U (a) Abluka (blockade)

Sava halinde olan devletlerden birinin, dierinin kylarndanbiri blmne veya tmne giri ve k engellemeyi amalayan sava nlemlerinden birisidir. Devletlerin birbirlerine kar geni apta ekonomik bamllklar olmasndan dolay abluka modern sava arac olarak etkili bir silah vazifesi grr. Genel olarak abluka yazl olan veya olmayan uluslararas hukuk kurallar ile dzenlenir. Abluka ncesinde tarafsz devletlere notayla bildirimde bulunmak ve her devlete eit muamelede bulunmak zorunludur. Abluka ihlallerinde cezai meyyide olarak gemiye el konabilir fakat zarar verilemez.Uygulama ynnden ablukalar eitli snflara ayrmak mmkndr. 18 ve 19. yy.da yaygn olan kat ablukasnda sadece ablukann ilanyla yetinilmitir, hukuki bir ilevi yoktur. ounlukla sava zamannda bavurulana abluka (BMnin 1990da Iraka kar uygulad gibi) sava olmakszn da szkonusu olabilir. (1962 ylnda ABDnin Kbaya uygulad gibi). Ayrca abluka Iraka uyguland gibi denizden olabilecei gibi, 1948 ylnda Berline uygulanan abluka gibi karadan ve havadan olabilir. Ayrca abluka Amerikan Sava esnasnda Kuzeyin Gneyin limanlarn ablukaya almas sonucu sava sona erdiren nemli bir etken olmutur. Sonu olarak abluka uluslararas arenada etkinliini ve ilevselliini korumaktadr.

AB iletiim a-Coreu

Avrupa Birlii yesi lkeler ile AB Komisyonu arasndaki iletiim a. ounlukla d politika alanndaki i birliinde kullanlr. Acil durumlarda kararlarn hzl alnmasn kolaylatrc bir unsurdur.

Acheson Plan

Kbrs sorununun trmand 1963-1964 dneminde A.B.D.nin zel temsilcisi Dean Acheson tarafndan nerilen zm yolu. Buna gre Kbrs adas her ikisi de NATO yesi olan Trkiye ve Yunanistan arasnda ikiye blnerek paylatrlacak, bylece iki mttefik lkeyi savan eiine getiren bir sorun zlm olacak ve NATO dndaki glerin adaya mdahalesi engellenecekti. Plan adann iki lke arasnda nasl bltrleceini akla

kavuturmuyordu. Hem Trkiye hem de Yunanistandan destek grmeyen bu plan bir sonu getirmedi.

Ak Belge Teorisi-Clear Act Theory

1964 ylnda Fransz Dantay tarafndan oluturulan uluslararas hukuk teorisi. Buna gre, ulusal mahkemeler Avrupa hukukuyla ilgili bir sorunu, herhangi bir yorumlama sorusu domad takdirde otomatik olarak Adalet Divanna gndermek zorunda deildir. Teoriye taraf olanlar, ulusal mahkemelerin stnln ve yetkisini savunurlarken, kar grte olanlar ise, yorumun merkeziletirilmesini ve Adalet Divannn stnln savunmaktadrlar.

Ak Deniz (High seas)

Hi bir devletin egemenlii altnda olmayan uluslararas deniz alanlar. Bir devletin karasular ya da isular olmayan bu alanlardan btn devletler uluslararas hukukun izin verdii lde yararlanrlar. Uluslararas kamu alan olarak kabul edilen ak denizdeki zgrlk sejimi, seyrsefer, yapay adalar ina etme, bilimsel aratrmalar yapma balk avlama, deniz alt kablo ve borular deme ile uu serbestliini kapsar. Devletlerin tekelci yetkilerinin olmad bu uluslararas denizlerde dzen, bayrak yasas ve devletler arasnda kamuya ilikin imzalanan szlemeler ile salanr.

Ak Diplomasi (Open diplomacy)

Gizli diplomasiye tepki olarak ortaya atlan diplomasi anlay. Bu anlaya gre, diplomatik grmelerle ilgili taraflarn yklenecekleri hak ve sorumluluklarn kamuoyunun bilgi ve denetimine sunulmas gerekir. Gizli diplomasiye en byk tepki ABD bakan olan W. Wilsondan gelmitir. Sava sonucunda yaynlad Ondrt Noktann birincisinde ak grmeler sonunda varlacak ak szlemeler ilkesini iler srmtr. Bu diplomasi anlaynn gelimesini etkileyen iki ana etkendenszedilebilir. lk olarak, genel anlamda katlmc demokrasinin snrlarnn gelimesi hem kitlelerin meclislerini, hkmetlerini denetleme ve ynlendirme olanan nisbeten

artrm, hem de kamuoyunu eitli bask gruplarna ait rgtler yolu ile yneticileri etkileme mesaj iletme kanallarnn almas, ak diplomasiyi belirli bir lde de olsa zorunlu klmtr. kinci olarak da zellikle konferans diplomasisi, parlamenter diplomasi gibi gizli biimde yrtlmesi pek de kolay olmayan diplomasi trlerinin yaygnlamas ak diplomasiyi kanlmaz hale getirmitir.

Bu tr diplomasinin asl amac, iki veya daha fazla devletin aralarnda gizlice anlaarak, bir baka devletin temel hak ve yetkilerine ynelik bir eyleme hazrlanmalarn engellemeye almaktr.

Fakat iki dnya sava arasndaki dnemde ayp saylm olan kapal ya da gizli diplomasi yntemine son savatan bu yana youn bir biimde dnlm bulunuyor.

Ak Kap Politikas (open door policy)

ABDnin, inin toprak ve ynetim btnlnn salanmas, inle ticari ilikileri olan lkeler arasnda eit ayrcalklarn korunmas iin ilan ettii ilkeler bildirgesi (1899-1900). Bu amala bu devletin kendi topraklar zerinde dier devletlere serbeste ticaret yapma zgrl tannmas. Bu politika ABDnin yaygn olarak benimsenmi ve uzun bir sre ABD d politikasnn temeli olmutur. Bildirge ABD Dileri Bakan John Hay tarafndan Byk Britanya, Almanya, Fransa, talya, Japonya ve Rusyaya gnderilen sirkler bir mektup eklinde hazrlanmtr. Bildirge u maddeleri ieriyordu: 1)Her lke, antlamayla d ticarete alan herhangi bir liman serbeste kullanacak ya da kendi nfuz blgesindeki baka kazanlm haklardan serbeste yararlanacak, 2)Ticaret zerinden alnan vergiler yalnzca in Hkmeti toplayabilecek, 3)Nfuz blgesine sahip lkeler liman creti ve demiryolu resmi denekten muaf tutulmayacak. Ak kap politikas Japonyann II. Dnya Savanda yenilgiye uramas ve in Savanda komnistlerin kazand zaferde (1949) anlamn yitirerek son bulmutur.

Alma Politikas (infitah policy)

Msrda Nasrdan hemen sonra iktidara gelen Enver Sedat tarafndan 1974te uygulamaya konulan devlet politikas. Nasrn daha nceki sosyalist devleti deneyimi baarl olmamt ve dnya da yumuama (dtente) dnemine girmiti. Msra d yardm salayabilmek, komu Arap sermayesinin ve yabanc yatrmlarn Msra gelmesini kolaylatrmak amacyla bu yeni ak kap ekonomi politikas uyguland.

Ad absurdeo

Uluslararas anlamalarn yorumlanmasnda kullanlan yntemlerden biri. Buna gre bir anlamann yorumunun anlamsz ve sama olmamas gerekir.

Adana Grmesi, 30 Ocak 1943

Trkiye Cumhurbakan smet nn ile ngiltere Bakan Winston Churchill arasnda 30 Ocak 1943 tarihinde Adanada yaplan gizli grme. Adana Grmesi, II. Dnya Savann Almanyann aleyhine dnd bir srada gerekleti. O zamana kadar Mttefikler, Trkiyeyi Almanyann Ortadouya inmesine bir engel olarak kabul ediyor ve savan dnda kalmasn yeterli gryorlard. Ancak 1942 sonlarnda Avrupada ikinci bir cephenin almas gndeme gelince bu cephenin Balkanlarda almasn isteyen Churchill, Trkiyenin de Mttefikler tarafndan savaa katlmasn dnyordu. Sovyet yaylmasndan ekinen Trkiye ise zaten gsz olan ordusunun ypranmamas iin savaa girmek istemiyordu. Grme sonrasnda Trkngiliz ilikilerinde gelime salanmasna ramen, Churchill Trkiyeyi savaa girmeye ikna edemedi. Churchillin abalar ile Trk-Sovyet ilikilerinde bir dzelme salanrken bu gizli grmeyi renen Almanya ile ilikiler bozuldu.

Adem-i merkeziyetilik-Decentralization

Ynetim sorumluluunu datmak, bir merkezden ynetmek yerine, yetkiyi yerel ynetim rgtlerine brakmak.

Addis Ababa Konferans, 22-25 Mays 1963

Afrika Birlii rgt (OAU)nn kurulduu uluslararas konferans. Etiyopya mparatoru Haile Selassienin ars zerine 1963 Maysnda bu lkenin bakentinde toplanan konferansa o zamanki bamsz yirmi Afrika lkesinin devlet veya hkmet bakan dzeyindeki temsilcileri katlmt. Smrgecilie ve rkl kar mcadele konularnn arlkl olarak ele alnd konferansta Gney Afrika Birlii (Gney Afrika Cumhuriyeti) ve Mozambike ynelik boykot uygulanmas da kararlatrlmt.

Ad hoc

Devaml olmayan, geici. Belli bir amaca matuf, belli bir konuyla snrl.

Afganistan Sorunu

Afganistanda komnist hkmet ile anti-komnist Mslman gerillalar arasnda balayan i savaa, Sovyetler Birliinin hkmet kuvvetlerine yardm ad altnda bu lkeye asker gnderip mdahele etmesi ile uluslararas boyut kazanan bunalm. Savan kkeni 1978 Nisannda merkeziyeti Afgan hkmetinin bir sol darbeyle devrilmesinde yatar. Askerlerin daha sonra iktidar devrettii iki Marxist-Leninist parti, lkenin adn deitirdi (Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti) ve Sovyetler Birlii ile yakn ilikiler kurdu. Yeni hkmetin balatt sosyal ve ekonomik reformlar ise byk lde Mslman ve anti-komnist olan halkta tepkiyle karland ve 1978 yaznda ilk bakaldr Nuristan eyaletinde balad. Kendilerine Mcahid diyen Mslman gerillalar lkenin her yannda ynetime kar silahl mcadeleye giritiler. Hkmet-ii anlamazlklar ve balayan i sava komnist hkmeti zor durumda brakyordu ve 1979 Aralk aynn sonunda Sovyetler Birlii, 1978 ylnda iki lke arasnda imzalanan andlamay ve hkmetin davetini ne srerek Afganistana askeri birlik gnderip bu lkeyi igal etti. Bir iki ay iinde lkede Sovyet askeri says 100.000i buldu. Sovyet mdahalesi Batl devletler ve slam lkeleri tarafndan byk tepkiyle karland, birok lke bu igali protesto etmek iin 1980 Moskova Olimpiyatlarn boykot etti.

Sovyet birlikleri ehirlerde kontrol elde tutarken krsal kesimdeki Mcahitlerle ba edemediler. Mcahitlere kar pek ok sava taktii

uyguladlar ama Mcahitlerin sivil halktan aldklar destek sonucu bu giriimlerin hepsi baarszla urad. Bunun zerine Sovyet birlikleri bu halk desteinin youn olduu blgelerde sivil halka kar da operasyona giritiler. Sonuta 2.8 milyon Afganl Pakistana, 1.5 milyon Afganlda rana kamak zorunda kald. Bu arada ABD Pakistan araclyla mcahitlere silah yardmnda bulunmaya balad.

Yaklak 9 yl sren sava sonucu Sovyetler mcahitleri yenilgiye uratamadlar, sava deneyimi kazanan mcahitler ise Sovyet birliklerine ar kayplar verdirdiler. 1988 ylna gelindiinde Sovyetlerin asker kayb 15.000den fazlayd. Sovyetler Birlii 1988 sonunda Afganistandan ekileceini aklad. Birlemi Milletlerin arabuluculuu ile varlan bu anlama ile balayan geri ekilme 1989 ubatnda tamamland. Sovyet ekilmesinden sonra hemen devredilecei sanlan komnist Necibullah hkmeti yl daha ayakta kalmay baard ama 28 Nisan 1992de Kabile giren mcahitler ynetimi devraldlar. Ama bu sefer de farkl gr ve isteklere sahip, farkl etnik ve mezhepsel temellere dayanan mcahit gruplar arasnda silahl mcadele balad.

Afrika Birlii-African Union

Temmuz 2002 tarihinde kurulan ve 53 Afrika lkesini bir araya getiren blgesel rgt. Kendilerine Avrupa Birlii Entegrasyonunu rnek alan Afrika lkeleri arasnda ekonomik ve siyasal alanda ileri dzeyde bir entegrasyon oluturmay amalayan rgtn genel merkezi Etiyopyadadr. Ortak Afrika parlamentosu, Afrika para birimi ve Afrika merkez bankasnn sembolize ettii tam btnleme nihai hedeftir.

Afrika Karaib Pasifik lkeleri Grubu-African Caribben Pacific Satates Group

Afrika, Karaib ve Pasifik blgesindeki geri kalm lkeler arasnda srekli ibirlii oluturmak zere 6 Haziran 1975 tarihinde kurulan birliktir. Amac, ye devletler arasnda ekonomik, ticari, kltrel balar gelitirmek ve kalknmay salamaktr.

Afyon Savalar

XIX yzyl ortalarnda yaplan ve Batl devletlerin inde bizim tarihimizdeki kapitlasyonlar benzeri ticari ve hukuki ayrcalklar kazanmalar ile sonulanan iki sava. 1939 ylnda in hkmetinin, ngiliz tccarlarn gerekletirdii yasad afyon ticaretini durdurma giriimi ve bir ngiliz denizcinin yarglanmas konusunda doan hukuki anlamazln dourduu gerginlik sonucu I. Afyon Sava patlak verdi. Kk ama gl ngiliz kuvvetleri ksa srede zafer kazandlar. 1842de imzalanan Nanjing ve 1843te imzalanan Bogue Ek Antlamalar ve inin nemli bir miktarda tazminat demesi, ticaret ve yerleim amacyla be limann ve ngilizlere braklmas ve ngiliz yurttalarnn ngiliz mahkemelerinde yarglanmalar konular karara baland. teki Batl devletler de hemen in hkmetine istekte bulunup benzer ayrcalklar elde ettiler.

Ok Sava olarak da bilinen II. Afyon Sava, ticari ayrclklarn arttrmak isteyen ngilizlerin Ok adl gemideki ngiliz bayrann indirilmesini bahane ederek 1856 ylnda balattklar savatr. Bir Fransz misyonerinin ldrlmesini bahane eden Fransa da ngiltere yannda savaa girdi. Sava sonucunda ngiltere ve Fransa 1858 ylnda in hkmetini Tianjin Andlamasn imzalamaya zorladr, ancak in andlamay onaylamay reddedince sava yeniden balad ve 1860 Pekin Szlemesiyle in, Tianjin Andlamasna uymas kabul etti. Bu andlamaya gre yabanc eliler Pekinde yerleebilecek, birok yeni liman ticaret ve yerleim iin Batllara alacak, yabanclar inin i blgelerine seyahat edebilecek ve Hristiyan misyonerlere hareket serbestisi tannacakt. Ayrca 1858de Shang-hai da yaplan grmelerle ine yaplan afyon ihracat yasallat.

inin XIX. yy.da ve XX. yyn banda Batl devletlerle yapt Tianjin benzeri egemenlik ve toprak btnlnden byk dnler verdii andlamalar Eitsiz Andlamalar olarak da alnr.

Aggression

Uluslararas ilikilerde yasal dayana bulunmayan her trl militarist saldr,

taarruz.

Agarianism

Tarm reformu savunuculuu. Zaman zaman deiik lkelerde gndeme gelen ve kk iftilere toprak tahsisi bata olmak zere bir dizi iyiletirme almasn savunan siyasal hareket.

Agreman vermek-Agreation

Gnderilen eliyi kabul etmek. Her devletin, lkesinde grev yapacak kiileri kabul edip etmeme hakk vardr. Agreman, bu srecin ilemesidir. Elilikler aracl ile ileyen srete, atama yapmak isteyen lke, sz konusu diplomatik grevlinin hayat hakknda bilgilerin de bulunduu atama mektubunu kar lkeye verir. Dier lkenin cevab bir aydan daha uzun sre olmamak zere bildirilir. Eer kar lke bu atamay kabul etmemi ise, bunun gerekelerini bildirmek zorunda deildir.

AGRIBANK/STAT

Dnya Gda ve Tarm rgtnn/FAO, zellikle gelimekte olan lkelerdeki tarm sektr alanlarna nemli bilgileri salamak zere gelitirdii bilgilendirme sistemi

AGRIS

Dnya Gda ve Tarm rgtnn/FAO tarmla ilgili literatr konusunda oluturduu Uluslararas Enformasan Sistemi. 1975 ylndan beri yrrlkte olan AGRIS, milyona yakn kaynak referans bir araya toplamtr.

Ahali Mbadelesi Sorunu

30 Ocak 1923 tarihinde Lozanda imzalanan Yunan ve Trk Halklarnn Mbadelesine likin Szleme ve Protokole gre Trkiyedeki RumOrtodokslar ile Yunanistandaki mslmanlarn (Trk olmayanlar dahil) byk blmnn karlkl olarak yer deitirmesi. Buna gre Bat Trakyada yaayan mslman ahali ile stanbulda yaayan Rumlar dnda nfus yer deitirecekti. Daha sonra Lozan Bar Andlamas ile Gkeada ve Bozcaadadaki Rumlar da deiim dnda tutuldu. Deiim konusu olan ahali bir daha geri dnemeycek, yannda gtrebildii kadar tanr mal gtrecek, tanmaz mallar ise oluturulmu karma komisyon gzetiminde altn deerine gre tasfiye edebilecekti. Karma Komisyon Ekim 1923te almalarna balad. lk yl karlkl olarak belli bir sayda yer deitirme olduktan sonra sorunlar ortaya kmaya balad. En nemli sorun Etabli (yerlemi) deyiminin kimleri kapsad sorunu oldu. Yunanistan stanbulda oturan btn Rumlarn etabli saylmasn isterken, Trkiye bunun Trk yasalarna gre belirlenmesi gerektiini savundu. Milletler Cemiyetine oradan da Uluslararas Srekli Adalet Divanna sevkedilen sorun, Trkiyenin grne yakn bir ekilde karara balandysa da, Yunanistan buna uymad ve Bat Trakyadaki Trklerin mallarna el koyarak bunlar Rum gmenlere datmaya balad. Trkiye de buna karlk stanbuldaki Rumlarn mallarna el koydu. Bu biimde trmanan anlamazlk ilikilerde bir gerginlie dnnce taraflar bunu 1 Aralk 1926da imzaladklar bir andlama ile zmeye abaladlar. Ancak bu andlama uygulanamad ve Trk Yunan ilikileri bir kez daha gerginleti. Daha sonra ise Yunanistan Bakan Venizelosun giriimi ile 10 Haziran 1930da imzalanan andlama ile sorun zld ve iki lke arasndaki ahali mbadelesi resmen sona erdi. Bu son andlama ile yerleme tarihleri ve doum yerlerine baklmakszn stanbuldaki Rum-Ortodokslar ve Bat Trakyadaki Mslman ahalinin tamam etabli sayld ve mbadele d tutuldu.

Airborne

1.Uakla tanan kara kuvvetleri.

2.Piyade askerlerin hava yoluyla nakli

Airborne troops

Hava yoluyla nakledilen birlikler

Airbus sanayii-Airbus industry

Hava otobs anlamna gelen Airbus, 1970li yllarn bandan itibaren Amerikan Boeign uaklarna kar Avrupa tarafndan gelitirilen yolcu uadr. alma; Almanya, Fransa, ngiltere ve spanyann ortak abalar ile balamtr. Bugn sivil havaclk pazarnn yaklak yzde otuzunu elinde tutmaktadr.

Aix la Chapelle Protokol-Aix la Chapelle Protocol

Diplomatik protokolleri dzenlemek zere, Avrupa lkeleri tarafndan 1881 ylnda imzalanan protokol. 1815 tarihli Viyana Anlamasnn tamamlaycs ve devamdr. Bu protokol ile diplomasi temsilcileri, drt snf olarak belirlenmitir; Bykeli, ortaeli, yerleik eli ve maslahatgzar. Sz konusu diplomatik protokoller nihai ekli 1961 tarihli Viyana Konferans ile verilmitir.

Anlama-Agreement

mzac tarafndan zerinde ittifak ettikleri konularda, sz konusu taraflara, anlamann mahiyetine gre, siyasi, hukuki, askeri ya da ekonomik bir takm ykmllkler getiren szlemedir. Ulusal parlamentolarn onayndan sonra kesinlik kazanr ve yrrle girer. Dier anlama trleri olan uzlamadan/accord biraz daha balayc, anlamadan/treaty ise gevektir.

Anlama uzlama-Accord

Diplomasi dilinde hukuki balaycl grece dk olan bir badama biimidir. Treaty olarak adlandrlan ve imzac devletler arasndaki balaycl

ynnden aa statdedir.

Akdeniz Pakt (Akdeniz ttifak)

II. Dnya Sava ncesi dnemde talyann Akdenizde oluturduu tehdit karsnda ngiltere ile Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistan arasnda herhangi bir saldr durumunda karlkl askeri yardmlama szlerine dayal gvenceler sistemi.

1935 Ekiminde talya Habeistan (bugnk Etiyopya)a saldrnca, Milletler Cemiyeti Konseyi ald bir kararla bu lkeyi saldrgan olarak ilan etti ve talyaya kar ye devletlerin zorlama tedbirleri-btn ticari ve parasal ilikilerin kesilmesi gibi -almalarn kabul etti. Bu ortamda ngiltere, talyann Habeistana yerlemesinin, imparatorluk yolu asndan tad tehlikeli dikkate alarak, talyann 1935 Kasmnda zorlama tedbirlerine katlan devletleri tehdit etmesi zerine, Aralk aynda spanya, Yugoslavya, Yunanistan ve Trkiyeye askeri gvence verdi. spanya dndaki devletler 1936 Ocanda bu gvenceye kabul ettiklerini akladlar. ngilterenin verdii gvenceye gre, zorlama tedbirlerine katlmalarndan dolay bu devletler talyann saldrsna urarlarsa, ngiltere kendilerine askeri yardmda bulunacakt. Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistan da buna karlk olarak ngiltereye ayn gvenceyi verdiler. talyann Akdenizde yaratt tehdit karsnda ortaya kan bu gvenceler sistemine siyasi tarihte Akdeniz Pakt (Akdeniz ttifak) ad verilir.

Akdeniz Pakt ile Trkiye, talya tehdidi karsnda gvenliini salama asndan ngiltereye dayanmaya balamtr. Bu, Trkiyenin ngiltere ile ilikilerinde bir dnem noktas saylabilir. ki devlet arasndaki bu yaknlama, yl sonra, II Dnya Savann hemen ncesinde bir ittifaka kadar varacaktr.

AKKA (AKKUM), 19 Kasm 1990

Avrupada konvansiyonel kuvvetlerin snrlandrlmas grmeleri. Grmeler ilk olarak Avrupa Gvenlik ve birlii Konferansnn Viyanadaki

izleme toplantsnda 1989 ylnda gndeme geldi. 1987 Aralk aynda ABD ile SSCB arasnda imzalanan orta menzilli nkleer fzelerin karlkl olarak imha edilmesini ngrne INF Antlamas (Orta Menzilli Nkleer Silahlarn Snrlandrlmas Antlamas) gndeme konvansiyonel silahlarn indirimini de getirdi. Bu alandaki almalarn iki lke yerine pakt arasnda yaplmas ngrld. Bu alma iin 1975ten bu yana konvansiyonel silahszlanma grmelerinin merkezi olan Viyana seildi. Grev ynergesinin 1989 Ocak aynda kabul edilmesi ile 9 Mart 1989da AKKUM diye adlandrlan grmeler balad.

Kuzey Atlantik Antlamas rgtnn (NATO) onalt ve Varova Paktnn Demokratik Almanyay da kapsayan yedi lkesinin Viyanada biraraya geldikleri AKKUMun 3 temel amac vard. a)Konvansiyonel silahlarda daha alt dzeylerde gvenli ve istikrarl bir dengenin salanmas, b)stikrar ve gvenlii tehdit eden eitsizliklerin ortadan kaldrlmas, c)Srpriz taarruza geme ve geni kapsaml saldr balatma yeteneinin ncelikli olarak ortadan kaldrlmas.

Bu grmeler sonucunda Avrupa Konvansiyonel Kuvvet Antlamas (AKKA) 19 Kasm 1990 tarihinde yirmi iki lkenin lideri tarafndan imzaland. Antlama Avrupa baznda ve merkezi Avrupadan birbirinin iine geecek dar doru alan 4. blgeye uyarlanarak yapld. Trkiye, Yunanistan, Norve, Bulgaristan, Romanya, Sovyetler Birliinin alt askeri blgesi ayn kapsamda ele alnd.

Antlama her drt blgedeki lkeler iin ngrlen saysal snrlarn blge ierisinde yeniden pay edilmesi ile taraf lkeler asndan hukuki ykmllkler belirlendi. Buna gre global tavanlar NATO ve Varova Pakt iin tank ve toplarda 20.000 olarak saptanrken, zrhl sava aralarnda 30.000, sava uaklarnda 6800, saldr helikopterlerinde 2000 rakamnda anlald. Bu erevede Trkiyenin elinde Gneydou Anadoluyu kapsayan uygulama iinde 279 tank, 3120 zrhl sava arac, 3523 top 750 sava ua bulunacaktr. Bu tavanlarn dnda eldeki silahlar ise antlamaya gre imha edilecektir. ngrlen indirimler iki pakta da asimetrik biimde uygulanaca iin Varova Pakt saptanan tavanlar erevesinde silah dzeyini NATOya eitlemek amac ile daha ok imha ilemi gerekletirecektir. Antlamann getirdii en nemli unsur, iki pakta birbirlerinin silah miktar ve yerlerini etkin biimde denetleme olanan vermesidir.

Aktif Halk (Active population)

Sistemi dzeltmek, deitirmek iin aba harcayan ve siyasal sistemle yakndan ilgilenip ona faal olarak katlan halk grubu Aktif kiiler ya dzenden yana olurlar ve onun btn gleriyle destekler, ya da dzene kar karlar ve dzeni deitirmeye, gerekirse ykmaya alrlar. Bu halk grubu d politika konularnda bilgi sahibidir ve sosyal-eitimsel yapda st dzeyde bulunurlar. Aktif halk grubu tm halkn %9-11 gibi kk bir ksmn tekil eder.

Aktivist okul/ekol-Activist school

Uluslararas hukuk normlarn aslnda gelimi batl lkelerin karlarn yansttn savunan nc dnyac teorisyenlerin oluturduu grup.

Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt, 24 Austos 1939

Sovyetler ve Batllar arasnda yaplmaya allan ortak cephe ya da bar cephesi grmelerinden olumsuz sonu kmas zerine, Stalin zaman ve alan kazanmann Hitlerle dorudan anlaarak gerekleebileceine karar verdi. 10 Mart 1939da Stalin Batllar bir Alman-Sovyet atmasnn gerekletirmeye almakla sulad. Hitler de bir Bat-Sovyet yaknlamasndan endieleniyor ve bunu bozmak istiyordu. Hitler, 20 Austosta Stalinden Alman Dileri Bakan Ribbentropu kabul etmesini istedi ve 23 Austosda Moskovada Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt imzaland. Tipik bir saldrmazlk pakt olan bu anlamann gizli maddesinde Dou Avrupada ve zellikle Polonya ile Baltk blgelerinde Almanve Sovyet etki alanlar belirlendi. Bunu izleyecek Polonyann igali ile birlikte 2. Dnya Sava balayacaktr.

Alman Ulusal Birlii, 1871

XIX. yzyln ikinci yarsna kadar bugnk Almanya snrlarnda onlarca bamsz prenslik yer alyordu. Bu prensliklerin saylar Viyana Kongresinden sonra azaltlmt ve bir Germen Konfederasyonu kurulmutu. Bugn Almanyann dousu ve Polonya topraklar zerinde kurulu olan Prusya glenerek bu prenslikleri birletirip Almanya Ulusal Birliini oluturmaya alyordu. Bu yolda Prusyann en nemli rakibi Avusturyayd. Prusyann Alman Ulusal Birliini kurabilmesi iin Danimarka ve Fransa ile de savamas gerekliydi. 1964 ylnda iki Alman dkal olan Schlezwig ve Hollesteini ele geirmek amacyla German Konfederasyonu adna Prusya ve Avusturya Danimarkaya sava at. Savatan sonra bu iki dkaln ynetimi konusunda Prusya ve Avusturya arasnda anlamazlk kt. Prusya Babakan Bismarck, Fransa ve Rusyann tarafszln saladktan sonra Avusturyaya sava at ve 1866da bu lkeyi Sadowada yenilgiye uratt. Bundan sonra 1867de Prusyann denetiminde Kuzey Germen Konferedasyonun kuruldu. Bismarck Avusturyadan sonra Fransann da gcn krmak istiyordu. Be sefer Avusturya ve Rusyann tarafszln saladktan sonra Fransaya sava at.

1870te Sedan Savanda yenilen Fransann bylece Katolik Alman prenslikleri zerindeki denetimi krlm oldu. Prusya 1871 Frankfurt Bar ile Alsace-Lorrainei de ilhak etti. Bundan sonra Mein akarsuyunun gneyindeki Katolik Alman devletikleri Prusyaya katldlar ve bylece Alman Ulusal Birlii kurulmu oldu. Prusya Kral Alman mparatoru, Bismarck da Alman anslyesi nvann aldlar.

Almanyann Birlemesi, 3 Ekim 1990

Demokratik Alman Cumhuriyetinin siyasi varln sona erdirerek II. Dnya Sava sonras ikiye blnm Almanyann Federal Almanya Cumhuriyeti ats altnda birlemesi olay. Birleme, Birleme Antlamasnn imzalanarak yrrle girdii 3 Ekim 1990 tarihinde gereklemitir.

Souk Savan sona ermesi ile yumuayan uluslararas ortamda Souk Savan simgesi olan Almanyann blnmlnn de sona ermesi ynnde sesler snrn her iki tarafnda da ykselmeye balad. zellikle Dou Alman kentlerinde youn sokak gsterileri oldu. Kamuoyu basksna dayanamayan Demokratik Alman hkmeti birleme iin Federal Almanya ile grmelere balamay kabul etti. ki Alman devleti arasnda ilk olarak 18 Mays 1990da Birinci Devlet Anlamas imzaland. Bu anlama ekonomik,

parasal ve sosyal birlii ieriyordu, Federal Alman Mark Douda da geerli para birimi oluyor ve Demokratik Almanya pazar ekonomisine geii salayan yasalarn hazrlamay kabul ediyordu.

Daha sonra II. Dnya Savann galibi drt mttefik lke ngiltere, Fransa, A.B.D., S.S.C.B. ile iki Almanya arasnda 2+4 grmeleri yapld ve 3 Ekim 1990da imzalanan Birleme Andlamas ile iki Almanya resmen birleti. 2 Aralk 1990da yaplan ilk ortak seimlerle de Birleik Alman Parlamentosu olutu. Parlamento daha sonra ald bir kararla birleik Almanyann bakentinin Berlin olmasna karar verdi.

Alfabetik dzen-Alphabetical order

Diplomatik trenlerde ncelik ya da oturum bakanl makam gibi nemli koltuklarn sahibinin belirlenmesinde kullanlan bir yntem. BM, AB ve K gibi uluslararas kurulularda, birok idari dzenleme, delege koltuklarnn tayini ve evrak dzenlemeleri ve hatta giri kapsnn nndeki bayraklarn diziliinde ngiliz alfabesindeki sralama esas alnrken; Dnya Posta Birlii gibi Franszcann resmi dil olarak kullanld kurumlarda ise, her trl tasnif ve idari dzenlemede Fransz alfabesi esas alnr.

Allowance

Devletin yasama organnca, bte yoluyla yrtme organna verdii harcama miktar.

Alternat uygulamas-Alternat

Uluslararas bir anlamaya imza atan lkelerin ve yetkililerin isim sralamasnda kullanlan yntem. Buna gre, resmi kopyalardan her birine, o nsha hangi lkeye ait ise, o lke yetkilisinin isim ve imzas dier imzaclarn en stnde olacak ekilde sralanr.

Alternative delegate

Alternatif temsilci, asl temsilcinin yerine veklet eden delege.

Amalgamate

ki ya da daha fazla kurumun birbirine katlmas.

Ambassador extraordinary and plenipotentiary

Kendi devlet bakan adna, dier devlet bakan nezdinde akredite olan ve kendi devlet bakannn kiisel temsilcisi durumunda bulunan diplomatik grevli.

Amerikan Ambargosu, 1975-1978

A.B.D.nin Kbrs Bar Harekat sonras ubat 1975ten itibaren Trkiyeye uygulad silah ambargosu. Amerikan yntemi, 1971de Nihat Erim tarafndan konulan haha ekim yasan kaldran Ecevit hkmetine kar bir soukluk duyuyordu ve A.B.D.nin btn engelleme abalarna ramen gerekletirilen Kbrs Bar Harekat da Trkiyenin bu lke ile ilikilerini iyice gerginletirdi. Harekat sonras Kongrede bir grup ye Trkiyeye kar silah ambargosu uygulanmas ynnde giriime baladlar. Bunun iin de A.B.D.nin Trkiyeye savunma amacyla verdii silahlar Kbrsta kullanm olmasna sebep olarak gsterdiler. Bu arada Kongrede kacak herhangi bir ambargo kararn veto edeceini ifade etmi olan Bakan Nixon ise Watergate Skandal yznden istifa etmiti. Sonuta Amerikan Kongresi 5 ubat 1975te Trkiyeye ynelik silah ambargosu kararn ald. Trkiyenin buna ilk yant bir hafta sonra Kbrs Trk Federe Devletinin kurulduunu ilan etmek oldu. Daha sonra 25 Temmuz 1975te Trkiye A.B.D.ye verdii bir nota ile 1969 tarihli Trkiye-A.B.D. Savunma birlii Anlamasn (Defence Cooperation Agreement) askya aldn ve lkedeki btn Amerikan s ve tesislerinin Trk Silahl Kuvvetlerinin kontrol ve gzetimi altna girdiini aklad. Bu gelime sonucu balayan grmelerde iki lke arasnda yeni bir uzlamaya varld ve

26 Mart 1976da yeni bir Savunma birlii Anlamas imzaland, ama bu anlamann yrrle girmesi silah ambargosunun kalkmas artna ve Kongrenin onayna balanmt. Temmuz 1978de KTFD Bakan Rauf Denktan Mara blgesine 35.000 Rum gmenin kabul edileceini aklamasyla yumuayan hava ve Bakan Jimmy Carterin giriimleri sonucu ambargo 26 Eyll 1978de kaldrld.

Amerikan Bamszlk Bildirgesi (American Declaration of Independence), 4 Temmuz 1776

Kuzey Amerikadaki 13 ngiliz smrgesinin bamszlklarn ilan edip Amerika Birleik Devletlerini kurduklarn btn dnyaya duyuran belge. Bildirinin hazrlanmas grevi Philadelphiada toplanan Kongre tarafndan 7 Haziran 1776da John Ademo, Benjamin Franklin ve Thomas Jeffersonun denetimindeki bir kurula verilmiti. Kurulun hazrlayp Jeffersonun kaleme ald belge 4 Temmuz 1776da Kongrede kabul edildi. Bildirgenin z ii idi: Btn insanlar zgr doarlar ve zgr yaarlar; devlet ancak bu zgrlkleri korumak ve bunlardan herkesi eit derecede yararlanmasn salamak iin vardr; bu zgrlklere dokunan devlet, kendi varlk nedenini yitirir; byle bir devlete kar ayaklanmak hem hak hem de devdir; ngiltere Hkmeti, Amerikallarn zgrlklerini ineyerek onlar kendisine balayan temel szlemeyi bozmutur; bu suretle serbest kalan Amerikan halk, yeni bir hkmet kurmaya karar vermitir.

Amerikan Devrimi (American Revolution)

1774te balayan Amerikadaki ngiliz kolonilerinin ngiltereye kar yrttkleri bamszlk hareketi. Kuzey Amerikaya XVII. yzyldan itibaren Britanya Adalarndan gler balamt. lk g edenler zerindeki dini baskdan kaan Prtenlerdi. Onlar daha sonra pekok sebepten birok grup izledi. Burada yeteri kadar nfus birikince, baz birimler zerk devletler haline gelmeyi, bir anayasa hazrlamay ve eit haklara dayal bir birlik kurmay kararlatrdlar. Kolonilerde bu ynde bir gelime olurken Fransa ile yapt Yedi Yl Savalarndan dnyann en byk smrge imparatorluu ve denizlere hakim devleti olarak kan ngiltere, artk ok genilemi olan bu imparatorlua bir ekidzen vermek ve smrgeler ile balarn glendirmeyi istiyordu. Ayrca Yedi Yl Savalarnn masraflarn da bu smrgelerden kartmak niyetindeydi. ngilterenin yeni vergiler koymas

Kuzey Amerikadaki kolonilerde tepkiye yol at. zellikle ay vergisi barda taran son damla oldu ve Boston limannda ngiltereye ait aylarn denize dklmesiyle bamszlk hareketi balad. ngilterenin rakibi Fransann destei ile 4 Temmuz 1776da Amerikan bamszlk mcadelesi resmen ilan edildi. ngiltere ile balayan askeri atma sonucu 1782de ngiltere Amerika Birleik Devletlerini tanmak zorunda kald.

Amerikan Sava (American Civil War), 1861-1865

Amerika Birleik Devletlerinde 1861-1865 yllar arasnda Kuzey ve Gney eyaletleri arasnda yaplan sava. Sava kleliin kaldrlmasn isteyen Kuzey eyaletleri ile kleliin srmesini savunan Gney eyaletleri arasnda olmutur. Grnte insancl bir sebep olmasna ramen savan bir de ekonomik boyutu vard. Kuzey eyaletleri zenci klelerin bamszlk kazandktan sonra Kuzeye gelip oradaki sanayi kurulularnda ucuz emek olarak alacaklarn umuyorlard. Ayrca Kuzey, Gney ile ngiltere arasndaki ticari ilikilerden de rahatszd. ngiltere Gney eyaletlerine Afrikadan zenci kle salyor, karlnda pamuk alyordu. Kuzey eyaletleri pamuu hem kendi endstrileri iin istiyorlard, hem de pamuun ucuza dar satlmasna karydlar. Sonuta klelii kaldrmak istemeyen 13 Gney eyaleti Amerika Konfedere Devletleri ad altnda A.B.D.den ayrlmaya karar verdiler. Bunun zerine 1861de balayan sava 1865te Kuzey kazand ve o tarihten sonra A.B.D.de klelik yasakland.

Amerikan Plan (White Plan), 1944

Bretton Woods uluslararas para sisteminin kurulu almalarnda A.B.D.nin grlerinin topland plan. Plan 1944teki Bretton Woods Konferansnda Harry D. White tarafndan hazrlanm ve baz deiiklikler dnda aynen kabul edilmitir. Bretton Woods grmelerinde Whitein plannn yannda ngilterenin grlerini yanstan Keynes Plan da tartlmtr. Grmelerde, II. Dnya Sava sonrasnda uluslararas deer tayan paralara istikrar kazandrmann yollar aranm, ortak bir para biriminin oluturmas konusu tartlmt. White Plan bu iki sorunu Birlemi Milletler stikrar Fonu ve Dnya Bankasnn kurulmas eklinde zmlenmitir.

A.B.D. ve ngiltere arasndaki grmelerde Keynes Plan ile birlikte ele alnan

White Plan, Nisan 1944te Uluslararas Para Fonunun (IMF) kuruluuna ilikin Ortak Bildiride nemli yer tutmutur.

Amerikan liderlii modeli teorisi-American leadership model theory

Uluslararas sistemdeki aktrlerin ibirlii ve sorumluluklarn yerine getirme gibi her trl eylemlerinin, ABDnin liderlii ve inisiyatifine bal olduu ynndeki gr.

Amerikan sat fiyat-American selling price

ABD de kullanlan gmrk koruma tekniidir. Buna gre, gmrk fiyat olarak FOB/Free on Board fiyat deil, benzer rnn ABD deki fiyat esas alnr. Bu ilem zellikle kimyevi maddelerde uygulanr.

Amerikan Sper 301 Maddesi-American Super 301 clause

Amerikan Ticaret Yasasnda bulunan bir maddedir. Buna gre, ABD, korumaclk yapan ticari ortaklarn yzde yz gmrk vergisi koyarak cezalandrabilmektedir.

Amerikanclk-Americanism

Amerikaya ya da onun kurumlarna ballk, hayranlk ve onlar gibi olma arzusu.

Amnesia/socially

Toplumsal hafza kayb. Bir toplumun yaam olduu ac tecrbeleri

unutmas.

Amfibik Harekat (amphibic operation)

Stratejide, deniz ve kara mterek harekatna denir ve daha ziyade denizden karaya asker ve zrhl aralar karlmasn kapsar. Bu alanda zel olarak hazrlanm deniz piyadesi birlikleri ile denizden yzen tank ve zrhl aralar yaplmtr.

Kbrs olaylarnn 1963ten beri ciddi bunalmlar gstermesi karsnda silahl kuvvetlerimiz amfibik harekata girime kapasitesi elde etmilerdir. Nitekim 1974 Temmuzunda giriilen Bar Harekatmz ok baarl olmutur.

Amfibi saldr-Amphibious attack

Kara, deniz ve hava kuvvetlerinin ortak taarruzu.

Amfibi birlik-Amphibious troops

Hem karada hem de denizde savaabilen birlik.

Anakronizm, tarih hatas-Anachronism

Bir olayn ya da ahsn gerek zamanndan baka bir zamanda olmu ya da yaanm gibi gsterilmesi.

Anarizm (anarchism)

Anarizm, kural tanmamazlk. Bir lkede veya milletleraras alanda eitli amalarla ve trl yollarla kargaalk ve huzursuzluk yaratlmas abalarna ve olaylarna anarizm denir. Anarizm, mevcut dzeni sarsmak ve ykmak, ekonomik, politik ve sosyal karklar karmak gibi amalara yneliktir. Menfi propaganda faaliyetleri ekliyle olanlara kar kanuni ve fiili tedbirler alrlar.

XIX. yzylda ortaya km olan ve her trl kural ya da otoriteye kar olan siyasal ve toplumsal akm. Birey ve toplumun kurtuluunun ancak, olumsuzluklarn kayna olan devletin ortadan kaldrlmasyla mmkn olacan savunur.

Andean Pakt-Andean Pact

Gney Amerika lkelerinden Kolombiya, Peru, Venezella, Ekvador ve Bolivya arasnda imzalanm blgesel ekonomik pakt. Mays 1988 tarihinde kurulan paktn amac, ye lkeler arasnda ekonomik entegrasyonu gerekletirmektir.

Anglikanlk-Anglicanizm

1547 ylndan beri ngilterenin resmi dini. Protestanln genel ilkelerini benimsemekle birlikte, Katolikliin ibadet eklini esas almtr.

Anglo American

Angloamerikan, ngiliz ve Amerikan ynetimlerine ait, olanlara zg. Bu iki lke kltr ve siyasetinin ortak zelliklerine dayanan. ABD ye zg Anglophone

Anglophone, ngilizce konuan milletler. ngiltere, ABD, Kanada ve Avustralya halklar.

Anglo Sakson-Anglo Saxon

Anglo-Amerikan kavramyla benzer anlamdadr. Uluslararas ilikilerde AngloSaksonluk, ngiliz-Amerikan ortak anlay ve politikalarn ifade eder. ngiliz ve Amerikan topluluunu belirtir. Diplomaside, bu iki lkenin kendilerine zg milli karlar olsa da, ou olayda, bir nevi akrabalk, kader birlii ve manevi yaknlk hissi politik yaknlamada etkili olmaktadr.

Animus Belli

Sava amac anlamna gelen latince terimdir.

Animus occupandi ilkesi

Bir devletin herhangi bir toprak paras zerinde hak iddiasna ilikin yasal hkm. Buna gre byle bir iddiada olan devletin, o toprak paras iinde egemenlik glerini uygulama niyetinde olduunu sz ve davranlar ile gstermesi gereklidir.

Ankara Andlamas-Ankara Agreement

Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda ortak yelik stats kuran andlama. Trkiye, Toplulua ilk kez 31 Austos 1959da bavurmu, szkonusu andlama 12 Eyll 1963de imzalanarak ilgili lkelerin parlamentolarnda onaylandktan sonra 1 Aralk 1964te yrrle girmitir. Ankara Andlamasnn temel amac, Trkiye ile Topluluk arasnda aamal bir biimde gmrk birliinin kurulmasdr. Nihai amacn ise, Bat Avrupa ile hem ekonomik, hem de siyasal ynden btnleme olduu ileri srlebilir.

Andlama uyarnca, gmrk birlii birbirini izleyen dnemde gerekletirilecektir. Bunlar:

a) Hazrlk Dnemi (5 yl),

b) Gei Dnemi (22 yl),

c) Son Dnem (ya da tam yelik dnemi)dir.

Hazrlk dneminde Trk ekonomisinin glendirilmesi amalanmtr. Bu amacn gerekletirilmesi iin Topluluun Trkiyeye baz gmrk kolaylklar tanmas ve finansal yardmlarda bulunmas ngrlmtr. Gei Dnemi fiilen 1 Eyll 1971 tarihinde balamtr. Bu dnemde Topluluk ile Trkiye arasnda sanayi mallar alannda gmrk birliinin salanmas amalanmtr. Tarmsal rnler arasnda bu dnemde gmrk birlii szkonusu deildir; ancak Topluluun tarm rnleri alannda Trkiyeye baz gmrk kolaylklar tanmas ngrlmtr. retim faktrlerinin serbest dolam ise andlamaya gre 1976-1986 arasnda gerekletirilmi olacaktr. Ayrca, Topluluk, Trkiyenin tam yeliini kolaylatrmak iin finansal yardmlar salayacaktr. Trkiyedeki yasal mevzuatn ve iktisat politikalarnn Toplulukla uyumlulatrlmas da gei dneminde gerekletirilmesi ngrlen konulardandr. Son (yani tam yelik) dneminin ise 1995ten itibaren balamas ngrlmtr. Ankara andlamasna gre, gei dneminde bu son dnemde tarm rnlerinin de serbest dolam salanm olacak; dier yandan Trkiyede izlenen iktisat politikalar da Toplulukla uyumlu duruma getirilmi bulunacaktr.

Ankara tilafnamesi, 20 Ekim 1921

TBMM ile Fransa arasnda imzalanan antlama (20 Ekim 1921). Mondros Mtarekesinden sonra Fransa, Ermeniler ile ibirlii yaparak gney blgelerimize hakim olmaya altysa da ummad bir direnle karlat. Fransa 1921 ortalarnda TBMM hkmeti ile temas giriimlerinde bulundu.

Bunda Yunanllara kar kazanlan askeri baarlar, Sovyetlerle imzalanan antlamalar, talyanlarn Anadoluyu terke balamas, Ren blgesinin gelecei konusunda ngilterenin Fransay desteklememesi gibi nedenler de rol oynad. Fransa Franklin Bouillonu 9 Haziran 1921de TBMM hkmeti ile gayri resmi bir temas kurmak zere Ankaraya gnderdi. Grmeleri M. Kemal Paa ynetti. Sakarya Meydan Savann kazanlmas Fransann tereddtlerini giderdi. Trk temsilcisi Yusuf Kamil Bey (Tergirenk) ile Fransz temsilcisi Franklin Bouillon arasnda Ankara tilafnamesi imzaland. Antlamayla Trkiye ile Fransa arasndaki sava durumu sona erdi. Trkiye Suriye snrn izdi. skenderun ve Antakya Trk zerklii kabul edilmek artyla ve korunmak artyla Fransaya brakld. Bylece Fransa Anadolunun ibirlii yapt dostlarndan ayrld. Gney cephesinin tasfiyesi ile bat cephesinin glendirilmesi saland. Daha sonra Lozanda bu anlama koullar kesinlik kazanacaktr.

Anlamalar deitirme-Amendment of treaties

Uluslararas ilikilerde kimi anlamalar ya da bu anlamalarn baz maddeleri, zaman iinde kullansz hale gelebilecei gibi, anlamn kaybederek gnn ihtiyalarn karlayamayabilir. Rebus sie standibus/zamann deiimi ile hkmn deimesi ilkesi gerei tm taraflarn rzas ve katlm ile anlamalar deitirilebilir. Ancak bu deiikliklerin haddinden fazla olmas durumunda, diplomaside genel uygulama, eski anlamann tamamen iptal edilerek, koullara uygun yeni bir anlama yaplmasdr.

Annan Plan-Annan Plan

BM Genel Sekreteri Kofi Annann Kbrsl Trk ve Rum taraflara 11 Kasm 2002 tarihinde sunduu kapsaml bar plan. ubat 2003te revize edilerek yaynlanan plan, Kbrsl Trk ve Rum taraflar, tek bir devlet ats altnda ama eit yetkilere sahip iki ayr para devlet olarak birlemeyi ngrmektedir. Birleik Kbrs Devletinin temel nitelikleri ve kurumlarn ayrntl biimde ortaya koyan plan, Kbrs Sorununun Kapsaml zm adl temel bir anlama ile bal 5 ana blm altnda 47 alt ekten olumaktadr. Toprak paylam, mlkiyet ve gmenler konusundaki anlamazlklar sebebiyle Kbrs bar iin grme zemini olmas konusundaki tartmalar, Trkiye ve Avrupa Birlii zeminine sram ve olduka uzun bir pazarlk srecini balatmtr. Plann ana blmleri:

Ek A: Kurulu Anlamas,

Ek B: Sonulandrlma Srecine Elik Edece ve Yardmc Olacak Dzenlemeler,

Ek C: Kbrs, Yunanistan, Trkiye ve Birleik Krallk/ngiltere Arasnda Kurulacak Yeni Dzen ile lgili Anlama,

Ek D: Karar iin Birlemi Milletler Gvenlik Konseyine Sunulacak Hususlar,

Ek E: Kbrsn Avrupa Birliine Katlm Konusunda Avrupa Birliinden Talepler.

Annuit coeptis

ABD byk mhrnn arkasnda bulunan ve Tanr yardmcmzdr anlamna gelen simge.

Anomik grup-Anomic group

Herhangi bir konuda duyulan kayglar zerine, kendiliinden oluan kar grubu. Herhangi bir n atma ve rgtlenme sz konusu deildir.

Anschluss, 12 Mart 1938

Almanca Birlik. Avusturya ile Almanyann siyasi birlemesini ngren ve 1938 Martnda Hitler Almanyasnn Avusturyay ilhak ile gerekleen siyasi dnce.

lk kez 1919da ortaya atlan Anschluss fikri, 1933e kadar Avusturyal sosyal demokratlarca desteklenmi, 1933te Almanya Nazilerinin iktidara gelmesi ile ekiciliini kaybetmitir. Hitler bir ulus-bir devlet ideali dorultusunda Anschlussu gerekletirmek iin 1934 Temmuzunda Avusturyada Nazilerin iktidar ele geirme abasn desteklemi, ama bu baarszlkla sonulannca bunu bir sre ertelenmitir. 1937de Almanya talya ile anlatktan sonra Avusturya zerindeki basklarn younlatrm ve Almanyaya davet ettii Avusturya anslyesi Schuschnigge bamsz bir devletin kabul edemeyecei isteklerde bulundu. Schuschnigg bu isteklerin ounu yerine getirdi ama Anschlussu halk oyuna sunmak istedi. 13 Mart 1938 olarak tespit edilen plebisit tarihinden bir gn nce 12 Martta Alman birlikleri Avusturyaya girdi ve iki lkenin birlemesi bir oldu bitti ile gerekleti.

Versailles Andlamasnn ak bir ekilde ihlali olan Anschluss, Avrupann II. Dnya Savana doru ilerlemesinin ilk sinyallerinden biriydi.

Antarktika Antlamas-Antarctic Treaty

1959 ylnda imzalanan ve Haziran 1961 tarihinde yrrle giren ok tarafl antlama. Sz konusu antlama ile hibir lkenin Antarktikada bilimsel aratrmalar dnda herhangi bir askeri faaliyet ya da egemenlik iddiasnda bulunamayaca hkm getirilmitir.

1 Aralk 1959 tarihinde Washingtonda imzalanan ve Antartika ktasnn silahlandrlmasn nlemeyi amalayan andlama. Aralarnda ABD, Sovyetler Birlii, ngiltere ve Fransann da bulunduu on iki devlet tarafndan imzalanan andlama Souk Sava dneminde ABD ve Sovyetler Birlii tarafndan imzalanan ilk silahszlanma andlamas olmas bakmndan nemlidir. Ayrca nkleer silahlarla ilgili olarak imzalanan ilk andlama olma zelliini de tar. Andlama Antartikada askeri slerin kurulmasn, silahlarn denenmesini, askeri tatbikatlarn yaplmasn blgede radyoaktif atklarn bulundurulmas ve nkleer patlamalara yol almasn yasaklamtr. 23 Haziran 1961de yrrle girmitir.

Antebellum

Savatan evvel, atma ncesi.

Anti balistik fze-Anti balistic missile

Nkleer balk tayabilen balistik fzeleri havada iken vurarak hedefe varmadan yok eden fze. Orta ve uzun menzili olabilecei gibi, denizaltndan ya da havadan atlan trleri de vardr.

Anti balistik fze sistemi-Anti balistic missile system

Saldr halindeki bir uan ya da fzenin hedefe varmadan yok edilerek hedefin korunmasn salayan sistem. lk defa 1960larn banda Sovyetler Birlii tarafndan Moskovay korumak iin kurulmutur.

Nkleer silahlara kar gelitirilen, dman balistik fzesini yok etmeye ya da etkisiz hale getirmeye alan savunma sistemi. Saldr halindeki bir uak ya da fzenin hedefine varmadan yok edilerek hedefin korunmas amacyla kullanlan sistem, yok edilmek istenen saldr ara ya da fzesinin hangi aamada yok edilmek isteniine gre eitlilik gsterir. Balistik fzelerin ortaya kmasyla kent, sanayi merkezleri ve fze depolar byk lde tehlike oluturuyordu. ABD ve Sovyetler Birlii bu tehlikeyi bertaraf etmek iin ABM savunma sisteminin kurulmasn tasarladlar. Ayn zamanda bu sistem ok iyi ileyen bir erken uyar sisteminin varln gerektirmekteydi. Kurulmas ve devam ettirilmesi ok yksek maliyetlere mal olan bu sistem, 26 Mays 1972de ABD ve SSCB arasndaki Salt-I antlamalar erevesinde byk lde snrlandrld. 1975 ylndan bu yana ABDde hi bir ABM Savunma Sistemi almamaktadr. SSCBde ise Moskova evresinde Galo tipi 64 fze savardan oluan sistem bulunmaktayd.

Anti-Balistik Fze Sistemlerinin Snrlandrlmas Andlamas ve Ek Protokol (Treaty on The Limitation of The Deployment of Anti-Ballistic Missile Systems and Protocol), 3 Ekim 1972

Stratejik silahlarn snrlandrlmas grmeleri erevesinde (SALT) A.B.D. ve

Sovyetler birlii arasnda 26 Mays 1972de Moskovada imzalanan antibalistik fze sistemlerini snrlandran andlama. 3 Ekim 1972de yrrle girmitir.

Onalt (16) maddelik bu andlama ile her iki tarafn anti-balistik fze (ABM) sistemleri nicelik, nitelik ve corafi bakmdan geni snrlamalara tabi tutulmakta, bylece her iki taraf iin ilk darbe giriimi rasyonel bir politika olmaktan karlmaya allmaktayd. Ayrca, andlama ile bir srekli Danma Komitesi kurulmakta, bu komite ile Andlama hkmlerinin uygulanmasnn kolaylatrlmas hedeflenmekteydi. Andlama dorultusunda A.B.D. ve Sovyetler Birlii topraklarnda sadece ikier tane ABM savunma sistemi kurabileceklerdi. Bu sistemlerden biri lkelerin bakentleri evresinde tekisi de bir ktalararas balistik fze (ICBM) korugan evresinde olacakt. Alan savunmasn nlemek amacyla da her iki sistem arasnda en az 1300 km uzaklk olmas kararlatrlmt. Her ABM sisteminin en az 1300 km uzaklk olmas kararlatrlmt. Her ABM sisteminin en fazla 100er rampa ve fzeden ve gerekli radar andan oluaca hkme balanmt. Ayrca taraflar kendi lke topraklar dnda baka lkelerde ABM sistemi kuramayacaklard.

Moskovada 3 Temmuz 1974te imzalanan bu andlamaya ek protokol ile taraflarn sahip olabilecei ABM sistemi says ikiden bire indirilmiti. Bu protokol 24 Mays 1976da yrrle girdi.

Anti damping yasas-Anti dumping code

Dnya Ticaret rgt tarafndan benimsenmi olan ve dampingli mallarn ticaretine engeller getiren yasal dzenleme.

Anti damping prosedr-Anti dumping procedure

Avrupa Birlii iindeki irket ya da ahslarn nc lke kaynakl dampingli ve sbvansiyonlu mal ithalat yaptnn saptanmas halinde bavurulan ilemler. Buna gre, nceden komisyon nezdinde dava alr ve bir rapor hazrlanr. Bu rapor erevesinde, Avrupa Komisyonu harekete geerek Birliin

ticari yasalarn uygular.

Antiemperyalizm, emperyalizm kartl-Anti imperialism

Bir devletin kendi snrlarnn dndaki halklar zerinde onlarn rzas olmakszn siyasal, ekonomik ya da kltrel olarak hkimiyet kurma politikalarna kar gelme.

Anti-Komintern Pakt, 25 Kasm 1936

Grnte Komnist Enternasyonali ama asl Sovyetler Birliini hedef alan andlama. 25 Kasm 1936da Almanya ile Japonya arasnda imzaland. Daha sonra 6 Kasm 1937 tarihinde Pakta talya da katld. Paktn hazrlanmasna Hitler nderlik etmitir. Hitler kendi kurmak istedii Byk Almanyaya Avrupada en byk engel olarak Sovyetleri gryordu. Japonya ise ine kar giritii savata Sovyetlerin tutumundan ve ine sava aaca ve askeri malzeme satmasndan rahatszd. Pakt biri ak dieri gizli olmak zere iki blmden olumaktayd. Ak blm Komintern (Komnist Enternasyonal)in faaliyetlerini hedefleyen bir siyasi anlama grnmndeydi. Gizli blmde ise askeri ierikli maddeler arlktayd ve Sovyetler Birlii ile gerekleebilecek bir atmada taraflarn nasl tutum alacaklar ele alnyordu.

Antiliberalizm,liberalizm kartl-Anti liberalism

Ekonomik ve politik anlamda liberalizme dman olma. Ekonomik adan serbest piyasa ekonomisi anlayn, siyasal olarak da, liberal siyaset grn reddetme. Ekonomik olarak himayecilik ve devletilii savunurken, siyasal olarak da, zgrlklerin kstland kapal rejimi savunur.

Anti militarizm-Anti militarism

Uluslararas ilikilerde askeri g kullanmna kar olma. Ynetimde tamamen sivillemeyi savunma. Anti-Semitizm (anti-Semitism)

Yahudi rkna kar duyulan dmanlk. lk alarda Musevilerin putperestlie kar knn nedeninin lkelerine bal olmamalar biiminde yanl anlalmas sonucu, anti-semitizmin temelini din farkllklar oluturuyordu. Fakat 19. yy.da milliyetilik akmnn Avrupay etkisi altna almas sonucu anti-semitizmin dayana dinsel nitelikten rk stnle kayarak kitlelerden byk destek grmtr. Anti-semitizm baz devletlerin devlet politikas haline gelmi. rnein Orta ada Rusyada arlk dnemi boyunca devlet politikasnn bir paras olarak sre gelmitir. Yahudilerin zellikle Almanya ve Avusturya gibi lkelerde ok iyi koullarda yaamalar, milliyetilik akmnn etkisiyle Yahudileri birinci hedef haline getirmitir. 1933te Almanyada Adolf Hitlerin iktidara gelmesiyle anti-semitizm rndan karak tm dnyaya yaylmtr. II. Dnya Sava boyunca Almanlar tarafndan alt milyon yahudi ldrlmtr. slam lkelerinde anti-semitizm ehli kitap saylan Yahudilerin zmmilik statsne tabi tutulmas sonucu bir sorun oluturmamtr.

Musevilere kar dmanca duygular besleme. Musevi dmanl tarihin derinliklerinden gelmektedir. Hz. say armha Musevilerin gerdirdiine inanan Hristiyan gruplar tarih boyunca Musevilere kar iddet eylemlerinde bulunmu, onlara kar ayrmclk yapmlardr. Bunun Orta adaki en u rnei spanyol Engizisyonunun Musevilere kar tutumu olmu, bu dini terk etmeyenler zorla spanyadan karlmtr. XIX. yzyln ortalarndan itibaren zellikle Orta Avrupada ykselen milliyetilikle beraber anti-semitizme rk bir nitelik de eklendi, zellikle Almanya ve Avusturyada zengin Musevi kesim milliyeti akmlarn hedefi haline geldi. Sonunda 1933te Almanyada Nasyonel Sosyalistlerin ibana gelmesi ile anti-semitizm dorua kt. nce Museviler ayr gettolarda yaamaya zorland, daha sonra II. Dnya Savana kadar pekok Musevi lkeden ya snrd edildi ya da ge zorland. Sava srasnda ise Almanyann eitli yerlerinde ve Alman igalindeki lkelerde -zellikle Polonyada- kurulan toplama kamplarnda milyonlarca Musevi soykrma tabi tutuldu. Sava sonrasnda ise Musevilere bir ulusal yurt kurmak amacyla 1948te srail devleti kuruldu ve anti-semitizm daha baka bir biim kazand.

ANZUS

Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD arasnda 1952 ylnda kurulan tarafl gvenlik anlamas.

Aparthayd (apartheid)

Gney Afrika Cumhuriyetinde 1994 ylna kadar yrrlkte kalan ve beyaz olmayan rklar arasnda yasal olarak bir ayrm ngren politika. Apartheid rejimi Avrupal aznln lkenin ynetimini kontrol etmesi iin dzenlenmitir. Bylece lke nfusunun sadece %15ini oluturan beyazlar lkenin siyasal liderliini ellerinde tutuyorlar ve lke ekonomisini de istedikleri ekilde ynlendiriyorlard. Apartheid dzeni 1950 tarihi Nfus Kayt Yasasna dayanyordu. Bu yasaya gre Gney Afrika vatandalarBantu (btn zenciler), Renkliler (melezler) ve Beyazlar eklinde e ayrlyorlard. Bu ayrma daha sonra Asyallar (Hindistan ve Pakistan kkenliler) de eklendi.

Apartheid rejimi ile beyaz ynetim, beyaz olmayanlarn siyasi haklarn meslek seme, ibadet ve evlenme zgrlklerini kstlyordu. Zenciler devlete belirlenen zel blgelerde yaamaya zorlanyordu. Bunun zerine 1963ten itibaren zenciler ynetime kar pasif direnie baladlar. Bu hareketin liderliini Afrika Ulusal Kongresi yapt. Bu arada Apartheid uluslararas alanda da tepki gryordu. 1961de Gney Afrika Cumhuriyeti ngiliz uluslar Topluluundan kartld. Birlemi Milletlerin ars zerine bu lkeye ynelik eitli ambargolar uygulanmaya baland.

1980lere gelindiinde lkede bir yumuama havas hakim olmaya balad. 1986da baz yasalarn iptali ile Apartheid biraz daha esnek duruma getirildi. Apartheida kar mcadele eden Afrika Ulusal Konseyinin lideri Nelson Mandelann 27 yllk bir hapisten sonra ubat 1990da serbest braklmas ile Apartheidin yklmasna ynelik abalar hz kazand. 1990 ve 1991 ylnda da Klerk hkmeti aralarnda 1950 Nfus Kayt Yasasnn da bulunduu pek ok ayrmc yasay yrrlkten kaldrd. 1992 ve 1993 ylnda hkmet ile Afrika Ulusal Kongresi arasnda yaplan grmeler sonucunda 27 Nisan 1994te lkede ilk kez btn rklardan kiilerin tek oya sahip olaca eit ve adil seimlerin yaplmas kararlatrld. 27 Nisan 1994te yaplanseimlerde Afrika Ulusal Konseyi byk bir baar elde etti ve Nelson Mandela Gney Afrika Cumhuriyetinin Cumhurbakan oldu.Ayn tarihte yrrle giren yeni

anayasa ve haklar anayasas ile Apartheid rejimi tarihe karm oldu.

Apolitical

Siyasetten uzak, siyaset ile ilgisiz, apolitik. Siyasal etki ve nfuzu olmayan. Appeasement

Yattrma politikas uygulama. Bir saldrnn olumas ya da bir saldr tehdidinin ortaya kmas halinde, saldrgan devlete kar uygulanan pasif politika. Yattrma politikas, soruna zm bulunmasn kolaylatrabilecei gibi, saldrgan taraf cesaretlendiren bir sonuca da yol aabilir.

Applicable international instruments

Uygulanmas mmkn uluslararas belgeler. Tatbik edilebilir, uluslararas diplomatik dokmanlar.

Aday lke-Applicant country

Herhangi bir uluslararas ya da blgesel rgte ye olmak iin bavurulmu olan lke.

Apply for membership

yelik bavurusu yapma, herhangi bir uluslararas rgte yelik talebinde bulunma.

Appreciate

Bir lke tarafndan alnan herhangi bir kararn kar tarafa anlayla karlanmas.

Approve

Kanun maddesini kabul etmek, meclisten geirmek.

AQUASTAT

Dnya Gda ve Tarm rgtnn/FAO dnyadaki su durumuna ilikin bilgileri bir araya getirdii kresel enformasyon sistemi.

Arabuluculuk (mediation)

Uluslararas bir anlamazlkta, taraflar arasndaki anlamazla zm aramak veya kesin gr ayrlklarn azaltmak amacyla nc bir tarafn yardmna bavurulmasna dayanan bir uzlatrma yntemi. Arabulucu, nce taraflar buluturup grmelerini salar. Grmelere kendisi de katlr. Ancak, arabulucunun nerileri taraflarca kabul edilmeyebilir, bu durumda arabuluculuk durumu da sona ermi olur.

Arap birlii Konseyi-Arab Cooperation Council

1980li yllarn bandan itibaren rdn, Irak, Msr ve Kuzey Yemen arasndaki ikili ibirlii anlamalar ile balayan ve 1989 yllnda blgesel bir rgte dnen siyas yaplanma. Amac, ye lkeler arasnda btn alanlarda ibirliini glendirmek ve blgesel bir blok oluturmakt. Tm yeni yelere ak olduunu duyuran Konsey, 1991 ylndaki Krfez Savandan sonra dald.

Arap Avrupa Diyalogu-Arab European Dialogue

1973 Sava ardndan yaanan petrol krizi ile birlikte, Arap lkelerine biraz daha yaknlama ihtiyac hisseden Avrupa lkeleri ile Arap lkeleri arasnda 1974 tarihinde balayan ibirlii sreci. Kapsaml toplantlarn ilki 1982 ylnda balayarak, iki ylda bir tekrarland. 1993 ten itibaren toplantlarn mahiyeti ekonomik ve gvenlik alanlarna younlatr.

Arap-srail Savalar

srail ile eitli Arap devletleri arasnda meydana gelen atmalar. Bunlarn en nemlileri 1948-1949, 1956, 1967, 1973 ve 1982 savalardr.

Balfour Bildirisi ile Filistinde bir ulusal yurt sz alan Yahudiler blgenin I. Dnya Sava sonunda ngilterenin eline gemesi ile bu lke zerindeki basky artrdlar. Manda ynetimi srasnda blgeye olan Yahudi g sonucu da Filistindeki Yahudi nfusu artt. Birlemi Milletler Genel Kurulu Kasm 1947de Filistinde biri Arap dieri Yahudi iki devletin kurulmas ynndeki karar dorultusunda 14 Mays 1948de srail Devletinin ilan ile ilk Arap-srail sava balad. Msr, Suriye, Lbnan, rdn ve Irak gleri bu lkeye saldrd. Yaklak bir yl sren sava sonucu srail, snrlarn ikiye katlayarak uluslararas tannan snrlarna ulat.

kinci sava Msr Devlet Bakan Abdulnasrn Temmuz 1956da Svey Kanaln milliletirdiini aklamas sonucu doan bunalm sonrasnda balad. ngiltere ve Fransa Msrn bu kararn tanmadklarn bildirdiler. Ekim aynda Londrada toplanan konferanstan da bir sonu kmaynca ngiltere ve Fransa srail ile anlat ve Ekim aynn sonunda srail kuvvetleri Sina Yarmadasna girmeye balad. Ama A.B.D. ve Sovyetler Birliinin basks ile atekes ilan etmek zorunda kald ve kuvvetlerini 6 Kasmda geri ekmeye balad. Bu arada ngiliz ve Fransz parat birlikleri atmalar bittikten sonra blgeye indirildi. Sava sonucunda Msr-srail snrna Birlemi Milletler Gc yerletirildi ve srail Akabe Krfezine bir k kazanm oldu.

1967 ylnda Abdulnasr BM Gcnn artk ekilmesini istedi ve srail gemilerinin Akabe Krfezine girmesini nlemeye balad. Daha nce ise srailSuriye snrnda eitli atmalar oluyordu. srail kendisinden daha fazla kuvvete sahip olduunu anlad Arap devletlerinin ani bir saldrsn nlemek amacyla ilk saldry gerekletirmeye karar verdi. 5 Haziranda srail Hava Kuvvetlerinin Msr Hava Kuvvetlerinin bulunduu slere saldrs ile balayan sava alt gn srd ve Alt Gn Sava olarak anld. Bu sava sonunda srail Msrdan Gazze eridi ve Sina Yarmadasn rdnden eria Nehrinin bat yakasn ve Suriyeden Golan Tepelerini ald.

Alt Gn Sava Arap devletlerinde byk bir kzgnla yol at. Diplomatik abalar srailin igal ettii topraklar geri vermeyi reddetmesi ile sonuland. Bunun zerine Ekim 1973te Yahudilerin kutsal ay olanYom Kippurda Msr ve Suriye birlikleri egdml bir srpriz saldr gerekletirdiler. srail, Golan ve Sinada ilk bata gerilemek zorunda kald ama ikinci haftann sonunda Galon Tepelerini geri ald ve Msr birliklerini Sinadan pskrtt. Bu sava ile srailin yenilmezlik miti sarsld.

5 Haziran 1982de srail ile Filistin Kurtulu rgt arasnda trmanan gerginlik sonucu srail F.K. kamplarnn bulunduu Beyrut ve Gney Lbnan bombalad. srail birlikleri Lbnann gneyini igal etti ve Beyrutun kenar mahallelerine kadar ilerledi. Kentteki Filistinli mlteciler kenti terk ederek mlteci kamplarna gnderildi. srail kentten ekildikten sonra 14 Eyllde tekrar Beyruta girdi. 16 Eyll gn srail destekli Falanjist gerillalar Beyruttaki Sabra ve atilla kamplarna girerek yzlerce Filistinli mlteciyi ldrdler.

Arap milliyetilii-Arab nationalism

lk defa 1847 ylnda Lbnanda Arap edebiyatn canlandrmay amalayan kltrel bir hareket olarak ortaya kan, XIX. Yzyln sonlarnda siyasal rgtlenmeye giderek, I. Dnya Sava ve sonrasnda bamsz Arap devletlerinin kurulmasnda rol oynayan milliyeti dnce. Arap milliyetiliinin ikinci evresi. 1943 ylnda Suriyede kurulan Sosyalist Baas Partisinden sonra balamtr.

Arap Zirveleri

Arap lkelerinin liderlerinin bir araya geldikleri, sorunlar tarttklar zirve toplantlar. Bu toplantlarn byk ounluu Arap Birlii erevesinde olmutu.

Bu zirve toplantlarndan ilki 5-11 Eyll 1964 tarihleri arasnda 13 Arap devletinin katlm ile Kahirede yapld. Yemen sorununun tartld bu toplant herhangi bir sonu elde edilemeden sona erdi. Austos 1967deki Hartum Zirvesinde 1967 Arap srail Savann sonular ile Yemendeki Msr askerlerinin geri ekilmesi konular ele alnd. Zirve sonunda Msr ve Suudi Arabistan arasnda imzalanan Hartum Andlamasyla Msr askerlerinin 1967 sonuna kadar Yemenden ayrlmas kararlatrld. Zirvede ayrca srail ile hibir ekilde antlama yaplmamasna ve Filistinlilerin haklarnn sonuna kadar savunulmasna karar verildi. nc Arap zirvesi 25 Kasm 1978 tarihleri arasnda yaplan Badat zirvesi oldu. Zirvenin toplanmas iin giriimi Msrn srail ile Camp David Antlamalarn imzalamasna tepki gsteren Arap devletleri yapt. Zirvede Msr Camp David Andlamasn iptal ederek dier Arap devletleriyle ortak hareket etmeye davet edildi.

1990 Hazirannda yine Badatta Filistin Kurtulu rgt lideri Yaser Arafatn arsyla yaplan drdnc Arap zirvesinde srail igali altndaki topraklara yaplan Yahudi g konusu ele alnd. Zirvede ayrca Trkiyenin GAP erevesinde Fratn sularn bir sre tutmas ve bu projenin geleceinden duyulan kayglar, srail, rdn ve Suriye arasndaki rdn nehrinin durumu, Msra akan Nil sularnn azalmas ve bundaki srail etkisi de grld. Zirvede Sovyetler Birliinden sraile, ayda yaklak 10.000 kiiyi bulan Yahudi g knand ve bu ge yardmc olan lkelerle olan ilikilerin gzden geirilmesi arsnda bulunuldu. Sonu bildirgesinde bu g iin insan haklarnn kkl bir ihlali ve Arap ulusuna ynelik bir tehdit ifadeleri yer alyordu. Zirvede ayrca Msrn Camp David Andlamasnn imzalanmasndan sonra Tunusa tanan Arap Birlii rgtnn merkezinin tekrar Kahireye alnmasna ve zirvenin her sene olaan bir ekilde Kahirede toplanmasna karar verildi. Ama Irakn Kuveyti igali zerine Beinci Arap Zirvesi olaanst bir ekilde 10-12 Austos 1990da Kahirede topland. Zirvede bir araya gelen 21 Arap lkesi lideri Irakn Kuveyti igali sonucu doan bunalm grtler. Suudi Arabistann olas bir Irak saldrsna kar bir Birleik Arap Gc kurulmas nerisi sert tartmalara yol at. Sonuta 12 leyhte oy ile bu gcn kurulmasna karar verildi. Bu olay Arap Birliinin tam bir paralanmann eiine geldiini gstermitir.

Aristokrasi-Aristocracy

Ynetimde soylularn egemen olduu, devlet ynetiminde sosyal stat bakmndan sekinler grubunun sz sahibi olduu siyasal sistem.

Asya Krizi-Asian Crisis

1997 yl Temmuz aynda Tayland da balayan ve ilerleyen haftalarda Gney Kore, Malezya, Endonezya ve son olarak da 1998 Austos aynda Rusyay vurarak byk iflaslara yol aan zincirleme kriz. Ekonomik boyutlar muazzam olan kriz ardndan birok lkede sosyal alkantlar ve iktidar deiiklikleri meydana gelirken, Uluslararas Para Fonunun/IMF kalknma programlarna ynelik ar eletiriler gelmitir.

Asimilasyon-Assimilation

Gl bir toplum ya da kltrn, daha zayf toplum ve kltrleri kendi iinde dntrerek eritmesi, kendine eklemesi.

Asimetrik federalizm-Asymmetrical federalism

Eyaletler arasnda g ve iktidar yetkisinin eit olmayan bir ekilde blld federasyon biimi. Bu baz eyaletlerin daha geni sorumluluk stlenmesi biiminde olabilecei gibi, bazlarnn zerklikten daha fazla yararlandrlmas biiminde uygulanr.

Atanm eli-Ambassador designate

Bykeli olarak tayin edildii halde, henz grev yeminini etmemi

-dolaysyla vazifesine balamam- olan eli.

Atatrkn D Politikas

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn izledii d politika. dneme blnerek incelenebilir: i. Kurtulu Sava ve sonrasndaki Trk D Politikas, ii. Lozan Andlamasndan 1930a kadar olan dnem, iii. 1930dan Atatrkn lmne kadar ki dnem.

Birinci dnemde Atatrkn amac en ksa srede ve tam bir ekilde lkenin dman igalinden kurtarlmasyd. Bu igalin sona erecei snr ise son Osmanl Mebusan Meclisince belirlenen Misak- Milli snrlar idi. Ayrca Misak- Milli ilkeleri bu dnem d politikasn temelini oluturuyordu. Bu dnemde Trkiye yeni kurulmu Sovyetler Birlii ile iyi ilikiler kurarak bu devletten yardm alm ve gerek bu devleti Batl devletlere gerekse de Batl devletleri Sovyetlere kar kullanarak kendi hedeflerine ulamaya almtr. Ayrca Atatrk Mttefik devletler arasndaki menfaat atmalarndan doan ayrlklar da kullanmasn iyi bilmitir.

Lozandan sonra Trkiyenin gereki bir d politika izledii sylenebilir. Her ne kadar Lozandan arta kalan sorunlar zlmek isteniyorsa da-Hatay, Musul, Boazlar gibi- bu dnemde Trkiye Lozanla elde ettii statkoyu koruma abasndadr. Sovyetler Birlii ile dosta ilikiler srmekle beraber bu lke artk Trkiyenin dayand tek devlet olmaktan kmaktayd. Bu arada 1925te Musul sorununun Trkiyenin aleyhine bir ekilde zlmesi ile Trkngiliz ilikilerinde bir soukluk yaanmtr.

Son olarak 1930-1938 dneminde Trkiye btn devletlerle iyi ilikiler kurmaya alm ve Trk d politikasnn temelini belirleyen Yurtta Sulh, Cihanda Sulh sz bu dnemde sylenmitir. 1932de Milletler Cemiyetine giren Trkiye, Yunanistan ve dier Balkan devletleri ile kurulan scak ilikiler dorultusunda bu devletlerle Balkan Antantn imzalamtr. 1937 ylnda da ayn bar politika dorultusunda Trkiye ran, Irak ve Afganistan ile Sadabat Paktn kurmutur. Trkiye bu dnemde de statkocu bir politika izlemitir. Montreux Szlemesi ve Hatayn Trkiyeye katlmas bu statkoculuktan kay gibi deerlendirilse de bu gelimelerin bar ve meru yollardan salanmas Trkiyenin statkocu d politikasnn srdnn gstergesidir.

Atlantik Bildirisi (Atlantic Charter), 14 Austos 1941

II. Dnya Sava srasnda, ngiltere Babakan Winston Churchill ile o srada henz savaa girmemi olan ABDnin Bakan Franklin Roosevelt arasnda Kanada aklarnda bir sava gemisinde yaplan ve be gn sren grmeler sonucunda 14 Austos 1941de yaynlanan ortak bildiri. 8 maddelik bu bildiri bir bakma Wilsonun 14 noktasna benzemektedir. Bu bildiri ile A.B.D.nin tarafszlk politikasn terk ettii aka ortaya kmtr. Bildirinin maddeleri zetle yledir: i.Savatan sonra toprak kazanlmayacak ii.ilgili halkn onay anlmadan toprak deiiklii yaplmayacak, iii.Uluslar kendi geleceklerini kendileri saptayacaklar (self-determination), iv.Uluslararas ibirlii gerekletirilip gelitirilecek, v.Temel hammaddelerden eit biimde faydalanlacak, vi.nsanlar korku ve alktan kurtarlacak vii.Ak denizlerde ticaret serbestlii gerekletirilecek, viii.Mihver devletleri silahtan arndrlacak ve savatan sonra topyekn silahszlanmaya gidilecek. Bu maddeler daha sonra Birlemi Milletler Andlamasnn iine de alnd.

Atlantik Pakt-Atlantic Alliance

4 Nisan 1949 tarihinde Washington da imzalanan ve NATOyu kuran Kuzey Atlantik Anlamasnn/North Atlantic Treaty dier ismidir.

Atlantik Yasas-Atlantic Charter

1941 yl austos aynda ngiliz Babakan Winston Churchill ile ABD Bakan Franklin Roosevelt arasnda imzalanan ve ileride BM Yasasnn da temelini oluturacak olan ortak bildiri. Bu ortak beyannamede, zgrlk ve demokrasinin korunmas, devletlerin zora bavurarak toprak geniletme abalarnn knanmas ve insanln korkulardan uzak yaamas vurgulanyordu. Beyannamenin bir dier anlam da o srada henz II. Dnya Savana girmemi olan ABDnin, ak biimde mttefikleri desteklediinin ilan olmasyd.

Atae-Attache

lke dndaki eliliklerde, kendi uzmanlk alanna gre raporlar hazrlayp temsilcilik yapan, diplomatik misyona bal teknik uzman. Ataeler siyasi, askeri, ekonomik, basn, tarm ya da kltrel alanlardaki uzmanlardan oluabilir. Ataelerin grevleri arasnda, kendi alan ile ilgili olarak lkesini temsil etme, bilgi toplama ve ilikileri gelitirme gibi konular bulunmaktadr. Ataelerin bir ksm dilerine bal olarak grev yaparlarken, dier bir ksm da farkl hkmet organlarnn diplomatik misyonlarnn uzants konumundadrlar.

Bir lkenin yabanc lkelerdeki diplomatik misyonlarnda belirli bir uzmanlk alan ile ilgili olarak temsil ve bilgi toplama fonksiyonunu gren diplomatik grevli. Siyasal memur statsndeki bu grevli, bulunduu yabanc devletin durumunu ve davranlarn kendi yetki alannda kalmak kouluyla izler ve hkmetine bildirir. Bazlarna gre onun bilgi toplama hareketi casusluk olarak kabul edilir. Ataeler eitli hizmet alanlarnda grev yaparlar. rnein askeri ataeler (atae militer) bal olduklar ulusal ordunun komutanlnn temsilcisi sfatyla hem eliliin askeri danmandr, hem de kendi lkeleri iin haber toplarlar. Basn ataeleri basn, film, radyo ve televizyon gibi alanlarda uzmanlam danmanlardr. Ticaret ataeleri, bulunduklar yabanc lkelerle kendi lkeleri arasndaki ticaret ilikilerini izleyen, ticaret anlamalarnn hazrlanmasnda rol alan ve kendi lkelerinin ekonomik karlarnn korunmas dorultusunda danma grevi yapan grevlilerdir. Kltr ataeleri ise bulunduklar yabanc lkelerde kendi lkelerinin kltrn tantmaya ve iki lke arasndaki kltr balarn gelitirmeye alrlar.

Atekes (cease fire-truce)

ki ya da daha ok taraf arasndaki arpmalara son vermek iin yaplan antlama. Atekes antlamasnn koullar, kapsad alan ve sresi, genellikle antlamay yapan taraflarca belirlenir. Atekes antlamas llerin toplanmas gibi zel amalarla, blgesel ya da geici olarak yaplabilir. Buna blgesel atekes ya da mtareke denir. Bu antlamayla sava durumu sona ermez. Bu tr antlamalarn en nemli fonksiyonu, atan taraflara aralarndaki sorunu grmeler yoluyla zme konusunda yeni bir frsat oluturmasdr. Son zamanlardaki eilim, atekes antlamasnn kapsamn genileterek biim ve ierik asndan bir n bar antlamasna dnmesini salamak ynndedir.

Atekes antlamasna ilikin genel kurallar 1907 Lahey Bar Konferansnda saptanm ve Lahey Kara Sava Ynetmeliinde yer almtr. Bu ynetmeliin koullarna gre, bir atekes antlamasnn yeterince ak olmamas, savan yeniden balamasna sebep olabilir. Kastl ilerlemeler, bir birliin hatt dndaki noktalara el koymas ve birliklerin istenmeyen ya da zayf bir noktadan geri ekilmeleri, atekes antlamasnn bozulmasn douran davranlar arasndadr.

Atmosferde, D Uzayda ve Su Altnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan Andlama, 5 Austos 1963

Atmosferde, uzayda ve su altnda nkleer denemelerini bar ya da askeriyaplmasn yasaklayan andlama. 5 Austos 1963te Moskovada imzalanan andlama 10 Ekim 1963te yrrle girdi. Toprak altnda nkleer deneme yaplmasn yasaklamad iin Snrl Deneme Yasa Andlamas olarak da bilinir. Andlama metninde nkleer silah denemelerinin yansra herhangi baka nkleer patlama eklinde barl denemelerin de yasakland belirtilmektedir.

Atom Bombas (atomic bomb)

Pltonyum 239 ya da uranyum 235 izotoplar gibi ar element ekirdeklerinin blnmesiyle aa kan enerjiden kaynaklanan byk patlayc gce sahip nkleer salih. Bu blnme, ok hzl bir zincirleme tepkime iinde blnebilir ekirdeklerin ntronlarla bombardmanyla balatlr. Bir atom bombasnn gc, kimyasal patlayclarla yaplm ayn boyuttaki bir bombayla karlatrlamayacak kadar byktr. Patlama srasnda, ok dalgalar ve rzgar basncyla yaratt etkinin yan sra s, k ve ldrc nlar radyasyon yayar.

lk atom bombalar, II. Dnya Sava srasnda ABDde Manhettan Projesi adyla bilinen bir program erevesinde ve iki farkl trde retildi. Pltonyumlu atombombas 16 Temmuz 1945te New Mexico eyaletindeki Alamogordoda denendi. Uranyumlu ilk atombombas ise, 6 Austos 1945te Japonyann Hiroima kentine atld ve kentin byk blmnn yerle bir

olmasna, 200 binden ok kiinin lmne neden oldular. Bu apta bir ykma yol aan ikinci bir pltonyum bombas da, 9 Austosta Naazakiye atld. 1950lerin ilk yllarnda termonkleer bombann gelitirilmesiyle, atom bombalar ve silahlar stratejik silahlar olmaktan kp taktik silahlar snflardan saylmaya baland.

Audiovizuyel politika-Audiovisual Policy

Avrupa Birliinin 1986 da kabul ettii Avrupa apnda audiovizuyel ortam kurma almalar. Buna gre ye lkeler arasnda, programlarn serbest dolamn snrlayan hukuki ve teknik engellerin kaldrlmas, retilen programlara Avrupa ierii verilmesi ve telif haklarnn yaygnlatrlmas ve bu ynde bir sanayi alt yaps kurulmas ngrlmtr.

Augsburg Bar, 1555

Almanyada Lutherciliin varln kabul eden ilk kalc yasal dzenleme. Augsburgda toplanan Kutsal Roma-Germen mparatorluu Dieti tarafndan 25 Eyll 1555te ilan edilmitir. Buna gre imparatorluun yesi hibir devlet dinsel gerekelerle bir baka ye devlet ile savaa giremeyecek ve mezhepler silaha bavurmadan yeniden birleene dek bar geerli olacakt. Ayrca imparatorluun her topluluk diliminde sadece bir mezhep tannyor -Katolik veya Luthercilik- bylece prenslerin setii mezhep uyruklarn da balyordu. teki mezhepten olanlar mlklerini satarak, bal olduklar mezhebin tannd prensliklere g edebilirlerdi. Augsburg Bar, eksikliklerine ramen yarm yzyl akn bir sre Kutsal Roma-German mparatorluunu ciddi bir i atmadan korudu.

Avrosantrizm Diplomasisi (eurocentric diplomacy)

Uluslararas ilikilerdeki yaklam biimlerinden birisidir ve Avrupay nem ve ncelik bakmndan en n planda ve btn ilerin ve olaylarn merkezi olarak grmek ve bunu kabullenmektedir. ABDnin kinci Dnya Sava ncesi yllardaki kabuuna ekilme politikas nedeniyle ve Sovyetler Birliinin ierdekomnizmi yerletirip pekitirmek iin megul bulunuu sonucu Avrupa

daima en nemli diplomasi oda olarak gze arpmtr. Sava sonras yllarda ABD ve Sovyetlerin iki sper devlet olular dnya politikasn iki kutuplu hale getirmi, zamanla inin ve nc Dnya denilen gelimekte olan lkelerin gruplamalar ile ok kutuplu (multipolar) bir durumda sz edilmeye balanmtr. Bu arada Avrupa kendi birliini kurma yolunda baz nemli admlar atm ve AET (Ortak Pazar veya Avrupa Ekonomik Topluluu) erevesinde nce 6 sonra 9 lke ekonomik birlie ynelmi ve diplomatik alanda ortak ve uyumlu bir d politika amalanmakta ve srdrlmektedir. Bylece bir ok nemlidnya sorunlarnda ve olaylarnda bunlar birarada hareket ile avronsantrizm diplomasisini glendirmekte ve iki sper g arasnda nemli bir pozisyon salamaktadr. Avrupa lkelerinin ekonomik ve teknik gelimeleri ile ortak diplomasileri bu durumunu srdrmesinin balca etkenleri olacaktr. Trkiyenin de avrosantrik gelimeleri iyi izlemesi ve bir rol almas, zerinde nemle durulan bir husustur.

Avrupa mar Program (European Recovery Programme)

kinci Dnya Savandan sonra Avrupa ekonomileri byk bir ykma uramt. Savatan sonra bu lkeler youn bir ekonomik anrma giritiler. Onarm iin gerekli ara ve gerelerin salanabilecei tek kaynak ABD idi. Fakat bu da o lkelerin kapasitelerini aan altn ve dviz rezervi gerektiriyordu. 1947 ylnda ABD Dileri Bakan George C. Marshall nderliide, Bat Avrupa lkelerinin onarm amacyla hazrlanan bir Avrupa mar Program ortaya kt. Bu programn finansman iin ABDnin yapt yardmlar Marshall Yardmlar diye bilinir. 1947de bir miktar yardm datlmakla birlikte, programn asl uygulan 1948de olmutur. Programn balatlmasndan sonraki drt yl ierisinde 17 Avrupa lkesine toplam 12 milyar dolar tutarnda hibe veya kredi eklinde kaynak transferi yaplmtr. Trkiye de az da olsa bu yardmlardan yararlanmtr.

Avrupa Uyumu-Concert of Europe

1815 ile 1914 yllar arasnda Avrupa apnda hakim olan siyasal uyum politikas. Napolyonu malup eden devletlerin, Napolyon ncesi Avrupann yeniden inas ve her trl ayaklanmay bastrma ve statkoyu koruma amacna ynelik imzaladklar Viyana Kongresinin kararlar dorultusunda giritikleri sk ibirlii ortam. Sistem daha ok, byk devletlerin toprak sorunlarnda birbirine danmalar biiminde srmtr. Belirli bir rgtsel

yaps olmayan sistem, Birinci Dnya Savann patlak vermesi ile sona erdi. Avrupa Uyumu Sistemi Avrupada siyasi istikrara byk katkda bulunmutur. Byk glerin birliinin bozulmas Avrupay dorudan I. Dnya Savana srkledi.

XIX. yzylda Avrupada bar tehdit eden nemli olaylar karsnda byk glerin kurduu ad hoc bir karlkl danma sistemi. Avusturya, ngiltere, Fransa ve Prusyaya daha sonra Almanya ve talya katlm, geri kalan kk devletler ise kendileriyle dorudan ilgili bir olay durumunda sisteme dahil olmulardr. Uyum sistemi genellikle byk devletlerin barn tehdit edildiine inandklar anda topladklar konferanslar eklinde yryordu. Sonuta byk glerin hegemonyas egemen oluyordu. Sistem byk glerin l ttifak ve l tilaf eklinde iki kutupta kamplamasna kadar srmtr.

Avrupa Gvenlik birlii Konferans AGK-Conference on Security and Cooperation in Europe

lk defa 1954 ylnda gndeme getirilen; ancak, ciddi almalarna 1971 ylnda balayarak, 1994 ylna kadar srdren 20 akn konferans dizisi. Tm Avrupa lkeleri, Kanada ve ABDden oluan 37 lkenin katld hkmetler aras konferansn balca iki amac vard: Avrupa da bloklar aras gerilim nedeniyle tehlikede bulunan istikrar salamak ve Avrupa lkelerinin demokratik, insan haklarna saygl ynetimlere kavumalar. 1975 ylnda Nihai Senet imzalanm ve Helsinki zleme Komitesi kurularak alnan kararlarn ciddi biimde uygulanmas amalanmtr. Konferanslarn en nemli kazanm, bloklar aras gerilimi yumuatan bir platform olmasyd. 1990 ylnda imzalanan Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlamas AKKA, ile bu ynde ciddi admlar atan AGK, yine 1990 da kabul ettii Yeni Bir Avrupa in Paris art ile kurumlama karar alm ve 1994 ylnda Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat adn almtr.

Avrupa Silahszlanma Konferans-Conference on the Disarmement of Europe

Avrupada askeri anlamda yumuamaya doru nemli admlarn atld konferanstr. Stockholmde 1984-1986 yllar arasnda 12 defa toplanmtr. ou kez Stockholm Konferans olarak da anlr. Avrupada karlkl gven,

emniyet, silahszlanma konular grlm ve sonunda Stockholm Anlamas imzalanmtr. Bu ynyle, Dou-Bat ile btn Avrupada konvansiyonel askeri gleri konu eden ilk anlamadr. Anlamayla lkelerin bir-birlerine byk askeri hareketlerini haber vermeleri esas konmutur.

Anayasa-Constitution

Bir devletin temel siyasi ve idari organizasyonu ile vatandalarn temel hak ve devlerini belirleyen temel kanun. Bu ynyle anayasa bir lkede tm kanunlarn temel dayanadr. Anayasa, bir lkenin egemenlik unsurlarndan biri olduu iin, inenmesi her lkede ar sutur.

Akdenizin Korunmas Szlemesi-Convention for the Protection from Marine Pollution of the Mediterranean

Adna Barcelona Szlemesi de denir. 1976 ylnda Arnavutluk dnda Akdenize kys olan 18 lke tarafndan imzalanm ve ubat 1978 de yrrle girmitir. Daha sonra protokol ile tamamlanmtr. ABnin de taraf olduu bu protokol ve szlemeler, BM evre Koruma Programna dahildir.

Avrupa Konseyi-Council of Europe

1949 ylnda imzalanan Londra Anlamas ile kurulmu devletler aras rgt. Amac, insan haklarn, bireyin temel zgrlklerini ve hukukun stnln kabul eden yeleri arasnda siyasi, hukuki, kltrel ve sosyal alanlarda ibirliini gelitirmek ve inand bu ilkeleri koruyup gelitirmektir. Aralarnda Trkiyenin de bulunduu otuz yesi vardr. rgtn organlar: Bakanlar Komitesi, Parlamenterler Asamblesi ve Sekreterliktir. Bakanlar Komitesi, ye lkelerin dileri bakanlarndan oluurken, Parlamenterler Asamblesi, lkelerin nfusuna gre dzenlenmi kontenjan adedi kadar parlamenterden oluur. Parlamenterler, lkelerini deil kendilerini temsil ederler. ok sayda alt birimden oluan Konseyin en nemli birimlerinden biri Avrupa nsan Haklar Mahkemesidir. Konseyin merkezi Fransann Strasbourg kentindedir. Konseyin AB ile dorudan hibir yapsal balants yoktur. ABnin karar organ

olan Avrupa Birlii Konseyi /Council of European Union/ ile kartrlmamaldr.

Avrupa Birlii Konseyi-Council of European Union

Avrupa Birliinin karar organdr. Merkezi Brksel dedir ve AB yesi lkelerin bakanlarndan oluur. Konsey, toplant gndemini oluturan konudaki bakanlarn dzenli toplantlarndan oluur. rnein ekonomi ile ilgili konularda AB yesi lke ekonomi bakanlar, tarmla ilgili konularda AB yesi lke tarm bakanlar bir araya gelerek Konseyi olutururlar. AB mevzuatn hazrlar ve yas yapma konusunda Avrupa Parlamentosu ile egdm halinde alr.

Avrupa Adalet Divan-Court of Justice/EU

Avrupa Birlii snrlar iindeki anlamalar, yasa ve kararlar inceleyen, birlik kurumlarnn ye lkelerle, birbirleri ile ya da zel kii ve kurumlarla ihtilaflarna bakan ok uluslu mahkeme. Divan 16 yargtan oluur ve 6 yllk bir sre iin AB Bakanlar Konseyince atanr. Yarglar kararlar basit ounluk ile alrlar. Kararlar balaycdr ve temyiz imkan bulunmamaktadr. Davalar bu mahkemenin nne gelmeden nce ilk Aama Mahkemesinde grlr.

Avrupa Konseyi Kltr birlii Konseyi-Cultural Cooperation Council of Council of Europe

Avrupa Konseyinin eitim ve kltr politikalarn gelitirmek ve uygulamasn izlemek zere kurulmu olan birimi.

Atlantik likileri Bildirisi-Declaration on Atlantic Relations

19 Haziran 1974 tarihinde kabul edilen ve deien dnya koullar gz nnde bulundurularak, NATO iindeki ilikilerin yeniden dzenlenmesini ngren bildirge. On drt maddeden oluan belge, Souk Sava dengelerinin korunmasn ima etmekle birlikte, Dou-Bat ilikilerinde gerekli olan pozitif

tutumun benimsendii dile getirilmitir.

Askerden arndrlm blge-Demilitarized zone

Bir sava srasnda, taraflarn aralarnda uzlaarak karlkl askerlerini ekip boalttklar yerler. Sz konusu durum, sava iinde veya sava sonrasnda olabilecei gibi, sava olmakszn baz bunalm blgelerinde de bavurulabilir.

Avrupa Birlii Anlama Projesi-Draft Treaty for European Union

14 ubat 1984 tarihinde Avrupa Parlamentosu tarafndan kabul edilen ve Avrupadaki entegrasyon srecinin ekonomik alann yan sra siyasal temele de dayanmas iin almalar yaplmasn ngren proje. talyan parlamenter Altiero Spinelli 1907-1986 nclnde hazrlanan proje, Avrupa Topluluunun Avrupa Birliine dntrlmesi yolunda nemli bir dnm noktas olmutur. 1980 ylnda kurduu -Corocodile Kulb ile bu ynde almalar balatan Spinelli, 1982 ylnda APye Avrupa Birliine gitmek iin daha nceki anlamann reformunun gerektiini bildirmi, 1983te n proje sunmu ve 1984 ylnda AP tarafndan kabul edilmesini salamtr. Ama sz konusu proje zaman iinde snk kaldysa da 1989dan sonra baka isimler ve inisiyatifler altnda AB srecinin bu gnlerine gelmesinde ciddi katks olmutur.

Ambargo-Embargo

Uluslar aras ilikilerde, siyasal, stratejik ya da ekonomik amalarla bir ksm mallarn, baz lkelerce dierlerine ihracnn, satnn ya da naklinin devlet gc kullanarak yasaklanmas. Ambargo, genelletirilerek her trl ihtiya maddesini kapsad zaman ablukaya dnr. Ambargoda, bir lkeyi ekonomik ya da siyasi adan zor duruma drmek iin o lke ile ekonomik ilikisi bulunan lke ya da lkenin buraya mal ve hizmet satmlarnn engellemek zere nlemler almas sz konusudur. Uluslar aras ilikilerde bir yaptrm arac olarak kullanlan ambargo, zellikle sava durumlarnda nem kazanmaktadr. Ambargonun amacna ulaabilmesi iin, hedef lkenin gereksinme duyduu mal alabilecei alternatif pazarlara sahip olmamas

gerekir.

Ekonomik politikann yaptrm aralarndan bir tanesi. Bir lkeyi ekonomik adan zor duruma drmek iin ticaret gemilerinin ve dier mallarn giri knn, ithalat ve ihracatn yasaklanmas. Ambargo etkili olabilmesi iin sadece denizden deil, havadan ve hatta karadan da uygulanmaldr. Ambargo sivil ve uluslararas olmak zere iki trldr. Sivil ambargo, bir devletin kendi gemilerini yabanc devletlerin yamasndan korumak ya da mallarn belli bir lkeye ulamasn engellemek amacyla kendi limanlarnda alkoymasdr. Uluslararas ambargo ise yabanc devlet gemilerinin ve mallarnn alkonulmasdr. Ambargo ama ynnden siyasal ierikli yahut misilleme trnde olabilir. Siyasal amal ambargo sava ya da ayaklanma iinde olan devletlere silah ve sava malzemesi ihracn engellemek amacyla uygulanr. spanyol Sava srasnda ABDnin tarafszln belirtmek amacyla uygulad 1937 ylndaki ambargo bu tre bir rnektir. Misilleme trnde ambargo; devletler hukukuna ilikin ykmllklerini inedii dnlen bir devlete kar kullanlr. ngiltere ve Fransaya konulan 1807 ABD ambargosu bu niteliktedir. Ayrca ABDnin en gzde devlet olan SSCBye uygulam olduu kstlama da de facto ambargo olarak tanmlanr.

Antant-Entente

ki ya da daha fazla lke arasnda belirli bir sre iin yaplan ve ok fazla karlkl ykmllkler getirmeyen zayf badama. Anlama, siyasi anlama. Devletler arasnda bir veya birka anlamann imzalanmas ile oluan ittifaklara verilen ad. Antant kelimesi tarih boyunca baz devletleraras anlama ve birlemelerin zel ad olarak kullanlmtr. 1959da drt Afrika devleti (Fildii Sahili, Dehemey, Nijer ve Yukar Volta) tarafndan kurulan Antant Kurulu 1904te Fransa-ngiltere yaknlamasn simgeleyen Entente Cordiale, 1920 ve 1921de Romanya, Yugoslavya ve ekoslavakya, arasnda imzalanan iki tarafl anlamalar sonucu doanKk Antant, 1898-1905 yllar arasnda Fransa, ngiltere ve Rusyann aralarnda imzaladklar anlamalarla oluturduklar l Antant tarihte en bilinen antant rnekleridir.

Avrasya-Eurasia

Avrupa ve Asya. Batda Atlas Okyanusundan balayp, douda in Denizi ve Pasifik Okyanusuna kadar devam eden Avrupa ve Asya ana kara ktleleri. Dnya nfusunun yardan fazlasn, enerji kaynaklarnn yzde 75ini dnya GSMHsnn yzde 60n barndran blge, siyasal, ekonomik, kltrel ve stratejik adan uluslar aras siyasetin en nemli alanlarndan biridir.

Avrasya gleri-Eurasian powers

Avrasya kara ktlesi zerinde yer alan Almanya, in, Hindistan, Rusya, Trkiye gibi siyasal ve ekonomik adan etki sahibi lkeler.

Avrasya Gei Koridoru-Eurasian Transit Corridor

Londradan balayarak Gney in Denizi ve Japonyaya kadar uzanan alanda gvenli bir ticaret gzergh oluturulmas ngrlen ve kinci pek Yolu olarak adlandrlan proje. Proje anlamas 1993 ylndan Avrupa Birlii ile blge lkeleri arasnda imzalanmtr.

Avrupa-Arap diyalogu-Euro-Arab dialogue

Arap Birlii lkeleri ile Avrupa Birlii lkeleri arasnda ekonomik temelli olarak balayan; ama sonra siyasal alanda ve zellikle bar sreci konusunu da kapsayacak ekilde gelien diyalog. Bu ibirlii ilk defa 1973 petrol ambargosu ardndan, dnemin Avrupa Topluluu yelerinin Orta Doudaki durumla ilgili olarak aldklar karar zerine balamtr. 1974te kurulan Avrupa-Arap Genel Komisyonu, dzenli toplantlarna 1976 ylndan sonra balamtr.

Avrupa komnizmi-Euro communism

1970li yllarda baz Avrupa komnist partileri iinde Sovyet komnizmi izgisinden bamszlama ile ortaya kan Avrupa tarz komnizm. Balca

zellii, tm komnist partilerin tek bir reti ve merkeze uyum gstermesini ngren Sovyet grn reddetmesidir. Bunun yerine, her partinin kendi lkesinin yapsna, kltrne ve gereksinimlerine gre ynn izmesini ngrr; Batl anlamda oulcu demokrasi kavramn kabul eder ve sosyalizmin serbest seim yoluyla kurulmasn ister.

Avrupa merkezci diplomasi-Eurocentric diplomacy

Uluslar aras ilikilerde Avrupay n plana alp tm ilerini Avrupa merkezli olarak dzenlemeyi ngren diplomasi.

Avrupallar Avrupas-Europe of the Europeans

Avrupay Amerikan hegemonyasndan kurtarmak ve Amerika yanls bir model zerine kurulmasn nlemek amacyla 1950li ve 60l yllarda Fransz lider Charles de Gaulle tarafndan savunulan gr.

Avrupa Ordusu Projesi-European Army Project

lk defa 1952 tarihli Paris Anlamasyla gndeme gelen ama souk sava koullar nedeniyle ilerlik kazanmayan Avrupann kendi ordusunu oluturma projesi. Paris Anlamasnda zgn bir Avrupa ordusu kurulmas abalar, 1953 ylnda Fransann itirazlar zerine gereklememi ve Avrupann savunmas 1990 yllarn bana kadar NATO erevesinde snrl kalmtr. Ancak 1992 ylndan itibaren Avrupann kendi ordusuna sahip olmas gerektii ynndeki grlerin arlk kazanmas, abalar younlatrm ve 2003 ylna kadar, ordunun ilk nvesini oluturacak almalarn tamamlanmas kararlatrlmtr.

Avrupa Bakaloryas-Europen Baccalaureate

Avrupa okullarnda lise bitirme diplomasn esas alan snavdr. ye lkelerdeki

Avrupa okullarnda yaplan bu snavlar ayn esasa balamak zere Avrupa Konseyinin ilk ynetmelii 1957 de yaynlanmtr.

Avrupa Kmr ve elik Topluluu-European Coal and Steel Community

1951 ylnda imzalanan Paris Anlamas ile kurulmu olan ve Avrupa Birliinin ilk nvesini tekil eden yaplanma. Adna Schuman Plan da denmektedir. Amac, ksa vadede Fransa ve Almanyay ekonomik anlamda birbirine yaknlatrarak kinci Dnya Savana neden olan kmr ve elik sektrlerinde ibirlii yapmalarn salamakt. Uzun vadede ise ekonomik ve siyasi alanlarda birlemi bir Avrupann oluturulmasyd. Kurucular Jean Monnest ve Robert Schuman idi. 1970lerdeki petrol ve elik krizinden olumsuz etkilenene yapnn ilerlik sresi 2002 ylna kadar uzam ve Avrupa entegrasyonunda nemli rol oynamtr. 1967 ylnda yrtmelerin birletirilmesi ile Avrupa topluluunun tek bir komisyon, tek bir konsey ve tek bir parlamentoya sahip olmasyla bamszln yitirmi, 1978 ylnda Avrupa Parlamentosunun ald bir kararla ismi de terk edilerek tm Avrupa rgtlenmelerinin Avrupa Topluluu ad altnda bulumas kararlatrlmtr.

Avrupa Komisyon u-Europen Commission

Avrupa Birliinin yrtme organdr. 20 yeden oluan komisyonun balca drt ilevi vardr: 1-ABnin yrtme organ olarak politikalar uygulamak ve ynetmek, 2-Mevzuata ilikin neriler hazrlamak, c-AB yasalarnn e gdml bir ekilde tm ye lkelerde uygulanmasn ve korunmasn salamak, 4-AB uluslar aras alanda temsil etmek, Komisyon, belli bir inisiyatif hakkna sahip olmasna karn, AB politikalarna ve nceliklerine ilikin temel kararlar kendi bana alamaz. Bu ykmllk, ye hkmetlerin bakanlarndan oluan Avrupa Birlii Konseyi ile Avrupa Parlamentosunun sorumluluundadr. Avrupa kurulmalarnn en by olan Komisyon, yaklak on be bin personel, yirmi genel mdrlk ve on be uzmanlk servisinden oluur. Komisyon yesi yirmi kii, haftada bir kez toplanr. Komisyon toplantlarnda, her gndem maddesine ilikin sz konusu politika alanndan sorumlu komisyon yesi sunu yapar ve kararlar gerekirse oy okluu sistemiyle alnr. Komisyon bakan, Avrupa devlet bakanlarnca seilir. yeler, birlik yesi lkelerce Komisyon Bakanna danlarak aday gsterilir ve parlamento tarafndan onaylanarak greve balar.

Avrupa nsan Haklar Komisyonu-European Commission of Human Rights

Avrupa nsan Haklar Szlemesinin kurduu soruturma ve uzlatrma kurumu. Grevi, bu szlemeye aykr davranldn ne sren birey ve devletlerin dilekelerini incelemektir. Bireysel bavurularda, dosta zm bulmaya alr. Bu olmaz ise, sorun Avrupa nsan Haklar Divanna yollanr ve dava burada grlr. ayet hakknda ikayet olan devlet, Divann yarglama yetkisini kabul etmeyen bir lke ise, o zaman grn bir raporla Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine bildirir. Bamsz yarglardan oluur ve kararlarnn balaycl yoktur.

Avrupa Topluluklar-European Communities

Dnemin temel Avrupa Kurumu olan Avrupa Kmr ve elik Topluluu AKT Avrupa Ekonomik Topluluu AET ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluuna EURATOM verilen kapsayc isim. 1967 ylnda yrtmelerin birletirilmesi ile bu topluluk tek bir komisyon, tek bir konsey ve tek bir parlamentoya sahip olmutur. 1978 ylnda Avrupa Parlamentosunun ald bir kararla isim olarak kullanlmas terk edilmi ve Avrupa Topluluu kurulmutur.

Avrupa Topluluu-European Community

1951 tarihli Paris Anlamas ile kurulan Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1957 ylndaki Roma Anlamas ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu adl topluluun birletirilmesi ile kurulan rgt. 1967 ylnda yrtmelerin birletirilmesi ile bu topluluk tek bir komisyon, tek bir konsey ve tek bir parlamentoya sahip olmutur. 1978 ylnda Avrupa Parlamentosunun ald bir kararla isim olarak da deimi ve Avrupa Topluluu ismi benimsenmitir. Oluturulan topluluun tek bir piyasa eklinde btnlemesi ve grlen-grlmeyen tm snrlarn ortadan kaldrlmas iin yeni abalar gerekmi; bu amala hazrlanan Avrupa Tek Senedi, topluluun snrlar dahilinde btnl salamak zere 1993 yln hedef olarak belirlemitir. Bu hedefler erevesinde gerekli alt yap oluturulduktan sonra, 1992 ylnda imzalanan Maastricht anlamas ile Avrupa Topluluuna resmen son verilerek rgtlenmenin ad Avrupa Birlii olmutur.

Avrupa Kongresi-European Conference

Winston Churchill 1874-1965 tarafndan Laheyde 1948 ylnda toplanan ve Avrupann yeniden ayaa kalmasna destek olacak temelleri atan kongre. Bunun ardndan Avrupa Hareketi, Avrupa Konseyi, Avrupa nsan Haklar Divan kurulmutur.

Avrupa nsan Haklar Szlemesi-European Convention of Human Rights

4 Kasm 1950 ylnda Romada imzalanan ve Eyll 1953 tarihinde yrrle giren insan haklarn ve temel zgrlkleri korumaya ilikin szleme. Bireyin medeni ve siyasal haklarn gvence altna almay amalayan anlama, kiilerin bireysel bavuru hakkn tanm olan herhangi bir devle aleyhine Avrupa nsan Haklar Komisyonuna bavurma imkan getirmektedir.

Avrupa Konseyi-European Council

Avrupa Birliinin en st karar organ. 10 Aralk 1974 ylnda kurulmutur. Avrupa Birlii devlet ya da hkmet bakanlarndan oluur. Her alt ayda bir, dnem bakan olan lkenin bakentinde toplanr. Topluluun makro politikalar ile gndemdeki nemli hususlarda karar alr. Ortak d politika ve gvenlik politikalarn belirler. Merkezi Strasbourgta bulunan Avrupa Konseyi ile kartrlmamaldr.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi-European Court of Human Rights

Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 1959 ylnda kurduu uluslar aras bir yarglama kurumudur. Szlemenin uygulanmas ve yorumlanmas ile ilgili tm davalara bakar. Yarg grevinin yan sra danma grevi de vardr. Avrupa Konseyine ye lkelerin birer yargcndan oluur. Bireyler dorudan bu mahkemeye bavuramazlar. Bavurular ncelikler Avrupa nsan Haklar Komisyonu veya ilgili devlet tarafndan yaplr. Sadece ye devlet yurttalar

tarafndan yaplan bir bavuru, Komisyon tarafndan bu mahkemeye gtrlebilir.

Strasbourg Avrupa Mahkemesi-European Court of Strasbourg

Avrupa nsan Haklar Divanna verilen dier isim. Strasbourgta bulunan Avrupa Adalet Divan ile kartrlmamaldr.

Avrupa Kltr Merkezi-European Culture Center

1950 ylnda kurulan ve Avrupa Birliinin kurulmas iin eitsel ve kltrel sorunlar inceleyen kurum. Merkezi Cenevrededir.

Avrupa Kltr Anlamas-European Culturel Agreement

1954 ylnda Avrupa Konseyi yesi lkelerce imzalanan ve Avrupann ortak kltrel varln kurumay amalayan anlama.

Avrupa para ylan-European currency snake

Uluslar aras para sisteminde yaanan bunalma kar 1972 ile 1979 yllar arasnda uygulanan dviz dalgalanma teknii. 1971 ylnda Washington da yaplan anlama uyarnca, her parann deerinin dolara kar en fazla yzde 2.23 oynamasna izin veren bir tnel oluturulmas kararlatrlmtr. Bylece her Avrupa lkesindeki merkez bankas, kendi parasnn deerini dier yelerin paralarna kar bu snrlar iinde tutmakla grevlendirilmitir.

Avrupa Gn-European Day

ki farkl gn Avrupa gn olarak kutlanmaktadr. Bunlardan ilki, Avrupa Konseyi Statsnn Londrada imzaland gn olan 5 Mays 1949 gn; ikincisi de, Avrupa btnlemesinin temellerinden biri olan Robert Schuman Bildirinin yaynland 9 Mays 1950 gn.

Avrupa Savunma Topluluu-European Defence Community

27 Mays 1952 Paris Anlamas ile kurulmas ngrlen savunma topluluu projesi. Bunu gerekletirmek iin Avrupa Topluluu ynetimi altnda bir Avrupa ordusu kurulmas dnlmtr. Ancak Fransa Cumhurbakan Charles de Gaullen kar kmas zerine 1954 ylna savunma topluluu projesi hayata geirilmeden yok olup gitmitir.

Avrupa Ekonomik Topluluu-European Economic Community

Avrupada ekonomik entegrasyon srecinin ilk balangc olan ve 1 Ocak 1958 de yrrle giren Roma Anlamas ile kurulan topluluk. Kurulu amac, ye alt lke Almanya, Fransa, talya, Belika, Lksemburg, Hollanda arasnda bir ortak Pazar kurmakt. Bunun iin gmrk, ekonomik ve parasal birliin kurulmas gerekiyordu. Gmrk birlii 1968 ylnda yrrle girdiyse de, 1970li yllarda yaanan ekonomik bunalmlar entegrasyon srecini geciktirdi. Dier byk Avrupa rgtlenmeleri Avrupa Kmr ve elik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu ile 1967 ylndan itibaren birletirilerek ad nce Avrupa Topluluklar daha sonrada tamamen Entegre edilerek Avrupa Topluluu halini ald.

Avrupa Bayra-European Flag

21 Nisan 1986 tarihinde resmen kabul edilen ve mavi fon zerinde 12 sar yldzdan oluan bayrak. Tm Avrupay kapsayacak ekilde bir bayrak fikri 1923 ten beri gndemde bulunmutur. 1923 tarihinde Comte Richard de Coundenhove tarafndan kabul edilen Pan Avrupa bayrann yan sra, 1948 ylnda Avrupa Hareketinin kabul ettii beyaz fon zerine yeil E harfinin bulunduu bayrak belirli mnasebetlerle kullanlmtr. Ancak, bugn de kullanlan mavi bayrak 1986 da tmnn yerini almtr.

Avrupa Serbest Ticaret Birlii-European Free Trade Association

EFTA. Dnemin Avrupa Ekonomik Topluluuna rakip olarak ngiltere tarafndan, bir grup Bat Avrupa lkesi ile birlikte 1959 ylnda kurulan rgt. ngiltere, Avusturya, Danimarka, Finlandiya, sve, svire, zlanda, Norve ve Portekiz den oluan birliin baz yelerinin Avrupa Ekonomik Topluluuna ye olmalar nedeniyle, EFTA ile AT arasnda imzalanan anlamalarla 1977 ylnda aamal olarak balayan Avrupa Serbest Ticaret blgesi, 1984 ylnda tamamlanm ve bugn daha geni bir Avrupa ortam oluturulmutur. 1991 ylnda imzalanan ve 1994 ylnda yrrle giren anlama ile de, AB ve EFTA arasnda serbest dolam salanarak bu ibirlii derinletirilmitir. Merkezi Cenevrede ve halen 7 yesi, Avusturya, Finlandiya, sve, svire, zlanda, Norve ve Liechtenstein olan EFTAnn en byk ticari orta yine Avrupa Birliidir.

