Tenki̇t Örneği̇

METN Haz rsle-i zeynl-elhn1
Bismillahir-rahmnir-rahm (1b) Elhamdulillahillezi teferrade bitelfi edvri tabaktissemavt 2 ve tevahhade biterkbi ebdil- elhni vel- ecns vennagmti 3 ve haia min heybetihil- kul- makrn bil- ezmineti 4 l- mevzneti ven- nakartu ve terenneme bisenihil- cemulmulyimul- mesmu 5 minel- hulk vel- lt ves- salvtu vesselmu2 al ekremi 6 ukhi Muhammedinil- muhtri beyne tavyifil- Hiczi vel- Iraki 7 vel- acemi ve al lih ve ashabihillezine3 cuile ubetu ecr 8 l- muhabbeti lehum mekmen mahmden beynel- halyk vel- memi
4
(2a) Vakt kim5 ilm-i msik eref-i ulm- riyziyye 6 2 fil- ezmn oldysa dah bu ilmden gyet ve garaz 3 marifet-i keyfiyyet-i telf-i elhn oldysa elhnu 4 ve iku dah zamnmuzda mstamel ve mehr olanlarn 5 bilmeklik7 metlib-i erf ve ayn oldysa ve resil-i 6 kudemda dah8 bu makasdu mrifetin mfd risale 7 madmu- n9 oldysa efkr- mnteire10 zabt itdm 8 ve bir nee evrk kim bu maksdlaru huslnda 11 elfz- 9 fiye ve ibrt- vfiye mtemil ola lisn-i Trkde 10 cem itdm ta havssa ve avma12 hyn- mtlaalarnda 11 maksd- asrelerine
Ha rsle-i zeynl-eln:B / Rsle-i zeynl-eln: / K.:Balksz ves-selmu:B / de ve Kde yok 3 ve al lih ve aabihilleine:B / ve lih ve ahbihllene:, K 4 sema katlarn ve devirlerini birbiriyle uyumlu klmada tek olan terkiple name aralklarn ve cinslerle nameleri yaratmada bir olan, zamanlar birbirine uyumlu, vurular dengeli iklarn heybetinden korkulan boazlardan ve aletlerden ahenkli sesleri duyan toplumun kr ile terennm ettii Allaha hamd olsun. Halklar ve mmetler, Hicaz, Irak ve Acem topluluklar arasndan sekin Muhammed'in faziletli aklar ve kendilerine sevgi denizlerinde hamd edilen makam verilen ehli beytine ve ashabna salt ve selam olsun. 5 vat kim: B / amm bad vat: K 6 eref-i ulm- riyiyye: / eref-i riyiyyt: B 7 bilmeklik:B / bilmek: , K 8 resil-i udemda da:B / resil-i udemda yani: 9 madmu-n:B / madmetu-n: 10 efkr- mnteire:B / efkr- mnteireyi: 11 madlaru ulnda:B / maudu ulnda: , K 12 avssa ve avma:B / avss ve avmm: , K
1 2
vusl-i yesr ola ve bu zaf (2b) ve nahf meyan- vaz ve erf dui hayrla anlmaga cedr ola. Ve 2 an mtemil kldum, bir mukaddimeye ve makleye ve bir htimeye. 3 Amm mukaddime tarf-i msik ve mbd tabiyye 4 ve adediyye ve hendesiyye beynndadur. Makle-i la, 5 taksm-i destn ve mebhis-i ebd- mlyime beynndadur. 6 Makle-i sni 13, elhn- mehre fi zamnin beynndadur. Makle-i 7 slis 14, ik- mtedvil ve mehr15 beynndadur. time, fevyid-i erfe 8 beynndadur ve bua16 Zeynl- Elhan diy ad virdm. 9 Vallahl- mstean ve aleyhit- tklani17 Mukaddime: Tarf-i msik 10 ve mbdi-i erfe-i mezkre beynndadur. El msikyyu ilmun 11 riyiyyun yubhasu fihi an ahvlin- nagami min haysulittifk (3a) vet- tenfuru ve ahvlil- ezminetil- mutahallileti beynen- nakarti 2 min haysul- vezni ve ademihi liyahsula marifetu keyfiyyet-i 3 telfillahni yani msik bir ilm-i riyziyyedr ki anda nagmeler 4 mlyemet ve tenfri 18 cihetinden bahs olna. Ve19 nakart arasna 5 giren zamnlaru mevznlug ve na-mevznlug cihetinden20 6 dah bahs olna ta telf-i lahn ne tark idgi biline. 7 Bilgil bu zikr olnan 21 hemn eyh, ifsnda zikr itdgi 8 tarif ayndur. lla bu kadar vardur ki anda beynen-nakart lafz22 9 yirine beyneh vki olmdur. Ey beynen- nagmtil- hslati 10 minen- nakarti yani nakart- munaggame arasna giren zamnlardan dah 23 11 bahs olna pes bu ibaret-i bahs24 anil- ezminen (3b) nakart- munaggameye
Male-i n:B / Male-i niye: Male-i li:B / Male-i lie: 15 mehr:B / mehra: 16 buna:B / aa: 17 Yardm eden Allahtr ve biz ona gveniriz. 18 nameler mlyemet ve tenfri:B / namtu mulyime ve tenfri: 19 ve:B / da: 20 nmevznlu cihetinden:B / nmevznlundan: 21 telif-i lan ne ar idgi biline bilgil bu ikr olnan:B / lannu telifine arla yidgi biline bilgil kim bu mekur: 22 lafi: / Bde yok 23 da: / Bde yok 24 olna pes bu ibaret-i ba:B / de yok
13 14
ihtissn25 mir oldug ecilden andan udl 2 olnd. Zr bahs-i 26 anil- ezmn, nakart- munaggame arasna 3 giren 27 ve nakart- selse arasnda olana dah28 mildr. 4 Ver- riyiyyu ilmun bahisun an umrin maddiyetin yumkinu tecrduha 5 anil- maddeti fil- bahsi yani ilm-i riyzi bir ilmdr ki 6 anda maddeye mensb emirlerden29 bahs olna. 7 Anclayn30 emirler ki hyn-i bahsde maddeden tecrdleri 8 cyiz ola. Kudem evvel-i emirden yakinyyta ns dutsunn 9 sbyna bundan talm itdkleri ecilden bua ilm-i talm 10 dah dirler. 31 Bunu usl(i) drt ilimdr: lm-i heyetdr 11 ve ilm-i hendesedr ve ilm-i hesb 32 ve ilm-i telf yani ilm-i msik (4a)dr33 ki muzam msikdr yani muteber. 34 Amm fr kesrdr.35 Bu evrk, 2 zikrini mtehammil olmadug ecilden terk olnd. Pes msik 3 iki bahs(i) mtemil old. Bir(i) bahsi anin- nagm ve 4 biri bahs-i anil- ezmine. 36 Bahs-i evveli mtemil olana37 ilm-i telf 5 dirler bahs-i sni in zabt olnan ilme38 ilm-i ik dirler. Bu ikisinden dah 39 6 gyet ve garaz, marifet-i keyfiyyet-i telf-i elhndur.40 7 Niteki41 zikr olnd. Elhn
itin:B / litisasn: ba:B / ma: 27 anil-ezman-i naart- munaame arasna giren:B / anil-ezmine-i naart- munaame arasnda olana: 28 naart- ele arasnda olana da: / naart- sadec arasna mtehallil olana: B 29 anda maddeye mensb emirlerden:B / maddeye mensb emirlerden anda: 30 anclayn:B / eyle: 31 udem evvel-i emirden yainyyta ns dutsunn sbyana bundan talim itdkleri ecilden bua ilm-i talimi da dirler:B / bua ilm-i talimi da dirler zr udem evvel-i emirden yainyyta ns dutsunn sbyana bundan talim iderlerdi: 32 ilm-i esb:B / ilm-i esbdur: 33 ilm-i telif yani ilm-i msidr:B / ilm-i msidr: 34 ki muam msidr yani muteber:B / de yok 35 kerdr:B / okdur: 36 biri ba-i anil-ezmine:B / bir ba-i anil-ezmine: 37 mtemil olana:B / mtemil olan ilme: 38 in ab olnan ilme: / mtemil olana:B 39 Bu ikisinden da: / Bu ikisinden:B 40 marifet-i keyfiyyet-i telif-i elhndur: / lan telifi ne ar idgine ilm l olmadur:B 41 Niteki:B / Nitekim:
25 26
lahnu cemidr. 8 Lahn(a) lugatta at fil- irbe42 dirler. Amm bu kavm 9 stlhnda elhn El- lahnu cematu nagmin muhtelifetil- hiddeti vesskal-i 10 bittertbil- mulyimi yani lahn bir blk nagmelerdr ki43 aralarnda 11 hiddet yani tzlik ve skal yani bamlk birle tefvt bulna. (4b) ol hlde ki tertb-i mlyim44 ve mahbb- mtemil ola 45 gerekse 2 elfz ve ibrete mukrin olsun gerekse olmasun 3 bazlar tarifde cemat- nagmu meni-i lezze-i muharrikeye 4 dellet idici elfza mukrenetin46 bile art itdiler. 5 Pes47 bu takdrce dah huteb ve huffzdan hl-i kratlerinde 6 sdr olan48 nagmta dah49 lahn- sdk olur. Ve bazlar nagmt- 7 mezkrenin 50 ezmine-i mevzneye mazrf olan elfz- manzmeye51 mukrenetin bile art 8 itdiler. Eyle olsa tarf-i evvel ikisinden dah 52 mutlak 9 m old. Nitekim haf degl ve tarf-i sniyle slis 10 arasnda umm ve huss min vech old. 11 Zr cemat-i nagme mukrenetini art olnan lafzlar (5a) bi- elfaz- manzme-i mezkra olmasalar ve lkin53 meni-i lezze-i 2 muharrikeye dellet itseler tarf-i sni sdk olur slis sdk olmaz.54 3 Eger elfz- mezkre iir olsa 55 lkin meni-i lezze-i 4 muharrikeye56 dellet itmeseler tarf-i slis sdk olur57 sni bulnmaz ve58 5 eger mukreneti art olnan lafzlar elfz-
konumada hata yapma. ki:B / kim: 44 ol lde ki tertb-i mlyim:B / tertb-i mlyimi: 45 ola:B / oldu lde: 46 murenetin:B / mureneteyni: 47 pes:B / de yok 48 uffdan l-i ratlerinde dr olan:B / uffzdan dr olan: 49 da: / Bde yok 50 namt- mekrenin:B / bu namn: 51 marf olan elf-i manmeye: / Bde yok 52 da:B / bile: 53 bi- elf- manme-i mekra olmasalar ve lkin: / manme olmasalar lkin:B 54 li d olmaz: / li bulnmaz:B 55 elf-i mekre iir olsa:B / evvel laflara elf-i manme-i mekre olsalar: 56 men-i lee-i muarrikeye:B / men-i leeye: 57 tarf-i li d olur:B / tarif-i li bulnur: 58 ve: / Bde yok
42 43
manzme-i mezkra59 olsalar dah meni-i lezze-i 6 muharrikeye 60 dellet itseler tarifeyne61 madde-i ictim hsl olur. 62 7 Amm tarf-i evvel ummndan tri mutlak ikisinden 8 bile l ve marz old63 ve eyh Ebu Nasr Farbi rahmetullahi 9 aleyh64 eydr: Ellahn cemat nagamin muhtelifetil-hiddeti ves-skali 10 bittertbil-mahddi eyil-malumil-mulyimi bunu mefhm 11 dah tarf-i evvel mefhmnu ayndur.65 Zr kavm arasnda (5b) lahnla cem-i mtenfiru mbyeneti66 mehr ve mtaraf 2 oldug murd67 eyh68 mahdd- mlyim idgine karnedr fehm-i 3 mteallime itimddan tri kaydna mlyemeti hazf itdi 69 4 pes adem-i tafattun- murddan tarf-i eyh mtenfirta 5 dah mildr diy olnan itirz indel- ezkiy 6 hayyiz-i kablde vki olmad ve kavm arasnda nagmen 7 tarift- muhtelife vki olmdur. Amm Shib-i Edvr 8 Abdlmmin Safiyddn Urmev
70
rahmetullahi aleyh 9 katnda tarf-i merz tarf-i eyh-i
mezkrdur. Nitekim didi: 10 Ennagmet savtun lbisun zamnan z kadrin mahssin yani nagme 11 diy zamn- mlumul-kadrde eglenici savte71 dirler. Kudem (6a) zamnu mlumul-kadr olmasna,72 ekall mertebe iki harf-i mteharrik 2 itidl zere telaffuz olndug vakt,73 arasna mtehallil 3 olan zamn takdr itdiler ve aa zamn- elif diy ad virdiler. 4 Andan geerek zamnlar gayr-
mureneti art olnan laflar elf-i manume-i mekra: / elf-i mebre iir :B 60 men-i lee-i muarrikeye:B / men-i leeye: 61 tarifeyne: / Bde yok 62 l olur:B / bulnur: 63 ummndan tri mutlaa ikisinden bile ul ve mar old:B / ikisinden evla old umm ve mli mtemil oldundan tri: 64 aleyhi:B / de yok 65 ayndur:B / ayn old : 66 mbyeneti:B / mayereti: 67 murd: / murd:B 68 eyh:B / eyh-i kmil mahdddan: 69 fehm-i mteallime itimddan tri aydna mlyemeti af itdi:B / ayd- mulyimet-i lafdan haf itdgi fehm-i mteallime itimddan tridr: 70 Abdlmmin afiyddn Urmev:B / Abdlmmin afiyddn: 71 elenici avte:B / elence-yi avte: 72 mlumul-adr olmasna:B / malumul-adr olmasnda: 73 vat:B / vatda:
59
mahssul-kadr dutdlar, 5 dah bahslerini mahssul-kadr(e) tahss itdiler. Bu mahall 6 tafsli bahs- ikda gelse gerek inallah tel. Ve 7 nagamu74 tarift- muhtelifesin tafsli, tnbn fyda- mstelzim75 8 oldug ecilden tarf-i merz ihtiyr- tafsl 9 olnd76 bkisi terk olnd. Mebdi-i tabiyye bilgil kim ilm-i telfde mev 10 nagme77 oldug cihetden basiretin 78 ilm-i tabiyyeden baz 11 mukaddimta ihtiyc olnur ona mebdi-i tabiyye dirler. (6b) Essavtu keyfiyyetun minel-keyfiyyti mesmati li-ztiha 2 tahdusu bi-halkillahi tel ve icadihi fil-havayil-mutemevvici 3 bisebebil-kari evil-kali yani vze, vstasuz iidilr 4 keyfiyyetlerden bir keyfiyyetdr kim hevnu hareketi ve temevvci 5 hlinde Hakk telnu ihdsyla hdis olur. Bu hareket ve temevvc karla ya kalila 6 hsl olur. Kar diy cismi cisme kat 79 tokunmaga dirler. 7 Kali diy kat ayrmaga dirler. Bu ikisi ile 80 savtu 8 huds- makru kara ve maklu kalia 9 mukvemeti ile mertdur. Amm kaan makr- kara ve makl- kalia 81 10 mukvemet itmeseler unnla kim ya kend nefislerin 11 umkna mndefi olalar nitekim ecsm- leyyinede ya muharrik (7a) olalar nitekim ecsm- ratbada ya hareket vki oldug cihetde 82 2 ekleseler savt hdis olmaz ve her kaan kim beynel- makr 3 velkar vel- makl vel-kali mukavemete ma-mtehakkk 83 olsa 4 ara yirden hev kalkar hev-y hire mcvere toknur. Hev-y hir-i 5 mcvir dah mcvir-i hire toknur. Bu nev skmayla 6 hev-y mtekeyyif bikeyfiyyets-savt smiaya vsl 7 olur. Pes ol m- rkide yani durur suya84 ta 8 braguldug vakt hsl olan
74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84
naamu:B / namen: tafli, nbn fyda- mstelzim:B / tafili nb mstelzim: itiyr- tafl olnd:B / itiyr olnd: mev name:B / mev- name: bairetin:B / bairet-i tam in: at:B / atca: Bu ikisi ile:B / Bu ikisi bile: mar- ara ve mal- alia:B / mar mal: areket vkioldu cihetde: / areket oldu cihetine :B muavemete ma- mtea:B / muavemetu na- mtea: yani durur suya:B / de yok 6
temevvce mbih 9 hevnu istidareti zere temevvci sebebiyle her tarafdan 10 keyfiyyet-i hdise bi-ztih mesm olur. Amm haftet 11 ve cehret ve hiddet ve skal dah keyfiyyt- mesmadandururlar. (7b) Lkin bi-ztih mesm olmazlar belki tabeiyyet-i 2 savtla mesm olurlar. Amm gh olur ki savt baz 3 cnibden zaif iidilr. Bir illetden tri mesel savt 4 vsl olacak cihete muhalif yil esmek gibi. Ve dah ne mikdr ki 5 kar veya kal iddetle mtehakkk ola ol kadar savtda cehret 6 ziyde olur ve ne kadar ki leyyinetle85 bulnsa ol kadar savtda 7 haftet ziyde olur ve gh olur ki iddet-i kar sebeb-i 8 hiddet dah olur ve leyyinet-i kar sebeb-i sakl86 nitekim lt- 9 zevt- nefh87 zhirdr. Geldk savt- lbis88 ki aa 10 nagme dirler hiddetine sebeb amm lt- zevtlevtr89 da veter 11 kasrligidr ve inceligidr ve ekilmesidr. Esbb- skal (8a) bunlaru aksidr. Amm lt- zevtn- nefhde 2 let delklerin ve iin tarlgdur ve delkleri 3 minfaha yani fricek yire yakn olmakdur ve iddet-i 4 nefhdr. Esbb- skal bunlaru aksidr. Amm hulk- insaniyede yani sebeb-i hadde90 5 iddet-i hevdur ve dah yken kamnu tarlgdur. Anundr ki 6 kablel- bulug oglancuklaru vzlar 91 tzce olur ve sebeb-i skal aksidr yani gine hevdur ve yken kamnu genligidr. Ve dah92 7 beyn- tafsl-i keyfiyet-i huds- nagme-i minel-alt ve gayrhim.93 8 Amm lt- zevtl- evtrda veter cess olndug94 9 vakt ditreyb hev ile kend arasnda karaat 10 hsl olmagla olur. Amm lt- zevtn- nefhde 11 hev katlgla let
85 86 87 88 89 90 91
leyyinetle:B / linetile: leyyinet-i ar sebeb-i al:B / linet-i ar al: lt- evt- nef:B / lt- evtun- nafida Geldk avt-i labi:B / Biz geldk avt-i labi: lt- evtl- evtr: / evtl- evtr:B yani sebeb-i adde: / Bde yok ablel- bulu olancularu vzlar:B / olancularu ablel- bulu vzlar:
ve sebeb-i al asidr yani gine hevdur ve yken amnu genligidr ve da: / B de yok 93 beyn- tafsl-i keyfiyet-i ud- name-i minel-alt ve ayrhim.:B / beyn- tafsl-i keyfiyet-i ud- name-i ltda.: 94 cess olndu:B / cessi oldu:
92
iinde devr idb delklerinden yol bulub iddetle kmagla olur. (8b) Amm hulk- insaniyyede kuvvet-i dafia def-i tara itdkde95 yil 2 iddetle bogazu i yzine toknub tara kmas ile hsl 3 olur.96 Anundr kim97 aheste teneffs olnsa 4 savt iidilmez. Geldk98 nagme didgimz dah undan99 5 hl degldr kim vhid ola ya mteaddid ola. Eger kar- 6 vhid ile hdis olsa vhid olur. Eger kar- 7 mkerrerle olsa mteaddid olur. Nagme-i vhideye nagme-i 8 basite dirler egeri ezmine-i mtecezziyede leysi 100 cihetinden 9 inksma kbil ise bu nagme-i basite madam ki 10 gayrla terekkb gzlenmeye101 ilm-i msikde andan102 bahs 11 olnmaz zr bua,103 tesrt- acibin urzna sebeb-i (9a) telf ve terkb oldug ecilden, ehl-i msik104 gayrla inzimmndan 2 hsl olan mlyemet ve tenfret105 cihetinden bahs iderler. 3 Fakat amm ol mlyemet ve tenfret 106 kim hlet-i infiradnda 4 rz olur. Ol mltefetn ileyh degldr. Belki mertebe-i 5 ademde dutarlar. Lkin bu nagme-i mfred cemi-i telfatdan 6 cz olmaga slihdr. Amm eger nagme-i mteaddid olsa bundan 7 hl degldr kim taadddi ve tekerrri nagme-i vhideyle ola 107 ya 8 nagmeteyn ile ola108 ya nagmtla ola ve al kllit-tekdiri 9 bundan hl degldr kim aralkda hiddet ve skal birle tefvt 10 bulna ya bulnmaya eger bulnmaycak olursa kend tabakasnda 11 mkerrer olm olurlar109 bu nev nagmtdan dah msikde
def-i ara itdkde:B / ara defi itdgi: mas ile l olur.: / mas ile olur.:B 97 kim :B / ki: 98 Geldk:B / ve da: 99 undan:B / bundan: 100 leyi:B / lebi: 101 gzlenmeye:B / uzlanmaya: 102 andan:B / bundan: 103 bua: / ki:B 104 ehl-i msi: / Bde yok 105 tenfret:B / mnaferet: 106 tenfret:B / mnaferet: 107 ola:B / de yok 108 ola:B / de yok 109 olm olurlar:B / olmudur:
95 96
bahsolnmaz. (9b) Zr bunlaru katnda ol tesr kim telf, minelmuhteliftdan 2 hsl olmaz110 lezzz- muhtelifeyi111 ve hlt- acibeyi mukayyid112 3 olmadugndan tri aa itibr yokdur. Pes tabaka-i vhidde 4 tekrar olan nagmeler nagme-i vhide hkmnde olurlar113 5 ve tesrleri dah tesr-i vhid gibi old. Bu nev telfe 6 stlahlarnda cem-i telf dimezler ve eger ala 114 klli 7 t-tekdirlmezkre, aralkda hiddet ve skal birle 8 tefvt bulnsa grelm taadddi hemn yani nagmeteyn-i mtekerrireteynle tekerrrde fi tabaka-i vhide birle115 nagme-i vhide 9 ile ola ya olmaya eger taaddd hemn116 nagme-i vhide ile olacak olursa117 10 ol vakt nagmeteyne bi haseb-i kasrul- veter ve tluh mesfet-i 11 eyniyye-i mtemil oldugna binaen buud tlk iderler. Ve ol iki nagme ki ol mesfetn iki cnibine vki olur. Gerekse ortada dah nagme vki olsun ya olmasun vki olmayan buud- zil- kll nagmeteyni gibi vki ola. Buud- zilkll-i merreteyni ya selse-i merreteyn nagmt gibi ve cyizdr ki buud- zilkll-i merreteynde ya selse-i merretdeki iki nagmeden artuk mtehakkk olmya nitekim iki cnib cess olnsa gayrna mfd olnmasa 118 (10a) amm buud, hakkatde ol mesfe-i mezkredr kim nagmeteyn 2 arasnda mtehakkkdur. Nitekim Shib-i Edvr, Edvrnda 3 didi: Elbuudu mecmun nagmeteyn-i muhtelifteyn-i bil-hiddeti vesskal119 4 ey mikdr- mecm- nagmeteyn hazf- muzf itdgi
minel- muteliftdan l olmaz:B / minel- muteliftdan ni olmaz: mutelifeyi:B / mutelife: 112 lt- acibeyi muayyid:B / lt- acibe-i mfd: 113 olurlar:B / oldlar: 114 dimezler ve eger ala:B / de yok 115 yani nameteyn mtekerrireteynle tekerrrde fi abaa-i vide birle: / Bde yok 116 teaddud hemn: / Bde yok 117 olaca olursa:B / olsa: 118 Ve ol iki name ki ol mesfetn iki cnibine vi olur. Gerekse ortada da name vi olsun ya olmasn vi olmayan buud- il- kll nameteyni gibi vi ola. Buud- il- kll-i merreteyni ya ele-i merreteyn namt gibi ve cyizdr ki buud- il- kll-i merreteynde ya ele-i merretdeki iki nameden artu mtea olmya nitekim iki cnib cess olnsa ayrna mfd olnmasa: / Bde yok
110 111
fehm-i 5 mteallime binendr120. Pes adem-i fehm-i murddan121 Shib-i Edvr, 6 nagmeye buud didi diy olnan itirz zhirddef old ve122 7 eger taadddi hemn nagme-i vhide ile olmasa belki nagmeteynle 8 veya nagmtla 123 yani nagmeteyn-i gayr- mkerreteyn ya nagmt- gayr- mtekerrire fi tabakatin vhidetin birle ola dah124 olsa ol vakt nagmt- mteaddiye cem dirler 9 ve cins dirler pes125 ekall mertebeyi tahakkuk cem u cins mevkf 10 old. ki nagmenu tahakkukna ki bir buud mtemil ola yhd 126 nagmen tahakkukna ki iki buud mtemil old. 127 11 Shib-i Edvr, erefiyyesinde eydr: Elcem camiatn nagmin muhtelifetin elhiddet ves-skal cemi cematu nagmin128 didi. Bundan itibah olnmas iki cemat yhd nagm e tlak olnur. Ancak nagmeteyne cem deilmez zr cemat yhd nagm ki nagmen cemidr. kiye dah dirler. Mantkyyn stlhnda nitekim dgh ve hazzan mberk ikier nagmedr fakat 129 (10b) ruttibet tertben mahdden ey mlumen sevaun araza lehu 2 lmulimetu evl 130 bu takdrce lahnla cem cins arasnda 3 umm ve huss old.131 Zr tarf-i lahn dah hemn 4 bu tarifdr. Vasf- mlyemetle mert oldug hlde nitekim 5 gedi. Bil ki her cem ve her cins in ki nev-i ebd 6 hsldur. 132 Mebadi-i
buud tizlikte ve pestlikte deiik iki namenin arasnadaki mesafenin toplamdr. 120 binendr:B / binadur: 121 murddan:B / muvaddan : 122 ve: / Bde yok 123 veya namtla:B / ya nametile: 124 yani nameteyn-i ayr- mkerreteyn ya namt- ayr- mtekerrire fi abaatin videtin birle ola da: / Bde yok 125 pes: / Bde yok 126 ki namenu taauna ki bir buud mtemil ola yd: / Bde yok 127 mtemil old.:B / mtemil olalar: 128 cem tizlikte ve pestlikte deiik nameler topluluudur. 129 cemi cemaatu namin didi. Bundan itibah olnmas iki cemaat yd nam e tla olnur. Anca nameteyne cem deilmez zr cemaat yd nam ki namen cemidr. kiye da dirler. Manyyn lnda nitekim dgh ve azzan mberk ikier namedr faa: / Bde yok 130 belirli dzen ile tertip edilmi olup uyum olsa da olmasa da bilinmektedir. 131 u old:B / u- mula olur: 132 Bil ki her cem ve her cins in ki nev-i ebd ldur.:B / de yok
