Professional Documents
Culture Documents
Eyll 2010 - Say 129 Aylk iir ve Eletiri Dergisi ISSN 1305 - 7685 PARAYLA KTAP YAYIMLAMAK
Parasn airinin dedii kitap basmna bsbtn kar deilim. Ama burada, bu ama zerinde olduu kadar, bsbtn zerinde de dikkatle durma, dnme zorunluluu var. Sadece 500 adet baslan en kral iir kitaplarnn be yl iinde satlp tkenmedii bir srete hangi yaynevi iir kitab basmak ister ki. Bu noktada da parasn airinin dedii kitaplar yaymlayan yaynevleri devreye giriyor. Girsin. Ama belli ilkeler erevesinde. Bu ilkelerin en tartlmaz, bu ii yapan yaynclarn da iir bilgisine sahip olmalar ve sapla saman, daha dorusu taneyle kavuzu birbirinden ayrmalar, iirle iir olmayan ayn dizi iinde yaymlamamalardr. Para vererek kitabn yaymlatmak isteyen airler de buna dikkat etmelidir. Bu yolla alan yaynevleri, genelde, birka iyi airin kitaplarn para almadan basp ayn dizi iinde iircilerin kitabn da para alarak yaymlamaktadr. Bu ilkesizlik ya da ark kurnazl, zntyle gryorum ki baka baz etmenlerle de birleerek iirimizi bitirme noktasna srklemektedir. Ayn durum, bata yk olmak zere, edebiyatn dier trlerinde de grlmekte, ama en lmcl sre iirde ilemektedir. ki yldr yeni yaymlanan iir kitaplarn okuyorum ve 250yi akn airin yeni kitaplar zerine minimal deerlendirmeler yazdm. Balarken 200 hedeflemitim, olmad; 250de bitiririm sandm, yine olmad; gryorum ki 2000ler sonrasnda yaymlanan iir kitaplarnn tmn okuyup yazdm diyebilmem iin 1000i bulmam gerekiyor. Her ay hem de nc drdnc iir kitabn yaymlam ve bu zamana kadar adn duymadm yeni aircik ya da iirciler kefediyorum. Hem de bu kitab ya da kitaplar, basbaya airlerin kitaplarn da yaymlayan yaynevleri yaymlamlar. imdi ben bu iircilerden birinin kitabn okuyup bunlarn iirle ilgisi yok, diyecek olsam; adam ya da kadn bana diyecek ki, kardeim, bu benim nc kitabm, sen kim oluyorsun ki benim kitabma laf sylyorsun Hakl Yaplacak olan syledim; parayla kitap basan yaynevlerinin, kt dosyalar, iire uzak olanlar, iyi dosyalarla i ie yaymlamamalar gerekiyor. Maatteessf! Hepimiz gryoruz ki, durum iyiye gitmiyor. Sadece dolamdan deil, gten de dyor iir. iir kitab yaymlama gln, airler ve air adaylar, gen airler, ncelikle; daha, daha, daha iyi iirler yazarak, ok sk, vazgeilmez iir dosyalar hazrlayarak amaya
alabilirler. Salklarnda doru drst ya da hi iir kitab yaymlamayan, ama airliklerinden hibir ey yitirmeyen Dranas, Tanpnar, Yahya Kemal adlarn srekli akllarnda tutar, gnllerinde yaatrlarsa belki bunun da bir yarar olabilir. RD
Fatma Akilhoca, Hseyin Alemdar, Adnan Algn, smail Aslan, Nihat Ate, Onur Bayrakeken, Arda Cevahir, Taner Cindoruk, Gkenur ., ada etinkaya, rfan inar, Asl Daeri, Ramis Dara, Oresay zgr Doan, zkan Dursun, Gltekin Emre, Z. Ersin Erdem, Osman Serhat Erkekli, Gkhan Ertekin, zen Esen, Betl Esener, Metin Fndk, Filiz Ger, Ecvet Emrah Gkta, lker Gren, Kemal Gndzalp, Muaz Gner, Yaar Gne, Arife Kalender, Nesrin Kltr Kiraz, Cihan Ouz, Yaln Ouz, Eren Okur, brahim Oluklu, Mithat nal, Musa z, Ahmet zbek, Seil zcan, Seyhan zdamar, Pelin zer, Acem zler, Mehmet ztek, Mehmet ztrk, Trker zekerli, Hseyin Peker, Halil brahim Polat, Suzan Sar, Ali Sngr, lker aguj, Kzm ahin, Melike enyksel, O. Araf Tekin, Papyon Tayfun Trkkan, Aynur Ulu, Serdar nver, Ali Galip Yener, Ahmet Ylmaz, Osman Yolu, Filiz Zibek.
zorunluluunu dile getirip, romantizmin gelenei (dini) kurtaran en son hareket olduunu ortaya koymaktr. (s. 21) Yine Benjamine gre: Romantikler ve speklatif felsefe iin eletirel terimi, her halkrda nesnel olarak retken, derin ve dikkatli bir dncenin rn olarak yaratc olma zellii tayordu. (s. 105) O, romantik eletiri kavramndan modern eletiri kavramnn doduunu, ancak romantikler iin eletirinin ok ezoterik bir kavram olduunu syler. Romantiklerin eletiriyi bilgiyle ilgili her eyde mistik varsaymlara dayanan, sanatla ilgili her eyde kendi zamanlarnn ve gelecein airlerinin en iyi sezgilerini yeni bir sanat kavramna masseden bir kavram olarak algladklarn vurgular ve eletiriyi bu ekilde ele almann kendi tutumuyla rttn saptar. (s. 23) Michael Lwy ve Robert Sayre, romantizmi yeniden tanmlama ve romantizmin siyasal ve toplumsal eitliliini Marxtan Lukacs ve Blocha kadar uzanan geni bir yelpazede ele alma giriimine yer verdikleri almada, romantizmin z gerei antikapitalist olduunu yazarlar. Onlara gre romantizm: modernitenin, yani modern kapitalist uygarln, gemiteki prekapitalist, premodern deer ve idealler adna eletiriliini temsil eder. Romantizmin bandan beri ikili bir kla, isyan yldznn ve melankolinin kara gneinin (Nerval) yla aydnlandn syle[mek mmkndr]. (Lwy-Sayre, syan ve Melankoli, ev. I. Ergden, Versus, 2007, s. 23) Yazarlar, romantik bak asnn temel bileenleri olarak toplumsal gerekliin reddini, yitim deneyimini ve melankolik zlemin aranmasn saptarlar. Romantizmin olumlu deerleri olarak ise, mbadele deerinin karsna kartlan, demek ki antikapitalist zellikte niteliksel deerler btnn vurgularlar. O halde, romantizmin yarar esasen, duyumsallnn derin karmaasnda ve imgeleminin btn zgrlnde kendini sergileyen bireyin znelliine ve benlik zenginliinin geliimine katkda bulunmasndadr. Bamsz bireyleri sosyoekonomik ilevleri yerine getirmeye tevik eden kapitalist dzende, bireyler kendi i dnyalarn kefeden znel bireyselliklere dntklerinde, gerekte eylemi olan kapitalist dnyayla uyumsuz hale gelirler. Bu uyumsuzluun tehirinde, alma imknlarnn aratrlmasnda ve bir btn olarak znelliin isyannn vcut bulmasnda romantizm, romantik eletiri ve iir nemli bir ileve sahiptir. (Lwy-Sayre, Agy, s. 32) Daha nce belirtmitik: Benjaminin de tezinde ne kard bir durum, modernitenin romantik eletirisinde romantizmin gelitirdii stratejilerden en nemlisi, bys bozulmu dnyaya bysn iade etme giriimidir. Burada romantik ironi ve mitolojiye bavuru ile dnya yeniden byl klnmak istenir. Erken Alman romantizminde, Schlegel ve Schelling yeni mit fikrini icat ederler. Schlegel, Mitoloji zerine Sylevinde (1800) esin kaynan evrensellie vardran snrsz bir mitolojiyi hayal eder. Bu metin, iir-mitoloji beraberliini mutlaklatrr, mitik-iirsel isellii ne karr ve gemie zlemi topik bir maya haline dntrr. (Lwy-Sayre, Agy, s. 4243) Ksaca sylemek gerekirse, Benjamin, Marksist dnrlerce kurulan Frankfurt Okulunun grme biimleriyle, solun tarihi kavray biimlerinin bile yakasn brakmayan, izgisel-sapma gstermeyen bir ilerlemecilie tapnan mutlak bir tarih anlayn savunan tutumlar arasnda net bir kopma salamaya alr. Bu konu, M. Lwynin Benjaminin tarih felsefesi zerine yapt nitelikli incelemesinde, Yangn Alarmnda ilenmitir. (Bkz: Lwy, Yangn Alarm, ev: U. U. Aydn, Versus Kitap, 2007) Ele
kayg
kukulara ember eviriyor akln yutan papirs saf bir bulutun peinde mrldanm gvde olmu bitmi her eyin rahlesinde drm kelimelerini dokunup kayor nervrl soylu lklar eklektik bir tangonun plak teninde paradigmann dudaklarna trmanyor arbal iyinin ss
im
