HEIDEGGER VE FELSEFE

A. Kadir EN
ZET Bu almann amac, geleneksel felsefe ile ada felsefenin karlatrmasn Heidegger asndan yaparak felsefenin neliini ele alp aklamaktr. Bu amala, geleneksel felsefenin ne olduu, sorusunun ne olduu ve yntemi ortaya konulduktan sonra Heideggere gre felsefenin amac, sorusu, yntemi ve sylemi ele alnacaktr. Sonuta Heideggerin felsefeye yeni bir balang yaparak amzn hangi sorunlarna yant verebilecei zerinde durulacaktr. Anahtar kelimeler: Geleneksel felsefe, ada felsefe, Heidegger, Metafizik, Varlk, Fenomenoloji

* * * Bu yaznn amac, Martin Heideggerin felsefe anlayn ele alp aklamaktr. Felsefenin neliinin sorguland bu yazda, kalk noktamz, Heideggerin felsefe tarihi ile girmi olduu hesaplamadan yol karak ilk nce geleneksel felsefenin sorusunu ve yapl tarzn ortaya koymak olacaktr. Sonra geleneksel felsefenin nasl alabilecei sorusuna bir yant vermeye alacaz. Bylece Heideggerin ve de ondan yola karak bizim geleneksel felsefeden ne anladmz tanmlanm olacak. Yazmzda tartlacak ve ileri srlmeye allacak ikinci tez ise, Heideggerin felsefeden ne anlad sorunsal olacaktr. Bu sorgulamay onun temel ontoloji olarak grd felsefe anlay temelinde ele alacaz. Felsefenin sorusu, bu soruyu ele al yntemi, yani felsefenin yntemi, felsefenin sylem biimi ve en sonunda da felsefenin amzdaki problemler karsndaki yeri ve yant zmlenecektir.
Geleneksel Felsefe ve Heidegger

Heidegger'in an ve gnmz felsefe anlaylarn ve felsefe yapma tarzlarn etkileyen zgn grlerinin arkasnda felsefe tarihiyle atlaya zplaya deil, disiplinli ve derinlemesine yapt aratrmalar ve hesaplamalar yer alr.1 Bu nedenle, ncelikle Heidegger'in geleneksel
Prof. Dr., Uluda niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm retim yesi 1 Heidegger'in yaam yks ve eserlerinin listesi A.Kadir en'in Heidegger'de Varlk ve Zaman kitabnn Beinci Blmnde kapsaml olarak bulunabilir.

Heidegger Ve Felsefe

felsefeyi nasl tanmladn, geleneksel felsefenin amacn ve sorusunu belirlemeye alacaz. Heideggerin Varlk kavramyla olan ilgisi onun felsefeyi yeniden yorumlamasna yol aar; nk felsefenin amac, Varln gerekten ne olduunu kavramaktr.2 Deiik bir deyile, felsefe yapmak Varlkn anlamn sorgulayan sorular sorarak onu aklamaktr.3 Bylece felsefe, Varlk zerine yaplan bir sorgulamadr ve felsefe Varlkla balar. Bunun iin, Heideggere gre, felsefe tm nesne ve eylerin kayna ve temeli olan Varlkla ilgilenir. Her eyden nce felsefenin amac Varl doada varolan nesneler ve objelerden ayrmaktr. Heideggere gre, Sokrates ncesi felsefecilerden Parmenides, Herakleitos ve Anaksimandros ncelikle Varl dnen ve sorgulayanlardr. Bu dnrler Varlk nedir? sorusunu dorudan ve ncel biimde sordular.4 Heidegger, bu dnrlere primordial thinker (zl ya da dolaysz dnr) ismini verir. Fakat Sokrates sonras dnrler Varlk sorusunu, ikinci planda ele aldlar. Bu yzden, geleneksel felsefenin konusu olan Varlk nedir? sorusu, yerini, varolan nesneler ve objeler nedir? sorusuna brakmtr. Sonuta Platonla balayan idealar dnyasnn grnler dnyasndan ayrm, Varlk ile nesneler arasndaki ayrma yol amtr. Bu ayrm, felsefenin balca konusu olan varlkbiliminin (ontolojinin) deer yitirmesine neden oldu. nk felsefe tarihi, Heideggere gre Varlk sorusuna geleneksel ve metafiziksel bir yaklamla yanl aklama ve yorumlama getirmitir. Bylece, felsefe tarihi yerini geleneksel (Aristoteles) metafizie brakp, Varlk nesnelerden, varolu ise zden ayrld. Bu farkllama sonucu bu kavramlar ak nitelii olmayan varsaymlarn etkisinde kald. Heideggere gre, zn varolu zerindeki ncellii yznden varoluun mutlak ve ncel olarak Varlkolma anlam kayboldu ve unutuldu. Bylece, Varlk, felsefe tarihi iinde Bir, Logos, dea, Ousia, Tz, Cogito, Alglama, Monad, Nesne, Ben, Ruh, sten ve G vs. gibi eitli anlamlarda yorumland. Fakat tm bu anlamlar Varlkn mutlak ve ncel ontolojik anlamn veremez. nk Sokrates sonras dnrler Varlkn gerek anlamn, metafiziksel kavramlarla aklayp onun asl anlamn unutturdular. Heideggere gre, geleneksel felsefe yeniden incelenip, yorumlanp ona
2 Martin Heidegger, Parmenides, translated by Andr Schuwer and Richard Rojcewicz, Bloomington: Indiana University Press, 1992, s. 7. 3 Martin Heidegger, An Introducton to Metaphysics, translated by Ralph Manheim, New Haven: Yale University Press, 1959, s. 12. 4 Martin Reiner, Heidegger and the Greeks, The Heidegger Case: On Philosophy and Politics, edited by Tom Rockmore and Joseph Margolis, Philadelphia: Temple University Press, 1992, ss. 170-171.

A. Kadir EN

yeni bir yn ve yol verilmek suretiyle ilk orijinal anlamna kavuturulmaldr.

