Egtbilgitek

ETMDE BLG TEKNOLOJLER
nn niversitesi Eitim Fakltesi BTE DERS NOTLARI
HAZIRLAYAN r.Gr. Mehmet KARAHAN
Malatya, 2001
Eitimde Bilgi Teknolojileri
Mehmet Karahan
NDEKLER I. BLM: Teknoloji Tarihi

Teknolojinin Tanm, Kapsam, nemi Teknolojinin Nitelikleri ve levleri Tarihsel Sre erisinde Teknolojik Gelimeler Endstri Devrimi ve teknolojik Gelimeler Zamanmzda Teknolojinin Durumu
II. BLM: Biliim Kavramlar

Veri ve Bilgi Biliim Bilgi Teknolojileri Bilgi Paylam Bilgi Toplumu
III. BLM: Bilgi Toplumunun Temel zellikleri ve Sosyal Yap

Bilgi Toplumunun Temel zellikleri Bilgi Toplumunda Sosyal Sistem Bilgi Toplumunda Ekonomik Sistem Bilgi Toplumunda Kltrel ve Politik Sistem Bilgi Toplumu Olma Srecinde Trkiye
IV. BLM: Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Yeni Teknolojiler Eitimde Bilgisayar Kullanm Eitimde Bilgisayar Kullanmnn Olumlu/Olumsuz Etkileri Biliim Teknolojilerinin Eitimde Kullanm Ders Materyali Hazrlamada Bilgisayar Kullanm Bilgisayar Destekli Eitim
V. BLM: nternet Kullanm Alanlar

e-mail Web Chat FTP e-ticaret ve Bankaclk Deiik nternet Uygulamalar (Reklam, Dayanma, Askeri, Siyasi vs.)
Mehmet Karahan
VI. BLM: Eitim Ortamlarnda nternetten Yararlanma

Temel Kavramlar nternet zerinden Bilgiye Eriim Yollar Web Destekli Eitim almalar
VII. BLM: nternetin Birey ve Sosyal Yaama Etkileri

Birey zerindeki Etkileri Toplum zerindeki Etkileri nternetin Trkiyedeki Durumu nternet Etii
Mehmet Karahan
I. BLM: TEKNOLOJ TARH
1. Teknolojinin Tanm Kapsam nemi 2. Teknolojinin Nitelikleri ve levleri 3. Tarihsel Sre erisinde Teknolojik Gelimeler 4. Endstri Devrimi ve Teknolojik Gelimeler 5. Zamanmzda Teknolojinin Durumu
Mehmet Karahan
1. TEKNOLOJNN TANIMI KAPSAMI VE NEM 1.1. Teknolojinin Tanm

Dnya zerinde ok deiik tr ve sayda canl yaamaktadr. Bu canllar ierisinde insan, dnebilme yetenei ile dierlerinden ayrlmaktadr. Dnebilme yeteneinde olan insan, bu zelliini dnya zerinde var olduu ilk andan itibaren kullanmaya balamtr. nsan, dnya zerinde var olduu ilk andan itibaren, srekli olarak hayatn daha rahat ve daha kolay devam ettirebilmenin yollarn aramtr. Tm dnce gcn bu ynde younlatran insan, srekli olarak hayat daha kolay klmtr. Hergelen gn hayat daha da kolaylatracak bir arac, gereci bulmu, gelitirmi ve kullanma hazr hale getirmitir. Hayat nasl daha kolay hale getirilir? Bu sorunun cevab ancak farkl aamadan geilerek verilebilmektedir. Bu aamalar sras ile; 1- Bilgilerin retilmesi 2- retilen bilgilerin kullanma hazr hale getirilmesi 3- Kullanma sunulmasdr. hazr bilgilerin insanln hizmetine
1.1.1. Bilgilerin retilmesi Hayat kolaylatrmak amacyla herhangi bir ara ya da gerecin ortaya karlabilmesi iin ncelikle bilgilerin retilmesi gerekmektedir. retilen yeni bilgiler sayesinde insanlarn evre-sinde srekli olarak oluan, ancak nasl ve neden olutuu bilinmeyen olaylar aklamak mmkn hale gelmektedir. Bu sayede birok olayn gerek sebebi ortaya kmakta ve olayn meydana gelmesi iin gerekli artlarn neler olduu belirlenmektedir. Yeni bilgilerin retilmesi insanlara yeni ufuklar amakta, insanlarn dnce alanlarn geniletmektedir. Dnce uf-kuun ok fazla genilemesi ise hayat daha kolay klabilecek unsurlarn neler olabileceinin daha kolaylkla ortaya konulmas sonucunu dourmaktadr. Bilgi retme ilemi bilimin greve olarak alglanmaktadr. Bilim adamlar srekli olarak yeni bilgiler retmek konusunda aba harcamaktadrlar. retilen her yeni bilgi, hem yeni bilgilerin retilmesini zorunlu klmakta hem de kolaylatrmaktadr. 1.1.2. retilen Bilgilerin Kullanma Hazr Hale Getirilmesi Bilim adamlar tarafndan retilen bilgiler ou zaman bir olayn neden ve nasl olduu zerin-de durur, olayn olu gerekelerini ortaya koyar. Ancak bu bilgiden ne ekilde yararlanlaca, bu bilginin insanln hangi sorununu zmede etkili olaca, insann, hayatnda karlat hangi olayn, bu bilgi sayesinde daha kolay hale gelecei konusunda herhangi bir ey sylemez.Bu nedenle retilen her yeni bilgiden insanln nasl yararlanacann, yani bilginin insanln hizmetine nasl verileceinin de aratrlmas gerekir. nk bir olayn olu mekanizmasn aklamak, insann kiisel merakn gidermeye ynelik bir uradr. Tek bana hibir anlam ifade etmez. nemli olan retilmi
Mehmet Karahan
olan bilginin in-sanln kullanabilecei bir hale getirilmesi, o bilgiden nasl yararlanlacann ortaya konmasdr. Szgelimi, "bir sv ierisine batrlan bir cisim, batrld cismin younluuna bal olarak kendi hacmi kadar bir kuvvetle yukar doru itilir" seklinde ortaya konan bir bilgi, bu hali ile sadece olayn mekanizmasn aklamakta, ancak bu bilgiden insanln nasl yararlanacan belirtmemektedir. Oysa yukarda ifade edilen bilgiler zerinde alarak, bu bilgi ile gemilerin yaplabilecei ortaya konmutur. Yine bu bilgi sayesinde deniz tamacl gelitirilmitir. Bylece insanln daha rahat, daha kolay yasayabilmesini salayan nemli bir ilev yerine getirilmitir. te bir bilgiden ne ekilde yararlanlacann bilinmesi, bunun yollarnn aratrlmas, bilimin rettii bilgilerin insanln hizmetine sunulmas teknolojinin konusudur. 0 halde teknoloji, herhangi bir bilgiden ne ekilde yararlanlaca, o bilginin insanln hizmetinde nasl kullanlaca ve o bilgi ile insan hayatnn nasl kolaylatrlabilecei zerinde durur. 1.1.3. Kullanma Hazr Bilgilerin nsanln Hizmetine Sunulmas Kullanma hazr bilgiler, insanlarn daha rahat ve kolay yaamalar iin yeterli midir? nsanln hizmetine verilmeye hazr hale getirilen bilgi, ou zaman insanlarn daha rahat, daha kolay ve daha iyi yaamalarn salamak iin yeterli deildir. nk bilimin rettii bilgiden yararlanarak teknolojinin ortaya koyduu bir hizmetin, dzenli bir ekilde retilmesi ve insanln hizmetine verilmesi gereklidir.Bu ise endstrinin ilgi alandr.O halde endstri, teknolojik olarak ortaya konan bir bilginin dzenli ekilde insanln hizmetine verilmesi iin gerekli faaliyetlerin tmdr. Endstri, hizmeti srekli bir ekilde retmek iin organize olur ve in-sanln hizmetine sunar. Bylece, retilen bilgi iki aamadan geerek insanln hizmetine verilir. Baz durumlarda ise retilen bilgi, ya teknoloji ya da endstri aamasnda uygun yntemler bulunamad iin, insanln hizmetine verilemeden. sadece bildi olarak kalr. Ancak bilim, teknoloji ve endstride srekli olarak gelimeler olmaktadr. Bu gelimelerin sonucunda, ilk bulunduu anda, o gnn teknolojisi veya endstrisindeki yetersizliklerden dolay kullanlamayan bilgiler, insanln hizmetine sunulabilir hale gelmektedir. Bu nedenle, bilim alanndaki almalar sreklilik gstermekte, bilgiler retilmektedir. Elde edilen bu bilgiler gnn teknolojik imkanlarna bal olarak kullanma sunulmaktadr. 0 halde retilen bir bilgi, retildikten ok daha sonra kullanl hale getirilerek, insanln hizmetine sunulabilmektedir. Buna gre retilen bir bilginin, retilmesinden itibaren insanln hizmetine sunulmasna kadar geirdii aamalar, u ekilde ema tize etmek mmkndr: Buraya kadar verilen bilgilerden, teknoloji teriminin genellikle bilimin retmi olduu bilgilerin, insanlk tarafndan kullanlabilir hale getirilmesi ile ilgili olarak kullanld anlalmaktadr.
Mehmet Karahan
1.2. Teknolojinin Kapsam

Ksaca bir bilginin insanln hizmetine verilebilecek bir mal ya da hizmet haline getirilmesine ilikin almalar btn olarak tanmlanabilen teknolojinin kapsam ok genitir. nk in-sanlk dnya zerinde bulunan her eyden yararlanmaya almaktadr. Dolays ile herhangi bir konuda retilen her bilgi, sonuta herhangi bir ekilde insanln hizmetine verilmektedir. Bu bakmdan teknoloji olduka geni bir alan kapsamaktadr. Genel bir terim olan ve insann bulunduu her yerde mutlaka bulunan teknoloji, ounlukla zm bulduu alanla ilgili olarak isimlendirilmektedir. Beslenme teknolojisi, giyim teknolojisi, barnma teknolojisi, bilgisayar teknolojisi gibi. Baz durumlarda da o ok snrl alanla ilgili olan uygulamalar, o konunun teknolojisi olarak belirtilmektedir. rnein, ekmek teknolojisi, hamur teknolojisi, iplik teknolojisi, gibi. 0 halde insann urat, yararland her konunun bir teknolojisi bulunmaktadr. nsann hizmetine sunulmu bulunan her mal ve hizmetin mutlaka bir retim teknii vardr. Bu retim tekniine bal olarak mal ve hizmetlerin retilme yntemi de o konunun teknolojisini oluturmaktadr. Teknoloji insan yaamnn btn evrelerini kapsamaktadr. Bir insann yaamnn btn evrelerinde yararland her trl mal ve hizmet mutlaka bir teknoloji rndr. Bu nedenle teknoloji yasamn kendisidir. Kapsam, insan yaam ile snrldr. Ya da bir baka anlatmda "teknolojinin kapsam insan yaam ile ilgili faaliyetlerin btndr." evrenizde bulunan teknoloji rnlerini gzden geiriniz, hangi aamalardan sonra hizmete sunulmu olabileceini tartm.
1.3. Teknolojinin nemi

Teknoloji dorudan doruya insan ile ilgilidir kavramdr.nsann yaam boyunca btn abas, gayreti, zlemi hayatn daha kolaylatracak tekniklerin bulunup, uygulamaya konul-mas ynndedir. nsann yaamnda daha rahat. daha kolay ve daha iyi yaamay salayabilmek uralarn balca iki ana konuda toplamak mmkndr: 1- nsann yaamas iin mutlak gerekli olan uralar. 2- nsann yaamas iin mutlak gerekli olmayan uralar. nsann yaamas iin mutlak gerekli olan uralar: a. Beslenmeye ilikin uralar b. Giyinmeye ilikin uralar c. Barnmaya ilikin uralardr. nsann yaamas iin mutlak gerekli olmayan uralan ise; dinleme ve elenmeye ilikin uralar olarak ele almak mmkndr. Dinlenme ve elenmeye ynelik uralar, grnrde insann yaamas iin mutlak gerekli uralar olmamakla birlikte, her dnemde mutlaka var olmutur. Bu
Mehmet Karahan
uralar, yine her dnemde zerinde en fazla durulan uralardr. Bu nedenle bu uralar da insanin yaamas iin mutlak gerekli olan uralardan ayrt etmeden incelemek daha dorudur. 0 halde insan, tm yaam boyunca ve srekli olarak, a. Beslenme b. Giyinme c. Barnma d. Dinlenme ve elenme gibi uralarla megul olmaktadr. te teknoloji, insanin srekli olarak megul olduu bu uralar, daha kolay bir ekilde yerine getirebilmesi iin ortam daha uygun hale getirmeye almaktadr. Sz konusu bu uralar srekli olarak vardr. Gelecekte de var olacaktr. nk bunlar, insann varl ile ortaya kan ve insann bulunduu her yerde mutlaka bulunan uralardr. Bu uralar insann yaamn devam ettirebilmesi iin gerekli olan ihtiyalar btndr. Bu ihtiyalarn giderilmesi, insann yaamn devam ettirebilmesi iin bir zorunluluktur. te bu nedenle, sz konusu bu ihtiyalar, insanin ilk var olduu andan itibaren eitli yollarla giderilmeye allm ve giderilmitir. Ayni ihtiyalarn gnmzde giderilme biimi, gemite giderilme biiminden olduka farkldr. te bu fark teknoloji salamtr. Yine ayni ihtiyacn gelecekte giderilme biimi de gnmzde giderilme biiminden mutlaka ok farkl olacaktr. Bu farkll da teknoloji salayacaktr. O halde esas olarak insann giderilmesi gereken temel ihtiyac deimemekte, sabit kalmaktadr. Ancak bu ihtiyacn giderilme biimi hergelen gn deimekte, sz konusu ihtiya daha kolay bir ekilde giderilebilir hale gelmektedir. Bir baka anlatmla, o ihtiyacn giderilmesi iin ortam daha uygun bir hale getirilmektedir. Bu durum ihtiyacn giderilme biimi deitirilerek, ya da ortam daha uygun hale getirilerek salanmaktadr. Bu ise teknoloji sayesinde olmaktadr. Szgelimi, insann temel ihtiyalarndan birisi, onun beslenme ihtiyacdr. nsan beslenme ihtiyacn gidermek iin bir ura vermek zorundadr. lk insan beslenmesi iin gerekli olan besin maddelerini avlanmak, ya da doada kendiliinden yetien besin maddelerini toplamak suretiyle gidermeye almtr. Teknolojinin gelimesi sonucu ise, besin maddeleri kontroll bir ekilde retilmeye balanm ve insann kolaylkla elde edebilecei ekilde, onun hizmetine sunulmutur. Yine szgelimi, ilk insann besin maddelerini, tketebilecei ekle getirmek iin ocaklardan yararlanrken, gnmz insan ayni ilemi son derece modern frnlarda yerine getirmektedir. Teknolojinin, insanin beslenme ihtiyacnn giderilme biiminde meydana getirdii deiiklikle-re ilikin olarak verilen bu rnekleri oaltmak ve dier alanlara ilikin olarak da birok rnek vermek mmkndr. rnein; dinlenme ve elenme ihtiyacnn giderilmesi iin en bata yaplan islerden birisi oyundur. Teknolojik gelimelerin yeterli olmad bir toplumda, ocuklar ak kemii, ya da elik omak gibi ok basit ara ve gereleri kullanarak oyun oynarlarken; gnmzn modern toplumlarnda bilgisayar ile oynamaktadrlar. Burada da yaplan temel ilev, dinlenme ve elenme urann yerine getirilmesidir. Ancak bu uran yerine
8
Mehmet Karahan
getirilme biimi teknoloji sayesinde ok deimi, kolaylam, renklenmi ve eni kazanmtr. O halde insann yaam sresince mutlaka yerine getirdii temel uralar vardr. insan bu temel uralarn herhangi bir ekilde yerine getirmektedir. Teknoloji, iste bu uralarn daha kolay, daha rahat, daha dzenli bir ekilde yerine getirilmesi iin uygun ortam hazrlamaktadr. Ayrca bu uralar renkli, deiik ve seenekli olarak insanlarn hizmetine sunmakta, dolays ile bu uralarn insanlara yk olmadan yerine getirilmesini salamaktadr. Teknolojinin, insanin temel ihtiyalarnn giderilme biiminde meydana getirdii deiikliklere ilikin, rnekler dnnz. Bunlarn gemiteki biimleri ile bugn arasnda kyaslama yaparak, tartnz.
1.4. Teknolojinin Gereklilii

nsann daha rahat yaama istei, onu araylara srklemitir. Bu amala insan daha rahat yaabilmek iin evresinde bulunan her trl maddeden yararlanma yollarn aram, yaad evreyi kontrol altna almaya almtr. nsan yaamnn her dneminde karlat sorunlar zmek iin uramtr. Bu ura sonucunda yeni retim teknikleri gelitirmitir. Aslnda bir baka yn ile konuya yaklaldnda yeni retim teknikleri gelitirme zorunluluktan do-mutur. Yani nce sorun ortaya km bu sorunun zm iin uralm bylece yeni bir teknik ortaya km ve teknoloji gelmitir. Her yeni zm mutlaka yeni bir sorunu da beraberinde getirmitir. Bu yeni sorunun zm iin yeniden uralm ve bylelikle teknoloji srekli yenilerek gelimi gzellemitir. 0 halde teknoloji gelierek, gzelleerek mkemmele doru gidecektir. Dnya zerinde ok deiik tr ve sayda canl yaamaktadr. Bu canllar ierisinde insan dnebilme yetenei ile dierlerinden ayrlmaktadr. nsan, dnebilme yetenei sayesin-de, dnya zerinde var olduu ilk andan itibaren yaamn daha rahat, daha dzenli hale getir-menin yollarn aram ve bulmutur. Bu amala, 1. bilgi retmi, 2. retilen bilgileri kullanma hazr hale getirmi, 3. kullanma hazr hale getirilen bilgileri, insanln hizmetine sunmutur. retilen bilgilerin kullanma hazr hale getirilmesi, daha ok teknolojinin konusu olarak alglan-maktadr. Bu suretle teknoloji, insanlarn yaamlarnda srekli olarak yerine getirdikleri; 1. beslenme 2. giyinme 3. barnma 4. elenme ve dinlenme gibi uralarn giderili biimini deitirmektedir. Bu uralarn daha rahat bir ortamda, daha kolaylkla yerine getirilmesi iin ortam hazrlamaktadr. nsann yaamn iyiletirmeye ynelik olduu iin de ok geni bir alan kapsamaktadr.
Deerlendirme Sorular Cevaplandramadmz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz.

1. Teknoloji aadaki ilevlerden hangisini yerine getirmektedir?
9
Mehmet Karahan
A) insanlarn ihtiyalarn gidermektedir B) nsanlarn ihtiyalarn ortaya karmaktadr. C) insanlarn ihtiyalarn gideri biimini deitirmektedir D) insanlarn ihtiyalarn deitirmektedir 2. Aadakilerden hangisi insanlarn temel ihtiyalarndan birisi deildir? A) Dinlenme B) Beslenme C) Barnma D) Giyinme 3. Aadaki ifadelerden hangisi teknoloji ile endstri arasndaki fark ortaya koymaktadr? A) Teknoloji ve endstri ayn kavramn deiik ifade edili eklidir. B)Teknoloji bir bilginin kullanma hazr hale getirilmesine, endstri ise sen retimine ilikin uralarla ilgilidir. C) Teknoloji bir bilginin seri retimine, endstri ise kullanma hazr hale getirilmesine ilikin uralarla ilgilidir. D) Teknoloji bilgi retir, endstri ise bilgiyi kullanr.
Szlk Ve Kavram Dizini

Teknoloji uralarn btn Endstri : Kullanma hazr hale getirilmi bilgilerin, insanln hizmetine verilmesi iin seri retim yapabilmek amacyla kurulmu organizasyon : retilen bir bilginin kullanma hazr hale getirilmesi ile ilgili
10
Mehmet Karahan
2. TEKNOLOJNN NTELKLER VE LEVLER

Teknolojinin Nitelikleri Teknolojinin nsan Kaynana Dayal Nitelikleri Teknolojinin Materyal Kaynana Dayal Nitelikleri Teknolojinin Bilim Kaynana Dayal Nitelikleri Teknolojinin Sanat Kaynana Dayal Nitelikleri Teknolojinin levleri nsana Kolaylk Salama Yaama Dzeyini Ykseltme Toplumu Btnletirme Verimlilik Karar Verme Bo Zamanlar Deerlendirme Deer Kazandrma zet Kavram Dizini Yararlanlacak Kaynaklar
2.1. Teknolojinin Nitelikleri

Teknoloji, insann yaamn kolaylatrmaya dnktr. nsan tarafndan meydana getirilir ve insann hizmetine sunulur. Teknoloji bir lkenin kaynadr.ok ynl nitelikleri vardr. Teknolojinin ok ynl niteliklerini tanmak suretiyle teknolojiyi anlamak kolaylar. Gnmzde teknoloji terimi ile aada belirtilen tanmlar anlatlmak istenmektedir: 1. nsann yaamn ve evresini deitirmek amacyla materyal, alet, makine retebilmesi, bilgi ve yeteneklerini kullanmas. 2. nsann yaamn ve evresini deitirmek amacyla, malzeme ve insan kaynaklarn, bilimsel esaslar dorultusunda disiplinli olarak kullanmas. Bu tanmlardan da grld gibi teknoloji dorudan doruya insan ilgilendiren bir kavramdr. nsann olduu her yerde teknoloji vardr. Teknoloji insanla balamakta ve srekli olarak in-sann yaamn daha kolay hale getirmek ynnde gelimektedir. Teknoloji hangi kaynaklardan yararlanarak geliir? Teknoloji gelimesini srdrrken; 1. insan 2. materyal
11
Eitimde Bilgi Teknolojileri 3. bilim 4. sanat kaynaklarndan yararlanmaktadr.
Mehmet Karahan
O halde teknolojinin niteliklerini sz konusu bu drt lte gre incelemek mmkndr. 2.1.1. Teknolojinin nsan Kaynana Dayal Nitelikleri Teknolojinin temel kayna insandr. Teknoloji insann olduu yerde, insan iin vardr. Teknolojinin balangc insann kendisinin balangcdr.nsan, dier canllardan ayran en nemli zellii dnebilme yeteneidir. Dnebilme yetenei sayesinde insan, yaad ortam ve evresini deitirebilmekte, yaam daha kolay klabilecek nlemleri olmaktadr. Bunu yapa-bilmek iin de bavurduu kaynaklarn banda alet ve materyal retme gelmektedir. nsan, alet ve materyal reterek teknolojiyi gelitirmi ve bugnk dzeyine ulatrmtr. lk insan yaamn kolaylatrmak amacyla ok basit bir alet gelitirmitir. Daha sonra bu alet yardm ile daha komplike aletler yaplmtr. Bylece srekli olarak bir nceki alet yardm ile daha komplike, daha fonksiyonel ve yaam daha kolay hale getiren aletler retilmitir. Sonuta ise gnmzn teknolojik dzeyine eriilmitir. Szgelimi, doada kendiliinden bulunan dzgn talar kullanlarak dzgn olmayan talar yontulmutur. Yontulan bu talara ekil verilmi ve bu talardan balyoz, kazma, eki gibi aletler retilmitir. Bu aletler kullanlarak aalar kesilmi, talar kolaylkla krlm, talara, aalara kolaylkla istenen ekiller verilmitir. Bylece ekillendirilen talar ve aalar kullanlarak, tama aralar, barnaklar yaplm ve yaam daha kolay, daha gvenli bir hale getirilmitir. Bir alet retme ve retilen bu aletler yardm ile yeni bir alet retme, bylelikle yaam daha kolay hale getirme, sreklilii olan bir ilevdir. Gnmzn teknolojisinde de yaam kolaylatrmaya ynelik, her gn yeni aletler retilmekte ve bu aletler yardm ile baka aletler yapl-maktadr. Bylelikle teknoloji srekli olarak ilerlemekte, yaam insanlar iin her geen gn daha kolay hale gelmektedir. Bugnk yaam kolayl dorudan doruya retilen bu aletlere baldr. Sz konusu bu aletlerin olmad bir ortamda, insann bilgi, beceri derecesi ne kadar yksek olursa olsun, yaam kolaylatrmaya dnk bir ilev grmesi hemen hemen olanakszdr. "Alet iler, el nr" ataszmz bu durumu en ak bir biimde aklamaktadr. nsann, yaad ortam ve evresini kaynaklarn banda neler gelmektedir? deitirebilmesinde yararland
2.1.2.Teknolojinin Materyal Kaynana Dayal Nitelikleri insan sosyal bir varlktr. Yaam srdrebilmesi iin birok eye ihtiyac vardr. Doada bulunan her trl materyali, yaamnn herhangi bir aamasnda kullanr. Bu nedenle materyal retmitir. rettii materyali yaamn kolaylatrmaya dnk olarak kulland gibi, yeni baka materyallerin retilmesinde de kullanmtr. Bu suretle,srekli olarak yaad ortam ve evresini yenilemi, deitirmi, yaam daha kolay hale getirmitir.
12
Mehmet Karahan
insan materyal retmede zellikle doal kaynaklar kullanmtr.Zamanla doal kaynaklar kalite veya kantite (miktar) bakmndan yeterli olmaynca, doal kaynaklar yardmyla yapay materyaller retmitir. Szgelimi, ilk insan barnak yapmak amacyla, doada kendiliinden bulunan ta, aa, toprak gibi doal materyalleri kullanmtr. Zamanla sz konusu bu doal materyaller kalite ve kantite bakmndan yeterli olmaynca, kerpi, briket, tula, imento gibi deiik materyaller retilmi ve barnaklar bu materyaller kullanlarak yaplmaya balanmtr. Yine teknolojik gelimelere bal olarak, her geen gn yeni materyaller retilmekte ve barnak yapmak amacyla kullanlan materyallerin kaliteleri artrlmaktadr. nsann ihtiyac olan her alan iin materyal retmenin sz konusu olduunu ve bu konunun teknolojinin nemli bir nitelii olduunu belirtmek gerekir. 2.1.3. Teknolojinin Bilim Kaynana Dayal Nitelikleri nsan, dnya zerinde grld ilk andan itibaren, dnya zerinde bulunan dier tm canllar gibi, yaamn devam ettirmeye ve neslini srdrmeye almtr. Ancak, dier canllardan farkl olarak dnebilme yeteneine sahip olduu iin, yaamn devam ettirir, neslini srdrrken, yaad ortam ve evresini deitirmeye almtr. Bu suretle yaam kendisi iin daha kolay hale getirmitir. Bu amala doada bulduu her eyi kullanmtr. lk anlarda doada grd bir ok olaydan etkilenmi ve bu olaylarn olu sebeplerini bilmeden, bu olaylardan kendi istei dorultusunda yararlanmtr. Bu nedenle, henz bilimsel almalar balamadan nce, teknoloji byk bir aama kaydetmitir. nsan, snama, yanlma yolu ile elde ettii bilgileri kullanarak ihtiyalarn karlam ve yaam kendisi iin daha kolay hale getirmitir. Szgelimi tekerlein ve emme basma tulum-banin bulunuu olduka eskidir. Ancak, insan yaamna ok byk kolaylklar getiren bu teknolojinin bilimsel aklamas ok sonralar yapabilmitir. Yani insanlar, yllarca tekerlein neden ok daha az bir kuvvetle ok daha fazla yk tadn ya da tulumbann nasl olup da suyu emerek yukarlara kardn aklayamamlar, ama bu teknolojiyi kullanarak yaamlarn kolaylatrmlardr. On sekizinci yzyla gelinceye kadar geen sre ierisinde meydana gelen teknolojik gelimelerin, bilimle ok az ilikisi olmutur. Yani bu zamana kadar, teknoloji bir nceki blmde anlatlan bilim -teknoloji-endstri srecine bal kalmakszn gelmitir. Doal olaylar, ya da snama yanlma yolu ile teknoloji ortaya kmtr ancak kullanlan teknolojinin bilimsel aklamas ok sonralar yaplabilmitir. Szgelimi bilimin bal bana bir kurum olarak ortaya kt on sekizinci yzyla gelinceye kadar geen sure ierisinde - Ulam - Matbaa - Rzgar ve su gcnden yararlanma - Pusulalarn kullanld gemi - Porselen ve cam retim
13
Eitimde Bilgi Teknolojileri - plik retim
Mehmet Karahan
- Barnak retim teknolojileri gibi bir ok teknoloji kullanlmtr. Kullanlan, insanln hizmetine verilen ve onun yaamini kolaylatran bu teknolojilerin, bilimsel olarak aklamalar ok sonralar yapldktan sonra sz konusu bu teknolojiler ok ksa zamanda, ok byk gelime gstermi ve insanln ya$amini kolaylatrma ilevleri, kalite ve kantite bakmndan hzla ykselmitir. Bir kurum olarak bilim teknolojiden binlerce yl sonra olumutur. Ancak on sekizinci yzyln sonlarnda teknoloji bilimin uygulama alan olmutur. Yani ancak bu tarihte bir nceki bolmde anlatlan bilim - teknoloji- endstri sureci normal yoluna girmitir. 19. ve 20. yzyllar da ise teknolojinin gelimesinde bilimin ok byk katklar olmutur. Ancak unu da belirtmekte yarar vardr: Teknoloji sadece bilimin uygulanmasyla gelimemektedir. Teknoloji, kendi alannda da kendisini daha ileriye gtrecek bulular yapmaktadr. Bilimsel almalar teknolojiye uygulanarak, teknolojide yeni gelimelere imkan verdii gibi, teknolojide oluan yenilikler de bilimsel almalar ynlendirmektedir. Yani etkileim tek ynl deil iki ynl olmaktadr. Gnmzde bilim ve teknoloji btnlemitir. Teknoloji bilime bilimsel bulu yapabilmesi iin materyal ve malzeme salamaktadr. Bilim daha st dzeye erimek iin mevcut teknolojiden yararlanmaktadr. Gnmzn bilimi ise yarnn teknolojisi haline gelmektedir. Gnmzde bilim ve teknoloji btnlemi, adeta bir btnn ayrlmaz iki par^asi haline gelmitir. Bu nedenle bilim adamlar teknolojik problemlerle daha fazla ilgilenmekte ve teknik elemanlar da bilime daha fazla nem vermektedirler. Bugn bilim ve teknoloji gnlk yaantmzn temelini oluturmaktadr. Bu nedenle bilim ve teknoloji ile yaamay renmek bir zorunluluktur. Bilim teknolojinin birbirine dayal olarak almas bulu ile uygulama arasnda geen zaman ksaltmtr. Szgelimi fotoraf bulunduktan 112 yl sonra uygulamaya geilirken, bu rakam telefon iin 56, radyo iin 35 radar iin 15, televizyon iin 12 ve nihayet transistor iin ise 5 yl olmutur. Bulu ile uygulama arasnda geen surenin ksaltlmas, bir ok buluun ok ksa bir zaman sonra uygulamaya konmasn mmkn hale getirmitir. Bylece bilimsel almalarn daha fazla ve daha verimli yaplabilmesi iin ortam hazrlanmtr. Teknoloji hangi yzylda bilimin uygulama alan olmutur? 2.1.4. Teknolojinin Sanat Kaynama Dayal Nitelikleri Sanat insanin yaratc gcne dayal bir olaydr. Dncenin estetik unsurlar da ihtiva edecek bir ekilde yanstlmasdr. Sanat doay zaman ve uzay faktrlerini dikkate olarak dzenler. Sanat kendi bana bir sondur.Deeri kendi ierisinde sakldr. Teknoloji de yaratcla dayal bir olaydr. Teknoloji de insanin yaratc gcne baldr ve insanin yaratc gcn gelitirir. Teknoloji, insanin yaamn daha kolay hale getirmek iin, insanin yaratc gcn kullanarak eser ortaya karmasdr. Teknolojik olarak ortaya karlan eser, - fonksiyonel - ekonomik
14
Eitimde Bilgi Teknolojileri - estetik olmaldr.
Mehmet Karahan
Teknolojinin ortaya kard eserde olmas arzu edilen estetik olma esi dorudan doruya teknolojinin sanat kaynana dayaldr. Teknoloji, rettii eseri tasarlamada ona biim vermede sanattan yararlanr. Sanatn ortaya koyduu kurallar kullanr. Bu suretle teknolojik olarak ortaya konan urunun fonksiyonel ve ekonomik olma zellii yannda estetik olmas da salanm olur. Bilim ve teknolojinin birbirine dayal olarak almasnn nemi nedir?
2.2. Teknolojinin levleri

Teknoloji insanla birlikte balar. nsanin olduu her yerde teknoloji vardr. Teknoloji insan tarafndan insan iin retilir. Teknolojinin ana gayesi insann yaamn daha kolay hale getirmektir. nsann yaamn daha kolay hale getirmek amacyla retilen teknoloji baz ilevler kazanmtr. Bu ilevleri u ekilde sralamak mmkndr. 2.2.1. nsana Kolaylk Salama Teknolojinin ana amac insanin yaamn kolaylatrmaktr. Teknolojinin kayna insandr. Teknolojik rnler insanin yaamn kolaylatrmak amacyla retilir. Bu surete insanin yaam kolaylar. nsann kendisine ayracak daha ok zaman kalr. Gnmzde insan ihtiyalarn teknoloji aracl ile karlamaktadr.Teknoloji sayesinde insanlar daha insancl olurlar. 2.2.2. Yaama Dzeyini Ykseltme Teknolojinin gelimesi ile insanlarn yaam dzeyleri ykselir. Teknoloji sayesinde insanlar gnlk yaamlarnda yapmak zorunda olduklar veya yaptklar bir ok ii makineler ile yaparlar. Teknoloji insanlara yeni ufaklar apar. Yeni i kollar ortaya karr. Toplumda yaayan bireylerin i bulmalarn salar, isizlii nler. nsanlarn daha fazla mekanik g kullanmalarn salar. nsanlarn kulland adale gc miktarn en aza indirir. Mekanik g kullanm oran, "teknolojinin gelimesine paralel olarak artar. Szgelimi teknolojik gelimenin yksek olduu bir yrede insanlar ulamlarn otomobiller ile salarken, teknolojik gelimenin az, dolays ile yaam dzeyinin dk olduu bir yrede ulaim yaya olarak salanr. Teknolojik gelimelerin ykseklii, teknolojik rnlere sahip olma ve sahip olunan teknolojik rnleri kullanm skln etkiler. Teknolojik gelimelerin ok fazla olduu lkelerde hem teknolojik rnlere sahip olma hem de sahip olunan teknolojik rnleri kullanma skl artar. Bu durum dorudan doruya yaam dzeyi ile ilgilidir. Bu yzden teknolojik gelimelerin fazla olduu lkelerde yaam dzeyi olduka yksektir. Szgelimi teknolojik gelimelerin yksek olduu ileri sanayi lkelerinde, hemen her evde frnl ocak varken teknolojik gelimelerin ok yksek olmad lkelerde evlerde bulunan frnl ocak ayisi azalmak-tadr. Yine sahip olunan bu urunu kullanma skl da yaam dzeyi ykseldike artmaktadr. 2.2.3. Toplumu btnletirme Teknoloji, insan yaamnda gerekli olan her alan ile ilgilidir. nsanin yaam suresince yararland alanlardan birisi de ulam alandr. Ulam alannda ortaya kan teknolojik gelimeler ile insanlarn bir yerden dier bir yere gitmeleri
15
Mehmet Karahan
kolaylatrmaktadr. Bu suretle deiik blgelerde yaayan insanlarn birbirleri ile dorudan temasa gemeleri, kaynamalar ortaya kmtr. Kitle iletiim aralarnn gelimesi ile lkeler hatta dnya ok klmtr. Bu saye-de dnyann herhangi bir kesinde meydana gelen bir olay nemine gre, oluundan hemen birka dakika sonra televizyon sayesinde dnyann her tarafna yaylmaktadr. Bylece olayn olduu yere ok uzakta bulunan birisi bile televizyon sayesinde haberdar olmaktadr. Bylelikle zc bir olayla herkes ayni anda zlmekte, ya da sevinli bir olayla herkes ayni anda sevinmektedir. Teknoloji sayesinde gelimi bulunan kitle iletiim aralar ile toplum ve hatta giderek toplumlar btnlemektedir. Yine kitle iletiim aralarnda grlen bir dier teknolojik gelime, uydu kanallarnn yardm ile yaplan televizyon yaynlardr. Bu suretle toplumlar birbirlerinin yaplan hakknda bilgi sahibi olmaktadr. Telefon, teleks, faks gibi modern haberleme cihazlarnda son yllarda yaplan teknolojik gelimeler sonucunda dnyann her hangi bir yresi ile haberlemek, bilgi al verii salamak, orada kan en son bir yayn elde etmek, ya da buradan herhangi bir yayn gndermek artk ocuk oyunca haline gelmitir. Son yllarda bilgisayar teknolojisinde meydana gelen gelimeler sonucunda bir ok konu dnya apnda bilgisayar a ierisine alnmtr. Btn bu gelimeler toplumu ve giderek toplumlar btnletirmeye yneliktir. Bu btnletirme ise teknoloji sayesinde olmaktadr. evrenizde ve dnyadaki olaylar hakknda sizi bilgilendiren kitle iletiim aralarndaki teknolojik gelimelerin boyutlarn tartnz. 2.2.4. Verimlilik Teknoloji i yaamnda karlkl ilikileri artrarak bireyleri, kurulular, blgeleri ve nihayet uluslar kendi aralarnda yarmaya zorlamaktadr. Bir yarta baarl olabilmenin n art ise; o konuda uzman olmaktr Bu nedenle, teknoloji sayesinde i alanlarnda uzmanlama ve i bolumu yapma sayesinde bir i kolunda alan bireyler sadece belli bir iin en iyi bir ekilde yaplabilmesi iin i ak alanlar yaplmtr. Tm bunlar i kollarn da verimlilii artran unsur olmulardr. Teknoloji sayesinde insanlarn bir arada, birbirlerine baml olarak, birbirlerinin ilerini tamamlayarak en verimli bir ekilde almalar salanmtr. 2.2.5. Karar Verme Teknolojik gelimeler sonucunda gelinen aama ile, teknoloji, insanlarn en nemli ilerinden birisi olan karar verme ilerini de yerine getirmeye hazrlanmaktadr. Teknolojik gelimeler sonucunda bir ok konuda insann bizzat kendisi yerine, teknolojik rnler, belirli deikenleri dikkate alarak karar vermektedirler. insanin en nemli zellii olan dnme ilevi de bu ama iin zel olarak gelitirilmi bilgisayarlara braklmaya balanmtr. Gnmzde ileri teknoloji rn olan, bireyin nasl davranmas gerektii konusunda karar reten bilgisayarlar kullanlmaya balanmtr. 2.2.6. Zaman Deerlendirme Teknoloji sayesinde insanin alma sresi ksalmtr.Teknolojinin asil amac insanin daha rahat yaamasn salamak olduundan, onun daha nce adale gc ile
16
Mehmet Karahan
yapm olduu bir ok i mekanik ya da elektronik olarak yaplabilir duruma gelmitir. Birey daha az enerji sarf ile da-ha verimli olarak, ayni zaman zarfnda eskiye oranla ok daha fazla i retir duruma gelmitir. Bunun sonucunda da bireyin alma suresi ksalm buna karlk bo zaman artmtr. Gnmzde bireyin bo vakitleri deerlendirmesi ayr bir endstri kolu haline gelmitir. Bo vakitleri deerlendirmek iin binlerce eit rn retilmektedir. Teknoloji bireyde nce ilgi uyandrmakta ve daha sonra bu ilgiye uygun aralar retmektedir. Bugn teknoloji bireyin hem i hayatnda ve hem de bo saatlerini deerlendirmede nemli bir yer tutmaktadr. 2.2.7. Deer Kazandrma Teknolojinin sahip olduu nemli ilerden birisi de deer kazandrmasdr. Teknoloji herhangi bir urunun durumunu deitirmektedir. Bylece o rn insan daha kolay kullanabilecei bir ekle sokmaktadr. te teknolojinin bir rnde uygulad her durum deitirme olay sonunda o rnn deeri artmaktadr. Ekonomik dilde buna deer kazandrma denmektedir. Szgelimi buday bir urundur. Teknolojik bir ilem sonucunda budayn durumu deitirilerek buday, un haline getirilmektedir. Bu teknolojik ilem soncunda budaya bir deer kazandrlmaktadr. nk ok kaliteli 1 kg un elde etmek iin yaklak olarak 1.5 kg buday kullanlmasna ramen, her zaman ok kaliteli 1 kg unun fiyat 1.5 kg budaydan ok daha pahal olmaktadr. Aradaki fiyat fark teknolojik ilemden kaynaklanmaktadr. Ayni rnek devam ettirilirse; unun durumu deitirilerek ekmek yaplmakta, bu i iin uygulanan teknolojik sistemim ayn rne ikinci bir kez deer kazandrlmaktadr. Daima ekmek, undan, un da budaydan daha pahaldr. Deer kazandrma olay teknolojik bilgi stnl ile orantldr. Teknolojik bilgi ne kadar yksek olur ise rnn durumu da o kadar fazla beceri isteyen bir rne dntrlmektedir. Dolaysyla sz konusu rne kazandrlan deer de o oranda yksek olmaktadr. Szgelimi budaydan un ve ekmek yaplabilecei gibi, budaydan un ve pasta yapmak daha fazla teknik bilgi isteyen bir ilemdir. Ancak, budaydan pasta yaplmakla budaya kazandrlan deer ok daha fazladr. 0 halde bir rne ok fazla deer kazandrabilmek iin ok stn teknolojiye ihtiya duyulmaktadr.
zet
Teknoloji insanin yaamn kolaylatrmaya dnk faaliyetler btndr. nsanin olduu her yerde teknoloji vardr. Teknoloji bir lkenin temel kaynadr. Teknoloji insan tarafndan, insan iin retilir ve insanin hizmetine sunulur Teknoloji insanin yaamn daha kolay hale getirmek iin srekli olarak gelimektedir. Bu gelimeyi salarken de; 1. insan 2. materyal 3. bilim 4. sanat kaynaklarndan yararlanmaktadr.
17
Mehmet Karahan
nsan, materyal, bilim ve sanat kaynaklarndan yararlanarak srekli olarak gelien teknoloji baz ilevler yerine getirmektedir. Bu ilevleri u ekilde sralamak mmkndr: 1. nsana kolaylk salama 2. Yaama Dzeyini Ykseltme 3. Toplumu Btnletirme 4. Verimlilik 5. Karar Verme 6. Bo Zamanlar Deerlendirme 7. Deer Kazandrma
Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn doru cevaplarn bulunuz. Cevaplandramadnz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz. 1. Aadakilerden hangisi teknolojik olarak ortaya kacak bir eserde olmas gereken zelliklerden birisi deildir? A) Fonksiyonel olma B) Ekonomik olma A) nsan A) Verimlilik salama B) Sanat C) Estetik olma D)Verimli olma 2. Teknolojik gelimeler aadaki kaynaklardan hangisinden yararlanmaz? C) Bilim B)Endstri D) nsana kolaylk 3. Aadakilerden hangisi teknolojinin ilevlerinden birisi deildir? B)Bilimi kullanma C) Karar verme
Szlk Ve Kavram Dizini

Nicelik miktar. Nitelik bu Kalite Kantite lev : Bir eyin saylabilen, llebilen ya da azalp oalabilen durumu, : Varlklar arasnda bulunan ve nicelikle ilgisi olmayan ayrmlar u ya da bakma gre oluturan durum, keyfiyet, vasf, kalite, mahiyet. : Nitelik : Miktar : Bir nesnenin grd i, i grme yetisi.
18
Mehmet Karahan
3. TARHSEL GELMELER
Canllar, nsan ve Doa Yontma Ta Devri Cilal Ta Devri Bronz Devri Demir Devri Feodal Donem
SRE
ERSNDE
TEKNOLOJK
Corafi Keifler ve Etkileri zet Deerlendirme Sorulan Kavram Dizini Yararlanlacak Kaynaklar
3.1. Canllar, nsan Ve Doa

Bundan nceki nitelerde teknolojinin insan ile balad insanin olduu her yerde teknolojinin olduu, teknolojinin insan tarafndan, insan iin retildii ve insanin hizmetine verildii belirtilmi idi. nsanin dnya zerinde grlmesiyle balayan teknolojinin, tarihsel sre ierisinde ne gibi bir gelime gsterdiini anlayabilmek iin, insanin geliim surecini incelemek gerekir. nsanin ortaya k tarihi zerinde kesin bir yargda bulunmak olduka zordur. Ancak insan hangi tarihte ortaya karsa ksn, yaamn devam ettirebilmek iin alet yapmtr. Teknolojik geliim bakmndan nemli olan ilk insanin hangi aleti, hangi koullarda yaptdr. Alet yapmak insanin kendine zg zelliklerinden ileri gelmektedir. Dnya zerinde yaayan canllar arasnda sadece insan alkanlklarn yeni hayat artlarna uydurmak yeteneine sahiptir. insan kendini savunmak, beslenmek, barnmak, giyinmek ksaca yaamn devam ettirebilmek iin silah, alet, plan yapar ve ortaya koyduu bu dnceleri uygular. Buna karlk dnya zerinde yaayan dier canllar ise deien hayat artlarna karn, yaamlarn devam ettirebilmek ipin vcut yaplarn deitirirler. Vcut yaplarn deitirmeyi baaramadklar zaman ise yok olurlar.te insan ile dier canllar arasndaki en nemli fark budur. nsan, doay kendisine uydurmaya alrken, dier canllar, kendilerini doaya uydurmaya alr. nsan, doay kendisine nasl uydurmaya almtr? nsan doa ile olan uyumsuzluunu kendi gelitirdii aralar ile gidermeye alr. nsani dier alllardan ayran nemli zelliklerinden bir bakas da kiisel bakmdan biyolojik olarak gelimesinin gecikmesidir. nsan yavrusu, doadaki dier canllarn yavrular arasnda en aciz olandr. insanin nemli vasflarndan olan yrme, konuma yetenekleri doumdan ok sonra ortaya kar ve olgunlar.
19
Mehmet Karahan
nsanin kendi kendisini besleyebilmesi ve reme yeteneinin gelimesi ipin yllarn gemesi gerekir. nsan yavrusu uzun yllar ebeveyninin korumas altnda kalmaya ve srekli bakma muhtatr. Bu koruma ve bakim suresince insanin beyinsel gelimesi srekli olarak devam eder. Bylece insan dier canllar arasndan mkemmel beyin yapsna sahip olur, nsan yavrusunun byyp, geliebilmesi, kendi kendine yeterim hale gelebilmesi iin ok uzun yllarn gemesi gerekir. Bu sure ierisinde mutlak bir bakim ve korumaya muhtatr. Onu bu aciz ve savunmasz durumunda tabiata kar koruyacak, besleyecek, bakacak bir sosyal gruba ihtiya gsterir. Bu sosyal grup ailedir.nsan yavrusu doadaki dier canllar arasnda en acili olduu, gelimesi ok uzun yllar ald iin. insan. istikrarl bir aile kurumu kurmutur. Yine bu nedenle insan, gruplar arasnda yaam ve dier canllara oranla daha fazla sosyal ilikiler oluturmutur. nsanin dier canllara gre daha korumasz oluu, onun yaamn devam ettirmesi iin baz aletler gelitirmesini gerekli klmtr.Alet yapmak iin dnce younlam ve gelimitir. Yine bu aletlerin yaplmas srasnda kullanlan organlar, zellikle eller hassaslam ve bir ok fonksiyonu yerine getirebilir duruma gelmitir. Daha sonra alet yapmnda kullanlan organlar, beyinle birlikte koordineli olarak alabilme yeteneini kazanmtr. Bylece insan, yaam iin gerekli olan aletleri yapabilir duruma gelmitir. Bulunan ve gelitirilen aletlerin bulunduklar yrede bir kuaktan dierine aktarlmas ise, dil sayesinde olmutur. Dier canllar da baz sesler karabilmek yeteneindedir. Ancak insan, topluluk iinde yaad ve ok gelimi bir beyin yapsna sahip olduu iin karm olduu baz seslere zel anlamlar vermitir. Bylece diller ortaya km ve diller akil yrtmeyi gelitirmitir. nk dilin znde snflandrma, derecelendirme, karlatrma vardr. Bu suretle soyut kavramlar ortaya karmak mmkndr. nsanin ilk bulular, ok basit grnmesine ramen, ustalk ve beceriye ihtiya gstermektedir. Bir ta balta, mzrak veya avlanma dzeni ok yava ilerleyen bir gelime surecinin sonun-da ortaya kmtr. Her tipten aletin, belli bir kltr iinde veya blgede hemen ayni ekilde yaplp kullanlmas bu ok yava ilerleyen gelimenin bir kantdr. Ancak, yaam biiminin ortaya konmasnda evreden ok fazla yararlanlmtr. evrenin zellikleri alet ve ilemlerdeki deiiklikleri ortaya karmtr. Gler eitli bulularn yaplmasn ye karma aletlerin ortaya kmasn salamtr. Kltrel benzerliklerin ve bir l de kltrel zenginlemenin bir nedeni de bu ilkel teknoloji transferidir. Avc topluluklarn.Teknoloji transfer etmelerine ramen, teknik ilerleme snrlarna varldnda tam bir kltrel kaynama olmamas, sosyal gelenek formlarnn deimesine baldr. Bu formlardan biri olan dil,kltr tipleri kadar ok farkllk gstermitir. Dil, her bamsz toplulukta ayr gelimi, glerle veya dier temaslarla esas yapsn hi deitirmemitir. nsan, neden gruplar arasnda ve dier canllara gre daha facia sosyal ilikiler kurarak yaar?
20
Mehmet Karahan
3.1.1. Yontma Ta Devr

lk insan kltrlerinin temel hammaddesi, tabiatta serbest olarak bulunan eitli talar, zellikle akmaktalar olmutur. Bundan baka kemik, tahta ve deriler de ilk kullanlan hammaddeler. olmulardr. Bu kltrlerin ilk aamas yontma ta devridir. Jetlerin yapl ekline baklarak yontma ta devri olarak adlandrlan bu devir jeoloji devirlerinden Pleistocene dnemine denk gelmektedir. Pleistocene donemi bir milyon yldan fazla surmu bu donem boyunca dnya drt byk buzul a yaamtr. insan, bu istikrarsz donemde yontma ta kltr ile byk bir snav vermi ve snav baban ile atlatarak yok olmaktan kurtulmutur. Beslenme konusunda en byk teknolojik gelime ise avlarn piirilerek yenmesi olmutur. i eti ok miktarda yiyemeyen ve iyi sindiremeyen insan, pimi eti hem daha ok yemi hem daha kolay sindirmitir. Bunun sonucunda beyin ve sinir sistemi daha iyi gelimitir. Beyni gelitike daha iyi beslenmesine ve daha rahat yaamasna imkan verecek bulular yapmtr. yi gda ve dzenli hayat artlar nfusun oalmasna ve sosyal ilikilerin gelimesine yol amtr. Drdnc buzul ann bitmesiyle yontma ta devrinin (Paleolithic) insanlarnn en st teknolojisi ortaya kmtr. Bu donemde insanlar ta ulu mzrak, ok, yay, ine, iplik, souklarda giyebilecek elbiseler yapabilmekte idiler. Av blgelerinde mevsimlik siteler kurabilmekte ve banmaklarn yapmnda deri, kemik, aa, ip kullanmakta idiler. Yine bu arada av llerini gmme gibi vesilelerle trenler yapmlar ve duvar resimleri, heykelciler, sus eyalar gibi sanat eserleri ortaya koymulardr. Bu donemde ekonomi tkettiinden fazlasn retebilir bir dzeye erimitir. Bu nemli bir gelimendir. retim fazlas insanln sanata eilmelerine yol am bylece sanatsal almalar nemli bir olgu olarak insanln gndemine girmitir.
3.1.2. Clal Ta Devri

Gelime devam etmi ve avclk, hayvancln nemi azaltlarak, yaam tarm ve hayvancla dayandrlmtr. Bu donemde insanlarn ulat en yksek ta donemi, cilal ta devri (Neolithic) olarak bilinmektedir. Neolithic donem uygarlk diye adlandrlan donemin temel elerine sahiptir. Bu donemde tarm, hayvanclk nem kazanmtr. Taama dayal ilk toplumlar dokuz bin yl nce belirmitir, Neolithic donemin karakteristik unsuru kylerin olumasdr. Kyler sonradan uygarla adini
3.1.3. Bronz Devri

Teknolojinin hzla gelimesi, o gne kadar retimde kullanlan ara-gerecin yapld ta yetersiz klmtr. nk taa istenilen ekil verilemiyor, keskinlii devam ettirilemiyor, esneklik gsteremiyor, knlnca bir daha ie yaramyordu. Bu durumda sz konusu zelliklere sahip bir hammadde olarak bakr bulunmu ve kullanlmaya balanmtr.
21
Mehmet Karahan
Erimi bakir istenilen kalba dklebiliyor ve istenen geil verilebiliyordu. Ayrca tekrar eritilip kullanlabiliyor ve hi ziyan olmuyordu. Ancak bakir ok yumuak olduundan talardan yaplm aletler kullanlmaya devam ediliyordu. Maden eritme-kartrma teknikleri, koruklu-kapal frnda isi elde etme teknikleri sayesinde mmkn olmutur. Bu donemde s, ak ocaklarda odun yakarak elde edilmekte idi. Ocan stmadan baka iki nemli fonksiyonu daha vard. 1. Ekmek yapmak ve gdalar piirmek & Seramik malzemeleri piirmek. Ancak ak ocaklarda isi elde ediliyor, hamur piirilen mlekler dayanksz oluyordu. Bu durum kapal frnlarn bulunup gelitirilmesini zorunlu kildi. Bylece ilk kez sen retim, ekmek ve seramik yapmna uyguland. Bakir metalrji ekmek ve mlek piirmenin doal bir uzants olarak ortaya kt. 1100-1200C arasnda isi veren yeni frnlarda sadece bakrn yannda kalay, kurun, gm ve altn gibi metallerde ergitildi ve eitli alamlar elde edildi. Ancak bu donemde sz konusu bu metaller bilinmesine ramen bronz, kullanllndan dolay her alanda ok fazla kullanld. Bronz dolayl veba dolaysz olarak btn sektrlerde verimi arttrd. Her meslek grubunda in-sanlar daha ok ve daha kaliteli rnler vermeye baladlar. Madencilik ve dokumculuk yeni ve nemli bir i kolu olarak ortaya kt. Silahlarn etkinlii artt kl bronz ann urunu bir silah olarak ortaya kt. Buna bal olarak sava ve savaa bal olarak ganimet. esir alma, talan, toprak ele geirme gibi faaliyetler bir ekonomik faaliyet olarak geliti. Bronz ann nemli teknolojik gelimelerinden birisi de bayndrlk faaliyetleri alannda oldu.ehir devletlerinin alt yaplar. Saraylar.tapnaklar. kaleler, kral mezarlar, yollar.kanallar, vb. byk yaplar meydana getirmeye balad. Bunlar yapmak ve devam ettirmek ekonomik yaamn vazgeilmez bir gerei oldu. zellikle sulama kanallar bu toplumlarda ok fazla nem kazand. Bu byk yaplarn gereklemesi nemli mhendislik ve yneticilik sorunlarnn zmn gerekli kildi. lm ve planlarn yaplmas, araziye uygulanmas, zellikle geometrinin gelitirilmesini zorunlu kildi. Aritmetik ise yazdan ok daha nce ortaya kt.Yine tarma dayal yerleik topluluklarn. tarmla ilgili ihtiyalarna cevap verebilmek amacyla astronomi ortaya kmtr. Tahmin mevsimlere bal olmas nedeniyle, ay, gne ve yldzlarn hareketlerinin incelenme-si ve bu hareketlerden sonular karlmas hava hareketlerinin takip edilmesi zorunluluu ortaya kmtr. Bu zorunluluk astronomi biliminin ortaya kmasna ve gelimesine neden olmutur. Tip, kimya, biyoloji ve corafya bilimlerinin temeli saylabilecek ilk sistematik bilgiler de bu donemde ortaya kmtr. Sz konusu bu bilimlerin ortaya karak, tarm ve inaat teknolojilerinin devreye girmesi, bu teknolojilerin gerei olarak binlerce insanin altrlmasn gndeme getirmitir. Binlerce insanin verimli bir ekilde altrlabilmesi iin gerekli ynetim ve denicim esaslar ise yaz ve aritmetik sayesinde kurulabilmitir.
22
Mehmet Karahan
Bylece toplumlarda bilimi, yazy, hesaplamay, ticareti, ynetimi bilen ile btn bunlar bilmeyen iki deiik snf ortaya kmtr. Bilimi, yazy hesaplamay, ticareti, ynetimi bilenler egemen olmular, btn bunlar yapamayanlar ise sadece emeklerini ortaya koyarak almlardr. Bu donemde retimin esaslar henz tm anlam ile bilimsel bir platform oturtulmad iin zamanla retime yabanclama olgusu gndeme gelmi ve uzun bir donem bilim ve teknolojide bir duraklama sureci yaanmtr. catlarn yaand donemin 500 yl kadar surmu olmasna ramen hemen bunun arkasndan gelen teknik durgunluk donemi yaklak 2000 yl kadar devam etmitir. M.6. 2700-600 yllan arasndaki donemi kapsayan bu teknik durgunluk dneminde Avrupa-, dan uzak douya kadar byk bir blgede, btn metal aralar ayni formu muhafaza etmektedirler. Ancak bu durgunluk dneminde, durgunluk dnemini aacak stratejik icatlarn tohumlar atlm ve birikim meydana getirmitir. Bu teknik durgunluk dneminde demirin zellikleri ve kullanm ekli iyice belirlenmitir. Bylece sz konusu teknik durgunluk donemi, demir a adi verilen donem ile almtr. Bronz andaki gelimeler, hangi bilimlerin, hangi zorunluluklarla ortaya kmasna neden olmutur?
3.1.4. Demir Devri

