Atatürk Döneminde Kemalist Metinler

Atatrk Dneminde Kemalist Metinler: Arfda Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936)
Yrd.Do. Dr. Mehmet ZDEN*

zet: Kemalizm Trk cumhuriyetiliinin resmi addr ve kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn zel rolne atfta bulunur. 1930lar bu zel roln ideolojik bir metne dntrlmesine tanklk eder. 1931de toplanan CHP nc kongresinde kemalizm 6 ok diye bilinen bir ilkeler btn halinde aklanr, bir yl sonra Kadro dergisi kemalizmi ideolojik bir formata kavuturmak iin yaynlanmaya balar. Bu kurumsal abalarn yansra tek tek yazarlarn da kemalizmi hem aklamak hem savunmak iin kitaplar yaynlanr. Bunlardan biri 1936da baslan Kemalizmdir . Bu ayn zamanda Kemalizm balkl ilk kitaptr. Yazar Tekin Alpdir. Tekin Alpin ilk ismi Moiz Kohendir. Bir Osmanl Yahudisi olarak 1883de Serezde doan Moiz Kohen, Selanikde ilerinde Ziya Gkalpin de bulunduu ittihat evre ile arkadalk kurmu ve bu iliki, hayatnn sonuna kadar belirleyici olmutur. Nitekim Moiz Kohenin Tekin Alpe dnerek Trklemesi de bunun bir gstergesidir. Tekin Alp kinci Merutiyet dneminde (19081918) Trkl entelektel adan desteklemek iin faaliyetlerde bulunmutur. 1923de Trkiye Cumhuriyetinin ilanyla balayan dnemde ise, Tekin Alp kemalisttir. Kemalizmi yaynlamasn da bu kimliin bir yansmas saymak gerekir. Kemalizm (stanbul: Cumhuriyet matbaas,1936) bir ok bakmdan nemlidir. lkin konjonktrel deeri; dnemin havasn yanstan, kemalizme ilikin tartmalar aktaran yn nemlidir. Milliyetilik, liberalizm ve laiklik etrafnda T.Alpin yrtt tartmalar da kemalizmin ideolojik almlarn izlemeyi mmkn klmaktadr. Anahtar Kelimeler: Kemalizm,Trkiye Cumhuriyeti, Moiz Kohen,Tekin Alp, ideoloji, milliyetilik
Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi Tarih Blm/Ankara memetozden@yahoo.com bilig Yaz / 2005 say 34: 45-81 Ahmet Yesevi niversitesi Mtevelli Heyet Bakanl
bilig, Yaz / 2005, say 34
Serezden Selanike, Moiz Kohenden Tekin Alpe, Selanikden stanbula...

29 Mays-3 Haziran 1939 tarihleri arasnda toplanan CHP V. Byk Kurultaynda, parti program grlrken, hzirndan Kazm Nami Duru, kemalizmin yeterince bilinmemesinden ikayet eder: Kemalizm nedir? Gryorum ki birok yerlerde Kemalizmin ne olduunu bilenler yoktur. Hatta parti arkadalarmz arasnda partimizin, Trkn aments sayarak onu okumu,hazmetmi ve ona gre hareketi kendisine prensip ittihaz etmi olanlar azdr. Mateessf arkadalar,bunun zerine hi kitap yazlmamtr. Yalnz bir kitap yazlmtr. Onu yazan da Tekin Alp isminde bir Musevi vatandamzdr.1 Kazm Naminin, bir Musevi vatandamzn; Tekin Alpin Kemalizmi ile ayn yl (1936) yaynlanan eref Aykutun Kamalizmini unuttuu anlalyor. Dier yandan kurultayn resmiyeti, onun Tekin Alple, evveliyat Selanik yllarna kadar uzanan samimiyetini de gizliyor olmal. Hatta biz Moiz Kohenin nasl Tekin Alp olduunun hikayesini ondan renebiliyoruz: ttihat ve Terakki memleket iinde slaml, Trk milliyetiliini, Trk iktisadn kurmaa, kuvvetlendirmee gayret ediyordu. Ziya Gkalp Yeni Mecmuada Trk tarihine, Trk edebiyatna, Trk sanatna arkadalaryla birlikte alyordu. Ankarada Diyanet ilerinde mavir iken Tanrnn rahmetine kavuan Halim Sabite slam Mecmuasn kartt gibi, Selanikten kendisine, ttihatlar iin arkadalk eden Moiz Kohene Tekinalp adn vererek ktisadiyat Cemiyetini kurdurmu, ktisadiyat Mecmuasn nerettirmiti.2 (Duru 1957:71) Gk Alp ve Tekin Alp. Ziya Gkalpin Trke (mstear) isimler koyma furyasnda Moiz Kohene kendi ikinci adn vermesi, ikili arasndaki mnasebetin derecesini tahmini mmkn klyor. Tekin Alp de Trkln byk stad ile 1910 senesinden beri ta vefatna kadar yaptm ahs sk temaslar... ifadesiyle 14 yla uzanan bu samimiyeti teyid ediyor (Alp 1944:217). 1910 ylnda 27 yan idrak eden Moiz Kohen, 1883 ylnda fakir bir Musevi babann, shak Kohenin dokuzuncu ve sonuncu ocuu olarak Serezde doar. Tahsil anda Osmanlnn kozmopolit ba kentlerinden Selanike gelir.3 Burada hem Alliance (..Israelite Universelle) hem de Haham okuluna devam eder. Alyans diplomas ve bu okulda
46
zden, Atatrk Dneminde Kemalist Metinler: Arfda Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936)
edindii ve daha sonra entelektel ve ticari uralarnda ok faydasn grecei Franszca Moiz Efendi Kohene ayrcalk salar. Yksek okulu Selanik ve stanbul Hukuk mekteplerinde tamamlar (Landau 1996:1315). 1906da hem avukat hem de muharrirdi. lk kalem tecrbelerini 5 sene mddetle muharrirliini yapaca (Yeni) Asrda yaynlar.4 Asr, renkli bir Jn Trk olan Fazl Necipin idaresindeydi; yazarlar arasnda Kohenin ilk Trk dostlarn oluturacak Mithat kr (Bleda), mer Naci, Ali Canip, Aka Gndz gibi politikac edipler vard (Behmoaras 2005:19-22). Asr gazetesi, bir yazar olarak gen Museviye, entelektel yararlardan baka Trklemesine giden yolda muhit de salam oldu. Osmanl Musevileri Balkan milliyetiliindeki sertlik ve o milliyetilikteki anti-semitik Hristiyan z sebebiyle, yeniletirilmi merutiyeti Osmanlcln yannda yer aldlar. Jn Trkler ve laik Yahudiler 1789un ilkelerinde de bir ortaklk buldular. Siyonizm, laik Yahudiler iin bir baka seenei oluturuyordu. Tekin Alp bu balamda 1908in Osmanlc ideallerini siyonist hedeflere tercih etti. Bu tercihin ilk yansmas, kendilerini kovan lkenin dili (ladino) yerine Musevi cedlerine kucak aan Trkenin konuulmasn cemaatine salk vermedeki sraryd. Bu amala Tamm-i Lisn Osman Cemiyetini kurdu.5 Sair ttihatlarn da rabet ettii Mason localarnn toplantlarna katld ve 1909 Aralk aynda Hamburgda toplanan 9. Siyonist kongresinde Osmanlcl Franszca savundu. Mercure de Franceda Paul Risal mstearyla kaleme ald uzun makale stanbulda Trk Yurdu cemiyetinin Trklerin Faidesine alr mottosuyla kan Trk Yurdu dergisinde Trkeye tercme edilerek yaynland.6 Moiz Kohen bu esnada Gen Kalemler evresiyle terik-i mesai halindeydi ve Mercure de Franceda Trkl tantan bir makale yazmas iin Ziya Gkalp onu tevik etmiti. Gen Kalemler zaten bir adan ttihat ve Terakki demekti. Dergi 9. saysndan itibaren bu isimle yaynlanmadan nce Hsn ve iir ismini tayor ve Doktor Nazmn yeenlerince yaynlanyordu (Alangu 1968:156-157;Yntem 1962:4). Amatr ve dolaysyla heveskr bir akademik kaygnn, yeni heyecanlar uyandrma arzusunun elik ettii Gen Kalemler, esasen Osmanl edebi dilini halk diline yaknlatrma davasn gtmekte7 ve Diyarbakrl Ziya Gkalpin Selanike gelmesiyle bu halk-edeb izginin yani Yeni Lisan davasnn yansra, merut-siyas inklab itima adan da tahkim etmeyi ngren Yeni Hayatn szcln de stlenmektedir. Sklet merkezini Ali Canip (Yntem), mer Seyfettin ve Ziya Gkalp triosunun oluturduu dergide, Nesimi Sarm, M.Nermi, Rasim Hamet, Akil Koyuncu, Celal Sahir, mer Naci gibi isimler de yaz heyetinde yer almaktaydlar (Arai
47
1994:150-159;Gen Kalemler 1999:III-XVII). Gen Kalemler ile gene Selanik merkezli olan ttihat ve Terakki cemiyeti arasnda organik balar mevcuttu; yaz ileri mdr Nesimi Sarm TC merkez-i umumi ktibi, yazarlardan Kzm Nmi cemiyet henz 1907de ilk kurulduu esnada (Osmanl Hrriyet Cemiyeti) Heyet-i liye yesi (Tunaya 1989:15) ve teorisyenlerden Ziya Gkalp cemiyetin ark vilayetleri temsilcisi sfatyla Merkez-i Umum azasydlar. Esasen ttihat ve Terakki ile Gen Kalemler arasndaki iliki, bir yer alt cemiyetinin; klcn kalem destei aray ile, kalemin siyas destek beklentisini niteler. Tatar ve Azeri rneinde ise entelijansiyann ibirlikisi Mslman ticaret burjuvazidir. Tacirlerle milliyetiler arasnda benzer bir iliki de Filiki Eteriada somutlar. Dahas, ki milliyetiliin (Trk ve Yunan), iki cemiyet-i hafiye (ttihat ve Terakki-Filiki Eteria) halinde Yahudilerin arlkta olduu iki liman ehrinde (Selanik ve Odesa) rgtlenmesi de ilgintir. Kozmopolit mekan ve milliyeti siyaset arasndaki karmak mnasebetin glgesinde Musevi Moiz Kohenin Gen Kalemler/ttihat ve Terakki ve zelikle aziz stadm dedii Ziya Gkalple irtibata getii, fikri izgisinin onun tarafndan ynlendirildii aikrdr. Ancak Moiz Kohen imzasna Gen Kalemlerde tesadf edilmez. Onun yerine dergi evresinin Enver Paann bakanlnda yapt toplantlarda Kohene Bat felsefesinden nemli kitaplarn yeni lisana gre evrilmesi grevi verilir (Alangu 1968: 166). Selanikin Balkan harbinde Yunanllarn eline gemesi zerine teebbs akim kalr ve Kohen nce Viyanaya gider akabinde ailesiyle birlikte stanbula tanr. Selanikten stanbula tanma gen Moizin kaderini Trklerle birletirme kararllnn nemli bir yansmasyd. Osmanl bakentine yerletikten sonra Trk Yurdu, slam Mecmuas,Yeni Mecmua (Galanti 1953:25) gibi Trk neriyatta makaleler yaynlad.8 Maarif Nazr kr Bey, 1912 ylnda, Darlfnnu ilmen kuvvetlendirmek isteyen Ziya Gkalpin telkin ve tevikleriyle Almanyadan hocalar getirdiinde, ilm-i mli mderrisliine atanan Dr Fleckin muavinliini, Almanca bilmesinden dolay, M.Kohen yrtr (Duru 1957:57; Galanti 1947:135;Toprak 1982:27). Harb yllarnda ktisadiyat Mecmuas onun mdrlnde yaynlanr, fikir Ziya Gkalpden kmtr ve arkasnda iktidar partisi ttihat ve Terakkinin destei vardr. Mecmua mdrl, Tekin Alpin gerek yazarlk kariyeri ve gerekse cemiyetle ilikileri asndan geldii noktay da gsterir. ktisadiyat Mecmuas, kurucular arasnda kendinden maada Ahmet Nesimi,Yusuf Kemal (Tengirek) ve Ziya Gkalpin de bulunduu ktisadiyat Cemiyetinin nir-i efkryd. Cemiyet ve dergi, liberalizmi Manchester fabrikatrlerinin ideolojisi ola48
rak yorumlad iin, F.Listin stadln yapt Himayecilik mesleini savunuyordu (Duru 1957:71;Toprak 1982:27). 1914 ylnda bu kez Ziya Gkalpin ilham ve tevikiyle Trkler Bu Muharebede Ne Kazanabilirler? Byk Trklk: En Mehur Trklerin Mtaalaatn yaynlad. Eserin Almancas bir yl sonra Turkismus und Panturkismus balyla ktnda Fransz gazeteci Rene Pinon kitab Trk milliyetilerinin kitab- mukaddesi olarak niteledii gibi, Meruti inklab daha 10 Temmuz 1908de Yahudi-mason komplosu olarak gren ngiltere, onu sava iinde antiittihat propagandann bir paras olarak kulland (Landau 1996: 2627,374). Tekin Alpin Harb-i Umumi esnasnda daimi meguliyeti, ktisadiyat Mecmuas editrl ve Darlfnn Hukuk fakltesinde mderris muavinlii ve ticaret yapmakd. Mtareke imzalandktan sonra kendi ifadesiyle niversitedeki grevine Ali Kemalin Maarif Vekillii zamannda ttihatlk aibesiyle (Landau 1996:374) nihayet verildi. Ali Kemalin maarif vekaletine getirilii Damat Ferit Paann ilk sadaretinde olduuna gre (Akin 1998:195), azlin 4 Mart-16 Mays 1919 arasnda gerekletii sylenebilir. Zaten devir ttihat aleyhtarlnn had safhaya ulat bir devirdi. Damat Feridin ilk kabinesini tesisinden iki gn sonra stanbul matbuatna yeni bir mecmua; imtiyaz sahipliini Zekeriya (Sertel) Beyin stlendii Byk Mecmua katld (Sertel 1977:91-92). Zekeriya Sertel Bekiraa Blndeki ksa mevkufiyetini tamamladktan sonra, Abdullah Cevdetin Caalolundaki iki katl apartmannn bir katn kiralam ve tilaf igallerine kar milliyeti hissiyat harekete geirebilmek iin devrin mnevverleriyle evinde toplantlar yapmt (Sertel 1977:91-92). Evin misafirleri arasnda . Seyfettin, Reat Nuri, Falih Rfk, Yusuf Ziya, Orhan Seyfi, Ruen Eref ve Tekin Alp vardr. Evdeki sohbetlere einin yannda itirak eden Sabiha (Sertel) hanm hemehrisi Tekin Alpi merkeze alan bir anektodu bizlere aktarmtr: Aydnlar bir fikir buhran iindeydiler.(..) Ykl devrinde meydana gelen eitli fikir akmlarn, ykln sebebi sayyorlard.(..) Bu tartmalar arasnda Yeni Osmanllk siperine saklananlar oldu. Bunlar aznlklarn Reaya muamelesi grdklerini, ttihatlarn milli bir politika ile aznlklar ezdiini, yine Osmanllk politikasna dnmek gerektiini iddia ediyorlard. Bir zamanlar Ziya Gkalple beraber Trkl ,milliyetilii savunan Tekin Alp bile 1908 devriminin ilk gnlerinde,unsurlar arasnda bir kardelik olduunu, papazlarn, hocalarn ptn, zellikle Rumelide ete arpmalarnn durduunu yazyor, taraf taraf ttihad anasr
49
ve aznlklar birletirme cemiyetinin kurulduunu belirtiyor,Az zaman sonra esef verici olaylarn meydana geldiini sylyordu. Yeni Osmanllk politikasna dnmeyi salk veriyordu (Sertel 1969 :19). Sertelin mtareke dnemini buhranla tavsif etmesini P.Safa da paylar; bu devire dnce ktl, perakendelii ve bulankl hakim olmutur (Safa 1938:79). Byk Harbden sonra Trkler birdenbire iflas eden ttihatlarn kltr kolu olduklar iin, merkezi umumiye kar alev alan milli kin nnde sindiler. Halkn gznde milli mefkre tabiri de, Byk Harbin gnlk edebiyatna dahil zaferi niha lakrds gibi Mondros tabutu iinde boylu boyuna yatyordu (Safa 1938:75-76). Peyami Safann ttihatlarn kltr kolu olarak Trkler nitelemesine, bilinen ideolojik ve politik gemiiyle Tekin Alp de dahildir. Harp ve siyaset yorgunu bir ttihat Trk olarak temel kusuru Osmanlclktan Trkle kaymada bulur. 1908in hayaletine nostaljik bir sayg 1918de manidar gzkr. Ancak aradan geen on yl iinde 1928de bambaka bir dnya ve Trkiye vardr. Nitekim 1928 tarihli kitabnn bal Trkletirmedir (Ayn sene Trkiye Cumhuriyeti Trk-Yahudi dostluunu pekitirmeyi amalayan Avram Galantinin Trkler ve Yahudileri de yaynlanm bulunuyordu). O esnada Herman Spierer Ttn irketinin mmessilliini yapan Tekin Alp Trkletirmede Trkiyede yaayan Musevilerin gnll asimilsyonunu, Trkletirilmelerini savundu ve bu amala Musann On Emrinden mlhem bir program (Evmir-i Aere) ortaya koydu.9 Kitabn yayn tarihi enteresand. Zira 1928 yl banda Darlfunun Hukuk Fakltesi ve Trk Ocaklarnn balattklar Vatanda Trke Konu kampanyas Yahudi cemaatini huzursuz etmi, matbuatta gayri mslimlerin sadakatlerine dair polemikler balamt. Galanti ve Kohenin kitaplarnn birbiri ardna yaynlanmas bu tartmalara cevap niteliindeydi (Bali 2003:131-150). Ancak gene de Trkletirme, zamanlamas bir yana, Tekin Alpin genel fikri izgisiyle uyumlu grleri iermekteydi. Kitap siyaset ve basndan deiik tepkiler ald ve son karede gzken onun ne say ne de Musay memnun edemediidir (Bali 2003:149-156). Esasen bu arada kalma duygusu ya da ift kimlik arasna skma Moiz Kohen/Tekin Alpe mr boyunca hep refakat edecektir. Trkletirme istikametindeki srarl tavrnn bir dier gstergesi gene ayn yl,10 Mart 1928de ayn gayeyle Trk Hars Birliinin kurucular arasnda yer almas ve isminin bu vesile ile tekrar gncellemesidir. 1934de baka bir teekkln; Trk Kltr Cemiyetinin Musevi kurucusundan birisi de oydu. 1936da Kemalizmi tamamlad ve Sela50
nikden tand Yunus Ndinin sahibi olduu Cumhuriyet gazetesi matbaasnda bastrd.10
Tekin Alpin Kemalizmi