Avrupa Para Sistemi-European Monetary System

1978 ylnda kabul edilen ve 13 Mart 1979 tarihinde yrrle giren Avrupa para stabilizasyon tekniidir. Amac parasal birlii kurmakt. 1989 ylna kadar tm Avrupa lkeleri arasnda parasal bir istikrar kurulmas baarl olmu, on bir defa ayarlama yaplm ve para kurlarndaki bozulmalar azaltlmtr. Bu sisteme bal her ulusal para iin, Avrupa para birimine baml bir temel kur vardr.

Avrupa Parlamentosu-European Parliament

Avrupann supranasyonal yasama organ. nceleri, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun ortak meclisi olan organ, 1958 Roma Anlamas ardndan kurulan baka bir meclis ile birletirilerek kurulmu ve Avrupa lkelerinden gelen temsilcilerce ilk defa 1958 ylnda toplanmtr. Resmi adn 1962 ylnda almtr. Parlamento vekilleri, ilk nceleri ye lkelerin ulusal parlamentolarndan atama yoluyla seilirken, 1979 ylndan itibaren ye lke vatandalarnca dorudan seilmektedir. Parlamenterler be yllk bir sre iin seilir. Bakannn yan sra, on drt bakan yardmcs, bir divan ve ok sayda komisyon ve siyasi grup bulunmaktadr. Parlamento toplantlar Strasbourgta,

Genel Sekreterlik toplantlar Lksemburgta komisyon ve siyasi gruplarn toplantlar ise Brkselde yaplr. Yasam grevini AB Konseyi ile paylamtr. Konular, parlamento ve konseyde ikier defa ele alnr. AB politikalar ile ilgili her konuyu inceleyebilir, ynetmelik saptar, bteyi kabul eder ya da deitirir, katlmak isteyen lkeleri onaylar. Konsey kararlarn reddetme ve deitirme hakkna sahiptir.

Avrupa Siyasal Topluluu Projesi-European Political Community Project

10 Mart 1953 tarihinde ortaya atlan federal anlayta bir siyasal topluluk projesidir. Avrupa Savunma Topluluu projesinin reddedilmesi, bu projenin de iptal edilmesine neden olmutur.

Avrupa siyasi ibirlii-European political coorperation

1970 ylnda Davignon Raporuyla ortaya atlan ve Avrupa lkeleri arasnda d politika alannda ibirliini ngren proje. 1987 ylndaki Avrupa Tek Senedinden sonra fiilen uygulanmaya balamtr. Avrupa btnlemesi sreciyle birlikte 1992 ylndan itibaren bunun yerine Ortak d politika ve gvenlik politikalar terimi kullanlmaktadr.

Avrupa Acil Mcadele Gc-European Rapid Reaction Force

Avrupa ordusunun ilk nvesini oluturmas planlanan 60 bin kiilik Avrupa ordusu. 1999 ylnda yaplan Helsinki Zirvesinde varlan karar uyarnca 2003 yl bandan itibaren operasyonel hale gelen Avrupa Acil Mdahale Gcnn, ABD kontrol altnda kriz ynetimi operasyonlarna katlmasna karar verilmitir. Ayn kararda, Avrupa gcnn iki ay iinde olas kriz blgelerine gnderilmesi ve bir yl sreyle bu blgede muhafaza edilmesi amalanmtr. ABnin yakn bir gelecekte bu gc, savaan bir orduya dntrme iradesinde olduu dile getirilirken, teknik adan olduka yetersiz olmas almalar yavalatmaktadr.

Avrupa Blgeler Konseyi-European Regions Council

Avrupa kurulular nezdinde blgelerin temsil edilmelerini glendirmek zere Fransz siyaseti Edgar Faureun giriimleriyle kurulmu olan ve ye kurulular araclyla Avrupa Konseyine ait ye lkelerin yz otuz blgesini bir araya getiren konseydir. Merkezi Strasbourgtadr.

Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas-European Security and Defence Identitiy

Avrupa Birliinin entegrasyon srecinin nemli dnm noktalarndan birini oluturan ve ileride ortak Avrupa ordusunun kurulmasn beraberinde getirecek olan ortak savunma anlay. Souk sava dnemi boyunca savunmas NATO tarafndan salanan Avrupa, 1990l yllarla birlikte Bat Avrupa Birliini aktif hale getirerek kendi savunma kimliini oluturmay denedi. 1992 ylnda yaplan Roma Bakanlar Konseyi toplantsnda BABn tekilat yasas uluslar aras gelimeler dikkate alnarak yeniden tanzim edilmitir. Ama Avrupa ortak savunma politikas iin asl dnm noktas 1993te yrrle giren Maastricht Anlamas oldu. Anlama ile ortak gvenlik politikasnn amalar belirlenmitir. 1996 Hazirannda yaplan NATO Bakanlar Konseyi toplantsnda Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimliinin NATO iinde gelitirilmesi kararlatrlrken, 1997 de imzalanan, 1999 da yrrle giren Amsterdam Anlamas ile, ortak gvenlik politikasnn amalarndan birinin ortak stratejiler olduu belirtilerek, ortak d politika ve gvenlik politikasndan sorumlu olarak bir bakan atanmtr. 1998 de ngiltere ve Fransa liderleri arasnda St. Malo kentinde yaplan toplantda, Amsterdam Anlamasnda yer alan ortak gvenlik politikasnn uygulamaya aktarlmas karar alnm ve gerekli admlar sralanmtr. 2000 ylnda AB Genelkurmay kurulmu ve Askeri Komite oluturulmutur. Ortak savunma politikasnn oluum srecinde 2003 ylna kadar 60 bin kiilik ekirdek bir ordu oluturulmas kararlatrlmtr. ABDnin NATOnun marjinalize olmas tehlikesi nedeniyle pek scak bakmad sre, halen srmektedir.

Avrupa tek pazar-European single market

Avrupa Birlii yesi lkeler arasnda, mallarn, kiilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolamnn kstlayan her trl engelin kaldrlarak tek bir i pazarn kurulmas. 1958 ylnda AETnin kurulmasyla balayan bu abalar,

olgunlatrlarak Komisyonun 1985te hazrlad Beyaz Kitap ile ciddi bir srece girmitir. Bu rapor sayesinde, bir i Pazar oluturulmas iin gerekli ortak politikalar saptanm; standartlamadan, snrlarn kaldrlmasna kadar birok konu iin 1993 yl hedef konmu ve bunda baar salanmtr.

Avrupa Birlii-European Union

Avrupa devletlerinin bir at altnda siyasi, ekonomik ve toplumsal olarak btnlemelerine paralel olarak egemenliklerinin bir blmn bu supronasyonel yapya devretmeleri ile oluan entegrasyon. Avrupa Topluluunun 1991 Aralk aynda Maastrich kendinde yaplan zirvesi ardndan alnan kararla, topluluun yeniden biimlendirilerek yaplandrlmas konusunda ortak karara varlm ve Avrupa Birlii Anlamas imzalanmtr. Bylece 1950 yllarn bandan itibaren balayan birlik dncesi gerekletirilmi oldu. ye lkeler, Almanya, Avustralya, Belika, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, ngiltere, rlanda, spanya, sve, talya, Kbrs Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan. Avrupa Birliinin organlar ise unlardr:

a-Temel Kurumlar-Basic Institutions

Avrupa Parlamentosu-European Parliament, Avrupa Birlii Konseyi-Council of the European Unnion, Avrupa Bakanl-Presidency, Avrupa Komisyonu European Commission, Avrupa Birlii Adalet Divan-Court of Justice of the European, Avrupa Saytay-European Court of Auditors, Avrupa OmbudsmanEuropean Ombudsman

b-Ekonomik Organlar-Financial bodies

Avrupa Merkez Bankas-European Cenral Bank, Avrupa Yatrm BankasEuropean Investmen Bank, Avrupa Yatrm Fonu-European Investment Fund.

c-Danma Organlar-Advisory bodies

Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi-European Economic and Social Committee, Blgeler Komitesi-Committee of the Regions.

d-Kurumlararas Organlar-nterinstitutional bodies

Avrupa Topluluklar Resmi Yaynlar Ofisi-Office for Official Publications of the European Communities, Avrupa Topluluklar Personel Seim Ofisi-European Communities Personel Selection Office.

e-Avrupa Birlii Merkez D Organlar-Decentralised bodies of the European Union

Avrupa Topluluu Ajanslar-Agencies of the European Community, Ortak K Politika ve Gvenlik Siyaseti-Common Foreign and Security Policy, Asayi Konularnda Polisiye ve Adliye birlii-Police and Judicial Cooperation in Criminal Matters.

Avrupa Birlii Hukuku-European Union Law

Btnlemi Avrupann yazl ve yazl olmayan kaynaklardan oluan yasal yaps. Yazl kaynaklar: a- AB anlamalar, b-Tretilmi hukuk, c-Adalet Divan kararlar, d-Uluslar aras anlamalar. Yazl olmayan kaynaklar: gelenekler ve teamllerdir.

Avrupa Bilgeleri Komitesi-European Wisemen Committee

1978 ylnda kurulan ve amac, Avrupa birlii yolunda ilerlemeler salanmas iin ynetim yapsnda yaplmas gereken deiiklikleri ve uyumlar dnmek ve neriler vermek olan komite.

Avrupallatrmak-Europeanise

Gerek siyasal ve gerekse ekonomik olarak Avrupa Birlii tarafndan gelitirilmi olan anlay benimsetme, Avrupann oluturduu standartlara uyumlu klma.

Avrupa anayasas-Europes constitution

Avrupa Birliini yapsal olarak tek bir hukuki varlk haline getiren anayasa. Avrupa Birlii liderlerinin 2000 ylndaki Nice zirvesinde, Avrupann geleceini ekillendirme ars ardndan Fransa eski Cumhurbakan Valery Giscard dEstaing liderliinde 108 kiilik bir konvansiyon oluturularak balayan almalar, yaklak 16 aylk bir sre ardndan Haziran 2003 Selanik zirvesinde kabul edildi. Oluan ilk Avrupa anayasas tasla; Avrupa Birliine yeni bir bakann ve dileri bannn atanmas, Avrupa Komisyonunun kltlmesi ve Avrupa Parlamentosunun yetkilerinin geniletilmesini ngryor. Yeni anayasa tasla, daha nce Roma, Amsterdam, Maastricht ve Nicede imzalanan tm anlamalar ayn at altnda toplayarak, bir bakma onlarn yerini ald.

Avrupa Polis Ofisi-Europol

Avrupa Birliine ye lkeler arasndaki ortak polis yaplanmas. 1995 ylnda kabul edilen ve 1998de yrrle giren Europol anlamasyla, ye lkelerin uluslar aras rgtl sularla, terrizmle ve uyuturucu kaakl ile ortak mcadelesi ngrlmtr.

Ayrmclk-Discrimination

Bir devletin kendi snrlar iinde yaayan etnik unsurlara farkl muamelesi. Ayrmclk, rk, renk, etnik kken ve dini inanlara gre olabilecei gibi, baka bir devletin uyruklarna ynelik de olabilir. Byle bir durumda, iki lke arasnda etnik gerilimin domas kanlmazdr. Her trl ayrmclk BM tarafndan yaynlanan eitli evrensel beyannameler ile yasaklanmtr.

Irk ayrmnn yansra, bir ksm lkelerde baz baka devlet uyruklarna da maksatl olarak ayrm politikas (discrimination) uygulanr. Genellikle sosyal durum, din ve rk, kken ynnden bu ayrm gze arpar. rnein, Yunanistann Bat Trakyadaki Trklere uygulad politika byledir. Kat zerinde btn vatanda haklarna sahip gzkmekle beraber Trkler eitli formalitelerle birok haklarndan fiilen yoksundurlar ve ayrma uramaktadrlar.

Az gelimiliin gelimesi-Development of underdevelopment

Uluslar aras bamllk kuramclarndan Andre Gunder Frankn 1929 az gelimilik teorisi. Buna gre, az gelimilik; uydu konumundaki fakir lkeler ile, merkez konumdaki gelimi lkeler arasnda, kapitalizmin dnya apnda genilemesiyle balayan ve bugn de devam eden ekonomik ilikilerin tarihsel bir rndr.

Sermayenin nfusa ve mevcut gelir kaynaklarna gre yetersiz olmas. Ekonomik kalknmln gstergesi olan sanayilemeyi salayamam, ulusal geliri ve dolaysyla tasarruf dzeyi sanayilemeyi gerekletirecek yatrmlarn finansmanna yetmeye lkeler, azgelimi lkeler olarak adlandrlr.lk kez BM Genel Kurulunda kullanlan bu terim, kii bana den reel gelir dzeyi ve retim kapasitesi ile tanmlanmtr. Bunlarn ortak zellikleri, 1)dk tasarruf ve yatrm hacmi, 2)dviz gelirinin byk ksmnn tarm kesimindensalanmas, 3)Emek youn bir retime dayanma ve bunun ounun da tarm kesiminde istihdam, 4)yetersiz alt-yap, 5)bozuk gelir dalm, 6)dk okuma-yazma oran, 7)hzl nfus art, yetersiz beslenme, yksek ocuk lmleri. Hzl nfus art durumu daha da ktletirmektedir.

Bu lkeler genellikle dnyann geri kalan ksmndan ilenmi rnler ithal eder ve onlara snai veya zirai ilk madde ihra ederler. Grnmeyen hizmetler (navlun, turizm, sigorta vb.) mbadelesinden kar salama imkanlar yoktur. dn sermaye alrlar ve faiz, yllk bor taksiti, temett demek zorunda kalrlar. Bu da onlar zengin lkeler ve bor verenlere baml klar. Azgelimi lkeleri dnya kapitalist sisteminin gelime srecinde ve bu sre iinde aldklar roller erevesinde inceleyen kuramlar, az gelimilii dnya, kapitalist sistemi ile bamllk ilikisine gre tanmlarlar. Kurama gre

azgelimilik uydu ya da evre ya da merkez gelimi lkeler arasnda kapitalizmin dnya apnda genilemesiyle balayan ve bugn de srmekte olan ekonomik ilikilerin tarihsel rndr. Azgelimenin gelimesi ise, dnya kapitalizminin gelime srecinde, dnya iblm ile btnleme biimlerine baldr.

Aznlk Grubu (minority group)

Bir toplumda, nfusun byk ounluunu oluturan gruptan din, dil, etnik kken vb. ynlerden farkl zellikler gsteren topluluk. Yerleik aznln ounlukla eitliini salayc kurallar genillikle u konulardan konulmaktadr; 1) Yaama hakk, 2) zgrlklerden yararlanma, 3) Medeni ve siyasal haklardan yararlanma. Aznlklarn farkl kimliklerini srdrmelerine ilikin kurallar ise genellikle u konularda kabul edilmektedir. 1) dillerini kullanma ve kendi ibadetlerini serbeste yapma, 2) zel kltrlerini srdrme. Bu haklardan yararlanma, aznla mensup kiilerin bireysel dzeyde yararlanmalar ve uyrukluunu tadklar devlete ballk gstermeleri ile gerekleir. Halen, herkese kabul edilmi bir aznlklar rejimi olmad gibi, aznlklar konusu bir aznlklar rejimi olmad gibi, aznlklar konusu zmlenmesi ok zor bir uluslararas sorun olarak varln srdrmektedir. U (b) Baas Partisi-Baath Party (Hizb el Bas el-Arabi el-tiraki)

Ortadou siyasetinde byk etkisi olan Arap milliyetisi sosyalist parti. Tam ad Arap Sosyalist Baas Partisi ve Arap Sosyalist Yeniden Dou Partisi. Tek bir sosyalist Arap toplumu oluturmay hedefleyen radikal siyasi hareket. Pekok Arap lkesinde kollar vardr. zellikle souk sava yllar dneminde, Bat kart izgisi ile Ortadoudaki siyasal gelimelere damgasn vuran parti ilk defa Sureye deki Fransz igali srasnda, 1943 ylnda Miel Eflak ve Salah Biter tarafndan kurulmu ve Arap lkelerindeki bamszlk syleminde ciddi rol oynamtr. Nasrizmden nemli lde etkilenen Baas Partisi, 1953 ylnda Suriyede iktidar ele geirmi, 1958 ylnda Nasr ile Birleik Arap Cumhuriyeti- denemesini gerekletirmitir. 1961 ylndaki Msr-Suriye blnmesinden sonra Baas Partisi de 1963 ylnda blnd. Birok Arap lkesinde ayn adla ama farkl rgtlenmelerle varln srdren Baas Partisi, sadece Irak ve Suriyede iktidar olmutur.

Baas Partisi 1943 ylnda Miel Eflak ve Salah el-Bitar tarafndan amda kuruldu. 1953de Suriye Sosyalist Partisi ile birleen parti Arap Sosyalist Baas Partisi adn ald. Balantszlk politikasn, emperyalizm ve smrgecilie kar kmay benimseyen Baas Partisi, slamn baz unsurlarndan faydalanarak snfsal farkllklar ortadan kaldrmay amalayan bir hareket gerekletirmeye almtr. Kat disipline dayal ar merkeziyeti bir yapya sahiptir.

1963te Suriyede iktidar ele geiren Baas, milliyeti ve ilerici diye anlan iki gruba blnd ve 1970te Hafz Esadn baa gemesiyle iki grup arasndaki ekimeyi milliyetiler kazanm oldu. Irakta 1963 ylnda ksa bir sre Baaslar iktidara geldiyse de 1968de yeniden iktidar ele geirdiler. Irak ve Suriyedeki Baas Partileri arasndaki anlamazlk iki lkenin siyasi birliine engel oldu ve daha sonra iki lke birbirine kar pek dosta olmayan siyaset yrtmeye balad. Suriyede Baas hkmetine en nemli tehdit Mslman Kardeler rgt olmutu. Ama Hafz Esat 1982 ylnda Hamada kanl bir mdahale ile rgte ar bir darbe indirdi. Irakta ise kuzeydeki Krt ve gneydeki ii gruplar Baas iin en nemli tehlikelerdi.

Suriye Baas Partisi yllardr Batya kar sert olan tutumunu Orta Dou Bar Sreci dorultusunda yumuatrken Irakta Baas, Krfez Sava ve sonras Bat ve zellikle Amerika kart bir siyaset izlemektedir.

Badat Pakt-Baghdad Pact

Ortadouda bar ve gvenliin korunmas iin 1955 ylnda ngiltere, Trkiye ve Irak arasnda kurulan bir savunma paktdr. Daha sonra ABD, ran ve Pakistann katld askeri pakt, 1958 ylnda Badattaki askeri darbeden sonra dalm ve yerine Merkezi Anlama rgt/Central Treaty Organisation (CENTO) kurulmutur. Btn Arap Birlii yesi lkeler ve byk Batl devletlerden bazlar da Pakta davet edilmi ama hibiri buna ilgi gstermemitir. 1959da rejim deiiklii ile Irakn yelikten ayrlmasyla Pakt, Merkezi Andlama rgt (CENTO) adn almtr.

Bamllk-Dependence

Bir devletin ihtiya maddelerini -zelikle de savunma aralarn- yabanc lkelerden temin etme zorunluluunun getirdii iliki biimi. Bu kavrama uluslar aras siyaset literatrnde iki farkl yaklam vardr:

a- Bir devletin (i)tutum ve davranlarnn baka bir devletin (ii)tutum ve davranlar ile aklanabilmesini, (i) nin (ii) ye bamll olarak izah eden Anglo Sakson yaklam, ve

b- uluslararas sistemi merkez-evre ikilemi iinde gren neo-marksist yaklam.

ki veya daha fazla saydaki uluslararas politika biriminin arasnda simetrik olmayan bir etki ilikisi. Gnmzde iki anlamda kullanlmaktadr. lki, zellikle Anglo-sakson yazarlar kavram, bir (A)devletin tutum ve davranlarnn bir baka devletin (B)tutum ve davranlar ile aklanabilmesini, (A)nn (B)ye bamll olarak tanmlamaktadrlar. Bu trden bir bamllk terimi en azndan derecelendirme yolu ile llmeye nisbeten uygun bir grnmdedir. kinci olarak uluslararas sistemi merkez/evre ikilemi ierisinde gren ve Andre GundenFrank bata olmak zere Latin Amerika zerinde uzmanlam baz yazarlar ise, kavrama devletleraras bir ilikinin tesinde bir anlam yklemektedirler. Bu balamdan bamllk olgusu, metropol lkenin karar alma mekanizmas, merkez/evre balantsnda nemli bir role sahip olan ok uluslu ve uluslarst irketler, evredeki yerel karar oldaklar, gibi birimler arasndaki bir iliki ve bu ilikinin ierisinde olutuu yap olarak ortaya kmaktadr. Bu trden bir bamllk ilikisinin derecelendirme yolu ilellebilmesi olduka zor grnmektedir.

Bamllk teorileri-Dependence theories

Gerek uluslar aras ekonomiyi ve gerekse uluslar aras ilikileri, tek tek lkelerin zerinde global bir sistem olarak ele alan, az gelimi lkeleri, sz konusu kapitalist dnya sisteminin gelimesi srecinde aldklar roller erevesinde inceleyen ve tm bu devletlerin roln bamllk ilikisi ile aklayan kuramlar. Bu kuramlara gre, uluslar aras bir aktrn davran hangi ynden analiz edilirse edilsin, ncelikle bu davrann yer ald global sistemin btnnn aratrlmas gerekmektedir. En dikkat eken nokta, uluslar aras sistemin dinamiklerini incelerken, ekonomik faktrlere arlk,

vermeleridir. Bu bamllk teorilerini kategoriye indirmek mmkn:

a- dependencia ekol (Paul Prebish),

b- neo-marksist merkez-evre analistleri (Andre Gunder Frank),

c- dnya sistemi analistleri (Immanuel Wallerstein).

Bamszlk (independence)

Uluslararas politika ve uluslararas hukuk alannda farkl saylabilecek anlamlarda kullanlan kavram. Uluslararas politikada bamszlk, bir lkenin baka bir lke ya da lkelerin ynetim ya da denetimi anlamndadr. Bununla beraber tam bamszlktan sz etmek gtr. Devletlerin birbirinden etkilendii kabul edilir. Bamszlk uluslararas hukukta devletin kurucu elerinden biridir. Devletin kurucu elerinden egemenlik ilkesinin uluslararas hukukun alann snrlamas, dolaysyla baz hukukular bunun yerine bamszlk kavramn kullanmaktadrlar. Klasik devletler hukukuna gre bamszlk bir devletin da kar egemenlii anlamna gelir ve tm egemen devletlerin eitlii ilkesine dayanr. Bu erevedeki bamszlk, uluslararas hukukun sujeleri konumunda bulunan devletlerin yetki limitlerinin uluslararas hukuk kurallarnca belirlenmesi ve garanti altna alnmas anlamn tamaktadr.

Bamszlk verme ilan-Declaration of the grantig of independence

Bir devletin, igali ya da smrgesi altnda bulundurduu baka bir devlet ya da halka bamszlk verdiini aklamas.

Bamsz Devletler Topluluu-Commonwealth of Independent States

Sovyetler Birliinin 1991 ylndan dalmasndan sonra, Rusya nclnde 8 Aralk 1991 tarihinde kurulan, siyasal, ekonomik ve blgesel ibirlii rgt. Onbe eski Sovyet cumhuriyetinden on ikisinin ye olduu topluluun merkezi, Beyaz Rusyann bakenti Minsktedir. Topluluun amac, ye devletler arasnda ekonomik, sosyal, mali ve kltrel alanlarda ibirliini gelitirmek ve nihai olarak Bamsz Devletler Birliini oluturmaktr. 1992 ylnda askeri ibirlii, 1993 ylnda ortak Pazar anlamalar imzalanmtr. 2001 ylnda tekilat iinde drt farkl siyasal oluum meydana gelmi olmas, topluluun entegrasyonunu zayflatmtr. Bunlar:

a-Rusya/Beyaz Rusya birlii,

b-Kazakistann giriimleri ile kurulan Orta Asya Ekonomik Topluluu/ Kazakistan, Krgzistan, zbekistan, Tacikistan,

c-Grcistan, Ukrayna, zbekistan, Azerbaycan, Moldova arasndaki ileri dzeyde ibirlii /GUUAM,

d-Avrasya Ekonomik Topluluu /Kazakistan, Rusya, Beyaz Rusya, Krgzistan, Tacikistan

Balantszlk (nonaligment)

Bloksuzluk olarak da bilinir. Uluslararas politika, belli bal bloklarla siyasal ya da ideolojik yaknlamalardan kanma politikas. Balantszlk politikas, II. Dnya sava sonrasnda Hindistan, Kenya, Yugoslavya gibi lkeler ile Asya ve Afrikada yeni kurulan devletlerin ou tarafndan uyguland. Bu lkeler, ounlukla ne SSCBnin nderliindeki sosyalist blokla ne de ABDnin nderliindeki bat blokuyla ittifak kurmaya yanatlar. Bununla beraber, kendilerini soyutlayacak bir yanszlk politikas da izlemediler. Bir yandan uluslararas ilikilere etkin biimde katlrken br yandan uluslararas sorun ve atmalarda ak tutum takndlar. Balantsz lkeler arasnda en geni grubu oluturan gen Asya ve Afrika lkeleri, ounlukla batl devletlerin eski smrgeleridir. Bu lkeler, hem bat bloku iindeki eski smrgeci devletlerle srekli ve yakn iliki kurmann yeni bir bamllk biimi oluturabileceinden

kayglanmakta, hem de sosyalist dzenlerin hzl ekonomik gelimesi genellikle ekici gelmekle birlikte, SSCB ile ok yakndan balar kurmann da onlar uydulatrarak bamszlklarna zarar vereceinden korkmaktadr. Balantszlk politikas, bu lkelerin byk gereksinme duyduu ekonomik yardmlar da ou kez her iki bloktan da salamalarna olanak vermektedir.

lk kez 1955 Bandung Konferansnda adlarn duyuran balantsz lkeler, 1960lar ve 1970lerde, uluslararas ilikilerde ortak politika izleyerek yeni bir blok oluturmaya altlar, ama belirli konularda kendi aralarnda kan ulusal kar ayrlklar yznden bu giriimler, baarsz kald. Bandungtan sonra Balantszlk Hareketi Konferans ad altnda sekiz konferans toplants 1961de Balgradda 25 lkenin katlmasyla dzenlenen ilk konferansta, balantsz saylmak iin 5 ilke belirlendi. Bunlar; 1)Bar iinde bir arada yaamay temel alan bir bamszlk politikas izleme, 2)NATO, Varova pakt, SEATO veya CENTO gibi ok farkl askeri ittifaklara katlmama, 3)Kendi topraklarnda s vermeme, 4)Byk glerle ikili askeri ittifaklara katlmama, 5)Ulusal kurtulu savalarn destekleme.

1960l yllarda ok sayda eski smrgenin bamszla kavuarak uluslararas sistem ve BM ierisinde yer almas ile hareket giderek g kazand. 1970lerden itibaren, ksmen iki kutuplu sistemin gevemesi, ksmen hareketin ortak paydasn oluturan smrge durumundan kurtulmak iin verilen ulusal kurtulu mcadelelerinin azalmas, ksmen de grubun ye saysnn artmas dolays ile ortaya kan danklk, hareketin eski prestijini yitirmesine sebep oldu. 1986da Hararede yaplan son konferans 101 balantsz lke temsilci yollad. Gnmzde grubun faaliyetlerinin en belirgin biimde ortaya kt yer BM Genel Kuruludur.

Bakteriyolojik silahlar-Bacteriological arms

Biyolojik silahlar da denilen ve atldnda deiik mikroplar yayan bombalardr. zellikle souk sava dneminde gelien bakteriyolojik silah teknolojisinin nn kesmek iin 1971 ylnda BM tarafndan bu tr silahlarn retilmesi yasaklanmtr.

Bak Kongresi, 1920

III. Komnist Enternasyonal (Komintern) tarafndan Bakde dzenlenen toplant. 1920 ylnda Bolevikler artk Batda umduklar byk devrimin pek de yakn olmadna inanmaya balamlard. Bu ortamda Dou halklarna doru ynelen Sovyetler Birlii onlarla Batya kar bir ittifak kurmaya alyor ve Batl emperyalist glerin egemenlii altndaki Doulu halklar bu glere kar ayaklandrmay dnyorlard. Eyll 1920de Bakde ounluu smrge rejimi altndaki Dou lkelerinden gelen komnist partilerin temsilcilerinin katld bir Kongre dzenlendi. Kongrede iki ana konu zerinde younlukla duruldu.

i) Dou halklarnn ulusal kurtulu mcadeleleri beklenen dnya devrimi asndan nasl deerlendirilecek.

ii) Komintern bu konuda nasl bir strateji izleyecek.

Kongrede komnist nitelikli olmayan -bu srada Anadoludaki kurtulu mcadelesi dahil- ulusal kurtulu hareketlerine kar nasl bir tutum taknlaca da tartld.

Bak-Ceyhan Hatt/Baku-Ceyhan Line

Orta Asya ve Kafkasyadaki yeralt kaynaklarn dnya pazarlarna ulatrmak amacyla ina edilen stratejik petrol boru hatt. 1990l yllarn bandan itibaren byk siyasi tartmalara yol aan hattn anlamas, Nisan 1999 tarihinde Azerbaycan ile Trkiye arasnda stanbul Protokol adyla imzaland. Anlamaya gre, 2002 ylnda inaatna balanan hattn 2005 ylnda tamamlanmas ve en ge 2006 da petrol pompalamaya balamas planlanyor. Toplam uzunluu 1730 km olan hat, Bak-Tiflis-Erzurum-ErzincanKayseri-Ceyhan gzerghn izlemektedir.

Balfour Bildirisi-Balfour Declaration

ngiltere Dileri Bakan Lord Arthur J. Balfourun 2 Kasm 1917de, Uluslararas Siyonist hareketin nderlerinden Lord Rotschilde gnderdii, Filistinde Yahudilere bir ulusal yurt kurulmas abasnn ngiliz hkmetince destekleneceinin belirtildii mektup. Ancak yine mektuba gre, Yahudiler iin kurulacak byle bir yurt, blgenin Yahudi olmayan kesiminin haklarn ihlal etmeyecekti. Birinci Dnya Savanda ekonomik adan sarslan ngilizler, bu bildiri ile bir yandan Amerikadaki Yahudi sermayesinin desteini almay, te yandan da rakibi Almanyadaki siyonistleri yanna ekmeyi hesaplyorlard. Sz konusu mektup, bugnk Filistin sorunun oluumu asndan en nemli dnm ve hatta balang noktasdr. Nitekim savatan sonra, 1920 ylnda Filistin blgesini igal eden ngiliz manda ynetimi, Yahudi g nndeki engelleri kaldrm ve blgede bugnk Orta Dou sorunu ile devam eden kargaa dnemi balamtr.

ngiliz Dileri Bakann byle bir mektup yazmaya iten en nemli sebep, topraklar zerinde ok sayda ve nemli etkiye sahip Yahudinin yaamakta olduu A.B.D.nin sempatisini ve Almanyaya kar yrtlen savata katksn salamakt. Mektubun zamanlamas da iyi yaplmt. nk ksa bir sre sonra Almanya ve Osmanl Devleti de Yahudi desteini salayabilmek iin zellikle Almanya Siyonistlerine sava sonras dnleri vermeye balamlard.

Siyonist liderlerden H. Weizman ve N. Skolovun srarl abalar ile yaymlanan Bildiri, Filistinde yalnzca Yahudilere ait bir devletin kurulmasn isteyen Siyonistlerin isteklerini tam anlamyla karlamyordu ama ilerde srailin kuruluu iin bir dayanak oldu.

Balklk Blgesi (fishing zone)

Balklk amal olarak belirlenmi, karasularn d snrnn tesindeki deniz blgesidir. Ky devletlerin istemiyle oluturulan bu blgeye balklk bitiik blgesi ad da verilir. Ancak, balklk blgesi kavramnn varl gnmzde szkonusu olmaktan kmtr. Trkiye 15 Mays 1964 tarihli Karasular Kanunu ile 6 millik karasularna 6 millik bir balklk blgesi kurmutur.

Balkan Antant-Balkan Entente

9 ubat 1934te Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda imzalanan ittifak andlamas. Avrupann revizyonist ve anti-revizyonist iki kamp etrafnda toplanmaya balamas Balkan devletlerini bir grup kurmaya ynlendiriyordu. Yaklamakta olan II. Dnya Sava tehlikesine kar, zikredilen lkelerin karlkl olarak snr gvenliklerini garanti etmeyi amalyordu.

lk kez 1929da Yunanistan Babakan Papanastasionun ortaya att bir Balkan birlii kurulmas fikri eitli devletlerden destek grm ve arka arkaya Balkan devletleri arasnda gayriresmi nitelikli konferanslar toplanmaya balamt. Konferanslar sonucu verilen uzlama dorultusunda 9 ubat 1934te Atinada Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda Balkan Atlant imzaland. maddeden oluan Antant Balkan lkelerinin kendi aralarnda olan snrlar koruyor ve bu lkeler aras ibirliini gelitirmeyi amalyordu. Antant blgede revizyonist politika izleyen Bulgaristan hedeflemekteydi. II. Dnya Savanda Trkiye dndaki yelerin Alman igaline uramas ile Antant geerliliini kaybetmitir.

Balkan Pakt-Balkan Pact

Trkiye, Yunanistan ve Yugoslavyann taraf olduu siyasal nitelikli blgesel rgt. Pek uzun mrl olamamtr.

A.B.D. 1950lerin banda Sovyetlerle gergin ilikileri olan Yugoslavya ile ilgilenmeye balamt ve NATOya girmeleri kesinlemi olan Trkiye ve Yunanistan ile bu lkeler arasnda bir pakt yaplmas ynnde abalyordu. 1951 yl sonuna doru ve lke arasnda balayan yaknlama 1952 boyunca da devam etmi ve 28 ubat 1953te Ankarada lkenin Dileri Bakanlar tarafndan bir Dostluk ve birlii Andlamas imzalanmtr. Bu andlamaya gre devlet ortak karlaryla ilgili konularda birbirlerine danacaklar ve ye devletlerin Dileri Bakanlar ylda en az bir defa toplanacakt. Dileri Bakanlar arasnda sren toplantlar sonucu yeni ilerlemeler salanm, 9 Austos 1954te lke arasnda Bled Andlamas imzalanmtr. Bu andlamaya gre taraflar, aralarndan herhangi birine ya da birkana ynelen bir saldry kendilerine de yaplm sayarak askeri g de dahil her trl nlemi alacaklard.

Ama daha paktn ilk gnlerinden itibaren Trkiye ve Yugoslavya arasnda gr ayrlklar ortaya km ve 1955ten itibaren Sovyetlerle ilikilerini dzeltmeye balayan bu lkenin pakta ilgisi azalmtr. Trkiye ile Yunanistan arasnda Kbrs sorununun ortaya kmasyla da Paktn dourduu olumlu hava silinmeye balamt. Pakt 1960 ylna kadar devam etmi 1960 Hazirannda da resmen sona erdii aklanmtr.

Balkan stikrar Pakt-Balkan Stability Pact

Balkanlar blgesindeki atmalar nlemek ve gerilim ortamn yumuatmak amacyla Avrupa Birliinin giriimleri ile 10 Haziran 1999 tarihinde kurulan blgesel pakt. Kosova Savann harareti ykselttii 1998 ylnda gndeme gelen pakt, blgeyi Atlantik eksenine balamak ve demokrasi, insan haklar gibi deerleri yerletirmek amacyla 40 devletin imzasyla kuruldu. O sralarda kard gerilimler sebebiyle paktn kurulmasnda nemli rol oynayan Yugoslavya pakta katlmad. Pakt, askeri bir birlikten ziyade, gevek bir blgesel istikrar forumu mahiyeti tamaktadr.

Balkan Savalar, Ekim 1912-Haziran 1913

Birincisi Balkan devletleri ile Osmanl Devleti, ikincisi Balkan devletlerinin kendi aralarnda yaptklar iki sava. I. Balkan Sava Osmanl Devletinin Rumelide kalan son topraklarn da kaybetmesi ile sonulanmtr.

1912 yl boyunca Srbistan, Karada, Bulgaristan ve Yunanistan kendi aralarnda yaptklar ittifak andlamalar ile Osmanl Devletine kar bir birlik kurdular. 1912 Eyllnde seferberliklerini tamamlayan Balkan devletleri Osmanlnn Trablusgarp Sava ile uramas ve i siyasi ekimelerinden faydalanarak hazrlklarn pekitirdiler. 8 Ekim 1912de Karadan sava ilan ile I. Balkan Sava balad ve bunu teki devletlerin sava ilanlar izledi. Hazrlksz yakalanan Osmanl ordular hemen hemen her cephede yenildi ve Midye-Enez hattnn gerisine ekilmek zorunda kald. Bu arada Arnavutluk da bamszln ilan etti. 17 Aralkta Londrada toplanan bir konferans sonunda 30 Mays 1913te bir bar andlamas imzaland.

Londra barndan umduunu bulamayan Bulgaristann 30 Haziranda Yunanistana saldrmas ile II. Balkan Sava balad. Bulgaristan savata pek bir baar salayamad ve Romanyann savaa girmesi ile yenilgiye uratld. Bulgaristann zayf durumundan yararlanan Osmanl Devleti de Edirneyi ald. 10 Austos 1913te Bkrete imzalana bar andlamas ile II. Balkan Sava sona erdi. Osmanl Devleti de Yunanistanla Atina, Bulgaristan ve Srbistan ile stanbul Andlamalarn yapt. Bylece bugnk Trk-Bulgar ve Trk-Yunan snrlar birka istisna dnda izilmi oldu ve yaplan andlamalarda Balkan devletleri snrlar iinde kalan Trk aznlklarla ilgili maddeler yer ald.

Baltk Denizi Devletleri Konseyi-Concil of Baltic Sea States

1992 ylnda Baltk Denizine komu olan tm lkelerin katlm ile kurulan blgesel ekonomik rgtlenme. Amac, ncelikle eski Dou Blokuna ye olan Baltk lkelerini ekonomik anlamda Bat ya entegre etmek, Baltk Denizinden ortak ekilde yararlanmak, ulam ve evre konularnda ibirlii yapmaktr. ye lke dileri bakanlar her ay dzenli olarak toplanmaktadr. ye lkeler: Danimarka, Finlandiya, Estonya, Almanya, Letonya, Litvanya, Norve, Polonya, Rusya ve sve.

Bandung Konferans-Bandung Conference

Eskiden smrge altnda olan Asyal ve Afrikal 29 lkenin, o tarihte hala smrge olan lkelerin bamszlklarn kazanabilmeleri iin gerekli olan eylemleri planlamak zere topladklar konferans. Souk Savan tm iddetini hissettirdii 1955 ylnda, iki blok arasndaki atma dnda kalmak isteyen lkelerin ban ektii konferansta, milletlerin kendi kaderini kendilerinin belirlemesi hakk benimsenirken, kolonyalizm knanm ve uluslararas ekimede tarafszlar blounun kurulmas kararlatrlmtr.

18-24 Nisan 1955 tarihlerinde Endonezyann Bandung kentinde toplanan ve Balantszlar Hareketinin temellerinin atld toplant. Endonezya, Pakistan, Hindistan, Seylan (Sri Lanka) ve Birmanyann dzenledii toplantya o zamanki dnya nfusunun yarasndan fazlasn oluturan 20 Asya ve Afrika lkesi katlmt.

Konferans dzenleyen lkeler, Batl devletlerin Asyaya ilikin aldklar kararlarda kendilerine danlmamasndan duyduklar rahatszl dile getirdiler. Tartmalar temel olarak Sovyetler Birliinin Dou Avrupa ve Orta Asyadaki tutumunun Batl devletlerin smrgecilii ile e biimde eletirilip eletirilmemesinde younlat. Sonunda tm grnmleri ile smrgeciliin mahkum edilmesi zerinde uzlald. Birlemi Milletler Bildirisindeki ilkelerle Hindistan babakan Nehrunu be ilkesini kapsayan on maddelik bir dnya bar ve ibirliini gelitirme bildirisi oybirlii ile kabul edildi.

Konferansa katlan Trkiyenin toplantlar boyunca izledii Bat yanls tutum, balantszlk politikas izleyen dier nc dnya lkeleri ile ilikilerinin soumasna neden oldu.

Barselona Deklarasyonu-Barcelona Declaration

Avrupa Birliine ye lkeler ile Akdeniz lkelerini bir araya getiren 1995 tarihli Barcelona Konferans ardndan yaynlanan ve iki taraf arasndaki ilikilerin gelitirilmesi ile serbest ticaret blgesi kurulmasn ngren bildiri.

Barselona Sreci-Barcelona Process

Avrupa Birlii ile Akdenize kys olan 12 Afrika ve Orta Dou lkesi arasnda 1995 ylnda yaynlanan Barselona Deklarasyonun ardndan balayan gelitirilmi blgesel ibirlii sreci. Bata siyasi ve ekonomik ibirlii olmak zere, insan ahlaklar, demokrasi ve gvenlik konularnda yaknlama ngrlmtr. Srecin Afrika ve Orta Doulu taraflar: Fas, Cezayir, Tunus, Msr, srail, rdn, Filistin zerk Ynetimi, Lbnan, Suriye, Trkiye, Kbrs ve Maltadan olumaktadr. Libya gzlemci ye statsndedir.

Bar zm (peaceful settlement)

Gce bavurmadan devletler arasndaki uyumazlklarn giderilmesidir. Bar

zm devletlerin nemli haklar ve grevleri konusundaki uyumazlklarn zmlenebilecei sreleri ierir. Uluslararas uyumazlklarn bar zm iin iki tr teknik vardr. Hukuki ve siyasal, hukuki olan uluslararas hukuki uyumazln gereklerine (elerine) uygulamay ierir. Bunun balca iki yntemi szkonusudur. Hakemlik ve uluslararas yarg. Siyasi olan ise diplomatik mzakere, dosta giriim, arabuluculuk, soruturma komisyonlar, uzlatrma komisyonlar ve BM rgt araclyla zm yntemleridir. 1899 ve 1907 Hague Bar Konferanslar zorunlu bar zm srecini kurma abalarnn olumasna neden oldu. Bu tr abalar ve metodlar Briand-Kellog Paktnda, BM anlamasnda yer ald. Bar zm alanndaki gelimeler (ilerlemeler) silahszlandrma, uluslararas rgtsel etkinlikler, ekonomik gelime ve eitimsel ve kltrel deiiklikler gibi ilgili alanlardaki almalarla daha da bymektedir.

Bar Gc (peace force)

Birlemi Milletlerin baz bunalmlarn zerine ve Gvenlik Konseyinin karar ile ye lkeler askerlerinden oluan ve kritik blgelere gnderilen kuvvetlerdir.

lk defa Kore Sava ktnda buraya Birlemi Milletler kuvvetleri sevkedilmitir. Ancak, dou bloku lkeleri bunu arzulamadndn bu konudaki karar Gvenlik Konseyi yerine, Genel Kurulunca alnm ve uygulanmtr. Esasen bu operasyona daha ziyade ABD kuvvetleri nemli lde katlmtr. Daha sonralar ise, baka durumlarda da Birlemi Milletler yelerinden bazlarnn askerlerinden oluan kuvvetler kullanlm ve bunlara dou bloku ile bat bloku ve tarafsz (bloksuz) lkeler askerlerinin de katld grlmtr. Bu da, Birlemi Milletler Anayasasnda ngrlen bu rgtn askeri kuvvetlerinin olmaynn herkese bir boluk olarak kabul edildiine bir iarettir. Nitekim, Birlemi Milletler baz olaylarda (Ortadou, Kongo, Kbrs) silahl kuvvetler gndermi baz yerlerde de askeri gzlemciler bulundurmutur.

rnein Kbrstaki B.M. Bar Gc (UNFICYE) adyla anlan ve bir ara toplam 6 bin kii civarna kadar kan Avusturya, Kanada, Danimarka, Finlandiya, rlanda, sve ve ngiliz askerlerinden oluan bir askeri kuvvet grevlendirilmitir. Ayrca, bu kuvvetlerin masraflarnn karlanmasna ok daha fazla sayda BM yesi lkeler katlmaktadrlar ve hepsi kendi arzusuna

gre bir miktar para vermektedir. 1964te Kbrsa gnderilen bu kuvvetlerin finansmanna 55 lke katlm bulunmaktadr. Bu kuvvetin sresi de her 6 ayda bir Gvenlik Konseyince grlmekte ve yeniden uzatlmaktadr. 1974 yaznda Trkiyenin yapt Kbrs Bar Harekat ile B.M. Bar Gcnn yeterli ve yararl olmad ortaya kmtr. Halen Adada 2500 kadar Bar gc askeri vardr.

Son olarak, Ortadoudaki Alt Ekim Arap-srail Savandansonra, Kbrstaki Birlemi Milletler kuvvetlerinin bir ksm Sina Yarmadasnda gnderilerek, Msr-srail kuvvetleri arasnda bir blgede grev almlardr. Ortadouda UNTSO, UNEF, UNDOF Msr-srail arasnda ve UNIFIL Lbnanda grev alan kuvvetlerin isimleridir. B.M. Bar Gc askerlerine politika lisannda ayrca Mavi Bereliler (casque blues) denmekte olup, bunun nedeni, sz geen askerlerin Birlemi Milletler bayrandaki mavi renkte bere giymeleridir. 1978de Afrikallar da bir Bargc oluturup Zaireye yollamlardr.

Bar inde Birarada Yaama (peaceful co-existence)

II. Dnya Savan izleyen souk sava yllarndan sonra SSCB tarafndan ortaya atlan, kapitalist, sosyalist sistemler arasndaki ilikilerin savaa yol amadan srdrlebilecei belirtilen doktrin.

1920lerin banda V.. Lenin tarafndan ilk sz edilerek erevesi izilen terim, farkl toplumsal sistemleri olan lkeler arasnda bar ilikiler kurulmasn ngryordu.

Sovyetler birlii Komnist Partisi (SBKP) birinci sekreteri Nikita Kruev, 21 Haziran 1960ta yapt bir konumada kapitalizm koullarnda savan kanlmaz olduu yolundaki kuramn artk geerli olmad grn yineledi. Kruev, daha sonra da sosyalizmin baarsnn anahtarnn bar iinde bir arada yaama olduunu vurgulad. Bu kural ulusal kurtulu savalarn geersiz klmyordu. SSCB, smrgesi aktif bir biimde destekleyecekti. Gene Krueve gre bar iin mcadele slogan ile, komnizm iin mcadele slogan atmyordu. Bu doktrinin ana izgileri Ekim 1964te Kruevin yerine geen Leonid Brejnev tarafndan izlendi.

Bu yorum esas itibariyle nkleer bir savata her iki tarafn da yok olacann anlalmaya balanmasyla ilgilidir. Krueve gre bar iinde birarada yaama ilkesi, sosyalist lkelerin kapitalist lkelerle olan mcadelesinin daha ok ekonomik ve teknolojik alanlara kaymas sonucunu douracakt.

Baruch Plan, 1946

1946da A.B.D. tarafndan Birlemi Milletler Atom Enerjisi Komisyonuna sunulan atom silahnn yaylmas ve atom enerjisinin kontrol ile ilgili teklif. Plan hazrlaycs Bernard Baruchun adyla anlr. Plan nce atom enerjisi zerinde etkili bir denetimin kurulmasn, sonra da nkleer stoklarn tmnn yok edilmesini ngryordu. Ayrca bir Uluslararas Atomu Gelitirme rgt (International Atomic Development Agency) kurulacak, dnyann gvenlii iin tehlike tekil eden tm atom enerjisine bu rgt sahip olacakt. Eer Sovyetler Birlii bu rgtn kurulmasn kabul ederse, A.B.D. elindeki tm atom silahlarn ve bunlarn yaplmas iin gerekli bilgiyi bu rgte devredecekti. rgtn almasyla ilgili olarak Gvenlik Konseyinde hibir devlet veto yetkisini kullanamayacakt. Ancak, Sovyetler Birlii bu neriyi kabul etmedi, veto yetkisinin devamnda direnerek, etkili bir tedbir iin nce nkleer silah stokunun yok edilmesi, denetimin bunun izlemesi gerektiini ileri srmtr. Taraflar grlerinde srar edince, Atom Enerjisi Komisyonunda bu konuda yaplan uzun tartmalardan hibir sonu kmamtr.

Bask Ulusal Bamszlk Hareketi (Euzkadr Ta Azcatasuna-ETA)

spanyada Bask aznlnn youn olarak yaad blgenin bamszl iin mcadele eden silah rgt. ETA, Franco dneminde btn basklara ramen 1950lerden sonra belirli bir rgtlenme dzeyine ulat ve ynetime kar silahl mcadeleye balad. Dzenledii birok bombal saldr ve suikastten en nemlisi 1973 ylnda spanya Babakan Blanconun ldrlmesidir. Franco dneminin sona ermesinden sonra Bask blgesine zerklik tannmasna ramen ETA mcadeleye devam etti.

Baat G (dominant power)

George Modelski tarafndan gelitirilen bu kurama gre, XV. yzylla birlikte dnya tarihi, belirli devletlerin belirli bir sreyle yeryznde stn duruma ykselmeleri ve sonra bu statlerin dmeleri zinciri iinde bugne doru kmaktadr. Bu stn duruma geen devlet baat g adn almaktadr. Bu baat g durumuna ykselme ve bu durumdan d kabaca yzer yllk srelerle olmaktadr. Belirli bir devlet ykselerek dnya denizlerinde egemen duruma gemekte-baat gcn tanmnda okyanuslara egemen olmak nemli ve belirleyici bir zellik olarak gsteriliyor- ve bu egemenliini hemen hemen yz yl srdrmektedi. Bu sre iinde, baat gce meydan okuyan baka bir g (challenger) kmakta ve ikisi arasnda belki sistemin teki yelerinden bir ksmnn da katld byk bir sava, yeni baat gcn belirmesini salamaktadr. Bu byk savatan ise genellikle baat g ve meydan okuyan g deil, nc bir devlet kazanl karak, dnya egemenliini o kurmaktadr.

Dnya siyasetinde, XVI. Yzyldan bu yana, her yzylda belirli bir gcn dnyada stn duruma ykseldiini ve bylece zincirleme bir g deiimi yaandn savunan gr. Buna gre XVI. Yzylda spanya, XVII. Yzylda Hollanda, XVIII. Yzylda Fransa, XIX. Yzylda ngiltere ve XX. Yzylda ABD baat g olmutur.

Bat Birlii Savunma Tekilat-Defence Organization of the Western Union

1948 ylnda Bat Birlii erevesinde kurulmu olan askeri rgt. Bat Birliine ye 5 lkenin savunma bakanlarndan oluan bir savunma kanadndan, genelkurmay bakanlarnn oluturduu bir askeri kanattan ve bir de orta komutanlktan _Bat Avrupa Daimi Bakomutanl_olumutu. Merkezi Pariste olan tekilat, 1950 ylnda NATOyla birlemi ve bylece Avrupa da NATO dnda savunma rgt kalmamtr.

Bekle ve Gr Politikas (wait and see policy)

Diplomasi ve genellikle politika alannda, ok sz geen ngilizce kkenli deyim, Trkeye Bekle ve Gr politikas eklinde evrilmektedir. Bir takm olaylar karsnda, acele etmeden beklemek ve hemen harekete gemeden, bu olaylarn gelimesini dikkatle ve yaknen izleyerek, son ve en uygun duruma gre bir tutum saptamak politikasdr.

Bazen de bir politik amacn gereklemesi iin hareketsizlii benimseyip sabrla beklemek anlamna gelen ve attantizm de denilen tutum ile ayn olarak kullanlmaktadr.

Belgrad Konferans, 1-6 Eyll 1961

1-6 Eyll 1961 tarihleri arasnda Yugoslavyann bakenti Belgradta yaplan ilk Balantszlar zirvesi. Konferansa yirmibe lkenin devlet veya hkmet bakan katlmtr. Konferans Souk Savan en youn olduu dnemlerden birinde, Berlin ablukasnn srd ve Sovyetlerin nkleer denemelere yeniden baladn aklad srada toplanm ve uluslararas ortamn gerginlii konferansa da yansmtr. Tito, Abdulnasr, Sukarno ve Nkrumahn en faal liderler olarak gze arptklar konferans sonunda kabul edilen yirmiyedi maddelik deklerasyonda eitli uluslararas sorunlara deinilmitir.

Benelks Ekonomik Birlii-Benelux Economic Union

1 Kasm 1960 tarihinde Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda kurulan ekonomik birlik. Amac bu lke arasnda ekonomik, maliye, gmrk, d politika alanlarnda ibirlii kurmak ve Avrupa Birlii nezdinde ortak hareket etmektir.

Berlin Ablukas, 1948-1949

1948-1949da Sovyetler Birliinin, Batl igal devletlerini Bat Berlindeki egemenlik haklarndan vazgemeye zorlama giriiminin yol at uluslararas bunalm. Mart 1948de ngiltere,Fransa ve A.B.D.nin Almanyadaki igal blgelerini tek bir ekonomik birim halinde birletirme karar Sovyetlerin tepkisine yol at ve Sovyetler Birlii Mttefikler Kontrol Konseyinden ekildi. Batda yeni bir Alman Marknn piyasaya kmasn Dou Alman parasna kar rekabet olarak gren sovyetler Bat ile Berlin arasndaki demir, kara ve su yollarn kapatarak kenti ablukaya ald. 26 Haziran 1948de ABD ve ngiltere kente acil gereksinimleri havayoluyla salamaya baladlar ve

Berlinden dar yaplan sanayi ihracatnn hava yoluyla gereklemesi iin bir hava kprs kurdular. Artan gerginlik karlkl askeri g trmanmasna yol at. Gerginlik sovyetler Birliinin 12 Mays 1949da ablukay kaldrmasna dein srd.

Berlin Andlamas, 3 Haziran 1972

Berlin kentinin A.B.D., Sovyetler Birlii, Fransa ve ngilterenin ykmll altna konduuna ilikin andlama. 3 Eyll 1971de hazrlanp parafe edilen andlama, 3 Haziran 1972de imzaland. Bu andlamayla Bat Berlinde A.B.D., Fransa ve ngilterenin sorumluluu devam ediyor ama Bat Berlini temsil yetkisi Federal Almanyaya geiyordu. Sovyetler Birlii ise Dou Berlin zerindeki haklarn Demokratik Alman hkmetine devretmeyecekti.

Bu andlama sonucunda 12 Austos 1970 tarihli Federal Almanya ile Sovyetler Birlii arasnda imzalanm olan Moskova Andlamas ve 7 Aralk 1970de yine Federal Almanya ile Polonya arasnda imzalanm olan Varova Andlamas da yrrle girmitir.

Berlin Bat Afrika Konferans, 1884-1885

Afrikann kylarnda ve byk nehirlerde ticaret serbestliinin srekliliini salamak ve bu kylardaki yeni yerlerin igal koullarn belirlemek amacyla Bismarckn giriimi ile 15 Kasm 1884-26 ubat 1885 tarihleri arasnda Berlinde toplanan uluslararas konferans.

O tarihe kadar smrge iletmelerine pek rabet etmeyen Alman babakan, Alman egemenliine konan topraklar deerlendirecek imtiyazl irketlerin kurulmasn gz nne alarak tavrn deitirdi. Bismarck, teki Avrupa devletleri arasndaki smrge rekabetini kztryor ve Fransay yeni smrge hayalleri ile kkrtarak bu lkenin Almanyaya kar bir alma siyaseti gtmesini nlemeyi umuyordu. Jules Ferrynin ve sonra ngiltere Dileri Bakanlnn onayn alan Bismarck, Viyana Antlamasn imzalayan devletler ile Belika, talya, ABD ve Trkiyeyi konferansa ard.

Antlamann sonu belgesi Nijer rmanda ulam zgrln ve Atlas okyanusundan Hint okyanusuna kadar uzanan Kongo havzasnda ticaret serbestliini gvence altna alyordu. Bu, Fransa ile Portekizin toprak ilhaklar ve 1884 ngiliz-Portekiz anlamas ile bir sre iin tehlikeye den liberalizmin zaferi demekti.

Konferans Afrikann paylatrlmasn gerekletirmedi ama bunu kukusuz hzlandrd. Konferansta, imzac devletlerden birinin gerekletirecei toprak ihlallerinin, ancak teki imzac devletlere bildirilmesi kouluyla geerlik kazanabilecei ilkesi kabuledildi. Bir bildirge de kle ticaretiyle ilgiliydi (md. 9). Genel olarak, imzac devletler, yerlileri, gezginleri ve din zgrln korumay ykmlyorlard. Ancak Afrikallara alkoll iki sat, Almanya ile Hollandann itiraz zerine yasaklanmad. 1885 sonunda Fransa ile Almanya arasnda Togo-Kamerun snrn belirleyen zel bir antlama imzalanmasyla Berlin Antlamas tamamland.

Berlin Deklerasyonu, 1955

II. Dnya Sava sonrasna ngiltere, A.B.D.,Fransa ve S.S.C.B.nin igali altndaki Berlin zerinde bu devletlerin haklarn belirleyen belge. Bu deklerasyona gre kentin gvenlii, kentte bulunan askeri birliklerin gzetimi ve sivil havacln denetimi igal birliklerinin sorumluluu altndayd. Hukuki adan Bat Berlin Federal Almanyann bir paras deildi ve kentin bu kesiminde 12 bin Mttefik devletlere bal asker bulunmaktayd. Bu yzden Federal Alman Parlamentosu ve Anayasa Mahkemesinin kararlarnn Bat Berlinde uygulanabilmesi iin Bat Berlin Parlamentosunun bunlar onaylamas gerekiyordu. Mttefiklerin parlamentodan geen yasalara itiraz ve bu yasalar geersiz klma haklar vard. Bu nedenle Federal Alman Parlamentosundan kan yasalar Berline gelmeden nce Bonndaki Mttefik devletlerin bykelileri tarafndan gzden geirilmekteydi. Ayrca Bat Berlinin silahlanmas yasakland iin Bat Berlinlilerin askerlik yapmalar da yasakt. Deklerasyona gre, Mttefik devletler gerekli durumlarda Bat Berlin polisi zerinde de yetkili olabilmekteydiler.

Berlin Duvar-Berlin Wall

1961 ylnda, Bat Berlin ile Dou Berlini birbirinden ayrmak iin ina edilen ve 1989 ylnda Dou Blokunun kmesine kadar Souk Savan en ak sembol olan duvardr. 28 yl boyunca binlerce insan, batya kamak iin duvar amaya alrken ldrldnden Utan Duvar da denilmektedir. Duvarn yklmas 1990 ylnda iki Almanyann birleme srecini de balatmtr.

Berlin Kongresi, 13 Haziran-13 Temmuz 1878

Osmanl Devleti, Rusya, Almanya, ngiltere, Avusturya-Macaristan mparatorluu ve Fransann katlm ile gerekleen kongre. Kongre sonunda 1887-1878 Osmanl-Rus Sava (93 Harbi) sonras imzalanan Ayastefanos Andlamasnn yerine gemek zere bir andlama yapld. Ayastefanos ile kurulan Byk Bulgaristan olduka klerek Osmanlya bal bir prenslik haline geldi. Dou Rumeli eyaleti kuruldu ve Ayastefanosta Bulgaristana braklan Makedonya reform yaplmas artyla Osmanl Devletine iade ediliyordu. Osmanl Devleti asndan daha olumlu grlen bu andlama, bu kazanlar Bosna-Hersek ve Kbrsta geici ynetimler ad altnda AvusturyaMacaristan ve ngilterenin ynetimine vermesi ile geri alyordu.

Berlin Kongresi her ne kadar Rumelinin Osmanl Devletinin elinde kalmasn salamsa da ilerde ortaya kacak bunalmlara da ortam yaratm oldu.

Berlin Senedi, 1885

Berlin Bat Afrika Konferans olarak adlandrlan ve Kasm 1884 ile ubat 1885 arasnda Berlinde yaplan bir dizi grme sonucunda kabul edilen belge. Konferans Orta Afrikadaki Kongo Havzas ile ilgili anlamazlklar zmek amacyla toplanmt. Berlin Senedi ile Kongo Havzas Alman Dou Afrikasn da kapsayacak ekilde tarafsz blge ilan edildi. Burada btn devletlere serbest ticaret ve tamaclk hakk tarafnda ve Portekizin Atlas Okyanusundaki hak iddialar reddedildi. Bu senet ile smrgeletirmede fiili igal ilkesinin benimsenmesi sonucu olarak Avrupal devletler Afrikada mmkn olduu kadar geni toprak paralarn hzla igal etme yarna girdiler. Bylece Afrikann smrgeletirilmesi sreci hzlanm oldu.

Beinci Kol (fifth column)

Ellerindeki her trl araca bavurarak bir ulusun dayanmasn ve btnln yok etmeye alan ykc yeralt grubuna ve bu harekete verilen isim. spanya i sava (1936-39) srasnda faistlerin drt koldan Madrite doru ilerledii bir srada, hkmeti eitli sabotaj ve eylemlerle ieriden ykmaya alan Franisco Franco taraftarlar beinci kol diye nitelendirilmitir. Beinci kolun balca yntemlerinden biri ykc unsurlarn, hedef lkenin tm yapsna, zellikle de siyasal karar alma ve ulusal savunma merkezlerine szmasdr. Benzeri uygulamalar Nazi Almanyas tarafnn Avusturya, ekoslovakya, Norve gibi lkelerin ele geirilmesinde uygulanmtr. 1940 ylnda Nazi Almanyasnn Norvee saldrsnda vatan haini olarak tanmlanan dnya grubu beinci kol olarak ok etkili bir rol oynamtr.

Be Prensip (parch sheala)

Hindistan ile in arasndaki ilikilerde uyulmas gereken kurallar, in babakan u en Lay, Hindistan babakan Nehru ile grerek, ilikilerinde Be Prensibin egemen olmasna karar vermilerdir. Bunlar; birbirlerinin toprak btnl ve egemenliklerine karlkl sayg, saldrmazlk, birbirlerinin i ilerine karmama, etkinlik ve karlkl fayda ve bar iinde birarada yaama.

Beyrut Deklarasyonu-Beirut Declaration

Arap Birlii rgtnn 27 Mart 2002 tarihinde Beyrutta yaptklar zirve toplants ardndan yaynladklar bar plan ve bildirisi. Bildiride, srailin igal ettii Arap topraklarndan geri ekilmesi karlnda Arap lkelerinin bu lke ile tm sava bitirecekleri ve normal bir iliki sreci balatacaklar sz verilmekteydi. Filistin ayaklanmasn-Agsa Intifada bastrmakla megul olan srail, bildiriye olumlu yant vermemitir.

Beyzbol diplomasisi-Baseball diplomacy

1975 ylnda ABD ile Kba arasndaki soukluu gidermek iin, iki lke beyzbol takmlar arasnda ma tertip etme giriimleri ile kendini gsteren diplomatik abalar.

Bildirge-Declaration

Gerek ulusal olsun gerekse uluslararas dzeyde olsun; kararlarn, belirlenmi ilkelerin, ulalan sonularn yada sahip olunan grlerin kamuoyuna duyurulduu belge.

Bildirim doktrini-Declaratory doctrine

Uluslararas hukukta, bir devlet ya da hkmetin yasal varlnn, o lkedeki hukukun hayata gemesiyle birlikte otomatik biimde meydana geleceini ngren doktrini.

Bildirilmi tesis-Declared facility

Herhangi bir lke tarafndan Uluslararas Atom Enerjisi Ajansna bildirilen be ajansn denetimi iin gerekli koullar hazrlanm olan tesis. Nkleer silah sahibi lkelerde sadece ilgili lke tarafndan belirlenmi tesisler bu kategoriye girerken, nkleer silah sahibi olmayan bir devlette ise, iler durumda bulunan tm nkleer tesisleri iine alr.

Bilirkii-Amicus curiae

Normal koullarda mahkemelerin istedii uzman gr anlamna gelen bu ifade, diplomaside yaklak bir anlamla, uluslararas bir anlamazln zm iin dost bir lkenin yapm olduu iyi niyetli zm abalarn ifade etmektedir.

Birim-veto Sistemi (unit veto system)

Varsaymsal bir uluslararas sistem tr. Uluslararas politika teorisinde Morton A. Kaplan tarafndan ortaya atlan bu sistemde bulunan hemen tm birimler, bir nkleer sava balatabilecek lde nkleer silaha sahip olacaklardr. Bylece gnmzn esas itibari ile iki kutuplu nkleer denge anlay, yerini daha deiik bir denge anlayna brakacak, sistemdeki birok birim, genel bir bar ya da sava konusunda sz sahibi olacaklardr. Gnmzde nkleer g dalm henz bu aamadan uzak olmakla birlikte, gelimenin bu ynde olduu bir gerek.

Birinci eenya Sava-Chechnya War I

27 Ekim 1991 tarihinde bamszln ilan eden een-ngu Cumhuriyeti ile, bu bamszl tanmayan Rusya arasnda 1994-1996 yllar arasnda meydana gelen sava. 11 Aralk 1994 tarihinde eenistana giren Rus birlikleri ile Cevher Dudayev liderliindeki een direniiler arasndaki savata 120 bin insan hayatn kaybetti. Bir milyona yakn insann g etmek zorunda kald sava, nce 31 Austos 1996 tarihinde ardndan da 12 Mays 1997 tarihinde ayr ayr varlan iki anlama ile sona erdi. Anlamada, eenistann Rusya ile eit bir devlet statsnde olduu teyit edilirken, 5 yllk bir gei dnemi konarak, sorunun zm iin 2001 ylna kadar, uluslararas kurallara gre hareket edecei vurguland. Ancak bu srenin dolmasna yakn dnemde yaanan gerilim yeni bir sava beraberinde getirdi.

Birinci Dnya Sava, 1914-1918

1914 yl yaznda Avrupada balayp sonradan dnyann geri kalan blgelerine yaylan ve 1918 ylnn sonuna kadar sren topyekn sava. 1914 Hazirannda Saraybosnada Avusturya Macaristan veliahtnn bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlmesi sonucunda Avusturya-Macaristan nce Srbistana bir nota vermi ardndan bu lkeye sava amt. Bu olaydan sonra Rusyann Srbistan savunmas, bu lkenin seferberliini ilan etmesiyle daha nce bu durumu sava sebebi sayacan ilan eden Almanyann

Rusyaya sava ilan etmesi sonucunda I. Dnya Sava balam, Rusyann mttefikleri ngiltere ve Fransann da Almanyaya kar savaa girmeleriyle sava dier ktalara da yaylmtr. Savan nedenleri zerinde tarihiler arasnda hala gr birliine varlamamtr. Ama savan en temel nedeni olarak Avrupa devletleri arasndaki emperyalizm mcadelesini gsterebiliriz. 1870lerin son eyreinde ulusal btnln salayan Almanya sanayiini gelitirmesine ramen bu sanayii destekleyecek smrgelere sahip deildi. Almanya smrge elde etmeye karar verdiinde ise dnyann hemen hemen tamamnn komusu Fransa ve ngiltere arasnda paylalm olduunu grd. ngiltere de Almanyann smrgecilik ynndeki faaliyetinden rahatsz oluyordu. te yandan benzer bir mcadele de Balkanlar zerinde Rusya ve Avusturya-Macaristan arasnda yaanyordu. 1878 Berlin Kongresinden sonra Bosna-Hersekin ynetimini ele geiren ve daha sonra buray ilhak eden Avusturya Macaristann snrlar dahilinde pekok Slav asll ulus yaamaktayd. Bu lke kk Srbistan kendisi iin tehlike grmekteydi. Rusya da Avusturyann Balkanlardaki etkisinden rahatszd ve Srbistan Avusturyaya ezdirmeye kararlyd.

Yukardaki gelimeler Avrupay bir yandan Almanya, Avusturya-Macaristan ve talya, dier yanda, ngiltere, Fransa ve Rusyann bulunduu bir l ittifak ve l itilaf kamplamasna gtrd ve bylece Avrupada Viyana Kongresinden bu yana sren Avrupa Uyumu bozulmu oldu.

27 Temmuz 1914te Avusturyann Srbistana sava amas ile balayan sava Almanyann 31 Temmuzda Rusyaya, 3 Austosda Fransaya sava amasyla geniledi. 4 Austosta Belikann Alman kuvvetlerince igali sonunda ngilterede Almanyaya kar ilan etti. Bu arada Osmanl Devleti 2 Austosta Almanya ile Rusyaya kar bu lkenin yannda yer almay ngren bir ttifak imzalad.

Akdenizdeki ngiliz donanmasndan kaan iki Alman gemisi 10 Austosta Osmanl Devletine snd. ngilterenin protestosu zerine Osmanl devleti bu iki gemiyi satn aldn syleyerek bunlara Yavuz ve Midilli adalarn verdi. Bu iki geminin 1914 Ekimi sonunda Karadenizdeki Rus limanlarn bombalamas ile Osmanl Devleti de Almanya yannda savaa girmi oldu. Osmanl Devleti savata drt ana cephede atmaya girdi. i)anakkale, ii)Kafkas, iii)KanalFilistin, iv)Mezopotamya. Bunlardan sadece anakkale cephesinde baarl oldu. 1917 yl sonunda Rusyada meydana gelen Bolevik devriminin sonucunda yeni kurulan Sovyetler Birlii ittifak devletleri ile Brest-Litovsk

Andlamalarn imzalayarak savatan ekildi. Ama 1917 Nisannda itilaf devletleri yannda savaa giren ABD Rusyann boluunu fazlasyla doldurdu. ABDnin savaa girme nedeni ticaret gemilerinin Alman denizaltlar tarafndan batrlmas idi. Sonuta sava ittifak devletlerinin yenilgisi ile noktaland. Sava sonunda itilaf devletleri Almanya ile Versailles, Avusturya ile St. Germain, Macaristan ile Trianon, Bulgaristan ile Neuilly ve Osmanl Devleti ile Sevres Antlamalarn imzalad. Bu andlamalarla yukarda anlan devletler nemli oranda toprak kaybna uradlar ve ykl miktarda sava tazminat demek durumunda kaldlar. Bu antlamalardan Serves Andlamas sadece yukardaki zellikleri gstermekle kalmayp Osmanl Devletine yaam hakk dahi tanmayacak bir zellie sahiptir. Anadolu Hareketi ve Kurtulu Sava sonucunda imzalanan Lozan Andlamas ile yrrle giremeden hkmn kaybetti. Bu andlamalar dorultusunda kurulan sava sonras dzen malup devleti tatmin etmedi ve revizyonist diye adlandrlacak mevcut statko kart politikalarn bu devletlerce izlenmesine neden oldu. zellikle Versailles Andlamas ile Almanyaya getirilen kstlamalarn II. Dnya Savann tohumlarn atm olduu sylenebilir.

Birinci Vuru Yetenei (first-strike capability)

Bir nkleer atmada ani bir nkleer saldrya kar tarafn gcn hzl bir ekilde tahrip etme veya zayflatma yahut misilleme imkann ortadan aldrma stratejisini uygulama yetenei. Birinci vuru teorisi bir tarafn yapaca byk aptaki bir saldrya kar tarafn yaralarn saramayacak ekilde tahrip edilmesi ve felce uratlmas sonucu savan kazanlmasn varsayar. Birinci vuru yetenei bir devletin elinde bulunan nkleer balklarn saysna ve gnderme aralarna baldr fakat ayn zamanda da dmann ikinci vuru yeteneine sahip olma gelimiliiyle snrldr. kinci vuru yeteneinin tahribatndan kanmak iin, ABD ve SSCB filolarda ve uydu lkelerde katlararas fzeleri yerletirmiler, ok ynl nkleer balkl fzeleri denizden frlatan denizaltlar da dnyann deiik okyanuslarna datmlardr.

Birleik Grev Kuvveti-Combined Task Force

eki G olarak bilinen ve Trkiyenin ncirlik ssnde konumlanm bulunan askeri g. Temmuz 1991 tarihinde ilk defa kurulan g, Saddam Hseyinin olas bir saldrsna kar Kuzey Irak Krtlerini korumay amalyordu. Yetmi

yedi uak ve helikopterin yan sra, beeri unsurlar olarak Amerikan-ngilizFransz-Trk 1862 kiilik personelden oluuyordu. 2003 ylnda Irakta Saddam Hseyin ynetiminin ABD ve ngiliz ortak askeri operasyonu ile yklmas ardndan, bu gcn ilevi de sona ermitir.

Birleme-Enosis

XIX. yzyln sonundan itibaren kullanlmaya balanan ve antik Helen uygarlnn yayld her yerin Yunanistana balanmas gerektiini savunan gr.

Bir Millet, Bir Devlet lkesi (Ein Volk, Ein Reich)

Hitlerin btn Almanca konuan topluluklar tek bir Alman devleti (Reich) altnda toplamay amalayan lksnn slogan ve Nazi Almanyasnn d politikasnn temellerinden biri. Hitler 1933te iktidara gelmesinden sonra bu amac adm adm gerekletirmeye balad. 1934te Almanya ile Avusturyann birlemesi iin yapt ilk giriim baarszlkla sonuland. Ama bunun ardndan Versailles Andlamasna gre Saar blgesinde yaplan plebisit sonucu, blge Fransadan ayrlarak Almanyaya katld. 1938deki ikinci Anschluss denemesi ise baaryla sonuland ve Mart 1938de Avusturya Almanyaya katld. Ayn yl Hitler ekoslavakyann Sdetler blgesinin Almanyaya katlmas iin bu lkeye bask uygulamaya balad. Eyll 1938deki Mnih Konferans ile de nce Sdetler blgesi sonra da ekoslovakyann geri kalan Almanya tarafndan ilhak edildi. Hitler bir millet, bir devlet ilkesini byk lde gerekletirdikten sonra d politikasnn ikinci aamas olan hayat sahas (Lebensraum) iin almaya balad.

Bitiik blge-Contiguous zone

Ky devletlerinin, zerinde egemenlik haklarnn deil de, gmrk, maliye, salk ve g gibi konulardaki karlarn koruma yetkisine sahip olduklar yakn ak deniz paras. Bir lkenin kendisine ait kara sularnn llmeye baland esas snrdan itibaren yani en fazla 12 mile kadar devam eden karasularnn d snrndan sonra balayan deniz alandr. Birbirine yakn olan

ky devletlerinin sz konusu blge zerinde egemenlik haklar yoktur. Ama deiik konularda, bu blge iinde kendi karlarn koruma yetkisi bulunmaktadr.

Bismarck, Otto Von

Alman devlet adam ve anslyesi. Alman ulusal birliinin kurulmasnda, belkide en nemli rol oynam kii.

Bismarck, Kral Wilhelm I ile birlikte, Alman ulusal birliini kurmak iin Danimarka, Avusturya ve Fransa ile savat. Her seferinde, ince diplomatik giriimlerle, dierlerini darda brakmay baararak, her savatan da zaferle kt. 18 Ocak 1871 tarihinde II. Reichn kurulduu ilan edildi.

Bismarck, Berlin Kongresi (1878)ni izleyen bar dnemin kurucusu oldu. Bismarckn diplomasisinin iki temel karakteri vardr: i)gerekilik, ii)ok ynl etkinlik. Ayrca, Avrupaya egemen olma zleminden kand ve sava yalnzca diplomasiyi destekleyen bir ara olarak grd.

Wilhelm IInin genilemeci ve ihtirasl politikalarn benimsemeyen Alman anslyesi Bismarck, bu grevini brakmak zorunda kalmtr.

Biyolojik eitlilik Szlemesi-Convention on Biological Diversity

1992 ylndaki BM evre Konferansnda benimsenen ve dnyadaki canl eitliliinin korunmas ve gelitirilmesi iin devletlerin yapmas gereken ykmllkleri sralayan szleme.

Biyolojik sava-Biological warfare

Atldnda eitli mikroplar yayan biyolojik silahlarn kullanld sava. Bu

yndeki ilk sava denemelerini 1935 ylnda Japonya yapmtr. Daha sonra elinde byle bir teknoloji bulunan tm lkeler biyolojik sava senoryalar hazrlamlardr. Souk Sava dneminde biyolojik sava senaryolarnn Afrikadaki kabileler zerinde denendii bilinmektedir. 1971de bu tr silahlarn kullanm yasaklandndan biyolojik sava bir ara gndemden dse de, biyolojik terr-bioterror sorunu olarak 1990larda yeniden gvenliin st sralarna yerlemitir.

Blitzkrieg (yldrm sava)

II. Dnya Savanda Alman ordularnn uygulad sava taktii. Blitzkrieg zrhl birliklerin youn ve seri bir ekilde dman hatlarn belirli noktalarna saldrarak onlar arkadan kuatmalarna dayanmaktayd. Bu taktik Hitlerin gerek Polonyada gerekse Bat cephesinde ksa zamanda byk zaferler kazanmasn salad. Ama corafi, topografik ve iklimsel artlarn zrhl ara harekatna elvermedii durumlarda bu taktik ilemiyordu. Bu yzden Alman ordular -baka artlarn etkisiyle beraber- Rusyada ksa srede hedefe ulaamadlar.

Bloklama

lkelerin aralarnda, zellikle politika ve askeri ynden ibirlii yapmak zere ve dier baz lkelere ynelik olarak anlamalar yoluyla gruplar kurmalarna, milletleraras politika lisannda bloklama denmektedir.

Bloklar kurma tarih boyunca grlmtr. Yzylmzda ise en nemli bloklamalarn ilki, Birinci Dnya Sava ncesinde oluan ngiltere, Fransa, Rusya ile dier baz devletlerden kurulan itilaf yani antant devletleri bloku ile bunun karsnda bulunan Almanya, Avusturya, Macaristan mparatorluu, Osmanl mparatorluu ve dier baz devletlerden oluan ve adna ittifak yani Alyans Devletleri veya Merkezi mparatorluklar denilen bloktur.

Birinci Dnya Sava da zaten bu iki blok arasnda olmutur. (ABDde birinci bloka katlmtr). Bu savan bitimini izleyen yllarda, zellikle Almanyada Nazizmin (Nasyonel Sosyalizm) gelimesi, Rusyada da Komnist rejimin

yerlemesinden sonra dnya politikasnda ilikilerini artrmas ve ekingen tutumundan syrlmas ile ayrca Uzak Douda in-Japon savann gelimesi ile tekrar bloklamalara doru eilimler ve giriimler artmtr.

Bylece, bir yandan Almanya, talya ve Japonyann ncln yapt Mihver (Axis) denilen blok domu, dier yandan da Mttefikler (Allied Powers) denilen, ngiltere ve Fransa ile sonradan onlara katlan in, ABD ve dier bir ok lkeden kurulu blok arasnda kinci Dnya Sava yaplmtr.

Bloklamalar, bir atma halinde birok lkenin savamasna yol amakta ve dnya yznde bir genel sava meydana gelmektedir. Birinci Dnya Savanda 16 lke aralarnda savamlar, kinci Dnya Savana katlan lkelerin says ise 50yi amtr.

kinci Dnya savandan sonra ise Souk Sava denilen psikolojik gerginlik ve basklar devresine girili, baz yerlerde Blgesel Savalar denilen gerek silahl atmalar bagstermi ve yine yeryznde ve bu kez ideolojik faktrlerinde rol oynad yeni bir bloklama dnemi yaamaya balanmtr.

Bu kez bloklama bir yandan Dou Bloku denilen sosyalist lkeler (Dou Avrupa lkeleri ve Rusya ile inden olumutur) bir yandan da Bat Bloku denilen (ABD, ngiltere, Fransa ve dier birok Avrupa ve amerikan ktas lkesinden olumutur) iki grup yaratmtr.

Bu iki blok daha ncelerinden farkl olarak aralarnda daha deiik sk balar kurmular, baz konularda ise birbirlerine fazla balanmamlardr. rnein, Bat Bloku veya Bat Dnyas denilen bloktan 15 lke sk bir askeri ve siyasi ittifak olan NATOda ibirlii yaparken, dier birou bu ibirliinin dnda fakat genel eilimi bakmndan birbirine yakn bir politika iinde olumulardr. te yandan, Dou Blokunda da Varova Pakt iinde 7 lke sk askeri ve siyasi ibirlii srdrrken; in, Arnavutlu, Kba gibi lkeler bunun dnda fakat eilim bakmndan Dou Bloku iindedirler.

Ayrca bu kez, bir dier blok olan nc Dnya lkeleri denilen sz geen iki nemli blokun dnda kalan pek ok lkenin oluturduu bir grup da

ortaya kmtr.

nc Dnya denilen gruptaki lkelerin aralarndaki balar, dier iki bloka nazaran ok deiikti. Bunlar daha ziyade ayn problemlere sahip olmalar ve eitli nedenlerle bir kesim blok iinde bulunmak istemeyileri dolaysyle kader ynnden birbirlerine benzemekte olularndan bir blok gibi grnmekte ise de esas ortada denilebileek bir durumdadrlar. Fakat dnya politikasnn tartld birok milletleraras kurulu, konferans ve toplantlarda nemli bir rol oynamaktadrlar.

BM Anlamas-Charter of the United Nations

kinci Dnya Sava ardndan uluslararas dzenin temel kurallarn belirleyen ve BM rgtn kuran anlama. 51 lkenin imzas ile 26 Haziran 1945 tarihinde imzalanan anlama. 111 maddeden olumaktadr. Bunun yan sra sz konusu maddelere, Adalet Divannn statsn belirleyen 70 maddelik bir ek bulunmaktadr. BM Szlemesinde, insan haklarnn ve dnya barnn korunmas zerinde nemle durulurken, maddelerin tamamnda, bar ve gvenliin korunmas, halklarn ekonomik ve sosyal geliimlerinin salanmas iin devletlerin ibirlii imkanlar ve BMnin bu yndeki rol ortaya konmaktadr.

BM glerini yerletirme-Deploment of U.N. forces

Gerginlik olan bir blgede, bar korumak zere BM Bar Gc askerlerinin konulandrlmas. 2004 ylna gelindiinde dnyann 20 ye yakn blgesinde 10 bini akn BM Bar Gc askeri bulunmakta ve bunlarn yllk maliyeti ortama 1 milyar dolar amaktadr. Halen; Kosova, Bosna, Hrvatistan, Bat Sahra, Haiti, Sierra Leone, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kbrs, Gney Lbnan, Filistin, Golan, Irak-Kuveyt, Timor, Hindistan-Pakistan, Tacikistan, Afganistan ve Grcistan da BM gleri konulanm bulunmaktadr.

Boazlar Komisyonu

Lozan Boazlar Szlemesinin 10. maddesine gre stanbul ve anakkale Boazlarndan geii denetlemek amacyla kurulan komisyon. Karada herhangi bir yetkiye sahip olmayan Komisyon, bir Trk temsilcinin bakanlnda szlemeye taraf olan devletlerin temsilcilerinden oluacakt. Eer ABD ve Karadenize kyda teki devletler szlemeye katlrlarsa Komisyona birer temsilci gnderebileceklerdi. Szlemenin 14. maddesine gre Boazlardan geen sava gemileri ve Boazlarn stndeki hava sahasn kullanan askeri uaklarn geii ile ilgili kurallarn gereince uygulanp uygulanmad Komisyonun denetimine tabi olacaktr. Komisyon, Milletler Cemiyetinin korumas altnda olacak ve Cemiyete faaliyetlerini gsteren bir yllk rapor sunacaktr. Ayrca Komisyon kendi almas ile ilgili gerekli yasal dzenlemeleri yapmakta serbest klnmt. 1936 ylnda imzalanan Montreux Boazlar Szlemesi ile Boazlar komisyonu kaldrlmtr.

Boazlar Sorunu

Trk Boazlarnda (stanbul ve anakkale Boazlar) yabanc devletlere ait deniz aralarnn geiine ilikin olarak eitli dnemlerde ortaya kan anlamazlk. XVIII. yzyln sonlarna kadar Osmanl Devletinin boazlar zerinde kaytsz artsz bir egemenlii sz konusuydu. Bu tarihte Rusya Karadenizin kuzey kylarn ele geirmeye balamt. 1774te iki lke arasnda yaplan Kk Kaynarca Antlamas ile Rusya ticaret gemilerine boazlardan serbest gei hakk tannd. 1798 ve 1805 Osmanl-Rus ittifak andlamalaryla da boazlar btn nc devletlerin sava gemilerine kapatlrken Rus sava gemilerine serbest gei hakk tannd. Ancak 1807de iki lke arasnda kan sava sonucunda bu andlama yrrlkten kalkt. Bu arada Osmanl Devleti 1809da ngiltere ile imzalad Kala-i Sultaniye Andlamas ile Boazlar kapal tutmay taahht etti. Daha sonra 1829da Rusya ile yaplan Edirne Antlamas sonucunda Boazlar tekrar Rus ticaret gemilerinin serbest geiine ald. 1833te Osmanl Devletini iyice zor duruma sokan Kavalal Mehmet Ali Paa isyan srasnda Rusya Osmanl Devletine yapaca askeri yardm karlnda bu devletten boazlar nc devletlerin sava gemilerine kapal tutma szn ald. Hnkar skelesi Andlamas, 1841 Londra Boazlar Szlemesi ile iptal edilmiti. Bu szleme bar zamannda boazlarn Osmanl dndaki btn sava gemilerine kapal tutulmasn ngryordu. londra Szlemesi 1923 Lozan Boazlar Szlemesinin imzalanmasna kadar yrrlkte kalmtr. I. Dnya Sava sonundaki Mondros Atekes Andlamas ile boazlar itilaf devletlerince igal edilmiti. Bu devletlerin Austos 1920de stanbul hkmetiyle imzaladklar Serves Andlamas, Boazlarn denetimini bir uluslararas Boazlar

Komisyonuna devrediyordu. Bu komisyon eitli devletlerin gnderecekleri yelerden oluacak ve adeta bir devlet niteliine brnecekti. Servesin hibir zaman yrrle girememesi ile bu Komisyon da hi bir zaman kurulamad. 1923 Lozan Boazlar Szlemesi ile Boazlar blgesi Trkiyenin egemenliine braklyordu ama Trkiye bu blgeyi silahlandramazd. Her ne kadar Trkiyenin bakanlnda bir Boazlar Komisyonu ngryorsa da bu komisyonun stats Servesdekinden ok daha farklyd. Szleme ile btn sava gemilerine boazlardan gei serbestisi tannmt. 1933 Londra Silahszlanma Konferans srasnda Trkiye bu szlemenin deitirilmesi ynndeki talebini imzac devletlere sundu. talya dndaki btn imzac devletlerin katlmyla 1936da Montreuxde toplanan Konferans sonucuna 20 Temmuz 1936 tarihli Montreux Boazlar Szlemesi imzaland. Szlemeye gre Trkiye Boazlar blgesini silahlandrabilecek, savata, barta ve savaa yakn hissettii durumlarda Boazlardan gemi ve dier deniz aralarnn geii hakknda eitli kararlar verebilecektir. Boazlar Komisyonu da kaldrld.

Sovyetler Birlii 1945 ylndaki Yalta ve Potsdam Konferanslarnda Montreux dzeninin deitirilmesi ile ilgili neriler ileri srd ama bu konuda ABD ve ngiltere ile uzlaamad. Sava srasnda Trkiyenin Montreux Szlemesini ihlal ettiini ne srecek boazlarn Karadenize kyda devletlere ak, geri kalan devletlere ise kapal tutulmasn istedi. Ayrca boazlar, Trkiye ile ortaklaa savunma talebinde bulundu. Batl devletler ise sorunun bir uluslararas konferans erevesinde zlmesini savundular. Trkiye de Sovyetlere verdii notalarla sorunun uluslararas grmelerle zlmesi gerektiini ileri srd ve Sovyetlerin ortak savunma talebini reddetti. Bir uluslararas konferans toplanmas giriimleri de bir sonu getirmedi ve Boazlar rejiminde bugne kadar bir deiiklik olmad.

Bolevizm-Bolshevism

Lenin/1870-1924 ve arkadalarnn Karl Marksn/1818-1883 grlerinden yola karak gelitirdikleri ihtilalci anlay. Rus Sosyal Demokrat i Partisi iinde 1903 ylndan sonra oluan bu grup bir sre sonra Rus Komnist Partisi haline gelmi ve 1917 Devrimini gerekletirmitir.

Bosna Sava-Bosnian War

1991 ylnda Yugoslavyann dalmasyla bamszln ilan eden Bosna Hersek Cumhuriyetinin Srplara ve Hrvatlara kar verdii bamszlk sava. Yaklak 4 yl sren savataki Bonak etnik grubu, hem Bosnal Srplara hem de Srbistan Srplarna kar savamak zorunda kald. Byk katliamlara sahne olan sava, 21 Kasm 1995 tarihinde imzalanan Dayton Anlamas ile sona erdi. Sava srasnda 312 bin insan hayatn kaybederken, 21 bin kadn tecavze uram, 49 bin kii sakat kalm ve 48 bin adet ev, cami yok edilmitir.

Bo koltuk politikas-Empty chair policy

Oturum boykot politikas. Bir lkenin, yesi bulunduu uluslar aras rgtn belli bir kararna tepkisini gstermek iin toplantlarna katlmayarak, kendisine ait yelik koltuunun bo brakmas.

Boykot-Boycott

Uluslararas siyasette ticari yaptrm biimlerinden biridir. Bir lkeyi ekonomik adan zarara sokmak ya da haksz uygulamalarda bulunmas durumunda bu lkeyi protesto etmek ve cezalandrmak amac ile bavurulan iliki kesme eylemidir. Bu tr bask ynteminin amac ekonomik olabilecei gibi, siyasi, askeri ya da ideolojik olabilir.

Boykot, bir lke ya da lkeler grubuyla toplu ve organize edilmi bir ekilde ekonomik ilikileri kesme. D politikada etkili ticari yaptrm biimlerindendir. Boykot ekonomik olabilecei gibi politik, askeri ve ideolojik kaynakl da olabilir. Boykot ounlukla ii rgtlerini daha iyi cret ve alma koullar elde etmek iin bavurduklar bir yntemdir. ABDnin II. Dnya Savandan nce Japon ithal rnlerine kar uygulad boykut, kendi i alanlarna ve endstrisini d rekabete kar genel olarak korumaya ynlendirilmitir. Boykot terimi, belirli olarak eylemlere katlmay reddetme anlamn da ierir. Bir lkenin temsilcileri, baka bir lkenin izledii politikadan ya da tutumdan honut olmadklarn gstermek iin uluslararas konferanslar ya da toplantlar boykot edebilir. Bir lkenin, lke topluluunun ya da uluslararas rgtlerin baka bir lkenin politikasn ve hareketlerini etkilemek ya da

protesto etmek amacyla giritii boykot biimleri de vardr. Birlemi Milletlerin 1965 ylnda yasal olmayan yollarla ngiltereden ayrlp bamszln ilan eden Rodezya ile ekonomik ilikiler kesilmesi yolunda btn yelerine yapt ar uluslararas bir rgte uygulanan bir boykot rneidir.

Boxer Ayaklanmas, 1900

inde btn yabanclar lkeden atmay amalayan ve devletten destek gren kyl ayaklanmas. XIX. yzyln sonlarna doru yoksullamann artmas, karlalan doal afetler ve iddetlenen yabanc saldrlar sonucu inin kuzey eyaletlerinde Boxerler g kazanmaya balad. Boxerlerin kkrtmalaryla balayan kyl ayaklanmas Alman elisinin ldrlmesi ile dorua ulat. Bunun zerine Austos 1900de bir uluslararas birlik Pekini igal etti. Mahsur kalan dier elilik grevlileri ile teki yabanclar kurtard. Yaplan grmeler sonunda imzalanan bir protokol ile atmalar sona erdi ve inin yabanc devletlere deyecei tazminat belirlendi.

Bl ve ynet politikas-Divide and rule policy

Gemi dnemlerde smrgeci lkelerin uygulad politika. Genellikle XIX. Yzylda ngiltere ve dier smrgeci devletlerin izledikleri bir yntemdir. Politikann z; blnmek yoluyla birlii ve gc zayflayan bir lkenin daha kolay d etkilere ald esasna dayanr. Bylece, blnme ardndan domu yeni lkeler de kendilerine yardmc olan devletlerin nfuzuna daha kolay girerek dolayl biimde onlar tarafndan ynetilebilir.

Rakiplerini blerek ya da onlar blnm vaziyette tutarak zayf durumda brakmak isteyen devletlerin izledikleri yoldur. Bu bir tr hkmran olmak iin blmektir. XIX. yy.da smrge imparatorluklarnn kuruluunda, Asya ve Afrikann komu topluluklarn birbirine dman etmek iin bu kuraldan ok yararlanld. Bu politikann en iyi rneklerini Almanyaya kar Fransann politikasnda ve Avrupann teki lkelerine kar izlenen Sovyet Politikasnda gryoruz. Son birka yzyldan beri II. Dnya Savannsonuna dein, Fransann Almanyaya kar politikasnn ana temas, ya Alman mparatorluunu kk bamsz devletlere blmek ya da bu gibi kk devletlerinbirleerek tek bir devlet kurmalarn nlemek olmutur. II. Dnya

Savandan sonra blnm olan Almanyann birlemesine de yine Fransa kar kmtr. Bunun gibi Sovyetler Birlii de Avrupann birlemesi konusundaki her plana kar km; birlemi bir Avrupay kendisi iin bir tehlike olarak grmtr.

Blgesel diller ve Aznlk Dilleri Bildirgesi-European Charter for Regional and Minority Language

Krk yeli Avrupa Konseyi tarafndan 1992 ylnda kabul edilen bildirge. Amac, imzac yelerin aznlk dillerinin eitimde, hukuksal srelerde, idari hizmetlerde, kamu hizmetlerinde ve medyada kullanmna izin vermesini salamaktr. u ana kadar ok az sayda lke tarafndan kabul edilmitir.

Brandt Raporu, 1980

Azgelimi lkelerin sorunlarna ynelik olarak Almanya eski babakan Willy Brandt tarafndan hazrlanan rapor. Dnya Bankas, Willy Brandtin bakanlnda bir komisyonun kurulmasn nermiti. Kurulan bu komisyonda hazrlanan ve azgelimi lkelerin sorunlarn ele alan rapor, 1980de KuzeyGney: Yaam Sava in Bir Program bal ile yaynland. Rapora gre Kuzey ve Gney lkeleri arasnda giderek artanoranda bir gelimilik fark vardr. Zengin Kuzey lkeleri fakir Gney lkelerine yardm etmeli ve bu ekilde aradaki ak kapatlmalyda. Rapor, azgelimi lkelerin kalknma abalarnn baarya ulamas, bu lkelerdeki alk ve yoksulluun giderilmesi amacyla azgelimi Gney ile kalknm Kuzey arasnda ibirlii oluturmaya almtr.

Brejnev Doktrini-Brezhnev Doctrine

Sovyetler Birliinin herhangi bir sosyalist lkede rejim kart bir gelimeye kar o lke ve dier sosyalist lkelerdeki dzeni korumak amacyla byk aabey olarak mdahalesini ngren siyasi gr. Sovyet liderlerinden Leonid Brejnevin/1906-1982 siyasal felsefesini ortaya koyan sertlik yanls tutum. Buna gre, Sosyalist bloa ye olan lkelerden herhangi birinden mevcut sol rejimi tehlikeye drecek bir harekete gz yumulmayacakt. Yine

bu doktrine gre, herhangi bir lkeye sosyalist rejimin yerletirilebilmesi iin dier sosyalist lkelerin mdahale hakk bulunmaktayd. 1968 Prag Bahar dneminde ekoslovakyada gerekleen liberalleme hareketine Sovyetler Birliinin kanl bir ekilde mdahalesini meru gstermek amacyla Sovyet Devlet Bakan Leonid Brejnev tarafndan ortaya atlm ve onun adyla anlmtr.

Brejnev, 12 Kasm 1968de Polonya Komnist Partisi 5. Kongresinde yapt konumada sosyalist lkeler arasnda ekoslovakya benzeri mdahalelerin normal olduunu savunuyordu; bir sosyalist lkedeki gelimeler dier sosyalist lkeleri de ilgilendirirdi ve sosyalist bir lkenin egemenlii dnya sosyalizminin karlaryla ters demezdi. Eer byle bir durum ortaya karsa sosyalist lkeler topluluu adna yaplacak bir mdahale meru bir hareket olacakt.Brejnev Doktrinine kar en nemli tepkiler spanyol ve talyan Komnistleri bata olmak zere Avrupal komnistlerden geldi ve bu gelime Avrupa Komnizmi iin nemli bir uyarc durum oldu.

Bretton Woods Anlamalar-Bretton Woods Agreements

II. Dnya Sava sonrasnn ekonomik dzenine ilikin olarak 22 Temmuz 1944te ABD de imzalanp 27 Aralk 1945 tarihinde yrrle giren anlamalar. Bu anlamalar, sava sonras uluslararas para sistemini, dolarn altn konvertibilitesi ve ulusal paralarn istikrar zerine dayandrmlardr. Ancak bu esaslar 1965 ten sonra geerliliini kaybetmi ve yani araylar Jamaika Anlamalarna yneltmitir. Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu/IMF gibi bugn dnya ekonomisine yn veren kurulular, Bretton Woods Anlamalar ile kurulmutur.

Bretton Woods Konferans-Bretton Woods Conference

Ban Amerika ve ngilterenin ektii 44 lkeden temsilcilerin bir araya gelerek, kinci Dnya Sava sonrasnda oluacak uluslararas ekonomik dzeni belirlemeye alt konferans. 1944 Temmuzunda toplanan konferansta, Amerikan ynetimi tarafndan hazrlanan White Plan kabul edildi. Bu planla IMF ve Dnya Bankasnn erevesi izilmitir.

Bretton Woods Sistemi-Bretton Woods System

1944 ylndaki konferansn ardndan oluturulan ve 1946-1973 yllar arasnda uygulanan uluslararas para sistemi. Bu sistemde, uluslararas parasal ilikilerde dolar dndaki paralarn dolar, dolarn ise altn cinsinden tanmland sabit dviz kuru sistemi benimsenmi ve yabanc dvizler iin altn-dolar ilikisine dayal sabit bir parite/Standart Gold Exchange belirlenmitir. Bu sistemin bel kemiini dolar oluturduundan dolar sistemi de denmektedir. Ancak 1973 ylnda ABD dolarnn ar deer kayb zerine, bu sistemden vazgeilmi ve esnek dviz oran sistemine/Flexible Exchange Rate geilmitir.

Brest-Litovsk Bar Andlamalar, 1918

I. Dnya Sava srasnda l ttifak devletlerinin Sovyetler Birlii ve Ukrayna ile imzaladklar bar andlamalar.

Bolevik Devriminden sonra kurulan Sovyetler Birlii savatan ekilmek istiyordu ve Sovyet hkmetinin 1917 Kasmndaki bar talebinden sonra Aralk sonuna doru bar grmeleri balad. Zorlu geen ve kimi zaman kesilen grmeler sonunda 3 Mart 1918de Brest-Litovskta bar andlamalar imzaland. Sovyetler Polonya, Litvanya, Letonya, ve Estonyadan ekilirken Osmanl Devletine de 1877-1878 savanda kaybedilen Kars, Ardahan ve Batumu geri veriyordu.

Bu andlamalarla ittifak devletleri nemli toprak kazanlar elde etmekle beraber dou cephelerinde de savaa son veriyorlard, ama 1918 sonunda sava yenilgiyle bitirdiler ve Brest-Litovskun hkmleri mttefik devletlerce tannmad.

Briand Kellogg Pakt-Briand Kellogg Pact

ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Polonya, Belika ve ekoslovakya arasnda Austos 1928 tarihinde Pariste imzalanan bar pakt.

Anlamaya gre taraflar sava bir d politika arac olarak kullanmamay, sorunlarn zmnde barl yntemlere bavurmay kabul etmekteydiler. Daha sonra anlamaya katlan lke says 50 ye ulatysa da, uygulama deimemi ve kinci Dnya Sava ile ilerliini kaybetmitir.

Sava ulusal politikann bir arac olmaktan karmay amalayan, 1928de tamamlanp daha sonra hemen hemen btn lkelerce imzalanan genel andlama. Resmi ad Savan Terk Edilmesi in Genel Andlamadr. Paris Pakt olarak da bilinir, ayrca Amerika metinlerinde Kellog-Briand Pakt olarak da geer. ABD Dileri Bakan Frank B.Kellog ileFransa Dileri Bakan Aristide Briandn giriimleri sonucu hazrlanan Pakt 1928 Austosunda ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, Japonya, talya, Polonya, Belika ve ekoslovakya tarafndan imzaland. Trkiye daha sonra bu Pakta katlacaktr. Andlamann iki ana maddesine gre taraflar:

i. Uluslararas anlamazlklarn zmnde savaa bavurmay knyor ve sava ulusal politikalarnn arac olarak kullanmayacaklarn akca ilan ediyorlard.

ii. Hangi art ve kkene sahip olursa olsun hibir anlamazlk ve atmann zm iin bar yollar dndaki yollara bavurulmayacakt. Yine de Pakt imzalayan pek ok lke andlamaya kendilerine ynelik saldr olmas durumuyla ilgili olarak ekince koydular.

Briand-Kellog Pakt Birlemi Milletler ncesi dnemde bar koruma konusundaki en nemli giriimlerden biridir. Paktn taraflar andlamay inemi olsa da II. Dnya Savana kadar Pakt gvenilir bir belge olma zelliini korumutur ve sava sonras oluturulan sava sular kavramna hukuksal temel olmutur. Ayrca Nrnberg ve Tokyo Mahkemelerinde BriandKellog Paktn ihlal eden sulardan dolay da yarglamalar olmutur.

Brinkmanship

Arclk, risk alma siyaseti, ar yaklam politikas. Maksimum fayda ve kar elde etmek iin gvenlik snrlarn sonuna kadar zorlayp, gerekirse

byk tehlikeleri gze alma.

Brksel Andlamas, 17 Mart 1948

17 Mart 1948 tarihinde Brkselde imzalanan savunma ve ibirlii andlamas. ngiltere, Fransa, Hollanda, Belika ve Lksemburg II. Dnya Sava srasnda Londrada bir gmrk andlamas imzalamlard ve 1948 yl bandan itibaren bu lkeler arasnda gmrk oranlar byk lde azalmt. Bu Benelux Ekonomik Birliine temel oluyordu. te taraftan ngiltere ve Fransa Mart 1947de Dunkirk Andlamasn imzalayarak askeri ve ekonomik ibirlii yolunda nemli bir adm atmlard. Sovyetlerin Dou Avrupada etkinliini arttrarak ubat 1948de ekoslovakyada komnistleri iktidara getirmesi Bat Avrupa Birliinin kurulmas dorultusundaki abalar hzlandrd. Brksel Andlamas ile taraflar ortak bir savunma sistemi kurmaya, ekonomik ve kltrel balar kuvvetlendirmeye karar vermilerdi. Andlamann 4. maddesine gre taraflardan herhangi biri Avrupada silahl bir saldrya urarsa andlamaya taraf dier devletler bu devlete mevcut askeri ve dier btn olanaklarla yardm edeceklerdi. Andlama ile Bat Birliinin en st organ olarak, be lkenin Dileri Bakanlarnn katlmyla oluan Danma Konseyi ve bu Konseye bal Savunma Bakanlarndan kurulu Bat Savunma Komitesi kuruluyordu.

Brksel Andlamas 1949da kurulan NATO ile 1955te kurulan Bat Avrupa Birliine nclk etmitir.

Bkre Bar Andlamas, 10 Austos 1913

II. Balkan Savan sona erdiren andlama. I. Balkan Savanda Osmanl Devletini ar bir yenilgiye uratan mttefik Balkan devletleri arasnda, ele geirilen toprak konusunda anlamazlk kt. Bulgaristann Yunanistana saldrmas sonucu tekrar ama bu sefer eski mttefikler arasnda balayan sava Bulgaristann yenilgisiyle sonuland. I. Balkan Savana katlmam olan Romanya da Bulgaristan karsnda savaa girdi. Bkrete 10 Austos 1913te imzalanan bar andlamasyla Bulgaristana Makedonyann kk bir blm ve Bat Trakya braklrken Bulgaristan Gney Dobrucay Romanyaya vermek zorunda kald. Srbistan Makedonyann orta ve kuzey, Yunanistan ise gney blmn ald.

Burjuvazi

1-Kent soylu, orta snf toplumsal tabaka. Kendilerini ynetici snfna yaknlatracak derecede belli miktar servete sahip olan i adam, memur ya da aydn kesimi.

2-Marksist kuramda, kapitalist toplumda artk deerin bllmesi konusunda ii snf ile mcadele eden ve kapitalizmin korunmasndan kar salayan orta snf. Kavram ilk defa 1780lerde Fransada ortaya km ve 1789 Devriminde iyice belirginlemitir.

Buyrultu, gven belgesi, tantbelge-Exequatur

Bir lkeye atanm bulunan yeni bakonsolos veya konsolos iin, onu kabul eden lke devlet bakan tarafndan imzal olarak hazrlanan kabul belgesidir. Yeni bakonsolos ya da konsolos, kendi devlet bakannca imzal bir atama belgesi ile yeni grevine gelir. O belgeyi grev yapaca lkenin dileri bakanlna sunar ve karlnda exequatur belgesini alr. Bu belgede kimlik bilgileri ve iznin yan sra grev yapaca blgelerde belirtilir.

Brokrasi-Bureaucracy

Siyasal kararlarn uygulamaya geirildii, alan personelin hak, sorumluluk ve ilikilerinin yazl olarak belirlenip, btn ilerin hiyerariye uygun olarak yerine getirilmesinden dolay formalitelerin nem kazand kamu kurumlar.

Btnleme (integration)

En genel anlamda, daha byk siyasi veya ekonomik birimlerin ortaya kt bir geliim sreci. Entegrasyon iki alanda ele alnabilir; a)uluslararas alanda,

yeni birim yaratma amac ile giriilen entegrasyon, b)i yani ulusal alanda; kurulmu bir btn kendi iinde ibirliini kurma ve gelitirme amac ile giriilen entegrasyon. Ulusal entegrasyon olarak sz edilen ikinci bir durum, zellikle II. Dnya Sava sonrasnda bamszln kazanan eski smrgeler asndan nem tamaktadr. Birinci anlamda ise, uluslararas platformda devletlerin siyasi ve ekonomik alanda daha byk birimler oluturmalar olarak aklanabilir. Ekonommik entegrasyon, iki veya daha ok lkenin birbirleri ile ekonomik, mali, parasal ve sosyal alanlarda anlamasdr. Bu anlamda kurulan birlikler blgesel niteliklidir ve gmrk duvarlar kaldrlarak tam bir alkanlk salanmasn amalar. Siyasal entegrasyon ise, ekonomik entegrasyonun baarl ileyebilmesi iin gerekli karar nitesi yaratmay amalar. Bu nitenin amac siyasal, dengesizlik ve anlamazlklarn ortadan kaldrlmasdr. Merkezi nite aracl ile belirlenen ortak politikalar, bir dizi siyasal ve teknik nedenler ile bavurulur. Tarihsel nedenler, savalar durdurma ve bar salama amac tair. Ekonomik nedenler; a)ekonomik srtmelerin ykc etkilerinden arnma istei, b)istihdam ve yaam standartlarnn ykseltilmesi ile ortak kalknma istei, c)geni pazar olanaklar yaratma istei, d)ulusal ekonomilerin uluslararas deerlerle ynlendirilmesinin zorunluluu. Siyasal nedenler; a)tek tek etkisiz kalnan konularda btnleerek siyasal etki oluturma eilimi; b)dnya dengesini koruma. Teknik Nedenler; a)teknoloji ve bilim alannda ortak alma ounluunun ortaya kmas, b)uluslararas irketlerin faaliyetlerini yrtebilmesi iin gerekli ortamn hazrlanmas.

Bir entegrasyonun baarl olabilmesi u artlara baldr.

a) lkelerin sahip olduu doa ve ilikiler

b) lkelerin karlarnn atp atmad

c) lkelerin salayp datt g

d) Topluluun sreklilii

e) Ortak politika ve eylemler

Bykeli, sefir-Ambassador

Grevli bulunduu yabanc lke nezdinde kendi devlet bakann temsil eden en st dzey diplomat. Emrindeki elilik personeli ile eitli alanlarda, iki lke arasndaki ilikileri yrtr.

Bir devlete bir baka devlete gnderilen en yksek rtbeli diplomatik temsilci. Diplomatik ilikiler zerine gerekleen Viyana Kongresi (1961) diplomatik temsilcileri kategoriye ayrmtr. 1)Ev sahibi devletin devlet bakanna gven mektubu sunan bykeliler ve eit rtbedeki dier misyon bakanlar. 2)Ev sahibi devletin devlet bakanna gven mektubu sunan eliler, orta eliler ve dier temsilciler. 3)Ev sahibi lkenin Dileri Bakanna gven mektubu sunan maslahat gzarlar.

Balangta yalnzca krallklara gnderilen bykeliler sonralar eit dzeyde grlen cumhuriyetlerde de grev yapmaya balad. Gemite Avusturya, Macaristan, Fransa, Almanya, Byk Britanya, talya, Japonya, Rusya ve ABD gibi byk devletlerin yan sra ispanya ve Osmanl Devletini de kapsayan devletler arasnda genel bir bykeli deiimi vard. 1945ten sonra, btn devletlerin resmi yasal eitlii retisine uygun olarak diplomatik iliki kurulan lkelere bykeliler yollanmaya baland.

Modern iletiim aralarnn gelimesinden nce, bykelilere tam yetkiye varan geni yetkiler veriliyordu. Gnmzde bykeliler kendi Dilerinin szcs konumunu tar; bir bykeli ok seyrek olarak kendi bana karar verebilir. Bununla birlikte bir bykelinin kiilii ve saygnl temsil ettii devletin grlerini kar tarafa anlatmakta nemli bir rol oynayabilir. Gnderildii; lkeye ilikin ilk elden bilgi edinerek, devletin izleyecei politikalarda belirleyici bir etkide bulunabilir. U (c) Camp David Anlamalar/Sina Anlamas-Camp David Deals

17 Eyll 1978 tarihinde Msr ile srail arasnda imzalanan ereve anlamalar.

Bu anlamalar temelinde ve A.B.D.nin abalar sonucunda iki lke 26 Mart 1979da yine Washingtonda bir Bar Antlamas yaparak aralarndaki 30 yllk sava durumuna son verdiler. ki ksmdan oluan anlamalarn ilkinde Filistin sorunu ele alnmakta, ikincisinde ise Msr ve srail arasndaki barn esaslar belirlenmekteydi. Birinci anlamayla, srail, Msr ve rdnn kendi aralarnda yapacaklar grmelerle, Bat eriada ve Gazzede Filistinlilere zerk bir ynetim kurmalar, ikinci anlama ile srailin Msra ait Sina Yarmadasndan geri ekilerek tm Msr topraklarn boaltmas ngrlyordu. Anlama, Arap cephesinde byk bir atlaa yol aarken, Msrn Arap Birliinden dlanmasn da beraberinde getirdi.

Msr ve srail, srail devletinin 1948deki kuruluundan beri birbirlerine dman durumundaydlar. A.B.D. Bakan Jimmy Carter bu iki devleti antlama masasna oturtarak srmekte olan Arap-srail sorununa bir zm bulmay amalyordu. 1977 Kasmnda Msr Cumhurbakan Enver Sedatn srpriz Kuds ziyareti bu yolda nemli bir adm oldu. Sonuta A.B.D.nin srekli abas ve her iki devlete grlmemi miktarda ekonomik yardm sz karlnda Msr Cumhurbakan Sedat ile srail Babakan Begin 1978 Eyllnde Camp Davidde biraraya geldiler ve 17 Eyllde Camp David Antlamalarna imza koydular. Antlamalar Bat eria, Gazze, Filistin ve Sina Yarmadas konularn kapsayan ve iki devlet arasnda gerekleecek barn esaslarn belirliyordu. Buna gre srail ile Msr ve rdn arasnda yaplacak grmelerle Bat eria ve Gazzede yaayan Filistinlilere zerklik tannacaktr. Sina Yarmadas bu antlamalardan sonraki ay iinde imzalanacak bar antlamasndan sonraki ay zarfnda srail tarafndan boaltlacakt. ngrlen Bar Antlamas 26 Mart 1979da Washingtonda imzaland. Bu antlama, Filistin Kurtulu rgt ile hemen hemen btn Arap dnyasnda tepki ile karlanm, Msra kar geni bir siyasi ve ekonomik boykota giriilmitir. Msr belirli bir sre Arap dnyasnda yalnzla itilmitir.te yandan srail, 1979 Eyllnde Sina Yarmadasndan tamamen ekilmitir.

Carter Doktrini-Carter Doctrine

1979 sonlarnda Sovyetlerin Afganistana askeri mdahalede bulunarak lkeyi kontrol altna almas zerine, ABD bu hareketin Basra Krfezi ve petrol blgesine yaylmasndan kukulandndan, Bakan Carter bir aklama yaparak, herhangi bir yabanc devletin bu Krfezin kontroln ele geirmeye allmasnn ABDnin hayati menfaatlerine saldr saylacandan, askeri

kuvvet kullanlmas da dahil her trl tedbiri alacaklarn ilan etti. Bu aklama ve politik tutum Carter Doktrini olarak anlmaktadr. Dier bir ifadeyle, ABD bakanlarndan Jimmy Carter tarafndan 1980 ylnda aklanan ve Fars Krfezine dardan yaplacak herhangi bir mdahalenin ABD ve Bat karlarna bir saldr saylaca ve gerekli cevabn verilecei ynndeki tehdide dayanan Amerikan stratejisi. 1979 ylnda yaanan ran Devrimi ve Afganistann Sovyetlerce igali gibi iki nemli olay ardndan, Amerikann blge karlarn koruma kayglaryla oluturulmutur.

Casablanca Konferans, 15-24 Ocak 1943

II. Dnya Sava srasnda A.B.D. Bakan Roosevelt ile ngiltere Babakan Churchill arasnda Fasn Casablanca kentinde yaplan grme. Konferansa daha sonra srgndeki Fransz hkmeti adna da Gaulle de katlmsa da pek bir ilgi grmemitir. Konferans, 15-24 Ocak 1943 tarihleri arasnda mttefiklerin Kuzey Afrika harekatndan nce yaplmt. Grmelerde bu harekatle beraber Sicilya ve Gney talyaya yaplacak karma da ele alnd. Konferans sonunda alnan karara gre Mihver Devletleri kaytsz artsz teslim olacaklard. Bu kararn sebebi I. Dnya Sava sonrasnda olduu gibi Wilsonun 14 noktasna gre teslim olduunu ileri srm olan Almanyann Versailles dzenine bunu gstererek kar km olmasdr. Sava sonrasnda Almanyann bu gibi gerekelere dayanarak sorun karmas istenmiyordu.

Castlereagh, Robert Stewart

1818-1822 yllar aras ngiltere Dileri Bakan. Napoleona kar kurulan Byk ttifakn oluturulmasna katkda bulunmu, ayrca 1815te Avrupa haritasn yeniden izen Viyana Kongresinde nemli rol oynamtr. Avusturya anslyesi Metternich ile beraber 1815 sonras Avrupa dzenin mimarlarndan saylr.

Casus Foederis

Latincede bir anlamann uygulanabilir ve balayc hale geldii koul demektir. Ayrca bir devlet baka bir devlete tek tarafl, bir anlama ile yardm

edeceini akladnda devletler arasndaki ilikilerde (szgelimi dardan bir saldr ya da bir ayaklanma durumunda) byle bir taahht hatrlatmaya gerek kalmadan anlamada belirlenen durum ortaya kt anda otomatik olarak uygulanabilen bir doktrini ifade eder. Mesela Nato Andlamasnn 5. maddesi imzac devletlerden herbirini her hangi bir d saldr olduunda, dierlerine askeri olarak yardm etmesini zorunlu klmaktadr.

Casusluk (Espionage)

Bir devlet hesabna, baka bir devletin askeri, siyasi, ekonomik, teknik ve b aka alanlardaki gizli bilgilerini yasal olmayan yollardan aktarma. Her lkenin i hukukunda bu alanda hkmler mevcuttur ve ar cezai yaptrmlar getirilmitir. Ancak diplomatik stats bulunan yabanclarn byle eylemeler yaptnn tespit edilmesi halinde cezalandrma yerine snr d etme sz konusudur. O diplomat -persona non grata- istenmeyen kii ilan edilerek, bundan sonra grev yapmas imkansz hale getirilir. Bugn gelimi teknoloji sayesinde klasik yntemlerden ok daha etkin aralarla casusluk yapld da bilinmektedir.

Milletleraras ilikilerde casusluk, dier bir devlet hesabna olarak, bir devletin askeri, siyasi, ekonomik, teknik ve baka alanlarda gizli olarak bilgilerinin toplanmas ve dier devlete aktarlmasdr.

Hemen her lkenin i hukukunda bu alanda hkmler mevcuttur ve ceza kanunlarna girmitir. Yabanc veya kendi uyruunda olmas durum deitirmez. Ancak diplomatik stats olarak yabanclarn byle eylemler halinde yakalanmalar genellikle snrd edilmeleri sonucunu verir ve o diplomat stenmeyen Kii (Persona Non Grata) ilan olunur.

Bugn casusluk eylemi kiilere bal olmaktan kmtr. Teknik aralarn ok gelimesi bu durumu yaratmtr, bu gn de devam etmekle beraber, artk gizli dinleme ve fotoraf aralar ok yksekten uan casus uaklarndaki veya gemilerdeki elektronik cihazlar, uzayda casus uydular gibi aralardan ok etkili roller oynamaktadrlar.

kinci Dnya Savandan sonra casusluk olaylar ok artm ve teknik bir nitelik kazanmtr. Bu konuda bir ok nemli rnekler verilebilir. Atom bombasna ait srlarn baz bilim adamlarnca Rusyaya verilmesi, ABDnin casus uaklar olan U-2lerden birinin Rusya, zerinde drlp pilotunun yakalanmas sonucu 1960 Maysnda Parisde yaplacak Dou-Bat Zirve Konferansndan vazgeilmesi, ngilterede Savunma Bakannn Ruslarla ilgisi olan kiralk kadn ebekesiyle iliki kurmas ile ortaya kan Profumo Skandal, Pueblo isimli bir ABD casus gemisinin in Denizinde yakalanmas, Londradaki Sovyet bykeliliinin yzden fazla diplomatn casusluk yaptklar gerekesiyle 1971de topluca ngiltereden snrd edilmeleri, Bat Almanya Babakan Brandtn badanmannn Dou Alman casus olmasnn anlalmasyla Babakann istifas ve hkmetin dmesi gibi durumlar, NATOda grevli sekreterlerin Dou Almanyaya kalar, son yllarn nemli casusluk olaylaryla ilgilidir.