119
10
adediyye ve hendesiyye bilgil kim133 bu iki nev mebadiye 7 ilm-i telfde ziyde basiretin134 ihtiyc olndug 8 mevna terekkb hlinde rz olan heyete 9 sret-i mlyime ya mekruha135cihetindendr. Zr 10 bu heyet ve sret bu iki vasfla mevsuf 11 oldug, nagmtu evtr arasnda bi-hasebit-tl velkasr136 (11a) hsl olan niseb-i adediyye137 sebebiyledr. Ve nagmen ilm-i msikde 2 mev olmasna dah 138 sebeb, bu iki heyet mlyimin 3 mergbiyyetidr. La gayr bilgil kim her cem ve her139 cins in 4 iki nev ebd hsldur. Bir nev, nagmt arasna140 5 mtehallil olandur ve birisi dah taraf- ekberi ile taraf- 6 asgar arasna girendr. Eger141 bu iki nev ebdu alel- infirad 7 nagmeleri mlyim olsalar cem dah mlyim olur ve ill ceme 8 tenfr rz olur. Amm buud142 mlyemeti ol vaktdur ki143 9 nagmeteyn-i muhtelifeteyn arasnda mkele-i bil-kuvve sebebi ile 10 inlk mtehakkk ola. Amm sebeb-i mcnese ve mkele bil-kuvve 11 nisbet-i adediyye-i erfen tahakkukdur. Eger buud- nisbet, (11b) adediyye-i erfe-i mtemil olsa mlyim-i mesm olur 2 ve illa mtenfir olur. Pes her buudu ve her cins elbetde 3 iki nihayet(i) olur. Bir nihayeti taraf- hiddetde144 ve biri dah taraf- skalde. 4 Nihayet-i lya hadd- asgar ve hiye-i sugr dirler veterin 5 kasrligine binen 145 ve nihayet-i sniye hadd- azam ve hiye-i uzm 6 dirler veterin tavlligine binen146 eyle olsa her buudu haiyelerin 7 mesfet-i
133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146
bilgil kim: / Bde yok ziyde basiretin:B / de yok mekruha:B / mekrube: bi-asibet-tl vel-ar:B / bi-asebit-tli vel- ar: l olan niseb-i adediyye: / nisbet-i adediyye:B da: / Bde yok her:B / de yok arasna:B / arasnda: Eger: / Bde yok buud:B / buudun: ki:B / de yok araf-i iddetde:B / araf-i iddete: binen:B / bina: binen:B / bina: 11
ecz-y veterden147 nsf gibi ve sls gibi bir mikdr- muayyeni 8 mtemil olur. Pes her cem ve her cins keml-i temeyyzi olmaz. lla 9 ebdnu keml-i temeyyzi ile olur En-nisbetu kudru ahadi haddeyni indel-hira 10 yani nisbet iki hadd birin hadd- ahar148 katnda kadrine dirler. Hudd diy 11 ol rknlere dirler kim nisbet anlaru ortasnda sbit olur (12a) ve149 eger haddeyn-i adedeyn olsalar nisbete, nisbet-i adedi dirler. Eger haddeyn-i 2 mikdreyn-i mtecaniseyn olsalar nisbete, nisbet-i hendesi dirler. 3 [En-nisbetu kudru ahadi haddeyni indel-hira yani nisbet diy iki hadd birin hir 4 katnda kadrine dirler hudd diy ol rknlere]150 Vel-mnsebet 5 cemu kadreyni ev eksere ammu min enyekune hunke ihtilfun fin-nisbeti evla 6 yani mnsebet diy iki kadr cemine dirler gerekse nisbetde ihtilf 7 olsun, gerekse olmasun. Amm mnsebet kesrdr. Lkin kudem 8 katnda mstamel ve mehr olan mnsebetler nev zerinedr. Pes nisbet dah bu nev zerine mtenevvi olur. 151 9 Mnsebet-i adediyye ve hendesiyye ve telfiyyedr. Mnsebet-i adediyye 10 oldr kim haddleri msviyyetttefzul,152 muhtelifetn- niseb ola. Nitekim 11 vhidle isnnla selseyile 153 erbaayile dah yukaru nazm- tab zere ne kadar itibr olnsa (12b) aralarnda nisbet mtehallif154 ve tefzul msavidr. Bua nisbet-i 2 tab155 dah dirler. Amm mnsebet-i hendesiyye aa dirler kim 3 bunu aksi ola. Yani nisbet msv ve tefzul 4 muhtelif ola. Vhidle isnn erbaa arasnda gibi bua mnsebet-i misahiyye dah dirler.156 5 Amm mnsebet-i telfiyye oldr kim
ecz-y veterden:B / ecz- tamm veterden birin add- aar: / birin aar:B 149 ve:B / de yok 150 Bu blm ikinci defa yazlmtr. . Nshasnda da yokdur. 151 Pes nisbet da bu nev zerine mtenevvi olur: / Bde yok 152 msaviyyett- teful:B / mtesaviyett- teful: 153 eleyile: / l ile:B 154 mteallif:B / mutelifdr: (B. Nshasnda mutelifdr ibaresi sahh kaydyla mtehallife evrilmitir) 155 nisbet-i abi:B / mnsebet-i abiyye: 156 bua mnsebet-i msaiyye da dirler: / Bde yok
147 148
12
hadd- azamu 6 asgara nisbeti157, nisbet-i ahadd- azamiyyenin 158 azam zerine fazlasnu ahadd- 7 asgarnu 159 asgar zerine fazlasna nisbet(i) gibi ola. Misli 8 selseyile 160 erbaa sitte nisbetleri gibi ve dah isneynle 9 selse sitte nisbetleri gibi. Bua mnsebet-i telfiyye didkleri 10 gibi161 zr ekser162 telft- mlyeme bu mnsebet zere 11 mtehakkk olurlar. Biz 163 geldk nisbet beynna: Shib-i (13a) Edvr, erefiyyesinde eydr: Her iki aded kim farz olnur. 2 Beynehuma mtehakkk olan nisbet on iki neve munhasrdur. 3 Zr bir 164 hadd- azamu asgara nisbet(i)165 ya msavtdur. 4 Yani misildr veya 166 zfdur ya emsldr ya ezfdur. 5 Bu drt nev her birine ikier nev dah lhik 6 olur. Pes cmlesi on iki nev olur misl ve misl-i cz ve misl-i ecz 7 ve zf167 ve zf- cz ve zf- ecz ve emsl ve 8 emsl-i cz ve emsl-i ecz ve ezf ve ezf- 9 cz ezf- ecz kaan selse havi-i uzms 10 nazm tab zere kys olnsa dkeline misl olur. Mesel 11 selse, selsen mislidr. Erba, selsen (13b) misli ve czidr.168 amse, misl-i eczsdur. Sitte, 2 zfdur. Seba, zf- czidr. Semniye, zf 3 eczsdur. Tisa, emslidr. Aera, emsl-i czidr. Ahada 4 aera, emsl-i eczsdur. sn aera, ezfdur. 5 Selse aera, ezf czidr. Erbaa aera, ezf- eczsdur. 6 Bundan yukaru adedler selseye nisbet olnsa ger hemn bunlara 7 rci olur. Mesel hamse, aera emsldr. Sitte, aera 8 emsl-i czdr. Semniye, aera dah emsldr. Ahada ve
157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168
nisbeti: / Bde yok nisbet-i aadd- azamiyyenin: / nisbet-i aamiyyenin:B falasnu aadd- asarnu: / fazlasnu asarnu:B mili eleyile: / leyle:B gibi:B / de yok eker:B / ekeri: biz: / Bde yok bir: / Bde yok add- azamu asara nisbet(i):B / addu bir adde nisbeti: mildr veya:B / milidr ya : ve if:B / de yok mili ve czidr:B / mil-i czidr 13
irn169 dah170 9 emsldr. Yigirmi drt ve krk sekiz ezf drrler. 10 Pes her ezf emsldr, her emsl ezf degldr. 171 11 Zr ezf oldur kim tansfile adedi mensb-i ileyhe (14a) rci ola. Emslde bu mn mert degldr. Mesel 2 tokuz ve on bi ve on sekiz emsl drrler.Yani selse-i ezf 3 degller 172 ve yigirmi drt ve on iki ezf drrler, emsl degller.173 4 Bu envu her birin tahtnda esnf- gayr- mtenhiye 5 vardur. Bunlaru baz erfdr ve baz hassdr. Pes174 bunlaru 6 ortasnda eref-i niseb, nisbet-i misldr. Lkin mntic 7 telf-i elhn degldr. Amm telf-i elhn mntic olan 8 nisbetlerde eref-i niseb nisbet-i zfdur kim 175 vhidle isnn 9 nisbeti gibi.176 Zr mstemil- isnn zful- vhid 10 kaziyyesin istim itdgi vakt mefhmna ur kim 11 keml nefsidr. Sratle vki olmas ecilden ona heyet-i (14b) hayret-i fikret kim mstelzim-i elem-i rhndr rz olmaz. 2 Her buud kim bu nisbeti mtemil olsa tark-i hassa-i semadan 3 dah mefhm- kaziyyeye srat-i uur sebebiyle heyet-i 4 hayret-i fikriyye rz olmaz dah elem-i rhnyeden 5 hals olur. Pes nagmeteyn gyet-i mlyemetle mesm olurlar. 6 Egeri hyn- istimda uura, uuri olmazsa 7 amm her kaan kim feln aded feln aded misli ve 8 hamse-i esdasdur denilse mesel mstemi 177 bu kazyyen mefhmna 9 srat- intikl idemedgi ecilden hayret-i fikriyye sebebi ile 10 elem-i rhn rz olur. Dah nisbet-i erf olmaz. 178 Pes her kaan kim bir buud bu nisbeti ya bunu 11 emslini mtemil olsa tark-i hassa-i semden dah (15a) hyn- semde adem-i keml-i uuri ecilden hayret-i fikriyye sebebiyle 179 elem-i rhn 2
169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179
aada ve irn:B / aadun ve irne: da: / Bde yok Pes her ef emldr her eml ef degldr: / Bde yok Yani ele-i ef degller: / ef degller :B eml degller:B / eml da sd olur: Pes: / Bde yok kim: / Bde yok isnn nisbeti gibi:B / isnn nisbetidr: mstemi:B / smi: da nisbet-i erif olmaz: / Bde yok ayret-i fikriyye sebebiyle:B / ayret sebebiyle: 14
rz olur180 dah nagmeteyn mtenfir iidilr amm nisbet-i zfdan 3 gese nisbet-i erf nisbet-i misldr ve nsfdur kim selseyile 181 4 isneyn nisbeti gibidr. Bu nisbet evvel-i mertb nisbet-i misl czidr.182 5 Bunu erefi bir mertebede edn oldug esslse misl nsful- isneyn 6 kayyesi mesm oldug vakt mazmunna uurda 7 filcmle tevakkufa ihtiyc sebebi iledr. Pes her buud kim bu nisbeti 8 mtemil ola tark-i hassa-i semden tevakkuf filcmle sebebi ile 9 ol kadar elem-i rhn rz 183 olmaz kim mucib-i tenfr ola pes 10 nagmeteyn-i mlyim iideler lkin 184 ol mertebede degl kim nisbeti zfdadur. 11 Zr nisbet-i zfda bir mertebede mlyemet vardur kim nagmeteyn (15b) birbirine nazr ola185 nite kim gelse gerek inaallah tel 2 ve dah bundan aaga nisbet, nisbet-i misl slsdr 186 kim 3 erbala selse nisbeti gibidr. Bunda dah tevakkuf- fil-cmle 4 muzrr olmadug ecilden mlyim iidilr bundan aaga misl-i 5 rubdur kim hamseyle erba nisbeti gibidr. Bundan aaga 6 misl-i hamsdur. Sitteyle hams nisbetidr.187 Bundan aaga 7 misl-i sdsdr. Andan aaga misl-i sebdr. Andan aaga 8 misl-i smndur ve188 andan aaga misl-i tisdur189. la gayr nihaye gittike 9 tevakkuf ziyde oldug ecilden mlyemet nks olur ve dah 10 bilmek vcibdr kim nisbet-i selsetl-emsl ve erbaatl- 11 emsl ve hamsetl-emsl ve sittetl-emsl ve semniyetl-emsl (16a) ve nisbet-i misleyn ve slseyn bunlar dah nisbet-i erfe drrler. 2 Selsetl-emsl evvel mertebe nisbet-i emsldr. Erbaatl-emsl evvel mertebe nisbet-i ezfdur ve hamsetl- 3 emsl ve sittetl-emsl mertb-i
180 181 182 183 184 185 186 187 188 189
elem-i rhn rz olur:B / elem rz olur kim eleyile: / l ile:B nisbet-i mil czidr.: / nisbet-i mil:B rz:B / l: iideler lkin:B / iidrligin: nair ola:B / nair olurlar: nisbet, nisbet-i mil ldr:B / nisbet, mil ldr: Bundan aaa mil-i amsdur. Sitteyle ams nisbetidr.:B / de yok ve:B / de yok mil-i tisdur: / tisdur:B 15
emslden drrler ve dah nisbet-i 4 misleyn ve slseyn ol mertebe-i nisbet-i zf ve 5 eczdur. Bundan ziyde tafsl-i nisbet ve mnsebet 6 bu evrk- mcmeleye mnsib olmadug ecilden bu kadar ile iktif olnd.190 7 Haza al m zekarahu sktu hazalfenni fi kutubihim 8 vallahu alemu hakkatl-hl 191 MAKALE- LA Taksm-i 9 destn ve mebhis-i ebd- mlyeme beynndadur. Destn, cem-i deste v destn 192 bilgil 10 kim kavm, evtrdan hsl olan nagmtdan 11 bahs itdiler. Syir mevziden ni olan nagmeleri (16b) aa kys itdiler ta mbtedlere sn ola. Pes bilmek 2 vcibdr kim her nagme kim ecz- veterden mesm olur 3 cemisi cz-i telf-i mlyim olmaga slih degldr. 4 Belki telf-i mlyime cz olanlar nagmt- mahssalardur193 ki 5 mahric-i muayyeneden mesm olurlar ki 194 ol mahrici 6 kavm taksmile tayn itmilerdr. Pes adt- 7 kavm yle cri olmdur ki veter cnib-i enf 8 nihayetinden hsl olan nagmeye ki (*)195mutlak- 9 veter nagmesidr. Evvel mesm oldug ecilden 10 nagme-i elif196 diy ad virdiler. Cnib-i mutu nihayet(i) kim 11 cz-i rkibdr. Andan mim ile tayn 197 itdiler pes (17a) veter-i elif ve mimi198 tansf itdiler. Nokta- muntasfaya 2 ye ha almet kodlar badeh tamm- veteri tesls itdiler 3 taraf- skalde199 ksm- evvelin nihayetine ye elif almet kodlar 4 badeh tamm- veteri terbi itdiler. Taraf- skalden ksm- 5 evvelin hirine200 ha almet kodlar201 badeh mbeyn-i ha mimi terbi 6 itdiler. Ksm- evvelin hirine ye he vaz itdiler badeh 7
bu adar ile iktif olnd: / iktif olnd:B bu sanatta gvenilir kiilerin kitaplarnda zikrettii eylerdir. Halin hakikatini en doru Allah bilir. 192 Destn-i cem-i deste ve destn: / Bde yok 193 namt- maalardur:B / namt- maadururlar: 194 ki:B / de yok 195 Konya nushasnda (2a) buradan balyor 196 name-i elif:B / namesine elif :K 197 tayn:B / tabir:, K 198 veter-i elif ve mimi:B / veter-i elif mimi: 199 araf-i alde:B / araf- alden: 200 sm- evvelin irine: / sm- evveline:B 201 almet odlar:B / vaz itdiler:,K
190 191
16
tamm- veteri tokuz bah itdiler. Taraf- skalden ksm- 8 evvelin hirine dal vaz itdiler badeh tisa eskal-i 9 dal mime ze almet kodlar badeh smn-i he ve mim(i) he ve mim 10 zerine ziyde itdiler. Nihayet(ine) he almet kodlar 11 badeh smn-i he mimi he mim zerine ziyde itdiler. Nihayetine (17b) be vaz itdiler badeh be ve mim rub- eskalin 2 hirine t almet kodlar badeh t mim rub- eskalin 3 hirine 202 ye vav almet kodlar badeh ye vav mim nsf 4 mikdrn kend zerine ziyde itdiler. Nihayetine 5 vav almet kodlar badeh smn-i vav ve mimi kend nefsi zerine 6 ziyde itdiler. Nihayetine cim 203 vaz itdiler badeh cim204 mim 7 rubunu nihayetine ye vaz itdiler badeh ye mim 8 rubunu nihayetine ye ze almet kodlar badeh vav mim 9 rub- eskalin nihayetine ye cim205 almet kodlar 10 badeh sls-i eskal206 dal mim nihayetine ye dal almet 11 kodlar badeh sls-i eskal ze mime ye be vaz itdiler. (18a) Pes bu tahsstdan tabr in mahric-i mahssaya 2 esmi hsl old. Bu mahrice ehl-i amel baz 3 letlerde destn bagladlar. Kale Shibl-Edvru: 4 Ed-destn hiye almtun tau al sevaidn alti 5 zevtl-evtr leystedille biha al mahricinnagm 6 yani destnlar ol almetlerdr kim lt- zevtl- 7 evtru kollarna baglanur207 nagmt- medr- elhndan 8 her nagme ecz-y veterden kang czden mesm olndugna 9 dellet olna zamnmuzu amele-i elhn() bu destnlaru 10 bazna 208 perde dirler ve bazna209 girift dirler. Pes mahric-i 11 muayyene-i mezkreden hsl olan nagmt on yidi nagme old. 210 (18b) mecm- cem- mlyemeyi bu on yidi nagme medrdur. 2
202 203 204 205 206 207 208 209 210
irine:B / nihayetine : cim:B / ha: cim:B / ha: nihayetine ye cim:B / irine ye he : eal:B / de yok balanur:B / konlur ta : bana :B / basna : bana :B / basna : old:B / oldlar: 17
Badeh nsf- sni211 veteri ki mbeyn ye he mimdr. Nsf- evvel gibi212 tasnf 3 itdiler nokta-i muntasfaya 213 lam he vaz itdiler. Badeh rub- ahadd- 4 veteri214 ki mbeyn lam he mimdr. Gine tansf itdiler. Nokta-i 5 muntasfa nun be yazdlar. Badeh rub- veter ki mbeyn ye ha lam hedr. 6 Dah smn-i veter ki mbeyn lam he nun bedr. Nsf- evvel gibi 7 taksm itdiler. ki kere on yidi nagme dah hsl old. 8 Amm smn-i ahad- veter kim mbeyn nun be mimdr. Ekser eczsndan 9 gayet kasrligine binen ihtizza kbil olmadug ecilden 10 nagmt mesm olmazlar ve bazndan mesm olurlar. 11 Lkin mtenfir bundan tri mikdr- smni ahadd- taksm215 itmediler. (19a) Pes nagmt- medr- elhn on yidi nagme old ki veter-i 2 vhidde mikdrda bulnd bir mikdr nsfda 3 ve bir dah mikdr216 rubda ve bir dah mikdr217 smnde. Nsfda 4 bulnana skal dirler yani bemm dirler. Rubda bulnana havdd dirler, 5 yani tzler. Smnde bulnana havdd- havd dirler, yani 6 tzler tzleri dirler. 218 Hiddet ve skal umr- nisbi oldug 7 ecilden ecz-y havddan her bir cz, ecz-y skallerden 219 8 her bir cze alet-tertb nazr olurlar tzlikle ve ecz-y 9 havdd- havddan her bir cze gine alet-tertb nazr olurlar 10 bemlikle al hazalmisl Havdd- havd nun be skal Ye Ye Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke la La La La La ha t f f f f f f f f f f t m m m m m elif be ci dal eli be ci dal he va ze ha
nf- n:B / nf- niye: Nf- evvel gibi:/ Bde yok 213 muntafaya:B / muntafa: 214 rub- aadd- veteri: / rub- veteri:B 215 midr- mni aadd- tasm: / midr- mni tasm:B 216 bir da midr: / bir midr:B 217 ve bir da midr:B / bir midr da : 218 dirler:B / de yok. 219 allerden:B / alden :
211 212
18
f (19b) Elif Be Ci D m al
v m havd He Va Ze Ha T Ye Ye Ye Ye Ye Ye Ye Ye v elif be ci dal he va ze m v
skal 3 ve dah220 bilmek gerekdr kim her veterden mesm olan nagmt birbirine keyfiyetde 4 nazr olub telft- lahniyyede makmna kayim olmaz221 illa drt nagme olur222 5 bir nagme-i mutlak- veter bir dah nagme-i nsf ve223 bir dah nagme-i rub ve bir dah 6 nagme-i smn. Zr bir nagme bir nagmeye hiddetde ya skalde nazr olmak mevkfdur. 7 Nagmeteyn arasnda eref-i nisb tahakkukna ki nisbet 8 zfdur ki tansfden hsl olur. Pes mahric- i erbaadan 9 gayr yirlerden mesm olan nagmt arasnda bu nisbet madm 10 oldug ecilden birbirine nazr olmak bunlara mahss old. Amm224 eref-i 11 nisb nagme-i mutlakla munassafa225 arasnda tahakkuku ezhrdur. (20a) Tenbh(e) ihtiyc yok amm nagme-i nsfla rub ve rubla smn 2 arasnda tahakkuku anundr kim226 rub dah nsf- nsfdur. 3 Nsf aa nisbet-i klldr. Smn dah nsf- rubdur. Rub aa gre 4 klldr. Pes bunlarda dah tansf sebebi ile nisbet-i zf 5 bulnd. Pes ecz- skal ve havd 227 ve havd- havddan her nagme kim hiddetle 6 ya skalle nagme-i uhrya nazr olur. Elbetde nisbet-i zf mtemil 7 oldug ecilden 228 olur. La gayr bu ahvl-i sbkadan bize mlum old ki 8 evtrdan hsl olan nagmt kim anula intif olna taraf- 9 hiddetde nihayeti nagme-i smndr ki taraf- ahad zilkll selse 10 merretdr ve taraf- skalde nihayeti nagme-i mutlakdur ki bu
220 221 222 223 224 225 226 227 228
ve da: / Bde yok olmaz:B / olmazlar: olur:B / olurlar: ve:B / de yok amm: / Bde yok munaafa:B / name-i muntafa: kim: / Bde yok Pes ecz- al ve avd : / Ecz- al avd :B oldu ecilden:B / oldundan tri: 19
buudu 11 taraf- skalde nihayetidr. Amm hulk- insnden 229 mesm olanu (20b) hli kaan cnib-i skalde evvel mesm230 olan nagmeden cnib-i 2 enf hiddete 231 kasd olnsa snlgla nazrin nazrine 3 iriilr ki taraf- ahadd232 zilkll-i merreteyndr ki terbiden hsl 4 olur. Andan yukaru intikl olnduka meakkatla intikl 5 olnur. Lkin nagme-i rubu nazrine ki nagme-i smndr iriilmez illa 6 nedretile. Amm nagme smn nazrine irimek bihasebil- halka muhldr.233 7 Meger ltda muhl234 olmaya nitekim Shib-i Edvr, erefiyyesinde 8 naklen ani- eyh didi kim: bn-i Ahras
235
bir let telf itdgi, 9 aa ahrz 236 diy ad virdi.
Anda ahadd- nagme, nagme-i 10 smn ahaddiydi ki nagme-i elif haddin haddin 11 haddin haddi olur. Hesbda nagme-i sin t vki (21a) olur. lla bu kadar vardur kim cnib-i hiddete 237 intiklde 2 ifrat- itidlden hurc mstelzimdr. Bundan 3 tridr kim Shib-i Edvr, ebd- uzmnu 4 beynnda zilkll-i merreteyne iktisr eyledi. Amm medr- 5 elhnu on yidiye inhisrnda bazlar yle dimiler kim 6 elif ki evvel 238 mesm olan nagmu239 addur. Ehl-i hendese 7 katnda mikdr240 drt noktadan mrekkebdr. Pes bu241 elifi kend 8 nefsine arb itdiler. On alt nokta hsl old. 9 Bir nokta dah tamm- elf in itibr itdiler. On yidi 10 nokta hsl old. Bu on yidi nokta- ecz, 11 mikdr- nsf- vetere taksm itdiler. On yidi mahrec hsl old. (21b) Pes bu on yidi mahrecden on yidi nagme mesm old. 2 On sekizinci keyfiyetde ayn- evvel vki old. Nitekim 3 gedi lkin bu tevch, tevch-i
229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241
ul- insnden:B / ul- insniyeden: evvel mesm :B / evvelden mesm: cnib-i enf iddete :B / canib-i iddete intil : iriilr ki araf-i aadd: / iriilr ki aadd :B irimek bi-asbil- ala muhaldr:B / bi-asbil-la irimek mahaldr: mual:B / mahal : bn-i Ara :B / bn-i Ava : dorusu ahrd olmaldr. iddete : / iddetde:B evvel :B / evvelen : namu:B / namenu : midr: / Bde yok bu:B / al : 20
zhirdr.242 Hasr- akl-i 4 mfd degldr. 243 Nitekim taksm-i veter mfd olmaz. Pes hasr,244 hasr- 5 istkr old zr henz bu fenn tedvn olmadan 6 bu medrrt mtehakkk idilir. Nitekim nisbet-i zfu nazariyyata 7 sebeb olmas ve dah syir esbb, mlyemet ve mtenferet245 8 esbb olmalar zhir drrler Yefalullahu m ye bikudretihi
246
9 ve dah bilmek gerekdr kim nagmt-
medr- elhndan drt 10 nagmeye247 ekser hlde ekser mevcd oldklar ecilden 11 sevbit dirler. Biri nagme-i elif, biri nagme-i ha, biri nagme-i ye he, alamu bis-savb.
248
(22a) biri nagme-i ye ha ki bua vust-y Mebhis-i Ebd