Niin ve Nasl Geleneksel Felsefe Tahrip Edilmelidir?

Heideggere gre, felsefenin amac temel ontolojidir (fundamental ontology). Bundan dolay, temel ontoloji geleneksel metafizii ve felsefeyi ykp Varlkn anlam nedir? sorusunu cevaplandrabilecek tek inceleme ve aratrma yeridir. Heideggerin amac, varlkbiliminin tarihine dnp onu yeniden inceleyerek, ona yeni bir yorum getirmek suretiyle, geleneksel ve metafiziksel ontoloji tarihini ykmak ve kendisinin ne srd temel ontolojiyi felsefenin en temel konusu yapmaktr. Bu amala Heidegger, felsefe tarihinde Varlk kavramnn ne anlamda ele alndn ve bu anlamlarn nasl yetersiz ve eksik kaldn ilk planda ortaya koymaya alr. Heideggere gre Varlk nedir? sorusu, felsefe tarihinde, nesne ya da eyler nedir? sorusuyla kartrlmtr. Bu yzden, her eyden nce Varlk bir nesne ya da bir ey deildir. Nesneler ya da eyler var olan cisimlerden oluur: rnein, aalar, masalar, evler, vs. Varlk, bir ev ya da bir aa deildir. Ksaca Varlk bir ontik grn deildir. Heidegger Varlk ve Zaman adl kitabnda unlar syler: Varlk her trl nesneden ayrlmaldr.5 Bu bir ontolojik farkllktr. Bu nsel veya a priori ayrm Varlk ve nesne ayrmna yol aar. Bu gr, Heideggerin tm felsefe yazn hayatnda grlmektedir. Geleneksel metafizik, Varl, gereklik ve edimsel kavramlaryla sk sk zde saymtr. Heidegger bunun yanl bir varsaym olduunu sylemektedir. Gerek ve edimsel ancak Varln karakterleri olabilirler. Felsefe tarihinde gerek ve edimsel d dnyada var olan nesnelere e deer olarak yorumlanmtr. Heideggere gre, Varlk bu anlamda ele alnp incelenemez ve yorumlanamaz. D dnyadaki gerek nesneler ancak tek tek ontik eyleri verebilir. Felsefenin amac, ontik olan deil, ontolojik olan Varl aklamaktr. Varlkn elimizde ya da nmzde-hazr-olan (present-at-hand) bir nesne olmadn savunur. Bu dnceye gre, Varlk u anda var olan bir nesne olmamasnn yan sra, daha nce ya da daha sonra var olabilecek bir nesne de deildir. Bu anlamda Varlk, d dnyadaki bir nesne gibi daha nceden dncede var olan baz kategorilerle alglanamaz. Baka bir deyile, Varl kategorik bir yaklam kavrayamaz. Heidegger, Varln dnce rn soyut bir kavram olmadn ne srer. Bylece Varlk ne bir akl rn ne de evrensel ve tanrsal bir

5 Martin Heidegger, Varlk ve Zaman,, s. 272.

10 Heidegger Ve Felsefe kavramdr. Varlk, tanrsal veya evrensel bir yap deildir.6 Geleneksel felsefenin tersine Tanrnn varl, neden sonu ilikisi iinde incelenmemelidir. Bu yzden, Heideggere gre, Varlk, Tanr ile e tutulmamal ve Tanr kavram ile aklanmamaldr. Heidegger felsefe tarihinin geliimi sreci iinde drt genel kavramn Varlk kavram ile birlikte ele alndn Metafizie Giri adl kitabnda yle aklar: 1. Varlk ve olu, 2. Varlk ve grn, 3. Varlk ve dnce, 4. Varlk ve gereklilik. Olu, grn ve dnce Varlkn anlamnn ne olduunu verememektedirler. Bunlara ilaveten Heidegger, felsefe tarihi sreci iinde Varlk hakkndaki bu tr yanl anlama ve yorumlar sonucunda tane yanl Varlk tanm olduunu ortaya karr. Bu yanl yorumlama sonucu Varlkn anlam nedir? sorusu unutulurken, Varlk baka metafiziksel kavramlarla aklanmaya alld. Heidegger, Varlk hakkndaki felsefe tarihinde yaplan btn almalarn yetersiz ve yanl olduunu syler ve Varlkn anlam nedir? sorusunun kendisine kadar olan felsefelerde henz cevaplanamadna inanr. Bunun iin Heidegger, Varlkn anlam nedir? sorusunu sormak ve ona cevap vermek iin yeni bir yntem bulmalyz demektedir. Bunu yle ifade eder: Biz ncelikle onu doru bir ekilde yorumlamaya almak zorundayz.7 Bu dncesi sonucu Heidegger, Varln bo ve anlamsz olmadna inanr. Varlk bir anlama sahiptir. Varlk nedir? sorusunu ancak ve ancak Varlkn anlam nedir? sorusuyla verilecek bir cevap aklayabilir. Heidegger, bu cevabn ilk defa felsefe tarihinde kendisinin Varlk ve Zaman adl eserinde verildiini sylemektedir. Heidegger, Varlkn anlamnn Zaman kavram iinde Dasein kavramnn zmsel ve varoluu bir yaklamla aklanabileceini iddia eder ve savunur. Bylece felsefeye yeniden varlk biliminin nemini getirip, Varlkn anlamn olgu bilimsel bir yntemle varoluu bir adan aklamann mmkn olabileceini gstermitir.
Heidegger, Felsefe ve Sorusu

Tm yaplan aklamalar ve tartmalar sonulandrmak gerekirse, Heidegger felsefe tarihi ile yapt Varlkn anlam nedir? sorusunu tartarak, baz metafizik kavramlarn Varlk kavramndan ayrmlamasn salamtr. Buna ek olarak, Varlk hakkndaki yanl yorumlarn yeniden tartlarak felsef dnceye deiik bir yn
6 Martin Heidegger, Letter to Humanism, Basic Writtings, edited by David F. Krell, New York: Harper & Row, Publ., 1977 s. 216. 7 A.g.e., s. 13.

