KTAP ZERNE Elinizdeki kitap, "Tanrnn Krbac ATTLA"nn ikinci cildidir.

Sadece adnn duyulmas bile etrafna dehet ve korku saan efsanevi Hun Kaan'nn roman. "Tanrnn Krbac" Attila, bu romanda geleneksel kalplar erevesinde deil, aksine tarihsel gerekler dikkate alnarak "kendisi gibi" tasvir edilmitir. Thomas R.P. Mielke, roman hakknda unlar sylyor: "Bu heyecanl biyografik romann alt yapsn oluturan ilk almalar, eitli tarihiler tarafndan 1922 ylnda, Macar, talyan ve Fransz arivleri ile Berlin ve Mnih devlet ktphanelerinde balatlmtr. Hunlarn neden daima 'vahi bir gruh' ve 'kana susam barbarlar' olarak tasvir edildiklerini renmeye can atyordum. Bylece be yl boyunca yaptm gezilerde giderek artan bir heyecanla Tuna'dan Loire'a, Karpatlardan Catalaunum Ovas'na, Roma'dan Ravenna'ya ve Aquincum'dan Aquielia'ya, Hun Kaan'nn izini srdm. Sonunda Hunlarn bize isimleri ok bildik gelen Romallardan, Gotlardan, Burgundlardan bir nebze vahi olmadklarn kavradm. Belki biraz daha ekik gzl, o kadar..." Thomas R.P. Mielke, 1940 ylnda Detmold'da domutur. Halen Berlin'de yaamaktadr, evlidir ve drt yetikin ocuu vardr. Tarihsel roman, bilim-kurgu ve ksa hikaye trnde ok sayda yaymlanm eseri vardr. Eserleri birok dl alm ve eitli dnya dillerine evrilmitir. Ak Tanras NANNA adl mitolojik roman Yurt Kitap-Yayn tarafndan Trke'ye kazandrlmtr.

 1999 Schneekluth Verlag GmbH, Miinchen Orijinal Ad ATTLA Knig der Hunnen 2000 Yurt Kitap-Yayn eviren Atilla Dirim Yurt Kitap-Yaym 110 Tarihi Romanlar Dizisi 19 ISBN 975-7076-32-5 Tk. No 975-7076-33-3 1. Bask 2000, Ankara Dizgi Yurt Kitap-Yayn Kapak Ali mren Bask Cantekin Matbaas, Ankara Yurt Kitap-Yayn Merutiyet Cad. 11/22 Kat: 6 Kzlay-ANKARA Tel: (0 312)417 35 49 Fax:(0 312)425 36 40 e-posta: yurtkitap@e-kolay.net

TANRININ KIRBACI ATTLA

THOMAS R.P. MIELKE

ikinci kitap tarihi roman eviren Atilla Dirim YURT KTAP-YAYIN

ATTILA'NIN SEFERLER

21 Ren Kysndaki ntikam

Attila'nn tanrlarn klcna sahip olduu ksa srede drt bir yana yayldysa da, B'ledi, iki kaann ilk byk ilkbahar toplantsnda sahip olduu tm kozlar oynamaktan ekinmemiti. Attila'nn katlmad tm seferlerinde kurduu balantlar yeniden canlandrmak, yarm yln bile almamt. Bu arada ikisi de krk yan amlard; fakat Bleda Byk Kaan ve toplantnn ev sahibi, Attila ise sadece Dou Kaan'yd. Bleda darya kar kendisini anlayl ve mfik aabey olarak gstermeye zen gsteriyor, gerekte ise Dou Hunlarnn kendisi iin Roma ve Konstantinopolis'ten gelen elilerden bile daha nemsiz olduunu belli etmek iin elinden geleni yapyordu. Bu durum konuklara ordughn kenarndaki nemli ayrlarda kamp yeri gsterilmesi esnasnda ba gstermi, Ravenna'dan gelen Romallar onuruna verilen byk ziyafetten sonra doudan gelen elilerin kabul iin ayrlan ksa zaman diliminde dorua ulamt. Bleda, Romallarn alkn olduklar ekilde yatarak yiyebilmeleri iin, ziyafet sofrasnn etrafna divanlar yerletirmekten bile geri kalmamt. Aetius'un kendisi ortada yoktu. 435 ylnn ilkbahar toplantsna kendisini temsil etmesi iin olu Carpilius'u gnder513

miti. Carpilius da Hunlar en az babas kadar iyi tanyordu, fakat Attilayine de kardeinin kendisini bir Roma heyeti karsnda bu kadar kltmesini utan verici buluyordu. Bu tr bir dostluk ve ibirlii, Roma, Ravenna ve Konstantinopolis'te sayg uyandracak trden deildi. Tam aksine! Bu tr hatalar Hunlar, Gotlar ve dier kavimleri kltrsz barbarlar ve Romallarn zavall taklitileri olarak grmek isteyenlerin ekmeine ya sryordu. Bir sre sonra lenden kulaklar sar edecek boyutlarda bir grlt ykselmeye balad. Carpilius konumalarn tek kelimesini bile anlayamyordu, fakat Bleda onun yanndan ayrlmasna bir trl izin vermiyordu. Yeni Byk Kaan, hazinesinin en deerli ve gsterili silahlarn kuanmt. Gsnden aa ar altn zincirler sarkyordu. Boynuna Gotlarn ve skitlerin zarif altn ilemelerini dolamt. Kollar altn bileziklerle, parmaklar da zerlerinde grlmemi byklkte elmaslarn bulunduu yzklerle doluydu. lenin ilk saati boyunca zerinde kk kemirgenlerin postlarndan yaplm gzel bir krk ve banda kuzey tilkisinin beyaz postunun gs ksmyla kaplanm bir ta vard. Romallarn ve baml kavimlerin kral ve prenslerinin kendisine hitaben vg dolu konumalar yapmalar esnasnda, Bleda'nn yz l sld. Kendisini Hun dnyasnn en parlak yldz olarak gklere kartan Logadeslerin kouklarn dinlemeye bir trl doyamyordu. Hristiyan Gotlar bile dierlerinden geri kalmyor ve eski tanrlarna ait destanlar Bleda'ya uyarlayarak ona ithaf ediyorlard. Gecenin ilerleyen saatlerinde Attila bu amatann ortasnda Carpilius'un bir bakn yakalamay baard. Belki ayn eyleri dnyorlard, belki de Carpilius'un aklndan geenler alnnda yazlyd. Her halkrda her ikisinin de zihinlerinde Oktar'a ait dnceler belirmiti. Attila ve Aetius'un 514

olu, balarn hafife sallayarak birbirleriyle anlatlar. Byk Kaann sofras henz kaldrlmamt, fakat iki adam sendeleyerek ayaa kalktlar. Tekrar lene dnmeden nce vcutlarnda biriken svy dar atmak istermi gibi bir halleri vard. lek soran gzlerle babasna bakt, fakat Attila ban sallad. Romalyla yalnz konumak istiyordu. "Korkun" dedi Carpilius len alanndan yaklak yz adm tede, sadece bu i iin alm ve ertesi gn Tu-na'daki Demir Kap'dan getirilecek olan kirele kapatlacak olan byk ukura Attila'yla birlikte ierken. "Buna almak zorundasnz" dedi Attila ve Carpilius'un omuzlarna dosta bir aplak indirdi. Bat Roma kuvvetleri komutannn olu, az kalsn daha imdiden etrafa iren kokular yaymaya balam olan ukurun iine decekti. Attila derhal zr diledi. Roma subaylarnn ne kadar tkrldm olduklarn bir an iin unutmutu. "Babam bu arada Vandallarla bir atekes anlamas imzalad" dedi Carpilius inleyerek. Kendisini Attila'nn darbesinin etkisinden kurtarmaya alyordu. "Galya'daki ar grevlerini baarabilmesi iin bunu yapmak zorundayd." "Bizim savalarmz hl sizin iin savayor..." "Evet" diye bard Carpilius sesini Attila'ya duyurabilmek iin. len alanndaki atee belli bir uzaklkta, yan yana yryorlard. Carpilius bir Hun obasnn nasl kurulduunu en ince ayrntsna kadar bildii iin, Dou Kaan endielenmeye gerek duymadan onunla birlikte Bleda'nn ordughnda dolaabiliyordu. Kk atelerin zerinde byk kazanlar kaynamaya balamt. Byk Kaan Bleda'nn ordughnda toplanm olan insanlarn tmn doyurmak iin bu kazanlardan yzlercesine, hatta binlercesine ihtiya vard. Trenlere seyirci olarak katlan baz yal erkek ve kadnlar sadece Attila'y deil, Carpilius'u da ismiyle hitap ederek selamlyorlard. 515

Attila ve Carpilius, keeden yaplm yuvarlak adr dizileri arasnda ilerliyorlard. Dikkatle bakmayan bir kimse, bu yurtlarn artk toprakla btnlemi olduunu dnebilirdi. Gerekten de pek az yerde d destek kalaslar ve halatlar gze arpyordu. Hatta baz adrlarn nnde etraflar koyun kemikleri, tahta paralar ve deri iplerle evrili kk sebze baheleri bile belirmeye balamt. Attila tm bunlarn ne anlama geldiini ok iyi biliyordu: Byk Kaan Bleda'nn etrafndaki Hunlar, yerleik hayata gemeye balamlard... "Babam artk isteyebilecei tm yetkilere sahip" dedi Carpilius. lenin amatasndan yeteri kadar uzaklatklar iin, artk birbirleriyle bararak konumak zorunda kalmyorlard. "Fakat Burgundlar Ren Nehri'ni aarak srler halinde topraklarmza girmeye devam ederlerse, bu yetkilerin ona ne yarar olacak? Daha nce yaptmz tm anlamalar tek tarafl olarak feshettiler. Belika Eyaleti'ni o kadar baarl bir ekilde yamaladlar ki, dier bir ksm kabileler de onlara katlarak bize bakaldrdlar!" "Kimler?" "rnein Alanlar..." "Onlarn uzun sredir Galya'nn gneyinde olduklarn dnyordum... Kral Theodorich'in Vizigotlarnn yannda..." "Ksmen yle" diye cevap verdi Carpilius. "Bir ksm Liger'de yayor... yani Orleans yaknlarndaki Loire'de demek istiyorum. Fakat bir blm hl Main'in Ren'le birletii yerde huzursuzlua sebep oluyor... Tm bunlar yetmezmi gibi... kuzeyden gelen bu haberler... Galya'daki o lanet olas Bagaud kyllerinin durmadan isyan edip kan dkmesine vesile oluyor." "Bundan sz edildiini duymutum" diye ban sallad Attila. "nderleri Tbatto gerek bir halk kahraman olmal!" 516

"spanya'ya kadar uzanan tm blgelerde yaayan kavimleri Roma'ya kar kkrtyor!" "Belki de yllardr smrlen ve horlanan bu insanlar, artk birka hak krntsyla birlikte daha huzurlu bir yaam srdrmek istiyorlardr sadece" dedi Attila byk altndan glerek. "Ne gezer!" dedi Carpilius fkeyle. "Tm lejyonlarmz ve askeri birliklerimizi geri ekmemizin, tm klalarmz ve garnizonlarmz, ehirlerimizi ve viyadklerimizi, yollarmz ve limanlarmz boaltmamzn, stelik bunlarn bana bir Cermen kralnn gemesine seyirci kalmamzn hayalini kuruyorlar!" "O muhteem imparatorluunuzun be yz yllk bask ve smr dzeninden sonra, bunlarn olmas sence de ok doal deil mi?" Carpiiius bir an iin tepeden trnaa titredi ve olduu yerde durdu. mparatorluun sorunlar hakknda Romal bir senatrle deil, aksine bir barbar kralyla konutuunu unutmu gibiydi. "Cermen kral derken Vizigot Theodorich'i kastediyor olmayasn?" "Baka kim olacakt!" dedi Carpilius fkeyle. "Ona kar babana yardm m etmemizi istiyorsun?" "Ona kar deil!" dedi Carpilius kollarn iki yana aarak. "Vizigotlara veya Bagaudlara kar sizin yardmnza ihtiyacmz yok. Onlarla bizde baa kabiliriz.... Elbette bizim iin..." Carpilius duraksayarak Attila'nn yzne bakt. "Sonra?" "Grlecek bir hesabnz olduunu biliyorum!" "Burgundlar m?" "Evet" diye karlk verdi Carpilius. "Bat Roma ordular bakomutan olan babam, sizden bunu rica ediyor! Galya fatihi Sezar, bundan be yz yl nce bile bu tr hareketlerin 517

derhal ve byk bir iddetle bastrlmas gerektiini sylemiti." "Bunu bana m sylyorsun?" diye gld Attila. "Bir kez balayan karmaann ok ksa bir srede kaosa dnebileceini ok iyi biliyorum!" "Aslnda btn sorun, babamn artk Sezar'n lejyonlarna komuta edememesinde yatyor. mparatorluk hasad tamamlanm bir buday tarlasna benziyor - paralanm, talan edilmi ve her tarafta ksa srede byk bir yangna dnebilecek kk isyan ateleri parlyor..." "Yoksa baban Imperium Romanum un kmesinden mi korkuyor?" "Siz Hunlar yardm etmeseydiniz, imparatorluun bat yars imdiye dek oktan yok olmu olurdu" dedi Carpilius byk bir ak szllkle. "Bu nedenle de babam bizim emrimiz altnda Burgundlar mmkn olduu kadar sert bir ekilde cezalandrmanz istiyor!" "Hmm" dedi Attila dnceli bir tavrla ve bir sre alt dudan kemirdi. "Bana ne sylediinin farkndasn, deil mi?" "Hem de tmyle..." Hunlar ve Dou Romallar arasnda uzun sredir planlanan bar grmeleri, tarafsz bir alanda balad. Kk bir ayrnt gibi grnmesine ramen, Byk Kaan Bleda grmelerin Kuzey Tuna kysndaki Castra Konstantinia'da deil, Margus yaknlarndaki bir tarlada yaplmas konusunda srar etmiti. Kimin talep edecei ve kimin taviz verecei konusunda kafalarda bir phe olumamas iin, Attila grmelerin gidiatn nceden belirlemiti. Bleda'nn ok deer verdii btn trenleri iptal etmi ve nehrin kysndaki yass bir tepeyi allardan temizletmiti. 518

"Bizi grmelerini istiyorum!" diyordu Attila. "Hem Roma soylularnn, hem kalelerdeki lejyonerlerin, hem gemilerdeki mrettebatn ve tacirlerin, hem de tarlalardaki iftilerin... Ksacas, herkesin!" Sonunda her ey hazrd. Dou Romallar olduka kalabalk bir ekilde gelmilerdi. lerinden yaklak elli kadar grevli, alak tepeye yaklat. Attila, Hun heyetinde sadece Byk Kaan Bleda'nn, kendisinin, lek'in, Dengizik'in, Onegesios'un, Scottas'n, Aybars'n ve Bleda'nn iki olu gibi birka yakn danmann bulunmas konusunda srar etmiti. Romallar, Hunlara aralarnda yaklak drt at boyu mesafe kalana kadar yaklatlar. aknlkla etraflarna bakarak gzleriyle bir yurt, bir adr, en azndan etrafna oturabilecekleri bir masa aryorlard. Byk Kaan Bleda'nn yzndeki ince glmseme giderek genilerken, Attila'nn yznde tek bir kas bile hareket etmiyordu. Altn yaldzl, gsterili magister militum per orientem niformasn giymi olan Plinthas, ne tr bir grme yaplacan sezinlemiti. Tam atndan inmek zereydi ki, Hunlarn yerlerinden bile kmldamadklarn grd. Dierlerinin atlarnn srtnda otururken kendilerinin yere inmelerinin, grmelerin selameti asndan hi de hayrl olmayacan ok iyi biliyordu. Derhal kk bir ba hareketiyle yardmcs Epigenes'e attan inmemesini iaret etti. Saygnlklarn muhafaza etmek istedikleri takdirde, hi de alkn olmadklar bu pozisyonda beklemek zorundaydlar... Bar grmelerinin anlamsz ve nemsiz giri fasln ksaltmay, Plinthas da arzu ediyordu. Bu yal komutan Karaton'u, Uldz' ve onlarn babalarn tanm, onlarla yaplan bar grmelerinde hazr bulunmutu. Attila, Plinthas'n nemsiz konumalar devaml Bleda'yla yaptn, fakat konu saylara 519

geldii zaman srekli kendisine hitap ettiini fark etmiti. "Fazla uzatmayalm" dedi Plinthas bir sre sonra. "Salam bir bar karlnda ne istediinizi syleyin!" Bleda kollarn kaldrd ve aklndan geirdii ipekli kumalarn, erguvann, baharatn, mcevher ve elmaslarn, kendisinin ve nderlerinin kadnlarnn arzu ettii parfmlerin ve dier lks maddelerin miktarn saymaya hazrland. Attila ise tek kelime bile etmeden Aybars Amca'ya bakyordu. aman, srtna renkli ku tylerinden yaplma elbisesini geirmiti. Ayn ekilde tylerle sslenmi eyerinin zerinde yarm bada kurmu, iinde o gizemli tozun bulunduu kutusunu burnuna gtrp duruyordu. Byk Kaan'n her yeni talebinde de byk altndan glmsyordu. Ve Attila anszn her eyi anlad. Bleda'nn Romallardan talep ettii tm bu aptalca lks, imparatorluk lejyonlar karsnda kazandklar byk zaferi kk ve anlamsz klyordu. Bu duruma bir son vermesi gerekiyordu. Attila derin bir nefes ald. "Yeter!" diye bard sonunda sert bir sesle. "Bu fasl da ksaltabiliriz!" Yass tepenin zerindeki atllardan pek ou bu sesi duyunca irkildi. "Yllk yz yetmi be kilo altn tutarndaki harac, yz elli kiloya kartyoruz" dedi Attila. "Bunun yan sra, Dou Roma mparatorluu'nun bize kar dmanca bir tutum taknm olan boy, kabile ve kavimlerle hibir ekilde bir anlama imzalamasn veya ittifak kurmasn istemiyoruz!" "Kabul ediyoruz!" Plinthas'n cevab Attila'y bile artacak kadar ksa ve kesin bir ekilde gelmiti. "Her iki talebi de mi?" "Her iki talebi de!" 520

"Pekl, bunlar kayda geirilsin!" dedi Attila Bleda'nn yzne bile bakmadan. "Bunlara ek olarak her tutsak karlnda sekiz altn Solido talep ediyoruz..." "Ayn ekilde nceki miktarn iki kat! Bu da kabul edilebilir bir istek..." Attila ancak imdi aabeyine yan gzle ksa bir bak frlatt. Bleda ban belli belirsiz bir ekilde ne emi, aknlk ve hayretle Attila'nn herhangi bir pazarla gerek grmeden pe pee sralad talepleri dinliyordu. "Bunlarn dnda daim bir pazar yerinin kurulmasna izin vereceksiniz" dedi Attila Romal bir Notarius kadar kaytsz bir sesle. "ster satacak mal olan, isterse de sadece alc olan, ksacas dileyen herkesin istedii gibi ziyaret edebilecei, serbest bir pazar!" "Bu mmkn deil!" diye atld Epigenes dehet iinde. Pazarlklarn esas ksmnn tamamlandnn ancak imdi farkna varm gibiydi. "Hi de tekin olmayan bu yrede tacirlerin ve alclarn gvenliini kim, nasl salayabilir? Byle bir deney nasl gze alnabilir?" "Tekin olmayan bu yrede' kimler tehlike unsuru oluturuyorsa, gvenlii de onlar salayacak..." dedi Attila glmseyerek. "Yani biz ve siz eit lde..." "Fakat biz bunu yapacak durumda..." "Bu talebi de kabul ediyoruz!" diye yardmcsnn szn kesti Plinthas. Bu ekilde bar grmelerinin son noktas da konulmu oldu. Hunlarn bu byk baars, yz yllar sonra bile dilden dile dolaacakt. zellikle taleplerinde bu kadar ll olmalar, olaanst bir pazarlk yeteneinin gstergesiydi. Biraz da az istemeleri onlar zayflamasna, biraz daha fazla istemeleri ise yeni bir sava kmasna neden olabilirdi. 521

Ayn akam Bleda ve Attila yakn adamlaryla birlikte nehrin kysnda bir bardak arap itiler ve bu arada gnn olaylarn bir kez daha deerlendirdiler. "Ne dersin? Konstantinopolis anlamaya uyacak m sence?" "Bunu yapacaklarna dair bir amfora balk sosuna iddiaya girerim!" "ren!" "Romallar iin deil!" dedi Attila srtarak. "Ve bu sayede onlardan ok ey koparmay baardk. Artk bir an nce bizi arkamzdan vurarak Dou Roma ile anlaan kabilelerle hesaplaabiliriz! Daha da nemlisi, kuzeye, yani Kehribar Yolu boyunca Mare Suebicum'a ve Tuna'dan Apler zerinden Main Nehri'ne kadar yapacamz seferlerde, srtmz salama alm olacaz." "yi ama szn ettiin o blgelere neden gideceiz ki?" dedi Bleda. "Oralarda bize yarayacak hibir ey kalmad!" Sol iaret parman burnuna dayad ve kendisini zorlayarak dnmeye balad. "Kuzeyin uzak blgelerine kadar uzanan Uldz bunu biliyordu... Tabii sen o zamanlar henz altna iemekle meguldn!" Attila belli belirsiz kasld. Bir kez daha kk kardeine efkat dolu bir acma duygusu besleyen aabey numaras! Aybars Amca olmasayd, Bleda onun Dou Kaan olmasna asla izin vermezdi. Bunu her ikisi de biliyordu. Fakat artk rollerin deimekte olduunu onun da fark etmesinin vakti gelmiti! "Dou Roma artk egemenlik alanmz geniletmemize bir engel tekil etmiyor" dedi Attila. "Ayn zamanda Bat Roma bizden yardm istiyor. lk olarak hangi adm atmamz tercih edersin?" "En rahat ve kolay olann" diye iini ekti Bleda. Attila 522

zaten bu cevab bekliyordu. Bleda'nn savalarnn, Byk Kaan'n bu kararndan hi de honut olmayacaklar ok akt. Burgundlarn gya sahip olduu o byk hazineden sz edildiini hepsi duymutu. Bleda'nn -farknda olmadan- onlara hediye ettii o byk hazine... Ertesi gn Attila bir kez daha Kral Uldz'n oullar Mama ve Atakam'n kendilerine teslim edilmelerini talep etti. Plinthas hl tereddt ediyordu; fakat Attila bir sa kl kadar taviz vermek niyetinde deildi. "Nasl karar vereceiniz size bal" dedi souk bir glmsemeyle. "Fakat imparatorluunuzu uzun sredir tanyorum ve iren bir balk yemei iin kendi evlatlarn bile mren balklarna yem edecek kadar acmasz olduunu biliyorum!" "mparatorluu gerekten de bu kadar iyi tanyorsan, bunlarn bo birer dedikodudan ibaret olduunu da bilirsin!" dedi yal general soukkanll elden brakmayarak. "Yoksa havuzlarda yetitirdiiniz mren balklarn sava esirleriyle beslediinizi de mi inkr edeceksin?" "Sava esirleriyle z evlatlarmz arasnda elbette bir fark olacak" dedi Plinthas bu szlerden etkilenmeden. Her ikisi de uzun sre nce Roma'da olan olaylardan deil, iki Hun kaannn akrabalarndan sz ettiklerini biliyorlard. "Onlar kendilerini ve bizi ele verdiler!" dedi Attila. "Bu ok uzun bir sre nceydi" dedi Plinthas son bir gayretle. "Onlar cezalandrmakla elinize ne geecek?" "Bunu sen mi soruyorsun? Dou Roma ordularnn bakomutan olan sen mi? Atakam ve Mama hanlar, size snan en yksek rtbeli kaaklarmz. Onlar geri verdiiniz takdirde, bu haber yldrm hzyla en uzaklardaki yurtlara bile yaylacaktr!" 523

"Fakat onlar o kadar uzun bir sredir Konstantinopolis'te yayorlar ki, artk kendilerini gerek birer Romal gibi hissediyorlar." "Pekl, Plinthas. Karar sana ait!" Attila'nn gzleri iyice kslmt ve ta kesilmi yznde kck bir glmsemenin ancak izi grlebiliyordu. "O iki kaak senin... yani Dou Roma'nn magister militum per orientem'i iin... birer Hun mu, yoksa birer Romal m?" Attila onun ne cevap vereceini ok iyi biliyordu. Plint-has'a, dierlerinin karsnda rezil olmadan zerinden geebilecei bir kpr kurmutu. Artk ne hadmlar, ne de imparator, o iki kaak iin bir ey yapabilirdi. ki hafta sonra her ey hazrd. Kaaklar en iyi elbiselerine brnmlerdi. Altlarndaki atlar birer servet deerinde olmalyd. Dou Lejyonu'nun subaylarndan oluan refakat birliinin o gne kadar Hunlarla fazla bir tecrbesi yoktu. Son on yl boyunca balca rakipleri Pers mparatorluu ve Sasaniler olmutu. Dou Kaan'nn adamlarnn Romallarn geliini haber vermesiyle birlikte, iki kaak han Attila'nn ordughnn yaknlarndaki nehir geidinde teslim alnd. Attila'nn adamlar gereksiz formalitelerle vakit kaybetmediler. Tarih yazarlar bu vakay sonradan u ekilde kaydetmilerdi: "Kendi kavimlerinin kaak soylularn, yzlerine tkrerek teslim aldlar. Adamlarn titreyen ve kaslan vcutlarnn zerindeki deerli Dou Roma elbiselerini paraladlar, sonra da onlar nehrin kuzey yakasndaki tek kk ykseltiye gtrdler. rlplak kalan adamlar, nehrin kar yakasndaki Roma kalesinde bulunan lejyonerlerin de grebilmesi iin, yava yava ve byk bir zenle armha gerdiler. Onlar kaza oturtmalar veya kafalarn uurmalar 524

mmkn deildi, nk sradan savalar kavimlerinin soylularn bu ekilde nasl ldrebilirlerdi? Bylece, tanrsal gndz yldz, kalan ii tamamlayarak onlarn cann ald." Hun devletinin dizginlerini elinde tutann Attila olduu, giderek daha fazla konuulmaya balanmt. Aabeyi Bleda zavall Oktar'n izinde yrmeye devam ederken, Dou Kaan her geen gn daha sert ve ba emez oluyordu. "Ne yapmak istiyorsun?" diye sordu ona Greka bir gece. "Gnei ve ay gkyznde durdurmay m? Yoksa eski kanl bozkr yasalarn yeniden diriltmeyi mi?" "Belki de" diye cevap verdi Attila. Onu kollarnn arasnda sk sk tutmasna ramen, Greka Attila'nn aklnn bambaka yerlerde olduunun farkndayd. Ayn zamanda onun gibi g ve kudretten patlayacak hale gelmi olan bir adamn sebze yetitirmekle, atein banda kaba arklar sylemekle ve hayvanlarn yaralarn tmar etmekle yetinmeyeceini de biliyordu. "Gnn birinde Byk Kaan olacan farz et" dedi Greka alak bir sesle. "O zaman ne yapardn?" "Yoluma devam ederdim!" Boboazlk eden Greka deildi, fakat sonraki haftalar boyunca Attila'nn son derece huzursuz olduu kulaktan kulaa fsldanmaya baland. Bir sonraki ay ise refah seviyeleri gzle grlr ekilde artm olan bir grup Hun, Dou Roma'ya doru yola koyuldu. Fakat bu ayrlanlar Attila'nn deil, Bleda'nn obasndayd. Grne gre Attila'nn giderek artan sertlii karsnda artk kendilerini pek emniyette hissetmiyorlard. Aetius'un srarl arlarna ramen, asi Burgundlara kar yaplacak cezalandrma seferine ancak bir sonraki sene balanabildi. Byk Kaan'n aknc birliklerinin bir ksm kuzey525

douya kaydrlmt. Fakat bunlar artk eskisi gibi hzl sava birlikleri deil, aksine tm varlklarn yanlarnda tayan byk birer boydu. Attila'nn Hunlar ve Dou Cermen yardmc kavimleri ise Aa Tuna'dan geliyorlard. Demir Kap'nn dar vadilerinin ve dalarnn gneyinden geni bir yay izerek dolandlar, Viminacium'u atlar, nehrin te yakasndaki Margus ve Constantia'da Konstantinopolis'ten Sava azndaki Singidunuma'a kadar uzanan byk Roma yoluna ktlar. Attila, ka adamla beraber yola koyulduunu bildirmek iin, Byk Kaan'n ordughna bir haberci gnderdi. Bat Hunlarnn aksine, Dou Kaan sefere yanma bir tek olsun araba almadan kmt. Bundan sonra nehrin bat yakasn takip ederek Aquin-cum Kalesi'ne doru ilerlemeye baladlar. Yol boyunca onlara katlan Roma ve Cermen birlikleri, civar son derece iyi tanyorlard. Burgundlara kar Ravenna'nn istei zerine sefere kt iin, elbette ki Romallarn her trl olana emrine amadeydi. Attila bu sefere oullarnn nn de katlmasn istemiti. Baka kadnlardan domu olan kk oullarnn de, altnc aknc birliinde sefere itirak ediyorlard. "Dou Hun Kaan olduumu bilmesem, kendimi bir Roma svari generali veya magister equitum sanabilirdim" dedi akam glerek. Kendisine son derece yabanc bir dzende nce ehrin harap grnml gney blmnden gemi, sonra da Tuna kysndaki drt keli askeri kararghn kaplarndan ieri girmilerdi. Byk nehir burada birok kola ayrlm ve ok sayda kk adack oluturmutu. Attila hakknda ok ey duymu olmasna ramen, bu Roma askeri istihkmn ilk kez gryordu. Garip bir ekilde terk edilmi izlenimi veren kale, 526

nehrin kys ile batya uzanan dalarn etekleri arasndaki alana kurulmutu. Nehrin te tarafnda ise doudaki Karpat Dalan'na kadar uzanan geni bir dzlk balyordu. Attila, Aquincum'daki Castra Legionis'in dier tm Roma kaleleri gibi dzenlendiini grd: ki ana cadde tam ortada birbirlerini kesiyor ve etraf duvarlarla evrili alan, ilerinde askerlerin ve atlarn barnmalar iin ina edilmi, atlar krmz kiremit kapl binalarn bulunduu drt kk alana ayryordu. Etrafta dikkat ekecek kadar fazla sayda Mitra suna vard. Geri Hristiyan kiliseleri de gze arpyordu, fakat grne gre Mitra dini lejyonerler arasndaki saygnln muhafaza etmeye devam ediyordu... Hemen ayn akam Attila kendisine Ren kylarna kadar elik edecek olan uzmanlarla tantrld. mparatorluk, elinde ne tr kuvvetler bulunduunu sergileyerek, sanki onlarla alay etmeye alyordu. Kale kumandannn byk evinde yaplan aaal trenlerden sonra Carpilius, akn vaziyetteki Hunlara, onlarla birlikte sefere katlacak olanlar takdim etmeye balad. Hunlar, neredeyse byl bir hafzaya sahip olan gzclerin ve haritaclarn yan sra, yanlarnda astronomlar ve kpr mhendisleri, hatta ordudaki Roma alem ve sancaklar iin signifer ve aquiliferler de gtreceklerdi. "Gen Cermen savalarndan oluan birka ala, dorusu tm bu ssl zppelerden ok daha fazla iime yarard" dedi Attila tekrar yalnz kaldklar zaman fkeyle. "Ne yazk ki Aetius'un elinde olmayan tek ey bu" dedi Dengizik. "Doru! Onlarn yerine de bize bu sirk soytarlarn veriyor!" diye homurdand lek. "Bunlar bize ayak ba olmaktan baka bir ie yaramazlar!" "nemli deil!" dedi Dengizik neeyle. "u anda beni il527

gilendiren sadece sarn Burgund kzlar ve o efsanevi hazineleri!" "Doru... Eminim onlar da geceleri ryalarnda on dokuz yana yeni basm Hun delikanllarndan baka bir ey grmyorlardr..." Ertesi gnler Tuna'nn sa ve sol kylarnda yaplan keif gezileriyle geti. Hunlar Carnuntum'da Kehribar Yolu'nu geride braktlar ve Vindobona'dan itibaren srekli olarak Tuna'nn iki kys arasnda gidip gelmeye baladlar. Arazi hafif bir eimle ykselmeye balad zaman, civardaki Roma izleri de artmaya balamt. Karpatlarn gneyindeki ve dousundaki usuz bucaksz ssz topraklarn aksine, burada karlarna sk sk terk edilmi iftlikler ve harabeye dnm Roma kaleleri kyordu. Birka kere kk Roma istihkmlar ile etraflar birer kale gibi duvarlarla evrili kk yerleim yerleri arasnda duman iaretleriyle yaplan grmelere tank oldular. Attila ve bin Hun savann ihtiya duyabilecei her ey evvelce saptanm olan ikmal noktalarnda hazr bekledii iin, yamalama hareketlerine girierek vakit kaybetmelerine gerek kalmyordu. "Yava davranmamz istemiyorlar" dedi lek srtarak. Alpler ve Yukar Tuna arasnda bulunan bir Hun ordusuna daha nce asla bu kadar dosta davranamamt. Her trl istekleri gz ap kapayncaya kadar yerine getiriliyordu. Attila bile Romallarn organizasyon yeteneini son derece baarl ve faydal bulmaya balamt. "Bunu nasl yaptklarna iyi dikkat etmeliyiz" diyordu adamlarna. Lauracium'dan itibaren tekrar nehrin gney yakasndaki byk Roma yolunu izlemeye balamlard. Tam tehizatl son lejyon birliini Lentia'da grmlerdi. Boidori-

528

um'da, nehrin birletii Patava'da ve sonraki yerleim yerlerinde sadece kk alalar bulunuyordu. Quintana ve Sorviodurum'da beyzer kiilik iki atl birliin bulunmas gerekiyordu, fakat ancak Castra Regina'ya varnca birka at grebildiler. Bir sre sonra resmi rakamlarla ac gerekleri karlatrmaktan tmyle vazgetiler. Bu arada Germania'nn ikinci imparatorluk ehrine yaklamlard, fakat Augusta Vindelicum'u ziyaret etmek niyetinde deildiler. Bu ehir de birer doa harikas olan, fakat kaderlerine terk edilmi Noricum ve Raetia eyaletleri hakknda edindikleri izlenimi deitiremezdi. Zaten bu civardaki ehir ve kylerin kime ait olduu, kendilerini baarl bir aman gibi mucizevi bir ekilde her gn arap, yemek ve hayvan yemiyle kimin tok tuttuu, bunlarn yan sra sandklar dolusu parayla neelerini kimin yerine getirdii, bozkr atllarnn pek ounun umurunda bile deildi. Alplerin kuzeyindeki sefaletin kendilerini etkilememesi onlara yetiyor da artyordu bile... Ren Nehri'ne ulamalarndan bir sre nce, Belika'dan gelen birka atl anszn Hunlarn yoluna kt. "Alplerin tesindeki imparatorlua yardm etmek yerine bizi korumanz gerekirdi" dedi gen bir Frank korkusuzca. Yannda Ren ve Weser nehirleri arasndaki ormanlarda yaayan iri yar, kaln enseli, krmz suratl birka adam vard. "Bir keresinde Roma lejyonlarn malup etmeyi baarmtk" dedi bu dev yapl adamlardan biri. "Quntilius Varus'un yznn nasl bir ekil aldn daha dn gibi hatrlyorum..." Gen Frank bir el hareketiyle adam susturdu ve esasen ne istediklerini anlatmaya balad: 529

"Geri dnn, nk Burgundlarla asl bizim grlecek bir hesabmz var. Nereden geldiyseniz tekrar oraya gidin. Zaten Burgundlarn altn dolu bir hazineleri falan da yok..." Attila bu adamlarn krk dkk Latincelerini anlamakta olduka zorlanyordu. Bu nedenle ordusundaki Franklarn buraya gelmelerini emretti ve adamlara beklemelerini iaret etti. Bu elilerin nereden geldiklerini ve gerek niyetlerinin ne olduunu renmek istiyordu. "zin ver bunu ben yapaym!" diye homurdand lek. Fakat tam o anda Attila'nn ordusundaki Franklar oraya geldiler. Kendilerinden istenilenin ne olduunu anladktan sonra, elilerin sylediklerini dinlemeye baladlar. Bir sre sonra Franklardan biri Attila'ya doru dnerek, duyduklarn anlatmaya balad. "Burgund kral Gundahar'n u anda Aetius'un ayaklarnn dibinde srndn ve bar iin yalvardn sylyor. Romallar da Cermenlerin fkesini kendilerinin deil, siz Hunlarn zerine ekmeye alyorlarm." "Bunu nereden biliyormu?" Frank bunu eliye sordu ve yeniden tercme etmeye balad. "nk Franklar ve kendilerine Dev Adamlar' adn veren Friesler, Burgundlar nehrin aasna yapacaklar bir aknla ortadan kaldrmay istiyorlarm..." "Bu adamlarn sylediklerinin tek kelimesine inanmyorum" dedi Onegesios. "Tek amalar Burgundlarn hazinesini ele geirmemizi engellemek" dedi Dengizik onu onaylayarak. "Belki de bunlar Burgundlarn ta kendileridir" diye kkrdad arka taraftaki aman. "Derhal Aetius'a ulak kartn!" diye emretti Attila. "Tm pis kokulu kt ruhlar adna! Burada neler dndn tam olarak renmek istiyorum!" 530

Hun atllar batdan geliyordu. Gneydou yamalarnda Burgundlarn balarnn uzand bir tepeyi hzla atlar. Grlmemek iin geni bir yay izmilerdi. Atlar, kayalarn ve aalarn nnde ayrlan, sonra derhal bir araya gelen bir sr gibi davranyorlard. Drtnala at sren adamlarn azlarndan ise tek kelime olsun kmyordu. Duyulan tek ses atlarn solumas, silahlarn ve zrhlarn akrtlaryd. Ve sonra anszn karlarnda geni Ren vadisi, sonra tepelerin ve nehrin arasndaki evlerin atlar, sonunda da Roma kalesi Civitas Vangionum belirdi. Dmana fazlasyla yakndlar. Hatta hzl bir baskn dahi yapamayacak kadar yakn... Kelt Vangion kabilesi oktan batya g etmiti. Burgundlar ise olduklar yerde duruyorlard. Kalenin duvarlar ardna snmak yerine, sava dzeni almlard. Attila, disiplin, taktik ve tecrbe asndan bu bir avu Burgund savasndan daha stn olduunu biliyordu. Gen kral Gundahar, sadece efendisi Flavius Aetius'un elini srm olan bir enie komuta ediyordu. Buna ramen Attila amcas Oktar'n yapt hataya dmedi. Kaanlarnn lm karsnda yas tutmak amacyla silahlarn brakan bir Hun ordusunu neredeyse son adamna dek yok eden bu Cermen savalarn kesinlikle hafife almyordu. Karlarnda Imperium Romanum ile yaptklar anlamalar glerek yrtp atan ve imdi de bozkr atllaryla boy lmeye cesaret eden bir kavim vard Hayr, Attila sadece bir sava kazanm olmay istemiyordu! Burgundlar geride onlardan hibir iz kalmayacak ekilde ortadan kaldrmak, bylece de Roma'nn ve Aetius'un kendisini nihayet gerek anlamda, hem de sonsuza dek ciddiye almalarn salamak niyetindeydi. Cermenler, atl savalarn Ren Nehri'nin sol kysna 531

toplamlard. Nehirle Vangionum arasnda sadece birka dzine hafif silahl savalar vard. Ana kuvvetleri ise Hunlar tepenin yamalarndaki balarn nnde bekliyorlard. Yamalara atklar derin ukurlarn ve yere aktklar sivri kazklarn, Hun atlarn bir nebze olsun engelleyeceini dnyorlard. Burgund kuvvetlerine kavmin en yetenekli savalar komuta ediyordu. En iddetli savalarn yaanmasnn bekledii sol kanadn banda dev yapl, kollarnda inanlmaz kalnlkta kaslar bulunan ve zerindeki prl prl zrhlar ile gz alc bir grne sahip olan Kral Gundahar vard. Sar salarnn rzgrda dalmasn engellemek iin bann etrafna krmz bir bez balamt ve elinde grlmedik uzunlukta bir mzrak tutuyordu. Sa kanada ise Kral Gibich'in bir dier olu komuta ediyordu. Attila, Burgundlar Romallarn aksine barbar bir kavim olarak deil, bilakis vazgeemedikleri eski gelenek ve yaam tarzlar yznden yok olmaya mahkm insanlar olarak gryordu. Gerekte byk bir kabileden baka bir ey olmayan bu kavim artk ormanlarda yaamadn, hatta Roma yasalarna boyun emek zorunda olduunu bile kabul etmek istemiyordu. Attila elini havaya kaldrarak tek bana at srmeye balad. Gerek Imperium Romanum'la yapt anlama yznden, gerek de kendi fkesi ve hnc yznden onu atndan alaa edip ayayla ensesine bastrmadan nce, bu gen ve grkemli Cermen kralnn gzlerinin iine hi olmazsa bir kez bakmak istiyordu. Fakat ayn anda yamalardaki balarn iine mevzilenmi olan Burgund savalar, hep birlikte sava borularn almaya baladlar. kardklar grlt, zmlere dadanan

532

kular tm zamanlar iin oradan uzak tutmaya yetecek kadar iddetliydi. "Siz bilirsiniz!" diye homurdand Attila fkeyle. Burgundlarn kralyla konumay baaramayacan anlamt. Gundahar, gkyzn delmek ister gibi mzran havaya kaldrd. plak bacaklarn kasarak eyerinin zerinde doruldu, adamlarna dou dnd ve iinde azck olsun korku bulunmayan iddetli bir sava l att. Main blgesinde yaayan Alanlar tarafndan desteklenen binlerce Burgund savas, adm adm ilerlemeye balamt. Yaya savalar balarla kapl yamalara doru yryorlard. Atl savalar ise nehrin kysndaki ayrlardan harekete gemilerdi. Sonra anszn ni bir duraksama oldu. zellikle sa kanatta bir karklk ve huzursuzluk ba gstermiti. Attila, nehrin dou yakasnda ellerinde flamalar bulunan, fakat henz olduka uzakta birtakm atllar grmt. Bu mesafeden kim olduklarn anlamak imknszd, fakat zrhlar gnete l sld. Burgundlar da bu parltlar fark etmi olmalydlar. Fakat bir an sonra Cermenler yeniden ilerlemeye baladlar. Burgund subaylar evik atlarnn zerinde oradan oraya koturup duruyordu. "Cesur olun, savalar!" diye haykryorlard seslerinin olanca gcyle. "Ya kazanacaz, ya da yok olacaz!" Burgundlar korkun sava arklar eliinde mzraklarn, yuvarlak kalkanlarn ve kllarn yukar kaldrdlar, sonra da hzla ileri atldlar. Attila, onlarn tepenin yamalarna kadar gelmelerine izin vermemesi gerektiini biliyordu. Burun kanatlarn kabartarak derin bir soluk alp verdi. Adamlar iin yeterli bir iaretti bu. Tepenin zerinde bulunan Hunlar, atlarn korkun bir sratle asma balarna doru srmeye baladlar. Kk atlar 533

yerdeki ukurlarn ve kazklarn zerinden kolaylkla atlyordu. Hunlar gz ap kapayana kadar yumuak bir eimle pek ok kola ayrlan nehre uzanan ayrlara inmilerdi. Atlarn drtnala srmeye devam ederek zengilerinin zerinde doruldular, vcutlarnn st ksmlarn geriye dndrdler, yaylarn gerdiler, arkalarna yaslandlar ve Cermenlerin zerine ilk ok bulutunu gnderdiler. Attila, adamlarnn en nnde Burgundlara doru at sryordu. Sava meydannda kulaklar sar eden bir grlt vard. Havada uuan ok bulutlan avlarn paralayan vahi hayvanlarn di gcrtlarn andran sesler kartyor, yerden kalkan toz lmle peneleen insan gvdelerini gzlerden saklyordu. Silahlar silahlara, vcutlar vcutlara arpyordu. Burgundlar iki elleriyle tuttuklar uzun kllaryla dmanlarn karlamaya hazrlanyor, Hun atlar ise bir hamlede onlarn zerinden atlyordu. Sonra Ren tarafndan ikinci Burgund dalgas geldi. Gzlerini kan brm olan savalar, mzraklarn ve oklarn durmakszn Hunlarn zerine frlatyorlard. Baklar ve kllar birbirine arpyor, demir ulu oklar insanlara, hayvanlara ve kalkanlara saplanyordu. Demir gs zrhlar, iddetli kl darbeleri altnda parampara oluyordu. Yaralanp yer denler, kan kaybndan bitkin dnceye tek tekrar tekrar ayaa kalkp savamaya devam ediyorlard. Her iki taraf iin de ayn derecede zorlu bir savat bu. Uzun boylu ve geni omuzlu Burgundlar, kalabaln arasnda ilk bakta belli oluyorlard. Daha ksa boylu olan Hunlar ise atlaryla btnlemi gibiydiler. Cermenler korkun bir frtna gibi kkreyerek kl sallyor, Hunlar ise yaylarn byk bir srat ve eviklikle boaltyorlard. Burgundlar, yaamlarn hie sayarak, byk bir fe534

dakrlkla savayorlard. Sadece pek az kendisini korumay dnyordu. zerlerine doru gelen ve at vcutlarndan oluan korkun duvar durdurmaktan baka bir ey dnmyorlard. emenlerin nnde ise kendi llerinden oluan duvarlar ykselmeye balamt. Burgundlar llerin zerinden atlayarak savamaya devam ediyordu, fakat yarallarn tyler rpertici lklar saflarda ylgnlk yaratmaya balamt. Onlar korkutan lm deil, aksine yaralanarak ayaklar altnda inenmekti. Giderek daha fazla Burgund savasnn benzi solmaya balamt. ok ksa bir sre zarfnda, ok fazla kuvvet harcamlard. Sonunda beklenen gerekleti ve hayatta kalanlar geriye dnerek balarn arasndan kamaya baladlar. Fakat kurtulma anslar yok denecek kadar azd. Hunlar, kamaya alanlarn peine derek, kllarn tekrar tekrar srtlarna sapladlar. Hibirinin cann balamak niyetinde deillerdi, nk o matem gecesinde hayatlarn kaybeden silahsz Hunlarn saysna henz ulalm deildi. Giderek daha fazla sayda Burgund can ekimeye balamt. lmekte olanlar gzlerini krptrarak son bir kez gnee bakmaya alyor, tesadf eseri olarak sa kalmay baaranlar ise llerin altnda boularak hayata veda ediyorlard. Burgundlarn prl prl parlayan miferleri yerlerde yuvarlanyordu. llerden oluan byk ynlar, kamaya alanlarn yolunu kesiyordu. Yarallarn bir ksm ise kendilerini Ren Nehri'nin amurlu kylarna atmaya alyordu. ntikam hrsyla lgna dnm Hun savalarnn tutsa olmaktansa, nehrin dalgalarnda boulmay ye tutuyorlard. Gsz den kimi savalar, zerlerindeki ar zrhlarn etkisiyle, suya girer girmez nehrin dibini boyluyorlard. Nehre kar mcadele etmeye yeltenmeye cret edenler ise zer-

535

lerine korkun bir ok yamurunun boanmasna neden oluyorlard. Sadece pek az Burgund hzl akntnn yardmyla Hun oklarndan kurtulmay baarabilmiti... ok sonralar, her ey sona erdikten sonra, Gundahar yaral olarak l Ren kollarnn birisinde bulundu. Gen kral, amurlu zeminde yetien allarn arasna saklanmaya alyordu. Fakat yaptnn anlamszln fark edince, teslim olmaya karar verdi. Krallarnn teslim olduunu gren dier Burgundlar, kendilerini fidye karlnda serbest brakmas veya kle yapmas iin Attila'ya yalvarmaya baladlar. Fakat Attila onlarn tmn karlksz olarak serbest brakmaya karar verdi. Bu kavmin kl artklaryla nasl baa kaca, Imperium Romanum'un bilecei iti. Kendisi sadece amcasnn ve yoldalarnn cn almt, o kadar! Ancak gece karanl Ren havzasnn zerine ktkten sonra borular savan sona erdiini haber verdiler. Soylu atlara binmi olan Romallar, sevinle el sallayarak Vangionum kprsnn zerinden sava alanna yaklatlar. Kendilerini Aetius'un gzcleri olarak tantmlard. Hunlara tm sava yukardan sanki bir tiyatro temsili gibi izlediklerini anlattlar. Attila, ayn gece Burgund kral Gundahar'n bundan birka hafta nce Roma ordular bakomutanna ballk yemini ettiini rendi.

536

22 Vandallar Geliyor

Sonraki yllarda Attila ve Bleda ordughlarndan fazla ayrlmadlar. Kendi boylarn rgtlemek ve ok saydaki baml kavim arasnda dzeni salamak, onlar fazlasyla megul ediyordu. Buna ramen Bat Roma mparatorluu'ndan kendisine sk sk ulaan haberler, Attila'y olduka fkelendiriyor ve rahatsz ediyordu. Hemen her ay bir zamanlar tanm olduu ve babasnn hkmdarl altnda yaam olan ailelere ait Hunlar obasna geliyordu. Bu insanlar on yl kadar nce Aetius'la birlikte Galya'ya gitmi, orada evlenmi ve ocuk sahibi olmulard. imdi de neredeyse tm yaral ve sakat olarak geri dnyor, yaamlarnn son yllarn Tuna boylarnda geirmek istiyorlard. Birounun cebinde kendisine yetecek kadar koyun, kei, sr ve at alacak sayda altn vard. Attila bu eski savalar ayrm gzetmeksizin obasna kabul ediyordu. Talihi yaver gitmemi olanlara, yolda soyulanlara veya yllar boyu biriktirdii Dinar ve Solido'lar kumarda kaybedenlere yardm etmekten kanmyordu. Savaa katlp ganimet sahibi olanlar, bunu her eyden nce kendileri iin yapyorlard. Fakat son yllarda kadnlarn ve atlarn koum takmlarnn mcevher ihtiyacn fazlasya kar537

layacak miktarda ganimet elde edilmiti. Miktar ve cinsi srekli deien, fakat asla kurumayan bu kaynan fazlas, Hun komutanlar, hanlar ve kaanlar arasnda pay ediliyordu. zellikle kendilerini ziyaret eden ok sayda heyet ve elinin getirdii hediyeler, hem Byk Kaan Bleda'nn, hem de Dou Kaan' Attila'nn, yabanc alem ve flamalar iin savaan eski askerlere cmert bir ekilde yardm etmelerini salyordu. Geri dnenlerin en byk ksmn ise Roma'nn paral askerleri oluturuyordu: Aetius'un Galya lejyonunun en hzl savalar... Bu eski savalar, her zaman olduu gibi akamlar atein banda Trakya arab, kmz ve haha ikisi ierek, birbirlerine hikyeler anlatyorlard. Haha bitkisinin zsuyunun gizemli bir ekilde ilenmesi sonucunda, Romallarn st ocuklarn sakinletirmek iin kullandklar Laudanum benzeri bir madde elde ediliyordu. Bunun nasl yaplacan ise sadece Aybars Amca biliyordu. Attila'nn ikiyle aras pek iyi deildi. Asla kaldrabileceinden fazlasn imiyordu. Baz geceler houna giden bir kadnla veya obaya yeni gelen bir kzla yurtlardan birine girerek gzden kayboluyordu. Bu kadnlara daima yumuak davranyor, sabahleyin yanlarndan ayrld zaman onlara mutlaka armaanlar veriyor, fakat ayn kadnla bir daha asla birlikte olmuyordu. Onlarla birlikte olmasnn, Greka'nn kendisine tattrd zevklerle uzaktan yakndan bir ilgisi yoktu. Onu en ok ilgilendiren ey ise bu eski askerlerin anlatt hikyelerdi. Sk sk beceriksiz adamlardan sz edildiini duyuyordu. Onlarn yaptklar hatalar, Attila'y genellikle abartlarak anlatlan parlak zaferler hikyelerinden ok daha fazla etkiliyordu. zellikle de Flavius Aetius hakknda anlatlan hibir eyi karmyordu. O ve adamlar, aradan geen 538

zaman zarfnda Galya'da gerekten neler olup bittiini, yava yava anlamaya balyorlard... "Siz Ren kysnda Romallar iin Burgundlarn iini bitirirken, biz de Galya'da Aetius'un yardmcs Litorius'un komutasnda genellikle asi Vizigotlarla ve Loire kylleriyle urayorduk" diye anlatyordu eski askerlerden biri. Adamos ismindeki bu adam, Dou Kaan Oktar ile Karadeniz kysndaki Odessos Liman civarndaki bir kyden gelen bir Yunan kadnnn oluydu. O ve dier yar kardeleri, Attila'nn makam ve mevkisine gz dikmeye asla yeltenmemilerdi. Kaanlarn yerine Muncuk'un oullarnn geecei en bandan beri belliydi. Buna ramen Attila sol kolunu Vizigotlarla yapt bir sava esnasnda kaybeden bu adam iin elinden geleni yapm, Bakadn Greka'nn istei zerine onu kadn yurtlarnn khyalna atamt. "Bagaudlarla bamz olduka beladayd" diye anlatyordu Adamos. Yaa Attila'dan daha kk olmasna ramen, yz kurumu bir elma gibi kahverengi ve kr krt. "Bunun sebebi Bagaudlarn kampmzn etrafna her gn koyduu testiler dolu kseotu suyu. Bata bunun sarholuk veren bir iki olduunu sandk, fakat tek yapmak istedikleri barsaklarmz yava yava zehirlemekti. lk olarak yzlerimiz sararp soldu, sonra hastalk vcut deliklerimizden boand. Bir sre sonra da tenimiz tabaklanm deriye dnd ve arlarmz hi azalmad." "Onlarn hakkndan gelemediniz mi?" diye sordu her zamanki gibi Dou Kaan'nn en yakn adamlari arasnda bulunan Scottas. Adamos gld. "Onlarn hakkndan gelmek mi? Her gn bunu yapmaya altk! Fakat gece olur olmaz mee ormanlarna dalp gzden kayboluyor, ertesi gn de bambaka yerlerde ortaya kyorlard." "Tpk elle tutulmas mmkn olmayan sv metal gibi" diye kkrdad aman ve avcundaki kurumu haha tanelerini azna 539

att. "Hayr, tpk yldrm hzyla saldrya geen, sonra da ayn hzla geri ekilen Hun savalar gibi!" dedi Attila. "Ben Bagaudlarn kendi topraklarnn en iyi savalar olduunu dnyorum" diye devam etti Adamos. "Kendilerinin Romal igalcilere kar lkelerini savunan binlerce ordudan biri olduunu sylyorlar. Zaten Galya ormanlar sadece onlar tarafndan bilinen yzlerce gizli patika, grnmeyen nehir geitleri ve da yollaryla dolu..." "O insanlarla ilikiye gemek hi de fena olmaz" dedi Attila. Sonra etrafnda oturanlarn aknlkla yzne baktklarn grnce glmsedi ve elindeki anaktan byk bir yudum kmz iti... Baka bir akam ise Adamos sol kolunu nasl kaybettiini anlatt: "Galya Eyaleti'nde Romallarn cann sadece kuzeybatdaki Tractus Armoricanus'un sktn sanmayn. Savalar ve atmalar o blgede gnlk hayatn bir paras. Kuzeyde Franklar ve dier kavimler srekli isyan halinde, gneyde ise Roma lejyonlar aylar boyu Narbo ehrinde kapana kslm bir ekilde oturup kald. Yllar nce Roma'da olduu gibi Vizigotlar tarafndan kuatlmlard - aradaki tek fark, imdiki kraln isminin Theoderich olmas..." "Romallarn teslim olduu doru mu?" diye sordu Attila. Adamos evet anlamnda ban sallad. "Zorlu bir k geride brakan bir hayvan gibi zayflamlard. Fakat sonra hzl atlarmzla biz geldik!" Buruuk surat birden aydnlanmt. Konumaya devam ederken diliyle dudaklarn yalyordu: "Karnmzn ars yok olmutu, kollarmzn kuvveti yerine gelmiti, sadaklarmz ok doluydu... Sonra General Litorius Gotlara saldrmamz emretti!" 540

Eski savann yznde geni bir glmseme belirmiti. "Gotlarn adrlarnn zerine binlerce oktan oluan kapkara bulutlar gnderiyorduk" diye devam etti anlatmaya. "O rengrenk boyal gln adrlarnn kendilerini oklarmza kar koruyabileceklerini dnecek kadar aptaldlar! Oklarmz adrlarn kuman kolayca delip geiyordu! Alevli oklarmz gndermeye veya bir kez olsun kllarmza davranmaya gerek kalmadan Got kampn boydan boya kat ederek, Narbo kaplarna kolayca ulatk!" "Anlayamadm bir ey var" dedi Attila. "Madem her ey bu kadar kolayd, nasl oldu da kolunu kaybettin?" "Haruspices'ler yznden..." "Hayvanlarn i organlarndan gelecei okumaya alan o beceriksiz khinler mi!" diye kprd Aybars. "Onlarn byle bir ey yapabilmeleri mmkn deil!" Adamos derin bir nefes ald ve iini ekti. "Tamam, kolumu bu sava esnasnda kaybetmedim!" dedi sonra. "Ne olduysa Litorus'u kendi lejyonerlerine kar korumak isterken oldu." "Bu da nesi?" diye sordu Attila aknlkla. "Neden ben bu konuda bir ey bilmiyorum?" "Flavius Aetius'un sana bu konuda bir eyler anlattn sanyordum" diye cevap verdi Adamos. Sonra sa kolunu kaldrd, dileriyle kuman ucunu tuttu ve ta yukarya kadar ekti. Kolunun kaln kaslarnn etrafnda neredeyse birer parmak geniliinde, birbirlerine kavumayan, ularnda kk toplar sallanan, iki tane altn kolluk vard. "Bunlar hizmetlerim karlnda Aetius'un yardmcs Litorius'tan aldm. Aslnda bir gs niann veya corona au-rea ad verilen altn elengi oktan hak etmi olmama ramen, sadece iki tane armillae..." 541

"Sen bir Hun musun, yoksa burnu byk bir lejyoner mi?" diye sordu Attila ve gld. "Bunu artk ben de kartrmaya balamtm" diye karlk verdi Adamos iini ekerek. "Her halkrda General Li-torius akll ve tecrbeli bir komutand. Her akam byk ateler yaktrp eitli trenler dzenletiyordu. Litorius, Cer-menlerin eski tanrlarna inanyordu. Wotan, Odin, Thor... ve her gerek savaa byk ordular halinde katlan llerin ruhlarna..." "Ya senin kolun?" diye sordu Aybars ciddi bir sesle. "Yoksa onu da bu l savalardan biri mi kesti?" "Bana kalsa yle!" dedi eski sava. "Dediim gibi, General Litorius askerlerine kendilerini en gl klan tanrlara inanma izni veriyordu. Ostrogotlar arasnda bulunan Aryan Hristiyanlar, durup dinlenmeden ilahiler okuyarak cesaretlerini artryorlard. Bizim samanlarmzn davul alarak dans etmeleri ise onlar hi mi hi rahatsz etmiyordu. Pek ok lejyoner ise akamlar ya dua ediyor, ya da birbirlerine Horaz, Vergil ve Tacitus'un iirlerini okuyorlard... bunlar imparatorluun en gl airleriymi..." Adamos szlerine ara vererek altn kupasnn iindeki kmz bir dikite boaltt ve memnun bir ifadeyle geirdi. "Hangi kavimden olurlarsa olsunlar, Cermenleri evcilletirmek hi de kolay bir i deil!" dedi sonra. "Ne yapp edip Litorius'u karmay baardlar. Etrafnda benden baka hi kimse yoktu. Ben de bir lgn gibi kl sallyor ve onu korumaya alyordum. Bu cesaretim bana bir kola mal oldu, fakat Litorius bandan ar bir yara ald ve bir daha toparlanamad. General bo yere yannda olmayan adamlarna emirler yadrrken, Gotlar onu zafer lklar arasnda kanlar iinde iki tekerlekli bir arabaya frlattlar, sonra arabann nne bir at kotular ve drtnala bakentleri Tolosa'ya doru yol almaya baladlar..." "Peki neden size hi kimse yardm etmedi?" diye sordu Scottas. 542

"Haruspices'ler hayvanlarn i organlarnda bir tehlike belirtisi grmemilerdi. Litorius onlarn szlerine, kendisini Gotlara kar uyank ve temkinli olmas iin srekli uyaran subaylarnn szlerinden daha fazla nem veriyordu!" "Demek general bandan ald o yara nedeniyle ld!" dedi Attila. "Bunu bu zamana dek bilmiyorduk." "Benim hl anlayamadm bir ey var" dedi Aybars anszn. "Yetenekli bir aman, koyunlarn yanm krek kemiklerinde grdklerini, i organlarda da rahatlkla grebilir." "Belki de krek kemiklerinden ve i organlardan daha etkili baka eyler de vardr!" dedi Adamos. Onun hangi parlak metali kastettiini, orada bulunanlarn tm biliyordu. Attila, Pannonia Ovas'n evreleyen Karpat Dalar gibi, Hun kaanln gney ynnde evreleyen Tuna Nehri'yle her geen gn daha fazla ilgilenmeye balamt. Sk sk Tu-na'n kuzey kylar boyunca uzun at gezintilerine kyordu; nk yapmay dnd seferlerin dou snrn Karadeniz kylar deil, tekrar kuzeye dnerek akmaya devam eden bu byk nehir oluturuyordu. Kara Hunlarn iki kaanlnn etraf, i ie gemi iki byk yarm daire ile evriliydi. Yksek dalardan oluan kuzey yarm daire Kehribar Yolu'nun Tuna'y at noktadan geni bir yay izerek gneydouya uzanyor, sonra tekrar batya dnerek Tuna'nn, Roma yollarnn, Bat Roma'nn, Dou Roma'nn ve iki Hun kaanlnn birbirlerine temas ettii noktada son buluyordu. Tisza'nn Tuna'yla birletii ve Tuna'nn Karpatlarn ilerine girdii bu blge, tarih boyunca eitli kavimlerin, krallklarn ve karlarn atma noktas olmutu. Gneye doru uzanan byk yarm dairenin balang noktas ise Kehribar Yolu'nun biraz dousundayd. Tuna 543

Nehri Aquincum'dan az nce keskin bir kvrmla gneye dnyor, Drau ve Sava nehirleriyle birleiyor, yumuak bir ekilde douya kvrlyor, sonra da grkemli, fakat ekingen birka kvrmla doudaki dalarn derin kanyonlarnn iine uzanyordu. Tekrar zgrce akmaya balad zaman ise nce gneye dnyor, sonra da, sanki Roma eyaletlerinin iinden akmak istemezmi gibi, dorudan Karadeniz'e dklmek yerine, tekrar kuzeye dnyordu. Bu ynde bir mddet keskin dnemeler yaparak ve ok sayda akarsuyla birleerek aktktan sonra, nihayet tek balarna yollarn bulamayan ocuklarna yollarn gsteren bir ana gibi Yunanllarn bile daima ekindikleri denize dklyordu. Hkmdar olduu kavim ve boylarla ilgilenmek, Attila'nn balca meguliyetiydi. Kendisine bir ey sorulduu zaman atnn zerinden cevap veriyor, kendisine Romallarla veya kendi adamlaryla yaanlan sorunlar aktarldnda da dikkatle dinliyordu. Hunlar sk sk nehri aarak Dou Roma topraklarna ayak basyor, snr kylerinde yaayan kyllerle atein banda arap iiyorlard. ayrlarda otlayan srlarna Hunlar tarafndan m, yoksa Romallar tarafndan m el konulduu, bu insanlarn pek umurunda deildi. Sava veya intikam gibi zel durumlarn dnda da Hunlar Romallardan daha vahi ve grltcydler. Fakat genelde sadece et ve altn elde etmek, bir de kadnlarla gzel geceler geirmek istiyorlard. Kendilerine sunulan hizmetlerden memnun kaldklar takdirde kyllere tahl, hayvanlar iin kuru yem, ya, balk ve bazen hediye braktklar dahi oluyordu. Attila, yirmi be yllk lejyon hizmetlerinden sonra kendilerine bir diplomayla birlikte snr boylarnda bir para arazi verilen eski Roma askerleriyle sk sk bir araya gelmeye alyordu. Bunlarn byk ksm oluk oluk kan ve aln teri ak544

tarak Roma vatanda olmaya hak kazanm olan Cermenlerden oluuyordu. Ardabur, Aspar ve General Markianos'un hizmetinde uzun yllar boyunca gemilerde krekiba olarak alm olan bu adamlardan biri, Attila'ya Konstantinopolis'teki resmi olarak duyulmam son gelimeleri anlatmt. "nc Valentinian, Dou Roma imparatoru olan byk yeeninin kz Eudoxia Licinia ile evlendi" dedi Got asll Romal. "Demek tm o entrikalara ve iktidar mcadelelerine ramen her ey aile iinde kalm" diye gld Attila. "Bat imparatoru, dn hediyesi olarak Dou mparatoru'nun Sirmium Kalesini igal edip kendi topraklarna katmasn affetti." "Demek imparatorluk slalesinde yeni bir dostluk dnemi balyor!" "Evet, yle gibi" diye karlk verdi eski krekiba. "Geiserich bundan byle Aspar'n donanmasnn kendisini denizin dibine gndermemesi iin son derece dikkatli davranmak zorunda!" "Yaknda Hristiyanlarn drt yz yirminci ylna gireceiz!" diyordu Scottas her tarafta. Gecelerin iyiden iyiye uzad gnlerin birinde, Dou Romallara ait Durustorum Liman'nda soua dayankl birka tacirle birlikte bir adam karaya kt. Bu adam hemen ertesi gn nehrin kar kysna geti, lisan sorunu yaamadan bir at satn ald, derhal zerine atlad ve kuzeybatdaki dalara doru drtnala yol almaya balad. Grne gre nereye gideceini ok iyi biliyor olmalyd. leden sonrasnn ge saatlerinde, karanln kmesinden hemen nce, Dou Kaan'nn ileri muhafizlaryla

545

karlat ve doruca Attila'yla grmek istediini syledi. Elinde zerinde birtakm yazlar bulunan bir belge vard, fakat muhafzlarn bunlar okumay baarmalar sz konusu bile deildi. Hunlar adamn etrafnda birka kez dolandlar, zerindeki krke ve eyerindeki antaya dokundular, pantolonunu ve izmelerini incelediler, son olarak da kzl sakaln okadlar. "Bir Got musun?" diye sordu sonunda atllardan biri. "Vizigot" diye karlk verdi adam. "Sizin yanl olarak Bat Gotlar diye adlandrdklarnzdan... Alarich... Athawulf... Theodorich..." Attila'nn ordughnn ileri muhafzlar dillerini aklattlar. Bu yabanc fazla rahatsz edilmeden obaya gtrlecek kadar nemli birine benziyordu. Nehrin yukarsna doru yaklak bir saat yol aldktan sonra obaya ulatlar. leri muhafzlar adam nbetilere teslim ettiler, onlar da onu kaan yurdunun etrafnda kmelenmi yurtlarn yanna gtrdler. Burasnn gvenliinden ilk aknc birlii sorumluydu. Yabanc burada bir kez daha kim olduu ve ne istedii yolundaki sorulan cevaplamak zorunda kald. Sonunda souk karanln iinden nce Scottas, peinden de Dengizik kageldi. "Olamaz! Sen ha!" diye bard Attila'nn gen olu adam grr grmez. Fakat dieri iaret parman dudaklarna gtrerek sus iareti yapt ve atndan indi. Sonra da eyer antasn ald ve dierleriyle birlikte scak, aydnlk kaan yurduna girdi. Hunerich bir Vizigot deildi. Buna ramen kat ettii uzun yol boyunca brnd bu kimlik, onun herhangi bir sorunla karlamadan buraya gelmesini salamt. Uzak Afrika Eyaleti'nden gelen bu misafir, Attila'y uzun zamandr olmad kadar sevindirmiti. "Baban nasl? Baca ne alemde?" "Ne garip! Tam da ben sana ayn eyi sormak zereydim" diye 546

glmsedi Hunerich. "Senin bacan nasl?" "Bunu da nereden kardn?" "Yeralt mezarlarndan kaarken... bacan incitmemi miydin?" Attila bir an iin duraksad, sonra da kahkahayla glmeye balad. "Son derece nemsiz bir olayd o! Fakat Vandal kralnn bundan otuz yl nce aya taklan bir Hun gencini hatrlamas olduka dikkate deer bir durum!" "Babam sk sk senden sz ediyor" dedi Hunerich. Byk yurdun ortasnda bulunan iki ana direin arasna yerletirilmi olan mangaln zerinde ellerini stmaya alyordu. eride yaklak yirmi kadar erkek ve bir dzine kadar kadn, birbirinden ok farkl ilerle urayorlard. Bazs birtakm haritalar ve parmenleri tasnif ediyor, bazs Got ustalar tarafndan imal edilen yeni ok ularn inceliyor, bazs ise yastklarn ve eyerlerin zerine oturarak kn yaplmas gereken ilerin nasl dzenleneceini konuuyorlard. "Babamn Hannibal'n ehri Kartaca'y ele geirmesinin zerinden neredeyse ay geti, fakat bana hl dnm gibi geliyor" diye anlatmaya balad Hunerich alak sesle Attila Kaan'in etrafnda toplanm olan ve gerekte kim olduunu bilmelerine izin verilen insanlardan oluan kk gruba. Sonra da bir an iin gzlerini yumdu ve byk aclar iinde kvranyormu gibi yzn buruturdu. "Kartaca Liman'ndaki Roma gemilerini ne yapt? Hepsini batrd m?" diye sordu Dengizik. Hunerich silkinerek kendisini toplad, gzlerini at ve iinde bulunduklar zaman ve mekna geri dnd. "Tam aksine! Tm gemileri mrettebatlaryla birlikte teslim ald" dedi kvan dolu bir sesle. "Gemicilerin neredeyse tm eitli Roma eyaletlerinden geliyordu zaten." 547

"Baban donanmasyla ne yapmak istiyor?" diye sordu Attila. Hunerich glmsedi ve sadece Dou Kaannn kendisini duyabilecei ekilde ne eildi. "Sicilya" diye fsldad ksk bir sesle. "Sonra Korsika ve nihayetinde elbette ki Roma!" "Bu Bat Roma'nn sonu anlamna gelebilir!" dedi Attila dnceli bir tavrla. "Kartaca, Roma'dan sonra batnn en nemli ikinci ehriydi." "imdi de benim kavmimin en nemli ehri!" dedi Hunerich gururla. "Pekl... imdi Roma ve Ravenna'ya son bir ans vermeyi dnyor musunuz?" "Aynen yle!" dedi Geiserich'in olu. "Imperium Roma-num yeteri kadar akllysa, imparatorluk prenseslerinden birisini gzden kartr! Ancak bu sayede onlara daha hogrl yaklaabiliriz!" Attila aknlkla gen Vandal'a bakt. "yi ama sen evli deil misin?" "Elbette evliyim! Tolosa'daki Kral Theodorich'in kzlarndan biriyle." "Tebrik ederim" dedi Attila gerek bir takdir duygusuyla. "Baarl bir evlilik politikas diye ben ite buna derim!" "Karm tanmadn iin byle konuuyorsun!" dedi Hunerich ban sallayarak. "Gemi omurgas gibi bir burnu ve yelken kulaklar var!" Attila bir an iin duraksad, sonra da bir kez daha kahkahalarla glmeye balad. Uzun sredir bylesine iddetli bir ekilde glmemiti. Onun etrafndaki dier adamlar da balangta tereddt ederek, sonra da kendilerinden geercesine glmeye baladlar. Byk kaan yurdu ksa srede nlayan kahkahalarla dolmutu. Adamlar yumruklaryla bacaklarn, gslerini ve kllarn dvyorlard... 548

"Demek..." diyebildi Attila glkle konuarak, "demek bir Galla Placidia'nn senin o kraliyet donanman bir kraliyet yatana dntrebileceine inanyorsun, yle mi?" "Hayatta her ey bir ticarettir" dedi Hunerich. O da dier adamlarla beraber glyordu. "Savalara ve evliliklere sebep olsa bile!" "Bu konuda haklsn!" dedi Attila neeli bir sesle. "Hem de baz kadnlarda kesinlikle haklsn!" O gece Attila Greka'nn yanna gitti ve birbirlerini genlik yllarnda olduu gibi sevdiler. O zamanlar ikisi de pervaszd; stelik her toplantdan sonra eitli kavimlerin krallar, soylular ve nderleri tarafndan kaana hediye edilmesi adet olan kadn ve kzlarn hibiri ortada yoktu. Sonunda Greka kocasnn kollarnn arasnda uyuyakald. Attila ise daha uzun sre Giserich'i ve Roma mparatorluu yneticilerini dnd. Galla Placidia imdi tpk kendisi gibi krkl yalarnn ortalarndayd. Tebaasnn ve subaylarnn byk ksmn yatana ekmeyi baard mutlak gibiydi; fakat Geiserich gibi bir adamda bunu yapmas imknszd. Bu meselede ona gerekten de ancak bir prenses yardmc olabilirdi - ya imdi yirmi iki yanda olan kz Honoria, ya da yeni domu olan torunu Eudokia. Theodosios'un kz Eudoxia ile imparator Valentinian III.'n kzlar olan Eudokia, phesiz Vandallar iin ok daha ilgi ekiciydi. Galla Placidia'nn ocuklanndan yarm dzine kadar, Ravenna saraynda dnen entrikalara fazla dayanamayp kk yalarda hayatlarn kaybetmilerdi. kinci evliliinden olma zayf olu ise sevgilisi ve kardei Honorius'tan daha stn vasflara sahip biri deildi. Bu nedenle torununu henz ocuk yanda barbar Geiserich'e vermeyi seve seve kabul edebilirdi... 549

Attila, kollarnn arasnda uyuyan Greka'nm yannda yatt bu gecede, Bat Roma ile genlik yllarnda kendisiyle beraber Roma'nn rehinesi olan adam arasnda geliecek olaylar byk bir dikkatle takip etmeye karar verdi. Bu oyuna katlmak istedii takdirde, Geiserich'i kendisine dman deil, aksine dost edinmesi gerektiini biliyordu. Sabahn erken saatlerinde hayvanlar uykularndan uyanmaya baladklar zaman, ne yapmas gerektiine kesin olarak karar vermiti: Kral Geiserich'in srtn salama alacak ve Dou Roma snrna mmkn olduu kadar ok asker yacakt. Hunerich'i bir karlk beklemediini zellikle belirterek bu teklifle beraber tekrar Afrika Eyaleti'ne gnderdi. 440 ylnn ilkbaharnda gelien olaylar, Attila'nn dncelerinde hakl olduunu gsterdi. Ravenna, daha nce Geise-rich ile yapm olduu anlamalar sessizce yenilemiti. Vandal kral son olarak zaptettii blgeleri elinde tutabilecek, fakat Moritanya ile Numidia'y Bat Roma'ya geri verecekti. Fakat Geiserich'ten bu anlamalara uymas beklenemezdi, aksi takdirde Vandallarn sava kral olarak kalamazd. Yeni yln banda Gney Galya'daki sava, Romallarla Gotlar arasndaki bir arpmayla sona ermiti. Hunlar bu yl sadece Dou Roma topraklarna kk aknlar dzenlemi ve bu sayede kendi lehlerine birka yeni anlama yapmay baarmlard. mparatorluun bat kesiminde neler olup bittiini ilk duyan ise her zamanki gibi olaanst balantlar sayesinde Adamos olmutu. Eski sava bu defa laf fazla uzatmadan derhal kulana gelenleri anlatmaya balamt: "Btn Bat Roma byk bir heyecan iinde! Dev bir Vandal filosunun Kartaca Liman'ndan ayrld syleniyor." "Hedefleri neresiymi?" diye sordu Attila byk bir merakla. 550

"Bunu sadece kendileri biliyor. Denilene gre filo spanya'ya, Sardunya'ya, Msr'a, hatta Roma ve Konstantinopolis'e ulaabilecek kudretteymi." "Bildiim kadar Konstantinopolis'in donanmas olduka gl, fakat Aetius'un elinde birka kk gemiden baka bir ey yok!" "Imperium Romanum'un korku iinde titremesine neden olan da ite bu zaten!" "O halde harekete geme zaman geldi demektir" dedi Attila. Derhal lek'i ard ve yanna en iyi adamlardan oluan iki birlik alarak Byk Kaan'n yanna gitmesini emretti. On iki yandaki rnek mteakip aylar boyunca sadece atlarla ilgilenecek, Dengizik ise en son silah ve sava aletleri yapm tekniklerini renmesi iin Skirlerin kral Edekon'un yanna gnderilecekti. Yunan, Suriyeli, ranl ve Romal esirlerden oluan bir grup, rendikleri arasndan Kara Hunlarn ve yardmc kavimlerinin iine yarayabilecek olan yntemleri, en ince ayrntlarna kadar kda dkme konusunda ona yardmc olacaklard. Dengizik bunun dnda babasnn etrafyla acil bir durumda kement ve ksa klla silahlandrlabilecek ve sava borularnn ilk alnda korkudan altlarna iemeyecek veya eyerden dmeyecek olan adamlarn saysn saptamaya alacakt. Hunlar, tm yaz mevsimi boyunca, Roma'nn Alarich zamanndan beri bakm yaplmam olan surlarnn alelacele tamir edilip glendirildii haberlerini alp durdular. mparator Valentinian III., Roma'da halka hitaben yapt bir konumada, "malup edilemez" mparator Theodosios'un ordusunun Vandallara kar kendi saflarnda savamak zere pek yaknda yola kacan sylemiti. Hatta hemen ayn ylda Sicilya'ya gl lejyonlarn gnderileceini ve onlarn Vandaliar orada karlayacan bile iddia etmiti. 551

Tm bunlar duyduu zaman Attila sadece ban sallad. "Burada nemli olan alelacele birka gemi ina etmek deil. Bunun ne kadar g bir i olduunu biliyorum; fakat, hem yelkenleri idare edecek, hem ayn tempoda krek ekecek, hem de karaya karak savaacak insanlarn bu kadar ksa bir zaman zarfnda eitilmesinin imknszlnn da gayet iyi farkndaym. Denizde nasl savalacan renmelerini ise tmyle bir yana brakyorum! Bunu baarmak yllar srecek bir eitimi gerektirir... Hem de bu i iin kleler ve ehir kakn plebler de yeterli olmaz; aksine bir boay boynuzlarndan yakalayp yere kertecek kadar gl erkeklere ihtiya vardr!" Konstantinopolis'ten ise sadece limanlarn surlarla tahkim edildii haberleri geliyordu. Ravenna imparatoru, Dou Roma'nn Bat Roma'ya yardma gelemeyeceini, nk onun da iki tarafndaki komularna dikkat etmesi gerektiini grmemiti, ya da bunu kabul etmek istemiyordu. Ksa bir sre sonra lek nehir yatan takip ederek geri geldi. Aslnda Karpat Dalan'nn iinden geen drt yz millik yolu da tercih edebilirdi, fakat Tuna geidinin kuzey yakasndaki Castra Constantia ve gney yakasndaki Margus zerinden gelmeyi daha uygun bulmutu. Attila, Vandallarn neler yaptn bir an nce renmek istiyordu. "Gerekten de Sicilya'da karaya km ve vakit geirmeden Bruttium'u yamalamlar" diye anlatmaya balad gen han. "Sonra adann batsndaki Lilybaeum'u igal etmi, aresiz ehir ve kyleri yakp ykm, Hristiyan rahiplerini kiliselerinden kovmular. Anlalan Geiserich onlardan pek holanmyor." lek, amcasnn ordughnda Vandallar hakknda baka neler duyduunu hatrlaynca, elinde olmadan gld. Babasnn onlarn kral Geiserich'e neden bu kadar byk bir 552

sempatiyle yaklatn imdi anlyordu. "Hatta Vandallarn bir ksm Messina Boaz'n bile am. Vandal kralnn Sicilya'da uzun sre kalacan dorusu hi sanmyorum..." 441 ylnn ilkbahar toplants, eitli kavimleri ve boylarn Byk Kaan'n ordughnda bir araya toplanmalarna neden olmutu. Toplant bu kez zellikle grltl ve heyecanl geiyordu. ki hafta boyunca her isteyen ikyetini veya nerisini dile getirdi. Anlamazlklar Bleda'nn danmanlar tarafndan genellikle Byk Kaan'n ie karmasna gerek kalmadan hallediliyordu. Kkl bykl enlikler ara verilmeksizin birbirlerini takip ediyordu. Byk Kaan bu arada ordughnda nelerin deitiini ve bir zamanlar Imperium Romanum'dla. yaanlan zevklere ne denli yaklaldn gstermek iin elinden geleni yapyordu. Danszlerin, akrobatlarn ve hokkabazlarn gsterilerinden ve rahiplerle samanlarn by yar yapmalarndan sonra, Bleda Kaan bir zamanlar Dakia blgesinde yaayan kk yapl insanlarn soyundan geldii sylenilen Zerko isminde bir cceyi davetlilere takdim etti. Attila, aabeyinin ve davetlilerinin bu cce hakknda yaptklar ar akalardan hi holanmamt. Geri cce de onlarn altnda kalmyor ve birbiri ardna cevaplar yaptryordu. Attila dier konuklarla sohbet etmeyi tercih etti ve onlardan Geiserich'in k balangcndan nce Kartaca'ya geri dndn rendi. Onlara doru ilerleyen Dou Roma donanmasna ise Aspar deil, Areobindos komuta ediyordu. Dou Romallar, ancak Vandallarn ayrlmasndan sonra adaya ulaabilmilerdi. Attila, bundan baka, Adamos'tan Dou Roma kuvvetlerinin arlkl olarak Cermen kkenli lejyonerlerden olutuunu da renmiti. 553

"Sicilya'ya Vandallardan ok daha fazla zarar verdiler!" diyordu hl kurumu bir elmay andran eski sava. "Vandallar gibi deil, onlardan daha fazla! Bunun ne anlama geldiini bilirsin sanrm..." nemli konularda son kararlar Bleda veya Attila yalnz balarna deil, aksine eitli boylarn hanlarndan, baml kavimlerin krallarndan ve halk tarafndan seilen -eski druidlerle ve Hunlarda boy veya aile amanlaryla ayn ilevi grenyallardan oluan bir kurul eliinde veriyorlard. Yine de Bleda ve Attila'nn olup biten en kk olaydan bile haberi vard. En zorlu anlamazlklar bile bkp usanmadan dinliyor ve bir zm buluyorlard; hatta mesele keilerin sakal uzunluklar ve alman da sanlar olsa bile... Buna ramen ne Bleda, ne de Attila, artk kendileriyle beraber yaayan veya kendilerine baml olan insanlarn says hakknda bir tahminde bulunamyorlard. Romallar ise bu gln stesinden gelmilerdi. Hun-lar, Roma'da her rk ve kavimden yaklak bir milyon ve iki yz bin insan yaadn biliyorlard. Aquileia gibi ehirlerin nfusu da iki yz bin civarndayd; yani Imperium Romanum'un eitim grm lejyonerlerinin ve yardmc kuvvetlerinin saysnn yars kadar. Buna ramen Romallarn nfus saymna gre tm Galya'da kadnlar, ocuklar ve kleler de dahil olmak zere en fazla, yirmi milyon insan yayordu. Buna karn gebe kavimlerin nfuslar nispeten daha azd. Tm Vandal kavmi toplam seksen bin nfusla spanya'dan Afrika'ya gemiti. Sueblerin ve Alanlarn nfusu bu kadar bile deildi. Kara Hunlarn Byk Kaan ve Dou Kaan iin kendi etki alanlarndaki insan ve hayvanlarn saysn tespit etmek oluka zordu. 554

"Zaten kimi nasl sayacaz ki?" diye sordu Aybars Amca yzn buruturarak. "On iki ila altm yalar arasnda bulunan ve ata binebilen tm erkekleri saymaya kalksak, bulacamz say, bunlarn arasndan bir okla bir kz vurmay baarabilenlerden ok daha farkl olacaktr. Bunlarn arasndan drt nala at srerken zengilerin zerinde ayaa kalkp yz admdan bir Roma lejyonerini vurmay baaracak olanlar kartrsak, elimizde yz kadar aknc birlii kalr..." "Zaten bu arada kimi Gotlar bu ii bizden ok daha iyi becermeye balad..." dedi Bleda gzle grlr bir zntyle. "Bu da bize elli bin atl daha kazandrr" dedi Attila. "Evet, ama onlar da drt bir yana dalm durumda... Tpk para karlnda Ravenna'ya Imperium Romanum'un en hzl oku birlikleri olarak hizmet eden Hunlar gibi..." "Tamam, fakat yine de savaabilecek durumdaki tm erkeklerimizi saysak, en azndan yarm milyon saysn elde ederiz." "nemli olan saymak deil" dedi Bleda. "Btn mesele onlar ayn anda bir bayrak altnda toplayabilmekte. Bunu da hibir Byk Kaan asla baaramayacak..." "Peki sen bunu yapmay denedin mi hi" diye sordu Attila alayc bir glle. Aabeyi ona karanlk bir bak frlatt. "Doru, sen her eyi daha iyi bilirsin!" "Madem yle dnyorsun, gel senle bir deneme yapalm. Bat Roma'da bir sre nce niha bir ekilde sonulanan bir mesele var. Bakalm bu mesele hakknda bizim dncelerimiz nedir?" "Neymi bu mesele?" "Bir yanlgyla ilgili... Kocasnn savata ldn veya tutsak dtn sanan bir kadnn yeniden evlendiini dnelim. Kadn ondan umudu kesip yeniden evlenir, fakat bir sre sonra ilk kocas tekrar kp gelirse, o takdirde kadn 555

ilk kocasna geri mi dnmelidir, yoksa ikincisinin yannda m kalmaldr?" "Amma da budalaca bir soru!" dedi Bleda. "Romallar ne karara varmlar peki?" "Roma ve Ravenna bu meseleye karmyor! Fakat Roma'nn yeni ve kat piskoposu Leo, bu durumdaki kadnlarn ilk kocalarna geri dnmelerine karar vermi." "Demek ki bizim bunun tam aksi karar almamz gerekiyor!" "Gryor musun, sevgili aabeyim, giderek benden daha fazla Romallara benziyorsun!" dedi Attila alayc bir ifadeyle. "Kendilerine Papa unvann yaktran ve dier dinlerin tomar tomar yazlarn ehir meydannda yaktran Roma piskoposlarnn verdii kararlar bizi ne ilgilendirir? Ben diyorum ki, iki erkek ayn kadn zerinde hak iddia ediyorsa, kadn her ki erkekle de evlenebilmelidir!" Fakat Hunlarn yaknlarnda da huzursuzluklar hi eksik olmuyordu. Snrlarn her iki yannda da sk sk ufak tefek atmalar, kavgalar ve anlamazlklar ba gsteriyordu. zellikle Tuna yaknlarnda kk bir yerleim yerinde yaanan bir olay, kesinlikle inanlmaz ve akl almaz nitelikteydi. Attila ve dier soylular, kar tarafn en nemli samanlarndan biri saylan bir adamn yaptklarn duyduklar zaman, nce kulaklarna inanmak istemediler. Yannda bir blk silahl adamla birlikte Tuna Nehri'ni aarak Hun ve Got soylularnn mezarlarndan altn ve deerli eya yamalamaya yeltenen adam herhangi biri deil, Margus piskoposuydu. Kutsal deerlere yaplan bu saygszlk, sadece Hunlarn Byk Kaan'n fkelendirmemiti. Savalarn intikam lklar o denli iddetliydi ki, Attila da buna onay vermek zorunda kald. Zaten Romallarn haftalardan beri yaplan 556

anlamalar hie sayarak Hun kaaklarnn topraklarna snmalarna izin vermeleri, onu son derece fkelendiriyordu. "Yaptklarndan u anda piman olduklar takdirde, kanlar damarlarnda akmaya devam eder" dedi Attila fkeyle. "O kadar ahide ramen aptalca yalanlamalara bavuruyor, szleri evirip evirerek bizi kandracaklarn sanyorlar! Politika, diplomasi ve ince hesaplar olarak adlandrdklar, fakat gerekte koca yalanlardan baka bir ey olmayan o laf kalabalklarn dinlemekten bkp usandm!" "Yoksa yine kk cezalandrma hareketleriyle vakit geirmek mi istiyorsun?" diye sordu tm bu zaman zarfnda onun yannda oturan Onegesios. "Romallara snr boylarnda sadece bizim borumuzun ttn bile gsteremediimiz takdirde, Burgundlarn karsnda veya Galya'da kazandmz zaferlerin ne gibi bir anlam olabilir ki?" "Yani?" "kinci ve onuncu aknc birlikleri!" "Bin atl." "Ve iki bin yaya Got savas." "Ne zaman?" "Yaz sonunda, pazar kurulduu zaman! Bylece gcmz herkes grecek ve her yerde anlatacak!" "Dinle, aabey!" diye bard sonra. "Eyll aynda da Margus piskoposuyla hesaplaacaz!" Orada bulunanlarn bazlar bu karara itiraz etmek istediler. Tuna'nn o blgesindeki ehirler, kaleler ve geitler, Dou Roma'ya ait deildi. Buna ramen Bleda bu kararn sorumluluunu Attila'nn zerine almasndan olduka memnundu. Attila, Aa Tuna'ya dndkten sonra, planlanan cezalan557

drma hareketinden bamsz olarak Dou Roma'yla yeni pazarlklar yapmaya karar verdi. Bunun iin de birka gnlk bir zaman iin ordughnda bulunan Dou Roma elisi Anatolios'u yanna artt. "Kraln ikinci Theodosios'a yaz ki..." diye emretti ona, "... orduma ancak byk abalar sonucu glkle hakim olabiliyorum!" Byk yurdun hal kapl tabannda sert admlarla bir ileri, bir geri gidip geliyordu. "Onun aramzdaki anlamay inemesine anlay gstermem mmkn deil! Kardeimle savayor olmas, bana dedii harac bundan byle demeyecei anlamna gelmiyor!" "... harac deyecek! Bunu bir ltimatom eklinde mi kaleme alaym?" "Elbette" dedi Attila kaba bir sesle. "Hem de ceza olarak kararlatrlan mebladan fazlasn deyecek!" "Hepsi bu kadar m?" Attila tam patlamak zereyken glkle kendine hakim olmay baard. "Sabr, sabr" dedi yumuak bir sesle. "Siz Romallar ok sinirlisiniz. Bu sylediklerim sadece giriten ibaret. Birka bin Solido fazla veya eksik, benim iin ne fark eder ki? Altn bu dnyadaki her ey deildir... evet, ben daha fazlasn istiyorum! Dou Roma hizmetinde bulunan insanlarmzn tmn geri istiyorum: Atllar, okular, daha da nemlisi, mayalanm ksrak stnn beni ve kendilerini ne kadar neelendirebileceini oktan unutmu olan soylular ve nderleri!" "Sanmam ki bir kere imparatorun arabndan tatm olanlar, bir daha seninle kadeh tokutursun!" dedi Anatolios temkinli bir tavrla. Aradan dokuz hafta getikten sonra, Konstantinopolis elisi bir kez daha Attila'yla grme talebinde bulundu. mpara558

torluk slalesinin sal, yeil ve mavi partilerin arasndaki mcadele, arenadaki oyunlarn sralamas, yeni subay atamalar, yabanc gemilerin Bosphorus limanna girileri gibi konulardan sonra, Anatolios nihayet esas meseleye girdi. "Gerekten zgnm, fakat sana bo ellerle geldiimi imdiye dek duymu olmalsn: mparator kinci Theodosios, taleplerini baka bir neride bulunmadan reddediyor. Kendisine snan Hunlar sana teslim etmeyecek." Attila parmaklarn klatt. "arap m, kmz m?" "Msaade edersen seninle birlikte kmz imek isterim." Attila glmsedi. mparatorun olumsuz cevab, keyfini karma benzemiyordu. "elim ve elenelim" dedi birok hizmetkr tarafndan eitli yiyecek ve ieceklerin getirilmesinden sonra. "Ne yapalm, biz de abalarmz sonusuz kalm olarak deerlendiririz..." "Ben senin gibi dnmyordum" dedi Dou Roma elisi telala. "Baka noktalarda pek abuk anlamaya varmtk." "Ya tm, ya da hibiri!" diye karlk verdi Attila ve iinde keskin kokulu, kvaml st ikisinin bulunduu kadehini kaldrd. "Yaralandktan sonra bataklklara kamay baaran bir yaban hayvannn, avcya ne faydas dokunur ki?" Margus pazar Tuna'nn kuzey tarafnda, eski Roma kalesi Castra Constantia'da kurulmutu. Dnyann drt bir tarafndan binlerce satc ve alcnn buraya gelmesi bekleniyordu. Nehrin geit yerinde kurulan bu pazar, ok eski zamanlardan beri insanlarn sava veya g dndaki sebepler yznden bir araya geldii en nemli toplanma merkeziydi. Hunlarn cezalandrma hareketi dorudan Romallara ynelikti. Bozkr savalarn tanmak hi de zor deildi. Vahi lklar atarak atlarn korkun bir sratle doruca pazar ye559

rinin ortasna sryorlard. Oklarn ve yaylarna davranmyor, sadece ksa kllarn lgnca etraflarna savuruyorlard. Tacirler ve alclar korkuyla kamaya alyorlard, fakat nehre ulaabilenlerin bile ans yoktu. Paralanm adr bezleri havada uuuyor, tezghlar devriliyor, at nallar yere devrilen meyve sepetlerini, testileri ve insan vcutlarn iniyordu. "Momento moriF diye baryordu Hunlar sanki alay olsun diye, "lleri hatrlayn... Ruhlarnn intikam vakti gelip att ite!" Atllar geldikleri kadar hzla geri ekilmilerdi. Fakat saldrnn inleyen, alayan ve aknlkla oradan oraya koturan kurbanlarnn toparlanmasna frsat kalmadan, yaya Got birlikleri onlarn zerine ulland. "Savulun! Attila'nn gazab Hristiyanlarn ve piskopos kyafetine brnm mezar soyguncularnn zerine kyor" diye baryorlard kurbanlara son darbeyi indirip hzla ortadan kaybolmadan nce. Konstantinopolis imparatoru, iki Hun kaanna da sert birer protesto notas gnderdi. Pazar yerlerinin eit haklarla ve tehlikesizce her iki tarafn kullanmna ak olduu yolundaki anlamaya uyulmasn istiyordu. "Bu da ne demek oluyor?" diye sordu Attila Onegesios'un okuduu notay dinledikten sonra. "Onlara cevap olarak sadece bize kar yaplan ar bir hakszln intikamn aldmz yaz! O dindar adama da kendi kutsal kitabndan birka sz ekle... Gze gz, die di... sanrm buna benzer bir eydi, deil mi?" Yurdun iinde biraz daha dolandktan sonra, tm bunlarn kendisine yeterli gelmediini anlad. Markianos onu gerekten de kaale almyorsa, anlamalar hie sayyorsa ve mezar soyguncusu piskoposlara kar parmann ucunu bi560

le kmldatmyorsa, onun parmaklarna biraz daha sert vurmas gerekirdi! Attila ne yapmay dndn Onegesios'a anlatt. Bleda'y nihayet harekete geirmeye zorlayacak ordunun bana ortanca olunun gemesini istiyordu. Artk otuz alt yana basm olan Dengizik babasna en ok benzeyen oul olmakla birlikte, rnek hl Attila'nn en sevdii oluydu. Esasen sonuncu Svanhild'den doan, fakat Greka tarafndan kabul edilen olu, yana ramen dierlerine kyasla daha gen ve kendi dnyasnda bir grnm arz ediyordu. Sk sk byk amcas Aybars'n yanna gidiyor, kk kular ve hayvanlar tedavi etmekten olduka iyi anlyordu. Nadir bitkileri toplamaktan byk zevk alyordu. amana yeni bir iek, bir tohum veya bir kk getirmedii bir gn yok gibiydi. Fakat o bir veliaht deildi. Attila bunu uzun sre nce anlamt... Attila'nn ilk cezalandrma hareketinden iki ay sonra, ok sayda birlemi Hun ve Got akncs Constantia'da Tuna'y getiler. Yolda alelacele onlara katlan Dou Roma yardmc birlikleri, katrlarn, mancnklarn ve kuatma aletlerinin idaresinden olduka iyi anlyordu. lk saldr Tuna'nn gney kysndaki Viminacium'a ynelmiti. Surlar, liman binalar ve askeri yaplar o kadar byk bir hzla birer ykntya dnmt ki, ehri savunan silahl adamlardan en fazla ellisi kamay baarmt. Dierleri de tm demirciler, araba yapmclar, mlekiler, gemiciler, urganclar, berberler, eyer ustalar ve ayakkabclarla birlikte tutsak edildi. Margus ehri Hunlarn gr asna henz girmiti ki, ortaya piskoposun tir tir titreyen bir elisi kt. Rahip kalabalk arasnda kendisine yer amaya alt, bir an iin Atti-

561

la'y arad, sonra da Dengizik'in nnde ylrcasna diz kt. "Margus'un dindar oban, tm ehri size sunuyor..." dedi inlercesine. "Hibir direni olmayacak. Tek ricas, ehir sakinlerinin cann balamanz..." Dengizik adam salarndan kavrayarak havaya kaldrd. "te mezar soyguncusunun elisi!" diye seslendi adamlarna. "Piskopos, imparatorun kendisini gzden dreceinden korkuyor... Tpk benim imdi bu Hristiyan rahibini elimden drmem gibi..." Avucunu anca adam yere dt. "Pekl, ne yaplacana amcam karar versin! Kim ona gider?" Be gen sava derhal atlarna atladlar. Dengizik'in hafif bir ba iareti zerinde, naralar atarak atlarn yldrm hzyla srmeye baladlar. Hemen ayn gece geri dnmlerdi. "Byk Kaan Bleda, bize yaplan aalamann intikamnn alndn sylyor..." dedi atllardan ilki soluk solua. "llerin ruhlar altn ynlar zerinde huzur iinde yatyor..." "Altn ve mcevher, bizim iin bir piskopostan daha nemli..." "imiz bitince geri dnebileceimizi sylyor. Buralarda dzeni artk kendisi salayacakm..." Dengizik ban edi. Glmsyordu, nk babasna ne tavsiye edeceini biliyordu artk. Attila, ayn k, Konstantinopolis'teki imparatorun varolan durumu korumak iin elinden geleni yaptn, bu nedenle de ilk i olarak imparatorluun dou snrlarn gven altna almaya altn rendi. Danmanlarndan bazlarnn bu frsat karmamas gerektiini dnmelerine ramen, Attila onlarn sylediklerine kulak asmad.

562

Hakl olduu bir sre sonra ortaya kacakt. ranllarla Dou Roma arasndaki anlamazlk, Roma'da bile fazla heyecan uyandrmayacak ekilde ksaca parladktan sonra derhal snmt. ranllar Theodosiopolis ve Satala blgelerine saldrmlard. Theodosios II. bu tecavze iddetle cevap vermemi, tam aksine, Ermenistan zerinden gnderdii habercileri vastasyla derhal bar imzalamaya almt... Ksa bir sre sonra Byk Kaan Bleda yeniden Bat Roma'ya saldrd. Atl savalar bir engelle karlamadan Sirmium'u ele geirdiler. ehrin teslim olmak istemeyen sakinleri klla ldrld, asld, ya da suda bouldu. e yarar zanaatlar ilk i olarak prangaya vuruldu. Fidye kopartlabilecek izlenimi uyandran insanlara ayrcalkl muamele yapld. Fakat etek giymi olan herkes ya ac dolu lklar arasnda tecavze urad, ya da korku ve dehetten baylarak, o zamann fatihlerinin kazandklar zaferin ilk dl olarak grdkleri bu davrantan kurtuldular. Singidinum'da da ayn eyler yaanmt ve Hunlarn eline geecek olan dier ehirlerde de ayn eyler yaanacakt. Sirmium'da bir yap ustas da tutsak edilmiti. Bu adam greko-romen tarznda hamamlar dahi ina edebileceini ileri sryordu. Onegesios derhal elini adamn omuzuna koydu. Yap ustas, artk ganimetten onun payna den malyd. Ksa bir sre sonra atl ulaklar Sirmium'un Bleda'nn kuvvetleri tarafndan ele geirildii haberini getirince, Attila da harekete gemeye karar verdi. Dou Kaan'nn ordughnda borular almaya ve aman davullar gmbrdemeye balamt. Aybars ve en iyi rencileri btn bir gece boyunca iyi ruhlar imdada ardlar ve tiz lklar atarak kt ruhlar kovmaya altlar. Attila iki gn sonra ordusuyla birlikte Tuna'y at. Birka yar terk edilmi snr kalesini ele geirdiler ve ihtiyalar 563

olan kuatma makinelerini, onlar kullanmasn bilen adamlarla beraber yanlarna aldlar. Hunlardan kaan insanlarla tka basa dolu olan ve Aa Tuna blgesinin anahtar olarak kabul edilen Ratiaria ehri, Hun atllarnn ok bulutlar ve tutsak edilen Romal askerlerin mancnklarndan frlayan ta yamuru karsnda fazla dayanamad. Bu olaydan bir sre sonra iki byk ordu birleti. Yanlarnda giderek daha fazla sayda katr, mancnk, kuatma aleti ve Roma gemilerinden alnma uzun merdiven tayorlard. Hun ordusu, byk Roma yolunda ok sayda birbirinden farkl dalga eklinde hzla ilerliyordu. Naissos ve Serdica ksa srede zapt edildi. Hunlar Trakya'nn ilerine kadar dalarak Phillipopolis, Arcadiopolis, hatta Athyras kalesini ele geirdiler. Sadece Hadrianopolis ve Marmara Denizi kysndaki He-radea bu saldrlardan kurtulmay baard. Baar o kadar bykt ki, Hun kuvvetleri farkl gruplar halinde Karadeniz'e, Konstantinopolis'e, Callipolis'teki Propontis'e ve Sestus'a ayn anda ulatlar. Roma lejyonerleri, imparatorluun en parlak zamanlarnda bile bu kadar hzl olmamlard. Eski magister militum per orientem ve savunma kuvvetleri komutan Anatolios, generalleri Areobindos ve Agargisklos, malubiyeti kabul etmek zorunda kaldlar. Atekes istemeye bile frsat bulamamlard. Bu grev Vandallar karsnda da baarszla urayan eski konsl, comes, general ve amiral Aspar'a verilmiti. Yumuak huylu Theodosios II. onlarn karsnda da pes etmi ve bar anlamas imzalamak zorunda kalmt. "Kim kimin srtn kollad?" olmutu Aspar'n ilk sorusu. Fakat kara sakall Dou Roma generali, bu sorunun cevabn asla alamayacan ok iyi biliyordu. 564

23 Karde Katli

Konstantinopolis, bar grmeleri iin eskinin ^ konsl ve senatr, imdinin ise magister militum praesentalis'l Anatolios'u gndermiti. At-tila bu seimden ziyadesiyle memnundu; bu i iin daha uygun birisinin bulunamayacan dnyordu. Hatta onu meru olu ve ordughnda toplanm olan en deerli adamlaryla karlamaya karar vermiti. Bunlarn arasnda Scottas, Onegesios, Esla ve Aybars da vard. Romallar Asimus'ta Tuna'y atlar. Odessos'a kadar olan yolun yarsn gemiyle alm, sonra Karadeniz kys boyunca ilerleyerek Marcianopolis'e gelmi, oradan da yz mil kadar tedeki nehir geidine ulamak iin atlarna binmilerdi. Buras Hunlarn hafzalarnda pek ho olmayan hatralar brakmt. Erkekler ve kadnlar uzun sre direni gstermi, atllarn ve silahlarnn karsnda en kk bir korku belirtisi olsun gstermemilerdi. Attila Anatolios'u dosta karlad ve Karpatlara doru uzanan yol boyunca atn devaml onun atnn yarm adm gerisinden srd. Anatolios, Plinthas gibi eski kula kesiklerden deildi. Fakat Dou Kaannn bu kibarlnn farknda olduunu, her frsatta belli ediyordu. "Sanrm habercilerimizin senin hakknda anlattklarnn 565

tm doru" dedi obann giriinde beyaz elbiselere brnm olan kzlar tarafndan karlandklar zaman. Kaan yurduna giden geni yol ve civar zenle sprlp temizlenmi ve yere nehirden getirilen nemli kum serpilmiti. O akam esas konu hakknda tek kelime bile edilmedi. Attila ve misafiri yiyip itiler, erkeklerin ve kzlarn syledikleri arklar dinlediler. Aralarda ise ate ve kl yutucular, Anatolios'un daha nce douda grm olduu grei ve akrobatlar gsteriler sunuyorlard. Ertesi sabah misafirler uyanmakta hi acele etmediler. Anatolios ise kendileri iin hazrlanm olan ileri scak su dolu kvetlerin yanndan geerek, tek bana nehrin kysna indi. Byk nehir, dalardan gelen berrak sularn etkisiyle hl olduka serindi. Anatolios hi ekinmeden soyundu ve allarn arkasndan belli etmemeye alarak onu gzetleyen genlerin baklar arasnda suya girerek, onlara yzme bildiini gsterdi. Yarm saat kadar sonra, Attila'nn ordughna geri dnmt. Sabah kahvalts yapmak istemedi ve kendisine grmeler iin hazr olup olmad sorulduu zaman evet anlamnda ban sallad. Sonra ilk i olarak srtna ipek togasn geirdi. Konstantinopolis'in saray ve yollarnda yaplan aksine, hizmetkrlarna kuman uzun ksmn omzuna dolamalarn ve sa kprck kemii zerine yerletirilecek olan avu ii byklnde altn bir tokayla tutturmalarn emretti. Sonra da beline ran ii bir silah kay balad. Kayta bir Sasani soylusundan ele geirildii belli olan, batan sona zmrt, yakut, elmas ve safir kapl, son derece deerli bir kl sallanyordu. Sonra parmak uzunluundaki kahverengi salarn ve sakallarn, kokulandrlm geyik ya yardmyla, birbirine eit lleler eklinde kvrttrd. Sa eline altn temreni bann zerine dek uzanan gsterili bir tren mz566

ra ald. Sol elinde ise n yznde altn kabartmalar bulunan, tahta, deri ve ketenden yaplma bir kalkan vard. Gsne dek ykselen bu kalkan o kadar ard ki, ancak byk bir kuvvet harcayarak onu dik bir ekilde tutabiliyordu. Dou Roma elisi, elinden geldii kadar iyi bir ekilde hazrlanmak niyetindeydi... Bu hazrlklar Attila'nn beklediinden ok daha uzun srmt. Kenarlar yarya kadar alm kaan yurdunda nihayet grmelere balayabildiklerinde, vakit neredeyse len olmutu. Attila ykseke bir tahtn zerinde oturuyordu. nnde Konstantinopolis'ten gelen eliler, sanda oullar ve danmanlar, solunda ise emrindeki kavimlerin nderleri ve soylular vard. Gepid krallar Ardarich ve Laudarich, Romallarla yaplan bir grmeye ok uzun zaman sonra ilk kez katlyorlard. Laudarich'i yllardan beri grmemi olmas, Attila iin bugnn nemini daha da artryordu. Bu sempatinin sebebi, belki de iki Gepid kralnn kz kardelerini armaan olarak Attila'ya getirmi olmalaryd. Kzl-sar sal, artk pek de gen olmayan bu Cermen kadn kaann o kadar houna gitmiti ki, daha ilk geceyi onunla birlikte geirmiti. Fakat nceden ilk uygun firsatta onu yasal kars yapacana dair Ardarich ve Laudarich'e sz vermiti. "nemli deil" demiti Laudarich. "Ondan holanm olman bile, bizim iin yeterince byk bir eref." Bylece iki halk birbirine balayan balar daha da salamlamt. "imdi de sana gelelim" dedi son derece neeli olan Attila Dou Roma elisine dnerek. "Deerli generaliniz Plinthas ile daha nce neler konutuumuzu biliyorsun, deil mi?" Attila'nn bu szlerini dinleyen general irkildi. Bir an iin 567

Hun kaannn ciddi mi olduunu, yoksa alay m ettiini anlayamamt. "Her kelimesini biliyorum" diye cevap verdi Anatolios. "Konutuklarnz dier tm grmeler gibi kayda geirildi ve oaltld." "Elbette sizde gelenek olduu zere tm arptmalar ve yanllklarla birlikte..." dedi Dou Kaan. "nsan artk yazl metinlere kendi aklnn sylediklerinden fazla inanmamal" dedi Anatolios. "Belgeler ve anlamalar ancak taraflarn birbirlerine katlanabildikleri srece geerlidir." "Pekl" dedi Attila. "O halde kayda geir bakalm: Sava siz Romallarn borlarnz vaktinde dememeniz yznden kt! Bu sebepten tr yllk vergiyi eski meblan katna ykseltiyorum... yani bin elli kilo altna!" Bir an iin durdu ve karsnda mermer bir heykel gibi oturan Anatolios'a bakt. Sonra da glerek devam etti. "Fakat size kar cmert davranmak istiyoruz... geen yl boyunca birikmi olan bin yz kilo altn borcunuz yerine... sizden... evet, sadece bin kilo altn talep ediyoruz! Yani size yz kilo altn hediye ediyorum! Bunu nasl buldun? Zahmet edip bu kadar gsterili giyinmi olmana dedi, deil mi?" " bin kilo altn alacaksnz" diye cevap verdi Anatolios gzn bile krpmadan. "Hem de derhal!" Attila belli belirsiz glmsedi. "Sen iyi bir adamsn, Anatolios, nk bakalarnn karmda solucanlar gibi kvranaca bir durumda, dimdik durmay baaryorsun. Buna ne kadar dayanacan dorusu ok merak ediyorum..." Attila arkasna yasland ve dudaklarn bzd. "nsan, hayvan, silah ve aletlerden oluan byk bir kayp yerine sadece bin kilo altndan olmak, senin iin aslnda olduk568

a krl bir alveri" dedi sonra. "nk bu saydklarmn tm, senin de bildiin gibi olduka deerlidir. yle deil mi?" Dou Roma ordular bakomutan bu konumann sonunun nereye varacan tahmin ediyordu, fakat gene de onu onaylayan bir ba hareketi yapmaktan kendisini alamad. "Bu kadar baarl bir grme yaptmza ve her eyin fiyatnn da srekli arttna gre, sana bir neride daha bulunacam: u andan itibaren her sava esirinin fiyatn... dur bakalm... on iki Solido'ya ykseltmeye ne dersin? Bu cret size fazla geliyorsa demek zorunda deilsiniz..." "Tam olarak anlayamadm..." "Arzu ettiiniz takdirde elinizdeki sava esirlerini veya size snan kaaklar bize geri gnderebilirsiniz. Bu takdire onlar iin bir cret demenize gerek kalmaz!" "Bunu da kabul ediyorum" dedi Anatolios. "Kararn nedir? Paray deyip onlar elinde mi tutacaksn, yoksa geri mi gndereceksin?" "zerinde hak iddia ettiin her adam geri alacaksn!" "ok iyi" dedi Attila. "O halde son olarak kimseye snma hakk tanmayacanz da garanti edersiniz, deil mi?" "Evet" diye cevap verdi Anatolios ksaca. "Bu talebini de kabul ediyoruz." Attila kalarn kaldrd. Grmeler beklediinden ok daha iyi yryordu. Bu taleplerden hangisinin Bizansllara en ar darbeyi indirdiini dnd. Onun yerinde baka kim olsa bunun denmesi gereken altn miktar olduunu dnrd, fakat Attila her iki imparatorluun Romallarn ok iyi tanyordu. Bir senatrn arazilerinden, ticaretten, yapt anlamalardan ve ald komisyonlardan ne byk bir kazan elde ettiini biliyordu. Zaten Konstantinopolis saray da, bugn vergi olarak kararlatrlan miktarn birka katn, her yl masraf olarak rahatlkla harcyordu. 569

"O halde anlamamzn son ksmna gelelim" dedi Attila konumann balangcndakinden ok daha yumuak bir sesle. Bunun zerine Anatolios ilk kez ona itiraz etmeye cesaret etti. Bunun ne byk bir risk olduunu biliyordu; fakat Hun kaannn Romal Notarius'larn titizliinden ve Yunan hatiplerinin sz oyunlarndan ok holandn fark etmiti. "Az nce anlamann son noktasn koyduumuzu sanyordum" dedi Attila'ya. "yle mi?" diye gld Attila. "Anlamamza istesem daha yz madde ilave edebilirim. nk bugn burada indirdiim darbelerin ne denli ac verici olduunu size syleyecek olan benim! Fakat sana iyi davranmak istiyorum, nk houma gidiyorsun. Dediim gibi, nemsiz bir aynnt daha vard..." "Nedir bu?" "Asimus direniilerinin iddetle cezalandrlmalann sala!" dedi Attila. Sesi tekrar eskisi kadar sert kyordu. "Asimus mu? Osima Nehri kysndaki o kk ve nemsiz ehir mi?" "Grnmeye altn kadar akn olduunu hi sanmyorum" dedi Attila. "Onlarn halknn en iyi savalar olduklarn biliyorsun. Tm saldnlar savuturmay baaracak kadar cesur olmalarn elbette ki takdir ediyorum. Hatta geceleri ehirlerinden gizlice svarak arkadalarn kurtarmaya alan genlerin gz peklii gerekten de yabana atlacak trden deil. Fakat daha fazla ileri gitmemeleri gerekirdi! Kadnlarnn kollar arasnda uyuyan Hun savalarnn zerlerine ullanp onlar beraberlerinde ehirlerine gtrmeleri, dorusu hi de akllca bir davran deildi." "Bunun akllca bir davran olmadn kabul ediyorum" dedi Anatolios. "Bunu yaptklar iin onlar armha germemi mi istiyorsun?" 570

"Tam aksine" dedi Attila byk bir ciddiyetle. "Onlara yle bir ceza vereceksin ki, yllar boyu dilden dile dolanp duracak! lk olarak tm Hun esirlerini serbest brakacaklar. Sonra da bizden aldklar tutsaklarmz iin de para deyecekler..." "aldklar ne anlama geliyor?" "Bugn bu anlamay imzalamamz istiyor musun, istemiyor musun? Cevap ver! Evet veya hayr..." Dou Roma silahl kuvvetleri bakomutan dilerini skt. "Az nce tutsaklarmz iin sana fidye vermeyi taahht etmitik." "O para sizin alnt altn dolu kasalarnzdan geliyor" dedi Attila. "Fakat ben her Asimus sakininin, bir Hun'un deerinin ne olduunu bizzat kendi zerinde yaayarak renmesini istiyorum... Az nce sylediim gibi, altn olarak!" "Bizzat kendim Asimus'a gideceim..." "Giderken yanma Trakya komutan Theodolos'u da al" diye homurdand Attila. "niformalar, insanlar zerinde ipek elbiselerden daha byk bir etki yapar! Bu arada dikkat edin o delikanllar sizi de esir edip, fidye karlnda imparatorunuza geri satmaya kalkmasnlar!" Attila anszn glmeye balad. Att kahkahalar giderek daha iddetleniyordu. Sonra dier Hunlar da ona katlmaya baladlar. Bir Roma imparatorunun tm saray halk, hadmlar, memurlar ve yksek rtbeli subaylaryla birlikte, ad bile duyulmam bir ehrin surlarnn nnde ordularnn bakomutannn hayat iin yalvard tasavvuru, byk kaan yurdunda bulunan herkesi kahkahalara bomutu. Gariptir ki her ey gerekten de tpk Attila'nm ngrd gibi gerekleti. Hun ordularna direnen cesur ehir halk, Anatolios'a da pabu brakmad. Ona Hunlarn elinden kur-

571

tardklar Romal tutsaklarn oktan dnyann drt bir bucana daldn, buna karn Hun esirlerinin hayatta olmad cevabn verdi. ehir surlarndan duyduklar korkuyu ilerinden sadece ikisi yenebilmiti. Bu esirleri elbette ki geri verebilirlerdi; fakat gece basknndan sonra ehre yeterince abuk dnmeyi baaramam olan iki gen Asimus sakini karlnda... Attila fkeyle her yanda o iki Asimuslu delikanly aratt, fakat hibir sonu elde edemedi. Sonunda dik kafal Asimus sakinlerine zorla bir eyi kabul ettiremeyeceini anlamak zorunda kald. Onlarn iki Hun tutsan byk bir licenaplkla serbest brakmalaryla yetinmek zorunda kald. Tm Hunlar gibi o da her an geri ekilebilir, fakat asla unutmazd. Dou Romallarn anlamalarda yazl olanlardan daha fazlasn yerine getireceklerine, hi kime ihtimal veremezdi. Fakat Konstantinopolis hakimleri, Tuna kysndaki ykk duvarn zerine, Eski Yunan efsanelerindeki Hydra gibi yan yana kesik balar sralayp duruyorlard. Ayn yln sonbaharnda Hun kaanlarna birbiri ardna nemli haberler ulamaya balad. Bleda ve Attila, birbirlerinden bamsz olarak farkl raporlar alyorlard. Hangi blgedeki ykk tersane ve havuzlarn ne oranda tamir edildiklerini ok abuk renmilerdi. Romallar bir kez daha Tuna filolar iin yeni gemileri ina etmeye balamlard. Eski kaleler de yava yava onartlyor ve yeni birliklerle dolduruluyordu. Fakat Imperium Romanum'un drt bir yanndan gelen haberler birbirleriyle son derece keskin elikiler arz etmeye balaynca, Attila ve danmanlar durumun ciddiyetini kavramaya baladlar. "Bu karmaann arasndan gerei nasl ayrt edeceiz?"