251
mtereke dah249 dirler. Kalanna 2 mtebeddilt dirler vallahu

250
3 Bilgil kim env-
ebd- mlyeme252 kesrdr. Amm indel-kudem mehr ve mstamel253 4 olanlar tokuz nevdr. Mteahhirn bu tokuzdan gayr bi nev 5 dah istiml itdiler. Pes cmle ebd- mlyeme-i mstamele, 6 zamnmuzda on drt nev old. 254 Evvelki255 buud- bakiyyedr. Bu ol 7 buuddur kim nagme-i hadd-i 256 ekber, nagme-i hadd- asgarnu misli dah 8 on tokuz czinden bir cz ola. Bu nisbet mesel 9 irn tisa aeraya nisbeti gibidr 257 ve yz 10 toksan bie nisbeti gibi.258 Pes bu buud medr- elhndan 11 her nagmen yanndagyla aralg olur eyle olsa (22b) nisbeti:
tevch-i hiridr:B / shhat- far olndu tadirce da zhiri olur. : mfd degldr:B / mfd olmaz: 244 har: / Bde yok 245 mtenferet:B / mnaferet : 246 Allah kudretiyle diledii eyi yapar. 247 nameye:B / name: 248 name-i ye he:B / name-i ye dal: 249 da:B / de yok 250 Allah doruyu en iyi bilendir. 251 vallahu alamu bi-avb. Mebhis-i Ebd :B / vallahu alem. MebhiselEbd : 252 env- ebd- mlyeme: / ebd- mlyeme:B 253 mehr ve mstamel:B / mstamel ve mehr: 254 on drt nevoldu: / on drt old :B 255 Evvelki:B / Evvelkisi : 256 metinde add kelimesine ye ilave edilmi. Ancak kelime tamlama olarak okunmaldr. 257 ireyn tisa aeraya nisbeti gibidr:B / yigirmin on ouza : 258 gibi:B / gibidr :
242 243
21
Elif
Be
Be Vav Be Be
Ha Vav Ha Be
Dal Vav Dal Be
elif elif elif elif bu nisbet 2 olurlar. Bundan yukaru bu kys zere 259 gitdke bu nisbet260 bulnur. 3 Her kaan buud- zil- erbadan zf- tann tarh olnsa 4 tamm- buudu husline fazla ve bak bu buud kaldug ecilden 5 bua buud- bakiyye ve 261 buud- fazla dirler. Kasdl-ihtisr262 6 bua buud- be dah dirler. Bu buud fi-nefsihi mtenfir 7 mesm olur. Anundr kim kaan bu buud nisbeti zere 8 bir nice nagmt mesm olnsa263 mtenfir olurlar. Amm kaan 9 tannye yhd mcennebe kolsa imtizc sebebi ile 10 mlyemet rz olur ve dah bilmek vcibdr kim kaan buudu 11 hiyelerin veterleri arasnda bi-hasebit-tl vel-kasr264 (23a) nisbet-i adediyye mtehakkk olsa mtecevvizen 265 nagmeleri arasnda 2 dah mtehakkk olur.266 Mesel nagme nagmen misli 3 ya misl nsf ya misl slsdr 267 dirler. Pes hakkatde nisbet-i adediyye 4 makdir-i evtr arasnda bulnur la gayr ikincisi buud- mcennebdr. 5 Bu ol buuddur kim nagme-i ekber asgarnu misli ve tisu268 ola. 6 Aeranu tisaya nisbeti gibi ve yz toksana nisbeti gibi 7 pes bu269 buud- medr- elhndan her nagmeyle incisi aralgdur. 8 Eyle olsa elif cime ve ben dala ve cim 9 heye270 nisbeti bu nisbetdr. Bundan yukaru gine 10 bunclayn itibr olnsa bu nisbet zere itibr olurlar271 destn-i 11 seba-i mehre arasnda bunu destnine, destn-i mcenneb272 didkleri
259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272
zere:B / zerine : bu nisbet: / Bde yok ve:B / de yok. asdl-itisr:B / asden lil-itisr : olnsa:B / olnsalar: biasebit-tl vel-ar:B / biasebit-tavli vel-ari : mtecevvizen:B / tecavvzen: mtea olur.:B / mutaadur dirler. : mil nf ya mil ldr:B / mil-i nf ya mil-i ldr : mili ve tisu :B / mili tus : bu: / Bde yok heye:B/ mime : zere itibr olurlar: / zere olurlar:B destnine, destn-i mcenneb:B / destnna destn- mcenneb : 22
(23b) ecilden bua buud- mcenneb dirler. 273 Bu(na) buud- cim dah dirler. incisi 2 buud- tanndr. Bu ol buuddur kim nagme-i uzms sugrsnu 3 misli ve smni ola tisayla semniye ortasnda bulnan gibi 4 pes bu medr- elhndan her nagmen drdincisi ile 5 aralgdur. Eyle olsa nisbet: Elif Be Dal Vav Be Be He Vav Cim Be Vav Vav Dal Be ze elif elif elif elif 6 ve gayr- zlik bu nisbetdrr. Zevk-i selm katnda bu buudu 7 nagmeteyni tann-i zbbe274 benzedginden tri bua 8 buud- tann didiler. Bua buud- t dah didiler. Bu 9 buuda ebd- sgr- lahniyye dirler drdincisi buud- elif he 10 dr. Bu ol buuddur kim hiye-i uzms, nagmesi 11 sugrs nagmesin misl hams ola pes bu (24a) pes bu275 medr- elhndan her nagmen biincisiyle aralgdur. 2 Eyle olsa nisbeti: Elif Be He Vav Be Be Vav Vav Cim Be Ze Vav Dal Be Ha elif elif elif elif 3 ve gayr- zlik bu nisbetdr. Buud- he dah dirler. 4 Biinci buud- elif vavdur. Bu ol buuddur kim nagme-i ekber ile 5 asgar arasnda nisbet misl-i rub ola pes bu medr- 6 elhndan her nagmen altncsyla aralgdur. Eyle olsa 7 nisbet: Elif Be Vav Vav Be Be Ze Vav Cim Be Ha elif elif elif ve gayr- zlik bu nisbet drr. 8 Bua buud- vav dah dirler ki276 mteahhirn katnda bu iki buud dah 9 ebd- sgr- lahniyyedendr.277 Pes bunlaru katnda ebd- 10 sgr- lahniyye bi old. Altncs buud- zil- erbadur. 11 Bu ol buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet-i misl sls (24b) ola pes bu medr- elhndan her nagmen sekizincisi ile aralgdur. 2 Eyle olsa nisbet
273 274 275 276 277
dirler:B / didiler: ann-i zbbe:B / anni vza-i ubba sinege: pes bu: Yanllkla iki defa yazlm. Ki:B / de yok laniyyedendr:B / laniyyeden drr.: 23
Elif Be
Ha Vav Be Be
T Vav Cim Be
Ye Vav Dal Be
Ye
elif elif elif elif elif 3 ve gayr- zlik bu nisbetdrr. Ekser hlde drt 4 nagme mtemil oldug ecilden278 bua zil- erba didiler.279 Ellezi 5 bil-erba dah dirler. Yidincisi zil- hamsdur. Bu ol 6 buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet-i misl nsf ola. 7 Slsen isneyne nisbeti gibi pes bu medr- elhndan her nagmen 8 on birincisi ile aralgdur. Eyle olsa nisbet Elif Be elif Ye elif Vav Be Be elif Ye be Vav Cim Be elif Ye cim 9 ve gayr- zlik bu nisbet drr. 10 Ekser ahvlde bi nagme mtemil oldugndan bua zi 11 l- hams dirler. 280 Ellezi bil- hams dah didiler. Sekizincisi buud- zil- klldr. (25a) Bu ol buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet, nisbet-i 2 zf yani hiye-i uzms, veter-i sugrs, veter zf281 ola isneynle vhid nisbeti gibi pes medr- 3 elhndan her nagmen on sekizincisiyle aralgdur. 4 Eyle olsa nisbet: Elif Be Ye Va Be Be Be Va Ci Be Kef Va Dal Be Kef elif ha v elif t v m elif v elif elif 5 ve gayr- zlik bu nisbet drr. Cemi nagmt- skl(i) 6 mtemil oldug ecilden bua282 zilkll 7 dirler. Ellezi bil-kll dah dirler. Tokuzncs buud- zil- kll vel-erbadur. Bu ol 8 buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbeti, nisbet-i misleyn ve slseyndr. 283 Evvel yani hadd- azam veter-i asgarnu misleyni ve slseyni kadar ola.284 9 Sekiz e nisbeti gibi pes bu medr- elhndan her nagmen yigirmi 10 biincisiyle aralgdur. Eyle olsa nisbet Elif Be
278 279
Kef Vav Be Be
Kef Va Ci
Be
Kef Va Dal Be
Kef
oldu ecilden:B / oldundan tri: didiler.:B / dirler: 280 dirler:B / didiler: 281 yani iye-i ums veter-i suras veter zif: / Bde yok. 282 bua: / Bde yok 283 nisbeti, nisbet-i mileyn ve leyndr: / nisbeti, mileyn ve leyndr:B 284 Evvel yani add- azam veter-i asarnu mileyni ve leyni adar ola: / Bde yok 24
elif he elif vav v m elif ze v elif ha 11 ve gayr- zlik bu nisbet drr. Onncs buud- zil- kll vel- hamsdur.285 (25b) Bu ol buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet yani hadd-i zm veteri asgar- vetern286 slsetlemsl(i) ola. 2 Slsen287 vhid(e) nisbet(i) gibi pes bu288 medr- elhndan her nagmen 3 yigirmi sekizincisiyle aralgdur. Eyle olsa nisbet Elif Be Kef Va Be Be Kef Va Ci Be La Vav Dal Be Lam elif ha v elif t v m elif m elif elif 4 ve gayr- zlik bu nisbetdr. On birincisi buud- 5 zilkll-i merreteyndr.289 Bu ol buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet yani hiye-i uzms veteri, sugrs veternn 290 6 erbaatlemsl(i) ola. Bu nisbet291 evvel-i mertebe-i nisbet-i ezfdur. 7 Drd bire nisbet(i) gibi pes bu buud292 medr- elhndan her nagmen 8 otuz biincisi ile aralgdur. Eyle olsa nisbet Elif Be Lam Va Be Be Lam Va Ci Be Lam Va Dal Be Lam elif he v elif vav v m elif ze v elif ha 9 ve gayr- zlik bu nisbet drr. 10 kavm bu buuda havdla293 skali mtemil oldugndan tri294 11 cem-i azam ve cem-i kmil-i bil-fil dirler. Nitekim zilkll-i vhide (26a) ikisin bile mtemil olmadug ecilden 295 cem-i kmil-i bil-kuvve dirler. 2 On ikincisi buud- zil- kll-i merreteyn vel-erbadur. Bu ol 3 buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet hamsetl-emsl 4 ola. Bunda nazar var. Zr hamsetl-emsl degldr. Bil ki bir buud- bakiyye mikdr ziydesi var. amsetl-emsl hadd- azam- nagmesin
bu nisbet drr. Onncs buud- il- kll vel- amsdur.: / on incisi il- kll vel- amsdur:B 286 yani add-i zm veteri agar- vetern: / Bde yok 287 len:B / elen: 288 bu:B / de yok 289 buud- il- klli merreteyndr: / il- klli merreteyndr:B 290 yani iye-i umsi veteri, suras veternn: / Bde yok 291 Bu nisbet: / Bde yok. 292 buud:B / de yok. 293 avdla:B / mecm- avddile. 294 oldundan tri:B / oldu ecilden: 295 olmadu ecilden:B / olmadundan tri:
285
25
veterin asgar- nagmesi veteri zerine. Korkud 296 bi bire nisbeti gibi297 pes bu buud298 her nagmen krk ikincisiyle299 5 aralgdur. Eyle olsa nisbet: Elif Be Mi Vav Be Be Mi Va Ci v m Be Mi Va Dal Be v Mi elif m elif m elif m elif m
be cim dal he 6 bu nisbetdr.300 On incisi301 buud- zil- kll-i merreteyn 7 vel-hamsdur. Bu ol buuddur kim nagmeteyn arasnda nisbet sittet 8 l-emsl ola altnu bire nisbeti gibi 302 pes bu medr- elhndan 9 her nagmen krk biincisi ile aralgdur. Eyle olsa nisbet: 10 Elif Be Mim Va Be Be Mim Vav Ha Be Mim Va Dal Be Mim elif he v elif vav elif ze v elif ha ve gayr- zlik bu nisbetile303 drr. 11 Ve on drdincisi buud- zil- kll-i sls-i merret.304 Bu ol buuddur kim (26b) nagme-i ekberi, - Bu geen mebhis ziyde mlum olmagin u ekl bast olnd. Ta bua iman nazarla tafsl-i m-sbka-i tamm- vukf hsl ola.305
Bunda naar var. Zr amsetl-eml degldr. Bil ki bir buud- baiyye midr ziydesi var amsetl-eml add- azam- namesin veterin asar- namesi veteri zerine. orud: / Bde yok. 297 bi bire nisbeti gibi:B / de yok 298 buud:B / de yok 299 r ikincisiyle:B / rncsyla: 300 bu nisbetdr:B / nisbetdrr. 301 On incisi:B / onncs: 302 altnu bire nisbeti gibi:B / de yok 303 nisbetile:B / nisbet: 304 l-i merret:B / ele-i merretdrr.: 305 Bu geen mebhis ziyde malum olman u ekl bas olnd. Ta bua iman naarla tafl-i m-sba-i tamm- vuf l ola: / Bde yok
296
26
Cnibl-mt
TARAF-I AHADD nbSmn-

ahadd m Sds- ahadd
Zil- klli ahadd- ahadd
Zil- hamsi ahadd- ahadd
Zil- erba ahadd- ahadd
h m umus-
ahadd
Kt Le Lc l lb ld
ahadd khkvkzkhSls- ahadd
lh Rub-
27
Zil-kll-i sls-i merrt semniyetl-emsl Zil-kll-i merrateyn vel-hamsu sittetl-emsl Zil-kll-i merrateyn vel-erbaa hamsetl-emsl Zil-kll-i merrateynn-nisbet erbaatl-emsl Zil-kll vel-hamsun-nisbet selsetl-emsl Zil-kll vel-erbaatn-nisbet misleyn ve selseyn Zil-kllin-nisbetz-zf Zil-hams- misl-i nsf Zil-erba- misl-i sls Buud- elif vav misl-i rub Buud- elif he misl-i Tanini misl-i Zil- klli ahadd Mcenneb Zil- hamsi ahadd Bakiye hams
yvvzyhnsf ydyh ybyc yeSls-

