Professional Documents
Culture Documents
Alp Arslan Akman, Adnan Algn, Suat Kemal Ang, Gkhan Arslan, lkay k, Sevil Avar, zer Aykut, Adnan Azar, Memed Arif B., mer Berdibek, nder Birol Byk, Serhat Cell Birdal, Hakan Cem, Ahmet Cemil, Arda Cevahir, Gkenur ., Hakk nar, Ersun plak, Ramis Dara, Deniz Dengiz, Oresay zgr Doan, Ralph Waldo Emerson (ev. Muammer Hacolu), Gltekin Emre, Serap Erdoan, Haydar Erglen, Mustafa Erolu, Seyhan Erzelik, Metin Fndk, Belgin Gnay, Kemal Gndzalp, Yaar Gne, Emin Kaya, Muammer Karada, Yamur Mercanolu, Salim Nacar, Cihan Ouz, Halil brahim zbay, Nihat zdal, Sinan zdemir, Tolga zen, Halil brahim Polat, Tamer Sar, Ali Sngr, Abdurrahman enel, ahin Ta, Uluer Oksal Tiryaki, Seher zkk Uur, Aynur Ulu.
yakalanmaya ve iirle ilgili yargda bulunmaya allan sz konusu metinler, not deil, minimal deerlendirmelerdir. Ayrca beendiini syledii Kitap-lk yazlarm da sz konusu derginin tam sekiz saysnda yaymland geen yl iinde. Yazarmz yazsnn bir yerinde de Akatalpayla ilgili olarak Son yllarda nitelik asndan iyi bir periyod tutturan dergi, yayn kurulunun dalmasndan sonra kan kaybna urad. diyor (s. 206). Bir kez, Akatalpann periyodu, kmaya balad Ocak 2000den bu yana hi deimedi. Posta gecikmeleri gz nne alnarak, zerinde yazl ayn balamasna bir hafta on gn kala yaymlanarak, nceli Yeni Biemle birlikte Trkiyenin ayrks rnei olmaktan zel bir keyif duydu. Nitelik asndan iyi bir periyod gibi abuk ifadesiyle, yazar, belki de derginin 8 sayfadan 24 sayfaya km ve iyi iir yaymlama zelliine, daha ok iir ve eletiriyi de eklemi halini vurgulamak istemi; ama derginin editr ne pahasna olursa olsun deersizletirilmesi gereken biri olduu iin, son anda ii buna elvermemi. Dergimizin eski airlerinden ikisinin karmaya balad dergiyi vmek ayr bir konu ve bundan da ancak kendi payma sevin duyarm, fakat Akatalpa, brakn kan kaybn, onuncu ylnda edebiyat dnyasnda yeni bir akla adeta yeniden domutur. Son yllarda dergilerde pek gremediimiz iddial giri yazlaryla da ilgi eken dergi demekte Bki bey, iirin Durumunda, srekli yazar olduu bir baka dergiye ilgili olarak da; oysa belirttii ve yz herhalde kzararak, gremediimiz dedii bu zellik, Yeni Biemden sonra Akatalpann da alamet-i farikas olmaya devam etmektedir; edebiyat-iir-dergi dnyamzda sklkla dile getirilmi ve getirilmeye devam eden somut bir gerekliktir bu da. Bki bey yllk yazsnda 30 ksur yerde anmak zorunda kald kiiyi, bir yandan da frsatn drp drp yok sayma, kmseme gayretinden alamamakta kendini. Bir rnek daha: Avrupai eletiri kltrne sahip, yeterli ve yetkin, dergileri ve kitaplar laykyla izleyebilen, iir yazmayan bir eletirmenin olmamas en byk eksikliimiz. Bunu sylerken Mustafa Durak, Necmiye Alpay, Ali Galip Yener vd. gibi imzalarn emeklerini grmezden geliyor deilim. (s. 208-209) Herhalde bu yazda benimle ve muhtemelen Orhan Koakla ilgili olarak, en mutluluk duyduu, gol attm duygusunu yaad cmlelerden biri, bu olmutur Asiltrk beyin. Sen misin hazrladm yll eletiren, bana nerilerde bulunan; al sana, al sana!.. Durmu oturmu kiilik konusundan sz etmitim yukarda. Bu ylki iir yllnn yaymlanmasnn hemen ardndan sca scana; internette airlerin ve iir merakllarnn ye olarak birbirleriyle yaztklar iir Penceresine, bir gazetecinin Krk karneden ok, krk kalp vardr bu lkede... szn yazp yle bir yorumda bulunuyor Bki bey: Gnn sz (bunu, biz airlerden birinin yazmas gerekirdi diyerek): [4 ubat 2010] Burada belli ki ylla alnmayan airlerle dalga geiliyor. Sonraki bir gnn sz de u: Bugnn sz: Beni isterseniz dvn, ama brakn istediim gibi gleyim. (Molire) [8 ubat 2010] Olur ey deil; nc bir gn de unu yazyor: l airler canllara yol asn. (Artaud) [19 ubat 2010] Toplumda bu tr davranlarda bulunan kiiler byk infiallere yol aar bilindii zere. Edebiyat dnyasnda toplumsal infial elbette olmamaldr; ama bu kiinin bu tuhaf ruh yaps da grmezden gelinmemelidir kanmca. 150 dolaynda iir yazan kiinin ylla alnp bunun be katnn darda kald, haliyle zld gnlerde, nce krk kalplerden sz ederek dalga gemenin, sonra konunun zerine zerine gidip glmekten sz etmenin ve nihayet, rnek olarak Metin Demirta, Eray Canberki, Refik Durba, zkan
_________________________________
Merti, Nihat Behram, Metin Gveni, Hayati Bakiyi, Mehmet Mmtaz Tuzcuyu, Arife Kalenderi, Yelda Karata, Serdar nveri, lyas Tunu, Cihan Ouzu, Nazmi Al drdnc yldr darda brakarak, onlar l kabul edip kendi iirini iir yllna alarak, kendini canl air saymann yakk alr bir yan var mdr, iirinizi severseniz? nce yapacan yapmak, sonra kenara ekilip ks ks gldnn resmini sunmak, ho bir tutum mudur? Hem, insanlarn iir yll konusunu bu kadar nemseme nedenlerinin bata geleni, Bki bey deil ki; bunun birinci nedeni, yln en iyi iirlerinin seildii iddiasysa, ikincisi de bu yayn kamuya sunan kuruluun Trkiyenin en ciddi edebiyat yaynevi olmasdr ve bu arkada bence bu tutumuyla evresine yakmamaktadr. RD Not 1: Dize dergisinin yaayan en byk air ve dnr Veysel olak, dergisinde, yayn ynetmeni olarak bana kzd iin, 2009da en ok iir yaymlanan Akatalpadan yllna iir almayacan ilan etmiti, ancak bu tarihi aklamasna, 2009 iir Yllnda yer vermemi, incelenen dergiler arasna Akatalpay ald halde: Okur diye biri varsa ve olacaksa, saygyla duyurulur! olak dnebilme yeteneini ylesine kaybetmi ki Akatalpann yaz kurulu yesi olduu iin Gltekin Emrenin yl iinde kan toplu iirleri Kk Denizin adn da 2009da yaymlanan kitaplar listesine koymam! RD Not 2: iir yll diye adlandrlan almalarn genelde sadece derlemecilerin eline geebilen dergi saylarndan hareketle hazrlandna saysz rnek vardr. Bunlardan biri de: Edebiyat Ortam yllna, Akatalpadan iir alnm. de ayn saydan! Besbelli ki Mustafa Aydoan dergimizin tek saysna ulaabilmi. Dergiler zerine yazd yazda da Akatalpayla ilgili tek sz edememi zaten! Oysa Akatalpack, Trkiyede internet zerinden de okunabilen tek dergidir yllardan bu yana; hem de 11 yllk btn saylaryla. RD Not 3: Ve nihayet gzel bir haber: Son bir iki yldr
dergimize pek ok yeni air yazar katld. Bu sayda aramza katlan airler: Alp Arslan Akman, nder Birol Byk, Serhat Cell Birdal, Belgin Gnay, Yamur Mercanolu, Salim Nacar, Nihat zdal, Seher zkk Uur, Aynur Ulu. Bunlardan bazlar, daha nce baka dergilerde de iir yaymlayan arkadalarmz; ancak baz arkadalarmz da dergimizin bu saysyla milli oluyorlar! Akatalpa.
