxud hd (mqavil) balanan kafirin mal olsa, o mallara qnimt hkm cari deyildir. Msl 1801: slamn zimmsind olmayan hrbi kafirin maln ourluq v bu kimi yolla almaq, xyant v aman pozma saylarsa, haramdr. Bu yollarla onlardan alnan yalar da, ehtiyata sasn grk qaytarlsn. Msl 1802: Mhur nzr sasn, m`min olan bir xs, nasibi olan (hli-Beytl dmnlik ednlr) xslrin maln zn gtrb xmsn ver bilr. Amma bu hkm ikalsz deyildir. 7. ZMM-KAFRN MSLMANDAN ALDII RAZ Msl 1803: gr zimmi kafir, mslmandan bir yeri satn alsa, mhur nzr sasn, onun xmsn hmin yerdn v ya baqa malndan vermlidir. Amma xumsun m`lum m`nasyla bu yerd vacib olmas mbahislidir. XUMSUN XRCLNMS Msl 1804: Xums iki hissy blnmlidir: onun yars seyyidlrin hisssidir. O, fqir, yetim v ya sfrd mhtac qalm seyyidlr verilmlidir. Onun digr yars mamn () paydr ki, onu bu zamanda grk cami-rait mcthid versinlr, ya da onun icaz verdiyi bir yerd xrclsinlr. Lazm ehtiyata gr o mcthid, mumi chtlri biln `lm mcthid olmaldr. Msl 1805: Xms veriln yetim seyyid, grk fqir olsun. Lakin sfrd tinliy dm seyyid, vtnind fqir olmasa da, xums vermk olar. Msl 1806: Sfrd tinliy dm seyyidin sfri, gnah olan bir sfr olarsa, vacib ehtiyata sasn, grk ona xums verilmsin. Msl 1807: daltli olmayan seyyid xums vermk olar. Amma on iki imama () inanmayan seyyid grk xums verilmsin. Msl 1808: Xumsu gnah id srf edn seyyid xums vermk olmaz, htta, xums vermk onun gnah etmsin kmk edrs, ehtiyat vacib gr grk ona xums vermsinlr, htta onu gnaha srf etmycks bel. Hminin ehtiyat vacib odur ki, rab in, namaz qlmayan v ya akar gnah edn bir seyyid xums vermsinlr. Msl 1809: Seyyidm deyn xs, bu szn sasn, xums veril bilmz. Amma gr iki adil xs onun seyyid olduunu tsdiq edrs v ya insan onun seyyid olmasna yqin v ya min olarsa, ona xums veril bilr. Msl 1810: z hrind seyyid olmas il mhur olan xs, gr insann onun seyyid olmasna xatircmliyi, ya yqinliyi olmasa da, xums vermk olar. Msl 1811: Xanm seyyid olan bir xs, vacib-ehtiyata sasn, z xumsunu onun znn xrclmsi n ona ver bilmz. Amma gr baqalarnn xrcini dmk o qadna vacib olsa, bel ki, o da onlarn xrcini dy bilms, onlara xrclmsi n, ri ona xums ver bilr. Hminin vacibdn qeyri-nfqlr srf etmkdn tri ona xums veril bilr.

Msl 1812: gr bir kii seyyidin v ya insann z arvad olmayan bir qadn seyyidin xrclrini t`min etmk insana vacib olsa, vacib ehtiyata sasn onun yemyini, paltarn v digr vacib xrclrini xumsdan ver bilmz. Amma vacib olmayan msrflrin xrclmsi n ona bir miqdar xums vermsinin maneiliyi yoxdur. Msl 1813: Xrci baqasnn zrin vacib olan bir fqir seyyid, gr o xs xrcini verm gcn sahib olmasa v ya verm gcn sahib olduu halda verms, ona xums vermk olar. Msl 1814: Vacib ehtiyat odur ki, bir ilin xrcindn artq bir fqir xums verilmsin. Msl 1815: gr insan, yaad hrd msthqq bir seyyid tapmasa grk baqa hr aparsn. Htta gr z mntqsind msthqq olsa da, baqa hr apara bilr, bu rtl ki, xumsu vermkd shlnkarla yol vermsin. Hr halda, gr tlf olsa, hrnd onu qoruyub saxlamaqda shlnkarlq etms bel, zamindir v onu aparmaq xrcini xumsdan gtr bilmz. Msl 1816: gr rit hakiminin v ya onun vkilinin trfindn vkil olaraq xumsu alsa, onun hdsindn gtrlr. gr ikisindn birinin mri il xumsu alb bir hrdn baqa hr aparsa v shlnkarlq olmadan tlf olsa, zamin deyil. Msl 1817: Mal hqiqi (real) qiymtindn artq hesab edib xums olaraq vermk caiz deyildir. 1756-c msld d qeyd olunduu kimi, rit hakiminin icazsi olmadan puldan baqa, digr bir mal xums olaraq vermk mtlqn mhlli-ikaldr. Msl 1818: Msthqqdn tlbkar olan, (ona borc vermi olan xs) z tlbini xums vzi hesab etmk ists, vacib ehtiyata sasn, ya grk rit hakimindn icaz alsn, yaxud da xumsu msthqqin vermli v sonra msthqq olan xs onu z borcunun vzin ona geri qaytarmaldr. Msthqq olan xsdn vkalti olaraq xumsu onun trfindn gtrb, borcun vzin geri d ala bilr. Msl 1819: Mal sahibi, xumsu msthqqin verib ona, xumsu zn qaytarmasn rt qoya bilmz. ZKATIN HKMLR Msl 1820: Aada saylan bu bir ne eyin zkat vacibdir: 1) Buda 2) Arpa 3) Xurma 4) Kimi 5) Qzl 6) Gm 7) Dv 8) nk

9) Qoyun 10) Lazm ehtiyata sasn ticart mal (srmay) Bu on eydn birin (qarda izah edilck rtlrl) sahib olan xs, grk myyn bir miqdarn deyiln msrflrin birin versin. ZKATIN VACB OLMASININ RTLR Msl 1821: Zkat vvld deyiln on eyd, ancaq maln sonradan deyilck nisab (l) miqdarna yetidiyi, insann xsi mal olduu v sahibinin azad olduu tqdird vacib olar. Msl 1822: xs on bir ay ink, qoyun, dv, qzl v gm sahib olarsa, baxmayaraq ki, 12-ci ayn vvlind ona zkat vacib olur, amma grk hmin il tamam olduqdan sonra, nvbti ilin vvlini, 12-ci ayn tamamndan sonra hesab etsin. Msl 1823: Zkatn qzl, gm v ticart malnda vacib olmas onun sahibinin btn il boyu all v hddi-blua yetmi olmas il rtlnir. Amma buda, arpa, xurma, kimi, dv, ink v qoyunda onlarn sahibinin hddi-blua atmas v all olmas rt deyildir. Msl 1824: Buda v arpaya zkat o vaxt vacib olur ki, onlara buda v arpa deyilsin. Kimiin zkat is, onun zm olduu zaman vacib olur. Xurmann zkat da, rb ona tmr dediyi vaxt vacib olur. Amma onun nisabn nzr almaq (v zkatn vermk) zaman quruduu vaxtdr; buda v arpann zkatnn vacib olmas xrmanda samandan ayrld vaxtdr; xurma v kimid is onlar drm zamandr. gr bu vaxtda zrl sbb olmadan, elc d msthqq ola-ola zkat vermyi t`xir salsa v tlf olsa, malik ona zamindir. Msl 1825: vvlki msld deyiln buda, arpa, kimi v xurmaya zkatn vacib olmasnda, onlarn sahibinin onlardan istifad (tsrrf) ed bilmsi rt deyildir. Demli, gr mal sahibinin, yaxud onun vkilinin lind olmasa da, msln; bir xs onlar qsb etmi olsa, hr vaxt lin atsa, zkat vacib olar. Msl 1826: nk, qoyun, dv, qzl v gmn sahibi, ilin bir hisssind srxo v ya bihu olarsa, zkat ondan saqit olmaz. Hminin gr buda, arpa, xurma v kimi zkatnn vacib olduu zaman srxo v ya bihu olarsa da, hkm eynidir. Msl 1827: Buda, arpa, xurma v kimidn baqa eylr zkatn vacib olmasnda, sahibinin r`n v tkvinn onda tsrrf etmy mqtdir (y`ni qdrtli) olmas rtdir. Demli, gr bir xs onu e`tina olunacaq bir zaman rzind qsb etmi olsa v sahibi r`n onu tsrrf etmkdn mhrum edilrs, onun zkat yoxdur. Msl 1828: gr qzl, gm v ya bunlar kimi zkat vacib olan bir eyi borc alsa v bir il saxlayarsa, grk onun zkatn versin. Borc vern xs is bir ey vacib deyildir. Amma gr borc vern xs onun zkatn vers, borc alann zrindn gtrlr. BUDA, ARPA, XURMA V KMN ZKATI Msl 1829: Buda, arpa, xurma v kimiin zkat nisab hddin atdqlar vaxt vacib olur. Onlarn nisab yz sa`dr. Y`ni b`zilrinin dediyin gr, tqribn 847 kiloqramdr.

Msl 1830: Zkat vacib olmu buda, arpa, xurma v zmn zkatn vermzdn vvl, ondan bir miqdarn z v ailsi yeyrs v ya zkat niyyti olmadan fqir verrs, srf etdiyi miqdarn da zkatn vermlidir. Msl 1831: gr buda, arpa, xurma v kimiin zkat vacib olduqdan sonra onun sahibi lrs, onun malndan zkat miqdar verilmlidir. Amma gr zkat vacib olmazdan vvl lrs, varislrdn hans birinin hisssi nisab miqdarnda olarsa, o z paynn miqdarn vermlidir. Msl 1832: rit hakiminin trfindn zkat toplamaa ms`ul ediln xs, buda v arpann samandan ayrld xrman zaman, xurma v zmn d quruduu vaxt zkat tlb edil bilr. Bu tqdird gr bunlarn sahibi zkat verms v zkat vacib olan ey tlf olub aradan gedrs, onun vzini vermy borcludur. Msl 1833: gr xurma v zm aacna v ya buda v ya arpa kinin sahib olduqdan sonra, onlarn zkat vacib olarsa, onun zkatn vermlidir. Msl 1834: gr buda, arpa, xurma v zmn zkat vacib olduqdan sonra, kini v ya aac satarsa, grk satc onlarn zkatn versin. O, zkat verrs, alcya bir ey vacib olmaz. Msl 1835: gr insan buda, arpa, xurma v ya kimi alb satann onlarn zkatn verdiyini bils v ya verib-vermdiyind kk edrs, ona bir ey vacib deyildir. Amma gr onlarn zkatn vermdiyini bilrs, grk z onlarn zkatn versin. Amma gr satc onu aldadarsa, zkat verdikdn sonra, zkatn miqdarn ondan tlb ed bilr. Msl 1836: gr buda, arpa, xurma v kimiin arl ya ikn nisab miqdarna yetirs v quruduqdan sonra bu miqdardan az olarsa, onun zkat vacib olmaz. Msl 1837: Buda, arpa v xurma qurumazdan vvl srf edilrs, onlarn qurusunun ls nisab miqdarnda olarsa, grk onlar zkat verilsin. Msl 1838: Xurma qismdir: 1. Qurudulan xurma; onunla bal zkat hkm vvld deyilib. 2. Ya ikn istifad edil biln xurma. 3. Yetimzdn vvl yeyiln xurma; kinci qism xurmann qurusu nisab miqdarna yetick miqdarda olarsa, onun zkatn vermk ehtiyat msthbbdir. Zahir odur ki, nc qismin zkat vacib deyil. Msl 1839: Zkat verilmi buda, arpa, xurma v kimi insann yannda bir ne il qalarsa, zkat yoxdur. Msl 1840: gr buda, arpa, xurma v kimi ya, yaxud ay suyu il suvarlarsa v ya Misirdki tarlalar (kin sahlri) kimi, yerin rtubtindn istifad edrs, onun zkat 1/10-dir. Amma gr vedr v bu kimi eylrl suvarlarsa, onun zkat 1/20-dir. Msl 1841: gr buda, arpa, xurma v zm hm ya suyu il, hm d vedr v bu kimi eylrl suvarlarsa, bu tqdird, rfn nzrind vedr v bu kimi eylrl

suvarld saylarsa, onun zkat 1/20-dir. gr ay v yala suvarld deyrlrs, onun zkat 1/10-dir. gr hr ikisil d suvarlrd deyrlrs, onun zkat 3/40-dr. Msl 1842: gr camaatn szndn onlarn n syldiyind kk edrs v suvarma iini, xalqn hr ikisil d suvarlmdr v ya msln; yala suvarlmdr dediyi kild olduunu bilmzs, 3/40 vermsi kifaytdir. Msl 1843: gr camaatn onun hr ikisil suvarlb, yoxsa vedr v bu kimi eylrl suvarlb, dediyi xsusda kk edrs, 1/20-ni zkat olaraq verrs, kifaytdir. Hminin gr camaat nzrind ya suyu il sulanmdr deyildiyin ehtimal verilirs, hkm eynidir. Msl 1844: gr buda, arpa, xurma v kimi ya v ay suyu il suvarlarsa, vedr v bu kimi eylrl suvarlmaya ehtiyac olmad halda onlarla da suvarlarsa, amma vedr v bu kimi eylrl ediln suvarma onun mhsulunun oxalmasna kmk etmzs, onun zkat 1/10-dir. gr ad kiln mhsullar vedr v bu kimi eylrl suvarlarsa, ya v ay suyuna ehtiyac olmad halda onlarla da suvarlarsa, amma onlarla ediln suvarmann onun mhsulunun oxalmasna bir kmyi olmasa, zkat 1/20-dir. Msl 1845: Vedr v bu kimi eylrl suvarlan tarlann yannda baqa bir kin olarsa v onun rtubtindn istifad edib ayrca suvarmaya ehtiyac qalmasa, vedr il suvarlan kinin zkat 1/20-dir, onun yannda olub rtubtindn istifad edn kin yerinin zkat is, ehtiyata sasn 1/10-dir. Msl 1846: Buda, arpa, xurma v zm n srf etdiyi xrclri mhsuldan xb, sonra nisab mlahiz ed bilmz. Bununla bel, gr onlardan biri xrclnn msrflr mlahiz edilmzdn vvl nisaba yetirs, grk onun zkatn versin. Msl 1847: nsan, vvl tarlaya kdiyi toxumu (istr zndn olsun, istr satn alm olsun) mhsuldan gtrb sonra nisab mlahiz ed bilmz, ksin nisab mhsulun mcmusuna nisbtn mlahiz etmlidir. Msl 1848: Dvltin maln slindn ald ey zkat vacib olmaz. Msln; gr kinin mhsulu 2000 kq olsa v dvlt onun 100 kq-n vergi olaraq alarsa, yalnz 1900 kq-nn zkat vacib olar. Msl 1849: nsan, vacib ehtiyata sasn, zkatn vacib olmasndan vvl etdiyi xrclri mhsuldan gtrb, fqt yerd qalannn zkatn ver bilmz. Msl 1850: Zkat vacib olandan sonra etdiyi xrclrdn zkat miqdar n xrcldiyini onu xrclmkd rit hakimi v ya onun nmayndsindn icaz alm olsa da, ehtiyata sasn mhsuldan gtr bilmz. Msl 1851: Buda v arpann xrman hddin yetimsini, zm v xurmann quruma vaxtna yetimsini gzlyib sonra zkat vermsi vacib deyildir. Zkat vacib olan vaxt zkat miqdarnn qiymtini m`lum edib, qiymtini zkat olaraq, vermk caizdir. Msl 1852: Zkat vacib olandan sonra, kini drmdn v ya xurma v zm toplamadan msthqq olan xs, yaxud rit hakimin ya da onlarn nmayndsin man (mtrk) tslim ed bilr. Tslim edrs, ondan sonra ediln xrclrd ortaqdrlar.

Msl 1853: Mal sahibi kinin v ya xurma v zmn zn rit hakimin v ya zkata msthqq olan xs, ya da onlarn tmsilisin (vkilin) tslim etdikd, onlar baqa mallar il birlikd pulsuz v man z tarlasnda saxlamas lazm deyildir. Onlarn ylma v ya quruma vaxtna qdr tarlasnda qalmas n muzd isty bilr. Msl 1854: gr bir insann iqlimlri dyikn olub, kin v meyvlri eyni zamanda yetimyn bir ne hrd buda, arpa, xurma, zm kimi mhsullar olsa v onlarn hams bir ilin mhsulu saylrsa, vvl yetinin miqdar nisab miqdarna atarsa, onun zkatn yetidiyi an vermlidir. Qalanlarn is yetidiyi vaxt vermlidir. Amma gr vvl yetinin ls nisaba atmazsa, mhsulun sonrak qismlri yetin qdr sbr edr. gr hams birlikd nisab miqdarna yetirs, onun zkat vacib olar, nisab miqdarna yetimzs, vacib olmaz. Msl 1855: Xurma v zm aaclar ild iki df meyv verrs, st-st nisab miqdarna yetirs, ehtiyata sasn zkat vacib olar. Msl 1856: Quruduu vaxt nisab miqdarna yetick qdr tz xurma v ya zm olarsa, gr onun tzsindn quruduu vaxt ona vacib olan zkat miqdar zkat qsdil verilrs, eybi yoxdur. Msl 1857: zrin quru xurma v ya zmn zkat vacib olan xs, onlarn zkatn tz xurma v ya tz zmdn ver bilmz. Htta onun qiymtini myyn edib, tz olan ayr bir zm v ya quru xurman zkatn qiymti olaraq verrs d, mhlli-ikaldr. Hminin zrin tz xurma v ya tz zm zkat vacib olsa, onun zkatn quru xurmadan v ya kimidn ver bilmz. Htta zkatn qiymti olaraq baqa bir xurma v zm verrs, hrnd tz olsa da, mhlli-ikaldr. Msl 1858: Borclu olan xs, zrin zkat vacib olan mal olduu halda lrs, vvlc zkata vacib olan maldan onun zkat btnlkl verilmli, sonra da onun borcu dnilmlidir. Amma gr zkat onun zimmsind vacib olmusa, sair borclar kimidir. Msl 1859: Borclu olan bir xsin buda, arpa, xurma v ya zm d olsa v o, ls v bunlarn zkat vacib olmazdan vvl, varislri onun borcunu baqa mallarndan dyrlrs, hansnn hisssi nisab miqdarna yetirs, grk onun zkatn versin. Amma gr, bunlarn zkat vacib olmazdan vvl onun borcunu dmzlrs, bel ki, ln xsin mal yalnz borcuna atarsa, bunlarn zkatn vermk vacib deyildir. gr ln xsin mal borcundan ox olarsa v gr onun borcunu dmk istdiklri halda tlbkara buda, arpa, xurma v zmdn d bir miqdar vermli olsalar, tlbkara veriln miqdarn zkat yoxdur. Yerd qalannda is varislrin hansnn hisssi nisab miqdarna yetirs, grk zkatn versin. Msl 1860: gr zkat vacib olmu buda, arpa, xurma v kimiin yaxs v pisi vardrsa, vacib ehtiyat odur ki, yaxnn zkatn pisdn vermsinlr. QIZILIN NSABI Msl 1861: Qzln iki nisab var: Birinci nisab 20 r`i misqaldr ki, hr misqal 18 noxuddur. Qzl 20 r`i misqala normal 15 misqala yetirs, deyiln baqa rtlr d sahib olarsa, insan onun 1/40-ini ki, 9 noxud edr, zkat olaraq vermlidir. gr bu miqdara yetimzs, onun zkat vacib deyildir. Qzln ikinci nisab, drd r`i misqal normal 5 misqaldr. Y`ni gr normal misqal, 15 normal misqala lav olarsa, btn 18 misqaln hamsnn zkat grk 1/40 qrar il

verilsin. gr misqaldan az artrsa, fqt on be misqaln zkat verilir, o artn zkat yoxdur. Hminin hr n qdr artarsa, hkm eynidir, y`ni 3 misqal lav olunursa, onlarn hamsnn zkat verilir. gr az lav edilirs, lav ediln miqdarn zkat yoxdur. GMN NSABI Msl 1862: Gmn iki nisab vardr: Onun birinci nisab 105 normal misqaldr. gr gmn miqdar 105 misqala yetis v deyiln baqa rtlr d malik olarsa, insan, onun 1/40-ini ki, iki misqal 15 noxud edr zkat olaraq vermlidir. gr bu miqdara yetimzs, onun zkat vacib olmaz. Onun ikinci nisab 21 misqaldr, y`ni gr 105 misqaln zrin 21 misqal artarsa, grk deyildiyi kimi tamamil 126 misqaln zkat verilsin v 21 misqaldan az artarsa, fqt 105 misqaln zkatn vermlidir, art n zkat yoxdur. Hminin, n qdr artarsa, hkm eynidir; y`ni, gr 21 misqal artarsa, hamsnn zkatn vermlidir. gr az lav edilrs, 21 misqaldan az olan qismin zkat yoxdur. gr nisab hddin atb-atmamasnda kk edrs, ehtiyat vacib gr axtar etmlidir. Msl 1863: Nisab miqdarna yetin qzl v gm olan bir xs, onun zkatn vermi olsa da, birinci nisabdan azalmayanadk, grk hr il onun zkatn versin. Msl 1864: Qzl v gmn zkat, ancaq onlara sikk vurulduu v onlarla alverin rvac olduu tqdird, vacib olur. gr onlarn sikksi pozulmu olsa da, amma onunla alver rvacdadrsa zkat verilmlidir. Amma gr rvacdan dm olsa, sikksi qalm olsa bel, zkat yoxdur. Msl 1865: Qadnlarn bzk olaraq iltdiklri sikkli qzl v ya gm alverd d ildilirs, y`ni yen d qzl v gm pul olduu qbul edilirs, ehtiyata sasn onun zkat vacib olur. Amma gr daha onunla alver edilmirs, zkat vacib olmaz. Msl 1866: Qzl v gm olan bir xsin, gr onlarn he biri ilk nisab miqdarnda olmasa, msln; 104 misqal gm v 14 misqal qzl olarsa, zkat ona vacib deyil. Msl 1867: vvld deyildiyi kimi, qzl v gmn zkatnn vacib olmas n, onlarn nisab miqdarna yetidikdn sonra, sahibinin lind 11 ay qalmaldr. gr on bir ay rzind qzl v gm ilk nisab miqdarndan aa drs, zkat vacib olmaz. Msl 1868: gr on bir ay rzind lind olan qzl v ya gm, digr bir eyl dyidirrs ya da onlar ridrs, ona zkat vacib olmaz. Amma gr, zkat vermkdn qamaq n onlar baqa bir qzl ya gml dyidirrs, y`ni qzl, qzl v ya gml, gm, gm v ya qzlla dyidirrs, vacib ehtiyat odur ki, onun zkatn versin. Msl 1869: gr on ikinci ayda qzl v gm pulu ridrs, grk onlarn zkatn versin. rim vasitsil onlarn qiymt v ya kisi azalarsa, grk ritmzdn vvl vacib olan zkat versin. Msl 1870: Normal ldn daha ox digr filiz qar olan gm v qzl pulu olsa, ona qzl pul v ya gm pul deyilirs, nisab miqdarna yetindk, onun saf (xalis) miqdar nisab hddin yetims d, zkat vacib olur. Amma gr, ona qzl v gm pul deyilmirs, onun saf (xalis) miqdar nisab hddin yetis bel, zkat vacib deyil.

Msl 1871: lind olduu qzl v gm pulun normal miqdarda digr filiz qar olursa, gr onun zkatn normal miqdardan daha ox baqa filizi olan pul il ya qzl v gm puldan qeyri puldan vers eybi yoxdur, amma o pul ona zkat vacib olan miqdarn qiymtind olmaldr. DV, NK V QOYUNUN ZKATI Msl 1872: Dv, ink v qoyunun zkatnn, deyiln rtlrdn baqa, bir baqa rti d vardr. O da, btn il boyu l otundan otlamasdr; buna gr d gr ilin tamamn v ya bir qismini toplanm otdan yeyrs, ya da sahibinin v ya baqasnn mlk olan kindn otlarsa, zkat yoxdur. Amma gr ilin btn gnlrind bir gn v ya iki gn sahibinin mlk olan otdan yeyrs, rfn nzrind il boyu ld otlayb deyils, ona zkat vacib olar. Dv, ink v qoyunun zkatnn vacib olmasnda, onlarn il boyunca ilmyn bir heyvan olmas rt deyildir. Htta gr bu heyvanlardan suvarmada, umlamada v bu kimi ilrd ildrlrs d, rfn nzrind isizdirlr deyils, onlarn zkatn vermlidir. Htta gr isizdir deyilms d, grk vacib ehtiyata sasn grk onlarn zkat verilsin. Msl 1873: gr insan znn dv, ink v qoyunlarn otlamas n bir xsin kmdiyi bir otla satn alarsa v ya icary gtrrs, onlarn zkatnn vacib olmas mbahislidir. Amma hvt zkat vermkdir. Lakin gr orada otarmaq n xrac verirs, grk zkat versin. DVNN NSABI Msl 1874: Dvnin on iki nisab vardr: 1. 5 dv: zkat bir qoyundur. Dvnin say bu miqdara yetimzs, zkat yoxdur. 2. 10 dv: zkat iki qoyundur. 3. 15 dv: zkat 3 qoyundur. 4. 20 dv: zkat 4 qoyundur. 5. 25 dv: zkat 5 qoyundur. 6. 26 dv: zkat 2-ci ilin daxil olmu 1 dvdir. 7. 36 dv: zkat 3-c ilin daxil olmu 1 dvdir. 8. 46 dv: zkat 4-c ilin daxil olmu 1 dvdir. 9. 61 dv: zkat 5-ci ilin daxil olmu 1 dvdir. 10. 76 dv: zkat 3-c ilin daxil olmu 2 dvdir. 11. 91 dv: zkat 4-c ilin daxil olmu 2 dvdir. 12. 121 v daha ox dv. Bunlarn zkatn ya 40 - 40 hesab edilib, hr 40 dn n 3-c ilin daxil olmu bir dv vermlidir ya da 50 - 50 hesab edilib, hr 50 dn n 4-c ilin daxil olmu 1 dv versin ya da 40 v 50 hesab etsin. B`zi yerlrd 200 dvy sahib olan hal kimi, 40-40, yaxud 50-

50 hesab etmkd ixtiyar sahibidir. Lakin hr iki halda grk hesab el etsin ki, yerd bir ey qalmasn, gr qalsa da, 9-dan artq olmasn. Msln; gr 140 dvsi varsa, 100 dvsi n 4-c ilin daxil olmu 2 dv, 40 dv n d 3-c ilin daxil olmu bir dv versin. Zkat olaraq veriln dv dii olmaldr. Amma gr altnc nisabda iki yal dii dv tapmasa, yal erkk dv kifaytdir. gr bu da olmasa, hr birini (satn) almaqda ixtiyar sahibidir. Msl 1875: ki nisab arasnda zkat vacib deyildir. Demli, gr dvlrinin say 5 dd olan birinci ldn kes, 10 dd olan 2-ci ly atmasa, yalnz 5-nin zkatn vermlidir. Hminin, sonrak llr d beldir. NYN NSABI Msl 1876: nyin iki nisab var: 1. Otuz ink n: nyin say otuza atarsa, baqa rtlr d malik olarsa, insan, ikinci ilin daxil olmu bir dd dana zkat vermlidir. Vacib ehtiyat odur ki, grk dana erkk olsun. 2. 40 ink n: Zkat nc il daxil olmu dii danadr. 30 il 40 arasnda olan inyin zkat vacib deyil. Msln: 39 dd inyi olan bir xs, yalnz bunlarn 30-nun zkatn vermlidir. Hminin gr 40-dan ox inyi olarsa, 60-a yetimyndk, yalnz 40-nn zkatn vermlidir. 60-a yetidikdn sonra, birinci nisabn iki brabri olduuna gr 2-ci il girmi iki danan zkat vermlidir. Hr n qdr oxalrsa, ya 30-30 hesab etmli, ya da 40-40 hesab etmli v ya 30-40 olaraq hesab etmli v gstrilmi qaydaya sasn, zkat vermlidir. Amma grk el hesab etsin ki, bir ey artq qalmasn, ya gr bir ey artq qalsa da 9-dan artq olmasn. Msln; 70 inyi olan bir xs, onlar 30 v 40 hesab il hesablamaldr. nki, gr 30 hesabyla hesablarsa, on ddin zkat verilmmi ol araq qalar. B`zi hallarda, 120 inyi olduu hal kimi, nec hesablamaqda ixtiyar sahibidir. QOYUNUN NSABI Msl 1877: Qoyunun 5 nisab vardr: 1. 40 qoyun: zkat bir qoyundur. Qoyunlarn say 40-a yetimyndk zkat yoxdur. 2. 121 qoyunun: zkat 2 qoyundur. 3. 201 qoyunun: zkat 3 qoyundur. 4. 301 qoyunun: zkat 4 qoyundur. 5. 400 dd v ondan yuxar olanda grk 100 dd 100 dd hesab etsin v onlarn hr bir 100 ddin 1 qoyun versin. Zkat qoyunlarn zndn vermk lazm (vacib) deyil, htta gr digr qoyun vers ya qoyunun qiymtin uyun pul vers, kifaytdir. Msl 1878: 2 nisab arasnda zkat vacib deyildir. gr birinin qoyunlarnn say 40 dd olan birinci ldn ox olub, 121 dd olan ikinci nisaba atmaybsa, yalnz 40 ddinin zkatn vermlidir. Artnn zkat is yoxdur. Sonrak llrd d beldir. Msl 1879: Nisab miqdarna atm dv, ink v qoyunun zkat vacibdir. str hams erkk ya dii olsun v ya b`zisi erkk, b`zisi dii olsun.

Msl 1880: Zkatda ink v cam bir cins hesab edilir, rb v qeyri-rb dvsi bir cinsdir. Hminin kei, qoyun v bir illik qoyunun zkatda bir-birindn frqlri yoxdur. Msl 1881: gr zkat n qoyun verirs, grk vacib ehtiyata sasn, n az iki ilin daxil olmu olsun v gr kei vers, ehtiyata gr grk 3 il daxil olmu olsun. Msl 1882: Zkat vzin verdiyi qoyunun qiymti baqa qoyunlardan mxtsr az olsa eybi yoxdur. Lakin yax olar ki, qiymti btn qoyunlardan baha olan qoyunu versin, ink v dv d bu crdr. Msl 1883: gr bir ne nfr rik olub, hr birinin shmlri ilk nisaba atsa, zkat verilmlidir. Shmi ilk nisabdan az olan xs zkat vacib deyil. Msl 1884: Bir xsin ne yerd ink, dv v ya qoyunu olmu olsa v st-st nisab lsnd olsalar, grk onlarn zkatn versin. Msl 1885: gr ink, qoyun v dvsi xst v eybli olsalar da, grk onlarn zkatn versin. Msl 1886: gr xst, ya eybli v ya qoca inyi, qoyunu v dvsi varsa, zkatn onlarn zndn ver bilr. Lakin onlarn hams salam, eybsiz v cavan olsa, xst, eybli v ya qocasn ver bilmz. Htta gr onlarn b`zisi salam, b`zisi xst, bir dstsi eybli, baqa dstsi eybsiz, bir miqdar qoca v bir miqdar cavan olsa, vacib ehtiyat odur ki, onlarn zkat salam, eybsiz v cavan heyvandan verilsin. Msl 1887: On bir ay tamam olmazdan vvl sahibi olduu inyi, qoyununu v dvni baqa eyl vz ets, yaxud nisab olan nisab miqdar il hmn cinsdn vz ets, msln; 40 qoyun verib v baqa 40 qoyun alsa, gr bu i zkatdan boyun qarmaq mqsdil olmasa, ona zkat vacib olmaz. Amma gr bu mqsdl olmu olarsa, bel ki, hr ikisinin d mnfti bir eidd olarsa, msln; hr iki qoyun sd vern qoyun olarsa, lazm ehtiyat odur ki, onun zkatn versin. Msl 1888: nk, dv v qoyunun zkatn vermli olan xs onlarn zkatn baqa malndan vers, onlarn say nisabdan az olmayana qdr, grk hr il zkatn versin. gr onlarn zndn vers v birinci ldn az olsa, zkat vacib deyil. Msln; 40 qoyunu olan gr baqa malndan onlarn zkatn vers, qoyunlar 40-dan azalmayana qdr hr il grk bir qoyun versin. gr onlarn zndn vers, 40-a atmayana qdr ona zkat vacib deyildir. TCART MALININ ZKATI nsan maviz (qarlql olaraq dyidirm) qdi il sahib olduu v ticart v qazanc ld etmk n saxlad maln (ehtiyata sasn) bir ne rtl zkatn vermlidir. Onun zkat is 1/40-dir. 1. Sahibi all v hddi-blua atm olmaldr. 2. Mal n az 15 misqal sikkli qzl, yaxud 105 misqal sikkli gm qdrind (dyrind) olmaldr. 3. Onunla ticart etmyi qsd etdiyi vaxtdan bir il kemlidir.

4. Bir il boyunca ondan mnft gtrmk niytind qalmaldr. Buna sasn gr ilin ortasnda mqsdindn dnrs v msln; onu xrclri n srf etmk istrs, onun zkatn vermk lazm deyildir. 5. O maln sahibi btn il boyunda onda tsrrf etmk imkanna qadir olsun. 6. lin tamamnda, srmaynin miqdarna v ya daha artq bir miqdarla mtrisi olmaldr; buna sasn gr ilin bir qismind onun srmaydn az mtrisi olarsa, onun zkatn vermk vacib deyildir. ZKATIN XRCLNMS Msl 1889: Zkat skkiz yerd xrclnir: 1. Fqir; znn v ailsinin bir illik xrcin sahib olmayan xs deyilir. Snti, mlk v ya srmaysi olub, onlarla bir illik xrcini dy bilck xs fqir deyildir. 2. Miskin; fqirdn daha tin bir halda olana deyilir. 3. mamn (), ya onun naibi trfindn zkatlar toplamaq, qorumaq, toplananlarn hesabn aparmaq v onlar mama (), naibin v ya fqirlr yetidirmy m`mur edilmi xs. 4. Zkat verildiyi tqdird, slama meyl edn v ya dyd v digr ilrd mslmanlara yardm edn kafirlr. Hminin, Rsulullahn (s..v.v) gtirdiyi ritin b`zisin imanlar zif olan mslmanlar, onlara zkat vermk imanlarnn gclnmsin yol aarsa, vermk olar. Yaxud Hzrt mirl-M`minin li ()-n vilaytin iman olmayan mslmanlara zkat vermk, onlarn vilayt inanmaa rbtlrini artrb inamlarna sbb olarsa, zkat vermk olar. 5. Qullar satn alb azad etmk n; (tfsilat il z yerind deyilibdir). 6. Borcunu ver bilmyn borcluya; 7. Allah yolunda xrclmk. Msln; mscid tikmk, dini elmlr oxunan mdrs tikmk, hr tmizlmk v yollar asfalt edib genilndirmk kimi, faydas mumi mslmanlara aid olan ilrd xrclmk. 8. bni-sbil; y`ni sfrd tinliy dm msafir. Bunlar zkatn srf edildiyi yerlrdir. Amma mal sahibi zkat mamn () v ya onun nmayndsinin icazsi olmadan 3-c v 4-c yer srf ed bilmz. Lazm ehtiyata sasn 7-ci yer xrclmkd d rit hakimindn icaz almaldr. Bu yerlr aid hkmlr qardak msllrd deyilck. Msl 1890: Vacib ehtiyat odur ki, fqir v ya miskin znn v hl-yalnn illik xrclrindn ox zkat almasn. gr bir miqdar pulu v mal olsa, yalnz bir illik xrcinin miqdarna yetimdiyi qdri zkat alsn. Msl 1891: llik xrci olan xs, gr ondan bir miqdarn xrclyib, qald miqdarn il xrclrin atas olub-olmamasna kk ets, zkat ala bilmz.

Msl 1892: Gliri illik xrclrindn az olan sntkar, malik v ya tacir xrclrinin atmayan hisssi n zkat ala bilr v i altlrini, ya mlk v ya srmaysini xrclrin srf etmsi lazm deyil. Msl 1893: znn v ail frdlrinin illik msrflrin sahib olmayan bir fqirin, gr irisind oturduu v mlkiyytind olduu bir evi v ya bir minik vasitsi olarsa, bel ki, onlarsz yaaya bilmzs, abrn qorumaqdan tr olsa da zkat ala bilr. Ev yalar, qabqacaq, q v yay paltar v ehtiyac olduu eylr d bu kimidir. Bunlara sahib olmayan fqir, bunlara ehtiyac olmu olsa, bu eylri zkatla ala bilr. Msl 1894: Ksb (ticart) edrk znn v ailsinin xrclrini t`min ed biln bir fqir tnbllik zndn bu ilri etmzs, zkat almas caiz deyil. Ksb-ticart elm yrnmsin mane olan bir dini tlb he bir halda fqirlrin shmindn zkat ala bilmz. Amma gr thsil almaq ona vacibi-eyni olarsa, onda ala bilr v onun thsil almas mumi mnft malik olsa, lazm ehtiyata gr rit hakiminin icazsi il sbilullah shmindn almas caizdir. Snt yrnmsi tin olmayan bir fqir, vacib ehtiyata sasn, zkat almaqla yaaya bilmz. Lakin snt yrnmkl mul olduu mddtd zkat ala bilr. Msl 1895: vvli fqir olmu, indi fqirm deyn xs, insana onun szndn xatircmlik glms d, zkat ver bilr. Amma ehtiyata sasn, vvldn fqir olubolmad bir xs m`lum olmasa, fqir olduuna xatircm olmayanadk, zkat ver bilmz. Msl 1896: vvli fqir olmam, indi fqirm deyn xsin szndn xatircmlik hasil olmasa, ona zkat vermk olmaz. Msl 1897: Zkat vern xs, gr bir fqirdn tlbkardrsa, z tlbini hmin fqirdn zkat vzi hesab ed bilr. Msl 1898: gr bir fqir ls v onun mal borcuna atmasa, insan onda olan alacan zkat olaraq hesab ed bilr. Htta, gr onun mal borcu miqdarnca olsa, varislri onun borcunu vermslr v ya baqa cht gr insan z alacan ala bilms, onda olan alacan zkat olaraq hesab ed bilr. Msl 1899: nsann fqir zkat olaraq verdiyi eyin zkat olmasn ona demsi lazm deyil. Htta gr fqir xcalt krs, zkat mqsdil veriln maln zkat olduunu akar etmmsi msthbbdir. Msl 1900: Bir xsi fqir hesab edrk, ona zkat verib, sonra onun fqir olmadn anlayarsa v ya r`i hkm bilmdiyindn fqir olmayan bir xs zkat verrs, kifayt deyildir. Bu halda gr veriln ey qalrsa, ondan alb msthqq vermlidir. gr veriln ey yox olub aradan getmidirs, onu alan xs, onun zkat olduunu bilirdis, onun vzini ondan alb msthqq olana ver bilr. Amma gr zkat olduunu bilmirdis, ondan he bir ey ala bilmz. z malndan zkatn vzini msthqq olana vermlidir. Htta ehtiyat vacib sasn, fqiri tanmaqda thqiqat aparm olsa, yaxud r`i hcct istinad etmi olsa bel hkm eynidir. Msl 1901: Borclu olub, borcunu ver bilmyn xs, znn illik xrclrin malik olmasna baxmayaraq, borcunu dmk n zkat ala bilr. Lakin o, borc ald mal grk gnah ilrd xrc etmmi olsun.

Msl 1902: Borclu olub, borcunu ver bilmyn xs zkat vers, sonra o borcu, gnah ilrd xrcldiyini bils, bel ki, o borclu fqir olsa, ona verdiyini fqirlr veriln qismindn hesab ed bilr. Msl 1903: Borclu olub borcunu dy bilmyn xsin fqir olmamasna baxmayaraq insan ondan olan z tlbini zkat vzi hesab ed bilr. Msl 1904: Xrci qurtarm, yaxud miniyi idn dm msafir bel ki, onun sfri gnah i n olmasa v borc almaqla, ya bir eyini satmaqla mqsd ata bilms, z vtnind fqir olmasa bel, zkat ala bilr. Amma gr baqa yerd borc almaqla, ya bir ey satmaqla sfr xrcini t`min ed bilirs, yalnz ora atmaq miqdarnda zkat ala bilr. Ehtiyat vacib gr, gr z vtnind olan bir mal satmaq v ya icary vermkl yol xrcini hazrlaya bilrs, grk zkat almasn. Msl 1905: Sfrd lacsz qalm v zkat alm msafir vtnin atdqdan sonra zkatdan bir ey artq qalm olsa, gr onu zkat vern xs qaytarmaq mmkn deyils, grk onu rit hakimin verib, zkat olmasn da desin. ZKATA MSTHQQ OLANLARIN RTLR Msl 1906: Mal sahibinin zkatn ver biln xs, grk on iki imam isi olsun. gr insan bir xsi, on iki imam isi bilib, ona zkat vers v sonra da i olmad m`lum olsa, grk ikinci df zkat versin. Htta ehtiyat vacib gr gr bu bard thqiqat aparm olsa v ya r`i hcct istinad etmi olsa bel, hkm eynidir. Msl 1907: gr i olan uaq, ya bir dli fqir olsa, insan onun vlisin zkat versin, bu mqsdl ki, verilmi zkat, uaq v dlinin mlkiyytind olsun. Hminin z v ya min bir xsin vasitsi il zkat, fqir uaq v ya dliy srf ed bilr. Zkatn onlara srf edildiyi zaman, zkat niyyti edilmlidir. Msl 1908: Dilnilik edn fqir, fqir olmas sbut olunsa, zkat vermk olar. Lakin zkat gnah ilrd xrclyn zkat vermk olmaz. Htta veriln zkatn zn gnah id xrclms d, zkat verilmsi onu gnah iltmy rbtlndirrs, ehtiyat vacib sasn, hmin xs zkat vermk olmaz. Msl 1909: rab in, ya namaz qlmayan v hminin akarda byk gnah edn xs, vacib ehtiyat odur ki, zkat verilmsin. Msl 1910: Borclu olub borcunu ver bilmyn xs, onun xrclri insana vacib olsa da, insan onun borcunu zkatdan ver bilr. Msl 1911: nsan, xrclri ona vacib olan vlad kimi xslrin xrclrini zkatdan ver bilmz. Lakin gr onlarn xrclrini verms, baqalar onlara zkat ver bilr. gr xrclri ona vacib olan xslrin xrclrini vermy qadir deyils, zkat da ona vacib olsa, onlarn nfqsini (xrclrini) zkatdan ver bilr. Msl 1912: gr insan z oluna onun z qadnna, nkrin v klftin xrclmk n zkat vers, eybi yoxdur. Msl 1913: Ata, zkatn Allah yolunda olan qismindn olunun mhtac olduu elmi v dini kitablar alaraq ona ver bilmz. Amma gr mumi mslht bunu tlb edirs o halda bunu ed bilr v ehtiyata sasn grk rit hakimindn icaz alsn.

Msl 1914: Ata zkatla fqir olunu evlndir bilr, hminin ataya nisbt oul da beldir. Msl 1915: Xrci ri trfindn veriln qadna habel ri, xrclrini vermyn, amma hrnd onun xrclrini vermy mcbur etmk n rit hakimin mracit etmkl xrclrini ala biln qadna zkat vermk olmaz. Msl 1916: Si olunmu bir qadn, fqir olarsa, ri v baqalar ona zkat ver bilr. Lakin ri il qd zaman onun xrclrini vermy rt edrs, ya baqa chtdn onun xrclri rin vacib olsa, ri onun xrclrini verdiyi tqdird, ona zkat vermk olmaz. Msl 1917: Qadn z fqir rin, hrnd, r zkat o qadnn xrclrin srf ets bel, zkat ver bilr. Msl 1918: Seyyid, seyyid olmayandan zkat ala bilmz. Amma zrurt hal istisnadr. Ehtiyat vacib gr zrurt d el bir hdd olmaldr ki, xums v sair vcuhatdan xrclrini tmin ed bilmsin. Hminin ehtiyat vacib gr imkan olan surtd hr gn o gnn xrclrin kifayt edck qdr almaqla o kifaytlnmlidir. Msl 1919: Seyyid olub-olmad m`lum olmayan xs zkat vermk olar. Amma gr z seyyid olmasn iddia ets v mal sahibi zkatn ona vers, onun hdsindn (zkat vermk) gtrlmz. ZKATIN NYYT Msl 1920: nsan, zkat qrbt qsdi il, y`ni Allah-talaya bndilik v Onun mrini yerin yetirmk mqsdi il vermlidir. gr qrbt qsdi olmadan vers gnah etmsin baxmayaraq kifaytdir. Niyytind verdiyi eyin mal zkat v ya fitr zkat olduunu da myyn etmlidir. Htta gr msln; buda v arpann zkat ona vacib olarsa, grk verdiyi pulun qiymtinin arpa v ya buda zkatnn olduunu da myyn etsin. Msl 1921: Bir ne maln zkat ona vacib olan xs, gr bir miqdar zkat verib, onlarn he birisi n niyyt etms, gr verdiyi ey onlardan birinin cinsindn olarsa, o cinsin zkat saylr. Msln; 40 qoyun v 15 misqal qzln zkat ona vacib olan xs, zkat olaraq bir qoyun verib, onlardan he birisin niyyt etmzs, qoyunlarn zkat hesab olunur. Amma gr onlarn he birinin cinsindn olmayan bir miqdar gm v ya skinas pul verrs, alimlrdn b`zisi onun, onlarn hamsna blndyn demilr. Lakin bu hkm ikalsz deyildir. Onun he birisin hesab olmayb, mal sahibinin mlkiyytind qalma ehtimal da vardr. Msl 1922: gr zkat vermk n birini vkil ets, zkat o vkil vern vaxt grk niyyt etsin. Ehtiyat msthbb budur ki, onun niyyti zkatn fqir yetin zamanna qdr davam etsin. ZKATIN MXTLF MSLLR Msl 1923: nsan, buda v arpann samandan ayrld vaxt v xurma il zmn quruduu vaxt, grk zkat ya fqir versin, ya da malndan ayrsn. Qzl, gm, ink, qoyun v dvnin zkatn is 11-ci ay tamam olandan sonra, ya fqir vermli, ya da malndan ayrmaldr. Msl 1924: Zkat ayrandan sonra, onu msthqq drhal vermsi lazm (vacib) deyil. gr ql sahiblrinin nzrind dzgn saylan bir mqsdl t`xir salsa, eybi yoxdur.

Msl 1925: Zkat msthqq atdrmaq imkan olan xs, gr onu atdrmasa v shlnkarlq zndn aradan gedrs, grk onun vzini versin. Msl 1926: Zkat msthqq atdrmaq imkan olan xs, gr zkat verms v mhafizsind shlnkarlq etdiyi halda aradan gedrs, zkat gecikdirmkd shih bir mqsdi yoxdursa, grk onun vzini versin. Htta gr shih bir mqsdi olsa, msln; myyn bir fqiri nzr albsa v ya tdricn fqirlr atdrmaq istyirs, ehtiyat vacib gr zamindir. Msl 1927: gr zkat maln zndn ayrsa, qalan mal ild bilr v gr baqa maldan knara qoysa, btn mal ild bilr. Msl 1928: nsan ayrb knara qoyduu zkat z n gtrb yerin baqa ey qoya bilmz. Msl 1929: gr ayrb knara qoyduu zkatdan mnft hasil olsa, msln; zkat n knara qoyduu qoyun dosa, zkat hkmnddir. Msl 1930: gr zkat ayrb knara qoyan vaxt bir msthqq hazr olsa, yax olar ki, zkat ona versin. Amma gr baqa bir nfr nzrd tutmu olsa v zkat ona vermk myyn bir chtdn daha yax olsa, grk zkat nzrd tutduu insana versin. Msl 1931: gr rit hakiminin icazsi olmadan, zkat n ayrb knara qoyduu mal il ticart edrs v zrr ets, zrr ad il zkatdan xa bilmz, amma gr mnft ets, lazm ehtiyata sasn, grk onu msthqq versin. Msl 1932: gr zkat ona vacib olmazdan vvl, zkat vzi fqir bir ey vers, zkat hesab edilmir v zkat ona vacib olandan sonra fqir verdiyi ey aradan getmyibs v o fqir d z fqirliyind qalbsa, ona verdiyini zkat hesab ed bilr. Msl 1933: Zkatn bir adama vacib olmadn biln fqir, gr o adamdan bir eyi zkat ad il alsa v o ey yannda mhv olsa, zamindir. Bel ki, insana zkat vacib olan vaxtda, gr o fqir z fqirliyind qalm olsa, ona verdiyi eyi zkat vzind hesab ed bilr. Msl 1934: Zkatn bir adama vacib olmadn bilmyn fqir, gr o zkat olaraq bir ey alsa v onun yannda tlf olarsa, zamin deyil v insan onun vzini zkat hesab ed bilmz. Msl 1935: Msthbb odur ki, ink, qoyun v dvnin zkatn abrl fqirlr versin v zkat vermkd z qohumlarn baqalarndan, elm-kamal hlini, elm-kamala sahib olmayanlardan, dilni olmayanlar, dilnilrdn stn tutsun. Amma ola bilsin ki, bir fqir zkat vermk myyn bir chtdn daha yax olsun. Msl 1936: Yax olar ki, zkat akar, msthbbi sdqni is gizli versinlr. Msl 1937: Zkat vermk istyn xsin hrind bir msthqq olmasa v zkat myyn olunmu digr xrclr atdra bilms, onu baqa bir yer apara bilr. Bu halda gr onun saxlanmasnda shlnkarlq etms v tlf olsa, zamin deyil. O, rit hakimindn vkalt alb, onun vkili ad il zkat gtrrk onun icazsi il baqa hr apara bilr. gr zkat tlf olsa, zamin deyildir. Danma xrcini d zkatdan hesab ed bilr.

Msl 1938: gr z hrind msthqq taplsa, zkat baqa hr apara bilr. Amma o hr aparmaq xrclrini zndn vermlidir v gr zkat mhv olsa, zamindir. rit hakiminin icazsi olsa, bu hal istisnadr. Msl 1939: Zkat vermk n buda, arpa, kimi v xurmann kilmsi v llmsinin crt haqq (y`ni xrci) onun z hdsindndir. Msl 1940: nsan verdiyi zkat msthqqindn ona geri satman istmyi mkruhdur, amma gr msthqq gtrdy eyi satmaq ists, o ey qiymt qoyandan sonra, o ks ki, zkat ona vermidir, onu almaqda baqalarndan irlidir. Msl 1941: Boynuna vacib olan zkat verib-vermdiyind kk edn xs, zkatn boynuna gldiyi mal mvcuddursa, onun kki kemi illrin zkat xsusunda olsa bel, zkat vermlidir. Amma gr o maln eyni tlf olmudursa, hmin ilin zkat olsa bel, boynuna he bir ey vacib deyildir. Msl 1942: Fqir zkat almamdan qabaq onu miqdarndan az qiymt slh ed (razlaa) bilmz, ya bir eyi onu qiymtindn bahasna zkat vzi qbul ed bilmz. Hminin malik verdiyi zkata, geri qaytarmaq rtini qoya bilmz, amma gr msthqq zkat aldqdan sonra onu malik qaytarmana raz olsa manesi yoxdur. Msln; bir ks ox zkat vermyi borcludur, z d fqir olub v zkat ver bilmir, hal-hazrda da tvb etmidir. gr fqir raz olsa ki, onu gtrsn v ona balasn, ikal yoxdur. Msl 1943: nsan, zkatn Allah yolunda xrclnn qismindn Qur`an, dini v dua kitablar alb vqf ed bilmz. Amma gr mumun mslhti bunu lazm bilirs ala bilr v lazm ehtiyata sasn, grk rit hakimdn icaz alsn. Msl 1944: nsan, zkatdan bir mlk alb vladna v ya xrclri ona vacib olan xslr, gln gliri zlrin xrclmkdn tr vqf ed bilmz. Msl 1945: nsan fqir olmasa da v ya illik xrclri miqdarnda zkat alm olsa da, hcc, ziyart v bu kimi yerlr getmk n zkatn Allah yolunda xrclnn qismindn zkat ala bilr. Amma bu, onun hcc, ziyart v bu kimi yerlr getmsi mumi bir mnft olduu tqdirddir. Ehtiyata sasn, zkatn bu kimi ilrd xrclnmsi n rit hakimindn icaz alnmaldr. Msl 1946: Mal sahibi bir fqiri, onun malnn zkatn vermk n vkil edibs, gr o fqir, mal sahibinin nzrini o fqirin znn zkatdan gtrmmsi olmasna ehtimal verrs, ondan bir eyi z n d gtr bilmz. Amma gr mal sahibinin bel bir eyi qsd etmdiyin yqini olsa, z n gtr bilr. Msl 1947: gr fqir dv, qoyun, qzl v gm zkat olaraq alsa, bel ki, zkatn vacibliyi n deyilmi rtlr onlarda cm olsa, grk zkatlarn versin. Msl 1948: gr zkat vacib olmu bir malda iki nfr rik olsa, onlardan biri z paynn zkatn verib, sonra mal blslr, bel ki, rikinin z paynn zkatn vermdiyini v hminin, sonradan da vermycyini bils d onun z paynda tsrrf etmsinin manesi yoxdur. Msl 1949: Xums, ya zkat borcu olann zrin kffar, nzir kimi eylr d vacib olsa, hm d baqa bir borcu olsa, bel ki, hamsn ver bilms, gr xums, ya zkat vacib olan

mal aradan getmmi olsa, grk xums v zkatn versin. gr aradan getmi olsa, zkat, xums v borcu vermk, kffar v nzri vermkdn vvldir. Msl 1950: Xums, ya zkat borcu olan v slam hcci ona vacib olan xs, hm d borcu olub ls v onun qalan mal bu borclarn hamsna kifayt etms, bel ki, xums v zkat vacib olmu mal aradan getmmi olsa, xums v zkatn vermli v qalan maln da borcuna srf etmlidir. Amma gr xums v zkat vacib olan mal aradan getmis, onun maln borclarnn dnmsin srf etmlidirlr. gr bir ey qalarsa, hcc n srf etmlidirlr. gr baqa bir ey d qalarsa, xums il zkatn arasnda blmlidirlr. Msl 1951: Elm thsilin mul olan xs, gr thsil almasa, dolan n ily bilrdis, bel ki, o elmi yrnmk vacibi-eyni olsa, ona fqirlrin shmindn zkat vermk olar. gr thsil ald elm, mumi mslht olarsa, rit hakiminin icazsil zkatn Allah yolunda xrclnn qismindn ehtiyata sasn ona vermk caizdir. Bu iki surtdn baqa hallarda ona zkat vermk caiz deyildir. FTR ZKATI Msl 1952: Fitr bayramnn axam, gn batd vaxt hddi-blua atan v all olub, bihu, fqir v baqasnn qulu olmayan xs, z v onun rk yeyni saylan xslrin hr biri n, bir sa` tqribn 3 kiloqram z hrind normal olan yemklrdn, msln; buda, arpa, xurma, kimi dy v qardal kimi, msthqq vermlidir. Bunun vzin pul verrs, kifaytdir. Lazm ehtiyat odur ki, z hrind normal olmayan yemklrdn, buda, arpa, xurma v kimi d olsa, vermsin. Msl 1953: znn v ailsinin illik xrclrin sahib olmayan v onun v ailsinin xrclrini t`min edck bir ksbi d olmayan bir xs, fqirdir. O xsin fitr zkat vermsi vacib deyildir. Msl 1954: nsan, fitr bayram gecsinin gn batan vaxt onun ryini yeyn hesab olunan xslrin fitrsini grk versin. str kiik olsun ya byk, istr mslman olsunlar, istrs kafir, istr onlarn xrclrini vermk ona vacib olsun, istrs olmasn, istr onun hrind, istrs baqa hrd olmu olsalar da, grk fitrlrini versin. Msl 1955: Baqa hrd olub, rk yeyni hesab ediln xsin onun z malndan znn fitrsini vermy vkil ets, bel ki, fitrsini vercyin xatircm olsa znn, onun fitrsini vermsi lazm deyildir. Msl 1956: Fitr bayram gecsi, gn batmazdan vvl glib onun ryini yeyn (mvqqti olsa da) hesab olunan qonan fitr zkat ev sahibin vacib olar. Msl 1957: Fitr bayram axam gn batdqdan sonra gln qonan fitrsini vermk, onun ryini yeyn hesab olunursa, ehtiyata sasn, onun fitrsini vermk vacibdir. ks tqdird, vacib deyildir. Bayram gecsi iftara ard xs ev sahibinin ryini yeyn hesab olunmur v onun fitrsi ev sahibin vacib deyil. Msl 1958: Fitr bayram axam, gn batd vaxt, dli olan xsin dliliyi bayram gnnn zhrn qdr qalarsa, ona fitr zkat vermk vacib deyildir. ks tqdird vacib ehtiyata sasn fitrni vermsi lazmdr. Msl 1959: gr gn batmazdan vvl, uaq hddi-blua atarsa, dli allanarsa v ya fqir dvltli olarsa, fitrnin vacib olma rtlrin malik olduu tqdird grk fitr zkat versin.

Msl 1960: Fitr bayaram axam, gn batd vaxt, fitr zkat vacib olmayan xs, gr bayram gnnn zhrn qdr, fitrnin vacib olma rtlri onda mvcud olsa, vacib ehtiyat odur ki, fitr zkatn versin. Msl 1961: Fitr bayram gecsi, gn batandan sonra mslman olmu kafir fitr vacib deyil, amma i olmayan mslman Ay grdkdn sonra i olsa, grk fitr zkatn versin. Msl 1962: Fqt bir sa` (tqribn 3 kq) buda v bu kimi eylr malik olan xs, msthbbdir ki, fitr zkat versin. Ailsi olub, onlarn da fitr zkatn vermk ists, o bir sa`n fitr niyyti il ail zvlrindn birin verr, o da bu niyytl bir baqasna verib, bu qayda il ailsinin axrnc zvn qdr dolandrar. Axrnc xsin d ald eyi zlrindn olmayan bir baqasna vermsi daha yaxdr. gr onlardan biri dli, yaxud sir uaqdrsa, uan vlisi onun yerin ala bilr. Amma ehtiyat msthbb odur ki, onun niyytin deyil, z n gtrsn. Msl 1963: Fitr bayram gecsi, gn batandan sonra bir xs uaq sahibi olarsa, onun fitr zkatn vermk vacib deyil. gr gn batandan vvl ua doulsa, yaxud izdivac ets, gr onun rk yeyni saylsa, grk onlarn da fitrsini versin. gr baqasnn rk yeyni olsalar, ona vacib deyil. gr baqa bir ksin rk yeyni deyillrs, qadnn fitrsi onun zn vacibdir, uaa is bir ey vacib deyil. Msl 1964: gr insan birinin rk yeyni olub, gn batmazdan vvl baqasnn rk yeyni olsa, onun fitrsi sonrak xs vacibdir. Msln; gr qz, gn batmazdan vvl r evin gets, grk ri onun fitrsini versin. Msl 1965: Fitrsinin baqas trfindn verilmsi lazm olan xsin z fitrsini vermsi vacib deyildir. Amma gr o fitrni verms, ya ver bilms, ehtiyat vacib gr onun zn vacib olur. gr 1952-ci msld deyiln rtlr malik olsa, grk z fitrsini versin. Msl 1966: Fitrsi baqasna vacib olan xs, z fitrsini vers, onun fitrsi baqasna vacib olan xsin boynundan saqit olmur. Msl 1967: Seyyid olmayan xs, seyyid fitr ver bilmz. Htta gr bir seyyid onun rk yeyni olsa, onun fitrsini baqa seyyid ver bilmz. Msl 1968: Ana, ya daydn sd mn uan fitrsi, ana, ya daynin xrclrini vern xs aiddir. Lakin gr ana, ya day z xrclrini uan malndan gtrslr, uan fitrsi he ks vacib deyil. Msl 1969: nsan ailsinin xrclrini haram maldan vers d, grk onlarn fitrsini halal maldan versin. Msl 1970: gr insan bnna, xrrat v xidmti kimi cir tutduu xsin, onun ryini yeyn hesab olunacaq kild xrclrini verrs, grk onun fitrsini d versin. Amma gr, fqt onun iinin crtini verrs, onun fitrsini vermk ona vacib deyildir. Msl 1971: gr bir xs, Fitr bayram gecsi, gn batmazdan vvl lrs, onun v ail zvlrinin fitrsini onun malndan vermlri vacib deyildir. Amma gr gn batandan

sonra lrs, lmann oxu, buyurmular ki, grk onun v ail zvlrinin fitrsini onun malndan versinlr. Amma bu hkm ikalsz deyildir. Ehtiyatn tlbi grk trk edilmsin. FTR ZKATININ XRCLNMS Msl 1972: Fitr zkat vacib ehtiyata sasn, yalnz fqir verilmlidir. Mqsd budur ki, fitr zkat mal zkatna msthqq olanlarn rtlrini znd cm edn i fqirlr verilmlidir. Amma gr onun hrind i fqir yoxdursa, baqa mslmanlarn fqirlrin d ver bilr. Amma hr tqdird grk nasibiy (hli-Beytl dmnlik edn) verilmsin. Msl 1973: gr bir i ua fqir olsa, insan fitrni onun xrcin atdra bilr ya uan vlisin vermkl uan mlk ed bilr. Msl 1974: Fitr veriln fqirin adil olmas lazm deyildir. Lakin vacib ehtiyata sasn, rab in, namaz qlmayan v akara gnah edn fitr verilmsin. Msl 1975: Fitrni gnah ilrd xrclyn xs, grk fitr verilmsin. Msl 1976: Msthbb ehtiyat odur ki, bir fqir bir sa`dan (tqribn 3 kq) az fitr verilmsin, cm olan fqirlr atmasa, bu hal istisnadr. Lakin gr ox verils, eybi yoxdur. Msl 1977: Qiymti adi qiymtdn iki df artq olan maldan, msln; adi buda qiymtindn iki df artq olan budadan yarm sa` vers, kifayt deyildir. Htta gr onu fitr qiymti mqsdi il d vers, kifayt deyildir. Msl 1978: nsan yarm sa`n bir cinsdn, msln; budadan v onun baqa yarsn is arpadan ver bilmz, gr onu fitr qiymti mqsdil d vers, kifayt deyildir. Msl 1979: Fitr zkatn verdikd z fqir qohumlarn v qonularn baqalarndan stn tutmaq msthbbdir. Elm, din v fzilt hli olan fqirlri baqalarndan stn tutmaq daha yaxdr. Msl 1980: gr insan birinin fqir olmasn xyal edib ona fitr vers, sonra fqir olmadn baa ds, bel ki, ona verdiyi mal aradan getmmi olsa, grk geri alb msthqq versin, gr ala bilms, z malndan fitrnin vzini vermlidir. gr verdiyi ey aradan getmidirs, fitrni alan xs ald eyin fitr olduunu bilirdis, onun vzini vermsi lazmdr. gr bilmirdis onun vzini vermk ona (fqir) vacib deyil v insan grk fitrni yenidn versin. Msl 1981: Bir xsin mn fqirm demsi il ona fitr vermk olmaz. Amma onun szndn insana xatircmlik hasil olarsa v ya vvllr onun fqir olduunu bilirdis, ona fitr veril bilr. FTR ZKATININ MXTLF MSLLR Msl 1982: nsan grk fitr zkatn qrbt mqsdil, y`ni Allah-talann mrini yerin yetirmk v bndilik mqsdil versin v onu vern zaman fitr vermk niyytini etsin. Msl 1983: gr Ramazan ayndan vvl fitr vers, shih deyildir v yaxs odur ki, Ramazan aynda da fitrni vermsin. Lakin gr Ramazandan vvl bir fqir borc vers v ondan sonra fitr ona vacib olsa, z borcunu fitr vzi hesab ets, manesi yoxdur.