eskal
y
Rub- eskal umus- eskal Sds-i eskal tus aru
t z h v h
smn d c b
Ve cnibl-enf
Vhid
min
ireynin-
eskalen nisbet misl tisa TARAF-I ESKAL
nisbeti misl-i cz tisa aara
Asgarnu semniyetl emsl(i) ola bu306 elifle nagme-i nun be 2 aralgdur. Al hazalmisl ekl-i ebd yazlmak gerek 3 ve 307 dah bilgil kim cemi ebd nev zerinedr. Ebd- 4 sgrdur, ebd- evstdur, ebd- zmdur. Ebd- zm, 5 ebd- evstdan mrekkeb olur. Ebd- evst, sgrdan 6 mrekkeb olur. Sgr dah308asgar- ebddan mrekkeb olur. Pes asgar- 7 ebd, ki 309 buud- bakiyyedr. fndan mcenneb hsl olur. Slset 8 l306 307 308 309
bu:B / pes buud name-i : Al haal- misl ekl-i ebd yazlma gerek ve:B / de yok da:B / de yok ki: / Bde yok 28
yt k ke kb kc kd
Zil- erba ahadd
Slsetl -esmn min tarafilahadd
emslinden310 tann hsl olur. Erbatl- emslinden buud- 9 elif he hsl olur. amsetl- emslinden buud- elif vav hsl olur ve dah 10 evst ki zil- erbala zil- hamsdur. Sgrdan mrekkeb olur 11 ve dah zm ki zilklltdur. Evvel mertebesi buud- zil- kll-i merretdr. (27a) Mertebe-i evst buud- zil- kll-i merreteyndr. Mertebe-i alas 2 buud- zil- kll-i sls-i merretdr. 311 Pes bize vcib old kim zilkll-i vhid 3 terekkb(i) 312 mlum olna. Bilgil kim buud- zil- kll-i 4 vhid terekkbinde 313 iki mezheb vardur. Biri budur kim zil- 5 erba ile zil- hamsdan mrekkeb ola ve biri dah budur kim iki 6 zil- erba ile bir tannden mrekkeb ola. Mezheb-i evvel zerine 7 zil- erba tabaka-i evvel-i l 314 dirler ve315 zil hamse tabaka-i sni316 8 dirler. Pes zilkll, tabakateynden mrekkeb olur317 dirler.318 Mezheb-i sni zere zil- erba-i evvele tabaka-i l dirler. 9 Zil- erba- sniye tabaka- sni319 dirler. Tannye fsla dirler. 10 Mesel unu gibi: Elif . . Dal . . . . . Ye elif . . . . . Ye ha
Kenrda vki olm 11 bu mezkr ve bu dah zikrolnsa gerek320 bu takdrce tabakateyn (27b) ve fsladan321 mrekkeb olur. Mezheb-i mansr dah budur. Zr zilhamsu 2 zil- erba zerine ziydeligi hemn bir buud- tann oldug 3 ecilden mezheb-i evvel dah mealde322 bua rci olur. Eger fsla 4 eskalde vki olsa
letl-emlinden:B / eletl-emlinden : l-i merretdr.:B / ele-i merretdr: 312 terekkb(i):B / terkbi: 313 buud- il- kll-i vid terekkbinde:B / il- kll-i vid terekkbinde: 314 abaa-i evvel-i l:B / abaa-i ul 315 ve:B / de yok 316 n:B / niye: 317 Pes il- kll abaateynden mrekkeb olur:B / abatndan : 318 dirler: / Bde yok 319 n:B / niye: 320 Meel unu gibi .... kenrda vki olm bu mezkr ve bu da zikrolnsa gerek:B / de yok 321 abaateyn ve fladan:B / abaateynile bir fladan : 322 mealde bua rci olur:/ bua rci olur mlde:B
310 311
29
zil- kllne323 zilkll-i munfasll- eskal dirler. 5 Misl 324 unu gibi: Elif . . Dal . . . . . Ye elif . . . . . Ye ha Eger fsla vasatda vki olsa zilkll(e) 6 zilkll-i Elif ha Ye elif Ye cim 7 Eger fsla ahadda vki olsa aa zilkll-i munfasl 8 lahad dirler. Misl unu gibi: Elif ha Ye he Ye cim Ve dah bilmek vcibdr 9 kim bu nev zilkll-i eskalde bulnd. Ahad dah itibr 10 olcak bi-hasebid-arb 326 tokuz nev cem-i kmil-i azam hsl olur. 11 Mesel zilkll-i munfaslleskall-eskal327 mea zilkll-i ahad (28a) munfasll-eskal, munfasll-evst, munfasll-ahad 2 ve dah zilkll-i eskal munfasll-evst mea zilkllil-ahad 3 munfasll-eskal munfasll-evst munfasll-ahad 4 ve dah zilkll-i eskal munfasll ahad mea zilkll-i munfasll- ahadu 5 l-eskal(i) 328 munfasll- evst munfasll ahad adn329 tefekkrle 6 mlm olndug ecilden ekl-i veterde mislleri terk 7 olnd ve dah bilmek gerekdr kim330 her buud- mlyim iki nev zerinedr. 8 Biri budur kim nagmeteyn gerekse tetl zerine 331 gerekse maiyyet zere332 9 mesm olnsalar mlyim olur. 333 Biri dah budur kim maiyyetle 10 istim olnsalar mtenfir olurlar. olnsalar335
323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335
munfasll- evst dirler. Mesel325 unu gibi:
Amm
tetlyle 334 mesm ebd- slse-i
11
mlyim
olurlar.
Evvelkisi
il- kllne:B / il- klle : mil:B / de yok. Meel:B / misl: olca bi- asibed-arb:B / olnca bi- hasbil-arb: il- kll-i munfaill-eall-eal:B / il- klli eal-i munfall-eali: il- kll-i munfailul- aadul-eal(i):B / il- klli aadd-i munfailul-asali : adn:B / edn: kim: / Bde yok. zerine:B / zre: zere:B / zre: olur:B / olurlar: amm tetlyle: / tetl zere:B olnsalar:B / olsalar: 30
lahniyyeden
gayrndadur.336
Snsi
(28b)
ebd-
slse337-i
lahniyededr. Amm nev-i evvelde ziyde mlyemeti 338 zilklltdur. 2 Bu339 nev-i sniyede340 ziyde mlyim-i tanndr. Amm geldk telf-i 3 mlyim hline. Bilmek gerekdr kim ebd- sgrdan nice olursa, telf olnsa 341 4 mlyemet hsl olmaz. Bil ki hyn- telfde esbb- tenfrden 5 ihtirz vcibdr. Esbb- tenfr Shib-i Edvr, Edvrnda342 didgi 6 zerine drt emirdr. Bir(i) taraf- ahad- zil- erbadan tecvzde 7 olmakdur. 343 Anundr kim344 buud- tann yhd drt 8 buud- mcenneb bir biri ardnca getrb telf eylemek345 tenfri 9 mstelzim olur. Zr nagme-i ahadd- zil- erbadan tecvz 10 lazm gelr ve biri dah ebd- slse-i lahniyye346 bir zi 11 l- erbada cem olnmakdur ve bir dah taraf- ahadd- buud- be (29a) taraf- eskal- buud- cim olmakdur ve biri dah bir347 buudda tetl 2 ebd- bakydur. Lkin bu esbb348 esbbiyyeti ekserdr 3 kll degl.349 Eyle olsa gh olur ki bu esbbu vucd() katnda 4 tenfr bulnmaz diy Shib-i Edvra olnan itirz zhir 5 d-def old. Pes eger 350 bu esbbdan ihtirz hlinde tabaka-i evveli351 ki 6 iki mezheb zerine bile 352 aa zil- erbaa dirler. Ebd- sgr- 7 lahniyyeden terkb olnsa yidi ksmdan artuk aksm- 8 mlyeme bulnmaz 353 takdm-i buud-
336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353
le-i laniyeden ayrndadur.:B / ele-i laniyeden ayrsndadur.: le:B / ele: mlyemeti:B / mlyimi: bu :B / ve: niyede:B / nde: telif olnsa: / Bde yok. Edvrnda:B / Edvrda tecavzde olmadur:B / tevacz olnma: kim: / Bde yok. telif eylemek:B / telif olnsa: ebd- le-i laniyye:B / ebd- ele-i laniyye: bir:B / de yok esbb:B / esbbn: degl:B / degldur.: eger: / Bde yok evveli:B / ula: bile:B / :B / i: 31
tdan ve i dah354 takdm-i 9 buud- cimden ve biri dah takdm-i buud- beden hsl 10 olur. Ksm- evvel be t t, nagmteh ha ze dal elif, ksm- sni t be t, nagmteh 11 ha he dal elif, ksm- slis t t be, nagmteh ha he be elif, ksm- rbi (29b) cim cim t, nagmteh ha vav dal elif, ksm- hmis t cim cim, nagmteh ha he cim elif, 2 ksm- sdis cim t cim, nagmteh ha vav cim elif, ksm- sbi, be cim cim cim nagmteh 3 ha ze he cim elif. Bu ksmu nagmt() bi oldug ecilden cins-i 4 msakkale ve 355 cins-i mfred dirler. Bu aksmda ekser nagme ki heteyn 5 nagmeleridr. Tebeddlt- ecns zil- erbala mbeddel olmaduklar 6 ecilden anlara sevbit dirler. Kalanna mtebeddilt dirler. 356 7 Gine bunclayn tabaka-i sniye ki ahad- mezhebeyn zerine 8 aa zilhams dirler. Esbb- tenfrden ihtirz hlinde 9 telf olnsa tokuz ksmdan artuk aksm- mlyeme hsl olmaz. 10 Amm esbb- mezkreden ihtirz olnmasa drt ksm- 11 mlyim dah tasarruf olnur. Pes cmlesi on ksm- mlyim olur. (30a) Hkez ksm- evvel 2 t be t t nagmteh yeha yehe yedal yeelif ha ksm- sn t t be t nagmteh 3 yeha yehe yebe yeelif ha ksm- slis t t t be nagmteh yeha yehe yebe yeelif ha ksm- rbi t cim cim t nagmteh yeha yehe yecim yeelif ha ksm- hmis 4 t t cim cim nagmteh yeha yehe yebe ye ha ksm- sdis t ha t ha nagmteh 5 yeha yehe yedal yebe ye ha ksm- sbi t be cim cim cim nagmteh yeha yehe yedal yebe ye ha 6 ksm- smin be cim cim cim t nagmteh yeha yeze yehe yecim yeelif ha ksm- tsi be cim cim t cim 7 nagmteh yeha yeze yehe yecim ye ha ksm- ir cim cim t be cim nagmteh yeha yevav 8 yedal yeelif ye ha ksm- hdiye aera cim t be cim cim nagmteh yeha yevav yecim yebe ye ha 9 ksm- sniye aera
i da: / :B cins-i musaale ve:B / buna: 356 Bu asmda eker name ki heteyn nameleridr. Tebeddlt- ecns ilerbala mbeddel olmadular ecilden anlara evbit dirler. alanna mtebeddilt dirler:B / de yok.
354 355
32
cim t cim t nagmteh yeha yevav yecim yeelif ha ksm- slise aera cim cim t t 10 nagmteh yeha yevav yeze yeelif ha. Ve dah bilmek gerekdr kim bu ecns- vasat357 11 egeri zamn- kudemda hasr- istikr ile bu aksma munhasr idi. 358 (30b) Lkin zamn- mteahhirnde munhasr degldrrler. Mesel Hicz 2 fizamnin buud- zil- erba tahtnda mnderic oldug bedhetle 3 mlumdur. Lkin bu aksmdan hricdr. Bunu emsl(i) 4 kesrdr. naallah an karibz-zamn359 mlum ola 5 ve dah bilmek gerekdr kim360 bu aksm- cins-i zil- hamsn361 cemisi aksm- 6 zilerbau ayndur. Lkin zilhamsu fazlasna 7 fsla dirler. Anda tasarruf362 itmek sebebiyle bunu in363 aksm- kesre 8 hsl old. Cihet-i tasarruf ideni teemmlle364 mlum olndug 9 cihetden beyn olnmad. Pes bu aksm- tabakateyn(i) kudem 10 birbirine arb itdiler. Toksan bir dyire hsl old. 11 Lkin Shib-i Edvr cins-i zilhamsu on inci ksmn (31a) Edvrna yazmadug ecilden365 arb- ksmeynden hsl olan 2 seksen drt dyire alattafsl beyn olnd.366 3 Ed-devru ved-dayiretun-nagmiyyetu telfun lahniyyun mtemilun 4 al buudi zilkll yani devr dyire367 iki nev zerinedr. Biri 5 daire-i nagmdr. 368 Biri dah daire-i ikdr. Daire-i nagm, 6 ol cem-i mlyimdr ki buud- zil- kll(i) mtemil ola. Daire-i 7 ik, cematn minennakartihi didiler369 kim bir tark ve bir heyet 8 zerine tasnftda mkerrer370 ola. Nitekim gele gresin inaallahu tel. 9 Amm ol
357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370
ecns- vasa:B / ecns- vusa: idi:B / idiler: naallah an aribz-zamn:B / naallah an aribi: kim: / Bde yok. bu asm- cins-i il- amsn: / bu asm- il- amsn:B tasarruf:B / taarruf: bunu in : / Bde yok ideni teemmlle:B / edn-i teemmlle: ecilden:B / cihetden: olnd:B / eyledi: devr dyire:B / devir ve dyire: namdr:B / namedr: didiler:B / dirler: mkerrer:B / tekrr: 33
cem-i mtenfir ki bu buud() mtemil ola. Aa dayire 10 didkleri istitrddr ve ol cem-i mlyim ki buud- 11 zilkll(i) mtemil olmaya aa dyire ve cem-i tamm dimezler pes ebd- vust (31b) ve sugr mtemil olan cemilere dah cem-i nks dirler. 2 Ve dah kudem bu devyirden371 bahs itdiler. Mtenfiratn tarh 3 itdiler. Mlyematna esmi vaz itdiler. Bu mahall tafsl(i) 4 tnb b-fyda-i mstelzim oldug ecilden bu kadarla iktif 5 olnd. MAKALE- SANYE elhn- mehre fi zamnin 6 beynndadur.372 Bilgil kim baz cem-i mlyimeye 373 makm diy ad virdiler ve bazna 7 vze diy ad virdiler 374 ve bazna375 ube diy ad virdiler.376 8 Bazna377 terkb didiler baz dah bulnur kim hibir isimle 9 msemm degldr. 378 Nitekim mahf degl gine bunclayn makmtdan ve vztdan379 10 dah380 ve ubeden381 ve terkibden dah her bir ferde382 bir ism-i mahss 11 tayn itdiler. z l neza fi-ehevti ve l munakaeten (32a) fil-istlahi bilklli ahadin en yestaliha al m ye 383 2 andan sora baz murtzn bu elhnu tabyile 3 burc ve kevkib ve ansr tabatleri arasnda mnsebet ve384 4 alka-i mneviyye mhede itdiler. Dah385 anlara mensbdur didiler. 5 Egeri vech-i mnsebet bize386 mlum deglse amm makmt 6 on ikidr. Evvelkisi Rastdur. Bu mensbdur Hamel burcuna. 7 Pes tabat
devyirden:B / dyirelerden: beynndadur: / beynnda:B 373 cem-i mlyimeye: / mlyime:B 374 vze diy ad virdiler:B / vz didiler: 375 bana:B / basna: 376 diy ad virdiler:B / didiler: 377 Bana:B / Basna: 378 degldr: / degl:B 379 ve vztdan: / Bde yok. 380 da:B / de yok 381 ubeden:B / ubelerden: 382 da her bir ferde: / her ferde: 383 ehvetli zevklerde az dala, mnazaa olmaz, stlahlarda da mnakaa olmaz. steyen istedii deyimi kullanabilir. (Bu gn bu deyim zevkler ve renkler tartlmaz eklinde kullanlmaktadr.) 384 ve: / Bde yok 385 da: / Bde yok 386 bize:B / ayrhi:
371 372
34
nrdr ve bu Rast kudem katnda ecns- 8 cins-i zil- erbadan 387 ksm- rbidr. Pes drt nagme olur 9 ki mtemil ola 388 buud. Nitekim aksm- sebada beyn 10 olnd. Amm mteahhirn katnda dah gine hemn bu ksmdur. 11 Lkin intiklde suud itibr itdkleri ecilden bunlaru katnda (32b) yidi nagme old ki alt buud() mtemil ola u tertble mesel:389 2 Mahatt- mebde gayr- Sud Mebde
Elif Dal Vav Ha Vav Dal Elif t Cim Cim Cim Cim T pes bu cins Rast rub- veterden 3 mstahrec old. Zr her buud390 ki buud- zil- erba mtemil ola 391 4 elbetde rub- veterden mstahrec olur. Zr bu, buud- terbiden 5 hsl olur. Nitekim taksm-i veterde mlum old ve dah bilmek 6 vcibdr kim her cins erkn u mzeyyent() var392 yani muhassent- 7 arziyyesi var.393 Bu muhassenta bir hadd- muayyen yokdur. Bil ki bi-haseb-i istiml 8 l-mstameldr. Pes bu ecilden erknu ve huddu zikrine iktisr 9 olnd. kincisi Irakdur. Bu mensbdur Sevre. Tabat trbidr 10 ve nagmedr kim394 mtemil olalar iki buud() hkez:395 Su d Elif cim elif T cim 11 Heteyni buud- elif vavdur ve her cins ki bu buud mtemil ola hums veterden (33a) mstahrec olurlar.396 Zr bu buud tahmsden hsl olur. inci 2
387 388 389 390 391 392 393 394 395 396
ecns- cins-i il- erbadan:B / asm- cins-i il- erbadan: ola:B / olalar: meel: / Bde yok buud:B / cins: ola: / Bde yok erkn u mzeyyint() var:B / erkn var ve da mzeyyint var: ariyyesi var: / ariyye:B kim:B / ki: hkez:B / u tertble bil-ittif: olurlar:B / olur: 35
Isfahndur. Bu mensbdur Cevzya. Pes tabat hevydr 3 ve bi nagmedr ki mtemil olalar drt buud u tertble:397 Ha Ze He Cim elif Cim Cim Cim 4 Bu aksm- zil- erbadan ksm- sbidr. Bil-ittifk 398 bunu399 nagmt() 5 bi oldug cihetden400 cins-i mfred ve cins-i mstakil dah401 dirler. Zr 6 aksm- seba-i zil- e(r)badan gayrnu402 nagmeleridr dirler. 7 Nitekim gedi drdincisi Zirefkenddr. Bu mensbdur Seretan(a). Bua kek 8 dah dirler. Erbab- muvaah kahbetl-engm dah dirler 9 pes tabat m' 403 ve yidi nagmedr ki mtemil ola 404 alt buud 10 u tertbile meal-ihtilf: Mahatt Sud Cim He Cim He Cim elif Cim Cim Be Be cim cim 11 Tarafeyn-i buud elif vavdur. 405 Irak gibi biincisi Bzrgdr. Bu mensbdur Esede. 12 Pes tabat nrdr ve alt nagmedr ki bi buud() mtemil olalar. (33b) Hkez bilihtilf:406 Mim Mim be ha Ye elif Ye Ha Vav Cim Elif Be Cim Cim T Cim Bu aksm- zil- hamsdan 2 ksm- tsidr ve her cins ki bu buud mtemil ola sls-i 3 veterden mstahrec olur. Zr zilhams teslsden hsl olur. 4 Altncs Zengledr. Bu mensbdur Elif
397 398 399 400 401 402 403 404 405 406
u tertble: / Bde yok Bil-ittif: / El-ittif:B bunu:B / buna: cihetden:B / ecilden: da: / Bde yok il- e(r)badan gayrnu:B / il- e(r)bada bundan ayrnu: m:B / mdr: ola:B / olalar: arafeyn-i buud elif vavdur:B / arafeyn-i buud, buud- elif vavdur: hkez bil-itilf:B / ol tertble bil-ittif: 36
Snbleye. Pes tabat trbdr 5 ve on nagmedr ki on iki buud mtemil ola407 u tertble408 meal-ihtilf 6
Mim Sad Sad Sad He Ye Dal Vav Ye elif Be t Cim Buud- He He He Sad He He Sad He be
Ye Vav Dal Cim Dal Cim Elif Cim Elif Elif he Be Buud- He cim Be Be Be Cim Be cim
cim
Tarafeyn-i
buud()
aksm-
gayr-
mehre-i
zil-
hamsdandur. Yidincisi Rehvdr. Bu mensbdur Mzne. 8 Pes tabat hevydr ve alt nagmedr ki 409 bi buud() mtemil ola410 9 u tertble meal-ihtilf: Mim ha Elif Mim be Ye ze Elif Cim Dal Elif Be Be Cim Be Cim 10 Tarafeyn-i buud buud- elif hedr. Her cins ki bu buud() mtemil 11 ola sds-i veterden mstahrec olurlar. Zr bu buud 12 tesdsden hsl olur. Sekizinci Hseyndr. Bu Akrebe (34a) mensbdur. Tabat mdr ve bi nagmedr ki drt buud() mtemil 2 ola hkez:411 Mim Mim be ha Ye elif Ha He Cim Elif T T Cim Cim Bu aksm- zil- hamsdan 3 ksm- hmisdr. Bil-ittifk tokuzncs Hiczdr. 4 Bu mensbdur Kavse. Pes 412 tabat nrdr413 ve drt nagmedr ki414 5 buud() mtemil ola u tertble bil-ihtilf:
407 408 409 410 411 412 413 414
ola:B / olalar: u tertble: / Bde yok ki:B / de yok ola:B / olalar: ola hkez:B / olalar ol tertble: pes: / Bde yok nrdr:B / trbdr: ki: / Bde yok 37