bunlarla oyaladklar iin hak etmiyorlar. kisini birden yaparak ikisi zerinde bir akn bilin znelliiyle aralarndaki sonsuz uzakla konumlanma abas onlara bu ad kazandryor. Eklemek bile fazla ki sorumluluk sahibi bir adamn; zaten byle geni uzaklklarla keyfedecek zaman yok. Oysa kara beyazatl prens, gelecek tasarm diye uydurduu masal ardnda asl erekledii bir eyi de sezdirmeden geitirmektedir: Toplumstlk. Bylelikle, ilk ve sonun zaman meknsal donukluunda btn zamanlarmz birden ele geirmi bir sonsuzluu da kazanacaktr: Kara: Gemi. Beyazat: Gelecek. Kara Beyazatl prens: Gelecekteki gemi. Bu idealizm, bakt her yerde de idealizmine uygun donuk kavramlar, almaz sonsuzluklar, uzlamaz btnlkler grmektedir: Bacak kendi bana plaklktr. Onu saran giysi ise bunun yadsnmas. Ama ya bacak siyah taytlysa? Bu artk bir siyah plakbacaktr onun iin. Birisi mi vuruldu? yan air ibandadr. Vuranla vurulann nesne zne ilikileri ilgisini ekmez. O, durumun aydnlanmasn salayacak bu elikileri, znelliinin bunlarn stnde yeni ve daha yksek birliini kurma frsatna dndrr. Bunun iin bir protesto bildirisi ve nesnel protestoyla znel protesto arasnda yanlarak imza verecek safyrekli birka airi bulmak yeter. Kimseye zarar olmayacaktr bylelikle. Yarar da olmayacaktr; nk gemile gelecein arazileri at oynatmaya sonsuz elverilidir. imdiyse ldr, zeri rtlmtr, ilk ve sonun zaman meknsal donukluunda btn zamanlarmz ele geiren ay parltsndaki imzasn brakp ayrlr: Hesab sorulacak! Bu; artk ne bir kahpe cinayet ne de edebiyat protestosudur: elik soyutluunda direnliklerle tl inceliinde somutluklar yan yana getirme illzyonunun farkl dildeki evirisidir. Yeni bir ey olmamtr, olmas da beklenemezdi; zaten mahkeme kapsnda grmemekteyiz bunlar. Gerekteyse, smrlen ve gerekleri el yordamyla arayan toplumun zgl kavramlar kar altndadr. Dersi savsayan rencinin bahane uydurmas gibi, uzlamaz yaknlklar uzak perdeler gibi aktrarak grmekten kat gereklii rten dzmece air, gereksinimlerini karlayan ve edebiyaty gerekseyen bir toplumla badama yknden de kurtulmaktadr. Byle olunca, retilen yeni bir nc ve daha yksek soyut tmellik dzleminde, kendi gerekliinden kaanlarca oluturulmu bir hayran topluluuyla sorumsuzluk ortaklnda bulumakta, air de iinde olarak tm toplum, kendi yabancl iinde kendini tanmaya, insanlar arasnda dillendirilmeyen, ama herkesin gizliden gizliye iyi bildii sular araclyla iletiim kurmaya almaktadr. Aldatmak yks, bunun yein bir rneidir: Kocadaki nesnel somutluk, yabancnn soyut znellii ynnden almaktadr. Bu dolaym, bize pekl, neden yarglanan O. Pamuk olduunda zillerin alndn, gazeteci H. Dink olunca ortaln ellialtya verildiini, gzaltndaki . Seluk'ken beraberindeki D. Perinek'i aza almaya ekinildiini, hatta beriki partici diye tutulup dierinin gazeteci olmakla salverildiini, aklamaktadr. nk bunlar, toplumsal praxisten bizi alkoyma niteliindeki soyut znelliklerdir. Ayn bakmdan, iirimizi niin yr, anam, sla, ekmein deil de kuntun punkun kapladn; ate eleyen dizelerin hangi aknla varma ynnden uydurulduunu, yklerimizin neden Sivasl Pero'yu deil de Milasl Pera'y anlattn, otobsteki adamn, sarndaki soyut znellie srtnme derdini, tm kitaplarda olmas gereken kitaplarn niye sekin kitaplarda diye afilendiini, Gelibolu'dan Gallipoli'ye, 0216 kodunun bayalndan 0212'ye hangi hikmete doru kaldn, dzmece takmnn oklukta birlik Platonizminin kuyruuna taklp da Trk Edebiyats sznn nasl adla getirildiini, Anadolu'daki kasaba pastanesinin tabelasnda niye patisserie yazdn, Rumca ark syleyip dinleyene neden dncesizce bir hayranlk uyandn, sarna srtnmek derdi
gibi, holding yaynndan eser douran kimilerinin birdenbire fetiletirilmi bir sekinlik sarholuuna nereden kapldn, Marks'n iirlerde niin alaya alndn da, gstermektedir, ki Tarihin dna dmek de zaten byle bir eydir. Geende, on yedisinde bir delikanl, gemite bizim de her ne kadar Markslmzla da olsa yk yollama budalalna dtmz Varlk'a iir gndereceini; ama yaymlanmayacandan da ekindiini syledi. iiri Rael'e ithaf ederek yollamasn nerdim. Ktmserlikle dsallatrlm iselliin idealiste iddetinden baka bir ey olmayan bu znellik, toplumsal retim alann da kendi isel nitelikli bireyselliine indirgemektedir: Tek parti, tek lider, tek market, sporda yetkin isim, sekin yaynevi, gidilen mekn, takip edilen yazar, benim hekimim, adn nne Dr. getirilmesi ya da soyadnn byk harflerle yazlmas, yine bir aydn suikast, tecavz vakas, Hakkari haberi... Bu isel niteliklilik asndan bu ayn zne, zglln ortadan kalkt a priori saltk verilmilik temelinde de karmza kar: Trban, Avrupa Birlii, F tipi, Ergenekon... Somut nesnelliinin znellie doru almasyla beliren bu isellik, imgelenmi soyutlukla kurulan bir inan ilikisidir. rnekse, Ferruhzad: Baarlamam imdinin somut gerekliini, bu gereklii amasn salayacak iirle soyutlamakta, akn olan, daha ileride P. apur ve . Golestan ynnden znel kimliini kazanmaktadr. Bir ekilde gen Fru, babay aldatmakta; ancak ite asla aamad bu baba imgesi yznden ikisi de yann iki kat olan bu erkekler, bilincinde ncelenmi doaya doru gerekliin an durumunda almas gereken birer nesnellie gerilenmektedirler. Ferruhzad, hem baba Mohammed, hem apur hem de Golestan'dr; srekli kendini amakla olmak istedii kendindeki doadr. Nihayet, ona ulam; ama baba imgesine arpp kalmtr. Ki bize kalrsa, babasn amay baarabilecek gte hibir air de yoktur. Bu, akn biline somut gereklikten dsel gereklie geirilme isteri, yaznsal eserin, edebiyatnn, kadnn ve toplumun olduu kadar, gen edebiyatnn da aknlkla kurduu iliki ortakldr: Gen sevgili -yaam- yk olduundan, somut nesnellii yal adamn aknl ynnden amay, imdiden gelecek tarafndan ele geirilmeyi; ustann yazsnda adnn gemesini, bir kitap dergisinde, televizyon programnda grnmeyi, tm oyuncaklar bedava sunacak erkein balayan cmertliini, evli ve kendisinden yaa byk olan kadn, emeklilie dein srp gidecek bir ii, dilemektedir. Bu yzden bugnk iir, -zellikle gen airlerdeou kere, aacna yontan nalnc keseri gibi, airin nesnesini daha alt bir dzeyine yerletirdii znel soyutluka dorulanma isteri biiminde grnmleniyor: Krmznn glle konumasnda/ stmze sinen derin uurumda / dalyla dargn kirazda / yze deince unutulan vazo krlganl ya da denize braklan harflerde... Nereden gelmektedir bu tutum? Bu, kinci Yeni ve Garip'te yeinlikle bulduumuz; ama ikisinin de kkenindeki ileride somutlatracamz dondurulmu nesne zne ilikisinden. Bu iliki, airin, kendi maddesel koullar da dahil somut gereklii, soyut btnln yalnzca bir anna indirgenmi devinimsiz bir imgesi klma abasdr. Sz konusu devinimsizlik: Bulut krlr camndan / zlr alamann buzulu, gibi deiim deerince yein bir maskaralk uydurduunda, nesnel ak yolundan saptrmakta, yani gerekliin karsna air olarak kmakta; ama ayn zamanda, iki Platoncu idea arasndaki bu elikiden, nesnellii yadsyan saltk idealizmin znesi olarak kendini kardn, Tarihin dna drdn de grmemektedir. Amalanm baarszl kantlamak iin giriilmi bu eylem, bu devinimsizletiren devinim; idealizmin znesi burjuvazi
kimliiyle iktisadi ve sosyal bir eliki biiminde Tarih'in nne dikildiinde, rnein Kemalist Devrim ardndan; Kemalizm, onu evrenselliin donmu bir imgesi biiminde tutmak iin ortaya atlm znesi -yani kk burjuva demokrat aydnlar-, iir de, akn znelliini ortaya karmak iin idealist yoldan onu tanmlayan air tarafndan durdurulmu demektir. Demek ki kendini iirle deil, iiri kendiyle tanmlayan bir airle ba baayz bugn. Kemalist Devrim durmutur; bunun biricik somut kant da, Kemalizm kendini Tarihin devinimiyle tanmlarken, Tarihin karsnda kendini Kemalizmle putlatran ve burjuvazinin aydn imgesi olarak karan bir kk burjuva snfnn varldr. Bayan Fsun Akatl'nn Krk Mantolu Madonna'nn banka yayn basmna giri niteliindeki szleri, bu dondurulmu aydn imgesinin ne olduu konusunda bize yeterli fikri vermekte. Sabahattin Ali'nin hep Sait Faik'le toplumcu ve bireyci iki u olarak anlmalarnn, bu etiketlemeyi aan edebiyat kiiliklerini gz ard eden s bir yaklamdan beriye geldiini syledikten sonra balyor gnlnce cirit atmaya: ada yk edebiyatmzn 50'li yllardan bu yana rn veren ustalarn da, birini Sabahattin Ali'nin, dierini Sait Faik'in temsil ettii iki farkl -neredeyse kart- izgi zerinde grme ve yle deerlendirme eilimi de, ayn s yaklamn bir sonucu olarak grlebilir. Kukusuz, edebiyat edebiyat d alanlarn hizmetinde, ikincil bir misyon olarak kabul eden bylesi nyargl bir yaklamla, yalnzca Sabahattin Ali ile Sait Faik deil, hibir gerek yazar gerei gibi deerlendirilemez. Gerekliin fetilie doru soyutland idealizmin ebedi znesi, burada edebi kiilik oluyor. Nesnelliin eserin gerekliinde znd maddeci ilke, yaznsal ereklilii toplumcu ya da eletirel iki gerekilikten birine indirgemekten ibarettir; eer Bayan Akatl, edebi kiilikten, yazarn kendini gerekliin bir paras grerek eserinde nesnelletirmesini kastetseydi, onunla bu noktada uzlardk; zaten o zaman da gerek bir