tutku sabr ller yazn zerine sararm makale nefesini tutmu kalebent dncenin nclleri koynu longoz koynu ak ________________________________________________ Benjamin, Schlegelin erken dnem yazlarnda iir sanatnda didaktik iiri nemsediini ve felsefi adan ilgin olan hedefleyen ideal iire didaktik iir dediini vurgular. Schlegel, bu dneminde iir sanat ile bilim arasndaki yapay ayrm ortadan kaldrmay amaladn ne srd didaktik iiri ve hatta roman da ezoterik iir trne dahil eder. Ge dneminde ise didaktik iiri de roman gibi ayr tutar; Benjamine gre geleneksel bir iir sanat kavramn yeniden kurmak iin, didaktik iiri ve roman izole eder ve dzyazsal iir trlerinin anlamn kavrayamadan konuya yaklar. (s. 173174) Kitabn sonsznde Benjamin erken romantiklerle Goethenin sanat teorisine yaklamn kyaslar ve l kavramnn Goethenin ele alndan farkl olarak erken romantikler tarafndan tamamen yadsndn, romantizmin iirinin ne kurall, ne ll olduunu syler. (s. 185) En sonda Schlegelin yapt oluturan bir air olmak istemediini, temel amacnn yaratlm yapt eletirel ileme tabi tutmak olduunu yazarken Benjamin, 28 yanda kaleme ald tezinde bundan sonra yryecei yolu da tanmlam gibidir. aligalipyener@gmail.com
azndan bunlar kendi aralarnda rgtleyen hukuki bir zorunluluk olmal. airin armsal psikolojisinin buna hukuksal dzlem olduu dnlecektir. Ne var ki bilinli bir dzenlemenin iirde bylelikle olutuu sanrsna bir kez kaplrsak, bu da airi gerisin geri bilindna atmak olacaktr. Nitekim Sreya ilevsellii ayn zamanda birim de olan szce yklerken, Haim, bunu anlam ve musiki olarak betimler; bu bilinli dzenlenie kar, iiri bilinaltndan getiren Veli ise, dizgenin dier bir kanadna yerlemi gibidir. Bu yzden, saydmz bak as da, birbirini hem kesen, hem btnleyen tarzda, btnleniin birbirini elikiyle dorulayan ura konumundadrlar. Dolaysyla biz de, ait olduklar saf iir gelenei ve mekanist anlay erevesinde, birbirini hem dtalayan hem ierleyen bu yaklam srasyla ele aldmzda, trde dncenin geirdii evrime, yadsmakla rten iir anlaylarnn kan bana tanklk edebileceiz belki de. 1928de yaymlad Piyle isimli iir kitabnda yer alan ve gnmz Trkesine Yusuf otukskenin evirdii iir zerine Baz Dnceler balkl makalesinde, Her eyden nce unu itiraf edelim ki iirde anlamdan ne kastedildiini bilmiyoruz, der, A. Haim: Dnce dedikleri baya grler yn m, yk m, mazmun mu ve aklk bunlarn sradan kavraya gre anlalmas m demektir? iir iin bunlar gerekli sayanlar, iiri tarih, felsefe, sylev, gzel ve etkileyici konuma (belagat) gibi bir sr sz sanatlar ile kartranlar ve onu gerek yz ve belirtileriyle seip tanmayanlardr. (Gnmz Trkesine eviren: Yusuf otuksken.) airin iinin dzyazdaki gibi olaylar anlatmak olmad ynndeki Sreyac bakn kklerindeyiz demek ki, iiri szck birimlere doru yaltan gr alan ierisindeyiz. Geri Haim, bu tarihte Sreya gibi Sartren etkisinde deildir, onu etkileyen Fransz sembolizmi ve iirin iinde fikir, elmann iindeki gda kadar sakl olmaldr diyen Valrydir. Kendisi de, sk bir defne ormannn ortasna braklan bal dolu bir porselen kavanoz gibi, anlam iirin yapraklar iinde gizlenerek her gze grnmez ve yalnz halay ve szck beklerini, vzltl arlar gibi, dnda ve evresinde uuturur, szyle bunu betimler. Sreyada bir eine rastladmz, olay sakss ortasndaki dsel ekicilik esi, Haimde daha nceden mevcut demek ki. Haim iin, dzyaznn dourucusu akl ve mantk; iirin ise alglama alanlar dnda gizlerin ve bilinmezlerin geceleri iine gmlm, yalnz aydnlk sularnn klar, zaman zaman duyularmzn ufuklarna yansyan kutsal ve adsz kaynaktr. ok sonralar kinci Yenicilere ev sahiplii edecek imgenin, elik somutluunda tinsel, tl soyutluunca maddi doas da kendiliinden karsanm oluyor bylece. Bylelikle Haim, iiri nce mantk dzleminden psikoloji dzlemine, oradan da alglama alanlar dna ynelmi bilindna atmakla, szckleri dize halinde bilinli bir dzenlemeye koyacak bilinci de ortaya koymu olur: Dzenleme ncesi bir dzensizlik, bilindlk var o zaman. Bu durumda da, szck tulalar bir duygu, dnce, hayatn btn olarak ilevlie srklemekle birim olma hakkn da aldn gremeyen Sreya gibi, Haim de, iire kaynaklk eden asli eyi, szckleri birletiren byl akma devretmekle, kendini iirin bilinli dzleminden bilindna geirir, Dahas, der, manzumede elektrik akm trnden olan iir akm bir an kesildi mi, btn bu eler, derhal kendi z irkinliklerinin iine derler. Bilinli birlik dalr ve szckler, kupa arabasnn balkabana dnmesi gibi, iirsel akmn kazandrd byl biimden yoksun, maddi dnyada rastlandklar sradan hale geri dnerler, dzyaz malzemesi olurlar. Sreyada olduu gibi birer birim deil o halde szckler Haim iin, imgelemin szgecinden gemeleri sz konusu. iir, kkeninde yine szcklerin yatt, ama somut gerekliiyle
ilgisiz grnen bu szck birimlerin birer sezgi arac halinde dzenletii imgeler, soyut nesnellikler tabanna yaslanmaktadr: iirde her eyden nce nemli olan, der, szcn anlam deil, tmcedeki syleni deeridir. iirin erei, her szcn tmcedeki yerini, dier szcklerle olacak iliki ve arpmalardan ve gizemli (esrarengiz) kaynamalardan ortaya kan tatl, gizli, yumuak ya da sert sese gre belirlemek ve trl trl szck uyumlarn dizenin genel gidiine uydurarak, dalgal ve akc; karanlk ya da kl, ar ya da hzl duygulara, szcklerin anlam stnde, dizenin mzikli dalgalanmalarndan snrsz ve etkileyici bir anlatm bulmaktr. Demek ki Haim, ayakaltndaki talar birbirlerine deecek sert ya da yumuak yzlerine gre uyumluca dizmekle, rme srasnda her szcn duvara nasl konulacan da belirlemi olur. Daha dorusu, duvar biiminde bir kalp daha nce var demek ki, bu da bizi gerisin geri kendisinden elli yl sonraki kuan biim anlayna frlatyor: iirin birimi szcklerdir. mgelemin yaratc ilevi de ilevsizlik bu yzden: Szckler, gndelik dildeki kaba hallerinin suluboyayla renklendirilmesi dnda hibir bakalama urayamyorlar. Ama duygusal anlamlara doru, rnein Sreyann dedii gibi, szcklerin birbiriyle balantlar ayr olabilmekte, masa, baka bir eyi de artrabilmekteyse, bu sefer de szckler imgelemi ve airi yaratyor demektir. Szckler, onlara biimsel birlik kazandran byl akmla deiime uraynca, anlam da okurun sezgisel izlencine kendini ak etmi oluyor bylece; szckler, onlara kendi anlamlar stnde, dizenin arksna uygun bir anlatm ykleyen Haim iin de, imgelemi saf d brakan birer birey sonuta, o da Sreya gibi kendisini iirin dna, bilindna srklenmekten alkoyamyor. Szck, anlam aa kartacak sezgiyi harekete geirmenin aracs u halde, Szck deimeleri ve uyum kayglar arasnda anlam karanlklarsa, ruh uyumun lezzetiyle onun yerini doldurur, szcn btn varoluu da bu ite: Anlamla sezgi (ruh) arasnda vzldayan ar gibi uumak. Bylelikle, sezgiyle anlam arasnda edindii kanat saydamlyla, szck de, ierdii anlama gndermesiyle maddi, sezgiye yakalanmamasyla da soyut bir ktle u halde, ortaya kan dize de, sezginin ktleler aras uzakl ksaltp sklatrd donuk bir tablo sonunda. Sezgiye kendini brakan imge, szckler arasndaki mesafeyi daraltr ve dizeyi sklatrr, bu yzden de Haim iin, krmz iekli kara defne ormannn btn gizi bu gm kanatlarn sesindedir. Dahas, bu yapnn dnda hibir iir yoktur, olduu iddia edilenler iir olmad gibi, edenler de iirin yabancsdrlar. iiri, ele ald szcklere kendi yntemlerini uygulayarak oluturan bu heybetli bilincin karsna onunla ayn grkemde, manaya ynelmi bir rakibi olarak kar O. Veli. 1941de Melih Cevdet ve Oktay Rifatla iirlerini topladklar Garip adl yapta yazd nszde, szcklere uyarlanacak yntemler iermeyen vezinsiz ve kafiyesiz bir iir anlayyla dikilir kendinden nceki iirin karsna: Msrac zihniyet, der, bize, msralarn olduu gibi, onun paralar olan kelimelerin de tetkiki, tahlili imknn verir. Kelime zerinde dnmek, onun, gzelliini, yahut irkinliini tespite almak; iire, kelime halinde, soyut bir iir unsuru anlay getirmitir. Kelimenin iire malzeme olmas iir iin bir kazan da deil stelik, iirde btnle inananlar bile msralar arasndaki boluklar grmezden gelemeyecekleri gibi, bunlar manayla doldurmay yeterli saymaktadrlar, Velinin tm kar k nedeni de bu paral ve devinimsiz yapnn mekanizmi bu yzden. Kelimeleri edal biimde iire yerletirmek ve bunun dnda kullanm biimlerini iir d saymak, iir dili ve gndelik olarak dili ayrmak, her edasz sylemi iir kabul etmemek gibi her gndelik olmayan sylemi de iire yolda sayma tehlikesidir, edal szckler szlnden kurtulmadka