Mim be Ha
Mim ha Ze Cim Elif Be Buud- elif cim Tarafeyn-i he buud() aksm- gayr- mehre-i zil-
erbadandur. 7 Onncs Bselik415dr. Bu mensbdur Cedye. Pes tabat 8 trbidr ve bi nagmedr ki mtemil ola 416 drt buud 9 u tertble: Mim Mim be ha Ye elif Ha He Dal elif T T Be T Bu ksm- sni zil- hamsdur.
Bil-ittifk417
on
birincisi
Nevdur. Bu 10 mensbdur Delve. Pes tabat hevyidr ve drt 11 nagmedr ki mtemil ola buud hkez: Mim ha Ha He Cim Elif T Cim Cim Bu ksm- hmisdr zil- erbadan. Amm bua kudem Nev dimezler. Belki anlaru katnda Nev ksm- sni-yi zil- erbadur.418 (34b) On ikincisi Ukdur. Bu mensbdur Hte. Pes tabat 2 mdr. Drt nagmedr ki mtemil ola buud 3 u tertble:419 Mim ha Ha Ze Cim Elif Be T T Pes bu ksm- evvel420 zil- erbadur 4 bil-ittifk. Amm vzt ekser kudem katnda altdur. Amm 5 mteahhirn kevkib(e)
Bselik:B / Ebselik: ola:B / olalar: 417 Bu sm- n il- amsdur. Bil-ittifk: / Bde yok 418 Bu sm- misdr il- erbadan. Amm bua udem Nev dimezler. Belki anlaru atnda Nev sm- n-yi il- erbadur: / Bde yok 419 Bu mensbdur te pes abat mdr. Drt namedr ki mtemil ola buud u tertble:B / Bu drt namedr ki mtemil ola buud u tertble ..... Bu mensbdur te pes abat mdr: 420 evvel:B / evveldr.:
415 416
38
nisbet itdkleri vaktn bir dah zamm 6 itdiler. Pes cmlesi yidi old. Evvelkisi Gevetdr.421 Bu mensbdur 7 Zhle. Pes tabat trbdr ve tokuz nagmedr ki sekiz buud 8 mtemil ola hkez422 Mim be Ye ha Ye vav Ye cim Ye be Ye Ha Vav Cim Elif Cim T Be Cim Cim Cim T cim Pes bu tabaka-i ldan 9 ksm- sdis tabaka-i sniyeden ksm- hdiye aera ile inzimmndan 10 hsl oldug ecilden toksan bir dyireden yetmi altnc 11 dyire vki olur. Bu cins nsf- veterden mstahrec olur.423 (35a) Anun kim her cins kim424 zilkll ola nsf- veterden 2 mstahrec olur. Zr bu buud, tansfden hsl olur. Nitekim 3 gedi. kincisi Nevrzdur. Bu mensbdur Mteriye. Pes tabat 4 nrdr Kavsla ve midr Htde 425 ve on nagmedr ki tokuz buud mtemil ola hkez426 mea 5 l-ihtilf: Mim be Vav He Cim He Vav Ye Vav He Cim Elif Be Cim Cim Be Elif he Elif he Be Cim Cim Buud- heteyni buud- elif yedr.427 6 Bu buud ebd- Sad Sad
mlyime-i garbedendr. incisi Selmekdr. 428 Bu mensbdur 7 Mirrihe. Tabat nrdr Hamelde ve mdr Akrebde 429 ve tokuz nagmedr ki sekiz buud mtemil 8 ola hkez430 Mim be
421 422
Ze
He
Ze
He
Elif
He
Ze Ha
Evvelkisi Gevetdr: / Gevet:B ve ouz namedr ki sekiz buud mtemil ola hkez:B / cedide ve hevdr delevde ve on namedr ki ouz buud mtemil ola u tertble bil ittif. Zr buud arafeyn da bile madurdur.: 423 mstarec olur:B / mstarecdr: 424 kim:B / ki: 425 avsla ve mdr tde: / Bde yok. 426 hkez:B / u terkble: 427 buud- eteyni buud- elif yedr.:B / buud- eteyn-i elif yedr.: 428 Selmekdr: / Selmek:B 429 amelde ve mdr Arebde: / Bde yok 430 hkez:B / u tertble bil-ittif: 39
Mahatt- ayn- Ha Be Cim Cim Cim Buuud- Buuud- Cim Be elif he elif he Buud- heteyn-i zilerbau 9 aksm- garbesindendr. Drdincisi ehnzdur. Bu mensbdur 10 emse. Pes tabat nrdr ve yidi nagmedr ki alt buud mtemil ola 11 hkez:431 Ye elif Ye Ha Vav He Cim elif Be Cim Cim Be Cim Cim Bil-ittifk buud- heteyn-i zilhamsu (35b) aksm- garbesindendr. Biincisi Hisrdur. Bu mensbdur Zhreye. 2 Pes tabat nrdr Mim Sad
432
mebde
Miznda ve trbdr Sevre.433 ve on nagmedr He Sad Sad Sad Sad Sad Mim
ki tokuz buud mtemil ola 3 hkez434 bil-ihtilf: He be ha Ye elif Ye Ye elif Ye cim Ye elif Ye Vav He Cim Elif Be Be Ha Cim Be Elif He Be Cim Cim Buud- heteyn 4 buud elif ye cim(dr). 435 Bu dah ebd- mlyime-i mensbdur Mim be garbedendr. Utaride. Pes Altncs tabat Gerdaniyedr. mmtezicdr 437 5 ve Bu 436 sekiz
nagmedr ki 6 yidi buud mtemil ola hkez438 bil-ittifk: Mim Sud ha Ye ha Ye vav Ye dal Ye elif Ha Vav Dal Elif Cim Cim T T Cim Cim t 7 buud- tarafeyn zil- klldr. Zr tabaka-i ldan ksm-
rbi 8 tabaka-i sniyeden on inci ksma 439 inzimmndan hsl
431 432 433 434 435 436 437 438 439
hkez:B / u tertble: nrdr:B / hevidr: Miznda ve trbdr evre: / Bde yok hkez:B / ol tertble: elif ye cim:B / elif ha hadur: bu:B / de yok mmtezicdr:B / tumtezicdr: hkez:B / u tertble: sma:B / smna: 40
olur.440 9 Pes devyiri, mezkreden elli ikinci dyire olur. Yidincisi Myedr. 10 Bu mensbdur Kamere. Pes tabat hevydr 441 ve drt nagmedr442 ki 11 buud mtemil ola bil-ittifk hkez:443 Mim be Ye elif Ha Vav Elif T Cim Buud- elif tarafeyn-i kudem yle (36a) tefsr he buud- kim zil3 hamsu E-ubet mehz aksm- heyetn 5 ola. Sud Mim ha
garbesindendr. Bua Irak- 2 mye dah dirler. Amm ubeler(i) itdiler444 intikliyyetn al nagmtil-makmi yani 4 ube ol cem-i mlyemedr445 nagmt makmatdan446 Mteahhirn katnda terkbden dah murd budur. 6 Pes ikisi 447 lafzeyn-i mteradifeyn beynet-tifeteyn oldlar. 7 Lkin baz448 mteahhirn katnda ubeden murd drt 8 emirdr kim drt ansra nisbet itdiler. Biri Yekghdur. 9 Bu u 449 nagme-i vhiddr450 eskal-i dgh vki ola bil-ihtilf451 10 ve bu mensbdur mya.452 Pes bunu buud yokdur. 11 Ekser 453 resil-i kudemda Yekghu zikri metrk oldug (36b) ecilden tri454 baz ksreyn
olur:B / olandur: hevydr:B / mdr 442 namedr: / name:B 443 bil-ittif hkez:B / u tertble bil-ittif: 444 ubeler(i) udem yle tefsir itdiler:B / ubeyi bazi udem yle tefsir eylediler.: 445 mlyemedr:B / mlyimdr: 446 mamtdan:B / mamdan: 447 ikisi: / Bde yok. 448 ba mteairn:B / mecm- mteairn 449 Bu u:B / ve bu ol: 450 name-i viddr:B / name-i videdr ki: 451 bil-itilf:B / bil-ittif beynehum: 452 mya:B / suya: 453 eker:B / bilgil kim: 454 tri: / Bde yok
440 441
41
bua455 inkr iderler ve ikincisi456 Dghdur. 2 Bu her iki nagmedr ki457 Buud- tann mtemil ola bil-ittifk hkez458 3 Dal Elif Ye elif ha Bu mensbdur hevya. Bunu mebde-i Bzrge ahadd 4 olavirr ki eskali ola. ll bu kadar var ki eskalinden istimli glibdr bazlar bua ahaddndan istiml olndug takdrce hazzan vasfa Yekgh dirler. 459 incisi460 Seghdur. Bu her 5 nagmedr ki mcenneble tann461 mtemil ola hkez462 bil-ittifk: 6 Dal Elif Cim t Bu mensbdur trba. Bunu dah mebdei 7 gerekse ahad olsun gerekse eskali olsun463 cyizdr. Zr ahaddndan 8 bile istiml olnur.464 Buud- tarafeyn elif vavdur ve drdincisi 465 9 arghdur. Bu dah Rast gibi zilerbau ksm- rbiidr. 10 lla bu kadar vardur kim Rastu mebdei eskal oldug ecilden 11 intikl-i hbt mtemildr ve bunu mebde-i ahadd oldugundan tri 466 (37a) intikl-i sidi mtemildr. Mesel unu gibi:467 Mim be Sud Mim ha Ha Vav Dal Elif Cim Cim t 2 bu mensbdur nra. Bua argh- zil- erba dah dirler. 3 Amm terkibi okdur. Lkin zamnmuzda mstamel 4 ve mehr Vav
455 456
bua yerine bunu olmas gerekiyor. ikincisi:B / biri da: 457 ki: / Bde yok 458 hkez:B / mil unu gibi: 459 illa bu adar var ki ealinden istimli libdr bazilar bua aaddndan istiml olndug tadirce azzan- vafa yekgh dirler: / Bde yok 460 incisi:B / ve biri da: 461 tann: metinde abati eklinde yazlm. 462 mtemil ola hkez:B / mtemil olalar. u tertble: 463 olsun: / Bde yok 464 zr aaddndan bile istiml olnur:B / amm ealinden istiml libdr. Balar bua aaddndan istiml olndu tadirce Trk Hicaz dirler nitekim gelse gerek: 465 drdincisi:B / biri da: 466 tri: / Bde yok 467 Meel unu gibi:B / faa mili: 42
olanlarnu ekserini getrdik. Birisi Pengh- 5 asldur. Bu bi nagmedr ki drt buud() mtemil ola 6 u tertble bil-ittifk:468 Mim be Sud Mim ha Ye elif Ha Vav Dal Elif T Cim Cim t Bu cins469 zilhamsu ksm- 7 rbiidr. Hemn zilerbau ksm- rbiin ayndur. 8 Beynehum 470 fark fsladur ve bir dah Pengh- zyiddr. 9 Bu alt nagmedr ki bi buud mtemil ola hkez471 10 Mim be Mim ha Ye elif Ye Ha Vav Dal Elif Be Cim Cim Cim t Pes bu Isfahndur ki mahatt dgh 472 ola. 11 Biri dah Muhayyerdr. Bu ol sekiz nagmedr ki yidi buud() mtemil ola473 (37b) hkez:474 Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye he Ye cim Ye elif Ha He Cim Elif T Cim Cim T T Cim Cim Buud- hiyeteyni zil- klldr. 2 Zr tabaka-i ldan ksm- hamis tabaka-i sniyeden ksm- 3 rbie inzimmndan hsl olur475 bil-ittifk. Pes Muhayyer476 4 hakkatde Pengh- asldur. Mahatt Nev ola. Bu477 5 toksan bir dyireden elli ikincisidr 478 ve dah 6 bu ki Nevdur ki mahatt Hseyn ola dimek dah sdk 7 olur. Bu takdrce devyir-i mezkreden olmaz bil ki 8 devyir-i mlyeme-i garbeden olur.479 Kem la yahf ala 9 t- teemmli
bil-ittif: / Bde yok cins: / Bde yok 470 Beynehum:B / Beynehumda: 471 hkez:B / u tertble: 472 dgh:B / yekgh: 473 yidi buud() mtemil ola:B / mtemil olalar yidi bud: 474 hkez:B / u tertble: 475 olur:B / olandur: 476 Muayyer: / Bde yok 477 bu:B / de 478 ikincisidr:B / altncsdur: 479 Bu tadirce devyir-i mekreden olmaz bil ki devyir-i mlyeme-i arbeden olur:B / de yok
468 469
43
emsli haza480 ve birisi481 dah Snbledr. Bu dah 10 sekiz nagmedr ki yidi buud mtemil ola hkez482 11 Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye he Ye cim Ye elif Vav He Cim Elif T Cim Cim Bud- Be Cim Cim elif he Pes Snble hakkatde Nevdur ki (38a) mahatt Zirefkend483 ola. Tarafeyn-i buud zil- klldr. Amm toksan bir dyireden 2 hricdr. Pes zilkll aksm- garbesindendr. 484 3 Ve biri dah Uzzldur. Bu bi nagmedr ki mtemil ola drt 4 buud hkez:485 Ye elif Ha Ze Cim T Be Elif he cim Pes bu Dghdur ki 5 mahatt Hicz ola buud- tarafeyn zilhamsu aksm- garbesindendr 6 ve birisi dah Nhftdr. Bu dah sekiz nagmedr ki 7 mtemil ola yidi buud u tertble bilihtilf 8 Mim be Sud Ye ha Ye he Ye cim Ye elif Ha Ze Cim Elif T Cim Cim T Be Elif he Cim 486 Pes Nhft Nevdur ki mahatt Uzzl 9 ola. zilkll aksm- garbesindendr ve biri dah Evcdr. 10 Bu dah sekiz nagmedr ki yidi buud mtemil ola hkez487 11 bil-ittifk Mim be Ye ha Ye vav Ye cim Ye elif Ha Vav Cim elif Cim T Cim T Cim T Cim Bu tabaka-i ldan ksm- (38b) sdisle tabaka-i snden488 on ikinci ksmu inzimmndan 2 hsl olandur. Pes bu yetmi yidinci dyire vki olur ve 3 hakkatde bua dimek sdk olur ki
480 481 482 483 484 485 486 487 488
Mim ha Elif
bunun gibi rnekler dikkatle dnen iin gizli deildir. birisi:B / biri: hkez:B / u tertble bil-itilf: Zirefkend:B / ek: arbesindendr:B / arbesinden olur: hkez:B / u tertble bil-itilf: Nhft:B / bu: hkez:B/ i bu tertble: abaa-i nden:B / abaa-i niyeden: 44
terkbi Irakdan 4 ve bir buud- mcennebden olur ve bir dah Mhr- sagrdr. Amm mcenneb mukaddem olur Irak- selse zerine kem la yahf alal-mteemmil 489 5 Bu bi nagmedr ki drt buud mtemil ola490 6 u tertble bil-ittifk491 Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye vav Ye dal Ye elif Ha Cim Cim T T Bu zilhamsu on inci ksmdur. Pes bu 492 7 hakkatde zilerbau ksm- rbiidr ve bir dah Mhr- 8 kebrdr. 493 Bu dah494 sekiz nagmedr ki yidi buud mtemil olalar 495 u 9 tertble bilittifk: Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye vav Ye dal Ye elif Ha Ze Dal Elif Cim Cim T T Be T T Pes bu Mhr- sagrdr kim mahatt Uk ola pes bu Mhr, tabaka-i sniyeden on inci ksmu tabaka-i ldan ksm- evvele izfetinden hsl olandur.496 Ve birisi dah Nyrz-i 10 kebrdr. Bu sekiz nagmedr ki yidi buud mtemil ola 11 hkez:497 Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye vav Ye dal Ye elif Ye Vav Dal Elif Cim Cim T Be Elif he cim T Pes Mhr- sagr ekser nagmtile (39a) tamm nagmt498 Nyrz-i sagrden mrekkeb olur. Pes bu499 Mhr- sagrdr ki 2 mahatt Nyrz-i sagr ola bunu dah 500 buud-
amm mcenneb muaddem olur Ira- ele zerine kem la yaf alalmteemmil: / Bde yok. dikkatle dnen iin gizli deildir. 490 ola:B / olalar: 491 bil-ittif: / Bde yok 492 bu: / Bde yok 493 sm- rbiidr ve bir da Mhr- kebrdr:B / sm- rbii olur. Bir tannyle biri da Mhr gibidr.: 494 da: / Bde yok 495 mtemil olalar: / mtemil:B 496 Pes bu Mhr- sardr kim maa U ola pes bu Mhr abaa-i niyeden on inci smu abaa-i ldan sm- evvele izfetinden hsl olandur: / Bde yok 497 hkez:B / u terkble: 498 namt: / Bde yok 499 bu:B / de yok 500 bunu da: / Bde yok
489
45
heteyni zilkll env- 3 garbesindendr ve bir 501 dah Nyrz-i sagrdr. Bu bi nagmedr ki 4 drt buud mtemil ola hkez bil-ittifk502 Mim be Sud Mim ha Ye elif Ye Vav Dal elif Be Elif he Cim t 5 Buud- tarafeyn zilhamsu aksm- garbesindendr. Pes Hicz 6 budur503 ki mahatt Rast ola bir dah Nihavend-i kebrdr. Bu dah504 sekiz 7 nagmedr ki505 yidi buud mtemil ola hkez bil-ittifk:506 8 Mim be Sud Mim ha Ye ha Ye ze Ye cim Ye elif Ha Ze Cim Elif Be Elif he Cim T Be Elif he cim Pes bu507 Hiczdr ki mahatt Uzzl ola 9 bu dah zilkll aksm- garbesindendr. Bir dah 10 Nihavend-i sagrdr. Bu yidi nagmedr ki alt buud mtemil ola 11 hkez508 bil-ihtilf: Mim be Sud Mim ha Ye he Ye dal Ye Ha Ze Cim Elif Be Elif he Cim Be Elif he Cim Tarafeyn(i) buud- elif yedr509 ki (39b) zf- zil- erbadan hsl olur. Bu budu hiyelerin nisbeti misldr ve sebatuttisudur. On altnu tokuza nisbeti gibi pes bu Hiczdr ki mahattna Hicz ola.510 Bir(i) dah Karcigardur. 2 Bu on bir nagmedr ki on buud mtemil ola hkez511 3 bil-ihtilf: Mim be He
501 502
Sad He
Mim ha
Dal Elif Dal He Ha He Dal Elif Be T T T T Be T T Be
ve bir:B / biri: mtemil ola hkez bil-ittif:B / mtemil olalar u tertble: 503 icz budur:B / bu iczdur: 504 Bu da: / bu:B 505 ki:B / kim: 506 hkez bil-ittif:B / u tertble bil-itilf: 507 bu: / Bde yok 508 hkez:B / u tertble: 509 arafeyn(i) buud-i elif yedr:B / buud- arafeyni buud- elif yedr: 510 Bu budu iyelerin nisbeti mildr ve sebatut-tisudur. On altnu ouza nisbeti gibi pes bu Hicazdr ki maana icaz ola.: / Bde yok 511 hkez:B / ibu tertble: 46
Bu Ukdur ki mahatt Dgh ola. Lkin u artla ki 512 4 nagmt- Ukda intik sid u hbt ola ve tann ve bir bakiyye 5 dah zamm olna 513 nitekim haf degl buud- tarafeyn-i zilhamsu aksm- 6 garbesinden 514 bir(i) dah Acemdr. Bu alt nagmedr ki bi515 buud 7 mtemil ola hkez516 bil-ihtilf: Mim be Mim ha Ye elif Ye Ha He Cim Elif Be Cim T Cim Cim Bu hemn 8 zilhamsu ksm- hmisidr. lla bu kadar vardur ki taraf- 9 ahadndaki517 tann mcenneble bakiyye bozlmdur. Nitekim haf degl518 10 bir(i) dah Bestenigrdur. Bu drt nagmedr ki buud mtemil ola 11 u tertble bil-ittifk: Vav He Cim Elif Be Cim Cim Pes bu Isfahndur ki mahatt (40a) ahad- Segh olur.519
Yani tamm Isfahndan bir buud- mcenneb 2 eksk ola buud- tarafeyn elif vavdur.520 Biri dah Isfahndur. 3 Bu yidi nagmedr ki mtemil ola alt buud. u tertble bil-ihtilf521 Mim be Sud Mim ha Ye elif Ye Ha Vav Dal elif Ye vav Be Cim Cim Cim T Cim 4 Pes bu Isfahn ve old ki mahatt Irak ola tarafeyn-i buud elif ye cimdr. 5 Bir(i) dah Rhatl-ervhdur. Bu alt nagmedr ki522 bi buud mtemil ola 6 hkez523 bil-ihtilf: Mim be Ye elif Ye Vav Dal Be Elif he Cim
512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523
Elif T cim
Mim ha Ye vav
u arla ki: / Bde yok. Olna:B / ola: asm- arbesinden:B / asm- acibesindendr: bi yerine pes yazlm. hkez:B / u tertble: araf-i aadndaki:B / araf- aaddnda: degl:B / degldr: aad- Segh olur:B / aad- Segh ola: buud- arafeyn elif vavdur:B / de yok. u tertble bil-itilf: / Bde yok ki: / Bde yok hkez:B / u tertble: 47