Tekin Alpin Kemalizmi V+347+X sayfadr. Sayfa adedine dahil olmayan 10 adet fotorafa (Kprlnn nsznden nce birbirini izleyen ilk iki fotoraf Kaml Atatrk ve smet nnnndr) yer verilmitir. Kitap Kemalizmin Douu, Kemalizm Yolu, Kemalizm Doktrini ve deolojisi balkl ana ksmdan ibarettir. Bu balklar altnda 30 alt blm mevcuttur. Kemalizmin Douu balkl birinci ksm, Milli Mcadelenin balangcndan Lozan muahedesine kadarki srede younlamaktadr. Kemalizm Yolu ve Kemalizm Doktrini ve deolojisi ksmlar, mnhasran Kemalist fikriyatn analiziyle ilgili gibi gzkse de kitabn tamamnda inklabn kronolojisi gzetilmitir. Dahas Tekin Alp, milli mcadele sonrasn, asl byk savan; manevi istiklal harbinin verildii bir dnem olarak grmekteydi. Esere E.Herriot Mukaddime, Fuat Kprl ise n Sz yazmlardr. Herriot a gre kitap hissiyat harareti ile bilgi sekinetinin uzlaabildiini ispat ediyordu. Mustafa Kemal Atatrk ise bu eski erkan- harp zabiti, bu Vestonlu general, bize, Kant mektebinden bir filozof gibi grnyor ifadeleriyle kitab vgye deer bulmaktadr. Atatrk ayrca kknn salonlarnda ve bahelerinde, eski hakmlerin tilmizlerile musahebe etmesi gibi, memurlarile mzakere ediyor ve bu suretle vcuda getirdii bir nevi siyasi ve sosyal bilgiler mektebinde, umumun tasvibile, devlet akidesi ve idari nizamlar kuruluyor. efin canl szleri, kupkuru nizamattan daha retici kudreti haizdir (Alp 1936: III-IV) gibi cmlelere konu olmutur. Tekin Alpe eski arkadam diyen Fuat Kprlnn bir buuk sayfalk nszne de gerek kitab gerekse Atatrk hakknda sityikr ifadeler hkimdir. ATATRK, hdiselerin yaratt bir ef deil, hdiseleri yaratan bir batr (Alp 1936:3). Tekin Alpin Kemalizmi kaleme alrken nasl bir halet i ruhiyeye sahip olduunun ve ne tr bir problematik etrafnda onu kurguladnn cevab kitapda yer alr. Buradaki murad da Batllara Trkiyenin nasl Batllaarak medeniletiini anlatmaktr: Kemalizmin eserleri hakknda konferans verirken Avrupa hkmet merkezlerinden birinde, diplomatik mmessilimizle aramda geen bir muhavereyi urada gayr ihtiyari hatrladm. Bu konferans esnasnda, bir istiare yapm ve Trk mil51
letinin arkllktan garblla, stanbulda Asya kysndan Avrupa kysna geildii kadar kolaylkla getiini ve uzun asrlardan beri kkleen ark zihniyeti yerine, ok ksa zaman zarfnda Garb zihniyetini ikame ettiini sylemitim. nce zekl ve mnevver bir zat olan diplomatmz, ecnebilerin bu gibi szleri phe ve tereddtle karlamalarndan korktuunu bana sylemekten kendini menedemedi. Filhakika bir milletin, ok ksa bir zaman zarfnda Gentizonun tabirile derisini deitirdiini iddia etmek, mucizeden bahsetmek demek olur; bu asrda ise mucizeye inanan yoktur. Fakat bilmeyenler inanmayacaklar diye, bedaheti inkar m edelim? Mevcud vakalar ve hakikatleri gizleyelim mi? (Alp 1936:14) Bu alntnn ilk akla getirdii, yazarn hissiyatnn ince zeka ve mnevverlik tarafndan pheli karlanddr. Tekin Alpi bu phe durdurmaz. Trk inklabn batllara anlatmay srdrr; zira bu yazarn asli gayelerindendir. Nitekim Kemalizm Trkesinin kmasndan hemen sonra Franszca yaynlanr, yazar Avrupa bakentlerinde konferanslar verir. Kemalizmde ou fransz birok ecnebiden iktibaslara yer verir. Edouard Herriot Kemalizme bir Mukaddime yazar, daha kitabn banda kendi yazd NSZde bile Rene Pinon, Herriot, General Sherill ve Claude Farreree atflarda bulunur ve izleyen sayfalarda Kont Keyserling, Marcel Sauvage, Fortunat Strowski, Edwin M.Gay vd. isimler takdim edilir. Tekin Alpin bir metin ina ederken bu tr bir kurguya ynelmekle ilkin kendi kiisel yksnn Avrupaya ak ynleri ifa edilir. nk o Trke ve Ladinocadan baka deiik dzeylerde Almanca, ngilizce, Franszca,Yunanca ve talyanca biliyordu ve muhtemelen Avrupa Musevi cemaatlerinin de iinde yer ald ilikiler ana sahipti. Daha ideolojik bir yorum, onun bu usulle Trkiyenin batclnn Batllarca tasdikine ve Kemalizmin medeni deerinin o medeniyetin z sahiplerince vurgulanmasna (ve dolaysyla meruiyetine) hizmet etmeyi tasarladn ne karacaktr. Kemalizme ynelik potansiyel bir muhalefeti bekleyen ey, bylelikle Pinon, Sherill (ve bir zamanlar bu ihtiyaca kamil anlamda cevap veren Maurice Duverger)e itirazla snrl kalmaz; Avrupa d, medeniyet d bir etikete maruz braklmaktr. Dier yandan metnin bir dier zellii, Atatrk bata olmak zere inklap nderlerinden mebzul miktarda alntya yer verilmesidir. Yazar bu merulatrma usulyle, kendi analizinin, inklap efleri ve partinin (CHP)
52
ortodoksisi dahilinde kaldn ispat gayretindedir. Zaten !930 lar, Kadro dergisi ve Trk Ocaklar rneinde resmiyet d kemalizmlerin snrlarn gstermi bulunuyordu.11 Geri Tekin Alp, bir nceki dnemde de iktidarn (geni emberi) iinde yer almt ve imdi de Cumhuriyetin ynetici olmayan sekinlerinin bir mensubuydu. Zaten her iki siyasal dnemin, ilerinde eski arkadalarnn bulunduu, benzer iktidar eliti tarafndan belirleniyor olmas ve Trkln gei srecinde bir balant sylemi oluturmas T.Alpin Kemalizme intibakn kolaylatrmt. O, eski zamandan yeni zamana geite byk teorik skntlar yaamad, Gkalpe saygsn srdrmekle beraber, onun slamlamak gibi zamana uymayan formllerinden kurtulmay bildi. Bu yzden Tekin Alpin Kemalizm asndan nemi, salt eski Trklkle yeni ideolojiyi telif etmesi deildir. Tekin Alp iin yeni Trkiyenin medeniyeti (garp) ierii ok daha nemlidir. Trk inklabn sadece Trklerin kayp ruhunu canlandrd iin deil, Trkleri garb medeniyetiyle buluturduu iin tebrike ayan bulur. Trk inklabnn bu yn devrin dier kalemlerinin de selamlad bir yndr. Halbuki Tekin Alpi nemli klan sadece ortak hissiyatn tercman olmas deil, Trk inklabnn bats ile teki (gerek) Bat arasnda, demokratik deerlerin ve kapitalizmin bats arasnda elikilerin farkna varan bir bilinci temsil etmesidir.
arkdan Garba, Havasdan Halka, Medeniyetten Kltre Kemalizm