airaneden kurtulma olana da yoktur, iire yeni bir dil getirmenin tm abas da bu kurtulu arzusundan douyor zaten: iir yle bir btndr ki, btnlnn farknda bile olunmaz. Svanm, boyanm bir binann tulalar arasndaki harc gremeyiz. Bina tamamiyetini ancak bu harla temin ettii zamandr ki, onu tekil eden tulalar teker teker grmek, onlarn vasflar zerinde dnmek frsatn elde ederiz. Btnlk kaygs ve syleminin tmdengelimsel parlaklna karn, Veli de elitii anlay dorulamaktan kurtulamyor; tulalarn svand harcn da, Valrynin elmada sakl gdasyla, Haimin defne orman ortasndaki bal dolu kavanozundan fark yok nk. te yandan, btn paralara indirgemeye dnk, st rtl anlama da gn gibi ak. Harcn atlmasyla birleip duvar oluturmalarndan bakaca deiiklik olmam, Haim iin talar birleince mana oluuyordu, Velide ise mana tulalar bir arada tutuyor. Btne ilikin tmdengelimsel kayg da, szck temelli tmevarma gidecek yolu dzenleyen hukuki fon duvar, szcn iirin temeli olduu yollu dnce de yadsmakla dorulanm oluyor bylece, szcn iire temel olduundan baka bilinli dzenleme yoktur demek ki. Velinin tutumu meseleyi airce ele almaya uzaktr. Haim gibi airce bir bilincin deil de iir yazan bir adamn metafizik trden sorunlar gibidir bu dertler. Onlar, ayn kalba, biri d yzeyinden yani szcklerden, dieri girintili ve manayla dolacak i yznden bakmalar bir tek ayrr. Daha dorusu edebiyat kknn bilin katnda buyur edilecek ke ba kalmamtr; bilinaltna inmek ve oray bilinlilikle dayayp demekten baka yolu yoktur Velinin. Sreya ve Haimin aksine, o, ngiliz Marks yazar Caudwellin etkisinde gibidir: Bugne kadar burjuvazinin mal olmaktan, yksek sanayi devrinin balamasndan evvel de dinin ve feodal zmrenin kleliini yapmaktan baka hibir ie yaramam olan iirde, bu deimeyen taraf; mreffeh snflarn zevkine hitap etmi olmak eklinde gerekleiyor. Mreffeh snflar yaamak iin almaya ihtiyac olmayan insanlar tekil ederler. O insanlar gemi devirlerin hkimidirler. O snf temsil etmi olan iir lyk olduundan daha byk bir mkemmeliyete erimitir. Ama yeni iirin dayanaca zevk, artk, aznlktaki o snfn zevki deil. Bugnk dnyay dolduran insanlar yaamak hakkn srekli bir didimenin sonunda buluyorlar. Her ey gibi, iir de onlarn hakkdr, onlarn zevkine hitap edecektir. Bu, sz konusu kitlenin istediklerini eski edebiyatlarn aletleriyle anlatmaya almak demek de deildir. Mesele bir snfn ihtiyalarnn savunusunu yapmak olmayp sadece zevkini aramak, bulmak, sanata onu hkim klmaktr. Kulaa ho geliyor. Ne ki grevdeki iilere saz almak da, olaylar iindeki duygu kvlcmlarna bakan Sreya ile iiri dnceden yaltp felsefe, yk ve dzyazdan ayran Haimin musiki kaygsyla ayn kapya kyor. Edasndaki cezbe kaplnyor diye szckleri boyayan airaneden, az nceki ikyet niindi yleyse? in ambalajna kanmann dourduu anlam gzden karma tehlikesi niye bir anda kayboldu? Sonuta sanat da, aa trden de olsa bir snfn zevk meselesi, yani burjuva estetik bir tutum yine, Velinin tavr da, yenisini, ykt duvarn malzemesiyle arka yzden rmekten teye gidemiyor. Gerekten de kendini kar da kt bu bilincin dna atmaz Veli. Deilse bu bilincin dnda bir Nzm Hikmet iiri de mevcuttur. An imgelerin iinde yer deitirip oynat Bergsoncu bilin gibi, suda yzen karpuz kabuundan farksz, bilin ii bilindlktr onunki, yneldii bilinalt, airin iyaamdr aslnda. iir, vezin ve kafiyenin dna atlmak, kendiliindenlie braklmak ister, daha sonra Dalarcadaki yazmadan olunacak airlik olarak, koulsuz bir zgrlk ister. Ve aslnda, iir, her ikisinin de ortak k noktas olarak,
___________________________________________________
tinselliin yaamdaki yerini gstermenin maddi arac durumuna gelir. Harc duvarn btnne svamas gibi Veli bilinaltn da gerekliin btnne dek yayar, kendini gerekstclkle ilikilendirmesi de bu yzden: Bizim, kendi hesabmza, bu hudut geniletme iinde ele geirdiimiz ganimetlerin balcalar arasnda saflkla basitlik var. iirlik gzeli bunlardan karma arzusu, bizi iirin en byk hazinesi olan, insan hayatnn btn safhalarnda kurcalyan bir lemle yakndan temasa sevkediyor. Bu lem de bilinalt. Tabiat, zeknn mdahalesi ile deitirilmemi halde, ancak burada bulunabiliyor. Keza insan ruhu burada btn giriftlii, btn kompleksleriyle, fakat ham ve iptida halde yayor. Her ey iir, iir de her ey oluyor demek ki bylece, doann gereklii, bilinaltna grnmekle tinsellikten baka bir ey olmad gibi, her ey de bilinaltndan sinen bu tinsellikle, yani iirsel akla kaplanm durumda. Ama u da var: Her eyi kendi dilinde alglayan bu bilinalt, kendiyle ayn doaya brd d dnyadan kendini bilinlilikle nasl ayrabiliyor? Buna bulduu zm de yine burjuva idealist bir yaklamdr: tabi artlar iinde bilinaltn yaz haline getirmemiz imknszdr. O halde imknsz olan bu hli melekeletirmeye kalkmak bsbtn lzumsuz bir gayret
saylmaz m? Muhakkak ki, bu meleke bilinaltn boaltmak melekesi deildir. Olsa olsa bilinaltn taklit etme melekesidir. Bilinaltnda bulunan eyler nasl eyler? Onu bir sanatkr bir limden ok daha iyi, ok daha derin hisseder. Eseri de bu hissediin taklidinden baka bir ey deildir. Sanatkr mkemmel bir taklitidir. Demek ki bir kere gncel olaylar ve gereklii iir dna atmakla, ortaya kan eser de, sanatnn grd bir sanr demeti, iir de bilinaltnn dnyaya vuran glgesi bylece. Eer iirde vezin ve kafiyeye kar karak, grece yaln bir dil aryorduysa, ite bu, dnyayla bilinalt arasndaki edeerlilii katksz ve aracsz bir ilikide ortaya koyma isteiydi. Sonu olarak, Veli de, tpk Haim ve Sreya iin olduu gibi, dil ve dnya arasnda, szc iirin atomu sayan birimci psikolojizmi resme katmakla, onlarla ayn ze sahip bir z olmaktan baka bir yere varamyor. Ne var ki tank bir bak bulunmadka birbirleriyle nce-sonra ilikisini de srdremeyecek olan bu birimler, her iir trnn de birbirine gre ncelik ve sonralk ilikisi bir yana, zyap ynnden de, bir birimin teki birimle devinimsiz ve dsal biraradal biiminde bakmza grnmlenirler. Her iir trnde de birimler, akn ve olgusal olarak tuvale yansr ve Heidegger'in dnya ortasndaki Dasein'i gibi, iek saksda, saks masada, masa odada olarak devinimsiz ve dsal bir iliki iinde resmedilirler.