Demirin teknolojik yaamda yaygnlamasnn ilk etkileri tarmla grlmtr.Demir pulluklar sayesinde aluvyal topraklarn dnda ok geni bir arazi tarma almtr. Demir baltann icad ile, zellikle demir retiminde kullanlan odun kmr elde etmek amacyla ormanlarn kesilmesi hzlanm, tarm ve marangozluk aletlerinin iyilemesi ile her turlu tarm urunu orman.rn bollat, tahta gnlk yaama girmitir. Marangozluk aletlerinin iyilemesi ve ivilerin kullanma girmesi daha byk ve daha iyi tekne-lerin yaplmasn mmkn kld bylece denizcilik ok geliti. Bu nedeni gemilerin demir teknolojisinin bir yan urunu olduunu sylemek mmkndr. Demir teknolojisinin gelimesinin ne tur etkileri olmutur? Demir teknolojisinin gelimesi, silahlarn kalitesini miktarn ve eidini arttrd. Demir, hayat tarz zerinde ok nemli bir etki yaratmtr. Demir anda teknolojide gerek anlamda nemli etkileri grlen icatlar deil, nemli iyiletirme yaplmtr. Bunun en byk nedeni ise enerji kaynaklarnn insan ve hayvan enerjisiyle sinirli kalmasdr. Bu ada dnce metodu ve yaz dili ana hatlaryla belirmi, bilgi alannda nemli gelimeler kaydedilmitir. Ancak teknolojik alanda koklu deimeler olmamtr.
3.2. Feodal Dnem

Bin yldan daha uzun suren Avrupadaki Feodal ortaada, ok yava fakat uzun donemde nemli ekonomik etkileri olan teknik ilerlemeler meydana gelmitir. Bu nemli teknik ilerlemeleri balca iki grupta toplamak mmkndr.
23
Mehmet Karahan
3.2.1. Enerji Kaynaklarnda Meydana Gelen Teknik ilerlemeler Bunlar su ve yel deirmenleridir. Bu doneme kadar balca enerji kayna insan ve hayvan gc idi. lk kez M.S. II. ila III. Yzylda Roma'da su deirmenleri bulundu. Ancak su deirmenleri XI. yzyla kadar ekonomik bir yaygnla ulaamad. XI. yzylda ngilterede 5600 kadar su deirmeni olduu sanlmaktadr. Su deirmenlerine ek olarak kkeni VII. yzylda Perslere varan yel deirmenleri de ayni devreler ierisinde yaygnlat. talya gibi akarsular fazla olmayan ve akarsu rejimi dzgn saylmayan Akdeniz kys lkelerde yel deirmenleri daha kullanl olmutur. Daha sonra srekli rzgar alan Hollanda kylarnda yel deirmeni teknolojisi her alana sokularak bu teknolojinin fiziki snrlarna varlmtr. eitli tip ve byklkteki deirmenler sadece tarmda deil, ayni zamanda demir, ta, ekici, biki makinesi ve koruk olarak da kullanlmtr. Yine bu arada kzden daha gl olan at da tarmda kullanlmaya balanmtr. Bu suretle topraklarn daha derin kazlmas ve yeni topraklarn tarma almas, tarmdaki dier teknik ilerleme unsurlar ile birletirilerek tarmsal verim artnda nemli bir baar salanmtr. 3.2.2. Tarm Tekniklerinde Meydana Gelen lerlemeler Feodal tarmda meydana gelen deimeler bal bana byk bir r amtr. Kuzey Avrupa topraklar tarma almtr. Bu topraklarn, iklim ve toprak zellikleri dolays ile, derin kazan yeni bir cins pulluun retimi zorunlu hale gelmitir. Nadas yaygnlamtr.Demirin tarmda pulluk gibi tarm aralarnda daha ok kullanlmas ile Akdeniz blgesindeki klasik ikili rotasyon terkedilmi yerine l rotasyon ilkesi getirilmitir. Yine bu donemde yeni rnler Gney ve Kuzey Avrupa ya girmitir. Pirin ve narenciye Sicilya ve spanyada baclk araplk ise kuzey blgelerde yaygnlamtr. Ancak X-XIII. yzyllarda meydana gelen ve eitli alanlarda bir ok rneklerle zenginletirilebilecek rneklere ramen Bati toplumlar, Doudaki toplumlarn her bakmdan gerisinde bulunmaktadr. Avrupann bu oransal az gelimilii XVI. yzyldan itibaren, daha belirgin olarak da XV. yzyldan balayarak hzla deimeye balamtr. Orta an bitimi saylan Rnesans sadece Avrupann ortaya kan ekonomik dinamizminin deil ayni zamanda bundan sonraki birikimlerin de balangc olmutur. Demirin tarmda kullanlmas ile hangi teknikler gelimitir?
3.3. Corafi Keifler Ve Etkileri

Sava tekniklerinin gelimesi feodal retim biiminin dalmasnda nemli rol oynamtr.ehir devletlerinin tarihsel sre ierisinde yklendii rollerin de bu konuda nemli etkileri olmutur. Venedik ve Cenova benzeri ehirler Akdenizin Avrupa ileriyle en uygun balant noktalarnda kurulmular, ayrca Asya ve Afrika'ya olduka yakn bir konumda olmulardr. Ekonomilerini tamamen ticarete dayayan bu ehirler ticari zenginliklerini fikir, sanat, bilim ve teknik alanlardaki gelimelere harcamlardr. Bunu yaparken zenginliklerini devam ettirmek ve arttrmak amacn gtmlerdir. Rnesans hareketinin ana felsefesi nedir?
24
Mehmet Karahan
Rnesans hareketinin ana felsefesi, zenginleme motifini ve bu hayata donuk yaama dzenini yaymak, hakli gstermek ve bunun yollarn aratrmaktr.Bu zenginleme istei o tarihler de dnyann ehresini ve kuvvetler dengesini deitiren bir seri olaya sebep olmutur. Bu olaylar dizisi byk corafi keiflerdir. Byk corafi keiflerin ortaya kmasnda birok sebep etkili olmutur. Ancak bu sebeplerin en nemlileri unlardr. 1. Avrupa'da grlen ekonomik gelime sonucunda daha fazla mala, paraya ve pazara ihtiya duyulmas. 2. Akdeniz havzas ve Asya karayollarnn Trkler ve/veya Mslmanlar tarafnda Hristiyan Avrupallara kapatlmas nedeniyle Hindistan'a gitmek iin baka bir yola ihtiya duyulmas. 3. Gemicilik ve denizcilik tekniklerinde okyanuslara alabilecek dzeyde ilerlemelerin meydana gelmesi. Dier yan ve yukarda belirtilen temel sebeplerin zorlamalar sonucunda corafi keifler hzland ve XVI. yzyl balarnda Avustralya hari btn ktalar, adalar ve balca su yollar kefedildi. Yeni toprak paralan, dolays ile yeni pazarlar ve yeni mallar retildi. Bu etmenler kapitalizmin gelimesini salayan nemli sonular ortaya kard. Keiflerin bir sonucu olarak byk miktarda kymetli maden Avrupa'ya getirildi Avrupa'ya getirilen bu kymetli madenler, Avrupa'da, XVI. yzylda nemli bir fiyat enflasyonu ortaya kard. Buna bal olarak bankaclk geliti.Burjuva snf ad altnda yeni bir sosyal snf olutu. Burjuva snf, ortaya kan milli devletler ve smrge ticareti, btn kta Avrupa'snda ve ngilterede eitli adlar ve deiiklikler tad. Ancak bir ok noktalar ortak bir ekonomi politikas, ekonomik her lkede merkantilistler,icadn,teknik yeniliklerin nemi ve ksa zamanda endstriye uygulanmasnn gerei zerinde durdular.Yine bu donemde teknoloji transferi ve beyin g olaynn varl da ilk defa saptand ve nlenmesi iin gerekli tedbirler alnmaya alld. Kalifiye igcnn darya g etmesi hukuki kaytlara baland, lkeye yerleecek kalifiye i gc tevik edildi. Merkantilistler ulam, madencilik gibi bir ok alanda deneysel bilimlerin gelimesini ve uygulamalar tevik ettiler. Teknik ilerlemenin nemini kavrayan ngiliz ve Fransz Merkantilistlerin etkisiyle, ilk bilim akademileri, bilim ve teknik yksekokullar kuruldu. Bu bilim akademi ve okullar ile birlikte planl aratrma ve aratrmann bilimsel yntemlerle teknolojik sorunlara yneltilmesi problemi gndeme geldi. Bunun sonucunda XVI ve XVII. yzyllarda Rnesansn meydana getirdii kltr temeli stnde, birbiri arkasna gelen byk bilimcilerin almalar ile modern bilimler ortaya kt. Bilim alannda tam anlamyla bir patlama meydana geldi. Bilimde meydana gelen bu patlama da phesiz kendiliinden ve tesadfen ortaya kmad. Bu gelimeyi hazrlayan ve hzlandran birok birikimler meydana geldi. Modern bilimler XV. yzyl sonlarnda gelimeye balayan dnya deniz ticareti ve artan sosyal talebin bir trevi olarak, eitli disiplinler, hzla gelime durumunda kalan baz teknikler ynnde ve onlar destekleyecek biimde ilerlemeye balad. Byk keifler ve onun getirdii yenilikler sonucu artan talep ve deniz ticareti baz teknolojik sorunlar ortaya kard. Bu sorunlarn zm iin harcanan gayretler
25
Mehmet Karahan
teknolojide yeni ve nemli aamalar meydana getirdi. Bu sorunlar u balk altnda toplamak mmkndr: 3.3.1. Artan Deniz Ticaretinin Ortaya kard Sorunlar Bu sorunlar daha ok, ak denizlere dayankl, manevra yetenei fazla gemiler ina edebilmek, bu gemilerin ak denizde yerini, ynn dorulukla saptayabilmek, med cezir hareketleri ile magnetik sapmalar hesap edecek harita, tablo ve seyrsefer teknikleri konulannda belirdi. 3.3.2. Deniz Savalarnn Getirdii Sorunlar Ticaret yollarnn ve pazarlarn korunmas srekli donanmalar ve ordular meydana getirmeyi zorunlu kildi. Sava tekneleri de ticaret gemilerinin karlat sorunlar ile kar karya kald. Ayrca bu gemilere sava silah olarak toplarn monte edilmesi gereklilii ortaya kt. Daha tesirli ve isabetli toplar iin gerekli bilgiler bilimi zorlad ve birok matematiksel problemin zmn olanakl kildi. 7.3. Madencilikte Ortaya kan Teknolojik Sorunlar Gemi inaatnda kullanlan demir miktarnn artmas, daha fazla sayda ve daha byk toplara ihtiya duyulmas demir talebini ok artrd. Artan demir talebini karlamak iin daha derin kuyular amak, kuyulara hava vermek, kuyulardaki suyu ekmek, daha verimli ergitme usulleri gelitirmek gerekti. Bunlardan baka gemi, yol, kanal ina etmek iin haritalar yapmak, madenlerin yerlerini belirlemek ipin ayrntl corafya atlaslar izmek, denizlerde kullanabilmek iin temel trigonometrik problemlerini zmek gerekir. Ak denizde seyre sefer, astronomi ve kartografa, trigonometri, topuluk ve balistik fizik ve matematik, maden ve meteoroloji kimya alanndaki gelimeleri zorunlu kld.Tp ve tarm,fizik,kimya ve biyolojideki gelimelerden yararland. Bylece temel bilimler, sosyoekonomik gelimeye paralel olarak ilerlemeye balad. Bilim ile teknoloji giderek daha fazla artan bir oranda ibirlii ierisine girdiler ve sorunlar karlkl olarak zmeye baladlar. Bu etkileim sonucunda hem bilimde hem de teknolojide byk ilerleme ve gelimeler meydana geldi. nsanlk adna endstri devrimi dediimiz bir aa girdi Corafi keiflerin ortaya kmasna neden olan sebeplerin en nemlilerini ve bu keiflerin sonularn sralaynz? zet lk insanin ortaya k tarihi zerinde kesin bir yargda bulunmak olduka zordur. Ancak insan, dnya zerinde grld andan itibaren alet edevat yapmaya ve bu suretle yaamn kolaylatrmaya balamtr. Alet yapmak amac ile nceleri evresinde bulduu maddelerden yararlanmtr.lk kulland hammadde ta olmutur.Ta nce yontarak daha sonra ta birbiri zerine vurarak ve daha kaliteli rnler elde etmitir. Daha sonralar bilgisi, kltr gelitike ve gereklilikler onu zorladka bakr, bronzu, demiri bulmu ve bu madenleri kullanarak yaam iin gerekli olan aletleri retmitir. Bylece insanlk tarihi boyunca yontma ta, cilal ta, bronz, demir gibi devirlerden geilmitir. Her donemde teknoloji bir ncekine gre daha ustun bir hale gelmitir. Gelien teknolojiye ve ihtiyalara bal olarak sosyal
26
Mehmet Karahan
dzen ve ekonomik yap da ekillenmitir. Sosyal yap ve ekonomik dzen zorlamas ile byk corafi keifler yaplmtr. Corafi keiflerin insanlk tarihine ok nemli etkileri olmu ve bunun sonucunda teknolojide ok byk endstri devrimi meydana gelmitir.
Deerlendirme Sorular Aadaki sorularn doru cevaplarn bulunuz. Cevaplandramadnz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz. 1.Aadakilerden hangisi insanin zelliklerinden birisi deildir? A) nsan doay kontrol etmeye alr B) Insan yavrusu doadaki canllar arasnda en aciz olandr C) Insan zor doa koullar karsnda fiziki bnyesini deitirmez biyolojik olarak erken geliir 2. Kylerin kurulmas aadaki dnemlerin hangisinin karakteristiidir? A) Yontma ta devri C) Bronz devri B)Cilal ta devri D)Demir devri D) nsan
3.Feodal retim biiminin dalmasnda aadaki faktrlerden hangisinin etkisi yoktur? A) Sava teknikleri B) ehir devletlerinin yklendikleri roller D) Hepsi C) Feodal retim biiminin modasnn gemesi
Szlk Ve Kavram Dizini Poloeolithic devir : Yontma ta devri Neolithic devir : Cilal ta devri Merkantilizm : Avrupa'da ortak bir ekonomi politikas, ekonomik dnce yntemi olarak kendini gsteren dnce Merkantilist : Merkantilizm grne ilgi duyan kimse
27
Mehmet Karahan
4.ENDSTR DEVRM VE TEKNOLOJK GELMELER

Endstri Devrimi Endstrinin Teknolojik Alanda Meydana Getirdii Deiiklikler Temel Maddelerde Meydana Gelen Deiiklikler Yakt ve Mekanik G retiminde Meydana Gelen Deiiklikler Yeni Makinalarn Derinlemesi Ortaya kmas Fabrikalarn Kurulmas, Blmnn
Ulam ve iletiim Aralarnda Meydana Gelen Deiiklikler Bilim Teknoloji birliinin Kuvvetlenmesi Endstri Devriminin Dier Etkileri Endstri Devriminin Aamalar zet Deerlendirme Sorular Kavram Dizini
4.1. Endstri Devrimi

Sanayi devrimi olarak da bilinir. Tarma ve zanaatlara dayal bir ekonomiden, sanayicin ve makine retiminin arlk kazand bir ekonomiye gei sureci, insanlk tarihinde endstri devrimi olarak bilinmektedir. Endstriyi, herhangi bir teknolojinin seri retim yapmak amacyla organize olmu ekli olarak tanmlamak mmkndr. Tarm ve zanaata dayal retim yapan insan ilk kez 18. yzylda ngiltere'de o gne dek el sanatlar erevesinde elle yapm olduu rnleri, seri olarak retmek amacyla organize olmutur. Daha sonra bu seri retim organizasyonu dier lkelere yaylmtr. Bu olay toplumlarda tam bir ok etkisi yapm, retim biimini allm kalplarn tamamen dna karm ve retim hacimcini birdenbire, kerelerce arttrmtr. Bu nedenle tam bir devrim niteliinde grlen bu olay endstri devrimi olarak nitelendirilmitir. Endstri devrimi terimi daha nce baz Fransz yazarlarnca kullanlm olmakla birlikte, ngiliz ekonomist Arnold Toynbee'nin, 1760-1840 yllar arasnda ngilterede yaanan ekonomik dnm, bu szcklerle anlatmasndan sonra gnlk dile girmi ve zamanla anlam genilemitir. Endstri devrimi hangi olgularda deiimler meydana getirmitir?
Endstri devrimi:
1.Teknoloji alannda 2. Sosyoekonomik alanda 3. Kltrel alanda deiimler meydana getirmitir.
28
Mehmet Karahan
4.2. Endstri Devriminin Teknolojik Alanda Meydana Getirdii Deiiklikler

Endstri devriminin teknolojik alanda meydana getirdii deiiklikleri alt ana balk altnda incelemek mmkndr. 4.2.1. Temel Maddelerde Meydana Gelen Deiiklikler Endstri devriminin balamasna kadar toplumlar tam toplumu karakteri gstermekte idiler. Bu nedenle yaygn olarak tketilen maddeler de tarmda kullanlan maddeler idi. Yine tarm daha iyi ve kolay yapabilmek iin gerekli her turlu ara ve gere de el sanatlar erevesinde, zanaatkarlar tarafndan, sinirli miktarda retilmekte idi. Endstri devrimi ile birlikte hem tketimde kullanlan hammaddenin cinsi deiti ve zellikle demir ve elik stratejik neme haiz ham maddeler oldular, hem de tketimde kullanlan demir ve eliin miktar kerelerce artt. Demir ve elie olan talebin artmasn corafi keifler ve ulusal devletlerin ortaya kmasna balamak mmkndr. 1525 ylnda tm Avrupann demir retimi 100 bin ton kadard. 1700 yllarnda ise tm Avrupann retimi ancak 145 ila 180 bin ton kadar olmutur. Orta an bir ka bin tonluk retimi ile kyaslanrsa 100-180 bin tonluk retimler ok byk rakamlardr. Ancak demir retiminde ve tketiminde asil byk srama endstri devrimi ile olmutur. Fakat henz endstri devrimine gelmeden 17. yzylda demire olan talep, retimde bir darboaz yaratm ve zamann retim teknolojisi ile talebi karlayacak demiri retmek son derece zorlam idi. 18. yzyl bana kadar demir odun kmr ile ergitilmekte idi. Bu nedenle demiri ergitmek iin ok fazla oduna ve odun kmrne ihtiya duyulmakta idi. Bunu salamak iinde demir retimi ormanlk blgelerde younlam. Ancak demire olan talebin artmas ormanlarn hzla tahrip olmasna ve odun fiyatlarnn ar ykselmesine neden oldu. ngilterede yeni demir frnlarnn kurulmas yasakland. Demir sanayi giderek kmee balad. Bunun zerine demiri ergitmek iin bir baka madde aranmaya baland. 4.2.2. Yakt ve Mekanik G retiminde Meydana Gelen Deiiklikler 18. yzyl bana kadar demir odun kmr ile ergitilmekte idi. Ancak bu yzylda ar bir talep olunca mevcut teknolojik imkanlarla retimi karlamak imkansz hale geldi. Demir retiminde en byk sknt, demiri ergitecek miktarda odun bulamamaktan kaynaklanyordu. Bu dar-boaz amak iin alternatif enerji kaynaklan aramaya baland. Geri ta kmrnn demiri erittii teorik olarak bilinmekte idi. Ancak uygulamada byk zorluklar vard. Bilgi henz bilim aamasnda idi ve teknolojik olarak kullanlmam idi. 0 gne kadar artlarda zorlamad iin bu bilginin teknolojik olarak kullanlabilmesi zerinde allmamt. Ancak artlarn zorlamas ile demir retiminde yeni alternatif bir yakt aranmaya balannca, ilk akla gelen yakt ta kmr oldu ve ta kmrnn kullanlabilmesi iin almalar balad. Bu konudaki uzun ve yorucu almalarn sonucunda 18. yzyl banda ta kmr kok kmr haline getirildi ve demir retiminde kullanlmaya balanarak iyi kalite demir elde edilmeye baland. Bu gelimeye paralel olarak demir endstrisi ormanlk blgelerden, kmr madenlerinin bulunduu blgelere kayd.
29
Mehmet Karahan
Demirin kmrle ergitilmesi iin almalarda bulunan kiilerin banda Alman asilli Sturtevant gelmektedir. Sturtevant 1612 de demirin kmrle ergitilmesi konusunda alm ancak, kok kmr elde edebilmek konusunda baarl olamamtr. Yine ayn yzylda ngiliz Dudley bu konuda olduka ileri almalar yapmtr. 1677 de yine bir Alman olan Blauenstein ngilterede bir frn kurmu ve patent almtr. Abraham Darby 1709 da kok kmr ile demir retimine balamtr. Daha sonra gl krkler ve frnlar kurarak demir retiminde baarl sonular elde etmitir. Demir retimi bu asrda ngilterede gelimitir. Buna karlk hem demir cevheri hem de takmr yataklar bakmndan daha uygun bir durumda olan Almanya'da gelimemitir. stelik ta kmr kullanarak demir elde etmeye alan Almanlar bile bu almalarn Alman-yaverine Ingilterede gerekletirmeye almlardr. nk o yllarda deniz ticaretine ngilizler hakimdir. Dolaysyla ngilizlerin hem deniz ticaretinde kullandklar gemiler hem de ticaret filolarn korumak iin kurduklar donanmalar iin bol miktarda demire ihtiyalar vardr. 0 ada demir ngilizler iin stratejik bir maddedir. Yokluu veya ktl ekonomiyi zor durumda brakacaktr. Bu zorlama demir teknolojisinin burada gelimesinin balca nedeni olmutur. Daha nceki bolmde teknolojinin gelime nedeni olarak anlatlan, insanin daha rahat yaama arzusu burada yaanm bir tarih rnei olarak grlmektedir. Yine daha nceki blmlerde anlatld gibi bir teknolojik gelime beraberinde bir baka teknolojik gelimeyi de getirmi ya da zorunlu kldrmtr. rnein, demir talebinin art odun kmrnn yerine kok kmrnn kullanlmasn zorunlu kalrken, kmr talebinin artmas da buhar makinalar teknolojisinin kullanlmasn zorunlu hale getirmitir. Demire olan talebin artmas ile ngilterenin 16 yzylda yaklak 200 bin ton civarnda olan kmr retimi, 18. yzylda 3 milyon tonu gemitir. Bu retim dzeyi maden kuyularn su basmas sorununu arlatrmtr. nk bu kadar ok retim dzeyinde o gne kadar insan gc, hayvan gc veya akarsu gc ile alan depolar veya mekanik pompalarn yapm olduu su tahliyesi yetersiz kalmaya balamtr. Maden kuyularndaki suyu boaltabilmek iin yeni bir teknolojinin kurulmas zorunluluu ortaya kmtr. Bu zorunluluun sonunda da buhar makinalar bulunarak sorun zmlenmitir. Buhar makinalarnn bulunmasnda vakum ve pnomatik bilgilerden yararlanlmtr. Bylece o gne kadar sadece bilgi olarak bilinen bu bilgiler, insanin kullanaca, yararlanabilecei bir hale getirilmitir. Ancak bu deiimde yine talep zorlamasnn sonunda olmutur. Buhar makinesi retiminde ilk baarl sonucu Savery elde etmitir. Daha sonra Newcomen haraketIi paralar olan daha verimli bir buhar makinesi yapmtr. Newcomen'in rettii makine zerinde en nemli iyiletirmeyi Humprey Patter gerekletirmitir. Nihayet J.Vatt'in 1764 de tasarlayp, 1769 da patentini ald ift hareketli buhar makinasinn retimi ile bu konudaki teknoloji son derece iyilemi ve bu marinalar fabrika sisteminin g kayna haline gelmitir. Endstri devrimi ile retim art ok fazlalam, seri retim balam ve bunun gerei olarak da doal kaynaklardan yararlanma ok fazlalamtr. Bu doal kaynaklardan yararlanabilmek, yeterince ileyebilmek iin kmr dnda enerji kaynaklanma da ihtiya duyulmu ve bu zorlama petrol, elektrik enerjisi gibi yeni enerji kaynaklarnn kullanlmasn salamtr. Bu yeni enerji kaynaklarn
30
Mehmet Karahan
kullanabilmek iin elektrik trbinleri, elektrik motorlar, iten yanmal motorlar gibi yeni g kaynaklar retilmi ve insanln hizmetine verilmitir. Endstri devrimi ile doal kaynaklardan yararlanma arasndaki ilikiyi aklaynz? 4.2.3. Yeni makinelerin Ortaya kmas Endstri devriminin balamas ile ihtiyalar oald ve eitlendi. lkelerin ekonomilerinde tarm yerine endstri nem kazanmaya balad. Toplumda yaayan bireylerin gelir dzeyleri ykseldi. Bal olarak refah artt. nsanlar giyimlerine daha fazla nem verir oldular. te yandan milli devletler dzenli ordularna niforma giydirmeye baladlar. Bunun sonucunda toplumlarn tekstil rnlerine olan ihtiyalar artt. Bu zorlama ncelikle tekstil endstrisinin gelimesini salad. Bu nedenle tekstil, ilk modern endstriyel ktle retiminin, dolays ile ilk fabrika sisteminin ortaya kt sektr olarak byk bir nem kazand. Tekstil rnlerine kar olan ok hzl talep art, yeni tekstil makinalarnn bulunup ortaya karlmasn salad. Verimlilik ok fazla artt. retim teknikleri vasfsz iileri ve hatta ocuklar bile istihdam edebilecek ekilde gelitirildi. Tekstil makinalarnda geleneksel olarak kullanlan insan gcnden baka, su gc, hayvan gc gibi yeni g kaynaklan da kullanlmaya baland. 18. yzyl sonunda sz konusu bu doal g kaynaklan da yeterli olmamaya balad. Bunun zerine tm fabrikay altrabilecek, dzenli ve byk lekli marinalara ihtiya duyuldu ve buhar makinalar tekstil sektrnde yaygn olarak kullanlmaya baland. On sekizinci yzylda tekstil sektrnde ortaya kan retim teknolojisi, ngiltere'de rn teknolojisini deitirdi. Geleneksel olarak ngilterede tekstil sektr yun dokumaclna dayanmakta idi. Tekstil sektrnde hammadde olarak pamuk girdi ve yunun yerini ald. Bu durum retim teknolojilerini de etkiledi. Pamuklarn, ynllerin yerini almas talep yaplarn deitirdi. Bunun sonucunda tekstil alannda bir dizi mekanik bulu ortaya kt. Yn ngiltere'nin geleneksel dokuma maddesi idi. Ancak yne kar olan talep snrl kaldndan, sadece souk iklimlerin giyecei olarak tketilmektedir, buna karlk pamuklu rnlere kar talep ok fazladr. Pamuklu rnler her yerde, her durumda kullanlmaktayd. Bu nedenle ynl yerine pamuklu tekstil endstrisi hakim durumuna geti. Bylece ngiltere dnya piyasalarna ald. Hammaddenin tamam ithal edilip, retimin byk bir bolumu ihra edilmeye balandnda, i gcn sanayi merkezlerine ektiler. Bu etki 19 yzylda glendi. Pamuklu tekstil endstrisi ok fazla geliti ve yaygnlat. Bu durum hammadde olarak pamua olan talebi artrd. Pamuk retiminde yeterli igc salanamamaya baland. Bunun sonucunda da pamuk retiminde mekanizasyon teknolojileri gelitirildi. 20. yzyla gelindiinde tekstil teknolojisinde yeni bir.urun deiiklii meydana geldi. Hammadde olarak sentetik lif, arlkl olarak kullanlmaya baland. Bu durum tekstilde yeniden bir teknolojik deime meydana getirdi. Bu durum daha nce pamuk reticilerinin yun reticilerini etkiledii gibi, sentetik liflerin de pamuk reticilerini etkilemesi sonucunu ortaya kard. Dnya siyasetinde yeni dengeler meydana geldi.
31
Mehmet Karahan
Tekstilde kullanlan hammadde turu ne olursa olsun drt temel retim aamas bulunmaktadr. Bunlar: a. Lifleri hazrlama Bitirme aamalardr. b. Lifleri eirme (iplik yapma) c. Dokuma d.
18. yzyla kadar dnyann her yerinde ve her gelimilik dzeyinde tekstil teknolojisi ok kk deiiklikler ile ayni idi. 1598de William Lee rg makinesini icad etmitir.Yine 17.yzyl balarnda Hollandal gmenlerin ngiltereye getirmi olduklar dokuma tezgahlan, tekstil endstrisinde ilk yenilikler olmutur. Endstri devrimi neden ilk kez tekstil alannda gelimitir? 4.2.4. Fabrikalarn Kurulmas, blmnn Derinlemesi lk tekstil makinalar, tekstil loncalar tarafndan reddedilmitir. Lonca sisteminin dnda kalan aile endstrisi ise, ok pahal olduu iin bu makinalar edinip kullanamamtr. Tekstilde grlen bu mekanik icatlar ilkel de olsa mevcut retim dzenini sarsmaya balam, tekstile kar olan talep artm, piyasa bymtr. Bu talebi karlayabilmek iin ev retiminin yeni-den organize olmas gerekiyordu. Oysa retici giderek fiyatlan artan retim aralarn ve ana girdileri karlayamyordu. retimi devam ettirmek, artan talebi karlayabilmek iin yeniden organize olmaya bunun iin de sermayeye ihtiya vard. Bu durum tekstil teknolojisinin ev retimi biiminden kp, fabrikasyon sistemi ierisine gemesine neden oldu ve ilk fabrikalar kuruldu. Fabrika sisteminin ilk rnekleri ipeklide ortaya kt. pekli dokumaclk 17. yzyl sonlarnda Fransz zanaatkarlar tarafndan ngiltere ye getirildi. Hammadde bakmndan ipek de aynen pamukta olduu gibi darya bal idi. Ancak ipek kozas ithal etmek, ipek iplik ithal etmekten ok daha ucuzdu. Fakat ipek kozasndan, nasl iplik ekilecei bilinmiyordu. 0 gnn artlarnda bu teknolojiyi talyanlar biliyorlard. 1716 ylnda John Lombe talyaya giderek bu makinalar gizlice grd, gizlice resimlerini izdi ve bu resimleri maceral bir ekilde Ingilterede kard. Bylece tarihin ilk nemli casusluu gerekleti. ngilterenin ilk fabrikas talyan tasarmlarndan yararlanlarak John Lombe ve kardei tarafndan 1717 de Derby yaknlarndaki Dervent rma zerinde kk bir ada da kuruldu. Fabrikaya buhar gc uyguland. Bylece byk endstrinin nehir kenarlarnda ve krda geliip yaygnlamasnn ilk temeli atlm oldu. Dervent'te kurulan ipek iplii fabrikas motor gcn akarsudan alyordu. ok byk bir. bkme tezgaha vard ve usuz ii alyordu. Fabrika 170 metre uzunluunda ve 6 katli idi. Fabrika, gerek inaat teknolojisi, gerekse grnts ile iinde bulunduu zamann grkemli bir tesisi idi. Ancak Dervent'te kurulan bu fabrika endstri devriminin balatcs olamad, sadece ilk oncusu oldu. nk fabrikann retimi yanl belirlenmeti. retim projesi ierisinde etkin bir urun retmiyordu. Yine bu yllarda adna aile endstrisi denen bir retim sistemi gelitirildi. Bu sistemin esasini oturuculuk oluturuyordu. veren belli bir ii, beliril paralara blerek birbirlerinden bamsz ailelere, ailelerin i gc ve ustalna gre vermekte idi. Daha sonra bu retimleri toplayarak byk bir retim merkezinde son ilemleri yaptrmakta idi.
32
Mehmet Karahan
Ancak bu sistem homojen deildi. Aileler tm yaamlarn tekstile balamlard. zellikle tarm, esas ya da yan gelir durumunda idi. Aile endstrisi sistemi fabrika sistemine gre daha esnek bir yapdadr. Fabrika belirli bir asgari retim yapmak zorundadr. Byk talep deimelerine kolaylkla dayanamaz. Ancak aile endstrisi sisteminde retim ok daha kolaylkla kontrol altna alnabilmektedir. Talep ok daraldnda aileler devre dna karlmaktadr. Eer fabrika varsa sadece retim ile yekinilmektedir. Bu olgu daha sonralar ana sanayi, yan sanayi eklini almtr. Kk iletmeler talep azalmasnn ve isizliin ilk oklarn karlayan birer tampon grevi stlenmilerdir. Bu sistem sadece tekstilde deil, dier retim kollarnda da grlmtr. Ancak bu sistemden karak fabrika sistemine geen ilk retim kolu pamuklu dokuma olmutur. 18. yzyln ilk mekanik icadlar, ynlde aile retiminin verimini ykseltmek iin yaplmtr. nk bu donemde aile retimi ok yaygndr ve ynl en ok retilen tekstil urunudur. Bu yzyln ilk nemli icad John Koly tarafndan 1733 de icad edilen uan mekiktir. Uan mekik dokumacnn verimini en az bir misli ykseltti ve daha enli dokumalarn yaplmasna olanak salad. Hem dokumalarn enlerinin artmas hem dokuma hznn ykselmesi iplie olan talebi artrd. Bilinen iplik tekno-lobisi ile yaplan retim, talebi karlayamamaya balad. iplik retiminin artrlmas iin yeni teknolojiler aranmaya baland. Bu amala 1738 de Wyattve L. Paul iplii eirmek iin bir iplik eirme makinesi gelitirdiler. Ancak bu makine ok baarl olamad 1769 da Arkwright ve 1770deHargreaves tarafndan iplik eirme makin alan gelitirildi. Bu marinalar sayesinde pamuklu dokumacln iplik taleplerine cevap verebilir duruma gelindi. 1779 da Samuel Cromp-ton yeni bir iplik makinesi gelitirdi. Bu yeni makine ile iplik retiminde verim ncekilere gre 8.5 kat artt. Bu durumda tekstil endstrisinde darboaz iplik retiminden dokuma retimine geti. nk dokuma tezgahlan hala su ve insan gc ile alyordu ve retim kapasitesi sinirli idi. iplik retiminde meydana gelen art yznden retilen bu ipliklerin tamamn doku-ya bilecek dokuma tezgahlarnn retilmesi iin almalar balad. 1785 ylnda Cartwright makineli dokuma tezgaha iin patent ald. Bunun zerine ngilterede pamuk ithalat ok byk sramalar gsterdi. rnein 1700 de bir milyon Libre olan pamuk ithalat 1785 de Cart-wright'in makinesi devreye girdikten hemen sonra, 1789 da 32,5 milyon Libreye, 1799 da 43, 1802 de 60,5 milyon Libreye kt. Bylece kmr madenlerindeki suyu dar karmak amacyla icad edilen buhar makinasinn, tekstil fabrikalarna, zellikle pamuklu dokuma sanayice uygulanmas ile ok byk miktarlarda pamuk ilenerek tketime sunulmaya baland. Bu durum endstri devriminin ilk aamas olarak deerlendirildi. Pamuku dokuma miktarlarndaki artlarn yanlra iplik ve kuma niteliinde nemli gelimeler, hammadde hazrlama kuma ve iplik boyama, bitim ilemlerinde mekanizasyon sayesinde retim art, daha ustun ve yeni rnler ortaya kt. Hem retim teknolojisinde hem de urun teknolojisinde nemli gelimeler meydana geldi. Pamuklu dokuma tm tekstili bir endstri devrimine sokmutur. Ancak hibir zaman dokuma projesini oluturan teknoloji bir btnlk kazanmamtr. Bir iplik teknolojisi, bir dokuma teknolojisi, dierinin nne gemitir. Bu teknolojik
33
Mehmet Karahan
dengesizdik aslnda teknolojik ilerlemenin dinamiidir. nk zorlama, sknt, sorunun olmad bir yerde ilerlemenin, gelimenin olmak mmkn deildir. Endstri devriminin ilk aamas olarak deerlendirilen gelimeleri zetleyiniz. Aile endstrisi denilen sistem daha sonra hangi sanayi ekillerine dnmtr, aklaynz? 4.2.5. Ulam ve iletiim Aralarnda Meydana Gelen Deiiklikler retim teknolojisinin gelimesi retilen mallarn miktar ve eitlerini arttrd. nsanlarn refah dzeyleri ykseldi. Buna bal olarak insanlarn daha fazla mal tketme istekleri ve yetenekleri artt. Bu durum lkeler ierisinde ve lkeler arasnda ticaret hacminin artmna yol at. Ticaret hacminin artmas, ulam aralarnn gelimesini zorunlu kildi. Buna bal olarak ulam aralar, yeni yollar yapld. Haberleme konularna arlk verildi. Graham Bell telefonu icat etti. Bylece haberlemeye hz kazandrld. Haberleme daha kolay bir hale geldi. 4.2.6. Bilim Teknoloji birliinin Kuvvetlenmesi Endstri devriminin en nemli ilevlerinden birisi de bilim, teknoloji, endstri ibirliinin sktrlmas olmutur.Bu i birliinin ilk ve nemli rneini veren mucit Watt olmutur. Buhar makinesinin mucidi olan Watt bilimden yararlanan bir mekanisyendi. Bylece "bilim bilmek teknoloji yapmak iindir" sz geerliliini yitirmitir. 18. yzyldan itibaren karlkl etkilemenin birok rnekleri ortaya konmutur. Bilimler pratik sorunlara cevap ararlarken, teknolojik olarak ortaya konan bir?ok bulular da bilimsel teorilerin balanglar olmulardr. Watt ve dier birok nemli mucidi, endstri devrimi srasnda ve daha sonraki aamalarda et-kilerken bilimsel bulular ve gelimeler, endstri devriminden daha nce balayan bilim devriminin sonulardr. Endstri devriminin balangcnda teknik ilerlemenin oluumuna dolayl yoldan katkda bulunan pozitif bilimler dorudan doruya retim ile iliki kurmulardr. Kurulan bu iliki mhendislik sayesinde gerekletirilmitir. Bu suretle son derece kalifiye elemanlar ile hibir teknik nitelii olmayan iiler fabrika sistemi ierisinde bir araya getirilmekte ve retim yaplabilmektedir. 19. yzyln sonlarna doru pazar ve retim imkanlar daha da genilemi, bunun sonucunda da bilim ve teknoloji arasndaki ibirlii daha kuetli bir hale gelmitir. 20. yzyln ikinci yarsnda ise bilime dayal endstrilerde bilimsel aratrma faaliyetleri retim faaliyetlerinin bir kolu haline gelmitir. Bylece bilim adam teknolog ilikileri geleneksel niversite muhitlerinde deil, sanayi ve ticaret merkezlerinde younlamaya balad. Byk niversitelerin bilim dallarndan mezun olanlarn oranlan derken, teknoloji dallarndan mezun olanlarn oran ykselmeye baland.
4.3. Endstri Devriminin Dier Etkileri

Endstri devriminin etkileri sadece endstri ile sinirli olarak kalmad ve yaamn dier dallarna da yansd. Bir ok alanda ilerlemeler grld. Bu ilerleme madde balklar halinde u ekildi sralamak mmkndr.
34
Mehmet Karahan
a.Tarm alanndaki gelimeler: Endstri devrimi sayesinde bulunan yeni retim teknolojisi ve urun teknolojisi sayesinde tarmsal verim art saland. Bu suretle tarm dnda kalan da-ha byk bir nfusun daha iyi beslenebilmesi imkan ortaya kt. Tarmda alan aile ayisi azald. Bylelikle endstride alabilecek igc yaratld. b. Ekonomik deiiklikler: Endstri devrimi ile milletlerin refah dzeyleri artt. Servet dalmndan daha geni kesimler pay almaya balad. Artan endstri retimi karsnda serler kayna olarak topran nemi azald. Uluslararas ticaret hacmi byd. Tketim giderek uluslarn yaamnda daha nemli bir unsur haline geldi. Tketim ekonomisi olutu. Bireylerde tketim bilinci yerlemeye balad. Uluslarn ekonomileri toprak mlkiyetine bal olmaktan kp endstriye bal bir hale gelmeye balad. Bu durum devletlerin politikalarna yansd. c.Toplumsal deiiklikler: Endstri devrimi ile birlikte tarmn nemi azalmaya balad. Tarm sektrnde alan insan says da buna paralel olarak azald. Tarmsal uralarn youn olarak yapld krsal kesimlerden endstrilerin younlat yrelere doru bir g olay yaand. Nfus daha arlkl olarak kentlerde yaamaya balad. Kentlerin nfuslar ve nemleri artt. Adna ii snf denen yeni bir sosyal tabaka olutu.i snf harareti geliti. Otorite kullanmnda sz sahibi olmak konusunda mcadele vermeye balad. Otorite kullanmnda yeni dengeler olutu. Toplumlarn yaamna sendika, grev, lokavt, i gvenlii gibi yeni kavramlar girdi. ok kapsaml toplumsal deiimler yaand. d. Kltrel deiiklikler: ok kapsaml kltrel bir dnm gerekleti. 0 gne kadar geerli olan birok deer yarglan deiime urad, ortadan kalkt. Yerine yeni deer yarglar olutu ve geliti. iler yeni ve birbirlerinden farkl beceriler kazandilar. leriyle ilikileri degiti. El aletleri ile alian zanaatkar olmaktan iktilar. Fabrika disipliline bagli makine oparatorleri hali-ne geldiler. Psikolojik deiimler yaand. Insan, doal kaynaklardan yararlanma ve doaya egemen olma konularnda kendisine daha ok gvenmeye balad.
4.4. Endstri Devriminin Aamalar

Endstri devrimini birinci ve ikinci endstri devrimi olmak zere balca iki aamada incelemek mmkndr. Birinci endstri devrimi, 1760-1830 yllar arasndaki donemi kapsar. Daha ok ngiltere ile sinirli kalmtr. Bir nceki yzyln tarm devrimi kentsel bymeyi ve ucuz igc depolarnn olumasn salamtr. 16401648 yllar arasnda yaanan ekonomik gelimeler de esnek bir kamu maliyesi ve ekonomik sistemi ortaya karm idi. Bu artlar endstri devriminde ngiltere'nin oncu bir rol almasn salad. ngiliz endstri devriminde marinalama ve fabrika sistemine gei, daha az kurulu sermaye-si gerektiren daha geni bir tketim pazan olan ve ilk yatrmn daha abuk amorti edebilen hafif sanayide, zellikle de tekstilde balad. Daha sonra teknolojik bulular ve sektrde retimin tmyle yenilenmesine, verim've rgtlenme bilgisinin artmasna, sermaye ve niteliki igc birikimine yol at. Bu temeller zerinde, demir retimi, makine yapm, demir yollan gibi ar sanayi kuruldu. Bu konularda oncu olduunu bilen ngiltere makine, niteliki ii ve retim teknikleri ihracatn yasaklad. Ancak baz ngiliz iadamlar yurtdnda daha karl yatrmlar
35
Mehmet Karahan
yapabileceklerini fark ettiler. Yine baz Avrupal i adamlar da ngiliz retim bilgisini kendi lkelerine ekmek iin aba harcamaya baladlar. 1807 ylnda William ve John Cockerill adndaki iki ngiliz Liege'de atlyeler kurarak endstri devrimini Belika'ya tadlar. Bylece Avrupa da ilk endstri devrimi Belika'da balad ve aynen ngilterede olduu gibi temelinde demir, kmr ve tekstil vard. Endstri devrimi Fransa'da daha yava ve daha eksik oldu. Fransz devrimi ve onu izleyen Napeleon dneminin siyasal belirsizlikleri, yeni bulular ve yatrmlar nledi. Buna ramen 1948'e gelindiinde Fransa bir endstri lkesi konumunu kazanabildi. Dier Avrupa lkeleri endstri devrimi konusunda daha da gerilerde kaldlar. rnein, Alman-ya byk demir ve kmr yatrmlarna sahip olmasna ramen, siyasal bakmdan birliini salayamad iin endstri devrimine ok ge, ancak 1870 ylndan sonra balayabildi. Ancak Almanyanin endstri retimi ok byk bir hzla artt. 19. yzyln sonunda Almanya elik retiminde Ingiltereyi geride brakt. Kimya sanayiinde dnyada ilk sralara yerleti. Almanya'ya benzer biimde 19 ve 20. yzyllarda Amerika Birleik Devletleri sanayisi ok glendi ve Avrupay ok gerilerde brakt. Ayni ekilde Japonya'da Meici restorasyonunun salad siyasal n artlara dayanarak nemli bir baar gsterdi ve endstri devrimini baaran ilk Asya lkesi oldu. 1917 ihtilalinden sonra Rusya endstri devrimi konusunda nemli baanlar elde etti. 20. yzyl ortalarnda in ve Hindistan gibi lkelerde endstri devrimi konusunda nemli yol alanlar. lkemizde ise endstrileme Cumhuriyetle birlikte hz kazand. ve Cumhuriyetin ilanndan itibaren geen 60 yl ierisinde ok nemli yol ald. kinci endstri devrimi: Yeni endstri devrimi de denilmektedir. nemli lde birinci endstri devrimi ile birlemektedir. Ancak 20 yzylda daha belirgin olarak grlmeye balanmatir. Temel maddeler bakmndan daha nce kullanlmayan doal ve sentetik birok kaynaktan yararlanlmaya baland. Daha hafif metaller yeni alamlar, plastik gibi yeni sentetik rnler ve yeni enerji kaynaklan kullanlmaya baland. Makine ara ve gerelerde ok byk gelimeler oldu. Bilgisayarlar etkin olarak retime katildi. Tam otomatik fabrikalar ortaya kt. retim aralarnn mlkiyetinde nemli deiimler grld. Bireylerin ve sigorta irketlerinin, retim birimlerinin hisse senetlerini satn almalar nedeni ile mlkiyet oransal olarak yaygnlat. Bir ok Avrupa lkesinde ekonominin temeli baz sektrler kamulatrld. Kuramsal dzeyde baz deiiklikler oldu. Sanayi toplumlarnn ihtiyalarn karlamak iin hkmetler sosyal refah ve sosyal devlet kavramlarna yneldiler. Endstri devrimi sanayi devrimi olarak da bilinmektedir. Tarma ve zanaatlara dayal bir ekonomiden, sanayicin ve makine retiminin arlk kazand bir ekonomiye geii simgeler. Endstri devrimi ilk kez ngiltere de ortaya km ve buradan dier lkelere yaylmtr.ok nemli bir olay olan endstri devrimi toplumlarn yapsnda nemli deiiklikler meydana getirmitir. Endstri devriminin toplumlarn yapsnda meydana getirdii deiiklikleri; 1-teknoloji alanindaki deiiklikler 2- sosyoekonomik alandaki deiiklikler
36
Mehmet Karahan
3- kltrel alandaki deiiklikler olarak grupta toplamak mmkndr. Endstri devrimi teknolojik alanda; 1-temel Maddelerde 2- yakt ve mekanik g retiminde 3- yeni makinalarn ortaya kmasnda 4- fabrikalarn kurulmasnda, i blmnn derinletirilmesinde 5- ulam ve iletiim aralarnda 6- bilim, teknoloji ibirliinin kuvvetlenmesinde nemli deiiklikler meydana getirmitir. Endstri devrimi bundan baka, tarm alannda ekonomi alannda, toplumsal alanda kltr alanda da nemli deiiklikler meydana getirmitir. Endstri devriminin birinci ve ikinci endstri devrimi olmak zere iki aamas bulunmaktadr Deerlendirme Sorular Aadaki sorulana doru cevaplarn sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz. A) Teknoloji A) Tekstil C) Kimya A) Almanya Devletleri Szlk Ve Kavram Dizini Endstri Zanaat Stratejik Patent ithalat hracat : Sanayi : El emei ile yaplan retim : Hayati neme hazir : Yeni bir bulgu ya da tek elden yaplmas istenen bir i iin verilen belge : Di alim : Di satm B) Sosyoekonomik B)Ar sanayi D) Metallurji B) Fransa C)ngiltere D) Amerika Birleik bulunuz. Cevaplandramadnz
1. Endstri devriminin etkileri aadaki alanlardan hangisinde hissedilmitir? C) Kltrel D)Hepsi 2. Endstri devrimi ilk kez hangi alanda gelimiim?
3. Endstri devrimi ilk kez hangi lkede ortaya kmtr?
37
Mehmet Karahan
5. ZAMANIMIZDA TEKNOLOJNN DURUMU

indekiler Zamanmzda Teknolojinin Durumu Enerji Trnde Meydana Gelen Deimeler Makinalarn Kontrol Sisteminde Meydana Gelen Deimeler Teknolojinin Gelitirilmesinde Ortaya kan Deimeler zet Kavram Dizini Yararlanlacak Kaynaklar
5.1. 20.Yzylda Teknolojinin Durumu

Yirminci yzylda teknoloji ok byk bir hzla gelimitir. Gnmzde ok byk bir ivme kazanan teknoloji ba dndrc bir hzla gelimeye devam etmektedir. Teknolojinin yirminci yzylda gelimesini 1945'e kadar olan gelimeler ve 1945'den gnmze kadar olan geme-ter olarak iki gruba ayrarak incelemek mmkndr. nsanlk tarihinde ilk kez atom bombasnn kullanlm olduu 1945 yln, nkleer an balangc olarak kabul etmek mmkndr. 1.1.1900-1945 Dneminde Grlen Balca Teknolojik Gelimeler Bu donemde ncelikle birincil enerji kaynaklarnn kullanm azaltlm yerine ikincil enerji kaynaklarnn kullanm artmtr. Bu durumun doal bir sonucu olarak da elektrik enerjisinin retimi ve tketimi ok byk miktarlara ulamtr. 1913'de petroln ilenmesinde kraking yntemi bulunmu ve plastik, yapay kauuk ve yapay elyaf retimi hzla artmtr. 1928'de penisilin, 1943 ylnda antibiyotik kefedilmi ve bylece salk alannda ok nemli ilerlemeler salanmtr. 1895'de X nlarnn bulunmasyla balayan radyoaktiviteye ilikin bulular serisi 1938'de ekirdek blnmesinin bulunmas ile nkleer donemin yolunu amtr. 1903'de ilk uak uurulmu daha sonra uaklara gaz trbinleri eklenerek jet ua haline dntrlmtr. Uak teknolojisinde grlen ok hzl gelimeler sayesinde 1960'li yllarda ses den hzl uabilen uaklarn retimi mmkn klnmtr. 1901'de radyo, 1907'de elektronik lamba gelitirilmitir. Bylece modern teknolojinin en nemli buluu haline gelen elektronik teknolojisinin temeli atlmtr.Bu sayede 20. Yzylda haberleme ve iletiim alanna damga vuracak olan radar ve televizyon gelimitir. 5.1.1.1945'den Gnmze Teknolojik Deimeler Bu donemdeki gelimeleri u ekilde zetlemek mmkndr: 1947'de transistor bulunmutur. Transistorun kefi elektroniin her alann ok yakndan etkilemitir. Bu sayede elektroniin uygulama alanlar ok genilemi, elektronik cihazlarn kaliteleri artm ve ebatlar olduka klmtr. Transistorun bulunmas en ok bilgisayar teknolojisini etkilemitir. Bilgisayar teknolojisinde, daha sonraki yllarda tmleik devre gelitirilmi bu sayede ok yaygn olarak ok kk boyutlarda retilebilen mikroilemciler, bilimsel aratrmalarn ve giderek gnlk yaamn ayrlmaz paralan haline gelmilerdir. Otomasyon, robotlar, bilgisayar teknolojisinin yaantnn bata retim olmak zere her aamasna soktuu rnler olmulardr,1957'de Sputnik I ile uzayagi balamitir.1961'de Vostok I ile ilk insanl uzay uuu gerekletirilmitir. 1966'da Lunik I ile aya insansz ilk
38
Mehmet Karahan
yumuak ini yaplmtr. Uzay teknolojisinde grlen bu baarlar gezegenlere ynelen insansz uularla devam etmi 1969 Nesil Armstrang, Apollo II uzay araci ile aya ilk kez ayak basan insan olmutur. Uzay teknolojisinde grlen gelimeler 1981 de uzay mekiinin gelitirilmesi ile yeni bir boyut kazanmtr. Bu asrda grlen en nemli ve bir o kadar da tartmal teknolojik gelimelerden birisi de genetik mhendislik alannda olmutur. Elektronik teknolojisinin temeli kabul edilen bulular Transistorun bulunmas en ok hangi teknolojiyi etkilemitir? hangileridir?
5.2. Enerji Trnde Meydana Gelen Degimeler

Yirminci yzylda en nemli teknolojik gelime enerji alannda yaanmtr. Birincil enerji olarak tanmlanan kmrn kullanm azalrken, yine birincil enerji kaynaklan olan petrol, nkleer yakt, doal gaz, jeotermal ve su enerjisi giderek artan oranlarda kullanlmaya baland. nceleri olduklar ekilleri ile kullanlan birincil enerji kaynaklan daha sonra ikincil enerji kayna olarak isimlendirilen elektrik enerjisine dntrlerek kullanlmaya baland. Elektrik enerjisi retim teknolojisinin gelimesi ile, endstride kullanlan tm enerji ihtiyac, elektrik enerjisi ile karlanacak ekilde sistemler deitirildi. Daha nce su, gc dorudan doruya makineyi evirirken, ya da kmr ss ile elde edilen buharn hareket ettirdii makinalar, bagli olduklar dier makinalara hareket salarken, modern sistemde, tm birincil enerji kaynaklan, elektrik enerjisi ile fabrikada bulunan her turlu makineyi hareket ettirmede kullanlmaya baland. Bu donemde birincil enerji kaynaklarnn kullanld sistemlerde hala bulunmaktadr. Bu sistem-lere gnmzde daha ok ulatrma alannda rastlanmaktadr. Ancak ulatrma alannda kullanlan kamyon, otomobil, uak veya dozer, bir sistem olmaktan ok birer makinadirlar. Bu makinalar temelde birincil enerji kaynan kullanmaktadrlar. nk ikincil bir enerji kayna ile ulam sektrn hareket ettirmek olduka zordur. Fakat btn bu zorluklara ramen ikincil enerji kayna ulam sektrne de girmitir ikincil enerjinin bu sektrde kullanm da giderek yaygnlamaktadr. Szgelimi elektriki trenler, ya da kendi dizel motoruyla elektrik enerjisi verip, bu elektrik enerjisini hararet enerjisi haline getirerek hareketini salayan trenler, bu konudaki tipik rneklerdir. Yine gne enerjisini elektrik enerjisine evirip, bu elektrik enerjisini kullanarak hareketi salayan otomobillerin ilk rnekleri kullanlmaya balanmtr. Yirminci yzylda buhar makinesi yerini iten patlamal motorlara brakmtr. Bu deiimi ak bir ekilde trenlerde grmek mmkndr. Kmr enerjisi ile retilen sudan, hareket enerjisine evirerek trenleri hareket ettiren buharl lokomotiflerden, dizel motorlu hareket salayan dizel lokomotiflere, oradan da elektrik enerjisiyle hareket salayan trenlere geilmitir. Karayolu ulamnda ise petrol trevlerini kullanarak hareket enerjisi salayan iten yanmal motorlar hali hazrda yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak bu konuda da elektrik enerjisi kullanm ile hareket salayacak otomobiller zerinde almalar devam etmektedir. Bu konudaki ilk rneklerde hali hazrda elde edilmi olup, yaygn olarak kullanlabilmesi iin ileri dzeyde almalar devam etmektedir. Gnmzde kmr artk birincil enerji kayna olarak elektrik enerjisi retiminde_kullanlmaya balanmtr. iinde yaadmz yzyln ortalarnda kmr
39
Mehmet Karahan
retiminde meydana gelen oransal bir fiyat ykselmesi, birincil enerji kayna olarak petroln kullanmn yaygnlatrmtr. 1974yilinda dnyada yaanan byk petrol okundan sonra kmr, birincil enerji kayna olarak yeniden nem kazanmaya balamitir. Ancak, hibir zaman buhar makinesi geri gelmemitir.nk buhar makinasinn modern gereklere cevap vermesi mmkn deildir. zerinde her turlu iyiletirmenin yaplm olmasna ramen dk basnl buhar makinesi, kendi teknolojisinin son snrna varmtr. Belirli bir donem iin grevini yapm ve misyonunu tamamlamtr. Bylece gnmz teknolojisinde standart enerji kayna elektrik enerjisi olmutur.nk elektrik enerjisi, 1. kullanm kolay, 2. kirlilii olmayan, 3. ok kolaylkla sabit mekanlara tanarak her an kullanma hazir halde bulundurulabilir 4. kullanldktan sonra herhangi bir artk brakmayan bir enerjidir. Yukarda saylan bu zelliklerden dolay elektrik enerjisinin kullanm hzla yaygnlamtr. Bylece elektrik enerjisi dorudan doruya birincil enerjiyi hareket enerjisi haline eviren makinalarda ve modern i makinalarnda yaygn olarak kullanlan, elektrik enerjisinin bylece vazgeilmez bir enerji kayna haline gelmesi, sadece endstride enerji kullanmn etkilemekle kalmam, ayni zamanda endstrinin retimini de etkilemitir. Szgelimi dayankl tketim mallan olarak bilinen ve aslnda her birisi birer zel ev aleti olan pek ok makine elektrik enerjisi ile alacak ekilde tasarlanm ve retilmitir. Germekte elektrik enerjisi olmasyd, dayankl tketim mallarnn bu derece eitlenmesi ve yaygnlamas mmkn olamaz idi. Gnmzde evlerde kullanlan her turlu makine elektrik enerjisi ile almaktadr. Evlerde temizlikte kullanlan amar, bulak makinalarndan, piirme ilerinde kullanlan ocaklara kadar her turlu makinenin hareketini salayan enerji kaynadr. Elektrik enerjisi kaynann kullanm elektrikli di fras yapmna kadar yaygnlatrlm ve eitlendirilmitir. Eer elektrik enerjisi olmasa idi, buhar makinesi veya benzeri bir baka enerji kayna kullanlarak bu aletleri bu kadar kltmek, her eve tamak ve evde ekonomik olarak kullanmn salamak imkansz olurdu. Eer elektrik enerjisi olmasa idi, dayankl tketim mallar endstrisi de olmazd demek mmkndr. Elektrik enerjisi daha ok makinenin, daha ok ve eitli i yapacak biimde tasarlanmasna olanak salamtr. Elektrik enerjisi sayesinde ok sayda makine veya retim sistemi ayni anda merkezi bir komuta ile iletilip kontrol edilebilir hale gelmitir. Elektrik enerjisinin kullanm hangi zelliklerden dolay hzla yaygnlamtr?
5.3.Makinalarn Kontrol Sistemnde Meydana Gelen Deimeler