A. Kadir EN 11 verilmesini salamtr. Felsefede Varlk biliminin nemini yeniden vurgulayarak, yeni bir dnemi balatmtr. Bu yeni dnce tarz kendisinden sonra gelen dier dnrleri eitli ynlerden etkilemitir. Varlkn anlamn yanl yorumlardan kurtarp onu yeniden formle etmek gereklidir. Bunlar varlk sorusuna cevap arayan geleneki dnrlerin n yarglardr. Bu yarglar sorunu daha belirsiz ve karmak yapar. Bu nedenle, nce ne hakknda soru sorduumuzu ve inceleme yaptmz ak bir biimde tanmlamalyz. Her sorgulama bir incelemedir veya aratrmadr. Her aratrma, aratrma yaplacak konu tarafndan nsel ynlendirilmeye aktr. Her sorgulama, bir eyin hem neliinin hem de grnnn bilinli aratrmasdr. Bylece her sorgulama, bir eyin ne olduu zerine sorgulamadr.8 Bir ey zerine olan tm sorgulama, soruturmada ortaya kan, bulunan, niyetlenen veya ynelinen eydir. Ksaca her sorgulama, amasal veya erekseldir. O hlde, soruturmann kendisi ayn zamanda soruturulacak ve tartlacak bir konudur. Soruturulacak olan, soruturma yapan varln kendisinden baka bir ey deildir. Sorgulama bir tr inceleme olarak sorgulanann nelii tarafndan ynlendiriliyorsa, Varlkn anlam da bize bir ekilde nsel olarak verilmitir. nk biz Varln anlalmasnda kendi eylemlerimizle her zaman birlikteyiz veya iliki iindeyiz. Bylece biz, Varlkn anlamn kaba bir ekilde anlamaktayz. Bu anlama geleneksel kuram ve teorilerle kuatlmtr. Fakat yine de incelenen varlk, bize yabanc ya da tandk olmayan bir ey deildir. Eer olsayd, onu hi kavrayamazdk. ncelenen, Varlkn Anlam Nedir? sorunudur. Sorulan ve incelenen, Varln ne tr bir ey olduu deil, var-olmann (Varlkn) ne anlama geldiidir. Anlalmas gereken ey, bir ey hakknda yaplan inceleme ile bir eyin anlam hakknda yaplan incelemenin ayn ey olmaddr. kinci tr inceleme ve sorgulama bir eyin anlam hakknda yaplan inceleme Heideggerin amalad incelemedir, nk bu tr sorgulama, felsefenin temel disiplinlerinin olumasnn nsel kouludur. Heidegger, varl ancak onun ontolojik ncelliinde kavrayabiliriz, der. Kavranlan ve sorgulanan Varlk Dasein nermelerden oluan kuramlarn ve hipotezlerin nda deil, Dasein denilen varln kendisinde at varolmann anlamndaki varolusal

8 Heideggerin her sorgulama, bir eyin sorgulamas nermesiyle vurgu yapmak istedii ey, fenomenolojik sorgulama anlaydr. nk fenomenolojiye gre, bilin, bir eyin bilinci olarak bilintir. Baka bir sylemle bo ya da saf bilin yoktur; bilin her zaman ynelmiliktir. Ayn analojiyle, Heideggerin sorgulamas da her zaman bir eyin ne olduu sorgulamasdr. Byle bir sorgulama da kendi iinde baz nsel ynlendirmeye sahiptir.

12 Heidegger Ve Felsefe yapsnda anlamn bulur.9 O hlde, Varln varolusal yaps ancak temel (fundamental) ontoloji tarafndan kavranabilir. Matematik, teoloji, doa bilimleri veya insan bilimleri Varlkn anlamn veremez. nk tm bu bilgi alanlar, varl kavramsal olarak ele alan disiplinlerdir. Varl, bir bilgi nesnesi olarak gren bu disiplinler Varlkn anlamn deil, varlklarn kavramsal betimlemesini verirler. Dasein bilgi nesnesi yapmak, onu varolusal yapsndan deil, kavramsal yapsndan yola karak aklamak demektir. Dasein, ncelikle, bilgi nesnesi deil, kendinde varolmann tarzlarn veren Varlktr. Daseinn varln ancak kendi varoluu verebilir. Bu ise ancak iki yolla olabilir: ncelikle Dasein, kendi existentiell-ontik10 yapsn kavrar ve ikinci olarak kendi existential-ontolojik11 yapsn kavrar. Fakat ama, ontolojik yapsn anlayan Daseinn bunu kendi ontik yaps zerinde kurmasdr. ada Felsefe Sorgulanan nesne Sorgulanan soru Sorgulama tr Sorgulama terimleri Sorgulamada durumlar Sorgulamadaki farkndalk tr oluan Varlk Being) Varln nedir? ontolojik varolular anlama /olgusal Varolusal (existential) (Sein, anlam Geleneksel Felsefe varlk (Das Seiende, beings) varlk nedir? ontik kategoriler betimleme / nesnel Nesnesel (existentiell)

9 Heideggere gre, bu tr bir sorgulamada dairesel veya dngsel akl yrtme bulunmaz. Baka bir syleyile, Varl kendi varlnda inceleme bir tr dngsellik deildir. Bu sorgulama varln kendiliini sorgulayan varln varolma tarzlarnn dorudan sorgulanmasdr. 10 Heideggerin Varlk ve Zamanda baz yeni kavramlar kullandn n Szde dile getirmitik. Bunlardan bir ift olan existentiell ve ontik Heidegger felsefesinde nemli bir yer tutar. Existentiell ve ontik, nesnelere, eylere veya varlklara ait bir zellik olup varolusal ve ontolojik bir yap yerine, tekil bir yap zellii gsterir. Bireyin kendini ontik ve existetiell yapda kavramas onun temel varolusal yapsn otantik deil de, sadece nesne olarak kendini kavradn gsterir. Ontik ve existentiell yapdaki varlklar veya eyler Dnya-iinde-Varlk olamazlar, yani varolular yoktur. 11 Existential-ontolojik yap Varln varolusal yapsn veren ve onu Dnya-iindeVarlk yapan zelliidir.