nicedir ok dilli ve ok kltrl bir sreci yayor kanlmaz biimde. eviri bile yetmez yerelden k iin. eviriyle baz eyleri izleme olana olabilir, ancak deinilen, yeni diye kefedilen nice konunun baka yerlerde, yeryznn baka blgelerinde oktan tartldn ve hatta aldn grme ansszlyla karlamak hi de artc olmayacaktr. Birka yl nce iirin gerilemesi, duraklamas, hatta lmesi konusunda (bir yazmda len iir deil, baka bir eydir, iirimsidir dememe karn) birtakm eyleri iziktirirken, elbette yerelden eyliyordum. Ancak ayn dnemde, daha dorusu bizden ok nce yeryznn teki corafyalarndaki insanlarn bu konudaki dnceleri hakknda net bir grm de yoktu. Oysa genel olarak daha gelimi, birok sorunu (rnein demokrasi ve zgrlk gibi en temel insan haklar arasnda saylabilecek sorunlar) nceden zm ve yaam lkelerdeki teki yeryz insanlarnn bu konuda nerede durduunu, rnein iir iin neler dndklerini bilmek isterdim. O zaman yazdklarmn bir anlam olabilirdi. Bunun dnda yazlan her ey bize gre yeni bile olsa, byk olaslkla eskimi, belki de eskitilmi konular olacakt. Tartmalara bakldnda da grlecektir. Btn bu yetmezliklere karn, yerel olabileceini de hesaba katarak iir zerine yaklak otuz yldr, be alt kitaplk yaz yazmtm. Bu durumda iir zerine somut kitap balam dnda neler yazlabileceini, genel olarak sylenebilecek nelerin kaldn merak etmiimdir. Kendi amdan birok konuyu kapattm varsayyorum, yeni saylabilecek renmeler dnda. Yenisi de akas ierden pek kmyor, belirttiim gibi, zellikle Avrupann nemli ve geni alanda konuulan dillerinden birisini de bilmeyince dary izleme ans ortadan kalkyor. O zaman kendi kendimize propaganda gibi bir noktada kalabiliriz. O yzden iir zerine genel yazlar denilince nicedir korkuyorum, ne yazlabilir diye uzun zaman dnp duruyor ve ou kez de karar veremiyorum. Her ey sylenmi, geriye ancak somut rneklerden (iir zmlemesi, kitap eletirisi, incelemesi vb gibi, ama tantma deil, dikkat edilsin!) eylemek kalyor. Birka yldr, bu gerekeden dolay zorunlu olmadka iir zerine genel yazlar yazmamaya alyorum. nk yazlacak her ey, darda, hatta gzden karlm olma olasl nedeniyle ieride yazlm olabilir, o yzden gereksiz yinelemeden dolay gln duruma debilir insan. Ancak nasl oluyorsa zellikle amatr dergiler poetik yazlar istiyor genellikle. Bunca yldr iir yazarak, olmad bir de zerine yazarak poetikann ne olduunu zar zor renmeye alrken hem de. Ancak unu bilirim, ok yllar nce, yukarda da imlediim gibi daha bu szc duymadm liseli yllarmda, bu anlama gelen iirce szcn kullanmaya balamtm. Sanrm imdilerde doruluu-yanll bir yana artk iirbilim deniliyor. bilim olunca da (iir ve bilim!) orada durmak gerekir. Bilimsel-nesnel eletiri derken rkenlerin, olmaz-kt diyenlerin iirbilime snmalar da bana garip geliyor. Bilim ve anlam nemsemeyen, salt sezgiye dayanmas gerektii savlanan iir, ancak denebilir ki, iir incelemesine bilim deniliyor, iire deil, iyi ama bilimsel nesne olmayan bir eyin bilimsellii nasl olacak sorusu taklyor kafama; bilisizliime yorulsun bu da. Zaten yaznbilim de denildiine gre, aslnda alan akademisyenlere, bilim insanlarna brakmak gerekir belki de. Alayl-Amatr eletirinin sonu gelmitir! Bu anlamda onlar bilimsel olarak neyle urarsa urasn, en azndan bir yabanc dil de bilmek durumunda olduklarna gre, belki de dorusu budur. te bu yzden artk soyut aforizmalar amayan poetika yazlar yazmak bana abes geliyor. Beki bu
10
anlamda benim iirce dediim erevede denemeyle yetinmek gerekir. Hani eletirinin olmad uzunca srete pek revata olan, pek ok ozann da iir eletirisi-incelemesi-zmlemesi sand eletirel deneme. Trkiyede dn de, bugn de dolamda nice rnei var, sknt ekilmez. steyen, o balamda dnenip durabilir iir zerine yeni zl szler oaltmak iin. Eletirinin olmad-istenmedii yerde boluk baka trden yazlarla doldurulur. Yakn dnemde iir zerine yazlanlar izliyordur mutlaka iir yazanlar, airler, iir zerine dnenler, olmad sylenen iir eletirmenleri. Ben de dar bir alanda, olabildiince izlemeye alyorum. Be yl nce olsa, gncel olduu iin hemen sonlanan baz tartma ya da polemiklere karrdm belki. imdi, az daha akllandm, uzak durmaya abalyorum. Dediim gibi, iir cephesinde yeni bir ey yok. iirdeki son tartmalar, siyasal alandaki melme konusundaki tartmay anmsatyor nedense. nsan lmleri yerine incir ekirdei, eyvah ki politikacs byle olann... Yani, ana konular, gerek sorunlar dururken, ikincil bile olmayan, epeyce yan soruncuklarla uramak. iir zerine yaplan baz tartmalarda grlen manzara bu. rnek mi, hayr, kimsenin adn vermeyeceim, iir dergilerine gz atlmaldr! Peki hi mi iyi, doru, gzel yaplan bir ey yok? Benim grdklerim arasnda var. levi ok baka olmasna karn, yaynclk asndan vazgeilemez bir grevi de olan, ancak salt vg iermesi nedeniyle iyice anlam yitimine urayan kitap tantma yazlar ve bu balam iinde, hibir sorunsal olmayan syleiler dnda, ender de olsa baz almalarn evet, her eye karn hl ilevsel olan baz yazlarn varl sevindiricidir. rnek mi? Bakalar ne der bilemem, birok grne katlmamama karn, Ycel Kayrann en azndan Radikal Kitapta belli bir erevede kalan, ancak gazete yazs anlamnda snrl olmasna karn okanlaml, kapsayc, sorun deici, bu anlamda da birok ozan yeni batan ele almay gerektiren, iyi kt okuyan birisi olmama karn, bana gre bile yrekli yazlar olumlu ve eletirel anlamda evren ac yazlardr. zellikle bir dnemin iiri ve artk daha baka biimde anlamlandrlmas gereken toplumcu gereki iir ve seilen ozan rnekleri (gazete eklerini biriktirmiyorum nicedir; o yzden atladklarm olabilir, Ahmet Telli, Ahmed Arif, Veysel olak, Metin Demirta gibi) bakmndan izlenmesi gereken yazlardr. Felsefi iir kavramlatrmas bir yana, son kitab (Kritiin Topranda-YKY 2010) gibi, bu yeni yazlarnn da btnlkl okunabilmesi asndan bir an nce kitaplamas yerinde olacaktr. Bir anmsatma: Ycel Kayrann yukarda sylenenler balamnda ayn zamanda bilim insan olduu da aklda tutulmaldr. te byle: Ozan, eletirmen ve akademisyen (felsefeci), daha ne istenir? nsan kendinden sonraki kuakta prltlar grdnde gelecekten umutlu olabilir. te bu gerekelerden dolay, soyut ve genel iirce-poetika yazlar oluturmak bana artk pek anlaml gelmiyor. Olabilirse byle somut rneklerden eylemle iir yazlar yazmak yerinde olacaktr. Bilinsin diyedir; belli bir yaa gelmi her yazar-ozan, kuramc deilse, daha ok deneyimlerini paylamay yeler. Oysa sanki dergi ve okurlar da daha genel ve soyut yazlar isterler gibi bir dncem vardr. Bu yl Akatalpada birka yaz yaymladm. Son bir iki aydr bende oluan kiisel bir zaman yanlsamas nedeniyle zamanlamay tutturamadm iin sreklilik kazanmad. Bu yaz yeni bir balang saylsn isterim. E, belli bir yataym, az ok bir birikimim de var, biraz da deneyimlerimi paylamak isterim. Sonra da olabilirse somut rnekler balamnda yeni yazlarla srdrmek isterim iir konusunu. Kabul grrse burada olacam. Grmek zere...
