BETONARME I DERS NOTLARI

erik : Dersin amac betonarme elemanlarn davrann ve tasarm ilkelerini kavratmaktr. ierik yledir: imento, su, agrega, beton, karm, bakm, katk maddeleri. Beton ve donat eliinin mekanik zellikleri, Beton ve elik snflar. Bzlme, snme etkisi. Betonarme davran, Tasma gc varsaymlar. Yap gvenlii. Betonarme ksa kolonlar ve kolon tipleri, sarg donatsnn nemi, Minimum koullar (Trk Standartlar). Betonarme kiriler kiri tipleri. Basit eilme etkisindeki kirilerin davran, tasma gcnn belirlenmesi, boyutlandrma. Minimum koullar. Eksenel basn ve iki eksenli eilmee alan kolonlar, boyutlandrma. Kesme dayanm ve donats.

Dersin renciye kazandraca beceriler:

1.Malzemeyi tanma 2.Betonun davrann anlama 3.Betonarme elemanlarn davrann kavrama 4.Kolon ve kirilerin hesap ve izim ilkeleri bilgisi 5.lgili Trk Standartlar bilgisi

Kaynaklar : 1.Ersoy, U., zcebe, G. (2001). Betonarme , Evrim Yaynevi, stanbul. 2.Celep, Z., Kumbasar N. (2005). Betonarme Yaplar, Sema Matbaaclk, stanbul. 3.Doangn, A. (2005). Betonarme Yaplarn Hesap ve Tasarm, Birsen Yaynevi, stanbul. 4.Aydn, M. R. (2002). Betonarme Hesap Tablolar, Osmangazi niversitesi yayn No: 071, Eskiehir. 5.Aydn, M. R., Akgn, . R., Topu, A. (2002). Betonarme Kolon Tablolar, Eskiehir. 6.Bakr, E., Bakr, A., R. (1986). Kolon ve Perde Donat Tablolar, (Tasma Gc Yntemi), Ankara.

Ynetmelikler : 1.TS 498 (1997). Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap Deerleri, TSE. 2.TS ISO 9194 (1997). Yaplarn Projelendirilme EsaslarTayc Olan ve Olmayan Elemanlar-Depolanm malzemeler-Younluk, TSE. 3.TS 500 (2000). Betonarme Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar, Trk Standartlar Enstits. 4.Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (1997). Bayndrlk Bakanl. 5.Trkiye Deprem Blgeleri Haritas, Yerleim Birimleri ve Deprem Blgeleri (1996). Bayndrlk Bakanl

Dier: Yap Statii I dersini almam veya devamsz kalm olan renci bu dersi almamaldr. Gncel ynetmeliklerin zamannda temin edilmesi ve hesap makinesini rencinin yannda bulundurmas yararnadr.

GENEL BLGLER Betonarmenin balangc 1850 yldr. Beton ve betonarme son 150 yln en nemli yap malzemesi olmutur. Tm dnyada yap malzemesi olarak ncelikle kullanlmaktadr. Bir yl iinde kullanlan beton miktar yaklak 6 milyar tondur. Dnya nfusu da yaklak 6 milyar olduuna gre kii basna ylda 1 ton beton retilmektedir. Trkiyede kii basna retim yaklak bunun yars, 0.45 ton/yl dr.

Betonarme neden bu denli kabul grmtr? zde nedenler aadaki gibi sralanabilir: stenilen her seklin verilebilmesi Ana malzemesi olan imento, elik ve suyun yerel temin edilebilmesi Yerel imkanlarla retilebilmesi Kalifiye elemana fazla gereksinimi olmamas l toleransnn yksek olusu (1-2 santimlik kalp hatas sorun yaratmaz) retim iin fazla enerji gerektirmemesi Ekonomik olmas Hemen hi bakm gerektirmemesi Uzun mrl olmas Yangna dayankl olmas. Su, rutubet ve asitli ortama dayankl olmas

Enerji gereksinimine aklk getirilirse; 1 m3 elik retmek iin yaklak 50 GJ enerji gerekirken ayn miktarda beton retmek iin 4 GJ enerji gerekir. Beton; imento, agrega (kum-akl), su ve gerekirse kimyasal katk maddelerinin bilinli karmndan oluan kompozit bir malzemedir. Beton hamuru yas iken plastik olmasna, istenilen seklin verilmesine karsn 10 saat iinde katlaarak zamanla sertleir ve yksek basnca dayankl duruma gelir. Yksek basn kuvvetine dayankl olmasna karsn ekme kuvvetine hemen hi dayanamaz. Bu zrn gidermek iin beton ierisine, ekme blgelerine, elik ubuklar konur. Oluan bu malzemeye betonarme denir.

imento hamuru, imento erbeti, har, beton ve betonarme gibi, uygulamada ska kullanlan deyimler arasndaki fark vurgulamakta yarar vardr: MENTO + AZ SU MENTO HAMURU (kuru) MENTO + OK SU MENTO SERBET (akc) MENTO + NCE KUM+SU HAR MENTO + AGREGA (kum ve akl)+SU BETON MENTO + AGREGA (kum ve akl)+SU+ELK BETONARME

BETON MENTO+AGREGA+SU BETON 1 m3 beton yaklak (hacim olarak) %10 imento, %70 agrega (kum, akl, krmala), %20 su ierir. Belli amaca ynelik olarak, rnein kvam ayar iin, katk maddesi de eklenebilir. Ancak, katk maddesi imento arlnn genelde %0.5- 2 si kadardr ve %5 ini asmamaldr.

MENTO - TS EN 197-1/2004 imentonun grevi; su ile reaksiyona girerek, agrega tanelerinin evresini kaplamak, taneler arasndaki boluklar doldurmak ve bunlar birbirine balayarak kaynatrmaktr. Kullanm amac farkl imentolar retilmektedir. Avrupa Birlii (AB) uyum almalar erevesinde Trk Standartlarnda hzl bir yenilenme yaanmaktadr. Hazr beton ve imento retimi ile ilgili Standard deiiklikleri buna rnek olarak verilebilir. Yeni imento standard TS EN 197-1 Genel imentolar Bileim, zellikler ve Uygunluk Kriterleri 2004 sonunda yrrle girmitir. Yrrlkten kalkan birok imento standardnn yerini TS EN 197-1 almtr.