yapttr elimizdeki. Ama onun derdi bu deil. Ona gre slk, bu iki yaznsal yntemden, birini dierinin dtalanmasndan tretmedeki idealist yanlgnn kendisi deil, direkt bu iki yntemlilikten birine indirgemenin kendisi. Bylelikle de, edebiyat edebiyat d alanlarn hizmetinden dndrp ebedi kiilii kurtarm oluyor. Peki, edebiyat toplumculuun veya bireyciliin hizmetiliinden kurtaraym deyip de edebi kiilie soyutlarken kendisi hangi idealizmin hizmetiliini yapyor? Maddi hayatn retim tarz, toplumsal, siyasi ve entelektel hayat koullar diyen Marks ilkeyi de mi hatrlamam yoksa? Terazi lastik jimnastik oyununa fazla kaptrnca Akatl'nn gz kendinden bakasn grmemi anlalan. te bu idealizm hizmetilii, kk burjuvann kendini tarihin karsna kard aydn imgesidir. Akatl'nn Abasyank' gstererek kurduu artmaya kanmamak gerek. Onun asl derdi Sabahattin Ali'yle: Abasyank' edilgenletirerek bakmza sunduu dsal gsteriden S. Ali'yi burjuva takmna isellemek. Szlerinin altndaki tarih de dndrc: 2002. Yani tam da burjuvazinin tm olanaklarn seferber ederek, idealizmin en u noktas dincilii iktidara tamak iin var gcyle abalad, Bakan Bush sznn aile byn anar gibi azlara doland, AB konulu her sylevde cmlelerin Trkiye deil de AB'den balanarak konuulduu bir dnem. Bayan Akatl'nn edebi kiilik oyunuyla edebiyatn toplumculuunu hasralt etme abas, tam da kendi satrlarn yazd dnemde, canm Ali'de be vakit klmyor muydu, o zaman en byk Alevi benim, aldatmacas altnda Alevi'ye En byk Snni sensin masaln yutturan tarikatlar artryor. Gelgelelim, Trklk, Krtlk, Alevilik, Snnilik, bireysel gurur, sayg, tre, inan, tutku, tm bunlar, temel bir nitelik
kazandrmak amacyla ayn trden krlacak eyalar bir kutuya yerletiren soyutlamadan, burjuva mlkiyet ilikilerini dorulamamz iin ufkumuza ekilen birer tmevarmdan baka ey deil. Biz, Trk Edebiyat teriminin yadsnmasn yadsyorsak, onu adlkla ezmek iin zihinlerine getirmekten zevk alanlarn feodal bilincini tamaymzdan. dealizmin kalemorlar alm, demokrasi, oulculuk gibi palavralarla soyut tmeller dzleminde toplumsal uzla vaat ediyorlar; ama aslnda, burjuvaln soyut znellii nnde srekli devinen, kendisini yeniden reten toplumu dnyay deitirme olanaklarndan yoksun klma abasndan baka bir ey deil bu. Bize greyse: Bu vaatleri desteklemek ya da yadsmak ynnden onlar nsel kabul eden bir baka idealizme sapmadan, her zgl varoluu, kendi zgl koullar zerinden durumunun aydnlanaca devrimci eyleme yneltmek. nk Tarihi yapan yine bu zgllklerdir. Bu yntem Marks yntemdir. Ancak bu yntem somut gereklii zgll iinde btnletireceimiz biricik yntemdir. Yalnzca bu yntem her algnn ortak mal olup her bireyselliin eriebilecei yerdedir; soyutlanm znellikleri a priori benimseyerek eylemimizi belirleyen her trden idealizmden bizi alkoyan ve gereksediimiz bilinci, yine kendi eylemimiz araclyla bize anlayacak olan da yalnzca ondaki diyalektik yntemdir. Oysa bizim okbilmiler neyin peindeler? Devinimi yoluyla aydnlanacak ve durmadan devinen bir bilince bizi tayacak durumu aratrmak yerine, duruma ncellenmi bir 'aydn' bilinten yola kp bizi aydnlatmaya abalyorlar. Edebi kiilikle, airlikle, aydnlk, demokrasi, oulculukla... Bu soyut tasar da, sonuta, eylemin kendisini znellik lehine gerekliin bir anna indirgemekten te bir ie yaramyor. u kauuk ve sevgili, apkadan cin karma hokus pokusundaki dize iin, iir airin akn znelliini aa karmak iin, toplumcu gerekilik edebi kiilii ortaya koymak, smrlen ve srekli devinen toplumsallk, demokrasi ve oulculuk gibi, burjuvazinin daha alt dzeyine yerleecekleri soyut tmelliklerini var edebilmek iin... Bu zneler, daha ileride, idealizmlerinin evrendeki merkezini belirleyen koordinat izgileri gibi trban eyleminde, bir eriat ya da toplumcu geinen dergide, cenaze protestosunda, tabelasnda ada yazl derneklemelerde, yaygnla kaplmaya hazr isiz Veli'yi de yanlarna katp ayn kavakta kesimekte, krk yllk can can olup birbirlerini arlamaktadrlar. Nereden gelmektedir bu derenin suyu? Kazanlmam geleceinin yoksunluuyla iselletirilmi ve kendine duyduu inancn stnlyle toplumsal praxise kmsemeyle bakmay seen Avrupamerkezci burjuva znelcilii. Daha sonra da bu znelcilik, yoksun olduu gelecei deneyimlemek sz konusu olduunda, rnein airlik, onu iir biiminde tasarlad baarszl araclyla alglayacamz soyut aknlk durumunda bize sunmakta; khin bilgeliiyle airlie ynelen her eletiriyi frkle savuturmakta; ama gerekte airliin, akn olann, yokluuyla var olan u soyut gerekliin ne olduu hakknda sessiz kalmaktadr. Dolaysyla bu ruhaniyeti aa karmak, bizim bu bilinci yenilgilerimiz araclyla iselletirecek inancmza kalyor. Dorusu, evinde gn boyu frk oynayan bugnn bycsyle, Patrik Efendinin Ekmenik aknlnn, burjuvazinin evrensel oyunlar karsnda nasl da huu iinde yan koltuklara dtklerini gstermekte bu durum. Bu idealizm, toplumsal praxisten kalkarak aydnlanmayla oluacak bir bilin tersine, praxise ncellenmi bir bilinten yola kp topluma kar kendi kendini aydn ilan etmekten holanan Trk edebiyatsnn zniteliidir. Bu znitelik; insann varln belirleyenin bilinci deil, bilincini belirleyenin sosyal varl olduunu ne sren Marskln almaz nitelikteki temel nermesiyle de elimektedir. elime: Toplumsal alkant dnemlerinde ayrcalklarna skca
balanan ve toplumsal devinimin, bu ayrcalkl konumu en az tehditle dorulad noktalarda ona yzn dnmekten kukulanmayan kk burjuva snfnn varlksal geleceini garantiye alma kaygs. Edebiyat da bu burjuva tutumu benimseyerek iir yazmadan da air olunabilir diye uydurup gereklie srtn dnmekte; ama hemen sonra, elikisiyle dorulandn gzlemlemek iin gz ucuyla bakt yaamdan iir denecek bir eyler aparmaktadr. Ya da savalar ve devrimlerle toplumsal atlak derinleme gsterdiinde, ortadan kaldrlmaz varlna tutkuyla bal burjuvaln tm isterini davuran Garip bir iir yazmakta; toplumsal devinim ykselip ii snf alanlar doldurduunda, bir mlkiye hareketidir sloganyla toplumun nne kinci Yeni adnda kendi soy nceliini dikerek iiri sklatrmakta; her evin bilgisayarlat aa gelindiindeyse; yadanlk eksilmenizdir diyerek ayrcalkl tinselliini gklere karmaktadr. Tam kendinde, Bayan Akatl'nn edebi kiilik'i, Dalarca'nn yazmadan olunan air'i ve Sreya'nn mlkiyeli'si, ocuk domadan kiiliini bien ayn ruh ailesinin nesli srdren znesidirler. Bylelikle edebiyatlk, bir kiiyi ya da insan topluluunu, kendi tarihsel koullarnn nesnellii iinde betimleyen bir eser vermek deil, yararsz -onlarn bakndansa zararsz- eser yoluyla, ailenin ruh soyluluuna uygun hayrl evlatl kantlamaktr. te bunun ad, toplulukla iliki olgusunu datmaya ynelmi terrizmdir; Varlk ve evresindeki dergiler de, saltk amac toplumsall paralamak olan bu terrizme uygun ocuklar devirme ocadr. Biz, bu a priorizmi reddediyoruz. Eer edebiyaty, eserlerini yazd maddesel ve tarihsel koullarn btn iinde aratrmak ve ait olduu nesnel geree oturtmak tek tarihsel gerekse, u edebi kiilik de nereden peydahlanyor. Kukusuz, iir yazmadan da air olunabileceini savunurken Dalarca'nn asl derdi, airce yaamaktr: Burjuva retim ilikileri iinde, Fazl Hsn'nn bireysellii yerine, toplumsal varlk koullarndan gelen bireyselliini geirmektir. Gerek Cemal Sreya ve ardllarnca da srdrlen bu solcu idealizm, burjuvazinin tutumlaryla uygunluk gsterdiinde ya da snf, sz konusu bilinci a priori belirleme hakkn kendinde peinen grerek Tarihin karsna dikildiinde, bireysellik, insan dtalayan bir put olup kmakta, kendini de Tarihin karsnda dondurmaktadr. Tarladaki kylden gemideki iiye, tarihi reten ve ileri gtren insan; kendisine zorla benimsetilen fikirlerin biimsel birliini kurmaya itilmekte; okul kitaplarnda edebiyats, ekranlarda sanat gnei diye boyun emekte, haber bltenlerinde anaarterin ne olduunu bilmemek, yakalar dikili ceket giyinememek, tuz yeildi dizesini anlayamamak budalal ynnden aalanmakta; bu soyut znelliklerin basksna kar da, bask grenin ezince gsterecei ayn idealist iddetle, gcn tanrsal aknlktan beriye getiren soyut znelliklere snmaktadr. Bu arpmadan kazanl kacak olan da yine burjuva retim ilikilerini ynlendirenler olacaktr. Bizim kar ktmzsa: ster sac, ister solcu idealizmden kaynaklansn, benimsememiz zoruyla nmze konan soyut znelliklerin a priorizmi. Biz, toplumsal praxis dediimiz insan etkinliinden, tarihin biricik somut gereinden kendini retmeyen hibir bilinci kabul etmiyoruz. Eer tarihi yapan reten insann somut emeiyse ve edebiyat da, Tarihin dnda kalmamak iin, dil ileviyle somut insani gerei betimlemek zorundaysa, o zaman eserlerinde hibir ekilde toplumsal gerei dillendirmeyen soyut znellikleri niin edebiyat diye benimseyelim? Burjuvaln bu dondurulmu znellik fetiizmi bugn o iddettedir ki, bunlarn kitap dergilerini araladnzda, yaam orada domu da iinde yer almayann dnyaya gelmediini size dndren byl aknla tutulursunuz. Fetiletirilmekten holanan burjuva znelciliinin, kendini soyut aknlk olarak nasl konumlandrdn grdk. Peki ya iirlerinde durum nasl?