12
Musa Z YAZ
Bir daha temmuzu yarasyla gndermeli Yaz selamla omuzlarndan Gidiyor anlara kol kola bir yaz kalabal Bir hafif dokunula gryorum yaz Ah, devinince mendiller yorgun unutkanlklara Gznn glgesini tama yzmden Beyaz apkaldr yaz, kollaryla genitir Aalara tutunuyor gn Bir uzak mektup kalyor yazla sonlarmzda Derelerin aln teriyle kuruluyor tarlalar Sen bulanca soluumun rzgrna Yaz, iki eliyle incecik dler iliyor gkyzne Yollar unutmaktr krlarda Yazn yaknlarnda ardr sz U veriyor bir kadn bahedeki ocuklardan Gidiyor yaz tozlu admlaryla Yazn ykl olduu kularn gndeminde Harmanda ileniyor yazn tarihi Meyvenin ve bilincin yrek kuvvetiyle Sabahn kemerinde bir hosun bir oalm Beyaz apkaldr yaz, sesiyle uzundur
Mehmet Erolu, biliyorsunuz, Isszln Ortasnda adl ilk yaptyla 1979da Milliyet Roman dln Orhan Pamukla paylamt. Bence -henz iki roman yaymlanan Murat Uyurkulakla birlikte- Trkiyenin en iyi 5 romancsndan biri. Ve Nerudann Nzm iin yapt o nl tanmlamaya gz krparak ekleyeyim: O 5 yazardan sonuncusu da deil! Mehmet Erolu, romanlarnda zellikle askerliini Gneydouda yapm tiplemeleri ne karyor; hatta deyim yerindeyse romann eksenine o kiilikleri yerletiriyor. Trkiyenin on yllarn alan savan i trajedisini kahramanlar araclyla sorguluyor. Sadece Krt sorunu deil; son romanda iten ie trban tartmas da romana eklemleniyor. Ama Mehmet Erolunun bir baka hususiyeti var ki, tek bana bir olgu: Romandaki aforizmalar. Ben yllardr o cmleleri, paragraflar kitabn zerine iaretler dururdum. Sonunda o zl szler Edeb Aforizmalar adyla birka ay nce kitaplat. Ben size son yaptndan kendi setiim bir aforizmay sunaym: Ama ak ve dostluk, su ve yaa benziyor. Karmyor, biri hep ste kyor. Bir aforizma daha: nsan binbir zorlukla drst olur. Ama kolayca alaklar. Bu noktada, aklma hemen Kritiin Topranda adl ikinci eletiri kitab yaknda yaymlanan Ycel Kayrann felsef iir tanmlamas geliyor. Mehmet Erolu roman da irdelenecekse felsef roman olarak ele alnmal. ki Gen air: Harun Atak ve Didem Glin Erdem 6 gnlk tatil boyunca keyifli (kederli mi demeliydim?) iki iir kitab okudum. Harun Atakn 2009 Cemal Sreya iir dlne deer grlen dosyas Gecel ve yine 2009 Memet Fuat Gen iir dl kazanan Didem Glin Erdemin Perdesiz adl yapt. (Kendilerini zmemek iin dl konusundaki ketum tutumumu burada tekrarlamayacam; zaten tekrarlasam da deien bir ey yok. Hepimiz anamzn karnndan dl virsyle domuuz! Bahane de hazr: Ama o dller olmasayd, iirlerimiz nasl kitaplaacakt? ok kolay yant var: Zaten sana dl veren jri yelerinin ou ayn zamanda yaync deil mi? iirlerini beendii adamn kitabn niin basmasn?) Harun Atak hem zeki hem yetenekli hem de iirin nabznn nasl atacan bilen bir air. Hayran olduunu rportajlarnda gizlemedii Enis Baturun yerine kaleme ald Enis Batur, oto portre iiri kurgusal adan ve tad espri ykyle, mthi. Ayn gl imgeler ve arm zenginlii pe pee iirde kendini gsteriyor ve Harun Atak asndan bir dorua iaret ediyor: Takvim ve Buhran adl iirdeki Autzwitch, ernobil, Srebrenitza ve toplu mezarlar gndermesi -pek de parlak olmayan- yitirilmi yarnlarla kefenlendi gzlerim dizeleriyle noktalanyor. Ama hemen arkasndan gelen Panayrda Kaza iiri bambaka bir atmosfer yaratyor. Gazze ve ocuklarna ithaf edilen iir, inanlmaz youn bir metafor saanayla tamamlanyor: msak vakti Barut taciri: Gulyabaniler cambazn yzndeki pastel sevinci siliyorlar, panayrda. Tralanmam bir cennetin minyatr ekmecelerine snyor tm ocuklar. Giyotinde Geveleniyor Gcrt iiri de o lemenin sonuncusu. En arpc dizeleri ise Savan ve kymn tohumlarn atyor tanr () erkek kardelerine tecavz eden ocuklar alnyor cennete. Harun Atakn ayn harf grubuyla balayan dizeleri de zgn ve zekice:
14
ri ibrelerin ihtiyatl ihtivasndan ibaretken tin. Israrla knr raksal n Haylaz hararet hakimiyetindeki hcrelerde. ve Gnaha gebe gece gerilimleri gsleyemez. 20 yandaki Harun Atakn tek kusuru, zellikle kitabn bandaki ou iirde ruh bulamam szcklerle oynayarak kna skna yaratmaya alt dizeler btn. Dilin olanaklarn zorlayarak zgn bir yap ortaya karmaya aba gsteriyor belki; ama olmuyor. rnein, Dalp / kaknusun kl / lky biimlendiriyor, tekrar / : Tuhaf muamma / : Kanksayan dng! dizeleri. Veya u: Tabloda bir kara delik Fincanda peteklemi telve ksnll eyhtan: K sap/lants Apak parantez (Sr, kendisini rter! Didem Glin Erdem de yandan beklenmeyecek (o da 21 yanda) olgunlukta dizeler yazyor. Daha ilk iir al Dipleri imge saanayla kasp kavuruyor: Bunlar da benim ellerim, tanrl olmasna tanrl ki harf var birbirine dese srarla austos Duysan onlar m dersin, vinen morarr ki harf, birbirine dese bildiin kelebek ls Yrtk Tren Biletleri de bir hzne kucak ayor: trenler hep bozkra m gider renecektim / bir elimi cebimde unuttum, seninki dursun. Ak, peinden ayrlmaz airin: byklarnda dudaklarn unutmu bir adamn / suskunluu tehlikeli deil // ve ak bir zr de / kime Didem Glin Erdem kendi yaralarn hem sarar hem sorgular -durmadan. Gnlk hayatn debdebesi iinde savrulan tm mrler gibi, onunki de sanki bir snamadan geiyordur: saate bakmay rendiinde yaland babam annemden konuacak kadar nlmz yok dokuz ayr heceli bir kadnd annem iki hecesi bende yalnz imdi alnma dkleni sormayacak msn () kalkp uykulu halinden pyorum nisann drdn dilediim yeri kabuk balyor elmann yaram da byle olacak m elimi azma gtrmezsem ama ben ocukluumda da uyuyamazdm saat sesinden O duyarl nida, yaanmam anlarn da nabzn tutar durmakszn: sabahlarmz trenler kadar uzun kalabilseydi / gvercinler Haydarpaa Garn avlu bilirdi. Hzla havalanan bir salncaktan inmedi hl ocukluum derken de anszn ortaya kar o i ses. Ama en ok da kitabn arka kapanda yer alan trajik iki dizede belirir. airimiz Metin Altok tutkunudur ya, onun Beni hoyrat bir
Her bulumamzda taze bir arlk ker aramza kaar derine ufack kanatlar haydi tozlu masalar, tsz amarlar, fora! Oyalamayn insan bouna Gnele koklaan meyveleri al, yaamn yakala gn ve sev, kendin gibi, brakma! Bir bakarsn bir sap yolcu szm dudak kysna Belki yarn, toplu konut srada Tatsz bir koyuluk balar akaklarda Belli ki byynce ad konacak Ha babam srtr, grsem de syleyemem St dii de var, az da Kolestrol iki yz gemi Nerde o ykseklik korkusu, hani nerde? Menopoz ksa devre yapm Hazrlklar balatm ka On parmanda on marifet maskarann Unutkanlklar, mide arlar Mtemadiyen elme atmakta Vay anasn deil! Babasn vay! Oysa Bizim kahkahalarn bini be para Seviir naif glcklerimiz hl ders arasnda Kaydralm bu arsz etenin ayaklarn srttan Derim ki, kknden koparmal hatta Bugn kaak Yarn yerleik Alar kelebeimiz tam da orackta Sreli bir can var, unutma! Kaydmz yaptralm, tekrardan okula Haydi kzlar! bu byle olmayacak Krlmadan en salam dalmz uuralm o kelebei, sulak ovaya U kelebeimiz u! Bizi en iyi bilensin Biz Liseden KzAnalar ...