TS EN 197-1/2004 standardnda imentolar be ana tip ile adlandrlmaktadr: CEM I Portland imento CEM II Portland-kompoze imento CEM III Yksek Frn cruflu imento CEM IV Puzolanik imento CEM V Kompoze imento imentonun ana hammaddesi klinkerdir. CEM I %95-%100 klinkerden retilir ve portland imentosu adn alr. Deerleri (CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V) klinkere, Yksek Frn crufu, uucu kl, silis duman gibi katklar eklenerek retilirler. Bu nedenle CEM I dndaki imentolarn, katk maddesi ve miktarna bal olarak, ok sayda farkl tipleri vardr. TS EN 197-1/2004 de 27 farkl imento tanmlanmtr. Bunlar aada tablo halinde zetlenmitir.

Dayanm snflar ve priz sreleri: imentolar, 28 gnlk basn dayanm en az 32,5 N/mm2, 42,5 N/mm2 ve 52,5 N/mm2 olan farkl dayanm snfnda retilirler. Ancak, retim sekli ve ierdii katk maddeleri nedeniyle ayn dayanma sahip imentolarn 2. ve 7. gn sonundaki dayanmlar farkl olur. Dayanm kazanm hzl olan imentolara erken dayanm yksek imentolar denir ve R harfi ile belirtilir. Erken dayanm normal olan imentolar N harfi ile belirtilir.

imento klinkerine katlan minerallerin simgeleri: Baz imentolar klinkere Yksek Frn crufu, puzolan, kalker gibi maddeler katlarak retilirler. Katk maddeleri harfler ile simgelenmitir. Bu simgeler imento tanmlanmasnda kullanlr S : Yksek frn crufu D : Silis duman P : Doal puzolan Q : Doal kalsine edilmi puzolan V : Silisli uucu kl W :Kalkersi uucu kl T : Pimi ist L : Kalker LL: Kalker

imento seimi: Yapnn boyutlar (rnek: baraj, tnel gibi kaln, tabakal ktle betonlarnda CEM II/B-P puzolanl imento), betonun projede ngrlen dayanm (rnek: C30 ve st betonlarda dayanm 42.5 N/mm2 olan imento), yapnn evre etkileri (rnek: deniz suyu , atk su ve kimyasallarn etkisindeki yaplarda, CEM III/B puzolanl veya sulfata dayankl imento), kalp alma sresi (rnek: erken kalp alnmak isteniyorsa CEM I 52.5 R erken dayanm yksek imento) dikkate alnarak imento cinsi seilmelidir

imento-depolanmas, korunmas: Silolarda veya 50 kg lk torbalar tahta zgaralar stnde istiflenerek depolanr. Ortam rutubetsiz, rzgrsz, kuru ve sudan korunmu olmaldr. Deiik tr imentolar ayr ayr depolanarak levha aslmaldr. st ste 10 torbadan fazla konmamaldr. retimden sonra 3-4 ay iinde kullanlmaldr. Topaklam imento kullanlmamaldr.

Hangi fabrikada hangi tip imento retiliyor (rnekleme): OYAK MENTO (BOLU): CEM I 42.5 R, SD 32.5, CEM II/BM 32.5 R, CEM IV/B 32.5 R, CEM II/B-P 32.5R, CEM III/A 32.5 R BURSA MENTO: CEM I 42.5 N, CEM II/B-M (P-V) 32.5 R, CEM IV/B (P-V) 32.5 R MSA MENTO (ESKEHR): CEM I 42.5 R, CEM II/B (P-L) 32.5N, MC 12.5 X, SD 32.5 SET MENTO (AFYON, ANKARA, BALIKESR): CEM I 42.5 R, CEM II/A-M 42.5 R, CEM II/B-M 32.5 R, CEM II/A-LL 42.5 R, BP 32.5, CEM V/A 32.5 N, SD 32.5

ptal edilen imentolarn TS EN 197-1/ 2004 de karlklar: TS EN 197-1 yeni imento ynetmelii birok imento ynetmeliini iptal etmitir. Gei dneminde, iptal edilen imentolar ve bunlarn TS EN 197-1 deki karlklarnn bilinmesinde yarar vardr. ptal edilen imentolarn TS EN 197-1/ 2004 de benzerleri1:

SU - TS EN 1008/2003 Suyun grevi kimyasal reaksiyonu balatarak srdrmek ve betona islenebilir bir akclk (kvam) salamaktr. ilebilen her su beton yapmnda kullanlabilir. Tuzlu olmamal Asit bulunmamal Ya bulunmamal Kirli, bulank olmamal Deniz suyu kullanlamaz!

KMYASAL KATKILAR - TS EN 934-2/2004

Betonun baz zelliklerini iyiletirmek veya baz zellikler kazandrmak iin kullanlrlar. imento miktarnn belli bir yzdesi kadar, genelde karm suyuna katlrlar. Katk maddeleri aadaki amala kullanlrlar: Priz (katlama) sresini ksaltmak veya uzatmak Su/imento orann azaltmak, dayanm artrmak (sper akkanlatrc) Dayanm drmeden akc beton yapmak (akkanlatrc) Betonun donmasn nlemek (antifriz) Genleebilen beton yapmak (onarm islerinde) Hava srkleyici katklar (donma-zlme nleyici) Su ve buhar szdrmayan beton yapmak (su deposu) Korozyonu nlemek Betona renk vermek

Karm-tanmlar
KARISIM: Yksek dayanml ve islenebilir bir beton elde edebilmek iin kum, akl, imento ve su miktarnn ayarlanmasdr. DOZAJ: Yerine yerletirilip sktrlm 1 m3 betondaki imentonun kilogram olarak miktardr. Yaygn olarak 300 dozlu beton kullanlr. Temellerde ve ktle betonlarnda 250-300 dozlu, kiri, kolon ve demelerde 300-350 dozlu, kprlerde 350-450 dozlu, deniz yaplarnda 400-500 dozlu beton kullanlr. Betonarme tayc elemanlarda dozaj 250 kg dan az olamaz. Gereinden yksek dozaj bzlmeyi (rtre) artrr, hzlandrr, dayanm der ve betonda atlaklar oluur.