Msl 1984: Fitr n verdiyi buda v ya baqa bir ey, baqa bir malla, yaxud torpaqla qarq olmamaldr. gr qarbsa, onun saf bir sa` olsa v ayrmadan istifadsi mmkn olsa v ya ayrmaq fvq`lad artq bir zhmt istmzs, yaxud da qarq olan ey e`tina edilmyck qdr az olarsa, eybi yoxdur. Msl 1985: gr fitrni qsurlu (eybli) bir eydn vers, vacib ehtiyata sasn, kifayt deyildir. Msl 1986: Bir ne nfrin fitrsini vern adamn hamsnn bir maldan vermsi lazm deyildir. Msln; b`zisinin fitrsini budadan v b`zisinin fitrsini arpadan vers, kifaytdir. Msl 1987: Fitr bayram namazn qlan, vacib ehtiyata sasn, grk bayram namazndan vvl fitrni versin. Lakin gr bayram namaz qlmasa, fitrni zhr qdr gecikdir bilr. Msl 1988: gr fitr niyyti il malndan bir miqdarn knara qoyub, bayram gn zhr qdr msthqq verms, onu hr vaxt vers, fitr niyyti etsin. gr t`xir salmaq all bir mqsd n olsa, eybi yoxdur. Msl 1989: gr bayram gn zhr qdr fitrni verms v knara da qoymasa, vacib ehtiyata sasn sonradan da v qza niyyti etmdn fitrni versin. Msl 1990: gr fitrni ayrb knara qoysa, onu z n gtr bilmz v baqa mal fitr n onun yerin qoya bilmz. Msl 1991: nsann fitrsinin qiymtindn artq olan bir mal olsa, fitr vermyib, bu maln bir qisminin fitr n olmasn niyyt edrs, ehtiyat vacib gr kifayt deyil. Msl 1992: gr fitr n ayrb qoyduu mal aradan gets, bel ki, fqir tapbsa v o fitrni gecikdiribs v ya qorumaqda shlnkarlq edibs, grk vzini versin. gr fqir li atmamsa v ya qorumaqda shlnkarlq etmyibs, zamin deyildir. Msl 1993: gr z yerind msthqq tapsa, vacib ehtiyat odur ki, fitrni baqa yer aparmasn, gr baqa yer aparb msthqq vers kifaytdir. gr baqa yer aparsa v tlf olsa, grk onun vzini versin. HCCN HKMLR Msl 1994: Hcc Allahn evini ziyart etmk v orada gstri veriln mllri yerin yetirmkdir. Hcc mr boyu aada gstriln rtlr malik olan xs bir df vacib olur: 1. Hdd-blua atm olsun. 2. Aqil v azad olsun. 3. Hcc getmsi vasitsil trk edilmsi ritd hccdn daha byk olan haram bir ii etmk mcburiyytind qalmamal v ya hccdn daha mhm olan vacib bir mli trk etmk mcburiyytind qalmamaldr. Amma gr bu halda hcc gets, gnah etmsin baxmayaraq, hcci shih olur.

4. Mstti` olsun v mstti` olman rtlri bunlardr: 1) Yol azuqsi v ehtiyac olan surtd miniyi olsa, ya bunlar ld etmy imkan vern mal olarsa; 2) Mkky getmy v ox ziyyt kmdn hcci yerin yetirmy salaml v qvvsi olsun. Bu rt hcci xsin znn yerin yetirmsind rtdir. Bir ksin maddi imkan olsa, amma xsn z hcc getmk n fiziki qdrti olmasa, yaxud xsn getmsi ox tin olsa, (fiziki) vziyytinin d yaxlamasna midi olmasa, grk baqasn bu i naib tutsun. 3) Yolda getmy mane olan bir ey olmasn; gr yol bal olsa, ya yolda insann cannn, ya namusunun aradan getmsindn, ya malnn aparlmasndan qorxusu olsa, hcc ona vacib olmur. Lakin gr baqa yol il ged bils, uzaq olmana baxmayaraq grk o yol il getsin, amma o yol, hcc yolu baldr deyilck drcd uzaq v qeyri-adi olsa, grk o yolla getmsin. 4) Sair chtlrdn imkan olsun ki, Hcc mllrini yerin yetir bilck qdr vaxt olmaldr. 5) Xanm v uaqlar kimi xrclrini t`min etmk boynuna vacib olan xslrl, xrcliyin trkolunmas xs n tin olan xslrin xrclrini t`min etmi olmaldr. 6) Geri qaytdqdan sonra yaayn qazanc, kinilik, mlk gliri v ya baqa bir yolla t`min ed bilmlidir. Bel ki, hccdn qaytdqdan sonra, hcc xrc etdiyi n tinlikl yaamaa mcbur qalmamaldr. Msl 1995: zn mxsus evi olmadan ehtiyacn dmkd tinliy dn bir xs, hcc, yalnz evin puluna sahib olduu tqdird, vacibdir. Msl 1996: Mkky ged biln qadn, qaydandan sonra znn mal olmasa v ri d msln, fqir olub onun xrcini ver bilms v tinlikl yaamaa mcbur olsa, hcc ona vacib deyildir. Msl 1997: Yol azuqsi v miniyi olmayan bir xs, baqa birisi sn hcc get, snin hcc sfrind olduun mddtd snin v ailnin t`minatn mn dycym deyrs, onun bu szn min oluna bilrs, hcc ona vacib olar. Msl 1998: Bir xs hcc getmsi n, hcc gedi-qayd msrflrini v bu mddt rzind ailsinin yaayn t`min edck qdr mal balanarsa, hrnd borclu olsa v hccdn qaytdqdan sonra yaayn t`min edck qdr mal olmasa da, hcc ona vacib olar. Amma gr hcc gnlri onun qazanc v i gnlri il eyni gnlr tsadf olunarsa, bel ki, hcc getdiyi tqdird borcunu vaxtnda qaytara bilmzs v ilin digr gnlrind mit xrclrini, t`min ed bilmzs, ona hcc vacib deyildir. Msl 1999: gr Mkky gedib-glm mddtind gedib-glmsinin v ailsinin xrcini ona verib, ona hcc get deslr, lakin onun mlk etmslr, gr geri almayacaqlarna xatircm olarsa, hcc ona vacib olar. Msl 2000: gr bir xs hcc kifayt edck qdr mal verils v Mkk yolunda mal vern xidmt etmsini rt edrlrs, hcc o xs vacib olmaz.

Msl 2001: gr birin bir miqdar pul verslr v hcc ona vacib olsa, hcc gets v glndn sonra znd mal tapsa, ona artq hcc vacib deyil. Msl 2002: Ticart n, msln; Cddy qdr gedib orada bir miqdar mal ld ets, istdiyi tqdird, oradan Mkky getmy mstti` olarsa, hcc etmlidir. Bu kild hcc etdikdn sonra vtnindn Mkky gedck qdr mal olsa bel, ona artq hcc vacib olmaz. Msl 2003: gr insan baqasnn trfindn xsn z hcc ziyarti etmy cir olsa, bel ki, z ged bilms v baqasn z trfindn gndrmk ists, grk onu cir tutmu xsdn icaz alsn. Msl 2004: gr bir xs mstti` olsa v Mkky gets v gstrilmi myyn vaxtda rfata v M`rl-harama atmasa, bel ki, gr sonrak illrd mstti` olmasa, hcc ona vacib deyil, lakin gr qabaqk illr mstti` olub v hcc getmyibs, bu halda gr zhmt olsa bel, grk hcc getsin. Msl 2005: gr mstti` olan bir xs hcc getms v sonra qocalna, ya xstliyin, ya zifliyin gr hcc ged bilms v bundan sonra hcc getmsin midi olmasa, grk baqasn z trfindn hcc gndrsin. Sonradan gr qdrti olsa, z d hcc getsin. Hminin birinci ild hcc getmy atan qdr mal olduu halda qocalq, xstlik v ya gcszlk zndn hcc ged bilmzs v sonradan mqtdir olmasndan da midsiz olsa, hkm eynidir. Bu tqdirlrin hamsnda z trfindn naib tutulan xs kiidirs, onun naibinin srur, y`ni ilk df hcc gedn xs olmas msthbb ehtiyatdr. Msl 2006: Baqas trfindn hcc getmy cir olunmu xs, grk onun trfindn nisa tvafn da yerin yetirsin v gr yerin yetirms, qadn o cir haram olur. Msl 2007: gr nisa tvafn dzgn yerin yetirms, ya unutsa, bel ki, bir ne gndn sonra yadna ds v yar yoldan qaydb yerin yetirs shihdir, amma gr qaytmaq onun n tin olsa, zn naib tuta bilr. ALQI-SATQI HKMLR Msl 2008: Ksb edn (alver edn) xs, grk alq-satqnn, gndlik qarya xan hallarn hkmlrini yrnsin. Htta gr yrnmdiyin gr harama dmsi, yaxud vacibi trk etmsi gzlnilirs, hkm yrnmk lazmdr. Hzrt mam Sadiqdn () rvaytdir ki, alq-satq etmk istyn xs, grk onun hkmlrini yrnsin v gr onun hkmlrini yrnmzdn vvl alq-satq ets, batil v bhli mamillrin vasitsil hlakt dr. Msl 2009: nsan bir mslni bilmdiyi n etdiyi alq-satqnn dzgn, yoxsa batil olduunu bilms, n ald n d thvil verdiyi maldan istifad ed bilmz. stlik mslni yrnmli, ya da htta razlama yolu il olsa bel, ehtiyat etmlidir. Amma hrnd mamil batil olsa bel trfin onun o mal istifad etmsin raz olduunu bilrs, istifad etmsi caizdir. Msl 2010:Mal olmayan v vacib xrclri olan xs (ail v uann xrclri kimi), ilyib qazanc ld etmsi lazmdr. Ailnin yaayn daha da firavan etmk v fqirlr l tutmaq v bu kimi msthbb ilr n, ksb ticart etmk msthbbdir. ALQI-SATQININ MSTHBBLR

Bir ne ey alq-satqda msthbb saylmdr: 1. Grk xs maln qiymtind mtrilr arasnda frq qoymasn. Lakin fqir v yoxsullar istisnadr. 2. Ticart n oturmasnn vvlind hadt klmlrini desin, mamil etdikd is tkbir desin. 3. Satd eyi artq versin, aldn az gtrsn. 4. Mamil etdiyi adam peman olduqda v mamilni pozmaq istdikd, xs mamilni pozmaa hazr olsun. MKRUH MAMLLR Msl 2011: Mamil d bir ne ey mkruhdur. Onlarn b`zilri bunlardr: 1. (qatq) hesab olunmasa, maln eybini demmk; gr hesab olunsa, demmsi haramdr. 2. Doru olduu halda and imk; amma gr doru olmasa, haramdr. 3. Kfn satma pe semk; 4. M`min xsdn, elc d ona yaxlq v`dsi vern xsdn, ehtiyacndan artq (qazanc) almaq. 5. Sbh azan il gnin ilkin xma vaxt arasnda olan mamil; 6. hr hlindn bir xs alq-satqda o yerin hli olmayan qriblrin vkili olmas. Htta ehtiyat msthbb bunu trk etmkdir. 7. Bir m`minin almaq istdiyi maln mamilsin daxil olmaq; stlik ehtiyat msthbb bunu trk etmkdir. HARAM MAMLLR Msl 2012: Haram mamillr oxdur. Bunlardan b`zilri aadaklardr: 1. Ehtiyata sasn keflndirici ikilri, ov iti olmayan it, donuz v hminin ncisin murdarn alb-satmaq ehtiyat vacib sasn; Bundan qeyri hallarda gr eyni ncisd halal istifad etmk mmkn olarsa, msln; ncis aitin gbr kimi alq-satqs caizdir. 2. Qsbi mal alb-satmaq; gr onda thvil verib thvil almaq kimi tsrrflri tlb edirs; 3. Mqabil trfin nzri clb olunmad halda e`tibardan dm , yaxud qlp (saxta) pullarla alver etmk; Amma gr saxta v ya e`tibarsz olduunu bils, mamil caizdir. 4. Bt, xa, haram musiqi v qumar altlri kimi myyn formada hazrlanan v adtn yalnz haram yolda istifad olunan v dyri onun haram istifadsi sbbi il olan bir eyin alq-satqs; 5. Trkibind (aldatma) olan mamil;

Hzrt Rsulullah (s) buyurmudur: Mamil edrkn mslmanlara edn (onlar aldadan), xs bizdn deyildir. Kim z mslman qarda il ets, Allah-tala onun ruzisinin brktini kr, onun qazanc yolunu balayar v onu z ixtiyarna buraxar. in bir ne mxtlif nvlri var: 1-Yax mal pis mala, yaxud baqa bir ey qatmaq, msln, sd su qatmaq. 2-Olduunun ksin olaraq zahirini gzl cilvlndirmk, msln, khnlmi gyrtilr su vurub tz gstrmk. 3-bir mal baqa mal kimi gstrmk; msln, mtrinin xbri olmadan bir eyin yalnz zn qzl kmk. 4- Mtrinin, satcnn ondan he nyi gizltmmsin arxayn olduu halda maln eybini gizltmk. Msl 2013: Yuyulmas mmkn olan, ncis olmu pak bir eyi satman eybi yoxdur, palaz-xala v qab kimi. Hminin yuyulmas mmkn olmasa da, amma onun halal v adi olan mnfti neft kimi pak olmaqla rtlnmmlidir, htta gr pak olmasna bal olsa da, gr halal v e`tina olunacaq mnfti olsa, yen d satmaq caizdir. Msl 2014: gr bir ks ncis bir eyi satmaq ists, grk onun ncis olduunu alcya o halda desin ki, gr dems, alc harama d, yaxud vacibi trk ed bilr, msln; ncis suyu, dstmaz v qsl almaqda ildr, onunla vacib namazn qlar v ya ncis eydn yemk v imkd istifad edr. lbtt demyin faydas olmad xslr; msln, ncasat v pakla riayt etmyn laqeyd bir xs olsa bildirmsi lazm deyildir. Msl 2015: mli olan v imli olmayan ncis drmanlar alb-satman caiz olduuna baxmayaraq, onun ncis olduunu vvlki msld verildiyi kimi, grk mtriy desinlr. Msl 2016: Qeyri-slami lklrdn gtiriln yalarn ncis olduu myyn olmazsa, alnb-satlmalarn eybi yoxdur. Amma heyvann lmsindn sonra ondan alnan ya, jelatin kimi v sair maddlr kafirin lindn alnsa v ya qeyri-islami lklrdn gtirils, gr r`i-sullara sasn ksilmi olan bir heyvana aid olduuna ehtimal verilrs, alqsatqs caiz v pakdr. Amma yeyilmsi haramdr v satcnn mtriy onun keyfiyytini demsi lazmdr. gr dems, 2012-ci msld deyildiyi kimi, onun harama dmsi, ya vacibi trk etmsi ehtimal vardrsa, satc vziyyti ona sylmlidir. Msl 2017: ritd t`yin ediln gstri gr ksilmyn v ya z lm olan tlk v buna bnzr heyvann drisinin alq-satqs ehtiyata sasn caiz deyildir. Amma gr kk olunsa, ikal yoxdur. Msl 2018: Qeyri-slami lklrdn gtiriln v ya kafirin lindn alnan drinin, r`i gstri gr ksilmi olan bir heyvana aid olduuna ehtimal verilirs, onun alq-satqs caizdir. Hminin onda namaz qlmaq da shihdir. Msl 2019: Heyvann lmsindn sonra ondan ld ediln ya v sair maddlr v ya dri mslmann lindn alnbsa v insan onun, r`i gstri gr ksilmi olan heyvana aid

olub-olmadn aradrmadan bir kafirdn aldn bilirs, hrnd onun paklna v alqsatqsnn caiz olmasna hkm olsa da, o ya v bu kimi eylri yemk caiz deyildir. Msl 2020: rab v sair mstedici ikilrin mamilsi haram v batildir. Msl 2021: Qsbi mal satmaq batildir, amma sahibi icaz vers, dzdr v satc grk alcdan ald pulu ona (sahibin) qaytarsn. Msl 2022: gr alc ciddi mamil etmk qsdi olduu halda, ald eyin pulunu vermmk niyytind olarsa, onun bu niyyti mamilnin shih olmasna bir zrr yetirmz, amma o eyin pulunu satcya vermsi grkdir. Msl 2023: gr alc zimm il ald maln pulunu sonradan haram maldan vermk ists, mamil shihdir. Amma ona borclu borcunu halal maldan vermlidir ki, borcu dnmi olsun. Msl 2024: Haram ylnc altlrinin al-sat, caiz deyil. Amma mtrk altlr, msln; radio, maqnitofon, video kimi yalarn alb-satman manesi yoxdur. z v ailsinin onlardan haram yolda istifad etmycyin min olan xs n onlar saxlamaq caizdir. Msl 2025: gr halal istifadsi mmkn olan bir eyi haramda iltmk qsdi il satsa, msln, zm, rab istehsal etmk n satsa, istr mamil zaman bunu qrara alm olsun, istrs ondan vvl v mamilni d o sasda yerin yetirslr, bu mamil haramdr. Amma bu qsd il satmasa, sadc bils ki, mtri zmdn rab dzldck, mamilnin eybi yoxdur. Msl 2026: Canllarn heyklini dzltmk ehtiyata sasn, haramdr, amma onlar albsatman manesi yoxdur. Canllarn klini kmk caizdir. Msl 2027: Qumardan, ourluqdan, ya batil mamildn ld edilmi eyi, onda tsrrf etmyi tlb edirs, almaq haramdr v bir ks onu alb satandan gtrs, grk onu sl sahibin qaytarsn. Msl 2028: Piy ya il qardrlm bir ya satan xs, gr onu myyn edrs, msln; bu 1 kq ya satram deyrs, onda olan piy ya ona ya deyilmyck qdr oxdursa, mamil batildir v gr onda olan piy ya, ona piy ya il qardrlm ya deyilck qdr azdrsa, mamil shihdir. Amma mtri, nqsanla gr mamilni lv etm haqqna sahibdir v z pulunu geri ala bilr. Amma gr ya piydn ayrlsa (seilirs), yan trkibindki piyin miqdarna mtnasib olaraq mamil batil olur v satc o piy n ald pul mtrinin mal v piy satcnn maldr v mtri onun trkibind olan xalis yan mamilsini d poza bilr. Amma gr onu myyn etms v zimmsind olan bir batman ya satsa, sonra piy il qarm ya vers, mtri o ya geri qaytarb v xalis ya tlb ed bilr. Msl 2029: gr maln bir miqdarn, ki ya peyman il satsalar, hmin maldan daha ox miqdarna satarsa, msln; bir batman budan bir batman yarm budaya satsa, riba v haramdr. Htta gr iki maldan biri salim, o biri eybli, ya maln biri yax, o biri pis olsa, ya qiymtd bir-biri il frqli olsalar, bel ki, verdiyi miqdardan ox alsa, yen d riba v haramdr. gr snq olmayan misi verib v ondan ox snq mis alsa, ya uzun dyn verib, ondan ox yumru dy alsa, ya dzlmi qzl verib, ondan ox dzlmmi qzl alsa, riba v haramdr.

Msl 2030: gr artq ald ey satdndan baqa bir ey olsa, msln; bir batman budan, bir batman budaya v bir qpik (riyal) pula satsa, yen d riba v haramdr. Htta artq bir ey almasa, amma rt ets ki, alc onun n bir i grsn, riba v haramdr. Msl 2031: gr miqdar az vern xs bir ey lav ets, msln; bir batman buda v bir dsmal bir batman yarm budaya satsa, eybi yoxdur. Bel ki, onlarn qsdi bu olsa ki, dsmal o ox miqdarn mqabilind olsun v hm d mamil nqd olsun. Hminin hr iki trfdn bir ey artrsalar, msln; bir batman budan v bir dsmal bir batman yarm budaya v bir dsmala satsa, bel ki, qsdlri bu ola ki, birinci trfd dsmal v yarm batman buda, ikinci trfdki dsmaln mqabilind olsa, eybi yoxdur. Msl 2032: Para kimi metr v zira il satlan bir eyi v ya qoz v ya toyuq yumurtas kimi ddl satlan bir eyi satb mqabilind daha artq alarsa, eybi yoxdur. Amma hr ikisi d eyni cinsdn olarsa v mamil d mddtli olarsa, onun shih olmas bu halda mhlli-ikaldr. Msln, on dd qozu nad verib bir aydan sonra on iki qoz alarsa. Kaz pulu da satmaq bunun kimidir, msln; manat digr cinsdn olan dinar, ya dollar kimi kaz pula nqd, ya mddtl satsa, manesi yoxdur. Amma gr ists ki, z cinsin satsn v ox gtrsn, grk mamil mddtli olmasn v bel olmadqda onun shih olmas mhlli-ikaldr. Msln; 100 manat nqd verib, alt aydan sonra 110 manat almas kimi. Msl 2033: hrlrin oxunda v ya bir hrd ki v peyman il, b`zi hrlrd is dd il satlan mallarn, dd il mamil olunan hrd artna satma caizdir. Msl 2034: ki ya peyman il satlan eylrd, gr bir eyi satarsa v vzini bir maldan olmayan eydn gtrs v mamil nqd olsa, ox gtrmyin eybi yoxdur, amma mamil mddtli olsa, mhlli-ikaldr. Demli, gr bir batman dyn iki batman budaya bir aya qdr satsa, o mamilnin shihliyi ikalsz deyil. Msl 2035: Yetimi meyvni, yetimmi meyv il artna mamil etmk caiz deyil. gr brabr olsalar v nqdi olsa, mkruhdur. gr nisy olsa, ikalldr. Msl 2036: Arpa v buda, faiz (riba) xsusunda bir cinsdn hesab edilir; Bel ki, bir batman buda verib vzind bir batman iki yz lli qram arpa alarsa, riba v haramdr. Hminin xrman vaxt on batman buda vermk qsdi il on batman arpa satn alarsa, arpan nqd alb, budan bir mddt sonra verdiyi n ox alm kimi olur v haramdr. Msl 2037: Ata v oul, qadn v ri bir-birlrindn faiz (riba) ala bilrlr. Hminin mslman bir kims slamn mhafizsi altnda olmayan bir kafirdn faiz ala bilr; amma slamn mhafizsi altnda olan kafirl faizli mamil etmk haramdr. Mamil tamam olduqdan sonra gr faiz vermk onun ritind caizdirs, ondan faiz ala bilr. Msl 2038: Ehtiyat vacib gr, z (dibdn) qrxmaq v buna gr zhmt haqq almaq caiz deyil. Zrurt (xlmaz) hal, elc d onun trk edilmsi (qrxlmamas) adtn dzlsi olmayan bir tinlik v ya zrr trdrs, hrnd baqalarnn istehza v thqir etmsi chtind olsa bel, bu iki hal istisnadr. Msl 2039: ina haramdr. ina dedikd mqsd, lhv-lb (kef) mclislrin mxsus olan trzd avazla oxunan batil mtlblrdir. Hminin, Qur`an, dua v bu kimi eylri d o cr oxumaq caiz deyil. Ehtiyat vacib gr qeyd olunanlardan baqa szlr d grk bu ssl (ina il) oxunmasn. Hminin inaya qulaq asmaq da, elc d ina n mk

haqq (crt) almaq da haramdr. O, alsa bel, alann mlk olmur. Onu yrtmk v yrnmk d caiz deyil. Musiqi d, y`ni xsusi musiqi altlrind almaq da gr lhv-lb mclislrin mxsus olacaq trzddirs, haram, ks tqdird haram deyil. Haram musiqi almaqla crt almaq da haramdr, alann mlk olmur, onu yrnib yrtmk d haramdr. SATICI V ALICININ RTLR Msl 2040: Satc v alc n alt ey rtdir: 1. Hddi-blua yetmi olmaldrlar. 2. All olmaldrlar. 3. Sfeh olmamaldrlar; y`ni z mallarn bo ilr xrclmmlidirlr. 4. Al-veri qsdlri olmaldr. Buna gr gr satc zarafatla z malm satdm deyirs, mamil batildir. 5. Bir xs onlar mcbur etmmlidir. 6. Satdqlar v vzind verdiklri mala malik olmaldrlar. Bu rtlrl bal hkmlr aadak msllrd izah olunacaqdr. Msl 2041: z al-verid mstqil olan hddi-blua atmam bir uqla ediln mamil batildir. Lakin hddi-blua yetmmi al ksn uaqlarn adtn qiymti az bir eyin mamilsini etmsinin eybi yoxdur. Amma gr uan vlisi il mamil edils v hddi-blua yetmmi al ksn uaq sadc olaraq mamilnin qdini oxusa, btn hallarda mamil shihdir; htta gr satlan mal v ya pul baqasnn olsa v o uaq yalnz sahibinin vkili olaraq o mal satarsa v ya o pulla bir ey alarsa, zahir budur ki, al ksn uaq tsrrf etmkd mstqil bel olsa, mamil shihdir. Hminin gr uaq pulu satcya verib, mal alcya atdrmaqda v ya mal alcya verib, pulu satcya atdrmaqda yalnz bir vasiti olsa, uaq al ksn bel olmasa mamil shihdir. nki, hqiqtd iki bali xs bir-biril mamil etmilr. Msl 2042: Bali olmayan bir uaqdan onunla mamilnin shih olmad tqdird bir ey satn alsa v ya ona bir ey satarsa, o uaqdan ald mal v ya pulu, o uan z maldrsa, onun vlisin vermlidir. Ayrsnn maldrsa, ya o mal sahibin vermli, ya da onu raz salmaldr. gr onun sahibini tanmrsa v ya onu tanmaq n bir imkan yoxdursa, uaqdan ald eyi sahibi trfindn mzalim haqq olaraq fqirlr vermlidir. Lazm ehtiyata gr bu ii grmk n rit hakimindn icaz almas da lazmdr. Msl 2043: Bir xs al ksn uaqla onunla mamilnin shih olmad tqdird mamil edrs v uaa verdiyi mal v ya pul tlf olarsa, o uan hddi-blua yetimsindn sonra onun zndn v ya vlisindn tlb ed bilr. Amma gr uaq al ksn olmazsa, yaxud alksn olsa da, mal z tlf etmmi olsa, ksin, onun yannda z tlf olmu olsa, hrnd tfrit v ifrat nticsind olsa bel zamin deyil. Msl 2044: Alc v ya satcnn bir mamily mcbur edildiyi zaman gr mamildn sonra mamily raz olarsa v raz olduunu sylrs, mamil shihdir; amma mamil qdini yenidn oxumalar msthbb ehtiyatdr.

Msl 2045: Bir xs baqa birinin maln sahibinin icazsi olmadan satarsa, mal sahibi onun satmasna raz olmayb v icaz vermzs, mamil batildir. Msl 2046: Uan atas v ata trfdn olan babas, hminin atasnn v ya ata trfdn olan babasnn uan ilri il bal t`yin etdiyi vsisi uan maln sata bilr. Onlarn he biri olmadqda is, adil mcthid d, mslht tlb etdikd dlinin, ya yetim uan v ya qaib olan bir xsin maln sata bilr. Msl 2047: Bir xs bir mal qsb edrk satarsa v mamildn sonra mal sahibi mamilni imzalarsa, mamil shihdir; qsb edn kimsnin mtriy verdiyi ey v onun mnftlri, mamil etdiyi andan e`tibarn mtrinin mal, mtrinin d verdiyi ey v onun mnftlri mamil anndan e`tibarn mal qsb ediln xsin mal olur. Msl 2048: Bir xs qsb etdiyi mal, pulu znn olmaq qsdil satarsa, mal sahibi bu mamilni imzalarsa, mamil shihdir; amma pul qsb ednin deyil, mal sahibinin olar. SATILAN MAL V VZNN RTLR Msl 2049: Satlan maln v vzind alnan eylrin be rti vardr: 1. Miqdarnn l, ki, say v bu kimi yollarla myyn edilmsi lazmdr. 2. Thvil verilmsi mmkn olmaldr; Amma gr onu tslim etmsi mmkn olan baq a bir eyl satarsa, mamil shihdir. Amma alcnn znn satn ald eyi l gtirmsi mmkns, hrnd satcnn satd eyi ona tslim etm imkan olmasa da, mamil shihdir. Msln; alcnn tapmaq imkan olan qam bir at satarsa, mamilnin bir eybi yoxdur v shihdir. Bu halda zmimy (y`ni bir maln o biri maln stnd lav satna), ehtiyac yoxdur. 3. Satlan v vzind alnan eydki xalqn mamily meyllrinin dyimsin sbb olan xsusiyytlr gstrilmlidir. 4. Sahibinin mlkiyytindn xarkn trfin haqq zay olacaq kild baqa bir xs onun zrind haqq sahibi olmamaldr. 5. Maln mnftini yox, zn satmaldr. Baqa szl, msln, evin bir illik mnftini satarsa, mamil shih deyildir; lakin alc pul vzind z mlknn mnftini verirs, msln; mtri bir kimsdn ald bir eyin vzi olaraq evinin bir illik mnftini ona verrs, maneiliyi yoxdur. Bunlarla bal hkmlr, irlidki msllrd izah olunacaqdr. Msl 2050: Bir hrd l v ya ki il mamil ediln bir mal o hrd d l v ya ki il almaldr. Amma eyni mal gzyar mamil ediln hrd gzyar ala bilr. Msl 2051: Alq v satqs ki il ediln bir mal l il d mamil edil bilr. Bel ki, msln; on batman buda satmaq istyn bir xs, bir batman buda tutan bir l qab il on qab buda ver bilr. Msl 2052: gr mamil drdnc rtdn baqa sylnn rtlrdn birisinin mvcud olmamas zndn batil olarsa, amma satc v alc bir-birilrinin malndan istifad etmy raz olarlarsa, istifad etmlrinin eybi yoxdur.

Msl 2153: Vqf olunmu bir eyin mamilsi batildir. Amma vqf edildiyi chtd istifad olunma imkan qalmayacaq qdr xarab olmusa v ya bu hdd yetimk zrdirs, msln; mscidin hsiri zrind namaz qlna bilmyck kild xarab olmusa, mscid mtvllisinin v ya onun hkmnd olan xsin onu satmasnn eybi yoxdur. Ancaq ehtiyat olaraq vqf ednin mqsdin daha yaxn olsun dey, mmkn olduu tqdird onun pulu yen d hmin mscid xrclnmlidir. Msl 2054: gr zlrin mal vqf ediln xslr arasnda, vqf ediln mal satmasalar, mal v ya can tlfatna yol aacaq kild ixtilaf meydana xarsa, o vqfi satmaq ikalldr. Lakin vqf edn xs, vqf ediln eyin satlmasn mslht lazm etdiyi tqdird satlma rt qoymusa, bu tqdird onun satlmasnn bir maneiliyi yoxdur. Msl 2155: Baqasna kiray (icary) verilmi olan bir mlkn alq-satqsnn bir eybi yoxdur; ancaq o mlkn mnfti kird olduu mddtd kirayiy aiddir. gr alc o mlkn kiray verildiyini bilmzs v ya kiray mddtinin az olduunu gman edrk almsa, vziyytdn xbrdar olduqdan sonra mamilni poza bilr. ALQI-SATQI QD Msl 2056: Alq-satq ilrind qdi rbc oxumaq lazm deyil. Msln; satc z dilind, bu mal bu pula satdm des v alc da, qbul etdim deyirs, mamil shihdir. Amma alc v satcnn bu iki cmlni sylmkd mqsdlri ina qsdi olmaldr. Y`ni bu iki cmlni dedikd qsdlri alq-satq olmaldr. Msl 2057: gr mamil zaman qd oxunmazsa, amma satc alcdan ald mal vzind z maln onun mlk edrs, mamil shihdir v hr ikisi ald eyin sahibi olur. MEYVLRN ALQI-SATQISI Msl 2058: iyini tkb, dn balam meyvnin gr m`lum olsa ki, zaval (xsart) grm mddti kemidir ya yox, o aacn mhsulunun miqdar txminn bilinrs ylmamdan vvl d satlmas shihdir. Htta gr m`lum olmasa ki, meyvnin zaval grm mddti kemidir ya yox, gr iki il v ya daha ox mddtin meyvlri satlrsa, ya da indi xm olan miqdar (e`tina ediln mali dyri olmaq rti il) satarlarsa, mamil shihdir. Hminin gr tarlann mhsulundan bir eyi ya da ayr bir eyi onunla birlikd satarlarsa, mamil shihdir. Amma lazm ehtiyata gr, bu tqdird el bir ey lav edilmlidir ki, tumurcuqlar meyv olmasa bel, alcnn srmaysini qorumaldr. Msl 2059: Aacda olan meyv dn balamamdan v iyini tkmdn vvl satlmas caizdir. Amma, ya vvlki msld izah olunduu kild bir eyl birlikd satlmaldr, ya da bir ildn oxun meyvsi satlmaldr. Msl 2060: Aac stnd istr yetimi, istrs yetimmi olan xurman satman eybi yoxdur. Amma onun vzini istr o aacdan olsun v ya baqasndan, xurma t`yin etmmlri lazmdr. Amma gr onu yetimi, ya hl xurma saylmayan rtbl birlikd satsalar, ikal yoxdur. Lakin bir xsin, baqa birisinin baasnda bir dn xurma aac varsa, onu becrmk o xs n tindirs, bu halda gr onun miqdarn txmin edrk ev sahibin satarsa v vzini xurma qrar verrs, maneiliyi yoxdur. Msl 2061: ld bir ne df toplanan xiyar, badmcan, gyrti v buna bnzr bitkilrin satlmas onlarn mhsulunun akar, zahir olduqlar v alcnn il rzind bir ne df onu

toplayaca t`yin edildiyi tqdird maneiliyi yoxdur. Amma gr mhsul akar grlck hala glmmidirs, satlmalar ikalldr. Msl 2062: Budann snbln, dn baladqdan sonra zndn v ya baq a bir snbldn l gln buda vzind satarlarsa, mamil shih deyildir. NQD V NSY Msl 2063: gr bir mal nqd satlmsa, alc v satc mamildn sonra bir-birlrindn mal v pulu istyib ala bilrlr. Dnck v libas kimi dana biln v tarla v ev kimi danmaz eylrin verilmsi mal sahibinin onlardan lini kib, trfin istdiyi zaman onlardan istifad ed bilcyi kild onun ixtiyarnda qoymas il ola bilr. Bu is rait dyidikc mxtlif cr ola bilr. Msl 2064: Nisy mamillrd zamann tam dqiq kild t`yin edilmsi lazmdr. Demli, pulunu xrman zaman almaq zr bir mal satlarsa, vaxt tamamil myyn edilmdiyindn mamil d batil olur. Msl 2065: Bir mal nisy satarsa, satc onun vzini qrarladrlan vaxt tamamlanmam alcdan isty bilmz. Amma gr alc lrs v zn aid mal da olarsa, satc vaxt yetimmi alacan onun miraslarndan isty bilr. Msl 2066: Nisy satd bir mal n qrarladrlan mddt tamam olduqdan sonra satc alacan isty bilr, amma alc dy bilmzs, ya ona mhlt verr, ya da mamilni pozaraq satlan ey mvcuddursa, onu geri ala bilr. Msl 2067: Maln qiymtini bilmyn xs bir miqdar nisy verrs v qiymtini d sylmzs, mamil batildir. Amma nqd sat qiymtini biln bir xs mal nisy verib dyrini ox hesablarsa, msln; sn nisy verdiyim mal nqd qiymtindn hr manatna bir qpik daha ox hesablayram deyrs, o da qbul edrs, maneiliyi yoxdur. Msl 2068: Bir mal nisy satb, pulunu almaq n bir mddt myyn etmi olan xs msln, mddtin yars kedikdn sonra alacandan bir miqdar keib qalan qismi d nqd alarsa, maneiliyi yoxdur. SLF MAMLS V ONUN RTLR Msl 2069: nsann pulu nqd alb bir mddtdn sonra mal klli kild satmasna slf mamilsi deyilir. O halda gr alc filan mal alt ay sonra almaq zr bu pulu verirm deyirs, satc da qbul etdim deyirs, ya da satc pulu alb filan mal alt ay sonra vermk zr satdm deyirs, mamil shihdir. Msl 2070: gr qzl v ya gmdn olan bir pulu slf olaraq satarsa v vzind d qzl v ya gmdn olan pul alarsa, mamil batildir. Amma gr bir mal v ya qzl v ya gmdn olmayan bir pulu satarsa v vzind ayr bir mal v ya qzl v gmdn olan pul alarsa, mamil (glck mslnin 7-ci rtind izah olunacaq kild) shihdir. Amma satd maln vzind ayr bir mal almayb, pul almas msthbb ehtiyatdr. Msl 2071: Slf mamilsinin 7 rti vardr: 1. Maln qiymtinin dyimsin sbb olan xsusiyytlri bildirmlidir. Amma ox diqqt etmk d lazm deyil. Camaatn, maln xsusiyytlri blli oldu deycyi qdr bildirilmsi kifaytdir.

2. Alc il satc bir-birindn ayrlmamdan vvl alc pulun hamsn satcya vermli v ya onun pulu miqdarca satcdan nqd tlbi olmal v z alacan maln qiymti vzin saymal, o da bunu qbul etmlidir. Amma gr maln qiymtinin bir miqdarn vers, mamilnin hmin miqdarda shih olmasna baxmayaraq, satc mamilni bu halda poza bilr. 3. Mddti dqiq kild bildirmlidir; gr xrman zamannn balanmasna qdr verirm deyrs, zaman dqiq bildirilmdiyindn mamil batildir. 4. Maln alcya verilmsi zaman olaraq t`yin ediln vaxt istr o mal hmin vaxt az taplan eylrdn olsun v ya olmasn, satcnn onu vermsi mmkn olan bir vaxt olmaldr. 5. Vacib ehtiyata sasn, maln alcya verilcyi yer dqiq kild myyn edilmlidir. Amma onlarn danndan onun yeri blli olarsa, ayrca o yerin adn kmlrin ehtiyac yoxdur. 6. Onun ki v ya ls myynldirilmlidir. Adtn grmkl satlan bir mal da slf olaraq satman maneiliyi yoxdur; amma qozun b`zi qisimlri v yumurta kimi dnlri arasndak frq camaatn hmiyyt vermycyi qdr az olmaldr. 7. Satlan ey ki v ya l il satlan mallardandrsa, onun vzi eyni mallardan olmamaldr. Htta lazm ehtiyata sasn, onun cinsi l v ya ki il satlan, baqa bir maldan da olmamaldr. gr satlan ey ddl satlan eylrdndirs, vacib ehtiyat olaraq onun vzini z cinsindn ox t`yin etmk caiz deyildir. SLF MAMLSNN HKMLR Msl 2072: nsan slf olaraq satn ald bir mal mddti qurtarmamdan vvl satcsndan baqasna sata bilmz. Amma mddti qurtardqdan sonra mal thvil almasa bel, satmasna maneiliyi yoxdur. Amma meyvlrdn baqa, ki v ya l il satlan digr mallar thvil almamdan vvl satmaq caiz deyildir. Lakin onlar mal olduqlar srmaylrin v ya daha azna satarsa, caizdir. Msl 2073: Slf mamilsind satc mal qrarladrlan zamanda verrs, qrarladrlan zamandak vziyytd olsa, grk qbul etsin. gr rt ediln eydn daha yax olsa bel, alcnn qbul etmsi grkdir. Amma gr rtlmkd mqsdlri qrarladrlan haldak vziyytdn daha yaxsn qbul etmmk olsa, bu hal istisnadr. Msl 2074: Satcnn verdiyi mal qrarladrlandan keyfiyytc daha aa olsa, alc qbul etmy bilr. Msl 2075: gr satc qrarladrlan mal vzin bir mal verrs, alc raz olduu tqdird eybi yoxdur. Msl 2076: Slf olaraq satd eyi alcya vercyi zaman o mal satc hazrlaya bilmzs, alc ists, hazrlanncaya qdr sbr ed, bilr ya da mamilni pozub vermi olduu eyi, yaxud onun vzini geri alar. Amma vacib ehtiyata gr onu satcya, yuxar bir qiymtl sata bilmz. Msl 2077: Bir mal satb, mal bir mddt sonra alcya vercyi v pulunu da bir mddt sonra alma qrarladrarsa, mamil batildir. QIZIL V GM, QIZIL V GM SATMAQ

Msl 2078: str sikkli olsun, istrs sikksiz, qzl-qzl, gm-gm vzind satarsa v birinin kisi digrindn daha ox olarsa, mamil batil v haramdr. Msl 2079: gr qzl gm v ya gm qzla nqd olaraq satarlarsa, mamil shihdir v onlarn kilrinin d brabr olmas grk deyil. Amma gr mamil mddtli olsa, batildir. Msl 2080: gr qzl gm v ya gm qzla satarlarsa, alc v satc birbirlrindn ayrlmam satlan v vzind verilni bir-birlrin thvil vermlidirlr. gr qrarladrdqlarndan he bir miqdarn tslim etmzlrs, mamil batildir. gr onlarn bir hisssini thvil verslr, mamil hmin miqdarda shihdir. Msl 2081: gr alc v ya satc qrarladrlan eyin hamsn thvil verrs, digri is bir miqdarn verib bir-birlrindn ayrlarlarsa, hr n qdr o miqdara mamil shihs d, maln hams lin atmayan xs mamilni poza bilr. Msl 2082: gr bir az gm m`dni torpan saf gm v ya bir az qzl m`dni torpan saf qzla satsalar, mamil batildir. Amma gr msln; gm m`dni torpanda olan gmn saf gm miqdarnda olduunu bilirs, eybi yoxdur. Lakin, gm m`dni torpan qzla, qzl m`dni torpan is gm satman vvld deyildiyi kimi, maneiliyi yoxdur. NSANIN MAMLN POZA BLCY YERLR Msl 2132: Bir mamilni pozma haqqna fsx etm haqq deyilir. Alc v satc on bir yerd mamilni poza bilrlr. 1. Hrnd mamil mclisini trk etmi olsalar bel, bir-birindn ayrlmam olsunlar v bu fsx etm haqqna mclis fsx etm haqq deyilir. 2. Al-verid, alc v ya satc v digr mamillrd iki trfdn biri aldadlm olarsa, bu fsx etm haqqna (bn) aldatma fsx etm haqq deyilir. Bu cr fsx etm haqqnn sbut olmas camaatn zehnind olan bir rtdn qaynaqlanr. Y`ni hr mamild hr iki trfin zehnind bu rt var ki, ald mal maliyyt baxmndan verdiyi maldan ox aa olmamal v gr bel olarsa, mamilni pozma haqqna sahib olsun. Amma gr b`zi yerlrd xsusi qaydada zehnlrd olan rt ayr bir kild olarsa, msln; rt ald maliyyt baxmndan verdiyi maldan az olduu tqdird aradak frqini trfdn istm haqqna v bu mmkn olmazsa, mamilni pozma haqqna sahib olmaq olarsa, bel yerlrd xsusi qaydalarn rtin ml edilmlidir. 3. Mamild myyn bir mddt qdr hr ikisinin v ya birinin mamilni pozma haqqna sahib olmalar rt edilmis, bu haqqa rti fsx etm haqq deyilir. 4. ki trfdn biri trfin ona rbt etmsini saxlayacaq v ya ona olan rbtinin oxalmasna sbb olacaq kild z maln olduundan daha yax gstrrs, buna tdlis qsuru (gizltm sbbil olan) fsx etm haqq deyilir. 5. Mamil trflrindn biri qar trfin onun n bir i grmsini rt qoymu olarsa v o da o rt ml etmzs v ya onun vercyi myyn bir malda bir xsusiyytin olmasn rt qoyarsa v o malda o xsusiyyt olmazsa, bu halda rt edn xs mamilni poza bilr v buna rt uyun glmyn txllf fsx etm haqq deyilir.

6. Malda v ya onun vzind qsur olarsa, buna qsurdan tr fsx etm haqq deyilir. 7. Mamil ediln maln bir miqdarnn baqasnn mal olduu anlalrsa, bu halda gr onun sahibi bu mamily raz olmazsa, alc mamilni poza bilr v ya o miqdarn pulunu gr vermis, digr trfdn ala bilr. Buna riklikdn doan fsx etm haqq deyilir. 8. Mal sahibi trfindn grmdiyi blli bir maln xsusiyytlrini sylrs v sonradan syldiyi kimi olmad meydana xarsa v ya trf mal vvlcdn grm olarsa v indi d vvl grm olduu xsusiyytlr sahib olduunu bilrs, sonradan o xsusiyytlrin onda qalmam olduu anlalarsa, bu halda trf mamilni poza bilr v buna grmdn ml gln fsx etm haqq deyilir. 9. Alc ald maln pulunu gn qdr satcya vermzs v satc da mal thvil vermmi olsa, satc mamilni poza bilr. lbtt bu, satcnan alcya pulu vermsind mhlt verib, mddt bildirilmdiyi haldadr. Amma gr mhlt verilmmi olsa, pulu vermyi azacq gecikdirmkl d mamilni poza bilr. Amma gr ona gndn ox mhlt vermis, bu mhlt tamam olmamdan vvl mamilni poza bilmz. Buradan aydnlar ki, gr satd ey b`zi gyrti v meyvlr kimi bir gn qalmaqla zay olan bir eydirs, onun mddti az olacaq. Buna gecikdirildiyin gr fsx etm haqq deyilir. 10. Bir heyvan satn alm olan alc, gn qdr mamilni poza bilr. Hminin satd eyin vzind bir heyvan alan satc gn qdr mamilni poza bilr. Buna heyvan al-sat fsx etm haqq deyilir. Msl 2084: gr alc maln qiymtini bilmzs v ya ald zaman qafil olaraq normadan daha baha bir qiymt alarsa, e`tina ediln drcd baha almsa, mamilni poza bilr. lbtt, mamilni pozma zamannda maln z mvcud olmaldr, ks tqdird mamilni poza bilm haqqnn olmas mhlli -ikaldr. Hminin gr satc maln qiymtini bilmzs v ya mamil zaman yaddan xaraq qiymtindn aa satarsa, e`tina ediln miqdarda ucuz satmdrsa, yuxarda deyiln rtl mamilni poza bilr. Msl 2085: rtli sat mamilsindki msln; bir milyonluq evi be yz min manata satb, satcnn myyn olunmu vaxt daxilind pulu verdiyi tqdird mamilni poza bilm haqqna sahib olmas qrarladrlrsa, satc v alcnn hqiqtn alq-satq qsdlri olarsa, mamil shihdir. Msl 2086: rtli sat mamilsind satc pulu vaxtnda vermdiyi halda onun mlkn geri ver bilcyindn min olsa bel, mamil shihdir. Amma pulu vaxtnda vermzs, alcdan mlk istmy haqq yoxdur. gr alc lrs, onun varislrindn mlk tlb ed bilmz. Msl 2087: gr keyfiyytli ay keyfiyyti aa olan ayla qardrb, keyfiyytli ay adna satarsa, alc mamilni poza bilr. Msl 2088: gr alc ald maln bir qsuru olduunu baa drs, msln; bir heyvan alb, sonra onun gznn birinin kor olduunu grrs, gr bu qsur mamildn vvl heyvanda olduu halda o bilmirdis, mamilni pozaraq onu satcya qaytara bilr. gr onu qaytarmas mmkn olmazsa, msln; o malda bir dyim meydana glmi olarsa v ya onda geri qaytarmaa mane olan bir tsrrf etmis, msln, onu satb, yaxud icary veribs, yaxud da paran ksib, ya tikmis, bu halda salam il qsurlu arasnda qiymt frqini myynldirib satcya verdiyi puldan hmin miqdarn geri ala

bilr. Msln; drd manata ald bir maln qsuru olduunu baa drs, gr onun qsursuzunun qiymti skkiz manat, qsurlunun qiymti is alt manatdrsa, qsursuzla qsurlu arasndak qiymt frqi drdd bir olduundan satcya verdiyi pulun drdd biri olan bir manat geri ala bilr. Msl 2089: Satc satd maln vzind ald myyn bir eyd qsur olduunu grrs, gr o qsur mamildn vvl grndy halda o bilmmidirs, satc mamilni pozaraq onu sahibin qaytara bilr. Amma gr o eyd meydana gln bir dyim v tsrrf etm zndn qaytara bilmzs, vvlki msld sylnn qaydaya gr qsursuz il qsurlu arasndak qiymt frqini ala bilr. Msl 2090: gr mamildn sonra v mal alcya vermmidn vvl onda bir qsur ortaya xarsa, alc mamilni poza bilr. Hminin maln vzi olan bir eyd mamildn sonra, verilmmidn vvl bir qsur meydana glrs, satc mamilni poza bilr. gr qiymt frqini almaq istrlrs d geri qaytarmaq imkan olmad tqdird caizdir. Msl 2091: Mamildn sonra maln qsuru olduunu anlarsa, mamilni pozmaq istrs, drhal pozmaldr. ks tqdird (hallarn mxtlifliyini nzr almaqla) gr normadan ox vaxt ken qdr t`xir salsa artq mamilni poza bilmz. Msl 2092: gr mamildn sonra ald maln qsuru olduunu baa drs, satc hazr olmasa bel, mamilni poza bilr. Baqa fsx etm haqqlarnda da hkm eynidir. Msl 2093: ki yerd alc, malda z xan qsur sbbi il mamilni poza bilmz v ya qiymt frqini ala bilmz. 1. Mal alarkn qsurlu olduunu bilirdis; 2. Mamil vaxt satc bu mal btn qsurlar il brabr satram demis, amma bir qsuru gstrib v bu qsurla satram demis v sonradan onda baqa bir qsurun da olduunu anlamsa, alc satcnn gstrmdiyi qsura gr mal geri qaytara bilr v geri qaytara bilmdiyi tqdird d qiymt frqini ala bilr. Msl 2094: gr alc ald maln qsurlu olduunu baa drs v aldqdan sonra onda ayr bir qsur meydana xarsa, mamilni poza bilmz. Amma qsursuz il qsurlu arasndak qiymt frqini ala bilr. Lakin ald heyvan qsurlu olsa, fsx etm haqqna sahib olduu gn kemmidn vvl baqa bir qsur meydana glrs, onu thvil alm olsa bel, yen d geri qaytara bilr. Hminin yalnz alcnn myyn mddt qdr fsx etm haqqna sahib olsa, o mddt rzind malda baqa bir qsur meydana glrs, onu thvil alm olsa bel, mamilni poza bilr. Msl 2095: gr insann znn grmdiyi bir mal olarsa v digri ona maln xsusiyytlrini baa salarsa, o da baqasnn ona anlatd xsusiyytlri alcya sylyrk onu satarsa, sonra da onun dediklrindn daha yax olduunu baa drs, mamilni poza bilr. MXTLF MSLLR Msl 2096: gr satc maln al qiymtini alcya sylyrs, hmin qiymt, ya da daha aa qiymtdn satsa bel, qiymtin azalmasna v ya artmasna sbb olan digr btn eylri d sylmlidir. Msln; nqd v ya nisy aldn da demlidir. gr o xsusiyytlrin b`zisini sylms v alc sonradan baa ds mamilni poza bilr.

Msl 2097: Bir xs baqa birin bir mal verib onun qiymtini myyn edrk bu mal bu qiymtdn sat, n qdr baha sata bilirsn art snin satma haqqn olacaq deyrs, bu halda n qdr bahaya satarsa, mal sahibinindir v satc yalnz z zhmt haqqn sahibindn ala bilr. Amma gr cal klind olarsa v gr bu mal bu qiymtdn artna sata bilsn, art snin olsun deyrs, maneiliyi yoxdur. Msl 2098: gr bir qssab erkk heyvan ti satarsa v yerin dii heyvan ti verrs, gnah iltmi olur. Bu halda gr onun myyn edib bu erkk heyvan tini satram demis, alc mamilni poza bilr. gr onu bildirmmis, mtri ald t raz olmazsa, qssabn ona erkk heyvan ti vermsi lazmdr. Msl 2099: Alc para satcsndan rngi solmayan bir para istyrs, satc is ona rngi tez solan bir para verrs, alc mamilni poza bilr. Msl 2100: gr satc satd mal thvil ver bilms, msln, satd at qaarsa, bu halda mamil batil olur, mtri d z pulunu tlb ed bilr. RKLK HKMLR Msl 2101: ki nfr, rikli olan mallar il ticart edib ld etdiklri qazanclar aralarnda blmyi qrara alarlarsa v rbc v ya baqa bir dild riklik qdini oxuyar, ya da bir-birlri il rik olmaq istdiklrini myyn edn bir i grrlrs, onlarn rikliyi shihdir. Msl 2102: gr bir ne nfr z ilrindn aldqlar pullarda rik olsalar, msln; bir ne dllk bir-birlri il razlaarlar ki, hr n qdr glir gtrslr, birlikd blsnlr, bu riklik shih deyildir. Amma gr msln; myyn bir mddt qdr hr birinin zhmt haqqnn yarsnn vvlkinin zhmt haqqnn yars vzind myyn mddt qdr onun olmas zr bir-biril danq (razlama) edrlrs, bu razlama shihdir v hr biri vvlki il onun ald qazancda rik olurlar. Msl 2103: gr iki nfr bir-biril rik olsalar ki, hr birinin z hesabna alb, vzini z borclu olduu bir malda bir-birlri il hr birisinin ald maldan ld ediln qazancda rik olmalarn qrarladrarlarsa, bu riklik shih deyildir. Amma gr hr biri digrinin borc olaraq ald eyd onu da rik etmy vkil edr, y`ni hr ikisi d borclu olmaq zr o mal hm z, hm d riki n alrsa, hr ikisi d o malda rik olurlar. Msl 2104: riklik sisi oxuyaraq bir-birlri il ortaq olan xslrin all v bali olmalar, z qsd v ixtiyarlar il rik olmalar v hminin z malndan istifad haqqna sahib olmalar grkdir. Demli, sfeh (maln bo ilr xrclyn xs) z malndan istifad etm haqqna sahib olmadndan rik olsa, shih deyildir. Msl 2105: gr riklik qdind ilyn v ya digr riki il mqayisd daha ox ilyn, ya da ii o birin gr daha hmiyytli olan xsin daha ox qazanc gtrmsini rt qoyarlarsa, rt qoyduqlar miqdar ona vermklri grkdir. Hminin gr ilmyn v ya daha ox ilmyn, ya da ii o biri il mqayisd daha hmiyytli olmayan xsin daha ox qazanc almasn rt qoyarlarsa, yen d rt shihdir v rt qoyduqlar miqdar ona vermlidir. Msl 2106: gr qazancn hamsn sadc birisinin gtrmsini v ya zrrin hamsn onlardan birinin zrin qoymalarn qrarladrsalar, bu rikliyin shih olmas mhlli ikaldr.

Msl 2107: gr riklrdn birinin, mnftdn ox xeyir gtrmsini rt qoymamlarsa, bel ki, riklrin srmaylri brabrdirs xeyir v zrri eyni miqdarda paylamaldrlar. Amma gr srmaylri eyni ld olmazsa, xeyir v zrri d srmaylrin mtnasib olaraq blmlidirlr. Msln; rik olan iki nfrin birinin srmaysi digrinin srmaysindn iki qat ox olsa, ona dn xeyir v zrr pay istr hr ikisi eyni miqdarda ilsin v ya biri az ilsin, ya sla ilmsin, o birinin paynn iki qat olur. Msl 2108: gr riklik qdind hr ikisinin birlikd al-veri etmlrini v ya hr birinin tk bana mamil etmsini, yaxud tk birinin mamil etmsini, ya da mamil etmk n nc bir xsin cir tutulmasn rt qoymularsa, qrarlarna ml etmlri grkdir. Msl 2109: riklik iki cr ola bilr: 1- zni riklik. O da bundan ibartdir ki, rikli mamildn vvl ticart mal riklrin arasnda ma klind olsun. 2- Mavizi (dyimk) riklik. O da bundan ibartdir ki, riklrdn hr biri z maln irkt n hazr edir, nticd hr biri z malnn yarsn digrinin malnn yars il dyiir. gr srmay il hansnn al-veri edcyini myynldirmmilrs, izni riklikd onlardan he biri digrinin icazsi olmadan o srmay il mamil ed bilmz. Amma mavizi riklikd onlarn hr biri irkt zrr vurmadan mamil ed bilr. Msl 2110: irktin srmaysinin ixtiyar lind olan rik, rikliyin rtin gr hrkt etmlidir. Msln; gr onunla nisy almas, ya nqd satmas v ya mal myyn bir yerdn almas qrarladrlmdrsa, bu rt gr ml etmlidir. Amma gr onunla bir qrar qoyulmamsa, adi qaydada mamil etmli v irktin zrr etmycyi al -verilri etmlidirlr. Msl 2111: irktin srmaysi il al-veri edn xs, gr onunla ediln rt zidd alveri edrs v ya onunla rt ksilmmi olarsa v adi qaydann ksin mamil edrs, bu iki halda qva nzr gr mamilnin shih olmasna baxmayaraq, bu mamildn zrr edrs v ya irktin malnn bir miqdar tlf olarsa, rtlmnin v ya normann ksin hrkt etmi olan rik buna zamindir. Msl 2112: irktin srmaysi il mamil edn rik, hddini amad v srmaynin mhafizsind basoyuqluq etmdiyi halda, tsadfn srmaynin bir miqdar v ya hams tlf olsa, zamin deyildir. Msl 2113: irktin srmaysi il mamil edn rik srmaynin tlf olduunu sylyrs, digr riklr yannda inanlm bir xsdirs, onun szn qbul etmlri lazmdr. Amma gr bel deyils, rit qazilik sullarna gr mbahislrini hll etmlri n rit hakimin mracit ed bilrlr. Msl 2114: gr izni riklikd riklrin hams bir-birlrin verdiklri istifad icazsindn imtina edrlrs, artq he birisi irktin malndan istifad ed bilmzlr. Amma gr onlardan biri icazni geri gtrrs, digrlrinin istifad haqq yoxdur. Amma icazsini geri gtrn xs, irktin malndan istifad ed bilr. Hr bir halda onlarn srmayd itiraklar z halnda qalr. Msl 2115: zni riklikd riklrin biri srmaynin blnmsini istrs, riklik mddti bitmmi olsa bel, digrlrinin qbul etmlri grkdir. Amma gr qismti rdd

klind olsa v ya riklr ox bir zrri olarsa, blg qbul edilmy bilr. Msl 2116: gr izni riklikd riklrin birisi lrs, ya dli v ya bihu olarsa, digr ortaqlar irktin malndan istifad ed bilmzlr. Hminin onlardan biri sfeh olarsa, y`ni z maln bo ilr xrclrs, hkm eynidir. Msl 2117: gr riklrdn biri, z n nisy bir mal alarsa, xeyir v zrri onun zn aiddir. Amma gr irkt n alarsa v riklik rti nisy mamilni d hat edirs, xeyir v zrri hr ikisin aiddir. Msl 2118: irktin srmaysi il bir mamil etdikdn sonra rikliklrinin batil olduunu baa drlrs, bu halda gr mamily icaz vermk rikliyin doruluuna bal deyildirs (bu m`nada ki, rikliyin doru olmadn bildiklri halda yen d birbirlrinin istifadsin raz olsaydlar), mamil shihdir v o mamildn hr n ld edilrs, hamsnn maldr. Amma gr bel deyils, o birilrin istifadsin raz olmayan rik yoldalar bu mamily razyq deyrlrs, mamil shihdir. ks tqdird batil olur. Hr iki tqdird d onlardan hans biri irkt n ilmis, gr pulsuz olaraq ilmk qsdi olmaybsa, zhmtinin vzini normal bir kild digr riklrdn srmay qaydasna gr ala bilr. Amma gr normal zhmt haqq rikliyin shih olduu frz olunan halda, bu mamildn l gln qazancdan ox olarsa, ancaq o, qazanc gtr bilr. RAZILAMA (SLH) HKMLR Msl 2119: Slh odur ki, insan baqas il razlaa ki, z malnn v ya malnn mnftinin bir miqdarn onun mlk etsin, ya z tlb v ya haqqndan kesin ki, onun trf mqabili d bunun vzind z maln, ya malnn mnftinin bir miqdarn buna taprsn, ya z haqqndan v ya tlbindn kesin. gr vz almadan, razlasa ki, z malndan, ya malnn mnftindn bir qdrini ona taprsn, ya z tlbindn, ya haqqndan kesin, bu halda yen d slh shihdir. Msl 2120: z maln baqas il slh edn xs hddi-blua atm, aqil olmal, slh etm qsdi olmal bir ks onu bu i mcbur etmmlidir. Hminin sfeh v mflislm sbbi il z malnda tsrrf etm haqqnda mhrum edilmmlidir. Msl 2121: Slhn sisinin rbc oxunmas vacib deyil; ksin bir-biri il razlamalarn atdran hr bir klm il v ya i il d olsa shihdir. Msl 2122: gr bir nfr z qoyunlarn, misal n bir il saxlayaraq onun sdndn istifad edib bir qdr d ona ya vermsi sasnda obanla slh edrs, bu halda gr qoyunlarn sdn obann kdiyi zhmtlr v o ya mqabilind slh edrs, shihdir. Htta gr qoyunlar bir illik obana icary vers v sdndn istifad edrk vzind bir qdr ya vermsini des, amma o qoyunlarn sd v ya olmasn qeyd etms d, shihdir. Msl 2123: gr bir xs alacan v ya haqqn baqa birisi il slh etmk istrs, qar trf qbul etdiyi tqdird shihdir. Amma gr z haqq v ya alacandan kemk istrs, qar trfin qbul etmsi lazm deyil. Msl 2124: nsan borcunun miqdarn bils, alacaql olan bilmzs, alacaql olan alacan olduundan az miqdarda slh etmk istrs, msln; lli manat almalykn, on manatla slh edrs, qalan miqdar borclu n halal deyildir. Amma gr borcunun

miqdarn ona deyrs v onu raz salarsa, yaxud alacaql, alac miqdar bilsydi, yen d o miqdara slh edrdis, bu halda halal olur. Msl 2125: gr iki nfrin bir-birlrinin lind v ya zimmtind mallar olsa v bunlardan birinin digrindn ox olduu bilinrs, o mallarn bir-biri vzind alq-satqs ribaya (faiz) yol ad n haram olursa, onlarn bir-biri il slh etmsi d haramdr. Htta onlarn birisinin mal digrindn ox olduu bilinmzs, amma birinin ox olduuna ehtimal verilrs, lazm ehtiyata gr, o iki mal bir-biril slh ed bilmzlr. Msl 2126: gr iki nfr bir adamdan alacaql olsa v ya iki kii digr iki kiidn alacaqldrsa v z alacaqlar bard bir-biril slh etmk istrlrs, vvlki msld sylnildiyi kimi, bu ribaya yol amazsa, maneiliyi yoxdur. Msln; hr ikisi (biri keyfiyytli, digri orta keyfiyytli olan) on batman buda alacaql olsa v hr ikisinin mddti sona atmsa, onlarn slh etmsi shihdir. Msl 2127: gr bir xsdn bir mddt sonra almas lazm gln alacann qalann nqd almaq mqsdi il bir miqdarndan kerk qalan az miqdar n onunla slh edrs, maneiliyi yoxdur. lbtt bu hkm alacan qzl v ya gm, ya da ki v ya l il satlan bir mal olduu tqdirddir. Bunlardan knar qalan mallarda 2248-ci msld izah olunduu kimi, alacaqlnn alacan borclu olan xs v ya baqas il alacandan daha az miqdar n slh etmsi v ya satmas caizdir. Msl 2128: Bir ey n slh edn iki nfr, hr ikisi raz olduu tqdird slh poza bilrlr. Hminin gr mamil zaman hr ikisi n v ya birisi n mamilni lv etm haqq qoyarlarsa, haqq olan xs anlaman poza bilr. Msl 2129: Satc v alc mamil mclisindn ayrlmam mamilni poza bilrlr. Hminin heyvan alan bir mtrinin gn qdr mamilni pozma haqq vardr. Ald bir maln pulunu gn qdr vermzs v mal gtrmzs, 2081-ci msld izah olunduu kimi, satcnn mamilni pozma haqq vardr. Amma mal slh edn bir xsin bu halda slh pozma haqq yoxdur. Lakin gr trf msalih olunan eyi vermyi normadan artq gecikdirrs v ya msln; msalih olunan mal nqd vermsi rt qoyulmu olarsa v trf rt ml etmzs, slh poza bilr. Hminin al-veriin sair hkmlrind izah olunan mamilni lv etm haqq olan digr hallarda da slh lv ed bilr. Amma gr slh edn trflrin biri uduzarsa; bu tqdird slh mnaqini aradan qaldrmaq n olarsa, slh poza bilmz. Htta bundan baqa hallarda da vacib ehtiyata gr uduzan xs mamilni pozmamaldr. Msl 2130: Slh yolu il ald ey qsurlu xarsa, slh poza bilrlr. Amma qsursuz il qsurlu arasnda olan qiymt frqini almaq istrs, bu, ikalldr. Msl 2131: gr z maln baqa birisi il slh edrs v mn ldkdn sonra sninl slh etdiyim eyi, msln; vqf edcksn dey, rt qoyarsa v o da bu rti qbul edrs, rt ml etmlidir. CAR HKMLR Msl 2132: car vern v icary gtrn xslrin all v bali olmalar, z ixtiyar il icar qurmalar grkdir. Hminin onlar z mallarndan istifad haqqna sahib olmaldrlar. Demli, sfeh olan xs z malndan istifad haqqna sahib olmadndan bir eyi icary gtr bilmz v ya icary ver bilmz. Hminin iflasa uram olan bir xs istifad haqq olmad mallardan bir eyi icary ver bilmz v ya onunla bir eyi icary gtr bilmz. Amma zn (i qvvsini) baqasna cir ed bilr.