Pes bu Hiczdr ki 7 mahatt Irak ola524 tarafeyn-i buud elif ye cimdr anclayn bu buud dah ebd- mlyeme-i 8 garbedendr. Bir(i) dah Zvil Seghdur. Bu drt nagmedr ki 525 9 buud mtemil ola hkez:526 Mim be Mim ha Vav Dal Elif Dal Cim T T Pes bu527 Seghdur ki 10 mahatt Dgh ola. Lkin kudem bunu528 taraf- ahadna buud- irha 11 zammitmegi art iderler. Bu buud mikdrda rub- tanndr. Buud- (40b) tarafeyn, buud- elif vavdur. Biri dah Zvil Isfahndur. Bu tokuz nagmedr ki 2 sekiz buud() mtemil ola hkez529 bil-ihtilf: Mim Sud Mim be ha Ye elif Ye Ha Vav Dal Ha Dal Elif Dal Be Cim Cim Cim Elif he Elif he T T 3 Pes bu Isfahndur ki baz nagmn 530 Karcigar karr ide. Tarafeyn-i 4 buud zilhamsu aksm- garbesindendr. Biri dah Nigrdur. 5 Bu sekiz nagmedr ki yidi buud mtemil ola hkez531 bil- 6 ihtilf Mim be Mim ha Ye elif Ye Ha Dal Cim Elif Ye vav Elif Be Cim Elif he Be Cim Be Be Pes bu Bestenigrdur532 ki 7 mahatt Rehv ola bir dah Nibrekdr. Bu alt nagmedr ki bi 8 buud() ola u vazla:533 Mim be Ha Ye elif Ha T T He T cim Cim cim Mim ha Elif
524 525 526 527 528 529 530 531 532 533
ola: / Bde yok ki:B / de yok hkez:B / u tertble: bu: / Bde yok bunu:B / bu zviln tahinde Seghu: hkez:B / u tertble: ba nagmn:B / baz- namt : hkez:B / u tertble: Bestenigrdur:B / ba nagmt- Acemdr ki: vala:B / tertble: 48
Pes bu nagmt534 tann 9 merreteyndr ki Nev karr eyleye meal- ihtilf tarafeyn buud- zil- hamsdandur. 535 10 Bir dah uzdr ki bu sekiz nagmedr ki mtemil ola yidi buud 11 u sretle536 meal-ihtilf: Mim be Mim ha He Ha He Dal Elif Ye he Ye ha Ye elif T T Be T T Cim Cim Pes baz537 bu nagmt (41a) Karcgardur ki Acem karr eyleye. Buud- zil- erbadandur. 538 2 Bir dah ocestdr. Bu on nagmedr ki tokuz buud mtemil ola 3 hkez539 meal-ihtilf: Mim Mim be ha Ye elif Ye cim Ye elif Ye Ha He Cim Elif Ye vav Elif Cim Cim Be Cim T Cim Cim Be Be 540 Pes baz nagmt, 4 nagmt- Zengledr ki Acem yznden Rehv karr ide. Tarafeyn-i 5 buud elif ye daldur ve bir dah Mberkdur. Bu her iki nagmedr. Buud- 6 mcenneb(i) mtemil ola.541 Amm ol artla ki mebde-i ahadd 7 ola Mim be Mim ha Ha Vav cim Ehl-i amel bu542 arghdur ki mahatt Segh ola 8 dirler. Bil-ittifk bir(i) dah Zemzemdr bu tokuz nagmedr ki 9 sekiz buud() ola u vechile: Mim Mim be ha Vav Ye Vav He Elif Cim Dal Cim elif Elif he Elif he Be Elif he Cim Be Be Cim
534 535 536 537 538 539 540 541 542
namt: / Bde yok. buud- il- amsdandur: / il- amsdur:B mtemil ola yidi buud u retle:B / yidi buud mtemil ola u tertble: baz: / Bde yok buud- il- erbadandur:B / buud- arafeyni ikidr: hkez:B / u tertble: namt- Zengledr:B / Zengledr: Buud- mcenneb mtemil ola:B / mtemil ola buud- mcennebi: bu:B / buna:
49
10 Pes bu baz nagmt Nevrzdur ki 543 mahatt Rehv ola. Meal-ihtilf 11 tarafeyn-i buud, buud- elif yedr. Bir dah Hmyundur. Bu on (41b) nagmedr ki on iki544 buud mtemil ola hkez545 meal-ihtilf: 2 Mim ha Elif Be Ye ze Be Cim Be T Cim Elif Be Elif Cim Cim Cim he vav Pes bu baz546 nagmt Zengledr ki 3 Rehv karr eyleye. Meal-ihtilf547 tarafeyn-i buud, buud- elif tdur. Bu dah ebd- 4 mlyemedendr. Biri dah548 Arndur. Bu alt nagmedr ki549 bi buud 5 mtemil ola hkez550 Mim be Ye ze Mim ha Ye elif Ha Cim Dal Elif T T Cim Cim t Pes bu Hseyn 6 dr ki mahatt iki Dgh 551(ola). Bil-ittifk tarafeyn-i buud elif ye daldur. 7 Bir(i) dah Msteardur. Bu drt nagmedr ki buud 8 mtemil ola u tertble552 meal-ihtilf: Mim be Mim ha Ye elif Ha Ze Cim T Be Elif he 9 Pes bu Uzzldur ki mahatt Segh ola yani tamm- Uzzlden553 bir buud- 10 mcenneb eksk ola. Meal-ihtilf tarafeyn-i buud elif tdur. 11 Bir(i) dah Trk Hiczdur. Bu hemn Elif Cim Cim Elif Cim Ze Ha Mebd e Cim Elif Cim Elif
543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553
ki: / Bde yok on iki: / iki:B hkez:B / u tertble: baz: / Bde yok Meal-itilf: / Bde yok da: / Bde yok ki: / Bde yok hkez:B / u tertble: iki Dgh:B / Yekgh ola: buud mtemil ola u tertble:B / buud ola ol tertble: tamm- Uzzlden: / Uzzlden:B 50
Segh gibidr. lla bu kadar (42a) var ki bunu mebde-i ahad ve mahatt eskal olmakdur.554 2 unu gibi: Mim be Vav Dal Elif Cim T Pes555 tarafeyn-i buud bunu dah556 3 elif vavdur. Birisi 557 dah Nigrnik. Bu on bir nagmedr ki558 on buud() 4 mtemil ola u tertble meal-ihtilf: Mim be Ye ha Ye Cim Ye Ye Ye Ha Dal Cim elif Mim ha ze elif
ze dal elif Cim T T Be Cim
Elif Be
Cim Be
he be 5 pes bu Mhr- sagrdr. Mahatt Nigr ola tarafeyn-i buud 6 zil- klldr. Vakt ki terkibe nihyet olmadysa zamnmuzda 7 mstamel ve mehr olanlar beyn olnd. Bakiyesi559 terk 8 olnd. MAKALE- beynndadur. SALSE560 Shib-i ik- mtedvil ve mehr561 cematun 9 10 Kle Edvr: El-iku
nakartu beynehuma ezminetn mahddetl- makdru bih 11 edvrun musavtul- kemiyyete al nisbin vzn mahssatin (42b) yudraku tesviyel- ezminete vel-edvr bi-miznit-tab 2 s-selm yani ik diy bir blk nagmelere562 dirler kim aralarna 3 mikdrlar mlum zamnlar gire, anclayn zamnlar ki anlar in 4 mlum nisbetler ve mahss vazlar zerine kemiyyetde 5 msv devirler bulnur. Yani bir devrin nakresin 6 adedi birin devri563 gibi olur. Ol zamnlaru ve devirler 7 tesvisini yani
554 555 556 557 558 559 560 561 562 563
eal olmadur:B / eal olma vcibdr: pes: / Bde yok da:B / buud-: Birisi:B / biri: ki: / Bde yok Baiyesi:B / Bisi: male-i lie:B / male-i li: mehr:B / mehre: namelere:B / narelere: birin devri:B / bir devir: 51
mevzn olmasn tab- selm bir mizna 8 ihtiycsuz fark ider. Nitekim vezn-i iri arza ihtiycsuz 9 idrk ider amm tab- selm olmasa elbetde kannsuz idrk 10 idemez. Belki ekser evktda 564 kannla dah idrk idemez. 11 ussan ki idrk- vezn-i ik, idrk-i vezn-i irden (43a) mkildr. Nakre diy karaya565 cism(i) cisme katca miss itmege dirler. 2 Nitekim yukaruda beyn olnd. Bilgil ki kudemyin ilm-i ikda 3 mebhis-i kesre vardur. Bu muhtasar mecmanu zikrine 4 tahamml idici566 olmadug ecilden ik- mstamel ahvline 5 iktisr olnd. Pes ol zamnlar ki nakart arasna 6 mtehallil olurlar gerekse ol 567 nakart- munaggame olsunlar gerekse 7 sdec olsunlar ve gerek lisndan ve gerek 568 syir cevrihden 8 sdr olsunlar. ki nev zerinedr. Bir nev oldur kim 9 mahssatl-kadr569 olalar. Biri dah oldr kim mluml-kadr 10 olmayalar. Bu ksmdan bahs mmkin olmadug ecilden kudem 11 vezn adem-i vezn cihetinden bahslerini ezmine-i (43b) mahssatl-kadre tahss itdiler. Pes bize570 vcibdr kim 2 mahssatl-kadr olmakda ve ekall-i mertebe ve miyr 571 3 beyn olna. Bilgil ki572 kaan edn- mertebe iki nakre farz olnsa 4 aralkda zamn573 ya seri ya bat ya mutavasst olur. Seri 5 dah bir mertebeye varr kim ezmine574 tayn ve takdr mmkin 6 olmaz. Nitekim hulk- insnde575 ya tabllarda mahirler ellerinde 576 7 mhede olnur. Bu nev zamnlara terd ve tazf dirler. 8 Ehl-i msikr Fars lugatnda577 mergl dirler. Amm zamn- 9 bat dah
564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577
eker evtda:B / eker evtnda: araya: / Bde yok taamml idici:B / mteammil: ol: / Bde yok gerek lisndan ve gerek:B / gerekse lisndan yd: massatl-adr:B / massatl- midr: bize: / Bde yok miyr:B / miyr: Bilgil ki:B / Pes bilmek gerekdr kim: zamn: / Bde yok mertebeye varr kim ezmine:B / mertebe vardur kim ezmineye: ulk- insande:B / ulk- insaniyede: ellerinde:B / ellerinden: Ehl-i msir Fars luatnda:B / msir- Fars luatnda: 52
bir hadd- muayyen mtemil degldr. Belki bu bi-hasebi 10 istimll-mstamel olur. Pes bu iki nev zamnlar 11 lmek in ayar olmaga slih olmadug ecilden zamn- mutavasst (44a) miyar kldlar. Pes vardlar bu zamn- mutavasst iki harf-i 2 mteharrik itidl zerine telaffuz olndug vakt arasna 3 giren zamna578 takdr itdiler dah bua evvel mertebe mahssiyyeti 4 mtemil klduklar ecilden zamn- elif diy ad virdiler ve zfna 5 zamn- be didiler ve slse-i emsline zamn- cim didiler ve erba 6 emsline zam(n)- dal didiler ve hamse-i emsline zamn- he 7 didiler. Bu579 dgelisinde vch- tesmiye zhirdr. Pes kaan 8 sebeb-i sakl yani harfeyn-i mteharrikeyn al sebli 9 t-tevl velitidl580 telaffuz olnsa ten ten ten581 dimek gibi 10 elbetde her harf in lisndan bir582 nakre sdr olur. 11 Gerekse syir azadan dah583 nakart kolsun gerekse kolmasun (44b) pes beyn-i nakara ve nakara vki olan zamnlar ezmine-i ezmine-i 2 ezmine olurlar. Ve dah bilmek gerekdr kim bu tayifen 3 adt ve rsmndandur ki nakart- mazrbiye mim 4 yazarlar. ayr- mazrbiye gh olur sfr yazarlar ve gh olur ki 584 5 nesne yazmazlar. Amm kaan syir azayla birer harf 6 aur yani hemn teden teye nakre kolsa ten ten ten585 7 dimek gibi aralkda bulnan zamnlaru her biri nakart- 8 matviyyen lisnda vuklar zamnlarndan586 gayr 9 elif zamnlarnu zf oldug ecilden ezmine-i 10 be olurlar. Cevab- misl mukadder. 587 Zr cem-i mevdda, nakre-i matviyye zamn- 11 ezmine-i mtehallile beynen-nakartdan degldgi zhirdr. (45a) Anun bahsden
578 579 580 581 582 583 584 585 586 587
zamna:B / zamn: Bu: / Bde yok vel-itidl: / Bde yok ten ten ten:B / tene tene tene: bir:B / iki: da: / Bde yok ki: / Bde yok ten ten ten:B / tene tene tene tene: zamnlarndan:B / zamnndan: Cevab- mil muadder: / Bde yok 53
hricdr. Adem-i teemml-i sdkdan 2 bazlar bun() dah ezmine-i mtehallilden sayarlar. Lkin hat-y 3 fhidr. Gine bunclayn588 sebeb-i haffine589 sn skin 4 l-hirdr. Kaan biri bir ardnca itidlle telaffuz olnsa 5 dah tillerine nakre zamm olnsa ten ten ten dimek gibi 6 zamnlar ezmine-i be olur. 590 anun ki591 nn- skinle t 7 aras nn- mteharrikle t aras gibidr. Bila farkin 8 8 beynehum zr nn, harf-i med oldug ecilden skin, 9 mteharrik yirinedrr ve dah kaan syir aza ile ekser-i 10 harf aur yani teyile ikinci nna ve drdinci teye 11 nakre kolsa dah bir nn ve bir tnu nakresi tarh olnsa (45b) ten ten ten ten dimek gibi beyn-i nakre ve nakre zamnlarnu 592 2 her biri nakreteyn-i matviyyeteyn zamnlarndan gayr slse-i 3 emsl oldug ecilden ezmine-i cim olur.593 Gine bunclayn veted-i 4 mecm ki sls skinl-hirdr. Yhd veted-i mefrk ki 5 sls skinl-evstdur. Bir bir ardnca telaffuz olnsalar 6 dah tillerine nakre koulsa tenen tenen tenen gibi yhd 7 tni tni tni dimek gibi beyn-i nakre ve nakre zamnlar 8 ezmine-i cim olurlar. Amm evtad- mecmyla iktif olndug ecilden594 9 evtad- mefrkunu istiml(i) terk olnd.595 10 Ve dah kaan596 harf aur azayla nakre kolsa ten ten 11 ten ten597 dimek gibi beyn-i nakre ve nakre nakart- slse-i matviyye598 zamnlarndan (46a) gayr zamnlar erba- emsl oldug ecilden ezmine-i dal olurlar. 2 Gine bunclayn fsla-i sugr ki rub skinl-hirdr. 3 Biri biri ardnca telaffuz olnsa dah tillerine nakre zamm 4 olsa tenenen tenenen tenenen tenenen599 dimek gibi
588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599
gine bunclayn:B / dense anclayn: sebeb-i affine:B / sebeb-i aff ki: ezmine-i be olur.:B / zamn- be olurlar: ki:B / kim: zamnlarnu:B / zamnlaru: olur:B / olurlar ki: evtd- mecmyla iktif olndu ecilden:B / de yok istiml(i) terk olndu:B / istimlini terk itdiler: aan: / Bde yok. ten ten ten ten:B / tene tene tene tene: naart- le-i maviyye: / le-i maviyye:B tenenen tenenen tenenen tenenen:B / tenenen tenenen tenenen: 54
beyn-i nakre 5 ve nakre zamnlar ezmine-i dal olurlar ve dah kaan drder harf 6 aur nakre kolsa tene tene tene tene tene tene 7 dimek gibi beyn-i nakre ve nakre nakart- erba- matviyye 8 zamnlarndan gayr zamnlar hamsetl-ezmn600 oldug 9 ecilden ezmine-i he olur. Gine bunclayn fsla-i kbr ki hums 10 skinl-hirdr. Biri biri ardnca telaffuz olnsa tenenenen 11 tenenenen tenenenen tenenenen601 dimek gibi602 beyn-i nakre ve nakre zamnlar (46b) ezmine-i he olurlar lkin zamn- he ve dah603 zamn- elif kall 2 l-istiml olurlar. Amm sebeb-i fesad- lahn oldug ecilden 3 kavm ezmine-i heden yukaru tecvz itmediler. Mesel zamn- vav 4 veya604 zamn- ze veya605 gayrsn istiml itmediler. Nitekim bu sebepden 5 tri ezmine-i elifden aaga zamn- mutavasstu 6 efrdnda filcmle takdri ve tayni mmkin olan zamnlardan 7 itibr itmediler. Amm zamn- heden yukarus istiml 8 olndug vakt lahna fesad geldgi anundr kim bu takdrce 9 nakre-i sniye-i munaggame, nakre-i l-i munaggame smiden mumahill606 10 olub gitdkden sora vrid olmak lazm gelir. 11 Pes nagme-i l nagme-i sniyle bulub607 imtizac baglamaz zr mukarrerdr ki (47a) nagme nagmeye smide608 bulub arada nisbet-i erfe sebebiyle 2 imtizc hsl olmaynca ve609 mlyemet ve ho yandalk 3 hsl olmaz ve610 amm ezmine-i elifden aaga itib(r) olndug vakt 4 sebeb-i fesd- lahn oldug anundr kim nagme-i l, smide 5 tamm mrtesem olmadan nagme-i sniye 611 vrid olur ve sniye
amsetl-ezmn:B / amsetl-eml: tenenenen tenenenen tenenenen tenenenen:B / tenenenen tenenenen tenenenen: 602 dimek gibi: / Bde yok 603 da: / Bde yok 604 veya:B / ya: 605 veya:B / ya: 606 mumahill:B / mumail: 607 bulub: / Bde yok 608 smide:B / uvvet-i smiada: 609 ve:B / de yok 610 ve: / Bde yok 611 olmadan name-i niye: / evvelden:B
600 601
55
dah tamm mrtesem 6 olmadan slise vrid olur. Pes gine smide 7 ictim- tamm hsl olmadug ecilden imtizc madm 8 olur. Pes mlum old kim zamnlaru gayet tavl olmas 9 ve gayet kasr olmas mni-i telf-i elhnm, mlyemetin 612 10 mutavasst613 olmas sebeb-i telf-i mlyim imi ve dah 11 zamn elifle zamn- be ve cim ve dal arasnda nisbet (47b) beyn olnd. Amm zamn- cimle zamn- be ortasnda 614 2 nisbet-i misl nsfdur ve zamn- dalla zamn- cim arasnda 3 nisbet-i misl slsdr ve zamn- heyile zamn- dal 4 arasnda nisbet 615 misl rubdur ve zamn- he ile zamn- cim 5 arasnda nisbet-i misl slsndur. Bu mahalde dah 6 bu kadarla iktif olnd. Ve dah 616 bilgil kim ik iki nev zerinedr. 7 Biri ik- muvassal, biri ik- mufassal. Zr ezmine-i 8 mtehallile beynen-nakart eger birbirine beraber olsalar yani 9 eger zamn- sbk, zamn- lhik ile mttehiz-i bin-nev olsalar. 10 Aa ik- muvassal dirler. Ekser prevler ve muvaahlar bu nev 11 ikda617 olurlar dah zamnu ehl-i amelleri bua (48a) Revn usl dirler ve eger ezmine-i sbka ezmine-i 2 lhkla618 mttehid-i bin-nev olmasalar aa ik- mufassal 3 dirler. Ekser619 tasnfler bu nevde olurlar ve nev in620 4 blk blk nakreler olur. Vazda ve heyetde ve aded-i 5 nakartda bir blk bir blg ayn() olur ve her bir blge 6 bir devir dirler ve her iki devr arasnda bir zamn 7 ck olur. Aa fsla dirler ve dah ik- muvassal 8 drt nev zerinedr. Evvelki nevi621 oldur ki622 nakart- 9 ezmine-i elif(i) mtemil olalar
612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622
mlyemetin:B / de yok metinde mteavass yazlm. Ortasnda:B / arasnda: nisbet: / Bde yok. ve da: / Bde yok ida:B / i mtemil: ezmine-i lla:B / ezmine-i lhia ile: eker:B / ekeriya: ve nev in:B / bununn: Evvelki nevi:B / evvelkisi: ki:B / kim: 56
misli623 esbb- skal, al tark 10 l- itidl telaffuz olndug vakt her bir624 harfine 11 kolan nakart gibi mesel ten ten ten625 nakart gibi (48b) bua serl-hezec dirler.626 kinci nev oldur ki627 nakart- ezmine-i beyi mtemil olalar. 2 Esbb- skal 628 telaffuz olndug vakt evvelkilerine 629 3 kolan nakart gibi mesel630 ten ten ten nakart() gibi bua 4 haffl-hezec dirler. inci nevi631 oldur kim ezmine-i 5 cim(i) mtemil olalar evtr- mecma telaffuz olndug vakt 6 evyiline zamm olnan nakart gibi mesel tenen tenen 7 tenen nakart() gibi bua haff sakllhezec dirler. 8 Drdincisi oldur kim ezmine-i dal mtemil olalar 632 fevsl- asgaryyt633 telaffuz 9 olndug vakt evyiline kolan nakart gibi 10 mesel tenenen tenenen tenenen nakart() gibi bua sakl 11 l-hezec dirler. Geldk, ik- mufassalu env kesrdr. (49a) Lkin kudem katnda alt nevdr kim 634 bua usl-i sitte-i 2 arabiyye dimekle mrfdur. 635 Evvelkisine sakl-i evvel dirler. Bu ol usl 3 dr kim on alt nakre636 ola yani on alt harf 4 ola ki on alt nakreden hsl olur. Pes nakre diyb 5 harf dilemek mecz olur ki637 dah onlardan638 bii mazrb ve kalan matrh 6 ola u heyetle tenen tenen tenen ten tenenen Bazlar 7 bunu ikinci vetedin yirine fsla-i sugr getrdiler, 8 dah Berefan usl diy ad virdiler. u tarkla639 tenen tenenen tenenen 9 ten tenenen Pes