SU/MENTO ORANI: 1 m3 betondaki, kilogram cinsinden su miktarnn imento miktarna orandr: SO=Su/imento. Beton dayanmn dorudan etkileyen en nemli faktrdr. Teorik olarak, hidratasyon iin gerekli su/imento oran 0.25 dir, ancak beton kvam kurudur, islenmesi zordur. Betona islenebilirlik kazandrmak amacyla uygulamada su/imento oran ok daha yksek , 0.40-0.55 arasnda, tutulur. SO dk ise dayanm yksek, SO yksek ise dayanm dk olur. Gereinden fazla konulan her 20 litre (bir teneke) su dayanm yaklak %15 drr.

KIVAM: Yas betonun kuru yada akc m olduunu belirtir, islenebilirliin bir lsdr. Be farkl kvam snf TS EN 206-1/2004 de tanmlanmtr. S1 snf kuru, S5 snf akc beton anlamndadr. Yksek dayanm betonda aranan en nemli zellik olmakla birlikte, islenebilirlik asndan kvam da bir o kadar nemlidir. Bu iki zellik birbirini ters der. Yksek dayanm iin dk su/imento oran, yani az su, gerekirken islenebilir bir beton iin de ok su gerekir. Farkl kvam lme yntemleri olmasna ramen en ok kullanlan ve en basit olan kme deneyi (SLUMP test) dir.

BASIN DAYANIMI: Suda saklanm (laboratuar artlarnda), 28 gnlk standart silindir (ap: 15 cm, ykseklik: 30 cm) beton numunenin eksenel basn altnda tayabilecei en byk gerilmedir. Dayanm deneyi iin ilgili Standartlar: TS EN 12390 serisi. EKME DAYANIMI: Betonun atlamasna neden olan gerilmedir.

Yaklak kme miktarlar: Donatl temel betonu: 30-80 mm Kat kiris, kolon, perde, dsemeleri: 50-100 mm Donatsz betonlar, kanal kaplamalar: 20-70 mm Yol kaplamalar, kpr ayaklar: 30-50 mm Tnel taban kaplamalar: 20-50 mm Tnel yan ve kemer betonlar: 50-100 mm Ktle betonlar: 20-50 mm

Karm hesab-TS 802/T2-2002

Her inaatta hazr beton kullanlmaldr. Kk islerde, veya hazr beton temin edilemiyorsa, karm antiyede hazrlanabilir. BAST DENEME KARIIMI HESABI: Karm hesab iin birok farkl yntem olmasna karsn, antiyede hzl deneme karmlar hazrlamak iin, Sekil 1.3, izelge 1.1 ve 1.2 kullanlarak basit fakat yaklak bir yol izlenebilir.

Karm hesab-rnek
BLNENLER: yi karml (granlometrili), en byk agrega ap 25 mm, kaln kumlu agrega ile 20 N/mm2 dayanm ve 80 mm kmesi olan beton yaplmak istenmektedir. STENEN: Deneme karm miktarlar (imento, su, kum, akl)

ZM: zm iin sekil 1.3, izelge 1.1 ve 1.2 kullanlacaktr. 1. Dayanm=20 N/mm2 2. kme=80 mm 3. En byk tane ap=25 mm 4. Kaln kum kullanlacak 5. Sekil 1.3 den, 20 N/mm2 iin SO nn bul: SO=0.6 (ortalama).

6. izelge 1.1 den, 80 mm kme ve en byk tane ap 25 mm iin gereken SU miktarn bul: SU=195 kg. 7. SO=SU/MENTO0.6=195/MENTO MENTO=195/0.6=325 kg. 8. izelge 1.2 den, kaln kum ve en byk tane ap 25 mm iin AKIL=1060 kg ve yas betonun ktlesi=2375 kg. 9. SU+MENTO+AKIL+KUM=1 m3 YA BETON 195+325+1060+KUM=2375KUM=795 kg. 1 m3 betonda: SU=195 kg, MENTO=325 kg, AKIL=1060 kg, KUM=795 kg olmal.

10. Bu reeteye gre beton hazrlanr kvam testi yaplr. Beklenen kvam (80 mm kme) salanyorsa silindir numuneler (en az adet) hazrlanr, laboratuar artlarnda saklanr. Yedi gn sonra en az bir numunenin basn dayanm belirlenir. Bu dayanm yaklak olarak ngrlen dayanmn (20 N/mm2 ) %70 i kadar olmaldr. Belirlenen 7 gnlk dayanm yeterli ise 28. gn sonunda dier numunelerin basn dayanmlar belirlenir.
Bu ilemlerin herhangi bir aamasnda kvam veya dayanm yeterli grlmyorsa nedeni aratrlr, yeni reete hazrlanarak istenen kvam ve dayanm elde edilinceye kadar yeni karmlar hazrlanr.

HAZIR BETON - TS EN206-1/2004

1903 ylnda Almanyada kullanlmaya balanm, 1914 ylnda ilk transmikserin Amerikada gelitirilmesi ile tm dnyada hzla yaygnlamtr. Trkiyede hazr beton santralleri 1985 li yllarda benimsenmee balamtr. istenen dayanm ve kvam salayan karm hazrlamak zaman alc, zor ve riskli bir istir. Farkl zaman ve farkl kiilerce antiyede hazrlanan beton yapnn tmnde ayn kalitede olamamaktadr. Bu ve daha baka birok nedenle, hazr betonun ulatrlabilecei tm inaatlarda mutlaka hazr beton kullanlmaldr.

Hazr beton siparii ncesi hazrlk yaplmaldr: Sipari edilecek beton yapnn hangi elemanlarnda kullanlacak (temel betonu, kat kiri/kolon/deme betonu gibi)? Dayanm ne olacak(projeden alnacak)? Kvam snf ne olacak? En byk tane boyutu ne olacak (donat skl ve yap elemannn boyutu ile ilgili!)? Miktar (m3) nedir? Dkm gn ve sonras ortam artlar (hava tahmini!) nasl olacak? Katk maddesi gerekli mi? Katknn amac, cinsi ve miktar nedir? Ne zaman teslim alnacak, kim teslim alacak? Dkm ncesi kvam testi yaplacak m? Ka numune alnacak, ne zaman dayanm testi yaplacak? Nasl yerletirilip sktrlacak? Bakm (kr) nasl yaplacak?