572

diye bard Attila k balangcnda kendisine yeni haberler ulat zaman. Bu haberlerin kimi imparatorlukta halktan alnan vergilerin drldn, kimi de vergilerin ykseltildiini bildiriyordu. "Vergilerin ykseltildii yolundaki haberler mutlaka sizin iindir" dedi Onegesios glmseyerek. "Aksi yndeki haberler de kendi vatandalar iin!" "Romallarn vergiler altnda ezildiklerini dnmemiz iin mi?" diye sordu Attila. "Evet, fakat kendi vatandalarn elbette ki zaferlere ve baarlara inandrmak zorundalar... mparatorluk slalesi o kadar byk baarlar elde ediyor ki, vergiler bile drlyor..." "Atalarmn ruhlarnn beni in, Roma veya Konstantinopolis imparatoru olmaktan esirgedikleri iin ok mutluyum!" dedi Attila glerek. "Gelin, birka kadeh kmz ielim!" En byk oullarn kollarndan yakalayarak, onlar kaan yurduyla etrafndaki kee evler arasnda kalan meydana doru srklemeye balad. Bu evlerde kabul ve trenlerde ikram edilecek olan yiyecek ve iecekler hazrlanyor, sonra da altn tepsiler iinde davetlilere sunuluyordu. Attila ve oullar kendilerine ait tahta bardaklara arap doldurdular ve bir sre gnlk ilerini bitirmek zere olan renkli kalabal seyrettiler. Genler ve yallar, Hunlar ve Gotlar, hatta Sarmatlar, Boiskler ve ran'dan yeni gelmi olan Ak Hunlar, aralarnda snf ve rk ayrm gzetmeksizin yan yana duruyorlard. Attila Ak Hunlarn yanna giderek onlar selamlad. "Nereden geliyorsunuz?" diye sordu onlara. "htiyalarnz temin ediliyor mu?" "Hem de en l ekliyle" diye cevap verdi haftalar boyunca attan inmedikleri her hallerinden belli olan adamlarn en yals. 573

"Ya kadnlar?" "O mesele de tamam! Bu gece birka sarn Got kadnnn tadna bakacaz." "Bu sakn karmn kulana gitmesin" diye srtt Attila. "Gheism adn verdiim ve Gepid krallarnn yannda byttm yeni bir olum olduu iin bana kzmyor, fakat sadece zevk olsun diye baka kadnlarla yatmamdan hi holanmyor..." "Bunlar hep o Hristiyan rahiplerinin kt etkileri..." dedi adamlardan biri ve yere tkrd. "At olmayan bir Hun nedir ki?" "Romal bir ayak yalaycs!" diye cevap verdi dierleri hep bir azdan ve gldler. "Peki kadn olmayan bir Hun nedir?" "Huhu... huhu..." Adamlar bu defa yas tutan dul kadnlar gibi alamaya, tek bacaklar zerinde hoplamaya ve elleriyle yzlerini rtmeye balamlard. Attila gld. Bu eski oyunu grmeyeli o kadar uzun zaman olmutu ki! "Beni dinleyin, savalar!" diye seslendi onlara. "Size o Hristiyan Got kadnlarnn daha ehvetli olmalarn salayacak bir tavsiyede bulunacam!" Adamlar kalarn kaldrdlar ve ellerinin tersiyle burunlarn silerek, byk bir merakla onun ne syleyeceini beklemeye baladlar. "Sanrm hepiniz olduka cesursunuz, yle deil mi?" diye sordu Attila. Adamlarn grtlaklarndan onun sylediklerini onaylayan bir homurtu ykseldi. "Bu defa her zamankinden de cesur olun ve su cinlerini rahatsz etmeye cret edin! Got kadnlar byle bir davrana, altn bileziklerden ok daha fazla deer verirler..." "Yani bize..." 574

"... evet, ykanmanz sylyorum, neden olmasn?" diye gld Attila. "Su cinlerinin bir yerinizi srmalarndan korkuyorsanz, suya elbiselerinizle de girebilirsiniz..." Ak Hunlar balarn ne ediler. Dou Kaan'nn nerisine byk bir pheyle yaklatklar her hallerinden belliydi. Hatta ona kibirli, hamamlardan kmayan, parfml bir Romal gzyle bile bakmaya balamlard. "Tabii isterseniz vahi atllar gibi kokmaya devam edebilirsiniz" dedi Attila. "Fakat o zaman yeni ykanm bir kadnnn vcudunun yayd o harika kokuyu ne yazk ki asla cierlerinize ekemezsiniz!" Karsndaki adamlarn akn baklarn grnce gld ve yrmeye devam etti. "Gelin" dedi yanndakilere. "Hep birlikte aabeyim Byk Kaan'a ne tr nerilerde bulunacamz dnelim." "Yoksa ona da m ykanmasn nereceksin?" diye sordu aman dehete dm bir sesle. "Tam aksine, Aybars Amca!" diye homurdand Attila aniden ciddileerek. "Tam aksine! Bleda ter, kan ve at kokularn giderek daha fazla unutmaya balad." O yl da srlerin bakm gibi gnlk ilerle, daha ok da atein banda atalara, byk ganimetlere ve uzun avlara dair anlatlan hikyelerle akp geti. Sonbaharda Attila'nn ikinci kars ikiz ocuklar dourdu. Attila yeni doan oullarna Emendzar ve Uzendur isimlerini verdi, bylece de onlarn ileride nder olacaklarn belirtmi oldu. Byk Kaan Bleda kendisini atalarnn dzenine uymaya mecbur hissetmedii ve Attila da bunu onaylad iin, Eskam kznn torunlaryla birlikte kendi yannda oturmasn istemi ve bunu kabul ettirmiti. Bu arada frsattan istifade ederek, kala gz arasnda Attila'ya bir baka kzn daha 575

gsterdi. O da siyah salyd, fakat Attila'nn kars olan kardei kadar iri yar deildi. "Benim iin mi?" diye sordu Attila srtarak. "Bu kzm da bana senden ocuklar armaan ederse, ok memnun olurum..." Dou Kaan sadece obasnda ziyareti kabul etmekle kalmyor, ayn zamanda ata binerek babas ve bykbabas zamannda Hunlarla anlamalar imzalam olan kavimleri ve kabileleri ziyaret etmeye gidiyordu. Gittii her yerde kendisine deil, fakat Byk Kaan'a ynelen bir huzursuzluk hissediyordu. Geri bu konuda bir tek sz olsun iitmi deildi, fakat Hunlarn belirli davran biimlerindeki ve sylemlerindeki farkllklar, Attila'nn duymaya alt trden deildi. Kadnlar ve erkekler Byk Kaan'a sayg duyuyor, onu vyor, fakat ondan korkmuyorlard. Attila aabeyini uyaryordu. "Bleda harekete gemeli!" diyordu sk sk. Konstantinopolis'e daha yakn bir blgede yaad iin Romallarn tm silahlanma faaliyetleri, asker sevkiyatlar ve snrlarn hinterlandnda yaayan kavimlerle yaptklar gizli anlamalar hakknda ok daha salkl bilgiler elde edebiliyordu. "Tm bunlara gz yummaya devam edecek olursak, en ge ertesi yl yaptmz tm anlamalar elimizde patlar" diye bildiriyordu Attila aabeyine. Fakat Bleda bu arada zevk ve sefa dkn, Roma'yla birlikte veya Roma'ya kar yaplacak kanl savalarla ilgilenmeyen bir hkmdar olup kmt. Alpler ve Karadeniz arasnda yaayan eitli kavim ve boylarn bir araya gelmesinde ok byk katks olduu herkes tarafndan kabul ediliyordu. Bleda artk Sava ve Drau, Tuna ve Tsza, Danaper ve Danaster arasndaki otlaklarn 576

herkese yetecek kadar byk olduunu dnmeye balamt. Elindeki altn da imdilik onun ihtiyalarn fazlasyla karlyordu. Grne gre Bleda hangi koullar altnda ve neden Kara Hunlarn Byk Kaan seildiini giderek unutuyor gibiydi. "Tekrar bir kral kartal gibi umas iin onu kollarmn arasna alp havay m frlatmam gerekiyor?" diye sordu Attila bir sabah. Gnlk grmelerin arasnda birinci danmanlar Onegesios ve Aybars'la bir an iin yalnz kalabilme frsat yakalayabilmiti. "Yoksa yumurtlamay inatla reddeden bir tavuk gibi mn m skmalym?" "Beklemelisin!" diye cevap verdi Aybars. "Kardeinin bir kaan olduunu, fakat bir kral kartal olmadn hepimiz biliyoruz..." "Gerek bir kartal gnein efendisi olmal!" diye bard Attila anszn. Sesi ylesine bir heyecan ve cokuyla doluydu ki, Aybars bile elinde olmadan geriye doru bir adm att. "Atein efendisi olmal... Atein ve scakln efendisi!" Attila ayaa kalkt. Marur bir hareketle ban ve omuzlarn, at zerinde ok atmaya hazrlanr gibi arkaya att. "En korkun k souklarn onun baklar yok eder! Gnn altndaki kavimlere ilkbahar onun baklar getirir! Buz ve kar onun baklar altnda erir! Souk zamanlarda kadnlarn onun baklar str!" Attila keskin bir slk ald, iki eliyle grnmez dizginlere asld ve yumruklarn sert bir hareketle gsne ekti. "Kaan byk bir kartal olduu zaman, insanlar lmden korkmazlar! nk sadece lmden sonra ona ve kartal atalarna ulaabilecek kular olacaklarn bilirler!" "Konstantinopolis'te kimsenin yeni bir savala uramaya

577

niyeti yok" dedi Onegesios ertesi sabah. Attila ve Aybars'la birlikte yeni yaptrd hamamnda buhar banyosu alyorlard. Beyaz bir ipek perdenin arkasnda ise gen kzlar arklar sylyorlard. "Kendi keyiflerine dalm durumdalar. u aralar yeni Achilles hamamlarnn aln kutluyorlar." "Grne gre gerekten de bar istiyorlar" dedi Attila ban sallayarak. "Karlnda bize altn demelerini gerektirecek tm kaaklarn ilerini derhal bitiriyorlar. zellikle de soylu Hun ailelerinden gelenlerin..." "Hayr, Attila" diye araya girdi aman. "Onlar her tarafta zaten ileri bitmi olan Hunlar arayp buluyorlar... Bunun sebebi de sana veya aabeyine altn demek zorunda olmalar deil, tam aksine, biz Hunlardan nefret etmeleri, lesiye korkmalar ve eytan yerine koymalar!" "Dou Roma'y bo brakmaya gelmez!" dedi Attila kararl bir sesle. "Onlara sk sk eliler gnderip, gzlerimizin kr, karnlarmzn tok olmadn hatrlatacam! lk olarak Scottas imparatorluk sarayna gitsin!" "Yabanclara gnderilecek elilerin seimi aslnda Bleda'nn grevleri arasndadr." "Onun kn yurdunun rahat yastklarndan kaldrmasn m bekleyeyim yani?" diye soludu Attila fkeyle. "Dou Roma'ya kar izledii bar politikann ne kadar gln olduunu farknda bile deil!" "Gln olmay yasaklayan bir kanun yok!" dedi aman. "Fakat son derece tehlikeli bir ey ve zor anlarda binlerce kiinin hayatna mal olabilir!" "Birinin yitirdii adamlara, bir bakas sahip olabilir" dedi Aybars Amca ark melodisine ve ku cvltsna benzer o garip sesiyle. "Aabeyinin ordughnda yaplacak olan ilk ilkbahar toplantsnda, onun en yakn silahl muhafzlarna iyi bak." 578

"Romallar gibi zrhlara sokup, yzlerini bile demir levhalarla rtt ar silahl birliklerinden mi sz ediyorsun?" "Kzl ve san sal muhafzlarn kast etmitim..." "Skirler mi?" "Bir zamanlar artk hem kle, hem de efendi olmak istemeyen bir kral vard..." dedi aman ark sylercesine, "fakat onun ismi hatrmdan km!" "Edekon!" aman omuzlarn silkti, umursamaz bir ifadeyle yzn buruturdu ve yavaa slk almaya balad. Hristiyanlarn hesabna gre 444 yl, pek ok kii tarafndan zel bir yl olarak deerlendiriliyordu. Dinleri ve rahipleri tarafndan tm batl inanlarn iddetle yasaklam olmasna ramen, vaftiz edilmi imanl Hristiyanlar, zar oyununda da kazanmak anlamna gelen " kere drt" rakamna olduka sevinmilerdi. ayrlar yeil ve taze otlarla kaplanmt. Paskalya Bayram, her tarafta doann k zerinde byk bir zafer kazand, allarn ve aalarn birbirleriyle yarrcasna en gzel renklere brnd, gen kzlarn zerlerine gerekenden fazla giysi giymedikleri yln en gzel haftasna denk dyordu. Yaz mevsimi de daha nce grlmedik gzellikte gemiti. Hayvanlar iyice semirmilerdi. Tacirler kabul edilebilir fiyatlara sattklar gzel mallar getirmilerdi. Hayvanclk yerine tarmla geinmeyi tercih eden kavimler, oraklar iin ne fazla sert, ne de fazla yumuak olan baaklarn gzelliini ve ve bitiremiyorlard. Aalarn yapraklarnn sonbaharn grkemli renklerine brnmesiyle birlikte, yine imparatorluun iki yarsndan tekrar elikili haberler alnmaya baland. 579

"Aslnda tm bunlarn bizi hi ilgilendirmemesi gerekir" dedi Laudarich. Gepidlerin ikinci kral, Dou Kaan'nn obasnda giderek daha sk grnr olmutu. Bunu sebebi obada ok sayda bulunan seme Got gzelleri, marur Sarmat kzlar ya da badem gzl Hun kadnlar deil, aksine Gepidlerin aradan geen zaman zarfnda Hunlarn en nemli mttefiki haline gelmi olmalaryd. Laudarich eskisi gibi zayf ve kasl bir vcuda sahipti. lk bakta Ebed ehir'deki rehindik yllarnda olduu gibi yumuak bal kald izlenimini uyandryordu. Laudarich byk bir oku, bir kl stad, ya da kementle harikalar yaratan bir adam deildi. Fakat bir zamanlar Sasanilere kar katlm olduu seferlerde rendii hzl sava teknikleri, onu yenilmez yapyordu. Yaya olarak hcum eden bir savay kendi gcyle yere indirme teknii, Ak Hunlar tarafndan da biliniyor ve baaryla uygulanyordu. "Romal yasa koyucularnn akllarna bu kez hangi parlak fikrin geldiini duydunuz mu?" diye sordu hemen her gn yaplan sabah toplantsnn sonlarna doru. Oktar zamannda da kullanlan kaan yurdunda oturuyorlard. Oktar, ordughlarn Tsza kylarnda kurmay yeleyen Ruga ve Bleda'nn aksine, yurdun tabann, zerinde in lkesinin kuzeyinde yaayan atalarnn ve batya doru yaplan uzun gn tasvir edildii eski ve yeni hallarla kaplatmt. Toplantya katlan az saydaki adam, balarn kaldrp Laudarich'e baktlar. "Siliqua - yani 'yirmi drtte bir' ad verilen yeni vergi yasasndan m sz ediyorsun?" "Hayr" diye gld Laudarich. "Alclarn ve satclarn aralarnda anlatklar fiyatn zerinden vergi almann byk bir budalalk olduunu dnmeme ramen, ondan sz etmiyorum..."

580

"Sylediin gibi deil" dedi Attila. "Bu vergi alveriten deil, yl sonunda elde edilen gelirden alnyor." "Yani yeni bir gelir vergisi!" dedi Laudarich. "Senin yznden dnlen ve uygulamaya konulan bir vergi, Attila!" "Gerekten de imparatorluun vergi gelirlerinin durumu hi de iyi olmasa gerek!" dedi Dou Kaan. "Evet, ok byk bir ksm saraya ulamadan yok oluyor" dedi Aybars dnceli bir tavrla. "Fakat bir yerde yok olan baka bir yerde ortaya kar ki, bu da bazlar iin olduka iyi bir durumdur!" Sabah toplantsndaki adamlar srttlar. Aybars'n bu kk bilgeliklerinden ve kehanetlerinden her zaman holanmlard. "Szn ettiin bu muydu?" diye sordu Attila. Anszn bir ata atlayp uzaklara gitmek iin dayanlmaz bir istek belirmiti iinde. Gl savalardan oluan bir aknc birlii ile... Roma ehirlerine... manastrlara... usuz bucaksz topraklara... "mparatorluun asillerinin ve zenginlerinin bir ayrcalklarn yitirdiklerini duydum" dedi Laudarich. "Tam otuz yldr para karlnda askerlik hizmetinden muaf olma hakkna sahiptiler..." "Artk deiller mi?" diye sordu Attila aknlkla. "Yok, bu haklar ellerinden alnmad, fakat Kanlmaz baz nemli masraflar dolaysyla...' diye balayan yeni bir yasa onlarn cann olduka skt!" "Bak sen!" dedi Dou Kaan. "Demek Roma ve Ravenna'da silahlanmann yeni ad bu! Yeni yasa ne gibi yaptrmlar getiriyor?" "Ksaca, herkes elini cebine atmak zorunda... rnein senatrler ve prae/ecruslar lejyoner iin doksan Solido deyecekler, Tribunuslav, eski eyalet valileri ve orta dereceli memurlar ise daha az bir mebla..." 581

"Buna itiraz etmediler mi peki?" "Hem de nasl!" dedi Laudarich. "Fakat mparator Valentian ynetimi, baka trl ordusunu besleyecek ve donatacak imknlara sahip deil..." "O halde daha az sayda Romaly ve Cermeni silah altna alsnlar!" "Bu da olmaz" diye karlk verdi Laudarich. "mparator Valentian, bu kt zamanda kendileri iin tek gvencenin gl bir ordu olduunu sylemi." "Biri bana o tavuk dostunun kimden korktuunu syleyebilir mi?" diye sordu Attila. Dierleri nce bir an iin duraksadlar, sonra da kahkahalarla glmeye baladlar. "O da Konstantinopolis'teki yeeni gibi vergr oranlarn drmeyi mutlaka ok isterdi" dedi Onegesios. "yle mi?" diye sordu Attila ilgiyle. "Bunu gerekten yapt m?" "En azndan byk iftliklerin vergi borlan silinecekmi. Kulama gelenler doruysa, bu konudaki imparatorluk kararnamesi Kasm aynda kartlacakm." "Bunu rendiimiz iyi oldu!" diye srtt Attila. "Belki de bu sadece imparatorluk slalesinin gzden dm yelerine kar yaplan bir jesttir" dedi Onegesios. "mparatorie Eudokia Athenais'in Kuds'teki bir manastra kamak zorunda kalmas, dorusu hi de ho karlanmaz..." Dou Roma, deerli armaanlar ve kalabalk heyetlerle Kara Hunlarn Byk Kaam'nn gzn boyamak yntemlerinde her geen gn daha baarl oluyordu. Attila bile bu dolambal yntemlerden hi holanmamasna ramen, en gvendii adamlarndan olan Scottas' kaaklarn iadesi konusunda gizlice pazarlk etmesi iin Konstantinopolis'e gndermiti.

582

Aybars'n Attila'ya daha dikkatli incelemesi iin bir adam nermesinin zerinden, tam iki yl gemiti. Attila geen yl buna frsat bulamamt, fakat Byk Kaan'n ordughnda bu yl dzenlenen ilkbahar enliinde anszn uygun bir ortam oluuverdi. ki adam, sabahn ok erken saatlerinde, ertesi gn yaplacak yarlar iin seilmi olan atlarn banda, sanki bir tesadfm gibi yan yana duruyorlard. Bir Cermen kavmi olan Skirlerin kral Edekon, yere aklm kazklarn zerlerinde asl olan sr ve geyik boynuzlarn, ileri doldurulmu da sanlarn, kayn dallarndan ve ieklerden rlen elenkleri ve rengrenk kilimleri inceliyordu. Grne gre boylarn ongun ve iaretlerini son bir kez daha gzden geirmek istiyordu. Attila, Skirlerin kendi Cermen asllarn asla inkr etmediklerini, fakat Balamir Kaan zamanndan bu yana sadece Hunlarn saflarnda dvtklerini biliyordu. Attila, Edekon'un yanna gitmeden nce, onu bir sre peynir yapmnda kullanlan yurtlardan birinin kap aralndan inceledi. Skirlerin kral yaklak otuz yalarnda, orta boylu, kzl sal ve kaba sakall bir adamd. Hunlarn aksine gzlerinin etraf hava koullarnn sebep olduu ok sayda krkla evriliydi. Her haliyle bir Roma atl birliinin Centurio'su olabilirdi. Attila, aabeyinin onu bu yzden zel muhafz birliinin komutan yapm olabileceini dnd. Edekon'u dorudan yanma artmay istememiti. Bu fazlasyla dikkat ekici olurdu. Bunun tesinde Bleda'nn muhafz birlii komutannn, kendisine birka hafta nce yaplan teklife ne cevap verecei belli deildi... "steseydin beni ele verebilirdin" dedi Attila yan yana durduklar zaman ona alak sesle. "Cermenlerin krallanna ne kadar sadk olduklarn bilirim..." "Aabeyin bir Cermen kral deil!" 583

"Fakat ona gene de sadakat yemini etmitin!" "Ona herhangi bir yemin etmi deilim! O bana kavmim ve hizmetlerim karlnda belli bir cret dyor, hepsi bu... Ne var ki senin bana teklif ettiinden daha az!" "Peki sen eref nedir bilmez misin, Skir kral? erefini para karlnda sattn dnmedin mi hi?" "Benim erefim kavmimin karnn tok tutmaktan ve Imperium Romanum adna dier kavimleri kleletirmemek-ten veya yok etmemekten ibarettir!" "Gnn birinde birisi sana hizmetlerin karlnda benden daha fazla para teklif edecek olursa, umarm bunu bana vaktinde bildirirsin" dedi Attila son derece ciddi bir sesle. "Sana her zaman dierlerinden bir Theodosios veya Valentian daha fazla vereceimi unutma!" "Bu iyi bir vaat!" dedi Skir kral dosta bir ifadeyle. Fakat yznde tek bir kas bile kmldamamt. "Kabul ediyorum!" "Seni yemin etmi kabul edebilir miyim?" dedi Attila dudaklarnda ince bir glmsemeyle. "Bu bir alveri" dedi Edekon. "Ve biz bu ie hile kartrmayacaz!" Tsza kysndaki ordughnda bulunan Kara Hunlarn Byk Kaan Bleda'ya kar dzenlenen darbe, gece yarsnda sradan bir tatbikat yapmak istermiesine savalarn bazlarnn birbiri ardna uyandrlmasyla balad. Adamlara "Sessizlik" emri verilmiti. Ve daha nce pek ok kez yapm olduklar gibi, Skir savalar bir kez daha atlarnn nallarna yumuak yn rtler sardlar. Gecenin iinde en kk bir ses, kurbaalar ve austos bceklerini, baykular ve yarasalar, azlarn aprdatarak yerdeki yapraklarn arasnda dolanan kirpileri rktecek en kk bir grlt yoktu. 584

Aradan henz yarm saat bile gemeden Edekon, atlarnn zerinde tepeden trnaa silahl bir vaziyette bekleyen savalar tefti etmeye balamt. Frsat bulduka elindeki yaln klc mcevherlerle bezeli knna dokundurarak nlatyordu. Fakat bu sesler bile kulaa uzaklardan yanklanan an seslerinden daha kuvvetli gelmiyordu. Doudaki aydnlk izgi gecenin karanln yrtmaya balamadan nce, adamlarnn karsna geti. "Altn" dedi sonra sadece en yaknndaki nderlerin duyabilecei ekilde. "Bu gece vcutlarmz altn ad verilen yala meshedeceiz. Az sonra ne yapacamz biliyorsunuz! zerimize aldmz bu grevi baaramadmz takdirde kellelerimizin uurulacan, yaklacamz veya kaza oturtulacamz da biliyorsunuz! stelik bir tekimize bile msamaha gsterilmeden..." Edekon, bir an iin adamlarnn onun szlerini onaylayan mrltlarnn kesilmesini bekledi. "Byk Kaan Bleda'nn bize verdii grevlere aykr den hibir ey yapmayacaz" dedi sonra. "Tam aksine... her ey olup biterken ortalkta bile grnmeyeceiz... yer yarlp da iine girmi gibi... sadece uzaklara doru bir gece tatbikat..." "Kaann yurdu ve etrafndaki dierleri korumasz m kalacak?" diye sordu nderlerden biri ksk sesle. "Ben hibir ey duymadm" diye cevap verdi Edekon. "Ne Romallar, ne de barbarlar u anda Byk Kaan iin bir tehdit oluturmuyor... Tek bildiim de bu!" "yi ama biz biliyoruz ki..." "Sessizlikl Bu gece tatbikatnn parolas, sessizlik]" "Emir bu mu?" "Evet, emir bu!" Edekon bacaklann hafife kasarak atn kuzeye yneltti. 585

Daha nce kararlatrld gibi, Gepidlerin o akam gelmeyecekleri yne doru at sryordu. Ve sonra her ey hzla geliti. Kral Ardarich, yannda iki binden az sayda savayla birlikte Karpatlarn bat yamalarndan Bleda'nn ordughna doru at srmeye balad. Daha nce yaplan savalarda hi glk ekmeden yarm dzine Romalnn iini bitirmi olan adamlar, en n saflardayd. Tisza Ovasi'ndaki Byk Kaan'n ordughnda alarm borular almaya balad zaman Gepid savalar o kadar yakna gelmilerdi ki, ciddi bir direni gstermenin imkn kalmamt. Fakat sonra, kaann tahta ehrinin i ksmnda, hi kimsenin beklemedii bir ey oldu. Kral Ardarich, naralar atarak at sren adamlarn, obann sonundaki gsterisiz birka adra doru yneltti. Bu adrlarda normal olarak yakacak odun, ilenmemi demir, tabaklanmam deri ve kemik paralar gibi pek deerli olmayan maddeler saklanyordu. "Bu da nesi!" diye baryordu ordughn aknlk iindeki d muhafzlar. Telala giyinmeye alan kadnlar, korkusuz baklarla yurtlardan darya bakyorlard. nce kulaa baz silah akrtlar geldi, sonra alayan ocuk sesleri, sonra da ksa ve sert emirler. Birdenbire, hi beklenmedik bir ekilde, kuzey ynnden Edekon'un Skirlerinin geldii grld. Toprak, atlarn nallar altnda titriyordu. Ardarich'in Gepid savalar derhal yeni gelenlere yol verdiler, onlarn gemeleri iin aralarnda yollar atlar, arkalanndan da derhal boluklar doldurdular. Sonra her ey giderek daha da karmak bir hal ald, nk ortaya nc bir atl grubu daha kmt: Attila Kaan ve en yakn adamlar. Attila kendi gvenliini hie sayarak

586

en nde at sryordu. Silahszd. zerinde ne bir zrh, ne bir kl, ne de bir yay olmadan, Hunlarn Byk Kaannn ordughna girdi. Bleda'nn adamlar, atnn stnde nlerinden geen Attila'y uzun yllardr tanyorlard. Balarn belli belirsiz ne eerek onu teker teker selamladlar. Bir an sonra ise Attila aabeyini grd. Hunlarn Byk Kaan, yeni balayan gnn kendisi iin pek de hayrl olmayacan anlam gibiydi. Bundan da te, grne gre Bleda kendisini bekleyen kadere peinen raz olmutu. Kardeinin bu akl almaz cretkrlna ses karmyor, kendisini savunmaya kalkmyor, adamlarna bir tek emir bile vermiyordu. Biraz sonra Rugann eski dostu, Aa Tuna'nn en byk toprak sahibi ve Attila'nn kaynpederi Eskam Dou Kaan'nn nnde ba eince, artk her ey belli oldu. "Sen kazandn" dedi Hunlarn Byk Kaan. Attila aabeyine yaklaarak dolu gzlerle, fakat kar konulmaz bir gle ona sarld. "Uzun yllardr bu nn gelmesini bekliyordum" dedi Bleda son derece sakin bir sesle. "Zaten bu kadar uzun sre sabretmi olman beni ok artyordu!" "Sen balangta ok iyi bir Byk Kaan'dn" diye karlk verdi Attila. Bleda'nn dudaklarndan belli belirsiz bir glmseme geti, sonra da ban ne edi. Anszn bir Hun kaan olamayacak kadar yal ve yorgun grnmeye balamt. "ldr beni" dedi Attila'ya yavaa. "Her eyimi elimden aldktan sonra, yaamamn ne anlam var ki?" "Haklsn! Senin kaanln istiyorum!" dedi Attila ayn ekilde ksk bir sesle. "Fakat seni neden ldreyim? Biz karde deil miyiz?" "Kendinin ve benim erefimi korumak istiyorsan, bunu yapmalsn! Bizim kim olduumuzu ve nereden geldiimizi 587

unuttun mu? Romallar ve Cermenler gibi, tohumlar ancak fazla olgunlap topraa dkldkten sonra m toplamak istiyorsun?" Sonsuzluk kadar uzun sren bir an iin sadece Attila ve aabeyi deil, etraftaki yzlerce sava da nefeslerini tuttu. ki kaann etrafna toplanm olan kalabaln says giderek artyordu. "Bir kez daha kement sallamaya ne dersin?" dedi Attila aabeyinden baka kimsenin duyamayaca kadar alak bir sesle. Hunlarn Byk Kaan dudaklarn srd. Kk kardeinin yllardan beri bu n beklediini ok iyi biliyordu. "Ben artk gen ve delibozuk bir sava deilim!" "Sen kaansn... Yz binlerce Hun, Got ve Cermen savas iin rnek alnacak bir nder, bir timsalsin!" "Artk her eyin deitiini sen de ok iyi biliyorsun! Artk gece iin yayn akamdan hazrlamayanlarn, sabaha hayatta olmadklar bozkrlarda yaamyoruz!" "Ya da kemendini yeterli hzla rakibinin zerine firlatamayanlarn!" dedi Attila. "Sana son bir sorum daha var, Bleda..." Bu sorunun ne olduunu ikisi de ok iyi biliyordu. "Benden ta o zamanlar dahi neden nefret ediyordun?" Byk Kaan Bleda yavaa gld. "Gnn birinde imdiki gibi bir nn geleceini ok iyi bildiim iin! Sen, amann gzdesiydin! Gelecein hakknda bundan baka bir ey bilmeme gerek var myd? Ya da kendi geleceim hakknda?" "Demek ki kendin iin de kement istiyorsun... bugn ve imdi!" "Hayr!" diye bard Byk Kaan korku dolu bir sesle. "Attan dmek istemiyorum... onursuz ve topal bir hi olarak... yaamaya devam edemem! Beni souk demirle cezalandr... Burada, etrafmzda toplanm olan herkesin nnde, ayakta lmeme izin ver!"

588

"Seni katletmemi istiyorsun!" "Hayr, beni iyi bir avc gibi vurman istiyorum! Tam kalbimden..." "Aslnda ben bambaka bir ey dnmtm!" dedi Attila ve sa kolunu havaya kaldrd. Elinde bir Hun atlsnn sahip olabilecei baklarn en uzunu vard. Dierleri put gibi donup neler olduuna bakarken, Attila derin bir nefes ald. Sonra da sesinin olanca gcyle, her oka ve her baa ruhlarn gcn veren o korkun sava narasn att: "akkar!" Byk Kaan'n tam kalbine inen darbe ne ok iddetli, ne de hn doluydu. Attila'nn bann kabzasna kadar gsne gmlmesiyle birlikte Bleda olduu yerde sendeledi. Bir sre bir heykel gibi Attila'nn nnde durdu, sonra gzleri byd ve yznde son bir duygu dalgalanmas olutu. Kardeinin kollarnn arasna ylmadan nce, oktan lmt bile... Hun kaanlnn iki karde tarafndan stlenilen grev ve sorumluluklar, bundan byle Attila tarafndan tek bana yrtlecekti. "Durum nasl?" diye sordu Attila, Tuna'y atklar akam. Gnderdii habercileri, aabeyinin ordughnda neler olup bittiini renmilerdi. "Savalarn byk bir ksm senden yana" dedi Scottas. "Birka tanesi itiraz etmeye alyorsa da, bu kuru grltden ibaret. Bleda'nn gen ve heyecanl komutanlar ise protesto hazrlndalar..." "Neyi protesto edeceklermi?" diye sordu Attila. Dnceleriyle baka yerde gibiydi. "Aabeyimin lmesini mi?" "Hayr" dedi Scottas. "Bazlar bundan znt duyuyor, bazlar ise bunu yerinde buluyor... Esas mesele, kiminin bunu karde katli olarak grmesi..." 589

"Byle dnenler pek de haksz saylmazlar" dedi Attila dalgn bir tavrla. "Kendisini savunmaya bile kalkmayan aabeyimi bizzat kendi ellerimle ldrdm. Bunun bir cinayet olarak grlmesi ok normal!" "Fakat pek ou senin bunu neden yaptn ve onun kendisini neden savunmadn biliyor..." "Baka trl olsayd... ayet birbirimizden on adm uzaklap yaylarmz birbirimize dorultsaydk... O takdirde okunu bilerek ve isteyerek boa gnderir miydi dersin?" "O zaman hi olmazsa saygnln muhafaza edebilirdi..." dedi Scottas. Fakat Attila ban sallad. "Bin yllardan bu yana her sava, yaam ile lm arasndaki bir mcadeledir. Kii bu sava kaybetmesine ramen yaamaya devam ederse... nasl desem... bir kleden, hatta bir hayvandan dahi daha aa olur! Yoksa kendi z aabeyimin byle bir duruma dmesine izin mi verseydim?" "Byle konuman beni artyor" dedi Scottas. "Oysa siz daima uzaktan vurmay seversiniz. Teke tek dvmek sizin iiniz deildir. Ancak dmanlarnz bir ok bulutu altnda perian ettikten sonra atlarnz onlarn zerine srersiniz." "nk bol ganimet ve uzun bir yaam bizim iin her eyden nemlidir" diye karlk verdi Attila. "inde ahlak bulunmayan bir mantk!" dedi Scottas. "Buradan ok uzaklarda sahip olduumuz her eyle birlikte harekete getiimiz zaman, hedefimiz izlediimiz yolun ta kendisiydi!" dedi Attila. "Biz balang ve son denen kavramlar tanmayz, nk eskilerinizin dedii gibi, her ey akmaktadr! Bu nedenle de asla Hristiyan olamayz..." Scottas kalarn kaldrarak soran gzlerle ona bakt. "Bir Hun gnah ilemez!" dedi Attila. "Bu nedenle affetmesini de bilmez!" 590

Bylece mesele Attila asndan kapanm oldu. Buna ramen aabeyinin adamlarnn pek ounun bir an olsun dnmeden kendisinden yana tavr alm olmas, gsn kabartmt. Bleda'nn yazc ve tarihi olarak grevlendirdii Romallar bata olmak zere, en iyi adamlardan bir ksm onu yeni bir umut olarak selamlyorlard. Elmaslarn, paralarn ve metallerin kkenleri hakknda byk bilgiye sahip olan Bleda'nn Yunan haznedar Berichos ile soytar Zerko da bunlarn arasndayd. Attila bu cceden oldum olas holanmamt. Bleda ona bir Hun kadnn e olarak vermeyi vaat etmiti. Fakat Attila buna kesinlikle raz deildi ve kararndan dnmeyi de dnmyordu. "Ravenna'ya gidecek ilk heyet onu da beraberinde gtrsn" emrini verdi adamlarna. "Aetius'a hediye edilebilir. Ya da Galla Placidia'nn yeni mozolesine beki olarak atanabilir... Anladm kadaryla imparatorienin mezar sadece ccelerin sabilecei kadar kkm!" Attila'nn ordusunun hakimiyeti tam olarak ele geirmesine firsat kalmadan, Bleda'nn yakn evresinden yaklak yz kadar aile l kaann ordughndan gizlice ayrlmt. Attila nce bu durum karsnda omuz silkmekle yetinmi, fakat onlarn yanlarnda zerlerinde Theodosios H.'nin portresi bulunan paralardan da gtrdklerini renince iin rengi deimiti. "Ka tane para eksik?" diye sordu birka gn sonra. "Tam olarak bin drt yz krk tane altn Solido... Toplam arlklar on kilo kadar tutuyor" diye karlk verdi Berichos. Eskiden olduu gibi hazineyle ilgilenmeye devam ediyordu. Yeni Byk Kaan ban sallad. "Bizans'ta yle adamakll bir cmb yapmaya bile yetmez!" diye gld sonra. Fakat bu gln mebladan bile vazgemek niyetinde deildi. Gnn birinde onu geri isteyecekti... 591

24 Konstantinopolis Depremi

Zerko'dan kurtulmak iin bekledii frsat, Attila'nn eline umduundan da abuk gemiti. Aetius, bir kez daha olu Carpilius'la birlikte bir heyette bulunmu olan Cassiodorus adl bir adam, eli olarak Hunlara gndermiti. Attila, mert ve bilgili bir grnm arz eden Cassiodorus ile ba baa bir grme yapyordu. inde bulunduklar yurt da dierleri gibi tka basa doluydu. Attila henz kendi istedii gibi bir dzenleme yapabilme frsat bulamamt ve Greka ona bu konuda yardmc olamayacan sylyordu. Eski Byk Kaan sahip olduu en deerli eyalar hazine yurduna deil, aksine zamannn byk ksmn geirdii yurtlara yerletirmiti. Drt bir yana asl olan dev altn tabaklar, mcevherlerle ilenmi altn kupalar ve ipek duvar hallar, Attila'nn zerinde ilk anda bir mozolede bulunduu izlenimini uyandrmt. Fakat sonra her eyi olduu gibi brakmaya karar verdi, nk kendilerine bal olan kavimlerin krallarnn ve soylularnn bu eyalara bir ocuk gibi hayran hayran bakakaldklarn fark etmiti. Sylediklerine gre her defasnda adrlarna geri dndkleri zaman, karlarna Byk Kaan'n yurdunda Imperium Romanum'un hangi akl almaz zenginliklerini grdklerini tekrar tekrar anlatmak zorunda kalyorlarm... 592

Attila derhal konuya girdi. "Bu aralar her iki Roma'nn da bize olduka kaytsz kalmas hi houma gitmiyor" dedi bir yandan da eliye kendi elleriyle altn bir kadeh iinde scak bitki ay ikram ederken. "Benim Attila olduuma ve kardeim Bleda olmadma kendinizi altrmanz gerekiyor!" "Bunun anlam nedir peki?" diye sordu Cassiodorus dikkatle. "ok basit: Ben ne dnyorsam onu sylerim ve ne sylersem onu demek isterim! Kaaklar iade etmemeniz, demelerinizi cannzn istedii gibi geciktirmeniz, tm anlamalara ramen kavim ve kabileleri bize kar kkrtmanz hi mi hi houma gitmiyor!" Elinin dudaklarnn kenarlarndan belli belirsiz, ufack bir kaslma geti. Sanki Attila'nn sylediklerine itiraz etmeye hazrlanyordu. Fakat sonra ban kaldrd. Attila'nn karanlk baklarn grr grmez, bunu yapmaktan vazgeti. "Evet, evet!" dedi hzla ve boyun eerek. "Hakl olduunu biliyorum!" Cassiodorus aresiz bir ekilde tutunacak bir dal aryordu. Bir an sonra aradn buldu ve derhal konumaya balad: "Evet, bu durum beni ok utandryor, fakat sizin bulunduunuz yerden kalkp bat eyaletlerine, Galya'ya, hatta talya'ya gitmenizin ne kadar zor ve zahmetli olduunu dndke... iki ya da tarafa kar verilen bir sava daima bir risk tar!" "Neden tarafa?" diye sordu Attila derhal. "nc taraf ile kimi kast ediyorsun?" Bat Roma elisi, Attila'nn ordughnda bulunduu sre zarfnda ilk kez glmsedi. "Sylendiine gre Bittugurlarn kral ve Hunlann dostu Kurdarich, bizden kim olduunu sylemedii adsz dmanlara kar yardm istiyormu..." "te ben de bunu sylemek istiyorum!" dedi Attila f593

keyle. "Aslnda bana vermekle ykml olduunuz paralarla, benim mttefiklerimi batan kartyorsunuz!" "Hakknda sylenenlerin ne kadar doru olduunu imdi daha iyi anlyorum" dedi Cassiodorus alttan alarak. "Gerekten de son derece ileri grl bir adamsn!" Attila alay edercesine gld. "Sen istediin kadar ya ek! Ne yapmak istediimi sana hemen imdi syleyeceim: Byk bir orduyu Kral Kurdarich'in zerine gndereceim. Fakat bu ordunun banda ben deil, bugnlerde Dou Kaan seilecek olan en byk olum lek bulunacak. Bu nedenle bunu iki byk gcn temsilcilerinin sava olarak deerlendirebiliriz!" Ve gerekten de byle oldu. Ne Cassiodorus'un diplomatik yetenekleri, ne de bol bol vaat ettii Solido'lar Attila'y bir kez verdii kararndan vazgeiremedi. Bu da Romallar iin yeni bir eydi, nk ortaya klarndan bu yana Hunlar ar silahl lejyonerler karsnda ancak dahiyane olarak nitelendirilebilecek bir taktik kullanarak savayorlard. Yldrm hzyla yaptklar saldrlar bir hile deil, aksine stratejiydi. En kk bir direni karsnda derhal geri ekilmeleri ise taktikten baka bir ey deildi. "Hibir Hun bir ey ispat etmek iin savamaz" dedi Attila yumuak bir sesle. "Ne kendimize, ne de bakalarna cesaret ve kahramanlmz ispat etmek zorundayz... an, eref ya da bir imparatorluun bykl gibi ulvi deerlerin de benim ve savalarm iin hibir anlam yoktur! Bunun sizin iin son derece zor anlalr bir ey olduunu biliyorum. Fakat bizim her bir insanmzn sahip olduu zgrlk de bunun ta kendisidir ki, siz bundan da imdiye kadar asla bir ey anlamadnz!" "Kulaa ok ho geliyor" diye cevap verdi Cassiodorus. "Fakat sen bir kaan deil misin? Emrinde hanlar, beyler, 594

komutanlar yok mu? Hunlarn Byk Kaan olduun iin senin sylediklerini yapmak zorunda deiller mi?" "Yanlyorsun!" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Hepiniz yanlyorsunuz! Eer baarsz olsaydm kimse peimden gelmezdi ve hibir yasa taht bana veremezdi..." "Fakat sizin tm kaanlarnz da tek bir aileden geliyor." "nk en iyi ve en yetenekli Hunlar bizim ailemizden kmtr" diye karlk verdi Attila. "Bizden daha iyileri ortaya kncaya kadar da bu byle srp gidecek!" "Peki ya bizden devaml geri isteyip durduunuz kaaklar ve snmaclar?" Attila'nn dudaklarnda konumann bandan bu yana ilk kez bir glmseme belirdi. "Aile arasnda kalmas gereken sorunlar!" dedi sonra. "Tm bu zgrlklere ramen ihanet ve hrszlk, bizde de cezalandrlmas gereken sulardr." Cassiodorus'la yapt konumann hemen ardndan Attila Karpatlara doru yaplacak gnlk bir yolculuk iin adamlarna atlarn eyerlemelerini emretti. Yanna Skirierin kral Edekon ile Cermen ve Hun savalarndan oluan sekin bir aknc birliini almt. Fakat gruplarn birbirleriyle karlamasyla birlikte her iki taraftan da itiraz sesleri ykselmeye balad: Bir grup yabanc bir kraln emrine girmek istemiyor, dier grup ise Hunlar iin ok doal olan zorlu at yolculuuna katlanmak istemiyordu. Attila, bizzat kendisinin de Dou Kaan'nn ordughna gitmeye karar verdiinin Romallar tarafndan renilmesini istemiyordu. Artk otuz yana girmi olan lek henz sadece bir hand. Dizginleri elinde tutmak istiyorsa, Attila'nn elini abuk tutmas gerekiyordu. Bu nedenle yola koyulmadan nce kendi zel muhafzln yapacak olan iki grubun karsna geti. 595

"Benim adm Attila, Bleda deil!" diye balad konumasna. "Kulaklarnz ardna kadar an ve beni iyi dinleyin: Hi kimse benimle gelmek mecburiyetinde deil! Her isteyen derhal buradan ayrlabilir ve ben de ona nereye ve niin gittiini sormayacam! Sadece Romallarn yanna gitmeniz yasak! Savaarak veya ok byk paralar karlnda onlardan geri alacam her Cermen, ailesinin veya kabilesinin yaad yerde armha gerilecek! Tm hainler, korkaklar ve kaaklar iin ibreti lem olarak etleri ryene dek orada kalacak! Hem de ehit falan da olmayacak, nk bende ne dikenli talar, ne de sirkeli suya batrlm snger bulunur!" Attila atn geriye dndrd ve bir kez daha savalarn nnden geti. "Aranzda bulunan Hunlar iin de unu sylyorum: Romallarn yanna kamaya cret edecek her haini altn karlnda geri alacam! Fakat birer kle deil, birer hadm olarak! Onlarn yumurtalarn kendi ellerimle kopartmaktan byk zevk alacam... Szlerimin herkes tarafndan iyi anlaldn umarm!" Savalar hep bir azdan tiz bir lk attlar. Attila dudaklarn bzerek ban sallad. Karsnda ite byle savalar grmek istiyordu! Bir sre onlarn haykrmasna izin verdi, sonra da sol elini yukar kaldrd. Meydan bir anda tekrar sessizlie brnmt. "nmzde uzun ve tal bir yol var!" dedi bu kez fazla sert olmayan bir sesle. "Bir kartal gibi dalarn zerinden dmdz uabilseydik, gnde almak istediim yol sadece yz Roma mili olurdu. Yolda atlarmz deitirme imkn bulacaz, fakat tal da derelerinden ve bak kadar keskin da srtlarnn zerinde ilerlemek zorundayz! Bu nedenle Skirler ve Hunlar arasnda kavga istemiyorum. Anlald m?" 596

Savalar bir kez daha hep bir azdan tiz bir lk kopardlar. Attila bir kez daha ban kaldrd, sonra atn gnein doduu yne evirdi, sa elini yukar kaldrd ve drtnala ilerlemeye balad. Bir hafta sonra ilk Hun birlikleri Bittugurlarn zerine yrmeye balamt. Tuna boyunca douya doru ilerleyerek nce nehrin byk deltasna ulatlar, sonra pek ok baka rma aarak Bittugurlara doru ilerlemeye devam ettiler. Fakat son derece kararl balayan sefer, bir trl sona ermek bilmiyordu. lk yl zorlu savalarla geti. lek birka kez acil destek arsnda bulundu ve Attila dilerini gcrdatarak kendi zel birliklerini ona gndermek zorunda kald. Ancak ikinci kn sonlarna doru lek geri dnebildi. Beraberinde altn ve kendisi iin Bittugur kral unvann getirmiti... Yurtlarn ve adrlarn dnda buz gibi bir rzgr esiyordu. Hunlar bile arabalarn Cermenlerin usulnce bir duvar gibi yan yana dizmi, aralarna da bez ve deri paralar gererek souktan korunmaya alyorlard. Sadece ilerinde gnn en nemli nnn pitii byk Hun kazanlar atein zerinde fokurdamaya devam ediyordu. Mart aynn onuncu gnnn gece yarsna doru, souun bak kadar keskin olduu bir anda, Hunlarn Byk Kaan huzuruna bu tr havalara alkn olmad her halinden belli olan bir adam kabul etti. Bu adam, Konstantinopolis'ten Pannonia Ovasndaki Hunlara kadar gelmeye cesaret eden yirmi kadar Yahudi'den biriydi. imdi de burnunun ucuna kadar krklere brnmt, fakat buna ramen tir tir titremekten kendisini bir trl alamyordu. Attila ona nce Cermenlerin scak arabndan ikram etti, sonra da Aybars Amca'nn souk gnler iin hazrlad iren tatl yeil ikisinden zorla birka yudum iirdi. Yabanc597

nn az da olsa kendisini toplamasndan sonra, onun karsndaki divana yerleti ve bacaklarn ileri uzatt. Byk yurdun iinde bulunan bir dzine kadar grevli de, Konstantinopolis'den gelen kaan anlatacaklarn byk bir merakla bekliyorlard. "Masal dinlemek istemiyorum!" dedi Attila sert bir sesle. "Bana sadece bakalarndan duyduklarn deil, kendi gzlerinle grp kendi kulaklarnla iittiklerini de anlat! Ne sylediimi anlyor musun?" "Dilinizi pek iyi bilmiyorum" dedi adam zr dilercesine. "Latince veya Yunanca konuabilir miyim?" "Latince!" diye emretti Attila ksaca. "Bu alicenaplnz iin size sonsuz teekkrlerimi sunuyorum" diye balad szlerine grnnden ya ve kkeni anlalamayan, fakat kendisini krk yanda Antakyal bir tacir olarak tantan adam. "O halde bama neler geldiini imdi iyi dinleyin! Hristiyanlarn zamanna gre drt yz krk yedi ylnn yirmi yedinci gnnn aslnda benim iin olduka hayrl bir pazartesi olmas gerekiyordu. O gn erken kalkmak ve bir kaya atlayarak Altn Boynuz kysnda tandm bir kuyumcunun yanna gitmek istiyordum..." Aybars tam adamn szn kesmek zereyken, Attila bir el hareketiyle onu durdurdu. Adamn bu tafsilatl anlatm tarz, tam onun duymak istedii trdendi. "Gece yarsndan tam iki saat sonra karm beni uyandrd" diye anlatmaya devam etti tacir. "Tam o anda sarayn grltsne asla alamadm su saati de tm iddetiyle almaya balad. lk anda kadnmn bu gece bana doyama-dn dndm. Ancak yatamz byk bir grltyle olduu yere knce, Bizans'n surlarnda yolunda gitmeyen bir eylerin olduunu anladm..." 598

Adam derin derin iini ekti ve o dehet nnn etkisiyle ban sallad. "Dnn bir kere... gecenin derin sessizliinin tam ortasnda... son atelerin banda bekleyen nbetilerin bile uykuya dald bir anda... ayaklarmzn altndaki yer dalgalanp yarld... ehrin tm duvarlar yerle bir oldu... tm stunlar devrildi, hatta kaldrm talar bile yerlerinden frlayp etrafa sald..." Adam bir sre kendi kendine inledikten sonra kendisini toplad. "O korkun dakikalarn hatralannn iimde uyandrd duygulardan tr beni balayn" dedi satc Hunlarn Byk Kaan'na. "Kadnlarn ve ocuklarn korku dolu lklar, dehet iindeki adamlarn aresizlikle etraflarna yadrd emirler, panik iindeki hayvanlar... evet, hayvanlarn durumu ok ktyd! Karmla birlikte evden dar kmay nasl baardmz ben de hatrlamyorum! Bizden baka herkes ykntlarn altndayd..." Yahudi tacir daha uzun sre anlatmaya devam etti. Gn sona ermeye yz tuttuu zaman ise Hunlarn Byk Kaan zenle seilmi dikkatli sorulan sayesinde, Konstantinopolis'te olup bitenlerden imparatorun kendisinden bile fazla bilgi sahibi olmutu: Hi beklenmeyen bir anda yaanan deprem, Konstantinopolis'in merkezinde son derece ar bir tahribata neden olmutu. Gecenin o ge saatlerinde evlerdeki atelerin ounun snm olmasndan dolay ehirde ciddi bir yangn kmamt. Fakat buna ramen tahribat o denli bykt ki, hayatta kalanlar kendilerini hangi tehlikelerin beklediini derhal fark etmilerdi. Yahudi tacirin verdii bilgilere gre Theodosios Duvar pek ok noktada tmyle yklmt. ehrin yeni surlarn ilk olarak Byk Konstantin ina ettirmiti. Arkadios'un son h599

kmdarlk yllarnda ve reit olmayan halefi II. Theodosios'un vasisi Anthemios zamannda kara surlar o denli glendirilmiti ki, Altn Boynuz kysndaki ehir Cermenlerin, Hunlarn ve ranllarn saldrlarna ayn anda kar koyacak durumdayd. "Kulelerin yetmi be tanesi tmyle ykld" diyordu tacir, "bunlarn bir ksm da tahl ambar olarak kullanlanlardan. Altn Kap yaknlarndaki Portiens Troadensis ile Tetrapylon arasnda uzanan geni alan, kesme talardan ve kolonlardan oluan bir harabeye dnm durumda. Durum kelimelerle tasvir edilemeyecek kadar kt, nk sa kalanlarn says insan ve hayvan llerini bir an nce ykntlarn altndan kartmay baaracak kadar fazla deil. Ancak bu kadar grebildiim iin zgnm, fakat daha fazlasna tahamml edecek durumda deildim..." Mteakip gnlerde de Hun ordughna birbiri ardna felaket haberleri gelmeye devam etti. ehri dayanlmaz kokularn sardndan ve her tarafta salgn hastalklarn ba gsterdiinden sz ediliyordu. "Burunlarmz sirkeli suya batrlm birer bezle kapayarak, ykntlarla dolu sokaklarda yrmeye alyorduk" diye anlatyordu Bat Afrika'dan gelen kara derili iki adamdan daha yal olan. "Aslnda limana gitmeye alyorduk, fakat sonra artk yaayanlar ve lleri deil, sadece yiyecek bir eyler arayanlar grdk... Ne olursa olsun, yiyecek herhangi bir ey! Bunun zerine kardeimle beraber kuzeye doru kamaya baladk... Bacaklarmzn olanca gcyle, ardmza bile bakmadan..." Depremin hissedildii dier Dou Roma ehirlerinden de benzer felaket haberleri gelmeye devam ediyordu. Sonra da -daha nce olan baz hadiselerde olduu gibi- kulaa

600

inanlmaz gelen, sadece Hristiyanlarn o suretli garip tanrs ile birbirlerine dman olan samanlarn konu eden baka haberler de iitilmeye baland. Attila, daha nce olduu gibi, bu kez de bu haberlerin yaanlan gerei deil, aksine keilerin ve rahiplerin gereini yansttn dnyordu... Buna ramen bu hikyeyi farkl kaynaklardan birka kere dinledi. Konunun Konstantinopolis depremi olmasna ramen, anlatanlar bunu Antakyal Yahudi tacir gibi kendi grdklerine ve yaadklarna dayanarak deil, piskoposlarn kalplan erevesinde aktaryorlard. Bu hikyeye gre imparator Hunlara ve mttefiklerine kar ciddi bir ekilde mcadele etmesi iin deprem vastasyla tanr tarafndan uyarlmt. Depremin olduu sabah on binlerce kii her eyi yz st brakarak, balarnda imparator olduu halde, yaln ayak Hebdomon ayrna doru yrye gemilerdi. Onlar orada bekleyen patrik, hayatta kalanlar iin bir kran yini dzenlemiti. "Dou Roma imparatoru byk bir aknlk ve aresizlik iindeydi, nk danmanlarnn ve hadmlarnn hibiri ona ne yapaca konusunda bir fikir veremiyordu" diye anlatyordu boynundaki deri kolyenin ucunda Hristiyanlarn balk sembol sallanan bir adam. "Bunun zerine Konstantinopolis piskoposu imparatora saraynn ykntlarnn arasndan alaca kalaslarla bir ha yapmasn emretti." Antakyal Yahudi de bu iddiay doruluyordu: "mparator bir mddet tereddt ettikten sonra kendi elleriyle bir ha yapt ve onu barbarlarn zerine gnderdi..." "Buraya imparatorluk saraynn tahtalarndan yaplma bir ha falan gelmedi" dedi Onegesios. "Bize anlattklarnz kendi gzlerinizle grdnze emin misiniz?" "Tanrnn anasnn zerine yemin ederim!" 601

Hunlar birbirlerine baktlar. Attila dudak bkerek omuzlarn silkti. "Belki de kadn samanlarndan biridir..." "Yahudilerin tanrsnn ne zamandan beri bir annesi var?" diye sordu Onegesios phe dolu bir sesle. "Bizimkinin yok" dedi Yahudi abucak. "Fakat sen bir Hristiyansn, Onegesios! Geri bir Aryan, fakat gene de..." "Sen her zaman tanmadn ve inanmadn bir ey zerine mi yemin edersin?" "Hayr, fakat ben sadece..." "Anlatmaya devam et!" diye emretti Attila. "Artk ehrin ykntlar arasnda pek ok ha var. mparator bir tanesini saraya diktirtti, bir tanesini de herkesin grebilecei bir yere, yani ehrin merkezindeki Forum'un tam ortasna. Hayatta kalanlar, ehrin ortasndaki ha gren yabanc eytanlarn, derhal panie kaplarak arkalarna bile bakmadan katklarn sylyorlar." "Bu yabanc eytanlar tesadfen burada bulunan insanlardan bazlarn andryor olmasn?" diye sordu Attila. Konstantinopolis'ten gelen adam boulurcasna sesler kartarak nefes almaya alt. Korkudan lmek zereydi ve ne syleyeceini bilemiyordu. "Baka ne biliyorsunuz?" diye sktrd Onegesios adamlar. "mparatorun durumu nasl?" "Balangta imparator da dier herkes gibi kamaya hazrlanyordu" diye cevap verdi boynunda Hristiyanlarn semboln tayan adam. "Fakat sonra eytanlarn kaarak uzaklatklarn grnce iman tazelendi ve ehirden ayrlmad. Ayn ekilde ehir halknn snmeye yz tutmu iman da yeni bir gle canland..." "Demek deprem esnasnda ehirde Hunlarn, Gotlarn, ya da kuzeyden veya doudan gelen dier kavimlerden insanlarn 602

bulunduunu sylyorsun, yle mi?" "Evet, hem de saylar hi de az deildi! Tm barbarlar o karmaann iinde ehirden kap gittiler..." "Kovalandklar iin mi?" "Hayr, efendim! ehre dikilen halarn grnts, onlar sarslan topraktan ve yklan duvarlardan daha fazla korkuttu..." Attila ksaca homurdand. Bir sre dudan kemirdi, birka kez ban sallad, fakat Konstantinopolis'ten gelen Hristiyanlarn anlattklarna glmedi. "ok baarl bir by" dedi sonunda sayg dolu bir sesle. "Bugne dek duyduklarmn en iyisi. Size sylyorum, bazen sadece iman veya iyi ekillendirilen bir by, binlerce insann kendi gzleriyle grdklerinden daha etkili olabilir!" "Ya bunlarn hibir gerek deilse? Ya bunlar sadece insanlar tarafndan sylenen yalanlardan ibaretse?" Attila ban yana eerek acma dolu bir ifadeyle bir sre Onegesios'un yzne bakt. "Sen iyi bir adamn ve keskin zekn takdirle karlyorum. Fakat insanlarn neye inanmak istedikleri ve beklentileri konusunda en kk bir fikrin dahi yok!" "dllendirin onlar" dedi Attila nc gnn sonunda onlar yeteri kadar dinlediine inandktan sonra. Sonra da en yakn danmanlarn etrafnda toplayarak, suskunluk ve dinlemekle geen zaman zarfnda verdii kararlar anlatmaya balad. "Bu frsat bir daha elimize gemez" dedi sesinde belli belirsiz bir titremeyle. indeki heyecan ne byk bir glkle bastrmay baarabildiini, ancak onu ok iyi tanyan biri anlayabilirdi. "Bu nedenle sava karar verdim... Yerde yatan ve yaralarn yalayan Dou Roma'ya kar sava! Ve ben de en az yerin derinliklerinden gelen kudret kadar acmasz olacam!"

603

Kaan yurdunun iinde bulunanlar dehet iinde donup kalmlard. lerinden hibiri deil kar kmaya, ayn fikirde bulunmadklarn ima etmeye bile cesaret edemiyorlard. Sadece yznde dnceli bir ifade beliren Onegesios, belli belirsiz ban sallad. "Bir itirazn m var?" diye sordu Attila. Danmannn bu hareketi de gznden kamamt. Onegesios yavaa ksrerek boazn temizledi. Ne kadar dikkatli olmas gerektiini gayet iyi biliyordu. "Sadece Dou Roma ile bar anlamas imzalamak iin harcadmz vakti dnyordum." "Ne olmu yani?" "Elimizde bir bar anlamas var." "Acaba o anlama tesadfen yannda m?" "Tesadfen deil... Onu bilerek ve isteyerek yanmda getirdim." "Pekl, benim akll dostum, o halde onu bana ver!" Onegesios bir an iin gzlerini yere evirdi. Kaann hizmetkrlarndan ikisinin gayet yava hareketlerle zerine yrmeye baladklarn fark etmiti. Tehlike ok bykt. Onegesios derhal ayaa frlad. Bu kez kaann yurdundaki geleneklerden daha hzl davranmalyd. Ve o bu geleneklerin ne olduunu gayet iyi biliyordu. "te anlama burada..." dedi kaann yanna giderek. "Onu senin iin yrtmam ister misin, yoka bunu kendin mi yapacaksn?" "te senin en beendiim zelliin" diye cevap verdi Attila. "Sen bir svari, bir sava veya bir ozan deilsin, hatta on yandaki bir Hun ocuu kadar bile kuvvetin yok... Geri hanginizin kuvvetli olduu sylenebilir ki?" Attila bu ekilde konumaya devam ederken, dierleri de Onegesios'un Hunlarla Dou Roma arasnda byk zor604

luklarla hazrlanm parmen rulosunu yava yava amasn seyrediyorlard. Onegesios, parmenin baland dana derisini kesmek iin, parmandaki safir tan kulland. Fakat dayankl parmeni boydan boya yrtmaya kuvveti yetmiyordu. Attila sol elini ona doru uzatt. "Bana ver" dedi glmseyerek. "abalarnn meyvelerini toplamak yerine daha fazla rn almak iin tohum olarak brakmak, bir Yunan iin de byk bir ereftir." Attila, Hunlara sava hazrlklarna balamalarn emretmiti. Yapt iin sonucundan emindi, nk hkmdarlnn henz sallantda olduunu biliyordu. Hunlarn arasnda hl Bleda'nn pek ok taraftar vard. Bazlar Attila'nn varln hie sayarak kendi hesabna yayor ve dvyordu. Attila, "Bleda'ya bal o aptallarn" yaptklar ilerin sorumluluunu kesinlikle stlenmiyordu. Fakat yine de kendi komutanlarna ve Romallara, Dou Roma topraklarn o veya bu ekilde yamalayacak olan gruplara anlayla yaklaacan bildirmiti. Zaten kendi adamlar arasnda da Kafkaslardan veya Karadeniz'in kuzeyindeki bozkrlardan ancak birka yl nce gelmi, hl sert gebe yaamn srdrmekte olan aileler ve boylar da bulunuyordu. En az bir kuaktan beri Pannonia Ovas'nda yaayan ve savaan "eskiler", herhangi bir ganimete veya altna sahip olmayan yeni gelenleri hor gren bir edayla "skit srs" olarak adlandryorlard. Attila ise sonsuz enginlerden gelen bu sabrsz, honutsuz ve anlatlan hikyelerin etkisiyle son derece heyecanl adamlar bir an bile kmsemiyordu. Sahip olmay ok istedikleri altna kavutuklar zaman, kendisine lene kadar bal kalacaklarnn farkndayd. Komutanlaryla ve binlerce savayla yaptklar toplantlarda da bunu dile getirmekten ekinmiyordu... 605

Her ey hazr olduu zaman, Dou Roma imparatoruna hitaben bir mektup yazlmasn emretti. "Mektubu onun evrelerinde adet olduu zere kaleme aln" dedi adamlarna, "fakat bunu yaparken onun kelimelerin ve satrlarn arasnda farkl anlamlar kartabilmesine meydan vermeyin. Ne demek istediimi ak seik anlayabilmeli! lk olarak tm kaaklarn iade edilmesini istiyorum. Sonra da bugne dek binlerce bahane ne srlerek denmemi olan tm vergilerin derhal denmesini istiyorum. nc olarak da ona bu vergileri tahsil etmesi iin bir elimi gndereceimi yazn. Sonra da, sarayndaki o dolandrc hadmlarn ve memurlarn yeni bir dzen evirmeye kalkmalar halinde, savalarmn sava arzularn daha fazla engelleyemeyeceimi yazn. Bunlarn hepsini ok ak bir ifadeyle kaleme aldktan sonra da, altna barn korunmas iin elimden gelen abay gstermeye kararl olduumu da ekleyin!" Bu son szlerini sylerken, ellerini Roma'daki Hristiyan rahip ve piskoposlarnda birok kez grd ekilde birbirine kavuturmutu. Bu hareket, imdiye dek grd ve duyduu jestlerin en garibiydi. nk onun iin ellerini zevkle ovuturmak ile masum bir tavrla birbirine kavuturmann arasnda byk bir fark yoktu. Attila, aradan drt hafta getikten sonra, Konstantinopolis sarayndaki adamlar araclyla mektubunun mparator Theodosios II. tarafndan okunduunu rendi. Hun kaan, gerekten de hadmlarn nasl davranacaklarn son derece doru olarak tahmin etmiti. Sarayn bu entrikac mensuplar, duymak isteyen herkesin kulana artk kaaklarn geri verilmesinin doru olmadn, tam aksine, onlarla birlikte sava hazrlklar yapmann daha uygun olacan fsldyorlard. Bir yandan da Attila'y geciktirmek iin ona eli gnderme planlar yapyorlard. 606

Attila bunu duyunca balangtaki neesi gerek bir fkeye dnt. "Demek sava istiyorlar ha!" diye kkredi byk bir hnla. "O halde ne mutlu onlara! Kendilerini fazla bekletecek deilim!" Hzl admlarla yurdun kapsna ynelmiken birden durdu. "Onlara kaleleri hakknda ne dndmz gsterelim! Bu kez dmdz bir hat izleyeceiz - sanki klla harita zerine indirilmi bir darbe gibi... Karmza ne karsa yok edeceiz, harta gerekirse Raitariave Konstantinopolis'i bile!" Fakat mteakip haftalar boyunca gvenilir gzlemciler Konstantinopolis'in yeniden inas konusunda olduka ilgin haberler getirmeye baladlar. Sylediklerine gre depremin Dou Roma bakentinde at yaralarn ne denli byk olduunu ilk fark eden dindar imparator deil, aksine Konstantinos'mu. "Konstantinopolis surlarnn ne byk bir sratle tamir edildiini tahmin bile edemezsiniz" diye anlatyordu yanlarnda Hindistan'dan ve dou lkelerinden getirdikleri deerli baharatlarla Aquincum zerinden Alplerin kuzeyindeki blgelere geri dnmek isteyen tacirler. "Yoksa Theodosios hazinesindeki altnlar halkn zerine mi boaltt?" diye sordu Attila alayc bir sesle. "Hayr, hayr, tam aksine! mparator, praefector praete-rio orientis'm aklna gelen dahiyane bir fikir sayesinde, deprem yznden tek bir altn bile yitirmi deil..." "Neymi bu dahiyane fikir?" "Bu ekliyle sadece Bizans'ta mmkn olan bir yarma dzenleyerek, birbirlerinin azl dmanlar olan Circus partilerini harekete geirdi. Mavileri surlarn Blacherna Saray'ndan Porta Myriandri'ye kadar, Yeilleri de Porta Myriandri'den Marmara Denizi'ne kadar olan ksmnn tamiriyle 607

grevlendirdi. Artk sz konusu olan sadece surlarn tamiri deil, aksine hangi partinin Dou Roma mparatorluu'nun bakenti ve kalbi iin daha abuk, baarl ve anlaml hizmetlerde bulunaca. Dnyann tm altnlar ve tm imparatorluk emirleri bu adamlar bu kadar evkle almaya yneltemezdi..." "Evet, bunu anlayabiliyorum" dedi Attila ban sallayarak. "Bu artk bir angarya veya zorunlu hizmet deil, aksine eref uruna yrtlen bir mcadele..." "Doru! Konstantinos da ite bunu elde etmeye almt. Konstantinopolis'te yaayan insanlarn tm bunu biliyor, fakat bu onlar hi rahatsz etmiyor. Tam aksine, daha fazla moloz kaldrmak, daha fazla kule ina etmek, daha fazla duvar dierlerine balamak iin birbirleriyle yarp duruyorlar." "naat faaliyetlerinin durumu nedir?" diye sordu Attila. Sonra elini Castorius parmenine uzatt ve haritay Imperium Romanum' un ikinci bakentinin bir stun ve bu stunun dousunda oturan bir hkmdar figr ile iaretlendii yere kadar at. Roma askeri yollar anlalmaz bir ekilde ehri sembolize eden izimlerin ok ncesinde sona eriyordu. Aralarnda birer gnlk mesafe bulunan mansiones ve posta istasyonlarnn birer entikle belirtildii yol izgileri, Ceresonos ve Byzantini blgeleri arasnda anszn bitiveriyordu. "Mart ay sona ermeden kara tarafndaki surlar eskisinden ok daha iyi ve salam bir ekilde ykselmeye balamt" diye anlatyordu tacirler. Gzlerinde aknlk ve takdir dolu prltlar vard. "Pallas Athena bile bu duvar daha hzl ve salam olarak ina edemezdi..." Tacirlerin daha nce sunduklar hediyelere birka torba karabiber, mr ve az sk sk kapatlm bir salyangoz frfr iecii katmalarndan sonra, Attila onlarn gitmelerine izin verdi. 608

Attila tacirlerin kaan yurdundan yeteri kadar uzaklamalarn bekledikten sonra, yanndakilere dnerek yle dedi: "Duvarlar umduumdan daha ksa srede tamir etmiler! Fakat vaktiyle Roma'da grm olduum bir ey imdi iimize yarayabilir: Talarn arasndaki harcn henz kurumu olduunu sanmyorum. Duvarlarn bu zaaf en hzl atllarmzn iine yarayabilir!" "Yoksa oklarnla ve mzraklarnla yeni duvarn harcnn kurumasn salayabileceini mi dnyorsun?" "Hayr" dedi Attila. Yznde ince bir glmseme belirmiti. "Fakat her yerde yeni duvarlardaki harcn kurumasndan nce ehre saldracamz yayacaz ve insanlarn buna inanmasn salayacaz!" Mays balarnda, hadmlarn hl yar yarya yklm durumdaki saraylarda tekrar lenler ve cmbler tertiplemeye baladklar esnada, Byk Kaan'n byk olu lek Han tarafndan komuta edilen ilk Hun atl birlikleri Bosporus kysna ulamt. Ve harfiyen baba ile oulun uzun bir gece toplantsnda kararlatrdklar ekilde hareket ediyorlard. Be yz bozkr atls, ehre drt mil uzunluundaki ift sra kuzey surlar tarafndan yaklamlard. Son derece sakin davranyorlard - sanki gerekten de ehrin mparator Konstantin tarafndan tam yz yirmi bir yl nce Imperium Romanum'un resmi bakenti ilan edildii zamanda olduu kadar gl olup olmadn kefetmeye alr gibiydiler. Anszn hi beklenmedik ve garip bir ey oldu. Aslnda tam donanml okularn ve sava tecrbesine sahip lejyonerlerin beklemesi gereken burlarn ardnda, plak kollarn sallayarak barp aran birtakm adamlar belirdi. lek, zakkum ve lgn aalaryla kapl bir alln ardnda adamlarn durdurdu ve zel muhafz birliiyle birlikte 609

surlara doru ilerlemeye balad. Sirmium ve Tuna'ya uzanan byk ordu yoluna geldii zaman batya dnd. ehrin yeni surlar ve kaplar, on defa be atlnn nnde belirmiti. Birden Hunlar surlarn bu ksmnda barp aran adamlarn dierlerinden farkl ekilde giyinmi olduklarn fark ettiler. "Maviler ve Yeiller!" diye bard lek'in adamlarndan biri. "Yoksa ehri bu sirk kaknlar m savunacak?" "Ne olursa olsun hipodromun Yeil ve Mavi partilerinin taraftarlarnn surlar son derece hzl bir ekilde tamir ettiklerini unutmamalyz." "urada ne oluyor peki?" diye sordu lek'in yanndaki genlerden biri. Hunlar dikkatlerini ehrin ana kapsndaki burlarn birinin stndeki kavgaya verdiler. Bir grup adam birbirine girmi, kyasya dvyordu. lek dilini aklatt ve adamlaryla birlikte surlara biraz daha yaklat. Tam ok menziline girmilerdi ki, kavgann olduu burtan sklen byk bir ta iddetli bir gmbrtyle hendein hemen yanna dt. "Babam haklym!" diye haykrd lek. "Tm ruhlar ve cinler adna! Duvarlarn salam olmadn sylerken gerekten de haklym! uraya bakn! Neredeyse kendi kendine yklyor..." "ok stnkr yaplm. Sadece d grne nem vermiler" dedi adamlardan biri. "Biz de oklarmz yeil dallardan yapsaydk buna benzerdi herhalde..." "O halde unlarn surlarna doru kuvvetli bir rzgr fleyelim!" diye bard lek adamlarna. "Haydi, dierlerinin yanna dnyoruz! Romallar oklarmzn tadna baksn bakalm..." Birka dakika iinde Hunlar bir araya geldiler ve surlarn zerindeki adamlarn zerine ok yadrmaya baladlar. Ma-

610

vi ve Yeil hipodrom partilerinin taraftarlar olgun meyveler gibi yeni temizlenmi ve derinletirilmi hendein iine dklmeye balamlard. Bu arada duvardan kopan baka talar da onlarla birlikte aa dyordu. Her ey tpk son depremde olduu gibiydi. Yarallarn ve lmekte olanlarn lklar yklan burlarn ve kulelerin gmbrtsne karyordu. "Evet!" diye bard Hunlann bazlar. "te altn iinde yzen hadmlarn ve harem kadnlarnn gzel ve marur ehri, bizim kim olduumuzu anlyor! Yaknda daha da iyi anlayacak..." "Duuruuun!" diye bard tam o anda lek gr bir sesle. "Herkes geriye! Derhal! Kaann emri... Attillaaa'nn emri!" Hun atllarndan bir teki bile Konstantinopolis'in l ve yarallaryla temas etmemiti. "Adamlarnn sana bu kadar iyi itaat etmelerinden tr seni kutlarm" dedi Attila birka gn sonra lek ona olup bitenleri anlatrken. "Konstantinopolis'te tekrar salgn hastalklar ba gstermi. Duvarlar derhal tamir etme arzularnn bedelini ar dyorlar, nk souk k aylar boyunca kimse insan ve hayvan lleriyle ilgilenme gerei duymad. Fakat ilkbahar gnei havalar stmaya balar balamaz, k uykusuna dalm olan lm ve hastalk cinleri derhal ayaa kalktlar!" "ehrin bu gizli tehlike tarafndan tehdit edildiini biliyor muydun?" diye sordu lek hayret ve beeniyle. Attila evet anlamna ban sallad. "Bu bilgileri bir amandan da te bir varlk olan yal bir adama borluyuz!" "Bana vgler yadrmak yerine bir bardak st versen daha iyi olur" dedi o anda yurdun kapsndan ieri giren Aybars. "Az nce keim ld..."

611

Sonraki gnlerde Hunlarn Byk Kaan baml kavimlerin krallarn mttefik sfatyla bir araya toplad. Bu ekilde Cermen kavimlerinin aalk duygularndan kurtarp, an, eref ve gururla doldurmu oluyordu. Attila ne yaptn ok iyi biliyordu. Bu yeni dzenle elindeki en nemli kozlardan birisini kaybettiinin de gayet iyi farkndayd: Hun savalar bir kuaktan beri Roma lejyonerleri gibi belli kural ve kaideler iine skp kalmamalarndan tr, neredeyse insanst denilebilecek baarlara imza atmlard. Yldrm hzyla hcuma kalkarak dmanlarna ar darbeler vuruyor, sonra gene ayn hzla drt bir yana dalyor ve hi beklenmedik bir yerde tekrar saldrya geiyorlard. Drt ke, kare makas veya balta biiminde deil, ember dzeninde saldryorlard. Silahlar yayn esneklii ve okun delici gcyd. Saldr teknikleri ise vahi, karmak bir kaostu. Fakat onlar tanyan insanlar, bu kaosun iinde bile Yin ve Yang uyumunu grebilirlerdi... Oysa sadece yardmc birlikler olmaktan kp mttefik konumuna ykseltilmi yabanc kabileler, Hunlarn alkn olduklan bu dzende savaamayacaklar anlamna geliyordu. Moesia Eyaleti'ndeki Utu Nehri kysnda alelacele bir savunma hatt kurmaya alanlar da bunu anlamakta gecikmemilerdi. Romallar, uzun sre beklemelerine ramen, o ok korktuklar aknc birliklerini bir trl gremiyorlard. Bir sre sonra Hun kaannn kendilerine ne byk bir ftrsat sunduunu kavradlar. "nanlr gibi deil" dedi Roma kuvvetleri komutan Arnegiskulos. "Bize yz yllardr alkn olduumuz ekilde savama frsat veriyor!" "Senin yerinde olsam bu kadar emin olmazdm" dedi

612

danmanlarndan biri pheci bir tavrla. "Attila imdiye dek daima beklediimizin tam aksi ynde davrand." "Olabilir" dedi magister militae. "Fakat o bizim bunu bildiimizi biliyorsa, bizi tekrar artmak arzusuna kaplabilir..." Romallar, yeni kaann bu allmadk davrannn ne anlama geldiini kavrayabilmek iin, uykusuz geen uzun geceler boyunca tartp durdular. Nihayet Arnegiskulos daha fazla dnp tanmaya gerek grmeden, Hunlar ve Cermen mttefiklerini Imperium Romanum'un anna yarar bir ekilde karlamaya karar erdi. Attila'nn casusu olarak Roma ahrlarnda alan iki Sarmat klesinin Hun ordughna uurduklar haber de, ite bundan ibaretti...

613

25 Hadmlarn Komplosu

Kara Hunlann Byk Kaan olarak Attila'nn ilk byk meydan sava, iki kaplumbaa arasndaki bir sava kadar yava ve zor balad. Aralarnda kaak Hunlardan oluan birka hzl atl birliin de bulunduu ar silahl Roma lejyonlar, vahi sava lklar atan dev yapl Cermenlerin karsna kmlard. Ostrogotlar, Gepidler, Vandallar ve kavimlerinden ayrlm bir grup Vizigot, Hun kaannn yeni mttefikleri olarak deerlerini ispat etmek niyetindeydiler. Attila ilk saldr dalgasn idare etmeyi onlarn nderlerine brakt. ki ordu byk bir hnla birbirine girdi. iddetli ve kanl bir sava balamt. Taraflarn her ikisinin de ne geri ekilmeye, ne de dmanlarnn tmn kan damlayan kllarnn ucunda l olarak grmeden savaa son vermeye niyetleri vard. Karmaa o kadar bykt ki, Attila'nn yadrd emirler bile bir ie yaramaz olmutu. Hun savalar anszn geri dnp altklar ekilde oklarn frlatmak iin yeteri kadar hzlanacak hareket alanna sahip deillerdi. Sonunda Hunlar mttefikleriyle birlikte byk glklerle de olsa Romallar geri ekilmeye zorladlar. Fakat henz tam olarak malup edilememi olan Romallarn hayatta kalanlar, kendilerini Tuna Nehri ile Karadeniz kylar arasnda614

ki Scythia minor kalesine atmay baardlar. Konstantinopolis'e doru ilerleyebilmek iin Attila'nn Serdica zerinden dolamaktan baka bir imkn kalmamt. Fakat kalenin duvarlar arasna snm olan Dou Roma kuvvetleri, bu durumda da Hunlara her an arkadan veya yandan saldrabilecek bir tehdit unsuru olmaya devam ediyordu. Attila fkeden deliye dnmt. Bizzat kendisi tarafindan mttefik seviyesine kartlm Cermen kabilelerinin nderlerinin bitmez tkenmez isteklerinden ve tartmalarndan bkp usanmt. Kimsenin kendisine aktan itiraz etmedii, fakat yine de herkesin farkl bir dnceye sahip olduu bu sonu gelmez konumalarn birinde korkun bir fkeyle yle bir barmt ki, burun deliklerinden oluk gibi kan fkrmaya balamt. Olay duyulur duyulmaz Greka ieri girdi ve onu kaan yurduna gtrd. Bunu yapmadan evvel en az kendisi kadar gzel ve ssl cariyelerini dar gndermiti. Hun kaannn bu gece sadece kendisine ait olmasn istiyordu. "Ne byk sorunlarla boutuunu biliyorum" dedi ona. Greka, Attila'nn karsndaki minderlerin zerine oturmutu. Hem bir gen kz kadar taze ve cilveli, hem de ona soylu evlatlar armaan etmi olan olgun bir kadn kadar vakur davranmaya gayret ediyordu. "Bu tr eylerle bugne kadar hi ilgilenmemitin" dedi Attila. "Byk Kaan olarak uraman gereken kurallar ve meseleler hakknda gerekten de bilgi sahibi deilim" dedi Greka onu onaylayarak. "Fakat bizim kavmimizde ok uzun zamandan beri birtakm zellikle yaam ve lm zerinde karar vermitir." "Bana onlar sayabilir misin?' diye sordu Attila.

615

"Bunu elbette yapabilirim" diye karlk verdi Greka ince bir glmsemeyle. "Kavmimizin her bir yesi, gcmz nereden aldmz ok iyi bilir. zgrlk ve usuz bucaksz engin topraklar... dndmz, yaptmz ve hissettiimiz her eyde bizi birbirimize yaklatran bunlarn ta kendisidir. O zaman ok byk, en uzaktaki organlarnn sevin veya aclann bile hissedebilen, grkemli bir canlya benzeriz." "Bu imdi ne anlama geliyor?" "Her birimiz seninle birlikte ac ekiyoruz..." "Ben ac falan ekmiyorum!" diye kprd Attila. Baklar her zamankinden daha fazla kararmt. Fakat Greka bu gsteriden etkilenmedi. Attila'y ok uzun bir sredir tanyordu. "Kendine baml Cermen kavimlerinin krallarn ve prenslerini kendine mttefik yapmaktan dolay son derece piman olduunu biliyorum" dedi korkusuzca. "Utus kysndaki sava esnasnda verdiin kararlardan dolay da fkelisin. Ve her zamankinden daha sabrszsn, nk ok yava ilerliyoruz ve kaybettiimiz her gnde Konstantinopolis halknn surlarn bir ksmn daha tamir etmesinden, hendei birka adm daha geniletmesinden, hatta yklan i surlara nc bir duvar eklemesinden korkuyorsun..." "Kaann bakadnnn yurdunda baka arklar dinlemeyi umardm" dedi Attila kaba bir sesle. "Bu tr dncelere sahip olduumu da nereden kartyorsun?" "nk biliyorum" diye karlk verdi Greka ksaca. "Eer byle dncelere sahip olmasaydn, oullarmza senin neredeyse malup edilmi bir ordunun bir kaleye snmasna izin veren ilk Hun kaan olduunu sylemek zorunda kalrdm!" "Greka! Ne sylediinin farknda msn, kadn!" dedi Attila ve kuru bir sesle gld. "Depremin zerinden sadece 616

birka ay geti. Ne Romallar, ne Yunanlar, hatta ne Msrllar, ne ranllar, ne de inliler bu kadar ksa srede bylesine byk bir ehirde oluan hasar gideremezler!" Greka ban ne edi. "Seni ok iyi tanyorum" dedi yavaa. "Bu yzden de artk hedefine ulaamayacan kabul etmek zorunda kalacan zaman, gazabnn korkun olmasndan korkuyorum..." "Konstantinopolis benim olacak!" dedi Attila kenetli dilerinin arasndan slk alarcasna. "Biz ok glyz! Tecrbeli savalarmz, hzl atlarmz, baarl okularmz ve Romallardan daha fazla cesaretimiz var!" "Evet" dedi Greka sadece. "Onlarn da sadece korkulan var... Bir de yeni duvarlar..." Daha fazla konumasnn, Attila'nn da kalbinin en cra kelerinde sakl olan gerei daha fazla dile getirmenin iyi olmayacan biliyordu. Attila Greka'nn gerekiliini sevmiyordu ama ona ihtiyac vard. Bu nedenle de bakasn deil, sadece onu yanma artmt. Birka gn sonra ise Attila, Greka ile byle bir konumay asla yapmam olmay dileyecekti. Elbette ki kadnn hakk vard ve bu onu daha da fazla fkelendiriyordu. Her gn danmanlaryla birlikte Konstantinopolis surlarnn etrafnda uzun at gezilerine kyor ve her gn daha byk bir fkeyle geri dnyordu. Savalarnn gcnn yzyllar nce ina edilmi surlarn ve depremden sonra alelacele yaplm tamiratlarn stesinden gelmeyi baaramayacan daha ilk bakta anlamt. Attila'nn ordusu, Dou Roma'nn bakentinin bu yeni savunma gc karsnda rkmt. Hun kaan, Greka yla birlikte geirdii ve en kt, en batl dncelerinin bir ay-

617

na gibi yzne yansd o geceyi sk sk dnp duruyordu. O zaman gerei kabul etmek istememiti. Oysa Dou Roma'nn bakentini zapt edemeyecei gerei inkr edilemez bir ekilde karsnda duruyordu. Durumun daha da kt bir hal almasn acilen engellemesi gerekiyordu. Derhal... Hemen imdi... "Tm Cermen krallar yanma gelsin!" diye emretti. "Onlarla birlikte tm ordu komutanlar ile Dou ve Bat Roma eyaletlerinden gelen gzcleri de bekliyorum!!" Karlkl olarak ksa bir selamlama ve sayg sunma faslndan sonra, Attila kvrk bir yaydan frlayan sivri ulu oklara benzeyen kelimelerle, gelecek gnler ve haftalar iin ngrdklerini anlatmaya balad: "Konstantinopolis kuatmas bizi aylar boyunca, hatta btn bir yl oyalayabilir" dedi etrafnda toplanan Cermen soylularna. "Bu sre Cermen kan tayanlar iin ok uzun. Sizin bizden de sabrsz olduunuzu biliyorum. Baarya benden fazla ihtiyacnz var." Attila hor gren bir edayla glmseyerek etrafna baknd. Ksk gzleri kara birer inci gibi parlyordu. "Kararnz nedir?" diye bard sonra. "Adamlarnzn okyanuslar dolusu kanlarn feda ederek Konstantinopolis'i fethetmek ve bol ganimete mi kavumak istiyorsunuz? Yoksa depremin sizin iin olgunlatrd ekinlerin hasadn m yapmak istersiniz?" Onegesios inanamaz gzlerle Hun kaanna bakt. "Bunu gerekten de soruyor musun?" "Evet" diye karlk verdi Attila. "Burada esas olan kahramanlk ve cesaret ispat deil, avantaj ve dezavantaj hesabdr. Mttefikim olan kral ve prensleri uzun sredir tanyorum ve onlarn da benim gibi dneceklerine eminim..." Hakl olduunun ortaya kmas sadece birka dakika 618

srmt. Cermen krallar birbirleri ardnca Attila'nn huzuruna karak, Konstantinopolis kuatmas yerine deprem kua boyunca yaplacak bir yama seferine katlmay yelediklerini bildirdiler... Attila'nn aknclar, Roma lejyonlar gibi dzenli birlikler eklinde ilerlemiyorlard. Tam aksine bir kum frtnas gibi lkenin ilerine savruluyor, bir lav nehri gibi da yamalarndan aa akyor, slk alan oklanyla drt bir yandan hcum ediyorlard. Atlaryla ekili tarlalar iniyor, en kk bir direnii bile kllaryla yok ediyorlard. lerleyileri son derece sessizdi. Drtnala at srerlerken hayvanlarn nal seslerinden, kinemelerinden, zrhlarn ve kllarn akrtlarndan, bir de kurbanlarn ac dolu lklarndan baka ses iitilmiyordu. ehirler birbiri ardna dyordu. nce tane, sonra be, sonra yedi... ve nihayet yedi kere yedi, sonra da daha fazla. Daha nce Hun aknclar tarafndan asla yamalanmam olan manastrlar bu kez Hun-Cermen savalarnn "telafi" savanda tepeden trnaa soyuluyor, kiliseler yamalanyor, rahiplerin, rahibelerin ve aziz mezarlarnn hibiri affedilmiyordu. Cermen ordular, yamaladklar bu manastrlarda bol bol aziz kemiinden ve deersiz ikonalardan baka bir ey bulamayacaklarn, yava yava anlamaya balamlard. Fakirliin ne demek olduunu bilirlerdi. Yzyllar boyunca, hatta souk yznden terk etmek zorunda kaldklar orak anavatanlarnda, imdi yamaladklar bu yerlerden ok daha kt bir hayat srmlerdi. Fakat artk ilerinden pek ou ifte imparatorluun dev ve emsalsiz zenginliiyle yakndan tanmt. Gnein insanlara Scantinavia dan daha iyi davrand, kimsenin ayn anda hem yp hem terle-

619

mek zorunda kalmad, bol bol arap ve baldan tatl meyvenin bulunduu bu lkede, yeni bir alk ba gstermiti. Grne gre kendilerinden ve Hunlardan baka tm insanlarn sahip olduu, yeni yaamaya deer bir vatana duyulan alk... Bu byk ve belirsiz zlem, onlar devaml daha ileriye gitmeye zorlam, sonra da anszn baarszlk, kskanlk ve Attila'nn Konstantinopolis kuatmasn kaldrma yolunda verdii emrin yaratt hayal krklyla birlemiti. Kendilerinden baka dier Cermen kavimleri hedeflerine ulamlard. imdi onlar da amaszca zaman geirdikleri yllarn acsn karmak istiyorlard ve bu duygu onlar deliye dndrmt. Attila, savalarnn katliamlarn bir fermanla yasaklamay, bu na kadar asla aklna getirmemiti. Bu kez Cer-menlerde bunu yapmak zorundayd, ne var ki artk her ey iin ok ge kalnmt! Hunlarn Byk Kaan, bunu yapt takdirde ok byk bir direnile karlaacan biliyordu. Mttefiklerini artk kendisine itaat etmeye zorlayamazd. Bunu yapmak istedii takdirde bu ganimet savan derhal durdurmak ve eski hkmdarlk iddiasn yeniden kabul ettirmek zorunda kalacakt. Attila, bunu yapmak iin yeterli kudrete henz sahip olmadn, igdsel olarak hissediyordu. Uldz'n bana neler geldiini asla unutmayacana dair kendisine sz vermiti. Talihi Ak Uldz Han, szlerinin gcne ok fazla gvendii iin, tm kudretine ramen mahvolup gitmiti... "Belki yerine getirmen gereken bir ey iin asla sz verme! Uygulatabileceinden kesinlikle emin olmadn bir emri de kesinlikle verme - hem de her ne konuda olursa olsun!" Attila, Aybars'n saysz kere tekrarlad bu uyarlar ha620

trlaynca glmsedi. Amcasnn kendisine rettikleri arasnda, en byk nemi bu cmleler tayordu. "Aalarda bu kadar bol miktarda olgun meyvenin bulunmas inanlr gibi deil!" dedi Onegesios bir akam. Hun atllarnn her iki, gnde bir "akkar!" naralar eliinde oklarn o gne dek dokunmadklar bir ehrin duvarlarnn zerinden ieri yadrmalarna, iin geri kalan ksmn da Cermen mttefiklerinin ar kuatma makinelerine, kobalarna ve uzun kllarna brakmalarna almlard. "Trakya seferinin son derece baarl getiini sylemek daha imdiden mmkn" dedi Onegesios. "Yzden fazla ehri zaptettik ve Konstantinopolis korkudan tir tir titriyor!" "Hristiyan rahipleri ve keileri dahi arkalarna bile bakmadan Kuds'e kayorlar" diye gld Edekon. "Fakat imparatorluk snrlar iinde yaayan Yunanlar kendilerini nasl savunacaklarn biliyorlar" dedi Attila. "Evet" dedi Odekon onu onaylayarak. "Neredeyse hibir ehir kendi kendine teslim olmuyor, bu yzden de bo yere bir sr kan dklyor..." "Oysa o gln ziynetlerine ve altn halarna bu kadar bal olmasalard" dedi Attila ban sallayarak, "kim bilir ka hayatta kalabilirdi..." "Her eye ramen gnll olarak sana gelenler de var" dedi Odekon ve kar tarafta oturan Orestes'e bakt. Gen Romal alr kapanr bir masann banda oturuyor ve nne serdii byk bir parmen haritann zerine evkle Hunlarn getii blgeleri iaretliyordu. Orestes, Tatulus adndaki Saval byk bir toprak sahibinin oluydu. Bu adam uzun sredir Roma, Konstantinopolis ve yerel ynetimlerin iinde bulunduklar ahlaksal kntden ve rvetilikten ikyet ediyordu. Orestes, Konstantinopolis hipodromunda 621

araba srcl yapyordu ve mparator Theodosios Il.'nin offcium'unda ktiplik eitimi grmt. Konstantinopolis kuatmasndan sonra o ve babas bir mddet orduyla beraber ilerlemiti. Gen adam bir enlik esnasnda tm cesaretini toplam ve bir frsatn bularak Attila'ya yeni bir ktibe ihtiya duyup duymadn sormutu. "Harita okumay biliyor musun?" diye sormutu Attila ona tm grltnn arasndan sesini duyurabilmek iin bararak. Gen ve yakkl adam onun bu sorusunu evet diye cevaplaynca, Attila, Castorius'un haritasnn getirilmesini emretmiti. "Tam bir saat vaktin var" demiti ona Attila. "Bu zaman sonunda bana Singidunum'un Tuna'nn kaynandan ne kadar uzakta bulunduunu ve bir Roma lejyonunun gzel havada bu yolu ka gnde alabileceini syleyebilirsen, yanmda kalabilirsin! Aksi takdirde bana her yl elli at vereceksin! Baban, sen ve gelecekte kz safrasndan baka bir eyle yazmay becerebilecek bir olun olursa, o da!" Babasnn da bu olduka riskli anlamay onaylamas zerine Orestes derhal ie koyuldu. Yaklak yarm saat sonra Kara Hunlarn Byk Kaan'nn yeni bir Romal ktibi olmutu... Yaln dalarn ve sonsuz vadilerin arasnda yryen uzun Hun-Cermen ordusu, nlerine kan tara kasabalarnda ve da kylerinde hayvanlardan ve hayvansal rnlerden baka yamalayacak bir ey bulamayacan yava yava anlyordu. Bu nedenle de savalarn ilgisi nehir geitlerindeki Yunan tacirlerinin kamplarna ve Dou Roma senatrlerinin topraklarnda kurulan pazar yerlerine ynelmiti. Kendilerini fazla uratrmayan kilise ve manastrlar yamalamaktan da olduka holanyordu. Anlaysz birka keile yaplan

622

kk kavgalardan ve inat rahibelerin sebep olduu yaralamalardan baka neredeyse hibir olay meydana gelmiyordu. "Roma'daki yeni samalklar haber aldnz m?" diye sordu Attila bir akam. Dierleri hayr anlamnda balarn salladlar. "O halde benden duymu olun: Kendisini Papa olarak adlandran Leo ismindeki o adam, kilisesinin dmanlarnn idam edilmesini talep etmi! Bir dnsenize, ben de bizim iin kutsal olan eylere inanmayanlar iin benzer bir emir verseydim, kim bilir neler olurdu..." Attila bir sre sustuktan sonra konumaya devam etti: "Ne kadar gariptir ki Roma piskoposu bu szlerle bizi deil, aksine Cermenleri, Romallar, subaylar ve senatrleri kastediyor!" "Anlamay asla baaramayacam o kadar ok ey oluyor ki..." diye iini ekti lek. "Sadece sen deil, olum!" dedi Attila. "Tm ruhlar ve cinler adna! Sadece sen deil..." Mteakip haftalar boyunca kendilerine yeni bir otlak arayan byk bir hayvan srs gibi plansz, fakat kararl bir ekilde ilerlemeye devam ettiler. Karlarna kan Aziz Alexander kilisesini yamaladlar ve kuaklar boyunca itinayla muhafaza edilmi olan hazinelere el koydular. Hunlarn bu kilisenin yaknlarna daha nce de gelmi olmalarna ramen, imdiye kadar byle bir ey asla gereklememiti... Attila, antik an en nl da geidi olan Thermopy-len'e kadar ulamt. Kalidromon Dalar'nn kuzey eteklerindeki bu yer, askeri birliklerin Orta Yunanistan'a gemesine elverili tek geitti. Yaz sonu bilanosu ile Hunlar ve mttefikleri iin gz kamatrc, Phillippopois ile Bosporus arasndaki Dou Roma blgeleri iin de ayn derecede korkuntu.

623

"Buralarn tekrar eski zenginliklerine kavuabilmeleri olduka uzun bir zaman alacak" dedi Attila'nn ktibi Orestes. Gemi aylara dair tm rapor ve belgeleri itinayla hazrlamt. "Belki de bir daha asla..." "Daha ne istiyorsun?" diye sordu Attila. "Savalarn neredeyse tmnn istei kolay ve bol ganimet elde etmekti! Ben de tm dnyaya nelere kadir olduumuzu gsterdim! Yoksa Avrupa'nn gneydou kesini imdiye dek grlmemi bir sratle ele geirdiimizi dnmyor musun? Hem de bu dalk araziye hi alkn olmamamza ramen! Pek ok noktada Mare nternum ve Marmara Denizi'ne ulatk. stelik bir tek Dou Roma lejyoneri bile atlarmzn Heraklia'dan Arkadianopolis'e uzanan yol zerine iemelerine ses karmaya cesaret edemedi!" "Doru, Chersonessos'taki kk sava dnda Konstantinopolis lejyonlar yle byk bir cesaret rnei sergilemediler." Attila gld. lk birliklerinin Gallipoli ile Sestus arasna ulamalar ve bir hamlede Athyras' zaptetmeleri srasnda atlan lklar hl zevkle hatrlyordu. Buna ramen Attila Konstantinopolis zerine yrmekten srarla kanmt. Fakat onu buna zorlayan ne orduda ba gsteren ufak tefek salgnlar, ne de Hristiyanlarn lanetleriydi. Attila sadece amann uyarlarn gz nnde bulunduruyordu. lk sonbahar sisleriyle birlikte o zamana dek dokunulmam olan son kylerin yamalanmas da sona erdi. Attila'nn ilk byk sava tek tek Hun birliklerinin koordine edilmemi aknlaryla balam ve Hunlarn imdiye dek grd en byk zaferle sonulanmt. "Artk byk bir gcn hkmdarsn" dedi Onegesios

624

kaan yurdunun nnde yaklm olan atein etrafnda otururlarken. lek'in leden sonra bir tek okla ldrd bir geyii kzartp yiyorlard. "Daha nce neydim ki?" diye sordu Attila ve bayla nndeki altn tepsinin iine konmu olan kzartmadan bir dilim kesti. Kendi nnde her zamanki gibi etraf oluklu tahta bir tabak vard. "Sava balad zaman Attila'nn itibar ok bykt" dedi Onegesios. "Fakat bu itibar her geen gn daha da g kazand, nk yaz boyunca kazanlan zaferler sadece ve sadece sana aitti!" "Ben de karmda byk ve gl bir kaan gryorum" dedi Aybars sakin, fakat gereinden fazla alak bir sesle. "Belki de biz Hunlarn bugne dek sahip olduu en byk kaan! Hakimiyet alann Kehribar Denizi'nden Kafkaslara kadar uzanyor, kardeim Muncuk'un olu... Ve bu topraklarn kontrolnn giderek daha zorlaacan da biliyorum! Fakat bildiim baka bir ey daha var ki, bundan sonra emirlerine ve szlerine kimse ne kar kabilir, ne de phe duyabilir. Ben de dierleri gibi sana itaat edeceim... kaanm olarak, Hun ordularnn komutan olarak, mttefik kavimlerin ba yargc olarak... ta ki lene dek!" Aybars szlerini sayg dolu, hafif bir cvldama ile bitirdi. Ayn anda da atein etrafndaki adamlar sevin ve coku dolu lklar atarak ayaa frladlar. Mttefik kavimlerin krallar ve prensleri, tm komutanlar, Attila'nn danmanlar ve oullar baklarn ve kllarn ekmi, ellerindeki altn kadehleri birbirine tokuturarak kaanlarnn nderliindeki byk gnlerin erefine iiyorlard. Bu akamn ertesi gn Konstantinopolis'den gelen heyetle uzun sredir yaplmas beklenen grmeler balad. Attila

625

grmeleri zellikle geciktirmiti, nk onlarla anlama imzalamaya istekli olduu yolunda bir izlenim uyandrmay hi mi hi istemiyordu. Uzun sredir Hunlarn acilen yeni bir pazar yerine ihtiya duyduklarnn farkndayd. Artk gebe kavimler iin de gnlk hayatn bir paras haline gelmi olan mallar, ancak tarafsz ve her kesim iin gvenli olarak kabul edilen bir noktada temin edilebilirdi. Hunlarn tahla, araba, imparatorluk topraklarnda retilen eitli kullanm eyalarna ihtiyalar vard. Yaamsal bir nemi olmayan, fakat hayat eitli alardan kolaylatran egzotik lks maddelerine olan talep de olduka fazlayd. Kendileri ise hayvanlarn, elde ettikleri hayvansal rnleri ve klelerini sata arz ediyorlard. Hunlarn Byk Kaan, bar grmelerini eskiden de tand ve bu arada Imperium Romanum'un dou kesiminin magister militum praesentalis'i olan Anatolios'la yapmay kabul etmiti. Anatolios'un yannda geen aylar boyunca Roma lejyonlarnn ve yardmc kuvvetlerinin yz karas haline gelmi olan Trakya kuvvetlerinin ask suratl ve fkeli komutan Theodulos da vard. Her iki taraf Got Vigila'y resmi tercman olarak kabul etmiti ve grmeler Attila'nn gen Romal ktibi Orestes tarafndan kaleme alnyordu... Anatolios'un grmeleri son derece baarl srdrmesine ramen, Hun kaannn herhangi bir talebini geri evirmesi mmkn olmamt. Biriken vergi tutar olan bin kilo altn, bir kerede denecekti. Ertesi gn kaan yurdunda anlama metninin imzalanmas esnasnda da durumda bir deiiklik olmamt. "O halde grmelerimizin sonucunu ksaca bir toparlamak istiyorum" dedi Orestes. "Bu andan itibaren Dou Roma her yl bize bin elli kilo altn verecek! Herkesin bildii gi626

bi bu mebla Margus Anlamas'nda kararlatrlandan biraz daha yksek." "zninle bunu o meblan iki kat olduunu sylemek istiyorum" dedi Theodulos fkeli bir sesle. Fakat Anatolios derhal elini kaldrd ve glmsedi: "Korkmana gerek yok. Bu para senin cebinden kmayacak." "Elim kl tuttuu mddete, imparatorluun kaybedecei her Solido benim iin bir servet demektir!" "Merak etme" diye ekledi Onegesios. "Nasl olsa bu parann byk bir ksm ksa zamanda hazinenize geri dnecek. .." "Eritip baka ilerde kullanmadnz ksm!" "Ne yapalm... Hunlar zerlerinde Roma imparatorlarnn resimlerinin bulunduu paralardan hi holanmyorlar!" dedi Orestes cesaretle. "te yandan artlarmz sana byk glklerle kabul ettirdiimizi imparatorunuza bildireceimizi de bilmelisin" dedi Onegesios alayc bir tavrla. "Fakat imdi iimize geri dnelim... Gemi yllardan kalan vergi borlarnz derhal demeniz gerekiyor. Bu konuda elimizin kolumuzun bal olduunu bilmelisin, nk Attila'nn kesin emri var. Hem de borcunuzu imdi kararlatrdmz mebladan demenizi istiyor!" "Ama bu nasl olur! Gemi yllardan kalan borcumuzu talep etmeniz konusunda hakl olduunuzu kabul etsek bile, eskisine gre ok fazla istiyorsunuz!" "Trakya ordularnn malup komutan! Yoksa Hun kaan Attila'ya, muzaffer bir komutann nasl taleplerde bulunabileceini mi retmek istiyorsun?" "Elbette ki hayr! Fakat bu..." "Elbette kabul edeceimiz makul bir talep" dedi Anatolios. "Dou Roma hazine sandklarnda bulunan altnlarn 627

drt bin kilosu u andan itibaren size ait. Yeni fetihlerde bulunmak yerine anlama yoluna giderek ok daha kolay bir ekilde altn elde etmeyi bu kadar iyi baard iin kaannza tebriklerimi iletin." "Bu benim iin bir zevk olacak." Theodolus fkeyle homurdanmaya devam ederken, grmelerin iki szcs birbirlerine baktlar. Her ikisi de ehrin denizden yaplacak bir kuatmas hakknda tek kelime dahi etmemiti. Hun ordusunun bunu baarmas imknszd. te yandan her ikisi de bu anlamann sonsuza dek kalc olmadn biliyordu. Bir taraf nasl daha fazla altn elde edebilecei, dier taraf da Dou Roma'nn elinden kanlar nasl geri alabilecei hususunda kafa yoruyordu. "Bazen daha fazlasn kazanabilmek iin bir miktar altn feda etmek gerekebilir" dedi Bizans'tan gelen adam. Hkmdarlarnn temsilcileri sessizce birbirlerine baktlar. Fakat baklarnda nefret deil, sadece dierinin yeteneklerine duyulan sayg ve takdir vard. Grmelerin en tehlikeli ksmna ise altn ve vergi hususlarnda yaplan anlamalardan sonra geildi. Attila, Dou Roma'nn Tuna'nn gneyinde bulunan "Pannonia'dan Novae'ye kadar be gnlk at yolculuu uzunluunda" bir toprak eridini kendisine brakmasn istiyordu. "Oras zaten iinize yaramyor" dedi Attila. "O snr blgesinin gerek iinde, gerek dousunda ve batsnda bulunan ehirlerin birou daha imdiden birer ta ynna dnm durumda. Mesela Naissos - oktan terk edilmi. Ya da Serdica - daha imdiden bir harabeye dnm." "Sizin ehirlerden holanmadnz biliyorum" dedi Anatolios baarl bir ekilde cevap vererek. "Fakat ehirlerin de bir Roma icad olduunu dnyorsanz, yanlyor628

sunuz. Pek ounun kaleler ve garnizonlar etrafnda kurulduu doru, fakat onlar insan eliyle yok etmek imknsz. Gnn birinde insanlarn yollar tekrar oraya dt zaman, sonbaharda sararp ilkbaharda yeeren otlar misali yeniden canlanacaklardr." "nsanlarn yola devam edip yeni yerler kefetmek yerine, ykntlarn arasnda oturmalarn tercih edeceklerini mi sylemek istiyorsun?" "Aynen yle" diye karlk verdi Anatolios. "Yerlerini yurtlarn brakp kaan insanlar, yava yava geriye dnmeye balyorlar. iftiler sizin gibi hareketli insanlar deildir. Her yerde ve tm zamanlarda olduu gibi, burada da topraklarna sk skya yapm durumdalar. Onlar kovaladnz zaman yanlarna tayabildikleri kadar eya alp ormana saklanyorlar, frtna diner dinmez de mmkn oluu kadar abuk topraklarna geri dnyorlar. Siz yz yllar nce yurdunuzu terk etmek zorunda kaldnz ve hl yenisini bulamadnz iin, byle bir duyguya yabanc olmalsnz. Fakat bu var olan gerei deitirmez." "Sizden talep ettiim o snr blgesinde bundan byle ne bir kyl yaayacak, ne de Romal bir oban kpei!" "Greceiz" dedi Anatolios. Attila'nn o blgede yaayan kyllere veya obanlara bir garezi olmadn biliyordu. Hatta oradaki ehirler, kyler, pazar yerleri, da sralar veya nehir geitleri bile onlar iin nemli deildi. Hunlar, hayvanlar iin yeni bir otlaa ihtiya duymuyorlard. Attila nadiren de olsa o blgede avlanmaya gidiyordu, fakat hkm srd blgelerde ok daha zengin av sahalar vard. Halen kimsenin oturmad o ie yaramaz snr blgesini istemesinin tek sebebi, Dou Romann bakenti Konstantinopolis'e, neredeyse burnunun dibinde denilebilecek kadar yaklamakt. Ve tm bu bar grmeleri boyunca bir kez olsun telaffuz edilmeyen bir kelime daha vard: Limes. 629

Attila'nn sava deil, fakat anlama yoluyla ortadan kaldrmak istedii hattn ismiydi bu. Tuna Limes'i almaz deil, fakat olduka can skcyd. Kn nehir donduu zaman tekneleri suya indirmek mmkn olmuyordu ve bunu baardklar zaman da, snr karakollarn tekil eden kalelerde-ki askerlerden gei izni alabilmeleri iin olduka fazla miktarda kan dkmeleri gerekiyordu. Attila, Imperium Roma-num tarafndan yzyllarla ifade edilebilecek bir zaman diliminde kurulmu olan bu hattn, tm zaaflarna ramen Dou Roma'nn daha gneyde kuraca yeni bir hattan kyas kabul etmeyecek ekilde gl olduunu biliyordu. Attila'nn istedikleri o kadar fazla olmutu ki, grne gre artk Aybars'n uyarlarna bile kulak asmyordu. Dou Roma elileri dinlenmek ve kendi aralarnda tartmak zere adrlarna ekildikleri zaman, sesinde belli belirsiz bir kkrdamayla Orestes'in kulana fsldad: "Elbette ki taleplerim kabul edilemez nitelikte!" "Ben de kaygan bir zeminde hareket ettiini sanyordum..." "Ben Uldz mym?" diye karlk verdi Attila ve neeyle gld. "Hayr, tek bilmek istediim, Konstantinopolis imparatorunun boynuna dolanan bu ilmekten kendisini nasl kurtaraca... belki bu konuda sana da ihtiyacm olacak..." Orestes soru dolu baklarn ona evirdi, fakat Attila hayr anlamnda elini sallad. "Sonra" dedi sadece. Dou Roma generallerinin Hun ordughndan ayrlmalarnn zerinden daha bir hafta bile gememiti ki, Attila sabrszlanmaya balad. Kaaklarn geri gnderilmesini talep etmek zere Konstantinopolis'e derhal yeni bir eli heyeti gndermeye karar verdi. Bu heyet sekiz hafta sonra geri dnd. Bizansllar onlar son derece iyi karlam, birbirin630

den deerli hediyelere bomu, sonra da topraklarnda herhangi bir kaak bulunmad hususunda onlara garanti vermilerdi. Attila onlarn szlerinin tek kelimesine bile inanmad iin, Dou Romallara derhal ikinci bir eli heyeti gndermeye karar verdi. Bu heyet de ilki kadar abuk ve deerli hediyelere boulmu olarak geri dnd. Dou Romallarn bu eli akl Attila'nn son derece houna gitmiti, nk onlarn bar anlamasn bozmakla sulanmaktan korktuklar iin byle davrandklarn ok iyi biliyordu. Hunlar artk durup dinlenmeden Dou Roma bakentine yeni heyetler gnderebilmenin are ve bahanelerini aramaya balamlard. Hatta bu durum Attila'nn Logadesleri arasnda yeni ve heyecanl bir oyun domasna neden olmutu. lk iki heyeti ksa zamanda nc, drdnc ve beinci heyetler izledi. Romallar Hunlarn tm isteklerine bir hkmdarn sadk tebaas gibi boyun ediler ve sz dinlediler. Attila'nn casuslar ile uzun yollar ap gelen tacirler, bu arada ranl Parthlarn yeni bir Dou Roma seferine kmak zere silahlandklarn, Vandallarn ise Sadece Sicilya kylarna deil, Mare nternum kylarndaki baz Dou Roma limanlarna da dehet saldklarn haber veriyorlard. Ostrogotlar ise Attila'ya Anatolia'nin gneyinde yaayan sauria kavminin yeniden yamalama faaliyetlerine baladn, Sarazanlarn ise imparatorluun dou blmndeki eski Yunan limanlarna giderek daha sk aralklarla aknlar dzenlediklerini bildirmilerdi. Bunlarn dnda gneydeki Etiyopya kavimleri de sava hazrlklar iindeydiler. Tm bu gelimeler Attila iin olduka memnuniyet vericiydi; nk Dou Roma imparatoru hl gzden dm olan komutannn yerine bir yenisini koyamamt ve hadmlar da bu zaman zarfnda para karlnda Hunlardan bar 631

satn almaya alyorlard. Attila da "hediyeler karlnda bar" olarak adlandrlabilecek bu oyuna memnuniyetle itirak ediyordu, ta ki eski bir talebi yeniden kendisi iin nem kazanana dek. "Pekl, imdi sra sende" dedi Attila havalar serinlemeye balad zaman Orestes'e. "Skir kral Edekon'la birlikte, resmen onun yardmcs olarak Konstantinopolis'e gideceksin..." "Skir kral m? Olacak ey mi bu?" diye itiraz etti Orestes. Attila bu iki adamn birbirlerinden hi holanmadklarn ve birbirlerinden mmkn olduu kadar uzak durmaya altklarn gayet iyi biliyordu. kisini ortak bir heyette grevlendirmek istemesinin sebebi de buydu zaten. "Ama o her eye ramen Hun kaannn zel muhafz ktasnn komutan" dedi Attila byk altndan glmseyerek. "Fakat Edekon Dou Roma iin senden, hatta benden de ok daha nemli! Skirlerin bir Dou Cermen kavmi olduklarn unutma! Ve Romallar onun gerekte bir Hun olduunu bilmiyorlar..." Orestes'in Konstantinopolis ve Edekon'a kar nasl bir tutum iinde olmas gerektii hususunda uzun uzun grtler. "Kendi gzlerinin benim gzlerim olduunu ve kendi kulaklarnn benim kulaklarm olduunu farz ederek, benim iin mmkn olduu kadar fazla ey duymal ve grmelisin!" dedi Attila son olarak. "Fakat Edekon'a da gvendiimi asla unutma! Resmi greviniz, barn bu ekliyle srmesini arzu ettikleri takdirde, Dou Roma'nn tm kaaklar ve tutsaklar bize derhal ve koulsuz olarak teslim etmelerini salamak. Geri dndkten sonra bana ayrntl birer rapor vermeniz, benim iin daha nemli! Grdnz ve duyduunuz her eyi bilmek istiyorum, anlald m?"