I aknaz elin trks ptm. memeni! bir dnya sevinle boald sesim II eyll rmanda duyduum ses fakir bir ineydi anamn eli kumalarda bata ka bydm. sustum! III sonra ayrlk gn geldiinde yamura duran bir bulutla yer deitirdim. iimde kanayan yaraya ban dayam gitme der gibi gzlerindeki balkondan ak denize bar baryordu. dahas eteklerini toplam ylece oturuyordu ok eski bir gzya gibi yorgun sevdal deniz feneri(m)!
/1/ Gidenler ve Nehir O gitti. Pe pee yamalar, bir neden arayarak getiim ky, kargalara karan kar, bir gece bulutunun rzgrndan* senden iki asr sonra; Nerelerdeler nehir? /2/Kayg ve Nehir Her yolculuk sonras kaygyla bekleyen, sana dolduum akam, bizi ayran nehir, Poe ve nehir, unutmak ve kular, erik iekleri, imbat Usumda onca kelime varken, Kreklerim yalnz sana deiyor nehir. /3/Terk ve Nehir Kanatlar ve ktlar birikti kanyonda eken bir rzgr birikti. Kulalarm ararken bak ve akam, hale ve yayn suyu inciten bir scaklkt yaz. Uzandm sana ncirler oldu sonra, perdeleri kapattk.
*Edgar Allan Poe
yllar. Tarihin zorunlu bir dorultusu ve sonu yoktu, ama zgrlk ve eitliki bir dorultuda dntrlebilirdi. Dikkatimi gndelik yaama, onun olgularna evirdim. Her trl darbenin asli muhatab olan sradan insann dnyasna eildim, onlarn hem kendilerince hem iktidar aygtnca bastrlm fkesini dillendirmeye altm.2 diyerek yant verir Ahmet Oktay. Ahmet Oktayn iirlerini okuyabilmek iin, o iirlere devinim kazandran dnsel arka alan da okuyabilmek gerekir. 1950-60l yllarda, Ahmet Oktay ve onun kuanda yer alan airler, toplumsal ahlak dzleminde yaanan sorunlar ve var olan toplumsal eitsizliklerin yaratt vicdani rahatszlklar yoluyla belli bir toplum ve insan anlayna ulamlardr.3 Bu anlay, Varoluuluk ile ilgili o dnemin popler metinlerinde yer alan kavramlar zerinden kavranan Markslk ile iliki kurmaya alan bir anlay olarak tanmlayabiliriz. Bu kuan airleri, onlarla birlikte Ahmet Oktay da, sonraki okuma ve almalarla duyarllklarn esinleyen sorunlar daha kapsaml olarak iirlerine derinlik kazandracak ekilde tamlardr. zellikle Ahmet Oktay, iirlerini besleyen dnsel arka alan psikiyatri ve psikanaliz kuramlaryla da zenginletirerek kendi iirini kua iinde ayrml bir dzeye tamtr. Sylemek gerekir ki Ahmet Oktay bu okuma ve hazrlklarda, sadece kendi iirinin savunusu ve iirinde konu edindii sorunlar dnemin gncel kavramlaryla tanmlayabilme kaygs iinde deildir. Bunun tesinde, an olaylar ve sorunlarnn ardndaki tarihsel eilimleri anlamaya, daha iyi bir dnya kurmaya ynelik anlaksal bir ilgi iindedir de. Toplum, siyaset ve insana ilikin kuramsal sorunlar zerinde, kendi kuann airlerinin okuma ve almalarn nicelik ve nitelik olarak aan, youn bir alma iine girmi olmas da bunun bir gstergesi olarak grlmelidir. Baka bir ifadeyle Ahmet Oktayn burada ve imdide poetik olarak bulunduu yer, genlik enerjisi ve esinle yetinen bir birikimin deil, kararl bir hazrlk ve alma yoluyla ulalm bir dzeydir. nsal Oskay, Ahmet Oktayn iirini modernizme yant iirdir diye tanmlar.4 Bu yantn modern toplumda younlaan yabanclamaya, snf sorunlarna, ii snfnn edilgenletirilmesine, kitle kltrne, metalamaya, hegomanyac ilikileri srdren temellk olgusuyla birlikte yaanan eylemeye, popler kltrn kuatma altna alnmasna kar akl sonuna kadar kendine dayanak yapm bir yant olduunu syler. nsal Oskay, Ahmet Oktayn iirine ilikin nemli bir tanmlama yapar, ancak bunu yeterince ilerletmeden yarda brakr. nk Ahmet Oktayn iirinde bu akln nasl bir akl olduunu sorun nesnesi edinmeden geer. Ahmet Oktayn iirlerinde akln bir sorun haline gelii konusuna ilk dikkat eken yazar Ycel Kayrandr. Ycel Kayran, Zihnin Halleri yazsnda akln, gerek kendisi iin gerekse kiinin var oluu iin bir problem haline gelii sorununun 1960l yllarda, zellikle Ahmet Oktayn iirleriyle balad grndedir.5 Bu saptamann en kritik noktas ise gereki edebiyat ve modernist edebiyat anlaynn arka alannda aydnlanma ve modernlik dncesinin yer ald, bunlarn felsefi argmanlar bakmndan ilerlemeci edebiyat anlayna bal olduklar, bu edebiyat anlaylarnn akl bir sorun haline getiremeyecekleri, getirdiklerinde ise kendi paradigmalarnn ontolojik temellerini tahrip etmeye balayacaklar saptamasdr. Dolaysyla Ycel Kayran, benim de katldm bir belirlemeyle6, Ahmet Oktayn iirlerinde ilerlemeci edebiyat anlayndan ve onun paradigmasndan bir kopu olduunu ileri srmekte, Ahmet Oktayn iirini de modernist iirin sonrasna yerletirmektedir. Kara Bir Zamana Alnlk zerine daha nce yazdm bir yazda bunu: Modernist sanat anlaylarnda yansyan bulant; tedirginlik; korku; yalnzlk; zlem; fke gibi olgular, ou
defa, sanat yaptnda bir dnya gr ve ideoloji olarak bu dnyann anlalamazln ve kiiliin paralanmasnn olumlanmasn, tm bunlar evrensel bir insanlk yazgs olarak sunar. Ahmet Oktay temel izlekleri bakmndan, modernist sanat akmlar iinde deerlendirilen anlaylarn odana ald izlekleri ilerken onlardan ayr, sonular itibariyle onlardan ayrmlanan bir yap oluturur. Bu yapnn ana belirleyicisi, tam da moderniteye zg olarak grlen bulant; tedirginlik; korku; yalnzlk; fke gibi olgularn belli bir zgl toplumsalla ilikin olduunu, bunun alma olanak ve koullarnn yaratlmas gerektiini ifade eden bir sluba ulamasdr. ekilde ifade etmeye almtm. Dolaysyla Ahmet Oktayn iirinin kurucu elerinin eklemlenme eksenini belirleyebilmek, Kara Bir Zamana Alnlkn ve orada da Birahane Longa iirinin katmanlarna ve yapsna girebilmek iin yukarda kaba hatlaryla zetlemeye altm dnsel-anlaksal arka alan eletiri ediminin dikkate almas gerektiini dnyorum. Birahane Longa, Ahmet Oktayn iirlerinin yapsal bakmdan ok katmanl, sylem bakmndan ok biemli olma zelliini yanstan iirlerinden biridir. Bu iirin en belirgin zelliklerden biri, hem mekn boyutunda farkl yerlerin hem de zaman kesitinde farkl anlarn, farkl szce znelerinin birbirine eklemlenmesi olgusudur. Mekn boyutunda park, birahane, Dicle, retmenler Odas, Erzurum, Dzce, Van, Zigana gibi belli bir yer ile ilikili gsterenler kullanlmtr. Ancak bu gsterenler bir mekn imlemek ileviyle deil, szce znelerinin belleklerinde yaadklar anlar iaret etmek ileviyle kullanlmtr. Bu gsterenler, szce znelerinin var olular asndan, bellekleri ile kendilik alglar arasnda nasl bir iliki kurduklaryla ilgilidir. Bellein oluturulmasnda belirleme noktalar olarak i grmektedirler. Gndergesi, znelerin belli bir yaant durumudur. rnein: Baym ak braklm bir musluk var da sanki uramda akp geti Diclenin banl ikindileri, ta yaplarn hl stnden szan yalnzlk nemi bir gmtlk ansyla seyrettim retmenler Odasnn penceresinden bir ee sesiyle yaan kar Burada zne, meknsal belirleme noktalarn, yaad isel dalma durumunun bir ifadesi olarak telaffuz etmektedir. Zaman kesitinde ise gemi, imdinin iine girmitir. Gemi, yaantlarda tanan izler yoluyla, bugnn kurucu eleri olarak imdide devam etmektedir: Ben de sryorum uyuduum banktan ilk tramvaylarn grltsyle salepinin nnde kuyruk olmu gece esnaf doktor Fikret bana bakyor o sra evinden kam ama hangi zamanda alnnda kapkara bir iir alnl adyor daha nceki bir zamanda izofreni adl kitabn Gemiin imdiye tanan izlerle yaanmas, bireyolusal bir ruh durumu yaratr. Birahane Longa iirinde konuan zneler ve bunlar anmsayan szceleme znesinin bireyolusal ruhsallklar farkl yaantlarn sonucudur. Ancak bu farkl bireyolusal ruhsal durumlarn arka alannda ortak ileyen bir yap vardr. Metinde, bu ruh durumlarnn ortak ileyen yaps, isel bir dalma sre ve yaantsn gsteren izofreni szc ile verilmektedir. Hem iirin szceleme znesinin hem de izofreniin yaants gemiin, yani isel dalma anlarnn ileriye doru yaylm olarak yaanr. Bundan bir k yolu da neredeyse yoktur. Nitekim Birahane Longa iirinde de izofrenik iin kn yokluuna ilikin yaplan vurgu,