Betonu yerletirip sktrmakla grevli isiler kuru kvaml betonu sevmezler. Kolay islemek veya pompalama isini kolaylatrmak iin, dkm srasnda hazr betona gizlice gereksiz ek su verme eiliminde olurlar. Bu durumda beklenen dayanm salanamaz. Betonu teslim alan kiinin bu ok tehlikeli durumu nlemesi gerekir. Betonun teslimi ve teslim anndaki kvam ile ilgili olarak baknz: TS EN 206-1, sayfa 26-28, madde 7.5.

Betonun tanmas, dklmesi, sktrlmas ve bakm (TS 1247/1984, TS 1248/1989, TS 3440/1982) Transmikser, beton pompas, konveyr, vin veya, kk islerde, el arabas ile tanr. Tasma ve dkm srasnda ayrma (segregasyon) olmamaldr. Kullanlan imento cinsine ve ortam artlarna gre katlama 45-60 dakika iinde baslar ve 5-10 saat iinde tamamlanr. Bu nedenle, karm hazrlandktan (hazr beton teslim edildikten) sonra 20-30 dakika iinde yerletirilip sktrlmaldr. Bu sre, priz geciktirici katk maddeleri yardmyla 2 saate kadar uzatlabilir. Yas karml hazr betonlar 2 saatlik, kuru karml hazr betonlar (zel transmikserler ile) 3 saatlik uzaklklara tanabilir. Yas karml beton tanrken transmikser 1-4 devir/dakika ile dnmeli ve tasma sresince en fazla 300 devir yapmaldr.

Dkm ncesi betonun kvam kme deneyi (slump test) ile kontrol edilir. T500-2000 de belirtilen sayda silindir (nadiren kp) numuneler alnarak laboratuar artlarnda saklanr. 7. ve 28. gn numuneler krlarak ngrlen dayanm salayp salamad belirlenir.

Dkm ncesi kalp, iskele ve donatnn projeye uygunluu kontrol edilmeli, zellikle yeterli yedek dikme ve yeterli beton rts braklp braklmadna, donatnn dkm srasnda yer deitirmeyecek ekilde skca balanp balanmadna dikkat edilmeli, kalp temizlenmeli, suya iyice doyurulmaldr. Gllenme olmamal, kalp suyu emdikten sonra fakat kurumadan nce beton dklmelidir. Beton dkm kalba darbe uygulamamal, dkm ykseklii 50 cm den az olmaldr. Kvam dk betonlar vibratr ile sktrlmaldr. Kk hacimli betonlar sislenerek ve tokmaklanarak da sktrlabilir. Ancak, ileme ve tokmaklama ynteminin vibratrn yerini alamayaca bilinmelidir.

Vibratrler ve kullanm: Vibratr, titreim hareketi yapan makinedir. Elektrik veya basnl hava ile alan tipleri vardr. Dalg vibratr (i vibratr), titreim yapan ucu betona daldrlarak kullanlr. Yzey vibratr (kompaktr), betonun yzeyine titreim uygular. D vibratr (kalp vibratr) kalp sistemine taklr ve kalb titretirerek betonun skmasn salar.

Kaln betonlar (kiriler, 20 cm den kaln demeler) yksek frekansl (9000-11000 vibrasyon/dakika) dalg vibratr ile sktrlr. Beton kalnl 40 cm yi asmamaldr. Daha kaln betonlar tabakalar halinde dklp sktrlr. Vibratr beton harcnn dibine kadar hzl ve dik olarak sokulur. Beton suyu yzeyde toplanmaya balad an yavaa kartlr. Tabakal sktrma durumunda vibratr alt tabakaya 5-10 cm kadar daldrlr, tabakalarn kaynamas salanr.

Vibratr rastgele noktalara daldrlmamaldr. Vibratrn sktrma ap gzlemsel denemelerle belirlenmeli ve bu ap dikkate alnarak elden geldiince dzenli aralklarla daldrlmaldr. Her vibratrn sktrma ap farkl olabildii gibi, ayn vibratr, kalbn geniliine bal olarak, farkl apta sktrma yapar. Sktrlan blgeler arasnda ve kalp kselerinde sktrlmam blge kalmamas iin, gerekirse sktrma apndan daha kk aralklarla daldrma yaplmaldr. Dalg vibratr hibir zaman dorudan donatya ve kalba dokunmamaldr. Aksi halde titresen donat evresi imento erbeti ile kaplanr, aderans kaybna neden olur ve donat yer deitirir.

Yzeysel betonlar (kalnl 20 cm den az olan demeler, yol kaplamalar) dk frekansl (1500-3000 vibrasyon/dakika) yzey vibratr ile sktrlr.

Kolon/perde gibi youn donatl, ykseklii fazla, dar ve dey kalpl elemanlarda dalg vibratr kullanmak ou zaman imkanszdr. Bu durumda kalbn dna taklan ve kalb titretiren, yksek frekansl (9000-11000 vibrasyon/dakika) d vibratr kullanlr. Vibratr kalbn yzeyine deil, zel olarak tasarlanm, rijit yatay veya dey kuaklarna balanr. Genelde, kolon veya perdenin yksekliine ve yzeyinin geniliine bal olarak birden ok vibratr balanr. Alt utan 50 cm kadar yukarya balanan vibratrler, bu blgeye gelen betonu sktrdktan sonra 100-120 cm yukar kaydrlarak bu blgenin betonu doldurulur, sktrlr. Kaydrma, beton doldurma ve sktrma ilemine tm kolon/perde tamamlanncaya dek devam edilir.

Tm deprem blgelerinde vibratr kullanm zorunludur. Yeterince sktrlmayan betonlarda byk boluklar oluur ( bilhassa kolon kiri birleim blgelerinde), dayanm beklenenin %20~30 altnda kalr. Ayrca plastik bzlme ve betonun kmesi nedeniyle dkm izleyen ilk 1-5 saat iinde (katlama tamamlanmadan nce) 10 cm derinlie ve 1-2 m uzunlua varan atlaklar oluur. Bu tr garip atlaklar genelde enine ve boyuna donat boyunca uzanrlar. Gereinden ok vibrasyon da zararldr (AYRIMA tehlikesi). Ancak, gereinden ok vibrasyon yetersiz sktrmadan daha iyidir.