623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639
mtemil olalar mili: / mtemil ola:B bir: / Bde yok ten ten ten:B / tene tene tene : bua serl-hezec dirler: / Bde yok ki:B / kim: esbb- l:B / esbb- ffe: evvelkilerine:B / evvellerine: meel: / Bde yok inci nevi:B / incisi: ezmine-i dal mtemil olalar: / Bde yok. fevsl- aaryyt:B / fevsl- suriyyt: kim:B / de yok dimekle marfdur: / Bde yok nare:B / naresi: mecz olur ki:B / meczdur: da onlardan: / Bde yok u arla: / Bde yok 57
bu on yidi nakre olur. Nakartdan murd 10 ol nakartdur ki ezmine-i elif(i) mtemil ola ve dah 11 beyn-i nakara ve nakara 640 ezmineden kang nev idgi edn- (49b) teemmlle mlum oldug ecilden ekser yirde641 yani beyn olnmad, terk olnd.642 2 kincisine sakl-i sni dirler. Bu ol ikdur kim anclayn 3 on alt nakre ola yani sakl-i evvelini. 643 Lkin bunu alts mazrbdur. Kalan 4 matrhdur. u vazla tenen tenen ten tenenen ten tenenen. 5 Bunu nsf ki iki veted ve bir sebeb-i haffdr. 6 Bazlar bua muhammes didiler. Pes644 bir devir sakl-i sni 7 iki devir muhammes olm olur. incisi haff 8 sakldr. Bu ol645 usldr kim on alt nakre ola ki 9 on ikisi mazrb ola 646 ve drdi matrh ola 10 u tarkle ten tenenen tenenen tenenen ten. Drdincisine 11 sakl-i remeldr dirler.647 Bu ol usldr kim yigirmi drt (50a) nakre ola kim648 tokuz mazrb ve kalan649 matrh ola 2 u vazla tenenen tenenen ten ten ten ten ten ten 3 tenenen. Biincisine remel-i haff dirler.650 Bu ol 4 usldr kim on nakre ola kim 651 drdi mazrb bkisi 5 matrh ola u tarkle ten tenen ten tenen. Altncs 6 hezecdr. Bu dah ol usldr kim on nakre ola 7 ki drdi mazrb ve kalan() matrh ola ten tenen ten tenen.652 Pes bu iki 8 nev usl biz-zt mttehid oldlar. Mebdeleri tefvtle 9 mtefvit oldlar. Nitekim tenen ten tenen ten. Amm geldk653 10 zamnmuzda mstamel ve mehr olanlar on sekiz 11 nev usldr. Birisi
640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653
beyn-i naara ve naara:B / beyn-i naaratin ve naaratin: yirde:B / mevada: yani beyn olnmad terk olnd:B / beyn terk olnd: yani al-i evvelini:B / yani al ola gibi naartda berber ola: Pes:B / de yok ol:B / ol: ola:B / de yok drdincisine al-i remeldr dirler:B / drdincisi al-i remeldr: kim:B / ki: alan:B / bisi: biincisine Remel-i haff dirler:B / biincisi aff remeldr: kim:B / de yok ten tenen ten tenen: / Bde yok geldk:B / de yok 58
Berefandur. Bunu zikri gedi. (50b) Ve654 birisi dah Sakl usldr. Bu ol krk sekiz nakredr ki 2 tokuz mazrb ve kalan matrh ola u tarkle 3 tenenen tenenen ten tenenen ten tenenen ten tenenen ten 4 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen. Ve birisi dah haff 5 usldr. Bu ol otuz iki nakredr ki yidisi mazrb 6 ve kalan matrh ola bu tertble 655 tenenen tenenen tenenen ten 7 tenenen ten tenenen tenenen tenenen. Ve birisi dah searbdur. 8 Bu iki nevdr. Birisi Searb- tavldr ve birisi dah 9 Searb- kasrdr. Amm Searb- tavl ol otuz iki 10 nakredr ki i mazrb ve kalan()656 matrh ola. ol657 11 tarkila tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen (51a) tenenen tenenen. Ve Searb- kasr oldur ki on alt nakre ola ki 2 i mazrb ve 658 bkisi matrh ola u659 vazla 3 tenenen tenenen tenenen. Ve birisi dah ararb usldr.660 4 Bu ol usldr kim toksan alt nakre ola ki on biri 5 mazrb ve kalan661 matrh ola u vazla662 tenenen tenenen 6 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen 7 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen 8 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen. Bua ahararb- usl-i 9 kadm663 dirler pes nakart usli sakl zf olur.664 Anundr kim 10 bir devir ahararb iki devir sakl alnur. Nitekim haf degl 11 ve biri dah Fhte-i mehrdur. Bu ol usldr kim on nakredr 665 (51b) kim666 i
ve: / Bde yok tertble:B / arla: 656 alan():B / bisi: 657 ol:B / u: 658 ve:B / de yok 659 u:B / ibu: 660 ararb usldr:B / ahararbdur: 661 alan:B / bisi: 662 vala:B / arkla: 663 ahararb-i usl-i adm: / usl-i adm:B 664 pes naart usl-i al zf olur:B / pes bu naart sal usl naartnu zf olur: 665 naredr:B / nare ola: 666 kim:B / de yok
654 655
59
mazrb ve bkisi matrhdur u tarkle 667 ten tenenen 2 tenenen. Ve biri dah Revn usldr. Zamnmuzu ehl-i amelleri 668 3 bua Tarb-engiz dirler. Bu ol on nakredr ki bii 669 mazrb 4 ve kalan() matrh ola ol tarkle ten tenen ten tenni. 5 Gh olur ki670 bunu nakre-i lyla nakre-i rbiisini 671 arb 6 iderler bkisini tarh iderler. u tarkle ten tenen ten 7 tenni. Ve birisi dah Evst usldr. Bu ol yigirmi drt 8 nakredr kim ikisi mazrb ve bkisi matrh ola u 9 tarkle tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen. 10 Ve biri dah Amel usldr. Bua Trk arb dah dirler. 11 Bu ol on drt672 nakredr kim i mazrb ve bkisi673 matrh (52a) ola ol674 vazla tenenen tenenen tenenen. Ve biri dah 2 Remel-i kasrdr. Bu ol yigirmi drt nakredr ki i mazrb 3 kalan() matrh ola u vazla675 tenenen tenenen tenenen 4 tenenen tenenen tenenen ve birisi dah Remel-i tavldr. Bu ol 5 yigirmi drt nakredr ki drdi mazrb ve bkisi matrh 6 ola u tarkla tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen 7 tenenen. Ve biri dah Serendz usldr.676 Bu ol on drt 8 nakredr ki bii mazrb ve kalan() matrh ola u tarkla 9 ten ten tenenen ten tenenen. Lkin adet-i kavm677 yle cri 10 olmdur kim gh olur ki678 evvelindeki sebebleri fslaya tebdl 11 iderler dah birer679 olur. arb ururlar unu bu gibi mn ekseriy evyil ten cedvellerde Mesel tenenen tenenen
tenenen.680 (52b) Ve biri dah Semdr. Bu ol on nakredr ki i
667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680
marudur u arla:B / maru ola ol vazla: ehl-i amelleri:B / ehl-i ameli: bii:B / alts: ki: / Bde yok nare-i rbiisini:B / nare-i sdisini: on drt: / on:B bisi:B / alan: ol:B / u: vala:B / arla: serendz usldr:B / serendzdur: lkin det-i avm:B / ve lkin detleri: kim gh olur ki: / ki gh olur:B birer:B / bir: Meel unu gibi tenenen tenenen ten tenenen: / Bde yok 60
mazrb 2 ve kalan() matrh ola. Hkez 681 tenen tenen tenenen. Ve biri 3 dah cerrdr. Bua nim sakl dah dirler ve cerr-i sakl dah dirler. 4 Bu ol yigirmi drt nakredr ki bii mazrb ve kalan 5 matrh ola hkez682 tenenen tenenen ten ten tenenen 6 tenenen. Ve biri dah ezecdr. Bua serl-hezec dah 683 dirler. 7 Bu ol bir blk nakredr ki684 ezmine-i elifi mtemil 8 olalar. Nitekim yukaru(da) beyn olnd. Misli unu gibi 685 Tene tene tene tene tene 9 tene gibi.686 Ve biri dah Revndur.687 Bu ol tokuz nakredr ki 10 i mazrb kalan() matrh ola u vazla 688 ten tenen 11 tenenen. Ekser naklar bu uslde olurlar. Az olur 689 bu uslde (53a) tasnf dah baglarlar ol vakt tasnfe ehl-i amel 2 savtl-amel dirler. Ve bir dah Muhaccildr 690 bu ol elli alt nakre 3 dr ki on i mazrb ve kalan() 691 matrh ola ol vazla692 4 ten tenenen ten tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen ten tenenen 5 ten tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen. Ve biri arbl-fethdr. 6 Bu ol seksen sekiz nakredr ki yigirmi ikisi mazrb 7 ve kalan() matrh ola hkez 693 tenenen tenenen ten ten ten 8 tenenen ten tenenen tenenen tenenen ten tenenen ten tenenen 9 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen ten 10 ten ten ten tenenen tenenen. Ve dah bilmek gerekdr kim bu on 11 sekiz nevden gayr zamnmuzda mstamel (53b) usller ki halk arasnda makbl ola bulnur. 2 Cmlesinden birisi Cerr-i haffdur. Bu ol krk 3 sekiz nakredr ki on biri mazrb ve kalan 4 matrh ola u vazla tenenen tenenen tenenen 5 ten tenenen ten tenenen tenenen tenenen ten ten ten 6 ten ten ten ten ten. Pes bu Sakl uslle nakartda 7 bir old anundr kim bu vaz- sakl vazna ve sakl bu alnub nitekim haf degl694 ve biri Rikbdur. Bu ol otuz iki 8 nakredr ki drdi mazrb ve bkisi matrh 9 ola ol tarkle 695 tenenen tenenen tenenen tenenen tenenen 10 tenenen tenenen tenenen tenenen.
681
hkez:B / u arla: 61
lm-i ikda dah696 bu kadarla 11 iktif olnd ve baki-yi mebhis-i garbesi terk olnd. (54a) ATME fevyid-i erfe beynndadur. Bilgil ki cmle-i fevyid-i erfeden 2 bir fyda budur ki env- tesrt- elhn biline. Pes ekbir-i vesktdan 3 yle mervdr ki 697 Rast ve Irak ve Isfahn nefse bast- 4 mutedil ve lezzet-i latfe verr. Yani nefse 698 itidl zerine 5 ferh lezzet baglar. Anundr kim bu i klm-i rbi 6 ve klm-i slis halk() gibi mutedill-mizac olan kimselere 7 ziyde mlyim gelr. Nevrz ve Pengh ve Gerdniye699 ve Zvil 8 bunlaru tesr(i) dah anlaru gibidr ve dah Uk ve Nev 9 ve Bselk bunlar nefse kuvvet ve ecat ve bast- tamm700 10 verr. Yani ferh-i tamm baglar. Anundr kim bunlar memlik-i Trke ve Habee 11 ve Zenc demlerine 701 ziyde tesr iderler. Mhur ve Nihvend dah bunlaru gibidr (54b) ve Zirefkend ve Bzrg ve Zengle ve Rehvi ve Hseyn 2 ve Hicz, bunlar nefse bast- zaif yani ferh-i 3 fil-cmle 702 belki nev-i minel-hzn verr. Nitekim Shib-i 4 Edvr beyn eyledi. Lkin bazlar didiler kim ve Gevet 5 ve ehnz ve Hisr ve Hmyn ve Mberk ve Bestenigr 6 bunlaru 703 Rehvi ve Zirefkend gibidr. Tesrde704 ve mye 7 ve Selmek ve Nhft ve Uzzl ve Evc ve uz-Hicz 8 ve Zengle tesr(i) gibidr. Pes bu kavl unu iktiz eyler705 ki 9 makmtdan bu alt nev bir nevde 706 mttehid olmayalar 10 ve dah bazlardan yle menkldr kim Rehviye 11 edd-i bk dirler. Zirefkende707 edd-i hzn dirler ve
696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707
da: / Bde yok ki:B / kim: nefse: / Bde yok Pengh ve Gerdniye:B / Gerdniye ve Pengh: bas-i tam: / bas:B Zenc demlerine:B / zenci alna ve sukkan- cible: yani fer-i fil-cmle:B / yani fil-cmle ferh: bunlaru:B / de yok Tesirde: / Tesir:B eyler:B / ider: nevde:B / nev tesirde: Zirefkende:B / ege: 62
Bzrge (55a) edd-i cebn dirler. Yani edd-i havf dirler708 ve Isfahna 2 edd-i cd dirler ve Iraka edd-i lezzt dirler ve Uka edd-i 3 hk dirler ve Zengleye edd-i nevm dirler ve Nevya edd-i 4 ecat dirler ve Bselike edd-i kuvve dirler 5 ve Hseynye edd-i sulh dirler ve Hicza edd-i tevz dirler. 6 Amm Rast in nesne dimezler ve dah fevyid-i erfeden bir fyda dah 7 oldur kim709 elhnu istimlin tesrt- tmmesin 8 evkt beyn olna pes yle dimilerdr kim eyle gerekdr kim 710 subh- 9 kzib vaktinde Rehvi istiml olna 711 ve subh- 10 sdkda Hseyn istiml olna ve uh-i sugrda 11 Rast istiml olna ve uh-i kbrada Bselik istiml olna 712 (55b) ve nsf- nehrda Zengle ve vakt- zuhrda Uk 2 ve 713 beynes-salteynde Hicz ve vakt- asrda Irak 3 ve vakt- gurbda Isfahn ve vakt- magrbde Nev, salt- 4 adan sora Bzrg, uyhu vaktinde Zirefkend 5 ve dah fevyid-i erfeden bir fyda dah oldur kim bu fenn 6 syir fnn arasnda halka gerekl olmas ne cihetledr 7 beyn olna. Anula714 erefi dah715 mlum olna. Bilgil kim halk 8 bu fenne tahsn-i savt- fil-Kuran716- (k.m.) kim717 emr-i Resul der (a.m.). 9 Anda muhtc olurlar. Zr bu ilimden gayr ilim tahsn-i savt mfd degldr.718 Kalen-Nebiyy sallallahu aleyhi ve sellem: 10 Zeyyinl- Kurne bi-esvtikum feinne savtel-hasene yezid 11 fil-Kurane hasenen ve Kale a.m. li-klli eyin hilyetn (56a) ve hilyetl-Kurnes-savtel-hasene ve Kale a.m. ikrau 2 l-Kurane bi-hnil-arab lkin eyle gerekdr kim tahsn-i savt 719 tagyr-i 3
Bzrge edd-i cebn dirler. Yani edd-i avf dirler:B / Bzrge edd-i avf dirler: 709 bir fyda da oldur kim: / fyda oldur ki:B 710 eyle gerekdr kim: / Bde yok 711 olna:B / olnur: 712 istiml olna:B / de yok 713 ve: / Bde yok 714 anula:B / bunula: 715 da: / Bde yok 716 tasn-i avt-i fil-uran: / tasn-i ulk-i fil-uran:B 717 kim: / Bde yok 718 zr bu ilimden ayr ilim tasn-i avt mfd degldr.: / Bde yok 719 tasn-i avt: / Bde yok
708
63
kelimtdan ve hurfdan ve harektdan ve sekentdan 4 ri ola ve illa vech-i hirden ifsd tahsn(i) 5 ibtl ider. Sevab umana 720 gnh hsl olur. Pes sbit 6 old ki bu fenn-i erf ve 721 gerekl fenn old ve dah bilmek 7 vcibdr kim nagamt- mlyime-i muhtelife ki aa lahn- cem-i mlyim722 dirler. 8 Hulk- insaniyyeden mesm olsalar madam ki723 elfz- 9 mhmeliye ve mlyaniyye mukrin olmaya,724 harm olmazlar. 10 Zr bu takdrce bundan hl degldr kim elfz- mstameyile 11 mukrin olalar ya olmayalar al kllit-takdrn anlara hrmet725 rz olmaz. (56b) Ve illa zamnmuzda726 hutab ve huffz ve hnendelerden sdr 2 olanlar gerekdi kim eriatde nehy olalard. Lkin 3 kaan elfz- mhmeleye mukrin olalar727 anlara lehiv sdk 4 olur dah Kll lehvin harmun hadsi zere hrmet 5 ve men-i eri vrid olur. Amm lahn- hulk- insanden 6 gayrdan sdr olsa yani 728 letlerden mesm olsalar 7 mezhebimzde lehv oldug cihetden harm ve memnu dururlar. 8 Bigayri srrin sagyirden olurlar ve dah fevyid-i erfeden 9 bir fydas dah oldur 729 kim bu ilm evvel telfine ve tedvnine 10 kim bis olmdur 730 mlum olna. Bilgil ki731 bu fenn vz 11 Fisaguris-i Hakmdr. Sleymn Peygamber (a.m) kirdlerindendr. (57a) gice bir bir ardnca dnde grdi kim bir kimesne eydr: 2 Ya Fisaguris kum ve izheb ila sahill-bahr, ve hassl ilmen 3 garben yani dur felan deiz kenrna var, bir ilm-i garb 4 telf eyleyesiz. 732 Pes sabh ol
umana:B / uma gelirken: ve: / Bde yok 722 nagamt- mlyime-i mutelife ki aa lan- cem-i mlyim: / nagamt- mlyime ki lan- vec-i mlyim:B 723 ki: / Bde yok 724 olmaya:B / olmayalar: 725 rmet: / Bde yok 726 zamnmuzda:B / zamnmuzdaki: 727 olalar:B / olsalar: 728 lan- ul- insanden ayrdan dr olsa yani:B / aan ul- insaniyeden ayr: 729 fydas da oldur:B / fyda da old: 730 olmdur:B / old: 731 ki:B / kim: 732 eyleyesiz:B / eyle:
720 721
64
bahr kenrna vard 5 hi kimesne bulmad illa grdi ki bir blk demirciler 6 usl-i mtensibe zere eki ururlard. Bunlaru 7 urb- tenasbnde tefekkrt- kesre eyledi ve dndi evine 8 geldi. Hakk subhaneh ve tel feyzi birle bu ilm 733 kavaidini 9 telf eyledi. Andan sora riyzetle bir mertebeye iridi kim 10 dyim734 dirdi: nn esmeu nagmtin ehiyyeten min harektil11 eflk yani ben harekt- eflkden mahbb nagmeler iidren735 dirdi. (57b) Andan sora hukem bua736 ihtiraat ilhk itdiler. 2 Ve dah bilmek gerekdr kim anlaru bu fenni telf itmelerinden 3 garazlar oldur kim ervh nufs alem-i kudse mens klalar.737 4 Mcerred lehv tarb degl idi zr nefse nagmt- mlyeme 5 istim itmekden bast hsl olur. Dah mushabete 6 nufs- aliye ve mcveret-i alem-i ulv tezekkr ider. 7 Anundr ki nefs kend kalbn harekete getrr 8 ve raks itdrr. Lkin bedenin738 skleti sebebi ile 9 urc idemez az olur ki itiyk bir vechile glib olur ki 10 bedenden 739 mfrekat ider nitekim Efltun didi740: 11 Men semial-gn bi-kemli edihi mte taraben741 ve dah (58a) bilmek gerekdr ki742 bu fenne msik didkleri nindr 2 mlum olna. Zr mus lugat- yunanca nagmeler 3 dimek olur ve ki dimek mevzn dimek olur. Pes bu 4 fenn dah nagmt- mlezzen 743 keyfiyyet-i telfin744 bildrdiginden 5 tri msik didiler. Temmetl-kitb biavnillahi melik 6 l-vahhb fi evst- ehr-i cemdil-evvel min ehr. Sene 914.
733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744
tel feyzi birle bu ilm:B / telnu feyzile bu ilmin: dyim:B / dyima: iidren:B / iidrm: bua:B / de yok lalar:B / lalard: bedenin:B / bedeninde: itiy bir vechile lib olur ki bedenden: / itiy lib olur. Bedeninden:B Efltun didi:B / Efltundan rivayetdr ki: kim ki bir iirin musiki ile sylenmesini tam ekliyle duyarsa kendini kaybeder. ki:B / kim: mleen:B / mlien telifin:B / telifini: 65
7 Fi yevmil- hdiye aera yevml-erba fi vakti beynes-salteyn