A. Kadir EN 13 Tablodan anlalaca gibi, ikinci tarafta verilen zellikler, bir nesnenin bilimsel incelemesinden farkl bir ey deildir. Nesneler (varlklar) hakkndaki herhangi bir bilimsel inceleme, ontik, kategorik ve nesneldir. Var-olmann anlam hakkndaki herhangi bir sorgulama, felsef sorgulamadr; bu sorgulama, varln anlamn, ontolojik ve olgusal bakmdan vermenin yan sra, Varln varolusal yapsn aa karr. Bu terimler ve anlamlar, Heidegger tarafndan daha sonraki blmlerde daha ak ve anlalr ekilde yeniden ele alnmtr. Heidegger, Varlkn anlam nedir? sorusunun yeniden sorulmas gerektii zerinde srarla durur; nk ona gre, bu sorunun defalarca st rtlm ve sorgulanan varlk kendini deil, nesneleri ele almtr. zellikle Descartes sonras felsefelerden pozitivizm ve YeniKantlk, varl obje veya nesne olarak sorgulam ve bilgi asndan tanmlamlardr. Bilgi asndan ele alnan varlk, varolusal yapsn aa karamaz. Heidegger, ontoloji tarihi iindeki varln tarihsel greceliliini ve deiik anlamlarn belirlemek ve bunlarn insan varl ile olan ilikilerini gstermek amacndadr. Bu nedenle, geleneksel ontolojilerin insan varln nasl yanl tanmladklarn ve yorumladklarn ne srer. lk anlamyla onun amac, insan olmann ne olduunun zmlemelerini serimlemektir. Aristoteles geleneine bal olarak insann ussal, problem zen ve inanlar dorultusunda eyleyen hayvan tanm, ruh teorilerinin gelitirilmesine yol amtr. Hatta geleneksel insan varl teorileri Platona kadar uzanr. nsan, evreni ve evrenseli anlayan ve kefeden varlktr. te Platon ve geleneksel felsefenin bu insan tanmlamas yanl bir yol zerine kurulmutur. Bu yanl dnme biimi her eyi kuramlatrma ve teoriletirme zerine dayandrlmtr. Heidegger teoriletirmeyi tamamen yanl bulmaz, fakat snrl bulmaktadr. Kuramlarn snrll iinde Heidegger, Varln (insan olmann) anlamn Platon, Aristoteles, Descartes, Kant ve Husserlde yeniden sorgulayarak, varlk tarihini tahrip ederek, kendi temel (fundamental) ontolojisini oluturmay amalar. Fundamental ontoloji, Daseinn varl ve onun analitik yapsnn serimlenmesi ile ilgilidir. Dasein, Orada-Varlk anlamyla gnlk Almancada insan varl demektir. Varlk ve Zamann birinci blmnn amac, Daseinn (insan varlnn) gnlk yaamndaki varlk yapsn ortaya koymaktr. kinci blm ise, Daseinn varln Zaman fenomeni ile temellendirmek suretiyle sonuta Varln Anlam Nedir? sorusuna cevap iin bir yol hazrlamaktr. Dasein, basit anlamda insan varldr demek, onun cins, tr ve ayrmla tanmlanan gerek ve somut bir varlk olduu anlamna gelir. Bu

14 Heidegger Ve Felsefe anlamyla yaplan Dasein sorgulamas ontik sorgulamadr. Her ne kadar Daseinn ontiklii onun nsellii ve kendine yakn olan taraf olsa da, ama Daseinn varolmasnda ontolojik yapnn aa karlmasdr. nk varln anlam soruturmas, ancak Daseinn ontiko-ontolojik varolma yapsnda aa kar. Bu nedenle, Dasein insan varl olarak tanmlamak, Heideggerin amac olmad gibi, byle bir sorgulamay da temel ontolojinin konusu yapmaz. Heideggere gre, Dasein, kendi ontikliinde ontolojik varolmay aabilen ve varolmann anlamn olanakl yapan varlktr. Bu anlamyla Dasein, insan varl deil, insan olma olanadr. Felsefenin Yntemi Heidegger bu grevleri gerekletirirken kendine varlk tarihini yok etme taslan hedef olarak seer ve bunun da fenomenolojik metotla yaplabileceini ne srer. O hlde taslak, Varlk tarihinin yeniden yorumlanmas (tahrip edilmesi); yntem ise fenomenolojidir. Niin Varlk tarihinin yok edilmesi veya tahrip edilmesi gerekmektedir? nk varlk tarihi bugne kadar Varl kavramak iin usavurmay, tmden gelimi, klasik mant ve soyut kavramlatrmay kendine yntem almt. Varlk, kavramlatrlm ve soyutlatrlmt. Oysa Varlk bir tr soyutlama ile deil, Varln varolu yaps ortaya konularak zmlenebilir. Heidegger, geleneksel filozoflarn varlk nedir? sorusunu aratrrken onlarda birtakm kategorilerin bulunduklarn (rnein, Aristoteleste 10 tane, Kantta 12 tane olduu gibi) ve buna gre varl anlamaya altklarn ifade eder. Ancak byle bir anlama tematik12 bir anlamadr. Yani kategorilerle anlalan bir varln yorumu, onu tematik bir obje yapar. Bu yol onu emasal yapar. Bu emasal anlamann nedeni bilgimizin yetersiz olmasndan deil, bizim onu kolay bir yol olarak ya da hazr bir reete olarak kabul etmemizden kaynaklanr. Baka bir deyile, aratrmamzn tematik yntemiyle Varlkn anlam nedir? sorusuna bir zm salanm gibi grnrz. Gerekte burada ontolojinin grevi, varln kendi kendisini aklamasdr. Yani, Daseinn kendini kendi dnyasallnda ve zamansallnda aklamasdr. Bylece bir aratrmada tematik yntem anlamndaki bir ontoloji terimi, varlk nedir? sorusunu soran geleneksel filozoflarn
12 Tematik anlama, belli kategori ve kavramlar ndaki anlamadr. rnein, Kantn Saf Akln Eletirisiiyle yapmak istedii ey, akll bir varln bilme yapsn ve ileyiini ortaya koymakt. O hlde, bir eyi kuramsal, ussal, kavramsal bir yapya veya sisteme indirgeyerek aklama, tematik veya ematik aklamadr.