Vibratr kullanmnn yararlar: Betonda (genellikle kolon-kiri birleim noktalarnda) boluklarn kalma olasl azalr. Betonun basn dayanm yksek olur. Donat ile beton daha iyi kenetlenir (yksek aderans). Betonun geirgenlii (su, buhar) der. Beton d etkilere kars daha dayankl ve uzun mrl olur.

 derzleri:
Beton dkm isi ara vermeden tamamlanmaldr. Ancak, byk hacimli betonlar ayn gn ierisinde dklemeyebilirler. Beton dkmne yapnn hangi ucundan balanaca, hangi yne doru devam edilecei ve gerekirse zorunlu ekin (is derzi) nerede braklaca dkm ncesi belirlenmi olmaldr.

Zorunlu ek yerleri (i derzleri) momentlerin kk olduu yerlerde yaklak 45 eimli ve przl braklr. Yeni beton dklmeden nce bu yzeyler temizlenir, basnl su ile ykanr, suya doyurulur ve kurumadan nce yeni beton dklr. Kolonlar bir defada betonlanmal, ek yaplmamaldr.

Betonun Bakm: Katlama iin ideal ortam scakl 20-25 0C civarndadr. stenen dayanmn elde edilebilmesi iin betonun zenli bakma gereksinimi vardr. Bakm yaplmayan beton scaktan yanar, souktan donar, dayanm der.

TS EN 206-1/204 e gre, yas beton scakl +5 C den az olmamaldr. +5 dereceden souk, +32 dereceden scak havalarda dkmden kanlmaldr. Zorunlu hallerde zel tedbirler alnmaldr (rterek, starak , katk maddesi kullanarak, geceleri dkm yaparak). Taze beton rzgrdan, sert yamurdan, sarsntdan korunmaldr.

Beton ilk 7 gn iinde 28 gnlk dayanmnn %70 ini kazanr. Hava scaklnn 15 0C ve stnde olduu gnlerde betonun, bilhassa ilk 7 gn ( tercihen 14 gn) sresince sulanmas, srekli nemli tutulmas (kr) gerekir. Dkmden yaklak 12 saat sonra kr balamaldr. Kee, uval, hasr, tala veya kum ile rtlerek sabah, le ve aksamlar sulama yaplmaldr. Betonu nemli tutacak rt kullanlmadan sulama yaplmas yeterli yarar salamaz!

Krn nemi

Betonun mmkn olan en yksek dayanm kazanabilmesi iin zamana ve bu zaman iinde ok zenli bakma, kre, gereksinim vardr. Deneylerle belirlenmi yukardaki eriler krn nemini vurgulamaktadr. Ayn karm, zen ve artlarda hazrlanm beton numuneler u guruba ayrlmlardr. Her gurup ilk 7 gn laboratuar artlarnda saklandktan sonra birinci ve ikinci grup ak hava artlarna braklm, ikinci grup nc aydan sonra tekrar laboratuar arlarnda saklanm, nc grup ise srekli laboratuar artlarnda tutulmutur. Belli sre aralklarla her gruptan numunelerin dayanmlar basn deneyi ile belirlenerek dayanm-gn erileri izilmitir.

Erilerin incelenmesinden aadaki ok nemli sonular kartlabilir: a) Srekli kr yaplan beton (3.grup) en yksek dayanm (burada yaklak 38 N/mm2) kazanrken kr yaplmayan (1.grup) betonun dayanm ok dk (burada yaklak 18 N/mm2) kalmtr. b) Bir sre kr yaplmayan, fakat 3 ay sonra srekli kr yaplan 2. grup beton hi kr yaplmayan 1.grup betondan daha yksek bir dayanma ulam (burada yaklak 31 N/mm2), ancak dayanm srekli kr yaplan 3.grup betondan daha dk kalmtr. Krn nemi ERSOY/ ZCEBE, Sayfa 10 Kr yaplmayan betonun dayanm ok dk kalr !

Kalp-iskele (TS500/2000, TS 647/1979, TS 8538/1990, TS 8539/1990) Yas betonun tm arln tayabilmeli. Yatay harekete kars yeterli diyagonal (apraz) elemanlar ile rijitletirilmeli. Dikmelerin altna, yk yaymak zere, dzgn yzeyli takozlar konulmal. Yedek dikmelerin yerleri kalp yaplmadan nce belirlenmeli, dier dikmeler ve kalp sklrken yedek dikmeler sarslmayacak ekilde dzenlenmeli. Vibratr etkilerine dayanabilmeli. Betonun erbetini karmamal. Kolonlarn ve yksek kirilerin altnda, konsollarn ksnda temizleme kapaklar braklmal. Dkm ncesi tahta, yonga, kat ve toprak artklar temizlenmeli. Dkm ncesi kalp mutlaka slatlarak suya doyurulmal. Kullanlmas durumunda, kalp ya donaty asla kirletmemeli (aderans kayb). Dkm ncesi ve dkm srasnda tm kalp-iskele sistemi zenle kontrol edilmeli. Kalp skme srasna ve sresine zen gsterilmeli.

Uygulamada en ok yaplan hatalardan biri, apraz elemanlarn yetersiz hatta hi olmamasdr. Beton dkm veya vibrasyonla sktrma srasnda oluan sarsnt sonucunda kalp ksmen veya tamamen gmekte ve alanlarn lm ile sonulanmaktadr.

Uygulamada en ok yaplan hatalardan bir dieri, ayn kalb bir st katta kullanmak amacyla, kalbn erken sklmesidir. Kalp erken sklmek istenirse CEM I 52.5R imentosu veya priz hzlandrc katk maddesi kullanlmaldr.

Uygulamada en ok yaplan hatalardan bir dieri de, yedek dikme braklmamasdr. Yedek dikmelerin yerleri, says nemli olduu gibi tm kalp sisteminden bamsz olmas, dier tm kalp ksmlar sklrken kesinlikle sarslmamalar ve en son sklmeleri gerektii de uygulamada nemsenmez. Hatta bazen tm kalp skldkten sonra yedek dikmeler tekrar yerlerine aklmaktadr. Kalbn, gerekli tedbirler alnmakszn, erken sklmesi veya yedek dikmelere gereken zenin gsterilmemesi durumunda, henz yeterli dayanma ulamam betonda, aklamas g garip atlaklar oluur veya tm sistem ger.