Msl 2133: nsan baqas trfindn vkil olub, onun maln icary ver bilr v ya onun n bir mal icary gtr bilr. Msl 2134: Uan vlisi v ya qyyumu uann maln icary verslr, ya uan zn baqasna cir verslr, manesi yoxdur. gr uan hddi-blua yetim mddtindn bir qismini d cir olma mddti qrar verslr, uaq hddi-blua atdqdan sonra icarnin qalann poza bilr, baxmayaraq ki, gr uan hddi-blua atma zamann, icarnin mddtindn hesab etmsydi, uan mslhtinin xilafna olard. Bli, gr r`n lazm olan mslht xilaf olsa, y`ni mqdds rit onun trk olunmasna raz olmad bir mslht olsa, bu halda gr icar, rit hakiminin izni il olsa, uaq hddiblua atandan sonra, icarni poza bilmz. Msl 2135: Vlisi olmayan sir bir uaq mcthidin icazsi olmadan cir tutula bilmz. gr mcthid olmazsa, adil bir m`minin icazsi alnaraq o uaq cir tutula bilr. Msl 2136: car vernin v ya icary gtrnin icar qdini rbc oxumalar lazm (vacib) deyil. Sadc olaraq mlkn sahibi bir xs bu mal sn icary verdim deyrs, o da qbul etdim deyrs, icar shihdir. Htta he bir danq olmadan mal sahibi icary vermk qsdi il mal icary gtrn verirs v o da icary gtrmk qsdi il alrsa, icar shihdir. Msl 2137: gr insan icar qdi oxumadan bir i grmk n cir olmaq istrs, o i balad tqdird icar shihdir. Msl 2138: Dana bilmyn xs, gr iar il mlk icary verdiyini v ya icary gtrdyn baa salarsa, icar shihdir. Msl 2139: Bir ev, dkan, gmi v ya ota icary gtrdy zaman, mlk sahibi onlardan sadc icarinin znn istifad etmsini rt qoyarsa, icari onlar baqasna icary ver bilmz. Amma gr icar zn mxsus olsa, msln; bir ev v ya ota icary gtrm olan qadnn r gedib sonra o ev v ya ota znn qalmas n rin icary vermsi kimi. Amma gr mlk sahibi bel bir rt qoymamsa, onu baqasna icary ver bilr (lbtt, mlk ikinci icariy vermk n ehtiyata sasn mlk sahibindn icaz almaldr). gr icary ald mlk icar etdiyi haqqdan ox icary vermk ists, hrnd icar baqa cinsdn olsa bel, gr ev, dkan, gmi olsa, onda t`mir v ya aartma kimi ilr grmlidir, ya da onu mhafiz etmk n bir xsart vermi olmaldr. Msl 2140: gr cir olunan sadc cir olduu xs ilycyini rt qoymusa, vvlki msld izah olunan haldan baqa, cir tutan onu baqasna cir ver bilmz. Amma bel bir rt qoymamsa, onu baqasna cir ver bilr. Amma ona crt olaraq t`yin etdiyi ey qiymt baxmndan cir olan xs verdiyi haqqdan ox olmamaldr. Hminin gr z baqasna cir olmusa v o ii grmk n baqa birini z crtindn daha az bir miqdara cir tutmaq istrs, hkm eynidir. Lakin gr o iin bir miqdarn z grm olsa, baqasn z crtindn daha aza cir tuta bilr. Msl 2141: gr ev, dkan, otaq, gmidn baqa bir eyi, msln; bir yeri icarlyrs v mlkn sahibi d sadc zn istifad etmlisn dey bir rt qoymamsa, onu z icarldiyindn ox icary verrs, bu icarnin shih olmas mhlli ikaldr.

Msl 2142: gr ev v ya bir dkan, msln; illik yz manata icary gtrrs, onun yarsndan z istifad edib, yarsn da yz manata icary ver bilr. Amma gr onun yarsn icary gtrdyndn daha ox qiymt, msln yz iyirmi manata kirayy vermk istrs, onda orada t`mir ii kimi bir i grmlidir. CARY VERLN MALIN RTLR Msl 2143: cary veriln maln bir ne rti vardr: 1. Myyn olmaldr; baqa szl, gr evlrimdn birini sn icary verdim deyrs, doru deyildir. 2. cari onu grmli, ya da gr orada hazr olmasa, ya klli olsa, icary vern onun icary verilmsin meyl etmkd t`sirli olan xsusiyytlrinin hamsn aydn kild sylmlidir. 3. Onun thvil verilmsi mmkn olmaldr. Buna gr qam olan bir at icary vermk, icarinin onu tuta bilmk imkan olmazsa, batildir v tuta bilmk imkan varsa, shihdir. 4. stifad olunarkn tlf edilib aradan aparlan bir ey olmamaldr. Buna gr rk, meyv v digr yemklri icary vermk doru deyildir. 5. Mal hans mqsdl icar verilibs, hmin istiqamtd istifad mmkn olmaldr. Buna gr kin n icary veriln bir tarlann suvarlmasna ya suyu yetimirs, ay suyu da atmazsa, icar shih deyildir 6. cary verdiyi ey d, hans mqsdl icary verirs, onun mnftin sahib olmaldr. gr n onun maliki, n qyyumu n d vkili olmazsa, (baqa birinin maln icary verirs) onun sahibinin razl olduu vaxt shih saylr. Msl 2144: Meyvsindn istifad etmk n aacn icary vermk aacn meyvsi halhazrda mvcud olmasa da, shihdir. Bir heyvan sdndn istifad n icary vermk d eyni hkm dayr. Msl 2145: Qadn sdndn istifad n cir ola bilr. rindn icaz almas da lazm deyil. Amma sd vermkl rinin haqq zay olursa, rindn icazsiz cir ola bilmz. MALIN CARSNDN STFAD ETMYN RTLR Msl 2146: Maln icarsindn istifadnin drd rti vardr: 1. Halal olmaldr; demli, yalnz haram mnfti olan, yaxud haram id istifad olunmas rt olunan, yaxud mamildn vvl haram istifadni myynldirib mamilni o sasda qursalar, mamil batildir. Buna gr d dkan rab sat v ya onun saxlanmas n icary vermk v ya heyvan rab damaq n icary vermk batildir. 2. O i rit nzrind havay olaraq vacib olmamal; vacib ehtiyata gr halal v haram hkmlrini yrtmk gndlik qarya xan halda, elc d lnn kfn -dfn ilrinin vacib miqdar bu crdr. Baqa szl bu ilr n cir olmaq caiz deyildir. Vacib ehtiyata gr o istifady pul vermk camaatn nzrind hdr yer gedn pul kimi saylmamaldr. 3. cary veriln eyin bir ne istifadsi olursa, icary gtrn onun hans chtindn istifad edcyini bildirmlidir; msln, hm miniln, hm d yk danlan bir heyvan

icary verilirs, icar etm zamannda minilmsinin v ya yk danmasnn ya da btnlkl hr iki chtinin icary gtrn aid olduu bildirilmlidir. 4. stifadsinin miqdar bildirilmlidir. Bu is icarnin mddtini bildirmkl olur. Ev v dkann icar verilmsind olduu kimi ya da iin aydnladrlmas il olar. Msln; drzi il blli bir libas, mxsus bir trzd tikmsi qrarladrlr. Msl 2147: gr icar mddtinin balancn myyn etmzlrs, onun balanc icar qdinin bitmsindn e`tibarn balayar. Msl 2148: gr bir evi, msln; bir illiy icary verib v onun balancn icar qdinin oxunmasndan sonra bir ay sonraya myynldirslr, qd oxunduu zaman ev digri trfindn icary gtrlm olsa bel, icar shihdir. Msl 2149: gr icar mddtini bildirmyib v evd yaadm mddt, msln; icarsi ayda min manatdr deyrs, icar shih deyildir. Msl 2150: gr icariy evi sn ay min manatdan icary verdim deyrs v ya evi sn bir aylna min manat icary verdim, ondan sonra da hr n qdr qalsan, onun icarsinin ay min manatdr deyrs, icar mddtinin balanc m`lum olarsa, ilk ayn icarsi shihdir. Msl 2151: Msafir v ziyartilrin n qdr qalacaqlar blli olmayan bir evin hr gecsin yz manat vermyi qrarladrarlarsa v ev sahibi d buna raz olarsa, o evdn istifad etmyin maneiliyi yoxdur. Amma icar mddtini myynldirmdiklri n ilk gecdn sonraya icar shih deyildir. Ev sahibi d ilk gecdn sonra istdiyi vaxt onlar evdn xara bilr. CARNN SAR MSLLR Msl 2152: carinin icar vzi olaraq verdiyi maln myyn edilmsi lazmdr. O halda gr bu, buda kimi ki v ya l il mamil ediln eydirs, kisinin bilinmsi v gr mtdavil pullar kimi saylaraq mamil ediln eydirs, saynn bilinmsi v gr at, qoyun kimi bir eydirs, icary vernin onu grmsi, ya da icarinin onun xsusiyytlrini sylmsi lazmdr. Msl 2153: gr bir tarlan kin n icar vers v icar vzini d fe`ln mvcud olmayan o tarlann v ya baqa bir yerin mhsulunu t`yin edrs v ya o tarlann z mhsulundan verilmsi rti il sasl olaraq zimmsin alarsa, icar shih deyildir. Amma gr yerin mhsulu fe`ln mvcud olarsa, bir maneiliyi yoxdur. Msl 2154: Bir eyi icary vern xsin o eyi thvil vermyinc onun kirsini istmy haqq yoxdur. Hminin bir ii grmk n cir olan xsin d o ii grmyn qdr haqqn istmy hququ yoxdur. Amma hcc n cir olmaq kimi adtn haqq vvlcdn alnan bir i n cir olmusa, ala bilr. Msl 2155: gr icary verdiyi eyi thvil verrs, icari thvil almasa bel, ya da thvil alb, amma icar mddtinin sonuna qdr istifad etms bel, onun icar pulunu vermlidir. Msl 2156: gr insan blli bir gnd bir ii grmk mqsdil cir olarsa v hmin gnd hazr olarsa, cir tutan ii ona grdrms bel, haqqn vermlidir. Msln; bir drzini myyn bir gnd paltar tikmk n cir tutarsa, drzi d o gn tikmk n

hazr olarsa, ona tikilck paran verms bel, drzi istr bo dayansn v istrs z v baqas n ilsin, haqqn vermlidir. Msl 2157: car mddti tamam olduqdan sonra, icarnin batil olduu m`lum olarsa, icarinin normal miqdarda icar vzini (crtl-misl) mlk sahibin vermsi lazmdr. Msln; bir evi, ili yz manata kiraylmis, sonradan kiraynin batil olduunu baa dms, o ilin illik kirsi vzi normal qiymtlrl lli manatdrsa, lli manat vermlidir. gr iki yz manatdrsa, o evi kirayy vern onun sahibi v ya mtlq vkil olduu v o evi normal kir vzindn xbri olub kiry verdiyi tqdird yz manatdan artnn vermsi lazm deyil. Bel olmad tqdird iki yz manat vermsi grkdir. Hminin icar mddtindn bir miqdar kedikdn sonra icarnin batil olduu aydnlaarsa, ken mddtin kirsi n d eyni hkm qvvddir. Msl 2158: gr icary gtrdy bir ey zay (tlf) olarsa, onu qorumaqda shlnkarlq etmmidirs v ondan istifadd ifrata varmamsa, zamin deyildir. Hminin bir drziy verdiyi bir para zay olarsa, gr drzi ifrata varmamsa v parann qorunmasnda shlnkarlq etmmis, zamin deyil. Msl 2159: gr icary alan xsin malnda myyn i grmk istyn sntkar, drzi v s. ald eyi zay edrs, zamindir. Msl 2160: gr qssab ksdiyi heyvan murdar (haram) edrs, istr zhmt haqq vzi ksmi olsun, istr havay, heyvann qiymtini sahibin dmlidir. Msl 2161: N qdr yk vuracan bildirrk bir heyvan v ya baqa bir vsaiti icary gtrn xs, o miqdardan daha ox yklyrs v heyvan ya vsait bunun nticsind tlf olarsa v ya eybli olarsa, zamindir. Hminin dayaca ykn miqdarn bildirmyib, normadan ox ykls, yen d zamindir. Hr iki tqdird artq ykn zhmt haqqn da normal kild dmlidir. Msl 2162: Bir heyvan qrla (sna) biln yk damaq n icary verrs v heyvann srmsi v ya hrkmsi nticsind yk qrlarsa v ya snarsa, heyvan sahibi zamin deyildir. Amma gr normal miqdardan artq vurma v buna bnzr bir vasit il bir i gr ki, heyvan yer yxlb yk sndrsa, zamindir. Msl 2163: gr xs bir ua snnt edrkn iind shlnkarlq v ya yanllq edrs, msln; normadan artq ksrs v o uaq hmin sbbdn lrs v ya ona bir zrr dyrs, zamindir. Amma gr shlnkarlq v ya yanllq etmzs v uaq da snnt edilmnin nticsind lrs v ya ona bir zrr yetirs, uaa bir zrr glibglmycyini ayrd etm xsusunda ona mracit edilmmis, o da uaa zrr glcyini bilmirdis, zamin deyildir. Msl 2164: gr hkim z lil xsty drman verrs v ya ona bir drman mslht grrs v o drman atdqdan sonra xsty bir zrr yetirs v ya xst lrs, hkim onun malicsind shlnkarlq etmyibs bel, yen zamindir. Msl 2165: gr hkim xsty sn zrr yetis mn zamin deyilm deyrs v diqqtl v ehtiyatla ona yanaarsa, amma yen d xst bundan zrr grb v ya lrs, hkim zamin deyildir.

Msl 2166: cari v icary vern xs qarlql razlqla mamilni poza bilrlr. Hminin icard hr ikisi n v ya onlarn biri n mamilni pozma haqqn rt qoyublarsa, dana uyun olaraq icarni poza bilrlr. Msl 2167: car vern v ya icari zrr grdyn baa drs, gr icar qdi baland zaman zrr grcyindn agah olmasa, 2080-c msld izah olunan rtlr gr icarni poza bilr. Amma icar qdi balayarkn rtlslr ki, zrr ds bel, qdi pozmaq haqq olmayacaq, icar qdini poza bilmzlr. Msl 2168: cary verdiyi bir eyi icariy thvil vermmidn vvl birisi onu qsb ets, icari icarni poza bilr v icary vern xsdn verdiyi eyi geri ala bilr v ya icarni pozmayb qsb ednin lind qald mddtin normal miqdarda icar pulunu qsb edndn ala bilr. gr bir heyvan bir aylq on manata icary gtrrs v o bir ay irisind birisi onu on gn qsb edrs, onun on gnlk normal icarsi on be manat olarsa, o on be manat qsb edndn almaldr. Msl 2169: gr icary gtrdy bir eyi thvil almasna baqa biri qoymazsa v ya thvil aldqdan sonra baqas onu qsb edrs, ya da ondan istifad etmsin mane olarsa, icarni poza bilmz v yalnz onun normal icar pulunu qsb edndn ala bilr. Msl 2170: car mddti tamamlanmam mlk icariy satarsa, icar pozulmaz v icari pulunu satana vermlidir. Hminin gr onu baqa birisin satarsa, hkm eynidir. Msl 2171: car mddti balamamdan vvl icar ediln ey icar edn xs n myyn ediln istifadni verm qabiliyytini itirrs, icar batildir. carinin mlk sahibin verdiyi pul da geri qaytarlmaldr. Amma gr ondan az bir istifad etm imkan ola bilck haldadrsa, icarni poza bilr. Msl 2172: cary gtrdy bir mlk icar mddtindn bir mddt kedikdn sonra icari n t`yin ediln istifad qabiliyytini itirrs, icarnin qalan mddti batil olur. Bu halda icari kemi mddtin icarsini d pozaraq onun normal qiymtini d ver bilr. Msl 2173: cary verdiyi iki otaql evin bir ota xarab olsa, gr onu adi kild dzltslr vvlkindn oxlu frqi olacaqsa, bu vvlki msld izah olunan hal il eyni hkm dayr. Amma bel olmazsa, bu halda gr kiray vern onu istifaddn he bir miqdar zay olmam drhal dzldrs, icar batil olmaz. cari d icarni poza bilmz. Amma onun t`miri icarinin istifadsindn bir miqdar zay olacaq qdr uzanarsa, o miqdarn icarsi batil olur. cari mddtin hamsnn icarsini pozaraq, o zamana qdr istifad etdiyinin haqqn normal qiymtlrl ver bilr. Msl 2174: cary vern v ya icari lrs, icar batil olmaz. Amma evin mnfti yalnz hyat boyunca ona aiddirs, msln; baqa birisi onun diri olduu mddtd evin istifadsindn ona aid olduunu vsiyyt etmis, bel bir evi icary verib, icar mddti tamam olmamdan qabaq ls, ldy vaxtdan e`tibarn icar batil olur v gr halhazrdak sahib o icary imza qoyarsa, icar shihdir. car vernin lmndn sonrak mddtin icar vzi is hal-hazrdak sahibinindir. Msl 2175: sahibi (sahibkar) bnnan fhl tutmaq n vkil edrs, gr bnna iilr i sahibindn ald miqdardan az verrs, art ona haramdr v onu i sahibin vermsi lazmdr. Amma gr bir binan tikmk n cir olsa v ii znn grmsi, ya da

baqasna vermsi xsusunda slahiyyt alrsa, bir miqdar z ildikdn sonra qalann z n ald puldan az miqdara baqasna verirs, artq miqdar ona halaldr. Msl 2176: gr boyaq bir paran msln; neyl il (neyl bir otdur ki, ondan gy rng alan rng maddsi dzlir) boyamas qrarladrlarsa, baqa bir rngl boyad tqdird he bir ey almaa haqq yoxdur. CALNN HKMLR Msl 2177: Cal odur ki, insan onun n grln iin vzind bir ey vermyi qrara alsn. Msln; des: mnim itirdiyimi tapan kimsy on manat vercym, bu qrar qoyan xs cail v ii yerin yetirn xs amil deyilir. Cal il icar arsnda frqdn biri odur ki, icard si oxunduqdan sonra cir olunan xs grk ii icra etsin v onu cir edn xs onun muzdunu borclu olur, lakin cald amil myyn bir xs olsa da, ii icra etmy bilr v o ii icra etmyincy qdr cail ona borclu olmaz. Msl 2178: Cail grk hddi-blua atm v all olsun, qsd v ixtiyar zndn mqavil balasn v r`n z maln istifad etmyi bacarsn. Buna sasn sfeh (z maln bihud ilr srf edn) adamn calsi shih deyildir. Hminin mflis olmu kimsnin, z malnn istifady haqq olmad hisssindn cal shih deyildir. Msl 2179: Cailin z n edilmsini istdiyi i haram, faydasz v ya r`n pulsuz icra edilmsi lazm olan vacibatlardan olmamaldr. gr cail, hr ks rab is, ya gec all mqsd olmadan qaranlq yer gets v ya z vacibi namazn qlsa, ona on manat verrm des, cal shih deyildir. Msl 2180: Qrarladrdqlar maln btn xsusiyytlri il myyn olmas lazm deyildir. Htta, gr amil, o ii icra etmk sfehlik hesab edilmyck qdr m`lum olsa kifaytdir. Msln; gr cail bu mal on manatdan n qdr artq satsan onun gliri snin olsun des, cal shihdir. Hminin gr hr kim mnim atm tapsa; onun yarsn zn vercym v ya ona on batman buda vercym des, yen d cal shihdir. Msl 2181: gr iin muzdu tamamil nam`lum olsa, msln; cail uam tapana myyn qdr pul vercym-des v onun miqdarn myyn etms, grk o ii icra edn iinin xalq nzrind dyri qdr muzd versin. Msl 2182: gr amil qrardan qabaq ii icra ets v ya qrardan sonra pul almamaq mqsdi il ii icra ets, muzd almaa haqq yoxdur. Msl 2183: Amil i balamazdan qabaq cail calni poza bilr. Msl 2184: Amil i baladqdan sonra cail gr calni pozmaq ists, ikal var. Amma gr amil il razlasa, eybi yoxdur. Msl 2185: Amil ii tamamlamaya bilr. Lakin ii tamamlamamaq cail v ya iin aid olduu kimsy zrr yetmsin sbb olarsa, grk ii tamamlasn. Msln; gr bir ks, kim mnim gzmd crrahiyy mliyyat aparsa ona filan qdr pul vercym des v bir crrah da i balasa, gr mlliyyat yarda saxlasa, gz eybli olacaqsa, grk onu tamamlasn. Msl 2186: gr amil ii tamamlamasa, caildn bir ey tlb ed bilmz. gr cail muzdu, iin tamamlanmas rtiyl qrarladrsa, msln; libasm kim tikrs ona on

manat vercym des, eyni hkmddir. Amma gr mqsdi idn hr miqdarn muzdunu edildikc vermkdirs, cail ediln iin miqdarnn muzdunu amil vermlidir. MUZARNN HKMLR Msl 2187: Muzari, mlk sahibinin kini il onun tarlasnda kin kib, mhsulunun bir hisssini mlk sahibin vermsi, ittifaqnn balanmas demkdir. Msl 2188: Muzarinin bir ne rti vardr: 1. Grk o iki xsin arasnda qd v qrar balansn. Msln, kin sahibi tarlan kinilik n sn taprdm v kini d qbul etdim desin. Ya da he bir sz demdn yer sahibi tarlan kinilik etmk niyyti il kiniy versin v kini d (o niyyt il) qbul etsin. 2. Yer sahibi v kini hr ikisi hddi-blua atm v all olsun, z qsd v ixtiyar il muzari etsinlr v sfeh, y`ni z maln bihud ilr istifad edn olmasnlar v hminin grk malik, mflls[6] olmasn. Amma gr kini mflls olsa, o surtd ki, muzarid istifad olunmas qadaan olunmu mallardan istifad etmyi lazm tutmazsa, eybi yoxdur. 3. Yer sahibi v kini hr biri yar v ya d biri v bunun kimi yerin mhsulundan bir pay almaldrlar. gr he biri n pay t`yin etmslr v ya malik bu tarlada kin k v hr n qdr istsn mn ver des, shih deyildir. Mhsuldan myyn bir hissnin msln; on batman yalnz sahib v ya kini n t`yin etslr, hkm eynidir. 4. Tarlann, kininin ixtiyarnda olacaq mddtini t`yin etsinlr v bu mddtin mhsulu l gtirmk mmkn olaca qdr olmas grkdir. gr mddtin vvlini myyn bir gn v mddtin sonunu mhsul yetin vaxta qdr t`yin etslr, kifaytdir. 5. Torpaq grk kinck n yararl olsun. gr hal-hazrda kiniliy mnasib olmasa, amma bir ii grb onda kinilik etmk mmkn olarsa, muzari shihdir. 6. kininin kcyini myyn etsinlr, msln; dy v ya buda kcyini, gr dy kcks, onun hans qismini kcyini myyn etsinlr. Lakin, gr myyn bir kincyi nzrd tutmasalar, onu t`yin etmk lazm deyildir. Hminin gr nzrd tutlan kinck myyn olsa, onu dil gtirmk lazm deyildir. 7. Malik yeri myyn etmlidir. Bu hkm, kinilik chtindn bir-birindn frqli olan bir ne hiss yeri olduu tqdirddir. Amma gr frqli olmasalar myyn etmk lazm deyil. Demli, gr kiniy des ki, bu yerlrin birind kin k v onu myyn etms, muzari shihdir. qddn sonra t`yin etmk malikin ixtiyardr. 8. Hr biri, toxum, gbr, kinilik vsaitlri v s. kimi lazm olan ilr kcklri xrclri myyn etmlidir. Amma gr hr birinin kcklri xrc m`lum olsa, dil gtirmk lazm deyil. Msl 2189: gr tarla sahibi kini il mhsulun bir hisssinin birin aid olmasn v qalan hisssini z aralarnda blnmsini rt qoymudursa, o hisssini gtrdkdn sonra yerd bir ey qalacan bilslr d, muzari batildir. Bli, gr kilck toxumun miqdarn v ya dvltin alaca vergini mhsuldan xdqdan sonra yerd qalan hissni z aralarnda blmlrini qrara alsalar, muzari shihdir.

Msl 2190: gr muzari n mddt t`yin etmi olarlarsa ki, adtn mhsul o mddtd l glmi olur, amma tsadfn mddt tamam olsa v mhsul l glms bel ki, mddtin t`yin olunmas bu hala da amil olsa, y`ni iki trf nzrd tutsa ki, mhsul l glms d mddtin tamam olmasyla muzari tamam olur, bu surtd malik raz olsa ki, kin icar il, ya icarsiz onun yerind qalsn v kini d raz olsa, manesi yoxdur. Amma gr malik raz olmasa, kinini vadar ed bilr ki, kini bisin, gr kini bimkd kiniy zrr yetis, malikin onun vzini kiniy vermsi lazm deyildir. Hrnd malik bir ey vermk ists d, maliki mcbur ed bilmz ki, kin onun yerind qalsn. Msl 2191: gr bir hadisnin ba vermsi il o torpaqda kinilik mmkn olmazsa, msln; gr tarlann suyu ksilrs, muzari mqavilsi pozular. Amma gr kini bir zr olmadan kinilik etmzs, tarla da onun ixtiyarnda olub v malik d ondan istifad etmyibs, grk adi miqdarda o mddtin icarsini malik versin. Msl 2192: Tarla sahibi v kini bir-birinin razl olmadan muzarini poza bilmzlr. Amma gr muzari mqavilsind hr ikisinin v ya onlardan birinin mqavilni pozmaqda ixtiyarl olmasn rt qoysalar, bu rt uyun olaraq mqavilni poza bilrlr. Hminin gr, trflrindn biri ona qoyulan rtlrin ksin ml edrs, digr trf mqavilni poza bilr. Msl 2193: Muzari qrarndan sonra mlk sahibi v ya kini lrs, muzari pozulmaz v varislr onlarn yerin ker. Amma gr kini lrs v kini xsn kini yerin yetirmyi qrar alsalar, muzari pozular. Amma gr kini hdsind olan ilri tamamlam olsa, muzari pozulmaz v grk onun payn varislrin versinlr. Habel kininin digr haqqlar da varislrin irs keir v varislr mlk sahibini kinilik tamam olana qdr kinin onun torpanda qalmasna mcbur ed bilrlr. Msl 2194: gr kinilikdn sonra muzarinin batil olduunu anlasalar, bu halda toxum gr mlk sahibinin mal olarsa, ld ediln mhsul da onundur v mlk sahibi kininin muzdunu, etdiyi xrclri v o tarlada ildiln kiniy kcy aid ink v digr heyvanlarnn kirsini vermlidir. Amma toxum kininin mal idis, mhsul da onun mal olur v o yerin kirsini, mlk sahibinin etdiyi xrclri v o yerd kin n ildiln v mlk sahibin aid olan v digr heyvanlarn kirlrini ona vermk lazmdr. Hr iki halda da, adtn haqq olan miqdar razlalan miqdardan ox olursa, trfin ondan xbri varsa, artq miqdar vermk vacib deyildir. Msl 2195: Toxum, kininin mal olsa v kindn sonra muzarinin batil olduunu bilrlrs, mlk sahibi il kin sahibi crtli v ya crtsiz olaraq kinin tarlada qalmasna raz olsalar, eybi yoxdur. gr tarla sahibi raz olmazsa, ehtiyat vacib gr mlk sahibi kinini kin yetimmidn qabaq kini bimy mcbur etmmlidir. Hminin, malik kinini mcbur ed bilmz ki, hrnd yerin icarsini ondan tlb etms bel, icar verib kini onun sahsind saxlasn. Msl 2196: gr mhsulu topladqdan v muzarinin mddti bitdikdn sonra kinin kklri yerd qalsa v gln il ikinci df yen yallab mhsul verirs, tarla sahibi il kini kinin kknd d rik olma rt qoymamlarsa, ikinci ilin mhsulu toxum sahibinindir. MUSAQAT (SUVARMAQ) V MUARSNN (AAC KMK) HKMLR Msl 2197: gr insan bir xs il bel qrar qoysa ki, meyvlri onun mal olan ya meyvlri onun ixtiyarnda olan aaclar myyn bir mddt qdr o xs hval ed ki,

onlar bslsin, suvarsn v vzind meyvlrdn qrar qoyduqlar qdrini z n gtrsn, bu mamily musaqat deyilir. Msl 2198: Musaqat muamilsi, meyv vermyn aaclarda, o surtd ki, baqa mhsulu olsa, yarpandan istifad olunan xna aacnda olduu kimi, yarpaq v glnn e`tina ediln dyri olsa, shihdir. Msl 2199: Musaqat muamilsind si oxumaq lazm deyil, htta gr aacn sahibi musaqat qsdi il aac hval ets v ilyn ks i mul olmaq qsdi il ils, mamil dzdr. Msl 2200: Malik v aaclara qulluq etmyi hdsin gtrn ks grk bali v aqil olsunlar v bir ks onlar bu i mcbur etmsin, hminin grk sfeh olmasnlar, y`ni z maln bihud yerd xrclmsinlr. Hminin malik mflls olmasn, amma gr baban mflls olsa, musaqat ii istifadsin icaz verilmyn mallardan istifad etmsini lazm tutmad halda eybi yoxdur. Msl 2201: Musaqat mddtinin m`lum olmas v bu mddtin mhsulun l glmsinin mmkn olaca miqdarda olmas lazmdr. gr onun vvlini myyn edib, sonunu da mhsulun l gldiyi zaman olaraq qrarladrarlarsa, shihdir. Msl 2202: Grk hr birinin pay mhsulunun yars, ya d biri v s. olsun. gr msln; meyvlrdn 100 batman malikin mal v qalan ilynin mal olsun dey, qrar qoysalar, mamil batildir. Msl 2203: Lazm deyil musaqat mamilsinin qrarn mhsulun zahir olmasndan qabaq qoysunlar, mhsulun zahir olmasndan sonra bel qoyulsa, mhsulun artmas v daha yax olmas, ya da blalardan salam qalmas n grlmsi lazm olan bir i qalmsa, mamil shihdir. Amma gr bu cr i qalmaybsa, baxmayaraq ki, aaca lazm olan suvarma v ya meyvlri yma, ya da onlar saxlama ii kimi bir i qalsa bel, mamilnin shih olmas mhlli-ikaldr. Msl 2204: zhr nzr sasn yemi, xiyar v bunun kimi eylrin kollarnda musaqat mamilsi shihdir. Msl 2205: Ya suyundan, ya yerin rtubtindn istifad edn v suvarlmaa da ehtiyac yoxdursa, 2203-c msld deyiln ilr kimi digr ilr ehtiyac olarsa, onun zrind musaqat mamilsi shihdir. Msl 2206: Musaqat edn iki nfr bir-birinin razl il mamilni poza bilrlr. Hminin musaqat qrarnda rt etslr ki, gr ikisinin, ya birinin mamilni pozmaq haqq olsun, qrar qoyduqlarna uyun mamilni pozman eybi yoxdur. gr musaqat mamilsind bir rt etslr v o rt ml olunmasa, onun xeyrin rt qoyulmu xs mamilni poza bilr. Msl 2207: gr malik ls, musaqat mamilsi pozulmaz v vrssi onun yerind olacaq. Msl 2208: gr aaclara qulluq etmyi hdsin alan ks ls, bel ki, qdd ancaq z qulluq etmsini rt etmslr, vrssi onun yerind olacaq, bel ki, vrs o mli yerin yetirms v cir tutmasa, rit hakimi meyyitin malndan cir tutar v mhsulu meyyitin

vrssi il malik arasnda blr. gr mamild qrar qoysalar ki, ancaq o z aaclara qulluq etsin, o lmkl mamil pozulur. Msl 2209: gr mhsulun hamsnn malikin mal olaca rt qoyulmudursa, musaqat batildir. Bu halda meyv malikin mal olar v ilyn ks crt tlb ed bilmz. Amma gr musaqat baqa cht gr batil olsa, malik grk suvarma v baqa ilrin muzdunu adi miqdarda aaclara qulluq edn versin, amma gr adi miqdar qrar qoyduqlarndan ox olsa v onun da bundan xbri olmu olsa, artq vermk lazm deyil. Msl 2210: Mhsulunda rik olmaq mqsdil tarlan, aac kmsi n bir baqasna hval etmk iin muaris deyilir v bu mamil shihdir. Hrnd ki, ehtiyata sasn trk edilmlidir. Amma onun nticsin atmaq n el bir mamil edil bilr ki, he bir ikal olmadan shih olsun. Msln; iki trf bu sul il bir-biriyl slh v sazi etslr v yaxud tinglrd rik olsalar, sonra baban zn mlk sahibin, onun da payn kmk, bslmk, suvarmaqla myyn zaman mddtind yerin mnftinin yarsnn mqabilind icary versin. Z MALLARINDAN STFAD ETMKDN MN` (QADAAN) EDLM XSLR Msl 2211: Bali olmam bir uaq, kamiln mumyyiz olsa bel, r`n z zimmtindn v ya malndan istifad haqqna malik deyildir. Bu halda vlinin sabiq icazsi d faydaszdr, sonrak icazsi d ikalldr. Amma bununla bel, bir ne halda uan istifad etmsi shihdir. Ken 2041-ci msld qiymtsiz yalar alb-satma v glck 2655-ci msld onun qohumlarna bir ey vsiyyt etmsi bu cmldndir. Bali olmaq, qz uanda qmri tarixi il 9 ya tamam olmaqla, olan uanda is bu rtdn biriyl myynlir: 1. vrtinin yuxarsna qaln tklrin xmas; 2. Mninin xaric olmas; 3. Qmri ili il 15 yan tamam olmas. Msl 2212: zd v dodan stnd (b yerind) qaln tk xmasnn bali olma niansi olmas uzaq deyildir, amma sind v qoltuq altnda qaln tk xmas, ssin qalnlamas v buna bnzr eylr, bali olma niansi deyildir. Msl 2213: Dli insan z malndan istifad ed bilmz. Mflls, y`ni tlbkarlarn alacaq olduqlar eyi tlb etmkl rit hakimi trfindn z malnda istifad etmkdn mn` ediln kims d tlbkarlarn icazsi olmazsa, ondan istifad ed bilmz. Sfeh, y`ni z maln bo ilr xrclyn kims, vlisinin icazsi olmazsa, z malndan istifad ed bilmz. Msl 2214: B`zn dli, b`zn all olan bir xsin dlilik zamannda malndan etdiyi istifad shih deyildir. Msl 2215: nsan, lmsin sbb olan bir xstliy dar olanda (lm xstliyind) malndan istdiyi qdr zn, uaqlarna, qonaqlarna v israf saylmayan ilr xrcly bilr. Hminin gr z maln, z qiymtin satarsa v ya kiray verrs, eybi yoxdur. Amma gr msln; z maln bir ks balasa v ya normal qiymtdn ucuz qiymt

satarsa, balad v ya ucuz satd miqdar onun malnn d biri qdr, ya az olsa, onun istifad etmsi shihdir. Amma gr d birdn ox olarsa, varislr icaz verdiyi halda shihdir. caz vermzlrs, onun malnn d birindn oxlu olan miqdardak istifadsi batildir. VKALTN HKMLR Vkalt odur ki, insan z gr bildiyi bir ii, msln; qd (iki trfli) v ya iyqa` (bir trfli) mamil kimi, yaxud thvil verm v ya thvil gtrm kimi, insann z haqq olan bir ii baqa bir adama tapra ki, onun trfindn bu ii grsn, msln bir ksi vkil edr ki, onun evini satsn, ya bir qadn onun n qd etsin. Lakin sfeh adam z maln istifad ed bilmdiyindn z maln satmaqdan tr bir ksi vkil ed bilmz. Msl 2216: Vkaltd, vkalt qdinin oxunmas lazm deyildir. gr insan, digrin onu vkil etdiyini bildirs, o da qbul etdiyini anladrsa, msln; insan, maln satmas n baqa birin vers, o da mal alrsa, vkalt shihdir. Msl 2217: gr insan baqa hrd olan bir ksi vkil ets v onun n vkaltnam gndrs v o qbul ets, vkaltnam bir mddtdn sonra yetis d vkalt dzdr. Msl 2218: Mvkkilin y`ni baqasn vkil ednin v vkil olann aqil olmalar v z qsd v iradlriyl bu ii grmlri v mvvkkilin d bali olmas rtdir. Amma mmyyiz uaa shih olan eylr istisnadr. Msl 2219: nsan yerin yetir bilmdiyi v ya r`n etmmli olan ii baqas trfindn onu yerin yetirmy vkil ola bilmz, msln; hccin ehramnda olan bir xs evlnmk qdinin sisini oxuya bilmdiyindn, si oxumaqdan tr baqas trfindn vkil ola bilmz. Msl 2220: gr insan bir ksi znn btn ilrini yerin yetirmkdn tr vkil ets, shihdir, amma gr z ilrindn biri n vkil ets v o ii myyn etms, vkalt shih deyildir. Amma onu bir ne idn birini onun z semkl yerin yetirmkd vkil edrs, msln; evini satmaq v ya kiray etmk n vkil tutarsa, vkalt shihdir. Msl 2221: gr vkili zl, y`ni idn knar ets, xbr ona yetindn sonra o ii yerin yetir bilmz, amma gr xbr yetimzdn qabaq o ii yerin yetirmi olsa, shihdir. Msl 2222: Vkil olan, vkil tutann aib olduu bir zamanda bel olsa, vkaltdn kil bilr. Msl 2223: Vkil, ona taprlm ii yerin yetirmkdn tr baqasn vkil ed bilmz. Amma mvkkil, ona vkil tutmas n icaz vermidirs, ona gstri verildiyi kimi rftar ed bilr. Bel ki, ona, mnim n vkil tut demidirs, onun trfindn vkil tutmas lazmdr. z trfindn is vkil tuta bilmz. Msl 2224: gr vkil, mvkkilin icazsi il bir ksi onun trfindn vkil ets, o vkili zl ed bilmz, gr birinci vkil ls, ya mvkkil onu zl ets, ikincinin vkalti batil olmayr. Msl 2225: gr vkil mvkkilin icazsi il bir ksi z trfindn vkil edrs, mvkkil v birinci vkil o vkili zl ed bilrlr v gr birinci vkil ls, ya zl olunsa, ikincinin vkalti batil olur.

Msl 2226: gr bir ne nfri bir ii grmkdn tr vkil ets v onlarn tklikd hr birin o i iqdam etmsin icaz vermidirs, onlardan hr biri o ii ml gtir bilr v gr onlardan biri ls, baqalarnn vkalti batil olmayr. Amma gr des ki, birlikd yerin yetirsinlr, tklikd yerin yetir bilmzlr v onlardan biri ls, baqalarnn vkalti batil olur. Msl 2227: gr vkil ya mvkkil ls, vkalt batil olur. Hminin o ey ki, ondan istifad etmkdn tr vkil olub, aradan gets, msln; bir qoyunu satmaqdan tr vkil olsa v o qoyun ls, vkalti batil olur. Hminin gr onlardan biri hmi dli, ya bihu olsa, vkalt batil olur. Amma gr vaxtar dlilik v bihuluq hallar olarsa, ninki onlarn aradan getdiyi vaxtda, htta dlilik v bihuluq zamannda olan vkaltin batil olmas, mhlli-ikaldr. Msl 2228: gr insan bir xsi bir ii grmkdn tr vkil ets v ondan tr bir eyi qrar qoysa, o i grlndn sonra qrar qoyduu eyi ona vermlidir. Msl 2229: gr vkil onun ixtiyarndak bir maln qorunmasnda shlnkarlq etms v ona icaz verilmi istifaddn baqa, ondan bir baqa cr istifad etms v tsadfn o mal aradan gets, ona zamin deyildir. Msl 2230: gr vkil ixtiyarndak maln qorunmasnda shlnkarlq ets, ya ona icaz verilmi istifaddn baqa, ondan daha bir baqa cr istifad d ets v o mal aradan gets, zamindir, gr bir libasn satlmasn demilrs, onu geyins v o libas tlf olsa, grk onun vzini versin. Msl 2231: gr vkil ona icaz verilmi istifaddn baqa, maldan daha bir baqa cr istifadni ets, msln; satlmas sylniln bir libas geyinrs v sonradan icaz verilmi istifadni ets, o istifad shihdir. BORCUN HKMLR M`minlr, xsusil onlardan ehtiyac olanlarna borc vermk rvaytlrd ox tvsiy ediln msthbb ilrdndir. Hzrt Rsuli-krm sllllahu lyhi v alihdn rvayt olunur ki: Hr ks z mslman qardana borc vers, qaytarmaa imkan olan vaxta qdr mhlt ver, onun mal artar, mlaiklr ona borcunu ald vaxta qdr rhmt gndrrlr. mam Sadiq ()-dan rvayt olunur: Hr m`min baqa m`min qrbt qsdi il borc vers maln ald vaxta qdr Allah onun n sdq vermk savabn yazar. Msl 2232: Borcda sinin oxunmas lazm deyildir, htta bir eyi borc niyyti il verrs v o da hmin qsdl alarsa, shihdir. Msl 2233: Borcun dnilmsi n tlbkarn v ya hr iki trfin d istdiyi il myyn bir zaman t`yin etmmilrs, hr zaman borclu borcunu ds, tlbkar qbul etmlidir. Myyn bir zaman t`yin etmilrs, o zaman qurtarmazdan qabaq tlbkar z borcunu almaqdan imtina ed bilr. Msl 2234: Borc qdini oxuyarkn, onun dnmsi n myyn bir zaman t`yin etmilrs, gr bu vaxtn t`yin etm ii borclunun v ya hr iki trfin istyi il olmusa, bu zaman qurtarmazdan qabaq tlbkar tlbini isty bilmz. Amma gr vaxtn t`yin edilmsi tlbkarn z istyi il olsa v ya borcun dnmsi n mumiyytl bir vaxt t`yin etmmilrs, tlbkar istdiyi zaman borcunu tlb ed bilr.

Msl 2235: gr vaxt t`yin olunmayan, yaxud vaxt atan zaman tlbkar z tlbini ists v borclu z borcunu ver bils, grk drhal onu qaytarsn. gr t`xir salarsa, gnahkardr. Msl 2236: gr borclu yaad evdn, mnzil yalarndan v ictimai mvqeyini nzr almaqla ehtiyac olduu v onlarsz zhmt ddy digr yalardan baqa bir eyi olmasa, tlbkar z tlbini ondan isty bilmz, borclunun borcu dy biln qdr sbr etmlidir. Msl 2237: Borclu olub borcunu dy bilmyn xs, ticartd ilmsi onun n asandrsa v ya snti ticartdirs, o ilyib borcunu dmsi vacibdir. Htta bu haldan baqa da `nin layiq olan bir i gr bilrs, vacib ehtiyat odur ki, ilyib borcunu dsin. Msl 2238: Tlbkarna li atmayan xsin, gr glckd onu v ya varislrini tapacana midi yoxdursa, ona vercyi borcu sahibinin trfindn fqirlr vermsi lazmdr. Vacib ehtiyata sasn bu i n rit hakimindn icaz d almaldr. Amma gr onun sahibini v ya varislrini tapacana midi vardrsa, sbr edib onu axtarmal, gr onu tapmazsa, ldy tqdird onun malndan ondan alacaql olan xs v ya varisi taplarsa, alacan vermlrin dair vsiyyt etmlidir. Msl 2239: gr meyyitin mal kfn, dfn v borcun vacib xrclrindn artq olmasa, grk maln hmin yerlr xrclsinlr. Onun vrslrin he bir ey yetimir. Msl 2240: gr bir ks bir qdr misli olan pul, buda ya arpa v bu kimi eylr borc ets v onun qiymti artsa, yaxud azalsa, ald hmin miqdar o maln keyfiyytind, camaatn rbtini clb etmkd dxalti olan xsusiyytlrl geri qaytarmaldr v bu kifaytdir. Amma gr borclu v tlbkar ondan baqasna raz olsalar, eybi yoxdur. gr borc ald ey qoyun kimi qiymti olan eydirs, borc ald qoyunun qiymti il pulunu vermlidir. Msl 2241: gr borc olunmu mal itms v mal sahibi onu tlb ets, borclunun hmin mal ona qaytarmas vacib deyil. gr borclu onu qaytarmaq ists, tlbkar onu qbul etmy bilr. Msl 2242: Borc vern xs, borc verdiyi miqdardan daha artq alacan rt qoymudursa, msln; bir kiloqram buda borc verib, bir kiloqram yz qram alacan v ya on yumurta borc verib, on bir yumurta alacan rt qoymudursa, riba v haramdr. Htta gr borclunun onun n bir i grmsini v ya borc verdiyi ey, bir miqdar da baqa bir ey lav edrk vermsin rt qoymudursa, msln; borc verdiyi bir manat, bir kibrit d lav olaraq geri qaytarmasn rt qoymudursa, riba v haramdr. Habel, gr borc verdiyi eyi xsusi formada geri qaytarmasn, msln; bir miqdar ilnmmi qzl verib, onu ilnmi olaraq geri qaytaracana rt qoymudursa, yen riba v haramdr. Amma bir rt qoymamdrsa v borclu z borc aldn artqlamas il dyirs, ikal oxdur. Htta bel etmsi msthbbdir. Msl 2243: Riba vermk, riba almaq kimi haramdr, amma borcun sli shihdir v ribal borc edn xs, aldna malik olur. Amma borc vern ald artq miqdara sahib olmur, onda tsrrf etmsi haramdr. gr onun eyni il bir ey alsa, o ey d malik olmur. gr riba almayacan qrara alm olsaydlar bel, borc alan borc vernin o puldan istifad etmsin raz olarmsa, ondan istifad etmsi caizdir. Hminin, gr mslni bilmdiyin gr riba alsa, agah olduqdan sonra tvb ets, bu halda cahil olduu (bilmdiyi) zaman ald pul ona halal olur.

Msl 2244: gr buda, ya onun kimi bir eyi ribal borc alsa v onun il kinilik ets, mhsuluna malik olur. Msl 2245: gr bir paltar alb sonradan pulunu faiz olaraq ald puldan v ya faiz pul il qarm puldan verrs, o paltara sahib olur v onu geymyin v o paltarla namaz qlman eybi yoxdur. Amma gr paltar satana bu paltar bu pul il alram deyrs, o paltarn geyilmsi haramdr. Msl 2246: gr insan birin bir qdr pul vers ki, baqa hrd onun trfindn az alsn eybi yoxdur v buna srfi-brat deyirlr. Msl 2247: gr insan baqa bir hrd artq almaq n bir xs bir ey verrs, o eyin cinsi qzl v ya gmdn olarsa, ya buda v arpa kimi, lln v kiln eylrdn olsa, riba v haramdr. Amma gr artq alan xs, ald artq miqdarn mqabilind bir ey verrs v ya bir i grrs, ikal yoxdur. ndiki eskinaslarda artq almaq caiz deyil. gr onu satsa v nqd olsa, yaxud nisy olsa, amma iki cinsdn olsalar , msln biri tmn, digri dinar olsa, artq alman ikal yoxdur, amma gr nisy v bir cinsdn olsa, artq almaq mhlli ikaldr. Msl 2248: gr bir insann digrindn lln v ya kiln eylrdn olmayan bir alaca olsa, onu borclu olana v baqa bir xs, daha ucuz satb, vzini nqd ala bilr. Buna gr indiki zamanlarda tlbkarn borcludan ald ek v e`tibarnamni (sftni) z alacandan daha ucuz kild (ki, ona xalq arasnda qiymti endirmk deyrlr) banka v ya baqa birin satb, vzini nqd ala bilr. HVAL ETM HKMLR Msl 2249: gr insan z tlbkarn, alacan baqasndan almas n hval edrs v alacaql olan da qbul edrs, hval ii sonradan deyilck rtlr uyun olaraq grdy tqdird, hval ediln xs borclu olur. Bu halda alacaql olan xs, alacan birinci borcludan isty bilmz. Msl 2250: Borclu, alacaql v hval olunmu xslrin mkllf, all olmalar, mcbur olunmamalar v maln lazmsz yerlr xrclyn sfeh olmamalar lazmdr. Hminin borclu v tlbkarn mflls olmamalar rtdir. Amma hval edn borclu olmayan xsdn baqa, bu halda gr hval edn mflls olsa, eybi yoxdur. Msl 2251: Hval olunan btn yerlrd grk bir ks ki, ona hval olunur, qbul etsin v gr qbul etms, zhr sasn hval shih deyildir. Msl 2252: nsan hval verdiyi zaman borclu olmaldr. Bel olan halda gr bir xsdn borc almaq ists, ondan borc almaynca, o xsi sonradan borc olaraq vercyi eyi almas n baqa bir xs hval ed bilmz. Msl 2253: Hvalnin miqdar v onun cinsi m`lum olmaldr. Demli, gr bir ks gr msln; on batman buda v on manat pul bir nfr borclu olsa v ona des ki, z iki tlbindn birini filanksdn al v onu myyn etms, hval dz deyildir. Msl 2254: gr borc hqiqtn myyn olsa, amma borclu v tlbkar hval vern anda onun miqdarn ya cinsini bilmslr, hval dzdr. Msln; gr bir ksin tlbi dftrd yazlm olsa v dftri grmzdn qabaq hval verrs v sonra dftri grr v tlbkar da z tlbinin miqdarn deyrs, hval dz olur.

Msl 2255: Hval veriln adam varl olsa v hvalni qaytarmaqda shlnkarlq etms d, tlbkar hvalni qbul etmy bilr. Msl 2256: gr hval vern borclu olmayan bir xs, hvalni qbul ets, hvalni qaytarmazdan qabaq da hvalnin miqdarn hval verndn isty bilr. Amma gr ona hval olunan borc mddtli olsa v onun vaxt da hl tamam olmam olsa, bu halda onu dmi olsa bel, vaxt tamam olmazdan qabaq hval miqdarn hval edndn isty bilmz, hrnd onu hazrlam olsa bel. gr tlbkar tlbini az bir miqdar zrindn hval olunanla slh edrs, o tkc o qdri hval edn kimsdn tlb ed bilr. Msl 2257: Hval ii tamamlandqdan sonra, hval edn v hval olunmu xs hvalni poza bilmzlr. gr hval olunmu xs, hval olunan vaxt fqir olmazsa, sonradan fqir olsa bel, alacaql da hvalni poza bilmz. Hminin gr hval olunan vaxt fqir olsa, amma alacaql onun fqir olduunu bilrs, yen d hvalni poza bilmz. Amma gr fqir olduunu bilmzs v sonradan yrnrs, gr o zaman imkanl olmudursa, hvalni pozub alacan hval verndn ala bilr. Amma gr o zaman imkanl olmamdrsa, mamilni pozmaq haqqna sahib olduu mhlli -ikaldr. Msl 2258: gr borclu, tlbkar v hval olunan ya onlardan biri z n hvalni pozma haqq olmasn qrar qoysa, qoyduqlar qrara sasn hvalni poza bilrlr. Msl 2259: Hval vern z tlbkarn tlbini vers, bel ki, ona hval olunmu xsin xahii il olsa v hval vernin borclusu olsa, verdiyi eyi ondan ala bilr. Amma gr onun istyi olmadan dyrs v ya hval edn borclu olmazsa, verdiyi eyi ondan istmy haqq yoxdur. RHNN HKMLR[7] Msl 2260: Rhn odur ki, insan bir mal borcunun vzin v ya onun zamin olduu mal baqasnn yannda qalmasn qrar versin, bel ki, o borcu ya mal hazr etms, onun vzini o maldan gtr bilsin. Msl 2261: Rhnd si oxumaq lazm deyil. Girov vern z maln girov qsdi il alana vers v o da hmin qsd il alsa, rhn shihdir. Msl 2262: Girov vern v girov alan grk hddi-blua atm v all olsunlar, onlar bir ks mcbur etmsin, hminin girov vern grk mflls v sfeh olmasn (sfeh v mfllsin m`nas 2213-c msld deyildi) amma, gr mflls olsa, girov qoyulan mal, onun mal olmasa v ya ondan istifad etmy mn` olunmasa, eybi yoxdur. Msl 2263: nsan o mal girov qoya bilr ki, r`n o maldan istifad ed bilsin, gr baqa bir adamn maln onun icazsiyl girov qoysa, dzdr. Msl 2264: Girov qoyulan eyin, grk al-verii dz olsun, gr rab v onun kimi eyi girov qoysalar, dzgn deyildir. Msl 2265: Girov qoyulan maln mnfti, o maln sahibin aiddir, istr girov qoyan olsun, istr baqas. Msl 2266: Girov alan kims, mal sahibinin, istr girov vern olsun, istr baqas icazsi olmadan girov qoyulan mal, baqasna balaya v sata bilmz. Amma gr onu balasa v ya satsa, sonra mal sahibi ona icaz vers, eybi yoxdur.

Msl 2267: gr girov gtrn, girov gtrdy eyi sahibinin icazsiyl satarsa, onun pulu da maln z kimi girov olmur. Hminin, ondan icazsiz satarsa v sonra maln sahibi imza ets v ya girov vern o eyi girov alann icazsi il satb, onun vzini girov qrar verrs, grk hmin ii etsin. Amma bu razlamaya xilaf ml edrs, mamil batildir. Amma gr girov gtrn icaz verrs, mamil batil deyil. Msl 2268: gr borcun dnmsi lazm olduu bir vaxtda, tlbkar tlbini ists v o vermzs, tlbkar girov ald mal satb, tlbini onun pulundan almaa dair vkalti varsa, girov gtrdyn sataraq tlbini ondan ala bilr. Bel bir vkalti olmasa, borcludan icaz almaldr. gr borclunu tapa bilms, vacib ehtiyata gr rit hakimindn icaz almas lazmdr. Hr iki halda gr artq qalarsa, grk artn borcluya versin. Msl 2269: gr borclunun, oturduu evindn v ev yalar kimi, ehtiyac olduu lvazimatdan baqa bir eyi olmazsa, tlbkar z alacan ondan tlb ed bilmz. Amma gr girov qoyduu mal, ev v lvazimat olsa, tlbkar vvlki msld deyiln rtlr riayt etmkl onu satb, z tlbini gtr bilr. ZAMN OLMAIN HKMLR Msl 2270: gr insan bir ksin borcunu vermk n zamin olmaq ists, onun zmanti ancaq, rbc olmasa bel, hr hans dill ya da baqa bir yolla tlbkara snin tlbini dmk n mn zaminm des v tlbkar da razln bildirs shihdir. Borclu olann raz olmas is rt deyil. Bu mamilnin iki hal vardr: 1-Zamin, borclunun borcunu zimmsindn z zimmsin keirsin. Demli gr, o, borcu vermmi vfat ets, sair borclar kimi irsdn irlidir. Adtn, fqihlrin zamin demkd mqsdlri qeyd olunandr. 2-Zamin borcu dmy dair iltizam versin, amma onun zimmsin glmsin. Bu halda gr vsiyyt etmzs, lmndn sonra, onun malndan verilmz. Msl 2271: Zamin v tlbkar grk hddi-bulua atm v all olsunlar, bir ks d onlar mcbur etmsin v hm d grk sfeh olmasnlar. Hminin tlbkar grk mflls olmasn. Amma bu rtlr borcluya aid deyil, msln; gr bir ks uan, divannin, ya sfehin borcunu vermy zamin olsa, dzdr. Msl 2272: Zamin olmas n rt qoyarsa, msln; gr borclu olan snin borcunu vermzs, mn verirm-deyrs, onun zamin olmas 2280-c mslnin birinci bndind deyiln gr mhlli-ikaldr, amma, ikinci bndind deyiln gr eybi yoxdur. Msl 2273: nsann, borcuna zamin olduu kimsnin borclu olmas grkdir. Buna gr gr bir adam, baqa birindn borc almaq ists, borc etmyinc insan ona zamin ola bilmz. Bu rt ikinci bndd deyiln zmantd yoxdur. Msl 2274: nsan o surtd zamin ola bilr ki, tlbkar, borclu v borcun cinsi hqiqtd myyn olsunlar. gr iki nfr bir adamdan tlbkar olsalar v insan des: mn zaminm ki, sizdn birinin tlbini verm, hans birinin tlbini vermyi myyn etmdiyi n onun zmanti batildir. gr bir ksin, iki nfrdn tlbi (alaca) olsa v insan mn o iki nfrdn birinin borcunu sn dmk n zaminm des, onlardan hansnn borcunu dmy zamin olduunu myyn etmdiyi n zmant batildir. Hminin gr bir ksin, baqa birisindn on batman buda v on manat pul alaca olsa, insan mn, snin o iki tlbindn birini dmk n zaminm des v myyn etms ki, budaya zamindir, ya pula, onun zmanti shih deyil.

Msl 2275: gr bir ks borcludan icazsi olmadan onun borcunu vermy zamin olsa, ondan bir ey ala bilmz. Msl 2276: gr bir ks borclunun icazsi il onun borcunu vermy zamin olsa, onu vermzdn vvl olsa bel, zamin olduu miqdar ondan tlb ed bilr. Amma gr borclu olduu bir maln yerin baqa mal onun tlbkarna vers, verdiyi eyi ondan tlb ed bilmz. Msln; gr on batman buda borclu olsa v zamin on batman dy vers, dyn ondan tlb ed bilmz, amma gr z dy vermsin raz olsa, eybi yoxdur. Msl 2277: gr tlbkar z tlbini zamin balasa, zamin borcludan bir ey ala bilmz v gr ondan bir miqdarn balasa, o miqdar tlb ed bilmz. Amma gr onun hamsn, ya bir hisssini hib ets, ya xums v ya zkat v s. babtindn hesab ets, zamin onlar borcludan isty bilr. Msl 2278: gr insan zamin olsa ki, bir ksin borcunu versin, z zamin olmandan geri qayda bilmz. Msl 2279: Zamin v tlbkar vacib ehtiyata sasn, zmanti istdiklri vaxt poza bilmdiklrini rt qoya bilmzlr. Msl 2280: gr insan zamin olan vaxtda tlbkarn tlbini vermy qadir olsa, sonradan fqir olsa da, tlbkar onun zamin olman pozub z tlbini vvlinci borcludan tlb ed bilmz. Hminin gr o vaxtda onun tlbini ver bilms, amma tlbkar bilrs v onun zamin olmasna raz olarsa, onun zaminliyini poza bilmz. Msl 2281: gr insan, zamin olduu zaman tlbkarn tlbini vermy qadir olmasa, tlbkar bunu o zaman bilms v sonra onun zaminliyini pozmaq ists, llxsus tlbkar idn agah olmazdan qabaq zamin borcu dmk n qdrt taparsa, bu, ikalldr. KFALTN HKMLR Msl 2282: Kfalt odur ki, insan hdsin alsn ki, hr vaxt tlbkar borclunu ists, tapb ona thvil verckdir, bu cr adama kfil deyilir. Msl 2283: Kfalt ancaq, kfil olan xsin, rbc olmasa bel tlbkara, hr hans bir dill v ya bir yolla borclunu n vaxt istsn, sn thvil vermy kfilm des v tlbkar da qbul edrs, shihdir. Vacib ehtiyata sasn, kfaltin shih olmasnda borclunun da buna raz olmas rtdir. Htta vacib ehtiyat odur ki, o da qd trfind olsun, y`ni borclu v tlbkar hr ikisi bunu qbul etsin. Msl 2284: Kfil grk hddi-blua atm v all olsun v onu kfalt mcbur etmsinlr v onun kfili olduu adam hazr etm qvvsin sahib olmas grkdir. Hminin borclunu hazr etmk, malndan istifad etmyi lazm gtirdiyi tqdird, sfeh v mflls olmamas lazmdr. Msl 2285: Kfalt be eydn biri il pozulur; 1) Kfil borclunu tlbkara thvil vers v ya onun z tlbkara tslim olarsa. 2) Tlbkarn tlbi verilmi olsa. 3) Tlbkar z tlbindn kers v ya onu baqasna nql edrs.