632

Orestes, Hunlarn Byk Kaan Attila'nn gzlerine uzun uzun bakt. Yanndan ayrld zaman, Attila ona gvenebileceini biliyordu. Edekon, Orestes'in eliinde olmak zere, yeni bir heyetle birlikte Konstantinopolis'e doru yola koyuldu. Dou Roma bakentine ulamalarndan hemen sonra, Skir kral imparatordan bir randevu talep etti. Aslnda kendilerini bir haftalk bir bekleme sresine gre ayarlamlard, fakat hemen ayn gnn leden sonras onlara imparatorun kendilerini ertesi gn kabul edecei bildirildi. Edekon, huzura kabul edildikten sonra, Attila'nn kaaklarn hl iade edilmemi olmalarndan yaknd mektubunu imparatora teslim etti. Hun kaan, kaaklarn derhal teslim edilmemeleri durumunda, yeni bir sava tehdidinde bulunuyordu. Ayn ey Dou Romallarn Hunlar tarafndan fethedilen topraklar ekip bimeleri durumunda da geerliydi. Sz konusu olan yer, "be gnlk at yolculuu uzunluundaki toprak eridiydi. Attila bunun tesinde byk liyria pazarnn artk Tuna kysnda deil, Naissos'ta kurulmasn da talep ediyordu. Attila tarafndan ele geirildikten sonra yerle bir edilen bu ehir, Tuna'nn gneyinde bulunuyordu. En son anlamada da Hun ve Dou Roma hakimiyet alanlar arasndaki yeni snr ehri olarak belirlenmiti. Havada kalan baz konular akla kavuturmak iin de Attila kendisine saygn kiilerden oluan bir heyet gnderilmesini istiyordu. Kendisi de iyi durumdaki bir Roma yolunun zerinde bulunan Serdica ehrine kadar ilerleyerek bu heyeti bekleyecekti. Attila'nn mektubunun imparator tarafndan okunmasndan sonra, Edekon msaade isteyerek yapt szl eklemeleri kelimesi kelimesine tercme eden Vigilas'la birlikte huzurdan ayrld. 633

Dou Roma imparatorunun kabulnden sonra yksek mevkii sahibi memurlardan biri olan Chrysaphios, onlar sarayn baka bir ksmnda kabul etmekten onur duyacan bildirdi. Edekon ve Vigilas bu daveti iyi bir iaret olarak yorumlamlard, nk bu hadmn sarayn en gl kiisi olarak kabul edildiini biliyorlard, iki adam, aknlk iinde etraflarna bakarak, sarayn uzun koridorlarnda ilerlemeye baladlar. Daha nce byle bir ihtiama asla tank olmamlard. Ksa bir sre nce yaanan depremin izlerini hibir yerde grmek mmkn deildi. Hl tam anlamyla onarlamam baz yerler ise tavandan aa sarkan ar ipek perdeler ve duvar hallaryla baarl bir ekilde kapatlmt. Hadmba onlar etraf duvarlarla evrili ve bir dizi ince stunla sslenmi bahesinin serin ve glgelik bir ksmnda kabul etti. Misafirleri iin arap ve kk tatl pastalar hazrlatmt. Yar plak gen kzlar kadehlere arap dolduruyor ve altn kaplarda meyve sunuyor, grkemli bahenin dier bir kesinde bulunan mzisyenlerin alglarndan yumuak nameler dklyordu. Aradan bir sre getikten sonra Vigilas, Hadmba Chrysaphios'a, Edekon'un sarayn grkem ve ihtiam karsnda duyduu hayranl belirtmek iin kulland szleri tercme etmeye balad. "Siz Hunlarn tatan yaplm binalara pek deer vermediinizi sanrdm" dedi hadm dudaklarnda ince bir glmsemeyle. Bu glmseme ile gizlemek istedii heyecan ve gerginlik Edekon'un gznden kamamt. Fakat Skir kral bunu ehirlilerin ne anlama geldii belli olmayan jestlerinden biri olarak yorumlayp, zerinde durmamt. "Anladm kadaryla burada grdklerin houna gidiyor" dedi Chrysaphios dikkatle. Edekon kalarn kaldrd ve hzl hareketlerle ban sallad. 634

"Evet, hem de nasl! Buradakine benzer bir ihtiam daha nce hibir yerde grmedim!" "Sen de buna benzer bir saraya sahip olmay ister miydin?" diye sordu Dou Roma hiyerarisinde yeri imparatordan sonra gelen adam. Bu soruyu eski bir dosta yaplan bir aka edasyla sormutu. "Bu ne biim soru!" diye karlk verdi Edekon glerek. "Gereken paray bana hediye edecek olursan, elbette ki ben de seve seve ayn grkemde bir saray ina ettiririm." "Bir saray... lks ve zevk iinde bir yaam iin bir servet..." dedi hadm. "stersen bunlarn ikisine de sahip olabilirsin!" Hadmba yumuak bir hareketle masaya doru eilerek tatl pastalardan birine uzand. Dudaklarnda hl o ince glmseme vard. Tam o esnada ayn eyi yapmaya yeltenmi olan Edekon ise bir an iin olduu yerde donup kald. Sonra ban sallad ve grltl bir kahkaha att. "Bunlara asla sahip olamayacam sen de en az benim kadar iyi biliyorsun!" "Yanlyorsun, Edekon!" dedi Chrysaphios. "Tek yapman gereken Hunlar terk edip bizim yanmza gelmek..." "Bunlar hi ho olmayan akalar" dedi Edekon elini sallayarak. "Benim mevkiimde bulunan hibir Hun'un, kaann izni olmadan aranzda yaayamayacan sen de biliyorsun. Ne de olsa ben herhangi biri deil, dnyann en gl adamnn danmanlanndan ve en yakn adamlarndan biriyim." "Elbette, elbette, bunu gayet iyi biliyorum" dedi Chrysaphios ve bir kez daha glmsedi. "Hatta senin Attila Kaan'n yanna sorgusuz sualsiz girebildiini bile dnyorum." "yle" dedi Edekon. "Hatta ben kaann ve ailesinin gnlk yaamna dahil olan pek az saydaki sekin soyludan biriyim. 635

Fakat ltfen bana syler misin, tm bunlar neden bilmek istiyorsun?" "nk sana kesinlikle aramzda kalmas gereken bir ey sylemek istiyorum" dedi Dou Roma imparatorunun ba yardmcs. "Sana hepimiz iin, zellikle de senin iin byk neme sahip olan bir teklifte bulunmak istiyorum." "yle mi? Neymi bu teklif?" "Yava, yava, yava" dedi Chrysaphios yznde yapmack bir dehet ifadesiyle. "Bu kadar abuk olmaz! Sen Hun kaannn elisisin... Birlikte bir kadeh arap imemiz henz hibir ey iin yeterli deil. nce birbirimizi tanmamz ve birbirimize gvenmemiz gerekiyor. Yoksa sen..." Chrysaphios'un dudaklarnda yine o ince glmseme belirdi, "... yoksa sen byle bir olaya hazr msn?" "Gerekten de sylediin kadar nemliyse..." "Seninle konuacaklarm hem senin, hem de benim halkmn kaderini olumlu bir ekilde deitirebilir!" "O halde ne syleyeceini hemen duymak istiyorum!" "Son szm syleyene dek susacana yemin eder misin?" "Yemin ederim." "Teklifimi kabul etmesen bile konutuklarmz kimseye anlatmayacana yemin eder misin?" "Buna da yemin ederim." "Pekl, akll dostum. Umarm senin dier elilerden farkl bir adam olduun yolundaki ngrm yanl kmaz." Edekon keyifle glmsedi. Hadjmbann trl vaatlerle kendisine yaklamak istediini elbette ki anlamt. Fakat bu vaatlerin devamn duymaya da can atyordu. "Bu konuyu sakin bir yerde konumalyz" dedi Chrysaphios. "Mahzenimdeki en iyi arabn eliinde bir eyler attrmaya ne dersin?" 636

"Kulaa pek ho geliyor" diye karlk verdi Edekon. "O halde bu akam yalnz olarak bana gel. Orestes'i ve heyetin dier yelerini sakn beraberinde getirme!" "Bu hi de kolay olmayacak. Onlardan ayr, yalnz bir akam geirmek istediimi nasl aklayacam?" "Benim sana bizden nasl daha fazla altn kopartabileceinize dair birka gizli t vereceimi, sonu olarak benim kurnaz bir hadmdan baka bir ey olmadm syle! Bu gerek onlar hem ikna eder, hem de memnun olmalarn salar." Adamlar birbirlerine bakarak gltler. "Sana yapacam teklif tehlikeli olmak bir yana dursun, senin ve benim amdan son derece kazanl ve yararl olacak! Bu hususta seni temin ederim." Adamlar ayn anda ayaa kalktlar. Sonra da grlmedik bir ey oldu: Edekon ve Chrysaphios, Romallar gibi kollarnn alt ksmlarn yakalayarak selamlamak yerine, greiler gibi birbirlerini skca omuzlarndan kavrayarak uzun uzun birbirlerine baktlar... Hemen ayn gnn akam Edekon bir yandan daha nce tatmad lezzetli yemekleri itahla attryor, bir yandan bal kadar tatl arab vcudunun her zerresinde hissediyor, bir yandan da sana ve soluna uzanm olan kzlarn kendisini yumuak hareketlerle okamalarna izin veriyordu. Hun kaannn elisi kendisini daha nce hi bu kadar iyi hissetmemiti, bu nedenle de hadmban hi araya girmeden dikkatle dinliyordu. Vigilas, Chrysaphios'un sylediklerini kelimesi kelimesine tercme etmekteydi. "Bu kzlar ne senin, ne de benim dilimi anlyorlar" dedi Chrysaphios sonunda. "Bunlar Parth lkesinden gelen kleler. Fakat baka bir arzun varsa ekinmeden bana syleyebilirsin..." 637

Edekon glmsemekle yetindi. "Her ey mkemmel ve baka bir arzum yok." "O halde sana bu zevkleri her gn nasl tadabileceini anlataym." "Srrn renmek iin yanp tutuuyorum!" "Srrm ok basit ve sanrm sen de bunun ne olduunu ok iyi biliyorsun." "Hunlarn Byk Kaan'na ihanet etmemi ve onu ldrmemi istiyorsun." "Pek kibar bir ifade ekli deil, ama yine de doru." "Sonra da burada beni Hristiyanlarn cennetinde olduu gibi bir yaam bekliyor." "Doru. Bunun gerekleeceine dair sana garanti veririm. Ayrca halklarmz arasnda ebediyen bar hkm srecek. Her iki tarafn karna olan anlamalara sonsuza dek bal kalacaz..." Edekon yavaa ne eildi, yeni doldurulmu arap kadehlerinden birini ald ve yavaa dudaklarna gtrd. Tam bu anda hadmn dudaklarnda belli belirsiz bir glmseme grnp kayboluverdi. Hun elisi ayaa frlayp zerine atlamam ve kendisini boazlamaya yeltenmemiti. "Bana yardm edecek birilerini satn alabilmem iin altna ihtiyacm olacak" dedi Edekon sonunda. "Biliyorum, senin gibi bir adam iin fazla deil, ama en azndan yirmi be kilo altn..." "Ben de bu kadarn tahmin etmitim. stediin miktarda altn sana aittir. Derhal yannda gtrebilirsin." "Gecenin tm tanrlar ve cinleri adna! Sen ne sylediinin farknda msn, Chrysaphios! Elbette ki yanma bir tek Solido bile almadan geri dneceim! Bu kadar altn saklamam sz konusu bile olamaz. te yandan Attila elilerine hediye olarak verilen para, altn ve eyann miktarn bilmek ister ve onu aldatmak mmkn deildir!" 638

"Senin nerin nedir?" "Tercmann Vigilas bizimle birlikte gelsin. Altn bana en emin nasl gnderebileceini anlaynca, onun vastasyla bunu sana bildireceim." Hadm bir sre dnd. Sonra Vigilas da olumu gr bildirince adamlar ayaa kalkarak vedalatlar. Hadmba Chrysaphios hemen o gece Dou Roma imparatorunun huzuruna kt ve Hunlarn Byk Kaan'na yaplacak olan suikastn neredeyse elle tutulacak kadar yakn olduunu bildirdi. mparatorluun en nemli iki adam, bu konuyu mmkn olduu kadar az sayda kiinin bilmesini kararlardlar. Hadmn baarsndan tercman Vigilas'in dnda sadece tm danmanlarn ba olan magister o/fc/orum'un haberi olacakt. O da ayn gece komplonun iine ekildi. komplocu, bir mddet tarttktan sonra, Attila'nn mektubunda talep edilen soylu elinin tercman gzaltnda tutmasna karar verdiler. Bu kii soylu bir aileden gelen, imparatorun yakn olan ve bylece Attila'nn talep ettii niteliklere sahip olan Maximinos olacakt. "Buna ramen Maximinos'un bu gece burada konuulanlardan haberi olmamal" dedi imparator. "Onu bu olaya dahil etmem mmkn deil, nk Maximinos efendimiz olan tanrdan ok fazla korkuyor. steimizi reddedecektir."

639

26 Sevgili Attila

Kazandklar byk baardan gzleri kamaan pek ok komutan ve adam, ilkbahar gelir gelmez bu defa kuzeye ve batya akn etmek istiyordu. Attila karar vermekte acele etmedi. Karanlk ve souk aylar boyunca, danmanlar tarafndan iletilen veya dorudan kendisine sylenilen tm neri ve istekleri dikkatle dinledi. "Havalarn snp topran kurumasyla birlikte pek ou geen seneki baarlarn Alplerin kuzeyindeki blgelerde tekrarlamak istiyor" dedi mttefikleriyle yapt grmelerden geri dnen lek. "Pek ou neden sz ettiini bile bilmiyor" dedi Attila ask suratla. "Noricum ve Raetia belki yz, hatta yz elli k nce bizim iin ilgi ekici olabilirdi. Fakat oralar artk viran ehirlerle dolu vahi topraklar." Attila ksa bir ara verdi. ok uzaklara, gemi gnlere bakarm gibi bir hali vard. "Rehine olarak Roma'da bulunduum esnada" diye devam etti sonra, "oraya yerlemeye giden insanlar byk kafileler halinde geri dnyorlard. Tm askeri birlikler de dzenli olarak geri ekiliyordu." "Sylediklerin doru" dedi Attila'nn olu, "fakat mttefiklerimiz bir zamanlar Romallarn bulunduu bir yerde, 640

Dalmaya'nn ku umaz kervan gemez dalarndan daha fazla ganimet bulunaca konusunda srar ediyorlar. Trakya'daki ehirleri ve manastrlar yamalamann tadna vardlar tabii..." "Ben de bunu demek istiyorum!" dedi Attila ve kuru bir sesle gld. "Ayn altn drt nala at srerken elde etmek varken, hangi Hun sarp da geitlerine trmanmak ister ki?" "Fakat burada baka bir mesele var" dedi lek. Attila ban kaldrp ona bakt. Olunun anlatmakta zorland bu meselenin, bir sre nce kulana gelenlerle ayn olduunu derhal anlamt. "Aetius'u mu kast ediyorsun?" "Evet, fakat sen bunu nereden biliyorsun?" "yi bir hkmdarn her yerde birok gz ve kula olmaldr" diye cevap verdi Hunlarn Byk Kaan alayc bir glmsemeyle. Keskin gzleri ltlar sayordu. "Bunu ihmal ettii anda danmanlarnn szleri ve icraatlar bnyeye yava yava nfuz eden bir zehre dnr ki, buna en gl imparatorlar ve kaanlar bile kar koyamaz!" Bir Byk Kaan'in her konuda tek bana karar ve hkm vermesi gerektiini dnmesine ramen, lek ban sallad. Daha nce bu konuda sk sk tartmlard. "Yoksa sen de mi Aetius'la olan dostluum yznden Bat Roma eyaletlerini koruyup kolladm dnyorsun?" "Eli yay ve kl tutan herkes byle dnyor." "Belki de onlar hakldr" dedi Attila. "Aetius ancak gnn birinde somut bir yardm umabilecei biriyle dostluk kurar. Neyse... Aslnda tek nemli olan, Bat Roma'nn da Dou Roma gibi bize vergi deyip hediye gndermesidir. Bunu herkesin bilmesine gerek yok ama yine de sana syleyeyim, sadece bu hediyeler bile bizim iin Alplerin kuzeyine yapacamz bir seferden daha kazanldr. nan bana,

641

lek! Byle bir sefer belki bir tek aknc birlii iin kazanl olabilir, fakat harekete geirdiimiz kavimler ve ordular hazrlksz olarak Imperium Romanum un kuzeyine saldrdklar takdirde, sonlar alk ve sefil bir lm olacaktr. Bizim iin gerekten faydal olacak bir seferin, Galya ilerine kadar uzanmas gerekir!" Dondurucu soukluktaki bir k gn, Attila'nn szn ettii o byk, bereketli ve yaklak yarm bin yldr Romallar tarafndan smrlen lkeden gelen bir kaak, yannda dzine kadar erkek, kadn ve ocukla birlikte Hun kaannn obasna ulat. Gebeler yln o mevsiminde misafir kabul etmekten ok holanrlard. Sahip olduklar her eyi onlarla paylar, karlnda da onlardan uzun leden sonralar ve akamlar ksaltacak hikyeler anlatmalarn isterlerdi. Eudo, ya da her tarafta fellik fellik arayan Romallar tarafndan tannan ismiyle Eudoxius, kendisini beinci kuaktan bir ifac ve yzyllardan beri sregelen Roma egemenliine kar kan asilerin eleba olarak tantmt. Kuzeybat Galya'da kyllerin yeni bir isyan balattklarndan sz ediyordu. Galya Bagaudlarn yaklak yz elli yllk kanl bir isyan tarihine sahip olduklarn, yava yava Attila'nn etrafndakiler de renmeye balyordu. "O halde Aetius mutlaka sizi kendisine teslim etmemizi isteyecektir" dedi Attila bir akam. "Bunu yapmamanz iin size verecek altnmz yok" dedi Eudo. Attila ise bo ver dercesine elini sallad. "Siz bizden snma hakk alan ne ilk, ne de son insanlarsnz." Hunlar o gne dek pek ok kimseye snma hakk vermilerdi. Bunlarn bir ksm ok deerliydi, bir ksmna ise Romallar bir Solido bile vermezlerdi. Fakat onlar daha deerlilerin de Hunlara snmasn tevik ediyorlard. 642

"Eudo'nun rakipleri ondan kt bir adam olarak sz ediyorlar" dedi Orestes gnn birinde. "Fakat bakalar da onun okumu ve pek ok bilim dal hakknda bilgi sahibi olan biri olduunu sylyorlar." Attila ilgiyle ona bakt. "Bagaudlar hakknda baka ne biliyorsun?" diye sordu ktibine. "Bu olduka uzun ve Bat Roma iin pek i ac olmayan bir hikyedir." "Yine de bu Loire Galyallarnn Roma'ya ve kendilerini boyunduruk altnda tutan Aetius'a kar tavrlarnn ne olduklarn renmek istiyorum..." "Roma ve Aetius'a olan tavrlarnn m?" diye tekrarlad Orestes. Ktibin dudaklarnda bir glmseme belirdi ve yle dedi: "Bu kulaa olduka elikili geliyor. Bagaudlar Roma ynetimine deil, sadece beceriksiz, cahil ve zalim memurlara kar kyorlar. Bu memurlarn kullandklar zellikle bir yntemden ikyetleri var..." "Neymi bu?" "Yarglardan biri, bir Galyalnn Roma zgrlk haklarn kullanmasn yasaklyor. Bu aslnda pek yle kt bir ey deil, nk bu haklara sahip olanlara da fazladan altn veya arap verilmiyor. Burada esas kt olan, sulanan kiinin byle bir hkmden sonra kulaa Romallarnkine benzer gelen bir isim tamasnn yasaklanmas. Byle bir isim tamayan birisinin, Roma erefine sahip olmas da imknszdr..." "Dur, bu kadar abuk deil" diye szn kesti onun Attila. "Hangisi daha nemli? zgrlk hakk m? sim mi? Yoksa eref mi?" "Hibiri" dedi Orestes ksa bir dnme nndan sonra. "yle aklamaya alaym: Bizde st salmak iin kullanlan tabureleri

643

gznn nne getir. ayakl olanlardan sz ediyorum..." "Tamam. Sonra?" "Byie bir tabure zerinde otururken, bu ayaklardan birinin kesildiini farz et. Hangisi olursa olsun, amurun iine dmen kanlmazdr." "Evet, anlyorum" dedi Attila. "Olduka baarl bir tasvir. Anlatmaya devam et!" "Prensip olarak mahkm edilip edilmemen o kadar nemli deil. Roma ismini tamaya devam edebilsen bile, sonradan aranan sulu ilan edilmen iten bile deil!" "Demek koca koca ktphaneleri dolduracak sayda yasa ve hukuk parmenlerini bu yzden yazyorlar!" "Doru, sen Roma'y grmtn" dedi Orestes ve ban sallad. "Roma, Bagaudlara kendi talihsizliklerini srtlarna bir gnah olarak yklyor. lk olarak keyf vergilerle onlar perian ediyor ya da uyduruk bir gerekeyle aranan sulu durumuna dryor. Buradaki hukuk kurallarna gre itham edilen kiinin susuzluunu ispat etmesi gerektii iin neredeyse tm mahkm ediliyor, erefleri ve isimleri elinden alnyor, ksacas mahvediliyor. Bu insanlarn yeraltna gemekten baka areleri kalmaynca da, Romallar bu yeni durumu daha nce olup bitenleri hakl karan bir gereke olarak kullanyorlar." "Bir Roma eyaletinde byle eyler mi oluyor?" diye sordu Hunlarn Byk Kaan aknlkla. "Hepsi bu kadar deil! Pek ok kii sadece plak yaamlarn kurtarabilmek iin Bagaudlara snmak zorunda kalyor. Bu zavalllar Romallar ve yardaklar tarafndan soyup soana evriliyor, dul karlar inleyip alyor, yetimleri eziliyor. Bunlarn arasnda olduka fazla miktarda soylu da var." "Aetius, Aetius, giderek daha byk hatalar yapyorsunuz!" diye inledi Attila. 644

"Evet, gerekten de yle" dedi Orestes. "Eyaletlerdeki Roma temsilcileri Bagaudlara hain gzyle bakyor. mparatorluk yz yldan fazla bir sredir Galya'da herhangi bir bask ortam olmadn, herkesin dilediini yapmakta zgr olduunu iddia ediyor..." "Bu gerek mi?" "Kesinlikle hayr" dedi Orestes. "Baz yksek tabaka yeleri daima Bagaudlarla iliki halindeydiler. Eudo ise ancak hkmedenlerle hkmedilenlerin yasalar karsnda eit olduklar mddete hukukun geerli olacan syleyip duruyor." "Akll bir adam! Ona dikkat et; ileride iimize yarayabilir..." "Bagaudlarla bizzat ben ilgileneceim." Ayn anda yurdun kapsndaki rtlerin arasnda Aybars'n ba beliriverdi. "Rahatsz ediyor muyum?" diye sordu dudaklarnda arsz bir glmsemeyle. Attila hayr anlamnda ban sallad ve yurdun iinde bir ileri bir geri yrmeye balad. Orestes msaade isteyip oradan ayrlmt. Bir an sonra sanki beklendiini anlam gibi ieri Onegesios girdi. "Anlalan her ey yava yava deiiyor" dedi Attila ona bakarak. "Artk hibir ey Romallara rehine olarak gittiim zamanlarda olduu gibi deil. Aradan geen zaman zarfnda Romallar barbarlamlar... Eskiden onlar iin biz Hunlar bir haydut etesinden, hayvanlardan, insan hibir davran gsteremeyen dilsiz canavarlardan ibarettik. Oysa artk en gl orduya biz sahibiz. Romallar bize hediyeler gnderiyorlar. Bize ya ekiyorlar. Kaaklarn geri vermemiz iin bize yalvaryorlar..." "Duruma bu adan bakacak olursak, Nestorius gibi rahipler hi de haksz saylmazlar. Hkmdarln altnda Hunlarn skl bir yumruk misali bir araya gelmelerine Hris645

tiyanlarn gerek dinden sapmalarn gereke gsterdiklerini biliyorsun, deil mi?" "Fakat bizim eskisinden daha kudretli olmamzn tek sebebi, Romallarn giderek zayflamas deil" dedi Attila. "ok doru! Dou ordusunun asker says on ya da on be yl ncesinden az deil. Hatta Limes hattndaki garnizonlar eskisine oranla ok daha gl. Sen daima Roma birliklerinin hi de yeteneksiz olmayan generaller tarafndan idare edildiklerini sylemez misin?" "u anda sylediklerinin tm doru" diye cevap verdi Byk Kaan. "Geen alt yl boyunca sadece vergi olarak toplam on bin yz elli kilo altn elde ettik.." "Buyur bakalm! Bu bir baar deil mi?" "Bu bir hi, Onegesios! Koca bir hi! Yaklak yirmi yl nce iki gln aknc birliiyle gn zarfnda Roma'dan bu miktarn tam onda birini almtm. Banda dzinelerce kral, prens ve han bulunan koca bir ordum falan yoktu. Drst olalm! Bugne kadar talihsiz kardeim zamannda saptanlan vergi miktarlarndan bir kilo fazlasn alabilmi deiliz!" "Fakat hakimiyet alann eskisine gre ok, ama ok..." "Dilini tut, Yunan!" dedi Attila sert, fakat dnceli bir sesle. "Ne beni, ne de kendini kandrmana gerek yok! Bleda'dan bu yana hakimiyet alanmz bir mil olsun geniletmi deiliz! Benim hkmdarlm altnda hibir ey bym veya zenginlemi deil..." "Fakat eskisine gre daha kudretli!" dedi Onegesios. "Sen tm Hun kaanlarnn en by ve en hretlisisin..." "Evet" dedi Attila ve kuru bir sesle gld. "Bu nedenle bir Hun tarafndan yaplan her ey bana mal edilecek! Fakat sen yanma ilk geldiin gnden bu yana, bana ok iyi hizmet ettin." "Evet, olduka iyi yol aldm sylenebilir." 646

"Bence de" dedi Attila byk altndan srtarak. "Yoksa yeni yaptrdn hamamda kimin ykandn bilmediimi mi sanyorsun?" "Nasl... Ne... Ne demek istiyorsun? Yani demek istiyorum ki..." Attila eline bir arap kadehi alarak yukar kaldrd. "Madem kzm Freyja en sevdiin kadnlardan biri, o halde onunla evlenmelisin..." "yi fikir!" diye kkrdad aman sunak kesinden. "O takdirde bana da nihayet istediim kadar dans etme frsat doar!" Havann yumuamaya balad ilkbahar aylarnda, Hun kaannn obasnda, her zamanki gibi dnyann akla hayale gelebilecek her lkesinden irili ufakl gruplar halinde gelen gezginler, eliler ve heyetler bir araya geliyordu. Bu gruplarn bir ksm, eski Roma eyaleti Brittania'nn Angllar, Saksonlar ve Jutlar tarafndan bilinli olarak igal edildiini bildiriyordu. Sylenene gre bu vahi insanlar karaya ktktan sonra nlerine dikilen her engeli acmaszca ineyip geiyorlarm. Attila, mperium Romanum'un bin yllk kan ve kl politikasnn sonularn dinlerken, dier pek ok insan gibi sessizce ban sallamakla yetiniyordu. Hunlar iin bu tr bir araya geliler ok eski zamanlardan beri konukseverlik yasasna balyd. Etraf duvarlarla evrili olmayan bir kimse, kilitli kaplar da tanmaz. Baml kavimler arasnda ba gsteren tehlikeli huzursuzluun gerek sebebi belki de buydu. Baz Ostrogot kabileleri, atein banda kendileriyle ayn kandan gelen insanlarn peinden Brittania'ya gitmenin doru olup olmayacan tartmaya balamlard. Akl banda yallar, cokulu genleri yattrmakta olduka zorlanyorlard.

647

"Onlarla sizin aranzda yzlerce yllk bir mesafe var!" diye yeminler ediyordu Laudarich Gepidlerine. "Jutlar, Angllar ve Saksonlar ile sizin aranzda en kk bir ba bile kalmam durumda. Emin olun, Burgundlar ve Herminonlar bile size onlardan daha yakn. Hatta Langobardlar, Marko-mannlar, Quadlar veya Suebler... ok zorda kalrsanz onlar kardeiniz olarak niteleyebilirsiniz, fakat Britanya fatihlerini deil!" Kanl kllarn ve ar topuzlarn bu uzak grlts, Attila iin tmyle anlamszd. Frieslerin, Franklarn veya bir dzine baka Cermen kavminin kuzeyde veya batda birbirlerini boazlamalar onu hi mi hi ilgilendirmiyordu. Dou Roma ile aralarndaki iliki ise arzu ettiinden daha gergindi. Bu nedenle Konstantinopolis imparatoruna grmeler iin hazr olduunu bildirdi. Gelecek elinin kesin olarak evet veya hayr demeye yetkili, soylu bir aileye mensup, yksek mevkiiden bir adam olmas kaydyla, arzu edilen her konu zerinde grlebilirdi. Anszn hi beklenmedik bir olay meydana geldi. Gerek iki Roma'nn imparatorlar, gerek onlarn danmanlar, hele de Attila byle bir eyin olabileceini asla ve asla tahmin edemezlerdi. "nanlr gibi deil!" diye baryordu Hunlarn Byk Kaan aknlk, dehet ve daha nce kimsenin grmedii bir kahkaha krizi karmaasnda. "Tm ruhlar ve cinler adna... Evet, gerekten de inanlr gibi deil!" Attila'nn danmanlarnn hibiri, Konstantinopolis'ten gelen bu kk heyeti ciddiye almamt. Yanlarnda ne bol miktarda altn, ne de hatr saylr ahsiyetlerden tavsiye mektubu getiren mahcup ifadeli Dou Romallar, ancak konukseverlik yasas hatrna obaya alnmlard. Ve sonra da

648

hi beklenmedik, tm Imperium Romanum'u sarsacak iddetteki o gk grlts... Geri imdiye kadar Attila'nn kulana baz sylentiler gelmiti; fakat az nce eline geen ve bizzat okuduu bu yazdan sonra, Hun kavminin gkyznde ikinci bir gne parlamaya balamt. "Bunun ne olduunu biliyor musunuz?" diye bard Attila adamlarna ikinci bir kahkaha kriziyle birlikte. Kaan yurdundaki adamlar yava yava onun akln karm olabileceinden kukulanmaya balamlard. Attila'nn parmaklarnn arasnda kk, sade ve zerinde herhangi bir deerli ta bulunmayan bir yzk gze arpyordu. "Siz fare suratllara bunun ne olduunu sylememi ister misiniz?" Attila arkasn dnd, glmeye devam etti, yz iaret ve ba parmaklar arasnda tutarak drt bir yanna gsterdi. "Evet? Bunun ne olduunu anlayamadnz m?" diye adamlarn tevik etmeye alt. Herkesin nnde teker teker duruyor, yz incelemesine izin veriyordu. Sonunda yllardan beri tand, bir danmandan ziyade arkada olduu adamlarn yanna gitti. "Sen, Esla! Bu yz bana kimin gnderdiini biliyor musun?" Esla ilerinde korkudan eser olmayan baklarn kaann gzlerine dikti. "Evet kaanm! Biliyorum." "ok iyi" dedi Attila ve yz ifadesi tekrar ciddileti. "Demek bunu nceden biliyordun ve bana tek kelime dahi tlatmadn!" Sonra iki adm daha att ve Scottas'n nnde durdu. "Ya sen? Bana bu yz gnderen olaanst, mkemmel ve varlkl peri kznn kim olduunu biliyor musun?" 649

"Evet Attila" diye cevap verdi Scottas. "Honoria Justa Grata'nn ak yz bu..." Bu szler zerine kaan yurdunda byk bir aknlk fslts dolat. "Pekl, deerli dostum... Bana bu gzel yz gnderme ltfunda bulunan Honoria Justa Grata'nn kim olduunu da syler misin?" Hemen ayn gn Byk Kaan'n ordughnda bulunan herkes neler olup bittiini renmiti. Roma imparatoriesinin Augusta unvann tayan kz, Kara Hunlarn ve mttefik kavimlerinin Byk Kaan ile evlenmek istiyordu. Ayrntlar ise karmak bir ekilde azdan aza dolanmaktayd. Kimi sava her eyi biliyordu, kimi ise heyecandan bildiklerinin yarsn unutmutu. Gerek ise undan ibaretti: mparator Constantius ile Galla Placidia'nn kzlar, otuz bir yandaki Roma prensesi Honoria Justa Grata, yllar nce ebed iffet yemini etmiti. Bunun sebebi de herkese malmdu: Bu ekilde kardei mparator Valentinian III.'n meru miras haklarn birtakm varisler peydahlayarak tehlikeye drmesini engellenmek istiyordu. Fakat yurtlarn nlerinde yanan atelerin banda oturan kadn ve erkekler, neredeyse fisldarcasna sonradan neler olup bittiini birbirlerine anlatyorlard: Dik kafal ve asi ruhlu kadn, kendi hakk olarak grd eyleri sahiplenmekte gecikmemiti. Kendisine yneltilen tehditlere kulak ast yoktu. O da tpk annesi gibi ihtiya duyduu veya sahip olmak istedii herkesi yatana alyordu. Onegesios'un anlattna gre, Honoria'nn son sevgilisinin talihi hi de yaver gitmemiti. "Bu adamn ismi Euge-nius'tu ve Honoria'nn mcevherleri ile arazilerinden sorumluydu."

650

"Bu araziler kendisine mi, yoksa Roma tahtna m ait?" diye sordu Attila derhal. "Bunu kimse tam olarak bilemiyor" dedi Onegesios ksa bir dnme nndan sonra. "Her halkrda klardan biri gidip, dieri geliyordu." Attila kalarn kaldrarak ona bakt. "Honoria hamile kalyor, nn boynu vuruluyordu" diye aklad Onegesios. "Demek Honoria gerekten ciddi" dedi Attila dnceli bir tavrla. Uzunca bir sre dndkten sonra ban sallad ve dndklerini aklad: "Ben onun ailesini gerekten korkutabilecek tek erkeim!" Attila ayaa frlayarak ellerini srtnda kavuturdu ve sert admlarla yurdun iinde bir ileri, bir geri dolanmaya balad. "imdi mutlaka kitabna uygun davranmalyz... belki de bir Notarius... ya da burada bulunanlarn tm! Her eyi Roma yasalar erevesinde kalmaya zen gstererek kaleme aln!" Attila ayakta kalarak yavaa gld: "Kalbinin mesajn kabul ediyorum, Nobilissima... Sanrm senin eyizin en azndan bir Galya eyaleti olmaldr... Ama bu konu daha grlebilir..." Attila mteakip haftalar boyunca son derece neeliydi. Greka dikkatli bir ekilde ona artk krk be yanda olduunu hatrlatnca, Attila karsna btn bir gece boyunca kasklarnda nasl bir enerji ve gcn sakl olduunu gsterdi. Greka ok uzun zamandr bylesini yaamamt... Yannda bir ordu, ya da en azndan iyi bir aknc birlii olmadan Roma topraklarnda seyahat etmek, Attila'nn alkanlklarnn arasnda deildi. Fakat bu kez eli heyetini karlamak iin Serdica'ya kadar gideceini Konstantinopoiis'e

651

bildirmiti. Soylu sevgilisi hakknda daha fazla bilgi sahibi olma istei iini yakp kavuruyordu. Bu arada otuz bir yana basm bir kadn olan Honoria'y, son olarak Ravenna'da kk bir kzken grmt. Buna ramen Konstantinopolis imparatorunun Ravenna'daki yeeniyle mektuplamas ancak yaz aylarnda gerekleti. Maximinos bakanlndaki Dou Roma heyetinin yola kmas da yaz sonlarn bulmutu. Comes ve magister scriniorum rtbelerini tayan bu adamn hreti, imparatorluun drt bir yana yaylmt. Hunlarm Romallann kulland trden bir yazya ve yasa kitaplarna sahip olmamalarna ramen, Attila mparator Theodosios ll.'nin byk yasa ktphanesinin kurulmasnda nemli katklarda bulunmu olan bu adamn deerini takdir ediyordu. Maximinos ok gen yata tarih yazar ve raportr olarak grevlendirilmiti, saraydaki Hun casuslar da onu olaanst yeteneklere sahip bir adam olarak deerlendiriyorlard. te yandan bu heyetin beraberinde imparator tarafndan Onegesios'a gnderilmi byk miktarda altn tad haberi de duyulmutu ki, bu durum ister istemez akla bir rvet olasln getiriyordu. Tm bu haberler, Hunlarn Byk Kaan'na bu heyete ncekilerden daha farkl davranmak zorunda olduunu hissettirdi. lk olarak Maximinos ve Priskos etrafndaki adamlarn bir an bile kendi balarna braklmamasn istedi. Kaann gzleri ve kulaklar, grdklerini ve duyduklarn bildirmek zere, gnde iki kez hzl atlarna binerek drtnala Attila'nn yanna gidiyorlard... Maximinos ve Priskos bakanlndaki heyetin yeleri, gzaltnda tutulduklarnn farkna ksa zamanda vardlar. Davetsiz misafirlerinin bir ksm akamlar yaklan atein bana 652

gelmeye bile cret ediyordu. Yanlarnda arap, meyve ve av eti getiriyor, atlarn bakmna yardmc oluyor, Konstantinopolis'ten Tuna'ya uzanan bu yolda vaktin daha abuk gemesi iin Got, Latin veya Yunan dillerinde ilgin hikyeler anlatyorlard. Naissos'a geldikleri zaman, ehrin neredeyse tmyle terk edilmi olduunu grdler. Son atmalar esnasnda binalarn neredeyse tm yklmt. Yalnzca Hristiyanlar tarafndan iletilen birka hastanede hl yarallar ve hastalar bulunuyordu. Suyun yukarsna doru biraz daha ilerledikten sonra kafile yeniden durdu. Nehrin kys boyunca bembeyaz insan kemikleri da gibi ylyd. "Ayn uzunlukta kesilmi gnar dallarna benziyorlar" dedi Priskos ok sayda beyaz insan kemiini grd zaman. "Ne var ki bu civarda nar aac bulunmaz..." Ertesi gn yine Naissos yaknlarnda Bat Roma'nn llyria kuvvetlerinin komutann grd. O da Attila'ya gidiyordu. Maximinos ona Konstantinopolis imparatorunun emrini iletti. Bat Romal komutan bir mddet tereddt ettikten sonra, elindeki on alt esirin beini Attila'ya teslim edilmek zere Maximinos'a devretti. Her iki heyet de Serdica'da btn bir gn boyunca bo yere Hunlarn Byk Kaan'n bekledi. Sonbahar frtnalar sk ormanlarla kapl dalan kasp kavuruyor, dallar ve yapraklar Roma yoluna savuruyordu. Ertesi gn frtna dinmiti. Kt havann sona erdiini dnen Romallar, bu iklim koullarna hi uygun olmayan ipek adrlarn bir gln kysna kurdular. Hun kaannn devaml onlarla birlikte olan gzclerinden biri, ehirlileri uyard. Orman cinlerinden, bulutlarn ve rzgrlarn korkun ruhlarndan, bir zamanlar gkte oturan, sonra yeraltnda yaamaya mahkm edilen ve gn yard653

myla kurtulmak iin ellerinden gelen abay gsteren su cinlerinden sz ediyordu. Konstantinopolis'den gelen adamlar onu sabrla dinlediler, fakat bu szlerden korkmay bir an bile akllarndan geirmediler... Frtna bulutlar gecenin tam ortasnda olanca fkeleriyle geri dndler. Grne gre gerekten de gn ve yerin cinleri depremden bile ders alamayanlara hadlerini bildirmeye karar vermilerdi. lk atan rzgrlar adrlar karanln iine koparp attlar, erzak arabalarn, silahlan, deerli aletleri ve Attila'ya gnderilen hediyeleri gln iine savurdular. Konstantinopolis'ten gelen adamlar, frtnayla kamlanan karanln iinde aresizce ayakta kalmaya alyorlard. Ellerindeki mealeler oktan snmt. Yardm arlar rzgrn ulumas iinde eriyip gidiyordu. Kendilerini bulup yurtlara gtrenlerin Bleda'nn kadnlar olduunu, ancak ok sonralar rendiler. Bu kadnlar elerinin lmnden sonra da mevkii ve ereflerini aynen korumulard. Bizans'n muazzam zenginliklerinin yitip gittii batakla benzeyen kk gl ise daha bin yl boyunca "Kaan Dullarnn Gzyalar" olarak adlandrld. ki gn sonra dullarn yaad kye gelen bir eli, Bizansllarn Attila'nn obasnda beklendiklerini syledi. Obaya geldikleri zaman heyete yurtlardan ve adrlardan oluan byk ehirde olup bitenleri gremeyecekleri bir yer tahsis edildi. Attila'nn gsterili bir karlama treni hazrlamakla vakit kaybedemeyecei belirtiliyordu. Sylendiine gre ordughta yeni bir seferin hazrlklar tamamlanyordu ve bu defa Dou Roma elindeki tm tutsaklar serbest brakmak zorunda kalacakt. Attila'ya dzenlenecek suikast hakknda bilgi sahibi tek

654

Bizansl olan Vigilas, beklenmedik eyler olduunu fark etmiti. Edekon'dan gerekli talimatlar almadan saraydaki hadmbann yanna geri dnmek zorunda kalmaktan korkuyordu. Attila'ya yaplacak suikastn nasl dzenleneceini ve plann ilk basama iin gerekli olan altnn nasl getirileceini mutlaka renmek istiyordu. "Bana Attila ile konuabilme frsat verilseydi, onu Dou Roma'ya kar yeni bir sefer dzenlemekten mutlaka vazgeirebilirdim" dedi aslnda sradan bir tercmandan baka bir ey olmayan adam. Maximinos tiksintiyle ona bakt. Bu Got'un kstahl ve kendini beenmilii onu irendirmiti. Vigilas onun iin Chrysaphios'un anak yalaycsndan baka bir ey deildi. Salarn devlet hizmetinde aartm olan magister scriniorum Maximinos phelenmiti. Bu adamda garip bir eyler vard! Bu durumu Priskos'la da grt, hatta kaann adamlarnn da bu phesinden haberdar olmalarna itiraz etmedi. "Byk Kaan beni Anatolios'la yaplan eski bir grmeden tanyor" diyordu Got Vigilas durup dinlenmeden. "Birbirimizle ok iyi anlamtk..." Bunun yeterli olmadn anlaynca da, Skir kral ve kaann muhafz ktas komutan Edekon'un kendisini ok iyi tandn ilave etti. Oysa ne kadar yanlm olduunun farknda bile deildi. Edekon geri dner dnmez Attila*ya kendisine kar hazrlanan komployu en ince ayrntlarna kadar anlatmt. Bu nedenle Attila yaplacak olan altn sevkiyatndan da haberdard. Edekon'un Attila'ya her eyi anlatmasnn nedeni ise henz anlalm deildi. Konstantinopolis'te sadece dmanlarn aldatmak iin mi suikasta katlmay kabul etmiti, yoksa dn yolunda Orestes'in kendisinden phelenmesinden mi korkmutu? Bu nokta henz karanlkt. 655

Fakat adamlarnn Vigilas hakknda anlattklar sonucunda, Attila Edekon'un hadmn teklifini ta en bandan beri sadece grnte kabul ettii sonucuna varmt. Skirlerin kral, rvet altnn buraya getirilmesi konusundaki planyla, sadakatini ve drstln bir kez daha ispat etme imkn bulmutu. Hem altnn tehlikesizce buraya gelmesini salayacak, hem de onu Bizansllarn aleyhine delil olarak kulla- v nacakt. Bir tala iki ku vurmak ite buna deniliyordu! Priskos ertesi gn yannda hediyeler tayan hizmetkrlar olduu halde Onegesios'un evinin nne geldii zaman, kaplarn kapal olduunu grd. Bir sre dndkten sonra birisinin kendisini ieri davet etmesini beklemeye karar verdi. Kapnn nndeki cilal kalaslardan yaplm itin nnde bir ileri bir geri yrmeye balad ve ksrerek ieridekilerin dikkatini ekmeye alt. Giderek daha fazla fkelenmeye ve utanmaya baladn hissediyordu. Bu yzsz barbarlar ne yaptklarn sanyorlard? irkin suratlar, ar geni biimsiz vcutlar ve ksa bacaklaryla kendilerini insan yerine koyma hakkn onlara kim tanmt? Ne biim yaratklard bunlar? Bunlarn m talyan mermerinden heykeli yaplp Forum Romanum'da bir stunun zerine, Athena Agora'sna veya Konstantinopolis'taki Circus'un giriine yerletirilecekti? lerinden bir teki bile buna layk deildi! Priskos'un fkesi her geen an daha da artyordu. Patridus Maximinos'un refakatinde deil de yalnz bana olsayd, imdiye dek oktan elindekilerin tmn kaldrp atm, bu tredi vahilerin aalama ve hakaretlerine daha fazla katlanmadan Dou Roma mparatorluu'nun bakentine, yani medeniyete geri dnm olurdu. Tam o anda itlerin ardnda bir eyler kmldand ve zerinde skit elbiseleri bulunan, fakat salar Hun usulnce kesilmi olan bir adam kapy aarak dar kt. 656

"Chairel "dedi adam ve elini yukar kaldrd. Priskos elinde olmadan irkilmiti. "Chairel" diye karlk verdi adamn selamna hi dnmeksizin. Beklediinin ne olduunu kendisi de bilmiyordu, fakat Latince "Salve" selamnn Yunanca karl olan kelimeyle karlaacan hi ummuyordu. "Neden Yunanca konuuyorsun?" diye sordu adama sonra. "Hi de bir sava tutsan andrr halin yok..." "Konstantinopolis'te iddia edildii gibi zerimde yrtk prtk paavralar bulunmad ve salarm yal olmad iin bir Yunan olduumu anlayamadn, yle deil mi?" "Evet" diye karlk verdi Priskos. "Gerekten de yle! Buraya nereden geldin? Neden burada yayorsun?" "Bunu neden bilmek istiyorsun?" "Beklenmedik Yunanca selamn merakm kamlad..." Dier adam glerek Priskos'un koluna girdi ve onu koruyucu itlerle evin etrafnda hediyelerle birlikte bekleyen hizmetkrlarn arasna gtrd. "Ben gerekten de bir Yunan'm. Ik Adalarnda dodum ve her iki Roma'dan da daha byk olan bir gemiin kutsal emanetleriyle birlikte bydm. Meslek olarak ticareti setim. Gnn birinde kader yolumu Moesia'ya, Tuna kysndaki Viminacium'a drd. Orada talihim yaver gitti ve ok zengin bir kadnla evlendim." "yi ama bunlar neden burada, Hun kaannn ordughnda yaadn aklamyor." "Sabr, gen dostum" diye cevap verdi Yunan glmseyerek. "Byk bir mutluluk iinde yaadm ehir gnn birinde Byk Kaan Bleda tarafndan fethedildi. Karm ld ve tm servetim yamaland. Ben de o zamanlar sradan bir komutan olan Onegesios'un payna dmtm. Onun Attila'mn ba danmanlarndan biri olduunu biliyorsundur sanrm." 657

"Fakat burada grdklerim bir klenin veya tutsan yaam tarzna hi de uygun deil." "Elbette deil" dedi Yunan glmseyerek. "Geride bir dizi zorlu, fakat verimli yl braktm. Bat Roma'ya ve Bittigurlara kar savamak zorunda kaldm. Byk miktarda ganimet elde ettim ve tmn efendime teslim ettim. Orestes de licenap bir efendi olduunu gsterdi ve bana zgrlm hediye etti." "zgrlne kavumu olmana ramen hl buradasn demek?!" "Evet, neden ardn? Yeniden evlendim ve burada domu olan karm ile ocuklarm seviyorum. Eski efendimin masasnda misafir olarak yemek yiyorum ve bu yaam bana herhangi bir Roma eyaletindeki bartan ok daha ekici geliyor." "Gemiine ihanet ediyorsun, Yunan!" diye bard Priskos. Viminaciumlu eski tacir ise sadece glmekle yetindi. "Neden byle diyorsun?" dedi sonra. "Sava deheti nasl olsa her yerde ayn. Asl nemli olan, bar esnasnda nasl bir yaam srdrld. Burada, Hunlarn arasnda huzur iinde yayorum. Fakat siz Romallar bar zamannda bile bask ve zulm altnda yayorsunuz. nsann kendisini savunmas iin silah tamasn yasaklyorsunuz, birbirinizi korkun cezalara arptryorsunuz ve adalet sadece bol para karl yarglar satn alanlara ait..." "Bu doru deil!" diye itiraz etti Priskos. Aklna Maximinos'la birlikte buraya ne getirdikleri gelmiti. "Bizim yasalarmz herkes iin balaycdr, hatta imparatorlar bile ona uymak durdumundadrlar. Kle sahipleri ise onlara birer baba ve retmen gibi davranmak zorundadr." "Dorudur, dorudur" diye karlk verdi Yunan. "Devlet dzeniniz ve mehur Roma yasalarnz bir zamanlar mutlaka

658

ok iyi iliyordu. Fakat imdi kim kendisini bu yasalara uymak zorunda hissediyor ki? Hayr, Roma heyetinin ktibi... bana hak ve hukuk zerine bir eyler anlatmana gerek yok! Bunlarn gerekte ne anlama geldiklerini siz kendiniz oktan unuttunuz!" Adam Priskos'un yanndan geerek, hl hediye ykl atlarn dizginlerini tutmakta olan adamlarn yanna gitti. Hayvanlarn srtlarna vurulmu sk skya bal denkleri inceledi ve eliyle okad. "Bunlarn iinde sakl olanlar ne anlama geliyor? Onegesios iin altn getirdiniz, deil mi? Kupalar, tabaklar, paralar ve mcevherler... Bunlar neden getirdiniz? Daha dorusu... Bunlar hangi ihanetin bedeli olacak?" "Attila Kaan'la grmelere balamadan nce Onegesios'la kk bir gr alveriinde bulunmak istiyorduk sadece. Bize bu tr bir grme olana salayabilir misin?" "Neden olmasn?" dedi bir zamanlar tacir olan adam. "Bu hayvanlarn hangisini ykyle birlikte bana brakmaya balyorsunuz?" "Aslnda bunlarn tm Onegesios iin dnlmt" diye cevap verdi Priskos tereddtle. Kendisine reva grlen bu yakksz muamelenin tm fkesini kusmaya hazrlanyordu. Sonra anszn kendisini toplad ve yle dedi: "Fakat sanrm ne Maximinos, ne de Dou Roma imparatoru zahmetlerinin karln almana kar kmaz..." "lk at alacam" dedi Yunan ayn kibarlkla. "Dierleri bu kapdan ieri girebilirler..." Adam yana doru bir adm att ve eliyle ortasnda kk bir havuz bulunan bir avluyu iaret etti. Havuzun etraf olaanst gzellikte iek tarhlaryla evrilmiti. Priskos merakn yenerek atlarn dizginlerini tutan hizmetkrlara iaret etti. Adamlar teker teker altn ykl hayvanlaryla birlikte avluya girmeye baladlar. 659

Onegesios birka saat sonra Dou Roma elisini bu tr iler iin zel olarak kurulmu olan yurdunda ziyaret etti. Ne byk bir sabrszlkla beklenildiini derhal fark etmiti. Kendisine verilen grlmemi zenginlikteki armaanlar iin teekkr ettikten sonra arkasna yasland ve dorudan konuya girdi: "Benden ne istiyorsunuz?" Maximinos da ayn ekilde dorudan cevap verdi: "Yardmn!" "Ne tr bir yardm olabilir bu?" "Bizimle birlikte gelmeni ve bilgeliinle Dou Roma imparatorunu aydnlatarak karmak sorunlarn zm konusunda ona yardmc olman istiyoruz." "Romallar ve Hunlar arasnda ebed bartan sz ediyorsunuz sanrm." "Evet. Byle bir meselenin zm iin senden daha uygun birisini bulabilir miyiz?" "Beni bir avu altnla satn alacanz m sanyorsunuz?" "Bugn sana hediye ettiklerimiz sadece bir avu muydu?" "ok daha fazlayd" dedi Onegesios ban sallayarak. "Holanacamdan ok daha fazlas." "ayet altn senin iin yeterince nemli deilse, o zaman tm zamanlar iin kazanacan an ve hreti dn! Hunlar ve Dou Romallar arasnda baarl ve bizim iin karl denebilir bir bar, sana sadece u an iin faydal olmakla kalmayacak! Senin soyundan gelen tm insanlar, sonsuza kadar imparatorumuzun ve ailesinin dostluunu kazanacak!" "Gzel szler sylyorsun, sevgili dostum Maximinos" dedi Onegesios glerek. "Artk bana hangi hizmetim karlnda para demek istediinizi syleyebilir misiniz?" "Bar istiyoruz." "Sanrm bize vergi demeden..." "Evet." 660

"Sadakat yemini ettiim kaana ihanetimin bedeli olarak bana ne vereceksiniz?" "Bunu sana dorudan syleyebilir miyim?" "Elbette! Yoksa resmi davetiye mi gndereyim?" "Pekl. Yzde bir" dedi Dou Roma elisi. "Attila Kaan'a demek zorunda olduumuz verginin yzde biri." "Hibir ey anlamyorsunuz" dedi Onegesios sesinde en kk bir fke belirtisi olmadan. Sonra arkasna yasland ve memnun bir tavrla glmsedi. "ok ileri gittiinizi ve sizi u anda kazklatabileceimi biliyorsunuz. Fakat bunu yapmyorum ve siz de bunun farkndasnz. Kaanmn pek ok icraat beni rahatsz ediyor. fke nbetlerine tutulup tm dnyay atnn nallar altnda inemek istedii zaman, korkun aclar iinde kvranyorum. Fakat ayn zamanda onun kudretinin hlesinin altnda mutluluk iinde yayorum. Hibiriniz bunu anlayamasanz bile, onu gerekten de ok seviyorum." Onegesios ayaa kalkarak Hun usulnce hal kaplanm odann zemininde birka adm att. "Buna gerekten de inanyor musunuz?" diye sordu. "Geekten de birka altn eyann bana Hun kaannn ordughnda geirdiim hayatmn en gzel yllarn unutturabileceini mi sanyorsunuz?" "Demek Imperium Romanum'un elinde artk vaat edebilecei bir ey yok." "Doru, Maximinos! Sylediin gibi, artk hibir eyi yok..." Ayn gnn leden sonras Attila geri dnd. ok sayda sekin asker ve komutanla bir av partisine gitmiti. Byk Kaan, ok sayda yurttan oluan ehrin giriinde gen kzlar tarafndan karlanmt. Dudaklarndan dklen ark, Mete'nin geri dnnden sz ediyordu. Aslnda sadece

661

ate bayramlarnda sylenen bir arkyd bu. Efsanelerin byk kaan iin sylenen ark, artk Attila'ya uyarlanmt. Gen kzlar, uzun beyaz tllerin altnda kaana yaklayordu. Her tln altnda yedi ya da sekiz gen gvde hareket ediyordu. Onegesios'un evinin nne geldikleri zaman evin hanm ok sayda hizmetkrla birlikte dar kt ve Attila'ya arap ile eitli yiyecekler ikram edilmesini emretti. Dostlar neeyle barp el rparlarken, Attila atnn dizginlerini ekti. Freyja babasn selamlad ve ikramlarnn bir ksmnn tadna bakmasn istedi. Attila kzna teekkr ederek ban nne edi. En yakn dostunun karsna, Hun kaan olarak gsterebilecei en byk saygy gsteriyordu. Attila nce arabn tadna bakt, sonra hizmetkrlarn gm bir tepsiyi nne getirmelerini bekledi, bal ve nadir baharlar yardmyla altn renginde kzartlm, nefis kokan, kk bir besi horozu budunu eline alarak dilemeye balad. Ertesi gn Onegesios ilk kez zel hamamnda sabah banyosu alrken rahatsz edildi. Aslnda Byk Kaan'la yapaca her bulumadan nce birka mektup yazdrmaya almt. Fakat ktip Orestes bu defa her zamankinden yarm saat kadar nce gelmiti. Onegesios her sabahki szy hl eklemlerinde hissediyordu. Dou Alplerinde byk toprak sahibi bir iftinin olu olan adama ksrerek ve tksrarak ne olduunu sordu. "Eyalarn topluyorlar!" dedi bir sre nce babas Tatulus'u ve Noricum'un Romal dux'unun kz olan nianls Barberina'y yanma aldran gen adam heyecanla. "Eliler eyalarn toplayp buradan ayrlmak istiyorlar!" "Git ve onlara bunu yapmamalarn syle!" diye inledi Onegesios.

662

"Bu kadar yeterli olmaz!" "O halde onlara baban gnder ve onlar Yukar Tuna blgesinin Bat Romal komutan adna Hunlarn Byk Kaam'nn kabul trenine davet et..." "Bunu gerekten yapaym m?" diye sordu Orestes. Her eyiyle iyi bir adam olmasna ramen, bazen ufku gereinden fazla daralyordu. Onegesios bir el hareketiyle onu yanndan kovalad. Maximinos ve Priskos'un hazrlklarn sona erdirdikleri anda, Tatulus anszn yanlarnda beliriverdi. "Maximinos ve Priskos! Hunlarn Byk Kaan yarn gnn dokuzuncu saatinde verilecek olan le yemeinde kendisine elik etmenizi rica ediyor." "ok ge yemek yiyorsunuz... Neredeyse leden sonrasnn ortas" dedi Priskos. "Roma'da pek ok soylunun yapt gibi" diye cevap verdi Tatulus. "Hunlar sadece deri inemek zorunda kaldklar gnleri henz unutmadlar... Kaann davetini kabul ediyor musunuz?" "Elbette, elbette!" Tatulus belli belirsiz glmsedi. Dou Roma elilerinden etkilenecek bir adam deildi. Ksa bir sre sonra Hunlar Attila'nn ikram olarak Dou Romallara bir besi kz ve taze nehir balklar getirdiler. Bylece Bizans heyeti geri dnmekten vazgeti, karnn gzelce doyurdu ve ertesi gn neeli ve keyifli bir Attila'yla karlamak umuduyla uykuya dald.

663

27 Bir Hun Ziyafeti

Magister scriniorum ve imparatorun yasa kitab koleksiyonunun yaratcs Kont Maximinos, maiyetindeki yirmi drt sekin soyluyla birlikte belirtilen saatte Hun kaannn tahta saraynn kapsnn nnde belirdi. Kapda bekleyen grevliler onlar sanki bizzat kaan slalesinin yeleriymi gibi karlamlard. Byk giri kapsnn eiinde bir dzine kadar saki duruyordu. Bacaklarna dar deri pantolonlar geirmilerdi, omuzlarna rengrenk pelerinler atmlard, ayaklarna yumuak deriden yaplma altn ilemeli izmeler giymilerdi, balarna yepyeni, daha nce hi grlmemi balklar takmlard, bellerindeki geni kemerlerde ssl birer haner sallanyordu. Ellerinde ise arap testileri ve geni azl, yayvan amaklar vard. Romallarn her birine Hun geleneklerine uygun olarak bir ho geldin ikisi verildi. Kaann zel muhafzlar, adamlarn gzlerine kendilerine anlatlandan da korkun grnmt. Dikkatle ve yava yava ilerlemeye devam ettiler. Birka adm attktan sonra Hun kaannn aatan yaplm bir taht zerinde oturmakta olduunu grdler. Hemen sonra Maximinos ve Priskos maiyetindekilerle birlikte Attila'nn huzuruna karldlar. Onlar da geleneklere uygun ola664

rak ellerindeki arap dolu amaklarla Hun kaann selamladlar. Attila da elindeki altn kupay kaldrd, fakat ban eerek onlar selamlamad. Dou Romallar artk pek ok yerde "Tanrlarn En By''olarak adlandrlan Hun kaanna ll bir mesafede durarak beklemeye baladlar. Attila taht solonunun uzun kenarnda bulunan geni, yumuak yastklarla kapl, altn ilemeli bir divann zerinde oturuyordu. Dier Hun kaanlarnn aksine ne belinde sallanan klc, ne kemeri, ne kemer tokas, ne de izmeleri altn ve mcevherle ilenmiti. Hemen arkasnda, birka basamak ykseklikte, Yunanlarn ve Romallarn gerdek yatana benzer, bembeyaz keten rtler ve rengrenk tllerle kapl, geni bir dek vard. Konstantinopolis'ten gelen adamlarn hi beklemedikleri bu grkem ve ihtiam karsnda ardklarn gren Attila, belli belirsiz glmsedi. Salondaki pek ok kymetli eyann sadece gsteri iin hazine odasndan buraya getirilmi olduunu Romallarn bilmesine gerek yoktu.... Attila kk bir yudum arap itikten sonra, bardan yannda bekleyen grevliye uzatt. Sonra da Romallarn salonun uzun kenarna onlar iin yerletirilmi olan sandalyelere oturmalarn bekledi. Attila'nn sa tarafndaki yerlerin en soylu ve saygn misafirlere ait olmasna karn, Romallar eski gelenekler uyarnca kibar ve itibarl misafirlere ayrlm olan sol tarafla yetinmek zorunda kalmlard. Kaann sa tarafnda bulunan koltua Onegesios oturmutu. Onun yannda ise Attila'nn en byk olu lek ve Trenciba Berichos bulunuyordu. Herkesin yerini almasndan sonra bir saki Attila'ya yaklat ve ona tahta bir kadeh uzatt. Attila kadehi ald ve yannda oturan en yksek rtbeli komusunun erefine iti. 665

Kaann bu byk ltfuna nail olan Onegesios ayaa kalkarak Attila kadehi geri verinceye dek o vaziyette bekledi. Her yeni selamlama esnasnda saki Attila'ya yeni bir kadeh uzatyordu. Her misafirin nnde bir saki duruyor, fakat ancak Attila'nn sakisinin geri ekilmesinden sonra ne ilerliyordu. Ancak bu teferruatl selamlama faslnn sona ermesinden sonra sakiler yerlerinden ayrldlar. Attila'nn masasndan balamak zere salonda ya da drder kiilik masalar yan yana sralanmt. Oturma dzenini bozmamak kaydyla dileyen bu masalarn zerindeki yemeklerden tabana istedii gibi alabilirdi. Dier hizmetkrlarn sofralara altn ve gm tepsiler zerinde ekmek ve baka yiyecekler koymalar esnasnda, bir hizmetkr elinde tahta bir et ana olduu halde Attila'nn yanna geldi. Misafirlerinin altn ve gm kadehlerden imelerine ramen, Attila tahta kadehinden vazgememiti. lk anaklarn boalmasndan sonra, kadehler kaann erefine kaldrld. Bu arada sofraya ikinci n de getirilmiti. Bylece tm leden sonras faslal olarak erefe kadeh kaldrmalar ve yeni nlerle ziyafet ekmeler eklinde srp itti. Hava kararnca byk salon mealelerle aydnlatld. Attila'nn nne kan iki Hun ozan, kaann kahramanlk ve cesareti zerine kendi besteledikleri arklar seslendirmeye baladlar. Orada bulunan misafirlerin pek ou, o kahramanlk dolu gnleri gayet iyi hatrlyordu. O gzel gnlerin zerinden geen uzun yllar, genliklerinin bir daha gelmemek zere geride kalmas, o sert ve gaddar savalarn birounun gzlerini yalarla doldurmutu. Ozanlarn Attila'nn nnden ayrlmalarndan sonra, garip grnml bir cce acayip sesler kartarak yar yuvarlanr, yar dans eder bir ekilde masalarn arasnda dolamaya balad. , drt dilde birden karmakark konuuyor, kar666

sna kan herkesi usturuplu bir ekilde alaya alyor, zerine frlatlan kemiklerden de baaryla syrlmay biliyordu. Cceyi olduka komik bulan davetlilerin neesi giderek artyordu. Bir tek Attila'nn yz glmyordu. O anda aklndan neler getiini kimse bilmiyordu, fakat olu rnek'in salona girmesiyle birlikte yz hatlar yumuad. Gen adam yanna ararak yanaklarn okad. rnek de babasnn bu ni efkati karsnda arp kalmt. "Bu bir kehanetle ilgili" dedi yan masada oturan bir Got, Maximinos ve Priskos'a Latince olarak. "amanlar Attila'ya tm slalesinin yok edileceini ve soyunu sadece bu ocuun srdreceini sylemiler..." Attila her yudum araptan sonra bardann kenarndan Dou Roma elilerine bakyordu. Sanki artk dayanamayacaklar ve pes edecekleri nn gelmesini bekler gibi bir hali vard. Konstantinopolis elilerinin bir eylerden son derece etkilendiklerinin farkndayd, fakat onlara yabanc ve yeni gelen bu eyin ne olduunu mutlaka renmek istiyordu. Bunun yemeklerin bolluu ve zenginlii olmas mmkn deildi. Birer Romal olarak onlar bundan ok daha farkl cmblere alkndlar. Ne arap, ne et, ne altn kadehler, ne altn ve gm tepsiler, ne de elektron kakmal tahta kadehler onlar artm olamazd. Bu, bambaka bir ey olmalyd! Ve Hunlarn Byk Kaan, kendilerinin neden bu kadar gl, Dou ve Bat Roma'nn neden bu kadar gsz olduunu bir kez daha anlad: Bu, kiinin kendisine ve bakalarna gsterdii sayg, irade, kararllk gibi dokunulmaz deerlerin sarslmaz dzeniydi. Ruga bir zamanlar bu dzene nem vermemiti, keza Bleda da yle. Fakat gerekte hibir kaann bu dzene nem vermemesi sz konusu bile olamazd, nk kendilerini dierlerinden farkl klan ey, ncelikle kendisine kar gsterdii sertlik ve disiplindi. 667

Sert, sarslmaz ve elik gibi bir yapya sahip olmak Attila'nn icad deildi. Daha nce Asur, Pers ve Sasani hkmdarlar da, en basit bir leni bile kat bir dinsel ayin hviyetine brndrerek bu kural uygulamlard. Romallar da eskiden bu gelenei srdrm olmalarna ramen, ok uzun sredir bunun ne anlama geldiini dahi unutmulard. Attila Bizansllarn artk dayanamayacaklarn anlamt. Onlarn korku dolu baklarla etraf szdklerini, enelerinin titremesine engel olamadklarn, yere yuvarlanmamak iin beceriksiz hareketlerle masalarn uzun kenarlarna tutunmak zorunda kaldklarn gryordu. Sa elinin ba ve orta parmaklarn aklatmasyla beraber, hemen arkasnda duran sakiba derhal omuzunun zerinden ona doru eildi. "Artk Romallara arap vermeyin" dedi Attila yle pek de alak olmayan bir sesle. Elilik grevinin snrlarnn nerede bulunduunu ok iyi biliyordu. mparator Theodosios Il.'nin mesajnn Hun kaanna iletilmesinin vakti gelmiti artk. Birdenbire, ksa ve berrak bir an iin, Maximinos ve Priskos tm bu yaplanlarn, yani uzun lenin, kat tren kurallarnn, hatta Attila Kaan'n sadelii ve ask suratl lnn bi le belli bir amaca hizmet ettiini anlar gibi oldular. Yllar boyunca kendisi hakknda sylenenlerin gerek olduu bir kez daha dorulanmt: "Genellikle yapmak istediinin tam aksi ynde davranr." "imdi de gelelim esas meseleye" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Beni nasl ve nerede ldrmek istiyorsunuz?" Maximinos yeteri kadar uzun bir sredir Imperium Romanum'un en yksek rtbeli memur ve generallerinden biriydi. Sonsuz bir yavalkta, fakat hi sallanmadan ayaa kalkt. Aklndan geenleri yznden okumak imknszd. Sonra

668

sa yumruunu skarak yavaa sol gsne vurdu, bylece Hunlarn Byk Kaam'n ikinci kez selamlam oldu. Sol eliyle de ona imparatorun krmz mhrl mektubunu uzatt. "Sana tanrsal imparatorumuzun selamlarn getirdim!" dedi sert ve titremeyen bir sesle. Attila bir an iin tereddt etti. Grne gre imparatorun mektubunu bizzat okumak istiyordu. Fakat sonra Maximinos'a teekkr etti ve mektubu Onegesios'a uzatt. Bu arada gzlerini Maximinos ve Priskos'un yannda duran ve geen sene Senatr Anatolios'a elik etmi olan Got Vigilas'a dikmiti. Aradan birka saat gemi olmasna ramen, onu ancak imdi gryormu gibi davranyordu. Baklar Dou Roma casusunun baklaryla karlanca, gzleri tehlikeli bir ekilde ksld. Fakat iinden ikinci kez karsna kmaya cret eden bu adamn cesaretini takdir ediyordu. Bu hain Got'un iini bitirmek iin parman klatmasnn yeterli olduunu bildii halde, bunu yapmad. "Senin adn Vigilas, yle deil mi?" diye sordu Priskos'un yannda duran adama. Adamn surat nce lm beyazlna brnd, sonra da ban evet anlamnda yavaa ne edi. Maximinos aknlkla bir Vigilas'a, bir Priskos'a bakyordu. Fakat Priskos da ona neler olup bittiini aklayabilecek durumda deildi, nk kendisi de hibir ey anlamyordu. Attila ise onlara gznn ucuyla bile bakmyordu. "Aslnda sana utanmaz bir hayvan demek gerekir" dedi Attila sert bir sesle Vigilas'a bakarak. "Buraya neden geldiini sana sormak istiyorum, nk Anatolios'la yaptm anlamalar en iyi senin bilmen gerekir... Bu anlamalar hatrlyorsun, deil mi?" "Hatrlyorum" dedi Vigilas neredeyse duyulamayacak bir sesle. "O halde" dedi Attila, "karlkl heyet gnderme maddesi nasld, syle bakalm?" 669

"Tm kaaklar teslim edilmedii mddete, Konstantinopolis'ten gelen hibir heyeti kabul etmeyecektin." "ok iyi, ok iyi" dedi Byk Kaan. "Madem yle, ne cretle karma kmaya cesaret ediyorsunuz?" "Douundan batna kadar gnein rotasn nceden kestirmek hi de kolay deil" dedi Vigilas anlalmaz bir ifadeyle. "Sanrm Konstantinopolis gibi bir ehirde ilerin ne byk bir karmaayla yrd konusunda bilgi sahibi deilsin..." "Bu da ne demek oluyor, Got!" diye bard Hunlarn kaan. "Anlalmaz szlerle gzm boyayp, aklm ele-bileceini mi sanyorsun?" "Hayr, efendim, sadece aklama..." "Aklama m?" diye haykrd Attila. "Gerekleri gizlemeye alman aklama olarak m deerlendiriyorsun? Geen yl olduu gibi, bu yl da gzn bile krpmadan yalan sylemeye devam ediyorsun!" "Hayr, ltfen..." "Sus, yoksa seni hemen unackta kaza oturtturur, leini akbabalara yem ederim!" "Anlayamyorum!" diye araya girdi comes Maximinos. "Az nce burada byk bir huzur iinde oturuyorduk..." "Hem imparatorun tarafndan beni alaka ldrmesi iin grevlendirilen bu adam buraya getiriyor, hem de huzurdan sz ediyorsun!" Maximinos sadece ban sallayabildi. "Kendi yaamm zerine yemin ederim... asla... tek kelimeyle dahi... byle bir ey hakknda konumadk!" Attila anszn grltl ve tehdit dolu kahkahalarla glmeye balad. "Sen bir trl bamdan atmay baaramadm u Zerko isimli cceden dahi daha komiksin!" diye bard. "Onu Ae670

tius'a hediye etmitim, o da onu Aspar'a gndermi... ve imdi de srtan suratyla orada kim oturuyor? Korkun komiklikteki Zerko! Sen de neden korkun komik olduunu biliyor musun?" Maximinos dehetle nefes almaya alt. "Sana inanyorum, iyi adam! Gerekten de getirdiin mektupla istemeden de olsa perdelemeye alacan komplo hakknda hibir ey bilmediine inanyorum! Sen pek ok dil konuabildii iin yaamn srdrebilen satlk bir alan, ssl ve saygn bir maskesinden baka bir ey deilsin!.." Tam o anda Priskos sendeleyerek ne kt, kollarn iki yana at ve Vigilas'n nne dikildi. Gzle grlr bir ekilde sallanyordu, nk gsterdii cesaretten kendisinin bile d patlamt. "Senden... senden acma gstermeni diliyorum, Attila Kaan! Bir heyetin yelerinin hangi hak ve ayrcalklara sahip olduunu unutma!" "Tamam, tamam, biliyorum" dedi Attila neredeyse can skntsyla. Kendisine dzenlenecek suikast bu kadar insann nnde bir Yunan trajedisi gibi sahnelemeyi istemiyordu. Zaten yurdunun tahta bir saraya dnmesinden hi holanmamt, onun bir de Hun-Roma trajedileriyle insanlar elendiren bir amfitiyatro haline gelmesine kesinlikle raz deildi. "Bu adam lm hak etti" dedi sadece. "Eziyetli. Ac dolu. Ve herkesin gz nnde..." "Ya biz onu... kendi yasalarmza gre... en ar ekilde, acmaszca cezalandracamza sz verirsek?" diye sordu Maximinos yalvarrcasna. Atnn eyerinde bir suikast plan tamann ne anlama geldiini yeni yeni anlamaya balyor gibiydi.

671

"Pekl" dedi Byk Kaan hi beklenmedik bir ekilde. "Senin yasalar baka pek ok insandan daha iyi bildiin syleniyor! Onu buradan gtr ve Roma yasalarnn hl bir deer tayp tamadklarn bize gster!" Maximinos ve Priskos, uzun sredir hazrlanan bir tuzaa dm olduklarn ancak imdi anlamlard. Attila'nn belli bir taktik erevesinde hareket ettiini ve sava veya bar kararn yerine getirilmesi imknz koullara balamaya alacan tahmin ediyor, hatta biliyorlard. Fakat bu kez Hun kaann bir kez daha muzaffer klan iyi hesaplanm bir fke nbetine tank olmulard. Ertesi gn Attila'nn yeni bir emrini rendiler. Dou Romallar gerek kendilerinin, gerek Vigilas'n atlarna mutlaka gerekenden bir gram dahi fazla yem satn alamayacaklard. Dou Roma heyetinden hi kimseye Hunlara herhangi bir ekilde altn brakma imkn tannmayacakt... Birka hafta sonra Vigilas resmen suikast tertip etmekle suland. Dou Roma saraynn bir kez daha ne kadar beceriksizce davrand kendisine iletildii zaman, Attila ban sallamakla yetindi. Sahte bir yaygara kopartarak yeni bir tiyatro oyunu sergiliyorlard, fakat baarszlklar karsnda aknla dmemek elde deildi. Attila fkeyle Theodosios II.'ye bir mektup yazdrd. Chrysaphios'un kendisine teslim edilmesini istiyordu. Dou Roma hkmdarnn en nemli bakann kendisine asla teslim edemeyeceini elbette ki ok iyi biliyordu. Buna ramen yava yava bu olup bitenlerden keyif almaya balamt. "Kendilerini ok kurnaz ve akll sanan o hadmlar, biz barbarlarn oyununa geldiler" dedi dostlaryla birlikte oturduu zaman glerek. "Bir sre iin onlar dilediimiz gibi tehdit edebileceiz..." 672

"Hadmba Chrysaphios'u bize nasl olsa gndermeyecekleri iin, onun yerine birka soylu rehine isteme hakkna da sahibiz!" dedi Onegesios. "yle birka kk kese altn da unutaym deme!" Gerekten de Attila'nn honut olmamas iin ortada hibir gereke yoktu. Chrysaphios, suikastn baarya ulamasn garanti altna almak iin, kararlatrlan altn miktarnn iki katn gndermiti. Bu nedenle az nce "birka kk kese" derken, gerekte yz kilo altndan sz ediyordu. imdiye kadar bu kadar altn hi bu kadar kolay kazand olmamt. te yandan Vigilas'n hakk olan elli kilo altn da kendi hazinesine girmiti. "Her eye ramen..." dedi Attila o uzun akamn sonunda ayaa kalkarak. Uzunca bir sre etrafndaki her eyi unutmu gibi sessizce oturmutu. "... oalaa denecek parann elimize gemi olmas gzlerimizi kr etmemeli. Dou Roma'nn aramzdaki atekesi ve eitli anlamalar derinden yaralam olduu bir gerek. te yandan ben de fkelenmi ve alnm grnmeye devam etmek zorundaym. Bu durum bize ne sylyor?" Attila en byk olundan yana dnd. "Ayaklarmzn dibinde ok daha fazla srnmek zorunda kalacaklarn!" dedi lek. Kara gzleri l l yanyordu. Attila dudaklarn bzerek geirdi. Yava yava Roma altnlarndan daha ar ekmeye balayan bu iki lemlerinden giderek daha fazla nefret etmeye balamt. Yollarn ald ve da geitlerinin alabilir hale geldii ilkbahar gnlerinde, kaann gzcleri Ravenna'dan gelen bir kafilenin yaklamakta olduunu haber verdiler. Attila, gnlk rapor, soru ve ikyet karmaas arasnda kendisine bu haber iletildii zaman, yle byk bir ilgi gstermedi.

673

"Kimmi gelen?" diye sordu ban bile kaldrmaya gerek grmeden. Aslnda bu soru bile onun iin olduka gereksizdi, nk obasna yaklamakta olann kim olduunu ok iyi biliyordu. "Aetius'un olu Carpilius..." Attila kalarn kaldrd. Dudaklarnda sevecen, hatta babacan denilebilecek bir glmseme belirmiti. Uzun yllar nce, Hunlarn yannda birka ay geirdii zaman, bu gen adam Attila'nn sevgisini kazanmt. Carpilius yle gl veya sava yeteneine sahip biri deildi, at srtnda yaplan uzun avlara veya kl msabakalarna da hi gelemiyordu. Fakat buna karn bilgili, becerikli ve babasnn aksine son derece ihtirasszd. "Ona yaknlarmda bir yer gsterilsin" dedi Attila. "Ne zaman burada olurlar?" "En erken yarn leden sonra." "yi, geldikleri gn istirahata ekilsinler. Ertesi gn onlar soframda selamlamak istiyorum. Bana babasndan ne tr haberler getirmi olduunu ok merak ediyorum. Fakat bu arada Dou Roma'y unutmayalm... elbette nianlm Honoria'y da..." Attila yksek sesle ve neeyle gld, sonra da kadehine Trakya arab doldurttu ve byk bir yudum iti. "Aslnda o Roma prensesinin pek merakls olmadm biliyorsunuz" dedi yanndakilere, "fakat Honoria'ya saygszca davranlmasna izin vermeyeceim! Bunu her iki imparatora da bildir, Onegesios! Ya da... imdilik sadece Konstantinopolis imparatoru Theodosios'a yazman yeterli. Carpilius'un Ravenna hakknda neler anlatacan beklemek istiyorum! Mektuba bir de unu ilave et: Sakn ola kimse Honoria'nn Bat Roma zerindeki hkmdarlk haklarna dokunmaya cret etmesin! Aksi takdirde intikamm korkun 674

olur! Bu arada Konstantinopolis'e birka eli gnderin! Bize demeleri gereken vergileri tahsil etmemizin vakti geldi de geiyor bile..." Attila artk gnl rahatlyla Carpilius'un geliini bekleyebilirdi. Ertesi gn iin zel bir karlama treni dzenlenmemiti. Attila'nn keyfi yerindeydi. Kadnlar ve kzlarla bir mddet akalatktan sonra, len olmadan vahi bir tarpan srsnn yanna gitti. Bu olaanst hayvanlar birka gen Hun tarafndan yakalanmt. Attila atyla bu zarif hayvanlarn etrafnda bir tur att, salam yapl vcutlarn inceledi, sonra da beeniyle dilini aklatt. "Bu hayvanlar bizim aygrlardan bazlarn ldrdler ve ksraklar kardlar" diye bard lek. "Keza Gotlarn atlarna da ayn eyi yaptlar." Attila bir ba hareketiyle ona cevap verdi. Bu tr hikyeleri eskiden beri duyard. skitlerin, Alanlarn ve Gotlarn oturduu lkelerden geileri esnasnda da bu tr kayplar sk sk yaamlard. zerlerinde binici olmadan da olduka sinirli bir yapya sahip olan tarpanlar, Hun atlarnn doal rakipleriydi. Attila onlarn iri gvdelerini hayranlkla inceledi. "Balarna baktka bunlarn benim tohumumdan olduklarn dnesim geliyor" dedi oluna glerek. "Bu yata hl ksraklarla oynaacak kadar gl olduunu mu sanyorsun?" diye sordu lek dudaklarnda ince bir glmsemeyle. Attila ona bir tokat atmak istermi gibi elini kaldrd. "Sakn beni kmsemeye kalkma, sevgili olum lek! Canm isterse yatamda en vahi Cermen gzelini bile evcilletirebilirim!" Dier atlarn zerindeki adamlar gltler ve kllarn knlarna vurarak sevin naralar attlar. 675

"Siz genler hl sert bir erkeklie sahip olmann abuk kazanlan bir zafer anlamna geldiini sanyorsunuz" diye bard Attila. "Oysa biz bugne kadar bir sava Romallar ve Cermenler gibi sadece kaba kuvvet kullanarak kendi lehimize evirebilmi deiliz..." "Bu atlar, Cermen kadnlar ve iyi bir aygrn sertlemi organ arasnda nasl bir iliki var?" diye sordu lek. "Kendisine neler yaatabileceini bile anlayamadan kendinden geen ilk kadn grdn zaman bunu bileceksin. Ya da drt bir yandan nasl geldiimize bir trl akl erdiremeyen, baklarmz ve oklarmzla kalplerinden vurduumuz, soluumuzu daima enselerinde hissettirdiimiz, yumuak yerlerini abucak bulduumuz ve kllarmz ilerine soktuumuz, barmalarna bile meydan vermeden ortadan kaybolduumuz, sonra derhal tekrar mklerine ktmz birka Romal grdmz zaman..." Obaya doru at srdkleri zaman da bir savata veya bir kadnda kazanmann eitli yollar zerine konumaya devam ettiler. leden sonrasnn ge saatlerine Byk Kaan'n obasna yeni ve beklenmedik haberler geldi. Attila'nn heyetlerinden biri Konstantinopolis'ten geri dnmt. Aslnda ertesi gn gelmeleri bekleniyordu. Attila bir kaa benzer bu geri dn haber ald zaman, kalarn kaldrmakla yetindi. "Yolun son ksmn drt nala at srerek mi gelmiler?" diye sordu sadece. "Evet, iki gn boyunca ar arazide... Tuna boyunca... Singidunum'dan buraya kadar..." "Gerekten de olduka zor bir yolculuk" dedi Attila. En yakn danmanlar bile Hunlarn Byk Kaan'nn durduk yerde neden suskunlatn anlayamamlard. Fakat bunun nedenini pek yaknda reneceklerdi. 676

Hemen ayn akam verilen kk ziyafette Attila sa elini yukar kaldrd ve bir zamanlar Roma imparatoru Honorius'ta grd gibi parmaklarn dalgalandrd. Bu hareketi zerine en yakn danmanlar ve mttefiklerinin en nemli komutanlar dnda herkes bir anda ortadan kayboldu. Attila bir mddet bekledi. Sakin ve rahat bir grnm vard. Sadece ok iyi tanyanlar onda sabahki needen eser kalmadn anlamlard. "Biri imparatorluun dousuna, biri de batsna olmak zere iki heyet yola kardm biliyorsunuz" dedi sakin bir sesle ve orada bulunanlarn evet anlamnda balarn sallamalarn bekledi. "Konstantinopolis'e gnderdiim heyet, zaten bildiim bir haberle geri dnd..." Kontroll ses tonuna ramen Attila dudaklarnn kenarnda kk bir glmseme belirmesine engel olmad. "Dostumuz Theodosios birinci bakann le gndermeye karar vermi..." Taht salonu bir an iin mutlak bir sessizlie brnd, sonra da sevin lklaryla yanklanmaya balad. Adamlarn neredeyse tm zafer dolu bir eda ile kllarn knlarna vuruyorlard. Attila bir sre onlarn cokularn ifade etmelerine izin verdi, sonra da konumaya devam edebilmek iin elini kaldrd: "Dou Roma imparatoru, kendisinin birinci bakan tarafndan aldatlm hissettiini sylyor. Fakat Chrysaphios'un l yerine kk ve gzel Yunan adalarndan birine gnderileceini biliyorum. Biz barbarlar nasl olsa bu numaraya kanacak kadar cahil ve aptalz..." ok sayda dudan arasndan kan tiz slklar Attila'nn szn kesti. Hun kaan glmseyerek szlerine devam etti: "Elbette ki Theodosios'un bana yaplacak bu suikasttan en ince ayrntsna kadar haberi vard. Fakat..." Attila tekrar elini kaldrd. "Bir kez daha rezil olmamak iin yalan syl677

yor... Zaten yirmi yl nce kars Eudokia'yla evlendiinden bu yana zavallnn durumu pek iyi saylmaz..." Byk salonu bir anda nlayan kahkahalar doldurdu. Gya ok tutucu olan Bizansllarn gerekte ne denli serbest olduklarn orada bulunan herkes ok iyi biliyordu. Buna ramen akamn ilerleyen saatlerine onlar byk bir srpriz daha bekleyecekti. "Kabul ediyor" dedi Konstantinopolis ile yaplan son grmeleri yrten heyetin bakan. "Tm bu yllar boyunca senin yenilir yutulur trden olmayan bar artlarna altn sylyor. Fiyat her zaman yksek ama asla denmez olmayan bar muhafaza edebilmek iin, adamlarn bir gemiye bindirerek Ravenna'ya gnderdi..." Taht salonunda bulunan adamlar eliye inanamaz gzlerle baktlar. Attila bile kulaklarna inanmakta glk ekiyordu. "mparator Theodosios'un Bat Roma imparatoriesi Galla Placidia'nn kuzeni ve Honoria'nn amcas olarak, Honoria ile benim aramda gerekleecek bir evlilie rza gsterdii anlamna m geliyor bu?" "mparatorun 'Honoria da arzu ediyorsa, neden olmasn?' dedii syleniyor. Zaten bir Augusta olan Honoria'nn isteklerine sayg gstermek zorundaym..." Attila da bir sre dierleri gibi hi kmldamadan olduu yerde oturdu. Sonra, hi beklenmedik bir anda avcunun iiyle masaya yle bir aplak indirdi ki, salondaki herkes oturduu yerden bir kar havaya srad. "Bu onun son aldatmaca denemesiydi!" diye haykrd Attila korkun bir sesle. "Onu ve onun o iki yzl, sahtekr hadmlarn kan ve vahet iinde yok edeceim! Bat ve Dou Roma iin daha nce grlmedik iddette bir deprem olacam! Beni yattrmak iin bana kendi kzlarndan birini bile sunamayan bu lgn da kimmi! Evet, Galya gelin iin 678

iyi bir eyiz olur... Fakat ne oras kendi topra, ne de bana, Kara Hunlarn Byk Kaanna, yani bir barbara, kurban etmek istedii kz, kendi kz..." Ertesi gn Bat Roma Ordular Bakomutan'nn olu onuruna verilen ziyafet pek gzel geti - en azndan ilk saatleri yleydi. Hunlarn Byk Kaan, batdaki dalarn ardnda olanlar ok merak ettiini hibir surette belli etmiyordu. Yiyor, iiyor, danszleri ve ozanlar alklyor, hatta cce Zerko'nun irkin akalarna bile katlanyorlard. Carpilius'un esas grevi hakknda ancak ok sonra konumaya baladlar. Attila'nn bu arada Honoria'nn Roma veya Ravenna zerindeki miras haklarndan vazgemeye hazr olduunu bildirmesi herkes tarafndan renilmiti. Hun kaan bir mddet Aemilia, Venetia et Histria, Uurla ve Flaminia gibi Yukar talya eyaletlerinin kendisi asndan nasl bir nem tayabileceklerini dnp durmutu. Ortasndan Padus Nehri'nin akt byk knt ovas, u anda kendisine bal insanlarn yaad geni dzlklerden pek farkl deildi. Buna ramen Apennin ve Alp dalar arasnda grkemli kaplar, saraylar, duvarlar ve kokumu mahalleleri bulunan bir dizi ehir vard ki, bunlarn durumu Roma'daki Suburra'dan hi de farkl deildi. Fakat Attila bu eyaletlerde zengin ehirlerin var olduunu da biliyordu. Tarih boyunca yaadklar tm ykm ve felaketlere ramen, hl Tuna kysndaki Limes yerleimlerinin tmnn toplamndan daha fazla altna sahip olan mehur ehirlerdi bunlar. mparatorluun etraflar duvarlarla evrili bu hazine sandklar Attila'y iddetle cezbediyordu. nsanlar bu ehirlerden sz ederken azlarnn suyunun akmasna engel olamyorlard. Fakat her eye ramen bu ehirler, ilkbahar taknlarnn vahi bir gzellik kazandrd 679

ovann iinde rmln ve kokumuluun birer sembol gibi ykseliyorlard. Birka gece kararsz kaldktan sonra Attila, Yukar talya eyaletleri zerinde hak iddia etmeye karar verdi. Sahip olmak iin bir kar toprak bile istemiyordu! Sadece Konstantinopolis'teki hadmlarn ve Roma'daki ktiplerin deyimiyle "kullanm hakk" peindeydi. Bu nedenle eyizin ismi de Galya olacakt - ne daha fazla, ne de daha az! Ravenna Attila'nn taleplerini biliyordu. Hun kaan imparatorluun yarsn deil, sadece byk okyanusa kadar uzanan bat ksmn istediini ak seik ifade etmiti. Bu blgeleri be yz yllk Roma egemenliinden sonra, Roma'nn iyi bir dostu olarak sakin bir hayat srmeleri iin Hunlarn ve mttefiklerinin yeni vatan haline getirmek istiyordu. Uzun geceler boyunca Attila'ya Kuzey Galya'nn usuz bucaksz dzlklerini bkp usanmadan ve ballandra ballandra anlatann Eudo ve Bagaudlar olduunu sadece pek az kii biliyordu. "O geni dzlklerde gnler boyunca at srebilir ve bann zerinde sadece mavi gkyzn grebilirsin" demiti Eudo. "Aralarnda en az bir gnlk mesafe bulunan Orleans, Troyes, Metz ve Reims gibi ehirlerin arasndaki Roma yollar bile ylesine dz bir hat eklinde uzanr ki, onlarn bir dev tarafndan koca bir klla alm izgiler olduklarn bile sanabilirsin." Attila ve misafirleri daha imdiden kaliteli araptan birka kadeh devirmilerdi. Carpilius kpkrmz kesilmi suratyla sendeleyerek ayaa kalkt ve beceriksiz bir ekilde klcnn knyla masaya vurmaya alt anda ne Hunlarn Byk Kaan, ne de mttefik kavimlerin kral ve komutanlar bir srprizle karlaabilecekleri fikrini akllarnn ucundan dahi geirmiyorlard. Balangta onun bir eyler sylediini 680

ve imdi de alk beklediini sanmlard. Bu nedenle fazla dnmeden onlar da kllarnn knlanyla masaya vurmaya baladlar. Byk taht salonu korkun bir grltyle dolmutu. Ancak Attila'nn elini kaldrmasyla birlikte grlt derhal sona erdi. Hunlarn Byk Kaan, salondaki aprt, aksrk ve geirme sesleri tmyle sona erene kadar sabrla bekledi. Sonra da Aetius'un oluna dnerek ban sallad: "Buyur! Bir ey mi sylemek istemitin?" Carpilius birka kere ksrerek boazn temizledi. u anda bana hibir ey gelemeyeceini bilmesine ramen, herkes onun ne kadar rahatsz olduunu kolayca grebiliyordu. "Bu konuda imdiye dek neler duymu olduunuzu bilemiyorum" dedi sonra. Attila kibarca glmseyerek ona ban sallad. Bu gen adamn ne sylemek istedii veya ne sylemi olduu konusunda herhangi bir fikri yoktu. "Evet..." diye kekeledi Carpilius birka kere yutkunduktan sonra, "sadece sylentilerin doru olduunu sylemek istemitim..." "Hangi sylentilerden sz ediyorsun, byk general Aetius'un olu?" diye sordu Attila kibarca. "Mutlaka haber almsnzdr... Geri son na kadar gizli tutulacakt, nk Galla Placidia var gcyle buna kar koyuyordu..." "Syleyecein bu muydu?" diye bard lek yksek sesle. Kadehini kaldrarak geirdi. "Sizin tanrsal hkmdarlarnzn hangi ehirde zevksefaya daldklar kimin umurunda!" "Sus!" diye bard Attila. En byk olunu bakalarnn nnde azarlamayal ok uzun zaman olmutu. Hun kaan ne eildi, sa dirseinin zerine yasland ve Carpilius'a sa eliyle iaret etti: "Devam et, Carpilius!" "Ta... tandlar" diye kekeledi gen adam. "Tm impara681

torluk saray krk sekiz yllk diaspora sonras Ebed ehre geri dnd!" Salondaki insanlarn hibiri kmldamad, nk bunun ne anlama geldiini pek az kii kavrayabilmiti. Hatta Attila ve en yakn danmanlar bile bu haber karsnda nasl bir tepki gstermeleri veya nasl bir yz ifadesi taknmalar gerektiine karar verememilerdi. Bu olaydan aradan yirmi drt saat bile gemeden haberdar olmulard. Hunlarn Byk Kaan, dier misafirlerin pek ounun yapacann tam aksi ynde bir tepki vermiti. Gerekenden bir yudum daha fazla imemek konusundaki kat kurala sk skya bal olmak u anda iine fazlasyla yaryordu. Tm salon kararszlk iindeydi. nsanlar sevin lklar koparmak ile fkeyle haykrmak arasnda gidip geliyorlard. Attila ise ciddiyetini tam anlamyla muhafaza etmi ve sadece ban hafife yana emiti: "Sizin devletinizin ismi Imperium Romanum. Salonda yaanan byk ok karsnda yapt yorum sadece bundan ibaretti. Hemen akabinde de Carpilius'un kendi zel odalarndan birine gtrlmesini emretmiti. Gen Romalnn maiyetindekiler buna itiraz etmek istediyseler de, Attila'y kararndan dndrmeyi baaramadlar. Hi kimse, hatta yaverleri bile, gecenin kalan ksmnda ve ertesi gn boyuca Carpilius'la konuamayacakt... Ziyafetin ikinci ksm byk taht salonunda deil, aksine Attila'nn dostlar ve kadnlaryla yalnz kalmak istedii zaman kulland odalarda gerekleti. Aetius'un olunun sadece dilinin zlecei, fakat aklnn karmayaca miktarda arap verilmesine zen gsteriyordu. Buna ramen Carpilius'un bambaka bir konudaki gerei ifa etmesi olduka uzun srd. 682

Carpilius uzun saatler boyunca srarla Honoria hakknda hibir ey bilmediini syleyip durdu. Fakat o kadar beceriksizce yalan sylyordu ki, Aybars birka kez gzlerini tavana evirip ac dolu baklarla tahta kirileri inceledi. Birka kez belindeki kk deri keselerin iinden nndeki masann zerine dkt tozlar iaret etmesine ramen, Attila her defasnda elini sallayp onu geri evirdi. Carpilius'un Roma'da Hunlarn aleyhine kullanabilecei bir eyler renmesine gerek yoktu. Ve sonunda Aetius'un olunun dili zld. "nc Valentinian kesinlikle kz kardei ile evlenmene raz deil" dedi bir rpda. "Yola kp kmad konusunda bir bilgim yok, fakat onun bir gemiye bindirilerek Ege Adalar zerinden en ksa zamanda Roma veya Ravenna'ya gtrleceini duydum." "Yoksa Valentinian Konstantinopolis hadmlarnn iyi bir anlama karlnda Honoria'y bana teslim etmelerinden mi korkuyor?" diye sordu Attila glerek. "Onun Konstantinopolis'e kam olmas ve tekrar Ravenna'ya geri karlmas, onun ve benim arzularmz nasl etkileyebilir ki?" "Fakat imparatorun danmanlar Honoria'nn baka biriyle evlendirilmesi durumunda, onu artk kendine e olarak alamayacan grnde birleiyorlar. te yandan onun taht zerinde herhangi bir hakk bulunmad, nk Impe-rium Romanum geleneinin sadece erkek varisler tand da hakim gr." "Sevgili Carpilius" dedi Attila hl neeli bir ruh haliyle. "Aetius'un olu olarak felein emberinden gemi olduuna eminim, fakat ben de henz on be yandayken Romal bir Notarius'tan Ebed ehrin fetih planlarn satn almtm. Diyeceim u: Bir para parmen... uyduruk bir evlilik anlamas... benim iin ne gibi bir anlam tar ki?" 683

Attila ona acrcasna ban sallad. "Yoksa Ravenna saray... ya da imdi Roma saray, artk her neyse, gerekten de benim sizinle bir hukuk savama gireceimi ciddi olarak dnyor mu? Benim kim olduumu tmyle unutmua benziyorsunuz! Hadi diyelim sarho kafayla bunu kabul ettim - yine de sizin kanun kitaplarnzdan yle yasalar kartrm ki, tm dnyaya rezil kepaze olursunuz..." Attila sa yumruunu skarak sol avcunun iine vurdu. "Yoksa kendi deyiminizle Byk Theodosios'un Imperium Romanum'u oullan Honorius ve Arkadios arasnda paylatrmakla Roma yasalarn inediini iddia ederek halkn, patricilenn ve senatonun ayaklanma tehlikesini gze almak m istiyorsunuz?" Hun kaan, Carpilius'un yznn bembeyaz kesildiini grd. "Nasl? Theodosios yasalar inemedi mi? O halde imparatorluun bir kez daha Augustus Valentinian ve Augusta Honoria arasnda paylatrlmas da bir su tekil etmez, yle deil mi?" "Senin bu meseleyi bambaka bir adan ele alman gerektiini syleyeceklerdir" diye cevap verdi Carpilius beklenmedik bir cesaretle. "mparatorluun herkesin cannn istedii gibi blebilecei bir tara iftlii olmadn, yaplan her eyin ardnda derin bir anlam bulunduunu syleyeceklerdir..." "Bin yldan beri etrafnza korkun bir salgn yayyorsunuz. Bu salgna da kltr ve uygarlk ad veriliyor. nsanlar smryor, kleletiriyor, sadece elenmek amacyla onlar vahi hayvanlarn nne atyorsunuz. Benim gerei tm plaklyla ifade etmeme ramen onu arptarak yeni bir yalan reteceinizi, bu yalan da kendi gereiniz olarak adlandracanz ok iyi biliyorum..."

684

Attila tiksintiyle ban sallad. "Siz Avrupallar... hepiniz birer sahtekrsnz! Tm zamanlarn en byk hrsz ve haydutlarsnz, bunu da gya kilise ve yasalarn koruyuculuu altnda yaptnz iddia ederek kendinizi aklamaya alyorsunuz." Attila giderek daha fazla fkelendiini hissediyordu. Kaypak, yalanc ve sahtekr Romallar ve onlarn arksn syleyenlerle konumann en kt taraf da buydu. "Git!" dedi Attila sonunda ve gzlerini kapad. "Artk hibirinizi grmek istemiyorum! Sama sapan, anlamsz konumalarnzdan bkp usandm! Bar-bar-bar..."