1.Bu tablo bir neri olarak alglanmaldr. Hava artlarna, katk maddesi kullanlp kullanlmadna bal olarak bu sreler uzayabilir veya ksalabilir. Klinker oran %80 nin altnda olan imentolar normal yaplarn tayc elemanlarnda kullanlmamaldr ! kullanlmas durumunda yukarda verilen sreler iki katna karlmaldr. 2.Kk deme: ksa kenar 3.0 m yi gemeyen deme

Kalp alma sreleri, scakln +5 oC den dk olduu gn kadar uzatlmaldr. Yedek dikmeler yaklak 3 m de bir olmal, byk aklklarda ve ar yklerde 2-2.5 m de bir olmaldr. Yedek dikme yerleri kalp yaplmadan nce belirlenmelidir. Yedek dikmeler her katta st ste gelmelidir. Yedek dikmeler dndaki kalplar sklrken, yedek dikmeler sarslmamaldr. Dkm srasnda ve izleyen 7 gn iinde kalp sarslmamaldr. Kalp almaya balamadan nce, antiyede ayn artlarda saklanm numunelerin dayanmlar belirlenerek kazanlan dayanmn yeterli olup olmad kontrol edilmelidir.

Betonun dayanmn etkileyen faktrler Su/imento oran. imentonun cinsi, dozaj, dayanm. Agregann dayanm, granlometresi, temizlii. Suyun temizlii. Katk maddeleri. Sktrma sekli ve kalitesi. evre artlar (scaklk, nem, rzgar). Bakm ekli, sresi ve kalitesi.

Betonun Snflandrlmas- TS 500/2000, TS EN 206-1/2004

Kvamna gre snflandrma: Snf Kvam kme (mm) S1 Kuru 10-40 S2 Plastik 50-90 S3 Akc 100-150 S4 ok akc 160-210 S5 cvk 220 den byk

En byk tane boyutuna gre snflandrma: Snf En byk tane boyutu (mm) D1 12 D2 22 D3 32 D4 64 Birim hacim ktlesine gre: Snf Birim hacim ktlesi (kg/m3) Hafif beton Normal arlkl beton Ar beton 800-2000 2000-2600 2600 den fazla

EK BLG

Yksek Performansl Beton (YPB): Trk ynetmeliklerinde henz tanm olmayan bir beton trdr. lk kez 1927 ylnda ngilterede bir tnel inaatnda kullanlmtr. Normal betonun 7 gnde kazanabildii dayanm 24 saat iinde kazanr. Dayanm 20-40 N/mm2 ye ulaabilir. Hzl sertleme yannda, normal betona nazaran, daha birok stn zellikleri vardr. Zaman basks olan, ok hzl yrmesi gereken islerde kullanlr. Tnel kaplamalar, gk onarm, hasarl yap takviyesi ve ok hzl kalp skme gereksinimi olan inaatlar rnek olarak verilebilir.

Kendiliinden Yerleen Beton (KYB): Trk ynetmeliklerinde henz tanm olmayan bir beton trdr. 1986 ylnda teorik temelleri Japonya da Prof H. OKAMURA tarafndan ortaya konmu, 1990 l yllarda uygulamada kullanlmaya balamtr. Karm zeldir, vibratr gerektirmez, hibir boluk kalmakszn kendiliinden yerleip kalbn seklini alr. Dk su/imento oranna ramen, akcdr. lkemizde baz hazr beton firmalar C25-C50 retebildiklerini duyurmaktadrlar.

Yar effaf (Ik geiren) Beton, LiTraCon (Light Transmitting Concrete): 2001 ylnda Macar mimar ron Losonczi tarafndan retildi. Kalnlk 20 m dahi olsa beton panel arkasndaki cisim glge olarak grlmektedir. Sanatsal islerde uygulama bulmas beklenmektedir. Henz ok pahaldr: 1 m3 LiTraCon =50000 Avro!

BETON-Mekanik zellikler Tanmlar: fc :beton basn dayanm fck :beton karakteristik basn dayanm fctk :beton karakteristik ekme dayanm Ec :beton elastisite modl Gc :beton kayma modl mc :poisson oran ac :scaklk birim sekil deitirme (genleme) katsays fckj :j gnlk betonun karakteristik basn dayanm Ecj :j gnlk betonun elastisite modl Gcj :j gnlk betonun kayma modl

Karakteristik dayanm
Projede ngrlen betonun basn dayanmna karakteristik basn dayanm denir. Ancak, retilen betonun gerek basn dayanmnn ngrlenden daha dk olma olasl (riski) vardr. Bu olaslk TS500/2000 e gre en fazla %10 olmaldr. TS EN 206-1/2004 e gre ise bu olaslk daha dk olmaldr!

T500/2000 iin daha basit bir anlatm yolu seelim: Diyelim ki dayanm 20 N/mm2 olan beton yapmak iin karm hazrladk ve 100 adet numune aldk. 28. gn sonunda yaplan basn deneyinde en az 90 numunenin dayanm en az 20 N/mm2 olmaldr. Dayanm 20 N/mm2 nin altnda olan numune says en fazla 10 olmaldr.

Betonda nitelik denetimi ve kabul koullar: Betonun uygun olup olmad TS-EN 206-1 Madde 8.2e gre yaplr. Projede ngrlen betonun karakteristik dayanm fck, retilen betondan alnan numunelerin basn deneyi sonucunda bulunan ortalama dayanm fcm , en dk dayanm fcmin ve standart sapma olsun. Bu durumda fcm fck+u olmaldr (ngrlen olasla (riske) bal olan u deeri iin ERSOY/ZCEBE S.151 e baknz). TS EN 206-1/2004e gre betonun uygun olmas iin aadaki kriterleri salamas gerekir.