doktor Fikretin yazp hediye ettii izofreni kitabndan alntlanan szcelemeden izlenebilir: izofreniin baka kimselerden fark hayat olaylarna yabanc kaldr. Yabanc ve yalnz olduunu fark eden izofrenik mmkn olduu kadar bakalarndan uzak kalarak kendi aleminde yaamaya alr Birahane Longa iirinin szceleme znesi iin bellek sorunu, rastgele bir sorun deildir. iirde dile getirilen Yalnz Bellek kutsal szcesinde, bellein merkeziliine dikkat ekmek iin bellek szcnn byk harfle imlenmesini bunun bir gstergesi olarak okumak mmkndr. Nitekim iirin al dizeleri de bu yorumu dorular niteliktedir: Czrdyor gramafon yreim: her ilik bir mezbahadr zaman da kemik sesleri karr diyen ad aprazlanm ve smsk dosyalanm birinin ve krelmi bir parkn ansyla; znenin, anmsamay, gemiin imdiye doru yaylm eklinde yaad grlmektedir. Bu anmsamann en belirgin zellii, mutluluk ve zgrlk zamann yeniden ele geirme abas iinde olmamasdr: Ne ocukluun, yitik bir cennetin dlenmesiyle, ne de bunlarn kaybediliinin yol at kayglarla ilgilidir. Bu anmsama, ldrlm olmaya yol aan sreleri dnmeyle i ie geen bir anmsamadr. Nitekim iirin biti dizesi olan ldrldm szcesinin gndergesi, bir btn olarak iirin kendisidir. ldrldm szcesi, gemiin imdiye uzatlmasyla varlan bir sabitlik durumudur. yleyse, ldrldm sabitliine nasl varlmtr? her ilik bir mezbahadr / zaman da kemik sesleri karr szcesi, alma sresinde hazzn askya alndn ve acnn baskn olduunu imlemektedir. Burada, ruhzmsel kavramlarla, haz ilkesinin olgusallk ilkesiyle badamad dile getirilmektedir. nsann temel gdleri hazzn basknl ve acnn yokluu iin abalar. Gereksinimlerin karlanmas, ktlkn alabilmesi iin alma zorunludur. Fakat tarih veri alndnda almann rgtlenii, insani duyusalln sefilletirilmesi pahasna, belli kme ve snflarn kendi konumlarn glendirme ve gelitirmesi ynnde gereklemitir. te znenin bu sreci duymasyla iir iin bir devinim alan alr. Burada duyma szcnn altn bir defa daha izmek istiyorum, nk Birahane Longa iirinde grmeden deil duymadan sz etmek gerekir. Grme, alg alanna ilikin olup daha ok izlenimlerle, seyretmeyle ilgili bir edimi artrr. Duyma ise isellik alanndan ayrt edemeyeceimiz dnme-duygu ykleriyle doludur: ok eskilere dayanyor krletirmenin tarihi ve hi gemiyor mu zaman orda alrd en nl mil ekme ustalar gerek yok bakmaya, baksak da n yz gryoruz zaten kprtlarla deviniyorum artk, sesle yeni bir satrbadr her ses ite krlan bir bardak sesi Tarih, bask ve iddet aygtlarnn, snf egemenliinin aklclatrlm aygtlarnn insanlarn alglarna, anlamlandrma pratiklerine nfuz edip bir yanlsama yaratabileceini gstermitir. Dolaysyla bu yanlsamann aynasnda kendi toplumsal var oluunu ve bilincini tanmaya alan insann bilinci de her zaman arpk ve yanl bir bilin olmaya yargldr.
10
Birahane Longa iiri, yanlsamalarn rettii bilin dzleminin tesine geme isteinin gl iaretlerini tamaktadr. izofreni sorununun iirin merkezine alnmas ile yanlsamay ama dncesi arasnda bir iliki vardr. Ahmet Oktayn iirlerinde izofreni, mevcut toplumsalln insanlarca yaan biimi olarak yanstlr. Dolaysyla toplumun gereklikle bann kopmu olduunu imleyen bir iirden sz etmek gerekir. Bu olgu da ister istemez yanl bilin sorununu iirin ufkuna tamaktadr. Nitekim iirin szceleme znesi de bu biimin altnda yatan kaynamay gn yzne karp onu anlamak, bu biime gml olan akl amann imknlarn bireysel yazglarmzda sergilemek abasndadr. Birahane Longada iaret edilen, znelerin isel dalmalarna yol aan, izofreninin toplumsalln yaanma biimi olarak gerekletii rnt ve ilikilerin varln bu balamda deerlendirmek gerekir. rnein: ben toz edildim genelgelerle her salgndan bir para bulat stme, kl adrlarn nnde dvnen alayclarn haykrlaryla yrtldm fel geldi dilime yllarca bir mektup bile yazamadm.. camsz bir penceresin sen diye haykrdm karma ve orda akp gitti anlatacaklarmn szckleri iirin yazld tarihsel balam gz nne alnrsa, skynetim ve ardndan gelen askeri darbe dneminde, cuntann yaymlad genelgeler vard. Bir numaral genelge, iki numaral genelge diye radyo ve televizyondan okunup duyurulurdu. Genelge gstereni, znenin isel dnyasna dayatlm, onu zorlayan dsal bir uyarandr. sel dnya veya zihin, bu uyarann kendisi zerinde younlaan basksn kaldrabilecek gte deildir. Bu basknn ortadan kaldrlamamas acy, toz edilmeyi, yrtlmay getirir. Dolaysyla genelge, znenin z-koruma gdleriyle ve onun baland deerler alanyla kartlk oluturan bir gsteren ilevine sahiptir. z-koruma gdleriyle ve znenin baland deerlerle kartlk oluturan uyarclar dayanlmaz lde kat ve saldrgan ise, bunlar zne asndan bir dman saylr. Bu dman dman saymayanlarla znenin ilikilerinin geliimi, rnein ei ile ilikisi, bir ketlenme ilikisine dnr. Bylelikle zne yava yava kendi dnyasna kapanr ve gereklikten kopar. Dolaysyla isel dalma ile dilsizleme arasnda gndergesel bir koutluktan sz etmek mmkndr. Simgesel alan, yani anlatlacaklarn szckleri yitirildiinde, zne de yitmeye balar. Dilin mevcut olmay, znenin de mevcut olmay anlamna gelir. Genelge ile yasallk biiminde nesnelleen z, zaten bir btn olarak toplumun boyun edirilmesi ve krletirilmesidir. znelerin isel dalmalarna yol aan, toplumsal ve insani yaam kemiren destrkto kesitler dile getirilir: yazdr: ezlonga uzanm kestiriyorsun dutun glgeliinde baba, hcrelerin kemirilmiyor henz, bombalanm kahveleri grmedin, dlerine girmedi ikence edilmi hibir ceset fesleen sakssna uzanrken yaamdan almann mantyla tallap kalmad elin izofreni gstereninin asl gndergesi bireysel boyutta deildir. Bu grnen yzdr. izofreninin gndergesi bu yzn arkasnda, bireysel boyutun tesinde, yani toplumsal yaamn iine drld bir a olarak iaret edilmesinde aranmaldr. lm gds salgn biiminde burada ve imdidedir. rnein: orda enselendi yarnlarmz / marlboro ve kzlk sunarken /
cumhura veya yitip gittiin insan canglnn / karanlk gz ukurlarndan bam dnerek veya kalabalklar olarak yalnz insan / birahane grlts olarak veya boazlyor baheleri inaat deyyuslar / bir ayin sesi var her yerde dizeleri bu balamla ilikilidir. Bu olgular, toplumun ruhsal bakmdan hasta olmasnn gstergeleridir. Bu salgn deiik grnmlerle yzeye kmaktadr: Alkolizmin, dknln, arabeskin, hastane koularna kapatlmann, normalletirilmi bir cinnetti yaamann ykselmesi baka nasl okunabilir ki?