Trk Ceza Kanununun 131/1 ve 416/3 maddeleri ile Askeri Ceza Kanununun 56/1. maddesinde bu konu hkme balanmtr. zetle, devletin emniyeti ve beynelmilel siyasi menfaatleri icabndan olarak gizli kalmas lazm gelen malumat, siyasi ve askeri casusluk maksadyle baka devlete aktaranlar. Trkiye ile harp halindeki bir devletin menfaati iin istihsal edenler ve milli savunmaya hiyanet crmn ileyenler veya bu yolda bir talebi veya arz kabul edenler hakknda duruma gre eitli hkmler ngrmtr.

Ayrca 1975de kan 1803 sayl Af Kanunu yabanc lkelerde tutuklu Trklere karlk baz mahkum casuslarn takas edilmesini ngren bir hkmde tamaktadr.

Caydrma (deterrence)

Dman bir devletten gelebilecek nkleer bir saldry engellemek amacyla annda ve gl bir misilleme yapma tehdidi etkili biimde kullanmaya dayanan askeri strateji. Caydrma, nkleer silahlarn ortaya kndan bu yana bu silahlarn kullanlmasyla siyasi bir baar elde edilemeyeceinin anlalmasndan tr nkleer gce sahip devletlerin ve ittifak sistemlerinin temel stratejisi haline gelmitir. Bu stratejide nkleer silah ile karlk verilebilecei ihtimali gndemde tutularak, dman belirli bir davrantan alkonulur. Bu stratejinin uygulanabilmesi iin, devletlerin herhangi bir saldrya kar yksek dzeyde kesin tahrip yeteneine sahip olmas gerekir.

Baarl olabilmek iin gerekli dier bir e ise potansiyel saldrgann kuku iinde bulunmasdr. Sonu olarak caydrma stratejisinin iki temel art, beklenmedik bir saldrnn ardndan misilleme yapma yeteneinin kar tarafa inandrc bir ekilde gsterilmesi ve kar tarafn misilleme kararllnn bir ihtimal olarak gz nne alnmasdr.

Cenevre Anlamalar, 1954

Nisan-Temmuz 1954 arasnda Cenevrede yaplan, in Halk Cumhuriyeti, ngiltere, Fransa, S.S.C.B., A.B.D., Kamboya, Laos, Kuzey ve Gney Vietnamn katld konferansta kabul edilen, fakat balayc nitelie sahip olmayan belgeler. mzalanan on belgeden, askeri anlama, alts tek tarafl bildiri ve sonuncusu da Sonu Bildirgesiydi.

Fransa, Kuzey-Gney Vietnam, Laos ve Kamboya arasnda balayan grmeler 21 Temmuzda bu lkeler arasnda imzalanan anlamalar ile sonuland. Buna gre Vietnam ikiye blen 17. enlem boyunca atekes ilan ediliyor, karlkl olarak askeri birliklerin ekilmesi iin taraflara 300 gn tannyordu. Ayrca komnist gerillalarn Kamboya ve Laostan ekilerek bu lkelerde serbest seimlerin yaplmas ve bu lkelerin rzas dorultusunda Fransz birliklerinin bu lkelere yerletirilmesi ngrlyordu. Anlamalar ile blnme izgisi olarak ileri srlen snrlar da ortadan kaldryorlard. Anlamalarn uygulanmas, Polonya, Hindistan ve Kanadal temsilcilerden oluacak bir kurul tarafndan denetlenecekti. Konferansn Sonu Bildirgesi ise Vietnamn yeniden birletirmesi ve 1956 Temmuzunda bu lkede seimlerin yaplmas arsnda bulundu.

Konferansa katlan lkeler anlama hkmlerine uymay taahht ettiler, ama A.B.D. anlamalarn kendisini balamadn ileri srd. Gney Vietnam da anlamay imzalamay geciktirince Sonu Bildirgesi imzalanamad.

Cenevre Bildirgesi, 30 Temmuz 1974

I. Kbrs Bar Harekat (20 Temmuz 1974) sonrasnda Birlemi Milletlerin ars ile Cenevrede bir araya gelen Trk, Yunan ve ngiliz Dileri

Bakanlarnn imzaladklar bildiri. Buna gre i-Adada 1960 Anayasas ile kurulmu dzene dnlmesi iin gerekli nlemler alnacak ii-Adada taraflar 30 Temmuz 1974 gn denetimleri altnda bulundurduklar alanlar geniletmeyecekler iii-30 Temmuz atekes izgisinde sadece Birlemi Milletler kuvvetleri denetimi altnda olacak bir gvenlik blgesi oluturulacak iv-Kbrs Rum ve Yunan kuvvetlerinin kuatmas altndaki btn Trk blgeleri bu kuvvetlerce boaltlacak ve bu blgeler Birlemi Milletler kuvvetlerinin korumas altna girecek v-Adada anayasal dzenin yeniden kurulmas iin, Dileri Bakan, Kbrsdaki iki toplumun liderlerinin de katlmyla 8 Austosta Cenevrede yeniden bir araya gelecekti.

Cenevre Konferanslar, 25-30 Temmuz 1974, 8-14 Austos 1974

Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin ars ile Trkiye, Yunanistan ve ngiltere arasnda Cenevrede yaplan Kbrs Sorununun zmne ynelik iki konferans, 15 Temmuz 1974te Kbrsta Enosis amal EOKAc Nikos Sampson tarafndan yaplan darbe zerine Trkiye Birlemi Milletler Gvenlik Konseyini harekete geirmeye abalad. Bir sonu alnamamas sonucu Trkiye I. Kbrs Bar Harekatn gerekletirdi (20 Temmuz 1974). Bunun zerine Gvenlik Konseyi ald 353 sayl kararla, taraflar atekes yapmaya, yabanc gleri Kbrstan ekilmeye ve garantr devlet olarak Trkiye, Yunanistan ve ngiltereyi grmeler yapmaya ard. 25 Temmuzda Cenevrede biraraya gelen lke Dileri Bakanlar 30 Temmuzda Cenevre Deklarasyonunu imzaladlar. Deklarasyona gre 8 Austosta lke Dileri Bakanlar Cenevrede bir kez daha biraraya geldiler. Grmelerde bir sonu alnamamas zerine Trkiye, 14 Austosta II. Kbrs Bar Harekatna balad.

Cenevre Szlemeleri, 1949

12 Nisan-12 Austos 1949 tarihleri arasnda Cenevrede toplanan uluslararas konferansta imzalanan ve Uluslararas nsancl Hukukun temelini oluturan drt szleme. Bu szlemeler unlardr: 1)Kara savanda yarallarn ve hastalarn durumlarn iyiletirme hakknda szleme 2)Deniz savanda yarallarn ve hastalarn durumlarn iyiletirme szlemesi 3)Sava tutsaklarna yaplacak ilemlere ilikin szleme 4)Sava zamannda sivil halkn korunmasna ilikin szleme.

Cezayir Anlamas, 1975

6 Mart 1975te Irak ile ran arasnda Cezayirde imzalanan iki lke arasndaki snr anlamazl ve baz dier sorunlar zme balayan anlama. 1969 Nisannda, A.B.D.nin desteine sahip ve askeri gc yksek olan ran ah, nemli bir suyolu olan att-l Arabn Iraka ait bulunduu 1937 tarihli Irakran Snr Antlamasn ortadan kaldrmak istedi. Bu amala ran gemilerini bir g gsterisi olarak blgeye gnderdiinde, iki lke kuvvetleri arasnda silahl atma kt ve 1970te de diplomatik ilikiler kesildi. Ancak ok gemeden 1973 ylnda Irak ile ran arasnda diplomatik ilikiler yeniden kuruldu. 1975 ylnda Cezayirdeki Petrol hra Eden lkeler toplantsnda, Cezayir Devlet Bakan Bumedyann arabuluculuu ile iki lke arasnda Cezayir Anlamas imzaland. Buna gre, iki lke arasndaki snr att-l Arab suyolunun en derin noktasndan geecek ve ran, Iraktaki Krtleri merkezi hkmete kar desteklemekten vazgeip onlara yapt yardm kesecekti. Ancak 1979da randa ahn devrilip slam Cumhuriyetinin kurulmasyla iki lke arasndaki ilikiler ktleti ve 1980 Eyllnde ran-Irak sava balad.

Cezayir Konferans, 1973

Balantsz lkeler drdnc zirve toplants. Cezayirin bakenti Cezayirde toplanan zirveye 77 lkenin devlet veya hkmet bakanlar katlmtr. Konferans 5-9 Eyll 1973 tarihleri arasnda yaplm, 1970teki Lusaka Konferansnda olduu gibi bu konferansta da ekonomik sorunlar arlkl ele alnmtr. Bunun sebebi uluslararas ortamdaki yumuama ile beraber artk bu lkeleri ilgilendiren pekok siyasi bamszlk mcadelelerinin baarya ulam olmasyd. Bunun sonucu baz Latin Amerika lkelerinin konferansa ilgi duymas olmutur. Konferans sonunda yaynlanan Ekonomik Bildiride Siyasal Bildiriden daha geni yer almtr.

Chaumont Andlamas, 1814

1 Mart 1814te ngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya arasnda imzalanan ve bu devletler arasnda srekli bir diplomatik ibirliinin temellerini atan antlama. 1822 ylna kadar yrrlkte kalan antlama bu tarihte ngiltere

tarafndan geersiz saylarak sona ermitir.

Chester Projesi

Amerikal emekli Amiral Colby Chesterin aracl ile bir ABD-Kanada ortaklk grubu irketi tarafndan hazrlanan, ina blgesinin evresindeki madenleri iletme imtiyaz karlnda baz blgelerde demiryolu ve liman yapmn ieren proje. Projeye gre irket Adana-Yumurtalk, Musul-Kerkk ve Samsun blgelerinde yaklak 4400 kmlik bir demiryolu; Yumurtalk ve Trabzona birer liman ina edecek, buna karlk olarak da bu blgelerin evresindeki 40 kmlik bir kuak evresinde bilinen ve sonradan bulunabilecek petrol ve dier btn madenlerin 99 yllna iletecekti. irket gerek demiryollar ve limanlardan gerekse madenlerin iletiminden elde ettii kardan Trk hkmetine belirli bir pay verecekti.

Chester Projesi ile verilen imtiyaz, Cumhuriyet dneminin ilk yabanc sermaye yatrm giriimi olmas bakmndan nemlidir. Nisan 1923te Meclis tarafndan onaylandysa da Musul ve Kerkkn Lozan Antlamas ile alnamamas nedeniyle proje uygulamaya konamad ve Meclis Aralk 1923te szlemeleri feshetti.

Chicago Szlemesi, 1944

Aralk 1944te Chicagoda toplanan konferansta kabul edilen Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi. Daha nce imzalanm Paris ve Havana Szlemelerinin yerini almtr. Szleme ile her devlete kendi zerindeki hava sahasnda kstlamasz ve tekelci bir egemenlik tannmtr. Fakat bu egemenliin kullanmnn yannda herhangi bir tarifeye bal olmayan uaklar nceden izin almadan -szlemeye taraf devletin lkesine veya ticari amal iniler hari- transit olarak szlemeye taraf lkenin hava sahasndan geebileceklerdir. Tarifeli uular veya charter seferlerinde ise o lkenin izni gerekmektedir. Szleme kabotaj hakkn lke devletine tanm ve gvenlik nedeniyle uua yasak blgeler kurulabilmesine izin vermitir. Ayrca Szleme ile uaklarn uyruunun belirlenmesi iin kullanlabilecek kurallara da aklk getirilmi, her uan, tescil edildii devletin uyruunda olduu kararlatrlmtr.

Szleme ile ilgili bir nokta da Birlemi Milletler uzmanlk kurulularndan biri olan ve merkezi Montrealda bulunan Uluslararas Sivil Havaclk rgtnn (ICAO) kurulmasdr. Bu rgt, sivil havaclkla ilgili kural ve yntemlerin gelitirilmesi iin alr ve baz nlemler nerir.

Chicago Konferans sonunda Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesiyle beraber Uluslararas Hava Servisleri Transit Szlemesi ve Uluslararas Hava Nakliyat Szlemesi de imzalanmtr. Bu szlemeler, lke-devletinin gei ile ilgili olarak dier devletlere tanyaca haklar ve gei ile beraber nakliyet ve ticaret ile ilgili birtakm hak ve kolaylklar iermektedir.

Churchill, Sir Winston

ngiliz devlet adam, babakan ve yazar. 1940-1945 ve 1951-1955 yllar arasnda Muhafazakar Partinin lideri olarak Babakanlk yapmtr. II. Dnya Savanda lkesini yenilginin eiinden dndrm, Roosevelt ve Stalin ile beraber mttefiklerin sava stratejisini belirlemitir. Kraliyet Askeri Okulunu bitirdi ve 1895te orduya katld. 1900da ordudan ayrlarak siyasete girdi. 1911de nce ileri sonra Deniz Kuvvetleri Bakan oldu. anakkale Savanda donanmann baarszl sonucu bakanlktan ayrlarak orduya dnd. 1921de ise Smrgeler Bakanlna getirildi. Bir ara Maliye Bakanl yaptysa da 1935 seimlerinden sonra kabineye alnamad. Savan balamas ile tekrar Deniz Kuvvetleri Bakanlna getirilen Churchill Nisan 1940ta Chamberlainin istifas ile onun yerine geerek Babakan oldu. Churchill ac sonulara ve tartmalara yol aan baz kararlar almak durumunda kald ama kendine zg mizah anlayn brakmadan halka gereki aklamalar yapyordu. Azndaki puro ve eliyle yapt zafer iareti Churchillin simgesi olmutu. A.B.D.nin de savaa girmesiyle bu lke ile her cephede komuta birlii ve ortak strateji kurdu. Babakan Rooseveltten ald destekle Sovyetlerden gelen btn ikinci cephe kurulmas isteklerini erteledi.

Sava srasnda toplanan Kazablanka, Quebec, Tahran ve Yalta konferanslarnda Roosevelt ve Stalin ile biraraya gelerek savan devam ve sava sonras dzenle ilgili kararlara katkda bulundu. Sava sonrasnda Potsdam Konferansna da katldysa da nemli bir rol oynayamad. Partisinin seimleri kaybetmesiyle konferans bitmeden lkesine dnd.

Colbertilik

Fransa Maliye Bakan J.Baptiste Colbert (1619-1683)in Fransada izledii, sk bir devlet himayesi, sanayileme ve ekonominin devlet eliyle dzenlenmesi yoluyla bir devletilik ngren ekonomi politikas. Colbertin Fransz Sanayisini gelitirecek ihracat arttrma ynndeki bu politikas Colbertilik diye anlmaktadr. Colbertilie Fransz Merkantilizmi veya Sanayi Merkantilizmi de denmektedir. Colbert, sanayinin gelimesi iin gerekli mali reformlar yapm ve bundan elde edilen geliri yine sanayie aktarp devlet eliyle fabrikalar kurmu ve imalat yntemleri ile kalite kontrol hakknda kararnameler yaynlamtr. Sanayiin ihtiya duyduu hammaddelerin ithalat kolaylatrlrken bunun dndaki ithalat yksek vergilerle nlenmeye allm, ihracat ise tevik edilmitir. Bu dnemde ekonomiye devletin mdahalesinin artmas ile Colbertilik gerek sanayiciler gerekse ihmal edilen tarm kesimi tarafndan eletirilmi ama Colbertilik Fransann alt-yap ve imalat sanayiin gelimesinden nemli bir rol oynamtr.

Colombo Konferans, 1954

Mays 1954te Seylan (Sri Lanka)n bakenti Colomboda yaplan be gney Asya devleti temsilcisinin katld konferans. Endonezya Devlet Bakan Sastroamidi Jojonun ars ile toplanan Konferansa Hindistan, Pakistan, Seylan, Endonezya ve Birmanya katlmtr. Konferansn esas amac inhindideki gelimeleri izlemek olmakla beraber daha byk bir Asya-Afrika devletleri Konferans toplanmas konusu tartlmtr. Konferans 1955te toplanan Bandung Konferansna nclk etmitir.

Colombo Konferans, 1976

Sri Lankann bakenti Colomboda toplanan Balantsz lkeler zirve toplants. 11-14 Austos 1976 tarihleri arasnda toplanan Konferansa aralarnda Filistin Kurtulu rgtnn de yer ald 86 lkenin devlet veya hkmet bakanlar katlmt. Konferansta Balantszlar hareketinin genel durumu, smrge lkelerinden bazlarnn bamszlklarna kavumalar, Gney Afrika Cumhuriyetindeki rk ayrm politikas, Filistin ve Kamboya

sorunlar, Hint Okyanusu ve Kore yarmadasnn silahtan arndrlmas gibi konularda grmeler yaplmt. Konferansta ekonomik konulara ilikin olarak ayn yln Mays aynda Nairobide yaplan Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferansnda 77ler Grubu tarafndan nerilen grler tekrarlanmtr. Ayrca Petrol hra Eden lkeler rgt (OPEC) model alnarak dier hammaddeler iin de benzer uluslararas rgtlenmelerin gerekletirilmesi konusu da tartlmtr.

Colombo Plan

yeleri arasnda karlkl yardmlamay gelitirmeyi ve ok tarafl bir danma mekanizmasn amalayan blgesel ekonomik yardm program. Colombo Plan 1950deki Colombo ngiliz Uluslar Topluluu Konferansnda kabul edildi. Plan ilk nce gelimi lkelerin gelimekte olan lkelere alt yllk bir kalknma program dahilinde 5 milyar dolarlk bir yardmda bulunmasn ngryordu. Pakistan, Hindistan, Seylan (Sri Lanka), Yeni Zelanda, Avusturya ve ngiltere arasnda gelien bu rgtlenme daha sonra baka Asya lkelerinin de katlmasyla geniledi. Sovyetler Birliine kar evreleme politikas izleyen A.B.D.de Asyadaki komnist olmayan lkeleri desteklemek amacyla plana katlmtr. 1950den bu yana kalknmalar amacyla Asya lkelerine 25 milyar dolarlk bor ve yardm bu plan erevesinde salanm ve binlerce kii bu plan sayesinde teknik eitim edinmitir.

Concord diplomasisi-Concorda diplomacy

Deiik yabanc lkelere youn seyahate dayal olarak yrtlen diplomasi faaliyeti.

Conference 4+2 4+2 Konferans

ki Almanyann 1989 ylnda birlemesi halinde meydana gelebilecek olas gelimeleri grmek zere bir araya gelen alt lkenin yapt toplant. Almanyann birlemesi bir anlamda kinci Dnya Sava sonras oluan Souk Sava dneminin bitmesi anlamna geldii iin gerek Bat Blou ve gerekse Dou Blou iin olduka ciddi bir gelime olarak deerlendirilmiti. Bunun

zerine, ABD, Sovyetler Birlii, Fransa ve ngilterenin giriimleri ile Dou ve Bat Almanyalarn da katld bir konferans dzenlandi. lki 1989, ikincisi 1990 ylnda yaplan iki toplantda, Almanyalarn birlemesi ardndan bu lkedeki askeri sler bata olmak zere birok stratejik unsurun ne olaca tartlm ve yumuak bir geiin gereklemesi salanmtr.

Corps Diplomatique

Bir devlete atanm diplomasi temsilcilerinin hepsi birden corps diplomatique diye adlandrlan bir topluluk meydana getirmektedirler. Bu topluluk diplomasi temsilcileri ile elilik kurulu yelerini ilgilendiren sorunlarn, bulunduklar devletin hkmetine kar ortak bir tutumla davranarak halledilmesine yardm eder.

Cournot modeli-Cournot model

Uluslararas petrol pazar modellerinden biri. Bu modelde, Petrol hra Eden lkeler rgt(OPEC), ye olmayan rakip lkelerin bir nceki yl yapm olduklar retim miktarna dayal olarak kendi retim miktarn belirler. Buna bal olararak OPEC yesi olmayan lkeler de, maksimum kar edecek ekilde retim miktarn kararlatracaktr.

Curzon Hatt

1919-1920 Sovyetler Birlii -Polonya Savanda Sovyetler ile Polonya arasnda atekes hatt olarak nerilen snr izgisi I. Dnya Sava sonrasnda Polonyann dou snr olarak Lord Curzon tarafndan nerilmise de kabul edilmemitir. II. Dnya Savann balangcnda Almanya Eyll 1919da bu hatta kadar olan Polonya topraklarn igal etmi ve bu hattn dousundaki Polonya topraklar ise Molotov-Ribbentrop Antlamasna gre Sovyetlerin igali altna girmitir. ubat 1945teki Yalta Konferansnda Sovyetler Birlii, A.B.D. ve ngiltereye Curzon Hattn Sovyet-Polonya snr olarak kabul ettirdi. 1951de yaplan ufak bir iki deiiklikle beraber hat, Sovyet-Polonya snrn oluturdu.

anakkale Savalar, ubat 1915-Ocak 1916

Mttefik devletlerin 1915 ubatnda balattklar anakkale Boaz ve stanbulu ele geirmeye ynelik askeri harekat baarszlkla sonulanmtr. ngiliz, Fransz, Avustralya ve Yeni Zelanda (Anzak) kuvvetlerinin katld harekatn amalar unlard i-Boazlar aarak Rusyaya sava malzemesi ve yardm gndermek ii-stanbulu igal ederek Osmanl Devletini sava dnda brakmak ii-Balkanlarda stnlk salayp henz savaa girmemi talya ve Romanyann tilaf Devletleri yannda savaa girmelerini salamak.

Yaklak her iki taraftan da 300.000er askerin lmesi ile sonulanan anakkale Savalar tilaf Devletleri iin byk bir baarszlk oldu. Boazlarn alamamas sonucu yardm alamayan Rusyada rejim kt ve ibana gelen Bolevikler Brest-Litovsk Antlamalar ile savatan ekildiler. ngilterede ise Asquith liderliindeki Liberal hkmet istifa etmek zorunda kalarak yerini koalisyon hkmetine brakt. Bylece o srada Deniz Kuvvetleri Bakan ve harekatn mimarlarndan Churchill kabineden ayrlmak zorunda kald. Tarihiler tarafndan savunulan genelkan, anakkale Savalarnn baarszlkla sonulanmasnn I. Dnya Savann en az iki yl uzamasna yol at ynndedir.

atma Szlemesi/arpma Tz-Collision Regulation

1972 ylnda imzalanan ok tarafl szleme. Amac, devletlerin sava boyunca uymas gereken kurallar, sava aralarn,yntemlerini, tutsaklar, herhangi bir blgenin igali gibi konularda uymalar gereken kurallar belirlemektedir.

eki G (Combined Task Force-Poised Hammer)

Temmuz 1991 tarihinde kurulan ve amac Saddam Hseyinin olas saldrlarna kar Kuzey Irak Krtlerine gvence salamak olan Huzur Operasyonu-2nin (Operation Provide Comfort-2) uygulama birlii olan hava

kuvveti ile kk fakat etkili bir yer unsurunun ad. Trkiyede ncirlik ve Pirinlikte konulanm 77 uak ve helikopterden ve Amerikan-ngiliz-FranszTrk 1862 kiilik personelden olumaktadr. Kuzey Iraktaki Zahoda da bir irtibat merkezi (Military Coordination Center-MCC) bulunmaktadr.

ekoslovakya Bunalm, 1968

ekoslovakyada Prag Bahar ile grlen kat Marksist rejim uygulamalarndan daha liberal politikalara kayma eilimine kar Sovyetler Birlii liderliindeki Varova Pakt lkelerinin bu lkeye yaptklar askeri mdahale sonras ortaya kan bunalm. 1968 Ocaknda ekoslovakya Komnist Partisi Genel Sekreterliine Aleksander Dubekin atanmasyla birlikte lkede liberalleme politikalar gzlenmeye balad. st dzey grevlere Dubek gibi liberalleme yanls kiilerin getirilmesi Moskovay tedirgin etti ve Sovyetler Birlii Dubeki, tutumunu deitirmesi ynnde uyard. Buna Dubekin uymamas zerine Sovyetler Birlii nderliindeki Macaristan, Polonya ve Demokratik Almanya birliklerinden oluan bir Varova Pakto gc ekoslovakyay igal etti. Sovyetler bu olay bir Pakt ii mesele olarak grrken uluslararas platformda bu olay bir lkenin egemenliinin ihlali olarak alglanyordu. Bu olay, uluslararas komnist hareketler arasnda da tartmaya yol at ve bir tarafta Brejnev Doktrini te yanda ise Avrupa Komnizmi grleri ortaya kt.

elik Pakt (Pacto dAcciaio), 1939

Nazi Almanyas ile faist talya arasnda 22 Mays 1939da imzalanan ittifak antlamas. Her iki devlet kendileri iin ngrm olduklar hayat sahasn gerekletirmeyi hedefleyen bu ittifak antlamasna gre taraflar birbirlerini ilgilendiren btn sorunlarda karlkl olarak yardmlaacaklard ve taraflardan biri, bir veya daha fazla devlet ile savaa girer ise, teki devlet btn gc ile ona yardm edecekti. elik Pakt, ngiltere ve Fransann dou ve gney Avrupadaki baz kk devletlerle -Trkiye dahil- yaptklar ikili antlamalara bir tepki niteliindedir.

evrecilik-Environmentalism

evrenin korunmasn siyasi ncelik sralamasnda en ste koyan anlay ve bu anlayn motive ettii toplumsal hareket. Dengesiz sanayileme sonucu olarak doann kendini yenileyemeyerek hzla kirlenmesi sonucu, doal hayat ve evrenin yok olmas tehdidine kar 1960l yllarda balayan evrecilik hareketleri, birok lkede siyasal partilere dnmtr.

evreleme politikas-Containment policy

ABDnin, deiik lkere kar uygulamaya koyduu bask politikas. Bir dier ifadeyle, II. Dnya Sava sonras A.B.D.nin Sovyetler Birliine kar olarak onun etrafndaki devletlerle oluturduu veya olumalarnda katkda bulunduu ittifaklar zinciri. kinci Dnya Savandan sonra Sovyetler Birliine kar kullanlan bu siyaset, 1979da rana, 1991den itibaren de Iraka kar uygulanmtr. Dou Avrupada Sovyetlerin kendisine bal uydu sosyalist devletler kurmasndan rken A.B.D. bu Sovyet yaylmasn nlemek amacyla eitli tarihi ve politik nedenlerle bu lkeden ekinen devletlerle bir ittifaklar zinciri oluturarak onu evrelemek istemiti. En nemli zellii, evreleme politikasna maruz kalan lkenin, siyasal ve ekonomik olarak epeevre kuatlarak, etki alann geniletmesine izin verilmemesidir. Bu politikann bir adm ilerisi, geriye doru katlama (rollback) yani yaylma alanlarndan geriye doru itme politikasdr. Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO), Balkan Pakt, Badat Pakt (CENTO), Gney Asya Antlamas rgt (SEATO), Anzus Pakt bu politikann rnleridir.

ifte evreleme Politikas (Dual-Double Containment Policy)

Amerika Birleik Devletlerinin 1990-1991 Krfez Savandan sonra ran ve Iraka ynelik olarak uygulad politika. ABD, 1979daki slami nitelikli rejim deiiklii nedeniyle rana ynelik olarak uygulamaya koyduu siyasal ve ekonomik kuatmaya Krfez Savandan sonra Irak da dahil etmi, yani her ikisini birden karsna alarak dnya politikasndan tecrit etmeye almtr ve buna da ifte evreleme denmitir.

ABDnin ran ve Iraka ynelik olarak 1991 ylndan itibaren uygulad politika. 1979 ylnda meydana gelen ran Devriminden sonra bu lkeye kar evreleme politikas uygulayan ABD, 1991 ylndan itibaren bu politika iin Irak katt. Bylece iki lkeye kar ifte evreleme siyaseti uygulamaya

balad. Ancak 2003 ylnda Irakn ABD ve ngiliz glerince igal edilmesi ardndan evreleme siyasetinde yeniden 1991 ncesine dnld.

ifte ounluk-Double majority

AB iinde, Konseyin karar alm srecinde nfus ynnden byk lkeler ile birliin kk lkeleri arasndaki dengenin korunmas kural. Buna gre, Konseyin kararlarnda ayn anda hem ye lkelerin ounluu aranrken hem de birliin nfus ounlu da aranmaktadr.

ift Meclisli Sistem-Bicameralism

Yasama yetkisinin iki meclis tarafndan paylalarak kullanld ynetim tr. Aristokratik gemie sahip bulunan lkelerde soylularn ve halkn ayr organlarda temsil edilmeleri tarihsel bir zorunluluk olarak belirirken, federal yapl devletlerde de halkn temsilinin yan sra ye devletlerin temsili de gerekli olduundan iki meclisli yap ngrlmektedir. Oluturulma biimi ve fonksiyonun yan sra, bu ikinci meclis yelerinin nitelii de dierlerinden farkl olabilir. Birinci meclisler halkn temsilini salamas ve nfusla oranl temsilcilerden olumasna karlk, ikinci meclisler eyaletleri temsil eden eit sayda temsilcilerden oluur. ngilterede Avam Kamaras ve Lordlar Kamaras, Almanyada Bondestag ve Bundesrat, Amerikada Temsilciler Meclisi ve Senato gibi ayr yaplar, bicameralism uygulamalarnn nemli rnekleridir.

ift kutuplu sistem-Bipolar system

Birbirine cephe alm durumdaki iki byk devletin koalisyon lideri olarak hemen tm uluslararas olaylarda ba ektii ve belirleyici olduu uluslararas dzen. Bu sistemde dier devletler, gvenliklerini ift kutuptan birinin glgesinde aramak zorunda kaldklarndan, koalisyon liderlerinden birinin mttefikidirler. Sistem ne oranda sk ise, blok yelerinin blok liderine bamllklar o oranda fazladr. Sistem iinde bloklar arasndaki ilikileri yumuatc rgtlerin etkinlii ne kadar gl ise, ift kutuplu yap o kadar esnektir. II. Dnya Savandan sonra oluan ABD-Sovyet rekabeti iki kutuplu sistemin en ak rneidir.

in-Sovyet Uyumazl

II. Dnya Sava sonrasnda 1949da inde kurulan komnist rejim ile Sovyetler Birlii arasnda 1950lerin sonlarnda balayp 1980lerin ikinci yarsna kadar sren souk ilikiler. in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra Sovyetler Birlii ile bu lke arasnda scak ilikiler kurulmutu. Fakat Sovyetler Birlii Komnist Partisinin 20. Kongresinden sonra iki lke arasndaki ilikiler giderek bozulmaya balad. En bata iki lke arasnda yzyllardan beri sren bir tarihi mcadele vard. in Rusyaya XIX. yzylda kendisini smren bir devlet gzyle bakyordu. Bununla beraber iki lke nderlii Marksist-Lenininst ideolojiyi farkl ekillerde yorumlamaktaydlar. Maoya gre Stalinin ktlenmesi kampanyas ok ileri gitmiti ve Sovyetlerin bar iinde birarada yaama tezini beenmiyordu. Ayrca 1960lardan itibaren in, in mparatorluunun zayf olduu ve bu yzden arlk Rusyasna toprak brakt haksz snr antlamalarnn deitirilmesi gerektiini ileri srmeye balad. Bu snr anlamazl 1969 ylnda iki devletin silahl kuvvetleri arasnda ciddi atmalara varacak kadar byd. Bu arada in, 1968de ekoslovakyaya yaplan Sovyet mdahalesini knad. 1970lerde snr grmelerinin balamasna ramen bunlar ancak belli aralklarla srm, 1978de yine ciddi atmalar yaanmtr. Btn bu gelimeler yaanrken in, kendisine kar Sovyetler kadar byk bir tehlike olarak grmedii A.B.D. ilikileri normalletirmeye almaktayd. 1972de A.B.D. Bakan Nixon ini ziyaret etti ve 1976da iki lke arasnda diplomatik ilikiler kuruldu.

1976da Maonun lm ve muhalif nderlerin iktidara gelmesiyle ilikilerin normallemesi yolunda bir engel kalktysa da bu hemen gereklemedi. 1979da in, Kampoya ile savaan Vietnama girdi ve Nisan aynda Sovyetler ile 1950 tarihli Dostluk, ttifak ve Karlkl Yardm Antlamasn iptal etti. Sovyetler ise Vietnamn yannda yer ald. 1979un sonunda Sovyetlerin Afganistana girmesi de ilikilerin daha da bozulmasna yol at. 1982de Sovyet Devlet Bakan Brejnevin lmnden sonra iki lke Dileri Bakanlar grmelere baladlar ve 1983te Moskovada yaplan grmeler sonucunda ticari konularda anlamaya varld. 1983 Kasmnda in-Sovyet snr ticarete ald.

Yine de ilikilerin normalletirilmesi iin Gorbaov iktidarn beklemek gerekecekti. inde ekonomik reformla birlikte Sovyetler Birlii, inin d

ticaretine nemli lkeler arasna girdi ve inin Gorbaovun reformlarna ilgisi artt. 1987 Austosunda iki lke arasnda grmelerin balamasyla snrn dou kesiminde toprak iddialarndan doan sorunlarn zlmesi yolunda admlar atlmaya balad. Sovyetler Birlii bir yl sonra Moolistann kuzeyinden nemli sayda asker ekti. Nihayet 1989 Maysnda Gorbaovun Pekini ziyareti srasnda Sovyet ve in liderleri karlkl olarak dostluk, egemenlik ve birbirlerinin iilerine karmama sz verdiler ve ilikilerin normalletiini akladlar.

ocuk Haklar Bildirisi-Declaration of the Rights of the Child

BM Genel Kurulu tarafndan Kasm 1959 tarihinde kabul edilen ve ocuklarn haklarn dzenleyen bildiri.

ocuk Haklar Szlemesi-Convention on the Rights of the Child

BM Genel Kurulunda Kasm 1989 tarihinde kabul edilen ve 1990 ylnda yrrle giren uluslararas szleme. ocuklarn korunmas ve geleceklerinin gvence altna alnmas iin devletlerin zerine den sorumluluklar ngrmektedir.

ounluun salanamam olmas -Absence of majority

Herhangi bir oylamada destek oylaryla muhalefet oylarnn eit olmas yada gerekli karar iin yeterli oy bulunmamas hali.

ok Balkl Fzeler (multiple re-entry vehicles-MRV)

Herbiri birden fazla balk tayan fze sistemi. lk yaplan Amerikan ve Sovyet fzelerinin hepsi bir tek nkleer balk tayorlard. 1960larn balarnda Amerikallar bunlar amay baarmlard. MRVyi gelitirdiler. Bylece, bir fzenin tad birden fazla balk eitli yerlere frlatlarak geni bir alana

yaylacandan, rnein, byk bir kentin imhasnda daha iyi sonu alnabilecektir. Bundan daha gelitirilmi bir sistem MIRVler (Mltiple Independently Targeted Reentry Vehicles)dir. Burada, bir tek fze bamsz olarak eitli hedeflere gidebilen birden fazla balk tamaktadr; bylece bir tek fze ile birden fazla hedefin vurulmas saland gibi, gnderilen fzelerin hepsinin tahrip edilebilmesi olasl da nlenmi oluyordu. Bugne dein Amerikallar iki tr MRIV gelitirmilerdir. Birincisi ICMBler iin (bunlara Minuteman III denilmekte), tekide SLBMler iin (bunlarada posseidon denilmekte) olanlardr. M-Xleri ve SSCBnin SS-19lar bu kategoriden silahlardr.

ok Kutuplu Sistem (multipolar system)

ok sayda devletin hemen hemen eit etki, g ve statye sahip olduu sistemdir. Bu sistemde birden fazla devlet uluslararas sistem ve dnya politikas zerinde sz sahibi ve ynlendiricidir. Bu sistem Tek-Kutuplu veya ki-Kutuplu sisteme gre daha gevek, kark ve istikrarszdr. nk uluslararas alanda yaplan herhangi bir hareketin, mdahalesinin, hamlenin gerekte kimi hedef ald, kime yneldii nceden kestirilememekte ve nlem alnamamaktadr.

ok Tarafl Nkleer G (Multilateral Force-MLF)

1960larn banda A.B.D. tarafndan ne srlen Bat bloku erevesinde nkleer gcn kullanmnn paylalmas nerisi. 1960larn ilk yarsnda A.B.D., Sovyetler Birlii ve ngiltereden sonra Fransa ve in de nkleer denemeler yapmlard. Hindistan, Federal Almanya, talya, Japonya, Brezilya, srail, Pakistan, sve, ran ve Libyann da nkleer silah yapmak iin altklar veya bunu arzuladklar biliniyordu. Bunun zerine zellikle balantsz devletler, Birlemi Milletler erevesinde nkleer silahlarn yaylmasn nleme abalarna girimilerdi. Bu ortamda A.B.D. ok tarafl nkleer g dncesini ortaya atm, bu yolla Avrupal mttefiklerini nkleer silah yapm yerine, nkleer silah paylamna ikna etmeye almt. Buna gre bu projeye katlacak lkeler, bu ama iin ayrdklar btn glerini NATOnun emrine verecek, masraflar da ortaklaa paylaacaklard. Bu ekilde oluturulacak nkleer g baz lkelere yerletirilmek yerine denizalt ve gemilerde bulundurulacakt. Bu silahlar da ancak ortaklaa alnacak bir karar ile kullanabilecekti. Bu proje eitli tartmalara yol at. Nkleer silahlarn bu

silahlara sahip olmayan devletlerle paylalmas nkleer gcn yaylmas demek deil miydi? Sovyetler Birlii her ne ekilde olursa olsun Almanyann nkleer tetikte parmann bulunmasna karyd. Sonuta bu proje 1968 ylnda A.B.D. ve Sovyetler Birliinin Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas (The Non-Proliferation Treaty)n imzalanmas ile gndemden kalkmtr.

l Frtnas Harekat-Desert Storm Operation

Irakn, 2 Austos 1990 tarihinde Kuveyti igali ile balayan kriz ardndan, Irak glerini geri karmak zere 17 Ocak 1991 tarihinde balayan ve 26 Ocak 1991 tarihinde kadar devam eden mttefik g operasyonu. U (d) D-8 Developing Group

Gelimekte olan sekiz slam lkesi. (Trkiye, Msr, Endonezya, ran, Malezya, Nijerya, Banglade ve Pakistan) arasnda 15 Haziran 1997 tarihli stanbul Deklarasyonu ile kurulan ibirlii rgt. Trkiye nin inisiyatifi ile kurulan grubun hedefi, ye lkeler arasnda ekonomik ibirliini arttrmak; bankaclktan, zelletirmelere, turizm alanndan enerjiye kadar birok alanda karlkl ticaret hacmini geniletmek; ortak yatrmlar arttrmak ve ye lkelerin dnya ekonomisi iindeki konumunu gelitirmektir. stanbul daki daimi sekreteryann yan sra, ye lke devlet ya da hkmet bakanlarndan oluan ve ylda bir kere toplanan zirve- ye lke dileri bakanlarndan oluan ve grubun karar verme organ durumunda bulunan konsey- ile ye lke hkmetlerinin grevlendirecei diplomatlardan oluan ve grubun icra ynetimi olarak grev yapan komisyon- olarak drt ayr organ vardr.

Daimi Tarafszlk (permanent neutrality)

Tarafszlk sava, balantszlk ise bar zamanlarna ynelik bir d politika yntemi iken daimi tarafszlk hem bar hem de sava zamanna ynelik bir politikadr.

Daimi tarafsz devlet, lke btnlnn ve bamszlnn teki devletlerce garanti edilmesi karlnda sava ilan etme, bir savaa katlma ve bir savaa yolaabilecek antlamalara taraf olma yetkilerinden vazgemi olan devlettir. Tarafszlk anlamas hkmleri dnda i ve d ilerinde btnyle bamsz olan srekli tarafsz devleti silahszlandrlm olan devletten ayran temel fark, lkesine ynelik saldrlar nlemek amacyla diledii gibi silahlanma yetkisine sahip olmasdr. Gnmzde srekli tarafsz devlet statsnde bulunan 3 devlet var. svire (20 Kasm 1815 ParisBildirgesi), Avusturya bir bakma Onun 15 Mays 1955 tarihli Viyana antlamas ile bamszlna kavumas iin bir art olmutur. Bu erevede hi bir askeri ittifaka katlmamay, lkesinde yabanc slerin kurulmasna izin vermemeyi anayasasnda garanti eden Avusturya tarafszlatrlmtr. 1960larda Bamsz Kbrs Cumhuriyeti oluturulurken de benzer bir stat anayasada yer almtr. Laos, On ler Konferansnn 18 Temmuz 1962 bildirgesiyle bu staty kazanmtr. Trkmenistann srekli tarafszlk ilan 1995te BM tarafndan kabul edilmitir.

Daimi Temsilciler Komitesi-Coreper

ABye ye lkelerin daimi elilerinden oluan komite. Grevi, Avrupa Birlii Konseyinin gndemindeki konularla ilgili olarak Konseye yardmc olmak amacyla ilk mzakereleri yapmak, diyalog ortam salamak ve sonular Komisyona iletmektir. ki blme ayrlmtr. Coreper I, daimi temsilci yardmclarndan oluurken, Coreper II, daimi temsilcilerden oluur.

DAmato Yasas-DAmat Act

1996 ylnda ABDli Senatr Alphonse DAmato tarafndan hazrlanan ran ve Libyaya ynelik ambargo yasas. Yasa dorudan ran yada Libyaya bir yl iinde 40 milyon dolardan byk yatrm yapan firmalar cezalandrlmasn ngrmekteydi. Sz konusu yasa, ran ve Libya tarafndan olduu kadar, o sralarda bu iki lkede milyarlarca dolarlk yatrm yapan Fransa, Rusya ve Malezya tarafndan da tepkiyle karland. Yasa resmen yrrlkten kalkmasa bile, uygulama alan kslarak sadece Amerikan irketlerine uyguland.

Danmanlk stats-Consultative status

Birlemi Milletler rgt tarafndan, hkmet d rgtlere verilen ve bu rgtlerin BM ile daha zel bir iliki gelitirmelerini salayan stat.

Danzig Sorunu

Nazi Almanyasnn Versailles Antlamas ile serbest kent ilan edilmi olan Danzig (Gdansk)i Almanyaya katma abalar ve buna kar Polonyann gsterdii tepki sonucu doan uluslararas bunalm. Serbest kent olan Danzig 1922 ylnda Polonyann gmrk snrlar iine alnmt. Douya doru genileme politikas izlemeyi amalayan Hitler, ngiltere ve Fransann herhangi bir Alman saldrsna kar Polanyaya verdikleri askeri gvencenin bo olduunu gstermek ve bu iki devletin niyetlerinin ciddi olup olmadn denetlemek istiyordu. Bunun sonucu 1 Eyll 1939 sabah Alman birlikleri Polonyay igale baladlar. Almanya ekilmesi iin verilen ultimatomu reddedince 3 Eyll gn nce ngiltere sonra da Fransa Almanyaya sava ilan ettiler ve bylece II. Dnya Sava balam oldu.

Davignon Plan-Daviglon Plan

Dnemin AT Komisyon yesi Belikal Etienne Davignonun 1977 ylnda hazrlad plan. Bu planla Avrupa sanayiinin iinde bulunduu bunalma kar alnmas gereken nlemler sralanmtr.

Davignon Raporu-Davignon Report

Etienne Davignon idaresinde, 1970 ylnda hazrlanan Avrupa siyasi btnlemesi alannda gerekletirilebilir admlar adl rapor. Bu rapor sayesinde Avrupa siyasal btnlemesi ve ibirlii fikri hz kazanmtr.

Davransalclk-Behavioralism

Uluslararas ilikiler almalarnda, bilimsel metotlarn uygulanmasna arlk veren yaklam. Uluslararas ilikiler almalarnda bilimsel aratrmalarla ilgili politikalara arlk verilmesi gerektiini savunan yaklama ise Post Behavioral Movement denmektedir.

Davos Sreci-Davos Process

Trkiye ile Yunanistan arasnda 1988 ylnda imzalanan Davos Anlamas ile balayan ilikileri yumuatma sreci. Dnemin Trkiye Babakan Turgut zal ile Yunanistan Babakan Andreas Papandreau nun inisiyatifinde gelien sre, iki lke kamuoylarnn beklenen olumlu tepkileri vermemesi ile ok gemeden bozuldu.

Dawes Plan, 1924

I. Dnya Savandan sonra Almanyann deyecei sava tazminat sorununu zen Amerikal maliyeci Charles G.Dawes bakanlndaki bir kurul tarafndan hazrlanan rapor.

Versailles Antlamas ile Almanyann mttefik devletlere deyecei sava tazminat -veya dier deyile tamirat borcu- 56 milyar dolar olarak hesaplanmt. Daha sonra Almanyann itirazlar zerine bu miktar 33 milyar dolara indirildi. Almanyann bu miktar da demeyeceini bildirmesi zerine bir komisyon kuruldu ve bu komisyon tarafndan Dawes Plan diye adlandrlan plan hazrland. Bu plana gre Almanyann tazminat borcu taksitlere blnyor ve bu bor iin belirli bir tavan da saptanmyordu. Rapor Austos 1924te mttefik devletler ve Almanya tarafndan kabul edildi. Rapor Almanyann 250 milyon dolardan borlanmak zere giderek artan oranlarda yllk demeler yapmasn ngrmt. Ayrca Almanyaya 200 milyon dolarlk bir kredi alacakt.

Plann olumlu sonu vermesi zerine 1929 ylnda Almanya zerindeki sk denetimin kaldrlmasna ve toplam tazminat borcu miktarnn belirlenmesine karar verildi. Bu da 1929 Young Plan ile gerekleti. Dawes Plan tazminat borcu sorunu nedeniyle bozulan Alman-Fransz ilikilerini dzelmesine

yardmc olmu ve Lokarno Antlamalarna giden yolu amtr.

Dawes Plan, 1924

I. Dnya Savandan sonra Almanyann deyecei sava tazminat sorununu zen Amerikal maliyeci Charles G.Dawes bakanlndaki bir kurul tarafndan hazrlanan rapor.

Versailles Antlamas ile Almanyann mttefik devletlere deyecei sava tazminat -veya dier deyile tamirat borcu- 56 milyar dolar olarak hesaplanmt. Daha sonra Almanyann itirazlar zerine bu miktar 33 milyar dolara indirildi. Almanyann bu miktar da demeyeceini bildirmesi zerine bir komisyon kuruldu ve bu komisyon tarafndan Dawes Plan diye adlandrlan plan hazrland. Bu plana gre Almanyann tazminat borcu taksitlere blnyor ve bu bor iin belirli bir tavan da saptanmyordu. Rapor Austos 1924te mttefik devletler ve Almanya tarafndan kabul edildi. Rapor Almanyann 250 milyon dolardan borlanmak zere giderek artan oranlarda yllk demeler yapmasn ngrmt. Ayrca Almanyaya 200 milyon dolarlk bir kredi alacakt.

Plann olumlu sonu vermesi zerine 1929 ylnda Almanya zerindeki sk denetimin kaldrlmasna ve toplam tazminat borcu miktarnn belirlenmesine karar verildi. Bu da 1929 Young Plan ile gerekleti. Dawes Plan tazminat borcu sorunu nedeniyle bozulan Alman-Fransz ilikilerini dzelmesine yardmc olmu ve Lokarno Antlamalarna giden yolu amtr.

Dayanma Hareketi

Polonyada Eyll 1980de Gdansk kentinde kurulan bamsz Dayanma Sendikasnn nderliinde balayan komnist rejimin yumuamas ynndeki hareket. Aralk 1981de ilan edilen sk ynetimle sendikann faaliyetleri durduruldu ve Ekim 1982de Polonya Ulusal Meclisinin kararyla resmen kapatld. Bu kapatlmlk dnemi boyunca sendika bakan Lech Walesa liderliinde komnist ynetimen kar pasif bir direnite bulundu. Bu mcadele sonucunda 80lerin sonlarna doru Jaruselwski hkmeti

Dayanma ile temaslara balad. Ynetim ile Sendika arasnda yaplan yuvarlak masa toplantlarndan sonra yasallat ve bir siyasi parti niteliini de kazand. 4 Haziran 1989da yaplan yar serbest seimlerle birlikte Dayanma Hareketi parlamentonun seimle belirlenen %35inin tamamn kazanarak 460 yeli Ulusal Mecliste 151 sandalya kazand. Tamam seimle belirlenen Senatoda ise 100 yeliin 99unu kazanarak byk bir baar elde etti. Seim sonras Dayanma Hareketi ile Komnist Parti geni kapsaml bir koalisyona gitti ve babakanla Mazowiecki getirilirken Cumhurbakan Jaruselwski grevine devam etti.

Dayatmac diplomasi-Assertive diplamacy

Koullarn kar tarafa zorla kabul ettirmeye ve baskc yntemlere dayanan diplomatik tavr.

Dayton Anlamas-Dayton Accord

21 Kasm 1995 tarihinde, Bosna-Hersek, Hrvatistan ve Srbistan arasnda imzalanan ve 4 yllk Bosna Savana son veren bar anlamas. Anlama ile Bosna-Hersek Cumhuriyetinin bamszl uluslararas garanti altna alnm olsa da, lkenin, 1992 ylnda BM tarafndan kabul edilmi olan snrlarnn dokunulmazl bozularak, bu snrlar iinde Bosna Srp Cumhuriyetinin kurulmas benimsendi. Kurulan devletin, Bosna-Hrvat Federasyonu ve Bosna Srp Cumhuriyeti olmak zere iki blgeden oluturulmas kabul edildi. Baken Saraybosnadaki federal hkmet, d politika ve d ticaret ile para politikalarndan sorumlu klnd. Anlamann uygulanmas iin blgeye uluslararas bar gc(IFOR) yerletirildi.

De facto hkmet-De facto goverment

Uluslararas ilikilerde i anlamda kullanlr: 1. Resmi olarak dier lkelerce henz tannmam olan hkmet. 2. Her hangi bir blge yada halk zerinde (hukuki adan kendisine ait olmad halde) fiili etkinlie ve stnle sahip devlet. 3. Halen hukuki olarak ynetim hakkna sahip bir hkmet bulunduu halde, bu ynetimi tanmayarak g yoluyla kendini iktidarda tutan hkmet.

De facto nkleer silah sahibi lke-De facto nuclear weapon state

Nkleer Silahlarn nlenmesi Anlamasn imzalamam olan; buna karn, gvenli olmayan bir nkleer silah programna ve tesislerine sahip olan lke.

Dehet dengesi-Balance of terror

Nkleer gce sahip olan lkelerden herbirinin, dierinin de kendisini yok edecek bir karlk vereceinden korkarak, nkleer silahlara dayal bir ilk hareketten kanmas durumu. Nkleer glerden hibiri, karsndakinin cevap verme kapasitesini tamamen ortadan kaldrabilecek bu ilk vuru kapasitesine sahip deildir. Yine taraflarn nkleer hedefler olarak byk kentleri semeleri, olas karlkl saldrlardaki ykmn dehetini artracandan, bu korku ve caydrclk denge ortaya karmaktadr.

Nkleer gce sahip devletler arasnda olas bir nkleer savata ortaya kacak topluca yok olma korkusu dorultusunda doan denge A.B.D. ile Sovyetler Birlii arasndaki dehet dengesi, ok eitli imha silahlar ve bunlar tayacak fze sistemlerine sahip iki taraftan birinin, ilk saldrsna tekinin verecei yantn nlenemeyecei anlay zerine yatmaktadr. Ani bir saldrda kar tarafn ok iyi ekilde korunan nkleer silah kapasitesinin tam anlamyla yok edilemeyeceinin bilinmemesi dehet dengesinin yaratt yldry arttrmaktadr. Dehet dengesinin yldrcl taraflarn daha ok rettikleri ldrc silahlar sonucu daha da artmtr.

Dehet dengesini yaratan geni nkleer silah stou topyekn sava aklc bir devlet politikas olmaktan kartrken, kaza sonucu bir savan kmas tehlikesini byk oranda arttrmtr. II. Dnya Sava sonras dnemde atom bombas zerine kurulu olan denge, Hiroimaya atlan bombadan binlerce kat daha gl bombalarn retimi sonucu daha da iddetlenmiti. Dehet Dengesinin varl Souk Sava dneminde iki blok arasnda bir topyekn sava nlemise de, Kore ve Vietnam Savalar gibi snrl savalar devam etmitir. Dehet Dengesi Karlkl Mahvolma (Mutually Assured Destruction) olarak da anlr.

Delegasyon-Delegation

Resmi olarak grevli temsilciler heyeti. Diplomaside, yurt dnda grevlendirilen uzmanlardan kurulu heyet. Geici ve daimi delegasyon olabilir.

Diplomaside, yurt dnda grevlendirilen uzmanlardan kurulu heyetlerdir. Belirli grev iin ksa sreli olarak kurulan ve ikili grmeler, kongre, konferans, anlama mzakere ve imzasna katlan veya bir trende lkeyi temsil gibi protokol asndan grevlendirilen delegasyonlar olduu gibi bir milletleraras rgt nezdinde devaml olarak grevli bulunan uzmanlardan kurulu daimi nitelikte delegasyonlar da vardr.

Delegatif demokrasi-Delegative democracy

Halkn, setii delegeler ve temsilciler aracl ile ynetime katld dolayl demokrasi biimi. Dolayl demokrasinin bir dier biimi olan temsili demokrasi den en nemli fark, delegatif demokraside temsilcinin semenle daha yakn bir iliki iinde olmas ve semenin seimleri beklemeden herhangi bir zamanda temsilciyi geri arabilme imkanna sahip olmasdr. Bu tip demokraside temsilcinin tek fonksiyonu, temsil ettii kitlenin grn iletmekten ibarettir.

Demarche

Demarj, diplomatik eli. Yabanc temsilcilikteki diplomat tarafndan, kendi lkesinin bir konuya ilikin tutumu ve isteini bildirmek zere, ev sahibi lke yetkililerine gnderdii resmi temsilci. Diplomatik giriim, aba, hareket. Siyasal teebbste bulunma . Harekat plann deitirme.

Demerkasyon, snr ekme, hudut tayini-Demarcation

ki lke arasnda snrlarn teknik olarak saptanmasdr. Snrlarn zamanla teknik niteliini ve kesinliini kaybetmesi zerine tekrar saptanmasna ise redemarkasyon denmektedir.

Demilitarization

Askersizletirme. Herhangi bir blgeyi askerden ve silahtan arndrma. Orduyu datma. Sivil ynetim altna alma, askeri ynetime son verme. Belli bir yerin askeri amalarla kullanlmasn yasaklama. lkeler arasndaki baz kritik blgeler zerindeki bunalmlara ksmi bir zm yolu bulmak amacyla askerden arndrma. Demir perde

II. Dnya Sava sonrasnda Sovyetler Birlii ve dier Dou Avrupadaki sosyalist rejimlerin komnist olmayan lkelerle ilikilerindeki kapallk ve gizlilik siyasetini belirten terim. Demir perde terimi ilk kez Winston Churchill tarafndan 5 Mart 1946 tarihli nl Fulton konumas srasnda kullanlmtr. Terim Souk Sava dnemi boyunca Batl lkelerce komnist lkelerin kapallk, gizlilik ynndeki tutumlarn eletiri amacyla sk bir ekilde kullanlmtr.

Demokrasi a-Democratic deficit

Btnleme sreci iinde gerek kulland aralar, gerekse yntemler asndan ABnin sahip olduu karmak yapnn, sradan vatandalarn srece katmn ve srecin demokratik niteliini olumsuz etkilemesi durumu.

Demokratik kurumsalclk modeli-Democratic institutionalism model

Gerek uluslararas ve gerekse ulusal kurumsallamay, demokratik yollarla seilmi liderlerin dorudan yetkisine brakmay ngren model.

Demokratikleme-Demokratizatsiia(Rus.)

Mikhael Gorbachev tarafndan Sovyetler Birliinde 1986 ylndan itibaren balatlan ve deiik kar gruplarnn siyasal srece katlmn ngren siyasal alm politikas.

Demokrasi felci-Demosclerosis

Gelimi demokratik rejimlerde, kar gruplarnn oalarak temsili kurumlarn almalarn tkamas ve kararlarn sistematik bir biimde zengin ve balarn salam olanlarn ya da daha iyi rgtlenmi olanlarn lehine kmas durumu.

Denasyonalizasyon-Denaturalization

Vatandalktan karma, tabiyetten iskat. Vatandalk ilikisinin, ya vatandan istemine bal olarak yada ona bir yaptrm niteliinde uygulanmak zere geersiz klnmas. Uluslar aras hukuk, baz hallerde devletlere, layk grmedii kiileri vatandalktan yoksun klma yetkisini tanmtr. Bunlar genellikle, kiinin devlete olan balln yitirmesi, ona kar ykml olduu grevi yerine getirmemekte srar etmesi, onun gvenliini sarsc eylemlerde bulunmas gibi davranlardr.

Denge politikas-Balance policy

Uluslararas ilikilerde bir devletin hem siyasi, ekonomik ve stratejik karlarn korumak hem de kendisine ynelik tehlikelere kar korunma salamak

amacyla, dier devletlere kar gelitirdii ll siyaset biimi.

Milletleraras ilikilerde, bir veya daha fazla lkenin, blgesindeki veya dnya zerindeki politik, stratejik, ekonomik ve sair karlar iin dier lkelerle anlamalar yapmas, bylece hem karlarn kollamas, hem de kendisine ynelik tehlikelere kar korunmas suretiyle denge salamasdr.

rnein, her ikisi de sosyalist blok yesi bulunan Rusya ve inin son 10-15 yldr karlar attndan ve ilikileri zaman zaman bir savaa gidecek kadar gerginletiinden, Rusya, Amerika ve Bat lkeleri ile yaknlama politikas izlemeye balam, in de bu lkelere olaneski tutumunu deitirerek onlara yanam, bylece her iki devlet de birbirine kar bir denge kurma abasna girimilerdir. te yandan, in, Amerika ile Rusyann yaknlaarak anlap dnya politikasna hakim olmalarn nlemek iin, dengeyi salayacak bir faktr olarak grd Avrupa Birlemesinin gereklemesi ynnde birer adm olan Avrupa Topluluklarnn glendirilmesini destekleyen bir politika izlemektedir.

Askeri ve stratejik alanda denge politikasna bir rnek ise NATO ile Varova Paktlardr. Bu iki gl askeri blok birbirlerine kar denge salamak, gvenliklerini ve stratejik karlarn korumak isteyen lkelerden olumutur.

Ekonomik denge politikasnn rneini de Avrupada 6 lkenin kurmu bulunduu Ortak Pazar karsnda 7 lkenin kurduu serbest Mbadele Blgesi (EFTA)nn ortaya k tekil etmektedir. Ancak, bu iki blok zamanla birbirlerine yanamamlardr. Ve Ortak Pazar dier bloktan ngiltere ve Danimarkay kendisine ye olarak almtr.

1948lerden sonra Avrupa Ekonomik birlii Tekilat (O.E.C.D. karsnda Sosyalist Blokun kurduu karlkl Ekonomik Yardmlama Konseyi (COMECON) dier bir denge politikas rneidir.

Denizalt Balistik Fzeleri (submarine launched ballistic missiles)

Denizaltndan atlan menzilleri 8000 km civarnda olan bir gnderme aracdr (nkleer silah). Bu silahn avantajlar hzla hareketlilii olduu iin yerinin saptanmasnn zorluu ve hedefe ulama ansnn yksekliidir. Dezavantaj ise dier fzelere oranla daha az yk tamasdr.

Deniz Egemenlii Teorisi

XX. yzyln balarnda Amerikal Amiral Alfred T. Mahan tarafndan ortaya atlan jeopolitik egemenlik teorisi. Bu teoriye gre denizlere egemen olan devlet, btn dnyann egemenliine sahip olacaktr. Nitekim Avrupal devletlerin denizar smrgeciliinin en ileri noktaya ulat dnemde yazd Deniz Gcnn Tarih zerindeki Etkisi adl kitabnda Mahan esas olarak dnemin en byk deniz gc ve zerinde gnein batmad bir smrge imparatorluuna sahip ngiliz imparatorluunu incelemitir.

Denkta-Kyprianu Anlamas, 1979

Kbrs sorunun zm konusunda toplumlararas grmeleri ynlendirecek ana ilkeleri saptamak amacyla 19 Mays 1979 da Kbrs Trk Federe Devleti Bakan Rauf Denkta ile Kbrs Rum Kesimi lideri Spiras Kayprianu arasnda varlan anlama.On maddeden oluan bu anlamaya gre toplumlararas grmeler Birlemi Milletler gzetiminde 15 Haziran 1979da balayacak ve 1977 tarihli Denkta-Makarios Anlamas ile Birlemi Milletlerin Kbrs ile ilgili olarak alm olduu kararlar erevesinde yrtlecekti. Toprak ve anayasa sorunlar temel olarak grlecek ama Mara blgesinin durumu ncelikle ele alnacakt. Mara konusunda bir anlamaya varlr varlmaz bu anlama ncelikle yrrle geirilecekti. Anlamaya ramen taraflar ortak noktalarda uzlamaya varamadlar.

Denkta-Makarios Anlamas, 1977

12 ubat 1977de Denkta ile Makarios arasnda imzalanan anlama. Drt maddeden oluan bu anlamaya gre taraflar federal bir cumhuriyet esasn kabul etmi ve devlet yaps ve anayasal sistemi bu esasa dayandrmay kararlatrmlardr. Buna ek olarak toprak dzenlemesi konusunun ekonomik

yeterlik ve toprak mlkiyeti ilkelerine gre yaplmas kararna da varlmtr.

Deprem diplomasisi-Earthquake diplomacy

Diplomasi literatrne 1999 yl 17 Austosundaki Marmara depreminden sonra giren ve deprem yaralarn sarma amacyla Trkiye ile Yunanistan asnda balayan yumuamann gelitirilerek; iki taraf arasndaki diplomatik mnasebetleri gelitirmek iin kullanlmasn ifade eden yaklam.

Dereglasyon-Deregulation

zerkletirme, serbest brakma, ynetimine karmama. Ekonomide, Pazar zerinde devlet mdahalelerinin kaldrlmas. Hemen hemen btn devletler (ABD ve Avrupa dahil) 1970li yllarn bana kadar piyasalar kamu yararna dzenlenmek zere, ok sayda mdahaleci nlemler almlar, kurallar koymulard. Ancak 1970lerden itibaren yaanan ekonomik bunalmlarn bir nedeninin de bu kurallar olduu anlalm ve piyasadaki kuralclktan vazgeme sreci balamtr. zellikle, ulatrma, tamaclk, telekomnikasyon sektrleri bu konuda ba ekmitir.

Derin deniz yata-Deep seabed

Uluslararas hukuka gre, bir devletin ulusal egemenlik snrlarnn tesinde yer alan ve tm lkelerin ortak kullanmna ak deniz ve okyanus dipleri.

Derinleme-Deepening

likilerin nitelik olarak gelitirilmesi. AB btnlemesinde gmrk birlii, ortak Pazar, euro, tek Avrupa alan oluturulmas gibi ye lkeler aras ileri entegrasyonu ifade eden yaknlama biimi. Dier lkelerin yelie kabul ile salanan genileme ncesinde mevcut yeler asndan zorunlu bir aama olarak grlr. 1969 ylnda Lahey Zirvesinde alnan, topluluun oluumunu

tamamlad ve artk derinleme ve genilemeye geilebilecei konusundaki karar zerine balatlan politik sretir.

Despotizm-Destotism

Baskc ynetim, dikta rejimi. Bir lkede, anayasa ve kanunlar hie sayarak, bir liderin, grubun ya da partinin kendi politikasn halka empoze ederek yrtt siyasal rejim. Bu egemen etki, her alanda veya her konuda grlmese bile, baz durumlarda despotizme bavurulmas dahi, rejimin bu gzle grlmesi iin yeterlidir.

Detainee

Siyasal nedenlerle tutuklanan ancak hapishanede deil, toplama kampnda tutulan mahkum.

Detant, yumuama-Detente

lkeleraras gerilimlerin yumuamas, 1960l yllarn banda uluslararas sistemde grlen siyasal dnm. II. Dnya Savanda sonra balayan Souk Sava, bloklama ve silahlanma yar, dnyann birok blgesinde tehlikeli bunalmlar ve mevzi savalar (Berlin Ablukas, Kore Sava, Svey Sava bv.) kmasna neden olmu ve bu gerilimin yaratt genel korku, iki sper g olan ABD ve Sovyetler Birliinin nkleer silah rekabeti ile birletiinde 1950li yllar, uluslar aras dzen asndan kabusa evirmiti. 1962 Kba bunalm ile zirveye kan gerilim, iki sper gcn bu krize barl bir zm bularak karlkl diyalog srecini balatmalar ile bir anda deimi ve uluslar aras sistemde gzle grlr bir yumuama dnemi balamtr. Bu dnem, bloklararas ilikilerin dzeltilmesi, milletleraras ibirliinin gelitirilmesi yolunda yeni giriimler yaplmas, zirve konferanslar, nkleer silahlarn denetimi almalar, karlkl ziyaretlerin younlatrlmas gibi sonraki yllarda sk bavurulan yntemlerle 1980li yllarn bana kadar srmtr.

Deve diplomasisi-Camel diplomacy

Suudi Arabistann ynetim evrelerine ulamak iin Almanya tarafndan kullanlan diplomasi yntemi. Bu politika erevesinde her yl Almanya ve Suudi Arabistanda deve yarmalar yaplmakta ve bu yarmalar iki lke temsilcilikleri iin siyasal bir diyalog zemini oluturmaktadr.

Devletler Avrupas-Europe of the states

Supranasyonal olmayan, birliki ve konfederal bir Avrupa anlayn anlatan dnce. Buna gre, ye lkeler egemenliklerini korur ama baz alanlarda yetkilerini delege ederler. Karar almada, oy birlii sistemi esas alnr.

Devlet borlar-Debts of state

Bir lkenin deiik gerekelerle, i ve d kaynaklardan ald resmi borlardr. Devlet borlar konusu gemiten bu yana uluslararas ilikilerin en nemli gndem maddelerinden biridir. Sorunun bir yannda bor veren lkeler bulunurken, dier tarafnda kalknmak yada lke ii sosyo ekonomik dengeleri salamak iin srekli borlanmak zorunda olan zayf lkeler vardr.1980li yllarn banda, gelimekte olan lkelerin Batl lkelere toplam borcu 900 milyar dolar bulurken, 1990larn ortalarnda bu rakam 1 trilyon 500 milyar dolara ykselmitir. stelik bu sre iinde borlu lkeler alacakllara 1 trilyon 469 milyar dolar deme yaptklar halde, katlanan faizler nedeniyle bor her geen gn artmtr. Bugn gelimekte olan lkelerin Batl sanayilemi lkeler borcu 2 trilyon dolarn zerindedir. Bunlara karn 1967 ylnda BM nclnde toplanan Kalknma Konferansnda, tehlikeye dikkat ekildii halde, 1970lerin sonunda 45 lkenin borlarnn sadece 6 milyar dolarlk ksm silinmitir. 1987 ylndan sonra yaplan G-7 zirvelerinde -Venedik, Toronto, Londra- bor aff gndeme gelmi ve IMFnin, yeni deme program ilemeye baladysa da, sz konusu lkeler geri demeler iin daha fazla borlanmay srdrmlerdir. 1990larda 41 lke borlarnn 33 milyar dolarlk ksm da affedilmitir.

Devlet edimi doktrini-Act of state doctrine

Bir devletin kendi snrlar iinde yapm olduu herhangi bir uygulamann, yabanc bir lkenin ulusal mahkemesine dava konusu olmayaca ilkesi.

Devletlerin grevleri-Duties of states

Devletlerin uluslar aras ilikiler asndan grevleri. 1947 ylnda BM Genel Kurulu tarafndan kabul edilen karar gereinde devletin uluslar aras grevleri u ekilde sralanmtr:

a-Dier devletlerin i ilerine mdahale etmeme,

b-Baka bir devlet snrlar iinde i sava karmama,

c-nsan haklar saygl olma,

d-Bar tehdit edici davranlardan uzak durma,

e-Sorunlar bar yollardan zme ve sava yntemine bavurmama,

f-Hukuku ihlal edenlerle yardmlamama,

g-Zorla igali tanmama,

h-Anlamalar iyi niyetle uygulama.

Devlet lkesi (state territory)

Bir devletin egemenlii altnda bulunan belirli bir yeryz parasna verilen ad. Devlet lkesi terimi devletin kara lkesini, ulusal snrlar iindeki glleri, nehirleri, karasular ve isularn ve bunlar zerindeki havasahalarn kapsar. Devlet lkesinin yzeyi gibi, alt ksmlardaki yerat zenginliklerinden yararlanma ve iletme hakk da devlet tekelindedir.

Devlet lkesinin snr izgilerinin saptanmasnda doal snrlar ve yapay snrlar olmak zere iki yol vardr. ki devlet lkesi arasndaki dalar, gller, ya da zellikle akarsular (bkz. Thalweg izgisi) doal snrlar oluturmakla birlikte, enlem-boylam izgileri kullanlarak kabul edilen noktalardan geirilen hayali yapay snr izgileri de devlet lkesinin snrlarnn saptanmasnda kullanlabilmektedir.

Devletin varlna son vermek-Deballatio

Sava sonrasnda, yenilen devletin lkesini tamamen ilhak ederek, bu devletin kurumsal olarak varln sona erdirmek.

Sava sonunda yenilen devletin lkesinin tm yenen devletin lkesine katlmak ve yenilen devlet ortadan kalkmakta ise buna debellatio ad verilmektedir. Klasik uygulamada ve doktrinde sava, savaan devletlerden birinin askeri bakmdan yenilmesi ve bar anlamas imzalanmas ile deil, siyasi ve idari bir kurum olan devlet varlnn tamamen paralanmas ve ortadan kalkmas ile sona erebilmekteydi. Bu yolla sona erdirilmi savalardan bazlar unlardr: Prusyann baz krallk ve dkalklar ilhak (1866), talyann Habeistan ilhak (1935).

Diplomatik muhtra-Aide memoire

Diplomatik bir belge trdr. Bir lkenin temsilcisinin, grevli bulunduu lkenin dilerine verdii nota benzeri belge. Belirli bir konuyla ilgili olan bu belgeler, geleneksel nezaket szlerini kapsamazlar. Sadece konuyla ilgili bilgi verirler.

Diplomaside raklk dnemi-Apprenticeship in diplomacy

Greve yeni balam olan bir diplomatn ilk dnemleri.

D Politika (Foreign policy)

Bir devletin, ulusal karlarnn biimlendirdii amalara ulamak iin dier devletlerle ve uluslararas kurumlarla arasnda olan diplomatik siyasal, ekonomi ve hukuki ilikileri kapsayan politika. Ayrca d politikay, baka bir devletin yapm olduu giriimler ve tutumlar da biimlendirebilir. D politika uygulamasnda baz nemli noktalar vardr. Hereyden nce ulusal karlar erevesinde belirli ve sabit amalar belirlenmeli, bu amalar etkileyecek olan uluslararas ve ulusal faktrleri bulmak, devletin bu planlanan amalara ulaabilme kapasitesinin yeterliliinin llmesi, amalar gerekletirme yolunda ortaya kan engelleri amak iin devletin kapasitesini eitli ekillerde kullanmay salayan stratejiler gelitirmek ve bu sreci devaml ekilde yeniden gzden geirmek ve yorumlamak.

D politika deyimiyle genellikle bir devletin uygulad d politikalarn bir btn anlalrsa da bazen tekbir durum veya tek bir amaca ulamak iin uygulanan stratejiler anlamna da gelebilir. Dier yandan kitle halinde siyasal katlmlarn oalmas, kar ve bask gruplarnn kamuoyunu da yanna alarak karar verenlere etkide bulunmas sonucu i ve d politikay birbirinden tamamen ayrmak son derece zorlamtr. Devletler arasndaki btnleme, ibirlii ve organizasyonlar arttka bir devletin d politikas baka bir devletin i politikas olabilmektedir.

Sabit ve tutarl bir d politika izlemek ve uygulamak olduka zordur. nk, ksa dnem avantajlar veya dezavantajlar bunlarn uzun-dnem sonular arasnda balant kurmak, bunlarn dier milletler zerindeki etkisini deerlendirmek, baarszla uram bir politikay zmek olduka zordur

D Politika Amalar (objectives of foreign policy)

D politika amalar, d politikann baarlmas amacyla dzenlendii sonulardr. Bu amalar, uluslararas toplumda bir devletin ilikilerini korumak veya deitirmek, alan karar-alc birimler veya kiilerce belirlenir. Birok devletten devlete deien bir eitlilik gsteren belli bal amalar da unlardr: Kendi varln koruma ve savunma, gvenliini salama, ulusal olarak gl olma, ulusal prestij, ideoloji ve gcn korunmas ve glendirilmesi.

D Politika Stratejileri (strategies of foreign policy)

Bir devlet ulusal karlarna uygun olarak belirlenmi olan d politika amalarn gerekletirmek iin uygulam olduu temel politikalar. Stratejiler bir bak asna gre blme ayrlr. Bu gn en ok uygulanan stratejide yabanc bir g veya glere kar birbirlerine yakn hisseden veya karlar ayn olan devletler ittifak yapabilir veya koalisyon kurabilir. Dier bir strateji ise, bir devletin kendi dnda olan sorunlara mmkn olduunca karmamas dier lkeler ve uluslararas organizasyonlar ile en dk seviyede iliki kurmas yani yalnzlk (isolationism) stratejisidir.

I. Dnya Sava ncesi Amerika bu stratejiyi uygulamtr. Bu stratejilerin sonuncusu ise balantszlk (non-alignment)dir. Uluslararas ilikiler uzmanlar, Bat Bloku birinci, Dou Bloku ikinci, bunlarn dnda kalan devletler de nc dnya lkeleri demitir. Dou Blokunun ortadan kalmasyla 1950 ile 1990 yllar arasnda nemli etkileri olan nc dnya lkelerine Balantszlar denmitir.

Bir baka bak asna gre d politika stratejileri, kurulu uluslararas sisteme kar devletlerin takndklar tutuma gre revizyonist (antistatkocu) ve antirevizyonist (statkocu) diye ikiye ayrlabilir. ki sava aras dnemde ekoslovakya, Polonya, Yugoslavya ve Romanya anti-revizyonist yani g dalmn destekleyen bir politika izlerken, Macaristan, Bulgaristan ve talya revizyonist bir politika izlemilerdir.

D Yardm (foreign aid, assistance)

Uluslararas kurumlar veya devletler tarafndan baka bir devlete verilen askeri, sosyal ve ekonomik yardm ve destek. Ekonomik yardm teknik yardm, sermaye ba, geliim projeleri iin bor, yiyecek yardm, zel yatrmlar iin garantiler ve ticari krediler gibi unsurlardan, askeri yardm ise askeri donanm transferleri, tavsiye gruplar savunma destei, iyi niyetli asker kurulular desteklemek iin demeler gibi unsurlardan oluur.

D yardm yapmann amalar; ittifaklar kuvvetlendirmek, sava nedeniyle yklm ekonomileri tekrar kurmak, ekonomik geliimleri arttrmak ideolojik destek salamak, stratejik malzemeleri ve hammaddeleri ele geirmek, uluslararas ekonomik kntden ya da doal felaketlerden kurtarmaktr.

Dinginlik (equilibrium)

Kart gler veya eylemler arasnda denge halinde bulunma durumunu ifade etmektedir. Bu denge hali mutlaka statik olmayabilir. stikrarl olabilecei gibi istikrarsz da olabilir.

Dinginlik fikri siyasal adan baklnca, iki ayr evre veya ortam iinde dnlebilir. Birincisi ulusal evre veya ortam, teki de uluslararas evre veya ortam.

Dinginliin bulunmad srada, olduka yksek bir istikrar durumunun bulunmas olanakldr. Bu durum, baat durumda bulunan taraftan saldrgan emelleri tamamas ve bu durumun sistemin dier ye lkelerince uygulanmaz ve kabul edilmi bulunmas halinde ortaya kar.

Diplomat Seimi-Choice/selection of diplomats

lkeden lkeye uygulamalar farkl olmakla birlikte diplomat seiminde genellikle yntem kullanlmaktadr. Birincisi, dileri bakanl personeli iinden gerekli ehliyete sahip olan kiilerin seilmesidir ki bu yntem en sk

uygulanan seim tarzdr. kincisi, i dnyas, medya, edebiyat ve gvenlik gibi alanlarda alan ya da eskiden brokratlk yapm bakanlk d kiilerden, mevcut ynetimin politikalarn mkemmel biimde uygulayacak kiilerin atanmas biimindedir. Amerikada uygulanan bu yntemde, yeni bakann gelmesiyle birlikte ya da belli bir politikann yrtlmesi iin brokrasi dndan ok sayda insan diplomatik sfatlar kazanmaktadr. nc yntem ise, ilk ikisinin bir karm gibidir. zellikle Latin Amerika, Asya ve Afrikadaki baz lkelerde uygulanan bu yntemde, diplomatlarn ounluu bakanlk bnyesinden gelmekle birlikte, belli bir oranda dardan atamalar yaplmaktadr.

D Uzayn Bark Amalar iin Kullanlmas Komitesi-Committee on Peaceful Use of Outer Space

1967 ylnda kurulan BM zel komitesi. Amac uzayn, ayn ve dier gezegenlerin askeri amalarla kullanlmasn nlemek, nkleer silahlarn ve dier kitle imha silahlarnn uzaya gnderilmemesini ve yerletirilmemesini denetlemektir.

Dillon grmeleri-Dillon Round

ABDnin giriimleri ile Cenevre e 1960-1961 yllarnda yaplan ve Avrupa Ortak Gmrk Tarifesini yzde 8 indiren ok ynl ticaret grmeleri.

Diplomasi-Diplomacy

Uluslararas iliki ve grmeleri kendi karlarna uygun biimde yrtme sanat. Bu ynyle diplomasi, milletleraras anlamazlklar, savala deil bar yollarla zmeyi n gren bir d politika aracdr. Diplomasinin ncelikli nitelii mzakere-dir. Hatta asl ama bar olmak kouluyla, sava iin yaplan mzakereler dahi diplomasinin snrlarna girer. Diplomasinin ikinci nitelii temsil-dir. Diplomasinin uygulaycs olan diplomatlar, grevli olduklar lkede kendi devletlerini ve devlet bakanlarn temsil ederler. XVII. ve XIX. Yzyllarda olduka ne kan klasik diplomasi, zaman iinde biim deitirerek, gnmzde olduka geni bir eitlilik arzetmektedir.

Bir hkmetin belli konulardaki kan ve grlerini dorudan doruya teki devletlerin karar vericilerine iletmesi srecidir. Diplomasinin bir grme sanat olduu da sylenir. Modern anlamda diplomasinin Kuzey talyada doduu kabul edilmektedir. XII. yy.dan itibaren burada kk kent devletleri grlmektedir.

Bunlar arasnda diplomasinin gelimesine en fazla katkda bulunan Venedik Cumhuriyeti idi. Venedik Cumhuriyetinin dier devletlerle geni ticaret ilikileri iinde bulunmas ve Bizans ile temas halinde olmas, bu devleti eliler okulu durumuna getirmitir. XVII. ve XIX. yzyl Avrupasnda altn an yaayan klasik diplomasi, amzda eski nemini kaybetmi, buna karlk yeni baz diplomasi trleri ortaya kmtr. Bunlar konferans diplomasisi, parlamenter diplomasi, sessiz diplomasi, zirve diplomasisidir

Diplomasi Temsilcileri (diplomatic representatives)

Devletlerin birbirleri ile ilikilerde bulunmasn salamak amacyla tayin olunan ve devleti yabanc devlet nezdinde temsil eden kiiler (konsoloslar diplomasi temsilcileri deildir).

Diplomatik temsilcilerin oluturduu btne diplomatik misyon ad verilir. Misyon efinin emri altnda, diplomatik personel statsndeki meslek memurlar (hariciyeciler) il idari ve teknik personel hizmet grr. Viyana Kongresinde belirlenen sisteme gre misyon efleri statsndeki diplomatik temsilciler 3e ayrlr. 1. Devlet bakanlar yanna gnderilen bykeliler, Papann temsilcisi olan munciolar (eli), 2.Devlet Bakanlar yanna gnderilen orta eliler ve teki temsilciler, 3.Dileri bakan yanna gnderilen maslahat gzarlar. Misyonda grevli teki diplomatik personel ise yle sralanmtr. Eli (ya da eli-mstear), mstear, bakatip, ikinci katip, nc katip ve atae, devletler karlkl gnderecekleri misyon eflerinin hangi dzeyde olacan aralarnda kararlatrrlar. Bununla birlikte kendilerini temsil ettirmek iin bykeli atamalar yolundaki uygulama yerlemi bulunmaktadr. Diplomatik temsilci gnderilen devletlerden biri aka itiraz etmedii takdirde, birka devlet yannda tek misyon efi gnderilebilecei gibi, birka devletin ayn kiiyi misyon efi olarak ayn devlet yanna gndermeleri de olanakldr.

Diplomat-Diplomat

Kendi devletini uluslar aras dzeydeki ilikilerde temsil etmekle grevli dileri memuru. Diplomatlarn ilk ve en nemli grevi, grmeler ve mzakereler yapmak, bulunduklar lkeden kendi lkelerine haber iletmektir. Diplomatlarda aranan bir takm zellikler vardr. Bunlar:

a-Yabanc devlet temsilcileri ile grmeler yaparken, hareket alannn snrlarn doru saptamal ve ne istediini iyi bilmeli,

b-Esnek olmal, lml bir dil kullanmal ve souk kanl olmal,

c-Hangi boyutlarda dn vereceini ok iyi bilmeli, nemli amalar iin nemsiz eylerden vazgeebilmeli,

d-yi derecede yabanc dil bilmeli,

e-Sosyal temas yetenei gl olmal. Uluslar aras ilikilerde diplomatlarn bir takm dokunmazlk ve ayrcalklar bulunmaktadr.

Gnderilmi olduu devlet tarafndan yetkili klnan, lkesini yabanc bir lkede veya uluslararas grmelerde temsil eden grevli diplomatlarn sfatlar ve derece sralamas. 1815 Viyana Kongresi ile belirlenmitir. Buna gre diplomatlar;

-Ambassador (bykeliler)

-Envoy resident

-Charge daffaires eklinde sralanr.

Diplomatik ayrcalkalar-Diplomatic and supplementary privilege

Yabanc bir lkede grevli bulunan diplomasi temsilcileri ile elilik mensuplarna tannm olan imtiyazlar. Bunlar snfta toplanr:

a-Kii dokunulmazlklar. Diplomasi temsilcileri, lkesinde grevli olduklar devletin yarg yetkisinden, vergi ve resimlerinden muaftr.

b-Haberleme dokunulmazl. Diplomatlar grevli olduklar lkeden, kendi hkmetleri ile hibir engelle karlamadan haberleme olanana sahiptir.

c-Bina dokunulmazl, Elilik konutlarna, ilgili lke izni olmadan hibir gerekeyle girilemez.

Bu ayrcalklara gre, diplomasi temsilcileri, grevli bulunduklar lkede hibir sebep ve bahane ile tutuklanamazlar, sorguya ekilemezler ve hapsedilemezler. Sz konusu temsilcinin bulunduu devlet, temsilcinin kiiliine, zgrlne, onur ve saygnlna yaplabilecek her trl saldry nlemek iin gerekli tedbirleri almak zorundadr. Yine, diplomatik temsilcinin izni olmadan, dier lkenin grevlileri elilik binasna giremezler. Diplomasi temsilcisi, kar tarafa kabul edilemeyecek bir i yada su ilemi ise, ona yaplabilecek en ar davran, -istenmeyen kii- ilan ederek kendi lkesi tarafndan geri alnmasn istemektir. Yine, seyahatleri srasnda antalar aranamayaca gibi, herhangi bir gmrk vergisine de tabi deildirler. Diplomatlara seyahatleri srasnda vize uygulanmaz.

Diplomatik snma-Diplomatic asylum

Snma hakk isteyen bir kiinin, lke snrlar iinde bulunan yabanc bir lkeye ait diplomasi temsilciliine snmasdr.

Snmacnn su iledii lke zerinde bulunan bir yabanc diplomasi temsilciliine snmasdr. lke olarak, lke devletinin lkesel yetkisine dair bir aykrlk oluturduu kabul edilmektedir. Bu nedenle, devletlerin diplomatik snma tanmama ykm altnda bulunduu gr yaygndr. Bununla birlikte, bir devletin baka bir lkedeki diplomasi temsilciliine snan bir kiiyi, ilke olarak, lke devletine temsil etme ykmll de yoktur. Byle bir ykmllk ancak bu ynde bir andlama hkmnn ya da baka yolla kabuln varolmas ile olanakldr. Snmac statsnn tannmasnn kesin olabilmesi iin bunun iki tarafa da kabul edilmesi en sorunsuz durumdur. 1950 tarihli Snma Hakk Davasna ilikin kararnda, diplomatik snma konusunda bir tarafn iradesinin yeterli olmadn kabul etmektedir.

Diplomatik pazarlk-Diplomatic bargaining

Devletler aras ilikilerde bir devletin, kendi karlarn salamak ya da dierlerinin politika ve faaliyetlerini ynlendirmek, etkilemek, yahut deitirmek amacna ynelik olarak yrtt siyasal mzakere. Diplomatik pazarlkta n koul, taraflarn kuvvet kullanmndan ziyade, mzakereye ak olmalardr.

Diplomatik kimlik kart-Diplomatic card

Bir devletin, kendi topraklarnda grevli bulunan diplomatlar iin hazrlad zel kimlik kart. Ev sahibi lkenin dileri bakanl tarafndan hazrlanan kartlarda, diplomatn resmi, kimlik bilgileri ve grevi yazldr. Kartn verilmesinden ama, tayan kiinin diplomatik misyonunu ispatlamasn kolaylatrmak ve eitli kolaylklardan yararlanmasn salamaktr. Konsoloslukta grevli dier memurlar iin ise, resmi talep karlnda ev sahibi lkenin ilgili birimleri tarafndan baka bir zel kart verilir.

Diplomatik kurye-Diplomatic courier

Bir lkenin dileri bakanlnca, gizli yazmalar ve benzeri malzemeyi dier lkelerdeki temsilciliklere gtrmekle grevlendirilen memurlardr. Kurye antalar mhrldr ve snrlar geerken aramaya tabi olamazlar. Ancak ok pheli hallerde antalar atrlabilir. Fakat bu durum kar tarafn da ayn ekilde davranmas yolunda bir uygulamay meydan getirir. Diplomatik kuryenin elindeki antalara ait bir de kurye mektubu tamas ve bunu istendiinde gstermesi usuldendir.

Diplomatik hastalk-Diplomatic ilness

Resmi bir tren, toplant ya da grmeden kamak iin, gerek olmad halde hastalk nedeninin ileri srlmesi.

Diplomatik dokunulmazlk-Diplomatic immunities

Yabanc bir lkede grevli olan diplomatlarn sahip olduu dokunulmazlklar ile mali ayrcalklar. Bunlar arasnda, grevli olduu lkede vergi vermemek, gmrksz eya ya da otomobil getirmek en yaygn olanlardr.

Diplomatik talimatlar-Diplomatic instructions

Yabanc bir lkede grevli bulunan diplomatlarn, kendi hkmetlerinden aldklar emir ve ynergeler. Talimatlar alan bir diplomatn bu emirleri deitirme ya da bir ksmn uygulayp bir ksmn yrrlkten kaldrma yetkisi yoktur.

Diplomatik lisan-Diplomatic language

1- Diplomatik ilikilerde kullanlan slup, diplomasinin kendine zg ifade tarz.

2- Uluslararas ilikilerde kullanlan dil.

Eski dnemlerde Latince olan diplomasi dili, daha sonra Franszca olmu, birka yz yl sren bu hakimiyet kinci Dnya Savandan sonra ngilizceye gemitir. Bugn BMde diplomatik lisan olarak alt resmi dil benimsenmitir: ngilizce, Franszca, spanyolca, Arapa, Rusa ve ince.

Diplomatik liste-Diplomatic list

Bir lkenin dileri bakanl tarafndan hazrlanan ve o lkede grev yapan tm diplomat isimlerinin, ahsi bilgilerinin yer ald kitapk. Kitapkta, diplomatlarn isim, grev ve adresleri, misyon eflerinin ncelik sras, temsil olunan lkelerin milli gnlerinin listesi bulunur. Diplomatik ayrcalklar iin resmi kaynak olmann yan sra, kitapkta, uluslar aras kurulular, uzman rgtler ve bunlarn adresleri de yer alr. Resmi protokoller iin en nemli veri kaynadr.

Diplomatik misyon-Diplomatic mission

Bir lkenin diplomatik grevle dier devletlere yollad temsilci. Bunlar arasnda, bykeliler, eliler, daimi delegasyonlar, geii heyetler en yaygn misyonlardr. Devletleraras ilikiler, bu misyonlarca yrtlr. 1961 ylnda kabul edilen Viyana Szlemesinde diplomatik misyonlarn grevleri yle sralanmtr.

a-Gnderen devleti, kabul eden devlette temsil etmek,

b-Devletler hukuku erevesinde, grevli olduu devlet dahilinde, gnderen devletin ve vatandalarnn menfaatlerini korumak,

c-Mzakereler yapmak,

d-Meru imkanlar erevesinde kendi hkmetine gelimelerle ilgili bilgi gndermek,

e-ki lke arasndaki siyasi, ekonomik, kltrel ve bilimsel ilikileri arttrmak,

f-Yerine gre konsolosluk ileri yapmak.

Yine ayn szlemeyle, misyonlarn birok dokunulmazlk ve ayrcal vardr. Kiisel dokunulmazlk, vergi muafiyeti, yarg muafiyeti vb. en yaygn uygulama alanlardr.

Diplomatik pasaport-Diplomatic passport

Yurt dna giden dileri memurlar ile aile mensuplarna, d temsilciliklerdeki grevlilere, diplomatik kuryelere, milletleraras mzakere ve toplantlara devleti adna katlan heyet yelerine, milletvekillerine ve ilgili lkenin pasaport kanununda dier ilgili kiilere verilen pasaport. Biim asndan lkenin dier pasaportlarndan birka unsur dnda fark yoktur. Diplomatik pasaportlarn rengi sradan pasaportlardan farkl olur ve zerinde diplomatic passport- ibaresi bulunur. Pasaportun ikinci sayfasnda, veren lkenin dileri bakanl adna, sz konusu pasaportu tayan kiiye her trl kolayln ve hrmetin gsterilmesini isteyen yaz yer alr. Pasaportun dier ksmlarnda diplomatn, kimlik bilgileri, resmi, dileri bakanl mhrleri vb. yer alr.

Diplomatik koruma-Diplomatic protection

Diplomatik temsilciliin, grevli olduu lkedeki kendi vatandalarnn o lke kanunlar karsndaki hak ve karlarn himaye etmesidir. Diplomatik himayeye giriilmeden nce, vatandan o lkenin yetkili mercilerine

bavurmu olmas ve mmkn olan btn yerel kanuni yollar denemi bulunmas bu konudaki ana kurallardandr.

Diplomatik dereceler-Diplomatic ranks

Diplomatlar, grev ve yetkilerine gre u ekilde sralanr:

Bykeli (ambassador extraordinary and plenipotentiary),

ortaeli (minister plenipotentiary),

eli (minister),

mashatgzar (charge daffaires),

geici maslahatgzar (charge daffaires ad interim),

eli mstear (minister-counselors),

mstear (counselor),

askeri ataeler (military attaches),

sivil ataeler (civilian attaches),

birinci katip (first secretary),

ikinci katip (second secretary),

askeri atae yardmclar (assistant army, naval and air attaches),

sivil atae yardmclar (civillian assistant attaches),

nc katip (third secretary)

ve dier atae yardmclar (assistant attaches).

Diplomatik ilikiler-Diplomatic relations

Diplomatik ilikilerin kurulmas nemli koulun gereklemesine baldr:

a-Bamszlk,

b-Tannmlk,

c-liki kurma konusunda karlkl anlama.

Bamsz bir varl olmayan, dier lkeler tarafndan hukuki ve siyasi varl resmen tannmayan yada ilikiye girme konusunda irade beyanlarn ortaya koymam lkeler arasnda diplomatik iliki kurulmas sz konusu deildir.

Diplomatik temsilci-Diplomatic representative

Devletlerin birbirleriyle ilikilerde bulunmasn salamak amacyla tayin olunan ve devleti yabanc devlet nezdinde temsil eden kii, diplomat.

Diplomatik temsilciyi kovma-Expulsion of diplomatic agent

Herhangi bir devletin, kendi topraklarnda bulunan yabanc lke diplomatnn topraklarn terk etme konusunda uyarmas ve ardndan snr d etmesi. Diplomatik ilikilerde en tehlikeli davranlardan biridir ve sadece lke gvenliini dorudan tehdit eden ok acil durumlarda bavurulur. Kovulan kiiye lkeden ayrlmas iin 24 saat sre tannr. Bu sre duruma ve suun trne gre gne yada bir haftaya kadar kabilir. Genellikle byle bir davran, misliyle karlk grr ve diplomat snrd edilen lkede, bunu yapan lkenin ayn dzeydeki diplomatn snr d eder.

Diplomatik zm-Diplomatic solution

Herhangi bir soruna bar yollarla bulunan zm. Problemi savasz biimde halletme.

Diplomatik valiz-Diplomatic suitcase

Hkmetlerin d lklerde bulunan temsilcileriyle her trl idari belge, gizli mektup vb. deiimine olanak salayan uluslar aras ayrcalk ve bu ayrcalktan yararlanarak iletilen belge topluluu. zerleri resmi balmumlu mhrl ve haklarnda kurye mektubu dzenlenmi olmaldr.

Diplomatik gelenekler-Diplomatic traditions

lkeler arasndaki diplomatik mnasebetlerde, zerinde ittifak edilmi, yazl olmayan kurallar ve teamller.

Diplomatik Protokol (diplomatic protocol)

Diplomatik misyon yeleri arasndaki ilikileri dzenleyen kurallar. Bu konu uzun yllar tartmalara yol amtr. Diplomatik derecede ve protokol sorunu 1815 Viyana Kongresi ve 1818 tarihli Aix-la-Chapelle Kongresinde ele alnmtr. Bunlarda alnan kararlar 14 Nisan 1961 tarihinde Viyanada toplanan Diplomatik liki ve Baklklar Hakknda Birlemi Milletler Konferansnda da kk dzeltmeler kabul edilmitir. Buna gre diplomasi temsilcilikleri snfa ayrlmaktadr: (1)Devlet bakan katna atanan bykeliler ve nunciolar, ya da bunlara eit durumda bulunan teki diplomasi temsilcileri, (2)Devlet bakan katna atanan, ortaeliler ve internunciolar (Papalarn ortaelileri) (3)Dileri Bakan katna atanan igderler. Szlemenin 16. maddesinde, her snfta elilik kurulunun balarnn, kabul eden devlette, greve baladklar tarih srasna gre nde gelecekleri belirtilmitir.

Disiplin kurulu-Disciplinary corps

Siyasi partilerde, parti tznn uygulanmasn ve denetimini takip eden birim.

Dorudan demokrasi-Direct democracy

Vatandalarn belirli zaman aralklarnda kanunlar yapmak, anlamazlklar zmek, genel politikalar belirlemek yada askeri ve sivil makamlar iin yetkilileri atamak zere bir araya geldii demokrasi uygulamas. Antik Yunan kentlerine zg bu tr bir demokrasiye gnmzde rastlanmamaktadr. Ancak, kavramsal olarak varln srdrmektedir.

Dorudan diplomasi-Direct diplomacy

Herhangi bir arac olmadan dorudan doruya devletin st dzey yneticileri

tarafndan yrtlen diplomasi.

Dorudan etki-Direct effect

Uluslar aras hukuka gre, bir anlamann, o anlamay kabul etmi olan devletin uygulam olduu aykr davran nlemek amacyla, sz konusu davrann maduru olan herhangi bir birey tarafndan uygulamaya geirilmesi.

Dorudan Haberleme Hatt Antlamas, 1963

Krmz Telefon Antlamas olarak da bilinir. A.B.D. ile Sovyetler Birlii arasnda, herhangi bir yanllk kmas veya kaza sonucu bir nkleer sava kmas tehlikesini nlemek amacyla imzalanan antlama. 1962 Ekim Fzeleri Bunalm (Kba)ndan sonra, iki lke lideri arasnda dorudan devreye girecek ve diyalou kolaylatracak bir iletiim sisteminin kurulmas gndeme gelmiti. Bu amala iki lke arasnda 20 Haziran 1963te Cenevrede sz konusu antlama imzaland.

Dou Avrupa-East Europe

1989 ylna kadar Sovyet nfuzu altnda bulunan Avrupa lkeleri grubu. Sovyetler Birlii, Demokratik Almanya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya, ekoslovakya, Arnavutluk ve Yugoslavyadan oluan bu lkeler arasnda siyasal birlikteliin yan sra, COMECON erevesinde ekonomik birlik de sz konusu idi.

Dou Bloku-Eastern Block

1945 ylndan sonra oluan souk sava dneminde Sovyetler Birliinin gdmndeki lkeler. Pratikte sadece Dou Avrupa lkeleri n plana kmasa da, Sovyet nfuzundaki tm komnist dnyay kastetmektedir. 1989 ylndan

itibaren dalmtr.

Dou Politikas (Ostpolitik)

Dou-Bat ilikilerinde yeni bir bakn sonucu olarak Federal Almanyann 1967 ylndan itibaren izlemeye balad, Varova Pakt lkeleri ve Demokratik Almanya ile ilikilerini normalletirmeyi amalad Dou Avrupa politikas. Bu politikann ana unsuru vard. i-Moskova ile dorudan diyaloun almas ii-Dou Avrupa lkeleri ile ilikilerin tam olarak normalletirilmesi iin yollarn aranmas iii-Demokratik Almanyay ayr bir birim olarak tanmakszn bu devletle geici bir anlamaya (modus vivendi) varlmas.

Diyaloun ilk adm, 12 Austos 1979te Sovyetler Birlii ile Federal Almanya arasnda yaplan andlamadr. Bu andlamayla iki devlet yumuamay en nemli siyasal amalar arasnda tanmlamakta ve ilikilerinde balang noktas olarak Avrupa gereklerini kabul edeceklerini belirtmekteydiler. Ayrca iki devlet, ilikilerinde kuvvet kullanmay ve Avrupadaki lkelerin olumu snrlar iinde btnlklerine sayg gstereceklerini taahht etmekteydiler. Andlamada ayrca taraflar Oder-Neisse akarsularnn Dou Almanya-Polanya snrn oluturduu kabul ettiklerini de aklyorlard.

Ostpolitikin ikinci unsuru 7 Aralk 1970 Federal Almanya-Polonya Andlamasdr. Bu andlama ile iki lke Potsdam Konferans ile belirlenen Oder-Neisse snrn tanmay ve gelecekte de snrlarn dokunulmazln kabul ve birbirlerine kar kuvvet kullanmamay taahht ettiler.

Ostpolitikin en nemli unsuru ise Federal Almanya ile Demokratik Almanya arasnda Souk Savan temelini oluturan ilikileri idi. ki Alman devleti arasndaki andlama 21 Aralk 1972de imzaland. Bylece Federal Almanyann Dou Politikasnn en nemli ve anlaml uygulamas gerekletirildi. Bu andlamaya gre, taraflar birbirlerine kar kuvvet tehdit kullanmayacaklar, birbirlerinin snrlarnn dokunulmazln ve toprak btnln kabul edecekler, birbirlerini uluslararas alanda temsil etmeyecekler, teki adna davranta bulunmayacaklar ve aralarnda daimi temsilcilikler kuracaklard. Federal Almanya, andlamann imzaland gn Demokratik Alman hkmetine bir nota vererek, imzalanan andlamann

Almanyann birlemesi amacyla elimedii grnde olduunu aklamtr.

Federal Almanyann Dou Politikasndaki son engel 11 Aralk 1973 tarihli Federal Almanya-ekoslovakya Andlamasyla ortadan kaldrld. Bu andlama ile, 1938 Mnih Dzenlemesinin geersiz olduu kabul edilmi, iki lke snrlarnn dokunulmazl ykmllk altna alnmtr. Ayrca iki devlet arasnda diplomatik iliki kurulmutur. Bylece, Willy Brandtin 1967 ylnda ortaya att Dou Politikas, bu politikann zne uygun olarak imzalanan andlamalarla yrrle girmi ve Federal Almanyann bu tutumu, Souk Savatan yumuama dnemine geite en nemli basamak ta olmutur.

Dou Sorunu (Eastern Question)

Osmanl Devletinin dalmaya balamasndan sonra byk devletlerin Osmanl zerindeki rekabetlerini aklayan terim (Eski dilde ark Meselesi). lk kez 1813 Viyana Kongresinde kullanlmtr.

1699 Karlofa Andlamas ile Osmanl ilk kez byk toprak kayplarna uramt. Kuzeyde Rusyann byk bir g olarak ortaya kmas ile de XVIII. yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl Devletinin hem Karadenizde hem de Balkanlarda nfuzu sarslmaya balad. Bu arada Rusya I. Petro zamannda itibaren Kafkasyaya da inmeyi balam, bu da Osmanl Devleti iin baka bir sorun olmutur. XIX yzylda smrgeci Avrupa devletleri de Osmanl Devletinin Afrika ve Ortadoudaki topraklarna gz dikmeye ve buralar ele geirmeye baladlar.

Bu paralama sreciyle beraber tek bir devletin Osmanl Devleti zerindeki etkisini artrlmasndan korkan byk devletler, mevcut dengeye korumak amacyla Osmanl Devletinin toprak btnln Batl devletlere dayanarak korumas ve bunun karlnda eitli dnler verme yolunda bir politika izlediler. Ama XIX. yzyln sonunda Osmanlnn artk yaamayacana karar veren bu devletler, bata ngiltere olmak zere, artk Osmanl Devletini paylama abasna girdiler. Bu durum Osmanl Devletini Almanyaya yaklatrd. 1912-1913 Balkan Savalarnda Avrupadaki son topraklarn da

kaybeden Osmanl Devleti I. Dnya Savann hemen ncesinde Almanya ile bir ittifak andlamas imzaland. Sava srasnda Sykes-Picot andlamas ile Osmanly paylama konusunda anlaan Batl devletler, sava sonrasnda Rusyada Bolevik Devriminin olmas sonucu doan yeni ortam dorultusunda San Remo Konferansnda yeni bir paylama gittiler. Bunun sonucunda Ortadoudaki Osmanl topraklar ngiltere ve Fransa arasnda paylald. Byk devletlerin Boazlar ve Anadolu iin ngrdkleri paylam ise Kurtulu Sava ile baarszla uratld. Sonuta Batl devletler 1923 Lozan Andlamas ile Trkiyeyi tanmak zorunda kaldlar.

Dolaysz vergiler-Direct taxes

Ykmlden dorudan doruya alnan vergi. Bu vergiyi belirleyen balca zellik, ykmlnn kendine den vergi yknn kendine den vergi ykn bakalarna yanstma olanann bulunmamasdr.

Dolar diplomasisi-Dollar diplomacy

Bir devletin, baka lkelerde yatrm yapm olan kendi vatanda zel giriimcilerinin karlarn korumak iin bu lkelere kar g kullanmna kadar varan bask uygulamas. Daha ok ABDnin Orta ve Gney Amerika lkelerine kar uygulad politikalar ifade eder. II. Dnya Savandan nce ABD, izolasyonist bir politika izleyerek dnya politikasna fazla karmam ve genellikle Orta ve Gney Amerika lkelerine ilgi duymutu. Bu blgelerde bulunan Amerikan firmalarnn paralaryla finanse edilen siyasal tertipler, darbeler ve atmalar nedeniyle ABD nin izledii ekonomik bask politikasna, dolar diplomasisi denmitir.

Dolar a-Dollar gap

Genellikle dolar ile demeler yapan ve kabul eden bir lkenin, dierleriyle olan lehte yada aleyhteki deme durumudur. Bu durum, o lke iin lehte ise, kar lkenin bu a onun iin -dollar gap- tekil eder. Durum aksi ise, bu lke iin bir dolar a sz konusudur.

Dominyon sistemi-Dominion system

1926 ylnda ngiltere tarafndan kurulmu olan ve Kanada, Avustralya, Gney Afrika, Yeni Zelanda gibi eski ngiliz smrgesi lkelere i ve dilerinde tam eitlik hakkndan yararlanma imkan veren iliki biimi. Yaklak otuz yl sren sistem, II. Dnya Savandan sonraki uluslar aras dzen ierisinde etkisini kaybederek, baka bir iliki biimine dnmtr.

Domino teorisi-Domino theory

Yaylma kuram. Bir lke komnist olursa, komularnn da birbiri arkasna komnistleeceini savunan kuram. Amerikal siyaseti Walt W. Rostow un 1916-2003 grleri dorultusunda oluturulan bu Amerikan d politika kuramna gre, Asyadaki lkelerden herhangi birisinin komnizme girmesini nlemek amacyla ABD elinden gelen her eyi yapmal, hatta Vietnam kaybetmemek iin ne pahasna olursa olsun ava srdrmeli. Ama 1975 ylnda geri ekilmek zorunda kaldnda, bu teori ve buna bal politikalar nemi bir darbe yemitir. 1991 ylnda komnizmin tehdit olmaktan kmas ile hibir geerlilii kalmamtr.

1950lerin ortalarndan itibaren ABDnin yaklak yirmi yl boyunca uygulad Gneydou Asya politikasnn dayand gr. Domino teorisi ilk kez Nisan 1964te Vietnamla ilgili birbasn toplants srasnda Bakan Eisenhower tarafndan ortaya atlmtr. Vietnamdan geri ekilme ynndeki basklara, ABDnin Vietnam kaybetmesi halinde blgedeki dier ABDnin yannda yer alan lkelerin domino talarnn yklmas gibi teker teker in ve Sovyet etkisine girecekleri ekilde cevap vermitir. Daha sonra Amerika d politikasn ynlendiren dier devlet adamlar tarafndan da paylalan bu gr ABDnin yllarca Vietnamdan ekilmeye srarla reddetmesinde etkili olmutur. Bu gr ayrca 1965te ABDnin Dominik Cumhuriyetine kar giritii askeri harekat aklamak, Kba lideri Fidel Castronun yarataca bir domino etkisinden korunmann amaland iddia edilmitir.

Domuzlar Krfezi Operasyonu-Bay of Pigs Operation

1961 Nisannda Kbadaki Fidel Castro rejimini devirmek amacyla A.B.D. stihbarat-CIAnn destekledii Kbal mltecilerin lkenin gneybatsndaki Domuzlar Krfezinde giritikleri baarsz askeri hareket. 1959 banda Kbadaki Amerikan yanls diktatr Batistay devirerek iktidara geen Fidel Castro Sovyet yanls bir politika izliyordu. A.B.D. Castroyu devirebilmek iin eitli yollar arad. Amerikan Devletleri rgt (OAS)ndaki dier Latin Amerikan devletlerini Kba aleyhinde girime zorlad ve bu lkeye kar bir ekel boykotu uygulamaya balad. Castro bu harekete, Kbadaki Amerikallarn mlklerini milliletirerek cevap verdi ve Havanadaki Amerikal diplomatlarn lkeyi terk etmesini istedi. Bunun zerine Bakan Eisenhower Kba ile diplomatik ilikileri kesti. Bundan sonraki Bakan Kennedy de CIAnn hazrlanm olduu plan uygulamaya koyarak Domuzlar Krfezi kartmasn gerekletirdi, ama plan baarszlkla sonuland. Kbal yetkililerin harekata katlm mltecileri yarglamalar sonucu harekattaki A.B.D. rol ortaya kt. Bu olaydan sonra iki lke arasndaki gerginlik Sovyetler Birliinin Kbaya nkleer balkl Ekim Fzelerini yerletirmeye balamas ile daha da artt.

Donuk diplomasi-Deep freeze diplomacy

Deep freeze diplomasi. Bir devlet tarafndan uygulanan, retkenlikten uzak, etkinlii zayf ve ilevsellii bulunmayan pasif diplomasi.

Dostane Tutum-Amiability

Diplomatlarn akredite olduklar lkelerde, lke hkmeti ve resmi grevlileri ile kiisel ilikilerini gelitirmesi ve sorunlar ne olursa olsun iletiim kanallarnn ak olmasn salamas. Bir devletin, dier devlete kar uzlamac politika uygulamas. Dosta Giriim (friendly demarche)

Devletleraras uyumazlklarn bar yollardan zmnde kullanlan bir yntem. Aralarnda belirli bir uyumazlk bulunan ve uyumazl zmek iin grmelere eitli nedenlerle hazr olmayan taraflarn bir araya gelmelerini

salamak, bir dosta giriim rnei olabilir. Bu trden bir abada temel ama, szkonusu devletler arasnda belirli bir yumuama yaratarak grme zemini hazrlamak ve taraflar buluturup grtrmektir.Taraflar bu giriimi olumlu ya da olumsuz karlamakta serbesttirler.

Drtl ttifak, 1815

Viyana Kongresi dzenlemeleri erevesinde, 20 Kasm 1815te Avusturya, Rusya, Prusya ve ngiltere arasnda imzalanan ittifak. Rus ar Aleksanderin giriimleri sonucu imzalanan Kutsal ttifaka ramen Rusyaya gvenmeyen Avusturya, daha geni kapsaml bir ittifak istemekteydi. Yeni ittifak arsna daha sonra ngiltere de katld. Bu ittifak, Fransaya kar imzalanm olmasna karn Avrupada yeni oluturulan statkoyu korumay amalamaktayd. Her trl liberalist eyleme kar taraflarn ortak faaliyeti ngrlmekteydi. Ayn ekilde milliyetilik akmlarna da cephe alnacakt. Bu ittifaka daha sonra 1818de Fransa da katld. 1848 devrimlerine kadar bir ekilde baarl olduu sylenebilecek ittifak, Viyana Dzeninin kurucularndan Avusturya anslyesi Metternichin adyla da anlr.

Drago Doktrini-Drago Doctrine

Arjantin eski dileri bakanlarndan Luis Maria Drago 1859-1921 tarafndan ortaya konulan ve devletlerin d borlarn deyememeleri halinde ortaya kacak duruma ilikin hkmler ieren hukuk gr. Buna gre, bir devletin baka bir lkedeki vatandalarnn alacaklarn alamamalar halinde hukuken o lkeye mdahale hakk yoktur. Zira, bir devlete bor veren sermaye sahipleri, o lkenin kaynaklarn, deme kabiliyetini ve dememe durumunda karlaabilecekleri olas zararlar iyi bildiklerinden, bor artlarn olduka ar tutarlar. Bu nedenle ayn sermaye sahipleri, bu devletin egemen bir birim olduunu ve borcunu demeye zorlanamayacan gz nnde bulundurmaldr. Buna karn borlu lke de, borcunu deme yollarn bulmakla ykmldr. 1907 Lahey Bar Konferansnda ba deiikliklerle kabul edilmitir.

lkelerin d borlarnn askeri mdahalelerle detilmesine kar kan doktrin. Bu doktrin 1902de Arjantinin Dileri Bakan tarafndan ortaya atlmtr. Louis M. Drago, borlu devletin borcunu deyemedii durumlarda zorlama

tedbirleri uygulamann veya borlu devletin topraklarn igal etme hakknn olmadn ve bunun uluslararas hukuka aykr olduunu ilan etmitir.

Drago doktrinine gre, bir yabanc devlete bor veren sermaye sahipleri, sz konusu lkenin kaynaklarn, deme kabiliyetini durumunda karlayabilecekleri olas zararlar gayet iyi bilirler. Bu yzden de borcun artlarn o derece ar tutarlar. Ayrca sermaye sahipleri bor verdikleri devletin egemen bir birim olduunun ve borcunu demeye zorlanamayacann da bilincinde olmak durumundadrlar. Buna karlk borlu devlet de mutlaka borcunu tanmak ve deme yollarn aramak zorundadr. Ancak, varolan borcu zorla detmeye kalkmak zayflarn kuvvetlilerin etkisi altna girmesine yol aacaktr. Dragonun bu grleri 1907de La Haye kinci Bar Konferansnda yeniden ele alnmtr. ABD temsilcileri Genel Horace Portesin baz nerileriyle birlikte biraz deiiklie urayarak kabul edilmitir.

Drago Doktrini 1902de ngiltere, Almanya ve talya tarafndan Venezuela borlarn demeyince kurulan deniz ablukasyla gndeme gelmitir. Drago doktrini Monroe doktrini erevesinde Avrupann yarmkreye mdahale etmemesi prensibini desteklemek iin ABD tarafndan savunulmutur. Bununla beraber borlu devlet yargsal ve idari areler bulamazsa uluslararas hukuk standartlarnda hakkn reddi davasna konu olabilir. Byle bir durumda bir d devlet kendi vatandalar adna diplomatik olarak mdahale edebilir.

Duayen (dean of diplomatic corps)

Diplomatik protokolde bir stat. Bir meslekte yaa ve kdemce bata gelen kimse. Bir lkede grevli diplomatik temsilcilerden misyon efi olarak o lkede en uzun sredir bulunan temsilci.

Dumbarton Oaks Konferans-Dumbarton Oaks Conference, 21 Austos-7 Ekim 1944

1944 yl Austos ve Ekim aylar arasnda ABDnin bakentinde in, Sovyetler Birlii, ngilterenin katlmyla dzenlenen ve BM Szlemesinin taslan

hazrlayan konferans.

Birlemi Milletlerin kurulu ve faaliyetleri hakkndaki n almalarn yapld konferans. ki ayr safhadan oluan konferansn ilk ve nemli olan safhasna A.B.D., ngiltere ve Sovyetler Birlii katlm, ikinci safhada in de yer almtr. Konferansta Milletler Cemiyeti yerine kurulacak yeni uluslararas rgtle ilgili gr alveriinde bulunulup nerilerle ilgili taslak planlar hazrlanmtr.

Konferansta byk glerin kurulmasn amaladklar dnya rgtnn yaps konusunda byk oranda anlamaya varlm. Anlalamayan konularn zm (veto hakknn kullanm, yelik, bunalmlarn zm ekli) Yalta Konferansna braklmtr. Dumbarton Oaks Konferansnda hazrlanan neriler tasla 1945 ylnda dzenlenen San Fransisco Konferans sonunda yaynlanan Birlemi Milletler Andlamasna birka deiiklik dnda temel olmutur.

Dunkirk Andlamas, 4 Mart 1947

ngiltere ve Fransa arasnda 50 yllna imzalan ve yeni bir Alman saldrganlna kar karlkl danma ve ortak hareketi ngren andlama. Tam ad Dunkirk ttifak ve Karlkl Yardmlama Andlamasdr. Andlama askeri konularda olduu kadar ekonomik konularda da karlkl danmay ieriyordu.

Dunkirk Andlamas, II. Dnya Savanda yaanan felaketten sonra Fransann yeniden bir byk g olarak douunu simgeler. Andlama bir yl sonra imzalanacak olan Brksel Andlamasna nclk etmitir.

Duyuru-Annunciation

Yeni bir politika uygulanacan bildirme.

Dnya Hkmeti (world government)

Devletlerst olan; sahip olduu en yksek yetki ve g ile bar ve gvenlii salayacana inanlan global bir politik kurum. Dnya Hkmeti taraftarlar kurulacak olan federasyonun merkezi yetkisi federasyonuna ye olan devletlerin vazgeecekleri yetkiden oluacan savunmutur. Gnmzde dnya hkmeti fikrini savunan ve yaymaya alan en hareketli grup, Birleik Dnya Federalistleridir (United World Federalist).

Btn kuvvetin tek bir elde topland uluslarst g. Bu g, yetkisi altndaki devletler ve onlarn halkn ilgilendiren btn politikalar biimlendirir. Byle bir askeri fetihlerle kurulaca gibi devletler arasndaki ibirlii ile de kurulabilir. Eski Roma mparatorluu fetih yoluyla bu gce ok yaklaan tarihin baarl rneklerinden birisidir.

Dnya Kamuoyu (world opinion)

Taahhtte bulunmu uluslarn ya da hi bir uluslararas g grubu ile ibirlii yapmayan liderlerin, gerek ya da tasarlanm beklenen tepkilerinin manevi gc.

Dnya Politikas (world policy)

Uluslararas politika kavramnn bir baka anlatm ekli. Uluslararas politika kavramndaki varsaym ulus devletinin temel birimi olduudur. Ancak dnyamzda yeralan dier ulus-devlet d baz birimlerde uluslararas politikann kapsam ierisine alnmaktadr. Dnya politikas kavram ise uluslararas kurulular veya baz zihinsel kurulular da iine alarak biraz farkl ereve izmektedir. Dnya politikas uluslararas ilikilere farkl bir perspektiften bakan farkl bir yaklamdr.

Dnya Ticaret rgt Kurucu Anlamas-Agreement Establishing the World Trade Organization

1984 ile 1994 yllar arasnda devam eden Uruguay Round grmeleri sresince hazrl sren ve Nisan 1994 tarihinde Fasta kabul edilen ok tarafl anlama. Sz konusu anlama, uluslararas ticareti dzenleyen drt blmden olumakta ve Dnya Ticaret rgtnn kuruluunu resmiletirmektedir.