685

28 Den Kartallar

Attila fkeden kuduruyordu. Gnler ve haftalar getike keyfi daha da kayor, sinirleri daha da bozuluyordu. Bat Roma'y gnde en az on kez savala tehdit ediyor ve nianlsnn imparatorluk zerindeki haklarna sayg gsterilmesini talep ediyordu. Valentinian III.'n Hun kaannn tm taleplerini kesinlikle reddetmesine ramen, Attila pes etmek niyetinde deildi. "Bu utanmazlk da ne demek oluyor?" diye baryordu fkeyle. "O kpoullar nasl olur da Honoria'nn taht zerindeki hakkn inkr ederler! Onun annesi Bizans'n meru imparatoriesi deil miydi?" Her akam byk bir fkeyle ban sallayarak tahta saraynn byk salonunu sert admlarla arnlayp duruyordu. "Hepsi alak ve sahtekr!" diye baryordu kollarn srtna kavuturup, kafasn bir koba gibi ileri uzatarak. "O beyaz tenli solucanlar benim kim olduumu sanyorlar? Erguvan renkli imparatorlar gibi snepenin teki mi? Gzn para hrs brm bir hadm m? Yoksa kle muamelesi yapabilecekleri zavall bir kei oban m?" Sonra anszn duruyor, tiksintiyle rperiyor ve dilerinin arasndan slk alar gibi konumaya devam ediyordu: "Tm sahtekr, bu Avrupallarn!" 686

Sonra Hun kaanlnn te tarafnda hi kimsenin beklemedii baka bir ey daha oldu. Yaz sca iinde frtna gibi patlayan, etraf bir anda kasp kavurmaya balayan bir haberdi bu. Posta gvercinleri, hzl yelkenliler, Roma atl ulaklar ve ate kuleleri sayesinde yldrm hzyla dnyann drt bir bucana yaylmt. "Theodosios ld!" diye haykrd lek tahta sarayn iine doru. Birka adamyla birlikte Tisza Nehri'nin kaynana bir gezinti yapm, sonra da drtnala geri dnmt. "Dou Roma imparatoru attan dm... ve hemen lm... yirmi sekiz Temmuz gn..." Attila tam o esnada Onegesios, Scottas ve Orestes'le toplant yapyordu. "Attan m dm?" dedi oluna dnerek. "Gerekten yle mi olmu, yoksa..." "Gerekten yle olmu..." dedi lek soluk solua. "Bunu drtnala Aquileia'ya gitmekte olan bir Centurio'dan rendim... Biliyorsun, her saat ba bir at..." "Nasl olmu?" "Avlanrken - daha fazlasn Centurio da bilmiyor. Yoluna devam etmesine izin vereyim mi, yoksa onu sana getirmemi mi istersin?" Hunlarn Byk Kaan bir mddet dnd, sonra ban sallad. "Bir kartal daha eksildi" kelimeleri dkld azndan. Orada bulunanlarn hibiri onun ne demek istediini anlayamamt. Birka hafta sonra Konstantinopolis tahtna Theodosios Il.'nin halefi oturmutu. Fakat o da Theodosios slalesine sadece evlilik ba araclyla dahil olmu biriydi. "Yeni imparator Flavius Julius Valerius Markianos" diye haber verdi Onegesios. "Bak hele, bak hele" dedi Attila yle fazla bir aknlk 687

belirtisi gstermeden. "Demek o inat asker ve eski sava dzeninin dik kafal savunucusu Markianos sonunda baard!" "Onun da sen yalarda olmas gerekir" dedi Onegesios. "Evet, onu tanyorum" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Trakyal bir lejyonerin olu olarak Konstantinopolis'e gelmiti." "Orada bor ald iki yz altn ile kendisine yeni bir hayat kurduu syleniyor. Talihi olduka yaver gitmi olmal..." "yle" dedi Attila yar honutsuz, yar hayranlk ifade eden bir sesle. "ayet aklmda doru kaldysa, Markianos Ardabur ve Aspar'la birlikte Afrika'da Kral Geiserich'e kar savamt..." "Doru. Hatta bir mddet Aspar'a yaverlik yapt ve Perslere kar yrtlen savata tutsak dt. Sonra Maviler Partisi'nden aday oldu, magister domesticus seildi, hatta terfi ederek Patricius oldu. Tm bunlara karlk olarak da Theodosios'un kz kardei Pulcheria ile evlenmek zorunda brakld, fakat kocalk haklarn bir kez dahi kullanmamak kouluyla..." "Pulcheria en az elli yanda, deil mi?" diye sordu Attila. "Elli iki" diye srtt Onegesios, "ve otuz alt yandan beri Augusta unvann tayor." "Zavall adam" diye iini ekti adam. "Hayat onun iin pek kolay olmamal!" "imdi yapmak isteyecei ilk ey, bu yata bile gl bir erkek olduunu ispat etmek olacaktr" diye mrldand Ay-bars. "Bunu yatanda yapamadna gre, bizim iin tehlikeli olabilir..." Attila soran gzlerle amana bakt, fakat Aybars hafife titreyen parmaklarn disiz azna gtrd ve kapal gzlerle mrldanmaya balad. "Belki de Maviler Partisi'nin adaynn Dou Roma'nn ye-

688

ni imparatoru olduu eklindeki tatsz gerei bize hatrlatmak istiyordur." "Evet, biliyorum" diye ban sallad Attila. "Geri son bar anlamalarna da imparatorluk mhr baslmamt, fakat bunun imdi fazla bir nemi kalmad! Maviler bizden nefret ediyorlar. Partideki soylular ve senatrler bar karlnda bize tek altn bile demek istemediklerini imdiye kadar pek ok kez dile getirdiler." "Demek ki bu durum imdi Dou Romann resmi d politikas haline gelecek!" "Evet, tabii ki Markianos'un dayanabildii srece..." "u anda tm belirtiler yle olacan gsteriyor" dedi Onegesios. "Yeni imparatorun ilk icraat, bundan birka ay nce sana teslim edilmesini barn olmazsa olmaz koulu olarak grdn bir adam idam ettirmek oldu." "Hangi gerekeyle?" "kinci Theodosios'un birinci bakan, yaklak eyrek asrdr bize vergi demeye itiraz etmeyen Yeiller Partisi'yle ibirlii yapmann bedelini dedi." "Yaklak yarm yz yldr neredeyse yaprak bile kmldamayan imparatorlukta birden her ey ok hzl gelimeye balad" dedi Attila. "Elileri bir kez daha buraya getirin!" Attila, Konstantinopolis'ten gelen adamlarn bir kez daha salona girmelerine kadar bekledi. Sonra da souk, fakat kibar bir tavrla onlara oturmalar iin yer gsterdi. Bir sre onlar izledikten sonra adamlarn olduka rahatsz olduklarn fark etti. "Sadece bir sorum daha var" dedi onlara. "Buraya gnll olarak ve lm arzusuyla m geldiniz ?" "Ne demek istediini tam olarak anlayamadk" dedi Konstantinopolis heyetine liderlik eden senatr. "Fakat sylediklerin doru! Buraya gnll olarak ve kendi irademizle 689

geldik. Biz gnein altndaki en kudretli gcn temsilcileriyiz ve resmi grevimiz tm savunma tesislerimizin lejyonlarmz tarafndan onarlp salamlatrlmakta olduunu sana haber vermek. Ve hibirimiz lmek arzusunda da deiliz." "Bugne dek benden sz edildiini duymam olmanz mmkn m acaba?" "Tam aksine, senden sz edildiini sk sk duyduk." "yle mi?" dedi Hunlarn Byk Kaan ksk bir sesle. Dudaklarn biraz bzd, Dou Roma soylularna glmsedi, yavaa nefes ald, sonra da var gcyle barmaya balad: "Beni bu kadar lszce, utanmazca, hatta arszca rencide etmeye nasl cret edersiniz? Artk vergi yok demek! O halde bar da yok! Evet, Romallar, Yunanlar ve hadmlar! Deneyin bakalm! Beni fkeden deliye dndrmeyi deneyin, fakat unutmayn ki ben... ben Hunlarn ve barbarlann Byk Kaan'ym! Ben, Muncuk Han'n olu Attila! Demek artk vergi demeyeceksiniz! yi! O halde bar da yok! Cevabm budur... Hem de derhal, u anda ve burada balamak zere! Neden... neden sizin ekip gitmenize izin vereyim ki?" Attila yksek sesle gld ve sa elini yatay hale getirerek grtlann zerinde gezdirdi. "O halde? Kendi yaamnz karlnda bana ne teklif ediyorsun? Yeni imparatorunuzun hkmdarlnn memnuniyetle kabul edeceim ilk vergisi ne olacak?.." Konstantinopolis'ten gelen heyetin lideri hafife ksre-rek boazn temizledi. Konumann bandaki marur edasndan geriye eser bile kalmamt. Syleyecei yanl bir kelimenin, yapaca yanl bir hareketin, hatta gereinden fazla korkarak yapaca bir konumann bile lm anlamna gelebileceini anlamt. 690

"ok rica ederim, Hunlarn soylu Byk Kaan" diye yalvarmaya balad adam, "burada sz konusu olan sadece kk, hatta gln bir formalite. Yeiller Partisi yllar boyunca siz Hunlara para deyen herkesi lanetledi, fakat biz sizin Konstantinopolis'i ne byk bir alicenaplkla esirgediinizi biliyoruz... hem de sk sk cannz skmamza ramen..." "O halde? Yeni imparatorunuzun bana vermek istemedii altn, kilise ve manastrlarnzdan kendi ellerimle toplamam daha fazla m hounuza gider?" "Hayr, elbette ki hayr! Burada btn mesele vergi kelimesi. Siz Hunlar, mttefik kavimlerinizle birlikte bizimle bar srdrmeye devam ederseniz, biz de bunun karlnda size elbette birtakm armaanlar takdim edebiliriz. Bunlara gnll demeler adn verebiliriz, bylece utan dolu anlamalarn ykmlklerinden de kurtulmu oluruz..." "yle mi!" dedi Attila. O kadar armt ki, etrafna bakarak gzleriyle Scottas' veya baka bir konuma stadn bulmaya alt. "Peki ya biz 'birtakm armaanlar' yerine eski anlamalarda srar edecek olursak?" Konstantinopos heyetinin lideri, aresiz bir ekilde ellerini yukar kaldrd. "O takdirde mecburen bize sava ilan etmeniz gerekecek..." "Sava! Sava! Sava!" diye sylenip durdu Hunlarn Byk Kaan o akam. "Sanki bu ok basit bir eymi gibi!" Ellerini her zamanki gibi arkasnda kavuturmu, vcudunun st ksmn hafife ne emi, tahta sarayn byk taht salonunu sert admlarla arnlayp duruyordu. Danmanlar ona birka kez bu olumsuz gelimelere derhal tepki gstermesi gerektiini sylemiler, fakat o her defasnda bunu geri evirmiti. 691

"lk hamleyi mutlaka sen yapmalsn" dedi Scottas bir kez daha. "Neden rkek bir keklik gibi davranaym ki?" diye sordu Attila cevap olarak. "Honoria'nn yz hl bende deil mi? istediim zaman o prensesi yanma ekemez miyim?" "Demek tm bunlarn sadece kuru grltden ibaret olduunu dnyorsun!" "Hayr, Markianos'un sylediklerini kararl bir ekilde yapmaya alacan dnyorum. Bunu baarabilir mi, o ayr konu. Birka yeni vergi yasasyla yozlamay nleyemez. Onun gibi bir imparatorun gc, imparatorluun dou yarsndaki rveti, kokumuluu ve k engellemeye asla yetmez." "O halde niyetin nedir? Ne yapmak istiyorsun?" "Zaman! Zaman! Zaman! Zaman kazanmalyz! O lanet olas Maviler Partisi'nin hadmlar, bizim ehir kuatmaktan holanmadmz biliyorlar... Onlara saldrmaya kalksak bile, yeni surlar amamzn asla mmkn olamayacan bildikleri iin, tek yapacaklar aresizliimize bakp kahkahalarla glmek olur! Onlarn denizden yardm almalarn engellemek iin gemilere bile sahip deiliz!" "O halde geriye imparatorluun bats kalyor" dedi Onegesios. "Batya kar artk Uldz, Radagis veya Alarich zamannda olduu gibi byk seferler dzenlemek mmkn deil! Mttefiklerimizi mutlaka bize baglamalyz! Cermenler sadece bol ganimeti elde edebilecekleri yerlere saldrmak istiyorlar. Ksa zamanda bunun bir aresini bulamazsak, Romallar daha da arszlaacak..." "Ne yapmak istiyorsun?" diye sordu Onegesios endieli bir sesle. Attila kuru bir sesle gld. "Zamana ve paraya ihtiyacm var!" diye homurdand At-

692

tila. "Lanet olsun! Gerekten de imparatorluun her iki yakasndan gelen altnlara ihtiyacm var. Byle ktlk zamanlarnda insan ne yapar?" "Yeni kaynaklar bulmaktan m sz ediyorsun?" "Hayr, tam aksine! zerlerinde imparator resimleri bulunan paralara m ihtiyacmz var? yi, o halde onlardan bir miktar da biz basalm... ve tm Cermen krallarnn bitmez tkenmez taleplerini dipsiz bir Hun kazanndan karacak kadar gl olduumuzu herkese gsterelim..." "... fakat bizi savala tehdit edecek olursan, Hunlarn Byk Kaan" diye yazyordu mparator Markianos, "o zaman seni gl ordularla ve Karadeniz'den Msr'a kadar uzanan lkelerin altn rezervleriyle karlamaya hazr olacaz." Birka ay ncesine kadar byle bir arszl ve itaatsizlii kimse aklna bile getiremezdi. Fakat Attila son derece sakindi. mparatorluun dousuna m, yoksa batsna m sava amas gerektiine bir trl karar veremiyordu. "Bu durum otuz yl nce ortaya ksayd, sadece iimdeki fkenin sesini dinlerdim" diyordu kendisine glkle hakim olarak. "Ne pahasna olursa olsun bu terbiyesizliin ve hakaretlerin intikamn alr, ganimet ve kaanlk erefi uruna binlerce insan gzm bile krpmadan lme gnderirdim." "Ya bugn?" "Bugn kararm batdan yana vereceim. Orada bulunan zenginliklerin miktarn tahmin bile edemezsiniz. Ben de size tm bu zenginlikleri vaat ediyorum." "Ne pahasna olursa olsun mu?" Attila dudaklarn bzd. "Buna benimle birlikte hareket edecek kavimler hr iradeleriyle kendi balarna karar verecekler. Ben onlara bana itaat etmelerini deil, benimle birlik olmalarn neriyorum!" 693

Ve gerekten de byle oldu. Attila hazinesindeki altn kadehleri, kupalar, tepsileri ve kandilleri erittirdi. zerinde Theodosios ll.'nin resmi bulunan Solido'lar basacak olan adamlarn nne giderek daha fazla altn ylyordu. Bu sahte paralar, Aa Tuna havzasnda kurulan pazarlardaki tacirlerin, Imperium Romanum'un nasl olup da anszn drst davranmaya baladn dnmelerine neden oluyordu. "ok uzun zamandan bu yana ilk defa Solido eskiden olduu gibi gl ve gvenilir bir ticaret aracna dnt" dedi Attila byk bir keyifle. Bir yandan da iinde on gnlk bir almann rn olan paralarla dolu mee aacndan yaplma bir sand iki eliyle kaldrmaya alyordu. "Yeni paray pheli klan da bunun ta kendisi!" diye homurdand aman. Altn paralar yurt ateinin altnda, gn nda olduundan ok daha deerli grnyorlard. Attila'nn parmaklarnn arasndan dklen Solido'lar, dierlerinin zerine dtkleri anda harika sesler kartyorlard. Aybars Amca'nn yanlyor olmas, ok ender rastlanan bir durumdu. Fakat bu kez tacirler gerek deerlerinde olan bu yeni paralarn kayna konusunda tek kelime etmiyor ve bu alacak durumun sebebinin Attila olduunu akllarna bile getirmiyorlard. Konstantinopolis ise bu gelimeleri kendi lehine evirmi ve toparlanma srecinde olas bir sava bertaraf etmek iin Hun kaanna isteklerine uyacan bildirmiti. Yeni imparator bu arada Patricius unvanna kavumu olan Anatolis ve eski maliye bakan Patricius Nomos'dan oluan bir heyeti Attila'ya gndermiti. Hunlar, Nomos'un karmak siyasi sorunlar kan yerine devletin altnlar ile zmekten holandn biliyorlard. Anatolios ve Nomos'un Tuna'y amalaryla birlikte, on694

lan karlamak iin Drekon Nehri'ne kadar ilerleyen Attila'yla burun buruna gelmeleri bir oldu. Hun kaan bu davran ile onlara Maximinos ve Priskos'tan oluan heyetten ok daha fazla deer verdiini gstermek istiyordu. Dou Roma elilerine istedikleri her ey verildi. Byk bir tren eliinde imzalanan yeni bar anlamasnda, Attila toprak taleplerinden tmyle vazgeiyordu. Bundan byle Bizans imparatorunu Hun kaaklar yznden sktrmayacakt. Hatta elli kilo gibi gln bir mebla karlnda Vigilas' bile serbest brakt. Dier Romal esirleri de baka bir cret talep etmeden zgrlklerine kavuturdu. Anatolios ve Nomos'u ise hediyelere, atlara ve deerli krklere bodu. "nanlr gibi deil" diye yazyordu Anatolios ve Nomos sonradan. "Yllk vergiyi artrmaya dahi gerek grmedi!" Fakat gerek byle deildi. "Brakalm ne isterlerse onu dnsnler" dedi Byk Kaan danmanlarna ve dostlarna. "nemli olan Imperium Romanum'un iki yarsnn birbirlerinden tmyle kopmas. Hibir ey ayn anda batya ve douya alacak bir sava kadar tehlikeli olamaz. Douya kar ok dikkatli olmalyz, nk bitmez tkenmez kaynaklara sahipler. Baty ise son adamna ve son Solido'suna kadar tanyoruz. Buna ramen u anda talya'ya gitmek niyetinde deilim." "Salgn hastalklar yznden mi?" "Evet" dedi Attila ve ban sallad. "Batdan gelen haberlerin ne lde gvenilir oluunu bilmiyorum. talya'y kasp kavurduu sylenen byk ktlk, baaryla yaylm yalan sylentilerden biri de olabilir. Ne de olsa ktlk ve salgn haberleri, yksek surlardan ve tepeden trnaa silahl lejyonerlerden ok daha etkili korkutma aralar. Byle bir riski ancak bir budala alr ve bu tr bir dmana kar en hzl atllarmz dahi bir ey yapamaz..." 695

"Baka arem yok" dedi Attila ksa bir sre sonra. Oysa bylesine byk bir sefer iin bu yl ok ge kalndnn gayet iyi farkndayd. "Evet" dedi Onegesios, "fakat Romallarla tekrar grme masasna oturmak iin en etkili ve geerli zm yolu da bu..." "Grme masas m?" dedi Byk Kaan fkeyle. 'Beni yine teselli etmelerine izin mi vereyim? Kendimi gln duruma m dreyim? Savalarma "Hadi bakalm, cumpane, artk Romallarn yumuak beyaz ekmeini yiyeceiz... bundan byle kazanlar kaynamayacak, ceplerimiz altnla dolmayacak. Artk ne vergi, ne de ganimet var!' Hayr, Yunan! Burada binlerce erkek benim sava arm bekliyor! Aileler, boylar, kabileler, ksacas pisliin iine tohum ekmek istemeyen tm insanlar! Evet, biz de brtlenlerden, gneyin meyvelerinden, tatl talyan arabndan holanyoruz! Fakat biz Gotlar veya dier Cermenler gibi toprak adam, ifti deiliz. Biz at srtndan inmeyiz, Onegesios, hayvanlarmz da canmz nereye isterse oraya gtrrz!" "Bu kadar fkeli olduuna gre, seferini dilediin gibi hazrla" dedi Onegesios. "Fakat benim baka alar rmeme izin ver... Bu oyuna bakalarnn da dahil olduunu unutma! Hatta bu bakalarnn saysnn pek ok olduunu da..." "Ne demeye alyorsun?" "Yldzlarn yarn hangi konumda olacaklarn bilemiyorum" dedi Onegesios bir kehanet bildirircesine. "Fakat ranllar ve Kral Geiserich'in Vandallarn unutmamak lazm. Kendimiz de ayn yne gitmeden nce, imparatorluun kuzeybat kesinde neler olup bittiini bilmeliyiz. Brittania, Roma'nn elinden kesin olarak kt. Franklar Galya'y mutlaka ele geirmek istiyor. Bu Cermen kavminin meru hkmdar olan Gundebaud, annesiyle birlikte bize snd. 696

Onun kk kardei ise Aetius'tan medet umuyor. Hatta sylenene gre Aetius onu evlatlk bile edinmi! Bu bizim heyecanl dostumuzun keyf bir davranndan te bir ey..." "Biliyorum" dedi Attila. "Franklarn arasndaki taht kavgas bizimle Romallar arasnda ciddi gr ayrlklarnn domasna neden oluyor." "Romallar kendi gzdelerini dier Frank hainleriyle birlikte hediyelere bouyor, hatta halkn onlar sevin lklaryla karlamasn bile salyorlar" dedi Laudarich Attila'nn sylediklerini onaylayarak. "Fakat tm bu kkrtmalar bize ynelik!" dedi Attila fkeyle. "Bat Roma bizi bir kumar masasna oturmaya zorlad... Cermen kavimlerinin tahtlar iin zar atyoruz..." "Ne yazk ki bunu Vizigotlarda yapamayacaz" dedi Onegesios. "Pirenelerin kuzeyinde yeni bir hkmdar tahta oturmaya hazrlanyor." "Theoderich'in sadece bir olu mu var?" "Hayr, fakat oullarnn en by olan Thorismund, son derece ateli ve fkeli bir delikanl. Dierlerinin gzn korkutmay baarm." "Bu bizim iin hi de kt olmayabilir" dedi Attila anszn glerek. "O gen adam daha yakndan tanmaya almalyz." "Haklsn" dedi Onegesios. "Bu gen kavimlerin ou Romallardan bizden ok daha fazla nefret ediyor. Artk yeni ittifaklar iin zaman olgunlat!" "O halde daha byk dnmeliyiz... Daha uzaklara... ufka doru..." "Baklarn bu dnyann snrlarna ynelt!" dedi Yunan. "Konstantinopolis'in batsndaki Avrupa isimli kk Roma eyaletini unut! Yarn ne olacan kim bilebilir, kaanm! in 697

duvarnn bile nnde parampara olabilecei bir Hun devleti, ok mu uzakta..." Attila kendi kendine glmsedi. fkesi uup gitmiti. ok uzun yllar nce atalarna kar yaplan duvar ykma erefinin belki de kendisine ait olaca dncesi, ok houna gitmiti. "e Imperium Romanum un Tuna kalelerinden balayabiliriz" dedi sonra. "Evet, bu dnce gerekten de houma gitti!" Bu konumadan hemen sonra bir dizi diplomatik faaliyet balamt. Hem Bat Roma, hem de Hunlar, var gleriyle Vizigotlar yanltmaya ve Galya Eyaleti'ndeki Franklarn kuvvetlerini blmeye alyorlard. Yaklak iki yl nce Galya'dan kaan ve bilgi birikimini Hun kaanna aktarmak iin sabrla bekleyen o adam, Attila iin giderek daha fazla nem kazanmaya balyordu. "abalarnn fazla sonu getireceini sanmyorum" dedi asi Galya iftilerinin eski lideri. "Bat Roma topraklarnda oturan Cermen krallar ve kabile prensleri ok uzun zamandr senin ne yapabileceini konuuyorlar. Onlar birer aptal deil... ancak sanrm rvet kabul edebilirler. Hesap kitap iinden iyi anladklar sylenebilir..." "Ne demeye alyorsun?" diye sordu Attila alnn krtrarak. Biraz ne eildi ve baklarn Bagaud liderinin zerine sabitledi. Eudo, Galya'daki Romallar karsnda da sk sk yapt gibi, sahte bir bamllk ifadesiyle ban edi: "Kendilerine hak ve hukuk uygulanmayan kavimler, halklar, kitleler ve iftiler ne mttefik, ne de dost tanrlar! Onlar korkutarak veya hayatlarn balayarak, o gn iin satn alabilirsin. Fakat geceleri okyanuslarn suyu veya gn frtnas gibi eskiden beri alkn olduklar koullara geri dneceklerdir."

698

"Biraz daha ak ve anlalr konuamaz msn?" "Elbette konuabilirim" dedi Eudo korkusuzca. "Fakat byk ihtimalle bu benim bama mal olacaktr." "Ban filan istemiyorum, sende kalsn! Yeter ki konu!" "Tm mesele, mttefiklerinin maluplara davran tarz" dedi Eudo. "Bu tarz henz kararsz olanlar da ya Vizigotlarn, ya da Cermenlerin kucana drecek." Aradan hafta gemiti. Adamlaryla beraber kt uzun bir at gezintisinden geri dnen Attila'y, ordughnda birtakm ilgin haberler bekliyordu. Byk Kaan bir aknc birliinin eliinde gney, dou ve kuzey ynlerine doru Karpatlarn etrafnda geni bir yay izmiti. Byk Tuna kvrmnda tekrar gneye dnm, nehrin bat kysnda bulunan Roma kalesi Aquincum'u geride brakm ve bir gnden daha ksa bir srede Tuna ile Tisza arasndaki ordughna geri dnmt. "Duyduklarna inanamayacaksn" diye bard lek babasnn seyahat pelerinini karmasna bile meydan vermeden. "Tm Galya yava yava bize gelmeye balyor..." "Yine mi Bagaudlar?" diye sordu Attila ve hizmetkrlarn belindeki kay kartmalarna izin verdi. Sonra bir kle elinde keskin bir bahar suyunun bulunduu bir anakla ona yaklat. Attila ellerini suya daldrarak kirini temizlemeye alt, sonra da ynl bir havluda kurulad. "Hayr" diye karlk verdi lek, "Bagaudlar deil. Alanlarn kral Sangibad' hatrlyor musun?" "Sangiban m?" diye sordu Attila aknlkla. "Kral Goar'n halefini nasl unutabilirim ki? Birka on yl nce Alanlarn bizi terk etmi olmalarndan daima znt duymuumdur. Fakat onlar daha batya gitmek istiyorlard ve ben Roma'da geirdiim rehinelik dneminin etkisinden henz 699

kurtulamamtm. Bugn Alanlar tekrar yanmza ekebilmek iin elimden gelen her eyi yapardm..." "Grne gre bunu baarmsn bile" dedi lek glmseyerek. "Kral Sangiban'n elisi son derece gizemli davranlar sergiliyor... Azndan laf alabilmek iin onu krbalatmay bile dndm, fakat haftalar boyunca at srtndan in-memesinin sebebini sadece sana sylemek istiyor..." "Sangiban' en son kk bir ocukken grmtm" dedi Attila dnceli bir tavrla. Sonra ban kaldrp glmsedi. "Evet, aradan uzun zaman geti... ok uzun zaman! O zamanlar birlikte koyunlarmz gtmeyi reniyorduk. Karadeniz'in bat kylarnda, harika ilkbahar gnleriydi bunlar. Kolarn kuyruklarna renkli kurdeleler baladmz daha dn gibi hatrlyorum..." Attila yavaa gld ve en sevdii yere oturdu. "Alanlarn pembe domuzlar vard... siyah deil, pembe domuzlar... anlyor musunuz... Bleda da oradayd... o ve dier yallar, kk civcivlerin kafalarn dileriyle kopartarak eleniyorlard... imdi Aetius burada olsayd, bunun hayvanlarla fazla ili dl yaamaktan kaynaklandn sylerdi... Alan elisi nerede?" "Romallar ise findik farelerini bala batrp diri diri yutuyorlard" diye kkrdad Aybars. lek ksa bir el hareketi yapt. Bir an sonra Attila'nn kk kabul salonuna kara sal, kara elbiseli ve gz pek grnl bir Alan savas girdi. Omuzlarna aprazlama balad iki kuakta iki kl sallanyordu. "Sen bir Alan msn?" diye sordu Byk Kaan dierinin bir ey sylemesine frsat kalmadan. "Daha ziyade bir ranlya benziyorsun... Bir Sasani'ye..." Kara sal adam bir an boyunca olduu yerde ta kesilmi gibi durdu. Herkes onun kendisini Byk Kaan'n nnde yere atmasn beklerken, o hi istifini bozmadan 700

dimdik Attila'nn gzlerine bakyordu. Hun kaan dudaklarnda affedici bir glmsemeyle bir eyler sylemeye hazrlanrken, Alan savas belini krarak eildi. Gerekten de gz pek biri gibi grnmesine ramen, Galya Eyaleti'nde fazlasyla uzun bir sre yaamaktan dolay surat aydnlanmt. Attila'nn bir eyler sylemesine gerek yoktu artk... "Ey usuz bucaksz dzlklerin efendisi, Hunlarn Byk Kaan, Muncuk Han'n olu, atalarmz iin savaan ve len Uldz Han'n torunu Attila! Seni selamlyorum!" Uldz ismi Attila'nn saraynda ok uzun sreden beri ilk defa bir yabanc tarafndan telaffuz ediliyordu. "Seni buraya getiren sebebi bize syleyecek misin?" "Kral Sangiban'n bir mesajn sana ve sadece sana iletmekle grevlendirildim." Alan savas cesur bir adamd. Bir sre iin kimse onun bu akamn sonunda ne olacan bilemedi: Ya deerli hediyelere boulmu zengin bir adam, ya da k kurtlarnn azna lyk bir et yn! Cevabn olduka gecikmeli olarak gelmesine ramen, Alan savasnn kl bile kprdamamt. Attila salonda bulunan herkesin dar kmasn istedi. "Burada m konumak istersin, yoksa birlikte bir at gezintisi yapalm m?" "Sana sadece tek bir cmle syleyeceim." "Gel o halde!" dedi Attila. Kafasna kara koyun postundan yaplm brkn geirdikten sonra, Alan savasyla birlikte kk kabul salonundan kt. Birlikte pek ok oda ve salondan getiler. Yol boyunca karlatklar kadn, erkek ve ocuklar onlar grnce derhal ayaa frlyor, Attila ise bir el hareketiyle onlar selamlayarak oturmalarn iaret ediyordu. "Atlarmn yanna gidelim" dedi Byk Kaan. "En iyilerinden birkan daima yaknlarmda bulundururum. Bir Hun 701

kaannn gerek tahtnn neresi olduunu unutmamak iin, gnde en az bir kere bir eyerin zerine karm." "Byle dnen bir tek sen deilsin" dedi Alan ve gld. "Houma gidiyorsun" dedi Attila birka adm attktan sonra. "Bu soukta ta Galya'dan buraya gelmeni salayan nedir?" "Kral Sangiban'n eli ve yrei" diye cevap verdi Alan. "Bat imparatoru, Roma'nn soylularnn ve glerinin alarna geri dnd. Galya Eyaleti'ne yeni cezalandrma seferlerinin balamas sz konusu. Kralm ok endieli, nk o durumda Vizigotlarn m, yoksa Romallarn m mttefiki olmas gerektiini bilmiyor..." "Benden ne istiyorsun?" diye sordu Attila. Tm keyfi bir anda kamt. "Bunlar bana neden anlatyorsun?" "nk biz de dnme yeteneine sahibiz" dedi Alan korkusuzca. "Senin u anda her zamankinden daha fazla dosta ihtiyacn var. Elbette ki istersen yeniden Dou Ro-ma'ya ve Konstantinopolis'e saldrabilir, hatta onlar fethedip yamalayabilirsin bile." "Sizin anzdan bunun ne sakncas var?" "Hibir sakncas yok" dedi Alan kralnn adam. "Gidecein ynden baka, hibir sakncas yok..." Attila bir an iin duraksad, sonra glmeye balad. "Yoksa bir Hun kaannn sadece bir yne doru akn edebileceini mi dnyorsunuz? Yoksa biz yzyllardan beri sadece batya doru gitmeye mi lanetlendik?" "Roma'dan olduka etkilenmenize ramen... siz gebesiniz ve daima gebe kalacaksnz!" "Demek batya gideceimi dnyorsunuz?" "Evet. Kral Sangiban byle dnyor... ama sadece o deil! Vizigotlar, Franklar, Burgundlar, Almanlar da..." "Onlardan baka?" 702

Alan savas belli belirsiz glmsedi. "Roma'da Kral Geiserich'le birlikte bulunduunu unutmadk..." Attila hafif bir slk ald. "Kement" dedi dnceli bir tavrla. Dudaklarnda ince bir glmseme vard. "Beni yakalamak iin zerime byk bir kement atyorsunuz... Kime kar mcadele etmemi istiyorsunuz? Vizigot kral Theoderich'e kar m? Yoksa Afrika'daki Vandal kralna kar m?" "yisi mi yle diyelim: Alplerin kuzeyinden Galya zerine yrmen, Geiserich'in ok houna giderdi. Bu hareket hem Roma'y gereksiz yere heyecanlandrmaz, hem de Vandallann Sicilya ve talya kylarna kmak zere gemilerine binmeleri esnasnda, Aquitania'daki Vizigotlarn ve spanya'daki Sueblerin dikkatini baka yne eker." "u Geiserich'e bak hele!" dedi Attila glerek. Ayn anda ona derhal bir mektup yazmaya karar verdi. Milyonlarn oturduu Ebed ehirle birlikte talya'nn gneyi ve spanya Vandallarn, talya'nn kuzeyi ve tm Galya ise Hunlara ve mttefiklerine ait olacakt. Bu, planlamaya ve urunda mcadele etmeye deer bir hedefti! Attila anszn iinde garip bir heyecan hisseti. Gzlerinin nnde ilk kez yeni, byk bir resim belirmiti - kavminin doudan batya yapt byk ge, tm savalara, tm alk ve skntlara son verecek bir resim. Tekrar hayvanlaryla birlikte yollar snrlar ve duvarlar kesilmeden otlaktan otlaa dolaacak, yurtlarnda mutlu bir ekilde yaayacaklard. Hem de tm bunlar kuzeyin orak souunda, llerde veya bataklklarda deil, Galya'nn yemyeil ovalarnda gerekleecekti. Attila derin derin iini ektikten sonra silkinerek kendine geldi. Alan savas sessizce bekliyordu. "Ama siz... Vizigotlarn vasallar deil misiniz?" diye sordu Attila. 703

"Bunu da nereden kardn?" dedi Kral Sangiban'n elisi. "Birlikte savamaya son verdiimiz gnlerden bu yana kimseye baml olmayan zgr bir kavim olarak yayoruz!" "Sangiban'n Orleans valisi olmasna Vizigotlarn kar kmadn sylemek istiyorsun sanrm." "Bu nedenle seninle yalnz konumak benim iin bu kadar nemliydi" dedi Sangiban'n elisi. "Bunu ancak bu ekilde ba baa konuurken sana syleyebilirdim. Srtmz Vizigotlara dayamak zorundaydk. Baka pek ok kavim gibi biz de, birtakm gsteri budalas Romallar adlarna bilmem nerede bir zafer tak veya stunu diktirecekler diye kanmz dkmekten bktk!" "Peki" dedi Attila. "Bakalarnn nnde utanmamak iin benimle ba baa grmek istemeni geerli bir neden olarak kabul ediyorum. Baka bir nedenin daha var m?" "Evet" dye cevap verdi Alan bir an bile tereddt etmeden. "Kral Sangiban, Galya zerine yrmeden nce, senin Kral Theoderich'e bir mektup yazmann uygun olacan sylyor. Ona ya bir ittifak, ya da Galya'y zapt etmene ses karmamas iin bir miktar altn nerebilirsin." "Bir ittifak m? Veya altn... Neden? Vizigotlar en bandan bu yana bizim nmzden ekilmediler mi?" "Belki de Vizigotlara iki gerei hatrlatmak gayet iyi olur" dedi kara sal Alan. "lk gerek, onlarn efsanev krallar Alarich'e Roma kaplarn aann bizzat sen olduun..." "Ya ikinci gerek?" "Roma ve Aetius'un General Litorius kanalyla Vizigotlara kar sava yrtyor olduklar..." "Doru, bu da kulamza gelmiti" dedi Attila dnceli bir tavrla. "Kral Theoderich'e yazacan mektubu ona bizzat ben gtrebilirim" dedi korkusuz Alan. "Kralm bu yapacaklar704

na kk bir karlk olarak sana Orleans ehrini ve Loire'in kuzeyinde biz Alanlarla silah ittifak neriyor..." "Yani Armorica'dan Frank blgesine kadar uzanan tm ovalk Galya'da..." "Aynen sylediin gibi" dedi Alan. "Son bir sorum var" dedi Attila. Kral Sangiban'n elisi evet anlamnda ban sallad ve merakla kalarn kaldrd. "Acaba Bagaudlar Romallar tarafndan igal edilen ve zgrl uruna yzyllardan beri savatklar topraklarn bize teklif ettiinizi biliyorlar m?" Ayn yl Konstantinopolis'te Priskos'un Hun Kaan Attila'nn sarayna yapt seyahat zerine yazd rapor metni yaymland. Ellerine bu rapor geen Hunlar okuduklar karsnda ya fkeyle balarn salladlar, ya da kahkahalarla gldler. Maximinos ve Priskos'un baarsz elilik grevleri zerine yazdklar alamakl raporun incinen Roma gururunun rn olduunu tek bilenler onlar deildi. ayet elinde olsayd metnin yazar Hunlar esen rzgrdan, yaan yamurdan, sineklerden, karncalardan, hatta geceleri ten baykulardan dahi sorumlu tutacakt. Ne Attila, ne de Aybars gibi byk bir aman, bu raporun sadece yeni imparator ve Yeiller Partisi iin yazldn, gelecekte de Hunlar ve kaanlar hakkndaki tm kanaat ve dncelerin alt yapsn oluturacan tahmin bile edememilerdi. Ve bir bakas daha Byk Kaan Attila'nn ordugh ve kendi z kardei hakkndaki her eyi en ince ayrntsna kadar renmiti: Bu olaylarn yaand yl Priskos Roma'da Merowech'le karlamt. Bu gen Frank prensi, Imperium Romanum'un bat yarsnn silahl kuvvetlerinin genel komutan Aetius tarafndan resmen evlat edinilmiti. Ayn yln sonlarna doru imparatorluk saraynn Raven705

na'dan Roma'ya tanm olduu haberi doruland. Romallar tarafndan hl Aiarich'in rehinesi ve Prens Athawuif un oyna olarak aalanan Galla Placidia bu tanmaya dayanamam ve Roma'da lmt. Ne var ki yine ayn ehirde topraa verilmi, ebedyete Ravenna'da yaptrm olduu o ok sevdii kk mozolesinde intikal etme mutluluuna nail olamamt. "Byk kartallar dmeye devam ediyor!" dedi Attila yln en uzun gecesinde. "Bu hepimiz iin olduka kt bir yl oldu." "Artk srarak yiyemediim yldan bu yana yaadklarmn en kts" dedi Aybars derin bir i ekmeyle. Attila, Onegesios ve Scottas'a bakt. "Bu olanlarn aslnda size bal kadar tatl gelmesi gerekir" dedi Attila alayc bir sesle. "Yoksa sizin o ok mehur Yunan trajedilerinde buna benzer bir ey var myd? Bu oyuna nasl bir isim vermek gerekir? Veliahtlarn Yl m? Hayr, dorusunun u olmas gerekir: Den Kartallar! Nedenini biliyor musunuz? nk tm taraflar bu kua dierlerinin tmnden daha fazla sayg gsteriyor ve onu armalarnda kullanyorlar - yani Romallar, Cermenler ve biz..." Attila kuru bir sesle gld, sonra da haftalar boyunca gerekleen nemli olaylar uzun, teatral bir monolog eklinde hem onlar, hem de kendisi iin anlatmaya balad: "Imperium Romanum'un byk komplocular artk gerekten de kazandklarn dnyor olmallar! nce imparatorlar nc Valentinian' yarm yzyl sonra Ravenna'y terk etmeye ve Ebed ehre geri dnmeye zorladlar. Valentinian ile Honoria'nn anneleri Galla Placidia orada hayatn kaybetti. Fakat pek ok insann sand gibi zntden deil, utantan! Bu suretle ben... evet, Hunlarn ve mttefik kavimlerinin Byk Kaan Attila, tm kaynvalidelerin en deerlisini kaybetmi oldum! Bu kadnn ardndan alayn, 706

dostlar! lk akkar naram iittii gnden beri benden nefret ettiini ok iyi bilmeme ramen, ben de onun ardndan gz ya dkyorum! Yine de her eye ramen imparatorluun tm kadnlarnn bu en srad olan, tm yaam boyunca biz barbarlarn giderek glenmemize vesile oldu! Onun lm bir devrin sonudur! Onunla birlikte yeeni kinci Theodosios, yani hatrlayabildiim tm zamanlar boyunca Dou Roma imparatoru olan adam, Roma ad verilen byk tiyatronun sahnesinden ekildi. Bunu son derece etkileyici bir ekilde, attan dmek suretiyle yapt. Byle bir trajedinin sonu nasl gelir? Bunu benim gibi siz de biliyorsunuz: Galla Placidia'nn kardei Arkadios'un kz, kinci Theodosios'un kz kardei, babam Muncuk Han'n Hunlarn Byk Kaan olduu gnlerden beri Augusta olan fanatik Hristiyan Pulcheria, magister domesticus Markanios ile evlendi. Bu evlilikten nce tribunus olan Markianos, Theodosios'un lmyle birlikte derhal imparator ilan edildi. Pulcheria onu yatana almyor, fakat hepimize kar cephe almas iin var gcyle alyor! Bundan cesaret alan Bat Roma da artk bize vergi demek istemedii gibi, kollarmn arasna snmak isteyen Honoria'y benimle alay edercesine Hercules Bassus adl kim olduu belirsiz bir saraylyla alelacele evlendiriyorlar! u anda kafamda tek bir soru var: nce hangi taraf vurmalym? Acaba iinizde bu sorunun cevabn bilen biri var m?" Attila sustu ve gzlerini teker teker orada bulunan adamlarn yzlerinde gezdirmeye balad. Ne mttefiklerinin krallar, ne de kendi akll danmanlar tek kelime bile etmiyorlard. Oysa bu sorunun cevabn ok iyi biliyorlard! Hem de her biri teker teker! nk hepsinin yznde mutlu bir glmseme vard.

707

29 De Bello Gallico

Kara Hunlarn ve mttefik kavimlerinin Byk Kaan, 451 ylnn ubat aynn ilk gn afak skerken atna bindi. Kaann altn ilemeli tahta eyeri, tm hayvanlarnn en gzeli ve soylusu olan bu kara aygrn srtna o gn ilk kez vuruluyordu. Prl prl parlayan dizginlerin, eyer tokasnn ve zengilerin kay balantlar, zerleri kartal motifleriyle ilenmi altn levhalarla sslenmiti. Binlerce erkek, kadn ve ocuktan oluan byk bir kalabalk, gecenin ilk saatlerinden beri bat seferinin balayaca byk gn bekliyordu. Neredeyse tm aileler geride kalacakt. Attila bu kez sefere deiik kavimlerden pek az kadn ve kzn katlmasna izin vermiti. Ordusunun hantal ve yava olmasn istemiyordu. Kafilede pek az yurt ve araba vard; savalarn yolda temin edebilecekleri ihtiya maddelerini yanlarna almalar kesin olarak yasaklanmt. Attila, ak yakal ve gece ayazna kar uzun kollu bir i gmleinin zerine, beyaz ynden yaplma bir gmlek giymiti. Bacaklarna st ste iki keten pantolon geirmiti, ayaklarnda ileri krkl kahverengi deri izmeler vard. izmelerin tokalar ve mahmuzlar altn ilemeliydi. Kenarlarnda deerli madenlerden yaplma kk figrler sallanan, 711

bunun yan sra boydan boya altn levhalar ve mcevherlerle sslenmi ar deri kemere kk bir bak ile kvrk kabzasnn ucunda yeil bir safir parlayan bir haner aslyd. Omuzlarna Roma lejyonlarnn komutanlarna benzer ekilde, n kartal eklinde altn bir tokayla gsnde birletirilmi, drt keli yn bir pelerin atmt. Gotlarn en iyi mcevher ustasnn uzun bir alma sonucunda hazrlad yeni miferi bana yerletirmiti. Altn gibi ldayan ve demir eritlerle salamlatrlm olan mifer, Attila'nn ince uzun bir ekil verilmi ban ikinci bir deri tabakas gibi saryordu. Attila'nn zerinde silah olarak ok ve yay deil, sadece Oktar Han'n bir zamanlar Uldz Han'dan devrald, sonra da hazinesinin cra bir kesine atp unuttuu ss klc sallanyordu. Dier komutanlar da silahlarn bo yere nemin ve souun penelerine terk etmek istemiyorlard. Kllarn ve dier silahlarn, zincir zrhlarn, binlerce ok ucunun ve ban neredeyse tm yaa batrlm yn battaniyelerin iinde muhafazaya alnm, bin yldan beri bozkr frtnalarna ve nemli souklara dayanm olan kanlarn zerine yklenmiti. Saylar yz binden fazla olan insanlar artk sadece kaann sa elini kaldrmasn ve ileri iaretini vermesini bekliyorlard. Fakat Attila Imperium Romanum topraklarna ayak bastklar gnden beri gerekletirilen en byk seferin kendiliinden balamasn istemiyordu. aret ve sembollerin insanlar zerinde ne denli etkili olduunun gayet iyi farkndayd ve harekete nasl geeceklerini son na kadar herkesten sakl tutmutu. Aybars Amca'nn talebesi olan birka gen adam alak sesle slk alyordu. Bu arada yar kr ve topal bir ihtiyar haline gelmi olan aman, azndaki son dilerin arasndan

712

cvldad. Bu sesin duyulmasyla birlikte yaklak otuz, krk kadar yanar ok, tan kzllnn kaplad gkyzne doru umaya baladlar. Oklar arkalarnda renkli dumanlar brakarak bir mddet ykseldikten sonra, kn en souk gnlerinde bile ortasnda daire biimli, donmayan bir alann bulunduu kk gle dmeye baladlar. Gln ortasndaki bu alana "amann Sessizlii" ad veriliyordu, nk k cinlerine ve eytanlarna buradan kurbanlar sunmak mmknd. Byk Kaan bir an daha bekledi, sonra Hiungnu'larn birbirleriyle savaan alt in devletinin ortaklaa ina ettikleri edde saldrrken attklar o ok eski naray haykrd: "Urrhaaa!" Sonra bir kez daha ylesine tiz ve yksek bir sesle haykrd ki, son saflardaki savalar bile onu rahatlkla duydular: "akkar!" Ayn anda binlerce ok yava yava aydnlanmakta olan souk gkyzne doru ykselmeye balad. Farkl hzlarda slk alarak uan oklar havada sanki devasa bir kartal motifi meydana getirdiler, sonsuzluk kadar uzun bir an boyunca gkyznde o ekilde asl kaldlar, sonra da yine farkl hzlarda ve farkl desenler oluturarak aa dmeye baladlar. Hun, Got ve dier kavimlerden savalar, bu olaanst gzellikteki grntnn ne anlama geldiini kavramlard. Bunu anlayamayanlar bile ok gruplarnn gln buz kapl yzeyine teker teker dtn gryor, buzlarn en bynn donmu bir koyun gz eklini alacak biimde un ufak olduunu duyuyorlard. Hunlarn Byk Kaan sa elini kaldrr kaldrmaz, usuz bucaksz ovay byk bir sevin dalgas kaplad. On binlerce insan bir azdan glyor, baryor ve haykryordu. Civardaki atlar, koyunlar, inekler ve vahi hayvanlar bile olduklar yerde aha kalkp barmaya balamlard. Metal 713

metale, tahta tahtaya vuruyordu. Sonra da insanlardan, hayvanlardan ve arabalardan oluan dev ktle yava yava harekete geti. Tisza ve Drau boyunca ilerleyerek Ren Nehri'ne ulaacaklard. Hedefleri ise yarm bin yldr Roma igali altnda bulunan Galya'yd. Byk Kaan Attila, Bat Roma zerine daha nce grlmedik byklkte bir ordu ile yryordu. Mttefik glerin arasnda en byk vurucu gce Ardarich'in Gepidleri sahipti. Attila onlara gz kapal gvendii iin onlar kimi zaman nc birlik, kimi zaman da art birlik olarak kullanyordu. Onlarn arkasndan ise Kral Valamir nderliindeki Ostrogotlar geliyordu. Onlar Hun han Edekon nderliindeki Skirler, sonra Rugiler, Heruler, Quadlar, baz Sueb kabileleri takip ediyor, en son sa kanatta daThringler bulunuyordu. Bir mddet sonra da Attila tarafndan desteklenen veliahda bal olan birtakm dou Frank kabileleri de onlara katlacakt. Bu saysz kavmin dilleri, leheleri ve isimleri, kafilede bulunan baz Hristiyanlara Eski Ahit'teki baz hikyeleri hatrlatyordu. rnein Babil kulesi, srail kavminin yola k, Massada Yahudilerinin lmcl cesaretleri, gksel ordular bile utandrmayacak iddetteki grlt... Akamlar yaklan atelerin balarnda kadnlar, kzlar ve ocuklar, byk kafiledeki kavim, boy ve kabilelerin isimlerini doru bir ekilde tasniflerine oyunu oynayarak eleniyorlard. Buna ramen Attila'nn ii rahat deildi. "En iyi savalarm yanmda deil" diyordu durmadan. "Tm Hun kaanlarnn canlarn bile teslim edebilecekleri, karlarnda hibir varln duramayaca hzl okularm, en iyi svarilerim burada yok. Fakat onlar ran boyunduruundan kurtulmaya

714

alan Ermenilere destek olmaya gndermek zorundaydm. " "ki tarafa birden bakmak, hibir zaman doru bir davran deildi" dedi Aybars itham dolu bir sesle. "u kocakar tlerinden vazge artk" diye cevap verdi Attila kaba bir sesle. "Elbette ki hakkn var, fakat sadece bir tarafa bakacak olursam, teki taraf mutlaka elimden kar - hem de neresi olursa olsun!" "Sen de benim kadar iyi bilirsin ki, iki tarafa da sahip olmak isteyen bir kimse, sonunda her ikisini de kaybeder" dedi aman bir kez daha. Attila donuk gzlerle nne bakyordu. "Fazla vaktim yok. Unutma, amca! Geride tam elli alt k braktm..." "Biliyorum" dedi Aybars. "Ve kendi yana kar bir dman gibi mcadele etmeye baladn da biliyorum. Hl gl olduunu ispat etmek peindesin, artk bana ve br dnyadan aldm iaretlere kulak asmyorsun..." "Yaamm boyunca szn dinlediim tek insan sensin." "Madem yle neden yola ktn?" "Baka arem yoktu" diye cevap verdi Hunlarn Byk Kaan. "Almanlar iki cephe arasnda bulunuyor ve tarafsz olduklarn iddia ediyorlar. Fakat bu tarafszlk samal ne anlama geliyor ki? Kavimler ve kabileler arasndaki saflama ne kadar belirgin olursa, cepheler de o kadar ak bir ekilde ortaya kar..." "te bu nedenle ilk adm atmadan nce son adm hesaplamak ok nemli..." "Biz insanlar ynetmek iin savamayz, bu Imperium Romanum'un ii" dedi Attila. "Biz de fethetmek ve ganimet elde etmek istiyoruz, fakat tm dnyaya hkmetmek isteyen bir politikaya asla hizmet etmeyiz!" "Bunu baaracaklarn artk hi sanmam" dedi aman.

715

"Bana kalrsa asl doru olan bunun tam aksi: Biz Hunlar olmasaydk, Bat Roma'nn bugn ne durumda olacan dndn m hi?" Attila, birleik Hun ve Gepid glerinin, Yukar Ren blgesindeki doal setleri aamayacan ok abuk anlamt. Sk ormanlarla kapl yksek dalar amak mmkn deildi. Aetius'un kendi lejyonlar veya baka Roma birlikleriyle kuzeyden zerine yrme ihtimalini gz nnde bulundurduu halde, ordunun iki kanada ayrlmasn emretti. Hzl Gepid atllar gneye doru inerek, Augusta Rauri-ca'da Ren Nehri'ni atlar. mparator Konstantin tarafndan bile ziyaret edilen bir zamanlarn bu byk ve nemli Roma ehri, artk acnacak durumdaki bir snr kalesinden ibaretti. Gepidler buradan batya doru at srmeye devam ettiler, Galya'ya ulatlar ve tekrar ordunun ana kanadyla birlemek iin Maxima Sequanorum blgesinden kuzeye dndler. Byk Kaan bu arada Kara Ormanlar'n nnden kuzeye km, Ren Nehri'ne ulam ve Koblenz blgesinden itibaren nehri amak iin her frsat deerlendirmiti. Sk ormanlarla kapl Mosel Vadisi, bozkr atllarna kesinlikle uygun olmayan bir yerdi. Bu nedenler Romallardan ele geirilen kuatma aletleri, mancnklar ve yedek paralar, byk abalar ve saysz kaza sonucu geni nehir teknelerine yklenerek nehirden yukar doru ekilmeye baland. Geri kalan savalar ve kavimler ise biri Andernach'a, dieri Bingen'den Trier'e uzanan Roma yollar zerinde ilerlemeye devam ediyorlard. Almanlarn bu dalar sayesinde kurtulmu olmalarna ramen, benzer dalar Trierliler iin lmcl bir tuzaa dnmt. Imperium Romanum'un kuzey snrnn bu marur kalesinden geriye artk sadece antlar, kaplar ve surlar 716

kalmt. Trier, yzyln daha ilk yarsnda Romallarn ve Cermenlerin yardmc kuvvetleri tarafndan en az iki kere igal edilip yamalanmt. Hunlardan ve mttefiklerinden oluan kafile Roma kprsne ulat zaman, bu ehirde yaayan insanlarn says artk be bini bile bulmuyordu. Dierlerinin tm ya nceden ehri terk etmi, ya da son anda kamay baarmlard. Buna ramen hem ehrin ii, hem de civar kyler ve iftlikler kamaya alan insanlarla doluydu. Fakat Attila Alarich deildi ve piskoposlarn tapmaklarndan korkmuyordu. Birka saat sonra Augusta Treverorum'un kiliseleri cayr cayr yanyordu. Byk Kaan, ok geni bir alana yaylm olan kavim ve kabilelerin bir araya toplanmalarn emretti. Byk Roma ordu yolu zerinden Galya'ya yrrken ordunun bir btn olmasn istiyordu. Thringler de Attila'nn emrine uyarak geri dnmek zorundaydlar. Bu Cermen kabilesi Ren boyunca yukar doru at srm ve Belgica Eyaleti'ne ulamt. Savalar hedefe ulatklar kanaatindeydiler. Haftalar boyu sren slak ve zorlu bir yryten sonra, artk nihayet ganimet grmek istiyorlard. Hunlarn henz Belika'ya ulamam olmalarna ramen, en kuzeyde oturan mttefikleri olan Thringler, yerli halk arasnda bugne dek grlmemi bir kym balatmlard. Tongern ve civarnda oturan insanlar, engellenemez bir ekilde zerlerine yryen fatihleri hi olmazsa biraz yumuatabilmek iin ellerinden geleni yapmaya baladlar. Thringlerin arasnda Hunlarn bulunmadn bilmiyorlard. Onlara yiyecek ve iecek getirdiler; sonra da bar istediklerinin ve tm arzularn karlamaya alacaklarnn teminat olarak, ilerinden bir ksmn rehine olarak brakmaya karar verdiler. 717

Fakat Thringler bu teklifi kabul etmeye kesin olarak yanamadlar. lerinden hibiri dierlerinin dilinden anlamyordu. Fatihlerin ve maluplarn ikisinin de Cermen kavminden olmasna ramen, Thringler Hunlarn yardmc kavmi olduklar iin bir tek olsun tutsak alamayacaklarna kendilerini inandrmlard. Gnll olarak kendilerine gelen rehineleri uzun boylu bir soruturmaya gerek grmeden ldrdler. Delikanllar bacak kirilerinden aalara astlar ve iki yzden fazla gen kz Gotlarn hainlere uyguladklar cezalandrma yntemiyle korkun bir ekilde ldrdler: Kurbanlarn kollarndan bir atn boynuna baladlar, sonra da korkun lklar atarak atlar krbaladlar. Yine bakalar da zalim ve anlamsz bir ekilde ldrld: Thringler kurbanlarn sk skya balayarak eski Roma yollarndaki derin tekerlek izlerinin ilerine sktrdlar, sonra da byk arabalarn onlarn zerlerinde srmeye baladlar. Ksa sre sonra knlan kemiklerin sesleri, atlarn kinemelerinden ve byk tekerleklerin gcrdamalanndan ok daha iyi duyulur olmutu. Byk Kaan Attila bu zulmden ancak ok sonra haberdar olmutu. Yola kndan bu yana ilk kez gerekten fkeleniyordu. Derhal yeni bir emirle gelecek yllarda ie yaraya-bilme ihtimali bulunan maluplara zarar verilmemesini buyurdu. "Biz Gotlar gibi ifti veya orman adam deiliz" dedi akam atein banda otururlarken. "Fakat daha ilerilere gitmek iin bu blgenin insanlarna ihtiyacmz var. ok byk bir orduya sahibiz. htiyalarmz temin etmemiz lazm ve bunu yapabilecek olan insanlar kendi ellerimizle ldrmemiz byk bir hata olur." Attila bir sre dndkten sonra konumaya devam etti: "Ayn zamanda gelecek haftalar boyunca nmze kacak olan Roma ehirlerinin hem eski, hem de yeni isimlerini 718

kullanmamz, kafa karklna yol aabilir. Bu nedenle Loire blgesine kadar sadece Franklarn ve Bagaudlarn kullandklar isimleri kullanacaz. Bunun mmkn olmad yerlerde ise Latince isimleri kullanabiliriz. Orleans'tan sonra ise ehirler, dalar ve nehirler iin Vizigot isimlerini telaffuz edeceiz!" Bu dzenlemenin gerek sebebinin pek az kimse tarafndan anlalm olmasna ramen Attila, Onegesios, Scottas ve aman, fethedecekleri Galya blgesinde Romallarn devamcs olarak ortaya kmamalarnn daha iyi olaca hususunda fikir birliine varmlard. Sonra da Attila sefer boyunca ilk kez sava meclisini toplamaya karar verdi. Krallarn, prenslerin, hanlarn, kk Cermen kabilelerinin sava yarglarnn ve ok eitli fonksiyon, unvan ve grevlere sahip dier soylularn katlmyla oluturulacak meclise ne isim vereceini Attila uzun sre dnmt. lk bata Yzler Meclisi tanmlamas ona uygun grnmt, fakat sonra aklna yllar nce kendisine bir obann getirdii o kl gelmiti. O klca yabanc sava tanrlar Ares ve Mars'n isimleri verilmemi miydi? Bunun zerine Attila en uygun tanmlamann Byk Sava Meclisi olacana karar vermiti. Kendisinden nceki kaanlar dneminde yaplan toplantlarda Attila'y rahatsz eden ok fazla nokta vard. zellikle Roma senatrlerinin ve hatiplerinin yaptklar uzun konumalar andran, gereksiz ve lzumsuz gevezelikler onun cann fazlasyla skyordu. Bu nedenle Byk Kaan danmanlaryla birlikte bir sava meclisinin grp grecei en ar koullar uygulamaya koymaya karar verdi: Attila'nm niha kararndan nce yaklak yz kadar katlmc dierlerinin nnde sadece bir kez sz alabilecekti. steyen bu konumay kendi dilinde yapabilecekti ve kimse derin bir nefes alma sresinden bir an fazla konua719

mayacakt. lk bakta bir diktatrn icraatna benzeyen ve eski yasalarla anlamalarn tmn reddeder grnen bu karar, aslnda bir dizi rgtsel avantaj da beraberinde getiren mkemmel bir iktidar aygtyd. Mttefik kuvvetlerinin toplam sava says neredeyse yz bini buluyordu. Orduyla beraber hareket eden ok sayda zanaat, kpr ve yol yapmnda kle olarak kullanlan tutsaklar, saylar giderek artan kadn ve ocuklar bu rakama dahil deildi. Esas sava gruplarnn gnde elli mil, hatta acil durumlarda daha da fazla yol almalarna ramen, giderek hantallaan byk kafile baz gnlerde on mil bile ilerle-yemiyordu. Kt havalarda, nehir kylarndaki slak ayrlarda, dar orman yollarnda ve tal nehir yataklarnda ordunun azck ilerleyebilmesi bazen gnler boyu srebiliyordu. Tm bu zaman boyunca her gn inanlmaz miktarlarda yaban hayvan avlanyordu. Bunun yan sra yolda rastlanan ahrlarda ve ayrlardaki koyunlarn, srlarn ve dier hayvanlarn tmne el konuluyordu. Elbette ki bu hayvanlar ilk frsatta kesiliyor, kzartlyor veya halanyordu. Savalar arasnda sudan sebeplerle kavgalar kyor, fkeli adamlar birbirlerini baklyor, kafiledeki ocuklara her gn yenileri ekleniyordu. Bu srekli hareketliliin iinde genel olarak herkesi kaplayan bir huzur ve gven ortamnn varln, bu tr bir yaam tarzna ancak kuaklardan beri alkn olan biri fark edebilirdi. Kafiledeki kadnlarn ve erkeklerin pek ou iin nereden gelip nereye gittikleri hi nemli deildi. Gn boyunca at stnde veya yaya olarak ilerledikleri, bir eyler yiyip itikleri ve akamlar kendilerine bir yatak hazrlayp uyuduklar her yer onlarn eviydi. Yol boyunca karlarna kan ve insan eliyle yaratlm olan hibir ey onlar rahatsz etmiyordu. ayrlarda otlayan ineklere nasl kesip yemek iin el ko720

yuyorlarsa, ayn ekilde kendilerine yiyecek ve ganimet verene kadar kylerin ve ehirlerin bana bela kesiliyorlard. Eski Roma ehri Metz, 451 ylnn 7 Nisan gn Hunlarn nne gzel bir engel gibi dikilmiti. ehrin duvarlar ve evleri, onlara yola ktklarndan bu yana elde edecekleri en doyurucu ganimeti vaat ediyordu. Kuzey Alpleri ile Tuna arasndaki harap blgelerde keselerine bir tek altn olsun girmemiti. Aryan Gotlarn bir ksmnn balama gn diye bir eyler mrldanmalarna ramen, Byk Kaan Attila savalarnn ehri diledikleri gibi yamalamalarna izin verdi. Palaestina adl Roma eyaletinde armha gerilen tanrnn birka saat iinde dirilip dirilmeyecei, Hunlarn a karnlarn hi ilgilendirmiyordu. Paskalya bayramnn kutland cumartesi gn, Kara Hunlarn ilk aknc birlikleri kvrk yaylarn ve slk alan oklarn kullanmadan ehrin sokaklarna daldlar. lk be yz sava naralar atarak atlarn drtnala sryor, prl prl cilalanm ve yalanm kllaryla karlarna kan her engel bertaraf ediyorlard. kinci be yz atl evlerin ilerine daldlar ve gzlerine deerli grnen her eyi sokaklara ydlar. Acele etmeleri gerekiyordu, nk arkalarndan gelen nc grup alev alev yanan oklarn evlerin damlarna atmaya balamlard. Ne bir ev, ne bir ahr, ne de bir kilise alevlerden kurtulamamt. Fatihler zerlerinde Roma imparatorlarnn resimleri bulunan paralar ile kiliselerden yamalanan altn kandiller ve halar arasnda bir ayrm yapmyorlard. "Bunlar bir ie yaramaz!" diye baryorlard Gotlarn arasnda bulunan Hristiyanlara. "Yoksa bizi engellemeyi ya da en azndan rahatsz etmeyi baardlar m?"

721

Tek bir konuda Gotlar isteklerini kabul ettirmeyi baardlar. Laudarich, Alarich'in bile Roma'da birtakm istisnalara izin verdiini Attila'ya hatrlatmay baarmt. Hun kaannn yeni emri, tarihe ilk Hristiyan ehidi olarak geen Aziz Stephanus'un mezarn son anda kurtarabilmiti. "Belki bu sadece bir tesadften ibaretti" dedi Ardarich ayn akam. "Fakat Roma ve Bizans'taki pek ok piskopos, senatr ve nemli adamn bu ehri yakp ykmamza hi de fkelenmeyeceklerini ok iyi biliyorum!" "Yoksa bura halk bizim Aetius'un emriyle geldiimizi falan m dnyor?" dedi Attila neeli bir ifadeyle srtarak. Her zamanki gibi komutanlarndan gnlk raporlarn almt ve yola klarndan bu yana ilk kez geen bir gnden memnundu. "Buralarda Aetius'tan neredeyse hi sz edilmiyor. Pek ou bizim Gney Galya'daki Vizigotlarla birlemek istediimizi dnyor. Ortalkta bizi lanetleyen birilerinin bulunmamas da ok ilgin. Buradaki insanlar bizim tanr tarafndan gnderilmi ilah bir ceza olduumuzu dnyorlar... Gya Galya halk yzyllardan beri ok fazla gnh ilemimi..." "Duyan da iftliklerinde oturan iko Romallarn ilah cezaya lyk olmadklarn sanacak!" dedi Attila ve yere tkr-d. "Bin yldan bu yana kibar bir ekilde eyalet adn verdikleri kolonilerinde insanlar zm skar gibi ezen onlarn ta kendileri deil mi?" Attila ve danmanlar bir sre yry yn zerine konutular. "Madem yolumuz zerindeki halk ve piskoposlar bizi ilah ceza olarak bekliyor, o halde onlar hayal krklna u-ratmamalyz" dedi Onegesios Metz'de geirdikleri son gnde. Attila ban kaldrd ve soran gzlerle ona bakt. 722

"nc birliklerimiz iine yeteri kadar Hristiyan katmalyz. En iyisi Got rahipleri. Her ne kadar nefret edilen Aryanlar olsalar bile, ehirlerdeki piskoposlar iin doru kelimeleri bulacaklardr." "Bu ne ie yarayacak?" diye sordu Scottas. "ok basit" diye aklamaya devam etti Onegesios. "Bir ehri ele geirmeden nce, onlarn rgtlenmelerini ele geirmek ok iyi olacaktr... Oklar ve kllar grevlerini ifa etmeden nce, kaleyi iten ykmak ad verilir buna." "Yolumuz zerindeki tm ehirlerin piskoposlarna birer eli gndermemizi mi istiyorsun?" diye sordu Attila. Onegesios evet anlamnda ban sallad. Artk kardei de onu anlamt. Harabeye dnm ehrin hemen arkasnda, orta ykseklikte birka da sras tarafndan kesilen byk bir ova uzanyordu. Buras, Bagaudlarn Hun atelerinin banda otururken ballandra ballandra szn ettikleri usuz bucaksz dzlklere alan son kapyd. Hunlar batya doru hzla ilerliyorlard. Ksa bir mddet sonra, Reims ve Paris'e kadar nlerinde Campania ad verilen yayladan baka bir engel kalmamt. lk bakta dmdz uzanyormu gibi duran bu yayla, ancak ok yaknna gelindii zaman tepelere ve yamalara dnt fark edilen toprak dalgalaryla kaplyd. Neyse ki Bagaudlar Hunlar fazla hzl yol almamalar konusunda tam vaktinde uyarmlard. ok alak bir gkyz altnda bulunan bu dzlk, rahatlkla aldatc grnmlerin olumasna neden olabiliyordu. Gerekten de uzaktan dz ve kolay alr grnen alanlar, yakndan hi bitmeyecekmi gibi uzanan ve orduyu fel eden uzun yokulara dnmlerdi. Yaya birliklerin, arabalarn ve dier arlklarn sk allklarla kapl yamalar aa-

723

bilmesi bazen yarm gn, hatta daha da fazla srebiliyordu. Tuna, Tisza ve Karpatlar arasndaki dev anak gibi dmdz bir grnme sahip olan alan, sk allar tarafndan perdelenen kk derelerle pek ok yerinden paralanmt. Hunlarn bir sonraki dura, Bat Alplerinden Reims'e, oradan da kuzeybatya uzanan dmdz Roma yolu sonundaki Marne Vadisi olmutu. nc birlikler ve gzcler, Paris nlerinde Sen'le birleen nehrin kenarnda kurulmu olan ehrin nnde, ok sayda insann toplanm olduunu haber veriyorlard. Fakat ksa bir mddet sonra ilk tahminlerin yanl olduu anlald. Burada Aetius yeni bir ordu toplamyordu. Durdurulamaz bir ekilde ilerleyen Hunlarn ve mttefiklerinin nnden kaan insanlar, aresiz bir ekilde bir araya gelmilerdi. Byk aileler, hatta tm ky cemaatlar, yanlarna ancak en gerekli eyalarn alarak ehir, nehir kysndaki liman ve baheler arasnda kalan alana snmlard. Gzcler ehirde bir tek Romal memur veya zengin bir vatanda grebilmi deillerdi. ok sayda yaya birlik, yardmc kavimlerle birlikte ehrin kaplarn krmaya balamlard. Bakalar ise Metz'de kullanmaya gerek duymadklar mancnklar ve kuatma aletlerini hazrlamaya balamlard. Orduda Roma hizmetinde bulunmu ok sayda Got ve Hun olduu iin kalaslardan ve halatlardan, deri ilmeklerden ve mekanizma kollarndan oluan bu dev makinelerin nasl kullanlaca biliniyordu. Baka birlikler de Byk Kaan'dan on ila yirmi mil kadar teye, Reims ehri nlerindeki dalara doru akn etme izni aldlar. Attila'nn en byk olu, yanna ald birka birlikle derhal yola koyuldu. Sylendiine gre ehrin zen-

724

ginlerinin, varlkl kyllerin ve civar kadnlarnn birounun snd bir kaleyi ele geirmekle grevlendirilmilerdi. te bylesine skntl bir durumda bulunan ehrin piskoposu, beklenmedik bir anda Attila'dan kendisini kabul etmesini rica etti. Alpin'in bu istei yerine getirildi, nk Mons Aime'deki Hristiyanlarn tam vaktindeki kan onun rgtledii biliniyordu. Krmz suratl, dev yapl bu adam, dier rahiplerin allagelen hatalarn tekrarlamad. imdiye kadar birok rahip zerlerine beyaz tren elbiselerini giyerek, bo yere nne kan her eyi ineyerek ilerleyen dev orduyu durdurmaya almt. Piskopos Alpin ise bir kyl gibi giyinmiti - zerinde yzyllar nce vatanlarnn Romallar tarafndan igal edilmesini engellemek iin lmne savaan Keitlerin elbiseleri vard. Zaten Alpin bu civarda iyi dua ve hitap etme yeteneiyle de tannmt. Attila, ellerinde kl olmadan da cesaret ve kahramanlk sergileyen insanlara deer vermeyi biliyordu. "Sen bir Romal deilsin" dedi Attila karsna getirilen adam grdnde. Yeni kurulmu olan kaan yurdunun kapsnn nne, alak bir masann yanna yerletirilmi en sevdii eyerin zerinde oturuyordu. adrn koruyucu tavan yerine onunla birlikte olmay yeleyen en nemli komutanlarnn yaklak iki dzine kadar onun etrafnda toplanmt. Aybars Amca da Byk Kaann tahtnn yanndaki yumuak bir postun zerine oturmu, kendi kendine bir eyler mrldanyordu. Kaan yurdunun etrafndaki alanda ise byk orduyu tekil eden kavim, kabile ve boylarn nderleri, muazzam seferin gnlk rgtlenme ileriyle meguld. Attila'nn sekin birlikleri, oullarnn blkleri ve dier krallarn elileri, nehirden kuzeye doru yumuak bir eimle uzanan, neredeyse aasz bir imenlie yaylmlard. 725

"Ben soyu ta tarih ncesi devirlere kadar takip edilebilen ok eski bir Kelt ailesinden geliyorum" dedi Vetus catalaunum piskoposu. "Yunanlar ve Romallar tarafndan hor grlerek barbar olarak nitelendirilen drt kavimden birine mensup olmak da, benim iin ayr bir gurur kayna." "Sadece drt kavim mi?" diye sordu Attila ararak. "Oysa ben Romallarn kendilerinden olmayan herkese barbar dediklerini sanyordum!" "Biz o kavimlerin ilkiydik" dedi piskopos gururla. "Afri-ka'daki Libyallar, doudaki Persler, Pontos Euxinos kysndaki skitler ve Yunanlarn Keltoi olarak adlandrd bizler." Attila karsnda duran iri kemikli adam dikkatle inceledi. Elinde olmadan bu adam banda kanatl bir mifer, boynunda demir bir halka, belinde deri bir kemer, elinde de koca bir balta olduu halde Romal lejyonerlere saldrrken tasavvur etmeye alt. "Sakn bizi kmsemeye kalkmayn" dedi piskopos. "Bir zamanlar biz de atl bir kavimdik. Bin yl nce bile sava arabalarmz vard; sava miferlerimiz metal kulara benziyordu, kalelerimiz doal veya yma tepelerin zerine kurulmutu. Hatta Romallara kar byk zaferler kazanmay bile baarmtk." "Buna ramen Sezar lejyonlaryla sizi inedi ve kleletirdi!" "Biz Keltler, Galyallar olarak onlara daima direndik" dedi piskopos kendine gvenen bir tavrla. "Ambiorix ve Vercingetorix gibi kahramanlarn szn bile etmek istemiyorum..." "De bello gallico" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Bu tr ayrntlar kendine saklasan daha iyi edersin! Buraya niye geldiini ve ne istediini anlatman iin sadece be dakikan var!"

726

Vetus catalaunum Hristiyanlarnn ruhan lideri olan adam, korkusuzca Attila'nn gzlerine bakt. Ve iki adam tam bu anda birbirlerinden holandklarn hissettiler. "Daha ksa konuabilirim!" dedi sonra Alpin. "Adamlarna ehri esirgeme emri ver!" "Bunu neden yapaym ki?" "nk ehri senden satn alacam!" Attila istem d bir hareketle nefesini tuttu. Yksek sesle kahkahalar atarak glmesi mi, yoksa fkeyle barp armas m gerektiine karar veremiyordu. "inde binlerce kii bulunan bir ehri nasl satn almay dnyorsun?" diye sordu merakla. Piskopos ise glmyordu. Son derece sakin bir sesle, fakat gzle grnr bir gerginlikle konumaya balad: "ehrin fazla altn yok. Samanlklar bombo olduu iin, ahrlarda ve ayrlarda otlayan hayvanlar sska. Bizden sava yoluyla elde edebileceiniz tek ey dalar yksekliinde ceset ynlar ve kmrlemi harabeler. Bunun yerine ben sana ganimetini saklayabilecein, hastalarna bakabilecein ve sefere ktnda kadnlarn brakabilecein bir kale teklif ediyorum!" "Tm bunlar bu ehir mi yapacak? Seni hayal krklna urattm iin zgnm, fakat biz Hunlar kaplardan ve duvarlardan pek holanmayz." "Bana atalarmdan kalan ve en az Pannonia'daki ordughn kadar gvenli olan bir yerden de mi?" Attila kalarn kaldrd. "Bana iki saat mhlet ver, sonra da kararn bildir" dedi Kelt. "Seni ikna edemeyecek olursam sana ehrin tm anahtarlar ve benim kellem altn bir tepsinin iinde sunulacak..." "ok byk oynuyorsun, piskopos! Tanrn buna izin veriyor mu?" 727

"Ne yapmak istediimi ona anlattm!" "Sonra? Ne cevap verdi?" "Sylediklerime itiraz etmedi." Attila glmsedi. Bu tr cevaplan daha nce de duymutu, nk kendi danmanlar arasnda da iyi hatipler vard. leden sonrasnn ge saatlerinde Attila, Alpin, Laudarich ve bir grup Gepid, kuzey blgelerinden gelen atlarn zerinde ilerliyorlard. Bu hayvanlar Hunlarn ve Romallarn atlarndan daha iri yapl, fakat mukayese kabul etmeyecek kadar yavatlar. Adamlarn sekizi de yardmc kavimlerin dk rtbeli yal subaylar gibi giyinmilerdi. Attila bile bana yanakl ve deri bir alnl bulunan eski bir Roma miferi geirmiti. Alpin, Attila'ya gstermek istedii yerin etrafndan sanki tesadfen orada bulunuyormu gibi, geni bir yay izerek gemeyi tavsiye etmiti. Ksa bir sre sonra garip grnml kk bir koruya ulatlar. Korunun hemen yannda, Re-ims'e doru uzanan eski Roma yolunun kenarnda, yaklak on adm geniliinde bir dere akyordu. Korunun kuzeyinde, batya doru hafif bir eimle den, neredeyse tmyle aasz bir yama vard. Bu yamacn bat yakasnda arazi yeniden hafif bir eimle trmana geiyordu. "te buras" dedi piskopos atlarn dereden yukar srerlerken. "Bu nehir... daha dorusu dere... ok eski zamanlardan beri 'Soylu Dere' ismini tar, nk bugne dek pek ok kimseye su ve yaam bahsetmitir." Adamlar atlaryla dereyi geerek sk aalarn altna girdiler. Bu tr bir ormandan hi holanmamasna ramen, Attila grubun liderliini stlenmiti. Birka adm sonra ise zaten huzursuz olan at iyice rkerek aha kalkt.

728

nlerinde yedi adm derinliinde ve otuz adm geniliinde bir hendek uzanyordu. allar, devrilmi aalar ve dikenler yolu kapamlard. Hendein te tarafnda ise alak bir tepenin zerine uzanan yksek bir duvar gze arpyordu. "Bu da nesi?" diye sordu Hunlarn Byk Kaan. "Atalarmn snma kalesi" diye cevap verdi piskopos. Aalar birbirlerine ok yakn olduklar iin Attila'nn arkasnda durmak zorunda kalmt. "Bir girii var m?" "Evet, toplam drt tane... lki hemen urada!" Attila bacaklarn hafife kasarak altndaki yabanc ata gitmek istedii yn gsterdi. At ona derhal itaat etti. Hendein etrafnda adm adm ilerlemeye baladlar. Anszn nlerinde ok dikkatle baklmad srece fark edilmesi mmkn olmayan bir patika belirdi. Hafif bir eimle hendein iine doru iniyordu. Attila'nn altndaki at, emir beklemeye gerek grmeden aa inmeye balad ve hendein en derin noktasnda durdu. Attila, ban kaldrarak dimdik yukar uzanan duvara bakt. En azndan iki yurt yksekliinde olan bu duvar bir Roma atnn drtnala ilerlerken amas sz konusu bile olamazd. Attila hendei aprazlamasna kmaya alt, fakat at bunu yapmay reddetti. Attila'nn zengilerin zerinde ayaa kalkarak ne uzanmas da hayvan yerinden bir adm bile kmldatamad. Ancak iyice ne uzanmas ve kollaryla atn boynuna sarlmasndan sonra hayvan aniden harekete geerek yava yava trmana geti. Attila memnun bir ekilde glmsyordu. Piskopos Alpin bu denemeyle kellesini kurtarmt, nk zerinde ar silahl bir lejyoner bulunan bir Roma atnn bu yamac bu ekilde trmanmas mmkn deildi... Yukar ulat zaman Hun kaan aknlkla karsnda 729

etraf allarla evrili geni bir dzln bulunduunu grd. Burada gerektii takdirde hendei suyla doldurmak gibi farkl ilere yarayan eitli dzenekler bulunuyordu. Attila, icabnda tm ordusunu bile burada barndrabileceini bir bakta anlamt. Alpin ve dierleri de duvarn gney kapsndan ieri girmilerdi. "Mauritius komutasndaki Hristiyan Thebai lejyonu bile burada saklanmt" diye bard piskopos vn dolu bir sesle, "... inanlar yznden Diokletian'n adamlar tarafndan takibata uradklar zaman..." "Fakat buna ramen sonunda hepsi ldrld" dedi Gepidlerin kral. Bunu Attila da duydu, fakat bir ey sylemedi. "Yarm yzyl nce spanya seferine kan Cermenler de Roma lejyonerlerinden korunmak iin buraya snmlard! Evet? Burasn nasl buldun?" Attila baklarn gayet yava olarak duvarn zerinde gezdiriyordu. Duvar bat ynnde kk bir kntyla ie doru dnyordu. Bu noktada duvarn ve aalarn glgeleri uzamaya balamt. Kuzey tarafnda akam gnei aa tepelerini rengrenk boyamaya balamt, douda ise duvar geit noktasna kadar l l yanyordu. Hunlarn Byk Kaan nihayet ban sallad. Atn alann bir ucundan dierine srd, sonra da hep birlikte atlarn trsa kaldrarak alann geniliini kabaca lmeye altlar. "Su?" diye bard Attila bu arada. "Dereden ve derin kuyulardan temin ediliyor..." diye karlk verdi piskopos. "Pis su nasl tahliye edilecek?" "Batdaki tepelerin arasna doru bir ak var..." Attila etrafta yeterince tahta grmt. Fakat burada gerekten de gnn birinde marangozlar araba milleri, yay-

730

lar, kalkanlar ve eyerler hazrlayacak olurlarsa, kk korunun ksa srede yok olmas kanlmazd. "Kaleyi bir kez de dtan dolamak istiyorum" dedi Attila. Birka dakika iinde balang noktasna geri dnmlerdi. Her tarafa doru gkyz ok yakn ve ufuk ok uzakt. Attila iki kez atndan aa atlad ve herkese sessiz olmasn syledi. Sonra yere nce yumruu, sonra avcunun ii, sonra da demir bir apayla birka kez vurdu. Beyaz kiretalarnn arasndan bile neredeyse hi toz kalkmyordu. "Ata binmek iin bozkrlardan bu yana grdm en elverili zemin" dedi sonunda ve Piskopos Alpin'e dnd: "Bu yeri Galya ordumuz iin ikmal ve snma kamp olarak kabul ediyoruz!" Dou Kaan lek'in Hunlan, ertesi akam Reims civarndaki dalardan geri dndler. Grne gre bol bol ganimet elde etmilerdi, nk kampa girileri gayet amatalyd. "Zaptedeceimiz kaleyi bir sre aramak zorunda kaldk" diye anlatmaya balad lek akam olunca. "Nehrin zerindeki Roma kprs krk be yl nce Cermenler tarafndan ksmen tahrip edilmi, sonra da bir daha tamir falan grmemi. O blgedeki kyller iin yeterince geit yeri var, fakat Paris tarafna gitmek istiyorsak, Marne'nin kuzeyinde kalmalyz." "Reims'in zapt edilmeye demeyeceini mi sylyorsun?" "O ehir de nehrin bu tarafnda" dedi lek ve Attila'nn kendisine ters ters baktn fark etti. Reims ehrinin nerede bulunduunu elbette ki o da biliyordu. lek telala ksre-rek Mons Aime zerindeki kaleyi nasl ele geirdiklerini hzla anlatmaya balad. "Orada nehrin kenarndaki u zavall srsnden ok da-

731

ha farkl bir manzara vard!" dedi lek ve dudaklarnn kenarlarndan sarkan byna bulam olan araplar elinin tersiyle sildi. "ehirliler, tacirler... Her trden zanaatlar, bir sr kadn..." "Ya siz ne yaptnz?" "Laftan anlamaya niyeti olmayanlar ldrmek zorunda kaldk! Sadece birka yz kii. Fidye alabileceimiz birka bin tanesini yanmzda getirdik... ayrca bizim iin biriktirdikleri altnlar da!" lek parmaklarn klatarak darya doru bir eyler bard. Sanki bu emri bekliyorlarm gibi derhal yurdun kaps ald ve en gl kuvvetli savalardan birka ieri girdi. Ellerinde demir emberlerle desteklenmi, zerlerine birka kilit vurulmu, ar sandklar vard. Adamlar ii ganimet dolu hazine sandklarn yere koydular ve kapaklarn atlar. Altn paralarn, saysz mcevher ve elmasn lts, Attila'nn bile gzlerini koca koca amasna neden oldu. "Bu sana ait olan ksm!" dedi lek babasna dnerek gurur dolu bir sesle. Byk Kaan kendisini abuk toplad ve ban sallad. "Herkes yeteri kadar ganimet ald m?" "Sanrm" dedi lek glerek. "Balang iin gayet iyi saylr. Fakat askerlerin birou altn yerine kadn almay tercih etti!" Attila glmsedi. Bu garip bir ey deildi. Ertesi sabah Alpn tekrar ortaya kana kadar bu mesele kapanmt. "Hunlarn Kaan! Bizim de yardmc kavim olarak sizinle birlikte gelmemize izin ver!" dedi piskopos Attila'nn onu selamlamasyla birlikte. "Evet, belki bir sava insanlar deiliz, fakat kampn, kadnlar ve ganimeti koruyarak sana

732

faydal olabiliriz. Yklan duvarlar onarr, yarallara bakar, taze ekmek ve su salarz. Bizi ordunun cret veya ganimet istemeyen yeleri olarak kabul et!" "yle mi?" diye sordu Attila yar ararak, yan elenerek. Alpin bir nceki gn byle konumamt. "Bu szlerinin ardnda hangi mucize veya hangi tuzak yatyor peki?" "zninle sadece kk bir rica" dedi Alpin. "Baka bir niyetim yok..." "Tahmin etmitim! Neyse, syle bakalm!" "Size daha faydal olmamz istiyorsan, ey kaan... hayvanlarnzn bakm ve yemek piirmek konularnda bizden ok daha fazla tecrbe sahibi olan insanlarmz bize geri ver. Ey Hun kaan, Mons Aime'de tutsak ettiiniz kadnlarmzn ve kzlarmzn tekrar bizimle yaamalarna msaade et!" "Mons Aime tutsaklar m?" diye sordu Attila aknlkla. "Bu da ne demek oluyor? Onlar imdi kim bilir hangi adr ve yurtlardadr! u anda nasl grndklerini kim bilebilir? Hayr, kurnaz rahip ve aman, savalarmdan kadnlarn geri vermelerini istemeyeceim! Adamlann hak ettikleri ganimetlerini ellerinden nasl alabilirim? Senin dininden olanlara, yerin ve gn kaan olduum dier insanlardan ayrcalkl m davranaym? Hayr, Alpin, bu sylediklerin hi de akllca deildi! fkemi dizginleyebilirsem kendini ansl telakki edebilirsin!!" Alpin ok ileri gittiini fark etmiti. Fakat bir kez daha cezalandrlmadan kaann huzurundan ayrlmay baard. Attila aslnda bir gece daha enlik yapmay, bir gn dinlenmeyi, ertesi gn de yola koyulmay dnyordu. Fakat ertesi gn kampn eitli blgelerinden pek ho olmayan haberler gelmeye balad. nsanlar anszn hastalanmaya balamlard. lk anda bir gda zehirlenmesi, sonra da salgn 733

hastalk tehlikesi akla gelmiti. Bu tehlikesiz, fakat ho olmayan hastala kimlerin yakaland anlald zaman ise Attila'nn ordusundaki Hristiyan Gotlar ha kardlar, Hunlar ise byc piskoposun yeni bir mucizesiyle kar karya kaldklarn dndler... shalin tm kurbanlar, Mons Aime kadnlar tarafndan araplarna birtakm kutsanm otlar konulan savalardan ibaretti. Bu otlar ise kadnlara bizzat piskopos datmt. "Altlarna daha iyi etmeleri iin" diye fsldamt yardmclarna bunu yaparken. Attila bundan haberdar olduu zaman uzun sre kahkahalarla glmt. steseydi piskoposu armha gerdirtmesi veya boynunu vurdurtmas iten bile deildi. Fakat bu adam bunun iin fazlasyla deerliydi. Yeni ikmal kampnn inasnda ona ihtiyac vard. te yandan aman Aybars'n piskoposa bol miktarda kurutulmu ifal ot verdiine dair sylentiler de ayyuka kmt...

734

30 Orleans Kprs

Attila ve Kral Meclisi, yakaladklar tutsaklar Campania arazisinin zellikleri ve nelere dikkat etmeleri gerektii hakknda, hemen her gn sorguya ekiyorlard. Daha nce Galya'da yaam olan Eu-do ve dier adamlardan rendiklerini bir kez daha teyit etmek, bilmediklerini de en ince ayrntsna kadar renmek istiyorlard. Detayl bir soruturmadan sonra batdaki tepelik blgenin de bir meydan sava iin en az doudaki nemli blge kadar elverisiz olduu ortaya kt. Daha gneyde bulunan Troyes blgesi de ok fazla miktarda gl, akarsu ve orman tarafndan paralanmt. Geriye sadece bu blgelerin arasndaki az nfuslu dar toprak eridi kalmt, ya da daha uygun baka bir yeri arayp bulmalar gerekiyordu. Byk Sava Meclisi yerine Attila'nn yakn yoldalar ve danmanlar hemen her gn kaan yurdunun nnde bir araya geliyorlard. Bu grup her gnde bir deiiyor, eskisinin yerini sadece konumaya deil, karar vermeye de yetkili olan adamlar alyordu. Gepid kral Ardarich, kardei Laudarich, Got kral Valamir, Skir kral Edekon, Franklar adna Gundebaud, Orestes, Scottas, Onegesios, Adamos ve elbette ki kendisini iyi hissettii zamanlarda Aybars Amca ikinci grubun daimi yeleriydi. 735

Kral Meclisi, keif yapmak zere Dengizik Han komutasna verilecek olan yirmi birliin Orta Galya Dalar'nn kuzey ucuna kadar gnderilmesini kararlatrd. Bu on bin atlya yaya Got birlikleri ile Roma lejyonerleri olarak mancnklar ve dier ar kuatma makinelerini kullanmay bilen Cermenler elik edecekti. "Yol boyunca rastladnz Galyallanri ellerindeki sr, koyun ve kei gibi hayvanlan mmkn mertebe besili ve canl olarak buraya getirmelerini salayn" dedi Attila oluna. "Buraya erzakla geldikleri takdirde canlarnn balanacan anlatn onlara fakat gerekten de sadece erzakla geldikleri takdirde!" "Pek ho bir keif olmayacak" dedi Dengizik honutsuz bir tavrla. "Biliyorum" diye cevap verdi Attila, "elinden geleni yapmaya al! Hzl aknlara uygun geni bir lke... Adamlarna sahte saldr almalar yaptr... akamlar onlara arap ver, Troyes ehrini elinden karma!" "Bu ehir hakknda bir eyler biliyor muyuz?" "Evet" diye cevap verdi Eudo derhal. "ehrin Augustobonum ad verilen surlarla evrili i ksm yaklak on alt hektar yzlmnde ve nfusu bin. Romallar buraya castrum adn da veriyorlar..." "Bunu zaten her tarafta yapyorlar" dedi Attila elini sallayarak. "Baka?" "ehrin suyu gneydeki tepelerin arasndaki gllerden geliyor" diye devam etti Bagaud szlerine. "Su kanallar dou, bat ve kuzey surlarnn etrafn dolanyor. ehirde bir apel var... bunlar isimlerini misyoner Martin de Tours'un pelerini apadan alan kiliseler. Buradaki Piskopos Ursus tarafndan ina edilmi. Yirmi be yldan beri burada Ursus'un halefi Lupus adl bir piskopos vaaz veriyor..."

736

"Yine mi bir piskopos?" diye homurdand Dengizik. "Evet, yine bir piskopos" diye srtt yuvarlak yapl Bagaud. "Fakat bu seferki grm geirmi, gayet yrtk bir adam! Din adam olmadan nce olduka zengin, hatta evli bir adamd. Oysa artk ideal iffetin nasl olacana dair konsiller toplayp duruyor..." "Tam bize gre bir adamm!" dedi Attila ve gld. "Hatta bu yzden ta Brittania'ya kadar seyahat etti" dedi Eudo ayn ekilde glerek. "ehrin dousunda bir manastr ile iinde gramer, mzik ve teoloji okutulan bir okul iletiyor." "Bunun bizim iin ne nemi var?" diye sordu Dengizik sabrsz bir sesle. "Bu tr adamlara artk giderek daha fazla almamz lazm" dedi Attila. Artk glmyordu. Oullarnn ve danmanlarnn aksine, Hristiyan piskoposlarnn ne kadar gl ve nfuzlu olduklarn bizzat yaayarak renmiti. Ellerinde ne komuta edebilecekleri birlikler, ne de Roma lejyonlar vard. Fakat kutsamak veya lanetlemek iin ellerini kaldrdklar zaman, etraflarna satklar g ve kudret ok fazlayd. Vizigot kralnn bu garip samanlarn Roma'daki tapnan esirgediini bizzat grmt ve piskoposlarn imparatorlar, konsller ve valiler iin sanlandan ok daha nemli olduunu biliyordu. Bunun dile getirilmesinden ok fazla holanmasalar bile, kendilerine sadece koyunlarn gtmekle ykml obanlarn kudretini deil, ayn zamanda tm mminlerin zerinde etkili olacak baba otoritesini de yaktryorlard. Kulaa bu ok zararsz gelen zelliin ne demek olduunu Attila yllardan bu yana biliyordu. Roma yasalarna gre babann konumu dier tm makam, mevkii ve haklarn daha stndeydi. Hristiyanlarn tanrlarn "Gksel Baba" olarak adlandrmalar bo yere deildi. 737

"Bunun sizin kendi meseleniz olduunu biliyorum" dedi Bagaud tereddt ederek. "Fakat bence o ehrin piskoposuyla konumay denemelisiniz! Lupus belki bir direnii deil, fakat Romallarn dostu olduu da sylenemez. Martin de Tours gibi Pannonial deil ve onun gibi Roma lejyonlarnda savamam. Lupus halk kurtarmak iin Martin de Tours veya benim gibi areler aramyor. Fakat o ok bilgili; u anda sizinle birlikte Romal igalcilerin ve Vizigotlarn zerine yryen bizlerden ok daha fazla ey biliyor..." Attila ortanca oluna iaret ederek yanna ard. "Sylediini yapmaya al" diye fsldad onun kulana. "u anda ikmal bizim iin yamadan ve ykmdan ok daha nemli! Yanna tercman olarak Onegesios'u alabilirsin..." Dengizik Han'n yaklak yirmi be bin kiiden oluan byk bir orduyla gneye doru hareket etmesinden sonra, Attila Adamos'u on bin Hun ve Got zanaatsyla Chlons'da brakt. Bu zanaatlarn arasnda Chersonesos'tan Attila'nn ilk Dou Roma seferlerine katlanlar da vard. Artk havaya atlan altn bir Solido'yu drtnala at srerken okla vurama-yan, fakat buna karn sefere kan bir ordunun nelere ihtiyac olduunu, bunlarn nasl temin edileceini, nasl nakledileceini ve her trl hava koulunda nasl muhafaza edileceini en ince ayrntsna kadar bilen adamlar... Her kavim ve kabileden seilen yetenekli adamlar Adamos'a yardmc olarak verildiler. Bunlar her gn ona rapor verecek, ihtiyalarn bildirecek, byk rgtlenmeyi salayacaklard. Esas grevi Attila'nn bakadnna khyalk yapmak ve kadn yurtlarn gzaltnda tutmak olan bu adamn kulana Attila tarafndan baka neler fsldandn pek az kimse duydu.

738

"Be ilkbahar toplantsna yetecek de artacak kadar malzeme toplayp saklaman gerektiini unutma" dedi Attila tek kollu adama. "Ve sanki onlar tek bir gemiye yklemen gerekiyormu gibi davran... hem de en kk bir kokuya veya hastala sebebiyet vermeyecek ekilde..." "Sanrm ne demek istediini anladm" dedi yal sava. "Ben Romallarn pek ok kuatmasnda bulunmutum..." Birleik kavim ve kabile glerinin ana ktlesi, Mame'nin kuzeyinden Reims'e doru ilerliyordu. Geni dzln snrnda dimdik ge ykselen dalarn ardnda bulunan bu ehir, Sen Nehri'ndeki ada kalesi Lutetia'dan nceki son deerli inciydi. Durocortorum'un ge ykselen dalarna yaklatka, teraslanm yamalardaki zm balarn da ok daha iyi grebiliyorlard. "Bu ehri aklmzda tutmalyz" dedi Onegesios izimlerini uzun sre inceledikten sonra. "Hristiyanlar burada zellikle gller." "Dorusu piskoposun bize neler diyeceini ok merak ediyorum" dedi Attila. nsanlardan, hayvanlardan, arabalardan ve kuatma makinelerinden oluan dev solucan yeniden harekete gemiti. Bu solucan Romallar gibi dz bir yolun zerinde ilerlemiyor, aksine kendisine en uygun mecray bulup oradan akan bir nehri andryordu. "Vandallar da buradan gemiti" dedi Onegesios kuatmann ilk akamnda. Byk kafileyi oluturan gruplarn aras o kadar almt ki, kaan yurdunun ehrin surlarnn dibine kurulmas esnasnda son Gepid art birlikleri Chlon'dan yeni ayrlmt. "Duvarlar olduka yeni grnyor" dedi Attila ehrin ku-

739

zeyine ve gneyine doru yaptklar bir at gezintisinden sonra. Attila ehre dolambal yollardan deil, doruca Alplerden gelen ana Roma yolundan girmek istiyordu. "Reims ar ekilde tahrip olmu ve yeniden ina edilmiti" dedi Attila'nn Metz ve Chlon'dan getirdii rahiplerden biri. Hristiyan samanlarnn olduka bilgili danmanlar olabilecei ksa srede ortaya kmt. Bazlarnn hem Romallarla, hem de Bagaudlarla ilikisi vard; bazlar ise sadece kutsal emanetlerin koruyucusu olmakla kalmayp, vergilerin ne kadar yksek olacandan ehri kimlerin savunacana kadar alnacak bir dizi nemli kararda belirleyici rol oynuyorlard. Attila iki gn boyunca herkesin ehrin etrafnda toplanmasn bekledi. 3u arada Eudo'dan, dier Bagaudlardan ve rahiplerden ehrin zellikleri hakknda ayrntl bilgi alyordu. Sonra da ehrin kabartma ve fresklerle ssl Roma yaps Mars Kapsfna iki haberci gnderdi. Biri ehrin Romal decur/osuna istenilen vergi miktarn bildirecekti, dieri ise piskoposa ibirlii teklifinde bulunacakt. Hunlar Reims'ta pek az insan bulunduunu biliyorlard. Duvarlarn zerinde grlen insanlar ile lejyonerler ve milisler tarafndan ke balarnda yaklan bol dumanl ateler onlar kandrmaya yetmezdi. Kuatmann nc gnnde boru sesleri Mars Kaps'nda bir hareketliliin yaandn bildirdi. Kapda alan kk bir geitten dar mzik sesleri ykseliyordu. Attila belindeki silah kemerini skt, bana deerli miferini geirdi, sonra da dar kt. Sabahn bu erken saatinde bile scak yaz gn kendisini hissettiriyordu. Attila atlardan birini seerek zerine bindi. Yakn evresinden on, yirmi kadar adam, bata en iyi adamlaryla birlikte Doan ve Bagaud Eudo olmak zere, onu takip ettiler. Attila sol elini kaldrd. 740

Eski zamanlarda olduu gibi son derece sessiz ve hzl bir ekilde kampn iinden getiler. Diz boyu biilmi ekinlerle dolu tarlalarn arasndan geerek ehrin kapsna doru yol almaya baladlar. ehrin iftileri korkudan ekinleri daha yeilken hasat etmi ve samanlar bile toplamaya firsat bulamamlard. Sonra da piskoposu grdler. ri yapl, gereinden fazla dik duran rahip, yannda gzel bir kadn olduu halde ark syleyerek ve ellerinde birtakm kutsal kaplar tayarak onlara doru yryordu. "Piskoposun kars m?" diye bard Attila Galyalya doru. "Hayr, ar dindar kz kardei Eutropia!" diye bard yuvarlak yapl Bagaud hayranlkla. Yardmlarnn ve bilgilerinin ne kadar deerli olduunu gstermekten kvan duyuyordu. ark syleyen piskopos, gen ve gzel kz kardeiyle birlikte atlara yaklanca, hayvanlar huzursuzlandlar. kisinin de zerinde ssl tren elbiseleri vard. "Niyeti ne?" diye sordu Attila isteksiz bir sesle. "Bize bir teklif mi yapacak, yoksa kendi dinine gememizi mi isteyecek?" Eudo, piskoposa Kelte birka kelime bard. Fakat ald tek cevap Latince sylenmi bir ark oldu. "Senin eytan olduunu sylyor..." dedi Eudo huzursuz bir sesle. "Ya da ahrlarndan gelen kt bir ruh olduunu!" Doan baklarn Attila'ya evirdi. Adamlarna glkle hakim olabiliyordu. Sonra piskopos Attila'nn atn kutsal suyla slatmaya balad. Ayn anda da beyaz tren elbiselerine brnm olan kz kardei atllarn zerine saldrd. Bagaud Eudo onu sakinletirmek istercesine nnde eildi, fakat kadn Hunlar ile Galyallar, gzne cehennem kakn

741

eytanlar gibi grnenlerle dostlar arasnda bir ayrm yapacak durumda deildi. Eutropia korkun bir lk atarak sivri trnakl parmaklarn Eodo'nun gzlerine saplad. Bagaud nderi acyla haykrd, elleriyle yzn kapad ve kendini atn zerinden yere att. Piskopos da artk ark sylemeyi brakm, Eudo'nun ac dolu lklarndan daha yksek bir sesle Hunlarn yzne Davud'un Mezmurlarn haykryordu. Hunlarn suratlar kpkrmz kesilmiti. lerinden hibiri bu beyaz elbiseli, korkun grnml, elinde altn ve elmaslarla bezeli by aletleri bulunan amann kendilerini Hristiyan yapmasn istemiyordu. Doan artk kendisine hakim olamad. Klcn sert bir hareketle yukar kaldrd ve Reims piskoposunun kellesini bir hamlede uurdu. Attila dilini aklatt ve atn herkesten nce drtnala ehrin kapsna srmeye balad. Kapnn byk kanatlan grnmez eller tarafndan ardna kadar almt. Hunlar atlarnn nal sesleri eliinde neredeyse bombo ehrin sokaklarnda frtna gibi esmeye baladlar. Fakat ehrin sakinlerinin oktan kam olmalarna ramen, ruhlar ve cinler karanlk ke balarnda ve mahzen deliklerinde bekliyor olmalydlar, nk her taraftan eki arap ve sirke kokusu geliyordu. Doan'n adamlarndan birka katedrale ulamlard. Yksek tavanl byk salona girmeleriyle birlikte, balarnn stnde korkun bir uultu nlamaya balad. Adamlar bir anda dikkat kesildiler, ilk uultuyu ikincisi izledi, sonra ncs, sonra drdncs... Bu korkun uultu, Hun savalar iin kellesi uurulan piskoposun dualarndan daha dehetli ve esrarengizdi. Savalar korkuyla birbirlerine yaklatlar ve lklar atarak atlarn katedralden dar srdler. 742

Attila sol kolunu sallayarak adamlarna iaret verdi. Hunlar derhal bir araya geldiler, ehri ilk yamalayan grup olmann ayrcalndan istifade etmekten vazgetiler ve korkun grltnn arasnda lklar atarak atlarn drtnala srmeye baladlar. Bombo Forum'a kadar bir kez olsun arkalarna bakmadlar. Burada daha fazla yer vard, fakat an sesleri bir o kadar daha iddetliydi. "Geriye!" diye haykrd Attila. Hunlar derhal dizginlere aslarak geri dndler, ehrin ta kapl sokaklarnn zerinden nce Mars Kaps'na ulatlar, sonra da ekin saplaryla kapl tarlalar ineyerek kampa ulatlar. "ehirleri sevmiyorum!" dedi kaan yurdunun nnde dizginlere aslan Attila soluk solua. Hunlarn ne istediini anlayamayan piskoposa Doan tarafndan indirilen darbeden ise tek kelimeyle bile sz etmedi. Hunlar, Reims sakinleri ile daha nce buraya kam olan Galyallarn ve Romallarn geride braktklarn, yava yava ve skunet iinde toplamaya baladlar. Bu ehrin aslnda Metz'den ok daha zengin olmasna ramen, ar ve byk kilise sslerinden baka ganimet olarak nitelendirilebilecek bir ey bulamadlar. Dar sokaklardan, karanlk evlerden ve kt ruhlardan korkmayan birka gen Got savas, anszn mahzenlerin altnda birtakm karanlk geitlerin bulunduunu fark etti. Yksek sesle arklar syleyerek ve kahkahalar atarak birtakm byk ve ar flar ehrin sokaklarna karmalar, dierlerinin de bu ehrin gerek servetinin ne olduunu anlamalarna yardmc oldu. Attila, ehrin altnda bulunan gizli mahzenlerden kartlan erzakn ikiye blnmesine karar verdi. Yars saklanmas iin Chlon'a gnderilecek, dier yars da yol boyunca ordunun ihtiyalarna sarf edilecekti. 743

Attila, Sen Nehri'ne doru ilerleyen kafilede, her zamankinden fazla iilmesine ve elenilmesine ses karmyordu. Bu ekilde kimsenin aklna Chion'un engellenen zapt ve Reims'in azck ganimeti gelmiyordu. Paris de bir nehrin kenarna kurulmutu; fakat ne Reims, ne Chlons, ne de Trier ile kyaslanabilirdi. Attila ve danmanlar nlerindeki son tepenin zerine ktklar zaman, karlarnda Sen Nehri'nin geni bir yay izdiini, yayn tam ortasnda ikiye ayrldn ve bir ada kalesi eklinde kurulmu ehrin etrafn sardn grdler. Nehre doru inen yamalarn dou tarafnda sadece birka ev ile terk edilmi izlenimi veren bir Roma garnizonu bulunuyordu. "Buras tpk Aquincum'un karsndaki Tuna adalarna benziyor" dedi uzun sredir babasnn hemen yannda at sren mek. Byk Kaan'n bu en sevdii olunun, yanna artk kr ve dilsiz olan Eudo ile ordunun kk bir ksmn alarak, Galya'nn kuzeybatsndaki Tractus Armoricanus ile Oceanus Atlanticus'a doru at srmesi kararlatrlmt. "Bana kalrsa Paris'i kuatmaya bile demez" dedi mek. "Sakn Aetius'u unutaym demeyin!" diye uyard Attila dostlarn. "Yanmza almayacamz her ey yarn kendi kanmza ve canmza mal olabilir! Bugn hor grdklerimiz yarn hayatmz kurtarabilir! Bugn yanmza almayacamz her sr, yarn dmanlarmzn karnn doyurabilir!" Attila ve adamlar, tm sefer boyunca birtakm harap kale ykntlarnn iinde canlarnn balanmas iin yalvaran zavalllardan baka Romal grmemilerdi. Roma'nn hi olmazsa erefini kurtarmak iin Galya'ya neden birka lejyoner gndermediini hi kimse anlayamyordu. Sanki Attila ve amanlar tm ordu zerinde etkili olan gl bir koruma bys yapmlar gibi, bir trl ortaya kmyorlard... 744

Sonraki gnler boyunca yerli halkn Paris'ten batya kamasn izlediler. Attila durumu incelemeleri iin Marne ve Sen'e dklen dier nehirlerin zerinden birka keifi grubu gnderdi. Gruplarn birka hemen ayn akam geri dnd ve ehirden sadece pek az insann ayrldn haber verdi. Hatta bu rakam beklenenden de azd. Attila Sava Meclisi'ni toplayarak ehri kuatmaya devam etmelerinin mi, yoksa gneye doru ilerlemelerinin mi daha iyi olacan tartt. Sonunda durumu bir kez daha incelemeleri iin Laudarich'i ve bir grup Frank' ehre gndermeye karar verdi. Gepidlerin ikinci kral uzun sredir Gundebaud'un Franklar tarafndan cesur ve soylu bir lider olarak sayg gryordu. Geri onu balarnda kral olarak grmek istemiyorlard, fakat tekrar Ren Nehri'ne geri dnene kadar kendilerine ndelik etmesine bir itirazlar yoktu... Laudarich'in keifi grubu ancak ertesi gn geri dnebildi. Gepid kral atn Frank yardmclarna teslim etti ve derhal kaan yurduna seirtti. "Nihayet geldin demek!" diye bard Attila onu grnce. O srada Attila'yla konumakta olan dier adamlar birka adm geri ekildiler ve Hunlarn Byk Kaan'n yllar nce Roma'da birlikte rehine olduu adamla kar karya braktlar. "Paris'e girebildin mi? Durumu nasl deerlendiriyorsun?" Laudarich kendisine uzatlan arap dolu kadehi aldktan sonra, Attila'nn tahtnn yannda bulunan, zeri ar minder ve yastklarla kapl divann zerine oturdu. "Kamyorlar!" dedi sonra. "Kadnlar, ocuklar ve deerli eyalarn baka yere nakletmeye hazrlanrken, anszn beklenmedik ve garip bir ey oldu..."

745

"Beyaz elbiseli bir piskopos mu kt ortaya yoksa? " diye sordu Attila glerek. Dierleri de onunla birlikte gldler. "Olup bitenleri kendi gzlerimle grmesem ve kendi kulaklarmla duymasam, ben de sizinle birlikte glebilirdim" dedi Laudarich. "Belki inanamayacaksnz ama Paris halk bizim nmzden kamayacak!" "Yoksa ehri direnmeden teslim mi edecekler?" "Hayr!" diye karlk verdi Laudarich. "Parislilerin sar salar, dolgun gsleri ve olaanst gzellikte bir k olan bir azizeleri var! smi Genoveva ve kadnlar erkeklerin korkaklna kar koymaya kkrtyor. Btn gn ehrin sokaklarnda dolaarak tehlike nnda bir ie yaramak isteyen kadnlarn nce lezzetli yemekler piirmelerini, sonra da erkeklerin altna yatarak bacaklarn alabildiine amalarn tlyor. Bu byl forml sayesinde erkekler kap gitmeyeceklermi ve zaten tanrnn yardm da uzak deilmi!" Attila takdir dolu bir ifadeyle ban sallad. "Bu kadn hi de fena deilmi! Ona benzer birka tanesine ben de sahip olmak isterdim!" "Kadn dediklerini kendisi de yapyor mu peki?" diye sordu lek Gepidlerin ikinci kralna. Laudarich'in yznde geni bir glmseme belirmiti. "Parisli kadnlarn yemekleri gerekten de ok lezzetli..." Sen adasnn zerindeki ehir Hunlar tarafndan zapt edilmedi. rnek, yanna ald on aknc birlii ve yllar sren srgn yaamndan sonra nihayet geriye dnmek isteyen Galyallarla birlikte ehrin kuzeyinden Sen Nehrini at, Byk Kaan ise gneye yneldi. Sonraki hedefleri Loire Vadisi ve Roma eyaleti Galya'nn gneyindeki Vizigotlarn Cermen krallyd.

746

zerlerinde ilerledikleri topran ne fazla kuru, ne de fazla ya olmamasna ramen, atl kuvvetler yaya birliklerinden, arabalardan ve kuatma makinelerinden ok daha hzl ilerliyorlard. Koullarn uygun olmas durumunda kuatma makineleri gnde sekiz il on mil aras yol alyorlard. Fakat bu kez Roma yollarn kullandklar iin bu mesafe neredeyse iki katna kmt. Attila'nn aknclar Marne'nin Sen Nehri'ne dkld yerden Loire gnde ulamlard. Byk Kaan'n kendisi doruca gneye gitmi ve Senin Yonne ile birletii noktadan karya gemiti. Bu arada birka dzine tecrbeli keifiyi nehrin bat yakasndaki dalar aratrmakla grevlendirmiti. Douya doru ise yaklak be yz adam gnderdi. Bu adamlarn arasnda blgeyi ok iyi tanyan Bagaudlar, Keltler, tutsak edilmi Romal corafyac ve kadastrocular, ehirli idar memurlar, yol ve kpr yapm ustalar ve yazdklar raporlar kuryeler araclyla her gn kendisine gnderecek olan ktipler bulunuyordu. Douya gnderdii keifilerin bir ksm ise gerektii takdirde Sen ve yzlerce yan kolu zerinde acilen kpr ina edilecek en uygun yerleri bulmakla grevlendirilmilerdi. Attila artk ok tehlikeli bir durumda olduunu biliyordu. Bu andan itibaren devasa ordusunun hangi yne gideceine kendi bana karar veremeyecekti. Birbiri ardna sralanan dik tepeler ve geni nehirler, onu ok daha uzun vadeli ve dikkatli bir planlama yapmaya mecbur klyordu. Romallar hl ortada yoktu, fakat bu asla ortaya kmayacaklar anlamna gelmiyordu. Byk savan yerini ve zamann belirleyecek olanlar ise kesinlikle onlar olmamalyd... Sadece bu yzden ordunun ana gvdesi ve yan kanatlar son derece dikkatli bir ekilde gneye doru ilerliyordu. Daima tetikteydiler ve yol boyunca daima hzl atllarn ra747

hat bir saldr yapabilmeleri iin gerekli olan geni bir alan aryorlard... Attila kesinlikle bir tuzaa dmek niyetinde deildi. te yandan srekli olarak bu seferi srdrmeye deecek yeni hedefler bulmak zorundaydlar. Bu nedenle Attila Orleans yolunda ilerleyen ordusuna bir kez daha douya dnme ve Yonne kylarn vurma izni verdi. En iyi adamlarna da Yonne'nin sa kysnda bulunan ve eski ismi Agedincum olan Civitas Senorum'a akn etme frsatn tanmt. Franklarn Sens ismini verdikleri bu ehir, daha ziyade etraf surlarla evrili bir yumurtay andryordu. Tm eski Roma lejyon ehirlerinde olduu gibi buras da iki ana cadde ile drt eit paraya ayrlmt. Attila'nn kendisi ehrin batsndaki tepelerin srtnda kalmay yeledi. Aquincum'daki Tuna ve Paris'teki Sen gibi buradaki nehir de iki kpryle kar kylara balanan bir adack oluturmutu. "Bir zamanlar buradan Roma'nn fethedildiini tasavvur etmek dahi imknsz" dedi Attila ban sallayarak. "Evet" dedi Scottas bir sre kendisini zorlayarak dndkten sonra. "Romallara o marur ' Vae victis - Vay maluba narasn atan Kelt prensi Brennus da buralyd." Aybars Amca atnn zerinden kkrdad. Rengrenk rtlere brnm bez bir bebek gibi atnn zerinde gnlerce hi aa inmeden durabiliyordu. "Hakk var" dedi Onegesios. "Henz dn gibi olmasna ramen, yaklak sekiz yz elli yllk bir olay bu." "Sekiz yz krk bir" dedi Scottas reten bir edayla. Attila* belli belirsiz glmsedi. ki kardein ayn fikirde olmalar kesinlikle mmkn deildi. Bir tanesi en.ince detayna kadar verilere bal kalmak istiyordu, tekisi ise olayn anlamn kavramak ve kavratmak peindeydi. 748

"O halde?" diye sordu bu arada oraya gelmi olan Kral Ardarich. "Buras Galya Hristiyanlnn doup gelitii yer" dedi Orestes. "Tabiri caizse bir metropol. Paris, Troyes ve Orleans da dahil olmak zere, Sens Galya'nn tm piskoposluklarna hkmediyor." "O halde Orleans'a, Julius Sezar'n eski Cenabum'una gidelim!" diye kararn bildirdi Attila. "Buradan istediiniz kadar altn, erzak ve kadn aln, fakat Galya'nn tm Hristiyanlarn bize dman etmeyin! Bakarsnz ileride onlara ihtiyacmz olur!" Hunlarn, Gotlarn, Gepidlerin, Franklarn ve dier kavimlerin binlerce savas ehri ve eski Roma villalarn yamalarken, baka erkek ve kadnlar da yeni kamp ina etmekle meguldler. Gotlar nehrin aasna doru kamp kurdular, Gepidler ise kar kyy tercih ettiler. Vadideki ehir, birka gnlk bir zaman zarfnda kendisini fetheden ve yiyecek iin baran varlklar ok sayda memesiyle emziren bir anneye benzemiti. Roma evlerinin duvarlarndaki ve zeminlerindeki renkli mozaikler hemen hemen hi kimsenin ilgisini ekmemiti. Maddi bir deer tekil etmedikleri iin mezar stelleri ve duvardaki kabartma suretler de yerli yerinde kalmt. Savalarn asl ilgisi, methini daha nce ok iittikleri arap mahzenlerine ynelmiti. Franklar ehrin hamamlarnn keyfini kartrken, dierleri ilk kez grdkleri scak havayla stmal banyo kvetlerini aknlkla seyrediyorlard. Savalarn neredeyse tm bol miktarda deerli ilemelere sahip, ssl taraklar, ileri para dolu testiler, gm sa ineleri ve altn bilezikler bulmulard. Anlalan ehir sadece Hristiyan inancnn deil, ku-

749

yumculuun da nemli bir merkeziydi. Sadece kle altn ve basl Solido'lar beklenildii kadar fazla kmamt... Savalarn birou ehirden ve civarndan ok holanmt. Attila, ordusunun bir sre daha ganimet toplamasna izin verdi. Kendisi ise fazla dikkat ekmeden kampn kaldrd ve en yakn adamlaryla birlikte savamaya gerek kalmadan kendisine teslim edilecei sylenilen ehre gitti. Srekli honutsuzluunu ifade etmesine ramen, aman da onunla beraber olmak konusunda srar etmiti. "Fazla hzl gitmeyeceiz" dedi Attila. "Genabum, Civitas Aureliani veya bizim Franklarn deyimiyle Orleans, buradan sadece seksen mil uzaklkta." "Her ehrin neden bu kadar ok isme sahip olduunu asla anlayamayacam!" diye mrldand arkalarda bulunan Aybars. "Alanlarn verdiklerini de dahil edersek, Orleans'n isim says daha da artar" dedi Scotttas. Laudarich'le birlikte Attila'nn apraznda at sryordu. "Evet, Alanlar!" diye gld Attila ksaca. "Daha iki kuak nce Karadeniz kylarnda bizim dmanmzdlar, sonra da mttefikimiz oldular. imdi de Vizigotlarn emrinde kuzeye doru uzanan Loire snrnn gvenliini salyorlar..." "Ve ayn zamanda bize Orleans'n anahtarlarn teklif ediyorlar!" dedi Laudarich onun szlerini tamamlamak istercesine. "Bu tr dostlar sk skya kucaklamak gerekir" dedi aman garip ve gizemli bir sesle. "Delirdin mi sen?" diye bard Laudarich. "Neden onlar kucaklayacakmz?" "nk hainleri bomann en iyi yolu budur" diye glmsedi aman dnceli bir tavrla.