Hazr betonun temin edilemedii inaatlarda: retilecek betonun fck deeri nceden bilinir (projeden). Ancak, standart sapma retim ncesi bilinmez. Bu durumda, retilecek betonun ortalama dayanm C16-C20 betonlar iin fcm fck+5 N/mm2 (olaslk % 10) C25-C35 betonlar iin fcm fck+8 N/mm2 (olaslk % 5) C40-C50 betonlar iin fcm fck+10 N/mm2 (olaslk % 2.5) olacak ekilde karm hazrlanmas yoluna gidilebilir

Betonun basn gerilmesi-sekil deitirme (c-c) erisi

fc : max gerilme (dayanm) fcu :krlma gerilmesi co :max gerilmeye karslk gelen birim ksalma cu :krlma anndaki birim ksalma Ec=tan a (betonun elastisite modl)

Beton en byk gerilmeye ulaldnda krlmaz, belli bir deformasyona ulanca krlr. Betonun en byk fc gerilmesi altnda krlmamas syle aklanr: fc max gerilmesine ulaldnda baz lifler co ksalmasna urar. Ancak, bu srada daha az zorlanan lifler devreye girerek gerilme almaya balarlar. Max gerilmeye ulam liflerde gerilme der fakat ksalma devam eder. Beton en byk gerilmeye ulaldnda deil, yapabilecei en byk cu birim ksalmasna ulanca ezilir. Buna betonarmede uyum ad verilir.

Betonun basn dayanm yksektir. Betonun ekme dayanm ok dktr, ou kez sfr kabul edilir. C16-C25 betonlar uygulamada yaygn olarak kullanlrlar. C30-C50 betonlar zel artlarda retilirler ve nadiren (rnein: yksek yap, gkdelen, kpr inaatnda) kullanlrlar. 1. Ve 2. Deprem Blgelerinde C20 den daha dk kalitede beton kullanlmaz. Tm Deprem Blgelerindeki nemli yaplarda C20 den daha dk kalitede beton kullanlmaz. C20 den daha dk dayanml betonlarn yap tayc elemanlarnda (kiri, kolon, deme) artk kullanlmamas gerekir. Byk ehirlerde C25 ve C30 betonlarnn kullanm giderek artmaktadr.

Dier betonlar
Dayanmn fazla nemli olmad (tretuvar, dolgu, saha kaplamalar gibi) islerde grobeton (150 dozlu beton, 200 Dozlu beton, 250 Dozlu beton) ve C14 betonu uygulamada (tayc olmamak kaydyla) kullanlmaktadr.

Farkl kaliteli(dayanml) beton numunelerin basn deneyi sonunda belirlenen gerilme-birim ksalma diyagramlar yukarda verilmitir. Diyagramlarn yorumlanmasndan aadaki sonulara varlabilir: Beton kalitesi arttka krlma birim ksalmas cu daha kk olur. Beton daha gevrektir (gevrek beton, gevrek krlma). Kalite azaldka krlma birim ksalmas cu daha byk olur. Beton daha snektir (snek beton, snek krlma). Elastisite modl beton kalitesine baldr. Her tr betonda max gerilmeye karlk gelen ksalma yaklak ayndr, c00.002 dir. Hem yksek dayanm hem de sneklik betonarmede birlikte arzu edilen zelliklerdir. Ancak, bu iki zellii ayn betonda bir arada bulmak mmkn deildir.

Bir beton numunede gerilme en byk deere varnca yk boaltlr, tekrar ulaabildii en byk gerilmeye kadar yklenirse ve bu defalarca tekrarlanrsa yukardaki eri oluur. Yorumlanrsa: Defalarca yklenen-boaltlan yk altnda - erilerinin zarf erisi srekli ykl betonun - erisi ile ayndr. Ykleme-boaltma altnda betonun elastisite modl deimekte, yk tekrar arttka, elastisite modl nemli lde azalmaktadr. Elastisite modlnn azalmas rijitliin azalmas anlamna gelir. Yklenen-boalan beton yumuamaktadr. Ykleme-boaltma davran deprem veya rzgr ykleri altndaki beton davrann zetler.

Betonda bzlme (rtre)

Hidratasyon iin gerekli su/imento oran 0.25 dir. Bu oranda su ieren betonun kvam kurudur. Pompalanmas, yerletirilmesi, sekil verilmesi ve sktrlmas mmkn deildir. Betona islenebilirlik kazandrmak amacyla uygulamada gereinden ok su konur, yani su/imento oran ok daha yksek tutulur. Su fazlas zamanla buharlar, betonun hacmi klr (beton bzlr). Betonda, yk olmamasna ramen, ksalma deformasyonlar oluur ve beton atlar. Bu olaya betonun bzlmesi denir. Bzlme ortam scaklna, nemine, buharlamann hzna, betonun ortama ak yzeyinin byklne baldr. Bzlme olaynn byk bir ksm 3 ay iinde tamamlanr.

Kuru ortamda beton bzlr, i gerilmeler (ekme) oluur, beton atlar. Nemli ortamda beton ier.

Betonda snme

Kalc sabit yk altnda betondaki ksalma zamanla artar. Buna snme denir. Tam olarak aklanabilmi deildir. Basn altnda betonun iindeki su dar atlr, boluklar klr. Bu nedenle betonda deformasyon oluur (snger analojisi). Deneysel sonulara gre: Dayanmnn 0.8 kat veya daha byk sabit bir gerilme ile ykl beton, snme nedeniyle deformasyon artacandan, krlr. Bunu nlemek iin beton, dayanmnn 0.8 katndan daha kk bir gerilme ile yklenmelidir. Snme nedeniyle deformasyon arts 3 yl kadar devam eder. Snme betonun elastisite modln (rijitlii) azaltr.