Tekin Alpin Kemalizminde, daha nce belirtildii gibi, st metin garblkdr, Trklk ona eklemlenmi tali sylemdir. Dolaysyla Tekin Alpin Kemalizmde grd byk resim, arkllktan garbllaarak kurtulma abasdr, medeniyet deitirmektir. Zaten, Medeniyet Trklerin devletleraras ilikilerden treyen Avrupa imgesinde bir dnme iaret eder. Avrupa artk Fransa, ngiltere ve Neme (Avusturya) devletlerinin stnde, salt diplomasi ve g ilikilerine indirgenemeyecek bir btnln addr. Medeniyete tekabl eden Avrupa tahayyl, Osmanl mnevverinin rndr, daha sivil ve kltrel zellikleri de Avrupaya mal etmektedir. Medeniyet, neticede Osmanllarn Avrupaya ynelik geleneksel idraklerini genileten ve o genilii yanstan total bir kavram ifade etmitir. Medeniyet, keza, pozitif ierii ile bir i bilin simetrisi yaratm ve Osmanllarn kendi misyonlarn ark-slam medeniyetinin iinden dillendirmelerine imkan vermitir. ki medeniyetin iliki tarz artk Osmanl mnevverinin asli gndemini oluturacaktr. ehir ve ev dzeni, gelenek-
53
sel sylemin entelektellemesi, dinin toplumsal mevkii, Trkiyenin gurur ve kompleks tarihi bu tartmadan bamsz olmamtr. Dolaysyla Tekin Alpi (ve Kemalizmi) bu gelenein takipisi kabul etmekte bir beis yoktur. Benzer bir fikir teatisini Rusyada slavclarla Rus batclar arasnda izlemek mmkndr; ancak orada kimlik tartmas dnda ernievski, Herzen ve Plehanov gibi isimler kapitalizm, kyllk gibi sosyal meseleye ilikin ayr bir kavramsal hat oluturmulardr. Trkiyede bu tr bir yar akademik yar ideolojik izgiye, Teebbs ahs ve Adem-i Merkeziyet grubunda,1950 sonras sa hkmetlerin kalknmac pragmatizminde ve 60larn sosyalist dokmanlarnda rastlanr. Bat burada bir ekilde kapitalizme tekabl eder. Kemalizm iinse sosyal mesele, yani toprak, kyl ve sanayi meselesi zerk deil medeniyet meselesine tbi czlerdir; medeniyet meselesinden bamsz zmleri yoktur. Bu adan Kemalizmin Trkiyenin Avrupa ile olan ilikiler manzumesini Medeniyet (byk harfli) kavram zerinden okumak suretiyle, Tanzimat dnemiyle bir devamll srdrd ve paylat sylenebilir. Ancak gerek Tanzimatlarn ve gerekse onlarn siyasi tenkitileri olan Yeni Osmanllarn yazlarnda, Osmanl algsnda Batnn genilik kazanmasna ilikin tedirginliklerin yan sra, Osmanl ethosuna ait alann Batdan iktibaslarla zenginleeceine dair rahatlklar da vardr. Bu rahatln Tanzimat kamusundaki karl dalizmdir. Zaten Osmanl Medeniyet tarihi, maddi, ekonomik tarihin yani kapitalizmin deil belirli bir siyaset tarzn da ynlendiren kltrel sosyolojinin iinden ekillenir. Tanzimat ve Yeni Osmanllar arasndaki karmak ilikiler onlarn Konak/kalem /tekke vs. etrafnda toplumsallamalarnn temin ettii ortak yaantlar tarafndan trplenmekte ve dalizm otantiklik kazanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti uzun dnemli bir perspektiften bakldnda Tanzimatn rndr. Ancak Cumhuriyeti kuran kadronun sosyolojik yaknl kuak itibaryla Yeni Osmanllara deil ttihatladr. Kalemiyenin istikrarsz iktidarna karlk, kinci Merutiyet ve zellikle, Cumhuriyet, seyfiyenin dorudan siyasal stnln temsil eder. ttihat ve Terakki/Halk Frkas bu srete Tanzimatn halk, kk burjuva yzdr.12 ttihatlar yeni bir memur kamusu; yani (yatl) mektep/kulp/kla civarnda teekkl eden bir toplumsallama iinde kimlik kazanmlardr. Saray ve konak asndan bu eksik ve erken bir Osmanllkdr. Diplomann Osmanllatrd gen tahsilli memurlarn bu Osmanllnda, (eski) kltrle politik faaliyetin irtibat kesilmi, daha dorusu siyaset ulvileerek kendinin merkezde olduu yeni bir deer ve davran hiyerarisi olu54
turmutur. Kanuni Esasi fetiizminden yani anayasal romantizmden komitacla uzanan eylem yelpazesi, ttihatln her meseleyi politik meseleyle balantl grdne iaret eder. ttihatl tanmlayan bu erken ve ar politizasyon, yurtseverlii grup kimliinin bir paras haline getirmitir. Osmanl memuriyet tarihi ve kltr asndan bu, yeni bir aamadr ve sadakatin soyut ilkelere kaydna iaret eder. Yurtseverliin politiklemesi ve dahas sarayn dnda kendine yeni mecralar bulmas ttihatln Makedonyann siyasal ortam tarafndan tahrik edilmesi ile ilikilidir. nk Makedonya emperyalizm ve milliyetilik anda imparatorluun zayf halkasyd. Baka bir ifadeyle Bat ve Dou, Osmanlclk ve milliyetilik, zenginlik ve fakirlik, istibdat ve hrriyet Selanikte sahne almaktadr. Bu ortam iinde Yeni Memuriyetin temsil ettii yurtseverlik bilinci, grev bilincindeki deiimin yansmalarndan biriydi. Grevin Osmanl patrimonyalizmi iindeki ideal tanm, amir-memur arasndaki hiyerarinin korunmasyd. Yurtseverlik, hiyerariyi ama abasndaki Jn Trklere meruiyet salad. Eski hiyerariye ilikin unvan ve kltr, istibdadn, mabeyn oligarisinin, jurnalciliin, idare-i maslahatln gstergesi olarak reddedildi. Esasen entelektel islamcln islamc Abdlhamidin deil ttihat ve Terakkinin iinde kendini mevzilendirmesi sarayn etki alannn ne kadar daraldnn iaretiydi. Ancak Osmanl hrriyetiliinin reel tarihi ironik bir seyir izledi; 1908in devrim gnlerindeki Osmanl milliyetilii yerini nasl Trk milliyetiliine brakmak zorunda kaldysa Jn Trk hrriyetilii de kendini Merkez-i Umumi sultasna terk ederken buldu. ttihat ve Terakki iktidar, zellikle 1913den sonra Trk modern devletinin evriminde yeni bir aamay gerekletirdi ve onlarn otoritesiz bir saray zlemi Cumhuriyet dneminde saraysz bir otoriteye giden yolu hazrlad. Neticede militanlaan dinamik imparatorluk memurlar saray dnda kendi gzergahlarn oluturdular. ttihat teorisyenler kendi gzergahlarn siyasiletirirken Osmanlln kimi unsurlarn da ideolojik bir yorumlamadan geirdiler. Her eyden nce teori veya ideoloji, Osmanlln kendini ifade etme biimlerinde merkezi bir yeri olan edebi sylemin yerini ideolojiye brakmas demekti. Dier yandan, ideoloji hayatn otantikliine kar soyutun/kavramn hayat kontroln ierir ve ideologlarn, sadece toplum yaantsnn iinden deil ve ayrca stnden bakmasn gerektirir. Bu erevede ideolojik bak, mevcut yaantnn doal karlad hallerde bir fevkaladelik grr. Osmanl musikisine dair tartmalar bu konuda bir rnek salayabilir. Mevcut yaantda musiki/makam/bestekar tercihi kiinin znelliine paralel olarak beeniye mazhar olur. Ancak o musikinin halktan kopmu
55
yapay bir elitin sahte zevklerini yansttn sylemek, ancak ideolojik bir zaviyeye sahip olmakla mmkndr. Keza Mehmet Emin Yurdakulu Nedimden daha deerli bulmak iin ncelii poetika yerine siyasi mesaja vermek gerekir. Jn Trkler ve Cumhuriyetiler bu tr bir ideolojiye sahiptiler. Ancak balangta Jn Trk jargonu Hamd ynetim modelinin imparatorluun bekasna tehdid oluturduu temasna ynelmiti. Bu tema yani istibdat eletirisi, liyakata ynelik aydnlanm sekinlere prim vermeyen bitiik eletiriye elik etmiti. Btn bu eletiriler siyasal eletirilerdi ve devletin sultandan daha nemli olduu grn ieriyordu. Muhtemelen Gen Kalemlerle birlikte siyasi inklab kemale erdirecek bir itimai inklap fikri ilenmeye balad. Buna gre devletin zayfl sadece Kanunu Esasi eksikliinden deil toplumun zayflndan kaynaklanmaktayd. Bu zayflk Osmanl dzeninin sistemik zaafyd. Osmanllk Trklk bilincini ihmal edegelmi bir yanl bilinlilik numunesiydi. Saray, gzideler, zellikle Osmanl ulemas, Trke tekabl eden halka kar dilden musiki zevkine kadar araya mesafe koymakla milli bilinci geciktirmilerdi. Neticede Halk ve Hars, Trk sylemin pozitif unsurlar haline getirildi. Yeni Hayat,Yeni Lisan, Gen Kalemler muharrirlerinin yeni bir ey yaptklarnn farknda olduklarn gsterir. Dergilerin isimleri bile, Trk Yurdu, Trk Sz, Halka Doru, manidard. mer Seyfettin Trk Sznde ilk putlar krma ilemini balatr. Trkeye kar Enderunca balkl yazsnda Fuzuli, Baki, eyh Galip, Abdlhak Hamid vd. eletirilir.13 Ziya Gkalpin sosyolojisi daha sonra Trk inklabnn kullanmaktan memnuniyet duyaca ayrmlar -saray-halk, Osmanl-Trk, fkh-tasavvuf- ideolojik bir formata dker. Ziya Gkalp bu yzden salt Durkheimin deil, Diyarbakrn, loncann, Beyazt- Bistami ve aki brahimin de szcsdr. Halkn kefi Trkn kefinden bamsz deildi ve Rus Narodniklerinden farkl olarak onlar sosyalist deil milliyetiydiler. Cumhuriyet Halk Frkasnn halknn arkasnda bu tarih vardr. Halkn aratrlmas Halkevlerinde olduu gibi gzidelerin halka, orijine gitmelerine kurumsal imkan salad; halkln milliyeti yz mslman giriimcileri destekledi. Ancak halkln bir iktidar modeli olarak siyasi snrlar vard. Bu snrlar ilkin halkn farazi bir gereklik, bir tasavvur olarak alglanmasyd. Halk bir g olmad iin siyasi bir g de deildi. Esasen Kemalist sosyoloji Kemalist ideolojinin sylemsel halkln tahdit ve tehdit eder zellikteydi. Kemalistler devlet memurlar olarak Osmanl ynetim kltrnn miraslarydlar. Ayrca pozitivizm Kemalistlerin kendilerini bir nc snf olarak konumlandrmalarn kolaylatrd gibi kemalizmi kolonyal bir syleme de dntrm oldu. Dolaysyla reel Kemalist
56
tarihte kltrn kullanldna dair gl bir imaya rastlanlmas artc deildi. Bu ima kltrn iki farkl kullanmyla mmkn olabilirdi; ilkinde saray yapaylna kar otantikliin sahibi olarak halk, dieri cumhuriyeti kltrn aktarlmas ilemine muhatap olacak halk. kinci durumda, yurttalk kltrel olgunluktan sonra kazanlacak politik bir sfatt. Kemalistler halkn mrebbileri olarak, kltrel olgunluk dnemine, halkla devlet arasna partiyi, kadrolar koydular. Tekin Alp Trk inklabnn somut gerekliiyle o inklabn demokratik idealleri arasndaki mesafeyi gren biriydi. Ona gre Millet vastasyla ve millet iin szne kadrolardan dolaarak ilavesini yapmak gerekmekteydi(Alp 1936:74). Devletle millet arasnda bir rabtaya ihtiya vard; o da partiydi(Alp 1936:264). Trkiye bu adan Avrupadan farklyd: ..Dier demokratik memleketlerin hepsinde, milleti idare eden sekin zmre, bizzarur mntehibler kitlesinin tesiri altnda bulunduu halde,Trkiyede idare eden zmre mntehibler kitlesini kendi tesiri altnda tutmaktadr. Kemalist Trkiyede zimamdarlar, bir harb meydanndaki ordu kadrolarn andrrlar. Bu kadrolar filan veya falan alayn, yahud taburun keyfine, yahud menfaatine gre tanzim edilmek zorunda kald takdirde vaziyet ne olur? (Alp 1936:222) Tekin Alp herhalde harb meydan metaforunu bilinli kullanmaktadr. Zira ancak yle denildii takdirde partiye nc rol verilebilir ve Avrupa Trkiye fark merulatrlabilirdi. Yazar CHPnin ilkelerinin 1924 Anayasasna idhaline de taraftardr. Bu ilkelerin bu ekilde istikrar kazanmas, devlet korumasna alnmas ayrca gereklidir. T.Alp aksi durumda oluacak muhtemel tehlikelere kar halk uyarr: Bir milletin, messeselerini tanzim, kanunlarn devleti prensiplere gre takrir ettikten sonra, ferdi ve liberal tecrbelere sahne oluunu tasavvur ediniz. Yine bir memleket tasavvur ediniz ki, teokrasi hareketlerinden temizlendikten ve tamamen laik esaslar zerine tanzim edildikten sonra yeniden eriat tecrbelerinin bazicesi olsun! (Alp 1936:194) Tekrar sahne almasndan korkulan eriat temas Trk inklabnn laikliine atfta bulunur ve mslman toplum-laik devlet arasndaki mesafenin toplumun laik ideallere kadrolar vastasyla yaknlatrlmasn mazur gsterir. Laikliin yeni brokratik elitin siyasal dilinde bir farkllk sylemine dnmesi ise, toplum ile devlet arasndaki kltrel mesafeden mteki olan halklarn geldii nokta asndan olduka ilgintir. Laikliin cumhuriyeti pratikte kltrel seferberlie ilham veren kapsaml bir