4) Borclu v ya kfil lrs. 5) Tlbkar kfili kfaltdn azad edrs. Msl 2286: gr bir adam zorla borclunu tlbkarn lindn azad edrs, tlbkar onu tapa bilmzs, borclunu azad etmi bir ks onu tlbkara tslim etmli v ya onun borcunu dmlidir. VD`NN (MANTN) HKMLR Msl 2287: Bir xs maln baqa birisin verib, ona bu snin yannda mant qalsn deyrs v o da qbul edrs, ya da mal sahibi he bir ey sylmdn maln mhafiz etmk n ona verdiyini baa salarsa, o da mhafiz etmk qsdi il alarsa, sonra sylnilck olan mant hkmlrin gr hrkt etmlidir. Msl 2288: manti v maln mant vernin hr ikisinin all v bali olmalar grkdir. Baqa birisi trfindn d mcbur edilmmlidirlr. Buna gr gr insan bir mal dlinin v ya uan yanna mant qoyarsa, ya da dli v ya uaq bir mal kimsnin yannda mant qoyarsa, shih deyildir. Lakin alksn uan baqasnn maln onun icazsi il bir xsin yannda mant qoymas caizdir. Hminin mant qoyan xsin sfeh v ya mflls olmamas da lazmdr. Amma gr mflls olmasna baxmayaraq, mant qoyduu mal istifadsi onun n qadaan olunmu mallardan olmazsa, eybi yoxdur. Hminin manti qorumaq mantinin z malndan istifad etmsini yaxud maln tlf olub aradan getmsini grkli etdiyi halda mantinin d sfeh v ya mflls olmamas grkdir. Msl 2289: gr bir uaqdan mal sahibinin izni olmadan bir eyi mant olaraq alarsa, o eyi sahibin vermlidir. gr mant ald o ey uan z maldrsa, onu uan vlisin atdrmaldr. Bel ki, o ey onlara thvil vermzdn nc tlf olarsa, vzini vermlidir. Amma gr o maln zay olmasndan qorxduu n onu sahibin atdrmaq qsdi il uaqdan alb v onu qorumaq v atdrmaa da shlnkarlq etmzs v icaz verilmyn tsrrf etmzs, zamin deyildir. mant qoyan xs dli olsa da, eyni hkm dayr. Msl 2290: manti qorumaa qadir olmayan xs, mant qoymaq istyn xsin onun vziyytindn xbri yoxdursa, manti qbul etmmlidir. gr qbul ets v tlf olsa, zamindir. Msl 2291: nsan, mal sahibin onun maln qorumaa hazr olmadn baa salsa v mal mant gtrmdiyi halda mal sahibi mal qoyub gedrs v o mal tlf olarsa, manti qbul etmyn xs zamin deyildir. Lakin, mmkn olduu tqdird o mal qorumas, msthbb ehtiyatdr. Msl 2292: Bir eyi mant qoyan xs istdiyi vaxt mant qrarn poza bilr. Hminin manti qbul edn xs istdiyi vaxt mant qrarn poza bilr. Msl 2293: gr insan manti qorumaq fikrindn dnb mant qdini pozarsa, mmkn qdr tez bir zamanda o mal sahibin, ya sahibinin vkilin, ya da vlisin atdrmaldr, yaxud mal qorumaa hazr olmadn onlara xbr vermlidir. gr zrsz olaraq mal onlara atdrmazsa, xbr d vermzs, o mal tlf olduu tqdird vzini dmlidir. Msl 2294: manti qbul edn xsin manti qorumaq n mnasib bir yer yoxdursa, mnasib bir yer tapmaldr v manti camaatn onu qorumaqda shlnkar davrand

demycyi bir kild qorumaldr. gr bu mvzuda qsurlu davransa v mant tlf olsa, vzini dmsi lazmdr. Msl 2295: manti qbul edn bir xs onun qorunmasnda shlnkarlq v israflq (y`ni icaz verilmyn istifad) etmdiyi halda tsadfn mant tlf olarsa, zamin deyildir. Amma gr onu qorumaqda shlnkarlq ets, msln; onu bir zalmn xbrdar olub gtr bilcyi yer qoyarsa v ifrata vararsa, (y`ni o maldan sahibinin icaz vermdiyi kild istifad edrs) msln; paltar geyrs v ya heyvana minrs, tlf olduu tqdird bunun vzini sahibin vermlidir. Msl 2296: gr mal sahibi malnn qorunmas n myyn bir yer t`yin edrs v manti qbul edn xs bu mal burada saxlamalsan, tlf olacana ehtimal versn bel, baqa bir yer qoymamalsan deyrs, onu baqa bir yer qoya bilmz. gr baqa bir yer qoyarsa v zay olarsa, zamindir. Amma gr maln orada tlf olacana yqin ets, bu halda daha mhkm yer aparmas caizdir. Msl 2297: gr mal sahibi malnn qorunmas n myyn bir yer t`yin edrs, amma szndn o yeri t`yin etmsinin o yerin onun nzrind xsusi hmiyyt dadndan deyil, sadc qoruma yerlrindn biri olduu ndrs, manti qbul edn xs onu malndan daha yax olan v ya vvlkinin bnzri olan baqa bir yer qoya bilr. Bu halda mal orada zay olsa da, zamin deyildir. Msl 2298: gr mal sahibi hmilik olaraq dli v ya bihu olarsa, mant qdi batil olur v manti qbul edn xs drhal manti onun vlisin vermli v ya onu xbrdar etmlidir. Bundan qeyri hallarda mal tlf olduu halda onun vzini dmsi grkdir. Amma gr mal sahibinin dlilik v ya bihuluu hrdnbir olursa, bu halda da vacib ehtiyata gr hmin ii etmlidir. Msl 2299: gr mal sahibi lrs, mant qdi batil olur. Bu halda o mal baqasnn bir haqq deyils v meyyitin varislrin keirs, mantinin onun varislrin vermsi, ya da xbr atdrmas grkdir. Bundan qeyri halda gr o mal tlf olarsa, zamindir. Amma gr meyitin baqa varisinin olub-olmadn, ya varisinin kim olmasn yrnmk n mal saxlasa bu sbbdn d mal tlf olarsa, zamin deyildir. Msl 2300: gr mal sahibi lrs v mal onun varislrin kers, manti qbul edn xs, o mal meyyitin btn varislrin, ya da btn varislrin vkilin vermlidir. gr o biri varislrin icazsi olmadan maln hamsn varislrin birin verrs, qalanlarn payna zamindir. Msl 2301: gr manti qbul edn xs lrs v ya hmilik olaraq dli ya da bihu olarsa, mant qdi batil olur v onun varis v ya vlisi mmkn qdr tez mal sahibin vziyyti xbr vermli, ya da manti ona atdrmaldr. Amma gr onun dlilik v ya bihuluu hrdnbir olursa, bu halda da vacib ehtiyata gr hmin ii etmlidir. Msl 2302: gr manti qbul edn xs, znd lm lamtlri grmy balarsa, mmkn olduu halda vacib ehtiyata gr manti ya onun sahibin, ya vli, ya da vkilin yetirmli, ya da xbr vermlidir. gr mmkn deyils, onun lmndn sonra mal sahibin atdrlacana min olduu bir kild ml etmlidir. Msln; ahid tutub vsiyyt etmli v vsiyyt etdiyi xs v ahid mal sahibinin adn, maln cinsini, xsusiyytlrini v yerini sylmlidir.

Msl 2303: gr manti n bir sfr qarya xsa, manti z hl-yalnn yannda saxlaya bilr. Amma gr onun qorunmas hmin xsin onun yannda olmasna baldrsa, bu halda ya sfrdn qalmal, ya da onu sahibinin vlisin, ya vkilin qaytarmaldr, ya da vziyyti ona xbr vermlidir. ARYNN HKMLR Msl 2304: Ariy odur ki, insan z maln digrinin istifad etmsi n versin v vzind he n almasn. Msl 2305: Ariyd qd oxumaq lazm deyil v gr, msln; paltarn ariy niyyti il bir ks vers v o da hmin niyytl alsa, ariy dzdr. Msl 2306: Qsb edilmi bir eyi v ya mnfti baqasna aid olan mal (msln; kiray verdiyi bir eyi) baqasna ariy vermk, ancaq qsb ediln eyin sahibinin v ya o eyi kirayy gtrnin ariyy vermy icaz verdiyi tqdird shih olur. Msl 2307: nsan, mnfti zn aid olan bir eyi, msln; kirayldiyi bir eyi, ariy ver bilr. Amma gr icar qdind rt edils ki, tkc z istifad etsin, onda ariy ver bilmz. Birinci halda vacib ehtiyata sasn, onun sahibinin razl olmadan onu o xs ki, ariy etmidir, thvil ver bilmz. Msl 2308: gr uaq, dli, mflls v ya sfeh z maln ariy verirs, dz deyildir, amma gr vlisi mslht bildiyi surtd o ksin maln ki, ona vilayti var, ariy vers, eybi yoxdur. Hminin uan, mal ariy edn atdrmaqda vasit olmas, ikalszdr. Msl 2309: gr ariy etdiyi bir eyi qorumaqda shlnkarlq etms v ondan icaz verilmyn istifad etms tsadfn o ey xarab olsa, zamin deyil. Amma gr rt etslr ki, gr ariy edilmi ey xarab olsa, zamin olsun, ya ariy edilmi ey qzl v gm olsa, grk onun vzi verilsin. Msl 2310: gr qzl v gm ariy ets v rt ets ki, gr tlf olsa, zamin deyil, gr tlf olarsa, zamin deyildir. Msl 2311: gr ariy vern lrs, ariy alan xs (mant blmnn) 2300-c msld mal sahibinin lmsi barsindki mant hkmnn trtibi il ml etmlidir. Msl 2312: gr ariy vern, r`n z malndan istifad ed bilms, msln; dli v ya husuz olsa, ariy edn xs (mant blmnn) 2298-ci msld aqlanan hkm gr ml etmlidir. Msl 2313: Bir eyi ariy vern adam istdiyi vaxt onu poza bilr v ariy edn adam da istdiyi vaxt ariyni poza bilr. Msl 2314: Halal istifadsi olmayan bir eyi msln; ylnc, qumar altlri, yemkd v imkd istifad olunan qzl v gm qablarn, htta lazm ehtiyata sasn, btn istifadlrd d, ariyy verilmyi batildir. Amma zintdn tr ariy verilmsi caizdir. Msl 2315: Sd v drisindn istifad etmkdn tr qoyunu ariy vermk v dii heyvann mayalanmasndan tr erkk heyvan ariy vermk dzdr. Msl 2316: gr ariy etdiyi bir eyi sahibin, ya onun vkil v ya vlisin vers v sonra o ey tlf olsa, ariy edn zamin deyildir. Amma gr maln sahibindn, ya onun vkil v

ya vlisindn icazsiz olaraq htta sahibinin adtn apard bir yer apararsa, msln, at sahibi at n dzltdiyi tvly apararsa v sonra tlf olarsa ya bir ks onu tlf edrs, zamindir. Msl 2317: gr ncis bir eyi ariy vers, grk 2014-c msld deyildiyi vziyytdki kimi, onun ncis olduunu ariy edn xs demlidir. Msl 2318: Ariy etdiyi bir eyi sahibindn icazsiz baqasna icar v ya ariyy ver bilmz. Msl 2319: gr ariy etdiyi bir eyi sahibinin icazsi il baqasna ariy vers, bel ki, bir xs birinci eyi ariy etdikdn sonra ls v ya dli olsa, ikinci ariy batil olmur. Msl 2320: gr ariy etdiyi maln qsbi olduunu bils, onu sahibin atdrmas lazmdr; ariyy vern xs geri ver bilmz. Msl 2321: gr qsbi olduunu bildiyi bir mal ariy edib, ondan istifad ets v onun lind tlf olsa, maln sahibi maln vzini v ariy ednin etdiyi istifadnin vzini ondan v ya mal qsb edn adamdan tlb ed bilr v gr ariy edndn alsa, o, sahib verdiyi eyi ariy verndn tlb ed bilmz. Msl 2322: gr ariy etdiyi maln qsbi olmasn bilms v onun lind tlf olsa, bel ki, mal sahibi vzini ondan alsa, o da mal sahibin verdiyini ariy vern xsdn tlb ed bilr. Amma gr ariy etdiyi ey qzl v gm olsa, ya ariy vern onun il rt etmi olsa ki, gr o ey aradan gets, onun vzini versin, maln sahibin verdiyinin vzini ariy verndn tlb ed bilmz. Amma gr malik ondan, bu maldan istifad etmk mqabilind bir ey alsa, ariyy verndn ala bilr. NKAHIN HKMLR zdivac qdi il qadn v kii bir-birin halal olurlar. zdivac iki qismdir: 1. Daimi. 2. Qeyri-daimi (mvqqti izdivac). Daimi qd odur ki, izdivacn mddti qdd myyn olmasn v hmilik olsun. Bel qd olunan qadna daim deyrlr. Qeyri-daimi qd odur ki, onda izdivacn mddti myyn olunar, msln; qadn bir satt, ya bir gn, ya bir ay, ya bir il, ya da daha artq mddt qd edrlr. Amma grk izdivacn mddti kii il qadnn, ya onlardan birinin mrndn ox olmasn. Bu surtd qd batil olacaq. Bu cr qd olunan qadna mut`, ya si deyrlr. QDN HKMLR Msl 2323: zdivacda, istr daimi olsun, istr qeyri-daimi, grk si oxunsun v tkc kii v qadnn raz olmas v yazmaq vacib ehtiyata sasn kifayt deyil. qd sisini, ya kii il qadnn, zlri oxuyurlar, ya baqasn vkil edrlr ki, onlarn trfindn oxusun. Msl 2324: Vkilin kii olmas vacib deyil, qadn da qd sisini oxumaq n baqasnn trfindn vkil ola bilr.

Msl 2325: Kii v qadn vkilin sini oxumasnda xatircmlik hasil etmyinc bir-birin mhrmcsin baxa bilmzlr. Vkilin sini oxumasn gman etmk kifayt deyil. Htta gr vkil des ki, sini oxumuam, amma onun szlrindn xatircmlik hasil olmasa, vacib ehtiyat odur ki, onun szn e`tibar etmsinlr. Msl 2326: gr bir qadn bir ksi vkil ets ki, msln; on gnlk onu bir kiiy qd etsin v on gnn vvlini myyn etms, o vkil istdiyi vaxt, onu on gnlk o kiiy qd ed bilr. Amma gr m`lum olsa ki, qadn myyn bir gn, ya saat qsd edib, grk sini qsd uyun oxusun. Msl 2327: Bir nfr iki nfrin trfindn hm daimi, hm d qeyri-daimi qdin sisini oxumaq n vkil ola bilr. Hminin, insan qadnn trfindn vkil olaraq onu z n daimi v ya qeyri-daimi qd ed bilr. Amma msthbb ehtiyat odur ki, qdi iki nfr oxusun. QD OXUMAIN QAYDALARI Msl 2328: gr daimi qdin sisini kii v qadnn zlri oxusalar, mehriyynin miqdarn t`yin etdikdn sonra, vvl qadn desin: Zvvctuk nfsi lssidaqil-m`lum y`ni zm sn arvad etdim, myyn olunmu mehr il. Ondan sonra kii fasilsiz Qbiltut-tzvic y`ni, izdivac qbul etdim, des, qd shihdir. gr tkc qbiltu da des, shihdir. gr baqasn vkil etslr ki, onlarn trfindn qd sisini oxusun, bel ki, msln; kiinin ad hmd v qadnn ad Fatim olsa, qadnn vkili desin: Zvvctu muvkkilk hmd muvkkilti Fatimt lssidaqil-m`lum, Sonra kiinin vkili e`tina olunacaq fasil olmadan: Qbiltut-tzvic limuvkkili hmd lssidaqil-m`lum deslr, qd dz olar. Msthbb ehtiyat odur ki, kii deyn klm, qadn deyn klm il uyun olsun. Msln; gr qadn zvvctu deyirs, kii d, qbiltun-nikah deyil, qbiltut-tzvic demlidir. Msl 2329: gr kii v qadn zlri qeyri-daimi qdinin sisini oxumaq istslr, mddt v mehriyyni t`yin edndn sonra, qadn desin: Zvvctuk nfsi fil -muddtilm`lumti ll-mhril-m`lum. Ondan sonra e`tina edilck fasil olmadan kii desin: qbiltu qd dzdr. gr baqasn vkil etslr, vvl qadnn vkili, kiinin vkilin desin: Zvvctu muvkkilti muvkkilk fil-muddtil-m`lumti ll-mhril-m`lum. Sonra fasilsiz kiinin vkili des ki, qbiltut-tzvic limuvkkili hakza qd shih olar. QDN RTLR Msl 2330: zdivac qdinin bir ne rti var: 1. Vacib ehtiyata gr rbc oxunsun. gr kii v qadn zlri sini rbc oxuya bilmslr, rb dilindn baqa dild d oxuya bilrlr v vkil tutmaqlar lazm deyil. Amma grk el bir klm desinlr ki, zvvctu v qbiltu m`nasn anlatsn. 2. Kii v qadn, ya onlarn sisini oxuyan vkilin ina qsdlri olsun, y`ni kii v qadn zlri sini oxuyurlarsa, qadn zvvctuk nfsi demkl qsdi bu olsun ki, zn ona

arvad qrar verir v kii qbiltut-tzvic demkl, onu z n arvad kimi qbul etsin. gr kii v qadnn vkili sini oxuyarlarsa, zvvctu v qbiltu demkl qsdlri bu olsun ki, onlar vkil etmi kii v qadn, r-arvad olsunlar. 3. Si oxuyan xs, istr z n oxusun v ya baqas trfindn vkil olsun, grk bali d olsun. Htta vacib ehtiyata gr, hddi-blua atmayan, amma mmyyiz (alksn) ua baqas n qd oxumas kifayt deyil; gr oxusa, ya tlaq verilmli, ya yenidn qd oxunmaldr. 4. gr r v arvadn vkili, ya onlarn vlisi sini oxusalar, qd zaman r v arvad myyn etsinlr, msln; onlarn adlarn ksinlr, ya onlara iar etsinlr. Demli, bir ksin ne qz olsa, gr kiiy des ki, zvvctuk ihda bnati y`ni, z qzlarmdan birini sn arvad etdim v kii des ki, qbiltu y`ni qbul etdim, qd zaman qz myyn etmdiklrin gr, qd batildir. 5. Kii v qadn izdivaca raz olsunlar, amma zahirn kraht il izn verslr v m`lum olsa ki, qlbn razdrlar, qd shihdir. Msl 2331: gr qdd bir hrf yaxud daha ox shv oxunsa, amma onun m`nas dyims, qd shihdir. Msl 2332: qd sisini oxuyan xs, gr icmal (qsaca) olsa bel, onun m`nasn bils v onu gerkldirmk qsdi ets, qd shihdir v sinin m`nasn geni kild bilmsi lazm deyildir, msln; rb dilinin qrammatikasna gr, fe`l v ya failin hans olduunu bilmsi lazm deyil. Msl 2333: gr bir qadn, bir kii n onlarn icazsi olmadan qd etslr v sonradan kii v qadn o qd icaz verslr, qd dzdr. caz n d, razlqlarna dlalt edn bir sz demlri, yaxud bir i etmlri kifaytdir. Msl 2334: gr kii v qadn, ya ikisindn birini izdivaca mcbur etslr v qd oxuyandan sonra vvlki msld deyildiyi kimi icaz verslr, qd shihdir. Yaxs budur ki, qdi tzdn oxusunlar. Msl 2335: Ata v ata trfdn olan baba z nabali olan ya qz vladn, ya dli halda bali olan, dli vladlarn evlndir bilrlr v uaq bali olandan sonra, ya dli qilli olandan sonra, gr onun n olunan izdivacn ona bir zrri olduunu grrs, ya qbul, ya da rdd ed bilr. Amma bir zrri olmasa, bel ki, hddi-blua atmam olan v ya qz z izdivacnn qdini pozsa, vacib ehtiyata gr tlaq vermli, ya tzdn qd oxunmaldr. Msl 2336: Hddi-blua atm v rid, y`ni z mslhtini ayrd ed biln bir qz gr r getmk ists, bel ki, bakir olsa v z z mit v yaaynda ixtiyar sahibi olmasa, grk ata trfdn olan babasndan, ya atasndan icaz alsn. Vacib ehtiyata sasn, gr z z ilrinin ixtiyar sahibi olsa bel, yen d icaz almaldr. Ana v qardan icazsi lazm deyil. Msl 2337: gr qz bakir olmasa, ya bakir olsa, amma atas, ya ata-babas ona r`n v rfn hmtay olan bir kiiyl evlnmsin icaz vermslr, ya da sla qz evlndirmk ilrind itirak etmy sla hazr olmasalar v yaxud dlilik v ya ona bnzr sbblrdn icaz vermk slahiyytin malik olmazlarsa, bu kimi yerlrd onlarn icazsi lazm deyil.

Hminin gr onlardan icaz almaq aib olmaq, ya baqa sbblr gr mmkn olmasa v qzn hmin vaxtda r getmy ox ehtiyac olsa, ata v babasnn icazsi lazm deyil. Msl 2338: gr ata v ya ata trfindn olan baba z hddiblua atmam olu n qz alsa, grk olan hddi-blua atdqdan sonra o qadnn xrcini versin. Htta hddiblua atmamdan vvl bir surtd ki, lzzt almaq yana atmsa v qz da ri ondan lzzt almaq imkan olmayacaq qdr kiik deyils, o qadn nfqsi (yaay xrci) olann hdsinddir. Bundan baqa hallarda nfq vacib deyil. Msl 2339: gr ata v ya ata trfindn olan baba z hddiblua atmam olu n qz alsa, bel ki, qd vaxt olann mal olmasa, ata v ya ata trfindn olan baba grk qadnn mehrini versinlr. Hminin gr mal olsa, amma ata v ya ata babas mehr zamin olsalar, hkm eynidir. Bu iki haldan baqa gr mehr, adi mehr miqdarndan ox olmazsa v ya bir mslht o mehrin adi miqdardan ox olmasn tlb edirs, ata v ya ata babas mehri, olann malndan dy bilrlr. ks tqdird olann malndan adi mehr miqdarndan ox ver bilmzlr. Amma o hddi-blua atandan sonra onlarn iini qbul ets, ver bilrlr. R V ARVADIN QD POZA BLCY YERLR Msl 2340: gr kii qddn sonra baa ds ki, aada deyilck alt eybdn biri qd halnda qadnda vardr, o eybin vasitsi il qdi poza bilr. 1. Dlilik, ara-bir olsa bel. 2.Czam xstliyi. 3. Brs xstliyi. 4. Korluq. 5. flic olmaq, yerd qalacaq kild olmasa bel. 6. Onun btnind t, ya smyn olmas ki, istr yaxnlq etmy v ya hamilliy mane olsun, istr olmasn. gr qddn sonra kii, qadnn qd vaxt ifza, y`ni bvl v heyz, ya heyz v ait, ya da hr nn yolunun bir olduunu baa drs, qdi poza bilmsi ikalldr. Bu halda qdi pozsalar, lazm ehtiyata sasn grk tlaq da versin. Msl 2341: gr qadn qddn sonra baa ds ki, onun rinin kiilik alti yoxdur, ya qddn sonra yaxnlqdan qabaq v ya ondan sonra onun alti ksilrs, ya bir xstliyi var ki, yaxnlq ed bilmir, hrnd o xstlik qddn sonra v yaxnlqdan qabaq v ya ondan sonra ariz olsa (irli glrs), btn bu surtlrdn sonra qadn tlaqsz qdi poza bilr. gr qadn qddn sonra baa ds ki, ri qddn vvl dli imi v ya qddn sonra, istr yaxnlqdan sonra v ya ondan qabaq dli olarsa v ya baa ds ki, qd vaxt onun kiilik yumurtal xarlm v ya zilibmi, ya da bu vaxtda onun korluq, czam v ya brs xstliyi var imi, btn bu hallarda vacib ehtiyat budur ki, qadn qdi pozmasn. gr bel ets, vacib ehtiyat odur ki, gr r-arvadl davam etdirmk istslr, yenidn qd etsinlr. gr ayrlb tlaq vermk istslr, o halda ki, kii yaxnlq ed bilms v qadn qdi pozmaq ists, lazmdr ki, vl qadn rit hakimin, ya onun vkilin mracit etsin. Hakim r bir il mhlt verr, bel ki, r o qadn il ya baqa qadn il yaxnlq ed bilms, ondan sonra qdi poza bilr.

Msl 2342: gr kiinin yaxnlq ed bilmdiyin gr qadn qdi pozarsa, r grk mehrin yarsn versin, amma yuxarda deyilmi baqa eyblrdn birin gr, kii ya qadn qdi pozsa, bel ki, kii qadnla yaxnlq etmyibs, onun n bir ey vacib deyil, gr yaxnlq edibs, grk mehrin hamsn versin. Msl 2343: gr onunla evlnmy rbtlnmsi n, kii il qadn qar trf olduundan daha yax tandlarsa, istr qd vaxt olsun, istr ondan sonra, bir surtd ki, qd onun sasnda ba verrs, bel ki, qddn sonra bu i digr trf m`lum olarsa, o qdi poza bilr, bu mslnin hkmlri Minhacus-salihin kimi baqa kitablarda geni aqlanmdr. ZDVACI HARAM OLAN QADINLAR Msl 2344: nsann ona mhrm olan ana, bac, z qz, bibi, xala, qarda qz, bac qz, qaynana kimi qadnlarla izdivac etmsi haramdr. Msl 2345: gr bir ks bir qadn z n qd ets, onunla yaxnlq etms d, onun anas, anasnn anas, atasnn anas v n qdr yuxar gets, o kiiyl mhrm olurlar. Msl 2346: gr bir qadn qd edib onunla yaxnlq edrs, qadnn qz, qzla olan nvsi v n qdr aaya kimi gets, istr qd vaxtnda olsun, istr sonradan dnyaya glsin, o kiiyl mhrm olurlar. Msl 2347: gr bir qadn z n qd edib, onunla yaxnlq etms, n qdr ki, o qadn onun qdinddir, vacib ehtiyata sasn, onun qz il izdivac ed bilmz. Msl 2348: nsann xala v bibisi, atasnn xala v bibisi, atasnn atasnn xalas v bibisi, ya atasnn anas, anasnn xala v bibisi, anasnn anasnn xala v bibisi, ya anasnn atas v n qdr yuxar gets, insana mhrmdirlr. Msl 2349: rin atas v babas v n qdr yuxar gets; v onun olu v qz v olan nvsi v n qdrki aa gedir, istr qd vaxt olsalar, istr sonradan dnyaya glsinlr, onun arvadna mhrmdirlr. Msl 2350: gr bir qadn z n qd ets, istr daimi olsun, istr si, n qdr ki, o qadn onun qdinddir, o qadnn bacs il izdivac ed bilmz. Msl 2351: gr z arvadna, tlaq kitabnda deyilck trtib il ric`i tlaq vers, idd arasnda onun bacsn qd ed bilmz. Amma ba`in tlaq iddsind tlaq vern, onun bacs il izdivac ed bilr. Mt` iddsind vacib ehtiyat odur ki, izdivac etmsin. Msl 2352: nsan z arvadnn icazsi olmadan onun bacs qz v qarda qz il izdivac ed bilmz. Amma gr arvadnn icazsi olmadan onlar qd ets v sonradan arvad icaz vers, eybi yoxdur. Msl 2353: gr qadn baa ds ki, ri onun bacs qz v ya qarda qzn qd edib v bir sz dems, bel ki, sonradan razlq vers, qd shihdir. ks tqdird is onlarn qdi batildir. Msl 2354: gr insan z bibisi v xalas qzn almamdan qabaq onun anas il zina ets, vacib ehtiyata sasn, daha o, qzla izdivac ed bilmz.

Msl 2355: gr z bibisi qz v xalas qz il izdivac ets, onlar il yaxnlq edndn vvl v ya sonra onlarn analar il zina ets, onlarn ayrlmasna sbb olmaz. Msl 2356: gr z xalas v bibisi olmayan baqa qadn il zina ets, ehtiyat msthbb odur ki, onun qz il izdivac etmsin. Msl 2357: Mslman qadn kafir qd oluna bilmz, istr daim olsun, istr mvqqti, istr hli-kitabdan olan kafir olsun, istrs d onlardan qeyri kafir, mslman kii d hli kitab olmayan kafir qadnlar il izdivac ed bilmz. Amma hli-kitab olan yhudi v xristian qadnlar il si etmyin manesi yoxdur, lazm ehtiyata gr onlar il daimi qd etmsinlr. Mslman kii Mcusi qadnla vacib ehtiyata gr htta mvqqti d qd etmsin. Nvasib kimi b`zi firqlr ki, zlrini mslman bilirlr, kafir hkmnddirlr v mslman kii v qadn onlar il daimi, ya qeyri-daimi izdivac ed bilmzlr. Mrtdd d eyni hkm dayr. Msl 2358: gr bir ks ric`i tlan iddsind olan qadn il zina ets, o qadn vacib ehtiyata gr ona haram olur. gr mt`, bain tla, ya vfat iddsind ya da vtyi-bh iddsind olan qadn il zina ets, sonradan onu qd ed bilr. Ric`i v bain tlann v hminin mt`, vfat v vtyi-bh iddsinin m`nas tlan hkmlrind deyilck. Msl 2459: gr ri olmayan v iddd olmayan bir qadn il zina ets, vacib ehtiyata sasn tvb etmzdn qabaq onunla evln bilmz. gr baqas o qadnn tvb etmsindn qabaq onunla evlnmk ists manesi yoxdur. Yalnz o surtd ki, o qadn zina etmkdn mhur olarsa, vacib ehtiyata sasn tvb etmzdn qabaq onunla izdivac caiz deyildir. Hminin zina etmkd mhur olan bir kii il onun tvb etmmidn vvl izdivac etmsi caiz deyildir. gr bir xs zinakar bir qadnla evlnmk ists, istr onunla z zina etmi olsun, istr baqas, grk sbr edib o qadn heyz grdkdn sonra onunla qd etmsi msthbbdir. Msl 2360: gr baqasnn iddsind olan qadn z n qd ets, bel ki, kii v qadn v ya onlardan biri, qadnn iddsi tamam olmadn v iddd olan qadn qd etmyin haram olduunu bilslr, qddn sonra o qadna yaxnlq etmmi olsa bel, o qadn, o kiiy bdi olaraq haram olur. gr hr ikisi idd mslsinin slind, ya idd qd etmyin batil olmas bard cahil olsalar, qd batildir. gr yaxnlq etmi olsa, bdi olaraq haram olur. ks halda is haram deyil v idd qurtarandan sonra yenidn qd ed bilrlr. Msl 2361: gr insan bir qadnn ri olduunu bildiyi halda onunla izdivac ets, grk ondan ayrlsn v sonradan da onu z n qd etmsin. Hminin vacib ehtiyata sasn o qadnn ri olduunu bilms, amma izdivacdan sonra onunla yaxnlq etmi olsa, eyni hkm dayr. Msl 2362: ri olan qadn gr zina ets, zina edn kiiy vacib ehtiyata gr bdi haram olur. Amma z rin haram olmur, bel ki, tvb etms v z mlind qalsa, daha yaxs odur ki, ri ona tlaq versin. Amma grk mehrini d versin. Msl 2363: Tlaq verilmi v si olunmu bir qadn ki, ri onun si mddtini balayb, ya mddti tamam olub, bel ki, bir mddtdn sonra r gets v sonra kk ets ki, ikinci rini qd zaman birinci rinin iddsi tamam olub ya yox, z kkin e`tina etmsin.

Msl 2364: Lvat vern olann qz, bacs v anas, lvat edn bali olduu surtd, haramdr, hrnd xtngahdan az daxil olmusa da. Hminin lvat vern kii olsa v ya lvat edn bali olmasa da lazm ehtiyata sasn, hkm eynidir. Amma daxil olduunu znn edrs v ya daxil olub-olmadnda kk edrs, ona haram olmurlar. Hminin livat ednin anas, bacs, qz lvat vern haram deyil. Msl 2365: gr xs bir qadnla izdivac edrs v izdivacdan sonra onun atas, qarda, ya olu il lvat ets, vacib ehtiyata sasn, onlar ona haram olurlar. Msl 2366: gr bir ks, hcc mllrindn biri olan ehram halnda, bir qadnla izdivac ets, hrnd o qadn ehramda olmasa bel onun qdi batildir, gr bils ki, arvad almaq ona haramdr, daha bdi olaraq o qadn qd ed bilmz. Msl 2367: gr ehram halnda olan qadn, hrnd ehram halnda olmayan bir kii il izdivac ets, onun qdi batildir. gr qadn bils ki, ehram halnda izdivac etmk haramdr, vacib ehtiyat odur ki, sonra o kii il he vaxt izdivac etmsin. Msl 2468: gr kii, ya arvad hcc v mfrd mr mllrindn biri olan Nisa tvafn yerin yetirmslr, Nisa tvafn yerin yetirmyn qdr cinsi lzztlr onlara halal olmaz. Amma gr izdivac ets, hlq v ya tqsir il ehramdan xm olsa, nisa tvafn yerin yetirms bel izdivac shihdir. Msl 2369: gr bir ks bali olmayan qz z n qd edrs, qzn 9 ya tamam olmamdan qabaq onunla yaxnlq etmsi haramdr. Amma gr yaxnlq ets, onu ifza (ifzann m`nas 2340-c msld deyildi) etmi olsa bel, qz bali olandan sonra onunla yaxnlq etmsi haram deyil. Amma gr ifza edibs, grk onun diysini bir insan ldrmyin qan pulunu versin, hmilik olaraq onun yaay xrclrini versin, htta tlaqdan sonra. stlik vacib ehtiyata gr, gr o qz tlaqdan sonra baqas il izdivac ets d xrclrini vermlidir. Msl 2370: Arada iki df rcu v ya qd olmaqla 3 df tlaq veriln qadn rin haram olar. Amma gr tlaq hkmlrind deyilck rtlr il, baqa kii il izdivac ets v ikinci ri il tlaq vers, ya ls, onun iddsinin zaman kendn sonra birinci r onu yenidn qd ed bilr. DAM QDN HKMLR Msl 2371: Daimi qd olunan qadn, hrnd ki, rinin haqq il ziddiyyti olmasa bel, rinin icazsi olmadan evdn bayra xmas haramdr. Amma gr zrurt bunu tlb ets, ya onun evd qalmas ona ox tin olsa, yaxud mskn ona mnasib olmasa, icazsiz xa bilr. rinin istdiyi hr vaxt cinsi lzztlr n zn ona tslim etmsi v r`i bir zr olmasa, rinin onunla cima etmsinin qarsn almamaldr. Qadna yemk, libas, mnzil v baqa ehtiyaclarn t`min etmk rin vacibdir. gr t`min etms, istr imkan olsun, istr olmasn, qadna borcludur. Hminin qadnn hququndan biri budur ki, ri ona zab-ziyyt vermsin, r`i sas olmadan onunla kobud v tnd rftar etmsin. Msl 2372: gr qadn rin qar evlilik vziflrin he ml etmirs, onun yannda qalsa bel, rinin zrind yemk, libas v mnzil haqq yoxdur. gr b`zi vaxtlar onun qanuni cinsi istklri il laqdar z vzifsin ml etmkdn imtina ets, vacib ehtiyata gr nfqsi saqit olmur. Amma imkanszlq il bel, onun mehri saqit olmur. Msl 2373: Kiinin, z arvadn ev ilrin mcbur etmy haqq yoxdur.

Msl 2374: Qadnn sfrinin xrci evdki xrcindn ox olsa, bel ki, rinin icazsi il sfr gets, rinin hdsinddir. Amma man v ya tyyar pulu v sfrl bal digr xrclr qadnn z hdsinddir. Amma gr rinin meyli olsa ki, arvadn sfr aparsn, grk onun sfrinin xrclrini versin. Hminin, gr zruri sfr malic kimi mit ilri baxmndan olsa, hkm eynidir. Msl 2375: Xrci rinin hdsind olan qadn z xrcini, r onun xrcini vermdiyi halda, icazsiz onun malndan gtr bilr. gr bu mmkn olmazsa v rin i onun xrclrini vermy mcbur etmk n rit hakimin d ikayt ed bilmyib z dolann t`min etmk n ilmk mcburiyytind qalarsa, xrcini t`min etmk n ildiyi zaman rin itat etmk ona vacib deyildir. Msl 2376: gr kiinin iki arvad olsa, birinin yannda bir gec qalsa, vacibdir o birinin yannda da drd gec irisind bir gec qalsn. Bundan baqa surtd baqa qadnn yannda qalmaq vacib deyil. Amma onu tamamil trk etmmsi lazmdr. vla v hvt budur ki, kii hr drd gecnin bir gecsini arvadnn yannda qalsn. Msl 2377: r drd aydan ox z cavan daimi arvadn trk ed bilmz. Amma gr yaxnlq etmyin ona zrri v ya ox tinliyi olarsa, ya qadn z onun trk olunmasna raz olsa v ya izdivac qdi vaxt onu trk etmsini qadna rt qoysa, trk ed bilr. Vacib ehtiyata sasn, bu hkmd kiinin vtnd v ya sfrd olmann bir frqi yoxdur. Demli, vacib ehtiyata gr, zruri olmayan sfri zrl sbb olmadan v arvadnn razl olmadan drd aydan artq davam etdirmsi caiz deyil. Msl 2378: gr daimi qdd mehri t`yin etmslr, qd shihdir. Bel ki, kii qadn il yaxnlq ets, grk onun mehrini onun kimi olan qadnlarn mehri kimi versin. Amma mt`d mehri t`yin etmslr, bu i bilmmzlik, qflt, ya unudaraq olsa bel qd batil olur. Msl 2379: gr daimi qd oxuyan vaxt mehri vermk n mddt t`yin etmslr, istr rinin mehri vermy qdrti olsun, istrs d olmasn, qadn mehr almamdan rinin yaxnlq etmsinin qarsn ala bilr. Amma gr mehr almamdan qabaq yaxnlq etmy raz olsa v ri onunla yaxnlq ets, ondan sonra r`i zr olmadan rinin yaxnlq etmsinin qarsn ala bilmz. MT` (MVQQT ZDVAC) Msl 2380: Qadna lzzt aparmaq n olsa da, olmasa da si etmk shihdir. Amma qadnn, kiinin ondan he bir cinsi lzzt almamasn rt ed bilmz. Msl 2381: Vacib ehtiyat odur ki, r 4 aydan ox z cavan olan mt`si il yaxnlq etmyi trk etmsin. Msl 2382: Si olan qadn gr qdd rt ets ki, ri onunla yaxnlq etmsin, onun qdi v rti shihdir v r ondan ancaq baqa lzztlri apara bilr. Amma gr sonradan yaxnla raz olsa, ri onunla yaxnlq ed bilr. Daimi qdd d hkm eynidir. Msl 2383: Si olmu qadn, hamil olsa da, xrc haqq yoxdur. Msl 2384: Si olunmu qadnn (kii il) birlikd yatmaq (onun evind sakin olmaq) haqq yoxdur v rindn irs aparmr, ri d ondan irs aparmaz. gr bir trfdn v ya hr iki trfdn irs aparmaq rt edilrs, bu rtin shih olmas mhlli ikaldr. Amma ehtiyata riayt etmk trk olunmamaldr.

Msl 2385: Si olunmu qadn, xrc v birlikd yatmaq haqq olman bilms d, onun qdi shihdir v bilmdiyin gr d ri zrind bir haqqa sahib olmaz. Msl 2386: Si olunmu qadn rinin icazsi olmadan evdn xa bilr, amma evdn xmaqla rinin haqq aradan gets, onun evdn xma haramdr. Msthbb ehtiyata gr, rinin haqq aradan getmzs d, onun icazsi olmadan evdn xmasn. Msl 2387: gr bir qadn bir kiini vkil ets ki, onun myyn mddt v mbl z n si etsin, bel ki, kii onu z daimi qdin gtirs, ya myyn olunmu mddt v ya mbl deyil, baqa bir mddt v mbl si ets, qadn baa dn zaman gr icaz vers, o qd shihdir, gr icaz verms batildir. Msl 2388: Mhrm olmaq n ata, ya ata trfindn olan baba z nabali qzn v ya olunu qsa mddt n bir ks qd ets, ondan bir zrr olmad tqdird qd shihdir. Amma gr izdivac mddtind olan tamamil lzzt alma, qz da tamamil lzzt alma qabiliyytin malik olmazlarsa, qdin shih olmas mhlli-ikaldr. Msl 2389: gr ata, ya ata trfindn olan baba baqa yerd olan z qz uaqlarn l v diri olduunu bilmdiklri halda, mhrm olmaq n bir ks qd etslr, zvciyyt mddti qd olunmu qzla istimta (lzzt alma) qabiliyytin malik olsa, zahirn onun mhrm olmas hasil olar. Bel ki, sonradan m`lum olsa ki, qd zaman o qz diri olmayb, qd batildir v o ks ki, qd vasitsil zahirn mhrm olmu idilr, namhrmdirlr. Msl 2390: gr kii qadnn sisinin mddtini balasa, bel ki, onunla yaxnlq edibs, grk onunla qrar qoyduqlarn mehrin hamsn versin. gr yaxnlq etmyibs, mehrinin yarsn vermk vacibdir. Msl 2391: Kii onun sisind olmu v iddsi hl qurtarmam qadn z daimi qdi ed bilr ya tzdn si ed bilr. Amma gr mvqqti izdivacn mddti qurtarmam daim qdin keirs, qd batildir. Amma gr qalan mddti ona balayandan sonra daimi qdin keirs, batil olmaz. BAXMAIN HKMLR Msl 2392: Kiinin namhrm qadnn bdnin v hminin onlarn salarna baxma istr lzzt qsdi il olsun, istrs d lzzt qsdi olmasn, istr harama dm qorxusu olsun, istrs d olmasn, haramdr. Onlarn zn v bilklrin qdr llrin baxmaq is lzzt almaq qsdi il olsa v ya harama dmk qorxusu olsa, haramdr. Msthbb ehtiyat odur ki, lzzt almaq qsdi v harama dmk qorxusu olmasa da onlara baxmasn. Hminin, qadnn namhrm kiinin bdnin baxmas lzzt qsdi il v harama dmk qorxusu olsa haramdr. Htta vacib ehtiyata gr bunlar olmasa da baxmasn. Amma qadnn, kiinin bdni, ba, qollar v ayaqlar kimi adtn kiilrin rtmdiklri yerlrin baxman, lzzt qsdi v harama dmk qorxusu olmazsa, eybi yoxdur. Msl 2393: Bir xsin islami hicabla rtnmyi mr etdiyi halda, mr e`tina etmyn, qorxusuz halda aq-saq gzn qadnlarn bdnin baxman, lzzt qsdi v harama dmk qorxusu olmamaq rti il, eybi yoxdur. Bu hkmd kafirlrin qadnlaryla digr qadnlar arasnda, habel, l v zl, adtn bdnin rtmdiklri digr yerlri arasnda bir frq yoxdur. Msl 2394: Qadn grk san v bdnini (z v llrindn baqa) namhrm kiidn rtsn v lazm ehtiyat odur ki, hddi-blua atmam, amma yax-pisi baa dn olan

uandan da, qadnn bdnin baxmas onun hvtini hrkt gtirmk ehtimal varsa, sa v bdnini rtmlidir. Amma qadn z v bilklrin qdr llrini namhrm kiidn rtmy bilr. Fqt gr harama dmk qorxusu olsa v ya kiini haram bir baxa mbtla etmk niyyti olsa, bu iki halda onlar da rtmk vacibdir. Msl 2395: Hddi-blua atm mslmann vrtin baxmaq, arxasndan, ya saf sudan, ya gzgdn v ya bunun kimi eydn olsa bel, haramdr. Lazm ehtiyata sasn, kafirin v yax v pisi baa dn nabali uan vrtin baxmaq da eyni hkmddir. Amma r-arvad bir-birinin btn bdnlrin baxa bilrlr. Msl 2396: Bir-birlrin mhrm olan kii v qadn gr lzzt qsdi olmasa v harama dmk qorxusu olmasa, vrtindn baqa, bir-birinin btn bdnlrin baxa bilrlr. Msl 2397: Kii grk lzzt qsdi il baqa kiinin bdnin baxmasn. Qadnn da baqa qadnn bdnin lzzt qsdi il baxmas haramdr. Hr iki halda da gr harama dmk qorxusu olsa, hkm eynidir. Msl 2398: gr bir kii namhrm bir qadn tanyrsa, aq-saq qadnlardan olmad tqdird, vacib ehtiyata sasn onun klin baxmamaldr. z v llrindn baqa, bel ki, lzzt qsdi olmazsa v harama dmk qorxusu da olmasa, bu iki yer baxmaq caizdir. Msl 2399: gr qadnn baqa qadn v rindn baqa kiini imal etmsi v ya onun vrtini suya kmsi lazm gls, grk lin bir ey alsn, li onun vrtin dymsin. Hminin, gr kiinin baqa kiini, ya arvadndan baqa bir qadn imal etmsi v ya onun vrtini suya kmsi lazm gls, bu halda da hkm eynidir. Msl 2400: gr qadn bir xstlikdn malic olunmaa naar olarsa v namhrm kii onu malic etmk n daha yax olarsa, namhrm kiiy mracit ed bilr. Bel ki, o kii malic etmk n ona baxmaa v onun bdnin l vurmaa mcbur olsa, eybi yoxdur. Amma gr baxmaqla malic ed bilrs, grk lini onun bdnin vurmasn. gr l vurmaqla malic ed bilrs, grk ona baxmasn. Msl 2401: gr insan bir ksi malic etmk n onun vrtin baxmaa naar olsa, vacib ehtiyata gr grk aynan qarya qoysun v aynadan baxsn. Amma gr vrt baxmaqdan baqa ar olmazsa, eybi yoxdur. Hminin, gr vrt baxmaq mddti aynadan baxmaq mddtindn daha az olsa, hkm eynidir. ZDVACIN MXTLF MSLLR Msl 2402: Zvcsi olmamas sbbi il harama dn xsin evlnmsi vacibdir. Msl 2403: gr r qdd rt ets ki, qadn bakir olsun v qddn sonra bakir olmad m`lum olsa, qdi poza bilr. Amma gr qdi pozmazsa, ya vvldn rt etmmi olsa, amma bakir olmasna inand sasda izdivac etmi olsa, bakir il qeyribakirnin mehrinin frqini nzr alaraq qrar qoyduqlar mehrdn azalda bilr. gr vermi olsa, geri ala bilr, msln, gr onun mehri 100 manat olsa, onun kimi olan qadnn bakir olduu tqdird mehri 80 manat, bakir olmadqda is 60 manat olarsa, 100 manatdan drdd bir nisbt frqi olan miqdar 100-dn xlar. Msl 2404: Namhrm kii v qadnn he bir ksin olmad xlvt bir yerd tk qalmalar fsada dmk ehtimal olduu tqdird, baqa bir kimsnin oraya kirmk imkan olsa bel, haramdr. Amma gr fsada dmk ehtimal olmasa, eybi yoxdur.

Msl 2405: gr kii qadnn mehrini qdd myyn ets v vermmk qsdi olarsa, qd shihdir, amma grk mehri versin. Msl 2406: slam dinindn xb kafirliyi sen bir mslmana mrtd deyilir. Mrtd iki qismdir: Fitri mrtd v milli mrtd. Fitri mrtd o kafirdir ki, o, dnyaya gln vaxt onun ata-anas v ya onlardan biri mslman olub, z d yax v pisi baa ddy vaxtda mslman olub, sonradan kafir olub. Milli mrtd is onun mqabilidir. Msl 2407: gr bir qadn izdivacdan sonra mrtd olsa, istr milli, istrs fitri onun qdi batil olar. Bel ki, ri onunla yaxnlq etmyibs, iddsi yoxdur. Hminin, gr yaxnlq edndn sonra mrtd olsa, qadn yais v ya sir olursa, hkm eynidir. Amma gr qadn heyz grn qadnlarn yanda olsa, grk tlaq hkmlrind deyilck qayda il idd saxlasn. gr idd snasnda mslman olsa, onun qdi z halnda qalr. Hrnd yaxs budur ki, birlikd yaamaq istslr, yenidn qd oxusunlar. gr ayrlmaq istslr, tlaq verilsin. Yais o qadndr ki, lli yana atm v yann ox olmas il laqdar heyz qan grmr v artq heyz grcyin midi yoxdur. Msl 2408: gr kii qddn sonra fitri mrtd olarsa, arvad ona haram olar v gr yaxnlq etmis v arvad da yais v sir d deyils, grk qadn tlan hkmlrind deyilck olan vfat iddsi miqdarnda idd saxlasn. Vacib ehtiyata gr yaxnlq etmyibs v qadn sir v yais d olsa, yen d vfat iddsi saxlasn. gr idd snasnda kii tvb ets, vacib ehtiyata gr gr birg yaamaq istslr, yenidn qd oxusunlar. gr ayrlmaq istslr, tlaq verilsin. Msl 2409: gr kii qddn sonra milli mrtd olsa, bel ki, arvad il yaxnlq etmyibs v arvad yais olsa v ya sir olsa, onun qdi batil olar iddsi d yoxdur. gr yaxnlq edndn sonra mrtd olsa v onun arvad heyz grn qadnlar yanda olsa, grk o qadn tlaq hkmlrind deyildiyi kimi, tlaq iddsi qdrind idd saxlasn. gr idd tamam olandan qabaq onun ri mslman olsa, onun qdi z halnda qalar. Msl 2410: gr qadn qdd kii il rt ets ki, onu hrdn xarmasn v kii qbul ets, o grk qadnn razl olmadan qadn hrdn xarmasn. Msl 2411: gr bir qadnn kemi rindn bir qz olsa, sonrak r o qz bu qadndan olmayan olu n qd ed bilr. Hminin, gr bir qz z olu n qd ets, o qzn anas il izdivac ed bilr. Msl 2412: gr bir qadn htta zinadan bel hamil olsa, onun n ua saldrmaq caiz deyildir. Amma gr uan onun btnind qalmas dzlsi olmayan zrri olsa, ya ox ar tinliyi olsa, bu halda ruh daxil olmam siqt etdirmk (saldrmaq) caizdir, amma eyni zamanda diysi var. Amma uaa ruh daxil olduqdan sonra he bir vch il saldrmas caiz deyil. Msl 2413: Bir ks ri olmayan v baqasnn iddsind olmayan qadnla zina ets, bel ki, sonra onu qd ets v onlarn ua olsa, o surtd ki, bilmslr halal ntfdndir, ya haram, o uaq halalzaddir. Msl 2414: gr kii qadnn iddd olmasn bilms v onunla izdivac ets, bel ki, qadn da bilms v onlardan uaq olsa, halalzaddir, r`n d hr ikisinin uadr. Amma gr qadn iddd olduunu v iddd izdivacn caiz olmadn bilirdis, r`n uaq atann vladdr, hr iki halda onlarn qdi batildir v vvld deyildiyi kimi, birbirlrin bdi olaraq haram olurlar.

Msl 2415: gr qadn des ki, yaisym, grk onun sz qbul olunmasn. Amma des ki, rim yoxdur, onun sz qbul olunar. Fqt yalanlqla mtthim olunarsa, bu halda vacib ehtiyat odur ki, onun vziyyti aradrlsn. Msl 2416: nsan ri olmadn deyn qadn il izdivac ets v sonradan bir xs, o qadnn onun arvad olduunu iddia edrs, bel ki, r`n o xsin szlrinin doru olduu isbat olunmazsa, grk onun sz qbul olunmasn. Msl 2417: Qz v olan ua iki yan tamamlayana qdr ata onu anasndan ayra bilmz, nki ua saxlamaq ata il anann mtrk haqqdr. Ua yeddi yana qdr anasndan ayrmamaq ehtiyata daha uyun v daha stndr. Msl 2418: gr qzn eliliyin gln xsin din ball v xlaq yax olarsa, onun rdd olunmamas daha yaxdr. Hzrti Rsulullahdan (s) rvayt olunmudur ki: Eliliy gln kimsnin xlaq v din ballndan raz olsanz, qznz ona r verin. gr bel etmsniz, yer zrind byk fitn v fsad doar. Msl 2419: gr qadn z mehrini rin slh ets ki, baqa arvad almasn, vacibdir ki, ri baqa arvad almasn v qadnn da mehri almaq haqq yoxdur. Msl 2420: Zinadan dnyaya glmi ks gr arvad alsa v ua olsa, o uaq halalzaddir. Msl 2421: gr kii Ramazan aynn orucunda, ya qadnn heyzli halnda onunla yaxnlq ets, gnah etmidir. Amma gr onlardan uaq olsa, halalzaddir. Msl 2422: rinin sfrd lmyin yqini olan qadn vfat iddsindn sonra (onun mddti tlaq hkmlrind deyilck) r gets v birinci ri sfrdn qaytsa, grk ikinci rindn ayrlsn v birinci rin halaldr. Amma gr ikinci ri onunla yaxnlq edibs, grk qadn vtyi-bh iddsi saxlasn (el tlaq iddsi qdrincdir) dd saxlad dvrd d birinci ri onunla yaxnlq etmmlidir, amma sair lzztlr almas caizdir, xrclri d birinci rinin hdsindir. kinci r grk onun mehrini onun mislind olan qadnlar kimi versin. SD VERMYN HKM Msl 2423: gr bir qadn bir ua 2331-ci msld deyilck rtlrl sd vers, o uaq aadaklara mhrm olar: 1. O qadnn z ki, ona sd anas deyrlr. 2. O qadnn ri ki, sd onunla laqdardr, ona sd atas deyrlr. 3. O qadnn ata-anas v n qdr yuxar gets, onun sd ata-anas olsa da. 4. O qadndan dnyaya glmi v ya sonradan dnyaya glck uaqlar. 5. O qadnn nsbi vladnn uaqlar v n qdr aa gets, istr onun nsbi vladlar olsun, istrs d sd vasitsil olsun. 6. O qadnn bac-qarda, sd bac-qarda olsa da, y`ni sd vermkl o qadnla bacqarda olublar.

7. O qadnn mi v bibisi, sd mmkl mi-bibi olsa da. 8. O qadnn day v xalas sd mmkl onlar day-xala olsa da. 9. O qadnn rinin vlad ki, sd onun ri il laqdardr v n qdr aa gets, onun sd vlad olsa da. 10. O kiinin ata-anas v n qdr yuxar gets. 11. Sd il laqdar olan rin bac-qarda, sd bac-qarda olsa da. 12. Sd il laqdar olan rin misi, bibisi, xalas, days v n qdr yuxar gets d. Sd mmkl olsalar bel. Sd vermkl mhrm olan baqa kslr sonrak msllrd deyilck. Msl 2424: gr bir qadn bir uaa (2433-c msld deyiln) rtlrl sd vers, o uan atas, o qadndan dnyaya gln qzlar il evln bilmz. Bel ki, onlardan biri halhazrda onun arvad olsa, onun qdi batil olar. Amma o qadnn sd qzlar il evlnmyi caizdir. Hrnd, msthbb ehtiyat odur ki, onlarla da evlnmsin. Hminin vacib ehtiyata gr sd onun mal olduu rin qzlarn v htta sd qzlar olsalar bel, z n qd ed bilmz v gr onlardan biri arvad olsa, onun qdi vacib ehtiyata gr batil olar. Msl 2425: gr bir qadn bir uaa 2433-c msldki rtlr il sd vers, o qadnn ri ki, sd onunla laqdardr, o uan baclarna mhrm olmaz. Hminin, rin qohumlar, o uan bac v qardalarna mhrm olmazlar. Msl 2426: gr bir qadn bir uaa sd vers, o uan qardalarna mhrm olmaz. Hminin o qadnn qohumlar sd yemi uan bac-qardalarna mhrm olmaz. Msl 2427: gr insan bir qza kamil sd vermi qadn il izdivac ets v onunla yaxnlq ets, sonradan o qz z n qd ed bilmz. Msl 2428: gr insan bir qz il izdivac ets, sonradan o qza kamiln sd vermi qadn il izdivac ed bilmz. Msl 2429: nsan anasnn, ya nnsinin kamil sd verdiklri qz il izdivac ed bilmz. Hminin, gr insann atasnn arvad, atas il laqdar olan sd il bir qza sd vers, insan o qz il izdivac ed bilmz. Bel ki, sd mn qz z n qd ets, sonra anas, nnsi v ya atasnn arvad o qza sd vers, qd batil olar. Msl 2430: nsan, bacsnn v ya qarda arvadnn qarda sdndn kamil sd verdiyi bir qz il izdivac ed bilmz. Hminin, insan, bacs ua v ya qarda uann v ya bacs, ya qarda nvsinin sd verdiyi qz il izdivac ed bilmz. Msl 2431: gr bir qadn z qznn uana kamil sd vers, o qz z rin haram olar. Hminin, qzn rinin baqa qadndan olan uana sd vers d, bel olar. Amma gr bir qadn z olunun uana sd vers, olunun arvad ki, sd vern uan anasdr, z rin haram olmaz.

Msl 2432: gr bir qzn atasnn arvad, o qzn rinin uana atas il laqdar olan sddn vers, 2433-c msld deyiln ehtiyata gr o qz z rin haram olar, istr uaq o qzdan olsun, istrs baqa qadndan. MHRM OLMAA SBB OLAN SD VERMNN RTLR Msl 2433: Mhrm olmaa sbb olan sd vermnin 8 rti var: 1. Uaq diri qadnn sdn msin. Demli, gr sd vermd rt olan sdn bir qismini lm qadnn dndn ms, faydas yoxdur. 2. O qadnn sd r`i doumdan olsun, hrnd vtyi-bhdn olsa bel; demli, gr doumdan olmayan sd, yaxud zinadan dnyaya glmi uan sdn baqa uaa verslr, o sd il uaq he ks mhrm olmaz. 3. Uaq sd ddn msin, demli, gr sd onun boazna tkslr, t`siri yoxdur. 4. Sd xalis olsun v baqa he n il qarmasn. 5. Mhrmliy sbb olan sd bir rdn olsun; demli, sd vern qadna tlaq verils, sonra baqasna r gets v ondan hamil olsa, doana qdr birinci rdn sd qalsa, msln, 8 df domamdan qabaq birinci rin sdndn, yeddi df is doandan sonra ikinci rin sdndn bir uaa vers, o uaq bir ks mhrm olmaz. 6. Uaq sd qusmamaldr, gr qussa t`siri yoxdur. 7. Uaa sd vermk o miqdarda olsun ki, smklri o sddn brkisin v bdnin t glsin. gr m`lum olmasa ki, bu hdd yetiib ya yox, bel ki, bir gec-gndz, ya on be df sonrak msld deyilck kild doyunca sd ms, yen d kifaytdir, amma gr uan bir gec-gndz ya ona on be df sd mmsin baxmayaraq bu sdn uan smklrinin brkimsind v bdnin t glmsin t`sir olmad m`lum olsa, bel hallarda vacib ehtiyata ml etmk trk olunmamaldr. Demli qeyd olunan hallarda grk (onlarla) izdivac etmsin v mhrmcsin nzr salmasn. 8. Uan iki ya tamam olmasn. gr iki ya tamam olandan sonra ona sd verslr, bir ks mhrm olmaz, htta gr iki ya tamam olmamdan qabaq skkiz df v ondan sonra yeddi df sd ms, bir ks mhrm olmaz. Amma gr, sd vern qadnn, domasndan iki ildn ox il kes v onun sd qalsa v bir uaa sd vers, o uaq deyiln kslr mhrm olar. Msl 2434: Ken msldn m`lum oldu ki, sdn mhrmliy sbb olmasnn me`yar var: 1- Sd el bir hdd msin ki, camaat arasnda t ml glmsin, smyn brkimsin sbb saylsn. Onun da rti budur ki, yalnz sdn (bu id) rolu olsun, onunla yana yemk yemsin. Amma bir az yemk yes v demslr ki, t`siri olub, eybi yoxdur. gr iki qadndan sd ms, bel ki, t-smyn ml glmsinin bir qismi bir qadna, digr qismi is ikinci qadna istinad edilrs, onlarn hr ikisi sd anas saylacaq. gr ikisin birlikd istinad verils, haramla (mhrmliy) sbb olmaz. 2- Zaman hesab il; onun da rti budur ki, bir gec-gndz snasnda yemk yemsin, yaxud baqa bir ksin sdn mmsin. Amma gr su is, ya drman qbul ets, ya ox az yemk yes, bel ki, arada yemk yemyib deyils, eybi yoxdur. Gec-gndz boyunca ardcl olaraq ehtiyac duyduu, ya meyl etdiyi zaman sd yesin v bunun qars alnmam olsun. Htta vacib ehtiyata gr, gec-gndzn vvlini o vaxtdan hesablamaldrlar ki, uaq acm olsun, axr is onun doyduu vaxtdr. 3- Sayn hesablanmas, y`ni on be dfni bir

qadnn sdndn msin v on be dfnin snasnda baqa ksin sdndn mmsi n. Amma onlarn arasnda yemk yemsinin zrri yoxdur, on be dfnin arasndak zaman fasilsinin d eybi yoxdur, hr df d kamil sd mmlidir. Y`ni, ac olsun v tam doyuncaya qdr sd msin. Amma gr sd mn zaman nfs ks, ya bir az gzls, bel ki, birinci zamandan ki, d azna alb msin, doyana qdr bir df hesab olsa, eybi yoxdur. Msl 2435: gr qadn z rinin sdndn baqa uaa sd vers v sonra baqa r gets v ikinci rinin sdndn bir uaa sd vers, o iki uaq bir-birin mhrm olmaz. Msl 2436: gr bir qadn bir rin sdndn bir ne uaa sd vers, onlarn hams bir-birin, r v sd vern qadna mhrm olarlar. Msl 2437: gr bir ksin bir ne arvad olsa v onlarn hr biri dediyimiz rtlr il sd vers, o uaqlarn hams bir-birin, r v o qadnlarn hamsna mhrm olarlar. Msl 2438: gr bir ksin iki sd vern arvad olarsa v onlarn biri, msln; uaa skkiz df v o biri yeddi df sd vers, o uaq bir ks mhrm olmaz. Msl 2439: gr bir qadn bir rinin sdndn bir olan v bir qza kamiln sd vers, o qzn qarda v bacs, o olann qarda v bacsna mhrm olmazlar. Msl 2440: nsan z arvadnn izni olmadan sd mmkl o arvadn bacs qz, ya qarda qz olan qadnlar il izdivac ed bilmz. Hminin, gr nabali bir olan il lvat ets, o olann qz, bacs, anas v nnsi ki, rizaidirlr, y`ni sd mmkl onun qz, bacs v anas olub, onu z n qd ed bilmz. Bu hkm, vacib ehtiyata sasn lvat ednin bali olmad v ya lvat olunann bali olduu hala da aiddir. Msl 2441: nsann qardana sd vern qadn insana mhrm olmaz. Msl 2442: nsan, iki bac il, sd mmkl bir-biril bac olsalar da, izdivac ed bilmz. Bel ki, iki qadn qd ets v sonra baa ds ki, onlar bac imilr, onlarn qdi eyni vaxtda olmusa, hr ikisi batildir v gr bir vaxtda olmaybsa, birinci qd shih, ikinci qd batil olar. Msl 2443: gr qadn z ri il laqdar olan sddn, sonradan deyilck kslr sd vers, ri ona haram olmaz. 1. z bacs v qardana. 2. z mi, bibi, day v xalasna v onlarn vladlarna. 3. z nvlrin, htta qz nvsi il laqdar (sdvermd) qznn onun rin haram olmas il nticlnir. 4. z qarda uana, ya bacs uana. 5. z rinin qardana, ya bacsna. 6. rinin qarda uana v ya bacs uana. 7. rinin xala, day, mi v bibisin.