Dnya vatandal, kozmopolitanizm-Cosmopolitanism

Kendini herhangi bir vatan yada rk ile snrl grmeksizin insan olunun bir paras olarak grme. Politik eilimleri farkl olmakla birlikte tm insanlarn tek bir toplulua mensup oldukalarn, bu nedenle de bal olduklar bu insanlk toplumunun gelimesi iin aba gstermeleri gerektiini savunan anlay.

Dk Younlukta atma (low-intensity conflict)

ABDnin nc dnya lkelerindeki gerilla savalarna tepkide bulunmak eklindeki atmalar ifade eden bir eit sava stratejisi. Dk younluktaki atma stratejisinde hafif silahlarn kullanm szkonusudur ve bu strateji halen ABD tarafndan kullanlmaktadr.

Dyun- Umumiye

Osmanl Devletinin 1854 Krm Savandan sonra almaya balad d borlar demeyecek duruma gelmesi zerine kurulan kurum.

Osmanl Devleti 1854ten sonraki yirmi yl iinde on be defa d bor ald. 5.297.676.000 altn Franka ulaan borcun yllk faizi de 300 milyon Franka varyordu. Osmanl Devleti bu borcun faizini bile demeyecek duruma gelince Ekim 1875te Ramazan Kararnamesi yaynland. Bu kararname ile vadesi gelen taksitlerin ancak yarsnn denecei akland. Ancak Mart 1876da demeler tamamen durdu. Bunu, Osmanl hkmetinin Galata bankerlerinden

ald ve toplam 8.725.000 Osmanl liras i borcun denmesinin durdurulmas izledi.

1881 Eyllnde alacakl temsilcileri stanbulda biraraya geldi. Toplant sonucunda, borlar, alacakllarn seecei yelerden meydana gelen bir meclisin ynetmesine karar verildi. 20 Aralk 1881de yaynlanan Muharrem Kararnamesi ile de hkmetle anlamaya varld. Kararname, 1858-1874 arasnda alnan 5.5 milyon Franklk borcu iermekteydi. Ayn yl iinde, greve borlara ayrlan devlet gelirlerinin, alacakllarn karlarna uygun biimde ynetilmesi olan Dyun- Umumiye-i Osmaniye Meclis-i daresi kuruldu. Dyun- Umumiyenin ynetim kurulu, ngiltere ve Hollanday temsilen bir, Almanya, Fransa, talya, Avusturya ve Osmanl Devleti ile Osmanl Bankas ve Galata bankerlerini temsilen yine birer olmak zere sekiz yeleden oluuyordu. Dyun- Umumiyeye tuz, pul, ipek, ttn, balk av ve alkolden alnan vergiler ile damga resmi gibi gelirler braklmt. Avrupa sermaye evrelerinin basks ile ttnden alnan vergiden elde edilen gelirin artrlmas amacyla bu rnn retimi denetim altna alnd ve 1884 ylnda Ttn Rejisi adnda bir irket kuruldu.

Osmanl Devleti, Duyun- Umumiyenin kurulmasndan sonra da bor almaktan kurtulamad. I. Dnya Sava sonras stanbul hkmetiyle itilaf devletleri arasnda imzalanan Sevres Andlamas ile Dyun- Umumiyenin devam ngrlyordu, ama Lozan Andlamas ile bu kurum tarihe karmtr. Lozan Andlamas ile Osmanl borlar ondan bamszln kazanan devletler arasnda paylatrlm ve Trkiye 1954e kadar taksitler halinde kendisine den pay demitir. U (e-f-g) ECOCROP

Dnya Gda ve Tarm rgtnn FAO dnyadaki bitki trleri, bunlarn zellikleri ve yetime koullar konusunda oluturduu bilgi bankas. Sisteme dnya apnda, iki bine yakn bitkiye ilikin bilgi kaytldr.

Edirne Andlamas, 1829

Osmanl devleti ve Rusya arasnda 14 Eyll 1829 tarihinde Edirnede imzalanan ve 1828-1829 Osmanl-Rus Savan sona erdiren andlama. Andlama ile Rusyann Dou Avrupa ve Balkanlardaki konumu g kazanrken Osmanl devleti zayflama ve Avrupadaki g dengesine baml bir hale gelmitir. Bu andlama Osmanlnn Balkanlarda geri kalan son topraklarn da kaybetmesi yolunda bir balang olarak kabul edilir.

Egalitarianizm-Egalitarianism

Siyasal ve sosyal eitlikilik ilkesi. Uluslararas ilikilerde, gl devletin, medeni bir yaam iin gerekli olan minimum yaam standartlarna tm devletlerin sahip olmas iin gerekli koullar hazrlamas gerektiini savunan gr.

Ege sorunu-Agean disbute

Trkiye ile Yunanistan arasnda Ege Denizi konusunda; uluslararas sularn nereleri kapsad, kara sularnn 6 yada 12 mil saylp saylmayaca, Ege zerindeki hava koridorlar, Egedeki adalarn silahlandrlmas ve Ege Denizi zerindeki adacklarn hukuki stats gibi konularda younlaan bir dizi blgesel sorun/anlamazlk. Var olan bu sorunlar; karasular, kta sahanl, FIR hatt-hava sahas ve adalarn silahlanmas olmak zere drde ayrarak incelenebilir.

Karasular sorunu

Lozan Andlamas Egedeki karasular 3 mil olarak kabul edilmitir. 17 Eyll 1936 tarihinde Yunanistan bir yasa ile karasularn 6 mile karmtr. O dnemde iyi olan Trk-Yunan ilikileri nedeniyle, Trkiye buna ses kartmamtr. Bylece Yunanistann Egedeki pay %35e kmtr. 6 mili ancak 1964te uygulamaya balayan Trkiye ise, %8,8lik bir paya ulamtr. Eer Egedeki karasular 12 mile karsa bu oranlar srasyla %63,9 ve %10a ykselecektir. Bunun nedeni Egedeki 12 mil olaynn aslnda bir adalar sorunu olmasdr. Yunanistann Egede, bir ksm da Trkiyeye ok yakn yerlerde bulunan 2383 adas bu lkeye byle bir avantaj salamaktadr.

12 mil sorunu, sadece Trkiyeyi deil, Ege denizinin ak denizini bir uluslararas su yolu olarak kullanan her devleti ilgilendirmektedir. nk 12 mil durumunda Egedeki ak deniz oran %56dan, &.1e inecektir.

Yunanistan, Ege karasular sorununda karasularnn azami snrnn 12 mil olabileceini kabul eden 1982 BM Szlemesine atfta bulunmaktadr. Trkiye ise, bu szlemeye taraf olmadn vurgulamakta, Ege denizinin bir yarkapal deniz olduunun altn izmekte ve Egede snr saptamas yaplrken hakkaniyet ilkesine gre hareket edilmesi gerektiini belirtmektedir. Trkiye, ayrca Yunanistann karasularn 6 milin stne karmasnn casus belli (sava sebebi) saylacan ifade etmektedir.

Kta sahanl sorunu

Yunanistan, Trkiye ile herhangi bir anlama yapmadan kta sahanln eit uzaklk ilkesine gre tek tarafl bir biimde saptayarak, blgede yabanc irketlere petrol arama izni vermeye balamtr. Bylece Yunanistan Ege denizi kta sahanlnn tamamn kendisinin sayma eilimine girmitir. Trkiyede, kta sahanlnn Ege Denizinin en derin noktalarndan geen hatta gre snrlandrlabilecei grnden hareket ederek 1 Kasm 1973te, TPAOya, Anadolunun doal uzants, yani kendi kta sahanl sayd yerlerde (ki baz Yunan adalarnn batsna dyorsa) petrol arama ruhsat vermitir. Yunanistan bunu 7 ubat notasyla protesto etmi ve bylece sorun trmanmtr.

Yunanistan, Austos 1976da sorunu, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi ve Uluslararas Adalet Divanna gtrd. Gvenlik Konseyi, taraflarla grmelere balama ve Adalet Divanna bavurma nerisinde bulundu. Divan, Yunanistann ihtiyat tedbir istemini 11 Eyll 1976da reddetti. Ayrca divan, yl sonra, 1979 Ocanda, Ege Denizi Kta Sahanl konusunda yetkisiz olduuna karar verdi.

Taraflar arasnda Kasm 1976da, Bernde yaplan toplantda, kta sahanl konusunda yaplacak olan grmelerde nasl davranlacan belirleyen birtakm kurallar saptand. Ancak grmeler kesildikten sonra, Yunanistan

Bern Bildirisini tanmadn aklad. Mart 1987den sonra kendi kta sahanl olduunu iddia ettii blgede petrol arama izni verdi. Bunun zerine Trkiye 25 Mart 1987de Yunan adalarnn evresinde petrol arayacan belirtti. Silahl atma olaslnn ok yaklat bir bunalm doduysa da 27 Martda her iki taraf imdiki karasular dna kmayacaklarn akladlar.

Kta sahanl konusunda Yunanistann grleri unlardr. a)Trk kys boyunca dizilmi olan Yunan adalar, Yunan lkesinin ayrlmaz paralardr. Bu adalarn takmada oluturanlarnda en u noktalar birletirilerek bu izginin ii takmada suyu kabul edilmektedir. Bylece, Trk kylarndaki Yunan adalarnn batsnda Trkiyeye kta sahanl kalmamaktadr. b)Adalar kta sahanlna sahiptir ve bu kta sahanlnn snflandrlmas, kta lkeleri ile eit koullarda yaplr. c)Kta sahanl konusunda andlama yaplmamsa, Trkiye ile adalar arasnda eit uzaklk ilkesi uygulanmaktadr. Trkiye ise hakkaniyet ilkesi gereince bir tesbit yaplmas gerektiini belirtmektedir. Ayrca, kta sahanlnn snrlandrlmasnda doal uzant esastr. lkesini savunmakta, bir blgede adalarn bulunmasnn kta sahanl asndan zel durumlar oluturduunu, Ege Denizinin bir yar kapal deniz olduunu iddia etmektedir. Kta sahanl sorununu zmek amacyla, konuyu srekli olarak uluslararas forumlara gtrmek eiliminde olan Yunanistan karsnda Trkiye gene srekli olarak, karlkl grme ve anlamann esas olmasn ileri srmektedir.

FIR hatt-hava sahas sorunu

Yunanistan, 1931de bir Cumhurbakanl kararnamesi ile hava kontrol sahasn 3 milden 10 mile karm ve Trkiye o dnemdeki iyi ilikiler nedeni ile herhangi bir itirazda bulunmamtr. 1952 tarihli bir ICAO (International Civil Aviation Organization-Uluslararas Sivil Havaclk rgt) toplantsnda, Trk-Yunan karasular izgisinin batsnda kalan hava trafiinin Atina FIRnn yetki alanna girmesi kabul edilmitir.

Bu hattn dousunda ise stanbul FIR geerli olacaktr. Bu hat 1974e kadar bir sorun karmam, fakat 4 Austosta Trkiye NOTAM 714 ilan etmitir. (Notice to Airmen-Havaclara Duyuru). Buna gre, Trkiye ynnde uarken kuzey-gney orta izgisine varan her uak durumunu ve uu plann Trk yetkilerine bildirecektir. Ama, Trk radarlarnn Kbrs bulanmnda zararsz uaklarla potansiyel saldrgan uaklar arasndaki fark daha iyi saptamalarn

salamaktr. Bylece Trkiye, FIR hattn fiilen batya kaydrm olmaktadr. Yunanistan bunu, Trk kta sahanl iddialarnn bat snr olarak yorumlayarak reddetti ve 13 Eyll 1974de NOTAM 1157yi ilan etti. Yunanistan Ege hava sahasnn tehlikeli duruma geldiini aklayarak, Ege Denizini uu trafiine kapattn aklad.

Haziran 1979da NATO bakomutan William Rogersin hazrlad plan erevesinde taraflar, 1980 ylnda NOTAMlar kaldrdlar. Bylece Ege Denizi yeniden sivil havacla alm oldu. Ancak Yunanistann hava sahasn 10 mil olarak kabul etmesini yaratt sorunlar halen devam etmektedir.

Adalarn silahlandrlmas sorunu

1960 sonrasnda Ege Denizi zerindeki adalarda taraflar arasnda egemenlik, denetim ve gvenlii salamaya ynelik anlamazlk balamtr. Yunanistan, askeri amalarla da kullanlabilecek havaalan ve dier tesislerin ilkini 1952de Leros adasnda kurmutur. Ancak, Yunan adalarnn, 1974ten daha dorusu Trk Ege Ordusunun kurulduu 1975ten sonra hzlanarak silahlandrldn kabul etmek uygun olacaktr.

Uluslararas andlamalar, bu adalar katogoriye ayrmaktadr. 1-Yunan adalar Limni ve Semadirek ile Trk adalar mroz ve Bozcaada. Bu Boaz n adalar Boazlarla birlikte, Boazlar Rejimine ilikin Lozan Szlemesinin 4. maddesiyle askerden arndrlmtr. 2-Limmi, Sakz, Sisam ve Nikarya adl Yunan adalar. Bunlar Lozan Bar Andlamasnn 13. maddesi gereince lkelerinde ancak polis ve Jandarma kuvveti bulunabilecek, deniz ss ve istihdam kurmann yasak olduu adalardr. 3-Oniki ada, saylar aslnda 14 olan bu adalar da 1947 Paris Andlamasyla talyadan alnp Yunanistana verilmi adalar olup, ayn andlamann 14. maddesine gre zerlerinde ancak asayii salayacak kadar kuvvet bulundurulabilir.

Yunanistana gre, andlamalar yapld sradaki koullar kkl biimde

deimitir (rebus sic stantibus), dolaysyla adalar zerindeki snrlama ortadan kalkmtr. (Ayrca Boazlar silahtan arndran Boazlar rejimini dzenleyen Lozan Szlemesinin yerine 1936 Montreux Andlamas gemi ve Boazlar tekrar silahlandrlmtr. 1923 Lozan Boazlar Szlemesi tamamen sona ermitir. Boazlar tekrar silahlandrld iin, bu sistemin bir paras olan adalar da silahlandrlabilir. Trkiyeye gre ise Montreuxden Boaz-n adalarnn silahlandrlabilecei eklinde bir anlam karlamayaca, karlsa bile, Lozan Bar Andlamasnn 12. maddesi vardr. Bu madde, anlan adalarn 1914te silahszlandrldn dorulamaktadr. Yunanistan, ayrca, Trkiyenin 1947nin Paris Andlamasna taraf olmadn, bu nedenle de hak ve ykmllkler dourmadn iddia etmektedir. Trkiye ise, her ne kadar taraf olmasa da, Paris Andlamasnn bir objektif stat yarattn, bu nedenle de kendisini ilgilendirdiini belirtmektedir.

Egemenlik (sovereignty)

Sadece devletin sahip olup, dier sosyal kurumlarn sahip olmad en st karar alma ve uygulama yetkisi, iktidar. Egemenlik, i ve d egemenlik olmak zere ikiye ayrlr. egemenlik, ulusal snrlar iinde yalnz devletin yetkisi ve g sahibi oluunu, d egemenlik ise uluslararas dzende de devletin yalnzca kendi taahhtleri erevesinde snrlanabilen mutlak bamszln ierir. Egemenlik, otuz yl savalar sonunda politik bir gerek olarak kabul edilmi ve Modern ulus devletlerde en nemli politika, organizasyon birimleri olmutur.

Egemenlik, devletin snrsz zgrlklere sahip olmas demek deildir. Devlet idaresi uluslararas hukuk kurallarna ve devletin ye bulunduu birok uluslararas organizasyonlarn kurallar ile dzenlenir. Egemenlik eit artlarda baz haklara sahip devlet eitliini de anlatr. Ayrca devlet, bal bulunduu devlet sisteminin ortaya koyduu kurallarla da snrldr.

Egemenlik terimini ilk kez. J. Bodin kullanmtr. T. Bodine gre Egemenlik: kiiler, vatandalar ve uyruklar zerinde kanunlarn kstlamad en yksek iktidardr.

Egemen ynetimin otoritesi-A titre de souverain

Baz faaliyetlerin sadece siyasal egemenlie sahip bir devlet tarafndan yaplabileceini ngren uluslararas bir hukuk kural.

Egemen firma modeli-Dominant firm model

Uluslar aras petrol pazar modellerinden biri. Genellikle Petrol hra Eden lkeler rgtn(OPEC) niteler. Baka yorumlar ise, Suudi Arabistan ve OPEC dier byk retici lkelerini kasteder. Bu modele gre, piyasaya hakim olan en byk firma OPEC dnya petrol fiyatlar zerinde kontrole sahiptir. Ama ayn firma, rakiplerinin retimleri zerinde herhangi bir etkiye sahip deildir.

Eitim diplomasisi-Education diplomacy

Dier devlet ile iliki kurma konusunda eitim alanndaki dei toku programlarn, eitim kurulular arasndaki ibirliini vb. eitsel konular kullanmaya dayal diplomasi.

Eisenhower Doktrini, 1957

A.B.D. Bakan Eisenhowerin 1957 yl banda Kongreye sunduu bir raporla aklad ve uluslararas komnizm tehdidine kar direnmek iin Amerikan yardmna ihtiya duyacak Ortadou lkelerine askeri ve ekonomik yardm ieren politika. Doktrinin temelinde A.B.D.nin Sovyetler Birliinin Svey Bunalmndan sonra Ortadouda kazand prestije kar, blgede bir kar grup rgtleme abas ve blgedeki olaylar uluslararas komnizmin bir paras olarak kabul etmesidir. Kongrenin 9 Mart 1957de kabul ettii yukarda anlan rapor Eisenhower Doktrininin temeli oluyordu ve u noktalar ieriyordu. i-A.B.D. Ortadou lkelerinin bamszlk ve toprak btnln, kendi ulusal karlar ve dnya bar asndan hayati olarak kabul etmekteydi. ii-Uluslararas komnizm tarafndan desteklenen herhangi bir devletten gelecek ak bir saldrya kar yardm isteyen bir devletin toprak btnl ve bamszln korumak amacyla, Amerikan askeri kuvvetinin

kullanlmas da dahil olmak zere, gerekli yardm ve ibirliinin salanmas iin Kongre A.B.D. Bakannn bu amala serbeste kullanabilecei 200 milyon dolarlk bir denek ayrlmaktayd.

Eisenhower Doktrini A.B.D. asndan beklenen sonucu vermemitir. Sovyetler Birlii Msr ve Suriye doktrini, Ortadou lkelerin iilerine dorudan bir mdahale, siyonizm tarafndan beslenen emperyalist bir manevra olarak grmlerdi. Doktrin srailde bile souk karlanmtr. Doktrini kabul eden Lbnan ve Libya ile hararetle destekleyen Trkiye, ran ve Irak dnda Bat yanls Arap devletleri bile Doktrine katlmaktan endie duymulardr.

Ek protokol-Additional protocol

Asl anlamann dnda, sz konusu anlamann uygulanmas ile ilgili dier ayrntlarn ele alndkk anlama.

Eklektizm-Eclecticism

Uluslar aras hukukun, doal ve pozitif hukuklarn birleiminden olutuunu savunan teori. Buna gre, uluslar aras hukuk;

a-doal hukuktan gelmektedir nk, belli hak ve ykmllkler kaltmsaldr,

b-pozitif hukuktan da gelmektedir nk uluslar aras hukuka uyma ykmll esasna gredir.

Ekoloji-Ecology

Canllar ile evre arasndaki karlkl etkileimi inceleyen ve zellikle sanayi lkeleri merkezli olmak zere, son 30-40 yln uluslar aras politikalarnda olduka nemli bir gndem maddesi haline gelen fen bilimi. Siyasal alanda

Yeiller Partisi adyla ok sayda rgtlenmenin yolunu aan ekolojik kayglar, uluslar aras ekonomik ilikilerde doay koruyacak standartlarn gelitirilmesini salamtr. 1972 ylnda Stockholmde balayan BMnin ban ektii evre konferanslar, doaya zararl bir takm kimyasal maddelerin yasaklanmas konusunda n ayak olmutur.

Ekonomik ve Parasal Birlik-Economic and monetary union

ki yada daha fazla lke arasnda kurulan ileri dzeydeki ekonomik entegrasyon dzeyi. Avrupa Birliinin btnleme parametrelerinden biridir. 1970 yl balarndan itibaren Avrupada ekonomik ve parasal birlik kurulmas ynnde nemli admlar atlarak bir Avrupa Para Sisteminin temelleri oluturuldu. Avrupa tek pazarnn ancak ekonomik ve parasal birlik ile mmkn olaca anlaldndan Delors Komitesi adyla bir komite kurularak gerekli almalarn hzlandrlmas kararlatrlm ve 1987 ylnda yrrle giren Avrupa Tek Senedi, ekonomik ve parasal btnleme yolunda byk ivme kazandrmtr. 1989da komite tarafndan yaynlanan raporda aamal bir plan yrrle sokuldu:

1. aama; mevcut ekonomik yap iinde ekonomik ve parasal politikalarn daha sk koordinasyonu, merkez bankalarn dviz politikalarnda yakn ibirlii,

2. aama; ekonomik ve parasal birliin yaps, temel organlar ve Avrupa merkez bankalar sisteminin oluturulmas,

3. aama; Avrupa apnda tek paraya geilmesi. Eyll 1989 tarihinde Cap dAntibes Fransada toplanan Avrua maliye bankalarnca, ilk aama yrrle sokulmu, 1992 ylnda imzalanan Maastricht Anlamas ile ekonomik ve parasal birlik konusunda bir takvim belirlenmi ve yeni bir aamal plan ortaya konmutur. lk aama 1994e kadar srm ve Avrupa para birimlerinin birbirine yaknlatrlmas salanmtr. 1997ye kadar sren ikinci aamada, Avrupa Para Enstitsnn kurulmas salanmtr. En ge 1999 ylna balamas kararlatrlan nc aamada ise Avrupa ortak parasnn kullanlmaya balanmas salanmtr. u an tamamen tek para birimi euro ile parasal birlik salanmken, ekonomik btnleme konusunda da sona yaklalmtr.

Ekonomik ve sosyal komisyonlar-Economic and social commissions

BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafndan kurulan eitli alma komisyonlardr. Dnyann deiik blgelerindeki sosyal ve ekonomik sorunlarla ilgili incelemeler yaparak, zm konusunda Konseye bilgi verir ve raporlar hazrlar. u ana kadar dnyann deiik blgeleri iin kurulmu olan komisyonlar; Afrika Ekonomik Komisyonu, Latin Amerika Ekonomik Komisyonu, Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu. Sz konusu alt komisyonlarn merkezleri blge lkelerinden birinde yer almakta ve deiik alt birimlerden olumaktadr.

Ekonomik ve Sosyal Konsey-Economic and Social Council

Birlemi Milletlerin alma organlarndan biri. Genel Kurulca ksm ksm seilen yirmi yedi yeden oluur ve her ye lke yl grev yapar. Konsey, ekonomik, sosyal, kltrel, eitim, kamu sal ve benzeri alanlarda faaliyet gsterir ve raporlar hazrlar. lgi alanna giren bu konular hakknda, gerek Genel Kurula ve gerekse hkmet ve kurululara tavsiyelerde bulunur. Bu konularla ilgili szleme tasarlar hazrlar, milletleraras konferans dzenler ve gndem oluturur. BM ihtisas kurulularnn faaliyetlerini koordine etmek de Konseyin grevidir.

Ekonomik kriz-Economic crisis

Bir lkede ekonomik gstergelerin ktlemesine dayal olarak ortaya kan bunalm hali. Bir lkede ekonomik krizin en nemli gstergeleri; piyasadaki durgunluk, isizlik orannn ykselmesi, ar enflasyon, demeler dengesinin byk ak vermesi ve yksek bortur. Ekonomik krizlerin 1929 ABD, 1973 Petrol bunalm ve 1997de Asya krizi olduu gibi bulac ve geni apl olmas siyasal alkantlar beraberinde getirebilmektedir.

Ekonomik kalknma-Economic development

Bir lke ekonomisinin, kendine yeterli ve halkn yaam seviyesini st dzeyde tutabilecek duruma gelmesi. Kalknmlk kriterleri arasnda, o ekonominin mal ve hizmet retim kapasitesinin ykselmesi, milli gelirin artmas, altyapnn azalmas, kii bana den milli gelirin ykseklii, ehirlemenin hzlanmas, gelir dalmnn iyiletirilmesi, enflasyonun dk olmas gibi koullar bulunmaktadr.

Ekonomik metaryalizm-Economic materialism

Toplumsal gelimeyi salayan tek gcn ekonomik etkenler olduunu ileri sren, siyasal kurumlarn, dncelerin ve kuramlarn bu gelimede pay olduunu inkar eden materyalist anlay.

Ekonomi politikas-Economic policy

Bir lkenin izledii ekonomi siyaseti. D ekonomik ilikiler asndan diplomasinin konusu olan ekonomi siyaseti, mevcut uluslar aras ekonomik kurallarla uyumlu/eliik olduu oranda d politik ilikilerde arlk tamaktadr. Telif yasalarna uyum, damping, yabanc sermayeyle ilikiler ve haksz rekabet gibi Dnya Ticaret rgtnn nemle zerinde durduu kurallar, bu tr uygulamalar srdren lkelere ciddi yaptrmlar getirdiinden, gnmzde ekonomi politikalarnn oluturulmasnda uluslar aras faktrler olduka belirleyicidir.

Ekonomik yaptrmlar-Economic sanctions

Hedef lkeye ihracat kesme, ondan mal almn durdurma, mal varlklarn dondurma ve bu lke ile giriilmi olan her trl iktisadi faaliyeti sona erdirme biiminde kendini gsteren cezalandrma ve zorlama politikas. Uluslar aras ilikilerde bir zorlama amac olarak kullanlan baarl olabilmesi iin, hedef lkenin alternatif Pazar imkanlarnn kstl olmas gerekir.

Birbirlerini istedikleri ynde etkilemek amacyla devletlerin kullandklar d politika aralarndan birisidir. Ekonomik yaptrmlar iki gruba ayrlabilir:

1)D ticarete ilikin tarife, kota, ambargo, abluka gibi yaptrmlar.

2)D yardm gibi finansal yaptrmlar.

Ancak ekonomik yaptrmlar bir d politika arac olarak kullanan devletin dier devleti istedii ynde etkilemesi bakmndan kar faktrler nemlidir. Bu faktrler ekonomik yaptrm uygulayan lkenin kapasitesi ve bu yaptrmlarn uyguland lkenin yaptrm uygulayan lkeye olan bamllk derecesi olarak zetlenebilir.

Elilik-Embassy

Bir lkenin, yabanc devletteki temsilcilii. 1961 tarihli Viyana Szlemesine gre, elilik binalarnn mutlak dokunulmazl vardr. Diplomasi temsilcilerinin izni olmadan, yabanc devlet grevlileri elilik binasna giremez, binada aratrma yapamazlar. Devletler, elilik binalarnn dokunulmazlna kendileri sayg gsterdikleri gibi, dardan gelebilecek her trl saldrya kar bunlar korumakla ykmldrler. Elilik binalar ile birlikte bahe ve yan birimleri de, elilik sahibi lkenin topra gibi muamele grr. Ancak elilik binalar, adi sulular iin bir snma yeri olarak kullanlamaz. Sadece siyasal sululara, yaamlar iin tehlike sz konusu ise snma hakk tannabilmektedir.

Eli gnderme, eli atama-Accredition

Elinin gnderilmesinde nce eli gnderen devletin bakanndan itimatname/gven mektubu alnmas ardndan bu mektubun atanmadan nce kar tarafa elinin kimlii ve biyografisiyle birlikte iletilmesi gerekir. Kar tarafn inceleme ve onay sreci beklendikten sonra olumlu cevap zerine atama gerekletirilir.

Elilik Hakk (right of legation)

Devletin birbirleri ile olan ilikilerini salamak ve srdrmek amacyla temsilci gnderme ve kabul etmelerine bu ad verilir. Btn bamsz egemen devletler bu haktan yararlanrlar. Papalk da elilik hakkna sahip olan uluslararas birimlerdendir. Bu hakka sahip olmayan uluslararas birimler ise bamszl kstl devletler, uluslararas duruma sokulmu lkeler ve uluslararas rgtlerdir.

Elilik gali-Embassy takeover

Yabanc lkede bulunan bir devlet eliliinin iindekileri rehin alarak igal etme.

Elilik mstear-Counsellor

Bir devletin d temsilciliindeki st dzey grevli. Eliliin siyasal, ekonomik, ticari birimlerinin yneticisidir. Seviyesi, bakonsolos(general consul) ile ayn, bakann altnda, birinci sekreterin ise zerindedir.

Elmas diplomasisi-Diamond diplomacy

Afrikadaki elmas reticisi lkelerin baz dnemlerde bir araya gelerek oluturduklar ortak karlara dayal diplomasi uygulamas.

Emperyalizm (imperialism)

Daha ziyade kinci Dnya Sava ncesi ve hatta yzylmzn ba ile ondan nceki yzyllarn siyasi tablosuna uygun ve o devirlereait bir deyimdir. Kelime anlamna uygun olarak bir lkenin imparatorluk biimi bir egemenlik kurmas iin baka lkelere veya blgelere doru yaylma politikasdr.

Bugn iin Dou ve Bat bloklar birbirlerini byle bir tutum izlemekle sulanmakta ise de gerek odur ki kelimenin tam anlamna uyan imparatorluklar yava yava kaybolmulardr ve uzun yllar emperyalizmin etki alannda buunan pek ok Asya ve Afrika lkesi, son 20 ylda bamszlk alm, milli kiiliini bulmutur. Bu nedenledir ki, bugn Birlemi Milletlerin ye says 185 (1994) olmu ve gittike de artma eilimindedir. Bu kadronun yarsndan ou, emperyalizmden km yeni bamsz lkelerdir.

Bir devletin kendi snrlar dndaki baka halklar ve onlarn topraklar zerinde onlarn rzas olmadan egemenlik kurma ynndeki politikas. Dar anlamda emperyalizm ise Avrupal byk devletlerin XIX. yzyln ikinci yarsnda teki ktalar zerinde genilemelerine verilen addr.

Emperyalizmin nedenleri ve ne anlama geldii konusunda ok eitli tartmalar vardr. Bunlar esas olarak drt grupta toplayabiliriz. Birinci grup grler emperyalizmin ekonomik yann n plana kartr. Biriken sermayeye yatrm olanak ve alanlar bulma, makineleme sonucu ortaya kan retim fazlas iin pazar yaratma, nfus fazlas iin yerleim alan bulma zorunluluu ve retim iin gerekli hammaddeleri elde etme isteklerinin devletleri emperyalist politikalara zorlad iddia edilir. Bu tezlere kar kan Adam Smith, Rickardo, Hobson gibi ekonomistler emperyalizmden sadece ufak bir grubun yarar saladna iaret ederler.

Marksist kuramclara gre kapitalizmin en son aamas olan emperyalizm, ekonomi tekelci bir durum ald ve dier kapitalizmin en son aamas olan emperyalizm, ekonomi tekelci bir durum ald ve dier kapitalist devletler ile rekabet halinde yeni pazarlar bulmaya alt zaman ortaya kar. Bu gre kar kanlar, bu grn tarihsel kantlarca yeterince desteklenmedii ve kapitalizmden nceki emperyalizme aklama getiremediini ne srerler. Emperyalizmle ilgili ikinci grup grler ise emperyalizm ile insann ve devlet gibi insan topluluklarnn doas arasnda bir iliki kurarlar. Farkl bak alarna sahip, Machiavelli, Bacon ve Hitler gibi kiiler bu yolla benzer sonulara varmlardr. Bunlara gre emperyalizm var olabilmek iin srdrlen doal mcadelenin bir parasdr. Gl olanlarn dierlerine egemen olmalar doann kanunudur.

nc grup grler strateji ve gvenlik zerinedir. Bu gre gre devletler

gvenliklerini salamak amacyla stratejik noktalar, nemli kaynaklar tampon devletler ve doal snrlar ile ulam ve haberleme yollarnn denetimini ele geirmek veya buralar baka devletlerin ele geirmelerini nlemek zorundadrlar.

Son grup grler ise ahlakla ilgilidir. Buna gre emperyalizm halklar zorba ynetimlerden kurtaran ya da daha stn bir uygarln nimetlerini salayan bir aratr.

Emperyalizmin zor bir ekilde ortadan kaldrabilmesi, kendilerini emperyalizmin etkisi altnda hisseden devletlerin emperyalist ama tamayan politikalardan bile kuku duymalarna sebep olmutur. Eski smrgeci ve yeni gelimi baz lkeleri yeni-smrgecilik (neo-colonialism) ile sulayan nc Dnya lkelerine gre azgelimi lkelere verilen yardmlarn arkasnda emperyalist amalar yatmaktadr.

Endstri Devrimi

XVIII. yzyln ortalarndan balayp XIX. yzyln sonlar ve XX. yzyln balarna kadar sren, Batda zellikle Avrupa da bilimsel ve teknolojik gelime dorultusunda buhar gcyle alan makinalarn yaplmas ve makinalam endstrinin domas sreci. ki ayr endstri devriminden sz edilebilir XVIII. yzylda balayp XIX. yzyln ortalarna kadar sren birinci endstrileme srecine makinalama a denebilir. Bu dnedeki gelime bir makina devrimidir. Makina kullanmnn yaygnlamas sonucu, byk fabrikalarn ortaya kmasdr. Bylece, Avrupada temelde tarm iilerinin toplumundan, fabrikalarda eya reten nfusa doru dzenli bir deiim olmutur.

1870lerle birlikte endstri devrimi nitelik deitirdi. Artk bilimsel bulular ve bunlarn retime uygulanmas, pratik zekal tek tek bireylerin birbirinden ayr almalarna bal olmaktan kurtulmu, devletlerin tm olanaklaryla destekledikleri ve gerektiinde de rgtledikleri byk ve zengin kurulularn eline gemitir. Bu dnemle birlikte balayan gelime teknolojik devrim olarak da anlr. Bu dnemde doal kaynaklar ve bilim elele vererek yeni ve kitle halinde mal retimine ynelmitir. Endstrileme srecinin bu ikinci aamas, birincisine gre, toplumsal etkilerinde daha iddetli, sonularnda

daha artc ve halkn yaamn deitirmede daha etkilidir.

Enosis (birleme)

XIX. yzylda Girit, XIX. yzylda da Kbrsn Yunanistanla birlemelerini amalayan siyasi hareketlere verilen ad. Yunanca birleme anlamna gelir. 1830da Yunanistan bamszla kavuurken Girit ve dou Ege adalar bu lke snrlar dnda kalmt. Pan-Helenizm taraflar Yunan milliyetileri YunanRum asll halklarn yaadklar bu adalar Yunanistana katlmas ile bu amalarna ulatlar. Enosisin ikinci halkas olan Kbrsn ilhak iin de Georgias Grivas liderliinde EOKA rgt kuruldu. Bu rgt 1950lerin ortalarndan itibaren Kbrsta Enosis iin faaliyetlere balad. 15 Temmuz 1974te EOKA Kbrsta Makariosu devirerek Nikos Sampsonu baa geirdi. Bunun zerine Trkiye Kbrstaki garantrlk haklarn kullanarak adaya askeri mdahalede bulundu (I ve II. Bar Harekatlar). Sonuta Enosis hayata geirilemedi.

Enternasyoneller

1.Enternasyonel: 28 Eyll 1864te Londrada kurulan Uluslararas i Birlii (UB)ne daha sonradan verilen isim. Birliin kurulu bildirgesi yrtme organnn en nemli kiisi olacak olan Karl Marx tarafndan ele alnd. (UB)nin amac: i snfnn karlkl yardmlamasn, ilerlemesini ve tam bir zgrle kavumasn gerekletirmekti. Bu zgrlk iilerin kendisinin olacaktr.

2.Enternasyonel: Alman Sosyal Demokrat Partisinin giriimi zerine 23 lkenin sosyalistlerinin biraraya gelmesi. Bu enternasyonal 2 buukuncu Enternasyonel kuruluncu 1923e kadar sadece ad olan bir kurulu olarak kald. Sosyalist i Enternasyoneli kurulunca ortadan kalkt.

2 Buukuncu Enternasyonel: ubat 1921de Viyanada toplanan Sosyalist partiler alma topluluuna verilen isimdir. 2 buukuncu Enternasyonel ok gemeden kinci Enternasyonele yaklat ve bu rgt Mays 1923de Hamburg Kongresinde Sosyalist i Enternasyoneli ile birleti.

3.Enternasyonel: 4 Mart 1915de Moskovada kurulan siyasal rgt. Komnist Enternasyonel olarak da bilinen bu enternasyonelin temelinde Rus Bolevikleri ve 1915ten balayarak 2.Enternasyonelin iflasn ilan eden Lenin vardr. Mart 1919da Kurucu Kongresi 21 lkeden 54 delegeyle topland.

Austos 1935de Alman-Sovyet Pakt imzaladktan sonra Enternasyonel Yrtme Komitesi savata her iki taraf iin de haksz, gerici ve emperyalist olarak niteledi. Ama bu eilim Haziran 1941de Hitlerin SSCBye saldrmas zerine yeniden gzden geirildi. Bundan sonra, Nazilere kar direnie ve ulusal cephelerin kuruluuna arlk verildi. Baz komnist partiler daha nceden bunu yapmaya balamt. Bu cephelerin kuruluunu kolaylatrmak iin Komnist Enternasyonel 15 Mays 1943te feshedildi.

4. Enternasyonel: 11 lkenin Trokici hareket ve parti delegelerin Paris Blgesinde Eyll 1938de kurduklar siyasal rgt.

EOKA

smini Yunanca Ethniki Organosis Kyprion Agoniston(Kbrsl Savalarn Ulusal rgt) kelimelerinin ksaltlmasndan alan ve Kbrsn Yunanistanla birlemesi iin faaliyet gsteren ar sac rgt. kinci Dnya Savandan sonra kurulan rgt, 1955-59 yllarnda ngilizlere kar mcadelede nemli rol oynamtr. ngilizlerin ekilmesinden sonra bu kez Trklere kar iddet eylemeleri dzenleyen rgt, 1972de liderinin lmyle nemli darbe yemitir. Daha sonra EOKA-B adyla yeniden faaliyet gstermeye almsa da, eski etkinliini salayamamtr.

Ermeni Sorunu

1877 ylndaki Trk-Rus savalarndan sonra Osmanl mparatorluunun gszlnden cesaret alan Ermenilerin ortaya kard sorun. Ermeniler eitim dzeyleri yksek ve d balantlara sahip olmalarna ramen Ermeni milliyetilii ancak 19. yy.n ikinci yarasnda domutur. Ermeni cemaatinin

bir tr anayasas olarak kabul edilen Ermeni Tz Osmanl padiah tarafndan 28 Mart 1862te onaylanmtr. Bu tarihe kadar Ermenilerin byk bir ounluu ayrlk dncesine fazla eilimli olmamlardr. XIX. yzyln son eyreinde dardan tahrik edilen Ermeni ayaklanmalar hzland. 1877 savan (tarihimizde 1293 sava olarak anlr) Osmanl mparatorluu kaybedince Ermeniler Aya Stefonesa gelen Rus arna giderek koruyuculuk istediler. arlk Rusyas,Osmanl topraklar zerinde yaayan Hristiyan aznlklar, zellikle Ortodoks Rum ve ermeniler iinkoruyucu patron roln benimsemiti. Bu durumdan ve Osmanl Devletinin gszlnden cesaret alan Ermeniler, II. Abdlhamid dneminde Anadolunun dousunda zaman zaman bakaldrarak kanl olaylara neden oldular. arlk Rusyas 1877de ele geirdii Kars, Artvin ve Ardahanda Ermeni nfusunu oaltmaya almakta idi. I. Dnya Savanda Ruslar yeniden Trkiyeye saldrdlar. Ermeni subay ve erler Rus ordularnn n saflarnda yer aldlar. Dier yandan Bogos Nubar Paa adl bir Ermeni, bamsz birErmenistan kurmak iin arlk ile ilikilerde bulunuyordu. Kendi snrlar iindeki Ermenilere kar sert nlemler alan arlk, Osmanl ermenilerini koruyarak Avrupa merkelerinde Osmanl Devleti aleyhine propaganda yapmaya yneltmekteydi. XIX. yzyln ikinci eyreinde Avrupada Ermeni tehdi hareketleri artt. arlk Rusyann Anadoluyu igal planna kar Osmanl Hkmeti, savunma hattnn gerisini gvence altna almak amac ile 14 Mays 1915 tarihli Tehcir Yasas ile Ermenileri toplu olarak Osmanl mparatarluunun bir ili olan Suriyeye gndermeye balad. Ayrca 24 Nisan 1915te stanbulda Ermeni cemaatinin baz yeleri tutukland. Ermeni Tanak ve Hnak komitelerinin I. Dnya Sava srasnda Dou Anadoluda giritikleri katliamlarn ve ayaklanmalarn yaratt karklk byle bir zorunlulua yol amt. arlk Rusyasnn yansra Fransa ve ngiltere de Ermenileri kendi politikalarnn arac olarak kullanmaya almaktaydlar. Fransann Ermenilere olan ilgisinin temelleri Napolyon dnemine dayanmaktayd. Napolyon, Rus Ermenistan Tifliste Ermeni arlkl bir ordu oluturarak, Hindistandaki ngilizlerle savamay amalamt. Bu dnce yaama gemedi fakat, Pariste Dou Dilleri Enstits bnyesinde Ermeni Enstits kuruldu. Enstitnn amac, Ermeni ayrklnn bilimsel temellerini oluturmakt. Daha sonra Fransann Ermeniler ile ilikisi I. Dnya Savandan sonra younluk kazand. Osmanl Devletinin paylam srasnda Fransa, Kilikya blgesinde (Antep, Urfa, Mara, Adana) Ermeni devleti kurmaya alt. Bu hareket blge halk tarafndan bastrld. Fransa daha sonra Ermenileri Beyruta yerletirerek oradan Marsilyaya tad. Ermenilerin bir ksm Fransada kalrken, bir ksm da Amerika Birleik Devletlerine gitti. Orly katliamna kadar Fransa ASALA dahil tm Ermeni rgtlerine gz yumdu.

ngiltere ise 1877 savana kadar Osmanl mparatorluunun toprak btnln savundu. Bu savatan sonra politikasn iki nedenle deitirdi.

Birincisi, Dou Akdenizde karlarn koruyaca bir s olarak Kbrs ele geirmiti; ikincisi 1877 savandaki performasndan dolay Osmanl mparatorluunun btnln savunmaktan vazgeerek, kendi kontrolunda kk devletler oluturma yoluna seti. Rusyann Akdenize ve Ortadouya yaylmasn nlemek amac ile ngilterenin kurmaya alt tampon Ermenistan oluturma abalar ksa dnemde sonu getirmedi. Dier yandan ngiliz misyonerler, Ermeniler arasnda protestanlk propagandasna girierek Ermeni hareketini, Ermeni Patrikhanesinin kontrolu dna karmaya alt. Ancak artan Alman tehlikesi Rusya ile ngiltereyi birbirine yaklatrlnca, ngiltere dikkatini bu blgeden ayrarak, Alman donanmasnn denizlerde yarataca sorunlara yneltti.

Dardan yneltilen Ermeni hareketi beraberinde tehdi eylemlerini dourdu. ttihat ve Terakki Partisinin banda bulunanlardan Talat Paa, Cemal Paa ve Bahattin akir Beyin ldrlmesi ile balayan terr, son on yllarda ABDde ve Avrupann eitli lkelerinde Trk diplomatlarnn ldrlmesi ile trmandrlmtr.

Eski Rejim-Ancient Regime

Avrupada Ortaa dzeninden 1789 Fransz Devrimine kadarki dnem. Avrupada rnesans, reformasyon hareketleri ve corafi keifler ile yklm bulunan Ortaa dzeninden Byk Fransz Devrimine kadar olan dnem. Otokrasi, monari ve kilise unsurlarn ieren eski rejim, 18. yzyln sonlarna doru milliyetilik, demokrasisi ve liberalizmin etkisiyle ortadan kalkm, yerini ada dnyaya brakmtr.

Esnek karlk doktrini (flexible response doctrine)

ABDnin Kennedy dneminde gerekletirdii daha sonra NATOnun benimsedii savunma doktrini. Doktrin ABDnin tam anlamyla yaamsal karlarnn szkonusu olduu durumlarda gvenliini nkleer silahlarla koruyaca, teki durumlarda ise savunmann geleneksel silahlarla yaplaca anlayna dayanyordu. Ksacas, karlalan silahlarnn niteliine gre yant verilecekti. nk bir saldrya kitlesel karlk vermesi ABDnin hareket serbestisini snrlandran bir durum haline gelmesiydi. Ayrca Sovyetler Birliinin ktalararas balistik fze sistemlerine sahip olmasyla ABDnin

kendisi artk dorudan sovyet saldrsna ak bir hale gelmitir. Bu durumda Avrupada muhtemel bir Sovyet saldrsnda hemen nkleer gle yant verilmesi halinde Amerikan topraklar da bir nkleer saldr tehlikesi altnda kalyordu. Bu durumun ortaya kmamas iin esnek bir strateji izlenmesi gerekiyordu.

Esnek karlk doktrininin en doal sonucu NATOnun kara kuvvetlerinde bir arta ihtiya duymasyd. nk karada Sovyetleri dengelemek gerekiyordu. Yeni strateji sonucunda Avrupal mttefikler arasnda Amerikan nkleer gcnn kontrol yznde istekler kt, anlamaya varlamamas sonucunda Batl mttefikler arasndaki konsenss bozuldu ve Fransa NOTAnun askeri kanadndan ekildi.

Eit dzey-Equivalent level

Diplomatik protokolde karlkl ilikilerin daha verimli ve salkl yrtlmesi, ilerin sorunsuz halledilmesi iin ayn dzeydeki diplomatlarca veya devlet birimlerince temsil edilmeleri. 1815 ylna kadar byk anlamazlklara yol aan diplomatik protokol eitsizliine, Viyana Kongresi ile eki dzen verilmi ve diplomatik seviyeler belli bir sraya sokulmutur.

ETA Bask Ulusal Bamszlk Hareketi

spanyann Bask blgesinin bamszl iin mcadele eden ve baz dnemlerde Avrupa siyasetini nemli lde etkileyen rgt, 1950li yllarn banda kurulan rgt, en ciddi eylemini 1973 ylnda spanya Babakan Luis Carrero Blancoyu ldrerek gerekletirdi. 1978de Bask blgesi zerklik kazandysa da, ETA eylemlerini srdrd. Siyasal alanda yollardr temsilciliini yapan Herri Batasuna Partisinin faaliyerleri de mahkeme karar ile 2002 ylnda tamamen yasakland.

Etnik grup-Etnic group

zel bir kltr paylaan ayn rka mensup topluluk. Uluslar aras ilikilerde

bir grubun etnik grup olarak kabul edilmesi iin gerekli koullar:

a-Grubu tanmlayan bir isim,

b-Grup yelerinin ortak bir soydan geldiklerine inanlmas,

c-Grup yelerinin ortak tarihsel bir gemie sahip olduunun kabullenilmesi,

d-Grubun, giyiminden dile, sanattan gelenee kadar her konuda ortak bir kltre sahip bulunmas,

e-Grubun, zerinde yaasn yada yaamasn belli bir toprak parasna ballk duymas,

f-Grup iindeki insanlarn, kendilerinin farkl olduklar bilincine sahip olmalar.

Etnosentrizm-Etnocentrisme

Etnik merkezcilik, rk bencillii. Kendi rkn, ulusunu, toplumunu bakalarnnkinden stn sayma ve onlar aa grerek kendininkine baml klmay isteme tutumu. Irk bencilliinin uluslar aras ilikilerdeki yansmas, tarih boyunca insan topluluklarnn birbirlerine hayat hakk tanmamalarnn temel sebeplerinden biri eklinde olmutur. Daha ok beyaz Batllarn siyahlar ve dier rk mensuplar zerinde hukuksal ve siyasal hakimiyetleri eklinde grlmtr. 21 Aralk 1965 ylnda BM tarafndan kabul edilen szleme ile her trl etnik ayrmclk knanm ve bununla mcadele edilmesi istenmitir.

Etkinlik (efficiency)

Bir kimsenin, bir grubun toplumsal ve siyasal glerini bir ortamda kullandklar, ve olgularn, olaylarn akn, alnan kararlar etkilemelerini salayan yetkileri, saygnlklar ve gc.

Eurogrup-Eurogroup

NATOnun Avrupa lkeleri grubu. 1968 ylnda NATO erevesinde, Avrupa lkeleri arasnda daha fazla ibirlii ve NATOyu glendirme hedefiyle ngilterenin giriimi sonucunda kurulmutur. Trkiyede yedir.

Evrensel Bildirge

Btn halklar ve uluslar iin temel siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel haklarn salanmasn amalayan bildirge. BM nsan Haklar Komisyonu ve Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafndan hazrlanmtr. 10 Aralk 1948 tarihinden de Genel Kurul tarafndan kabul edilmitir. Otuz maddeden oluan bildirge, hak ve zgrlkler, dorudan insann kiiliini ilgilendiren haklar, vatandalk haklar ve sosyo-ekonomik haklar konularnda hkmler ierir. Bildirge, devletler iin balayclk ve yaptrm gcne sahip olmadndan aykr uygulamalara kar bir denetim sistemi oluturmam ve sadece insan haklar konusunda bir ideali simgeleyen bir belge olarak kalmtr.

Bildirgenin BM Genel Kurulu tarafndan kabul edildii 10 Aralk tarihi nsan Haklar Gn olarak kutlanmaktadr.

Fachoda Bunalm, 10 Temmuz 1898

Fransz yzbas Manahandn Msr kalesi Fachoday ele geirmesiyle balayan ngiltere ve Fransa arasndaki bunalm.

Fait Accompli

Dilimize oldu-bitti eklinde aktarlabilecek, uluslararas sorunlarn grmeler yolu ile zmenin kart anlamnda bir terim. Uluslararas ilikilerde tek yanl ve ilgili dier taraflar dikkate almadan giriilen uluslararas hukuka yasaklanm bir eylemi ifade eder.

Falkland Sava (Falkland Bunalm), 2 Nisan 1982

2 Nisan 1982de Arjantinin Falkland ve Gney Georgia Adalarn igal etmesi ile balayan sava. Alt hafta srd. Falkland Adalar zerindeki egemenlik sorunu 1964de Birlemi Milletlerde Smrge Sorunlar Komisyonunun gndemine geldi. Arjantinlilere gre, Malvinas olarak bildikleri adalar Arjantinin bir parasyd. Adalarn Gney Amerikaya corafi yaknl vard. Arjantin spanyann halefi olduunu ileri sryordu. ngiltere, adalar zerindeki hkmranl Arjantine devretmeli, ynetimi belirli bir anlamaya uygun olarak srdrmeliydi. ngiltere ise adada yaayan ngiliz aslllarn isteklerine aykr olarak, byle bir dzenlemeye gidemiyordu. ngiltere 1833den beri adalar zerinde igal ve ynetimi srdrdn ve Birlemi Milletler Antlamasnn 1. maddesine gre Falklandllara self-determinasyon ilkesinin uygulanmas gerektiini ileri sryordu. ngiltereye gre Falkland Adalar, Arjantinin ynetim ve denetimine geerse smrge durumu sona ermeyecek, tam tersine balayacakt.

Yllarca sren mzakereler bir sonu vermeyince Arjantin Falkland ve Gney Georgia Adalarn igal etti. ngiltere Gney Amerikaya hemen bir grev kuvveti gnderdi. ngiltere, Birlemi Milletler ve Avrupa Ekonomik Topluluunda byk diplomatik destek grd; Arjantine otomatik zorlama tedbirleri uyguland. 25-26 Nisan 1982 tarihlerinde ngiliz birlikleri Gney Georgia Adasn ele geirince, Falkland Adalarndaki Arjantin birlikleri komutan teslim oldu. Arjantin Devlet Bakan Galtierinin ayrlmasndan sonra da ngiltere adalardan ekilme niyetinde olmadn gsterince iki lke arasndaki sorun kesin bir zme balanamad.

Faizm (fascism)

talyada 1919dan sonra Mussolininin kurduu partiye bal milis kuvvetleri

(Kara gmlekliler) byk bir yry dzenleyerek Romaya girip 1922de Mussoliniyi iktidara getirmilerdir. Faist Milli Parti (Partito Nazionale Fascista) olarak ortaya kan bu siyasi rgtn temeli, Savalar demeti anlamna gelen (Fascio di Combattimento) adl silahl milislere dayanyordu.

Faistler, komnislere kar byk bir mcadeleye giritiler. Ayrca, hereyde devlet elinin bulunmas grndeydiler. Sloganlar Herey devlet iindir, hi bir ey devlete kar deildir, hi bir ey devletin dnda deildir eklinde idi. Mussolini diktatr olmutu ve Due nvan ile anlyordu. Sk bir korporasyon sistemi ile ekonomik hayat da kontrol altna alnmt.

Mussolini, yine kendi rejimine yakn olan Hitlerin Nasyonal Sosyalizmine byk sempati duyarak Nazi Almanyas ile Faist talyay ayn blokta toplad ve kinci Dnya Savanda birlikte yer aldlar. 1944te talya malup olarak sava brakt. Mussolini de kendi vatandalarnca idam edildi.

Federasyon (federation)

Ortak ancak snrl olmayan karlar salamak amacyla oluturulmu bir devlet rgtleni biimi. Federal devlet bir devletin yapsnda olabilecek bir deiiklik sonucu ortaya kabilecei gibi bir devlet konfederasyonunun gelimesi ile yelerin birlemesi sonucu da oluabilir. Federal devleti devletler konfederasyonundan ayran en nemli zellik federal birimlerin tm uluslararas yetkilerini merkez organa yani federal devlet merkezine brakmalardr. Sava ilan, ulusal savunma, andlamalar yapma ve eli gnderme yetkisi federal devletin tekelindedir. Ancak feodal devletlerin herbirinin yasalar ve eitli organlr bulunmaktadr. Bu etkili yap ierisinde ortaya kan sorunlar hukuk erevesinde zmek amacyla bir yksek mahkeme oluturulmaktadr. ABD, eski SSCB, Avusturalya, Kanada, svire, Meksika ve Almanya gibi lkeler bu federal sistemin farkl uygulamalarnn rnekleridir.

Feodalizm (feudalism)

Topra ve zerinde yaayan kylleri tek bir kimsenin mal sayan ortaa

rejimi. Bir dier ad derebeylik.

Derebeyliin z, orgtlenmi devletin bulunmad yerel dzeyde, bir hkmet grevinin yrtlmesidir. 500-600 km2lik bir toprak paras zerinde en nemli bir gl kii, daha az topraa sahip olanlarn koruyuculuunu stlenmi ve onlar da bu kiiye ballk sz vermilerdir. Bylece, feodal lord, vassal ve topraa bal (serf) kylleriyle, derebeylik ortaya kmtr.

Derebeyliin nemli zellii, lord ile vassal arasndaki karlkllk esasdr. Derebeylikte hi kimse tam anlam ile hkmran deildir. Kral ile halk ve lord ile vassal, bir cins mukavele ile birbirlerine baldrlar. Bu mukaveleye aykr hareket edilirse, karlkl hak ve grevler sona ermektedir. Bu durum, sk sk karklklara, siyasal istikrarszlklara ve hatta savalara yol amsa da, gelecek alarn anayasal hkmet anlay, derebeyliin bu mukaveleye dayanan niteliinden doacaktr.

Fesih-Denonciation

Diplomasi ve devletler hukukunda, bir anlamann yrrlkten kaldrlmas. Tek tarafl olarak fesih olabilecei gibi, taraflarn rzasyla da olabilir. Bir ksm anlamalarda, feshin ne ekilde ve hangi koullarda gerekletirilecei aka ngrlmtr. Bazlarnda ise bu belirtilmez. artlarn deimesi, anlamann yararsz hale, gelmesi ya da ilikilerin gerginlemesi gibi nedenler feshin gerekesi olabilir. Baz durumlarda fesih iin bir ihbar (notification) sresi tannmtr. Bu sre bitince fesih otomatikman gereklemi saylr. Bir anlamann tek tarafl feshi iin u koullarn gereklemesi gerekir:

a-Anlama hkmleri bunu ngrmse,

b-Taraflarn fesih hakkn tanma niyetinde olduklar eitli verilerden anlalyorsa,

c-teki taraf anlamay uygulamyorsa ya da hkmleri aka iniyorsa.

FIR Hatt (Flight Information Region-FIR)

Uu bilgi blgesi ya da ngilizce ksaltlm adyla FIR, iinde uu bilgi ve uyar hizmetlerinin verildii hava sahasdr. Uu bilgi hizmetleri, zellikle, nemli meteorolojik bilgileri ulam kolaylklarn, hava alanlarnn durumunu, blgede bulunan tehlikeleri (rnein gmen kularn varl gibi) bildirmeyi iermektedir. Uyar hizmetleri ise, kaybolan, kaza yapan ya da tehlikede olan hava aralarna ilikin bilgilerin arama-kurtarma faaliyetleri ile grevli birimlere bildirilmesi grevlerini kapsamaktadr. FIR sahalar yalnzca ulusal hava sahalarn kapsayabilecei gibi, kimi blgelerde uluslararas hava sahasn da kapsamaktadr.

Filistin Bamszlk Bildirisi-Declaration of Independence for Palestine

Filistin Kurtulu rgt tarafndan oluturulan Srgndeki Filistin Parlamentosunun 1988 ylnda yaynlad bamszlk bildirisi.

Filistin Halknn Vazgeilmez Haklarnn Verilmesi Komitesi-Committee on the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People

1975 ylnda 20 lkenin imzasyla kurulan ve Filistin halknn BM yasalar erevesinde haklarn elde etmesin hedefleyen BM komitesi. Komitenin almalar sayesinde birok sorun BM gndemine tanrken, 29 Kasm tarihinin Filistin Halkyla Dayanma Gn olarak ilan edilmesi, komitenin dikkat ekici baarlarndan biridir. Trkiye komite yesi lkelerden biridir.

Filistin Sorunu (Palestinian Question)

byk dince (Musevilik-Hristiyanlk-slam) kutsal saylan Filistin topraklar ile ilgili sorun. Gnmzn en karmak uluslararas sorunlarndan birisi olan Filistin sorununun ok eski bir gemii vardr.

Sorunun gnmzdeki mevcut biiminin, XIX. yzyl sonlarnda balayarak XX yzyl balarnda younlaan Yahudi g sonucunda, 1948 ylnda bu toprak zerinde srail Devletinin oluturulmas ile ilgili olduu sylenebilir. Bu tarihten balayarak meydana gelen Arap-srail atmalar veya srailin giritii tek yanl eylemler sonucunda, hemen tm Filistin topraklar srailin igali altna girmi, bu topraklarda yaayan insanlarn byk ounluu dier Arap lkelerindeki mlteci kamplarna gmlerdir. 1948 ylnda Arap lkelerinin muhalefetine ramen, srailin kuruluu Birlemi Milletler tarafndan onaylanmtr. Birlemi Milletler, bunu izleyen yllarda, srailin kurulu aamasndaki snrlarnn dnda igal ettii topraklar terketmesi yolunda ve de zellikle Filistin mltecilerinin durumlarnn iyiletirilmesi dorultusunda saysz karar almsa da, bu konularda pek nemli bir gelime salanamamtr. Soruna bir zm bulunamamasnda, anlamazln olduka karmak bir nitelik tamasnn yan sra Arap lkelerinin kendi aralarndaki anlamazlklarnn srmesinin, sper glerin blgedeki karlar ile ilgilenmelerinin ve srailin askeri gcnn nemli rol vardr.

1987de Ortadouda etkinliini artran Sovyetler Birlii, Filistin Kurtulu rgtnn Yaser Arafat liderliinde yeniden birlemesinde nemli rol oynamaya balad. 20 Nisan 1987de Cezayirde yaplan Filistin Ulusal Konseyi toplantsnda Arafatn rdn Kral Hseyin ile 1985 ylnda srail karsnda bar giriimlerini ortaklaa srdrme konusunda vardklar anlamay feshetmesi zerine rgt iinde yeniden birlik saland.Yl sonuna doru Ammanda toplanan Arap Birlii zirvesinde, barn n koulunun igal altndaki tm Arap topraklarnn, zellikle Kudsn kurtarlmas olduu vurguland. Dier yandan, igal altndaki topraklarda FKnn genel ynlendirilmesi ile Aralk 1987 balayan intifada (ayaklanma) hareketi karsnda srail ordusunun kulland dayak ve ikence yntemleri, Filistin halk ile geni bir uluslararas dayanma yolu at. srail hkmeti ile kamuoyunda da ciddi gr ayrlklar dourdu.

13 Eyll 1993te FK ve israil arasnda imzalanan lkeler Andlamasnn ardndan balayan Ortadou Bar Sreci iinde Mays 1994te Kahirede yaplan anlama ile srail Gazze ve Bat eriay Filistin zerk Ynetimi daresi altna brakmay kabul etmitir. Bugn Gazze ve Bat eriada Filistin zerk Ynetimi dareyi salamakta, Filistin polis gc asayi hizmetlerini yrtmektedir.

Filistin zerk ynetimi idaresi altndaki bu blgede bugn ciddi bir isizlik, altyap, konut, gda ve salkl ime suyu bulamama sorunlar vardr. zellikle Gazzede altyap yetersizdir ve iebilecek su kaynaklar hzla bozulmaktadr. Blgede ciddi yatrmlara ihtiya duyulmaktadr. Yeni ynetimin deneyimsizlii ve maddi imkanszlklar sebebiyle kamu hizmetleri aksatmaktadr. Bu blgelerde hala olaylar kmakta, srail gvenlik gleri ile halk zaman zaman kar karya gelmektedir.

Ford Doktrini

ABD Bakanlarndan Gerald Fordun Kongrede yksek miktardaki savunma btesini geirmek iin yapt konumada ilan ettii gr olup, ABDnin bar yollarla ve mzakere masasnda baar salamasnn, askeri alanda ok kuvvetli bulunmasna bal olduu ve bunun gerekletirileceini savunmutur. Yeni ve gl silahlarn gelitirilmesi, baz blgelerde yeni sler kurulup kuvvet bulundurulmas gerei bu doktrinin uygulanmas iin ngrlmtr.

Frankfurt Bar, 1871

Fransa ile Almanya arasnda imzalanan ve 1870-71 savana son veren bar antlamas. Bismark ile Thiers arasnda Versaillesde imzalanan n anlamalar (26 ubat 1871) Almanlarn Parise girmesini nlemek amacyla 1 Martta; Bordeauxda Ulusal Meclis tarafndan kabul edilmi, Brkselde yeniden balayan (28 Mart-24 Nisan) grmeler, Frankfurtta Dileri Bakan Jules Fanre ve Maliye Bakan Pouyer-Quertier tarafndan srdrlmt. 10 Mays 1871de imzalanan bar, n antlamalar onaylyordu. Birey (Bismarck buradaki demir yatann deerini ok ge renmiti) Chaleau-Salins ve Belfort blgesi dnda (kat evresinde 10 kmlik bir yar ap). Alsace ve Moselk vadisi de iinde olmak zere (Thionville ve Metz) Lorraine yaylasnn kuzeydousu Almanyaya braklyordu. Anlamann mali hkmleri ard. %5 faizli 5 milyar frank tazminat (1,5 milyar 1871de, 0,5 milyar 1872de ve 3 milyar da Mart 1874den nce denmek zere), 266 milyarn zerinde sava borcu. Fransz ordusu Lorrainen gneyine ekilerek, ancak Paris garnizonu braklmayacakt. Thiers, borlanma yoluyla son bor taksidini Eyll 1873te demeyi ve lkeyi 6 ay nce kurtarmay baard.

Fransz Devrimi, 1789

1789 Devrimi olarak da bilinir. 1787den balayarak Fransay sarsan, ilk doruk noktasna 1789da ulaan ve deiik aamalardan geerek 1799a dein sren devrimci hareket.

Fransada ancien regimee (eski rejim) son vermi ve Avrupa tarihinde yeni bir a amtr. Devrime yol aan nedenler konusunda farkl grler bulunmakla birlikte, genel olarak zerinde durulan balca etkenler unlardr:

1) Avrupann en kalabalk lkesi olan Fransada yaam koullarnn giderek ktlemesi,

2) Gelimekte olan varlkl burjuvazinin baka lkelerdekinden daha sistemli bir biimde siyasal iktidarn dnda tutulmas,

3) Kyllerin, zerlerinde ar bir yk oluturan ad feodal sisteme duyduu tepkinin glenmesi,

4) Toplumsal ve siyasal reformu savunan dnrlerin Fransada baka yerlere gre daha yaygn bir etki uyandrmas,

5) Fransann Amerikan Bamszlk Savana salad youn mali ve askeri destek yznden devletin iflasn eiine gelmesi.

Fransz maliyesini dzene sokmakla grevlendirilen Charles-Alexandre de Calonne, ubat 1787de st dzey din adamlar, byk soylular ve yksek yarglardan oluan leri Gelenler Meclisini toplantya ararak bte ann kapatlmas iin ayrcalkl kesimlerin vergi ykmlln artracak reformlar nerdiinde, Fransada devrimin ilk kprdamalar balad. Meclis, reformlar reddederek ruhban snf, soylular ve halkn temsilcilerinden oluan ve

1614ten beri toplanmam olan Etats-Genarauxun toplantya arlmasn talep etti. Calonnedan sonra Fransz maliyesini ynetenlerin, direnie karn reformlar uygulama yolundaki abalar, aristokratik kurumlarn, zellikle de Mays 1788de karlan yasa ile yetkileri kstlanm olan Parlementlerin bakaldrsna yol at. 1788in bahar ve yaz aylarnda Paris, Grenoble, Dijon, Toulouse, Pau ve Rennesde huzursuzluklar ba gsterdi. dn vermek zorunda kalan Kral XVI. Louis, Jacques Neckerin maliyenin ynetimine getirdi ve Etats Generauxyu 5 Mays 1789da toplayacan aklad. Kraln basn zgrlne de gz yummasyla Fransa bir anda devlet yapsnn yeniden dzenlenmesine ilikin tasarlar ieren kitapklarla dolup tat. Ocak-Nisan 1789 arasnda yaplan Etats-Generaux seimleri kt geen 1788 hasadnn neden olduu karklklarla ayn zamana rastlad. Temsilcilerini belirlemekte herhangi bir kstlamayla karlamayan toplumsal zmre de kendi sorunlarn ve isteklerini dile getiren dilek listeleri ya da ikayet defterleri (cahiers de doleances) hazrladlar. Tiers Etat (Halk Meclisi) iin 600, soylular ve ruhban kesimlerinin her biri iin de 300 temsilci seildi. Krsal alanlarda iki, kentlerde ise dereceli seimler sonunda belirlenen Tiers Etat temsilcileri btnyle burjuvalardan oluuyordu.

5 Mays 1789da Versaillesde toplanan Etats-Generaux, daha balangta, oylamalarn toplam temsilci saysna m yoksa etat esasna gre mi yaplaca konusunda ikiye blnd. Bu yntem sorunu zerindeki iddetli mcadelede Tiers Etat temsilcileri ok gemeden ou halk kkenli kk papazlarn da desteini kazand. Ardndan krala da meydan okuyarak Jeu de Paume salonunda toplant (20 Haziran) ve Fransaya yeni bir anayasa getirilinceye dein kesinlikle dalmayacana ant iti. XVI. Louis bu duruma istemeyerek boun edi ve ruhban kesimiyle soylular Kurucu Meclisi oluturmak zere Tiers Etatya katlmaya ard; bir yandan da meclisi datmak zere asker toplamaya giriti.

Askeri birliklerin kraln emriyle Kurucu Meclisin evresini sarmas ve Neckerin grevinden alnmas meclisin tepkisine, kraln buna kaytsz kalmas da Paris halknn ayaklanmasna yol at. Silahlanan Paris halk 14 Temmuz 1789da krallk basksnn simgesi olarak grd Bastillei ele geirdi. Bu hareketle ayaklanma devrime dnt. Yeniden boyun eer Kral, kentte dolarken kralln beyaz renginin yan sra Parisin renkleri olan mavi ve krmzy da ieren renkli kokart takarak halkn egemenliini tandn gsterdi.

Tarada byk korku kyllerin de feodal beylere kar ayaklanmalarna ve

atolar hedef alan saldrlara girimelerine yol at. Soylular ve burjavazi dehete kapld. Kurucu Meclis, kylleri denetim altna almak iin 4 Austosta feodal vergi ve ayrcalklar ortadan kaldrd. Ardndan nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi ile edilerek (26 Austos) zgrlk, eitlik, mlkiyet dokunulmazl ve baskya kar direnme haklar tannd.

Kral, toplumsal yapy altst eden 4 Austos kararlar ile nsan ve Yurtta Haklar Bildirisini onaylamay reddetti. Bunun zerine Pariste halk kitleleri yeniden ayaklanarak 5 Ekimde Versaillesa yrd. Ertesi gn,kralliyet ailesi Parise getirilerek Tuileries Saraynda oturmak zorunda brakld. Kurucu meclis de Pariste yeni anayasa zerinde almalarn srdrd.

Kurucu Meclis, feodalizmin tasfiyesini srdrerek eski zmreleri (ordre) kaldrd, smrgelerde klelie son vermekle birlikte en azndan Fransada yurttalar arasnda eitlii salad ve kamu grevlerine giriteki eitsizliklere son verdi. Kamu borlarnn denmesi amacyla kilise topraklarnn devletletirilmesi kararn mlklerin yaygn bir biimde yeniden datlmas izledi. Bundan ok yararlanan burjuvaziyle toprak sahibi kyller oldu; ama baz topraksz kyller de arazi satn alabildi. Kiliseyi mal varlndan yoksun brakan Kurucu Meclis, ardndan yeni bir dzenlemeye girierek Fransz Kilisesi Temel Yasasn kard. Yasa, papa ve Fransz ruhban snfnn ounluu tarafndan reddedildi. Ortaya kan ayrlk, ekimelerin iddetini artrd.

Kurucu Meclis, ancien rengimein karmak ynetsel sistemini ykarak yerine seilmi meclislere yneltilen il (departement), ile (arrondissement), kanton (canton) ve bucak (commune) blnmesine dayal aklc bir sistem getirdi. Adalet mekanizmasnn temelini oluturan ilkeler de kkl bir biimde deitirildi ve sistem yeni ynetsel birimlere uyarland; yarglarn da seilerek greve gelmesi ilkesi kabul edildi.

Kurucu Meclisin erevesini izdii yeni dzen, yasama ve yrtme glerinin kralla meclis arasnda paylald bir monariyi ngryordu. Ama btnyle aristokrat danmalarnn etkisi altnda olan XVI. Louis lkeyi yeni glerle birlikte ynetme yolunu semeli. 20-21 Haziran 1791de lkesinden kama giriiminde bulunduysa da Varennesde yakalanarak Parise geri getirildi.

Fze (missile)

Devletlerin elindeki silahlar hedeflerine ulatracak aralardan biri. Uak teknolojisindeki tm gelimelere ramen, uaklarn kar tarafn hava savunmasn aarak hedeflerine tam baaryla ulamalar olasl fazla deildir. Bundan dolay, bugn nkleer silahlarn gnderme aralar arasnda fzeler, uaklara nazaran daha ok nem kazanmlardr. Fzelerin en nemli ayrcalklarndan biri hzlardr. Hz saatte 10.000 mil dolaynda olan ktalararas balistik fzeler, Atlas Okyanusunu yirmi dakika ile yarm saat arasnda bir sre iinde geebilmektedirler. Olas bir nkleer savata fzelerin korunmas konusundaki nlemler ngrlmtr: 1)Hedefi gizlemek, 2)dayankl snaklar yapmak ve 3)oynak hedefler kullanmak.

Orta ve uzun menzilli fze tayabilen denizaltlarn hizmete girmesi, gnderme aralar alannda byk yenilikler meydana getirmitir. Ortaya kan bu gibi denizaltlardan frlatlacak fzelerle, hemen her hedefe ulalmas olanakldr. Karada ilenen ICBM (Inter Continental Balistic MissilesKtalararas Balistik Fzeleri)lerin korunmas, SLBM (denizaltlardan frlatlan balistik fzeler)lere oranla ok daha zordur. ABD ve SSCB, bu fzelerin korunmas konusunda korunganlar (yeralt silolar) ina etmilerdir. ICBMlerin baka bir korunma biimi, bunlarn karayolu veya demiryolu zerinde srekli harekette bulundurulmalardr. Bylece kar taraf fzelerin belli bir zamanda nerede olduklarn bilemeyeceinden, bunlar tahrip edemeyecektir.

lk yaplan Amerikan ve Sovyet fzelerinin hepsi tek bir nkleer balk tamaktaydlar. ABD bir ABM (Anti Balistik Missiles) sistemini aabilmek iin, 1960l yllarda ok balkl fze sistemi (MRV) gelitirmitir. Bylece bir fzenin tayaca birok balk eitli yerlere frlatlacandan, geni bir alanda baar salamas daha muhtemeldir. ABMlere kar MRVlarn yannda MIRV sistemi gelitirilmitir. Bu tr sistemde, bir tek fze, bir ok hedefe ulaabilen birden fazla balk tamaktadr. imdiye kadar ABDliler iki eit MIRVler gelitirmilerdir. Birisi Minuteman III (ICBMler iin), teki de Posseidon (SLBMler iin) ve en ok isabet gc olan fzeler bunlardr. Hedeflerin yerlerinin saptanmasnda yaplan hatalar, fzelerin frlatlma yeri, hava koullar fzelerin isabet gcn etkileyen nemli elerdir.

Fzesavar Fze (anti ballistic missiles-ABM)

Nkleer silahlara kar gelitirilen savunma sistemlerindenbiri. Bu fze sistemi, bir fzenin hedefine varmadan nce tahrip edilmesini amalamaktadr. Bu tr fzeler eitlilik gsterebilmektedirler. Bu eitlilik, yok edilmek istenilen fzenin hangi aamada tahrip edilmek istendiine baldr. Ancak bu tr sistemin baarl olmas iin iyi ileyen bir erken uyar sisteminin varl gerekir. Bu tr bir sistem ilk defa 1960larda Sovyetler Birlii tarafndan gelitirildi. 1960larda balayan nkleer silahlara ilikin grmelerde bu tr sistemlerde snrlandrmaya gidildi.

Ganbot Diplomasisi (gunboat diplomacy)

ngilizcede kuvvetli toplar olan eski bir gemi tipine ganbot denir. zellikle ABDnin 20. yy.ln en balarnda, Orta Amerika lkelerine siyas bask yapmak iin sava gemisi ve deniz piyadesi gndermek suretiyle uygulad politikay tanmlayan bir deyim.

Gaullisme

Fransann milli kahramanlarndan ve mehur devlet bakanlarndan de Gaulleun siyasi felsefesini ve bunun uygulamasn tanmlayan ve Fransz siyasi hayatnda ok geen bir deyimdir. Kendisinin lmnden sonra da ok taraftar olan ve iktidarda bulunan bir siyasi akm ve cephe olmutur. zetle; hrriyeti fakat otoriter, devlet tarafls, sosyal adalete nem verir fakat anti komnist, d politikada da bat dnyasna bal fakat dou bloku ile yakn ilikiler srdren, Fransann kendi atom silahlarna sahip olmas, NATOya ok bal olmamas, Avrupa Birliine taraftar ancak ngilterenin Avrupa ilerinden uzak tutulmas, tarafsz ve yeni bamszlna kavumu nc Dnya lkelerine Fransann yaknlk gstermesi eklinde tanmlanan zellikleri bulunan bir akmdr.

Gelimi lkeler-Develop countries

Uluslar aras siyaset literatrnde, sanayilemi Batl lkeler iin kullanlan kavram. Gelimilik ya da geri kalmlk konusunun snrlar tam olarak net biimde izilmemi olsa da, gelimiliin temel kriterleri arasnda kii bana den milli gelirin yksek bir yaam standardn saylayacak dzeyde olmas, lkenin sanayinin gelimi olmas, yksek teknolojiye sahip olmas ve ileri teknoloji gerektiren rnler retmesi, ekonomisinin gl olmas gibi unsurlar n plana kmaktadr.

Gelimekte olan lkeler-Developing countries

1960l yllardan itibaren geri kalm lkeler iin kullanlmtr. BM kstaslarna gre, gelimekte olan lkelerde kii bana milli gelir 200 dolarn altndadr. Ekonomik olarak tarm sektr arlk tarken, ileri teknoloji gerektiren sanayi sektr zayftr. Sosyal hayatn imkanlar, insanlarn yaam dzeyi, kii bana doktor says, kii bana tketilen kat, kltrel etkinlikler vb. unsurlarn yan sra; kalknmakta olan lkelerin, gelimi lkelere olan bamllklar ve d borlarnn ykseklii uluslar aras siyasetin ilgi alanlarndan biridir.

Gelitirilmi ibirlii anlamas-Enhanced relationship agreement

Sadece tek bir alanla snrl kalmayan; siyasal, ekonomik, askeri ve kltrel tm alanlarda ibirliini ngren anlama.

Genileme-Enlargement

AB genilemesi. Avrupa Birliinin yeni lkeleri ye olarak kabul etmesi. Terim olarak ilk defa 1969 ylnda Lahey Kongresinde kullanlmtr. Ardndan ilk genileme ngiltere, rlanda ve Danimarkann katlmyla 1973 ylnda olmutur. kinci genileme, Ocak 1981 tarihinde Yunanistann katlmyla, ncs 1986 ylnda Portekiz ve spanyann katlmyla gereklemitir. Souk Sava sonras hz kazanan Avrupa Genilemesinde drdnc genileme, 1995 ylnda Avusturya, Finlandiya ve svein yelii ile gereklemitir. Birliin, beinci ve en byk genilemesi 2004 ylnda Macaristan, Slovenya, ek Cumhuriyeti, Polonya, Estonya, Kbrs ve Maltann giriiyle gereklemitir. 2007 ylndaki altnc genileme ile Bulgaristan,

Romanya, Litvanya, Slovakya ve Letonyann yelii salanacaktr.

Gerilla Sava (guerilla warfare)

Geleneksel sava yntemleri ile dize getirilemeyecek bir dmana kar uygulanan vur-ka taktiine dayal bir tr ete sava. zellikle, son dnemde silah teknolojisinin hzla gelimesi karsnda baz silahlara sahip olamayanlarn cephelerde baar salanmas imkanszlamt. Bu aamada gerilla savann stratejisi, savata bara varmaya yeterli dzeye gelinceye kadar dman etkisiz hale getirmeye dayanr. Geleneksel olarak gerilla sava, yabanc bir igale ya da bir lkenin ynetiminin belli bir gruba kar haksz olduu ne srlen uygulamalarna tepki grnts tar. Gerilla hareketleri, bamsz olarak ortaya kabilecekleri gibi dzenli askeri harekatlar da destekleyebilirler. Genellikle gerilla sava iin politik bir amacn olmas gerekir. Gerilla savanda baar iin propaganda ve halk destei arttr. Gerillalar tedhii taktiklere bavurduklarnda insanlarn ball sarslabilir. Eer devlet ya da igal gleri benzer biimde karlk verirse halk her iki taraftan da korkar. Hangi taraf gl ise ve denetimi elde tutuyorsa onunla ibirliine girebilir. Gemite, Vietkongun Vietnamdaki Amerika Birleik Devletleri destekli glere, Afgan gerillalarnn Afganistandaki Sovyetler Birlii destekli glere kar yrttkleri mcadele, bu sava trnn rneklerindendir.

Gizli Diplomasi (secret diplomacy)

Diplomasi anlay ve uygulanmasnda XVII. ve XIX. yzyllarn Avrupa diplomasisinde en belirgin zelliklerinden birisi de gizlilikti. Genellikle Avrupal monarklarn bizzat veya zel temsilcileri aracl ile srdrdkleri diplomasi faaliyeti gizli bir ekilde olutuu gibi, bu gizlilik ou zaman belirli bir sonuca ulaldnda da srerdi. Bir baka deyile, saray diplomasisi olarak da adlandrlan bu tr diplomasi, her aamas ile da kapal bir biimde yrtlrd. Bylece, bir blge halk bazen bir baka devletin egemenliine getiini sonradan renebilirdi. Bu tr diplomasiye kar en nemli tepki, idealist ABD Bakan Wodrow Wilsondan gelmiti. Wilson I. Dnya Sava sonlarnda yaynlad nl On drt noktann Birincisinde, ak grmeler yolu ile ulalacak ak szlemelerden szediyordu. Gerekte de, XX. yzylda demokrasinin gelimesi, halk kitlelerinin ynetim ile ilgili sorunlara giderek daha byk oranlarda katlmalar ile diplomasi daha ak nitelie

brnmtr.

Gizli eli-Emissary envoy

Bir lke tarfndan, baka bir devlete gizli maksatla, belli bir konuyu aratrmak yada baka trl tepkileri lmek zere gnderilmi olan zel diplomat. Genellikle kriz anlarnda yada siyasal alkant dnemlerinde grevlendirilen gizli eliler, kesinlikle casuslarla kartrlmamaldr. Gizli elinin grevi, yabanc lkenin bir takm srlarn ele geirmek deildir.

Gizli kanal diplomasisi-Back channel diplomacy

Dman taraflar arasnda gayr- resmi sfata sahip kiiler ya da n tarfalar kullanlarak gizli iletiim kanallar araclyla yrtlen diplomasi biimi.

Global Strateji (global strategy)

Btn dnya zerinde etkisi olabilecek bir strateji politikas izlemeye milletleraras kuvvetler dengesinde global strateji denir. Bu tr politikaya bugn iin sadece teksper devlet olan ABD tam anlam ile izleyebilmektedir. in de bu yolda admlar atmaktadr. Son zamanlarda, ABD-Rusya-in lsne dnya askeri 1 uzun menzilli bonbardman uaklar, atom denizaltlar, uak gemileri ve eitli lkelerde askeri slere malik olmas gereklidir.

Gorbaov Diplomasisi (Gorbachev diplomacy)

Mihail Sergeyevi Gorbaov-1985 ylnda SBKP Genel Sekreterliine getirilmitir. Sovyet i ve d politikasnda kkl deiiklikler yaratmtr. Glasnost (aklk) ve Prestroika (yeniden yaplanma) politikalaryla belirli bir sre ierisinde siyasal, toplumsal ve ekonomik bir dnm balatt. Dou

Avrupadaki kat komnizmin arkasndaki Sovyet desteini ekerek blgedeki reformlara katkda bulundu. Bunu ikiAlmanyann birlemesi konusunda olumsuz tutumunu deitirmesi ve 1990da Berlin Duvarnn yklmas izledi. Silahszlanma alannda gsterdii yrekli giriimler Amerika bakan ile doruk toplantsndaki olumlu tavrlar ile d gezileriyle uluslararas alanda saygnlk kazand. 1987 Aralnda ABD ile orta menzilli nkleer fzelerin kaldrlmasn ngren INF antlamasn imzalad. 1989da Avrupa Konseyi toplantsna katlarak bir Ortak Avrupa Evi nerisinde bulundu ve SNF (ksa menzilli nkleer fzeler) konusunun grlmesini istedi. Gorbaovun izledii politika Sovyet Cumhuriyetlerinde bamszlk hareketlerine yol am ve bakanlktan istifasndan bir gn sonra Sovyetler Birlii resmen dalmtr (26 Aralk 1991).

Gmenler (immigrants)

Milli ekonomik ve sosyal problemlerin yansra milletleraras ilikilerde ve diplomaside de rol oynayan gmenler, balca yurt dna giden (Emigration) ve yurda gelenler (Immigration) olarak iki ana konudur.

Yurt dna giden gmenler, genellikle, lkedeki isizlik ve nfus patlamas sonucudur. lke ekonomisi zerindeki basky hafifletirler. Ayrca gittikleri yerde lkeler iin bir potansiyel olurlar ve gereinde maddi ve manevi yardm unsurudurlar.

lkeye gelen gmenler ise, ekonomisi zayf lkelerde bsbtn bir ekonomik bask unsuru olurlar. sizlik, meskensizlik problemlerine konu tekil ederler. eitli ekonomik ve sosyal zorluklarn kayna olabilirler. Baz lkeler ise insan gc salamak iin gmen kabul politikas izlerler (ABD, Avusturya, Kanada) giden ve gelengmenlerin kalifiye i ve sanat sahibi olmalar da lkenin ekonomik hayat zerinde etkiler yapar.

Trkiyedeki 1951de Bulgaristandan gelen yzbinlerce gmen lkemiz asndan son yllarn en nemli g olaylarndandr. 1968de yaplan bir anlama ile 1951 gnde paralanm olan ailelerin dier baz fertlerinin de Trkiyeye g etmesi olanaklar salanm, 100 bin kii kadar gelmitir. Bu arada, 1963 Kbrs bunalmndan sonra onbinlerce Rum asll vatanda da Trkiyeden Yunanistana gmtr. Bulgaristan ile olan g anlamas

uygulamas 1978 sonunda bitmitir.

kinci Dnya Sava srasnda atmalarn gelimesine gre eitli kitlevi gler olmutur. Sava sonrasnda 1948de Filistinde srailin kuruluu ile yzbinlerce kii bu topraklardan Arap lkelerine iltica veya g etmilerdir. srailin kuruluu ile eitli lkelerde bulunan yzbinlerce Yahudi de buraya gm ve gmektedirler. Yine 1948de Pakistan-Hindistan ayrlmasndan sonra milyonlarca kii her iki yne douru g etmilerdir. kinci Dnya Sava sonunda Dou Prusya ve civarndaki bir ksm topraklarndaki Almanyadan bat ynndekiblgelere 14 milyon kadar kii g etmi bulunmaktadr.

G hareketleri tehlike ve zorluklar karsnda veya bask neticesi olabilecei gibi, iki lke arasnda karlkl nfus deiimi (Exchange de Population) eklinde anlamalar olabilir.

Gnderme Aralar (delivery systems)

Uluslararas strateji literatrnde, nkleer bombalar hedefe gndermek iin kullanlan eitli aralara verilen ad. Nkleer bombalarn hedefe gnderilmesinde kullanlan en eski ara uaklardr. Gnmzde ar bombardman uaklar eskisinden ok daha byk miktarlarda nkleer bomba tayabilmekte ve saatte yaklak 1000 km hzla ktalararas gidip gelebilmektedir. Gnderme aralarnn ikinci grubu ise yerden veya denizaltndan frlatlan tek veya ok balkl, fzelerden olumaktadr. 1981 ylnda yrrle sokulan Amerika Birleik Devletleri Uzay Mekii programnda kullanlan gnderme aralar, ncekilere oranla ok daha gelikindir. Birden ok uuta kullanlmalar olanakldr. Bu nedenle uzay mekikleri ile gerekletirilen uularn maliyeti dmektedir.

Grmeler (negotiations)

Uluslararas ilikilerin temel elerinden birisi. Devletler arasnda grmeler bazen yalnzca gr ve bilgi alveriinde bulunma, bazen de belirli bir sonucun bar yollardan zmn salama amacna ynelik olabilir. Ayrca grmeler, kar taraf masa banda oyalayarak zaman kazanmak veya

kendi grleri dorultusunda propaganda yapmak amalarna ynelik olarak da kullanlabilir.

Devletler arasndaki iki ya da ok yanl grmelerde ilk karlalan sorun, grmenin nerede yaplacadr. Grme dman iki lke arasnda yaplyorsa, genellikle tarafsz bir lke topraklarnda gerekleir. Dost lkeler arasndaki ilikiler ise, karlkl olarak iki lke topraklarnda gereklemektedir. Grmeler kullanlacak dil, basna ak ya da kapal olmas vb. sorunlar grmeler ncesinde zlmesi gereken sorunlardr. Diplomasi pratii, taraflarn uzlaabilir konular ele almalarn ngrmektedir. Byle durumlarda taraflar bazen kar birlii ierisinde bazen de karlkl tavizler vererek sorunlar zebilir. Taraflarn birbirleri ile badatrlmas g olan tezleri ele almalar ou zaman bir sonu dourmasa da soruna zm getirecek konularn yaratlmas konusunda baz admlar atlmasn salayabilmektedir. Grmeler bazen de ksr dng halinde tkanabilmektedir.

Gz boyama diplomasisi-Designer diplomacy

Devlet adamlarnn hi gerekmedii halde, bir eyler yapyormu izlenimi vermek amacyla ktklar d gezileri belirtmek iin kullanlan bir terim.

Gzlemci Stats (observers status)

Bir takm konular yerine getiren devletin ve teki uluslarn birimlerin, gzlemci statyle uluslararas rgtlerin almalarna oy hakk olmadan katlmalarn ifade eder. rgtlere gre gzlemcilerin bazen sz hakk bulunduu gzlenmektedir. Gzlemci statsnden yararlanan birimler unlardr. i)Henz rgt ye devletlerince devlet olarak tannmam devlet iddiasndaki topluluklar, ii)Uluslararas rgtler, iii)Kimi ulusal bamszlk hareketleri.

G Dengesi-Balance of Power

Bir lkenin askeri, ekonomik, siyasi ve bilimsel olarak dierlerinin aleyhine her eyin kontroln ele geirmesine izin vermiyerek, lkeler arasndaki dengeyi muhafaza etmeyi ngren siyasal nazariye ve bu nazariyenin uygulanmas. Baka bir ifdeyle, ya da daha fazla devletin yer ald her uluslararas sistemde, glenen tarafn baka bir g ya da gler koalisyonu tarafndan dengelenmesidir. Gler dengesi kurmaya dnk en tannm yaplanma Balantszlar Hareketidir. Tek kutuplu 1990 sonras g dengelerinde ise ABD karsnda in-Rusya yaknlamas en tipik g dengesi oluturma gayretidir.

Devletlerin ulusal gvenlik sorunlaryla deien ittifaklar erevesinde nasl uratn tanmlayan bir bak as. zellikle XVIII. ve XIX. yzyllarn Avrupasnda geerli olan bir sistem. Bu sistemde kutup ya da bloklar bulnmamaktadr. Gleri birbirine yakn en az be ya da alt devletin bir ortamda bulunmas gerekir. Sistem, revizyonist devletlerin, statkocu glerin gvenliini tehdit etmeye baladnda gndeme gelir. Bu sistemde yenilen devletlerin ortadan kaldrlmas yerine onun sisteme tekrar atlmas amalanr. Devletler arasnda gcn dengelenmesi ya ar tarafn hafifletilmesi ya da hafif tarafa arlk verilmesiyle olur. Bunun iin kullanlan baz yntemler; bl ve ynet, silahlanma ve ittifaklar ve koalisyonlarn kurulmasdr. Devletin yaamn srdrmesi statkonun devam iin arttr. Dengenin her bir devleti eit gte olabilecei gibi, bir taraf dierlerinden stn olabilir. Ayrca bir devletin Byk Britanyann 19. yy.da yapt gibi bilinli bir g dengesi politikas izleyebilir. 17. ve 18. yzyllarda g dengesi politikas izleyen devletlerin amac, kendi hareket serbestilerini en st dzeyde tutmakt. Ama, devletlerin bamszlk ve hkmranlklarn korumakt. Devletler serbeste bir ittifaktan dierine geebiliyordu.

Kutsal ittifak statkonun korunmasna, devletin ortadan kaldrlmasna bir rnektir Napolyonun Fransay malup edildikten sonra Fransaya paylamak yerine Napolyon ncesi duruma getirilmesi tercih edilmitir. I. ve II. Dnya Savalarnda ise bu sistemi temelinden sarsan ve kmesine neden olan Almanyadr.

G gsterisi-Demonstration

Uluslararas ilikilerde bunalma doru giden gerginlik halinde, kuvvete ba vurma eilimini yanstan bir tr caydrclk eylemi. Askeri kuvvet ynaklar yapmak, byk manevralar dzenlemek, yksek komutanlarn youn tefti

gezilerinde bulunmalar, silahl kuvvetlerin alarma geirilmesi, olaan d uak hareketleri ve donanmann denize almas gibi eitli tutumlar biiminde grlr. G gsterisi, istenen sonular salamak bakmndan olumlu olabilecei gibi, baz durumlarda aksi sonular verip, gerginlii bsbtn arttrabilir ve karlkl trmanmaya yol aabilir.

G Kuram (power theory)

Baka devletlerin davrann kontrol edebilmek iktidarn ve kapasitesini ifade eder. Uluslararas ilikilerde gcn balca rol, teki devletlerin tutum ve davranlarn etkilemektir. G uluslararas ilikilerde belirli bir amaca ulamada kullanlan bir aratr. Bir devletin gc eitli elerden oluur. Bu eler srekli deiim halindedirler. Bir devletin gcn oluturan eler arasnda unlar sayabiliriz: a)nfus ve igc, b)doal kaynaklar, c)corafi konum, )gelime dzeyi, d)askeri g, e)hkmetin nitelii, f)diplomasinin kalitesi, g)Ulusal moral, vs. lkenin corafi konumu kadar, biimi, toporafyas, iklimi vb. gibi noktalar da devletin gcn etkilerler.

G yaklam (power approach)

Uluslararas Politikay aklamakta kullanlan en eski yaklamlardan biridir. Teorilerinde g yaklamn kullanan ilk kii Hans J. Morgenthaudur. Morgethauya gre Uluslararas politika, tm politikalar gibi bir g ve iktidar mcadelesidir. Ayrca Morgenthau ulusal kar g esine gre tanmlamaktadr. Buna gre, devletlerin ulusal karlarn gerekletirebilmek iin gce gereksinimleri vardr. Devletler Margenthauya gre, 3 tr politika izleyebilirler: 1)Prestij politikas, 2)Statko politikas, 3)Yaylma politikas. Bu ayrmda birincisi devletin sahip olduu gc gstermek iinyapt giriimleri ve dier ikisi ise sahip olduu gc srdrmek ve artrmak iin yapt giriimleri ifade eder. Morgenthauun bu grleri, tm uluslararas politikann salt g kavram ile anlatlmasnn eksik olaca ve ok genel nitelikte olduu iin eletirilere uramtr ancak g yaklam uluslararas politika alannda temel yaklam biimlerinden biri olmu ve birok yeni yaklamn gelitirilmesinde k noktas oluturmutur.

Gndem 21-Agenda 21

1992 ylndaki Rio de Janeiro BM evre ve Kalknma Konferansnda benimsenen ve 21. yzyldaki evresel ve kalknma hedeflerini belirleyen program. Kararn en bariz zellii, srdrlebilir bir kalknma ile evre sorunlar arasnda yakn bir iliki kurmas ve bu ikisinin birbirini destekleyecek bir planlanmas idi.

Gneydou Asya Devletleri Topluluu/Association of South-East Asian Nations

8 Austos 1967 tarihinde Endonezya, Brunei, Filipinler, Singapur, Tayland ve Malezya arasnda kurulan blgesel topluluk. Merkezi Cakarta da olan kurulu, souk sava koullar iinde 1990 lara kadar tamamen siyasal arlk tarken, bu tarihten itibaren ekonomik konulara arlk vermeye balamtr.

Gmrk tarifesi-Custom tariff

Bir lkeye, yabanc lkelerden gelen mallardan hangi snflama zerinden ve hangi oranda vergi alnacan gsteren liste.

Gmrk birlii-Custom union

ki yada daha fazla lkenin, gmrk mevzuatlarn ortaklaa dzenlemek ve birbirleri ile ticaretlerinde gmrk vergisini karlkl sfrlamak iin yaptklar ekonomik birlik. Gmrk birliinin temel koulu vardr: a- ye lkeler arasnda gmrklerin ortadan kaldrlmas,

b- Birlik dndaki lkelerle yaplan ticarette ortak tarife uygulanmas,

c- Daryla yaplan ticaretten elde edilen gmrk vergilerinin ye lkeler arasnda bltrlmesi.

Gmrk birliine ye olan lkelerin serbest d ticaret politikas izlemesi neredeyse olanakszdr. Gmrk birlii ve serbest ticaret alan arasndaki fark, gmrk birliinde daha ileri ve daha yksek dzeyde ekonomik btnlemenin arzu edilmesidir. Bu amala, gmrk birlii, (serbest ticaret alan in olduu gibi) mallarn devletler arasnda serbeste dolat bir dzenlemden iberet deildir; fakat ayn zamanda, devletlerin nc lkelerle olan ticaret konusunda ortak bir ticari politika uyguladklar bir dzenlemedir.

Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda 13 Aralk 1995 tarihinde imzalanan gmrk birlii anlamas. Anlamayla, sanayi rnleri ile ilenmi tarm rnleri ve elikte karlkl vergiler kaldrlm ve mallarn serbest dolam salanmtr. nc lkelerle ticaretini de AB prosedrne gre yapmaya balayan Trkiye, 1996 ylndan itibaren topluluun ortak gmrk tarifelerini kabul etmitir. Gmrk alan-Custom territory

ki yada daha fazla lke arasnda, siyasi snrlardan farkl olarak belirlenmi olan ve d alverilere ilikin gmrk ilemelerinin tamamlanm sayld alan. Gmrk hattnn siyasi snrlardan farkl olarak izilmesinin nedeni, lkelerin izledii d ticaret politikas nedeniyle kurulan serbest blgeler ya daortak pazarlar dr. Bir lkenin siyasi snrlar iinde serbest blgeler, limanlar ve depolar gibi gmrkten arndrlm gmrk d blgeler olabilecei gibi, birka lkenin aralarnda anlaarak kurduklar ve kendi siyas snrlarn balamayan gmrk birlii de sz konusu olabilir.

Gven artrc nlemler-Confidence building measures

Devletler arasnda askeri tatbikatlarn bildirilmesi, karlkl olarak gzlemcilerin arlmas, aradaki bilgi alveriinin gelitirilmesi, kar taraf nezdinde gzlemler yaplmas gibi siyasal admlardan oluan uzla gsterileri.

Gvenlik Kua-Cordon sanitaire

Bir lkenin veya blgenin gvenliini salamak zere bir eit ara blge meydana getilmesi. Sz konusu politikann en yaygn uygulanma biimi, bu ara blgenin tarafszlatrlmas eklinde grlmektedir. Dman iki lke arasnda bulunan ve bunlar birbirinden ayran lkelere de bu isim verilir.

Gven Mektubu (letter of credence)

Bir diplomatik temsilcinin grev yapaca lkenin devlet bakanna, diplomatn lkesinin devlet bakan tarafndan gnderilen resmi dkman. Bu mektupta diplomatn lkesinin devlet bakan, diplomatn kendisini temsil yeteneine olan gvenini belirtir ve kendi hkmeti adna giriecei faaliyetlerde kendisine gerekli kolayln gsterilmesini rica eder. Bu mektubun diplomat tarafndan szkonusu lkenin devlet bakanna sunulmas ile diplomatn o lkedeki resmi grevi de balam olur. U (h-i-j) Haber Alma (intelligence)

Bir devletin, dier devletlerin gcne, etkinliklerine ve olas hareket ynlerine ilikin bilgi toplamas. Haber alma ile gdlen ama, siyasal yneticilere karar almalarnda yardmc olmak zere deerlendirilebilecek bilgilerden oluan rapor hazrlamaktr. Haber alma aamal bir sreci ierir. Bilinmesi gerekli olanlar kararlatrlr. Daha sonra bilgi toplanr ve sonunda bu bilgiler deerlendirilip zmlenir. Toplanan bilgiler dier devletlerin silahl kuvvetlerinin hazrlk derecesi, yeni silahlar, nemli askeri merkezleri, stratejik ve teknik hareket planlar vb. askeri-stratejik nitelikte olabilecei gibi zellikle ile de ilgili olabilir. Haber almann eitli yntemleri vardr. Yaratlan izlenimin aksine, bilgi toplamann ou gazeteler, radyo ve televizyon yaynlar ve hkmet raporlar gibi kamuya ak kaynaklardan elde edilir. Ayrca diplomatlar da bilgi toparlarlar. Bunlardan baka uydular, gizli gnderimlerin zlmesi ve yabanc lkelerde bulunan ajanlarn aracl ile de bilgi toplanmaktadr.

Hak ihlali-Abuse of right

Uluslararas normlarca kabul edilmi insani yada siyasi haklarn ihlali.

Hakkaniyet ve nisfet-Ex aequa et bono

Uluslar aras mahkemelerin olaan yetkileri ile olaanst yetkileri arasnda ayrm esas alan hukuk ilkesi. Buna gre, uluslar aras mahkemelerin pozitif hukuku uygulayarak bir anlamazl zmeleri, bu mahkemelerin olaan yetkileri; pozitif hukukun dna taarak hakkaniyet ve nisfet ile zmeleri ise olaanst yetkileri olarak kabul edilmektedir. Uluslar aras Adalet Divan uygulamasnn, ayet taraflar arasnda bu konuda bir uzlama varsa kullanlabileceini belirtmektedir.

Hakl Sava (justified war)

Bu kavram savalarn nitelii ile ilgilidir. Bu tr sava Ortaa Avrupasnda bir hkmdarn silahl kuvvetlerini egemenlik blgesi dnda meru nedenlerle kullanabilmesi anlamn tamaktadr. O dnemde Hristiyanl gelitirmeye ynelik savalar Hakl, dierleri ise haksz olarak grlyordu. Kavram XIX. yzylda deiik anlamlar kazanmtr. amzda smrge lke halklarnn bamszlklarn salama amacna ynelik olarak giritikleri ulusal kurtulu mcadeleleri hakl sava olarak grlmektedir. Bu grn karsnda yer alanlar ise bir hakl/haksz ayrmndaki gle dikkat ekerek iddetin her trlsne kar kmaktadrlar.

Hal diplomasisi-Carpet diplomacy

Dnemin ABD Dileri Bakan Madeleine Albright tarafndan 2000 ylnda gndeme getirilen ve ran hallarna uygulanan ambargonun hafifletilmesi sayesinde Tahran ynetimiyle aradaki buzlar eritmeyi amalayan diplomasi giriimi.

Hava haberlemesi-Air communications

Manyetik dalgalar kullanlarak salanan iletiim.

Hava Kara Sava Doktrini-Air Land Battle Doctrine

NATO stratejistleri tarafndan 1970li yllarda tasarlanan ve olas bir nc dnya savanda uygulanacak olan strateji. Taktik hava glerinin yer birlikleri ile entegre biimde kullanlmasn ngren sava doktrinidir. Plann z; savan devam ettii alann tesindeki lke topraklarnda bulunan btn tedarik yollarnn, komuta merkezlerinin yok edilerek, arka blgelerin savala ilgisinin kesilmesi esasna dayanmaktayd. Ayn doktrin 1980li yllarda Amerikan ordu doktrini olarakta uygulanmtr.

Hava koridoru-Air corridor

Uluslararas hava ulam iin her uan nerelerden geebilecei konusunda, anlamalarla belirlenmi hava yolu. Bu koridor dnda uan yabanc uaklara, o hava sahasnn sahibi olan lkenin hava kuvvetleri mdahale etme yetkisine sahiptir.

Hava kprs-Air bridge

Baz siyasal veya stratejik nedenlerle normal yollar ve aralarla ulam salanamayan yerlere, ok sayda uakla devaml ekilde havadan balant kurulmas ve her trl ikmalin bylece salanmas.

Hava operasyonu-Air campaign

Sava uaklar ve helikopterler kullanlarak yaplan saldr.

Hava sahas-Airspace

Bir lkenin yeryz snrlarnn uzaya doru uzanan kesiti. Uluslararas hukuka gre, bu boluk ilgili lkenin egemenlii altndadr.

Hava saldrs-Air raid

Dman lke tesislerinin yok edilmesi amacyla havadan yaplan bombardman. 1923 tarihli Lahey Anlamas, hava saldrlarnda vurulabilecek tesisler konusunda askeri ve sivil hedefleri birbirinden ayrmaktadr. Ancak sz konusu anlama, kinci Dnya Savanda ihlal edilince, 1949 ylnda imzalanan Cenevre Anlamas ile sivil hedeflerin vurulmas kesinlikle yasaklanmtr.

Havaclk-Uzay Aratrma ve Gelitirme Danma Grubu-Advisory Group for Aerospace Resoarch and Development

NATO nun teknik kurululardan biri. ye lkelerin savunma ihtiya ve almalarn koordine etmek iin bilimsel ve teknik danma ile uzmanlar arasnda ibirlii salar.

Hava ss-Air base

Sava uaklarnn inip kalkmas iin tasarlanm tesis.

Hibe (donation)

Karlksz d yardm. Uluslararas rgtler, kurulular ya da devletler tarafndan bir lkeye yaplan hibe yardmda hi bir koul aramaz. Bu yardm tr mali olabilecei gibi, program ve projelere ilikin olarak teknik malzeme biiminde de olabilir. Hibe yardmda bulanan lkenin bu yardm alan lkelerdeki amac kendisine siyasi avantajlar kazandrmak, uluslararas alandaki gcn arttrmak ve destekledii sektrleri kendi lehine kullanabilmektir.

Hidrojen Bombas (hydrogen bomb)

Fzyon ya da termonkleer bomba da denilen bir nkleer bomba tr. Atomlarn fzyonunu hafif ekirdeklerin birleerek, daha ar bir ekirdek oluturmas srasnda ortaya kan bir miktar enerjinin denetim altna alnmas anlamna gelmektedir. Bu bombalarda aa kan enerji, atom bombalarna oranla daha fazladr. Hidrojen bombasnn ilk denemesini, Amerika Birleik Devletleri 31 Ekim 1952de Sovyetler Birlii ise 12 Austos 1959da gerekletirmilerdir. Sonradan ngiltere, Fransa ve in Halk Cumhuriyeti de fzyon bombalar yapmlardr.

Bununla beraber gerek diplomatik teebbsler, gerekse taraflar arasnda varlan anlamalar bakmndan szkonusu olan nispi akl fazla da abartmamak gerekir. Gerekten gnmzde aklktan uzak bir diplomatik faaliyetten sz etmek mmkndr. Kald ki, teorik dzeyde de diplomatik faaliyetlerin ak veya kapal olmasnn fayda ve sakncalar tartma konusudur. Bazlarna gre kapal diplomasi, zarar alclarn kapal kaplar ardndan geni kitlelerin aleyhine baz kurallar alabilmelerini mmkn klan ve demokrasinin zne aykr bir nitelik tamaktadr. Bazlarna gre, ise gerektiinde uyguland takdirde kritik sorunlarn ele alnnda, genellikle hisleri ile hareket eden ve kolayca ynlendirilebilen geni halk kitlelerinin etkisini azaltarak, sorunun zm iin gerekli teknik bilgi ve deneyime sahip uzmanlara daha fazla inisiyatif tanmas dolays ile gerekli bir diplomasi biimidir.

Hinterland

Geride topraklar, gerideki lke anlamna gelen Almanca kkenli bir terim. Bu ulam kaynana, limana, zellikle ekonomik anlamda, baml durumda bulunan toprak paralar birer hinterland olutururlar.

Hiyerarik Sistem (system of hierarchy)

Bu sistem hipotetik nitelikteki uluslararas sistem trlerinden bir tanesi. Tarihte gerekleen en gzel rneini, Roma mparatorluu dneminin oluturduu sylenebilir. Gnmzde uluslararas politika literatrnde daha ok baz alt sistemleri zmlemek asndan nem tayan bu teorik modelde, sistem ierisinde bir devlet ile dierleri arasndaki g dalm simetrik olmayan bir nitelik gstermekte ve de bu sistemde lke baat bir konumda bulunmaktadr.

Hollanda Maraz-Dutch Disease

Halanda hastal. Bir lkenin doal kaynak ihracnda grlen bir patlamann, o lkenin para biriminin glenmesine sebep olmas ve bylece kaynaa dayal olmayan sanayilerin karlln baltalamas durumu. Kavramn kayna, Hollandann 1960larda Kuzey Denizinde doalgaz karmaya balamas ardndan ortaya kan sanayisizleme etkisinden gelmektedir.

Hristiyan Demokratlar-Christian Democrats

Bat siyaset literatrnde, sa eilimli gruplardan biridir. Hristiyanlk retileri ile demokrasi ilkelerini birletirmilerdir. lk olarak, talya ve Almanyada, liberal ve muhafazakar eilimlerin uzlamas zerine ortaya kmtr.

Hudutlar-Borders

Bir devletin, egemenlik yetkilerini kulland toprak parasn dier lkelerin egemenlik alanlarndan ayran izgiler. Snrlar sadece kara paralar ile ilgili olmayp, i sular, kara sular, hava sahas ve yer alt gibi corafi birimleri de kapsar. Snrlarn saptanmasnda balca iki yntem sz konusudur.

a-ki devlet arasnda eskiden beri var olan bir snrn belirlenmesi.

b-Yapay ya da doal unsurlar kullanarak yeni bir snr oluturulmas. Bu

yntemde dalar, nehirler gibi corafi faktrler kullanlabilecei gibi, etnik, dini ya da kltrel unsurlara gre bir izim yaplabilir.

Snrlarn yeryz zerinde uygulanabilmesi iin snr karma komisyonlar oluturulur. Bu komisyonlarn yetkileri kesin olmamakla birlikte, ald kararlar, konu ile ilgili devletlere sunulur ve onaylanmas beklenir. Snrlarda uluslararas tannmlk aranr.

Hkmn yokluu-Absence of text

eitli kanunlarn sonuna eklenen ihtiyati bir hkmdr. Sz konusu metindeki hkmlerin aka belirtilmeyen dier benzer durumlarada ugulanaca belirtilir. Ancak uluslararas anlamalarda byle bir art konulamaz.

Ilml D Politika (moderate foreign policy)

Bir lkenin d ilikilerinde, bugnk dnya konjonktr asndan, herhangi bir bloka katlmakszn ve herhangi bir lke ile atmakszn, gerek Dou ve gerekse Bat bloku ile iyi ilikiler srdrlmesi, dier btn devletlere kar ve konuda ar bir tutum izlenmesinden kanlmasdr. Bir ok lkeler, bir bloka mensup olmamakla beraber, yine de komularyla eitli anlamazlklar iinde bulunmakta veya bloklarda birine veya hepsine kar bir tutum izlemektedirler ki bu durumda lml politika sz konusu olmaz. nc Dnya lkeleri denen Asya-Afrikal gen devletlerden bir ou bu durumdadrlar. Oysa svire, sve, Avusturya, Finlandiya gibi lkeler yukardaki nitelikleri olan bir d politika tutumu iinde bulunmaktadrlar. Bunlar sadee ekonomik ynden baz lkelerle daha yakn ilikiler srdrmekte, fakat siyasi ilikilerini genellikle her lke ile iyi geinerek ve onlara eit davranarak bir anlamazlk ksa dahi hi bir askeri tedbiri szkonusu etmeksizin tamamen bar zm yollar arayarak tam bir lmllk iinde yrtmektedirler.

Irk ayrmcl politikas-Apartheid

Zencilerin siyasal ve ekonomik olarak ayrmcla tabi tutulmalar. lk defa 1652 ylnda Avrupallarn Afrikada smrge hareketlerine girimeleri ile balayan zencilere ikinci snf muamele, zellikle Angola, Rodezya ve Gney Afrikada kendini youn biimde hissettirmitir. Zaman iinde dier lkelerde azalrken, 1910 ylndaki bamszlndan sonra Gney Afrika Cumhuriyetinde kurumsal bir nitelik kazanarak artt ve 1950den itibaren zirve noktasna ulat. Sz konusu ayrmclk, zenci hareketinin lideri Nelson Mandelann devlet bakanlna seildii 1992 ylna kadar srd.

Irk Ayrmcl le Mcadele Komisyonu-Committee on the Elimination of Racial Discrimination

1965 ylnda kurulan ve dnyada farkl etnik unsurlara, zenciler, kadnlara yada farkl din mensuplarna ynelik her trl ayrmcla ve zellikle rk ayrmclna kar mcadele veren BM komitesi. Ayrmc uygulamalar yapan lkeler hakknda raporlar hazrlayan ve BM nezdinde alnacak aleyhte kararlar etkileyen komisyonun 18 yesi bulunmaktadr.

crac federalizm-Executive federalism

Federal eyaletlerin bakanlar, bakanlar yada bakan yardmclar dzeyinde youn etkileim iinde lkeyi ynettikleri federasyon biimi.

ilerine Karma (intervention in domestic affairs)

Devletlerin hedeflerine ulamak iin d politakalarnda bavurduklar yollardan biridir. Devletin i ilerine karmak, zellikle I. Dnya Savandan sonra younlam bir uygulamadr. ki dnya sava arasnda Almanya, talya ve Japonya, II. Dnya Savandan sonra ise Amerika Birleik Devletleri, Sovyetler Birlii ve in Halk Cumhuriyeti bir ok devletin i ilerine karmlardr. ilerine karma byk devletler tarafndan yapld gibi dier devletler tarafndan da yaplmaktadr. Bugnk uluslararas yap devletlerin birbirlerinin i ilerine karmalarna olanak verebilmektedir. Bugnk uluslararas yap devletleri birbirlerinin i ilerine karmalarna olanak verebilmektedir. Devletler ve uluslararas kurulular tarafndan verilen

yardmlar, bunlar alan devletlerin ekonomik, toplumsal ve siyasal yaantlarn dorudan ve dolayl olarak etkilemektedir. Karmaya olanak veren, dier baz durumlar ise, devletler arasndaki snrlarn kolaylkla geilebilir olmas ve halk arasndaki din, dil ve etnik farkllk ya da benzerlikler, bir lkede bulunan en yksek toplumsal ve siyasal kurumlara veya otoritelere duyulan balln kimi zaman bir d otoriteye veya ideolojiye kar duyulmas, nkleer bir silahlanmann ortaya kard askeri gce dayal tehdit politikalar, devrimci d amalar bulunan devletlerin propaganda kkrtma, yeralt faaliyetlerini ynetmek iin oluturduklar rgtn etkileri eklinde sralanabilir. ilerine karma yntemlerini alt balkla toplayabiliriz: a)Diplomatik karma, b)G gsterileri, c)Ykc faaliyetler, d)Siyasi Nitelikteki yeralt faaliyetleri, e)Askeri karma, f)D destekli gerilla eylemleri.

Devletin egemenlik hakknn ve egemen eitlii ilkesinin doal sonularndan bir devletlerin birbirlerinin iilerine karmamas olmaktadr. Bunun siyasal nitelikli bir ilke olarak ortaya kmas ABD Bakan James Monroenun ABD Konseyi nnde 1823de yapt konumas ile gereklemitir. Monroe Doktrini diye anlan bu gre gre Avrupal devletlerin Amerika ktasnn ilerine karmamas istenmekte ve ABDnin de Avrupa ilerine karmayaca bildirilmektedir. Bu siyasal ilkenin uygulanan uluslararas hukuk kural biimine dnmesi ise Milletler Cemiyeti Szlemesi 15. maddede 8. fkras ile gereklemitir. Benzeri bir hkm BM Andlamasnn 2. madde 7. fksar ile de benimsenmitir.

Sava (civil war)

Ayn lke ierisinde bulunan farkl siyasi, etnik, ideolojileri temsil eden gruplar arasnda srdrlen bir tr sava. Byle bir sava, mevcut hkmete bal gler ile buna kar olan gler arasnda kabilecei gibi (1936-1939 spanyol i sava, Yugoslavya i savalar 1919-?) eitli siyasi gruplarn yeni olumakta olan bir devlet yapsna sahip kmalar sebebi ile de balayabilir (Angoladaki MPLA ve UNITA mcadelesi).

Gnmzde i savalar herhangi bir lkenin snrlar ierisinde gemekle beraber, zamanla uluslararas bir hal almakta, deiik lkeler atmac taraflardan birisinin yannda yer almaktadr. Baz i savalar ise baz devletlerin i politikalarnda bamsz deiken hale gelmektedir.

 Sular (national waters)

Denizlerdeki i sular, bir devletin kara lkesine skca bal karasular olup, bu devletin karasularnn i snr i sularnn bittii noktada balamaktadr. sular devletin, ilke olarak, tam egemenliinde bulunmaktadr.

Bununla birlikte kimi bakmlardan denizlerdeki i sular kara lkesinin iinde yer alan gl, akarsu gibi karasal isulardanbir takm farkllklar gstermektedir.

yetki snrlar izni-Domestic jurisdiction limitation

Bir devletin kendi snrlar iindeki herhangi bir davrannn, o devletin i egemenlik yetkilerini ilgilendirip ilgilendirmediine karar verme konusunda BM Gvenlik Konseyine yetki veren uluslar aras hukuk hkm.

htirasl politikalar-Ambitious policies

Fazla talepkar olan ve evre lkelerde kuku uyandracak boyutta iddialar tayan politikalar.

lhak-Annexation

Bir devletin, baka bir devlete ait olan yada sahibi bulunmayan bir toprak parasn kendi lke topraklarna katmas ve egemenliini ilan etmesi. Bu anlama yoluyla olabilecei gibi, askeri bir atma ardndan da gelebilir. gal, himaye ya da vesayet gibi politikalardan en nemli fark, ilhakta sz konusu topraklar zerinde ilhak eden devletin egemenliin tam olmasdr.