57
ilkeye dnmesi medeniyet kltr ayrm macerasndan da izlenebilir. Ayrm Ziya Gkalpin eseridir ve onun muhafazakar endielerini yanstr. Milli olan hars beynelmilel olan medeniyettir ancak medeniyet harsa bamldr ve grevi hars zenginletirmekle snrldr. Aadaki satrlarda Gkalp bu snrlar bn Haldunu hatrlatacak ekilde izer: Hars ile medeniyetin bir mnasebeti udur: Hars kuvvetli fakat medeniyeti zayf bir milletle hars bozulmu ,fakat medeniyeti yksek olan dier bir millet siyasi mcadeleye girince hars kuvvetli olan millet daima galip gelmitir(Alp 1944:196). Gkalp saray ve etrafndaki gzidelerin zaten ihmaline uram harsn (halk kltrnn) bu kez Garb medeniyetinin gerisindeki kltrle yeni bir saldrya uramasna ve sahihliini kaybetmesine itiraz ediyordu. Dier yandan salt medeniyete vurgu yapan polemikler (Medeniyet gl ve dikeniyle bir btnd) Garblarn zelliiydi ve Balkan yenilgisinden sonra radikalleen bu grup hars-medeniyet ayrm gibi formllere, Osmanllarn kendilerini kandrma usullerinin bir yenisi olarak, scak bakmyorlard. Zamann kanaatler zerindeki etkisine bir dier rnek Ziya Gkalpin arkadalarndan A. Aaoludur. Aaolu Birinci Dnya savandaki Osmanl yenilgisinden sonra tilaf devletlerince igal edilen stanbulda tutuklanp Maltaya srgn edilmiti. Orada Medeniyeti kaleme ald ve imdi geerli olann sadece Garb Medeniyeti olduunda srar etti. Medeniyetilikle temayz eden Trk garplnda gerekilik o garpl besleyen gl bir eilimdi. Gerekilik, Garp medeniyetinin stnlnn, arkl teselli edebiyatna snmakszn, kabul edilmesini art kouyordu. Muhtemelen M.Kemal iin de son byk yenilgiden karlacak derslerden biri hars-medeniyet zerinden politika yapmak deildi. Nitekim ona gre, medeniyet ile hars arasnda farkllk deil aynlk ilikisi vardr (nan 1991:43-45). Bu durumda, Osmanl medeniyeti (?) Osmanl kltryle, Garp medeniyeti Bat kltryle zdelemekte ve ayn muhtevann rndrler. Garp medeniyeti stn medeniyet ise, bu ayn zamanda Bat kltrnn de stn kltr olduu anlamna gelmektedir. Trk inklabnn muasr medeniyet ideali bu durumda kltrc bir ierikle donanmaktadr. Bu kltrcln Osmanlya dnk yn negatiftir; Garb kltrnden pozitif imkanlar salanmas iin tasfiye edilmelidir. Nurullah Ata eski kltrn i kalesine vakf biri olarak Devrim balkl yazsnda gerekilikten yana tavr alr : Eski iirimizi, divan iirini, bilirsiniz, ok severim. Bir yandan da kzarm ona, onu sevdiim iin kendime kzarm.
58
Kapatmalyz artk o edebiyat, bsbtn brakmalyz, unutmalyz, retmemeliyiz ocuklarmza. Onu sevdike, Fuzuli, Baki, Naili gibi airleri okuyup bir tat duyduka, ocuklarmza da belleteceiz, sevdireceiz diye uratka Doulu olmaktan silkinemeyeceiz, kurtulamayacaz, Bat acununa gerekten karamayacaz(Ata 1968:179).14 1930larn kemalist figrlerinden Tekin Alp iin de inklabn hamlesi garb kltr (Alp 1936:181)ne dorudur. Atatrkn byk gayreti milletine garb kltr(Alp 1936:101)n benimsetmektir. Trk inklabnn kltrc modernliinin stratejik yn, yeni rejimin farklln modernlik zerinden sahneye koymaktaki kararldr. Modernlik 1923de balamaz, Tanzimat modernlii o tarihte bir birikimi temsil etmektedir. mparatorluk gibi renklidir, resmi bir balangc olmakla birlikte sivil-yerli dinamiklerle etkileime girmitir ve dolaysyla ak ulu bir yn vardr. ark ve garb bir aradadr. Falih Rfk Atatrkn bu birliktelikden mteki olduunu bildiriyor: Mustafa Kemal Deniz kz masalna inanmyordu. Ya balk ya insan vardr. Mustafa Kemal geri bir memlekette medeniyet meselesi halledilmedike hibir meselenin halledilmeyeceini biliyordu. arkl-garpliya inanmyordu. Ya ark, ya garp vardr(Atay 1969 :435). T.Alp de arkl-garbliya inanmaz, bu balamda yeni Trk ruhu stanbulun kokumu havasndan uzakta Ankarada geliecektir: ..Trk devletinin merkezi,13 Eyll 1923te ilan edilen bir kanunla, Byk Hitit imparatorluu bata olmak zere, binlerce yl birok Trk imparatorluklarna srasile merkez vazifesini grm olan Orta Anadolu yaylasna yerleti. Yeni Trk ruhu, ancak eski Bizans payitahtnn mtefessih muhitinden, ucu u veya bu suretle, dorudan doruya, yahud bilvasta Sultan ve Halife saraylarna, yklan mparatorluun eski ricalinin konaklarna ulaan eid eid dallar budaklarla dolu muhitten uzak olarak inkiaf edebilirdi. (..) Kemalizmin idealist ruhu, Boaziinin teshir edici sahillerinde karlaan kozmopolit ve beynelislam cereyanlarla sk sk arpm olacakd(Alp 1936:95-96). Yazarn resmettii stanbul, Bizansdr, sultann saraydr, rical konaklardr, kozmopolittir, hulasa ktlklere tekabl eder. Bu ktlk zelikle yeni Trk ruhu asndan ve Orta Anadolu yaylasndan bakldnda
59
barizleen bir farktr. Bu tema, her bir kltrn sadece o kltre zg mekanlarda kendini gerekletirebilecei fikri, romantik bir temadr. Bu temann devamnda romantizm her biri farkl ontolojilere sahip kltrler arasnda bir alverii hem anlamsz ve hem de yararsz grr. Bu adan Trk inklabnda romantizmin snrl bir yeri vardr ve bu yzden garblk yani garb kltrnden iktibas yapmak fikri romantizmle aklanamaz. Zira Trk inklab soylu vahiyi, yani halkdan biri olarak Trk, ne kartmakla yetinmez; onun ideal tipi sadece Trk deil Asr Trkdr. 15 Tekrarlamak gerekirse kemalist terminolojide Trk kadar nemli ve pozitif bir dier kavram medeniyettir. Medeniyet pozitif bir kltrle desteklenmedike medeniyet sfatn kazanamyacaktr. Osmanl kltrnde anti-medeni unsurlarn ciddi bir arl vardr. Bu unsurlar Marxn tarihin insanlarn zerinde yk oluturmas dedii eye tekabl eden fikir ve zihin zgrlnn nndeki engellerdir. Bu engeller ilkin Trk kimliini engellemi ve muasr medeniyetin Trkler tarafndan gereki alglan imkanlarn kreltmi ve bulanklatrmtr. Laiklik Trk kimliinin zerindeki islami rtnn, Arap Fars etkisinin kaldrlmasn salayacak milli bir siyasettir. Kemalizm mellifinin Soyad kanunu vesilesiyle yazdklar laik milliyetilik asndan olduka verimlidir: Artk 1935teyiz. On iki senelik bir mddet zarfnda, yeni Trk, kendine yeni bir ruh, yeni bir ahlak, yeni bir tarih, hatta, Allah artk Tanr diye and iin, diyebilirim ki yeni bir Allah yaratmtr. Trkn imdi kafas baka, serpuu baka, alfabesi bakadr. Onun imdi, baka bir devleti, baka bir ekonomisi ve nihayet,baka bir dili vardr. Fakat, baka bir ey daha vardr ki grnrde ehemmiyetsiz olmakla beraber, bu istihalelerle yakk almyordu. Yeni Trk, hala teokrat olduu zamana aid arkl ve maziye rci ismi tayordu. Bu ismi Arablarn Acemlerin ve btn teki din kardelerinin tad isimlerin ayn idi. Yeni kafas, yeni kltr, yeni ruhu, binlerce senelik milli tarihe doru ilerleyerek rk ve kan kardelerine ulayor,halbuki ismi,onu,binlerce senelik milli tarihine ve garb medeniyetine erimek iin kltr bakmndan kendilerinden ayrld mslman milletler ailesine kartryordu(Alp 1936: 171). Laik milliyetilie gl vurgu T.Alpin Kemalizminde asli nemdedir ve slamn toplum kltrndeki eski egemen konumunu hedef alr. eriat ona gre l hayatndan mlhem kanunlardr (Alp 1936:99) ; ayn ka60
nunlar ve ayn muzr zihniyet Trk milletini kafeslerin ardna, Garb kltrnden uzaa itmitir (Alp 1936:94). Yazar laiklik bahsine tahsis ettii 11. Blme Kahrolsun eriat Hkmeti baln atmtr.16 Aadaki satrda T.Alp milliyetilii mmet an takip eden asrn gereklii olarak takdim eder: Kaml Atatrk islamiyet rabtasnn artk ldn, Trk milleti iin, milli uurun uyanmasndan baka kurtulu yolu olmadn ok iyi biliyordu ( Alp 1936:97). Laikliin milliyeti ynnn yan sra medeni yn de nem arz etmitir. Her iki yn Trk inklabnn medeniyeti tasarmnda salt siyasi deil kltrel alan kuatan kltrc bir siyasete dnm ve laiklik bu siyasetin temel referans olarak alan geniletmitir. Baka bir ifadeyle Trkiye Cumhuriyetin erken dneminde laik politikalar sadece devleti deil toplum, sokak ve sembolleri hedef almtr. Tekin Alp iin manevi stiklal harbinin niin gerekli olduu sokak manzaralarndan anlalabilirdi: Sokaklarda dolap duran u milyonlarca krmz klahn, u khne fesin karsnda nasl gz yumulabilirdi? Bu feslerin sembolik bir manas yok muydu? Bu fesler kendilerine acaib birer serpu vazifesi grdkleri balarn, garbl insanlarn balarna benzemediini anlatmyorlar m idi? Btn Trk kadnlarnn gzlerini ve yzlerini rten bu kaln ve siyah rtler ne demekti? Milyonlarca kadnn gzel ve zayf cinse, baka yerlerde, itimai vazifesi nee, etaret ve cemiyet iinde yaamak zevki vermek olan bir cinse mensub olduklar iin, arkasnda kapal kaldklar bu kafeslerin ne manas vard? Ya Anadolunun byk kk her ehrinde tesadf edilen o binlerce sark, iinde yzlerce isiz, gszn, bada kurup cennetin nimetlerini tahayyl ettikleri,binlerce meczubun dnd u tekkeler, btn bunlar, Trk milletinin mukadderatnda hibir deiiklik olmadn gsteren eyler deil miydi?(Alp 1936:50-51). T.Alp yukardaki satrlar hem kemalistler ve hem de onun muhafazakar eletirmenleri iin olduka kullanldr. Zira yaam biimi merkezdedir. Baka bir ifadeyle kltrel tarzn semboller etrafnda benimsenmesi veya reddedilmesi sz konusudur. (Krmz) klah, (khne) fes, siyah ve kaln rtler, apka, latin alfabesi ve vals Dou ve Batya dair Kemalist okumann sembol-youn bir okuma olduunun gstergeleridir. Bu zellik Kemalistlerin Batclklaryla deil iinden geldikleri kadim Osmanl kltryle ilintili olmaldr. Sembolizmin bir sonucu eletirilen Tanzimat da61
lizminin baka bir surette yeniden retilmesidir. Yeni dalizmde, kamusal beeni ile zel zevk, medeni gereklilik ile kltrel ainalk, bilin ve bilin d yan yana yaamaya devam etmi gecenin ilerleyen saatlerinde valsi zeybek takip etmitir. Tekin Alpe geri dnecek olursak, onun medeniyet deitirme srecini zihni kodlar dahil, tamamlanm bir ilem olarak takdim etmesine abartl bir iyimserlik egemendir. Bu iyimserlii baka yazlarnda da rastlanan edebihissi bir sylem ve retorik dknlne balamak mmkndr.17
Trklkle Kemalizm Arasnda Tekin Alp ve Atatrk Klt