750

ki gn sonra, ehrin on mil dousunda, doruca Paris'ten aa inmi olan birliklerle karlatlar. Attila kendisi iin Loire'in dz kysnda geici bir kamp hazrlanmasn emretti. Yanna sadece birka Skir muhafz, danmanlar, Gepid kral Ardarich, Scottas ve Orestes olduu halde, nehir kys ile ehir arasnda kalan blgede yle bir gezintiye kt. Geni ve s grnml nehrin iinde kylar akl kapl, yemyeil allarla rtl adacklar gze arpyordu. Yaz mevsimi sebebiyle Loire'in suyu ekilmiti. Buna ramen bu en kuzey ucunda bile byk bir ordunun gven iinde geemeyecei kadar derin ve geniti. Attila birka mil uzaklktaki ehrin siluetine bakt. Ta Roma kprsn buradan bile grebiliyordu. Orleans evresinde nehri geebilmenin yegane imkn bu kpryd. Attila atn nehrin kysndan kuzeydeki ayrlara doru srd. Sessizce ve danmanlar tarafndan rahatsz edilmeden geri dnd. Metz'den bu yana yz Roma mili mesafeyi yamalayarak kat etmilerdi. ehirler fethetmi, kaleler zaptetmi, nehirler am, tm bunlar da yola karken bile yz binden fazla savadan oluan bir orduyla baarmt. Aradan geen zaman zarfnda onlara yeni kavim ve kabileler katlm, Hunlarla birlikte Roma lejyonlarn aramaya balamlard. Birok kavimden oluan bu byk ordu, yaklak bin yl kadar nce Roma'da bir yerlerde balam olan olay artk nihayet sona erdirmek istiyordu. Zaman artk bir dnm iin olgunlamt. Bunu baaracak gen kavimlerin says ok fazlayd ve Cermenlerin yeni, parlak fikirleri gz kamatryordu. Attila ise bo hayaller peinde deildi. Tm bu kavimlerin kendisini sevdikleri iin peinden gelmediklerini biliyordu. Onlar kaann pisliklerinden beklenen sinekler deil, aksine kuvvetli haklara ve savama azmine sahip mttefiklerdi. 751

Byk ordunun geirdii gnler birbirinden son derece farklyd. Bazen bir grup ne geiyordu, bazen bir dieri. Bazen kk gruplar halinde paralanarak ilerliyor, bazen atllar ve arabalar vadilerde birlikte yol alyor, bazen birisi telala dierinin nne geiyordu. Bazen de ordu esneyen bir hayvan gibi alyor, sonra ana bir tavuun kanatlarnn altna snan civcivler gibi ekirdei oluturan Hunlann etrafnda birleiyorlard. Tmnn kafasn kurcalayan ortak soru ise uydu: Neden bu kadar uzaklara gelmilerdi, neden Romallar en byk eyaletlerini mdafaa etmiyorlard, Attila Loire'i at zaman Vizigotlar nasl tepki gstereceklerdi... Temmuz aynn ilk yars oktan sona ermiti, fakat Aetius'tan hl en kk bir iz bile yoktu. Sonraki gnleri Attila uzun at gezintileriyle deerlendirdi. En nemsiz ayrntlarla dahi ilgilendi ve sonunda ana karargh nehrin kuzey kysndaki ehrin dousunda ve batsnda elli daha kk karargh kalacak ekilde datt. Bylesi daha pratikti ve harekete geen birliklerin birbirlerine engel olmalar ihtimalini ortadan kaldryordu. O zamana dek keifi birliklerin hibiri ehrin gney surlarndan balayan ve birbirini takip eden kemerler halinde teki yakaya ulaan byk ta kprden daha uygun bir geit yeri bulamamlard. Orleans Kprs, kesinlikle Aa Tuna'daki Trajan Kprs'nn muazzam kolonlaryla karlatrlacak trden bir yap deildi. Fakat tekinin aksine hl kullanlabilir durumdayd. Ayrca doann iinde yabanc bir varlk gibi durmuyordu; tam aksine, sanki onlarla birlikte yaratlm gibi nehir ve ehirle mkemmel bir uyum iindeydi. Attila habercilerinden ve keifilerinden her gn dzenli

752

olarak rapor alyordu. Gelen haberlerde Troyes'in birka mil batsnda mkemmel bir sava alan bulunduu, fakat burasnn ayn zamanda korkun bir tuzaa dnebilecei bildiriliyordu. zerinde neredeyse bir tek aa bulunmayan bu yayla, kuzey ve dou taraflarnda Sen ve Aube nehirlerinin kollarndan oluan ifte bir engelle kapalyd. Yaplacak en kk bir hata, burasn iinden klmaz bir kapana dntrebilirdi. Tek gvenli k yolu Troyes ehri istikametindeydi. Oras da Dengizik'in kontrol altndayd. hafta sonra Dengizik Han birliklerinin bir ksmyla Or-leans'a geldi. Troyes ve civarnn en kk iftlik ve villalarna varncaya kadar soyup soana evirmiti. Babas onu kabul ederek raporunu dinledi. Dengizik Han daha sonra da Kral Meclisi'ne sulan ekilmi gllerin etrafnda bulunan sk ve karanlk ormanlardan sz etti. Nemli Campaniann gney kenarndaki tepelerin ardnda, sonunda bir araya gelerek Sen Nehri'ni oluturan ilgin dereler grmt. "Troyes'i en kk deliine varncaya kadar altst ettik" dedi Dengizik ksaca. "Tam alt gn boyunca. Tm ganimetin sa salim Chlon'a ulat haberini aldm." "Buraya neden daha nce gelmediniz?" diye sordu Attila. "Senin gibi dndm iin" diye karlk verdi Dengizik. "Tricassum'un gneyindeki blgenin neye benzediini merak etmitim." "Troyes desen daha iyi edersin" dedi Attila. "Nehirleri ve yerleimleri Romallar gibi deil, yerel halkn diliyle adlandrmay kararlatrmtk." "Piskopos Lupus'un ehrinde hl Romallar var" diye cevap verdi Dengizik. Bu szler zerine Orestes ve Scottas bile ilgiyle onu dinlemeye baladlar. Dengizik'in babasna kar gizli direniini fark etmilerdi. Artk otuz be yana basm olan han, her geen gn babasna daha fazla benzi753

yordu. Dnmeden hareket eden atas Uldz'a benzeyen Dou Kaan lek'in ve daha ok bir aman karakteri tayan yumuak huylu rnek'in aksine, Dengizik Han da babas Attila gibi g ve zeknn dengelendii sert bir ruh tayordu. Fakat tek bir noktada baba ve oul birbirlerinden giderek farkllayorlard. Attila Roma'da bulunduu zaman zarfnda arada srada bir hatip gibi renkli ve uzun konumalar yapmaktan ekinmemeyi renmiti, Dengizik ise her geen gn daha az ve z konuur oluyordu. "Yaya birlikleri ganimetle birlikte geri mi gnderdin?" "Benim iin fazlasyla yavatlar" diye cevap verdi Dengizik Han. "Sonra? Troyes ve Sens'in gneyi ne durumda?" Dengizik ban sallad. "Gney ynnde de ormanlar bizim iin fazlasyla skt, bu nedenle karmza kan ilk tepe srasndan tekrar batya dndk. Fakat bu da pek fayda etmedi. Yonne'ye kadar arazi sadece ormanlk, ancak ondan sonra altm, yetmi mil kadar dz arazi uzanyor, sonra Loire, sonra da buras..." Ancak daha sonra, yalnz kaldklar zaman, Attila Troyes ehrinin gerek bir altn madeni olduunu rendi. "ehir ticaret ve baarl iletmeler sayesinde zengin olmu" dedi Dengizik. "ehri yakp yktnz m?" "Sadece gerekli yerlerde." "Piskoposa ne oldu?" "Onegesios'la dost oldu ve onu bir sonraki iffet konsiline davet etti..." "Neden olmasn?" diye gld Byk Kaan. "Bunun da mutlaka bir anlam vardr..." "Benim iffetli bir Hristiyan olmaya hi niyetim yok" dedi Dengizik yzn buruturarak.

754

Aradan hafta daha getikten sonra, byk bir grltyle dier bir oulun geri dn mjdelendi: "rnek, Tractus Armoricanus'tan geri dnd!" "Onu grdm" diye bard babasna rnek heyecanla. "Galya'nn bat kysndaki o muazzam okyanusu kendi gzlerimle grdm!" En sevdii olunun geri dnmesi Attila'y ok mutlu etmiti. Onun ve birliklerinin komutanlar onuruna arabn su gibi akt, her eit yemein bol bol bulunduu, Hun ve Galya arklarnn sylendii bir ziyafet verdi. Bu arada Orleans ehrinin sokaklar zerine zar atlyordu. Bu da iki byk kararghta severek oynanan bir oyundu. Yapacak fazla ileri yoktu. Batya uzanan ormanlar ve ayrlar tmyle boaltlmt. Tpk Roma lejyonerleri ve yardmc kuvvetleri gibi onlar da silahlarnn ve hayvanlarnn bakmn yapyor, fakat genellikle de sahip olduklar her eylerini ortaya koyarak kumar oynuyorlard. Hatta sahip olduklarndan fazlasn bile ortaya koymalar, sk rastlanlan bir durumdu. Gnein Orleans Kprs'nn ardnda yava yava batmas esnasnda, hl her yanda yeniyor, iiliyor ve dans ediliyordu. rnek ise Karadeniz'den veya kk, uysal Adriyatik Denizi'nden ok daha farkl olan byk denizden sz etmeye balamt. "Daha nce uzak kuzeydeki denizi grm olan adamlar bile kylarda byk bir grltyle patlayan dev dalgalar grdkleri zaman korkudan kayorlard" diyordu rnek. "Fakat Bagaudlar... daha dorusu Kelt ad verilen Galyallar... daha nce hi grmediimiz garip geleneklere sahipler..." Sonra da Karadeniz'in kuzeyindeki skit tepe mezarlarndan bile daha byk olan kral mezarlarndan sz etmeye balad. "Byklklerine baklacak olunursa ilerinde atlary755

la birlikte kraliyet arabalar, kadnlar ve ldrlen danmanlar barndryor olmal..." Hepsi de o scak yaz gnnde salk asndan hi de ho olmayan sonular dourabilecek kadar ok iki iiyordu, fakat ehrin nndeki uzun bekleyi komutanlarn ve savalarn boazn iyiden iyiye kurutmutu. "Oraya bir kez daha gitmek ister miydin?" diye sordu Attila. Byk Kaan en sevdii eyerine yaslanm, arkasna da bir yastk sktrmt. Civardaki iftliklerden gelen birka sarn ve esmer kz, sadece o ve dostlar iin arklar sylyorlard. Bazlar uzun sre kapal kalm bembeyaz gslerini, bazlar da uzun bacaklarn sergilemeye balamt. "Son gerek Keltlerin blgesinden die dokunur bir ganimet elde edeceimizi hi sanmam" dedi rnek sonunda. Her iki yannda, sanki doutan beri bir Hun hannn kollarnda yatmaya alknm gibi ark syleyen iki kz bulunuyordu. Belki de onlar bu gece bu kadar sevecen ve istekli klan, mek'in yumuak baklarndan baka bir ey deildi. Attila, kk olunun houna giden her davrannda, mutlulukla glmsyordu. Aralarndaki ba, dier oullarnn tahmin ettiinden ok daha kuvvetliydi. "Batdaki topraklar gerekten de byleyici" dedi rnek. O da tm bu zaman boyunca glmsyordu. "Deniz yeil, vahi bir suyla dolu... O kadar dolu ki ufukta sona erdii zaman bile gk kubbeye doru ykselmeye devam ediyor..." Attila olunun tasvir ettiklerini gzlerinin nne getirmeye alt. Deniz onun iin her zaman byleyici ve gizemli bir varlk olmutu. Babalarnn yaad byk bozkr denizinin gri enginlerinin aksine, okyanusta gkyz ile su birbirinden kesin bir hatla ayrlmt. "Fakat grdklerim sadece denizden ibaret deil" dedi rnek. Anszn tekrar o byk ocuk gzlerine sahip olmu756

tu. "Orada ormanlar da grdm... yukar doru uzayan ta aalar... bunu tasavvur edebiliyor musunuz? Devlerin srd bir tarla... buradan u nehre kadar uzanyor... sonra drt, be, ya da daha fazla sra talar... bazlar adam geniliinde ve bu yurt kadar yksek..." "Onlar birer beki!" dedi aman anszn. Aybars'n nereden ktn kimse anlayamamt. aman kendisine sakin bir yer aryordu. "br dnyaya alan kaplarn bekileri!" "O halde Kuzeybat Galya'da tanrlara ve ruhlara uzanan ok fazla yol olmal" dedi rnek. "nk ben sadece bu talardan oluan sralar deil, ayn zamanda emberler, daireler de grdm... Sanki atalarmz iin yaplm olan ok byk ta yurtlarn kalntlar..." rnek hafife geirdi. Ba bir sa tarafndaki kzn, bir sol tarafndaki kzn gsne dyordu. Hangisini seeceine karar veremez gibiydi. Attila Aybars Amca'ya bakt ve onun uyank olduunu grd. "Bu iaretleri nasl yorumluyorsun? yi mi, kt m? Bu ehri ve kprsn ne zaman ele geirmemiz gerektiini bize haftalardan beri sylemedin!" "Bir koyun kestir ve krek kemiklerini mek'in nndeki atee at" diye cevap verdi aman. "Kesin emin olana kadar beklemek zorundaydm." "Kesin emin olmak m? Bu saldrya geebileceimiz anlamna m geliyor?" "Pek ok lmlnn br- dnyaya alan kaplar grd sylenir. Ruhlar veya daha yksek varlklar iin ta iaretler diken bir kimse, byk Hayat Aac'nn srrn da bilir..." Attija soran baklarla ona bakt. "Burada sz konusu olan kprler" diye kkrdad aman. "Orleans Kprs m?" "Sadece iyi kprlerin bekileri vardr." 757

31 Tehdit

Roma mancnklar ve kuatma aletleriyle donanm ordunun her sabah sanki gerek bir saldrya geiyormu gibi kartt grlt, Orleans'n kare biimle casrn/munun sakinlerinin sinirlerini bozuyordu. Buna ramen her gn gney ynnden gelen tepeleme dolu arabalar eski Roma kprsn geerek kare biimli Roma kalesine giriyor ve ehrin byk karnnda gzden kayboluyorlard. Arada srada nehrin kuzey tarafndan da ykl arabalarn ehre girdii grlyordu. Attila'nn etrafndaki adamlar ise sadece omuz silkmekle yetiniyorlard. Attila, ehir arabalarn getirdii mallarla tka basa doluncaya kadar bekledi. Vaktin olgunlatna inand zaman ise Galya seferine kmadan nce kendisine ehrin anahtarlarn vaat eden adam yanna ard. Fakat Alan kral anlalmaz bir ekilde tereddt ediyordu. ehrin kaplarnn hibiri almamt. Onun yerine surlarn burlarnda giderek daha fazla sayda erkek, kadn ve ocukla dolmaya balamt. "Bu da ne demek oluyor?" diye sordu Attila fkeyle. Ayn anda Orleans'n binden fazla sakini yksek sesle dua etmeye ve ark sylemeye balad. Attila bu sur ayinini birka dakika izledi. Bu arada adamlar ona yeni bir haber ye758

titirdiler. Sylenene gre ehrin doksan yandaki piskoposu birka ay nce gneye doru imknsz gibi grnen bir seyahat gerekletirmiti. Anianus ismindeki bu adam gerekten de Arelate'de bulunan Aetius'un yanna gitmeyi baarm ve ondan kendilerine destek olmasn istemiti. Attila, Roma imparatorlarnn lm anlamna gelen iaretini yaparak, ba parman aaya evirdi. Fakat ehre hcum emri vermesinin esas sebebi yal piskoposun son yardm aray deil, Sangiban'n ihanetiydi. ki kuak ncesine kadar Hunlarn mttefiki olan Alan kral, Vizigot krallnn kuzey karakolunu tekil ediyordu. Loire Nehri'nin kuzey kvrmnda yer alan kprnn demir kaplan ise kapal kalacakt. "ehre saldrn!" diye emretti Attila gr ve anlalr bir sesle. Fakat Piskopos Anianus'un etrafna toplanm olan dindarlar, ilahiler okumaya devam ettiler. Ko balar kaplara iddetli darbeler indirirken, mancnklar koca koca kaya paralarn balarnn zerinden frlatp atarken, ate pskrten kuatma kuleleri tekerlekli birer canavar gibi hendeklere ve surlara yaklarken de ark sylemeye devam ediyorlard. Etraf surlarla evrili ehirleri zaptetmek Hunlarn ii deildi. Fakat bu tr hizmetleri grecek yeteri kadar Romal tutsaa ve yardmc kuvvete sahiptiler. Sonunda ehrin kaplar krld ve Hun atllar baka yerlerde de yaptklar gibi ehrin iine daldlar. Kendisine nce sz verilen, sonra da elinden alnan ehre ilk giren Attila'nn ta kendisiydi. Hun savalarndan hibiri duvarlarn zerinde ark syleyen ve dua eden insanlarla ilgilenmiyordu. lk i olarak Alan savalarn ve kraln bulup, kaza oturtmak veya armha germek niyetindeydi-ler. Fakat Sangiban artk bu ehirde deildi. hanet etmek istedii insanlarn yanna snmt. Attila ehrin duvarlarnn ve kulelerinin ieriden de yeni759

lendiini ve salamlatrdn grd. zellikle de ehrin sakinleri tarafndan "Beyaz Kule" ad verilen yap grlmeye deerdi. Attila yannda birka sava olduu halde ehrin nehre inen dar sokaklarnda ilerlemeye balad. Bu sokaklar bazen o kadar daralyordu ki, evlerin eri duvarlarnn ve pis kokulu oluklarn arasndan yava ilerlemek kaydyla , hzl ilerlemek kaydyla iki at zorlukla geebilirdi. Attila az sonra etraf kayn aalaryla evrili kilise meydanna ulamt. "Nerede o?" diye bard etrafta ark syleyen insanlara doru. Bu soruyu davud bir sesle ve Latince olarak sormutu. Yal piskopos kilisesiyle ehrin surlar zerindeki Beyaz Kule arasna yerletirilmi olan arkalkl bir koltua oturmutu. Yanndaki insanlardan yardm isteyerek ayaa kalkt ve yava yava Hun kaanndan yana dnd. Ayn anda ark sesleri de birden kesiliverdi. Yal piskopos titreyen elleriyle Hun savalarn kutsamaya ve hak dinini kabule davet etmeye balamt. Bu srada tepeleme ganimet ykl ilk arabalar ehrin sokaklarndan Paldr kldr inmeye balamt. Bunlar dzinelerce, hatta yzlerce araba takip ediyordu. Buna ramen piskopos hi istifini bozmamt. Attila kilise meydanndan ehrin nehir tarafndaki surlarn, hatta uzaklardaki ormanlar dahi grebiliyordu. Ve tm o grlt ve karmaann, yarallarn ve lenlerin lklarnn, Orleans piskoposunun kutsama veya lanetlerinin arasnda Attila bir tezahr grmeye balad. Bu tezahr Loire'in gney kylarndaki ormann zerine ykselen hafif bir duman eklindeydi. Attila bir sre piskoposa bakt, sonra gzlerini kst ve baklar tekrar uzaklara kayd. Grd duman falan deildi! Ve anszn surlarn zerinde alayan, yakaran ve ilahiler

760

okuyan insanlar da, ilk olarak Hun kaannn grd tezahr fark ettiler. "te beklediimiz yardm! te geliyor!" diye baryor ve daha yksek sesle ark sylyorlard. Attila onlarn hakl olduklarn biliyordu. Nehrin te tarafndaki bulut duman deil, yaz scanda binlerce Romalnn, Vizigotun ve atn ayaklarndan ykselen tozun ta kendisiydi! Sonsuzluk kadar uzun bir an boyunca Attila ta kesilmi gibi olduu yerde kald. O kadar uzun sredir bekledii gn nihayet gelip atmt demek! Uzun bir kuatmadan sonra bir kaleyi fetheden fatihler iin, beklenmedik bir anda ortaya kan bir dman ordusu kadar tehlikeli bir ey olamazd. Attila ordusunun tka basa ganimetle ykl olduunu ve hantallatn biliyordu. u anda bile lmcl ok bulutlarn gnderip anszn geri ekilme manevrasnn yaplma imkn neredeyse hi kalmamt. Ele geirdikleri ganimet boyunlannda bir deirmen ta gibi sallanyordu ve zaptettikleri ehirde kapana kslp kalmlard. Attila byk bir sratle dnmeye balad. Elinde tane imkn vard: Hi savaa girmeyip elindeki ganimeti emin bir yere gtrebilirdi. an ve hretini korumak iin anlamsz ve kanl bir mdafaa sava verebilirdi. Ya da imparatorluk ordusunu karlamak istedii yere ekebilirdi... Attila, nc ve en zor seenei tercih etmekte olduka zorlanmt. Fakat sadece bu ekilde byk bir zafer kazanma ansn koruyabileceini biliyordu. Bu sava kaybetme durumunda bile, Orleans seferi hl en baarl seferlerinden biri olacakt! "Derhal her eye son verin ve karargha geri dnn!" diye bard Attila adamlarna doru. Gzleri akmak akmakt. Onun Byk Kaan olmasn salayan ilkel cesareti tekrar ortaya kmt. 761

Sadece Dengizik bir kez daha sordu: "Yamaya son mu veriyoruz?" Attila'nn dudaklarnda buz gibi bir gl belirdi. "Tayabileceiniz her eyi aln ve ehri terk edin! Evleri yakp ykmanz da istemiyorum! Bu bizi sadece geciktirir!" Hunlar ehrin dar sokaklarn geldiklerinden daha hzl bir ekilde terk ettiler. Bu arada piskoposa kar tavr alm olan Galyallar da onlarla birlikte dar kouyorlard. Din adamnn dua ve yakarlarna inanmyor, ehirde kalmaktansa Hunlarn yannda olmay tercih ediyorlard. Ertesi gn leden nce Byk Kaan'n Orleans yamasna neden bu kadar abuk son verdii dierleri tarafndan da anlalmt. Hunlarn ve yardma kavimlerinin kampyla ufka doru uzanan ormanlarn arasndaki yumuak eimli vadide nce tek tek, sonra da giderek daha fazla sayda renfcH flama, parlak mzrak ular, cilal kalkanlar ve grkemli zrhlar belirmiti. Flavius Aetius'un ordusu on mil uzakta bile deildi. Vzigot kral Theoderich ile olu Thorismund da mttefik sfatyla onunla birlikte hareket ediyorlard. Bu ekilde Attila pek ok kavimden rlm bir ordunun karsna km bulunuyordu. Ordunun en kalabalk grubunu Vizigotlar tekil ediyordu. Keifiler her geen an baka kavim ve kabilelerin varln bildirmeye devam ediyorlard. "Tm bunlan bir araya getirmeyi baarm olmas inanlr gibi deil" diye homurdand Dengizik Han. Scotttas, Onegesios ve Orestes'le birlikte dman ordusundaki flamalar, iaretleri ve sembollerin uzun listelerini kartyorlard. "Onlarla kaptmz zaman iimiz hi de kolay olmayacak" diyordu mek durmadan. "Bizim Franklarmzla onlarn . Franklarn birbirlerinden nasl ayrt edeceiz? Her iki taraf da kala yksekliinde beyaz kalkanlar tayor!" 762

"Ya okularmz Alanlar, Burgundlar ve Vizigotlar arasnda nasl bir fark gzetecek?" diye sordu o zamana dek sesini karmam olan Laudarich. "Cinlerin ve eytanlarn bile onlar birbirlerinden ayrt edebileceklerini sanmyorum..." "Onlar kimin pis kokular satn bilirler, merak etme!" diye kkrdad Aybars atnn zerinden. "Gerek bir Romal, Galya'nn tm barbarlarnn bir araya toplandn sylerdi" dedi Orestes hafife rpererek. "Daha da kts" dedi Attila ve ona cann almak istermi gibi bakt. Sonra da Aetius'un ordusundaki farkl grup-lan iaret eden uzun listeye bakt. "Birtakm yardmc birlikleri daha eklemek gerekecek... Baz Sarmat kabileleri, sonra Saksonlar ve Laeti..." "Laeti?" diye sordu Aybars hibir ey anlamadan. "Ne unuttuumu syle bana!" "O savalar kesinlikle kmsememeliyiz!" dedi Attila. "Onlarn normal ev hayatna gemi yal savalar olduklann biliyorum, fakat Imperium Romanum iin yllarca canla bala mcadele edip sa kalmay baardklarn unutmamalyz. Bu adamlar nasl savalacan bilirler!" Drt bir yandan gelen eliler ve gizli grevlilerle gnn her saati toplantlar yaplyordu. Hunlarn nnden tepelere ve ormanlara snan kaaklar, akn akn yaklak yarm bin yldr basknn ve smrnn sembol haline gelen Roma kartalnn altnda toplanyorlard. "Bu Galyallar bir trl anlayamyorum!" dedi Attila birka kere. Uzun sredir yanlarnda bulunan Bagaudlar bile bir sabah geride bo adrlarn brakarak dman ordusuna snmlard. "Aetius'un en ateli dmanlar olan Bagaudlar dahi onun tarafna getiler!" "Romallarn alak birer smrgeci olduklar yolundaki 763

dnceleri deimi deil, fakat bizim tahripkrlmz ve ykclmz onlar daha fazla korkutuyormu" dedi mek alak sesle. "Bu da ne demek oluyor?" diye kkredi Attila. "Onlara bizimle birlikte savap zafer kazanma imkn tandk! Bizden nasl korkarlar..." "Barbar olarak tanmladktan kavimlerle gerek bir silah yoldalnn yaplacan sanmyorlar" diye cevap verdi rnek. Uzun bir an boyunca etrafta bulunanlar nefes bile almaya cesaret edemediler. "Barbarlar!" Bu kelime Attila'nn azndan tkrr gibi deil, aksine dman tarafndan kullanlan byl bir sz gibi kmt. Konumasnda byk bir hkmdarn gururu vard. "Barbarlar!" dedi bir kez daha. "Bu aalamann en kt ifadesidir. Bu ekilde kendilerine yabanc olan her eyi derhal yok edilmesi gereken kt ruhlara dntrm olurlar! Bu komu sevgisini vaaz eden, fakat kendilerine boyun emeyen Hristiyanlar iin de geerli!" Attila'nn gzleri ince birer izgi halini almt. Sanki d-an bakmaktansa kendi iine bakmay ister gibi bir hali vard. "Bilgeliinizle o kadar souk, o kadar kibirlisiniz ki, bir Romal, Yunan veya Cermen olmaktansa, bir hayvan olmay tercih ederim!" Bu sorular Byk Sava Medisi'nde deil, aksine Attila'nn en yakn danmanlar ve Gepid krallan tarafndan dile getirilmiti. "Aetius neden bu kadar ge geldi?" diye bilmek istedi Onegesios. "Neden tm kuzey blgesini gzden kard?" diye sordu Scottas. 764

"Bizi ok daha nce yakalayabilirdi" dedi Ardarich, "ya Alplerin kuzeyinde, ya da paskalyadan sonra Galya Campana'snda..." "Hem de Almanlarn yolumuzu deitirmelerine ramen" dedi Laudarich. "Bu sorularn cevaplarn gerekten bilmiyor musunuz?" diye karlk verdi Byk Kaan hayal krklna uram bir sesle. "Hibirinizin kafas o Romal kadar almyor mu?" "Belki de ilkbaharda buzlu Alp geitlerini amak istememitir" dedi Dengizik bir deneme yapmak amacyla. "ubat veya Mart aylarnda bile ne kadar adamla yola ktmz bildiinden eminim" dedi Attila. "Roma atl ulaklarnn ve posta gvercinlerinin bir Hun atls kadar hzl olduklarn unutmayn!" "Roma ile Kuzey Galya arasndaki mesafe olduka byk" dedi Scottas ve parmaklaryla hesap yapmaya balad. "Yaban kazlar bile Roma'dan Reims'a ulamak iin dalarn ve vadilerin zerinden yedi yz mil mesafe kat ediyorlar!" "Tek sebebin bu olmas imknsz" dedi mek. "Bana kalrsa Romallar khinlerin uygun bir zaman bildirmelerine kadar beklediler. Yoksa benim batdaki denizi grmeme kadar, o neden gneydeki denizde beklesin ki?" Attila belli belirsiz glmsedi. mek'i seviyordu ve kendisi de menhirlere ve kehanetin sylediklerine nem veriyordu. Fakat mek'in syledikleri onun iin bile biraz fazlayd. "O halde Aetius'un tereddt etmesine neyin sebep olduunu bir de ben syleyeyim!" dedi sonunda. Ve Byk Kaan, Vandallarla neler konutuunu ilk kez onlara anlatt. "Bu yzden Vizigotlarn karar vermelerini beklemek zorundayd! Romallarn Kral Theoderich'i epey sert bir ekilde dizginlediklerini unutmayn!" "Bunun yan sra baka bir neden daha olmal" dedi 765

Onegesios bir sre dndkten sonra. Attila ona bakt ve yavaa ban sallad. Onun ne demek istediini ok iyi biliyordu. Aetius'un byk hayalleri vard. Babasyla birlikte Galya'da epey vakit geirmi, fakat bir kez yanl tarafta bulunma hakkn kullanmt. kinci hakknda kazand zafer ylesine grkemli olmalyd ki, kendisinde Valentinian III. arenaya, talihsiz kz kardei Honoria'y ise manastra gnderecek, bana da defne dal tacn takacak gc bulabilmeliydi. Fakat doudaki Generalmparator'u da hesaba katmas gerekiyordu. Aeitus, bu adamn onu kendisiyle eit bir imparator olarak kabul edeceinden, her an kukulanmalyd... "Kaderinin eytanlaryla oynad oyunda olduka yksek bir pay sryor" dedi Aybars Amca beklenmedik bir anda sunann bulunduu keden. "Vizigotlarn durumlarnn giderek ktlemesini bekliyor, ta ki kendisine katlanlara kadar..." "Vizigotlar ondan nefret ediyor!" dedi Orestes. "Fakat bizden korkuyorlar!" diye kkrdad Aybars. Ve nc atllar Hun kaanna garip bir ey daha bildirmilerdi: Kim olduu belli olmayan birileri, bundan ok uzun zaman nce Sen Nehri'nin azgn ocuu Yonne'yi bylemi olmalyd. Bu nehir de baz noktalarda hatr saylr bir genilie eriiyordu. "Kylarda hayvanlarn su itii hemen her keye zerinde iaretler bulunan ilenmi akmak talar yerletirilmi" dedi mek heyecanla. Carnac menhirlerini ve dolmenlerini ziyaret ettikten sonra her kaya kntsnda cinlerin ve ruhlarn iaretlerini grmeye balamt. "Sylenene gre bu iaretler bu blgenin ilk sakinlerinin Roma'y fethetmek zere yola ktklar alardan kalyormu..." "Bunun dnda baka iyi haber var m?" diye sordu Attila glerek. 766

"Peynir, kmes hayvanlar ve bu blgenin leziz pastalarnn piirilmesinde kullanlan bal..." Attila yzn buruturdu. "Aynca vadilerde yetien ok iyi meyve, sebze ve otlar..." "mek, kendine gel!" diye uyard olunu Attila. "Byle eyler iin Hunlar atlanndan inmeye bile tenezzl etmezler!" "Ben inerim" dedi rnek ve bir an iin gzlerini kapad. Tekrar at zaman gzleri l sld. "Bunlardan baka ok ilgin bir ekle sahip olan altn paralar bulduk..." "Yoksa Sens'te gzden kagrdmz Solido'lar m var?" "Evet, ama insanlar baka trden hazineler de biriktirmiler. Saf altndan yaplm kk krecikler. Bir kiraz ekirdei byklndeler, bir buuk imparatorluk sikkesi arlndalar ve bir taraflarnda birbirini kesen iki izgi var." "Bir ha m? Yoksa bu Hristiyanlarn kendi aralarnda kullandklar gizli bir para olmasn?" "Hi sanmyorum, nk zerinde ha bulunan bu altn krecikler, hem Sezar'n lejyonlaryla buraya gelmesinden, hem de ilk Hristiyanlardan ok daha eski zamanlara ait." Sonra babasna ve dierlerine bu allmadk ganimeti gsterdi. Attila, gelecekte rnek'i daha ciddiye almaya karar vermiti. Hunlar durup dinlenmeden son ve byk sava iin uygun bir arazi aryorlard. Attila tm savalann fkelerinin kabarmasn ve bunun onlara yeni bir mcadele iin g vermesini istiyordu. Bu nedenle eitli lisan ve leheleri konuabilen erkek ve kadnlan bu fkeyi krklemekle grevlendirdi. Bu seilmi insanlar atein banda oturan gruplarn arasna son derece doal bir ekilde karyor, kibar bir dille bir sre burada kalp kalamayacaklarn soruyor, sonra da tesadfen Byk Kaan'n dier baml krallar ve komutanlarla 767

konutuklarn haber aldklarn syleyerek, bunlardan uzun uzun sz ediyorlard. Savalardan pek ou Orleans'ta hazr ganimetten vazgemek zorunda kaldklar iin hl fkeliydi. Kaann grevlendirdii bu yetenekli insanlar, var gleriyle savalarn fkesini dmann zerine kanalize etmeye alyorlard. Ayn anda Byk Kaan'n allmadk bir emri atl birliklere iletildi: "Bu andan itibaren ordunun iinde veya yaknlarnda byk gruplar halinde at srmek yasaktr. Bu yasaa uymayanlar cezalandrlacaktr. Her han ve komutan, kendisine bal blkleri birliklere blmek zorundadr! Ganimet arabalarnn, ailelerin ve zanaatlarn yaknlarnda bulunan atl gruplarn hibiri be mangadan byk olmayacaktr!" Bu garip emrin ne anlama geldiini balangta kimse anlamad, fakat sonra atl savalar bunun getirdii avantajlar grdler: ok kk gruplar halinde yol almalar nedeniyle artk derelerin ve nehirlerin geit yerlerinde, allarla kapl patikalarda, sk ormanlarn arasndan geen dar yollarda ve dik eimli yamalarda en kk bir birikme ve bekleme durumu meydana gelmiyordu. Ayrca bu sayede ekirdek ordu etrafndaki emniyet emberi de genilemi, merkeze bir saldrda bulunulmas neredeyse imknsz hale gelmiti. "Hibir avc bir katarn iinde uan bir kuu vuramaz" dedi Attila memnun bir tavrla, "nk ok saydaki imkndan birini tercih etmeyen bir kimse, sonunda bo ellerle kalakalr! Havaya birbiri ardna yz ok firlatsan bile, ku katar senin farkna varmadan ekip gidecektir." Bu yeni taktiin kk, fakat mide bulandran bir dezavantaj vard. Hunlar gibi daha ocuk yalarda kendi bana at srmeye, okunu hzla dmann kalbine gndermeye, 768

sonra da byk sevin gsterileri yapmadan hzla ortadan kaybolmaya alkn olmayan bir kimse, byk gruplar bir arada tutan grnmez balarn varlnn da farknda olamazd. Bu yeteneksizliin ilk kurban, kendi tahtn ele geirebilmek iin Hunlarn Byk Kaan'ndan yardm ve destek isteyen Ripuar Franklarnn gen prensi Gundebaud olmutu. Franklar daima her yerde hep birlikte hareket etmeye alkndlar. Ellerinde kl, yay ve mzrak tayan savalar ve soylular, Prens Gundebaud'un etrafinda etten bir duvar ryorlard. Oysa Attila'nn bu yeni emri onlar artmt ve nasl davranacaklarn bir trl kestiremiyorlard. Ren Nehri'nin sol tarafnda yaayan Ripuar Franklar, tehlike nnda bir araya toplanarak kalkanlarn balarnn zerine kaldran, bylece de mehur tortuga, yani kaplumbaa taktiini uygulayan Roma lejyonlarndan bu anlamda pek de farkl deillerdi... Hunlann ve Imperium Romanum'un birleik kuvvetleri arasnda uzun sredir beklenen son ve byk sava, esasen birbirlerini yakndan tanyan ve birbirlerine dman olmaktan ziyade akraba olan iki birlik arasnda balad. Bir kez daha kavimler arasnda deil, fakat kraliyet taht uruna iki karde arasnda, ancak birisinin lmyle son bulacak kanl ve iddetli bir sava balamt... Gundebaud'u ve Ripuar Franklarn ellerinden karmak istemeyen Salis Franklar, Troyes'in batsnda bulunan ve zerinde birka kk allktan baka bir engel bulunmayan byk dzl hesaplama alan olarak semilerdi. Attila'nn ordunun ana kuvvetleriyle birlikte Troyes'in etrafnda karargh kurmas esnasnda, burada da Franklarn kralnn kim olacana karar verilecekti... Attila'nn gerekte ne planladn birka yakn danma769

nndan baka kimse bilmiyordu. Hun kaan, kendisine Chlon piskoposu tarafndan gsterilen Campus Mauriacus'a. kadar geri ekilmek istiyordu. Burada ganimeti saklayabilecei mahzenler, hendei ve surlar bulunan dik bir kale ve Hun atllarnn hzl hcumlarn gerekletirmelerine uygun geni Campania dzl bulunuyordu. Ksacas, istedii her ey burada mevcuttu... 125 millik geri ekiliin zerinden neredeyse iki hafta gemiti. Hunlar Orleans'tan Troyes'e geri dnerlerken nce dou ynne doru pek rahatsz edilmeden yrmlerdi. Ordunun d kenarlannda gerekleen birka ksa, fakat iddetli arpma dnda neredeyse hibir ey olmamt. Sanki saylar yz binden fazla olan Romallar ve mttefikleri, ayn ekilde saylar yz bin civannda olan Hunlara ve mttefiklerine Galya seferi boyunca dosta bir ekilde elik ediyorlard. Meydana gelen ufak tefek srtmeler ise her iki ordunun sekin birliklerinin devreye girmesiyle, henz balamadan sona erdiriliyordu. Fakat Romallarn ordusu giderek byyordu. Orleans'ta olup bitenler hakknda etrafa yaylan haberler, o gne kadar kime snmak veya kime kamak konusunda kararsz olanlar cesaretlendirmiti. Romallar imdiye dek bir sava kazanamamlard. Buna karn Hun ordusundaki arabalar azna dek ganimet, erzak, silah ve alet doluydu. Ele geirilen ganimet o kadar fazlayd ki, Attila, Chlon'a kestirme yollan kullanarak gitmeyi bile dnmt. Fakat kuzey ynnde bulunan ok sayda nehir ve yan kolu bu dncesini gerekletirmesine engel olmutu... Hunlarn tm samanlar ve khinleri her gece kurban edilen atlarn, koyunlarn, srlarn ve eeklerin krek kemiklerini snmekte olan atein korlarnn iine atyorlard. Bu arada kaann casuslar ve altn karlnda her gece saf dei770

tiren adamlar sayesinde, kar tarafn da ayn yntemlere ba vurduunu renmilerdi. Romallar fal bakmas iin haruspices ad verilen khinlerini grevlendirmilerdi, Hristiyanlar ise tanr babaya, garip oluna ve onun annesine durup dinlenmeden yalvarp yakaryorlard. "Durum pek i ac gzkmyor" diyordu Attila'nn bir sre izledii, sonra da kendisine bir eyler sylemeleri iin nlerindeki atee tkrd amanlar. "Pek i ac deil mi? Bu da ne demek?" Khinler nlerindeki bembeyaz krek kemiklerini iaret ediyorlard. Yok edici atein arasndaki kemiklerin zerlerindeki atlak ve yarklar aka belli oluyorlard. "Bir zafer grnmyor, sadece malubiyet..." "Kim iin?" diye sordu Attila. "Senin iin... ve dmann yksek bir komutan iin..." Attila samanlarn nndeki atelerin banda bir heykel gibi donup kalmt. Yznde en kk bir kas bile kmldamyordu. Ne bir glmseme, ne alnnda beliren bir krklk, ne de dudaklarnn kelerinde bir kaslma. Fakat onu tanyan herkes, onun ne dndn ok iyi biliyordu. "Aetius sava kazanacak, fakat hayatn kaybedecek!" "Ben byle bir ey sylemedim" dedi Aybars Amca onu uyarrcasna. "Sen zaten kelleni garanti altna almak iin daima yuvarlak laflar edersin. Fakat biz ok dikkatli olacaz ve gnein douundan sonraki dokuzuncu saatte saldrya geeceiz." "Neden bu kadar ge? Romallar bu saatte yemek yemeye balarlar..." "Onlara sert ve hzl bir darbe indirebilmemiz iin en uygun zaman bu. Romallarn sava dzenine gemeleri epey zaman alr. Aetius'un lejyonlarn dzenlemesi ancak dolunayn parlayaca geceyi bulur. Sonra da..." 771

Attila dudaklarn bzd. Geriye att bayla gerek bir heykeli andryordu. "Sonra da?" diye sordu aman duyulur duyulmaz bir sesle. "Sonra da gece hkmn verecek: Ya zafer atelerinin alevleri yldzlarla dolu ge dek ykselecek, ya da Hunlarn Byk Kaan, Roma mparatorluu'nun bakomutanna uzun sredir bekledii Sezar ve Augustus olma frsatn verecek!" Hristiyanlarn tanrsnn olunun doumundan 451 yl sonrasnn 7 Eyll gn, ya da Metz ehrinin ele geirilmesinden tam be ay sonra, Troyes'in kuzeybatsndaki beinci mil tanda ho olmayan bir hadise meydana geldi. Aslnda normal artlar altnda hibir ey olmamas gerekirdi, fakat kanlan kaynayan korkusuz Gepid savalar da huzursuzlanmaya balamlard. Troyes'den baka geit yerleri de bulabilmek iin byk Sen kvrmnn gneyine doru at srmlerdi. Akam olunca da yannda birka kk balk kulbesinin bulunduu bir iftlik evinde kamp kurdular. Burasnn ismi Brolium'du ve adnn anlmasna deecek bir yer deildi. Franklarla Gepidlerin buraya ilgi gstermelerinin tek sebebi, pek ok kimse tarafndan yz binlerin savaaca alan olaca dnlen byk dzln kuzeydou tarafnda bulunmasyd. Ardarich ve Gundebaud ortak kararghlarn Sen kollarnn birinin zerindeki dar geit yerinde kurmaya karar verirlerken, Laudarich, Attila'nm Troyes ehrinin batsnda kurduu kampta kalmay yelemiti. Ertesi sabah sakin balad. nce bulutlarn ardnda gizlenen gne, bu yaz gnnn de scak ve gzel olacan vaat ediyordu. Savalar atlarnn ve silahlarnn bakmn yap-

772

makla megulken, Troyes'ten bir grup atlnn yaklat haberi geldi. "Gidip bakn bakalm, bu gelenler kimmi?" diye bard Ardarich birka gen savaya. Kendilerine bu grevin verilmesinden gurur duyan savalar, yeni eyerledikleri atlarna atladklar gibi drtnala ilerlemeye baladlar. Bu gen savalarn ne Latince, ne de herhangi bir Galya dili bilmedikleri o esnada kimsenin aklna gelmemiti. Gepid kral bu olay unutup dier ilerinin bana dnmt ki, Troyes ynnden korkun lklar ykselmeye balad. Ardarich adrnn nne kt ve ellerini gzlerine siper ederek, domakta olan sabah gneine doru bakt. Gen savalardan ikisi dehet iinde kampa geri dnyordu. "Bizi bylemek istiyorlard!" diye bard savalardan ilki soluk solua kalm olan atn dizginlemeye alrken. "Ellerindeki korkun kllardan zerimize imekler yadrdlar!" "Hepsi ld... alts da... sadece biri nehre atlayarak kamay baard!" diye bard dier gen sava da heyecanla. Bu arada dierleri de bembeyaz suratlar ve kana bulanm elleriyle geri dnmlerdi. Atlanndan iner inmez de Ardarich ve Gundarich'in nnde diz kp kusmaya baladlar. Gepid kral, gen savalarn yzlerinde bylesine byk bir korku ve dehet izini daha nce hi grmemiti. Normalde hibiri savatan ve lmekten korkmazd. Ne var ki az nce yaadklar ey iliklerine kadar iledii iin, azlarndan tutarl bir sz alabilmek mmkn olmuyordu. Etraftan baka erkekler kouturdu, birka kadn su ve baygnla kar keskin kokulu macunlar getirdi. Bakalar da genlerin yzlerine sert tokatlar atyorlard. Savalarn

773

stlerinin balarnn kan iinde olmasna ramen, hibiri yaralanmamt. Ardarich ve Gundebaud'un neler olup bittiini renmeleri olduka uzun srd. Fakat sonra bu olayn Byk Kaandan ve Sava Medisi'nden saklanmayacak kadar nemli olduunu fark ettiler... "Gen savalarn kulaklar bu beyaz elbiseli adamlarn ne byk bir kudrete sahip olduklarna dair anlatlan hikyelerle doluydu" diye anlatyordu Ardarich aradan bir saat getikten sonra kaan yurdunda. "Ellerinde parltlar saan kutsal aralar tayan yedi adam onlar ok korkutmu." "Piskopos Lupus bizden sadece ehrini esirgememizi isteyecekti" dedi Attila gereki bir ekilde. Ongesios araclyla dier tarafn anlattklarndan haberdar olmutu. "Yardmcs Maximianus ve birka adamn bana gndereceine, size gnderdi. Onun bu hatasn rahiplerden alts hayatyla dedi. Basit sr obanlarnn nnde prl prl parlayan altn halar ve baka kutsal eyalarla ortaya karlarsa, sonu elbette byle olur!" "Evet, haklsn" dedi Ardarich. Attila'nn bu olay fazla nemsememesi, onu gzle grlr bir ekilde rahatlatmt. "Gen savalarmzn panie kaplmalar ancak bu ekilde aklanabilir. Hep bir azdan bylenmekten korktuklarn sylyorlard..." "Nehre atlayarak hayatn kurtarmaya baaran rahip, hatann biraz da kendilerinde olduunu syledi. Sabah gneine kar yrmler, bu da ellerindeki altn eyalarn parlamasna neden olmu" dedi Attila. "Ben de yle olduunu duydum" dedi Gepid kral. "Fakat ilk rkenler savalarm deil, aksine atlaryd..." "Biliyorum" dedi Attila dnceli bir tavrla. "Belki

774

adamlar Hunlarn Byk Kaan'nn da atnn zerinde bir imekle vurulabileceini dnmlerdir." "Dahas da var" dedi o zamana dek konumadan onlar dinlemi olan Laudarih. "Hristiyanlarn by glerine dair yaylan o garip hikyelerin de bu ite parma var... Bu hikyeler Dou Roma imparatoru tarafndan zellikle yaylyormu!" "Sadece adamlarmn ne korkak, ne de fazlasyla rkek olduklarn syleyebilirim" dedi Ardarich bu konuyu kapamak amacyla. "Hzl ve -Romallann aksine- emir almadan hareket etmeye alknlar..." "Bizden bar istemeye gelen alt rahibin lmesi hi de iyi bir iaret deil" dedi Attila. Dierleri balarn ne emi, susuyorlard. "Fakat yedincisi dikenli bir alln zerinden nehre atlayarak cann kurtard" dedi Aybars Amca kaan yurdunun iinden. Onun konuulanlan dinleyip dinlemediini kestirmek mmkn deildi. Ertesi akam Attila, Kral Meclisi'ne katlanlara bir uyanda bulundu. "O ne id belirsiz haydut srsne bo verin!" dedi yere tkrerek. "Birisinin kendisini geri plana ekmesi ve mttefiklerini ne srmesi bir korku belirtisidir! Tabii bunun istisnalar da yok deil..." Meclis yeleri onun sz nereye getirmek istediini anlayamyorlard. Ancak Frank tahtnn meru varisi bir adm ne kt zaman yeni bir durumun gelimekte olduunu fark ettiler. "Bugnlerde imparatorluun mttefiklerine kar harekete gememek iin kendimi olduka zor tutuyorum" diye devam etti Attila szlerine. "Fakat yasal ve meru sahibi ol-

775

duu taht kendi iradesi ve gcyle ele geirmek isteyen ndere de bir ans vermem gerektiini biliyorum. Bu, Byk Kaan olarak benim sorumluluum!" Sadece Attila'y ok iyi tanyan biri onun neden bu kadar uzun ve resmi konutuunu anlayabilirdi. Az sonra olacaklar hi mi hi houna gitmiyordu! indeki her ey ona bunu yapmamas gerektiini sylyordu. Fakat o yine de bunu yapacakt, nk Hunlar imdiye kadar pek ok kez yardmc kavimlerinin atlarn, altnlarn ve kadnlarn kendileri iin istemi, fakat yaamlarn onlar iin tehlikeye atmaya asla yanamamlard. "Sana ait olan hain kardeinden geri almak iin sava alanna ktn zaman, bizden geri durmamz istedin" dedi Attila Gundebaud'a. "Rican kabul etmek istiyorum, fakat kardeinin de senin kadar erefli bir davran sergileyeceinden emin misin?" "Hayr" diye itiraf etti gen Frank prensi. "O uzun zamandan bu yana gerek bir Romal!" "Demek o senden daha farkl dnecek ve davranacak!" "Sava alannda onun benden gl olduu ortaya ksa bile, ben yine de bir Frank gibi dvecek ve bir Frank gibi leceim." "Bu ekilde kavminin tm geleceini tehlikeye attnn farknda msn?" "Bu bir yol ayrm" dedi Gundebaud. "Byle bir durumda nnde uzanan yollardan sadece bir tanesini seebilirsin..." Attila uzun uzun gen Frank prensine bakt. "Pekl" dedi sonra. "Biz Hunlar size mdahale etmeyeceiz! Fakat yine de yannza koruma olarak sava tecrbesine sahip birka birlik vereceim. Daha nce Romallar ve yardmc kavimleriyle tecrbeleri olan Cermenler..." Gundebaud elinde olmadan kzard.

776

"Kardeini pek iyi tanmyorsun" dedi Attila. "Onun geen aylar boyunca neler rendiini biliyor musun? Onun byk general Aetius'un evlatl olduunu unutma!" "Bu onu daha az kanck ve korkak klmaz!" "Frank delikanls! ok gen ve ok atelisin!" "Ben adalet iin savayorum... Bana atalarmdan kalan hakk kullanarak..." "Bu na kadar sadece enenle savatn" dedi Attila glerek. "Ve kardein kendi buz gibi souk hakkn kalbine saplad zaman, bu byk ve soylu szlerin bir ie yaramaz! Gsn fazla aaym deme..." Attila Gundebaud'un yanna giderek, elini onun omuzu-na koydu. "Benim iin bir oul gibiydin, Gundebaud" dedi sanki dnyann tm vaktine sahipmi gibi. "Fakat ben Aetius'un kardeine yapt gibi, seni meru olum olarak kabul edemem. Bizde sadece ve sadece damarda akan kan geerlidir, bir noter bozuntusunun paavras deil..." "Sana teekkr ederim, Byk Kaan!" dedi Gundebaud kendinden beklenmeyecek kadar olgun bir davranla. "Belki gelecekte Imperium Romanum'un ykntlar zerinde kurulacak olan Frank krallnn hangi tohumdan kaca da bu savata belli olur!" Attila can gnlden katla katla gld. "Sen bir ocuksun ve ocuk kalacaksn, Gundebaud! Roma mparatorluu'na tanrlarn tevecchne nail olma ansn ben veriyorum! Fakat bu sava kaybetse bile, belini bir daha asla dorultamayacaktr..." Hun kaan sonra da Frank prensini Ren kylarndan gelen ve kendilerine zgrler adn veren Cermenlerin sabr-szlyla ba baa brakt. Planlarnn d etkilere ak olmasn istememesine ramen, Franklar arasndaki nefreti tam 777

vaktinde ortaya kmt. Tine de ne olur ne olmaz diye Laudarich'i yanna artt ve tehlike nnda Frank tahtnn meru varisine yardm etmeleri iin bin Gepid savasn hazr tutmasn istedi.

778

32 Frank Taht Uruna Sava

Hemen ertesi gn Franklar, Franklarla karlat. Troyes apelinin tam on be Roma mili batsnda kurtlar gibi birbirlerinin zerlerine saldrdlar. Salia Franklan batdan, Sen ve Aure nehirlerinin gneyindeki yksek yayla zerinden gelmilerdi. Gundebaud komutasndaki Ripaud Franklar ise Sen ve Troyes'i birbirine balayan kk, amurlu nehir boyunca ilerlemilerdi. Hunlardan ve yardmc kavimlerinden oluan byk ordu doudaki etrafi surlarla evrili ehre doru ilerlerken, Ardarich ve Laudarich'in Gepidleri daha nce kararlatrlan ekilde geride kalmlard. Saldrya hazr bir ekilde yaylann gney yamalarnda bekliyorlard. Kendilerini giderek daha kt hissediyorlard, nk amurlu nehirle onlann arasndan geen her sava grubu, onlara alayl laflar atmaktan geri kalmyordu. "Hey, siz!" diye baryordu Ostrogotlar. "Burada kaybettiiniz karlarnz m aryorsunuz, yoksa Franklarn ocuk yataki savalar iin mi endieleniyorsunuz?" Balangta savalarn sadece birka homurdanyordu, fakat sonradan neredeyse yirmi bin Gepid yamalardan yukar trmanmaya balad. Krallar ve komutanlar byk bir aba sarf ederek onlarn yer deitirmelerini engellemeye 779

alyorlard, nk henz yaylada birbirlerine girmi olan Franklardan hangi tarafn dierine stnlk salad belli olmamt. "Anlalan saylar tahmin ettiimizden daha fazla" dedi Attila dnceli bir tavrla. En yakn danmanlarndan oluan kk bir grubun banda at sryordu. "Gzclerimiz bu ie ne diyor?" "imdiye kadar otuz bin sava sayld" diye cevap verdi Onegesios derhal. Durmadan dzeltilen verilerle dolu parmenine dikkatle bakyordu. "Otuz bin Frank m? Saylarnn bu kadar fazla olabileceini hi dnmemitim..." "Bu rakama eskiden beri Aetius'un ordusunda grev yapan Franklar da dahil" diye dzeltti Scottas derhal. "Fakat aralarnda Belika'dan ve Aa Ren blgesindeki iki Cermen dukalndan gelen savalar da var. Burgundlar da unutmamak gerekir..." "Halbuki onlar asla Romallarn dostu olmamlard" dedi Attila. "Ona bakarsan Vizigotlar da yle" dedi Onegesios. "Zaten Burgundlar da Aetius'un lejyonlarnn yannda savamyorlar. Adamlarmzn bildirdiine gre sefere gen Vizigot prensi Thorismund'un yannda katlmlar..." "Bizi yakalamak iin olduka dolambal bir yol izledi" dedi Attila ve dudaklarn bzerek ban sallad. "Evet, benim tandm Aetius bu ite! Birka hafta ncesine kadar Arles'te, hatta belki de Galya'nn gneyindeki Vizigotlarn yanndayd, sonra da neredeyse hi kimseye fark ettirmeden Aquitania ile Loire arasndaki zorlu mesafeyi ald..." Attila bir an iin durdu ve yzlerce kez kullanlmaktan ypranm eski Castorius parmenine bakt. Sonra baklar aniden deiti. Parmenin iine tm cinler ve eytanlar saklanmt sanki... 780

"Neyin var?" diye sordu Scottas. Attila elini kaldrd. "Sus! Dnmeliyim!" Sonsuzluk kadar uzun bir an boyunca yurdun iinde sadece ordunun uultusu duyuldu. Tka basa ganimet ykl ar arabalarn oluturduu uzun konvoy, saatlerden beri Sen nehrinin kollarndan birinin tek uygun geit yerinden karya gemeye devam ediyordu. Kylardaki allarn ve yeilliin arasnda kprdayan her ey, nnda konvoyu koruyan savalarn oklarna hedef oluyordu. Bu sayede pek ok yaban domuzu, geyik, tavan, balkl, sln ve keklik avlamlard. "Bana bu kart hediye eden bir Vizigot kralyd" dedi Attila sonunda. "Ve imdi de Vizigotlara kar Roma lejyonlarndan daha sert bir ekilde dvmek zorundaym..." "Byle dnmemelisin" dedi grlt ve tozdan her zamanki gibi ok rahatsz olan Scottas. "Byle dnmeni hakl kartacak tek bir gereke bile yok!" "Ya bu nedir?" diye bard Attila fkeyle ve parmeni iaret etti. "Bu bir kehanet deil mi? Krk yldr gece gnz yanmda tadm bir iaret deil mi? Rehinelik yaantmdan kalan hibir ey benim iin bu kadar deerli deil, Scottas, hatta sen ve Greka bile! Tm yaamm boyunca bana sadece Imperium Romanum'un bu haritas elik etti!" Attila haritann yanna giderek onun ypranm kvrmlarn yle bir nezaketle okamaya balad ki, grenler onun Attila iin asla gizemini yitirmemi bir kadn olduunu dnebilirlerdi. "Sen tm kadnlarmdan ve oullarmdan daha uzun sre benimle birlikte oldun!" dedi haritaya kimsenin duyamayaca kadar alak bir sesle. Yaamnda kendisini ilk kez bir kaan veya savalarn komutan gibi deil, aksine oklarn ve mzraklarn slklar yerine, otlarn ve allann arasnda 781

esen rzgrn mrltsndan holanan bir aman gibi hissediyordu. Sadece bozkr zgrlk veriyor, diye dnyordu Attila, sadece bozkr mutluluk veriyor! nk kulaklar sava grltsnden sarlaan bir kimse, rzgrn nasl dndn ve bitkilerin nasl bydn duyamaz. Hayat boyunca Maiotia Bataklk Denizi'nin tesindeki usuz bucaksz bozkrlar grmemi olmasna ramen, iinde eskilerin anlattklarna dair sonsuz bir zlem duymaya balamt. Ard ve fesleen kokular, ozanlarn byk sessizlik iinde aldklar kopuzlar... "K mevsiminde ufuklar kzldr" diye tekrarlad eski bir arknn dizelerini, "ve sevgilinin yanaktan... ve zambaklarn gzel iekleri..." Attila bir an iin gzlerini kapad, yumruklarn skt, derin bir nefes ald ve ald nefesi bir defada dar verdi. Tepeden trnaa tm vcudunu bir rperti kaplamt. "Hayr" dedi kararl bir sesle. "Eilmeyeceim... Romallarn ve Cermenlerin byleri vz gelir! Varsnlar srlarn yazp izmeye devam etsinler... Enginlerin olunun zerinde etkisiz kalacaklar..." Arkasn dnd zaman glmsemeye devam ediyordu. "Kavimlerimizi ve kabilelerimizi ar kayplara hazrlamalyz" dedi danmanlarna. "Muhtemelen istenmeyen durumlar gerekleecek..." "Emirlerin nedir?" "Dediim gibi, hepsini olacaklara hazrlamalyz...." Attila yavaa gld. "... Aradan bunca yl sonra sonumuzun talihi sk sk ak olan, fakat sonunda her eyini yitiren Uldz Han gibi olmasn istemiyorsak..." Belindeki silah kayn kavrayarak iyice Skt. "Gelin, Frank kardelerin birbirlerini nasl yediklerini grmek istiyorum." 782

Fakat grmek istediinin sadece bu olmadn ok iyi biliyordu. Hunlarn Byk Kaan, yannda kk bir maiyet olduu halde Vanne deresinin kysndan yamac trmand esnada, Troyes'in batsnda bulunan yayladaki sava tm hzyla devam ediyordu. Attila ve adamlan, zerinde scak havann dalgaland geni dzl daha iyi grebilmek iin gzlerini kstlar. Yaylann zerinde youn bir toz bulutu vard. Binlerce silah, zrh ve koum takm ayn anda panldyor ve ldyordu. Atlarn toynaklarndan ykselen bouk ses ise akla byk bir alayann uultusunu getiriyordu. Bir ya da iki mil uzaklktan birbirlerinin zerlerine atlan ve bir lm kalm savana balayan savalarn says en az otuz bin olmalyd. Attila, Gundebaud'un yapt hatay ilk bakta grd. Tm sava glerini bir tek noktaya younlatrmamasn gen prense ka kez sylediini hatrlamyordu bile. Bu hem ormanlk ve engebeli arazi iin, hem de Asya bozkrlarn hatrlatan bu yayla iin geerliydi. Ripuar Franklan ve Gepid savalar ise grne gre her trl artmaca taktiinden uzak olarak, Roma lejyonlarnn cephe savan yrtmeye alyorlad... "Bu ocuk delirmi!" diye bard Attila ban sallayarak. Gepidlerin de savaa katlmalarna ramen, Salis Franklan at ve sava says bakmndan ok daha stndler. "Gundebaud bu sava nasl kazanmay dnyor?" Buna ramen Hun kaan savaa mdahale etmedi. Mttefik kavimlerinin krallar ve komutanlaryla birlikte, Frank kralnn oullan ve aslnda iki oulun kskanlklaryla bir ilgileri bulunmayan erkekler arasndaki sava izlemeye devam etti.

783

Ksa bir sre sonra Aetius ile Attila arasnda benzer sahneler yaanacan herkes biliyordu. Burgundlarn korkun fkesi ise Hunlan deil, Gepidleri hedef almt. Fakat onlar da dmanlarna en az ayn sertlik ve acmaszlkla cevap veriyorlard. Attila, bu Cermen savalarnn tm Hunlardan ve Romallardan daha byk bir iddetle savatn aknlkla izledi. lk kez Franklarda ve Burgundlarda snmek bilmez bir nefret ateinin yandn gryordu. Cermenlerin ganimet veya kar gibi gerekeler olmadan da birbirlerini yok ettiklerini daha nce de duymutu. Cermenlerin ok sayda kavmini, kabilesini ve ailesini tanmasna ramen, onlarn arasndaki bu akl almaz nefretin gerek sebep ve amacn bir trl kavrayamamt... Laudarich ertesi gn leden sonra kana bulanm ve bitkin bir halde geri geldi. Yannda kendisiyle ayn durumda olan birka yz sava getirmiti. Attila onu derhal yanna artt ve hazr bekleyen samanlara onu muayene etmelerini emretti. "Yaran ar m? Yukarda neler oldu?" "Aslnda arka planda kalp her eyin sona ermesini bekleyebilirdim" diye inledi Gepidlerin ikinci kral. "Oysa ben budala bir kahraman hem Vizigotlara, hem Franklara, hem de Burgundlara kar ayn anda savamay yeledim!" "Onlarn bylesine lgnca savaacaklarn bilemezdin ki?" "Byle bir nefrete daha nce asla ahit olmamtm!" "Demek o kym gerekten de byk savan balangcyd..." "Bundan daha fazla bir eydi, Attila! Hatta Frank taht uruna yaplan bir savatan da fazla bir eydi! Dnmek iin orada bir an bile vaktim olmad, fakat imdi soracak olursan, orada Imperium Romanum'a. lm darbesini vuracak bir eylerin baladn syleyebilirim..." 784

"Romallar bunu, bundan yetmi alt yl nce biz Gotlar Tuna snrna doru srerken de dnmlerdi!" "Fakat burada senin ve benim bildiimden bambaka, ok daha gen kavimler sahneye kyor!" "Yoksa demek istediin..." Laudarich arkasna yasland, kesici ve delici silahlarn vcudunda at yaralarn ifal otlarla ve keten bezlerle tedavi edilmesini bekledi, sonra da Aybars Amcann iine deerli tozundan bir tutam att araptan iki kadeh iti. Balangta iki delikanlnn horoz dv olarak grlen felaketin boyutlarnn ne derece vahim olduu, ertesi gn daha iyi anlald. "llerin saysn parmene kaydetmeye ekiniyorum" dedi hl kendine gelememi olan Onegesios. "Sadece bizim Franklarmzn ve Gepidlerimizn kayplar bile on be bin kiiyi buluyor." "Gundebaud'a yazk oldu" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Demek ki yeni Frank krall slalesi gen karde Merowech'den devam edecek..." "Evet" dedi Onegesios ve zntyle ellerini kavuturdu. "Frank tahtnn meru sahibi, savan sonunu gremedi. Fakat biz yine de o Merowech'i kazanmann arelerini aratrmalyz..." "Bu mmkn m?" "Aklma Aquitania'daki Vizigotlara kar Ren kylarnda kurulacak bir tampon blge geliyor..." "Aetius'un evlatl da kral olacak, deil mi?" diye sordu Attila ve gld. "Hayr, Onegesios, bana kalrsa Aetius ondan ok daha nce Roma imparatoru olacak!" "Yaplan her manevra hakknda detayl bilgi istiyorum" dedi sonra. "Ne zaman ve nasl yapld... Bu ekilde bizim Franklarn neyi yanl yaptn anlayabiliriz!" 785

Sonra Onegesios'a dnd. "O ders kitab yannda m?" "Tm Roma kalelerinin ve lejyonlarnn dizini olan Notitia dignitatum'dan m sz ediyorsun? " "Hayr" dedi Attila sabrszlkla. "O kitaptaki bilgilerin artk hibiri doru deil! Ben Roma subaylar iin hazrlanan kitaptan sz ediyorum... yirmi alt dv tekniinin anlatld kitap..." "Tamam, Vegetius diye cevap verdi Orestes, Onegesi-os'un yerine. "Elimizde ok sayda parmen kopyas var!" "yi, o halde Byk Sava Meclisi yarn len saatlerinde nehir kenarnda toplansn. Daha nce, sabahtan, kimin ne diyecei belirlenecek! Ayrca nmzdeki gnlerde en dk rtbeli subayn bile Roma lejyonlarnn nasl dvtn bir kez daha tekrarlamasn istiyorum! Mutlaka ok iyi hazrlanmalyz..." Attila bir an iin sustu ve donuk gzlerle uzaklara bakt. "Dnk o facia byk savata asla tekrarlanmamal!" Sonra da yanna Edekon'u artt. Artk yalanm olan Skir kral resmi olarak hl Attila'nn zel muhafzlarnn komutanyd. Fakat Kara Hunlarn ve mttefiklerinin Byk Kaan'nn gece ve gndz ihtiya duyduu koruma, uzun sredir daha gen adamlar tarafndan salanyordu. Bu genlerden biri de, renimini Roma lejyonlarnda tamamlam bir adamd. Fakat o bir rehine deildi; Carpilius, onu himayesi altna almt. Bu iri yapl, uzun boylu, iyi bir eitim alm ve on sekizini yeni tamamlam Cermen gencinin ismi Odoaker'di. yi bir nderin gereksinim duyduu zelliklerin tm onda toplanmt. Bu yzden de bir sene kadar nce elinde Carpilius'un yazd bir tavsiye mektubu ile karsna dikilen Skir gencini Attila gz kapal adamlarnn arasna katmt.

786

Birka kii onu dikkatli olmas iin uyarm, bata Attila da temkinli davranmt. Fakat bugne kadar Odoaker'in Hunlar yerine Romallara hizmet ettiine dair en kk bir belirti bile ortaya kmamt. Attila iki Skir'i bir keye ekti ve onlara Byk Sava Meclisinde iletmek istedii zel bir sreci anlatmaya balad. Skirler Attila'nn sylediklerini kabul ettiler ve Edekon olunun baarsna kefil oldu. Byk Sava Medisi'nin toplants, bekleyecek durumda olmayan acil soru ve haberlerle balad. nce Aube deresinin her iki yakasndaki aalar, scak le gneine kar iyi bir koruma salyorlard. Meclis yeleri imenlerle kapl kynn kuzey kysna yerlemilerdi. Fakat her zamanki gibi yere oturup srtlarn eyerlerine dayamak yerine, Onegesios'un Troyes piskoposu Lupus'dan temin ettii tahta masa ve sralardan oluan bir drtgenin etrafna oturmulard: Adamlarn her birinin zerinde en iyi elbisesi ve zrh vard, fakat birou ar scak sebebiyle en ar zrhlarn ve demir miferlerini hemen arkalarnda bekleyen hizmetkrlarna vermilerdi. Byk tahta masalarn zerinde Gotlar ve dierleri iin ganimet mal altn kupalarn, arap dolu ielerin ve serin nehir suyuyla dolu kil testilerin yan sra taze meyve, peynir, ekmek dolu sepetler bulunuyordu. Hunlar iinse bol miktarda kurutulmu et mevcuttu. Saylar neredeyse yz bulan adamlar, ngrld gibi dierlerinin nnde sadece bir kez konuma hakkna sahiptiler. O da derin bir nefes alma sresinden daha uzun olmayacakt. Bu tr bir toplantnn henz yalnzca ikincisinin yaplyor olmasna ramen, meclisteki krallarn, hanlarn, prenslerin, komutanlarn ve seilmi yarglarn hibiri kaideyi bozmad. 787

"yi" dedi Attila yarm saatten daha az bir sre sonra. Toplantya katlanlarn tm bu yeni konuma sisteminin ne kadar harika, hatta neredeyse byleyici bir etkiye sahip olduunu fark etmiti. Yzlerce kez tekrarlanan szler, anlam yerine kelime saysnn nem kazand konumalar, sadece zeki grnmek iin yaplm olan bo gevezelikler, yerini allmadk hzda yaplan bir konuma savana brakmt. Garip bir ekilde herkes kendisini bu sz savann galibi olarak gryordu. Henz len sona ermeden kamp yerleri ve kafiledeki sralama benzeri bir dizi kk tartma sonulandrlm, gruplar arasndaki anlamazlk ve entrikalar zmlenmi, kadnlara nasl davranlaca ve ne miktarda ikiye izin verilecei gibi konular karara balanmt. Sonra da Attila'nn Byk Kaan olarak dinleyici, yarg, retmen ve stratejisyen roln oynayaca an gelip att. Meclis yelerine, yaklamakta olan byk savan, iki gen Frank prensinin kapmasndan son derece farkl bir durum olduunu bir kez daha izah etti. "Bat Roma mparatorluu ordularnn bakomutannn yllar boyunca Vizigotlarn ve biz Hunlarn yannda rehine olarak bulunduunu sakn unutmayn!" dedi leden sonrasnn sessizliinin iine. Ayn zamanda kamplar da derin bir sessizlie brnmt. Sadece arada srada birka kpek havlyor ve eski Kelt ehri Troyes'den uzaktan uzaa an uultular yanklanyordu. "Ksacas Flaviuas Aetius biz Hunlarn, Gotlarn ve dierlerinin nasl savatn ok iyi biliyor. Burgundlar ve Vizigotlar onun tarafnda. Bir cmleyle ifade edecek olursak: Aetius bizimle ayn imknlara ve zorluklara sahip!" Attila bir sre szlerinin etkisini gstermesini bekledi, suyla inceltilmi bir yudum arap iti ve elini sallayarak Onegesios'u yanna ard. Baklar kendisiyle beraber 788

Galya'ya gelen kavimlerin en iyilerinin zerinde dolayordu. Bazlar ona vermi olduklar szleri tutmu, bazlar tutmamt. Bazlar da ona yolda katlm ve byk yararlklar gstermiti. Maiotia Bataklk Denizi'nden gelen Alcidzurlarn ve tamarlarn, Burgundionlarn, Boisklerin, Sarmat Roxolanlarn ve Ostrogotlarn eski mttefiki Rosomonlarn nderlerine bakarken, yznde dosta bir glmseme belirmiti. lerinden biri bir nder deil, aksine Roma'da uzun sre kle olarak bulunmu biriydi. Bu adam, kendilerine yeni bir kral seme konusunda aralarnda anlaamam olan Pannonia Ovasndaki Sueb Markomannlarn temsil ediyordu. Rosomon'lar temsil eden adam ise efsanev Got kral Ermanerich'in soyundan geliyordu. Tm bu kavimlerin nderleri ve ileri gelenleri, Attila'nn emirlerini sanki kendileri de Hun kavmimin yeleriymi gibi harfiyen yerine getiriyorlard. Gepid kral Ardarich ile artk basz kalm olan Ripuar Franklar adna Laudarich de bu nderlerin arasndayd. Doan, Dengizik ve rnek de buradayd. Sadece lek babasnn yannda deildi. Douda Konstantinopolis imparatoruna kar savayordu. Onegesios'un getirdii bir parmen ile kk ara son buldu. Attiia ayaa kalkarak Birleik Roma kuvvetlerinin bakomutan Aetius'un klasik sava dzenini nasl uygulayabileceini anlatmaya balad. "Elinde cesur ve byk bir ordu varsa, ilk olarak bir drtgen dzeninde savaabilirsin. Fakat dmannn senden stn olduunu dnyorsan, sa kanadnla dmannn sol kanadn vuracan ikinci dzeni uygulayabilirsin. Bu hareket gnein ve yldzlarn hareketine ters der. Bu nedenle tm spor msabakalarnda ve savata doal olmayan, bu nedenle de zellikle zor bir manevra olarak deerlendirilir. 789

Fakat baarl bir dman generali de bunlardan haberdardr ve bu dzenlere kar tedbirini alacaktr." Attila elindeki parmeni masann zerine brakt. "Romallarn en nemli taktiinin ne olduunu anladnz sanrm! te bu belgede bir kanun gibi yazl: Flavius Aetius her zaman en iyi adamlarn sa taraftan deil, sol taraftan kullanma taktiini uygulayabilir..." Ne sylediinin iyice anlalmas iin bir sre bekledi, sonra szlerine devam etti. "Drdnc olaslk ise en iyi savalar iki kanat arasnda eit olarak datmak ve iki kanatla birden hcum etmek. lmden korkmayan en cesur savalarla tam merkeze saldrma taktii de baarl sonular verebilir..." Attila gld. "Duydunuz deil mi? Burada yle yazyor: 'Onlar lecektir, fakat sava kazanan taraf sen olacaksn}' te kendimizi tam olarak buna hazrlamamz gerekiyor. Aetius'un merkeze en deerli lejyonerlerini deil de yardmc kuvvetlerini, yani lme mahkm ettii yardmc kuvvetlerini yerletirdiini grdmz anda, onun hangi taktii kullanacan rahatlkla anlayabiliriz!" Szlerine devam etmeden nce Attila suyla inceltilmi araptan byk bir yudum iti. "Tm abalarna ramen dmann hl senden stn olduunu anlayacak olursan, bo yere kan dkmemen gerekir. an ve eref kazanman iin adamlarnn hayatta kalmalarn salaman gerekir. Her iki tarafn gl ve gsz ynlerini enine boyuna inceleyip tarttktan sonra, drst olarak dmann senden daha gl olduuna karar verdiin takdirde, ne yaparsn? Klcn bir kenara koyup, savamadan teslim mi olursun?"

790

Attila alayc bir bakla adamlarn yzlerine bakt. "Yoksa iinizden biri Aa Tuna kysndaki Durustorum'dan gelen Flavius Aetius'un gerekten de byle davranacan dnyor mu? Aranzda buna inanan biri var m?" Attila ban sallad. "Hayr, nk bu sorunun cevab burada yazl: O gn hayatta kalsan bile, yaamndan daha fazla eyler yitirmi olursun. Adn ta atalarna dek hafzalardan ebediyen silinir..." Attila parmeni yukar kaldrd ve adamlarn gzlerinin ldamaya baladn grd. lerinden pek ou Hunlarn Byk Kaan'nn kendilerine Romallarn sava taktiklerini anlatmakla ne yapmak istediini anlamaya balamt. Daha nce katldklar hibir sava veya atmada buna benzer bir hazrlk yaplmamt. "Dinleyin!" diye bard Attila. "Henz szlerimi bitirmedim, nk Aetius'un baka olanaklar da var! rnein u: ayet mutlaka savaa mecbur kalrsan sa kanadnla dmann sol kanadna saldr, ordunun kalan ksmn da mzrak biiminde bir savunma dzenine getir. Dmandan daha gsz olduunu vaktinde anlayabildiin durumlarda uygulayabilecein yedinci bir imknn daha var: En zayf kanadn iin koruyucu bir tepe, bir nehir veya bir ehir duvar bul. Ya da hzl bir atl birlikle de zayf kanadn koruyabilirsin. ayet byle bir birlie sahipsen, ne kadar zayf olursa olsun, ona rahat hareket edebilecei geni bir alan yaratmaya al. Ancak bu sayede oklar daha hzl ve isabetli uabilirler..." Tam bu noktada Hunlarn Byk Kaan okumaya son verdi. Baklar genellikle basit, fakat sk sk da vahi ve kaba olan yzlerde ar ar geziniyordu. lerinden hibiri daha nce buna benzer bir ey duymamt. Ve ilerinden sadece pek az Hun kaannn kendilerini byk savaa Roma791

llarn dnce tarzna gre hazrlamak istediinin farkndayd... "Bunlarn hepsini neden benden reniyorsunuz?" diye bard Attila onlara. "nk bunlar sizden sonra gelecek olanlara da retmenizi istiyorum! Hepiniz biliyorsunuz ki, bir sava aslnda iki kiinin teke tek dvnden baka bir ey deildir. Fakat en gl adam bile rakibini kez art arda ldrebilir, fakat en zayf olan drdncsne yaklarken aya taklp yz st yere debilir. Bu her zaman byle olmutur ve her zaman byle olacaktr. Silah olarak ister uzun veya ksa kl, ister mzrak veya karg, ister balta veya kement, ister a veya dili atal kullansnlar, bu tm kara ve nehir savalar iin geerlidir!" Doan'a dnerek bayla bir iaret verdi. O da belli belirsiz ban sallad ve derenin kar kysna bakt. Gne batmaya yz tutmutu ve son klar derenin kk dalgalarnda l l yanyordu. "Biz kazanacaz!" diye bard Attila anszn yksek sesle. "Tm Roma kuvvetlerini ezip geeceiz! nce bizim zerimize yrmelerini bekleyeceiz... sonra yoktan var olmu gibi... teke tek dv tanmayan en gl silahmzla onlar vuracaz." Herkesin olduu yerde sakince oturmasn salamak iin bir an bekledi, sonra da korkun sava narasn att: "akkar!" Ve tam o anda Doan'n en iyi okularnn yaylarndan frlayan yzlerce ok, slk alarak havada umaya balad. Hun ordusunun ve mttefik kavimlerinin krallarnn ve ileri gelenlerinin oturduklar manastr sralarnn etraf, sanki cetvelle izilmi gibi dzgn ok sralaryla evrelenmiti. Tek bir ok bile sralar bozmamt. "te byle olmasn istiyorum!" diye bard Attila Kaan. "Aetius'un ordusunu ite bu ustalk ve yetenekle yok

792

etmek, onu byk ve vahi bir hayvan gibi paralamak istiyorum! Doludizgin at srerken nce ellerini bileklerinden keseceim, sonra gzlerini oyacam, sonra da kalbini yerinden skeceim!" Attila bir an iin durdu, sert bir sesle gld ve enesini yukar kaldrd. "nk Imperium Romanum'un en vahi hayvann yz bin Medusa bayla birlikte sylediim ekilde gebertemeyecek olursak, emin olun ki, o bizim zerimize ullanacak, teker teker hepimizi ineyip yutacaktr! Hem de bugne kadar elde ettiimiz ganimetle birlikte..." Devasa ordu Troyes'e ulamt. Attila, ilk geiteki olaylarn bir daha yaanmamas iin, gereken tedbirlerin tmn almt. Piskopos Lupus, Hunlarn Byk Kaan'n ehrin bat duvarlarnn nnde bekliyordu. Bir zamanlar evli olan ve yirmi be yldr eskiden Augustobona, imdi de Civitas Troyes ehrinin piskoposluunu yapan bu Galyal, gl Kelt kavmi Tricasser'lerden geldiini saklamyordu. "Ben de rehine olarak sizinle beraber geleceim!" dedi piskopos. "Cesur bir adamsn" dedi Attila takdir dolu bir sesle. "Katlanacan bu zorluk karsnda bizden altn bile talep etmemen beni artyor..." "Ben sizin farknda bile olmadnz byk hazinelere sahibim" diye karlk verdi piskopos. Pek ok kavmin krallarnn ve nderlerinin gzlerindeki lty grd zaman ise glmseyerek ellerini kaldrd. "Fakat benim hazinem sadece efendim olan tanrya alakgnlllkle boyun eenlere aittir..." Attila bir an iin dnd, sonra omuz silkti. Hristiyan rahiplerinin vaatlerini biliyordu. Fakat var olduunu ileri srdkleri eylerin gerekten de var olduklarn asla ispat ede-

793

memilerdi. Baz piskoposlar ok iyi birer rahip ve samandlar. Mucizeler gerekletiriyor, insanlar ikna etmeyi baaryorlard. Buna ramen iyi birer khin olmadklar gibi, ok ve kllara kar da yaralanmaz deildiler. Piskopos Lupus'un Campania'da. o ok zlenen gerilla savann ilk kurbanlarndan biri olabileceini herkes biliyordu. Attila'nn savalar artk dman artma ansn ellerinden karmlard. Fakat insanlarn bu devasa ordudan duyduklar korku, hl direni arzularndan ok daha bykt. Attila, kendisi gibi elli alt yanda olan gl tanr adamnn eliinde, surlarn ak kaplarndan ehre girdi. Doan nderliindeki ilk Hun birlii, ona casfrum'larn uzun sreden beri grmemi olan bir Roma lejyonu gibi elik ediyordu. Yol boyunca kendilerine verilen her eyi kabul ettiler. Sonunda ehirden kp Via Agrippa'ya. ayak bastklar zaman, bir tek tavuun tek bir ty bile kopmamt. Piskopos Lupus, Dou Kapsnda kendisini manastrnn nnde bekleyen kars Pimeniol'la vedalat. Attila ve adamlar onun hl gzel bir kadn olduunu grdler. Onun ve gl kocasnn, yedi yllk bir evlilik yaamndan sonra neden iffetli bir yaam srdrmeye karar verdiklerini bir trl anlayamyorlard. "te bir Yusuf evlilii daha" diye gld Scottas piskoposun durumunu duyduu zaman. "Roma Hristiyanlarnn gerekten de olduka ilgin gelenekleri var" dedi Attila. "Eski sava Markianos bile ancak byk bir trenle erkekliinden vazgetikten sonra Dou Roma imparatoru olabilmiti!" Ksa bir sre sonra tekrar kuzeye dndler ve acele etmeden Campania'dan gemekte olan orduya katldlar. Burgundlarn, Franklarn ve Vizigotlarn ortak saldrs, Roma ordusunun Troyes'in batsna ekilmesine yol amt. 794

Oysa Attila da dahil olmak zere pek ok kimse, neredeyse on mil uzunluundaki bu aasz, sadece seyrek allarla kapl dzln Roma usul byk bir meydan savana son derece uygun olduunu biliyordu. Roma ala ve furma'lar burada byk bir hzla Hunlarn ve Gotlarn atl birliklerinin zerine saldrabilirlerdi. Fakat byk strateji uzman Aetius'un bu plan, soylu Frank veliahtlarnn birbirlerine olan nefreti yznden akamete uramt. ki karde, daha byk savan hazrlklarnn sona ermesini bekleyememilerdi. Attila ertesi gn insanlarn ve hayvanlarn bu muazzam hareketlerini bir kez de atalarnn gzyle grmeye alt. Temelde Romallardan ve Cermenlerden ok fazla etkilendiini, ayrntlara ok fazla nem verdiini, bu arada her Hun seferinin esas gayesini gzden karma tehlikesine dtn ok iyi biliyordu. Hunlarn tek istedii ganimet elde etmekti. Bunu yaparken de mmkn olduu kadar az aba sarf etmek ve savamak istiyorlard. Bu nedenle gebe kavimler arasndaki dmanl da ok iyi anlyordu. Oyun oynamak iin nce birbirlerini koklayan, sonra da apansz birbirlerinin grtlaklarna yapan kpeklerin arasndaki ilikiden pek de farkl deildi bu. "Birbirlerine ok benzeyen, fakat yine de ok farkl srlere benziyoruz" dedi Attila herkesin hem iple ektii, hem de korktuu o gnn arifesinde. Bir haftadan bu yana kkl bykl basknlarn, hzl ve sert atmalarn, akraba kavimler arasndaki gerilimlerin haberlerini alp duruyorlard. "Birbirine rakip en az iki Burgund taraf var" dedi Attila dnceli bir tavrla. Danmanlar onun sesindeki endieli tonu fark etmilerdi. "Franklar her nerede olurlarsa olsunlar,

795

kan ve lm zerine kurulu yeni bir hkmdar slalesi yaratmak iin birbirleriyle savaacaklar." "Merowing'lerin stn geleceinden mi korkuyorsun?" diye sordu Scottas. Attila evet anlamnda ban sallad. "Duyduum kadaryla bunu yapacak kadar acmasz ve pervaszlar..." "Ya bizim Gotlarmz?" "Artk byk bir Got kavmi yok" diye cevap verdi Hun kaan. "Sadece anl tarihlerini hatrlayp duruyorlar. Cermenler birbirlerine rakip olduklar zaman, sonuna dek can dman olarak kalrlar." "Bildiklerimiz iimize yarayabilir mi?" diye sordu Scottas. Attila kuru bir sesle gld. "Benim iin en byk muamma, Aetius'un ta kendisi" dedi sonra. "nk oyuna u anda o hakim! Benim neler yapabileceimi ok iyi biliyor. Ben de onu bir ouldan ve bir kardeten ok daha yakn tanyorum." "Onun imdi nasl davranacan bildiini mi sylyorsun?" "Evet... Bir Hun gibi davranacak..." "Ya sen?" "Onun Romal olarak davranaca ekilde." "Rolleri deiiyorsunuz demek?" Attila cevap vermedi. Bir kartal gibi hi kprdamadan oturuyor, ince bir izgi ekline kslm gzleriyle etrafna marur baklar frlatyor, ar ar soluk alp veriyordu. Burun deliklerinden verdii her nefes, kendisine kar kmaya cret eden bir boyu yok ediyordu. Gsnn derinliklerinden gelen her hrlt, bir kavmi nemsizlik uurumuna yuvarlyordu. Kllar geliyordu gzlerinin nne... nsanlarn ve atlarn yumuak etlerine saplanmak yerine, birbirlerine arpan silahlarn lklarn iitiyordu. 796

ri yar, geni omuzlu, kaslar bir buday uval kadar ar, gl erkeklerin kanlar iinde yere dtn gryordu. Sonra da yeni yetme, clz, kalkann bile glkle tayabilen, yanm ve yklm kylerinden kap orduya snm, fakat bir yerlerde bulduklar veya aldklar kllarn dorultmay bile beceremeyen, korkudan ardna kadar alm azlaryla kendi etraflarnda sendeleyerek dnp duran delikanllar... Hayr, gkten kopup gelen bir frtna nehirleri denizlere, su birikintilerini gllere dntrd zaman, hi kimse dalgalar, burgalar ve amuru, temiz ile kirliyi, iyi ve kty birbirinden ayrt edemezdi... Ana ordu Mame kprlerine ulam ve onlar aarak kuzeye doru ilerlemeye devam etmiti. Attila iinde bulunduu skntl durumdan kurtulmak iin zaman kazanmak istiyordu. Bu nedenle ordunun arkasndan kprleri yktrd. Bu plan tutmutu. Aetius ve mttefikleri, Chlons ile Reims dalar arasnda birka uygun geit buluncaya kadar, tamak zere olan bir nehir gibi gneye doru yol aldlar. Bu pozisyonda da tekrar douya dndler. Ksa sre sonra Hun ordusunun sol kanadn grmeye balamlard. "Bizim iin hi de uygun deil" dedi bu yeni durumu eitli haritalar zerinde inceleyen Attila. "Evet" dedi Laudarich endieyle. "Bu ekilde imparatorluk ordusu Reims gibi bir dizi ehirden rahatlkla destek alabilir. yi durumdaki Roma yollarn kullanarak Paris ve dier Galya ehirlerinden bol bol silah ve erzak getirmeleri de iten bile deil." "Haklsn" dedi Doan. "Bu bizim amzdan hi de iyi bir durum deil." Onegesios da onlarla ayn fikirdeydi. "Aslnda gidebileceimiz sadece bir yn var!" 797

"Douya doru geri ekileceiz!" dedi Attila ve dudaklarn srd. Dierlerinin arasnda hi kprdamadan duruyordu. "Ben u anda Karaton, Ruga veya Bleda olsaydm, yine ayn emri verirdim!" "Evet" dedi Dengizik, "hzla ilerleyip, hzla geri ekilmek! Bu bizim en iyi taktiimiz! Avrupa'nn dousunu ve Imperium Romanum'un byk ksmn bu ekilde fethettik!" "Bizim aknclarmz Yunan veya Roma ordular gibi savamaya alkn deil" diye lafa kart Skir kral. "Mttefik ad verilen o vahi srsnn bana neler geldiini Franklarda grdk" dedi Laudarich. "Peki ya imdi Balamir Han olsaydn?" diye sordu birden Attila'nn yaam boyunca birinci ve en nemli danman olarak kabul ettii titrek ses. "... Alanlara, Gotlara ve Imperium Romanum'a kar savamaya cret eden ilk kaan..." Hunlarn Byk Kaan arkasna dnd. Aybars Amca, eski bir eyerin zerine yerletirilmi olan yastklarn arasnda oturuyordu. Yal aman uzun zamandr kendi totem kuuna benziyordu. Havann son derece scak olmasna ramen, ku penesine benzeyen elleriyle iinde scak bitki ay bulunan kil bir bardaa sarlmt. Sk sk kollan aa dyor, elindeki bardak yere dyor, ba yana eiliyordu. Bu haliyle de yumurtalar alnm olan ve neden birka ta parasnn zerinde kulukaya yatmak zorunda olduunu anlamayan dii bir kartal andryordu. "Ne demek istediini biliyorum" dedi Attila. "Fakat Balamir ilk kez o byk nehirleri at zaman yannda arabalarn kmesine ve yk atlarnn dp lmelerine yol aacak denli bol ganimete sahip zengin, devasa bir ordu deil, alktan lmek zere olan bir avu bozkr savas vard!" Baklarn tekrar Castorius parmenine evirdi. Haritann gereklere pek de uygun yaplmam olmasna ramen, 798

kenarndaki mil tablolar gene de olduka iyi bir fikir veriyordu. "mparatorluk ordusunun karsna kacaz! Hem de tam burada!" Byk Kaan'n azndan kan bu ksa iki cmle herkesi iine dt dalgnlktan kurtard. Kaan yurdunun iine anszn bir yldrm dmt sanki. Grnmeyen ve gizli kaynaklar, orada bulunanlarn beyinlerini ve yreklerini yeni bir gle dolduruyordu. "Reims'ten Toul'a ve Basel'e uzanan eski Roma yolunda, Cermenlerin yaklak yarm bin yl nce Galya ilerine yaptklar vahi yryten kalan bir koruma duvar bulunuyor." Attila eliyle imparatorluun eski yol yapmclar tarafndan hazrlanm bir haritay iaret ediyordu. "Bu uzun ve yass tepelerin srtlarnda Roma usulne gre bir cephe kuracaz. Gneyde kalan sol kanadmzla ember surlarnn zerinde batkuzeybatya uzanan cephemize destek olacaz. Tm arabalar, kadnlar, erzak ve demirciler burada toplansn. Sa kanat hemen bugn toprak siperlerin yapmyla uraacak. Hcuma geeceimiz alan alt mil uzunluunda olacak ve kuzeyden bu dereye kadar uzanacak..." Eliyle ember surlarnn kuzeyinde uzanan kk, dolambal bir izgiyi iaret etti. "Aada savalarn ve kampn ihtiyacn karlayacak kk bir dere var. Piskopos Anianus'un baka kuyular kazdrm olup olmadn kontrol edin! Berichos! Sen tm silahlarn durumu hakknda bir rapor vereceksin! Adamos! Sen de yardmclarnla birlikte tm erzaklar gzden geir! Dikkat edersen 'tm erzaklar' diyorum, sadece yardmc kavimlerimizin ihtiya duyduu tahta, et, ekmeklik un, sebze, ya ve peynir deil! Etrafta bulunan iftlik ve yerleimlerdeki tm odun kmrne ihtiyacmz var... silah, kalkan 799

ve eyer yapmnda kullanlacak her eyin yan sra bakr, deri, halat ve tuz..." "Aetius burada!" diye bard tam o ada Skir kral Edekon'un olu Odoaker. Attila, durumu incelemesi iin onu Roma yolu boyunca batya gndermiti. "Buraya gel!" dedi Attila derhal. Odoaker atndan atlad ve renkli kaylarla sslenmi dana derisi yurt duvarna yaklat. "Roma cephesi buradan yaklak mil batda, bizim kampmzn da bulunduu derenin kenarnda kurulu. u anda eitli kavimler kuzeye doru yaylmakla megul... Fahie Orman ad verilen yerde... nce Bat Romallar... onlarn kuzeyinde de Burgundlar..." "Onlarn da imparatorluk saflarnda bulunmalar ok ilgin" diye atld Kral Ardarich. "Bizim saflarmzda da Burgundlar var" dedi rnek. Attila elini sallayarak onu susturdu. "Tam burada... Roma yolunun karsnda, Vizigotlarla Burgundlann arasna Alanlar skm" diye devam etti Odoaker. "Aetius daha kuzeye Roma lejyonlarn yerletiriyor, en kuzeyde ise Salis Franklar var..." "Atl birlikler?" "lk cephe izgisinin batsndalar. Romallarn Phalanx dzenini alacaklarn ve tm cephe boyunca ayn anda ilerleyeceklerini sanyorum." "Aetius dizginleri elinde tutmay baarrsa" dedi Hunla-rn Byk Kaan. "Birbirlerinden son derece farkl sava yntemlerine sahip yz binden fazla ateli savada bunu baarmak olduka zor..."

800

33 Catalaunum Ovas

ki dev ordu drt gn boyunca birbirlerini bu mesafede beklediler. Dzinelerce kk grup her gn durup dinlenmeden resmi olarak asla belirlenmemi, fakat her iki tarafa da varl kabul edilmi snr hatt boyunca gezinip duruyordu. Bu hat, Troyes yolunun devam olan ve Chlon'dan Marne'ye kadar dmdz bir ekilde kuzeydouya uzanan eski bir Kelt avc patikasndan oluuyordu. Esas yry blgesi ise yolun Soylu Dere zerinden tahta bir kpr araclyla getii yerde balyor, yedi mil kuzeybatda yre sakinleri tarafndan Suillus ya da Domuz Deresi ad verilen ikinci bir derede son buluyordu. ki derenin arasndaki dz ovadaki Kelt yolunun batsnda, Romallara ve yardmclarna iyi bir gizlenme imkn tanyan ok sayda orman paras vard. Bu orman paralarnn en gneyde olanna iki piskopos tarafndan da Fahie Orman ad veriliyordu. Orestes, burasnn bakalar tarafndan grlmek istenmeyen iftlerin sk sk kullandklar bir buluma mekn olmasndan tr bu ekilde adlandrldn dnyordu. Arazi Kelt yolundan balayarak iki derenin arasndan douya doru hafif bir eimle ykseliyordu. Bu ykselti bir da veya bir tepe deil, aksine gneyden kuzeye dek uza801

nan, yer yer hafif eimlerle dalgalanan, zerinde pek az bitki yetien kireli bir aland. Bu arazinin en yksek yerinin iki ismi vard. Kimisi iin Dan Aya ismini tayordu, kimi de Dibudak ve nci anlamna geldiini sandklar eski ve gizemli bir Kelt isminden sz edildiini duymulard. Arazinin ykseltileri ylesine uzun ve yumuakt ki, en yksek noktada atnn zerinde duran bir Hun bile sekiz yz ila bin adm tede bulunan Kelt yoluna ancak be yurt yksekliinden bakabilirdi. Drt gn ve drt gece boyuna iki ordu da mevzilerini dzeltmek iin var gleriyle altlar. Kelt yolunun her iki tarafnda da gnn her saatinde dzinelerce kk grup gidip geliyordu. Hzl bir okla vurulmak veya cesur bir atl tarafndan tutsak edilmek kaygs tadklar iin, birbirlerinden mmkn olduu kadar uzak durmaya alyorlard. Buna ramen her iki taraftan da sk sk ac dolu lklar ykseliyor, yap ustalar, gzcler, hatta askeri birlikler anszn ortadan kayboluveriyorlard. Bu kk basknlarn yaand gnlerde ve gecelerde her iki kararghta da sk sk ikence ve dayak sesleri iitiliyor, tutsaklarn azlarndan alnan bilgilerle planlar durmadan gzden geiriliyordu. Attila'nn sava ve ikmal birlikleri de bu arada Romallar ve yardmc kuvvetleri gibi snflandrlm ve dzenlenmiti. Byk sava, Dan Etei ad verilen hafif ykseltinin eteinde, nemsiz ve kk bir atmayla balad. Roma ordusunun gney taraftaki sa kanadn Theoderich ve Vizigotlar, sa kanadn ise Aetius ve birlikleri tutuyordu. Aetius, iki kanadn arasna pek gvenilir olmad anlalan Sangiban' yerletirmiti. Romallar ve Gotlar gvenilir yardmc birliklerle onun etrafn evirmilerdi. Bu ekilde Alanlar sava alanndan kaamayacak ve mecburen savaacaklard. 802

Roma ordusunun en zayf noktasnn merkezi olduunu rendii anda Attila'nn dudaklarnda souk bir glmseme belirdi. "Tam dndm gibi!" dedi skl dilerinin arasndan memnun bir ifadeyle. "Lejyonlarn klasik mzrak dzeniyle yerletiriyor! Sangiban olacak o hain ile Alanlar, bize ilk saldrmak zorunda kalan birlikler olacaklar..." "O halde kendi merkezimizi geriye ekip onlarn aramza girmelerine msaade edelim..." dedi Dengizik Han derhal. "Sonra kanatlarn ularn birletirip onlar hem embere alr, hem de bir sonraki hcum dalgasn karlarz!" "Bu ok akllca ve Hun geleneklerine uygun olarak dnlm bir plan, olum" dedi Byk Kaan takdirle. "Fakat ayn zamanda bir kurt ve bir atmaca olan tilki de aynen bu cevab almay bekliyor!" Dierleri soran gzlerle ona baktlar. Birden fazla gerekliin var olmas ve doru olduu aka belli olan dncelerin aksinin savunulmas, onlarn pek alkn olmad bir durumdu. "O benim dndm dnyor!" diye kkrdad yal aman kesinden. "Aetius bu tuzaa dmemizi istiyor!" dedi Attila. "nk biz ne zaman tehlikeliyiz? Bizden ne zaman korkmas gerekir? Hemen syleyeyim! Romallarn bin yldan beri uyguladklar dzene girmediimiz, beklenmedik bir anda beklenmedik bir taraftan ortaya ktmz, zerlerine ok bulutlarn gnderdiimiz ve baka bir yerden vurmak iin tekrar gzden kaybolduumuz zaman..." "Bunun nasl olacan pek anlayamadm" dedi Orestes. "Dardaki ovada ta on mil uzaa bakabilirsin..." "Evet" diye lafa kart Kral Ardarich. "Tm arazide sadece birka kk tepe veya ukur varsa, nasl beklenmedik bir yerden beklenmedik bir anda ortaya kabiliriz ki?" 803

"Bir at boyu daha alaa inebilmemiz iin en az yz adm gitmemiz gerekecek" diye atld Laudarich. "Ufka dek birka allktan ve orman parasndan baka saklanacak yer yok..." Attila burnundan derin bir nefes ald, bir an iin gzlerini kapad ve glmsedi. Anszn etrafna garip, neredeyse byl bir sknet samaya balamt. "Ne yapmak istediimi sizin bile anlayamamanz ok, ama ok iyi bir iaret..." Bir gn sonra, Hristiyanlarn zamanna gre 451 ylnn 10 Eyll gn, sabahn ilk saatlerinden itibaren giderek daha fazla sayda atl ve yaya birlik birbirlerinin zerine yrmeye balad. Bir sre sonra gne gkteki en yksek seviyesine ulam olmasna ramen, taraflarn her ikisi de niha sava dzenlerini almak iin en kk bir harekette bulunmuyorlard. Dman ordular baz noktalarda birbirlerine o kadar yakn duruyorlard ki, savalar birbirlerine kar tarafn diliyle hakaretler bile yadrabiliyorlard. Attila, Onegesios ve Scottas'tan bugne kadar bilinen rakamlar bir kez daha kendisine getirmelerini istedi. "Evet!" diye sze balad Byk Sava Meclisi'nin le toplantsnda. Meclis bir yurdun veya adrn iinde, etraf surlarla evrili kalede veya Soylu Dere'nin kysndaki orman parasnn serinliinde deil, en iyi bak asna sahip olan yerde toplanmt. Uzun tepenin en yksek noktas, birleik kavimlerin ve kabilelerin says yz bulan atl krallarn, nderlerini ve seilmi yarglarn zerine ancak alabilecek byklkteydi. "imdi bizim art arda sralanm sava hattmz var" diye bard Attila Byk Sava Meclisi'nin yelerine. "lk

804

hat sekiz ila on yaya sava derinliinde olacak! Gneydeki Soylu Dere'nin yedi mil tesinden balayacak ve kuzeydeki Domuz Deresi'nde son bulacak." "Tm savalarn yerlerine yerlemeleri en az yarm gn alr!" dedi Ostrogot kral Valamir. Meclise kardeleri ve kzl sal gen yeeni Andagis'le birlikte gelmiti. Attila aslnda kendisi tarafndan atanm olan Ostrogot kralna deer veriyordu. Fakat az konuan, zeki ve yetenekli bir adam olan Valamir, bu defa durumu ok abartmt. "Zrlak karlar gibi deil de birer erkek gibi davranrsanz, en fazla iki saat srer! kinci hat kalenin dousunda balayacak ve yine ayn ekilde Domuz Deresi'ne dek uzanacak. ki blok arasnda atl savalar ve mancnklar iin yz admlk bir mesafe brakmaya zen gsterin!" Elini Kelt yolu ile bat tarafndaki orman paralar arasnda kalan ukur alann zerinde gezdirdi. "urada... Roma yolunun gneyinde... Thorismund krk drt bin Vizigot'un banda bekliyor. On binin at var! Yolun zerinde de -Fahie Orman'nn hemen yanndan geiyor- Sangiban haini ile on drt bin Alan atls var. Sonra da Burgundlar geliyor... ne yazk ki onlarn kuvvetini henz bilmiyoruz. Sonra da, bizim hemen karmzda, Flavius Aetius ve Roma lejyonlar bulunuyor... Oraya dikkat edin! Aetius elli bin savasn yz yllardan beri yapld gibi kare biiminde yerletirmi! Fakat sadece yedi bin atls var... dierlerinin de toplam alt bin..." Attila bir an iin durdu ve saylarn etkisini gstermesini bekledi. "Keifilerimiz Alarich'in ordusunda toplam olarak on dokuz bin at saydlar!" dedi Scottas kendisine bir ey sorulmam olmasna ramen. Attila az kalsn boboazl yznden onu boazlayacakt! 805

"Kimse bizim ka ata sahip olduumuzu renemeyecek!" diye emretti derhal. Scottas az kalsn kendi glerini aa vuracakt. Her yerde byk kulaklarn var olduunu bildii iin, Attila saylar gerekte var olduu gibi deil, kendi istedii ekilde dzenlemi ve aklamt. Hun kaan, Roma ordusunun gl ve zayf noktalar hakknda gya yanl bilgilere sahip olduunu Aetius'un renmesini istiyordu. Bu sayede onu aldatmas daha kolay olacakt. Ripuar Franklarnn hl yirmi sekiz bin yaya savaya sahip olduunu, Chlon'a on bin adamn yerletirdiini, kalede yirmi be bin adamn yedek olarak braktn, atllarnn saysn istedii anda iki katna kartabileceini Aetius'un renmesine gerek yoktu... Kral Medisi'nin toplanmasndan sonra Attila en iyi atllaryla birlikte merkezin yaplanmasn grmeye gitti. Mttefik kuvvetler yava yava kanatlarda toplanmaya balyorlard. zellikle Amelung kral slalesinden Ostrogot kral Valamir ile kardeleri Theodomir ve Vidimir'in komutasndaki birlikler sava hazrlklarn byk bir baaryla srdryorlard. Eski zamanlarn byk kral Ermanerich ile olu Huni-mund da bu slaleye aittiler. Hatta Balamir Han bile bu slalenin bir yesi olan gzel bir kadnla evlenmiti. Bu nedenle bu karde, pek ok Ostrogot savas iin ordusunda savamaya hazrlandklar Hun kaanndan daha byk bir nem tayordu. Attila, Ardarich gibi Valamir'e de byk bir gven duyuyordu. Gepid kral akll ve sadk bir danmand. Ostrogotlar'in onun nderlii altnda Vizigotlara kar gzlerini krpmadan savaacaklar kesindi. Fakat tm bu kavimlerin savalarnn ok iyi bildii bir ey daha vard: Karlarndaki gl Roma ordusuna kar ancak Hunlarn Byk Kaan'na kr krne itaat ettikleri zaman bir anslar olabilirdi... 806

Daha nce yaanan tecrbeler, artk vaktin bugn silahl bir atma yaanmasna izin vermeyecek kadar ge olduunu belirtiyordu. Bu nedenle kanatlardaki birlikler, yarn sabah erkenden savamaya balamak zere geri ekilmeye baladlar. En iyi atl birliklerini sava alannn gneyine deil, biraz daha dz olan kuzey blmne yerletirmeye karar vermilerdi. Burada hem gleri azalm Salis Franklarna, hem de Roma lejyonlarna kar kabilirlerdi. Birleik atl kuvvetlerinin sa kanadnn nderliine Theodomir, sol kanadnn nderliine ise Valamir getirildi. Gepid kral Ardarich ile gen Got prensi Vidimir, merkezde savaacak olan Attila Kaan'a destek olacaklard. Fakat daha sonra, gne batmaya yz tuttuu vakit, Vizigotlar anszn kk fakat cesur bir saldr balattlar. Hun ordusu kuvvetleri bu saldrya derhal karlk verdiler. Dibudak ve nci Tepesi ad verilen ykseltinin etrafnda byk savalarda olduu gibi askeri dzenler alnmadan, g gsterilerine giriilmeden, karlkl tehditler savrulmadan, etkili bir atma balamt. Attila en hzl atllarna Dan Etei ynnden saldrmalar emrini verdi. Edekon'un olu Odoaker'in etrafna toplanm olan birka tezcanl Skir delikanls, atmann hangi yne doru yayldn fark etmilerdi. Byk bir cokuyla ve uzun boylu dnmeye gerek grmeden Vizigot birliklerinin yolunu kesmek zere ileri atldlar. Ayn anda telala Romallarn sava dzenine girmeye alyorlard. Fakat Aetius'un savalar bunu yapmadlar. Roma generali, bin yllk Roma lejyonlar tarihinde ilk kez olmak zere, sahte bir geleneksel sava dzeni uygulatmt. Attila'nn tepeyi ele geirmek istediini grr grmez saflarn

807

gevetti ve gen Vizigot prensi Thorismund komutasndaki atl savalar tpk Hunlar gibi yldrm hzyla ileri frladlar. Ksa ve korkun bir an boyunca Attila'nn Cermen yardmc kuvvetleri arasnda mthi bir karmaa ba gsterdi. Gen Vizigotlarn bu cesur ve beklenmedik saldrsn hi beklemiyorlard. ster atl birliklerin hzl sava tekniklerine almalarndan olsun, ister batdan gelen rakiplerinin byle bir saldrya cret edeceklerini ummamalarndan olsun zerlerine doru gelen ve bo gzlerle seyrettikleri saldrnn gerek olabileceini kabul etmek istemiyorlard! Fakat gen ve ateli Vizigot savalar da Romallarn sava dzenlerinin disiplini hakknda Hunlardan daha fazla bilgiye sahip deildiler. Romallara ait Galya Eyaleti'nin kuzeyindeki bu nemsiz tepeye yaptklar cretkr saldr, rakiplerinden biraz daha hzl davranmalarna yol amt. ok fazla deil, fakat biraz daha hzl... Ne var ki bir an sonra bu baarlan karsnda korkuya kapldlar ve duraksamaya baladlar. Thorismund fazla cretkr davrandn fark etmiti. Babasyla ve Aetius'un koruyucu lejyonlaryla arasndaki ban kopmak zere olduunu hissediyordu. Ayn anda da sandaki ve solundaki dalgalarn ilerlemeye devam ettiini grd. Vizigotlarn ani ve plansz saldrlar, Gepidleri embere alan geni bir kska manevrasna dnmt. Thorismund ile korkun sava naralar atan savalarnn bir an iin her eyi kazandklarn, hatta Gepidlerin de onlarn aksine her eyi kaybettiklerini dnmelerine ramen, Attila'nn etrafndaki savalar aldatmak bu kadar kolay deildi. Hunlarn Byk Kaan hayatnda ilk defa bylesine beklenmedik bir durumla karlayordu. Ertesi gn iin dnd sava planlarnn tm bir anda mahvolmutu ve derhal yeni bir eyler dnmesi gerekiyordu! 808

Fakat Aetius da artk planlama ve komuta etme yeteneini yitirmiti. O da Attila gibi savan dizginlerinin bir anda elinden kap gittiinin farkndayd. Aylar boyunca dndkleri, planladklar ve hazrladklar her ey, frtnada yaklmaya allan bir kav gibi nemini yitirmiti. Ayn kav imdi sava alannn zerine lm, kan ve ate yadryordu. Aetius ile kendisinin ne kadar aresiz bir durumda bulunduklarn ilk fark eden Attila olmutu. Flavius Aetius'u Romallarn sava yntemleriyle malup etmeye almakla az kalsn ne byk bir tehlikeye deceini anlamt. u anda ise Campus Mauriacus zerinde kaos hkm sryordu. Bu konuda ise Hunlar tm Roma generallerinden daha stndler! Romallarn Vizigotlardan, Burgundlardan ve Franklardan oluan yan kanatlarnn fazlasyla ileri km olan Thorismund'a ulaabilmeleri iin, Attila'nn emrindeki dev ordunun zerinden atlamalar gerekirdi. lmcl bir cesaret gstermi olan Vizigot prensi, ele geirdii Dibudak ve nci Tepesi'nde yalnz kalmt. Attila ise dmann en zayf yerine tm gleriyle ullanmayacak kadar akllyd. Sert bir hareketle dilini aklatt, sol kolunu kaldrd ve Alanlar iaret etti. "akkar!" diye grledi sonra sesinin olanca kuvvetiyle. "akkar!" Byk Kaan'n sava ln duyan tm savalar derhal atlarn onun iaret ettii yne evirdiler. Korkun "Urh-haa!" naralar eliinde yldrm hzyla ileri atlan Hun aknclar, Romallarn ve Cermen mttefiklerinin dikkat borularn almalarna bile izin vermeden, Vizigotlarla Roma lejyonerleri arasndaki kritik noktaya ulamay baarmlard. Saldrnn hedefini tekil eden Vizigotlarla Alanlar derhal

809

birbirlerinden ayrldlar ve Hunlara saldrdlar. Attila'nn atl savalar dmanlarnn zerine slk alan ok bulutlar gndererek, kendilerine yol ayorlard. Giderek daha fazla sayda aknc birlii, Vizigotlar ve Burgundlar tarafndan Alanlarn etrafnda oluturulan kskacn iine dalyordu. Birka dakika sonra Vizigotlarn ana gvdeyle olan balants tam anlamyla yok olmutu. Fakat Attila esas glerini tepenin br tarafna ymt. Burada artk ne grkemli nutuklar atmaya, ne savalarn gnllerini okamaya, ne de onlarn sava arzularn kamlamaya frsat vard. Bir anda parlayan sava, iddetli bir yangn gibi giderek gleniyor ve drt bir yan saryordu. Drt bir yandan verilen sert emirler kulaklar trmalyor, koca sava alan orakla biilen ekinler gibi birbiri ardna eyerlerinden den adamlarn ac dolu lklanyla nlyordu. Yere den bir savann hayatta kalma ans yoktu. Henz topraa bile demesine frsat kalmadan, birbirine arpan silahlarn, zrhlarn, oklarn ve at nallarnn arasnda paralanp gidiyordu. Kan ve lm, ac ve straptan oluan bu dehet tarlasnda kimsenin kazanmas mmkn deildi. Bu kanl kymn ne kadar anlamsz olduunu ilk gren Attila oldu. Hun kaan, Roma ordular bakomutanndan daha iyi koku alma yeteneine sahipti. Ne zaman geri ekilmesi, ne zaman ileri atlmas, ne zaman saflar sklatmp, ne zaman etrafn boaltmas gerektiini ondan daha iyi hissedebiliyordu. Ve onun saflarnda savaan yz bin sava, artk karlarnda Flavius Aetius'un izini gremiyorlard. Tek grdkleri ey, Burgundlarn savaa son verip kamaya baladyd. Alanlar da savamaktan vazgemilerdi. lerinden pek ou Hunlarn yanndan geip douya kamaya alyordu. Tam bu anda Attila en iyi glerini karargha, arabalar810

dan oluturulan surlarn ve siperlerin arkasna geri gnderdi. Tepenin stnde ve etrafnda olup bitenlerin artk bir meydan savayla ilgisi kalmamt. Attila en iyi adamlarna bu kanl kymda harcanmalarna izin vermeyecek kadar fazla deer veriyordu. Bu kararn ne kadar doru olduu bir an sonra ortaya kt. Batmakta olan gnee kar savamak zorunda kalmalarna ramen, Hun okular zafer sarholuu iinde tedbiri tmyle elden brakm olan Vizigotlar idman yapar gibi teker teker avlyorlard. Atlarndan den Cermen savalar kayalardan aa yuvarlanyor, Hunlarn gnderdii ok bulutlar gkteki kzll topraa tayordu. Durumun Hunlar iin hl pek de i ac olmamasna ramen, Attila drt bir yanda boy gsteriyordu. Kral Ardarich, Orestes ve olu rnek eliinde kyasya savaan adamlarn yanndan geiyor, atn yerdeki ceset ynlarnn zerinden artyor, birlikte daha gl olacaklarn dnd gruplara bir araya gelmelerini emrediyordu. Dnya bugne dek buna benzer bir kym yaamamt. Gneyde kendi halinde yava yava akan dere, tmyle kzla boyanmt. Susuzluklarn dindirmek isteyen savalar, avularna su yerine kan dolduruyorlard. Oklar ve mzraklar havada bir o yana, bir bu yana uuup duruyordu. Sava alannda kimse lme aldrmaz olmutu. Franklar ve Thringler kllarn kaldrm, korkun sava naralar atarak dmann zerine komaya balamlard. Gzleri artk ne kendi gvenliklerini, ne de uygulamalar gereken taktikleri gryordu Zihinlerde sadece kazanacaklar zaferden sonra elde edecekleri an ve hretin uultusu vard. On yedinci lejyonu oluturan Belikallar ve altnc lejyonu oluturan Keltler, birbirlerine olduka yakn bir ekilde 811

yrye gemilerdi. Davullarn gmbrtsne uygun olarak yryen lejyonerler, her admlarnda hep bir azdan "Roma iin! Roma iin!" diye baryorlard. Yaya kuvvetler bir lav nehri gibi ar ar yamatan aa akmaya balamt. Gepid savalan gruplar halinde bir araya gelerek kalkanlarnn ardna saklanyor, mzraklarn frlatyor, en son olarak da kllarn ekiyorlard. Yaya savalar, yaya savalarn zerine yrmeye balamt. Lejyonerler byk kalkanlarn kendilerine siper etmilerdi. Vizigotlar ise ellerine geen her frsat fazla dnmeden deerlendirmek zorunda olan hrszlar gibi aktan ilerliyorlard. Vcutlar ve silahlar birbirine arpyor, parlak kllar inlemeler, bouk lklar ve ac dolu haykrlar arasnda eilip bklerek ie yaramaz demir paralan halinde yerdeki cesetlerin arasna dyorlard. Sava alan beyaz bir toz bulutuyla kaplanmt. Sava bir bu tarafn, bir br tarafn lehinde dnp duruyordu. Dven, haykran ve kanayan ynn iinde kimin hangi taraftan olduunu kestirmek neredeyse imknsz hale gelmiti. lk Roma lejyonlarn Cornutlar ve Brachiatlar takip ettiler. Roma hizmetindeki bu Cermenler sava insanlard. Kendilerini ve etrafndaki kardelerini sava sarholuuna nasl kaptracaklarn ok iyi biliyorlard. Korkun bir grnme sahip olan byk boynuzlarn havaya kaldrarak, nce hafif bir uultuyla sava ateini canlandrmaya baladlar. Sonra bu uultu yava yava glendi, kalkanlarn i taraflarna vurulan kllarn sesleriyle desteklendi ve nihayet kayalk bir kyya iddetle arpan dalgalarn haykrlarna dnt. Grtlaklarndan akl almaz naralar ykselen savalarn lmden korkmalarna gerek yoktu, nk sava ve ac onlar iin atalarnn Valhalla'sna ulamann ilk basamaklarn oluturuyordu. 812

Hun ordusundaki tecrbeli Cermen savalar dizlerinin zerine ktler, yere sk sk yaptlar, kllarn ve mzraklarn ileri uzattlar ve kalkanlarn kendilerine siper ettiler. Fakat her ey bounayd! Yerdeki beyaz kire tozu, krmz bir amura dnmt. Silahlarn ve vcutlarn byk arpmas yava yava tepenin yukarsna doru yol almaya balamt. Savalar byk bir kinle birbirlerinin zerine atlyor, sonra da dayak yemi kpek yavrular gibi mzldayarak etrafa kayorlard. Gk kubbe sevin ve ac lklar atan insanlarn sesleriyle nlyordu. Bu arada Hunlarn sol kanad ilerlemeye balamt. Yaya Burgund savalar ise zrhlara brnm olan sol atl kanadn zerine atlmlard. Kendilerini yere atarak zerlerinden geen atlarn karnlarn deiyor, sonra da aa den svariyi yakalayarak baklarn zrhlarn aklklarndan ieri sokuyorlard. Canlarn kurtarmak isteyen atllar ise areyi blklerinin ardna kamakta buluyorlard... Aetius ve komutanlar atlarnn zerinden donuk gzlerle douya bakyorlard. Olup biten her eyi en ince ayrntsna kadar grmelerine ramen, artk adamlar tekrar bir araya toplamak, yeniden gruplandrmak ve bakomutann istedii tarzda savaa srmek iin ok ge kalnmt. Aetius'un etrafndaki uzun mzraklarn ularna asl olan erguvan renkli imparatorluk sancaklar, durgun havada gsz bir ekilde aa sarkyordu. zerinde azn ardna kadar am ve vcudu ylan gibi kvrlm olan bir ejderhann bulunduu bu sancaklar tanmayan yoktu. Fakat ejderha imdi kkreyip alevler pskrtmyor, sadece bakalarnn Imperium Romanum adna lmelerini ve ldrmelerini izliyordu... Savaa durmadan taze kuvvetler srlyordu. Cermen 813

Franklar birbirlerine kar lm kalm sava veriyorlard. O zamana dek ortada grnmeyen ve Romallarn yedek kuvvetlerini tekil eden Almanlar da ekili kllaryla meydana kmlard. Davullar bir kez daha gmbrdedi ve sava bir kez daha alevlendi. Attila'nn fkeden lgna dnm olan Ostrogotlar, sanki kendi rklarndan olan Vizigotlar yok etmeye ant imilerdi. Fakat Romallar da en tecrbeli ve baarl birliklerini savaa srmeye balamlard. Lejyonerler soukkanl bir ekilde kendilerine yaplan saldry karlyor, dmanlarnn en kk bir aklarnda da arenadaki gladyatrler kadar byk bir baaryla kllarn brlerine sokuveriyorlard. Vcutlarnda lmcl yaralar alm olan binlerce insan tepenin alak eimli yamalarndan aa yuvarlanyordu. Kiminin kafas boynuna sadece incecik bir deri paras ile balyd. lmek zere olanlar son bir gayretle gzlerini aralyor, batmakta olan gnei bir kerecik daha olsun grmeye alyorlard. Anszn gelen son bir haber Attila'nn savalarnn sevin lklar atmalarna ve yeni bir gle dolmalarna neden oldu. Ayn haber ise dmanlar iin kt bir alamet ve tanrnn laneti anlamna geliyordu. "Theoderich ld!" lklar ykseliyordu drt bir yandan. "Vizigotlarn kral ld!" Olup bitenleri gren birka Hun, derhal Attila'nn yanma gelip anlatmaya baladlar: "Vizigotlarn yal kral... oluna zenmek isterken attan dt... sonra da ardndan gelen adamlarnn atlarnn nallar altnda inendi..." "Onu aradlar, fakat bulamadlar!" diye bildirdi bir bakas nefes nefese. "Aetius ile dier Romallarn Vizigotlarla olan balar tmden koptu." 814

"Kamaya balayan savalarn engellemeye alyordu!" dedi bir bakas. "Hi aldr etmeden onu inediler..." "Hayr!" dedi o anda Amelung kral slalesinin bir prensi olan Andagis. "Kral Theoderich kendi adamlar tarafndan ldrlmedi!" Attila kalarn kaldrarak kzl sal gen Ostrogot soylusuna bakt. "Kral Valamir bana bunu yapmam emretmiti" dedi Andagis. "Bylece ben de mzramla bir kehanetin gereklemesini saladm." Attila kalarn att. Bir an iin gen Got prensinin neden sz ettiini anlayamamt. Fakat bir an sonra samanlarn szlerini hatrlad. Hun kaannn bir sava kaybetmesi esnasnda yaamn yitirecek olan komutann Aetius olacana nasl da inandrmt kendisini! Oysa imdi durum tmyle deimiti! Evet, bir nder yaamn yitirmiti - fakat bu onun her zaman dnd gibi Roma ordular Bakomutan Aetius deil, aksine bir krald! Vizigot kral Theoderich! Fakat kehanetin ikinci blm henz gereklemi deildi... arpmaya inatla devam eden son savalar da yava yava pes etmeye baladlar. Sanki millerce uzunlukta, ok byk, gvdesindeki binlerce yaradan durmadan kan kaybeden bir hayvan bembeyaz bir toz tabakasyla kapl kireli topran zerinde kvranyor ve her hareketinde iindeki yaam ateinin bir kvlcmn dahayitiriyordu... Romallar ya atlarnn zerinde, ya da yryerek ar ar gneybatdaki adr kentlerine geri dnyorlard. Sava alannn dousundaki byk toprak duvarn etrafnda ise korkun bir durum hkm sryordu. Millerce uzunluktaki yamalarda neredeyse bir tek bo nokta kalmamt. Binlerce 815

ve binlerce l, inleyen yaral, ie yaramaz hale gelmi silah ve paralanm zrh etrafa salmt. Buna ramen hl sava alannda erkekler, hayvanlar, hatta kadnlar dolanp duruyordu... lerinden pek ou akln yitirmiesine alayp haykryordu. Hatta kendi saflarna geri dnmeye alan Thorismund'un bile yanllkla Hun kararghnn bat duvarlarna kadar geldii syleniyordu. Sava alann kaplamakta olan karanlk her ne kadar bu tyler rpertici felaketin zerini rtyorsa da, te yandan dmandan, llerin ruhlarndan, eytanlardan, hatta tanrlardan duyulan korkuyu da kat kat artryordu. "At eyerlerini st ste yarak geceyi aydnlatacak byk bir ate yakn" diye emretti Byk Kaan. Sesini etrafndakilere duyurabilmek iin bararak konuuyordu. Surlarla evrili snma kalesine ancak dardaki koyu mavi, neredeyse tehlikeli denebilecek gkyznde yldzlar parlamaya balad zaman girdi. Attila tm bu zaman boyunca dardayd. Vcudunda Roma oklarnn sebep olduu ok sayda kanayan yara vard. Atn hzl ve kararl bir ekilde surlarn gneybat ksmna srd. Surlarn dndaki insanlara bir sonraki kapya nasl ulaabileceklerini anlatmak iin itien kalabaln arasnda kendisine mealeler getirilmesini emretti. Gz ap kapayncaya kadar Attila'nn etraf ktan bir haleyle evrelenmiti. Gerek byk kararghta bulunan kadnlar ve erkekler, gerekse de bugn sadece malup savalar gren dzln bat tarafnda bulunan Flavius Aetius'un kampnda bulunan lejyonerler, onu son derece iyi bir ekilde grebiliyorlard. Attila yava yava kollarn yukarya kaldrd ve etrafndaki grltnn katlanlabilir boyutlara ulamasn bekledi. Kararghn te tarafnda ve yarm mil apnda bir alan dahilinde neredeyse sessizlik denebilecek bir ortam hakim olduu 816

zaman, ban arkaya atarak gr sesiyle kendisine bakan binlerce kiiye hitap etmeye balad. "Ey kavimler... Ey Hunlar... Erkekler ve kahramanlar gibi... btn gn savatnz! Ve size sylyorum... Roma zafer kazanmad!" Bir an iin sava meydan lm sessizliine brnd. Sonra da gecenin karanl binlerce grtlaktan ykselen sevin lklaryla yrtld. Attila'nn bir iaretiyle meale tayan adamlar adm adm ilerlemeye baladlar. Hun kaan atnn ban evirdi ve eski Kelt kalesinin kuzeyine doru ilerlemeye balad. Sonra bandan miferini kard ve dardaki karanlkta yatan l ve yarallara sayg gsterisi olarak gsne bastrd. Meale tayan adamlar giderek hzlanyor, ellerindeki mealeleri yeni savalara devrediyorlard. Bylece Attila parlak bir k hlesinin iinde tm karargh epeevre dolat. Tekrar balang noktasna geldii zaman durdu ve yeniden ykselen sevin lklarnn dinmesini bekledi. "imdi syleyeceklerimi azdan aza aktararak herkesin duymasn salayn" diye bard sonra. "Dmanlarmz bu kaleye... girmeye cret edecek olurlarsa... burada bulunan herkes iin kendimi feda edeceim... hibir Romal... Attila'y ldrm... veya tutsak etmi olmakla... asla vnemeyecek!" Neyse ki imparatorluun hizmetindeki komutanlar da benzer dncelere sahiptiler. Vizigotlar korkutan Ostrogotlar veya Attila'nn emrindeki dier Cermen kavimleri deil, aksine Hunlann slk alan ok bulutlaryd. Hun kaannn geceyi adamlarnn arasnda geirmesine ramen, Aetius kampa geri dnmeye cesaret edememiti. Geceyi savata len Vizigot kralnn kararghnda geirmek, ona ok daha akllca grnmt...