yasargunes2003@yahoo.com
Herbert Marcuse (1997). Estetik Boyut. ev. Aziz Yardml, stanbul: dea Yaynevi, ss. 1617. 2 Enver Ercan (2004). Sorulara Yantlar, mknsz Poetika, Ahmet Oktay, stanbul: Alkm Yaynevi, ss. 268269. 3 Ahmet Oktay (1987). airin Kan, Gl Dnyor Avucumda, der. Edip Cansever, stanbul: Adam Yaynlar, s. 238. 4 nsal Oskay (1998). Hayattan Yana Bir air: Ahmet Oktay, Her Ynyle Ahmet Oktay Sempozyumu, der. Mustafa Durak, Bursa: Bursa Valilii, s. 173. 5 Ycel Kayran (2004). Zihnin Halleri ve Akln Kendisi in Bir Sorun Haline Geliinin mgesi, Akln Halleri, der. Seluk Candansayar, Ankara: Peday Yaynevi, ss. 322325. 6 Yaar Gne (2006). Ahmet Oktayn Kara Bir Zamana Alnlk zerine, Sonsuzluk ve Bir Gn Dergisi, 6. Say, Ocak-ubat, s. 57.
11
dize insann aklna neler getiriyor: Yolunu arm bir kelebektir hayat. Devam da var: Yznden den bin parayken yol kesik Lime lime olmu yamurun ii d Uzun bir dzlk bozulmadan duruyor iimin havrasnda Tren ddn almay unutuyor hmla girerken tnele Ka gz ediyor telli kavak yorgun akama yelleri kem km Haydi buradan gidelim de bakaym bakkal amcaya Yolcu hangi istasyonda unutur yolculuunu Bu o deil, ben seni nerede grmtm. Salih Bolattan uzun sredir ses seda yoktu. iiri birden yaymlanm dergide. Gitmek iirini keyifle okuyorsunuz: hibir ey olmam gibi geri geliyorlar yola kmadan nce iilen bir bardak su gibi atlardan damlayan geceye aldrmadan bir aacn yksekliini lerek duvar diplerinden fkran otlarn serinliinde kederinde, kopmu bir dmenin balknn alar toplayan ellerinde hibir ey olmam gibi geri geliyorlar oysa biz onlar bir zambakta unutmutuk. Szckler dergisinin Mart-Nisan 2010 tarihli saysnda Metin Fndk, lmn Mendili Cebinde (Klasik gibi grnyor ama ne gzel bir iir ismi!) ile dikkat ekiyor. Fndknn dizelerinde yine Ortadoudaki karmaa ve Filistinin aclar var: Yldzlarn gzlerinde milat olan yalnz atlar bile / Utand bu iirlerden // Ben yine lyorum deyiini hatrlyorum. Pelin zer gurbetten arpc iirlerle seslenmeye devam ediyor. Londradaki Belsize Parkta tamamlad Parkta Yalnz Deilsin, batan sona imge saanandan fire vermeyen atmosferiyle harikulade bir iir: () ocuun tilkiyle dansn izledin Kestaneler dkld birbiri ardna Atn kollarn Seni aalar sanp yerletiler dallarna
Sesini kaybeden otlar Gidiinin ardndan Yokluunun temposuyla Seni yanklar Kim olduundan habersiz Sen onlardan habersiz. Kitap-lk dergisinin Mart saysnda kk skenderden tedirginlii yanstan Bir Telefon Grmesi: -telefonu kapatmak zorundaym, biri kapy alyor gecenin bu yarsnda / belki birileri de binay kuatt, numaras silinmi tfekler var omuzlarnda. Sincan stasyonu dergisinin Mart saysnda Bilge Ay imzal Kalbimiz Bu Yzden Kederli iirinde ho imgeler dolayor: Her ak, sonrakine gitme tela. de aalarnn glgelerini ie ie yrdm. Tarifsiz bir mavi az vard denizden baknca dnyann. zerimizde yaz. Bir battaniyeye sarldm, sallanp duruyordum. Sallanp duruyordu. Sallanp duruyorduk. Kurun Kalemin Mart-Nisan saysnda rfan Yldz kendinden uzaklamann iirini kaleme alm Bugn, Ben Ben Deilim diyerek: bugn, noktay bulamyorum, / zamann imls yok / kaybettiim kelimeler nerde. Manisada kan Gediz dergisinin son saysnda yaymlanan Asuman Susamn Dildeniz iirinde iten ama
12
sorgulayc bir slup var: Yzmde kal, evimin sessizliinde / Dile dnmesin suskunluk / Bozulur o zaman masumiyet / Byr aramzdaki o apse. Cesarete Gz Krpmak . Gkben Dervie galiba nazar dedirdik. iiri zlyorumun Mart-Nisan saysnda yaymlanan Polyanna Klkl Adamlara iiri grnrde ironiye gz krpyor ama hayli clz ve basit dizelerle rl. Yazdklarn cidden avangart eyler sanyorsa, asl eyvah o zaman: Tm gece romantizmden sz ettin Oysa tek akmadm izmdi romantizm Ah sevgilim Sende beni tiksindiren bir elma ekeri kokusu var () Steril ellerin saatlerce okuyor salarm Modaya uygun o salak srtmanla sarldnda Ayaklanyor cinlerim () Ah sevgilim bir bilsen Seni paralara ayrp kpeklerime yediresim var. Gkhan Arslann dergideki iiri ise her trl vgy hak ediyor. Hele Yatay Asansr: kendi mrne hmile bir kadnn slak gerdannda / ve geerek fabrika nlerinde atlm tfeklerin iinden / elinde hi de mehur olmayan bir ehrin kan var imdi. Bravo air! Mustafa Ergin Kl da ondan geri kalmyor ama Leylk iirinde: bak leyl sen bir leylk kksn / iinden geememi kalm l sesinin incelii. air Hseyin Avni Cinozolunun yayn danmanln yapt Zalifre Yazlarnn ubat saysnda Messer Yeniayn ironik dizeleri var: aire mutsuzluk / alsn diye / Verilen bir devdir. Hele iki dizelik Allahn Emri iiri: Kalbma dkldmde / acmad canm. Varlk dergisinin Mart 2010 tarihli saysnda gen air Can Grtann 89 Kua iirinde hayli ilgin dizeler sakl: mrm saatini karm bir yelkovan yaban otlarn brd mnzevi bahelerde kayp eylllerini arayan mrm zgn bir ocuun silik glgesi ayacklarna gekin mevsimler dolanan btn o gz krmzs yapraklar bir gn spreceklerdir biliyorum ve sanki arlyla binyllar eskittiim dikenli telli duvarlarn enkazn. Eren Aysan, gen yana karn, arkasndan gelen baz daha gen kadn airlerin cesaret dn almaya balad (rnein Duygu Kankaytsnn Zalifre Yazlarnda yaymlanan Babo bekaretim yalpanr rk yolculuklara / Cinayet masasna oturur geveze adamlarn dizeleri) ve giderek taklit etmeye yeltendii bir izgiye oturdu. Hi, o izlein son gzel rnei: hizaya sokamadm yank ruhumu skldm gecenin son pii olmaktan bir kenarda ylece portakal soymaktan sonunda dayanamayp sordum idam mahkmlarna sorulan soruyu ezbere. Kalbimi izen Dizeler . Biz bu topraklarn adet dnemleriyiz nk daha sabahnda kirlenir gelinlik (Bilal ifti, Krtaj, Sincan stasyonu, Mart 2010)
___________________________________________________ Hami Veysel olakn hazrlad iir Yllna da bu yl nazar demi! iir, aire Braklmaz! gibi iddial bir sloganla yola kan ylln kapanda aynen 2009 iir Yll yazl. Yani harfleri umu. ansszlk ve beceriksizlikten de te bir gaf. kapaklarda dorusu yazl ama neye yarar! Grnce, o yanla sanki kendim de ortakmm gibi bamdan aaya kaynar sular dkld. Bitmedi Sunuda Veysel olak, yllktaki iirleri dizen Aslhan Tyloluna da teekkr ediyor. Ama galiba Tylolunun gzleri de benimkiler gibi en az 4 derece miyop. Benim Katilimle Mukavele iiri hem giriteki dizinde hem de yer ald sayfada olmu Katlime cihanoguz@yahoo.com Mukavele. Ne demekse?