Ziya Gkalpin Trkl-tabir maruz grlsn- bir nevi teslisden ibaretti. Dsturu u idi:Trk milletine, slam mmetine, Avrupa medeniyetine mensubum. Yani Trkn milli vicdann asrlarca mddet boyunduruk ve esaret altnda tutan eriat zihniyeti hl vaziyetini muhafaza ediyor, henz uyanan Trk milli vicdann, reym halinde iken, ilk frsatta bomaa hazr duruyordu. (..) Muhitin ve o devirdeki ahvl ve eritin Ziya Gkalp Trklne tahmil ettii bu manevi kuvvet arasndaki zddyet ilk akslmel hareketi ile patlak vermekte gecikmeyecekti; ve hi phe yok ki,eriat devi,bu zayf ve narin vcudlu iki nevzad, bir lhza iinde yutacakd(Alp 1936:5-6). Bu satrlar, Tekin Alpin, Gkalpi formlasyonunu, slamlamak ilkesine konjonktrel ve dolaysyla geici bir deer muamelesi yaparak, Kemalizme uyarlar. Keza ayn satrlar, onun Trk inklabn din-laiklik zerinden yorumladnn iaretlerini tar. Nitekim Atatrkden bahsederken isim tercihini, slm armlara sahip Mustafa Kemal yerine Kaml Atatrkden yana yapmaktadr. Laiklik salt tek tek bireylerin dinle ilikilerinin hafiflemesi deil, Trkiye cumhuriyetindeki btn Trklerin milliyetlerini perdeleyen dini rtnn kaldrlmas anlamnda milli bir siyasettir. Kendi ifadesiyle yeni Trk, ancak bir tek manevi kuvvete itaat etmektedir: Milliyet ak (Alp 1936:31) Milliyet ak yeni bir keifdir; nk Trklerin slamlama sreci onlarn Araplamasn dolaysyla milli bilincin gecikmesini iermiti. Bu iddia eski Trkln temalarndan biriydi. Trk inklab laiklik etrafnda gemie dnk eletirel bir ideoloji olutururken bu tezleri hazr bulmu ve sertletirmiti. Tekin Alp Trkln Kemalizmde yeniden yorumlanmasn aktarr: Trk milletii, slamiyeti kabul ettiinden beri, yava yava kendi kltrn kaybetmi, Peygamberin ve Kurann kltrn benimsemiti. Din kitaplar yoluyla
62
nfuz eden Arab kltr ve Arap edebiyat dili ile beraber, tabiatile Arab alfabesini de almt. Trk milletini, modern telakkilerden uzak brakan esasl millerden biri budur( Alp 1936 :109). Tekin Alpe Trklkle Kemalizmi telif ve tashih etmede tarih gr bir zemin salar. Tarih gr hanedan veya dini deil kavmiyeti merkeze alr ve kkencidir. Trk kavmi saf haliyle Orta Asyada kendi z karakterini bulmutur. Atatrk bu durumda, hem eski zamanla, yani Orta Asya ile, yeni mekan, Anadoludaki Trkiye Cumhuriyetini ve hem de eski Trk Tekin Alple yeni kemalist Tekin Alpi birletirir. Atatrk hem Trklerin ruhunda gizli kalm hasletlerin bir meyvesi ve hem de onlar ortaya karan bir kaifdir: Yaplmas icap eden bir ey varsa, o da bunlar (kemalist mucizeyi M..) izah etmek ve grnte mucize zannedilen btn bu hadiselerin hakikatte, milletin ruhunda, Trk muhitinde, gizli ekilde mevcut bulunan ve tabir caizse, plak gzle grlemiyen bir takm itima ve ruh millerin tabi neticesinden baka bir ey olmadn ispat etmektir (Alp 1936:14). Zaten Atatrk de millette gizli surette mndemi milli emelleri tahakkuk ettirmekten baka bir ey yapm deildir(Alp 1936 :15). Tekin Alpin tarihselcilii, bir Trk metafizii inasna yneliktir; Trk etnosunun sabit zellii kefedilir, tarih artk bu zelliin sergilendii zel bir maceraya dnr. Trkler fatihdir; Orta Asyann yaylalarn terkettii gnden ve Ouz Hann krrei arz alt oluna taksim edip onlara icazkr oklar ve yaylar vererek dnyann drt bir tarafna yollad estir zamandan beri ftihtir (Alp 1936:39). Fetihi bir topluluk olmann mtemmim cz ise, bir efe sahip olmaktr: Binlerce sene mddet, elinde yaln kl bulunduu halde atn daima yeni ftuhata, yeni an eref ufuklarna doru sren bir millet askeri bir disipline, kahraman bir efin mutlak otoritesine tbi olmadan muvaffak olabilir mi? (Alp 1936:39-40). Tekin Alp Atatrk sz konusu olunca, tarihsel sosyolojiden aktel (siyasal) sosyolojiye uyumlu bir gei sergiler. Muasr Trk mucizesinin sahibi sfatyla Atatrk, celdet, istiklal arzusu, mcadele ak gibi hususiyetleri ecdadndan miras almtr: u halde Atatrk kanndan gelen sesin emrine itaat etmi oluyor ve Metelerin ,Cengizlerin, Attilalarn ve Osmanlarn btn ahfadna, bu sesi dikkatle dinlemelerini emrediyordu (Alp 1936:58-59).
63
Osman Gaziden veya kimi zaman Kanuniye kadar Osmanl tarihinden mahcup bir saygnn esirgenmemesi ilk Trk cumhuriyetilerinin bir elikisidir. Dier yandan Atatrk Trk volkgeistnn doal bir sonucu olarak takdimi, Tekin Alp Trklnn tabii bir neticesi olmak gerekir. Trk anlatda zne millettir, fakat bu znenin fetihi ve dolaysyla efi bir karakterle tanmlanmas, Ebedi ef Atatrke bu anlatda yer almasna imkan verir. Fakat Trk tarihsel sosyolojinin Kemalizm asndan temel zaaf, Atatrk merkeze almamas, onu Trk tarihinin tabii ve tli bir sonucu addetmesidir. O hlde yaplmas gereken Atatrkn Trk tarihindeki istisna yerinin altnn izilmesidir:Kaml Atatrk, milletine hediye ettii rejime ahsiyetini izafeye muvaffak olan yegne nderdir; nk, asrlarca mddet kkleen bir maziyi bir hamlede ykmaa, milletinin ehresini deitirmee ve asrlarca mddet tahteuurda uyumaa mahkum kalan milli ruha en uygun rejimi yaratmaa muvaffak olan yegane devlet adam odur (Alp 1936:18). Grlecei zere, T.Alpin resmettii Atatrk portresi Trk tarihinin dier nderlerinden farkldr ve bu farkllk onun cumhuriyeti kurmakla Trk ruhuna en uygun siyasi rejimi kurmu olmasndan kaynaklanr. Trkiye Cumhuriyeti, Trk milletiyle Trk devleti arasndaki uzun hasretin sona ermesidir. Bu haliyle Tekin Alpin tarih anlats lineerdir; Trk kimliinin mayaland, Trk seciyesinin tebellr ettii antik-mitolojik dnem, Trk ruhunun ancak halkn bilin-altnda yaayabildii karanlk (islami) orta alar ve milli ruhla milli bnyenin bir efin mucizevi mdahalesiyle bir araya getirildii modern zamanlar... Trk ruhunu esarete mahkum eden ark kltr ve eriat zihniyetidir ve Atatrk Trkleri ortaadan kurtard iin byktr: Trkiyede ark kltr yerine Garb kltrn tesis etmi, softa zihniyeti yerine modern zihniyeti getirmi ve eriat zihniyetinin sndrd milli uuru, milletin ruhunda uyandrmtr (Alp 1936:13). Bu ifadelerin yazarn politik izgisi ve Trk devriminin niyetleri asndan bilgilendirici yn ak olmakla beraber, Tekin Alpin inasna abalad tarih mant asndan gediklerle malul olduu da muhakkaktr. lkin fetihilikle tebellr eden ilk ve saf Trklerin ayn zamanda medeni karakterle de ykl olmalar nasl mmkn olmaktadr? ark kltr ile Trk kltr arasndaki iliki negatif farkllk ilikisi olduuna ve bu yzden Trk ruhunun kuvveden fiile gemesi engellendiine gre, Garb kltr ile Trk ruhunun pozitif karabeti nereden neet etmektedir? Yazar ikinci soruya cevab Trk tarih tezinden salamaktadr. Tez keza Trk inklabnn garplndaki bir kalba ilikindir. Bu kalp medenilik nokta naza64
rndan Trk kltr-zihniyeti ile Garp kltr-zihniyeti arasnda tarihietnik akrabalklar kurar. Fatih Trk tematii imdilik bir kenara braklr ve medeni Trke ari ve Avrupal bir etnik kken atfedilir. Bu sebeple kemalist tarihte iki Trk imgesi; stiklal harbini veren, Osmanllarn, eriat taassubunun kimliklerini unutturduu hakiki Trklerle Orta Asyada sakin muhayyel medeni-r Trkler, yan yana yer alr. Nitekim Tekin Alp stiklal harbini anlatt sayfalarda Trk kavmini fetihi-efi bir nitelikle tanmlarken, Devrim yllarnn Trk artk tarihen medeni ve Avrupal gemiinin izinden yrr. Tekin Alp tezi sahiplenmekle rejimin izgisinde yer ald gibi, hem Avrupaclna destek salar ve hem de eski T. Alpde yer alan Gkalpi miras tashih edilir: Gerek arkl ve gerek garbl mverrihler, hatta bizzat Trk mverrihleri, tedenberi,Trklerin Mool rkna mensub olduunu iddia etmilerdi. Trk mekteblerindeki tarih muallimleri ve niversite profesrleri, kendi mensub olduklar milleti, daima Sar Irka mensub milletler arasnda gstermilerdi. imdiye kadar, bu hurafelere itiraz etmek cesaretini hi kimse gsteremedi. Ziya Gkalpin, balarnda bulunduu Trkler Mool tabiri yerine, korka korka , Turan veya Altay tabirini koydular. Fakat bu suretle ancak zevahiri kurtarabildiler. Irki tabir yerine corafi bir tabir konulmu oluyordu. Trklerin Hind-Avrupai denilen byk aileye nisbeti isbat edilmi olmuyordu (Alp 1936:135). Yazar, yaklak yetmi sayfa nce Atatrkn Cengizlerin soyundan geldiini yazarken imdi Trklerin Moollarla birlikte zikredilmesinden rahatszlk duymaktadr. Bu eliki Trklerin Orta Asyal saf fatih Trknn yannda ikinci bir trk, tarih tezinin medeni Trknn yan yana bulunmasnn yaratt eliki, Trkln ve kemalizmin sentezinin kanlmaz sonucudur. Tekin Alp bu yzden ikinci Trke brk deil apka giydirir. ayet iki Trk imgesi olmasayd, medeni-r Trkn medeni-r Avrupallara kar stiklal harbini vermesi anlamsz bir karde kavgas olurdu. Trk Tarih tezi ve bu balamda T. Alp iin belirtilmesi gereken, Avrupa rkln ithamlarna cevap vermek iin o rkln epistemolojisinin, bu erevede medenilii rk baml bir sabitlik olarak grmenin sahiplenildiidir. Trk Tarih Tezinin pozitif rkl, Tekin Alp tarafndan Alpli veya brachycephale, uzun boylu, mavi gzl' eski ve saf Trklerin unutulmu ve fakat imdi kefedilmi rolleri bol rneklerle tadad edilir:
65
Trklerin, miladdan 4000 yl nce, Anadoluda Hitit medeniyetini kurduklar da yeni asar atika kefiyatile sabit olmutur. ..Garbe doru ilerleyen Trk kitlelerinin bir ksm, bidayeti, miladdan 4000 yl evvele irca edilebilen ve zamanla inkiaf ederek, tarihe Trua, Girid, lidya ve oniya adile maruf kltr merkezlerini vucuda getiren Ege medeniyetini yaratmtr. ..Yunan-Latin medeniyetini yaratan Etrsklerin, Anadoludan geldikleri bugn sabit olmutur(Alp 1936 :144145).18 Atatrk Trk tarihinin Osman aireti ile domayp belki milattan on ikibinyl nce mevcut olduunu,Trklerden balyarak btn dnyaya retmenin zamani oktan gelmitir diye dnd. Artk Trkler ve btn dnya bilmelidir ki, bu tarih, 400 adrlk bir airetin deil, yz milyonlarca nfusluk byk bir milletin tarihidir. Osmanl Trklerinin menkbeleri,Trk milletinin tarihinde ancak bir devreyi gsterir ve bu millet, her biri ayr ayr azamet ve ihtiam devirleri yaam olan daha birok mparatorluklar kurmutur. Trkn, Mool veya Mongoloid rkna deil, Alpl veya brachycephale rkna mensup olduunun renilmesi zaman gelmitir(Tekin Alp 1936 :133). Tez, tarihin milliyeti kodlar zerinden ideolojiletirilmesiydi. Hanedan veya siyasi teekkllere deil bir kavim veya ulusa tarihsel anlatda aktrlk verilmi oluyordu. Osmanllar bylelikle daha uzun bir yknn iine yerletiriliyor ve ancak bu yerletirmenin ierii dolaysyla da tarihsizletiriliyordu. Trk tarih tezi esasen tarih dyd ve bu sayede politik hedefler iin elverili klnabilmiti. Tekin Alp tezin bu ynnn farkndadr: 1930 senesinden beri her Trk ocuu, mekteb sralarndan geerken, hakiki Trklerin, yabanclarn ve bizzat kendi mstebid idarecilerinin, dini cehaletin ve yabanc sosyal ve kltrel messeselerin esareti altna sokulan kimseler deil, belki, miladdan binlerce yl evvel Orta Asyada, medeniyetin ilk temellerini,btn dnyada ilk defa olarak atan ve sonra, bu medeniyeti dnyann muhtelif ksmlarna nereden insanlar olduunu renmektedir(Alp 1936:146). Tekin Alp, yeni ve medeni ambalaj iindeki Trk, zaten esas gayenin bu olduundan phesi yokmu gibi, Avrupallarn takdirine sunar: Medeni milletler, kendi saflarna yeni giren bu milletin bir snt deil, belki
66
kendilerinin en kdemlisi olduunu anlamak iin, Trk milletinin kendi kendine sahip bulunmad o ksa inhitat devresini nazar itibara almamaldrlar(Alp 1936 :134). Tekin Alpin Trkiye Cumhuriyetinde aznlklarn durumuna ilikin fikirleri de, onun bir Musevi-Trk olarak oluturduu kendi kimlik tarihiyle tutarl grlerdir. Lozan antlamasnn Trkiyede skin ekalliyetlere verdii haklar, o azlklarn Trklerle kaynamasna engel oluturaca gerekesiyle kar kar. Bu kemalizm ncesinde bu unsurlar ayran su szmaz blmelerin devam demektir ve kabul edilemez. Eski miras yznden daha henz Rum, Ermeni ve Yahudilerin Trklemediini mamafih iki kuak sonra bunun gerekleeceini belirtir. Aznlklar iin Trk olmak Trk kltrn benimsemek demektir: Trk milli kltrn almak, Krd, Laz, Ermeni veya Yahudi asln unutmak demek deildir(Alp 1936.319). Bu cmle T.Alpin yurttalk balarndan te kltrel bir art da Trk olmaya dahil ettiini gsterir. Ancak bunun iin devletin kuvvet kullanmas kabul edilemezdir. Trk Tekin Alp ile Kemalist T.Alpi uyumlu klan bir dier unsur bilhassa Atatrkdr. Atatrk ayrca Trk merkezli tarihsel anlatdan ef merkezli anlatya geide merkezi figrdr. Trkler tarih yapan bir unsurdur, bu zelliklerini yitirdiklerinde bu misyonu ef yapar ve Atatrk o kiidir. ttihatlar Abdulhamit gibi zorba eflerin idaresini ykp merutiyeti ilan etmee muvaffak oldularsa da milli bir kahraman yetitirememilerdi. Trkiye kahramanna 19 Mays 1919dan itibaren kavumutur. Tekin Alp bu hali mistik bir dille anlatr: 19 Mays 1919 tarihinden, Atatrkn Samsun toprana ayak bast gndenberi Trk milleti ntuition suretile uzun zamandanberi bekledii kahramann kendisinin olduunu ve bu kahramann tam lm glgesinin tepesinde dolat srada yetitiini anlam ve bu ntiution sayesindedir ki maddi ve manevi stiklal harbinin btn safhalarnda tek bir adam gibi ve hi tereddd etmeden, amadan onun arkasndan yrmtr (Alp 1936:41). Tekin Alpin anlatm stiklal harbi yllarnda millet ve efe Trk ve Atatrk- bal olarak iki kanaldan ilerler. Determinizm ve iradecilik Trk ve Atatrke tekabl eder. Millet kendi efini karmaya, o millet efi bir karaktere sahip olduundan, mahkumdur. Atatrk de ef olarak istisnai zelliklere sahiptir. O milli mcadele esnasnda ann dier isyanclar gibi kargaalk ve isyana tahrik, halk kitlelerinde kesif bir heyecan uyan67
drmak gibi klasik usullere bavurmad gibi bu usullerin hepsini sade patrtc ve amiyane telakki etmekle kalmam, ayn zamanda, tesirsiz ve faydasz kalacaklarna hkmetmitir(Alp 1936 :47). Atatrk aheste ve ihtiyatl tekilatlyla Milli Mcadeleyi baarmtr. Tekin Alp iin Lozan muahedesi ile stiklal harbinin birinci ksm biter, manevi stklal harbi balar. Bu kez mcadele edilecek dman, fesler,Trk kadnlarnn gzlerini rten bu kaln ve siyah rtler, ilerinde binlerce meczubun dnd u tekkeler, ekonomik ve mali esaret, Bizansn levanten muhitlerinden devirme ifadelere sahip bir nesir, teokratik eriat rejimidir. Atatrk bu ikinci evrede artk anlatnn dorudan merkezindedir. O ankayadaki fevkal insandr, T.Alp kahramann bir roman yazar gibi anlatr: Lozan muahedesinin imzasndan sonra Atatrkn parolas u olmutur:Harb bitti, yaasn harb!Maddi silahlar kahrolsun! Yaasn manevi silahlar! Yaasn, ecdaddan intikal eden milli ruhun tecellisi olan manevi silahlar! Etten ve kemikten dmanlar malup ettik, hain ve sinsi dmana kar, zihniyetimize musallat olan ve milli uuru tahteuura sren yabanc manevi kuvvetlere kar sava!. (Alp 1936 :55) Bu sava yeni devleti, yeni vatan ve yeni Trk yaratmak iin verilecekti. Bu savan komutan Kaml Atatrkd. Atatrk ilkin bu gayede birlikte hareket edecei kadrolar tanzimle ie balar. Garb demokrasilerinin millet marifetile ve millet iin prensibinde Tekin Alp kusurlar bulur. Bu kusurlar aadaki satrlardan anlalaca zere, efe yer amak iin demokrasiden fedakarl ieren bir boyuta tanr: Millet iin idarei hkmet ediliini anlarz, fakat millet marifetile idare nasl olur?Bugn ,hi kimse milli hakimiyet prensibini inkar etmemektedir. Fakat bu hakimiyeti nasl kullanmal?Milletin emelini nasl kefetmeli ve nasl anlamal?Halk kitleleri ekilsiz ve uursuz deil midir? (..) Harbde, harekt idare, ona kumanda eden, ordu, yani asker kitlesi mi ,yoksa erkan harbiye zabitleri midir?Madem ki hereyde vcudu idare eden batr, btn bir milletin mukadderatnn mevzuu bahsolduu siyaset iinde niin byle olmasn? (Alp 1936 :72-73) T.Alp demokratik objektivizme kar efi subjektivizmi ileri srer ve bu amala militarizmden ve organik sosyolojiden baka scak armlar
68
olan yerli bir ataerkillikten de yararlanr: Yeni Trkn temsil ettii insan tipinin, Atatrkn yaratt hususi bir tip olduu inkar kabul etmez bir hakikattir. Bir evladn, babas tarafndan yetitirilmesi tabii bir hal deil midir? Babasndan ald terbiyeyi bir yk, ahsi hrriyetine bir tecavz telakki edecek hangi evlad vardr? (Alp 1936:75) Kemalizmin siyasal retorii Cumhuriyetiliktir ve siyasi znenin oullamasn, siyasetin referansnn ulusa gre tanmlanmasn ierir. Bu hem eski rejimin siyasi tekilliine kar bir cevaptr ve hem de modernleme ynnde gl bir imay barndrr. Fakat Trk cumhuriyetiliinin toplumsal tarihi, Amerikan ve Fransz cumhuriyetiliine nazaran zayftr. Kiisel irade ile kolektif iradenin birbirini dengelemesine dayanmaz. Dolaysyla Trk cumhuriyetilii kurucu mitlerini olutururken Atatrkn ahsnda tekil bir anlatya, epik bir dile ihtiya duyar ve tarih M. Kemalin iradesinin almna sabitlenir. T. Alpin satrlarndaki Atatrk zellikle devrimlere karar verdiinde bir mite dnr:Gnn birinde, 24 Nisan 1925 te,sabahn saat 5 buuunda. herkes ve herey uykuda iken, Atatrk ehirden ayrld. Nereye gittiini bilen yoktu (T.Alp 1936 :101). .. gnn birinde, daha dorusu gecenin birinde, Kaml Atatrk, dimann iinde akla besledii bir fikri, milli bir srr, halka dorudan doruya amaa karar verdi(Alp 1936 :112). stanbulun ve byk ehirlerin kadnlar, peeleri yrtmak ve Avrupal hemireleri gibi apka giymek iin Byk nderin bu iaretini bekliyorlard(Alp 1936 :123). Btn millet, hep Byk nderin idaresi altnda olarak ve imdiye kadar birok defa yapt gibi hep ayn iddetle, maziyi, kendi tarihini fethe atlad. Son drt sene iindeki dier inklablarda olduu gibi, pidarlar, dinamik hamleyi, yine ankayadaki tatbikat mektebinden almlard.(..) Sakarya ve nnnn Bakomutan arkeolojik hafriyat ve tarihi aratrmalar bakumandan oldu. Verdii emirler, maiyetindeki ktalar birka kilometre ileri deil, belki birok asrlar geriye sevketmektedir(Alp 1936:136).
Avrupa ile Trkiye Arasnda Kemalizm