1760-1840 yllar arasnda ngilterede yaayan ve bir dizi teknolojik gelimeye ve buna bagli olarak da ekonomik deimeye yol aan ve adna birinci endstri devrimi denilen olaylar dizisi-nine, en byk zelliklerinden birisinin, insan ve hayvan gcnn yerine, buhar veya mekanik gc koymas olmu idi.
40
Mehmet Karahan
Yirminci yzyl da balayan ve adna ikinci sanayi devrimi denen olaylar dizisinin ise en nemli zelliklerinden birisi endstride elle kontroln yerine elektronik kontrol koymu olmasdr. Bu gelimenin salanabilmesi bu yzylda elektronik alannda ok byk ilerlemelerin meydana gelmesiyle balamitir. lk kez 1907 ylnda elektronik lamba gelitirilmitir. Bylece elektroniin temelleri atlmtr. Bundan krk yl sonra 1947'de transistor bulunmu ve elektronik sanayi bir anda ok byk bir gelime gstermitir. Transistorun bulunmas zellikle bilgisayar teknolojisini ok fazla etkilemitir. Elektronik teknolojisi byk lde ok disiplinli ve elektrik teknolojisine gre ok daha fazla aratrma youn bir alandr. Elektronik, elektrik teknolojisinin ierisinde, nce telgraf ve telefon haberlemesi olarak bir hizmet sektr niteliinde ortaya kmtr. Telsiz telgrafn yaygnlap radyo biiminde bir tketim mal haline gelmesi ile ayn bir ikolu olmutur. Zamanca gelierek yaygnlam ve bilgisayarlara uygulanmas ile de otomatik kontrol mekanizmalar olarak her trl marinada mutlak bulunan ve kontrol grevini yapan niteler olarak yerlerini almlardr. Gnmzde elektronik kontrol toplumsal ve ekonomik hayatin eitli kesimlerinde farkl dzeylerde gelimi durumdadr. Daha ilerdeki alarda belki de uuncu endstri devriminin en nlemli zelliklerinden birisi olarak, tm faaliyetlerin ve kararlarn insan yaps sistemler tarafndan yerine getirilecei bir a ngrlmekte ve bu aa imdiden sibernetik a denmektedir. Hali hazrda yaayan ve gelecekte yaanacak olan sibernetik an temelinde, elektronik sermaye mallar vardr. Elektronik sermaye mallar elektronik seri ileme cihazlarn, dijital ve analog bilgisayarlar, endstriyel kontrol test Aralarn, bilim ve aratrma amacyla yaplm binlerce elektronik aleti kapsamaktadr. Radyo ve televizyon alclarndan teyp, pikap ve benzeri aralar ile, cep hesap makinalarndan oluan binlerce elektronik tketim mal da elektronik endstrisinin son rnlerini oluturmaktadr. 50 yl biraz geen tarihi ierisinde dnya elektronik endstrisi en hzl gelien dallardan birisi olmutur. Elektronik sanayicin bir yan kolu olarak ortaya kan ve gnmzde bal bana bir endstri kolu haline gelen bilgisayar teknolojisi ve endstrisi halen dnyada en hzl gelien bir daldr Bu endstri kolu her yl bir nceki yldan yzde elli daha ileri gitmektedir. Bilgisayar teknolojisinin rettii rnlerin kullanm giderek daha kolaylamakta ve kullanm alan sratle yaygnlamaktadr. Gnmzde dnyann hemen her yerinde endstri ncesi toplumlardan endstrilemenin ilk basamaklarnda bulunan ekonomilere kadar, elektronik tketim mallarnn kullanm ve montaj turu retimi, geleneksel teknolojiler kadar yaygndr. Klasik ya da modern endstrilerde demir enerji retimi makine yapm, o lkenin endstrileme ltn veren nemli gstergeler olarak alnmaktadr. ileri endstri toplumu olmann gstergesi olarak da gnmzde elektronik rnlerin tm sektrlerde kullanlma oranlan alnmaldr. Kullanm oran kavram ile anlatlmak istenen sadece elektronik rnlerin kul animin artmas anlamnda deildir. Ayni zamanda elektronik rnlerden azami yararlanma orandr. Bu oran ise dorudan doruya elektronik sistemlerin daha ok makineyi kontrol ederek veya yneterek,
41
Mehmet Karahan
ok daha fazla insanin makine banda onu kontrol etmek amacyla beklemesinin nne geilmesi ile ilgilidir. Gnmzde, byk bir computer bir kibrit kutusu byklnde retebilen, bir mikroskobik elektronik devreler retim teknolojisine gelinmitir. iinde bulunan bu retim aamasnda urunun hacmi son derece kk ve maliyet de o oranda dktr. Dk rn hacmi, dk rn maliyeti mikro ilemcilerin her alana girmesine neden olmutur.Bu kadar klm ucuzlam ve artk bir ara urun haline gelmi olan bu mallar binlerce makine veya makine sistemini kontrol edebilme yeteneindedirler. Daha da nemlisi bu aralar yardmyla yeni rnlerin, yeni sistemlerin ve yeni ilemlerin tasarmlarn yapmak, bu mikro sistemler ile dnce retmek mmkndr. Geri bu konuda henz hala bir baar kazanlmamtr. Ancak gelimeler yakn bir gelecekte bu konuda da baar kazanlacan gstermektedir. Gnmzde bu konu ile ilgili almalar CAD (Computer Aided Design) (Bilgisayar Destekli Tasarm) olarak bilinmekte ve uygulanmaktadr. CAD programlan yardm ile zellikle makine tasarmlarnda nemli baarlar elde edilmektedir. Bu konuda hazrlanm bilgisayar programlarna ilevleri verilen eitli paralarn iziminden sonra, bilgisayarlar, verilen paralarn gelitirilmesini ve baz testlere kar durumlarn bilgisayar ortamnda kontrol ederek sonucu ksa zamanda bildirmektedir. Bu suretle rnein bir uan kanat, ya da kuyruk parasnn retilerek, rzgar tnelinde test edilmesine gerek kalmadan sanki bu para gerekte retilmi ve rzgar tnelinde test edilmi gibi, ilem bilgisayar ortamnda deerlendirilerek, sonu ok ekonomik olarak, ksa bir zamanda verilmektedir. CAD, CAM (Computer Aided Manufacture = Bilgisayar Destekli retim); surecinden, yani endstriyel robotlarn kullanmndan sonra balamtr. Aslnda CAD, Camiin doal bir sonucudur. Endstriyel robotlarn baz hizmet dallar ile, baz mallarn retiminde kullanlmas nmzdeki yzylda lleri imdiden bilinmeyecek bir yaygnla ulaabilir. Tarmdan gnlk hayata, rnein ev ilerine ve eitime kadar her alanda robotlar grev alabilirler. Ancak bu konuda imdiden varsaymlarda bulunmak yanltc olabilir. Fakat bilinen gerek elektronik alannn bir kolu olarak ortaya kan bilgisayar teknolojisinin, gelecekte insanlarn yaamnda bugnknden daha fazla ve aktif rol ykleneceidir.
Gnmzde elektronik sanayisinin en nemli etkileri nelerdir? Gnmzde elektronik sanayisinin en nemli zellii,elektrik motoru ve enerjinin endstriye uygulanmasnn ortaya kard etkilerdir.Bu etkilerden biri endstriyel retim llerini bytme ynnde olmutur.Elektronik komutalarn salad kolaylklar nedeni ile daha ok makine daha az insanla kontrol edilebilir ve alabilir hale gelmitir. Bunun sonucunda byk lde mekanik ilemlere dayanan modern retim nitelerinin optimal lleri giderek bymektedir. Bundan otuz yl nce 30-50 bin ton/yl optimal kapasite ile alian petrol kimya ve evde kullanlan eyalarn eitlenmesini, yaygnlamasn salamtr. te yandan makinelerin tek tek ve makine grubu olarak i grme kapasiteleri ve hzlar da elektronik alanndaki gelimelere bal olarak ok fazla artmtr.Bunun
42
Mehmet Karahan
sonucunda da zellikle metal ileyen alanlar da retim lleri bymtr.rnein klasik akan band sisteminde bir motor gvdesinin zerindeki eitli ilemler,srasyla ayr ayr tezgahlarda ayr iiler iin proglanm makineler veya makine grubu btn ilemleri daha az iiyle ve daha hzl yapabilmektedir.te yandan esnek olmayan sadece belirli ilemleri tekrarlayan mekanik kontrol yerine giderek bilgisayar kontroll makineler veya makine sistemleri gemektedir.CAMlarn i yapma yetenek ve hzlar mekanik kontrolden daha fazladr.CAMler yaygnlatka retim miktar ve hzda daha bytecek ynde etki yapacaklardr. Elektronikteki gelimelerin dier endstriyel sektrdeki yeniliklerin fabrika sistemine uygulanmas ile ortaya kan bir dier sonuta baz retim mallarnn klmesi ynnde olmutur.rnein bir diki makinesinin bir evin ya da tek bana alan bir terzinin hizmetine girebilmesi iin stn teknoloji ile donatlarak verilmesi gibi.Bylece ok yetenekli baz makineler kk imalathaneler bu anda ekonomik olmulardr.Bylece ok stn teknoloji kullanan imalathaneler ortaya kmtr. lk prototipleri olarak makinear,hacimli,pahal,ancak fabrika ve maden ocaklarna byk iletmelere kurulan tesisat techizat ve dier yatrm mallar eklinde idi. Bylece makineler yaptklar ie ve niteliklere gre; 1.retim makineleri 2.Dayanakl retim makineleri
Elektrik endstrisinin zellikleri ve kullanm kayna elktronik alann kontrol edebilme rahatl sonunda makinelerin boyutlar kltld.levleri her ortamda en ekonomik bir ekilde yaplabilir hale getirildi. Elektronikteki gelimelerin fabrika sistemine uygulanmas ile ortaya kan sonular zetleyiniz?
4.Teknolojinin Gelitirilmesinde Ortaya kan Deimeler

Yirminci yz yln en nemli zelliklerinden biriside teknolojinin ortaya konulmasnda grlen deimeler olmutur.Bu yzylda aratrma gelitirme faaliyetlerinede fazla nem verilmi ve aratrma gelitirme faaliyetlerinin sonucunda ortaya kmaya balamtr.Bu amala aratrma gelitirme birimleri kurulmu ve buralarda yaplan aratrmalardan elde edilen sonular bekletilmeksizin uygulamaya alnmtr. Firmalar kurmu olduklar bu aratrma gelitirme nitelerine her yl belli miktarlarda finansal kaynak ayrmlardr.Bu yy en ok elektronik ile ilgili faaliyetlerde bulunan firmalarn aratrma gelitirme faaliyetlerine nem verdikleri ve bu niteleri dzenli ayrdklar fonlarla srekli olarak canl tuttuklar anlalmaktadr.Elektronik endstrisinin aratrma gelitirmeye harcad para kendisine gelierek geri dnm bu durumda da aratrma gelitirmeye ayrlan denek arttrlmtr.
43
Eitimde Bilgi Teknolojileri zet
Mehmet Karahan
Yirminci yzyln en nemli teknolojik gelimesi elektronik alannda olmutur. Elektronik alannda gtrlen bu gelime bilgisayar teknolojisini etkilemitir. Bu sayede makinelerin kontrol insandan km elektronik devrelere gemitir. Elektronik komuta cihazlar birok makineye balanmtr. Yirminci yzylda grlen bir nemli deiiklik de teknolojinin retili biiminde ortaya kmtr. Birok endstri firmas, zellikle elektronik alannda alan birok firma, aratrma gelitirme almalarna kaynak ayrmlar ve bu suretle teknolojinin hzla gelimesine olanak salamlardr.
Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn doru cevaplarn bulunuz. Cevaplandramadnz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz. 1. Yirminci yzylda en yaygn olarak kullanlan enerji turu aadakilerden hangisidir? A) Kmr B)Elektrik C) Hidrolik C) Fzyon 2. Yirminci yzylda en nemli teknolojik gelime, aadakilerden hangisinde olmutur? A) Elektronik B)Makine C) Metalrji D) Tekstil 3. Yirminci yzylda zellikle elektronik alannda grlen ok sratli gelimenin nedeni aadakilerden hangisidir? A) Bu daln yeni olmas verilmesi D) Hibirisi B)Aratrma gelitirmeye nem C) Bu konuda ok fazla allmas
Kaynaklar
1.TURKCAN.E. 1981. Teknolojinin Ekonomi Politii Ankara ktisadi ve Ticari ilimler Akademisi 2.Yayn No: 151. Ekonomi Fakultesi Yayn No: 1981/1 258 s.
3.Ana Britannica Genel Kltr Ansiklopedisi. C. 19 1990. 4.Bilim Aratrma Teknoloji V. Be Yllk Kalknma Plan ihtisas Komisyonu Raporu. T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat Yayn No DPT 1922 OIK. 1983 s. 301-237
5.BASALLA. G. 1988. The Evolution of Technology. Cambridge University Press. ISBN 0521 22855.7. 248 p. 6.Bilim Aratrma Teknoloji V. Be yllk Kalknma Plan zel htisas Planlama Tekilat Yayn No: DPT.
44
Eitimde Bilgi Teknolojileri 1922 O.I.K. 1983. S. 237-301
Mehmet Karahan
7.DALGI T. 1982 Bilim ve Teknoloji. Ankara ktisadi ve Ticari ilimler Akademisi Yayn No: 203. 180s. 8.DOGAN H. 1983 Teknoloji Eitimi. Ankara niversitesi Egitim Bilimleri Fakltesi No: 128. Sevin Matbaas Ankara 251 S. 9.YAZICIOGLU Y. 1990. Teknoloji ve Endstri Eitimi" Aratrma Aylk Bilim ve Teknoloji Dergisi C.2S.24Aralik1990S.5
45
Mehmet Karahan
2. BLM : BLM KAVRAMLARI

1- Veri ve Bilgi 2- Biliim 3- Bilgi Paylam 4- Bilgi Toplumu
46
Mehmet Karahan
1. Veri ve Bilgi
lenmemi ham bilgi de denilen veri data karl olarak kullanlan ve datum scnn oulu olan bir kavramdr. Veri kavram, eitli durumlarn, gzlemlerin veya oluumlarn her trl gsterimidir. Bu gsterimler saysal veya alfanmerik karakterler ya da semboller olabilecei gibi eitli biimlerdeki grafik izimler ve dier tm grafik gsterimler eklinde de olabilir. Genellikle veri ve bilgi kelimeleri yanl olarak e anlaml olarak kullanlr. Gerekte bu iki kelime arasnda nemli bir fark vardr. Veri bilginin ham maddesidir. Veriler eitli ilemlere tabi tutulduktan sonra hem anlam hem de deer kazanr, yani bilgiye dnrler. Elde edilen bu bilgi insanlar tarafndan karar vermek amacyla kullanlr. rnein; bir aratrma amacyla yaplan ankette elde edilen materyal veridir. Daha sonra eitli istatistiksel testlere tabi tutulan bu verilerden elde edilen sonular bilgidir. Tablo 1de verilen karlatrmal tablo veri ve bilgi arasndaki fark ortaya koymaktadr. Veri Hammadde Aktif deil (yoruma ak deil) Deiik kaynaklardan toplanm Bilgi Sonu Aktif (yoruma ak) Veriden dntrlm
Tablo 1 : Veri ve Bilginin Karlatrlmas Bilginin ham maddesi olan veri, miktarlar, eylemleri, olgular vs. temsil eden, tesadfi olmayan, rast gele bir araya gelmemi bulunan sembollerden oluan bir grup olarakta tanmlanr. Veri genellikle analiz edilebilecek ya da daha ileri ilemler iin kullanlabilecek ham bilgi olarak bilinmektedir. Veriler bilgiye dntrlrken hem insan akl hem de bilgisayar verileri seen ve onlar anlaml bilgiye dntren birer ilemci vazifesi grr. Verilerin bilgisayar tarafndan bilgiye dntrlmesinden sonra karar vericiler iin temin edilen baz bilgi trleri Tablo 2de gsterilmitir.
Dnm Trleri
Veriler Veri Toplama Analiz Saklama Sunum
Bilgi Trleri
Raporlar Yeni Dosyalar Grafiksel Gsterimler
Tablo 2 : Verilerin Tabi Tutulduu lemler ve retilen Sonular
47
Mehmet Karahan
1.1. Enformasyon (information)

Enformasyon, ksaca dzenli ve kullanlabilir veriler olarak tanmlanabilir. Bu veriler, enformasyonu kullanacak yneticinin bu gnk ve gelecekteki kararlar iin gerek bir deer tayan, anlaml bir biimde ilenmi verilerdir. Enformasyon, anlaml hale dntrlm veridir. rnein; saylar veri iken, rast gele saylar tablosu enformasyondur. Enformasyonun iki nemli zellii bulunmaktadr. Birincisi, veriler tek bana bir anlam tamazlar. Bunlarn enformasyon haline gelebilmesi iin, ilenerek bir anlam tamas gerekir. kincisi, oluturulan enformasyon kararlara ilikin faktrlerdeki belirsizlii azaltarak belli bir davran deiikliine neden olmaldr. Enformasyon, ounlukla sahip olunan bilgi olarak kullanlmaktadr.
1.2. Bilgi Nerede Olabilir?

Etrafmzdaki her eyin bir eit bilgi tadn hi dndnz m? Oturduunuz odann iinde belki de binlerce radyo yayn var. Biz gzmz, kulamz ile bunlar alglayamyoruz ama elimize bir radyo, bir televizyon gibi bir ara alnca birden bire daha nce varlndan bile haberdar olmadmz mesajlar bize grnr, duyulur, alglanr oluyor. Uzayn derinlerine, bir zekya bir mesaj gndermeye alsak gene ayn elektromanyetik dalgalar kullanacaz. Eer karmzdaki, tam o srada bizim kullandmz band dinliyorsa mesajmz alacak. Mesaj almak aslnda iin basit yan olacaktr tpk bizim bilmediimiz bir dilde yayn yapan bir radyoyu dinleyip anlamaya almamz gibi. Kar tarafn elinde sadece iinde bir bilgi olduu dnlen bir form vardr.
1.3. Dzen-Dzensizlik-Kaos
Formun bir tek zellii olacaktr; o da iinde bir takm dzensizliklerin olduudur. Dz bir izgiyi ele alalm. Bunda bilgi vardr ama ok azdr. Bu izgi belki bir lnn kalp atlarn, ya da beyin ilevlerini, ya da borsada hi alm satm olmayan bir hisse senedini gsterebilir. imdi birde bir sr salnm yapan krk izgiler kmesini dnelim. Bu atan bir kalbin, scaklk deiimini gsteriyor olabilir. Bu izgiye bakp baz anlamlar karabiliriz. rnein kalpte bir ritim bozukluunu grebiliriz. imdi izgimizin salnmlarn rast gele olarak arttralm. Bir noktadan sonra izgimizin iindeki bilgi anlamszlamaya balayacaktr. 1, 2, 3, 4, 5, dizisini takip eden ne olmaldr gibi sorular orta retim iin sk karlalan sorulardandr. Burada bir sonraki say, bir ncekini takip eden tam saydr genellemesi yaplabilir ve bir sonraki sayya 6 olarak karar verilebilir. Say dizisi halindeki form iindeki bilgiyi kolayca yakaladk. Benzer ekilde 1, 0, 1, 0, 0, 1, 0, 0, 0, 1, 0, 0, 0, dizisi iin bir nceki sfr bloundaki sfrlardan bir fazla sfr genellemesi ile bir sonraki saynn 1 olmasna karar verebiliriz. Ayn soruyu DNA kodlarnda kullanarak A, T, S, ve G sembollerinin bir dizisi iin sorabiliriz. A, T, T, S, G, G, A, T, T, G, S, S, dizisini ne takip eder? Bu daha zor bir sorudur. Ya da benzer soruyu rast gele saylardan oluan 1, 2, 1, 5, 2, 6, 9, 2, 7, 3, 8, dizisi iin sorabiliriz. Bunun cevab yoktur.
48
Mehmet Karahan
zet olarak bilgi, ar dzen veya ar dzensizlii sevmez. Bilgi, fazla dzen ile ar dzensizlik arasnda bir yerdedir.
1.4. Bilgi Nedir?

Bilginin, dzensizlikle bir ilgisi olduunu anladk. Peki ama bilgi nedir? Bilginin deiik tanmlar olabilir. Bizim buradaki tanmmz biraz haberleme anlamndadr. Bir durumu eksiksiz tanmlama ya da eksiksiz kopyalama iin gerekli eyi bilgi olarak tanmlayalm. Bu durumda ilgin noktalar yakalamak olasdr.
1.5. Bilgi Devrimi

Gelecek bin yln grnebilir her yerinde bilgi olacak. Bilgi gelecein hakimi. Peki bilgi nedir? Bilgiyi nasl tanmlyoruz? Bilgi bu kadar nemli? Nelere bilgi diyoruz, nelere demiyoruz? Bilgi, varlklarda deer deiimine neden olan iletiye denir. leti (message), bir varlktan tekine aktarlan veri, gzlem veya dnce paketine verilen addr. leti, bilgi deildir. Bir iletinin bilgi olabilmesi iin, deer deiimine neden olmas arttr. Eer gznze, kulanza veya baka herhangi bir duyum organize gelen ileti, sizde bir durum veya konum deiikliine neden oluyorsa, bu size bir deer aktarmdr ve aktarlan deeri ieren iletinin ad da bilgidir. Eer ileti herhangi bir deer deiimine neden olmuyorsa, bu takdirde ortada bilgi saylabilecek bir ileti yoktur. rnein, bir telefon rehberinde yer alan iletiler bilgi deildir. Her gn gazetelerde yer alan haberler, ilanlar, rakamlar veya dier iletiler, bilgi deildir. Bunlarn bilgi olabilmesi iin, alan kiide bir deer deiimine neden olmas arttr. Gazetede Namibya parasnn deerinin %0.3 arttn okudunuz. Bu bir iletidir. Ancak sizin ne Nambiyada paranz vardr, nede bu para birimine ilginiz. Dolaysyla bu iletinin, sizin iin bir deeri yoktur. Sizde bir deer deiimine neden olmuyordur. Sizin hareketlerinizi veya sahip olduunuz varlklarn deerini herhangi bir ekilde deitirmiyor veya etkilemiyordur. O halde bu veri size aktarlan basit bir iletidir, deer iermemektedir. Bilgi deildir.
1.6. Deien Bilgi Kavram

Artk gelien olanaklarnn elvermesiyle bilgi blnmeden ortaklaa paylalabilmekte. Etkileimli ortamlarda olutuu anda bilgisayara aktarlan bilgi srekli olarak kendiliinden artmakta ve sonsuz llere varmakta. Sonsuz ldeki bilgi iinden ise yarar olana eriim stesinden kolay gelinemeyen byk bir sorun. Veriyi ilemek, yeni bilgi oluturmak, ondan yararlanmasn bilmek umulduu kadar kolay gereklemez. Henz elindeki bilgiyi kullanmasn bilmeyene eritii bilginin pek bir yarar olmaz, nk her eyden nce deerini bilemez. Genelde sanldnn tersine hazr bilgi pek bir ie yaramaz. imize gerekten gerekli olan ve bize yarayacak bilgi ncelikle kendi yakn evremizde oluur. Kendi ortamndaki bilgiye hakim olmayann, eriebildii sonsuz oylumdaki bilgi karsnda ezilmeyip hazra konmas olas deil. Bilgi gncellemeli her zaman en son durumu gsterir biimde tutulmal.
49
Mehmet Karahan
Gncel olmayan bilginin geerlilii abuk ortadan kalkar, geerlii olmayan bilginin kullanm yarardan ok zarar getirir. Geersiz bilgiyi ayrt etmek neredeyse olanaksz, ancak kendi denetimimiz altndaki bilgiyi eer ok zen gsterirsek, bu konuda ok sistemli bir yaklammz olursa gncel, dolaysyla geerli tutabiliriz. Yakn evremizde yaln veriler zerinde en temel saylacak ilemleri oluturmadan bilgi retimi balayamaz ve verimlilik salanamaz. Bilgi kavram konusunda alglamamz yeterli deilse bilgiden yararlanma da sz konusu olamaz.
1.7. Bilgi Nasl llr?

rnein varsayalm ki yarn zmire gideceksiniz. Size Yarn zmirde gne doacak bilgisi verilse pek de yararl bir bilgi alm olmazsnz. Bu, zaten bildiiniz, beklediiniz bir durumdur. Hava paral bulutlu olacak belkide sizin iin daha anlaml bir bilgidir. Ama Yarn zmirde 50 cm kar yaacak tam anlam ile beklenmedik bir bilgidir. Bu haberler, iinde tadklar bilgi miktarna gre bir sralama yaparsak beklenti ile bilginin deeri arasnda bir paralellik aka grlr. Bu dnceyi biraz daha ileri gtrp Her zaman beklenen durumda bilgi yoktur diyebiliriz. Yarn dolar kuru artacak gibi beklenen durumlarda bilgi daha azdr.Yarn dolar kuru azalacak gibi beklenmeyen durumlarda daha fazladr.
1.8. Bilginin Gsterilmesi

Bilgi bir takm sembollerle gsterilir. Kullandmz alfabe bunun en gzel rneidir. Trkede 29 harf kullanarak btn duygu ve dncelerimizi anlatabiliyoruz. Bu kadar az sayda sembol kullanarak her eyi anlatabilmek ilgin deil mi? sterseniz, alfabeyi on rakam ekleyerek geniletelim. Bu rakamlarla btn tam saylar gsterebiliriz. Burada nemli olan, sonlu sayda sembollerden oluan bir sembol alfabesi ile saylar gibi sonsuz sayda nicelii gsterebilmektir. Bilgi, insanolunun tekelinde deildir. Tm varlklar, iinde bulunduklar konum ve durumu, hareketlerini, hep aldklar bilgi sonucu deitirirler. Bilgi, sadece bilgiyi alann konumunu deil, vereninde durumunu, konumunu deitirir.
1.9. Peki Neden Bilgi Devrimi?

Yzyllardr bilgi, ileti paketleri biiminde doal yollarla aktarld. nsanlar birbirlerine yazyla, szle veya dier iletim metotlaryla,rettikleri veya sahip olduklar bilgiyi aktardlar. Bu ekilde bilgi, doal hzla toplum iinde dolat ve belirli bir tabana yayld. Ancak her retilen bilginin, retildii noktadan aktarld noktaya iletimi, zaman ve emek alan bir ilemdi. Bu yzden fiziki uzaklklar, zaman kstlamalar gibi nedenlerle bilginin yaylmas kolay olmad. Bilgi eer ok deerli ise, en hzl ekilde kulaktan kulaa yaylyordur. Yaz ile yaylan bilgi yava gidiyordu. nk yazlarn retimi elle yaplyordu. Sonra matbaa icat edildi. Basl bilgi aktarma yntemi kefedildi. Bylece ileti, medya deitirdi ve basl ortama geti. Matbaa ile birlikte ileti aktarma hz artt, seri retim balad. Bu bilgi teknolojisinde yaznn icadndan sonraki en nemli gelimeydi ve yine bir devrim yaratacak nitelikteydi.
50
Mehmet Karahan
Nasl yaznn icadnn, insanlar tarihin balangcna getirdii kabul ediliyorsa matbaann icadnn da insanlar yeni aa getirdii dnlr. Matbaann icadndan sonra insanlk, nce Rnesans devrini yaam, bilim ve teknolojinin gelimesine tank olmu, sonra buhar gcnden doan sanayileme devrimini yaayp, yirminci yzylda bilgi ana ulamtr. Buhar gc, gelitirilen makineler ve dier mekanik aralar sayesinde, kas gcnn yerine gemitir. Bylece i blmn (division of labor) artrarak, retimi katlayan bir faktr olmu ve dnya bilgi devrimi ile tanmtr. Dolaysyla bilgi devrimi, nmzdeki yzyllarda adn ii snf kadar ok sk duyacamz yeni bir snf tanmnn ortaya kmasna neden olacaktr. Bu snf da, uzman yneticidir (operatr). Onsekizinci ve ondokuzuncu yzyln ii snfnn (workers) yerini gelecekte uzman yneticiler alacaktr. Uzman yneticiler, ellerindeki bilgi teknolojisi aralarn kullanarak, ok daha hzl ve verimli karar reteceklerdir. Bylece karar retiminde byk bir patlama yaanacaktr. Tpk bir zamanlar sanayileme ile birlikte i retiminde yaanan patlama gibi. Karar mekanizmasnda grev blm (tasking) yaplmas artacak ve ortaya kalifiye uzman yneticiler (qualified operators) kacaktr. retiminin artmas insanolunun refah dzeyininde artmasna neden olmutur. Bunun paralelinde ilenecek kaynaklarn artmas ve retim talebininde genilemesi gerekmitir. Burada da ayn durum sz konusudur.Karar retiminin artmas, refah dzeyinin artmasna neden olacaktr.Karar altna alnacak kaynaklar artacak ve karar retim talebide genileyecektir. Halen bu durum gerek mali ve trev piyasalarda, gerek yazlm ve elence piyasalarnda grlmektedir. Mali ve trev piyasalarda kararlar ok seri ekilde, annda verilmektedir. Bunun iin karar ilemi grevlere (task) blnmekte ve her bir karar uzman kendi sahasnn, kendi pozisyonunun, kendi portfynn yneticisi olarak karmza kmaktadr. Bu kiilerin her biri aslnda birer karar operatrdr, yani uzman ynetici. Yazlm piyasasnda da ayn ekilde her bir yazlm uzman kendisine setii bir subrutin blgesinde kod gelitirmektedir. O subrutinin uzman bir operatrdr. Dizayn sektrnde durum farkl deildir. Her dizayn mhendisi retimin bir parasnn (grev) sorumluluunu alr ve onun btn ile uyumlu ekilde almasn garantileyecek dizaynlar retir. O da ayn ekilde bir uzman yneticidir. Reklam ajansnda alan bir art direktr, kreatif direktr, film yapmnda alan bir ynetmen yardmcs, montaj uzman, senarist hepsi birer uzman yneticidir.
1.10. Bilgi Ekonomisi

Gnmzde, en az ama yeterli bilgiyi kar tarafa aktarmak nem kazanmaktadr. Biz bunu bilmeden zaten yapyoruz. rnein birisine gideceimiz zaman Eer gelemezsem haber veririm diyerek sadece beklenmeyen durumu iletip, beklenen durumu iletmeme kuraln kullanyoruz ya da ok acelemiz olduunda Beni ltfen karlar msn yerine Beni karla eklinde ksaltmalar kullanyoruz. Bazen bu ksaltmalar daha da ileri gidip Ltfen cevap verin yerine LCV olarak ksaltyoruz.
51
Mehmet Karahan
1.11. Bilginin zellikleri

Bilgi sistemi asndan bilgilerin nemli nemli olan baz zellikleri aada verilmitir. Kurulacak bilgi sisteminin deerlendirilmesinde verilen bu zellikler gz nnde bulundurulmaldr. Doruluk veya yanllk : Bilgi gerek olabilir ya da olmayabilir. Eer yanl olan bilgiyi alan kii doru olduuna inanrsa, onun etkisi bilginin doru olmas ile ayndr. Yenilik : Bilgi, alan iin tamamen yeni ve nemli olabilir. Miktarn artmas : Bilgi, mevcut olan bilgilere yenilerini ekler veya onlar dzeltebilir. Dzeltici olmas : Bilgi, eski veya yanl bilgileri dzeltebilir. Dorulayclk : Yeni gelen bilgi varolan bilgiyi tastik edebilir. Bu durum, bilgiyi alann bilginin doruluu zerindeki gven duygusunu arttrmas asndan nemlidir.
2. Biliim
Biliim, insanolunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletiimde kulland ve bilimin dayana olan bilginin, zellikle elektronik makineler araclyla dzenli ve rasyonel biimde ilenmesi bilimidir.
2.1. Biliim Dizgesi

Belli bir konuya ya da rgte ilikin verilerin bir dzen iinde bilgisayar ortamnda sakland ve kullanc olarak tanmlanan kiilerin bilgi gereksinimlerini karlamak zere dnem ya da bavurulduka raporlar reten ya da gereksenen veriye onanabilecek ksa bir sre iinde eriim olana salayan belli bir donanm zerinde iletimsel durumda yazlm ve veriler topluluudur.
2.2. Biliim Kuram

Kullanlan iletiim kanal trne gre, bir iletiim andaki bilgi gnderiminin hz ve etkinlii ya da doru gnderim ve iletimi ile ilgili kuramdr.
2.3. Datlm Biliim Dizgesi

Donanm, yazlm ve veri kaynaklarnn rgtsel yapya uygun biimde dalm birok merkezde ayr ayr odaklat, bununla birlikte Donanm ve yazlm uyumluluu, Veri yaplarnn biimsel zdelii, Kullanm ilkelerinin birlii bakmndan bir btn olarak ilev gren biliim dizgesi.
52
Mehmet Karahan
2.4. Hastane Biliim Sistemi

Hastane personeli arasnda iletiim, istatiksel analiz, envanter planlamas, kan analizi vb. gibi ilevleri yerine getirmek zere hastane ve salk kurulularnda uygulanan otomasyon sistemidir.
2.5. Komuta ve Kontrol Biliim Sistemi

Kontrol ve komuta amal askeri otoritelere destek olan biliim sistemi.
2.6. Ynetim Biliim Dizgesi

Bir rgtn ynetimi ile ilgili veri kaynaklarn bir dizge btnl iinde toplayp rgtn gndelik ilerine bilgi ilem destei salayan, zellikle trl dzeylerdeki ynetim katlarna taktik ve stratejik kararlarn baarl klacak nitelikte srekli bilgi aktmay amalayan biliim dizgesidir.
2.7. Tmleik Biliim Dizgesi

zellikle ynetim biliim dizgesi (YBD) kavram ile ilgili olarak, bir rgtn ynetimi ile ilgili tm verileri kapsam iine alacak biimde, rnein personel, stok denetim, retim, sat, saym, vb. tm alt dizgeler arasnda egdm ve uyumun tasarm aamasndan balanarak saland, genellikle merkezcil ve rgtn st ynetimine salanabilecek stratejik destee zellikle nem veren biliim dizgesidir.
2.8. Biliim Sistemleri

Biliim sistemleri, bir organizasyonda karar verme, koordinasyon, kontrol, analiz ve canlandrma konularna destek olmak amacyla verinin toplanmas, saklanmas, ilenmesi ve kazanlan bilginin datlmas iin ilikili paralarn oluturduu kme olarak tanmlanabilir.
2.9. Biliim Sistemleri Tipleri

Farkl organizasyonel seviyelerde servis veren drt tip biliim sistemi vardr. lemsel seviye sistemleri : Organizasyonun satlar, para depozitleri, kredi kararlar ve fabrikadaki malzemenin ak gibi temel aktivitelerini ve ilemlerini izler. Bilgi seviye sistemleri : Organizasyondaki veri iilerini ve bilgileri destekler. Ynetim seviye sistemleri : Orta kademe yneticilerin olaylar izlemesine, kontrolne, karar vermesine destek olur. Stratejik seviye sistemleri : Tepe yneticilerin firma ii ve d evredeki stratejilerini belirlemelerine yardmc olur.
2.10. Biliim Teknolojileri Inda Eitim

Eitim bugn yaammzn her alannda sanayide, tpta, ticarette, psikolojide ve teki bilim dallarnn tmnde yer almasndan dolay nemi gittike artmaktadr. Eitim hem beceri kazandran, hem de bilgi aktaran bir sretir. Biliim an yaadmz bu dnemde eitimin temel amac bireylere biliim toplumunun gerektirdii
53
Mehmet Karahan
nitelikleri kazandrmaktr. Bu da bilgiye ulama, bilgiyi dzenleme, bilgiyi deerlendirme ve bilgiyi sunmayla mmkn olmaktadr. Biliim toplumunda bireyleri yetitirmede kullanlan en byk yardmc, zellikle bilgisayardr. Eitimde bilgisayar uygun koullarda kullanld zaman etkili olur. Bunun iin nitelikli retmen ve yazlmlara ihtiya duyulmaktadr. Bilgisayarn eitimde en geni kullanm alan, bilgisayar destekli eitimdir. Burada bilgisayar ders programlar dorultusunda yardmc ara olarak kullanlmaktadr. Bu eitimde en yaygn olarak kullanlan programlar belli bir konunun gzden geirilmesine ve altrma yaplmasna dayananlardr. Burada bilgisayar normal eitim srecinde rencilere verimesi gereken beceeri, kavram veya olaylar retmede bir ara olarak kullanlr. Bilgisayar destekli eitimde kullanlan programlar belli bir konunun bir retmen tarafndan renciye teke tek iliki iinde retilmesi biiminde aktarlmaktadr ama retmen insan deil bilgisayar olunca durum ok farkl olmaktadr. Burada unutulmamas gereken ey, bu programlarn eitimi destekleyici ve yardmc olduudur. Bu programlarn tek bana kullanm sz konusu deildir. Bilgisayar destekli eitim programlarnda kullanlan bir dier yntemde benzetim yntemidir. Bu yntemle hazrlanm programlar rencinin gerek yaamn seilmi ynleri zerinde younlaabilmelerini salamaktadr. Bilgisayar destekli eitimde kullanlan bir baka program tr de eitici oyunladr. Bu program trleriyle renci belli bir sonuca yol aan olay veya kiiyi bulabilmek iin eitli olaslklar dnerek, olaylar arasnda balant kurmaya almaktadr.
2.11. Biliim a
Gnmzdeki teknolojik gelimeler yeni bir a yani biliim an oluturmaktadr. Bu an en nemli zellii bilgi teknolojilerinin yaygn olarak kullanlmasdr. Yani maddi rn yerine bilgi retiminin nem kazanmasdr.
3. Bilgi Teknolojileri
Bilginin yaratlmas, toplanmas, biriktirilmesi, ilenmesi, yeniden elde edilmesi, yaylmas, korunmas ve bunlara yardmc olan aralar olarak tanmlayabiliriz. Bilgi teknolojilerinde ara gere nemli deil insan nemlidir. Bilgi tenolojilerinde insan, varln srdrebilmesi iin bilgiye ulamas, bilgiyi kullanmas ksacas bilgiye sahip olmas gerekmektedir. Bilgi teknolojilerinin amac, iinde yaad aa uyum salayacak ve toplumun beklentilerini karlayacak davranlara sahip bireyler yetitirmektir. Biliim ann insanlar, kendilerini srekli yenilemekte ve biliim ana ayak uydurmaya almaktadr. Doal olarak gnmzde bu da bilgisayar ve internetle mmkn olmaktadr. zellikle iletiim alaryla bilginin tanmas ve paylalmas bunun bir sonucudur.
a) Trk Biliim Vakfnn Hedefleri

Biliim yatrmlarnn genel ekonomi iindeki paynn Avrupa Birilii lkelerinin ortalama dzeyine kmas.
54
Mehmet Karahan
Devletin yeniden yaplanmas iin gerekli bilgi ve iletiim teknolojileri desteinin salanmas (2000 ylna kadar Ulusal Birey Kayt Sisteminin hayata gemesi). Toplumun btn kesimlerine biliim kltrnn yaylmas, toplumun bilgisayar okuryazarlnn arttrlmas (lm : Kii bana den TV, telefon, bilgisayar vb. saylaryla ). Trkiyede bilginin serbeste dolam ve paylam iin gerekli alt yapnn oluturulmas (2003 ylna kadar yasal ve yapsal deiikliklerin yaplmas). Bilgi toplumunun gerei olarak bireyin, kamu ve zel kesimdeki her dzey yneticinin salkl karar alabilmesi iin gerekli olan bilgiye gerekli zamanda eriebilmesi. Her tr eitimde toplumun bireylerine bilginin etkili kullanmnn retilmesi ve bunu salayacak alt yapnn oluturulmas.
b) Trk Biliim Vakfnn Stratejileri

Strateji ve politikalar retmek, bunlar duyurmak ve izlemek. lgili kamu ve gnll kurulularn, TBV nn vizyonu ve misyonunu paylamalarn salamak. Nitelikli bilgi kullanmn engelleyen nedenleri ortadan kaldrmaya ynelik politikalalar retip, bunlarn gereklemesi ynnde almak. Siyasi partilerin seim beyannameleri ve programlarna girmesi istenilen grleri bir alma dokman haline getirerek sunmak. Yetikin insan gc ann giderilmesi iin projeler retmek ve hayata geirmek. Trkiyenin biliim alt yapsn gelitirecek zmler retmek. letiim hizmetlerinin zelletirilmesi ve rekabete almas iin aba harcamak. Biliim Hukukunun, Trk Hukuk Sistemi iinde yer almas iin almalar yapmak. Yazlm evlerini uluslararas kalite standartlar ile yazlm gelitirme metodolojileri ve aralar kullanmalar ynnde zendirmek. Akademi sanayi ibirliini gelitirecek modeller ortaya koymak ve bu balamda biliim sektrnde aratrma gelitirme faaliyetlerini zendirmek amacyla teknoparklar kurulmas almalarna destek vermek. Avrupa Birlii (AB) ile Trkiye arasnda biliim alann da kpr grevini stlenmek ve AB nin bu konuda i orta olmak. Yazl ve szl basnn biliim konusuna ilgisini ekmek .
c) Trk Biliim Vakfnn Projeleri

Projenin Ad : Bilgisayar Destekli Eitim Raporu Projenin Amac : MEB tarafndan yrtlen ve eitimde bilgisayardan yararlanlmas amacyla okullara bilgisayar laboratuar kurulmasn amalayan proje iin ilgililere yol gstermek, yanllklara dikkat ekmek ve kamu oyunu bilinlendirmek. Projenin Kapsam : Proje kapsamnda yukardaki noktalar ieren bir raporun hazrlanmas ve bunun kamuoyuna duyurulmas yer almaktadr.
55
Mehmet Karahan
Projenin Yneticisi : Dr. Ahmet MEK (Ko niversitesi). Projenin Ad : Basn Biliim Okulu Projenin Amac : Projenin amac basnda biliim konusunda uzman gazeteci yetitirmek. Biliim konusunun geni kesimlere yaylmasnda yazl ve grsel basnn nemi yatsnamaz. Biliimin teknik bir konu olmas nedeniyle basn mensuplarnn, zel bir bilgisi ve eitimi yoksa, bu konudaki gelimeleri doru alglayp okuyuculara aktarmas zor olmaktadr. Bu proje ile biliim sektryle ilgilenen basn mensubu arkadalarmzn biliim konusundaki bilgilerini arttrmak amalanmaktadr Projenin Kapsam : Proje arka arkaya verilecek bir dizi seminerlerden olumaktadr. Seminerlerde katlmclara konuyla ilgili seminer notlar datlacaktr. Hem her seminerin sonunda hem de tm seminerler tamamlandktan sonra snav yaplacak ve baarl olanlara sertifika verilecektir. Seminerler biliim sektrndeki firmalarn konusunda uzman elemanlar tarafndan verilecektir. Proje Yneticisi : Tuncer NEY (TBV Projeler Koordinatr).
4. Bilgi Paylam
amzda teknolojik adan gelimi toplumlara bakldnda, tmnde bilginin toplanmas ve duyurulmasna ynelik merkezlerin kurulmu olduu grlr. Bilgisayar ve iletiim teknolojisindeki gelimeler sonucu oluan bilgi, alar ve zellikle gelien internet olanaklar sayesinde, bilginin paylam ok hale gelmitir. Artk bilgi toplumu terimi gnlk hayatta sk kullanlmaya balanm ve yneticiler karar mekanizmalarnn ierisine bilgi teknolojisini de ekleme ihtiyac duymaya balamlardr. yleki, bilgi teknolojisi kullanlarak oluturulan bilgi alar sayesinde, zaman ve emek maliyetlerinin azalmas, uluslararas ticaretin boyutlarn geniletmitir. Bunun doal sonucu olarak iletmeler bilgiye en ksa zamanda ve daha ucuz erimenin yollarn aramaya balamlardr. lkemizde de dnyadaki bu gelimelerin dnda kalmamak iin en yakn zamanda balanmtr. Bu almalardan birisi de, zel sektrn yasal en st dzey temsilcisi TOBB bnyesinde Bilgi Hizmetleri Dairesi kurulmasdr. Oluturulan Bilgi Hizmetleri Dairesi tarafndan yaplan projeler ve almalar sonulandnda, iletmelerimiz uluslararas rekabet ortamnda daha bilinli ve bilgili olarak yatrm, retim, ticaret ve ibirlikleri yapabilme imkanna kavuacaklardr. Bunun yannda Trkiyenin yurt dnda daha etkin tantmna katkda bulunmak ve yabanc yatrmclar da lkemize ekmek amacyla, internet servisleri de kurulmaya balanmtr.
4.1. nternette Bilgi Paylam

Gnmzde yaamn her alannda, bilgiye ulamak ve dolamn salamak tm sistemlerin ileyebilmesi iin n koul olarak ortaya kmtr. Bu ileyiin en doru ve ksa srede gereklemesi iin internet teknolojisi ok ksa srede nem kazanm ve artk gnlk yaamdan, bilimsel almalara uzanan bir erevede bilgiye ulamann en etkili ve aklc yolu haline gelmitir. Bu hzla geliim sreciyle birlikte bilgiye ulamaya ve bilgi paylamna ilikin bir ok uygulama, internette entegre ekilde gelimeye ve girdilerini internetten alr rnlerini sunar halde ilemeye balamtr. Ekonomik faaliyetlerin tm dnyada kreselletii gnmzde, bilgi teknolojisinin de kreselleme srecinde entegrasyonun en etkili yolu, her sektrde
56
Mehmet Karahan
internet teknolojisinin kullanlmasdr. Bilgi toplumunun kanlmaz kld bu geliim, girdilerin temini, bilgilerin paylalmas ve rnlerin pazarlanmas anlamnda interneti en stn ara olarak kulanmay gerekli klmaktadr. Bu gelimelere paralel olarak bilginin paylalmas srecinde artk geleneksel eitim ekileri yerine web tabanl eitim olanaklarnn gemesi kanlmazdr. Bu balamda zellikle bilgisayar teknolojisine ynelik eitimleri yine bilgisayar teknolojisiyle entegre edilmesinin salanaca internete dayal eitim modelleri yaygn eitim srecinde en iyi ve etkili sonuca ulalmasn salayacaktr.
4.2. Bilgi Paylamnda Sanal Okul

nternet, eitim konusunda olduka nemli imkanlar sunuyor. Fiziksel engelleri ortadan kaldrarak rencileri interneet zerinde sanal bir ortamda bir araya getirerek ve katlan herkesin ayn kalitede eitim almasn salamak mmkn. Etkileimli iletiim rencilere katlmc olarak derslerde yer alma, kendileri arasnda paylama ve gerektiinde eitmenleri ile bire bir iletiim kurma imkanlar sunuyor. Bunun yannda zengin bilgi kaynaklar, rencilerin istedikleri her konuda derinlemesine bilgi edinmelerine olanak tanyor. lkemizde eitim problemleri gz nne alndnda, interneti eitim sistemimiz ierisinde etkin ekilde kullanmann yollarn aramamz gerektii ortaya kyor. Bu noktada, lkenin pek ok yerinde temel eitim aralar konusunda bile skntlar yaanrken, eitimde internetten bahsetmenin anlamsz olduu dnlebilir; ancak nispeten yeterli donanmla birlikte internet balantsna da sahip olan okul saysda hi de az deil. Bu yatrmlarn fayda salayacak ekilde kullanlmalar eitim standardnn ykseltilmesi byk nem tayor. rnein; ilk adm olarak renci ve retmenlere bilgi paylam imkn sunacak platformlar oluturulabilir. Sanal bir ktphane genelde ok yetersiz olan okul ktphanelerine iyi bir alternatif olacaktr. stelik renci ve retmenler bu hizmetlere evlerindeki ya da internet cafelerdeki bilgisayarlardan da ulaabilirler (Chip Mart 2001 says).
4.3. Bibliyografik Denetim ve Kataloglama

Bilginin, gereksinim duyanlara doru, hzl ve eksiksiz olarak ulatrlmas, yaynlarn bibliyografik denetiminde tam bir baar salanmasna baldr. Bu baar ise, her lkede ulusal kataloglama brolarnn oluturulmas ve kullanlan kataloglama kurallarnda standartlamann salanmas ile gerekleebilir. Bigi nerede retilirse retilsin kataloglanmasnda ayn kurallarn uygulanmas ve kataloglama brolar arasndaki ibirliinin salanmas sonucunda bilgiye erim daha kolay olacaktr. Kataloglamada uluslararas standartlamann salanmas iin ilk art olarak belirlediimiz ulusal kataloglama brolarnn kurulmas, tekbiimliliin salanmas iin tek zm olmamtr. Aksine, kurulduklar ilk yllarda her bronun ayr kataloglama kural kullanmas standartlamay engelleyen bir faktr olarak ortaya kmtr. Bunun zm iin tm ulusal kataloglama brolarnn ayn kataloglama kuraln kullanmalar gereklidir. Bilginin kayt edilmesinde ayn kurallarn kullanlmas uluslararas dzeyde tek biimlilii salayacaktr. Tek biimde oluturulan kaytlar da makine ile okunabilirlii ve katalog filerindeki standartlamay gerekletirecektir. Bibliyografik kaytlarn oluturulmas,
57
Mehmet Karahan
avrenselletirilmesi ve belirli standartlarn gelitirilmesi, hep bilgiye eriim ve kullanm iindir. Kayt edilmi bilgiye eriim istei Evrensel Bibliyografik Denetimin gerekliliini daha ak ortaya koymutur. Evrensel Bibliyografik Denetimin gereklemesi ise, ulusal dzeydeki almalarn baarsna baldr. Ulsal dzeydeki baarlarn kendi snrlar iinde kalmas bibliyografik denetimin evrenselliine ve gereklemesine glge drr. Bibliyografik denetimin temeli olan yaynlarn kontrol ve onlara eriim iin gerekli temel ge bilgi taycsnn en ksa ve en ak yoldan nitelenmesidir. Nitelenmenin temelini ise kataloglama oluturur. Kataloglama ilemleri ok pahalya mal olamakta ve uzun zaman almaktadr. Ktphaneciler ve teki ilgililer kataloglamann maliyetini drmek ve zaman ksaltmak iin almalar yapmlardr. Bu almalarn ilk adm kataloglama ilke ve kurallarnn belirlenmesidir. Kataloglama ilke ve kurallarnn belirlenmesi ile ilemlerde standartlama salanarak gereksiz tekrarlar nlenir. Yine bu ekilde; bir yaynn kataloglanmasnda yer, zaman ve katalogcular asndan farkllklar olsa bile, ilemler srasnda ayn kurallarn uygulanmas ile ayn sonuca ulam salanacaktr. Kataloglamada, standartlama ilk nce blgesel ve ulusal boyutlarda yaplmaya alld. almalar yzylmzn balarnda biraz daha gelierek uluslararas dzeye ulat. Artk gnmzde kataloglama bilgisayar yardmyla gerekletirilmekte ve fi kataloglarnn yerini bilgisayar bellekleri balamaktadr.
4.4. Bilgi Paylamnda Ktphaneler ve Elektronik Bilgi Kaynaklar

Ktphanecilerin grevi kullanclarna bilgiyi eriebilir klmaktr. Dolays ile bunun planlanmas ktphanecilerin temel grevlerinden biridir. Yalnz ktphanede tm metaryalleri alabilmeleri olanakszdr. Hatta kendi kullanclarnn bile tm gereksinimlarini karlayamazlar. nk son zamanlarda ktphane btesine ek mali ykler gelmitir. Gelen bu ekonomik yklerin nedenleri; artan bilgi miktar nedeniyle daha fazla kaynan satn alnmas zorunluluu, elektronik bilgi kaynaklarnn varl ve tm bu organizasyonlarn ktphane iinde yerletirilmesi eklinde aklanabilir. Tm bu ekonomik yklere kar, ktphaneler yeni teknolojik olanaklar sayesinde, kurmu olduklar i birlii projeleri ile kullanclarna dier ktphanelerde bulunan bilgi kaynaklarn sunma olana bulmulardr. Bu nedenle derme gelitirme almalar deiik bir boyut kazanmtr. Bunun iin ktphaneler elektronik, basl ya da dier formatlarda toplayaca bilgi kaynaklarnn neler olacana yol gsteren politika metinleri hazrlamaya balamlardr. Ktphane dermeleri son zamanlarda byk deiiklikler gstermitir. Eskiden elle tutulabilir somut bilgi kaynaklar varken imdi yalnzca bilgisayar ekranlarndan izleyebildiimiz ama elle tutamadmz bilgi kaynaklar herkesce bilinen bir olgudur ve kullanm hla yaygnlamaktadr. Bu bilgi kaynaklar yerel ktphanelerde ya da kamps ortamnda bir bilgisayarn ana belleine aktarlabilirler. Hatta uzaktan eriim ile elde edilip kullanlabilir, web siteleri, tartma listeleri ya da yayncsnn ev sayfasnda izlenebilirler. Bu nedenle dnyann neresinde olursa olsun eriilebildii kadaryla tm ktphane materyalleri, ktphane dermelerini oluturmaktadr artk. Dolaysyla ktphane derme gelitirme politikalarnn geleneksel ekli deimi, yeni yazl metinleri oluturulmaya balanmtr.
58
Mehmet Karahan
5. Bilgi Toplumu 5.1. Bilgi Toplumu le lgili Deiik Tanmlamalar

Gnmzde sanayi tesi toplum, postmodernizm, sibernetik kapitalizm, kontrol devrimi gibi terimler ou zaman bilgi toplumu terimi ile e anlaml olarak kullanlmaktadr.te yandan bilgi toplumu terimini herkes farkl tanmlamaktadr.Bazen bilginin ilenmesinde, depolanmasnda ve datmnda son yzylda meydana gelen teknolojik gelimeler n plana karlarak bilgisayar ve iletiim teknolojisi (bilgi teknolojisi) arlkl bir bilgi toplumu tanm yaplmakta, bazen de bir lkedeki Gayri Safi Milli Haslann (GSMH) kata kann bilgi sektrnden geldiine ya da bilgi ile ilgili ilerde alan insan gcnn toplam i gcne oranna baklarak ekonomik ya da mesleki arlkl tanmlar yaplmaktadr.Baz kimseler alarn zaman ve mekn sktrmak suretiyle hzl veri iletiimine olanak saladna dikkt ekerek bilgi toplumu terimini meknsal (spatial) adan tanmlamakta, bazlar da eskiye oranla giderek artan toplumsal dolamdaki bilgi miktarn gz nnde bulundurarak kltrel arlkl tanmlara ynelmektedirler (webster, 1996). TBV Yrtme Kurulu yesi Prof. Dr. Selhattin Kurul Biliim toplumunu yle aklyor: Bilgi Toplumu; Ekonomisi Bilgiye Dayal Olan Bir Toplumdur.Nasl ki tarm toplumunun ekonomisi tarma, sanayi toplumunun ekonomisi sanayie dayaldr, bilgi toplumunda da ekonomi bilgiye dayaldr.Dier bir ifade ile bilgi;retilen, el deitiren,alnp satlan, kullanlan, tketilen en nemli ve topluma damgasn vuran bir deer haline gelmitir. Bilgi toplumuna gelinmesinde en nemli iki faktr bilgisayarlar ve nternettir.Bilgisayarlar bilgili yaygn olarak depolanmasn ve ilenmesini, nternette bilgiye ulalmasn, bilginin el deitirilmesini alnp satlmasn kolaylatrmtr. Bilgi toplumunda eitim bilgisayar desteklidir.nternet zerinden uzaktan eitim ortaya kmtr. Alveri byk oranda nternet zeriden evden kmadan dnyann her yerinden yaplr.Bir ok i kolunda i yerine gitmeden evden nternet zerinden allr.Yine a zerinden bankaya gitmeden oradaki ilemler yaplr.Yurttalar a zerinden grlerini bildirerek karar mekanizmalarna katlr. zetle bireylerin gnlk yaamlarnda bilgi ve iletiim teknolojileri nemli bir yer tutar . Ksacas Bilgi Toplumu, Yaamda Zaman ve Mekn Snrlarn Kaldrmtr.
5.2. Bilgi Toplumunun Douu

Gnmzdeki bilgi toplumu tartmalar, byk lde, ikinci dnya sava sonrasnda yaygnlaan sanayi toplumu tartmalarnn, yeni teknolojik gelimelere uyarlanm ekli olarak grlebilir.kamuoyunda sadece sosyal bilimciler arasnda deil i adamlar, politikaclar brokratlar arasnda da ok gndemde olan bilgi toplumu kavram, zerinde herkesin anlamaya vard, snrlar belirli bir tanma kavuturulmu deildir. Kimilerine gre bugn bilgi toplumu olarak adlandrlan oluum, aslnda sanayi toplumlarnn bir ileri aamasn temsil etmektedir. Bu yaklama gre sanayi toplumu ile bilgi toplumu arasndaki fark bir nitelik fark deil, olsa olsa bir derece
59
Mehmet Karahan
farkdr.ngilterede bu grn ncln yapan Rosenbrock ve arkadalarnn hazrladklar bir rapora gre gnmzde nemli teknolojik gelimeler grlmekle birlikte bu deiikliklerin, sanayi devrimindeki gibi, toplumsal hayatn btnn kkten deitirecek nitelikte olduunu sylemek mmkn deildir. Yeni teknolojik gelimeler,sanayi devrimi gibi gemile balantlarn kopartan kkl bir dnm olarak deil; olsa olsa mevcut toplumsal ve iktisad yapda var olan baz eilimlerin ivme kazanmas olarak deerlendirilebilir.denmektedir.
5.3. Bilgi Toplumunun zellikleri