8. z rinin baqa arvadndan olan nvsin. Msl 2444: gr bir ks insann xalas qzna ya bibisi qzna sd vers, ona mhrm olmaz. Msl 2445: ki arvad olan kiinin, gr o iki arvaddan biri o biri arvadn misi uana sd vers, o arvadn ki, misi ua sd mib, o z rin haram olmaz. SD VERMYN QAYDASI Msl 2446: Uaa sd vermk ilk nvbd onun anasnn haqqdr. V atann haqq yoxdur ki, (sd vermk n) ua baqa adama versin. Amma gr ona muzd ists, ata da pulsuz, yaxud az pul alan bir day tapsa, bu halda atas ua dayy ver bilr. Bundan sonra anas qbul etmzs v z sd vers, muzd almaa haqq yoxdur. Msl 2447: Msthbbdir ki, uaq n tutulmu day, all, habel xlaqi, cismi ruhi baxmdan gzl siftlr malik olsun. qli az olan, kafir, ox yal, pis surtli olan qadn day tutmaq mkruhdur. Hminin mkruhdur ki, sd zinadan dnyaya glmi uan sd olan, ya z zinadan ml gln day tutsunlar. SD VERMNN MXTLF MSLLR Msl 2448: Daha yax odur ki, qadnlarn hr yetn uaa sd vermkdn qars alnsn. nki, kimlrs sd verdiklrinin unudulmas v sonradan mhrm olan iki xsin birbiriyl evlnmsi mmkndr. Msl 2449: Msthbbdir ki, uaa iyirmi bir ay tamam sd versinlr v iki ildn ox sd vermk layiqli deyil. Msl 2450: gr sd vermkl rin haqq aradan gedrs, qadn rinin icazsi olmadan baqasnn uana sd ver bilmz. Msl 2451: gr bir qadnn ri, sdmr qz z n qd ets, bel ki, arvad qza sd vers, vacib ehtiyata gr qadn bdi olaraq ona haram olur. Ehtiyatn ona tlaq vermlidir v grk he vaxt onunla izdivac etmsin. gr sd onun zn aid olursa, sdmr qz da ona bdi haram olur. gr sd, vvlki rin aid olsa, ehtiyata gr onun qdi batil olur. Msl 2452: gr bir ks ists ki, qarda arvad ona mhrm olsun, b`zilri buyurublar ki, grk sdmr bir qz, msln, iki gnlk z n si etsin v o iki gn mddtind 2431-ci msld deyiln rtlr il qarda arvad o qza sd versin ki, onun arvadnn sd anas olsun. Amma bu hkm qardann arvad onun qardann sd il o qz uana sd verdiyi tqdird mhlli-ikaldr. Msl 2453: gr kii bir qadn z n qd etmmidn qabaq des ki, o qadn sd mm il ona haram olub, msln, des ki, onun anasnn sdn mib, bel ki, onu tsdiq etmk mmkn olsa, o qadn il izdivac ed bilmz. gr qddn sonra des v qadn onun szn qbul ets, qd batildir. gr kii onunla yaxnlq etmyibs, ya yaxnlq edibs, amma yaxnlq edn vaxt qadn o kiiy haram olduunu bilibs, mehriyysi yoxdur, gr qadn yaxnlq etdikdn sonra o kiiy haram olduunu bilibs, r grk onun mehrini, onun mislind olan qadnlara uyun olaraq versin.

Msl 2454: gr qadn qddn qabaq des ki, sd mmk vasitsil o kiiy haram olmudur v onu tsdiq etmk mmkn olsa, o kii il izdivac ed bilmz. gr qddn sonra des, kiinin qddn sonra o qadnn ona haram olduunu demsi kimidir v onun hkm qabaqdak msld deyildi. Msl 2455: Mhrm olmaa sbb olan sd vermk iki eyl sbut olur: 1. nsana, onlarn sznd yqinlik v ya xatircmlik tapacaq bir dstnin xbr vermsil; 2. ki adil kiinin hadti, amma grk sd vermyin raitini d desinlr; msln, desinlr biz grdk ki, filan uaq filan qadnn dndn 24 saat sd mib v bu snada baqa ey yemyib v hminin 2431-ci msld deyilmi baqa rtlri d rh etsinlr. Amma sd vermyin bir adil kii v iki qadnn v ya drd adil qadnn hadti il sbut olmas mhlli-ikaldr, demli, ehtiyat olunmaldr. Msl 2456: gr uan, mhrm olmaa sbb olacaq qdr sd mib-mmdiyind kk edilrs, ya da o miqdar sd mdiyi znn edilrs, uaq he kim mhrm olmaz. Amma ehtiyat etmk daha yaxdr. TLAIN HKMLR Msl 2457: z arvadna tlaq vern kii, grk bali v aqil olsun, amma gr on yal uaq z arvadna tlaq vers, grk bu halda ehtiyata ml etmk trk olunmasn; hminin kii grk z ixtiyar il tlaq versin v gr arvadna tlaq vermy onu mcbur etslr, tlaq batildir; v hminin grk tlaq vermk qsdi olsun, gr sisini zarafat il, yaxud srxo halda des, shih deyil. Msl 2458: Qadn grk tlaq vaxtnda heyz v nifas qanndan pak olsun v ri o paklqda onunla yaxnlq etmmi olsun. Bu iki rtin tfsili glck msllrd deyilck. Msl 2459: Heyz v nifas halnda qadna tlaq vermk halda shihdir: 1) Evlnndn sonra ri onunla yaxnlq etmmi olsun; 2) Hamil olma m`lum olsun; gr m`lum olmasa v ri heyz halnda tlan vers v sonra baa ds ki, hamil imi, tlaq batildir, hrnd yaxs odur ki, ona tlaq vermkl olsa bel ehtiyata riayt edilsin; 3) Kii qayib olsa v ya hr hans sbbdn htta qadnn gizlnmsin gr, arvadnn heyz v nifas qanndan pak olub-olmadn baa d bilms; Bu halda vacib ehtiyat budur ki, arvadndan ayrld gndn n az bir ay ken qdr sbr edib sonra ona tlaq versin. Msl 2460: gr qadn heyz halndan pak olduunu bils v tlan vers, sonradan m`lum olsa ki, tlaq vaxtnda heyz halnda imi, onun tla frz olunan hal istisna olmaqla batildir. gr onun, heyz halnda olduunu bils v tlan vers, sonradana m`lum olsa ki, pak imi, onun tla shihdir. Msl 2461: gr bir xs arvadnn heyz, ya nifas halnda olduunu bil-bil ondan ayr ds, msln, sfr xsa v ona tlaq vermk ists, grk arvadn heyz ya nifas qanndan pak olduuna yqinlik, ya arxaynlq hasil edn kimi sbr etsin v sonra bils ki, pak olubdur, ona tlaq ver bilr v hminin gr kki olsa, o halda 2457-ci msld gstriln qayibd olan kiinin tlaq hkmn riayt etsin. Msl 2462: gr arvadndan ayr dn kii z arvadna tlaq vermk ists, bel ki, arvadnn heyz v nifas halnda olub-olmamasndan xbr tuta bils, hrnd onun xbri qadnn heyz adti zr, ya ritd myyn olunmu baqa nianlrdn olsa bel, gr

ona tlaq vers v sonra m`lum olsa heyz, ya nifas halnda olub, o halda onun tla shih deyil. Msl 2463: str heyz, ya nifas halnda olan, istrs pak olmu yal il yaxnlq ets v tlaq vermk ists, grk tzdn heyz olub pak olana qdr gzlsin. Amma 9 ya tamam olmam, yaxud qadnn hamil olmas yqin olsa, gr yaxnlq edndn sonra tlaq vers, hminin yais olsa da, ikal yoxdur (yaisnin m`nas 2405-ci msld deyilib). Msl 2464: gr heyz v nifas qanndan pak olan qadn il yaxnlq ets v hmin paklqda onun tlan vers, sonradan is m`lum olsa ki, tlaq vaxt hamil imi, o tlaq batildir, hrnd tlan yenidn verilmsi il olsa bel ehtiyata riayt etmk daha yaxdr. Msl 2465: gr heyz v nifas qanndan pak olmu qadn il yaxnlq ets v sonra ondan ayrlsa, msln; sfr gets, bel ki, sfrd tlan vermk ists v onun halndan xbrdar ola bilms, grk qadnn o paklqdan sonra qan grb v tzdn pak olmas qdr sbr etsin. Vacib ehtiyat odur ki, o mddt bir aydan az olmasn. gr qeyd olunanlara riayt etmkl tlaq vers, sonra tlan el hmin paklq dvrnd ba vermsi m`lum olsa, eybi yoxdur. Msl 2466: gr kii xilqtindn, ya xstliyin gr, ya sd verdiyin gr, ya drman qbul etdiyin gr v ya hans baqa sbbdn heyz grmyn arvadna tlaq vermk ists v o halda onun yada olan qadnlar heyz grrlrs, grk z arvad il yaxnlq etdiyi vaxtdan 3 () ay mddtind onunla cima etmkdn kinsin v sonra ona tlaq versin. Msl 2567: Tlan sisi grk rbc dz v Taliq klmsi il oxunsun, iki adil kii d onu eitsinlr. gr kii z tlaq sisini oxumaq ists v arvadnn ad msln; Fatim olsa grk desin: Zovcti Fatimtu taliqun y`ni mnim arvadm Fatim azaddr. gr baqasn vkil ets, grk o vkil desin: Zovctu mvkkili Fatimtu taliqun v qadn myyn olan halda onun adn demk lazm deyil. gr orada hazr olsa v hazihi taliqun deyilrk ona iar ets v ya ona xitab edilrk nti taliq deyils, kifaytdir. gr kii tlaq sisini rbc oxuya bilms v ya vkil tuta bilms, hans dild olursa olsun, rbc oxunan sinin m`nasn deyib, tlaq ver bilr. Msl 2468: Mvqqti qd il si olunmu qadnn tla yoxdur. Onun azad olmas, qdin tamam olmas il, yaxud kiinin ona Mddti sn baladm deyrk mddti balamas il olur. ahid tutmaq v qadnn heyzdn pak olmas lazm deyil. TLAIN DDS Msl 2469: 9 ya tamam olmam, habel yais qadnn iddsi yoxdur, y`ni ri onunla yaxnlq ets d, tlaqdan sonra drhal r ged bilr. Msl 2470: 9 ya tamam olan v yais olmayan qadnn ri onunla yaxnlq edib tlan vers, tlaqdaq sonra grk idd saxlasn. ki heyzin arasndak fasil 3 aydan az olan qadnn iddsi odur ki, ri paklnda ona tlan verndn sonra o qdr gzlsin ki, iki df heyz grsn v pak olsun. nc heyzi grn kimi onun iddsi tamam olur v r ged bilr, amma gr yaxnlq etmmidn qabaq ona tlaq vers, iddsi yoxdur, y`ni tlaqdaq sonra drhal r ged bilr, amma gr rindn xaric olan mni, (czb v ya ona oxar yol il) qadnn frcin daxil olsa, bu halda grk idd saxlasn.

Msl 2471: Heyz grmyn qadn gr heyz grn qadnlar yada olsa, ya iki heyzi arasndak zaman fasilsi 3 aydan artq olsa, bel ki, ri onunla yaxnlq etdikdn sonra tlaq vers, grk tlaqdaq sonra qmri tarixl ay idd saxlasn. Msl 2472: ddsi ay olan qadnn gr hilali ayn vvlind tlan verslr, ay idd saxlasn. gr ayn snasnda tlan vers, grk ayn qalann sonrak iki ay il brabr v birinci aydan, qalann is drdnc aydan idd saxlasn ki, ay tamam olsun. Msln, gr ayn 20-ci gnnn qrubunda tlan verslr v o ay 30 gn olsa, onun iddsi drdnc ayn 20-ci gn qrub vaxt tamam olur. gr ay 29 gn olsa, vacib ehtiyat odur ki, drdnc aydan 21 gn idd saxlasn ki, birinci aydan idd saxlad miqdarla 30 gn olsun. Msl 2473: gr hamil qadna tlaq verslr, iddsi uaq dnyaya gln qdr, ya sqt olana qdrdir. Buna gr d gr tlaqdan bir saat sonra uaq dnyaya gls, iddsi tamam olar, amma bu o haldadr ki, uaq rinin r`i vlad olsun. Buna sasn gr qadn zinadan hamil olsa v ri ona tlaq vers, onun iddsi, uaa hamillik dvr il tamam olmur. Msl 2474: 9 ya tamam olmu v yais olmayan qadn gr si olunsa, bel ki, ri onunla yaxnlq ets v o qadnn mddti tamam olsa, ya ri mddti ona balasa, grk idd saxlasn. gr heyz grrs, grk iki heyz miqdarnda idd saxlasn v r getmsin, vacib ehtiyata gr bir df heyz grmsi kifayt deyil v gr heyz grmrs 45 gn r getmkdn zn kindirsin. Hamil olan halda onun iddsi uaq dnyaya gln qdr, ya sqt olana qdrdir, hrnd msthbb ehtiyat odur ki, dou v 45 gn arasnda hans daha ox olsa, onu daha ox idd saxlasn. Msl 2475: Tlaq iddsinin vvli tlaq sisi oxunub tamam olandan sonra balayr, istr qadn ona tlaq verdiyini bilsin, ya bilmsin. gr idd tamam olandan sonra ona tlaq verildiyini baa ds, tzdn idd saxlama lazm deyil. R LM QADININ DDS Msl 2476: ri lm qadn hamil olmasa, grk 4 ay 10 gn idd saxlasn, y`ni r getmkdn kinsin, hrnd sir, ya yais, ya si olsa, ya kafir, ya ric`i tlaq verilmi, ya idd halnda olsun, ri onunla yaxnlq etms d, htta ri uaq v ya dli d olmu olsa, hkm eynidir. gr hamil olsa, grk doana qdr idd saxlasn. Amma gr 4 ay 10 gn kemmidn qabaq dnyaya gls, grk rinin lmndn sonra 4 ay 10 gn gzlsin. Bu iddy, vfat iddsi deyrlr. Msl 2477: Vfat iddsind olan qadna zint libaslar geymk v srm kmk haramdr. Hminin zint hesab olunan baqa ilr d ona haram olar. Amma evdn l getmk ona haram deyil. Msl 2478: gr bir qadn rinin ldyn yqin ets v vfat iddsi tamam olandan sonra r gets, gr m`lum olsa ki, onun ri sonradan lb, ikinci qd d birinci rinin salnda v ya hqiqi vfat iddsi dvrnd ba veribs, grk ikinci rindn ayrlsn v vacib ehtiyata gr iki idd saxlasn. gr ikinci rindn hamil olubsa, bu halda doana qdr ikinci r n (eynil tlaq iddsi kimi olan) vty-bh iddsi, ondan sonra is birinci r n vfat iddsi saxlasn, ya da vvlki iddsini tkmil etsin. gr hamil olmasa v birinci ri ikinci rinin yaxnlq etmsindn qabaq lm olsa, vvlc birinci r n vfat iddsi, ondan sonra is ikinci ri n vty-bh iddsi saxlasn. gr yaxnlq vfatdan qabaq olubsa, onun iddsi irlidir.

Msl 2479: Vfat iddsinin vvli ri qayib, ya qayib hkmnd olan halda, rin lmndn sonra yox, qadnn rinin lmndn xbrdar olmasndan balayr, amma bu hkm gr qadn hddi-blua atmam, ya divan olan surtd mhlli-ikaldr, ehtiyata riayt etmk vacibdir. Msl 2480: gr qadn des ki, iddm tamam olub, ondan qbul olunar, amma gr qadn thmt vurulan bir mqamda olsa, bu halda vacib ehtiyata gr ondan qbul olunmaz, msln, gr iddia ets ki, bir ayda 3 df heyz grb, onun iddias tsdiq olunmaz. Amma gr ona yaxn olan qadnlar onun bu adt zr heyz grmsini tsdiq etslr, bu halda ondan qbul olunar. RC` V BAN TLAI Msl 2481: Bain tlaq odur ki, tlaqdan sonra kiinin z arvadna rcu` etmsin haqq yoxdur, y`ni qdsiz onu arvadla qbul etmy haqq yoxdur v o, 6 qismdir. 1. 9 ya tamam olmayan qadnn tla. 2. Yais olan qadnn tla. 3. qddn sonra ri onunla yaxnlq etmmi olan qadnn tlaq. 4. df boanm bir qadnn tlaq (2484-c msld glck). 5. Xl`i v mbarat tla. 6. rit hakiminin, rinin n nfqsini t`min etmy v n d boamaa hazr olduu bir qadna verdiyi tlaq. Bunlarla bal hkmlr sonrak msllrd aqlanacaqdr. Bunlardan baqa olan tlaqlar is ric`i tlaqdr. Y`ni qadnn iddd olduu mddtd ri yenidn ona rcu` ed bilr. Msl 2482: Arvadn ric`i tlaqla boayan xs arvadn, boanma zaman yaad evdn xarmas haramdr. Amma b`zi zamanlarda ki, qadnn zina etmi olmas bunlardan biridir, qadn evdn xarmasnn eybi yoxdur. Hminin qadnn rindn icazsiz lazmsz ilr n evdn mas haramdr. Kiiy d vacibdir ki, idd dvrnd onun xrclrini t`min etsin. RCU` ETMYN HKMLR Msl 2483: Ric`i tlaqda kii iki yolla z arvadna rc`u ed bilr: 1. Qadn, yenidn z arvad qrar vermsini bildirn bir sz desin. 2. Bir i grs ki, o i il rcu` qsdi olsun. Yaxnlq etmkl rcu` gerklir, hrnd rcu` qsdi olmasa da; amma hvtli lms v p il rcu`nun gerklmsi mhlli ikaldr. Vacib ehtiyata gr gr rcu` etmk istms, grk yenidn tlaq versin. Msl 2484: Rcu` etmk n kiinin ahid tutmas, ya da arvada xbr vermsi lazm deyil. Htta gr he ks bilmdn z rcu` ets, rcu` etmyi dzdr. Amma gr idddn sonra kii des ki, idd irisind rcu` etmim, qadn onu tsdiq etms, kiinin z iddasn isbat etmsi lazmdr.

Msl 2485: z arvadna ric`i tlaq vern kii gr ondan bir mal alsa v onunla slh ets ki, bir daha ona rcu` etmsin, hrnd bu msalih dz olsa da v rcu etmmsi vacib olsa da, amma onun rcu` etmk haqq aradan getmir v rcu` etdiyi surtd, yenidn izdivac brqrar olur. Msl 2486: gr bir qadna iki df tlaq verib ona rcu` ets, ya iki df ona tlaq verib v hr tlaqdan sonra qd ets, ya bir tlaqdan sonra rcu` ets, o biri tlaqdan sonra qd ets, nc tlaqdan sonra o qadn ona haramdr. Amma gr nc tlaqdan sonra baqasna r gets, be rt il birinci rin halal olar, y`ni o qadn tzdn qd ed bilr: 1. kinci rin qdi hmilik olsun. gr onu si ets, ondan ayrlandan sonra birinci r onu qd ed bilmz. 2. kinci r onunla yaxnlq etsin v dxul olsun v vacib ehtiyat odur ki, yaxnlq qadnn frcindn olsun. 3. kinci r tlan versin, ya lsn. 4. kinci rin tlaq, ya vfat iddsi tamam olsun. 5. Vacib ehtiyata gr ikinci r yaxnlq zaman bali olsun. XL` TLAI Msl 2487: rin meyli olmayan v ya ona krahti olan qadnn mehrini v ya zn aid olan baqa maln znn boanmas n rin balayarsa, buna, xl` tlaq deyilir. Xl` tlaqnda qadnn rin qar olan meylsizliyi o hdd olmaldr ki, onun evlilik haqqn riayt etmdiyini thdid etsin. Msl 2488: gr tlaq sisini r z oxumaq ists, bel ki, qadnn ad Fatim olsa qrara alnm ey verildikdn sonra, grk desin: Zovcti Fatimtu xal`tuha la ma bzlt v ehtiyat msthbb gr hminin desin: hiy taliqun y`ni arvadm Fatimni verdiyi ey mqabilind xl` tla verdim v o azaddr. Qadn myyn olan halda bu tlaqda v mbarat tlanda onun adn demk lazm deyil. Msl 2489: gr bir qadn bir ksi vkil ets ki, onun mehrini rin balasn v r d hmin adam vkil ets ki, arvada tlaq versin, bel ki, rin ad Muhmmd v qadnn ad Fatim olsa, vkil tlaq sisini bu cr oxuyacaq: n muvkkilti Fatimt bzltu mhrh limuvkkili Muhmmdin liyxl`ha lyhi, ondan sonra deyck: zovctu muvkkili xal`tuha la ma bzlt f hiy taliqun, gr bir qadn bir ksi vkil ets ki, mehrdn baqa bir eyi onun rin balasn ki, ona tlaq versin, vkil grk mhrha sznn yerin o eyi desin. Msln; 100 tmn vers grk desin: bzltu mi`t tuman. MBARAT TLAI Msl 2490: gr r v arvad bir-birlrini istmslr, bir-birlrindn ikrah etslr v qadn bir mal ona tlaq vermsi n kiiy vers, bu tlaa mbarat tla deyilir. Msl 2491: gr r mbarat sisini oxumaq ists, bel ki, qadnn ad Fatim olsa, grk desin: bar`tu zovcti Fatimt la ma bzlt v lazm ehtiyata gr hminin

desin fhiy taliqun, y`ni mn v arvadm Fatim, onun verdiyi eyin mqabilind birbirimizdn ayrldq v o azaddr. gr baqasn vkil ets, vkil grk desin: n qibli mvkkili bar`tu zovcthu Fatimt la ma bzlt fhiy taliqun, hr iki halda gr la ma bzlt klmsinin yerin, bima bzlt des, eybi yoxdur. Msl 2492: Xl` v mbarat tlann sisi grk imkan olan halda rbc shih oxunsun v gr mmkn olmasa, onun hkm 2465-ci msld olan tlan hkmdr, amma gr qadn z maln rin balamaq n msln, azrbaycanca des ki, tlaq n filan mal sn baladm, eybi yoxdur. Msl 2493: gr qadn xl`, ya mbarat tlann iddsinin snasnda bxi fikrindn qaytsa, r rcu` ed bilr v qdsiz tzdn onu z arvad ed bilr. Msl 2494: Mbarat tla n rin ald mal grk mehrdn ox olmasn, htta vacib ehtiyata gr grk mehrdn az olsun, amma xl` tlanda ox olsa, eybi yoxdur. TLAIN MXTLF HKMLR Msl 2495: gr bir kii namhrm qadn z yal gman edib, onun il yaxnlq ets, istr o qadn ri olmadn bilsin, istrs d ri olduunu gman etsin, grk idd saxlasn. Msl 2496: Bir kii z arvad olmadn bildiyi bir qadnla zina ets, gr qadn onun ri olmadn bils, idd saxlamas lazm deyil, amma ri olduunu gman ets, vacib ehtiyata gr idd saxlamaldr. Msl 2497: gr bir kii, bir qadn onunla evlnmsi n rini boama mcburiyytind qoymaq mqsdiyl evlilik hquqlarna riayt etmmsi n aldadarsa, o qadnn tla v qdi shihdir. Amma hr ikisi d byk gnah etmi olurlar. Msl 2498: gr qadn qdin zimnind ri il rt ets ki, xsusi rait irli gls, msln, gr r uzun mddtli sfr gets, ya msln, 6 ay onun xrcini verms, ya uzun mddt hbs mhkum edils, tlan ixtiyar onunla olsun, bu rt batildir, amma rt ets ki, rinin trfindn xsusi rtlrd v ya he bir qeyd-rt olmadan zn tlaq vermk n vkil olsa, rt dzdr v ri sonradan onu vkillikdn zl ed bilmz, gr bu halda (vkil olduu halda qadn) zn tlaq vers tlaq shihdir. Msl 2499: ri itmi qadn, gr baqasna r getmk ists, grk adil mcthidin yanna getsin v Minhacus-sadiqin kitabnda qeyd etdiyimiz xsusi rtlr daxilind mcthid ona tlaq ver bilr. Msl 2500: Dlinin ata v ata trfindn olan babas, onun arvadna onun mslhtin olsa, tlaq ver bilrlr. Msl 2501: gr ata, ya ata trfindn olan babas z ua n bir arvad si ets, uan mkllf olan vaxtndan bir qdri sinin mddtind olsa bel, msln, 14 yal olan n bir qadn iki illik si ets, bel ki, uan xeyrin olsa, o qadnn mddtini balaya bilr. Amma onun daimi arvadna tlaq ver bilmz. Msl 2502: gr r`i hcct zndn kii iki nfri adil bils v z arvadna onlarn qarsnda tlaq vers, bir baqas ki, onlarn dalti onun yannda sbut deyil, gr ehtimal vers ki, onlarn dalti tlaq vernin yannda sabitdir, o qadn idd tamam

olandan sonra z n, ya baqa adam n qd ed bilr. Amma onlarn daltli olmadna yqin ets, o qadn qd ed bilmz. Msl 2503: Kiinin ric`i tlaq verdiyi qadn, iddsi tamam olana qdr onun r`i hyat yolda hkmnddir. Bel ki, rinin ondan hr nv cinsi lzzt almasna mane olmaa haqq yoxdur. Caiz v htta msthbdir ki, qadn zn onun n bzsin. Onun icazsi olmadan evdn xmas caiz deyil. gr naiz olmasa, (itatdn boyun qarmasa) nfqsini vermk rin vacibdir, elc d kfni, fitr zkat da rin hdsindir. Hr biri lrs, digri ondan irs aparr. Kii, arvadnn iddd olduu zaman onun bacsn ala bilmz. QSBN HKMLR Qsb odur ki, insan zlm il baqasnn haqqna, ya malna sahib olsun. Bu da ql, Qur`an v rvaytlrin hkm il haramdr. Peymbri krmdn (s) rvayt olunub ki, hr ks baqasndan bir qar yer qsb ets, Qiyamtd o yeri onun 7 mrtbsindn zncir kimi onun boynuna atacaqlar. Msl 2504: gr insan ham n tikilmi mscid, mdrs, krp v baqa yerlrdn camaatn istifad etmsini qoymasa, onlarn haqqn qsb etmidir. Hminin, gr bir ks mscidd z n bir yer tutsa v baqas da onun oradan istifad etmsini qoymazsa, gnah etmidir. Msl 2505: gr girov qoyan v girov gtrn qrar qoysalar ki, o ey ki, girov qoyulmudur, girov gtrnin, ya 3-c xsin lind olsun, girov vern girov qoyduu yann vzini dmmi qoyduu girovu gtr bilmz. gr gtrs, grk drhal qaytarsn. Msl 2506: Bir ksin yannda girov qoyulan mal baqas qsb ets, mal sahibi v girov gtrn xsin hr biri qsb edilmi eyi tlb ed bilr. Bel ki, o eyi ondan alsalar, yen d girovdadr. Msl 2507: gr insan bir eyi qsb ets, grk sahibin qaytarsn. gr o ey aradan gets v qiymti olsa, grk onun vzini 2515 v 2516-c msllrd deyiln rhl ona versin. Msl 2508: gr qsb edilmi eydn mnft ld edils, msln, qsb edilmi qoyundan quzu olsa, o mal sahibinindir. Hminin, bir evi qsb etmi bir ks orada oturmasa da, grk onun icarsini versin. Msl 2509: gr uaqdan, ya dlidn onlarn mal olan bir eyi qsb etslr, grk onu onun vlisin versinlr. gr o ey aradan gets, vzi dnilmlidir. Msl 2510: gr iki nfr birlikd bir eyi qsb etslr, hr ikisi btnlkl o eydn istifad etslr, hr biri tklikd o eyi qsb etmyi bacarmamasna baxmayaraq onlardan hr biri, o ey btnlkl zamindirlr. Msl 2511: gr qsb edilmi bir eyi digr bir ey il qardrsalar, msln, qsb olunmu budan arpa il qardrsalar, bel ki, onlar ayrmaq mmkn olsa, ziyyt il olsa da, grk ayrlsn v sahibin qaytarlsn. Msl 2512: gr bir xs dzldilmi qzl parasn msln, qsb etdiyi sran rits, grk onu ritdikdn qabaq v sonrak qiymtinin frqi il sahibin versin. gr

qiymtinin frqini dms, des ki, onu vvlki kimi dzldcym, malik mcbur deyil ki, qbul etsin. Hminin malik onu, vvlki kimi dzltmy d mcbur ed bilmz. Msl 2513: Qsb edilmi bir eyi vvlkindn yax olacaq bir kild dyidirils, msln, qsb edilmi qzldan sra dzlts, bel ki, mal sahibi mal bu halda mn ver des, grk ona versin v ondan kdiyi zhmt n muzd ala bilmz. Hminin malikin icazsi olmadan onu vvlki halna salmaa haqq yoxdur. Amma malikin icazsi olmadan onu vvlki, ya baqa kl salsa, iki halt arasnda olan qiymt frqin zamin olmas m`lum deyil. Msl 2514: gr qsb edilmi bir eyi vvlkindn daha yax olacaq bir kild dyidirslr v mal sahibi des ki, grk onu vvlki kl salasan, gr bu istkd onun myyn hdfi olsa, vacibdir ki, qsb edn onu vvlki kl salnsn. Bel ki, onun qiymti, dyidirmk vasitsil vvlkindn az olsa, grk onun frqini d sahibin versin. Bel ki, qsb edilmi qzldan gr sra dzldils v onun sahibi des: onu vvlki kl sal o halda ridndn sonra onun qiymti sra dzltmmidn qabaqk qiymtdn az olsa, grk onun frqini dsin. Msl 2515: Qsb etdiyi yerd kin, ya aac ks, o aacn v kinin bar onundur. Bel ki, torpan sahibi raz olmasa ki, kin, ya aac onun yerind qalsn, qsb edn xs grk drhal z aac, ya kininin zrri olsa da, yerdn xartsn. Hminin aac, ya kin o yerd olan mddtd yerin icarsini yer sahibin versin v yerd olan xarablqlar dzltsin, msln, aaclarn yerini doldursun. gr bunlarn vasitsil yerin qiymti vvlkindn az olsa, grk onun frqini d versin. O, yer sahibini mcbur ed bilmz ki, yeri ona satsn, ya icar versin. Hminin yer sahibi onu mcbur ed bilmz ki, kin, ya aac ona satsn. Msl 2516: gr yer sahibi aacn, ya kinin onun yerind qalmasna raz olsa, oran qsb edn xs lazm deyil ki, aac, ya kini oradan xartsn, amma grk o yerin icarsini qsb etdiyi vaxtdan yer sahibi raz olan vaxta qdr versin. Msl 2517: gr qsb edilmi ey aradan gets, o halda ki, ink v qoyun kimi qiymti olsa, grk (qiymti o ey deyilir ki, tlbatn clb olunmasnda rol oynayan xsusiyytlri baxmndan onun misli ox deyildir) grk onun qiymtini versin v gr onun bazar qiymti istk v tklif vasitsil frq ets, grk tlf olduu vaxtda olan qiymti versin. Msl 2518: gr qsb edilmi ey aradan gets v msln, arpa v buda kimi misli olsa, qsb olunmu ey dnilmlidir. (Misli o ey deilir ki, tlbatn clb olunmasnda t`sirli olan xsusiyytlr baxmndan onun misli oxdur.) Amma dniln eyin tlbatn clb olunmasnda t`sirli olan madd v nv xsusiyytlri qsb etdiyi v aradan getdiyi eyin mislind olsun. Msln, gr `la nv dy qsb edibs, ondan aa nv dyn qaytara bilmz. Msl 2519: gr qiymti olan bir ey, qsb edils v aradan gets, bel ki, onun yannda olan mddtd myyn bir xsusiyyt tapbsa v buna gr d qiymti artbsa, msln, kkls, sonra tlf olsa, gr bu kklm qsb ednin yax bslmsin gr olmaybsa, grk kk olan vaxtn qiymtini versin. Amma gr yax bslmsin gr kklibs, artan hissnin qiymtini vermsi lazm deyil. Msl 2520: Qsb edilmi eyi gr baqas ondan qsb ets v aradan gets, mal sahibi onlarn hr birindn onun vzini ala bilr, ya da onlarn hrsindn vzin bir qdrini tlb ed bilr. Bel ki, onun vzini birincidn alsa, onda birinci d verdiyi eyi ikincidn

ala bilr. Amma gr mal sahibi ikincidn alsa, ikinci qsb edn sahibin verdiyi eyi birincidn tlb ed bilmz. Msl 2521: gr satdqlar bir eyd mamilnin rtlrindn biri olmasa, msln, o ey ki, grk ki il al-veri edilsin, kisiz mamil etslr, mamil batildir v bel ki, satc v alc mamilni nzr almadan raz olsalar ki, bir-birinin malnda istifad etsinlr, eybi yoxdur. gr bel olmasa, bir-birlrindn aldqlar ey qsbi mal kimidir v grk hr biri onu digrin qaytarsn. Bu halda gr hr birinin mal o birisinin lind tlf olsa, istr mamilnin batil olduunu bilsin, istrs d bilmsin, grk onun vzini versin. Msl 2522: gr satcdan grmsi v ya bir mddt onun yannda qalb bynrs, almas n bir mal alarsa v o mal tlf olarsa, mhura sasn, grk onun vzini sahibin versin. NSANIN TAPDII MALIN HKMLR Msl 2523: Heyvan qismindn olmayan itmi mal insan tapsa v sahibi m`lum olmaq n he bir niansi olmasa, istr onun qiymti bir dirhm (12,6 noxud sikkli gm) olsun, istrs olmasn, onu z n gtr bilr. Amma msthbb ehtiyata sasn, onu sahibi trfindn fqir sdq versin. lamti olmayan pul da bu hkmddir. Amma gr mkan v ya zaman xsusiyytlri v miqdar pul n bir lamt olarsa, grk onu 2524-c msldki sasda e`lan etsin. Msl 2524: gr tapd eyd onunla sahibini tapa bilck, bir nian olsa, hrnd bils ki, onun sahibi mal mhtrm olan kafirdir, o halda o eyin qiymti bir dirhm atsa, grk tapd gndn bir il kimi camaatn yld yerlrd e`lan etsin. gr qiymti bir dirhmdn az olsa, vacib ehtiyat odur ki, onu sahibi trfindn sdq versin. Hr vaxt sahibi peyda olsa, bel ki, sdq vermy raz olmasa, onun vzini ona versin. Msl 2525: gr insan z e`lan vermk istms, min olduu bir ks dey bilr ki, onun trfindn e`lan etsin. Msl 2526: gr bir il qdr e`lan ets v mal sahibi taplmasa, bel ki, o mal Mkk hrmindn qeyri bir yerd tapbsa, onu sahibi peyda olan zaman ona vermk n saxlaya bilr. Bu mddt rzind maln zn saxlayb ondan z n istifad ed bilr. Hm d onu, sahibi trfindn sdq olaraq fqirlr d ver bilr. Vacib ehtiyat odur ki, onu z n gtrmsin. gr mal hrmd tapbsa, vacib ehtiyat odur ki, onu fqirlr sdq versin. Msl 2527: gr bir il e`lan edndn sonra mal sahibi taplmasa, mal sahibi n saxlasa v aradan gets, bel ki, onu saxlamaqda israflq v shlnkarlq etms, zamin deyil. Amma gr sahibi trfindn sdq vers, sahibin ixtiyar var ki, ya sdqy raz olsun, ya malnn vzini tlb etsin. Sdqnin savab sdq vernin olar. Msl 2528: Mal tapan ks gr bilrkdn deyilmi gstrilr sasn e`lan etms, gnah etmsindn lav, gr faydas olduunu ehtimal ets, e`lan etmsi vacibdir. Msl 2529: gr dli, ya hddi-blua atmayan uaq, zrind niansi olan v qiymti bir dirhm atan bir ey taparsa, onun vlisi e`lan ed bilr. Htta o eyi uaqdan v ya dlidn almdrsa, e`lan etmsi vacibdir. gr bir il e`lan edils, maln sahibi peyda olmasa, grk 2526-c msld deyiln ml etsin.

Msl 2530: gr insan e`lan etdiyi ilin irisind sahibinin taplacandan midsiz olsa, grk rit hakiminin izni il vacib ehtiyata sasn, onu sdq versin. Msl 2531: gr e`lan etdiyi ilin irisind mal aradan gets, bel ki, onun saxlanmasnda shlnkarlq v ya ondan istifad etmidirs, onun vzini sahibin zamindir. E`lan is davam etdirmlidir. gr shlnkarlq v istifad d etmyibs, ona he bir ey vacib deyil. Msl 2532: gr niansi olan v qiymti bir dirhm atan mal, e`lan vermkl onun sahibinin taplmayaca m`lum olan bir yerd taparsa, onu birinci gn sahiblri trfindn fqirlr rit hakiminin izniyl, vacib ehtiyata sasn sdq ver bilr v il tamam olana qdr sbr etmmlidir. Msl 2533: gr bir ey tapsa v z mal bilib gtrs, sonra z mal olmadn baa ds, kemi msllrd verilmi hkmlr gr ml etmlidir. Msl 2534: Taplan eyi sahibinin e`lan eitdiyi tqdird, o eyi z mal olduuna ehtimal verck kild e`lan etmlidir. Bel ki, bu onu msl haln mxtlifliyi il dyiir. B`zi hallarda, msln; bir ey tapmam demsi, kifayt edir. Amma b`zi hallarda is onun cinsini d myyn etmlidir. Msln; bir qzl paras tapmam demlidir. B`zi yerlrd d onun myyn xsusiyytlrini d lav etmlidir. Msln; bir qzl sra tapmam demlidir. Amma hr bir halda, o eyin myyn olana qdr btn xsusiyytlrini demmlidir. El bir yerd e`lan etmlidir ki, sahibin xbr atmasna ehtimal versin. Msl 2535: gr bir ks, bir ey tapsa v baqas mnim malmdr deyrk, onun nianlrini myyn edrs, mal olduuna xatircm olduu halda o mal, ona vermlidir. Mal sahibinin ox vaxt bilmdiyi nianlri demk lazm deyildir. Msl 2536: gr tapd eyin qiymti bir dirhm qdr olsa, bel ki, e`lan etms, mscidd v ya camaatn toplad baqa yerd qoysa v o ey aradan gets v ya onu baqas gtrs, onu tapan adam zamindir. Msl 2537: gr bir il qdr qalmayacaq bir ey taparsa, grk qala bilck axr mddt kimi, lbtt qiymtin t`sir edn btn xsusiyytlri il bir yerd saxlasn. Vacib ehtiyat odur ki, btn bu mddt boyu e`lan etsin. gr sahibi taplmasa, onun qiymtini myyn edib zn gtr bilr, ya onu satb pulunu saxlamal, hr iki halda e`lann davam etdirmlidir. gr sahibi taplsa pulunu ona verr. gr bir il qdr sahibi taplmasa, grk 2526-c msld deyilnlr ml etsin. Msl 2538: gr tapd ey dstmaz ald v namaz qld vaxt onunla olsa, htta sahibi taplan halda o eyi qaytarmaq istms, dstmaz v namaz batil olmur. Msl 2539: gr bir ksin ayaqqabsn aparsalar v onun yerind baqa ayaqqab qoysalar, bel ki, qalan ayaqqabnn onun ayaqqabsn aparan ksin olduunu v ayaqqabn aparan hmin adamn apard ayaqqabnn vzind z ayaqqabsn gtrmy raz olduunu bils, o ayaqqabn znknn yerin gtr bilr. Onun ayaqqabsn haqqsz yer, zlm olaraq gtrldyn bildiyi tqdird d hkm eynidir. Amma bu halda o ayaqqabnn qiymti z ayaqqabsnn qiymtindn ox olmamaldr. gr bel olmasa, artq qiymt n mchulul-malikin hkm caridir. Bu iki haldan baqa halda, mchulul-malikin hkm o ayaqqabya cari olacaqdr.

Msl 2540: gr insann lind olan mal mchulul-malik olsa, y`ni sahibi nam`lum olsa v o mala itirilmi demslr, onun sahibinin hmin insann o maldan istifad etmsin raz olduuna min olandan sonra, hans trzd onun istifadsin raz olsa, o maldan o cr istifad ed bilr. gr bel olmasa onun sahibini tapmaa ehtimal verdiyi vaxta qdr axtarmaq lazmdr, sahibinin taplmasndan m`yus olduqdan sonra grk o mal fqir sdq versin. Vacib ehtiyata sasn, sdq rit hakiminin icazsi il verilmlidir. Hminin, onun icazsi il maln qiymtini d sdq ver bilr. gr sonra sahibi taplsa, bel ki, sdq verildiyin raz olmasa, vacib ehtiyata sasn maln vzini ona vermlidir. HEYVANLARIN BAINI KSMYN V OVLAMAIN HKMLR Msl 2541: ti halal olan heyvanlar, istr vhi olsun, istr ev heyvan gr onlarn balarn sonra deyilck qayda il ksslr, can verndn sonra, onun ti halal v bdni pakdr. Amma dvnin, baln v yirtknin halal olmas n baqa yol var ki, sonrak msllrd qeyd olunacaq. Msl 2542: ti halal olan vhi heyvanlar, msln; ceyran, kklik, da keisi v ti halal olub, sonradan vhi olan, msln; sonradan qab vhi olmu v tutulmas mmkn olmayan hli olan kz v dv, gr sonra deyilck qayda il onlar ovlasalar, pak v halaldr. Amma qoyun, toyuq kimi ti halal olan heyvanla, trbiy edilrk hli olmu ti halal vhi bir heyvan ovlamaqla pak v halal olmaz. Msl 2543: ti halal olan vhi heyvan o halda ovlamaqla pak olar ki, qaa bilsin, ya ua bilsin. Buna gr d, qaa bilmyn ceyran balas v ua bilmyn kklik balas ovlamaqla pak v halal olmaz. gr ceyran v onun qaa bilmyn balasn bir gll il ovlasalar, ceyran halal, balas is haramdr. Msl 2544: Balq kimi, srayan qana malik olmayan, ti halal olan bir heyvan z-zn lrs, pakdr. Amma onun tini yemk olmaz. Msl 2545: ti haram olan v qan sramayan heyvann, msln, ilan v krtnkl ls pakdr. Demli, onu ikar etmyin v ya ban ksmyin t`siri yoxdur. Msl 2546: t v donuzu ovlamaqla v ban ksmkl pak olmaz v onlarn tini yemk d haramdr. Hminin yerd yuva quran, srayan qan olan sian kimi heyvan ba ksmk v ya ovlamaqla ti v ya drisi pak olmur. Msl 2547: vvlki msld deyilmilrdn baqa ti haram olan heyvanlar silah il ovlamaq, ya ban ksmkl tlri v drilri pak olur, istr yrtc olsunlar, istr qeyrisi. Htta gr (fiqhi nzrd ixtilafl olan) fil, ay v meymun olsa bel. Amma gr ti haram olan heyvan silah, itl ikar etslr, pak olmas mhlli ikaldr. Msl 2548: gr diri heyvann qarnndan l bala xsa, ya onu xarsalar, onun tini yemk haramdr. HEYVANLARIN BAINI KSMYN QAYDALARI Msl 2549: Heyvan ksmyin sulu beldir. Onun drd byk damarn tamam ksmlidirlr: 1- nfs borusu, 2- udlaq (yemk borusu) 3-4- hlqum v udlan yan trflrind olan iki youn damar. gr onlar yarsalar v ya tkc hulqumu ksrlrs, vacib ehtiyata gr kifayt deyil. Bu drd damarn ksilmsi, boazdak hulqum il udlan ayrld xntnn altndan ksilms, dz olmaz.

Msl 2550: gr drd damardan b`zisini ksslr v gzlslr ki, heyvan lsn v sonra qalann kssinlr, faydas yoxdur. Amma onlar can vermmidn qabaq ksslr, adi qaydada bir-birinin ardnca olmasa, o heyvan pak v halaldr. Msl 2551: gr canavar qoyunun boazn, boynunda ksilmli olan drd damardan bir ey qalmayaca kild yrtsa, o qoyun haram olar v hminin gr hulqumundan da bir ey qalmasa, htta gr bir miqdar boynundan yrtsa v drd damar bandan asl qalsa, ya bdnin birlik qalsa, o qoyun vacib ehtiyata sasn haram olar, amma gr bdninin baqa bir yerini yrtsa, gr qoyun diri olsa v deyilmi qayda il ban ksslr, halal v pak olar. Bu hkm tkc canavar il qoyuna aid deyil. HEYVANLARIN BAINI KSMYN RTLR Msl 2552: Heyvann ban ksmyin bir ne rti vardr: 1. Heyvann ban ksn istr kii olsun, istrs qadn, grk mslman olsun. Mslman ua gr mmyyiz olsa, y`ni yax il pisi ayra bilirs, heyvann ban ks bilr. Amma kitab hli olmayan kafir, ya kafir hkmnd olan firqlrdn bir ks, msln, nvasib firqsindn, heyvann ban kss, o heyvan halal olmaz, htta kitab hli olan kafir, gr heyvann ban kss, hrnd Bismillah demi olsa bel, vacib ehtiyata sasn o heyvan halal olmur. 2. Heyvann ban imkan daxilind dmirdn olan ey il ksmlidirlr. Vacib ehtiyata sasn istil baqla ksmk kifayt deyil. Amma gr dmir taplmasa, onun drd damarn ayra bilck iti bir ey il, msln, v da il d ksmk olar, hrnd onun ban ksmy mnasib zruriyyt olmasa bel. 3. Heyvan ba ksiln vaxt z qibly olmaldr. Demli, gr ayaq st, ya oturan halda olsa, heyvann z qibly olma insann namazda z qibly olan hal kimidir. gr heyvan sa, ya sol trfind uzadlm olsa, grk ksiln yeri v qarn z qibly olsun v onun ayaqlarnn, llrinin v znn qibly trf olma lazm deyil. O ks ki, bilir heyvann ba grk z qibly ksilsin v bilrkdn onu qibly trf evirms, heyvan haram olur, amma gr yadndan xarsa, ya mslni bilms, ya qiblni shv salsa eybi yoxdur. gr qiblnin hans trfd olduunu bilms, ya baqasnn kmyi il d olsa, heyvan z qibly trf evir bilms, bel ki, heyvan ip-sapa yatmayan olsa, ya bir alaya dm olsa v onu ksmy mcbur olsalar, hr istiqamt zibh etslr, eybi yoxdur. gr zn qibly evirmkd yubansalar, heyvan lcks, hkm eynidir. Heyvann z qibly ksilmsin e`tiqad olmayan mslmann zibh etmsi, z qibly ksms d shihdir. Heyvann ban ksnin d z qibly olmas, ehtiyat msthbbdir. 4. Heyvann ban ksn vaxt, ya ba boazna qoyduqda onu ksn xsin z ba ksmk niyyti il Allahn adn ksin. gr ksn xsdn baqas Allahn adn ks, kifayt deyil. Bismillah des, htta gr yalnz Allah des d, ehtiyatn xilafna olsa da, kifaytdir. gr ba ksmk qsdi olmadan Allahn adn ks, ya mslni bilmdiyin gr Allahn adn kms, o heyvan halal olmaz. Amma gr yaddan xarb Allahn adn kms, eybi yoxdur. 5. Heyvan ba ksildikdn sonra gzn, ya quyruunu hrkt etdirmkl, ya aya yer vurmaqla olsa bel, rpnmaldr. Bu hkm heyvann diri olmasna bh olduu tqdirddir. gr bel olmasa, he bir lzum yoxdur. 6. Heyvann bdnindn adi miqdarda qan axmaldr. gr qan onun damarlarnda laxtalanarsa v ondan qan axmazsa v ya axan qan o nv heyvana nisbtd az olarsa, o

heyvan halal olmur, amma az qann axmas, heyvann ban ksmkdn vvl qan axmas olduuna gr olsa, o halda eybi yoxdur. 7. Boazn ksilmsi zibh etmk qsdi il olmaldr. Demli, gr baq birinin lindn ds v ixtiyarsz olaraq bir heyvann ban kss, yaxud ba ksn adam yuxulu, ya mst, ya bihu, ya uaq, ya dli olsa, ya da baqa mqsdl ba heyvann bana ks v tsadfn kss, halal olmaz. Msl 2553: Vacib ehtiyata sasn ruh bdnindn xmam heyvann ban bdnindn ayrmaq olmaz. Bel ki, bu i heyvann haram olmana sbb olmaz. Amma gr bilmmzlikdn olsa, ya baq iti olduuna gr ba ayrlsa, eybi yoxdur. Hminin vacib ehtiyata gr heyvann boynunu sndrmaq v boynundan quyruuna qdr uzanan v nuxa (onura beyini) adlanan a damar, ruh bdnindn xmam ksmk caiz deyildir. DV KSMYN QAYDASI Msl 2554: Dvnin, can verdikdn sonra pak v halal olmas n heyvanlar ksmk n sylniln rtlrl birlikd ba, yaxud da dmirdn dzldilmi v ksici olan alti sin il boyun arasnda yerln uxur yer batrmaldr. Dvnin ayaq st olmas daha yaxdr. Msl 2555: gr ba dvnin boynunun kkliyin batrmaq vzin onun ban ksslr, ya qoyun, ink v bu kimi heyvanlar ksmk vzin dv kimi boyunlarnn kkliyin baq batrsalar, onlarn ti haram, bdnlri is ncisdir. Amma gr dvni zibh etslr v lmmidn vvl ba boynunun kkliyin batrsalar, onun ti halal v bdni pakdr. Hminin gr ink, qoyun v bu kimi heyvanlarn boynunun kkliyin baq batrb diri ikn ban ksslr, halal v pakdr. Msl 2556: gr dv zbanalq ets ip-sapa yatmasa v onu ritd deyiln qayda il ks bilmslr v ya msln; quyuya ds v orada lcyin ehtimal verrlrs v onu r`i qayda il ksmk mmkn olmasa, bdninin hr hans yerin bir yara vurub v o yarann t`sirindn can verrs, halal olar, bu halda onun zn qibly evirmk d lazm deyil. Amma heyvann ban ksmk n o biri rtlrin d olmas grkdir. heyvann ksilmsind msthbb olan eylr Msl 2557: Fqihlr (Allah onlara rhmt elsin) heyvann bann ksilmsind bir ne eyi msthbb bilmilr: 1. Qoyun ksrkn, iki l v bir ayan balamaq, o biri ayan is srbst buraxmaq; nk ksrkn drd ayan da balayb, quyruunu srbst buraxmaq; Dv ksrkn oturaq halda olsa, iki qabaq ayan aadan diz qdr v ya qoltuunun altnda birbirin balayb, arxa ayaqlarn srbst buraxmaq, gr ayaq st olsa, sol ayan balamaq. Toyuu, ksildikdn sonra rpnmas n srbst buraxlmas msthbbdir. 2. Heyvan ksmzdn vvl qabana su qoymaq. 3. Heyvann az ziyyt kcyi kild hrkt etmk, msln, ba yax itilmk v heyvann boynunu tez ksmk. Heyvann ksilmsind mkruh olan eylr Msl 2558: B`zi rvaytlrd heyvan ksilrkn bir ne ey mkruh saylmdr: 1. Can xmazdan vvl heyvann drisini soymaq.

2. Heyvan z cinsindn olan baqa bir heyvann gz qabanda ksmk. 3. Heyvan gec v ya cm gn zhrdn vvl ksmk, amma ehtiyac olduu halda, mkruhluu yoxdur. 4. nsann z bytdy heyvan ksmsi. SLAH L OV ETMNN HKMLR Msl 2559: gr ti halal olan vhi heyvan silah il ovlasalar v o ls, be rt il halal v bdni pak olar. 1. Ov silah baq v qlnc kimi ksici olsun, ya niz v ox kimi iti olsun ki, heyvann bdnini paralasn. kinci halda, gr silahn sngs olmasa, halal olmasnn rti budur ki, heyvann bdnini yaralasn, ya paralasn. gr sngs olsa, yaralamasa da bel, onu ldrmsi kifaytdir. gr tl, aac v ya da v bu kimi vasit il bir heyvan ovlasalar v o, ls, pak olmaz v onu yemk d haramdr. Hminin, vacib ehtiyata sasn, silah olmayan iti bir eyl, msln, byk iyn, kabab ii v bu kimi eyl heyvan ovlasalar, hkm eynidir. gr bir heyvan tfng il ovlasalar, bel ki, onun gllsi heyvann bdnin daxil olaraq onu paralayarsa, pak v halaldr, istr gll iti olsun, istr olmasn. Gllnin d dmirdn olmas lazm deyil. Amma gr gll heyvann bdnin daxil olmasa v tzyiq nticsind heyvan ldrs, ya onun istiliyi il heyvann bdnini yandrsa v yandrmaq nticsind heyvan ls, onun pak v halal olmas ikalldr. 2. Ov edn xs grk mslman, ya yax v pisi baa dn mslman ua olsun. gr hli-kitab olmayan kafir, ya kafir hkmnd olan (nvasib kimi) xs bir heyvan ovlasa, o ov halal deyil. Htta gr kitab hli olan kafir bir heyvan ovlasa v Allahn adn ks d, vacib ehtiyata sasn o heyvan halal olmur. 3. Silah, heyvan ovlamaq n iltsin. gr bir yeri nian alb, tsadfn bir heyvan ldrs, o heyvan pak deyil v tini yemk d haramdr. Amma gr bir heyvan tulayb atsa v baqasna dyib ldrs, halal olur. 4. Silah ildn vaxt Allahn adn ksin, bel ki, hdf dymzdn vvl Allahn adn ks, kifayt edr. Amma gr bil-bil Allahn adn kms, ov halal olmaz, lakin yaddan xarsa, eybi yoxdur. 5. Heyvana, ldkdn sonra yetimli v ya diri olarsa da, ban ksck qdr vaxt olmamaldr. gr ban ksck qdr vaxt olduu halda, heyvann ban ksms v heyvan lrs, o heyvan haramdr. Msl 2560: gr iki nfr bir heyvan ovlasalar, onlardan biri yuxarda deyiln rtlr ml ets, amma o biri ml etms, msln, ikisindn biri Allahn adn ks, o biri is bil-bil Allahn adn kms, o heyvan halal deyil. Msl 2561: gr bir heyvan msln ox il vurduqdan sonra suya ds v insan niz v suya dmkl heyvann can verdiyini bils, halal deyil. Htta gr can vermsinin tkc oxdan olmasn bilms, halal olmaz. Msl 2562: gr qsbi it v ya qsbi silahla bir heyvan ovlasa, ov halaldr v z maldr, amma gnah etmyi bir trf, grk silah, ya itin crtini sahibin versin.

Msl 2563: gr qlnc kimi ovuluq alti il heyvann qol v aya kimi zvlrindn birisini ayrarsa, o zv haram olar. Amma gr 2559-cu msld deyiln rtlr uyun olaraq o heyvann ban ksrlrs, onun bdninin yerd qalan halal olur. gr ovuluq alti ken rtlr uyun olaraq heyvann bdninin boyun v ban bir trf salsa v insan heyvann can verndn sonra atarsa, hr iki hiss halal olur. Heyvann canl olduu halda ban ksck qdr frst olmad tqdird d hkm eynidir. Amma gr heyvann ban ks bilck qdr frst olub, heyvann bir mddt canl qalmas mmkn olarsa, ba v boyunun zrind olmayan hiss haramdr, ba v boyun zrind olan hiss is ritd gstriln t`limata uyun olaraq ksilrs halal, ks tqdird o da haramdr. Msl 2564: gr aac, da, ya onunla ov etmk shih olmayan baqa eyl bir heyvan iki yer blslr, stnd ba v boynu olmayan trf haramdr. Ba v boynu olan trf is gr diri olsa v bir qdr diri qalma mmkn olsa, ritd myyn olunmu qayda il onun ban ksslr, halal olar. gr bel olmasa, o hisssi d haram olar. Msl 2565: gr bir heyvan ovlasalar, ya ban ksslr v ondan diri bala xsa, bel ki, o balann ban ritd myyn olunmu qayda il ksslr halaldr, gr bel olmasa, haramdr. Msl 2566: gr bir heyvan ovlasalar, ya ban ksslr v onun qarnndan l bala xarsalar, gr o bala o heyvan ldrmzdn vvl lmmi olsa v hminin o heyvann qarnndan gec xarma sbbindn d lmyibs, bel ki, balann xilqti tamamlanm olub, bdninin tk v ya yunu xbsa, pak v halaldr. OV T L OV ETMK Msl 2567: gr ov iti ti halal olan vhi bir heyvan ovlasa, o heyvann pak v halal olmasnn alt rti vardr: 1. t el trbiy olunsun ki, onu n vaxt ovu tutmaq n gndrslr getsin v n vaxt getmyinin qarsn alsalar, dayansn. Amma ova yaxnld v onu grdy zaman qarsn almaqla dayanmazsa, zrri yoxdur. Hminin sahibi glndk ovdan yemyi adt etmis eybi yoxdur. Ovun qann yemyi adt etmi olsa da, eybi yoxdur. Amma vacib ehtiyata sasn sahibi ovu ondan almaq istdiyi vaxt mane olmamasnn onda adt olmas rtdir. 2. Sahibi onu gndrsin, gr z ovun dalnca gets v bir heyvan ovlasa, o heyvan yemk haramdr. Htta gr it z ovun dalnca gets v sonradan sahibi sslns ki, iti daha tez ova atdrsn, sahibinin ssi il tlss d vacib ehtiyata sasn, o ovu yemkdn kinsinlr. 3. ti gndrn xs, silahla ovlama bhsind deyildiyi kimi grk mslman olsun. 4. ikar iti gndrn vaxt ya it heyvana atmazdan qabaq Allahn adn ksin. gr bilbil Allahn adn kms, ov haramdr. Amma gr yaddan xarsa, eybi yoxdur. 5. Ov, itin diindn yaralanaraq lsn; gr it ovu bosa, ya ov qamaqdan, ya qorxudan ls, halal deyil. 6. ti gndrn xs, ora yetin vaxt heyvan lm olsun, ya gr diridirs, ba ksmy vaxt olmasn (amma ova yetimkd gecikmk qeyri-normal chtindn olmasn). Amma gr heyvann ban ks bilck qdr vaxtn olduu halda yetis v heyvan ln qdr ban ksms, halal deyildir.