Trk inklab, sair devrimci emsallerinde olduu gibi, bir kopu anlatsndan ayr bir sylem oluturur. Kemalizmin grnr eski rejimi Osmanldr ve Cumhuriyet sadece ondan kopuu deil ayrca onun alternatifini
69
de sunmay murat eder. Buna mukabil, Kemalizmin garplnda farkllk deil benzerlik sylemi egemendir. Bu yn kemalizmin muhafazakar tenkitileri tarafndan garb taklitilii sulamalarnn yneltildii yndr. Kemalizm ve Trk muhafazakarl kltrel endielere siyasal kayglardan daha fazla prim verdikleri iin, kemalizmin vg bekledii yerde muhafazakarlk knanacak hususlar bulmutur. Oysa kltrel bir suret, bir hayat biimi ve buna ilikin imgelerin Bats ile, kapitalizmin, toplumsal atmalarn ve demokrasinin Batsna ilikin iki farkl kemalizm vardr. Sonraki Batya ilikin resmi sylem,Trkiyenin Bat ile farklarn vurgulayan bir farkllk sylemidir. Bu adan kemalizm Osmanlya nazaran Batda, Avrupaya kyasla douda konumlanr. Tekin Alpin konumu da kemalizmin benzeridir, Osmanlya kar batdadr: Yeni Trkiye eski rejime kar, dini taassub taraftar ve teokratik olan maziye kar akslamel eseri olarak laiktir. Trkiye unu gz nnden uzak tutamaz ki, Trkn milli uurunu kaybetmi olmas, kendisini garb kltrnden ve garb medeniyetinden uzaklatran dini uurun tazyik ve tahakkmnden ileri gelmiti (T.Alp 1936:296-297). Tekin Alp iin kemalizm dirili ve teceddd hareketi, revolution (s.11), inklb, hususi bir rejim ve sistem (s.21)dir. Ayrca o, sosyalizm, solidarizm, faizm gibi sonu izmle biten tabirlerde olduu gibi hususi ve hususiyeti haiz fikirler ve prensipler zerine messes bir rejim manas na sahip bir ideolojidir(Alp 1936:17). Kemalizme bir emslsizlik de refakat etmektedir; mesela kemalizm bir ihtilal hareketi iken o btn ihtilal hareketlerinde mndemi olan vahet haline avdet ve ykclktan mnezzehtir (Alp 1936:11-13). Kemalizm bir ideolojidir; fakat sadece o faizm ve komnizmin aksine bnisi Kaml Atatrkn ismini tamaktadr (Alp 1936:17-18). T.Alp kemalizme Bat formatnda deer bierken dnemin Avrupasnda otoriter rejimlerle kemalizm arasnda bir fark koymaya zen gsterir: (..) Trk millicilii, tamamen realist esaslara dayanmaktadr. Birok memleketlerin millicilikleri gibi, mistik herhangi bir veya tereuhla bulanmamtr. te bu sebebledir ki, millicilii, akidesine ve ideolojisine balca temel ittihaz eden yeni Trkiye, baka yerlerde, nasyonalist hareketle kabili telif addedilmeyen humanitarisme ve sulhperverlik ahlaki prensiplerini millicilik akidesile uzlatrabilmitir (T.Alp 1936 :176). Fransz Nasyonalist Partisini millicilikle yetinmeyip milli taassuba, chauvinisme kaplmakla eletirir ve liberal ve demokratik yeni Trkiyenin milllicilii ile Fransz nasyonalist partisinin ilkelerinin birbirine
70
tamamen zt olduunu belirtir (T.Alp 1936:279). Fakat Tekin Alpin zgrlk talya sz konusu olduunda disiplin taraftarlna meyleder. Ona gre Mussolininin yaratt faist millicilik, faizm ncesi ekonomik ve siyasi karmaaya bir tepki olarak domu ve bu tepki sayesinde bezginlik ve bitkinlik yerini, temiz ve salam milli bir heyecana brakmtr (T.Alp 1936:280). Mussolininin yeni Romasnn eski Roma gibi an ve hret hrsyla davrandn bu hrsn makul hadler dahilinde kaldka yararl olabileceini syler. Demokratik Avrupa, liberal deerler T.Alpin siyasi bilincinde tedirgin edici, ama ksmi de olsa mspet bir yer kaplarlar. Fakat kinci Tekin Alp birey yerine cemiyete, zgrlk yerine otoriteye ve snfsz asude bir topluma dkndr: Hangi demokratik memleket vardr ki, iinde,kanunlarla ve nizamlarla ihdas edilmi olmayp, hadisatn kuvvetile husul bulan fiil vaziyetlerden domu imtiyazl snflar bulunmasn? (..) Bu milletlerde, bir tarafta, eid eid sefaletler ve mahrumiyetler iinde rpnan muazzam kitleler, br tarafta mdebdeb bir hayat sren ve servetlerinin fazlasn ne yapacaklarn bilmeyen burjualar, sermayedarlar ve imtiyaz sahipleri grlr. Hangi demokratik memleket vardr ki, her snf siyasi ve ekonomik teekkllerin, snflarn ve partilerin, ak veya gizli ekilde, dorudan doruya veya bilvasta hkmet iine mdahalesinden az ok muztarib olmasn? (Alp 1936: 216) Tekin Alp Avrupa demokratik sistemlerini snfl zelliinden dolay tasvip etmezken otoriter devletlerin korporasyon sistemini de benimsemez. Gerekesi, kemalizmin zmre ve snf menfaatlerinin temsil edilmesini sureti katiyede reddetmesi ve sadece snflar arasnda vcudu zaruri tevazn ve ahengin yegane hakemi olan devletin camia menfaatlerini temsil etmesine cevaz vermesidir (Alp 1936:190-Bu noktada Z. Gkalp ve T. Alpin meslek- temsil denen Osmanl korporatizminin iinden geldikleri hatrlanmaldr). Temsilsiz bir korporatizmin szcs T.Alp burada durmaz ve trst, kartel ve sendikalar tehlikeli ilan eder: Kemalizm. yine ayn sebeple, trst ve kartel teekkllerine kknden muhalifdir. Geri bunlar, icilerle patronlar arasnda mcadele teekklleri ve grnte, kavga unsuru deildirler. Fakat netice itibarile, bunlar da, icilerle patronlar attran sendikalar ve mmasil teekkller kadar tehlikelidir (Tekin Alp
71
1936:192). i ve patron grevlerinin iddetle yasaklanmas (Alp 1936:189) n savunmas bu siyasi mantn doal sonucudur. Fakat birinci Tekin Alp, istibdada kar mcadele etmi, Cumhuriyetilik ilkesinde demokrasiyi grm liberal kayglarn T.Alpi clz bir i ses olarak varln srdrr. Onu, Kemalizmin giritii ve tahakkuk ettirdii btn kalknma eserinin byk bir ksm demokrasi etrafnda dner (Alp 1936:205) derken buluruz. te yandan klasik demokrasi Avrupada oligariye, halk dalkavukluuna dnerek itibar kaybetmektedir. Bu durumda ikinci T.Alp sahneye kar:Yz binlerce kahraman, nnnde, Sakaryada, Dumlupnarda, kann, kbet bu neticeye varmak iin dkmemitir. Avrupada itibar kaybeden demokrasinin Trkiyede itibar kazanmasna raz olmaz. Fakat buna mukabil ,iinde, demokrasinin zdd olan telakkinin, mutlakiyet telakkisinin mazarratlarn grdmz uursuz mazi gzmzn nnde durup dururken demokratik devlet telakkisinden nasl vazgeebiliriz? Trk milletini ebediyen mahva srklemesine ramak kalan rejim, mutlakiyet rejimi deil miydi?(Alp 1936:206) sorusunun sahibi de odur. Bu sual, Alpe gre cevab olmayan bir sualdir. Trk inklaplarnn gznde faizmin anlamnn devlet otoritesiyle snrl olduunu belirtmeye zen gsterir. Baka yerlerde, rnein tek frka prensibinin diktatrlk usul ile deil, milletin banda milletin itimadn haiz Atatrkn bulunmasndan dolay kendiliinden benimsendiini (Alp 1936:83), musiki inklabnda da: buna benzer dierlerinde olduu gibi zora, yahud kanun kuvvetine asla mracaat edilmi olmadn, eski musikiye yasak getirilmediini, fakat halkn, nderin tavsiyelerine uyarak alaturkadan kamakta (Alp 1936:184-185) olduunu vurgular. Fakat aadaki uzun cmleler kemalist Trkiyenin Batyla olan benzerlik araylarndaki snrlar gsterme asndan benzersizdir: Kemalizm doktrini ve ideolojisi, ancak hadisatn ve sarih vakalarn altnda tarif edilebilir. Kemalist fikirler ve prensipler, klasik kelimeler ve formller iine sktrlamaz. Zaruri ve sadece iari mahiyette olarak kullanlan bu formllere deer verecek olursak,Kemalizmin tezadlarla dolu olduu vehimesine kaplrz. Misal olarak birka tipik hal zikredelim:Kemalizm demokratik midir?Evet, nk Partinin 6 remzinden biri demokrasiden bahseder. Fakat,Kemalizmin amiyane manasile demokratik olmadn sk sk grmekteyiz. Yeni Trkiyenin en salahiyetli sz sahipleri, her frsat dtkce, demokrasiyi akca zemmetmekte tereddd
72
gstermiyorlar. Kemalizmin ok iddetli bir disiplin taraftar, ok otoriter bir rejim olduu hi kimse iin bir sr deildir. Bu ise, klasik telakkilere gre, demokratik prensiplerin tam zdddr. Kemalizm liberal midir? Evet, zira iliklerine kadar Cumhuriyetcidir ve esas prensibi snf fark gzetmeksizin btn millet efradnn refah ve inkiafdr. Maamafih, tatbikat sahasnda, ferdin hrriyeti mahduddur. Devlet mdahalesi, millet faaliyetinin her ubesine amildir. Kemalizm millici midir? Evet, hem de koyu millicidir. Hatta millicilik, Partinin balca remizlerinden birini tekil eder. Buna ramen, milli telakki edilen btn ananeler yklmakta, yahud yok olmaktadr; milletin uurunda derin surette kk salm akideler, bmuhb, arka arkaya sklp atlmtr. u halde Kemalizm, eniyet ile ideoloji arasnda tezadlardan ve tenafrlerden ibaret midir? te bundan dolay,Kemalist akide ve ideolojiden bahsetmek iin realiteyi gz nne getirmek,ve klasik kelimelerle klasik formllerin, Kemalist zimamdarlarn aznda, baka yerlerde kullanldndan bsbtn ayr mana ve mefhum tadn nazar itibara almak lazmdr(Alp 1936 :201-202). Tekin Alp halklkla demokratlk, cumhuriyetilik ile liberalizm arasnda dorudan ve baka aklamalar gerektirmeyen mtekabiliyetler bulmak gibi teorik kusurlar tamakla ve Trkiyenin otoriter ehresini medeni demokratik ideallere tercih etmekte ise de belagati bu defa Trkiyedeki Batnn macerasna dair elikileri sergilemekte ona bir ayrcalk kazandrmtr. Baka bir ifadeyle Tekin Alpin Kemalizmi verdii cevaplar asndan deil sorduu sualler asndan nemlidir.
KEMALZMDEN TRK RUHUNA TEKN ALP