Bir devletin kendine ait olmayan topraklar zerinde resmen egemenliini ilan etmesi. Topraklarn anlamalarla ya da satla el deitirmesinin tersine ilhak fiilen el koyma ile gerekletirilen ve genel tannma ile meruluk kazanan tek tarafl bir eylemdir.lhak edien topraklar genellikle nceden istila ve igal edilmitir. 1938de Almanyann Avusturyay ilhaknda olduu gibi istila scak atma olmakszn iddet tehdidi ile de gerekleebilir. Askeri igal ilhak olumakszn iddet tehdidi ile gerekleebilir. Askeri igal ilhak oluturmaz ya da zorunlu olarak ilhaka yol amaz. Mesela II. Dnya Savandan sonra atmann sona ermesinin ardndan mttefikler Almanyay igal ettiler ama bunu ilhak izlemedi, tersine mttefikler ilhak niyetinde olmadklarn akladlar. Askeri igal ilhakla sonulanrsa genellikle ilhak eden devletin egemen otoritesinin kurulduu ve bundan byle de srdrlebilecei yolunda resmi bildirim beklenir. Yasad iddet kullanmna dayal ilhak BM Anlamasnda knanmtr.

ki Kutuplu Sistem (bipolar system)

II. Dnya sava sonrasnda global dzeyde gereklik kazanan bir uluslararas sistem tr. Mortan A. Kaplann snflandrmasna gre gevek ve sk olmak zere balca iki trl kutuplu sistem tr szkonusudur. Bunlardan sk iki kutuplu sisteme en benzeyen yapnn 1950lerin balarnda grld, o dnemden sonra sistemin gevek bir nitelik ald sylenebilir. ki kutuplu bir uluslararas sistemde genellikle bir blok liderinin etrafnda kmelenmi iki devletler grubu vardr. Sistem ne oranda sk ise, blok yelerinin, blok liderliine bamllklarnn o derece fazla olmas beklenir, yine sistem ne oranda sk ise blok yelerinin zorunlu bir seim halinde blok karlarna, kendi ulusal karlarndan daha fazla nem vermeleri blok yelerinden beklenen bir davrantr. Sistem ierisinde herhangi bir blokta yer alamayan devletlerin arl ne oranda fazla ve sistem ierisinde Birlemi Milletler gibi bloklar arasndaki ilikileri yumuatc bir rgt ne oranda etkin ise sistemin o lde gevek bir nitelie sahip olduu sylenebilir.

ki toplumlu federasyon-Bicommunal federation

Farkl siyasal ve etnik yaplara mensup iki farkl toplumun oluturduu federatif yap.

ki ynl/tarafl diplomasi-Bilateral diplomacy

ki devlet veya farkl iki uluslararas aktr arasnda gerekletirilen karlkl diplomatik mnasebet.

kili politikalar-Dualistic politics

Souk Sava dnemi koullarnda iki sper g dnda kalan lkelerin, ABD ve Sovyetler Birliinin politikalarna gre tutum belirleme durumu.

kinci Arap-srail Sava/1956 Svey Sava

Msrda Cemal Abdnnasrn giderek glenmesinden rahatszlk duyan srail ynetiminin ngiltere ve Fransa ile gizli bir anlama yaparak,1956 ylnda Msra saldrmas zerine patlak veren sava. srail saldrda Sina Yarmadasn ele geirdiyse de Sovyet ve Amerikan ynetimlerinin araya girmesi ile ay iinde sava ncesi duruma yeniden dnld.

kinci een Sava-Chechnya War II

2 Ekim 1999 tarihinde Rus birliklerinin eenistana girmesiyle balayan ikinci een-Rus sava. Austos 1999 tarihinden itibaren Rusyann deiik blgelerinde meydana gelen patlama olaylarn bahane eden Rusyann nce Dastana saldrmasyla kan atmalar, amil Basayev komutasndaki een direniilerin Dastana gemesiyle blgesel savan ilk kvlcm oldu. Daha sonra een topraklarna da srayan atmann bilanosu olduka ar olmutur. Bu sava sonunda en az 300 bin een sivil mlteci konumuna dmtr.

kinci Vuru Yetenei (second strike capability)

Saldrgann ilk vuruundan sonra meydana gelecek anmadan arta kalan bir kuvveti elinde bulundurmas ve bir kar darbe ile saldrgann kentlerine, halkna ekonomisine dayanlmaz zararlar verebilmesidir.

lk Aama Mahkemesi-Court of First Instance

Avrupa Adalet Divannn ykn hafifletmek amacyla, 1986 ylnda Tek Senet ile birlikte kurulan ve zel-tzel kiiler tarafndan alan hukuksal konularla snrl baz davalara ilk aamada bakan mahkeme. 1988 ylndan beri ileyen mahkeme, Adalet Divannn yetki alanna giren konulara bakamamaktadr.

lkeler Bildirgesi-Declaration of Principles

1993 ylnda srail ve Filistin Kurtulu rgt arasnda imzalanan anlama. Uzun ve gizli pazarlklar ardndan varlan bu anlama ile taraflar; birbirini tanma, kar tarafn varlna sayg gsterme ve aradaki anlamazlklar belli bir sre iinde bar yollarla zmleme konularnda ittifak salamtr. Oslo Anlamas olarak da bilinir.

ltica, snma-Asylum

Uluslararas hukukun yabanc devlet vatandalarna tand bir imkan. Ancak, iltica talep eden kiiye o hakk tanyp tanmamak, kendisine iltica edilmek istenen lkenin yetkisindedir. Genel uluslararas teaml, siyasal gerekelerle snma bavurularnn kabul edilmesi ynndedir.

ngiliz Milletler Topluluu-British Commenwealth of Nations

ngilterenin eski dominyon ve smrgeleri arasndaki ilikiler dzeni ve bu dzeni salayan rgtlenme. 1931 ylnda kurulan topluluun sekretarya merkezi Londradadr. Otuza yakn yesi bulunan topluluk, 1,5 milyarlk nfusu temsil etmektedir. ngilterenin elinden kan smrgeleri ile ilikilerini

srdrmek iin gelitirmi olduu ortaklk dzenidir. En nemli avantaj, ye lkeler arasnda eitli ticari imtiyazlar uygulanmas ve ngiltere ile ilikilerde tercihli bir statden yararlanmalardr. Siyasal anlamda ciddi bir birliktelik sz konusu deildir. Zaman zaman yeler arasnda dahi atmalar kmaktadr. ngiliz Milletler Topluluu yesi lkeler yledir: ngiltere, K. rlanda, Avustralya, Barbados, Botswana, Kanada, Seylan, Gambia, Ghana, Guyana, Hindistan, Jamaika, Kenya, Lesotho, Malawi, Malezya, Malta, Yeni Zelanda, Nijerya, Pakistan, Rodezya, Zambia, Sierre Leone, Singapur, Tanzanya, Trinidad ve Tobago, Uganda.

nsan Haklar (human rights)

Tanmlanmas ve snrlanmas olduka zor, uzmanlarn zerinde baz noktalarda uzlamadklar, amzda ise uluslararas boyut kazanan bir kavram, 1948 ylnda ilan edilen nsan Haklar Evrensel Bildirisinde nsan Haklar rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyaset ve dier ayrc nitelikler gzetilmeksizin tm insanlarn faydalanaca, temel hak ve zgrlklerdir. Tm insanlarn sahip olmas gereken bu haklar insann en stn deer olarak kabul edilmesinden ortaya kar.

Alman hukuku Jelinek Temel Hak ve zgrlkleri; bireyi devlete ve topluma kar koruyan Koruyucu Haklar, bireyin devletlerden bir hizmet veya yardm almasn salayan steme haklar alma hakk, renme hakk, sosyal gvenlik hakk, konut hakk, bireyin toplumun ynetilmesinde sz sahibi yapan ve iktidarn kullanlmasna katlmasn salayan, Katlm Haklar olarak snflandrmtr. Bu haklarn birbirini tamamlayc niteliktedir.

nsan haklar ulusal anayasal ve yasalarca gvence altna alnm ve korunmutur. Bu koruma uluslararas kurumlarn salad uluslararas koruma ile gelitirilir. Bu insan haklarnn evrensel niteliini de ortaya koyar. Gerekten amzda insan haklarnn korunmas ulusal dzeyi aarak uluslararas bir boyut -zellikle 2. Dnya Savandan sonra- kazanm, devletlerin egemenlikleri insan haklar ile snrlanm ve insan haklar uluslararas denetimin alan iine girmitir. 1948 ylnda Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirisi 1950 ylnda Avrupa Konseyince hazrlanan Avrupa nsan Haklar Szlemesi bu alandaki nemli admlardr. Bu szlemenin kurduu organlar ise nsan Haklar Komisyonu ve nsan Haklar Mahkemesidir.

Trkiye 1987 ylnda Bireysel Bavuru hakk 1980 ylnda nsan Haklar Mahkemesinin zorunlu yarg yetkisini kabul etmi, 1975 Helsinkide AGK Sava Belgesini imzalam ve 1988 ylnda Avrupa Konseyi ve Birlemi Milletlerin ikenceyi nlemeye ynelik szlemelerini onaylayarak, uluslararas topluluun bir yesi olarak insan haklarna sayg gstereceini taahht etmitir.

Gnmzde nsan Haklarnn uluslararas dzeyde korunmasnda devlet d zel kii ve gruplarca kurulan gnll uluslararas kurulularn nemi artmaktadr. Bu kurulu Uluslararas AF rgt, Uluslararas Hukuk Komisyonu, Helsinki zleme Komitesi dir. nsan Haklarnn uluslararas dzeyde korunmas iin Birlemi Milletler ve onlarn ilgili organlarnca 1946 ylndan beri yaplan almalarn bazlar unlardr:

ye devletler adna, insan haklarn korumak iin gnll hizmet etmek,

Taraf devletlerce onaylanan ve snrlar iindeki herhangi bir insan haklar ihlali olaynda mdahale etme izni veren ok-tarafl antlamalarn yaplmasn,

nsan Haklar Yll katolou karlarak -her yl- ye devletlere bilgi ve yardm salamak.

nsan haklarn ihlal eden devletlere kar, birlikte hareket ederek knama, silah ambargosu, ekonomik meyyide gibi nlemler almas.

nsan Haklar Bildirgesi-Declaration of Human Rights

BM Genel Kurulu tarafnan 10 Aralk 1948 tarihinde kabul edilen ve temel insan haklarna ilikin ilkelerin yer ald bildirge. BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafndan 1946 ylnda hazrlklarna balanan ve 1948 de tamamlanan bildirgede, insan hak ve zgrllerinin neler olduu tek tek sayylmtr. Otuz maddelik bildirgede, ele alnan hak ve zgrlkler dorudan

insan kiiliini ilgilendiren haklar, yurttalk haklar, siyasal haklar ve sosyoekonomik haklar olmak zere balca drt grupta toplanmtr. Bildirge, tavsiye karar niteliinde olduu iin herhangi bir balaycl bulunmaktadr.

nsan Haklar Komisyonu-Commission on Human Rights

BM Ekonomik ve Sosyal Konseyine bal olarak alan ve tm dnyadaki insan haklar ile ilgili gelimeler hakknda almalar yrten uzmanlk kuruluu. 53 lkenin ye olduu kurulu, insan haklarn ilgilendiren her konuda, Ekonomik ve Sosyal Konsey ile Genel Kurula raporlar sunar, nerilerde bulunur ve soruturmalar yrtr.

rredantizm (irredentism)

rridentizm teriminin kkeni talyancadr. nceleri talya Krallnn kurulu aamasnda, talyanca konuan ve Avusturya snrlar ierisinde yaayan topluluklarn bu kralla katlmak istemesi abalarna bu ad verilmiken, sonradan genel bir anlam kazanarak; bir lkenin baka bir lkede yaayan bir dil ve etnik kken itibariyle kendisinden olduuna inand insan topluluklarn kendi topraklarna katmak istemesi ya da en azndan onlar zerinde bir hak iddia etmesi olarak anlalmtr. rnek olarak Hitlerin ekoslovakyann Almanca konuan Sdetler Blgesinin Almanyaya verilmesini verebiliriz.

gal (occupation)

Bir yeri ele geirme. Topraklarn igali, savata igal veya askeri igal, bar zamannda igal ve bir anlamaya dayanan igal birbirinden deiik igal biimleridir.

Bugn artk kaybolmakta olan sahipsiz topraklarn igali daha ok smrge topraklarnn igali iin kullanlan bir terimdir.

Savata igal veya askeri igal ise, bir yabanc lke topra zerinde fiili bir duruma dayanarak hakimiyet kurmaktr. Bu igal zaman bakmndan snrldr: gal durumu savan bitiminde son bularak igal edilmi olan toprak ya geri verilir veya igal eden tarafn topraklarna katlr. Savata igal veya askeri igal bir idari tekilat kurarak yaplan istiladan farkldr.

Bar zamannda igal ise bir bar anlamasnda yer alan zel artlara uyulmasn salamak iin yaplr. rnein, Ren nehrinin sol yakas Versailles Antlamasna dayanlarak igal edilmitir. Sava srasnda yaplan bir igal olmasna ramen, taraflar arasndaki bir anlamaya dayanr. rnein II. Dnya Sava srasnda Fransz topraklarnn byk bir ksm Almanya tarafndan Haziran 1940 tarihli atekes antlamas gereince; sava sonunda Almanya mttefikler tarafndan, Almanyann Mays 1945te kabul ettii teslim olma artlarna dayanlarak igal edilmiti.

ttifak-Alliance

mzac taraflar arasnda birbirlerine kar siyasi/askeri ykmllkler ve avantajlar salayan beraberlik akti. ttifaklar, savunma amal olabilecei gibi, saldr amal olabilir yada daimi olabilecei gibi, geici bir sre iin de olabilir. Devletleri ittifak arayna iten temel nedenler arasnda, belli bir amaca ulamak iin eldeki kaynaklarn yeterli olmamas yada bu kaynaklar var olmamasna ramen maliyetleri azaltma arzusu, giriilecek eylemlerde sorumluluu paylama istei gibi gerekeler olabilir. Birinci ve kinci Dnya savalarnda lkeler arasnda grlen beraberlikler geici bir nitelik tarken, NATO gibi ittifak iindeki birliktelikler daimi ittifak ilikisini yanstmaktadr.

Uluslararas ilikilerde eitli devlet ya da glerin ortak eylemlerde bulunmak iin oluturduklar birlik. II. Dnya Sava srasnda ngiltere, Fransa, SSCB ve ABDnin Mihver devletlerine kar kurduklar ittifak ile NATO bu tr birliklere rnek gsterilebilir.

Gnmzdeki kurulan ittifaklar eskilere gre daha ok kapsaml bir ibirlii ve aba gerektirmektedir. Bu nedenle rnein II. Dnya Savandan kurulmu ittifaklarda askeri ve ekonomik planlama daireleri zel bir nem kazanm ve yaygnlamt. NATO gibi daha gevek balarla kurulmu ittifaklarda bile siyasal ve askeri alanlarda ibirlii iinde almaya ve ortak tavr almaya

byk nem vermektedir.

yi niyet-Bona fide

Uluslararas anlamalarn salkl biimde yorumlanmasnda nemli olan iyi niyet ilkesi. Bu ilke ile, bir anlama tarafnn, ak olmayan herhangi bir noktadan iyi niyet kurallar dnda yararlanmaya kalkmasn nlemek amalanmaktadr.

stihdam-Employment

Bir lkenin ekonomik faaliyetlerde alan i gc. Ekonominin genelinde belirli bir dnemde istihdam edilen igc miktarna da istihdam hacmi denir.

stikrarsz Blok Sistemi (unstable bloc system)

Morton Kaplann gelitirdii uluslararas siyasal sistem modellerinden birisi. Bu sistemde, Amerika Birleik devletleri ve Sovyetler Birlii arasndaki gerginlik nemli boyutlardadr. Silahlarn denetimi konusundaki anlamalar nemsizdir. iddetin youn biimde kullanld yerel atmalar yaygndr. ABD ve SSCBnin nkleer glerini minimum caydrma dzeyinde iken, buna benzer durumda drt-be lke bulunmaktadr. Bu sistemde ittifak ilikileri askeri kapasite ve politikalara gre belirlenmektedir. ABD ve SSCB mdahaleci bir eilim iindedirler. ABD statkoyu korumaya ynelik muhafazakar politikalara arlk vermekte, SSCB ise statko kart -ulusal kurtulu savalar gibi- hareketleri desteklemektedir. Bu sistemde, uluslararas hukuk gerektii ekilde hareket edememektedir. Burada Uluslararas camiaya den grev ise arabuluculuk ve iddet uygulamalarnn sonularn hafifletmektir.

stiare, mzakere-Consultation

Diplomatik dilde, bir anlamaya dayansn yada dayanmasn, bir devletin dorudan doruya baka bir devletle, iki taraf ilgilendiren konularda yapt fikir alverii.

timatname, gven mektubu-Credential letter

Bir lkenin, dierine atad bykelisinin greve balarken, kendi devlet bakanndan dier devlet bakanna hitaben getirdii mektup. Bu mektup, bykelinin devlet bakannca imzalanm ve mhrlenmitir. Gven mektubunun dier devlet bakanna sunulmas zel trenle olur ve tren srasnda devle bakannn yannda ilgili lkenin dileri bakan da hazr bulunur. Bu trenden sonra bykeli grevine resmen balam saylr. Genellikle, gven mektubunu sunan bykeli, o esnada kendisinden nceki bykelisinin geri arlma mektubunu de verir. Bylece eskisi ayrlrken yeni eli resmen atanm olur. Gven mektubunun orjinalinin dier lke devlet bakanna verilmesinden nce, mektubun bir rnei dileri bakanlna verilmi olmaldr. Her lkenin gven mektubu birbirine benzer. Devlet bakannn dierine selam cmlesi ile balar, yeni bykeli tantlr, iki lke arasnda iyi ilikilerin gelitirilmesi arzusu dile getirilir ve saygyla bitirilir. Gven mektubunda gnderen lke dileri bakannn da imzas bulunmaldr.

Jenosid (genocide)

Bir rkn bir din, veya dil mensubu bir toplumun kitle halinde yok edilmesini (exterminasyon) amalayan harekete denir ve dier bir ismi de soykrmdr. Bu hareketler, genellikle politik amala yaplr. Jenosid baz ynlerdenrk ayrmna benzese de ama ve metod bakmndan tamamen farkldr. nk, rk ayrmnda, bir topluluun horlanmas, kt muamele grmesi, bir ksm haklarnn kstlanmas veya kamu hayatnda nemsiz durumda braklmas varken, jenosid de bir topluluun kknn kaznmas eklinde yok edilmesi esas amatr.

Tarih boyunca birok jenosid olaylar grlmtr. Yzylmzda en nemli olan, Nazi Almanyasnn kinci Dnya Sava ncesi ve sava srasnda Yahudilere kar izledii politikadr. Polonya Varova gettos, Alman topraklarnda da Auschwitz, Buchenwald ve Dachau Kamplar eklinde anlan bu yerlerdeki uygulamalar sonucu yaklak 6 milyon kadarYahudinin

yok edilmesi zerine savatan sonra harp sulularn yarglamak zere kurulmu bulunan mttefiklerin Nrnberg Mahkemesinde bir ksm Nazi Sorumlular jenosidden yarglanarak idam ve dier ar cezalara arptrlmlardr. Ayrca, Stalin Devrinde sava srasnda Rusyadaki Krm Tatarlarnn da kitle halinde Sibiryaya ar artlardaki kamplara srlmesi ve Krmda hi Tatar braklmamas da bu tr savalardan saylmaktadr. Daha sonra Kruev devrinde bu olay bir su olarak resmen knanm ve sz geen toplumdan arda kalan yerlerine dnme msaadesi hkmete resmen verilmitir.

1940da Birlemi Milletlerce, jenosid hareketi resmen bir su olarak tannm ve tescil edilmitir.

Jeopolitik (geopolitics)

Uluslararas siyasette corafi etmenlerin g ilikileri zerindeki etkisinin incelenmesi. Jeopolitik kramclar doal snrlara ulama, nemli deniz yollarndan yararlanma ve stratejiknem tayan kara paralarnn denetim altnda tutma gibi kayglarn ulusal politikalarn belirlenmesinde nemini gstermeye almlardr. Corafi kayglar yalnzca uluslararas siyasette kilit rol oynamaya alan gl devletlerin politik hesaplarnda deil, ulusal karlarn korumak iin uygun corafi snrlara ulamay amalayan kk devletlerin etki alanlarnn belirlenmesinde de balca rol oynad. Ulam ve iletiim olanaklarnn artmas ve teki teknik gelimeler sonucunda ise devletler corafi konumlarnn snrlamalarn aabilir hale geldiler ve jeopolitik etmenlerin ulusal politikalar bakmndan nemi azald. U (k-l) Kablolu diplomasi, telefon diplomasisi-Cable diplomacy

lke dndaki diplomatlarla, kablolu iletiim aralar kullanlarak yrtlen haberlemeye dayal diplomasi.

Kabotaj (cabotage)

Bir lkenin kendi limanlar arasnda deniz ticareti konusunda tand ayrcalk. Bu ayrcalktan sadece yurttalarn yararlanmas ulusal ekonomiye nemli bir katk salayacandan devletler, yabanc bandral gemilere kabotaj yasa koyma yoluna gitmilerdir.

Baz uluslararas szlemelerde de kabotaj yasa koyma yetkisine ilikin hkmler yer alr. Terim gnmzde hava trafii asndan da kullanlmaktadr.

Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln Yok Edilmesi Szlemesi-Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women

1979 ylnda BM Genel Kurulunda kabul edilen ve 1981 de yrrle giren uluslararas szleme.

Kalknma Bankalar-Development banks

Devletlerin ekonomik olarak kalknmas iin gerekli olan finansal kayna salamak zere kurulmu olan ve lkelere uygun koullarda kredi salayan bankalar. Balca kalknma bankalar unlardr: Dnya Bankas WB, Amerikalar Aras Kalknma Bankas IDB, Avrupa Yatrm Bankas EIB, Asya Kalknma Bankas As.DB, Afrika Kalknma Bankas ADB.

Kalknma planlar-Development plans

Devletlerin, kendi yapsal imkanlar erevesinde oluturduklar gelime stratejileri. Baz lkeler ekonomik planlamalarn dorudan doruya -kalknma plan- adyla yaparken, kimleri be yllk plan- ya da hazrlayan kiinin adn vererek -Monnet plan gibi- gerekletirirler. Kimi lkeler ise, ABD deki Emploment Act yasasnda olduu gibi, dorudan doruya baz kanunlarn verdii yetkileri uygulayarak, bir nevi grnmeyen planlama politikas izlerler.

Kalknmaya Yardm Komitesi-Development Aid Committee

Ekonomik birlii ve Kalknma rgt OECD yesi geri kalm yada kalknmakta olan lkelere kalknma yardmnda bulunmak amacyla kurulmu olan ibirlii organdr. Toplam on yedi lke yedir.

Kaos Teorisi-Chaos Theory

Uluslararas ilikilerin giderek karmaklaan yapsnn anlalmasnda matematik ve fizik metotlarnn kullanlmasn savunan yaklam. Bu yaklama gre bir olaya neden olabilecek pek ok farkl deikenin varl ve kk etkilerin olaylarn sonularnda byk deiimlere neden olabileceine vurgu yapan kaos teorisinin, uluslararas alanda ortaya kan olgulara uygulanmas birok sorunun zmne katk salayacaktr.

Kapal Diplomasi-Closed diplomacy

Uluslararas iliki ve diplomatik yazmalarn baka lkelere kar kapal bir biimde ve byk bir gizlilik iinde yrtld diplomasi anlay. Daha ok XVIII. Ve XIX. Yzyl Avrupa diplomasisinde sk rastlanan bir tarzdr. Saray diplomasisi de denilen bu tarz faaliyette, diplomatik admlarn her aamas da kapal bir biimde srdrlr. Gnmzde, bask gruplarnn younluu, demokratik gelimeler ve iletiim alanndaki seviye gz nnde bulundurulduunda, eskiye gre daha ak bir diplomasi yrtlse de diplomatik faaliyetlerin ak ya da kapal olmasnn fayda ve sakncalar nemli bir tartma konusudur. Diplomasinin kapal kaplar ardnda belirlenmesi, geni kitlelerin aleyhine baz kararlar alabilmelerini mmkn klan ve demokrasinin zne aykr bir sre olarak kabul edilebilecei gibi, zellikle kritik sorunlarn zmnde gizlilik diplomatik zorunluluk olarak grlmektedir.

Bir diplomasi anlay ve uygulamas. Eski diplomasinin belki de en nemli niteliklerinden biri gizlilik rol. Gizlilikten diplomatik grmelerin gelime biiminin ve sonularnn kamuoyuna aklanmamas kastediliyordu. Nitekim bu yzden I. Dnya Savann balamasna dein uluslararas politika bir

bakma saray politikas niteliinde idi. Yani diplomasi ilikileri ou kez bizzat hkmdarlar tarafndan yrtlyordu. Yabanc lkelere gnderilen diplomatlara da hkmdarn kiisel temsilcisi gz ile baklyordu. Bu eski diplomasi trnde sadece diplomatik grmelerin deil; varlan sonularn da aklanmamas ya da gizli tutulmas giderek artananlamalarn ve szlemelerin yaplmasyla sonulanyordu. Bazen bir blge halk baka bir devletin egemenliine getiini sonradan reniyordu. Bu tip diplomasiye kar en byk tepki ABD bakan Wilsondan gelmitir. I. Dnya Savandan sonra yaplacak ak szlemelerden szediliyordu. Gerekten 20. yy.da demokrasinin gelimesi halk kitlelerinin ynetim ile ilgili sorunlara giderek daha byk oranlarda katlmas gibi nedenlerle diplomasi eskiye oranla daha aa brnmtr. Bununla beraber gerek diplomatik gelimeler gerekse taraflar arasnda varlan anlamalar asndan szkonusu olan bir nisbi akl fazla da abartmamak gerekir.

Kapasite Analizi (capacity analysis)

Bir devletin, d politika amac ile ynelimlerine ulaabilmesi iin, elindeki siyasi, askeri ve ekonomik yetenek ve olanaklarn analiz etmeye alan yaklamdr. Karar alma srecinde, karar vericilerin herhangi bir konuda politika belirlerken yalnz kendi lkelerinin deil, szkonusu karardan etkilenebilecek dier lkelerin de kapasitesini iyi deerlendirmeleri gerekir. Bir lkenin kapasitesini oluturan eler: a)Doal kaynaklar, b)Corafi konum, c)Nfus ve igc, d)Endstriyel kapasite e)Asker g f)Ulusal Moral, g)dari ve siyasi rgtlenme eklinde sralanabilir. Bu kaynaklarn nitelik ve niceliklerinin llebilmesi kapasitesi analizinde karlalan en nemli sorundur. Bu yzden bu elerden bazlar kapasite analizinde gzard edilebilmektedir.

Kapitlasyon rejimi-Capitulations regime

Yabanclara ayrcalk tannan rejim. Getiimiz yzyllarda Avrupal lkelere kar yaygn biimde tannan kapitlasyon ayrcal gemiteki ekliyle artk gnmzda bulunmamaktadr. Kapitlasyon uygulamasnn son rnekleri, Japonyada 1900, Trkiyede 1923, randa 1928, Msrda 1929, Suriyede 1949 ylnda kaldrlmtr. Gnmzde lkelerin birbirine sunduu ticari imtiyazlarn gerek nitelii ve gerekse ekli kkl deiikliklere uramtr.

Kara kta, Afrika-Dark continent

Bir taraftan yerleik insanlarn byk blmnn zenci olmas, dier taraftan XIX. Yzylda kta hakknda ok az ey bilinmesinden dolay Afrikay nitelemek iin kullanlan ifade.

Kara lkesi (national territory)

Bir devletin zerinde kesin egemenlik haklarn kulland toprak alan. Bu alan devlet lkesinin bir parasdr ve yzeyi gibi alt ksmlar da devlete aittir. Gnmzde kta sahanl kavram kara lkesinin bir devam niteliinde kabul edilmi ve kyya bitiik deniz yata ve onun toprak alt da devletler tarafndan iletilmeye balanmtr.

Karar Alma Sreci (resolution process)

Basit anlamda karar alma, varolan seenekler arasnda tercih yapmak davrandr. Bu yaklam Uluslararas Politikada teden beri vardr, ancak bu srecin sistemli olarak incelenmesi ilk olarak psikoloji, ekonomi gibi dier bilim dallarnda grlmtr. Karar verme srecinde zerinde nemle durulmas gereken iki nokta vardr: Alglama ve rasyonellik. Alglama, psikolojik bir kavram olup, karar vericilerin nlerinde ki veriler hakkndaki yorum yapmalarnda barol oynar. Rasyonellik esi ise insanlarn karar alrken aklc biimde davranacaklar dnlerek kabul edilmi bir kavramdr. Karar alma srecinde i ve d evrenin ve daha nceki kararlarn feedback (geri bildirim) yoluyla srekli etkileri vardr. Bu yzden bu srecin sadece karar vericileri hakknda elde edilen bilgiye dayanlarak anlatlmas mmkn deildir. Kald ki karar alma srecinin hangi kii ya da kurum tarafndan balatldn sylemek de her zaman kolay deildir.

Karar sulandrmak-Dilute resolution

BM tarafndan her hangi bir devlete kar ciddi yaptrm getiren bir kararn, sulanan lke mttefiklerince konulan ekinceler ya da yumuatc eklemelerle etkisinin azaltlmas.

Karasular (territorial waters)

Uluslararas Hukukta bir devletin kylarna bitiik olan ve o devletin kara topraklar zerindeki yarg yetkisine giren deniz paras. Btn uluslarn kullanmna sunulmu ak denizlerden ve ulusal toprakla evrili gller belli koy ya da haliler gibi i sulardan farkl bir hukuki rejime tabidir. Karasularnn d snr lke snrn oluturur.

Karayib lkeleri Birlii-Association of Caribbean States

1994 ylnda kurulan blgesel rgt. Bahama, Barbados, Belize, Kolombiya, Kosta Rica, Kba, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Grenada, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Jamaika, Meksika, Nikaragua, Panama, St. Kitts and Nevis, St. Lucia, St. Vincent, Surinam ile Trinidad ve Tobagu nun ye olduu rgtn amac, ye lkeler arasndaki ibirliini glendirmektir.

Karma (intervention)

Herhangi bir devletin i veya d politikasn etkilemek amac ile dier bir devlet veya devletler grubunun szkonusu ilk devlete yapt mdahale. Bu ekilde bir mdahale dorudan veya dolayl olabilir. Bir devlet bu trden eylemlerin gereke olarak eitli nedenler ne srebilir. Karmada bulunan devlet; bir anlama ile bu hakkn kendisine tannm olduunu, kar tarafn aralarndaki bir anlamay tek tarafl bozduunu, mdahaleyi bu lkede yaayan kendi vatandalarn kollamak amac ile yaptn, mdahalenin bir meru mdafaa zellii tadn, mdahale edilen devletin uluslararas hukuk kurallarnn inendiini gerek olarak gsterebilir. Btn bunlara ramen uluslararas teaml ve Birlemi Milletler Antlamas, sadece ok snrl durumlarda bir devletin byle bir davrann meru kabul etmek eilimindedir.

Kar manifesto, anti manifesto-Anti manifesto

Sava halinde bulunan bir devletin savunma amacyla savatn, mtecaviz taraf olmadn bildiren deklarasyonu.

Kar uydu izleme sistemi-Anti satellite system

Rakip lke uydularn takip sistemi.

Karlkl Bamllk (interdependence)

ki yada daha fazla tarafn eylemlerinin karlkl olarak birbirleri ile bantl olma vaziyeti. Bu karlkl bamllk genelde ekonomik gibi zel baz alamlara ilikin olmaktadr. Karlkl bamlln dzeyi bu nitelik asndan iki bir ayrm yaplmaktadr. Birinci ayrma gre taraflar arasndaki karlkl bamllk ilikisi, bir yan ile, taraflarn kendileri dndaki baz gelimelere olan duyarllna ve etkileme durumuna iaret etmekte bir yan ile de, taraflarca kendilerinin dndaki baz gelimelere olan bu duyarlln kendilerine ykledii maliyetin bir gstergesi olmaktadr. kinci ayrm ise, byle bir ilikinin taraflar asndan yaplmaktadr. Bu adan iki trl karlkl bamllk olgusu mevcuttur. lkelerin birbirlerine olan karlkl bamllklar ve uluslararas sistem arasndaki karlkl bamllk. Birinci tr karlkl bamlln en geleneksel trdr. kinci tr ise, kavramn bugnk anlamn daha iyi yanstmaktadr. Bu tr bamllk siyasi/askeri eleri de kapsamakla birlikte ticari/ekonomik alanda ortaya kar.

Karlkl Ekonomik Yardmlama Konseyi-Council for Mutual Economic Aid

25 Ocak 1949 tarihinde Sovyetler Birliinin giriimleriyle kurulan, sosyalist lkeler aras ekonomik ve teknik ibirlii rgt. Souk sava yllarnda olduka faal olan rgt, Sovyetler Birlii ve Dou Blokunun dalmas ardndan 1991 ylnda tamamen lavedilmitir.

Katalitik diplomasi, katk diplomasi-Catalytic diplomacy

Devletin resmi diplomatlarnca yrtlen faaliyetler ile resmi greve sahip olmayan zel ahslarn diplomatik faaliyetlerinin karmyla oluan ortaklaa diplomatik abalar.

Katlm kiriterleri-Accession criteria

Avrupa Konseyinin haziran 1993 teki Kopenhag Zirvesinde kabul edilen ve Avrupa Birliine girmek isteyen Orta ve Dou Avrupa lkelerinin yerine getirmeleri istenen koullar. Kopenhag Kiriterleri olarakta bilinen bu koullar balk altnda toplanmtr:

a) Siyasi Kriterler: Demokrasi, hukuk devleti, insan haklar ve aznlk haklarn garanti eden istikrarl kurumsal yaplar.

b) Ekonomik Kriterler: leyen bir pazar ekonomisi.

c) Topluluk mktesebatn kabul: Avrupa Birliinin siyasi, ekonomik ve parasal hedeflerini benimseme.

Katlm ortakl-Accession partnership

Avrupa Birliinin birlie yelik srecindeki lkelerle girdii gelimi iliki biimi.

Katlma istemi-Application for adhession

Uluslararas bir rgte yelik bavurusu.

Keyfi Ynetim-Arbitrary Regime

Hukuk kurallarndan ziyade, yneticilerin kiisel ihtiraslarnn hakim olduu siyasal rejim.

Kbrs sorunu-Cyprus problem/dispute

Trkiye, Yunanistan, Kbrs Trkleri ve Kbrs Rumlarnn taraf olduu ok ynl blgesel sorun. 1950 yllara kadar gndemde olmayan Kbrs meselesi, ngilterenin adadan ekilmeye balad bir dnemde adadaki Rumlarn, Trk aznla kar giritii baskc tutum ve blgeyi bir Tum adasna dntrme giriimleri zerine patlak vermi, 1960 ylnda Kbrs Devletinin ilan ile deiik boyutlar kazanm ve uluslararas gndeme girmitir. Sorun 1964 ylnda BM Gvenlik Konseyinin Rumlara yakn tutumu zerine daha da arlarken, 1974 ylnda Trkiyenin dzenledii askeri operasyon ve 1983 ylnda Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin ilan ile ift toplumlu ve ift devletli bir zme zorlanmtr. Trkiye ile Yunanistan ilikileri olduu kadar, Trkiye ile Avrupa Birlii ilikilerini de nemli lde etkileyen sorun, Rumlarn denetimindeki Kbrsn AB ne tam ye yaplmas karar ardndan, Avrupann da dahil olduu karmak bir pazarlk srecine girmitir. 2003 ylnda adann kuzeyindeki Trk blgesi ile gneydeki Rum blgesi arasndaki geilerin serbest braklmas siyasal yumuama srecini balatm, hemen ardndan 2004 yl ubat aynda balayan l grmelerle (BM, Kbrs Trk taraf ile Rum taraf) Annan Plan erevesinde bir zm arayna girilmitir.

Krm Sava, 12 Mart 1854-10 Eyll 1855

Abdlmecid devrinde Osmanl, Fransz ve ngiliz devletlerin Rusyaya kar yaptklar sava. Sultan Abdlmecidin Osmanl mparatorluunu diriltmek amacyla giritii reformlar, kendini hasta adamn varisi sayan Rus ar Nikolay Ii memnun etmemiti. Bu yzden, Trkiyedeki btn ortadokslarn himayesine verilmesini istedi ve padiahn ret cevab zerine Enflak-Bodan eyaletlerini igal etti ve bir Rus donanmas Sinop ehrini bombalayarak

Osman Paa kumandasndaki Trk donanmasn batrd. (30 Kasm 1853). Bunun zerine Fransa ve ngiltere, stanbulun ve Boazlarn Rus tehdidi altna girdiini anladlar. Trk Rus anlamazl bu olaydan sonra bir defa daha meselesi durumuna geldi. ngiltere ve Fransada basn, sava lehine yazlar yazmaa balad; Fransa ve ingiltere hkmetleri Ekim aynda ar anlamaya yanamazsa, Trklere yardm edeceklerini bildirmilerdi. Nitekim bir sre sonra da ngiliz ve Franszlara ait donanmalar anakkale boazn geerek stanbul nlerine geldi. Durumu haber alan Rus ar, ngiliz ve Fransz donanmalarnn anakkale boazn gemesini protesto etti. Avusturya ve Prusya, Boazlar Antlamasn (3 Temmuz 1841) imzalad halde olaylarla ilgilenmediler. Sinop bombardmanndan sonra ngiltere kraliesi Victoria ve Napoleon III, Osmanl mparatorluu ile Rusya arasndaki anlamazl zmek iin arabuluculuk teklif ettiler. ar Nikolayn bunu kabul etmemesi zerine, Londra ve Paris kabineleri Rusyaya birer ltimatom verdi. Bu ltimatomda, Eflak ve Bodann hemen boaltlmasn, Osmanl imparatorluunun mlki btnlnn tannmasn, ortadoks tebaa stnde himaye fikrinde vazgeilmesini istediler. Bylece Eflak ve Bodann boaltlmas, sava iin yeterli bir sebep olacakt. ar bu ltimatomu reddetti, sonra da Rus ordularna Tunay geme emrini verdi (9 ubat 1854). ngiltere ve Fransa, bunun zerine Rusyaya sava almasn kararlatrdlar. (12 Mart 1854). Osmanllar, Franszlar ve ngilizler arasnda antlama yapld, ilki stanbul Antlamasyd. Bu antlama ile ngiltere ve Fransa Osmanl devletinin toprak btnln garanti ediyor ve yenileme hareketlerini destekliyorlard (12 Mart 1854). kincisi Londra Antlamasyd. Bunda, iki devlet Osmanl mparatorluundan zel karlar salamak dncesinde olmadklarn akladlar. 28 Ocak 1854te Ruslar genel bir saldrya getiler. Tunay, Kalas, braili ve smaili de alarak Dobrucaya girdiler. Bu arada bir Osmanl ordusunu yenerek Silistreyi kuattlar. Kaledeki Osmanl kuvvetleri, Ruslara kar kaleyi iddetle savundu; Maysta yaplan alt saldry pskrttler. Bu arada ngiliz ve Fransz kuvvetleri, Osmanllara yardm etmek zere Geliboludan Varnaya geldiler. Avusturya da Rusyay zorlamaa balad. Osmanllar Avusturya ile bir antlama yaparak Tuna blgesindeki cepheyi ortadan kaldrdlar. Bu antlamadan sonra mttefikler Rusyay bara zorlamak iin Krm zerine yrmeyi uygun buldular. Krm Savann daha fazla uzamayacan ve kesin bir zafer kazanacaklarn umuyorlard. Fakat Fransz ve ngiliz ordular Avrupadaki slerinden ok uzakta dvmek zorunda kald; ayrca byle bir sefer iin her bakmdan hazr deillerdi. devletin deniz ve kara kuvvetleri arasnda ibirlii, kumanda birlii de yoktu. Trk kuvvetlerinin banda mer Paa, Fransz kuvvetlerinin banda Saint Arnaud, ngilizlerin banda Lord Ralgan bulunuyordu. 89 sava gemisinin yannda 267 tat gemisi, Krmda Veupatoriaya 30.000 Fransz, 21.000 ngiliz ve 6.000 Trk askeri kard (29 Eyll 1854). Bu kuvvetlerin karsnda 51.000 Rus askeri vard. Mttefiklerin balca amac Sivastopolu almakt. Sivastopol yolunu kapayan Menikov kuvvetlerini Almada yendiler. Fakat

Ruslar sava gemilerinin bir ksmn batrarak limann deniz tarafndan gvenliini saladlar. Albay Totlobenin yapt tabyalar da karadan gelen taaruzu nledi. Bunun zerine ehrin srekli kuatlmasna karar verildi. Bu arada Ruslarn mttefik emberini yarmak iin yapt k hareketleri de sonu vermedi (25 Ekim-5 Aralk 1854). K gelince, savalar durdu. Bu srada Kk Piyemonte hkmeti Rusyaya kar savaa girerek 15.000 kiilik bir kuvvet gnderdi. 1855 Baharnda mttefikler 14.000 kiilik bir kuvvetle tekrar savaa baladlar. Malakov tabyasnn Yeiltepe mevkii ve Beyaz tabya, 7 Haziranda alnd. Yardma gelen kuvvetler Traktik kprsnde ezildi (16 Austos 1854), Sivastopol srekli topa tutuldu, Ruslar gnde 1.000 kayp verdiler. Mttefikler 4-7 Eyllde genel bir saldr ile Sivastopolu savunan Malakov tabyalarn teslim aldlar, 10 Eyllde bir harebe durumuna gelen ehre girdiler. Liman, doklar, tersaneyi tahrip ettiler. Harekat, Kangil arpmas ve Kinbun ile Orakovun igaliyle sona erdi Bu arada mer Paa da Ruslar Yevpatoriada kesin bir yenilgiye uratt. B savalarda iki tarafn kayplar 240.000e ykseldi. Mttefiklerin baarl, Nikolayn lm ve yerine Aleksandr IInin gemesi, Ruslarda, sava kazanma midini yok etti. Yeni ar erefli bir bar yapmaa hazr olduunu bildirdi. Bar artlarnn grlmesi iin Pariste bir kongrenin toplanmas kararlatrld.

Krmz Telefon (Hot Line)

Washington ile Moskova arasndaki zel telefon. Nkleer silahlarn gelimesi ve oalmasndan sonra milletleraras politikada byk devletler arasnda varolan dehet dengesinin sonucu olarak, nkleer savatan kanma tedbirleri aranmaya balanmtr. zellikle ABD ile Rusya en gl silahlara sahip iki devlet olarak, gerek nemli bunalmlarda, gerekse bir yanllk neticesi byle bir savatan kanmaya zel bir nem vermiler, Washingtonda Bakanlk evi olan Beyaz Saray ile Sovyet yneticilerinin Moskovadaki Kremlin Saray arasnda bu amala zel bir telefon balants kurmulardr. Bylece tehlike annda, nkleer silahlar harekete geirmek iin, ayn zamanda blgesel atmalarn (Ortadou devletleri arasndaki atmalar gibi) dorudan temas ile zmlenebilmesi amacyla iki devlet yneticileri derhal zel hatla konuma olanana kavumulardr ve bu telefon balantsna krmz telefon denmektedir.

Bu balant, 1962 Ekiminde, Sovyetlerin Kbada Amerikaya evrik fzeler yerletirmeleri ve ABDnin yeni fzeler getirmekte olan Sovyet gemilerine kar deniz kuvvetlerini harekete geirerek Kbay ablukaya almasyla ortaya

kan Kba Krizini takiben gerekletirilmitir. Bu krizin iddetlenmesi iki lkeyi nkleer bir savan eiine getirmitir.

Kta sahanl-Continental shelf

Ktann deniz sular altnda kalan ksm. Deniz kys ile genellikle 200m. Derinlik arasndaki uzanan az eilimli, karadan tanm tortularla kapl dip. Uluslarars ilikilerde 1946 ylndan sonra gndeme gelmitir. 1958 tarihli BM Deniz Hukuku Konferansnda kabul edilen ana ilkeler dorultusunda bu derinlie kadar olan deniz alt, ilgili lkenin tasarrufunda kabul edilmitir. ayet kta sahanl alan iki lke arasnda kalyorsa, o zaman bunun paylam, iki taraf arasnda zel bir anlama ile saptanacaktr. Anlama yoksa, bu denizin orta yerinden geen izgiye gre paylama yaplacaktr. Szlemeye gre adalarn kta sahanl yoktur. 1960 ylnda yine Cenevrede ve 1976 ylnda New Yorkta yaplan deniz hukuku konferanslarnda, nceki kararlar zerinde kkl deiiklie yol aacak herhangi bir karar alnamamtr.

Kara platformu olarak da bilinen, bir kara parasn ya da ktay evreleyen grece s ve eimli deniz taban. Genellikle kta sahanlklar kydan 200 m derinliklere kadar uzanr. Texastaki petrol yataklarnn deniz altna uzandnn anlalmas zerine 1945 ylnda ilk kez ABD tarafndan uluslararas hukukta Kta sahanl kavramn kullanmtr. lk szleme ingiltere ile Venezuela arasnda 1942 ylnda imzalanmtr. 1958 tarihli Birlemi Milletler Deniz Hukuku Konferansnn ilk toplantsnda, kara lkesinin deniz altndaki doal uzantsnn dibi ve dipalt olarak tanmlanan kta sahanlnn d snrnn 200 m derinlik ya da iletilebilirlik ltne gre saptanmas kararlatrlmtr. 1958de ortaya konan adalarn kendi kta sahanlklarna sahip olabilecekleri ilkesi bu szlemeyle benimsenmitir. 1970lerin bandan bu yana Trkiye ile Yunanistan arasndaki kta sahanl anlamazl, deniz snrlar kar karya olan devletlerin durumuna tipik bir rnek oluturmakta ve bu sorun gnmzde de devam etmektedir.

Kta sahanl sorunu

Devletlerin karasular ve karasularnn dnda kalan blgelerden faydalanmalar ile ilgili ortaya kan sorun. Kta sahanl kavram 1945te ABD

bakan Trumann bir bildirisi ile ortaya kmtr. Bunun nemi kta sahanlnda maden yumrularnn, sahanlnn toprak altnda petrol ve doal gaz yataklarnn bulunmas ve bunlarn iletilmeye balamasdr. Kta sahanl alannn nereye kadar uzanaca nemli bir sorun olmutur. Kylar dorudan ak denizlere, okyanuslara alan lkelerin (rnein, Latin Amerika lkelerinin) byk ounluu, bu blgeleri mmkn olduunca geni tutmaya almlardr. Ama ekonomik deeri olan balk avlanma hakkn artrmaktr. Bu konuda uygulanacak kurallar 1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansnda yaplan Kta Sahanl Szlemesi ile belirlenmitir. Kta sahanl kuramnn akla kmasnda Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalar (1969) ve III. Deniz Hukuku Konferans ve bunun sonunda ortaya kan Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (1982) son aamay oluturmaktadr.

Ktalararas Balistik Fzeler (intercontinental ballistic missiles)

Nkleer bombalar hedefe gndermek iin kullanlan eitli aralara verilen isim. Bu ii yapmakta kullanlan en eski aralar uaklardr. Gnderme aralarnn ikinci grubu ise yerden veya denizaltndan tek veya ok balkl fzelerden olumaktadr.

Amerikann U-2 casus uaklarn gelitirmesi, 1956 ylnn ortalarna rastlar. Bu uak Sovyetler Birliinin fotoraflarn ekmesi zerine Sovyetler Birlii almalarn daha gizli biimde yrtmeye almtr. 26 Austos 1957de ise SSCB ilk ICBM denemesini yapt ve bundan 6 hafta sonra ise 4 Ekim de ilk Sputniki uzaya frlatt. ABD bunun zerine kamuoyunda ve kongrede oluan fze a (missile gap) heyecan zerine hzla ICBM yapm programna girdi. 1962 ylnda ise, kar taraf caydrmak iin gerekli olann ok stnde bir ldrme kapasitesine ulat.

Ktasal sistem-Continental system

Napolyon tarafndan ngiltereye kar uygulanm olan politika. Napolyon, ngilterenin deniz gcn ekonomik yollarla zayflatabilmek iin, Avrupa ktasn ngiliz ticaretine kapatmaya alm ve bylece Fransay koruyacan hesap etmitir.

Kitlesel Karlk Doktrini (mass retaliation doctrine)

1957 ylndan nce NATOnun Sovyet tehlikesine kar askeri stratejisi. Bu strateji ksaca, herhangi bir komnist saldr karsnda ABDnin Sovyetler Birlii ve in Halk Cumhuriyetinin nemli endstri merkezlerine karlkta bulunacan ngrmesiydi. Ancak burada temel nokta kar tarafn kulland silahlarn trne baklmakszn nkleer silahlarla savunma yaplacak olmasyd. ki noktaya dayanyordu: 1)Nkleer silahlarla karlk verme dman hem snrl, hem de kitlesel bir savatan caydracakt. 2)Nkleer silahlar durum gerektirdiinde kullanlacaktr. Kitlesel karlk stratejisi dnya bar ve insanln gelecei asndan byk riskler tayorsa da nkleer an gereklerine uyuyordu ve gvenlikliydi. Ancak zamanla inandrcln ve dolaysyla caydrcln yitirmesi, Sovyetler Birliinin uzun mensilli gnderme aralarn gelitirmesi gibi nedenlerle bu stratejiden vazgeilmitir.

Klasik Diplomasi-Classic diplomacy

Birinci Dnya Savandan nceki dnemde uygulanan diplomasi.

Kodifikasyon-Codification

rf, adet ve teamllere dayanan uluslararas hukuk kurallarnn yazl hukuk biimine dntrlmesi. Uluslararas hukukun kodifikasyonu almalar, 1899 ve 1907 yllarnda toplanan Lahey Konferanslarnda balamtr. 1930 ylnda bir Lahey Konferans daha yaplmsa da dier ikisi kadar verimli olmamtr. Konferanslarda saptanan kurallar baz szlemeler meydana getirmitir. Bunlara Lahey Szlemeleri denilmektedir. BM Genel Kurulu tarafndan oluturulan Uluslararas Hukuk Komisyonu, sadece mevcut kurallar derlemekle kalmayp, bunlar gzden geirmek, gerekirse deitirmek ve yeni hkmler eklemek yetkisine sahiptir.

Kolektivizasyon-Collectivization

Stalin tarafndan 1929-1937 yllar arasnda uygulanan ve tm iftilerin zel

mlklerinin kamulatrlarak kollektif iftliklerde altrlmasn ngren uygulama.

Ekonomi politikas asndan kollektivizm, lkedeki her tr retim ara ve olanaklarnn ahslar veya zel irketler yerine tamamen devletin veya toplumun elinde olmas durumudur. Bu sistemdeki bir toplumda kiisel mlkiyet de ok snrl olup nemsiz bir dzeydedir.

Kollektif Gvenlik (collective security)

Dnyadaki her devletin dier bir devletin gvenliini ve bamszln garanti edecei bir g sistemi. Kollektif gvenliin temel ilkesi katlmn ve zorlanmann evrenselliidir. Bu artlar altnda bir saldrgan ulusun, tm topluluun birlemi muhalefetiyle karlamas beklenir. Bu temel varsaym imdiye kadar MC misaknda ve BM szlemesinde yer almtr. NATO, Varova Pakt gibi blgesel rgtler kollektif gvenlik sisteminin modelleri olarak kabul edilmemilerdir. nk bunlar evrensellik ilkesini tam olarak yerine getirmiyorlar. Kollektif genlik sadece bir teorik g modelidir. Byle bir sistem hi bir zaman etkili bir ekilde ilemedi. Milletler Cemiyeti ile getirilen kollektif gvenlik sistemi, sistemin temel elerinden nemli bir blmnn mevcut statkodan memnun olmamalar sebebiyle ilememitir.

BM dnya bar ve gvenliin tehlikeye dtn grd anda silahl nlem dahil her trl nlemi alabilecektir. Ancak Konseydeki 5 daimi yenin veto hakknn bulunmas karar alnmasn zorlatrmaktadr. Bu tkankl amak amac ile byle durumlarda Genel Kurula konu ile ilgili karar alma yetkisi tanyan Bar in Birleme Karar 1950de kabul edilmitir. Hereye ramen byk glerin aralarnda anlamad konularda, bar ve gvenlii bu yollar ile salama abalarnn baarl olaca sylenemez.

Kollektif Gvenlik Anlamas-Collective Security Treaty

17 Haziran 1950 ylnda, Arap Birlii rgtne ye lkeler arasnda imzalanan, siyasal ve askeri anlama. 1952 ylnda yrrle giren 13 maddelik anlama, ye lkeler arasnda, gvenliin pekitirilmesini,

sorunlarn barl yollarla zmlendirilmesini, yelerden birine yaplacak bir saldrnn tmne yaplm kabul edilerek toplu biimde savunulmasn ngrmektedir.

Kollektif Liderlik (collective leadership)

Bir tr liderliktir. Parlamentodaki tm muhaliflerin ve st dzey yneticilerin ynetimde beraber sz almalardr. Stalinin lmnden sonra Stalini ktleme kampanyas doruk noktasna SBKPnin 20. kongresine ulat. En ok eletirilen nokta Stalinin ortak vasisiydi ve okunan programda yeni bir otokratn ortaya kmasnn nlenmesi iin kollektif liderlik ilkesine nem verilmesi gerektiini belirtiyordu. te kollektif liderlik Stalinden sonra iktidar mcadelesine girenlerin bir sre tercih ettii toplu ynetimdir.

1953te Rakosinin istenenleri yapmadn gren Sovyet Yneticileri Macaristanda Rakosinin tek adam ynetimine son vererek kollektif liderlik ilkesini yrrle soktular. Polonyada Bierutun 1956da lmyle lkede tek adam ynetimi sona erdi. Kollektif birletirme burada da yapld.

Kolombo Plan-Colombo Plan

1950 ylna Seylann bakenti Kolomboda imzalanan ve Gneydou ve Gney Asya lkelerinin ekonomik kalknmas iin gerekli admlar ngren plan. Plana, ngiliz Milletler Topluluu/Commonwealth lkeleri dileri bakanlar imza atmtr. Mali kaynaklar Dnya Bankasndan salamaktadr.

Kominform (Cominform)

Resmi ad Komnist Enformasyon Brosu olan 1947de Sovyetler Birliinin nderliinde kurulan ve 1956 ylna kadar etkinlik gsteren uluslararas komnist rgt. Bro Eyll 1947de SSCB, ekoslovakya, Macaristan, Bulgaristan, Polonya, Romanya, Yugoslavya, Fransa ve talya komnist partilerince Polonyada kurulmutur. Kominformun kuruluuna Yugoslavya komnistleri byk destek saladklar iin ilk olarak rgt merkezi Belgrad

olarak belirlenmitir. Fakat daha sonralar Yugoslavya ile Sovyetler Birlii arasndaki gerginliin artmas sonucu, Yugoslavya Komnist Partisi Haziran 1948de rgtten karlm ve Merkez Bkree tanmtr. Kominform devletleri arasnda uluslararas dayanmay pekitirmek iin propaganda, arlkl bir eri tekil ediyordu. Marshall Plan ve Truman Doktrinin uygulanmasn engellemek iin kominform tarafndan grevlendirilen talyan ve Fransz komnist partileri baarl olamamlardr. Daha nceki denemelerde olduu gibi kominform dneminde de sosyalist sistemin kazanmlarn koruma eilimine arlk verilerek, devrimlerin yaylmas amac ikinci plana itilmitir. Kominform 17 Nisan 1956 tarihinde Yugoslavya ile arasndaki gerginlii yumuatmay amalayan Sovyetler Birlii tarafndan datlmtr.

Komintern (Comintern)

nc Enternasyonalin dier addr. Komintern 1919da Rus Devriminden sonra Moskovada kurulmutur. Hedefi Marksist sosyalizmi ve devrimcilii dnyaya yaymakt. Balangta Alman ve Rus Komnist Partileri ile dier lkelerin ar solcu gruplamalar, Komintern hareketlerine katlmtr. Komintern, dier lkelerdeki Sosyalist partilerin ar unsurlarn kazanp, bunlara komnist partiler kurdurmak zere on yldan fazla bir sre almtr. Zamanla btn lkelerin ak ya da gizli faaliyet halindeki komnist partileri nc Enternasyonele ye olmutur. Almanya ve Japonya 1936da Kominterne kar Anti Komintern Paktn imzalamtr ve bu organizasyon Berlin-Roma Mihveriyle yakn ilikiler kurmutur. nc Enternasyonal 1943te Stalin tarafndan datlmtr. 1947de Kominform adyla tekrar teorik olarak kurulmutur, ancak eski cazibesini kazanmaktan uzak kalmtr.

Komiser-Commissioner

Avrupa Birlii Komisyonu yelerine verilen isimdir. Her ne kadar gnmzde kullanlsa dahi, 1 Ocak 1986 tarihindan itibaren Komisyon yesi/Member of the Commission denilmesine karar verilmitir.

Komnizm-Communism

Temel felsefesi XIX. Yzylda Karl Marks(1818-1883) ve Frederich Engels(18201895) tarafndan hazrlanm olan siyasi, sosyal ve ekonomik dzen, Ekonomik adan komnizm, kolektivist bir dzendir ve btn retim aralar ve olanaklar devlete aittir. Siyasal adan komnizm, komnist partinin hakim olduu tek parti dzenidir. lkeden lkeye deimekle birlikte, tek partinin yannda birka nemsiz kk parti bulunabilir. Uluslararas ilikiler asndan, bamszlk ve enternasyonalist bir anlaytr. XX. Yzyln zellikle ikinci yarsndan itibaren hemen tm uluslararas olaylar etkileyen komnizm, 1989 da Dou Blokunun knden sonra etkinliini yitirdi.

Komnist Haberleme Brosu-Communist Information Bureau

1947 ylnda, Sovyet Komnist Partisinin nclnde III. Komintern rgtnn yeniden canlandrma giriimi olarak Belgrad da kurulan karlkl dayanma ve danma rgtdr. Ama, dokuz Dou Avrupa lkesindeki komnist partilerin almalarn koordine etmekti. 1956 ylnda dald.

Komnist Enternasyonal-Communist International

nc Enternasyonal adyla da anlmaktadr. lk ikisi 1864 ve 1889 yllarnda Karl Marks tarafndan kurulmutu. 1919 ylnda Rus Komnist Partisinin nclnde, komnist partilerin faaliyetlerini koordine ve uluslararas komnizmi gelitirme amacyla kurulutu. kinci Dnya Savanda Batl lkelerde mttefik olan ve Hitler tehlikesine kar onlarla ittifak ihtiyac iinde olan Sovyetler Birlii tarafndan 1943 ylnda lavedilmitir.

Komnist Manifesto-Communist Manifesto

Komnist Bildiri. 1848 ylnda Karl Marks(1820-1895) tarafndan yazlan ve komnizm ilkelerini aklayan bildiri.

Komnitaryanizm/Toplulukuluk-Communitarianism

Siyasal yaamn ileyii srasnda, siyasal kurumlarn ve insan refahn salayacak unsurlarn anlalmasnda topluluun nemine vurgu yapan siyasal anlay. Liberalist teoriye tepki olarak 1980li yllardan itibaren gelimitir.

Kondominyum-Condominium

ki yada daha ok sayda devletin, bir lke veya bir blge zerinde ortak ynetim sahibi olmas. Baka bir ifadeyle, bir blgenin iki yada daha fazla devlet tarafndan birlikte idare edilmesidir. Smrgeciliin biraz dah yumuak bir biimi olarak yorumlanmtr. Birinci ve kinci Dnya savalar arasnda yaygn olan bu yntem, gnmzde pek kullanlmamaktadr. Bunun yerine BM Gvenlik Konseyinin grevlendirecei bir bar gc gzetiminde gei hkmeti kurulmas tercih edilmektedir.

Konfederasyon-Confederation

ye lkelerin ulusal ayrmcalklarn koruduklar ve ortak bir hkmete bal olmadklar topluluk eklidir. Bu modelde ye lkeler, bamszlklarn ve egemenliklerini koruyarak, aralarnda imzaladklar konfederasyonu kuran anlama uyarnca, baz yetkileri ortak bir organa devrederler. Bu organ, dzenleme ve uyumlatrma faaliyetlerini yrrtr. Bu topluluun amac, entegrasyon deildir. Karar alma teknii oy birlii sistemidir.

ki ya da daha ok devletin ortak ve snrl karlar iin, i ve d egemenliklerini koruyarak bir antlamayla oluturduklar devletler topluluu. Konfederasyon devletleri arasnda ibirlii salamak iin genellikle ye devletlerin kendi hkmlerinin direktifleriyle sk skya bal temsilcilerinden kurulu, diplomatik nitelikte bir danma organ oluturur. Konfederasyona bal lkeler ilke olarak bamszlklarn koruduklarndan, bu devletlerden her biri yabanc devletlerle diplomatik ilikilerini srdrrler. Konfederasyonun federasyon ile arasndaki fark konfederasyonun yetkilerinin ortak karlarla snrll, alnan kararlar uygulayabilecek bir organn yokluu gibi olumsuz zelliklerine kart federasyonda siyasi otoritenin merkezi ynetim ile birimler arasnda bltrlm olmasdr. Bu yzden konfederasyonlar federal rgtlenmenin ekirdeini olutururlar. ABD 1976da 13 ingiliz kolonisinin bir konfederasyon ats altnda bir araya gelmesiyle oluurken, gnmzde 50

eyaletten oluan federal bir cumhuriyet eklini almtr. Milletler Cemiyeti ve Birlemi Milletler gibi global organizasyonlar, NATO ve Avrupa Birlii gibiblgesel kurulular konfederasyon ilkesine gre oluturulmulardr.

Konferans-Conference

Diplomaside, bir sorunun zmlenmesi amacyla, sorunun niteliine bal olarak ulusal yada uluslararas dzeyde yaplabilen vekonunun uzmanlar ile o konuda karar almaya yetkili kiilerin katld toplant. Uluslararas sorunlarn zmnde ve devletleraras ilikilerin geliiminde ok nemli rol oynayan konferanslar, belli protokol kurallarn gerektirir. Konferans, BM yada baka bir uluslararas rgtn merkezinde yaplmayacaksa, o zaman konuk devletin tm katlmclara davet gndermesi gereklidir. Konferansa, ev sahibi lkenin ilgili bakan bakanlk edecek ve toplantnn tm dzeninden, konuklarn arlanmasndan, ikramlardan, teknik alt yapdan, toplant kararlarnn belgeletirilmesinden vs. lgili devlet sorumlu olacaktr. Yeri, zaman, konu ve koumacs daha nceden ilan edilen, ounlukla sadece bir kiinin konumac olarak katld herkese ak toplant. Konferans diplomasisi- Conference diplomacy

Diplomatik sorunlar ok tarafl bir karakter arzeden uluslararas toplant yada konferanslar tertip edip, taraflar bir araya getirme ve karlkl pazarlklara imkan tanma eklinde zmeye alan diplomasi yntemi. ok tarafl diplomasi de denilmektedir.

kiden fazla devlet temsilcisinin toplanarak aralarndaki meseleleri zmlendirme giriimleridir. Bu anlamda konferans diplomasisinin tarihi pek eski deildir. Konferans diplomasisi olarak adlandrlan bu tr diplomasisinin 1648 tarihli Westphalia Kongresi ile balam olduu kabul ediliyor.

Fakat 17. ve 18. yzyllarda toplanan konferanslarda zellikle usul sorunlar nedeniyle ilerin yrtlmesinde zorluklarla karlamaktayd. Konferans diplomasisinde bu ynde nemli admlarn atlabilmesi iin 1815 tarihli Viyana Kongresini beklemek gerekmiti. Viyana Kongresi gerek sorunlarn ele alnma ve zlme biimi, gerek kongreden sonra ok yanl diplomasiye dahafazla

bavurulmas bakmndan bir dnm noktas olmutur. Viyana Kongresine katlan devletler, belirli aralklarla temsilciliklerinin bir araya gelerek Avrupa barn gerektiren yollar aratrmalarn kararlatrmlardr. Byk devletler diplomasisi olarak ortaya kan bu tr diplomasi, iki dnya sava arasnda nemini korumakla beraber, II. dnya sava sonrasnda gelien yeni baz diplomasi trlerinin gerisinde kalmtr.

Konferans kulisleri-Conference lobbies

Uluslararas konferanslarda, resmi gndem ve grmeler dnda, katlmclarn gayri resmi olarak yrttkleri grme ve pazarlklar.

Kongo Sava-Congo War

1998 ylnda patlak veren, Uganda ve Burundinin ayrlklar; buna karn Angola, ad, Namibya ve Zimbabwe nin Kongo ynetimini destekledii blgesel boyutlu i sava. Dnya tarihinin en kanl atmalarndan biri olan ve Temmuz 2002 tarihine kadar sren savata 2 milyon kii hayatn kaybetti.

Kongre-Congress

Kongre, kurultay. zel bir maksatla toplanan yetkili temsilcileri bir araya getiren ulusal yada uluslararas toplant. Meclis. Amerikan Kongresi, Amerikan millet meclisi. 535 yeden oluan Kongre;Temsilciler Meclisi ve Senato adl iki ayr meclisin birlemesinden meydana gelir. Bunlarn 435 tanesi Temsilciler Meclisinde, kalan 100 tanesi de Senatoda grev yapar. Temsilciler Meclisi seimleri iki ylda bir yaplrken, Senato yeleri 6 yllna seilmekte ve iki ylda bir yaplan seimlerle te biri yenilenmektedir. Eit yetkileri olan bu iki meclisten Temsilciler Meclisine, gelir getiren ve tahsisatlarla ilgili yasa teklifleri sunulurken; Senato, anlamalarn ve st dzey brokratlarn onay ilemlerini yapar. Bunlarn dndaki yetkiler birlikte kullanlrken, bir yasa teklifi herhangi birinde nce grlebilir. Diplomasi asndan olduka nemli olan Kongre, bir ok kararn

alnmasnda Bakann yetkilerini paylamaktadr. Konjonktr politikas-Conjancture policy

AB ye ye lkelerden herhangi birinde, ani bir demeler dengesi krizi belirdiinde, koruyucu nlemler alnmasn salamak zere lkelerin birbirine danmalarn ngren istiare mekanizmas.

Konsolide etmek-Consolidate

Herhangi bir anlamaya imza atm olan iki akit tarafni birbirlerine tandklar haklardan geri dnlmemek zere batlanmalardr. rnein, iki lke ekonomik ilikisinde, taraflar birbirlerine tandklar gmrk indirimlerini konsolide ettiklerinde, tek tarafl olarak eritikleri durumdan daha kt duruma deitiremezler.

Konsolide liberasyon listesi-Consolidated liberalization list

ki taraf arasndaki ekonomik ilikilerde, ithalattaki miktar kstlamalar kaldrlp, mallar serbest brakldnda, bu mallarn sz konusu serbestlikten karlmamasnn taahht edildii mal listeleri.

Konsolidasyon-Consolidation

Ksa vadeli bir devlet borcunun yerini uzun vadeli bir borcun almas. Devletin vadesi gelmi olan ksa vadeli borlar deme olanana sahip olmamas halinde, konsolidasyona gidilir. Konsolidasyon ilemi ihtiyari ve zorunlu olmak zere iki trldr. Her halkarda da devletten alaca olan kii ve kurumlar, alacaklarna karlk uzun vadeli devlet tahvilerini almak durumundadrlar.

Konsolos-Consul

Bir devletin, yurt dundaki bir takm idari hizmetleri yrtmek ve atayan devletin menfaatlerini korumak amacyla baka bir devlet nezdinde grevlendirdii, diplomatik nitelik tamayan resmi memur. Diplomatik temsilciler arasnda olmadndan, hukuken diplomatik aytcalk ve haklardan da yararlanamazlar. Konsoloslar rtbe ynnden, bakonsolos, konsolos, yardmc konsolos ve kor-konsolos olarak sralanr. Bir konsolosun grevini yerine getirmek iin tahsis edilen, yetkili bulunduu blgeye konsolosluk grev evresi /circonscription/ denir. 1963 ylnda kabul edilen Konsolosluk likileri Hakknda Viyana Szlemesi ne gre konsoloslarn grevleri unlardr:

a-Devletler hukuku erevesinde, gnderen devletin ve bu devlet uyruunda bulunan gerek ve tzel kiilerin karlarn korumak.

b-ki lke arasndaki ticari, ekonomik, kltrel ve bilimsel ilikileri gelitirmek.

c-Yasal yollarla bilgi edinerek raporlar hazrlamak.

d-Kendi vatandalarnn pasaport ilemleri bata olmak zere konsolosluu ilgilendiren tm resmi ileri takip etmek.

e-Kendi uyguundaki kiilerin haklarn ev sahibi lke nezdinde korumak.

Ek Bilgi: lkeler arasndaki ticari, ekonomik, kltrel, bilimsel ilikilerin yrtlmesi ve gelitirilmesi ve d lkelerde vatandalarnn haklarn korumak iin atanan dileri grevlisi. Kural olarak devleti temsil etme yetkileri bulunmayan konsoloslar bulunduu lkede devletin gerek ve tzel kiiliklerini korumak, ilerliini kolaylatrmak, pasaportlar uzatmak ya da yenilemek gibi grevlere sahiptirler. Hukuki adan diplomatik ayrcalk ve baklklardan yararlanma haklarna sahip olmayan konsoloslar diplomatik temsilci konumunu da tamazlar. Diplomatik dokunulmazlna sahip olmayan konsoloslar, yine de grevlendirildikleri lkede normal bir yabancdan farkl olarak bir takm ayrcalk ve baklklardan yararlanrlar. Konsolosluk grevlileri nem srasna gre bakonsolos, konsolos, yardmcs ve fahri konsolos olarak sralanrlar. Konsoloslara tannan ayrcalk ve baklklarn ierii konsolosluk szlemeleri diye ifade edilen iki ya da ok

tarafl antlamalarla belirlenir. Trkiye Konsolosluk ilikileri hakknda 1975 ylnda Viyana Szlemesine taraf olmutur.

Konsolosluk-Consulate

Konsolosun ifa ettii grev ve bu grevin yapld bina. Birok lkede bir ksm devletlerin konsolosluu bulunmadndan, konsolosluk grevleri, bu devletlerin bykelilerince yrtlr ve bu blme konsolosluk ubesi denir. Bykeliliin yan sra, ayn ehirde veya lkenin baka ehirlerinde ayn devletin konsolosluklar veya bakonsolosluklar bulunabilir. Bir devlet, siyasal nedenlerle veya baka gerekelerle kimi lkelerde bykelilik bulundurmadan, sadece konsolosluk amak suretiyle iliki iinde bulunabilir. Bu, iki taraf arasndaki ilikinin dk seviyede olduunu gsterir. Konsolosluun grevlerini yerine getirmesi iin tahsis edilen yetkili bulunduu blgeye konsolosluk grev evresi denir. Konsolosluk binalarnn, zellikle konsolosluk ileri iin kullanlan ksmlarnn dokunulmazl vardr. Resmi haberlemesi de dokunulmazlktan yararlanr. Konsolosluklar, yazmalarda kurye kullanlabilecei gibi, bunlara ait torba ve paketleri kendi aralar ile gnderebilirler. Konsolosluk yetkili memurlar, o lkeede yaayan kendi vatandalar ile her zaman temas serbestisine sahiptirler. Hapiste olanlarla grme yetkileri de vardr. Konsolosluk mermurlarnn tutuklanmalar veya gzaltna alnmalar, ancak ar bir su halinde ve yetkili adli makamn karar ile olur. Grevlerini yetine getirirken iledikleri eylemlerden dolay, yargya tabi deildirler.

Konsorsiyum (consortium)

Deiik kurulularn merkezi bir ynetim etrafnda toplanmas anlamna gelen terim. Ayn zamanda, eitli lke veya kurulularn biraraya gelerek, dier bir lkeye ekonomik yardm amac ile oluturduklar rgtlenme ve mali fona bu ad verilmektedir.

Konsorsiyum kanal ile yardm alacak lkenin ekonomik ve mali durumu gzden geirilir, d yardm ihtiyalar belirlenir ve yardm yapann d yardm politikalar arasnda uyum ve koordinasyon salanr. Dolaysyla bunlar geici nitelikteki kurululardr. Konsorsiyumlarn elinde datlacak mali kaynak yoktur. Yardmlar, onu oluturan lkeler tarafndan iki tarafl olarak verilir.

Konsorsiyum toplantlarnda yardm konusunda n hazrlklar yaplr. O yl lkeye ne miktar yardm salanaca ve bu yardmlarn yeler arasnda ne oranda datlaca gibi hususlar belirlenir. Bu ekilde yardm alacak lkenin durumunun ortaklarca grlmesi ve karara balanmas, yardmn etkinliini artrr. 1950 ylnda, Dnya Bankasnn denetiminde Hindistana yardm konsorsiyumu kurulmutur. 1962de ise bu kez, OECDye bal Trkiyeye yardm konsorsiyum oluturulmutur.

Konimento-Bil of landing

Uluslararas ticarette, deniz yoluyla yaplan eya tamaclnda kullanlan ve tanan eyay belirleyen evrak. Tayc kaptan tarafndan hazrlanr.

Kontrol altndaki lke(listesi)-Controlled country

Amerikan ynetimi tarafndan hazrlanan ve ulusal gvenlik sebebiyle siyasal ve askeri olarak kontrol altnda tutulmalar ngrlen devletlerin sraland deiken liste. Sz konusu liste, belli bir tehlike sralamasna gre lkeleri kategorilere ayrmaktadr.

Konuma aamas-Deploment plase

BM Bar Gc operasyonlarnda nc aama. Bar gcnde kullanlacak ahs ekipmanlarn operasyon sahasna naklini ifade eder.

Konvansiyonel silah-Convansional weapon

Klasik sava silahlar. Nkleer, kimyasal ve biyolojik silahlar dnda kalan, kara-deniz-havada kullanlan her trl silah ve aralardr. Balca konvansiyonel silahlar arasnda, top, tank, tfek, uak, gemi, denizalt ve (nkleer balk tamayan) fzeler bulunur.

Nkleer, biyolojik ve kimyasal silahlar dnda, kara, deniz ve hava ordularnca kullanlan her trl silahlar. Bu tr silahlar nkleer ada da lkelerin d politika arac olma zelliini srdrmtr. Dnya lkelerinin ou nkleer silahlara sahip deildir ve sahip olanlar da bunlar her zaman kullanma olanana sahip deildir. Bu sebeple bu lkelerin d politika aktivitelerinde askeri aralara bavurmalar kanlmaz olmaktadr.

Kordiplomatik (corps diplomatique-diplomatic corps)

Bir lkede diplomatik grevle ve statyle bulunan yabanc devletler diplomatlarnn tmne denir. Kordiplomatik mensuplar baz zel haklardan (ayrcalk ve baklardan) yararlanr. rnein, otomobillerinde (C.D.) harfleri bulunur ve trafik srasnda zorlua uradklarndan grevlilerden zel yardm grrler. Bu iaret ayrca, lkenin gvenlik makamlar bakamndan da baz maksatlar asndan bir tanma olana salar. Keza, kordiplomatik mensuplar iin zel hviyet kart verilir ve lkeden alnrken bu kart iade ederler.

Kordiplomatik duayeni-Dean of the diplomatic corps

Bir lkenin bakentindeki eliler arasndan, en uzun sredir grev yapmakta oolan bykeli. Btn bykelilerin preseance denilen ncelik sras, gven mektularn o lkeninin devlet bakanna sunma tarihine gre oluur. Kordiplomatik duayeni, bulunulan lkenin dileri bakanl nezdinde, kordiplomatik mensuplarnn genel hak ve karlarn korur, trenlerde yerine gre hepsini temsil eder, dierlerinin de katld trenlerde en bata yer alr. Duayenin kendi lkesine dnmesi yada baka lkeye gitmesi halinde, ondan sonraki srada gelen en kdemli eli bu grevi devralr.

Dean of the Diplomatic Corps denen ahs, bir lkenin bakentinde en uzun sreden beri grev yapmakta bulunan bykelidir. Btn bykelilerin bir ncelik sras vardr ve preseacence denilen bu sra, gven mektuplarn o lkenin devlet bakanna sunmalar tarihine gre oluur.

Kordiplomatik duayeni, bulunan lkenin Dileri Bakanl nezdinde kordiplomatik mensuplarnn genel hak ve karlarn korur, trenlerde en bata yer alr. Duayenin baka lkelere gitmesi halinde, ondan sonra sradaki bu grevi devralr.

Kordiplomatik Listesi (list du corps diplomatic)

Diplomatic List denilen bir lkede grevli btn diplomatlarn isim, grev ve adreslerini gsteren liste olup, iinde ayrca genellikle, misyon eflerinin (bykeli ve dier temsilcilerin) ncelik sras listesi ile temsil olunan lkelerin milli gnlerinin listesini de kapsar.

Kordiplomatik listelerini her lkenin Dileri Bakanlnn protokol ksm yaynlar.

Kore sava

Kore yarmadas 1945 Austosunda, Rusyann Japonyaya harp ilan etmesiyle kuzeyde Rus istilasna uram ve 38inci paralelden itibaren Rusya ile ABD tarafndan geici olarak ikiye blnerek Kuzey Kore yaratlmtr. Ruslar kuzeyde komnist bir idare kurup ekilmiler ve 1948de Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti adn alan devlet ortaya kmtr. Bylece, ilerde iki lkenin birletirilmesi karar da askda kalmtr. ki lke arasnda 38. paralel boyunca eitli snr atmalar balam ve 25 Haziran 1950 tarihinde Kuzey Kore Gney Koreye saldrya gemitir.

Bu durumda, Birlemi Milletler bir karar alarak ok byk ksm ABD Kuvvetlerinden oluan bir B.M. Kuvvetini Gney Korenin yardmna gndermi, bu kuvvetler kuzeye doru ilerleyerek Manuradaki in snrna yaklamlard. inliler de gnll kendi kuvvetleriyle Kuzey Koreye yardma girimiler, bylece sava genilemi ve uzamtr. BM Bakumandan olan General Mac Arthur savan durmas iin bir ara Manuryaya atom bombas atlmasn nermi ve bu yzden grevinden alnmtr. Daha sonra Temmuz 1953de iki taraf arasnda 38. paralel civarnda mtareke imzalanmtr.

Kore sava ok sayda insan hayatna mal olmu, dnya ekonomisine birok maddenin fiyatn ykselterek nemli etkiler yapmtr.

Trkiyede 17 Ekim 1950 tarihinde Koreye General Tahsin Yazc komutasnda 5090 kiilik bir Tugay karmtr. eitli grevler alan Trk Tugay Korede byk baar gstererek, dnyann takdirini kazanmtr (Kunuri sava). Trk Tugay Korede 900den fazla ehit vermi, 200 kii de yara almtr. Zamanla Trk Tugaynn mevcudu indirilmitir. Korede nemli bir Trk ehitlii vardr ve Ankarada da 1973de ehitlerin hatrasna bir ant yaplmtr.

Kore savandan taraflarn kayplarnn durumu ise yledir: Gney Kore ordusu 141 bin l ve 43 bin kayp, Birlemi Milletler kuvvetleri 36 bin l vermi, kar taraftan Kuzey Kore ordusu 295 bin l, komnist in ordusu da 184 bin l vermitir. (Korede sivil halktan da her iki kesimde 3 milyon kii kadar lmtr.)

Korkonsler-Consular corps

Bir lkede grevli bulunan ve konsolosluk statsne sahip olan yabanc temsilcilerin tm. ehirlere gre de korkonslerden bahsedilmesi mmkndr. Bunlarn otomobillerindeki iaretde (C.C.) eklindedir. Korkonsler mensuplar iin zel kimlik kartlar verilir. Korrkonsler mensuplarn gsteren korkonsler listeleri vardr ve bulunduklar lkenin dileri bakanlnca yaynlanr.

Korkonsler duayeni-Dean of the consular corps

Bir ehirde en uzun sredir grevli bulunan konsolosluk efi. O ehir resmi makamlarna kar korkonsler mensuplarn temsil eden, trenlerde onlarn en banda gelen kii.

Korsanlk (piracy)

Soygun, gaspetme ya da zarar verme amacyla ak denizlerde ticaret gemilerine kar giriilen saldr eylemi. Denizlerden ayr olarak uak karma veya hava korsanl ayr bir tr olarak ele alnr. Daha nceleri savaan devletlerin de bavurduu bir yntem olarak korsanlk, 1856 Paris Kongresiyle devletler hukukuna gre su saylmtr. Bu yzden resmi yetkililer bir korsan gemisini zaptedebilir, zorla bir limana yanaabilir, uyruklarna ya da ikametlerine bakmakszn korsan gemi mrettebatn yarglayabilir ve sulu bulunanlar cezalandrarak gemiye el koyabilir. Devletler hukukunca su saylan korsanln temel zellikleri, herhangi bir devletin onay vermemi olmas ve saldrnn kiisel amaca ynelik olmasdr. Bu ynyle farkl lkelerin yasalarnda ya da zel szlemelerde korsanlk olarak tanmlanan yasad sava, ayaklanma, isyan ve kle ticareti gibi fiiller ou zaman devletler hukukuna gre korsanlk kapsamna girmez. Gnmzde korsanlk terimi bata uak olmak zere otobs, tren ve kamyon gibi aralar karma, bir hakk izinsiz kullanarak kazan ya da kar salama gibi durumlar iin de kullanlmaktadr.

Koruma Altndaki lke (protectorate)

Bir devlet veya devletlerce ekonomik, sosyal ve askeri yardm yaplmas ve gzetilmesi. Ekonomik yardm, tekniksel yardm, sermaye ba, zel yatrmn garanti altna alnmas ve ticareti krediler vb. Askeri yardm ise silah ve tehizat transferi, tavsiye gruplar, savunma destei, askeri temeli kurmak iin demelerde bulunmak vb. ierir.

Kln Koullar-Cologne Terms

Paris Kulb tarafndan dnyann en borlu lkeleri iin uygulanan bor silme koullar. Daha nce belirlenmi olan Napoli Koullar na sahip olmasnn yan sra, ekonomik yaplanma programn istikrarl biimde srdren ve IMF ile Dnya Bankas tarafndan en borlu lkelerden biri olduu onaylanm olan lkelere uygulanr.

Krfez Sava (Gulf War)

Saddam Hseyin liderliindeki Irakn silahl kuvvetleri 1 Austos 1990da Kuveyt Kralln, Kuveyt lkesinin Osmanl Devleti dneminde Basra eyaletine bal olduu, Basrann da Iraka ait olduu gerekesiyle igal etmitir. Pekok lke Iraka geri ekilmesi konusunda uyarda bulunmu, ancak Irak bunlar dikkate almamtr. Birlemi Milletler 15 Ocak 1991de, Irakn geri ekilmesi konusunda ltimatomu ieren bir karar almtr.Ayrca, ABD, 7 Austos 1990da Suudi Arabistana askeri birlikler gndermitir. 12 Ocak 1991de ise ABD Kongresi, Bakan George Bushun, Iraka ABD kuvvetleri sevk etme plann onaylamtr. Ardndan, 430.000i Amerikal olmak zere 28 koalisyon lkesi kuvvetlerinden oluan 700.000 kiilik askeri birlik Iraka kar koymutur. Irakn mttefikleri sadece Filistin Kurtuluu rgt (FK) ve rdn olmutur. Saldrnn Hazrlanmas srasnda Irakllar, lkedeki yabanc iileri rehin almtr. Bu rehinler arasnda 1.200 ngiliz, 900 Amerikal, 200 Japon, ayrca daha az sayda olmak zere Polonyallar ve Almanlar bulunmaktayd. Irak kuvvetlerine kar saldr 17 Ocak 1991de balam ve Irakllar Kuveytten geri ekilmilerdir. Saldr srasnda mttefikler tarafndan 200 kii lm ya da yaralanm buna karlk 100,000 den fazla Irakl yaamn yitirmitir. Bunlar arasnda siviller azmsanmayacak saydayd. 180.000 Irakl asker ise koalisyon glerine teslim olmutur. Sava srasnda Irak hava gcnn byk ksm, tahribattan korunmak iin rana gemitir. ABD Bakan Bushun Irakl liderleri ve zellikle de, kendi ynetiminden kaan Krtlere bask uygulayan ve kimyasal ve nkleer silah materyallerini gelecekte kullanmak zere saklayan Saddam Hseyini yeterince takip edip uramama karar olduka eletirilmitir. ABD gelecekteki muhtemel bir kullanm iin blgede 25.000 askerden oluan bir kuvveti ve 200 hava gcn blgede brakmtr. Amerikan Savunma Bakanl tarafndan hazrlanan bir istatistie gre savan maliyeti 61.1 milyar dolar olmutur. Savan aklanan sebebi Kuveytin, Irakn saldrsndan kurtarlmasdr. Ancak bu sava souk sava ertesi dnemde Amerikann Pax-Amerikanay oluturmaya ynelik bir giriim olarak deerlendirenler de vardr. ABD bu savata, souk savata rastlanmayan bir askeri stratejiyi (orta younlukta atma-mid-intensity conflict) uygulamtr. ABD Iraka ynelik bu stratejinin hazrlklarna Krfez Savandan birka yl nce balamtr. Irak ynetimi, atekes antlamasndan sonra, sava srasnda ayaklanan Krt ve iilere kar askeri bir harekat dzenlenmitir. Bask karsnda Trkiyeye snan Krt, ii ve Azeriler iin Irakn kuzeyinde ve Trkiyede snma kamplar oluturulmutur. Irakta Zaho kenti evresi koalisyon glerince denetim altna alnarak snmaclar iin gvenlik blgesi oluturulmutur. Kurulan yerleim yerlerinin aamal olarak Birlemi Milletler denetimine braklmas kararlatrlmtr.

Trkiye, Krfez sava srasnda Birlemi Milletlerin ambargo kararna

uyarak, Kerkk-Yumurtalk Petrol boru hattnn kapatm, ayrca gneyde bulunan ncirlik ve Pirinlik slerini koalisyon glerinin kullanmna amtr.

Kriz diplomasisi-Crisis diplomacy

Devletler aras ilikilerde yaanan kriz dnemlerinde, bu bunalm amaya dnk yrtlen diplomasi.

Kuds Sorunu

Bir ok dinin inanlarna gre kutsal kabul edilen Kuds srailin bakenti ilan etmesiyle balayan sorun. Kuds 1948 ylnda ngilizler ekilince srail ve rdn arasnda paylald. 1967deki Alt Gn Savann ardndan srail dou Kuds igal ederek kenti eli geirdi. Ancak Birlemi Milletlerin daha nceki Filistinin paylalmas plannda Kudsn stats (corpus-separatum) uluslararas statde -ayrlm- kent olarak belirlenmiti. Kuds sorununun zm 1991de FK ve israil arasnda imzalanan lkeler Aklamasnda 1996ya ertelendi. 1996daki ABD bakanlk seimi, srail Knesset seimleri, souk savan bitmesiyle diasporadan gelen yahudi glerinin artmas ve Kudsn kuruluunun 3.000 yldnm kutlamalar sorunun zmn zorlatracak faktrler olarak grlyor.

Kurucu meclis-Constituent assambly

Bir lkede anayasa yapmak zere kurulan ve seimle i bana gelmeyen zel meclis. Seimler yaplp, yeni meclis oluunca, kurucu meclisin grevi son bulur.

Kutsal ttifak

Rus ar I. Aleksandr, Avusturya imparatoru I. Franz ve Prusya kral III. Friedrich Wilhelmin, Napoleonun yenilgisinin ardndan balayan II. Paris

Antlamas grmeleri srasnda kurduklar ittifak (26 Eyll 1815). Siyasal ve toplumsal yaamda Hristiyan ilkelere ball glendirmeyi amaladn ilan edilen Kutsal ttifakn kuruluuna ar Aleksandr nderlik etti. Sonradan ngiltere veliaht prensi, Osmanl padiah ve papa dnda btn Avrupa hkmdarlarnn katldklar ittifak, fazla etkili olmamakla birlikte, liberaller ve sonraki tarihiler tarafndan Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki tutucu ve baskc ynetimlerin arac ve simgesi olarak kabul edildi. Napoleon sonras dnemin nde gelen diplomatlarndan Avusturya Dileri Bakan Prens Klemens von Metternich ve ngiltere Dileri Bakan Vikont Castlereagh ise Kutsal ttifak nemsiz ve geici bir birlik olarak deerlendirmilerdir.

Kba Bunalm, 1962

Sovyetler Birlii ile Amerika Birleik Devletlerini dorudan savan eiine getiren uluslararas siyasal bunalm.

Kbada Fidel Castro, 1959da Amerikan yanls diktatr Batistay devirerek iktidar ele geirmiti. Bu tarihten itibaren Kbann ABD ile ilikileri bozulurken, SSCB ile gelimitir. zellikle 1961 ylnn Nisan aynda, ABD tarafndan Kbaya kar dzenlenen baarsz Domuzlar Krfezi kartmas ABD-Kba gerginliini iyice artrmtr. Bu arada 1962 Ocanda OAS (Amerikan Devletleri rgt) devletleri Kbann OAStan atlmasn kararlatrmlardr. 1962 Austosunda ABD istihbarat Kbaya baz Sovyet fzelerinin yerletirilmi olduunu saptamtr. Bunun zerine Kbadaki Sovyet fzelerinin sklmesini isteyen ABD, 22 Ekim 1962 tarihinden balayarak aday denizden ablukaya almtr. Bu srada baz Sovyet gemilerinin de Kba limanlarna doru Atlantikte seyretmekte olmas, daha nce 1948 tarihli Berlin ablukasnda kar karya gelen iki sper devlet arasnda dorudan bir atma olasln ortaya karmtr. Tm dnyada bir nkleer sava korkusu yaatan bir ka kritik gn ierisinde, ksmen Khruchchev liderliindeki SSCB ynetiminin biraz geri adm atmas, ksmen de taraflar arasnda srdrlen pazarlklarda bir anlamaya varlmas, krizin scak bir atmaya dnmesini nlemitir. Sovyetler Birlii, Trkiyede bulunan Jpiter fzelerinin de sklmesi kaydyla Kbadaki fzelerin sklmesini kabul etmitir. Kba (Ekim fzeleri) bunalmnn en nemli sonucu, souk savan doruk noktasna vard bir dnemde, yumuama ve grme havas yaratm olmasdr. Bunalmn ikinci sonucu, NATOnun Avrupal ortaklarnn, bylesine byk bir bunalmda, yan kendilerini de son derece tehlikede brakan durumlarda, kendi grlerinin alnmayacan

aka grm olmalardr. Kba Bunalm, her iki ittifak grubunda da yelerin, stratejik deiikliklerle balayan yeni uluslararas ortama uyum gsterme zlemlerine hz kazandrd. Bunalm,ayrca geleneksel (klasik) silahlarn nemini artrmtr. Son olarak, ABD ile Sovyetler Birlii arasnda, iki devlet bakannn gizli, abuk ve dorudan haberlemeleri ile birok yanl anlamann giderilmesi amacyla bir dorudan telefon hatt (hotline) kurulmutur.

Kk Ada lkeleri ttifak-AOSIS

ngilizce alm Alliance of Small Island States olan ve dnyann deiik blgelerine dalm vaziyetteki 42 kk ada lkesini bir araya getiren uluslararas rgt. zellikle evre konularnda ortak hedeflere sahip olan koalisyon, iki uluslararas rgtn/Counterpart International-Earth Voice International ortakl ile kurulmutur. yeleri: Amerikan Samoras, Marshall Adalar, Antigua ve Barbuda, Mauritius, Bahama, Mauru, Barbardos, Netherlands, Antiller, Belize, Niue, Cape, Verde, Palau, Komorlar, Papua Yeni Gine, Cook Adalar, Samoa, Kba, Sao TomePrincipe, Kbrs, eyseller, Dominika, Singapur, Mikronezya Federal Devletleri, Solomon Adalar, Fiji, St. Kitts-Nevis, Grenada, St. Luci, Guam, St VincentGrenadines, Gine-Bissau, Surinam, Guyana, Tonga, Jamaika, Trinidad ve Tobago, Kiribati, Tuvalu, Maldivler, Virgin Adalar, Malta ve Vanuatu.

Kk Antant (Petite Entente)

Birinci Dnya Savan izleyen devrede Avrupada oluan yeni bloklamalardan biridir. ekoslovakya, Yugoslavya ve Romanyann aralarnda kurduklar bir ibirlii ve ittifak sistemidir.

Kk Antant; 1920de ekoslovakya-Yugoslavya, 1921de ekoslovakyaRomanya ve Yugoslavya-Romanya arasndaki ikili anlamalardan olumutur. Amac, bu sava ertesi yeni devletlerin Orta Avrupadaki gvenliklerini korumak (Alman, Macar ve Bulgar tehlikesine kar) ve status quoyu devam getirmekti. Fransa bu sistemin koruyucusu roln oynam, bu lkelerin d siyasetini hayli etkilemitir.

Kltr Anlamalar (cultural agreements)

lkeler arasnda yaknlamaysalamakta nemli rol oynayan belgelerdir. Genellikle, kltrel temaslar, burslar, karlkl santran ve bilim adam ziyaretlerispor temaslar, yaynlar ve tercmeler, ortak aratrmalar, ders kitaplarndaki iki lkeye ait konular, radyo ve televizyon yaynlar, diplomalarn denklii ve daha bir ok kltrel konular kapsarlar. Kltr anlamalar, yaknlama ve siyasi anlamalara nclk ederler.

Kltrel Diplomasi (Cultural diplomacy)

lkelerin karlkl olarak siyasal etkide bulunabilmek amac ile uyguladklar bir diplomasi tr. Bu fikrin temelinde, kltrel adan birbirlerine daha yakn olan taraflar arasnda siyasal etkileimin daha kolay olaca varsaym yatmaktadr. Bu diplomasi aracn kullanan devletlerin zerinde durduklar iki temel e dil ve eitimdir. Bir lke hedef ald lkede kendi dilini yaygnlatrd lde daha etkili olma ansn elde eder.

Kltr Emperyalizmi (cultural imperialism)

Bir emperyalizm yntemi. Kltr kalplar, ekonomik, siyasal ya da toplumsal olsun bir toplumun ana deerlerinin gstergesidir. Kltr emperyalizmi bir lkenin kendi kltrel deerlerini ve ideolojisini baka bir lkenin halkna benimsetmesidir. Kitle haberleme aralarnn gelimesi ve yaygnlamas zerine her devlet kendi kltrel deerlerini baka devletlerin halklarna iletme olanana kavumutur. Gerekten de bir ulusun deerlerini ele geirmek iin etkin bir kontrol yntemi olarak kabul edilebilir. Kltr emperyalizmi dier emperyalizm yntemlerinin uygulanmas iin uygun zemini hazrlar, yani tamamlayc bir rol oynar. Baarya ulama ans en yksek ve en yumuak grnen emperyalizm eididir. Egemenliine ok bal lkeler, bu konuda abartl davranarak, kendi dillerini isimlerini giysilerini deitirerek Batl yaam stilindenkendilerini kurtarabileceklerini ve dolaysyla bamllklarndan kurtulabileceklerini dnmlerdir. amzda bu konuya en byk rnek olarak Cominternin btn lkelerdeki komnist partilerinin Sovyet d politikasn desteklemek yolundaki almalarn

verebiliriz. Bugn ABDnin geni lde kulland yntemlerden biridir.

Kltr ataesi-Cultural attache

Bir lkenin, yabanc devletteki diplomatik misyonunda kltrel ilerle ilgilenmek zere grevlendirilmi memur. Balca grevi, lkesini kltrel alanda temsil etme, bilgi toplama ve iki lke arasnda kendi uzmanlk alan ile ilgili konularda ibirliini gelitirmektir.

Kltr Devrimi-Cultural Revolution

Kominist rejime getikten sonra inde 1965 ylndan itibaren ortaya kan siyasal sre. Moa Tse Tung un fikirlerinin yaygnlatrlmas, eskiye balln azaltlmas, parti gcnn her yere hakim klnmas gibi hedefler gdlen bu sre, 1967 ylnda en youn seviyesine ulat. Bu dnemde, eskiye ait her ey tahrip edilmi, ihtilal komiteleri kurularak byk kentlere tamamen hakim olunmutur. 1970lerin ortasndan itibaren sre hafifleyerek son bulmutur.

Kreselleme (globalization)

Ekonomik, siyasal ve toplumsal sistemler atma halinde olmalarna ramen farkl kresel topluluklar her zamankinden daha fazla karlkl bamlla maruz kalmlardr. nk tketicilerin gereksinimleri ve tercihleri dnya apnda kresellemitir. Kreselleme stratejisinde, uzun dnemli anlamalardan ok birlemeler oluturma ve bunlar tevik etme esastr. Ayrca kresel balantlar, yurtseverlik, milliyetilik ya da bireysellikten ok deer unsuruna dayanmaktadr.

La Haye Konferanslar

Devletler hukuku alannda sk sk deinilen Lahey Konferanslar, balca 1899da ve 1907de olmak zere iki defa toplanmtr. Genel olarak

milletleraras anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ile sava hukuku konularnda baz kurallar koyarak devletler hukukunun dzenlenmesi (codification) konusunda yararl almalar yapmtr. Daha sonra 1930 ylnda da bir dier konferans daha yaplmsa da, nceki ikisi kadar nemli saylmaz.

Birinci Konferansta 26 lke bulunmu, hemen btn Avrupa devletleri ile ABD de katlmtr. kinci Konferans ise 44 lke arasnda yaplmtr.

Lahey Konferanslarnda saptanan kurallar baz szlemeler meydana getirmitir. Bunlara Lahey Szlemeleri denmektedir. rnein, Milletleraras Uyumazlklarn Bar Yollarla zmlenmesine Dair Lahey Szlemesi veya Sava Almasna Dair Lahey Szlemesi bunlardandr.

Laval-Mussolini Anlamas, 7 Ocak 1935

Fransz Pierre Laval ile talya Devlet Bakan Benito Mussolini arasnda yaplan anlama. Nazi Almanyas ortaya ktktan sonra ve zellikle 1934 Ekiminde Dileri Bakanlna gelen Pierre Laval ile birlikte, Fransa-talya mnasebetleri hzla geliti. Fransa talyaya daha fazla kayd ve anlama imzaland.Anlama, Tuna lkeleri konusunda bir pakt ngrmekteydi. Avusturyann bamszl garanti altna alnyordu. Bu Avrupada barn korunmas iin bir art olarak kabul ediliyordu. Anlamada yer almayan fakat gizli grmelerde Habeistan (Etyopya) bahis konusu olmu ve Laval Fransann bu konudaki ilgisizliini aklamtr. Bu da Etyopyann talyanlar tarafndan igalini kabul ettiini gsteriyor.

Lenin, Vladimir .

Asl ad Vlamidir li Ulyanovdur. 1917 Sovyet Devriminin esin kayna ve nderi olan Marksist dn, siyaset ve eylem adam. lk bakanln yapt (1917-1924) yeni Sovyet devletinin temellerini atm, dnya ii hareketinin yeni nc rgt olarak III. Enternasyoneli (Komintern) kurmutur. Tarihinin en byk devrimcilerinden biri ve Marx sonras dnemin en etkili sosyalist dnr olarak kabul edilir. Marxn kuramlarna yapt katklardan dolay komnist hareketler genellikle Marsizm-Leninizm olarak anlmtr.

Litvinov Protokolu, 9 ubat 1929

Sovyetler Birliinin Briand-Kellog Paktnn gtt ayn amac kapsayan bir protokol kendi komular arasnda da en ksa zamanda yrrle koymak iin hazrlad zel bir protokol. Kellog Paktn Sovyetler, Batllarn Sovyet Rusyay izole etmek, ember iine almak ve Sovyet Rusyaya kar mcadele etmek ve kurduklar bir kombinezon olarak karlamlard. Fakat Fransz hkmetinin daveti zerine 1928 Ekiminde Sovyet Rusya da bu pakta katlmtr. Sovyetler, paktn silahszlanmaya gereken nemi vermemi olduunu belirtmekle beraber paktn en ksa zamanda yrrle girmesini salamak iin Polonya ve Litvanyaya zel bir protokol nerdi. Polonya bu protokole katlmak iin Romanya ve dier Baltk devletlerinin de katlmasn art komutur. Protokol 9 ubat 1929da SSCB, Letonya, Estonya, Romanya ve Polonya tarafndan imzalanmtr. Trkiye, Litvanya, ran ve Danzig de ksa bir sre sonra bu protokol imzalamlardr. Protokol ve pakt, tarafszlk ve saldrmazlk antlamalar imzalamam olan devletler ile SSCB arasnda bu eit anlamalarn yerini almtr.

Lobicilik (lobbying)

Bask gruplarnn amalarna varmak iin kongrede, pariementoda yaptklar almalar. Kiilerin ya da zel kar gruplarnn siyasal karar alma srecinin etkileme amacna ynelik giriimleri. Lobiciliin ya da dier adyla kanun simsarclnn olmad siyasal sistem yoktur. ounlukla meclis koridorlarnda vrtlen kulis almalarna dayanmakla birlikte, bir yemek, ziyafet veya partiler lobicilik iin uygun zeminlerdir. almalar kongre ya da parlamento yelerinin ikna etmeye almak, hakl bir dava peinde olduuna dair gerekli bilgi ve dokman salamak, temsilcilerine destek sz vermek gibi aktivitelerle srdrlr. Ayrca bask gruplar, temsilcisi olduu grubun talepleri dorultusunda kanun tasars taslaklar hazrlayarak, bunlarn temsilciler vastasyla yasalamasn salarlar. Yine bask gruplar propaganda yolu ile kamuoyunda ve hkmette uygun bir hava oluturmaya alrlar.

Lobicilik yapan kiiler gl bir ticari ya da tarmsal kuruluun veya ii sendikasnn bu ile grevli memurlar, cretle alan profesyonel lobiciler, istek ya da sorunlarn iletmeye alan sradan vatandalar olabilir.

Locarno Antlamalar, 1 Aralk 1929

I. Dnya Sava sonras Bat Avrupada bar korumak amacyla Almanya, Fransa, Belika, ngiltere ve talya arasnda imzalanan bir dizi antlama. 16 Ekimde svirenin Locarno kentinde kaleme alnan antlamalar, 1 Aralkta Londrada imzalanmtr.

Locarno Pakt Almanya, Belika, Fransa, ngiltere ve talya arasndaki karlkl gvence antlamasn, Almanya ile Belika ve Almanya ile Fransa arasndaki hakem antlamalarn, eskiden itilaf devletleri tarafndan Almanyaya verilen ve Milletler Cemiyeti szlemesinin 16. md.ne gre szlemeyi ineyen bir devlete kar uygulanacak yaptrmlar aklayan notay, Fransa ile Polonya ve Fransa ile ekoslavakya arasndaki gvence antlamalarn ieriyordu.

Gvence antlamasna gre Versailles Antlamasyla (1919) belirlenen Almanya-Belika ve Almanya-Fransa snrlar da deitirilemezdi. Almanya, Belika ve Fransa meru savunma ya da Milletler Cemiyetinin koyduu ykmllklerden biri nedeniyle doacak durumlar dnda birbirlerine asla saldrmayacaklar, anlamazlklarn bar yollarla zmleyeeklerdi. Bu antlamann ihlali durumunda, antlamaya imza koyan devletler, Milletler Cemiyetinin saldrya uradna karar verdii tarafn yardmna koacakt. Fransann Polonya ve ekoslavakya arasndaki anlamalar ise tahrik unsuru olmakszn balayan herhangi bir saldr karsnda, taraflarn birbirlerini desteklemelerini ngryordu. Pakta ayrca Ren Blgesinin kararlatrlm tarihten be yl nce 1930da boaltlmas ngrlyordu.

Locarnonun ak anlam, Almanyann bat snrlarn deitirmek iin zor kullanmaktan vazgeip dou snrlar konusunda hakem kararna uymay kabul etmesi, ngilterenin ise Belika ve Fransaya askeri destek salamay kabul ederken ayn gvenceyi Polonya ve ekoslovakya iin vermemesiydi. Uluslararas politika asndan nemli ksa ve uzun vadeli sonular olmutur. Savatan sonra ilk kez Fransa ile Almanyann ilikilerini normalletirdi. Almanyay yeniden Avrupann byk devletleri arasna alarak Dawes Plannn balatt ii bitirdi.

Uzun vadeli sonular, tm sava sonras dzenin zerine oturduu Versailles Antlamasnn baka antlamalar ile teyid edilmedike balayc olmadn aka olmas bile, st kapal ortaya koymutur. Bu da Versailles dzeninin iflas demekti. 2. olarak hkmetlerin kendilerini dorudan doruya ilgilendirmeyen snrlarn korunmas iin askeri harekata girimeyecekleri aka ortaya kmtr.

Belirli bir sre Avrupadaki bar yanllarn umutlandran bu anlamalarn yaratt yumuama havas, 1936 ylnda Hitlerin Ren blgesine asker sokmas ile sona erdi.

Londra Boazlar Szlemesi, 17 Ocak-13 Haziran 1871

Rusyann ilan etmi olduu Karadenizin tarafszlnn (1856 Paris antlamasnn 11, 13 ve 14. maddeleri) kaldrlmasn onaylad; fakat boazlar kapal olmaa devam etti. Krm savana son veren Paris Antlamasyla Karadenizin tarafszl kabul edilmiti. Buna zorunlu olarak uyan Rusya, 1871de Fransz Alman Savann Fransa aleyhine sonulanmasyla Paris Antlamasndaki bu hkm tanmadn belirtti. Osmanl mparatorluunun bavurusu zerine toplanan konferansta imzalanan antlamayla Karadenizin tarafszl ve bar zamanlarnda Osmanl mparatorluuna Boazlar kapal tutma yetkisi tanyan Paris antlamasndaki madde kaldrld. Ancak gerektiinde Osmanl devletinin dost ve balak donanmalar ieri almakta serbest braklmas, Osmanl Devleti iin nemli bir dn olduu kadar Rusya asndan da yeni bir tehdit esi oluturdu.

Londra Deniz Silahszlanma Konferans, 21 Nisan 1930

1930 ylnn Ocak aynda deniz silahlarnn snrlandrlmas konusunda toplanan konferans. 1928de Briand Kellog Paktnn oluturduu bar atmosfer bu antlamaya yol amtr. Grmeler sonunda hazrlanan antlama iki ksma ayrld. lk ksmda, ABD, ngiltere ve Japonya daha kk tonajda sava gemilerinin de snrlandrlabilmesi konusunda anlamaya vardlar. kinci ksm ise, deniz savann dzenlenmesine ilikin hkmleri iermekteydi. Bu konferans Uzakdouda byk bir g olarak ortaya kan Japon ile blgenin stn gc ABD arasndaki rekabetin aka ortaya kmasna sebep olmutur. 1933 ylnda ABD Bakanlna seilen

Rooseveltin, Amerikan donanmasna gelitirici nlemler almasyla Japonya 1934te bu antlamaya uymayacan belirtti. ngilterenin Londrada yeni bir konferans toplama almalar da Japonyann isteksizlii yznden sonusuz kald ve 1936da Konferans terkeden Japonya hibir kstlamaya uymayarak sava gemileri yapmna balad.

Londra Konferans, 1912 ve 1921

Balkan Sava srasnda1912 Aralk aynn ortalarnda ayn anda balayan iki ayr uluslararas konferans. Bunlardan birinde Osmanl ve Balkan lkelerinin temsilcileri kar karya geliyordu. Dieri ise, Avrupal alt byk devlet temsilcisinden olumaktayd. Osmanlnn ve dier tarafn koruyucular vard. Avusturya-Macaristan ve Almanya stanbul hkmetini, Rusya ve l tilaf devletleri de Balkan lkelerini destekliyordu. Konferansta, Osmanl mparatorluunun egemenlii ve alt byk devletin denetimi altnda zerk bir Arnavutluk kurulmas kararlatrlmtr. Dier yandan Osmanl mparatorluundan Avrupadaki snrn Midye-Tekirda izgisine ekmesi, Edirnenin teslim edilmesi, Ege denizindeki tm haklarndan vazgemesi isteniyordu. Bu istemler stanbul hkmetince kabul edildii srada 23 Ocak 1913 gn Jn Trkler darbe ile iktidara gemiler ve konferans sonular uygulanamamtr.

I. nn Savanda elde edilen baar sonucu Batl devletler bir konferans dzenlemeye karar verdiler. Londra Konferans 21 ubattan 12 Mart 1921e kadar devam etmitir. Londra grmelerinde Bekir Sami Bey, Ankara ve stanbul temsilcileri arasnda varlan bir anlama sonucunda, her iki heyet adna hareket etmitir. Trk temsilcilerinin Londra temaslarn iki ksma ayrmak gerekir. Birincisi, Trk temsilcilerinin Mttefik devletlerle yaptklar genel grmeler; ikincisi de Ankara heyeti bakan, Dileri Bakan Bekir Sami Bey ile ngiliz, Fransz, talyan temsilcileri arasndaki grmelerde hazrlanan andlama tasarlardr. Ankara hkmeti Bekir Sami Beyin yapt anlamalar kabul etmedi. Bir anlama gereklememitir. Ama bunu nemi Ankara hkmetinin Avrupa devletleri tarafndan gizli bir ekilde de olsa tannmas ve tilaf devletleri arasndaki gr ayrlklarn ortaya karmasdr.

Londra Konferanslar, 1955-1959

Kbrs sorununa zm bulmak amacyla ngiltere, Trkiye ve Yunanistan arasnda dzenlenen iki konferans. I. Londra Konferansnda (29 Austos-7 Eyll 1955) bir sonu elde edilmezken, II. Londra Konferansnda (19-23 ubat 1959) Kbrsn bamszl kabul edilmitir. Belirli bir sre Kbrs sorununun varln kabul etmeyen ngiltere, Adadaki gelimeler hzlannca, Trkiye ve Yunanistann katlaca bir konferans toplamaya karar verdi. I. Londra Konferansnda ngiltere, egemenlik kendisinde kalmak zere, Kbrsa zerklik verilmesini ve Adann savunmasnda Trkiye ve Yunanistann yeralmas tezini savundu. Trkiye, Adann tarihsel gemie gre kendisine verilmesi gerektiini ileri srd. Yunanistan ise Kbrs halkna kendi geleceini belirleme hakknn verilmesinde srar etti. Konferans bir sonuca ulaamadan dald.

II. Konferans, Aralk 1958de Pariste yaplan NATO Bakanlar Konseyi toplants vesilesiyle Trkiye, ngiltere ve Yunanistan Dileri Bakanlr Kbrsa bamszlk verilmesi zerinde grmeler yaptlar. Daha sonra Zrichte biraraya gelen Trk ve Yunan taraflar prensip olarak anlatlar (11 ubat 1959). Kbrs anlamazlna byle bir zm daha nce 1958 ylnda Makarios tarafndan ortaya atlmt. Antlamay Londrada Lancester Housede Trkiye, Yunanistan ve ngiltere babakanlar imzaladlar. Antlamaya gre Adada Trklerden ve Rumlardan meydana gelen ikili bir ynetim tarz uygulanacak ve Kbrs devletinin bamszl Trkiye, Yunanistan ve ngilterenin garantisi altnda bulunacakt. Kbrs, hibir devlete katlmayacak; Trkler bir aznlk muamelesi grmeyecek, Adann savunmasna Yunanistan ve Trkiye katlacak, ngiltere buradaki baz askeri slerini koruyacakt.

Adann Temsilciler Meclisinde her iki cemaat belirli oranlar ierisinde ye bulunduracak; Cumhurbakan Rumlardan, yardmc Trklerden seilecekti. Trkler, kurulacak Kbrs ordusuna %40, mahalli kolluk kuvvetlerine ve ynetime %30 orannda katlacaklardr. Bakanlar kurulunun 3 yesi Trk, 7si Rum olacakt. Antlamada daha birok kurumun, ikili ynetime gre nasl kurulaca hakknda ayrntl hkmler yer ald.

Louis, 14.

17. yzylda (1638-175) Fransada hkm sren kral. 1943te be yandayken Fransz tahtna kt. Bunda nce ynetimde, kral Naibi Kardinal Nazarin vard. 14. Louis 1661de 23 yanda iken lkenin ynetimini ele ald

ve 1715te lene kadar tam 72 yl iktidarda kald. ada tarihin iktidarda en uzun sreyle iktidarda kalan monarkdr. Kendi dneminde, ynetimde mutlakiyet hakimdi. 16. yzylda yaanan din savalar ve Westphalia Bar srasnda 1648 ayaklanmalar, Almanyay kk devletlere blm, Fransaya da dnya stnln ele geirmesini salamtr. 14. Louis, snflara blnm bir Fransann btnletirilmesinde tek gcn ulusal monarinin olduuna inanmtr. Merkeziyeti otoritesini kurduktan sonra, orduya ekidzen verdi. nk askerler nceden istedikleri lkeye hizmet ediyorlard. Bunlara srekli oturacak barakalar kurdu, emir komuta zinciri kurdu ve tek bir niforma giydirdi. 14. Louis bunlar ierde yaparken, d politikada da eitli stratejiler uygulad. Bu stratejinin temelinde genileme yatyordu. Douya ve Ren blgesine doru genilemek ve spanya Hollandasn (Belika) kendi lkesine ilhak etmek istedi. Bir de spanya kral II. Charlesin kzkardei ile evlenmiti). Bu konudaki amac, Avrupann teki devletlerinin bamszlklarna son verecek olan, evrensel monari kurmakt.

Arkasnda byk bir miras brakacak olan spanya Kral II. Charlesin lmesi ile 1700 ylnda Avrupa sava ile kar karya gelmiti. Miras zerinde en byk hak sahibi, II. Charlesin iki kzkardei ile evli bulunan Habsburg mparatoru ve Fransa Kralyd. II. Charles lmeden nce mirasn kime kalaca konusunda vasiyet brakmt. Vasiyete gre spanya topraklar paralanmadan bir btn olarak 14. Louisin torununa kalacak ama taht hi bir zaman birletirilmeyecekti. 14. Louis kabul etmezse, Habsburg mparatorunun oluna verilecek. 14. Louis bu miras kabul etti ve sava balad. Sava sonunda Utrecht Bar Antlamas imzalanacak ve spanya tahtna 14. Louisin torunu II. Philippe geecektir.

Lozan Antlamas, 1923

Kurtulu savamzn sonunda, yeni Trk devleti ve dier imzac lkeler arasnda yaplan bar antlamas ile Trkiye tam bamszln btn dnyaya kabul ettirmi oldu. Bugnk snrlarmz ile d ilikilerimizin bir ksm da Lozan Bar Antlamasna gre saptanm ve yrtlmektedir.

20 Kasm 1922de balayan ve ok etin geen grmeler, aradaki bir kesilme dneminden sonra, 24 Temmuz 1923de sonulanarak bu tarihte Antlama imzalanmtr. Daha sonra da TBMMde 23 Austos 1923 gn 340, 341, 342 ve 343 sayl kanunlarla kabul olunmu ve bylece hazr bulunan

227 yeden 213nn olumlu oyu ile tasdik olunmutur. Ayn gn, stanbul ve Boazlar blgesindeki mttefik kuvvetleri ve donanmasnn ekilmesi istenmi ve 6 hafta iinde gitmilerdir.

Lozan Konferansnda Trkiyeyi ba delege olarak, o srada Dileri Bakan bulunan smet nn temsil etmitir.

Lozan Baryla zet olarak u sonulara ulalmtr: Henz tespit edilmemi gney snrlar hari Trkiyenin yeni snrlar Milli Misak ile kabul edilen snrlard. Trkiye Mttefiklere hi bir tazminat demeyecekti. Kapitlasyonlar kaldrlmt. Trkiyede bulunan yabanclar ve yabanc kurum ve okullar Trk kanunlarna tabi olacaklard. Yunanistan ile ahali mbadelesinden sonra, Trkiye, halknn byk ounluunu Trklerin tekil ettii mtecanis bir devlet haline gelmiti. Boazlarda, tam kontrol hakkn kulanmamakla beraber egemenlii ve bamszl zerine konulan tehditlerin bir ounu kaldrmaya muvaffak olmutu.

Lozanda imzalanm olan belgelerin dkm ise yledir: 1. Trkiye ile ngiltere, Fransa, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Bar Andlamas). 2. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Rusya, Yugoslavya arasnda (Boazlarn Usulne Dair Szleme), 3. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Trakya Snrlarna Dair Szleme), 4. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Ticaret Szlemesi), 5. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Romanya, Yunanistan arasnda (Genel Af ile lgili Beyanname ve Protokol). 6. Yunanistandaki Mslmanlarn mallar hakknda (Yunan Beyannamesi). 7. Salk Sorunlarna Ait Trk Beyannamesi 8. Adalet ilerinin daresine ait Trk Beyannamesi 9. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda Osmanl mparatorluunca verilmi olan baz imtiyazlara dair Protokol ve (Trk

Beyannamesi), 10. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya arasnda Lozanda imza edilen belgelerin baz hkmetlerine Belika ve Portekizin katlmasna dair Protokol ve (Belika Beyannamesi) ile (Portekiz Beyannamesi). 11. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya arasnda ngiltere, Fransa, talya tarafndan igal edilen Trk arazisinin boaltlmasna dair Protokol ve (Trk Beyannamesi). 12. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya,Yunanistan arasnda Karaaa arazisiyle Bozcaada ve mroz adalarna dair Protokol. 13. ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan arasnda Yunanistandaki aznlklarn korunmas hakknda balca mttefik devletler ile Yunanistan arasnda 10.08.1920 gnnde yaplm andlamas ile Trakyaya ait olarak ayn devletler arasnda ayn gnde yaplan andlamaya dair Protokol. 14. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan arasnda, Yugoslavya tarafndan Bar Antlamasnn imzasna dair Protokol. 15. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Belika, Portekiz arasnda Lozan Konferansnn bitimine ait Belge. Bar Andlamasnn kapsam iinde olarak Trkiye ile Yunanistan arasndaki Rum ve Trk ahalinin karlkl deitirilmesine dair Andlama 30.1.1923de imzalanmtr. Atatrk, Nutkunda, Mondros Mtarekesinden sonra Mttefik devletlerce Trkiyeye drt defa bar teklii yapldn, ilk n Trk milletini tatmin etmekten ok uzak olduklarn, drdnc ve son teklifin Lozan Antlamas ile sonulanan grmeleri balattn belirterek ayrntlarn vermi ve Lozan bir zafer olarak nitelemitir.