13
Behzat Beyin babas ar ceza mahkemesi baktiplii, dedesi de Gelibolu mftl grevlerinde bulunmulardr. Aye Hanmn babas Hafz brahim Deniz, yar iftilik, yar tccarlk yapmtr. Eceabata bal Sivli Ky halknn imam istemesi zerine, atand bu kyde imamlk yapmtr. 1932de Kreye mal mdr olarak atanan Behzat Bey, 1933e kadar srdrd bu grevinden istifa edip anakkaleye yerlemi ve bir avukatn yannda arzuhalcilik yaparak ailesini geindirmeye almtr. Grlecei gibi, birok kaynakta byle yazyor. Annesi ve babas bellidir. stelik Datada doduunda Melhat neredeydi diye de sorulabilir? Ayrca evlendii insan ve ocuu iin de u bilgilere rastlanyor: 1962de Deniz Hafize Hanmla evlenir ve kaymakam olarak atand Grnde (Sivas) grevine balar. 1963te Alaca (orum) kaymakamlna ve belediye bakanlna atanan Ece Ayhann ayn yl tek ocuu olan Ege dnyaya gelir. Kansere yakalanan ei Deniz Hafize Hanm 1968de kaybeden Ece Ayhan, ocuunun yann kk olmas ve ekonomik durumunun hibir zaman dzelmemesi gibi nedenlerle olunun bakmn einin ebeveynine brakr. unu da aktarmakta yarar var: Hayatn genelevlerde alarak kazanan ve daha sonra kendisi de genelev patronieliine kadar ykselen Melhat, anakkalenin (Eceabat) Anafarta kyndendir. Daha dorusu oral olmasna karn tarihsel Truva kentine yakn plak kynde domutur. Yani Ece Ayhann hemehrisi ve yakn kyls. 9 Kasm 1970 gn, Urfal, yoksul bir delikanl olan Tombalac Ceylan tarafndan ldrlmtr. Ayrca bir trl soyad alamamasna karn, Ece Ayhann zihninde canlandrmasyla, Geilmez yapt soyadyla, gelen elenklerin de Melahat Geilmez olarak yazld belirtilir. Ece Ayhan, anakkaleli Melahat iirine niin konu ettiiyle ilgili olarak yle demitir: Ben anakkaleli Melhati kendi kesinden sivillii en iyi anlatan kadn olduu iin setim. Alattin Karacann aktardna gre: anakkaleli Melhati adeta bir annesi kabul eder, onun olu olmakla vnr.4 Aynal Denemeler (YKY, 2001) kitabnda zaten bunlar var. Ayrca Mortesi Requem adl kitabn; anasna, yani anakkaleli Melhate adadn da belirtmitir. Bu iirin dnda Ece Ayhann lhan Berke yazd bir mektup vardr. Mektupta anakkaleli Melhati ocukken nasl duyduunu anlatrken, bir de yle der: Fuhun gerekten de Asyd, ant dikilecek bir kadn. Ozann nerisi yledir: anakkaleli Melhatin tuntan ya da bronzdan bir heykelinin anakkaledeki Cumhuriyet Meydanna dikilmesi.5 (Sz konusu alann Ece Ayhann balad stikll lkokuluna yakn olduunu da belirtelim.) Sonunda kahramanlatrd Melhate iki el mektup-iki el kuruna dnr. Ancak buna karn: anakkaleli Melhat, Ece Ayhan iin Halide Edipten daha deerli, bir kahraman; hatta adeta onun bir annesi, kendisini anakkaleli Melhatin ocuklarndan biri olarak gryor, bununla vnyor.6 imdi biraz da Ece Ayhann yaam kesiti iinde ocukluuna ksaca dnerek, Lale Mldrn olas yaktrmasna bir gz atlabilir: Ece Ayhann anakkaleli Melahatle dorudan ilgili iirleri dnda birtakm gndermeler vardr teki iir, yaz ve syleilerinde. Zaten Ece Ayhan iiri, btnyle bir gndermeler toplamdr da denebilir. Akas bana kalrsa zor anlalmasnn nedenlerinden birisi de budur. Ailesinin: stanbulda yaadklar yerler, fuhu ve iddetin kol gezdii varolardr7 diye belirtir Alattin Karaca. Babasyla annesi 1941 ylnda ayrlmlardr. nsanolu babaszdr sz anlam kazanyor bylece. Ayrlnca Aye alar (Deniz) doal olarak almaya balyor. Hatta gazino ve birahanelerde almaya mecbur kalyor. Gzel de kadndr. Genliinde kyde ona Gzel Aye denirmi, trks bile varm...
16
Nezahat takma adn kullanr gazinoda. Bu adn Melhati artrmas mmkn mdr? Zor, ama ahat uya yeterli midir? Bunlarn dnda baka armlar da vardr: Emraz- Zhreviye Hastanesine kapatld anamz/adyla alan ermi Sirkeci kadnlarndandr. dizelerinden yorumla, bunun (Ac Bac) annesi, kk ocuun da Ece olduu. Akla taklabilir: Koullarn bilmemekle birlikte bir kadn neden zhrevi hastalklar hastanesinde yatar? Bu arada ablas da bir orap fabrikasnda gece vardiyasnda almaktadr. Yine Ece Ayhanda geen fazla babalar ve eski bir annesi szleri de bu armlara yol ayor olabilir. u da var: Nedendir bilinmez, kimileri anakkaleli Melhatin Ece Ayhann kardei olduu sansna kaplm. Ancak bu sylentiyi sorduklarnda Ece Ayhan: yle bir ey yok. Benim ocukluumda vard o kadn, ift kapl evlerde otururdu.8 diye yantlar. Sonu olarak: anakkaleli Melhat de (...) bir karan kahraman. Dolaysyla asl olan iirdir, kalc olan da, gerisi bo szdr. Lale Mldrn sylediklerinin doruluu iiri hibir biimde etkilemez, metin olarak amlanmasn da. Ancak ben kiisel olarak bunun doru olup olmadn merak ediyorum yine de. lgin olan Hseyin Pekerin yle mi? sorusuna karn Hseyin Alemdarn bir ey sylememesidir. Acaba Ece Ayhann iirleri, syleileri ve hatta burada alntlar yaptm yazlar hi grlmedi mi, okunmad m? Yoksa btn sorun, aslnda kendisi de bir karan olan Ece Ayhann sarnca karglanmas mdr? Yaznn balndaki soru neydi? anakkaleli Melhat kimin annesidir? Ben bilmiyorum, gerekte ocuu olup olmadn da. Ayrca O... ocuklar olabilir, filmini de yapt Srr Sreyya nder. Ancak bir bilen aklyor: anakkaleli Melhat Ece Ayhann annesidir! Varsa baka bir bilen, Lale Mldrn bu szlerini dorulasn isterim. Deilse yanllanmas da gerekmez mi? nk bu adamn bir de olu var. Yeeni var.9 Soru udur: Ece Ayhan anakkaleli Melhatin olu mudur? Dorulanmayana kadar da iire ve ozana dokunmayan Lale Mldrn bu szlerini lmn arkasndan (kt) konumak olarak niteleyeceim. Hani, ller iyilikle anlrd ya, ondan...
rap
rap rap
devirir 20 metrekaredeki mutluluu nk ben duvarma kocaman yazdm sradan deildi altm pencereden yamurun yan izlediim bir gn canm hep acyacak. nk rap sesini duyunca bala postallarn gzel bir olan bul kendine lnce seni ykayacak
rap rap
rap
rap
rap
soutur ayaklarm telan sonra dur yle bilirmiim gibi konuaym.
________________________
1. 1997 2. Kemal Gndzalp, lmn Arkasndan Konumak, iir lkesi dergisi, Temmuz 2003 3. Zeliha Demirel,Uslanmaz Bir lk Olarak ntihar, Hr dergisi, Say: 3, Eyll-Ekim 2009 4. Alattin Karaca, Ece Ayhann Acnn Atlasndan Bir Karan Kahraman: anakkaleli Melhat, Hrriyet Gsteri Dergisi, Say: 289, Nisan 2007 5. Alattin Karaca, yagy. 6. Alattin Karaca, yagy. 7. Alattin Karaca, ocuklarn Ece Babas Ece Ayhann iirindeki ocuk, Hrriyet Gsteri dergisi, Say: 291, Sonbahar (Eyll-Ekim-Kasm) 2007 8. Alattin Karaca, yagy. Ece Ayhann szlerini aktaran: A. Karaca. 9. Bunlar aktarma nedenim biraz da udur. Syleiyi (zmleyen deil, aktaran) kii Zeliha Demirel, acaba anakkaleli Melahatin Ecenin annesi olduu szlerini not alrken Eceyi Ege olarak anlam olabilir mi diye? Ho, yle de olsa, Egenin de annesi bellidir. ocukcaz be yanda ksz kalm, elbette uslu bir ocuk olacaktr. Bu verilere karn, yaam yks ve iiriyle ilgili yazlar okuyan yeeni (Ece Ayhann ablas Emine ffet alarn-ekilmez) olu Erdem ekilmez internetteki bir iletisinde (2 Mart 2008) daysyla ilgili bilgilerin doru olduunu yazmtr. (Lale Mldrn szleri deil elbette!) Kemal Gndzalp, Bir Kent, Aydnca dergisi, Haziran
__________________________________
rahatlkla. Tekrarlamak istiyorum: Kendi hr iradesiyle, babaannemin ikinci ei olarak on drt yl boyunca evli kalan Fazl Hsn Dalarcann, on drt yl birlikte olduu ei ve dolaysyla evlilii iin kulland cmleler, en hafif ifadeyle, k olmam. Bu yazya, rahmetli babaannemin ok gecikmi cevap hakk olarak baklmasn rica ederim. Babaannemin ikinci einden bu szleri okumasaydm, kz tarafnn sesi kmayacakt yine. Ne var ki, yllar nce Ses Tiyatrosundaki mutlu aile hatralarn da dinlemi bir torun, Sahavet Hanmn kemiklerinin szlamasna daha fazla sessiz kalamazd.