817

Ertesi sabah her iki ordu da bir nceki gnn dehetini daha iyi idrak edebildiler. Attila sabahn ok erken bir vaktinde kk sava meclisini toplamt. Hep birlikte kaleden ayrlarak, kan deresini ve Roma kampn grnceye kadar batya at srmlerdi. Gney ynndeki Chlon ehrinin zerinden kara duman bulutlar ykseliyordu. "Bu ynden artk yardm almamza imkn yok" dedi Attila soukkanl bir tavrla. Dier adamlar susuyorlard. Sava alan bir nceki akamdan olduka farkl bir grntye sahipti. Gri gkyzn kaplayan karanlk duman ktleleri hzla batdan douya doru hareket ediyordu. Campus Mauriacus zerindeki binlerce ve binlerce l, sanki ltfkr hava cinlerinin yardmyla bembeyaz bir sis rtsnn altnda kalmt. Attila, gecenin ilerleyen saatlerinde Laudarich'in lmcl bir ekilde attan dtn ve yaamn yitirdiini renmiti. "sterlerse bizi malup ettiklerini dnsnler" diye bard atlarnn zerinde bekleyen dier adamlara. "Biz yine de mmkn olduunca sessiz kalmaya alalm! Kalenin iine ka kiinin snmay baardn dmann kesinlikle renmemesi gerekir..." Bu arada kale de yava yava uyanmaya balamt. Byk Kaan, savalarna bizzat kendi rettii Roma dzen ve disiplinin, Aetius'un gen ve cokulu Vizigotlar karsnda bir ie yaramamasnn aknln zerinden hl atamamt. Byk Kaan'n emrini iiten Hunlar mmkn olduu kadar sessiz davranmaya alyorlard. Ayn anda dev ordu bir kez daha dzenleniyor, tmar ediliyor ve savaa hazrlanyordu. "Aetius benim kamadm ok iyi biliyor. Ayn zaman-

818

da zafer kavramnn bir tarafn dier taraf kesin olarak malup etmesi anlamna geldiinin de ok iyi farknda. Biz sadece etraf duvarlarla evrili ehirlerde oturan insanlarn yzyllardan beri yaptklar gibi, surlarn arkasna sndk. Bugne kadar kuatmaclarn ekip gitmelerine kadar ehirlerini savunduklar iin kimse onlara lanet etmi deil." "Peki ya kuatmaclar pes etmezse?" "O zaman etrafna baknacaksn! Burada Aetius'un tmn asla ldremeyecei kadar fazla sayda sava var. Ve o kpek bunu biliyor! Asln isterseniz onun bizimle savamasnn sebebi, bizi ldrmek veya ganimetimize sahip kmak falan deil! Onun sadece tek bir hayali var ve bunu burada, bu sava alannda deil, ancak Roma veya Ravenna'da gerekletirebilir! Aetius bana defne tacn takmak ve bir imparator olma erefine nail olmak istiyor... Fakat onunla savamay reddettiimiz takdirde, bunlarn ikisine de sahip olamayacak! Fakat bu savalara da sormalym! Haydi, kaleye geri dnyoruz!" Btn bu karmaann iinde Byk Kaan'n aklna Aetius'un uzun, ok uzun yllar nce sessiz Aquileia akamlarnda anlattklar gelmiti. Zihninde beliren bu uzak hatralarn kendisi iin ne byk nem tadn yeni yeni fark etmeye balyordu. "Size Vegetius'tan blmler okumutum, yle deil mi?" diye sordu etrafndakilere. Eilip bklm miferlerin veya karmakark salarn altndaki terli, kirli, kanl yzler aknlkla ve merakla ona baktlar. "Ve syledikleri de teker teker kmad m?" diye tamamlad Onegesios onun szlerini. Attila sa kolunu ok uzun zamandan beri kendisine bir karde, hatta bir oul kadar yakn olan bu adamn omuzuna koydu.

819

"Artk drdnc kitabn vakti geldi" dedi Byk Kaan. "Meydan savalarndan sonra ne yaplmas gerektiini bilmek isteyen herkes, drdnc blm okumaldr" diye karlk verdi Onegesios. Attila bayla onu onaylad. "Bu blm bildiine gre, konumaya devam et..." "... ve tehlikeye decek olursan, kampn, kararghn ve yrein iin savamak zorunda kalrsan, gllerin yok olmasna neden olanlarn kk eyler olduunu unutma. nk unutma ki atei sndren ne frtna, ne de sava, aksine sadece ihmalkrlktr... Sylemek istediin bu muydu?" "Vegetius'un tavsiyelerini okumaya devam et!" diye emretti Attila. Son derece sakindi, hatta korkun savatan sonra alayanlarn, inleyenlerin ve yakaranlarn arasnda duran bir aman gibiydi. "nk Aetius'un bizi kuatp kuatmayacana karar vermeye ynlendirecek olan, bu tavsiyelerin ta kendisi!" Onegesios, Hunlarn Byk Kaan'na hayranlk ve sayg m, yoksa lanet ve aalama m anlamna geldii anlalamayan bir bak frlatt. "nderler her koulda dnmeye devam etmelidir!" dedi Attila yksek sesle. "Dardaki sava sona erdi! imdi kuatma ve lm vakti... ya da dmanlarnn senin gereinden fazla akll ve cesur olduunu dnmelerinin vakti!" Onegesios birka kere yutkundu. Yz en az sava meydannn kana bulanmadan ve binlerce cesetle kaplanmadan nce olduu kadar beyazd... "Evet?" diye sordu Attila sert bir sesle. "Ben... bunu yapamam!" dedi Onegesios glkle. "Artk lmden ve... bo yere yaamn yitiren binlerce kurbandan baka bir ey dnemiyorum..."

820

Attila kln bile kprdatmamt. Etrafndaki grltl dehetin ortasnda dimdik ayakta duruyor ve Aetius'un kendisini malup etmekte kullanmaya alt parmende yazl olanlar ezberden okuyordu. "Dikkat eti" diye bard szlerini ve emirlerini eyleme dntren adamlara sert bir sesle. "Kuatldn zaman aklna sadece kaleleri, surlar, hendekleri, kaplardaki demir parmaklktan getirme... kulelerinin savunmaclarn rahat hareket etmelerini salayacak kadar yuvarlak olduklarn unutma! Ayaklarnn dibinde llerin yl olmadn hatrla. Sana yardma gelecek savalarn yolunu mmkn olduu kadar amaya al. Hibir yerde l noktalarn kalmamasna ve bir sava alannda olduu gibi rahat hareket etme imknnn salanmasna gayret et! Sylediklerimi duyup anladnz m?" Attila yere tkrd ve kendisine tahta bir kadeh iinde uzatlan kmz bir dikite boaltt. "Devam!" diye bard sonra. "Azmdan kan her kelimeyi kafanza yerletirin! Tek birinin unutulmas bile hepimizin lm anlamna gelebilir!" Komutanlarnn titremelerinin sona ermesini beklemeden szlerine devam etti. imdi alayp inlemenin vakti deildi! "Kuatldn zaman sadece sahip olduklarnla savaabilirsin! Dierleri ise eksiklerini tekrar tekrar giderebilirler]" Attila bir kez daha yere tkrd ve elinin tersiyle dudaklarn sildi. "O halde Vegetius ad verilen akll Romalnn kuatlanlara ne tavsiye ettiini dinleyin!" Bir an iin dnd, sonra hafzasnn en az Scottas ve dier tarihiler kadar iyi olduunu ispat etti "Birinci ve en nemli nokta erzak... en azndan Vegetius byle sylyor! Elimizde yeteri kadar tahl, meyve, ttslenmi balk, ya, arap ve sirke var. te yan821

dan -bu genellikle unutulur- hayvanlar iin de yeterince yeme sahibiz. Ayrca kuyularmz ve sarnlarmz suyla dolu. Fakat yamur yamaya balad anda elinizdeki her eyi suyla doldurmaya bakn, nk ileride her damla elimizde kalan son ok kadar nemli olabilir. Yaylarmz iin kirileri, mancnklarmz iin halatlar, boynuz ve at derilerini, kl ve ok ba imal etmek iin demiri, paralanm zrhlar onarmak iin deriyi, ii savalarla dolu kuatma kulelerini yakmak iin zift ve ya da unutmayn! Bunlarn hepsine sahip miyiz?" Attila'nn etrafndaki adamlar, onun oyunu tersine evirdiini ancak imdi anlyorlard. Hun kaan onlara temin etmeleri gerekenleri deil, uzun sredir hazrlanan ve byk miktarlarda depo edilen eyleri sayp dkmt. "Laf cambazl!" diye mrldand Scottas. Attila onun szlerine nem vermedi. Savalarnn neye ihtiya duyduklarn ve kendisinden ne beklediklerini biliyordu. Onlarn tekrar eski glerine ve vahi cesaretlerine kavutuklarn gryor ve hissediyordu. Bir an iin bekledi, sonra yumruklarn skarak bann stnde sallamaya balad. "Savamak istiyor musunuz?" diye haykrd Hun kaan sesinin olanca gcyle. Binlerce savann grtlandan ykselen muhteem bir "Eveeet!" cevab, surlar ve hendekleri aarak ovaya yayld. Hunlarn ve mttefik Cermen kavimlerinin akl almaz l akn Romallarn, krallarnn ardndan yas tutan Vizigotlarn, kendilerine olan gvenlerini yitirmi olan Alanlarn, Burgundlarn ve Salis Franklarnn zerine ayn anda bir deprem, bir frtna, bir gk grlts ve bir tufan gibi kt. Attila'nn szlerine devam edebilmesi iin aradan uzunca bir srenin gemesi gerekti. "Etrafnza bakn, erkekler!" diye bard sonra. "Daha 822

nce hi bu kadar byk bir ganimete sahip olmamtnz, deil mi?" "Eveeet, Attila!" "Sahip olduklarnz korumak istiyorsunuz, deil mi?" "Eveeet..." "Romallarn...sizi malup ettiklerini... sylemeleri pahasna olsa da m?" "Eveeet..." "O halde dediiniz gibi olsun! Grlt yapn! Davullar gmbrdesin! Borular alnsn! te Cermen silah arkadalarna emrim: Sava arklarn bugne dek grlmedik bir sesle sylesinler!"

823

34 mparatorlar, Krallar ve Generaller

Kaan yurdunun nne aralksz olarak yeni haber ve bilgiler getiren adamlar geliyordu. Sava alannn her tarafndan gelen bu adamlarn kimi daha nce de iki ya da kez haber getirmi, kimi de kk, fakat sert arpmalardan cann kurtararak kaann yanna gelmeyi baarmt. Her haber grubu kalenin giriinde bekleyen ar silahl nbetiler tarafndan dikkatle kontrol ediliyor, sonra da yanna savalardan ve ileri gelen Hun ihtiyarlarndan oluan bir heyetle ieri salmyordu. Sava alanndan kan, ter ve kire amuruna bulanm olarak soluk solua ve inleyerek gelen adamlarn zerine ise nce sirkeli suyla slatlm bir battaniye atlyor, ancak ellerini ve yzlerini temizlemelerinden sonra kaann huzuruna kmalarna izin veriliyordu. Adamlarn istisnasz tmne ksa, ak ve korkmadan konumalar konusunda uyar yaplmas da sradan bir olay haline gelmiti. Kaan yurdunun keeden yaplma yan duvarlarnn hepsi kapatlm ve deri ipler yardmyla yere aklm olan kazklara sanatkrane atlm dmler yardmyla sk skya balanmt. Yurdun tka basa insan dolu n odasna girmeyi baaran adamlar, kaann huzuruna kmadan nce ikinci bir bekleme odasna daha girmek zorunda kalyorlard. Yur824

dun i ksm ise dier blmlerden ince ipek perdelerle ayrlmt. Gzel kokulu, ince bir duman, tepe deliinden yava yava dar szlyordu. Attila ise bir podyum zerine yerletirilmi olan byk tahtnda tanrsal bir heykel gibi oturuyordu. Otuz, krk kiiden oluan bir kalabalk telala ok eitli ileri yerine getirmeye alyordu. Her eye ramen byk ve niha bir savan son hazrlklarn yapyor gibiydiler. Byk Kaan, inleyerek, alayarak, aksrarak ve kekeleyerek anlatlan haberleri dinlerken gzlerini bile krpmyordu. Kendisine ve Byk Sava Medisi'ne yaplan vg dolu konumalar kabul etmekle boa vakit harcamyordu. Karsna kan her adam bir Thring, Gepid, Hun veya Ostrogot olduuna bakmadan, ayn ilgi ve dikkatle dinliyordu. Bu sayede de yeni gelimeler hakknda kendisiyle benzer durumda olan dier nderlere kyasla ok daha fazla bilgi sahibi oluyordu. Vizigot saflarnda neler olup bittii de yava yava daha belirgin olarak ekillenmeye balyordu. Kuatma hazrlklar uzadka, Vizigotlar da sava alannda l krallarnn cesedini arama almalanna hz vermilerdi. "Onu hl bulamam olmalarna ok aryorlar" dedi hl kir pas iinde olan adamlardan biri. "Galip geldiklerini dndkleri bir anda byle bir durumla karlamalarn akllar almyor..." Uzun aramalardan sonra onu o na kadar gzden kam olan bir ceset ynnn altnda buldular. Sonra da Hunlarn Byk Kaan, Vizigotlarn krallarn nasl alp gtrdklerini rendi. Zafer arklar eliinde krallarn aramaya km olan Cermenler, onun kk grnml cesedini atlar eliinde geri tamlard. "inizde tm bunlar kendi gzleriyle gren biri var m?" diye sordu Attila. Yaklak on kadar adam ortaya knca da ban sallad. Bunlar Alan ve Ostrogot savalaryd. 825

"Biz bunu daha farkl bir ekilde grdk" dedi bir grup Hun atls. "Kral attan dt esnada biz de oradaydk. Daha iyi bir ynden saldrmak iin hzla geri ekildiimiz srada bir grup Vizigot'un zafer lklar att doru. Fakat hemen sonra baka bir grup ac dolu lklarla atlar yakmaya balad. l krallarna olan son grevlerini yerine getirmek istiyorlard... Fakat etraflarndaki sava ise srp gitmekteydi!" "Biz de alayan adamlar grdk..." "Ama daha sonra" diye atld Ostrogotlar. "ok gz ya dkld, gerek erkeklerin gzyalar." "Hatta bylesine byk ve saygdeer bir kraln cesedinin tanmasn gren biz Hunlar bile olduumuz yerde durup ona baktk" dedi bakalar. "Anlalan Theoderich'in ardndan yas tutan farkl gruplar grm olmalsnz" dedi Attila dnceli bir tavrla. Kendisine bu haberleri getiren savalardan hibiri, bu lmle hangi kehanetin gereklemi olduunu bilemezlerdi. "nemli olan tek ey, Vizigotlarn gerekten de krallarn yitirmi olmalardr." Sonralar, en yakn adamlaryla ba baa kald zaman, Attila onlara Vizigot kralnn lmne neden zldn anlatt. "O bizim dmanmz deildi" dedi onlara. "Ve onun Konstantinopolis imparatoru gibi av srasnda attan derek deil, sava alannda elinde klla lmesini takdir ediyorum. Ona bir mektup yazmtm, fakat anlalan artlar benimle birlemeye elverili deilmi..." "Gerekten de bunu yapacana inanyor muydun?" diye sordu Aybars arka plandan titrek bir sesle. Sonra da Attila'nn cevap vermesini beklemeden tekrar kendi kendine

826

bir melodi mrldanmaya balad. Buna ramen Attila dndklerini anlatmaya devam etti: "Vizigot kralnn lmyle rakiplerimiz ikinci balarn da kaybettiler. Theoderich Aetius'un gerekte ne istediini mutlak biliyor olmalyd! O Romal bizi Vizigotlarla kar karya getirdi... Oysa onlarn kral fazla bir kayba uramadan imparatorlua kafa tutacak kadar gl ve yetenekli tek nderdi!" Attila szlerini bitirince tahtndan kalkt ve yurdun kuzey tarafnda bulunan, st ilerinde farkl yiyecek ve iecekler bulunan altn anak ve testiler dolu uzun masann bana gitti. Kemerindeki en kk ba ekerek, yasz dana etinden kk bir para kesti. Aslnda koyun etini tercih ederdi, fakat Galyallar koyun stn ancak baarl bir peynir yapmnda kullanabiliyorlard. Koyunlarn yenebilecek leziz hayvanlar olduklarnn farknda bile deildiler. "imdi size bundan sonra neler olacan anlatacam" dedi Attila kurutulmu et lokmasn bir sre aznda inedikten sonra. "Aetius, Alanlar ve Burgunlar unutabilir. Geri bu onun iin byk bir kayp saylmaz, fakat Vizigotlar olmadan ii bitmi demektir..." Attila yurdun iinde birka adm yrd. Eski Roma ehri Durocortorum Catalaunum'un kuzeyindeki Campus Mauria-cus veya "Catalaunum Ovas"ndaki o korkun saatlerden sonra nasl olup byle sakin ve rahat davranabildiini danmanlar ancak imdi anlamaya balamlard. "Bana kalrsa Theoderich'in oullar savaa devam etmek yerine, bir an nce bakente dnerek haklarna sahip kmak isteyeceklerdir..." "Kendi hkmdarlklarn srdrmek istiyorlarsa geri dnmek zorundalar" dedi Onegesios ban sallayarak. "Veliaht Thorismund'un ar ekilde yaralanmas cabas..." 827

"Evet, biliyorum" dedi Attila. 'Andagis yanmda olmasayd, onun bandaki yaraya imdi ben sahip olacaktm..." "Tpk Franklarda olduu gibi" dedi Onegesios derin bir i ekmeyle. "Aslnda tm Got kavminden olan insanlar birbirini kryor!" Attila ve danmanlar bir sre sonra Vizigotlarm aniden sava alanndan ekildiklerini haber aldlar. lerinden birou balangta bunun Aetius'un yeni bir tuza olduunu dnmt. "Sakn o Romaly kmseyeyim demeyin!" dedi Attila. "Beni bylesine basit bir numarayla enayi yerine koyamayacan ok iyi bilir! Hayr, o gerekten de bunu yapamayacak kadar kurnaz!" "Peki ya sen ne dnyorsun?" diye sordu Scottas. Attila itham dolu bir bakla onu szd. "Aramzdaki hatip sen misin, ben miyim?" "Belki de Vizigotlarm ekiliinin bir hileden ibaret olduunu dnmemizi istiyordur..." "Fena deil" dedi Attila ve belli belirsiz srtt. "Byle olduunu kabul edersek ne yapacaz?" "Bizim iin hazrlanm olan bir tuzaa dmemek iin sessizce bekleyeceiz." "Bu da iyi! Fakat neden... neden duvarlarn arasndan ayrlp ak araziye kmak yerine sessizce bekleyelim?" "Belki de olanlar buradan olduu kadar iyi gremeyeceimiz iin" dedi Scottas st kapal bir ifadeyle. Buna ramen Attila ban sallad. "Sen iyi bir hatipsin. Aetius da bu yetenee sahip ve onun konumalarn ben de dinledim. O halde - Aetius her trl mantk kuralnn aksine bizi dars yerine neden gvenli surlarmzn ardnda grmek istesin?" 828

"Bunun sadece bir tek cevab var" dedi Scottas gven dolu bir sesle. "Nedir bu?" "Darda korkmamz gerekenden ok daha az sayda insan var!" "te doru cevap!" dedi Attila ve iaret parman Scottas'n gsne dayad. "Dars fazlasyla sakin. Bu nedenle Aetius bunun bir hile olduu sylentilerini etrafa yayyor. Peki bunu neden yapyor? Aksi takdirde sava kaybetmediimizi anlamamz pekl mmkn! Anlyor musun, Scottas? Gittiler! Katlar... geri ekildiler... sanki yer yarlp dibine girdiler!" Bir sre sonra surlarn iine snm olan insanlar sava hi de kaybetmediklerini, kapana kslp kalmadklarn, kendilerini alk, klelik veya Imperium Romanum'un eski byk dnemlerinde grlen trden bir katliam beklemediini anlamaya baladlar. Anszn byk bir cokuyla sevin gsterileri yapmalarnn tek sebebi zgrlk ve yaama sevinci deil, byk Galya seferinden elde ettikleri tm ganimetin hl sa salim yanlarnda olduu gereiydi... Yaklak on bin kadar Hun ve dier kavimlerden ayn sayda sava, yeteri kadar silah ve ganimetle birlikte tedbir olarak kalede kaldlar. Dierleri ise eski Roma yolu zerinde mil kadar gneydouya ilerlediler, sonra gneye dndler ve kk Kurtisu Deresi'nin kenarnda, yaklak buuk mil uzunluunda bir alanda, Galya'nn en byk kyn kurdular. Bunu yapmalar mutlaka gerekliydi, nk onlar Gallo-Romanlar gibi bitiik nizam i ie yaayamazlard. Nefes almak iin mutlaka daha geni alanlara ihtiyalar vard. Zaten kimseden korktuklar da yoktu. Ne Galyallardan, ne Romallardan, ne de Cermenlerden...

829

Attila dikkatle geri ekiliyordu. Troyes piskoposu Lupus, ona Ren kysna giden ve hibir Roma haritasnda iaretli olmayan gvenli yollar gsteriyordu. Attila'nn hakl olduu ksa srede ortaya kmt. Flavius Aetius komutasndaki dev ordu, rzgrda savrulan kum taneleri gibi etrafa salmt. Kendisi de giderek klen lejyonlaryla birlikte Rhone boyunca ilerleyerek denize ulamaya alyordu. Artk Attila'y malup etme ans kalmamt. Buna ramen Hunlarn Byk Kaan tedbiri elden brakmyordu. Galya'nn zerinde neredeyse hi kimsenin yaamad byk Campania dzlnde hi beklenmedik bir anda dev gibi ordularn ortaya ktna ahit olmutu. Aetius'un byle bir baary ikinci kez gstermesine frsat vermemeliydi! Roma keifileri sadece bir kere Hun kaannn ve onunla birlikte douya ilerleyen kavimlerin izini bulmay baardlar. Elbette ki derhal tutsak edilen Romallar, Aetius'un hl Attila'y aramakta olduunu sylediler. Fakat savamak iin deil, onu tekrar bir dost olarak kazanmak iin. "Bu onun iin ok nemli, nk gzlerini iktidar hrs brm olan Vizigotlarn dizginlerini ancak Hunlarn yardmyla elinde tutabileceini biliyor." "Onun yanna geri dnn" dedi Attila buz gibi bir sesle. "Ve ona her eyin sona erdiini syleyin! Aetius aramza kt bir hastalk gibi szmay baard! Fakat elindeki altnlarn lts artk eskisi gibi parlak deil! Aramzdaki ittifak bir kan denizinin iinde boulup yok oldu!" Attila gzlerini kapad. Alnnda sert bir izgi belirmiti. "Onu bir daha grmek istemiyorum!" diye bard sonra. "Asla! Hatta Roma imparatoru olsa bile! Ona bir daha Attila ve Hunlarndan bir ey beklememesi gerektiini syleyin! Asla! Vandallar Roma'y yakp ykmaya balasalar bile!" 830

Ren Nehri'ne ulamalarna pek az bir mesafe kala, Kral Ardarich ve birka bin Gepid atls onlar yakalad. Bu cesur kavim llerini Campus Mauriacus yaknlarnda topraa vermi, yarallar ganimetin nemli bir ksmyla birlikte Roma yolunun birka mil gneyinde brakm, savata len kahraman Laudarich'i de birka gn boyunca yannda tamt. Troyes yaknlarna geldikleri zaman ise onu tm mcevherat, silahlar ve en deerli zrhlaryla birlikte Aube kys yaknlarnda topraa vermilerdi. lerinden hibiri bu mezarn neredeyse bin be yz yl boyunca el demeden kalacan ve uzun sre Kral Theoderich'in mezar sanlacam bilemezdi... Kral Ardarich Hun ordusunun ana gvdesinin yanna geri dnd zaman, Attila'nn huzuruna karak ona kavminin dileini bildirdi. "Aetius'la anlatnz syleniyor" dedi Byk Kaan Ardarich'i sessizce kucakladktan sonra. Ne Ardarich, ne de dier Gepid soylular, Attila'dan bir ey gizlemeye veya olduundan farkl anlatmaya almyorlard. "Kavmimizin savaln, cesaretini ve sadakatini renen pek ok kimseyle konutuumuz doru" dedi Ardarich. "Bu sava bizi ok deitirdi. Fakat biz onlarla sadece konutuk, anlama yapmadk!" Attila, hayatn kurtarm olan adamn gzlerine uzun uzun bakt. Ne dndn aklamas iin aradan uzunca bir zamann gemesi gerekmiti. Dier pek ok savan aksine, pek ok kavmin anlamszca birbirini boazlad kymn grnts gzlerinin nnden gitmiyordu. Onun iin bu kymn tek sebebi, kolaylkla bir Roma generali olabilecek bir adamla kz kardeinin evlenmesine izin vermeyen Roma'daki yeteneksiz imparatorun ta kendisiydi. nk bu adam bir Romal veya Cermen deil, bir barbard... 831

"Romallar bize batda Orleans civarnda veya Hispa-nia'da, kendilerine baml kldklar kavimlerin topraklarnn yaknlarnda arazi vermeyi teklif ettiler. Ayn ekilde Franklar da bize ilgi gsterdiler. Ayrca Burgundlarla ve Almanlarla da konutuk..." "Ve tm bu soylu Cermen kavimleri sizi ikna edemedi mi?" diye sordu Attila. Campus Mauriacus savandan bu yana sesinde ilk defa neeli bir eyler vard. "Hepsi de bizim kllarmza sahip olmak istiyordu" dedi Gepid kral. "Fakat bazlar bizden Hristiyan olmamz, bazlar bir daha kendi kavmimizin ismini kullanmamamz, hatta bazlar savata len veya yaralanan tm savalar iin kendilerine bir Altn Obolus dememizi talep ettiler..." "Bir Altn-Obolus mu?" diye sordu Attila aknlkla. Bu kelimeyi daha nce hi duymamt. "Evet, artk kan paras, ceza veya vergi olarak denecek paralar byle adlandryorlar. Veren taraf iin byk, alan taraf iin kk bir mebla..." Attila glmseyerek ban sallad. Bu dnce houna gitmiti. "Bizim yanmzda kalmaya devam etmek istemeniz beni sevindirdi" dedi sonunda. "Laudarich'e borlu olduklarm unutmu deilim..." ki hkmdar bir sre daha aralarnda nasl bir ittifak kurulacan konutular. Silah hizmeti ve ganimet paylam gibi en nemli konularda gr birliine varldktan sonra, Attila, Gepid kralndan Vizigotlarla Aetius arasnda olup bitenleri kendisine anlatmasn istedi. "Aetius ile gen veliaht arasnda konuulanlar bana kelimesi kelimesine tekrarlaman istiyorum. Aklna gelen en nemsiz ayrnty bile atlama!" Attila hl Bat Roma'nn en gl ordusuyla kar kar832

ya gelebileceini hesaplamak zorundayd. Bat Cermenlerinin kllarnn, kalkanlarnn, mzraklarnn ve dier silahlarnn ne kadar gl olduklarn kendi gzleriyle grmemiler miydi? Aetius ise olup biten her eye ramen bir grnmezlik perdesinin arkasna saklanmam myd? Attila Gepid kral ve danmanlar iin iyi cins arap getirilmesini emretti. Adamlarn neeli ve rahatlam bir grntleri vard. Yeteri kadar yiyip itikten sonra Attila'ya ylesine ayrntl bir rapor verdiler ki, Hun kaan neredeyse kendisinin de orada olduunu dnmeye balayacakt. Her ey sona erdikten sonra yrei hl babasnn acsyla dolu olan gen Thorismund, Patricius Aetius'un yanma gelerek ona imdi neler olacan sordu. Babasnn intikamn almak niyetindeydi, fakat Aetius ona bambaka tavsiyelerde bulundu: "Bu an iin fkeni unutmalsn. Babann yasn tutman seni yceltir, fakat bu koullarda onun intikamn alamazsn." "Yani... yani bu pes edeceimiz anlamna m geliyor?" "Uzun ve yorucu bir savatan sonra zafer ve ganimetle birlikte yuvaya geri dnen gen kartal, yuvasnda kendi yerine baka kartallarn oturduunu grrse, ne olur?" Thorismund itiraz etmeye hazrland. Yanaklar kpkrmz kesilmiti. Kendisine zorlukla hkim olduu her halinden belliydi. "nan bana, Thorismund" dedi Aetius neredeyse efkatli bir sesle. "Elinden geldii kadar hzl bir ekilde lkene geri dnmen, hepiniz iin en iyisi. Burada olup bitenleri anlatmal ve taht zerindeki hakkn talep etmelisin!" "Kim... bana kar kmaya... nasl... cret edebilir..." "Kardelerine ve onlarn danmanlarna gerekten de bu kadar ok gveniyor musun? O halde neden burada deil-

833

ler? Git, Thorismund! Henz vakit varken derhal evine dn!" "Fakat nasl olur? Hunlara kar yaplacak niha savatan nce onlarn yanndan ayrlmam adamlarma nasl aklaya- , bilirim?" "Byle bir sava olmayacak" dedi Aetius. "Artk tm dizginler elimde. Ve bizim iin en iyi olduunu dndm anda son darbeyi vuracam..." Thorismund bir an iin Patricius'un yzn aydnlatan glmsemenin farkna varmad. Artk sava alanndan uzaklap kendi ilerine bakma sras galiplere gelmiti. "Vaktim var ve istediim zaman Galya'nn herhangi bir yerinden destek isteyebilirim" diye srar etti Aetius. "Bu nedenle bu savata yanmda arpan eski askerlerin tmn de evlerine geri gnderiyorum." ok ksa bir an iin Thorismund'un gzlerindeki aknlk yerini kuku ve gvensizlie brakt. Aetius'un ok hilekr ve ikiyzl olduunu dnmemi miydi her zaman? Bir mddet tereddt ettikten sonra Thorismund kararn verdi ve Hunlarn kaannn zerine ullanp onu ldrmesi durumunda tarihin bana yerletirecei tac kabul etmekten sonsuza dek vazgeti... Gepid kralnn anlattklar, Attila'nn Tuna'ya dnmek konusundaki kararnn pekimesine neden olmutu. Aetius'un eline geecek her uygun frsat kullanmaya alaca kesindi. Roma generalinin sahip olduu en byk avantaj ise mttefiklerinin kllar deil, aksine istedii her trl haber ve sylentiyi diledii anda imparatorluun diledii kesine gnderebilme kudretiydi. Bunun ne anlama geldiini, asla bir yol yapmam, bir snr duvar ina etmemi veya baml kavimlerine yazl bir haber gndermemi olan Hun kaanndan daha iyi hi kimse bilemezdi. 834

Attila bo hayallere kaplmak istemiyordu. Aetius'un bu yeni durumu kendi lehine evireceini ok iyi biliyordu. Bundan byle imparatorluun her iki ksmnn tm ehirlerindeki tm forumlarda, tm pazar yerlerinde ve tm meyhanelerinde yenilmez Bat Roma generali Aetius'un Hunlarn Byk Kaan'n Galya Campana'snda eze eze malup ettii anlatlacak ve konuulacakt. Fakat Aetius bir noktada yanlyordu! Bundan byle ne o, ne de Roma veya Ravenna'da bulunan bir bakas, Hunlar binlerce kiilik gruplar halinde satn alp kendi siyasi emelleri dorultusunda suistimal edemeyecekti. Bu durum bu savala niha olarak sona ermiti! Bu gerekten de byle miydi? Aetius'un en azl dmanlar olan Burgundlar bile Roma ordusunda onun emrinde Attila'ya kar savamamlar myd? Aetius'un gnn birinde ok byk miktarlarda altn karlnda Attila'nn Roma mparatorluu'nun mttefiki sfatyla Vizigotlara, Van-dallara, Franklara, hatta imparatorluun dou ksmnn tahtnda oturan o geveze General Markianos'a kar savamasn isteyebilmesi gerekten de imknsz myd? Attila, Aetius'u iyi tanyordu. Fakat onun da kendisini en az ayn ekilde tandn itiraf etmek zorundayd. Ya Aetius kendi adna zafer stunlar diktirmeye ve devasa zafer taklar ina ettirmeye kalkmazsa? Ya son derece gsterisiz bir kutlamayla yetinir, hatta Attila'nn itibarnn tmden yok olmasna engel olmaya bile alrsa? O takdirde kement atmasn yanlarnda rehine olarak yaad Hunlardan renmi olmasna ramen, uzun vadeli stratejisinin ucundaki dm bir anda zlebilirdi...

835

Sava iki tarafn da kazanamam olmasna ramen, llerin says yz binlere yaklayordu - yani o zamanlarn bir byk ehrinde yaayan insanlarn saysndan daha byk bir rakam. Yola devam edebilecek ve gerektiinde savaabilecek gte olan Hunlan Attila, Cermenleri de Valamir, Edekon ve Ardarich, Ren Nehri zerinden douya gtrmeye devam ediyorlard. Yol boyunca giderek daha fazla sayda kavim ve kabile onlardan ayrlyordu. Hunlarn Byk Kaan, onlarn ganimetlerden payna denleri de yanlarna alarak yollarna gitmelerine izin veriyordu. Hunlarn ve en yakn mttefikleri, Tuna boyunca ilerlemelerini srdrdke, imparatorluun ehirlerinde olup bitenlerden giderek daha sk haber alyorlard. "Aetius rezil oldu!" diye yaygara koparyordu fkeli insanlar. "mparatorluun grp grebilecei en'byk zaferi kendi elleriyle dmana hediye etti!" "Aetius derhal Imperium Romanum Augustus'u olmal!" diye kpryordu onun yandalar. "Nerede o peki? Hangi delie saklanm? O byk ganimeti ne yapt?" diye bilmek istiyordu bakalar. "mparatorluun kurtarcsnn onuruna her ehirde mutlaka bir zafer tak ina etmek lzm..." Roma senatosunda da byk Yunan-Roma idealinin doudan gelen o ekik gzl barbarlar zerinde kazand zafer cokuyla kutlanyordu. Devlet emrindeki sahipler, uygarln yazsz ve kitapsz vahiler zerinde kazand bu szde zaferi, tanrnn kudretinin ve Hristiyanln gcnn arpc bir sembol olarak gsterebilmek iin, gece gndz kalemlerini ellerinden brakmyorlard. Fakat yava yava daha gereki dnen memurlar ve danmanlar, olaya arlklarn koymaya baladlar. mpara836

torluun tm ehirlerinde, tm tavernalarnda, tm meydanlarnda ve tm salonlarnda Aetius'un zaferi giderek daha ssl bir ekilde anlatlrken, onlar da bu olay Roma'nn ok baarl olmayan, fakat yine de kabul edilebilir boyutlardaki savalarnn iine snflandrmaya alyorlard. Konstantinopolis'te de mparator Markianos ve danmanlar, bu anlamsz kyma yllklarnda sadece yle bir deyinmekle yetinmeye karar vermilerdi. "Bu imparatorluk iin bir eref sayfas deil!" grn onlar da kabul ediyordu. Buna ramen imparatorluun batsnda bu byk felaket daha haftalar ve aylar boyunca Romallarn ve Cermenlerin grkemli bir zaferi olarak kutland. Aetius, Massilia yolu zerinden sahili izleyerek imparatorluun merkezine geri dnd zaman, geceler uzamaya ve soumaya balamt. Roma yolunda ilerlerken hemen hemen her akam subaylaryla birlikte grkemli sofralara davet ediliyorlard. zellikle kk ehirlerin yneticileri gerek durumu en yetkili azdan renmeye can atyorlard. Gotlarn ve Hunlarn ne yapt, Roma'nn erefinin nasl yceltildii iddetli bir merak konusuydu. Buna karn evlerine geri dnen lejyonerleri ise sokaklarda sadece alay ve hakaret dolu szler karlyordu. Grne gre artk yldzlar parlamyordu ve imparatorluun kartallar bu kez fazlasyla ty dkmlerdi. Oysa imdiye kadar o kadar ok ey yaamlard k...: Galibiyetlet, malubiyetler, zafer ve utan. Netice itibaryla bu sava ile Romann elinden bir ey km deildi: Ne bir piskoposluk, ne bir eyalet, hatta ne de lejyonlarn elde ettii ganimet. Buna ramen imparatorluun batsnda yepyeni, daha nce grlmedik bir korku yaylmaya balamt. Hunlardan, Cermenlerden, ya da eski 837

tanrlardan kaynaklanan bir korku deildi bu; aksine uzun ve zahmetli bir yolun sonuna gelindii bilincinin korkusunun ta kendisiydi. Her an sonsuz bir uuruma yuvarlanma endiesi Romallar kasp kavuruyor, geen her gn aclarn daha da artrmaktan baka hibir ie yaramyordu. "Imperium Romanum yok olduu takdirde halimiz ne olacak? Bamza neler gelecek? Bize kim sahip kacak? Kime ait olacaz?" Attila tm bu sorulara soukkanllkla yaklayordu. O da arkasnda byk bir sava brakm, fakat onu ne kazanm, ne de kaybetmiti. Her eye ramen byk Galya seferinden geriye daha nce grlmedik boyutlarda muazzam bir ganimet kalmt. Alplerin dousunda veya batsnda hkm srm olan hibir kral daha nce byle bir baarya imza atabilmi deildi ve savalarn byk ounluu iin de nemli olan sadece buydu... Buna ramen Hunlarn Byk Kaan bu savata kendisinin ve dmannn yapt hatalar, daha nceki savalara kyasla ok daha tafsilatl olarak incelemiti. mparatorluun kuzey eyaletlerinden douya doru yapt byk yry esnasna, uzun ve souk geceler boyunca en yakn adamlar ve danmanlaryla birlikte sabahlara kadar toplantlar yapmt. "Neden" diye soruyordu her defasnda adamlarna. "Neden Aetius benimle anlamak istemedi? Neden bana Galya'nn bir ksmn teklif etmedi? Bu ekilde itibarn koruyabileceini bilmiyor muydu? Onu ok iyi tanyorum ve Bizansllar kadar kat bir yapya sahip olmadn biliyorum..." "Bu mmkn deildi" diye karlk verdi Onegesios. "Neden mmkn olmasn ki?" dedi Attila burnundan soluyarak. Onu esas fkelendiren kendi kayplar deil, Romal generalin mantkszlyd. 838

"nk Aetius aslnda sana kar savamyordu" dedi Onegesios dnceli bir tavrla. "Kime kar o halde?" "Kendisine ve imparatoruna kar!" "Bununla ne demek istediini biraz daha aklar msn?" diye sordu Attila dikkatle. Yava yava her eyi kavramaya balyordu. "ok basit" dedi Onegesios. "Seninle yapaca tek bir grme -muhtemelen yannda yardmclar ve danmanlar olmadan-, adamlarnn on binlercesinin avularnn arasndan berrak bir su gibi akp gitmesine neden olabilirdi. Sen onlar bir arada tutan demir bir emberdin! Korkulmas gereken dmann ta kendisiydin sen! Vahi hayvanlarn i etlerini iyice yumuayana kadar atlarnn eyerlerinin altna bastran bir canavar! Asla tutsak almayan, yeni domu bebeklerin kann altn kadehinden yudumlayan bir Hun! Etrafnda mmkn olduu kadar fazla adam toplayabilmesi iin mutlaka senin ismine ihtiyac vard! Unutma... yle bir devirde yayoruz ki, kavimler yzlerini sonbahar rzgrlarnda savrulan bir yapraktan daha hzl olarak baka yne eviriyorlar." "Onegesios hakl!" dedi Scottas. "Daha nce asla bu kadar ok kavim ayn anda harekete gememiti. Fakat bana kalrsa bu kavimler artk yeni sava ve fetihler istemiyorlar! Yoruldular... ve yreklerinin derinliklerinde bar ve gvenlik arzusu alev alev yanyor!" Attila dilini aklatt. "Sylediklerin Cermenler iin geerli olabilir" dedi hor gren bir edayla. "Siz soua dayanamadnz iin daima gnei takip ediyorsunuz. lml olduunuzu kabul etmek istemediiniz iin kendinize tanrlar ve cennetler yaratyorsunuz! Oysa nemli olan tek ey bu yaamda kazanlacak 839

olan zaferler, ganimetler, an ve hrettir! En byk mutluluk nnn ne olduunu biliyor musunuz? Size syleyeyim! Doludizgin bir atn zerinde zafere veya lme komak... aman davulunun ve zm suyunun sarholuunda kendinden geene kadar dans etmek, yumuak deinizde bir kadna sarlp, erkekliinizle onun iine girebilmek... ister yava yava ve efkatle, ister tm sava grltlerini bile bastrabilecek kadar sert ve lk la..." Onegesios glmsedi. "Byk Kaan'mn bunlardan bir eksii var m?" "Hangilerinden?" "Kudret, baar, eref..." "Bu da ne demek oluyor? Ne demek istiyorsun?" "En hzl atlar" diye devam etti szlerine Onegesios kln bile kprdatmadan, "en lgn cmbler, en gzel kadnlar..." "Yani? Nereye varmak istiyorsun?" "stersen bir Dou Roma generali olabilirsin, daha fazla altna sahip olabilirsin ve bir kez daha evlenebilirsin..." "Onegesios, Onegesios!" diye gld Attila. "Neden benim kardeim deilsin ki?" "Ben senin arkadanm." "Galya'da zafer kazanm olsaydn, kudretin ve hretin akl almaz boyutlara ulaacakt" dedi Onegesios bir sre sonra. "Sonra? Bu benim ne iime yarard?" diye karlk verdi Attila ona. Bir anda tekrar eski ciddiyetine brnmt. "Sizin dnce tarznzdaki ikinci hata da ite bu! Cermenler, Yunanlar, Romallar veya isminiz her neyse - asla tmyle size ait olmayacak bir eye sahip olmak konusunda srar ediyorsunuz: Toprak! zerine evler ina edebileceiniz, ekip biebileceiniz ve kendi malnz olarak adlandrabile840

ceiniz bir yeryz paras... stelik bunu pis bir noterin kaleminden kan anlamsz bir parmen paras ile belgelemeye alyorsunuz! Tm bunlara ne gerek var? Hibir ey bizi yaratan, bize ksa bir yaam armaan eden, sonra da bizi tekrar kl ve toza dntren doa zerinde hak iddia etmek kadar anlamsz olamaz!" Attila'nn etrafndaki adamlar anszn sus pus olmulard. Hayr, bu hkmdarn malup edilmesi asla mmkn deildi! Ve bir sre sonra Attila'nn bu byk savata da ordusuyla birlikte aslnda hzl atlarnn zerinde hi beklenmedik bir anda yldrm gibi dmann zerine slk alan ok bulutlar gnderen, sonra ayn hzla geri ekilen, dierlerinin tam rahat bir nefes ald anda tekrar hi beklenmedik baka bir ynde ortaya karak lm saan her Hun aknc birliinin yaptndan baka bir ey yapmadn anlamaya balamlard. Esasen baka bir durum Attila'y ok daha fazla fkelendiriyordu. En gvendii atllarnn Dou Roma birlikleri karsnda aldklar acnacak malubiyeti, amann tavsiye ve kehanetlerini dinlememi olmasnn bedeli olarak kabul etmiti. Dou Roma'ya artk eski usul hzl aknlarn dzenlenemeyeceini artk herkes biliyordu. Buna ramen lek ne yapp edip babasndan yirmi aknc birlii koparmay baarmt. Bu birlikler gen, cesur, baarya susam, ama kt hazrlanm savalardan oluuyordu. Campus Mauriacus savanda kesin neticeyi alacak olan birlikler ise bunlarn ta kendisinden bakas deildi. Alanlarn, Franklarn, Burgundlarn ve Vizigotlann dz ovada bu hzl ve korkusuz savalarla baa kmalar sz konusu bile olamazd. Fakat plansz ve disiplinsiz olarak kalkanlarla korunan Roma blklerine, mancnklarna ve ar silahl sva841

rilerine kar sadece ok ve yayla baarl olmalar mmkn deildi. Attila'nn dilerini gcrdatmasnn esas nedeni aslnda sadece byk insan, at ve malzeme kayb deildi. Bozkr atllarnn nderlerini sulamalar son derece ender grlen bir durumdu. Fakat her savan kazanlabilecei gibi kaybedilebileceini de biliyorlard ve Uldz Han rneinde olduu gibi nderlerinden biri bu gerei unutacak olursa, ondan yz evirirlerdi. Attila iindeki tm kt hislere ve amann uyarlarna ramen Markianos zerine sefer almasna izin verdii iin kendisini suluyordu. Aslnda bu sefer ile byk bir zaferi deil, sadece kavmi arasndaki genlerin an cokusunu dindirmeyi amalamt. Attila ve ordusunun batyla savamaya balad anda, lek ve ordusu da douyla savamaya balamt. Aralarnda dnyalar bulunan iki imparatorluk ve iki cephe... Aradan birka hafta getikten ve Tuna'nn gneyindeki ssz, terk edilmi grnml Raetia ve Noricum eyaletlerini geride braktktan sonra, Attila tm bu zaman boyunca dndklerini ve planladklarn dikerlerine anlattaya balad. "Bat Romann Cermen ksmine artk bizim iin alnacak bir ey kalmad" dedi nnde akyarak duran Castorius parmenine bakarak. "Lejyon kararghlarnn ve kalelerinin bir miktar klk erzak olabilir, fakat devam nereden gelecek? Yol boyunca gznze ekilip biilmi tarla arpt m hi?" "Romallarn ve mttefiklerinin bizim geri dnebileceimiz endiesiyle ak araziyi terk ettiklerini mi sylemek istiyorsun?" diye sordu Onegesios. Attila ban sallad, sonra kuru bir sesle gld. "Her ey mmkn... Kim bilir, belki Romal efsane yazar-

842

lan bile bu yorumu yapabilirler! Hayr, gerekte Alplerin kuzeyindeki blgelerde on yllardan bu yana hibir ey yaplm deil. Ne Romallar tarafndan, ne yerli halk tarafndan, ya da geici olarak burada yaam olan yardmc kavimler tarafndan. Onlarn pek ounun eski yurtlarna geri dndn biliyorsunuz, deil mi? Ayn ekilde lejyonerlerin pek ou da buradaki souk ve sert iklim yerine gneyin gneinin tadn kartmay yelediler..." "Ne demek istiyorsun?" diye sordu Onegesios. "Roma mparatorluu'nun kmekte olduunun seni zdn sylemeyeceksin, deil mi?" "ki kuak boyunca durup dinlenmeden sadmz inein stten kesilmekte olduunu kendi gzlerimle grmek, dorusu hi de houma gitmiyor!" "Imperium Romanum'un kaderi seni korkutuyor mu?" "Evet" diye cevap verdi Hunlarn Byk Kaan. "mparatorluun bu ksmnda bizim iin artk sadece Kuzey talya ehirleri ilgi ekici olabilir... Dierleri ise hibir anlam ifade etmiyor." "imdi ne olacak peki? Bat Roma yeniden gleninceye kadar beklemek mi istiyorsun?" "Belki de bir sre Dou Roma'yla ilgilenmeliyim" dedi Attila son derece sakin bir sesle. "Ya bana eskiden dedikleri vergiyi gndermeye devam ederler, ya da onlara sava ilan ederim!" Attila bir sre kendi kendine homurdandktan sonra ban sallad. "Evet, bunu Konstantinopolis'in yeni imparatoruna yazn. Sava! O eski general iin bu kelime mutlaka tm anlama ve grmelerden daha etkilidir!"

843

35 Aquileia Leylekleri

Dou Roma, zaman kazanmak iin General Apollonios bakanlndaki bir heyeti Hunlara gnderdi. Fakat Attila onlarn Tuna'y amalarna izin vermedi. Sava yoldalarnn pek ou Pannonia'daki klaklarna, Tuna ve Tsza'nn dousundaki ovaya, Karpatlardan Karadeniz'e kadar uzanan geni dzlklere geri dnmlerdi. Attila da k aylarn tahta saraynda geirmek, kanlar ve ocuklaryla gevezelik etmek ve arada srada Aybars Amca'nn dii kartalyla kurt avna kmak istiyordu. Yal aman uluyan kurt srlerine saldran bir kartaln ardndan doludizgin at koturacak kadar gl deildi artk... "mparatorunuzun bana syleyecei bir eyler varsa, nce deerli hediyelerle gnlm ho tutmas gerekir! Yok bunu yapmak istemiyorsa, pek ok kiinin leceini bilmeli." Bir gn sonra Dou Roma elilerinden cevap geldi: "Hediyeler konusunu elbette grebiliriz, fakat nce resm olarak aramzdaki anlamazlklan bir karara balamamz gerekir." "Hayr" diye karlk verdi Attila bu talebi duyduu zaman. Fakat baka bir tehdit savurmadan elilerin gitmesine izin verdi. 844

"Sana ne oluyor?" diye sordu Orestes birka gn sonra. "Altna ihtiyacmz var" dedi Byk Kaan "Bizans surlarnn veya Dou Romann karsna kmak istiyorsak, byk miktarda altna sahip olmalyz. Bu yzden her bir altnn bizim iin byk nemi var!" "Galya'dan getirdiklerimiz yeterli deil mi?" "Hayr" dedi Attila ksaca. "Bir ganimet seferi veya bir sava iin tabii ki yeterli. Fakat o general imparatoru ve Yeiller Partisi'ni dize getirmek iin ok az!" "Yeni bir ganimet seferi mi dnyorsun?" "Daha iyi bir fikrin var m?" diye cevap verdi Attila. "Hayr... Fakat ne tarafa gitmeyi dndn renmeyi isterdim..." Attila dudaklarn bzerek birka kez homurdand, sonra da konumaya devam etti: "Alplerin kuzeyinden henz dndk. O tarafn ii bitti. Doruca kuzeye de gidemeyiz, nk o blgelerde savata bizi destekleyen kavimler yayor. Gneydouda da pek ok kez kafamz Konstantinopolis'in surlanna arptk. O halde geriye ne kalyor, benim akll dostum?" "Bat Roma elbette... Pannonia ve az korunakl Julius Alpleri zerinden Kuzey talya'daki Padus Ovas..." "Fena deil" dedi Hun kaan takdir dolu bir sesle. "Bu dnce haftalardan beri zihnimi megul ediyor. Nem, sis, don grlmeyen scak havada yaplacak rahat bir sefer, her gnde bir kt surlarla evrili kk bir ehir, sonra da altn ve gm dolu byk sandklar... Kulaa hi de fena gelmiyor, deil mi?" Attila ayaa kalkarak yurdun bir kesinde duran bir masann yanna gitti ve kendisine saatler boyu ineyebilecei bir para ay pastrmas kesti. "Kendisini iyi hissettii zaman Aybars buraya gelsin! Ge845

lecek yaz talya'da havann nasl olacan renmek istiyorum..." Bylece insanlar ve hayvanlar iin son derece zalim geen bir k mevsimi, Hristiyan kavimlerin Paskalya bayramna kadar ortal kasp kavurmaya devam etti... Attila sefere kmak iin acele etmiyordu. Hun kaannn yakn evresinde ok fazla batya gidilmemesi, sadece imparatorluun iki yakasn birbirinden ayran snr boyunca Adriyatik Denizi'ne kadar uzanlmakla yetinilmesi yolunda bir gr belirmiti. Fakat Attila Imperium Romanum'un merkezine yapaca bu sefer iin kendisine zel bir hedef semiti... Byk Kaan, 452 ylnn ilkbaharnn sonlarna doru, mttefiklerinin ve baml kavimlerinin ordularyla birlikte Tuna zerinden batya doru ilerlemeye balad. Birka gn boyunca Tuna ile bat dalar arasndaki geni gln etrafnda kamp kurarak, dier kuvvetlerin de kendilerine katlmalarn beklediler. Hunlar ve yardmc kavimler bu ho molay en iyi ekilde deerlendiriyorlard. En derin yeri bir adam boyunu amayan Pelso Lacus'un serin sularnda ykanyor ve sadece bu blgede bulunan sudak benzeri lezzetli balklar plak elle yakalama msabakalar dzenliyorlard. Batdaki dalarn arasndan geen yol, korkulann aksine son derece rahatt. "Ravenna veya Roma'y deil, Aquileia'yi istiyorum" dedi Attila Julius Alplerinden aa inmeye baladklar esnada. "Bu ehir dierlerinin tmnden daha deerli... hatta imparatorluun houma giden tek ehri bile olduunu syleyebilirim!" Attila tam ay boyunca, yaz mevsiminin en scak gnleri-

846

ne kadar Aquileia'yi kuatt. Roma mparatorluunun dokuzuncu byk ehri son derece korunaklyd. Bir taraftan denizle, dier taraftan da ok sayda akarsu ve bataklkla evrelenmiti. Allmadk scaklkta bir yaz mevsiminin yaanmasna ramen, sk sk iddetli frtnalar kopuyordu. Attila bu blgede yaanan bu kt havann sebebini biliyordu. Yaamnda ilk ve son kez bir Roma kalyonunda seyahat ettii zaman grdklerini unutmamt. O korkun frtnann zerinden tam krk iki yl gemesine ve bu zaman zarfnda yzlerce sava ve saysz l grm olmasna ramen, kalyonun kreklerini eken gen lejyonerlerin gzlerine, boyunlarna ve gslerine saplanan sivri tahta paralarn bir trl aklndan kartamyordu... Kuatmann daha ilk haftalarnda etkili olmaya balayan frtnalar, ou zaman civardaki akarsularn kabarmasna ve adrlarn su altnda kalmasna neden oluyorlard. Bir sonraki takndan kurtulabilmek iin kuatmaclarn yzlerce kk toprak yn oluturmalar gerekmiti. Aquileia'nn kuzeyinde bulunan ve "Kral Tepesi" ad verilen tek ykselti, ite bu zorunluluk sonucu olumutu. ehri kuatan ordunun askerleri arasnda moral bozukluu ve disiplinsizlik gnden gne artarken, Attila hemen her gn en iyi okularndan oluan bir birlikle at srtnda ehri epeevre dolanyordu. Etraf ifte surla evrili ehrin drt bir yannda bulunan tm kaplarn, liman yaplarn, Nartissone ve yan kollar zerindeki kprlerin tmn grmeleri fazla uzun srmyordu. Gradus'taki deniz balantsna kadar ehir sadece ayrlarla, sivrisinek bulutlaryla kapl bataklklarla ve yln bu mevsiminde srlmeyen tarlalarla evriliydi. Balangta Attila ehre gemilerin girmesine izin veriyordu. Aquileia sakinlerinin, zellikle de tacirlerin ve uzak l847

kelerden gelen denizcilerin, "yaamlar karlnda altn" trnden bir teklife fazla dnmeden raz olacaklarn tahmin etmiti. Fakat Byk Kaan bu kez yanlmt. Bir zamanlar kendisinin de iinde yaam olduu ift duvarl ehrin her yanna byk mancnklar yerletirildiini grmt. Bu korkun sava aletleri, Aquileia'yi savunmak iin kk bir hareket, belli belirsiz bir iaret bekleyen dev akreplere benziyorlard. Henz balar zlm deildi, fakat her mancnn banda bulunan on bir adam, halatlar ve tahtalar nemli tutmak iin gnar nehirlerden kova kova su ekiyorlard. "Hazrz!" diye baryordu dman savalar birbirlerine aka yollu. "Biz de... hem de haftalardan bu yana!" Fakat Attila byk ehre saldrmyor, sadece etrafnda dolanmakla yetiniyordu. Aquileia on dokuz kere be gn boyunca hibir yerden tahl, et ve arap ikmali yapamad. ehrin civarndaki ehirlerde otlayan inek ve srlar, oktan byk Hun kazanlarnda kaynam ve binlerce a az tarafndan afiyetle mideye indirilmiti. Domuzlar, koyunlar ve keiler de uzun sredir ortalkta grnmyordu. Cermen kavimlerinin pek ou artk sadece Gradus civarnda avlanan balklarn alarna taklan deniz hayvanlaryla besleniyorlard. Bylece yaz mevsimi insanlarn boazlarnn kupkuru kesilmesine yol aan scaklarla ve sk sk patlak veren iddetli frtnalarla gelip gemiti... Gnlerin yava yava ksalmaya balamasyla birlikte, kuatmaclar ihtiyalarn doudan ve kuzeyden gelen Roma yollarnn zerinde bulunan uzak iftliklerden temin etmeye balamak zorunda kalmlard. Geri Hunlarla seve seve ti848

caret yapan tacirlerin says hl hi de az deildi. Fakat bugne kadar Dinar'lar ve Solido'lar cmerte harcayan alclar, artk bir koyun veya sr srsn gerek deerinin yarsna satn almak istiyorlard. Satclar ise gerek deerin iki katnda srar ediyorlard ve bunda hi de haksz saylmazlard... Bu arada havann deikenlii garip bir uygulamann da balamasna neden olmutu. Kaann emri zerine frtnal gecelerden sonra yardmc kavimlerin bir ata sahip olmayan tm erkekleri, Aquileia'nin surlarnn gneyinden akan Nartissone'nin kysnda toplanyorlard. ehrin direkleri veya yelkenleri olmayan tm tekneleri orada toplanmt. Sonra adamlarn ellerine uzun birer sink veriliyor ve bulabildikleri tm kurbaalar yakalamalar isteniyordu. Hunlarn Byk Kaan'nn neden byle bir emir verdiini hi kimse anlayamamt. lk balarda bu iten hi holanamayan savalar homurdanmaya ve kaytarmaya yeltenmilerdi, fakat "Kurbaaclarba"nn kamsn srtlarnda hissettikten sonra herkes bu emri ciddiye almaya balamt. Byk Kaan bundan ayr olarak Nartissone ile Nasonzo nehirleri arasndaki sk aal korunun aalarnn kesilmesine de izin vermiti. Fakat bu izin, zellikle uzun ve dzgn ktklerin limann dousunda, ehirden grlmeyen bir alana gtrlmesi artna balyd. Ayrca tm aalarn toprak hizasnda kesilmesi de mutlaka artt. Byk ordudaki atl ve yaya savalar bu emirler zerinde fazla kafa yormadlar. Byk bir ksm bunlar Attila'nn mkemmeliyetiliine balyor ve iten ie glyorlard... "Romallar! Romallar! Ravenna'dan geliyorlarm!" "Ravenna m? Neden oradan?" diye sordu Attila bir keifinin kendisine bu tarafa yaklaan lejyonerler grld

849

haberini getirmesi zerine. "Oysa bildiimiz kadaryla Aetius'un Roma'daolmas gerekirdi..." "Hayr, bunlar Ravenna ynnden geliyor." "Uzun zaman nce terk edilen imparatorluk kalesinden demek!" dedi Attila ve dudaklarn bzerek hafif bir slk ald. "Gerekten de Roma lejyonerleri grdnze emin misiniz?" Haberi getiren keifi ban sallayarak yemin etti "Hem de ordunun en sekin birlikleri..." Bu olaydan sonra geen bir saatlik zaman zarfnda Attila'ya ok sayda elikili haber ulamt. Sonra gerekten de kuatlm ehrin surlarnn nndeki karargha bir grup atl geldi. lk bakta gerekten de zerlerinde grkemli Roma niformalar bulunan saray muhafzlar olduklar sanlabilirdi. Fakat ikinci bakta bu otuz atlnn sadece Hunlar-dan olumu bir ala olduu belli oluyordu. Daha nce hi kimse bu savalar grmemiti ve zerlerinde neden Roma niformas tadklarn da kimse bilmiyordu. "Bu da ne demek oluyor! Nereden geliyorsunuz?" "Ravenna'dan geliyoruz!" diye bard kk grubun lideri olduu anlalan adam. "Byk Kaan'nza bir haber getirdik!" Adamn sylediklerini duymu olan Attila, bir el hareketiyle her zamanki gvenlik kontrollerinin yaplmasna engel oldu. "Liderleri yanma gelsin. Fakat at zerinde deil, yaya olarak!" Kaan yurdunun yar yarya alm duvar rtlerinin altndan artk pek de gen olmayan, fakat evik adamlarn deerli atlarnn zerlerinden indiklerini grd. Miferlerini ve silahlarn karmam olmalarna ramen, Byk Kaan ba ak bir ekilde onlara yaklat. Adamlar tepeden trnaa szdkten sonra zrhlarn, torques'lerini, ince bir toz ta-

850

bakasyla kapl miferlerini ve st kollarna takl halkalarn inceledi. "Hepinizin mkemmel bracciat"\er olduunu gryorum" dedi sonra adamlarn st kollarndaki halkalar iaret ederek. "Kendilerini ispat etmi erkekler var karmda. Romallardan cretinizi nasl alyorsunuz?" "mparator nc Valentinian'n zel kasasndan" diye karlk verdi Roma birliinin decurio rtbesini tayan savas hi tereddt etmeden. "Ben otuz yldan beri Bat Roma imparatorunun hizmetindeyim." "Ruga'nn Hunlarn Byk Kaan olduu yldan beri..." dedi Attila allmadk yumuaklkta bir sesle. "Ya da Honorius'un lmnden bir yl nce. Onu tanyor muydun? Senin ismin nedir?" "Ben elli yl nce Uldz Han'n emrinde savam olan Bask'n torunu ligar'm. kinci soruna gelecek olursak: Evet, mparator Honorius'u tanyordum. Ravenna'da bulunduun srada seni de grmtm..." "Beni mi grmtn? O zamanlar en fazla on drt, on be yalarnda olmalydm..." "Ben de yedi yandaydm." "O halde baban da imparatorun hizmetinde olmalyd..." "Evet, Uldz Han'n izniyle." Attila aknlkla ban sallad, sonra da parmaklarn k-latarak yurdun nndeki subay ve otuz adam iin arap getirilmesini emretti. ligar yardmclarn Attila'ya tantt, sonra da onlar dierlerinin yanma gnderdi. "imdi anlat bakalm" dedi Attila neeli bir sesle. Fakat ligar duraksayarak onun gzlerinin iine bakt. Kavmine ihanet eden hainlerin bugne kadar kim bilir ka kez boyunlarnn vurulduunu, armha gerildiini veya kaza oturtulduunu gayet iyi biliyordu.

851

"Bunun pek uygun bir davran olmadn bilmeme ramen, senden bir ey istemeye cret edeceim!" "Sizin hepinizi ne yapabileceimi biliyorsun demek?" diye sordu Byk Kaan. Saray muhafzlarnn subay ban sallad. "Romallarn babalarmzla yaptklar anlamalarn artk geerli olmadklarn hepimiz biliyoruz. Sen, Attila... sen Balamir, Karaton ve Ruga'dan sonra Hun tahtna oturan ilk gerek Byk Kaansn..." "Bu nedenle de Hunlarn artk rehine olmalarna, srtlarnda Cermen, Roma veya Vandal niformalar tamalarna ve bir avu para uruna kendilerini barbar diye aalayanlarn hizmetine girmelerine izin vermiyorum!" "Ben Ravenna'da bydm ve benim ocuklarm imparatorluk saraynda dodular... Oradaki tm klelerden ve hizmetilerden daha iyi yayorduk..." "Fakat sen Romallar iin bir barbarsn ve barbar olarak kalacaksn, ligar!" "Bunu srtma bir Roma niformas geirmeden nce de biliyordum" diye karlk verdi saray muhafzlarnn decurio'su. "Fakat benim damarlarmda hl Hun kan akyor..." "Aradan krk yl getikten sonra da m?" diye gld Attila alayc bir tavrla. "Damarlarndaki kan donmu olmal!" "Hayr, Muncuk Han'n olu! Senin ve Campus Mauriacus'ta aldn yenilgi hakknda sylenenlere artk katlanabilmemiz mmkn deil." "Bundan birdenbire neden rahatsz oldunuz ki? Sen benim dmanlarmn saflarndasn. mparatorluun hkmdarna ve General Flavius Aetius'a, yani gya beni yenmi olan adama hizmet ediyorsun!" "Aetius'a pek az sre itaat etmek zorunda kaldm" diye itiraz etti adam. "Sadece... saray muhafzlar komutan olduu dnemde. Artk borusu bize tmez. Zaten bu yzden 852

bize Valentinian'n peinden Roma'ya gitmemizi emredemedi." "Fakat imparatorun isteseydi bunu yapabilirdi!" "Evet, ama yapmad." "Neden?" "nk artk onu deil, annesi Galla Placidia'nn kendi adna yaptrd mozoleyi koruyoruz." "Galla Placidia Roma'da lmt." "Doru, fakat insanlar onu hatralarnda hl Ravenna'da yaatyorlar." Attila kk bir yudum arap iti. Muhafz bl komutanna hl pheyle bakyordu. kisi de henz her eyin konuulmadnn farkndayd. Byk Kaan sol elinin kk parmann ok hafif, belli belirsiz bir iaretiyle, danmanlarnn adm adm geri ekilmelerini salad. "Bana ne getirdin?" diye sordu nihayet uzun bir aradan sonra. Drst bir adam izlenimi uyandran Hun, kukulu gzlerle etrafna baknd. "Aquileia'yi kuattktan sonra karna kimsenin kmamas seni artmad m?" "Evet, decurio, dorusu epey ardm. Hatta tahmin ettiinden de fazla... Bana bu yzden mi geldin?" "Evet" diye karlk verdi ligar. "Ravenna artk terk edilmi, iinde kimsenin bulunmad bo bir kartal yuvas... Fakat artk ie yaramadklar dnlen, bu nedenle de Roma'ya gelmelerine izin verilmeyen yallar, ou kimsenin dndnden daha fazla ey grr ve duyar..." "Benim Ravenna'ya saldracam m dndnz?" "Hayr! Hem de bir an bile..." "Bana ne diyeceksin o halde?" "Aetius, imparator ve piskoposlar, burada kalmaya devam ettiiniz her gn iin ha kartp dua ediyorlar!" 853

"Aetius dua m ediyor?" diye gld Attila gevrek gevrek. "Neden? Yoksa evlerini, altnlarn ve yaamlarn bize vermek zorunda olan yurttalarna acdklar iin mi?" "Hayr" diye karlk verdi decurio. "Bunun daha ziyade kran duas olduunu syleyebilirim." "kran duas m?" diye tekrarlad Attila aknlkla. Hibir ey anlamamt. "Evet, nk seni burada tutan her gn, iki Roma'nn tm glerini birletirerek oluturaca bir ordunun glenmesine yardm ediyor!" Attila elinde olmadan nefesini tuttu. Sonra ban sallad ve belli belirsiz nefesini tuttu. Demek mesele buydu! Ban kaldrarak bykbabasnn "akkar!" ve "Urhhaa!" naralany-la Imperium Romanum'un snrlarnda yaayan kavimleri duvarlarn arkasna atm oian adamn yzne bakt. "Demek Aetius yeni bir ordu topluyor?" diye sordu sonunda. "Evet, aylardan beri..." diye karlk verdi ligat. "Konstantinopolis'tekl dier general... imparator ona elindeki en iyi birlikleri vereceini vaat etmi." "Bunlarn fazla sayda olacan sanmam" diye gld Attila. "Oullarmn ikisi bu aralar onun hayatn olduka zorlat ryorlar!" "Yerinde olsam bundan fazla emin olmazdm, Muncuk Han'n olu" dedi decurio cesaretle. "nk onlarn ar kayplar verdiini duyduk..." Attila kalarn att. Durum gerekten de bu denli kt myd? Danmanlarnn korkudan kendisine sylemeye cesaret edemedikleri haberleri, artk Roma decurio'lardan m alacakt? "Bu zel birliklerin ilk ksm birka hafta sonra Aa Tuna'ya gelmi olacak" dedi Hun asll lejyoner. "Fakat niyet854

leri Pannonia'y vurmak deil... nce bol ganimet toplayp ordunun hantallamasn bekleyecekler, sonra da bir hamlede iini bitirecekler!" "Aetius! Aetius!" dedi Attila yavaa. "Seni daha iyi tanmalymm!" "Ne yazk ki henz syleyeceklerimi bitirmi deilim" dedi ligar korkusuzca. "Bir haftadan bu yana Konstantinopolis ve dou eyaletlerinden gelen gemiler, Ravenna limanna demir atyorlar. leri tka basa asker ve her trden sava aletiyle dolu. kinci bir ordu toplamaya yeter de artar bile..." "Aetius!" dedi Attila sadece. "Bir kez daha kendi kendini boacaksn!" nnde hazrol vaziyetinde bekleyen lejyonerin yzne uzun uzun bakt. "Getirdiin haberlere karlk benden ne istiyorsun?" "Adamlarmn ve benim..." dedi decurio. lk kez konumakta tereddt eder gibiydi. Attila dosta glmseyerek ona konumasn iaret etti. "Uzun yllardan beri byk bir ryamz var... Tek bir istek..." "Syle! Eer yapabileceim bir eyse..." "Bir kerecik olsun bu niforma iinde deil, senin aknclarnn arasnda savamak istiyoruz! Bu uurda lm bile seve seve gze alyoruz..." "Ok ve yayla m?" "Evet, sizin kullandnz kvrk yaylarla... Yani dnyann en iyi silahyla!" "Peki onu kullanabilir misiniz?" "Hayallerimizi gerekletirmemize engel olan nokta da bu ite!" Attila ona bakt, sonra dilini aklatt. Bir an sonra Onegesios ortaya kmt. "Doan buralarda m?" 855

"Yurdun nnde bekliyor." "Syle buraya gelsin!" Az sonra Doan ieri girdi ve decur/o'nun yannda durdu. "ligar ismindeki bu Hun decurio'suyla birlikte buraya gelenleri grdn m?" "Onlar grdm ve onlarla konutum." "Fikrin nedir? Bir sava gzyle onlar nasl buldun?" "Artk pek gen saylmazlar" diye karlk verdi Doan bir an tereddt ettikten sonra. "Onlardan iyi birer oku yapmay gze alabilir misin? Drtnala at srerken havaya atlan altn bir Solido'yu tam ortasndan vurabilecek gerek okular!" "Sanrm" diye srtt Doan. "Gerek erkekler yalar ne olursa olsun, her zaman renebilirler! Fakat. Attila kalarn kaldrarak soran gzlerle ona bakt. "... iki hafta iinde tremisseleri de vurabilecek duruma gelebilirler mi, bak onu bilemem ite!" Kuatmann yznc gn gelip attnda Hunlarn Byk Kaan, ehrin atlarnda yuva yapm olan leyleklerin alkanlklarnn tam aksine yavrularn ehirden dar, ak araziye doru tamalarn izlemeye balad. "Bunu gryor musunuz?" diye bard Attila atnn zerinden ve yukary iaret etti. Parmayla byk kularn uuunu izliyordu. "Yavrularn bataklklara gtrmyorlar. Oralarn geri kalan son balk ve kurbaalar toplamakla megul olan Got ve Sarmatlarla dolu olduunu biliyorlar..." Attila klcn yere evirdi, atnn dizginlerine asld ve dilini aklatt. "Bir kez daha ehrin etrafn dolanalm!" diye bard sonra yanndakilere. Glerinin ve cesaretlerinin byk ksmnn kaybolmasna yol aan son gnden sonra, yeni bir gayretle atlarn topukladlar. Hatta ilerinden baz856

lar kuatma altndaki ehrin civarndaki tm balklarn ve kurbaalarn neden toplandn bile anlamaya balamt. Leyleklerin ehirden ayrlmamalar, Hristiyanlarn ve dier tanrlarn rahipleri iin ehirde yeterince yiyecek bulunduunun bir kantyd. Oysa imdi leylekler ifter ifter Aquilela'dan ayrlyorlard. Ayn akam Greka da karargha geldi. "Yarn len saatlerinde ehre saldracamz herkese duyurun!" diye bard Attila ehrin gney surlarnn nnden geerken. Sonra ehrin dousundaki limana gelinceye kadar at srmeye devam ettiler. Attila, ehir savunmasnn en zayf yerinin buras olduunu hibir zaman unutmamt. "Bir ata sahip olmayan savalardan be yz bu gece ellerine geecek olan tm gemileri buraya getirsin." "Hibiri krek ekmeyi veya yelken kullanmay bilmiyor" diye karlk verdi Onegesios. "Kurbaa avlamak iin s sularda gnderlerle ilerlemeleri yeterliydi..." "O halde tekneleri ve kayklar karadan eksinler... nehir bunu yapmaya elverecek kadar dz akyor! Romallarn Tu-na'nn azgn sularnda yz yllardan beri baardklarn biz burada neden yapmayalm? Zaten kylarda yrmeyi engelleyecek bir tanecik aa bile yok..." Byk Kaan kendinden emin bir tavrla gld. Herkesin bildii ve tand Attila buydu ite! Harap olmu balarn arasndan geerken danmanlar onu izlemekte glk ekiyorlard. Bir daha ancak en uzun ve dz aalarn depoland blgeye geldikleri zaman durdular. Atlar soluk solua kalmt, fakat Attila'nn buna aldrd yoktu. "imdi saldry nasl planladm dinleyin bakalm" dedi herkesin etrafnda toplanmasn bekledikten sonra. "te size merdivenlik aalar! Bunlarn yars gece yars ehrin drt k yoluna gtrlecek. Geri kalan daha iyi yars da imdi bulunduu yerde kalacak..." 857

Attila birka adm batya doru yrd ve Aquileia'nin nehir limann, uzun depo binalarn ve nehrin kar kysndaki dierleri kadar salam durmayan surlar iaret etti. "Kydan iplerle ekilen tekneler Gradus'tan bu limana geldikleri zaman, tam bu noktada saldracaz..." "Bu nasl olacak?" diye sordu Orestes. "Adamlar tekneleri sadece bir taraftan ekebilirler..." "Yzebilme yeteneine sahip ve buraya ekilecek tm su tatlarnn iine mmkn olduu kadar fazla sayda adam yerletirilecek. Fakat ellerine yay, kl ve mzrak yerine bol miktarda kalkan ve uzun gnder verilecek. Bylece bir taraftan kydakiler halatlara aslrken, dierleri de tekneleri ellerindeki gnderlerle ittirecekler!" Byk Kaan'n danmanlar, onun saldr plann ancak imdi kavramaya balyorlard. "Cermen mttefiklerimizin tm borular ve boynuzlar hcum iin alacak. Gnein douundan tam saat sonra tm savalarn grtlaklarndan sava naralarnn ykselmesini istiyorum. Ayn anda mancnklar ehrin kuzey ve bat surlarn ta yamuruna tutacaklar. Bu ekilde taaruz birliklerinin sessizce almasn salayacaz. Akamdan hazrlam olduumuz merdivenleri kaptklar gibi doruca nehre koacaklar. Nehirde ise ne bir kayk, ne bir tekne, ne de baka bir su tat grnecek... nk hepsi de oktan nehrin dibini boylam olacaklar! Bir teki bile suyun stnde kalmayacak..." Attila kuru bir sesle gld ve karsndaki akn yzlere elenerek bakt. "... bu nehrin neredeyse tamamen kurumasn beklememin sebebini imdi anladnz m?" "Aybars iyice yalanm" dedi Onegesios cevap olarak, "yoksa bize sadece scak gnleri deil, frtnalarla gelen su taknlarn da bildirmesi gerekirdi!" 858

Batdaki dalarn ardnda bulutsuz gkyzne ykselen gne, daha sabahn ok erken saatlerinden itibaren yeryzn kasp kavurmaya balamt. ehrin etrafnda ise youn bir faaliyet gze arpyordu. Binlerce kuatmac, kuzeydeki ve batdaki surlarn nne byk sava aletlerini yerletirmekle meguld. Roma yollarnn her iki tarafna ise ok miktarda ok ve mzrak ylyordu. Attila en deerli sava zrhn kuanmt. Sabahn ok erken bir saatinde atna binmi olmasna ramen, zerinde kaan yurdunun da bulunduu yapay tepenin zerinden ayrlmamt. Buradan kararghn tm yurtlarn ve adrlarn, meydanlarn ve ate yerlerini, Gotlarn arabalarn ve neredeyse bombo allar en iyi ekliyle grebiliyordu. Aquileia'nin altnlarna sahip olmann ve yeniden batdaki yeil ayrlara dnmenin vakti gelmiti de geiyordu bile! Gnn tam nc saatinde, geen haftalardaki frtnalarn tmnden daha iddetli bir grlt koptu. Cermenler, byk sava boynuzlarna kuzeyin souk frtnalar gibi esiyorlard. Davullarn gmbrts topra titretiyor, Hunlarn, Sarmatlarn ve saysz bozkr kavminin tiz sava naralar, Cermenlerin korkun arklarna karyordu. lerinden pek ou Campus Mauriacus'ta kaybettikleri arkadalarnn acsn yreklerinden atamamt. ehre yaplacak saldrnn onlar iin beklenen ganimeti elde etmekten daha byk bir anlam vard. Etraf surlarla evrili zenginliin dmesi, hasret kaldklar intikam alabilmelerini salayacakt... ehrin kuzey ve bat taraflarnda giderek daha fazla sayda sava toplanyordu. Heybetli mancnklar adm adm ilerlemeye balamt. Taaruz, eski gl gnlerinde Roma lejyonerlerinin bile baaramayaca kadar dzenli ve disiplinliydi. 859

Byk Kaan, yurdunun nnde duran atnn stndeydi. ok uzaklardan bile grlebilecei gibi, o da ayn ekilde ok uzaklara bakabiliyordu. Yava yava ykselmekte olan gne, onu kzl ve altn renklerine boyayarak gerekte olduundan da heybetli gsteriyordu. Gney tarafndan ise ehre yava yava ok sayda tekne ve kayk yaklamaktayd. Byk Kaan'n gr alannn dnda olduklar iin Attila onlarn saysn ve ka adam tarafndan ekildiklerini gremiyordu. Tek fark edebildii, olduka hzl bir ekilde ilerledikleriydi. Aquileia surlarnn mazgallar arasnda ise tek tk insan siluetleri gze arpyordu. Attila olup biten her eyi byk bir dikkatle izliyor, danmanlarndan veya nderlerinden biri kendisine bir ey sylemek istedii zaman elini sallayarak onlar susturuyordu. Bir sre sonra su tatlarnn teker teker ehrin gney surlarndan douya dndklerini ve dalara doru ilerlemeye devam ettiklerini grd. te beklenen iaret buydu! ehrin bat ve kuzey taraflarndaki grlt giderek artarken, dou tarafnda anszn silahsz ve gvdelerinin st ksmlar plak olan birtakm adamlar kouturmaya balamt. Her on kiinin elinde iki yanna ayak basacak oyuklar alm olan byk aa ktkleri vard ve sratle nehir limanna doru ilerliyorlard. Attila artk vaktin geldiine karar vermiti. Yldrm hzyla klcn ekti ve ok, ama ok uzun yllar nce bir geminin direinin tepesinde grd gibi, bann zerine kaldrarak havada sallamaya balad. Byk Kaan'n klcndan salan parltlar, byk dzln en uzak kelerinden bile rahatlkla grlebiliyordu. Attila bacaklarnn hafif bir dokunuuyla atn harekete geirdi. Grkemli hayvan hzla yapay tepenin etein indi, dzle ulanca aha kalkt, sonra da nehir limannn kuze860

yinden byk ehri terk eden Via Geminaya doru ilerlemeye balad. Danmanlarnn bir ksm onu mmkn olduu kadar yakndan takip etmeye alyordu. Krk yldan daha uzun bir sredir birlikte kl salladklar silah arkadalarndan oluan zel birlii de hemen yan bandayd. Ellerinde merdiven-ktkleri tayan adamlar, kayklar ve kaann atllar neredeyse ayn zamanda limana vardlar. Bir anda ortala korkun bir karmaa hakim oldu. Limana varm olan kayklar ve tekneler balta ve kl darbeleriyle paralanmaya balanmt. leri zaten talarla arlatrlm olduklar iin, suyun dibini boylamalar pek uzun srmemiti. Bu arada slk alan kementler havada uuuyor, sanki kendiliinden oluyormu gibi batmakta olan teknelerle aa ktklerini birbirine balyordu. Yan bellerine kadar plak olan adamlar da durmadan ellerindeki ktkleri enkazlarn zerine yerletiriyorlard. Bylece gz ap kapayana kadar Nartissone zerinde geni, salam bir tahta kpr meydana gelmiti. Attila taaruz iin nehrin dar ve surlarn yksek olduu yeri deil, aksine nehrin geni ve surlarn zayf olduu yeri semiti. Hunlarn bu blgeden saldracaklarna kimse ihtimal bile vermiyordu. Attila bayla ellerinde boynuzlarla ve borularla bekleyen adamlara iaret verdi. Gkyz bir anda bir kez daha korkun bir grltyle nlamaya balamt. Yzlerce Got koarak yeni liman kprsnn zerinden geiyordu. Karya getikleri zaman aa ktklerini kaldrarak eik bir vaziyette duvara dayadlar. Lejyonerlerin yz yllardan beri kullandklar geleneksel merdivenlerin aksine, bu ktkler yukardan itildikleri zaman devrilemeyecek kadar ardlar. Byk Kaan'n ordusunun en gl askerleri, bir rpda kuatlm ehrin surlarnn tepesine ktlar. Ellerinde klla861

rnn yan sra, tahtadan ve demirden yaplm ar ekiler vard. Savalar sratle duvarlar oluturan byk kesme talar birbirlerinden ayrmaya baladlar, fakat soluklanmak iin yle bir etraflarna bakndklar zaman bu emrin yerine getirilmesine gerek olmadn grdler. Hun ve Cermen savalar karlarnda tepeden trnaa silahl, ehri lmne savunmaya kararl insanlar grmeyi bekliyorlard. Oysa karlarnda dnyann akla hayale gelebilecek her lkesinden gelen salar ve sakallar bakml, balarnda rengrenk takkeler bulunan, zerlerine en temiz ve en deerli elbiselerini giymi tacirler bulunuyordu. Ellerinde ileri para, ziynet, inci kolyeler, karabiber torbalar ve saysz frfr salyangozundan elde edilmi boya keseleri bulunan byk kaplar tutuyorlard. Aa ktklerinin ve surlarn zerinde bulunan fatihler gzlerine inanamyorlardi: Kendilerini karlayan bu insanlarn hibirinin elinde bir tek olsun silah yoktu. Savalardan bazlar ikinci sra surlarn zerine kp aa baktklar zaman karlarnda yle bir manzara grdler ki, en cretkr hayallerinde bile byle bir eyi dlemeye cesaret edemezlerdi. Forum stunlarndan Via Gemina zerindeki Dou Kap-s'na kadar uzanan blgede, Aquileia sakinlerinin yarsndan daha fazlas sessizce ve hi kmldamadan ylece bekliyordu. Ellerinde Hun ordusuna sunulmak zere hediyeler vard ve bir teki bile silahl deildi. "Syleyin bakalm" dedi Byk Kaan ehrin fethedildii akam. "Elinize yeteri kadar altn ve baka hazineler geti mi?" Meclis salonunda bulunan adamlar kahkahalarla gldler. "Hem de beklediimizden ok daha fazlasn!" diye bard ilerinden biri. "Hi de deil!" diye itiraz etti bir bakas. "Elime geen eek, 862

srtndaki ykn arlndan hi rahatsz olmad. Zengin evlerinin mozaik ve mermer zeminlerinde ayann kaymamasn bir yana brakalm, bir kerecik olsun osurmad bile..." "Gerekten de senin iin hi ho olmayan bir durum" dedi Attila ona hak vererek. "Zararnn karlnda benden yeni bir eek mi istersin, yoksa okkal bir osuruk mu?" Bir anda nlayan kahkahalar salonun tavanndaki kirileri titretmeye balamt. Ganimetin azlndan yaknan adam neye uradn ararak kendisini g bela dar att. Bu baarya ramen Aquileia seferinden salt bir zafer olarak sz etmek olduka gt. Krk yl nce Roma'da olduu gibi bu uzun kuatma da ehir halkn birbirine kaynatrmak yerine laubali, egoist ve ihmalkr yapmt. phesiz halkn bir ksm tm kuatma boyunca rnek bir tutum sergilemiti. Fakat dierleri kendilerini tuzaa dm ve umutsuz hissettikleri anda devlerin, yasalarn ve toplum refahnn kendileri iin hibir anlam ifade etmediini gstermilerdi. Eski dzen bekileri ehirde hl grev yapmaya alyorlard; fakat kudretlerini ehrin kaplar nnde bozkr savalarna teslim ettikleri iin artk borular tmez olmutu. ehrin drt bir yannda ller akta yatyordu. Onlar nehre atmaya kimse cesaret edemiyordu, nk bu eylemin lmle cezalandrlacan biliyorlard. Bylece cesetler kzgn yaz gnei altnda rmeye ve bceklere yem olmaya terk edilmilerdi. Sokaklarda oynayan ocuklar, sinsi yaz lmn bir evden dierine tayorlard. Attila, ele geirdikleri ganimetin kendileri iin ne byk bir tehlike oluturduunu biliyordu. Fakat artk herhangi bir nlem iin ok ge kalnmt. Sinsi hastalk savalar ara-

863

snda da hzla yaylmaya balamt; zellikle de Cermen savalar fethettikleri ehrin bataklklarndan altnla birlikte kendi lmlerini de almlard... ok uzun sredir kuattktan sonra nihayet fethettikleri ehrin kendilerini silahlarn en sinsisiyle yok etmeye baladn anladklar zaman, Hun kararghnda batan baa keskin bir feryat koptu. Savalar teker teker o gizemli "Aquileia hastalnn lmcl darbelerinin kurban oluyorlard. Yurtlarn ve adrlarn arasnda yldrm hzyla bir sylenti yaylmaya balanmt. Fatihlerin tm katedralin tabanndaki mozaiklerde tasvir edilen byl resimleri grmemi miydi? Horozlarla konuan kaplumbaalar... eyerlenmi tekeler, azlarndan plak insanlar kartan ejderha-ylanlar... ehir hemen o gece ikinci kez fethedildi. Kulaklarna bir kez daha sava grlts gelen insanlar srayarak yataklarndan kalktlar. Evlerin, kiliselerin ve saraylarn atlarna kaya paralarnn yamur gibi yadn anlamlard. Dehet iinde o anda ellerine geirdikleri eyalaryla birlikte dar frladlar ve sokaklarda delicesine komaya baladlar. Kaya yamuru ehri yerle bir etmeye btn gece devam etti. Sabaha kar balayan yangn bir anda evden eve sramt. Ksa bir mddet sonra ehrin zerinden tek bir alev stunu ge ykseliyordu. Attila, Aquileia'mn yok oluunu uzun uzun seyretti. Fakat iinde en kk bir sevin, hatta memnuniyet krnts yoktu. Burada gerek kendisi iin, gerekse de ar hasta olarak Tisza kylarna dnmeye hazrlanan adamlar iin, gereinden ok daha uzun bir sre kalmt. "Son be aknc birlii atlarn eyerlesin ve hastalarla birlikte Alplerin zerinden Pannonia'ya geri dnsn!" "Son be birlik mi?" diye sordu mek aknlkla. "yi 864

ama onlar dierlerinin arasnda en az ganimete sahip olabilenler!" "Tamam ite!" diye karlk verdi Attila. "Ben de bu nedenle onlara burada bekleyip hasta olmak yerine, Dou Ro-ma'ya kar savaarak ganimet toplama frsat veriyorum..." "Tuna'da onlarn desteine ihtiyacmz var" diye fsldad Onegesios. "mparatorluk muhafzlar, niformalar ve silahlaryla birlikte onlara katlsnlar!" diye emretti Byk Kaan. "Dou Roma da artk Hunlarn Imperium Romanum iin savamadn grmeli!"

865

36 Mincio'daki Mucize

Attila'nn ordusu, zafer yryne Aquileia nlerinden batya doru devam ediyordu. "Yaknda bundan ok daha fazlasna sahip olacaz!" diye haykryordu Byk Kaan atnn zerinde dorulup eliyle baty iaret ettii zaman. "Salarn kadnlar gibi kvrtan erkek msveddeleri korkudan tir tir titreyerek gelmemizi bekliyorlar! leri, savalar! Altnlarn nehirlere atmalarna veya o agzl elleriyle topraa gmmelerine frsat vermeden Romallarn ehirlerini yakp ykalm!" Aquileia'dan bir sonraki saldrnn hedefi Concordia'yd. Hun atllarnn ncleri, iki ehir arasndaki otuz millik mesafeyi kurumu akarsu yataklaryla kapl dz arazide iki saatten daha az bir srede aldlar. Fakat Ostrogotlarn son arabalarnn Via Annia zerinden ehre ulamalar iki gn srmt. Sonraki haftalar boyunca da kafilenin bu yaps kendisini korumaya devam etti. Gerek Attila, gerek mttefik Cermen kavimlerinin kral ve nderleri, karlarn yanlarna getirtmeye karar vermilerdi. Yukar talya ovalar onlara Pannonia'y hatrlatyordu; fakat burasnn iklimi daha yumuakt ve o kadar sk ormanlarla kapl deildi. Alplerin kuzeyindeki bl866

gelerde olduu gibi kadnlarn, ocuklarn ve silahszlarn burada basknlardan korkmalarna gerek yoktu. Attila'nn karsna bir tek Roma lejyonu, hatta bir tek hzl turma svari birlii bile kmamt. Sanki Roma'dayz binlerce silahl savaya hkmeden bir imparator yoktu, sanki byk ordularn hzla ilerlemesine yarayan geni yollar hi var olmamt, sanki Campus Mauriacus savann szde byk kahraman Aetius zerrelerine ayrlarak kaybolup gitmiti... Kk Concordia ehri kaplarn kapama veya kendisini savunma giriiminde bile bulunmad. lk keifilerin atlarn hzla ehre doru srmeleri, yanndan geip gitmeleri, sonra da ayn hzla geri dnmeleri esnasnda, ehrin ardna kadar ak kaplarndan paavralara brnm, kir pas iinde, alktan bir deri bir kemik kalm binlerce insan dar akn ediyordu. Bu insanlarn en yallar bile birbirlerine "kk" veya "delikanl" gibi kelimelerle hitap ediyorlard. Bu insanlarn azlarndan kan garip ve yabanc dildeki szleri glkle anlamalarna ramen, Hunlarn bu ehrin bir kle yuvas olduunu anlamalar pek uzun srmemiti... ehrin kulaa olduka barl gelen ismi Yukar talya'nn en nemli silah imalathanelerinden birisini olduka baarl bir ekilde perdeliyordu, nk lejyonerler ve silah tacirleri bu ehri anarken sayg dolu bir ifadeyle Concordia Saggitaria adn kullanyorlard - yani "Okular Birlii"... Hun atllar bu ismin anlamn rendikleri zaman, inanamaz bir tavrla balarn salladlar. Gya savan ne demek olduunu bilen erkekler olan lejyonerlerin, nasl olup da yaamlarn ynlar halinde imal edilen silahlara emanet edebildiklerini akllan almyordu. Kendisini kullanacak olan sava tarafndan asla okanmam, zenle cilalanmam olan bir yayla frlatlacak bir ok, hedefini nasl bulabilirdi? Her 867

gn hi durmadan aalanan ve krbalanan kleler tarafndan hazrlanan bir okla insan nasl konuabilirdi? "Bunlara ok mu denir! Birer cansz tahta paras sadece... Ularna taktklar kaba demir paralarn cilalamaya bile gerek grmemiler!" dedi Doan hor gren bir ifadeyle. Buna ramen ehrin dkmhaneleri, imalathaneleri, odun kmr ve demir rezervleri, bakm ve ikmal birliklerinin nderleri iin olduka sevindirici bir armaand. Akla gelebilecek tm eyalet ve snr blgelerinden gelen yaklak iki yz ustay da hi dnmeden saflarna kattlar. Bunu yaparken onlara beslenme, cret ve ganimetten pay vaat etmi, hatta her eyin yolunda gitmesi durumunda k gelmeden nce evlerine dnebileceklerini bile sylemilerdi. Samanlarn bu blgede bulunan ayrlarn kuru ve akarsularn temiz olduklarn tespit etmelerinden sonra, ordu tam drt gn boyunca Concordia surlarnn nnde konaklad. Birka kk kavgada yaamn yitirenler dnda ehir halkndan hi kimse lmedi. Hatta kadnlar ve kzlar bile belli llerden te rahatsz edilmemilerdi. Neredeyse hibiri l kocasnn, olunun veya babasnn ardndan yas tutmak zorunda kalmamt. Bu yzden Concordia kadnlarnn yzlerinde nefret izleri yoktu. Hatta ak havann ypratt bu gl kuvvetli yabanc erkeklerden duyulan korku, bazen ilerinde bir geceliine kocalarn onlardan biriyle deitirmek arzusunu bile uyandryordu. Bu ho moladan sonra Hun ordusu acele etmeden yola koyuldu. Byk Kaan, kendisiyle birlikte hareket eden kavimlerin gnllerini ho tutmak iin ellerinden geleni yapyordu. Tpk kafile boyunca delidolu at koturan genlere yapt gibi... "Akllarn balarna getirmek iin nderlerini deitirelim mi? Yoksa daha tecrbeli savalar kementleriyle onlar alaa etsinler mi?" diye sordu Doan. 868

"Ortada bir sava veya ok acil bir durum olmad mddete bir bakasn kementle yere indiren bir kimse, derhal eyalarn toplayp geri gidebilir!" dedi Attila beklenmedik bir kabalkla. "Zaten bu genlerin yaptklar bir oyundan baka bir ey deil..." diye atld Orestes. "Gen aylar veya kurtlar gibi birbirlerinin zerinde glerini ve hzlarn deniyorlar!" "Doru" dedi Doan ve ban sallad. "Biz yine de liderlerinin kulaklarn bkelim... Oyunun tadn karacak olurlarsa, onlara gereken dersi versinler..." Attila, zerinde zengin ve deerli ilemeler bulunan cam kadehlerden birini eline ald. Kaan yurdunda bulunan ok saydaki kzlardan biri derhal yanna gelerek kadehini tatl, kaliteli arapla doldurdu. Attila kk bir yudum itikten sonra, dalgn dalgn nne bakmaya balad. Campus Mauriacus savandan bu yana yznde ilk kez phe ve tereddt izleri belirmeye balamt. Her zamankinden daha yaklalmaz bir hali vard. Elindeki kadehte bulunan arabn yznde oluan dalgalalar belli belirsiz titriyordu. Kara Hunlarn Byk Kaan bylenmi gibi bu titreyen dalgalara bakyordu. Sanki grnmez bir g onu etkisi altna almt. Vcudunun st ksm dairesel hareketler iziyordu. arap dolu bu kadeh, onun nnde uzun sredir arayp da bulamad bir dnyaya uzanan bir kapy amt sanki. Kendisini ve bakalarn neeli ve mutlu klan her ey, o anda onun iin anlamn yitirmiti. Sadece samanlarn yapabildii gibi, kendi iine bakmaya balamt. Yurdun iinde bulunan kzlarn, erkeklerin, arabn, atllarn, Romallarn, annelerin ve domam ocuklarn, kularn ve bir kavimler toplantsnn ikinci gnnn kzl duman bulutlarnn ok, ama ok tesinde, bambaka bir yerde yzyordu. Belindeki kemerden, klcndan ve zerindeki mcevherlerden sy869

rlmt. Elbiseleri byl bir el tarafndan vcudundan karlvermiti. Alplerin yksek zirvelerindeki byk beyaz kayalar, Kuzey Galya'nn yeillikleri arasndaki beyaz dzlkleri, keilere, rahiplere, sonra da haa gerilmi adamlara dnen glgeleri gryordu. Attila'nn boazndan bir inilti ykseldi. Hayr! Bir aman olmak ... hayaller ve sanrlarla boumak, gcnn ve kudretinin etrafna bir kadnn kollar gibi sarlan eytan sis girdaplarnn iinde yitip gitmek istemiyordu! O bir kaand! Hun boylarnn ve ailelerinin imdiye dek grm olduu en byk kaan! Hakimiyet alan kuzeydeki Mare Sueb/cvm'dan imperium Romanum'un snrlarna dek uzanyordu. Sz Roma yasalarndan daha kuvvetliydi! Kara gzlerinin bir bak, yaam veya lm anlamna geliyordu! Saysz kadn, isimlerini bile bilmedii kzlar, korkusuz oullar olmutu. Buna ramen anszn tm vcudu acyla dolmutu. Kulaklarnn uuldadn duyuyor, baklarnn bulanklatn gryor, dilinin aclatn ve vcuduna bir halsizlik ktn hissediyordu. Anszn yksek sesle gld ve elindeki kadehi yurdun tahta direklerinden birine doru frlatt. Hayr, ben bir aman olmayacam, diye dnyordu. Her istediine sahip olan bir erkek olmak bana yeter! Zengin ve glyd... insanlar kendisinden hem korkuyor, hem de sayg duyuyordu. Baka ne isteyebilirdi ki? nnde uzanan ehirlerden toplayaca birka bin kilo altn m? Galya, spanya veya Afrika gibi byk bir eyaleti mi? Bat Roma'y m? Dou Roma'y m? Yoksa tm imparatorluu mu? Attila sa elinin tersiyle burnunu sildi. Nedenini bilmedi-

870

i burun kanamalar yeniden balamt. Bakalar bunu fark etmiyordu, fakat gene de rahatsz ediciydi. Vcudunun bazen kendisine ihanet etmesinden ve buna kar hibir ey yapamamaktan ok rahatsz oluyordu. Byk Kaan dikkatle burnundan nefes ald. Bu ni ve rahatszlk verici burun kanamalarna kar Aybars'm bugne dek verdii ilalar hibir ie yaramamt. Greka'nn bitki aylar ve yannda olduu gnlerde burun kanatlarna yapt dikkatli masajlarn da bir faydas yoktu. Hayr, diye dnyordu Attila bu arada, her ey hazr olduu zaman, tm imperium Romanum bile ona yetmeyecekti... Akl bu tr dncelerle doluyken, tahtadan veya mermer stunlardan yaplm dev bir sarayn iinde oturup kapsn andran insan ynlarnn dertlerini dinlemek istemiyordu. Altn ilemeli, ipek kumalarla sslenmi byk kaan yurdunda uzun zamandr kendisini altn bir kafese kapatlm gibi hissediyordu. Tm bu odalarda ka kadnn oturduunu bile bilmezken, bu grkem ve ihtiamn ne anlam vard ki? Arada srada kendisine yeni domu ocuklar getiriyor ve isimlerini sylyorlard. Kz olduu zaman da en az olu olmu kadar sevinmiti. En byk olundan baka Gheism, Em-nedzar ve Uzendur da onun iin nemliydi. Gepid krallar Ardarich ve Laudarich'in kz kardeleri olan kadndan doan Gheism, Attila'nn Konstantinopolis nezdindeki elisi olmutu. Buna ramen haleflerinden duyduu honutsuzluk her geen gn artyordu. Evet, onlar yetenekli, gl ve iyi oullard, fakat yine de eksik bir eyler vard... Aklna birdenbire Balamir, Uldz, Karaton, Ruga ve Oktar gelmiti. Sonra babas ve kardei Bleda. Ailesinin byklerinden hayatta sadece kendisi ve amcas kalmt. Fakat a871

man Aybars o gne kadar ne bir tahtta oturmu, ne de dev ordular zafere veya lme gtrmt. Peki, kendisi bunu yapmt da ne olmutu? Bir eyler mi kazanmt? Yoksa aksine bir eyler mi kaybetmiti? Yoksa hi bilmedii baka bir tr ganimet daha m vard? Sadece gren gzlere sahip olanlarn bilebilecei baka eyler... amanlar, ok sayda tanrnn rahipleri, hatta Hristiyanlarn o garip tanrsnn hizmetkrlar bunu biliyor olabilirler miydi? Attila kendi kendine homurdanarak ban sallad. "Kendini iyi hissetmiyor musun?" diye sordu Orestes endieyle. "Hayr, kendimi hi iyi hissetmiyorum!" diye homurdand Attila. "Fakat bundan size ne?" Hunlardan ve mttefiklerinden oluan byk ordunun bir sonraki dura, bir nceki gibi otuz Roma mili uzaklktaki Altinum ehriydi. Attila yurdunun sklp yeniden kurulmasn beklemedi. Altinum'un nne geldii zaman ilk i olarak surlarn etrafn doland ve ehre giren tm yollarn tutulmasn emretti. Arabalarn zerinde tanan otuz tane ok hafif kayk, derhal ehrin limanna indirildi. Her kayn iinde otuz oku vard ve grevleri kuatmay krmaya yeltenecek olanlar durdurmakt. Attila ilk iki geceyi Greka'nn kk ipek adrnda geirdi. Fakat danda bekleyen muhafzlar, o scak gecelerde ieriden herhangi bir ses ykseldiini duymaya muvaffak olamadlar. nc gnde Attila adamlarndan kuatlm kentin zellikleri hakknda bilgi ald. Yarm saat sonra mttefik krallarna, kendi hanlarna ve birliklerin komutanlarna saldr iareti verecek dzeyde bilgi sahibi olmutu. Alpleri aan Via Claudia Augusta'ya alan en byk tali

872

yolun balangc, Mare Hadriaticum'un kuzeybat lagunlarnda kurulu olan bu liman ehrinde bulunuyordu. Tuna'ya kadar uzanan mil talar da bu nokta merkez alnarak hesaplanyordu. Lagunlarn kuzey blgesi olduu gibi Altinum ehrine, bnyesinde denize alan dar kara paralar, kum bentleri ve adalar da bulunduran daha byk gney ksm ise Patavia'ya aitti. Suyla i ie girmi bu blge ta Yunanllar zamanndan beri tacirlere korsanlardan korunabilecekleri iyi limanlar bulabilme imkn sunuyordu. ehrin kuruluu llyrial Venetlere kadar dayanyordu. Romallardan nce Etrskler, Yunanlar, Fenikeliler ve Msrllar da buraya demir atmlard. Ve Aquileia'da satlmayan kehribarlar, Kehribar Yolu'nun son noktas olan bu ehirde daima alc buluyordu. Bu blge Attila'nn ordusu iin gerek bir cesaret snav haline gelmiti. Gz alabildiine uzanan geni dzlk, en dar on adm olan su yollan ve kanallarla doluydu. Bu tehlikeli su tuzaklarndan kazasz belasz kurtulmak isteyen tm savalar, kendilerinden nce buradan geenlerin am olduu dar patikalan ve tahta kprleri adm adm takip etmek zorundaydlar. Baka bir zamanda ve baka koullar altnda bu arazi bu byklkte bir ordu iin gerek bir tuzak olurdu. Fakat dounun bozkrlarndan gelen atl savalar ksa zamanda kt korunan ehrin nne kamp kurmulard. "O halde, haydi bakalm!" dedi Attila adamlaryla son ayrntlar da tarttktan sonra. Hun ve Cermen savalar, afak skerken korkun sava naralar eliinde zengin tacirlerin lks villalarna saldrdklar zaman, en kk bir direnile bile karlamadlar. Onlarn istedii de buydu, nk ellerine geen altn, mcevher ve deerli kumalar alp, yollarna devam etmek istiyorlard. 873

Atl savalar, ehrin daha zengin d mahallelerine, Concordia'da olduundan ok daha sert ve etkili saldrlarda bulunuyorlard. ehrin i ksm, amurlu topraa yz yllar boyunca klelerin aln teri ve gz ya dkerek aktklar tahta direklerin zerine kurulu evlerden ibaretti. Burada fazla bir ganimet elde etme imkn bulunmadn tm biliyordu. Ravenna ve baka pek ok ehirde oturan zenginler ehrin dnda gzel villalar yaptrmlard ve scak yaz aylarn Adriyatik Denizi'nin serin kylarnda geirmeyi tercih ediyorlard. Kendileri gelmese bile, en azndan karlarn ve ocuklarn mutlaka gnderiyorlard. Savalarn naralar, silahlarn ve zincirlerin akrtlar, kadnlarn lklar ve cesur erkeklerin barp armalar ksa zamanda drt bir yana yayld. ehirden ykselen grlt ksa zamanda ylesine korkun bir hal almt ki, allklarda-ki kular uuuyor, hayvanlar etrafa kayordu. te bu ehrin niha fethinin iaretiydi. Birleik ordu derhal ikiye ayrld. Drt kere be yz atldan oluan ilk grup, fazla zorlanmadan alan Maioribus Kaps'ndan ieri ehre dald. Dier grup ise deniz kysna doru ilerledi ve Boreana Caps'na saldrd. ehrin bu kk kaps olduka zorlu kmt. Fatihlerin ilk grubu sevin lklar eliinde karlarna kan direnii krarken, dierleri kobalarnn, katrlarn ve taaruz merdivenlerinin gelmesini beklemek zorunda kalmlard. Kapnn krlmas sadece birka dakika srd. Atllar keskin zafer lklar eliinde ehrin dar sokaklarna daldlar. Az sonra krmz tulalardan yaplm, yksek atl bir kilisenin nnde toplanmlard. Kiliselerin pencerelerinden ve atsndan aa kaynar ya dklmeye baland zaman, fkeleri iki katna kt. Aslnda kendileri savunmaclarn bu scak saldrsn dilerini skarak kabullenebilirlerdi, fakat atlarnn ac dolu lklar yreklerini paralyordu. 874

Bu arada geri kalan drt aknc birlii de korkun lklarn eliinde Altinum sokaklarna dalmt. Atlar bile sava naralar atar gibi yksek sesle kiniyordu. Hunlar ellerindeki kementlerle ehrin her tarafnda kaynayan kazanlar bir anda devirdiler. Sonra alev alev yanan tahta paralarn mzraklarnn ucuyla evlerin atlarna frlatmaya baladlar. Altn ve ganimet, akllarnn ucundan bile gemiyordu! O anda tek dndkleri, tapnaklarnn ve kutsal binalarnn atlarndan Hunlarn zerine kaynar lm boaltmaya cret eden bu ehre haddini bildirmekti... gn sonra ehirde Attila'nn adamlarnn ilgisini ekebilecek hibir ey kalmamt. Aquileia ve Concordia'da olduu gibi, burada da altn ve gm ilikleri son na kadar salam kald. Savalar aslnda kimseyi ldrmek niyetinde deillerdi, fakat aptalca bir cesaretle kendilerinin veya efendilerinin altnlarn korumak iin silaha davrananlar, kesinlikle affedilmiyordu. ehir halknn byk ounluu, Hunlarn ve mttefiklerinin sadece altn peinde olduunu renmiti. Sanat eserlerinin veya baka deerli eyann deil sadece altnn! nk bu deerli madeni tekrar eritmek, kendileri iin yeni kemer tokalar, silah ssleri, atlar iin dizginler, kadnlar ve ocuklar iin ss eyalar yapmak istiyorlard... Birleik Hun-Cermen ordusu, Altinum'dan ayrldktan sonra doruca gneybatya ilerlemeye balad. Pek ok nderin gneye sapmaya can atmasna ramen, Attila kararnda srarlyd. "Ravenna'y kuatp da ne yapacaz!" dedi onlara. "Alarich ve Radagis de bunu denemi ve kazanlar sadece bo yere vakit kaybetmek olmutu..." "Aquileia'da yaptmz gibi onlar a brakamaz myz?" diye sordu Orestes. 875

"Hayr" diye cevap verdi Attila. "mparator Honorius'un bundan elli yl nce ilk Got aknlar srasnda Mediolanum'dan Ravenna'ya neden katn sanyorsunuz? Sadece buradaki sivrisinekler yznden! Evet, balarnz salladnz gryorum, fakat gerek byle! O kk canavarlar vcutlarnda yaz scann lmn tayorlar... Tiber kysnda kurulu olan Roma'y kuatan Alarich ve Vizigotlar da onlardan lesiye korkuyorlard." Attila dilerini skarak yurdun iinde sert admlarla bir ileri, bir geri dolanmaya balad. "Bataklklar, Padus'un ne yapaca belli olmayan sular ve tahkim edilmi yeni surlar -atlarn srtnda savaan ve kazanan savalar iin hi de uygun deil! Zaten imkn olan herkes maln mlkn yanna alarak imparatorun peinden Roma'ya gitti!" "O halde nereye gidiyoruz?" diye sordu Onegesios. "Patavia'ya sadece otuz mil var. Roma'dan bir kar saldryla karlamadmz takdirde, orada ikiye ayrlacaz. Birka aknc birlii Alpleri yamalayabilir. Yeteri kadar ganimet topladktan sonra da tekrar Mediolanum'da buluuruz." "Peki sen ne tarafa gideceksin?" "Gneye" dedi Attila ve bir an duraksad. "Via Aemilia zerindeki altn ticaret ehirleri boyunca ilerlemek istiyorum." "Yakp ykacak msn, yoksa ganimet mi toplayacaksn?" diye sordu Onegesios glmseyerek. "Bu sadece ve sadece o ehirlerde oturan insanlara bal. Bizi uysal bir ekilde ve cmert hediyelerle karlayacak olurlarsa, onlara kendi lejyonerlerinin pek oundan daha yumuak davranrz." "Peki ya tanrlarna ve yksek duvarlarna fazla gvenecek olurlarsa?"