Msl 2568: ti gndrn xs, ora yetin zaman heyvann ban ks bilrs, bel ki, ba xartmaq kimi hazrlq grnd vaxt kes v o heyvan ls, halaldr. Amma gr heyvan ksmk n yannda bir ey olmasa v heyvan ls, vacib ehtiyata sasn, halal olmaz. lbtt bu halda heyvan buraxsa v it onu ldrs, halal olar. Msl 2569: gr bir ne iti gndrs v birlikd bir heyvan ovlasalar, bel ki, onlarn hamsnda 2567-ci msld deyilmi rtlr olsa, ov halaldr, gr onlarn birind o rtlr olmaybsa, ov haramdr. Msl 2570: gr iti bir heyvan ovlamaq n gndrs v it baqa heyvan ovlasa, o ov halal v pakdr. Hminin gr o heyvan baqa bir heyvan il birlikd ovlasa, onlarn hr ikisi halal v pak olar. Msl 2571: gr ne nfr birlikd iti gndrslr v onlardan biri bil-bil Allahn adn kms, o ov haramdr. Hminin gr gndrdiklri itlrdn biri 2567-ci msld deyildiyi kimi trbiy olunmasa, o ov haram olar. Msl 2623: gr ahin, ya ov itindn baqa bir heyvan bir heyvan ovlasa, o ov halal deyil. Amma ovlanan heyvana canl olduu halda yetirlrs v onu slami qaydalara gr ksrlrs, halaldr. BALIQ V YRTK OVU Msl 2573: gr sl yaradlnda pulcuqu olan balq, sonradan hr hans bir sbb gr pulcuqu tklm olsa da, sudan diri tutub, sudan knarda can verrs, pak v onu yemk halaldr. Bel ki, suda ls pak, amma onu yemk haramdr. Hrnd zhr kimi bir vasit il lm olsa bel. Amma gr balqnn torunda suda lrs, bu halda onu yemk halaldr. Pulcuqsuz bal sudan diri tutsalar da v sudan knarda can vers d, haramdr. Msl 2574: gr balq sudan knara ds, ya dala onu knara atsa, ya su kils v balq quruda qalsa, bel ki, lmmidn qabaq bir ks onu l il ya baqa bir ey il tutsa, can verndn sonra halal olar. gr tutmazdan vvl ls, haramdr. Msl 2575: Balq tutan adamn mslman olma v tutan zaman Allahn adn kmsi lazm deyil. Amma grk mslman, onun sudan diri tutulduunu v ya suyun iind balqnn torunda ldyn grsn, ya da baqa bir yolla buna xatircm olsun. Msl 2576: Sudan diri, ya l tutulmas m`lum olmayan balq mslmann lind olsa v onda halal olmasn gstrn bir tsrrf ets, msln yemk, ya satmaq kimi, halaldr. gr kafirin lind olsa, diri tutduunu des d, haramdr. Amma gr insann, onun sudan diri tutulduuna v ya suda balq torunda ldyn xatircmliyi olarsa, halaldr. Msl 2577: Canl bal yemk halaldr. Msl 2578: gr diri bal qzartsalar, ya sudan knarda can vermmidn qabaq ldrslr, onu yemk caizdir. Msl 2579: gr bal sudan knarda iki yer blslr v onun bir hisssi diri halda suya ds, sudan knarda qalm hissni yemk caizdir. Msl 2580: gr yirtkni l il, ya baqa bir ey il diri tutsalar, can verndn sonra halaldr. Onu tutan xsin mslman olmas v tutan vaxt Allahn adn kmsi lazm

deyil. Amma gr l yirtk kafirin lind olsa, onun diri ya l tutulmas m`lum olmasa, diri tutmuam demsin baxmayaraq, haramdr. Msl 2581: Qanad xarmam v ua bilmyn yirtkni yemk haramdr. YEMK V MYN HKMLR Msl 2582: ahin, krks, qr v qartal kimi yrtc v caynaql olan hr quun ti haramdr. Vacib ehtiyata sasn btn qara nvlri d haramdr. Qanad almas szmsindn az olan hr qu caynaqldr v ti haramdr. Qanad almas szmsindn ox olan hr quun da ti halaldr. Buna sasn qularn ti halal olanlarn haram olanlardan onlarn uma trzin baxmaqla ayrmaq mmkndr. Amma gr bir quun uma trzi m`lum olmasa, gr onun indan, ya m`d v ya ayann arxasnda buynuzu varsa, halaldr. gr bunlardan he biri onda olmazsa, haramdr. Amma deyilnlrdn baqa toyuq, gyrin, sr, htta dv quu v tovuz quu kimi digr qularn hams halaldr. Amma hdhd v qaranqu kimi b`zi qular ldrmk mkruhdur. Yarasa kimi, uduqlar halda qanadlar olmayan heyvanlarn ti is haramdr. Hminin vacib ehtiyata sasn, ar, milk v digr uan hratlar da eyni hkm dayr. Msl 2583: Ruhu olan bir eyi, canl bir heyvandan qopararlarsa, msln, quyruq v ya bir para ti canl bir qoyundan ayrarlarsa, ncis v haramdr. Msl 2584: ti halal olan heyvanlarn bdninin b`zi zvlri haramdr: 1. Qan. 2. Fzl (ncis). 3. Erkklik yeri. 4. Diilik yeri. 5. Balalq. 6. Dul adlanan vz 7. Donbalan adlanan toxum (yumurta). 8. Noxud ndazsind beynind olan ey. 9. Bel smynn iind olan haram beyin. 10. Vacib ehtiyata sasn, bel smynn iki trfind olan piy. 11. d kissi. 12. Dalaq. 13. Sidik kissi. 14. Gzn hdqsi (bbyi).

Bunlarn hams qu olmayan, ti halal heyvanlarda, haram olan hisslrdir. Qulara glinc is onlarn qan v aiti ikalsz haramdr. Amma bu ikisindn baqa, yuxarda deyiln eylrdn birisi onlarda olarsa, onun haram olmas vacib ehtiyata sasndir. Hminin, vacib ehtiyata sasn, baln qan v fzlsi, yirtknin fzlsi d eyni hkm dayr. Bunlardan baqas onlarda haram deyil. Msl 2585: ti haram olan heyvann sidiyini imk haramdr. ti halal olan heyvanlarn sidiyi d htta lazm ehtiyata sasn, dvnin d sidiyi eyni hkm dayr. Amma malic n, dv, ink v qoyunun sidiyini imyin eybi yoxdur. Msl 2586: Pal yemk haramdr. Lazm ehtiyata sasn, torpaq v qum da, eyni hkm dayr. Malic n, arsiz qald halda Dastan, Ermni v baqa gilini yemyin, ikal yoxdur. fa tapmaq n Hzrt Seyyid-hdann (.s.) trbtindn orta ll noxud qdr yemk caizdir v gr onu mqdds qbrin zndn v ya trafndan gtrmslr, hrnd Hseyn () trbti adlana bils d, vacib ehtiyata gr grk bir miqdar suda v bu kimi eyd hll etsinlr ki, aradan getsin. Sonra o suyu isinlr. Hminin trbtin imam Hseyn ()-n qbrindn olmasna xatircm olmasalar, bu bard bir dlil d olmasa, bu ehtiyata riayt etmk lazmdr. Msl 2587: Burun suyu v aza glmi sin blmini udmaq haram deyil v hminin dilri tmizlyrkn onun dibindn xan yemyi udman eybi yoxdur. Msl 2588: lm sbb olan, ya insana mhm bir zrri olan eyi yemk haramdr. Msl 2589: At, qatr v ulaq tini yemk mkruhdur. gr bir xs onlarla yaxnlq ets, ti haram olar v yaxnlqdan sonrak sd v nsillri d vacib ehtiyata sasn haram olar. Onlarn sidik v peyini d ncis olar, grk onlar hrdn xartsnlar v baqa yerd satsnlar; yaxnlq edn gr onun sahibi deyils, lazmdr ki, onun qiymtini sahibin versin. Satlmasndan ld ediln pul da yaxnlq edn ndr. gr ti adtn istifad olunan heyvan il (msln; dv ink v qoyun) yaxnlq ets, onlarn sidik v peyini ncis olar. Onlarn tini yemk d haramdr. Vacib ehtiyata sasn, onlarn sdn imk v yaxnlqdan sonra onlardan tryn nsil d, eyni hkm dayr. Grk drhal o heyvan ldrsnlr v yandrsnlar, onunla yaxnlq edn xs, gr onun sahibi deyils, pulunu sahibin versin. Msl 2590: gr pi donuzdan, t v smy qvvt alan miqdarda sd mrs, onun z, nsli v sd haram olar. Amma gr bundan az miqdarda sd mrs, vacib ehtiyata sasn istibra edilmlidir v bundan sonra halal olur. Onun istibras is yeddi gn pak sd mmsi il olur, gr sd mmy ehtiyac yoxdursa, yeddi gn ot yemlidir. Vacib ehtiyata sasn sdmn buzov, quzu v digr ti halal heyvanlarn balalar da, eyni hkm dayr. Ncis yeyn heyvann da tini yemk haramdr. Bel ki, istibra edilrlrs, halal olar. Bunlarn da istibrasnn necliyi 219-cu msld byan olub. Msl 2591: rab imk haramdr v b`zi hdislrd byk gnahlardan hesab edilib. Hzrt mam Sadiqdn (.s.) rvayt olunmudur ki, rab pisliklrin kk v gnahlarn mnyidir. rab in xs, z qlini ldn verir v o zaman Allah tanmr, he gnahdan kinmir, he ksin ehtiramn saxlamr, yaxn qohumlarnn haqqna ml etmir, akar irkinliklrdn z dndrmir. gr bir qurtum is, Allah, mlklr, peymbrlr v m`minlr ona l`nt edirlr. gr srxo olana qdr irs, iman v Allah tanmaq ruhu ondan uzaqlaar, onun yerin nqsanl xbis ruh qrarlaar. Qrx gn kimi onun namaz qbul olmur.

Msl 2592: rab iiln sfrdn bir ey yemk haramdr. Vacib ehtiyata sasn rab iiln sfrd oturmaq haramdr. Msl 2593: Hr mslmana vacibdir ki, gr z can thlkd olmasa, aclqdan v ya susuzluqdan lmk rfsind olan baqa bir mslmana su v rk verib, lmdn nicat versin. Hminin o xs mslman olmasa da, amma qtli vacib olmayan bir insandrsa, hkm eynidir. YEMK YEMYN DBLR Msl 2594: Yemk yeyrkn bir ne ey msthbbdir: 1. Yemkdn qabaq hr iki li yumaq. 2. Yemkdn sonra lini yuyub dsmal il qurulamaq. 3. Sfr sahibi yemy hamdan vvl balasn v hamdan sonra qurtarsn. Yemkdn vvl sfr sahibi z lini yusun, sonra onun sa trfind oturan adamdan balayb, onun sol trfind oturan adama qdr trtib il llrini yusunlar. Yemkdn sonra sfr sahibinin sol trfind oturandan balayb sfr sahibin qdr llrini yusunlar. 4. Yemy balayanda Bismillah desin. Amma gr sfrd bir ne cr yemk olsa, onlarn hr birini yemy balayanda Bismillah desin. 5. Yemyi sa li il yemk. 6. barmaq, ya ox barmaqla yemk yemk; ki barmaqla yemk yemsin. 7. gr ne nfr sfr banda otursalar, hr ks z qabandak yemkdn yesin. 8. Tikni kiik gtrsn. 9. Sfr banda ox otursun v yemyi uzatsn. 10. Yemyi yax eynsin. 11. Yemkdn sonra Allaha hmd etsin. 12. Barmaqlarn yalasn. 13. Yemkdn sonra dilrini tmizlsin, amma reyhan ubuu, qam, nar ubuu v xurma aacnn yarpa il tmizlmsin. 14. Sfrnin knarna tkln eyi yb yesin. Amma gr biyabanda yemk yeyirs, msthbbdir ki, yer tklnlri qular v heyvanlar n saxlasn. 15. Gnn vvlind v gecnin vvlind yemk yesin, gecnin ortasnda v gnn ortasnda yemk yemsin. 16. Yemkdn sonra arxas st uzansn v sa ayan sol ayann stn qoysun. 17. Yemyin vvlind v axrnda duz yesin.

18. Meyvni yemmidn qabaq su il yusun. YEMK YEYRKN MKRUH OLAN EYLR Msl 2595: Yemk yeyrkn bir ne ey mkruhdur: 1. Tox olduu halda yemk yemk. 2. ox yemk; Hdislrd Allahn hr eydn ox, dolu qarndan ac gldiyi nql olunmudur. 3. Yemk yeyrkn baqalarnn zn baxmaq. 4. ox isti xrk yemk. 5. diyi, ya yediyi bir eyi frmk. 6. Sfry rk qoyduqdan sonra baqa bir eyi gzlmk. 7. ryi baqla ksmk. 8. ryi xrk qabnn altna qoymaq. 9. Smy yapm ti onda he n qalmayaca kild tmizlmk. 10. Qabql yeyiln meyvnin qabn soymaq. 11. Meyvni yarmq yeyib tullamaq. SU MYN QAYDALARI Msl 2596: Su imyin bir ne qaydas vardr: 1. Suyu sovurub imk. 2. Gndz ayaqst su imk. 3. Suyu immidn qabaq Bismillah, sonra is lhmdu lillah demk. 4. nfs su imk. 5. Suya meyli olanda su imk. 6. Su indn sonra mam Hseyn (.s.) v onun hli-beytini yad etmk v onun qatillrin l`nt gndrmk. Su irkn bynilmyn eylr Msl 2648: ox su imk, yal xrkdn sonra v gec ayaq st imk bynilmz hesab edilmidir. Suyu sol li il, hminin qabn snq yerindn v onun dstsi olan yerindn imk bynilmz hesab olunub. NZR V HD HKMLR Msl 2598: Nzir, insann Allah n, xeyir bir i etmyi, ya da edilmmsi daha yax olan bir ii trk etmyi zn vacib etmsin deyilir.

Msl 2599: Nzird qd oxunmaldr. Amma onun rb dilind oxunmas lazm deyildir. Msln; Xstm yax olsa, Allah rizas n bir fqir 10 manat pul vercym deyrs, nziri shihdir. gr Allah n bu ii grmyi nzir edirm -des, vacib ehtiyata gr ml etmlidir. Amma gr Allahn adn kms, tkc nzir etdim des, yaxud Allah vliyalarndan birinin adn krs, nzir shih deyildir. gr nzir shih olsa v mkllf z nzrin qsdn ml etms, gnah etmi olur v kffar vermlidir. Nzr ml etmmyin kffarsi sonradan deyilcyi kimi, and il mxalift etmyin kffarsi kimidir. Msl 2600: Nzir edn, grk hddi-blua atm v all olsun, z qsd v ixtiyarla nzir etmlidir. Buna gr d, icbari v ya sbilik vasitsil, qeyri-ixtiyari v qsdsiz nzir edrs, shih deyildir. Msl 2601: Maln bo yer xrclyn sfeh bir xs, gr fqir bir ey vermyi nzir edrs, shih deyildir. Hminin mflls olmu bir xs, msln, istifad edilmsi qadaan olunduu mallarndan bir eyi fqir vermyi nzir edrs, shih deyildir. Msl 2602: rinin vvldn icaz vermdiyi, yaxud sonradan icazsi olmadan, qadnn rinin ondan lzzt alma haqqna zidd olan hallarda, nzir etmsi shih deyildir. Htta gr izdivacdan vvl nzir etmi olsa, hkm eynidir. Qadnn z malndan nzir etmsi, rindn icazsi olmadan mhlli ikaldr. Demli, ehtiyata riayt olunmaldr. Amma hcc, zkat, sdq, ata-anaya ehsan etmk v sileyi-rham istisnadr. Msl 2603: gr qadn rinin icazsil nzir edibs, ri onun nzirini poza bilmz v onu nzr ml etmsinin qarsn ala bilmz. Msl 2604: vladn nzrind atasnn icazsi rt deyil. Amma gr, ata ya anas onu nzr etdiyi mldn kindirs, onlarn nhy etmsi mehribanlq, ryiyananlq zndn olsa v vladn mxalift etmsi onlarn zab-ziyyt dmsin sbb olacaqsa, nzir batil olur. Msl 2605: nsan, ancaq z n ml etmsi mmkn olan bir ii nzir ed bilr. Buna gr d, gr Krblaya piyada ged bilmyn xs, Krblaya piyada getmyi nzir edrs, onun nzri shih deyildir. gr nzir etdiyi vaxt qadir olsa, amma gr sonradan aciz olsa, onun nzri batil olur, onun zrin he bir ey vacib olmaz. Amma nzr etdiyi ey oruc tutmaq olarsa v onu tutmaa qadir olmasa vacib ehtiyat odur ki, ya bir fqir 750 qram yemk sdq versin, ya da baqa bir ks 1,5 kq versin ki, onun vzin oruc tutsun. Msl 2606: gr haram v ya mkruh bir ii etmyi, ya da vacib v ya msthbb bir ii trk etmyi nzir edrs, onun nziri shih deyildir. Msl 2607: gr mbah bir ii etmyi v ya trk etmyi nzir edrs, gr o ii etmk v etmmk r`n hr chtdn brabr olsa, onun nziri shih deyildir. Amma gr onu etmk bir chtdn r`n daha yax olsa v insan da hmin chtdn nzir edrs, msln, ibadtd daha gcl olmaq n bir yemk yemyi nzir edrs, nziri shihdir. Hminin onu trk etmk bir chtdn r`n daha yax olarsa, insan da hmin chtdn onu trk etmyi nzir edrs, msln, siqaret tstsnn zrrli olduu v r`i vzifsini n gzl kild yerin yetirmy mane olduu n siqaret kmmyi nzir edrs, nziri shihdir. Amma gr sonradan siqareti trk etmyi ona zrrli olarsa, nzir batil olur.

Msl 2608: z vacib namazn, namazn savabn z-zlynd artrmayan bir yerd, msln, bir otaqda qlma nzir edrs, gr orada namaz qlmaq bir chtdn r`n daha yaxdrsa, msln, tnha olmaq vasitsil insan hzuriqlb taparsa, o da bu chtdn nzir edibs, nzir shihdir. Msl 2609: gr bir ii grmyi nzir edrs, grk onu nzir etdiyi kild etsin. Buna gr d gr ayn birinci gn sdq vermyi v ya oruc tutma, ya da ayn vvlinin namazn qlma nzir edrs, bunlar o gndn bir gn vvl v ya sonra edrs, kifayt deyildir. Hminin xstm saalarsa, sdq vercym dey nzir edibs, xstsi saalmazdan vvl sdqni verrs, kifayt etmz. Msl 2610: Oruc tutma nzir ets, amma vaxtn v miqdarn myyn etms, bir gn oruc tutsa kifaytdir. gr namaz qlma nzir ets, lakin miqdar v xsusiyytlrini myyn etms, iki rk`t namaz, ya vitr namazn qlsa, kifaytdir. gr sdq vermyi nzir ets, amma onun nv v miqdarn myyn etms, sdq verdi deyilck miqdarda bir ey verrs, nzirin ml etmi olar. gr Allah n hr hans bir ii yerin yetirmyi nzir edrs, bir namaz qlb v ya bir oruc tutub, ya da bir sdq verrs, nzirini yerin yetirmi olar. Msl 2611: Myyn bir gnd oruc tutma nzir edrs, grk o gn oruc tutsun. Qsdn o gn oruc tutmasa, grk onun qzasn tutmaqdan lav, kffarsini d versin. Amma o gn ixtiyarl halda sfr xa bilr v oruc tutmaya bilr. Sfrd olsa, iqamt qsdi edib, oruc tutmas lazm deyildir. gr sfr xmaq sbbindn, ya xstlik v ya heyz kimi digr zr sbbindn o gn oruc tutmasa, lazmdr ki, o gnnn qzasn tutsun, amma kffarsi yoxdur. Msl 2612: gr insan ixtiyarl halda nzirin ml etms, grk kffar versin. Msl 2613: Myyn bir vaxta qdr bir ii trk etmyi nzir edrs, vaxt kedikdn sonra o ii ed bilr. gr vaxt kemzdn qabaq unutqanlq v ya arsizlik zndn o ii edrs, ona bir ey vacib olmaz. Fqt yen d, o vaxta qdr grk o i ml etmsin v ikinci df myyn etdiyi vaxtdan qabaq zrsz olaraq o ii edrs, grk kffar versin. Msl 2614: Bir xs, bir mli trk etmyi nzir ets v onun n myyn bir vaxt t`yin etms, gr unutqanlq, arsizlik v ya bilmmzlik v qflt zndn o mli edibs, ya bir ks onu mcbur ets, ya qasir cahil olsa, kffar ona vacib olmaz. Amma nzr z yerind qalr. Bel ki, gr sonradan onu z ixtiyar il edrs, grk kffar versin. Msl 2615: Hr hft myyn bir gnd, msln, cm gn, oruc tutma nzir edrs, gr cm gnlrindn birisi Ramazan v ya Qurban bayram gnn drs, ya cm gn sfr v ya heyz kimi oruc tutmasna mane olan bir zr olarsa, o gn oruc tutmamal v onun qzasn tutmaldr. Msl 2616: gr bir miqdar sdq vermyi nzir ets v sdq vermzdn qabaq lrs, onun malndan o miqdar sdq vermk lazm deyildir. Amma daha yax odur ki, varislrdn hddi-blua atan o miqdar z payndan v meyyitin adndan versin. Msl 2617: gr myyn bir fqir sdq vermyi nzir edrs, onu baqa bir fqir ver bilmz. gr o fqir lrs, onun varisin vermsi lazm deyil. Msl 2618: mamlardan birini ziyart etmyi nzir edrs, msln, Hzrt bu bdullahn (.s.) ziyartini nzir edrs, baqa bir imamn ziyartin getmk, kifayt

etmz. Amma gr bir zr sbbindn o imamn ziyartin ged bilms, ona bir ey vacib olmaz. Msl 2619: Ziyart getmyi nzir edn xs, ziyart qsln v namazn qlma nzir etmyibs, onlar yerin yetirmk lazm deyildir. Msl 2620: gr bir xs, imamlardan v ya imam vladlarndan birinin hrmi n bir ey nzir ets v hans id xrclmyi nzrind tutmasa, grk onu hrmin t`mirind, iqlandrlmasnda, dnm v bu kimi ilrd xrclsin. gr mmkn olmasa, yaxud o hrmin he bir ehtiyac olmasa, o hrmin yoxsul ziyartilrin srf etmlidir. Msl 2621: gr Peymbr (s..v.v), ya imamlardan (), ya imam vladlarndan biri, ya kemi alimlrdn v bu kimi xslrdn biri n bir ey nzir edib myyn yerd xrclnmsi qsd edrs, grk ona srf etsin. Amma myyn bir yerd xrclnmsi qsd etmyibs, o hzrt nisbti olan bir msrf xrclmlidir, msln, onun fqir ziyartilrin v ya onun hrmin, ya da onun adnn daha da ucalmasna sbb olan ilr xrclmlidir. Msl 2622: Sdq v ya mamlardan () biri n nzir edilmi qoyun, nzr srf edilmzdn vvl sd vers v ya doarsa, mumi qsd etmyibs, nzir edn xsin maldr. Amma qoyunun yunu v kkln miqdar nzir aiddir. Msl 2623: gr xstsinin saalmas v ya sfrd olan qaytmas n bir ii nzir edrs, sonradan xstnin nzir etmzdn vvl saald v ya sfrd olann nzirdn vvl qaytd m`lum olarsa, nzir ml etmyi lazm deyildir. Msl 2624: gr ata ya ana, qzn Seyyid olan v ya baqa bir xsl evlndirmyi nzir edrs, qzla laqdar bu nzrin e`tibar yoxdur v ona bir tklif glmz. Msl 2625: gr bir xs, r`i olan hactin atarsa, bir ii etmyi Allahla hd ets, hactin atm olsa, grk o ii etsin. Hminin bir hacti olmadan bir ii grmyi hd edrs, o ii etmk ona vacib olar. Msl 2626: hdd d, nzird olduu kimi, grk qd oxunsun. Msln, desin ki, Allahla hd etdim ki, bel edm yerin yetrilmsi hd olunan iin r`n daha yax bir i olmasa, vacib deyil. Sadc ritd nhy edilmmi idn olmasa v ql sahiblrinin nzrind stnly malik olmas, ya xs n o id myyn mslht olmas kifaytdir. gr hd edilndn sonra o id mslht olmasa, yaxud r`n bynilmyn olsa, hrnd mkruh da olsa, ona ml etmk lazm deyil. Msl 2627: gr z hdin ml etms, gnah etmidir v grk kffar versin. Y`ni, ya altm fqiri doydurmal v ya iki ay ardcl oruc tutmal, ya da bir qul azad etmlidir. AND MYN HKMLR Msl 2628: gr bir ii yerin yetircyin, ya trk edcyin and is, msln, oruc tutman, ya siqaret kmmyini and is, bel ki, bil-bil and il mxalift ets, gnah etmi olur v grk kffar versin, y`ni bir qul azad etsin, ya on fqiri doydursun, ya onlar geyindirsin, gr bunlar ed bilms, grk gn ardcl oruc tutsun. Msl 2629: Andn bir ne rti vardr:

1. And in xs, grk bali v aqil olsun. Qsd v ixtiyar zndn and isin. Demli, uaq, dli mst v mcbur olunan xsin and imsi dzgn deyildir. Hminin sbi halda, ixtiyarsz v qsdsiz and is, dz deyildir. 2. And iib yerin yetircyi i, grk haram, ya mkruh olmasn v and iib trk edcyi i grk vacib, ya msthbb olmasn. gr mbah ii trk edcyin, ya yerin yetircyin and is, onu trk etmk v ya ml gtirmk ql sahiblrinin nzrind stnly malik olarsa, yaxud onun z n dnyvi mslhti olarsa, and shihdir. 3. Allahn adlarndan birin and isin ki, Onun mqdds zatndan baqa o ad he ks deyilmz, msln; Allah, Xuda. Yaxud yalnz Allaha mxsus olan sift v ya fe`llrl Allah yad etsin, msln asimanlar v yeri yaradan ks and olsun dey and isin. V ya el bir ada and isin ki, o ad Allahdan baqasna da deyilr, amma o ad, o qdr Allaha deyilib ki, n vaxt bir xs o ad des, ancaq onun mqdds zat nzr glir. Msln; Xaliq v Raziq adna and is, shihdir. Htta el bir ada and is ki, yalnz and im mqamnda Allahn zatn xatrlayarsa, (Smi v Bsir kimi) and shihdir. 4. And dil gtirmlidir. Amma lal olan bir xs iar il and irs, shihdir. Hminin danmaq gcn qadir olmayan bir xs, gr onu yazb, qlbind d qsd edrs, kifaytdir. Htta gr danmaa qadir olsa bel, and yazarsa, vacib ehtiyata gr ona ml etmlidir. 5. Anda ml etmk onun n mmkn olmaldr. gr and idiyi zaman mmkn olmasa, amma, sonradan mmkn olsa, kifaytdir. gr and idiyi zaman mmkn olub, sonradan ona ml etmkd aciz qalsa, aciz qald vaxtdan e`tibarn and pozular. Hminin gr anda ml etmk dzlmyck qdr mqqtli olarsa, hkm eynidir. gr bu acizlik onun ixtiyar il olsa, yaxud z ixtiyar il olmasa da, qadir olduu zamandan t`xir salmaqda zr olmasa, gnah edib v kffar d vacibdir. Msl 2630: gr ata vladn, ya da ri arvadn and imkdn kindirrs, onlarn and shih deyildir. Msl 2631: gr vlad atasnn icazsi olmadan v arvad rinin icazsi olmadan and irs, ata v r onlarn andn poza bilr. Msl 2632: gr insan unutqanlq, arsizlik v ya qflt zndn z andna ml etms, ona kffar vacib deyildir. Hminin, gr onu andna ml etmmy mcbur etslr d bu crdr. Vsvsli olan xs, msln; Allaha and olsun ki, indi namaza balayram dey and irs, sonra da vsvsli olduuna gr namaza mul olmazsa, bel ki, onun vsvssi qeyri-ixtiyari olaraq z andna ml etmyck kild olarsa, ona kffar vermsi lazm deyildir. Msl 2633: Sznn doru olduu n and in xsin sz doru olarsa, and imsi mkruhdur. gr yalan olarsa, haramdr. Htta mbahisni sona yetirmk mqabilind yalan yer and imk byk gnahlardandr. Fqt zn v ya baqa bir mslman bir zalmn rrindn qurtarmaq n yalandan and irs, eybi yoxdur. Htta b`zn vacib d olur. Yalnz tovriy etmsi (y`ni and idiyi zaman, szn sil m`nasn bir iar qoymadan cmlnin zahirdn ifad etdiyi m`nadan baqa bir m`na qsd etmsi) mmkndrs, vacib ehtiyat odur ki, tovriy etsin. Msln, bir xs ziyyt etmk istyn bir zalm, insandan onu grb-grmdiyini soruarsa, o da onu bir saat qabaq grbs, be dqiq qabaq grmdiyini qsd edrk xeyr, grmmim deyr. VQFN HKMLR

Msl 2634: gr bir xs bir eyi vqf edrs, onun mlkndn xaric olar, z, ya baqalar onu balaya v ya sata bilmzlr, he ks o mlkdn irs aparmaz, amma b`zi yerlrd 2054-c msld deyildiyi kimi onu satman eybi yoxdur. Msl 2635: Vqfin sisini rbc oxumaq lazm deyildir, htta msln; bu kitab tlblr vqf etdim deyrs, vqf shihdir. Htta vqf mll d gerklir, msln, bir hsiri vqf niyytil mscid srrs v ya bir binan mscid klind, mscid niyyti il tikrs, vqf olmaq gerklr. Lakin tkc niyytl vqf olma gerklmir. Vqfin shih olmas n bir xsin qbul etmsi lazm deyildir, istr mumi vqf olsun, istrs xsusi. Hminin qrbt qsdi d lazm deyil. Msl 2636: gr bir mlk vqf n myyn ets v vqf sisi oxunmazdan qabaq peman olsa ya ls, vqf gerklmir. Xsusi vqfd d kim vqf edilibs, o, vqfi ixtiyarna keirmzdn qabaq lrs eyni hkm dayr. Msl 2637: Bir mal vqf edn xs, grk vqf etdiyi vaxtdan mal daimi vqf etsin, gr des ki, bu mal mn lndn sonra vqf olsun, si oxunan zamandan o ln qdr vqf olmadna gr shih deyildir, yaxud des ki, 10 il kimi vqf olunsun v ondan sonra vqf olunmasn, ya des ki, 10 il vqf olub, sonra 5 il vqf olmasn v ondan sonra yen d vqf olsun, vqf shih deyil. Amma bu halda o yeri hbs etmk (istifaddn saxlamaq) qsdi olsa, hbsi vaqe olar. Msl 2638: Xsusi vqf o halda dz olar ki, vqf etdiyi mal, vqf olunan kslrin, ya onlarn vkil v ya vlisinin istifadsin buraxsn. Birinci tbqdn olanlarn tsrrf etmsi kifaytdir. gr onlarn b`zisi tsrrf ets, yalnz onlarn nisbtind shihdir. Amma gr bir eyi z sir vlad n vqf ets maln eyni onun lind olsa, kifaytdir v vqf shihdir. Msl 2639: Mscid, mdrs v s. bu kimi mumi vqflrd qbz rt deyil v vqf sadc vqf etmkl gerklr. Msl 2640: Vqf edn, grk aqil, bali olsun, z qsdi v ixtiyar il vqf etsin v hminin r`n z malnda istifad ed bilsin. Buna gr d sfehin (y`ni maln bihud yerd xrclyn) z malndan istifad etmy haqq olmadna gr gr bir eyi vqf ets, shih deyildir. Msl 2641: gr bir mal ana btnind olan v dnyaya glmmi bir uaa vqf ets, o vqfin shihliyi mhlli ikaldr v lazmdr ki, ehtiyata riayt olunsun. Amma gr halhazrda mvcud olan xslr v onlardan sonra dnyaya gln xslr vqf edrs, vqf gerkln zamanda onlar ana btnind olmasalar da, vqf mhqqq olar. Msln; bir eyi uaqlarndan sonra nvlrin aid olub, hr bir dst vvlki dstdn sonra ondan istifad etmsil uaqlarna vqf edrs, shihdir. Msl 2642: Bir eyi z n vqf edrs, msln; dkannn glirini z borclarn dmy, ibadtlri n cir tutulmasna xrclmyi vqf edrs, shih deyildir. Amma gr bir mal fqirlr vqf edrs v z d fqir olsa, orada sakin ola bilr. Amma gr icar pulu fqirlrin arasnda bldrlsn dey, vqf ets v z d fqir olsa, o maldan znn gtrmsi mhlli ikaldr. Msl 2643: gr vqf etdiyi ey n mtvvli myyn ets, grk onun qrar qoyduuna mtabiq ml etsin. gr myyn etms, bel ki, mxsusi xslr, msln;

z vladna vqf ets, ondan istifad etmk ixtiyar onlarn z il olar. gr hddi-blua atmam olsalar, ixtiyar onlarn vlisinindir v vqfdn istifad etmk n rit hakiminin icazsi lazm deyil. Amma vqfi t`mir etmk v glck nsillrin mnftin olaraq onu kiray vermk kimi, vqfin v ya glck nsillrin mslhti olan msllrd ixtiyar rit hakiminin linddir. Msl 2644: Bir mlk, msln; fqirlr, yaxud seyyidlr v ya qazanc xeyir ilr srf edilmk n vqf edrs, o mlk n bir mtvlli t`yin etmyibs, onun ixtiyar rit hakiminin linddir. Msl 2645: gr bir mlk xsusi xslr, msln; z vladna vqf ets ki, hr bir nsil z nvbsind ardcl ondan istifad etsin, bel ki, mtvlli onu icary vers v ls, icar batil olmaz. Amma gr mtvllisi olmasa v onlara mlk vqf etmi xslrin bir tbqsi onu icar verslr v icarnin mddti snasnda lslr, bel ki, onlardan sonrak tbq icary imza qoymasalar, icar batil olar. Bel halda icar edn, btn mddtin icarsinin haqqn veribs, icarnin haqqn onlarn ldy zamandan icarnin mddtinin axrna qdr onlarn malndan gtrck. Msl 2646: gr vqf olunan maln eyni mlk xarab olsa, vqfliyindn xaric olmaz. Amma gr vqf olunan ey mxsusi bir nvana qsd olunmusa v o nvan aradan gedrs, vqf batil olur. Msln; bir baan, baa olaraq vqf etmilrs, o baa xarab olduu tqdird, vqf batil olur. O mlk is vqf ednin varislrin qaydr. Msl 2647: Bir qismi vqf olub, digr bir qismi vqf olunmayan bir mlk blnmyibs, vqfin mtvvlisi v vqf olmayan hissnin maliki vqf maln ayra bilrlr. Msl 2648: gr vqfin mtvllisi xyant ets, msln; vqfin glirini myyn olunmu msrflr atdrmasa, rit hakimi inanlm bir adam ona qoacaq ki, ona xyant etmy mane olsun. Mmkn olmayan halda is, onu zl edib onun yerin inanlm bir adam mtvlli t`yin ed bilr. Msl 2649: Hseyniyy n vqf olunan xalan namaz qlmaq n mscid, htta mscid Hseyniyyy yaxn olsa bel, apara bilmzlr. Amma gr Hseyniyynin mlk olsa, mtvllinin icazsi il baqa yer aparmaq olar. Msl 2650: Bir mlk bir mscidin t`miri n vqf edrlrs, gr o mscidin t`mir ehtiyac olmayb, yaxn bir zamanda da t`mir ehtiyac olma gzlnilmyn tqdird, o mlkn glirlrini sonradan o mscidin t`mirlrin istifad etmk n toplayb saxlamaq mmkn olmasa, lazm ehtiyat odur ki, o mlkn glirlri vqf edn xsin niyytin n yaxn olan ilr xrclnsin, msln; ondan, o mscidin digr ehtiyaclarnda v ya baqa bir mscidin t`mirind istifad olunmaldr. Msl 2651: gr bir mlkn glirinin mscidin t`mirin, imam-camaata v mscidd azan deyn xs xrclnmsi n vqf ets, gr hr biri n bir miqdar myyn etmi olsa, grk hmin cr xrclsinlr. gr t`yin etmyibs, grk vvl mscidi t`mir etsinlr, gr bir ey artq qalarsa, mtvlli onu mslht bildiyi kild imam-camaatla, azan deynin arasnda blr. Yaxs budur ki, bu iki nfr z aralarnda bln zaman slh etsinlr. VSYYTN HKMLR Msl 2652: Vsiyyt, insann lmndn sonra z n b`zi ilrin yerin yetirilmsini sifari etmsin v ya lmndn sonra malndan bir eyin baqasnn mal olmasn, ya da

onun malndan bir eyi baqa bir xsin mlkiyytin keirmlrini v ya xeyir ilrd xrclmlrini sylmsin v yaxud z vlad v ixtiyarnda olan xslr n myyn bir xsi qyyum (ba) t`yin etmsin deyilir. Vsiyyt ediln xs is vsi deyilir. Msl 2653: Dana bilmyn xs, gr iar il z mqsdini baa salsa, hr bir i n vsiyyt ed bilr. Htta dana biln xs d, gr iar il z mqsdini baa salb vsiyyt ets, shihdir. Msl 2654: gr yazlm bir eyi meyyitin imzas ya mhr il grslr, bel ki, mvcud lamtlrdn onun mqsdini baa dslr v m`lum olsa ki, vsiyyt etmk n yazb, grk ona uyun ml etsinlr. Msl 2655: Vsiyyt edn xs, grk all v hddi-blua atm olsun, sfeh olmamaldr v z ixtiyar il vsiyyt etmlidir. Hddi-blua atmam uan vsiyyti shih deyildir. Amma gr uaq on yanda olsa v z qohumlar n, ya da mumi xeyir ilrd srf edilmsi n vsiyyt edrs, uan bu iki halda olan vsiyyti shihdir. Amma gr qohumlarndan qeyrisi n v ya yeddi yanda olan bir uaq, malndan az bir eyi vsiyyt edrs, onun vsiyytinin nfuzlu olmas mhlli ikaldr. Bu halda ehtiyata ml etmk lazmdr. gr bir xs sfeh olsa, onun z mal n etdiyi vsiyyt nfuzlu deyildir. Amma onun bundan baqa olan vsiyyti, msln; lmndn sonra cnaz n ediln ilr haqqndak vsiyyti nfuzludur. Msl 2656: Bir ks bil-bil, zn ldrmk mqsdi il hlak olaca trzd zn yaralayb v ya lm sbb olan zhr is, gr malnn bir miqdarn bir yer istifad n atdrmalarn vsiyyt ets, sonra lrs, onun vsiyyti shih deyildir. (Amma gr onun ii Allah yolunda cihad olarsa, bu, istisnadr.) Amma mal-dvltl laqdar olmayan eylrd vsiyyti shihdir. Msl 2657: nsan, malndan bir eyi, bir xsin olmasn vsiyyt edrs, o xs, onu qbul etdiyi halda, istr onun salnda, istrs vfatndan sonra olsun, o ey vsiyyt ednin malnn d birindn ox olmasa, hmin ey vsiyyt ednin lmndn sonra onun mlkiyytin ker. Msl 2658: nsan, lm nianlrini znd grn vaxt, grk drhal camaatn mantlrini sahiblrin atdrsn, ya da 2302-ci msld deyildiyi kimi, onlara xbr versin. gr xalqa borcu varsa v onun da verilm vaxt atmaybsa v ya atb, amma tlbkar da z alacan tlb etmirs, ya tlb ets d vermy gc atmrsa, lmndn sonra, onun tlbkara verilcyin min olacaq bir i etmlidir. Msln; onun baqalarna borclu olduu m`lum deyils, vsiyyt etmlidir v vsiyyti n ahid tutmaldr. Amma gr dy bilrs v vaxt da atbsa, tlbkar da tlb edibs, grk lm lamtlrini grms bel drhal dsin. Msl 2659: lm nianlrini znd grn ks, gr xums, zkat v mzalim borcludursa v hal-hazrda ver bilmirs, bel ki, znn mal varsa ya ehtimal vers ki, bir ks onlar da edck, grk el bir i etsin ki, lmndn sonra dnilcyin min olsun. Msln, e`timadl bir adama vsiyyt etsin. Hminin, gr hcc ona vacib olsa v haliyd naib tuta bilms d, bu crdr. Amma gr r`i vergilrdn olan borcunu ver bilrs, hrnd onda lm nianlri olmasa bel, grk drhal versin. Msl 2660: lm nianlrini znd grn xsin gr qza namaz v orucu varsa, grk el bir i grsn ki, lmndn sonra onun vzindn yerin yetirilcyin min olsun, msln, vsiyyt etsin ki, z malndan onlar n cir tutsunlar. Htta gr mal

olmasa, amma ehtimal vers ki, bir xs bir ey almadan onlar yerin yetirck, yen d vacibdir ki, vsiyyt etsin. gr onun oruc v namaznn qzasn etmk n bir ks olsa, msln byk olu, gr bils ki, ona xbr vers, qza oruc v namazlarn yerin yetirck, ona xbr vermsi kifaytdir, lazm deyil ki, vsiyyt etsin. Msl 2661: lm nianlrini znd grn xsin gr bir nfrd mal varsa, ya da vrsnin bilmdiyi bir yerd gizldibs, vacib ehtiyata gr grk onlara xbr versin. z sir uaqlar n qyyum myyn etmsi lazm deyildir, amma qyyumsuz onlarn mal aradan gedcks, ya zlri tlf olacaqlarsa, grk onlar n bir qyyum myyn etsin. Msl 2662: Vsi grk aqil olsun. Vsiyyt edn aid olan ilrd v hminin vacib ehtiyata sasn digrlril bal ilrd e`tibarl olmaldr. Vacib ehtiyata sasn mslmann vsisi mslman olmaldr. Habel ehtiyata sasn hddi-blua yetmmi bir uaa tk bana olmaq rti il vsiyyt etmk vacib ehtiyata gr shih deyildir v onun tsrrf etmsi rit hakiminin icazsi il olmaldr. lbtt bu vsiyyt edn xsin, mqsdinin onun uaqlq halnda vlisinin icazsi olmadan istifad etmsi olduu tqdirddir. Amma gr mqsdi, onun hddi-blua atmasndan sonra v ya vlisinin izni il istifad etmsi olursa, eybi yoxdur. Msl 2663: gr bir xs, z n bir ne vsi t`yin ets v hr birin tk bana vsiyyt gr hrkt etm izni vers, vsiyyti yerin yetirmd bir-birlrindn izn almalar lazm deyil. Amma izn vermmi olsa, istr hamsnn birlikd ml etmsini bildirsin, istr bildirmsin, vsiyyt bir-birlrinin fikirlrin gr hrkt etmlri grkdir. gr birlikd vsiyyt gr ml etmy hazr olmasalar, arada hr birinin digri il anlamasna qar olan bir r`i mane yoxdursa, rit hakimi onlar anlamaya mcbur edr. gr ona itat etmzlrs v ya hr biri n anlalman qarsn alan r`i bir mane mvcud olsa, rit hakimi onlardan birinin yerin ayr bir kimsni t`yin edr. Msl 2664: gr insan z vsiyytindn dnrs, msln; malnn d birini bir kimsy verilmsini vsiyyt etdiyi halda, sonra ona vermyin des, vsiyyt batil olur. gr vsiyytini dyidirs, msln; vvl uaqlar n bir qyyum t`yin edib, sonra da baqa birini onun yerin qyyum t`yin edrs, onun ilk vsiyyti batil olur v ikinci vsiyytin gr ml olunmas grkdir. Msl 2665: Bir kims vsiyytindn dndyn m`lum edn bir i grrs, msln; birin verilmsin vsiyyt etdiyi bir evi satarsa v ya vvlki vsiyytin nzr yetirdiyi halda baqa birisinin onu satmaq n vkil t`yin edrs, vsiyyt batil olur. Msl 2666: gr myyn eyi bir xs vermyi vsiyyt ets, sonra is hmin eyin yarsn baqasna verilmsini vsiyyt ets, grk o eyi iki yer blsnlr v o iki nfrin hr birin onun yarsn versinlr. Msl 2667: Bir xs lmn sbb olan bir xstlik halnda, malnn bir qismini bir xs balasa v lmndn sonra da bir miqdarnn baqasna verilmsini vsiyyt edrs, gr malnn 3/1-i hr ikisin vermy kifayt etms v varislr d ondan artq verilmsin icaz vermzlrs, grk vvl balad mal, maln 3/1-dn xb sonra da onun yerd qalann vsiyyt ediln yerd xrclmlidirlr. Msl 2668: Malnn d birinin satlmamasn v glirinin bir ey srf edilmsini vsiyyt edrs, grk onun dediyin uyun olaraq ml etsinlr.

Msl 2669: gr lmn sbb olan xstlik halnda baqa birin bir miqdar, borclu olduunu des, bel ki, bu sz vrsy ziyan vurmaq n sylmidir dey ittiham edilrs, grk t`yin etdiyi miqdar onun malnn d birindn verilsin. gr ittiham olunmasa, onun dediyinin nfuzu vardr v onun malnn slindn verilmsi grkdir. Msl 2670: nsan, bir xs bir ey vercyini vsiyyt edrs, vsiyyt halnda onun mvcud olma lazm deyildir. Demli, o ks vsiyyt ednin lmndn sonra mvcud olarsa, lazmdr ki, o eyi ona versinlr. gr mvcud olmasa v bel ki, vsiyytdn bir ne mtlb istifad olunarsa, grk onu vsiyyt ednin nzrin daha yaxn olan baqa bir yer srf etsinlr. ks tqdird varislr onu z aralarnda bl bilrlr. Amma gr vsiyyt ets ki, onun malndan bir ey lmndn sonra bir ksin mal olsun, gr o xs vsiyyt ednin ln vaxtnda mvcud olsa, hrnd bdnd ruh daxil olmam uaq olsa bel vsiyyt shih, ks tqdird is batildir v onun n vsiyyt ediln eyi, vrslr z aralarnda blrlr. Msl 2671: gr insan, onu bir xs vsi etdiyini bilib, onun vsiyytini yerin yetirmy hazr olmadn bildirrs, onun lmndn sonra vsiyytin ml etmsi lazm deyildir. Amma gr lmzdn qabaq onu vsi etdiyini bilms v ya bilib ona xbr verms ki, onun vsiyytin ml etmy hazr deyildir, ona ziyyt olmad halda, grk onun vsiyytin ml etsin. Hminin, gr vsi, vsiyyt ednin lmndn vvl o zaman baa ds ki, vsiyyt edn ar xst olduuna gr ya baqa bir maney gr baqasna vsiyyt ed bilmz, vacib ehtiyata sasn, grk vsi vsiyytini qbul etsin. Msl 2672: gr vsiyyt edn ls, vsi baqasn, meyyitin ilrini yerin yetirmk n vsi t`yin ed bilmz v z d o ilrdn knara kil bilmz. Amma vsiyyt ednin mqsdi sadc bu ilrin edilmsi olub, yalnz vsinin etmsi nzrind olmamasn baa ds, o zaman baqasn z trfindn vkil t`yin ed bilr. Msl 2673: gr bir xs, iki nfri birlikd vsi edrs, bel ki, onlardan biri ls, ya dli, yaxud kafir olsa, vsiyytin ibarlrindn baa dls ki, bel hallarda digri mstqil kild vsidir, grk hmin qaydada ml olunsun, ks halda rit hakimi baqa bir nfri onun yerin t`yin edr. gr hr ikisi ls, ya dli, yaxud da kafir olsalar, rit hakimi baqa iki nfri t`yin edr. Amma gr bir nfr vsiyyt ml ed bilrs, iki nfri t`yin etmk lazm deyildir. Msl 2674: gr vsi, lnin ilrini hrnd baqasn vkil v ya cir tutmaqla da tkbana yerin yetir bilms, rit hakimi baqasn ona kmki t`yin edr. Msl 2675: gr meyyitin malndan bir miqdar vsinin lind tlf olsa, bel ki, onu saxlamaqda shlnkarlq v ya israflq ets, msln; ln xs, filan hrin fqirlrin bu qdr ver deyibs, o da mal baqa bir hr apararkn yolda aradan gets, zamindir. gr shlnkarlq v israflq etmyibs, zamin deyildir. Msl 2676: gr insan, bir xsi vsi t`yin ets v o xs ls, filanks vsi olsun deyrs, birinci vsinin lmndn sonra, vsiyyti ikinci vsi yerin yetirmlidir. Msl 2677: ln istitatl vacib hcc, borclar v dnmsi vacib olan xums, zkat, mzalim kimi verilmsi vacib olan hquqlar grk meyyit onlar n vsiyyt etmmi olsa da, onun malnn slindn versinlr. Amma kffarlr, nzirlr, o cmldn nzr olunan hcc vsiyytl, onun malnn 3-d birindn yerin yetirilmlidir.

Msl 2678: gr meyyitin mal borcdan, vacib hccdn v ona vacib olan mzalim, zkat v xums kimi hquqlardan artq gls, bel ki, vsiyyt etmi olsa ki, maln 3/1-i, ya 3/1-nin bir miqdarn bir xrc atdrsnlar, grk onun vsiyytin ml etsinlr, gr vsiyyt etmyibs, qalan ey vrsnin maldr. Msl 2679: Meyyitin t`yin etdiyi xrc, maln 3/1-dn artq olarsa, onun maln 3/1-dn artq olan miqdardak vsiyyti, yalnz varislrin bu vsiyyt szl, ya mll icaz verdiklri tqdird shihdir. Tkc onlarn qlbd raz olmas kifayt deyildir. gr onun lmndn bir mddt kedikdn sonra da icaz verrlrs, shihdir. gr varislrdn b`zisi raz olub b`zilri is rdd edrlrs, vsiyyt yalnz vsiyyt raz olanlarn hisssind shih v kerlidir. Msl 2680: gr meyyitin myyn etdiyi xrc onun malnn 3/1-dn ox olsa v vrslr d icaz verslr, z icazlrindn dn bilmzlr. gr vsiyyt ednin salnda rdd ediblrs, lmndn sonra icaz ver bilrlr. Amma gr o lndn sonra rdd etslr, ondan sonra icaz vermlrinin faydas yoxdur. Msl 2681: gr vsiyyt ets ki, malnn 3/1-dn xums, zkat, ya baqa bir borcu versinlr v onun orucu v namaz n cir tutsunlar, hminin fqirlr tam vermk kimi msthbb bir i yerin yetirsinlr, grk vvl onun borcunu malnn 3/1 -dn versinlr. gr bir ey artq qalsa, onun namaz v orucu n cir tutsunlar. gr ondan da bir ey artq qalsa, myyn etdiyi msthbb ilr atdrsnlar. Bel ki, onun malnn 3/1-i ancaq borcuna atsa v vrslr d onun malnn 3/1-dn ox xrclnmsin icaz vermslr, onun namaz v orucu n, hminin msthbb ilr n etdiyi vsiyyt batildir. Msl 2682: Borclarnn verilmsini, namaz v oruclarna cir tutulmasn v msthbb bir iin d edilmsini vsiyyt edrs v bunlarn maln 3/1-dn verilmsini vsiyyt etmzs, onun borcunu maln slindn vermlidirlr. gr bir ey artq qalsa, onun 3/1-ni namaz v oruca, hminin myyn etdiyi msthbb ilr atdrsnlar. Maln 3/1-i onlara kifayt etmyn halda gr vrslr icaz verslr, grk onun vsiyytin ml olunsun. gr icaz vermslr, grk namaz v orucunu maln 3/1-dn versinlr. gr bir ey artq qalsa, myyn etdiyi msthbb ilr atdrsnlar. Msl 2683: gr bir xs, meyyit bu qdr mblin mn verilmsini vsiyyt etdi deyrs, iki adil kii onun szn tsdiq edrs v ya and is v bir adil kii onu tsdiq ets, ya bir adil kii v iki adil qadn onun szn tsdiq edrs, ya da drd adil qadn onun szn tsdiq edrs, sylniln miqdar ona verilmlidir. gr bir adil qadn ahidlik edrs, istdiyi maln 4/1-i ona verilmlidir. gr iki adil qadn tsdiq edrs, onun yarsn, gr adil qadn tsdiq edrs onun 4/3-n ona vermlidirlr. Hminin, hadt verck bir mslman taplmasa z dinlrind adil saylan iki kitab hli olan kafir, onun szn tsdiq etdikd d tlb etdiyi eyi ona vermlidirlr. Msl 2684: gr bir xs, mn meyyitin maln hr hans bir yerd istifad etmkd onun vsisiym deyrs, iki adil kii onun szn tsdiq edn halda, yaxud hadt vermk n bir mslman olmazsa, z dinlrind adil olan iki zimm hlinin tsdiqi il, habel vrsnin iqrar etmsi il d onun sz sbut olunur. Msl 2685: Malndan bir eyin, bir xsin mal olmasn vsiyyt edrs v o xs d qbul v ya rdd etmzdn qabaq lrs, onun vrslri vsiyyti rdd etmyn qdr o eyi qbul ed bilrlr. Amma bu hkm, vsiyyt ednin z vsiyytindn dnmdiyi tqdirddir. gr vsiyytindn dnrs, o eyd haqqlar yoxdur.

RSN HKMLR Msl 2686: Qohumluq vasitsil irs aparan xslr dstdir: 1. Meyyitin ata-anas v vladdr. vlad olmayanda is vladn vlad v n qdr aa gets, bunlardan hr ks ki, meyyit daha yaxn olsa, irs aparr. Bu dstdn bir nfr qalana qdr ikinci dst irs aparmazlar. 2. Baba, nn, bac v qardadr. Qarda v bac olmayanda is onlarn vladndan hr ks ki, meyyit daha yaxndr, irs aparar. Bu dstdn bir nfr qalana qdr nc dst irs aparmazlar. 3. mi, bibi, day, xala v onlarn vladdr. Meyyitin milrindn, bibilrindn, daylarndan v xalalarndan biri sa olana qdr onlarn vlad irs aparmazlar. Amma lnin fqt ata trfindn olan misi il hm ana, hm d ata trfindn olan misi olu olarsa, day v xalas olmazsa, miras, ana v ata trfindn olan misi oluna dr v tkc ata trfindn olan misi miras almaz. gr mi v misi olanlar bir ne nfr olsa, yaxud da meyyitin yal hyatda olsa, bu hkm ikalsz deyildir. Msl 2687: gr meyyitin znn misi, bibisi, days, xalas, hminin onlarn vlad v vladnn da vlad olmasa, onda meyyitin atasnn v anasnn mi, bibi, day v xalas irs apararlar. gr bunlar da olmasa, onlarn vlad irs apararlar v gr bunlar da olmasa, o halda babasnn v nnsinin misi, bibisi, days v xalas, gr bunlar da olmasa, onlarn vladlar irs apararlar. Msl 2688: r v arvad sonradan deyilck tfsil il bir-birindn irs apararlar. Birinci dstnin irsi Msl 2689: gr meyyitin varisi birinci dstdn ancaq bir nfr olsa, msln; ata, ya anas, ya bir olu, ya bir qz olsa, meyyitin malnn hams ona atar. gr bir olu v bir qz olsa, mal el blmlidirlr ki, oul qzdan iki df artq aparsn. Msl 2690: gr meyyitin varisi ancaq onun ata v anas olsa, mal yer blrlr, onun iki hisssini ata v bir hisssini ana aparar. Amma gr meyyitin iki qarda, ya drd bacs, ya bir qarda v iki bacs olsa ki, onlarn hams mslman, azad v onlarn atas meyyitin atas il bir olsa, istr onlarn anas meyyitin anas il bir olsunlar, istr olmasnlar, v bu rtl ki, dnyaya glmi olsunlar, baxmayaraq ki, meyyitin ata-anas olana qdr bunlar irs aparmr, amma gr bunlar olarsa, ana maln 6/1-ni aparr, qalann is atasna verrlr. Msl 2691: Meyyitin varisi yalnz ana, ata v bir qz olarsa, gr meyyitin vvlki msld deyiln rtlrl, qarda v ya bacs olmazsa, mal be qism blrlr, ana v ata hr biri bir pay, qz is pay alar. gr ken rtlrl qarda, ya bacs olarsa, ata bed bir v ana altda bir pay, qz is bed pay alar. Yerd qalan d bird is vacib ehtiyata gr bir-biri il slh etmlidirlr. Bel ki, onun d birinin anann, 4/3-nn qzn v 4/1-in atann olmas ehtimal verilir. Msl 2692: gr meyyitin varisi ata-ana v bir oul olsa, mal alt yer blrlr, ata v anann hr biri onun bir hisssini, oul is drd hisssini aparar. gr bir ne olu, ya bir ne qz olsa, o drd hissni z aralarnda brabr blrlr, gr hm olan v hm d qz olsalar o drd hissni el blcklr ki, oul qzdan iki df artq aparsn.