Temel zelliklerinden birisi, sanayi toplumunda n planda olan madd rnler yerine bilgi toplumunda, Biliim Teknolojisi Sayesinde Bilgi retimi nem Kazanacaktr. Bylece bilgi toplumunun srkleyici gc biliim teknolojisinin rn olan bilgidir.Biz buna ksaca biliimsel bilgi diyebiliriz. Biliimsel bilgi; bilgisayar sistemleri iinde bilimsel yntem ve sreler iinde ilenip elde edildii iin, bireysel keyflik ve saptrmalardan daha uzak olmas nedeniyle daha objektif (nesnel) bir ierie sahip olacaktr.Bilgi toplumunda, biliimsel ve sistematie bilgi ve teknolojinin kitlesel retimi gerekletirilecektir.Sanayi toplumunun pozitif biliminde olmu olaylarn aklamas yaplrken; bilgi ve sistematik bilgi retilmektedir. Ksacas, bilgi toplumunun biliimsel bilgisi, bilgi teknolojileri iinde gelecee ynelik ilenmi bilgidir.Bilgi toplumunda bilginin temel zellikleri, srekli retilebilmesi ve art gstermesi; iletiim alar iinde tanabilir,blnebilir ve paylalabilir olmas ile emek, sermaye ve topra ikame edebilmesi eklinde zetlenebilir. Bilgi toplumunun iletiim altyaps, belli merkezlere bal nokta-a sistemi ve a- sistemlerinden oluacaktr. letiim-a sistemlerinin hem data banklara ve aratrma merkezlerine hem de bireysel bilgisayarlara bal olmas, bilgi retiminin; biliim teknolojisi sistemi iinde gereklemesini salayacaktr. Fabrikalarn yerini, biliim teknolojisine dayal iletiim a- sistemleri oluturacaktr. Sanayi madd mallar kullanm yerine; gerek retim gerekse tketim faaliyetleri iin, youn biliimsel bilgi kullanm gndeme gelecektir. Biliimsel bilgi, hem bilgi toplumundaki retim srecinin temel girdisi, hem de tketim srecinin en nemli girdisi olacaktr. Bylece emek, sermaye ve doal kaynak eklindeki dier klasik retim faktrlerini nemli lde ikame etmektedir. Sanayi toplumu ile, doal girdilerden (topraktan), sanayie kayan girdi arl; bilgi toplumunun ilk dneminde nitelikli insana, ileri dnemde ise biliimsel bilgiye kayma durumundadr. Sanayi toplumunda fabrika retimi, ncelikle ulusal snrlar iindeki pazarlara ynelik ve onlara hitap ederken; bilgi toplumunda dnya standartlar belirleyici konuma ykseldi. Sanayi toplumunda ekonomik yap; -Pazara ynelik mal retimi iin sermaye birikimi, -blmne dayal retimde uzmanlama ve retim ve tketimin; Fabrika ve konut olarak ayrlm birimlerde gerekletirilmesi ve bu yzden kurulu ve yerleim yerlerinin birbirinden ayrlmas gibi unsurlarca belirlenmekteydi. Oysa ki, bilgi toplumunda bu yap deimektedir:-Madd mallar yerine; bilgi kullanlarak bilginin retimi n plana kmaktadr.-Biliim teknolojisine dayal olarak kullancnn retilebildii bilgi aktarma ve bilginin birikimi salanmaktadr.-Birikmi bilginin sinercik etkisi, bilgi retimi ve bilgiden yararlanmay daha da hzlandrmaktadr.-Sonuta ekonomik yap sanayi toplumunun mbadele ekonomisinden; bilgi toplumunun sinercik ekonomisine dnmektedir. Bilgi toplumunda; sanayi toplumundaki temsil demokrasi yerine, katlmc
60
Mehmet Karahan
demokrasiye geilirken, katlmc sadece vatanda katlm ile oluan gnll kurulular dzeyinde deil, ok farkl dzeylerde gerekleecei dikkte alnmaldr. Sanayi toplumunun meknik teknolojileri ile gerekletirilen madd retimi yerine, bilgi toplumunda bilgisayarlar ve biliim teknolojilerine dayal bilgi retimi gemektedir. Sanayi toplumunun meknik teknolojisi, fiziksel emei ikame ederken; bilgi toplumunun biliim teknolojileri zihinsel emei ikame etmektedir. Sanayi toplumunun madd mallar fabrikalarda retilirken, bilgi toplumunda bilgi kullanm veri bankalar ve bilgi alarna bal olarak retilmektedir. Sanayi toplumu, yeni girdi ve yeni pazarlar iin kolonilere ynelirken; bilgi kullanm ulusal snrlar ortadan kaldrp kresellemeye ynelmitir.
5.4. Bilgi Toplumunda Entegre Sosyo Ekonomik Gelitirme Alt Sreleri a) Btnleme Sreci
Bilgi toplumunda, bilgi teknolojisinin biliimin altyapsnn gelimesi, bilgi aktarm ve aksnn hzlanmasyla bilgi sektrnn ekonominin en gl sektr durumunda dnmesinin sosyoekonomik btnlemeyi hzlandrmas beklenmelidir. nk iletiim ve ulamdaki inanlmaz gelimeler, piyasalarn (mal, hizmet piyasalar; bilgi,sermaye para ve igc piyasalar) yalnzca blge veya lke apnda deil, dnya apnda btnletirerek kreselleme srecini dourmutur. Dier yandan iletiim teknolojisinde ortaya kan gelimeler, yerel deer ve zelliklere nem kazandrmaktadr. letiim ve kitlesel haberlemedeki dev yenilikler kltrel btnleme yi yalnzca ulusal deil yine uluslararas boyutta etkilemektedir. Bylece bilgi toplumuna ulam dnyann deer ve normlarnn, modernleme sreci olarak, ok daha kolay bir biimde gelimekte olan lkelere aktarm ve bu yolla kresel btnlemeye ynelim artacaktr. Ayrca, bilgi toplumunun salad bilgi aks, bireylerin daha hzl bilgiye ulaabilmesi ve politik ve ekonomik g younlamasn azaltrken, katlmclk ve oulculuu artran bir btnleme sreci yaratmaktadr. Yine oulcu ve katlmc zellii ile snfsal ve blgesel farklarn azalmasna, zaman sreci iinde katkda bulunarak sosyal btnlemeye de hizmet etmektedir.Bilgi toplumunda, lke ve blgeler daha eitlenmi yerel zellikler gstermesine karn, artk sosyal snf ve ideolojilere dayal keskin bir kutuplama yaanmayacaktr.
b) Ylma Ekonomileri
Bilgi toplumunda, bir yandan iletiim ve ulamda salanan hz ve benzeri stnlkleri; dier yandan biliim ana erdem ile girebilmenin yaratt frsatlar ile byk ylma merkezlerinde olumsuz dsal ekonomiler gibi maliyet artrc unsurlarn varl, ylma srecinin sanayi toplumundaki belirleyici konumunun ksmen kaybolmasna neden olmaktadr. Ancak, ylma merkezlerindeki youn talebin yol at yksek talep potansiyeli nedeniyle, ylma merkezlerinin yakn evresi ve banliyleri nem kazanacaktr. Bu olgu, ehirleme yaps ve srecini de ayn ekilde etkileme ansna sahip olacaktr.
c) Entegre Gelime Yaylma ve Genileme Sreleri
61
Mehmet Karahan
Bilgi toplumu; sosyoekonomik gelimenin meknda yaygnlamas ve genilemesine hzlandrc bir etki yapmaktadr. Bununla blgesel dengesizlikler azalmakta ve meknsal btnleme hzlanmaktadr. Ancak bu srecin, bilgi toplumunun ilk dneminden ok olgunluk dneminde daha etkili olmas sz konusudur. Bilgi toplumunda bilgi teknolojilerinin yaratt kreselleme sonucu boyutunu geniletmitir. Bilgi toplumunun mekn boyutu ulusal ekonomi ile snrl deildir. Blgesel bloklar ve Dnya Ekonomisi yeni meknsal birimler olarak dikkte alnmaldr. Bu durumda ekonomik karar birimlere drt dzeyde karmza kmaktadr: Ulusal dzeyde; blgesel bloklar dzeyinde; kresel dzeyde ve uluslar aras veya okuluslu irketler dzeyinde.
d) Entegre Gelimede Younlama Sreci

Sanayi toplumunda sosyoekonomik gelimenin younlamasn, teknik yenilikler ve organize bilginin ylma merkezlerinden derinlik kazanmas, yani eski teknolojilerin braklarak srekli yeni ve stn teknolojilere gei sreci olarak tanmlamtk. Bu nedenle, bilgi toplumunda entegre gelimenin younluk kazanmas, firmalarn yeniliki uygulamalar iin esneklik derecesinin yksekliine baldr. Bunun iin byk ylma merkezinde olmak deil, uluslararas rekabete ve srekli yenilenmeye ak olmak, yeniliki olmak gerekmektedir.
e) Entegre Gelimede Sanayileme Sreci

Her ne kadar, bilgi toplumunun ekillenii, yaplan ve sosyoekonomik gelimenin dinamizmi bilgi sektrnden kaynaklanyorsa da sanayi sektr bilgi toplumunun yine nemli bir sektr olarak kalacaktr. Bilgi toplumunun deitirdii organizasyon iinde, sanayicinin btnleme durumu, yatay ve dikey btnlemesi, sektrdeki rekabet yaps gibi unsurlar nemli olacaktr. nk biliim destekli olmakla birlikte, ihra edilen rnleri ou sanayi rn olarak nemini koruyacaktr.
f) Entegre Gelimede ehirleme Sreci ve Gler

Bilgi toplumunda bu sre, bilgi ve iletiim ann ehirler dna veya kk yerleim birimlerine de gtrlebilir olmas ve uydu kentlerden ana merkezlere ulamn bir sorun olmaktan kmas nedeniyle, ehirlerden evreye doru ynelen bir yaylma ve genileme srecine dnecektir. Bylece gerek kurulu yerleri, gerekse yerleim yerleri, byk ehirlerin dna, daha optimal byklkteki ehirlere doru bir kayma gsterecektir. Byk ehirlerin cazibe merkezi olmas nemini yitirecektir. Ancak yenilik ve bilgi merkezlerinin younlat ehirler ekiciliini koruyacaktr ve hatta arttracaktr.
g) Entegre Gelimede Yatrm Sreci
62
Mehmet Karahan
Bilgi toplumunda, maddi retim ve sermaye deil, bilgi retimi esas olacaktr. Bilginin kayna ile bilimsel dnce, biliim teknolojisi, biliim alt yaps ve bilgi sektrne bal olarak gerekleecektir. Bylece sanayi toplumunun Yatrm Hummas yerini bilgi toplumunun bilgi retmeye ynelik yenilik hummasna brakacaktr. Bylece bymeyi ve kalknmay salayan esas faktr yatrmlar yoluyla gerekleen sermaye birikimi deil; yenilikler yoluyla retilen biliimsel bilgi olacaktr. Biliim altyapsnn lke iinde yaygnlatrlmas asndan olduu kadar d dnya ile balantlarnn salanmasna ynelik kamusal yatrmlar kalknma srecinin nemli belirleyenlerinden birisi olmaya devam edecektir. nk bilgi toplumunu srkleyici gc olan yenilikler, niversite ve aratrma merkezlerinde gerekletirilmektedir.
h) Entegre Gelimede Bilgi, Yenilik ve Bunlarn Yaylmas Sreci

Teknolojinin belirleyici rolne ramen, sanayi toplumunun ana karakteri sermaye birikimi ve yatrmlara dayal sanayileme olmutur. Oysa bilgi toplumunda bilginin birikimine dayal yenilik sreci nem kazanrken yenilikler srekli retilmektedir. Ayrca yeniliklerin merkezi byk ehirler deildir. Daha ok niversite kentleridir. Bilgi toplumunda yeni teknolojilerin yaratt dnm, yksek verimlilii artlar salamaktadr. Akas, verimlilik artlarnn kayna yeniliklerdir: Yeniliklerin kayna ise, teknolojide, rgtlenmede, ynetimde yetirilen yeni fikirlerdir. Bilgi toplumunda yeniliklerin hzlanmas yannda, yeniliklerin ortaya kt ortam, rekabet ve kreselleme gerei ile tamamlamaktadr. Bilgi toplumunda yaanan kresellemenin arlkl olarak taycs uluslararas dzeyde faaliyette bulunan irketlerle, okuluslu irketlerdir.
i) Entegre Gelimede Byme Sreci

Sanayi toplumunda byme, milli gelirde art olarak tanmlanrken bymenin belirleyenleri olarak temel retim faktrleri olan sermaye i gc ve teknik ilerleme dikkte alnmtr. Sanayi toplumundaki retim, madd retime dayanrken, temel girdi olarak sermayenin arl n plana kmtr. Bu nedenle yatrmlar bymenin temel kayna olarak ele alnmtr. Oysa ki, bilgi toplumunda temel girdi bilgi olduu gibi, temel kt da bilgidir. Bilgi toplumunda, ulusal bilgi dzeyindeki art byme olarak tanmlama durumundayz. Bu tr bir bymenin temel kayna yenilik; yeniliin kayna da rekabet olacaktr. Yenilie motive edilmi, kendini kantlamak isteyen kiiler aras rekabet yenilik ve bilginin ana kayna olacaktr. Biliim teknolojisine dayal olarak retilen bilgi, sanayi toplumunun sermayesi gibi kt deildir. Bu yzden bilgi retiminde lee gre azalan getiri deil; aksine lee gre artan getiri sz konusudur.
5.5. Bilgi Toplumunda niversitelerin Rol ve Bilgi Hizmetleri

Bilgi toplumunda en nemli grev stlenen kurumlardan birisi, belki de birincisi niversitelerdir. nk niversiteler bilgi ekonomisinin hammadde si olan bilginin retiminde ve datmnda sorumlu temel kurumlardr. Bilgi teknolojisi dier btn kurumlar olduu gibi niversiteleri de kkten bir biimde etkilemektedir. Daha birka yl ncesine kadar niversitelerimizdeki ou renci ve retim yesinin
63
Mehmet Karahan
yabanc olduu nternet teknolojisinin gnmz eitim ve aratrma dnyasndaki yerini ve nemini dnecek olursak, bilgi teknolojinin niversiteler zerindeki etkisi daha kolay anlalabilir.
5.6. Bilgi Topumu Bakanl Kurulu almalar ve Grevleri a) Kurulu Amac:

Trkiyenin birey, kurum ve kurulular ile bilgi ana girerken kresel rekabette stnlk salanmas ve insanlarmzn yaam dzeyinin ykseltilmesi; devletin vatandaa verdii hizmetin daha etkin hale getirilmesi; lke dzeyinde halkn bilgiye adil llerle ve kstsz, ucuz ve kolay eriebilmesi iin gereken dzenlemelerin ve zendirmelerin yaplmas; yerleik demokrasinin temel koullar olan ynetimdeki aklk ve saydaml yeterince yaratlp alnan kararlarda vatandan daha etkin katlmnn ve katksnn salanmas; toplumunun her bireyindeki potansiyelin gelitirilmesi ve deerlendirilmesi iin gereken bilgi alt yapsnn oluturulmas; Trkiyede bilgi toplumu oluturulmas iin kamu ve zel sektr ile sivil toplum kurulular ve akademik kesimin de gr, neri ve katklar ile gereken stratejinin belirlenmesi ve bu stratejilere uygun olarak hkmete saptanan politikalarn uygulanmasna zel yetki ve sorumluluu olan bir bakanln oluturulmas; uygulanmas almalarnda ilgili bakanlklar arasnda ibirlii ve egdmn salanmas; Trkiyede bilgi, bilgi teknolojileri ve bilgi toplumu alannda kamu,zel sektr, niversitelerde sivil toplum kurulular arasnda ibirlii ortam yaratlmas, gereken almalarn dzenlenmesi ve izlenme ve ynlendirilmesi; amacyla Bilgi Toplumu Bakanlnn kurulmasn salamak, kurulu ve grevlerine ilikin esaslar dzenlemektedir.
b) Grevleri:
Trkiyenin bilgi ve bilgi teknolojilerine olan ksa, orta ve uzun vadeli ihtiyacn makro lekte belirlemek Avrupa dzeyinde tanmlanan e-Avrupa amalarna ve ltlerine uygun bir ekilde her vatandan, evin ve okulun, her iin ve ynetimin bilgi ana girebilmesi iin gereken bilgi altyapsn yaratmak; bilgi okuryazar bir Trk toplumu oluturmak. Trkiyede bilgi toplumu, bilginin retimi, bilginin paylam, kamu ynetiminde aklk ve saydamlk, bilgi altyaps, bilgi sistemi, bilginin halk yararna kullanm, bilginin bireyin, halkn ve toplumun aleyhine olacak ekilde kullanmnn nlenmesi, ulusal bilgi gvenlii, elektronik ticaret vb. konular ile ilgili yasal ve teknik alt yaplarn oluturulmas. Trk toplumunun bilgi toplumuna geebilmesi iin politik, ekonomik, teknolojik, eitsel, sosyal ve kltrel alandaki geliimleri ve deiimleri salayabilmek iin gereken yeniden yaplanmalar ilgili bakanlklar, kamu kurum ve kurulular ile zel sektr, sivil toplum kurulular ve niversitelerle ortaklaa saptamak.
64
Mehmet Karahan
c) Bakanln Oluumundaki Genel Gereke:

Bilindii gibi tm dnya tarm a ve sanayi ann ardndan yeni bir aa, bilgi ana, girmekte ve nemli bir deiim ve dnme uramaktadr. Bilgi retimi ve kullanmndaki artan hz ve boyut yannda bilgi teknolojileri aralar dediimiz bilgisayar ve bilgi iletiim aralarndaki hzl geliim tm toplumlar hatta bireyleri yaknda etkilemektedir. Daha imdiden bilgi toplumu deyimiyle sanayi toplumunun tesine geen ve teknolojide gelimi toplumlar tanmlanr olmutur. Bir lkede bilgi toplumunun yaratlmas, lke bireylerinin gnlk yaamlarnn her aamasnda bilgiyi reten, sorgulayan, kullanan, paylaan veya yayan bir kimlik kazanabilmesiyle mmkndr. Byle bir toplum ancak bilgi ve bilgi teknolojilerinin nemini benimsemi; bu teknolojileri kolaylkla kullanabilen, bu teknolojilerden dorudan yarar salayabilen bireylerle oluturulabilir. Bylesi bir deiim ve geliim toplumlar ve bireyler iin yeni frsatlar yaratt kadar yeni riskleri de beraberinde tamaktadr. Gemiteki gelimi ve az gelimi lkeler ayrmn andrr ekilde daha imdiden bilgi fakiri/zengini denilen yeni bir tr ayrmclk ile kar karyayz. Bylesi bir ayrm lkeler olduu kadar tm lkelerdeki bireyler iin de sz konusudur.
zet olarak...
Tarm ve sanayi toplumlarnda insan gcn harekete geiren ve bu gc daha verimli kullanan insanolu, bilgi toplumunda da bilginin gcn harekete geirmek ve bu kaynaktan en verimli bir ekilde yaralanmak zorundadr. Dikkat edilecek olursa, tarm ve sanayi toplumlarnda kimin gl olduu insan gc kaynan kimin en verimli biimde kullandyla yakndan ilgilidir. Benzer bir ekilde, bilgi toplumunda da g, bilgi sahip olanlarn elinde olacaktr denilebilir. Gerekli bilgileri mmkn olan en ksa srede reten, bu bilgileri bilim-teknoloji-retim evrimini daha hzl dndrmek iin kullanan toplumlar bilgi anda gl olacaklardr. Bilgi toplumunda bilginin toplanmasnda, ilenmesinde, dzenlenmesinde, kullanma sunulmasnda, paylalmasnda, ksacas bilginin ynetiminde uzmanlk gerekmektedir. Bu tr bir uzmanlk mevcut bilgilerden yararlanarak yeni bilgiler retilmesini, yeni teknolojiler gelitirilmesini ve bylece bilgi toplumunda ekonomik gelimenin srdrlmesini kolaylatracaktr.
Kaynaklar
1. Erdoan , (1998) , s.107. 2. Kaya , (1989) ,s.105. 3. Karahan , Mehmet ,1999 , Bilgisayar Eitimine Giri , Malatya , s.1-2. 4. Harcar , (1989) , s.55. 5. Davis ve Botkin , (1994) , s.166.
65
Mehmet Karahan
6. Arbak , (1995) , s.73. 7. oban, Hasan, (1996), URL Adresi: http://www.dpt.gov.tr/dptweb/ekutup96/ cobanh/biltop.html 8. Digital Devlet Semineri, (14 Mart http://www.digitaldevlet.com/sss.htm#3pppp 2000), URL Adresi:
9. Bingl, Haluk, (1999),(eviri), ZQWYX nternet Publishing Inc URL Adresi: http://www.zqwyx.com 10. Prf. Dr. Treci, Ersin (Hacettepe niversitesi Bilgisayar Bilimleri Mhendislii Blm) URL Adresi: http://ata.cs.hun.edu.tr/~toreci/yazil.html 11. Trkiye Biliim Vakfnn Vizyonu, Trk Biliim Vakfnn Projeleri ve Hedefleri URL Adresi: http://www.tbv.org.tr/turkish/main/frame_projeler.html 12. Trk Biliim Vakfnn Devam Eden Projeleri, http://www.tbv.org.tr/turkish/main/frame_projeler.html URL Adresi:
13. Trk Biliim Vakfnn Biliim Std. URL Adresi: http://www.tbv.org.tr/ 14. ODT /Hizmetler/Bilgi lem Daire Bk./Elektrik, Elektronik ve Bilgisayar Terimleri Szl URL Adresi: http://www.bidb.odtu.edu.tr/servisler/sozluk/ 15. Bilter, g.Gory, Ruth A.Camuse, Using a Microcomputer in the Classroom Reston Publishing Company, Inc. Virgina, 1984. 16. Coburn, Peter, Peter Kelman Nacny Roberts Thomas F.F. Snyder Daniel H. Watt, Cherly Weiner, Pratical Gude to Computers in Education, Addison Wesley Publishing Company Inc. 1982. 17. Hunter, Bevery, My Students us Computers Reston Publishing Company Inc. Virginnc. Virgina 1983. 18. OShea Thim John Self, Learning and Teaching With Computers, Pretice Hall Inc. 1983. 19. Karahan, Mehmet, (2001) , nternet Eitimine Giri , Kubbealt Yaynclk, Malatya , s.16-21. 20. Yayn Koordinatr Sungurtekin, Gkun , (Chip Mart 2001)Sanal Okul, Gerek Eitim 21. Ankara niversitesinde Yaynlanan Tezlerden Alnmtr. URL Adresi: http://www.ankara.edu.tr:80/rectorate/tez/data/d-atilgan/1.3.htm
66
Mehmet Karahan
22. URL Adresi: http://inet-tr.org.tr:80/inetcont3/kutuphan.htm 23. Prf. Dr. Treci, Ersin, Biliim Toplumuna Adm Atarken (Biliim/Mart 1998, say:55, s.14-16). 24. Eczacba, F., Ulusoy, F., Yldzdoan, M., Biliim Tolumuna Doru (Biliim/Ekim 1994, say:16, s.41-46). 25. Erkan, Hsn, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Ankara, Trkiye Bankas Yaynlar, 1993, s.3. 26. Bilgi Toplumunda Trkiye, Stratejik lke. (1998).[Basn Bidirisi] URL Adresi: http://www.tuena.tubitak.gov.tr/basin/basn-5-haziran.pdf.
67
Mehmet Karahan
BLM 3
BLG TOPLUMUNUN TEMEL ZELLKLER ve SOSYAL YAPI
1. Bilgi Toplumunun Temel zellikleri 2. Bilgi Toplumunda Sosyal Yapi 3. Bilgi Toplumunda Ekonomik Yapi 4. Bilgi Toplumunda Kltrel Ve Politik Sistem 5. Bilgi Toplumu Olma Srecinde Trkiye
68
Mehmet Karahan
1. Bilgi Toplumunun Temel zellikleri

Biliim teknolojisine dayal olarak ekillenmekte olan bilgi toplumunun temel zellikleri burada burgulanmaya alacaktr. Temel zelliklerinden birisi, sanayi toplumunda n planda olan maddi rnler yerine, bilgi toplumunda, biliim teknolojisi sayesinde bilgi retimi nem kazanacaktr. Bylece bilgi toplumunun srkleyici gc biliim teknolojisinin rn olan bilgidir. Biz buna ksaca biliimsel bilgi diyebiliriz. Biliimsel bilgi; bilgisayar sistemleri iinde bilimsel yntem ve sreler iinde ilenip elde edildii iin, bireysel keyfilik ve saptrmalardan daha uzak olmas nedeniyle daha objektif (nesnel) bir ierie sahip olacaktr. Bilgi toplumunda, biliimsel ve sistematize bilgi ve teknolojinin kitlesel retimi gerekletirilecektir. Sanayi toplumunun pozitif biliminde olmu olaylarn aklamas yaplrken; bilgi toplumunun biliim teknolojisi ile gelecein ngrs iinde, bilimsel ve sistematik bilgi retmektedir. Ksacas, bilgi toplumunun biliimsel bilgisi, bilgi teknolojileri iinde gelecee ynelik ilenmi bilgidir. Bilgi toplumunda bilginin temel zellikleri, srekli retilebilmesi ve art gstermesi; iletiim alar iinde tanabilir; blnebilir ve paylalabilir olmas ile emek, sermaye ve topra ikame edebilmesi eklinde zetlenebilir. Kurulan iletiim a ile bilgiye ulam, ar boyutlarda hzlanmakta ve kolaylamaktadr. Bunu iin bir iletiim a alt yaps gerekli olup, bu a, aratrma merkezlerine, data banklara bal olmaktadr. Bilgi toplumunun iletiim alt yaps, belli merkezlere bal nokta-a-sistemi ve a-sistemlerinden oluacaktr. letiim-asistemlerinin hem data banklara ve aratrma merkezlerine hem de bireysel bilgisayarlara bal olmas, bilgi retiminin; biliim teknolojisi sistemi iinde gereklemesini salayacaktr. Fabrikalarn yerini, biliim teknolojisine dayal, iletiim a-sistemleri alacaktr. Sanayi toplumunun maddi mallar kullanm yerine; gerek retim, gerekse tketim faaliyetleri iin, youn biliimsel bilgi kullanm gndeme gelecektir. Biliimsel bilgi, hem bilgi toplumundaki retim srecinin temel girdisi, hem de tketim srecinin en nemli girdisi olacaktr. Bylece emek, sermaye ve doal kaynak eklindeki dier klasik retim faktrlerini nemli lde ikame etmektedir. Bilgi toplumunun ilk dneminde, nitelikli igc n plana kmakla birlikte, insan emeinin biliim teknolojisi ile artan lde ikamesi ve tamamlayclk alanlarnn daralmas sonucunda retilmi (programlanm) bilimsel bilginin arl daha da artacaktr. Sanayi toplumu ile, doal girdilerden (topraktan), sanayiye kayan girdi arl; bilgi toplumunun ilk dneminde nitelikli insana, ileri dnemde ise biliimse bilgiye koyma durumundadr. Bilgi toplumunda, bilgi ve iletiim teknolojisinin yaratt ortam iinde ekonomik faaliyet kreselleme (globelleme) eilimine girdi. letiim sistemlerinin lke snrlarn kltmesi, blgesel gruplamalara dayal btnleme eilimlerini beraberinde getirdi. Kreselleme srecinde, girdilerin temini ve ktlarn pazarlanmas iin gndeme gelen piyasalar artk dnya anda dnlmektedir. Sanayi toplumunda fabrika retimi ncelikle ulusal snrlar iindeki pazarlara ynelik ve onlara hitap ederken; bilgi toplumunda dnya standartlar belirleyici konuma ykseldi. Bilgi toplumundan, sanayi toplumundaki temsili demokrasi yerine, katlmc demokrasiye geilecektir. Sanayi toplumundaki baz rgtlenmelerin, rnein
69
Mehmet Karahan
sendikalarn ierik ve fonksiyonunun deiecei dnlmektedir. Ancak yok olacaklarn varsaymak pek kolay deildir. Tablo 1de grld gibi, Sanayi toplumunun mekanik teknolojileri ile gerekletirilen maddi retimi yerine bilgi toplumunda bilgisayarlar ve biliim teknolojilerine dayal bili retimi gemektedir. Sanayi toplumunun mekanik teknolojisi, fiziksel emei ikame ederken; bilgi toplumunun mekanik teknolojisi, fiziksel emei ikame ederken; bilgi toplumunun biliim teknolojileri zihinsel emei ikame etmektedir. Sanayi toplumunun maddi mallar fabrikalarda retilirken, bilgi toplumunda bilgi kullanm veri bankalar ve bilgi alarna bal olarak retilmektedir. Sanayi toplumu, yeni girdi ve yeni pazarlar iin kolonilere ynelirken; bilgi kullanm ulusal snrlar ortadan kaldrp kresellemeye ynelmitir.
2. Bilgi Toplumunda Sosyal Sistem 2.1. Sosyal Yap

Bilgi toplumunda bireysel ve bireye ilikin deerlerin daha da gelimesi beklenmelidir. Moslowdan beri dikkate alnan, ihtiya hiyerarisinin en tepesinde
70
Mehmet Karahan
yer alan, insann kendini kantlamas, yeteneklerini gelitirmesi ve kendini gerekletirmesi ihtiyalar bilgi toplumunda karlanabilecektir. Sanayi toplumunda zorunlu ve kltre ihtiyalar maddi yoldan karlamaktayz. Oysa bilgi toplumunda, maddi rnler sorun olmaktan kacak, bilgi retimi insanlarn kendini kantlama, yeteneini gelitirme ve kendini gerekletirme arac olacaktr. Youn bilgi retimi, sanayi toplumunda olduu gibi, olmu olaylarn aklanmasna ynelik olmaktan ok, gelecee ynelik olacaktr. Gelecee ynelik bilgi, bireyin kendini kantlamak, yeteneini gelitirmek ve gerekletirmek iin koyduu amalarn gerekletirilmesi eklinde olacaktr. Bireyin tutum ve davranlarn gelecek beklentileri belirleyecei iin, bilgi toplumunda bilgi retiminin etkisi daha ok ileri besleme (feed forward) eklinde ileyecektir. Bireyin, gelecekteki amalar gerekletirmesi hedefe kilitlenmeler eklinde temel motivasyon olarak n plana kacaktr. nsanlarn kendini kantlama yarnn, bilgi retiminin devamlln salayan rekabet yar eklinde olmas beklenmelidir. Ancak insanolu, rekabet yar iinde olmad, duygusal tatmin bulduu bir scak ortama ihtiya duyacaktr. Bu nedenle bireyin duygusal tatmininin saland bir aile yaps veya yaama birliktelii devamlln srdrecektir. Bu tr bir birincil sosyal grup tesinde, ortak, zellikler, deerler ve amalar ile ortak mekan ve karlara sahip kiilerin oluturduu rgt ve birliklerin ikincil sosyal gruplar olarak daha da glenmesi sz konusu olacaktr. Bu sosyal gruplarn, rgtlenmi gruplar olarak sivil yaamda arlklar ve etkinlikleri belirleyici olacaktr. Bilgi toplumu bu adan sanayi toplumdan daha rgtl ve daha kaltmc olacaktr. Ancak sosyal gruplar aras ztlama, sanayi toplumunun snf atmas dzeylerine hibir zaman ulamayacaktr. Toplumsal btnleme dzeyinin, sosyal, ekonomik ve politik alardan artma gstermesi beklenmelidir. kar atmasnda ok, kar uzlamas ile gerek ve gelecekteki ortak amalar gerekletirmeye ynelik dayanmac gruplar n plana kacaktr. atmalarn zm iin, sanayi toplumuna gre, biliim teknolojisi iinde daha adil ve nesnel zm seenekleri gndeme gelebilecektir. Biliimsel bilgiye verilen nem ve deer ile bilimsel bilginin nesnellii bir yandan; toplumda uzlama araylar dier yandan, daha az atmac bir ortam yaratacaktr. Ancak, kk gnll kurulularn yaratt sosyal gruplarn oluturduu alt kltrlerden yansyan gerilimlerin yaanmas ve bireysel terre bavuran kii ve gruplarn her zaman sosyal sorunlar yaratmaya devam etmesi beklenmelidir. Bilgi toplumunda, sanayi toplumunun meslek yapsnda daha farkl bir meslek yaps olumas sz konusudur. Ayrca bilgi toplumunda bireylerin meslek rolleri de deiime urayacaktr. Meslek sahibinin, meslek rolleri, meslekteki hzl teknolojik gelimenin etkisinde kalacaktr. Kariyere dayal, renilmi bir meslein srdrlmesi yerine, meslek sahibinin mesleki bilgisini srekli yenilemesi gerekecektir. Meslete baar; uzmanlk, kendini yenileme ve deien teknolojiye uyum salama ve amalarn baarma yeteneine bal olacaktr. Meslek sahibi iin okul ve niversite, pratik bilgiden ok, soyut dzeydeki bilimsel bilgiyi kullanabilmenin yntem ve tekniklerine ynelecektir. Pratik bilgi mesleki uygulamada srekli yenilenen bilgilerden oluacaktr.
71
Mehmet Karahan
alanlarn ounluu salk, eitim ve aratrma hizmetleri ile bo zaman deerlendirmesi, elence ve dinlenmeye ynelik hizmet retilen alanlarda yeni istihdam olanaklar elde edeceklerdir.
2.2. Yerleim ekli

Bilgi toplumunda, tarm, sanayi, hizmetler ve bilgi sektrlerinde yaplacak retim, tketim, blm kaynak dalm ve bilgi aktarm fonksiyonlar, doal, maddi, personel, biliim ve kurumsal altyaplar iinde ve sanayi toplumundakinden farkl bir mekanda gerekleecektir. Sanayi toplumunda, sanayilerin kurulularn younlat yerler, arkasnda i gc ve nfusu da ekerek byk sanayi ehirlerinin domasna yol amt. Oysa bilgi toplumunda bir yanda retimin evlerde gerekletirilebilecek olmas ve evreyi daha az kirletecei, dier yandan iletiim teknolojisinin yarataca frsatlar sebebiyle ekonomik faaliyetler belli kurulu yerlerinde kmelenmekten ok iletiim a sisteminde younlaacaklardr. Bilgi toplumunda ideal kurulu ve yerleim yeri kavramlar kkl deiime urayacaktr. Kurulu yeri belirlenmesinde yeterli ve nitelikli bilgi ana girebilme ve tketiciyle balant kurabilmesi ncelikli kriterler olaca gibi; byk ehirlerin grlt, kirlilik gibi etkileri de nemli olumsuz kriterler olarak n plana kacaktr. Yerleim yerlerinin belirlenmesinde bilgi- a altyaps nem kazanacaktr. Yeniliki bilgi sektrnn younlat merkezler, nfus vs. gibi dier faktrlere ok bal olmadan srkleyici rol oynayabileceklerdir. Bylece kitle iletiim aralarn ve bilgi merkezlerini kontrol eden yerleim merkezleri n planda olacaktr. Bilgi toplumu, ehirleme deseninin oluumunda, sanayi toplumundan farkl bir yaplama gsterecektir. Ulam andaki hzl ve gvenli yenilikler, salkl evreye ynelme gibi eilimler yerleim yerlerinin, ehirlerin d evresine doru kaymasna yol aacaktr. Bilgi ve iletiim ann ehirlerin dna veya kk yerleim birimlerine de gtrlebilir olmas ehirlerden evreye doru ynelen yaylma ve genilemeye etki edecektir. Bylece gerek kurulu da gerekse yerleimde byk ehirler yerine daha optimal byklkteki ehirler tercih edilecektir. Bilgi toplumunda aratrma merkezleri ve niversitelerin younlat yerleim yerlerinin daha geni istihdam yaratmas nedeniyle glerin bu trdeki ehirlere ynelmesi sz konusu olacaktr. Sanayi toplumunda, sosyo-ekonomik gelimenin evreye yaylmas nfusun belli byk ehirlerde ve ylma merkezlerinde toplanmasna sebep olmutur. Mesela, Trkiyede stanbul ve evresi ana ylma merkezi olmu; sanayi, hizmet ve nfus burada hzla younlama gstermitir. Bilgi toplumunda byk ehirlerin cazibe merkezi olmas ksmen nemini yitirecektir. Gelecekte niteliksiz i gc daha dk gelir seviyesine sahip olacandan, byk ehirlerin eski mahalleri daha niteliksiz evre nedeniyle dk gelir gruplarnn yerleim yeri olarak n plana kacaktr. Bilgi toplumunda, bilgi teknolojilerinin salad yeni frsatlar, nfusun Hareket Serbestisini geniletirken, ncelikle ylma merkezi dnda, fakat yaknndaki yerleim ve kurulu yerlerini daha avantajl konuma getirecektir. Zira buralar, bilgi teknolojisinin her trl avantajndan yararlanmakla birlikte, ylma merkezlerinin
72
Mehmet Karahan
olumsuz ynlerinden etkilenmeyeceklerdir. Bu merkezler sanayi yannda, hatta ondan da nemli olarak yeni bilgi reten yeniliki merkezler olacaktr. Bilgi toplumunun getirdii globalleme hareketi yerleim boyutunu geniletecektir. Bilgi toplumunda yer kavram mili ekonomi ile snrl olmayacaktr. Dier yandan bilgi ve iletiim teknolojisindeki gelimeler, yerel mekann potansiyelleri ile snrl kalmak yerine, tm dnyann potansiyellerine ulaabilme ansn getirecektir. Bu durumda ekonomik kara birimleri drt seviyede karmza kacaktr. Bunlar, ulusal seviyede, blgesel bloklar seviyesinde, global seviyede ve uluslararas veya okuluslu irketler seviyesinde olacaktr. Bu sebeple ekonomik faaliyetlerde blgesel gelimeler dikkate alnmaldr.
3. Bilgi Toplumunda Ekonomik Yap 3.1. Ekonomik Sistem

Bilgi toplumu yeni meslek yaplar, yeni retim ilikileri ve yeni sosyal yaplar ile youn olarak bilginin retildii ekonomik sistem olarak ortaya kacaktr. Bilgi toplumunda bireyleri ve giriimcileri bilgi retmeye ynelten temel motivasyon, kendine gerekletirmeye ynelik baar olacaktr. Sz konusu baar rekabeti eklinde olacak ve yalnz yerel seviyede deil global seviyede gerekleecektir. Sanayi toplumunda ekonomik yap pazara ynelik mal retimi sermaye birikimi i blm arz talep ilkesi ve rekabet gibi unsurlarca belirlenmektedir. Bilgi toplumunda maddi mallarn retimi yerine bilgiye dayal retimin n plana kaca, insani sermayesinin esas kaynak olaca, birlikte retim ve kaynakta paylamn olaca toplumsal yarar gzetmenin nemli olaca gibi temel zellikler ekonomik yapy oluturacaktr. Bilgi toplumu, insann gelecekteki amalarn gerekletirmeye ynelik abalar biliim teknolojisinin imkanlar ile srekli bilgi retirken, sistemin temel zellii yenilikler olacaktr. Ekonomik sistem ismini bu zellikten alarak Yeniliki Piyasa Ekonomisi alacaktr. Sanayi toplumunun yar becerili insan ynnn rettii standartlam rnlerden uzaklalmakta, bunun yerini ok amal robotlarnn kullanld, daha yaratc srekli yenilenmelere frsat veren esnek retim sistemine geilmektedir. Bilgi toplumunda retimin arl aratrma merkezlerinde younlamakta birlikte biliim ana balanarak evlerden retime katlmak daha kolay olacaktr. Bilgi sektrndeki gelimelere paralel olarak tarm sanayi ve hizmet endstrilerindeki retimlerde de gelimeler olacaktr. Bilgi sektrnn getirdikleri yeniliklerle retilen yapay yeni materyaller, ktlaan doal kaynaklar ikame ederek sanayi toplumunun dnyadaki tahribatn nleyecektir. Sanayi sektrnn rettii rnlerde yapay maddelerin artmas sebebiyle sanayi rnleri daha hafifi daha ucuz ve daha dayankl olarak retilecektir. Hizmet sektr iinde yer alan salk ve eitim gibi alanlarda kkl deiimler yapacak olan biliim teknolojileri, insann salk ve niteliinin gelitirilmesine; renme ve dier yeteneklerinin gelitirilmesine nemli katklar yapacaktr.
73
Mehmet Karahan
Tarm sanayi ve hizmet endstrilerini etkileyen ve gelecein nde gelen endstrisi olacak bilgi tabanl endstriler yada dier adyla drdnc endstri kabaca drt ana endstri grubuna ayrlacaktr. Bunlar bilgi endstrileri, bilimsel bilgi endstrileri, sanat endstrileri ve etik endstrilerdir. Bu drt alt endstriden bilgi ve bilimsel bilgi endstrileri gelecein anahtar endstrileri olacaktr. Bilgi toplumunda gelimeler ilerledike bugnk haberleme ve basn yayn endstrilerinde bir durgunluk olacaktr. Bilimsel bilgi endstrileri grubuna giren eitim aratrma-gelitirme faaliyetleri bilgi toplumunun temeli olacaktr. Drdnc endstri (bilgi tabanl endstriler)
Gazete-reklam endstrileri letiims el bilgi zel olarak iletilen bilgi Bilgi projesi ve hizmet Basn-yayn endstrileri Bilgi makinalar endstrileri zel olarak iletilen bilimsel Bilimsel Bilgi Aratrma gelitirme Eitim endstrileri Gazete-reklam endstrileri
Aratrmaclar, yazarlar Bask, dizgileme, ciltleme Gazeteler, gazete ajanlar, reklamclk, Halkla ilikiler Bilgisayar merkezleri, bilgi makinalar, Software evleri Bask makinalar, bilgisayar, terminal Ekipman Avukatlar, muhasebeciler, danmanlar Tasarmclar Bilgi depolar, aratrma enstitleri Okullar, iletiim kurslar, seminerler
3.2. Gelime ve Sanayileme

Sanayi toplumu olmann aamalarn tamamlam lkeler kolay biimde bilgi toplumuna gemi ve geebilmektedir. Henz sanayilememi lkelerinin bilgi toplumuna geilerinde ise skntlar kmaktadr. Az gelimi lkelerin bilgi toplumuna gemeleri ancak kalknma stratejilerinde ncelii, sermaye ve finansmandan ksmen bilgiye kaydrarak, bilgi ve biliime dayal gelime srecinde daha gerekletirme ansn yakayp; bu ans iyi kullanabilen lkelerin bilgi toplumuna giden yolu aabilme ans olacaktr.
74
Mehmet Karahan
Gelimekte olan lkeler gelimi lkelerin terk ettikleri eski teknolojileri almaya dayal sanayileme stratejileri yerine bilgi toplumu ve bilgi teknolojilerinin dinamizmini canlandrc yeniliki strateji ye gemeleri ve bu amala politikalar gelitirme ye ynelmeleri gerekmektedir. Eer byle yaplrsa ekonomik gler halinde de gelmesi de mmkndr. Sanayi toplumunda tarmn nemi azalmasna ramen tarma dayal sanayinin gelitii gibi; bilgi toplumunda da bilgiye dayal sanayi gerekleecektir. Yani sanayi sektr, bilgi toplumunda nemli bir sektr olarak devam edecektir. Tm gelimeler bilgi sektr ve biliim, altyaps lokomotif grevi yapacaktr. Halen bilgi toplumu olma yolundaki ABDde 1970-1990 yllar arasnda alan i alanlar %90 bilgiiletiim sektrnde gereklemektedir. Bilgi toplumunda iletiim aralar reten sanayilerle, bilgisayar, yazlm programlar ve mikro elektronie ynelik sanayilerin, ayrca yeni malzeme reten sanayilerin canlanmas beklenmelidir. Elence ve bo zaman deerlendirmeye ynelik elektronik aletler, robotlar ve dier yeni malzemelerin retimi n plana kacaktr.
3.3. Yatrmlar ve Byme

Bilgi toplumunda maddi retim ve sermaye deil, bilgi retimi esas olacaktr. Bilginin kayna ise bilimsel dnce, biliim teknolojisi biliim alt yaps ve bilgi sektrne bal gereklemektedir. Bylece sanayi toplumunun yatrm hummas yerini bilgi toplumunda yenilik retmeye ynelik yenilik hummasna brakacaktr. Bu gelimelere bal olarak bymeyi ve kalknmay salayan esas faktr yatrmlar yoluyla gerekleen sermaye birikimi deil; yenilikler yoluyla retilen biliimsel bilgi olacaktr. Bilgi toplumunun yatrmlar, biliim alt yapsn oluturmaya ynelik daha ok kamu arlkl yatrmlarla, bilgi sektrnde karlla ynelik zel yatrmlardan oluacaktr. Bilgi toplumunun srkleyici gc olan yenilikler, niversite ve aratrma merkezlerinde gerekletirileceinden eitim yatrmlar srekli artacaktr. Bunun doal sonucu bilgi toplumunda ekonomik eitim seviyesi yksek olacaktr. Bilgi toplumu olma yolundaki gelimi lkelerde 1991 verilerine gre22-24 ya grubundaki genlerin ABDde %76s, Almanyada ^36s, Japonyada %31inin Yksek renime devam ettii bilinmektedir. Ayn ylan verilerinde Trkiyede bu oran %15dir. Bilgi toplumunda temel girdi bilgi olduu gibi, temel ktda bilgi olacaktr. Bilgi toplumunda, ulusal bilgi seviyesinde art byme olarak tanmlanrken bu tr bymenin temel kayna yenilik; yeniliin temel kayna da baar rekabeti eklinde olacaktr.
3.4. Giriimcilik
Bilgi toplumuna gei aamasnda olunan bugnlerde kiisel ve bilgiye dayal giriimcilik hzla gereklemektedir. Giriimcilik kiilerin farkl bir zelliini yanstr. Ancak bu zellik sadece kiisel bir hususiyet olmayp renme ile kazanlabilen bir zelliktir. Yenilikilik fark hizmet yada iler iin yeni frsatlar elde etmek iin kullanldklar bir alet gibidir.
75
Mehmet Karahan
Giriimciliin amal bir ekilde yenilik kaynaklarn aratrmaya ihtiyac vardr. Bilgi toplumunda insanlar istedikleri bilgiye ulaabilecekleri iin yeniliki giriimcilik yaygnlaacaktr. Yeniliki giriimcilikte kullanlan bilgi, iletiim ve bilgisayar teknolojilerinin youn bir ekilde kullanm ile elde edilecek ve deerlendirilecektir. Baka bir ifadeyle biliim sisteminden geerek elde edilmi bilgi n plana kacaktr.
4. Bilgi Toplumunda Kltrel Ve Politik Sistem 4.1. Bilgi Toplumunda Sosyal Sistem
Bilgi toplumunda bireysel ve bireye ilikin deerlerin daha da gelimesi beklenmelidir. htiya hiyerarisinin en tepesinde yer alan, insann kendini kantlamas, yeteneklerini gelitirmesi ve kendini gerekletirmesi ihtiyalar bilgi toplumunda karlanabilecektir. Sanayi toplumunda zorunlu ve kltrel ihtiyalar bilgi toplumunda karlanabilecektir. Sanayi toplumunda zorunlu ve kltrel ihtiyalar maddi yoldan karlamaktayz. Oysa bilgi toplumunda, maddi rnler sorun olmaktan kacak, bilgi retimi insanlarn kendini kantlama, yeteneini gelitirme ve kendini gerekletirme arac olacaktr. Youn bilgi retimi, sanayi toplumunda olduu gibi, olmu olaylarn aklamasna ynelik olmaktan ok, gelecee ynelik olacaktr. Gelecee ynelik bilgi, bireyin kendini kantlamak, yeteneini gelitirmek ve gerekletirmek iin koyduu amalarn gerekletirilmesi eklinde olacaktr. Bireyin tutum ve davranlarn gelecek beklentileri belirleyecei iin, bilgi toplumunda bilgi retiminin etkisi daha ok ileri besleme eklinde ileyecektir. Bireyin gelecekteki amalar gereklemesi "hedefe kilitlenmesi" eklinde temel motivasyon olarak n plana kacaktr. Bu tr bir birincil sosyal grup tesinde, ortak zellikler, deerler ve amalar ile ortak mekan ve karlara sahip kiilerin oluturduu rgt ve birliklerin ikincil sosyal gruplar olarak daha da glenmesi sz konusu olacaktr. Bu sosyal gruplarn, rgtlenmi gruplar olarak sivil yaamda arlklar ve etkinlikleri belirleyici olacaktr. Bilgi toplumu bu adan sanayi toplumdan daha rgtl ve daha kaltmc olacaktr. Toplumsal btnleme dzeyinin, sosyal, ekonomik ve politik alardan artma gstermesi beklenmelidir . kar atmasndan ok, kar uzlamas ile gerek ve gelecekteki ortak amalar gerekletirmeye ynelik dayanmac gruplar n plana kacaktr. atmalarn zm iin, sanayi toplumuna gre, biliim teknolojisi iinde daha adil ve nesnel zm seenekleri gndeme gelebilecektir. Biliimsel bilgiye verilen nem ve deer ile bilimsel bilginin nesnellii bir yandan; toplumda uzlama araylar dier yandan, daha az atmac bir ortam yaratacaktr. Meslek sahibi iin okul ve niversite, pratik bilgiden ok, soyut dzeydeki bilimsel bilgiyi kullanabilmenin yntem ve tekniklerine ynelecektir. Pratik bilgi, mesleki uygulamada srekli yenilenen bilgilerden oluacaktr. alanlarn ounluu salk, eitim ve aratrma hizmetleri ile bo zaman deerlendirilmesi, elence ve dinlenmeye ynelik hizmet retilen alanlarda yeni istihdam olanaklar elde edecektir.
76
Mehmet Karahan
4.2. Bilgi Toplumunda Politik Sistem

Kiilerde amalarn nem kazanmas gibi, belli amalar iin bir araya gelmi sosyal gruplar, politikada dorudan veya dolayl belirleyici olacaktr. imdiden yaanan birlikler (dernekler, sendikalar,odalar vb.) eklindeki rgtlenme (organizasyon) devrimi bilgi toplumunda, politik gcn kullanmnn yerelleerek katlmcla ynelmesine neden olacaktr .Geleneksel toplumun mutlakyeti krallar, sanayi toplumunda yerini ulusal meclisler ile yasama, yrtme ve yarg eklindeki kuvvetler ayrlna dayal parlamenter- temsili-demokrasiye brakmt. Sanayi toplumunun bu yaps, yerel birim ve rgtlerin katlm ile katlmc demokrasiye dnecektir. Parlamenter temsili demokraside katlm, daha ok "merkezi- ulusal" dzeyde gereklemitir Oysa bilgi toplumundaki katlm yerel dzeyde gerekleecektir. Ayrca katlm, kitle rgtleri ve birliklerin katlm ile yaygnlaacaktr. Klasik parti yaps ve merkezi parlamentonun bileimi ve ileyii, kitle rgtleri ve birliklerin temsilcilerinin katlm ile deiime urayacaktr. Bilgi toplumunun devlet rgtnde alanlarn says azalacak, merkezi brokrasinin yknn nemli bir kesimi yerel birimlere ve rgtlere aktarlrken, dier nemli bir kesimi de biliimi sistemi ve bilgi bankalarndan, dorudan ulalabilir duruma gelecektir. Bu durum merkezi brokrasiyi kltecektir. Kanunun rettii politik kamusal mallar ( idari hizmetler) ile ekonomik kamusal bilgi aktarm, biliip altyap donanmndan dorudan elde edilebilecek ve krtasiyecilik belli lde sona erecektir. Merkezi brokrasideki yapsal deiim klasik rvet olaylarnn bir kesimini ortadan kaldracaktr. Ancak, biliim sistemi iindeki bilginin ktye kullanmna ilikin yeni su ve ceza sistemleri geliecektir. Bilgi toplumunda yaanan yerelleme ve katlmn yannda biliim sisteminden elde edilebilen kamusal hizmetlerin artmas, bugnk bakanlklarn etkisini, teknik uzmanla dayal bir kontrol merkezine dntrecektir. Bakanlarn politik gc, bugne gre azalacaktr. Politik ve ekonomik gcn yerine, geni lde organizasyon- katlm ve bilgi gc geecektir. Yerellemi dzeydeki seim ve kaltm mekanizmas, biliim teknolojisi sayesinde daha sk, youn ve kolay olarak devreye sokulabilecektir. Yerelleen, katlmclk ve rgtlenme, iletiim teknolojisinin yaratt olanaklar iinde kresellemeye ynelecektir. Ortak amal yerel rgtlerin, paralel rgtlerle dnya apnda iletiim ve etkileim balants olacaktr. Bu olgu kreselleme srecinde, Birlemi Milletler' in yeni bir yap ve ileyi kazanmasna yol aaca gibi, bloklar eklindeki blgesel rgtlenmelerin de n plana kmasna neden olacaktr. Uluslar st ve uluslar aras rgtlerin, say, ilev, ve etkinlik asndan nemleri giderek art gsterecektir.
4.3. Bilgi Toplumunda Kltrel Sistem

Sanayi toplumu, bireyin zgrlemesinden yola kmasna karn, yap ve kurumlamas toplum dzeyinde (ulusal dzeyde) gereklemitir. Bu durum politik ve sosyal dzeyde katlmcl snrlandrmtr. Geleneksel toplumun asiller - serfler eklindeki snfl yapsn, ii - iveren eklinde srdrmtr. Bireyi snrlandran ve baml klan deer, norm, kural ve davranlara kar bireyin zgrln korumak bir gereklilik olmutur. Toplumdaki refah ve maddi kaynaklarn dengesiz dalmna kar, eitlik ve adalet ihtiyac gndeme gelmitir.
77
Mehmet Karahan
Toplumdaki belirsizlik ve kavga , gvenlik ihtiyacn dourmutur. Alk ve yoksullua kar mcadele, refah amacn n plana karmtr. Bu nedenle, sanayi toplumunun kltr bir anlamda bir tepki kltr olmutur. Ztlamac konum ve yaplar, toplumsal dinamiin olumsuz ynde kullanmna yol amtr. Zt kutuplarda oluan kltr kalplar, ou kez mutlak ve ztlamac olmutur. Oysa bilgi toplumu; uzlama, hogr, ounluk ve katlmn daha kolay elde edilebilir oluu bir kltrel ortam getirecektir. nk insanlar arsndaki atmada ztlamalarn ou, bilgi eksikliinden kaynaklanmaktadr. Ayrca toplum yapsnn kaltmc ve oulcu olmas, kltrde eitlenme, hogr ve katlm yaygnlatracaktr. Dier yandan, bilgi toplumunun gelecee ve amalara ynelik olmas ve bu ynelimleri bilgisayar tasarm modelleri ve benzetim modelleri ile "olmayan " alana yneltmesi, kltr ve sanatta, zaten imdi de balanm olan " post - modern" dnemi gndeme getirecektir. Burada sanat, zihinsel gelitirmenin yol at yeni ufuklar iinde, hayal gcnn yaratt, yapay alglamalar dnyasnda insanlara ho vakitler geirmesine hizmet edecektir. Yapay alglamalar dnyas, insann bo zaman deerlendirmesinde nemli bir yere sahip olacaktr. Maddi deerlerden, bilgi ve insancl deerlere olan youn ynelim, bilgi toplumunun deer ve davran kalplarn ekillendirecektir. Bilgi toplumunda, dini ve ahlaki deerlere de yeni boyutlarn gelmesi sz konusu olacaktr. Maddi deerler zerine kurulan ahlak anlay ve normlardan maddi olmayan deerlere ynelim gndeme gelecektir. Gnll kurulular ve rgtlerin gelitirdii ortak deerler, toplumun deerler sistemini deitirecektir. Deer yarglarnda eitleme ve oulculama, grupsal deerler n plana kacaktr. Sanayi toplumunun ulusal veya snfsal deerleri karsnda, bilgi toplumunda grupsal deerler ve inanlar yaygnlk kazanacaktr. Ulus veya snfla btnleen bireyden, sosyal grupla btnleen bireye ynelim arlk kazanacaktr. Ancak, gerek sosyal grup, gerekse bireyin daha gevek dzeylerde ulus ve kre ile btnlemesi de arlk kazanacaktr.
4.4. Hedef Dzey Teknoloji Okulu