Lusaka Konferans, 1970

Balantszlarn Zambiann bakenti Lusakada yaptklar nc balantszlar toplants. Bar, Bamszlk, birlii ve Uluslararas likilerin Demokratikletirilmesi zerine Lusaka Deklarasyonu ile balantsz bir d politika izleme zlemi kararl bir biimde bir daha ilan edilmitir.

Lbnan Sorunu

Ortadou sorununun nemli bir paras durumundaki olaylar. Lbnan, 1970lerin ortalarnda taraflarn Hristiyan saclar, Mslman solcular, Suriye birlikleri, srail ve BM Bar Gcnn oluturduu bir i sava iine girdi. Bu atmann nedenleri, Lbnann i yapsnda ve blgenin zelliklerinde aranmaldr.

Bir kere Lbnan eitli dinsel ve etnik blntlere ayrlm olup bir ulus-devlet grnmnde deildir. lkede hibir mezhep ounlua sahip olamamtr. Bunlar arasnda Mslman Snniler, iiler, Driziler, Hristiyan Maruniler, Yunan Ortodokslar, Katolikler ve Yahudiler en nemlilerini oluturmaktadr. Bu etnik ve dini mozayie bir de 1970te rdndeki i sava kaybederek bir anlamda blgeden srlen Filistinliler eklenmitir. Burada bir yandan Hristyan, Bat kltr ile te yandan slam ve Dou kltr ayn potada erimemektedir. Lbnan toplumunun ailelere blnm yaps lkenin siyasal yaantsna kiisellik zellii katmtr. Siyasal iktidarn bozulduu dnemde iktidar ele geirme abalar byk atmalara yol amaktadr.

Lbnan 1943 ylnda tam bamsz olduundan bu yana siyasal istikrarn geleneksel olarak bir Hristiyan bakan ve mslman bir babakan seerek srdryordu. Hristiyanlar mecliste ve hkmette ounluu ellerinde bulunduruyorlard.

Filistinlilerin de Lbnana gelmesi dengeyi iyice bozdu. 1975 ylnda sac ve Hristiyanlar, solcu Mslmanlar ve Filistin gerillalar arasnda bir sava kt. Bir yl sonra da Suriye, ABD ve srailin onay ile atmalar durdurmak iin mdahale etti. 1978 ylnda srail Gney Lbnan snrndan ieri girdiyse de BM Bar gc gelince geri ekildi. Bu tarihten itibaren Lbnana saldr iin frsat kollayan srail bir harekat balatarak Lbnann gneyini igal etti. Sonuta Arafat ve Filistinliler blgeden ekilirken, Lbnanda yeni bir mcadele dnemi balyordu. 1980li yllar Lbnana zledii bar getiremedi ve 1975te balayan i sava hzn artrarak srdrd. zellikle srailin blgede ekilii srasnda lkede, Devlet Bakan Emin Cemayel dnda g oda ortaya kt. Hristiyanlar, Driziler ve ii Emel rgt. Saldrlara hedef olan Uluslararas Bar Gc 1984 ylnda lkeden ekildiyse de srail askeri varln srdrd. 1986dan sonra Suriye birlikleri, ii Emel milisleri ve Filistinliler arasnda yeni atmalar kt. 1989 ylnda ise i savan yeniden

alevlenmesi, yeni seilmi bakan Rene Moawadn bir suikast ile ldrlmesi ve Batl rehineler bunalm srmekteydi. Ordu komutan Michel Aoun Hristiyanlarn lideri olarak ortaya kt. Auon, Suriyenin Lbnandan elini eteini tmyle ekmedike herhangi bir anlamaya varamayacan aklad. Ayn yl iinde Arap Birlii rgtnn eitli arabuluculuk komitelerinin abalar sonu getirmedi. Nihayet, 22 Mays 1991 tarihinde Suriye ile Lbnan arasnda imzalanan bir antlama ile Suriye 1943 ylnda bamszln kazanmasndan sonra ilk defa Lbnan ayr ve bamsz bir devlet olarak tand. Bu tarihten sonra Lbnan merkezi hkmetinin en nemli sorunlar, etnik dengelerin bozulup yeni atmalara yol amasn engellemek, lke topraklarnn her tarafnda denetimi salamak ve srailin zaman zaman saldrda bulunduu gerilla kamplarnn ne yaplaca konusunda aklk kazandrmaktr. U (m-n-o) Maastricht Zirvesi (Maastricht Summit), Aralk 1991

Avrupa Topluluu yesi oniki lkenin Hollandadaki Maastricht kentinde Aralk 1991de, 1992de yrrle girmek zere ortak bir Avrupa pazarna gei prosedrn modernize etmek amacyla dzenledikleri toplant. Zirvede kararlatrlan ana konu, geri dnlmez olarak deerlendirilen birliin siyasal, ekonomik ve parasal yn idi. Avrupa Topluluu, dnyann en geni piyasas olarak, mallarn ve insanlarn serbest dolam ile global glerden birisi olabilecektir.

Macar Ayaklanmas, 1956

Macaristandaki Sovyetler Birlii kart ayaklanma. Stalinin lmnn ardndan SSCBde szkonusu olan deiiklikler Macaristana da yansmt. Macaristandaki Rakosi ynetimi, teki Dou Avrupa lkelerine gre enyeni, kapal ve halktan kopuk olanyd. Byle bir yneticiye Sovyet nderliinin geri grleri anlatlmalyd. Rakosi istenen deiiklikleri yapmaynca Sovyet yneticileri Rakosinin tek adam ynetimine son vererek, 1953te iktidara Liberal grl mre Nagynin gelmesini saladlar. Nagynin babakanl srasnda yneldii liberal uygulamalar Sovyetleri endielendirdi. Bunun zerine 1955 Nisannda sac sapma ve hizipilik ile sulanarak, Moskovann da oluru ile grevinden uzaklatrld. Rakosi baz serbestlikler tandysa da baarl olamad. Ayrca bu srada Polonyadaki Poznan ayaklanmasnn olmas da onu tedirgin etti. Bu durum karsnda Macar Komnist Partisi 24 Ekimde

mre Nagyi yeniden babakanla getirdiyse de durumu denetim altna alamad. Sovyetler Birlii aleyhinde gsteriler ve grevler daha da artt. Tam bu srada Komnist Partisi Genel Sekreterliine getirilen Sanos Kadarn yapt arlar da olayn hzn kesmedi. Bu arada daha nceden nemli yerleri tutmu olan Sovyet tanklarnn olaylara mdahalede bulunmas Macar halkna birletirdi ve Sovyetlere kar mcadeleyi glendirdi. Bu durumda babakan mre Nagy ile Sovyetler Birliinin aras iyice ald. 4 Kasm sabahndan itibaren Sovyet tanklar Budapeteyi tamamen igal ederken Kadarda babakanla getirildi. Bylece ayaklanma bastrlm oldu. Kadar 1960lara kadar koyu bir bask politikas uygulamsa da bu tarihten sonra ksmi liberalleme hareketlerine girimitir.

Mac Arthur Plan

kinci Dnya Savann Pasifikteki baarl komutanlarndan ve sava sonrasnda Japonyada A.B.D. ynetiminin ba olan General Mac Arthur, Kore Sava srasnda Birlemi Milletler Kuvvetleri Bakomutanlnda bulunduu srada, inlilerin de Kuzey Koreliler yannda aktif ekilde savaa katlmas zerine en uygun are olarak, Koreye Bitiik in topraklarna atom bombalar atlmasn planlayp A.B.D. hkmetine nermi ve grevinden alnmtr. Buna ramen, Generalin Amerikaya dn byk bir olay oldu ve halk kendisini tam bir kahrman gibi karlad.

Magna Carta, 1215

Kral Yurtsuz John ile baronlar arasnda Runnymede ayrnda imzalanm olan belge. Kran krana bir savan sonucunda, kraln baronlara yenilmesiyle kabul edilmi olan bu Byk zgrlk Fermannn olaanst nemli, acl demokrasi tarihinde kraln yetkilerini snrlayan ilk temel belge olmasdr.

Magna Cartay oluturan 63 madde ngiliz feodal toplumunun eitli snf, katman ve kurumlarnn geleneksel olarak sahip olduklar hak ve zgrlkleri gvenceye balamaktadr. Bu snflar iinde en nemlisi baronlardr. Bunun yansra zgr kyller var. Ayrca fermanda, geleneksel uyruk haklar de resmen anmsatlp aka tannmaktadr. Kilisenin tam zerk olmasn salayan temel ayrcalklar burada yinelenmitir.

Magna Carta anmsatt bu temel hak ve zgrlkleri gvenceye de balamtr. Bu haklar; 1) Adalet satlmaz, reddedilemez, geciktirilemez,

2) Susuza ceza verilemez,

3)Ceza sula orantl olmal,

4) Zoralm yasak,

5) Kendilerinin izni olmadan uyruklarn aralar kullanlamaz,

6) lkeye giri ve k serbesttir,

7) Tam bir ticaret serbestisi vardr.

Makedonya Sorunu

19. ve 20. yyda Makedonya blgesini ele geirmek isteyen Balkan devletleri arasnda bagsteren anlamazlk. Bulgaristann blgeyi alma giriimi, 1878de ngiltere ve teki byk gler tarafndan engellendi. Daha sonra blge zerinde hak iddia eden Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan, I. Balkan Sava sonunda Osmanllarn blgedeki egemenliine son vererek 1913te Makedonyay 3e ayrdlar. I. Dnya Savanda Bulgaristan, blgenin Srbistana ait blmn kendi topraklarna kattysa da 1919da kendi topraklarnn da bir blmn kaybederek blgeden ekilmek zorunda kald. II. Dnya Savandan sonra Makedonyann Srbistana ait blm, Yugoslavyay oluturan alt Cumhuriyetten biri oldu.

Manda Rejimi (mandate)

I. Dnya Savandan sonra galip devletlerin, eski Osmanl ve Alman topraklarnn bazlar zerindeki ynetim yetkilerinin, Milletler Cemiyetinin belirledii artlar altnda ye devletlere zel yetkiler ve haklar salamak amacyla kullanlmasna dayanan rejim. Savatan galip taraf olarak kan tilaf Devletleri Almanyadan ve Osmanl Devletinden kopan smrgelerin ve baml lkelerin kendi kendilerinin ynetecek bir gelime dzeyinde bulunmadklar gerekesiyle bu topraklarda manda rejimi uygulama yoluna gittiler. Buna gre mandater olan devletler Milletler Cemiyetiyle yapm olduklar antlama artlar erevesinde himayesi altndaki devleti bamszla hazrlamak zere vesayet grevini yerine getireceklerdi. Milletler Cemiyetinin getirdii manda rejimi A.B. ve C olarak tip mandann kurulmasn ngrmtr. A tipi manda rejimi Osmanl Devletinden ayrlan baz topluluklara ilikindi (Suriye ve Lbnann Fransz mandasna girmesi). B tipi manda rejimi Orta Afrikadaki eski Alman smrgelerini kapsyordu (Ruanda-Brundinin Belikaya verilmesi). C tipi manda rejimi ise Gneybat Afrika ve baz Byk Okyanus adalar iin ngrlmt. (Gneybat Afrika ve Naurunun ngiltereye verilmesi). Manda rejimi uygulayan lkelerin bamszlnn kazanmas, mandater devletin bu grevden istifas veya Milletler Cemiyetinin verdii yetkiyi geri almas durumlarnda sona erecekti. Gnmzde bu tr bir manda ynetimi bulunmamaktadr.

Marshal Plan (Marshall Plan)

kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD tarafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lkeleri ksa zamanda gelitirip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir program.Savatan sonra Avrupa lkeleri, yklan ekonomilerini onarmak iin youn bir abaya girimilerdir. Bunun iin gerekli olan makine ve donatm ancak ABDden salanabilirdi. Dolaysyla bu lkelerin tm dviz ve altn rezervleri ABDye akm ve byk bir dviz darboaz iine srklenmilerdi. Bu koullar altnda zamann ABD Dileri Bakan George C. Marshall, Avrupaya programl yardm yaplmas nerisinde bulundu. Bunun zerine bir Avrupa Onarm Program (European Recovery Program) hazrland. neri sahibinin isteminden dolay buna Marshall Program da denir. Marshall Program, 1948 ylnda Bakan Truman tarafndan imzalanan bir kanun ile kabul edildi. Program drt yllk bir sreyi kapsamaktayd. Program erevesinde yaplan yardmlara da Marshall Yardmlar denmektedir. ABD, yardmlar karlnda Avrupa lkelerinden ekonomik ve mali bamszlklarn artracak ynde aba gstermelerini, bu amala gerekli i nlemleri almalarn ve aralarnda yakn bir ibirlii

gerekletirmelerini istiyordu. Bylece Avrupa lkelerinin ABDye bamllklar da azaltlm olacakt. Bu ortamda Avrupa lkeleri aralarnda gerekli ibirliini gerekletirmek ve Marshall yardmlarn datmak zere Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC)n kurdular. 17 Bat Avrupa lkesinden her biri, 19481951 dnemini kapsayan bir plan hazrlayacak, ekonomisini toparlayacak, retimini artracak ve d a azaltacak nlemler alacakt. Bu planlar OEEC tarafndan gzden geirilecek ve aralarnda uyum salanacakt. Aslnda bu koordinasyon, ABDye bir lde ye lkelerin ekonomik, para ve mali politikalar zerinde denetim olana salyordu. Ksacas, Marshall Programnn balca iki amac vard. Birisi, salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak, dieri de Komnizmin Bat Avrupadaki yaylna engel olmakt. Sava sonras dnem dnyada souk savan balang dnemidir. Dolaysyla ABD, ne pahasna olursa olsun Komnizmin yaylna set ekmek istiyordu. Dier yandan, Bat Avrupa, ABDnin geleneksel bir piyasas durumundayd. O bakmdan bu piyasay yeniden canlandrmakla ihracat olanaklarn artrmay umuyordu. Avrupa Onarm Programnn uyguland drt yllk sre ierisinde ABD, Avrupaya 11.4 milyar $ yardm yapt, bunun %90 dorudan hibe eklinde idi. En fazla yardm alan lkeler ngiltere (%24), Fransa (%20), Federal Almanya (%11) ve talya (%10) idi. Aza miktarda olmakla birlikte Trkiye de yardm alan lkeler arasnda idi. Marshall Program, Amerikan yardmnn sadece bir yn idi. 1945de balayan Amerikan yardm, 1955e kadar 51 milyar dolar buldu. Bu yardmlar tm Bat Blokuna yaplan yardmlar kapsar.

Maslahatgzar (charge daffairs)

En alt dzeyde diplomatik temsilci. Maslahatgzarlar, grev yapacaklar lkelerin devlet bakan katnadeil dileri bakan katna atanrlar. Bykeli olmad zaman, yerine bakt gibi, iki lke arasndaki ilikilerin dk olduu dnemlerde, en st misyon bakan olarak da grev yapabilmektedir. Birbirleri nezdinde byk eli ile temsil edilen lkeler, eitli sebeplerle zaman zaman karlkl temsil dzeylerine maslahatgzarlk seviyesine drebilmektedir.

Geici maslahatgzar, st dzey diplomatik temsilci veya elinin yokluunda onun grevini yapar. Grevli olduu srada hem ev sahibi lke hem de eliyi gnderen lke dileri bakanlklarna bildirilir.

Daimi maslahatgzar, ikili ilikilerin dk seviyede tutulduu lkeler arasnda, kalsik misyon efi olarak grev yapan diplomatik temsilcidir. Bykeli ya da elinin bulunmad bu iliki dzeyinde ikili ilikiler maslahatgzar seviyesinde yrtleceinden, sz konusu temsil daimi maslahatgzarlk olarak adlandrlr.

Mc Mahon Hatt

1914de in ile Hindistan arasndaki snr saptayan ngiliz delegesinin izdii hattn ismi. in daha sonra bu hattn izilmesinde kendisine hakszlk edildii grn savunmutur. Bugn de ayn grtedir.

Mefhumu muhalif yorum-A contrario

Uluslararas mahkemeler tarafndan bavurulan bir tr anlama yorumlama yntemi. Birbirine zt iki eyden biri gereklemise dierinin var olmayaca varsaylmaktadr.

Megali dea

Yunanca Byk Fikir veya deal anlamna gelen bu deyim, Yunanistann yaylma ve byme siyaseti ve engellerini aklayan bir slogandr. Eski skender imparatorluu ve Bizans imparatorluu devrinden esinlenen bu grn btn Yunanllar bir araya toplayan irredantist bir yn olduu gibi, eski topraklarn geri alnmas ve yenileri de katlmasyla bir imparatorluk kurma hayaline dayanan emperyalist bir yn de bulunmaktadr.

Meiji Anayasas (Meiji Constitution)

1889da Japon imparatorluu dneminde, seilmi yelerden oluacak kanun yapc bir organn kurulmasn ngren anayasa. Bu anayasa, daha sonra 1947de yerini modern bir anayasaya brakacaktr. Tokugawa ogunluunun

yklmasndan ve 1868deki mparator Meijinin restorasyon almasndan sonra Japon ulusunun hayatnda yeni bir dnem balamtr. Modern Japonyann kurucu babalarndan birisi, bir devlet adam daha sonra da babakan olan Ito Hirobumidir. Hirobumi, 1870de iyi bir anayasa bulup incelemek zere bir yolculua km, ilk kez Amerikan modelini deerlendirmi ancak pek tatmin edici bulmamtr. nk Amerikan modeli istikrarl bir hkmetin kurulmas ve korunmas konusunda yetersiz kalyordu. Aranan model Berlinde bulunmutu. Ito, Lorenz von Steinin gelitirdii, kontrolsz bir bireyselcilikten uzak ve ynlarn gereksinimlerini dikkate alan sosyal monari dncesini benimsemitir. Sonuta, Alman Anayasasnn 71 maddesinde 46sn hemen hemen harfi harfine alan Meiji Anayasas Japonyada 1881de kabul edilmitir. Bu anayasa ile Japonyada brokrasinin resmi sorumluluunun, disiplinin, ekonominin ve verimliliin alt izilmitir.

Mekik Diplomasisi (shuttle diplomacy)

Klasik diplomasi protokollerine uyulmadan seri bir biim de yaplan, uzlatrc grmeler yapma esasna dayanan ve genellikle bunalm dnemlerinde bavurulan diplomasi yntemi. Bu yntemi en etkinbiimde kullanan kii eski ABD Dileri Bakan Henry Kissinger olmutur. En youn biimde ABD tarafndan Ortadou sorununa ilikin olarak kullanlan bu diplomasi teknii, gnmzde Birlemi Milletler Genel Sekreteri tarafndan zel temsilcileri araclyla da ska kullanlmaktadr.

Merkantilizm

Devlet gcn ve gvenliini artrmak iin bir ulusun ekonomik yaamn dzenleyen hkmet uygulamalar ve ekonomik felsefesidir. Merkantilizm 16. yy.da 18. yy.a kadar Avrupa devletleri tarafndan izlenen bir modeli oluturdu. Bu dnemde Avrupada feodalizm kp yerine devletler kurulmu ve ticaret kapitalizmi gelimitir. Bunun temelinde devletilik, ulusal ekonomiyi korumaclk ve sanayileme vardr. Her devlet ihracatn ithalattan fazla olmasn salamaya alt. stenen ticaret dengesi altn ve gmn ieriye akyla sonuland. Bu yolla d ticaret bilanosundan fazlalar oluacak ve devlet zenginleecekti. Merkantilizmin gelimesinde corafi keiflerin artmas da nemli bir rol oynamtr. Sistemde ie kar mdahalecilik, da kar korumaclk szkonusudur. erde mamul maddelere dk tama maliyetleri ve yksek fiyatlar nerildi. Koloniler ucuz

hammaddelerin kayna ve phal rnlerin pazar olarak kullanld. Merkantilizm, daha ok devleti glendirmeye ynelik bir d ticaret doktrini ve politikasn ifade etmektedir. Komnist devletler politik amalarn ekonomik politikann stnde tutarak merkantilist fikre en yakn olanlardr.

Merkantilizm sistemi, 18. yy. sonlar ve 19.yy.n balarnda bireyci laissez faireci kapitalist teoriler yerini alana kadar uluslararas ekonomiyi ynlendirdi.

Merkantilizmin Fransadaki uygulamasna Colbertizm, Almanya ve Avusturyadaki uygulamasna Kameralizm ve spanyadakine de Bulyonizm denmektedir.

Merkezi Anlama rgt-Central Treaty Organization/CENTO

Trkiye, Irak, ran, Pakistan ve ngiltere arasnda 1959 ylnda kurulan blgesel pakt. Yine ayn lkeler tarafndan 1955 ylnda kurulan Badat Paktnn devam niteliindedir. Amerikann, Sovyetler Birliini evreleme politikalar erevesinde oluturduu blgesel anlamalar dizisinin Orta Dou ayan oluturmaktadr. Sovyetler Birliini NATO ile Avrupadan kuatan Amerikan ynetimi, CENTO ile Orta Doudan, SEATO ile de Gney ve Gneydou Asyadan kuatmaya almtr. 1079 ylna kadar varln srdren rgt, bu tarihte meydana gelen ran Devrimi sebebiyle sona ermi ve askeri niteliini kaybederek blgesel bir ekonomik ibirlii tekilatna dnmtr.

Merkeziyetilik-Centralism

Karar ve eylem yetkisinin tek merkezde topland organizasyon ekli. Siyaset sosyolojisi asndan, toplumu rgtleyen kurum ve deerlerin tek bir siyasi merkezde toplanmas.

Merkez-evre Ekseni/Centre-periphery

Ulusal ya da uluslararas alanda karlkl iliki ve bamllk dzeyinin ifadesi. Buna gre, ulusal dzeyde olsun, uluslararas ilikilerde olsun, belirleyici, deerli ve nemli olandan, belirlenen, etkilenen ve denetlenene doru bir hiyerarik i blm sz konusudur. Uluslararas alanda bunun yansmas ise, merkezde gelimi kapitalist lkeler yer alrken, evrede ise az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin bulunmas eklinde olmaktadr.

Meru Savunma (self defense)

Uluslararas hukukta herhangi bir devletin kendisine kar giriilen bir saldrya kar kendini savunma hakk. Meru savunma devletlerin doal bir hakk olarak tanndndan, meru savunma durumunda devletin kuvvete bavurmas yasal kabul edilmitir. Meru savunmann szkonusu olabilmesi iin ncelikle ani, beklenilmez ve katlanlmaz bir durumun olumas gerekmektedir. Ayrca meru savunma amacyla giriilen eylemler akla yatkn, yani var olan tehlikenin kapsam ile ayn orantl olmaldr. Meru savunma kavram BM sistemi ierisinde de ele alnmtr. BM Antlamasnn 52. maddesi meru savunma hakkn ereve ierisinde onaylamaktadr.

Meruiyet doktrini (tannma koulu)-Constitutive doctrine

Bir devlet yada hkmetin yasal olarak varlnn, dier devletlerin o varl tanmasna bal olduunu ifade eden anlay.

Metin ile ekimek-Derogation of text

Herhangi bir yasa ya da szlemeye dayal olarak gerekleen uygulamann yazl metin ile elimesi. Resmi metinde ngrlen koullarn uygulanmamas.

Metternich

Avusturyal tutucu devlet adam. Napoleonu yenilgiye uratan ittifakn olumasna katkda bulunmu ve Viyana Kongresini (1814-15) toplayarak Avusturyay yeniden Avrupann nde gelen devletlerinden biri durumuna getirmitir.

Metternich, Napoleona kar genel bir Alman ayaklanmas balatma gibi grlerinden zamanla vazgeti. Her trl halk hareketine kar duymaya balad tepki, ok uluslu devlet yapsn statkocu bir yaklamla korumaya ynelmesine yol at. te yandan d politikada Avrupada g dengesi retisinin en kararl savunucusu durumuna geldi.

Metternichin Avusturyay eski gcne kavuturma abalar, Viyana Kongresiyle dorua ulat.

Zamanla basknn ve gericiliin nefred edilen bir simgesi haline geldi.1848de ykselen devrimci dalgann ilk kurban olarak 13 Martta istifa etmek zorunda kald.

Mevzuatn yaknlatrlmas-Approximation of laws

Avrupa Birlii srecinde ye lkelerin yasalarnn topluluk mktesebatna uyumlu hale getirilmesi.

Mihver Devletleri

II. Dnya Sava ncesi ve sonrasnda mttefik devletlere kar savaan devletler. ttifak halindek ngiltere ve Fransaya kar oluturulan Mihverde Almanya, talya ve Japonya yer ald. Ancak sava mihver devletlerinin yenilgisiyle sonulannca sava srasnda gerekletirilen l askeri mihver pakt da sona erdi.

1823 ylnda Amerikan Bakan P. Monroenin Kongreye sunduu birmesajdan

domu bir politika anlay ve tutumudur. Bunda hakim olan gr bulunmaktadr.

(a) Karmazlk-non intervention-istei: nk o sralarda Gney Amerikadaki spanyol kolonilerinde bamszlk isyanlar olmaktayd ve Avrupa byk devletlerinden oluan Mukaddes ttifak (Sainte Alliance)n buralara mdahale ile koloniyalist karlara hizmet iin karmas istenmiyordu; (b) Anti-koloniyalizm gr: O sralarda Alaskaya sahip bulunan Rusyann egemenliini daha aalara doru geniletmek niyetine-Kaliforniyaya kadarkar klyordu; (c) Kabuuna ekilme (isolation) ilkesi: Szkonusu mesajda, Amerikann Avrupa ileriyle ilgilenmeyecei ve karmayaca ilkesi aklanyordu.

Yzylmzda ve hatta gnmzde bile zaman zaman Monroe Doktrini szkonusu edilmekte ve baz politik evreler bunun tekrar yrrle konmasn savunmaktadrlar.

Mihver politikas-Axis Policy

Almanya ve talya arasnda 1936 tarihinde imzalanan bir anlama ile balayan ve 1939 ylndan sonra da askeri bir ittifaka dnen siyaset. O dnemde Berlin-Roma ekseni olarak isimlendirilmiti. 1940 ylnda Japonyann da ittifaka katlmas ile Berlin-Roma-Tokyo eksenine dnt. 1945 ylnda Mihver devletlerinin yenilmesi ile bu politika sona erdi.

Milis (militia)

Gerektiinde ksa srede seferber edilebilen snrl, askeri eitim grm yurttalarn oluturduu askeri rgtlenme. Kimi zaman dzenli orduya yardmc olmak zere, kimi zaman da sivil halkn silahlandrlmas ile oluturulan kuvvetlerin ounlukla blgesel savunma amacyla kullanlr. Trk Kurtulu Savandaki uygulamalar her iki duruma da rnek tekil etmektedir. 1776 Amerikan Bamszlk Sava srasnda milisler hem dzenli asker kaynan, hem de Amerikan kuvvetlerinin anagdesini oluturmulardr.

Gnmzde sve, svire, srail ve birka lkede acil hizmet iin oluturulan silahl kuvvetlerin ana gvdesini milisler oluturmaktadr.

Militarizm (militarism)

Devlet ynetiminde ve lke sorunlarnn zmnde orduya ve askeri yntemlere ok fazla nem verme. Milizarizm uluslararas alanda ise kendini yaylmac ve saldrgan bir d politika olarakgsterir.

Milliletirme (nationalization)

Bir lkedeki yabanc doal kaynak, hizmet ve kurulularn siyasal, sosyal ya da ekonomik nedenlerle yerli mlkiyete dntrlmesidir. Milliletirme ilke olarak bir yasama ilemi ile yapan ve milliletirilen zel giriimin sahiplerine yasann ngrd belirli bir tazminat denir. Milliletirilecek giriimlerin belirlenmesinde bunlarn sektr dzeyinde (bankaclk, tele-kominikasyon, ulatrma v.b.) ve byklkleri asndan objektif ltlere gre belirlenmesi nem tamaktadr. Milliletirilen yabanc zel ve kamu giriimleri hem milli zel hem de milli kamu giriimleri olarak deerlendirilebilir. Milliletirme uygulamas ounlukla sosyalist lkelerde grlmekle birlikte doal kaynaklarn korumak ve da bamlln azaltmak isteyen ngiltere, Fransa ve Avusturya gibi kapitalist lkelerde de bu uygulamaya bavurulmutur.

Milliyetilik (nationalism)

Kendilerini birletiren dil, din, kltr balarndan dolay ulusal bir topluluk oluturmalar bilincine varan ve bamsz bir devlet kurmak isteyen kimselerin oluturduu siyasal hareket, en genel adyla ulusuluk. Kendi ulusuna ballnn uluslararas ilkelere ballktan ya da bireysel karlardan daha nemli olduunu ileri sren gr. Siyasal birprogram ya da dnceler btn olmaktan ok, bu tr programlar ve dnceleri temel alan siyasal bir bak asdr. 16. yyda feodalizmin zayflamasyla ortaya kmaya balayan milliyetilik, merkezi otoritenin glendirilmesi ynyle mutlak monariler tarafndan destek buldu. Ticaret devrimi, Vestefalya sonras ulus devletin kurulmas ve glenmesi milliyetiliin geliim aamasn oluturmu, 1789

Fransz htilali ile tm Avrupada bir kasrga gibi esmitir. Napolyon Savalar da Milliyetiliin Avrupada glenmesinde iki yoldan etkili olmutur. lk olarak Napolyon Savalaryla hemen hemen tm Avrupayla savaan Fransz ordular Fransz Devriminin temel ilkeleri olan demokrasi ve milliyetilik kavramlarnn zellikle ok uluslu imparatorluklara ulatrlmasnda etkin bir rol oynadlar. kinci olarak, Napolyonun en byk hedefi olan kta Avrupasn kurmak iin savalarda kulland Fransz milliyetiliine tepki olarak baz milliyetilik akmlar domutur. Fransada ortaya kan 1830 ve 1848 Devrimleri 1789 Fransz Devriminin ilkelerinin salamlatrm ve milliyetiliin 20. yyn balarndan itibaren milli zellikler yerine rk doktrinin temel alnmasyla milliyetilik saldrgan bir ekle brnerek talyan Faizmi ve Alman Nazizmi ortaya kmtr. Byk bir g haline gelen saldrgan milliyetilik ve zellikle II. Dnya Sava ncesinde Hitler Almanyasndaki Nazist hareketler zamannda gerekli nlemlerin alnmamas sonucu II. Dnya Davann k sebebi olmutur. II. Dnya Sava sonrasnda ou Avrupa devletinde karlkl bamlln giderek artmas sonucu milliyetiliin etkisi azalmaya balam, sonralar ise gl devletlerin egemenliine kar bamszl ve balantszl savunan milliyeti hareketler ortaya kmtr. Bu sihirli kavramn etkisi dnyada hala bir ekilde devam etmektedir.

Misak, ok tarafl anlama-Charter

Uluslararas bir rgtn kurulu yasas.

Misilleme (reprisal)

Bir devletin, bir baka devletin dosta olmayan bir davranna olumsuz nitelikte bir eylemle karlk vermesi. Devletler arasnda ii savaa gtrmeden sorunlarn karlkl tavrlarla zmlenmeye alld sava nlemlerindendir. Uluslararas hukuka uygun saylan misillemede kar tarafn karlarn zedeleme amac gdlr. Misillemenin, buna neden olan eylem ya da ilemle ayn ya da benzer nitelikte olmas zorunlu deildir. Devletleraras iliki ve uygulamalarda bir devlet ounlukla kendi vatandalarna ar vize dzenlemeleri getirilmesi, vergi oranlarnn ar bir ekilde artrlmas, vatandalarnn yurt dnda haksz ve adil olmayan uygulamalara tabi tutulmas ve baz haklardan yoksun braklmas durumlarnda misillemeye bavurur. Misilleme ayn ekilde uygulamayla gsterilecei gibi, bir g

gsterisi, boykot, ambargo ve gmrklerin durdurulmas trlerinde de olabilir. Misillemenin bunun nedeni olan uygulama ya da ilemin sona erdirilmesinden sonra kaldrlmas gerekir.

Misyon efi yardmcs-Deputy chief of mission

Elilikte ikinci derecedeki memur. Elinin olmad vakitlerde onun yerine vekalet eder.

Mondros Mtarekesi, 30 Ekim 1918

Osmanl Devletinin I. Dnya Savandaki yenilgisini belgeleyen Mondros Mtarekesi aslnda bir silah braklmas, bir atekes szlemesi olarak hazrlanmakla birlikte ierdii hkmler bakmndan tam bir teslim antlamasdr.

Osmanl Devleti ile balaklar Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan Eyll 1918de artk sava srdremeyeceklerini anlamlard. nce Bulgaristan 29 Eyllde atekes antlamas imzalayarak savatan ekildi. Bunu Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanl Devletinin atekes iin ABD Bakan Woodrow Wilsona bavurular izledi. Yenilgiyi kabul eden bu devletler Wilsonn 8 Ocak 1918de kard 14 maddelik bar program erevesinde bir antlama yapmak istiyorlard. Ama ngiltere ve Fransa buna kar knca ABDde de onlara uyarak daha sert bir tutum taknd. ABD, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile kendibalaklarnn istekleri dorultusunda atekes koullarn grmeye balarken Osmanl Devletinin bavurusuna yant bile vermedi.

Bu arada 1913ten beri bata bulunan ttihat ve Terakki hkmeti 8 Ekimde istifa etmiti. Yeni hkmeti kuran Ahmed zzet Paa ABDden bir yant alamaynca atekes iin ngiltereye bavurdu. Bu istei hemen kabul eden ngiltere, grmelerin Ege Denizindeki Limni Adasnn Mondros Limannda demirli bir sava gemisinde yaplmasn istedi. ngiltereyi Amiral Arthur G. Calthorpeun, Osmanl Devletini de Bahriye Nazr Rauf (Orbay) Beyin bakanlndaki kurullarn temsil ettii grmeler 27 Ekimde Mondrosta

balad. Amiral Calthorpe grmeye atekes koullarn ieren bir taslakla gelmiti. Osmanl kurulunun son derece ar hkmlerle dolu bir belgeye itiraz edecek gc yoktu. Baz hkmleri hafifletme yolundaki abalar da baarl olamad ve 30 Ekimde 25 maddelik mtareke metnini imzalamak zorunda kald.

Mtareke hkmlerine gre stanbul ve anakkale boazlar silahszlandrlarak serbest geie hazrlanyor, denetimi de tilaf Devletlerine braklyordu. Snrlarn korunmas ve i gvenlik iin gerekli saynn dndaki askerler tehris ediliyor, yani ordu datlyordu. Donanma da tilaf Devletlerinin gzetimi altnda limanlara ekiliyordu. Btn ulatrma ve haberleme hizmetleri tilaf Devletlerinin denetimi altna giriyordu. En nemli madde ise tilaf Devletlerinin, gvenliklerini tehlikeye drdn ileri srerek istedikleri yeri igal edebileceklerini ngren yedinci maddeydi. Nitekim ksa bir sre sonra bu madde hkmne dayanlarak drt bir yanda igaller balayacak, tilaf devletleri 1920de Osmanl Devletine Sevr Antlamasn imzalatarak bu igalleri resmen kabul ettireceklerdi. Buna kar kanlar ise Anadoluda Kurtulu Savann bayran aacaklard.

Monroe Doktrini

Milletleraras ilikilerde ve siyasi tarihte sz sk edilen Monroe Doktrini, ok ksa ekilde basit ifadesiyle Amerika Amerikanllarndr eklinde tanmlanmakta ise de bu konuda biraz ayrnt hukuki ynden gereklidir.

Montr Szlemesi (Convention de Montreux)

Gerek milletleraras bir su yolu olarak devletler hukukunda nemli bir yer tutan, gerekse Trkiyenin ve bulunduu blgenin jeopolitik durumu asndan byk anlam ve deeri bulunan Trk Boazlarnn stats son olarak, 20 Temmuz 1936da svirenin Montr ehrinde imzalanan milletleraras bir szleme ile saptanmtr.

Montr Szlemesinin esaslar unlardr:

1. Boazlardan gei; bar ve sava zaman ile ticaret ve askeri gemiler asndan ve ayrca Karadenizde kys bulunan devletlerle bulunmayanlara gre deiik biimlerde saptanmtr. Aada aklanacak baz incelikler dnda, genel kural olarak Gei serbestlii kabul olunmutur. 2. Boazlarn askeri kontrolu ve savunma tedbirleri tamamen Trkiyeye aittir. Bundan nceki 1923 Lozan Antlamasndaki hkm buray askersizletirmiti. Montrde en byk isteimiz bu hkmn deimesiydi ve bu hakkmz tannd. 3. Boazlardan geii denetleyen Milletleraras Boazlar Komisyonu kaldrlmtr (Montrden evvel yabanc devletler uzmanlarn da kapsayan byle bir kontrol komisyonu bulunmaktayd).

Yukardaki sonular bakmndan Montr Szlemesi Trkiye iin bir baar olmutur ve Boazlar zerindeki genel hakimiyetimizi salamtr.

Szlemeye gre, yabanc gemilerin Boazlardan geilerinde u incelikler hkme balanm bulunmaktadr:

A) Bar Zamannda a) Karadenizde kys olmayan (non-riverain) devletlerin ticaret gemileri serbeste geerler. Sava gemileri ise, 8-15 gn nceden Trkiyeye haber vereceklerdir. En fazla bir arada 9 gemi geebilir ve bunlarn toplam tonaj 15.020 tonu aamaz. Denizaltlar, uak gemiler ve 10.000 tondan byk sava gemileri ise hi geemezler. Szlemeye uyan ekilde geen yabanc sava gemileri Karadenizde 21 gnden fazla kalamazlar.

Karadenizde kys bulunmayan devletlerin barta, denizde bulunabilecek sava gemilerinin toplam tonaj 30.000 tonu amayacak ekilde saptanmtr. Ancak burada kys bulunan en kuvvetli filoya sahip devletin filosunda 10 bin tonu aan bir art gerekletiinde, szkonusu dier devletler de bulundurabilecekleri toplam tonaj, bu arta paralel olarak artrabilecekler, fakat en fazla 45.000 tonu aamayacaklardr.

b) Karadenizde kys bulunan (riverain) devletler iin ise ticaret gemileri

yine serbesttir. Sava gemileri de, 8 gn nceden bize bildirilecek, bu arada geenlerin toplam tonaj 15.000den fazla olmayacaktr. Karadenizde kallar tabii sreye bal deildir.

B) Sava Zamannda a) Trkiye tarafsz ise: Herkesin ticaret gemileri serbeste geerler. Fakat, savaan devletlerin sava gemileri geemezler.

b) Trkiye savaa katlm ise: Her tr gemiyi geirip, geirmemekte kendisi karar verir. Dilerse Boazlar herkese kapayabilir.

c) Sava tehlikesinin 0k yaklat durumlarda: Trkiye yine karar serbestisine sahiptir. Boazlar kapayabilir.

Bunlarn yansra, szlemede daha bir ok teknik husus hkme balanmtr. Trkiye, boazlardan geen gemilerin say ve tonajlarn dzenli raporlar halinde ilgili devletlere bildirir.

Morgenthau Plan

kinci Dnya Savandan malup kan ve igal olunan Almanyann artk bir sanayi lkesi olmaktan karlarak, bir tarm lkesi haline getirilmesini amalayan, Amerikal uzman Morgenthauun hazrlad bir plandr. Bu plan tam bir onay grp uygulanmad ise de, igalci devletler sava tazminat yerine Alman sanayiinin zaten zayflam bulunan gcn hie indirdiler. Ancak, Almanya 10-15 yl iinde, Alman mucizesi denen bir kalknma ve gayret gstererek yine Avrupann en gl sanayi lkesi oldu.

Moskova Antlamas, 16 Mart 1921

TBMM ile Sovyetler Birlii arasnda imzalanan destek antlamas. Antlamaya gre, Sovyetler Birlii Misak- Milli snrlarn tanyor ve taraflarn birine zorla

kabul ettirilecek bir bar anlamasn tanmama ilkesi karlkl olarak kabul ediliyordu. Boazlardan tm lkelerin ticaret gemilerinin serbeste gemesi, Trkiyenin gvenliini zedelememek koulu ile kabul edildi. Karadeniz ve Boazlarn hukuki durumu ise daha sonra ky devletlerin temsilcilerinden oluan bir kurul tarafndan belirlenmesi ngrlyordu. Trkiye arlk dneminde imzalanm szlemelerden doan baz mali ykmllklerden kurtuldu.

Moskova Antlamas, 1970

Federal Almanya ile SSCB arasnda 12 Austos 1970de imzalanan antlama. Bu antlamya gre Bat Almanya, ABD, Fransa ve ngilterenin Berlin zerindeki haklar sakl kalmak artyla, Avrupadaki snrlarn dokunulmazln kabul ettirme, bu snrlarn yalnzca bar yollarla deitirilebilecei ilkesi getirildi.

Muhalif gr-Dissenting opinion

Uluslar aras Adalet Divan yada milletleraras mahkemelerde, her hangi bir karar oylamasnda hem ounluun grne hem de bu grn kabul iin gereke gsterilen unsurlara kar kan yarg gr.

Muhazafakar partiler-Conservative parties

lke ii siyaset yelpazesinde geleneklere ve dine ball savunan, devletletirmeye kar reformlardan uzak ve zel teebbs yanls sa partiler.

Musul Sorunu

1920lerde Trkiye-ngiltere arasnda ekimelere neden olan bir blge anlamazl. Irakn kuzeyinde bulunan bu blge, zengin petrol yataklarndan olay devletlerin her zaman ilgisini ekmitir. I. Dnya Sava srasnda

Ortadouya ynelik yaplan gizli antlamalardan Sykes-Picot Andlamas ile Fransaya braklmt. Bu blge 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mtarekesi imzaland zaman Trk kuvvetlerinin elinde bulunuyordu. ngiltere ise, mtarekeye dayanarak, Mttefikler, gvneliklerini tehdit eden bir durum ortaya karsa, herhangi bir stratejik yeri igal hakkna sahip olacaktr maddesinden yararlanarak blgeyi igal etti ve 1920 San Remo Antlamas ile kendisine brakld. Lozan Konferans srasnda Trkiye etnik ve corafi nedenlerle Musulun kendisine braklmasn istemiti. ngiltere statkonun korunmasnda diretmi ve sorun bir zme balanamamt. Lozan Antlamasnn hkmlerine gre, dokuz ay ierisinde bir sonuca ulatrmak zere, Trkiye-ngiltere ikili grmelerine braklmt. 19 Mays-5 Haziran 1924 tarihleri arasnda yaplan grmelerden bir sonu alnamaynca, daha nce Lozan Antlamasnda kararlatrlm olduu gibi, sorun Milletler Cemiyetine sunuldu. Trkiye blgede plebisit yaplmasn nerdiyse de ngiltere bunu kabul etmedi. Milletler Cemiyeti tarafndan oluturulan komisyon, yapt incelemelerle hazrlad raporda, blgenin Iraka braklmasn, blgede yaayan Krt halknn haklarnn garanti altna alnmasn ve ngilterenin tartma konusu yapt Hakkarinin Trkiyeye braklmasn neriyordu. Milletler Cemiyeti Genel Kurulu 1925 Aralnda bu raporu kabul etti. Trkiye o sralarda Milletler Cemiyetinin yesi olmamakla birlikte, ilgili taraflardan biri olarak, Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt (Aras) tarafndan temsil edilmitir. Trkiye, 5 Haziran 1926da ngiltere ile bir anlama yaparak bunu kabullenmek zorunda kald. nk Trkiyede bir eyh Said ayaklanmas kt ve olay ngiltere buna dayandrmt. Bunun ardndan Trkiyenin d politikasnda Sovyetler Birlii ile bir yaknlama grld.

Daha sonra Trk-Irak snrnda yerel baz atmalar kt ve bunun zerine Brkselde geici nitelikte bir snr saptand ve bu Trk-Irak snr olmu, Musul Iraka braklm ve Trkiyenin Musul petrollerinden 25 yl sre ile %10 hisse almas kabul edilmitir. Trkiye, daha sonra 500.000 ngiliz liras karlnda bu hakkndan vazgeecektir. Bylece, yeni Trkiye Cumhuriyeti ile ngiltere arasndaki sorun ortadan kaldrlm oldu.

Mutlak aznlk-Absolute minority

Oylamaya katlanlarn yardan daha az ksmnn oluturduu aznlk durumu.

Mutlakiyetilik rejimi-Absolutism

Devlet otoritesi zerinde yasal snrlamann olmad ve tek otoritenin tek elde topland siyasal sistem.

Mdahale (intervention)

Devlet ya da devlet grubunun, i ve d politikalarn etkilemek kendi karlarna uygun bir hale getirmek iin baka bir devletin ilerine karmak. Bazen mdahale gerekebilir. Bunun iin baz koullar lazmdr. Uluslararas Hukuka gre bunlar;

Mdahale eden devletin bu durum iin yaplan bir antlamann verdii hak, imkan varsa,

Bir devletin, ortak olarak kararlatrlm ve anlalm bir politikay tek tarafl hareket ederek bozmas.

Eer mdahale, o devletin halknn yaam ve gvenlii iin gerekliyse,

Eer devlet Uluslararas Hukuku ihlal ederse.

Mktesebat-Acquisition

Avrupa Birliinde uygulanmakta olan tm mevzuattr. Bunun iinde birlii kuran anlamalar, birlik organlarnn kurduu hukuk, ortak politikalar, nc lkelerle imzalanm olan anlamalar, stlenilmi ykmllkler bulunur.

Mnhasr Ekonomik Blge (restricted economic zone)

Kydan balayarak ak denize doru en fazla 200 mil kadar uzanan blgede gerek deniz yata altnda, gerekse ierisinde ky devletine bazegemenlik haklarn tannmasn ieren uluslararas hukuk kavram. Ky devleti bu blge zerinde birok hak edinir. Mnhasr ekonomik blge ilan eden devlet, bublgede deniz yatanda ve deniz yata altnda bulunan canl ya da cansz doal kaynaklarn aranmas, iletilmesi, korunmas ve ynetimi konusunda haklar elde eder. Ayrca bu blgede ky devletinin yapay adalar, tesisler ve yaplar kurma ve kullanma, blgemsel aratrmalar yapma, deniz evresini koruma ve gzetme gmrk, maliye, salk ve gle ilgili dzenlemeler yapma hakk vardr. Mnhasr Ekonomik Blge kavram resmen 1982de nc Deniz Hukuku Konferansnda kabul edilmitir. Trkiye 5 Aralk 1986da Bakanlar Kurulu kararyla Karadenizde mnhasr ekonomik blge ilan etmitir. Btn devletler ak denizlerde olduu gibi mnhasr ekonomik blgelerde de ulatrma ve haberleme gibi amalarla kullanm hakkna sahiptirler.

Mnih Konferans, 1938

Hitler, Mussolini, Fransa Babakan Daladier ve ngiltere adn Chamberlain arasnda yaplan ve ekoslovakyann batsndaki Sdetler blgesini Almanyaya veren andlama ile sonulanan konferans.

Almanya, Avusturyay ele geirdikten sonra ve bir uluslu bir devlet politikasn gerekletirmek iin gzlerini 3.5 milyon Almann yaad Sdetler (ekoslavakyann batsnda bulunan blge) blgesine evirdi. Bu blgede Naziler hareketlerini srdryorlard. Hitler amacn gerekletirmek iin srekli olarak bu blgeden szediyor ve bu blgenin anayurt ile birlemesinden szediyordu. Bu kkrtmalardan doan blgedeki karkl bahane ederek Hitler ekoslavakya snrna asker yd. Bunun zerine ekoslavakya hkmeti seferberlik ilan etti. ekoslavakya 1924 ylnda Fransa ile bir ittifak anlamas imzalamt. Bu anlamaya gre, Fransa, bir igal durumunda, ekoslavakyaya yardm edecekti. Ancak Fransa, 1938 yl geldiinde, ngiltere ile birlikte hareket edeceini bildirdi. Bu durum zerine, ngiltere Babakan Chamberlain, 15 Eyll 1938 tarihinde Almanyada Hitler ile grt. Babakan Chamberlain Sdetler blgesinin Almanyaya verilmesi konusunda Fransa ile ekoslavakyay ikna edeceine sz verdi. Chamberlainin grmeden kard sonu, Almanyann denetimli bir biimde hareket etmesi halinde, Avrupa istikrar ve barnn bir iki kk devletin ortadan kalkmas pahasna da olsa kurtarlabileceiydi. Chamberlain sz verdiyse de bu Hitleri tatmin etmedi. Chamberlain ile Hitlerin tekrar bir

grmesi oldu. Bu arada Almanyann destekledii Polonya ve Macaristan, ekoslavakyadan toprak talebinde bulundular. Bundan tedirgin olan Hitler derhal Sdetler blgesinin igal edilmesini istedi. Ancak Fransa 1924 ylnda ekoslavakya ile yapt ittifak anlamasna sadk kalacan syleyince, Chamberlain, bu bunalmn atlatlabilmesi iin bir uluslararas konferansn yaplmasn nerdi.

Hitler, Mussolini, Daladier (Fransa Babakan) ve Chamberlainin (ngiltere Babakan) katldklar Mnih Konferans 29 Eyllde toplant. Mussoliniin taraflara sunduu anlama tasars kabul edilerek Mnih Dzenlemesi adn ald (30 Eyll 1938). Daha sonra talya tarafndan hazrland sanlan bu tasarnn Almanlar tarafndan hazrland ortaya kt. Yaplan dzenlemeye gre, Sdetler blgesi drt aamada Almanyaya verilecekti. Ayrca, ilerde doacak anlamazlklarn zlmesi iin uluslararas birkomisyon kurulmas kararlatrld. ekoslavakyann snrlarnn (yeni oluacak snrlar) uluslararas gvence altna alnaca ve ngiltere ile Almanyann birbirlerine kar savamayacaklarn, taraflar oybirlii ile kabul ettiler.

Dzenlemeye gre, Almanya 10 Ekime kadar Sdetler blgesini igal edecekti. ekoslavakya bu dzenlemeden sonra, Polonya ve Macaristann isteklerine boyun eerek, Polonyaya Teschen blgesini, Macaristana da Slovakyadan bir blgenin verilmesini kabul etti.

Mnih Dzenlemesi, drt byk devletin isteklerini kk bir devlete kabul ettirdiklerini gstermektedir. Hereyden nce, Almanya saldrganlnn durdurulamamasdr. ekoslavakya, bu byk devletlere daha sonra duyduu gvensizlikten dolay, II. Dnya Savandan sonra, Sovyetler Birliine snd.

Mttefik ordu-Allid army

Ayn ittifak ats altna bir araya gelmi olan dost lke ordular.

Mtareke-Armistice

Savaan taraflarn, aralarndaki sava halini bir anlama ile durdurmalar. Genel ya da ksmi olabilecei gibi, mahalli ya da tm sava cephelerini kapsayacak mtareke de olabilir. Atekes anlamas ile kartrlmamaldr. Mtarekeler uzun dnemli olurken, atekesler ksadr. Yine mtareke siyasal bir uzlama srecinin balangcn ifade ederken, atekes ise yarallarn nakli, zaman kazanma ya da baka trl giriimlere imkan verme gibi stratejik amalarla yaplr. Mtarekeye katlan temsilciler tam yetki ile donatlm olmaldr.

Nasrizm

Msrda kralln bir darbe ile 1952de yklmasndan bir ka yl sonra baa geen Albay Nasr zamanla btn Arap dnyasnda nemli bir milliyeti lider oldu. ngiliz kuvvetleri Svey Kanal blgesinden kartp Kanal milliletirmesi ve lkede sosyal reformlar yapmas Nasrn prestijini ykseltti. Kendisinin ayrca Asya-Afrika lkeleri ve bloksuz lkeler arasnda faal bir rol oynamas da hretini arttrd. Nehru-Tito-Nasr, nc Dnya denilen bu blokun liderleri oldular. Arap lkelerinde Nasr taraftarlar oald ve Nasr Arap milliyetiliini uyandrd. deali, Atlantik Okyanusuunda Hint Okyanusuna uzanan blgede birleik bir Arap dnyas meydana getirmekti. Nasr taraftarl ve kendisinin bu projesine Nasrizm ad verildi. Msr ve Suriye arasnda 1958de bir birleme oldu ise de ok srmedi. Birleik Arap Cumhuriyeti ad olan bu giriimden sonra baka bir birlik kurma abalar da sonu vermedi. 1967 Altgn Savandan ve 1970de lmnden sonra Nasrizm yava yava zayflad.

Nazizm (nasism)

Almanyada Hitlerin liderliinde 1933de iktidar eline alan National-Sosyalist i Partisinin uygulad politika ve kurduu dzenin ismidir. Nazizm geni lde Hitlerin fikirlerinden ve kavgam (Mein Kampf) adl eserinden esinlenmi ve devaml olarak Hitlerin kiiliinin etkisinde kalmtr.

Sosyalistlere balangta, Almanca (Sozialisten) olan ismi dolaysyla ksaca Sozi denmekteydi ve ayrca milliyeti (Nationalisten) nitelikleri dolaysyla Nazi-Sozi demise de sonradan parti sadece nazi olarak anlmaya balanmtr.

Nazi Partisi, devleti bir dzen kurmu, politikada ar sa bir grle, Alman rkn Ari rk olduunu ve btn rklardan stnln savunmutur. Yahudileri ba dman saym (Antisemitizm) ayrca komnizme de byk dmanlk gstermitir. (Antikomintern pakt), btn Almanlarn ayn bir devlet haline gelmesi (rredantizm) iin aba harcamtr.

Ekonomik alanda da Nazizm, kendine yeterlilik politikas (Autarkie) tarafls olmu ve gdml, devleti ekonomiyi benimsemitir.

D politikada yukarda aklanan amalar gelitirmeye koyulmu, evvela Almanya iin ezici ve ar hkmleri olan Versay Andlamasn deitirmeye balam, ordusunu geniletmi, Ren blgesinin askerden arnma hkmn kaldrm, dier lkelerle eit haklara sahiplik ilkesini savunmu, Almanyann etrafnn emberleme politikasyla dman lkelerce sarldn ileri srm. Almanyann bir hayat sahas (Lebensraum) ihtiyac iinde olduunu artan nfus ve gda problemi iin douya doru yaylmas gerektiini savunmutur ve Orta Avrupann Almanlamas (Mittel Europa) projesini uygulamaya koymutur. Ayrca daha sonra Hitlerin baars arttka dnyaya yeni bir dzen getirileceini ve kendisinin bin yl srecek bu dzeni kurmakla grevli bulunduunu savunmaya balam.

Nazizm ieride byk bir disiplin kurmu ve polis rejimi getirmitir. Devlet gizli polisi (Gestapo) ok geni yetkileri olan gl bir rgt olmu, hereyi denetimine almtr. Ancak, Nazizm Almanyay kinci Dnya Savana srklemi ve balup olarak paralanmasna yol amtr.

Birok Nazi ileri geleni sava sonrasnda Nrnberg Mahkemesinde yarglanarak mahkum olmutur. Hitler ise savan son gnlerinde Berlindeki snanda intihar ederek lmtr. Yakn arkada Mareal Gring de mahkemeler srasnda ayn yolu semitir. Dier bir ksm ileri gelenler ise idam olundular veya eitli hapis cezalarna arptrldlar.

Neuilly Andlamas, 27 Kasm 1919

Birinci Dnya Savandan sonra ABD Bakan Wilson, Fransz Babakan Georges Clemenceu ve ngiltere Babakan Lloyd Georgeun eseri olan Paris Bar Konferansnda yenik devletlere imzalattrlan bar antlamalarndan biri. 9 Austos 1920de yrrle giren bu andlama ile, Romanya, Yunanistan ve Srp-Hrvat-Sloven Krall gibi devletlere toprak veren Bulgaristana askeri kstlamalar getirildi ve tamirat borcu detildi. Buna gre Bulgaristan, 300.000 kiinin yaad Ege Denizi kysndaki Gney Dobrucay Romanyaya Bat Trakyadaki Gmlcine (Komotini) ve Dedeaa (Aleksandriapolis)i Yunanistana ve bir ksm blgeyi de Srp-Hrvat-Sloven krallna brakyordu. Asker says 20.000e inecek ve %75i silinen bir sava tazminat denecekti.

Nixon Doktrini

1968de ABD Bakan seilen Richard Nixon 1974 Temmuzunda Watergate Skandal sonucu istifa edinceye kadar, dnya politikas asndan nemli giriimlerde bulunmutur. Kendisine bu ynden Dileri Bakan Henry Kissinger de ok yardmc olmutur.

Nixonun ABD d politikasnda ve uluslararas ilikilerde byk etkileri olan en nemli giriimleri Vietnam Savann durdurulmas, ini ziyaretle bu byk lkeyle temaslara geilmesi, Sovyet Rusya ile stratejik silahlar ve nkleer sava konusunda baz anlamalar yaplmas, 1973te Ortadoudaki Ekim Sava sonunda baz anlamalar yaplarak bar grmelerinin balatlmas gibi hususlardr ve bu giriimler dnya barna yararl olmulardr.

Bakan Nixon bu politikay baz belirli pratik ilkelere dayandrmaktayd ve bunlarn tmne uzmanlarca Nixon Doktrini denmitir. 1. Amerika dost lkelerle bir nevi ortaklk kurmal bar ykmllkleriyle yararlar bu ortaklkta adilane paylalmaldr. 2. Amerika olsun, dostlar olsun, anlamazlkla sonulanabilecek sorunlarn derin nedenlerine zm yolu bulmak iin her an mzakereye hazr olmaldrlar.

Doktrinin zeti udur: Amerika kuvvetli olmaldr, fakat, uluslararas sorunlarn zmne elde silah ile deil mzakere ile gitmelidir.

Nixonun bakanlktan istifasndan sonra da ABDnin d politikasnda deiiklik olmayaca zellikle belirtilmitir.

Niyet bildirisi-Declaration of intent

Akit taraflarn tam yetkili temsilcileri tarafndan, tek yanl yada iki tarafn birlikte, anlama uygulamalarna ilikin tasar ve eilimlerini aklad belge.

Normandiya kartmas, 1944

kinci dnya savanda mttefik devletlerin 5 Haziran 1944te Avrupann kuzey kesiminde, Normandiya kylarnda dzenledikleri bir kartma harekat. Tarihin gelmi gemi en byk donanmas, tarihin en byk kartmasn balatt (Operation Overlord). Bu donanma 80 km.lik bir mesafeyi kapsyordu. Almanlarn ok iyi tahkim ettikleri iin hi beklemedikleri Normandiya anda kartma gerekleti. Savata Batl mttefikler ve Sovyetler Birlii yetkilileri arasnda yaplan grmelerde Almanyaya kar bir cephe almas kararlatrlmtr. Bu cepheyi Fransann Normandiya ky eridinde amay kararlatrdlar. Bu kartma bin uak ve drt bin kartma gemisi ile balad. nemli kayplara ramen kartma baarl oldu ve Fransann gneyinden gelen birliklerle 26 Austosta Pariste birleerek kent kurtarld. Mttefikler Amsterdam ve Brkseli ele geirmiler ve Eyll aynn sonunda Fransa ve Belikada savaan Alman askeri kalmamt. Daha sonra Mttefik kuvvetleri Ren nehrini aarak Alman topraklarna girdiler. Douda ise ayn zamanda Sovyet ordusu Polonya ve Baltk lkelerine girdi. Eyllde Bulgaristan Sovyet tarafndan igal edildi, Romanya ile Finlandiya ise mtareke istediler.

Btn bu avantajlar, D. Dayin (Normandiya kartmas gnnn kod ad) baars ile oldu.

Ntron Bombas (neutron bomb)

Doal hidrojen dndaki btn atomlarn ekirdeklerinde yer alan ntronun ekirdekten ayrlmas, blnmesiyle elde edilen nkleer silahl bomba. Bu bomba bir roket, fze, topu veya uak araclyla kullanlabilir. Kullanld zaman, etki alan dar olmasna ramen, etki alan iindeki topran altnda veya zrhl aralarn iine szarak tehlikeli olabilir. Bu tehlike canllar iin tehlikeli olan youn ntron ve gama nm dalgasndan dolaydr. Ntron bombas daha ok bir taktik silah veya sava alan silah olarak kullanlr. Ayrca caydrc bir nitelie de sahiptir.

Nuncio: bkz. Diplomatik Protokol

Nfus Deiimi (population exchange)

Halkn belirli bir blmn oluturan kesimlerin karlkl olarak iki devlet arasnda deitirilmesi. Mbadil (Mbadeleye dahil olan kii) olan kii bu yolla gce zorland gibi g ettii lke devletinin vatandaln da zorunlu olarak kazanr.

Trkiye ile Yunanistan arasnda 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan mbadele anlamas bu konuya rnek gsterilebilir.

Nkleer Caydrclk (nuclear deterrence)

Bir devletin veya devlet grubunun baka bir devletin kendilerinin istemedii veya karlarna aykr olduu bir politikay uygulamas iin, ellerindeki nkleer gc koz olarak kullanmas.

Aralar:

Genel askeri kapasite

Sper kitle-imha silahlar

ttifak bitirme

Misillemede bulunma tehdidi

Nkleer K (nuclear winter)

Nkleer silahlara sahip devletler arasnda yaplacak bir savata btn nkleer silahlarn karlkl kullanlmasyla dnya ve insan zerinde oluturaca etki ve yeni oluacak olan yaam ortam.

Nkleer kn evresel etkisi, insan yaamnn devam edip etmeyeceini soru olarak brakmaktadr. Nkleer patlamalarn bundan baka etkileri ise genel bir radyoaktif serpinti ve dnyann ozon tabakasnn yok olmas.

Nkleer Savan nlenmesine likin Anlama, 1973

Souk sava dneminde, Kba Bunalmndan sonra ortaya kan yumuama srecinde, ABD ve SSCB arasnda yaplan ikili anlama. Bu anlama 22 Haziran 1973 tarihinde Washingtonda imzaland. Anlama nkleer savan kma riskini azaltmak iin karlkl ibirliini, dnce alveriini ve davran ilkelerini iermektedir. Anlama, imzaland tarihten itibaren yrrle girmitir.

Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas (Non-Proliferation Treaty), 1968

Souk sava dneminin yumuama srecinde, nkleer silahlara ilikin yaplan ok tarafl antlama.

Souk savan dorua ulat dnemlerde, ABD ve SSCB dndaki lkeler nkleer silahlara sahip olmaya balamlard. Hindistan, talya, Japonya ve sve, Brezilya, Federal Almanya, Pakistan, srail, Gney Kore, Libya ve ran nkleer bomba yapma ynnde almalar yapyorlard. Bunun zerine, zellikle balantsz devletler, Birlemi milletler erevesi iinde nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin giriimde bulunmulard. Federal Almanyay NATO erevesi iinde nkleer tetikte sz sahibi yapacak olan ok Tarafl Nkleer G (MLF-Multilateral Force) konusu, Sovyetler Birlii ve Amerika Birleik Devletleri arasnda tartma yaratmt. Sovyetler Birlii, Almanyann nkleer tetikte parmann bulunmasna kar geliyordu. Balantszlar grubu ise, nkleer silahlarn hem devletler arasnda, hem nkleer devletlerin ellerindeki silah says ve g artna karydlar ve bu konudaki amalarn gerekletirmek iin, geni kapsaml tedbirler zerinde duruyor, nkleer deneylerin tmden yasaklanmasndan yanaydlar.

ki byk devlet, nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin, 1 Ocak 1967 tarihinde anlatklar metin, 14 Mart 1968 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kuruluna sunuldu. Kurula gelen metin yaplan baz deiikliklerden sonra, Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleyen Antlamann (The Non-Proliferation Treaty) imzaya almasn ngren tasar, 95 olumlu oya kar, 4 olumsuz (Arnavutluk, Kba, Tanzanya ve Zambiya) oyla kabul edilmi, 21 devlet ise ekimser oy kullanmlardr. Antlama, 1 Temmuz 1968 tarihinde Moskova, Washington ve Londrada imzaya ald. Yrrle girdii tarih ise 5 Mart 1970tir.

Nkleer Silahlar (nuclear weapons)

Yokedici gcne, bombann iindeki malzemelerin enerjiye dntrlmesiyle sahip olan silah. Bu silahlar, patlayc makinalardr. Mesela, bomba, top, torpedo, fze. Gl nkleer silahlar geleneksel silahlardan daha etkili ve ykcdr. Nkleer silahlar sk sk atombombas ve hidrojen bombas diye adlandrlr (snflandrlr).

ki nkleer bomba II. Dnya Savann sonlarna doru Birleik Devletlerce, Japonyann Nagasaki ve Hiroima kentlerine atlmr.

Nrnberg Mahkemeleri (Nremberg Mahkemesi)

II. Dnya Sava sonunda sava sulularnn cezalandrlmasn salamak iin Mttefik devletler tarafndan kurulan mahkeme. Uluslararas Askeri Mahkeme bu davalara bakma yetkisini 8 Austos 1945te ABD, ngiltere, SSCB ve Fransa geici hkmeti temsilciliklerinin imzalad Londra Anlamasndan alyordu. Yetkisine giren konular ise bara kar sular, insanla kar ilenen sular, sava yasalarn ihlal eden sular ve ilk kategoride belirtilen sular ilemek zere ortak bir anlama iine girmeydi. Nrnbergde kurulan bu mahkeme 20 Kasm 1945te balam ve 1 Ekim 1946da sona ermitir. Mahkemenin ald kararlara sanklardan ve dardan eletiriler gelmitir. Bu eletiriler:

1) Mahkemenin yetkili olup olmad,

2) Kanunsuz su ve ceza olmaz prensibine aykrlk,

3) Mahkemede tarafsz ve yenik devletlerden yarg bulunmas,

4) Yalnzca yenik devletlerin yarglanm olmas.

Oder Neisse Hatt

II. Dnya savandan sonra mttefiklerce dzenlenen Polonya-Almanya snr. Sava sonras dnemin dnm noktasn oluturan Yalta Konferansnda ele alnan konulardan biri de Polonya sorunuydu. Savan galip devletlerinden Sovyetler Birlii, Polanyada, Almanyann aleyhine genilemesini ngren bir snr neriyordu. O zaman iki ayr Polonya Hkmeti vard. Biri Alman ve Sovyet igali srasnda Londraya kaan hkmetti. teki ise, Sovyetler Birliinin igal blgesinde kurdurup tand ve Lblin kentinde kurulduu iin Lblin Komitesi adn alan komnist hkmetti. te Stalin bu hkmeti destekliyordu. Sonunda bir koalisyon hkmeti kurulmas kararlatrld.

II. Dnya savandan nce Curzon izgisi Polonya-Sovyet snr olarak saptanmt. Polonya, Fransann da destei ile, bu snr kabul etmedi. Riga Bar Antlamas ile, Polonya snr Curzon izgisinin ok dousuna doru geniledi. Bylece, Polonyann iine birok Ukraynal ve Beyaz Rus girdi. Daha sonra, Yaltada Sovyetler Birlii eski Curzon izgisi zerinde srar edince, teki devletler bunu doal karladlar ve Sovyet isteklerini yerine getirdiler. Ayrca Sovyetlere Dou Prusyadaki Knigsberg kenti, Polonyaya da terkettii topraklara karlk olarak, Almanyadan, yani batsndan toprak verildi. Oder-Neisse akarsuyu Alman-Polonya snr oldu. Bylece Polonya baty kaydrlm oldu. Gl bir Polonya hem Sovyetlerin, hem de Fransann iine yaryordu. Federal Almanya 12 Austos 1970 tarihinde Sovyetler ile, 7 Aralk 1970 tarihinde Polonya ile yapt antlamada bu snr izgisini tand. Oder-Neisse hatt Bat-Dou Almanya snrn da oluturmaktayd.

1990 ylnda iki Almanyann birlemesi grmelerinde Polonya snr tekrar gndeme geldi. Polonya, iki Almanyadan da gvence istedi. Sonuta, iki Almanya Polonya snrn tandklarn akladlar. Birleme Antlamas 3 Ekim 1990da imzaladnda, Demokratik Almanyann Batya ilhak kesinleti. Bylece Birleik Almanyann snrlar Douda Oder-Neisse Hattna kadar uzand. Polonya-Almanya snr, devletler aras bir anlama ile de tescil edildi.

Olaanst zel oturum-Emergency special session

BM Genel Kurulunun; ok acilen grlmesi gereken siyasal gelimeleri ele almak zere Gvenlik Konseyinin talebi yada BM yelerinin ounluunun istei zerine yapt toplant. Byle durumlarda, BM Genel Sekreterlii, toplantlardaki temsil dzeyinin de, toplantnn nemine gre yksek olmasn isteyebilir.

Oldu-Bitti Politikas (politique de faite accomplie)

Diplomasi ve uluslararas ilikiler alannda, bir devletin mzakere yoluna gitmeksizin kuvvet kullanarak fiili durumlar yaratmas ve bunu dierlerine kabul ettirmeye almas veya bir anlamaya dayanan danma ykmlln yerine getirmeksizin kendi bana hareket ederek, bu

anlamaya taraf dier devletlere bir nevi srpriz olarak benimsetmeye almasdr.

Oldu-bitti politikas, bazen yarar salar ise de bazen de eitli anlamazlklar ve bunalmlara yol aabilir. rnein 1968de Rusyann ekoslovakyada Dubekin ynettii liberalleme akm zerine lkeyi askeri kuvvet gndererek bir gecede igal ile denetim ve ynetimaltna almas bir oldu-bitti politikas uygulamasdr. Bu davran, Rusya iin komnist blokun (Varova Pak) birlii asndan bir yarar salamamsa da bir ok dier lkelerde kukular uyandrm, blok iinde psikolojik atmalar ve srtmelere yol amtr.

te yandan 1973 Alt Ekim Sava srasndaki Ortadou bunalmnn ABDnin Avrupada NATOya tahsisli kuvvetlerini, dier mttefikleri bildirip danmakszn alarma gemesi, daha sonra da Avrupa Dokuzlarn (ounluu NATO yesi Ortak Pazar lkeler) ABD ve dier mttefikleriyle danmanlarda bulunmakszn Arap lkeleriyle grmelere girime karar, bu ittifak iinde tarafszlk yaratan oldu-bitti eylemi rnekleridir. Bu durum zerine, NATO lkeleri Atlantik birlii bildirisinde bu tr davranlarda bulunmamay da bir ilke olarak kabullenmilerdir.

Ondrt Nokta Program (Wilson lkeleri), 1918

Birinci Dnya Sava sona ermeden, 1918 ylnn Ocak aynn ABD Bakan Woodrow Wilsonun sava sonras dnyas ile ilgili grlerini ieren bildiri. Bu grler 14 noktadan olumaktayd. Bunlar:

1) Bar grmeleri ve anlamalar aklkla yrtlecek, gizli diplomas yntemleri kullanlmayacaktr.

2) Bar ve sava dneminde ak denizlerde seyrsefer serbestisi salanacaktr.

3) Uluslararas ticaretteki engeller kaldrlacaktr.

4) Ulusal silahlanmann i gvenliin gerektirdii l ve dzeyde tutulacaktr;

5) Tm smrge sorunlar zgrce ve tarafsz zme balanacaktr. Bu konuda u kurallar gzetilecektir.

6) Birincisi, Rusyay dier uluslarn istedikleri takdirde ve lde zgrce yardmda bulunulmas garanti edilecektir. kinci, Rusyaya kendi siyasi giriimi ve ulusal politikasnda bamsz olabilme zgrl salanacaktr.

7) Almanya Belikadan ekilecektir ve Belika tekrar bamsz devlet halini alacaktr.

8) Alsace ve Lorraine, Fransaya geri verilecektir. Bunun yannda, Almanya igal ettii Fransz topraklarn tekrar Fransaya iade edecek ve verdii zarar Fransaya demeyi yklenecektir;

9) talya snrlar yeniden dzenlenecektir;

10) Avusturya-Macaristan imparatorluu altnda bulunan halklara zerklik verilecektir;

11) Almanya, Romanya, Srbistan ve Karadadaki askerlerini geri ekecektir, ayrca Srbistana denize kma hakk verilecektir.

12) Osmanl devletinin Trk kesimlerinin egemenliini gvence altna alnacak, imparatorluk iindeki teki uluslara can gvenlii ve zerk gelime olanaklar salanacak ve Boazlardan srekli gei zgrl uluslararas gvence altna alnacaktr;

13) Bamsz bir Polonyaya denize kma hakk verilecek ve Polonyallarn oturduu btn topraklar bu devlete balanacaktr;

14) Byk ve kk lkelerin siyasal bamszlklarn ve ulusal btnlklerini karlkl olarak garanti altna almak amac ile zel statleri olan bir uluslar birliinin (Milletler Cemiyeti) en ksa zamanda kurulmas iin almalara hemen balanacaktr.

On ki Adalar-Dodecanese

Ege Denizi ndeki Rodos, Kos, Kalymnos(Kelemez), Karpatros(Kerpe), Patmos(Batnos), Leros(leryos), Hakli(Herke), Nyssiros(ncirliada), Kassos(oban), Astypalea-Astopatya(stanbulya), Tylos(lkil), Symi(Smbeki), adalarndan oluan adalar dizisi. Bunlara ilave olarak, Pserinos, Agathonissi, Megisti, Telendos, Lypsi ve Arkyi adalar da On ki Adalarla birlikte anlmaktadr. Saylar 18 bulan ve Birinci Dnya Savana kadar Osmanlnn hakimiyetinde olan adalarn, savatan sonra elden kmas ardndan ilk yasal dzenleme, 1923 ylna Lozan Bar Anlamas ile yapld. 1947 tarihli Paris Bar Anlamas ile Yunanistana verildi. Yunanistann adalar silahlandrma giriimleri sebebiyle kimi dnemler Trkiye ile Yunanistan arasnda gerilimlere neden olmaktadr.

Onsekiz Devlet Silahszlanma Komitesi-Eighteen Nations Disarmament Commitee

1961 ylnda BM Genel Kurulunun karar ile kurulan ve on sekiz lkenin ye olduu Cenevre Silahszlanma Komitesi. Komitenin amac, dnyadaki silahszlanma yarn sona erdirmek ve bu yndeki abalara nclk etmekti. Daha sonra 1969 ylnda isim deitirerek Silahszlanma Komitesi Konferans adn ald.

Ortaa (Middleage)

.S. 5-13. yzyllar arasn kapsayan dilimin ad. Bu kelime 17. yzyldan beri

Avrupa tarihi szkonusu olduunda, kullanlmaya balanmtr. Bu kavram, genellikle insanlarn znel bilincinde biimlendii iin kesin balang ve biti noktalarndan sz edilemez. Ancak, btn bu nedenlere ramen, tarih kitaplarnda Roma imparatorluunun blnme tarihi (M.S. 395) yada son Bat Roma imparatorluunun d tarihi (476) gibi noktalar Ortaan balangc olarak alnmaktadr. Biti noktalar ise, stanbulun fethi (1453); talyan kaif Kristof Kolombun Yeni Dnyay (Amerika) keif (1492); Dini savalar olarak bilinen 30 Yl Savalarn sona erdiren Westphalia Antlamas (1648); Fransz Devrimi (1789) gibi siyasi tarihte nemli sonular douran tarihler saylmaktadr.

Ortaa kavram tarihte ilk defa Rnesans dnrleri tarafndan gelitirildi. Bunlar kendi dnemlerini, Roma mparatorluunda yaanan parlaklk ve yeniden dou dnemleri arasnda bir gei dnemi olarak grmektedirler. Romada yaanan uygarln kendi dnemlerinde yeniden canlandn gryorlard. Roma mparatorluu ile, kendi dnemlerine kadar geen karanlk dnem iin bu tabiri kullandlar.

Bu olumsuz deerlendirmelere karn, Ortaa byk siyasal, ekonomik, kltrel, toplumsal ve sanatsal deiimlerin yaand bir dnemdir. Bat tarihiler bu dnemi balk altnda incelemektedirler: Erken Ortaa, Yksek Ortaa ve Ge Ortaa.

Ortaan ortaya kard en nemli zellikler, kamu otoritesinin blnmesi, feodalizmden kaynaklanan ademi-merkeziyetiliin glenmesi, ideolojik styaplara dinin egemen olmas, piyasa iin retim yaplmasnn yaratlmas, burjuvazinin kent ve lke parlamentolarnda temsil edilmesinin salanmasdr.

Orta Elilik

Diplomatik derece ve protokol sorunu kapsaml bir ekilde ilk defa 1815 tarihli Viyana Kongresinde ele alnmtr. 19 Mart 1815 tarihinde bir tzk kabul edildi ve diplomatik temsilciler u snflara ayrldlar: a)bykeliler, legatus ve nunciolar b)Hkmdarlar katna atanan orta eliler, c)Maslahat gzarlar.

Bu tzn kabulnden yl sonra 21 Kasm 1815 tarihinde Aix-la Chapelle Kongresi srasnda imzalanan protokolde olas tartmalar ve anlamazlklar nlemek zere diplomasi temsilcileri yle sralandrlmtr:

a) Bykeliler

b) Orta eliler

c) Maslahatgzarlar (igderler)

d) Yerlemi eliler (muhkim eliler)

Bu snflandrma biimi 2 Mart-14 Nisan 1961 tarihinde Viyanada toplanan Diplomatik liki ve Baklklar Hakknda B.M. Konferansnda kk dzeltmelerle kabul edilmitir. Snflandrma yledir:

a) Devlet bakan katna atanan bykeliler ve nuncio denilen papalk temsilcisi,

b) Devlet bakan katna atanan orta eliler ve internunciolar,

c) Dileri bakan katna atanan igderler.

Orta Menzili Nkleer Silahlar Snrlandrma Antlamas

Sovyetler Birlii ve Amerika Birleik Devletleri arasnda nkleer silahlarn snrlandrlmas konusunda yaplan iki tarafl antlama. Bu anlamaya gre taraflarn ellerinde bulundurduklar orta menzili nkleer silahlarn (INF) tmnn ortadan kaldracak ve retimleri yasaklanacakt.

1980li yllarla birlikte Avrupadaki silah dengesini kendi lehine evirmek isteyen Sovyetler Birlii, orta menzilli ve Avrupaya ynelik 55-20 fzelerinin bir ksmn kendi topraklarnda, dier ksmn ise Dou Avrupadaki mttefiklerine yerletirmeye balamt. ABD buna karlk olarak, yine orta menzilli Pershing II ve Cruise fzelerini Avrupadaki mttefiklerine yerletirdi. Ancak, 1985 yl geldiinde Sovyetler Birliinin bana Gorbaov, ABDde ise Reagan ibasna geldi. ki bakann bakanlnn ilk yllarndan sonra silahszlanma abalarna olumlu yaklamasyla, iki lke arasnda INF denen orta menzilli fzelerin yasaklanmas grmeleri balad. Cenevrede yaplan n grmelerden sonra, 18 Eyllde iki tarafn gr birliine vardklar akland. 24 Kasmda Cenevrede buluan Dileri Bakanlar Shultz ve evarnadze, her iki lkenin menzilli 500 ile 5499 km arasnda olan nkleer fzeleri yasaklayan, yani Avrupada tmnn ortadan kaldrlmasn ngren (O zm) bir anlamasnn artlarn belirlediler. ki Bakan arasnda zirve toplants 8-10 Aralk 1987de Washingtonda gerekleti ve 8 Aralkta INF Antlamas imzaland.

Yaplan antlama her iki tarafa, getirilen koullara uyulup uyulmadn dorulama hakkn tanmaktadr. antlama, drt ana belgeden olumaktadr. Bunlar:

1) ABD ve SSCBnin elinde bulundurduklar tm orta ve daha ksa menzilli nkleer fzeleri yl iinde yok etme ykmll getiren ve bu sre sonrasnda bu tr silahlar yasaklayan, ayrca antlamann koullarna tam uyulup uyulmadnn etkin biimde dorulanmasn salayan antlama maddeleri;

2) 01 Kasm 1987den itibaren; silahlarn yerleri, saylar ve nitelikleri konusunda antlamann imzalanmasndan nce taraflarn birbirlerine verdikleri verileri biraraya toplanan Veriler Konusunda Anlay Memorandumu (MOU);

3) zerinde anlamaya varlm olan yerinde denetleme, ani denetleme ve dier trl denetleme yntemlerinin nasl yerine getirileceini belirleyen Denetleme Protokol,

4) Fzelerin rampalarnn, destek sistemlerinin, destek yaplarnn ve destek tesislerinin nasl ortadan kaldrlacan ayrntl biimde anlatan Yoketme Protokoludur.

Andlamann sresi snrszdr. Taraflardan herhangi biri anlamann konusu ile ilgili olarak belirlenecek olaanst durumlarn kendi karlarn tehlikeye koyduu kansna sahip olduu takdirde, anlamadan ekilecektir.

Ortak yelik (member associate)

Kimi uluslararas rgtlerde ortak yelik diye anlan bir statye rastlanmaktadr. Bu stat, snrlar kesin izgilerle belirlenmi bir kavrama bal bulunmayp, ilgili rgtlere gre deimektedir. rnein, Ortak yelik Avrupa birlii ve Kalknma rgt (OECD) erevesinde tam yelie kabul edilmeden nceki hazrlk aamasnda geici yelik statsn belirtmektedir. Bir baka rnek de 20 Kasm 1992de Romada imzalanan Norve ve Trkiyenin Bat Avrupa Birlii ortak yeliine ilikin belge ve ona ekli mutabakat zapt ile oluturulan ortak yelik statsdr.

Orta Younlukta atma (mid-intensity conflict)

ABDnin souk savan bitmesiyle birlikte ortadan kalkan yksek younlukta atma stratejisinin yerine getirdii sava stratejisi. Bu strateji sratle youn bir ate gcn dman en ksa zamanda yok etmeye ynelik olarak kullanmay ngrmektedir. ABD bu yeni stratejiyi 1991de Irakta uygulamtr.

Ortaklk Anlamalar-Association Agreements

AB ile bu birlie yelik iin hazr olmayan lkeler arasnda imzalanan ve aday lkeyi ileride tam yelie gtrecek olan anlamalardr.

Ortaklk Konseyi-Association Council

1-Trkiye ve Avrupa Birlii ilikilerini yneten en st organ. Trkiyenin dileri bakan ile AB lkelerinin dileri bakanlar veya ilgili bakanlarndan oluur. Bunlarn yan sra, Komisyon ve Konseyin de birer temsilcisi bulunur.

2-Trkiye ile Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti arasnda 1997 ylnda kurulan ve iki taraf arasndaki aamal btnlme srecini yrten organ.

Ortak Avrupa Evi-Common European Home

1985 ylnda dnemin Sovyetler Birlii lideri Mikhael Gorbachev/1931 tarafndan nerilen ve bar iinde bir Avrupa zlemini gerekletirme hedefini ifade eden siyasal proje. Atlantik ten, Urallar a kadar btnlemi bir Avrupa mantn Savunmaktadr.

Ortak D Ticaret Politikas-Common external trade policy

Avrupa Birlii ne ye tm lkelerin, nc lkelere kar uyguladklar ortak d ticaret politikas. Gnmzde ortak gmrk tarifeleri, ithalat-ihracat rejimleri ve mali konularda, tm birlik yeleri arasnda tam bir siyaset birlii biiminde uygulanmaktadr.

Ortak Pazar-Common market

1. Birok lkeden oluan bir topluluun tek bir ekonomik Pazar haline gelmesi. Balangta, yeler arasnda gmrk vergi ve resimleri kaldrlarak, her trl ticari engel yok edilir ve makul bir rekabet ortam oluturulur.

2. Balangta amac, ye lkeler arasnda tek bir Pazar yaratmak, iktisadi bir birlik kurmak olan Avrupa Birliinin ekonomik hedefi. Avrupa tek pazarnn

amac, AB yeleri arasnda mallarn, kiilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolamn kstlayan her trl engelin kaldrlarak, tek bir i pazarn kurulmasdr. 1958 ylndan 1993 ylna kadar geen srete bunu baaran Avrupa, tek Pazar haline geldikten sonra dnya ticaretinin yzde 43 n, retimin yzde 30 unu gerekletirmektedir.

Ortak piyasa dzeni-Common organisation of the markets

Avrupa Birlii yelerinin ortak tarm politikasnn uygulanma biimi. En gelimi haliyle ortak piyasa dzeni, nceden tespit edilmi bir fiyat rejimiyle bu rejimin gerek ieriye gerekse darya kar desteklenmesini salayacak mekanizmalardan oluur. Bir tr korumaclk uygulamasdr. Bu uygulama AB tarm retiminin yzde 95 ini kapsamaktadr.

Ortak Politikalar-Common policies

AB gibi yaplanmalarda, kendi iinde btnlemeyi gerekletirmek iin benimsenen ortak anlay ve uygulamalar. Tarmdan, demir yoluna, balklktan, d politikaya, ortak kara yolu tamacl politikasndan, enerji ve eitim politikalarna kadar her alanda ye lkeler arasnda tm mevzuat, kanun ve uygulamalarn ortak hale getirilmesi siyaseti.

Ortak sorumluluk-Common responsability

Avrupa Birlii benzeri entegrasyon srelerinde, birlie ye lkelerin bu yelikten kaynaklanan mali, siyasal yada psikolojik ykmllkleri paylamas.

Orta Dou takm yldz-Constellation of Middle East

Orta Dou blgesindeki lkeleri belirtmek amacyla kullanlan bir kavram.

Ortak Tehdit Azaltm-Cooperative Threat Reduction

ABD ile Rusya arasnda 1991 ylnda imzalanan ve iki lkenin karlkl olarak gerilim yaratc unsurlar azaltmalarn ngren protokol. Buna gre, ABD, Rusyann sava balklarnn sklmesinde, korunmasnda ve bu silahlarn baka lkere yaylmnn nlenmesinde bu lkeye gerekli ekipman, hizmet ve teknolojik destei verecektir. 2006 ylna kadar yrrlkte kalacak olan program erevesinde, Rusyada 12500den fazla nkleer sava bal sklmesi ngrlmtr.

Ortak sosyal sorumluluk ilkesi-Corparate social responsibility

Gnmzn yaygnlamakta olan global ekonomik ilkelerinden biri. Buna gre, uluslararas irketler, kendi ekonomik karlarnn yan sra, yatrm yaptklar lkelerin kalknmas, sosyal yaam koullarnn gelitirilmesi gibi sosyal ierikli konular da gz nnde bulundurmal ve bunlarn gelimesine katk salamal.

Otari-Autarchy

Bir devletin ihtiyalarn kendi i bnyesinde karlayan, uluslararas ekonomik ilikilerini en dk seviyeye indirmesidir. Temelinde ekonomik bakmdan kendi kendine yeterlilik vardr. Bu sistem uluslararas iblmne kapaldr ve tam bir ekonomik bamszl hedef alr. D dnyadan korku kaynaklarn askeri amalara balanmas dolaysyla d ticaret avantajlarnn kaybedilmesi ve ideoloji basks otari eilimlerini glendirir. Modern adaki otari denemelerine rnek olarak Rusyann 1917de, Almanyann 1934de uygulamaya baladklar d ticaret denemeleri gsterilebilir.

Otuz Yl Savalar, 1618-1648

Katolik ve Protestan davas zerinde Alman topraklarnda srdrlen bir dizi

uluslararas ve i sava (1618-1648). Savan nedenine bakldnda, 1555 ylnda yaplan Augsburg anlamasnn uygulamada yrmediini gryoruz. Bu anlama her devlete vatandalarnn dinini belirleme yetkisini tanmt. Ancak protestanlar anlamann baarszla uradn grdklerinde, haklarn savunmak iin aralarnda birlik kurdular ve 1618de balattklar ayaklanma, Otuz Yl Savalarnn balangc saylr. Protestanlar dardan destek salamak iin ngiltere, Fransa ve Hollanda nezdinde giriimlerde bulundular. Katolik Alman devletleri ise 1609da Kutsal Roma mparatorunun destei ve Bavyerann nderliinde birletiler. Sava, oluan bu iki kamp arasnda balad. Bunun sonucu da, sava karmak bir hal ald. Sava bir kere Katolik ve Protestanlar arasnda bir Alman Sava, dier taraftan da Kutsal Roma mparatoru ile bamszlklarn salamak iin abalayan ye devletleri arasnda srdrlen bir sava niteliini ald. Ayrca iin iine Fransa, Habsburglar, spanya, Hollanda, Danimarka, sve ve Transilvanyann karmas, savan uluslararas bir nitelik almasn salad. Sava Protestanlarn zaferi sonucu 1648 tarihli Westphalia (Vestefalya) bar ile bitmitir.

Sava sonunda, Avrupa g dengesi tamamen deimiti. spanya Bat Avrupadaki stnln yitirmi, Fransa Avrupada en gl hale gelmiti. sve, Baltk denizinde stnlk salam, Flemenk Cumhuriyeti btn lkeler tarafndan bamsz bir cumhuriyet olarak tannmt. Kutsal Roma mparatorluuna bal btn devletler tam bamsz hale gelmilerdi. Kilisenin gc snrlandrlm, Augsburg barnn hkmleri yinelenmi ve Almanyada Katolik, Protestanlk ve Calvinizm geerli dinler haline gelmitir. Artk Avrupa, kendi yasalarna gre davaranan, kendi ekonomik ve siyasal karlarn izleyen, istedii tarafta yeralan, ittifaklar kuran ve bozan modern bamsz devletlerden oluacaktr. Bugn anladmz anlamda devletlerin oluturulduu uluslararas sistem, Westphalia Bar ile kurulmutur.

Oyalama Politikas

Diplomatik grmelerde parlamento hayatndaki engelleme taktiklerini andracak ekilde sonucu geciktiren davranlara dendii gibi, uluslararas ilikilerde bir devletin zmeyi arzulamad bir konuyu eitli taktikler kullanarak srncemede brakmasdr. Ayrca, baz durumlarda zaman kazanmak ve bu arada gerekli alanlarda tedbirler almak veya hazrlklar yapmak iin bavurulan tutum iin de bu deyim kullanlr.

Oybirlii doktrini-Doctrine of consensus

Uluslar aras hukuk kurallarnn, ounluun rzasna gre ktn savunan yaklam. Sz konusu teori, devletlerin; ibirlii ve sosyal dayanma erevesinde baz haklarnda vazgetiini ve benimsemese dahi o hukuk kurallarna uymak durumunda olduunu ifade eder.

Oyun Teorisi (game theory)

u iki zel durumda uygulanabilecek bir teorik analizdir: (1)Bir oyuncunun elde ettii kazancn dierinin (veya dierlerinin) kaybn oluturduu mutlak eliki durumu. (2)eliki ile ibirliinin karma durumu yle ki, bu durumda oyuncular ortak kazanlarn artrmak iin ibirliine giriebilirler, ancak yine de kazancn datm konusunda bir eliki szkonusudur. Oyun teorisinde ekonomik, sosyal bir eliki szkonusudur. Oyun teorisinin ekonomik, sosyal ve siyasal alanda uygulanabilecei pekok durum bulunabilir. Teoriyi ilk kez orataya atanlar J. Von Nevmann ve O. Mongensteindir. Oyun teorisi sonradan uluslararas politikada da kullanlmaya baland. II. Dnya Savandan sonra birka byk devletin uluslararas sistemi belirledii bir ortamda bu teoriye bavurulabilir. Bu anlanlarn banda atma analizi ve strateji konular gelmektedir. Bu temelde kurulan oyun modelleri balca iki varsayma dayanmaktadr: a)Sfr toplam modeli; bu modelde taraflardan birinin kazanc dorudan bir dierinin kayb anlamna gelmektedir. Souk sava dneminde byk gler asndan bu tr bir iliki var. Byle bir durumda dahi taraflar kendi alarndan en rasyonel stratejiyi bulmaya alrlarsa birisi en iyisini seerek bir denge noktasn yakalayabileceklerdir. B) Sfr toplaml olmayan model. Bu model, taraflar yine esas olarak birbirlerine rakip olmakla beraber, her iki tarafn da karl olabilecei denge durumlar szkonusu olabilmektedir. Oyun teorisinin uluslararas politikaya uyarlan konusunda nc abalar Thomas C. Schellingin almalar olmutur.

Ozon Tabakasnn Korunmas Szlemesi-Convention for the Protection of the Ozone Layer

Mart 1985 tarihinde Viyana da imzalanan ve Eyll 1988 tarihinde yrrle giren ok tarafl anlama. Sz konusu anlama, ozon tabakasnn korunmas iin alnmas gereken nlemleri sralamaktadr.

dn Verme-Kiralama Program (lend and lease), 1941

Amerika Birleik Devletlerinin, II. Dnya Savanda, Hitlere kar savaan devletlere yapt yardm program. dn Verme ve Kiralama Yasas, 1941 ylnda Roosevelt tarafndan ABD kongresine tasar olarak sunuldu.

II. Dnya Sava baladndan Amerikan, kamuoyu, Almanyaya karyd. Bunun nedeni, Hitlerin yaylmac ve saldr politikas, Yahudilere kar tutumu, demokrasiye olan kartl, yaplan antlamalar inemesidir. Ancak bu kt imaj, savaa girmeyi gerektirecek kadar etkili deildi. ABD I. Dnya Savanda ald dersten dolay, kard tarafszlk yasalar ile, savatan uzak kalmay tercih ediyordu. Ancak, sava Almanyann lehine bir gelime gstermeye balaynca, ABD bu tarafszlk yasalarnda deiiklik yaplmasn gerekli grd. Tarafszlk yasalarna gre, ABDden sava malzemesi ihra edilmesi yasakt. Almanya ise bu durumdan yararland. 4 Kasm 1939da yaplan bir deiiklikle, sava malzemesinin denmesi olduu ancak parann pein sat serbest gerektii ve mlkiyetinin hemen el deitirmesinin art olduu akland. Ancak yasalarda yaplan deiikliklerin ngiltereye yeterli olmayaca anlald. ngiltere, para ve silah yardm istiyordu. ABD Kasm 1940 ylnda, ngiltereye 50 destroyer verdi. Vermesinin nedeni de, ABDnin gvenlii, o dnemde ngiliz deniz gcne balyd. ABD en byk yardm, Kongreye sunduu dn Verme-Kiralama Yasa tasars ile gerekletirmeye alt. Buna gre, Mttefiklere her trl silah, hammadde, yedek para ve yiyecek dahil her trl yardm salanacakt. Bu yardm 50 milyar dolaklkt. 6 milyar yiyecek, 4 milyar hizmet, geriye kalan ise sava malzemesidir. Bu yardmn en byk paynn ngiltere almtr: 31 milyar. Bunu 11 milyar ile Sovyetler Birlii, 3 milyar ile Fransa ve 1,5 milyar ile in izlemektedir. Yasa, tasars 11 Mart 1941 tarihinde, Kongreden yasa olarak kt ve savan bitimine kadar yrrlkte kald (1941-1945).

nleyici Diplomasi (preventive diplomacy)

Birlemi Milletler Gvenlik konseyi tarafndan nleyici diplomasi yoluyla dnyann her yerinde bar ve gvenlik salamak ve Birlemi Milletler ile daha ok ibirlii halinde almak amacyla nkleer silahlarn hemen hemen yarya indirmek konusunda anlaan ABD ve Rusyaya ve baka lkelere

ynelik olarak 31 Ocak 1992de ortaya atlan bir gndem dsturudur. Fransa Cumhurbakan Franois Mitterand Gvenlik Konseyine hitap ettii srada, artk Yeni Dnya Dzenini kurmay hzlandrmak iin nleyici diplomasi ye arlk verilmesi gerektiini belirtmitir. Rusya Bakan Boris Yeltsin, Konsey toplantsnn ardndan 1 ubat 1992de Camp Davidde, ABD Bakan George Bush ile nkleer ve konvansiyonel silahlarn indirimi, ve Birleik Devletler Topluluu (BDT) yeleri arasndaki bar konularn grmtr.

nsel-A priori

Deneyim ve tecrbeden nce zihinde var olan ve dorudan doruya akla dayanan, deneyim ncesi bilgi.

zel eli-Ambassador at large

zel bir grevle grevlendirilen ve elilik misyonu o grevin yerine getirilmesi ile sona eren eli. Uluslararas siyasette sk rastlanan bu uygulama, herhangi bir lkenin kar tarafa kendini ve uygulad politikay daha iyi anlatmak iin ba vurduu yollardan biridir. zellikle kriz ve gerilim gnlerinde, lkeler arasnda zel eliler ok nemli fonksiyon grrler.

zerklik, Muhtariyet-Autonomy

Bir devletin snrlar iinde yer alan bi ya da birka blgenin idari ynden belirlenmi baz alanlarda serbest olmasdr. Bu serbestlik genellikle iilerinde tam serbestlik, dilerinde ise merkezi otoriteye ballk eklinde grlmektedir. Irk, din, dil gibi farkllklarn nemli rol oynad zerklik uygulamalarnda, her ne kadar belli lde merkezi devlet otoritesine ballk varsa da bu genellikle zayflamakta olan bir badr.

niter ya da federal devlet sisteminde, blgelerin ya da kamu kurumlarnn belli snrlar erevesinde siyasal ya da ynetsel anlamda kendi bana karar alabilme ve uygulayabilme serbestlii.

Siyasal anlamda zerklik, bir devlet snrlar iinde belirli bir lkeye, blge ya da yreye iilerinde serbestlik tanmay ifade eder. Genellikle ok uluslu devletlerde grlen zerklik uygulamalarnn merkezi hkmet yetkililerinin belirli oranda snrlandrld ynetsel bir dzenleme biimidir. zerklik federe bir stat tamayan ama merkezi hkmeti vesayet denetimine bal olarak iilerinde belirli bir serbestlikten yararlanan bir ynetim biiminde ortaya kabilir. Eski Yugoslavyada Kosova ve inde Sinkiang (Dou Trkistan) bu tr bir zerkliin rnekleri saylabilir.

zel ekonomik blge-Exclusive economic zone

lkelerin birbirlerine kar tandklar ekonomik ayrcalk. Bu tr blgelrde retilen rnlerin anlamaya taraf lkelere vergi muafiyeti yada dk vergiyle girmesi avantaj vardr.

zmleme (assimilation)

Bir sosyal ve kltrel grubun baka bir sosyal ve kltrel grubun bir paras olma, onun iinde erimesi sreci. zmleme bir lkeden baka lkeye gidildiinde olabilecei gibi ayn lke iinde bir yerden baka lkeye gidilmesiyle de olabilir.

Asimilasyona uram bir grubun ilkelerine, deerlerine, hukuk kurallarna, kurumlarda, geleneklerde ve gereksinimlerin giderilmesinde kullanlan oranlarda byk deiiklikler olur. Yani yaam biimi deiir. Bazen bunlar hepsinin deimedii baz eski zelliklerin de srdrld olur.

zmleme baz durumlarda olmayabilir veya yava yava olur. Baz gruplar, aznlk olanlarn kendi ilerine girmelerini istemezler (yahudiler) veya aznlk olan grup kendi yaam biimine sk sk sarlr ve yeni yaam biimine adapte olmaktan saknabilir.

Gelime Endstri devletlerinde genellikle aznlklar ounlua asimile olurken gelimekte olan lkelerde bazen ounluk olan grup aznla assimile olur. U (p-r) Pan-Arabizm

Arapa konuulan btn slam lkelerini, byk bir ortak dzen iinde birletirmeyi ama edinen siyasi hareket.

Panislamizm hareketinin duraklad Birinci Dnya Savandan sonra gelien Pan-arabizm XIX. yy.da Arap dilinin ve kltrnn yeniden canlan olarak Msrda ortaya kt. XIX. yy.n balarnda, Avrupada zellikle Osmanl mparatorluunun ynetimi altnda bulunan Balkan milletlerinde balayan milliyetilik uyan, ksa bir sre iinde Msra srad. XIX. yy. ortalarnda Gen Osmanllar tarafndan ortaya atlan Panottomanizm dncesine karlk, Msrda da, Arapa konuan btn milletleri bir bayrak altnda toplama lksn gden Pan-arabizm akm dodu. Arap lkelerinin, zellikle petrol kaynaklarnn bulunduu blgelerin, Angloamerikan irketlerinin eline gemesi yznden, kk Arap emirlikleri doduu iin bu dnce baarl olamad. Pan-arabizm lks, bamsz Arap devletlerin ortaya k yznden blnmeleri nleyemedi; ancak, Avrupa devletlerinin yardmlaryla Osmanl mparatorluunun ynetiminde bulunan Arap topraklarnn Trklerin elinden kmasn kolaylatrd. kinci Dnya Sava sonunda bu grn nitelii, Kahirede kurulan, Msr, Lbnan, Suriye, rdn, Suudi Arabistan, Yemen ve Libyann katld Arap Birliinin domasyla ortaya kt (1945). Msr ile Suriyeyi biraraya getiren Birleik Arap Cumhuriyeti denemesi, ksa sreli olmasna ramen (ubat 1958-Eyll 1961) Pan-arabizmin bir aamas saylabilir.

Pan-slamizm

19. yzylda slam liderleri tarafndan ortaya atlan slami birlik dncesi. Bu dncenin temelini, Avrupallarn Mslman topraklarnda hakimiyet kurmalar ve ksmen mslman dnyasnda yaanan durgunlukta aramak gerekir.

Pan-islamism 19. yzylda. mslman liderlerinin en ok tuttuklar bir grtr. Bu mslman liderlerin ban ektii Osmanl sultan ve Halifesi II. Abdlhamit (1876-1909 hakimiyet dnemi) mslman dnyasnda bu gr btn mslmanlara yaymak iin giriimlerde bulundu. Bu konuda ilk adm Hicaz demiryolunun yaplmasyd.

Pan-islamizmin nde gelen ideologlarndan biri Cemaluddin Afgani, yapt konumalar ve yazd kitaplar ile, bu grn uzak topraklara da yaylmasn salad. Bu grn dier bir ideologu ise Abdullah Sahraverdidir. Kendisi 1903 ylnda Londrada Pan-islamizm derneini kurdu. Ama iki islami sekte olan ii ve Sunnileri birletirmekti.

Abdlhamidin lmesi (1909) Pan-slamizm hareketinin gerilemesine neden olmutur. Abdlhamidin btn islam unsurlarn biraraya getirmede baarsz olmas, bu hareketin iinde bulunanlar yeni bir araya sevketmitir. Fakat yaplan araylarn, islam evrenselliine uygun olmamas yznden, tekrar baarsz olmutur. Birinci Dnya Savandan sonra Osmanlnn yklmas ile saltanatn kaldrlm, ardndan da hilafet kurumu feshedilmitir (1924). slam dnyasnn halifesiz kalmas, bundan ok etkilenen Hindistan Mslamanlarn, yeni bir hilafetin kurulmas konusunda giriime sevketmitir. 1926 ylnda Mekke ve Kahirede hilafet kongreleri yaplm, fakat hibir sonu kmamtr.

kinci Dnya savandan sonra, Pan-islamizm dncesi geride kalm, yerini Neo-Pan-islamizm almt. Ama, tek bir merkezi kurum altnda btn mslmanlarn birlemesini amalayan Pan-slamizmden farkl olarak, uluslararas camia erevesinde yaplacak faaliyetlerin egdmlenmesidir.

Pan-Slavizm

Orta ve Dou Avrupada yaayan Slavlarn ortak etnik gemiinin kabul edilmesi ve bu slavlar arasnda kltrel ve siyasi birlik salanmasn amalayan hareket. Bu hareket ilk defa 19. yzylda ortaya kt. Hareket, Bat ve Gney Slav entellektel, bilimadamlar ve airler arasnda ortaya kt. Bunlar ilk olarak, Slav halknn arklarn, folklrn ve kyl lehelerini inceleyerek, aradaki benzerlikleri gstererek, Slav birlii anlayn gelitirmeye alyorlard. Prag kenti, Slav tarihinin aratrld bir yer olduu iin, Pan-Slavizmin merkezi oldu.

Avusturya-Macaristan ihtilaller ile sarsld srada, 1848 ylnda Pragda bir Slav kongresi topland. Amalar, Avusturyann merkezi monarik ynetimine son verip, eit halklardan oluan bir federasyonun kurulmasn salamakt. Bunun zerine Pan-Slav hareketi 1860larda Rusyada yaygnlat. Rusya o zaman, Habsburg ve Osmanl ynetiminden, Slavlarn tek kurtarcs olarak grlyordu. Rus Pan-Slavistleri, hareketin kurumsal temelini deitirerek, Slavofil anlay savundular. Buna gre, Bat Avrupa manevi ve kltrel adan iflas etmitir ve Rusyann tarihsel misyonun, siyasal egemenlik kurarak Avrupay genletirmek ve Rusya egemenliinde bir Slav konferasyonu kurmaktr.

Rus ynetimi bu gr resmen desteklememesine ramen, stanbul ve Belgradta bulunan Rus elileri, Pan-Slavizmi ateli bir biimde savunarak, Rusya ve Srbistan Osmanl Devletine kar savaan sokmay baardlar. (1876-1878)

20. yzyln balarnda, Pan-Slav hareketini yeniden canlandrmak iin ciddi giriimlerde bulunuldu. Fakat Slav halklar arasndaki gelimeler bunu engelledi. 20. yzyln ikinci yarsnda deiik gelimelerin ortaya kmas, zellikle 1991 ylnda Yugoslavyada sava balamas baz Slav liderlerini yeni bir savaa yneltti. Szgelimi, Srbistan Devlet Bakan Milosevi Yunanistan ile ibirliine gidip, dier Balkan lkelerinin de katlaca bir Ortodoks Birliinin kurulmasn nermitir.

Papa temsilcisi-Apostolic delegate

Vatikan ile normal diplomatik ilikisi olmayan bir lkede Papay temsil eden eli.

Paris Bar Antlamas, 1763

ngiltere ve Fransz arasnda smrge, ticaret ve deniz gc iin yaplan Yedi Yl Savalar sonunda imzalanan antlamadr. Bu antlama ile ngiltere ilk defa

bir dnya gc olarak tannd ve yz yl sren Fransa-ngiltere mcadelesi, ngiltere lehine sonuland. Ayrca ngiltere Asya ve denizlerinde g dengesi salayacak hale geldi. Hindistan, Afrika ve Amerikadaki Fransz topraklar, ngilterenin denetimi altna geti. Fransa Kuzey Amerikadaki btn topraklarn yitirdi. Ancak Fransa byk bir yenilgi almasna ramen, ekonomik bir felakete srklenmedi. Meksikann kuzeyindeki Amerika, ngilizce konuan dnyann bir uzants haline geldi. Hindistan ise, ngiliz mparatorluunun ekonomik sisteminin en nemli paras haline geldi.

Paris Bar Konferans, 1919-1920

I. Dnya Sava sonunda, bar antlamalarnn yapld konferans. Bu, yenik devletlerin hatta Sovyetler Birliinin arlmad, byk devletin dzenledikleri konferanstr. Her eyden nce, bu byk devlet adan, Wilson (ABD bakan), Georges Clemenceu (Fransa Babakan) ve Lloyd George (ngiltere Babakan)un eseridir. Konferansa talya Babakan Vttorio Orlando katlmt. Konferans, 18 Ocak 1919 tarihinde yirmi yedi lkenin katlm ile almalarna balad. Konferansta bir Yksek Konsey oluturulmu, btn nemli konularda Konseyin yetkili olmas kararlatrld. Dileri Bakanlar dzeyinde temsil edilen, bir Beler Konseyi oluturuldu. Bu Konsey, ikincil nemde olan konular ele alacakt. Ekonomik konularda danmanlk yapmak iin bir Yksek Ekonomik Konseyi oluturuldu.

Konferansta karlalan en nemli sorun, bozulmu olan Avrupa g dengesiydi. Avusturya-Macaristan imparatorluu, Osmanl mparatorluu ile Rus arlnn yklmas, Avrupada bir g boluu yaratmt. Ancak en byk sorun Almanya ile Orta ve Dou Avrupayd. Avrupada kurulacak olan g dengesi yle bir hale getirilmeliydi ki, Almanyann tekrar bir militarist ve yaylmac bir devlet olarak sivrilmesi nlensin. Ayrca Orta ve Dou Avrupann snrlar yle izilmeliydi ki, ekonomi, gvenlik ve milliyet esasna gre izilecek ve bir daha bozulmayacakt.

Konferansn sonunda yenik devletlere imzalattklar antlamalar unlardr: Almanya ile Versay Antlamas (28 Haziran 1919), Avusturya ile St. Germain Antlamas (10 Eyll 1919). Bulgaristan ile Neuilly Antlamas, (27 Kasm 1919). Konferansta Bakan Wilsonun ortaya att Milletler Cemiyeti fikrine ilikin szleme 28 Nisanda onayland. Konferans, Milletler Cemiyetinin

resmen kurulmas ile (20 Ocak 1920) sona erdi. Sonu olarak Paris Bar dzenlemesinin en nemli ilkesi, Self-determination (her ulusun kendi kaderini kendisinin tayin etmesi hakk)nn kabul edilmesidir.

Paris Komn, 1871

Bismarckn Fransann Katolik Alman devletleri zerindeki denetimini krmak iin 1870 ylnda Fransaya kar at savatan sonra 18 Mart-28 Mays 1871 tarihleri arasnda Pariste balayan ayaklanma. Ayaklanma ve ondan sonra 21 Martda yaplan yerel ynetim seimlerinde devrimciler kazandklarndan komn ynetimi kuruldu. Bu yeni oluturulan ynetim, 1793 Fransz devrim geleneini srdren ve devrimin Paris Komn denetiminde olmasn savunan Proudhoncular ve iddet yanls Bloquicilerden olumaktayd.

Paris Komn bir program yaymlad. Buna gre, Devlet dine verdii destei ekecektir. Fransz Cumhuriyet takvimi kullanlacak, i saati on saat ile snrlandrlacaktr.

Hkmet birlikleri, Komnclere kar 21 Mays 1871 tarihinde saldr balatt, 20 bin komnc ldrld. Ayrca 38.000 kii tutukland ve 8.000e yakn kii snr d edildi. Hkmet, bunun ardndan elde ettii gten, sert yntemlere bavurdu.

Paris Komn, Marksistler tarafndan tarihin ilk sosyalist devrim denemesi olarak kabul edilir. Kral Marks Paris Komnne, Proletarya diktatrlnn ilk rnei olarak bakmtr.

Paris Kongresi, 1856

Osmanl Devleti, Fransa, ngiltere, Avusturya, Prusya, Sardunya-Piyemonte ve Rus arl arasnda, 25 ubat-30 Mart 1856 tarihleri arasnda dzenlenen Kongre.

1853 ylnda Osmanl-Rusya arasnda Krm Sava balamt. 1854 ylnda Rusyann Sinopdaki Osmanl donanmasn bir baskn yaparak yakmas zerine, ngiltere ve Fransa Osmanlnn yardmna kotular. Piyemontenin de Osmanl devletinin yannda katld sava, 1856 ylnda Rusyann bar istemesi zerine bitti. 19. yzylda Osmanllarn Rusyaya kar kazandklar tek sava olan Krm Sava sonunda, 30 Mart 1856 tarihinde Paris Kongresinde, Paris Bar Antlamas imzaland. Bu antlama 34 madde ve bir geici maddeden oluuyordu.

Antlamaya gre, Rusya igal ettii Kars ve dier Osmanl topraklarn terkedecekti. Osmanl Devleti bir Avrupa devleti olarak tannacak, btnlk ve bamszlna sayg gsterilecekti. Osmanl Devletinin iilerine karlmayacakt. Karadeniz tarafsz bir statde kalacakt. Karadeniz kylarnda Rusya ve Osmanl devleti tersane bulundurmayacaklard. Rusya Beserabyay Bodana braklacakt. Eflak ve Bodan taraflarn gvencesi altna alnacak, ancak Osmanl Devletine ballklar srecekti, iileri ve ticarette ise serbest olacaklard.

Bu hkmler, Osmanl devletinin paralanmasnda dnem noktas olarak grlebilir. Eflak ve Bodan zerkliklerini aldktan sonra, Fransa ve Rusyann destei ile, 1869 ylnda birleeceklerdir. Eyaletlerin Romanya ad ile tam bamszlklarn almalar, 1878 ylnda ve bir baka Osmanl-Rus sava sonunda gerekleecektir.

Parlamenter Diplomasi (parliamentary diplomacy)

Halen var olan uluslararas kurumlarda ounluun uzlamasn isteyen, buna nem veren konferans diplomasisi. Ayn politik sistem, Birlemi Milletler Genel Kurulu, dier uluslararas organlar ve ulusal parlamentolarda da uygulanr.

Pasif Direnme (passive resistance)

Dardan veya ieriden gelen bask ve iddet uygulamalarna ayn ekilde karlk vermeyerek yeni bask ve iddet yoluna sapmalarnda yaplan kar koyma faaliyeti.

Pasif Halk (passive population)

D politikaya kar ilgi duymayan bu halk grubu, d politika kurumlarndaki giriimlerinde, bu konularda basn ve yayn aralar ile duyurulan bilgileri deerlendirmek yeteneinden yoksundur.

Pasifik Doktrini

1975te ABD Bakan G. Fordun ilan ettii Pasifik politikas ilkeleri. Buna gre, ABD Gneydou Asyann gvenlii ile yakndan ilgilidir ve buralarda menfaatleri vardr. ABDnin varl Pasifik blgesi iin elzemdir. Burada Japonyada ortaklk, in ile ilikilerinin normallemesi ve glendirilmesi, Gney Kore ile sk ilikiler ve orada ABD varl, Pasifik blgesiyle ekonomik ilikilerin gelitirilmesi gibi hususlar savunulmutur.

Pax-Americana: bkz. Yeni Dnya Dzeni

Pearl Harbor Baskn, 1941

Japonyann II. Dnya Savanda (7 Aralk 1941) Oahu adasndaki (Hawaii) Pearl Harborda bulunan ABDnin deniz ssne dzenledii saldr. Saldr savata tarafsz kalmak isteyen ABDnin savaa girmesine neden olmutur.

Japonyann, kinci Dnya Sava baladnda Almanya ve talya ile ittifak kurmas, ABDde tedirginlik yaratmt. Bunun zerine ABD, lkesinde bulunan Japon varlklarn dondurdu, ayrca petrol ve sava mazemelerinin gnderilmesini yasaklad. 1941 ylnn Temmuz ay geldiinde, ABD, Japonya ile olan btn mali ve ticari ilikilerini kesti. Japonya, buna cevap olarak saldr

hazrlklarn balatt.

ABD donanmasna gerekletirilecek olan, saldr, Japonya Birleik Donanmasnn Komutan Amiral Yamamoto soroku tarafndan titiz bir ekilde planlamt. 23 Kasmda Komutan yardmcs Nagumo uiinin ynetiminde 6 uak gemisi, 2 sava gemisi, 3 kruvazr ve 11 destroyerden oluan bir filo, Hawaiinin yaklak 440 km kuzeyindeki bir noktaya doru hareket etti. Saldr bu noktadan 360 uakla gerekletirildi. Yerel saatle 7.55te balayan saldr, ABD sava gemilerine ar darbe vurdu. Virginia, Arizona ve West Virginia adl gemiler batt. Daha sonra Maryland, Pennsylvania, Neroda ve Tennessee gemilerine ar hasar verildi. Ayrca 140tan fazla uak yok oldu. Askeri kayplarn toplam ller dahil, 3.400n stndeydi. Japonyann ise sadece 29 uak ve 5 denizalts yok oldu.

Japonya, Pearl Harbor basknnda hava gcnn deniz gcne stnln kantlamt.

Peel Raporu

ngiltere tarafndan Filistinlilerle Yahudiler arasndaki anlamazlk ve uyumazlklar aratrmak zere Robert Peel bakanlnda 1936 ylnda kurulan komisyonun hazrlad rapor. 1920 ylnda Filistinde balayan ngiliz manda ynetimi, Filistinde bir Yahudi devletini kurmak istiyordu. Dier taraftan da Filistinlilerin haklarn korumay amalyordu. Ancak bundan honut olmayan Filistinliler (Araplar) ngiliz mandasna kar gelerek, 1936 ylnda ayaklanma balatt. Bunun zerine kurulan komisyon biriktirdii verileri ve yapt incelemeleri, bir rapor halinde 1937 ylnda yaymlad. Raporda, Filistinde skunetin salanmas iin manda ynetiminin yararsz olduu kabul ediliyor, bir Arap devleti, bir Yahudi devleti ve kutsal yerleri kapsayan bir tarafsz blgenin kurulmas neriliyordu. lk nce nerileri kabul eden ngiliz hkmeti, gr deitirerek, 1938 ylnda Raporu reddetti.

Perestroyka: bkz. Gorbaov Diplomasisi

Persona Grata

Bir devletin zellikle belirli bir kiiyi yabanc devletin temsilcisi olarak grmek istemesi.

Persona Non Grata

Bir devletin zellikle belirli bir kiiyi dier devletin diplomatik temsilcisi olarak kabul etmemesi.

Petrol Ambargosu, 1973

1973 Arap-srail Sava sonucunda OPEC (The Organization of Petroleum Exporting Countries-Petrol hra Eden lkeler rgt) lkelerinin, savata sraile yardm eden lkelere petrol arzn durdurmas.

Batl lkeler kendi endstriyel ihtiyalarn karlamak iin, Ortadou petrollerine yneldiler. ok gemeden Batl petrol irketleri, petrol retiminin her alannda kendilerini gstermeye baladlar. Bu irketler, petrolun tanmas ve datmn kontrolleri altnda tutuyorlard. Ayn zamanda hem fiyat hem petrol arzn belirliyorlard.