Msl 2693: gr meyyitin varisi ya ata, ya da ana v bir ya bir ne oul olsa, mal alt yer blrlr. Onun bir hisssini ata, ya ana, be hisssini is oul aparar. gr bir ne olu olsa, onlar be hissni brabr halda blrlr. Msl 2694: gr meyyitin varisi ancaq ata ya ana, bir ne oul v qz il olsalar, mal alt hissy blrlr. Onun bir hisssini ata ya ana aparar, qalann is el blcklr ki, oul qzdan iki df artq aparsn. Msl 2695: gr meyyitin varisi ancaq ata, ya ana v bir qz olsa, mal 4 hissy blrlr, onun bir hisssini ata ya ana, qalann is qz aparar. Msl 2696: gr meyyitin varisi ata, ya ana v bir ne qz olsa, mal 5 hissy blrlr, onun bir hisssini ata ya ana, qalan drd hisssini is qzlar z aralarnda brabr blrlr. Msl 2697: gr meyyitin vlad olmasa, onun oul nvsi qz da olsa, meyyitin olunun shmini aparar. Onun qz nvsi olan da olsa, meyyitin qznn shmini aparar, msln; gr meyyitin z qzndan bir olu v olundan bir qz olsa, mal yer blcklr, onun bir hisssini qznn oluna, iki hissni is olunun qzna vercklr. Nvlrin irs aparmasnda ata v anann olmamas rt deyil. kinci dstnin irsi Msl 2698: Qohumluq vasitsil irs aparan ikinci dst meyyitin babas, nnsi, qarda v bacsdr. gr bac v qarda sa olmasa, onlarn vlad irs aparar. Msl 2699: gr meyyitin varisi ancaq bir qarda, ya bir bac olsa, maln hams ona atar. gr ata-anadan bir olan bir ne qarda, ya ata-anadan olan bir ne bacs olsa, mal z aralarnda brabr blcklr. gr ata-anadan bir olan bir ne bac-qarda olsa, hr qarda hr bacdan iki brabr ox aparacaq. Msln; gr ata-anadan bir olan iki qarda v bir bacs olsa, mal be yer blcklr, hr qarda onun iki hisssini, bac is bir hisssini aparacaq. Msl 2700: gr meyyitin ata-anadan bir olan qarda v bacs olsa, atadan bir, anadan ayr olan qarda v bacs irs aparmaz. gr ata-anadan bir olan qarda v bacs olmasa v gr ancaq atadan bir olan bir bac, ya bir qarda olsa, maln hams ona atar. gr ata trfdn bir olan bir ne qarda, ya bir ne bac olsa, mal z aralarnda brabr blcklr. gr atadan bir olan hm qarda v hm d bacs olsa, hr qarda hr bacdan iki brabr ox irs aparacaq. Msl 2701: gr meyyitin varisi ancaq anadan bir olub, atadan ayr olan bir bacs ya bir qarda olsa, maln hams ona atar. gr anadan bir olan bir ne qarda ya bir ne bac ya bac v qarda olsa, mal brabr z aralarnda blcklr. Msl 2702: gr meyyitin hm ata-anadan bir olan qarda v bacs, hm atadan bir olan qarda v bacs, hm d anadan bir olan bir qarda ya bir bacs olsa, atadan bir olan bac v qarda irs aparmaz. Mal alt yer blrlr, onun bir hisssini anadan bir olan qarda v ya bac z aralarnda brabr blcklr. Qalann is ata-anadan bir olan qarda v bacya verrlr ki, hr qarda hr bacdan iki df ox aparacaq. Msl 2703: gr meyyitin varisi ancaq ata-anadan bir olan qarda v bac, atadan bir olan qarda v bacs v anadan bir olan bir ne qarda v bacs olsa, atadan bir olan bac-qarda irs aparmaz, mal yer blcklr, onun bir hisssini anadan bir olan

qarda v bac aparacaq v z aralarnda brabr kild blcklr, qalann is ataanadan bir olan qarda v bacya vercklr ki, hr qarda bacdan iki df ox aparacaq. Msl 2704: gr meyyitin varisi ancaq atadan bir olan qarda-bac v anadan bir olan bir qarda v ya bir bacs olsa, mal alt yer blcklr, onun bir hisssini anadan bir olan qarda v bac aparar, qalann is atadan bir olan qarda v bacya vercklr ki, hr qarda hr bacdan iki df ox aparacaq. Msl 2705: gr meyyitin varisi ancaq atadan bir olan, bac v qarda, anadan bir olan bir ne bac v qarda olarsa, mal yer blcklr: bir hisssini anadan bir olan bac v qarda z aralarnda brabr blcklr, yerd qalann atadan bir olan bac qardaa vercklr, hr qarda iki bac pay qdr irs aparar. Msl 2706: gr meyyitin varisi ancaq qarda, bac v arvad olsa, arvad r-arvad irsind deyildiyi kimi tfsilat il deyilck kimi z irsini aparacaq, qarda v bac is yuxarda deyildiyi kimi z irsini aparacaq. Hminin gr bir qadn ls v onun varisi ancaq qarda, bac v ri olsa, ri maln yarsn aparacaq, qarda v bac is vvld deyildiyi kimi z irsini aparacaqlar. Amma r ya arvadn irs apardna gr anadan bir olan qarda v bacnn shmindn bir ey azalmaz, amma ata-anadan ya tkc atadan bir olan qarda v bacnn shmi azalar. Msln; gr meyyitin varisi r v anadan bir olan qarda v bac, hminin, ata-anadan bir olan qarda v bacs olsa, maln yars rin atacaq v maln slinin hisssindn bir hisssi anadan bir olan qarda-bacnn maldr v qalann ata v anadan bir olan bac v qardan maldr. Bellikl, gr onun mal 6 manat olsa, manat rin, iki manat anadan bir olan qarda-bacsna, bir manat is ataanadan bir olan qarda-bacsna atacaq. Msl 2707: gr meyyitin bac-qarda olmasa, onlarn irsdki payn vladlarna vercklr v anadan bir olan qarda v bacsnn uaqlarnn shmi onlarn arasnda brabr blnck, amma atadan, ya ata-anadan bir olan qarda v bacsnn uaqlarnn shmind is, mhura sasn, hr olan qzdan iki df ox aparacaq. Amma bunlarn da arasnda brabr blnm uzaq deyil, amma vacib ehtiyata sasn z aralarnda razlamaldrlar. Msl 2708: gr meyyitin varisi ancaq bir baba ya bir nnsi olsa, istr ata trfdn olsun, istr ana trfdn, maln hams ona atacaq. Meyyitin babas ola-ola onun babasnn atas irs aparmaz. gr meyyitin varisi ancaq ata trfdn olan babas v nnsi olsa, mal yer blnr, iki hisssini baba, bir hisssini is nn aparacaq. gr ana trfdn olan babas v nnsi olsa, mal onlarn arasnda brabr blnck. Msl 2709: gr meyyitin varisi ancaq ata trfdn bir olan baba ya nn v ana trfdn olan bir baba ya nnsi olsa, mal yer blnck, onun iki hisssini ata trfdn olan baba ya nn, bir hisssini is ana trfdn olan baba ya nn aparacaq. Msl 2710: gr meyyitin varisi ata trfdn olan baba-nnsi v ana trfdn olan babannsi olsa, mal yer blnck, onun bir hisssini ana trfdn olan baba-nnsi z aralarnda brabr blcklr, iki hisssini is ata trfdn olan baba-nnsin vercklr ki, baba nndn iki df ox aparacaq. Msl 2711: gr meyyitin varisi ancaq arvad, ata trfindn olan baba-nnsi, hminin ana trfdn olan baba-nnsi olsa, arvad z irsini sonradan deyilck kimi aparacaq. sli maln hisssindn bir hisssini ana trfdn olan baba v nny vercklr ki, z aralarnda brabr blsnlr. Qalann is ata trfdn olan baba v nny vercklr ki,

baba nndn iki df ox aparacaq. gr meyyitin varisi ri, baba v nnsi olsa, ri maln yarsn aparacaq, baba v nnsi is ken msllrd deyildiyi kimi z irsini aparacaq. Msl 2712: Qardan ya bacnn ya qardalarn v baclarn baba ya nn, ya babalar ya nnlr il cmlnmsinin bir ne surti vardr: 1. Baba ya nnnin hr biri v qarda ya bac, hams ana trfdn olsunlar. Bu halda onlarn arasnda kii v qadn olmaqda mxtlif olsalar da, brabr blnck. 2. Onlarn hams ata trfindn olsunlar, bu halda hams kii v ya hams qadn olsa, mal onlarn arasnda brabr blnck. gr kii v qadn olmaqda mxtlif olsalar, hr kii qadndan iki df ox aparacaq. 3. Baba v ya nndn hr biri ata trfdn olsun v bac ya qarda ata-anadan olsun. Bunun hkm ken haldak hkm kimidir. M`lum oldu ki, meyyitin ata trfdn olan bac, ya qarda gr ata-anadan bir olan bac ya qardala cm olsa, ata trfdn olanlar irs aparmr. 4. Babalar, ya nnlr, ya hr ikisi hm ata trfdn olsun, hm ana trfdn olsun, qardalar ya baclar, ya da hr ikisi d bel olsalar, bu halda ana trfdn qohum olan qardalar, baclar, babalar, nnlr, maln 1/3-ni z aralarnda brabr blcklr, kii v qadn olmaqda mxtlif olsalar da; Ata trfdn qohum olanlara is maln 2/3-dir ki, hr kiiy qadndan iki df ox verilck. gr onlarn arasnda kii v qadn olmaqda ixtilaf olmasa v hams kii, ya hams qadn olsa, onlarn arasnda brabr blnck. 5. Ata trfdn olan baba ya nn, ana trfdn olan qarda ya bac il cm olsun. Bu halda qarda ya bac tkdirs maln 1/6-ni aparacaq, gr tk deyils, onun 1/3-ni brabr z aralarnda blcklr, qalann is baba ya nnnin maldr. gr baba ya nn hr ikisi olsa, baba nndn iki df ox aparacaq. 6. Ana trfdn olan baba ya nn, ata trfdn olan qarda ya qardalar il cm olsun. Bu halda baba, ya nn n maln 1/3-dir, gr hr ikisi sa olsa, 1/3-i brabr olaraq blrlr, onun 2/3-si is qarda ya qardalar ndr. gr o baba ya nn il ata trfdn bac olsa, tk olan halda maln yarsn aparacaq, gr ox olsalar, 2/3-ni aparacaqlar, hr halda baba ya nn n maln 1/3-dir. Buna gr d gr bac tk olsa, meyyitin malnn 1/6-i onlardan artq qalr. Bunun da bacya verilmsi v ya baba il nn arasnda blnmsi ehtimal var. Bu halda vacib ehtiyata sasn bir-birlri il slh etmlidirlr. 7. Babalar, nnlr, ya hr ikisi hm ata trfdn, hm d ana trfdn olsun v onlar il ata trfdn bac ya qarda olsun, istr tk olsun, istrs d ox, bu halda ana trfdn olan baba ya nn n maln 1/3-dir. gr ox olsalar z aralarnda kii v qadn olmaqda mxtlif olsalar da, brabr blcklr. Ata trfdn olan baba ya nn n v ata trfdn olan bac ya qarda n qalan maln 2/3-dir. gr kii v qadn chtindn mxtlif olsa, kiilr qadndan 2 df ox aparacaq. gr o babalar ya nnlrl bir anadan olan bac ya qarda olsalar, bir anadan olan babaya ya nny, bir anadan olan bac ya qarda il birlikd 1/3 dck v onlarn arasnda brabr blnck. Kii v qadn chtindn mxtlif olsa bel v ata trfdn olan baba ya nn n 2/3-dir. Baba nndn iki qat artq pay aparr. 8. Qarda ya baclarn b`zisi ata trfdn, b`zisi is ana trfdn olsun v onlar il ata trfdn olan baba ya nn olsun, bu surtd, ana trfdn olan bac ya qarda n tk olan surtd maln 1/6-dir. gr ox olsalar, maln 1/3-dir ki, z aralarnda brabr

blcklr. Ata trfdn olan bac ya qarda n ata trfdn olan baba ya nn il birlikd maln qalandr. Kiilr qadnlardan iki qat artq pay aparacaq. gr o qarda ya baclar ana trfdn olan baba ya nn il birlikd olsa, ana trfdn olan baba ya nn n ana trfdn bac qarda il birlikd maln 1/3-dir ki, z aralarnda brabr blcklr, ata trfdn olan bac ya qarda n irsin 2/3-dir irs aparr. Kii qadndan iki df ox irs aparr. Msl 2713: Meyyitin qarda v bacs olduu tqdird meyyitin qardann v ya bacsnn uana yetimz. Lakin bu hkm qardan v ya bacnn vladnn qarda v bacnn mirasna bir ngl tkil etmdiyi hala aid deyil. Msln; gr meyyitin ata trfdn olan qarda v ana trfindn olan babas olursa, ata trfindn olan qarda maln 2/3-ni v ana trfindn olan babas maln 1/3-ni miras alr, bu tqdird meyyitin ana trfindn olan qardaolu da olarsa, o qardaolu babas il maln 1/3-d rik olur. nc dstnin irsi Msl 2714: nc dst mi, bibi, xala, day v onlarn vladdr ki, gr birinci v ikinci dstdn bir ks olmasa, bunlar irs aparacaqlar. Msl 2715: gr meyyitin varisi ancaq bir mi ya bir bibi olsa, istr meyyitl ata-anadan bir olsun, istr atadan bir olsun, istrs d anadan bir olsun, maln hams ona atar. gr bir ne misi, ya bir ne bibisi olsa v hams ata-anadan, ya atadan, ya anadan bir olsa, mal z aralarnda brabr blcklr. gr hm mi v hm bibisi olsa, mi bibidn iki df ox aparacaq. Msl 2716: gr meyyitin varisi mi v bibi olsa v onlarn b`zisi atadan, b`zisi anadan, b`zisi is ata-anadan bir olsa, atadan bir olan mi v bibi irs aparmaz. Msln gr meyyitin ana trfdn bir misi, ya bir bibisi olsa, mal alt yer blcklr, onun bir hisssini anadan bir olan mi ya bibiy, qalan is ata-anadan bir olan mi v bibiy, onlar olmayan halda is atadan bir olan mi v bibiy vercklr. gr anadan bir olan hm misi v hm bibisi olsa, mal 3 yer blcklr. ki hisssini ata-anadan bir olan mi v bibiy, onlar olmasa, atadan bir olan mi v bibiy, bir hisssini is anadan bir olan mi v bibiy vercklr. mi hr bir halda bibidn iki df ox irs aparr. Msl 2717: gr meyyitin varisi ancaq bir day ya bir xala olsa, maln hams ona atar. gr hm day v hm xalas olsa v hams ata-anadan ya atadan ya anadan bir olsalar, uzaq deyil ki, day xaladan iki df ox aparsn. Lakin, brabriliy d ehtimal edilir, buna gr d, vacib ehtiyata gr artq miqdarda slh etmlidirlr. Msl 2718: gr meyyitin varisi ancaq anadan bir olan bir ya bir ne days, ya bir xalas, ata-anadan bir olan xalas v days, hminin atadan bir olan day v xalas olsa, atadan bir olan xala v daynn irs aparmamas mhlli-ikaldr. Hr halda anadan bir olan day v ya xalas bir nfr olsa, 1/6-i, gr bir ne nfr olsa, 1/3-i irs aparr, yerd qalan is atadan ya ata-anadan bir olan day v ya xalaya atr. Hr bir halda daynn xaladan iki df ox irs aparmas ehtimal verilir. Amma vacib ehtiyata gr slh etmlidirlr. Msl 2719: gr meyyitin varisi bir ya bir ne day, ya bir ya bir ne xala, ya xala v days v bir ya bir ne mi, ya bir v ya bir ne bibi, ya mi v bibisi olsa, mal 3 qism blcklr. Bir hisssini day ya xala, ya hr ikisi, qalann is mi, ya bibi, ya hr ikisi aparar. Hr iki dstnin mal nec bldrlmsi yuxarda deyildi.

Msl 2720: gr meyyitin mi, bibi, day, xalas olmasa, onlarn vladna verilck. gr bir bibi qz v bir ne days olu olarsa, bibisi qz 2/3-i qdr, days olanlar is 1/3-i aparr v z aralarnda blrlr. Bu dst (daynn, minin, bibi v xalann vladlar) meyyitin ata v ya anasnn misi, bibisi, days v xalasndan irlidir. Msl 2721: gr meyyitin varisi, atasnn mi, bibi, day v xalas, hminin onun anasnn mi, bibi, day v xalas olsa, mal yer blcklr. Onun bir hisssini meyyitin anasnn misi, bibisi, days v xalas irs aparacaqlar v mhura sasn maln, onlarn arasnda brabr blncyi yoxsa kiinin iki qadn pay aparmasnda nzr ixtilaf vardr. Vacib ehtiyat slh etmlridir. Onun qalan iki hisssini yer blcklr: onun bir hisssini meyyitin atasnn days v xalas z aralarnda eyni qayda il blcklr, o biri iki hissni is onun atasnn misi v bibisi eyni qayda il blcklr. R V ARVADIN RS Msl 2722: gr bir qadn ls v vlad olmasa, onun btn malnn yars rin, qalan is o biri vrslr atacaq. gr hmin rdn, ya baqa rdn vlad olsa, btn malnn drdd biri rin, qalan is o biri vrslr atacaq. Msl 2723: gr bir kii ls v vlad olmasa, malnn 1/4-i arvadna, qalan is baqa vrslr atacaq. gr o qadndan ya baqa qadndan vlad olsa, malnn 1/8 arvadna, qalan is baqa vrslr atacaq. Qadn evin yerindn, badan, kindn v baqa yerlrdn irs aparmaz, n yerin zndn, n d onun qiymtindn. Hminin bina v aac kimi havada (torpaqdan yuxar) olan maln zndn irs aparmaz, amma onun qiymtindn irs aparar. Hminin, bada, kin sahsind v baqa yerlrd olan aac, kin v evlrin hkm d bu crdr. Amma ri ln zaman aacn banda olan meyvlrin zndn irs aparr. Msl 2724: gr qadn irs aparmad eylrdn, msln; mskunlam evin yerini istifad etmk ists, grk baqa vrsdn icaz alsn. Hminin, vrslr arvadn payn vermmi, arvadn qiymtindn irs apara bilcyi eylrdn (msln; bina, aac) onun icazsi olmadan istifad etmsi caiz deyildir. Msl 2725: Bina, aac v buna bnzr eylrin qiymtini myyn etmk istrlrs, dyr myyn edn mtxssislrin etdiyi kimi, onlarn olduqlar yerin xsusiyytini nzr almadan n qdr qiymt dadqlarn hesab etmlidirlr. Onlar yerd qoparlm frz edrk v ya kiraysiz olaraq o yerd qalacaqlar nzr alnaraq qiymtlri hesab edilmmlidir. Msl 2726: Kanal suyunun mcras v s. yerin hkmn aiddir, orada ildiln krpic v digr eylr tikinti hkmnddir. Amma suyun zndn irs aparr. Msl 2727: gr meyyitin bir ne arvad olsa, bel ki, (rin) vlad olmasa, maln 1/4-ni, gr vlad olsa, maln 1/8-ni rh olunduu kimi, o qadnlarn arasnda brabr blcklr. Htta r onlardan he biri il v ya b`zisi il yaxnlq etmmi olsa bel. Amma lmn sbb olan xstlik zaman bir qadn nikah etmi v onunla yaxnlq etmmidirs, o qadn irs aparmaz v mehr haqq da yoxdur. Msl 2728: gr qadn xst halnda r gets v o xstlik il ls, ri onunla yaxnlq etms d, ondan irs aparr. Msl 2729: gr tlaq hkmlrind deyiln trtib il bir qadna ric`i tlaq verslr v idd snasnda ls, r ondan irs aparar. Hminin gr r o iddnin snasnda ls, qadn

ondan irs aparar. Amma gr idd kendn sonra ya bain iddsind onlardan biri ls, o biri irs aparmaz. Msl 2730: gr r, xst halnda z yalna tlaq vers v on iki hilali ay kemzdn vvl ls, qadn 3 rt il ondan irs aparar, istr ric`i tlaq olsun, istrs bain: 1. Bu mddtd baqa r getmsin, r gedn halda irs aparmr. Hrnd ehtiyat, slh etmlridir. 2. Tlaq, qadnn istk v razl il olmam olsun, ks tqdird, istr onun tla n rin bir ey vermi olsun v ya vermsin, irs aparmaz. 3. r qadna tlaq verdiyi vaxtda olan xstlik il ya baqa bir sbbdn ls, belki gr o xstlikdn yax olub baqa bir sbb gr dnyadan gets, qadn ondan irs aparmaz. Amma ric`i tlaq iddsind vfat edibs, irs aparar. Msl 2731: rin, z qadnnn geymsi n ald paltar, qadnn ynind olsa da, rin lmndn sonra rin malndandr. Amma gr qadnn mlkiyytin keiribs (z) mal olar. Qadnn nfq nvan il rindn, libaslar onun mlkiyytin keirmsini tlb etmy haqq var. RSN MXTLF MSLLR Msl 2732: Meyyitin Qur`an, zy v qlnc, hminin geydiyi ya geymk n saxlad paltarlar byk olunun maldr. gr meyyitin vvlki eyi birdn ox olarsa, msln; iki Qur`an ya iki zy ox olsa, vacib ehtiyat odur ki, byk oul onlardan baqa vrslr il slh etsin. Rhl, (Qur`an qoyulan taxta) tfng, xncr v bu kimi silahlarn, qlncn qn, Qur`ann qab da onlara tabedir. Msl 2733: gr meyyitin byk olu birdn ox olsa, msln; onun iki arvadndan eyni vaxtda iki olu olsa, grk yuxarda deyiln yalar z aralarnda brabr blsnlr. Bu hkm ondan byk baclar olsa bel, yalnz byk oula mxsusdur. Msl 2734: gr meyyitin borcu olsa, bel ki, borcu onun mal qdr ya ondan ox olsa, grk byk oul onun mal olan v yuxardak msld deyildiyi yalardan onun borcuna versin ya da onlarn qiymti qdrinc z malndan versin. gr meyyitin borcu malndan az olarsa, byk oula atan bir ne yadan baqa, yerd qalan mal, borcunu dmy kifayt etmzs, byk oul ya o yalardan ya da z malndan onun payn a dn nisbtl grk onun borcunu versin. Hminin lazm ehtiyat odur ki, deyilmi kild byk oul meyyitin borcunu dmkd itirak etsin, msln; gr onun mal 60 manat olarsa v ondan 20 manat byk olun mal olan eylrdn olsa v 30 manat da borcu olsa, byk oul grk o drd eydn 10 manat miqdarnda meyyitin borcuna versin. Msl 2735: Mslman kafirdn irs aparar. Amma kafir, mslman meyyitin olu ya atas olsa da, ondan irs aparmaz. Msl 2736: gr bir xs, z qohumlarndan birini bil-bil v nahaqdan ldrs, ondan irs aparmaz, amma gr haqql olsa, msln, qisas, ya hdd icra olunmas v ya mdafi kimi olsa, irs aparar. Hminin gr xta zndn olsa, msln; da havaya atsa v tsadfn qohumlarndan birin dyib ldrs, ondan irs aparar, amma qtlin diysindn aqilnin verdiyi qdrdn irs aparmaz. gr qtl ibhi-qsd olarsa, (y`ni adtn qtl

sbb olmayan, qtl qsdi d olmayan, amma o ii ldrln nisbtd yerin yetirmk qsdind olarsa) bu i irs mane olmaz. Msl 2737: gr irsi blmk istslr, ana btnind olan v diri dnyaya gldikd irs aparan, uan bir ya bir ne olmas, habel qz v ya olan olmas m`lum olsa, htta elmi vasitlrin kmyi il olsa bel, grk onun payn saxlasnlar. gr m`lum olmasa, iki v ya , olmasna m`tbr ehtimal verirlrs, ehtimal veriln uaqlarn payn knara qoymaldrlar. gr sonradan, msln; bir olan v bir qz dnyaya glrs, artq qalann varislr z aralarnda blcklr. LAVLR 1-Banka pul qoymaq-borc almaq. Banklar nvdr: 1-Xsusi banklar. Bel ki, onun srmaysi bir v ya bir ne xsin srmay qoymas il tkil olunur. 2-Dvlt banklar. Onun srmaysi dvlt, malndan tkil olunur. 3-Mtrk banklar. Bel ki, onun srmaysi hm dvlt hm d xsusi srmaydn tkil olunur. Msl 1: Xsusi banklardan borc ediln mbldn artqlamas il verilmsi rti il borc almaq, riba v haramdr. gr bir xs bu qaydada borc alarsa borcun z shih, rt is batildir. rt ml etmk ad il lav mbl almaq, yaxud vermk haramdr. Ribadan qurtarmaq n myyn yollar qeyd etmilr, o cmldn: 1-Borc alan xs, misal n, bankdan, yaxud onun vkilindn myyn bir mal hqiqi qiymtindn on v, yaxud iyirmi faiz artqlamas il alr v, yaxud hr hans bir mal onun hqiqi qiymtindn az qiymt banka satr v mamil snasnda rt edilir ki, bank iki trfin razlad mbli myyn bir mddtd ona borc versin. Bel vziyytd deyirlr ki, bankdan borc gtrmk caizdir v riba deyildir. Lakin bu msl ikalsz deyildir v vacib ehtiyat ondan kinmkdir. Hmin msl hib, icar v slhd d borc vermk rti il caridir. gr bir ks bir mhabati mamild (hqiqi qiymtindn az qiymt satmaq, yaxud ondan artq qiymt almaq) onun borcunu dmkd mhlt verilmsini rt edrs d hkm eynidir. 2-Borcu alver evirsinlr. Msln, bank myyn bir mbli, misal n min manat, min iki yz manata nisy olaraq iki ayla satr. Bu cr hallarda borc vermyin hqiqti ribal olmadna baxmayaraq mamilnin shih olmas mhlli-ikaldr. lbtt, bank myyn bir mbli, msln min manat, iki aylq nisy olaraq borc gtrn sata bilr v onun sonradan ld edcyi qiymtini d baqa puldan min iki yz manata, z d onun bir puldan baqa pula evrilmsin srf etdiyi mk mqabilind ver bilr. O mddtdn sonra bank ondan borc alan xsdn t`yin olunmu pulu v, yaxud onun manatla olan vzini ala bilr ki, z cinsindn baqas olsun v haram riba lazm glmsin.

3-Bank myyn bir mal myyn mbl, misal n, min iki yz manat nisy olaraq mtriy satr v sonra hmin mbli nad olaraq ondan az qiymt, msln min manata alr. Bu formada olan mamil d, gr birinci mamild bank mal yenidn nad olaraq onun nisy qiymtindn az qiymt ald halda, yaxud mqavildn vvl rt etdiklri v mqavilni onun sasnda qurduqlar halda shih deyildir. Lakin gr bel bir rt qoyulmam olarsa ikal yoxdur. Qeyd etmk lazmdr ki, bu kimi yollar dz olsalar da bel, bank mamillrind sasl bir hdfi kerkldirmir. O da bundan ibartdir ki, bank myyn olunmu vaxtda borcun qaytarlmas mmkn olmadqda daha artq pulu z haqqnn t`xir salnmasna gr tlb ed bilr. nki borclunun z borcunu dmyi t`xir sald halda lav qazanc alnmas haram ribadr. Htta onu qd snasnda rt kimi qoymu olsalar bel. Msl 2: Dvlt banklarndan, lav qazanc dmkl borc gtrmk caiz deyildir. nki bu ribadr v onda rhn qoyub-qoymamaq arasnda he bir frq yoxdur. gr bir xs bu rtlrl dvlt banklarndan borc gtrrs onun hm borcu, hm d rti batildir. nki bank z lind olan mallarn sahibi deyildir ki, onu borc alann mlkiyytin keir bilsin. Bu ikaldan qurtarmaq n borc alan xs nzrd tutduu mbli bankdan mchululmalik ad il gtr bilr. lbtt, hvt budur ki, bu ii rit hakiminin icazsi il etsin. V onu islah etmk n rit hakimin mracit etdikdn sonra ondan istifad etsin. Bu halda bankn sonradan hmin mbli v onun lav qazancn istr-istmz ld edcyini bilmk he bir ikal gtirmir. gr bank z tlbini istyrs onu dmk caizdir. nki onu dmkdn boyun qarmaq olmaz. Msl 3: Xsusi banklarda, onlara borc vermk m`nasna olan mant qoyuluu lav qazanc rt olmadan caizdir. Bu m`naya ki, borc vermyi bank lav qazanc vermy mcbur etmkl laqlndirmsinlr. Ninki xsin znn z batinind bankn vermdiyi halda qazanc tlb etmk mqsdi olmasn; nki bir eyi tlb etmyi nzrd tutmaq, rt etmmkl bir yer cm ola bilr. Elc d tlb etmmyi nzrd tutmaq, rt qoymaqla bir yer ya bilr. Bir xs hr hans bir eyi rt etmdn onu isty bilr, yaxud rt edrk istmy bilr. Msl 4: Xsusi banklarda, onlara borc vermk m`nasna olan mant qoyuluu lav qazanc rti il caiz deyildir. gr bir ks bel els mant qoyman z shih, lakin rt batildir. gr bank lav qazanc dyrs o, onlara malik olmaz. Amma gr bank sahiblrinin, htta r`n malik olmadqlarn bildiyi halda onun bu qazancda tsrrf etmlrin raz olduqlarna xatircm olsa onun tsrrf etmsinin ikal yoxdur v ksr hallarda da bel olur. Msl 5: Dvlt banklarnda, onlara borc vermk m`nasna olan mant qoyuluu qazanc alman rt edilmsi il, caiz deyildir v o qazanc ribadr. Htta, bu kimi banklara pul qoymaq, hrnd qazanc almamaqla olsa bel r`n maln tlf edilmsi saylr. nki bankdan sonradan alaca eylr bankn mal deyil, ksin mchulul-malikdn saylr. Buna sasn, xsin il boyu ld etdiyi qazanc v faydalarn dvlt banklarna onun xumsunu vermdn qoyulmas mkldr (ikalldr). nki onun bu mal -dvltdn z xrclri n tsrrf edilmsinin icazsi vardr v onu tlf etmy icaz verilmir. gr onu tlf edrs onun xumsunu sahiblrin zamindir.

Msl 6: Qeyd olunan hallarda banklara sabit mantl pul qoymaqda (ki, mddti vardr v bankn onu daim olaraq pul qoyan xsin ixtiyarna qoymasna iltizaml deyil) cari hesablar arasnda (ki, bank onu pul qoyan xsin ixtiyarna vermy iltizamldr) he bir tfavt yoxdur. Msl 7: Qeyd olunan hallarda mtrk banklar da dvlt banklar hkmnddir v onda mvcud olan mal-dvltlr mchulul-malik hkmnddir v rit hakimin mracit etmdn onlardan istifad etmk caiz deyildir. Msl 8: Xsusi v dvlt banklarndan borc almaq v ora pul qoymaq barsind qeyd olunanlar slam dvlt banklar il laqdar idi. Lakin lav qazanc ld etmk mqsdi il srmaylri, mal-dvltlri mhtrm saylmayan kafirlr mxsus olan banklarda qoymaq caizdir istr bu banklar xsusi olsun, istr dvlti, istrs d mtrk. nki onlardan riba almaq caizdir. Lakin onlardan lav glir dmk mqsdi il borc almaq haramdr. Bu idn qurtarmaq n mal borc ad il deyil, qnimt ad il bankdan alb rit hakimin mracit etmy he bir ehtiyac olmadan tsrrf etmk olar. Hrnd onlarn hm maln slini, hm d qazancn ondan tlb edcklrini bils bel. 2-E`TBARLAR E`tibar iki nvdr: 1-Varidat n olan e`tibarlar. Xarici mallar lky daxil etmk istyn bir xs banka mracit edrk e`tibar almasn istyir. Nticd bank ona iltizam verir ki, lky gtiriln xarici mtlrin sndlrini e`tibar sahiblrin thvil versin v onun mblini mtni ixrac edn xsin hesabna krsn. Mal ixrac ednl mamil yazma, yaxud lkd mvcud olan vkil mracit etmkl tamam olduqdan, elc d mtlrin keyfiyyt v kmiyytini byan edn listi aldqdan, mtnin qiymtinin bir hisssini bankn hesabna krdkdn sonra nhayt bank sndlri thvil alr v mtlrin mblini satcya gndrir. 2-xracat n e`tibar. Bunun yuxardak e`tibarla yalnz adda frqi vardr. O da bundan ibartdir ki, mtni lkdn xaric ixrac etmk istyir, xarici alc onunla rabit brqrar etmk n bankn yannda e`tibar ar ki, onun sasnda bank mtnin sndlrini alcya thvil verir v onun mblini yuxardak mrhllri kedikdn sonra mal ixrac edn verir. Bu iki nv e`tibarn nticsind hqiqtd he bir frq yoxdur; e`tibar istr idxal n olsun, istrs d ixrac n v bankn mtrinin borcunu dmk barsind verdiyi iltizamdan y`ni alnm mtlrin qiymtini satcya v onun sndlrini is mtriy vermk bard iltizamndan ibartdir. lbtt bir nv e`tibar da mvcuddur. Bel ki, mt ixrac edn xs mtlrin keyfiyyt v kmiyytini gstrn bir siyahn, idxal edn xsl he bir mamil ba vermdn banka, yaxud onu lk daxilindki `bsin gndrir, bank da z nvbsind o listi ehtimal veriln alclara gndrir. O xs list qeyd olunan mtlri almaq istyirs bankdan e`tibar almasn istyir v bank da mtlrin sndlrini thvil verib pulunu almaa iqdam edir.

Msl 9: Zahirn yuxarda qeyd olunan e`tibar nvlrinin hamsnn banklarda almas v bu mliyyatn banklar trfindn krlmsi caizdir. Msl 10: Bank e`tibar sahibindn iki cr qazanc ld edir: 1-Bankla laqdar xidmtlrdn ld ediln qazanclar. Msln, borcun dnilmsin dair verdiyi iltizam, mtni ixrac ednl rabit brqrar etmk v onun sndlrini alb alcya thvil vermsi v sair kimi xidmtlr. Bu cr qazanc ld etmk caizdir, nki cal qdi srasnda yerlir. Y`ni e`tibar sahibi myyn bir mbli etdiyi xidmtlr mqabilind bank n t`yin edir. Hminin onu shih olma rtlrin malik olduqda icar qdind d daxil etmk olar. 2-Bank maln qiymtini mtrinin hesabndan deyil, z malndan dyir v myyn mddt qdr mtrinin onu tlb etmmsi mqabilind dmi olduu mblin mcmusundan myyn faizi qazanc kimi ld edir. Deyilmidir ki, bu cr qazanc ld etmyi bel shih hesab etmk olar ki, bank e`tibar sahibin pul borc vermir ki, borc qdi il onun mlkiyytin kesin v riba hasil olsun; ksin, bank mtrinin istyi il onun borcunu baqasna dyir. Buna sasn itlaf (tlf etm) qanununa mvafiq olaraq e`tibar sahibinin zmanti qramt zmantidir v bu, borc zmanti deyil ki, qazanc alnmas haram olsun. Amma aydndr ki, e`tibar sahibi yalnz znn banka olan borcunun slin zamindir. Demli, bank trfindn onun dnmsi n mhlt verilmsi mqabilind myyn qdr qazanc alnmas haram ribadr. lbtt, gr e`tibar sahibi, bank trfindn borcun dnilmsi mqabilind borcun slini v onun mddtli olan qazancn, misal n iki aya, c`l nvan il qrar verrs bu qd cal mqavilsin daxil olacaqdr v bu surtd onun shih olmas dlilsiz (sassz) deyildir. Hminin bu mamilnin ribal olmasndan qurtarmaq v qazanca shihlik vermk n onu bey` (alver) qdin daxil etmk olar. nki bank maln qiymtini xarici pul dyrind onu ixrac edn xs dyir, hmin miqdar xarici pulu da mtrinin zimmsind lkd yaylm pul mblin sata bilr ki, o pulun madili (brabri) v qazanc nzrd tutulmu olsun. Smn v msmnin cinslri mxtlif olduuna gr he bir ikal yoxdur. Yuxarda qeyd olunan hallarn hams o yerddir ki, hesab trfi olan bank xsusi olsun. Amma dvlt v, yaxud mtrk bank olarsa borc istyn e`tibar mchulul malik malndan ddiyin gr xsn z banka borclu olmur. Buna gr d borcun slini onun qazanc il yan dmy dair iltizam vermk haram riba qbilindn saylmr. 3-mtnin saxlanmas B`zi vaxtlar bank maln ixrac edndn idxal edn atdrlmasnda bir vasit olur v onu idxal ednin hesabna saxlayr. Bel ki idxal ednl ixrac edn arasnda mqavil balandqdan, maln qiymti dndikdn v qbz alndqdan sonra bank onun sndlrini idxal edn xs n gndrir v onu maln atmasndan xbrdar edir, idxal edn xsin mal thvil almaqda t`xir yol verdiyi zaman onu hmin xsin trfindn saxlayr v onun mqabilind myyn crt alr. Hminin mal ixrac edn xs d idxal edn xsl he bir mqavil balmad halda bank n myyn mal gndrir, bank maln gndrildiyi

siyahn ehtimal veriln alc n gndrir. gr onlar mal almasalar onu saxlamas mqabilind ixrac edn xsdn myyn qdr crt ala bilr. Msl 11: gr maln saxlanmas bankn qazancndan ixrac edn, yaxud idxal edn xsin istyi il olsa v ya mqavil snasnda rt edilmi olsa-htta bu rt deyilmmi olsa v zehnlrd olsa bel bank n o mallar saxlamaq mqabilind crt almaq caizdir, ks halda bel bir eyi almaa haqq yoxdur. 4-TRK OLUNMU MALLARIN SATILMASI B`zn mal sahiblri bank maln varlndan xbrdar etdikdn sonra onu thvil almaq v banka crt vermkdn kinirlr. Bank hmin mal satr v onun qiymtindn z haqqn gtrr. Msl 12: Yuxarda qeyd olunan halda bank n mal satmaq, baqalar n is onu almaq caizdir. nki akar kild deyilmi, yaxud zehnlrd m`lum olan rtin tlbin gr bu kimi hallarda mal sahiblri z maln thvil alaraq bankn haqqn vermkl laqdar rti pozduqda bank onlarn trfindn hmin mal satmaa vkildir. gr onun sat caizdirs, alnmas da caizdir. 5- BANK VKALT B`zn bir, ya bir ne xs mtrk olaraq dvlt, ya qeyri-dvlt mrcyi mqabilind razlarlar ki, myyn bir layihni ilsinlr. Msln, myyn bir mdrs, yaxud poliklinika, yaxud krp tiksinlr. Bel hallarda b`zn el olur ki, kimin n iltizam verilibs, iltizam vern xsdn istyir ki bu layihnin icra olunmasna myyn zmant versin v onun t`yin olunmu zamanda icra olunmad tqdird dyn xsartlri dsin. z verdiyi iltizama riayt edcyin min olmaq n iltizam vern xsdn bu bard bir kfil d istyir. Bel olan hallarda iltizam vern xs banka mracit edir ki, kfil olmaq barsind snd versin v onun snasnda kfil olsun ki, iltizam vern xsin qrara alnm mhlt zamannda icra etmdiyi v t`yin olunan xsarti dmdiyi tqdird bank o xsartlri dmyi zamin olur. Msl 13: Bankn iltizam vern xsin layihni icra etmkdn, yaxud dyn xsarti dmkdn boyun qard surtd layih sahibin istdiyi myyn bir mbli vermsi sasnda olan iltizam bir nv mali kfaltdir (bu, mamil blmlrind deyiln istilahi kfaltin mqabilinddir; bel ki, bir xs zrind haqq olan baqa xsi armaqla laqdar iltizam verir). Mali kfaltin zamin olmaqla frqi bundan ibartdir ki, zmantd zamin duran xsin zimmsi zmant veriln maln zamin olunmu xsin xeyrin thvil verilmsi sasnda mul olur. gr ona ml etmdn lrs, trksi (irsini) bldrlmmidn vvl ondan gtrlr. Halbuki mali kfilin zimmsi mkfulun lhin borcunu dmkl mul deyildir. ksin onu dmy muldur v gr onu dmzdn vvl lrs, vsiyyt etdiyi hal istisna olmaqla onun trksindn he bir ey gtrlmz. Kfalt qdi, kfilin icab (qbul etmsi), iltizam vermsini gstrn hr bir eyl istr mkfulun lhin sz, istrs yazs, istr mli, qbulu olsun, onun razln atdran hr bir eyl shihdir. Msl 14: Bank n layihnin icra olunmas sasndak kfalt mqabilind verdiyi iltizamdan myyn muzd almas caizdir v bu mqavilni cal qbilindn hesab etmk olar. Bel ki, iltizam vern xs bankn kfil olmas mqabilind onun n bir cal t`yin edir v bu halda bank n hmin mbli almas halaldr.

Msl 15: gr iltizam vern xs tyin olunmu mddt rzind layihnin icra olunmasna xilaf xarsa, sahibkara iqrar etdiyi xsartin dnilmsindn imtina edrs v onun kfili olan bank istniln mbli sahibkara vers bank iltizam vern xs mracit ed bilr. nki bankn kfalt v iltizam mhz iltizam vern xsin istyi il olmudur v o, z verdiyi iltizamn nticsind banka dyn xsartlr zamindir. Buna gr d bank ona mracit edib xsartlri ondan tlb ed bilr. 6- SHMYYNN (VAUER) SATILMASI B`zn shmdar irktlr banklar z shmlrinin satlmasnda bir vasit qrar verirlr, banklar da myyn bir crt almaq mqabilind qeyd olunan irktlrin trfindn bir nmaynd kimi onlarn shmlrini satmaa balayr. Msl 16: Bankla ediln bu cr mamil caizdir. nki hqiqtd ya icary daxildir, bel ki, irkt bank myyn etdiyi muzd mqabilind bu ii grmy cir edir, yaxud da cal qismindn hesab etmk olar. Hr iki halda mamil shihdir v bank bu ii yerin yetirdiyin gr mk haqq (muzd) almaa haqldr. Msl 17: Bu shmlrin alnb satlmas shihdir. lbtt, gr shmdar irktlrin mamilsi haram olsa, msln, rab alverin, yaxud ribal mamillr girislr, onun shmlrini almaq v bu mamild itirak etmk caiz deyildir. 7-Qrz (istiqraz) vrqlrinin sat Qrz (istiqraz) vrqlrini laqdar qanuni mrkzlr myyn rsmi qiymt v myyn mddt xarr v onu rsmi qiymtindn ucuz satr. Msln, rsmi qiymti min manat olan bir eyi doqquz yz lli manata nad olaraq satr, bu rtl ki, onu sonrak il min manata alsn. B`zn bank myyn muzd almaq mqabilind bu vrqlrin satn hdsin gtrr. Msl 18: Bu mamil iki mmkn halda ba ver bilr: 1-Sndi xaran xs hqiqtd onun alcsndan doqquz yz lli manat (yuxardak misaldak kimi) borc alb myyn mddt baa atdqdan sonra sndi alan xs min manat qaytarr. Doqquz yz lli manat maln sli, lli manat is ona lav olunan. Bu i riba v haramdr. 2-Sndi xaran xs min manatlq bir sndi (myyn mddtdn sonra dnil bilr) nad olaraq doqquz yz lli manata satr. Bu hal baxmayaraq ki, hqiqtd ribal borc deyil, lakin qeyd olunduu kimi, mamilnin shihliyi mhlli ikaldr. Ntic alnr ki rsmi mrkzlrin mamil etdiyi bu kimi vrqlrin satn shih hesab etmk olmaz. Msl 19: Banklarn bu kimi vrqlri alb-satmas caiz deyildir. Hminin bu i n mk haqq almaq da caiz deyildir. 8-DAXL V XARC HVALLR Msl 20: rit fiqhi istilahnda hval bu m`nayadr ki, hval vern xsin boynunda olan borclar, o xs ki, ona hval olunur onun boynuna keir. Lakin burada daha mumi m`nada ilnir. Bank hvallrinin nmunlri aadaklardan ibartdir:

1-Bank z mtrisin hval xarmaq vzind qbul edir ki, onun lknin daxilind, yaxud xaricd olan vkilindn myyn bir mbli mtrinin hesabna gr bankda hesab nmrsi olsa krsn v onun mqabilind myyn qdr mk haqq alsn. Zahirn bu cr mk haqqn almaq caizdir. nki bankn haqq vardr ki, bankdan qeyri yerlrd z borcunu mtriy vermsin. Buna sasn z haqqndan kemk v baqa bir yerd borcu dmk mqabilind mk haqq almaq caizdir. 2-Bank el bir xs n bir hval verir ki, onun sasnda xs myyn mbli baqa bir bankdan daxild ya xaricd mtrinin onda hesab nmrsi olmad bir vaxt borc ad il gtrsn. Bank da bu ii grmsi mqabilind myyn qdr muzd alr. Zahirn caizdir ki, bank bu cr hval verm mqabilind muzd alsn. nki birinci bank ikinci bank birinci bankn ikinci bankn hesabnda olan mal-dvltindn, ya hesabndan xs borc verm ii mqabilind vkil etmk n zhmt haqq ld edir. Bu da mhz borc vermyin mqabilind zhmt haqq almaq deyil ki, haram olsun. ksin borc vermkd baqasn vkil etmk mqabilind myyn bir mbl almaqdr. Buna gr d borc vermk mqabilind mk haqq vermk v onunla laqdar deyil ksin borcda vki l tutmaq ndr, buna gr d he bir ikal yoxdur. gr hvald qeyd olunan mbl xarici pul olsa bank n baqa haqq da yaranr, bel ki, borclu xsin zimmsi hvald qeyd olunan xarici pulun dyrini dmy mul olur v onu dmy iltizaml olur. Buna gr d gr bank bu haqdan kes v borclunun onun qdrinc olan lk daxilindki pullardan vermyini qbul ets, caizdir ki, z haqqndan bel gzt getm mqabilind myyn mbld pul alsn. Hminin onu, artqlamas il lk daxilind olan pula evir bilr. 3-xs myyn bir mbli, msln Ncfi-rfdki bir banka thvil verib v hval alr ki, onun sasnda hmin mbli, yaxud onun dyrini (brabrini) Krblada, yaxud Livan kimi xarici bir lkd baqa bir bankdan alsn. Bank bu xidmt mqabilind myyn qdr zhmt haqq alr. Bu frz iki cr tsvvr olunur: 1-xs lk daxilind ilnn pulun myyn mblini z pulunun dyrind olan xarici pul mblin satr v hval almaq v bank xidmtlri n myyn qdr mk haqq da dyir. Bu halda ikal yoxdur v bunun oxar yuxarda qeyd olundu. 2-xs myyn bir mbli banka borc verir v rt edir ki, daxild ya xaricdki bir banka hval xarmaq mqabilind myyn mk haqq dsin. Bu halda olan ikal bundan ibartdir ki, hval vermk mhtrm bir mldir v maliyyt malikdir. Onu borc vern xs trfindn onun borc alan xs icra olunmas eynil o rt kimidir ki, mali dyri olsun v rn haram olsun. Lakin xsusi rvaytlrdn aydn olur ki, borc vern xs borc alan xs bel rt qoya bilr ki, borcunu baqa bir yerd dsin. Demli, hval vermyi d rt ed bilr. gr bu rt pulsuz olaraq caizdirs myyn qdr mk haqq vermk mqabilind d szsz ki, caizdir. 4-Bir xs, misal n Ncfi-rfd olan bankdan myyn bir mbl gtrr, onun mqabilind banka hval verir ki, dnck pulun brabrini baqa bir bankdan daxild, ya lk xaricind gtrsn bank da bu hvalni qbul etmk mqabilind mk haqq alr. Bu frz d iki surtd tsvvr olunur:

1-Bank bir xs lk daxilind ilnn myyn mbl pul verir v onun mqabilind olan xarici pulu v lav olaraq mk haqq satr v mtri d bank, o pulu almaq n baqa bir banka hval edir. Bu surtd caizdir. 2-Bank myyn bir mbli bir xs borc verir, onun borcunu baqasnn zimmsin nql etdirmk v baqa bir yerd hmin mbli almaq mqabilind myyn qdr mk haqq almasn rt edir. Bu halda ribadr. nki borcdan artq alma rt etmk qbilinddir, htta hval verm mliyyat mqabilind olsa bel. lbtt, gr bu hadis vvldn rt olmadan olarsa, bel ki, vvlc xs bankdan myyn qdr borc alsn, sonra z borcunu dmk n bank, ona vvlcdn pul vern xsi baqa bir banka hval versin v bank bu hval vermk mqabilind mk haqq tlb etsin. Bu surtd onun verilmsi caizdir. nki bankn borcu baqa bir banka nql etdirmk v borc alann rtini qbul etmkdn imtina etmy haqq vardr. Buna gr d bu haqqdan gzt getmk mqabilind myyn mbl ala bilr. Bu tlbkarn z pulunun t`xir salnmas mqabilind ald mbl qbilindn deyildir ki, riba olsun; ksin, bank bu mbli (borcu) baqasnn zimmsin nql etdirmk v onu baqa bir yerd almaq mqabilind ld edir, buna gr d ikal yoxdur. Msl 21: B`zn bir hvalnin snasnda iki hval olur. Msln, borclu xs z tlbkarn onun adna bir ek yazmaqla banka hval edir v bank da hmin ekd drc olunan mbli tlbkarn yaad hrdki `by, yaxud baqa bir banka gndrir ki, tlbkar qeyd olunan mbli orada alsn. Burada hqiqtd iki hval il rastlarq: 1- Birincisi budur ki, borclu xs z tlbkarn banka hval edir, bellikl d bank o xs borclu saylr. 2-kincisi budur ki, bank qeyd olunan mbli almaq n tlbkar z `blrindn birin, yaxud baqa bir banka gndrir. Birinci hvaldki bankn rolu hvalni qbul etmk, ikincid is hval xarmaqdr. Hr iki hval d r`n shihdir, lakin gr bankn z `bsin hval vermsi eynil hval vern bankn zimmsi olsa, fiqhi istilahda ona hval deyilmz, nki onda borcun bir yerdn baqa yer nql olunmas ba vermmi olur, ksin hqiqtd bank z vkilindn istmidir ki, xsin tlbini nzrd tutulan yerd versin. Hr halda caizdir ki bank yuxardak ilri yerin yetirdiyin gr htta bankda hesab olan xsin hvalsini qbul etmk qarsnda bel, mk haqq tlb etsin. nki bu hval borcluya hval vermk qbilindndir ki, onu qbul ed bilr. Bu halda mk haqq almaa icazlidir. Msl 22: Hvalnin qismlri v onun r`i hkmlrind qeyd olunanlar eynil xslr veriln hvald d dorudur. Bel ki, xs myyn bir mbli bir xs verib v ondan baqa bir hr n hval ala bilr v onun mqabilind d myyn qdr mk haqq ala bilr, yaxud myyn bir mbli bir ksdn alb, onu baqa bir xs hval ver bilr ki bunun mqabilind d mk haqq alsn. Msl 23: Qeyd olunanlarda hvalnin borclu xs, ya qeyrisin olmas arasnda he bir frq yoxdur. Birincisi bel ola bilr ki, hval ediln xsin yannda mali hesab olsun, ikincisi odur ki, bel olmasn. 9-Bank mkafatlar.

B`zn banklar ona mant olaraq qoyulan pul sahiblri arasnda pk atr v onlar banka daha ox pul qoymaa tviq etmk n adlar xan xslr myyn mkafat v hdiyylr verir. Msl 24: Grsn banklarn bu ii dzdrm? Bu mslnin bir qdr izaha ehtiyac vardr. Bel ki, mant qoyan xs mant qoyma iini pk atmaya rtlndirmyibs v banklar sadc olaraq onlarn tviq edilmsi, banklara daha ox pul qoyulmas v baqalarnn hesab amaa tviq edilmsi n bu ii grm olarsa, bu i caizdir elc d pkd adlar xanlarn hmin mkafatlar almas da caizdir. Amma hvt sasn gr mtrk, yaxud dvlt banklar olarsa, mchulul-malik mal nvan il onlar alb tsrrf etmk n rit hakimindn icaz almaldr. Amma bank xsusi olarsa hdiyylri alb onlardan istifad etmk caizdir v rit hakimin mracit etmy ehtiyac duyulmur. Lakin banka pul qoyanlar z pul qoymalarn qd v baqa ey snasnda pk atmaqla rtlndirmi olsalar, bank da bu rti icra etmk mqamnda pk atm olarsa bu i caiz deyildir. Elc d bu halda adna pk xm xsin hdiyylri almas gr rt ml etmk nvan il olsa caiz deyil amma bu rt olmazsa caizdir. 10-Sftnin KRLMS. Bank xidmtlrindn biri d z mtrisinin nmayndsi olaraq sftnin hesaba krlmsidir. Bel ki, onun vaxt atmazdan qabaq bank, sftni imza edn xsi, vaxtn atmasndan v onun miqdarndan xbrdar edir ki, onu dmk n hazrlasn. Bank, sftnin mblini ld edndn sonra onu z mtrisinin hesabna krr, yaxud nqd olaraq ona verir, vzind is mk haqq alr. Hminin bank z mtrisinin nmayndsi kimi, ekin d hesaba krlmsi il laqdar onun hrind, yaxud baqa hrd bu ii grr, ek lind olan xs onun hesaba krlmsini istmdiyi vaxt onun trfindn nmaynd kimi hesaba tkr v bu xidmtin mqabilind d muzd alr. Msl 25: Sftnin hesaba krlmsi v bunun mqabilind mk haqq alnmasnn bir ne formas vardr: 1-Sftdn istifad edn onu, hval edilmdiyi bir banka verir, myyn qdr mk haqq vermk mqabilind hmin mblin hesaba krlmsini istyir. Zahirn bu xidmt v onun mqabilind mk haqq almaq cizdir, bu rtl ki, bank yalnz sftni hesaba krsn. Lakin onun ribal qazancn hesaba krmk caiz deyildir. Bu i mqabilindki mk haqqn fiqhi nzrdn cal hesab etmk olar ki, bunun sasnda tlbkar z tlbinin hesaba krlmsini bank yolu il istyir. 2-Sftdn istifad edni onu, hval edildiyi banka tqdim edir, lakin bank onu imza edn xs qarsnda borclu deyil v, yaxud ona hval ediln puldan baqa bir pul borclu olur. Bel olan halda caizdir ki, bank bu hvalni qbul etm mqabilind (vvlki halda qeyd olunan rtlrl yana) mk haqq alsn. nki borclu olmayan xs hvalni qbul etmk v, yaxud hvald qeyd olunan eydn baqa bir cins borclu olsa vacib deyildir. Buna gr d bu haqqdan gzt getmk v xidmt ilrini yerin yetirmk n bir ey alman ikal yoxdur. 3-Sftni imza elyn xs o pulu bankn nzdind olan hesabndan vermy iar edrk onu banka hval edir ki, vaxt atan zaman onun hesabndan xlsn v o mbl sfty malik olan xsin hesabna krlsn, yaxud nqd olaraq ona verilsin. Bel olan halda sftni imzalayan z tlbkarn, znn borclu olduu banka hval etmi olur. Buna gr

d borcluya hval etm qbilindndir. Hval ediln xsin (bankn) bu hval il razlamamas lazm deyildir v bank trfindn onun qbul olunmad halda da nfuzlu deyildir. Buna gr d bank n caizdir ki, bu hvalnin, elc d hval vernin borcunu dmk mqabilind myyn qdr zhmt haqq alsn. 11-Pul alveri Banklarn ilrindn biri d pul alveri, elc d z mtrilrinin, xsusil xarici mal gtirn mtrilrin ehtiyaclarn t`min etmk n kifayt qdr pulu dyidirmk v pul alveri ilrini yerin yetirmkdir ki, nticd pulun al v veri qiymtlrinin frqli olmasndan qazanc ld edir. Msl 26: Pulun bazar qiymtin v, yaxud ondan az, ya daha ox qiymt alveri istr nqd olsun, istrs d mddtli, shihdir. 12-ARTIQ GTRMK Hr ksin banklarda cari hesab olsa, oraya qoyduu puldan artq olmayan bir mbli oradan gtr bilr. B`zn bank e`timad etdiyi b`zi hesab sahiblrin icaz verir ki, malik olduqlar puldan artq gtrsn. Bu i artq gtrm deyilir. Bank bu yolla z n myyn mbld qazanc nzrd tutur. Msl 27: Artq gtrmk hqiqtd lav qazanc qaytarmaq mqsdi il bankdan borc gtrmkdir v nticd ribal v haram borcdur. Bankn lav mbldn gtrdy qazanc ribal v haram qazanclardan saylr. lbtt, gr bank dvlti, ya mtrk bank olsa onlarn lav gtrmlri borc nvan il deyil, ksin mchulul-malikin maln ld etmk n olsa (vvlki msld deyiln yolla) ikal yoxdur. 13-Tnzili brat Bir ne mqddim 1-Alverin borc verm il mxtlif frqlri vardr, o cmldn: 1-Bey` (alver) bir vz mqabilind maln eynini alcnn mlkiyytin keirmkdir. Halbuki, borc misli olduqda maln mislini, qiymi olduqda is qiymtini dmy iltizam vermsi mqabilind mal mlkiyyt keirmy deyilir.[8] 2-Ribal bey` mumiyytl batildir, amma ribal borcda onun sli shihdir, lakin artq alnan hiss batildir. 3-Borcda lav alnmas rt olunan hr bir ey riba v haramdr. Amma bey`d bel deyildir, l v ki il satlan eylrd (peyman, yaxud ki il mamil olunan yalarda) gr bir cinsdn olsalar, artq alnan miqdar mtlq kild haramdr. Amma cinslri mxtlif olsa, yaxud l v ki il satlanlardan olmasa, bu halda gr mamil nqdi olarsa artq alnan riba deyil, mamil d shihdir. Lakin gr mamil mddtli olsa msln yz yumurtan sonradan thvil vercyi yz on yumurtaya satsa, yaxud iyirmi kilo dyn bir aydan sonra thvil alaca qrx kilo budaya satsa bu mmilnin ribal olmamasnda ikal vardr, ehtiyat vacib ondan uzaq olmaqdr.

kincisi; skinaslar saylanlardan (m`dud) hesab olunduuna gr onlarn artna ya skiyin satlmas, yaxud dyidirilmsi bir cinsdn olmazsa v nqdi v nisy olarsa caizdir. Lakin gr bir cinsdn olsalar onlarn artna satlmas yalnz nqd olduqda caizdir. Amma onlarn nisy satlmas yuxarda da qeyd olunduu kimi, ikalsz deyildir. Buna sasn, misal n, on raq dinar borc vern xs z borcunu ondan az msln doqquz nqd dinara sata bilr. Hminin caizdir ki, onu z qiymtindn az baqa pula msln doqquz ordoniya dinarna nqd ya nisy olaraq satsn. ncs; Bazar tacirlri arasnda geni yaylm sftlrin (skinaslar kimi) mali e`tibar yoxdur v sadc olaraq borcunu isbat etm sndi hesab olunur. V bunu gstrir onda drc olunan mbl onu imza edn xsin zimmsind v o ks ndr ki, sft onun adna xarlmdr. Buna sasn mamillr onlarn zlri zrind cryan etmir, ksin o mallarn zrind cryan edir ki, bu vrqlr onlarn gstricisidir. Hminin gr mtri satcya brat, yaxud sft verrs maln qiymtini d dmi olur. Buna gr d gr o snd itrs, yaxud satcnn yannda tlf olarsa onun malndan tlf olmamdr v mtrinin zimmsi borcdan xilas olmamdr. Amma gr skinas hr bir qiymt verilmi olsa tlf olduqda bayenin (satcnn) malndan tlf olur. Msl 28 : Sftlr iki crdr. 1-Hqiqi borclar gstrn sftlr. Bel ki, onu imza elyn xs sft kimi adna yazlmsa, o xs borclu olur. 2-Qeyri-vaqei v zahiri borcun gstricisi. Birinci halda tlbkar borclunun zimmsind olan z mddtli tlbini naqd olaraq ondan az mbl sata bilr. Msln, gr onun alaca yz manat olsa v onu doxsan manata nqd olaraq satsa (lbtt, onun mdtli sat caiz deyildir, nki borcun borca satdr) v bundan sonra bank, yaxud baqa xs borcludan (sftni imza edndn) almaa haql olduu zamanda onun qiymtini tlb ed bilr. Amma ikinci halda qeyri-hqiqi olan tlbkar n sftni satmaq caiz deyildir, nki hqiqtd he bir borc mvcud deyil v onu imzalayan xsin zimmsi d mul deyil, sadc olaraq tnzil n xarlmdr. Buna gr d dostluq sftsi ad il mhurdur. Bununla bel, onun tnzilini d baqa kild qanuni hesab etmk olar. Bel ki, sftni imza elyn xs istifad edn xsi vkil edir ki, sftnin miqdarn imza ednin zimmsind, baqa pula v onun qiymtindn ucuzuna satsn. Msln gr sft 50 raq dinar dyrind olsa v onun hqiqi dyri 1100 manat olsa, istifad edn imzalayan xsin trfindn vkil olaraq lli dinar onun zimmsind 1000 manata satr. Bu mamildn sonra sftni imza edn xsin zimmsi lli dinara mul olur v imza ednin mlk olan min manatdan istifad edn, onu alr. Sonra istifad edn xs min manat imza ednin vkili olaraq z boynunda olan lli dinarn mqabilind onun zn satr. Nticd onun zimmsi imza edn xs n, imza ednin banka borclu olduu lli dinar miqdarnda borclu olur. Lakin bu yolun az faydas vardr. nki yalnz o hallarda faydal olur ki, tnzil xarici pulla ba vermi olsun. Amma lk daxilind ilnn pullara gldikd is he bir t`siri yoxdur. nki onun bey il tshih olunmas (sayla alverd artna satmann ikalna diqqt yetirmkl) mmkn deyildir.

Amma zahiri sftnin qiymtinin banka borc olaraq qoyulmas, bel ki, borc alan v sftdn istifad edn sftnin rsmi qiymtindn az olan bir mbli bankdan borc alsa v bank sftni imzalayana (ki, borclu deyildir), onun btn qiymtinin hamsn krmk n hval ets, bu haram ribadr. nki bankn sftnin mblinin bir miqdarnn azaldlmas rti hqiqtd artq qazanc almadr v haramdr. Htta, bu artq alnan hiss mhlt verilmsi mqabilind olmasa, ksin myyn bank mliyyatlar icras mqabilind olsa, msln, borcun qeyd alnmas v onun ld edilmsi olsa bel. nki borc vernin haqq yoxdur ki, borc alan xs, onda onun z n mali bir mnft olan rt qoysun. Yuxardak hkm xsusi banklarla laqdardr. Amma dvlti, yaxud mtrk banklara gldikd is riba mklndn xilas olmaq n bel ml etmk olar ki istifad edn, sftni tnzil edrkn satmaq v borc etmk qsdi olmasn, ksin onun mqsdi mchulul malik olan bir mal ld etmk olsun. Bu halda hvt nzr sasn rit hakiminin icazsi il onu gtrmk, sonra onda tsrrf etmk v islah etmk n hakim mracit etmk olar. Hrgah mddtin axrnda bank sftni imza edn mracit ets v onun qiymtini dmy vadar ets imza edn d ddiyi eylrin vzini almaq n istifad edn mracit ed bilr. Bel ki, gr onun istyi il imza etmi olsa. 14-BANKDA LMK Bank mliyyat iki cr olur: 1-Haram bank mliyyat; bu, ribal mamillrl laqdar olan mliyyatdr. Msln, onlarn icra olunmasnda nmayndlik, onlarn qeyd alnmas v onlara hadt verilmsi, alann xeyrin olaraq artq ribal qazanc almaq. Hminin, ribal mamillri olan irktlrin mamillri il laqdar olan mliyyatlar, yaxud rab ticarti il mul olanlar, onlarn shmlrini satmaq, onlar n e`tibar amaq haram mliyyatlardan hesab olunur. Bu mliyyatlarn hams haramdr v bel blmlrd ilmk caiz deyildir, crt almaa haql olmaa sbb olmur. 2-Caiz olan bank mliyyatlar; bu, yuxarda qeyd olunan mliyyatdan tamamil frqlnir, orada ilmk v mk haqq almaq caizdir. Msl 29: gr ribal mamild artq vern trf mal mhtrm olmayan kafir olsa, istr xarici bank olsun, istr baqas, bu halda, qeyd olunduu kimi, bu artq hissni almaq mslman n caizdir. Nticd bel ribal mamillrin icras il laqdar bank mliyyatlar blmsind v sair yerlrd ilmk caizdir. Msl 30. slam lklrindki dvlt banklarnda, yaxud mtrk banklarda mvcud olan srmay mchulul-malik malndandr ki, rit hakimin mracit etmdn onlarda tsrrf etmk caiz deyildir. Buna sasn, bu cr banklarda ilmk, elc d mallarn (srmaylrini) islah etmk n rit hakimin mraci etmyib onlarda tsrrf edn mtrilr mal (srmay) vermk v ya onlardan mal almaq ikalldr. Msl 31: Calnin, icarnin hvalnin v islam lklrinin dvlt banklarnda mvcud olan sair mamillrin shih olmas rit hakiminin icazsin baldr v onun icazsi olmadan bu mamillr shih deyildir. 15-SIORTA MQAVLS

Sorta bir mqavildir ki, onun sasnda sorta olunan xs iltizam verir ki, aylq, illik, yaxud birdfy olaraq myyn bir mbli sorta edn versin v onun mqabilind sorta edn xs d iltizam verir ki, sortaya zv olan xs, yaxud ad sorta mqavilsind myyn olunan v mqavilnin onun xeyrin olduu nc bir xs myyn mbld pulu, yaxud sabit bir dnci v yaxud hr hans baqa bir eyi hmin mqavild akar kild qeyd olunan hr hans bir gzlnilmz hadis ba verdikd, yaxud zrr yetidikd dsin. Msl 32: Sortann bir ne nv vardr, o cmldn: 1-xsin lm, xstlik v sair hadislr mqabilind sortas. 2-Maldvltin, o cmldn, avtomobil, tyyar, gmi kimi eylrin yann, qrq olma, ourlanma v sair kimi ilr mqabilind sortas. Sortann digr nvlri d vardr ki, onun r`i hkmlri qeyd olunan hallarla he d frqlnmir buna gr onlarn qeyd olunmasna ehtiyac duyulmur. Msl 33: Sorta mqavilsinin bir ne rkn vardr: 1 v 2 Sorta edn v sorta olunan xslrin icab v qbulu demlri bel ki, orada danqlar, yazlar, yaxud onlara dlalt edn hr hans bir ey kifaytdir. 3-Sorta hans bard olsa, istr xs, istrs d mal-dvlt barsind nv tyin edilmlidir. 4-Sorta mqavilsinin vvli v sona atma dvrnn qeyd olunmas. Msl 34: Sorta mqavilsind xtr v ziyann amili msln, yann, ourluq, suda qrq olmaq, xstlik, lm v sair kimi eylr; elc d gr hiss-hiss dnilcks sortann illik, yaxud aylq dni miqdar t`yin edilmlidir. Msl 35: Sorta mqavilsindki trflr hddi-blua atm, all olmal qsd v ixtiyar zrindn bu mqavilni balamal, onlarn sfehlik, yaxud mflislm nticsind mhcur olmamalar (mal-dvltindn istifad etmkdn mhrum edilmmlri) rtdir. gr hr iki trf, yaxud onlardan biri hddi-blua atmayan, dli, bu i mcbur edilmi, yaxud mal-dvltind tsrrfdn qadaan edilmi olsalar, yaxud ciddi mqsdlri olmasa, mqavil shih deyil. Msl 36: Sorta mqavilsi lazm qdlrdn saylr v iki trfin razl olmadan pozula bilmz. lbtt, gr mqavild rt edils ki, sorta edn v sorta olunan, yaxud hr ikisinin mqavilni pozma hquqlar vardr, bu rt sasn sorta mqavilsini pozmalar caizdir. Msl 37: gr sorta edn z verdiyi iltizamna ml etms, sorta olunan xs rit hakimin v, yaxud ondan baqasna mracit etmkl onu z vzifsini yerin yetirmy vadar ed bilr. Hminin mqavilni poza da bilr v sorta haqq ad il verdiyi mblin geri qaytarlmasn tlb ed bilr.