Munis Tekin Alp, Kemalizmden sekiz yl sonra, Trkiye Turanclk davasn grrken Trk Ruhunu yaynlad (stanbul:Remzi Kitabevi, 1944, XIII-XXIV-287 sayfa). Gkalp meclisindeki ortak dostlarndan islamc emseddin Gnaltay, (o srada Trk Tarih Kurumu Bakan ve TBMM birinci reis vekili idi) yazarn yeni kitabna bir mukaddime yazmas ricasn krmad. Ancak shhatinin daha uzun bir tantm yazsna elvermemesi yznden bu yaz bir sayfadan ibaret kald. Bu ksa mukaddimede Gnaltay, Moollarn Trk olduu grne kibarca itiraz etti. T.Alp
73
rken Trk olmasalar da Moollarn ruhen Trk olduklarn belirtmekle yetindi. Trk Ruhunda Kemalizmin meden-r-alpin Trklerine, Hititler, Smerler, Etrsklere vs yani konjonktrel Trklere yer vermedi. Kemalizmden farkl olarak,Trklerin slam sayesinde atalar ruhunu koruyabildiklerini, oysa Hristiyanlaan Macar, Bulgar ve Finlerde Trklkden eser kalmadn belirtti (Alp 1944:V-VIII). Kemalizm'de Trk ruhuna Trk Ruhunda kemalizme yer ayrd ve bu son kitabnda Atatrkn ziyafetleri ve Ouzlarn lenleri, nnnn tuttuu yolla, 22 asr evvel Metenin tuttuu yol arasnda benzerlikler balkl blmlere yer verdi (Alp 1944:258-272). 1961 ylnda Nicedeki lmne kadar yazmaya devam ettiyse de kitap olarak Trk Ruhuunda kald.
Aklamalar
1. K. N. Durunun CHP 5. Byk Kurultaynda parti programnn giri ksmna dair yapt konumadan alnt. CHP 5. Byk Kurultay Zabtlar,Ankara,Ulus Basmevi,1939,s.86. 2. Moiz Kohen hakknda bir biyografi kaleme alan Landau, onun 1916 ylnda kurup 1918 e kadar bayazarln yrtt ktisat Mecmuasndan bahsediyor (Landau 1996:18). Avram Galanti de Trk Hars ve Trk Yahudisi kitabnda derginin neir tarihini 1914 olarak veriyor (Galanti 1953:25). Oysa sz konusu dergi,ktisat deil ktisadiyyat Mecmuas baln tad gibi,ilk says da 1914 de deil 1915 ylnda (8 ubat 1331) yaynlanmtr (Toprak 1982:26-27). 3. Selanik iin bkn.(Veinstein 1999; Gounaris 1994:103-120; Tekeli,lkin 1980:351-382). Ayrca 3. Ordu merkezi olan Selanik esas ttihat ve Terakkiye (ilk ismi Osmanl Hrriyet Cemiyeti) ev sahiplii yapt gibi, Gen Kalemler dergisi de burada yaynlanyordu. Dolaysyla ttihat zabitan ve kalem erbabnn hatralarnda kente dair pek ok atf olmasna amamak gerekir. Zaten Selanik dahil Osmanl Rumelisi imparatorluk bilincinde merkezi corafyay oluturuyordu. F.Rfk Atay durumu tespit eder:Eskiden millet deyince Rumeli Trkln anlardk. Millet snr belki Bursa ve Eskiehire doru biraz uzard. Anadolu bize bir Btn duygusu vermezdi. Blge leheleri birbirleri ile anlaamyacak kadar farkl idiler. Konyal,Trabzonlu ve Bitlisli birbirleri ile skpl,Manastrl ve Selanikli Trkler gibi yorulup kaynamazd (Atay 1963: 73). Atayn bir dier tesbitide kendi ifadesini tamamlar:lk genliimizde Akdeniz ehrimizle nrdk. zmir, Selanik ve Beyrut ! Selanik hepsinden daha yakn Osmanl idi.1908 demokrasisinin kayna oras. ttihatlarn ilk merkezi oras. Dilde son Trkeleme hareketinin doum yeri oras. ttihatlar, stanbula gelirsek bozulur muyuz diye dnerek Selanikde kalmlard (Atay 1963:171).
74
4. Landau M.Kohenin yaz hayatn Asr gazetesiyle balatrken, Avram Galanti onun ilk yazlarnn Selanikte kan ocuk Bahesinde yaynlandn belirtiyor. Gene, Galantiye gre Kohen Yunus Nadinin kartt ittihat sempatizan Rumeli gazetesine de yaz veriyormu (Galanti 1953:25). 5. Tekin Alp,1934 ylnda da benzer bir giriimin iinde yer alarak,Trkiye Musevi cemaati reisleri Hanri Sariano ve Marsel Franko ile birlikte Trk Kltr Cemiyetini kurmutur. Cemiyet, Trkiye Cumhuriyetinde yaayan muhtelif unsurlarn Trkletirilmelerini gaye edinmiti (Galanti 1953 :16). 6. Moiz Kohenin makalesi Trk Yurdunun 21 ve 28 inci saylarnda (toplam 8 say) tefrika edilmitir. eviren yerinde T.Y. ibaresi bulunmaktadr ki Trk Yurdunun ba harfleri olan bu ibare, Yusuf Akuraya aittir. Zira evirideki slup onu andrd gibi, Dergi mdr de olan Akuraolu Yusuf Trk Yurdunda T.Y. imzal pek ok yorum kaleme almtr. Nitekim Landaunun yaynlad hal tercmesinde Tekin Alp de bu hususu dorulad gibi, mezkur makaleyi Ziya Gkalpin tevikiyle yazdn da belirtiyor (Landau 1996:373).21. Saydaki tantm yazs ise yledir: 7. Mercure de France adl Fransz mecmuasnn efren 16 Austos 1912 tarihli (cild 47,numara364) nshasnda Les Turcs a La Recherce dune ame National serlevhal ve Trk Yurdu nokta-i nazarndan faydal uzunca bir makale mnderictir . Makalenin zrinde, mecmuann daimi muharrirlerinden P.Risalin imzas okunuyor. Msy Risal,Trklerin tekaml-i fikrleri tarihine ve hele son be senelik hayat- fikriyelerine dair iyi menbiden doru malumat ve vesik istihsl edebilmitir. Trkler hakknda bu derece tahkk ve tamik ile bu derece b-tarafane yazlm makalelere ,Avrupa matbuatnda nadir tesadf olunur. Muharririn himmet ve insafndan Trkler bittabi memnun ve mteekkir kalacaklardr. ( T.Y. 1998:350-351) 8. Yazdan Trk Yurdu evresinin P.Risalin gerek kimliini bilmedikleri anlalyor. Bu bilgisizlik ayrca Selanik ve stanbuldaki Trk mahfiller arasnda (baka bir ifadeyle Ziya Gkalp-Gen Kalemler ile Yusuf Akura-Trk Yurdu arasnda) henz yeterli bir iletiimin kurulmadn da gsteriyor. 9. Gen Kalemlerin Yeni Lisan davasnn esaslar iin bkn (Yntem 1962:371373). 10. Landau Kohenin Trk Derneinde de yazdn sylyorsa da, bu doru deildir. Bunun iin bkz.(Arai 1994:148-50) 11. Trkletirme zer Ozankaya tarafndan sadeletirilerek yeni harflerle yaynlanmtr (Tekin Alp, Trkletirme, haz..Ozankaya, Ankara:Kltr Bak.yay.,2001,115 sayfa. 12. Kemalizm, Prof.Dr.etin Yetkinin kaleme ald bir takdim yazsyla yeniden yaynlanmtr (stanbul:Toplumsal Dnm Yaynlar,1998,326 sayfa). Dier taraftan Turan balkl ve altnda Tekin imzas bulunan bir kitap C.O.Ttengil, Sadk Albayrak, Landau gibi isimler tarafndan M.Kohene at-
75
fedilmitir. Oysa Tekin mstear Tekin Alpe deil Ahmet Ferit Teke aittir. Bkn. Birinci 2001:240-245. 13. Kemalist milliyetilikle ttihat milliyetilik ve Anadoluculuk arasndaki gerilimleri Anadolu mecmuas ve Trk Ocaklar rneinde tartan bir yaz iin bak. (Tachau 1963 : 165-176.) 14. Snfsal analizler yapmaktan holanan, siyasi tarihin arkasnda toplum tarihini gren Trk Yusuf Akuraya gre; 15. Sultan Abdlhamid-i saninin son zamanlarnda memurin-i askeriye ve mlkiyenin bir ksm, bilhassa burjuvaziye dahil olanlar, menafi-i hakimiyetten derece-i kifayede mtenaim olmakta iken, dier bir ksm, bilhassa burjuvaziden hari kalanlar (mesela aylyla geinir ufak tara memurlar, yine aylyla geinir kk rtbeli Makedonyada ekya takibine memur zabitler) hidmet ve saylerinin tamamen denmediini pek iyi biliyorlard. ttihat ve Terakki ite bu proleter memurin-i askeriye ve mlkiyeyi taazzi ettirerek yani vaziyet-i iktisadiyelerinden gayr memnun memurlarn mmessili sfatyla ie balad. (Akuraolu 1340:24) 16. Tekin Alp de Cumhuriyeti kuran kadronun Makedonya tecrbesinin altn izer: 17. Osmanl ordusununun en kuvvetli unsurlar, en enerjik ve en mnevver zabitler, Makedonyann hemen her tarafnda kaynaan, halka dehet salan ve Trkleri imhaya alan hristiyan tedhi etelerinin takibine ve tenkiline memur ediliyordu. Kemalist Trkiyenin bugnk zimamdarlarndan bir ou, genliklerinin en gzel yllarn bu nankr ve tehlikeli vazifeyi itina ve ihtimamla yapmaa hasretmiler ve arkadalarndan birounun bu milli etelerin hain kurunlar ve bombalarile can verdiklerini grmlerdir. (T.Alp 1936:292-293) 18. Seyfettin 1330:25-27. 19. Modernliin eskiyi trajik bir akbete mahkum etmesi literatrde ilenen bir konudur. M.Berman, Goethenin Faustunda, artk Saint Simoncu bir kisveye brnen Faustun, inas sren dev bir sanayi kompleksinin kenarnda eski (mtevaz) hayatlarn srdren (ve bylece devasa modernliin nnde hem fiziki hem de kltrel bir engel oluturan) kar koca iki yalnn ortadan kaldrlmasn emretmesini yle yorumlar: Bu yal ift,tpk Gretchen gibi, eski dnyada en gzel olan eyleri simgelemektedir. Uyum gsteremeyecek ve baka yere gidemeyecek kadar yal, inat, belki de aptaldrlar; ama gzel insanlardr, yaadklar yere tat verirler. Faustu bylesine huzursuz eden onlarn gzellik ve asaletidir (Bermann 1994:86). Alntdaki yal ift ibaresi yerine eski iir ve musiki konulursa Nurullah Ata kuann haleti ruhiyesine k tutulmu olur. 20. Yusuf Akurann nce Darlfnunda konferans olarak verip daha sonra Trk Yurdu dergisinin yeni serisinde makale olarak yaynlanan yazsnn (cild
76