Betonda yk-bzlme-snme deformasyonlar

Sabit bir ykle yklenen beton numunede i ani ksalmas olur. Bu sabit yk altnda zamanla, 2-3 yl iinde, ksalma t deerine varr. Yk sabit kalmasna ramen ksalmann artmas bzlme ve snme etkisinden kaynaklanmaktadr. Bzlme ve snme ksalmas artk en byk deerine varmtr. Yk kaldrldnda ksalmada re kadar ani geri dn olur (numune uzar). Zamanla, yk etkisinden kurtulan betondaki boluklarn biraz bymesi sonucu, rc kadar daha geri dn olur. Sonu olarak, zerinde hi yk olmayan betonda, p kadar kalc (plastik) ksalma vardr.
Dt - Di : bzlme ve snmeden oluan toplam ksalma. Genelde : Dp > Di yi sktrlmam, bakm yaplmam betonlarda bzlme ve snme deformasyonlar yksek olur!

 eksenli gerilme etkisinde beton davran (RICHART deneyi-1928)

Ayn kalitede hazrlanan beton numunelere farkl sabit yanal basn gerilmeleri uygulanm ve numunelerin yukarda grlen gerilme-birim ksalma erileri deneysel olarak izilmitir. Erilerin incelenmesinden: Betonun dayanm yanal gerilmenin drt kat kadar artar. Yanal gerilme etkisindeki beton ok daha byk deformasyon yaptktan sonra ezilir. Bu ise betonun, kalitesi ayn olmasna ramen, ok daha snek davrandn gsterir.

Kolonda sarg etkisi

N kuvveti ile yklenen fretli kolonun boyu ksalr. Poisson etkisiyle gbek imek ister, ancak fret imeyi engeller. Bu nedenle beton frete q gibi bir basn uygular. Fret, etki=tepki nedeniyle, ayn q basncyla gbei sktrr, yani beton yanal gerilme etkisindedir. Yanal basn nedeniyle beton eksenli gerilme altndadr. Bir nceki RICHART deneyi dikkate alndnda, kolonun dayanmnn ve snekliinin artaca anlalr.

N kuvveti ile yklenen etriyeli kolonun boyu ksalr. Poisson etkisiyle gbek imek ister, etriye imeye kars direnmee alr. Kselerde etriye iyi bir direnim gsterirken, etriye serbest akl boyunca direnim dk kalr. nk, ien beton etriyenin darya doru bombelenmesine neden olur. Etriyenin eilme rijitlii dk olduundan, bombelenmeyi nleyemez. Kselerde yanal gerilme ylmas olurken etriye serbest aklnda yanal gerilme dk kalr. Etriye serbest akl ve adm kldke etriyenin bombelenmesi zorlaacaktr. Etriye Fret kadar etkin yanal gerilme uygulamamakla birlikte beton gene de yanal gerilme etkisindedir. RICHART deneyi dikkate alndnda, kolonun dayanmnn ve snekliinin artaca anlalr. Sonu: Sarg betona yanal basn gerilmesi uygular. Kolonun dayanm ve sneklii artar.

Sarg (etriye, fret) etkisi

Farkl etriye sargl drt kare kolon ve bir fretli kolonun dayanmdeformasyon erileri yukarda verilmitir. Kare kolonun biri etriyesiz, biri seyrek tek etriyeli, bir dieri sk tek etriyeli, bir dieri de sk ve ift etriyelidir. Erilerin yorumlanmasndan: Seyrek de olsa etriye sneklii artrr, dayanm pek artmaz. Sk etriye sneklii olduka artrr, dayanm arts da belirgin olur. ift etriye hem sneklii hem de dayanm ok artrr. Bunun nedeni etriye serbest aklnn ve admnn klmesidir. Fretli kolon hem sneklik hem de dayanm asndan, etriyeliye gre, daha etkindir. Donatl betonlarda c0 deeri sarg etkisi arttka bymektedir. yi dzenlenmi sarg betonun dayanmn ve snekliini nemli lde artrr. Fret en iyi sarg seklidir.

Sarg etkisi

Sarg (etriye veya fret) adm fazla ise, beton ezilir, boyuna donatlar burkulur, kolon krlr. Etriye serbest akl fazla ise, etriye darya doru bombelenir, etkinlii azalr. Kancasz etriye alr, betondan syrlr, sarg etkisi tamamen kaybolur.

Sarg etkisi (zet)

Sarg, dayanm ve sneklii artrr. Fret en etkili sarg donatsdr. Etriye serbest akl (bombelenme boyu) a azaldka sneklik ve dayanm artar. Bombelenme boyunu azaltmak iin gerektiinde birden ok etriye ve/veya iroz kullanlr. Etriye/fret adm s azaldka sneklik ve dayanm artar. Kaln etriye/fret davran olumlu etkiler.

Kolonun her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriyenin her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriye balant ular hem kesit iinde hem de kolon boyunca artmal dzenlenmeli.

Kolonun her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriyenin her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriye balant ular hem kesit iinde hem de kolon boyunca artmal dzenlenmeli.

Kolonun her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriyenin her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriye balant ular hem kesit iinde hem de kolon boyunca artmal dzenlenmeli.

Kolonun her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriyenin her ksesinde en az bir boyuna donat olmal. Etriye balant ular hem kesit iinde hem de kolon boyunca artmal dzenlenmeli.

elik-dier bilgiler
Elastisite modl: Es=2x105 N/mm2 Birim scaklk genleme katsays: as=10-5 1/co Ktle : r=7850 kg/m3 Piyasaya arz: Scakta ilem grm a snf elikler: aplar 12 mm den kk olanlar kangal, firkete veya ubuklar halinde, 12 mm ve daha kaln olanlar firkete veya ubuk olarak pazarlanr. Soukta ilem grm b snf elikler: Sadece ubuklar halinde pazarlanrlar. Boy: ubuk boyu genelde 12 m dir. ap: BI-a : 6, 8,...,22, 24, 25, 26, 28 mm BIII-a, BIII-b ve BIV-a: 6, 8,..., 22, 24, 25, 26, 28, 30, 32, 40, 50 mm BIV-b: 4, 4.5, 5, 5.5,..., 11, 11.5, 12, 14, 16 mm Depolama: Korozyonu nlemek iin, st kapal sundurma altnda saklanmaldr. Zorunlu hallerde 1 yl kadar akta da depolanabilir.

aretleme: Dz yzeyli elik B Ia (S220a) dr. TS 708/1996 ya gre, nervrl elik ubuklar zerinde elik kalitesini (elik snfn) gsteren iaretleme olmak zorundadr. Bir yatay izgi B IIIa (S420a) eliini, birbirini izleyen iki yatay izgi - B IVa (S500a) eliini ve birbirini izleyen eik bl izgisi /// B IVb (S500b) eliini simgeler. zerinde elik kalite kodu olmayan nervrl ubuklar B IIIb (S420b) eliidir.