Msl 38: gr sorta mqavilsind myyn olunsa ki, sorta olunan xs myyn bir mbli sorta haqq ad altnda hiss-hiss dsin v, bu razlamann icrasnda istr miqdar baxmndan, istrs d dni zaman baxmndan v`dsin xilaf xsa, sorta edn vacib deyildir ki, myyn hadis v ya zrr bruz etdikd myyn mbli dmkl laqdar verdiyi iltizama ml etsin v sorta olunan da dnmi sorta haqqnn qaytarlmasn tlb ed bilmz. Msl 39: Sortada xsusi bir mddtin t`yin edilmsi rt deyildir, ksin mqavildki trflrin y`ni sorta edn v sorta olunann razlna tabedir. Msl 40: gr bir ne nfr z mtrk mallarndan ld etdiklri srmay il bir irkt t`sis etslr v onlardan hr biri irkt (riklik) mqavilsi snasnda baqasna rt ets ki, onun zn, yaxud mal-dvltin myyn bir hadis ba verdiyi tqdird (onun nvn d rtin snasnda myyn etslr) irkt vziflidir ki, irktin srmaysindn, yaxud qazancndan istifad edrk dymi xsartlri aradan qaldrsn; bu halda mqavilnin qvvd qald dvrd bu rt ml edilmsi vacibdir. 16-Srqfli Tacir v bazar iilri arasnda geni yaylm mamillrdn biri d srqfli, yaxud irli olmaq haqq adl mqavildir. Mqsd budur ki, icar edn xs znn icar etdiyi v ixtiyarnda olduu mhlli iki trfin razl sasnda alnm mbl mqabilind baqasna hval edir, yaxud malik ald myyn mbl mqabilind icar mddti sona atdqdan sonra icarini, icar etdiyi yerdn xarmaqdan, yaxud icar haqqn artrmaqdan kinsin. Msl 41: Ksb-ticart yeri (sadc) kimi bir yerin icar edilmsi icari n orada he bir haqq gtirmir v o, icar mddti qurtardqdan sonra orann malikinin z mlknd tsrrf etmsin, oran boaltmasna, yaxud vvlki icar mblinin artrlmasna mane ola bilmz. Hminin icarinin myyn bir mhld uzun mddtli olmas, hmin mhllin myyn dyr v, yax ticart mvqeyi qazanmas v sair kimi eylr onun n hmin yerd qalmaa he bir haqq gtirmir. car mddti qurtardqdan sonra hmin yeri boaldaraq malikin thvil vermsi vacibdir. gr icari dvlt qanunundan (bel ki, bu qanun malikin icarini zorla icar etdiyi yeri boaltmaa vadar etmsinin v yaxud icar miqdarn artrmasnn qarsn alr) istifad ets v hmin yeri boaltmaqda, yaxud icar haqqnn artrlmasndan imtina ets bunun ii haramdr v onun hmin yerd malikinin razl olmadan tsrrf etmsi qsb saylr. gr hmin yeri boaltmaq ii mqabilind myyn mbl alsa haramdr. Msl 42: gr malik bir yeri msln bir il mddtind on min manata icary vers, bundan lav, lli min manat mblind ondan alsa v mqavil snasnda rt ets ki, hr il hmin mbli artrmadan onun icar mddtini uzatsn, yaxud hmin mbl, amma icarinin o mhlli hval etdiyi xs (ikinci icariy) icary versin, hminin, ikinci kild nc icariy v sair... bel olan halda caizdir ki, icari malik verdiyi mbl qdr v ya ondan ox, yaxud ondan az mbl alaraq bel bir rtdn ld olunan razlama sasnda hmin yeri baqasna hval etsin. Msl 43: gr malik bir yeri myyn bir xs myyn mddt rzind icary vers v icar qdinin snasnda zn rt ets ki, myyn bir mbl almaqla, yaxud almamaq, mqabilind mddt sona atdqdan sonra onun icarsini birinci ild razladqlar hmin surtd v ya hr il adi qayda olan kild uzatsn v tsadfn digr bir xs icariy myyn mbl vers ki, o tkc icar yerini boaltsn, bel ki, daha

onun orada qalmaq haqq olmasn v malik oran boaltdqdan sonra hmin yeri istdiyi kimi icar versin, bel olan halda caizdir ki, icari razlalan mbli alsn. Bu srqfli icarinin tsrrf etm haqqnn ikinci xs nql olunmas mqabilind deyil, yalnz orann boaldlmas n olacaqdr. Msl 44: Malik vacibdir ki, mqavil snasnda zn etdiyi rtlr vfa etsin. Bel ki, 42-ci msld frz olunan halda malik vacibdir ki, hmin yeri icariy, yaxud icarinin onun xeyrin olaraq knara kildiyi nc bir xs, icar haqqn artrmadan icary versin. Hminin 43-c msld frz olunduu kimi malik vacibdir ki, icar mddtini, icarinin qalmaa meylli olduu mddt qdr hmin vvlki icar miqdarnda, yaxud adi qaydada (rt olunan hr nvd) uzatsn. Malik z rtin ml etmzs v icar mddtini uzatmaq istmzs, icari rit hakimin, yaxud baqasna mracit etmkl onu z rtin ml etmy vadar ed bilr. Lakin gr hr hans bir dlil gr onu z rtin ml etmy vadar ed bilms, malikin razl olmadan caiz deyildir ki, icar olunan yerd tsrrf etsin. Msl 45: gr rt, 42-ci v 43-c msllrd frz olunduu kimi, fel rtind deyil, icar qdind qeyd olunsa (nticnin rti surtind) y`ni (bizim frz etdiyimiz halda) icarnin vaxtnn uzadlmas rti olsa, bel ki, icari malikl rtlsin ki, o, ya da onun birbaa, yaxud myyn yollarla myyn etdiyi xs hmin mhlld, tsrrf etmk v ondan istifad etmk haqqn illik myyn mbl vermk mqabilind, yaxud hr ild adi qaydada veriln qiymt mqabilind olsun, bu halda icari, yaxud icarinin t`yin etdiyi xs malikinin razl olmad mhld tsrrf v istifad etmk haqqna malikdir v malikin yalnz razlalan mbli tlb etmy haqq vardr. 17-qrar v nv`i tqass qaydas barsind myyn msllr B`zi qud, iyqa [qud iki trfli, (nikah qdi kimi), iyqa is bir trfli olan (tlaq kimi) qddir] v hquq msllri ixtilafldr. Bu bard i alimlrinin r`ylri sair slam mzhblri il b`zi hallarda cz`i, b`zi hallarda is klli kild frqlnir. Buna gr d bu kimi msllrl laqdar ilrin qeyri ilrl rftar barsind sual olunur v mtxxir fqihlr (Allah onlardan raz olsun!) bu mslinin hkmn ilzam qaydas sasnda byan etmilr. Y`ni i olmayan xslri z mzhblrinin hkmlrin vadar etmk. Lakin bizim nzrimizd bu qayda sbuta yetmdiyindn, bu mslni ilzam qaydasnn caniini olan mxtlif qaydalarla, msln nv`i tqass qaydas (y`ni onlarn snnt v hkmlri sasnda sizdn aldqlar kimi siz d onlardan aln), yaxud iqrar qaydas (i olmayan xslrl, onlarn z mzhb hkmlrin sasn rftar edrk onlar z mzhb qanunlarna vadar etmk) uyunladrr v onlarn hkmn byan edirik. Msl 46: On iki mam fiqh nzrindn nikah qdi ahid tutmadan da shihdir. Lakin snn mzhblri bu msld ixtilafa dar olmular. Onlarn b`zilri mamiyy il mvafiq, b`zilri is hnfilr, afeilr, hnblilr kimi ahid tutmadan olan nikah fsad (y`ni batil) hesab edirlr. Malikilr d mxfi kild ba vern nikah fasid (batil) hesab edirlr. Bunun fasid olduunu idda ednlr z d iki dsty ayrlr: Malikilr v hnblilrin oxu shih v ya batil olmasnda ixtilaf olan bu cr nikahlar barsind inanrlar ki, he ksin bu qadnla (y`ni ahid tutulmadan qdi oxunan v qdi batil olan qadnla) izdivac etmy haqq yoxdur. Nikah qdi kimin adna oxunubsa yalnz onun hmin qadna tlaq vermsindn, yaxud nikah fsx etmsindn sonra o qadnn r getmy haqq vardr. Demli, gr r bu iki mzhbdn birinin ardcl olsa, bel bir qadnla izdivac ed bilmz, yalnz tlaq vers, yaxud nikahn fsx ets, (yenidn onunla z mzhbin uyun izdivac ed bilr).

afeilr v hnfilr bu kimi nikah barsind inanrlar ki, bel qadnla izdivac etmk olar v tlaa, yaxud nikahn fsx edilmsin d ehtiyac yoxdur. Buna sasn, gr r bu iki mzhb ardcl olsa ilzam qaydasna sasn r z mzhbinin hkmlrin vadar edilmlidir. Bel ki, gr qadn onlarn nzrind idd saxlamaa ehtiyacl olarsa, zhr nzr iddsi qurtardqdan sonra onunla nikahn caiz olmasdr. Hminin gr qadn i, onun ri is bu iki mzhb ardcl olsa bel ki, onlarn nzrind idd saxlamaa ehtiyac olsa idd tamam olduqdan sonra izdivac etmsi caizdir. Amma hr iki halda bhdn xaric olmaq v ehtiyata riayt etmk n daha yax olar ki, kiinin qadna tlaq vermkdn imtina etdiyi halda rit hakiminin vasitsi il olsa bel onun tlan alsnlar. Msl 47: Snn alimlrinin nzrind bir qadnla onun qarda qz, yaxud bir qadn il onun bacsnn qzn bir yer cm etmk caiz deyildir. Bu mnaya ki, gr hr ikisini eyni zamanda (bir nfr) qd edrlrs, hr iki qd batildir. gr qdin biri digrindn sonra olarsa ikincisi batildir. Lakin imamiyy fiqhi nzrindn bir qadnn qdi, onun qarda uann qdindn sonra v elc d bir qadnn qdi bacs qznn qdindn sonra mtlq kild caizdir. Hminin bir qadnn qdindn sonra onun qarda qzn qd etmk v ya bir qadnn qdindn sonra onun bacs qzn qd etmk bununla rtlnir ki, vvlc o qzn bibisi v xalas razlq vermi olsunlar v ya sonradan da razlq verslr caizdir. Buna sasn, gr snnlr bir qadnla onun qarda qzn, yaxud bir qadnla onun bacs qzn cm elslr, gr onlarn qdlri eyni zamanda olsa, onlarn mzhbin sasn hr ikisi batil olduuna gr imamiyy ardcllarnn nzrin gr onlardan hr biri il v ya qzn bibi ya xalas raz oluduu surtd hr ikisini qd etmsi caizdir. gr snn kiinin qdi eyni zamanda olmazsa, qeyd olunan frzd ikinci arvadnn qdi onlarn mzhbin gr batildir v i bir kii onunla izdivac ed bilr. Hr ikisi imamiyy isi olduu zaman o iki qadnn hr biri barsind bu hkm caridir. Msl 48: mamiyy mzhbin sasn tlaq verilmi qadnn yais v sir olsa yaxnlq edilmi olsa da bel, iddsi yoxdur. Lakin snn mzhblrinin nzrin gr (sir qz ua n idd saxlaman rtlrindki ixtilaflarla yana) onlara da idd saxlamaq vacibdir. Bel ki, gr r snn olsa, qadn is yais v sir olan qadnna sir n idd saxlaman lazm olmasna e`tiqad bslyrk tlaq vers, z mzhbinin tlaq verilmi qadnn bacsn almaq v idd dvrnd bir yer cm edilmsi haram olan qadnlarn nikahnn haram olmas kimi qanunlarna riayt etmy borcludur. i olan kii n vacib ehtiyat budur ki, iddsi tamam olmamdan qabaq bel qadnla evlnmsin. O qadn da gr i olsa, yaxud (sonradan) iliyi qbul ets iddsinin axrna qdr grk izdivac etmsin. Hminin hvt nzr odur ki, idd dvrnd z rindn nfq almasn, baxmayaraq ki, rinin mzhbin gr onun nfqsini yeyn olsun. Amma gr rtlri mvcud olduu zaman nv`i tqass qaydalarn icra etmk qbilindn olsa o nfqni ala bilr. Msl 49: mamiyy fiqhi nzrindn tlaqn shih olmasnn mxtlif rtlri vardr ki, sair slami mzhblr nzrindn onun he biri, yaxud b`zilri tlaqn shihliyind rt saylmr. Buna gr d gr i olmayan bir xs z qadnna onun mzhbind shih

saylan qaydada tlaq vers, amma hmin tlaq bizim mzhb nzrindn batil olsa, imamiyy mzhbi ardcl n, qar trfi z mzhbinin hkmlrin ml etmy vadar etmk qanununa sasn o qadnn iddsi qurtarandan sonra onunla izdivac etmsi caizdir, gr z mzhbin sasn idd saxlamal olan qadnlardan olsa. Hminin tlaq verilmi qadn imamiyy isi olsa baqas il izdivac ed bilr. mamiyy fiqhi nzrindn tlaqn shih olmasnn b`zi rtlri aadaklardan ibartdir, bel ki, sair mzhblrin nzrindn onlarn he biri, yaxud b`zisi rt deyil: 1-Qadna, onunla yaxnlq edilmmi bir paklq dvrnd tlaq verilmlidir. 2-Tlaq qti olmaldr, he n il rtlndirilmmlidir. 3-Tlaq yazlmaqla deyil, deyilmkl olmaldr. 4-Tlaq icbar zndn deyil, ixtiyar sasnda olmaldr. 5-Tlaq iki adil ahidin hzurunda verilmlidir. Msl 50: afei mzhbin sasn bir ks bir eyi alsa v onu grs r`yt ixtiyarndan istifad ed bilr, htta alnan ey zikr olunan xsusiyytlr mvafiq olsa bel. Halbuki, imamiyy mzhbi nzrindn mtri frz olunan halda r`yt ixtiyarndan istifad ed bilmz. Demli, gr afei mzhbi imamiyy mzhbin nifuzlu olsa, bel ki, mtri afei mzhbli olsa, bu kimi hallarda imamiyy mzhbind olan satcya, bu ixtiyardan istifad ed bilr, imamiyy isi olan mtri d bunun vzini xa bilr v nv`i tqass qaydasna sasn afei mzhbli satc barsind bu qaydadan istifad ed bilr. Msl 51: bu Hnif v afei mbun n bn ixtiyarnn olduuna inanmrlar, halbuki bizim mzhbimizd bu ixtiyar sbuta yetmidir. Zahirn bu ixtiyar haqqnn sbut olub-olmamas o mbun olmu xsin qrar qiymt diqqtsizlik, maln hr qiymt satlb v alnmas olduu hallara amil olmur. Frz olunan bu halda zahirn bn ixtiyar haqq sbuta yetmir. Hminin mamil edn iki trfin nzri artq qiymt deyil, bazar qiymtin uyun olaraq nql-intiqal olmasdr v mbun olmu xs d bn edn xsin qiymtin yuxar olmamasna dair szn e`tina etdiyi hallarda amil olmur. nki zahirn hamnn nzrind bu kimi yerd (alveri pozma) ixtiyar satcnn aldatmas chtindn sabitdir. Hminin bu haqq o yerlr amil olmur ki, xsusi rfn nzrind zehnd olan rt sasnda-fsx haqqndan baqa-qiymt frqini tlb etmk kimi sair haqq mvcud olsun. Hr halda mamiyy mzhbi nzrindn hr yerd bn ixtiyar sbut olsa v snn mzhblri onu inkar etslr, imami mzhbind olan xs n nv`i tqass qbilindn caizdir ki, snnn bn ixtiyarnn olmamasna vadar etsin. Bu o yerddir ki, snn mzhbi hamya, hminin mami mzhb olan xs d nfuzlu v cari olsun. Msl 52: Hnfi mzhblilrin nzrind slm qdi satlan eyin qd zamannda mvcud olmas il rtlnir, halbuki mamiyy fiqhi nzrindn bel bir rt m`tbr deyildir. Demli, gr hnfi mzhbi mamiyy mzhbin nfuzlu olsa, bel ki, mtri hnfi mzhbli olsa v satcn bu qdi batil etmy vadar ets mamiyy mzhbli mtri n d caizdir ki, nv`i tqass qaydasnn tlbin uyun olaraq hnfi satcn bu qdin batil etmy mcbur etsin. Halbuki ondan sonra mtri mamiyy mzhbli olsa, hmin hkm caridir.

Msl 53: Snnlrin nzrin gr miraslarn irs payndan artq qalanlar meyyitin qarda kimi olan sbsin verilir. Lakin mamiyy mzhbi bunun ksindir. Msln, gr bir kii ls v yalnz bir qz v bir qarda olsa, mamiyy nzrindn grk irsin yars qza irs shmi ad il verilsin, digr yars is ona qaytarlma ad il verilsin, meyyitin qardana he bir ey dmr. Lakin snnlrin nzri budur ki, frz olunan bu halda meyyitin irsinin yars onun qardana verilckdir. nki o, meyyitin sbsindn saylr. Bel ki, gr snn mzhbli bir xs mami mzhbdn olan bir xsin varisin nafiz olarsa v irs paylarndan artq qalan ona verilmzs gr meyyitin sbsi mami mzhb olsalar, nv`i tqass qaydasna uyun olaraq irsdn artq qalan paylar snn mzhb varisindn ala bilrlr. Msl 54: Snnlrin nzrind qadn z rinin trksinin hamsndan istr mnqul olsun istrs torpaq v sair kimi qeyri mnqul irs aparr. Halbuki mamiyy mzhbi nzrindn qadn yerin slindn, yaxud onun qiymtindn irs aparmr. Yalnz binann v aaclarn qiymtindn irs aparr onlarn slindn yox. Buna sasn gr snn mzhbi iy nafiz olarsa, bel ki, snn mzhbli bir qadn yerdn, binann v aaclarn slindn irs aparsa, gr baqa vrssi d mami mzhb olsa mami mzhbdn olan qadn da sair snn vrslr kimi, torpaqdan bina v aaclarn slindn ona atan pay ala bilr. 18-Trihin (bdn yarman) hkmlri Msl 55: l mslmann bdnini yarmaq caiz deyildir. gr bir ks bu ii grrs, diy kitablarnda qeyd olunan tfsil sasn, ona diy vermk vacib olur. Msl 56: l kafirin bdnini yarmaq, hans qrupdan olsa bel, gr salnda qan mhtrm deyildirs caizdir. Lakin gr zimmi kafir olsa ehtiyat vacib budur ki, onun bdnini yarmaqdan kinsinlr. lbtt, gr onun bdninin yarlmas z ritind caizdirs, istr mtlq kild, istrs salnda bu i icaz vermi olsun v ya lmndn sonra onun vlisi icaz versin, bu kimi hallarda onun bdninin yarlmasnn caiz olmas uzaq deyildir. gr kafirin qannn hyatnda mhtrm olmasnda kk edils v bu bard he bi r nian olmasa onun bdnini yarmaq caizdir. Msl 57: gr bir mslmann cannn qorunmas digr mslmann bdninin yarlmasna (v ondan myyn zvn gtrlmsin) baldrsa, mmkn olan halda qan mhtrm olmayan, yaxud kkli olan bir kafiri, gr bu da mmkn olmasa ondan baqa (l) bir kafiri yarmaldrlar. gr bu da mmkn olmasa mslman lsn yarmaq caizdir. Tlim v baqa mqsdl mslman bdnini yarmaq caiz deyildir. Amma gr bir mslmann htta glckd bel cannn qorunmas buna baldrsa, onda caizdir. 19-Peyvndin (zv krmnin) hkmlri Msl 58: lm mslmann bdn zvlrini, msln gzn, lini v s. diri bir xsin bdnin peyvnd etmk n ksilmsi caiz deyildir. gr bir ks bu ii grrs ona diy vermk lazm olur. Ksilmi zvn dfn edilmsi d vacibdir. Amma gr biri peyvnd vurarsa v diri insann bir zv saylarsa onu yenidn ksmk vacib deyildir. Msl 59: gr bir mslmann hyatnn qorunmas bir lm mslmann bdn zvnn ksilmsin baldrsa onun ksilmsi caizdir. Lakin onu ksn xs diy vacib olur. Hrgah bu zv diri insann bdnin peyvnd vurulsa onun bir hisssi saylr v diri xsin bdnind olan hkmlr d ona aid olur.

Msl 60: gr diri bir mslmann bdn zvlrindn birinin sa qalmas meyyitin bdnindn bir eyin ksilmsin baldrsa bu i caiz deyildir. Msl 61: gr bir xs vsiyyt ets ki, lmndn sonra zvlrindn birini diri bir xsin bdnin peyvnd etmk n kssinlr, o xsin hyat hmin zvn ksilmsin bal olmasa, bu vsiyytin nfuzlu olmas v nticd l bdninin ksilmsinin caizliyi ikalldr. Lakin bu surtd ksn xs diy vacib olmaz. Msl 62: Sual: Diri insann bdnindn hr hans bir eyi peyvnd vurmaq n gtrmk, z ona raz olarsa caizdirmi? Bu mslnin iki formas vardr: 1-O zvn ksilmsi insana mhm bir ziyan yetirir, o cmldn gzn, lin, ayan v bu kimi eylrin ksilmsidir ki, bu halda caiz deyil. 2-oxlu ziyan olmasn msln tinin, yaxud drisinin bir hisssinin gtrlmsi, bu halda caizdir. Onun mqabilind pul almaq da caizdir. Msl 63: Ehtiyac olanlara qan hdiyy elmk, elc d onun mqabilind pul almaq caizdir. Msl 64: Qan mhtrm olmayan, yaxud kkli olan lm kafirin bdn zvn mslmana peyvnd etmk n ksmk caizdir. Peyvnd edildikdn sonra mslmann bdninin hkmlri o zv d amil olur. nki onun bdnindn bir hiss kimi hesab olunur. Hminin it kimi ncisl-eyn (zatn ncis olan) heyvann bdn zvlrindn birini ksib mslmann bdnin peyvnd edilmsinin ikal yoxdur. (Peyvnd edildikdn sonra da) mslman bdninin hkmlri ona amil olur. nki artq diri xsin bdn zvndn hesab olunur v o hissd hyat vardr, pakdr v onunla namaz qlmaq caizdir. 20-Sn`i tlqih (mayalandrma) Msl 65: Qadn, rindn baqasnn mnisi il mayalandrmaq caiz deyildir, istr rli olsun istr rsiz, str r v arvad buna raz olsunlar, istr raz olmasnlar, istr bu i rinin vasitsi il ba versin, istrs d baqasnn vasitsi il. Msl 66: gr bir qadn, z rindn baqasnn mnisi il mayalandrlsa v hamil olub vlad dnyaya gtirs, bu hadis shv zndn ba vermi olduu halda, y`ni onu rinin mnisi il mayalandrmaq istdiklri halda baqasnn mnisi il shv dbs, bel olan surtd bhsiz vlad mninin sahibin mlhq olur. Bu mslinin hkm vty be bh kimidir. Lakin gr bel bir mayalandrma agahlq zndn v qsdn olarsa, yen d vladn mni sahibin mlhq olmas uzaq deyildir v btn nsb hkmlri, htta irs bel onlarn arasnda sabitdir. nki irsdn istisna olunan hallar zinadan ml gln vladdr. Ntfnin balansamna sbb olan bir iin haram olmasna baxmayaraq lakin bu msl zina hkmnd deyildir. Hminin bu vlad hr iki surtd anasna mlhq edilir v onunla sair vladlar arasnda he bir frqi yoxdur. gr qadn z rinin ntfsini msahiq v sair yollarla baqa bir qadnn btnin daxil edrs v o qadn hamil olub vlad dnyaya gtirrs vlad ntfnin sahibin v onu dnyaya gtirn qadna aiddir, baxmayaraq ki, bu ml haramdr.

Msl 67: gr qadnn yumurta hceyrsi v kiinin spermas gtrlb mayalandrldqdan sonra sni btn qoyulsa v bu idn bir vlad dnyaya gls zahir budur ki, yumurta hceyr v spermann sahiblrin aid olur v bu vladla o iki xsin arasnda btn nsb (qohumluq) hkmlri htta irs hkm bel cari olur. lbtt, gr mayalandrlma yerin yetmzdn nc o ikisindn biri dnyadan gets vlad ondan irs aparmaz. Msl 68: gr bir qadnn mayalanm yumurta hceyrsini baqa bir qadnn btnin qoysalar v orada inkiaf edib vlad dnyaya gls onun birinci qadna aid edilmsinin bir sas vardr. Amma ehtiyat da trk olunmamaldr. Msl 69: Qadnn z rinin mnisi il mayalandrlmas caizdir. lbtt gr bu i bax haram olan yerlr baxma, lms etmyin haram olduu yerlrin lms etmyi lazm tutursa, bu iin yerin yetirilmsi rindn baqasna caiz deyildir. Amma zrurt hal istisna olunur, msln (tbii yolla) uaq sahibi olmaq onun n ox tin olsa, htta baqalarnn danlanmas chtindn olsa v hamil olma n d bundan baqa yol olmasa bu cr mayalandrlmadan dnyaya gln vlad da he bir frqi olmadan onlarn sair vladlar kimidir. 21-hali artmna nzartin hkmlri Msl 70: Caizdir ki, qadn ona mhm bir ziyan atmad tqdird hamilliyin qarsn alan drmanlardan istifad etsin, istr ri bu i raz olsun, istrs raz olmasn. Msl 71: Caizdir ki, qadn ona mhm bir zrri olmad tqdird hamilliyin qarsn alan cihazlardan v sair kimi eylrdn istifad etsin. Amma gr onun frcin bu kimi cihazlarn qoyulmas baxlmas haram olan yerlr nzr salmaa baldrsa, yaxud lms etmk halal olmayan yerlr lms etmyini lazm tutursa bu iin rindn baqas trfindn yerin yetirilmsi caiz deyildir. Amma zrurt hal bundan istisna olunur, msln, uaq sahibi olman onun n zrri olarsa. Bu o haldadr ki, hmin cihazn ntfni mayalandqdan sonra mhv etmsi m`lum olmasn. gr m`lum olarsa hvt onun trk edilmsidir. Msl 72: Caizdir ki, qadn daha he bir vaxt vlad sahibi olmayaca il nticlnn bir crahiyy mliyyatna raz olsun. Bel ki, bu i yumurtalq kimi bir zvn ksilmsi nticsind ciddi bir ziyana sbb olmasn. lbtt gr bu crrahiyy mliyyat rindn baqasnn li il grlrs v bax haram olan yerlr baxmaa sbb olarsa, lms edilmsi haram olan bdnin zvlrin lms edilmsini lazm tutarsa, bu halda bu i ca iz deyildir. Yalnz zrurt halnda caiz ola bilr, msln uaq sahibi olmaq onun n zrrli olsa. Bu mslnin hkm tamamil kii barsind d caridir. Msl 73: Ntf balandqdan sonra btnd olan eyi saldrmaq caiz deyildir. Amma gr btnd olan reymin davam etmsi anaya ox ziyan atdrarsa bu halda gr ruh daxil olmaybsa, saldrmas caiz, amma ruh daxil olduqdan sonra reymi saldrmaq mtlq kild caiz deyildir. gr ana z btnind olan saldrsa miqdar diy kitablarnda deyiln qdr diy vermk ona vacib olur v onu uan atasna, yaxud btnindki uan vrslrin vermlidir. gr ata ua saldrsa diy vermk ona vacib olur v onu anasna vermlidir. gr birbaa hkimin vasitsi il saldrlarsa diy ona vacib olur, amma gr vrslr onu gzt getslr onda vacib olmaz. Msl 74: Caizdir ki, qadn b`zi vacib mllri tamamlamaq n adt gnlrini t`xir salan drmanlardan istifad etsin. Msln oruc, hcc mllri v baqa hallarda. Bu rtl

ki, bu i ona mhm bir ziyan atdrmasn. gr bu drmanlardan istifad etdiyi halda ardcl olmayan qan grs adti dvrnd olsa bel, heyz hkmlri ona aid olmayacaqdr. 22-Dvltin saldrd xiyabanlarn, klrin hkmlri Msl 75: vvllr camaatn xsi mlak, evlri olan, sonradan dvltin z mlkiyytin keirrk yol saldrd yerln skilrd v xiyabanlarda hrkt etmk caizdir. lbtt, gr bir ks bu yerlrdn xsusi bir yerinin dvlt trfindn zorla, onun sahiblrin dyn xsarti dmdn, yaxud onlar raz salmadan istifad etdiyini bils, qsbi yerlr hkmn dayacaq orada hr nv tsrrf, htta o yerdn kemk bel caiz olmayacaq. Amma gr onun malikini, yaxud vlisini (atas, babas, yaxud o ikisinin trfindn t`yin ediln qyyumu) raz salsa onda eybi yoxdur. gr malikini tanmasalar mchulul-malik hkmlrin malik olacaq v bu bard rit hakimin mracit edilmlidir. Bu msldn bu kimi torpaqlarn yerd qalan hisslrinin d hkm aydn olur, bel ki, malikinin icazsi olmadan onlardan istifad etmk caiz deyildir. Msl 76: Mscid, hseyniyy, qbiristan v yol zrind salnm olan mumi vqf yerlrind yol getmk, oturmaq v bu kimi qbildn olan tsrrflr etmk caizdir. Lakin bu cr tsrrflr xsusi vqf yerlrindn olan mdrs v bu kimi eylrin yerindn, kim vqf olunubsa onlardan baqasnda caiz olmas ikalldr. Msl 77: Xiyabanlarda v skilrd yerln mscidin torpa vqf olmaqdan xaric olmur, lakin mscid nvan il gln hkmlr malik deyildir. O cmldn onu ncis etmyin haram, ncis olduqda paklaman vacibliyi, cnub, haiz v nfsa qadnlarn orada dayanmann haraml kimi hkmlr ona amil olmur. Amma mscidin qalan yerlri, gr mscid olmaq nvanndan xaric olmaybsa mscidl laqdar olan btn hkmlr ona glckdir. Lakin mscid olmaq nvanndan xaric olubsa, msln hr hans bir zalm onu dkan, mhll, yaxud baqa bir ev eviribs mscid hkm ona aid olmaz, ondan btn halal faydalar caizdir. Amma gr qsbin tsdiq olunmasna sbb olarsa caiz deyildir. Msl 78: Mscid uurulduqdan sonra ondan qalan srlr, da, taxtalar, dmirlri v onun vasitlri, o cmldn raqlar, istilik v soyuqluq vern eylri, gr hmin mscid vqf olunmusa, baqa mscid srf olunmas vacibdir. gr bu i mmkn olmazsa mumi xalq mnafeyind msrf edilmlidir. Onlar satmaqdan baqa yolla istifad etmk mmkn olmazsa, grk mtvlli, yaxud onlardan istifad etmk haqqna malik olan xs onlar sataraq baqa mscidlr msrf etsin. Mscidin yerd qalm srlri onun mlk olarsa msln mscid vqf olunmu maln eyninin mnftindn mscid n alnmsa bunlarn znn baqa mscidlr srf olunmas vacib deyildir. ksin caizdir ki, mtvlli, yaxud onlarda tsrrf etmk haqqna malik olan bir xs mslht grdy tqdird onlar satsn v onlarn pulunu baqa mscid xrclsin. Bu qeyd olunan hkm mumi vqf olunan yerlrin, o cmldn yol stnd yerln mdrs v Hseyniyynin zrin d glir. Msl 79: Yol zrind yerln mslman qbiristanlnn, elc d xsi, ya mumi vqflrdn olan qbiristanln mlaknn hkm qeyd olunanlardan aydn olur. Bu o haldadr ki, qbiristann torpanda gedi-gli mslman llrinin hrmtsizliyin sbb olmasn, ks halda orada gedi-gli caiz deyil. Lakin gr qbiristan bir xsin mlk, yaxud vqf olmazsa, hrmtsizlik olmad tqdird hr nv istifad etmyin ikal yoxdur.

Bu msldn qbiristanln yola salnmayan hisslrinin hkmlri aydn olur. Bel ki, birinci halda (xsi mlak olduqda) onlardan istifad etmk v ya satmaq malikinin icazsi olmadan caiz deyildir. kinci halda is (mumi vqflrdn olarsa) mtvllinin, yaxud onda tsrrf etmk haqqna malik olan xsin icazsi olmadan caiz deyildir. Onun pulu sair mslman qbiristanlqlarnda istifad edilmlidir. Vacib ehtiyata gr yaxnda olan qbiristanlq bu i daha stndr. nc halda bir ksin icazsin ehtiyac duyulmadan ondan istifad etmk caizdir. Bel ki, gr bu i baqalarnn mlkndn xarab olmu qbirlrin srlrindn istifad etmy sbb olmasn. 23-Namaz v oruc barsind mxtlif msllr Msl 80: gr oruc tutan bir xs gn batdqdan sonra z hrind iftarn amadan tyyar il qrb trf sfr ets v gnin hl batmad bir yer atsa hmin yerd gn batana qdr zn oruc saxlamas vacib deyildir. Lakin ehtiyat msthb orucunu amaqdan kinmsidir. Msl 81: gr mkllf z hrind sbh namazn qldqdan sonra qrb trf sfr ets v sbhn almad bir yer atsa v sbh alana qdr orada qalsa; yaxud zhr namazn z yerind qlb sonra gnorta olmad bir yer sfr ets v gnorta daxil olana qdr orada qalsa; yaxud mrib namazn z hrind qlb sonradan sfr gets v hl gnin batmad bir yer atb gn batana qdr orada qalsa frz olunan bu hallarn hamsnda namaz yenidn qlmaq vacib deyil. Lakin mstbb ehtiyat onu yenidn qlmaqdr. Msl 82: gr bir xs namaz qlmasa, nticd onun vaxt kes, sonradan tyyar il hl namaz qlmaa vaxt olan bir yer gets ehtiyat vacib gr grk namazn mafizzimm niyyti il, y`ni da v qza niyyti olmadan yerin yetirsin. Msl 83: gr mkllf tyyar il sfr ets v orada namaz qlmaq ists namaz vaxt z qibly olmaq, bdnin aramlamas v sair rtlr riayt etmkl namazn qlsa namaz shihdir. ks halda gr vaxt olsa, onda tyyardn xandan sonra rtlr malik olan namaz qlmaa imkan olsa ehtiyata sasn tyyard qld namaz shih deyil. Lakin gr vaxt dar olsa vacibdir ki, namaz tyyarnin iind qlsn, bel olan halda gr qiblnin istiqamtini bils hmin istiqamt qlmaldr. Zrurt hal istisna olmaqla qiblnin rtlrin riayt etmdn namaz shih olmaz. Bu halda grk tyyar hr vaxt qibl smtindn dns o qibly trf dnsn v dndy zaman zikr v qirati demsin. Qiblnin zn diqqt yetir bilms sa li il sol li arasnda olan istiqamtlr diqqt yetirmlidir. gr qiblnin istiqamtini bilms onu t`yin etmk n almal v z znnin sasn ml etmlidir. gr znn ld ed bilms namazn qibl olmasna ehtimal verdiyi hr trf qla bilr. Amma hvt budur ki, namaz drd istiqamtd qlsn. Bu o hallardadr ki, qiblni tanmaqla z qibly dayana bilsin. V gr tkbirtl -ehramdan baqa bunu yerin yetir bilms onunla kifaytlnsin gr mumiyytl bacara bilms z qibly dayanmaq rti qvvdn dr. Caizdir ki, insan namazn vaxtndan vvl ixtiyari halda tyyar il sfr etsin. Hrnd bils ki, tyyarnin irisind namazn bdnin aramlamas v qibl kimi rtlrin malik olmayacaq. Msl 84: gr bir xs sr`ti yerin frlanma sr`ti il bir olan bir tyyary mins v yerin rqindn qrbin doru hrkt edib bir mddt yerin trafna frlansa, ehtiyat vacib odur ki, hr iyirmi drd saatda belik tkil edn namazlar mtlq qrbt niyyti il yerin yetirsin. Lakin orucun qzasn etmlidir.

gr tyyarnin sr`ti yerin frlanma sr`tindn iki qat artq olsa tbiidir ki, hr on iki saatda bir df yerin trafna frlanacaqdr v iyirmi drd saatda iki df sbhn aln, iki df gnortan v iki df qrubu grckdir. Ehtiyat vacib odur ki, hr sbh alanda sbh namazn, hr gnorta zaman zhr v sr namazn v hr qrubdan sonra mrib v ia namazn qlsn. gr daha yksk sr`tl yerin trafna frlansa v msln hr saat, yaxud daha az bir zamanda yerin trafna frlansa hr sbh alanda, gnorta v qrubda namaz vacib deyil. Vacib ehtiyat odur ki, hr iyirmi drd saatda mtlq qrbt qsdi il belik namazlar yerin yetirsin. Bunu da nzr alsn ki, sbh namazn fcr alanla gn doan vaxt arasnda, zhr v sr namazn gnorta il qrub arasnda, mrib v ia namazn qrubla gec yars arasnda qlsn. Bu msldn aydn olur ki, gr onun sr`ti yerin hrkt sr`tin brabr olsa v mribdn mri doru gets grk belik namazlar z vaxtlarnda qlsn. Hminin gr onun sr`ti yerin sr`tindn az olsa da, hkm eynidir amma gr onun sr`ti yerin sr`tindn daha artq olsa, msln hr saatda, yaxud ondan az vaxtda yerin trafna dolansa, onun mslsi qeyd olunanlardan aydn olur. Msl 85: gr sfrd vzifsi oruc tutmaq olan bir xs sbh alandan sonra z hrind oruc niyyti edib hava yolu il sfr ets v hl sbh almad bir hr atsa sbh alana qdr yeyib i bilr. Msl 86: gr bir xs Ramazan aynda gnortadan sonra z hrindn sfr edib hl gnorta olmam bir hr atsa vacib ehtiyata gr orucunu amamal v onu sona atdrmaldr. Msl 87: gr bir xsin vzifsi sfrd oruc tutmaq olsa v z yerind Ramazan aynn hilaln grdkdn sonra fqn frqli olmasna gr hl hilaln grnmdiyi bir yer gets hmin gnn orucu ona vacib deyildir. gr vval aynn hilaln grdy bir lkd bayram keirib sonra bir yer gets ki, fqn frqli oluuna gr hllik hilal orada grnmyib, vacib ehtiyata gr grk o gnn qalann orucunu amasn onun qzasn da yerin yetirsin. Msl 88: gr mkllf ilin alt aynn gec, alt aynn gndz olduu yerd olsa vacib ehtiyata gr namaznda ora n yaxn olan bir mkan nzr almaldr ki, hr iyirmi drd saatda bir gec-gndz olur. Mtlq qrbt niyyti il belik namazlarn hmin yerin fqn uyun yerin yetirmlidir. Oruc barsind d vacibdir ki, Ramazan aynda el bir hr getsin ki, orada oruc tuta bilsin, yaxud ondan sonra gedib qzasn etsin. gr bunu ed bilms oruc vzin fidy vermlidir. Lakin hr iyirmi drd saatnda gec-gndz olan bir hrd olsa htta gndz iyirmi saat, gecsi is bir saat, ya ksin olsa onun namaznn vaxt xsusi vaxtlara tabedir. Amma oruca gldikd is mmkn olduu qdr Ramazan aynn orucunu tutmas vacibdir. Mmkn olmad tqdird ondan gtrlr. gr onun qzasn yerin yetir bilrs qzas ona vacib olur, ks halda fidy vermsi lazmdr. 24- Bxt yoxlama biletlri (lotoreya biletlri) Bxt yoxlama biletlri bir vrqdir ki, b`zi irktlr onu myyn mbl satr v iltizam verirlr ki, bu vrqlri alanlarn irisind pk ataraq pk kimin adna xsa,

ona myyn mbld mkafat versin. Bu i bir ne vch il tsvvr olunur: 1-Pulu hmin vrqin mqabilind pk atmada udmaq v mkafat ld etmk ehtimal il versin. Bu halda mamil ksiz haram v batildir. gr bir ks bu haram i mrtkib olsa v pk atanda udsa pk atan irkt dvlti olsa hdiyy nvan il ald mbl mchulul malikdir v onda tsrrf etmk rit hakimin mracit etmkl rtlnir. gr o irkt xsusi olsa o halda tsrrf etmk caizdir ki, sahibinin onun tsrrf etmsin raz olmasn bilsin, htta mal olmadn bils bel. 2- Pul vermkd mqsd qazanc v mkafat ld etmk deyil, mdrs, mktb, krp saldrmaq kimi xeyriyy ilrind itirak edib maddi kmk etmk olsa, bu halda ikal yoxdur. Bu halda gr pk bir adamn adna xsa, bel ki, irkt dvlti olsa, mkafat almaq vacib ehtiyata gr rit hakiminin icazsi il v ona mracit etmkl ondan istifad etmyin ikal yoxdur. gr dvlt irkti olmazsa, veriln hdiyydn istifad etmkd rit hakimin mracit etmy v onun icazsin ehtiyac yoxdur. 3- Pul vermkd mqsd irkt borc vermk olsun bel ki, vrqni alan, myyn mbli, misal n, alt aylq irkt borc verir, irktin d vzifsi bu olur ki, qeyd olunan mbli qaytarmaqdan lav, pk atmaqla ad xan xs myyn mbli mkafat ad il versin. Bu mamil haramdr. nki ribal borcdan hesab olunur. STLAHLAR Adil Haram olan eylri trk edib, vacib olan eylri yerin yetirmy svq edn mlky sahib olan xs, daltl davranan adam. Axar su Yerdn qaynayb axan su em, kanal v ay sular kimi. Amil ml edn, alan; zkat toplama, blm v digr ilr taprlm adam; cu`al qrarna ml edn kims. Ariy (ariyt) z maln geri alb vzsiz olaraq baqalarnn istifadsin vermk. Asi syan edn, ilahi mrlr itat etmyn. Ayt namaz Zlzl qorxulu olduqda, Ay v Gn tutulduqda v bu kimi tbii hadislr ba verrkn vacib olan iki rk`t namaz. Ayba Heyz, qadnn adt hal. Az su Yerdn qaynamayan v krr sudan az olan su. Bali Yetimi, hddi-bulua atm olan v ya qz. Batil Dzgn olmayan, Allahn istdiyi kimi yerin yetirilmyn bir ml. Bayram namaz Fitr v Qurban bayram gn xsusi bir kild qlnan iki rk`t namaz (bax: ms. 1528). Bid`t lahi hkmlr yenilik gtirmk, dind olmayan bir hkm din adna yamamaq. Birinci fcr Sbh azanna yaxn gndoandan grnn aydnlq.

Byk hds Qsl vacib edn eylr (ihtilam v cima kimi) Vacib Edilmsi Allah trfindn mr olunan ml. Vacib qsl Yerin yetirilmsi grkli olan qsl. Vacib qsllr: 1. Cnabt qsl. 2. Heyz qsl. 3. Nifas qsl. 4. stihaz qsl. 5. Mss meyyit qs. 6. Meyyit qsl. 7. Nzir, and v baqa yollarla vacib olan qsl. Vdi` mant. Vht namaz ln xs n dfn edildiyi gnn ilk gecsi qlnan iki rk`t namaz. Vqf Mal z istifadsindn xarb, onun mnftini b`zi frdlr v ya xeyir ilr srf etmk. Varis ln adamn malna r`n sahib olan xs. Vsi lnn vsiyyt etdiyi xs. Vsiyyt nsann lmndn sonra grlck ilr barsindki tvsiyylri. Vtn nsann zn yaamaq n sediyi yer. Vdi Bvl etdikdn sonra insandan xan su. Vkalt Bir xsi, z trfindn bir ii grmy vkil etmk. Vkil Baqas n bir ii grn adam. Vli r`n baqasnn rhbri olan xs, ata, baba v r`i hakim kimi. Vzi B`zi vaxtlarda insandan mni gldikdn sonra xan su. Vilayt Rhbrlik, idar etmk. Vitr namaz 8 rk`t gec namaz v 2 rk`t f` namazndan sonra qlnan bir rk`tlik namaz.

Qaib olmaq Gz grnmmk, yoxa xmaq. Qsb Baqasnn maln v ya haqqn zalmlqla istila etmk, zorla almaq. Qi Xyant, hiyl, xalq aldatmaq mqsdil dyri az olan mal, dyri yksk olan bir malla blli olmayacaq bir kild qardrmaq. Qnut Namazn 2-ci rk`tind qiratdn sonra llrin iini zn qarsnda tutaraq zikr v dua oxumaq. Qur`ann vacib scdsi Qur`ani-Krimd 15 scd aysi vardr. Y`ni insan o 15 ayni oxuyarkn v ya drhal Allahn zmti v bykly qarsnda scd etmlidir. Bu 15 aynin drdnn scdsi vacib, qalan on birinin scdsi msthbbdir. Scd aylri aadaklardr Scdsi vacib olanlar: 1. 21-ci cz, Scd sursi, 15-ci ay 2. 24-c cz, Fusillt sursi, 37-ci ay 3. 27-ci cz, Ncm sursi, son ay. 4. 30-cu cz, lq sursi, son ay Scdsi msthbb olanlar: 1. 9-cu cz, `raf sursi, son ay 2. 123-c cz, R`d sursi, 15-ci ay 3. 14-c cz, Nhi sursi, 49-cu ay 4. 15-ci cz, sra sursi, 107-ci ay 5. 16-c cz, Mrym sursi, 88-ci ay 6. 17-ci cz, Hcc sursi, 18-ci ay 7. 17-ci cz, Hcc sursi, 77-ci ay 8. 18-ci cz, Furqan sursi, 60-c ay 9. 19-cu cz, Nml sursi, 25-ci ay 10. 23-c cz, Sad sursi, 24-c ay 11. 30-cu cz, niqaq sursi, 21-ci ay

Qufeyl namaz am namazndan sonra gnbatandan qzart kilmmi qlnmas msthbb olan iki rk`tli xsusi namaz. Qsal Yaxant, bir eyi yuduqdan sonra ondan z-zn v ya sxmaqla tkln su. Qsl Qrbt qsdil bdni xsusi kild yumaq. Dinin zruriyyti Dinin n mhm hkmlri (namaz v orucun vacibliyi kimi). Diy Qan v ya insan bdnind akar ediln yarann, zvlrinin nqsanlnn vzind dniln mal. Eyni ncis Bvl, ait, mni, murdar, qan, it, donuz, kafir, rab v piv kimi ncis olan eylrin sli. dalt nsan haramlar trk edib, vaciblri yerin yetirmy svq edn mlk. hd hdy alma, sz verm. Yax bir i grmk, pis bir ii trk etmk n xsusi bir si il Allah-tala il hd balamaq, Allah-talaya sz vermk. qdi-daim mrnn sonuna kimi hyat yolda il brabr yaamaq mqsdiyl qurulan evlnm laqsi. qd Ballq, evlnm ball. Ehtiyat Hqiqt yetidiyin gvn bilck kild hrkt etmk, Allahn hkm bilinmyn bir yerd, allahn adn hkmn gr ml etdiyindn min olacaq kild davranmaq. Ehtiyat vacib Ftva il brabr olmayan v edilmsi lazm olan ehtiyat. Vacib ehtiyat v lazm ehtiyat deyiln msllrd mqllid ists, baqa bir mcthidin ftvasna ml ed bilr. Ehtiyat lazm Ehtiyat vacib, edilmsi lazm olan ehtiyat. Ehtiyat msthbb Mcthidin ftvasndan knar bir ehtiyat, y`ni ftva il birlikd olan ehtiyat. Buna gr d, bu ehtiyata ml etmk grkli deyildir. Ehtiyat namaz Gndlik namazlarn rk`tlrind kk edildiyi namaz tamamladqdan sonra kk ediln rk`tlri kamil etmk n sursiz qlnan namaz. Ehtiyat trk edilmsin Bu termin mcthidin ftva vermdiyi bir yerd istifad edildiyi zaman vacib ehtiyat m`nasndadr. Amma ftva verdiyi bir yerd ehtiyatn ox yax olduu bildirilir. car Bir maln v ya bir xsin iin mnftlrini blli bir qiymtl baqasnn istifadsin vermk bard balanan mqavil. ftar Orucu pozmaq. fza Amaq, qadnn bvl v haiz mcrasn v ya haiz v ait mcrasn ya da hr n bir elmk, y`ni mcralar arasndak prdni yrtmaq.

htilam nsandan mni xmas. qamt qsdi Yolnn bir yerd on gn qalmaa qrar vermsi. kinci fcr Birinci fcrdn sonra uzununa grnn aarma, sbh namaz hmin vaxtdan grnr. msaq Bir eydn kinmk. na qsdi Alq-satq v s. kimi mhm ilri, bir sra xsusi klmlri dil gtirmkl vcuda gtirmyi qsd etmk. rtimas Suya ba vurmaq. rtimasi-qsl Qsl niyytil bir df suya ba vurmaqla yerin yeiriln qsl. rtimasi dstmaz z v llri suya batrb-xararkn dstmaz niyyti edilrk alnan dstmaz. rs ln bir xsdn varisin qalan mal. stibra Murdardan tmizlnmy almaq, bu sz yerd istifad olunur: 1. Bvldn istibra. 2. Mnidn istibra; bel ki, mni xdqdan sonra mcrada mni zrrlrinin qalmadna min olmaq n bvl etmk. 3. Ncis yemy alm heyvann istibras; y`ni ncis yeyn heyvan, z tbii yemyin alana qdr insan ncasatn yemkdn qorumaq. stihal Bir eyin baqa bir ey saylacaq qdr dyimsi; aacn yanb kl olmas v ya itin bir duzlua db duza evrilmsi. stihaz Qadnlarn grdy nv qandan birinin ad. stimna Mni xmasna sbb olacaq bir il mul olmaq (lil mni xmasna sbb olmaq kimi). stisqa namaz Yamur yamas n xsusi bir kild qlnan namaz. stitat Vacib hcci yerin yetirmy bdn, mal v yol baxmndan qvvsi atmaq; xsin boynuna hcc glmsi. Z`f Qvvtsizlik, qdrtsizlik, bir ii grmy gc atmamaq. Zamin Tzmin mcbur olan v ya tzmin etmyi qbul edn, kfil. Zrurt arsizlik, mcburluq.

Zkat nsann b`zi mallardan nisab hddin yetiinc xsusi yerlrd msrf edilmk n ayrd miqdir. Zkat nisab Zkat vacib olan eylrin hr birind t`yin edilmi miqdar. Zimmt rtlri Mslman lksind yaayan kitab hli olan kafirlrin slam dvlti saysind can v mallarnn hifz olunmas n ml etmli olduqlar rtlr. Zimmi slam torpaqlarnda slamn ictimai qanunlarna bal qalmalar vzind slam dvltinin himaysi altnda yaayan kitab hli olan kafirlr, xristianlar v yhudilr. Zina Kbindnknar laq, bir-birin haram olan kii v qadnn cinsi laqy girmsi. Yais Heyz qan grmyck ya yetin qadn. Yqin Doru bilgi, yanllna he bir ehtimal olmayan m`lumat. Kafir 1. Allahn varln inkar edn kims 2. Allaha rik qoan adam 3. Nbvvti qbul etmyn xs 4. mamlardan birinin Allah olduuna v ya Allahn onlardan birin hlul etdiyin inanan mxluq 5. mamlara qar dmnlik izhar edn xvaric v nvasiblr. Kitab hli zlrini kitab peymbrlrdn birin tabe biln qeyri-mslmanlar (yhudi v xristianlar kimi). Kiik hds Dstmaz pozan rtlr; bvl, ait, yel xaric etmk, yatmaq, al aparan eylr, istihaz v qsl lazm etmyn eylr. Gec namaz Gec yarsndan sonra qoa rk`tl qlnan 8 rk`tli namaz. Gndlik nafillr Gndlik msthbb namazlar. Cm gn 38, qalan gnlrd 34 rk`tdir. Lhv altlri yyalq v digr ylnc altlri (saz, naara v s.). Mhrm nsann evlnmsi bdi haram olan xslr. Mzalim Satcdan v alcdan, illr rzind mamil zaman bilmyrkdn pullardan qalan qalqlarn miqdarnn fqirlr arasnda paylanmas. Mzmz Suyu azda alxalamaq. Mkruh Edilmsi haram olmayan, lakin r`i qaydada edilmmsi daha yax olan i.

Msh Bir eyin stn li srtmk, dstmazda llri v z z hisssin v ayaqlarn zrin msh etmk, srtmk. Meyyit l, cnaz. Mzi Qadnla oynaarkn kiidn gln su (bu mni deyil). Milli mrtdd Qeyri-mslman ata-anadan doulan v kafir olduunu bildikdn sonra mslman olub, tkrar kafir olan xs. Miskin Fqir, yoxsul, vziyyti fqirdn d pis olan xs. Mubah r`i nqteyi-nzrdn yax v ya pis olmayan i, vacib, msthbb, haram v mkruhdan qeyri-ilr. Mbtdi lk df heyz qan grn qadn. Mudd Tqribn 10 sir (750 qr.) miqdarnda l. Muhrim Hcc v umr ehramnda olan xs. Muhtzr Can verm vziyytind olan adam. Muhtlim Yuxuda ikn cinsiyyt zvndn mni xaric olan xs. Muhtrm mallar slami qaydalar zr olub, sahibinin icazsi olmadan baqalarna haram olan mallar. Mqllid Mcthid tqlid edn, onun szlrin baxan. Mmyyiz Yax v pisi anlayan uaq. Murdar z-zn ln v ya qeyri-slami qaydada ldrln heyvan. Musaqat Sulamaq, ba sahibi il baban arasnda balanan anlama. Bu anlamaya gr baban aaclar sulayb, onlara qulluq etmsi mqabilind ban myyn bir miqdarda meyvsindn istifad ed bilr. Mtnccis zlynd tmiz olan, lakin ncis bir eyl qararaq v ya ncis ey dyrk ncis olan ey. Mut` Daimi olmayan qd il balanan nigah. Mtlq su Meyv v ona bnzr eylrdn ld edilmyn v baqa bir eyl qarmayan, gr qararsa su haltindn xmayan normal su. Muvalat Namazn blmlrini ara vermdn dalbadal qlmaq. Mvkkil zn vkil tutan. Muzaf su Bir eydn ld ediln su (qarpz suyu v rbt kimi).

Muzari Yer sahibi il kininin arasnda balanan anlama. Bu anlamaya gr mhsulun myyn miqdar kininin, qalan is torpaq sahibinin olur. Mztrib Heyz qan grmsi zaman normal olmayan qadn. Mcthid Allahn hkmlrini anlamaqda ictihad drcsin yetin, y`ni Kitab (Qur`an) v snntdn slami hkmlri xarmaa elmi gc olan xs. Mkllf Hddi-bulua yetimi all insan. Mnfridn Namaz camaatla deyil, tk qlmaq. Mrtdd vvlc mslman olub mslmanlqdan xaraq, Allahn, Peymbrini inkar etmk m`nasna gln zruri din hkmlrindn birini inkar edn xs. Msthbb Yerin yetirils savab, yetirilms zab olmayan r`i hkm. Msthbb qsl B`zi gnlr v geclr v ya b`zi ibadtlr v ziyartlr mnasibtil edilmsi savab olan eylr (cm v ziyart gn). Msthaz stihaz qann grmkd olan qadn. Nafil Msthbb namaz. Nasiy Adt vaxtn unudan qadn. Ncis Tmiz olmayan ey. Nfsa Nifas qan grmkd olan qadn. Nfsi-muhtrm r`n qan muhtrm olan, halal olmayan xs, ldrlmsi caiz olmayan xs. Nzir Xsusi bir niyytl yax bir ii grmyi v ya pis bir ii trk etmyi zn vacib etmk. Nifas Doumdan sonra qadnn btnindn gln qan. Nigah Evlnmk. Nisab T`yin edilmi miqdar. Nisa (qadnlar) tvaf Hcc v mryi-mnfridnin son tvaf. Bu tvaf trk etmk tvaf edn n haramdr. Rbvi borc Art il dnilmsi rtil veriln borc. Rca`n Hqiqt atmaq midi il bir ii grmk. Rca` qsdil (Rica`n) bir mlin hqiqi hkmn bilmdiyimiz tqdird onu hqiqt oxatmaq midil etmk.

Rhn Borclu xsin borc ald miqdar vzind qoyduu mal. T`yin edilmi vaxtda borc qaytarlmasa, borc vern hmin maldan alaca miqdar vzind istifad ed bilr. Trxxs hddi qamt yerindn orann azan eidlmyck v divar grnmyck qdr uzaq msaf. Rkn Bir eyin tml diryi, ibadtlrin tml zv. Rku n doru yilmk. Namazda Allahn zmti qarsnda llr diz atacaq qdr yilmk. Rkuya bitiik qiyam Rkuya yilmmidn vvlki sonuncu anda ayaa qalxmaq. Bu namazn rkndr. S` kisi kiloqram olan bir l. Sfri Qsr, drd rk`tli namazlarn sfrd iki rk`t qlnmas. Shv scd Namazda shvn ml gln yanllqlar n namzdan sonra ediln scd. Seyyid Hzrt li v Hzrt Fatim (s..) nslindn olan xs. Si 1. Bir qdin gerklmsi n ildiln szlr, cmllr. 2. Mvqqti nigahla nigahlanm qadn. T`qib Namazdan sonra zikr, dua v Qur`an oxumaqla mul olmaq. Tqlid Mcthidin ftvalarna sasn ml etmk. Tlaq Boama, evlilik laqlrini xsusi qaydalar zr pozmaq. Tlaqi-bin Kiinin yenidn nigah etmmi z qadnnn almaa haqq olmayan tlaq. Tlaqi-xul`i rin meyli olmayan, z mehrini v ya baqa bir malnn ona balayaraq boanmaq istyn qadnn tla. Tlaqi-ric`i ddsi xmam qadnn rinin yanna dnmsin haqq vern tlaq. Trxxs hddi Bir yerdn orann azan eidilmyck v divar grnmyck qdr uzaqlqdak msaf. Tvaf namaz Hcc v mr mrasimlrind Beytullahul-hram tvaf etdikdn sonra qlnan iki rk`t namaz. Thart Tmizlik, dstmaz, qsl v ya tymmm n insanda hasil olan m`nvi vziyyt. Tkbirtul-ihram Namaza balamaq mqsdil sylnn llahu-kbr.

Tlqih Kiinin ntfsini (spermasn) hr hans vasit il qadnn rhmin daxil etmk. Trtibi qsl Qsl niyyti il vvlc ba v boynunu, sonra sa trfi, daha sonra sol trfi yumaq. Trtibi dstmaz Dstmaz niyytil suyu z v llr tkrk alnan dstmaz. Tsttr zn rtmk, rtnmk, slami geyim ml etmk. Tsmiy Allah-talann adn dil gtirmk. (Bismil-lhir-rhmnir-rhim) demk. Trih llrin bdnini tibbi v digr m`lumatlar ld etmk mqsdil ksmk. Tzkiy edilmi r`i llr ml edrk ksiln heyvan. Umr Allahn evini ziyart etmk. Beytullahda yerin yetirilmli olan b`zi mllr. Umr myyn rtlr daxilind hr mkllf mrnd bir df vacib olur. Umr, iki qismdir: 1. Tmttu` umrsi; tmttu` hccindn sonra v ya hccsiz yerin yetirilir. 2. Mufrd umr Qran v ifrad hccindn sonra v ya hccsiz yerin yetirilir. Bu iki qismin keyfiyytin v frqlrin Hcc hkamlar blmsind baxn. Fqir Mhtac, ehtiyac olan, znn v ailsinin illik dolanna sahib olmayan xs. Ftva r`i msllrd mcthidin nzri. Fcr Sbh yaxn Gn domamdan vvl fqn gndoan trfdn grnn aydnl, dan yerinin aarmas. Fcri-kazib Birinci fcr, sbh azanna yaxn rqd, dik kild grnn aart. Fcri-sdiq kinci fcr, 1-ci fcrdn sonra fq boyu grnn aart, sbh azannn vaxt. Frc Qadnn vrt yeri (cinsiyyt zv). Fitr bayram Mbark Ramazan bayram, vval aynn ilk gn. Fitr Fitr bayram gnnd bayram mnasibtil fqirlr verilmsi v ya zkatn msrfi edilck yerlrind xrclnmsi lazm olan 3 kq buda, arpa v ya onlarn miqdarnda pul. Fitri mrtdd Mslman atadan v ya mslman anadan yaxud da mslman ata anadan doulan v sonradan kafir olan xs. Fitriyy Fitr zkat. Fi sbilillah Allah yolunda grln i, mscid, krp, yol tikmk kimi mslmanlarn hamsnn faydalanaca i.

Xums Bed bir. Xsusi yerlrd msrf edilmsi lazm olan yeddi eyin (qazanc, m`dn, xzin) bed biri. Xovf (qorxu) namaz Dy v buna bnzr hallarda xsusi bir kild qlnan gndlik namaz. Hcc-Beytullah Hrmi (K`bni) ziyart etmk v bir sra xsusi mllri yerin yetirmk. Heyz Ayba olan qadn. Hakimi r`i slam hkmlrini icra mqamnda olan mcthid v ya onun naibi, baqa szl, slami llr gr hkm kerli olan mcthid v ya naibi. Haram slama gr edilmsi qadaan olan i. Hrbi kafir Mslmanlarla sava halnda olan kafir. Hisbi eylr Adil bir mcthidin v ya onun naibinin baxmas lazm gln ilr (yetimlrin mallarna baxmaq). Hnut lnin alnna, llrinin iin, dizlrinin gzn v ayaq ba barmaqlarnn ucuna kafur srtmk. Cahil Bilmyn (r`i hkmlrindn xbrsiz). Cahili-Qasir (gnahsz cahil) Bilmdiyin gr gnah olmayan cahil, y`ni Allahn hkmn yrnmy imkan olmayan v yaxud zn cahil bilmyn xs. Cahili-mqssir Bilmdiyin gr gnah olan cahil, y`ni msllri yrnmy imkan olduu halda, tnbllik edib yrnmyn adam. Cbir Yara v sairnin zrin srtln drman v ya onlarn zrin balanan para, sar. Cbirli qsl Bdn zvlrind yara olduu halda veriln qsl. Cbirli tymmm Tymmm zvlrind yara olduu tqdird alnan dstmaz. Cllal nsan aitini yemy alm heyvan. Camaat namaz ki v daha artq adamn z sralarndan birin iqtida il qldqlar namaz. Cm kffarti kffarnin cmi (60 gn oruc tutmaq, 60 fqiri doydurmaq v bir qulu azad etmk). Cnabt Cnub olma hal. Bir xsdn mni xmas v ya biri il cinsi laqdn sonrak hal. Cima Cinsi laq.

Cu`al Kim mn filan ii grrs, ona myyn bir ey vercym dey bildiriln qrar. Bu qrar bildirn cail, ona ml edn amil deyirlr. Cm namaz Cm gn gnorta vaxt gnorta namaz vzin n az 5 nfrdn ibart camaatla qlnan iki rk`t namaz. Cz` v rt Olmamas bir eyin slin zrr vern ey o eyin cz`dr, amma olmamas bir eyin slin deyil, istniln siftin zrr vern ey o eyin rtidir. Msln; rku v scudun olmamas namazn slin zrr verdiyi n namazn cz` saylr. Lakin thart v hzuri-qlbin olmamas namazn slin deyil, sihht v kamal siftlrini aradan qaldrd n namazn rti adlandrlmdr. axis Gnorta vaxtn t`yin etmk n yer sanclm aac v s. rtlri haiz mcthid Tqlid mrci ola bilm rtlrin sahib olan mcthid. f`i namaz 8 rk`t gec namazlarndan sonra qlnan 2 rk`t msthbb namaz. kk bh, trddd. r`i zibh Heyvanlar slami llr ml edrk ksmk. kr scdsi Verdiyi ne`mtlr vzind Allah-talaya kr mqsdil aln yer qoymaq.