Petrole sahip lkeler ise ok az bir pay almaktaydlar. 1946 ylnda, irketler petrol retiminin %82sine, petrol lkeleri ise sadece %18ine sahiptiler. Ancak durum 1960larda deimeye balad. 1960 ylnda OPEC kuruldu ve ilk talep edilen ey, fiyatlarn art ve daha byk paya sahip olmayd.

OPEC lkeleri kendi kaynaklarn kendilerinin kontrol etmelerini egemenlikten gelen bir hak olarak gryorlard. Zamanla OPEC lkelerinin petrol retimindeki paylar artmaya balad. 1946daki %18lik pay, 1960 ylnda %50ye ve 1970de, %70e ykseldi. Bununla, OPEC lkeleri petrol retimini kontrolleri altna almaya baladlar.

1973 ylnda Arap-srail Ramazan (Yom Kippur) savanda yaanan yenilgi, petrolu bir siyasi g haline getirdi. Sava, OPECin iki karar almasna neden oldu. lk olarak, OPEC, sraile yardm edenlere petrol ambargosu uygulama karar ald. kincisi de, petrol fiyatlarn %400 arttrlmas kararyd. Petroln, OPEC lkeleri tarafndan gelime, kalknma ve d politikada hedeflerin gerekletirilmesi amal olarak kullanlmas durumu bugn de devam etmektedir.

Petrol hra Eden Arap lkeleri rgt-Arap Organazation of Petroleum Exporting Countries/OPEC

Arap Birlii rgt tarafndan kurulan ve sadece petrol ihra eden Arap lkelerinin katld ekonomik rgtlenme. 1968 ylnda kurulan rgtn halen 10 yesi bulunmaktadr. rgt yeleri, dnya petrol retiminin yzde 26 sna, dnya rezervlerini de yzde 56 sna sahiptir.

Ping-pong Diplomasisi (ping-pong diplomacy)

Uzun zaman, ieride komnist rejimi pekitirmekle megul olan in, batl lkelerle ve zellikle ABD le ilikiler kurmamtr. Zaten ABD de bu yolda giriimlerde bulunmam Formozadaki an Kay ek inini desteklemitir. Ancak, zamanla hem inin ve hem de ABDnin bu grleri deimitir. likiler kurma eilimi balamtr. Bu yolda ilk admlar olarak in ile ABD arasnda ping pong masa tenisi takmar ziyaretleri ve malar yaplarak ilk yaknlama denemelerine giriilmi ve bu duruma ping-pong diplomasisi ad verilmitir. Nitekim, ksa bir sre sonra ilikiler daha da gelimi ve ABD Bakan Nixon ine resmi bir ziyarette bulunmutur. Bu arada in da alma politikasn dinamikletirmi, bir ok lke ile diplomatik iliki kurmu, Birlemi Milletlerdeki yerini almtr. Trkiye de in Halk Cumhuriyetiyle 1971 Austosunda tanma ve diplomatik ilikilere girimitir.

Plebisit (plebiscite)

Herhangi bir blgede yaayan insanlarn balanmak istedikleri devleti semelerini salayan halkoylamas. Plebisit genellikle snrlarn izilmesi veya

byk devletlerin paralanmas sonucu oluan blnme zamanlarnda gerekli olmu ve uygulanmtr. Yaplan plebisit sonucu, blge halk dier devletlere balanmak istememise, bu blge zerindeki egemenlik hakk resmi yollarla seilen devlete geer.

Polisario Cephesi

Bat Sahrann bamszl iin mcadele veren rgt. 20. yzyln nc eyreinde younlaan smrgelerin bamszlk mcadelelerinden Bat Sahrada payn almt. Smrgecilie kar balayan hareketler, spanya smrgeciliinin sonunu gstermiti. spanya, kendi smrgelerinden biri olan Bat Sahradan 1976da ekilmiti. spanyann yerini almak isteyen Fas, igal giriiminde bulunmu, bu igal de Polisario Cephesi tarafndan engellenmitir. Daha sonra 1976 ylnda Cezayirde srgn Arap Demokratik Cumhuriyetini kuran rgt, Libyadan destek almtr. Cephe Moritanya ile yaknlaarak, Afrika Birlii rgt tarafndan destek grm ve Fasa kar mcadele etmitir.

Porter Doktrini

Bir devletin borcunu dememesi durumunda uygulanmas gereken nlemlere ilikin bir uluslararas hukuk gr. Bir devletin vatandalarnn bir baka devletten alacaklarn tahsil edemedikleri durumlarda, borlu devlete kar zorlama tedbirlerine bavurulup vurulamayaca konusu 20. yy. balarnda en ok tartlan konulardan biriydi. Dnemin Arjantin Dileri Bakan Louis Drago, 1907 ylnda yaplan, II. La Haye Bar konferansnda, bu gibi konularda borlu devlete kar zorlama nlemlerine bavurulamayacan savunmutu. Fakat ounluk bunu kabul etmemiti. ABD temsilcisi General Horace Porter baz neriler getirmitir. Verilen nerilere gre, ilke olarak borlu devlete kar borcunu dettirmek iin zorlama nlemlerine bavurulamayacakt. Bununla beraber, borlu olan devlet konunun hakemlie gtrlmesini kabul edecekti. Eer szkonusu olan devlet hakemin kararna uymazsa, o zaman o devlete kar zorlama nlemleri kullanlacaktr. Bu gr konferanstaki ounluk tarafndan kabul edilerek, yeni bir doktrin (Porter) halini ald.

Potsdam Konferans, 1945

II. Dnya Sava sonlarna doru Mttefik devletlerin yapt son konferans. Konferans, Prusya devletinin kraliyet merkezi olan Potsdamda yapld. Konferansa ABDden Bakan Truman, ngiltereden Babakan Winston Churchill (Konferans srerken yaplan seimlerde Churchill iktidardan dt ve Attlee yeni Babakan olarak Potsdam konferansna katld) ve Sovyetler Birliinden Stalin katlmtr.

Temmuz 1945te balayan Konferans, tarihin en byk zaferinden sonra toplanmtr. Fakat zlmesi gereken sorun ok nemliydi: Avrupann yeniden kurulmas. Avrupann savatan ykk kmas, bu ihtiyac dourmutu. Potsdam konferans, planland tarihten birka gn sonra balamt. Tarihiler bu konuda Truman sorumlu tutmaktadrlar. Truman, konferansa ilk atom bombas denemesinin sonucunu beklerken gitti. Konferansta, bar antlamalarn hazrlayacak bir Dileri Bakanlar Kurulu kuruldu. zerinde durulan en nemli konular: Almanya sorunu, Polonya sorunu, Avusturyann igali, SSCBnin Dou Avrupadaki rol,sava tazminatlar ve Japonya ile sren savan durumuydu. Konferansta en ok tartlan konu Almanya idi. Mttefikler, Almanyann yenilmesi kesinlik kazanmaya balaynca, Almanyann paralanmas konusundaki eski grlerini deitirmeye baladlar. Churchill Mart 1945te Almanyay paralamay dnmyoruz demekteydi. Stalin ise Almanyay paralamay istemediini syledi. Stalin Ruhr blgesinden tamirat almak istiyordu. Potsdamda, daha ok Almanyann Nazilikten ve askerlikten arndrlmas konusu zerinde duruldu. lk nce sava sulularnn cezalandrlmasna karar verildi. Alman askerlerinin elinden silahlarn alnmas, demokratik dzenin kurulmas; bunu yapmak iin ise, eitim sisteminin tmyle deitirilmesi gerekirdi. Bunun iin Almanyann bir sre igal altnda kalmas kararlatrld. Buna gre, Almanya, Sovyet, ngiliz, Amerikan ve Fransz igal kuvvetleri komutanlarnca ynetilecek drt ayr igal blgesine ayrlacakt. Berlin, Viyana ve Avusturya ayn ekilde blnecekti. Almanyada demokrasiyi kurmak iin, tm lkeyi kapsayan ve yerel zerklie sahip devletlerden oluan bir federasyon kurulmasna karar verildi. Maliye, d ticaret ve bunun gibi konular ise federalizm kapsamna alnmayarak Denetim Kurulu oluturuldu.

Konferansta zerinde durulan dier bir nemli konu, Polonyayd. Yalta Konferansnda kurulmas kararlatrlm olan koalisyon hkmeti, imdi Potsdam Konferans sresince kurulmu ve kabul edilmiti. Polonyada seimler ak olacakt, gazeteciler de seimde gzlemci sfat ile bulunacaklard. Sovyetler Birlii, Mttefik devletlerden ynetimleri deien

Romanya, Bulgaristan ve Macaristana karmamalarn, Trkiyeden Sovyetlere bir s verilmesini istedi. Fakat bu istekler kabul edilmedi.

Japonyaya, Potsdam Bildirgesini kabul etmesi iin ltimatom gnderildi. Ancak, Japonya bunu reddetti. Bunun zerine ABD, Hiroima ve Nagazakiye (6 Austos, 9 Austos) atom bombas att. Konferans 1 Austos 1945 tarihinde sona erdi.

Prag Darbesi, 1948

ekoslovakyada ubat 1948de komnistler tarafndan gerekletirilen hkmet darbesi. ekoslovakyann Bohemya ve Marovya topraklar, 29 Eyll 1938 tarihinde yaplan Mnih Konferans ile Almanyaya verilmiti. 1935te Masarykn yerine Cumhurbakan olarak geen Bene, Almanya ilhakn onaylamaktansa Cumhurbakanlndan ayrlarak, nce Londraya, ardndan Chicagoya gitti. ekoslovakyann toprak kayplar, Mnih Dzenlemesi ile bitmedi; lkenin bir ksm (Teschen Dkl) Polonyaya, Slovaklar ile Rutenlerin yaad topraklar Macaristana verildi. Dnemin Prag hkmeti, Tisonun ynetimindeki Slovak Halk Partisi ile Karpatlarda yaayan Rutenlerin zerklik taleplerine boyun eerek, zerk birimden oluacak aprak bir ynetim sistemi oluturuldu. Mays 1942de, ilk nce buradaProtektora sfat ile bulunan Almanya ynetime fiilen el koydu. 1941de, Benein Londrada ve Washingtonda yrtt grmeler sonucu, Jan ramekin bakanlnda, srgndeki ekoslovakya hkmeti kuruldu. ek ulusal Komitesinin ynettii yeralt almalar sonucu, 5 Maysta Prag halk Alman birliklerine kar ayakland. Mays 1946da yaplan genel seimlerde, ekoslovakya komnistlerinin nderi Gottwaldin banda bulunduu Komnist Parti seimleri kazand. Hkmette bir koalisyon oluturularak, seimlerin yaplaca 1948e dein geici ynetimin srdrlmesi karar alnd. Ama partileraras ibirlii, daha balangta ekonomik kalknma program yznden, glklerle kar karya geldi. 1947de SSCBnin basksyla ABDnin Marshall Planna katlm dncesinden vazgeildi.

20 ubat 1948de komnist olmayan bakanlarn byk blm Gottwald istifaya zorlamak umuduyla hkmetten ayrld. Ama Gottwald istifa etmedi ve komnistler, boalan bakanlklar ve muhalefete geen partilerin merkezlerini igal etti. Komnistlerin rgtledii iiler Pragda yry yaptlar. Prag ve teki blgelerde eylem komiteleri kurularak, devlet

grevlileri de bu kurulan ibirliine zorland. 25 ubat gn ounlukla komnistlerin bulunduu yeni bir hkmet kuruldu. Geici Milli Meclis yeni hkmeti ve program onaylad. Binlerce komnist olmayan politikac, aydn ve ynetici lkeden ayrld. 10 Martta eski Cumhurbakan Jan Masaryk l olarak bulundu. Bylece lkenin Komnist Partisi, gerekletirdii hkmet darbesiyle ynetimi eline geirdi ve lkenin tek rgt haline gelerek, halkn ounluunu arkasna almay baard. Bu olaylardan sonra ekoslovakya d dnyaya kapanarak i sorunlara yneldi.

Prestij Politikas (prestige policy)

Statu quo veya emperyalizmin amalarna ulamak iin kullanlan ara, politika. Devletleraras prestij, bir devletin dier devletlerin ya da halklarnn gznnde ve zihnindeki yeridir. Prestij politikasnn amac, dier devletleri sahip olduklar gc ile etkilemektir. Aralar ise diplomatik trenler ve askeri g gsterileridir.

Prestij politikas sonucu ulalmak istenen, bir devletin kendi maksatlarna dier devletin sayg gstermesini ve gtt emperyalist ya da stat politikalarna destek salamaktr.

Prim Politikas (premium policy)

Siyaset alannda prim politikas deyimi, tavizci (dnc) bir tutum izleyerek ve baz kar hesaplarna dayanarak bir ksm noktalarda kar tarafa baz msamahalar gstermek, baz ilkelerinden fedakarlk etmektir.

Ekonomik alanndaki pirim politikas ise daha somut bir niteliktedir ve eitleri bulunmaktadr. rnein, alma alannda uygulanan prim politikas ile fazla i yapan ve yksek randman verenlere ekstradan para denir. D ticarette ve ihracatta prim politikas ile hkmet d lkeye ucuz satlan mallar iin ihracatya ekstradan bir para der. Parann d deeri asndan prim politikas ise, eitli nedenlerle lke parasnn d deerinin resmi ve gayri resmi -serbest piyasa- (karaborsa) deerleri olumas ve arada bir fark yaratlmasdr. Bu durumda, fark lehte ise lkenin paras prim yapmaktadr,

aleyhte ise aksidir ve yabanc para prim yapmaktadr.

Proletarya diktatrl-Dictatorship of the proletariat

Marksist siyasal kuramda, sosyalizme geii hzlandrmak ve retim aralarn tolumsallatrmak amacyla ii snfnn ii partileri yoluyla geici bir sreyle kurduu dikta rejimi.

Propaganda

Baz siyasal ve toplumsal dnceleri kabul ettirmek, desteklemesini salamak, birey ve gruplarn dncelerini duygularn ve hareketlerini etkilemek iin kamuoyunun sistemli bir ekilde izlenmesi.

Amalar

Dost devletlerin desteini kazanmak veya kuvvetlendirmek

Olaylar veya fikirlere kar tutum oluturmak veya tutumu deitirmek

Dmana yolaan devletlerin program ve politikalarn zayflatmak, etkisizletirmek,

Dman dier gruplarn programlarn nlemek ve karlk vermek.

Propaganda etkili olabilmesi iin inanlr, basit, ilgin, tutarl sk sk tekrar edilmesi, blgesel veya genel gereklerle uyumlu olmas gerekir.

ki trl propaganda vardr. Bireysel propaganda ve kitle propagandas. Ayrca propagandann kendisine has teknikleri vardr: Mesela, taraftarlar hareket halinde ve canl tutmak iin ayn eyleri tekrarlamak veya taraflarn morallerini yksek tutmak, geveklie dmemek iin g gsterisinde bulunmak.

Propagandac zellikle mcadelenin sonucunu belirleyecek olan tarafszlar, tereddtl olanlar ve fikri olmayanlar zerinde alr: Aralar ise sz, yaz ve resim ile ilgili btn aralardr. Propagandann etkisi kitle toplumu ve teknolojik gelimelerle artacaktr.

Protokol (protocol)

Balc iki anlamda kullanlr. a)Siyasal hayatta, zellikle de diplomaside tren, konferans vb. durumlarda uygulanmas gereken kurallar dizisi, b)mzalanan bir andlamadan sonra baz konulara aklk getirmek zere kaleme alnan ve genellikle de uygulamaya ilikin konularn ele alnd metinler

Psikolojik Sava (psychological war)

Dman askeri birliklerinin ve milletlerin direnme gcn zayflatmak, sivil halkla silahl kuvvetlerin arasn amak iin dncelere etki yapmak suretiyle uygulanan askeri destekleme sava.

Quebec Konferanslar, 14-24 Austos 1943 ve 11-16 Eyll 1944

II. Dnya Sava srasnda ABD ve ngiltere arasnda yaplan, aralkl iki Konferans. Konferanslara ABD tarafndan Devlet Bakan Roosevelt, ngiltere tarafndan ise Bakan Winston Churchill katlmtr. ki konferanstan ilki 14-24 Austos 1943 tarihleri arasnda yapld. Bu konferansta talya ve Fransa kylarna yaplacak askeri kartmalarn planlar tartld. Konferansta talyaya yaplacak kartmann Normandiya kartmas ile ayn anda yaplmas konusunda anlald ve daha sonra konu ayn yl Moskova, Kahire ve Tahranda yaplan konferanslarda da ele alnd. 11-16 Eyll 1944 tarihleri

arasnda yaplan ikinci konferansta taraflar, Almanyaya kar Batdaki iki cepheden kartma yaplmasna karar verdi.

Quebec Sorunu (Quebec Question)

Kanadann dousunda Franszca konuanlarn ounlukta olduu Quebec eyaletinin Kanadadan ayrlp-ayrlmama sorunu.

Quebec 1534 ylnda yeni Fransa ad altnda kuruldu. Yeni yl savalar sonucunda Fransa buray ngiltereye kaptrd. Eyalet ngiliz kolonisi haline geldiinde ngiliz Ceza Kanunu ve Fransz Medeni Kanunu uygulanmaya konuldu. 1791de Kanada Aa Kanada (Quebec) ve Yukar Kanada (Ontorio) olmak zere ikiye ayrld. 19 yzyldan sonra Quebecte ngiliz nfus azalmasna ramen, Franszca konuan halk hibir zaman blgenin ekonomik hayatn kontrol altna almay baaramad. 1918 ylnda Fransz kkenliler I. Dnya Savanda ngiliz ordusuna katlmay reddederek ayaklanmalar balattlar. 1968 ylnda ayrlk Parti Quebecois kuruldu. 1970lerde iddet eylemleri artt, ve finansman ayarlamalar konusunda eyaletler arasnda problemler kmaya balad. Kanadadan ayrlma konusunda 1980 ylnda yaplan ilk referandumda ayrlklar yzde 40 oyla malup oldular. Quebec, 1982deki Kanada Anayasasn kendi kimliine aykr bularak imzalamad. Qubecin ikayetleri dorultusunda 1987 ve 1992 yllarndaki iki giriim baarszlkla sonuland. 30 Ekim 1995te yaplan referandumda ayrlklar yzde 1.2 gibi kk bir farkla yenilgiye uradlar.

Quid pro quo Politikas (puid pro quo policy)

Trkede; Ksasa ksas denilen ekilde uygulanan bir tutum olup, dnya diplomasisinde bu Latince deyimle anlmaktadr. Bazen, gze gz, die di de denilen bu politika ile bir devlet dierlerine kar aynen onun kendisine olan davranlarna uygun bir tutum izleyerek cevap verir. Uygulamada, bu politika, barta dostlua dostluk, zorlua zorluk, ibirliine ibirlii, propagandaya propaganda ile karlk verilmesi eklinde savada da misilleme politikas biiminde gerekletirilir.

Quisling (quisling)

Baka bir devletin politikasna felsefesine ve sempati duyan ve sava durumunda saldrgan devlete katlarak ve ibirlii yaparak kendi lkesi aleyhine alan kii. Bu kavram, bir sre Norveteki Faist Partinin lideri olan ve kinci Dnya Savanda Hitlerinin ordularnn lkesini igal etmesi srasnda Alman karlarna hizmet eden bir hkmet kuran Vidkun Quislingin adndan tremitir.

Raison detre

Dilimize hikmet-i hkmet ya da devletin varlk nedeni olarak aktarlabilen Latince bir deyim.

Ramazan Sava (Yom Kippur Sava), 1973

Ortadouda, Arap ile srail kuvvetleri arasnda yaplan savalardan en nemlisi 6 Ekim 1973 gn balayan bu sava alt gn sren 1967 Savann yaratt kzgnln bir sonucuydu. 6 Gn Savanda srail, topraklarn yaklak drt kat geniletmiti. Golan Tepeleri Kudsn tm, Bat eria, Sina Yarmadas ve Gazze srailin eline gemiti.

1970 ylnda Nasrn lmesi ile yerine geen Enver Sedat, 1967 ylnda sraile kaptrlan topraklarn geri alnmas iin, bir Arap kar saldrs zerinde durmaya balad. 6 Ekim 1973te balayan savan, Mslmanlarn kutsal ay olan Ramazan ve Yahudilerin kutsal ay olan Yom Kippura denk gelmesi, bu savan ayn zamanda Ramazan Sava olarak anlmasna neden oldu. Sz konusu olan tarihte, Suriye ve Msr birlikleri bir srpriz saldrda bulundular. srail birlikleri Sina yarmadasndan ve Golan Tepelerinden ekilmeye zorland. Bu savata ilk kez Araplar sraile saldrda bulunacak g buldular, ayn zamanda glerine gvenmeye baladlar. Savan Araplarn lehinde olduunu gren teki Arap devletleri de savaa katldlar. ki byk g de bu savata dolayl olarak yerlerini almlar, ABD sraile Sovyetler Birlii Arap devletlerine silah gndermekteydi. Ancak, savan gidiat byle olmad. Savan ikinci haftasnda, srail kar saldrda bulunarak, Golan Tepelerini

geri ald ve Sina Yarmadasndan geri ektii askerleri, tekrar geriye gnderdi.

Savan etkisi iki byk devlet arasndaki ekimeye yansmas, Dou-Bat atma olasln ortaya kard. Bunun zerine harekete geen BM Gvenlik Konseyi bir atekesin salanmasna karar verdi. Ancak bu karar yrmedi. Sovyetler Birliinin, ABD-Sovyetler Birlii kuvvetlerinin blgeye gnderilmesini ngren nerisi, ABD tarafndan reddedildi. Daha sonra, Sovyetler Birlii, tek bana asker gndereceine ilikin aklama yapnca, iki g arasndaki gerilim bir hayli artt. Fakat, araya Balantszlar grubunun girmesi ile, bunlarn ortaya attklar BM Bar Gc askerlerinin atanlarn arasna girmesi nerisi kabul edildi.

Sava sona erdiinde, taraflarn kayplar (hi olmazsa manevi kayp) ok fazla, aradaki askeri denge deimi, bir ok lke deiik devletler tarafndan silahlandrlmtr. Suriye, Sovyetler Birlii yapm olan T-62 tanklarna sahip olmu, uaklarna uak filolar eklemitir. srail ordusu da ABD tarafndan glendirilmitir.

18 Ocak 1974te srail-Msr arasnda bar antlamas imzaland. Antlama gereince, Msr Suvey Kanalnn dou yakasndaki glerini azaltacak, buna karlk srail de Sinada Milta ve Gidi geitlerinin batsna ekilecekti. Bu antlama 4 Eyll 1975 tarihinde imzalanan ikinci bir antlama ile tamamland. 31 Mart 1974 tarihinde ise, Suriye ve srail arasnda, her iki tarafn kuvvetlerinin bir Birlemi Milletler tampon blgesi ile ayrlmas ve sava tutsaklarnn deitirilmesi kararlarn da ieren bir atekes antlamas imzaland.

Ramazan Savann en nemli sonucu, petrole sahip Arap lkelerinin, petrol fiyatlarna yaptklar mdahale ile nc lkelere kar bir tr ambargonun koyulmasdr.

Rapollo Antlamas, 1922

I. Dnya Savandan sonra Sovyetler Birlii ve Almanya arasnda imzalanan

dostluk antlamas. Savan sonunda yaplan antlamalar, iki sava aras dnemin zelliklerine bir lde biim verdi. Almanyaya imzalattrlan Versay Antlamas, Almanyaya ar ykler verdi. Almanya, yaplan konferans ve toplantlarda hep ikinci snf devlet uygulamasn gryordu. Fransa, Almanyadan fizik garantiler peinde kouyor tamirat borcunda srar ediyor ve en nemlisi, d politikada Almanyay evreleme politikas uyguluyordu. Dier taraftan da, 1917 sonrasnda, Sovyetlerin Fransa ile ilikileri iyi deildi. sava srasnda Boleviklere kar mcadele eden kesimleri destekleyen Fransa, sava sonras da bunun tutumunu deitirmedi. Buna karlk olarak da, Sovyetler Birlii, ngiltere ve Fransann smrgelerinde ortaya kan bakaldrlar tevik ediyor ve destekliyordu. 1922 ylnda da Cenevrede yaplan konferansta, ngiltere ve Fransann, arlk dneminden kalan borlarn denmesi isteini Sovyetler reddettiler. Bylece ortak dmana kar, Sovyetler ve Almanya arasndabir yaknlama balad. Bunun sonucu olarak da 16 Nisan 1922 tarihinde Cenevre yaknlarnda bulunan Rapolloda Alman-Sovyetler Birlii Rapollo Dostluk Antlamas imzaland. Buna gre, iki lke arasnda diplomatik ilikiler kuruluyor, Almanya yeni Sovyet rejimini tanyordu. Birbirlerine ynelik her trl iddiadan vazgetiklerini ve sk bir ekonomik ibirliine gireceklerini belirtiyorlard. Bu antlama ile birlikte Versay dzenine kar ilk bakaldr ortaya km olmaktayd. Yani iki devlet, revizyonist bir politika srdrdler. Bu yaknlama bununla kalmayarak, 1926 ylnda yaplan Berlin Antlamasna gre, taraflardan biri saldrya urarsa, teki devlet tam yanszlk politikas izleyecekti. Bu yaknlama, 1939 ylnda tekrarlanmak zere, Hitlerin 1933 ylnda iktidara geliine kadar srecektir.

Reformasyon (dini reform)

15. ve 16. yzyln Avrupa insannda ortaya kan gr deiiklii sonucu, kilisenin devlet ynetiminden ayr dinsel bir rgt olarak faaliyet gstermesine neden olacak olan dini reform.

Dini reform konusunda verilen mcadele, ynl bir nitelik gstermitir. Mcadelenin deiik niteliklere sahip olmas, Katolik kilisesine kar yaplan muhalefetin kaynaktan gelmi olmasndandr. Bunlar, monarklar ve zenginler, sade vatanda ve kilise iinde bulunan misyonerler, azizlerdir.

15. yzyla gelindiinde Kilise, monarklar ve zenginlerde olan saygnln yitirmeye balamt. Monarklar ve zenginler, kilisenin manevi

snrlandrmalarna, genel hkmranlna, koyduu vergilere kar kmaya balam, gcne itibar etmemeye balamlard. Bunun sonucu olarak da, monark ve zenginlerin reformasyonu, dinin ba olarak Papann deil monarkn (devletin) gemesi biimini ald, ve bunun zerine her yerde ulusal kiliseler kurulmaya baland. Bohemya, Kuzey Almanya, ngiltere, skoya, sve, Norve, Danimarka monarklar, Roma kilisesinden ayrldlar ve kendi ulusal kiliselerini kurdular. Kilisenin etkisi ayn zamanda sade vatandata da azalmaya balamt. Ancak sade vatandan bakaldrs monarktan farkl olarak, dini nitelikteydi. Onlar karlarnda gl bir kilisenin bulunmasn istiyorlard, ama bu gcn diniretiye uygun olmasn istiyorlard. Bunun sonucu olarak ta, sade vatandan reformasyonu, Roma kilisesi ile olan balantnn tekrar devam etmesi ile sonuland. Yapmak istedikleri, kilisenin otoritesine kar, kendi ncillerine sahip olmak, kendi kiliselerini buna uygun olarak ynetmekti. Bu hareketin tipik rnei, Martin Lutherin Alman Protestanldr. Byk taraflar toplayan Protestanlk, gitgide yal ktada yaylmaya balad. Daha sonra, bir grup Protestan prens ve kent -devletleri biraraya gelerek Katolik Kutsal Roma imparatoruna kar, 1546 ylnda sava balattlar. 1555 ylnda yaplan Augsburg Bar ile Protestanlk, devlet tarafndan resmen tannd.

Kilisenin iinde bulunan misyonerler ve azizlerin balattklar reform hareketinin amac, Kiliseyi doru yola ekerek onun gcn arttrmakt. Bu hareketin en nemli temsilcisi, spanyol Loyalal Aziz ngatiustur. ngatius, 1538de sann Toplumu adyla bir tarikat kurdu. Ve bunlara halk tarafndan Cizvitler (jesuits) denmeye baland. Bunlar daha ok misyonerlik faaliyetleri ile urayorlard. Ancak bunlarn en byk baars eitim alanndadr. Bunlar Katolik Kilisesinin itibarn yeniden kazandrmak iin almlardr.

Reformasyonunun en nemli sonucu, 15 ve 16. yzylda Kilisesinin ya da dini otoritenin hemen hemen bugnk biimini almas ve laiklie giden kapnn almasdr.

Rekabeti model-Comperatitive model

Uluslararas petrol pazar modellerinden biri. Buna gre, petrol piyasalar ok aktrl rekabeti bir piyasa olduundan ve petrol krizleri talepteki sorunlardan kaynaklandndan, Petrol hra Eden lkeler rgtnn/OPEC

davranna gre fiyatn belirlenmesine gerek yoktur. Bu modelde, OPEC fiyatlar fonksiyonel bir rol oynar. Dier petrol piyasalarndaki deikenler daha nemlidir.

Res Communis

Herhangi bir devletin egemenliine bal olmayan anlamnda bir terim. Kural olarak tek bir birimin edinim konusu yaplamayacak yerler ve eyleriifade eden bu terim varolan eyin veya yerin herkese ait olduunu, ortak kullanma ak olduunu ifade eder. zellikle uzay hukuku konusunda, uzayn res communis (herkese ait olan) m yoksa res nullius (kimseye ait olmayan) m olduu retide uzun sre tartma konusu olmu ve res nullius olduu gr ar basmtr. Bu konudaki bir baka rnek ak denizlerin durumudur.

Revizyonizm (revisionism)

Hem i hem d hem de uluslararas politika kavramdr. Revizyonizmden genellikle hareket, adalet ve deiiklikten yana olan politika anlalr. Yani var olan yapda deiiklik isteyen politika denebilir.

Uluslararas Politika literatrnde hem genel hem de zel anlamda kullanlr. Uluslararas alanda mevcut statkoyu, varolan g dalmn deitirmeye ynelik tutumlar genel olarak revizyonist politikalar olarak adlandrlr. zel olarak da iki dnya sava aras dnemde bata Almanya olmak zere I. Dnya Savann statkosundan honut olmayan talya ve Japonyann ban ektikleri revizyonist devletler grubunu nitelemekte kullanlr.

Risk Kuram (risk theory)

Herhangi bir faaliyetten yarar salayan devletlerin bu faaliyetin dourduu tehlikelerden, risk ve zararlarndan da sorumlu olacan ngren kuram.

Rza doktrini-Doctrine of concent

Uluslar aras hukuk kurallar ile devletlerin buna yaklam konusundaki bir anlay. Sz konusu anlaya gre, uluslar aras sistemin bamsz aktrleri olan devletler zerinde otorite oluturabilecek bir oluum bulunmadna gre, devletleri herhangi bir kuralla balayabilecek tek g, yine kendi rzalardr. Yani, devletler ancak kendi ak yada zmmi rzalar ile kabul ettikleri kurallara baldr.

Roma Antlamalar, 1957

Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ile Avrupa Atom Birliinin (EURATOM) kuran 25 Mart 1957 tarihli Roma antlamalar. Bu antlamalar, Avrupann ekonomik ve siyasal birlik kurma abalarnn bir sonucudur. 1945i izleyen yllarda Avrupa devletlerinin ou, karlatklar ekonomik ve siyasal sorunlarn yalnzca ulusal bir erevede halledilemeyeceini, bir tr uluslararas ya da uluslarst yetkilerle donatlm bir kuruluun kurulmasndan yanaydlar. te,Avrupa devletleri aralarndaki koordinasyonu salamak iin, Avrupa Ekonomik birlii rgtn (Nisan 1948), daha sonra bunu yetersiz grerek, Avrupa Kmr ve elik Birliini kurdular (C.E.C.A). Avrupann uluslarst bir ekonomik btnlemeye gitmesi konusunda yeni bir giriim Hollanda Dileri Bakan Johan Willem Beyenden geldi. Beyen, bu konuda 1953 ylnda bir plan sundu. Buna Benelux Memorandumu ad verilmektedir. Temmuz 1955te Federal Almanya, Belika, Fransa, Hollanda, talya ve Lksemburgun katld Messina toplants yapld. Bu toplantda, Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ile Avrupa Atom Birliinin (EURATOM) dayanaca genel ilkeler saptand ve Avrupa Kmr ve elik Topluluu (CECA) gibi bir ortak pazar, ekonominin btn alanlarna yayma karar aldlar. Kurulacak topluluun yntemlerini saptamak iin hkmetleraras bir komite kuruldu. Bu kurulun hazrlad Spaak Raporu (Eski Belika Bakan Paul Henry Spaakn adyla anlmaktadr) 1956 ylnn Nisan aynda hkmetlere sunuldu. Btnleme konusunda atacaklar ilk adm gmrk duvarlarnn kaldrlmasyd. Bylece hazrlanan antlamalar, 25 Mart 1957 tarihinde Romada imzalanarak, Avrupa Ekonomik Topluluu olarak 1 Ocak 1958 tarihinde yrrlee girdi. ngiltere, ngiliz Uluslar Topluluu (Commonwealth) ile zel ilikilerini dikkate alarak, AET ve girmedi. Ancak daha sonra, sve, Norve, Danimarka, Avusturya, Portekiz ve svire ile kurduu EFTA (European Free Trade Area) clz kalnca AETye girme yollarn aramaya balad ve 1973 ylnda ye oldu.

Roma Szlemesi-Conventions of Rome

ABnin oluum srecinde nemli rol oynayan 1957 ve 1980 tarihli anlamalar.

a-1957 Tarihli Roma Szlemesi:Avrupa btnlemesinin temelini oluturan Avrupa Parlamenterler Meclisi (Avrupa Parlamentosu) ile Avrupa Topluluklar Adalet Divann ve Ekonomik ve Sosyal Komiteyi kuran szlemedir. Roma Anlamasyla birlikte 1958 de yrrle girmitir.

b-1980 tarihli Roma Szlemesi: Szlemeler Ykmllklerine Uygulanacak Kanun adyla imzalanan szlemedir.

Rnesans

Yeniden dou anlamna gelen bir sretir. 15. yzylda balayan bir sre, ayn yzyl iinde btn Avrupaya yayld. Bu yenilikte, Roma ve Grek baarlarnn yeniden cezalandrlmas istemi vardr. Rnesans u temel anlaylara dayanyordu.

1) Yeryz ilgi ekici ve aratrlmaya deer bir yerdir,

2) nsan gldr ve bu gcyle byk baarlar elde edebilir,

3) nsann srekli faal olmas erefli bir eydir ve

4) Gerek gzeldir.

Bu anlaylara bal olarak da yaadmz dnya o kadar ilgi ekici bir yerdir

ki, baka dnyalar dnmenin hibir anlam yoktur anlay hakimdir.

Rnesans dneminin yaratclnn esas yrtc gc tccarlardr. Bunlar en karl ticaretin hangi alanda olduunu aratrdlar ve bu yoldan saladklar zenginlikleri sanat ve endstri yeniliklerine yatrdlar. Rnesans; Floransa, Venedik, ngiltere, Portekiz, Hollanda gibi kk kent-devletlerinde ya da metropollerde domutur.

Ruhr Sorunu

Almanya ile Fransa arasnda tartma konusu olan bir blge sorunu. I. Dnya Savandan sonra Fransa, Almanya ile fizik garantiler peinde kouyor, tamirat borcu konusunda srar ediyordu. Kendini daha gvenli bir konuma getirmek iin Almanyay evreleme politikas uyguluyordu. Almanya ise Alsace-Lorrene blgesinin Fransaya verilmesi ile demir cevheri ihtiyacn ithalat ile karlamaya balad. Endstri blgesi olan Ruhrda yeni demir ve elik iletmelerinin kurulmasn salamaya ve maden kmr iletmeciliini modernletirmeye giriti. Almanyann Fransaya olan tamirat borcunun denmesinde aksaklk kmaya balaynca, Fransa 1921 ylnda Dsseldorf, Duisburg ve Ruhrortu igal etti. demedeki aksakln devam ettiini grnce, tamirat borcunu kendisi toplamak iin Ocak 1923te Ruhr blgesini igal etti. Ruhr blgesini kendisi iletecek ve elde ettii geliri de tamirat borcundan decekti. Daha sonra ortaya kacak olan Dawes Plan ile Almanyann tamirat borcu taksitlere blnd ve nihayet igal 1925 ylnda sona erdi.

Rus Devrimi

Mart 1917de Rusyada arlk rejimine son verilmesinden sonra Kasm 1917de balayan deiim. 1800lerin sonlarnda Avrupada toplum iindeki snflar arasnda siyasal dengenin salanmas abalar, uzlamalar yoluyla bir lde baarl olmusa da, iki grup bu aba ve araylarn dnda kalmt. Bunlardan birincisi; Bat eitimi grm, bulunduu ortama yabanclaan Dou Avrupann okumu kitlesiydi. Toplumdan soyutlanma ve ondan uzak kalma, Rusya gibi imparatorluklarda olumakta bulunan devrim potansiyelini artrmaktayd. kincisi, orta snfn siyasal nderliini kabul etmeyen fabrika iileri. Fransz devrimin etkisi ile 1825 Aralk aynda kan Dekamberist

ayaklanmas Rusyada byk yank uyandrmt. Ayaklanma bastrlmt. Fakat iilerin kurtarcs olarak gzken Marksizm teorilerinin yaylmasna engel olunamamt. Keza, aydnlarda da bu gibi fikirler yaylm, varolan otokratik dzenin yklmas iin mcadele veriyorlard. Rusyann bete drdn oluturan kyller, toprak sahiplerinin klesi durumunda idiler. 5 Mart 1861 tarihinde karlan Kurtulu Kanunu ile serflik kurumu kaldrlm ve ortaya bir ii snf kmtr. Kylye yaplan toprak datmndaki bozukluk kyl halkn tedirgin etmi, onlarn eitli hareketlere girimelerine sebep olmutur. 1870lerde ortaya kan bu hareketlerden biri Narodnik ve Narodniestro hareketidir. Bu hareket hkmetin basksndan dolay baar kazanamad ve 1881 ylnda Rus ar II. Aleksandrn ldrlmesi zerine, bu Halk Hareket taraftarlar lkeyi terketti. 19. yzylda bagsteren yoksulluk, halkn grevler dzenlemesine neden olmu, bunun sonucu olarak da sendikaclk faaliyetleri artmtr. Bu ortamda Marksist rgtler artt. 1895 ylnda Vladimir lyi Ulyanov (Lenin) tarafndan Marksist nitelikte i Snfnn Kurtuluu iin Mcadele Birlii ve daha sonra 1898 ylnda Sosyal Demokrat i Partisi kuruldu. Sosyal Demokrat i Partisinin 1903 ylnda yapt kongresinde Rusyada Marksist devrimin gerekletirilmesi ve bunun iin de partinin nasl bir nitelik kazanaca sorunu, partide gr ayrlna sebep oldular. Sonralar bu parti Leninin nderliini yapt Bolevik ve Menevik olmak zere ikiye ayrld. Bolevikler, kk ve devrimci bir elitin denetiminde sk bir parti kurmak isterken, Menevikler daha geni ve katlmaya ak bir rgt kurmak istiyorlard. Meneviklerden Trotskynin nderliinde 1905 ylnda Petersburgda bir ayaklanma oldu. Moskova ve Peterburgda i Sovyetleri kuruldu. Ayaklanma bastrldysa da, ar II. Nikola baz haklar vermeyi ve Rus Meclisi Dumay amay uygun grd ve bir seim yasas kartld. Bu durumu etkileyen olaylar yannda, Rusyann yenilgisi ile sonulanan Rus-Japon sava da saylabilir.

1917 ylna gelindiinde Rusyada vergi sistemi iflas etmi durumdayd. Sava harcamalar, erimekte olan altn rezerveleri ve d borlar ile karlanmaktayd ve Rus halknn tek seenei arlk rejimine kar gelmekti. lkenin savata da olmas durumu gerginletirdi. Bu ortamda 8 Mart 1917 tarihinde Petersburgda balayan gsteri ve grevler genel ayaklanmaya dnt. 12 Mart 1917 tarihinde Petersburgda ilerin ve Askerlerin Sovyeti kuruldu. yldr a, silahsz ve bkkn bir biimde sava srdren ordu arn yannda yer almad ve devrimci hareketin zerine yrmedi. Yaplan devrim iki aamalyd. Mart 1917deki birinci aamada, Sovyet yetkilileri ile Duma temsilcileri arasnda yaplan grmeler sonucu arlk rejimine son verilmi ve liberal grl Prens Lvovun bakanlndan Bolevikler hari hemen hemen btn siyasal eilimli partilerin katld bir koolisyon hkmeti kurulmutur. Kurulan hkmetin beklenen bar salayamamas, toprak

reformunu gerekletirememesi, iilerin sorunlarna eilememesi ve ekmee ihtiyac olan halkn isteklerini gerekletirememesi koalisyonun baarszln gstermitir. Bunun sonucu Boleviklerin halktaki desteinin artmasna oldu.

Devrimin ikinci aamasnda, Leninin nderliindeki Bolevikler, hemen hemen tek kurun bile atmadan 7 Kasm 1917 tarihinde ynetimi ele geirdiler. Ordu bunlarn yannda yer ald. Bylece Rusyada Bolevik Devrimi gerekleti.

Rus-Japon Sava, 1904-1905

Rusya ve Japonya arasnda srdrlen ve tarihte en nemli ve uzun vadeli sonular yaratm bir savatr. 1902 ylna gelindiinde Japonya ngiltere ile ittifak kurmu, doal yaylma alan olarak grd Manurya ve Kore zerinde var olan Rus etkisini ortadan kaldrmak iin blgeye, gz dikmiti. Rusya ile yapmak istedii savan hazrlklarn yapyordu. 1904 ylnda bir bahane ile Port Arthur limanna bir baskn yaparak, Rusya ile savaa girmi ve bir buuk yl srecek olan savata hem denizde hem karada Rusyay yenilgiye uramtr. Savan Avrupaya sramamas iin, ie karmayan Avrupa devletleri savan Uzakdou ile snrl kalmasn istemilerdi. Pasifikte smrgeci durumu gelen ABD Japonyann glenmesi karsnda elinde bulundurduu adalar tehlikeli duruma drmemek iin, Rusyann yardmna yetiti. O zaman ABD devlet bakan olan Theodore Roosevelt, arabuluculua soyunarak, taraflarn Portsmouth Bar Konferansna katlmalarn salad. Yaplan antlamaya gre, Port Arthur ile Sakhalin adas Japonyaya verilecek, Ruslar Manuryadan askerlerini ekecek ve buradaki demir ayrcalklarn da Japonyaya devredecekti.

Rus-Japon sava uzun vadeli sonular yaratt: a) Savatan galip kan Japonyann tpk Batllar gibi emparyalist bir devlet olarak ortaya kmas. b) Rusyann Uzakdouda baarsz olmasyla, dikkatlerini Balkanlara yneltmesi. Bunun sonucu olarak da, I. Dnya Savann balamas. c) arlk hkmetinin baarszla uramas, savan yaratt skntlar, halkn tepkisine yol at ve 1971 ylnda yaplacak olan Rus Devriminin kapsn aralad.

U (s) Saar Plebisiti, 1935

Saar blgesine ilikin halkoylamas. 28 Haziran 1919 tarihinde Almanya ile yaplan Versailles Bar Antlamas Saar blgesini Fransaya brakt. Ancak bu blgede 15 yl sonra plebisit yaplacak, ve hangi devlete balanaca kesin olarak o zaman kararlatrlacakt. 13 Ocak 1935 tarihinde plebisit yapld ve 539.000 Saarldan 477.000i Almanya ile birleme lehinde oy kullannca 1 Mart 1935de Saar blgesi Almanyaya teslim edildi.

Sahipsiz lke (no mans land)

Sahipsiz lke kavram; hibir devletin egemenlii altnda olmayan bir lkeyi belirtmektedir. Bu kavram ile asl kastedilen zerinde bir topluluun yaamad lke olmakla birlikte, Avrupal devletlerin smrgeci karlarna ve anlaylarna bal olarak, tarihte Avrupa uygarlna bal olmayan topluluklarn yerletirdii birok lkenin de sahipsiz lke kavram iinde deerlendirildii gzlenmektedir. Bu tr yerli topluluklarnn zerinde yaad lkelerin sahipsiz lke kabul edilmesinde Avrupal devletlerin bavurduu uluslararas hukuk lt szkonusu lkeninbir devletin egemenlii altnda bulunmamas olmutur. Ancak U.A.D.nin Bat Sahara konusundaki 16.10.1975 tarihli danma grnde de kabul ettii gibi ne kadar ilkel olursa olsunlar insan topluluklarnn birou asgari bir siyasal ve toplumsal rgtlenmeye sahip bulunmaktadr. Bu durumda anlan lkeler zerindeki yerel topluluklarn rgtlenmesinin bir devlet rgtlenmesi dzeyinde olup olmadnn deerlendirilmesi gemite Avrupal devletlerin karlarna dayanan subjektif grler erevesinde yapldndan Avrupa tipi bir rgtlenme modeline sahip bulunmayan bir takmbelirli dzeydeki uygarlklara sahip yerli topluluklarn yaad lkelerin de sahipsiz lke olarak kabul edildii birok rnee rastlanmaktadr. Bununla birlikte, bugn uygulanan uluslararas hukukta geerli olan gr siyasal ve toplumsal bir rgte sahip olan lkelerin sahipsiz lke olarak kabul edilemeyeceklerdir.

Saint Germain Bar Antlamas, 1919

I. Dnya Sava sonunda iki dnya sava arasndaki dnemin zelliklerini

belirleyecek olan Paris Bar Konferansnda, bir yenik devlet olarak Avusturyaya imzalattrlan antlamadr. Antlama 10 Eyll 1919 tarihinde imzalanmtr. Buna gre, Avusturya, Macaristan, ekoslovakya ile Yugoslavyann bamszlklarn tanyacakt. nemli toprak paralar olan Galiya Polonyaya; Hrvatistan; Yugoslavyaya; Tirol ve Tireste talyaya ve Bukovina Romanyaya braklyordu. Avusturyaya, Almanyaya olduu gibi, kstlayc askeri hkmler getirildi ve tamirat borcu yklendi. Bylece Avusturyadan zorunlu askerlik kaldrlacak ve ordu 30.000 kiiye indirilecekti.

Saint Jean De Maurienne Antlamas, 1917

I. Dnya Savann sonlarna doru, itilaf devletlerinin (ngiltere, Fransa ve talya) Osmanl devletinin yklmas durumunda ortaya kacak olan toprak mirasn nasl paylaacaklarn belirleyen antlamalardan biri. Antlama Nisan 1917 tarihinde yapld. Buna gre, Fransaya Adana; talyaya ise zmirKayseri-Mersin geni arasnda bulunan gneybat Anadolu blgesi veriliyordu. Antlama, 18 Austos-26 Eyll 1917 tarihleri arasnda devlet tarafndan onayland.

Salam Politikas (salami policy)

Diplomasi ve milletleraras ilikilerde sz geen bir politika tarzdr ve bir konunun sabrla ve metodik bir ekilde ar ar ilenerek, para para gerekletirmelerle sonuca varlmasn amalayan bir tutumu belirler. Bu deyim, btn bir salam bir kerede yutmak mmkn olmamakla beraber, dilimler halinde yava yava yemenin daha kolay gereklemesi gereinden esinlenilerek konmutur. rnein, Kbrsta Makarios Trk toplumuna kar bu politikay benimsemitir ve srdrmekteydi. Bylece, birden ENOSSi gerekletirmenin zorluu karsnda, Trklerin haklarn kstlamak, ekonomik olarak kertmek, onlar Adadan karmak, ar ar Aday ENOSSe doru gtrmekteydi. Zaten, abuk ve birden ENOSS isteyen EOKAclarla arasnda bu yzden anlamazlk kmt ve onlar tarafndan devrilmesi ile balayan olaylar Trkiyenin bar harekatna yol amtr. Bylece bu durum tamamen deierek Makariosun salam politikas da iflas etmitir.

Saldr (attack)

Uluslararas ilikilerde bir devletin herhangi bir kkrtma olmakszn bir baka devletin toprak btnln ve bamszln inemesi. Bir atma sona erdikten sonra cezalandrlacak ya da tazminata mahkum edilecek tarafn belirlenebilmesi asndan Uluslararas Hukukta saldr terimi, savunma zorunluluu, uluslararas bir yetki ya da topraklarna girilen lkenin onay olmakszn bir biimde askeri g kullanma biiminde tanmlanmtr. SSCBnin Dou Avrupal mttefikleri ile beraber 1968de ekoslovakyay igali buna rnek gsterilebilir.

Saldrgan uygulama ve politikalar-Agressive practices

Bir lkenin bir baka lkeye kar giritii yasal olmayan eylem tr. Militarist eylemler dnda, hangi tr eylemlerin saldrgan davran olduu konusunda tam bir gr birlii yoktur. Genel kural, kar tarafn egemenlik hakkn ihlal edici her trl eylemin saldrganlk olarak kabul edilmesi biimindedir.

Salt ounluk-Absolute majority

Oylamaya katlm olan kiilerin yardan bir fazlas ve yukarsnn oluturmu olduu ounluk durumu.

Samimi Anlama (Entente Cordiale), 1904

Fransa ile ngiltere arasnda Nisan 1904te imzalanan anlama. 1900lere gelindiinde denge Fransann aleyhine dnd. ngiltere smrge elde etme savalarnda Fransay yenilgiye uratt. Denizar atmalarda Fransann Avrupadaki durumu zayflad. Almanyann deniz silahlarnda ngiltere ile aray kapatmaya balad anlalnca, smrge yollarnn korunmasnda rekabete tahamml olmayan ngiltere, 1902de Japonyayla imzalad ngiliz-Japon ittifakna bal olarak Uzakdoudan kmas muhtemel bir RusJapon savanda, 1894 ittifakna gre Fransa Rusyaya yardm ederse, Fransaya kart bir kamp iinde yeralmak istemedi. Avrupa lkeleri arasnda silahlanma yar balam ve l tilaf Devletleri hzla silahlanmaya

ynelmilerdi. Balkanlarda bar hzla bozulmaktayd ve bunun da byk bir savaa yolaabilecei her iki devletce de anlalmt. Sonu olarak ngiltere ve Fransa, yaknlamaya zemin oluturmas iin smrge konularn bu anlamaya zme baladlar.

Bu anlamaya gre, Fransa Fasn siyasal statsn deitirmeme sz veriyor, topraklarna katmama ykmll altna giriyor; buna karlk ngiltere Fransay Fasta ekonomik, mali ve askeri yenilikler yapabilme noktasnda serbest brakyordu. ngiltere de Msrn siyasal statsn deitirmeyecek, Fransa da ngilterenin 1882de igal ettii Msrdan kmasn istemekten vazgeecekti. Bu anlamayla ayn zamanda l tilafn ikinci kanad ortaya km oldu.

San Fransisco Konferans, 1945

Birlemi Milletler rgtnn kurulmas ile sonulanan uluslararas konferans (25-26 Nisan 1945) II. Dnya Savann sonuna doru Mttefikler uluslararas bir rgtn kurulmas abalarn younlatrmlard. Bu rgtn temel ilkeleri, 1944 ylnda toplanan Dumbarton Oaks Konferansnda ortaya atlmt. San Fransisco Konferansna Mttefiklerin siyasal amalarn ele alan Birlemi Milletler Bildirisini imzalam krk alt lke ile Mihver devletlerine kar savam yirmi lkenin temsilcisi katlmtr. Konferansta byk ve kk devletler arasnda eitli anlamazlklar kt. Dumbarton Oaks ilkelerine gre kurulacak rgt byk devletlere geni yetkiler veriliyordu. Konferansn ounluunu oluturan kk devletlerin istekleri unlard: rgtn btn lkelerin eitlik ilkesi evresinde temsil edildii Genel Kurulun yetkilerinin geniletilmesi, uluslararas Adalet Divannn yetkilerinin geniletilmesi, kurulacak rgt ile ilgili olarak ileme alnacak anlamay yorumlama yetkisinin Genel Kurul ya da Adalet Divanna verilmesi, byk devletlerin veto yetkisinin snrlandrlmas. Kk devletlerin isteklerinden ok az gereklemitir. Konferansn savan devam ettii bir ortamda yaplmas ve Mihver Devletlerine kar yrtlen mcadelede byk devletlerin nemi, onlarn isteklerinin kabul edilmesini kolaylatrmtr. Konferans 26 Haziranda elli lkenin BM Antlamasn imzalanmas ile sonulanmtr.

San Remo Konferans, 1920

I. Dnya savandan sonra Ortadou zerindeki bar konferans. 24 Nisan 1920de San Remoda ald ve burada Avrupa devletleri datlacak Mandatlar zerinde anlamaya vardlar. Suriyede Fransz, Irak ile Filistinde ise ngiliz Mandatn kuran antlamaya Balfour Deklarasyonu da dahil edildi. Bylece yaplan anlamalar her ynyle, self determination ilkesine aykr hale geldi. Konferans, ayrca Mezopotamyann petrol kaynaklar sorununu da zd. Musul, Fransz etki alanndan ngiliz etki alanna geirildi ve petrol gelirlerinden Fransaya da pay ayrlaca kabul edildi. Suriye, Mezopotamya ve Filistinli Araplar, San Remonun kurduu bu yabanc ynetimine kar ktlar ve dzenlemeyi Wilson ilkelerinin ak bir ihlali olarak deerlendirdiler.

Sapma eikleri-Deviation Threshold

Avrupa para sisteminde bir ye lkenin parasnn deerinin EURO karsndaki sapmasnda Merkez Bankas nn piyasaya mdahale edecei noktadr. Bu nokta, art ve eksi ynlerde yzde 2,25 olan sapma marjnn yzde 75 olarak hesaplanmtr.

Sava (war)

Devlet ya da ulus gibi siyasal birimler arasnda genellikle ak ve ilan edilmi olarak yrtlen ve devletler hukukunca dzenlenmi kurallar uyarnca yaplan silahl mcadele. Savata ama rakiplerin birbirlerine iradelerini kabul ettirmeleridir. Bir devletin dierine kar girimi olduu tek tarafl zorlamalar dier devlet tarafndan ayn ekilde karlanmadka sava saylmaz. atmann sava haline alabilmesi iin devletler arasnda cereyan etmesi gerekmektedir. Bir devletin silahl kuvvetleri ile silahl fertler arasndaki atmalar, asilere ve deniz haydutlarna kar giriilen hareketler sava kabul edilmemektedir.

Sava devletler hukuku kurallarna uygun olarak gerekletirilmek durumundadr. Sava halinin balamasndan itibaren sonuna kadar sava devletlerle ilikilerde sava hukuku kurallar, savaan devletlerle tarafsz devletler arasnda ise tarafszlk hukuku kurallar uygulanr.

Sava hakk klasik devletler hukukuna gre egemen devletlerin bata gelen haklarndan biridir. Ancak nce 1928 Briand-Kellog Pakt, daha sonra 1945 BM. Antlamas ile sava hukuken uluslararas su kabul edilmitir.

Sava Durumu (state of war)

Uluslararas hukukta savan ilan edilmesinden itibaren balayan hukuki durum. lkeler arasnda arpmalarn balamasyla ortaya kan bu durumda taraflar arasnda diplomatik ilikiler otomatik olarak kesilir ve devletler arasnda daha nceden imzalanm birok antlama hkmsz kalr ya da bunlarn fiilen uygulanma olana ortadan kalkar. Uluslararas hukuk kurallar sava hali durumunda da savalan devletin can ve mal gvenliine sayg gsterilmesini gerektirmektedir. Bununla beraber uygulamada genellikle bu kesimlerin madur olmalar kanlmaz olmaktadr.

Sava sebebi-Casus belli

Bir devletin dieri ile sava haline geecei durumun hukuksal bildirimi. Devletler, aralarnda kabilecek herhangi bir tutum veya olay protesto edebilir ve ltimatom verebilirler. Bunu yaparken casus belli saydn aklarsa, durumun ciddiyetini kar tarafa bildirmi ve sz konusu tutumun savaa yol aacan deklare etmi olur. Devletler zellikle kriz zamanlarnda kendilerine ynelik giriilecek hangi tr eylem ve davranlarn casus belli saylacan ilan ederler.

Diplomasi dilinde ve uluslararas hukukta devletler arasndaki ilikilerin kesilmesine ve sava kmasna neden olabilecek her trl eylem ve ileme verilen ad. Bir devletin baka bir devletin davranlarn kendisi iin tehlikeli bularak casus belli olarak nitelemesi, aykr biimlerinin en kesin ve ardr. rnein Almanya I. Dnya Sava ncesinde Fransa ile Rusya arasnda iki ate arasnda kalmamak ve Schlieffen Plann uygulayabilmek iin Rusyann seferberlik ilann casus belli kabul etmitir.

Casus belli oluturan durumlar bir ittifak antlamasnda ngrldnde, casus bellinin bir tr olan casus foederisten sz edilir.

Sava ilan-Declaration of war

Bir lkenin, baka bir lkeye, aralarndaki bar ilikilerinin sona erdiinin ve sava halinin baladn resmen bildirmesi. 1907 Lahey Anlamas uyarnca, sava balatacak olan bir lke, bu tr atma eylemine girimeden nce her hangi bir yanl anlamaya ve mulakla izin vermeyecek biimde kar tarafa saldracan bildirmek zorundadr. lgili lkelere de ulatrlacak olan bu bildiride, byle bir admn atlmasn gerektiren sebepler de zikredilir. Devletlerden birinin sava ilannda bulunduu andan tibaren sava hali balam kabul edilir. Ancak diplomaside uygulanan genel teaml, devletin sava ilanna girimeden nce, istemlerini bir ultimatomla kar tarafa iletmeleri ve arabulucularn devreye girerek soruna zm bulmalar iin son bir ans verme eklindedir.

Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas (SEA)

Trkiye Cumhuriyeti ve Amerika Birleik Devletleri arasnda 11 Aralk 1980 tarihinde yrrle giren, be yllk sreler ile yenilenen antlama. Savunma ve Ekonomik birlii Antlamasnn ilki 3 Temmuz 1969 tarihinde gizli olarak imzaland. 1974 Kbrs Bar Harekat sonrasnda, A.B.D. sz konusu antlama hkmlerine aykr olarak ubat 1975 tarihinde Trkiyeye silah ambargosu uygulamaya balad. Bunun zerine antlama gizliliini yitirdi ve TrkiyeAmerikann slerini kapatt. Amerikan ambargosunun Eyll 1978de kaldrlmas ile balayan grmeler sonucunda 29 Mart 1980de Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas imzaland. Hkmetleri aklanmayan antlamann sresi dolduunda, Amerikan ynetiminin antlama hkmlerini yerine getirmemesi, silah iin verdii kredilerin faizlerini drmemesi, Kbrs konusunda lobilerin etkisinde kalmas gibi nedenlerle antlama yeniden ele alnd. A.B.D. Dileri Bakan George Schultzun 16 Mart 1987 tarihli bir mektupla, Trk silahl kuvvetlerinin glenmesine yardm edileceini, terrizm ile mcadelede Trkiye ile ibirlii yaplacan, Trk Silahl Kuvvetlerinin modernizasyonu iin gayret gsterileceini, Ortak Savunma Sanayi Yrtme Komitesinin dzenli olarak toplanacan, iki lke arasnda karlkl ticaretin tevik edileceini bildirmesi zerine, Trkiye Dileri Bakan Vahit Halefolunun mutabakat mektubu ile antlama 1990 yl sonuna kadar uzatld. Fesih sz konusu olmad iin antlamann yrrl devam etmektedir.

Savunma politikas-Defence policy

Bir lkenin, ulusal gvenlik ve tehdit deerlendirmeleri erevesinde oluturduu lke savunma stratejileri btn.

Savunma Kabiliyeti inisiyatifi-Defense Capability Initiative

NATOnun 1999 ylnda Washingtonda gerekletirdii zirvede alnan ve NATO imkanlarnn Avrupa Ordusu tarafndan kullanlmasna imkan veren stratejik karar. Avrupann bamsz bir ordu kurma planlar nedeniyle Avrupal mttefikleri ile arasnda nemli przler olan Amerikan ynetimi, Avrupayya kuraca yeni orduda NATO imkan ve yeteneklerini kullanma imkan salayarak NATO iinde ift ball bu sayede nlemeyi amalamtr.

Schengen Antlamas, 1990

Avrupa Topluluu yesi be lke arasnda, snr kaplarndaki polis ve gmrk kontrollerini 1 Ocak 1992de btnyle ortadan kaldrmay amalayan antlama. Fransa, Almanya, Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda Haziran 1990da imzalanan antlamaya gre, Topluluk yesi olmayan yabanclarn Schengen Alan ad verilen bu be lkeye girilerinde eitli artlar aranacaktr. Bu antlama, Avrupann siyasi birlii dorultusunda nemli bir admdr. talya, snr kontrollerinin yeterince salam olmad gerekesiyle bu alan iine sokulmamtr. Danimarka bu antlamaya siyasal nedenlerle katlmazken, rlanda, Yunanistan ve ngiltere corafi nedenlerle bu antlamaya uygun olmayan lkeler olarak deerlendirildiler. Almanyann birlemesiyle Dou Almanya da doal olarak bu alann iine girdi. Haziran 1991de spanya, Portekiz ve talya bu antlamaya katldlar.

Schuman Plan, 1950

9 Mays 1950de Fransa Dileri Bakan Robert Schumann Bat Almanya ve

Fransada elik ve kmr retimini denetleyecek tek bir organ oluturmas ve bu ortakln dier Avrupa lkelerinin yeliine ve Birlemi Milletlerin ibirliine de ak tutulmas konusunda nerdii plan. Robert Schuman, Avrupa Kmr ve elik Topluluunu kuran ve Avrupa Birleik Devletlerinin kurulmas konusunda aba gstermi bir kiidir. Robert Schumann nerisi Fransz hkmeti tarafndan Avrupann birlemesi konusunda atlan ciddi bir adm olarak deerlendirildi.

Dokuz ay sren uzun mzakerelerden sonra, Avrupa Kmr ve elik Topluluu kurulmas konusunda ortaya atlan tasar (Schuman Plan) Bat Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya Dileri Bakanlarnn katld Paris konferansnda kabul edildi (18 Nisan 1951).

Yaplan antlamaya gre, ye lkeler arasnda kmr ve eliin dolamnda var olan btn snrlamalar kaldrlacak, retim ve fiyatlarn kontrol altna alnmas iin, nlemler alnacakt.

Avrupa Kmr ve elik Topluluunun ilk bakan, Fransz ekonomi uzman ve diplomat olan Jean Monnetti.

Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1958 Roma Antlamasyla, Avrupa Atom Enerjisi Topluluuna (EURATOM) dnt.

Seferberlik (mobilization)

Bir lkenin silahl kuvvetlerini, ekonomisini, ynetimini topyekn savaa hazr hale getirme durumu. Sava hazrlk ve tedbirlerinin tamam. Seferberlik ilan genellikle taraflar arasnda diplomatik ilikiden bir sonu alnmamas veya alnamayacann anlalmas ve ilgili taraflardan bir ya da birkann amacna ulamak iin g kullanmaya niyetli gzkt bir duruma iaret eder. Bununla beraber bir lke tamamen kar tarafa bask uygulamak amac ile de seferberlik ilan edebilir. Seferberlik durumunun nemine gre ksmi veya genel nitelikte olabilir.

Self Determinasyon (self determination)

Uluslarn geleceklerini kendilerinin tayin etmeleri ilkesi. Klasik anlamda uluslarn kendi geleceklerini belirlemesi kavram bir ulus ya da yabanc bir gce baml olmadan ayr bir devlet halinde rgtlenebilmesi anlalmaktadr. Kk bakmndan Fransz htilali srasnda 1795 tarihinde yaynlanan insan ve vatanda haklar demecine dek gitmektedir. Bu tarihten I. Dnya savana dein geen sre iinde bu lke ayn ulustan olan halkn bamsz bir devlet kurma hakkn ifade eder. I. Dnya sava sonunda ABD bakan Wilson yaynlad 14. noktasnn sonuncusunda uluslarn geleceklerini kendilerinin tayin etmelerinden bahsetmekteydi. Ancak Wilsonun bu ilkesinin tm lkelere uygulanmas iin yapt giriimler baarsz olmutur. Sadece savatan yenilgi ile kan devletlere ksmen uygulanabilmitir. II. Dnya savandan sonra zellikle smrge altndaki lkelerin bamszlk istekleri ile balayan ulusuluk hareketleri, uluslarn kendi kaderlerini tayin etmeleri ilkesini yeniden n plana karmtr. Bu sorunlarn en ok tartld BM organlarnda bu ilke modern siyasal dilin en ok kullanlan szcklerinden biri olmutur.

Serbest Blge (free zone)

lke snrlar iinde ancak gmrk snrlar dnda kalan blge. Serbest blgenin snrlar kesin olarak belirlenmitir. Bulunduu lkenin d ticaret, gmrk ve mali dzenlemelerinin ksmen ya da btnyle uygulanmad bu alanlara mal ve hizmetler gmrksz girebilir. Ancak snrlarda mal ve hizmet giri-klar sk denetime tabidir. Serbest blgeler faaliyetin niteliine gre serbest ticaretblgesi, serbest bankaclk alan gibi gruplara ayrlr. Serbest blgeye ye olan her lke darya kar kendi gmrk sistemlerini uygularlar. Serbest blgeye gmrksz olarak giren mallar burada bekletilebilir, depolanabilir ve ilenebilir. Bu nedenle serbest blgelerde nemli sanayi iletmeleri ve ykleme, boaltma, ambalajlama tesisleri kurulur.

Sessiz Diplomasi (silent diplomacy)

Bir diplomasi tr. Gnmzde devletleraras ilikileri kolaylatrc bir zemin hazrlayan en iyi rnek Birlemi Milletler rgtdr. rgt erevesinde sessiz diplomasi odaklarndan birisi Genel Sekreterliktir. BM Genel Sekreteri

ye devletlere ilikin eitli sorunlarn zm iin, bu devletlerin bakentlerini gezerek, onlarn eitli dzeylerdeki yetkilileri ile grmeler yaparak sessizce youn bir diplomatik faaliyet srdrmektedirler. Sessiz diplomasinin bir baka zemini de bata BM ve ona bal kurulularn merkezleri olmak zere eitli uluslararas kurulularn merkezlerinde faaliyet gsteren, srekli misyonlardr

Bu merkezleri, mali gleri her lkede diplomatik temsilcilik amaya yeterli olmayan kk lkelerin birbirleri ile iliki kurabilmeleri iin uygun ortam hazrlamaktadr. Bu merkezler ayrca, BM ierisinde yer alan eitli gruplar oluturan devletlerin kendi ilerinde yaptklar grup toplantlar asndan da sessiz diplomasi ile bir zemin oluturmaktadr.

Senet-Act

Devletler aras ilikilerde imzalanan bir anlama tr. Senet olarak isimlendirilen belgeler genel hkmler iermekte ve ok tarafl anlamalar ifade etmektedirler. Son senet ise, uluslararas bir konferansta kabul edilen hkmleri ve katlmclar sayan anlama niteliindeki belgedir.

Sevres Bar Antlamas, 1920

I.Dnya Savandan sonra galip devletlerle stanbuldaki Osmanl hkmeti arasnda 10 Austos 1920 tarihinde imzalanan bir bar antlamasdr. Sevres, galiplerle teki Avrupa devletleri arasndaki antlamalardan ok daha ardr. Sevres sadece eski, khne ve yenilmi bir imparatorluu paralayan bir antllama deildir. Sevres, yalnz Trklere bamsz yaama hakkn tanmayan bir antlama da deildir. Sevres Trklere yaama hakkn tanmayan bir bar antlamasdr.

Sevres Antlamasna gre, Osmanl devletinin Rumeli snr bugnk stanbul ilinin snrna getiriliyor ve bylece Trklerin Avrupadan atlmas ile ilgili yzyllk Avrupa amac gerekleiyordu. B. Anadolu Yunanistana; gneyde Mardin, Urfa, Antep ve Amonos dalar Fransaya veriliyordu. Douda Beyazt, Van, Mu, Bitlis ve Erzincan iine alan bir Ermenistan, Irak ve Suriye arasnda

kalan blgede Krdistan kuruluyordu. Irak ngiltereye braklyordu. stanbul uluslararas bir kent olacak ve Boazlarda donanmas, ordusu ve btesi olan bir Boazlar Komisyonu kurulacakt. Btn bunlarn dnda Osmanl devletinin askeri gc de kolluk kuvvetleriyle snrlandrlyordu. Ksaca, Osmanl devleti tilaf devletlerinin ortak bir smrgesi haline getiriliyordu.

Snma (asylum)

Uluslararas hukukta yurtta olduu devletten cezai kovuturma, mahkumiyet ya da siyasal bask nedeniyle kaan kiilere baka bir devlete tannan koruma. Her devletin kendi yasalarna ve zel szlemelerine gre dzenledii snma hakk daha ok siyasal nitelikli sularda tannr. Devlet bakanna suikast, savata dmanla ibirlii yaplmas, sava ya da insanlk suu ilenmesi gibi durumlarda genellikle iltica, yabanc sava ve ticaret gemilerine bavurarak koruma isteme, diplomatik snma olarak anlr. Bu durumda kiiye snma hakk kiinin ayrlmak istedii lke topraklarnda verilir. Elilik ya da diplomatik temsilciliklerde verilen snma hakk ou kez tartmalara yol aar.

Snmac (refugee)

Vatanda bulunduu lkede urad basklar yznden ve maydana gelen siyasi olaylar nedeni ile iradesi dnda lkesinden ayrlmak zorunda kalan ve vatanda bulunduu lkenin korumasn yitiren baka bir devletin vatandalna gememi yurtsuz gmen. Daha nceleri nfus artnn azl, lkelerin snrlarnn kesin kez kat kurallarla izilememi olmas gibi nedenlerden tr bir devletten dierine seyahat etmek iin pasaport ya da vize almak gerekmiyordu. Daha nceleri birok g dalgasnn grlmesine karn, mlteci sorunu esas olarak devlet snrlarnn daha sk bir korumaya alnd 19. yy.n sonlarnda ortaya kmtr. Yzyllar boyunca iltica hareketlerinin temelinde yatan balca etken dinsel ya da etnik hogrszlkler olmutur. Koyduklar kurallara herkesin uymasn isteyen dinsel ve siyasal otoriteler, bunu salayamadklarnda genellikle snrd etme yntemlerine bavurmulardr (15. yyn sonlarnda Yahudilerin spanyadan kovulmas). Yakn tarihte daha sk grlmeye balanan siyasal nedenli iltica hareketleri daha ok modern devletlerde byk siyasal alkantlarn ve muhalif aznlklara ynelik basklarn sonucu olarak ortaya kt. (1917 Sovyet Devrimi ve Sava sonucu 1,5 milyon komnizm muhalifinin lkeden g

etmesi). Mltecileri korumaya ynelik almalar 1920lerde balam ve bu alanda Hkmetleraras Mlteci Komitesi (1938-47), Uluslararas Mlteciler rgt (1947-52), Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (1950) kurulmu uluslararas rgtlerdir.

Snrlar (Boundary)

Bir lke, blge ya da ehrin corafi snr. Border kelimesi ile ayn anlamda olmakla birlikte aralarnda ufak bir fark bulunmaktadr. Border, boundary kelimesinin ifade ettii anlam kapsamakla beraber sadece snr izgisini deil, ayn zamanda onun kapsad toprak parasn da ifade eder. Buna yakn frontier kelimesi de bir lkenin komu lkeye yakn topraklarn belirtmek iin kullanlr.

Bir devletin lkesel egemenlik haklarn kulland toprak parasn dierinden ayran bir varsaym izgisi. Burada szkonusu egemenlik haklar sadece kara paralar ile ilgili olmayp isular, karasular, kara sahas ve yeralt gibi alanlar da kapsamaktadr. Snrlarn saptanmasnda balca iki yntem uygulanmaktadr:

1)Varolan bir snrn belirlenmesi. Bu ynteme uti possidetis ad verilmektedir. Varolan snr iki devlet arasnda eski bir snr olabilecei gibi, bir eyalet veya il snr da olabilir. 2)Yeni bir snrn benimsenmesi. Bu tr bir snrn oluturulmasnda yapay ve doal elerden yararlanlmaktadr. Yapay snrlar enlem ve boylamlar, doal snrlar ise dalar nehirler gibi corafi snrlar ifade eder. Ayrca etnik, dini farkllklar da devletler arasndaki snrlarn oluumunda rol oynayabilirler.

Snrlarn yeryz zerinde uygulanmas iin snr karma komisyonlar kurulur. Bu komisyonlarn yetkileri kesin deildir. Komisyonlarca alnan kararlar konu ile ilgili devletlere sunulur ve onaylanmas beklenir.

Snr d etme-Deportation

Bir devletin, siyasal, ekonomik ya da sosyal gerekelere dayanarak, baka lke vatandalarn kendi lkesinden karmas ve bunlarn tekrar giriini yasaklamasdr. Uluslar aras hukuk ve teamller, casuslar, kaaklar, fuhu yapanlar, bulac hastalk tayanlar vb. yabanclarn, ilgili lke iileri bakanlnn kararyla snr d edilmelerine imkan vermitir. Snr d edilmi kiiler, gerek gmrk kaplarnda ve gerekse ilgili bakanlklarda listelere kaydedilirler.

Snrl Sava (limited war)

Dmann btnyle yokedilmesinden veya artsz tesliminde daha snrl bir amaca ynelik olarak yrtlen silahl mcadele. Bu trden bir sava snrllnn gstergesi, savata kullanlan silahlarn derecesi, katlan taraf saysnn azl, kapsad alann darl gibi zelliklerdir. Gnmz uluslararas sisteminden snrl sava eitli ekillerde ortaya kabilir. a)ki sper gcn birbirine kar stratejik askeri gcn silahlar kullanmayp, yalnzca birbirlerinin askeri gcn hedef alan taktik nkleer silahlarn kullandklar atmalar, b)Byk glerin karmad, kk devletlerin kendi aralarndaki atmalar c)Byk glerden de destek alan kk devletlerin mcadeleleri, d)Bir sper gcn dierinin mdahalesi olmadan kk devlete kar getirdii askeri mdahaleler e)B.M. Gvenlik Konseyi tarafndan oluturulacak bir gcn, alnan bir karar uygulamak iin giriecei bir silahl mcadele.

Silahlanma (armament)

Devletlerin bir d politika arac olarak bavurabilmeleri iin gerekli sava ara ve gerelerinin salanmas. Tarihin eitli dnemlerinde yaayan insan topluluklarnda eitli dzeylerde silahlanma eilimleri grlmektedir. Bu eilimler savunma, yaylmaclk, rekabet ve ekonomik karlara yneliktir. Devletlerin bu gibi nedenlerden dolay silahlanmas ok eski dnemlerden beri sregelmektedir. XX. yzyl ile birlikte konuya ilikin iki yeni gelime ortaya kmtr. Birincisi, hava silahlarnn gelimesi, ikincisi de, silahlanma ile ekonomik kar ve dier ekonomik sorunlar arasndaki ilikilerdir. II. Dnya Sava sonrasnda nkleer silahlarn ortaya kmas silahlanma olayna daha farkl bir grnm kazandrmtr.

Silahlarn Denetimi (weapons control/Arms control)

Silahlarn gelitirilmesini, denenmesini, kullanlmasn ve konuturulmasn denetlemek amacna ynelik uluslararas snrlamadr. Bu uygulamann iki ilevi vardr. Birincisi askeri hazrlk durumunun ierdii risleri klterek topyekn sava olasln azaltmaktr. Silahlarn denetimi, silahszlanma ya da silahlarn snrlamasnda olduu gibi silah retiminin yasaklanmasn gerektirmez. Yalnzca bu alanda kstlayc rol oynar. 1960 ylndan sonra, genel anlamda silahszlanmadan ok, silahlarn denetimine doru bir eilim belirginlemitir. Bu amala ikili ya da ok tarafl birok antlama imzalanmtr. Bu antlamalardan en nemlisi Atmosferde, D Uzayda ve Sualtnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan Antlamadr. Ayrca Sovyetler Birlii ve Amerika Birleik Devletleri arasnda imzalanan Yeraltnda Nkleer Denemeleri Snrlandran Antlamay bu kapsamda ele alabiliriz. Silahlarn denetimi konusunda en nemli gelime Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri kapsamnda imzalanan anlamalardr.

Devletlerin sahip olduklar silahlarn miktar, nitelik, gelitirme ve kullanm asndan, uluslararas anlamalar erevesinde snrlandrlmas. Silahlarn denetimi, silahszlandrma/disarmament ile kartrlmamaldr. Silahszlanmada, silahlarn yok edilmesi sz konusu iken, silah kontrolnde ise silahlarn nitelik ve nicelik olarak snrlandrlmas amalanmaktadr. Uluslararas toplumlarda, silahlarn denetimi konusundaki eilim, 1960 l yllarn bandan itibaren belirmitir. Balca silah kontrol anlamalar yledir:

Anti Ballistic Missile Treaty-1972,

Strategic Arms Limitation Talks I-1972, II-1979,

Intermediate Range Nuclear Forces Treaty-1987,

Strategic Arms Reduction Talks I-1991, II-1993.

Silahszlanma (disarmament)

Genel bar salamak amacyla, lkelerin askeri g potansiyelini snrlama ve azaltma abas Silahszlanma politikalarnn amac, saldr ve savunma silahlarnn retiminin ve retim teknolojisinin gelitirilmesini en aza indirmektedir. Bu aamada silahlarn denetimi, silahszlandrmaya katkda bulunur. Silahszlanma konusunda ilk almalar 1899 ve 1907 yllarnda toplanan I. ve II. La Haye Konferanslarnda da gndeme geldi. I. Dnya Sava srasnda silah teknolojisindekigelimelerin etkisi ile Milletler Cemiyeti erevesinde silahszlanma abalar artt. Bu abalar sonucunda eitli antlamalar yapld. Fakat bu abalar Avrupa lkelerinin hzla silahlanmas yznden hibir sonucu ulaamad.

II. Dnya Savann sonunda ilk kez atom bombasnn kullanlmas ile silahszlanma giriimleri hemen hemen tmyle nkleer silahlara ilikin bir grnm kazanmtr. Savatan sonra nkleer silahlarn snrlandrlmasna ve denetimine ynelik Lancaster Silahszlanma Konferans (1954) ve Rapocki Plan (1957) Souk Savan da etkisi ile sonusuz kald. Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii arasnda 1960dan sonra balayan yumuama ile silahszlanma grmelerinin yolu ald. Anti-balistik fze sistemleri ve stratejik saldr silahlarnn snrlandrlmas ynnde olumlu admlar atld. Orta Menzilli Nkleer Silahlar Snrlandrma Antlamasnn 1987 Aralk aynda imzalanmas ile silahszlanma konular daha da artt. Silahszlanma konusunda yaplan antlamalar iki grupta ele alabiliriz.

a) ok tarafl antlamalar; bu antlamalar birok lke tarafndan imzalanan genellikle Birlemi Milletler bnyesinde yaplan antlamalardr.

b) ki tarafl antlamalardr; bu antlamalar, iki lke (ABD-SSCB arasnda imzalanan antlamalar gibi) arasnda imzalanan antlamalardr.

EK Bilgi: Devletlerin sahip olduklar silah envanteri konusunda nitelik ve nicelik itibariyle indirime gitmeleri, silah azaltmalar yada tamamen ortadan kaldrmalar. lk olarak 1899 ve 1907 deki Birinci ve kinci Lahey Konferanslarnda gndeme gelen silahszlanma kavram, 1921 Washington Konferans ile srm ve 1932 ylnda Milletler Cemiyetinin nclnde yaplan Cenevre Konferans ile geni kapsaml boyutlar kazanmtr. kinci Dnya Savann ykcln nleyemeyen sz konusu abalar ardndan, 1943te ngiltere, Fransa, ABD ve Sovyetler Birlii tarafndan yaynlanan Moskova Beyannamesi ve 1945 ylnda kabul edilen BM Yasas, dorudan

silahszlanma ile ilgili olmasa da, silahlanmann belli bir dzene sokulmas konusunda hkmler getirdi. Balca silahszlanma anlamalar unlardr:

1963 Nkleer Silahlarn Atmosferde, D Uzayda ve Su altnda Denenmesini Yasaklayan Moskova Anlamas,

1967 D Uzaya Kitle mha Silahlarnn Yerletirilmesini nleyen Anlama,

1968 Nkleer Silahlarn Yaylmn nleme Anlamas,

1971 Deniz Yata, Okyanus Diplerinde ve Topran Altnda Kitle mha Silahlar Yerletirilmesini nleme Anlamas,

1972 Anti Balistik Fze Sistemlerini Snrlandran Anlama,

1972 Stratejik Saldr Silahlarnn Snrlandrlmasna Dair Anlama-SALT I ve II-.

Silahszlanma Komitesi Konferans-Conference of the Committee on Disarmament

1969 ylnda BMnin giriimleri ile kurulan ve 26 lkenin ye olduu silahszlanma komitesi. BM ats altnda yrtlen silahszlanma abalar bu rgtn inisiyatifi ile gelitirilmektedir.

Silahszlanma Komisyonu-Disarmament Commission

1952 ylnda BM ats altnda kurulan ve dnyadaki silahszlanma almalarna nclk etmeyi hedefleyen komisyon. Souk savan gerilimli

yllarnda fazla bir ilev gremeyen komisyon, daha sonra deiik isimler altnda devam etmitir.

Similasyon (simulation)

ncelemek istenilen herhangi bir sistemin, operasyonel niteliklere sahip olan bir benzerinin oluturulmas ve benzetme yoluyla modelin incelenerek sisteme ilikin sonulara varlabilmesidir. Gnmzde uu simulatrleri bunun en gzel rnekleridir. Bu yolla bir havayolu firmas yeni bir uak modelini kullanma sokarken, elemanlarnn uaa almasn bu simulatrler aracl ile salamaktadr. Gnmzde simulasyon analizleri ok yaygn olmamakla birlikte, eitli sosyal bilim alanlarnd da kullanlmaktadr. Buradaki en nemli sorun, benzetmenin belirli bir lde basitletirmeyi zorunlu klmasdr. Simulasyon analizleri uluslararas politika alannda da, zellikle d politika konularna ilikin karar alma srelerinin incelenmesinde kullanlmaktadr.

Sistem Analizi (system analysis)

Dar anlamda, rasyonel karar vermede yardmc olan tekniklerden birisi. Geni anlamda ise tm blgi alanlar arasnda bir iliki kurmaya alan Genel Sistem Teorisinden tretilen eitli analiz yntemleri anlamnda kullanlmaktadr. Sistem analizi gerek siyaset bilimi, gerekse uluslararas politika alanlarnda ilgin alma ve uygulamalara konu olmutur. Sistem analizi yaklamn siyaset bilimine uygulayanlarn ncs David Eastondr. Easton genellikle ulusal dzeydeki siyasal sistemler zerinde durmu ve zellikle de istikrarsz sistemlerin nasl olup da varlklarn srdrebildiklerini incelemitir. Sistem analizi yaklamn uluslararas politika alannda uygulamasnn ncs de Morton Kaplandr. Kaplana gre bu abalarn amac, uluslararas olaylarn evrimi ierisinde yinelenen kalplar ve st dzey genellemelerini saptamak, bilimi nceden saptanabilirlik ile snamaktr. Kaplana gre sistemlerin incelenebilmesi demek, deikenlerin incelenmesi demektir. Uluslararas politika asndan be tr deiken sz konusudur. a)Uluslararas bilimin genel davaranlarn betimleyen sistemin temel deikenleri b)Uluslararas birimlerin yapsal niteliklerine ilikin deikenler, c)Sistemin deiimini belirleyen kurallar ieren deikenler, d)Uluslararas birimlerin yeteneklerine ilikin deikenler, e)Uluslararas birimlerin birbirleri hakknda bilgilenme derecelerine ilikin deikenlerdir.

Dier yandan uluslararas sistem kuram uluslararas politikay yalnzca uluslararas sistem asndan ele alr. Uluslararas sistem kuram uluslararas alann tmnde ya da bir kesimindeki karlkl etkileimler ile ilgilenir. Uluslararas politikay bu adan ele alanlar, kiiliklere ve isel etkenlere veya ideolojilere fazla arlk vermezler, devletin davrann d evreye kar bir tepki olarak gsterirler.

Sivil Savunma (civil defense)

lkenin saldrya uramas halinde, zellikle halkn can ve mal kaybn nlemek iin alnan nlemler. Bu nlemler, snaklarn temini, gda ve ila stoklarnn oluturulmas vb. eklindedir. Savan konvansiyonel silahlarla yapld eski dnemlerde sivil savunma byk ehirlerde toplanm olan sivil halkn korunmas anlamna geliyordu.Gnmzde ise daha ok nkleer, biyolojik ve kimyasal silahlara kar savunma anlamnda kullanlr. Bunun dnda, zellikle hava saldrlarna kar halkn korunmas da gnmzn sivil savunma tanmnda yeralmaktadr.

Siyasal Rejim (political regime)

Bir toplumda ynetenler ile ynetilenler arasndaki ilikinin biimine ya da bir lkede hkmet biimine verilen ad. Siyasal rejimler deiik ltlere gre snflandrlrlar:

a) Ynetenlerin seilme biimi asndan;

1) Ynetenlerin seimine ynetilenleri kartrmayan otoriter rejimler

2) Ynetenlerin seimini idare edilenlere brakn demokratik rejimler

3) Ynetenlerin seimi konusunda yukardaki iki sistemden de baz zellikler tayan karma rejimler

b) Hkmet organlarnn trleri asndan;

1) bir kral, diktatr, imparator bakan vb. kiinin tek bana hkmet temsil ettii monokratik rejimler

2) hkmet etmeyi kk bir grup kiiye brakn direktuvar rejim

3) Hkmet etmeyi kendi iinde setii bir babakan ve bakanlara brakan meclis sistem

c) Grev ve yetkilerin dalm asndan;

1) hkmete ilikin grev ve yetkilerin, yasama, yrtme ve yarg eklinde belirtilen klasik kuvvetler ayrm ilkesi erevesinde ayrtrlmasnn szkonusu olduu kuvvetler ayrm rejimi

2) hkmete ilikin yasama, yrtme ve yarg yetki ve grevlerinin tek bir merkezde topland kuvvetler birlii rejimi

a) Toplumda kamu yetkisi ve bunu snrlandrma derecelerine gre;

1) liberal rejimler

2) yar liberal rejimler

3) otoriter

4) totaliter.

Siyasal Sistem (political system)

Toplumlarn ortak amalarn belirlemek, oluturmak ve gerekletirmek zere gelitirdikleri ve aralarnda eitli dzey ve biimlerde balantlar bulunan bir rgtler btn anlamna gelir. Siyasal sistemi dier toplumsal rgt kmelerinden ayran baz zellikler vardr. Birincisi, siyasal sistem kapsam asndan dier toplumsal rgt kmelerinden ok daha byktr. Sosyal hayatn tm ynlerini kapsar ve dolaysyla faaliyetleri toplumun tm kesimlerini etkiler, etkilemesi de beklenir. kincisi siyasal sistemin kararlar emredici, toplumun tm yelerini balayc niteliktedir. Dier bir deyile siyasal sistemin rn olan kararlar, ilgilendirdikleri kiiler asndan uyulmasnda zorunluluk bulunan ilemlerdir. Uymama zor kullanmay da ieren eitli yaptrmlar ile cezalandrlr. Dier yandan siyasal sistem ierisinde bulunan toplum, dier toplumlarn siyasal sistemlerinin oluturduu bir uluslararas evrede yaar, bu evreden etkilenir ve bu evreyi ekonomik ve hukuksal sistemleri aracl ile etkiler.

Siyasi Tarih

Devletlerden, devletlerin ortaya kndan, deime, gelime, ykllarndan ve devletler arasndaki siyasal ve bir dereceye kadar ekonomik ilikilerinden sz eden disiplindir. Bu tanmdan esinlenerek buna uluslararas ilikiler tarihi de diyebiliriz. Genel olarak baktmzda siyasi tarih terimi iki kavram iermektedir. Bunlar: 1) Devletlerin kurulularn, geirdikleri gelimelerini, devlet iindeki bireylerin ya da gruplarn atmalarn ve devletlerin dnya tarihi iindeki yer ve nemini inceleyen siyasi tarih; 2) Uluslararas ilikilerin temel birimlerinin birbirleriyle olan ilikilerinin tarihini inceleyen siyasi tarih.

Siyonizm Hareketi

Filistin topraklar zerinde ulusal bir yahudi devleti kurma amac tayan milliyeti yahudi hareketi. Yaklak iki bin yl kadar nce blgeden kartlan Yahudilerin tekrar bu topraklara dnmeleri iin, XVI ve XVII. yy.da bir dizi mesih, hareketleri ortaya kt. Fakat Yahudilerin Filistine dnmesi konusu daha ok XIX. yy. balarnda Hristiyan evrelerce gndeme getirildi. Batnn laik kltrne ayak uyduramayan Dou Avrupal Yahudiler, arlk ynetiminin Yahudi kart pogrom (ykm yada kargaa) hareketleri zerine, Filistine yerletirmeyi zendirmek iin Havevei Sionu (Sionu Sevenler) kurdular. Bu hareket eski Kuds tepelerinde, Sionda somutlaan Filistin topraklarna balln uzantsyd. Avrupada anti-semitizm hareketinin yaygnlamas ve Theodor Herzlin savunduu yurt edinme dncesi, siyonizme siyasal bir nitelik kazandrd. 1897 ylnda Herzl ve Weizmannn nclnde svirede toplanan Siyonist Kongre Siyonizmin Yahudi halknn Filistin topraklarnda bir yurt yaratmay amaladn ieren Basel Programn onaylad. Bu dnemden sonra Filistine Yahudi g hzlanmtr. ngiltere siyonizmi blgede glenen Arap ulusuluunu dengeleyecek bir ara olarak gryordu. I. Dnya Savann balamasyla siyonizmin siyasal yn yeniden n plana kt. ngilterede yaayan Rus yahudilerinden Weizmann ve Sokolow Filistinde Yahudi devletinin kurulmasn ngren Balfour Bildirisinin yaynlanmasnda nemli rol oynadlar. Milletler Cemiyetinin Filistini ngiliz Manda ynetimine brakan belgesinde de (Temmuz 1922) bu bildiriye gnderme yaplarak konuya yer verilmitir. Dnya Siyonist rgtnn ynlendiricilii ile blgede Yahudi g hzlanm ve Filistindeki Yahudi nfusu 1933te 238 bine ykselmitir. Filistinin giderek Yahudi devletine dnm, Araplar siyonizme ve onun destekisi ngiliz politikasna kar ayaklandrd. 1929da ve 1936-1939 arasnda Arap ayaklanmalar, ngilizleri soruna bir zm bulmaya yneltmitir. Almanyada Nazilerin iktidara gelmesi ile g hareketi hzlanrken, bir ok lkedeki Yahudiler de siyonizme daha scak bakmaya baladlar. Araplarla Yahudiler arasndaki gerginliin giderek artmas sonucun, ngiltere sorunu 1947 ylnda BMye gtrd. Burada yaplan almalarda Filistin topraklarnn blnmesine karar verildi. Bu kararn verilmesinden sonra beliren kargaa ortamnda 14 Mays 1948de Tel-Avivde toplanan Yahudi Ulusal Konseyi srail Devletinin kurulduunu ilan ederken Siyonizm blgedeki siyasal amacna ulam oluyordu.

Siyonizm kartl-Anti zionism

lk defa 1890 ylnda gndeme gelen ve Yahudilere bir yurt kazandrmay amalayan siyonist siyasal harekete muhalif olma. Anti semitizmden farkl olarak, Siyonizm muhalifleri arasnda Yahudiler de bulunmaktadr. Siyonizme kar gelen Yahudilerin bir ksmnn gerekesi dini nedenlere dayanrken, bir ksmnnki ideolojik nedenler tamaktadr. Dier kesimlerin muhalefeti ise, Orta Doudaki igal politikalarnn balca sorumlusu olarak siyonizmi grmeleridir.

Souk Sava-Cold war

kinci Dnya Savann bitiminden bir sre sonra(1947) balayp 1991 ylna kadar devam eden uluslararas dnem. Scak atmaya dnmeyen ABDSovyet rekabeti. Kavramsal olarak souk sava; silahl scak savaa girimeksizin, lkeler yada bloklar arasnda, ak yada gizli yntemler kullanlarak, gerginlik ve moral ypratma durumunun yaratlmasn amalayan bir politika izlenmesidir. Souk Sava mantnda, scak sava ile elde edilmek istenen amalarn tm, g gsterisi, siyasi tehdit, psikolojik sava, propaganda ve ykc faaliyet gibi yntemlerle elde edilmeye allr. lk defa 1947 Truman Doktrini ile ak biimde balayan Souk Sava, 1948-53 yllar arasnda en zirve noktasna ulam, 1962den 1980e kadar yumuama srecine girmitir. 1980li yllarn banda Orta Dou, Afrika ve Asyada meydana gelen siyasal gelimeler ve nkleer silahlarn snrlandrlmas grmelerinin tkanmas gibi nedenlerden tr, iki sper g arasndaki ilikiler yeniden sertlemi ve bu ikinci souk sava dnemini balatmtr. Ama 1989 ylnda Dou Blokunun k ve 1991 ylnda da Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikte Souk Sava tamamen sona ermitir.

II. Dnya Sava sonrasnda Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii arasnda srdrlen srekli gerginlik ve snrl atma biimidir. Souk sava, 1917den balayan Dou-Bat ekimesinin bir rndr. Bu ekime II. Dnya Savandan sonra daha belirgin hale geldi. Souk sava geriliminin azald ya da ok younlat dnemler olmutur. Souk Sava deyimi ilk kez 1947 ylnda ABDli Bernard Baruch tarafndan kullanlmtr. II. Dnya Savandan sonra Orta, Dou ve Gneydou Avrupada SSCBnin etkisi artmaya balad ve bu blgedeki lkeleri bir lde kendi emsiyesi altna ald. Bundan korkan ABD ve ngiltere, Bat Avrupada ve baka yerlerde ve Sovyet yanls komnist partilerin iktidara gelmemesi

iin eitli giriimlerde bulundular. Uyguladklar Marshall Plan ile Bat Avrupa lkeleri ABDnin nfuzu altna girerken, Dou Avrupa lkelerinde de Sovyet yanls komnist hkmetlerin kurulmas ile Souk Sava dorua ulat. Bunun yannda ABD, Truman Doktrini erevesinde, Bat Avrupann SSCBye kar korunmas iin aba harcad. Bunun sonucu olarak da NATO (North Atlantic Treaty Organization-Kuzey Atlantik Antlamas rgt) kuruldu. Buna kar, SSCBde Varova Paktn kurdu ve inde Sovyet yanllar iktidar ele geirdiler. Bylece souk sava daha belirgin hale getiren bloklar olutu ve eitli atma konular ortaya kt. Kore ve Vietnam savalar, Berlin Sorunu, 1956-59 yllar arasnda Ortadoudaki ekime, U-2 casus ua olay, Kba krizi gibi olaylar souk savan doruunu oluturdu. Souk savata blok liderlerinin kendi bloklar ierisinde yer alan lkelerin iilerine kartklarna rastlanmtr. 1962den sonra (zellikle Kba bunalmndan sonra) yava yava ortaya kan detant (yumuama) dnemiyle kart iki blok, yerini daha karmak bir yapya brakt. Yeni bamsz lkeler ortaya kt. Nkleer silahlarn yaylmasnn nlenmesi konusunda grler vurgulamaya baladlar. ki blok arasndaki ekimeyi sona erdirmek iin 1975 ylnda iki blok lkelerinin katld AGK (Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans) erevesinde Nihai Senet imzaland. Fakat Asya ve Afrikadaki karkln trmanmas bu detente (yumuama) srecini sona erdirdi. 1980lerin banda yeniden souk sava dnemine girildi. Fakat 1985 ylnda SSCB Komnist Parti Genel Sekreterliine Mikhail Gorbaovun gelmesi ile, iki blok arasndaki buzlar eriremeye balad. Ve 1989 ylnda Dou Avrupada balayan rejim deiiklii, ve souk sava simgeleyen Berlin Duvarnn yklmas ile II. Dnya Savandan sonra balayan sre sona ermeye balad.

Sorun zc diplomasi-Conflict-resolution diplomacy

atma, gerilim yada baka trl askeri sorunlar zmeye dnk diplomatik abalar.

Soruturma (interrogation)

politikadaki anlamndan farkl olarak uluslararas ilikilerde uyumazlklarn zmnde kullanlacak olan yntemlerden biri. Bu yntem, uyumazlk konusu olayn doru ve geliiminin ayrntl olarak incelenmesi halinde uyumazln sona erecei dncesinin rndr. 1907 ylnda yaplan szlemede bu tr komisyonlarn uyumazla taraf olan devletlerin

aralarnda yapacaklar zel bir szleme ile kurulacan, inceleyecek olaylarn, komisyonun grev ve yetkilerinin de yine bu szlemede belirlenecei ngrlmtr. Bunun yannda, komisyonun grmelerinin gizli yrtlecei, kararlarn oy okluuyla alnaca ve belgelerin taraflarn onayyla aklanabilecei ayn szlemede ifade edilmitir. Bu yntem, 19131915 yllar arasnda ABD tarafnda otuz kadar devletle yaplan anlamalarla gelitirilmitir.

Sosyalist blok: bkz. bloklama

Sosyalist Enternasyonel

Sosyalist ve sosyal demokrat partilerin aralarnda rgtledikleri birlik. Bu, II. Dnya Savandan sonra sosyalist eilimli partilerin balattklar rgtlenme giriimlerinin rndr. 1946da kurulan ve daha sonra bir danma organ olan Uluslararas Sosyalist Konferans Komitesinin (COMISCO) giriimi ile Temmuz 1951de Sosyalist Enternasyonel kuruldu. Birlikte her partinin bir oyu vardr ve kararlar oybirlii ile alnr. Birlikte bir hiyerarik dzen oluturulmutur. En yksek organ Kongre, onun altnda btnyle parti temsilcilerinin yerald alt rgtler ve on iki lkenin temsilcisinin oluturduu Bro bulunmaktadr. Bu birlik Sovyet tr Komnist sisteme kar karak demokrat sosyalizmi savunmaktadr. Birlik, NATO tarafndan da desteklenmektedir. Bundan etkilenerek de insan haklar, demokrasi, genel silahszlanma, bar iinde yaamak gibi noktalar savunmaktadr.

Birlik, Avrupa Birlii almalarna da katlmaktadr. Birlie Dnya apnda altm dolaynda sosyalist eilimli parti yedir. Trkiyeden Sosyal Demokrat Halk Parti (imdiki CHP) Haziran 1989da birlie ye olmutur.

Sovyetler Birliinin k-Collapse of Soviet Union

Dou ve Bat bloklar arasndaki rekabetin kaybeden taraf olan Sovyetler Birliinin 1991 ylnda dalarak 15 ayr devlete blnmesi.

Sovyetler Birliinin Dalmas-Disintegration of the Soviet Union

Sovyetler Birliini oluturan lkelerin 1991 ylnda dalmas ve bamsz birer devlet haline gelmeleri. Mihael Gorbachev, 1985 ylnda Sovyetler Birlii Komnist Partisi Genel Sekreteri olduunda, lkesini Nikita Kruevin (1894,1971) 1964teki dnden beri yaad durgunluk- dneminden karmak amacyla yaygn bir reform hareketine girimiti. Asl hedef sistemi gelitirmek, komnizmin daha iyi ilemesini salamak ve yaanan i huzursuzluklar nlemekti. Ama bu arada, 1986 da Almat da Kazakistanayaklanmalar ve bunu izleyen Krm tatarlarnn gsterileri Temmuz 1987- ve zellikle 1987 Austosunda Baltk lkelerindeki Estonya, Letonya, Litvanyahareketler istikrarszln yaylmn hzlandrd. 1988 ylnda Ermeni bakaldrs yaanrken, 1989 ylndan sonra Baltk lkelerindeki sertlemeyi, Moldova olay ile Beyaz Rusya ve Ukrayna daki olaylar izledi. Kafkasya ve Orta Asya da ayaklanmalar patlak verdi. Btn gelimeler, Gorbachev adm adm daha cesur liberalleme nlemleri almasn zorunlu klyordu. Ama, tm bu nlemler de sonu vermeyince, Sovyetler Birlii, i sorunlarna daha ok eilmek ve Batdan destek alabilmek iin dalmaya izin verdi. 1991 ylna sonulanan sre ardndan, Birlii oluturan lkeler bamsz birer lke haline geldi. Sovyetler Birliinin dalmasyla Souk Sava dnemi sona ermi ve yeni bir uluslar aras dzen gelimeye balamtr.

Soykrm: bkz. jenosid

Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesi-Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide

Birlemi Milletler Genel Kurulunun dnyada soykrm suunu nlemek amacyla 9 Aralk 1948de kabul ettii uluslararas szleme. Bu szleme ve taraf olan devletler gerek sava, gerekse bar zamannda izlenen soykrm (genocide) suunu bir uluslararas su saymakta ve bu suu nlemeyi bir ykmllk olarak kabul etmektedir. Trkiye 29 Mart 1990 tarihinde, 5930 sayl kanunla bu szlemeye taraf olmutur.

Smrgecilik (colonialism)

Bir devletin bir baka lkeyi igal ederek ynetmesi ve bu yntemden ekonomik kar salamas. Smrgecilik iki anlamda kullanlmaktadr. Geni anlamda ilkalarda kleci devletlerin evrelerindeki gsz lkelerin zenginliklerinden ve kle olarak insanlarndan yararlanmak iin smrgeletirmesidir. Bu anlamda Roma imparatorluu eski dnemlerin en byk smrgeci devletiydi. Dar anlamda ise, XV. yyn sonlarnda balayarak eitli Avrupa devletlerinin dnyann geni alanlarn keif, fetih, ilhak ve iskan etmeleridir. Bat Avrupa lkelerinde kapitalizmin baka lkelere nazaran daha hzl gelimesinin temelinde, dnya zerindeki doal zenginliklerin, hazr servetlerin ve ucuz emein smrlmesi yoluyla sermaye birikiminin hzlanmas yatmaktadr. Asya, Afrika ve Latin Amerikada yerel kaynaklara, kltrlere, tarihe, dine, dile ve rgtlenme deneyimlerine zarar verilerek, smrgeletirme sistemli olarak uygulanmtr. XX. yy.n sonlarna doru da smrgeletirme hareketi doal snrlarna ulanca, paylam sorunlar ortaya kmtr. Her iki dnya sava da smrgeciliin bir lde gerilemesi sonucunu dourmakla beraber bu konudaki nemli gelime, II. Dnya Sava sonrasnda ortaya kmtr. zellikle 1960larda hemen hemen tamamlanmtr. Bununla beraber, baz yazarlar bu siyasi bamszlklarn pek fazla nemli olmadn, emperyalist lkelerin yeni smrgecilik yntemleri ile benzeri smr ilikilerini farkl biimlerde yeniden oluturduklar grn savunmaktadrlar.

Bir devletin egemenliini baka topraklar ve halklar zerinde kurmas ya da geniletmesidir. Smrgeciliin tarihi ok eskilere gitmektedir. lkalarn devletleri de evrelerindeki gsz lkelerin kaynaklarndan yararlanmak iin onlar smrgeletirirlerdi. Daha sonra, XV. yzyln sonlarnda balayarak eitli Avrupa devletleri dnyann geni alanlarn keif, fetih, ilhak ve iskan etmeye balamlardr. Bu, XV. yzyldan beri Avrupa tarihinin nemli bir zelliidir. Smrgecilie ok yakn olan Emperyalizm smrgeciliin bir biimidir. Emperyalizm, Avrupann byk devletlerinin XIX. yzyln ikinci yarsnda teki ktalar zerinde genilemelerine verilen addr. Bugnk tanmlan ile, Avrupada kuvvet politikasnn, devletleraras srtme ve ekonomik rekabetin denizar blgelere yaylmasdr. Smrgeciliin tarihi ok gemilere dayansa da, Avrupann XIX. yzylda endstri devrimi sonucu karlat ekonomik ve toplumsal sorunlara zm getiren yntem olarak yenidir. Smrgecilik olgusunun temelinde u unsurlar yatmaktadr:

1) Ekonomik unsur,

2) Demokratik unsur,

3) Gvenlik endiesi,

4) Ulusal itibar ve byklk duygusu.

20. yzylda ortaya kan iki Dnya Sava, smrgeciliin gerilemesi sonucunu dourmutur. 1960larda balayan hzl uluslama sreci, hemen hemen smrgeciliin sonunu gsteriyordu. Ve 1989 ylnda Dou Avrupada balayan rejim deiiklii, ve souk sava simgeleyen Berlin Duvarnn yklmas ile II. Dnya Savandan sonra balayan sre sona ermeye balad.

Smrgecilik kartl-Anti colonialism

Smrge ve kolonyal ynetime muhalefet.

Sputnik Olay, 1957

Sovyetler Birliinin 4 Ekim 1957de yapay bir uyduyu, yani Sputniki uzaya yerletirmesi. Bu baar Sovyetler Birliinin 1949 ylnda atom gizlerini elde etmesinden sonra, imdi ktalararas fze yapmn da gerekletirdiini vurguluyordu. Sovyetler Birlii o ana kadar, atom silahna sahip olmasna ramen, bu silah ABDnin topraklarna kadar frlatacak teknikten yoksundu. imdi bir yapay uyduyu uzaya yerletiren Sovyetler Birlii, ayn fzenin ucuna atom silahn da kolaylkla yerletirebilirdi. Bu olay ABD ve NATOnun stratejilerini temelden deitirmitir. Bu olaytan sonra ABD, Sovyetler Birliine yakn olan mttefiklerinin topraklarnda Orta Menzilli Gdml Fze (IRBM-Intermediate Range Ballistic Missile) yerletirmeyi dnmtr.

Sri Lanka Konferans, 1976

Balantsz lkelerin devlet ya da hkmet bakanlarnn Sri Lankann bakenti Colomboda (yeni ad Srilanka) yaptklar toplant. 1975 ylnda Perunun bakenti Limada yaplan Dileri Bakanlar toplantsnda yeni tam yelik ve gzlemcilik teklifleri ele alnm, uluslararas para sisteminin yeniden dzenlenmesi konusu grlmt. Balantszlar Koordinasyon Brosunun 1976 yl balarnda yapt toplantda ayn konu nem tarken, ayn yln Temmuz aynda Hindistann bakenti Yeni Delhide yaplan bir baka toplantda da Balantsz lkelerin kitle iletiim aralar ile ilgili konularda yapabilecekleri ibirlii zerinde durulmutur. Zirveden nce Sri Lankann bakenti Colomboda yaplan Dileri Bakanlar toplantsnda konferansa eitli statlerde katlacak lkeler belirlenmi ve Koordinasyon Brosunun on yedi olan ye says yirmi bee karlmtr. Konferansta, Balantszlar hareketinin genel durumu, baz smrgelerin bmszlklarna kavumalar, Gney Afrika ve rk ayrm sorunu, Ortadou ve Filistin sorunu, Hint Okyanusu ve Korenin silahtan arndrlmas konular grld. Kbrs sorununa ilikin olarak da, Trkiyenin tamamen aleyhine bir ifade siyasal bildirgede yer almtr.

Stalin aleyhtarl-Destalinization

Stalinin grlerini yok etme abalar.

Stalin, Josif

Asl ad Joseb Vissarionovi Cugavili (Doumu 21 Aralk 1879; lm 5 Mart 1953). Sovyetler Birlii Genel Sekreteri (1922-53) ve SSCB Bakan (1941-53). eyrek yzyl boyunca snrsz bir otoriteyle ynettii SSCByi dnyann en gl lkeleri arasna sokmu, Stalinizm adyla anlan ekonomik ve siyasal dnce ve uygulamalar 1980lerin sonlarna dein sosyalizm tarihine damgasn vurmutur. Kurumsal olarak, dnya devrimi olmadan da Sovyetler Birliinin ayakta durabilecei inancyla tek bir lkede sosyalizm fikrini ortaya att. Bu reti, ileri ekip eviren orta kademe parti kadrolarnca benimsendi.

Stalin, 1928de Leninin Yeni Ekonomik Politikasna (NEP) son vererek, birbirini izleyen be yllk planlarn sk merkezi disiplinli altnda hzlandrlm, sanayileme program balattmtr. 1937de SSCB toplam sanayi retiminde

ABDnin ardndan dnyada ikinci sraya yerleti.

II. Dnya Savanda Stalin hi umut vermeyen bir balangcn ardndan byk iradesi, enerjisi ve rgtleyicilii ile savaan taraflarn st yneticilerinin en baarls oldu. Bu dnemde Sovyetler Nazizme kar zikzakl bir politika izledi. Sava iindeki ve sonundaki dzenlemelerde barol oyuncularndand.

Stalin, resmi aklamaya gre, bir beyin kanamas geirerek ld.

Statko Politikas (status quo policy)

Hem i hem d hem de uluslararas politika kavramdr. Statko politikas ile biim, dzen ve istikrar isteyen politika anlatlmak istenmektedir. Yani var olan yapy korumak isteyen politikadr. Uluslararas politika asndan ise sava devletler arasndaki grmelere temel olarak kabul veya teklif edilen ve savatan nceki var olan durumdur. Eer bir devlet uluslararas sistemdeki mevcut g dengesinin srmesini istiyor ve bu sistemi ayn amaca ynelik abalar ile destekliyorsa o devlet statkocu bir d politika izliyor demektir. Statko politikas emperyalist ve revizyonist politikalarn kartdr.

Stoica Plan, 1957

1957 ylnda Romanya Babakan Chivu Stoica, kendi ad ile anlan ve Balkanlarda ibirliini savunan bir plan ortaya att. 17 Eyll 1957 tarihinde aklanm bulunan plann nemli noktalar unlardr: 1-Balkanlardaki ekonomik ve kltrel gelimenin u aamasnda, blge lkeleri arasndaki ilikilerin gelime ve glenme imkanlar ok byktr. 2-Balkanlarn baz devletleri arasnda zlmemi anlamazlklar vardr, ama bunlar ibirliini engellememelidir. 3-Ekonomik ibirliinin gelitirilmesi Balkan lkelerinin yararna olacaktr ve bu yzden ortak ekonomik giriimlerde bulunulmaldr. 4Balkan halklar arasnda kltrel balar glendirilmelidir. Stoica Plann nemli bir zellii nkleer silahlardan arndrlm Balkanlardan sz etmemesidir.

Stoica, 1959 Hazirannda ibirlii nerisini tekrarlad. Bu nerinin nceki plandan farkl zellii vardr. 1-Balkanlarda nkleer silahlardan arndrlm bir blge kurulmasn ngryordu. Burada ama ABDnin, Trkiye, Yunanistan ve talyaya yerletirmi olduu fzelerdi, bunlarn sklmesini ama edinmiti. 2-Bu plann arkasnda Sovyet destei birincisinden ok daha ak ve glyd. 3-birliinin alan talyay da alacak bir ekilde geniletilmiti.

Strateji (strategy)

Bir savata siyasi iktidarn belirledii, amaca ulamak iin askeri kuvvetleri kullanma sanat. Modern bir savata bir milletin veya milletler birliinin savunmasnda askeri, siyasi, iktisadi ve manevi gleri birarada kullanmak ve dzenlemek sanat. Genel (siyasi) strateji, bir devlet veya koalisyon gtt siyasete uygun olarak setii hedeflere ulamak zere her eit aracn kullanlmas ve her alanda tedbir alanmasdr. Topyekn strateji, Marksist, Leninist nazariyecilere gre srekli snf mcadelesini ynetme bilimidir.

Taktikten farkl olarak strateji birka basit ilkeye dayanr. Bunlarn ilki g ilkesidir. Sava ynetecek kumandan belli bir karar almal ve btn harekatn ayn hedefe ynelebilmesi iin bu karardan dnmemeyi bilmelidir. Fakat bu kararn gerekleebilmesi ancak dmana zorla kabul ettirilmesine baldr. Dolays ile gvenlik ilkesi btn askeri glerin kumandannn iradesini baltalayabilecek dman kuvvetlerinin her trl harekatna kar tetikte bulunmalarn gerektirir. Kuvvet iktisad ilkesi ise kumandana elindeki birlikleri ll bir ekilde eitli hedeflere ynelterek ve ihtiyatta gl birlikler bulundurarak ikinci derece nemli saylan hedeflere asgari kuvvetli, ama hedefe ise azami kuvvetle saldrmay emreder. Geri savan alabildiince geni cephelere yaylmas ve silahlarn olaanst bir ekilde gelimesi askeri harekatn ynetimini hayli zorlatrmtr ama stratejinin yukarda saylan ilkeleri bugn de geerlidir.

Stratejik Nkleer Silahlar (strategic nuclear weapons)

ok uzun mesafeli dman topraklarndaki hedefleri vurmak iin dizayn edilmi nkleer silah. Bu silahlar uzun menzil fzeler ve bombalardan oluur. Aradaki menzil 10.500 kilometreye kadar kabilir. Silahlarn baz yere konumlandrlmken bazlar denizaltlarna yerletirilir.

Ktalararas balistik fzeler

Denizaltnda atlan balistik fzeler

Krz (cruise) fzeleri

Baz nkleer silahlar her biri ayr bir hedefe ynelen patlayc balklara sahiptir.

Stratejik nkleer silahlar, dman stratejik nkleer silahlarn tahrip eder, dman sosyal ve ekonomik organizasyonu sekteye uratr.

Stratejik Savunma Giriimi (Strategic Defence Initiatives-SDI)

Yldz savalar olarak da bilinir. SSCBnin olas nkleer saldrsna kar ABD ynetimince tasarlanan stratejik savunma sistemi.

SSCBnin ktalararas balistik fzelerinin uularnn eitli aamalarnda yok etmeye ynelik olan SDI, zerinde hala allmas ve gelitirilmesi ngrlen sistemleri gerektirmektedir. Sistemin esas, uzaya ve yeryzne konulandrlm lazer sava istasyonlarnn yok edici nlarn, eitli yntemlerle hareketli Sovyet hedeflerine yneltmesine dayanmaktadr. Sistemin bir baka nemli esi, havadan ve yerden frlatlan fzelere nkleer olmayan ldrc mekanizmalar ekleyerek, ABDye ait ktalararas balistik fze silolar gibi ana hedefler evresinde younlatrlm bir geri savunma kademesinin oluturulmasdr. Ayrca Sovyet saldrlarn ortaya karmak iin yeryzne, gkyzne ve uzaya yerletirilecek alclarda radar, optik aralar ve kzltesi n gibi tehdit alglayc sistemler kullanlmas ngrlmektedir.

ABD Kongresi 1980lerin ortalarnda konuyla ilgili almalar iin gerekli fonu

onaylad. Ama program, douraca askeri ve siyasal sonular ve teknik uygulanabilirlik asndan silah uzmanlar ve devlet grevlileri arasnda tartmaya yol at. SDIyi savunanlar etkili bir savunma sisteminin olas bir Sovyet saldrsn caydracan ne srmektedir. Programa yneltilen eletiriler ise, bu sistemin ABDyi tmyle bir nkleer saldrdan koruyamayaca, programn her iki sper gc hem savunma, hem saldr alannda ok pahal bir yarmaya srkleyecei, program iki sper gc de birden fazla antibalistik fze ssn yasaklayan 1972 tarihli Antibalistik Fze Antlamasna ait 1974 Protokoln tehlikeye drecek ve genelde, silahlarn snrlandrlmasna ynelik anlamalarn gerekleme olasln zayflatacaktr.

Stratejik Silahlarn ndirimi Antlamas (START)

1980de ABD Bakan olan Ronald Reagan, balangta SALT II antlamasna kar bir tutum taknmasna karn, byk lde NATOnun Avrupal mttefiklerinden gelen basklar karsnda Stratejik Silahlarn Azaltlmas Grmeleri (START) adyla bilinen bir neride bulundu ve ABD ile Sovyetler Birlii arasnda 1982 Hazirannda Cenevrede grmeler balad. Ancak, NATOnun Avrupaya Cruise ve Pershing II gibi orta menzilli fzeler yerletirmesi ve Reagann uzayda fze savunmas temeline dayananStratejik Savunma iriimi (SDI)almalarn balatmas zerine Sovyet taraf grmelerden ekildi.

1985 ylnda yeniden balayan START grmeleri daha kolay anlamaya varmak iin ayr blme ayrld. Stratejik nkleer silahlar, orta menzilli fzeler ve uzay silahlar. ki nderin 1986 Ekiminde katld Reykjavik zirvesinde grmeler, Reagann SDIda srar yznden baarya ulaamamsa da, 1987de orta menzilli fzeler zerinde anlamaya varlmasyla STARTn nndeki engeller kalkt. Sovyetler Birlii, 1989 Eyllnde SDI konusunda yumuamad ve ABDnin yeni Bakan George Busha grme nerisinde bulunuldu. lk nder 1990 Hazirannda Washingtonda bir araya gelerek START kapsamna giren konularda bir n anlamaya vardlar. ABD ile Sovyetler Birliinin sava balklar saysnn 12.000den 9.000 dolayna indirilmesi ngrlmekteydi. 31 Temmuz 1991de Moskovada Bush ve Gorbaov START I Antlamasn imzaladlar. Anlama, ABD ve Sovyet stratejik nkleer glerinde yaklak %25 ile %30 orannda bir indirime gidilmesini ngryordu. Buna ek olarak, anlama koullarna uyulup uyulmadn izlemek zere geni ve nceden izin almay gerektirmeyen bir

yerinde denetim sistemi kurulacaktr.

Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri (SALT)

Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri (Strategic Arms Limitation Talks-SALT) A.B.D. ile Sovyetler Birlii arasnda stratejik nkleer silahlarn, frlatma sistemlerinin ve bunlarla ilgili saldr ve savunma silah sistemlerinin denetimi zerinde anlamaya varmak amacna ynelik abalardr. SALT grmeleri ilk olarak 1969 ylnda Helsinkide balad. Balangtaki ama, taraflarn o srada yapmay tasarladklar fze-kart silah sistemlerinin (AntiBallistic Missiles-ABM) snrlandrlmas ya da tmyle ortadan kaldrlmasyd. Daha sonra u konular da grmeler iine alnd: Nkleer denemeleri kapsaml bir biimde yasaklama, belirli blgenin silahlardan arndrlmas, belirli tipte nkleer silah frlatma sistemlerinin saylarnn snrlandrlmas, ok balkl nkleer fzelerin (MIRV) saysna bir tavan konmas, fze-kart silah depo alanlarnn azaltlmas ve snrl savan genel bir nkleer savaa doru trmanmasndan kanlmas.

Stresa Antlamalar, 1935

Almanyann Versay Antlamasnn en nemli hkmlerini tek tarafl olarak feshetmesi zerine imzalanan antlamalar. Almanyann Versay hkmlerine aykr bir ekilde silahlanmas sonucu Fransa, talya ve ngiltere arasnda, 14 Nisan 1935te Stresa Antlamalar imzaland. Almanyaya kar ortak bir cephe kuran bu antlamalar, Almanyann hareketini belirtiyor protesto ediyor, Locarno anlamalarna olan ball ve Avusturyann bamszln koruma amacn ifade ediyordu.

Sulularn iadesi-Extradition

Adi su iledikten sonra baka bir lkeye giden kiinin, bu suu iledii lkeye geri verilmesi. Genelde siyasi sulular geri verilmez. Dier trdeki sular, baz prosedrler yerine getirilerek iade edilirler. ade konusunda iki nemli kriter vardr:

a-ki lke arasnda sulularn iadesi konusunda bir anlama bulunmas,

b-lendii lkede su saylan o fiilin, sulunun kat dier lke hukukunda da su saylmas.

Srdrlebilir Kalknma Komisyonu-Commission on Sustainable

Arlk 1992 tarihinde BM nin Brezilyadaki zirvesinde alnan kararlar uygulamak zere kurulan komisyon.

Srekli Tarafszlk: bkz. Daimi Tarafszlk

Srgnde Hkmet (government in exile)

Uluslararas hukukta zel bir hkmet biimi ve buna dair tanmadr. Hukuki bakmdan, hkmetlerin, devlet topraklar zerinde egemen tek otorite olmalar temel kuralken, baz zel durumlarda (sava gibi) devlet topra zerindeki otoritesini kaybetmi hkmetler, dier devletler tarafndan hala lkelerin legal hkmeti olarak tannabiliyorlar. Byle hallerde lkesini uluslararas kurulularda temsil etme yetkisi de bu srgnde hkmette oluyor. II. Dnya Sava srasnda lkesi Almanya ve talya tarafndan igal edilmi baz hkmetler ngiltereye snmlar ve srgnde hkmet saylarak bunlara kimi hukuksal ve siyasal ilemlerde bulunma imkan tannmt.

Svey Bunalm, 1956

Msr Devlet Bakan Genel Abdlnasrn 1956 Temmuz aynda Svey Kanaln milliletirmesiyle ortaya kan bunalm. Bu davranla, Bat Avrupann petrol yolu artk Nasrn denetimi altna girmi ve zellikle Fransa

ve ngiltere iin ok karl olan Kanal irketi elden kmtr. Sorunu zmek iin toplanan Londra Konferans (Austos 1956) ve B.M.den zm kmad. Bunun zerine ngiltere ve Fransa Kanal blgesine ortak bir harekat dzenlemeyekarar verdiler. Bu iki devlet Msra kar hava saldrsna giritiler ve 5 Kasmda hava saldrs yerini parat birliklerinin indirilmesine brakt. ABD ve SSCB bu ak saldrya kar BMde cephe aldlar. Bu basklar karsnda nce ngiltere, daha sonra da Fransa geri ekildi. Msr bu olaydan sonra Kanal zerinde tam denetim salad.

Sykes-Picot Antlamas, 9 Mays 1916

I. Dnya Sava srasnda, ngiltere ve Fransa arasnda yaplan ve Osmanl Devletinin paylalmasn ngren gizli antlama. 1915te Arabistan yarmadasn ele geiren ngiltere, Osmanl devletine kar ayaklanan Mekke erifi Hseyini destekleyerek Irak ve Filistin topraklar zerinde kendisine baml bir Arap devleti kuracakt. Fransa byle bir plana kar kp ngiltereye bask yaparak yeni bir antlama yaplmasn istedi. Rusyann onay ile imzalanan bu antlamaya gre; I-Rusyaya, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis ile Gneydou Anadolunun bir ksm, II-Fransaya, Dou Akdeniz blgesi, Adana, Antep, Urfa, Diyarbakr, Musul ile Suriye kylar, III-ngiltereye Hayfa ve Akka limanlar, Badat ile Gney Mezopotanya verilecekti ve IVFransa ile ngilterenin elde ettii topraklarda Arap devletleri konfederasyonu veya Fransz ve ngiliz denetiminde tek bir Arap devleti kurulacak Vskenderun serbest liman olacak VI-Filistinde, kutsal yerleim yeri olmas nedeniyle bir uluslararas ynetim kurulacaktr.

am Deklarasyonu, 5 Mart 1991

5 Mart 1991de Irakn Kuveyti igaline kar oluturulan Mttefik lkesi Dileri Bakanlar amda biraraya geldiler. Msr, Suriye ve Krfez birlii Konseyi lkeleri arasnda yaplan grmeler sonunda yer alan bildirgede Krfezde gvenliin salanmas iin bir Arap bar gc ve entegre savunma sisteminin kurulmas karar alnd belirtilmekteydi.

ark meselesi-Eastern quaestion

lk kez 1985 Viyana Kongresinde kullanlan ve Osmanl Devletinin yaad toprak btnl krizinin Avrupal glerce nasl alglandn ortaya koyan niteleme.

anslye-Chancellor

Almanya ve Avusturyada hkmet bakanna verilen ad.

artsz Teslim (unconditional surrender)

Sava srasnda avantajl tarafn dierine kar ne srd sava sona erdirme koulu. artsz teslim szkonusu olduunda kaybeden taraf, kazanan tarafn uygun bulunduu her koulu ve zorunluluu yklenme durumundadr. Byle bir durumda kazanan taraf dierinin lkesini igal edebilecei gibi, bu lkede sava sulusu olarak grd kiileri cezalandrabilir ve nihayet sz konusu lkenin sosyal, siyasi ve ekonomik yapsnda baz deiiklikleri gerekletirebilir.II. Dnya sava sonrasnda mttefikler savan sona ermesi iin Almanya ve yandalarnn artsz tesliminde kararl olduklarn 1943 Casablanca Konferansnda D. Rooseveltin konumasyla dile getirmilerdir. Sonuta da Almanya artsz teslimi kabul etmitir. Bugnk Birlemi Milletler dzeni iinde bu trden uygulamalar ok mmkn olmamaktadr.

ifreli Diplomasi-Cipher diplomacy

st dzey karar verici, diplomat ya da grevliler arasnda yaplan ve dardan mdahale edilemeyecek ekilde ifreli grmelere dayanan diplomasi biimi.

ovenizm-Chauvinism

Ar llere vardrlan milliyeti tutum. ovenizmde abartl bir vatanseverlik duygusu ile kendi milletinin en stn olduu inanc birbiriyle iie gemitir. Kendini bazen stn rk ya da yabanc dmanl eklinde gsterir. Kavram,

Napolyonun askerlerinden Nicholas Chauvinin kendi lideri ve lkesine gsterdii kr krne ballk nedeniyle gsterdii sapkn tavrdan tremitir. Bu dnemden itibaren de ar nitelikte, bakalarna hayat hakk tanmayan trden bir milliyetilik anlay ovenizm olarak adlandrlmtr. II. Dnya Sava ncesinde Nazi Almanyasndaki Alman milliyetilii ovenizmin belirgin rneklerindendir. U (t-u) Tahkim, hakemlik-Arbiration

Uluslararas uyumazlklarn bar ve hukuka uygun bir biimde zmne ynelik yntemlerden birisi. Tahkim, 1907 La Haye Szlemesi ile yasalamtr. Buna gre uluslararas hakemliin amac, devletler arasndaki uyumazlklarn, taraflarn seecei yarglar tarafndan hukuki yntemlerle zlmesidir. 1929 ylnda Milletler Cemiyeti tarafndan kabul edilen Hakimlik Genel Senedi, 1952de BM tarafndan belli deiikliklerle birlikte aynen benimsenmitir. Tahkimde en nemli koul, taraflarn kendi arzular ile bavurmu olmalardr. Taraflar arasnda yaplan bir szleme ile kurulan ve ynetimi ile ileyi kurallar belirlenen hakemlik ilevi, tek sayda olmak kouluyla birok ahstan oluabilir. Tahkimde hakemin verdii karar balaycdr ve bir st otoriteye bavurma seenei yoktur.

Takmada devleti-Archipelagic state

Birbirine yakn kk adacklar zerine kurulmu devlet.

Taktik Silahlar (tactical weapons)

Gnmzde modern silahlar, genellikle stratejik ve taktik silahlar olarak iki ana grupta toplanmaktadr. Dier bir snflandrma da nkleer silahlar ve konvansiyonel-klasik-silahlar eklindedir.

Taktik silahlar, savan btn deil, bir cepheyi, bir harekat alann ilgilendiren, dar bir blgede etkili ve kk bir birlik tarafndan kullanlan ksa menzilli silahlardr. Hemen hemen btn konvansiyonel silahlar ayn zamanda

taktik silah trleridir (top, tank, tanksavar silahlar, btn piyade silahlar, ksa menzilli fzeler ve benzeri silahlar gibi).

Nkleer silahlardan da taktik nemde olanlar bulunmakta ve bunlarn en son tiplerine kk nkleer silah anlamna gelen Mininuces ad verilmektedir. Ayrca, taktik nkleer silahlardan gc 1ila 20 kilodan arasnda deimekte olup, yzeyden-yzeye (karadan-karaya) kk ve ksa menzilli fzelerde balk halinde atlabilen, nkleer mayn halinde bulunabilenler de vardr. Bugn iin Avrupadaki NATO kuvvetlerindeki taktik silah saysnn 7-8000 kadar olduu uzmanlarca aklanmaktadr.

Tamamlanmam Nkleer Yaylma Sistemleri

ABD ve Sovyetler Birlii (Rusya) dnda baka lkelerin de nkleer gce sahip olduu sistem. ABD ve Sovyetler Birliinin (Rusya) yan sra dier glerin de minimum nkleer caydrma kapasitesi vardr. Bu sistemde, kk glerin byk glerle veya birbirleriyle ittifaklar oluturmas olasdr. Savalar snrl nitelik tamakla birlikte, uluslararas sistemdeki gerginlik ile yerel ve dier lkelerin iilerine karma eilimi artmakta ve uluslararas hukuk normlarna uyulma eilimi de azalmaktadr.

Tampon devlet-Buffer state

Corafi konumu bakmndan birka gl devletin arasnda bulunan kk ve gsz devlet. Byk g merkezleri arasnda bu tr bir devletin varl, iki fonksiyon grebilir. Bu trden bir devlet ya gl devletlerin dorudan kar karya gelmelerini nleyerek kk gerginliklerin atmaya dnmesini engeller ya da gl bir devlet, evresindeki gsz devletleri, kendi lkesinin gvenlii iin tampon blgeler olarak grr ve kendisine dardan ynelecek bir saldry bu tampon lkelerin topraklarnda karlamay planlar. Avrupa ve Sovyetler Birlii, Souk Sava dneminde Dou Avrupa lkelerini bu ekilde grmlerdi.

Tanmlanm yattrclk-Defined appeasement

ki devlet arasndaki gerilimi, sz konusu anlamazla konu olan temel unsur yada unsurlar belirleyip ortadan kaldrarak azaltma yntemi.

Tarafszlk (neutrality)

Bir devletin baka iki devlet veya devletler arasndaki savan fiilen ve hukuken dnda kalmas ve savaan devletlerin de bunu byle kabul etmesi. Tarafszlk doktrini hi deilse bar zamannda her trl askeri ittifaka katlmay reddeden retidir. zellikle bat ve komnist bloklar kar karya getiren anlamazlklarda bir hakemlik veya ekimserlik siyasetine sahip olanlarn gr byle idi.

Tarafszlk eitli ekillerde olabilir. 18 yy.da allm olan tam veya mutlak tarafszlk yannda noksan, snrl veya gzetici denen tarafszlk ortaya kmtr. Snrl tarafszlkta savaa katlma yok; ama taraflardanbirine yardm vardr. Bir dier tarafszlk da silah olandr. Bu ya ticaret gemilerini korumak iin refakatine sava gemisi vermek ya da tarafszla sayg gsterilmesini gven altna almak iin kuvvetli bir orduyu silah altnda tutmak eklinde olur. Daimi tarafszlk ise bir devletin dier devletlere bamszln ve lke btnln gven altna alnmasna karlk-meru mdafaa durumu harisava hakknda ve askeri ittifaklara girme hakknda vazgemesi demektir.

Tarafszlk baz haklar (toprak btnlnn ihlal edilmesi, ticari ilikilerde serbestlik) ve buna karlk baz ykmllkleri (dolayl dolaysz her tr atmaya katlmaktan kanma, sava halinde bulunanlara kar tam anlamyla eit davranma vs.) kapsar.

Tarafszlk Kanunu, 1935

ABDnin kriz iindeki Avrupa ile diplomatik ilikilerini belirlemesine ilikin kanun. 1933ten itibaren. Avrupann kriz iinde olmas karsnda ABD, Avrupa diplomasisinin bu krizler iine srklenmekten korkmu ve yalnzclk politikasna daha fazla balanmtr. Bunun iin 1935 Austos aynn iinde

Tarafszlk Kanunu karlmtr. Bu kanuna gre bir sava durumunda Bakan, savaan taraflara silah ve malzeme satlmasn yasaklayabilmekteydi.

Tarm politikas-Agricultural policy

Bir lkenin tarm kesimine ynelik uygulamalar. Sbvansiyon ve mdahaleler uluslararas ticarete zarar verecek boyutlara ulat an lkeleraras ilikileri zedeleyecek bir unsura dnr.

Tartma-Discussion

Diplomasinin normal aksiyonlarndan biri. Uluslar aras siyasetteki aktrlerin arpan menfaatlerine zm bulmay yada ibirlii yaplabilecek konular deerlendirmeyi hedef olan karlkl iletiim.

Tartmann ortak paydas-Common ground for discussion

Devletler aras bir mzakerede tartmaya temel tekil edecek ortak zemin, pazarlklarn zerine bina edilecei esaslar.

Tasarruf yetkisi anlamas-Dispositive treaty

Uluslar aras hukukta, bir devletin egemen olduu topraklar zerindeki hak ve ykmllklerini dorudan doruya etkileyen yada bunlar tartma konusu yapan anlama.

Takent Bildirisi, 1966

Hindistan ve Pakistan arasnda snr atmalar devam ederken Sovyetler Birliinin Pakistan Devlet Bakan Eyp Han ile Hindistan Bakan Lal Bahadur Shastri, 4 Ocak 1966 tarihinde Sovyet zbekistannn bakenti Takentte biraraya geldiler. ki nderin anlamaya vardklar bildiride, iki tarafn da anlamazlklarn zmnde kuvvet kullanmayacaklar ve birliklerin 5 Austos 1965teki yani atmalarn balad tarihten nceki yerlere ekilecei aklanyordu.

Tayvan Sorunu

Tayvann (milliyeti in) Birlemi Milletler yeliinden kartlmasyla sonulanan anlamazlk. BM Genel Kurulu, Arnavutluk ve dier yirmi yenin teklifi zerine Ekim 1971de, otuzbe aleyhte ve onyedi ekimser oya kar yetmi alt oyla ald bir kararla in Halk Cumhuriyetini BM yeliine kabul etti ve buna karlk Milliyeti ini (Tayvan) yelikten kard.

Terrizm (terrorism)

htilalci bir mcadele sistemidir. Bu sistemin yaratt havaya terr, sistemin taraflar veya uygulaycsna da terrist denir. Terrizm; yasad stratejik ve siyasal amalarn gerekletirmek iin bir grubun veya devletin, hedeflenen kitleyi yldrp, korkutarak, planl ve bilinli biimde iddet kullanmas ya da kullanma tehdidinde bulunmasdr. Terrizmin kural yoktur, amalar korku yoluyla istekleri dayatmaktr. Terrizm bir savatr ama bu savan alan belli deildir. Genelde terristlerin setii alanda taraflar kar karya gelir. Eylemleriyle, kitle iletiim aralarn kullanarak sorunlara dikkat ekmeye alrlar ve bunun iin de en kanl yollar semeye zen gsterirler.

Tescil-Enregistremant

Uluslar aras anlamalarn belirli bir kurulu veya organa tevdi ile kaydettirilmesi ilemi. Anlamalarn tescili, dnya politikasnda ve uluslar aras ilikilerde ak diplomasi denilen bar ve gven verici tutumlarn yerlemesini salamak zere ngrlen hukuki bir tedbirdir. Bylece gizli anlamalardan ve kuku yaratc durumlardan kanlmasnn salanaca

dnlmtr. BM Anayasasnn 102. maddesinde, anlama yapan devletlerin bavurmas ile sekreteryann tescil ilemini yaparak btn anlamalar yaynlamas esas kabul edilmitir.

Tibet Sorunu

in insanndan gerek rk, gerekse kltr bakmndan farkl olan Tibet halk, geleneksel olarak Dalai Lama ad verilen dinsel nder tarafndan ynetilmekteydi. Tibet 18. ve 19. yy.da inin etki alan iinde saylmaktayd. Ancak, 1913-1950 yllar arasnda zayf in ynetimi Tibetteki askeri varln srdrememi ve bundan yararlanan Dalai Lama, uzun sre lkesinin tam bamszlnn uluslararas alanda tannmas iin ok aba gstermise de, baarl olamamtr.

.H.C. kurulduktan sonra, inin bir askeri harekatndan endielenen Dalai Lama hkmeti, 1950 Nisannda in ile ilikilerinin dzenlenmesi iin giriimlerde bulunmaya balamtr. Bu giriimlere cevap olarak, Pekin hkmeti, Tibetin inin bir paras olduunu, corafi konumu yznden in ordusunu engellemeyeceini ve ngiliz ya da Amerikan yardmna gvenmemelerini aklad. 24 Ekim 1950 tarihinde ise, Tibeti anayurdun byk ailesi iine almak ve in ulusal savunma izgisini glendirmek gerekesiyle, Tibeti dorudan igal etmeye balad. gal hareketine en byk tepki, doal olarak Tibet hkmetinden ve igal gerekletii taktirde inle snr komusu olacak Hindastandan geldi. in Hkmeti nce Tibetin ynetimine hogrl davrand. Ancak daha sonra isyanlar bitmeyince, bask politikas balad. Bu bask, isyann tm Dou Tibete ve oradan da Bakente sramasna yol at. Bakaldr, 1959 Martnda in garnizonuna saldr olaynda doruk noktasna ulanca, in harekete geti ve kanl arpmalar sonucu tm Tibete egemen oldu. Dalai Lama ise Hindistana kat. Bu gelimeler, ilerde ortaya kacak olan in-Hint atmasnn temelini oluturmutur.

Ticari Kontrol Listesi-Commerce Control List

Amerikan Ticaret Bakanlna bal Endstri ve Gvenlik Brosu tarafndan ihracat kontrol altnda bulunan maddeleri gsteren liste. zellikle kimyasal maddelerle ilgili kstlamalarda sk sk kullanlr.

Ticari sivil toplum rgt-CONGO

Commercial NGO terimlerinin ksaltmasyla oluturulan kavram, uluslararas i evreleri tarafndan ihalelere katlabilmek, ihale kazanabilmek ve daha az vergi demek amacyla kurulmu olan sivil toplum rgtlerini belirtir.

Trmanma (escalation)

Savaan bir tarafn kendince gerekli grerek veya hasm tarafa giriilmi arttrma hareketine karlk olarak askeri imkanlarn hesapl bir biimde arttrmas. te yandan trmanmann, cepheye daha fazla asker sevkedilmesi, savata yer alan lke saysnn artmas, giderek daha byk alanlara yaylmas biiminde ortaya kmas da mmkndr. Gnmz stratejistleritrmanma olgusunu askeri atmalarda mmkn olduunca nlenmeye allan bir sre olarak grrken ayn zamanda bu srecin topyekn bir savan ortaya kn engelleyici bir fonksiyonu bulunduuna da iaret etmektedir. Alt dzeydeki bir younlukta balayan mcadelede eitli trmanma aamalarnda uzlamaya varlabilir.

Ayrca trmanma terimi Atom ann strateji terimleri arasnda yer alr ve atom silahlarnn gcnn nne geilmez bir biimde hzlanmasn belirtmek iin kullanlr.

Trmanma politikas-Escalation policy

Snrl bir atmann giderek younlamas. Trmanma, askeri atmalarda mmkn olduunca nlenmeye allan bir sre olsa da, kimi zaman trmanma politikalar, topyekn bir savan ortaya kn engelleyici fonksiyon grebilmektedir. Dk younlukta balayan bir mcadele, eitli trmanma aamalarnda (daha fazla asker yma, silahlarn tahrip gcn arttrma vs.) taraflarn uzlama ve gerilimi trmandrmaktan vazgeme imkan tanyacandan, birdenbire st dzey younlukta ba gsteren bir savatan daha az zararl olabilmektedir.

Tonkin Krfezi Olay, 1965

Kuzey Vietnamn bombalanmasna yol aan Tonkin Krfezinde Turner Joy ve Maddox sava gemilerinin batrlmas. Tonkin Krfezi olaynda ABDnin Kuzey Vietnama verdii karlk ok sert oldu. 5 ubat 1965 tarihinde Vietkong, Pleikvdaki Amerikan kampna bir saldrda bulundu ve sekiz Amerikal ld, bu olay, Tonkin Krfezi Olay ile birlikte, gelecek yl boyunca Kuzey Vietnam yerle bir edecek korkun Amerikan bombardmannn da balangc oldu.

Bu bombalama istenen sonucu vermemitir. Ho Chi Minh, Amerikann havadan trmanmasna yerden gney szmalar artrarak karlk verdi. Bunun anlam artk Vietkongu yenmek iin kara kuvvetlerinin savaa girmesiydi.

Toprak dlk-Exterritoriality

Bir lkedeki yabanc diplomatik temsilcilik binas ile ona ait bahe ve arazilerin o yabanc lkeye ait toprak paras saylmas ve dokunulmazla sahip olmas. Exterritorrialite rejimine tabi yerlerde, iinde bulunduu lke kanunlar geerli deildir; polis ve dier kamu grevlileri diplomatik temsilcinin izni olmadan bu yerlere giremez. Yabanc lkelerdeki askeri mezarlklar da ayn rejimden yararlanr.

Topyekn Sava (Total war/All out war)

amzda savan ulat aama. Eski dnemlerde sava daha ok sonucu sava meydanlarnda belli, mcadeleye girien ordularn baar veya baarszl ile belirlenen bir grnme sahipti. Ancak 20. yy. gelimeleri durumu deitirdi. rnein hava kuvvetlerinin ordulara katlmas cephe gerilerinin vurulabilirliini arttrd. Topyekn savan baz zellikleri vardr:

a) lke halknn tm savaa katlr. Yani sava ile ilgili abalarda yer alr.

b) Kar tarafn halk bunaltlmaya bylece savaa direnme arzusu ve gc azaltlmaya allr.

c) Modern silahlarn kullanlmasyla hedeflerin kk lekli tahribi sz konusu olmaktadr.

d) lkenin ounun mcadele iinde yer almas sonucu sava global bir nitelik kazanr.

e) Dman tarafn halkn hedef alan youn moral ve ideolojik kampanya alarak mcadele kar tarafa ynelik bir hal seferi biimine sokulmaktadr.

f) Klasik sava kurallar genellikle taraflarca pek dikkate alnmamaktadr.

Gnmzde topyekn savan bir anlam da yerel bir nkleer savatr. Taraflarn kesin bir zafer elde etmek iin btn g ve kaynaklarn seferber ettikleri byk savatr. Tarih boyunca savalarn boyutlar siyasal olmaktan ok ekonomik ve toplumsal nitelikte olmutur. Basit toprak ilhaklarnn genelde kyasya savalara yol amas bu durumu yanstr. Tarihte en kanl atmalar ideolojik ayrlklarn yolat durumlar, i savalar ve din savalarnda grlmtr. Byk kle nfuslar olan Eski Yunan ve Romada bile k dnemlerine dein topyekn sava grlmemitir. Savan belli kurallara uygun yrtleceine kar kan Prusyal askeri strateji uzman Carl Van Clausewitz topyekn sava kavramn bugnk anlamyla kullanan ilk yazarlardandr.

20. yy.daki iki dnya sava birok ynden snrl olmakla beraber genelde topyekn veya en azndan tarihin en topyekn savalar saylr.

Treshold Antlamalar, 3 Temmuz 1974

Yeraltnda Nkleer Denemeleri Snrlandran Antlama ve Ek Protokol. Yeraltnda yzelli kilo tonu aan nkleer g denemelerini yasaklayan antlama. 3 Temmuz 1974te imzalanan antlama ile taraflar, denemeleri en aza indirmeyi de kabul etmilerdi. Ek protokol ise taraflarn nkleer denemeleri ile ilgili verileri birbirlerine aktarmalarn ngrmektedir. Antlama, ABD Senatosunca onaylanmad iin yrrlkte deildir.

Trianon Bar Antlamas, 4 Haziran 1920

Macaristan ile tilaf devletlerince I. Dnya Savan bitiren antlama. Bu antlamayla Macaristan komu lkeler olan ekoslavakya, Yugoslavya ile Romanyaya toprak brakmak zorunda kalmtr.

Truman Doktrini

kinci Dnya Sava sonunda Yunanistanda komnistlerle i sava bagstermi, Trkiye de 1945 ve 1946 dneminde Rusyann Kars ve Ardahan zerindeki toprak ve Boazlarda s elde etme istekleri ile karlamt. Sava sonras dnyas dier baz blgelerde de scak sava izleyen bir souk sava durumuna girmekteydi.

Bu atmosfer iinde, 1947 Martnda ABD Bakan Truman, Kongreden Trkiye ve Yunanistana askeri yardm iin 400 milyon dolarlk bir denek istedi ve bunu elde etti. Bylece, yeni bir AmerikanYardm dnemi balamtr. Nitekim birka ay sonra da, Dileri Bakan Marshall Avrupa lkelerinin savata tahrip olan ve zayflayan ekonomilerini glendirmek amacyla Marshall Plan adyla anlan yeni yardm kararn aklam ve Avrupa Kalknma Program (European Recovery Program) olarak da anlan yeni yardm sistemi kurularak Trkiye de dahil birok Bat Avrupa lkesine ekonomikyardm balamtr. Truman Doktrini ile yaplan 400 milyon dolarlk yardmdan Trkiye, Yunanistandan daha az bir yardm almtr (100 Milyon Dolar).

Tuna Komisyonu-Danube Commission

19 Austos 1948 tarihinde imzalanan Belgrad Szlemesi ile kurulan komisyon. Tuna Nehrinden Karadenize kaar serbest gemi tamacln salamak ve koullarn gelitirmek iin alr. yeleri: Avusturya, Bulgaristan, Macaristan, Yugoslavya, Romanya, ek Cumhuriyeti, Slovakya.

Tretilmi mdahale fiyat-Derived intervention price

Uluslar aras ticarette, paketlenmi ttn iin, ileme masraflar kadar arttrlm mdahale fiyatdr.

Trk-Alman ttifak, 3 Austos 1914

Osmanl mparatorluunun I. Dnya Savana girmesine neden olan ittifak antlamas. Alman-Osmanl ittifak I. Dnya Sava baladktan sonra, 2 Austos 1914te hazrland ve birgn sonra imzaland. ttifaka gre, Almanya ve Osmanl devleti, Avusturya ile Srbistan arasndaki atmada tarafsz kalacaklard. Ancak, bu atma bir Alman-Russavana dnrse(ittifak imzalandnda dnmt bile). Osmanl devleti Almanyann yannda savaa katlacakt. Buna karlk, Osmanldevletinin toprak btnl Rusya tarafndan bozulunca, Almanya Osmanl devletine yardm edecekti. Bu ittifak antlamas Osmanl Devletinin geleceini Almanyaya balamtr.

Trk-Sovyet Dostluk ve Saldrmazlk Pakt, 1925

ngiltere ve Milletler Cemiyetinin Musul sorunundaki tutumlar ve ngilterenin 1925te Dou ayaklanmasn kkrtmas Trkiyeyi Sovyetler Birliinin desteini arama yoluna itmitir. Sovyetler Birlii de ayn yl imzalanm bulunan Lokarno Antlamalarn kendisine ynelik dzenlemeler olarak yorumlam ve bunlarn sonucu olarak, iki devlet arasnda 17 Aralk 1925te

bir Tarafszlk ve Saldrmazlk Antlamas imzalanmtr. Bu antlamaya gre, iki devlet birbirine saldrmayacak, taraflardanbiri saldrya urad takdirde teki tarafsz kalacak ve taraflar birbirlerine ynelik siyasal dzenlemelere girmeyecekti. Ayrca, taraflar nc devletlerle siyasal nitelikte antlamalar imzalamadan nce birbirlerine danacaklard.

Trk Ulusal Kurtulu Sava

30 Ekim 1918 tarihinde Osmanl hkmetince imzalattrlan Mondros Silah Brakmas tilaf devletlerince yalnz sava sonrasnda yaplan gizli antlamalarda belirtilen yerleri igal hakkn vermemekte, ayn zamanda u iki nemli hkm de ngrmekteydi. (i)Boazlar blgesi igal altna alnacak ve (ii)tilaf devletleri gvenliklerini tehlike altnda grdkleri blgeleri de igal edebileceklerdi. te I. Dnya Savann galip devletleri, anlamalarda sz konusu edilen Mezopotamya ve Kilikya gibi snrlar hi de belirli olmayan blge adlarna ve yukardaki maddeye dayanarak, Trklerin iinde yaayaca snr srekli kuzeye, Anadolunun ilerine doru zorlamaya balamt.

Bu kt koullar altnda, Mustafa Kemalin nderliinde Anadoluda balayan Ulusal Kurtulu Hareketi, Temmuz-Eyll 1919 tarihleri arasnda Erzurum ve Sivas Kongreleri ile rgtlenmi ve mcadelenin amalar bu kongrelerde ana hatlar ile belirlenmitir. Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr, geici bir hkmet kurulacaktr ve Manda ile himaye sistemleri kabul edilemez.

Anadoluda bu rgtlenme abalar olurken, Osmanl Meclis-i Mebusan 28 Ocak 1920 tarihinde son toplantlarnda, ulusal kurtulu hareketinin temel ilkelerini Misak- Milli ad altnda ilan etmitir.

Misak- Milli ulusal ve blnmez bir Trk lkesinin snrlarn izmi, bunu Osmanl ynetim ve gelenekleri ile balantnn kesildiini tm dnyaya aka ilan etmitir. slam dnyasna nclk yapmak iddiasnda bulunan ok uluslu bir imparatorluk yerine, mtecanis bir ulus-devlet kurulacakt ve yeni Trkiyenin gc buradan kaynaklanyordu.

Trk ulusal kurtulu hareketinin kronolojik seyri yle olmutur. 23 Nisan

1920de TBMMe ald. 2 Aralk 1920 tarihli Gmr Antlamas ile doudaki harekat sona erdi. Gmrden sonra Sovyetler Birlii ile 16 Mart 1921de Moskova Dostluk Antlamas imzaland. Bununla Sovyet Rusya, Misak- Milliyi tanyordu. 10 Ocak 1921 I. nn Sava, 31 Mart 1921 II. nn Sava, 23 Austos-13 Eyll 1921 Sakarya Meydan Muharebesi, 20 Ekim 1920de Fransa ile Trkiye arasnda yaplan Ankara Antlamas. Bu antlamayla iki devlet arasndaki sava durumu sona eriyordu. 30 Austos 1922 Byk Taarruzun baaryla sonulanmas. 9 Eyll 1922 Mudanya Brakmas, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lausanne Bar Antlamas ile Trk Ulusal Kurtulu hareketi baaryla sonuland. Osmanl imparatorluunun kllerinde bir devlet oluturuldu.

U-2 Ua Olay

U-2 olay, yalnz Dou-Bat ilikileri asndan deil, ayn zamanda Trkiye asndan da nemli sonular dourmu bir souk sava olaydr. ABDnin baz NATO lkeleri ve bu arada Trkiyedeki slerinden kalkan uaklarn faaliyetleri sorunu, U-2 haberalma uann drlmesi zerine alevlenmi ve SovyetAmerikan ilikilerinde nemli bir bunalma yol aarak, souk sava iddetlendirmitir. U-2 olay, Amerikan yneticilerinin, Sovyetler Birliinin 1949 ylnda atom tekelini ortadan kaldrmasndan sonra duymaya baladklar derin gvensizliin dorudan bir sonucudur. U-2 ua bir fze gibi havalanabilmekte, 10 saniye iinde 300 metre ykselmekte, 30.000 metre ykseklikte, gsz olarak 300 mil gzkebilmekte ve yakt almakszn yedi buuk saat ve 3.000 mil uabilmekteydi. Uak, ok yksekten net biimde fotoraf ekecek son derece gl kameralarla donatlmt.

Dnya, U-2 olayn, 3 Mays 1960ta Khrushchevin Sovyet hava alannda bir Amerikan casus uann 1 Mays tarihinde drldn aklamasyla rendi. ABD bu uan casus ua olmadn, ak hava saanaklarn inceleyen meteorolojik bir uak olduunu aklad. Khrushchev, 5 Mays 1960ta verdii ikinci demete, tam doruk toplantsnn yaplaca srada,

Sovyetler Birliine kar giriilen bu dmanca hareketin, doruk toplantsn baltalamak amacn gttn sylemi ve hkmetin Amerikan uaklarna slerinde faaliyet izni veren devletlere de uyarda bulunacan belirtmitir. Ayrca, herhangi bir saldrya kar, Sovyetlerin gdml fzelerle karlk vereceini ve bu saldrda kullanlan slerin de yerle bir edilebileceini hatrlatmtr. Aktr ki, bu szler Trkiyeye dorudan bir tehdit niteliini tayordu.

Ultimatom (ultimatum)

Bir devletin dier bir devletten derhal veya belirli bir sre iinde yerinegetirilmesini istedii baz taleplerde(mesela o devlete verilmi zararlardan dolay tazminat denmesi, snrl ihlal ve tecvzlerine son verilmesi, snr gemi olan birliklerin geri ekilmesi gibi) bulunduu diplomatik belge. Ayrca genellikle talep veya taleplerin derhal yahut belirtilen srede yerine getirilmemesi ltimatomu veren devletin gerekli grd btn tedbirleri (ilikilerin kesilmesi, aynyla karlk verme, abluka, silah kullanma ve sava ilan) almakta kendini serbest sayaca da belirtilir. La Haye antlamasna gre ultimatomun yazl olarak verilmesi gerekir.

Ulus (nation)

nsanlarn biraraya gelerek oluturduklar en geni toplumsal rgtlenme biimi. Genelde ayn topraklar zerinde yaama, dil, din ya da benzeri ortak deerlerle birleme ve yine genelde hukuksal egemenlii olma gibi tarafsz, kiinin kendini gruptan saymas gibi subjektif deerlerin biraraya getirdii ve bu farklarn bir elit tarafndan hatrlatld insan topluluu, ulusu oluturan eitli elerin tarihin genel ak iinde belirginletii toplumlar, ancak kendi devletlerini kurma hakkn elde ettikten sonra gnmzdeki anlamda ulus olabilmilerdir. zellikle tanmda yer alan ve bir ulusun yelerinde ortak olmas gereken zellikler gnmzdeki birok lke asndan (en azndan resmi dzeyde) szkonusu olan ulus-devlet birlikteliini hemen hemen btnyle ortadan kaldrmaktadr. Bu tanma gre ya bir devlet iinde birok ulus yeralmakta ya da bir ulus birden ok devlet arasnda blnm durumdadr. Bu durum gnmzde soruna daha pragmatik adan bakan ve daha ok ulus-devlet birlikteliini temel alan baz ulus tanmlarn beraberinde getirmitir. Gnmzde yaygn kanya gre ulus, ortak bir gemie ve gelecee ilikin benzer dncelere sahip olan yani bir inan ve bilin birlii

iinde bulunan insan topluluudur.

Ulusal kar (national interest)

Yneticilerin, devletlerin d politikalarn dayandrdklarn syledikleri temel gelerdir. Marksistlere gre devletin karlar veya ulusal karlar aslnda toplum iindeki egemen snfn karlarndan baka birey deildir. politikada olduu gibi d politikada da devlet, mevcut dzeni d tehlikelerden koruyan ve egemen snfn dardaki karlarn yrten balca aratr. Sovyet yetkililere gre bar zamannda d politikann balca arac diplomasidir. D politikann egemen snfn karlarn yanstmaya karn diplomasi ulusal karlarn resmi biimdeki ifadesidir. Diplomatik ilikiler ulusal karlar rtsne gizlenmi olan grup karlar ya da toplumsal snf karlar arasndaki atmann badatrlmasndan baka birey deildir. Ulusal kar kavramnn tm ulusun karlarnn bir bilekesi niteliini tadn kabul eden klasik gr taraftarlar asndan da hangi gelerin ulusal kar temsil ettiinin belirlenmesi sorun olmaktadr. Hereye ramen bir ulusun tmn kapsayan ortak bir karesinin lkenin z varlnn korunmas olduu genellikle kabul edilmektedir. Son yllarda zellikle de ABDli baz yazarlar kavramn uluslararas politikann biimsel analizi asndan pek uygun olmadn, dolaysyla yerine baka kavram ya da kavramlarn konulmas gerektiini savunmaktadrlar.

Ulusal Devlet (national state)

Bir devlet biimi Ortaa Avrupasnn son dnemlerinde giderek kmeye balayan feodal sistem karsnda yeni ortaya kan burjuvaziyi yanlarna alan krallar merkezi otoritelerini glendirmekteydiler. Fransz Devrimi de ulusuluun ideolojik ve moral altyapsn glendirdi, ok uluslu imparatorluklar iin gerek bir tehdit oldu. 19. yyn sonlar ve 20. yy balarnda en youn dnemini yaayan ulusal devletlerin ortaya k sreci 20. yyn ikinci yarsndan itibaren azalmtr. Bunun nedenleri, potansiyel topluluklarn snrna yaklalmas iki bloklu sistemin ulusal devletin prestijini zedelemesi, eski smrge devletlerinin bamszla kavuurlarken ulusal devlet niteliklerini tamamalar olarak saylabilir. Ulusal devlet gnmzde yaygn bir uluslararas birim, bir devlet biimi olarak grnmektedir.

Ulusal G (national power)

Bir devletin bir dierini, belirli tutum ve davranlar yapma ya da yapmama asndan zorlamakta kullanlabilecei potansiyel olanaklar toplam. Corafya; ulusal gc oluturan en istikrarl faktrdr. nemi eski dnemlere gre azalmakla beraber gnmzde de geerlidir. rnein, lkenin bir ada olmas, ok dalk ve ilerine ulalmas g bir topograik yapya sahip olmas veya lkeyi dier lkelerden ayran hibir doal engelin bulunmamas, bir lkenin ulusal gcn etkileyen gelerden birisi de doal kaynaklardr. Endostriyel kapasite; gnmzde gerekbar gerekse sava dnemlerinde lkelerin ulusal gcn belirleyen en nemli faktrlerden birisi de endstriyel kapasitedir. Askeri Hazrlk Derecesi; gc oluturan temel elerden birisidir. Bir lkenin askeri hazrlk derecesi, o lkenin sava teknolojisi, askeri birliinin kapasitesi ve de silahl kuvvetlerinin nicelik ve nitelik asndan mevcut durumu ile ilgilidir. Nfus; nem derecesi duruma gre deien bir faktrdr. Gnmzde de konvansiyonel silahlar ile srdrlen savalarda, zellikle de kara savalarnda nfusun nemi byktr. Diplomasinin Nitelii; elde bulunan potansiyonel olanaklarn deerlendirilmesi konusunda genel politikay belirleyen faktrdr. Bu anlamda diplomasi, ulusal gc meydana getiren farkl geleri, ulusal amalar yakndan ilgilendiren uluslararas konular zerinde en yksek etkide bulunabilecek bir ekle getirme sanatdr. Hkmet ve Ynetimin Nitelii; gerekte sz edilen tm geler hkmet tarafndan alnan kararlar erevesinde bir lkenin gcn olutururlar. Bu nedenle nitelikli bir hkmetin gerekleebilmesi iin gereken grev vardr; a)ulusal gc yaratan maddi ve insani kaynaklar ile izlenmekte olan d politika arasnda bir dengenin kurulmas b)szkonusu kaynaklarn kendi aralarnda gerei dengenin kurulmas, c)izlenecek d politika konusunda halkn desteini kazanma. Baz yazarlar ulusal moral, ulusal karakter gibi saptanmas ve karlatrlabilmesi son derece g baz faktrleri de ulusal gc oluturan geler arasnda ele almaktadr.

Ulusal Hava Sahas (national air space)

Bir devletin lkesi stndeki hava sahas. Hava sahas devletlerin egemenlii altnda bulunan hava lkesi ile buna bitiik olarak yer alan i sularn, boazlarn stnde bulunan hava sahasdr.

Ulusal Karakter (national character)

Devletlerin ve hkmetlerin kiiletirilmesi ile uluslararas davranlarnn aklanabileceini savunan gr. Barta ve savata ulus adna eylemde bulunanlar devlet politikas belirleyenler, uygulayanlar, destekleyenler, seenler ve seilenler, kamuoyunu biimlendirenler gibi eylerin hepsi ulusal karakteri oluturan entellektel ve moral niteliklerin izlerini tarlar. Bunun sonucu da ulusal karakterin ulusal g zerinde etkiye sahip olmasdr. Uluslararas ilikilerin aklanmasnda ulusal karakterin gznne alnmas bugn ciddi ve gereki bir yaklam olarak kabul edilmemektedir. Ruslarn kaba kuvvetilii ve inatl, Amerikalarn buluuluu ve bireycilii, ngilizlerin domatik olmayan saduyular, Almanlarn ve Japonlarn disiplinci organize toplumsal yaplar ulusal karakter farkllklar olarak ne srlmekte ancak uluslararas ilikilerin aklanmasnda ok yetersiz kalmaktadr.

Ulusal Kurtulu Hareketleri

II. Dnya savandan sonra tank olunan, emparyalist devletlerin ynetimi altnda bulunan smrgelerin uluslamas ve bamszlklarn kazanmalar, gerekte yalnzca savan bir rn saylamaz. Bu nemli srecin kkenleri geen yzyln iinde dal budak salm bulunmaktayd. 19. yy. emparyalizmi, smrgelerle smrgeciler arasnda 1914 ylna kadar, hi deimeden sren zel bir ilikiler btn kurmutu. Ksaca, siyasal bamllk, rksal eitsizlik, halklarnn ulusal benlik ve btnlk kazanmalar, okuma-yazma orann artmas yaam dzeylerinde az da olsa bir ykseliin salanmas ve nfusun artmas sonucunda ortaya kan ulusal bilin, 19. yzyln rnleri olan siyasal bamllk, rksal stnlk ve ekonomik smrnn karsna kan temel gler olmutur. Bu gcn belirli bir hedefe ynelmesine yardm eden ise, zgrlk, eitlik ve self determinasyon gibi liberal ideallerdir. Bu genel akm iki dnya sava ile hz kazand. nk, smrgeci devletlerin ounluu bu iki savatan son derece gsz km ve bu yzden ister istemez, smrgeleri zerindeki denetimi gevetmek zorunda kalmlardr. Bir baka hzlandrc etki ise smrgeci devletlerin bu savalarda rakiplerini yenebilmek iin smrge insannn, savaken er olarak yardmn istemeleri ve bylece bu askerlerin, belki de ilk defa beyaz insana gre rksal bir aalnn olmadn anlamalar ve Batnn liberal dncelerini almalardr. Afrika ve Asyada Batya kar bamszlk hareketlerini yrtenlerin byk ounluunu dnya savana katlm bulunan askerler oluturmutur. II. Dnya Sava bittiinde yeryznde 600 milyon insan u yada bu biimde smrge sistemi altnda yaamaktayd. Bugn ise baml bulunan lke says hemen hemen hi kalmamtr. Bu byk dnm Hindistan ve Pakistann bamszl ile

balamtr.

Ulusal mar-Anthem/national anthem

Devletlerin bamszlk ve egemenlik sembol olan mar. lk olarak 1570 ylnda Hollanda Krallnda, daha sonra 1745te ngilterede, 1789dan sonra Fransada okunmaya balanan ulusal marlar, daha sonra yaygnlk kazanarak, ulus devletlerin deimez unlurlarndan biri haline gelmitir. Uluslararas ilikilerde, devlet bakanlarnn yada dier st dzey karlamalarda konuk liderin milli marnn okunmas protokol kurallarndan biridir.

Ulusal Moral (national moral)

Bir ulusun kendi hkmetlerinin d politikasn barta ve savata desteklemekte gsterdii konsantrasyon derecesi. Tm lkede ulusal moralin varl, yokluu veya nitelii zellikle uluslarn tehlike ile karlat bunalml zamanlarda daha ak biimde ortaya kar. Ulusal moral bir devletin ordusunun, d ilerini, retimini yani tm faaliyetlerini ve dolaysyla gcn etkiler.

Uluslararas Af rgt-Amnesty International

Merkezi Londrada bulunan uluslararas rgt. 1961 ylnda kurulan rgt, dnce suu mahkumlarnn serbest braklmas, siyasal tutuklularn adil biimde yarglanmas, ikencenin nlenmesi ve lm cezasnn kaldrlmas gibi alanlarda mcadele vermektedir. Yaynlad yllk raporlarla, uluslararas kararlarn alnmasnda yada rapora konu olan lke hakkndaki politik tavrlar zerinde etkili olmaktadr. rgtn halen 150yi akn lkede ube ve yesi bulunmaktadr.

Uluslararas Boazlar (international straits)

ki ak denizi birletiren deniz yolu. Bir boazn uluslararas boaz olarak kabul edilmesi iin uluslararas deniz ulamnda kullanlyor olmas, genilii ve corafi konumu ve durumu nemli etkenlerdir. Eer szkonusu boazn genilii karasularnn iki katndan az ise ve iki ak deniz paralrn birletiriyorsa Boaz sular karasular rejimine tabidir. Boazn genilii, karasularnn iki katndan fazla ise, karasularnn dnda ve boazn ortasndaki alanda ak deniz rejimi uygulanr.

Uluslararas Denizyata (deep seabed)

Ulusal yetki snrlar dnda kalan deniz yata ve toprak alt. Deniz yata kavram 1945ten sonra ortaya kmtr. Denizlerin maksimum dzeyde kullanlmas arzusu ve teknolojik gelimeler sonucu, devletler deniz yatann ve toprak altnn aratrlmas ve iletilmesi iin almalarda bulunmaya balamlardr. Devletlerin karasularnn altnda kalan blmn dndaki deniz yata alannda eitli uluslararas dzenlemeler ngrlmektedir. Ancak denizde deniz alt ve boru deme hakk da bu erevede ele alnmaktadr.

Uluslararas Hava Sahas (international air space)

Hibir devletin ulusal hava sahasna girmeyen yani devletlerin karasular snrnn dndaki blgelerin stndeki hava sahas. Deniz hukuku antlamalar ak denizler zerinde yaralan hava sahasndaki uu serbestlii ilkesini kabul etmek suretiyle karasular dnda kalan hava sahasnn ulusal egemenlie konu olamayacan benimsemitir.

Uluslararas likiler (international relations)

Uluslararas ilikiler, bata devletler olmak zere, hkmetler ve devlet-d kurulular arasnda hukuksal, siyasal ve ekonomik ilikileri analiz eden kapsaml bir deyimdir. Hatal olarak uluslararas politika deyimi ile ayn anlamda kullanlr. Uluslararas likiler devletler arasndaki her dzeyde ve her eit konudaki ilikileri kapsamasna karn, uluslararas politika devletlerin resmi organlar araclyla kurduu ve siyasal konulardaki ilikileri kapsar.

Uluslararas Kanallar (international channels)

ki ak denizi birbirine balamak amacyla insan eliyle alan su yollar. Bu su yollarnn uluslararas ulam bakmndan ok nemli olmalar halinde hukuksal statleri uluslararas anlamalarla belirlenmektedir. Eer ilgili bir anlama yoksa uluslararas kanal snrlar iinde bulunduu denetim hukuk dzenine tabidir.

Uluslararas Nehirler (international rivers)

ki yada daha fazla sayda devletin lkesinden geerek denizlere ulaan veya bu devletler arasnda doal snr oluturan nehirler. Genelde 20 Nisan 1921 Barcelona Szlemesi ile belirlenen hukuki statleri, uzlamn ky devleti olsun veya olmasn gei serbestliine dayanr. Ky devletleri ulam engelleyecek nlemler alamaz ve zel hizmetleri karl dnda hibir cret talep edemezler.

Uluslararas Politika (international politics)

Uluslararas ilikiler disiplinin bir alt daldr. ki veya daha fazla devlet arasndaki siyasi ilikileri uluslararas sistemin tm iinde ele alarak inceler. Uluslararas politika, devletlerin resmi organlar araclyla giritikleri ilikileri kapsar. Uluslararas politikarn tm devletlerin d politikalarnn toplam olduu sylenir. Bu bir bakma dorudur, ancak, devletlerin d politikalarnn teker teker incelenmesiyle uluslararas politikann tmn zmleyebilmek imkanszdr. Uluslararas politika alannda her zaman geerli olabilecek bir byk kuram (grand theory) gelitirilememitir. Bu alanda yaplan aratrmalarn ou konuya tek ynl bakmtr ve hemen hepsinde sre yn n plana alnmtr.

Uluslarars demeler Bankas-Bank of International Settlements

Uluslararas finansal istikrar salamak amacyla merkez bankalar ve ilgili kurumlar arasnda ibirliini glendirmeyi hedefleyen uluslararas rgt. 1930 ylnda svirenin Basel kentinde kurulmutur. Dnya apnda 49 merkez bankas yedir.

Uluslararas Sistem Kuram: bkz. Sistem Analizi

Uluslarstclk (supranationalism)

Uluslarastclk, ye birimlerden merkezi organa doru bir karar-alma otoritesi transferini ierir. yeler uluslarst karar ya kabul etmek ya da sistemden ekilmek zorundadrlar. Kararlar ye hkmetlerin temsilcilerince veya uluslararas dzenlemenin bir birimi olarak ilev gren kurum tarafndan alnr.

Uluslarstclk, eer lkeler egemenliklerinin bir ksmn gnll olarak merkezi kuruma devrederlerse mmkndr. Ancak karar alma ayrcalklarndan vazgememekte srarl olan liderlere sahip bamsz ve egemen devletlerden ulaan bir dnyada uluslarstclk ok az destek grmtr. Avrupa Birlii Komisyonu, politikalar reten, bir yrtme organ ilevi gren ve ye lkeleri, zel gruplar ve bireyleri balayc kararlar alan uluslarst bir kurulu olarak ender rastlanan rneklerden birisidir. Dier Birlemi Milletler organlarndan farkl olarak Gvenlik Konseyi, BM Antlamasnda bar ve gvenlik konularnda ye lkeleri balayc uluslarst kararlar almakla yetkilendirmitir. Konsey bu gcn, szgelimi 1966da Rodezyaya zorlayc ekonomik yaptrmlar uygulamak suretiyle gstermitir.

Uluslar Avrupas-Europe of nations

Avrupa Birliinin, farkl ye uluslardan oluan bir btn olduunu savunan btnleme modeli. Organizasyon asndan daha yumuaktr ve konfederasyon devletler Avrupas ile federasyon halklar Avrupas modelleri arasnda bulunur.

Uluslararas Tarih izgisi-Date line

180 derece boylam izgisi ile akan ve milletleraras tarih deitirme izgisi kabul edilen kuramsal izgi. Varsaylan bu izginin dousundaki blgelerde takvim, batsndakilere gre bir gn ileridedir.

Uluslararas Teaml, adet, gelenek, alkanlk-Custom

Uluslararas siyasette, yazl olmayan, kanunlarda belirtilmeyen; ama uzun yllardr uygulandndan hibir lkenin inemedii genel teamller. Ancak, devletleraras ilikilerde keyfilii nlemek ve muhtemel anlamazlklarn nne gemek iin sz konusu teamllerin yasalar haline getirilmesi (codification) almalar son yz yldr nem kazanmtr. Milletler Cemiyeti tarafndan yarm braklan bu abalar, BM bnyesindeki Uluslararas Hukuk Komisyonu (International Law Commission) tarafndan srdrlmektedir. Komisyon almalar sayesinde, birok uluslararas gelenek (yasa) haline gelmitir.

Uak Devletler-Client states

Grnte egemenlie sahip olmakla birlikte, tamamen yabanc devletlerin gdmnde hareket eden ve onlarn karlarna hizmet eden devlet.

Utrecht Bar, 1713

spanya Veraset Savalarn sona erdiren bar antlamas. Utrecht Barnn maddeleri, siyasi tarihin ana konusu olan 19. yy.n byk apl olaylar asndan ok nemlidir ve belki de modern dnya Westphaliadan ok Utrecht ile kurulmutur. Antlamann asl konusu spanya dnyasnn paylamdr. ngiltere Cebelitark ile Minorka adasn, Savua Dkal, Sardunya adasn ald. spanyann Akdenizdeki teki topraklar, (Milan, Napoli ve Sicilya) ile spanya Hollandas (Belika) Avusturya Habsburglarna

brakld. Fransa, Amerikadaki iki kolonisini (Newfondland ve Nova Scotia) ngiltereye devretti.

Utrecht Barnn nemi uradadr: Bir kere, daha nce de ad ok az duyulan iki kk devlet, Savua ve Brandenburg, Avrupann siyasal ufkunda ykselmee balad. ki lkenin yneticisi, galip tarafa katlm olduklar iin, kral kabul edildiler. Bundan sonra birincisine Sardunya ya da Piyemonte, ikincisine Prusya denecektir.

kinci olarak, Westphalia ile kurulan sistem yeniden doruland. nc olarak Almanya hala federal bir karmaa iinde, talya hala paralanm, spanya ise Fransann etkisi altna girmi olduu iin, Utrecht Barndan ngiltere ve Fransa en gl iki devlet olarak kacaklardr. Ama, savatan asl kazanl kan ngilteredir. Sava srasnda skoya ile birlemi, Minorka ve Cebelitarkta Akdeniz gc olmu, Amerikada iki toprak paras elde etmitir. Ama, daha da nemlisi, spanya Amerikasna Afrikal kleler tama ayrcaln elde etmi olmasdr. Bristol ve Liverpol gibi kentlerin gelecek dnemdeki zenginliklerinin kayna bu tutsak ticaretinden elde edilen karlardr.

Uyum eitlii modeli-Concert equality model

Katlmc tm devletlerin, Pazar demokrasisine, kanun hakimiyetine, byk devlet sorumluluk ve yetkisine sahip olduu ibirlii modeli. G-8 rgtlenmesinde temel ibirlii modelidir.

Uzaktan Erken Uyar Hatt-Distant Early Warning

Kanada nn kuzeyinde, kutup emberi boyunca uak ve gdml fzelerin yaklatn haber veren 5 bin kilometre alana yaylm radar a.

Uzlatrma (arbitration)

Devletler arasndaki uyumazlklarn bar zm yollarndan birisi. Uzlatrma siyasal ve diplomatik zm yntemleri arasnda en fazla resmilemi olandr. Ya bir kiiye ya da bir komisyona verilen uzlatrma grevi, uyumazlklarn hakemlik veya yarg yoluyla zlmesinden daha esnektir ve eitli uyumazlklara uygulanabilme yetenei daha fazladr. Uzlatrclarn verdikleri kararlar, hakemlik ve yarg yollarndan farkl olarak uyulmas zorunlu, balayc kararlar deildirler. Uzlatrcnn amac, farkl grlerin badatrlmas yoluyla uyumazln zmn salamaktr, yoksa hukuksal haklarn gerekletirilmesi deildir. Uzlatrcnn teklifleri taraflar tatmin etmedike ve taraflar bu teklifleri kabul etmedike uyumazlk zme balanamaz.

nc Dnya (third world)

Az gelimi lkeler kategorisinde bulunan Afrika, Latin Amerika ve Asya lkeleri iin kullanlan bir deyimdir. II. Dnya sava sonrasnda, zellikle souk sava dneminde dnya, sosyalist sistemi benimsemi Dou Bloku ve kapitalist sistemi benimsemi Bat Bloku arasnda ikiye blnmt. nc Dnya Deyimi bu iki kutupluluu ortaya kard bir olguyu belirtmi ve tam anlamyla bu iki kutuptan birisinde yer almayan devletleri nitelemek iin kullanmtr. Bu deyim, d politika stratejilerini balantszlk ynnde seen lkeler iin de kullanlr. Ancak dahaok Varova Pakt ya da NATO yesi olmayan az gelimi Asya, Afrika ve Latin Amerika lkelerini belirtir. Bu lkelerin ortak noktalar ounun bir smrge geirmi olmalar bamszlklarn bir mcadele sonucu kazanmalardr. Bu lkeler dnya bar iin bloklar arasnda bir denge unsuru olduklarn dnmekteydiler.

nc Arap-srail Sava/1967 Alt Gn Sava

Msr, Suriye, rdn ve Irak ile srail arasndaki sava. Arap lkeleri, 1948 ve 1956 yenilgilerinin intikamn almak ve srailin varlna son vermek amacyla 1960l yllarn bandan itibaren youn bir askeri ynak gerekletirmeye balamlard. Bu arada Filistinli gerillalar ile srail arasndaki atmalarda giderek younlayordu. Bu gerilim ortamnn kendisi iin kt bir sona yol amamas amacyla erken saldrya geen srail, 5 Haziran 1967de sava at. Ancak alt gn sren sava, Arap cephesinin yenilgisiyle sonuland. Sava sonunda, Msrn Sina Yarmadas, Sureyinin Golan tepeleri ile rdn denetimindeki Dou Kuds ve Bat eria srail igaline geti. BM tarafndan

alnan ve srailin igal ettii Arap topraklarndan ekilmesini ngren 242 karar ise barn salanmas iin etkili olmad ve bir ka yl sonra yeni bir sava daha kt.

l tilaf, 1907

I. Dnya Sava ncesi oluan komisyonlardan birisi. 1988 ylnda II. Wilhelmin Alman mparatoru olmasyla anslye Otto Von Bismarckin 1862den beri srdrd Almanyann d politikasn Avrupa dna tamama ve Rusya ile iyi geinme ilkeleri gzard edilmeye baland. Bu ortam l itilafn domasna nesnel zemini hazrlyordu. II. Wilhelmin Smrgecilik hevesleri ngiltereyi endielendirirken, Rusyada giderek Almanyann deimez dman Fransaya yaklayordu. 1692de Fransa ile Rusya arasnda bir askeri anlama yapld. 1894 ylnda ise bu iki lke arasnda aka Almanyay hedef alan bir ittifak antlamas imzaland. Bu l itilafn ilk halkasyd. kinci halka, 1904 Fransz-ngiliz antlamasdr. ngiltere ve Fransa XIX. yy. sularnda youn bir smrge paylam mcadelesi iersindeydiler. Msr, Sudan, Gneydou Asya gibi blgelerde ngiltere ile giritii bu mcadelelerde baarszla urayan Fransa, bu nedenle Avrupada da prestij kaybna uruyordu. Buna karlk Almanyann hzla silahlanmas Fransaya ngiltere ile ilikilerini dzeltmeye yneltti. l tilafn son halkas 1907 ngiliz-Rus Antlamasdr. Bu antlamada esas olarak iki lke arasnda srmekte olan smrgecilik mcadelelerini sona erdirme niteliini tayordu. XIX. yy. balarnda Boazlar zerinde balayan ngiliz-Rus rekabeti, sonradan Orta Asya ve Uzakdouya da srad. zellikle Rusyann ran, Afganistan ve Tibet ile ilgilenmesi, ngiltere tarafndan dorudan Hindistana ynelik bir tehdit olarak alglad. Sonu iki lkenin inde srdrdkleri mcadelede Japonyay Rusya zerine saldrtarak byk bir yenilgiye uramasna neden olan ngiltere baarl oldu. Bunun zerine Almanya ile aras bozulan Rusya ngiltereye yaklamak zorunda kald.

l ttifak, 1882

I. Dnya Sava ncesinde oluan koalisyonlardan birisi. 1862 ylndan balamak zer nce Rusya sonra da Almanya d politikalarn Fransay yalnz brakma stratejisi zerine kurmulardr. Bu amaca ynelik olarak 1872de Alman, Avusturya-Macaristan ve Rus imparatorlar biraraya gelerek Birinci mparatorlar Ligini oluturdular. Bunun ardndan Avusturya ile ilikilerini daha

da gelitiren Otto Von Bismarck, 1879da Almanya-Avusturya ittifakn glendirdi. Bunun hemen ardndan da Rusyay glendirmek iin 1881 ylnda kinci mparatorlar Ligini oluturdu. Fakat Balkanlarkaki RusyaAvusturya rekabeti nedeni ile ittifak ksa bir sre sonra dald. Bu gelimelerin ardndan, talyann Akdeniz blgesinde Fransa ile giritii rekabet, l ttifakn douunu hazrlad. zellikle Tunus sorunu yznden Fransa ile aras alan talya, Almanya gibi gl bir mttefike ihtiya duyuyordu. Birmarck ise Fransa ile sorunu olan her lkeyi destekledii gibi, talyay da destekliyordu. 1879 Almanya-Avusturya ittifak nedeniyle Almanya ile Rusyann ilikileri iyi deildi.

nc Reich (The Third Reich)

1933-1945 yllar arasnda Almanyada Nazi rejimine Nazilerce verilen ad. Nazi retisinde Kutsal-Romo German imparatorluu (962-1086) Birinci Reichtir. 1871de Birmarckn nderliinde Alman birliinin salanmas ile ortaya kan ve 1918de II. Wilhelmin tahtan inmesiyle son bulan Alman imparatorluu II. Reichtir.

lkelerin Ay ve Dier Uzaysal Nesneler zerindeki Faaliyetlerini Dzenleyen Anlama-Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies

1979 ylnda imzalanan ve Temmuz 1984 ylnda yrrle giren uluslararas anlama ile, lkelerin yapaca faaliyetler belli bir rejime balanmtr. Bu anlamaya Ay Anlamas da denmektedir.

lke Kazanma

Devletlerin bir lke parasnn sahibi olmalar iki durumda ortaya kmaktadr. i) Bir yeni devlet doduu zaman, ii) Varolan bir devlet lkesine yeni bir lke paras katt zaman.

1) Devletin douu ile bir lkeye sahip olmas

Bu yeni devletler, smrgelikten kurtulan eski smrge devletleri olup onlarn belirli bir lkeye sahip olmalarnn hukuksal dayana, self-determinasyon ilkesi olarak kabul edilmektedir. Buna karlk, bugn de gerek eskiden gnmze kadar varlklarn srdren eski devletlerin gerekse varolan bir devletten ayrlma yoluyla bamszln kazanan yeni devletlerin sahip olduklar lkelerin hukuksal dayana konusunda bir gr birlii yoktur.

2) Varolan bir devletin lke kazanmas

Devletlerin lke kazanmas olayn iki deiik duruma gre deerlendirme olana vardr. i)Bir sahipsiz lkenin bir devlet lkesine katlmas. ii)Bir devlet lkesinden baka bir devletin lkesine aktarlmas. Bu konuda bavurulan balca yollar, taraflarn maddelerini bildirme biimlerine gre snflandrrsak uygulamada 3 deiik ynteme rastlanmaktadr. a)Andlama yoluyla lke kazanlmas, b)Tek-tarafl ilemler araclyla lke kazanlmas, c)Uluslararas yarg, hakemlik ya da rgt organ karar ile lke kazanlmas,

a) Andlama yoluyla lke kazanlmas:

Devir, bir devletin lkesinin bir blmnn zerindeki haklarndan bir baka devlet lehine andlama araclyla vazgemesi olayna verilen addr. Devir ileminin tam olarak gereklemesi 2 enin bir araya gelmesini gerektirmektedir. i)Bir devir andlamasnn yaplmas, ii)lgili lkenin fiilen teki devletin egemenliine girmesi. Devir ilemi herhangi bir koula ya da karla bal olmayaca gibi, ba koullu ya da bir karlksz elde etme sonucunda da olabilir.

b) Tek-tarafl ilemler araclyla lke kazanlmas

Bir devletin tek-tarafl bir ilem ile baka bir devletin bir lke parasna sahip olmas olayna, tarih iinde, iki durumda rastlanmaktadr. i)Fetih, ii)Kazandrc zamanam. 20. yy.da fetih yoluyla lke kazanlmas hakknn giderek reddedildii gzlenmektedir. Kazandrc zamanam ise i hukuktan

uluslararas hukuka aktarlan bir kavram olup, balangta bu hakka dayanmamakla birlikte bir lke paras zerinde srekli etkin bir biimde egemenlik haklarn kullanan devletin belirli bir sre sonucunda lkeye sahip olmasn hukuksal adan kabul etmektedir. Kazandrc zamanam iin 2 enin olumas arttr. 1)Bir lkenin fiili igal altnda tutulmas, 2)Belirli bir srenin gemesi.

lke masas-Country desk

Devletlerin, dileri bakanllar bnyesinde, dier lkelere ilikin politikalarnn oluturulmasyla grevli alt birim. Sz konusu masalar, grevli olduklar lkeler hakknda her trl bilgiyi tasnif ederek, politika oluturma srecine katkda bulunur.

lke takm-Country team

Bykelilik kabinesi de denebilecek bu niteleme, hethangi bir lkede grevli olan bykeli ile beraberindeki alma arkadalarnn oluturduu ekibi ifade eder. Genellikle Amerikan diplomasisinde yaygn olarak kullanlr. U (v-y-z) Vandenberg Karar, 1948

ABDnin gvenliini ilgilendiren ve karlkl yardma dayanan blgesel ve dier ortak anlamalara katlabilmesini mmkn klan karar. ABD, Monroe Doktrininden beri Avrupa lkeleriyle ittifaka girmiyordu. Yalnzclk politikas uyguluyordu. Bat Avrupa Birliinin kuruluunun hemen ardndan Sovyetlerin Berlin Sorununa ilikin karlar karsnda Senatr Vandenberg 1948 Nisannda Senatoya bir karar tasars sundu. Bu tasarya gre ABD Bakanna blgesel ve dier ortak anlamalara katlma yetkisi veriliyordu. Bu teklif, 11 Haziran 1948de kabul edildi ve bu karara Vandenberg Karar denildi. Bu karar ile ABD, 1823ten beri esas olarak uygulad politikasn resmen terketti.

Varova Antlamas, 1970

Almanya Polonya snrn belirleyen antlama. 7Aralk 1970te imzalanan antlamaya gre Almanya ile Polonya arasndaki snr, Oder-Neisse nehirlerinin oluturduu snr olarak kabul ediliyordu. Bu snr bir ksm Alman topran Polonyaya vermekteydi. Taraflar birbirlerine ynelik olarak kuvvete bavurmamay taahht ediyorlard. Bu antlamann yrrle girmesi, ABD, ngiltere ve Fransann istei zerine, Berlin konusunda yaplacak drtl bir antlamaya bal tutulmutur. Antlama, lkelerin Dileri Bakanlarnn 3 Haziran 1972de metni paraf etmelerinden sonra yrrle girmitir.

Vatanda Diplomasisi-Citizen diplomacy

Herhangi bir yasal grev ya da sorumluluk olmakszn, ilgili lke vatandalar tarafndan bireysel olarak yrtlen diplomasi faaliyeti. Gnll propagandadan, lobi faaliyetlerine kadar ok deiik biimlerde yrtlebilir.

Vekaletname komitesi-Credentials committee

Gerek BM oturumlar ve gerekse uluslararas konferanslarda, katlmclarn asl katlmas gereken kiiler olup olmadn kontrol etmek zere oluturulan komite. BMde sz konusu komitenin oluumunda corafi dalm esas alnrken, oturum ncesi belgelere ilikin kontrol bir rapor halinde Genel Kurula iletilir. Komite, herhangi bir devlet temsilcisinin delegasyon belgelerini kabul etmeyebilir. Bunda teknik gerekelerin yansra 1974 ylnda kabul edilmemesinden olduu gibi, siyasi gerekeler de rol oynayabilir.

Vekil konsolos-Consular agent

Bir devletin srekli biimde konsolosluk bulundurmad bir blgede, sz konusu devletin konsolosluk ilerini yrten resmi grevli. Vekil konsolos genellikle, atayan lkenin deil, ev sahibi lkenin bir vatandadr ve parttime alr.

Versailles (Versay) Bar Antlamas, 1919

28 Haziran 1919 tarihinde imzalanmtr. 440 maddelik antlama ile Almanya, Alsace-Loraine ve Saar blgelerini Fransaya brakt. Ancak Saar blgesinde 15 yl sonra plebisit yaplacak, hangi devlete balanaca kesin olarak o zaman kararlatrlacakt. Polonyaya Poznan ve Bat Prusya verildi ve byle Polonya denize km oldu. Danzig, Milletler Cemiyetinin himayesi altnda serbest bir ehir haline geldi. Belikann tarafszl kaldrld. Almanya, Avusturya, Polonya ve ekoslovakyann bamszlklarn tand ve Almanyann Avusturya ile birlemesi yasakland. Almanya btn deniz ar topraklarndan vazgeti.Bu smrgelerde Milletler Cemiyetinin denetimi altnda Mandat sistemi kuruldu ve ngiltere, Fransa, Belika ve Japonya mandater devlet oldular. Almanya ok snrl bir orduya sahip olacakt ve zorunlu askerlik sistemi kaldrld. Btn sava gemilerini itilaf devletlerine verdii gibi, bundan byle denizalt ve uak da yapamayacakt. Bunun yannda Almanyaya tamirat borcu ad altnda sava tazminat da yklendi.

Vesayet Rejimi

Belirli lkelerin bamsz bir devlet kurana dein, Birlemi Milletlerin (BM) gzetim ve denetimi altnda baka devletlerce ynetilmelerini ngren hukuksal stat. Vesayet rejimi altnda bir lkeyi yneten devlet, lkede yaayanlarn siyasal, ekonomik ve toplumsal bakmdan gelimelerini salamak, lkenin zgr koullarn, lke halknn zgrce dile getirdii amalar ve vesayet rejimi antlamasndaki hkmleri gz nnde bulundurarak kendi kendini ynetme ve bamszlk ynndeki ilerlemeyi kolaylatrmak, rk cinsiyet, dil ve din ayrm gzetmeksizin herkesin insan haklarndan ve temel zgrlklerden yararlanmasn gvence altna almakla ykmldr. Vesayet rejiminin gzetim ve denetimi konusunda BMnin bir organ olarak Genel Kurula kar sorumlu olan Vesayet Meclisi grevli klnmtr.

Vesayet rejiminin hangi lkelerde uygulanaca konusu Birlemi Milletler Antlamasnn 77. maddesinde belirlenmitir. Buna gre vesayet rejimi uygulanabilecek lkeler 3 kategoriye ayrlmaktadr:

a)

Manda ynetimine balanm ve bu ynetimin srd lkeler,

b)

II. Dnya Sava sonunda dman devletlerinden ayrlabilecek lkeler,

c) Ynetiminden sorumlu devletlerce isteyerek bu rejime balanacak lkeler.

Birlemi Milletler Antlamasnn 79. maddesi vesayet antlamasnn ilgili devletlerce yaplmasn gerektirir. Yaplan vesayet antlamalarnn yrrle girmesi iin BM Genel Kurulunda onaylanmas gerekmektedir. Ayrca vesayet altndaki lkelerin ynetimi ile grevli olan devletler Genel Kurula her yl vesayet rejimi uygulanan lkelerle ilgili raporlar sunmak ve Genel Kurul ve Gvenlik Konseyinin tavsiyelerini gznnde bulundurmak zorundadr.

Vesayet Konseyi, rgtn alt ana organlarndan biridir. Ancak vesayet altnda lke kalmamas nedeniyle Vesayet Konseyinin fiilen hibir grevi kalmamtr.

Vichy Hkmeti

14 Haziran 1940da Parisin igal edilmesiyle birlikte, Fransada 3. Cumhuriyet tarihe kart ve Petain geici dnemi balad. Balangta, Petain bir ambargo hazrladn ve bunu halkn oyuna sunacan sylediyse de, byle yapmayarak Fransay kanun hkmnde kararnamelerle ynetmeye balad. 1940 Austosunda meclisi feshederek Vichyyi bakent yapt.Ve bir cins diktatrlk balad. Kendini Devlet Bakan ve Dileri Bakan Pierce Cavaln halefi ilan etti. Fransz devriminin zgrlk, eitlik, kardelik ilkeleri yerine i, aile, vatan ilkelerini koydu. Petain, zaman getike daha da ileri giderek, Nazi ynetimine benzeyen Yahudi aleyhtarl gden bir rejim kurdu ve bir cins Fransz Fhreri haline geldi.

Vietnam Sava

Eski Fransz kolonisi olan bir ksm Hindiini topraklarndaki Vietnam, Vietminh

isimli ihtilalcilerin Fransz kuvvetlerini Dien-Bien-Phu Kalesinde malup etmelerinden sonra toplanan 1954 Cenevre Konferans ile, sonradan birletirici seimler yaplmak zere, 17.nci enlem boyunca Kuzey ve Gney olarak ikiye blnmt. Bu blnme zamanla yerleerek kuzeyde Vietnam Halk Cumhuriyeti (Bakent Hanoi) gneyde de Vietnam Cumhuriyeti (Bakent Saygon) eklinde devam etti. Bu ikinci devletin baz blgelerinde, kuzeyle birleme tarafls komnist eilimli (Vietkong) gerillalarn balattklar bir i sava zamanla byd ve ABD Gney Vietnama yardma balarken, Kuzey Vietnam da Vietkonga yardm ediyordu. 1965ten sonra ABD kuvvetleri gittike buradaki glerini ve faaliyetlerini artrp, kuzeyden gelen mdahale karsnda bu topraklara kar da askeri harekata giriti. te yandan, Rusya ve in de Kuzey Vietnamn ormanlk ve bataklk arazilerde yrtt savalarda, iklimin ve muson yamurlar gibi durumlarn salad avantajlar byk lde idi ve blgede okbyk (bir ara 500 binden fazla) ve iyi donatlm askeribir g bulunduran ABD ve ayrca Gney Vietnam kuvvetleri, kar tarafa ar kayplar verdirmelerine ramen, kendileri da zaman zaman ok zor durumlarda kaldlar, bir ok ABD vatanda Vietnam Savana katlmamak iin askere girmeyi reddetti (saylarnn 30 bin kadar olduu akland), ayrca bir ksm askerler de tarafsz lkelere (sve gibi) sndlar. te yandan, kesin bir askeri galibiyete ulaamayan ABD kuvvetleri, Vietkongun kuzeyden gelen yardm Kamboya topraklarnda Ho i Minh Yolu denen yoldan gizlice almas karsnda, bu lke topraklarnda iddetli hava bombardman uygulamaktaydlar. Savan uzamas ile dnya ve ABD komuoyundaki tepkiler zerine taraflar Pariste atekes grmelerine giritiler ve Amerikann bir ksm kuvvetlerini ekmeye balamas zerine, 1973 balarnda Pariste anlama imzaland ve ate kesilerek, Birlemi Milletler Kuvvetleri durumu denetleme grevi aldlar. Fakat buna ramen, zaman zaman ve yer yer atmalar patlak vererek bir ok kii lmeye devam etmitir. Nitekim Paris antlamasndan sonra yaklak 100 bin kiinin daha hayatn kaybettii bir ok kaynaklarca ileri srlmektedir.

Vietnamda eitli dnemlerde arpan ABD askerlerinin toplam says 2,5 milyona yakndr. Bu savata ABD uaklar 850 bin ve helikopterleri ise 2 milyon kadar hcum yapmlardr. Bu hcumlarda atlan bombalar toplam 6 milyon ton kadardr. (kinci Dnya Savanda ABD uaklarnn att bombalarn kat)

ABDnin kinci Dnya Savanda yapt masraflar 288 milyar dolar kadard. Vietnam Sava da 150 milyar dolara mal olmutur. (Bu miktar sava borlar

faizleri, lenlere tazminat ve yarallara denen maluliyet paralar ile 300 milyar dolardr.) ABD 3700 kadar uak ve 4800 kadar helikopter kaybetmitir.

1975te Komboyada younlaan gelimelere paralel olarak Vietnamda da benzeri bir durum ortaya km, komnist kuvvetler youn taarruzlara girierek bir ok ehri sratle ele geirmiler ve Nisan sonunda da Bakent Saygona girmilerdir. Bu durumda mevcut hkmet teslim olarak reji yklm ve 35 yldr eitli biimlerde sregelen Vietnamdaki savalar sona ermitir. Daha sonra Kuzey ve Gney Vietnam tek devlet haline gelmitir.

Vietnamdaki savalar tarihte rekor saylacak savalardan biri olmutur. Nitekim 1941de igalci Japonlara kar ilk savalar balam ve 1945de Japonlarn ekilmesinden sonra eski Fransz koloni idaresi yeniden kurulmu, buna kar bamszlk hareketleri bagstermi ve kuzeyden kurulan devlet ile Franszlar arasndaki kanl savalar Franszlarn malubiyetiyle sonulanm, 1954de Cenevre Antlamasna ramen durum tam dzelmeyerek 1961de ABDnin askeri mdahalesiyle son sava dnemine girilmitir.

Bu savalar 3,5 milyon kadar insan lmtr. Bu rakamdan daha yksek sayda da insan yaralanmtr. ABD askerlerinden 56 bin kadar lm, 300 bin kadar yaralanm, ABDnin masraflar ve kayplar 150 milyar dolar kadar olmutur. (Daha nceki savalarda da Fransa 92 bin kii kadar l ve yaral vermiti).

Viyana Kongresi-Congress of Vienna, Ekim 1814-Haziran 1815

Fransz Devrimi sonrasnda Avrupada ortaya kan sorunlara ilikin grmelerin yapld kongre. Fransz Devrimini izleyen a ulusuluk a olarak nitelenmektedir. ok uluslu Avusturya mparatorluu Babakan Franz von Metternich, tehlikeli grd ulusuluk akmnn ortaya karabilecei sorunlarn zmlenmesi iin, Avrupann tutucu gl devletlerinin ortak hareket etmelerinin ortamn salamak amacndayd. 1 Ekim 1814te balayan kongreye, Rusya, ngiltere, Avusturya, Prusya ve Fransa dnda tm Avrupa devletleri yksek dzeyde temsilciler ile katldlar. Komisyonlar biiminde almalarn yrten bir uluslararas kongrenin ilk rnei olmas asndan ilgin ve nemlidir.

Osmanl imparatorluu Viyana Kongresine katlmamtr. nk Osmanl mparatorluu byle bir konferansa Balkan sorununun gndeme geleceinden ve dn vermek zorunda kalmasndan korkuyordu. Ayrca Avusturyann toprak btnln garanti etme nerisini de iyi karlamyordu. Viyana Kongresi kararlarnn en nemli maddeler unlardr: Fransann 1792 sonrasnda ele geirdii tm topraklar geri alnyordu. ngiltere Maltay ve Yeni adalar, Hollandaya ait olan Cope Colonyyi, Seylan Honduras, Guyan ve Trinidat, Danimarkadan de Helgoland alyordu. Rusya, Finlandiyay, sve, Norvei alyordu. Prusya Posen blgesini, Saksonyann nemli bir blmn, Renin bat kylarn alyordu. Avusturyada topraklarn geniletiyordu. Belika Hollandayla birleerek Niederland adl bir devlet oluturuyordu. Almanya otuz sekiz devletli Germen Konfederasyonundan oluacakt.

talya paralanyordu, esir ticaret yasaklanyordu, bunun uygulanmas taraf devletlere veriliyordu; uluslararas nehirlerde ilke olarak ticaret ve ulam serbestisi tannyordu.

Viyana Kongresi Avrupal devletlerin aralarndaki sorunlar toplantlar yoluyla zme giriimlerinin balangc oldu. Ayrca, Avrupa kkenli klasik uluslararas hukukun gelitirilerek nispeten sistematize edildii dnemin balangc olarak da kabul edilir. Dier yandan, Viyana Kongresi ile ortaya kan Avrupa Ahengi Sistemi erevesinde belirginlemeye balayan uluslararas hukuk sistemi ise, bu ahengi salayan temel aktrler olan byk devletlerin gdmnde bir nitelik tamaktadr. Genel Hatlar ile I. Dnya Savana kadar sren dnemde, uluslararas hukuk kurallarnn olumas, bata Viyana Kongresi olmak zere devletler arasnda yaplan antlamalar erevesinde gelimitir.

Napolyon savalar ardndan Avrupa uyumu sistemini balatan ve diplomatik protokol kurallarnn oluturan 1815 tarihli kongre. O tarihte kabul edilen ve ou gnmze kadar gelen kurallar, devlet adamlar arasnda diyalog kurulmasn zorlatran ve sinirli havann domasna neden olan birok protokol sorununu ortadan kaldrmtr. Kabul edilen tzkle diplomasi temsilcileri snf olarak tespit edilmitir:

1-Bykeliler,

2-Devlet bakanlarnn yanna gnderilen ortaeliler,

3-Maslahatgzarlar.

Viyana Kongresinden yaklak 150 yl sonra 1961 ylnda yinen ayn kentte(Viyana) Birlemi Milletler tarafndan toplanan Diplomatik liki ve Baklklar Hakknda Konferansta, benzer kategori kabul edilmi ve diplomatik temsilcilerin yabanc bir devlette grevli olduklar srada sahip olduklar ayrcalk ve dokunulmazlklar belli kurallara balanmtr.

Vladivostok Antlamas, 1974

Amerika Birleik Devleti Bakan Gerald Ford ile Sovyetler Birlii lideri Leonid Brejnev arasnda 23-24 Kasm 1974de gerekleen zirvede imzalanan antlama. Vladivostok Zirvesi, stratejik silahlarn snrlandrlmas ve SALT II dorultusunda yeni ve nemli bir adm oluturdu. Zirve sonunda yaynlanan deme ve bildiride bu konudan hi sz edilmedi. Fakat daha sonra yaplan aklamalarda belirtildiine gre taraflar zirvede saldrgan fzeler konusunda bir snrlama anlamasna varmlardr. Buna gre, tayc (delivery vehicle) denen, ktalararas (ICBM) ve deniz altndan atlan (SLBM) fze says her iki taraf iinde en ok 2400 olarak tesbit edilmitir. Bunlardan ancak 1320 tanesi ok balkl fze (MIRV) olabilecekti. Bu antlama 31 Aralk 1985 tarihine kadar geerli olacakt.

Washington Deniz Kuvvetleri Snrlandrma Antlamas, 6 ubat 1922

Deniz kuvvetlerini snrlamaya ilikin antlama. Bu dorudan doruya Uzardou meselelerinden domu olup Uzakdouda Japonya ile Birleik Amerika arasndaki rekabetle yakndan ilgilidir. Uzakdou meselesini ele almak zere bu blge ile ilgili devletler 1921 Kasmnda Washingtonda biraraya geldi. Konferans, birok anlama imzalanarak 6 ubat 1922de sona erdi. 6 ubat 1922de Birleik Amerika, ngiltere, Japonya, Fransa ve talya arasnda Deniz Silahlarnn Snrlanmas anlamaz imzaland. Bu anlama ile 35.000 tonu gemiyecek olan ve capital ships denen byk gemiler bakmndan her devletin sahip olabilecei deniz gc snrlanmt. Bu

snrlama ile Birleik Amerika 525.000, ngiltere 525.000, Japonya 315.000, Fransa 175.000 ve talya da 175.000 tonajnda byk gemilere sahip olacakt. Bunun oran olarak ifadesi srasyla, 5, 5, 3, 1,67 ve 1,67 dir.

Uzakdoudaki Japon emperyalizmi bu antlama ile bu emperyalizmin vastalar bakmndan snrlanm ve frenlenmi olmaktayd. Lakin antlamann en az bunun kadar nemli bir baka taraf da ngilterenin Trafalgardan beri elinde tuttuu rakipsiz deniz stnln imdi ilk defa Amerika ile paylamasyd. phesiz bu da Amerikan iin baka bir zaferdir. Bu antlamalarla ngiltere de, Japonya ittifakndan ayrldktan sonra Uzakdouda Birleik Amerikaya dayanmaya balayacaktr.

Washington Konferans, 1943

11 Mays 1943te Churchill ve Roosevelt arasnda yapld. Konferansta savan genel stratejisi, Japonyaya kar savan hzlandrlmas, Birmanyada Japonyaya kar saldrnn balatlmas, havadan ine yardm ve Almanyann igali iin gereken tedbirler grld.

Watergate Skandal

Amerikan i politikas ve dnya kamuoyunda nemli yanklar ve sonular olan siyasal casusluk olay. 1972 Hazirannda, Washington muhalefet partisi olan Demokrat Partinin seim ilerini yrtt merkez olarak kullanlan Watergate binasna, iktidar partisi ve Bakan Nixonun yakn adamlarnn tertibiyle gizlice dinleme cihaz yerletiren 7 kiilik bir grubun yakalanmas olay, nceleri bir basit hrszlk sanld ise de gazetecilerin kurcalamas zerine daha sonra siyasi amalarla yapld, Bakan Nixonun bu faaliyetten haberi olduu ortaya kt. Ancak Nixon uzun sre, bu olayla hibir iliii olmadn, hi bir emir vermediini ve bilgisi bulunmadn iddia etti. Bu arada, olay soruturma iine bakan bir savc da azledildi. Bir ksm dier kark olaylar zerine, Amerikan Kongresi Bakann yarglanmas iin dokunulmazln kaldrma eilimi gsterince, Nixon gizledii Beyaz Saraydaki konumalara ait bir ksm ses bantlarn mahkemeye tevdi etmek zorunda kald ve baz yerleri silinmi veya bozulmu olmasna ramen, bantlardan Nixonun bu iten haberi olduu ve yalan syledii anlald. Bu durum,

kamuoyunu ve parlamenterleri daha ok etkiledi, Bakan Nixon iki sene direndikten sonra Austos 1974de istifa etti, yerine yardmcs Gerald Ford geti ve ksa bir sre sonra hastalanan Nixonu yarglamaktan affetti.

Weimar Anayasas

Almanyada I. Dnya savann ardndan yaplan meclis seimlerinden hibir parti ounluu salayamadysa da, byk Sosyal Demokrat Partisi meclisin en gl partisi haline geldi. Sosyal Demokratlar, Merkez Partisi ve Liberal Demokratlardan oluan bir koalisyon, Kurucu Meclise egemen oldu. Meclisin Goethenin kenti olan ve liberalizmin simgesi haline gelmi bulunan Weimar kentinde yapt toplantlarda liberal bir avukat olan Hugo Preusa son derece liberal bir anayasa hazrlattrld. Byk lde Amerikan, Fransz ve svire anayasalarndan esinlenerek hazrlanm bulunan Weimar Anayasas 31 Temmuz 1919da kabul edildi. Ana hatlaryla 7 yllk bir sre iin seilen bir Cumhurbakan, iki meclisli parlamento, nisbi temsil ve eyaletlerin Federe yetkilerini ngryordu. Ulusal Meclis, 1920 ilkbaharna kadar Weimarda kald, sonra Berline tand. Bylece Almanyada Hitlere kadar srecek olan Weimar dnemi balad. Bu anayasaya uygun olarak kurulan hkmetlere egemen olan Sosyal Demokratlar, merkez, merkez-sol ve liberal partilerle srekli koalisyonlar kurdular.

Westphalia Bar, 1648

Avrupada otuz yl savalar bitiren bar antlamas. Bu savalar bitirecek olan konferans, Avrupann ilk en byk konferans saylabilir. En nemli zelliklerinden biri, daha nceki uluslararas toplantlar dini nitelikteyken, Westphaliann devlet, sava ve iktidar sorunlarnn tartld laik bir konferans olmasdr. O kadar ki, Papalk temsilcisi dinlenmedii gibi, Papaya da imzalattrlmamtr. kinci olarak Kilisenin gc snrlandrlm, Augsburg Barnn hkmleri yenilenmi ve Almanyada Katoliklik, Protestanlk ve Calvinizm geerli dinler haline gelmitir. nc olarak, uluslararas hukuk bakmndan da Kutsal Roma mparatorluunun paralanm olduu dorulanmtr. Hollanda ve svire zerinde herhangi bir hak iddias kalmam, svire bamszln kazanmtr.

Westphalia Bar ile 300 kadar Alman devleti hemen hemen hkmran

siyasal birimler oldular. ye devletlerin rzas olmadka imparatorluun vergi ve asker toplamayaca, kanun koyamayaca, sava ilan edemeyecei ve bar antlamas imzalayamayaca hkme baland. Bylece, Avrupann teki devletleri mutlakiyeti monari altnda birleir ve glenirken, Almanya mr oktan tkenmi olan feodal bir karklk iine itilmi oldu. Bundan sonra Avrupa, kendi yasalarna gre hareket eden, kendi siyasal ve ekonomik karlarn izleyen, serbestlik iinde ittifaklar kuran ve bozan, sava ile bar arasnda, g dengesi kurallarna gre durum deitiren, eli gnderip kabul eden bamsz ve zgr devletlerden oluacaktr.

Belirli kurallara gre hareket edenve aralarnda dzenli ilikiler bulunan paralarn (devletlerin) oluturduu btn, uluslararas sistem, bugn anladmz anlamda Westphalia ile domu saylabilir.

Wilhelm II (1859-1941)

Prusya Kral ve Alman mparatoru, Almanyann yaylmac d siyasetine nderlik ederek, I. Dnya Savann balamasnda nemli rol oynamtr. Almanyann bir dnya gc olmasn isteyen II. Wilhelm yaylmac ve militarist bir politika benimseyerek Birmarckn gtt dengeci politikaya son verdi. 1890da Bismarckn byk nem verdii Alman-Rus Teminat Antlamasn yenilemeyerek ilk neli deiiklii yapt. II. Wilhelmin izledii yaylmac siyaset ngiltere ve teki smrgeci devletlerle kanlmaz bir atmay beraberinde getirdi. Haziran 1919da imzalanan Versailles Antlamas uyarnca, savan sorumlusu olarak ilan edilen, ancak Hollanda hkmetince geri verilmeyen II. Wilhelm, lmne dein arada yaad.

Yabanc-Extrancity/Foreigner

Bir devletin lkesinde bulunan ve o devletin vatandaln iddiaya hakk olmayan kii. Bir lkedeki yabanclar, bata insan haklar olmak zere, temel haklarda o lke hukuk dzenine tabidirler ve himayesi altndadrlar. Ancak politik, ekonomik yada sosyal baz gerkelerle konumlar, vatandalara gre daha snrldr. Bir lke, yabanclar lkesine kabul edip etmemekte, hatta bu konuda onlar arasnda baz ayrmlar yapmakta serbesttir. Baz uluslar aras

szlemelere aykr olmamak kouluyla, yabanclarn hangi haklardan yararlanabileceini ilgili lke belirler.

Bir devletin lkesinde bulunan ve o devletin vatanda olmayan kiilerdir. Kiinin bulunduu lke ile bu kiiler arasndaki ilikiler yabanc hukuku erevesinde dzenlenmektedir. Bir devlet yabanclarn lkesine girip girmemesi konusunda karar vermeye tek yetkilidir. Bylece eer iki devlet arasnda aksini ngren herhangi bir andlama yoksa, olaan olarak, bir devletin yurttalar teki devlet lkesine girme konusunda lke devletinin iznini almak zorundadr. Uygulamada devletlerin bu izni vize (visa) ilemi ile verme yoluna gittikleri grlmektedir. Ancak lkelerine girii serbest tutulan ve dolaysyla vize gerekmeyen devletler de bulunmaktadr. Bu durumda, bu devletler eitli nedenlerle yasakllar listesine ald yabanclarn lkesine girmesine izin vermemekle yetinmektedir. Yabanclarn bir devlet lkesine girmesinden sonra burada kalabilme koullar da lke devletince saptanmaktadr. Bu konuda da lke devleti ile yabanclarn devleti arasnda bir andlama yoksa lke devletinin lkesel yasalar yabanclar iin de geerli olacaktr. Bir devletin lkesine girmek isteyen ya da giren bir yabancy snr d etmesi (expulsion) onun yetkileri arasndadr. Bunun yannda, eer bir devlet baka bir devlet ile yapt herhangi bir andlamayla o devlet lkesinde su ileyen kiileri geri vermeyi kabul etmemise, sulular geri verme (extradition) konusunda da deerlendirmeyi kendisi yapma yetkisine sahiptir.

Yabanc Dmanl (xenophobia)

Bir lkede yaayan yabanclara kar, o lkenin gerek resmi gerekse sivil odaklar tarafndan, zellikle ekonomik nedenlerden dolay banazca taknlan kart tutum. Son yllarda, artan gelimi lkelerdeki ekonomik durgunluk yabanc dmanlnn trmanmasna neden olmutur. rnein Almanyada Trklere, Fransada Kuzey Afrikallara kar giriilen olaylarn says giderek artmaktadr.

Yahudi dmanl-Anti semitism

nceleri din temelli olarak Musevilie duyulan dmanln, XIX. Yzyln ikinci yarsndan itibaren ulusal ve rk bir boyut kazanarak, siyasal bir tavra dnmesi. 1930lu yllardan itibaren zellikle Almanya ve Avusturyada

glenen Yahudi dmanl ile siyonizm kartln birbirine kartrlmamaldr.

Yakn evre (near abroad)

Near Abroad olarak adlandrlan yakn blge doktrini ilk defa Rusya Dileri Bakan Andrei Kozirev tarafndan, Aralk 1992de AGTte yapt bir konumasnda ortaya atld: Artk AGT bizim iilerimize karamaz, bundan byle bildiimiz yaparz, nkleer silah kullanrz. Bizim snrmz dnda yaayan 25 milyon etnik Rusun hakkn korumaya kararlyz. Bunlara dokunana mdahale ederiz.

Yakn blge kavramnn daha ok devletin jeopolitii ile ilgili olan birok devlet tarafndan kullanldn gryoruz. rnein ABDnin Karayipler denizi, Fransann Kuzey Afrika zerinde bu doktrini kullandn gryoruz.

Yaknlatrma-Appoximation

Aralarnda btnlemeye giden devletlerin, mevzuatlarn, ynetmeliklerini ve idari kararlarn birbirne uyumlu hale getirmeleri.

Yaknlatrc kriterler-Convergence criteria

Avrupa Birlii entegrasyonu kapsamnda ekonomik ve parasal birlie girmek isteyen lkelerin yerine getirmeleri gereken be kriter. Ekonomik kriterler olarak da bilinir. Bunlar;

a) Bte ann milli gelirin yzde 3n amamas,

b) Kamu borlarnn milli gelirin yzde 60ndan fazla olmamas,

c) Yllk enflasyon orannn, AB yelerinden en iyi fiyat istikarar salam lkenin ortalamasnn yzde 1,5 undan fazla olmamas,

d) Uzun vadeli faiz orann, AB yesi lkelerden en iyi orana sahip ilk lkenin ortalamasnn yzde 2sinden fazla olmamas,

e) Avrupa para sisteminin deiim mekanizmasndaki oranlarn, iki yl boyunca st ste ar biimde ihlal edilmemi olmas.

Yalnzclk (isolationism)

Devletler tarafndan izlenen bir d politika stratejisidir. Bu stratejiyi izleyen bir devlet, kendi dndaki dnya ile ilgili sorunlara mmkn olan en dk oranda katlmaya, dier lkeler ve eitli uluslararas kurulular ile en dk dzeyde diplomatik iliki kurmaya alr. Yalnzclk politikasn izleyecek bir devletin ihtiyalarn karlama bakmndan kendi kendine yeterli olmas gerekir. Bir lkenin corafi ve topografi zellikleri de, bu trden bir stratejinin izlenebilmesini etkileyebilmektedir. Szgelimi bir lkenin ada olmas byle bir stratejinin izlenmesini kolaylatrrken, lkenin birok baka lkelerin karlarnn att stratejik bir blgede yer almas byle bir politikann izlenmesini gletirmektedir. Bunun yannda da iinde bulunulan uluslararas konjonktrn de, devletlerin bu trden bir strateji izleyebilmesini etkilemektedir. Szgelimi, bir g dengesi sisteminde bu trden bir stratejinin izlenmesi kolayken, iki kutuplu bir sistemde dahazordur. Gnmzde devletlerin karlkl bamllk ilikileri bu trden bir stratejinin izlenmesini genel anlamda gletirmektedir.

Yapc diplomasi-Constructive diplomacy

Srekli zm bulmaya yada zme katk yapmaya dnk diplomatik faaliyet.

Yapsalclk, konstruktivizm-Constructivism

Uluslarars davranlar etkileyen alglar ve karlar belirlemede insanlarn kullandklar ortak deerlerin nemi zerinde duran bilimsel yaklam.

Yaratc ykm-Creative destruction

Avusturya eski Maliye Bakan ekonomist Joseph Schumpeter tarafndan 1942 ylnda gelitirilen ada kapitalizmi alamaya dnk yaklam. Schumpetere gre, kapitalizmin z; eski ve daha az etkin rn ve hizmetlerin yok edilerek, yerine yeni ve daha etkin olanlarn getirilmesine dayanmaktadr.

Yarm Sava Doktrini (Half War Doctrine)

ABD askeri otoritelerine gre, Souk Sava dneminde ABD bir buuk sava iin hazrlanmaldr. Bu tam sava Sovyetler ile kabilecek bir sava olup, dier yarm sava ise dnyann hassas blgelerindeki atmalara katma durumudur. Bu bakmdan en ok Ortadou, Basra Krfezi, Kuzeybat Pasifik (Kore ve civar) hassas ve kritik gzkmekte, ABDnin dikkatini evirerek nem verdii yerlere acele sevk edilmek zere zel iklim ve arazi artlarna gre yetitirilmi, 100 binden fazla askerden ve aralarndan oluan bir Acil Hareket Kuvveti (Rapid Deployment Force=RDF) hazrlanm ve buna l Ordusu da denmitir.

Yaam Alan (Lebensraum)

Alman Nasyonal Sosyalist Partisi lideri Adolf Hitlerin 1933te iktidara gelmesiyle uygulamaya balad d politikasnn 3. ve son aamasdr. Bu yaam alan kavram Hitlerin ounlukla Alman jeopolitikilerinin grlerinden gelitirdii yaylmac tezlerden biridir. Buna gre; stn bir rk olan Almanlar skp kaldklar bu dar topraklardan, dier aalk rklarn ellerinde bulunan alanlara doru genilemeliydi. D politikasnn dier aamalar olan Versailles kstlamalarndan kurtulma ve bir ulus, bir devlet(ein

Volk ein Recih) ilkesi snrl ve somut politikalar olduu halde, yaam alan snrlarnn nerede balayp nerede bitecei belli deildir. Bu yzden Hitler ilk iki aamay gerekletirirken byk tepkiler almam, ancak ekoslovakyann tmn igal etmesiyle nc aamann baladn farkeden devletlerin etkin tedbirler almaya balamas sonucunda II. Dnya Sava balamtr.

Yal devlet adam-Elder statesman

Temsi olarak grev yapmayan ama devlet byklerinin fikir dantklar, emekli, tecrbeli, nfuzlu eski devlet adam.

Yattrma Politikas (appeasement policy)

Saldr tehdidi karsnda saldrgan devlete kar uygulanan politika. Bu trden bir politika, soruna bar bir zm getirebilecei gibi, saldrgan devletin egemenliinin artmasna da yolaabilir. rnein, Versay sisteminin knden sonra, ngilterenin Nazi Almanyasna kar uygulad yattrma politikas sonucu, ngiliz-Alman anlamas.

Yedi Yl Savalar, 1856-1763

Fransa ve ngiltere arasnda smrgeler ve dnya hegemonyas iin 1756da balayan ve yedi yl devam eden savalar. Bu savalar sonucunda Hindistan, Afrika ve Amerikadaki Fransz topraklar ngilterenin denetimine girdi. Fransann ekonomisinin dayand denizar topraklarnn hemen hemen tmn elinden kt. 1763te Pariste bar antlamas imzaland, sonuta Avrupada 18. yy g dengesi korunmu ve ngiltere denizlere egemen olmutur.

Yeni Delhi Konferans, 1984

Balantsz lkelerin yedinci zirve toplants. 1979 ylnda yaplan Havana

konferansnda yedinci zirvenin 1982 ylnda Irakn bakenti Badatta toplanmas kararlatrlmt. ran-Irak Sava, toplantnn Badatta yaplmasn engelledi. Yedinci zirve, doksan drt lkenin katlmyla 1984 ylnn Mart aynda Hindistann bakenti Yeni Delhide yapld. Dnem bakanln Kba lideri Fidel Castrodan devralan ndra Gandhinin kiisel giriimleri, lkeler arasnda sz konusu olan gr ayrlklarnn bazlarn giderdiyse de, genelde eitli lke gruplar arasndaki siyasi ayrlklar konferansa damgasn vurdu. Bunun byle olduu sonu bildirisinde siyasal konularn ok az bir yer tutmalaryla anlalabilir. Sonu bildirisinde yer alan ve dolaysyla btn lkelerin zerinde anlat konular unlardr: Zengin ve fakir lkeler arasndaki eitsizliin azaltlabilmesi iin yeni bir uluslararas ekonomik dzenin oluturulmas gerektii, Ortadouda Arap Birliinin Fez zirvesinde benimsedii plann uygulanmas, srailin, iledii sava sular dolaysyla Uluslararas Sava Mahkemesinde yarglanmas, nkleer silahlanmann durdurulmas ve Afganistandaki yabanc askerlerin geri ekilmesi.

Yeni Dnya Dzeni (new world order)

Uluslararas ibirliini ve bar yaratma ideali olarak tanmlanabilecek deyim, ilk kez ABD Bakan George Bush tarafndan Austos 1990da, dzenledii bir basn toplantsnda sylenmitir. Bush, bundan bir ay kadar sonra, Birlemi Milletler Genel Kurulunu kimyasal ve biyoljik silahlar konusundaalmaya ynelttii srada bu deyimi tekrar etmitir. Bush, Yeni Dnya Dzeninde herhalde ABDnin etki alan iinde geliecek dzenden yeni paxAmericanadan szediyordu.

Pekok sosyal bilimci, Yeni Dnya Dzeninden bahsedilirken kullanlan Liberal Demokrasi, Evrensel Bar ve nsan Haklarna Sayg kavramlarnn Gney iin fazla bir anlam tamadn, bunlarn daha ok Kuzey iin geerli olacan iddia etmitir.

Yeni fze sahibi devlet-Emerging misilse state

Deiik yntemler kullanarak, zellikle 1980lerden sonra ktalar aras balistik fze teknolojisine sahip olan ran, Irak ve Kuzey Kore gibi devletler.

Yeni Smrgecilik (new-colonialism

19. yzylda ortaya km olan emperyalizm sonucu oluan smrgeciliin yeni bir hali. Bu bir devletin, bamszlna ramen, dolayl yntemlerle smrlmesidir. Yeni smrgecilie gre kapitalizm, dnyay az gelitiren bir olgudur. Ulusal burjuvaziler yabanc sermaye tarafndan emilmekte ve bunun olmas sanayileme srecinin fiilen snrlandrlmasna neden olmaktadr. Baz yazarlara gre yeni smrgecilik, resmi smrgecilik uzantsdr. Bazlarna gre ise, yeni smrgecilik, azgelimi lkelerde sanayileme ynnde ilerlemeyi denetlemek ve snrlamak amac ile tekelci sermayenin uygulad yntemleri iermektedir. Bir baka gr ise smrgeciliin bu yeni halini savatan sonra gelimi lkelerden gelen yabanc sermayenin dorudan mdahaleler yolu ile karlarnn denetlemesi ve bylece Bat sermayesinin ilk nce bunalmdan daha sonra da savatan kurtulup kendine gelerek, dnya apnda egemenliini yeniden kurmas olarak grmektedir.

Yeralt Nkleer Denemeleri Snrlandran Antlama, 1974

Amerika ile Sovyet Rusya arasnda imzalanan ve yeraltnda 150 kilotondan daha gl nkleer silah denemesi yaplmasn yasaklayan veEit (Treshold) Antlamas adn alan 3 Temmuz 1974 tarihli antlama. Bu antlamaya gre taraflar, btn yeralt denemelerinin durdurulmas hususunda bir anlamaya varmak iin grmelerini srdreceklerdir. Anlama, Amerika Birleik Devletleri Senatosunca onaylanmad iin yrrlkte deildir.

Yetkili eli-Ambassador plenipotendiary

Temsil ettii devlet adna anlama imzalamaya yetkili olan eli.

Ykmc yaklam-Deconstructivism

Dnya sisteminin karmak yapsnn, incelikli tanmlamalar imkansz

kldn, bu nedenle de uluslararas siyasetle ilgilenen bilimadamlarnn, uluslararas politikada yer alan aktrlerin yazl aklamalarn bir kenara brakarak, aktrlerin gizli motivasyonlarn renmeleri gerektiini savunan postmodern yaklam.

Yldz Savalar (star wars)

Nkleer silahlara kar savunma projelerinden biri. Bu tr bir proje ilk defa 1980li yllarda Amerika Birleik Devletleri tarafndan ortaya atlmtr. Bu Sovyetlerin ICBM (Inter-Continental Ballistic Missiles)lerini uular esnasnda tahrip etmeye ynelik bir sistemdir. Bu projenin temelinde, uzaya ve yeryzne yerletirilmi laser istasyonlarnn yok edici nlarn, hareketli dman hedeflerine yneltmek yaratmaktadr. Bu projenin kapsamna kar taraftan gelecek saldrlar ortaya karmak iin yerletirilen alclarda tehdit alglayc sistemlerin kullanlmas da girmektedir. Ksacas bu tr bir sistem, caydrcln yntemlerinden birisidir.

Ylg Dengesi: bkz. Dehet Dengesi

Ypratma sava-Attrition war

Kar tarafn gcn andrmaya ve moralini sarsmaya ynelik sava.

Yok etmek-Annihilation

Sava srasnda rakip lke topraklarn tahrip etme Bir yasay yrrlkten kaldrma. Young Plan, 1929

I. Dnya Sava sonrasnda Almanyann deyecei tamirat borlarna ilikin plan. Owan D. Young tarafndan Ocak 1930da hazrlanan plana gre Almanya

ylda 391 milyon olmak zere yirmi iki taksit deyecekti. Borlarn toplam tutar 26 milyar dolard. 1929-1930 dnya ekonomik bunalm dolaysyla Almanya borcunu deyemeyeceini grd. Bylece plann yrtlmesi mmkn olmad.

Yumuama (detente)

Bloklar arasnda karlkl sz dellosu ile sava tehlikesinin azalmas ve komnist ile komnist olmayan devletler arasnda siyasal, ekonomik, kltrel ve teknolojik anlamalarn saylarndaki arta verilen ad. Baz yazarlar, yumuamay farkl ekonomik ve toplumsal sistemlere sahip lkeler ya da lke gruplar arasnda, son aamada yeterli siyasal gvencelere balanm, uzun sreli ve kapsaml bir Dou-Bat ibirliine varacak gerginliin aamal ve bilinli bir biimde azaltlmasn ngren bir politika diye yorumlamaktadrlar.

Yumuama, Dou-Bat ilikilerinde atma ve gerginliin azald bir tarihsel dnem anlamnda da kullanlabilir. Yumuama bir sre olarak dnldnde, yaknlama, anlama ve ibirlii aamalarndan oluan bir iliki trdr. Bunun sonucu olarak da yumuama uluslararas ilikilerde bir ama durumuna dnmektedir.

Daha somut olarak ele alrsak, yumuama 1960l yllarda balayan bir sretir. in Halk Cumhuriyeti, Arnavutluk ve Romanya Sovyetler Birliine bakaldrmaya balamlardr, dier taraftan da Fransa NATO (Kuzey Atlantik Anlamas rgt) ierisinde ABDye kar geliyordu. Asl ama BAB (Bat Avrupa Birlii) harekete geirip, Avrupa Topluluunu alternatif bir g oda haline getirmektir. 1957 ylndan sonra belirli bir sre iinde ortaya Ylg dengesinin (balance of terror) kmas yumuamann nedenleri arasnda saylabilir.

1962 Kba Bunalm srasnda olas bir nkleer savan eiine gelinmesi, taraflarn yaknlamaya gitmelerine neden olmutur. Yumuamann ortaya kn bir dizi ok tarafl ve iki tarafl anlama salam saylabilir:

a) Antarktik blgesini, nkleer silahlarn denenmesini de iine alacak biimde silahtan arndran 1 Aralk 1959 tarihli ok-tarafl Antarktik Antlamas

b) Bir bunalm annda zellikle yanl anlamalarn riskini nlemek ve en yksek dzeyde dorudan iletiim kurmak amacyla, ABD ve Sovyetler Birlii arasnda, telefon ba kuran ve 20 Haziran 1963 tarihinde imzalanan iki tarafl Krmz Telefon Antlamas.

c) Atmosferde, Uzayda ve Sualtnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan 5 Austos 1963 tarihli ok-tarafl Nkleer Denemeleri Snrlama Antlamas,

) Uzayda, ayda ve teki gezegenlerde nkleer ve kitlesel ykm silahlarn kullanmay ve depolamay yasaklayan, 27 Ocak 1967 tarihli ok tarafl D Uzay Antlamas (Outer-Space Treaty).

d) Nkleer silah yapm teknolojisinin transferini yasaklayan, 1 Temmuz 1968 tarihli bir ok tarafl Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Anlamas (NonProliferation Treaty).

e) Deniz dibinde, okyanus yatanda ve yeraltnda nkleer ve teki kitlesel ykm silahlarnn yerletirilmesini yasaklayan 11 ubat 1971 tarihli ok tarafl Deniz Dibi Antlamas,

f) 30 Eyll 1971 tarihinde imzalanan ve iki lke arasnda yanllkla bir nkleer sava kmasn nleyecek tedbirleri saptayan iki tarafl Kaza nleme Antlamas,

g) Kimyasal ve bakteriyolojik silahlarn gelitirilmesini, retimini ve saklanmasn yasaklayan ve var olan stoklarn dokuz ay iinde yokedilmesini ngren, 10 Nisan 1972 tarihli ok tarafl Biyolojik Silahlar Szlemesi.

h) 25 Mays 1972 tarihinde imzalanan, ak denizlerde askeri uu ve

seyrsefer gvenliini salayacak tedbirleri saptayan iki tarafl anlama,

i) 26 Mays 1972 tarihli fze kart fzeleri (Anti-Ballistic Missiles-ABM) snrlandran iki tarafl antlama,

j) 22 Haziran 1973 tarihli nkleer savan kma riskini azaltmak iin karlkl ibirliini dnce alveriini ve davran ilkelerini koyan iki tarafl Nkleer Savaa Engel Olma Anlamas

k) 3 Temmuz 1974 tarihli, 150 kilotonu aan askeri nitelikteki nkleer denemeleri yasaklayan iki tarafl, Eit Antlamas,

p) 24 Kasm 1974te Bakan Ford ile Brejnev arasnda imzalanan iki tarafa 1985 ylna kadar 2400er saldrgan stratejik gnderme arac (offensive strategic delivery vehicle) hakk veren ve bunlarn 1320sini ok balkl gdml fzelerle (multiple independly targeted recently vehicle-MIRV) donatlabileceini kabul eden iki tarafl Vladivostok Antlamas (SALT 1).

m) Askeri amalarla, evrenin doal yapsn deitirme yntemlerinin kullanlmasn yasaklayan 18 Mays 1977 tarihli ok tarafl evreyi deitirmenin yasaklanmas szlemesi,

n) 18 Haziran 1979da Viyanada Brejnev ile Bakan Carterin imzaladklar ve iki tarafn stratejik silahlarna nitel ve nicel snrlamalar getiren iki tarafl SALT (Stratejik Arms Limitation Talks) Antlamas. Bu antlamaya gre, tm nkleer frlatma sistemleri, iki taraf iin de en ok 1250 tane olacak. Ayrca taraflarn sahip olabilecekleri, bamsz olarak birden ok hedefe at yapabilecek nkleer tayclarn says 1320yi ok balkl ktalararas fzeler ve yine ok balkl denizaltlardan atlan fzelerin toplam says 820yi gemeyecektir.

Yksek Younlukta atma (high-intensity conflict)

ABDnin souk sava dneminde sosyalist blokun Varova Pakt yeleriyle nkleer dzeyde bir atmay ifade eden sava stratejisi. SSCBnin dalmas ile birlikte yksek younluktaki atma stratejisi kalkt ve bylece nkleer sistemle birlikte sona erdi.

Ykmllklerin yerine getirilmesi talebi-Casus foederis

Aralarnda anlama bulunan iki lkeden birinin dierinden, bu anlamadan doan grevlerini yerine getirmesini resmen istemesi. Herhangi bir lke, dierine casus foederis durumunun varln belirtmise, dier lkeden anlama ile yklendii devleri yerine getirmesini istiyor demektir. Dier bir ifadeyle casus foederis, devletler arasnda yaplan anlamalarn hangi artlar gerekletiinde ilerlik kazanaca anlamna gelmektedir. Yine ayn kural, bir ittifak anlamasn harekete geiren ve anlamada imzas bulunan taraflardan birinin br taraf yardmna armasn hakl gsteren bir davran ya da fiili kapsayacak ekilde yorumlanmtr.

Ykmsz Devlet Doktrini-Clean State Doctrine

Herhangi bir kolonyal ynetimden kurtularak bamszln kazanm olan bir devletin, smrge dneminden kalma anlamalarn hibiriyle ykml olmayaca kural.

Ykselen Pazar-Emerging market

Ekonomik anlamda nemli potansiyel tayan ve uluslar aras Pazar ekonomisi sistemi iinde gelime istidadna sahip lke piyasas. Batl gelimi lkelerin, 1990l yllarn bandan itibaren yatrm iin byk potansiyele sahip olarak grd Arjantin, in, Hindistan, Endonezya, Meksika, Rusya, Trkiye ve eski Dou Blokuna ye lkeleri kastetmek iin kullandklar subjektif bir terimdir.

Yzdeler Antlamas, Ekim 1944

Churchill ve Stalin arasnda 1944 Ekiminde gerekleen ve amac Dou Avrupada etki alanlarnn kesin olarak saptanmas olan anlamayla ngiltere ve Rusya Dou Avrupada sahip olacaklar stnl yzdelerle belirlemilerdir. Macaristanda ngiltere %50, Sovyetler %50, Bulgaristanda %25, %75; Romanya %10, %90; Yugoslavyada %50, %50; Yunanistanda %90, %10, Churchillin anlarndan yazdklarnda anlaldna gre, bu anlama o andaki sava durumu dzenlemesiydi ve imzalanacak olan bar antlamalarnda deiikliklere akt. Gerek ne olursa olsun, byle bir dzenlemenin sava sonras gelimelerini etkileyecei akt ve yle de oldu. Sovyetler Birlii Dou Avrupa lkelerinde askeri stnln sonuna kadar kullanrken, Yunanistana karmad ve ngiltere, Yunan i savanda kralc hkmete tam destek verirken, Yunan komnistlerine dorudan yardm yapmad.

Yzyl Savalar

XIV ve XV. yy.da Valoisler Fransasn nce Plantagenetler sonra Lancesterler ngilteresi ile kar karya getiren savalara verilen ad. Geleneksel olarak Fransa taht iin bir veraset sava eklinde yorumlanan ve 1337-1433 yllaryla snrlandrlan bu savalar aslnda gerek bu yorumu, gerek bu zaman erevesini byk lde aar. Aslnda bu savalar, birbirinden uzun bar dnemleriyle ayrlan ve bu sebeple hedefleri bu dnem srasnda deien bir askeri harekat dizisidir.

XIV. yy. ortasnda XV.yy. ortasna kadar devam eden ekliyle Yzyl Savalarnn orjinallii, bu savalar srasnda modern milletlerin olumas, kadrolarnn hazrlanmas ve g kazanmalarndan gelir. Klasik bir feodal sava gibi balayan Yzyl Savalar, milletle millet arasnda bir sava olarak sona erdi Tamamyla Orta aa bal Bat Avrupada balad, byk keiflerin, Rnesansn ve Reformun arifesinde son buldu.

Yzyl Savalar hem Fransada hem de ngilterede milli bilinci uyanmasn salad.

Zrih Antlamas, 11 ubat 1959

Yunanistan ve Trkiye babakanlarnn Kbrsta bamsz bir devlet kurulmas konusundan yaptklar antlama. Yaplan antlamada, kurulacak bamsz Kbrs devletinin uluslararas konumunun ve anayasasnn dayandrlaca temel ilkeler kararlatrld. Alnan ilke kararlar ngiltereye bildirilmeden aklanmad. ngilterenin antlamaya baz hkmler eklemesi sonucu Adann stats belirlenirken, 19 ubat 1959da yaplan londra antlamas ile alnan kararlar geerlik kazand.