Mart 2010
_________________________________________________
makasla / eski bir fotoraftan oydular dizesini andran finalle yapt tamamlar: ite ben her eyi katlayp koydum bir keye / boynumu ve acy iaretli yerlerinden kesiniz. Kalbimi izen Dizeler bir k gn bir taksi gelir ve geri gelmez mrmz (A. Adnan Azar, Eksi Drt, Kitap-lk dergisi, TemmuzAustos 2010) cihanoguz@yahoo.com
15
iirlerle ulalacaktr. Pekiyi dme duygusunun hayattan tarihe doru deiimini nasl okumak gerekiyor? Hayattan tarihe doru gerekleen bu deiimi, ayn zamanda, belli bir dneme rengini veren olaylarn ve olgularn arka plannda ne olduuna ilikin arayn getirdii bir sre olarak deerlendirmek mmkn mdr? Byle ise bu deime, iirin ileyiine nasl bir etki yapmtr? Ayrntya ve tartmaya bu yaznn snrlar iinde girmeden sylemek gerekir ki Modern dnem Trk iirinde hayat szc ile yaratlan imge varolusal bir imge olmaktan daha ok, zneye akn olan bir varlk alann iaret etme eklindedir. Tarih szc ile yaratlan veya dile getirilen imgelerde de benzer bir durum sz konusudur. Genellikle tarih de akn bir varlk alan, hatta akn bir zne olarak tasarlanmaktadr. Alkayann iirlerinde de yer yer, iirinin beslendii kaynaklarn bir etkisi olarak, hayat ve tarih imgelerinin byle ierikle kullanld grlmektedir. rnein, en ok da tarihtir dleri snfta brakan (YT), dizesinde tarih akn bir varlk alan, hatta bir akn bir zne olarak tasarlanmaktadr. Buna ramen, Alkayann iirlerinde hayat szcnn ierii ou defa znenin deneyim alan da diyebileceimiz bir deneyim btnselliini veya toplamn, tarih szc de bu deneyim alannn bilincini ve bunun genel bir durum olduunu artracak ekildedir. Hayat, iirin arka plannda bulunan veya Nemciye Alpayn saptamasyla metnin d olarak, belli bir yerel mekn ve onun iinde gerekleen tikel yaanmlklar ve bunun toplamn ifade eden bir gnderge noktasdr. Yine benzer ekilde tarih de iirin arka plannda bulunan veya metnin d olarak, dnyay ve buradaki deneyimleri tanmlayan teorik bilincin saptam olduu genellik durumunu ifade eden bir gnderge noktas ilevi yklenmitir. Bu yargy biraz daha netletirmek iin, Alkayann iirlerinin nerelerde badak bir yap oluturduuna biraz daha yakndan bakmamz gerekecek. Orhan Alkayann iirleri belli bir dneme damgasn vuran olaylarn ve olgularn ekseninde btnlk kazanan bir iirdir. Alkayann iirlerinde bu olay ve olgular bilmemka numaral bildiride ad geen hayatmz (PD) ile tek yol devrim!di, sapa sokakta yakalandm (Tuz Gnleri) arasnda, yenilgi veya yenilgi yllar diye adlandrlabilecek, bir dneme genel rengini veren olay ve olgulardr. Bu dnemin tarihsel-siyasal erevesini Trkiye balamnda devrimci hareketin fiili yenilgisi anlamna gelen 12 Eyll 1980 askeri darbesi ile 1989da reel sosyalizmin resmen k oluturmaktadr. te Alkayann iirlerinde, sosyalizmin resmi olarak ilan edilen fiili kne kadar, bir yerel mekn olarak Trkiyede yaanan siyasal yenilgi dnemi hayat, sosyalizmin knn resmi ilanndan sonraki kresel lekte yaanan yenilgi duygu-dncesi de tarih gndergesi ile bakmldr. Bu yzden de Alkayann iirlerinin szceleme znesinin yaad dme duygusunun varlk nedeni hayattan tarihe doru, yani yerel mekn dzleminde yaananlardan, kresel lekte yaananlara doru bir deiim gstermitir. Alkayann iirlerinin szceleme znesi her ne kadar reel sosyalizmin sosyalizmliine inanmasa da, eitlik iin klan yolda yeni snflar belirdi (TG) gereinin bilincine sahip olsa da, bu zne asndan, reel sosyalizmin resmi olarak knn ilan edilmesinin yaratt toplumsal-siyasal dalgalanma kardelik, musavat, adalet!(YT) lksnn hakllk imgesini cmle yitikler, malplar, mahzunlar (YT) iin bir soruna dnmtr. Bylece zne hem dhil olduu topluluun hem de kendi varolu zemininin dayand hedef deerlerin sarslmas ile kar karya kalmtr. Dme duygusuna yol aan olaylar ve olgular ncesinin iyi ve gzel hallerinin, nasl ackl bir hale geldii dile getirilmeye balanr; onlar m dald ben mi bydm / kbuslarmla seviirim artk, alnmla / yanlmak da gzel, u gece olmasa (YT).
16
topyac dnce ve hayal gcnn felcinin, topyann knn yaand dnemlerde, edebiyatta, yeni eylerin gelmeyii karsnda uzayan gece; bitmeyen k; sesin yitmesi; hafzann silinmesi gibi imgeler zuhur eder. Alkayann iirlerinde de bu trden imgelerin youn ekilde kullanld grlmektedir. Her ne kadar zne bunlara kar bir diren oluturmaya alsa da zamannn bu atmosferi iinde nefes alp vermek, nefes ile birlikte akl da zehirlemeye balayacaktr. n Limine iirinin biti dizeleri yle; orman byyor, ekmek dald, cinim kayp / bir kez daha dnmek iin o byk aileye / yol karanlk, dil engel, yaknmak ok ayp / lsem eksik, kalsam ge mi kaldm, ne (TG). Bu olay ve olgulardan niin sz etme gerei duydum? nk bu olay ve olgular Alkayann iirlerinde, iirin szceleme znesinin gerei tasarmlamasnda bir ema ilevi grmektedir. Alkayann iirlerinde, belli bir gereklik tasarmnn duygu-dnce yklerini tayan gndergeler youn ekilde yer almaktadr. Bu gndergeler de sz konusu bu ema ile ilikilenerek iirsel bir imge oluturmaktadr. rnein: Spartakus deil, ite gene Sparta kazand; Komnist Manifestonun giri cmlesi olan Avrupada bir hayalet kol geziyor:, bu szceye bir gnderme olan Moskovada hayaletler kol geziyor bugn; mezar kazclar: proletarya; ey! ile ah! arasnda geen bir servenin sonunda (YT) gibi dizelerde, iirin szceleme znesinin kavramlatrlm bir gereklik dzlemi zerinden dneme rengini veren olay ve olgulara iirsel duygu-dnce ykleri ykledii grlmektedir. Yine, Alkayann iirlerinde adlar anlan tarihsel kiilerin ve yaznsal-kurgusal kiiliklerin de bu trden duygu-dnce yklerinin cisimletirilmesinde bir ilev kazandklar grlmektedir. Dolaysyla Alkayann iirlerinde szck ve szce, kavramlatrlm bir gereklii ve onun gndergesi olan bir tasarm imleyen, ona gndermede bulunan, ema iinde okunup anlamlandrlmas gereken temel bir iirsel birim halindedir. rnein, cinayetimizi ald onlar (TG) dizesinde geen cinayet szcnn gndergesi, bu ema iinde, proletaryann kapitalist sistemle birlikte kendini var eden koullar da ortadan kaldrmaya ynelik, mezar kazc olmakla simgelenen tarihsel eylemine ilikindir. Bu zellik, Alkayann iirlerini yaymlamaya balad dnemde, 90l yllarda, okurun gerekten ilgisini eken bir zellikti. Dnemin siyasal ve ideolojik sorunlarna kout olan bir sorunu iirin nesnesi edinmesi asndan, ncelikle gen kuak tarafndan da ilgiyle izlenen iirlerden biri oldu. Ahmet Oktayn ifadelerini dn alp sylersem, iirin yazld zemin, kederimizi datmasa da bu kederi betimleme, kargrlt karma, ekilebileceimiz stratejik alanlar iaret etme asndan bu ses izlenmeye deer seslerden biri oldu. Ancak ne var ki Alkayann iirlerinin en ok dikkat eken bu yn, bence, ayn zamanda bu iirin en zayf noktasn da oluturmaktadr. nk iirin anlam ekseninin kurucusu olan ema, bir dneme rengini veren olay ve olgularn nda vcut bulmaktadr. Bu dnem gelip getiinde ise iir de ister istemez hem gndergeleri hem de bu gndergelerin okurun zihninde oluturduu imgeler asndan eskimeye, eski parlakln yitirmeye balayacaktr. Bu olguyu sadece Alkayann iiri ile snrl grmemek gerekir. Dnemsel olmakla karakterize olan iirlerin, yazld dnemindeki parlaklln sonraki dnemlerde yitirmeye balamas neredeyse kanlmazdr. nk dnemsel iirin hareket noktas, insann yapsnda var olan sorunlar ve deer ilikilerini iaret etmeye deil, dnemin yaam-dnyasn betimlemeye gdlenmitir. Oysa yaam dnyas hem insanlar tarafndan hem de tarihsel geliim tarafndan srekli alr. Sylemek gerekir ki Alkayann iirlerinde, zellikle Yenilgiler Tarihi kitabnda yer alan iirlerde, insann yaam dnyasn da gzard etmeden insann yapsnda var olan
17
tamlananyla bitiyor. Sese verilen bu zel nemin airin kimliini oluturan etmenlerden cinsiyeti ve doum yeriyle (kadn Diyarbakr) ilgili olabilecei, sesi kslmla gizli bir bakaldry dile getirdii pekl dnlebilir. Kitabn ad da zellikle rzgr ve ngrak szckleriyle bu dorultuda ilev stleniyor. Hanerin Sesi, Sularn Sesi, ngran Sesi, Anlamann Sesi iirlerinin adn anp dier iirlerden de birka dize alntlayalm: saf bir keder edindim sonunda (s. 17), su, gvdede dolaan zaman (s. 28), hayat sar, dnya olaslk, nefes lamekn. (s. 30), ta topluyorum / kalbimin sklen yamalarna (s. 37).
Knye: Filiz Zibek, Rzgra Astm ngrak, Hayal Yaynlar, Ankara, Temmuz 2010, 72 s.