876

"O zaman iki ihtimal var: Ya onlar altnlarna ve kadnla-nna el koyarak, fidye iin tutsak ederek, en iyi zanaatkarlarn kle yaparak, sonra da ehirlerini yakarak cezalandracaz..." "kinci ihtimal nedir?" "... ya da yine ayn ekilde altnlarna, kadnlarna ve zanaatkarlarna el koyacak, fakat resm yaplar, evleri ve kulbeleri esirgeyeceiz..." "Halkn geri kalan ksm ne olacak peki?" Attila Onegesios'a iyice yaklaarak tam nnde durdu ve onu tepeden trnaa szd. Dudaklarnn son kenar hafife seiriyordu. "Geri kalanlar m?" diye sordu sonra. "Hangi geri kalanlardan sz ediyorsun?" Byk Kaan birok kez toplanan ganimetin hastalar ve yarallarla birlikte drt tekerlekli salam arabalara yklenerek, en az iki akrjc birlii eliinde Tuna'ya geri gtrlmesini emretmek zorunda kalmt. e yarar zanaatkarlar, akrabalar tarafndan fidye denmesi muhtemel olan aileleri, kle veya yatak arkada olarak kullanmak zere ok sayda gen kz da yanlarnda gtryorlard... Fetih, lk, ganimet ve tecavz dolu gecelerin yan sra, Hun ordusunda yle saatler de yaanyordu ki, Attila batakllardan sadece salgn hastalklarn deil, Imperium Romanum'un on yz yllk birikiminin de yayldn dnr gibi oluyordu. Sava meclisinde taaruz ve kuatmayla deil, bilakis hak, hukuk ve Roma yasalaryla ilgili konumalarn yaplmasn, hatta kendisinin de bunlara itirak etmesini, ancak byle aklayabiliyordu. "Bir an iin tecavze urayan bir kadnn kendisine tecavz eden adam isterse lmle cezalandrabilmesine, ya da isterse onunla evlenebilmesine imkn tanyan bir yasa bu-

877

lunduunu farz edelim!" dedi Attila. Tm sefer boyunca Scottas'in yznn ne kadar ask ve donuk olduunu fark etmiti. Onun kara dncelerini biraz olsun databilmek istiyordu. "Bir adam ayn gece zarfnda iki kadna tecavz eder, kadnlardan biri onun lmn, dieri de kendisiyle evlenmesini talep ederse, Roma hukuku bu ie nasl bir are bulur?" Scottas zgn gzlerle ona bakt. "Bu ayn ocuk zerinde hak iddia eden iki ailenin o aptalca hikyesine benziyor" diye karlk verdi isteksiz bir ekilde. "Gerekten de cevap veremeyecek kadar kt durumda msn?" diye sordu Attila. "Ben olsam onu nce evlendirir, sonra da ldrtrdm. O zaman ikisinin de istei yerine gelmi olurdu!" "Ne yazk ki neelenecek durumda deilim" dedi Scottas ac iinde. "Bu kadar ok kan grmeye dayanamyorum..." Attila ona uzun uzun bakt. "Uzun yllar boyunca benim sadk bir dostum oldun" dedi sonra. "En gller bile gnn birinde zamana malup derler!" Attila o gece hl en eski ve sadk yolda olan Greka'nn yanna gitti. Scottas o geceyi atlatamamt. Gnein batyla douu arasnda geen sre iinde len yz kiiden biri de oydu... Hunlarn Byk Kaan artk vah at koularna, fetih lklarna ve ganimetin saylmasna katlmyordu. Bu arada giderek daha fazla sayda Got hastalanmaya balamt. Zaten hibir zaman yeterince direnli olamamlard. Attila buna yz yllarca sren sert ve souk bozkr yaamnn yokluunun sebep olduunu dnyordu. Serin sonbahar gnlerinde, Padus Ovas'nn batya do-

878

ru hafife ykseldii blgeden, Alp Dalarnn gney ksmn ve Yukar talya'nn bat kesimlerini grebiliyorlard. Bu seferin son ehri Ticinum olacakt. Via Aemilia zerindeki ok sayda yolun birletii bu dm noktas, Ticinus Nehri'nin sol kenarnda kurulmutu. ehrin limanndan ayrlan bir geminin Padus zerinden Mare Hadriaticum ile Ravenna'ya ulamas mmknd. Attila ehrin yaklp yklmamasn emretti. Romal hkmdarlarn burada nasl yaadklarn grmek istiyordu. Fakat ehre girer girmez buraya kendisinden nce ok daha gl bir hkmdarn ayak basm olduunu anlad. Sokaklardaki derin sessizliin ve duvarlardaki olaanst gzellikteki fresklerin onu aldatmalar mmkn deildi. Bu ehir, lmcl elleriyle onlar okamak iin, kollarn am bekliyordu... "Geri!" diye haykrd Byk Kaan var gcyle. Grnmez tehlikenin farkna dierlerinin tmnden daha abuk varmt. "abuk geri dnn! Herkes kire zerinde yrsn!" ehirde korkun bir salgn hkm sryordu. Kaarcasna kuzeye doru ilerlemeye balamlard. Buna ramen Attila'nn emri altndaki kavimler kafilesi atl ve yaya savalardan oluan byk bir hayvan gibi bir ayrdan dierine otlayarak gidiyordu. nsanlar ve hayvanlar her gn inanlmaz miktarda ete, tahla, yeillie ve iilebilecek her trl svya ihtiya duyuyorlard. Byk ve ar arabalar iinse yolda bulduklar ve gzlerine deerli grnen tm nesneleri dolduruyorlard. zellikle de altn ltsna sahip olanlar... Mediolanum da ksa zamanda Hunlarn eline dt. lk atllar ehrin surlarna ulatklar zaman, tm kaplarn ardna dek ak olduunu grdler. Bunu yapmalarnn sebebi ise Attila ve ordusunu dosta karlamak deildi; tam aksine,

879

arkalarna bile bakmadan ehirden kaan insanlardan hibirinin aklna kaplar ekmek gelmemiti! Attila bu eski imparatorluk bakentine girdii zaman, kendisini bir yl nce Reims'teymi gibi hissetti. Kimse sokaklarn kenarlarna ylmamt ve kimse forumun talar zerinde diz kerek kendisine yalvarmyordu. Ortalkta kaamayacak denli yal veya gen birka kadn, erkek veya ocuk dnda, sadece korku duygusu nedir bilmeyen budalalar vard. Hatta birka ktrm dilenci arpk suratlaryla glmseyerek, peneye dnm ellerini Attila'ya doru uzatyor, ondan kendilerine yardm etmesini istiyorlard. Attila'nn kk bir el hareketiyle onlar durdurmasna kadar, savalar bu adamlara temiz bir sopa ektiler. Az sonra atllar nlayan nal sesleriyle imparatorluk saraynn ilk byk i avlusuna ulatlar. Attila buradaki binalarn Ravenna'da grdklerinden daha byk olduunu dnd. Sonra birka kez avluyu dolatlar. lerinden birka atlarn geni basamakl merdivenlere doru srdler ve sarayn iine girdiler. Ancak Attila atndan indii zaman hepsi geri geldi. Byk Kaan klcnn kayn skt ve havann ok scak olmasna ramen, sadece kenarlarnda krk bulunan hafif kraliyet pelerinlerinden birisinin omuzlarna konmasna izin verdi. Sonra da yannda danmanlar ve yksek rtbeli komutanlar bulunduu halde saray dolamaya balad. Oullar lek ile Dengizik'in yan sra, Laudarich ve Scottas'n yokluunu ne kadar hissettiini kimseye belli etmiyordu. Tm duvarlar deerli hallar ve gsterili tablolarla kaplyd. Attila gznn ucuyla bile bakmadan onlarn nnden geerken, en byklerden bir tanesinin nnde anszn duruverdi. Tabloya bir sre bakt, sonra da yere tkrerek ban sallad. 880

"Romallar byle ite!" dedi yanndakilere. "Dou ve Bat Roma imparatorlar bir tahtn zerinde oturuyor, biz barbarlar da ayaklarnn dibinde srnyoruz..." Szlerini bitirdikten sonra adamlarnn fkeli barlarnn dinmesini bekledi. "Bu tablo yeniden yaplsn!" dedi sonra. "mparatorluk iin bu koca yalann resmini yapan ustalar, bu kez gerei tasvir etsinler! Byk Kaan olarak ben bir tahtn zerinde oturuyorum, iki Roma'nn imparatorlar da ayaklarmn dibine altn dolu vergi keselerini yyorlar..." Attila'nn etrafndakiler kllarn knlarna vurarak sevin lklar attlar. Sonra da hep birlikte sarayn dier yksek tavanl salonlarn gezmeye baladlar. Uzun zamandan beri hi bu kadar neeli ve cokulu olmamlard. Hemen ayn akam Roma saraynn byk bahesinde dzenledikleri grkemli zafer leninde, Byk Kaan danmanlarna bundan sonra yapmak istediklerine dair dncelerini anlatt. Neredeyse her zamanki gibi azna orba ve sebze yemekleri koymam, sadece birka para et kzartmasyla yetinmiti. "Bundan sonraki hedefim ancak Roma olabilir!" "Geiserich'ten nce mi davranacaksn?" diye sordu Orestes glerek. "Bu ehir de daha ncekiler gibi senin kudretine asla kar koyamaz. Ne var ki Kral Alarich'in kaderini dnmekten de kendimi bir trl alkoyamyorum. Roma'y fethetmeyi baarm olmasna ramen, ehrin zerine km olan korkun lanet, eninde sonunda onun iini bitirdi. Attila dudaklarn bzd. Orestes'in Romallardan da ince konumak istemesine dayanamyordu. Kendisi de Hunlarn dier bozkr kaanlarndan farkl davranyor ve konuuyordu. Buna ramen hl onlardan biriydi ve her zaman onlardan biri olarak kalacakt. 881

"Vizigot kralnn lm zerine anlatlan o esrarengiz hikyelerin hibirine inanmyorum" dedi aradan geen bunca yldan sonra ilk kez olarak. "Bana kalrsa onu kaynbiraderi Athawulf ldrtmtr. Hem de o soylu fahie Galla Placidia'dan ald zehirle..." "ok keyifsizsin" dedi Orestes. "Baarlarn sanki artk seni tatmin etmiyor!" "Sadece talya bataklklarnn neler yapabileceini dnyorum" diye homurdand Byk Kaan. "Yllardan beri kendi kendime sorup dururum: Zaten sorunlar kendi bandan akn olan bir kavim, neden srf l bir kraln gmld yer belli olmasn diye koca bir nehrin yatan deitirip, byk bir blgeyi sular altnda braksn ki? Cermenlerin hibir gelenei byle bir eyi emretmiyor!" "Pek ok kii byle yapldna ahitlik edebilir!" dedi yanndaki adam. "Bana kalrsa bunu sadece kraln cesedinin kimse tarafndan asla bulunmamas iin yaptlar. Katiller kendilerini ele vermek istemiyorlard..." Attila bir hafta daha Mediolanum civarnda kalmak, sonra da Alplerin etekleri boyunca Bergamum, Brexia, Verona ve Vicentia zerinden douya doru ilerlemek istiyordu. Roma'dan yola kan bir heyetin kendisine doru yaklamakta olduunu duymutu, fakat bu kez de gelen haberler olduka elikiliydi. Geri Attila bu meseleye fazla nem vermiyordu. mparatorun veya Aetius'un kendisinden bir ricalar varsa, diledikleri zaman heyet gndermekte serbesttiler... Gerekten de bir mddet sonra ulaklar ona resmi bir davetiye getirdiler. Romallar onunla Attila'nn imdiye kadar ismini duymam olduu tarafsz bir blgede grmek istiyorlard. 882

"ehirlerine sadece onlarla grmek iin asla gitmeyeceimi anlalan nihayet kavramlar" diye srtt Attila bu grmeyi ve gnn kimin planladn rendii zaman. "yi o halde" dedi sonra. "Garda Gl'nn yaknndaki Mincio Nehri'ne gidelim bakalm! Fakat ordunun ana gvdesi planland gibi Bergamum ve Brexia'yi vakit geirmeden fethetsin!" Hunlar ve Kral Meclisi yeleri, aradan gn getikten sonra, iki yl nce Bat Roma konsl, bylece de tam bir yl iin imparatordan sonra en nemli Romal olan adamla bulutular. Gennadius Avienus, Hunlarn neye nem verdiklerini bildii iin, onlar zengin ve soylu ziynetlerle sslenmi deerli bir atn zerinde karlamt. Onlara ncelikli olarak imparatorun selamn iletmi ve yannda duran Ebed ehrin eski valisi Trigetius'u mzakere bakan olarak tantmt. Trigetius'un son derece huzursuz ve sinirli olduu her halinden belliydi. Attila, bu adamn kendisi hakknda ok ey duymu olduunu ilk bakta anlamt. Nefret ve lanet dolu yalanlar, gzn kr etmi olmalyd... Heyetteki nc soylu kii, Piskopos Leo'nun ta kendisiydi. Attila nce dierlerini selamlad, fakat derhal Ebed ehir'deki krk be dier piskoposu kendisini Papa sanyla armaya zorlayan bu adamla konumaya balad. Attila iin iki cins Hristiyan barahibi vard: Sofu krler ve darya kar sofu grnen aklllar. Leo hakknda anlatlanlar doruysa, bu adam Imperium Romanum'da yaayan tm piskoposlarn hepsinden kyas kabul etmeyecek kadar fazla akllyd. Ve ayn zamanda da en tehlikelisi! Grmeye katlanlarn tm, igdsel olarak bu kar-

883

lamann ne byk bir neme sahip olduunu anlamlard. Roma'nn soylu ve ltl heyeti, bin yllk imparatorluun tm heybet ve grkemini Mincio Nehri'nin yanna tamt. Attila'nn Roma'da bizzat yaad ktlk yllar, geride en kk bir iz kalmayacak ekilde anlardan ve belgelerden silinmiti. Gnein altnda l l parlayan ok sayda grkemli ipek adrn arasna, ellerinde altn yaldzl Roma kartallar ve standartlar tayan gl-kuvvetli Cermen savalar yerletirilmiti. atafatl tren niformalarna brnm subaylarn ve beyaz ipek elbiseli rahiplerin says da hi az saylmazd. Attila bir an iin bu insanlarn buraya zel olarak getirilmi ve yine zel olarak hazrlanm kostmlere brndrlm tiyatro oyuncular olabilecei phesine kapld. Arka planda da silahl muhafzlar, mzisyenler ve ok sayda hafif giyimli kle gze arpyordu. Kleler yemeklerin hazrlanmas ve iki servisiyle meguldler. "Her eyden nce size bir artm bildireceim" dedi Hunlarn Byk Kaan. Trigetius sert bir tokat yemi gibi sarsld, fakat Gennadius Avienus ve Leo balarn salladlar. "Roma'nn klelerinin veya tutsaklarnn bana hizmet etmesini istemiyorum!" Roma elisinin yzlerinde bir an iin byk bir aknlk ifadesi belirdi, fakat sonra Trigetius bastrmakta glk ektii bir iniltiyle parmaklarn klatt. Yardmclarnn ve memurlarnn yarm dzine kadar koarak yanna geldiler. Eski Roma valisi heyecanla onlarn kulaklarna bir eyler fsldad, sonra da elini yelpaze gibi sallayarak eski yerlerine gnderdi. Bu arada cilalanm beyaz mermerden yaplma byk bir sofrann etrafna oturmulard. Balarnn stnde yeil ve turuncu ltlar saan bir gnelik vard. Balmumundan ya884

plm yunuslar, orman hayvanlar, tavus kular ve slnler, rengrenk ieklerin arasnda boy gsteriyorlard. Sofrada oturan herkesin nne, iinde meyveler, hamur ileri ve eitli tatllar bulunan tabaklar yerletirilmiti. Attila bunlarn hepsini elinin tersiyle kenara itti. Bunlarn sofraya sadece gsteri maksadyla yerletirildiinin farkndayd. Yaban hayvanlarnn etini eyerinin altnda yumuatan bir barbar olan kendisini, akllar sra ok eskiye dayanan yemek kltrleriyle etkileyebileceklerini sanyorlard. "Ne yazk ki bir triclinium iin saymz ok fazla" dedi Attila alayc bir sesle. Bu ekilde onlarn sahneledikleri oyundan etkilenmediini de belirtmi oluyordu. Bu masann tarafna o mehur sedir yerletirilmi olsayd bile, yine de samimi bir yemek iin saylar en st snrdan bile kat kat fazlayd. Bu nedenle Attila onlara kendi usulnce cevap vererek belindeki kemerin tokasn zd, altn ve elmaslarla ssl, zmrt kakmal klcn kard, sonra da aprazlamasna masann zerine koydu. "Balayn bakalm!" Yaplmas gerekeni ilk kavrayan piskopos oldu. "Tm bat dnyasnda Baba olarak tannyorsun - hatta Gotlar sana neredeyse sevgi dolu bir ekilde Baback diyorlar" diye sze balad piskopos dosta bir sesle. Attila ise sert bir el hareketiyle onu susturdu. "O sadece aptalca bir akayd" dedi ona. "Rehine olduum zamanlarda sk sk canm skan bir alay..." "Artk kendi deyiminle cann skan bu alayla tannyorsun... Hun ordularnn, Gotlarn, Gepidlerin ve Tuna'nn dousunda yaayan pek ok kavmin babas." "Btn bunlar bana sebepsiz yere sylemediine eminim..." "Bir Roma generali iin en byk eref Patricius Romano885

rum - Romallarn Babas unvanna sahip olmaktr. Bunun tesinde biz en yce varlmz Krallarn Kral, Gn ve Yerin Hkmdar ve Tanr Baba olarak adlandrrz. Ben onun en yksek hizmetkr ve tm inananlarn babasym. Ve sen, Byk Kaan Attila, kendi halklarn iin bir Papa ve Patricius 'sun! Tm ocuklarnn sorumluluklarn - onlarn gnahlarn ve kefaretlerini, altnlarn ve paralarn, sularn ve cezalarn, arklarn ve kamp atelerini stlenmesi gereken bir baba..." "Onlar genelde sadece canlan ne isterse onu yapyorlar" dedi Attila. "Ben belki pek ou iin bir tanr olabilirim, fakat kesinlikle bir imparator deilim! Bizim bir blmzn banda bulunan lider, sizdeki bir magister militum'dan ok daha fazla yetkiye sahiptir!" "Bu da aramzdaki farkllklardan biri" dedi piskopos. "Adamlarmn yaptklarn m kastetmek istiyorsun?" "Sana baz aklamalarda bulunmama izin ver" dedi piskopos sakin bir sesle. Aslnda her ikisi de azlarndan kan kelimelerden ok daha farkl eyler sylediklerini biliyorlard. "Ben bir Hun kaannn bir piskopostan daha az kudrete veya yetkiye sahip olduunu sanmyorum. Bizde oullar babalarnn sznden asla kmazlar!" "imdi ne diyeceini tahmin edebiliyorum sanrm" dedi Attila ve glmsedi. "Bana elli yanda, byk bir eve, bir kadna ve ocuklara sahip, fakat babas izin vermedii iin, kendi bana hibir nemli karar veremeyen bir adamdan sz edeceksin..." "Yasalarmz biliyorsun..." "Roma yasalarna gre bir konsln bile babasnn izni olmadan bor para alamayacan dahi biliyorum..." Attila arkasna yaslanarak hafife glmsedi, fakat gzleri hl ok sertti. "Dinleyin beni, igal ettikleri makamlar bile babalan 886

tarafndan satn alnm olan Romallar... bu size ok barbarca gelse bile... bilin ki... kendi rzalaryla peimden gelen tm erkekler ve kadnlar, zerlerindeki baba basksndan kurtulmulardr..." Attila szlerini bitirince Romallar teker teker ve neredeyse acma dolu gzlerle szd: "Sanrm sizde buna Emancipare ad veriliyor!" Piskopos Leo, Attila'nn beklediinden ok daha farkl olduunu ancak imdi kavramaya balamt. Hatipleri gibi laf cambazlklaryla birbirlerine saldrmaya devam ettikleri takdirde, bu iin sonunun iyi gelmeyeceinin de farkndayd. "Seninle sadece bir kez yalnz konuabilmeme msaade eder misin acaba?" diye sordu bouk bir sesle. "Burada bulunan dier insanlarn grmemesi veya duymamas gereken ne olabilir ki?" Tam o anda Leo ayaa kalkt, geriye doru birka adm att ve elbisesinin nn at. Attila onun bacaklarnn kan iinde olduunu ve dizlerinde kabuk balamaya yz tutmu yaralar bulunduunu grd. Piskopos ellerini birbirine kavuturdu, bir mezmur mrldanmaya balad ve yavaa Hun kaannn nnde diz kt. Attila dilerini skt. Kstahlkla aman bycl karm bu tr gsterilerden hi holanmyordu. "Ayaa kalk!" diye emretti ona itiraz kabul etmez bir sesle. Leo nnde iki seenek bulunduunu hemen o anda kavramt. Hun kaannn nnde secde edip topra pmeye devam ettii takdirde, srtna saplanacak bir Hun haneri tarafndan ehit edilmesi, bunun sonucu da gen Roma kilisesi tarafndan aziz olarak anlmas iten bile deildi. Dier seenek ise daha zor olanyd, nk bu sefer ayaa kalkmak ve kendisinden ok daha kudretli adamlar yerin dibine batrm olan bir hkmdarn gzlerine bakmak zorundayd. 887

Leo, daha fazla cesaret isteyen ikinci yolu semeyi tercih etti. Ayaa kalkt, belindeki kemeri sktrd ve baklarn doruca Hunlarn Byk Kaan'nn gzlerinin iine evirdi. Saniyeler saniyeleri, baklar baklar kovalyordu. Kudretleri birbirleriyle mukayese bile edilemeyecek olan bu iki adam, tm kllardan ve bylerden daha keskin ve sert olan baklar araclyla birbirleriyle savamaya baladlar. Birbirlerine kyasya saldrdklar, etlerini para para doradklar, fakat kanlarnn bir tek damlasn bile aktmadklar bu sava uzadka, Hunlarn Byk Kaan ve Hristiyanlarn ruhan lideri bu iten daha da zevk almaya balamlard. Attklar sessiz lklar onlardan baka kimse duymuyordu. Attila yaamnda ilk olarak kendisine edeerde, neredeyse sevilesi bir rakip bulmutu. Ruga, Bleda, hatta Aetius bile onunla gerek bir rekabet iine girecek kapasitede deillerdi, oysa gizemli, dnya d bir ruh krallnn vekili olan bu adam... Bu adamn tanrs, dierlerinin tmnden daha gl olduunu iddia ediyordu. Kendisini rlplak, en kk bir direni gstermeden dmanlarna teslim eden, Kutsal Ruh ad verilen bir ze sahip olan olunun da... "Evet?" diye sordu Attila. Romal Leo'nun yznde en kk bir kas bile oynamyordu. Sadece yanna sarktt sol kolunun ba parma hafife seiriyordu, o kadar. Hunlarn Byk Kaan bunu grd ve anlad. "Ya yoluma devam edecek olursam?" Baparmak tekrar seirdi, bu kez daha kuvvetli bir ekilde. Attila ban yana edi. "Kendini gvende hissediyorsun, deil mi?" "stiyorsan ldr beni!" "Bunu yapsam dahi elime ne geecek?" "Bu yzden sana bir teklif yapmaya cret ediyorum." 888

"Peki benden... benden gerekten istediin nedir?" "Hun, Got ve Gepidlerden oluan orduna, tm kleleri, yardmc kavimleri, ksacas her eyiyle birlikte, hi vakit kaybetmeden, daha bugn geri dn emrini vermeni istiyorum." "Demek bunu istiyorsun?" "Evet, bunu istiyorum." "Bu bir emir mi?" "Hayr..." Leo ve Attila bir kez daha birbirlerinin gzlerine baktlar. Ve aradan sonsuzluk kadar uzun bir saniye getikten sonra, Leo her eyi kazanmak iin bu g gsterisini kaybetmeyi gze ald: "Senden rica ediyorum... efendim Jesus Christus adna!" Bundan sonraki grmeler daha az ve z geti. Attila, gneye ve Roma zerine yrmekten vazgeti. Buna karlk imparatorluun konsl, Roma valisi ve Papa, ona Kuzey talya'y teklif etmilerdi. "Cannn istedii tm ehirlere girebilir ve istediin gibi yamalayabilirsin" dedi Tregetius dramatik bir ekilde. "Altnlarn ve hayvanlarn tm bize ait olacak!" "Hepsi sizin..." "Kiliseler ve manastrlar da..." "Onlar iin dua edeceim" dedi Papa. Bu cevap zerine Hunlarn Byk Kaan, Imperium Romanum'da yaayan tm Hristiyanlarn ruhan liderine dnceli gzlerle bakt. Bu adam Roma imparatorlarndan, gl hadmlarndan ve asker komutanlarndan ayran gerek zellik neydi? Nasl oluyor da ayn anda hem yumuak ve efkatli, hem de sert ve eilmez biri olabiliyordu? Sadece Roma'yi kurtarabilmek iin, imparatorluun merkez blgesinin tam yarsn nasl gzden karabiliyordu?

889

"Bir sorum daha var" dedi Attila sonunda. "Flavius Aetius neden sizinle birlikte gelmedi?" Papa Leon anlaml bir ekilde gld. "Bunun sebebini kim senden daha iyi bilebilir" dedi sonra neredeyse dosta bir ifadeyle. "nk onun devri artk kapand!" Attila ban sallad. Bu ifadeyle neyin kast edilmek istendiini sadece kendisi ve Roma'dan gelen adam biliyordu. Grmelerin geri kalan ayrntlarn danmanlarna havale etti. ki gn sonra tm anlamalar imzalanmt. Roma heyeti memnun bir ekilde geri dnd. Hunlarn Byk Kaan da derhal Roma tarafndan kendilerine terk edilen blgelerin yaklp yklmas emrini verdi. Elde edecekleri ganimetle birlikte sa salim geri dnmek istedikleri takdirde, acele etmeleri gerekiyordu. Hava giderek ktleiyordu ve Aquileia kuatmasnda ba gsteren salgn giderek yaylyordu. ehirlerde oturan insanlar, Hunlar gelmeden nce lyordu. iftiler hasat yapmyordu. nekler artk salmadk-lar iin, korkun brtlerle can veriyorlard. ocuklar bo yere kendi dklar iinde yatan ebeveynlerini uyandrmaya alyorlard. Kuzey ve bat ynndeki Alpler, gneydeki zm balar ve Adriyatik Denizi arasnda kalan blgede bulunan her kyn, derenin ve glcn zerinde dayanlmaz bir koku vard... Yukar talya'nn Hun ordusu tarafndan yaklp yklmas esnasnda Dou Roma birlikleri Tuna'y atlar ve Hunlarn snr muhafaza birliklerini Attila'nn kendi lkesinde malup ettiler. Bat Romallarn son on yllar boyunca yaptklarnn aksine, mparator Markianos imparatorluun dier yarsnn imdadna yetiti. Attila'y sadece srtndan vurmakla kalmayp, en gen ve cesur generalini ona kar gnderdi. Dou

890

Roma ordusunun bandaki bu adamn ismi de, kaderin bir cilvesi olarak, Aetius idi... Attila'nn korktuu sonunda bana gelmiti. Hunlar iki ate arasnda kalmlard ve snrl imknlara sahiptiler. Hatta Tis-za kysndaki ana karargh bile tehdit altndayd. Attila son derece fkeliydi. Ne kadar ar bir darbe aldnn farknda olduu iin, srarla Dou Romallardan kendisine Theodosios dnemindeki vergiyi demelerini istiyordu. Fakat mparator Markianos ona boyun emedi. "steinde srar ediyorsan bizimle savamalsn!" Hunlar, Aquileia ad verilen salgn yuvasnn nnden geerek douya doru gitmeye cesaret edemediler. Sadece gnllleri ganimetten paylarna denle birlikte Julius Alplerinin zerinden gnderiyorlard. Hzl atllar kuzeye doru ilerlemeye balamlard. Kn kendisini tm iddetiyle hissettirmesinden az nce, kuzeyin zorlu geitlerini amay baardlar. Noricum eyaleti kendilerine en kk bir ganimet bile salamamt. Bir zamanlar kuzeyin en byk ve zengin ehri olan Augusta Treviorum, yamalanmaya demeyecek kadar fakir dmt. Sonradan, Attila tekrar tahta sarayna yerletiinde ve souk k rzgrlar ovay kasp kavurmaya baladnda, oturup ellerindeki her eyi saydlar. Salgn hastaln ve Dou Roma ile yaplan savalarn sebep olduu kayplar gz nnde tutulduu zaman bile, bu yln altn ve ganimet bakmndan olduka bereketli getiini anlamalar fazla uzun srmemiti. Sonradan sayg dolu Byk unvann alacak olan Papa Leo'nun, Hunlar Roma'y zapt etmemeleri ve Kuzey talya ehirleri ile yetinmeleri konusunda ikna etmeyi baarmasndan dolay, olduka zel bir yld bu. Ayn ylda Aquileia,

891

Concordia, Altinum ve hatta Patavia'dan kaan insanlar, Adriyatik Denizi kysnda kendilerini sonraki saldrlardan koruyacak yeni bir yer buldular. Bu yerin etrafnda duvar gibi dalar veya yarlar deil, sadece su ve denizkulaklarnn arasndaki ince kara eritleri vard. Bu insanlar, sndklar bu yeni vatanlarn "Veni etiam" adn verdiler - "Ben de buraya kadar gelmeyi baardm.

892

37 Dn Gecesi

K mevsimi izin verir vermez, Dengizik bir kez daha Galya zerine yrme emri ald. Burada salgn hastalk belas yerine, Tuna havzas ve talya'nn Hristiyan barahiplerinden ok daha mantkl ve akl banda piskoposlar vard. Attila ve Kral Meclisi, onun yola kmasndan sonra da, Galya seferinin tatminkr olmayan sonularnn sebepleri zerinde konumaya devam ettiler. "Dengizik Han' yanma almak yerine, onu mparator Markianos'un zerine gndermem bir hatayd" dedi tahta saraynn ortasna kurulan tahtnn zerindeki yastklarn arasna gmlm olan Attila. "Onu ve atllarn yanma alm olsaydm, Aetius ve mttefiklerine kar daha baarl bir sonu elde edeceimize hi phe yoktu. Dengizik o Thorismund denen vahinin iini bir rpda bitiriverirdi." "O takdirde burada neler olacan unutma!" dedi Orestes uyarrcasna. Attila ban sallad. Orestes'in ses tonu bazen hi houna gitmiyordu. stelik zerine bir kez daha hakk olmad halde senatr togasn giymiti. "Dengizik Han' Moesia'ya nemli grevlerle gnderdiimizi unutmu deilim! Buna ramen onun eksikliini hissettiimizi hatrlatmama msaade vardr umarm!" 893

Orestes kpkrmz kesildi, ban ne edi ve birka kez yutkundu. "kinci hatamz da Orleans nlerinde ok fazla vakit kaybetmek oldu!" dedi Byk Kaan. "Fakat Loire'in gneyinde bu kadar uygun baka bir arazi asla bulamazdk" dedi Onegesios. Kardei Scottas'n lmnden sonra daha da az ve z konuur olmutu. Duygularn ve dncelerini pek az da vuruyor, zamannn byk ksmn hamamnn scak banyo odalarnda geiriyordu. Eklemlerindeki arlar onu her zamankinden daha fazla rahatsz etmeye balamt. "Bana kalrsa ovada kalmamz doru bir hareketti!" "nc hata ise Alan kralyd!" diye homurdand Attila. "Onu ya derhal saf d etmeli, ya da aramza katmalydk!" dedi Onegesios. "Neden? Bizim yumuak karnmz olmas iin mi?" Attila ban sallad. "Hayr, Sangiban'n bizim deil, onlarn saflarnda savamas, ok daha iyi oldu. Fakat nceden... Orleans nlerindeyken... onu Romallarn yanna brakmasak, daha da iyi olurdu!" ki ay sonra Dengizik Han hzl atlaryla geri dnmt. Yanlarnda Alanlardan aldklar altnlar getirmiti. Bu altnlarn miktar o kadar fazlayd ki, Dengizik Han'n hoyrat savalar bile durup dinlenmeden Galya'nm zenginliklerinden sz ediyorlard. "Kral Theoderich'in lmnden sonra bir an nce Tolo-sa'ya ulaabimek iin Vizigotlar hzla geri ekiliyorlar" diye anlatmaya balad Dengizik Han. "Fakat nemli tek haber bu deil! Vizigotlar lejyonlara ve Aetius'un dehasna olan gvenlerini kaybetmi durumdalar! Bat Roma ordular bakomutannn, mttefiklerinin adrlarna snmas hi de akllca bir davran deildi!" 894

"Byle bir ey asla hoa gitmez" diye gld Attila. "Bizden daha hzl olmak istiyorlard" dedi Dengizik ayn ekilde glerek. Byk Kaan'in hemen hemen tm danmanlarnn da hazr bulunduu neeli bir akam yemei yiyorlard. Dengizik Han, babasnn da Aybars Amca'dan byl bir toz aldn dnmeye balad, nk Byk Kaan ilk aknndan dnen gen bir sava kadar en akrakt. "Bizim talya'da olduumuz srada, onlar da korkaklnn ve ihanetinin bedelini detmek zere Sngiban'n iini bitiliyorlard..." "Bundan sana ne?" diye srtt babas. "Nasl olsa Alanlarn altnlarn sana braktlar, yle deil mi?" "Doru!" dedi Dengizik Han bouk bir sesle. "Fakat savamadan ve kan dkmeden altna sahip olmann... fazla bir anlam var m?" Aybars Amca derin derin i ekti. "Bir Got'un kellesini Konstantinopolis sarayna kadar gtren ilk Hun kaan olan byk babas... Talihi Ak Uldz Han kadar dik kafal!" Byk Kaan bu aralar artk sadece Onegesios, Berichos, Kral Ardaich, Orestes ve kendisine kavimlerin ykselileri ve kleri hakknda bir eyler anlatabilecek olan adamlarla sohbet ediyordu. Hakimiyet alan iinde yaayan hi kimse onun Bat ve Dou Roma imparatorlaryla en azndan ayn deerde olduundan, hatta her adan onlardan daha stn olduundan phe etmiyordu. ster bir imparator, ister bir tanr olsun - kartallar ve cinler ona kaytsz artsz boyun eiyorlard! "Bir zamanlar Msr, Yunan ve Pers kavimleri de dnyaya boyun edirmilerdi" dedi Attila uzun k sohbetlerinin birinde. Tm yl boyunca yurtlarndan birinde oturmay tercih etmiti. Tahta saraynn souk salonlar yerine kee yurdun 895

keyif verici scaklnda yaamak, onu son derece mutlu ediyordu. Gndzleri, saraynn taht odasnda oturduu zamanlarda, yal amandan kendisine scak bitki ay getirmesini istiyordu. Bu aylarn iine genellikle Laudanum katlm oluyordu. Attila geni tahtnn zerine kuruldu, bacaklarn altna alarak srtn arkaya yaslad, sonra da scak iecekten byk bir yudum iti. "Altn Boynuz kylarnda Yunan uygarlnn mirass olmakla vnen o gevezeler, gnlerini atafatl trenler yapmakla harcyorlar" dedi dnceli bir tavrla, fakat sesinde aalayc bir ton yoktu. "Evet, onlar ben de bilirim" dedi Onegesios hafife glerek. "pek elbiselere ve tepeden trnaa altn ziynetlere brnm olan yksek ahsiyetler, grkem ve hametle saray koridorlarnda salnp dururlar. Yunan mzisyenlerinin namelerine kulak verir, danszleri ve hokkabazlar hayranlkla seyreder, Yeil ve Mavi partiler adna o veya bu arabacnn kazanmas iin dua ederler. Rvet, by ve her trden alaklk, alkanlklar haline gelmitir." Attila da saraynda bozkr kavimlerinin gelenekleriyle yakndan uzaktan ilgisi bulunmayan birtakm rf ve adetlerin ortaya ktnn farkndayd. Yannda olabildiince az refakati eliinde uzun at gezintileri yapmak, sadece aylarn, kurtlarn, tavanlarn ve geyiklerin izleri grnnceye kadar uzaklara gitmek ihtiyacn, belki de bu yzden giderek daha fazla hissediyordu. Torunlarna daha fazla vakit ayrmak, onlara bir tilkinin veya geyiin zerine ta gibi dmeden nce, kral kartalnn ne kadar ykselebileceini gstermek istiyordu. Glmseyerek bir kurt srsnn avlanma taktiini dnd. Yetikin kurtlar avlarn yaraladktan sonra zerine gen kurtlar 896

salyor, bir yandan onlarn avlanma becerilerini artrrken, bir yandan da kendilerini fazla yormadan hayvann kan kaybndan bitap dmesini bekliyorlard. Kara Hunlar da onlarla neredeyse ayn taktii kullanarak Imperium Romanum'un snrlarna ulam, yardmc kavimlerini lejyonlarn zerine gnderdikten sonra lmcl darbeyi vurarak ilerini bitirmilerdi. Aradan ne kadar zaman gemiti? Oullan ve torunlar, atlarn ve kartallarn daha ne kadar dman zerine sreceklerdi? Yoksa imparatorluun iki yars gibi, kendi sonlar da m geliyordu? Yarm yzyllk bir korkaklk ve ka dneminden sonra, bat imparatoru bataklklarn ardndan Roma'ya geri dnmt. Fakat bu trajik bir sonun clz bir kvlcmndan baka bir ey deildi. Defne dal tacn batda Cermenler tayacakt. Kllarn knlarndan karmlard bile. Konstantinopolis'in durumu nasld peki? mparatorluun bu dou yars tm on yllar boyunca onlara hem son derece yakn, hem de kapal ve gizemli kalmt. "Dou Roma ynetimi kendilerine yeni unvan araylar iinde her trl utanmazlk snrn ayorlar" dedi Attila dnceli bir tavrla ve daha ok kendi kendine konuarak. "Orada herkes herkesi smrmeye alyor... ve herkes de bunun farknda!" Onegesios baka bir kedeki yastklarn arasna gmlmt. Son derece yorgun bir hali vard. O da scak ayndan bir yudum ald ve yle dedi: "Batya yal ve gten dm bir lejyoner gzyle bakacak olursan, dounun bir hadm veya aptal bir kadn gibi kibirli olduunu dnebilirsin..." "mparator Markianos bir kadndan baka her eydir!" "Sadece Roma memurlarnn kendilerini her eyden da-

897

ha nemli gren yallar gibi davrandklarn sylemek istemitim" diye karlk verdi Onegesios. "Onlar korkak, bir kadn kadar yumuak, genellikle abuk alnan, garazkr, kinci ve haindirler; fakat bunlarn hepsini edeb laf kalabalklarnn ardna saklamay gayet iyi baarrlar." "Ben dudaklarndaki glmsemenin ardnda bir lein iindeki kurtlar kadar iren duygular tayan bakalarn da tanyorum" diye homurdand Attila. "Ne dersin, yzmz douya evirip, o aalk kalabal Karadeniz'in sularnda boalm m?" "Bosporus'un sular da olur" diye karlk verdi Onegesios glerek. "Neden Pontus'a kadar zahmet etmek istiyorsun?" Attila ban sallad. "Bunu dnelim" dedi yavaa. "Yapmak istediim baka bir ey daha var." "zel bir ey mi?" "Bir kez daha evlenmek istiyorum." "Hildiko'yla m?" "Evet" dedi Attila. "Fakat ben aklayana kadar bu konuda tek kelime etmek yok!" Sonraki haftalar boyunca Attila resm ilerle giderek daha az ilgilenmeye balad. Yllar boyunca daha sk bir ekilde tahta saraynn etrafna kmelenmi olan yurtlan da olabildiince geriye ektirdi. "Burasnn bir ehre dnmesini istemiyorum" dedi yalanc bir fkeyle. Saraynn nnde byk bir meydan oluturmak istiyordu. Tam ortada duran iyi bir okunun tm gayretine ramen okunu tahta saraya ulatrmay baaramayaca byklkte bir meydan..." "Ordughna uzun sreden beri Transilvanya'nn Orman ehri ad veriliyor" dedi rnek. "Bazlar da Tahta Roma diyor" dedi Greka. Son zaman898

larda kocasnn yannda daha sk grnmeye balamt. Sylentilere gre Attila'nn tekrar yurda tanmasn salayan ondan bakas deildi. Attila ise bu konudaki sorular cevapsz brakyordu. Bu arada gerekten kaanlara yarar, son derece grkemli ve gsterili yeni bir yurdun inasna da balanmt. Yzlerce kee ustas, halat ve marangoz, gnein douundan batna kadar yeni gneliklerin ve rzgrlklarn yapmnda alyordu. Kadnlarn yurtlarnda rtler ve yastklar dikiliyor, yn ve ipek hallar dokunuyordu. Imperium Romanum'un drt bir kesinden, arktan ve spanya'dan bu i iin deerli kumalar, boyalar ve ipek getirtiliyordu. Bosporus ve Karadeniz'den getikten sonra Tuna ve Tisza nehirleri kanalyla ordugha ulaan tacirlerin says da her geen gn artyordu. Bu adamlar beraberlerinde arap ve bahar eitleri, altn tepsiler, deerli cam kadehler, ssle-meli seramikler, Galya parfm, Arabistan'dan mr ve tts, fildii, timsah ve benzeri egzotik hayvanlarn derilerini, rengrenk ku tyleri getiriyorlard. Yava yava Byk Kaan Attila'nn bir len hazrl iinde olduu ortaya kyordu. Attila ise danmanlarnn zor ve dolambal sorularna cevap vermekten srarla kanyordu. Cesur Thorismund'un kskan kardeleri tarafndan ldrldn Dengizik'in azndan rendikten sonra, Vizigotlar hakknda hibir ey duymak istemiyordu. Theoderich Il.'nin kendisine badanman olarak Latince retmenini getirmi olmas, ona bundan byle Vizigotlardan hibir ey beklememesi gerektiini sylyordu. Alanlar, Merovvech Franklar ve Burgundlar gibi, onlarla da bir ittifak kurma zemini tmyle ortadan kalkmt... Attila hl uzun at gezilerine kmaktan holanyordu, fakat azndan Dou Roma'ya yapaca byk seferden, 899

Konstantinopolis'in surlarn yakp ykmaktan baka hibir ey kmaz olmutu. Bu arada mparatorie Pulcheria'nn ldn de renmiti. nsanlar gya ok iffetli olan bu kadnn maceralarn, byk altndan glerek birbirlerine anlatyorlard. "O elma hikyesi bizim de bamza gelebilirdi" dedi Byk Kaan srtarak. "iftinin biri, imparatoruna olaanst gzellikte bir elma armaan etmi. O da bu elmay parmann ucuyla bile dokunamad kadna vermi. Sonra ne olmu? Elma dnp dolap magister officiorum Paulinus tarafndan imparatora geri verilmi. Bunun zerine Dou Roma imparatoru ne yapm?" Bu hikyeyi bilen oullar ve dierleri hep bir azdan gldler. "Elmay yemi mi?" diye sordu Orestes. Attila bu gen Cermen'e bakt ve ban sallad. "Bu, Markianos'tan beklenmeyecek kadar pratik ve bilge bir davran olurdu" dedi sonra. "Fakat byle yapmad. Baka bir fikri olan?" Attila'nn baklarn zerlerinde gezdirdii adamlar teker teker balarn salladlar. "Evet, haklsnz!" dedi Attila sonra. "O imparatora dert anlatmak olduka g. Markianos onu idam ettirdi! En ok gvenmesi gereken adamn boynunu vurdurdu hem de sadece gzel bir elma yznden!" "Demek... demek Pulcheria Paulinus'la..." Salondaki herkes katla katla glmeye balad. Fakat Orestes, o ok iyi yetimi gen adam, ilk kez herkesin ortasnda kendisini kaybetmiti. "Gln bakalm!" diye bard fkeyle. "Bu kaba akalarnzdan hi holanmyorum!" "Gzel bir elmann nesi kaba?" diye sordu Attila yar alayc, yar balayc bir sesle. "Bir mddet nce iki tane ahane elmaya sahip olan bir kadn kollarnn arasnda tuttuunu grmemi miydim?" 900

Orestes biranda kpkrmz kesildi. "Yanlmyorsam o gzelin ad Barberina olmalyd" dedi Hunlarn Byk Kaan. "Hildiko bana onun hakknda bir sr gzel ey anlatt." Sadece onu ok iyi tanyan biri, Attila'nn o anda kesin kararn vermi olduunu anlayabilirdi. Bu iki sarn Cermen kadnnn isimlerini bo yere anm deildi. Barberina da Orestes gibi kavminin en soylularndan biriydi. Hildiko ise Byk Kaan'n sadece yatak arkada olarak deil, ayn zamanda ei olarak grmek istedii kadnd. Ve bylece elli sekiz yandaki kaann bir dn hazrl iinde olduunu herkes rendi. Fakat oullarndan biri iin deil, neeli ve mutlu bir ekilde kendisi iin... Greka bu evlilie onay vermiti. Nereden geldiini ve Attila'nn ona nerede rastladn hl renememi olmasna ramen, Hildiko'yu seviyordu. Bir sre onun Burgundlarla bir yaknl olabileceini dnmt. Fakat artk bunun imknsz olduunu kabul ediyordu. Hibir Burgund kz, kavmini Roma emriyle kyma uratm olan bu adamla evlenmezdi. Attila'ya ve oullarna en gzel kzlarn teklif eden Alanlarn, Sarmatlarn, Gotlarn ve dier kavimlerin aksine, Burgundlar asla byle bir eye yanamamlard... Attila bu kzlarn pek ounu kollarnn arasna alm ve zevk dolu geceler geirmiti. Aradan birka gn getikten sonra ise genellikle bu kzlarn isimlerini bile hatrlayamaz oluyordu; nk onlar aslnda Attila iin gzel bir et kzartmas veya szp kalana kadar kafay ektikleri bir len akam kadar doal ve olmas gereken eylerdi. Tm bu gecelere ramen srlsklam k olduu bu gen kz ise dier vahi, ekingen veya heyecandan titreyen kzlardan son derece farklyd. "Biraz benim genliimi andryor" demiti Greka bir de901

fasnda kzla uzun uzun konutuktan sonra. "Ben de o korkun Roma'da yaamam olsaydm, bir Frank soylusunun saraynda bym olsaydm..." Attila ise sadece glm ve onu kucaklamt. Greka yapt bu kk kelime oyunlaryla, Hildiko hakknda daha fazla eyler sylemesi iin Attila'y kandramayacan ok iyi biliyordu. "Hildiko ok gen" demiti Attila. "yi bir aileden gelen bir Cermen kz, bakire, asla Galya parfm kullanmam ve dudaklarn boyamam...* Greka nlayan kahkahalar atm ve Attila'nn kendisini ele veriiyle elenmiti. "te Cermen kadnlar hakknda anlatlan efsanelerden biri daha!" demiti alayc bir sesle. "O halde ona dn gecesinde sadece kuzeyden gelen bir tanra gibi deil, ayn zamanda Byk Kaan'mz iin bir gelin gibi grnmesini retmemiz gerekiyordu. Greka, yllardan beri kocas olan adam, henz gen bir kzken Roma nlerinde tanmt. Aradan geen tm bu zaman zarfnda ise sadece bir kez ona gerekten fkelenmi, uykusuz gecelerde Attila iin bak, zehir ve akla gelebilecek her trl lm dnmt. Attila'nn Svanhild ve kz Sani'yi bulduu gnlerde olmutu bu. Fakat olu rnek'in Sani'yle evlenmesine izin verdikten sonra, onun Attila'nn kz olmadna kesinlikle kanaat getirmiti. Attila'nn Gepid kral Ardarich'in kz kardeiyle yapt evlilikte ise farkl bir durum sz konusuydu. Geri bunda da sar salar ve beyaz ten nemli bir rol oynamt, fakat oullar Gheism'in dnyaya gelii her eyi deitirmiti. Hun kaan ile Gepid prensesinin olu, mttefik ve silah arkada iki kavim arasnda yaplan yeni bir dostluk anlamas olmutu. Gheism gelenekler uyarnca annesinin yannda bymt. Gepid prensesi ksa bir sre Attila'nn obasnda ya902

amt - Attila'nn ona tahta bir saray ina etme frsat bile bulamayaca kadar ksa bir sre... Byk dn ncesinde geceler hl serindi. Nadiren esen lk bir ilkbahar rzgr, yurtlarn ve akn akn obaya gelen adamlarn adrlarnn etrafndaki havay yumuatyordu. Uzun zamandan sonra ilk kez Byk Kaan yryerek tam ortasnda tahta sarayn bulunduu ordughn batan sona dolamt. Kendisine ait atlarn bulunduu ahrlarn nnde amanla buluacakt. Yal Aybars ona dii kartalnn iyi bir avda hl kullanlabileceini gstermek istiyordu. ehrinde yapt gezinti esnasnda ona sadece bir avu tepeden trnaa silahl gen sava elik ediyordu. Buras Roma gibi kaynayan bir cad kazan veya Konstantinopolis gibi bir hadm yuvas deildi. Tam aksine, buras Attila'ya Aquileia'yi anmsatyordu. Elbette ki dz ovaya gemiler demir atmyordu. Fakat buras ona yine de nemli heyetlerin demir att ve sonra grkemle ayrld bir limanm gibi geliyordu. Drt tekerlekli byk arabalar sanki birer yk gemisi gibi ar ar, fakat gvenle yeni mallar getiriyorlard. nsanlar ve hayvanlar, denizlerdeki balklar gibi oradan oraya gidip duruyorlard. Tek farklar, ok daha grltc olmalaryd. Gen savalar ise atlarnn zerinde hzl yelkenliler gibi denizi yararak atelerin ve yurtlarn arasnda drtnala yol alyorlard. Attila, ordughn iindeki canlln tadn kartyordu. Kendisini uzun sreden bu yana ilk kez bu kadar hafif hissediyordu. indeki bir ses ona ancak imdi Hunlara ve mttefiklerine lyk bir Byk Kaan olabileceini sylyordu. Artk gen bir adam olmamasna ramen, bir kez daha evlenmek istiyordu. Evet, en parlak alar geride kalmt, fakat yine de hayata sonuna kadar bal kalmaya kararlyd. 903

Yurtlarn arasnda hzla, fakat mtebessim bir ehreyle ilerleyen Attila, yaamlarnn ne kadar sradan olduunu dnd. Bir zamanlar Roma'dan birlikte ayrld iki adam dnmt. Laudarich byk bir sava gibi lmt. Fakat sava esnasnda gelen bu lm, Gepidlerin ikinci kral iin, hastalk cinleri tarafndan yaam elinden alnan o zararsz geveze Scottas'tan daha fazla bir ey mi kazandrmt? Attila, kendisinde bir eksiklik olup olmadn dnyordu. Dou Roma'ya haddini bildirmesi gerekirken, o bu ilkbaharda savamay deil, evlenmeyi dnyordu. Neden byle yaptn kendisi de tam olarak bilemiyordu. Belki de kendisini yeterince kuvvetli hissediyor ve kendisine biraz daha eli ak davranmak istiyordu... Aslnda hayatndan memnun olmas gerektiini dnyordu. Yalanmt, fakat bu onu rahatsz etmiyordu. Cermen kz Hildiko'yla yapaca evlilik zamann akndan bir ka veya kasklarnn hl yaam dolu olduunun bir ispat olmayacakt. Hildiko'yu kollarnn arasna alaca, gslerini okayaca ve pcklere boaca gn dndke heyecanlanyordu. Hatta uzun av gezilerinden bile daha fazla... Sava ve ganimet seferleri arasnda zaman gnlk tekdzeliinde akp gidiyordu. Srler dzenli olarak otlaklarn deitirmek zorundaydlar. nsanlar ve hayvanlar arasnda hastalklar ba gsteriyordu. Kt hava, kuraklk ve ar ya, her gn ve her yl yeni bir maceraya eviriyordu. Gnein, ayn ve yldzlarn byk dngleri genellikle deimeden kalyordu. Mevsimler ise doum ve yaam, nefret ve ak, dostluk ve dmanlk gibi birbirini tekrar edip duruyordu. Bitkilerle ve hayvanlarla, gkyzyle ve yeryzyle birlikte yaayan insanlar iin hibir ey artc deildi. Havann ne zaman snacan, kardelenlerin ne zaman 904

iek aacan, da sanlarnn ne zaman geri geleceini, anlarn ne zaman vzldamaya balayacaklarn biliyorlard. imek ve gk grltsn, su taknlarn ve haaratlarn verdii zararlar da tanyorlard. Balarna ne gelecei hi belli olmuyordu. Bazen iyi bir at bacan kryordu, bazen inekler nemli ve scak ot yiyor, ancak vcutlarna alan derin kesikler sayesinde ilerinde biriken kokumu havayla lmeleri engelleniyordu. Sonra tekrar ocuklar douyor, fakat en iyi bakma ramen hayatta kalamyorlard. Salkl kadnlar doum esnasnda apansz lyor, babalar alyor, erkekler korkun lklar arasnda atlarna atlayarak gnler boyu ortalarda grnmyorlard. Tm bunlar ok sradan eylerdi. Her yurt ve her adrda, bundan yz. yllarca nce, ok uzaklarda, gebelerin ve obanlarn yaamlarna ait olan hadiseler gerekleiyordu. Dnyay deitirenlerin kendilerinin olduundan haberleri bile yoktu. Bozkr souduunda, yerdeki son otlar da sertletiinde ve gkyznn rengin griye dntnde yola koyuluyorlard. Nerede yiyecek ve iecek bir eyler bulurlarsa, orada konaklyorlard. Hayvanlarna yem vermelerini, ocuklarna taze su iirmelerini ve yurtlarnn nnde ateler yakmalarn yasaklayan kk iaretlerin hangi parmen zerinde bulunduunu sormuyorlard. Saylan ok fazla arttnda, otlaklar bakalaryla paylamak zorunda olduklarn biliyorlard. Fakat yemyeil otlarn neden kurumaya brakmak zorunda olduklarn ve yaban hayvanlarnn neden avlayamadklarn bir trl anlayamyorlard. Kendilerine otlaklar kullanmalarn ve avlanmay yasaklayanlar, topraa grnmez izgiler ekenler ve bu izgi boyunca duvarlar, kuleler ve kaleler ina edenler, onlarn elinden sadece otlanma ve avlanma hakkn deil, ayn za905

manda istedikleri zaman istedikleri yere gitme zgrln de alyorlard. Kendilerine armaan edilmeyen bir eyi kendilerinin almalar gerektiini oktandr renmilerdi. Temelde avlanma ile ganimet seferine kma arasnda bir fark grmyorlard. Her hayvan ve her insan, yaamak iin ganimet elde etmeliydi. Bitkiler yaam iin gerekli olan gc doruca topraktan ekiyorlard. Besin almak iin kklere, gnein iin de yapraklara ihtiyalar vard. nsanlar ise tpk hayvanlar gibi baka yaamlardan bir eyler almak zorundaydlar. Gnein ve topran gcn otlarda, meyvelerde, baharlarda ve kklerde, taze salm stte veya hayvanlarn kannda bulunan ve saklanan ruhlardan almalar gerekiyor. Ta ruhlar, su ruhlar, hava ruhlar ve cinler, lm ve yaam veren iyi ruhlardan son derece farklydlar. nsanlar ve hayvanlar sadece almak zorunda deil, hayatta kalmak iin, devaml ldrmek zorundaydlar... Bir yapra koparan, bir dal kran veya bir otu ezen bir kimse, binlerce kez ldryordu. Hasat eden bir kimse, ganimet iin ldryordu. Avlanan bir kiinin de amac ayn ekilde sadece ganimet elde etmekti. Adsz zenginlerin sadece maln almakla yetinmeyip, ayn zamanda onlar ldren bir kimse sadece ganimet elde etmiyor, daha nce ok fazla vermi olan yaamlar da koruyordu... Tam karsnda Aybars'n durduunu gren Attila anszn irkildi. Bu tr eyleri en son ne zaman dnmt? Sadece altn sal gen bir kzn ipek tenini hayal etmek istedii bir zamanda, neden byle eyler geiyordu aklndan? Attila, kendi kendisine yanndaki ksran zerindeki kularn hangisinin daha acnacak bir durumda olduunu soru906

yordu - ok yal ve krlgan bir grnm arz eden aman m, yoksa Aybars'la son yllarda dostluk kurmu olan kral kartal m? Dii kartaln bandaki deri balk, sadece engel biimli gagasn akta brakyordu. "u ihtiyar tavua daha fazla yem vermelisin" dedi Attila dudan bkerek. Sonra da ban eerek av kartalnn penelerini, tylerini ve gagasn inceledi. "A olmas lazm " dedi aman kkrdayarak. "Sadece iko horozlarn m tembel olduunu sanyorsun?" "Ben iko bir horoz muyum yani?" dedi Attila fkelenerek. "Benim gibi yar kr biri buna nasl karar verebilir? Hadi, kar unun baln... Baksana, ne kadar korkmu." "Bir diinin zerindeyken omzunda baka bir dii tamamalsn!" dedi Attila srtarak. "Ksran kutan korkuyor... ku da ksraktan..." "Ne demek istediini anlayamadm" dedi Aybars. "Hayvanlarmn ikisi de yal!" Attila sol eliyle kuun tneini kavrad, sa eliyle de deri balnn ban zd. Fakat yrtc ku hl pek kendinde deil gibiydi. Attila onun burun deliklerindeki minicik iki damla kan ancak yeni fark etmi gibiydi. "Bu iyi bir ey mi?" diye sordu amana. "Burun deliklerinde kan olmas?" "Samalama!" diye gld aman. "En ufak olayda bile birtakm iaretler aramaktan vazge! Bu senin deil, benim hakkm!" Yal aman sust yakalanan bir ocuk gibi fkelenmiti. Attila ellerini yukar kaldrd. "Ava sonra kalm!" dedi telala. inde bir an nce ordugha geri dnmek iin dayanlmaz bir istek belirmiti.

907

Byk len ayn zamanda hem bir dn, hem saysz kavim ve boyun bir araya geldii bir ilkbahar toplants, hem de bir g gsterisiydi - gerek eitli spor dallarnda, gerek kafay ekmekte, gerekse de tka basa karn doyurmakta... Hunlarn ana ordughnn etrafnda gen ve yal savalarn kement atmadaki hnerlerini diledikleri gibi gsterebilecekleri, havaya atlan bir paray ya da yeni kesilmi koyunlarn gzlerini vurabilecekleri alanlar hazrlanmt. Gnein ilk klaryla birlikte genler atlarn lgnca koturmaya ve eitli oyunlar oynamaya balamlard. Atlarna eyersiz olarak binmiler, sert deriden yaplma bir topu ellerindeki kt ulu ciritler yardmyla, alann iki ucuna dikilmi olan mzraklarn arasndan geirmeye alyorlard. Kimin kimle mcadele ettii pek belli olmayan be kiilik gre msabakalar ise ok daha ilgi ekiciydi. Beerlik gruplara ayrlan genler, ister teker teker, ister grup halinde rakiplerini alt etmeye alyorlard. Konuklarn yzlercesi, hatta binlercesi bu msabakalar bylenircesine seyrediyordu. zellikle alana be, yirmi be, hatta elli tane beerli grubun kmas, heyecan dorua ulatryordu. Bu heyecan bazen saatlerce devam ediyor, bazen de birka saniye iinde msabakann son bulmasyla yok olup gidiyordu. Byk Kaan ile periler lkesinden bir varla benzeyen gen, gzel kars, saatler boyunca tebrikleri ve hediyeleri kabul ettiler. Heyetler birbirleri ardnca kaan yurdunun kapsna geliyor, soylu ifti gklere karan methiyeler dzyor, sonsuz dostluk temennilerinde bulunuyor, tanrnn onlara akll ve gl oullar ihsan etmesi dileini de unutmuyorlard. Attila artk sadece aknc birlikleriyle beraber hcuma kalkarken kendisini bir nebze olsun Byk Kaan gibi hissediyordu. Gelecek yllarn bu kadar kolay geemeyeceinin 908

farkndayd. Fakat bu enliin sadece bir bereket leni olmasn da istemiyordu. Ve anszn Oktar' dnd. Varsn buradakiler vah sevin naralaryla kendisini ve Hildiko'yu sesleri kslana kadar gklere karsnlar... Varsn Kamos, Medos ve tatl Trakya arabn szana kadar isinler... Kendisi uyank kalacak ve ly karmayacakt - dn gecesinde olsa bile! Byk enliin cokusu giderek artmaktayd. Davullar gmbrdyor, boynuzlar uulduyor, arklar hep bir azdan syleniyordu. Hunlar ve Cermenler, Sarmatlar ve Alanlar, ak ve koyu tenli kadn ve erkekler, tyleri yeni bitmeye balayan delikanllar ve gsleri yeni tomurcuklanmaya balam gen kzlar... kol kola, nee iinde dans edip eleniyordu. Pek ou bu geceyi birlikte noktalayacakt. Bazlar sarho ve bitkin, bazlar kaba ve nazik, bazlar da normalde sadece atlarna olduklar kadar nazik... Tahta sarayn yatak odasna doru ilk admn atmakta olan Attila ve sar sal gzel gelin, cokulu sevin nidalaryla uurlanyorlard. Bozkrdan gelen hzl atllarn gerek kudretini ve gcn Imperium Romanum'a tam anlamyla gsteren kaan herkes tarafndan seviliyordu. imdiye kadar hibir kaan kendilerine onun Galya'dan getirdii miktarda altn ve elmas balamamt. mparatorun kz kardeini ona vermeyi reddetmeleri ise Romallarn kendi talihsizlikleriydi. Attila onun yerine bir Cermen kzn tercih etmiti ve bu pek ok kii tarafndan kmekte olan imparatorluun mirassnn kimin olacann bariz bir iaretiydi... Roma mparatorluunun drt bir yanndan, dnyann en uzak kelerinde yaayan kavimlerden ve daha yeni olumu kabilelerden gnderilen eli ve heyetler Hunlarn B909

yk Kaan'na yksek sesle mutluluk ve baar dualar ediyor, ona uzun bir yaam diliyorlard... Ertesi sabah saray tam anlamyla derin bir sessizlie boulmutu. Grltc karatavuklar ve amatada onlardan aa kalmayan tiz sesli arsz ar kular, her zamanki gibi gnn ilk klarn selamlamaya kmamlard. Ne bir ku ark sylyordu, ne ayrlardaki kuru otlar rzgrda salnyordu, ne de allarn ve aalarn bir tek yapra kmldyordu. Hatta gkyznde bile en kk bir bulut gze arpmyordu. Yeni doan gnn solgun , gecenin glgelerini kovalamakta uzun sre zorland. Bunu yapacak gc yoktu sanki. Ne bir atn kinemesi duyuluyordu, ne de st emmek iin annesinin memesini arayan bir ocuun alamas. Sanki tahta sarayn, Hunlarn yurtlarnn ve dier kavimlerin adrlarnn zerine kara bir lanet kmt. Savalar, yamaklar ve kleler, emir almay beklemeden gnlk ilerini yapmaya baladlar. Birbirleriyle konumuyor ve birbirlerine bakmyorlard. Baklar tesadfen karlat zaman ise birbirlerini grmezden geliyorlard. Bir gece nce kular gibi cvldaan kadnlar, bu sabah ocuklarn selamlamaya dahi cesaret edemiyorlard. Bylece gnn ilk saatleri geride kald. Gnlk yaam her zamanki temposuna glkle ayak uydurabilmiti. Byk Kaan'n saraynn etraf korku, sayg ve phe duygularyla giderek arlaan bir havayla evrelenmiti. Hatta hizmetkrlanyla birlikte oraya gelen Onegesios bile elinde olmadan duraksad. Ellerini kaldrarak bir adm daha ilerledi ve kulan sarayn iinden gelebilecek seslere verdi. Anszn iinde tmyle sar olduuna dair gl bir his belirmiti. Byle bir sessizlie ancak byk savalarn balama910

sndan bir an nce rastlanabilirdi. Sonra baklar sarayn tahta duvarlarna kayd. eride hibir glge grnmyordu. Bacadan yukar hibir duman kmyor, yemek piirmek ve temizlik gibi gnlk ilere dair en kk bir ses dahi duyulmuyordu. nsanlarn ta kesilmi gibi bekledikleri sonsuzluk kadar uzun bir nn sonunda, Onegesios yan dnerek onlara bakt. "Olamaz!" dedi kendi kendine konuurcasna. "Siz de bu korkun... tyler rpertici sessizlii hissediyor musunuz?" Adamlar balarn salladlar, yutkundular ve arlklarn bir ayaklarndan dierine verdiler. "Bu ilk dn gecesi deil" diye fsldad Doan, fakat kimse glmedi. "Elli sekiz yandaki bir kaann sabah keyfi yapmaya hakk vardr..." Onegesios kalarn att ve sert bir el hareketiyle Doan' susturdu. "Burada bekleyin" dedi dierlerine. "eri tek bama gireceim." Dierleri onun derin bir nefes aldn grdler. Attila'nn en nemli danmanlarndan ve en nemli dostlarndan biri olmasna ramen, az sonra yapaca ey gerekten de byk bir cesaret gerektiriyordu: Hunlarn bundan tam yetmi sekiz yl nce Karadeniz'in kuzeyinde yaayan Cer-menlerin topraklarna girdikleri andan beri, yz binlerce insan sadece yasalar ve gelenekleri emrediyor diye birbirini ldrmt. Onegesios bu kaderin her an kendisini de yakalayabileceinin farkndayd. Hunlarn yannda yaamaya balad andan beri bunu biliyordu. Anszn korkuya kaplmt - Hunlarn yannda daha nce yaamad kadar byk bir korku. Admlarn daha dikkatli ve yava atmaya balamt. Yalnz olsayd, yrmeye devam edecek gc kendisinde asla bulamazd. Fakat nndeki akl almaz sessizlik duvar ile arkasndaki gzle grn911

meyen, ancak sivri mzrak ular gibi kendisini drtkleyen baklar, kendisine her admda elik ediyordu. ifte kanatl ana giri kapsnda hibir muhafz yoktu. stenmeyen misafirlerin ieri girmesine izin vermektense lmeyi tercih eden bir dzine silahl savann bulunmas gereken yerde, snmekte olan mealelerin son alevleri gze arpyordu. Onegesios aknlkla ban sallad. "Neler oluyor?" diye mrldand yavaa. "Savalar nerede? Kadnlar nerede?" Sonra byk kapnn sol kanadna bastrd. Ar tahta iddetle gcrdayarak yava yava ald. Onegesios irkilmiti. O zamana kadar bu kapnn bu kadar zor aldn hi fark etmemiti. Bir an bekledikten sonra yrmeye devam etti. Her tarafta rmeye balayan iek demetleri, deerli ipek paralar, dn leninin sarholuunda paralanm yastklar ve susuz kalm yzlerce boaz tarafndan son yudumuna dek iilen Trakya araplarnn bo testileri gze arpyordu. Onegesios sarayn iine doru yrmeye devam etti ve neden kimsenin etraf toplamadn dnd. Havada hl ar bir tts, kl, soan ve sarmsakla kzartlm et, ter ve uzak lkelerden gelen iek ya kokusu vard. Onegesios giderek daha iddetle titremeye balamt. Dierlerinin tmnden farkl olan bu kavimle ilk tant gnleri dndke, midesi azna geliyordu. Ve anszn o benzersiz, garip grlt. Onegesios bu sesi daha nce de duymutu. Kulaa yzlerce hayvann byk, fakat bastrlm bir konseri gibi geliyordu: Aya uluyan kurtlar, kurbaa vraklamalar, yuvay yamalamaya gelen hrszlar gren kularn haykrlar, kk farelerin, sanlarn ve sansarlarn lm lklar, kesilmek zere olan keilerin ve koyunlarn ackl melemeleri - tm birden, ayn anda, aresizce... 912

Onegesios'un gzleri yalarla dolmutu. "Hayr!" diye inleyebildi sadece. "Hayr, Attila! Jesus Christus ve dier tm tanrlar adna, hayr!" Sendeleyerek yrmeye alt. ki, kapdan glkle geti, perdelere tutunarak dengesini bulmaya alt ve nihayet kaann yatak odasna ulat. Ve grd ey onu sava alanlarndaki katliamlardan, gnlk, fakat zalimane lmlerden ok daha fazla dehete drmt. "Kan!" diye inledi itidalini tmyle kaybederek. "Azndan ve burnundan kan boanm!" Fakat bu kan artk krmz deildi. Dn yatann ipek yastklar ve keten araflar kapkarayd. Kara kan her tarafa bulamt. Gelinin effaf denecek incelikte ipek elbisesine, gzel gslerine, vcuduna, yzne ve san salarna dahi... O garip grlt ylesine ykselmiti ki, Onegesios kendisini bir an kovannn iindeymi gibi hissetmeye balamt. "Hayr!" diye bard sonra byk bir aresizlikle. Grd eye inanmak, izin vermek istemiyordu. Hzla belindeki haneri ekti. ntikam almak iin elinde bir kl olmasn yelerdi. O bir sava, bir svari ve bir oku deildi. Fakat soylu kocasn zifaf gecesinde ldren bu kadn, hibir gelenein, grenein ve yasann ardna snamazd. Onegesios kadnn zerine atld. Sa elindeki haner ltlar sayordu. Kadnn gzlerinde ise korkudan eser bile yoktu; sadece derin bir zntnn ve her trl kadere tevekklle raz olmann izleri... "Dur! O susuz!" Birisi Onegesios'un kolunu tutmutu. Haner hemen hemen dolu bir arap testisine arparak yere dt. Onegesios bir hamlede kolunu kurtard ve ok yal bir adamn yzne bakmaya balad. ekik gzl ihtiyar, fkesinden ve nefretinden daha gl bir kudretle ona bakmaya balamt. 913

"Burada sadece zlmeye deer olann yasn tutacaz" dedi Aybars grkemli bir sesle. "Ne daha fazla, ne daha az. Doru, Byk Kaan Attila, son yolculuuna yeni karsnn kollarnn arasnda kt. Fakat lm onun elinden olmad. Byk Kaan'mz, bir atn zerinde savaarak lmekten sonra, bir erkein arzulayabilecei en gzel ekilde hayata gzlerini yumdu." "Kan... Her yerde kan..." Onegesios artk gz yalarn tutamyordu. Yal adam onun kolunu tuttu. Bir Halirun kadn kadar ufak-tefek olmasna ramen, hl bilgelerin ve aydnlanmlarn gcne sahipti. "Seni anlayabiliyorum, Onegesios" dedi Aybars ve tekrar Hunlarn ba aman rolne brnd. "u sesleri dinle" diye bard yeniden iddetlenmeye balayan arknn iine doru. "Gnee ve yldzlara, gkyzne ve yeryzne, bulutlara ve nehirlere, bitkilere ve hayvanlara, glmeye ve alamaya, yaama ve lme benziyorlar, deil mi?.."

914

38 Oullar

Hunlar, Byk Kaan Attila'nn lmn, atalarnn yz yllardan beri yaptklar gibi karladlar. Bir yandan yas tutuyor, dier yandan da onun br dnyaya uzanan kpry bir mutluluk nnda amasna izin verilmi olmasndan dolay seviniyorlard. Romallar, Yunanlar, Cermenler ve Byk Kaan'n ordughnda bulunan dier kavimlerden insanlar, Hunlarn neden bu kadar neeli olduklarn bir trl anlayamamlard. Onlar kendi krallarnn ancak sava alannda ve akla gelebilecek en korkun ekilde ld takdirde dorudan Valhalla'ya gidebilecei dncesine alktlar. Hunlarn ise bu konuda bambaka dnceleri vard. lk gn her eyi olduu gibi braktlar. Aybars ksa bir toplantdan sonra meclis yelerine dalmalarn sylemiti. Sonra da rencilerinden en iyi koyunlarndan birini getirmelerini istemiti. Aybars bu hayvan kendi elleriyle dnyaya getirmi ve ok iyi korunan bir alda bytmt. Yal aman, hayvann kann son damlasna kadar bir anaa aktt. Sonra da ruhlar kendisini duyuncaya kadar davulunu alp ark syledi. Ruhlarn kendisini duyduklarna kanaat getirdii zaman kendi elleriyle toplad birka odunu st ste yd, ilk kez 915

kullanlm akmak talaryla bir kartal yuvasndan alnan yumuak tyleri tututurdu ve kvlcmlara hayat fledi. Sonra yz yllardan beri sadece bu i iin kullanlan bir bakla koyunun krek kemiklerini etlerinden ayrd ve ilk cokusunu yitirmi olan atein korlarnda onlar arndrd. ark sylemeye devam ederek krek kemiklerini bir ular darda kalacak ekilde ocaa yerletirdi ve atein zerine adamotu bitkisinin toz haline getirilmi kklerinden, porsuk aac talandan ve kurutulmu sinek mantarnn paralarndan birer tutam serpitirdi. Sonra ark sylemeye ara vermeden, ateten ykselen duman derin derin iine ekmeye balad. Kemiklerin altndaki son alevlerin de kaybolup, yerlerini sadece korlara terk etmeleri olduka uzun srd. Ancak bundan sonra Aybars eline bir ucu ince oymalarla ssl bir s ald, kemiklerin zerindeki klleri kenara itti ve scak nedeniyle oluan atlaklar uzun uzun inceledi. Akamn ok ge saatlerinde artk iyice yalanm olan Gepid kraln yanna artt ve ona hem kendi adamlarnn bir ksmnn, hem de Konstantinopolisli tutsak mimarlarnn tam bir ay boyunca Attila'nn mezarn hazrlayacaklar noktay iaret etti. Bu arada tahta sarayda oturan kadnlar da yurtlarna geri dnmlerdi. Hemen o gece obadaki tm tahta yaplar skld. Sadece Attila'nn ve Onegesios'un saraylar olduu gibi braklmt. Buraya Hunlarn yeni Byk Kaan ve badanman yerleecekti. Yeni kaann kim olaca henz kimse tarafndan bilinmiyordu, fakat kadnlarnn ve yurtlarnn yerletirilecei alandaki hazrlklar sona ermek zereydi. Yzden fazla Hun ve Got zanaats, gn gece durmakszn altktan sonra, Byk Kaan iin i ie gemi ayr tabut hazrlamlard. Attila'nn saraynn nnde keeden yaplma yeni bir ka916

an yurdu hazrlanm ve renkli ipek kumalarla sslenmiti. Kaan yurdunun yannda ise scak yaz aylarnda erzak ve malzeme saklamaya mahsus yurtlara benzer yuvarlak adrlar kurulmutu. Kaan yurdunun sadece kuzeydeki tahta saraya bakan taraf kapalyd. Dier tarafi tamamen aktayd ve yurdun tam ortasnda bulunan ieklerle ssl podyumun byk alann hemen her tarafndan rahatlkla grnebilmesine olanak salyordu. Kara Hunlarn Byk Kaan'nn gvdesi bizzat Aybars tarafndan alm ve temizlenmiti. Cesedin tahnit edilmesi ve iinin bahar yastklaryla doldurulmas tam hafta srmt. l kaan ancak ondan sonra krmz lgn aac dal-lannn zerine yatrlm ve savaa hazrlanr gibi silahlanm be sava tarafndan nce altn bir tabutun, sonra da ince ilemelerle sslenmi tahta bir tabutun iine yerletirilmiti. Byk Kaan'n cesedinin nnden tam bir hafta boyunca davul alan ve sagu syleyen samanlardan, geri planda alayan kadnlardan, arklar syleyen gen kzlardan ve bouk bir sesle mrldanan erkeklerden oluan sonu gelmez bir insan seli geti. Tabutun nnden geen her sava l kaann nnde yavaa ismini mrldanyordu. Bazlar ise burada ne kadar ok ismin eksik olduunu dnyorlard -Attila'yla beraber Galya seferine katlm, ya da son talya seferinde ona yoldalk etmi olan savalar iin ne ovada bir yma mezar ina edilmi, ne ta bir ha dikilmi, ne de Cermenlerin Valhalla'snda bir eref yeri ayrlmt. Fakat dier dnyaya ayak basmak iin grnmez kpry at srada Byk Kaan' onlar karlayacakt... Son matem gnnn leden sonrasnn ge saatlerinde aile fertleri ve Kara Hunlarn sekin Logades'leri tabuta yaklatlar. lerinden bir ksm, birka yl iinde muazzam bir 917

corafyann tek hkmdar olan bu adamn huzur dolu yzne uzun uzun baktlar. Geride brakt miras kuzeyde Scantinavia nlerindeki denize, gneydouda Pontus Euxinus'a, douda Maiotia Bataklk Denizine, gneyde ve batda bin yllk Imperium Romanum'un her iki yakasna dek uzanyordu. Kaanlarn son bir kez selamlamak iin tabuta yaklaan erkeklerin neredeyse tm, salarn ve sakallarn olabildiince dipten kesmilerdi. Bozkr atllarnn bu ok eski geleneini bilmeyenler, kanlarnn gz yalarna karmas iin, baklaryla yzlerini izdiklerini sanyorlard. Oysa bir erkein br dnyaya alan yolda kaanna verebilecei en zel hediye sadece ve sadece salaryd. Neredeyse kendi yaamlar kadar nemli bir hediyeydi bu... Hediye edecek salara sahip olmayanlar ise dii kartallarn yumuak gs tylerini, zerlerinde byl iaretler bulunan renkli ipek paralar, kurutulmu ve amanlar tarafndan okunup flenmi lgn aac suyu topakklar, ya da haha bitkisinin beyaz kann getiriyorlard. Tabutun etraf deerli merhemlerle dolu anaklarla, kmz tutumlaryla, yzk ve bileziklerle, kl ve hanerlerle, mcevherlerle ssl at koumlaryla, zerlerinde savat ve malup ettii imparatorlarn resimleri bulunan altn paralarla dolmutu. Adamos en deerli kolluklarn, Constantius ise Attila'nn kendisine son dikte ettirdii Latince harfleri kda dkmekte kulland kaz tylerini feda etmiti. ok sayda kyn efendisi olan Berichos, tabutun yanna hayvan srlerini iaretlemekte kulland demir damgay koymutu. Tabutun etrafndaki irili ufakl hediyelerin says giderek artyordu. Hediye gecesi sona erdiin ve gnn ilk klar ufku kzl renge boyamaya balad zaman, Aybars ok renkli duman iin byk ateler yaktrd. Beyaz, siyah ve kzl dumanlar, 918

byk obann zerinde neredeyse dimdik bir ekilde ge ykseliyor, Attila'nn ordughnn ne kadar geni olduunu dosta dmana gsteriyorlard. Gne, ilk nlarn bir keifi gibi Karpat Dalar'nn zerinden gnderdii zaman, aman uzun ve tiz bir lk kopard. Davulunu lgnca almaya, hoplaya zplaya dans etmeye balad. Saylar giderek artan insanlarn kendisine katldn fark etmiyordu bile. Yzlerce azn yzlerce kez tekrar edecei bir at yakyordu bir yandan: Ey Hunlarn gl babas Attila, Gelmi gemi kaanlarn en bilgesi, Muncuk un oullarnn en k, Ve cesur kavimlerin byk efendisi! Hunlann ve Cermenlerin zerinde, Byk bir kudretle hkmdar oldun. Korkusuz zafer yrynle, ifte Roma'nn dnya imparatorluunu, Ve surlarla evrili ehirlerini korkuya bodun. Ganimetlerini asla geride brakmadn, Ve kaybolmalarna asla izin vermedin. Maluplarn yakarlarna kulak verdin, Onlan yllk vergi karlnda affettin. Ve tm bunlar baarm olmann mutluluuna erdin. lmn ne dmann at yaradan, Ne de bir kallein elinden oldu. Hayatnn en grkemli anda, Dostlarnla len yaparken, Sevgilinin kollarnda ac duymadan gp gittin. Kimsenin intikamn bile alamayaca, Ne mthi bir lm, Attila, ne mthi bir lm! 919

Ertesi gece gkyznde ay grnmyordu. Gne yuvarlann son paras da batdaki dalarn ardnda gzden kaybolduktan sonra, Attila'nn cesedini saran altn ve tahta tabutlar, demirden yaplan bir ncsnn iine yerletirildi. Sonra tm silahlar, en deerli eyalar ve Logades'lerin hediyeleriyle birlikte Byk Kaan'n mezarna elik etmesi iin seilen erkekler ortaya kt. Skir kral Edekon, olu Odoaker'le uzun bir sefere kar gibi vedalamt. ie gemi tabutun nnde, tm Hun boylarnn yz bakire yryordu. Yzlerini canl renklere boyamlard, uzun beyaz elbiselerine kartal kan srmlerdi, ellerinde ise ktk ve taze tereyandan imal edilmi mealeler tayorlard. Roma p/ausfrum'larna benzer bir ekilde yaplm olan drt tekerlekli, ar bir arabann zerine yerletirilmi olan katman tabut, iki kere be kara aygr tarafndan ekiliyordu. Onun peinden de kaan mezarna yerletirilecek ve karanln cinlerine sunulacak hediyelerle dolu uzun bir araba konvoyu geliyordu. Hunlarn Galya ve talya seferlerinden elde ettikleri ganimetler de ayn arabalarn zerinde tanmt. Tabutun sanda ve solunda, en iyi kl ve ok ustalarnn bulunduu aknc birlii bulunuyordu. Onlarn ardndan da, Attila'nn baka bir kaana hizmet etmeleri mmkn olmayan danmanlar ve yakn dostlar geliyordu. Attila'nn kadnlarnn ve ocuklarnn cenaze alayna katlmalarna izin verilmemiti. Ruhlarn lnn bedenini ve dnyev eyalarn incelemeleri srasnda onlar rahatsz etmeyecek tek aile ferdi, Aybars Amca'yd. Ayn kandan olan dierleri kskanlk, hrs ve ehvetli dnceleriyle, onlarn akllarn kolaylkla kartrabilirlerdi. Cenaze alay sessizce uzaklamaya devam ediyordu. Her elli admdan sonra beyaz elbiseli bakirelerden biri elindeki 920

mealeyle yerinden ayrlyor ve karanln iine dalarak alayn yannda yrmeye devam ediyordu. Ksa bir sre sonra mealelerin klar karanlk ovada ruhsal birer iaret gibi parlamaya balamlard. Gece yansndan ok sonra, meale tayan gen kzlarn sonuncusu da kafileyi terk etti. Erkekler ve atlar byk gk yurdunun yldzlar altnda ilerlemeye devam ettiler. Bu arada pek ok kez yn deitirdiler, fakat yollarn bulmalar iin haritalara ve mil talarna ihtiyalar yoktu. Bir sre sonra en ndeki atlar durdu. Aybars byk bir dikkatle atndan indirildi. Yal aman o kadar gsz dmt ki, atnn zerinde bile zorlukla durabiliyordu. Edekon'un en iyi birliindeki iki gen savadan destek alarak, zerinde bulunduklar alanda yrmeye balad. Yar kr aman, keskin gzlerin bile fark edemeyecei bir eyi arar gibi, birka kez oradan oraya gitti. Sonra anszn durdu. Tpk bir hayvan gibi bir eyler sezinlemiti. "Buras!" diye bard atallaan sesiyle. Yanndaki savalar yere eildiler, topran zerinde bir denek buldular ve onu imenlerin arasna aktlar. Sadece parldayan yldzlar tarafndan aydnlatlmayan gece, tokmaklardan ykselen rpertici seslerle yanklanyordu. Aybars byk cebinden koyu renkli bir erit kard ove bir ucunu titreyen parmaklaryla denee balad. Bu arada yavaa cvldyordu. Yanndaki iki sava, amann elindeki eridin sonu gelinceye kadar, onunla beraber ileri yrdler. "Heybe!" dedi sonra aman sert bir sesle. Bir an sonra gsnde atlarn yemliine benzer byk bir heybe sallanmaya balamt. Aybars normalde kehanet kemiklerindeki et kalntlarn syrmak iin kulland ba ald ve heybede bir delik at. Byl toz akyor, aman yryordu. Elindeki koyu renk 921

eridin ucunu sk skya tutuyordu. imenlerle kapl topran zerinde yava yava dzgn bir daire olumaya balamt. Sonra Aybars eridi kendisine doru ekerek emberin merkezindeki denee doru yrmeye balad. Tam denee ulamak zereyken bir kez daha etrafnda dolamaya balad ve byl toz ile daha kk yeni bir ember izdi. Bu esnada koca alan derin bir sessizlie brnmt. Atlarn derin soluklarndan baka en kk bir ses bile duyulmuyordu. Sonra aman kendisine ait olmayan bir sesle konumaya balad. Bir ocuunkine benzer incecik sesle syledii her cmleden sonra, alan dolduran adamlar Hristiyanlarn dualarnda olduu gibi bouk bir mrltyla onun sylediklerini tasdik ediyorlard. "Yaamn yasasn yceltiyoruz" diyordu ok yal aman ku cvltsna benzer duyulur duyulmaz sesiyle, "nk bunun anlam bymektir, lmek iin... ve ne bir sur, ne bir saray... ne de baka bir dev ant, balangla son arasna bir duvar remez... nk ne bir balang vardr, ne de bir son... bu nedenle lye br dnyaya giden yol veya yeni bir balang iin ihtiya duyaca eyleri veriyoruz... fakat bu gerekleene kadar, Attila, mezarn suskunluk ve unutkanlk erdemlerinin ardna gizleyeceiz..." l kral mezara tama erefine lyk grlen be el iin, bu szler bir iaretti. Kral Edekon'un blne ait olan bu adamlar, bir yarm daire oluturacak ekilde ileri ktlar. Ortadakiler yavaa yere eildiler, avularyla imleri kavradlar, dikkatle yerden kaldrarak, ne doru yuvarladlar. Sonra ayn ilemi bakalar yapt... ve sonra yine bakalar. Byk bir kolaylkla, sanki topraa gml grnmez bir atn srtndaki bir rty alrm gibi, topran yzeyini zerindeki imlerle birlikte kaldryor ve yuvarlyorlard.

922

Ortaya yava yava altn yaldzl ince demir levhalarla kapl ktkler kmaya balamt. aman tm dairenin yldzlarn altnda ortaya kmasna kadar bekledi. Bu alan neredeyse bir kaan yurdu kadar bykt. Savalar ilk tabakann oluturduu byk rulolan ellerinden braktlar ve kenara ekildiler. Yirmi be kiiden oluan baka bir grup atlarnn zerinde emberin d kenarna kadar ilerlediler. Ayn anda ilk grup da ortaya gitmiti. Omuzlar birbirine deecek kadar dar bir daire oluturduklar zaman ise geriye dndler. amann bir iareti zerine yere diz kerek, aa ktklerinin yzeylerindeki oyuklara gizlenmi olan demir halkalar kavradlar. Her halkann iinden bir kement geirilmiti. Savalar bu kez kementleri kavradlar, yava yava yrmeye balayarak, halatlar emberin dnda bekleyen atllara teslim ettiler. Sonra atlarn arasndan geerek yldz biiminde aldlar ve ileride yeni bir daire oluturdular. Byk Kaan'n tabutuyla beraber gelmi olan adamlarn hibiri, daha nce buna benzer bir mezar grm deillerdi. Evet, Karadeniz'in kuzeyinde skitlere ve Kimmerlere ait yma mezarlara kurbanlar vermi, etraflarnda mermer stunlar bulunan ta lahitleri incelemi, llerin duvarlardaki ukurlara gmld yeralt mezarlar karsnda aknlkla bakakalmlard. Hatta ilerinden bir ksm Ravenna'da iinde byk, bo bir lahdin bulunduu, tavan mozaik yldzlarla kapl bir ant-mezar bile grmt. Fakat bylesini... hayr, bylesini daha nce hi grmemilerdi. Aybars davuluna bir kez daha vurdu. Skirlerin atlar yava yava, fakat hep birlikte her yana doru ilerlemeye baladlar. Kaln kalaslardan yaplma kapak ar ar almaya balamt. Ortaya kan byk odann altn kapl duvarlar, yldzlarn altnda l sld. Skirler, Attila'nn katmanl ar tabutunu, tersine ev923

rilmi byk bir kaan yurduna benzeyen odann iine dikkatle indirdiler. Sonra da ona verilen hediyeler, silahlar, giysiler ve erzak da, arabalarla birlikte mezar odasnn iine yerletirildi. Yk atlarnn eyer ve koum takmlar kartlarak aada brakld. Sonra da kaanlarndan ayrlmak istemeyen adamlar, tek kelime etmeden aa inmeye baladlar. Kaann yanna ilk ulaan Onegesios olmutu. Onu Be-richos, Adamos ve Skir kral Edekon takip ettiler. Son olarak Aybars indi aa. Mezar odasnn karanlklarnda kaybolmadan nce, kollarn yukar kaldrarak gkyzndeki ata ruhlarna son bir kez yakard. Skir savalarnn atlar, artk kaln kalaslardan yaplma kapan arlna dayanamyorlard. Adm adm geriye gitmeye baladlar; ta ki byk ukurun st yeniden tmyle kapanncaya kadar. Sonra savalar hzla ve tek kelime etmeden demir halkalara bal olan ipleri zdler, imenli topra kalaslarn zerine yaydlar ve byk emberin kenarlarn dzelttiler. leri bitince de ayaa kalkarak, geride bir iz kalp kalmadn kontrol ettiler. Sonra ilk i olarak ellerini rparak ve dillerini aklatarak yk hayvanlarn drt bir yana doru uzaklatrdlar. Kendileri de zerlerine bulam olan beyaz tozu silkelediler ve atlarn lgnca kamlamaya baladlar. Gnein douuna kadar drtnala at srmeleri ve kesinlikle bir arada bulunma-malan emrini almlard. Savalarn hibiri, amann beyaz tozunun burun ve az yoluyla ilerine nfuz ettiinin farknda deildi. Beyaz toz, i organlara ulat anda, etkisini gstermeye balayacakt... Ayn gece lek, Dengizik ve mek bir araya geldiler. Birka saat ncesine kadar zerinde babalarnn tabutunun bulun-

924

duu podyumun yanndaki yastklarn zerine yerletiler, kadehlerine arap doldurdular ve kendilerine altn bir tepsi iinde ikram edilen souk etten ve tatllardan yemeye baladlar. Hizmetkrlarn ve refakatilerin tm gidene kadar tek kelime etmediler. Kulaklarn darda esen rzgrn sl dolduruyordu. lek ve Dengizik'in muhafzlar kapy tutmulard. l kaann oullarn kimse rahatsz edemeyecekti. "Ben ikinizden de daha bym" diye sze balad Kara Hunlarm Dou Kaan. "Dolaysyla yeni Byk Kaan ben olmalym!" "Ben de babamzn oullarnn en serti ve en baarlsym!" dedi Dengizik ban dikletirerek. "ster meru karlarndan olsun, ister odalklarndan, ister bir geceliine yatana ald kanlarndan... tmnn!" "Evet, haklsn" dedi mek yumuak bir sesle. "Sen daima ona hepimizden fazla benzemisindir!" "Nasl! Bu ona destek olduun anlamna m geliyor!" diye kkredi lek kardeine doru. mek ne yapacan bilemez bir halde telala ban sallad. Kardelerinin yzlerine kar bir eyler sylemek onu rktyordu. "Ben Dengizik'e nasl destek olabilirim ki?" dedi bouk bir sesle. "Babamzn en sevdii olu ben deil miyim?" "Bu i byle olmayacak!" diye homurdand Dengizik. Can kavga etmek istemiyordu. "Oylama yapacaz ve buna babamzn tohumundan gelen herkes katlacak... Tm oullar ve tm kzlar... ister meru olsun, ister olmasn! Bundan da bir sonu kmazsa, taht iin aramzda kura ekeceiz!" "Mttefiklerimizin bundan holanacan m sanyorsun?" diye sordu mek. "Onlar sadece gl ve baarl olduumuz srece yanmzda kalacaklar! Kara Hunlarn devle925

ti bu ekilde paylatrlacak olursa, bize bir daha asla sayg duymazlar!" "Bildiiniz gibi yapn!" dedi rnek fkeyle. "Ben bir Hun kaanym ve yle kalacam!" Belindeki klc kavrayarak ayaa kalkt, son bir kez dnd, sonra da yurttan dar frlad. Kimsenin kendilerini dinlemediini sanyorlard, fakat gerek byle deildi. Birka gn sonra Ostrogotlar balarn alp gittiler. Yeteri kadar uzaklatktan sonra, geriye bir eli gnderdiler. Ostrogotlar bundan byle Hunlarn ne mttefiki, ne de bamllar olacakt... "Hildiko'yu sorguya ekmeliyiz!" diye kkryordu tahta sarayn koridorlarn arnlayp duran lek fkeyle. "Ostrogotlarn ihanetine kimin sebep olduunu mutlaka renmeliyiz! Babamz ldrmesi iin ona zehri onlar vermi olmasn? Yoksa bu Konstantinopolis hadmlarnn ii mi?" Fakat kardelerinin hibiri gen Cermen kadnn sulama niyetinde deildi. Gotlarn Kral Ermanerich'in lmnde yaptklar gibi davranmak istemiyorlard. "Hildiko, Svanhild deil!" dedi Greka Attila'nn oullarna. "Kimse onu Attila'nn lm yznden sulayamayacak, drt atn arasna balayamayacak ve vcudunun paralanmasn seyredemeyecek!" Dengizik onun ne demek istediini ilk anlayand. "Babamzn son kars ile ben ilgileneceim!" "Sen de istersen benim yanmda kalabilirsin" dedi lek Greka'ya. Attila'nn ilk kars, ince bir glmsemeyle ona teekkr etti. Birka gn sonra Andagis ordugha geri dnd. Attila'nn lmne kadar kimse Campus Mauriacus savann kahramann tahkir etmeye cret edememiti. Oysa imdi 926

bir gece zarfnda her ey deimiti. Vizigot kraln mzrayla atndan drmeyi baaran adam Ostrogotlar iin artk Hunlarn Byk Kaan'nn en deerli savalarndan biri deil, aksine Amelung kral slalesine utan getiren bir haindi. Onu eskimi ve ie yaramaz bir uval gibi frlatp atmlard. Attila tarafndan Ostrogot kral ilan edilen Valamir, kavminin yakalad ans derhal grmt. Hunlarn Byk Kaan'nn mutlaka bir talihsizlik, bir kaza sonucu mu lm olmas gerekiyordu? Attila'nn bir komplo kurban olduunu iddia etmesi, baml kavimler iin daha faydal olmaz myd? Hatta bu Roma ve Konstantinopolis'in dahi iine gelmez miydi? "Dn gecesinde lm!" denilmeye balanlacakt bir sre sonra Imperium Romanum'un drt bir yannda. Ren havzasndaki kavimler ise "Burgundlarn intikam!" diye anacaklard ayn olay. Bu sylentilerden ikisi de doru deildi, fakat ksa srede kavimlerin zihinlerine silinmez bir ekilde ileneceklerdi. Attila'nn oullar birbirlerinden kavgal ayrldlar. rnek barsever biri olduunu ispat etmek iin, Dou Roma korumas altna girdi. mparatorun hadmlar, bu en yumuak vahiye de dier barbarlar gibi davranmak, yani onu aralarnda eriterek ortadan kaldrmak kararndaydlar. mparator ve hadmlarn hibir ey Hun glerinin paralanmas kadar memnun edemezdi. rnek, Dou Romallarn Hunlara son kez vergi dediklerinin farknda bile deildi: Yaplan bir bar anlamas sonucu, yerlemeleri iin Hunlara Gney Karpatlar ile Tuna arasndaki on yllar sren aknlar sonucu artk neredeyse hi kimsenin yaamad bereketli topraklar verilmiti. Ayn e-

927

kilde Trajan Kprs'nn ayaklarndan Tuna'nn Karadeniz'e dkld yere kadar uzanan araziyi de, otlak olarak kullanabileceklerdi. Bylece rnek kendisini Imperium Romanum'un dostu ve mttefiki olarak adlandrabilen ilk Hun hkmdar oldu. Buna karlk olarak artk gebe yaamna son vermesi, yerleik hayata gemesi ve imparatorluun snrlarn can pahasna korumas bekleniyordu. Tpk yzyllar boyunca Roma ve Konstantinopolis'in koruyucu ve scak kanatlar altna snm olan Cermenler ve dier kavimler gibi. rnek'le birlikte Alanlarn byk ksm da bu kanla sulanm, fakat bereketli topraklara yerlemiti... Bat Roma'nn tm silahl kuvvetlerinin bakomutan, drt kez konsl ve Patridus Flavius Aetius iin de Attila'nn beklenmedik lm byk bir uursuzluun balangc olmutu. Onun sonunu Hunlara bildiren ise Vandal kral Geiserich'ten bakas deildi. Hunerich 454 ylnda Adriyatik Denizi, Aquileia, Kehribar Yolu ve Julius Alpleri zerinden Pannonia Ovas'na geldi. Hunlarn yeni hkmdarlarna yal babasnn selam ve iyi dileklerini getirmekle grevliydi. Hunerich byk bir aknlkla kardeler arasndaki miras anlamazlnn henz bir sonuca ulamadn fark etmiti. lek onu souk bir ekilde karlam ve Aa Tuna'daki rnek'in yanna gndermiti. Fakat sonra fikir deitirmi, Dengizik'e de haber vererek, Hunerich'le neredeyse ayn anda en kk kardelerinin yanna ulamlard. Vandal prensi, Attila'nn oullarnn durumunu dikkatle inceliyordu. Uzunca bir sre tereddt ettikten sonra, onlara Roma'da neler olup bittiini anlatmaya balad. Bu zamana kadar Hunlarn kulana Roma garnizonlarndan ve askeri slerinden eitli sylentiler gelmiti. Fakat Attila'nn hayatta oldu928

u dnemin aksine, batda olup bitenler onlar iin artk o kadar nemli deildi. "Bir imparatorun en nemli generallerinden birini kendi elleriyle baklamas pek sk rastlanan bir durum deil ne de olsa" dedi Hunerich. "Gerekten de kendi elleriyle mi yapm?" diye sordu lek. Bir yandan da babasndan kalma altn kakmal bir hanerle dilerini kartryordu. "Benim u anda burada oturuyor olmam kadar gerek" dedi Vandal. "Fakat ona haneri uzatan General Heraclius'un ta kendisi. Bu adam, Aetius'un Katalon Ovasnda kazandn syledii zafere her zaman kukuyla yaklamt. zellikle de Papa Leo'nun babanzn gerek gcn Roma'da herkese anlatmasndan sonra..." "Bunun konuyla ne ilgisi var?" diye sordu lek isteksiz bir tavrla. "ok basit" diye cevap verdi mek kardeine Vandal prensinin yerine. "ayet babamz onun ne srd gibi ar bir yenilgi alm olsayd, bir sene sonra Kuzey talya'nn altn stne getiremezdi." "Doru, demek bunu kastediyor" dedi lek ve ban sallad. "Demek sonu olarak babamz her eye ramen onu malup etti!" diye srtt Dengizik. "Bir bakmdan sylediklerin doru saylr" dedi Hunerich ona hak verircesine. "Babanzn lm Aetius'un tm stratejisini altst etti. On yllar boyunca sizi sadece kendi emelleri iin kullanan bu adam, koca bir hi olarak ortada kalakald! Gizli silah olarak kullanabilecei gl bir Byk Kaan'n olmamas, gl general Flavius Aetius'a da ihtiya duyulmamas anlamna geliyor!" "Bunu her zaman tahmin etmitim" dedi rnek dnceli 929

bir tavrla. "Babam ve Aetius o kadar sk kapmalarna ramen, asla birbirlerinin grtlaklarna tam olarak yapmamlard..." "Romallarn ona ihtiyac vard - tpk bu kez bizim size ihtiya duymamz gibi" dedi Hunerich dudaklarnda kibar bir glmsemeyle. Attila'nn olundan hangisine kralnn dncelerini aktarabileceini biliyordu artk! Bir sre daha eitli kavimler hakknda konumaya devam ettiler. Uzun sre tarttktan ve yeteri kadar arap itikten sonra, gelecekte Galya'ya hkmedecek olan kavmin Vizigotlar deil, Franklar olaca konusunda gr birliine vardlar. vey babas Aetius'un kendisini artk destekleyemeyecek olmasna karn, Salis Franklannn altn sal nderi, byk bir hkmdar slalesinin kurucusu olacakt... "Daha imdiden... yani Troyes katliamndan bu yana... kendilerine Merowingler adn veriyorlar" dedi Hunerich. "Kardei Gundebaud'un Maa, Ren ve Mosel arasndaki malup kavmi ise artk olsa olsa onlarn hizmetkr olur!" rnek'in kardelerine sormadan, kendi bana karar vererek kaleme ald mesaj, birka satrdan ibaretti. Vandal prensiyle sadece ok ksa bir sre ba baa grebilmilerdi. Hunlann kendilerine yakn bir gelecekte yeni bir Byk Kaan seme ihtimali bulunmadn anlayan Hunerich, Julius Alpleri zerinden talya'ya geri dnd. Attila'nn oullar Bat Roma'da olup bitenlerin ayrntlarn ancak bir sonraki yln sonbahar aylarnda reneceklerdi. Attila'nn oluna Geiserich'in selamlarn getiren bu kez de Hunerich'ten bakas deildi. rnek ise ondan artk phelenmeye balamt. "Sen kralnn sradan bir habercisi deilsin" dedi ona, "ayn zamanda onun gz, kula ve dilisin..."