2, say 13-1925) bal Asr Trk Devleti ve Mnevverlerine Den Vazifedir. Bu nemli yaznn baz tespitleri yledir: 21. Efendiler, asr devlet, Avrupa medeniyeti mahsul olduu iin, asri devlet kurmak isteyen Trkler, tpk Japonlar gibi, eskiden dahil olduklar medeniyetten Avrupa medeniyetine atlamak mecburiyetinde kaldlar ve bugn bu mecburiyetten mtevellit mesili, kav bir azim, byk bir ecaatle halle alyorlar. imdi ahidi olduumuz vka azme, medeniyet deitirmek gibi, her kavim iin gayet etin ve pek ok hatar ve tehlikelelerle muhat bir ameliyenin icrasdr. Bu ameliyenin muvaffakiyetle hitam, Trklerin mstakbel hayatlarn temin edecektir (Akuraolu 1992 :134). Erken Cumhuriyet dneminin yurtta eitiminde benzer bir vurgu vardr. deal yurtta medeni (asri) ve yurtsever (milliyeti) olmalyd. Bunun iin bkn stel 2004:174-198. 22. M.evket Eygi,Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar adl kitabnda Tekin Alpin bu ifadesini aadaki cmlelerle eletirir: 23. SLAMa dman bir Trk kavmiyetilii uydurmak, dinin yerine koymak zere bir ideoloji dzmek iin alanlarn banda Tekin Alp ismini kullanan bir adam gelir.(..) Bu Tekin Alpin ilk ismi Moiz Kohendir ve Musevidir. stelik de niversite profesrdr. u mehur, malum ve mahut Ziya Gkalpin de can yolda, bir bakma talebesi, bir bakma hocasdr. 24. (..)Tekinalpin (Moiz Kohen) nemli byk eserlerinden biri Kemalizm adn tar ve 1936da baslmt (stanbul,Cumhuriyet gazete ve matbaas, 347s.) Yahudi, bu kitabnn 94nc sayfasndaki 11inci blme Kahr olsun eriat Hkmeti baln koymutur. Tarihte bin yl boyunca mukaddes slam eriatinin bayraktarln yapm olan bir milletin ekmei ve tuzuyla beslenen bu fttaki cesaret ve kstahlk dorusu alacak bir iddetteymi.(..) Varlklarn Osmanlnn eriat dzenine borlu olan Yahudilerin iinden byle soysuzlarn zuhuru tarihin ibretli bir sahifesini tekil eder (Eygi 2000:8-9). Eyginin bu ifadeleri pekala anti-semitizm asndan da ibret verici bulunabilir. Bir eletiri olmayan eletiri olarak anti-semitizm tutarl bir a sunmaz. 1936 ylnda T.Alp gibi dnen birok Trk vard; T.Alpin Tklnden rahatsz olan birok Yahudi olduu gibi. Anti-semitizm bunlar kendisiyle elikiye dmeden anlamlandramaz. 25. Tekin Alpin kimi ifadeleri Y.Akura ve Landau tarafndan abartl bulunmutur. Akura Risalin makalesini evirirken sayfa altna mellif,maksadn daha iyi anlatabilmek iin biraz mbalaaya sapyor veya Muharrir Efendi, burada hayaline fazla serbestlik vermi gibi uyarc notlar dmtr. Landau da Tekin Alpin kendi tercme-i hlinde Rene Pinondan mverrih diye bahsetmesi zerine ,dipnotta Bu,aka bir abartmadr. Rene Pinon baarl bir gazeteciydi, ama tarihi deildi eklinde tashihde bulunmutur (Landau 1996: 374). 26. Tekin Alp bu vadide pek ok rnek verir. Hititlere dair yazdklar udur: Trk milletinin intisab etmi olmakla iftihar duyduu daha yeni bir medeniyette,
77
mukaddes kitaplarda bile bahsi geen Hitit medeniyetidir. Hitit medeniyeti, bugnk Avrupa medeniyetinin mvellidi Yunan-Roma medeniyetini douran oniya medeniyetinin atasdr (Alp 1936:154-155).
Kaynaka
AKURAOLU, Yusuf, (1992), Asri Trk Devleti ve Mnevverlere Den Vazife, Atatrk Devri Fikir Hayat I, Ankara :Kltr Bakanl yay. ALANGU,Tahir (1968), mer Seyfettin, lkc Bir Yazarn Roman, stanbul: May yay. ARAI, Masami ,(1994), Jn Trk Dnemi Trk Milliyetilii, ev. T. Demirel, stanbul:letiim yay. ATA, Nurullah, (1968), Devrim, Szden Sze, Ararken, stanbul:Varlk yay. ATAY, Falih Rfk, (1963), k Yllar, stanbul:Dnya yay. ATAY,Falih Rfk, (1965), ankaya, stanbul:Doan Karde Mat. BAL, Rfat N. (1999), Bir Trkletirme Serveni (1923-1945), stanbul, letiim yay. BEHMOARAS, Liz, (2005), Bir Kimlik Araynn Hikayesi,stanbul:Remzi Kitabevi BERMAN, Marshall (1994) Kat olan Her ey Buharlayor, ev.mit Altu,Blent Peker, stanbul:letiim yay. BRNC,Ali (2001), Mstear kmaznda Bir Kitap ,Tarih Yolunda, stanbul:2001. CHP 5. Byk Kurultay Zabtlar (1939), Ankara:Ulus Basmevi. DURU, Kazm Nami (1957), ttihat ve Terakki Hatralarm, stanbul: Sucuolu matbaas EYG, M.evket (2000), Yahudi Trkler yahut Sabetayclar, stanbul:zvi yay. 4. bask. GEN KALEMLER DERGS (1999), haz.smail Parlatr, Nurullah etin, Ankara:TDK yay. GALANT, Avram (1953), Trk Hars ve Trk Yahudisi, stanbul:Faklteler matbaas. LKN, Selim; TEKEL, lhan (1980), ttihat ve Terakki Hareketinin Oluumunda Selanikin Toplumsal Yapsnn Belirleyicilii,Trkiyenin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ankara, Meteksan Limited irketi. NAN,A .Afet (1991), M.Kemal Atatrkden Yazdklarm,stanbul: 1000 Temel Eser MER Seyfettin (1330), Trkeye Kar Enderunca,Trk Sz, Say 4 (1 Mays ),25-27. LANDAU. J. M (1996), Tekinalp; Bir Trk yurtseveri (1883-1961), stanbul:letiim yay.
78
SAFA, Peyami (1938), Trk nklabna Baklar, stanbul,Kanaat Kitabevi SERTEL, Sabiha (1966), Roman Gibi 1919-1950, stanbul:Ant yay. SERTEL, Zekeriya (1977), Hatrladklarm, stanbul. TACHAU, Frank (1963), The Search For National Identity Among the Turks, Die Welt des Islam,VIII-3, s.165-176. ALP, Tekin (1936), Kemalizm, stanbul: Cumhuriyet matbaas. ALP, Tekin (1944), Trk Ruhu, stanbul:Remzi Kitabevi. ALP, Tekin (1998), Kemalizm,kinci bask,stanbul:Toplumsal Dnm yay. ALP, Tekin (2001), Trkletirme,ev. .Ozankaya,Ankara:Kltr Bakanl yay. TOPRAK, Zafer (1982), Trkiyede Milli ktisat (1908-1918), Ankara:Yurt yay. TUNAYA,T.Zafer (1989), Trkiyede Siyasal Partiler, ttihat ve Terakki, III, stanbul:Hrriyet Vakf yay. STEL, Fsun (2004), Makbul Vatandan Peinde,kinci Merutiyetten Bugne Vatandalk Eitimi, stanbul:letiim yay. VEINSTEIN, Gilles (1999), Selanik 1850-1918, ev.Cneyt Akaln, stanbul,letiim yay. YNTEM, Ali Canip (1962), Gen Kalemlerin Yeni Dil Davas, Yakn Tarihimiz I, say:12 (17 Mays), s.371-373.
1 K. N. 2 Moiz K 3 Selanik iin 4 Landau M 5 Tekin Alp,. gaye edinmiti (Galanti 1953 :16). 6 Moiz).21. Saydaki tantm yazs ise yledir: Mercure) henz. 7 Gen 8 Landau 148-50) 9 Trkletirme 10 Kemalizm , 2001:240-245. 11 Kemalist 1963 : 165-176.) 12 S nfsal Trk Yusuf Akuraya gre; Sultan ie balad. (Akuraolu 1340:24) Tekin. (T.Alp 1936:292-293) 13 Seyfettin 1330:25-27. 14. Alntdak ruhiyesine k tutulmu olur. 15 Yusuf Bu nemli yaznn baz tespitleri yledir:Efendil 16 M. evket Eygi,Yahudi Trkler Yahut Sabetayclar adl kitabnda Tekin Alpin bu anlamlandramaz. 17 Tekin (Landau 1996: 374). 18 Tekin
79
Kemalist Texts in the Period of Atatrk: A Kemalizm at Purgatory: Tekin Alp and Kemalizm
Assist. Prof. Dr. Mehmet ZDEN
Abstract: Kemalizm is the formal name of Turkish rebuplicanism which attributes a special role to its founder, Mustafa Kemal. 1930s witnesses transformation of this special role into an ideological text. At the third congress of CHP assembled in 1931 Kemalizm was revealed as a sum of principles known as the six arrows. One year later Kadro started being published in order to give an ideological form to Kemalizm. In addition to these institutional efforts for the purpose of explanation and defence of Kemalizm some other books were written and published by various writers. Kemalizm was one of those books distinguished from the others by being the first one published under this title . It was written by Tekin Alp. He was born in Serez at 1883 as a Ottoman Jew and named as Moiz Kohen. Later in his life, he made friends among the circles of CUP (Committee of Union and Progress) including Ziya Gkalp. This relationship influenced all his life. Likewise the Turkification of Moiz Kohen by transforming into Tekin Alp was precedent of this influence. In the second constitutional monarchy period (1908-1918)Tekin Alp supported Turkism intellectually. But in the period starting with the proclamation of Republic he assumed a kemalist identity. Publication of Kemalizm should be considered as a reflection of this identity. Kemalizm (stanbul 1936) is an important book from different points. Firstly it has a conjectural value; secondly it reflects the atmosphere of its era; and finally it quotes the discussions about Kemalism. Besides, the arguments Tekin Alp put forward about nationalism, liberalism and secularism make it possible to for us comment on Kemalist ideology of the time. Key Words: Kemalism, Rebuplic of Turkey, Tekin Alp, Moiz Kohen, Nationalism, Ideology.
*
Hacettepe University, Faculty of Letters / Ankara memetozden@yahoo.com bilig Summer / 2005 Number 34: 45-81 Ahmet Yesevi University Board of Trustees
: ': (1936)
, ..,
: - . - . 1930- . ( ), 1931 , . . , 1936 . . . - . , , 1883 , . . (1908-1918) . 1923 , . . (: , 1936), . , .. , , . , , . : , , , , , .
, , memetozden@yahoo.com bilig leto 2005 vpusk: 34: 45-81 Popeitel#skiy Sovet Universiteta Axmeta Wsavi
82

Atatürk Döneminde Kemalist Metinler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atatürk Döneminde Kemalist Metinler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Atatrk Dneminde Kemalist Metinler: Arfda Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936)

Yrd.Do. Dr. Mehmet ZDEN*

bilig, Yaz / 2005, say 34

Serezden Selanike, Moiz Kohenden Tekin Alpe, Selanikden stanbula...

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

Tekin Alpin Kemalizmi

bilig, Yaz / 2005, say 34

arkdan Garba, Havasdan Halka, Medeniyetten Kltre Kemalizm

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

Trklkle Kemalizm Arasnda Tekin Alp ve Atatrk Klt

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

Avrupa ile Trkiye Arasnda Kemalizm

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

KEMALZMDEN TRK RUHUNA TEKN ALP

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

bilig, Yaz / 2005, say 34

: - . - . 1930- . ( ), 1931 , . . , 1936 . . . - . , , 1883 , . . (1908-1918) . 1923 , . . (: , 1936), . , .. , , . , , . : , , , , , .

bilig, Yaz / 2004, say 31

You might also like