18
ahin TA KI KI
1 tetie bas: yas! sekip gider cerenim, kalr bo libas! 2 bak dnd ite elindeki nergisin de boynu bkk 3 brnm buzdan klflarna dallar sereler r! 4 sinsi, hayn!.. kime ?.. bana kini buzdu daln sevincini 5 kar, kar kara kar! rpnr sevincin yeili derinde 6 iir, tutunmak ister ve trnaklaryla tutun ur! 7 yaz beklerim sayfalarn karnda at aacak! 8 k k! ilkyaz gelsin, ku ku!
lk kitab 2000de yaymlanan Yasin Erolun (1967) nc kitab Ey Akl Git Bamdanda yer alan 27 iirin zellii genelde espriden yola kmas ve byle olunca iir tarihimiz iinde Garip akmn akla getirmesi. Bir yanyla da o dnemin ardl ya da Hece iirinin ar duru, biraz hzn, oka iyimserlik dolu iirsellii. Taranc, Ziya Osman Saba, Necati Cumal, Garip dnemi hemen sonrasyla Anday. Betimleme olsun diye andm bu adlar, ama bunlar iir tarihimizde yeri olan airler, gnmz koullarnda artk byle yer edinmek kolay deil; Yasin Erol iinse bu imknsz grnyor. Nispeten iyi iirlerle epey zayf iirler i ie kitapta ksa iirlerin birou baarsz. Kitabn en uzun iiri Solua Yakan Adamdan iki dize: rzgrn aklna uyup fsldasa da aalar (s. 12), ey bir gl krmz canndan edenler (s. 17). Bir baka uzunca iir Atlardan: n gaz lambasndan baka kimsesi yoktu (39). Bir de klar ve zlem ekenler iin bir ikilik: ku kadar aklm olsa / gsnde yatar orada kalrdm (s. 58, G).
Knye: Yasin Erol, Ey Akl Git Bamdan, Komu Yaynlar Yasakmeyve, stanbul, Kasm 2008, 64 s.
20
lkay IK KARANFL
Giden gzel karanfillere zlme Tandk seslerle bulu, onlar p Kk kk kanepeler hazrla kendine znik inisi gzelliinde bir sabah Oturur bakarsn, yzn fesleen smini yitirdim avluda oysa yeil Karanlk krlang mavisinde Kaplar ald, yamurlar ve iek Bilinmeyen bir a kapatyorduk Ama gzlerimi asla grmemelisiniz Duruyor bir sar bir turuncu sabahlar Ezan sesleri geliyor her mezhepten Kaln sislerle bouuyorum her gride Bir kadn yitiriyorum henz 47 Srasz yitilerin korkun leminde
Yamur MERCANOLU TZ
zng otka atma kiiler n zngni kyrme krr krrde kn (Kutadgu Bilig) (kendini atee atma kiiler iin zn zorla cehennemde yandrma)
Ateinde insanln cehenneminin Yllarca yand szckler Yzyllarca uzak kaldlar bugnn ocuklarna Deiti harflerin akl Kllenmi renklerle konutu dnya Biraz aklk Biraz uzaklk . Mesele anlatamamak Mesele bir mahcup konukanlk ! imgeler korosundan duyulan ilk do sesi gibi yaylsn sesim haykryorum hayatn zemin katnda saysz kiilik oturmalara Karahanlca , Uygurca ve Osmanlca bilmeyeceim birka asr daha Ben ipek dokumalymm dilimde Masallar sylenmeliymi benim sesimden Trkler alnmalym kulamdan Uzak gezegenlerde Fakat kahverengi olduunda yaamalar Biraz susmalymm Karnm arm Burnum akm yaamak dersinde Zamann gribinde srklenirken Kusarken azmdan szckleri Ve henz insancay konuamazken severek Ne byk salgnm Yitik dilleri dinlemeden sylemek. 21
Baktm ayakkablar gitmiler beni sessiz braktlar Sonra iyi gnelerde upuzun kular giyerdik zerimize Senin kk ayak bileklerinde kumrular siyah dklyordu desinler Daha ok tepmek iin ksa boylu beyhude kuyrukluyldzlarn da 1-bir sr ayrlk kendini gergin sanyor u ayakkablardan Sanki hazan yaprana dndm gn eski yzm mtr Kalbim orman aar, sular dker krlgan gmze meer O sabahlarda krlara almak iin tandk bir anemon uyanmt u ayakkablar sklnca tutup nce ellerini ptm demin arada Akamlara, evlere, gidilere kar anszn bu soyunuk uslanmazlar 2-hangi yeryzne inansaydk ayakkablar kilit olduk kaplara Durmadan seslerimiz hlamur ier upuzun sabahlara kardk
Gaziantep, Eyll 2009
Ahmet CEML
BAHAR
cemre dnce maynl k evinden mart aka gelir dost dman bilir bahar haikularla dizeye gelir ekilir yaam leyleklerle birlikte dounca nisan nur ile varda bahar da harlanrz haikularla dada-ovada hem iek aarz hem szck atarz yamur yayor adrdakiler darda duy duy ankara! 22
__________________________
Murathan Mungan, kinci Hayvan, Metis Yaynlar, stanbul 2010, 114 sayfa.
23
Seyhan ERZELK
SEYHAN ERZELKTEN SYAS RLER
SON KARAKOL
[Karakol, sknetin, huzurun ve emniyetin remzidir.] [Anadolu, yllar yl kendine bal dnyalara karakolluk vazifesini grd.] [Deien bayraklar, yrtlan sancaklar] [mikroplar] [cizvit papazlarnn] [karakol erknn] [kurtlanan koca gvdesi] [kabuunu] [barna st ste hanerlerin] [Malazgirt'teki, Kosova'daki ve anakkale'deki] [ruhuna cemre dt] [beinci kol faaliyetleri] [Erotik dnceye masumiyet] [ehvet,] [meta] [genlik] [hezeyan topluluu] [millet ve vatann] [temiz Anadolu halk,] [sabr ve tahamml] ['entelijansiya'] [gamzeden ze ait her name ordubozanlk;] [trk,] [madalyayd!] [haric asimilasyonlarla i deiiklikler,] [millet teknesi, saa-sola yalpa yapan bir vapur gibi,] [Dillerde binbir yabanc trk, dudaklarda binbir ldrc arap.. kimi erotizmle sarho; kimi libido ile, kimi eksistansiyalizmden medet umuyor; kimi hezeyan felsefesine dilbeste, durmadan mihrap deitiriyor ve ma'buddan ma'buda kouyordu.] ['hipnoz'] [Cinnet nbetleri] [Hasan Sabbah'n] [eli kan, st kan, bar kan ve ne yaptn ok iyi bilen kanldeli bir nesil] [hi bir ey anlamadk.] [oynanan oyunun gerek yz ve vahetini ilk sezen, son karakolun kahraman bekileri] [dman kskvrak yakalama ve bir zaferdir.] [gaziler ocann yiit eri mehmetie teekkrler] [Daha kkl ve daha gnlden bir hareket gerekliydi] [yllanm seretanlar] [son dirilii, son karakolun varlk ve beksna almet] [Hzr gibi imdadmza yetien Mehmetie,] [arz ediyoruz.] Estarabim! Estarabim! Sadan soldan estarabim! Ah...
2.
behet ss kald karyakaya kald onunla,dair her ey danarddarmadan kalmad ard behet biz hepimizi bir tek adviye kalmad artk hibir gzya izi kanamad
Yayn Ynetmeni
: Ramis Dara (Mollagrani Mah. Teker Sok. Katk Pay : 25 TL No: 8, Zemin Kat, Osmangazi-BURSA) Posta eki : Ramis Dara adna alm 6025702 Yayn Danmanlar : hsan ren, Gltekin Emre, numaral hesap Serdar nver, Nahit Kayaba. Banka hesab : Ramis Dara adna Finansbank Fomara Sahibi ve Yaz leri Mdr : Tlay Elal Mu (Bar Mah. Adalet Sok. ubesindeki Adaletkent Sitesi H Bl. D: 3 Nilfer BURSA) 21329696 numaral hesap Yazma Adresi : Ramis Dara PK 68 16361 Ulucami BURSA Bask : Akn Erim Matb. Hocalizde Cad. 7/27 Yayn Tr : Yaygn sreli yayn. ISSN 1305 7685 Setba - BURSA E- Posta : akatalpa@hotmail.com _________________________________________________________________________________________________________________________________ Ocak 2000de Bursada Ramis Dara, Melih Elal, Serdar nver, Ali zelebi ve arkadalar tarafndan kurulan iir ve eletiri arlkl aylk edebiyat dergisi Akatalpa (www.akatalpa.com), air ve yazarlarnn baladklar telifler, hsan renin ve baka baz iir dostlarnn srekli katksyla yaymlanmaktadr.
24