A. Kadir EN 15 yntemine kategoriletirmeye karlk gelir ve byle bir yntemle Varlkn anlam nedir? sorusuna ulamak imknszdr. Ontoloji terimini kullanmada, yani onun yntemini belirlemede, dierleriyle (ontoloji tarihindeki filozoflarn varl ele al tarzlaryla) balant iinde bulunan hibir felsef disiplin belirleyemeyiz. nk onlar imdiye kadar varl eitli ekillerde yanl olarak yorumladlar. Varlkn anlam nedir? sorusuna ulamada yntemimizi belirlerken, daha nceki yntemlerle balant iinde olmamalyz. Fakat Heidegger bu sorgulamasnda amacnn herhangi bir felsef disiplinin taleplerini ve isteklerini de karlamak olmadn syler. Buradaki amac yeni bir felsef disiplin gelitirmek deildir. Byle bir disiplin, sadece belli sorularn geerlilikleriyle ve kendi kendine eyler tarafndan talep edilen yntemlerle gelitirilebilir. Ancak Varlkn anlam nedir? sorusunun rehberlii ile birlikte yaplan aratrma sonucu, felsefenin temel sorusuna ulalr. Bu soru ise ancak fenomenolojik bir yntem ile zlebilir. Fenomenoloji terimi kendinde eyler eklinde formle edilen bir maksimi aklar. Geleneksel Bat felsefesinin varlk kuramlarnn kategori ve kavramlara dayandn ne sren Heidegger, bu kuramlarn Daseinn tarihselliini ve zamansalln veremediini ne srer. Yaplmas gerekenin ise, geleneksel ontoloji anlaynn yeniden yorumlanarak, Varlk zerinde yapt snrlamalar ve belirlemeleri ortadan kaldrmak suretiyle Varl geleneksel ontolojiden bamsz olarak varolusal zmlemesini yapmak olduunu syler. O hlde, geleneksel ontoloji sorgulanmal ve yanllar ortaya karlmaldr. Bunu yapabilmek iin geleneksel felsefenin yntemleri yeterli deildir. Yntem, kendinde-eyleri direkt olarak bilince verebilen fenomenolojiden bakas olamaz. nk fenomenoloji kendindeeylerin kendilerini gsterdikleri yerdir. Fenomen, Kant anlamndaki gibi, grn ya da deneysel sezginin nesnesi deildir. Fenomen, bir eyin kendini kendinde gstermesidir. Logos ise geleneksel anlamlarnda olduu gibi akl, yarg, kavram, tanm, temel ya da iliki deil, buna karn, Szdr. Sz ise, bir eyi ak ya da grnen yapandr. Buna ilaveten, sz doruluktur. O hlde logos bir eyi grnen yapan hakikattir. Fenomen ve logostan oluan fenomenoloji ise bir eyin kendisini kendine direkt ve dolaysz veren varl kavrama bilimidir. Bu anlamyla fenomenoloji, teoloji, biyoloji gibi sonu loji ile biten bilimlerden farkldr. Bu bilimler, konu edindikleri nesne veya olgular, dorudan kendisinde grnen veya ortaya kan yapamadklar gibi, kendilerinde aa kmalarna da izin vermezler. O hlde, fenomenoloji, nesnesini nesnesinde dorudan aa karlan ve dorudan grnen gibi yapan bilimdir. lk anlamyla fenomenoloji, betimleyici ve tasvir edicidir, fakat logosta sakl olarak var olan varln kendinde

16 Heidegger Ve Felsefe grlmesini salamak anlamyla, gizli olann gizemini kaldrmak, stn amak ve unutulan gn na karmak anlamyla, ontolojinin, yani varln anlamnn ne olduunu veren olanaktr. Bu tanmyla fenomenoloji, gizli olann gizemini kaldrarak, o eyi kendine kendi olarak direkt gsteren bir yntemdir. Bylece fenomenoloji, ontolojiye gei yolumuzdur. Yalnzca fenomenoloji ile ontoloji olanakldr. Fenomenoloji, varlklarn Varlnn bilimidir... Fenomenolojik betimleme bir tr yorumlama metodudur... Felsefe evrensel fenomenolojik ontolojidir ve Daseinn hermeneutiinden kalk ilkelerini alr. Byle bir fenomenoloji iki tr stn ama grevini yerine getirir. Birincisi, henz kefedilmemii kefetmek, yani aa karmak; ikincisi, st rtlerek unutulmas salanann stn amaktr. Bu iki anlamyla fenomenoloji, yalnzca betimlemek yoluyla bir eyi aa karmak deil (Husserlde olduu gibi), ayn zamanda yorumlama ile aa karmaktr. Yntem olarak fenomenolojik betimleme, yorumlamada anlamn bulur. Daseinn fenomenolojisi, terimin ilk anlamndaki yorumlama, yani hermeneutiktir. O hlde ancak Daseinn hermeneutii, yani yorumu varolusaldr. Hermeneutik, Varln varolmasn (varoluunu) anlaml yapar. Bylece fenomenoloji yntemi, Varln nc karakterini de aa karr: Varln tarihsellii veya zamansall, hermeneutik almann ve yorumlamann sonucu anlaml olur. Sonu olarak, Heideggere gre, fenomenoloji, Varl hermeneutik, varolusal ve tarihsel adan aa karan ve onu ak ve basit yapan bir yntemdir. te yandan, fenomenoloji ve ontoloji felsefenin iki ayr disiplini deildir; felsefe evrensel fenomenolojik ontolojidir. Felsefe, Daseinn hermeneutii, varolann analizi ve felsefenin rehberi olarak, Varlktan kalkar ve yine varla dner. Geleneksel felsefenin yapt biimde epistemolojik yaklamla aklanan zaman, varl veremedii gibi zamann kendisini de veremez. Yine epistemolojik varlk yaklam da zaman veremez. Zaman ancak ontolojik ve varolusal yaklamla kavranld zaman, varln otantik kararllndaki hakikatini verebilir. Sonu olarak, zamansallk otantik ilginin anlam olarak Daseinn dnya-iinde-varlk olduunu anlamasn ve kendi varoluunun kararlln kavramasn salar. Zaman, dnyaya ilgi duyan varlk olan Daseinn varln gerek, sonlu ve geici yapar. Zamansallk ise varoluu, olgusall ve dn birliini olanakl yapar.13 Zamansalln ekstanzlar otantik ve otantik olmayan Daseinn varlnn olanakll iinde Varln ok anlamllnn birliini olanakl klar. Ksaca zaman, varln ontolojik
13 A.g.e., s. 41.