Kaliforniyadaki Richard Henry Dana lkokulu, engin Pasifik okyanusuna tepeden bakan bir okul. Fen derslerine arlk veren bu okul, okyanus ve getirdii doal zenginliklerle, renciler iin yaayan bir laboratuar nitelii tayor. Bu okuldaki renciler iin bir yunus ya da balina grmek ok olaan. Adeta yaamlarnn doal bir paras. Ancak, ksa bir sre nce hi beklenmedik bir balina ortaya kt. Yalnz bu balina, Pasifikin buz mavisi rengindeki sularnda deil, yakndaki bir inaat alannda bulundu. Splash ad verilen bu balina, 4-9 milyon yanda bir balina. naat iileri tarafndan bulunan balina iskeleti, Richard Henry Dana lkokuluna hediye edildi. Okulun teknoloji kaynaklar retmeni, balina iskeletinin kendilerine hediye edilmesinden ok mutlu olduklarn, paleontologlarn, balina iskeletinin tamam olduunu belirttiklerini ve ok nadir bulunan bu rnein, rencilere zengin renme ortam yaratacan belirtiyor. Paleontologlar, belirli testleri yaptktan sonra rencilere, fosilin restorasyon ileminin balamas iin izin verdiler. Yaklak 5000 kg arlndaki fosil, okulun bahesinde yatyor. Yars ta, yars toprakla kapl, 9 metre uzunluunda, 4.5 metre
78
Mehmet Karahan
geniliindeki balina iskeleti, fosilden ok bir amur toprak ynna benziyor. Fakat, her geen gn, renciler, kk aletlerle fosilin kemiklerini temizleyerek ortaya kardka, Splash, yava yava ekil alyor. Paleontologlar okula gelerek seminerler veriyor ve rencilere yntemleri anlatyorlar. Ayrca, Paleontoloji, Splash laboratuarnda renilen derslerden biri. Bir ilkokulda ilk defa kurulmu bir paleontoloji laboratuar olan Splash Laboratuar, ayrca ABDde federal hkmetten de fon alyor. Okulun bulunduu blgede, rencilerin ounun birinci dili spanyolca olduu iin ayrca, Splash laboratuarndaki aktiviteler rencilerin ngilizcelerini de gelitirmeye yardmc oluyor. ocuklar, bir taraftan fosili restore ederken dier taraftan da bilimsel szckleri reniyor ve ngilizcelerini gelitiriyorlar. Okulda, 30 iMacin yer ald bir bilgisayar laboratuarnn tam yannda yer alan Splash laboratuarnda, VCRlar, lazer disk oynatclar ve Internet balantl bir bilgisayara bal 30 inlik bir monitr de bulunuyor. Burada, fen bilgisi retmeni Robin Davis, Interneti, eitli CD-ROMlar ve multimedya (oklu ortam) sunular kullanarak, Splashi eski ve yeni balinalar, jeolojik zaman, balina anatomisi, paleontoloji ve deniz biyolojisi gibi derslere entegre etmeye alyor. renciler, fosili restore etme srelerini yaarken, verileri eitli ekillerde kaydediyorlar. Bulduklar kemik paracklarn adlandryor ve gruplandryorlar. Sonra, alma alanna kadar getirdikleri Apple eMate tanabilir bilgisayarlar, dijital kameralarn, video kameralarn kullanarak verileri kaydediyorlar. Daha sonra, Splash laboratuarna dndklerinde, topladklar bilgileri kullanarak, dia ovlar, multimedya sunular ve videolar hazrlyorlar. Ayrca, bilgileri, hazrladklar Splash web sitesine de aktaryorlar. Fosil restorasyonunu belgelemek iin renciler bir web sitesi gelitirdiler. Balinalarn beslenme alkanlklarndan, g davranlarna kadar pek ok bilginin yerletirildii site, tamamyla renciler tarafndan hazrlanm ve ynetiliyor. Ayrca, Splash aktiviteleri, okulun iki dilde yaplan (ngilizce ve spanyolca) dier web sitesinde de yer alyor. Bu web sitesinde de, Pasifik kylar ile ilgili dier bilgiler, kltrel bilgiler, sanat rnleri yer alyor. Ayrca, sitede Kaliforniya ile ilgili tarih, corafya, depremler, yanardalarla ilgili bilgiler, btn dnyadan, bu siteye balanan rencilerle paylalyor. Tabii, bu sitenin spanyolca olmas nedeniyle spanya, Meksika ve Filipinlerden de ocuklar bu siteye balanyor. Richard Henry Dana lkokulunda, ocuklarn, renmesi gereken dil var: ngilizce, spanyolca ve teknoloji dilleri. Okulda, ocuklarn geleceine k tutacak olan bu dil, iyi bir ekilde retilirken, bilimsel almalar ve yaparak renmeye de ok nem veriliyor. ocuklarn birou, u anda bilim adam, deniz biyologu ya da paleontolog olma hayalleri kuruyor. Ve aslnda, yl gibi bir sre devam edecek olan balinann restorasyonunda, ocuklar, kendileri iin anlaml olan bir sre bu heyecan paylayor ve gelecei dnyorlar.
79
Mehmet Karahan
5. Bilgi Toplumu Olma Srecinde Trkiye 5.1 Bilgi Toplumu Olma Yolunda Teknolojik Gelimeler
Trkiyenin sanayileme srecinde baktmzda yar sanayilemi bir toplum olduu, sanayilemeyi ithal teknoloji ile bugnk aamasna ulatrd ve biliim teknolojisinin de ithal teknoloji olarak kullanld grlmektedir. Sanayi toplumunda teknoloji retmek, doaya, yani fiziksel evreye egemen olmak demektir. Oysa Trk toplumu, doaya egemen olma ynnde teknoloji retmeye ynelmeyip gelimi lkelerden, hazr bulduu teknolojiyi ithal edip, ondan yaralanmtr. Teknoloji retmek, yenilik getirmek demektir. Oysa Trk toplumunda yenilik peinde, yaratclk peinde koma ve baar rekabetine ynelme olmadn grrz. Oysa Trkiyede, ne sanayi toplumunun, ne de bilgi toplumunun teknolojisini kendisi retmektedir. Bu teknolojik gecikmenin temelinde, bir kltr gecikmesi yatmaktadr.
5.2. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Kltrel Gecikme

Trk toplumunun teknoloji retmeyiinin, yani teknolojik gecikmenin temelinde kltrel gecikme(cultural lag) yatmaktadr. Kltrel alan, insanlara gemi kuaktan miras kalan, deer, norm, dnce biimleri, dnya gr ve davran kalplarn kapsar. Teknolojik deimeden kltrel deimeye uzanan yolda, ekonomik, sosyal ve politik unsurlar daha hzl deiirken, nsanolu sahip olduu kltr normlarndan kolay kolay vazgeemez. te bu durum, kltrel gecikmeye neden olur. Ancak toplumsal gelimede insan, tm kltr deerlerini aniden deitirmek zorunda deildir. Bunlarn iinden, teknolojik deiim girdisi olarak gndeme gelen dnce kalplar ve dnya grnn bir boyutuyla deiimi yeterlidir; bu unsur ayrca , stratejik bir neme sahiptir. Trk insannn, dnya gr bilimselletirici bir eitim ve kltr politikas, biliim teknolojisinin yeni olanaklar ile hzla gerekletirilirse, bu alandaki dncede bir yenilenme teknoloji retmedeki temel darboazmz hzla kaldracaktr. Trk toplumunun davran kalplar asndan nemli olan ve dnya grn btnleyen bir noktaya daha deinmekte yarar vardr. Bat uygarl, teknoloji ile doaya egemen olma ve doay deitirme ura iindedir. Bu amala srekli yeni teknolojiler retmektedir. Gebelikten gelen Trk insan ise, doann sunduu nimetlerle yetinmitir. Buna karn, rnein , Arap ve l kltrnde insan, doaya teslim olmutur. Doaya teslim olmak yerine, doann nimetlerinden yaralanma kltr bir st aamadr. Ancak doay deitirmeye ynelmedii iin teknolojiyi retemez. Doann nimetleri ile yetinirken, retmeye deil, doann sunduu frsatlardan yararlanmaya yneliktir. Bu yzden bizim insanmz var olan gzlemekle yetinen bir gzlemcidir(empristtir). Gzlem onun iin nemlidir. Grdn duyup, hissetmesi nemlidir. Grmediini de dnemez ve bu yzden yaratc deildir. Pratik zekas
80
Mehmet Karahan
stn, ancak yenilik ve yaratcl snrldr. rnein, Trkiyede giriimciliin nemli lde tccarlk dzeyinde kalmas, insanlarn retmekten ok, ticarete ynelmesi bundandr. Bu nedenle toplumda baar motivasyonu; alma,baar ve retime dayanmak yerine; frsatlk ve bamlla dayal ilikilerde geerliliini srdrmektedir. Bu yzden Trk toplumu baar toplumu deil, ancak iliki toplumu olabilmitir. rnein, partilerdeki kii egemenlii bu durumun politik alana yansmasdr. yerindeki kii egemenlii(zel ya da kamu hi fark etmez), yine sz konusu, deer, norm, davran ve kltr kalbnn ynetim alanna yansmasdr. Bilgi toplumunda, insanlarn ve yenilikilii n palanda olacaktr. Oysa deinilen yap, bilgi toplumu iin uygun olmaktan uzaktr. Bununla birlikte, bilgi toplumunun biliim teknolojileri toplumu bu ynde kkten etkileyecektir. Ancak biliim teknolojisinin olanaklarnn, bamllk ve frsatlk yerine, yaratclk, retkenlik, rekabet ve yeniliklere ynelebilmesi iin; toplumu yneten ve ynlendiren kesimlerin, yukarda deinildii ynde daha bilim bazl bir dnce kalbna ynlendirmesi iin bilinli politikalarn hzla uygulamaya aktarlmas gerekli olacaktr. Kltrel alandaki gecikme, dncede bir yenileme(koantum sramas) ile krlrken, bilimsel dnce ile alma, rekabet ve baar motivasyonlarnn topluma kazandrlmas teknoloji retmenin yollarn aabilecektir. Bu alanda toplumu, sanayi toplumunda daha byk ve hzl etki yaratan teknolojiler ve olanaklar sunmaktadr. Trkiye kltr ve teknolojik gecikmeyi kapatabilmek iin, bu ynyle bilgi toplumuna uyum program gelitirmeli ve hzla uygulamaya aktarlmaldr.
5.3. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Trkiyenin Ekonomik Sistemi

Trkiyede de gerek serbest, gerekse sosyallemi bir piyasa ekonomisinin baz unsurlar bulunmaktadr. Bununla birlikte piyasa sisteminin etkinlii salayacak rekabet sreci, rekabeti dnce rekabeti mantk ve uygulama yeterli olmaktan ok uzaktr. Gerek piyasa ekonomisinin merkezi ekseni olan rekabetin ve bamsz insan kiiliinin yeterli yaygnlkta olmay; gerekse sz konusu noktalarn uzants olarak yeniliki ve yaratc kiiliin olmay, bilgi toplumu olma yolunda nemli engellerdir. Hata Trkiyede baml insan ilikileri iinde, yetenein engellenmesi yannda; kii egemenlii nedeniyle insan ve yetenei harcayan bir mekanizma ilenmitir. Bu yap bilgi toplumu ile taban tabana zt bir yapdadr. Bu nedenle bilgi toplumu olma yolundaki gelime bu uygun olmayan yapdan olumsuz olarak etkilenecektir. Her ne kadar biliim devriminin kar etkisi bu yapy sarsyorsa da hzla bilgi toplumuna geebilmek iin nemli bir engel oluturmaktadr. Bu nedenle, yeniliki ve rekabeti piyasa ekonomisini olgunlatrma ynnde, uygun eitim ve kltr politikalar yannda etkin bir rekabet politikasnn hzla uygulamaya aktarlmas gereklidir.
81
Mehmet Karahan
5.4. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Trkiyenin Politik Sistemi

Sosyal yapmzdaki, airet reisi, bey ve padiah gibi kurumlamalar ile Cumhuriyetten sonrada, milli eflik ve parti bakanlarnda gzlenen davran kalplar, toplumumuzda kii egemenliinin geerli olduunu gsterir. Snf egemenlii yerine, kii(veya ailesi) egemenliinin yol at temel zellikler sz konusudur. Snf egemenlii organize bir sistem yaratr. Egemen snfn kurallar, toplumsal yapy oluturur. Snf egemenlii yerine, kii ve aile egemenlikleri ile bireysel bamllklarn bilgi toplumu asndan avantaj ve avantajszlklar sz konusudur. Bilgi toplumunun snfsz yapya doru ynelmesi, Trk toplumunun gemiteki snfsz yaps ile yzeysel olarak akmaktadr. Bilgi toplumu ile gemiteki Trk toplumunun en byk paralellii bu noktada yatmaktadr. Snf egemenliine sahip olmayan Osmanl, ald topraklardaki feodal yapy krarken serflere zgrlk getirmitir. Bu nedenle hzl bir yaylma gstermitir. Ancak kendi geleneksel toplum yaps, teknoloji retmekten yoksun olduu iin, stnl geici olmutur. Trk toplumunda kii egemenlii, rgtl toplum olmay ve sistematik olmay engellemekle, hatta kural ve ilkelere dayal uzun dnemli palan ve dnce gelitirmeyi nlemektedir. Bu nedenle, bilgi toplumunun rgtl yapsn yaratacak, kurallara, ilkelere ve sistemlere uyan bir kurumlama (kurumsak altyap) politikas oluturulmas gereklidir. Aksi durumda, kural, ilke, yasa ve sistemden ok, bireysel emirlere; kiilere ve dolaysyla keyfilie dayal olarak; ar uzmanlam ve i blmne gitmi bilgi toplumunun rgtlenme ve ileyiini gerekletiremeyiz. Oysa ki bilgi toplumunun katlmc demokrasisi ortak kar ve deerlere sahip sosyal gruplarn rgtl katlm ile gerekletirmektedir.
5.5. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Trkiyede Giriimcilik

Trkiyenin ekonomik yapsnn gelime dzeyi, giriimcilik asndan bireysel, yatrmc ve manager tipi giriimciliin yan yana ve bazen de i ie birlikte var olduunu gsterir. Trk giriimcilii bugn, arlkl biimde kiisel giriimcilik ile yatrmc giriimciliin zelliklerini tamaktadr. Ancak Trkiye dtan ithal edilen teknolojilerin etkisiyle de bilgi toplumu ile kar karya gelmitir. lkemizde insann yeteneini gelitirici olmaktan ok, frenleyici ve kreltici bir eitim sistemi egemendir. nk lkemizde var olan kiiye bamllk bireyin yeteneini aa karma ve gelitirme ansn azaltmaktadr. Ayn neden. Toplumda bireyi, yenilie, baarya, yaratcla gdlemek yerine; sosyal iliki gelitirmeye ve bamlla gdlemektir. Bylece toplumumuz, baarya dayal rekabet toplumu olmaktan ok, ilikiye dayal, halk deyimi ile torpil ve kar ilikisine dayal bir yap sergilemektedir. Yalnzca frsatlk ve baml insan tipinin olduu bir ortamda, ne biliimci giriimcilik, ne bilgi toplumu, ne de kresel rekabet sreci yaratlabilir. Bu nedenle, Trkiyede biliimci giriimcilii gelitirmek iin. Biliim teknolojisinin olanaklarndan yararlanarak, yeni bir giriimci tipi yetitirme ynndeki eitim ve
82
Mehmet Karahan
retim kadar, bilgi toplumunun n koullarn hazrlayc dier sosyo-kltrel politikalara nem vermemiz kanlmazdr. Baar rekabetine yenilie ve yaratcla dayal bir toplumun temel deer ve motiflerini topluma kazandrc bir eitim ve kltr politikas ile topluma baar yeteneini tevik edici kurumsal politikalar gereklidir. Bu politikalar oluturmadan, biliimci, giriimci gelimeden bilgi toplumunu kurmamz zordur. Trkiye teknoloji an kapatabilmek iin kltrel gecikme ile birlikte biliimci giriimcilikteki gecikmeyi de birlikte amak zorundadr. lkeyi, bilgi toplumuna tamakta, biliimci giriimcilerin zel bir yeri olaca unutulmamaldr.
5.6. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Trkiyenin Kalknma Stratejisi

lkemiz bilgi toplumu olmak istiyorsa, biliim devriminin gereklemesini salayc bir strateji oluturup, bu stratejinin uygulanmas iin yeni programlar gn geirmeden uygulamaya koymaldr. Gelimi lkeler, milli gelirlerinin %5 -%6 dolaynda bir orann biliim harcamalarna ayrrken, Trkiyede binde 5-6 olan bu oran sratle arttrlmaldr. Ayrca Trk insannn, ilerleme, ykselme arzusu ve dinamizmini, bilgi toplumunun getirdii snrsz olanaklarla birletirecek ve buluturacak bir yenileme stratejisi sratle uygulamaya konulmaldr. Aksi takdirde gelecek kuaklarla olan sorumluluumuzu yerine getirmemi oluruz. Yakn bir gelecekte tmyle deiecek dnyaya baka trl ayak uydurmak olanakszdr. Bu deiim balamtr ve hzla evrimlemektedir. Gecikme kabul etmeyen bu deiimde geri kalmak, bundan byle az gelimiliin en belirgin gstergesi olarak deerlendirilecektir.
5.7. Bilgi Toplumu Olma Yolunda Trkiyenin Bilim ve Teknoloji Politikas

Bilgi toplumuna geiin temel gstergelerinden birisi; kii bana biliim harcamasdr. 1992 yl itibariyle bu gsterge ABD ve Japonya gibi lkelerde 400, svirede 580, spanyada 110 dolar dzeyinde iken; Trkiyede sadece 10 dolar olarak hesaplanmtr. Sanayilemi lkeler milli gelirlerinin %3n biliim harcamasna ayrrken, Trkiye sadece binde 5ini ayrabilmitir. Geri son yllarda biliim sektrnde %30lara varan byme hzlar gereklemitir. Trkiyede 1992de 103 bin dolaynda olan kiisel bilgisayar satn 1993te 150-180 bin dzeyinde gerekletii tahmin edilmektedir. lkemizde halen 116 kiiye bir bilgisayar dmektedir. Dier yandan Trkiye iletiim sektrnde, zellikle telekomnikasyonda son 10 ylda hzl bir atlm gereklemitir. Buna bal olarak zellikle bankalar hzl bir bilgisayarlama yaamlardr. Trkiyenin toplam bilgisayar donanmndaki ilk on sradaki kuruluun 9 u bankadr. Trkiyedeki toplam bilgisayar donatm satlarnn %30-35ini ok kullancl sistemler oluturmaktadr. Buna kar Trkiyede son yllarn en canl pazar kiisel bilgisayar sektr olmutur. 1994de bu sektrdeki satlarn 200 bini aaca tahmin ediliyordu. Ancak son ekonomik krizin bu satlar olumsuz etkilemesi ve bu yzden sz konusu ilk tahminlerin aa ekilmesi kanlmaz olacaktr.
83
Mehmet Karahan
DPTnin 1998 ylnda yaynlanan bilim-Aratrma-Teknoloji Ana Plan zel htisas Komisyon Raporu bilim ve teknolojideki gecikmeleri ayrntl olarak ele almaktadr. Bilgi toplumunu dnm tercihinin gereklilii ve bu amala yaplmas gerekenler vurgulanmaktadr. Biliim teknolojilerinin gelitirilmesi, lkede bilim ve teknoloji planlamasnn yaplmas; verimlilik, kalite ve rekabetin gelitirilmesi; aratrma kurumlarnn gelitirilmesi ile bilim politikas hedeflerinin belirlenmesi esas amalar olarak ortaya konmutur. Trkiyedeki bilim ve teknoloji politikasnn yenilenmesi yepyeni bir aray; yeni bir dnya gr, yeniliki kltr politikalar ve motivasyonlar oluturarak, daha kapsaml politikalar iinde konuya yaklalmaldr. Kamunun mevcut aratrma kurumlar ile niversiteler, yeni bir aray ve yaklam iinde; alma ve baary dllendiren; rekabeti ve yeniliki, eitim, bilim ve kltr politikalar oluturulmaldr. Bu politikalar ile badatran entegre stratejiler belirlenmelidir.
Kaynaklar:
1. Erkan ,H (1987), Sosyo Ekonomik Gelime,D.E....B.F. Yayn,zmir Erkan ,H (1987-a), Blgesel Gelime Stratejileri ve Trkiyenin Kalknma Politikas, I.Ulusal Blge Planlama Kongresi, (31 Austos-1 Eyll 1987), .T.. Mimarlk Fakltesi, stanbul
2.
3. Erkan, H (1991), Ekonomi Sosyolojisi, Alper Matbaas, zmir 4. Erkan, H (1987-c), Sosyal Piyasa Ekonomisi, K. Adeneur Vakf, zmir 5. url: http://www.imed.org.tr/koseyazisi/bilgitoplumu.htm 6. url: http://www.tbd.org.tr/bil_der/dir_1999/sayi_72/html/makale_4.html 7. url: http://www.bilkent.edu.tr/kamp/yil4/gelin-latin1.html 8. url: http://members.tripod.com/~bahadirakin/bilgitop.htm 9. Karahan Mehmet, nternet Eitimine Giri, (2001), Sf:15-20, Malatya 10. Hsn Erkan,Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime,Trkiye Bankas, Kltr Yaynlar 11. Bilgi Toplumunda Trkiye: Stratejik lke, (1998), (Basn Bildirisi,1999) 12. Bilgi TeknolojisininYerletirilmesi, DPT zel htisas Komisyon Raporu, (1990), Ankara Yaynlar 13. Klbay Ahmet, Politika ve Ekonomi, (1994), Trkiye bankas Yaynlar, Ankara
84
Mehmet Karahan
4. BLM: ETMDE BLG TEKNOLOJLER (Bilgisayar Kullan mn n Eitime Katklar)
1. Eitimde Teknolojik Gelimeler 2. Eitimde Bilgisayar Kullanm 3. Eitimde Bilgisayar Kullanmnn Olumlu Olumsuz Etkileri 4. Biliim Teknolojilerinin Eitimde Kullanm 5. Ders Materyali Hazrlamada Bilgisayar Kullanm
85
Mehmet Karahan
4.1 ETMDE BLG TEKNOLOJLER (Bilgisayar Kullanmnn Eitime Katklar) 4.1.1 Eitimde Teknolojik Gelimeler
nsanlarn daha ada bir ortamda yaama beklentisi teknolojideki hzl gelimeyi de beraberinde getirmitir. Bu geliim sresince ksaca kltrleme ve kltrlenme sreci olarak tanmlanan eitim lokomotif grevini stlenmitir. Eitim srecinin bir rn olarak da deerlendirilebilecek teknolojik geliim ayn zamanda eitim srecinin de yapsn deitirmi, eitim anlayna farkl bir bak as getirmitir. Gnmze kadar gelierek gelen teknolojik geliim sreci ierisinde teknoloji, arlkl olarak eitim amal gelitirilmemi olmasna karn, gnmzde bu anlay yava deiim gstermeye balamtr. Temelde nasl retelim?sorusuna yant arayan Eitim Teknolojisi disiplininin zellikle ortam boyutu daha ada ve snrlar genileyen bir boyut kazanmtr. Bilgi toplumunun oluumunda temel rol olan yeni teknolojiler bilgisayar ve haberleme-iletiim teknolojileri ise hzl bir ekilde birbirleri ile btnleerek tmleik yaplar oluturarak, teknolojinin ayrm noktalarnn belirlenmesini gletirmeye balamtr(Demirel ve dierleri, 1994,s.57) Yeni teknolojilerin eitim srecinde yerini almas veya yansmasnda Eitim Teknolojisi disiplini temel ve nemli bir rol stlenmitir denilebilir. nk eitim srecinin boyutlarnn ve aamalarnn sistematik olarak erevesinin izildii program gelitirme srecinde eitimin yrtlmesi basaman oluturarak eitsel hedeflerin kazanlmasn salamada grev almaktadr. Temel hedefi eitimi etkili verimli klma yannda yeni olanaklar ile seenekler retmek olan eitim teknolojisi ...genelde eitimi, zelde renme durumuna egemen olabilmek iin ilgili bilgi ve becerilerin ie koulmasyla renme yada eitim srelerinin ilevsel olarak yapsallatrlmas...(Alkan,1995,s.17)eklide tanmlanmaktadr. Burada dikkat edilmesi veya zerinde durulmas gereken nokta, eitim teknolojisinin kuram ve uygulama btnl ierisinde retme-renme sreciyle ilgili sorunlara sistematik biimde yaklaarak, tanmda belirtilen ilevsel biimde yaplatrmay gerekletirmeye alm olmasdr. Gnmzde eitim teknolojisi alannda, ilevini yerine getirmeye ynelik gelimeler, yeni teknolojik sistemler,retme-renme sreleri, eitim orytamlar, retimi programlama ve insan gc alanlarn olmak zere be ana kategoride toplanabilir(Alkan,1987, s.124, imek, 1995 , s.2). Bu kategorilendirme ierisinde yeni teknolojik sistemlere bakldnda, bu sistemlerin televizyondan uyduya ve bilgisayara kadar ok eitli boyutlarda insan yaamna girdii grlr. Bu sistemler ierisinde bilgisayar teknolojisi, gnmzde dier sistemlerin yannda bilginin iletimindeki hz ve ok ynl ilevsellii nedeniyle gnmzn vazgeilemez teknolojisi olmutur. Temelde bilgisayarlarn yapsna entegre edilerek oluturulan yeni ve farkl ilevsel boyutlar olan bilgi teknolojileri (Video disk gsterici, Modem, Kamera ve daha saylabilecek birok ek donanmlar ile ok ynl kullanma olanak salamas yannda, a sistemlerine balanabilmesi) dnya lkelerini biri birlerine yaknlatrmtr (Gkta,1996, s.5).
86
Mehmet Karahan
Bilgi teknolojilerinin belirtilen ve benzeri fonksiyonlar dikkate alndnda, sz konusu teknolojilerin bulunduu noktann ve buna verilen nemin hakll ortaya konulmu olur. Beckerde eitimde bilgisayarlama iin drt temel rasyonalite tanmlanmaktadr. Birincisi, kltrel perspektif asndan bakarak yarnn bilgisayar okur-yazar toplumlarna katlabilmek iin temel ihtiya olarak gsterilmesidir. kincisi,gelecekte yksek eitim ve sonraki kariyerde baar salayabilmek iin n gereklidir. ncs, bilgisayar uygulamalarnn btnletirerek eitimde verimlilii salamaktr. Drdnc rasyonalite ise, programlama veya gerek bilgisayar programlar kullanmann akli yetenekleri gelitirdii inanc ynndeki dncedir (Cavalier and Reeves,1993, ss. 7-11). Gnmzn ada teknolojilerini oluturan yeni bilgi teknolojilerinin, her ne kadar eitim srecindeki nemi ve ilevi bykse de ...eitime anlam ve ruh veren, onu ilevsel, etkili ve verimli klan temel unsur retmendir (Alkan ve Hacolu, 1995, s. 15). nk, yaplan eitli deerlendirmeler, teknolojinin sunmu olduu olanaklarn eitim srecinde etkili ve ilevsel olarak ie koulmasnn yetimi insan gcne bal olduu sonucunu ortaya koymaktadr (Hzal, 1993, ss. 147-160). Burada retmen, bilgi teknolojilerini ynetecek ve renciyle bilgi teknolojileri arasndaki balanty gerekletirecek nemli bir ileve sahiptir. retmenlerin, gerek programlara aktif katlmlarn ve gerekse okullarda aktif hale getirilmeye allan bilgi teknolojilerinin disiplinlerin retiminde aktif kullanmlarn salamak iin ncelikle retmenlerin bilgi teknolojilerine kar olan yaklamlarnn ve deien retmen profilinin deiik boyutlaryla ortaya konulmas gerekmektedir. Bu dorultuda eitli aratrmalar yaplmtr, ancak aratrmalarn btn olarak incelenip ulalan sonularn deerlendirilerek eitimde yeni teknolojilere kar olan retmen yaklamlarnn ve profilinin ortaya konulmas, eitimde yeni teknolojilerin daha verimli ve aktif kullanm iin gerekli yaplanmalarn salanmas asndan nem ve gereklilik gstermektedir. Belirtilen sorunlardan hareketle aratrmann temel problem cmlesini Eitimde yeni teknolojilerin zellikleri ve retmenlerin yeni teknolojilere kar olan yaklamlar nasldr? sorusu oluturmaktadr. Bu aratrmada, eitimde kullanlan yeni teknolojilerin eitsel zelliklerini ve retmenlerin bu teknolojilere kar olan yaklamlarn genel olarak ortaya koymak genel amacndan hareketle aadaki sorulara yant aranacaktr: 1. Eitimde yaygn olarak kullanlan yeni teknolojiler ve bunlarn eitsel zellikleri nelerdir? 2. retmenlerin eitimde yaygn olarak kullanlan yeni teknolojilere kar yaklamlar nasldr?
1.1.
Eitimde Yeni Teknolojiler ve Eitsel zellikleri
Eitimde yaygn olarak kullanlan ve gittike de yaygnlamaya balayan yeni teknolojiler erevesi ierisinde Televizyon, Video, Bilgisayar, Etkileimli Video, nternet, E-Mail gibi teknolojileri sayabiliriz.
87
Mehmet Karahan
Belirtilen teknolojiler deiik zellikleri dikkate alnarak deiik alan uzmanlar tarafndan snflandrlmakla beraber bu snflandrmalardan imek(1995)in Lee ve Barta (1994)dan aktard biimiyle yaln teknolojiler ve tmleik teknolojiler aratrmann amacna uygunluu nedeniyle dikkate alnmtr. Burada yaln teknolojiler kapsamnda bilgisayar, video ve televizyon yer almaktadr. Tmleik teknolojileri ise etkileimsel video, bilgisayar a, veri bankas, robot, etkileimsel televizyon, uydu televizyon, oklu ortam ve telekonferans (imek, 1995, s.89) sistemleri yer almaktadr. Bu teknolojilerden eitimde yaygn olarak kullanlmaya balayan teknoloji rnekleri ksaca tantlarak eitsel zellikleri tantlmtr.
1.1.1. Televizyon
Teknolojik geliim srecinin ivme kazanmasnda belki de temel kabul edebileceimiz TV dnyasnn hatta evrenin snf ortamna tanmasnda etkili olmakla birlikte ev ve i yerlerinin hatta ulam aralarnn da eitim amal bir snf ortamna dntrlmesine nc olmutur denilebilir. Ak niversite, ak lise, tele-niversite gibi uygulamalarla geni kitlelere eitim ekil.1 olana sunmaktadr. TV nin eitsel amal kullanmyla birlikte; retmenin yeni bilgilerden haberdar olmas, Temel eitimin zmnde seenek olmas, Eitsel mekanlardan tasarruf salama, Eitim hizmetlerinde maliyeti drme, Eitim hizmetlerinde nitelii ykseltme (Alkan, 1995) gibi temel ilevleri yerine getirerek eitsel srece katk salamaktadr.
TV ni bu eitsel katklarna karlk her ne kadar tm snf ortamlarna koyma asndan maliyetin yksek olmas programa mdahale olana tanmamas gibi olumsuz ynleri olsa da zellikle retmenlerin kendilerini yenilemeleri ve gelimeleri izleyerek ada bir bak asna sahip olmalarnda nemli bir grev ald gerektir, denilebilir.
1.1.2. Bilgisayar
Bilgi teknolojilerinin her gn biraz daha geliip yaygnlamalarnda nemli yeri olan bilgisayarlar, birok yeni bilgi teknolojisinin oluumunda ana e olmaktadr. eitli ek donanm balanmasna ak olan bilgisayarlar bu sayede ok amal ilevselliini srdrmektedir. ekil.2
88
Mehmet Karahan
Eitim srecine damgasn vuran ve yaygnlatrlmas konusunda byk projeler ve almalara giriilen bilgisayarlar zellikle etkili eitsel yazlmlarn hazrlanmasyla retme-renme srecine nemli katklar salad, yaplan bilimsel aratrmalar sonucunda ortaya konulmutur. Her ne kadar bilgisayarlarn eitsel ortamlarda yaygnlatrlmasna ynelik almalar ve gerekli retmen eitimi konusunda nitelik ve nicelik olarak tartmalar ve eletiriler sz konusu ise de, bilgisayarlama srecinin eitsel ortamlarda yerini alma sreci hzla devam etmektedir. nk mevcut aratrmalarda incelendiinde bilgisayarlarn; rencinin kendi renme hzna gre renmesine olanak tanmas, Dier eitsel ortamlara nazaran daha kalc yaantlar kazandrmas, Yazlmlar aracl ile renilen konuya zg resim, animasyon, hareketli gerek grnt filmleri vb. olanaklar sunarak renmeyi daha ksa ve etkili biimde gerekletirme, Gerek rencinin kendisini ve gerekse retmenin rencinin renme dzeyini takip olana tanmas,
gibi olanaklarn sunduu sylenebilir. Ancak hemen belirtelim ki bilgisayar teknolojisinin hzl geliimi yeni oluturulan yazlmlarn eski teknolojiler tarafndan desteklenmeyerek yeni teknolojileri gerektirmesi maliyetin artmasna eitim srecinde srekli ve etkili kullanmn snrlayabilmektedir. Dier taraftan eitsel yazlm hazrlanmas konusunda uzman eleman yetersizlii ve yazlm irketlerinin eitsel yazlm standartlar olmasna karn bunlar dikkate almadan yalnzca bilgisayar uzmanlarna dayal olarak yazlm hazrlamaya almal, piyasada niteliksiz ve eitsel zellikleri konusunda yetersizlikleri olan yazlmlarn olumasna neden olmaktadr.
1.1.2. Etkileimli Video

Bilgisayar ve video disk gstericisinin bir araya getirilmesi ile oluturulan yeni bir teknolojidir. Video diskteki grnty ekrana tayarak klavye ve mause ile programa mdahale olana tanr. Ayrca mikrofon ve video kamera aracl ile bireysel almalarn oluturulmasna ve etkileimin salanmasna olanak tanmas bu teknolojinin eitsel ortamlarda nemini gn getike arttrmaktadr. zellikle retimin bireysellemesinde katk salayan bu teknolojinin eitsel katklarn Krnes (1991) aadaki gibi sralanmaktadr. Bireyin kendi renme hzna gre renmesine olanak tanr, Verilen eitim kalitesi her zaman ve her yerde ayndr, yi hazrlanm eitsel yazlmlarnda bireyler, kendi renmelerinde aktif yer alabilirler, Eitilenler konuyu istedii zaman ayn ekilde tekrarlama olanana sahiptir,
89
Mehmet Karahan
Hareket, ses, resim, mzik, grafik gibi olanaklar konunun zellii dorultusunda verilebilir, retmenlerin, rencilerin renmelerini takip etmelerine olanak tanr, Bilgi yannda beceri ve davran kazandrma olana tanr (ss. 121-126).
Belirtilen eitsel yararlar yannda kaliteli bir yazlm hazrlamadaki yetersizlikler her ne kadar maliyetlerde dme olsa da yine de sistemin eitsel ortamlarda youn olarak kullanlmas iin yksek maliyete sahip olmas bu teknolojinin istenilen dzeyde ve eitsel amalar dorultusunda kullanlmasna engel oluturmaktadr.
1.1.4. nternet
nternet ok sayda bilgisayarn birbirine bal olduu byk bir bilgisayar a olarak tanmlanabilir. Gnmzde ok amal olarak her yerde ve dzeyde kullanlan internet zellikle eitim asndan hzla yaygnlamakla beraber sunduu olanaklarla da vazgeilemez teknoloji haline gelmitir denilebilir. nternet ile yalnzca blgesel dzeyde deil, dnya ile btnlemek ve dnyann hemen her yerindeki (Aa bal olmas halinde) bilgi, kurum ve kurululara hatta kiilere ve bunlarn zel almalarna ulamak mmkndr. Dolaysyla konu eitsel olarak ele alndnda; retmen ve rencilerin aratrmalarnda geni olanaklar sunmas, Eitim kademesinde rol olan herkesin kendini yenilemesine olanak tanmas, Dnyann deiik yerlerindeki meslektalar ile veya ilgi alanlaryla ilgili kii, kurum ve kurulularla iletiim olanaklarna sahip olmalar, Gelimeleri annda ve hzl ekilde takip edebilmeleri, Deiik bilgelerde gerekleen konferanslara aktif ve grntl olarak katlabilmeleri, Uzaktan eitim olanaklarna sahip olmalar, zellikle kendi WEB sayfalarna hazrlamada teknolojinin getirdii kolaylklar ile yaratcl ve paylamcl arttrmas, E-mail araclyla annda posta ve dosya transferine olanak tanmas, Cep telefonlarna mesaj gnderme olana tanmas,
Bata olmak zere daha sralanabilecek birok olanak sunmaktadr. Ancak tm bu avantajlar yannda a sistemindeki yetersizlikler, teknolojinin hzl geliimi ile beraber mevcut teknolojinin belirli snrllklar dourmasyla teknolojiyi belirli aralklarla yenileme gerei, internet kullanm karlndaki cretleri (her ne kadar dk tutulmaya allsa da) getirdii mali yk ve alt yap gerei internet in kullanm olanaklarn da snrlad sylenebilir. Grld zere bilgi teknolojileri eitli snrllklarna ramen salad geni olanaklar sayesinde eitimde nemli ve hakl bir yer edinmitir. Her ne kadar eitsel amal olarak istenilen dzeyde bir yaygnlk salanamamsa da, bu yndeki almalar umut vericidir. retmenlerin eitimde kullanlan yeni teknolojilere kar olan yaklamlar
90
Mehmet Karahan
retme-renme srecinde nemli rol oynayan retmenlerin yeni teknolojilere kar sergiledikleri yaklam mutlak surette eitsel ortamlara yansyaca dncesinden hareketle eitli bilimsel dzeyde aratrmalar yaplmtr. Aratrmann bu blmde yaplan bir ok aratrma sonularna yer verilmi ve bu sonular genel olarak deerlendirilmitir. Hzal (1989) tarafndan yaplan aratrmada retmenler, bilgisayar destekli eitimin balamasn istemektedirler. Ayrca, bilgisayar destekli retim uygulamalarnn yaygnlatrlmas ynnde gr belirtmilerdir. Ayn aratrmada, retmenlerin bete drdnden fazlasnn bilgisayar sahibi olmak istediklerini belirtmeleri bilgisayar kar ve dolaysyla yeni teknolojiye kar olan akln veya olumlu yaklamn bir gstergesi olarak dnlebilir. Dier taraftan Evans (1995) tarafndan yaplan bir aratrmada snf retmeni ve yneticilerin formatr retmenlerin almalarn destek olduklar sonucuna ulalmtr. Bu durum yeni teknolojilerin yaygnlatrlmasnda ve etkili kullanlmasnda retmenlerin zveri ierisinde altklarnn bir gstergesi olarak deerlendirilebilir. Yaplan aratrmalar genel hatlaryla incelendiinde, yeni teknolojiler kapsamnda yer alan bilgisayar teknolojisinin evresinde younlat grlmektedir. Bunun nedeni, bilgisayar dier bilgi teknolojilerin oluumunda ana e olmasndan kaynaklanmaktadr. nk gerek etkileimli video ve gerekse a sistemlerinin oluturulabilmesi iin gerekli olan ana e bilgisayardr. Dier sistemleri oluturmak iin ek donanma ihtiya vardr ve beraberinde maliyeti de getirmektedir. Dolaysyla bilgisayar dndaki bilgi teknolojileri eitim ortamlarna yeni, yeni girmeye balam olup daha az sayda grlmektedir. Geri son zamanlarda donanm maliyetlerinin dmesi bu saynn artmasnda etkili olmakla beraber gerekli ve istenen nitelikte yazlm retilmemesi ve teknolojideki hzl deiim aratrmalarn arlkl olarak ve eitim ortamlarna ilk giren bilgi teknolojisi olarak bilgisayarlar zerinde younlamasna neden olmutur. Dier taraftan internet in yaygn kullanmna ramen getirdikleri ek maliyet ve donanm, bu teknolojinin eitim ortamlarnda yerini almasna engel tekil etmi ve konuyla ilgili aratrmalarn yaplmasn olumsuz ynde etkilemitir , denilebilir. Tm bu olumsuzluklara ramen mevcut aratrmalar retmenlerin yeni teknolojiye kar olumlu yaklam sergiledikleri bu yndeki almalar ve abalar destekledikleri sylenebilir. Bu durum ise eitim gelecei asndan sevindiricidir. zellikle gen retmenlerin bilgi teknolojilerine kar daha olumlu yaklam sergilemeleri bu retmenlerin yeni teknolojileri eitsel ortamlarda daha aktif kullanabilecekleri ynnde olumlu bir profil izeceklerinin gstergesi olarak dnlebilir. Mevcut yapdaki olumlu yaklama kar, sergilenen teknoloji korkusu gerek retmenlerin ve gerekse teknolojinin aktif kullanmn olumsuz ynde etkilemektedir. zellikle sosyo-ekonomik dzeyi yksek rencilerin bilgi teknolojilerinin tm olanaklarndan aktif olarak evlerinde de yararlanabilmeleri sonucunda, teknoloji konusunda birok retmenden bir adm nde olmas, retmenlerin teknolojiden uzaklamasnda bir etken olmutur denilebilir. Dier taraftan, her ne kadar bilgi teknolojilerinin yer ald eitsel ortamlarn iletiimi
91
Mehmet Karahan
artrd ynnde bulgular olsa da geleneksel yapdan kaynaklanan retmen her eyi bilir mantnn henz alamam olmas ve teknolojideki ba dndrc hz retmenlerin bir noktadan sonra teknolojiyi takip edememelerine neden olduu, dnlebilir. Grlen o ki, retmen artk renciyi zorlayan deil yer, yer renci karsnda zorlanan, kendini daha ok ve hzl ekilde yenilemesi gereken bir yap ierisindedir. retmen-renci iletiimi boyutunda ve retme-renme ortamnda retmen etken, renci edilgen durumdan te karlkl etkileimin ve retmenin klavuzluk ettii bir yapya doru geliimin sz konusu olduu, ayrca retmenin daha ada bir profil sergiledii veya aba gsterdii, daha dorusu gstermek durumunda olduu sylenebilir. Ulalan bu sonulardan hareketle eitimde yeni teknolojilerin aktif olarak kullanlabilmesi iin; retmenlerin hizmet ncesi ve hizmet ii eitimleri srasnda an en iyi teknolojileriyle donatlm ortamlarnn salanlmas ve bunun geliimler dorultusunda srekli deikenlik gstermesi gerekmektedir. Eitimde yeni teknolojileri eitsel amal kullanlabilmesi iin gerekli yazlmlarn uzmanlar tarafndan hazrlanarak retme-renme ortamlarna kazandrlmas gerekmektedir.
1.2 . Trkiyede Eitim Teknolojisinin Grnm

Trkiyede eitim teknolojisiyle ilgili almalarn balangcnn Cumhuriyetin ilk yllar olmasna karlk, eitim teknolojisinin geliiminin yava ve g olduu sylenebilir. Eitim teknolojiyle ilgili almalar 1980 li yllara dek byk lde Milli Eitim Bakanl tarafndan planlanp gerekletirilmitir. 1789 sayl milli eitim temel kanunu ile altnc ve yedinci be yllk kalknma planlarnda her tr ve dzeydeki okullarda eitimde niteliin verimliin arttrlmas iin eitim teknolojisinin olanaklarndan yararlanmas gerei vurgulanmtr. lkretim ve orta retim kurumlarna yeni bilgi teknolojilerinin girmesi bilgisayar destekli eitim projesi ile 1984 ylnda olmutur. Bu proje kapsamnda ilkretim ve orta retim okullarnn bilgisayar donanm salanm ve bilgisayar kullanm konusunda retmenlere dnk hizmet ii eitim programlar dzenletirilmitir. Ayrca, eitli dersler iin retim yazlar gelitirilmitir. Orta retim kurumlarnda 1991 ylnda 8000 dolaynda bilgisayar, ilkretim okullarnda da 1998 ylnda 2000 dolaynda bilgisayar bulunmaktadr. Bunlarn yan sra, cd - rom retimi almalar balamtr. niversiteler eitim teknolojisiyle ilgili aratrmalarn yapld, yaynlarn yapld hizmet ii eitim programlarn uyguland ve bilgi teknolojilerin en ok kullanld eitim kurumlardr. niversiteler internet e balanarak retim elemanlar ile renciler bilgisayar andan yararlanmaya balamlardr. nternet aracl ile niversiteler deiik eitim almalarnda bulunmaktadrlar. rgn eitim kurumlar dnda eitli kurulularda lkemizde teknoloji kullanmna yaygnlatrmak amacyla etkinlikler bulunmaktadr. Bunlardan birisi Bilimsel ve Teknik Aratrma Vakf dr. Bu vakf, bilgisayar okuryazarl ve internetten yararlanma konularnda eitim programlar dzenlemektedir. lkemizde son yllarda ulusal bilgi alt yapsn oluturmaya ynelik almalara nem verilmektedir. Devlet Planlama Tekilat nca hazrlanan kalknma planlar ile Trkiye Bilim ve Aratrma
92
Mehmet Karahan
kurumunun uzun dnemli aratrma planlarnda bunu grmek olanakldr. Bununla ilgili olarak birok niversite Trk niversite ve Aratrma Kurumlar a (TVAKA) ile BTNET e balanm ve teki lkelerden veri elde etme olanana sahip olmulardr. Ulusal Akademik A ve Bilgi Merkezi (ULAKBM) de niversitelere ve aratrma kurumlarna bilgi ve belge salayan nemli bir kurulutur.
4.1.2 Eitimde Bilgisayar Kullanm

Gnmzde, dnyadaki lkelerin ou eitim sistemlerinde nemli yenilemeler yapmaya alyor. Bu yenilemelerde de en byk rol bilgisayarlara veriyorlar. Eitim sisteminde yenilemelere gidilen lkemizde de bilgisayarlarn eitimde kullanlmasndan ska edilmeye baland. Bu aamada en nemli konu ise bilgisayarlar eitimde nasl kullanacamzla ilgili ilkeleri belirlemek. Bilgisayar eitim programlarnn zn m oluturacak, yoksa tamamlaycs m olacak?te bu soruya bir yant bulmak gerekiyor. Bu aamada bilgisayarlarn okula hangi amala sokulduunun sorgulanmas gerekiyor. ok yksek maliyetlerle alnan bilgisayarlarn okulda bir yerlerde tozland, kullanlmad grlebilir. Bu, bilgisayarn retim amacyla nasl kullanlabilecei hakknda ok fazla bilgi sahibi olmayan retmenlerin ve yneticilerin tutumundan kaynaklanan bir durumdur. Bu gibi tutumlar, bilgisayarlarn okulda yalnzca bilgisayar okur yazarl amacyla kullanlmasna yol aar. Bu alardan bilgisayarlarn okuldaki ilevini ayrntl bir biimde sorgulanmas gerekir.haydi okulumuzu bilgisayarlarla donatalmgibi bir yaklam sonucunda okula alnan ok sayda bilgisayarn retim/renme srecine katksn hangi ynde olacan kestirmek g deil. Gnmzde pek ok lke eitim sistemini bilgisayarlarla destekleme ynnde almalar yapyor. ABD de bilgisayarlar eitime sokma konusunda nc lkelerden biri bu nedenle ABD nin deneyimleri bilgisayarn eitime girmesi aamalarn, bu aamalar srasnda yaplabilecek yanllar ve yaanacak sorunlar tarihsel bir sralama ile gsterebiliyor. California niversitesinden Alfred Bork teknolojinin ABDnin eitim sisteminde kullanlmas ile ilgili aamalar bu bak asyla gzden geirmi. Alfred Borka gre,balangta okullar, bilgisayarlarn okula girmesi ile ok harika iler yapabilecei dncesi ile ok sayda donanm alyorlar. Ancak bilgisayarlar, etkili kullanmann yollarn kimsenin bilmemesi nedeni ile, teknoloji ile baa kmaya (!)alrken eitim ikinci plana dm oluyor. Bu noktada eitimde snrl bir etkinlikle kullanlacaksa bilgisayar almann gerei var m? Sorusunu sormak gerekiyor. Donanmlar alndktan sonra herkesin gelecekte program yazmas gerekebilir,Bir kimse ancak, program yazarsa bilgisayarlar anlayabilir.Ya da program yazmak sorun zme becerilerini arttryor.Gibi dncelerle rencilere program yazmak retiliyor. rencilere program yazmay retip retmemenin ne yarar getirecei de bu konunun dikkatle geirilmesi gereken ynlerden biri.
2.1. Bilgisayarn Tanm

Bilgisayar, bilgisayar programclar tarafndan yazlm komutlarn kontrol altnda ilem yapmak sureti ile verileri alp daha sonraki kullanm iin saklayabilen ve
93
Mehmet Karahan
insanlar tarafndan mdahaleye gerek kalmadan veriler zerinde aritmetik ve mantk ilemleri icra edebilen elektronik bir cihazdr. nsan emei ile sonulandrlmas ok uzun zaman alan kimi karmak sorular, veriler nda ok ksa zamanda zebilir. Dijital bilgisayarlar dijital ilemlere uyarlanmken analog bilgisayarlar fiziksel nicelikleri ler. Hem len hem de hesap yapan bilgisayarlarda vardr,bunlarda melez bilgisayarlardr.
2.2. Karatahtadan Bilgisayara

Bundan 142 yl nce, eitimde kullanlmas dnlen yeni bir teknoloji tantlrken u ifadeler kullanlyordu: Bu ara, gze ve kulaa seslenir. Bunun iin dikkati toplama alkanln doal yoldan gelitirir. renci, verilmek isteneni anlamad zaman, retmene konuyu genileterek anlatma ve daha anlalr hale getirme olana yaratabilir. Sz edilen ara ne televizyon ne de bilgisayar. Bildiimiz karatahtadan baka bir ey deil. Karatahta, gnmzde de snfta etkin bir biimde kullanlyor. Oysa 1855 de retmenlere ilk tantld sralarda pek de kabul grmemiti. Kabul grmeyiinin nedeni, retmenlerin bu yeni teknolojiden korkmas yada onu kullanmay bilmemesinden kaynaklanmyordu. Bu teknoloji 19. y.y. daki okul ve snf yapsna uygun deildi. nk, o dnemde karma ya uygulamas vard ve snftaki 5-17 ya arasndaki ocuklar birlikte eitim gryordu. retmen, bu ocuklara kk gruplar halinde ilgileniyordu. 20.yy. da renciler yalara gre ayrlm snflarda eitim grmeye baladnda, karatahtada yaammzdaki yerini ald. Karatahta rneinde olduu gibi yeni bir teknolojinin uygulanmaya balanmas yada nceden varolan bir teknolojinin yeni bir alanda uygulanmaya balanmas srasnda bu tr sorunlarn yaanmas sz konusu olabiliyor. Bazen yukardaki durumda olduu gibi teknolojinin kabul edilmesi g oluyor, bazen teknoloji kullanlmaktan korkuluyor, bazen de kabul edilse bile teknoloji hakknda yeterince bilgi sahibi olunmamasndan tr etkili bir biimde kullanlamyor. te, bilgisayarlarn eitimde kullanlmasnn gndemde olduu bu gnlerde bilgisayarlar da bu tip sorunlar bekliyor. Bilgisayarlar i dnyasnda ve sanayide etkili bir biimde kullanyor. Bu kullanm nerede ise bir devrim niteliini tayor. Gnmzde ise bilgisayarlarn eitimdeki yenilenme hareketlerinde nemli bir rol stlenecei dnlyor. Ancak, her yenilenme hareketinin gerektirdii gibi ncelikle bak alarnda bir yenilenme, bir deime gerekiyor. Bilgisayarlarn eitimde kullanmndan ne anlald bu noktada nem kazanyor; gnmzdeki tartmalar da en ok bu konuda younlayor. Bilgisayarlar eitimde nasl kullanlmal? Bu konuda, eitim uzmanlarnn nemli uyarlar var. ncelikle bilgisayarn, yalnzca bir ara olduunun ve kullancnn bilgiyi ald, depolad,deitirdii,zerinde ilem yapt, yaratt ya da yaymlad bir ortam olduunun unutulmamas gerekiyor. Bilgisayarlarn ancak bu bak asyla yola kldnda, retme/renme uygulamalarnda yararlanabilecek bir ara olduuna inanlyor. Bu konunun en nemli ynlerinden biridir. Ayrca pek ok eitimci bilgisayarn eitime plansz olarak girmesinin yarardan ok zarar getireceine inanyor. Richard G.Forcier, bilgisayar yazlmlarnn okul ynetiminde, retiminde/renmede ve eitim aratrmalarnda kullanlabileceini ne sryor.
94
Mehmet Karahan
Okul ynetiminde, veri ileme ve bilgi dzeltme ilevlerini kullanarak, bte,envanter, renci kaytlar, iletiim ktphanenin kitap datm ve halka ak ktphane katalogu dzenleme amalaryla bilgisayar kullanlabiliyor. Gnmzde okullarda en ok kabul gren ve ev yaygn biimde yaplan uygulama budur. retim ve renme konusunda, retmen odakl retim ve renci odakl renme amalaryla bilgisayar kullanm gerekletirilebiliyor. retmen odakl retim ynteminde bilgisayar, bilgisayar okuryazarl kazandrma,bilgisayar destekli retim, soru bankas oluturma ve snav hazrlama ile retim materyalin planlanmas amalaryla kullanlabiliyor. Bilgisayar okuryazarl, bilgisayarn yapt ileri farknda olma ve ilevsel olarak kullanma eklinde tanmlanyor. Bilgisayar destekli retim, renme kurumlarna uygun biimde uygulanyor. Ayrca altrma ve uygulamalar, yeni renilen kavramlarn uygulanmasna ve nceden renilmi olanlarn pekitirilmesine kolaylk salyor. Bir renciye bir retmenin ders vermesine benzer biimde hazrlanm yazlmlar ise, renci kavramlarla ilk kez karlaacanda bile kullanlabiliyor.
2.3. retimde Bilgisayarlar Nasl Kullanlabilir?

retimde bilgisayarlarn nasl kullanlabilecei konusundaki bu ksa zette, retimde bilgisayarlarn kullanmndaki eitli yntemler zerinde duracaz. Bu yntemlerin her biri, gemite eitli baarlar kazanmtr ve eer doru biimde uygulanrsa, gelecekte daha baarl biimde uygulanabilir. Bilgisayarlar gelii gzel kullanldnda, belli bir konunun renimi asndan destekleyici, yardmc olmayabilirler. Bu konulara deinmemizin nedeni, geleneksel baz retim yntemlerinin haksz yere hor grlmesi ve yeni yaklamlar konusunda ar istek gsterilmesi olgusudur. Bilgisayarlarn retimde kullanlabilecei eitli tollar vardr. Bu yntemleri be ana balk altnda toplayabiliriz: renme ve uygulama, veri retme, benzetim, oyun, bilgisayarn ara olarak kullanlmas.
2.3.1. renme ve Uygulama

Bilgisayara dayal retim yntemleri arasnda, ilk nce kullanlanlardan birisidir.bu yntem, zellikle bilgisayarlarn zel yeteneklerinin uygulamasn grmek isteyenlerce verilmesine ramen, baz temel beceri ve bilgilerin retilmesinde yararl olabilir. Belli alanlarda anlama ve renme sreci, kiinin ncelikle baz bilgi ve beceri kazanarak otomatik hale getirmesini gerektirir. Bu nitelikteki bilgi ve beceri kazanarak, otomatik hale getirmesini gerektirir. Bu nitelikteki bilgi ve becerilerin kazanlmasnda renmede becerilerin kazanlmasnda, renme ve uygulama ideal bir yntemdir.
2.3.2. Veri retimi

Antropolojiden sosyolojiye, siyaset bilimine, istatistie, hatta fizie dein pek ok alanda, rencilerin sreleri ve ierdikleri kavramlar daha iyi anlamalar iin verileri analiz edebilmeleri istenir. rnein, sosyolojik aratrma yntemleri retilirken rencilerin temel kavramlar konusundaki bilgilerini verilerini analiz ederek ve yorumlayarak test etmesi istenir. Geleneksel olarak bu i, kitaplarda yer
95
Mehmet Karahan
alan, greli olarak ok kk apl veri setleri ile yaplr. Bilgisayarlarn kullanm, rencinin daha geni bir veri setiyle almasna olanak salar.
2.3.3. Benzetim
Benzetim pek ok adan veri retimine benzer. Veri retiminde, bilgisayarn sadece snrl bir rnek salamaya yarad kullanclar tarafndan akca bilinir. Verilerin gereklere uygunluu beklenmez, bilgisayarlar verilerin doruluunun aratrld bir veri arivi veya veri bankas olarak grev yaparlar. Benzetimde ise, renci sonuca ulaabilmek amacyla bilgisayarla diyaloga girmektedir. Titrasyon reten bir program bu konuda rnek olarak verilebilir. Titrasyon, kiinin belli bir karma ara olarak kullanld maddeden, belirli miktarda ekleyerek, renk deiimi veya elektrik lm ile belirlenecek reaksiyon gerekleinceye dein devam eden dinamik bir sretir. Byle bir program uygulayan renci, gerek titrasyon yapmadn ancak gerek iin gerekli olan beceriyi kazandnn farkndadr.
2.3.4. Oyun
Bilgisayar oyunlar pek ok alanda st dzeyde bilgi ve beceri kazandrma amacyla kullanlabilir. Bu programlar iin oyun szlnn seimi bu szcn pek ok kiide artrd olumsuz anlam nedeniyle ansz bir seimdir. Bazen vermek istediimiz kavram ve beceriyi, bunlar ieren oyunlarla retebiliriz. ok sayda eitim amal bilgisayar oyununun gelitirilmi olmasna karn, aratrmaclarn bu konuya eilimleri yenidir.
2.3.5. Bilgisayarn Ara Olarak Kullanlmas

Bilgisayarlarn yukarda sz edilen kullanmlar, belli bir eitim amacna uygun olarak hazrlanm bilgisayar programlarnn varlna baldr. Eitimde bilgisayar kullanmnn, imdiye kadar anlattklarmzdan daha da nemli bir biimi vardr. Bu yntem bilgisayarn dorudan ara olarak kullanmdr. Bilim adamlar, mhendisler, muhasebeciler ve teki meslek sahipleri gnlk ilerinde bilgisayar kullanmaktadr. rencilerde kendi ilerini yaparken bilgisayar kullanmay renmelidir. Yakn zamana kadar, rencilerin derslerde bilgisayar kullanmasn renmeleri greli olarak g bir iti. Genelde, rencinin fen derslerinde bilgisayar kullanmay renmeleri bir yl veya daha fazla zaman yer alyor. Ancak, kiisel bilgisayarlarn yaygn biimde kullanlabilmesi ve daha byk sistemlerle terminaller kanalyla balant kurulabilmesi, bilgisayarlarn problem zmnde kullanmn ok kolaylatran programlarn gelitirilmesine yol amtr. retmenleri, rencilerin derslerde bilgisayar kullanmalarn istemeleri giderek yaygnlatrmaktadr.
2.4. Genelde Bilgisayar retimi