* lk iir kitab iekler Satlmasn 1988de yaymlanan Mehmet Narlnn (1963) 37 iirli nc kitab Dil Kaps, akademisyenliin olumsuzluklarn tamamasyla ilgin. Edebiyat alannda kuramsal ve eletirel almalar yapanlarn iirleri genelde fazla baarl olmaz. Hele de Trkoloji klysanz ve bu krsnn titiz, tkz, ksr dnyasnda kariyer yaptysanz. Narl, hem ie iirle balam oluu, hem de Eitim Fakltesi kl oluuyla bu erevede yer almyor. Tersine edebiyat akademisyenliinin avantajn deerlendiriyor yer yer; gnmz iirinin dizeyi bo veren yapsna aldrmayp gzel dizeler ve ikilikler (beyit) yazarak. Dizeler: vehimleri onarmak yaznn ryasdr (s. 9), ne esnaf ettin dil ehrine beni ne de mteri (s. 22), ben deniz yutarm balk hep sen de kalr (s. 23) [de birlikte yazlacak], ki sz oynak yaz tenha (s. 31), ak kuatlmaz bir vatandr (s. 32), seninle kendimleyim kendimle hibir yerde (s. 43), zaman bir mucizedir yaz iki mecaz (s. 83). kilikler: dediler ki u giden etini yedi kelimelerin / kvrm kvrm bzld ard sra ruhlar (s. 35), nasl asabilirim kendimi sana / boyuna gre bir ipim bile yoksa (s. 45). Sizler nasl bulacaksnz bilmiyorum ama bence zellikle bu son ikilik, ak konusunda yazlm bir ah beyit saylabilir. Bir de lk: acemi ve sevdalydk usta ve malubuz / beden barbar iktisat zorba / topla sokaklarn evimize gidelim (s. 48). ok kullanlmaktan belki de eprimi, eskimi szcklerle izilen bu geri ekilme atmosferi ho bence. Kitapta genelde toplumsal, varlksal eletirel ton ve gnmz iirinde seyrelmi olan gurbettelik duygusu hkim. Teknik bir hata deilse, btn iirlerin saa bloklanmas okumay zorlatryor biraz. K ve g harflerinden sonra gelen ve ince okunmas gereken a ve u harflerinin apkasz (dzeltme iaretsiz) yazlmasna itirazm sryor. Mekn, hikye, rzgr, hnkr gibi szckler kitapta yer yer bu iaretle, yer yer iaretsiz kullanlm.
Knye: Mehmet Narl, Dil Kaps, nc Kitap, Ankara, Mart 2010, 96 s.
* Filiz Zibekin (1974) iki blm halinde sunulmu 40 iirden oluma ilk kitab Rzgra Astm ngrak; kuyu, yara, haner, ate, kl, rzgr, rya gibi szcklerin vurgulanr gibi olduu, ar-ac, ayrlk izlekli; derinlikli yanlar olan, duru, dengeli, dizelerle kurulu, epey baarl bir kitap. Bu sonuta, airinin yetenei kadar, ilk kitabn karmak iin acele etmeyip ii biraz demlenmeye brakmasnn da pay olduu kansndaym. Alelacele kitap karma hevesinin yaygnlat ortamda bu tutuma dikkat ekmekte yarar var kanmca. lk blmdeki 39 iirin bal Dilsizliin Sesi, Isszln Sesi, Sessizliin Sesi, Yolun Sesi gibi sesi
* Tm, tm, tm Tekdze sesler, szckler. Genellikle zel bir ritim, notasal sramalar sunmayan, ayn minval zere arka arkaya gelen tnlar. Hatta bazen zel isimler. Alkanlk krc, artc, rpertici, ses gelmeyince aralar doldurma, btnlemeye alma istei de duymuyor insan. arm uyanmyor pek. Pek pek fotorafik haiku paralar bazen. Ya da kardan harfler, szckler. Kitabn ad da en ok burada kendini gsteriyor sanki. Kemal Tekinin (1976) 39 ksa iirden oluma ilk kitab Kardan Nesil iin dtm notlar bunlar oldu.
Knye: Kemal Tekin, Kardan Nesil, Komu Yaynlar Yasakmeyve, stanbul, Mays 2009, 46 s.
18
DELRNCE
hzn eski bir oyuncak gibi yreimde. ama yreim hznn oyunca. oysa oyuncak eskidi yreimde. sen dersin ki hznlen ite oyuncanla. ben derim ki oyuncam hznn yreinde. 19
kapkaranlk onca. Bence ok iddial konuuyor Ycel Kayran; kendini riske atyor kanmca. Bu yargnn bende dorulanacak bir yan yok. Gnmzde geer anlay olarak imge avclnn; bir gereklik oluturmayan, btnlkten yoksun, gereklikle bir akrabalk ilikisi kuramayan ve birbirleriyle ilgisiz dizelerden oluma; szmona bir derinlik yaratma gayretinin rgtledii s bir iir ne kyor. armsz, tatsz tuzsuz, anlamsz, szcklerin birbirini reddettii bir imge hayaleti ordusu sizi daha ilk birka dizede alkoyuyor, devam edemiyorsunuz okumaya. Metin Cengiz (Yarm Kalan nsz'nden) Yant: Ne denebilir? Bu denli imgeye sert k veren M. Cengiz'in kendi iiri imge iiri deil de nedir? Bir baka deyile yeni karaca dergide imgeyi topyekn yok eden iirlere mi yer verecek? Nerden bulacak onlar? ine karmak gibi olmasn. Bir kitap da bugn elime geti. Hem okunmaya deer, hem de gnmz sorunlarna k tutan deerlerle rl. Sha Tutepe'nin (1956-2009) lmnden sonra bir araya getirilen toplu iirleri: Zerre. 24 Haziran 2009da Almanya'nn Hannover kentinde geirdii amansz hastalktan 53 yanda kurtarlamayarak vefat eden ayrks airimiz; belki Karadeniz'in verdii serin, rzgrl ve bereketli zelliklerle ilgin bir iir yaatyordu ve coku dolu, karmak bir dnyann airiydi hep. Ben kitaptaki Yzler ve Zarflar, Dler ve Seyrek Zamanlar, Srgn Mozaik, Piton mesi, Gzel Hayvan gibi yaymlanm kitaplarndan sz etmeyeceim. Kitap oylumunda yaynlanm yaptlar bunlar. Ama son blme eklenen, henz dosya olarak bekleyen Fosil ve Deryann fi Hali adl 2 dosya hayli ilgimi ekti. Bunlara ksa deinmek istiyorum. Belki ou yakas dnyal olmann dnsel yakasna bilimsel uraytan yola kan, derin dallarla biyolojik evrimin kstaslarndan doan bir iir. 'Okanr elbet etten kurtulan' , 'Bu yzden zlyorum, anne karn gibi, tan iine girmeyi' (s. 366-368) gibi esrikliin ucunda mezar biriktiren kavramlar, prl prl iskelete dnen szckler. Sonucu sylersem kozmik vurgularn ucunu daha iyi anlarsnz: 'Zaten fosilden nefret ederdi / Tanrs gibi etini ete yedirdi' (s. 380) Deryann fi Hali, adndan da anlalaca gibi deniz ve balklar lemini Sait Faik'ten alt bir dille, Ece Ayhan'dan edindii yaam tarzyla anlatyor. Hayli ilgin bu blmde dlger balndan sardalyaya dnen deniz altn, yrei burkan gzellikte izlemek mmkn. Sha Tutepe kitabnn hayli ilgin nszndeki, kendine zg anlatmyla biimledii giri blmnde; Haydar Erglen'in u satrlarnda da kitaba yank brakacak anlamlar bulmak mmkn: 'Sha'nn kendisini vdn hi hatrlamyorum. imdi baz yavaklarn 80'li yllar iirinden ve airlerinden bahsederken iktidar oluturmak, kendilerini nemsemek, ete kurmak gibi pespaye ve ancak kendilerini tarif eden yaklamlarn, yazlarn grdke, ne kadar drstlkten uzak, yalan ve irkef iinde debelenen yaratklar olduklarn anlyorum. Bunlar asl onlarn dertleri olsa gerek.' (s. 12) Sha Tutepe'yi, Haydar Erglen'in Beyolu'nda krmz ayakkablaryla karlad son gnnden balayarak okuyun derim.
Ad geen kitaplar: Haydar Erglen-Orhan Tekeliolu, imdi O Gzel Bahede, Krmz Yaynlar, Haziran 2010, 420 sayfa, Anma kitab. Selami Karabulut, Yarm Kalan, iirden Yaynlar, Ocak 2010, 70 sayfa, iir. Sha Tutepe, Btn iirleri, Zerre, Krmz Yaynlar, Haziran 2010, 490 sayfa, iir.