A. Kadir EN 17 temelinin ve kendi hakikatinin anlamn grnr yaparak, onlar aa karr. Zamann zamansall varl varlk yapar. amzn Sorunlar ve Felsefe Heidegger de, dier 20. yzyl filozoflar gibi felsefe etkinliinin bir kez daha kendi kendini sorgulamasn talep eder. O, yaplan sorgulamada metafizik dnmeyi hedef alr, fakat onu reddetmez, daha ok, metafizik dnmeyi kendi tabannda olduu ey olmas iin sorgular. Onun felsefe etkinliinden, felsefi dnme tarzndan skp atmaya alt ey, teknik dnmedir. Salt aklamay hedef alan, snrlar ve kurallar belirlenmi dnme tarznn 20. Yzylda insan insan olma idealinden uzaklatrdn dnr ve bilimlerin bilgilerinin arttn, onlara dayanan teknolojinin hzla yol aldn grr; grr, ama yadsmaz, sadece eksiklik grr; salt teknik, insan hesap etmeyen, onunla ilgisini kurmayan, salt ekonomik fayda ve zarar hesabyla srdrlen almalarn, insan -tr olarak insan- insan olma yoluna kartamadndan yaknr. Ksacas o, felsefenin bilimsel bir etkinlik olmas durumunda kendi zne uygun bir duru kazanacan dnen anlayla uyumaz. nk o, felsefenin bilimsel olmasn deil, kendi tabannda neyse o olmasn ve bu haliyle de bir sorgulama ve yol olmas gerektiini savunur.14 Heidegger, fenomenoloji geleneinde yer almasna karn, fenomenolojinin kmazlarn grerek, farkl bir ynde ilerlemi, zellikle de bilim idesine gre kurgulanmaya allan felsefe etkinliini bir tarafa brakmtr. Ona gre felsefe bilim idesine gre llemez. Oysa Heidegger, felsefe etkinliini kesin bilgi reten bir etkinlik olmasndan daha fazlas olarak grmektedir. O, felsefi sorgulamann kavramlara ilikin olmasn reddeder. Husserlin fenomenolojisi felsefi dnmede psikoloji ve geleneksel mantktan gelen eleri bir kenara brakmaya alr, oysa Heidegger, felsefeden geleneksel metafizik dnmeyi ayklamaya alr, ki bunun iinde geleneksel mantk da vardr. Bunu da kendisinin metafizik dnme dedii srece yer amak iin yapar.15 Felsefi dnme tasarmlayc bir dnme olarak gelierek kendi sonunu hazrlamtr. Bat felsefesinin tarihi boyunca metafizik tasarmlama, hep varolann varln sormu ve eitli yantlar vermitir: zne, ben, akl, tin, kii, isteme, olu, yaam, madde, g, tz, energeia,
14 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 35. 15 A.g.e., s. 37.

18 Heidegger Ve Felsefe vb. Oysa metafizik varlk sorusunu sormal, onun hakikatte ne olduunu ortaya koymaya aba gstermeliydi. nk Varlk sorusu ve bu sorunun gelitirilmesi var olmann bir yorumlanmasdr. Yani insann znn belirlenmesini art koar. Soru her ne kadar varlka ilikin olsa da Heideggere gre nemli olan insandr: Benim dncem odur ki, varln aklnn insana ihtiyac vardr ve tam tersi olarak da insan ancak ve ancak varln aklnda duruyorsa insandr.16 Heideggere gre Bat uygarl, sorgulama gerektiren, hesap vermesi gereken, insansz bir varolutur. Bu dnya uygarlnn temelindeki dnme nesnel, tasarmlayc, metafizik bir dnmedir. Varl unutan bir dnme olarak Batnn uygarlk olarak sunduu btnl temelinde tutan bir dnmedir. Bu dnme varl unutarak insan yurtsuz klmtr. Dolaysyla dnyada uygarlkm gibi grnen durum insana uzaktr.17 Bu adan Varl hesap etmesi talep edilen dnme, insan ve insan dnyas bakmndan nemsenmelidir, nk varl hesap eden, konu alan, onu, onunla, ona ait dnmede gerekletirmek demek insan tarih sahnesine tekrar kartmak demektir. Ona yurdunu geri vermek demektir. O halde tasarmlarda bulunan metafizik dnme yerine, onu aan, varolan mmkn klan varl hesap eden, zl olarak adlandrlan bir dnme olan metafizik dnme gerekletirilmeli, hem felsefe, hem insan, hem de dnya uygarl insan hesap eden bir uygarlk olarak tarih sahnesine kartlmaldr. Bu nasl mmkn olacaktr? Bu konudaki dncelerini anlayabilmek iin ncelikle Heideggerin Varlk olarak dnd eyin ne olduuna bakmak gerekecektir. Daha sonra da onun temel kavram olan varlkla insan arasnda kurduu ilgi gsterilmelidir.18 Felsefenin Sylemi Varla ait olan dnme, zl dnmedir. zl dnme, "varln dnmesi"dir ve varln bir "olagelmesi"dir.19 Varln dnme
16 Heideggerin 1968 ylnda yapt tek televizyon konumasnda, kendisine salt ontolojiyi hesap ettii ve insan ele almad konusunda yaplan eletirilere verdii cevaptr. Alnt yaplan eser: Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 39. 17 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 39. 18 A.g.e., s. 39. 19 Martin Heidegger. Metafizik Nedir? eviren Yusuf rnek, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yayn, 1991. s. 76. Alnt yaplan eser: Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar

A. Kadir EN 19 olarak olagelmesi iin varlk insan, insan da varl talep etmelidir. Varln insan tarafndan dnmede tecrbe edilmesi, varln dnme olarak olagelmesidir. "Olagelme, kendini teslim eden, varlk ve dnmeye birarada sahip olan, varln hakikati iin insan talep eden, ona ihtiyac olan olagelmedir20. Bu noktada, insan niin varln olagelmesini talep etmelidir? sorusu akla gelebilir. Bunun cevabn Heidegger yle verir: "Dnme, varln insann zyle olan ilikisini yerine getirir21. nk insann, insan olarak kendi zn srdrebilmesi iin varla ihtiyac vardr. stelik, insan, znde, varlk balants dnda baka bir ey deildir. nsan, tpk varlk gibi, balantlarnn dnda anlalamaz.
Dnme olarak varlk-insan balants ve bu ban olagelmesi insann zl dnmeye kulak verebilmesi, onu tecrbe edebilmesi ile gerekleebilir. Varln insanla bir dier balants da dildir. Dil varln hakikatidir. Tpk dnme gibi o da varln hakikatine aittir. Diyebiliriz ki varlk bir yanyla dnme bir yanyla da dildir, ama bunlar birbirlerinden ayr deil bir ve ayn ze sahip olan yanlardr. Varl talep etmek bir tr dnme ve bir tr dil tecrbesinin insanda gereklemesini yerine getirmektir.22

Dnme de, dil de, z olarak insan da varln hakikati iindedir. Bu yanyla da o, ayet varln kendi kendini aydnlatmas iin uygun olan zl dnmeyi ve uygun dili bulursa, varlk da buna cevap verirse, yani kendini aydnlatmaya evet derse, hem kendini hakikat olarak hem de iinde oturan insann zn z olarak aydnlatabilir. te bu aydnlatma varln aydnlatma olarak kendini gstermesidir. Aydnlatma olarak kendini gstermesi dnda, varlk kendini ama olarak da gsterebilir. Ama olarak varlk, znde tm varolandan daha tede ve ondan farkl olduu iin amadr ve ancak varolan asndan bakldnda varln hakikatini tm varolann tesinde ama olarak grebiliriz23. Varolann varln hakikati iinde aydnlanmasnn birok tarz vardr. Bu tarzlardan biri de sanattr. Heidegger'e gre sanat varolann hakikatini, yani varln aydnlna kan varolan gsterir. Bu demektir
klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005. 20 A.g.e., s. : 76. 21 Martin Heidegger, Brief ber der Humanismus (Hmanizm zerine Mektuplar) Baslmami eviri. 1946: Prg. I. 22 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 41. 23 Martin Heidegger, Brief ber der Humanismus (Hmanizm zerine Mektuplar) Baslmami eviri. 1946: Prg. 33.

20 Heidegger Ve Felsefe ki, varolan kendini varlk hakikatinde bize verir. Dolaysyla da varolann hakikati dendiinde, bu, varlk hakikatinden ayr olarak dnlemez.24 Hakikat, kendini bir varolana yerletirerek ortaya kar. Bu, varln, kendi zn varolansz srdrememesinden ve varolann da varlk olmakszn varolmamasndan kaynaklanan, varln zne ait bir zelliktir.25 Hakikatin kendini sanat eserinde ortaya koymas, hakikatin ayrcalkl bir tarzdr. nk varolann hakikati kendini sadece sanat yoluyla, sanat eserinde ortaya koymaz. Hakikat, varolann akl olarak birok tarzda gerekleir ve bu yzden de tarihseldir. Varolann hakikatte ne olduunun aa kmasnn tarzlar iinde metafizik ve sanat yer alr. nsan bu tarzlar iinde uygun bir ynelim gerekletirdiinde hakikat kendini ve dolaysyla insan kendi zn tarih iinde ortaya karr, bylece de onun znde hep bir ve btn kalmasnn imkn alm olur. Ancak, hangi tarzda aa karsa ksn, insann ilk nce bir imkn gerekletirmesi gerekir. O da varln talebini duymaktr. Ancak bundan sonra varln sesine uyan sz onu aa karr. Byle bir aklkta da insan, kendi dnyas olan aydnlanm olarak grr. nsan varlkla balantsn gerekletirmekle, varolana ilk adm atar. zl dnme ad verilen dnmeyi gerekletirilebilmek iin insan, dnmenin teknik yorumundan kanmaldr. Dnmenin teknik yorumlarndan biri mantktr ve Heidegger'e gre de bu, Sofistler ve Platon zamanndan gnmze kadar sregelmi olan yorumlardan biridir. Ona gre, ls mantk olan dnme, zl bir dnme, varln insanla ban kuran dnme olamaz. O, bu haliyle kendi zn kaybetmi, dnme esinden uzaklaarak sona ermitir. Bu haliyle de o, bir eitim arac olarak okul ve kltr etkinliklerinde kullanlan bir aratr.26 Oysa, Heidegger'in zl olarak nitelendirdii dnme bir tr yaantya ak olmak, tecrbe olarak onu gerekletirmek demektir. Kiinin kendi kendinde gerekletirdii bu tecrbe, ona varolann varl konusunda tavr taknma ve onu bilme imknn da aacaktr. Varolann var olmas varlkta temel bulduu iin de, kii varolan her bilme etkinliinde aslnda varln hakikatini arma grevini yerine getirmi olacaktr. Sanat etkinliinin kendisi de, ayet varlk hakikatini kendi tarznda aa karacaksa, allagelen estetik tavrdan baka bir yol izlemek durumundadr. Bir sanat eserinin varolann btnnn tesine, insann znde sanat etkinliini barndrdn gstermesi ve onu orada, bu zde
24 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 44. 25 Martin Heidegger, Brief ber der Humanismus (Hmanizm zerine Mektuplar) Baslmami eviri. 1946 Prg. 43 26 A.g.e., Prg. 4.