Bilgisayarlarn eitimde en geni kullanm alan, bilgisayar destekli eitimdir. Bilgisayar destekli eitimde (Computer Assisted Learning ), bilgisayarlarn var olan eitim sisteminin amalarn uygun biimde belirlenmi ders programlar dorultusunda yardmc ara olarak kullanm sz konusudur. Bu yntemde bilgisayarlar normal eitim erevesinde rencilere verilmesi gereken beceri kavram veya olaylar retmede bir ara kullanlmaktadr.
96
Mehmet Karahan
Bilgisayar destekli eitimde, en yaygn olarak kullanlan programlar belli bir konunun gzden geirilmesinde ve altrma yaplmasnda dayananlardr. Matematik, okuma, heceleme veya teki temel beceri konularnda rencilerin bilgilerinin yeniden gzden geirmelerine ve ok ve ok sayda altrma yapmalarna olanak veren programlar en ok kullanlan trlerdir. Bu yntemle hazrlanan programlardan renciler kendi bilgi dzeyleri deerlendirerek programn ileyi dzenini kendileri seebilmektedir. rnein bir arpma programnda kolay, orta, zor olarak renciye seenek sunulmakta bylece renci programn dzeyini kendi saptayabilmekte veya saptamay retmen yapmaktadr. Programlarda, renci yanl yant verdiinde veya ayn tip yanllar tekrarladnda, konuya ilikin ksa aklamalar tekrarlanarak verilebiliyor. Mzik, eitli sinyaller, doru yant vermeyi zenletirici yan unsurlarla bu tip programlar daha ekici hale getiriliyor. Bu yntemle hazrlanan programlarn soru yant olarak srp gittii bu nedenle skc olduu ve rencinin dikkatinin kolayca datlabildii gibi eletiriler vardr. Anacak bu eletirilerin kayna program yapmclarnn eitime balarnn zayfll veya tersine eitimcilerin iyi programclar olmaydr. Bilgisayar kltrnn okullarda yaygnlatrlmasyla da, bu saknca ortadan kalkacaktr. Belki de renciler skc kt biimde hazrlanm programlar dzeltecektir. Bilgisayar destekli eitimde kullanlan programlar belli bir konunun, bir retmen tarafndan renciye teke tek iliki iinde retilmesi biiminde hazrlanabilmekte. Ama retmen, insan deil de bilgisayar olduu iin durum ok farkl olmakta elbette. Bu tip programlar genellikle belli bir konunun renciye aktarlmas, ardndan konuya ilikin sorular sorulmas biiminde dzenlenmekte, ancak sorular snrl cevap olasln ierecek ekilde saptanmaktadr. rencinin verdii yanta bal olarak da, bilgisayar konuya ilikin bilgi vermeye daha baka sorular sormaya devam etmektedir. Bu tip programlarda en nemli nokta, program rencinin verebilecei yantlar ierecek biimde dzenleyebilmektir. Bylesi programlar ise mikrobilgisayarlar iin hazrlamak g olduu kadar olas yantlar saptayabilmek iin de uzun sreli bir alan almas gerekmektedir. Bu nedenlerle de, yantlar seenekli olarak renciye verilmekte ve program boyunca renciyle kurulan diyalog ok snrl olmaktadr. Bu tip programlarn, rencilerin snrl sayda olas yant vermeye ynlendirdii bu nedenle de konunun derinliine renilmesi engellendii yolunda eletiriler bulunmaktadr. Unutulmamas gereken ey, bu programlarn eitimi destekleyici yardmc unsurlar olduudur. Eitimde tek balarna kullanlmalar sz konusu deildir. Bu tip programlarn zellikle belli bir konuya giri veya konunun gzden geirilmesi amacyla kullanmlar daha yararl olacaktr.
4.1.3. Eitimde Bilgisayar Kullanmnn Olumlu Olumsuz Etkileri 3.1. Olumsuz Etkileri
Bilgisayar teknolojisinde salanan hzl gelimeler tm yaantmz etkileyecek boyutlara ulat. zellikle batl toplumlar, bilgisayar teknolojisinde gerekletirilen atlmlarn etkilerini ok daha youn ve yaygn bir biimde yayor. Bilgisayar retiminin ehresini batan baa deitirdi. Bro dnyasnn allm i yapma yntemlerini, rgtleme biimlerini bir anda rafa kaldrd. ada dnyann veri retme, veri saklama ve veri akm yntemlerini belirledi. Ardndan bilgisayar teknolojisinin harikalar yaratan rn "mikrobilgisayar" piyasaya kt ve insanlarn
97
Mehmet Karahan
gnlk yaamn etkilemeye balad. Bilgisayarlar zamanla ucuzlad, daha kolay elde edilebilir hale geldi. Bylece bilgisayarlar ev eyalar arasna girerek kendini hayatmza kabul ettirdi. "Ev bilgisayarlar", "kiisel bilgisayarlar" kavramlar da gndelik konuma dilimizde yerini ald. Bu son gelime insanlarn elenme, bo zamanlarn deerlendirme alkanlklarn da alt st etti ve bilgisayarlar olumlu/olumsuz etkileri ile yaammza hzla yerleti. Eitimin bu gelimenin dnda kalmas dnlemezdi. Gnmzde, bilgisayar teknolojisinin eitimi ve konular belli bir derecede ve belli bir biimde mutlak etkileyecei tartmasz bir gerek olarak kabul ediliyor artk. Toplumda bilgisayar kullanmnn yaygnlamas, eitimi dolayl olarak etkilerken, bilgisayarlarn eitimde kullanmn dorudan etkiliyor. Bazlarna gre; bilgisayara daha ok zaman ayrma olgusu kitap ve kltre dayal zaman azaltacaktr. ekil.4 Bilgisayarlarn eitim zerindeki dolayl/dolaysz etkilerinin yn, nitelii ise henz tartma konusu. Bilgisayarn eitim zerinde olumsuz etkileri olacan savunanlar yle balyorlar:Yaygn biimde bilgisayar kullanm hesap yapma yeteneini kreltecektir. Bilgisayara daha ok zaman ayrma olgusu kitap ve dergilere dayal kltre ayracak zaman azaltacaktr. Sonuta ise okullarn dayand, temel ald yazl kltr ypranacak ve zamanla yok olacaktr. Okullardaki eitim, bilgisayar oyunlar karsnda ekiciliini yitirecek ve ocuklarda olumsuz bir tutum oluturacaktr. iddete ynelik bilgisayar oyunlarnn, iddete hayran ocuklarn yetimesine neden olacaktr. Grld gibi gnmz bilgisayarlar, ada genliin uyuturucu tutkusu gibi gryor. Yaygnlaan bilgisayar kullanm yoluyla, gelimi bat toplumunun zaten toplumdan, ilikilerden ve iletiimden kopmu insan, giderek daha ok kopma, daha bir yalnzlama, daha bir bencilleme, eilimine srklyor. Bilgisayar, bu kopuun, bu yalnzlamann, bireyci bencilliin bir arac olarak grlmekte. Bilgisayar anda yalnzln ancak ekranla paylaan, toplum ilikileriyle sorunlarna yabanclaan yeni bir tr insan retildiinden korkulmakta. Bilgisayar ann yabanclatrd, ie kapal bilgisayar tutkulularn bir bilim adam yle resimliyor;"e kapank, ie evrilmi gzleriyle, karmakark grnleriyle ynla zeki gen. Bilgisayar masasna dayanm ucunda uzanan kollar, parmaklar ateleyecekmi gibi gergin, ayakta. Tular zerindeki parmaklar, kumarbazn zarlar yakalamasna benzer ihtiras ve cokuda. Yorgunluktan bitkin dnceye dek, saatlerce ekran karsnda, bilgisayar banda. Yiyecek unutulmutur; ancak getirilirse farknda olunmadan yenilir. Onlarda en basit yiyecekler olan fastfoodlar. ounlukla coca cola ve sandvitir. Uyku oda yalnzca birka saatliine ve bilgisayara en yakn keye bitkin dmektir. Sonra yine bilgisayara. Bilgisayarn retim amacyla kullanmnda nemli sorunlardan biride, gerekli yazlmlar ya da bilgisayar programlarn bulma ve gelitirme glkleridir. Yazlm reten bir irketten tam gelitirilmi paket program biiminde ders malzemesi satn alnabilse de, bylece salanan program her snfa ya da her eitim programna uygun olmayabilir. Testler ve altrmal retim
98
Mehmet Karahan
iin genel bir ereveyi ieren ve gerekli ayrntlarn sonradan okul ya da retmence eklenebilecei hazr ereve programlar edinmekte olanakldr. Bu sistemin sakncas ise; her derste testlerin ve sorularn hep ayn kalb incelemesi sonucu retimin gereinden ok yinelemeli ve skc olmasdr. Yazlm eitim kurumlarnda gelitirilebilir, yani okul ya da retmenler kendilerine zg gereksinimlere tmyle uyacak programlar retebilirler. Ancak bu da pahal ve zaman alcdr, ayrca eldeki programlama becerisi yetersiz kalabilir. Gerekte sz edilen olumsuz etkiler bilgisayar da deil, onlar kullanm biimlerinden bilgisayara bak asnn yanllndan kaynakland unutulmamaldr
3.2. Olumlu Etkiler

Gnmzde bir yandan bilgisayarl toplumun tehlikeleri, insan insandan uzaklatran olumsuzluklar, ilikileri mekanikletiren z tartlrken, bir yandan da bilgisayarl eitime geme yarnn srdrld gzden kamamal. Bilgisayarn en youn, en yaygn kullanld alanlarn banda da eitim ve okullar yer alyor. Kullanl mikrobilgisayarlarn gelimesiyle ilkokullardan niversitelere her aamadaki okullarda, hatta okul ncesi programlarda, bilgisayarl uygulamalar yaygnlat. nk eitimde kullanlan bilgisayarn, bir takm yenilikler ve kolaylklar getireceinin farkna varld. Bylece 1960'larda bilgisayarlar eitimde ilk defa kullanlmaya baland. retim bilgisayarlar temel olarak iki biimde kullanlabilir. Bilgisayar ya renciye dorudan doruya veri salar, ya da rencinin kavramasn denetleyen bir retmen rol stlenir. Bilgisayar retmen rolne programlanmsa, renciye bir soru yneltir, renci sorunun yantn bilgisayara geirir ve hemen yantn karln alr. Yant doru ise, renci daha etin problemlere yneltilir. Yant yanl ise, eitli bilgisayar mesajlar ilemdeki yanl belirtir ve renci bu alanda ustalk kazanncaya dek program daha karmak sorular atlar. Bylece rencinin bakalarnn etki ve skntsndan kurtularak konuyu kavramas salanr. Faydalarnn bir dier yn ise; rencinin teke tek etkileim saladklar gibi, verilen yantlarn hemen karlk getirebilmeleridir. Bununla rencilerin kendi kavrama hzlaryla ilerlemeleri salanr. zellikle bol altrma gerektiren konularda retmenlerin derslik almalarnda harcadklar zaman azaltarak rencilere daha ok bireysel zaman ayrmalarna imkan verirler. Bilgisayar program, rencilerin renme srecindeki sorunu saptamak amacyla kullanlacak kapasitededirler. Sorun bir defa belirlendikten sonrada alma sorunla alana kaydrlr. Ayrca bilgisayarn salad yaknlk ve bireysel ilgiden tr kimi renciler, herkesin iinde yanl yanl yant vermenin ya da bir konuyu snf arkadalarndan ge kavramann skntsndan kurtulmu olurlar. Bilgisayarn eitimdeki yerinden bahsederken, gzard edilmemesi gereken bir konuda insan etkileimleridir. Bunun yok edilmemesi gerekiyor. Bilgisayarn uluslar aras alarla biribiri ile balantl olmas, insanlarla etkileimi arttrmaya katkda bulunabilirler. Buna rnek olabilecek uygulamalardan biri Teksas'taki bir okulda renciler zerinde yaplm. Bu renciler Almanya Emden'deki bir lisenin rencilerine Nazi dneminin nasl olduunu sormular. Almanya'daki renciler byk babalaryla konuarak onlarn Nazi dnemine ilikin anlarn bilgisayar yardmyla iletmiler. Bu renme deneyimi Teksas'taki
99
Mehmet Karahan
rencilerin Nazi dneminden kitaptan okumaya kyasla daha ok etkilenmelerini salam. Bu rnein benzerleri baka konularda da uygulamaya konulabilir. Franszca veya ngilizce gibi yabanc dil derslerinde bu dilleri konuan insanlarla iletiime geilebilme yoluna gidilebilir. Sanat derslerinde grafik, desen ve yeni grntler yaratmada kullanabilme olanaklarndan yararlanabilir. Uluslar aras alar, rencilere etkileim olana salama yannda, retmenlere de ok sayda kaynak elde etme olana sunuyor. Eitimciler, bilgisayarn rencinin etkinliini arttrdn ve etkileime ak olmas nedeniyle gelitirici olduunu belirtiyorlar. Yani rencilerin yaratclklarn ortaya koymalarna frsat douyor. Elbette ki renciler yalnzca verilenleri alan bireyler deil, ayn zamanda bilginin yaratclar olduu unutulmamaldr. Bir hesaba gre insan beyninin 10-10 birim bilgi depolamaya ve ilemeye msait olduu, fakat genelde bunun ancak %20'sinin kullanld syleniyor. O halde halen uygulanmakta olan klasik eitim sistemleri ile insan bilgi ile yklemek iin sarf edilen 20-30 yln ksaltlmas iin bilgisayarlardan yararlanlabilir. Bu suretle insann daha uzun sre retici olabilmesi mmkn olabilir. Kim bilir bu yolla dnsel kabiliyetin daha byk bir ksmndan yararlanma yolu alabilir. Bunlar yaparken her eyi bilgisayardan bekleyerek beyin jimnastiinin azalmas tehlikesi hatrdan karlmamaldr.
4.1.4. Biliim Teknolojilerinin Eitimde Kullanlmas 4.1. Teknoloji Nedir?

Yaamn eitli alanlardaki retim srelerinin, girdi ve kt evreleri arasnda kullanlan tekniklerin, gerelerin, makinelerin ve yntemlerin amaca en uygun en ekonomik biimde deerlendirilmesi. Teknik bilim, mhendislik bilimleri yada retim srelerinin bilimi olarak da adlandrlmaktadr. Dar anlamda ise eitli tekniklerin inceleyen ve yeni teknikler aratran bilimdir. Bir sanat yada bir bilimde kullanlan yntemler btnne teknik denir; tekniklerin tm ise teknoloji diye adlandrlr. Teknoloji terimi ayrca bir sanayi dalnda, belirli rnlerin yapm iin gerekli aralarn, ileme yntemlerini incelemesini belirtir. Sanayinin eitli dallarnda kullanlan takmlarn, ileme usullerini ve metotlarn incelenmesi. Bilimlere, sanatlara ve mesleklere has teknik terimlerin tm.
4.2. Bilgi Teknolojileri Nedir?

Bilgi teknolojisini bilginin yaratlmas, toplanmas, biriktirilmesi, ilenmesi, yeniden elde edilmesi, yaylmas, korunmas ve bunlara yardmc olan aralar olarak tanmlayabiliriz. Bunlar her alan iin geerlidir. Burada ara gere deil insann nemi ve bu teknolojiyi oluturmak iin belirlenen hedefler vurgulanmaktadr. Karmak ve yarmac bir dnyann yesi olan insan yaamda kalmak ve varln srdrebilmek iin nemli nitelik ve nicelikte bilgiye ulama, bilgiyi kullanma ksacas bilgiye sahip olma gereksinimi ierisindedir. nsann bu gereksinmesini gidermede en nemli sorun, bilginin nasl elde edilecei, nasl datlaca ve nasl saklanacadr. Buda bilgi teknolojilerinin hzl gelimesinin en nemli nedenini oluturmaktadr. Gnmzde gereksinmemiz olan bilgi retmek, toplamak, depolamak ve datmak iin bir ok teknoloji gelitirilmitir. bunlardan birkan yle sralayabiliriz:
100
Mehmet Karahan
Bilginin elde edilmesinde, datlmasnda video kamera, kaset alar, televizyon, uydu sistemleri Bilginin depolanmasnda optik diskler, elektronik arivlerle veri taban programlar Bilginin ilenmesinde bilgisayarlar
Teknolojilerde hzl gelimeler sonucu ortaya kan en nemli rn kukusuz bilgisayarlardr. Ancak bize bilgiyi ulatran, bilgiyi iyi kullanmamza yardm eden tm teki aralara, teknolojilerde bilgi teknolojilerinin kapsamna girer. nsanlar arasnda haberlemeyi salamaya ynelik olan iletiim teknolojileri gnmzde olduka eitlidir. Bunlara matbaann bulunuundan balayarak dzenli posta sistemlerinden, telefon ve telgrafa, televizyon, radyo, sinema gibi aralara dek birok rnek verebiliriz. Kimi iletiim aralar yalnz yazl sembollere olanak verirken , kimileri ses ile birlikte grntnn iletilmesine olanak vermektedir. Yazl sembollerin iletilmesinde kullanlan iletiim teknolojileri matbaayla gelimeye balam zaman ierisinde posta hizmetlerine ynelik telgraf gibi aralar retilmitir. Sesin iletimi iin gramofon, telefon, telsiz, radyo gibi aralar retilmitir. Grnt ve sesin birlikte iletmede de televizyon, video gibi aralar n plana kmtr. letiim aralarnn geliimini kronolojik olarak incelediimizde, yeni teknolojilerin daha ok sayda duyu organna seslenmediklerine ve daha etkili olduklarn gryoruz. letiim teknolojisini bilgisayar teknolojilerinin katlmasyla nemli niteliksel sramalar olmutur., bilgi teknolojilerinin kullanm da hzlanmtr. letiim teknolojisiyle bu gelimeler bireyleri edilgen bir alc olmaktan karm ortama katmtr. Bu zellikte de eitim sreci asndan ok byk neme sahiptir.
4.3.Bilgi Teknolojileri ve Eitim

nsanolu varoluundan bu yana bilgi retmekte ve datmaktadr. Gemite bilginin datlmasnda gvercinden, dumandan, mors alfabesine dek bir ok ara kullanlmtr. Gerekte bunlarn tm bilgi teknolojisi rnekleridir. Gnmzde ise bunlarn yerini bilgisayarlar, uydu antenleri, ar cihazlar, cep telefonlar gibi aralar almtr. Ancak unutmamak gerekir ki artk yalnzca bilgisayarlara deil, iletiim alar, oklu ortamlar, elektronik haberlemeye dayaldr. Eski teknoloji ile yeni teknoloji arasnda temel fark bilginin datmndaki hzdr. Yeni teknolojilerin salad yksek hz bilgi miktarnn artmasna da yol amtr. Btn bu deiimler mikro elektronik teknolojinin bymesinin sonucudur. Baka bir deyile, bilginin elde edilmesinde ve kullanmnda mekanik aralardan elektronik aralara gei yaplmtr. Eitim yaammzn her alannda, sanayide, orduda, ticarette, tpta, psikolojide ve teki bilim dallarn tmnde yer almaktadr. Eitim, hem beceri kazandran hem de bilgi aktarlan bir sretir ve bu srete bilginin datm temel olmaktadr. Genelde bilgi teknolojileri, zellikle de bilgisayarlar, retme ve renme srecinde yardmc ara olarak ilev grmektedir. Eitim kurumlar, toplumsal deime ve gelimeleri hem balatan hem de ynlendiren kurumlardr. Bu zellikleriyle eitim kurumlar, teknolojik gelimeleri de izlemek, bu teknolojileri de kullanmak ve bunlarn nasl kullanldn renmekle
101
Mehmet Karahan
ykmldr. Daha ak bir deyile eitim kurumlarnn toplumun gereksinmeleri dorultusunda, rencileri bilgi ana uygun, bilgi toplumunun zelliklerini gz nnde tutarak gelitirmelidir.
4.4. Avrupa lkelerinde Bilgi Teknolojilerinin Eitimde Kullanlmas

Gnmzde birok Avrupa lkesinde btn eitim basamaklarnda yeni bilgi teknolojilerinin retilmesine ve kullanlmasna yer verilmektedir. lkretim bunlar ierisinde zel bir yere sahiptir. Bir ok Avrupa lkesinde yeni bilgi teknolojilerinin hangi amalarla, nasl ve hangi younlukta retilmesi tartma ve aratrma konusu olmutur. Bu tartma ve aratrma sonularna dayanarak ilkretim kurumlarnn programlarnda yeni teknolojilerinin retimine nem verilmitir. Trk eitim sisteminde yeni bilgi teknolojileri ile ilgili yaplan ve yaplacak olan almalara, eitimcilere ve zellikle retmenlere k tutmas amacyla Avrupa lkelerinde ilkretim kurumlarna ynelik olarak neler yapldn incelemekte yarar vardr. Bunun iin Almanya, Belika, Danimarka, ngilteredeki uygulamalara ana izgisiyle bakalm. Almanyada ilkretim okullar, temel kltrel becerilerin kazandrld kurumlar olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle de, bu lkede yeni bilgi teknolojilerinin ilkretimde retilmesi ve kullanlmas konusunda byk bir titizlik gsterilmektedir. Bunun iin hem rencilerin hem de retmenlerin kullanmalar iin hazrlanm klavuzlar kullanlmtr. renciler bu klavuzlar yardmyla bilgisayar kullanarak yazl bilgilere, grafiklere ve grntlere serbeste ulaabilmitirler. retmenler de klavuzlar yardmyla derslerle yazlmlar arasnda iliki kurmada nerilen yntem, teknik ve aralar kullanmlardr. Uygulama sonunda bilgisayarn belirli bir sre retimde kullanlmasnn yararl olduu ortaya kmtr. Avusturya eitim sisteminde teknolojik gelimelerin izlenmesine ve bunlarn retimde kullanlmasna nem verilmektedir. Bu amala btn okullarda uyulmas iin baz ilkeler belirlenmitir. Bu ilkeleri yle zetleyebiliriz. Genel eitim iinde yeni bilgi teknolojileri de yer almaldr. Bilgisayarlarn evrensel bir ara olacana inanlmaldr. retmenler teki destek gerelerini kullandklar gibi bilgisayar da retimde kullanabilmelidir. Modern insan deiime ayak uydurmak, zel yaamnda ve meslek yaamnda kendini gelitirmek zorundadr. Eitim temel becerileri kazandrmal ve gelitirmelidir. Ayrca eitim yaratc ve yeniliki dnmeyi de retmelidir. Gelecekte her renci yeni bilgi teknolojilerinden yararlanarak eitim almaldr. Byle bir eitim ocuklar temel bilgisayar teknolojilerinde uzmanlatrmak yerine onlarn bu teknolojilerin tm bilimler iin gerekli olduunu anlamalarn salamaldr.
retme-renme srecinde bilgi teknolojilerinin etkilerinin byk lde retmene bal olduu kabul edilmektedir. Yeni bilgi teknolojilerinin iyi bir retmenin yerini tutamayaca bilinmemektedir. Daha ok bu teknolojiler okulda
102
Mehmet Karahan
retmene ve rencilere yardmc aralar olarak grlmekte ve deiik amalarla kullanlmaktadr. Belikada ilkretimde ocuklara kazandrlmak istenen bilgi ve becerilerin dzeyinin srekli olarak arttrlmas amalanmaktadr. Bu balamda eitimi daha etkili klmada yani bilgi teknolojilerinden yaralanmann birincil nem tad kabul edilmektedir. Tamamen tahtaya ve ders kitabna dayal eitimde retmenlerin yeterince etkili olmadklarna inanlmaktadr. O nedenle eitim uzmanlarna retmenleri yeni bilgi teknolojilerinin nitelikleri ve seimi konularnda bilgilendirme grevi verilmitir. Danimarkada bilgi teknolojisi dersi, ocuklarn bilgisayar kullanarak sorun zmeyi denemesine ve sorun zmeyi grmesini salamaktadr. Ayn zamanda yine bu dersle, bilgisayar kullanmann olanaklarn, etkilerini ve sonularn deerlendirmede alt yap kazanmaktadr. ngilterede eitimin temel ilevi, ocuklara ve genlere ilgileri dorultusunda yetitirme ve mutlu bir yaam geirme olana salamaktadr. ocuklarn ve genlerin gelecekte mutlu bireyler olarak yaamalarnda da eitimde bilgi teknolojilerini kullanmann son derece nemli olduuna inanlmaktadr. Bilgi teknolojisi dersinde u etkinliklere yer verilmektedir: Uygun olan her yerde ocuklara bilgi teknolojisi ile ilgili dnce ve bilgilerin aktarlmas, Bilgilerin elde yorumlanmas, edilmesi, kaydedilmesi, ulalmas, deitirilmesi ve
Veri taban sistemlerini de ieren deiik kaynaklardan bilgiler sunulmas ve bu bilgilerin eletirel olarak deerlendirilmesi, Gerek yada imgesel bir durumun bilgisayarla sunumunun aklanmas, izim , tasarm gibi estetik etkinliklerde bilgi teknolojisi sistemlerine uygun biimde kullanlmas, Bilgi teknolojisinin yannda, uygun olan teki kaynaklarn kullanlarak evresel deikenlerin llmesi ve deerlendirilmesi, Bilgi teknolojisi kullanm ile ilgili etik konularn ve kimi sosyal deiimlerin ele alnp tartlmas.
4.5.Teknoloji Destekli Eitim

Eitimde yap deiiklii salanarak problemimizin sadece bina ve ara olmad bilinci tm ulusumuzca kabul edilerek ada eitim iin bilinli bir kamuoyu yaratlmaldr. Bata biliim teknolojileri olmak zere tm teknolojik gelimelerden yararlanarak eitim yeniden organize edilmelidir. Dier taraftan eitimimiz ierik olarak da ele alnarak ezberden uzak, sorgulayan, aratran bir neslin yaratcs olarak dnlmelidir. Teknoloji destekli eitim; ada eitim ve iletiim teknolojilerinden olabildiince yararlanan, (CD-ROM a dayal eitim, kiisel bilgisayar destekli eitim, yerel iletiim a destekli eitim ve video eitimi) potansiyel renci kitlesinin ilgi ve yeteneklerine en uygun bilginin, yy yze eitimde dahil en uygun
103
Mehmet Karahan
yntem ve tekniklerle en ksa sre iinde en etkili renme olanaklaryla verildii bir eitim sistemidir. Dier bir deyile renci pasif bir alc durumundan renme sresince aktif olarak katldndan renmenin daha iyi olaca eitimcilerce de kabul edilen bir gerektir. rnein niversitelerde younlamaktadr: yeni bilgi ortamnn oluturulmas 3 aamada
1. Zaman paylaml sistemler yerine mikrobilgisayar alarn ieren veri paylaml bilgisayar alarn gerekletirilmesi 2. niversite bilgisayar ana balanacak kullanm kolay, stn grafik yetenekli, yksek performansl mikrobilgisayarlar gelitirilmesi. 3. Bilgisayarlarn retim iin kullanlmas eitim ile tmletirilmesidir.
4.1.5. Ders Materyali Hazrlamada Bilgisayar Kullanm 5.1. retimde Destek Amal Gelitirilen Yazlmlarn nemi ve Materyal Hazrlannda Dikkat Edilecek Konular
retimde destek amacyla gelitirilen yazlm rnlerinin genelde bu alanda uzman olmayan kiilerce retilmesi veya sadece programc, sadece tasarmc, sadece eitimci tarafndan retilmesi, ortaya konulan rnn niteliinde olumsuzluklar beraberinde getirmektedir. Henz uzman programc, tasarmc, psikolog veya eitimcinin bir araya gelerek birlikte rettikleri yazlmlar mevcut deildir. Birok durumda tasarmc kendi kiisel deneyiminden, sezgilerinden, mevcut teknoloji ve ortamdan yararlanmaktadr. Kullancnn ara yzeyi birka dakika iinde kavrayp zebilecei varsaylmaktadr. Ancak birok programda kullanc sorunlarla karlamaktadr. Gerekte kullanm karmak veya zor olan bir program renme srecini olumsuz ynde etkileyebilir. Flagg(1990) a gre kullancya dost bir program, rencinin program nasl kullanacandan ziyade ierik zerinde younlamasna olanak salar. Dolaysyla bu alandaki aratrmalar daha az stresli ara yzeyler yaratmaya yneliktir. Ara yzeylerin somut ve grnebilir olmas, etkili bir ynlendirme salamas, geri bildirim salamas, esnek bir yap iermesi, basitlik ve uyumluluk ilkelerine uygun olmas,, iyi bir bilgilendirme ve kontrol salamas tasarmcnn en ok dikkate alnmas gereken etkenlerdendir(Altun-Zarak,1999). Ekran tasarmn nemli lde etkileyen etmenlerden biri, rencinin bir kerede ileyebilecei bilgi miktarnn snrl olmasdr. Elektronik ortamda sunulan bilgi kullanlan sistemin yapsna baldr. Dolaysyla sunulacak olan materyalin zelliine bal olarak farkl bir sistem veya farkl bir yapda materyal kullanmak mmkndr. Birok aratrmaya gre, iitsel sistemlerde, grsel olanlara oranla not almak daha kolaydr. Konuma yntemi materyallere oranla soyut iletiim iin daha etkili, zellikle soyut dnce ve kavramlar anlamada daha iyi sonu salamaktr. Dier yandan, video grntleri baz renme durumlar iin olduka etkili olabilmektedir. rnein, Gagne(1978)ye gre resimler uzun sreli bellei harekete geirmekte ve gereki dramatik sunumlarla tutum deiikliini etkileyebilmektedir. Reinhardt(1987)bilisel renmenin bilgisayar ekranndan etkileimli metin okumu yntemiyle daha iyi gerekletiini video grntlerinin ise daha ok duyusal renme alannda etkili olduunu bulmutur. Bu nedenle de, bilisel renmede
104
Mehmet Karahan
bilgisayar ortamnda sunulacak metin ve grafiklerin kelime ve sembollerle sunulmas daha verimli iken, video grntleri daha ok ses geri bildirimi veya rencide bir tutum deiiklii hedefleniyorsa tercih edilmelidir. Dier bir grsel materyal kullanm tarz ise farkl ekildeki grntleri birlikte kullanmaktr. Farkl medya rnlerini birletirip bir arada sunmak rencinin renme kapasitesini arttrmada etkili olabilmektedir. rnein, ayn konu ile ilgili grsel ve iitsel bilgi ieren materyalleri birlikte kullanmak, renme kapasitesini arttrabilmektedir. Resim(hareketli veya hareketsiz) ve metni birlikte ieren almalardan bilgisayar kullanm sayesinde yaz, grafik, video veya tmnn birlikte kullanm konusu gndeme gelmitir. Aratrmalar ayrca, zellikle ocuklarda dz yaz alakal resimlerin, dz yazy hatrlama zerine pozitif bir etkisi olduunu belirtmilerdir. Bununla birlikte, Anglin ve Stevens(1987) ileri yataki renciler zerinde yaptklar aratrmada dzyaz+resim sunulan rencilerin son test baar puanlarnn sadece dz yaz sunumlara oranla ok daha yksek olduunu bulmulardr. Farkl formlardaki bilgiler birlikte kullanldnda ,sunulan bilgilerin birbiriyle ilikili olmasna ve sunumun rencinin dikkatini ekebilmek amacyla uyarc e kullanma yarna girmemesine dikkat etmek gerekir. Tasarlanan programn zellikle ieriinin renmeyi kolaylatrma, zmseme, zihinde tutma ve tekrar kullanma ak ekilde dzenlenmesi ve mutlaka bilgiyi uyarc, renmeye tevik edici, etkili ve yeterli ekilde sunmas gerekir. Men veya giri sayfas renciye renme amalarn baarmasn salayacak bilgi iermektedir. Bunu gerekletirmek iin de tasarmc bilgiyi sreklilik, simetri ve planlama stilinin tutarlln gsterecek ekilde semeli, gelitirmeli ve dzenlemelidir. Hareketsiz ekranlar ayr birer sayfa olarak ve her sayfa bir mesaj veya bir dnce ierecek ekilde dzenlenebilir. Bu tr dzenlemelerde renkler, farkl yaz biimleri, izgiler veya dier grafiksel semboller kullanlarak baar salanabilir. Menler hatrlamay kolaylatrmak amac ile balklar iermeli, her ekrandaki ana balklarda uyumlu ve doru olmaldr. Sunulan materyaller anlaml olmaldr ayrca zetleme bir daha gzden geirme ve son testler uygulanarak sunulan bilginin ksa sreli bellekte kalmas ve gerektiinde eriilmesi salanabilir. lkemizde gelitirilen yazlm programlarnda genellikle ders kitaplarndan alnan bilgiler dorudan bilgisayar ortamna yanstlmakta rencinin hazr bulunuluk dzeyi, renme stratejileri, gdleme, dikkat ekme... gibi psikolojik nitelikler dikkate alnmamaktadr. Bilgisayar ortamn materyal hazrlama konusunda eitli deneyimler yaayan Yldz (1999) anlam btnl iinde anlatlmas gerektiini sylemitir. retmenlerinde bu yzden rencileri deerlendirmede zorlandklar grlm, baz renciler srf ho gzksn diye projelerine ses, resim gibi eklemeler yaparak retmenlerin gzn boyamaya almlardr. Ksaca bilgisayarn eitimde baarl kullanmndan, okuma yazmadan fen bilgilerine, mzikten sanata kadar olabilecek katklarna rnekler vermeye allmaldr. Ama rencilerimizin daha iyi ve eit bir eitim alabilecekleri, bilgilerini paylaabilecekleri demokratik bir ortam yaratmaktr.
105
Mehmet Karahan
5.2. Ders Materyalleri Hazrlamada Bilgisayar Kullanm ve Yazm Gelitirme Uygulama Projesi
renme kalitesini renci baarsn arttrmak ve etkin bir renme ortamnn salanmasna ynelik olarak yazlm hazrlama almalar iin gerekli insan kaynaklarna ihtiya giderek artmaktadr. retmen yetitirmekle grevli eitim fakltelerimizin bu ihtiyalara cevap verebilecek niteliklerde elemanlar yetitirmesi asl vazifeleri olmas gerekir. Bu amala niversitelerimizde verilen bilgisayar uygulamalar derslerinde retmen aday rencilerimize ileride mesleki almalarnda en byk yardmc olabilecek, rencilerine konularn anlatrken daha yararl ve etkin bir ekilde anlatabilmelerini salayan materyaller hazrlayabilecekleri (oklu ortamda), rencilerinin daha fazla dikkatlerini toplayabileceklerini materyaller hazrlamak amac ile bilgisayar ortamnda yaplabilen ayrca her yerde kolaylkla bulabilecekleri bir sunu program seilmitir. Ayrca bu almada, retmen adaylarna sunu hazrlarken ders srasnda eitim teknolojilerini yakndan ilgilendiren tepegz, datashow, bilgisayar ortamna ses ve video grntlerinin aktarm, taraycdan (scanner) bilgilerinin aktarlmas gibi yararl becerilerinde kazandrlmas amalandrmtr. almalarmz srasnda snfmzdaki 20 adet bilgisayarmz yerel a balants ile birbirlerine balanm, rencilerin dosya alverii, bilgi paylam salanm, yine bu a sayesinde tarayc, yazc, video kaytlarnn aktarm, ses kayt cihazlarnn ana makine zerinde ortak kullanm mmkn olmutur. Tm bilgisayarlarmzda internet balants bulunduundan gerekli bilgilerin almalara da eklenmesi de mmkn olmutur. Son olarak almalar bittiinde rencilere meslek hayatlarnda yararlanmalar iin CDye kayt edilerek kendilerine verilmektedir. Projenin ikinci ayanda ise rencilerin yaptklar bu sunu almalarnn internet zerinde bir web sayfasnda gsterimi salanarak bilginin maksimum paylamnn gerekletirilmesi planlanmaktadr.
5.3. Ders Materyali Hazrlamada Gerekli Ara Gereler 5.3.1. Projektr alrken nelere dikkat edilmeli?
ekil: . 5.3.1.1. znrl anlamak

znrlk denildiinde, dijital grnty oluturacak kk noktacklar olan piksellerin says anlalmaldr. Ne kadar ok piksel varsa, o kadar temiz, detayl ve gzel bir grnt salanr. Piksellerin says projektrn gsterebilecei satr ve
106
Mehmet Karahan
stunu ifade eder. rnein SVGA 800*600 znrlk 800 piksel dikey kolon, 600 piksel yatay satrdan olutuunu ifade eder ve toplamda 480000 piksel vardr. Karlatrma yapabilmek iin; VGA znrlkte 640 stuna karlk 480 satr mevcuttur ve toplamda 307200 piksel grnty oluturur. Sonuta SVGA znrlk 172800 piksel gibi olduka byk bir grnt fark dourur. SVGA bir projektr VGA znrlnde alan bir projektrden ok daha kaliteli bir grnty projeksiyon perdesine aktarma zelliine sahiptir. Projekte ettiiniz grntnn mmkn olan en iyi kalitede olmasn istersiniz. Fakat ihtiyacnza en iyi ekilde cevap verecek projektr her zaman doru seemeyebilirsiniz. Eer sadece bilgisayarda hazrladnz slayt showlar, clip artlar ve fotoraflar gstermek iin ok yksek gte ve pahal bir projektre ihtiyacnz yoktur. Dier bir taraftan iimiz mhendislik, CAD-CAM izimleri, medikal resimler, mimari tasarmlar, artistik grafik almalar kritik grafik gsterimlerinde ihtiyacnz olan ey paranzn satn alaca en iyi projektrdr. Dier bir taraftan ise projektr ihtiyacnz, bu projektrle birlikte kullanacanz bilgisayarn znrl ile dorudan ilikilidir. Gnmzde pek ok netebook tipi bilgisayar SVGA ekranlara sahiptir. Standart projektrler dk maliyetli olabilmesi iin VGA standardnda retilmilerdir. Bu projektrler SVGA ya da XGA grntleri zel metotlarla VGA standardna drmek suretiyle gsterirler. Bu da perdede oluan grntnn monitrnzdeki grntyle, arasnda byk bir kalite ve detay fark olumasna neden olur.
5.3.1.2. Tanabilirlik ve Arlk

Eer seyahat ediyorsanz, projektr seiminde en byk faktr arlk olacaktr. Eer ok sk seyahat ediyorsanz, projektrnzn ekrana aktaraca grntden bir miktar fedakarlk ederek ok hafif, 4 kg. civarnda bir projektr sahibi olabilirsiniz. Baz retici firmalar 97 modelleri ierisinde gerekten ok hafif ve mkemmel grnt kalitesine sahip projektrler retmilerdir. Eer ekil.7 projektrnz bir konferans ya da toplant odasnda tavana asl olarak kullanlyorsa arlk sizin iin satn almada daha geri sralara der ve grnt kalitesi, parlaklk, kontrast ve renk gibi detaylar daha n plana kar.
5.3.1.3Parlaklk
Prezentasyonlarn (sunum) ounda dinleyiciler kolaylkla not alabilsin ve konumacnn yzn grebilsinler diye odann klar mmkn olduu kadar ak tutulur. Byle bir durumda projektrn parlakl nemli bir kriter olur. ekil.8
107
Mehmet Karahan
Parlaklk ANSI Lmen (American National Standart Institute) birimiyle ifade edilir. Fakat aklda tutulmas gereken nemli bir nokta vardr. Pek ok retici firma ANS sorularn kendinize sorun veya grntnn olmas gerektii gibi mi ekrana yansd sorularn kendinize sorun ve bu sorunlarn cevabn kendiniz verin. Bu basit karlatrma doru projektr semenize yardmc olacaktr. Ka tane projektrn gerekte tamamen doru olarak renk adreslemesi yapmadn, pembe tonlarn sar ve portakal rengine yakn gsterdiini grdnzde aracaksnz.
5.3.1.4. Contrast (Ztlk,Kontrast)

Parlaklk ve znrlk tek balarna,projektrlerde her eyi ifade etmezler.Grntnn gereki ve askna uygun olabilmesi asndan projektrn grnt kalitesinin belirleyici zelliklerinden biri olan kontrast ,en parlak ve en karanlk blgeler arasndaki renk farkllklarnn orandr.yi projektrler ekran zerinde en az 100/1 orannda kontrasa sahiplerdir. Fakat kontrast bazen yanltc olabilir.Odann iine birazck k girse,projeksiyon perdesi zerinde kontrast oran der.Projektr tercihi yaparken kontrast oran en az 100/1 olan projektr tercih etmelisiniz.Projektrnz kullanrken odann klarn mmkn olan en karanlk seviyede tutmanz,projeksiyon perdesi zerine den grntnn kalitesine birebir katkda bulunur.
5.3.1.5. Renk
Projektr seilirken,satclar projektrlerin renklerini abartarak anlatrlar.Renk canl bir tantm seyrederken karar vermemizde nemli bir rol oynayacak ana faktrlerdendir.Projekte edilen grnt ile bilgisayarnzn ekrandaki rengi karlatrarak fikir sahibi olmaya aln ve kendinize iki grntnn benzer olup olmadn sorun veya grntnn olmas gerektii gibi mi ekrana yansd sorularn kendinize sorun ve bu sorularn cevabn kendiniz verin.Bu basit karlatrma doru projektr semenize yardmc olacaktr. Ka tane projektrn gerekte tamamen renk adreslemesi yapmadn,pembe tonlarn sar ve portakal rengine yakn gsterdiini grdnzde aracaksnz.
5.3.1.6. Grnt Kalitesi

Grnt kalitesi hakknda fikir sahibi olabilmek iin ekran zerindeki grntye bakarak kendinize baz sorular sormanz gerekir. Grnt olmas gereken gibi dikdrtgen mi? Grntnn merkezinde ve kelerinde ayn anda metlik salanabiliyor mu? Grntnn zerindeki renklerde kayma ve/veya renkler arasndaki farklardan dolay bantlama var m? Grntnn herhangi bir yerinde hotspot (k kaynann en belirgin olarak grnty etkiledii yer) var m? Grntnn kelerinde piksellerden kaynaklanan boluklar var m? Grnt net ve keskin mi? Veya grntde glgelenme var m?
108
Eitimde Bilgi Teknolojileri ekil.10
Mehmet Karahan
Dier bir yaklamla projektr siyah bir grnt verirken ekrann tamam siyah m? Bunu dier renkler iin de deneyin. Grnt kalitesini deerlendirirken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de, ne tip bir video, grafik ve renk sinyali gnderdii veya projektr tarafndan ekrana aktarlddr. Tm bunlar projektrnzn grnt kalitesini test ederken nemli rol oynarlar. Fakat tm bunlar sizin projektrnzn tek bana almadn gstermez. Onu en az birka kez deiik ortamlarda test etmenizde fayda vardr.
5.3.1.7. Projeksiyon Perdesinin Grnt Boyu

Grnt boyu denince, projeksiyon perdesi zerindeki grntnn kseden kseye en byk ve en kk ls anlalmaldr.
5.3.1.8. Perde Arkasndan Gsterebilme zellii

Projektrn sabit bir pozisyonda zel projeksiyon perdesinin gsterebilme zelliine sahip olup olmad aratrlmaldr. arkasndan
5.3.1.9. Annda Bilgisayar ve Video Sinyallerini Kabul Etme zellii

Annda video ve bilgisayar sinyallerini kabul etme zellii denince projektrnzn ka eit farkl giri konvektrne ve ka deiik tipte sinyali annda kilitleme zelliine sahip olduunu anlamak gerekir. rnein projektrnze ayn anda bir notebook bilgisayar, bir masa st bilgisayar ve iki tane video kayna balamak isterseniz, sizin de projektrnzn yalnzca bir bilgisayar ve bir video kayna balamaya imkan varsa ne yapardnz? Tek areniz bilgisayarlardan ve videolardan s bitenin kablosunu karp yerine yenisini takmaktr.
5.3.1.10. Multi Sistem Olma zellii

Var olan video sinyal tipleri 4 tanedir. NTSC, SVIDEO (American), PAL ve SECAM (Avrupa) standard olup tm dnyaca bu standartlarn eitli versiyonlar kullanlr. Sizin projektrnzn tm bu standartlar gsterebiliyor olmas gerekir.
5.3.1.11. Kablosuz Uzaktan Kumanda

Uzaktan kumanda aleti basit ve kullanm kolay m? Kontroller ekran zerindeyse mn seenekleri anlalr m? Sunumlarnz uzaktan kumanda zerinden kontrol
109
Mehmet Karahan
edebiliyor musunuz? (bilgisayarnza uzaktan kumanda ile mdahale edebiliyor musunuz?)
5.3.1.12. Tavana Aslma zellii

Bir toplant salonu hazrlyorsanz projektrnz tavana asmanz gerekebilir. Bu durumda setiiniz projektrn grnty ba aa gsterebilme zellii olmas gerekir. Pek ok projektr bu zellie sahiptir.
5.3.1.13. niversal G Kaynaklar

niversal g kayna denince projektrn deiik elektrik gerilimlerinde herhangi bir ara eviriciye ihtiya duymadan otomatik olarak kendisini ayarlayabilmelidir. rnein, Amerikada 110 volt ve Avrupada 220 volt gerilimle otomatik olarak alabilmelidir.
5.3.1.14. Fiyat
Son olarak fakat en son kriter olmamakla beraber projektrn fiyat nemli bir faktrdr. Projektrlerin fiyatlar bir projektr iin 1000$dan 100.000$a kadar deimektedir. Projektrlerin ou 5000$dan 40.000$a kadar olan bir fiyat aral iinde satlmaktadr. Bizim nerdiimiz zelliklerde ultra hafif, parlaklk ve kullanm kolayl zerine odaklanm bir projektr 6000$-9000$ arasnda satlmaktadr. Fakat unutulmamas gereken bir ey var ki ne kadar para derseniz o denli iyi projektre sahip olursunuz. dediiniz para direkt olarak elde edeceiniz grntnn kalitesine, projektrn k gcne ve yksek znrlne (XGA) sahip sahip olmanz salayacaktr. Bu arada seim sonrasnda; sat sonras iletme maliyetleri, lamba deitirme maliyeti, tamir ve bakm giderleri unutulmamas gereken nemli noktalardandr. Genelde en byk iletme giderleri lamba deitirmeye harcanan paradr. Ufak tip projektrlerde 40 saat alan 25$ deerinde halojen lambalar kullanlr. Yeni retilen projektrlerde ise 3000 saat alan 500$ ile 700$ arasnda deien civa buharl lambalar kullanlmaktadr. letme giderleri dnldnde halojen lambalar aslnda hi de ekonomik olmad grlmektedir. Ayrca halojen lamba kullanlan projektrlerin grntlerinin sar tonlarda olduu da gz nnde bulundurulmaldr. DLP projektr lambalar da halojen lambalardan farkl deildir. DLP projektrlerde kullanlan pek ok metal buharl lambann en fazla 250- 400 saat arasnda alt bilinmektedir. Ve aradan geen zaman ierisinde parlaklk seviyesi gzle grlr bir ekilde 150 saat ierisinde der. Bir de projektrnzn lambas kullanc tarafndan deitirilebilen tipte deilse servis merkezinde deitirmeniz gerekecektir. Buda size ekstra bir maliyet getirecektir. Projektrler hakknda bilgi alabileceimiz adresler: www.symbol.com.tr/haberler/lcd vp.htm www.mkn. itu.edu. tr/ht/salonlar.html www. mkn. tu. edu. tr/t-tsalon. Htm. Tepegzler hakknda bilgi alabileceimiz adresler: web. ttnet. net. tr/ users/MBAKAN/transparan. htm
110
Mehmet Karahan
Kaynaklar
1. Aksoy, M. Emin. Bilgisayar Kursundan Geen retmenlerin Bir Eitim Arac Olarak Bilgisayara likin Tutumlar, (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1989. 2. Alkan, Cevat, Nurettin imek ve Deniz Deryakulu. Eitim Teknolojisine Giri . Ankara: nder Matbaaclk, 1995. 3. ilenti, Kamuran Eitim teknolojisi ve retim. Geniletilmi Altnc Bask. Ankara: Kadolu Matbaas, 1988 4. Demirel, ., M. Erden, B. Akkoyunlu, F.Kaptan, Eitim Teknolojisi Ders Notlar. Ankara: 1994. 5. Evans, Mellisa-Andris (www.iste.org/Publications/JRCE/jrce28.1..html) ,1995. 6. Grol, Mehmet. Eitim Arac Olarak Bilgisayar likin retmen Gr ve Tutumlar, Frat niversitesi Dergisi . C:5(1), 1991,ss. 159-178. 7. Hzal, Alian. Bilgisayar Eitimi ve Bilgisayar Destekli retime likin retmen Grlerinin Deerlendirilmesi. Eskiehir: Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, No:11,1989. 8. Keser, Hafize.Eitimde Nitelik Gelitirmede Bilgisayar Destekli Eitim ve Ders Yazlmlarnn Rol, Eitimde Araylar 1. Sempozyumunda Sunulan Bildiri Metinleri. 13-14 Nisan 1991. stanbul:zel Kltr Okullar Eitim Aratrma Gelitirme Merkezi, 1991, ss. 178-183 9. imek, Nurettin. Yazlmn Tasarm Standartlarnn Bilgisayar Ortamnda renmeye Etkisi, (Yaynlanmam Doktora Tezi). Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1995. 10. Akkoyunlu Buket,(1999), (Trkiyede Eitim Teknolojisinin Grnm). 11. Akkoyunlu, B.,(1999),nternet in retim Srecinde Kullanm, ODT Biliim Teknolojileri Inda Eitim Konferans Bildiriler Kitab, Ankara, s. 7782 12. Do. Dr. Aylin GRGN BARAN (1998) Bilgisayar Kullanmnn Trkiye Eitim Kurumu zerindeki Etkileri Biliim Dergisi Ankara, s.30-33 13. Yldz, Melda (1999). Eitimde Bilgisayar Kullanm URL Adresi: http://home.att.net/~myildiz/Presentation2.html 14. Bilgisayar (Dergi) Say 155,1994 15. Akkoyunlu BUKET (1998). "Eitimde Teknolojik Gelimeler" ada Eitimde Yeni Teknolojiler. Anadolu niversitesi Yaynlar, No: 1021, Eskiehir 16. Trkiye Bileim Dernei Dergisi (1983), Tun BALMAN "retim Ortamnda Etkileimli U Kullanm", stanbul 17. Bitter G. Gory Ruth A. Camuse, Using a Microcomputer in the Classroom. Reston Publishing Company, nc. Virgina, 1984.
111
Mehmet Karahan
18. Coburn, Peter, Peter Kelman, Nancy Roberts, Thomas F.F. Snyder, Daniel H. Watt, Cherly Weiner, Practical Gude to Computers in Education, Addison-Wesley Publishing Company, Inc. 1982. 19. Hunter, Beverly, My students Us Computers reston Publishing Company Inc. Virgina 1983 20. O'Shea, Thim, John Self, Lerning and Teaching with Computers, Prenticehall Inc. 1983 21. Gates, Bill (1999).nmzdeki Yol, Arkada Yaynevi, Ankara. S.203-210 22. Kaya, Zeki (1998). "Avrupa lkerinde Yeni Bilgi Teknolojilerinin lkretimde Kullanlmas", ada Eitimde Yeni Tennolojiler. Anadolu niversitesi Yaynlar, No: 1021. Eskiehir, s.141-153 23. Kazandr Bekir (1999). "Biliim Teknolojileri ve Eitim", Biliim Teknolojileri Inda Eitim Konferans Bildirileri. Ankara.s.36 24. Akpnar, Yavuz. 1999. "Bilgisayar Destekli retim ve Bilgi Toplumunda nsan Nitelikleri" Eitimde Bilgi Teknolojileri Inda Eitim Konferans Bildirileri. Ankara s.145 25. Bayram, Servet (1999). "retim Teknolojisinde Grsel Materyal Kullanm rnekleri" Eitimde Bilgi Teknolojileri Sempozyumu Bildiri zetleri. Bursa.s.43 26. Asan, Akn (1999) "lkretim 1. Kademe Okullarnda Okumakta olan Hayat Bilgisi Dersini Destekleyici Bir EitimYazlm Tasarm ve Gelitirilmesi". Eitimde Bilgi Teknolojileri Sempozyumu Bildiri zetleri. Bursa.s.29 27. Altun, Eralp-Zavrak, Murat (1999). "Kimya retiminde Bir zlence tasarm almas ve Deerlendirmesi. Eitimde Bilgi Teknolojileri SempozyumuBildiri zetleri.Bursa.s.13 28. Yldz Melda (1999). Eitimde Bilgisayar Kullanm: Bir EitimcininTecrbeleri URL adresi: _ HYPERLINK http://home.att.net/myildiz/Presentation2.html __http://home.att.net/myildiz/Presentation2.html_ 29. KARAHAN Mehmet,(1999) Bilgisayar Eitimine Giri, Malatya
112
Mehmet Karahan
5.BLM INTERNET KULLANIM ALANLARI

1-E-MAL 2-WEB 3-CHAT 4-FTP 5-E-TCARET VE BANKACILIK 6-DEK NTERNET UYGULAMALRI
113
Mehmet Karahan
5.1.WEB 5.1.1 nternet le lgili Terimler 5.1.1.1 World Wide Web (www)
nternetteki birok bilgi www formatndaki bilgilerden oluur. Bu formattaki sayfalarsa resim, ses, grnt vb. birok materyal bulunabilir. nternette sayfas olan hemen hemen btn kurulu, irket, kii, organizasyon vb. sayfalar web formatndadr.
5.1.1.2 URL (Unform Resource Locators)

URL niform kaynak konumlandrc anlamndadr. WWWde adreslenmi internet kaynaklarna eriimimizi salar. nternet sunucu kaynann nerede olduunu bulan ve nasl belirleneceini tespit eden bir emadr. rnein, Gopher, FTP veya WAIS sunucularn bulmak iin kullanlr. URL, bir dosyann hangi makinede nasl bulunacan gsterir. rnek ftp://ftp.istanbul.edu.tr/pub/internet/winzip.exe
5.1.1.3 Http(Heypertext Transfer Protokol)

ok ynl metin transfer iletiim kurallar ve http istemci/sunucu etkileimlerini salar. Yeni bir internet iletiim kuraldr. ok ynl metin dokmanlarnn hzl bir ekilde tasarlanp, internet zerinde datlp hizmete sunulmasn salamak iin dnld. Dier internet aralar, FTP,WAIS veya Gopher gibi http de bir istemci sunucu iletiimi kurallardr.
5.1.1.4 Html(Hypertext Markup Language)

WWW deki ok ynl metin dkmanlarnn yazld, metin sayfalarna belirli taglar yerletirerek HTML dokmanlarn hazrlayan bir iaretleme dilidir. HTML komutlardan oluur. Bu komutlara zel olarak tag denir.
5.1.1.5 URL(Universal Resource Identifier)

Kaynaklar Webde kullanlabilirdir. Bir evrensel kaynak konumlandrc (URI) vastasyla ifrelenebilir. Genel olarak paradan oluur. 1. Kaynaklara Eriimde kullanlan mekanizman, isimlendirilmi emas, 2. Kaynaklar sunan makinann ad 3. Kaynan yolu ile birlikte ad.
5.1.2 Htmlye Giri

HTML, Tim Bernes-Lee tarafndan CERNde gelitirildi ve Mosaic taraycs tarafndan popler hale getirildi. HTML bir metin dokmannn mantksal organizasyonunu belirlemek iin tasarland. Bu sayfalara ok ynl metin balantlar ve kullanclar etkileimleri eklenebilir. HTML ile dokmanlar olutururken, dier programlama dilerinde olduu gibi mantksal nitelerden oluur. HTML dokmanlarnn dier dokmanlardan fark, <...> karakterleri ile snrlanan birimler ierisinde yazlmalardr.
114
Mehmet Karahan
5.1.2.1 Html Eleman

HTML, en dtaki elemandr. Bu eleman, metin bir HTML dokman olduunda iaret eder. Ayrca bu eleman, Web sayfasn gsteren programa HTML dilinin versiyonunu belirtir.
5.1.2.2 Head Eleman

Dokmann ierii hakknda bilgi verir. bu bilgi dokmann bir paras gibi Web taraycsndan grnemez. Head eleman ierisinde bulunmas zorunlu tek eleman Title elemandr. Kullanm: <Head>......</Head>
5.1.2.3 Title Eleman

Dokmann bal belirlenir. Her dokmann bir title blou olmaldr. Bu eleman sayfann st baln belirler. Kullanm: <Title>......</Title>
5.1.2.4 Body Eleman

Bu eleman, HTML dokman ierisindeki tm paragraflar listeler ve dier elemanlar ierir. Kullanm: <Body>......</Body>
5.1.2.5 Hn Eleman
H1 ile H6 arasndadr. H1 en byk H6 ise en kk fontlu balktr. Kullanm: <H1>......</H1>
5.1.2.6 P Eleman
Bir paragraf metninin balangcdr. Paragrafn balangcn iaretler. Kullanm: <P>......</P>
5.1.2.7 Hr Eleman
stenilen zelliklerde yatay izgi izmek iin kullanlr. Kullanm: <Hr>......</Hr>
5.1.2.8 Font Eleman

Yazlacak yaznn bykln, rengini ayarlamak iin kullanlr. Normal Font bykl 3tr. Kullanm: <Font size=5>......</Font>
5.1.2.9 Br Eleman
Paragrafn yeni bir satrdan balanmasn salamak iin kullanlan, satr kesici elemandr. Kullanm: <Br>
5.1.2.10 Tr Eleman
Bir satrn sonu ve dier satrn ban belirlemek iin kullanlr. Kullanm: <Tr>
115
Mehmet Karahan
5.1.2.11. I Eleman
I eleman, bir blok tekstin italik yaz tipinde yazlmasn salamak iin kullanlr. kullanlr. Kullanm: <I>......</I>
5.1.2.12. U Eleman
Belirlenen bir blokun alt izgili yazlmas iin kullanlr. Kullanm: <U>......</U>
5.1.2.13. Meta Eleman

Dier, Head elemanlar ierisinde tanmlanamayan meta-bilgiyi koymak iin kullanlan bir elemandr. Dokman indekslemek ve kataloglamak amal kullanm iin olanak salar. Kullanm: <Meta>
5.1.2.14. Code Eleman

Bir programlama dilinden alnm satrlar, HTML dokman ierisinde belirtmek iin kullanlr. Kullanm: <Code>......</Code>
5.1.2.15 Img Eleman

Sayfamza resim eklemek iin kullanlr. Kullanm: <Img src= Dosya ad>
5.1.2.16 A Eleman
Sayfamza hypertext linkleri eklemek iin kullanlr. link eklenen satrlar parlaktr. Bu satrlara ift tklandnda linklere ulalabilir. Kullanm: <A href= balanacak link ad> ift tklaynz(link balanacak satr) </A> rnek Bir Web Sayfasnn Html Kodu le Yaplmas
{ { { {
Bu kodlar yaz editrmzde yazdktan sonra sayfamz uzants html veya htm olarak kaydetmemiz gerekir. Sayfamz kaydettikten sonra grntsn web taraycs kullanrken Open (a) seeneini setiimiz takdirde, mesela internet explorerda bir diyalog kutusu ile karlarz. Bu kutudan open file (dosya a)
116
Mehmet Karahan
seeneini tklayp HTML dokmanmzn nerede ise onu bulup sememiz gerekmektedir. Sayfamzn adresini yazarak sayfamz aabiliriz.
ekil 2.2.2 Explorerda Html dokmann amak Sayfamzn nternet Explorerdaki grnts aadaki gibi olur.
ekil 2.2.3 Explorerda Alan Html Dokman Bu sayfa not defterinde html taglaryla yazdmz sayfann explorerdaki grntsdr. Bu sayfay dier yaz editrlerinde de (wordpad, word gibi) rahatlkla html kodlarn yazarak hazrlayabiliriz. Sayfamzn html dilindeki halini grmek iin internet explorerda grnm (view) mensnn altndaki kaynak tklanr. Nestscape de ise grnm (view) mensnden kaynak sayfa (page source) tklanr.
117
Mehmet Karahan
5.1.3 Microsoft Frontpage le Web Tasarm

Frontpage program, ister HTML kodu yazarak, isterse menleri veya ksayol butonlarn kullanarak web sayfas hazrlamaya olanak salayan bir yazlmdr. Program altrdnzda normal, HTML ve n grnm adn tayan panel ile karlarz. Microsoft Frontpage 2000 program ile gelen yeniliklerin en nemlisi web sayfalar sihirbazdr.
ekil 2.3.1 Frontpage Express Editrnn Grnts
5.1.3.1 Yeni Bir Web Oluturmak

Yeni bir web oluturmak iin File New Web seeneklerini takip ederek bo bir web veya web sihirbazn kullanarak ierisinde sayfalar olan bir web oluturabilirsiniz. File New Web seeneinin altndaki u sihirbazlardan yararlanabiliriz. 1. Corporate presence wizard seenei ile ise bir firmann tantm amac ile oluturulacak web iin kullanlan bir seenektir. 2. Custumer support web seenei ile mteri hizmetlerini ynetebileceiniz bir web sayfas hazrlayabiliriz. 3. Discussion web wizard seenei ile tartma sitesi hazrlamamz salar. 4. Empty web seenei ile amacnza gre belirleyeceiniz bo bir web sayfas hazrlamamz salar. 5. Import web wizard seenei ile ise, daha nceden hazrlanan bir sitenin sayfalarn Front page ortamna tamamz salar. 6. Personal web size zel bir site oluturmak iin bu seenek kullanlr. 7. Project web sihirbaz ile ise Frontpage tarafndan hazrlanan sayfalar koleksiyonundan oluan bir projeyi, amacnz dorultusunda dzenlememizi salar.
118
Mehmet Karahan
5.1.3.1 One Web Page (Bir Sayfalk Web Oluturmak)
Bir sayfadan oluan web oluturmak iin File New Web one page web seeneklerini takip edip, ok butonuna tklanr. Tklamadan nce liste kutusundan diskte bir konum belirlenir. Frontpage sadece index. htm ve iki alt klasrden oluan alt yapy hazrlayacaktr. Yapmanz gereken tek ey, index. htm zerini ift tklayarak, ya HTML kodu yazarak ya da normal paneli zerine balklar, resimler veya elemanlar yerletirerek web sayfanzn giriini hazrlayabiliriz.
5.2.ELEKTRONK TCARET VE BANKACILIK 5.2.1. E-Ticaret Nedir?