745
8 likl-ekvnu celle bil-brhnu mucidl-insnu 9 nuhu gufrnu leyletl-ramaznu sret vehbeten 10 li-erbbid-din sm bil-yakini zmretel-mslimn 11 feinne nasirah aczn ve hzlnun menistene bi gayrllahi fi talebin 12 feinne nsrah aczun ve hzlnun
Allahn yardmyla kitap aylardan cemaziyelevvel aynn ortasnda sene 914 de, onbirinci gn aramba le ile ikindi namaz arasnda tamamland.
745
66

Tenki̇t Örneği̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tenki̇t Örneği̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

METN Haz rsle-i zeynl-elhn1

rahmetullahi aleyh 9 katnda tarf-i merz tarf-i eyh-i

v m havd He Va Ze Ha T Ye Ye Ye Ye Ye Ye Ye Ye v elif be ci dal he va ze m v

bir let telf itdgi, 9 aa ahrz 236 diy ad virdi.

9 ve dah bilmek gerekdr kim nagmt-

(22a) biri nagme-i ye ha ki bua vust-y Mebhis-i Ebd

mtereke dah249 dirler. Kalanna 2 mtebeddilt dirler vallahu

3 Bilgil kim env-

Dal Vav Dal Be

273 274 275 276 277

TARAF-I AHADD nbSmn-

Zil- klli ahadd- ahadd

Zil- hamsi ahadd- ahadd

Zil- erba ahadd- ahadd

ahadd khkvkzkhSls- ahadd

yvvzyhnsf ydyh ybyc yeSls-

eskalen nisbet misl tisa TARAF-I ESKAL

nisbeti misl-i cz tisa aara

Zil- erba ahadd

Slsetl -esmn min tarafilahadd

munfasll- evst dirler. Mesel325 unu gibi:

tetlyle 334 mesm ebd- slse-i

407 408 409 410 411 412 413 414

rbi 8 tabaka-i sniyeden on inci ksma 439 inzimmndan hsl

431 432 433 434 435 436 437 438 439

Dal Elif Dal He Ha He Dal Elif Be T T T T Be T T Be

534 535 536 537 538 539 540 541 542

ze dal elif Cim T T Be Cim

tenenen.680 (52b) Ve biri dah Semdr. Bu ol on nakredr ki i

7 Fi yevmil- hdiye aera yevml-erba fi vakti beynes-salteyn

You might also like