930

"yi bir dostun siz Hunlar yeniden Roma'ya bakmaya ikna etmeye almas, seni rahatsz m ediyor, Attila'nn olu?" rnek hayr anlamnda ban sallad. Hunerich, son zamanlarda Roma'da neler olup bittiini, bir kadeh tatl Trakya arab eliinde sadece ona anlatmaya balamt: "Drt yz elli be ylnn Mart aynda, yani Byk Kaan Attila'nn lmnn ikinci ylnda ve Flavius Aetius'un lmnn altnc aynda, Bat Roma imparatoru nc Valentinian, en iyi askerlerine yaz aylarn Tiber Nehri'nin sol yakasndaki Mars Ovas'nda eitimle geirmelerini emretmiti. Kendisi de mehur Hun yayn bir kez olsun kullanmak istiyordu. Bunu ona retecek olanlarn arasnda, Balamir ve Karaton, Uldz ve Muncuk, Oktar ve Ruga, Attila ve Bleda kaanlar ile siz varisin bal bulunduu boydan Hunlar davard." lek, Vandal prensinin kadehini kendi elleriyle doldurdu. "mparatorun karsnda duran askerlerin her biri, Flavius Aetius'un sekin birliklerinin savalaryd" diye devam etti Hunerich. "lerinden Optila adl birine babanzn Aetius'la olan dostluundan sz ettim. Eskiden Aetius'un korumas olan Traustila adndaki bir dieri de, altm yandaki Petronius Maximus'un yakn adamlarndan biriydi. Maximus, kez talya genel valilii yapm olmann verdii gle ldrlen generalin varisi olmak istemi, fakat bunu bir trl baaramamt..." "Sylediin bu isimleri imdiye dek duymu deiliz" dedi rnek. "Ve bundan sonra renmeye de hi niyetim yok!" "Sadece birka isim daha" diye srar etti Vandal. "Roma'da dizginlerin kimin elinde bulunduunu bilmenizin faydal olacan dnyorum! zin ver, anlatmaya devam edeyim: Gerekte son derece tkrldm bir adam olan imparator, Hun kaanlar ile Aetius arasndaki ihanet ilikisin931

den sz etmeye balad zaman, salarn Roma hizmetinde aartm olan bu iki Centurio ne kt. Valentinian'a gstermek zere deerli Hun yaylarn kuanmlard. Fakat bu Hun silahnn gizemli gcnn nereden kaynaklandn ona gstermek yerine, bir hamlede ksa Roma kllarn ektiler. Yaklak iki bin lejyonerin ve imparatorluun sekin birliklerinin gzleri nnde, birlikte ve tek kelime etmeden nce Heradius'un, sonra da imparatorun balarn uurdular." "Romallar bylesine fkelendiren nedir?" diye sordu rnek hibir ey anlamadan. "Maximus neden imparatorun dul karsyla evlenmesin ki? Bizde herkes l kardeinin kars ve kz kardelerine bakmakla ykmldr!" "mparatorun dul karsnn gerekten de kocasnn katilini yatana almas gerektiini mi sylyorsun? Hadi bunu yapt diyelim, olunu katilin kzyla evlendirmesi mutlaka art m?" "Babamn ve Yunan danmanlarnn pek holand bu karmak ilikilere beni ekmezsen sana minnettar kalrm!" "yle olsun! Neyse, sonuta Eudoxia Maximus'un isteine uydu, fakat babam kocasna kar yardma ard! Geiserich Haziran ortalarnda Roma nlerinde karaya kt. Maximus arkasna bile bakmadan kat, fakat kendi muhafzlar tarafndan yakaland ve halk tarafndan lin edildi. Papa Leo ise Geiserich'in karsna kt, fakat biz yine de istediklerimizi elde etmeyi baardk..." Hunerich dnceli bir tavrla glmsedi. "Kapitol'un bronz at kaplamalarn bile aldk..." "Bu da niye?" "Bir Hun olarak bunu anlaman gerekirdi! nk kaplamalar altn kaplyd, rnek!" Ostrogotlar Pannonia'ya kalc bir ekilde yerlemilerdi. Va932

lamir, Theodmir ve Vidimir'in kendilerine ait blgeleri vard, fakat Attila'nn oullarnn bo yere yapmaya abaladklar gibi kesin bir ayrma gitmekten kanmlard. Aralarnda hl iddetli tartmalarn yaanmasna ramen, Dengizik bir sre sonra lek ve rnek'i Gotlara kar birlemeye armay baarabildi. "O hain Cermenler bugne kadar bize balydlar ve bundan sonra da yle kalacaklar!" diye bard Dengizik ikinci bahar toplantsnda fkeyle. Kara Hunlarn hakimiyet alanlar, kzgn gne altndaki kar gibi eriyip gitmiti. Pannonia Ovasnn bir ksmn ve Tuna havzas ile Karadeniz arasndaki topraklar glkle ellerinde tutabiliyorlard. Tu-na'nn bat kylar ile Drau ve Sava arasndaki blgeler, oktan beridir Ostrogotlar tarafndan kontrol ediliyordu. "Birbirimizle daha iyi geinmeliyiz!" diye bard Dengizik atnn zerinden. "inize gelsin ya da gelmesin..." Byk Kaan Attila'nn eski ordughnda yanan ateleri geride brakarak, yanlarna kimseyi almadan kuzeye doru bir para at srmlerdi. Kimse iki yl ncesine kadar saysz yurdun ve adrn kurulduu blgenin bugn neden bombo olduu konusunda tek kelime bile etmiyordu. Bykba hayvan allarnn itleri ryp paralanmt. Geriye kalan paralarn, en kk bir tahta, deri veya yn parasna yzyllar boyunca deerli bir hazine gzyle bakanlar tarafndan bile kullanlmam olmas, olayn bambaka bir boyutuydu. ki kk derenin birletii sazlk bir alana geldikleri zaman, Attila'nn olu yok oluu kendi gzleriyle bir kez daha grdler. Kk Tanrlar Da'ndan geriye sadece birka ta paras kalmt. Etrafta ruhlara adanm bir tek hediye veya para yoktu. Sadece talarn arasnda birka rm kuma paras, o kadar... 933

"Evet, ne olacak?" diye sordu lek sabrszlkla. Hl kardelerinden bir cevap almay bekliyordu. "Roma'nn her iki ksm da bu aralar bize gre deil" diye karlk verdi rnek. "Ben Konstantinopolis'le bar iinde yayorum... Grne gre Vandallarn hzl gemiler ina etmeye balamalaryla birlikte, Roma kaplar bize tmyle kapanm vaziyette!" "Bunu nereden biliyorsun?" diye bard Dengizik. "Biliyor olmam yetmez mi?" Dengizik bo ver dercesine elini sallad. Kk kardeini seviyordu, fakat rnek onun gznde Attila'ya layk bir oul yerine, kar klkl bir aman parasyd. "Siz bilirsiniz" dedi rnek sonunda. "imde hi de iyi bir his yok, ama..." "Birbirine arpan silahlarn sesleri tylerini rperttii zaman kendine gelirsin, merak etme!" Her ey Dengizik'in syledii gibi oldu. Asrn en iyi savalar arasnda tpk Galya'da olduu gibi son derece sert ve kanl arpmalar yaand. "Gerekten de dehetli bir manzarayd" diye anlatyordu Dengizik yllar sonra bile. "fkeden gzleri dnm, yaln kl Got savalar... dnyann en iyi atlarnn zerinde, dnyann en iyi okular Hunlar... yaya savaan evik Sueb-ler... vcutlarna saplanan oklar krp atan Gepidler... ve elbette ki ar silahl savalarn durmadan deiik sava dzenlerine sokan Alanlar." Dengizik de tpk rnek gibi bu atmalarn hi de beklenildii gibi sonulanmadn biliyordu. Hunlar ilk saldrda o eski hzlarnn dmanda hl korku uyandrd izlenimine kaplmlard, fakat ksa bir sre sonra basz kalm bir gvdenin yeleri gibi drt bir yana dalm, ar bir yenil934

giye uramlard. Gotiar, Gepidler, Rugiler, Suebler, Quad-lar ve Markomanlar bir tarafta, Hunlar, Alanlar, Sarmat kabileleri dier tarafta... Gepidler kendilerini Hun atlarnn nne atyor, kollaryla hayvann boynuna sarlyor ve onlar yere deviriyorlard. Boynundaki arla dayanamayarak yklan atlarn birinin srtnda lek vard. O na kadar gerek bir Hun kaan gibi dven adam, grnmez bir kement tarafndan yakaland hissine kaplmt. Eyerden uarken eskiden rendiklerini hatrlayarak dertop olmaya alm, fakat bunu baaramayarak, kardelerinin gzleri nnde yaamn yitirmiti. Dengizik ve rnek bu anlamsz kyma deva etmekte fayda grmemi, geldikleri gibi hzla geri dnmlerdi. Pannonia Ovas'n geride brakarak gneydouya doru kam ve Karpat Dalar ile Orta Tuna blgesini tmyle Cermenlere terk etmilerdi. Sava alannda her iki taraftan da yaklak otuz bin l kalmt... Ostrogotlar her iki imparatora da eliler gndermilerdi. Kendilerini Sirmium'dan Aquincum'a kadar tm Pannonia'nn, Kehribar Yolu'ndan Vindobona'ya kadar tm topraklarn yeni efendileri sayyorlard. Skirler ve hayatta kalan Alanlar Aa Moesia'ya yerlemilerdi. Dier birka kavimle birlikte Rugilere Arkadiopolis civarnda yer gsterilmiti. Gepid kral Ardarich, Attila'nn terk edilmi ordughna el koydu ve kavmini doudaki Karpat Dalar'na gnderdi. O grkemli yurtlar yava yava yok olmaya balamlard. Onlarla birlikte cesur bozkr savalarnn hatralar da hafzalardan siliniyordu. Oysa Imperium Romanum topraklarna o ani ve sert girilerinin zerinden henz yz yl bile gememiti. Fakat sonra, Byk Kaan'n lmnn zerinden on yl bi935

le gemeden, rnek nderliindeki barl Hunlar, bir para topraa ve ekili araziye baml olmann gerekte ne anlama geldiini ok ac bir ekilde rendiler. Bu yeni iftilerin silahlar ve duvarlar, yeniden marur ve gl olan Ostrogotlarn aknlarn durdurmaya yetmiyordu. Dou Romallarla bar yapm olmasna ramen, bu Cermen kavminin iinde hl Hunlarla geirdii yllardan kalma bir ate yanyordu. mparator onlara her yl bol miktarda altn veriyordu, fakat bu onlarn gznde sadece kolay kazanlm parayd. 462 ylnn yaz aylarnda Gotlar Attila'nn doup bym olduu topraklar igal ettiler. ayet babalarna en fazla benzeyen kardei tam vaktinde imdada yetimemi olsayd, rnek'in iinin bitmesi an meselesiydi. Dengizik, douya uzanan bozkrlara geri dnmt. Kendisine bal olan birka kabile ve kavimle, Dou Roma'nn "Dalar Arasndaki Deniz'e alan snrlarna kadar ulam, hatta Sasan krallnn iinden Hindistan'a kadar akn etmeye cret etmiti. Hint hkmdar Skandapgupta onlar durdurmay glkle baarmt. Dengizik, kardeinin yardm arlarna kulak vermiti. Dounun bozkrlarndan koup gelmi, zafer sarholuu iindeki Ostrogotlan malup ederek, kardeinin yitirdii ganimeti geri almt. Aa Tuna kylarnda Roma lejyonlaryla karlatklar ilk gnler tekrarlanyor gibiydi. "Bizden ok ey renmiler" dedi Dengizik, kardeine ve adamlarna tarlalarn geri verdikten sonra. "Ya sen ne yaptn? Gittiin yerlerde bar bulabildin mi?" "Biz Hunlar ya da Gotlar gibi glerini, cesaretlerini ve yeteneklerini ispatlam olan kavimler, savamaya nasl son verebilirler?" diye sordu Dengizik kardeine douda ve gneyde yaad maceralar ldayan gzlerle uzun uzun anlattktan sonra. 936

"Biz seninle hibir zaman ayn ruhlara sayg gstermedik ve ayn cinlerden korkmadk" diye iini ekti rnek. "Bu nedenle bir Hun'un iftilik yaparak veya hayvan yetitirerek asla yaayamayacan syleyeceini biliyorum!" "Ben karnm tohumla doldurmaktansa lmeyi tercih ederim" diye gld Dengizik. "Evet, Byk Kaan Attila'nn olu, sen sadece kendini kandryorsun! Sen de babamz ve atalarmz gibi gerek bir Hun'sun!" "Yoksa benden yeniden atalarmzn yayn ve gen balkl oklarmz kuanmam m istiyorsun?" "Evet, kardeim!" dedi Dengizik sert bir sesle. "Evet, senden bunu yapman istiyorum! Gotlar, babalarmza ait olan her eye el uzatyorlar! Tuna'nm batsndaki Pannonia uzun zamandr onlarn elinde. ayet onlara imdi engel olamazsak, tarlalarn ve kulbelerini atee verecekleri gn pek uzak deildir! Yarm bin yl nce Galya'y fethettii zaman, Caesar da ayn eyleri sylemiti!" Attila'nn ikinci doan olunun soukkanl bir tavrla yapt en uzun konumayd bu. rnek uzun sre tereddt etti. Byk Kaann sertliinin ve cesaretinin kendisine gemediini biliyordu. Artk sabahlan gn domadan uyanyor, kendisine her yurttan daha emniyetli gelen ta kulbesinin nne kp, tarlalarna bakyordu. Bitkilerin zerindeki sabah ii, bereketli topraklardan fkran yemyeil filizler, bitkilerin ve hayvanlarn boy atmas, aln terinin ve emeinin rn olan baarl bir hasattan sonra duyduu mutluluk, artk onun yaamnn en nemli paralaryd. Gerekten de tm bunlardan vazgeip tekrar at srtnda yaamaya m balamalyd? Yoksa gereklerin arkasna gizlenmeye devam edip, ruhlarn ve cinlerin lkesine alan kprnn te yannda, savan, iktidar mcadelelerinin ve lmn bulunmad topraklarda yaadn m dlemeliydi? 937

rnek yumuak, zgn bakl gzleriyle kardeini szd. "Seninle birlikte savaacam' dedi sonra. "Demek her ey nasl baladysa, ayn ekilde sona ermek zorundaym. Gotlar ve Gepidler, zerlerine yryen yeni bir Hun ordusunu haber aldklar zaman, tek yaptklar glmek oldu. Dengizik ve yumuak bal kardei rnek'in nderlik ettii Hun boylarnn ve birka kavim kalntsnn isimlerini telaffuz etmek zahmetinde bile bulunmuyorlard. ki karde ksa zamanda Tuna'y at. Pannonia'ya ulamalarna az bir sre kala, Cermenler korkun sesli sava borularna flemeye ve byk davullarna vurmaya baladlar. Hunlar son savalarna varncaya kadar nlerine katp yle bir kovaladlar ki, yzyllar sonra bile Amelung krallarnn bu nefret dolu katliamlan korku dolu gzlerle anlatlacakt. mek ve adamlar tarlalarn kaybettikten sonra, bozkrn karanlklarnda yitip gittiler. Dengizik ise hayatta kalmay baard ve atalarnn yurdunu tekrar bulana kadar douya doru at srd. O ve kavminden geriye kalan az sayda insan, bir kez daha kurak bozkrn zerinde, at srtnda koyun ve srlarn gtmeye baladlar. Kara Hunlarn Balamir Kaan nderliinde batya doru yola koyulduklar, Karadeniz'in kuzeyindeki geni topraklarda yayorlard. Dengizik iki yl sonra geri dnd. Fakat Konstantinopolis artk snrlarnda yama ve baskn hareketlerine gz yummuyordu. Dengizik saylar giderek azalan savalaryla Dou Roma topraklarnda oradan oraya dolamaya balad. Kimi zaman zafer kazanyor, kimi zaman alk ekiyor, kimi zaman da heybesini ganimetle dolduruyordu. Fakat sonunda Dou Roma ordusunun tuzana dt. Byk Hun yayn son kez sa'nn doumunun 469. ylnda General Anagustos'a kar dorulttu. Ancak oku hedefini
938

bulamad ve bu hatasn tek bir kl darbesiyle yaamn yitirerek dedi. Dengizik'in kesik ba, tpk iki kuak nce Uldz Kaan'n asi Got Gaina'ya yapt gibi, Konstantinopolis'e getirildi. Kesik ba byk zafer alaylaryla ehrin tm sokaklarnda dolatrld, sonra da insanlarn doya doya seyredebilmeleri iin arenaya dikilen bir srn ucuna takld. Hayatta kalan Hunlar, Attila'nn ilk zamanlarna kadar yapm olduklar gibi, altn karlnda Roma hizmetine girdiler. lerinden bir ksm din adamlarnn ve hadmlarn imparatorluunda ok abuk ykseldi. Komutan, ynetici, hatta vali bile oldular. Imperium Romanum'un Altn Boynuz kysndaki bu gerek bakentindeki kadnlarn gzleri, Hun savalarn grnce eskisi gibi ldamaya devam ediyordu. Imperium Romanum'un dou yars, 1453 ylnda, yani Attila'nn lmnden tam bin yl sonra Trkler tarafndan fethedilinceye kadar, yaamaya devam etti. Bat Roma da Hunlarla ayn zamanda tarihin karanlklarnda yok olmutu. Valentinian III.'n dokuz halefinden alts cinayete kurban gitmiti. Tm komutanlar Cermenlerin etkisi altndayd. Stilicho, Felix, Bonifatius ve Aetius'un halefi, Attila'nn ktibi Orestes oldu. Fakat oluna Romann kurucusu ve ilk kral olan Romulus'un ismini vermekle ve bu ocuu on be yana bast 475 ylnda Ravenna'da imparator ilan etmekle, fazla ileri gitmiti. Konstantinopolis bu imparatoru tanmadn aklad. Skir kral Edekon'un olu Odoaker, bir yl sonra onu tahttan indirerek srgne gnderdi. Bu olaydan bir yl sonra Hun Kaan Attila'nn son yolda ve Bat Roma ordular bakomutan Orestes, Placentia'da Cermen lejyonlar tarafndan malup edildi. Ayn ordu, Odoaker'i talya kral ilan etti. Bu da Bat Roma mparatorluu'nun son noktasyd. 939

Ya Hunlar? Hedefleri neydi? Ve amalar? Tam yz yl nce Hunlarn ilk Byk Kaan Balamir, Kafkas snrlarndan Karpatlara ve Alplere dek uzanan byk yolculua son vermiti. Hunlarn son ve en kudretli kaan olan Attila ise en sevgili olunun, Asya ve Avrupa olarak ikiye ayrlan dev ktann en batsna kadar ilerlemesine olanak tanmt. Kendisi bunu yapmak yerine, Bat Roma'nn son gleriyle, sonunda her iki tarafn da malup olduu, anlamsz ve acmasz bir atmaya girmeyi yelemiti. Bunu neden mi yapmt? Artk yolun sonuna geldiklerinin farkna varmt belki de. Hem kendisinin, hem de Hunlarn sonu! Geriye kalan sadece eskinin bir yanksndan ibaretti, o kadar... Her eye ramen, duyabilen kulaklar iin, bozkrlar hl Hunlarn Byk Kaan'nn gklere kartld arklarla nlyor ve yldzlar Attila'nn ilk rendii ocuk melodisini tekrarlyor: Ne mutludur Neeli ruhlarla dolu olan Ve nlerinde atlarn otlad Byk yurtlarla uzaklara gitmek...

EK

940

Sonsz

Sadece bize yabana olduklar iin Hunlan barbar olarak nitelendirmeyi reddediyorum. Hun aknlarnn kalplarn kim bilmez ki? Dounun sonsuz bozkrlarndan kk atlarnn zerinde kopup gelerek Cermenlerin yaadklar blgeyi istila eden, karlarna kan insanlan acmaszca katleden, tecavz eden ve yok eden, yamac Vandall, Slav ve Trk boylaryla birlikte hareket eden sert savalar. Buna karn Vizigot, Ostrogot, Galyal, Burgund ve Alman gibi kavramlar kulaa ne kadar yakn ve yumuak geliyor, deil mi? Imperium Romanum'm hukukunu ve yasalarn savunan lejyonerlerden, Yukar Tuna boyunca Viyana ve Budapete zerinden, bugnk Srbistan ve Romanya'ya kadar dzenli bir sra halinde uzanan Limes kalelerinden, yabana barbarlara kar oluturulan bu savunma hattndan sz edildiini sk sk duyarz. Bilinli veya bilinsiz olarak bugne dek kafamzda tadmz bu tasavvur ve hatralar, tarihin genellikle devir ve kast gzetilerek tanmlanan gerekleri kadar tek yanldr. Biz ahlk, hukuk, yasa ve tarihlerin mutlak deerler olmalar gerektiini rendik. Fakat byle bir ey asla olmad. Attila ve Hunlan, adalar olan Romallardan, Vermenlerden, Burgundlardan veya Gotlardan daha cani, zalim ve943

ya barbar deillerdi. Belki bir parack daha yabanc, o kadar. Yunanllarn ve Romallarn kendilerini ilahlatrdklar idealize edilmi mermer heykellerden farkl bir grnme sahiptiler. Ve onlar Cermen kavimlerinin gnn balang ve sona eri nedeni olarak gsteren tarihin srarl sahtekrlklarndan daha iyisine lyktrlar. Felix Dahn ve Gustav Freytag'dan balayan, CD. Gordon, Franz Altheim, Louis Homeyer ve Otto Menchen-Helfen'le devam eden, Heinrich Pleticha ve Hermann Schreiber'le sregelen yeni tarih yazm, bir konuda gr birliindedir: Hibir a kavimleri (Cermenlerin) kavimler g, yani herkese kar verilen o lmcl sava kadar abuk tketmemitir. Ve bu kavimlerin hibiri, hatta Vandallar bile, bugne kadar okul, eitim, medya ve kamuoyu tarafndan Hunlar kadar byk hakszla uramamlardr. Geiserich, Theoderich ve Attila gibi zek, g ve cesaretleri sayesinde bu karmaann arasndan syrlabilmeyi baaran erkekler, sonraki zamanlarn taht hrszlar gibi bilinmezliin karanlndan gelmemektedirler, demektedir Hermann Schreiber, aksine baba tarafndan tannm soylardan, anne tarafndan ise tannm olmasa bile gzellikleri ve yetenekleri herkese kabul edilen klelerden, odalklardan veya sevgililerden gelmektedirler. Roma'nn marur lejyonerleri, be yz yl nce bile Avrupa'nn kuzeyinden gelen ve alktan krlan yz bin Kimber ile Teuton iin, Imperium Romanum topraklarnda sadece lm ve klelik bulunduunu ispat etmilerdi. mparatorluun iki yarya ayrlmas, hizip gruplarnn ve rm bir imparatorluk slalesinin oyun sahnesi haline dnmesi, varln ancak birbirlerine rakip yetenekli Cermen komutanlar sayesinde srdrebilecek hale gelmesi iin, aradan yarm bin yl gemesi gerekecekti. 944

Roma imparatorlarnn balarnn uurulduu veya imparatorlarn komutanlarn kendi elleriyle hanerledikleri bir ad bu. Bu belirsiz ve sallantl ilikiler, son derece renkli ve deiken sava ittifaklarna, kar birliklerine, anlamalara ve anlama ihlallerine neden olmutur. Otuz Yl Savalar'ndan, kinci Dnya Sava sonundaki mlteci aknlarndan veya yirminci yzyln sonundaki gnmz Balkan karklklarndan ok daha geni kapsaml ve karmak bir meseledir bu. Tam burada, Belgrad'dan balayarak Dou ve Bat Roma'yi birbirinden ayran Limes hatt, Tuna'nn kuzeyinde yaayan Hunlarla on yllar boyunca kanl atmalarn yaand bir eksen olmutur. Fakat bozkrdan gelen gebe obanlar, Roma'nn ve Imperium Romanum'un iinde ve dnda yaayan saysz dier kavmin yasa ve geleneklerine ok abuk uyum saladlar Vizigotlarn, Ostrogotlarn, Vandallarn ve Burgundlarn balca amalarnn bin yllk Roma mparatorluu'nun merkezine olabildiince yakn blgelerine yerleebilmek olmasna karn, Hunlar toprak sahibi olmaya nem vermediler. Evlerden, ehirlerden, duvarlardan, daha dorusu zgrlklerini kstlayabilecek her eyden hem korkuyor, hem de nefret ediyorlard. Krlarda avlanyor, hayvanlar, yurtlan ve arabalaryla bir otlaktan dierine gyor, yol boyunca karlarna gkan ehirleri ve yerleimleri yamalamay da ihmal etmiyorlard. stn sava yetenekleri karlnda kendilerine altn teklif edildiini rendikleri gnden itibaren, Bat Roma lejyon-laryla birlikte isyan eden blgelerin veya Ren kysndaki Franklar gibi yeni oluan kavimlerin zerine yrdler. Hunlar olmasayd Bat Roma iki kuak nce km olurdu. Ya hl o tyler rpertici "Tanrnn Krbac" lakabyla tannan Attila? 945

Gotlar tarafndan "Baback' olarak adlandrlan bu adam her iki Roma'dan da aabeyi Bleda'dan bir kilo fazla vergi almam, hakimiyet alanna yeni topraklar eklememi, zerine ok ey yazlan Catalaunum Sava'n kaybetmemiti. Fakat "Baba" olarak adlandrlan Roma piskoposunun Garda Gl kysnda kendisiyle konumasndan sonra, tm ordusuyla birlikte geriye dnmt. Erken Avrupa iltica ve yurt aray dnemine ait byk bulmacann henz pek ok parasna sahip deiliz. Bu kitapta yaplmaya allan az ya da ok bilimsel verilerin yeni bir dzenlemesi deil, aksine aradan bin yl gemi olmasna ramen hl kahraman ve eytan efsanelerinin domasna neden olan bir hadisenin aratrlma ve aklanma almasdr. Neredeyse tm kaynaklar ve gnmzn bilimsel almalar, belirli hadiselerin zaman ierisindeki dizilileri ve nedenleri sz konusu olduu zaman, birbirleriyle sk sk, bazen de olduka ac bir ekilde elimektedir. Attila ve yaad ala megul olan bir kimse, eninde sonunda o veya bu tarafta karar klmaya zorlanmaktadr. Bu noktada kullanlan lisan genellikle saylardan daha sadakatsiz, fakat ok daha yardmseverdir. rnein bugnk tarih yazmnda bir olayn Romallar asndan "baarl bir manevra", Hunlar asndan ise "kallee bir tuzak" olarak nitelendirilmesi gibi. "Tarih, genellikle efsanelerden ibarettir" demektedir Peter Basilius Streithofen, "nk o zaman gerekten ne demi olduklarn kimse bilemez." Fakat efsanelerin daima bakalarnn aleyhine kurgulanmalar m gerekir? Berlin, 1998 yaz Thomas R. P. Mielke

946

ZAMAN ZELGES
sa'nn doumundan 3000yl nce 2637 1055,822, 791,771 190 176 120 73-91 Hunlann in'e kar bilinen ilk malubiyetleri. Hunlarn in'e kar aknlarn sklatrmalar; in Seddi'nin inasnn balangc. Hun Kaan' Mete'nin (.. 209-170) doudaki komu kavimleri malup etmesi ve Dou Moolistan' ele geirmesi. Hunlarn Mete nderliinde Tarm Havza-s'na aknlar ve Dou Trkistan'n ele geirilmesi. Jtland'dan karak Kuzey talya'ya giden Teuton ve Kimberlerin ilk "Kavimler Gn" gerekletirmeleri; . . 103 ylnda Aix-en-Provence ve 101 ylnda Kuzey talya'daki Vercellae yaknlarnda Romallar tarafndan yok edilmeleri. Zaman dnm. in komutan Panao'nun, Hunlar Hazar Denizi blgesine atmay baarmas. 2. Yzyl Imperium Romanum'un, yz milyonluk nfusuyla geliiminin doruuna ulamas. Tuna ve Frat zerinden gelen yabana kavimler, 947 284-316 259/60 306-337

948 ordunun finansmannn zorluu, taht kavgalar ve Hristiyanlarla olan anlamazlklar k balatmtr. Diokletian reformlara ve byk bir Hristiyan takibatna balamas. 3. Yzyl Eyaletlerdeki kargaa, toplumsal tabakalarn arasndaki uurumun derinlemesi, enflasyon ve nfusun azalmas, varolan krizin keskinlemesi. Tm k kehanetlerine ramen imparatorluk derinlerine nfuz eden reformlar sayesinde bir kez daha kurtarlr. Kk Cermen kabilelerinin bir araya gelmesiyle, Ren ve Yukar Tuna arasnda Alman kavminin meydana gelmesi. Roma'ya kadar uzanan aknlarnn, mparator Auirelian' ehrin etrafna 19 km. uzunluunda bir sur ekmeye mecbur etmesi. Raetia'da giderek daha fazla sayda Roma iftliinin terk edilmesi. Diokletian imparatorluun farkl blgelerinde farkl imparatorlarn hakimiyetini merulatrmas. Roma, eref bakentidir. 4. Yzyl Ge Roma dnemi yasalarnn te biri memurlarn ahlaksal dknln ve rvetiliini nlemeye ynelik olarak deitirilir. Tuna ve Dou Alpler arasndaki blgeler, yani Raetia ve Noricum eyaletleri, Romal olmayan Orta, Dou ve Kuzey Avrupa'da nemli deiiklikler yaandn, Cermen dnyasnn harekete getiini hisseder. Byk Konstantin dnemi. mparatorluk ks364-375 305-370 306-337 350-404 352-345 364-375 371 375 376 380 381

382 men huzura kavuur, Hristiyanlk kabul edilir, Bizans bakent olur. Valentinian Tuna ve Ren snrlarn tahkim eder, Piktleri ve skolar geri pskrtr. Ostrogot kral Ermanerich. Roma imparatoru Konstantin. Balamir, Hunlarn ilk "Avrupal" kaan. Alan sava. mparator Valentinian I., Tuna'nn Noricum ksmndaki askeri sleri tahkim eder ve yenilerini yaptrtr. Ostrogotlar, Hunlar tarafndan malup edilir. Valentinian Tuna kylarna kar saldrda bulunmaya hazrlanr, Brigetio'da lr (17 Kasm). Kk olu Valeninian II., Aquin-cum'da ordu tarafndan Augustus ilan edilir. Gratian, Valentinian H.'nin vasisi olarak imparatorluun bat yarsnn hkmdar olur. Hun atl kavmi doudan Avrupa'ya girmeye devam eder. Hunlarn nnden kaan Vizigotlarn, Frithi-gern nderliinde henz blnmemi olan imparatorluun topraklarna kabul edilmeleri (Trakya). Gratian, Ostrogotlarla bar anlamas yapar. Vizigot kral Athanarich, maiyetiyle birlikte Konstantinopolis'e kabul edilir. Theodosius'un Vizigotlarla bar anlamas yapmas ve mttefik olarak Moesia Secun-da'ya yerletirilmeleri. 949 391 393 394 395 401 950 Theodosius 1. batl inanlar yasaklar; Hristiyanlk resmi devlet dini olur.

Theodosius I., olu Honorius'u Augustus ilan eder. Roma ve Ripuar Franklar arasnda bar anlamas imzalanr. Stilicho, Trak-ya'daki barbarlarn zerine sefer dzenler. Theodosius Roma imparatoru olur, Honorius ve Arkadios'u bat ve dou naipleri ilan eder. Tuna hattndaki kavimlerin Viyana'dan Karadeniz kylarna kadar aknlar (zellikle Vizigot kral Alarich'in Trakya seferi). Vandal asll Stilicho, imparatorluk naibi olarak Honorius'un batdaki hkmdarlna son verir. Suebler, Pannonia 1. ve Valeria blgelerine yerletirilirler. Hunlar, Tuna'nn donmasn frsat bilerek Moesia'ya geerler ve Alplere kadar akn ederler. Douda ise Kafkaslar aarak Kk Asya ve Suriye'ye saldrrlar. mparator Diokietian tarafndan 293 ylnda ilk kez uygulanan idar blnme, imparatorluun resmen ikiye ayrlmasyla kesin olarak gerekleir. Bat Roma'nn bakenti Roma (sonra Mediolanum, 403'ten itibaren Ravenna), Dou Roma'nn Konstantinopolis olur. Honorius, Bat Roma imparatoru (423 ylna kadar), kardei Arkadios ise Dou Roma imparatoru (408 ylna kadar) olur. 5. Yzyl Hun kaan Uldz, yeni yl hediyesi olarak 3 Ocak 401 tarihinde Got Gaina'nn kafasn Konstantinopolis'e gnderir. Hunlar ve Im-perium Romanum arasnda ilk kez bir ittifak kurulur. ORHAN KEMAL L HALK KTPHANES 402 403 406 407 408

Vizigot kral Alarich, 18 Kasm 401 tarihinde talya'ya girer. Fakat yine Kasm aynda alelacele talya'ya geri dnen Stilicho tarafndan Asti'de malup edilir. Arkadios, olu Theodosios II.'yi Augustus ilan eder. Alarich, Pannonia ile Dalmatia arasndaki blgeye geri pskrtlr. Ayn zamanda Ostrogot Radagis, Stilicho ile Alarich arasndaki savatan yararlanarak Alpleri amak ve talya'ya saldrmak iin, Tuna'nn teki yakasndaki Ostrogot, Sarmat, Alan, Quad, Vandal ve dier "barbar" kavimlerden iki yz bin kiiyi etrafna toplar. Bu yabanc kavimlerden duyulan korku yznden Bat Roma mparatorluu'nun bakenti, Milano'dan zapt son derece g Ravenna'ya tanr. Burgundlar, Orta Ren blgesinde bakenti Worms olan bir devlet kurarlar. Pannonia eyaleti sakinleri, Cermen kabileleriyle birlikte Roma ynetimine kar ayaklanrlar. Britanya'da Roma hakimiyeti son bulur. 31 Aralk 406 tarihinde Vandallar, Alanlar ve Suebler, Ren zerinden Galya'ya geerler. ngiltere'deki son Romallar da garnizonlarn terk ederler. Constantin III. Britanya'y tekrar Roma egemenlii altna alr, sonra da Galya ve spanya'y igal eder. Bu zaman zarfnda Bat Roma ile Hun ilikileri belirgin ekilde dzelir. Karlkl olarak rehine dei tokuu yaplr. 408 yaznda Hunlar Tuna'y aarlar ve Olt Nehri'nin deltasyla Demir Kap arasndaki blgeyi istila ederler. 951 408 410 411 412 413 414

Dou Roma imparatoru Arkadios lr. Sekiz yandaki olu Theodosios II. (nce Anthe-mios'un, sonra da Arkadios'un kz kardei Pulcheria'nn vesayeti altnda) imparator olur. Aetius, rehinde olarak Vizigotlarn yanna gnderilir. Vandallar, Alanlar ve Sueblerle birlikte spanya'ya ularlar. Uldz Kaan, Hunlar ve Skir-lerle birlikte Aa Tuna'ya girer ve Castra Martis'de baarsz bir sava yapar. Vandallar, Alanlar ve Suebler, spanya'y istila ederler. ATTLA ROMANININ BALANGICI Alarich uzun bir kuatmadan sonra Roma'y zapt eder ve yamalar; gneye doru ilerlerken lr ve Busento Nehri yatana gmlr. Alanlar, Portekiz'de kendi krallklarn kurarlar. -Suebler de spanya'da devlet kurarlar.-Alarich'in kaynbiraderi Athawulf, Vizigotlar Galya'ya gtrr. Hunlarn bana Byk Kaan Karaton geer. Vizigotlar, Kral Athawulf nderliinde Gney Galya'ya geerler. Burgundlar, Orta Ren blgesinde Gundahar nderliine bir krallk kurarlar. - Vizigotlar, Galya'daki Bat Roma ehirlerini ele geirirler. Vizigot kral Athawulf, Narbonne'da Bat Roma imparatoru Theodosius I.'in kz kardei Galla Placidia ile evlenir. Dou Roma'daki Anthemios rejiminin sona ermesiyle birlikte, ocuk imparatorun vesayeti o zaman on alt yanda olan Pulche-ria'ya verilir. 415 952 417 418 420 421 422

423 Attila'nn babas Muncuk, Hunlarn Dou Kaan olur. -Vizigotlar spanya'da Alanlar, Vandallar ve Suebleri sktrrlar.- Bat ve Dou Roma'da Hristiyan olmayan tm memurlar grevlerinden uzaklatrlrlar. Vizigotlar spanya'da Cermenieri ve Alanlar malup ederler. Portekiz'de Alan egemenlii son bulur. Galla Placidia, General Constantius ile evlenir. Vizigotlar, Galya'nn bir ksmn Bat Roma'nn elinden alrlar. Tolouse, Vizigot Krallfnn bakenti olur (Tolouse Krall). Theoderich I., Vizigot kral olur. Dou Kaan Muncuk lr. Constantius, 8 ubat 421 tarihinde Roma'da iktidar orta olur. - Galla Placidia, Augusta unvanna layk grlr. - Pulcheria kardei Theodosius'u evlenmeye zorlar. - Dou Roma, Pers egemenlii altndaki Ermenistan'a girer. Hunlarn Moesia ve Aa Tuna zerinden Trakya'ya saldrmalar. Bu tehdit karsnda Dou Roma, Sasan ilerle bar yapmaya mecbur kalr. Galla Placidia kardeinin aleyhine entrikalar evirmekle sulanr, drt yandaki olu Va-lentinian ve kz Honoria ile Konstantinopo-lis'e kamak zorunda kalr. Kardei mparator Honorius lr ve dou hkmdar olan yeeni Theodosios II., kt zerinde tm imparatorluun hkmdar olur. 953 424 425 426 427

Senatr Johannes, 20. 11. 423 tarihinde Ro-ma'da imparator ilan edilir. Saray muhafizlan komutan Aetius'u eli sfatyla, kendisine 60.000 Hun savas gndermesi iin Byk Kaan Ruga'ya gnderir. Bat Roma, Sava Eyaleti'ni Hunlara brakr. Byk Kaan Ruga, Dou Roma ile bar anlamas imzalar. Ruga, taht merkezini Tisza boylarna kaydrr. Dou Roma birlikleri, 424/425 knda Dal-maya'daki Salona'y zapt eder. Dou Roma ordusunun bir ksm buradan Julius Alpleri zerinden italya'ya girer. - Dou Roma donanmas Ravenna nlerinde frtnaya tutularak paralanr. mparator Johannes, 425 ylnda idam edilir. Aetius ve Attila, yanlarnda 60.000 Hun sa-vasyla birlikte talya'ya girerler, fakat ge kalmlardr. Hunlar bol bol dllendirilerek geri gnderilirler; Aetius Comes makamna ykseltilir ve Galya'dan Akdeniz'e inmeye alan Vizigot-lara kar savamakla grevlendirilir. Valeria Ripensis, Hunlara braklr. 390 ylndan beri zerinde allan devlet el kitab "Notitia dignitatum", Roma mparator-luu'nun bat ve dou yarlarnda tm askeri ve sivil blmleriyle birlikte yaymlanr. Aetius, emrindeki Hun birliklerinin yardmyla, Vizigotlar tarafndan igal edilen Arelas/ Arelate blgelerini geri alr. Kuzey Afrika Genel Valisi Bonifatius, Ravenna sarayndaki g atmalarndan tr is428 429 430 yana zorlanr ve Kuzey Afrika'ya doru yola kan gl bir Roma donanmasn kendisine ynelmi bir tehdit kabul eder. Bunun zerine spanya'nn Baetica ve Carthaginiensis blgelerinde oturan Vandallar yardma arr.

Byk Kaan Ruga, Avrupa Hunlar ile pek ok Cermen kabilesini birletirerek, Ren, Tuna ve Karadeniz arasnda byk bir krallk kurar. Dou Roma Ruga'ya ykl vergiler demek zorunda kalr. Bu zamanda Bat Roma sadece Orta Galya, talya ve Alp blgelerinde hkm srmektedir. - Dou Roma, aslnda Bat Roma'ya ait olan Pannonia secunda blgesine el koyar. 454 ylna kadar Ostrogot-Hun federasyonu, ynetim merkezi Vindobona olarak Roma topraklarnda yaamaya devam eder. 80.000 Vandal, Kral Geiserich nderliinde Kuzey Afrika'ya geer. Bir dizi baarl savatan sonra, en zengin Afrika eyaletleri Pro-consularis ve Byzacena'da gl ve bamsz bir devlet kurarlar. - Pannonia resmen Hunlara teslim edilir. Dou Roma, Byk Kaan Ruga'ya ylda 175 kg. altn der. Galya'nn kuzeyi Franklarn eline gemitir; gney ksmnda ve spanya'da Vizigot krall vardr, Ren blgesinde Burgund krall kurulmutur, Kuzey Afrika Vandal igali altndadr. Hunlar, Bur-gundlara kar baarsz bir harekt yrtrler, Oktar Kaan lr, cenaze treninde 10.000 Hun savas Burgundlar tarafndan kltan geirilir. 954 955 431 432 433 434 435 436 437 438 956 Konstantinopolis patrii Nestorius (lm 450) taraftarlarna kar nc Efes Konsili toplanr. Kilise Meryem'i Tanr Anas ilan eder ve Nestorius'un retilerini lanetler. Kuzeybat Arika'da Vandal krall kurulur.

mparator tarafndan tm grevlerinden azledilen Aetius, Byk Kaan Ruga'ya snr. Aetius, yardmlarna karlk olarak Panno-nia'daki mera haklarn Hunlara devreder. Dou Roma'nn Ruga'ya dedii vergi ylda 350 kg. altna ykseltilir. Aetius Hunlarn yardmyla tekrar eski grevlerine getirilir ve bylece Bat Roma ordularnn bakomutan olur. Byk Kaan Ruga, Trakya'ya saldrr. Byk Kaan Ruga, devletini yeenleri Attila ve Bleda arasnda paylatrr ve lr. Pannonia prima, Hun egemenliine girer. Bleda ve Attila, Margus'ta Dou Roma ile bar anlamas imzalarlar. Yllk vergi 350 kg.dan 750 kg. altna ykseltilir. Orta Ren'deki Burgund Krall ortadan kaldrlr. mparator Valentinian III. Konstantinopolis'e gider ve Ekim aynda imparatorun kzyla evlenir. - Litorius, Armorica'daki Brton Baga-udlarn malup eder, nderleri Tibattus'u esir alr ve Hunlarn yardmyla Narbona'y ele geirir. Roma Hukuk Kitab "Codex Theodosiani"nin yaymlanmas. 439 440 441 442 443 444 445 Litorius ve Hunlar, Tolosa yaknlarnda ma~ lup edilir. Theoderich, Aetius'la bar anlamas imzalar. - Kral Geiserich nderliindeki Vandal donanmas Korsika ve Sardunya'y ele geirir. - Kartaca, Vandal Krall'na braklr. (Byk) Leo, Roma bapiskoposu olarak kendisine "Papa" unvann verir. Kendisi Roma'nn krk beinci piskoposudur. -

Bleda, Dou Roma'ya kar baarl bir sefer dzenler. Pannonia secunda, Hun egemenliine girer. Persler Dou Roma ordusunu Ermenistan'da malup eder ve bu blgeyi kendi lkelerine katarlar. - Bleda ve Attila, Bat Balkan eyaletlerine kar ksa bir sefer dzenlerler. Vimina-cium ele geirilir. Bar anlamas imzalanr. Bleda ve Attila savaa devam ederler. Mora-va Vadisi'nin anahtar konumundaki Mar-gus'un dmesinden sonra Hunlar gneybatya ilerleyerek Naissos'u ele geirirler. Singi-dunum, Sirmium ve Sirmium yolu zerinde bulunan dier tm kaleler Hunlarn eline geer. Hunlar Trakya'ya girerler. Chersonesos zaferi. - Aetius, Alanlar Orleans yaknlarna yerletirir. Aetius, Burgundlar Savoyen'e yerletirir. -Hunlar ve Dou Roma arasnda bar anlamas imzalanr (1. Anatolios Bar). Almanlar, Roma topraklarn igal ederler. Byk Kaan Bleda ldrlr, Dou Kaan olan kardei Attila Hunlarn tek hkmdar 957 446 447 448 449 450 451 958 olur. - Attila, Bittugurlara kar sefere kar. -Gall a Placidia Ravenna'da kendisine mozaiklerle ssl bir ant-mezar yaptrr. Vandal Krallfnda Roma ve kiliseye ait mlkler kamulatrlr. Aetius, Savia Eyaleti'ni Attila'ya brakr. Attila, Bat Roma Magister Militium'u ilan edilir. - Attila kendisine tahta bir saray ina ettirir.

Papa Leo, Hristiyan kilisesinin dmanlarnn idam edilmesini ister. - Attila bir kez daha Dou Roma'ya ait Balkan topraklarna sefere kar, Utus Nehri kysnda sava yaplr. Hunlar, Anatolios ile n bar anlamas imzalar. Dou Roma vergi olarak yllk 1050 kg. altn (151.200 Solido) deyecektir. Gal-ya Bagaudlarnn nderi hekim Eudoxius, Attila'ya snr. Anglar, Saxonlar ve Jutlar Gney Britanya'ya kalc olarak yerleirler. Bat Roma prensesi Honoria, Attila Kaan'la nianlanr. - Yaz mevsiminin sonlarna doru Maximinos ve Priskos, Attila'nn sarayna gelirler. - Attila, Bat Roma'ya kar Vandal-larla ittifak kurar. Anatolios ve Nomos, Attila'yla bar anlamas imzalarlar. Dou Roma imparatoru The-odosios II. lr. - Galla Placidia Roma'da lr ve Ravenna'daki ok sevdii antmezarna gmlemez. Attila kanatl bir orduyla Galya'ya girer ve Orleans nlerine ular. Imperium Romanum ordular onu ancak burada durdurabilirler. Chlon yaknlarndaki Catalaunum Ovas'nda 452 453 454 455 456 463/4-466 yaplan savan sonucu belirsiz kalr (Campus Mauriacus Sava). Attila, Yukar talya seferine kar. Salgn hastalklar ba gsterir. Papa Leo onu Mincio Nehri kysnda Roma'ya saldrmamaya ikna eder ve karlk olarak tm Kuzey talya ehirlerini yamalama izni verir. Attila, dn gecesinde Cermen Hildi-ko'nun kollar arasnda lr.

ATTlLA 'NIN LMNDEN SONRA Roma imparatoru Valentinian III., General Aetius'u kendi elleriyle ldrr. Neda Nehri kysnda sava ve Hun kaan lek'n attan dmesi. Avrupa Hun. Devleti'nin sonu. Cermenler, Gepid kral Ardarich nderliinde Hunlardan ayrlrlar. - lk Got-Hun sava. - Sonradan Got kral olacak Byk Theoderich'in doumu. Kuzey Afrika'dan gelen Vandallar Roma'y ele geirir ve yamalarlar. Valentinian III., Aetius'a bal askerler tarafndan cephede ldrlr. Bylece birbirine dman bu nemli insan, hemen hemen ayn anda tarih sahnesinden silinir. Ostrogotlar, Tuna kylarna kalc bir ekilde yerleirler. Attila'nn oullar Dengizik ve r-nek'in Pannonia'daki Ostrogotlara ilk saldrlar. - spanya'nn baz blgeleri Vizigotlar tarafndan ele geirilir. kinci Got-Hun sava. Dengizik ve rnek Bassiana'y kuatrlar. 959 469 476 Dengizik, Trakya'da Roma kuvvetlerince yakalanr ve ldrlr. Cermen lejyonerler Romulus Augustulus adndaki son Roma imparatorunu tahttan indirir ve krallar Odoaker'i talya kral ilan ederler. Bylece Bat Roma mparatorluu tarihe karm olur. 960

KARAKTERLER Not: * Romandaki tm nemli karakterler tarihsel belgelere dayanmaktadr. * Sonu -os taksyla biten isimler Dou Roma karakterlerine, -us taksyla bitenler Bat Roma karakterlerine aittir. Adamos Aetius Alarich I. Ammianus Marcelllnus Hun, Attila'nn bakadn Greka'nn khyas. (390-454) Flavius, Aa Tuna kysndaki Durustorum (Silistre) doumlu, Bat Roma mparatorluu ordularnn bakomutan. Vizi-got kral Alarich'in ve Hunlarn yannda rehine olarak bulundu, zaman zaman Attila'yla dostluk kurdu, Catalaunum Ovas'nda ona kar savat. Aetius ve Hunlar olmakszn Bat Roma mparatorluu'nun 425 ila 454 yllarnda yaamaya devam edebilmesi sz konusu bile olamaz. Attila'nn lmnden bir yl sonra, bizzat mparator Valentinian III. tarafndan ldrld. (374-410) Vizigot. Roma generali, mparator Theodosius I. tarafindan Vizigot lejyonerlerle birlikte grevden uzaklatrlr. Silah zoruyla bir krallk kurmaya alr. Birok kez Roma'y igal eder ve 410 ylnda fetheder. Roma subay. Tuna boylarnn ve Karadeniz kylarnn 4. Yzyldaki durumunu anlatan 961

Anatolios Andagis Anian Arkadios Ardabur Ardarich eserler yazmtr, fakat ann geleneklerine uyarak ne kadar iyi bir eitim aldn gstermek iin antik yazarlarn klielerini kullanmtr. Eserleri Hunlar hakkndaki balca kaynaklardr. Konsl, senatr ve Dou Roma ordusu bakomutan. 443 ylnda Hun kaanlar Attila ve Bleda'yla "Birinci Anatolios Barf'n imzalar. Amelung slalesinden Ostrogot prensi. Ca-talaunum Ovas savanda Vizigot kral Theo-derich'i ldrr. Orleans'n 5. Piskoposu. Sonradan St. Aig-nan adn alr. Biyografisi, Attila savalar iin nemli bir kaynaktr. Arcadius, Flavius (377-408) Theodosios'un olu, Dou Roma'nn ilk imparatoru. Bat Roma'nn ilk imparatoru Honorius'un kardei. 408 ylndaki lmnden sonra imparatorluk 7 yandaki oluna geer. Flavius, Aspar'n olu. Aryan bir Cermen kavmi olan Alanlardan. Dou Roma generali. Babasyla birlikte Afrika'daki Vandallara (432-434), Perslere (441) ve Attila'ya (447-450) kar savar. 471 ylnda oullaryla beraber ldrlr. Ardariks, Gepid kral. Attila'nn en nemli danmanlarndan biri. Attila'yla birlikte Ca-talaunum Ovas'nda savar; sonra Ostrogot-larla birlik olarak Attila'nn oullarna kar savar ve onlar malup eder. 962 Armegiskulos Aspar A takam

Athanarich Athawulf Attalus Attila Armegisculus, 447 ylndaki Utus savanda Dou Roma ordularnn komutan. Alan kavminden. 425-472 yllar arasnda Dou Roma generali. Donanmasnn frtnaya tutulup paralanmasna ramen, birlikleri Ra-venna tahtn Galla Placidia'ya geri kazandrrlar. 442 ylnda Chersonessos'ta, yani bugnk Gelibolu Yarmadas'nda Hunlarla yaplan ilk resmi savata malup olur. Ardabur'un babasdr. Hun. Uldz Kaan'n olu. Kardei Mama'yla birlikte Konstantinopolis'e snr. Dou Romallar tarafndan Huniara geri verildii 434 ylnda armha gerilerek ldrlr. Vizigotlarn ocuk kral. Alatheus ve Alan Safrax'la birlikte Aa Tuna'dan Roma mparatorluu topraklarna girer. Athaulf, Vizigot kral (410-415 aras). Ala-rich'in 412 ylndaki lmnden sonra kavmini Galya'ya gtrr. Orada Alarich'in kz kardei olan karsn alt ocuuyla birlikte yanndan uzaklatrr ve mparator Theodosi-us I.'in kz kardei Galla Placidia ile evlenir. 415 ylnda spanya'da ldrlr. Roma valisi ve general. Roma senatosu tarafndan 408 ylnda Got kral Alarich ve Athawulf un yanndaki Honorius'a kar imparator seilir. (395-453) smi Gota "Baback" anlamna gelmektedir. Gerek ismi bilinmemektedir. Genliinde Roma saraynda rehine olarak bulunur. Sonra Hun kaan ve belli dnem963 Augistinus Avienus Aybars Oebarsius Balamir

Bleda Bonifiatus lerde Roma generali (magister militurh) olur. Dou ve Bat Roma'y haraca balar, Roma hizmetinde Burgundlarn zerine yrr. Sonucu belirsiz Catalaunum savanda Roma generali Aetius'un karsna kar. Cermen Hildiko ile evlendii gece lr. Cermen efsanelerinde Attila, Dou Kaan Oktar ve Bat Roma generali Aetius, "Etzel" ad altnda birbirine karr. Burgundlar dn iin Viyana veya Macaristan zerine hibir zaman yrmemilerdir. Aurelius (354-430) 396 ylndan itibaren Hippo Regius piskoposu. Numidial (Cezayir) kilise babas. "De civitate dei Tanrnn Kay-bedilemez Krall" adl eserinde doudan gelen barbarlar hakknda bilgiler verir. Bat Roma konsl. 452 ylnda Attila'ya ricac olarak gnderilen, Papa Leo I.'in de hazr bulunduu heyetin bakan. Hun aman. Ruga, Oktar ve Muncuk'un kardei. Attila'nn en nemli danman. Hunlann Byk Kaan. Romallarla yllk yz elli kilo karlnda ilk vergi anlamasn imzalar. Attila'nn aabeyi. 434 ylnda Byk Kaan olur ve on bir yl sren iktidarndan sonra ldrlr. Attila, Hunlarn tek hkmdar olur. Roma generali (422-432). Afrika Genel Valisi. Geiserich nderliindeki Vandallar Afrika'ya davet eder, 430 ylnda Numidia'da onlara malup olur. 432 ylnda Galla Placi964 dia tarafndan Patricius ilan edilerek, Aetius'un yerine gemesi iin Roma'ya arlr. Aetius'a kar savarken lr, damad Sebastianus onun halefi olarak general olur. Carpilius Carpilio, Aetius'un olu. Hun ileri uzman. 435 ylnda Bleda Kaan nezdinde Roma elisi.

Cassiodorus Senatr. Ayn ismi tayan Got dostu yazar ve bakann bykbabas, Carpilius'a Hun saraynda elik eder. Chrysaphios Hadm, Dou Roma Birinci Bakan, Praeposi-tus sacri cubiculi (440-472), birok kez Attila'ya suikast dzenleme giriiminde bulunur. Constans Roma imparatoru. Taht hrsz Constantin III.'n olu. Cermenlerin Galya'ya girmesine izin verir. 410 ylnda Augustus ilan edilir, spanya'ya gitmek ister, fakat yolda malup edilir ve Viyana'da ldrlr. Constantin III. Roma generali. 407 ylnda Britanya ordusu tarafndan Augustus ilan edilir ve Galya da bunu kabul eder. Honorius 411 ylnda Cons-tantius'u onun zerine gnderir, Constantin III. malup olur ve ldrlr. Constantius Flavius, Naissos ehrindendir. Magister Militum, konsl, 421 ylnda Augustus. Constantin III.' malup eder, Vizigotlar 416 ylnda bir ballk anlamas imzalamaya zorlar. Sonra da Konstantinopolis tarafndan geri gnderilen Galla Placidia' 417 ylnda istei dnda kendisiyle evlenmeye mecbur eder. 421 ylnda lr. ocuklar: Valentinian III. ve Honoria. 965 Dengizik Diokletian Donat Edekon lek Epigenes Ermanerich Byk olaslkla 416 ylnda bugnk Gdansk ehri civarnda domu olmaldr. smi "Denize ve Ge Benzeyen" veya "Denizcik" anlamna gelir. Attila'nn ikinci ve ona en ok benzeyen oludur. Babasnn lmnden sonra Karadeniz kylarnda yaayan Hunlarn kaan olur.

Basit bir askerken nce imparator (284-305) olmu, sonra da tanr mertebesine ykseltilmitir. Bir ynetim dehas ve acmasz bir Hristiyan takibatsdr. Donatos. Gvenilir olmayan kaynaklara gre 412 ylnda Hunlarn Dou Kaan. Cermen ismi tayan bir Hun. Attila'nn vasal kral, Byk Kaan Bleda'nn Skir saray muhafzlar komutan. Konstantinopolis tarafndan Attila'y ldrmekle grevlendirilir. Son Bat Roma imparatoru Romulus Augustu-lus'un babas Orestes'in rakibidir. Son Bat Roma imparatorunu malup eden Odoa-ker'in babas. Doumu tahminen 412. Attila ve Greka'nn ilk oullar. Bu ismin bir Bittugur unvan olma ihtimali vardr. 449-453 yllar arasnda kaan. Dou Romal. Hun kaan Ruga'nn haleflerine eli olarak gnderilen Plinthas'n refakatisi. Hermanarich (350-375). Amelung slalesinden Ostrogot kral. Krall Kuzey Deni-zi'nden Karadeniz'e kadar uzanyordu. Aralarnda Heruilerin, Skirlerin ve Slavlarn da bulunduu on yedi kavme hkmeden ac966 maz bir despot. 375 ylnda Hunlar tarafndan malup edilir. Eskam Hunlarn bilinen tek byk toprak sahibi ve Aa Tuna aman. Attila'mn kaynpederi. Esla Dou blgelerinin Ulu Ata's\. Byk Kaan Ruga'nn danman. Sonradan Attila ve Bleda'nn hizmetine girer. Eudo Eudoxius, hekim, Galya Bagaudlarnn nderi. Attila'ya snr. Eudokia (I) Atinal Athenais. mparator Theodosios H.'nin kars. 423 ylnda Augusta olur, 422 ylnda Eudoxia'yi, 431 ylnda Flacilla'y dourur. Hun kaan Ruga'nn lm iin

dua eder, fakat bu dilei imparatorluun bat yars iin ok daha ac sonular douracaktr. Eudokia (II) Eudokia (l)'in torunu, Eudoxia (2) ve mparator Valentian IH.'n kzlar. 445 ylnda Geise-rich'in olu Hunerich'le nianlanr. 455 ylnda Geiserich tarafndan annesiyle birlikte Afrika'ya karlr. Eudoxia (I) Aelia. mparator Arkadios'un kars. 397 ylnda Flacilla'y, 399 ylnda Pulcheria'y, 400 ylnda Arcadia'y, 401 ylnda sonradan imparator olacak Theodosios H.'yi, 403 ylnda Marina'y dourdu. 400 ylnda Augusta oldu. Kocas zerinde etkiliydi, fakat kendisi de saray kadnlarnn ve hadmlarn etkisinde kalyordu. Eudoxia (II) Licinia, doumu 422. Eudoxia (I)'in torunu; Theodosios II. ve Eudokia (I)'in kzlar. 437 ylnda Valentinian III. ile evlenir, 439 ylnda Augusta olur, 450'den sonra Roma'da yaa967 Eugenius Eurich Flavius Frithigern Galla Pladdia maya balar, 455 ylnda kocasnn katili Pet-ronius Maximus ile evlenmeye zorlanr. 455 ylnda Geiserich tarafndan kzlaryla birlikte Afrika'ya karlr. Justa Grata Honoria'nn sevgilisi ve servetinin yneticisi. Honoria'y hamile brakmas zerine idam edilir. (440-484) Vizigot kral. Kardei Thoris-mund'u ldrerek tahta geer. 364-455 yllar arasnda hkm sren Roma imparator slalesi. Vizigot kral (367-382). Putperest Athana-rich'in Aryan rakibi. 376 ylnda Valens'ten Tuna'y ama izni alr. Honutsuz kitleleri peinden srkleyerek 9 Austos 378 ylnda Adrianopel civarnda Valens'i ar bir yenilgiye uratr.

Aelia Galla Placidia (390-450). Theodosius I.'in ikinci evliliinden olma kz. mparator Honorius'un yar-kardei. 414 ylnda Vizigot kral Alarich'in kaynbiraderi ve halefi Atha-wulf la evlenir. Yaplan ballk anlamasyla Roma'ya geri gnderilir ve istei dnda General Constantius ile evlilie zorlanr. 421 ylnda bir kez daha dul kalr ve 423 ylnda ocuklaryla (Hun kaan Attila'nn nianls Honoria ile Valentinian) birlikte Konstantino-polis'e snr. 425 ylnda Dou Roma'nn yardmyla ve emrinde 60.000 Hun savas bulunan Aetius'un tehdidine ramen, tahtn Johannes'ten geri alr. Sonraki 25 yl boyunca Imperium Romanum'un bat yarsnn gerek hkmdar olarak kalacaktr. 968 Gaudentius Aetius'un babas. Durostorumlu. Komutan sfatyla Afrika'da (399-401) tapnaklar ve Kartaca'daki putlar yktrr. Magister equi-tum olarak Galya'da srdrd bir savata lr. Geiserich Giserix, Vandal kral (390-477). Bir prensin evlilik d ocuu olduu iin yllar boyunca sradan bir general olarak kald. Bir kaza sonucu attan dt ve bir aya topal kald. Aetius'un rakibi. Galya seferi ncesi Atti-la'yla anlat. Kartaca, Korsika, Sardunya ve Sicilya'y igal etti. 455 ylnda Roma'y yar malad. Generidus Yukar Pannonia, Noricum ve Raetia'daki Bat Roma kuvvetleri komutan. 409 ylnda mparator Honorius tarafndan Dalmaya'daki birliklerin bana zel grevli olarak getirilir. Goar Alan kral. Galya'y igal etmesinden sonra (406/407) kavminin nemli bir ksmyla Romallarn mttefiki olarak Mainz civarna yerleir. Gratian Valentian'n olu. 16 yanda Bat Roma im-

paratoru olur (367-383). Milano'dan Raetia'daki Almanlar zerine sefere kar, Lyon'da ldrlr. Greka Hreka, Arhan, Attila'nn bakadn. lek ve Dengizik'in annesi. Gundahar Gunther, Burgund kral. 413 ylnda mparator Honorius'la yaptklar bar anlamasnn ihlali zerine, Roma'nn emriyle 436 ylnda Hunlar tarafndan imha edilirler. Hayatta kalmay baaranlar sonradan bugnk Burgund 969 blgesine yerletirilirler. Burgundlarn malubiyeti, Nibelungen Destan'nn ortaya kmasna yol amtr. Gundebaud Frank kral Chlogio'nun byk olu ve Ripuar (Ren'in sol yakas) Franklarnn prensi. Atti-la'yla birlikte Aetius'a ve gen kardei Mero-wech'e kar mcadele eder. Bu sava esnasnda annesini Attila'ya emanet eder. Heraclius Hadm ve mparator Valentinian III.'n yakn adam. Aetius kartlarnn lideri. mparatoru Aetius'un lmesi gerektiine ikna eder ve imparator onu 455 ylnda kendi elleriyle ldrr. Hildiko ldico, Attila'nn son kars. Nibelungen Destan 'nda Krimhild olarak geer. Honoria (416 veya 417-450) justa Grata, mparator Constantin III. ile Galla Placidia'nn kz. Valentinian III.'n kz kardei. Attila ile nianlanr. Attila eyiz olarak Roma mparatorlu-u'nun kendisine Galya'y vermesini ister. Flavius, Byk Theodosius'un olu olarak 384 ylnda Konstantinopolis'te dnyaya gelir. On bir yanda ilk Bat Roma imparatoru olur. Dou Roma'nn ilk imparatoru Arkadi-os'un kardeidir. nce Milano'da, 402 ylndan itibaren de Ravenna'da

hkm srer. Stilicho'nun kz Maria (398-408) ile evlenir. Sonra Thermantia (408) ile nianlanr, fakat evlilik gereklemez. Hunerich Vandal kral Geiserich'in olu. Babasnn emriyle ikinci evliliini mparator Valentinian 111. n kz Licinia Eudoxia ile yapar. Bar anHonorius 970 Hunimund Hyacinthus Imek Johannes Karaton Konstantin I. lamalar yznden 435 veya 442 yllarnda rehine olarak Roma'da kalr. Balamir ile Ermanerich'in torununun oullar. smi "Hunlarn Koruyucusu" anlamna gelir. Ermanerich'ten sonra Ostrogotlarn Huniara baml kral. Hadm. Attila'ya Prenses Honoria'nn nian yzn getirir. kence altnda suunu itiraf ettikten sonra Romallar tarafndan ba kesilmek suretiyle ldrlr. Doumu tahminen 428. Attila'nn nc ve en sevdii olu. Annesinin kim olduu bilinmemektedir. (Kitapta Svanhild ) Dou Hun kaan (455-?) Primicerius Notariarum. Aralk 423'te Roma'da imparator ilan edilir. Dou Roma imparatoru Theodosios, imparatorluun bat yarsnn da Theodosius slalesinin elinde kalmas iin 424 ylnda Ardabur ve olu As-par komutasnda bir orduyu, Johannes'in zerine gnderir. Ordusunun byk ksmnn Bonifatius'un zerine yryor olmasndan dolay, Johannes, Aetius'u Hunlardan yardm istemeye gnderir. 425 ylnda 60.000 Hun imdada yetiir, fakat ge kalmlardr. Johannes idam edilmitir.

Byk Kaan (yaklak 412). Onun dneminde Hunlar ilk kez resmi Roma elilerini kabul ederler. Roma mparatorluu'nun (325-337) Byk lakapl ilk Hristiyan hkmdar. Bir Caesar ile Makedonyal bir meyhanecinin olu. Bi971 Konstantinos Laudarich Leo (Byk) Litorius Lupus Mama Markianos 972 zans' (Konstantinopolis) Roma yerine bakent ilan .eder, Altn Solido'lar sabit deerli para olarak piyasaya srer. Onun zamannda Roma mparatorluu memurlarnn nemli bir ksm Cermenlerden olumaktayd. Flavius, 457 ylnda konsl, Patricius, 447 ylnda Konstantinopolis'in ar bir depremle yklan surlarn tamir ettirir. 464 ylnda eli olarak Pers kralna gider. Laudarix. Got-Cemen Gepidlerin ikinci kral. Attila'nn yakn danman. 451 ylndaki Ca-talaunum Ovas savanda lr. Muhtemelen Troyes civarndaki Pouan prens mezarlarnda gmldr. Kendisini bugnk anlamyla Papa olarak nitelendiren ilk piskopos (399-461). Yukar talya ehirlerini feda ederek Roma'y Attila'nn hmndan kurtarr. Attila'nn lmnden iki yl sonra Vandal kral Geiserich'i Roma'y yamalamamaya ikna etmeye alr, fakat baarl olamaz. Aetius'un yardmcs. Putperest. Galya Hun birliinin komutan. Galya'da Vizigotlarla yaplan sava esnasnda lr.

Troyes piskoposu. nceden zengin ve evli bir adam. Attila'nn ordusunu 451 ylnda gizli yollardan Ren kysna geri gtrr. Hun kaan Uldz'n nc karsndan olma olu. Kardei Atakam'la birlikte Konstantino-poiis'e kaar ve 434 ylnda Hunlara teslim edilince Karsos kalesi nnde armha gerilir. Flavius Julius Valerius. Doumu 392. Dou Roma'nn Trakyal imparatoru (450-457). "Maviler" Partisi'nin aday, Aspar'n eski bir subay. mparator olabilmek iin Augusta Pulcheria ile "Yusuf Evlilii" yapmak zorunda kalmtr. Attila'nn en nemli rakibi. Maximinos Comes ve Magister scriniorum. Codex Theodosianus'un yazmna katkda bulunur ve Dou Roma elisi olarak 449 ylnda Pris-kos'un refakatinde Attila'nn sarayna gider. Merowech Salis Franklarnn prensi. 448 ylnda len Kral Chlogio'nun kk olu. Frank Mero-wing slalesinin kurucusu. Mere (. . 234-214) Eski Hunlarn kaan. in'e kar pek ok baarsz sefer dzenler. Muncuk Byk Kaan (415-420) Attila ve Bleda'nn babas. Nomos Konsl, Patriacus, 450 ylnda Dou Roma heyetinin bakan. Odoaker (433-492) Skir. Kral Edekon'un olu, Cermen generali ve "Roma Patricius'u." 476 ylnda son Roma imparatoru Romulus Augus-tulus'u devirir ve ordu tarafndan talya kral ilan edilir. Dou Roma'nn emriyle Ostrogot kral Theoderich I. tarafndan ldrlr. Oktar Uptar, Uysal Gl. Kardei Ruga'yla birlikte Hun kaan (?-430).

Olympiodoros Yunan tarihisi. 412 ylnda Karaton Kaan'a gnderilen bir heyete katlr. Hun aratrmalarnn nemli bir kaynadr. Onegeslos Hunigis (-ios), Yunan, Scottas'n kardei. Attila'nn "babakan" ve en nemli danman. 973 Optila Orestes Plinthas Priskos Pulcheria Attila'dan ve amcas Aybars'tan sonra nc kii. Aetius'un maiyetinde bulunan bir Hun. Aeti-us'un zel muhafz olarak, kaynbiraderi Tra-ustila'yla (Trasila) birlikte 16 Mart 455 tarihinde Bat Roma imparatoru Valentinian' ldrerek, komutannn intikamn alr. 448 ylnda Attila'nn ktibi olur. Savial bir toprak sahibi olan Tatulus'un olu. Bat Roma ordular bakomutan olur ve son Bat Roma imparatoru olacak oluna Romulus Augustulus adn verir. Askerlerinin taleplerini yerine getiremedii iin, 476 ylnda Odoaker tarafndan Placentia'da tahttan indirilir. Got, Dou Roma Magister Militum'u, 419 ylnda konsl, byk olaslkla Aspar'n kaynpederi. 434/435 yllarnda Dou Roma elisi sfatyla Margus'ta Attila ile bir araya gelir. Panites (411-474). Dou Roma hizmetindeki Yunan tarihisi. Konstantinopolis'te yaad. Maximinos bakanlndaki Dou Roma heyetinde bulundu. 450 ylnda yazd rapor, tarafl olsa da, Hunlar hakkndaki en nemli belgedir. Doumu 398. Arkadios'un kz, Theodosios Il.'nin kz kardei. 14 yanda mr boyu iffet yemini eder ve kz kardeleri Arcadia ve Marina'y da bunu yapmaya ikna eder. 4 Temmuz 414

tarihinde Augsta olur. ok dindardr. Kocas mparator Markianos zerinde byk bir etkiye sahiptir. 974 Romulus Augustulus Ruga Radagls Cermen (Ostrogot) komutan. Her ikisi de Roma hizmetinde bulunan Vandal Stilicho ve Vizigot Alarich arasndaki savatan yararlanarak Alpleri amak ve talya'ya saldrmak iin, Tuna'nn teki yakasndaki Ostrogot, Sarmat, Alan, Quad, Vandal ve dier "barbar" kavimlerden iki yz bin kiiyi etrafna toplar. Bu tehlike karsnda Stilicho ve Alarich bir araya gelerek, Hunlarn da yardmyla onu malup ederler. (459-484) mparatorcuk. Orestes'in olu, son Bat Roma imparatoru. Cermen Odoaker tarafndan tahttan indirilir. (380-434) Balangta kardei Oktar'la birlikte Hun kaan. Oktar'n lmnden sonra Bat Asya'dan Gney Avrupa'ya g etmi olan Hunlar Orta Tuna havzasnda (bugnk Macaristan) bir devlet ats altnda birletirir. Kalc bir ordu kurar ve devletini yeenleri Bleda ve Attila arasnda paylatrr. Sangiban Alan kral, Goar'n halefi. Orleans'n Vizigot valisinin onayyla Attila'ya ehri teklif eder, fakat Catalaunum savanda Aetius'un yannda Attila'ya kar savar. Saul Alan komutan. 394 ylnda Theodosios'un mttefik blklerinin bana geer. Austos 408'de baka generallerle birlikte Tici-num'da ldrlr. Scottas Yunan. Onegesios'un kardei. Attila'nn en nemli danmanlarndan biri. Sebastianus Bonifatius'un damad. Kaynpederinin 432 975

ylndaki lmnden sonra, onun yerine Roma ordular bakomutan olur. 433 ylnda Dou Roma'ya kamak zorunda kalr. Serena mparator Honorius'un sevgili vey kz. Stiiicho'nun kars, Maria, Eucherius ve Ther-mantia'nn annesi. Roma'da (muhtemelen iftira sonucu) vatana ihanetle sulanr ve idam edilir. Siegerich 415 ylnda Vizigot kral olur. Sigisvultus 437 ylnda Aetius'la birlikte konsl olur. Stilicho (365-408) Vandal kkenli, fakat Roma doumlu general. 395 ylnda henz reit olmayan mparator Honorius adna komuta yetkilerini elinde toplar ve Bat Roma'y tm cephelerde savunur. Kzlarn imparatorla evlendirir ve 408 ylnda kilise koridorlarnda ldrlr. Svanhild Sunilda. Got kralnn sarayndaki Rosomon temsilcisinin kars. Hermanerich'in casusu olur, fakat yakalanr ve atlarn arasna balanmak suretiyle paralanr. Kardeleri, Hunlarla yaplacak olan byk bulumann arifesinde, Vizigot kraln ldrrler. Svanhild I. - V. Gerek kiiler olmayan Sarmat (ya da Karadeniz'in kuzeyinde yaayan Amazon) kadnlarnn isimleri. Tatulus Noricum mediterraneum Eyaleti'nde byk toprak sahibi, Attila'nn ktibi Orestes'in babas ve son Bat Roma imparatoru Romulus Augustulus'un bykbabas. Theoderich I. Vizigot kral (418-451). Roma topraklarnda 976 Theoderich II. Theodosius I. (Byk) Thorismund Traustila Trigetus Uldz I

ilk Cermen kralln kurar ve Tolosa'y bakent yapar. Bakenti Romallar tarafndan pek ok kez kuatlr. Uzun tereddtlerden sonra Catalaunum savanda Aetius'un saflarnda Attila'ya kar yer alr. Vizigot kral (453-466). Theoderich l.'in olu. Roma'yla ittifak kurar ve retmeni Avi-tus'u imparator olmas iin ikna eder. 466 ylnda kardei tarafndan ldrlr. (346-395) Roma imparatoru. Olimpiyat oyunlarn yasaklar. Roma'y tek bana yneten son hkmdardr. lmnden sonra Roma mparatorluu oullan Honorius (Bat Roma) ve Arkadios (Dou Roma) arasnda paylatrlr. Galla Placidia'nn babas. Vizigot kral (451-453). Catalaunum Ova-s'nda Attila'ya kar savarken len babas Theoderich'in yerirje geer. 453 ylnda kardeleri tarafndan ldrlr. Trasila. Aetius'un maiyetinde bulunan bir Hun. 16 Mart 455 tarihinde Bat Roma bakan Heradius'u ldrerek, onun intikamn alr. Roma valisi. 452 ylnda Attila'ya gnderilen bar delegasyonunun yesi. Talihi Ak, Bat Hun imparatoru (399-410), hiyeraride Balamir'in altnda. Muhtemelen Attila'nn bykbabas. Uldz, 400 ylnda Got Gaina'y malup eder ve ban Konstantinopolis'e gnderir, 405 ylnda Roma generali Stilicho'yla beraber Fi-esole/Toskana yaknlarnda Ostrogot lideri 977 Valamir Valens Valentinian III. Viderich Vigilas Radagis'i malup eder. 408 ylnda Aa Tuna'y aar, fakat ar bir malubiyet alr ve geri ekilmek zorunda kalr.

Walamir, yi hretli, Attila tarafndan uzun yllar basz kalan Ostrogotlara kral olarak atanr (446-467). Catalaunum Ovas'nda At-tila'yla birlikte imparatorluk ordularna kar savar. Flavius. Roma imparatoru (364-378). 378 ylnda Adrianopolis nlerinde ihlal edilen anlamalar yznden fkelenmi olan Frithi-gern nderliindeki Vizigotlara kar mcadele ederken hem sava, hem de hayatn kaybeder. Flavius Placidius, Bat Roma imparatoru (424-455). 419 ylnda Ravenna'da Galla Pla-cidia ile Constantinius III.'n oullar olarak dnyaya gelir. 424 ylda, yani be yandayken Thessaloniki'de Caesar ilan edilir ve 425 ylnda Dou Roma imparatoru Theodosios II. tarafndan imparator ilan edilir. 454 ylnda gereinden fazla glendiini dnd Aetius'u kendi elleriyle ldrr ve alt ay sonra (16 Mart 455) Aetius'un Hun muhafzlar tarafndan ldrlr. Gotlarn ocuk kral. Alatheus ve Alan Saf-rax'la birlikte Aa Tuna'dan Roma mparatorluu topraklarna girer. Dou Romal tercman. Bizansl bahadm Chrysaphios'un yakn adam. Attila'ya dzenlenmek istenilen suikasta kart iin idam edilir. 978 Vinitharius Ostrogot kral (376-405). Ermanerich'in olu ve Hunlarn rakibi. Vizigotlarn kral (386-418). mparatorluun emriyle spanyadaki Alanlar ve Cermenleri malup eder. 979

KAVMLER

Attila'nin zamannda Avrupa'nn nfusu yaklak 20 milyon kadard. (Bugn 650 milyon) Almanlar smi "Tm Erkekler" anlamndaki bu Bat Cermen kavmi Romallara kar baaryla savat ve kavimler g srasnda lkesini Main Nehri'nden Alplere kadar geniletti. 496'dan sonra Frank Krall'na katldlar. Alanlar ran asll atl kavim. .. I. yy.da Kafkaslarn kuzeyinden Ukrayna'ya kadar uzanan blgelere yayldlar. 370 ylnda Hun egemenliine girdiler. Alanlar ksmen Hunlara, ksmen Gotlara ve dier Cermen kavimlerine katldlar. rnein Vandallarla birlikte 429 ylnda Kuzey Afrika'ya getiler. Amazonlar Karadeniz'in kuzeyinde yaayan Sarmatlar. Kadnlarn egemen olduu bir toplum. Kadn savalarn bir dman ldrmeden evlenmelerine izin verilmezdi. Amelunglar Ostrogot kral slalesi. Catalaunum'da Attila'yla beraber savat. Amilzur Armoricallar Hunlarla birlikte hareket eden bir kavim Kuzeybat Galya (Bretagne) ve Loire blgesindeki Kelt asileri. Asdinger Vandal kral slalesi.

980

Bagaudlar Yaklak yz elli yldr Bat Roma egemenliine kar isyan durumunda bulunan Bretagne ve Loire blgesi Galya kylleri. Baltha Bittugur Got prens slalesi. Boiskler Burgundlar Hunlar aralarndan Karadeniz kysnda, Krm yaknlarnda boyunduruk altna alnan kavim. Cermenler Hunlarla birlikte Maiotia Bataklk Denizi'nden Dou Roma'ya g eden kavim. Dou Cermenleri

Weichsel blgesinden gelen kk bir Cermen kavmi. Ren havzasna yerletikten sonra Bat Roma eyaleti Belgica'ya yapt aknlar yznden sk sk Romallar tarafndan cezalandrlmalar gndeme geldi. Roma emrindeki Hunlarla Saupadia yresinde yaptklar son savatan sonra, bugnk Burgund blgesine yerletirildiler. Hem Yunanlarn, hem de Sezar'n Galya Savalar adl eserinde szn ettii bir kavim iin kullanlan genel isim. Cermenlerin Hint-Avrupa kkenli bir kavim olup olmadklar bugne kadar tartmaldr. Gnmzden 10.000 yl nce yaanan son buzul a dneminde, gney yrelerinden Kuzey ve Bal-tk denizleri kysna g etmi olmalar muhtemeldir. Kavimler g srasnda da bu yerlerini terk etmilerdir. Eski Cermenler, Yunanlar tarafndan esmer tenli olarak tasvir edilmektedir. Antik etnografye gre Herminonlarn, ng-vaeonlarn ve stvaeonlarn yannda, Oder Nehri'nin iki yakasnda yaayan Cermen ka-

981 Franklar Friesler Gepidler vimlerinin drdnc klt birlii. zellikle Ru-gilerden, Burgundlardan ve Vandallardan olumaktadr. Cermen kavmi (zgrler ve Cesurlar). Roma imparatorlar tarafndan birok kez malup edilen Franklar, spanya ve Kuzey Afrika'ya kadar gittiler. Galya'dak Roma yerleimlerini ve ehirlerini acmaszca yok ettiler. Sk sk Romallarn ya da Hunlarn saflarnda, ya da onlara kar savaarak, Catalaunum Sava-'nda Frank tahtnn meru varisinin yaamn yitirmesinden ve Aetius'un ldrlmesinden sonra, Roma mparatorluu'nun ykntlar zerinde gl bir devlet kurmay baardlar. Maa ve Some nehirleri arasnda yaayan Sal Franklar, Merowing slalesini oluturdu. Maa, Ren ve Mosel arasnda yaayan karde Ripuar Franklar ise Merowing krallarna Major domus olarak hizmet eden Pippin slalesini oluturdular. Byk arl, Merowing slalesinden gelmektedir. "Devler." Kavimler gne katlmayan tek Cermen kavmi. Dou Cermenlerinden, muhtemelen Gotlarn bir alt kolu olan kavim. 2. yy.da Weichsel deltasna yerleerek gl bir kraln nderliinde bamsz bir toplum olarak rgtlendiler. 3. yy.n ortalarna doru, aralarna yabanc kavimleri de kabul ederek, gneydoudaki (Karpat ana ve Transilvanya) Da-kia'ya girdiler. 400 ylnda Hun boyunduruu altna girdiler, Attila'nn lmnden sonra ise Hunlara kar savatlar. 982 Cotlar Creutunglar Hunlar simleri muhtemelen "Halk" anlamna gelmektedir. 2. ve 3. yy.larn balarnda Gotlarn bir ksm Dniester Nehri kylarna kadar ilerlemitir. Orada karlatklar eitli Pon-tus, Baltk ve

Sarmat kabileleriyle birleerek, kendi nderlikleri altnda gl bir ittifak kurmulardr. Srekli yama hareketleri yznden sk sk Roma'yla atma noktasna gelmilerdir. mparatorluun Karadeniz kylar etrafndaki eyaletlerine saldrm, hatta ta ilerine kadar girmilerdir. 267 ylnda mparator Claudius II. ve 271 ylnda mparator Au-relian dneminde byk glklerle malup edilebilmilerdir. Bu dnem sonras kurduklar byk Cermen birlii, iki paraya blnmtr: Dniester'in dousunda Amelung kral slalesi, Greutung ad altnda yeni bir krallk kurmutur (bkz. Ostrogotlar). Aa Tuna blgesinde ise Terwing slalesi nderliinde merkeziyeti, fakat daha canl bir krallk kurulmutur (bkz. Vizigotlar). (bkz. Ostrogotlar) in kaynaklarnda Hiung-nu olarak geen Hun ismi, en az 5.000 yl nce (. . 2697) Orta Asya'da yaayan ve eitli devletler kurarak Dou Asya (in, Moolistan), Gney Asya (Hindistan, ran) ve Gneydou Avrupa'ya yaylan atl ve gebe kavimlerin ortak addr. Yksek askeri gleri sayesinde sz konusu lkeleri sk sk kendilerine vergi demeye zorlamlardr. 375 ylnda Volga ve Dnyeper nehirlerini am, kendilerinden yaklak iki yz yl nce bu blgeye g etmi kavimleri yerlerinden oynatarak, Tuna snrndan Imperium Romanum topraklarna 983 girmilerdir. Attila nderliindeki Hunlarn son iktidar merkezi Tisza Ovas 'yd . Son Byk Kaann lmnden sonra Hunlar tarih sahnesinden ekildiler. skitler Bizansllar tarafndan Tuna'nn kuzeyinde yaayan tm kavimleri betimlemekte kullanlan bir isim; gerekte Sibir-Mongol kkenli, .. 7. yy.da batya doru hareket eden gebe Altay kavmi. Geride braktklar Kurgan mezarlar, haklarnda olduka fazla bilgi sahibi olunmasn salamtr.

Keltler .. 1200 yllarndan itibaren Orta ve Bat Avrupa ile Britanya adalarna yerleen Hint-Avrupa kavmi. Langobardlar Anavatanlar skandinavya ile Aa Elbe arasnda bulunan Cermen kavmi. Nfuslarnn ok artmas zerine ekilen kura sonucu, o zamanlar Winniler ad verilen kavmin te biri, bor ve Agio adlarndaki efsanev kardelerin nderlii altnda, g etmek zorunda kalmtr. .S. 166 ylnda balayan Marko-mann savalaryla birlikte 6.000 Langobard ve Obier, Aa Tuna blgesine girmilerdir. Fakat bunu mparator Marcus Aurelius'tan izinsiz yaptklar iin, Romallar tarafndan neredeyse tmyle yok edilmilerdir. Yedi kuak sonra Langobardlar Aa Tuna ile Karpatlar arasnda kalan blgede Bizansllarn denge politikas ile Frank yaylmacl arasndaki en nemli g dengesini oluturmulardr. Catalaunum Ovas'nda Hunlara kar savamlardr. Markomannlar "Bir Mark'ta Oturanlar." Sueb kavmindendir984 Ostrogotlar Quadlar Rosomonlar Roxolanlar Rugiler ler. Eskiden Orta Elbe blgesinde yaarken, Pannonia'da Hun boyunduruu altna girmilerdir. 451 ylnda balarnda bir kral olmakszn Attila'nn Galya seferine katlmlardr. (Austrogothi = "Ildayan Gotlar") skandinavya kkenli Cermen kavmi. Hunlarn ortaya kt 375 ylnda Borysthenes (Dnyeper) Nehri aznda oturan Ostrogotlar, ancak bamll kabul ederek yok olmaktan kurtulabilmilerdir. Ayn zamanda "Greutunglar" (iftiler) ad verilen bu kavim, Hunlar tarafndan "Terwingler" (Orman Adamlar) ad verilen Vizigotlardan ok daha kolay boyunduruk altnda tutulmutur. Bu kavmin bir ksm Avrupa ile Asya'nn sn-nnda kalmtr. Ostrogotlarn ekirdei

ise kral-kardein nderliinde Attila iin savam, fakat onun lmnden sonra oullarna baaryla yz evirmilerdir. Bir zamanlar Sueblerin bir kolu olan bu gl atl kavim, Sarmat geleneklerini kabul etmitir. Ostrogotlarn mttefikleri. Sk sk Roma'nn Dacia Eyaleti'ne akn eden Sarmat kabileleri birlii. 337 ylnda Ostrogotlarn basks zerine bugnk Romanya topraklarndan ayrlm, bir ksm bugnk Macaristan topraklarnda yaayan Jazygen-lerle birlemitir. Aryan retisine bal olan Cermen kavmi. Barbar kuyumcu ustalarn, ayak kirilerini kesmek suretiyle kraliyet saraylarnda yaamaya mecbur tutmulardr (bkz. Demirci Wi985 Sarmatlar = Alanlar Sasanler Suebler Terwingler Vandallar eland). Attila'nn zamannda Viyana civarnda yerleiktiler. Tanais Nehri kysnda bir skit lehesi konuan ran asll, anaerkil gebe kavim. Atlarn ve arabalarn zerlerinde g ederlerdi, zellikle kadn savalarnn saldrlarndan ok korkulurdu. Drt kabileleri vardr: Lazikler, Kral Sarmatlar ve Urgiler Dnyeper ile Tuna arasnda, Roxolanlar ise daha douda, Dnyeper ve Don arasnda otururlard. Tm bu kavimler yava yava batya, bugnk Macaristan'a doru g etmilerdir. mparator Cons-tantinius bunlarn 300.000'i topraklarna kabul etmi, talya ile Balkanlara yerletirmiti. Sonralar Polonya asilleri kklerini Sarmatlara dayandrm, halkn kkleri ise Gotlara ve Gepidlere dahil edilmitir. Pers kraliyet slalesi (227-651). Anavatanlar bugnk Mecklenburg, Sach-sen-Anhalt ve Thringen civarnda bulunan, Elbe Cermenlerine ait bir kavim. (bkz. Vizigotlar)

Muhtemelen Jutland kkenli Dou Cermen kavmi. Sonradan Schlesien ve Riesen Dalar civarna yerlemilerdir. Kavimler g esnasnda Yunan, talya ve spanya yarmadalarna girmi, Roma'nn tahl ambar spanya'ya kadar uzanmlardr. Geiserich nderliinde bugnk Tunus'ta bulunan Kartaca'y ve 455 ylnda Roma'y ele geirmilerdir. Hunlarn ve Attila'nn dostudurlar. 986 Vizigotlar (Visigotlar = "Soylu Gotlar") Hunlarn 375 ylnda ortaya kmalarndan sonra, Karpatlar, Tuna ve Karadeniz arasndaki blgeden ayrlmak zorunda kalmlardr. Hristiyan Vizigotlar Roma mparatorluu topraklarna girmi, Roma ynetimi tarafndan son derece kt muamele grm, hatta alktan krlma tehlikesiyle kar karya kalmlardr. Sonra mparator Flavius Valens'i Adrianopel nlerinde malup etmilerdir. mparator Theodosi-us I. onlar mttefik olarak kabul etmek ve yerlemeleri iin yer gstermek zorunda kalmtr. Thesselia, Thermopylen, Hellas ve Pellonopes, Vizigotlar tarafndan yaklp yklmtr. 410 ylnda Kral Alarich nderliinde Roma'y zapt etmi ve yamalamalardr. Alarich'in kaynbiraderi ve halefi Athawulf, Vizigotlar Gney Galya'ya kadar gtrm, 711 ylnda surlarnn kmesiyle birlikte son bulan birTolosa Krall kurmutur. 987 Altinium Antiochia Aquileia Aqulncum Ariminum Arelate Armorica Asimus Augusta Raurica 988

ATTLA ZAMANINDA YER, BLGE VE AKARSU SMLER Via Annia'daki (Yukar talya) batk ehir. Suriye'deki kervan yollarnn son noktas. 395 ylnda Hunlar tarafndan zapt edilmitir. 200 000 nfusu ile talya'nn Roma, Milano ve Capua'dan sonra drdnc, tm imparatorluun dokuzuncu byk ehri. Byk katedralinde bugn bile Attila'nn 452 ylnda ehri zapt etmesinden sonra kan yangnn izleri grlebilir. Tuna'nn bat kysnda, Budapete'nin bir paras olan, Ak-nk eski bir Kelt yerleimi. 4. yy. sonlarna doru, Tuna anayolunun sona erdii Roma istihkm. Nibelungen Desta-n'nda Aquincum amfitiyatrosu zerine kurulduu belirtilen Etzel Kalesi, bir efsaneden ibarettir. Adriyatik Denizi kysndaki Rimini. Via Fla-minia'nn sonu ve Via Aemilia'nn balangc. Gallia Narbonensis'teki imparatorluk taht merkezi. Bugnk Arles. Tractus Armoricanus. Kuzeybat Galya'daki Bretagne. Bagaud asilerinin lkesi. Musalewo. Aa Tuna'da bir ehir. Basel'deki Augst. Eski bir Kelt yerleimi, nemli bir Roma ehri. 275 ylnda Almanlar tarafndan tahrip edilir. Augusta Vindelicum Barcino Bergamus Brexia Brittania Brolium Brundisium Burgund Campania Carnuntum Carthago Castra Martis

Catalaunum Ovas Augsburg. Eski Roma imparatorluk ehri. Alman aknlarndan sonra nemini yitirir. Barcelona. berler tarafndan kurulmutur. Vi-zigot zamannda piskoposluk merkezi. Yukar talya'daki Bergamo. 452 ylnda Hunlar tarafndan ele geirilir. Yukar talya'daki Brescia. 452 ylnda Hunlar tarafndan ele geirilir. Roma eyaleti. 406 ylnda imparatorluun elinden kar. Champagne'deki Troyes yaknlarnda Saint Mesmin. Aa talya'da Brindisi. 443 ylnda Worms'tan g eden Burgundla-rn yerletii Dou Frank topraklan. Reims ve Troyes arasndaki Champagne. Baltk Denizi'nden balayarak Adriyaik Deni-zi'ne uzanan Kehribar Yolu'nun zerinde, Viyana yaknlarndaki Tuna geidi. 395 ylnda terk edilir. Roma mparatorluu'nun tahl deposu Afrika Eyaleti'nin bakenti. 439 ylnda Vandallarn bakenti olur. Kula. Moesia'daki nemli bir Roma kalesi (Dacia ripensis, bugnk Romanya). 408 ylnda Hun kaan Uldz tarafndan ele geirilir. Campus Mauriacus. Champagne'deki 989 Celeia Chlons Chersonesos Chersonessos Colonia Agrippina Concordia Crissos Dada Danaper Danaster

Deserta Boiorum Durocortorum 990 Chlon-sur-Marne'den geen Basel-Reims Roma yolunun kuzeyindeki byk dzlk. Slovenya'daki illi. Kehribar Yolu zerindeki bir Roma kalesi. Mame kysndaki Durucortorum Catalaunum. Bugnk Krm Yarmadas. Sivastopol'n 4 km. tesinde, ayn isimde eski bir Yunan kenti. Bugnk Gelibolu Yarmadas. Kln/Ren. Eski bir Roma kalesi. Yukar talya'daki antik bir batk ehir. Macar ovasndaki Krs Nehri. Eski Gepid snr. mperium Romanum'un Avrupa'daki son byk eyaleti. Bugnk Romanya ve Transil-vanya. 101-105 yllar arasnda mparator Trajan dneminde yaplan fetih seferi hakknda kaynaklarda az bilgi olmasna karn, Tra-jan Stunu zerinde detayl bir ekilde tasvir edilmitir. Borysthenes. Dnyeper Nehri'ne kararak Karadeniz'e dklr. Tyras. Dnyeper Nehri'ne kararak Karadeniz'e dklr. Alplerin dou yakasyla Tuna arasndaki Ne-usiedler Gl. Attila zamannda Ostrogotlara aittir. Reims. Basel'e giden byk Roma yolunun sonu. Durustorum Silistre. Aa Tuna blgesinde, Aetius'un doduu ehir. Emona Kehribar Yolu zerindeki Roma garnizonu. Bugnk Slovenya'nn Ljublijana ehri. Galya Vizigotlarn Tolosa Krall'nn kurulmasna kadar Aquitania, Celtica ve Belgium olarak e ayrlmtr. Hadrianopolis Konstantinopolis yolu zerindeki nemli bir kale. Bugnk Trkiye'nin Edirne ehri. Heradeia Marmara Denizi kysnda, bugnk Ereli ehri.

Hippo Regio Kuzey Afrika'daki Roma ehri. zellikle Vandal istilasn yaam olan St. Augustinus'un doum yeri olarak tannmtr. Hypanis Karadeniz'e dklen Bug Nehri. Illyria Uyricum. .. 4. yy.dan bu yana llyr kavminin yerleik olduu, eskiden Bosna ve Dal-maya, sonra Moesia, Dalmaya, Pannonia, Raetia ve Noricum'u kapsayan blge. Konstantinopolis Bizans. Byk Konstantin tarafndan imar edilen ve 330 ylnda imperium Romanum'un bakenti ilan edilen eski bir Yunan ehri. mparator Theodosios tarafndan imparatorluun ikiye ayrlmasndan sonra Dou Roma'nn bakenti. Galya'daki Liger Nehri. 452 ylnda Papa Leo'nun izniyle Hunlar tarafndan ele geirilir. Loire Mantua Maiaotia Bataklk Denizi Maeotis Palu. Azak Denizi. 991 Mediolanum Metz Mindo Moguntiacum Mons Jovis Margus Mundiacum Naissos Narbona Noricum mediterraneum Noricum ripense Odessos Orleans

Milano. 402 ylna kadar taht merkezi. 452 ylnda Hunlar tarafndan ele geirilir. Divodorum. 451 ylnn Paskalya gn Hunlar tarafndan yamalanr. Garda Gl yaknlarnda Po'ya karan nehir. Attila ile Papa Leo'nun buluma yeri. Mainz. Byk St. Bernhard (Alp Geidi). Margum Nehri. Ayn zamanda Tuna ile Ni arasndaki Margus kalesi. Yeri kesin olarak bilinmemektedir. Burgund-larn taht ehri. Bugnk Srbistan'da, eski bir Trakya ehri olan Ni. Margus'un gneyinde, Niava Nehri deltasnn kuzey tarafnda bulunur. Konstantin I. "m doum yeri. Narbonne. Galya'daki nemli bir Roma ynetim ehri. Alp Dalar ile Drau Nehri arasndaki Roma eyaleti. Bugnk Avusturya'da bulunan Orta Tuna Roma eyaleti. Varna. Karadeniz'in bat kysnda bulunan Dou Roma ehri. Loire kysndaki Genabum Civitas Aureliano-rum (Kelte Carnuten). Piskoposluk merkezi. Vizigotlarn kuzeye alan kaps. 992 Osima Oxos Padus Pannonia Paris Patavia Pelso Lacus Phillipopolis Placentia Poetovio Pontus Euxinus Pyretus Raetia Ratiaira Ravenna

Aa Tuna'da ehir. Amuderya Nehri. Yunan dnyasnn dou snr. Byk bir deltayla Adriyatik Denizi'ne dklen Po Nehri. Tuna'nn gney ve batsnda bulunan, yksek olmayan dalarla evrili, snrlar sk sk deien Roma eyaleti. Lutetia. 3. yy.dan sonra Civiyas 'arisiorum. Piskoposluk merkezi. Sen adalar zerinde kurulu olan Paris metropol. Yukar talya'daki Padua. 452 ylnda Hunlar tarafndan ele geirilir. Balaton. Valeia Eyaleti'ndeki Patten Gl. Konstantinopolis yolu zerinde bulunan Roma garnizonu. Bugnk Bulgaristan'n Plovdiv ehri. Piacenza. 452 ylnda Hunlar tarafndan yaklp yklr. Kehribar Yolu zerindeki Roma garnizonu. Bugnk Slovenya'nn Pettau ehri. Karadeniz. Karadeniz'e dklen Pruth Nehri. Roma eyaletleri: Raetia I Augsburg blgesini, Raetia II Straubing ile Passau arasndaki Tuna vadisini kapsar. Romanya'nn Aa Tuna blgesindeki Arar. Bir zamanlar on Krfezi'ne (Adriyatik Denizi) alan byk bir liman bulunan, etraf ba993 taklklarla evrili, Milano'dan sonra 404 ila 448 yllar arasnda Bat Roma mparatorlu-u'nun bakenti olan ehir. Ren Renus. Imperium Romanum'un ikinci byk snr nehri. Roma Bat Roma mparatorluu'nun 1, 2 milyon nfuslu taht ehri. Fakat Attila'nn zamannda imparatorluun bakenti Ravenna'ya tanmt. Rugiland Bugnk Aa Avusturya'da bulunan

Krems. Bir Dou Cermen kavmi olan Rugile-rin (anavatanlar muhtemelen Rgen Adalar) lkesi. Sarmizegetusa Bugnk Karpatlarda bulunan Varhely ehri. Dacia eyaleti bakenti. Scantinavia skandinavya. Muhtemelen Gotlann anavatan. Scythia Romanya'daki Tuna deltasnn gneyinde bulunan Minor Dobruca. Sens Agedincum. 3. yy.dan sonra Civitas Senorum. Sens metropol. Paris, Orlans ve Tro-yes gibi Kuzey Galya piskoposluklarnn merkez noktas. Serdica Aquincum'dan Konstantinopolis'e uzanan Roma ordu yolunun bakenti. Bugnk Romanya'nn bakenti Bkre. Singidunum Sava'nn Tuna'ya dkld yerde kurulu olan yol kava ve lejyoner garnizonu. Bugnk Belgrad. Sirmium Sava kysndaki imparatorluk ehri. Silah imalathaneleri. Bugnk Sremska Mitrovica. 994 Tanais Thermopylen Tisza Trakya Tibisa Ticinum Tolosa Trier Troyes Tuna Verona Vicentia Azak Denizi'ne dklen Don Nehri. 350 ylnda Gotlar tarafndan ele geirilir. Kuzey ve Orta Yunanistan arasnda byk askeri harekatlara uygun tek geit noktas. 395 ylnda Alarich tarafndan savasz olarak ele geirilir.

Pannonia Ovas'nda Tuna'ya karan byk bir nehir. Dou Roma eyaleti, topraklarnda. Teme Nehri. Bugnk Bulgaristan Via Aemilia zerindeki nemli bir kavak olan Pavia. 452 ylnda Hunlar tarafndan ele geirilir. Tulos. Roma topraklar zerinde kurulan ilk Cermen (Vizigot) krallnn bakenti. Augusta Treverorum. 5. yy. in balarndaki Cermen aknlar srasnda terk edilen Roma ehri. Augustobona. 3. yy.dan sonra Civitas Tricas-sium. Sen kysnda kurulu, Champagne blgesinin Hristiyanlamasna nemli katklarda bulunmu olan bir merkez. Piskopos Lu-pus'un ehri. Danubius veya ster. Neredeyse tmyle Roma mparatorluu'nun snrn tekil eder. 452 ylnda Papa Leo'nun izniyle Hunlar tarafndan yamalanr. Vicenza. 452 ylnda Papa Leo'nun izniyle Hunlar tarafndan yamalanr. 995 Viminadum Vindobona Karpatlarm gneybatsnda, Tuna kysnda kurulu Kostolac. Tuna vadisinden gelen byk ordu yolu, buradan Konstantinopolis'e sapar. Viyana. 996 AIKLAMALAR Ala Amforalar Arabalar Aryanlar Atlar

Attila'nn Dacia's Augustus Roma askeri birlii. Ya, arap ve tahl nakli iin kullanlan, deiik byklklerde kil testiler. Hunlarm deri, post ve kee kapl hafif adrlar, Cermen kavimlerinin arabalarndan ok daha hareketliydi. skenderiyeli Arianus, sa'nn tanr tarafndan yaratlan bir mahlk olduunu, ona sadece z olarak benzediini ileri sryordu. Kk Asya'da toplanan ilk znik genel kilise konsilinde ise skenderiyeli Athanasios'un sa'nn ayn zamanda tanr ve insan olduu yolundaki gr kabul edildi. Arianus ve taraftarlar aforoz edilerek srgne gnderildi. Lan-gobard ve Got gibi kavimlerin Aryan inancndan olmalar, bu din tartmasnn sk sk alevlenmesine sebep oldu. Hun atlar, genellikle ikinci yalarnda burulan idilerden oluuyordu. Varlkl hibir Hun bir aygra veya ksraa binmezdi. Birka istisna dnda atlar toplumun ortak malyd. Attila'nn Gney Karpatlar blgesindeki krall, Dak kral Burebiste'nin .. 1. yy.da kurduu krallktan daha byk deildi. Bat Roma imparatorlarna verilen bir unvan. 997 Auxiliar Birlikleri Bagaudlar Barbarlar Baritus Bizans Brachiati Capitol izmeler Decurio Diller 998 Romal olmayan lejyonerlerden oluan yardmc birlikler. Roma ordusuna yirmi be yl hizmet ettikten sonra, vatandalk

hakkyla dllendirilirlerdi. Bu da ylda yaklak iki yz bin yeni vatanda anlamna gelirdi. Loire ve Tractus armoricanum (Bretagne) blgesinde Roma'ya kar direnen Galya asileri. Yunanca ve Latince konumayan tm kavimlerin ortak tanmlanmas. Cermenlerin savatan nce, daha etkili olmas iin kalkanlarn azlarnn nne tutarak yksek sesle syledikleri sava arklar. Konstantinopolis ve Dou Roma iin kullanlan, saygn olmayan bir ifade. Roma paral askerleri, Cermen geleneklerin-ce kollarna taklan halkalarla dllendirilirlerdi. Bu halkalara Brachiati ad verilir. Mons Capotilonus. Roma'nn yedi tepesinin en nemlisi. Yumuak deriden, yumuak topuklu imal edilirlerdi. Hunlarn asker nderleri Roma imparatorlarnn veya Pers krallarnn altn izme toklarn taklit etmeye alrlard. Togasnda erguvan eritler bulunan Eyalet ehir Meclisi yesi. Senatrlere benzer haklara sahip olmasna ramen, yllk geliri yaklak 50.000 DM civarndadr. Attila'nn savalar kendi lehelerinin yan sra genellikle Hunca, Gota, ranca, Latince Dinar Evlilik Eyer Forum Halirunlar Hunlar tinerar veya (daha az olmak zere) Yunanca konuurlard. Hunlarn Cermen veya Roma isimleri tayor olmalar, az rastlanr bir durum deildi. Bir Roma para birimi.

Hunlarda bir erkek bakabilecei kadar kadnla evlenmekte serbestti. Evlilik bir anlama ve lenle onanrd. Dul kalan kadnlara, kocalarnn erkek akrabalar bakmakla ykmlyd. Buna karn Imperium Romanum'da evlilik son derece serbest ve kiiseldi. Deriden ve tahtadan yaplm, binek hayvanlarnn srtna konularak binicilerin rahat etmesi salanan nesne. 4. yy.n balarnda Asya'da kefedilmitir. zengilerin olmay, Hunlarn ve Perslerin 4-6. yzyllar arasnda asimetrik yaylar kullanmalarna neden olmutur. Lat. Pazar yeri. (Yun. Agora) Hunlarn atalar olduu sylenen byc Got kadnlar. in kaynaklarnda Hiung-nu olarak geen Hun ismi, en az 5.000 yl nce (.. 2697) Orta Asya'da yaayan ve eitli devletler kurarak Dou Asya (in, Moolistan), Gney Asya (Hindistan, ran) ve Gneydou Avrupa'ya yaylan atl ve gebe kavimlerin ortak addr. Asker harita. Her general zerinde su kaynaklarnn, yollarn ve engebelerin konumlarnn iaretlendii iyi bir haritaya ihtiya duyard. zellikle geceleme imknlar, at de999 Kafa eklinin deitirilmesi Kalkan Kamon Kartal Kavimler G Kolonlar 1000 itirme yerleri ve surlarla evrili ehirler hakkndaki bilgiler son derece yararlyd. Bu asker haritalarn en nemlilerinden biri, Cas-torius tarafndan 365 ylnda hazrlanm olanyd. Hippokrates henz .. 4. yy.da bile Maiotia Bataklk Denizi'nde (Azak Denizi) kk ocuklarn balarnn sarglar ve

bandajlar yardmyla sktrlarak, arkaya ve yukar doru uzatldn yazmtr. Bu ayrcalk sadece soylu kiilere mahsustu. Hun kalkannn ortas, Roma ve Cermen kalkanlar gibi bombeli deildir. Uzunluklar 90 cm.yi bulur, svarilerin kullandklar daha kktr. Tm boylarn kalkanlar renkler ve resimlerle ssldr. Hunlarn ve Dou Cermenlerinin mayalanm avdar biras. Totem kuu ve iktidar sembol. Hibir kavim yaad yeri kendiliinden terk edip, bir baka yere gitmemitir. G ad verilen olay, genellikle ar basklar sonucu yaplan ka hareketleridir. Kavimler G'nn ncllerinin Kimber, Teuton ve Ambron hareketleri, 2. yy.n Markomann savalar, 3. yy.n Got ve Alman savalar olduu kabul edilir. Buna ramen Cermen Kavimler G-'ne Hunlarn sebep olduu yaygn bir kanaattir. Byk toprak sahiplerine baml olan kk iftiler; yarclar. Konsl Kral Kuak atmas Latifundien Lejyon Limes Eski Roma Cumuriyeti'nden balayarak en yksek resmi makam. Konsller 1 Ocaktan balayarak bir yl iin greve seilirlerdi. Yetkileri ok geniti. Senatr tayininden, senatoyu olaanst toplantya armaya kadar, imparatorluun askeri ve sivil tm ilerinden sorumluydular. Diokletian'dan sonra nemini bir nebze yitirmesine ramen, eskisi gibi "en erefli makam" olma zelliini korudu. Aim. Knig, Got. Reiks, Lat. Rex. Askeri gc n plana km olan bir Cermen kavminin nderi. Kraln baars, tanrsal bir

alamet kabul edilirdi. Bu nderler genellikle Ro-ma'nn kendilerini kral olarak onamasn salamaya alrlard. Attila'nn zamannda Hunlar, artk altm yl nce Ostrogotlar malup eden ve Vizigotla-r nlerine katp kovalayan o kaba saba gebe toplum deildi. Hunlarn ikinci kua bat dnyasndan ok ey almt ve yaam tarzlar atalarnnkinden ziyade Cermenleri andryordu. Romallarn byk tarm iletmeleri. Eskiden 6.000 askerden oluan birlik. Kons-tantin zamanndan sonra i ksmlardaki srekli ordu. Atl birliklere Magister equitum, yaya birliklere de Magister peditum komuta ederdi. skoya'daki Firth of Clyde'tan balayarak Ren deltas, Hollanda ve Almanya zerinden svire Alplerine kadar uzanan Roma snr ka1001 Logades Medoss Mil Mttefik Oklar Ordugh Para leleri hatt. Limes buradan douya dner ve Tuna boyunca byk Pannonia Ovas zerinden Karadeniz'e kadar olan 5.000 km.lik mesafe boyunca uzanmaya devam eder. Limes boyunca Britanya'da , Ren snrnda drt, Tuna'da on bir lejyon konulandrlmt. Regensburg (Castra Regina) ve Viyana (Vindobona) arasndaki Tuna Limes'i 3. yy.dan itibaren lejyon ve ok sayda yardmc birlikle gl bir ekilde korunuyordu. 5. yy.m ilk yarsndan itibaren Limes'in anavatanla olan balantlar iyiden iyiye zayflamaya balamt; merkez ynetim gcn giderek daha az hissettiriyordu. Hunlarda szlerinde deer verilen kiiler. Bal arab, muhtemelen Met. Bir Roma mili = 1.481,5 m, 1.500 adm.

Romallarla ittifak kurduklar yazl olarak belgelenen kii veya kavimler. Hunlar, ku avlarken, tylere zarar vermemesi iin kemik ulu oklar kullanrlard. Dier amalar iinse demir ulu oklar vard. Ayn zamanda Hun kaanlarnn payitaht: Ovalarda sk sk grlen eskia hyklerinin zerine tahtadan yaplm, nnde byk ve ak bir avlu bulunan bir saray bulunurdu. Solido ad verilen altn para, 4.5 gram arl-ndayd. Hunlarn Dou Roma'dan aldklar ilk vergi 25.200 Solido tutarndayd. mparatorluun dou yarsnn yllk geliri yaklak 135.000 kilo altn tutarndayd; bunun 1002 Pazaryerleri Praetor Roma Donanmas Roma asalet unvanlar Roma asker rtbeleri (seme) 22.500 kilosu orduya harcanyordu. Atti-la'nn ald en yksek vergi, Dou Roma ordusunun yllk masrafnn en fazla % 4.7'sini tekil ediyordu. Roma'nn Alarich tarafndan kuatld dnemlerde, bir senatrn yllk kazanc, yllk 500 ila 750 kg altn arasnda deiiyordu. Hunlar, Markomannlar ve Quadlar ile yapacaklar ticaret iin iki pazar yerine sahiptiler. Romallar, barbarlara silah veya silah yapmnda kullanlabilecek malzeme satan herkesi lmle tehdit ediyorlard. Roma komutan, "nde lerleyen." Attila'nn zamannda denizlerde krekli kadrgalarn hakimiyeti son bulmutu. Bat Roma donanmas ise son derece nemsizdi. Bat Akdeniz, dorudan Vandal gemilerinin

egemenlii altndayd. Dou Roma donanmas ise tm gcn Hellespont'u (anakkale Boaz), Marmara Denizi'ni ve Tuna boylarn korumak zerinde younlatrmt. mparator ve imparatorieler "Augustus/ Augusta" unvann tarlard. Mterek naip ise "Caesar" unvanna sahipti. Devletin birinci adam konumundaki konsllere makam ve fonksiyonu olmayan eref unvan "Patricius" verilirdi. mparatorluk slalesi yelerine ise "Nobilissimi" unvan lyk grlmt. Praetor.- Ordu komutannn yardmcs veya 1003 Roma evleri Sanat Senato Silahlar amanlar yksek sivil organizatr / Praefect: Vali, komutan / Comes: Kont, bakan / Dux: Bir snr blgesinin (Dukaln) yneticisi / Magister: nder, lider / Magister officiorum: Kalem mdr, bakan / Magister militum: Ordu komutan, general / Magister equitum: Svari birlikleri generali / Magister peditum: Piyade birlikleri generali / Magister utriusque mili-tae: Her iki snfn generali / Magister prae-sentalis: Komuta yetkisini elinde bulunduran general / Centuriu: Yzba / Decurio: Onba. Theodosios zamannda ehrin on drt mahallesindeki evlerin toplam says 48.382'ydi. Evlerin ykseklii 3 ila 6 kat arasnda deiiyordu. Hun sanatndaki dini motifler, skitlerde olduu gibi gagal yzler, genler, keleri yuvarlaklatrlm drtgenler, apraz nokta izgileri, kartal-tanrnn ty motifi. Imperium Romanum'un her iki yars da soylulardan oluan, ksmen babadan oula geen bir yapya sahip olan birer senatoya sahipti. Fakat Attila zamannda iktidar aygt zerinde neredeyse hibir etkisi kalmamt.

Hunlar yay, ok, mzrak, haner, krba ve kement kullanyorlard. Khin, ifac, sanat, genellikle erdii, Loga-des'lerin st tabakasna mensup kiiler. Trans haline girerek sanrlanr, ruh ve cin gibi teki dnya varlklaryla grrler. Hayvanlarn krek kemiklerini atete yakarak fal bakar, geceleri ark sylerler. 1004 arap Attila'nn yaad ada Pannonia, Kafkasya, Krm ve Trakya araplar makbuld. eref nianlan Hunlar zerlerinde ss olarak ilemeli silahlar ve eref nianlar tarlard. Cevletin veya baka bir rgtlenmenin yceltilmesi iin ordunun nnde ilerleyen amblem ve sancaklara yabancydlar. Fakat benzer ekilde kalkanlarnn zerinde hayvan resimleri ve eitli semboller bulunuyordu. Tamga in harflerine benzeyen, muhtemelen Orta Asya kkenli iaretler. Maiotia Bataklk Deni-zi'nin etrafindaki Yunan evlerinde ve Sarmat mezarlarnda ska rastlanmaktadr. Tapnak Her yurdun kuzey tarafnda atalarn ruhlarn anmak iin bir kenin bulunmasndan tr, Hunlar byk bir ortak tapnaa ihtiya duymazlard. Vicus iftlik evi, mahalle. Villa Roma iftlii. 1005

KAYNAKA Altheim, Franz: Attila und die Hunnen, Baden-Baden, 1991 Aries, Phillipe ve Duby, Georges: Geschichte des privaten Lebens, Cilt I., Vom Rmischen lmperium zu Byzantinischen Reich, Frankfurt 1989 Bona, Istvan: Das Hunnenreich, Stuttgart 1991 Boor, Helmut de: Das Attila-Bild in Geschichte, Leende und heroischer Dichtung, Bern 1932 (ND Darmstadt 1963) Die Bajuwaren von Severin bis Tassilo 488-788, Begleitbuch zur Ausstellung, Rosenheim / Mattsee 1988 "Die Skythen und ihr Gold", in: Zwei Gesichter der Eremitage, Ausstellungskatalog, Bonn 1997 Cord, Ernst: Attila - Flagellum dei, Etzel, Atli. Zur Darstellung des Hunnenknigs in Sage und Chronistik. Quademi del 1st. Di Filologia Germanica, Triest 1984 Cunliffe, Barry: Rom und sein Weltreich, Bergisch Gladbach 1979 Dahn, Felix: Attila (Roman), Berlin/Leipzig p. J. Droysen, H. (Hrsg.): Paulus Diocanus, Historia Romana, Berlin 1879 Christlein, Reiner: Die Aiamannen, Stuttgart/Aalen 1991 Elbe, Joachim von: Die Rmer in Deutschland, Miinchen 1984 Delor, Jean-Paul: Voies Romaines, Auxerre 1993 Fabbri, Paolo.- "II bassopiano Ravennate", in: Roma, Ravenna e le residenze imperiali tardo-antiche, Milano, 1992 Freytag, Gustav: Attila (Roman), Berlin/Leipzig 1927 Gordon, C. D.: The Age of Attila, Michigan 1960 Grant, Michael: Die Geschichte Roms, von den Etruskem bis 1006 zum Untergang des Rmischen Reiches, Bergisch Gladbach 1986

Grousset, Rene: Die Steppenvlker, Attila - Dschindgis Khan -Tamerlan, in: Kindlers Kulturgeschichte Bd. 28, Mnchen 1970 Guilhaume, Philip: Attila Le Fleau de Dieu, Paris 1994 Heine, Alexander (Hrsg.): Jordanis Gotengeschichte nebst Ausziigen aus seiner Rmischen Geschichte, Essen 1985 Harhoiu, Radu: Die frhe Vlkervvanderungszeit in Rumnien, Bukarest 1997 Hoffmann, D.: Das sptrmische Bewegungsheer und die Notita Dignitatum, Diisseldorf 1969 Homeyer, Helene: Attila, Der Hunnenknig von seinen Zeitgenossen dargestellt, ein Beitrag zur Wertung geschichtlicher Grsse, Berlin 1951 Ivanka, Endre v. (Hrsg.): Byzantinische Gescichtsschreiber, Bd. IV: Byzantinische Diplomaten und stliche Barbaren, Graz-WienKoln, 1955 Jones, A.H.M: The Later Roman Empire 284-602 (Karten), Cambridge o.J. Knapp, Frtitz Peter (Hrsg.): Nibelungenlied und Klage, Passauer Nibelungengesprche 1985, Heidelberg 1987 Menchen-Helfen, Otto: Die Welt der Hunnen, Wien, Kln 1987 Menghin, Wilfried: Die Langobarden, Stuttgart 1985 Miquel, Pierre / Le Gall, Yvonne.- Au Temps de Romains, Paris 1978 Nack, Emil: Germanien, Wien/Heidelberg 1958/1977 Out of Rome - Augusta Raurica / Aquincum - Das Leberi in zwei Rmischen Provinzstdten, Begleitbuch zur Ausstellung, Budapest 1997 1007 Peters, Amo: Synchronoptische Weltgeschichte in 14 Bd., Bd. 3 Rom und der Osten, Giitersloh 1990

Pleticha, Heinrich / Schnberger, Otto(Hrsg.): Die Rmer, Bindlach 1992 Roth, Helmut: Kunst und Handwerk in friihen Mittelalter, Stuttgart 1986 Samjatin, Jewjenij: Attila, die Geisel Gottes (Roman), Zrich 1979 Schmckel, Reinhard: "Die Hirten, die die Welt veranderten", Reinbek 1982 Schreber, Hermann: Auf den Spuren der Goten, Mnchen 1977 Schreiber, Hermann: Auf Rmerstrassen durch Europa, Mnchen 1985 Schreiber, Hermann: Die Hunnen; Attila probt den Weltuntergang, Dsseldorf 1976 Thierry, Amadee: Attila. Schiderungen aus der Geschichte des V. Jahrhunderts, Leipzig 1852 Wachter, Dorothea: Die Burgunden, Historische Landschaft, versunkenes Volk, Kiel 1986 Weeber, Karl-Wilhelm: Alltag im Alten Roma, Dsseldorf/Zrich 1997 Williams, Jeniffer: Etzel der rche, Pulications Universitaires Europeennes I, 1, Vol. 364, Bern 1981 Ziegler, Konrat und Sontheimer, Walter (Hrsg.): Der kleine Pauly, Lexikon der Antike in 5 Bd., Mnchen 1979 Yardm ve faydal bilgiler: Saskia Bhren, Anja Busch, Marcus Olaf Mielke, nternet dostlarm. 1008 Geiserich Kral 390-477 Hunerich Kral 477-484