E-Ticaret iin verilebilecek tek bir tanm yoktur. Baz grlere gre, e-ticaret (ECommerce), her trl maln ve servisin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletiim kanallar ve ilgili teknolojiler (akll kart-smart card-, elektronik fon transferi -EFT-, POS terminalleri, faks gibi) kullanarak satlmas ve satn alnmasn kapsayan bir kavramdr. Baka bir gre gre ise e-ticaret, deme ileminin internet zerinden yapld al-satlar iermektedir. E-Ticaret yoluyla oluan ekonomi de, dijital ekonomi, elektronik ekonomi (e-ekonomi) olarak tanmlanmaktadr. Elektronik iletiim teknolojileri ticari hayatta aslnda uzun yllardr (1980'lerden beri) kullanlmaktadr. Ama, internetin e-ticaret iin kullanlmas ok yenidir (1997'lerden beri). Zaten internet asl geliimini (patlamasn) ticari kullanm artmaya baladktan sonra yaamaya balamtr. Sonuta, internet'in yaygnlamas ile birlikte, web ve eposta uygulamalarnn e-ticaretin doal mekan haline geldiini syleyebiliriz. nternetin ticari rnleri satmada kullanm, ilk bata "belki olabilir" trnden ve ssl web sayfalarndan oluan birtakm denemelerden ibaretti. Ancak, Amazon.com, Dixons, Yahoo gibi rneklerin 1-2 yl ierisinde, sadece internet zerinden sattklar servislerle birer byk irket ekline gelmeleri, birden bu denemeleri ve hayalleri geree dntrverdi. nternet zerinde dnen ekonomi her geen gn artmaktadr. Hatta, 1999 ylnda Amerikan Ticaret Bakanl'nn yapt bir aratrmada (http://www.ecommerce.gov ) internet ekonomisinin (ucuz girdi ve i gc, az maliyet vb sebebiyle) enflasyon orannn azaltlmasnda rol oynad saptanmtr. OECD, Avrupa Topluluu, ABD gibi ekonomiler, internet zerinden yaplan elektronik ticaretin globallemesi ve salkl bir yapda gelimesi konusunda 1990'l yllarn sonlarndan beri stratejik toplantlar yapmakta ve ortak eylem planlar gelitirmeye almaktadrlar. Bu almalarda, kullanclar ve mterilerin elektronik ticarete gvenlerinin artmas (kiisel bilgilerin gvenlii, gvenli kredi kart kullanm, mteri haklarnn korunmas vb), geleneksel ticari faaliyetlerin yaplabilmesi iin gelitirilmi/dzenlenmi yasa ve kurallarn elektronik ticari pazara da hitap eder hale gelmesi, elektronik ticaret iin oluturulan bilgi/iletiim altyapsnn gelitirilmesi, elektronik ticaretten alnacak verimin arttrlmas gibi unsurlar gz nnde tutulmakta ve bu konularda hkmet politikalarna yn verecek kararlar alnmaktadr.2010 ylna kadar, Avrupa Topluluu bnyesinde, e-ticaret ile ilgili konularda 20 milyon yeni i olana yaratlaca tahmin edilmektedir (EU Summit, Mart 2000, Lizbon, Portekiz).Bu ve benzeri rnekler ve aklamalara baktmzda, globalleen dnyada e-ticaretin ne kadar nemli olduunu grmekteyiz.lkemizde de, 1998'den sonra, baz byk alveri merkezleri nternet zerinde sat maazalar amlar, ayrca kurumlara ve
119
Mehmet Karahan
bireysel giriimcilere elektronik dkkan (e-dkkan) kiralayan servis salayclar ortaya kmaya balamtr. Basn ve bankaclk alanlarnda, konularnda nc nitelii olan baz kurulular, e-ticaret alannda da yatrmlarn (2000'lerin balarnda) hzlandrmlardr.
5.2.2 E- Nedir?
E- (E-Business), her trl i balantlar ve bunlarla ilgili ksmlarn elektronik ortamda yrtlmesini tarifleyen bir kavramdr. Yani, bir i ortamnn paralar olan mteriler, iiler, ortaklar arasndaki ilikiler, yeni i balant yazmalar ve benzeri her ey elektronik ortamda gerekleir (e-posta kullanarak, sanal proje gruplar yoluyla, faks ve data haberleme sistemleri kullanarak vb). E-i byk oranda; potansiyel mterileri elde tutmak, yeni mteriler kazanmak ve mterilerle ilikileri gelitirmek hizmet, sat ve bilgilendirme servisleri ile mmkn olan en ksa zamanda mterilere ulamak retimde ve her trl i prosesinde maliyeti drp verimi arttrmak gibi konularda internet/intranet ve zellikle web teknolojilerinin kullanlmasn ierir. E- ve E-Ticaret arasndaki farklar nelerdir? E-i, internet haberleme aralarn (web bilgi sayfalar, e-mail, grup posta haberleme aralar (liste servisleri), haber bekleri) kullanarak, potansiyel mterilerle ilikiye gemek ve ksa/orta/uzun vadede iinizi gelitirmek, pazarlama/reklam vb gibi konularda internet teknolojilerini kullanmak anlamna gelir. Ksaca, internet ortam, insanlarla tanma ve i yapma mekandr. E- sonunda illa ki bir para ak olmayabilir. Ancak, e-i balantlarnn doal uzants, ticari kazan salamak (para ak, e-ticaret) olarak dnlmelidir. E-ticaret ise, Elektronik ortamda (byk apta nternet zerinde) para kazanacak aktiviteleri ierir. E-ticaret sonucunda, net bir para ak vardr.
5.2.3 nternet mkanlari, Gerekten E- Ve E-Ticaret Yapmak in Yeterli Mi?

nternet, e-i ilikilerinin yrtlebilmesi iin gerekli iletiim imkanlarna sahiptir. Elektronik posta yoluyla ok hzl haberleme yaplabilmekte, aranlan bir konuda i yapan firmalara web arama aralar kullanarak eriilebilmektedir. Ayrca, internet zerinde sunulan senkron ve asenkron tartma ortamlar yoluyla allan bilgisayar ve mesafeden bamsz alma gruplar oluturulabilmektedir. letiimde bilgilerin gvenlii de, eitli gvenli haberleme protokolleri ve gvenlik sistemleri kullanarak salanabilmektedir. nternet kullanmnn yaygnlamas ve web'in bilgi aktarmada kullanlan ortak bir ara birim olmasyla, eriilebilecek insan kitlesi ticaret yaplmaya deer boyutlara ulamtr. web, kendi ticari yntemlerini kendisi oluturmutur. Altyap internet protokolleriyle salanrken; reklam, sat ncesi ve sonras servis, deme yaplmas vb gibi imkanlar klasik anlamdan daha farkl boyutlara gelmitir. Modern haberleme imkanlar zaten e-i ve e-ticarette kullanlyordu. Kredi kartlar, akilli kart uygulamalar, elektronik fon transferi gibi kavramlara i hayati pek de yabanc deil. Zaten gnlk hayatmzda da, para aknn nemli bir ksmi kredi
120
Mehmet Karahan
kartlar yoluyla olmaktadr. imdi, karmzda internet var. nternet'in sunduu en nemli teknolojik girdi world wide web (www, web) dir. web, bilgisayar okuryazar olan ve internet kullanan herkesin kullanabildii standart bir bilgiye eriim ortam sunmaktadr. Bu, gvenli veri iletimi ile birletirildiinde, e-ticaret iin gereken ok kullanl ve ucuz bir ortam ortaya kmaktadr. nternet, e-ticaret sz konusu olduunda, (I) kolay pazar bulma (II) hzl bilgi eriimi (III) geni lekli pazarlar (IV) kolay, hzl ve ucuz iletiim (V) yeni i imkanlar (VI) kolay destek imkanlar gibi konular zellikle n plana karmaktadr.
5.2.4. Neden E-Ticaret? Buna htiyacm Var M? Bana Yarar Olacak m?

E-ticaret konusuna tm i evrelerinin dikkat etmesi ve bunu ciddiye almalar gerekir. nk e-i ve e-ticaret modelleri irketlerin yeni pazarlara almasna yardm etmektedir. Bu yeni pazar, hayatlarnn nemli bir ksmnda internet kullanan yz milyonlarca insandan olumaktadr ve burada herhangi bir corafi snr da yoktur. Ayrca, iletiim teknolojilerinin salad hz, ucuzluk ve gven pazarlama stratejileriyle birletiinde, global olarak, iletmelerin karlln arttrmaktadr. Ticaret ve i ilikilerinde elektronik ortamlarn ve zellikle internet teknolojilerinin kullanlmasyla; Mevcut i imkanlar byyecektir, Halen pazarlanan rnlerin sat daha kolaylaacak ve reklam, rn tantm, sat ncesi ve sonras destek ve benzeri kanallar tamamen elektronik ortamda daha efektif kullanlabilecektir. Otomatik bilgi datm sistemi yardmyla, mterilere ve daha geni kitlelere kolayca ulalabilecektir, Global olarak, i dnyasyla olan etkileim artacaktr, verimlilik analizleri ve planlamalar daha kolay yaplacaktr, Uluslararas pazarlara kolayca ulaabilme imkan olacaktr. E-Ticaret, 2000'li yllarda, uzmanlarn tahmininden 2-3 kat daha hzl byyen bir ekonomi mekanizmasdr. Global ekonominin gelecei, art e-ekonomidedir. Bu belli oldu. Ticari iletmeler byle bir ortamda yer almak zorundadrlar. Yoksa, pazar paylar decek ve kimseyle i yapamaz hale geleceklerdir. Yakn gelecekte, e-dkkan olmayan, e-posta kullanmayan ticari kurulular muhakkak ki, ilerini gelitirmede ve kar etmede, yeni i balantlar kurmada ok zorlanacaklardr.
5.2.5 Bankacilikta nternet 5.2.5.1 Internet Hizmetleri Bankacla Neler Katar?

Bire-bir iletiim imkan salar Kiiselletirme ile mteriye nemli olduunu hissettirebilir sistemlerinizin ek fonksiyonlar getirir. Yeni bankaclk enstrmanlar imkan sunar Artan bireysel ilemlerin operasyonel masrafn azaltr Mteri veritaban oluturma imkan verir Banka imajn artrc unsurdur
5.2.5.1.1 ubeleri WEB tabanl sistemlere terfi ettirebilir

Elektronik bankaclk sistemimiz banka sistemi ile entegrasyon salandktan sonra ubelerde arayz olarak kullanlabilmektedir.Gnmzde ok bankada ube yapsnda client/server PC tabanl uygulamalar kullanlmaktadr ancak bu tr sistemlerin iletme masraflar ok yksektir. PC ayarlarndaki kullanc sorunlar,
121
Mehmet Karahan
yeni versiyon yazlmlarn datlmas ve kullanclarn mdahale imkanlarnn kstlanmas iin bir ok pahal tedbirlerin alnmas zorunlu olmutur. Buna ramen bu tarz sistemlerin alr vaziyette tutulmas iin nemli personel kayna ayrlmas gerekmektedir. Bu zor problemin iki zm var ; birincisi klasik host zmdr ancak pahal ve ak olmayan bir yntemdir, ikincisi WEB tabanl zmlerdir. Bizce ube personelinin nnde sadece bir browser altran cihaz olmaldr ve bilgi ilem personeli yanlzca bu browser alr vaziyette tutmaldr.Bu da bir PC yi ayakta tutmaktan son derece kolaydr, kald ki artk disksiz, disket srcsz ve browser zerinde ykl cihazlar ucuz olarak bulunabilmektedir.Bu tip cihazlar ve webbank ile sahip olma maliyetlerinizi en az drtte bir orannda drebilirsiniz 5.2.5.2 nternet Bankacl nternet bankaclnda bankalarn internet ubesi ile bankaclk hizmetlerinden yararlanmanz iin zaman ve mekan snrlamasn ortadan kaldryor. Hibir zel yazlm ve donanma ihtiyacnz olmadan internet ubesinde ilem yapabilirsiniz. Internet bankaclnn amac para ekme ve yatrma hari tm bankaclk ilemlerinin ubeye gitmeden dnyann her yerinden yaplmasdr Bilgi Alma ilemleri Mevduat ve repo oranlar, kur bilgileri, TCMB kur bilgileri, kesin sat oranlar bireyse Mevduat ve Repo Oranlar, Kur Bilgileri, TCMB Kur Bilgileri, Kesin Sat Oranlar, Bireysel Kredi Faiz Oranlar, Kampanya Bilgileri... Bavurular in Neler Gerekli Kimlik bilgileri ve hesap numaranz bavuru iin yeterlidir. Ka Tane ifre Alnabilir ? Bireysel mterilerimiz sadece bir ifre alabilir. Dekont Alnabilir Mi ? nternet ubesinde gerekletirdiiniz kredi Kart demeleri, kurum faturas demeleri, Baka hesaplara havale ve EFT ilemlerine ait dekontlar, takip eden 1 i gn ile 3 ay sonrasna kadar alabilirsiniz.
122
Mehmet Karahan
ekil 5.5.1. Etibankn Ana Web Sayfas Eti bank ana web sayfasndan nternet ubesine tklarz gelen sayfada nternet ilemlerinizi yapabilirsiz. Yalnz daha nceden bavurup bir kullanc ad ve ifre almanz gerekir.
ekil 5.5.2. Etibankn nternet ubesinin giri sayfas
5.3. DEK NTERNET UYGULAMALARI 5.3.1 nternet Ve Reklam

Dnyada ve Trkiyede hzla yaygnlaan nternet teknolojisinin bir getirisi olan nternette reklam hayatmza girmi ve gn getike nem kazanmaya balamtr. Markalarn tek amac hedef kitlelerine en etkili ve en hzl bir ekilde ulaabilmektir. nternet reklamcl, internet kullanc saysnn gn getike artmasyla, internette reklam yaplan Markalarn daha abuk fark edilmesini salam ve televizyon-basn reklamclndan daha etkili olmaya balamtr.
123
Mehmet Karahan
ekil 6.1.1 turk.internet.com web sayfasndaki bir reklam
5.3.1.1 nternet Reklamclna Genel Bak

nternet 5 yl gibi ok ksa bir zaman iinde, dnyada 200 milyon Trkiye'de ise yaklak 3 milyon kullancya ulat. Oysa, televizyon bu rakama 13 ylda ulaabildi. Gnmzde internet kullanclarnn, zellikle gen, eitim ve gelir dzeyinin ise orta ve st kesimden olmas, nternet reklamclnn etkinliini arttryor. yaplan aratrmalara gre, internet kullanclar arasnda televizyon seyretme oran da olduka dk. Nitekim, 1997 ylndan itibaren gelimi lkelerde televizyon seyretme oran dyor. nternet alannda yaanan hzl ve etkin gelime, onlne reklamlarda da izlenmekte. Trkiye'de nternet reklamclnn gnlk yaama girmesi, reklamlar da bu alana kaydrmakta. IBS Pazar Aratrmalar Hizmetlerinin Trkiye'nin 7 ilinde, 12 ya zeri 1500 kii zerinde yapt aratrma sonularna gre: 1. Ankete katlanlarn % 38'i bilgisayar evlerinde kullanyor ve bunlarn % 85'i nternet'e balanyor. 2. Ankete katlanlarn % 15'i bilgisayar sadece ofislerinde kullanlyor ve bunlarn da % 77'si nternet'e balanyor. 3. Ankete katlanlarn % 11 ise bilgisayarhem evde hem ofiste kullanyor. Bu aratrmadan da grld zere lkemizde nternet kullanm henz yeni yeni patlyor. Merrill Lynch'in tespitlerine gre, Trkiye'de yksek bant geniliinin altyapsnn tamamlanmasyla, ISP ve dot.com irketlerinin bymeleri, gelimeleri ve yeni yatrmlar iin gerekli olan harcamalarn kstlanma kouluyla, internet reklam pazar ok geliecek asl patlamann henz yaanmadn belirten uzmanlar, daha bunlarn snma turlar olduu grnde birleiyor. nternet'in en ilgin ynlerinden birisi, maliyetlerin ok yksek olmamasndan dolay herkesin ayn kulvarda bu yara balayabilmesi. Bu zellik, biroklar iin bir k noktas olabilir.
5.3.1.2 Trkiye'deki Onlne Reklam Uygulamalar

nternet byk bir hzla gnlk yaama girmesine, dier mecralar karssnda birok stnlnn olmasna ramen, gerek lkemizde, gerekse dnyada henz potansiyelini tam olarak kullanamyor. Dnyada onlne reklam harcamalar 2000 ylnda btn dalgalanmalara ramen, 9 milyar dolara ulat. Trkiye'de ise internet reklamlarnn 8 milyon dolar civarnda olduu belirtiliyor.
5.3.1.2.1. Rakamlarla nternet Reklamcl

eitli aratrma irketlerinin lkemizde yapt almalarda, onlne reklam harcama rakamlar farkllk gstermekte. Bu nedenle, eitli aratrma gruplarnn verilerini toplamaya altk. Cedit Suisse'e gre, Trkiye'nin onlne reklam harcamalar 2000 ylnda 9 milyon dolar. 2001 ylnda ise bu rakam 825 milyon dolara ulaacak. Trkiye'de onlne reklam harcamas: (Cedit Suisse) 1999 ylnda 5 milyon dolar
124
Mehmet Karahan
2000 ylnda 9 milyon dolar 2001 ylnda 75 milyon dolar 2002 ylnda 120 milyon dolar 2003 ylnda 200 milyon dolar 2004 ylnda 450 milyon dolar 2005 ylnda 825 milyon dolar Merrill Lynch'in tespitlerine gre, Trkiye'de yksek bant geniliinin altyapsnn tamamlanmasyla, ISP ve DOT.COM irketlerinin bymeleri, gelimeleri ve yeni yatrmlar iin gerekli olan harcamalarn kstlanmama kouluyla, internet reklam pazar ok geliecek. Dnyada onlne reklam harcamalar: (Merrill Lynch) 2000 ylnda: 9 milyar dolar 2005 ylnda: 54 milyar dolar Trkiye'nin toplam reklam harcamas(TV, Medya dahil): 1 milyar dolar Trkiye'de onlne reklam harcamas: 2000 ylnda: 5 milyon dolar 2005 ylnda: 100 milyon dolar IAB'in 2000 yl iinde yapt aratrmaya gre, en ok onlne reklam tketim mallar alannda veriliyor. letiim sektr ile finans sektr, yzde 19 ile onlne reklam verenler arasnda bulunuyor. Medya reklamlar ise yzde 6 gibi ok dk bir paya sahip. En ok tercih edilen internet reklam ise, Trkiye'de yzde 56 gibi yksek bir oranla banner
5.3.1.2.2. Onlne Reklamda Etkinlik

Yeni ekonomi kurallar, firmalar iin byk nem tayan tantm ve reklamlar da etkisi altna ald. Hangi ya, eitim ve meslek grubuna gittii belli olmayan basn, radyo ve televizyon reklamlarnn yerini, hedef kitlesi belli, 365 gn, 24 saat kesintisiz reklamn almas kanlmaz grlyor. Televizyon reklamlar, firmalara yksek maliyetler getirmekte. Yksek karlarn, tekelci glerin, bilgi eksikliinin azald yeni ekonomi kurallar iinde, rasyonel davranlar ister istemez n plana geecek. Nitekim, herkesin rahatlkla her rn hakknda ayrntl bilgi sahibi olaca, kalite ve fiyat karslatrmas yapaca internet ortamnda, irketler ister istemez onlne reklamlara kayacak. nternet ortamnn getirdii avantajlar, nceden kefedenler ise yol alacak. nternet reklamlarnn salad en byk avantajlardan birisi, hedef kitleye en ucuz maliyetler ile ulamas. En nemli getirisi ise, annda reklamn izlenme oranlarnn takip edilebilmesi. rnein dergideki veya televizyondaki bir reklam, hedef kitlenin izleyip izlemediini tespit etmek mmkn deil. Oysa, nternet zerinde reklamlarda kiilerin reklam grp grmediini, tklayp tklamadn kesin olarak grebilir.Reklam pazarnn neden nternet'e yneldiini syle zetleyebiliriz: nternet'te reklam 365 gn 24 saat ihtiyaca cevap veriyor. imdiye kadar gelimi en iyi ve etkili direk pazarlama arac. Hedef kitleye ulam en yksek seviyede seyrediyor. Firmalar istedikleri mesaj, istenen ya, cinsiyet ve dier zelliklere gre hedef kitlelerine ulatryor. Tketiciyle birebir iletiim imkan salyor. Bylece, annda hedef kitlede geri dnm yaratp etkiyi ve ihtiyalar izleyip, analiz edebilme zellii tanyor. Reklamn annda sata dnebilecei tek mecra. Reklam stne tklayan kullancya, annda satn alma olana tanyor. Kullanlabilecek 3 boyutlu grafik ve animasyon teknikleri ile ok daha fazla ilgi ve cazibe uyandryor. Hedef kitleye ulama ve salad dier zellikler dnlrse maliyeti dier mecralarla kyaslandnda ok dk. Gncellemek her saniye mmkn ve geri dnyle birlikte sonular en hzl ekilde llebiliyor. kullanc istedii an istedii bilgiye ulaabilir ve istedii kadar zaman orada harcayabilir.
5.3.1.2.3 nternet Reklamclnn Mevcut Sorunlar

Trkiye'de internet reklamc, 2 yl gibi ok yakn bir gemie sahip. lk balarda, satn alnacak ancak 1 veya 2 site vard. ki yl iinde onlne reklamlar asndan ok
125
Mehmet Karahan
ey deiti. Ancak, gelimeler Batl lkeler ile kyaslandnda, koulacak uzun bir yol bulunuyor. nternet reklamlarnda eletirilen en nemli unsur olarak, "lmlemenin yetersizlii ve gvensizlii" gsteriliyor. Bu, internet kullanc saysnn bile tam olarak bilinmedii lkemizde o kadar da yanl bir tez deil. Mevcut sorunlar, syle zetlemek mmkn: 1. Yeterli aratrmalar ve hedef kitle bilgileri yok. Dnyada ok profesyonel olarak kime ulald grlebiliyor. Trkiye'de profilleme makineleri tam olarak almaya balamad. Aslnda, birok ierik sitesinin bu olana var, ama kullanmyorlar. 2. Kampanya baarsn lmlemede sorunlar yaanyor. lm teknikleri, grntleme ve click says olarak minimize edildii halde, bu rakkaslara bile salkl olarak ulamak mmkn deil. 3. Trkiye'de rakkaslar, bir aylk olarak topluca alnyor. Oysa, Avrupa'da haftalk ve gnlk olarak rakkaslara ulalyor. Bu sorun nedeniyle, reklam verenler, kampanyann verimini tespit edemiyor. El yordam ile ilerliyor. 4. Yurtdnda ierik siteleri ok fazla sayda. Trkiye'de ise az sayda. ok site var ancak ou genel poplasyona ynelik siteler. Yani, spesifik deil. Oysa, simdi portal deil de spesifik siteler daha gndemde. Bylece hedef kitleye daha rahat ulamak mmkn. 5. Reklam almlar genelde 3 aylk yaplyor. Uzun vadeli reklam alm-satmnda sorunlar yaanyor.
5.3.2 nternetin Dayanmada Kullanm

nternet de birok sosyal dayanma yardmlama vakf ve dernekleri vardr. Bunlardan ilgilendiimiz alandaki web sayfasna girerek almalarn renir, faaliyetlerine katlabilir, ye olabilirsiniz ve ilgilendiiniz haberleri renmi olursunuz. nternet deki bir ok dergi gazete sitelerinden dayanma ve yardmlama haberlerine ularz.nternet bir lkedeki doal afeti hzl bir ekilde ulatrr. ve dnyann bir anda bu haberi renip dayanma ve yardmlamasn gerekletirir. Aada internet deki birka dayanma kampanyas sralanmtr. Erozyonla mcadele kampanyalar[Trkiye l olmasn] [mee palamudu dikme] (TEMA) Demiryolumu geri istiyorum[Kampanya bildirisi] [Ana sayfa] (Dr.Hamit HANCI Trkiye trafik Gvenlii Vakf bakan) Kosava Yardm kampanyas[kampanya bildirisi][ana sayfa] (i bankas) Kymn Webi de var!
Sivas'n arkla ilesine bal Gmtepe ky internetteki web sayfasyla ilgi topluyor. Gurbette yaayan birok aile internet zerinden yaknlaryla haberleiyor. Sivasn arkla ilesine Gmtepe (eski ad Yapaltun) kynn internetteki sitesi sayesinde kyller dnyann neresinde bulunursa bulunsunlar birbirleri ile haberleebiliyorlar. 18 Kasm 1999 tarihinde alan ve her gn daha da gzelleen Gmtepe kynn sayfasnda misafir defterinden resim arivine kadar birok blm bulunuyor
126
Mehmet Karahan
Gurbetteki bu kyn insanlar web sitelerini ziyaret ederek hasretlerini Giderip dayanma iinde oluyorlar.
ekil 6.2.1 Tema Vakfnn Ana Web Sayfas TEMA Vakfnn projelerinde: 1-evre eitimi 2-krsal kalknma amal erozyon nleme 3-Mera slah proje almalar 4-ky kent projeleri yer 5-Aalandrma projelei
5.3.3 nternetin Askeriyede Kullanm

nternet 1969'da Amerikan Savunma bakanlnda sava iletiiminde gelimeyi salama amacyla Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET) adyla balad. Sonradan Savunma (Defense) ad da nne eklenerek DARPANET oldu. Neti kullanm sadece savunma sektryle i yapan dev firmalar (IBM, Lockheed gibi) zel sektrn kullanmna akt. nternet'i National Science Foundation (NSF)(Milli Bilim Kurumu) yrtyordu ve internet ebekesinin st halkasndan ticari trafiin gemesi taraftar deildi. DARPA bugnk, UNIX ve TCP\IP'nin (IP=internet protokol; TCP= transmisyon kontrol protokol) Berkeley biimi dahil, nternet'in olumas ve gelimesinde ou fonu ve destei salamtr. 1980'n ortasnda Commercial nternet Xchange (CIX) grubu bu ana ebekeden gemeden kendi ebekelerinden ticari data akm servisini sunmaya baladlar. Ticari basklar sonucu NSF ana ebeke kontrol undan vazgemek zorunda kald. Savunma bakanl bugn MLNET, nternet'in baz ksmlar ve internetin paras olmayan, kullanlmas sadece belli kii ve kurumlara snrl ve internetin paras olmayan Defense Data Network (DDN)(Savunma data ebekesi) yoluyla global iletiimini yapmaktadr.
127
Mehmet Karahan
ekil 6.3.1 Trk Silahl Kuvvetleri Ana Web Sayfas Trk silahl kuvvetleri web sayfasndan kuvvet komutanlklarna ulaabilir. Yaplan tatbikatlar renirsiniz. Genel konulardan gerekli bilgileri alabilir basn aklamalarn renirsiniz. Reliant Mermaid-III Tatbikat, Trkiye, Amerika Birleik Devletleri ve srail'in Deniz Kuvvetlerine bal unsurlar ile katldklar, insani yardm amal bir arama kurtarma tatbikatdr. srail sahilleri aklarnda uluslar aras sularda 17 Ocak 2001 tarihinde icra edilmitir. Tatbikat sresince her lkenin deniz kuvvetleri, mterek alma ve ibirliini gelitirmek suretiyle, olas arama ve kurtarma harekatnda daha etkili ve sratli insani yardm faaliyetlerinin uygulamasn
128
Mehmet Karahan
5.3.4 nternterntin Siyasi Kullanm
ekil 6.4.1 Siyasi partilere ve siyasetilerimize ulaacamz bir web sayfas
Kaynaklar
1-hsan Karagl & Zeydin Pala, nternet 2000 Trkmen Yayn Evi, stanbul 2000 2-Adem Karahoca , nternet Sayfalarn Hazrlama Sanat , Beta Yayn Evi stanbul 2000 3- Baheehir niversitesi , Bilgi Teknolojileri Ve nternet oka Sorulan Sorular Bolum11:E-Ticaret http://www.eng.bahcesehir.edu.tr/css/bolum11/bolum11.html#eticaret 4- Eti Bank Yaynlar, nternet Bankacl http://www.etibank.com.tr/bireysel.htm 5- Dijital Bilgisayar Sistemleri San. Tic. Ltd. ti. March 15, 1999 Yaynlar, nternet Hizmetleri Bankacla Ne Katar. http://www.dites.com.tr/internet2.htm 6-Glden Tozkoparan ,Trk nternetinde Reklam Uygulamalar http://turk.internet.com/eticaret/reklam/arastirma.html 7-Trk internet, nternet ve Reklam http://www.tr.net/reklam.shtml 8-Gm tepe Kylleri Kltr ve Dayanma Dernei, Toplum Yaynlar http://www.gumustepe.dk/zaman_gumhaber.html 9-Trk Silahl Kuvvetleri, Reliant Mermaid III Tatbikat http://www.tsk.mil.tr/genelkumay/tatbikatlar/reliant.htm
129
Mehmet Karahan
BLM 6 EGITIM ORTAMLARINDA INTERNETTEN YARARLANMA

1. Biliimin Temel Kavramlari 2 Web Destekli Eitim almalar 3 nternet zerinden Bilgiye Eriim Yollar
130
Mehmet Karahan
6. ETM ORTAMLARINDA NTERNETTEN YARARLANMA 6.1 Biliimin Temel Kavramlar a) Bilgisayar Farkndal
Bilgisayarn gnlk yaamdaki kullanm biimlerinin ve toplum zerindeki etkilerinin farknda olmaktr. Bilgisayar farkndal; bilgisayar tarihini, bilgisayarn nasl altn ve bilgisayarlar neler yaplabileceini bilmek demektir. Bilgisayar farkndal bilgisayar okuryazarlnn balangcdr. Bilgisayar kullanmaktan ok bilgisayarn yaps, kullanm biimleri topluma ve gnlk yaama etkileri ile ilgili bilgi sahibi olmaktr. Bilgi teknolojileri eitim ynetiminin kullanlmasyla renciler bilgisayar farkndal kazanabilirler.
b) Bilgisayar Okuryazarl
Bilgisayar okuryazarl bir insann artk klasiklemi bir takm iler iin kullanabilmesi ve bilgisayar teknolojisi kullanm dier sistemleri kullanmay kolayca kavrayabilmesidir. Bilgisayar okuryazar olan bir birey kiisel bilgisayarn kolaylkla kullanabilir, bilgisayarda temel ilemleri kolaylkla gerekletirebilir. Bilgisayar okuryazarl 21. yyda artk normal okuryazarlk kadar nemli bir hale gelmitir. ada toplumlar bilgisayar okuryazarlk orann gelitirmede byk abalar sarf etmektedir. rnein; Avrupa toplumu 2001 yl sonuna kadar btn okullar nternete balanacak, 2002 yl sonuna kadar da bilgisayar okuryazar olmayan hibir retmen kalmayacak eklinde bir hedef belirlemilerdir. * Ortaretim ve Liselerde Bilgisayar Okuryazarl: lkretim okullarnda, bilgisayarn ne olduu, nasl alt, bilgisayarla ilgili temel kavramlarn neler olduu, bilgisayarn topluma etkisi ile ilgili bilgileri kapsayan bilgisayar okuryazarl programna hazrlanm ve kurs program olarak Milli Eitim Bakanl tarafndan yrrle konulmutur. Ortaretimde bilgisayar bilimlerinin retilmesi n plandadr. Programlarn, programlama mantnn, programlama dillerinin ve bilgisayarn nemini ieren semeli dersler verilmektedir. Bu almalarn daha verimli ve baarl olmas iin; Lise ve dengi okul mezunu rencilerin bilgisayar okuryazar olarak okulu bitirmeleri. Bilgisayar biliminin renilmesine ynelik programlarn gncelletirilmesi programlarn dzenlenmesi gerekmektedir. mevcut yeniden
Haftalk ders dalm izelgesi, programlar aras ekil birlii salanmal, bu programlarn yaygn olarak uygulanabilmesi iin donanm eklenmelidir.
* niversitelerde Bilgisayar Okuryazarl: lkemizde henz ortaretimde bilgisayar okuryazarl geni kitlelere yaylmadndan, niversiteye gelen rencilerin byk ounluu bu konuda
131
Mehmet Karahan
eitilmemi durumdadr. Bu nedenle niversite ve yksek okullarda yaygn bilgisayar okuryazarlnn nemle ihtiya grlmektedir. Ancak gerekli altyap olduka zayftr. Bilgisayar okuryazarln hzl ve etkisi bir ekilde artrabilmek iin iki seenek nerilmektedir. Eiticilerin Eitimi; yani niversitelerin deiik blmlerinden seilmi retim yelerinin temel bilgisayar bilimleri konularnda dzenlenecek kurslarla eitilmesi, kendi branlarn uyarlanm bilgisayar kullanmnn retilmesi. Uzakta Eitim; yani niversite ve yksek okullarda, yeni teknolojiyle donatlm telekonferans dzeni olan snflar oluturularak uzaktan eitim olanaklarnn yaygn bir ekilde kullanlmasnn salanmas.
c) Bilgi Okuryazarl
Bilgi okuryazarl, bilgisayar okuryazarlnn tamamlaycsdr. Bilgisayar ile yaplan ilerin anlayarak yaplmas ve bilginin yorumlanmas evrenini ierir. nternet ok fazla bilgi barndrr. Bilgi okuryazarlar olan bir insan, nternet ve bilgisayar teknolojisinin temel kavramlar bilir ve bu bilgi denizinde boulmaz. Bilgiye eriimin ok kolaylamas onu iyi anlamay ve zmseyerek kullanmay da beraberinde getirir. 21. yy; arad bilgiyi en hzl bulan, onu zmseyip kullanan ve yorumlayp sonu reten insanlarn n planda olaca bilgi devri olacaktr.
d) Bilgi Teknolojileri Okuryazarl

Bilgisayar okuryazarl ve bilgi okuryazarlnn toplamdr. Bilgi kaynaklarnn nemli bir ksmnn nternet zerinde olduu, sanal ktphanelerin her geen gn nemini artrd gnmzde bilgi teknolojileri okuryazarl eitimde olmazsa olmaz neme sahiptir. Bilgi teknolojileri okuryazarl ilk, orta ve yksek retim kurumlarnda eitimin ayrlmaz bir paras haline gelmitir.
e) Bilgisayar Destekli Eitim

Bilgisayar ilk kez kullanlmaya baland 1960 lardan bu yana eitim alannda nemli bir yer kazanmtr. Gnmzde oklu ortam teknikleri ile ok gl ve farkl formatlarda eitim paketleri retmek mmkndr. Bu tr programlar kullancya birebir etkileim imkan vererek motivasyonu artrr ve konular aktarmak da ok gldr. rnein klasik yaklamda renciye bir motorun nasl altn retmek zordur. Fakat motorun nasl altn gsteren bir animasyon gstererek birka dakika iinde her eyi ak ve net olarak anlatmak mmkndr. Bilgisayar destekli eitimin faydalarndan bahsetmek gerekirse; Okul ncesi ve sonras bireylere dikkat geliimi kazandrr.
132
Eitimde Bilgi Teknolojileri -
Mehmet Karahan
Ekrandaki olaylar bireyi kendine ekerek ona dalgnlk, sknt dikkatinin dalmas gibi istenmeyen durumlar yaama ans vermez. Bireyin konuyu kavrayabilmesine yardmc olur. Bu da bireyin kolay unutmasn engeller, zihinde kalclk salar. Bireye birok ii ayn anda yapabilme becerisi kazandrr. rnein el, gz zihin ayn anda alabilir.
Bunun gibi daha birok fayda saylabilir. Tm bu faydalarna ramen kendini anlatamam olan B.D.E verilen eitimin amalarna ulaabilmesi bakmndan uzman eitim kurumlarnn en byk destekleyicilerinden biridir. Bilgisayar destekli sralanmaktadr. eitimin imdiye kadar uygulanan biimleri yle
Tekrar ve altrmalar renciye eitli ynlerden destekleme Benzetim programlar ile altrma Etkileimli aklama Veri bankas olarak kullanma Verileri ekici bir ekilde gsterme Etkileimli canl kitap Uzman sistemler ve yapay zeka Bilgisayar uygulamal ve deerlendirmeli testler Bilgisayar ynlendirmeli renme
B.D.E ile bilgisayar destei olmayan eitim ortamlarnda renme sonularn karlatran ve dnyann deiik yerlerinde yaplan yzlerce aratrmada bilgisayar destekli eitim almas lehine anlaml bir fark bulunamamtr. yleyse bilgisayar destekli eitimdeki alma eklini deitirmek gerekir. B.D.E ler genellikle youn ynlendirmeler ierirler ve fazla birey odakldrlar. Enternet ve nternet teknolojilerinin gelitii gnmzde B.D.E nemini yitirmektedir.
f) Web Tabanl Eitim

Bilgi miktarnn ve bilgiye ulamas gerekenlerin saysnn gibi artmas eitimde rekabete yol amtr. Artk ama bilgilere en hzl yoldan talebe zel biimde sadece rencilere deil geni topluluklara ulatrmak olmutur. Geleneksel hocasnf-ders kavramlar da bu dorultuda deiim gstermektedir. Bir konuyu en iyi ekilde sadece bir kiiden deil alt konular en iyi bilenin birok uzmann bilgilerinin bir araya getirilmesiyle renmek mmkn klnmtr. ok deiik mekanlardaki renciler deiik mekanlardaki uzmanlara ve ders konularna ulamak istemektedir. Bunu W.T.E. nin faydalarn ksaca zetlemek gerekirse;
133
Mehmet Karahan
Seyahat masraflar ve seyahat sresince oluan retim kayb ortadan kalkm olacaktr. Sanal fakat gereinin oluturulabilecektir. tpatp ayns snflar
srasnda eitim yapmak mmkn olacak bu konuda zamandan tasarruf salanacaktr. Eitim tam zamannda ve daha kolay ulalabilir bir ekilde verilmesi mmkn olabilecektir.
Web tabanl eitim modellerinin iletiimsel unsurlar tama formlar, not alma ve uzmanlarla katlmclar arasnda dzenlenen soru cevap seanslardr. Yaplan aratrmalar gstermektedir ki web tabanl eitimin snf iinde retmenle yz yze yaplan zamana ve mekana bal bir eitimle kyaslanmas halinde. W.T.E katlmclarn yz yze eitime katlanlardan daha ok bilgi sahibi olduklar stelik bunun % 30 daha hzl gerekletii belirlenmitir.
g) Sanal Snflar
Sanal snf haftalk dersleri; evinizde, iyerinizde, tatilde bilgisayarla nternete salanabileceiniz her yerde gnn ve gecenin dilediiniz her saatinde alabileceiniz bir snftr. Her sanal snfta 20 ile 30 arasnda renci bulunur. Sanal snf ortamnda da tpk gerek snflarda olduu gibi retmenimize ve snf arkadalarmza ulamam mmkndr. Snf arkadalarnz ve retmeninize ilikin bilgi edinebilirsiniz. retmeninize e-posta yoluyla ulaabilir 24 saat iinde karlk alabilirsiniz.
h) nternet Destekli Eitim

Teknoloji artk geleneksel metin kitaplarnn nne geilmesini mmkn klyor. nternet bilgisayar alarnn adr.srekli byyor alar, okullar, ktphaneleri, aratrma merkezlerini, iine alyor. Bilgisayar alarnn gelimesi ve snflara girmesiyle bilgisayar destekli eitimin yeni bir safhas; nternet destekli eitim balyor. nternet destekli eitimde ibirlii iinde renme gerekiyor. nk tm renciler ada ibirlii iinde bulunuyor. Eskiden bilgisayar destekli eitimin sosyal aktiviteyi azaltt hatta kestii syleniyordu oysa imdi nternette srekli iliki ve haberleme var. rnein dnyann her yerinden, dzenlenen bir elektronik toplantya katlm salanabilir. A zerinde eitim yapma sadece rencilerin deil retmenlerinde izole yani zor durumda kalmalarn engelliyor. Bireyi birok siteye haber ve tartma gruplarna email vastasyla yeni bilgi ve projelere ulayor, paylayor isterse katlabiliyor.
134
Mehmet Karahan
nternetin eitimde kullanlmasyla, sanal snflar, sanal dershaneler, sanal ktphaneler veri tabanlar oluturulmutur.
) nternet Destekli retim (IDO)

* Uzaktan Eitim Nedir? Eitim bir lkenin ekonomik, politik ve sosyal gelimede temeli oluturan yap tadr. Gnmzde artk eitimin lkenin genel gelimesindeki yeri deil, eitimin nasl daha iyi verilecei tartlmaktadr. Sosyologlar, psikologlar, eitimciler ve uzmanlar eitimin eitli modeler zerinde alma ve aratrmalarn halen srdrmektedir. Deiik eitim modellerinin fayda ve zararlar karlatrmakta zaman zaman pilot uygulamalarla sonular gzlenebilmekte ve gerek uygulamalara dnmektedir. Uzaktan eitim uygulamas asndan standart eitim modellerinden farkllk gsteren bir modeldir. Tanmlanacak olursa, uzaktan eitim, eitimci ile rencilerin ayn mekanda olmadan gerekletirildikleri eitimdir. Bu modeled eitimci ile renciler arasnda bir iletiim yolu kurulur. Eitimci bir uta ders verirken, renciler iletiim yolunun imkanna bal olarak evlerden, farkl binalardan, farkl ehirlerden ve hatta farkl lkelerden eitime katlabilirler. * Uzaktan Eitim Yararl mdr? Birok eitimci, uzaktan eitimi gren kiilerin yz yze eitim gren kiiler kadar renip renmediklerini sorguluyor. Aratrma sonular; doru metot ve teknoloji kullanld, renciler arasndaki iletiim saland ve retmenden renciye eriim olduu srece uzaktan eitimin yz yze eitim kadar baarl olduunu gstermitir. * Hangi Teknoloji En yisidir? Uzaktan eitimde en belirleyici role teknoloji sahip olmasna ramen, eitimciler teknolojinin iletilmesi zerinde deil retimsel sonular zerinde younlamaldr. Etkili ve baarl bir uzaktan eitim yolu, hangi teknolojinin kullanlacana karar verilmeden nce rencinin ihtiyalar ve retilecek materyalin gerektirdiklerini gz nnde bulundurmasndan geer. Bu sistematik yaklamn bir sonucu olarak, bir ama bir ok teknolojik medyann bir arada kullanlmas gerekir.
i) nternete Dayal Uzaktan Eitimin Avantaj ve Dezavantajlar

* nternete Dayal Uzaktan Eitimin Avantajlar nternete dayal eitimin avantajlar ile ilgili olarak aadakiler sralanabilir (Gelecein Eitiminde Uzaktan Eitim Yntemi, 1997, s. 18; T, Uzaktan Eitim Projesi, 1999, s. 1; nternet ve Uzaktan Eitim, 1999, s. 3-4): Kurumlar ve blgeler arasnda belirli bir dengenin salanp, frsat eitsizliinin en aza indirilmesi Basm, krtasiye ve brokratik giderlerin drlmesi, Eitimde kaliteli oluturulmas, ve ileri dzeyde bir standardn
135
Mehmet Karahan
Ders, seminer, konferans, kurs ve benzeri eitim materyallerinin aktarmnda minimum maliyet ile maksimum ktya ulalmas, Bilgilerin kolaylkla ve etkililikle deitirilmesi, Bilgi ve belgelerin herkesin kullanmna ak olmas, Sadece metin tipinde bir sunumdan te aktarma ses, renk, interaktiflik, animasyon, vb. lerinin dahil edilebilmesi, Kontrol edilebilir ve veritaban oluturulmas, Taraflar arasnda (renci-retmen, renci-renci) ok ynl bir haberlemenin salanmas Farkl kurululardaki retim elemanlarnn karlkl ibirliine ynelmeleri sonucunda, etkin bir eitim destei salanmas, Aklda tutma seviyesinin artrlmas, Zamann daha etkin ynetimi, Geleneksel snf ortamnda soru soramayan veya grup iinde katlm yetisine ulaamayan adaylarn elektronik ortamda zgven kazanmalar, renmenin bireyselleip, bireyin grup basksndan kurtulmas sonucunda bireysel renme sorumluluu ve yaratc zgrln domas.
*nternete Dayal Uzaktan Eitimin Dezavantajlar nternete dayal eitimin dezavantajlar ile ilgili olarak aadakiler sralanabilir (Distance Education and self-learning, 1999 s. 5; Baaran ve Tulu, 1999, s. 6; Demiray, 1999, s. 4; nternet ve uzaktan Eitim, 1999, s. 3-4): retmenlerin dorusal olduunu unutmalar, olmayan dnce ortamnda
retmen ve rencilerin nternet tabanl eitim aralarnn kullanmndaki bilgi eksiklikleri ile retmenlerin pedagojik adan eitim materyallerinin hazrlanmas konularnda yetersiz kalmalar., Eiticinin teknik destek elemanna ihtiya duymas, letiim ve bilgi temelli balantlara baml olunduundan, ulam olanaklarnn herhangi bir sebeple deimesi veya internek olanaklarnn iyiletirilmemesi sonrasnda iletiimde etkinsizlik rencilerin esastan ok teknoloji zerine younlamalar,
136
Mehmet Karahan
alan rencilerin dinlenme veya elence zamanlarnn almas veya grup birlikteliinin salayabilecei sosyal ortamlar douramamas sonucunda oluabilecek yalnzlk ve uyumsuzluk, Beceri ve tutma davranlarn gereklemesinde etkili olamama, Kendi kendine alma alkanl olmayan ve bu yeteneini gelitirmemi bireyler iin snrllk oluturmas, Aile yaantsn olumsuz etkileyebilme.
6.2 Web Destekli Eitim almalar a) Eitimde nternet Projeleri

nternete bal bir snf ya da labaratuvar kullanma imkanna sahip ve nterneti ders ortam iinde eitici anlamda kullanmak isteyen retmenler bu eitimde Web Quest, Net Days, Dloba Learn, World Links gibi senaryosu nceden belirlenmi nternet projelerinin okul ve retmen tarafndan nasl planlanaca, senaryolarda bulunmas gereken eler, rencilere ynergeler, kaynak adresleri ve okullarn birbiriyle nasl iliki kurmalar gerektiini ve birlikte alma yntemleri kapanacaktr. Bu uygulamada nemli olan bilgisayar dersi deil, normal konulu bir ders olmasdr. Bu ders iinde bilgisayar becerileri bir ara olarak kullanlmakta, nternet zerinden aratrlarak bulunacak bilgilerde ek renme malzemesi olarak alglanmaktadr. nternet proje almas iin nternete balanma, nterneti kullanma gibi temel becerilerin olmas gerekir. nternet eriimi iin e-mail programlar ve bilgi tarayc programlar tannmal ve e-mail yollama, alma, cevap verme, bakalarna yollama gibi haberleme ile ilgili temel beceriler olmal nternet zerinden bilgi arama, nternet adreslerinin zellikleri, arama motorlarn kullanma gibi temel ilevler bilinmelidir. renciler dev, proje ve aratrmalara ynlendirilerek nternet aratrma kayna ve bilgiye ulama arac olarak kullanlabilir. Bu ekilde rencilerin hem bilgiye hem de bilgiyi ve teknolojiyi kullanma becerileri geliecektir. renciler proje almalar srasnda elektronik posta (e-mail) ile dier insanlarla iletiim kurabilecekler, dier okullardaki / blgelerdeki / lkelerdeki yatlaryla bireysel ya da grub olarak elektronik posta araclyla projeler yrtebilir, fikir alveriinde bulunabilir. renciler dier snf ya da okulda yaplan projelere de elektronik posta araclyla projeler katlabilirler. Bu yolla renciler veri toplama ve analiz becerilerini gelitirebilirler. Eitim kurumlar Web sitelerini gelitirerek rencilerinin proje almalarn geni bir kitleye sunabilme olana yaratmaya almaktadrlar.
137
Mehmet Karahan
renciler proje almalar ile bilgiyi harmanlama, yeni ekillerde ifade etme ve yeniden yaratma becerileri gelimektedir. Bu renme ortamlarnda ortaya kan en nemli bulgulardan biri de rencilerin tasarm becerilerinin gelitiidir. * nternet Projeleri Hangi Becerileri Gelitirir, Hangi Eitim Hedeflerine Yneliktir? Bilgisayar okuryazarl, nternet temel kullanm Aratrma becerileri Problem zme Soru sorma Sorunlar gerek hayatla ilikilendirme zmleri kurgulama Bilgi tasarm ve sunumu Kendini iyi ifade etme letiim ve dil becerileri Dier kltrlerle iletiim Dierleri ile birlikte alma vermek, ii bitirmek, organizasyon becerileri, zaman verimli kullanma Deerli bilgiyi deersiz bilgiden ayrma Ekip almas, karar verme, sorumluluk Kresel perspektifleri anlama Tek doru olmadn kavrama Kendi kltrn anlatabilme tantabilme Karlatrma yoluyla kendi kltrn daha iyi anlama Gemii anlayarak gelecei kurgulayabilme retken olma ve dnyaya yararl bilgiler sunabilme
* retmenin Ne Yapmas Gerekir? retmen rol bu senaryolar ierisinde daha esnek, bilgiyi aktarc olmak yerine birlikte renen ve ol gsterici olmaldr. Ancak bu uygulamalarn yntemi de u ana kadar ki formel retmen eitim programlarnda yer almamtr. (Belki yeni alm olan Bilgi ve retim Teknolojileri retmenlii blmleri bunun dnda tutulabilir) Bu yzden hizmet iin retmen eitimi programlar ile retmenlere Eitimde nternetin temel kullanm, Eitimde nternet projeleri, Proje Tabanl renme Modeli ve nternet Projeleri gibi eitimlerin verilmesi gerekmektedir. * nternet Projeleri Hangi Eitim Dzeylerinde Uygulanr?
138
Mehmet Karahan
nternet projeleri okul ncesinden balayarak niversite eitiminin sonuna kadar her dzeyde uygulanabilir. * nternet Projeleri Mfratadata Uygun mudur? Evet uygundur. Aslnda bu tamamen retmenin yaratclna baldr. Yaratc ve yararl nternet Projeleri kurgulayabilmek iin mfredatn dna kmak gerekmez. Ancak mfredatn belirledii birden fazla konu ve beceri, tutum ve davran ieren eitsel hedefler nternet projeleri iinde btnleik olarak ya da birbiriyle ilikilendirilmi olarak kullanlabilirler ki ve bu da eitimin ve renme srelerinin kalitesini artrr. * Snfta iyi bir altyap ve nternet balants yeterli midir? Snfta sorunsuz alan esnek ve verimli bir altyapnn salanm olmas baarl network ve nternet uygulamalar iin nemli bir n arttr. Ancak bu yapnn gelecek olan nternet Projelerinin yaplmas ile olacaktr. nternet projeleri dersin konularnn nternet becerilerini ara olarak kullandrtabilen yeni senaryolar halinde dzenlenmesiyle mmkn olabilir.
b) Sanal Dersaneler
Sanal dersnaler rencileri snavlara hazrlamay amalayan ve snav iin gerekli bilgilere evlerinde, tatilde, bilgisayarla nternete balanabilecekleri her yerde gnn, gecenin diledikleri saatlerde ulamalarn salayan sanal ortamlardr. Bilgisayar ve nternetin yaamn vazgeilmez paralarndan birisi olmaya balamasyla snavlara renci hazrlayan dersaneler de sanal dersane yarna girdiler. Erol Altaca Dersanesinin ardndan MEF de sanal dersane yarna hazrlklarna balad. Sanal dersaneler, renciye, evinden tm dersleri takip etme olana veriyor. MEF Dersanesi ile Digi Trkn ortak almalar sonucunda ortaya kan MEF Digital ile niversite adalarna televizyondan interakif SS hazrlk eitimi veriliyor. Eitim paketlerinde otuz bin sorudan oluan soru bankas, nceki dnemlere ait interaktif deneme testleri, kendi puan, sralamasn, tercihleri arasndan hangisini kazanacan gsteren SS, simlasyonu ve kiiye zel analiz raporlarhbulunuyor http: //www.digiturk.gent.tr
139
Mehmet Karahan
ekil.1 Adaylara hizmetler Web sitesi araclyla ulatrlyor. SS eitim programna ye olan herkese zel olarak bir ifre tahsis ediliyor. Bu ifreyi aday bulunduu herhangi bir yerden de kullanabiliyor. Dersler Erol Altaca Dersanesindeki zel bir snfta anlatlrken, derslerin grntleri, Dexarn yer vericisinden uyduya ulatrlyor. Uyduyla aktarlan grntler, Barracuda adndaki uydu anteni sistemi ile alnyor ve niversite adaylar da dersleri grntl olarak evindeki bilgisayarlardan takip ediyor. Gnmz sanal niversiteler, sanal ktphaneler ve sanal dersaneler gittike yaygnlamaktadr. Sanal eitim ortamlar sayesinde kii, evinden, brosundan, hatta i yerinden etkinliklerine yaz veya sz ile katlabilmektedir. Eitimde bilginin paylam esas olduundan dolay klasik anlamda belki de en fazla yzlerce kiiye ulaabilirken nternet sayesinde milyonlarca kiiye seslenmek imkan vardr. Sanal eitim ortamlarnda cinsiyet, ya ve sosyal snf farkllklarn ortadan kalkmas, rencilerin kendilerini daha rahat hissetmelerini, tm dikkatlerini derse younlatrabilmelerini, evrin ii derslerde devam zorunluluunun olmamas, oklu ortam nesneleriyle zenginletirilmi ders materyalinin kullanlabilmesi, zaman snrlamalarn kalkmas ve her eyden zayide ucuz (yol, giyim, yiyecek vb.) masraflarn olmamas bakmndan) olmas gibi etkenlerden dolay nmzdeki yllarda geleneksel eitimin yerini alacan syleyebiliriz.
c) Web Destekli Eitim rnekleri