A. Kadir EN 21 tutmas iin varln kendine hakikatin geliini salama grevini yerine getirmelidir. Felsefe yapmann ilk adm olan metafizik, Heidegger'e gre, metafizik adn ald gnden kendi zamanna kadar, varln insanla olan ban kuran dnmenin ilk admna ulalamamtr. Geleneksel anlam iinde metafizik, varolan dnme biimiyle, varln insan varlyla kkl ban kurmak yle dursun, bu ban kurulmasna engel olmaktadr. nk o, gerekletirildii biiminde varolann varolan olarak ne olduunu sorgular, ama varlk ile insan ilikisini soru haline getirmez. Varolan varlkla banda, insanla ilikisi iinde sorgulama, varolan bilmeye yol aan bir sorgulamadr. Bu bilme varln insanla ban gerekletirmesine de olanak salar. Bu yzden de metafizik, geleneksel temelinde ne sorular ne de sorulara cevap arama biimiyle, yani sorgulamasyla Heidegger'in zorunlu grd amac gerekletiremez. Demek ki, metafizik soru ve sorgulamalarn baka bir biimde yapmaldr. Metafiziin almasnn tek imkn, onun hakikat zerine dnme olmasyla mmkn grnmektedir. Kendi temeline yz eviren bir metafizik insann varlkla ban da salayamayaca gibi, buna bal olarak da insann doas olan zn de srdremez. te bu gerekten tr metafizik almas gereken, kendi temeline geri gitmesi gereken bir noktadadr.27 Metafiziin almas, her eyden nce, insann varln unutulmuluuna inanmasyla mmkndr. Bunu gren kiiler bu unutulmulua dikkat etmeyi renmeli ve onun tecrbesini edinmeye ak olmaldrlar. Byle bir tecrbe, varln insanla bann iine girmek, bu ba orada korumak iin dikkat etmeyi renmektir 28 Yani, insan varl varln aklnda, akta durarak kendiyle ban korumay grev edinmeli, bu yzden de varolanda oyalanmamaldr. Bunun gereklemesi iin dnme daha dnrce bir dnme haline gelmelidir.29 Kiinin kendi znde, insan olarak metafizik z aa karmas zl dnmenin de metafizik tarzdaki yolunu aar. Kii, ncelikle dnyayla olaan hale gelen ban amak zorundadr. te bu ama hem varolan bir btn olarak aa koymal hem de kiiyi kendi zne gtrmelidir. Bu, Heidegger'e gre, bir yaant olarak "hi"i yaamaktr.
27 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 49-50. 28 Martin Heidegger, Metafizik Nedir? eviren Yusuf rnek, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yayn, 1991. s. 12, 29 A.g.e., 12.

22 Heidegger Ve Felsefe Varolann varln aratrma da byle bir hi yaantsn gerekli klar. Byle bir yaant insana Heidegger'in nerdii trde felsefe etkinliinde bulunma yolunu da amaktadr. Felsefe etkinlii ile btnnde varolana yer alr, gnlk bilme ve deer anlay krlr ve hiin insanda ortaya kartt sallant srekli olur. "Akn olann" dolayl ya da dolaysz tasarmlama alannda hareket eden her felsefe Heidegger'e gre zorunlu olarak asl anlamda ontoloji olarak kalr.30 * * * (Heidegger and Philosophy)
ABSTRACT The aim of this work is to explain what philosophy is for Heidegger by comparing traditional philosophy to contemporary philosophy. Through this aim, after exploring what traditional philosophy, its question and method are, according to Heidegger what philosophy, its question and method will be explained. Finally, what the response Heideggers new conception of philosophy brings to our contemporary problems is will be discussed. Key words: traditional philosophy, contemporary philosophy, Heidegger, metaphysics, Being, phenomenology.

Kaynaka

30 Ik Eren, 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005, s. 50.

A. Kadir EN 23 en, A.Kadir. Heidegger'de Varlk ve Zaman, Asa Kitabevi, Bursa, 2005. Eren, Ik. 20. yyda Felsefe: Kar klar ve Yeni Araylar, Asa Kitabevi, Bursa, 2005. Heidegger, Martin. Varlk ve Zaman, (Being and Time), trans. by J. Stanbaugh, New York: State University of New York Press, 1996, ve Being and Time, trans. by John Macquarrie and Edward Robinson, New York: Harper and Row, Publ., 1962. ---------------: An Introduction to Metaphysics, translated by Ralph Manheim, New Haven: Yale University Press, 1959. ---------------: The Basic Problems of Phenomenology, trans. & intr. by Albert Hofstadter, Bloomington: Indiana University Press, New York: Harper and Row. 1982. ------------. "On the Essence of Truth" , Basic Writings, trans. David Farrell Krell, New York: Harper and Row, Publ., 1977. ---------------: Parmenides, translated by Andr Schuwer and Richard Rojcewicz, Bloomington: Indiana University Press, 1992. ---------------: "Letter to Humanism", Basic Writtings, edited by David F. Krell, New York: Harper and Row, Publ., 1977 ---------------: "Dnya Resiminin a", "The Age of World Picture", 1938,The Question Concerning Technology and Other Essays, trans. by W. Lowit, New York: Harper & Row, 1977. --------------: Prof. Heidegger'e 1933'te Neler Oldu? eviren Turhan Ilgaz, stanbul: Y. K. Y., 1993. --------------: Metafizik Nedir? eviren Yusuf rnek, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yayn, 1991. -------------- Brief ber der Humanismus Mektuplar) Baslmami eviri. 1946. (Hmanizm zerine