* DE-A Nedir? rgn eitim; bu ilevi stlenmi kurumlar araclyla, bireye yaamnn bir dneminde, bilgi kazandrmak ve bilgilerini sistematize etmesini retmek olarak tanmlanabilir.
140
Mehmet Karahan
Gnmz dnyasnn en temel zelliklerinden biri bilgi ve teknoloji alanndaki gelimelerin, insanlk tarihinde grlmedik bir hza ulamasdr. Bu, var olan bilginin hzla eskimesi demektir ki, bilgiyi gncelletirmenin nemini vazgeilmez klar. Bu iki alan arasndaki eliki, eitimin srekli klnmasn gerektirmektedir. Ancak rgn eitimin yaam boyu srmesi dnlemez. zm yine teknoloji alanndaki gelimeler salamtr. Bilgi ilem alanndaki gelimeler ve zellikle nternete dayal asenkron eitim, yaygn eitim yntemlerinin, karlkl devrim yaratm bilinen btn eitim yntemlerinin yeniden gzden geirilmesini dayatmaya balamtr. ada lkelerde hzla gelien nternete dayal eitimin lkemizdeki ncln ODT yapyor. DE-A (nternete Dayal Eitim Asenkron) ncelikli olarak yaygnlatrlmasnda yarar grlen bilgilere ilikin konularda bir dizi eitim program projesidir. Bu programlarn en zel yan, ilkel rneklerinde olduu gibi ders notlarnn nternet aracl ile sizlere ulatrlmasyla snrl kalmamasdr. lgili grsel iitsel elerle hazrlanan dersler ve karlkl etkileim kanallar, konular bilgisayar banda ve okumann tesindeki etkinliklerinizle, sklmadan renmenizi salayacaktr. Bu programlarda, dersleri istediiniz zaman, istediiniz yerde, istediiniz ortamda renme sresini istediiniz gibi dzenleyerek istediiniz kadar tekrar ederek gerekli grdnz konular tartmak olanana sahip olacaksnz. DE-A da verilmekte olan derslerden daha iyi yararlanmak iin verilen nerilere uyulmaldr.
ekil.2 * DE-A Nasl ler? DE-A programnda derslerin nasl ilendiine gemeden nce, dersler iin kullanlan arayzn ileyiinden bir miktar bahsetmek gerekir.
141
Mehmet Karahan
Ders sayfas 3 ana ksmdan olumaktadr. Bunlar haftann iinde dolamay salayan sol ksm, haftalar arasnda geii salayan sa ksm ve ieriin bulunduu orta ksmdr. nce almak istediiniz haftay sa ksmdan seerek o haftaya gein. u andan itibaren bu hafta ile ilgili alt maddelere sol ksmdaki linkler vastasyla eriebilirsiniz. Sol ksmda, bir haftay ilgilendiren maddeler vardr. bunlar; Maddeleridir. Haftann amac, Ders, Altrmalar, Ev devi, Okuma devi, Tartma grubu
Haftann Amac rencilerin ilk olarak bakmas gereken yer Haftann Amacdr. burada o hafta anlatlan konunun nitelii ve bu konunun sonunda rencilerden beklenilenleri bulacaksnz. Bylece verilen bilgileri daha bilinli olarak alma imkanna sahip olacaksnz. Ders Bu balk altnda, iinde bulunduunuz konu anlatmn bulacaksnz burada anlatmlar ksa ve z olarak sunulmutur. Bilgisayar ortamnn salad olanaklar kullanlarak, anlatlan konula ilgili animasyonlar ve ekiller yardmyla anlamay kolaylatrmak hedeflenmitir. Ayrca anlatlan konula ilgili daha spesifik ve daha ayrntl bilgileri bulabileceiniz nternet adreslerine linkleri de yine konu anlatm srasnda grebilirsiniz. Ders sayfasnn dizayn, alrken rahatsz olmanz engelleyici ve anlatlan konuyla ilgili tm ek bilgilere en kolay ekilde ulaabileceiniz bir biimde dnlmtr. Altrmalar Her hafta anlatlan konuyla ilgili verilen altrmalarla, rencinin konuyu ne kadar anladn kendi kendine snamas hedeflenmitir. Bunun yannda altrmalar, konunun zihinlerde daha iyi oturtmasn da salamaktadr. Ev devi Belirli aralklarla verilen ev devlerini rencilerin snanmasna olanak salamaktadr. Ayrca rendiklerini uygulama ansn bulmalar asndan da olduka faydal olmaktadr. Tartma Grubu
142
Mehmet Karahan
Dersle ilgili en nemli sayfalardan biri Tartma Grubudur. Burada renciler derste anlayamadklar konular veya sormak istedikleri sorular retim yelerine veya dier rencilere sorabiliyorlar. Sorulan sorulara retim yeleri ve ders asistanlarnn yannda tm renciler cevap verebilirler. Bunun en gzel yan, konular etrafnda tartma ortamlarnn domasdr. * Bilgi Teknolojileri Sertifika Profram (BTSP) Nedir? OTDnn nternet zerinden verdii ilk sertifika programdr. BTSPnin amac Trkiyedeki bilgi teknolojileri alanndaki 75.000nin zerindeki yetimi eleman gereksinimini karlamaya katkda bulunmaktr. BTSP, 4 dnemden oluan ve yaklak olarak 9 ay sren bir sertifika programdr. Programda, her dnemde iki derk olmak zere toplam dokuz ders verilmektedir. Dersler Bilgisayar Mhendisliinin temel derslerinden seilmitir. Ve ODT Bilgisayar Mhendislii Blm retim yeleri tarafndan tamamen Trke olarak hazrlanmtr. Dnem sonunda katlmclar yz yze dersler ve snavlar iin ODTye davet edilmektedirler. Yaplan snavlar sonucunda, 9 dersten de baarl olan katlmclar Bilgi Teknolojileri Sertifikas almaya hak kazanmaktadrlar. BTSP deerlendirmesi sonunda baarl olan katlmclara ODT tarafndan resmi bir sertifika verilecektir. Buna hak kazanan kii DE-A / BTSP erevesinde Bilgisayar Mhendisliinin 9 temel dersini izlemi ve snavlarnda baarl olmu demektir. Sertifika bu derslerin ODT Bilgisayar Mhendislii Blm retim yeleri tarafndan nternet zerinden yrtlen program sonunda verildiini de belgelemektedir. Verilen ODT sertifikasnn bilgi teknolojileri alannda eleman gereksinimi olan baz irketler tarafndan kabul grecei basna yansmtr. Bu sertifikaya sahip kiiler bu irketlerde eleman a bulunduu takdirde tercih edileceklerdir. Trkiyede bilgi teknolojileri alannda 75.000nin zerinde yetimi eleman gereksinimi bulunmaktadr. Benzer sorun yurtdnda da bulunmaktadr. rnein ABD de isizlik oran %8 olmasna ramen BT alanndaki yetimi eleman a 346.000 nin zerinde bulunmaktadr. Avrupada ise bu ak 300.000 civarndadr. Bu nedenle byle bir retimin nemi byktr. Halen bir ite alyor veya kendi iinizin sahibi iseniz BTSP size srekli gelien teknolojiye ayak uydurmasnda ve rekabeti piyasa ve i koullarnda daha baarl olmanzda yararl olacaktr. Bilgisayar dnyasnda ba dndrc gelimeler yaanmaktadr. eitli boyutlarda evrim geirmektedir. Her yl yeni programlama dilleri, yeni yazlm gelitirme paradigmalar, gereksinimlere gre standartlar ve yeni yazlm aralar ortaya kmaktadr. Bu alanda alanlar sz edilen ba dndrc gelimeleri zorlukla izlemektedirler. Avrupada bir meslek 24 ayda eskirken ABD de 18 ayda eskimektedir. yi bir yaam standard ve isiz kalmamak iin yaam boyu eitim mutlaka gereklidir. BTSP yaam boyu renme gereksinimini karlamak iin de nemli bir frsattr. * Sanal Okul Nedir? Trkiye Biliim Vakf, Sanal-Okul projesini, retmenlerimizi ve rencilerimizi ada eitim olanaklarna kavuturmak ve Trkiyenin bilgi toplumuna geiinin temellerini atmak amacyla tasarlad. Bu projeyle, dnyadaki bilgi kaynaklarndan
143
Mehmet Karahan
da yararlanlarak nternet zerinde Trke dev bir bilgi havuzu oluturuluyor. Sanalokul allm eitim sisteminin aksine ezberden uzak, uygulamaya ynelik bir yntem sunuyor. Bu proje, rencilerin gerek retmenleriyle, gerekse kendi balarna grerek, deneyerek kefetmelerine, bilgilerini snayarak kendilerini gelitirmelerine olanak salayan yeni bir model tanmlyor. Edilgen bir eitim sistemi yerine, retip gelitiren, sorgulayan ve etken bir renme ortam yaratyor. Ksacas Sanal-okul rencilere ve retmenlere bilgi ana adm atma imkan sunuyor.
ekil.3 * Kampanyann Amac Trkiye Biliim Vakf, Sanal-Okul projesine kaynak yaratmak amacyla kapsaml bir kampanya balamtr. Gelitirilmesinin 3 yl srmesi ve toplam maliyetinin 3 milyon dolar civarnda tutmas beklenen bu byk apl projenin desteklenmesinde, toplumsal sorumluluk sahibi irketler ve bilinli tketici nemli rol stleniyorlar. Bu kampanya erevesinde Sanal-Okula destek vermek isteyen sponsor firmalar, rnlerine Sanal-Okulu Destekliyoruz pullar yaptryor, bu pullar iin TBVna bata bulunuyorlar. Tketiciler de , lkemiz ocuklarnn eitiminde reform nitelii tayan bu projeye katkda bulunmak iin, zerinde bu pullar grdkleri rnleri tercih ediyorlar. * Projenin Kapsam Sanal-Okulun temelinde, bundan sonra modl diye adlandracamz kk ve birbirinden bamsz uygulamalar ve bunlarn ders iinde kullanmlarna ynelik senaryolar yer alr. Sz konusu modller her snf ve ders iin yaratlabilir. Her modl, kendi bana dinamik bir sanal ortamdr. Modller, basit ve greceli olarak kolaylkla retilebilmelerine karn, bir araya geldiklerinde son derece etkili olabilirler. rnein, sarka modl tek bana sarka kavramnn retiminde kullanlabilecei gibi, bu ve bunu destekleyen modllerden ayn kavram kullanan baka ders konularnn anlatmnda da faydalanlabilir. Burada nemli olan ilgin ders senaryolarnn yaratlmasdr. Sanal-Okulda bu senaryolar, konuya hakim eitmenler tarafndan retilir.
144
Mehmet Karahan
Sz konusu modller, ilk aamada TBVnin yurtdnda ibirlii yapt dier bir sivil toplum rgt EOE (www.eoe.org) tarafndan temin edilmitir. Yabanc dil de hazrlanm ve okullarmzda ders aklarna kolaylkla entegre edilebilecek bu modller yerelletirilerek, sitenin ilk Trke ierii oluturulacaktr. Sanal-Okulda yer alacak modl says balangta 2500den fazla olacaktr. Ancak asl hedef, ithal elerle eitimden ok, Trkiyenin kendi modllerini retecei bir altyapya kavuturulmasdr. Sanal-Okul, projeye katkda bulunmak isteyen modl yazarlaryla ibirlii yaparak, mfredatmza uygun eitsel modller yaratmay hedeflemektedir. Modllerin ve uygulama senaryolarnn retilmesinde ynlendirici olarak bir akademik danmanlar grubu, oluturulma aamasndadr.
6.3 nternet zerinden Bilgiye Eriim Yollar b)Veri tabanlar:nn nversitesinin web sayfasndan belli bal veritanlarna
ulamakmmkn
http://www.inonu.edu.tr/?menu=library&sub=dbase ekil.4 *Academic Search Elite Akademik birimler icin tasarlanmis bu veri tabani, genis bir konu yelpazesinde yayinlanmakta olan dergileri kullanima sunmaktadir. Antropoloji, arkeoloji, bankacilik ve finans, bilgisayar, bilim ve teknoloji, biyoloji, deniz bilimleri, dil, din, dunya haberleri, egitim, ekonomi, felsefe, halkla iliskiler, havacilik ve uzay bilimleri, iletisim ve medya, insan kaynaklari, kadin ve cocuklar, kimya, kriminoloji, matematik, mesleki egitim, muhendislik, reklamcilik, siyasal bilimler, spor, hobiler, tarim, tarih, tip, ticaret, turizm, tuketici egitimi, uluslararasi hukuk veri tabaninin icerdigi bazi konulardir.
145
Eitimde Bilgi Teknolojileri Academic Search Elite veri tabaninda ;
Mehmet Karahan
2715 derginin 1984'den gunumuze indeks ve ozetcelerini tarayabilirsiniz. Bu dergilerin 1732 adedi hakemli ( peer review ) dergilerdir. 1732 adet FULL TEXT ( tam metin ) dergiyi ekraninizdan eski sayilari dahil okuyabilirsiniz. Bu dergilerin 958 adedi hakemli ( peer review ) dergilerdir. Taranabilir sema, grafik ile ASCII ve PDF ve Page Image olarak dergileri goruntuleyebilirsiniz. Sadece EBSCOhost yazilimi ile goruntulenebilen "Archive Photo" ve "MapQuest.com'dan" saglanan imaj / fotograf veri tabanina ulasabilir. 1.7 milyondan fazla sirket bilgisine Dun and Bradstreet ile eriseceksiniz Wall Street Journal, The New York Times ve The Cristian Science Monitor gazetelerini okuyabilirsiniz
*Business Source Premier: Business Source Premier, isletme, ekonomi, finans, bankacilik, muhasebe, ve iliskili disiplinlerdeki 2796 dergiyi kullanima sunmaktadir. Business Week, Forbes, American Banker, Fortune, Harvard Business Review, Journal of Management ve Academy of Management Review bu veri tabaninda yer alan temel dergilerden sadece bir kac tanesidir. 980 hakemli dergi iceren veri tabanimizdaki dergilerin buyuk bir kismi, 1990 yilina kadar geriye donuk olarak kullanima sunulmaktadir. Veri tabaninda ayni zamanda EIU ( Economic Intelligence Unit ) tarafindan yayinlanan Country Reports'lara ve WEFA tarafindan yayinlanan Country Monitors'lere de ulasmak mumkundur. Veri tabaninda yer alan tam metin dergilerden 250 den fazlasinin tum haklari EBSCO tarafindan alinmistir ve baska bir veri tabaninda yer alamazlar. Business Source Premier veri tabaninda ; 2790 derginin 1984'den gunumuze indeks ve ozetcelerini tarayabilirsiniz. Bu dergilerin 980 adedi hakemli ( peer review ) dergilerdir. 2260 adet FULL TEXT ( tam metin ) dergiyi ekraninizdan eski sayilari dahil okuyabilirsiniz. Pek cok dergi 1990 yilindan itibaren tam metin verilmektedir. Bu dergilerin 641 adedi hakemli ( peer review ) dergilerdir. Taranabilir sema, grafik ile ASCII ve PDF ve Page Image olarak dergileri goruntuleyebilirsiniz. 1.7 milyondan fazla sirket kaydi iceren Dun & Bradstreet bilgilerini bulabilir, Economic Intelligence Unit tarafindan uretilen Country Reportlara ve WEFA tarafindan uretilen Country Monitorlara erisebilirsiniz
146
Mehmet Karahan
WALL STREET terimlerini aciklayan sozluk ve bu terimler ile taranabilme ozelligi
c)Dijital ktphaneler:
Sakarya niversitesi Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl sanal ktphane alannda yapm olduklar almalarn amalarn , hedeflerini ve kapsamn yle aklyor. Kurulu Amalar 1- Ktphaneler, niversitenin eitim ve retimini desteklemek ve aratrma, retim ve eitim ihtiyalarn karlamak amacyla kurulan ve hizmet veren kurumlardr. niversite ktphaneleri bu amac gerekletirmek zere; - Gereken her trl bilgi ve belgeyi salar, - Salanan bilgi ve belgeleri btn aratrmaclarn, niversite rencilerinin ve alanlarnn kullanmna sunulacak ekilde dzenler, - Mevcut bilgi kaynaklarndan en iyi yararlanlmasn salamak amacyla her dzeydeki kullancya hitap edecek ekilde kurum ii ve dnda hizmet verir, - niversite ktphanecilik blmleri rencilerinin zorunlu uygulama ve staj programlarnn yrtlmesine yardmc olur. Kurulu ekli -niversite'deki ktphane hizmetlerinin, tek bir merkezi ktphane erevesi iinde rgtlenmesi ve yrtlmesi esastr. Teknik hizmetleri merkezi ktphaneden yrtlmek artyla, merkez kampsn bulunduu yerleim alan dndaki dier kampsler iin birer bal birim ktphanesi kurulabilir. Blmler ve daha alt dzeydeki birimler iin ayr ayr ktphaneler kurulamaz. http://www.kutuphane.sakarya.edu.tr/
ekil.5
147
Eitimde Bilgi Teknolojileri Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanlnn grevleri
Mehmet Karahan
- Ktphane hizmetlerinin aksamadan yrtlebilmesi iin, yeterli kadroyu oluturup, i blm ve personeli zerinde genel eitim ve denetim grevini yapmak, - Bakanln btesini hazrlamak, ube Mdrlnden alnan nerilere gre bal birimlerin de ihtiyalarn gznnde bulundurarak Bakanlk btesi halinde Rektrle sunmak, - Satnalma ilermlerinin niversitenin gelime politikas dorultusunda merkez ve bal birimler arasnda dengeli bir ekilde yaplmasn salamak, - Ktphanecilik alanndaki gelimeleri izleyerek yeni teknolojilerin ktphaneye girmesi iin almalar yapmak, -Teknik ve okuyucu hizmetlerinin standardizasyonunu salamak ve denetimini yapmak, - Merkez ve birim ktphanelerinin egdm ve ibirlii iinde almalarn salamak ve bu amala mesleki kurslar amak, eitim programlar dzenlemek, - Bibliyografya, tez katalou, vb. yaynlar kararak bilimsel aratrmalar kolaylatrmak, - Bu ynetmelik uyarnca grev alanna giren ve ktphane hizmetlerinin gerektirdii dier almalar yapmak, - Ktphane ve Dokmantasyon hizmetleri hakknda ayrntl bir faaliyet raporu hazrlamak ve yl sonunda Rektrle sunmak, - Daire Bakan, tm hizmetlerinden dolay Genel Sekretere kar sorumludur.
a) Arama motorlar:
Arama motorlarna rnek olarak ara-bul u ileyelim *Ara-bul: Arabul, programlamas ve ynetimi Domi Bilisim Teknolojileri A.. tarafndan yaplan, Trkiye`nin en kapsaml kategorik dizinidir. Hedefi, Trke ve dier dillerde yazlm Trkiye ile ilgili tm web sitelerini veritabanna kaydetmektir. Arabul`da aradnz sitelere ulamak iin iki farkl yol izleyebilirsiniz. sterseniz, Arabul ana sayfasndaki kategorileri ve onlarn altndaki alt kategorileri kullanarak arama yapabilirsiniz. Ya da herhangi bir Arabul sayfasndaki arama kutusunun iine aradnz konu ile ilgili kelimeleri girerek Arabul veritabannda bu konu ile ilgili kaydedilmi olan sitelere direkt olarak ulaabilirsiniz.
148
Mehmet Karahan
http://www.arabul.com/arayuz/4570/Default.asp ekil.6 Arabul`da halihazrda yer almayan ve eklenmesinde yarar grdnz siteleri, "Sitenizi Ekleyin" blmne girerek bize iletin. Eklediiniz siteler, tarafmzdan yaplacak olan gerekli incelemeden sonra, en ksa zamanda Arabul'da yerlerini alacaklardr. Arabul, editrlerimiz tarafndan detayl bir ekilde incelendikten sonra veritabanna eklenen sitelerin sadece web adreslerini, balklarn, aklamalarn ve anahtar kelimelerini saklar. Bylece, hem kullanclarn daha hzl aratrma yapmalarn salar, hem de "full text" aramalarda oka karlalan bir problem olan "bulunan sayfalarn pek ounun ilgisiz konularda olma" ihtimalini azaltr.
149
Mehmet Karahan
7.BLM
NTERNETN BREY VE SOSYAL YAAMA ETKiLERi

1)Birey zerindeki Etkisi 2)Toplum zerindeki Etkisi 3)nternetin Trkiyedeki Durumu 4)nternet Etii
150
Mehmet Karahan
7.NTERNETN BREY VE SOSYAL YAAMA ETKS 7.3 Birey zerindeki Etkisi

Yaammza giren bir konu olarak internet aslnda ok geni bir kavrama sahiptir.nternet kresel dnyann byk oranda temsil ettii bir platformdur. Artk kendine zg kelimeleri, kurallar ve aralaryla insan zihnindeki snrlara bile meydan okumaktadr. nternet bilgi paylam adr. Bu ada bilgisayar ortamna aktarlan her trl veri, hemen herkes tarafndan kullanlabilmekte ve kullanclar snrsz bir olanaa kavumaktadrlar. Bilgi paylam ve tketiminin internet gibi bir ortam sayesinde kolayca gerekleebilmesi yeni bir siyasal ve sosyal topluluunda olumasna olanak salamtr. inde bulunduumuz bu sre iinde her ne kadar kapsamn ve snrlarn ok somut olarak bilmesek de, bilginin kullanm ve paylamndaki eitlikilik, toplumsal kaoslar ve toplumlar aras kltrel, ideolojik, ekonomik, sosyal ve siyasal farkllklar kaynatrarak insanln hizmetine sunmaktadr. Modern an bir gerei olan bilgisayar ve internet kiilerin yaamna girmee balad. nternetin bata eitim, iletiim, yaratclk olmak zere eitli alanlarda yaralar olduu herkes tarafndan bilinmektedir. Ancak bilgisayar ve internet kullanm kiiler iin olumlu ve olumsuz etkileri vardr.
7.3.1. Psikolojik Etkisi

Sahip olduumuz kstl zaman tek bir urala doldurmak yerine mmkn olduunca eitlendirmek bireysel iletiim asndan daha faydaldr. nternetin bireyler zerindeki psikolojik etkisi ksaca:nsana doal bir muhatap olmas ve insan-insandan uzaklatrmas biiminde aklanabilir. Bilgisayarnz zevkle kullanyorsanz bir problem yok ama onu arkadanz yerine koymak zorundaysanz, problem bu noktada balar.
7.3.2. Sosyal Etkisi 7.3.2.1. nternet ve Dil Kullanm:

Bildiimiz gibi dil insanlarla iletiim kurmada kullandmz en nemli aratr. nternet kullanmnn yaygnlamasyla birlikte dilin kullanm biimlerinde deiiklikler oldu. Bu deime yalnzca Trkeye zg deildir. Btn diller internet ile ortaya kan yeni dilsel kullanm biimlerinin etkisi altndadr. nternet dil kullanm biimlerini nasl deitirmitir?nternet zerinde insanlar iletiim kurmak iin farkl aralar kullanmaktadr. Bunlardan en nemlileri:web,email,chattir. nsanlar arasnda iletiim salamak amac ile kullanlan bu aralar, tadklar zelliklere gre dil zerinde etkili olmaktadrlar. Bunlardan bazlar e zamanl, bazlar art zamanl iletiim salar, bazlar ise bire-ok, oka-ok iletiimi olanakl klmaktadr. Art zamanl iletiim aralarndan olan web sayfalar:dil ile resmi, hareketli grnty ve sesi birbirine yaklatrmtr.
151
Mehmet Karahan
E-mail ise, ok ksa srede iletiim kurulmasn salamas asndan metinlerdeki biimsel yaplar tamamen deiiklie uratmtr. Chatte dilsel kullanm biimlerini tamamen deiiklie uratmtr. Kullanclarn anonim kalabilmesi, birbirlerini grmemeleri, birbirleri hakknda fazla bir bilgiye sahip olmamalar gibi hususlar dil kullanmn deitirmektedir. Ayrca, iletiimin e zamanl gereklemesi ve konuma dili ile anma yaz aracl ile srdrlmesi deiik dil kullanm ekillerinin iie girmesine yol amaktadr. Bunun sonucunda, yazl dile ok ksa sre ierisinde argo, gnlk dil ve blgesel dillere ait zellikler katlmtr. Yzyze iletiim srasnda dil iletiiminin ayrlmaz bir paras olan:mimik,jest, vurgu, ahenk gibi aralar yazl internet ortamnda eksik kal, yani duygularn bu aralarla aktarlmamas kullanclar yeni aralar aramaya itmitir. Ayrca internet ile kreselleme hzland iin iletiim de kresellemektedir. Kresellemeye bal olarak zaman ve mekan kavramlarmzda deimeler meydana gelmi ve iletiim kurduumuz evre farkllamtr. Bu da dilde kresellemeye yol aan bir nedendir. Bylece ulusal dillere internetin dili olan ingilizceden birok szck ve dei biimleri katlmaktadr. Btn bu gelimeler sonucunda sorulmas gereken soru udur:Bu gelimeler dilde yapsal deiikliklere yol aar m? Bence bu soruya hayr diye yantlaya biliriz. nk meydana gelen deimeler dilsel biimlerle ilgilidir. Yani daha ok konuma dilinin yaz ile ifade edilmesine ilikin sorunlardr. Bu nedenle yeni biimler olumaktadr, ama bunlar dilde yapsal dzeyde deiiklie yol aacak dzeyde deildir.
7.3.2.2. Bilgilenme Hakk:

Bilgilenme hakk dnyann herhangi bir lkesinde yaayan herbir bireyin varln koruma ve gelitirmede zorunlu olarak gereksimim duyduu bilgiye hibir engelle karlamadan ulama hakkdr. nternet bilgilenme hakk asndan eitimine bal olarak bireyler iin hem yeni bir olanak hem de dezavantaj olabilir. Aratrmaya dayal bir eitim yaps ile ezber-tek kitaba retmene dayal eitim yaps iinde internetin bilgilenme hakkna ilikin ilevi farkl olacaktr. Eitim sistemi ile ilgili n koullarn salanmad bir lkede; internet, sorular hzla zmek bir yana bilgilenme hakk asndan baz sorunlarn kayna olabilecektir.
7.3.2.3. Chatin Sosyal Etkisi:

nternetin dil zerindeki etkilerinde ele aldmz chatin bireyler zerindeki etkisi biraz daha amak gerekirse: chat sohbet etmek anlamnda ingilizce bir szcktr, internet dilinede aynen aktarlm ve internetin belkide en yaygn kullanm biimi olan etkinliin ad haline gelmitir. Chat bilgisayar ortamnda bir tr etkileimli yazma ekli ve internette sohbet etme biimidir. ntenette sohbeti yazma ve internette sohbet etme biimidir eterlendirmeden nce geleneksel anlamdaki sohbet zerinde dnrsek, aradaki fark daha kolay anlayacamz acktr. Sohbet etmek yada sylemenin ak karl oturup
152
Mehmet Karahan
karlkl konumak tr. Tanmndan da yola klarak geleneksel sohbettin temel koulu olduu ileri srlebilir. Bunlar: Sohbette katlanlarn yz yze olarak ayn mekan paylamas nceki bir zaman diliminde tanklklar olmas Sohbetti anlaml klacak ortak yanlarn bulunmasdr. Daha nce tanm olmak sohbettin ierii hakknda bir ipucu verdii gibi, konularnda snrn aar yukar belirler. Bu durum ayn zamanda sohbettin gereklik zemininde oluturmaktadr. Mesafenin azl, sze mimik ve jestlerini de katarak sohbeti renklendirip, gerekli vurguyu salar. Bu ekli ile sohbet dolaysz bir iletiim eklidir. Bilgisayar ortamnda sohbet ise, gerekte tam bir kr dngsdr. Konuan ve dinleyenin yerini, yazan ve okuyann ald aradaki ilikiyi yalnzca monitrlerde belirtilen standart harf dizileri ile gerekleir. Chat geleneksel sohbetin temel koulu olan tankll da ortadan kaldrmaktadr. Birbirlerinin hi tanmayan ve hatta tanmayacak olan insanlar bile, bu tankllk yanlsamas iinde bu sanal sohbeti gereklettirebilirler. Gerek anlamda sohbet iin dolaysz bir iletiim demitik, oysa elektronik ortamda sohbet etmenin temel koulu monitr kullanmaktr. Monitr bu hali ile sohbetti dolayl hale getirir. Peki, bunlara karn chat yapmann kitleler iin zendirici yan nedir? Acaba insanlar evrelerinde merhaba diyecek insan m bulamyorlar, yoksa bir anlamda kendilerinden arnma olanam insanlar rahatlatan? Uzaklk kavram internet kullanclar iin hibir anlam ifade etmez, ancak sz konusu olan chat yapmaksa, bu kez insanlar evrelerindeki saysz olana grmezden gelerek nlerine pek ok elektronik donanm ve kilometrelerce mesafe koyarlar. Bu durum gerektende ok trajik bir elikiyi gzler nne sermektir. Bunu baka bir ynden ele alrsak: chat srasnda kullancnn kiisel bir snrl yoktur, yani herkes herkesi oynayabilir taklit edebilir, istedii kla girebilir. Yani z benliinden srede olsa kii soyutlanabilir.
7.3.2.4. Zaman Kavram Asndan nternet:

nce zamann ksa bir tanmn yapalm. Zaman nedir? Toplumsal gelimenin belli bir basamandan itibaren olaylarn ak iindeki yerlerini tayn edebilmek iin insanlar renmek zorunda olduu bir ara olarak tanmlayabiliriz. nternetin en belirleyici zellii modern insann zaman kavrayna belli notalarda hitap etmesidir. Bir internet kullancs iin veriye eriim aamasnda, ideal zamandan sz edilemez. nk internetin en nemli zellii, her bir veriyi zamandan bamsz olarak kullancya iletmesidir. Dier bir deyile internet kullanm srasnda kullanc tarihselliinden ayrlr. Kullanc gndelik yaamndaki zamana ilikin snrllklardan bamszlamtr. Artk gemi ve gelecek kavramlar internet kullanm srasnda pek anlam tamaz. Bunun bir nedeni zaman ve mekan farllklarn nemsizletiren bir bilgi a olarak, istenen her eye her yerden ve her zaman eriime olanak tanmasyken, dier bir nedeni de internetteki veri aknn sreklilii ve bu srekliliin belli bir periyoda bal olmamasdr. Grlyor ki
153
Mehmet Karahan
yaam gdleyen ve organize eden bir kavram olarak zamana verilen deerin ierimi, internet kullanm srasnda nemini yitirmektedir. Trkiyede internet kullanclarnn profilini karmak iin MagNet tarafndan bir anket yapld. 560 internet kullancsnn katlm ile gercekletirilen ankette gre: 1) Kiilerin internet kullanma amac
40 35 30 25 20 15 10 5 0
BLG HOB ELENCE HABERLEM E AKADEMK
NTERNET
ekil1.1 2) En ok kullanlan servisler

100 80 60 40 20 0 SERVSLER WEB POSTA
EKL1.2
3) Mesleki Dalm
35 30 25 20 15 10 5 0
renci mhendis dier
meslekler
EKL1.3 4)renim durumu
154
Mehmet Karahan
80 70 60 50 40 30 20 10 0
y.okul lise dier
renim
EKL1.4
7.3.3. Kiisel Haklarn Korunmas

nternette ilenen ular Emniyet Genel Mdrlnn hazrlam olduu Biliimular Raporunda kii haklar ihlali yle aklanmaktadr: Bilgisayar ve iletiim teknolojilerini kullanarak verilerin alnmas, deitirilmesi ve silinmesi yolu ile kendine yada bakasna yasad ekonomik menfaat salamak iin zarar verme. Tanmdan da anlalaca gibi: sulunun hedefi kendine veya bir bakasna mal, kazan yada madura ciddi kayplar vermektir. Bilgisayar dolandrlc sular, sularn modern bilgisayar teknolojilerini a sistemlerinin avantajlarn deerlendirmeleri yoluyla klasik dolandrclk biimlerinden farllk gsterir. 7.4. Toplum zerindeki Etkisi Yaygn bir gre gre internet, kiilerin sosyal yaamlarnda hem olumlu hem olumsuz etkilere sahiptir. Gerek dnyadan farkl bir ortamda sanal dnyada insanlar aras ilikiler deimektedir. te yandan internet, kiiler aras mesafe, ya, cinsiyet, rk, kltr ve benzeri gibi gerek dnyada nemli olabilecek pek ok zellii de ortadan kaldrmaktadr. Yerinden al-veri, yerinden bankaclk hatta ie gitmeden evden alma vb. gibi kullanmlar insann sosyal yaamn etkileyebilecek unsurlardr. Bu ekilde insanlar kendilerine daha fazla zaman ayrabilecekler ve ksa zamanlarn daha verimli deerlendirebileceklerdir. Ancak btn bu kolaylklar insanlar bilgisayar bamls yapacaktr. Yz yze insan ilikileri azalacak bu nedenle de bir bakma robotlaan insanlar treyebileceklerdir. Psikologlar tarafndan yaplan bilgisayarn duyular krelttii konusunda almalar devam etmektedir.
7.4.1. Ticarete Etkisi 7.4.1.1. Sanal Market

nternet en iyi rnleri en iyi fiyatlarla bulabileceiniz deerli bir kaynak olabilir. zellikle e-ticaret ve git gide daha fazla irketin rnlerini Webe sokmalar ile tketiciler adil ve gvenilir internet etkileimini talep etmeye baladlar. Siteler geni
155
Mehmet Karahan
bir katagori yelpazesini kapsayp yazlmlar, donanmlar, kitaplar, araplar, purolar, gibi rnlere yaylyor. 1960l yllarda Amerika birleik Devletlerinde yeni bir ekonomik g ortaya kt. Kap kap gezerek pazarlama yapan satclar direk olarak tketicinin evinin salonunda pazarlama yaptklar, onlara annda deneme olanaklar sunduklar ve birebir konumann btn tekniklerini kullandklar iin baarl oldular. 1990l yllarn banda teknoloji, satc ve alc arasndaki iini tehdit etmeye balad. Medyann ve reklamlarn da etkisiyle gittike daha bilinli tketici ise alveriin daha ok kendi kontrolnde olmasn istemekte. te internet zerinde pazarlama bu noktada nem kazanmakta. nk tketici Web zerinden satn almak istei rn hakknda istemedii kadar fazla bilgiye bir tu dokunuuyla ulaabiliyor. http://shop.egenet.com.tr
EKL 2.1
7.4.1.2. Reklam Sektr

Ekonomi ile ilgili bir dergide bir yl boyunca reklam bulundurmak 24 bin dolardan balayan ve 100 bin dolarlara kadar ulaan rakamlarn telaffuz edilmesi demektir. Buna karlk internette sayfa asmak yllk 150-250 dolar civarnda ve sayfalar tasarmn da yaptrarak asmak yine ylk baz da 300-500 dolar aralnda (sayfa adedi ve tasarm zorluuna bal ) www.telmar.com.tr/satgayri.htm
7.4.1.3. Seyahat Acentalar

nternet, seyahat acentalarn ezip geebilecek bir kamyon gibi artk internet zerinde uak ve otel rezervasyonlarndan otomobil kiralamaya kadar seyehat iin gerekli olan hereyi bir acentaya gerek duymadan yapabilirsiniz.
156
Eitimde Bilgi Teknolojileri www.dnyaturu.com,
Mehmet Karahan
7.4.1.4. Emlaklar
Tehlike anlarnn ald dier bir meslek dal ise emlaklk. Byk emlak ofisleri yava yava internette yerini alrken, semtlerde servis veren emlak brolar yerini, artk evini kiralamak ya da satmak isteyenlerin, internet zerinde, bir tua basarak ulalan listelerine terk etmekte. skdarda ev kiralamak iin artk skdara gidip sokak sokak gezmek ya da o yredeki emlaklar dolamak yerine Ev Kiralayanlarskdarsayfalarna girmeleri yeterli. Sadece yaz ile deil istenirse fotograf, video film yada ses ile de tantm yaplabilir. www.emlax.com
EKL 2.2
7.4.1.5. Oto Galerileri

Oto galerileri artk internette. Tketici istedii markann istedii modelini internet zerinde bulabiliyor. Direk reticiden o marka ile ilgili ayrntl bilgiler alarak bunu rakip marka ile ok kolaylkla karlatrabilmektedir. www.tofas.com
7.4.1.6. Yazl Basn

nternetin tehdit oluturabilecei dier bir sektr ise srekli yaynclktr. Artk milyonlarca dolarlk matbalara, bunlar sdracak binalara,ynetecek mdrlere, sorunlara are bulacak teknik personellere gerek duymadan internet zerinden gnlk, haftalk, aylk ya da yllk yayn yapabilirsiniz. Bunun iin yapmanz gereken tek ey bir ISS ile anlamak ve tabiki yazacak konunuzun bulunmas. www.hurriyet.com 7.4.1.7. Grsel Basn Yazl basn bekleyen sorunlarn ok benzeri grsel basn iinde geerlidir. Bir televizyon irketi kurup iletmek yerine, cebinizde 20-30 bin dolar koyarak internet zerinden yayn yapabilirsiniz. Ancak bu konuda hala almayan teknik sorunlar
157
Mehmet Karahan
bulunmakta. Bunlarn da en ksa srede zlerek grsel basnn internete kaymas mmkn . www.cnn.com 7.4.1.8. Neden Sanal Alveri Kaliforniyada yaplan aratrma sonucunda internet kullanclarnn sanal al-veri yapma sebepleri srasyla u ekildedir. Daha el altnda Daha hzl Bilgiye ulamak rn bulmak kolay Fiyatlar kyaslamak kolay 24 saat al-veri Satcyla uramak yok Daha ucuz Daha elenceli
7.4.1.9. Ticarette nternetin Eksikleri

nternetin pazarlamada kullancsna sunmayaca tek hizmet ellemek, dokunmak ve denemek iin kullanmaktr. rnein beendiiniz bir arabann test srlerini izleyebilirsiniz. Ancak srmenize imkan yoktur. Bir ok iletmeci, satclarn ve arac kurulularn konuma tekniklerini kullanarak tketiciyi etkiledikleri ve rnn daha kolay hale getirtiklerine inanmaktadr. 7.4.2. Usenet Usenet ( dnya apnda oklu tartma ve iletiim platformu) dnya zerindeki milyonlarca a kullanclarnn binlerce deiik konuda yazd gr ve dncelerini anlatan yazlar ile haberlerden oluan bir tartma ortamdr. Genelde Usenette ticari amal mesajlar verilmez. Usenet bir kurulu deildir. Usenet zerindeki haber akn kimse kontrol edemez. Ancak yerel Usenet servis salayclar bnyelerinde bulunduklar grup saylarn kontrol edebilir, baz gruplar kendi listelerinden karabilir. Ayrca her Usenet yerel sorumlusu kendi domainlerini kontrol eder. Usenette gnderilen bir yaz dolaysyla hakknda dava alan, hapse giren para cezasna arptrlan insanlarn says srekli artmaktadr. Usenet hakknda daha fazla bilgi iin: news://news.announce.newusers news://news.answers news://news.newuser.questions
158
Eitimde Bilgi Teknolojileri e-mailto://listserv@american.edu
Mehmet Karahan
EKL2.3 7.4.3. lk nternet Konseri 13 Ocakta stanbul niversitesi rock kulb tarafndan dzenlenen ve Trkiyenin ilk Gorage Partysi olan rock konseri sponsor site olan raptiye.comdan canl yaynlanarak ayn zamanda lkemizde yaynlanan ilk internet konseri oldu. nce sahneye kurban kt. Ardndan psychaq,pancoke ve dail Black gruplar sahne ald. 7.4.4. nternet Ne Kadar Gvenli nternetin u an iin ok fazla gvenli olduu sylenemez. Nadiren de olsa kiisel iletiler ve postalarn kt amal profesyonel kiiler tarafndan illegal (kanun d ) yollarla ele geirilebilir. zellikle ticari kurulularn interneti kullanmaya balamalar ile birlikte internette gvenlik probleminin zm iin ciddi almalar yapld yakn zamanda Web zerinden iletilen her trl bilginin yeni ifreleme teknikleri ve ok yksek hzl hatlar sayesinde yeteri seviyede gvenli olacan syleyebiliriz. Ancak, yine de, kullanc ifreleri banka kredi kart numaralar ve benzeri gizlilik ieren bilgileri u an iin internet zerinden serbeste gndermeyin. 7.4.5. nternette Arama Kurtarma Tarihimizin en byk depremlerinden birini yaayal daha iki yl bile olmad ama hala koskoca stanbulda 23 kiilik bir sivil savunma rgtmz var. Bamsz arama kurtarma rgtleri de glkle ayakta durabiliyor. rnein AKA, arama kurtarma aratrma dernei, ngiliz sivil savunma rgtnn destei ile varln srdrebiliyor. Web adresi www.aka-arama.org olan dernei daha yakndan tanmak iin sitesine gz atmanz yeterli. Bu klube ye olmak iin internette ki formu doldurup yollamamz yeterli. Ayrca bu rgte aka-arama@hotmail.com adresinden mail yollayabiliriz. 7.4.6. nternette Bit Pazar
159
Mehmet Karahan
Genlerin baarl almalarna bir rnek daha. Tripodda yaplm amotr bir site atr atr ikinci el bilgisayarlar satyor. Sitenin adresi levkilen.tripod.com. isteyen ziyaretiler giri yapyor isteyenler de sat yapabiliyor.
7.4.7. nternette sizler Klub

sizler de sanal alemde rgtlendiler. Adresi www.geocities.com/issizler klubolan sitede btn ilerin birlemesi amalanyor. Kulubn haberleme asndan da hibir eksii yok. nk isizler klub@groups.com adl bir mail grubundan hepsi birbiriyle haberleiyor.klubn amac isizlerin gelimelerden abuk haberdar olmasn, dayanmasn ve isizlikten bir an nce kurtulmasn salamak.
7.4.8. Ydzlarn Sanal Adresi

Eskiden mzik piyasasn takip etmek ne kadar da zordu. Artk internet sayesinde tm gelimeleri sca scana takip eder olduk. nternette srf yapp, mzikteki son gelimeleri takip etmek bundan sonra daha da kolaylaacak. nk mzik sektrnn en gl plak irketlerinden Sony Mzikin sitesi yayna balad. Webde www.sonymuzik.com.tr adresini tulayarak ulaabileceiniz bu site, Sony mzik sitesindeki yerli veya yabanc tm sanatlarla en doru bilgi ve gelimeleri birinci azdan sizlere duyuruyor. Siteden sony mzike ulatracanz tm sorular ksa srede yantlanyor. Sony Mzik yetkilileri internetin bilgi transferinde ve iletiiminde en etkin yol olduunu dnyor, bu yzden sanatlara ulaabileceimiz etkilei,mli bir ortam hazrlam. 7.1 NTERNETN TRKYEDEK DURUM DEERLENDRLMES
7.1.1 Parmaklarmzn Ucundaki Dnya

Bilgisayarl yaamn tm dnya iin olduka yeni olduu sylenebilir. lk retilen bilgisayardan bugne sistem olduka glendi. Hzland ve karmaklat. Bugn bir bilgisayar edinmek isteyenler ,doktorlarn tp konusundaki sohbetlerini artran yeni ve farkl bir dili konumak zorunda. Bu yeni dil, gnlk yaama nlenemez bir hzla giriyor ve yerleiyor. Artk hesaplarmz tutan , notlarmz kaydeden, raporlarmz hazrlayan, skldmzda bizimle oyun oynayan ve yaamn iindeki
160
Mehmet Karahan
hereye kolaylk ve gven getiren yakn bir dostumuz var. Ancak bu dost, kimi zaman bizi kendine tutsak edip d dnyadan ayrabiliyor; bizi yalnzla da srkleyebiliyor... 1990lar, bilgisayarlara yeni bir zellik kazandrd. Artk bilgisayarlar bizleri kendi ilerine kapatan bir makine yerine, bizi dnyaya balayan bir iletiim santrali haline geliyorlar. Btn bunlar ise, bilgisayarlarn arkasndaki kablolara eklenen yeni bir kablo ile gerekletiriliyor. Bilgisayarlarmz dier bilgisayarlar veri tabanlarna balayan karmak bir sistemin evinizdeki uzants olan bu kablo, evin telefon giriine, oradan telefon santraline ve sonra da tm dnyaya alyor. Bilgisayarlarmz uzak noktalara balayan bu yeni sistemin ad NTERNET ....
7.1.2. nternet Nedir ?

a) nternet ayn dili konuan ya da dier bir deyile ayn iletiim kurallarn kullanan alarn bir toplamdr. (Alan klavuzu Stephon Nelson) b) nternet sanayi toplumundan biliim toplumuna geiin habercisi taycs, bir n modeldir. nternet bilimsel ve teknolojik gelimenin nemli etmeni, taycs, kendisi srekli deien, bilgi teknolojilerini deitiren, giderek ve toplumu ve yaamn tm boyutlarn deiime zorlayan bir teknolojiler kmesidir. Zaman ve mekan farklarn azaltan, bir alma ortam haberleme ortam byk, canl, dank bir ktphane, esnek ve yetenekli bir haberleme ortam, her vatandan kendi radyo ve televizyonunu kurabilecei bir yayn ortam, tm dnyaya hitap eden bir tantm ve pazarlama ortam, i balantlarnn kurulabilecei, alm satmn yaplabilecei bir elektronik ticaret ve i ortamdr. Nfustan vergiye kamu hizmetlerinin vatandaa ucuz etkin ve 24 saat sunulabilecei bir eitim ortam. Koruyucu salk hizmetlerinden uzman hekime eriime kadar salk hizmetlerinin sunulaca bir hizmet ortamdr. Katlmc demokrasinin geliecei toplumsal denetim saydam mekanizmalarn hayat bulaca yeni teknolojik olanaklar da internet sunmaktadr. c) nternet, bir ok bilgisayar sisteminin birbirine bal olduu,dnya apnda yaygn olan ve srekli byyen bir iletiim adr. nternet insanlarn her geen gn gittike artan retilen bilgiyi saklama/paylama ve ona kolayca ulama istekleri sonrasnda ortaya km bir teknolojidir. Bu teknoloji yardmyla pek ok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hzl ve gvenli bir ekilde eriebilmektedir. nterneti bu haliyle bir bilgi denizine, ya da byke bir ktphaneye benzetebiliriz. nternete bak amza bal olarak farkl tanmlamalar da getirebiliriz : nternet, 1997 sonu itibariyle 100.000.000 u akn insann kendi arasnda etkiletii, bilgi dei-tokuu yapabildii ve kendi yazsz kurallar olan byk bir topluluktur. Bu, internetin sosyal yndr. Pek ok yararl bilginin bir tua basmak kadar yakn olduu dev bir ktphanedir. 1997 sonu itibariyle 20.000.000u akn bilgisayarn bal olduu ok byk bir bilgisayar ve iletiim adr. Kiilerin deiik konularda fikirlerinin serbeste syleyebilecekleri ortamlar barndran bir demokrasi platformudur.
161
Mehmet Karahan
Evden al-veri, bankaclk hizmetleri, radyo-televizyon yaynlar gnlk gazete servisleri vb. gibi uygulamalar ile aslnda internet ayn zamanda bir hayat kolaylatrcdr. Tm bu tanmlamalarn arakesitinde yer alan ise Bilgiye ulam ve onu paylam, sonrasnda da elde edilen bilgiyi kullanmdr. Sonu olarak internet, nmzdeki yllarda retilecek bilgilerin dolam sistemidir. Ticari boyutunun da ortaya kmasyla yaamla daha ok i ie gemeye balamtr. nternet farkl bir ortam, farkl bir uzay. Kendi yazl olmayan, kurallar olan; kendi toplumu olan bambaka bir uzay. Klasik yaama biimlerini, deer yarglarn deitiren; hayatmza yeni kavramlar, yeni uralar getiren bir ey. Hayatmz etkiliyor. Hem de ok fazla bir biimde.
7.1.3 Trkiye nternetinin Bir Durum Deerlendirilmesi

nternet sanayi toplumundan biliim toplumuna geiin habercisi, taycs bir n modelidir. nternet bilimsel ve teknolojik gelimenin nemli bir etmeni, taycs kendisi srekli deien, bilgi teknolojilerini deitiren, giderek toplumu ve yaamn tm boyutlarn deimeye zorlayan bir teknolojiler kmesidir. Zaman ve mekan farklarn azaltan bir alma ortam, haberleme ortam, byk canl dank bir ktphane, esnek ve yetenekli bir alma ortam, her vatandan kendi radyo, gazete ve televizyonu kurabilecei bir yayn ortam tm dnyaya hitap eden bir datm ve pazarlama ortam. balantlarnn kurulabilecei alm satmn yaplabilecei bir elektronik ticaret ve i ortamdr. Nfustan vergiye kamu hizmetlerini vatandaa ucuz, etkin ve 24 saat sunulabilecei, ilkokuldan niversiteye meslek ii ve srekli eitimin sunulabilecei bir eitim ortam. Koruyucu salk hizmetlerinden uzman hekime eriime kadar salk hizmetlerinin sunulaca bir hizmet ortamdr. Katlmc demokrasinin geliecei toplumsal denetim ve saydam mekanizmalarn hayat bulaca yeni teknolojik olanaklar da internet sunmaktadr. nternette ge kalmak, telafisi mmkn olmayan sonular dourabilir. nternet en basitinden ada matbaadr. Dnyann pek ok lkesinde internet, ulusal bir plan kapsamnda stratejik bir konu olarak ele alnm eylem planlar yaplm, kamu zel sektr niversiteler ve sivil toplum rgtleri beraberinde bunlar hayata geirme abasnda epey yol alnmtr. Dnya internetinde 40 milyon civarnda bilgisayar, 150-200 milyon kullanc, 3.5 milyon web, 2 milyon kurum, 30 bin haber gurubu, 90 bin posta listesi, 25 bin sohbet kanal vardr. Trkiye de ise 40 bin civarnda bilgisayar, 150-200 bin kullanc, 5 bin civarnda web, 300 bin kullanc vardr. Trkiyede ki toplam internete bal bilgisayar says ndiana Eyaleti k12 (ilk,orta,lise) bilgisayar saysndan az. Trkiye interneti 6 yan doldurmak zeredir. Bu alt yl ok sancl olmutur. Son yllara kadar ulusal sahiplenme kaygs ve abas olmamtr. nternetle ilgili taraflar ksa vadeli bakla bir ibirlii abasna girmemiler ve sonucunda ulus olarak ortak aklmz oluturamam durumdayz.
162
Mehmet Karahan
Trkiye internetteki gelimelerin ok dnda deil ama biz takipte zorlanyoruz. Treni karmadk ama fark kapatamyoruz. ok ciddi boyutta insan gc amz var. niversitelerimiz, deien eilimleri gz nne alp programlarnda esneklik yapacak esneklie sahip deil. Bu konuyu sahiplene kurumumuz yok. nternete ulus olarak yatrm yapmyoruz. nternet konusundaki master planmz, eylem planmz olmad gibi deneysel projelerimiz bile yok. Gelimi niversitelerimizde bile bu konularda alan bir avu insanmz var. niversitelerimizi bile interntete tamamen tayamadk. niversiteler iin ulusal bilgisayarlama hedefleri ve planlarmz yok. Alan adn alan 80K12 okulumuz ve 400e yakn bilgisayar var. Milli Eitim Bakanlmz henz kendini internete balayamad. Okullarn bilgisayarlamas ve internetli eitim konusunda ulusal hibir dokman retemedik, zerinde anlalan hibir model yok ve kayda deer deneysel boyutta bile hibir projemiz yok. Ulus olarak bilgisayar destekli eitimde henz renme srecine giremedik. Son zamanlarda TUENA, nternet st Kurulu Elektronik Ticaret ve Koordinasyan Kurulu, Kamunet st Kurulu, TOBB Sektr Kurulu ve TBMM Bilgi teknolojileri grubu olumlu gelimelerdir. TUENA Trkiye enformasyon ana plan almas yaknda bitecektir. lkenin bir mastr plan gereksinimi duymas tabiki sevindiricidir. Bu plan tartmak, gelitirmek, sahip kmak ve bir eylem plan ortaya karmak hepimizin grevidir. Trk Telekomun yeterince yatrm yapamamas ar brokratik yaps internet konusundaki deneyimsizlii, zikzaklar hatal kararlar ile interneti engelledii grnts olumutur. Trk Telekom son bir ylda SDH, TDM, ISDN, 800 hatlar iin yatrm yapm, Ttnet ihalesini gerekletirmitir. Ttnin internet ve PSTN iin yatrm yapmas gerekir. ayet TT, bir A.. olarak grlyorsa, kendi kazand para ile, karl grd yatrmlar yapabilmektedir. ayet TT, bir KIT olarak grlyorsa, Trkiyenin gelecei iin stratejik konumda olan iletiim ve internet alt yaps iin yatrm yaplmaldr. Kald ki internet hizmeti temel bir kamu hizmeti olmaktadr. Teknolojik gelimeler internetin yaylmas iin yeni olanaklar sunmaktadr. Kablo Tv zerinden eriim, kablosuz eriim, xDLS, internet Tv ve direkt Pe u anda gndemde olanlar. Bunlar biran nce hayata geirmeliyiz. nternet st Kurulu, diyalog ve ho gr ortamnda, bir zm retme mekanizmas, bir hakem kurulu olarakta alabilir. Ulatrma Bakanlnn nderlii bu anlamda ok nemlidir. nternetin ne kard birka kavram, saydamlk, katlmclk ve sivil toplum rgtleridir. Saydamlk ve katlmclk, zaten internetsiz hayata gemesi zor kavramlardr.
7.1.4 nternetin lkemizdeki Ticari Boyutu

Dnyadaki kullanma paralel olarak, internet ve ticaret olgusu boyutu lkemizde de popler olmaya balamtr. 1997 ortalarndan itibaren birok banka, mterilerine hizmet zerinden kiisel bankaclk servisleri vermeye balamtr. te yandan, 1996 sonlarndan itibaren birok gnlk gazete ve derginin (ayn basks olmasa bile) internet zerinden yaynladn gryoruz. 1997 sonlarna doru deneme amalda olsa, baz popler al-veri imkanlarn yava yava mterilerine amaktadr. Dier bir popler dal da internet zerinden radyo ve Tv yayncl. Hat hzlar u an fazla
163
Mehmet Karahan
yeterli olmasa da, bir ok irket bu konuda ciddi atlmlar yapmaktadr. Kullanc says ve kullanm oranlar artka zellikle reklam gelirlerinin hatr saylr oranlarda artmasn bekleyebiliriz.
7.1.5 Trkiyede Hangi Kurulular nternete Baldr

Trkiyedeki ulusal internet alt yaps, byk bir zntyle sylemek gerekirse, henz tamamlanmamtr. lk ODTte balanmtr.stanbuldan T ve Boazii niv. Gsterilebilir, kamu kurulular arasndan, MTA, TT, DIE, vb gibi kurulularda, ODT zerinden internet eriimine sahip olmulardr.Sonralar internet servisi alan zel kurulularn says her geen gn artmtr.Ayrca Tbitak,TRNET ats altnda,ayn dnemde,servis.net.tr ve servis2.net.tr servis salayclarnda bir kullanc numaras zerinden dial-up tr balantlarla baz zel kurulular vezel ahlarla internet hizmeti vermeye almtr. lkemizde internet kamu oyunun her geen gn daha fazla bilinlenmesi olduka sevindirici bir gelimedir. Televizyon/radyo programlarnn e-mail adreslerini,www servislerini ilan etmeleri, gnlk gazetelerin yaynlarn internet zerinden verebilme abalar, siyasi partilerin internete balanma almar,millet vekillerimizin bazlarnn artk e-mail de kullanmaya balamas ve insanlarn artk internet varlndan haberdar olmalar hep olumlu kilometre talardr. nmzdeki dnemlerde Trkiye internet alt yaps ve geliimi ile ilgili planlarn/yatrmlarn/hedeflerin siyasal parti ve hkmet programlarna girmesi hepimizin ortak dileidir.
7.2 nternet Etii

A zerindeki her kullancnn,servisleri ve sistemleri kullanmalar konusundaki sorumluluklar fark etmeleri nemlidir. Kulanc adaki her bir servise ulatnda yapt ilerden sorumludur. nternet ya da ksaca net, tek bir a deildir, hatta herbirinde ayar protokollere sahip binlerce irili ufakl alarn toplamdr. Bir a kulancs olarak, baka bilgisayar alarna erimemize izin verilmi olabilir.Her an kendine ait sorumluluklar ve kurallar vardr. A zerindeki izin verilmi ilemler, bu adaki sorumlular tarafndan her zaman izlenebilecek ekilde tasarlanmtr. Fakat bir yerde izin verilen bir hareket baka bir ada yasaklanm olabilir. Bu kurallar bilme ve bunlara uyma kullancnn sorumluluudur.
164
Mehmet Karahan
Kaynaklar 1) nternet nedir?, Stephon NELSON, Alan Klavuzu 2) nternetle ilgili bilgi,URL Adresi:www.kamps.com/turkce/help 3) Do.dr.Mustafa Akgl Trkiye nterneti Durum deerlendirmesi
Popler Bilim ubat 1999
4) Do.Dr.Mustafa Akgl, Trkiye nterneti 6 Yanda, Popler Bilim

Mays 1999
5) nternet hakknda genel bilgi,Bilim ve Teknik Dergileri 6) Prof.Dr.Tuncer Nilfer (Hacettepe niversitesi) nternet kullanm 7) D.Dr.Ylmaz Blent (Hacettepe niversitesi) Bilgilenme Hakk Eitim
ve nternet
8) Do.Dr. Ateman Ender (Hacettepe niversitesi) nternet ve Dil

Kullanm
9) Ar.Gr.Sezer Ebru ve Do.Dr.Hayri Sever (Hacettepe niversitesi) Bilgi

Eriim Sisteminde Trke
10) Net-Life Dergisi Mart Says
165

Egtbilgitek

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Egtbilgitek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ETMDE BLG TEKNOLOJLER

nn niversitesi Eitim Fakltesi BTE DERS NOTLARI

HAZIRLAYAN r.Gr. Mehmet KARAHAN

Eitimde Bilgi Teknolojileri

NDEKLER I. BLM: Teknoloji Tarihi

II. BLM: Biliim Kavramlar

III. BLM: Bilgi Toplumunun Temel zellikleri ve Sosyal Yap

IV. BLM: Eitimde Bilgi Teknolojileri

V. BLM: nternet Kullanm Alanlar

Eitimde Bilgi Teknolojileri

VI. BLM: Eitim Ortamlarnda nternetten Yararlanma

VII. BLM: nternetin Birey ve Sosyal Yaama Etkileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

I. BLM: TEKNOLOJ TARH

Eitimde Bilgi Teknolojileri

1. TEKNOLOJNN TANIMI KAPSAMI VE NEM 1.1. Teknolojinin Tanm

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

1.2. Teknolojinin Kapsam

1.3. Teknolojinin nemi

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

1.4. Teknolojinin Gereklilii

Deerlendirme Sorular Cevaplandramadmz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz.

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Szlk Ve Kavram Dizini

Eitimde Bilgi Teknolojileri

2. TEKNOLOJNN NTELKLER VE LEVLER

2.1. Teknolojinin Nitelikleri

Eitimde Bilgi Teknolojileri 3. bilim 4. sanat kaynaklarndan yararlanmaktadr.

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri - plik retim

Eitimde Bilgi Teknolojileri - estetik olmaldr.

2.2. Teknolojinin levleri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Szlk Ve Kavram Dizini

Eitimde Bilgi Teknolojileri

3.1. Canllar, nsan Ve Doa

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

3.1.1. Yontma Ta Devr

3.1.2. Clal Ta Devri

3.1.3. Bronz Devri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

3.1.4. Demir Devri

3.2. Feodal Dnem

Eitimde Bilgi Teknolojileri

3.3. Corafi Keifler Ve Etkileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

4.ENDSTR DEVRM VE TEKNOLOJK GELMELER

4.1. Endstri Devrimi

1.Teknoloji alannda 2. Sosyoekonomik alanda 3. Kltrel alanda deiimler meydana getirmitir.

Eitimde Bilgi Teknolojileri

4.2. Endstri Devriminin Teknolojik Alanda Meydana Getirdii Deiiklikler

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri

Eitimde Bilgi Teknolojileri