20
C
aka gibi oldum acd senim sence ben cee mi yim? _________________________________________________ saysndaki 7 airden, daha nce adn duymadm erife Haneri seiyor ve onun Belki adl iirinin giriini alyorum buraya: Belki hi yoktum Bir masa dledi beni Tabak, bardak ya da bir resim erevesi
rfan NAR Y NG
el kr uzanm tek d uzaklam lke topraklarna douya g var aartlarak aulu dili suyun unutuluyor renilen arl ve dik snfndan kovuluyor cihangir ssl anayasalar gibisidir bir stakam gitmek pek iyidir geiliyor mavi geiliyor sar geiliyor ncesi g gemiine yz evirip yarnla kaybediyor revan eildii kadar yoktur ard lnn hepimiz gryoruz sylenmemi hibir eyi sylemiyor insan
EL KTAPII
1- kadn beenisine ak vcutlu tanrlarm pay brakmyorsunuz nasl tapaym 2- ncenizde de vard onar nar ar oalan ses yoldan karlma sebebiniz 3- dnyay kucanza bizi de hareminize yaktrdnz avularma dklrken kalplarnz Ek madde: ellerimizin yoktur kzlk zar
Tam on alt yl olmu diye geirdi iinden, doduu kentin gney dousundan, batsna tand, tam on alt yl. Balkondan baktnda o zamanlar, Bursa ovasnn bats hl ekilen biilen, gz alabildiince uzanan yeillikler iindeydi. Neredeyse Karacabey ovasna kadar olan ksm gzkrd oturduu yerden. imdi beton ynna dnmt her yer. Binalarn arasndan grebiliyordu gn batmn. Gn batyordu. Mavibeyazdan pembeye, pembeden o muhteem gurup rengine dnmek zereydi gkyz. Yaamdaki gzellik ve irkinlikler de byle gzellikler senfonisi ile bitmeliydi diye aklndan geirdi. Yoldan gelen ayak seslerini duydu. Bir kadnn ayak sesleriydi sanki. Eildi bakt; aka aalarn arkasndan bir kadn aaya doru yryordu. Yapraklarn arasndan kopuk kopuk gryordu kadnn geiini. Son aaca geldiinde arkasndan baknca, yal yreinin at hzlanverdi birden. Ateler bast yzn. te o, dedi. O. Karamsarlk mutlulua dnverdi birden. O, dedi bir daha, o. Salna salna iniyordu yoldan aa doru. Gittike uzaklayor, uzaklatka daha ok o oluyordu. Bir ara dnd arkasna bakt kadn o deildi. Oysa yry, salar, fiziki grn ile o olduunu sanmt. Bir iki dakikalk heyecan, yreini basan onun scakl ve arpnts bitivermiti. Ne zamandr hep onu grmek, onun sesini duymak istediini dnd. Yaamnn gn batmnda, akl yreine sz geiremiyordu. k olmutu. Yllardr sren mutlu evliliine baka bir ak kartrmt. Karsn seviyordu ama ona kt. Gkyzne kaldrd ban, bakt. Gnn en sevdiim saatleri bu saatler dedi. Gnein klar yumuam, bulutlarn mavisi kadife gibi olmu, kar binalarn pencere camlarna gurup vaktinin renkleri dmt. Yahya Kemalin Cihangirden skdara bakt saatler bu saatler olmalyd. Yllar nce bir arkada telefon etmi, Bu akam baz dostlarla Uludan eteklerinde gnei batrp, gnei doduracaz birlikte, gelir misin? demiti. Kimler olduunu sorduunda lkenin ok nemli iki tiyatro sanatsnn adlarn vermiti. Oyunlar bittikten sonra saat bir iki gibi gelip sabah gne Uludan arkasndan o muhteem renkleri ile kendini gsterene dek onlarn sohbetlerine katlacaklard. Olur dedi, gelirim. Buluacaklar yere vardnda, gne Bursa ovasnn yeillerini krmznn tm tonlarna boyarcasna yava yava batyordu. eriye girdiinde ok eski dostlarn da grnce sevindi. Gzel bir gece olacakt. Onlar ge saatlerde geldiler. Kapda durup yle bir baktlar masadakilere ok malzeme var dedi iri yar olan dierine. Malzeme yerine konulduklarna ierledi, dier dostlar gldler bu szlere. lerinde alkol almayan tek kendi vard. Anlamadlar dedi iinden. Sonra hak verdi sanatya. leri gzlemdi. Sanat yaamlarndaki baarlar da ancak byle gzlemler ile oluyor herhalde dedi. ok gzel bir gece oldu. ri yar olan hem gldrd, hem dndrd hepsini. Alkol duvarn aanlar sadece glyorlard.
Ufak tefek olan, davet eden arkada ile sohbeti koyulatrmt. kisi ok eskiden tanlard, askerlik yaptklar yllardan. Ayr bir masaya oturmular, sohbeti koyultmulard. Alkol alanlarn arasnda alkol almadan oturmann zorluundan kamak istedi o ikili masaya. Msaadenizle deyip oturdu. Sohbet ilerledike bu masada olmaktan keyif ald. Bir ara, size bir sorum vard, dedi ufak tefek sanat. Krk yandan sonra bir insann bana gelebilecek en gzel ey nedir? Her verdikleri yanta hayr diyerek ban sallyordu. Sordular, nedir o zaman? Krkndan sonra k olmaktr arkada, k olmaktr. dedi. ard. O yllarda kars ve iki ocuu ile evliliklerinin en gzel gnlerini yayordu. Olur mu yle ey dedi kendi kendine. Azm bu. Krkndan sonra azan teneir paklar deyimi geldi aklna. Dnebiliyor musunuz? Onu grnce yreinizin at hzlanyor, ate basyor yznz, bir heyecan dalgas kaplyor her tarafnz. Gzleriniz ondan bakasn grmyor, hep onu dnyor, hep onun sesini duymak istiyorsunuz. Ne tarafa baksanz hep o. Ne tarafa dnseniz hep o. Varlnda saatlerin yelkovanlar akreplerini lgnca kovalyor, yokluunda ikisi de durmu. En gzel arklar o varken, ayn sarmalarken gvdelerinizi sabah olmasn diye dua etmez mi insan? Gne doacaksa biz doururuz onu el ele avularmzdan. armt iyiden iyiye. Onun ok gzel bir sanat ile ktn tm lke insan biliyordu. Kars ve ocuu, onlar ne olacakt? Hayret, dedi. Akl gnlnn ardnda kalm dedi. Nerden bilsin ayn eyin yllar sonra bana geleceini? Tm dedikleri bir bir oluyordu o ufak tefek sanatnn. Yllar ncesinden tanyordu. ok gzel bir gen kz diye bakyordu ona. nce bir, sonra iki ve daha sonra ocuuyla birlikte gemeye balad i yerinin nnden. Her geen yl daha da gzelleiyordu. yle ocuk dourmu bir hali de yoktu. Balketinde, incecik yzn evreleyen kumral salar, hep glmseyen prl prl ela gzleri ile bir gzellik stunu gibiydi. Zaman zaman iyerine girer, sorunlarn anlatr, akl danrd. Mutlu bir evlilii olsa gerek diye dnrd onu her grdnde. Bir gn ok telal bir ekilde geldi. Eim ok hasta, tansiyonu ok yksek, doktora da gitmiyor aabey, ne yapacam ardm dedi. Uzun zamandr aabey diye hitap ediyordu ona. Muhakkak doktora gitmesini syledi. Bir sre sonra onu gremediini fark etti. Artk gemiyordu iyerinin nnden. Merakland. Gnler sonra grd, yolunu evirdi. Nerelerdesin kzm? Ein nasl oldu? dediinde gzlerinden eini kaybettiini anlad. Sanki ikisinin de boazn birer yumruk tkamt. ki omzundan tuttu Ban sa olsun, tanr sana ve ocuklarna sabr ve salkl bir mr versin dedi. Yllar geti ard ardna. Daha ok urar olmutu i yerine. ki kzn evlendirdi, olunu askere yollad. En zor gnlerini olu askerdeyken geirdi. lkedeki terr olaylar her asker annesini rktt gibi onu da ok rktt. Gnler, haftalar, aylar gemek bilmedi. Bir gn olu kageldi. En mutlu gnlerinden birini yaad o gn. nce i buldu oluna, sonra onu da evlendirdi. Kadn bana bir sr zorluun stesinden gelmesini bilmiti. Zor ve yalnz geen geceleri biraz daha kolaylamt. Gzelliinden de hibir ey kaybetmemiti. ocuunun mutluluu onu daha da gzelletirmiti. O eski prltlar gelip gzbebeklerine oturmutu yeniden. Sonra bir gn rahatszlandn, doktora gittiini, tedaviye baladn syledi. zld. Uzun bir zaman ortalktan kayboldu. Nerede olduunu soraca bir kimseyi de tanmyordu. Ksa bir sre nce de evini tamt buralardan. Sonralar onu merak ettiini fark etti. yerinin nnden geen her gen kadnda sanki hep onu gryordu. Aklndan karmaya alt. Olmuyordu. Bir gn o gzelim salarn rzgrda uurarak, gzlerinin ii glerek girdi ieri. Elini uzatt ve iki yanandan pverdi.
24
armt. Yal yreinden aaya doru sanki lk lk bir eyler akar gibi oldu. Birbirlerini incitmekten korkar gibi hafife sarldlar. Yrei deli gibi atyordu. Ellerinin titrediini fark etti. Gizlemeye alt. Kocaman olmutu sanki elleri, koyacak yer bulamad. Doktordan geliyordu. Rahatszln anlatt, ileri tetkikler istemiti doktoru. Muayene ederken beni utandm dedi. Neden? Hi estetik ameliyat oldunuz mu? diye sormutu doktoru. Gslerimi grdnde sordu bu soruyu, utandm dedi. aknl bir kat daha artt. Kskanyordu. Doktora da sinirlenmiti. Ne ii vard gzlerinin kadnn gslerinde? Sonra kendine ard. Ne oluyordu? Bu yata byle ey olur muydu? Yaamnn gn batmnda neydi bu bana gelen? Oluyor ite, oluyor dedi iinden. Tam karsnda, gn batmnn o grkemli gzellii gibi duruyordu. Akam i dn eve geldiinde her zamanki gibi glerek karlad krk yllk ei. Sarldlar birbirlerine. Bu kez karsn biraz daha fazla skt kollarnn arasnda. O zaman kendini bir sulu gibi ezik hissetti. Aklndan geen son tmce yllar ncesinden aklnda kalan tamamlanmam bir sevginin, bir akn bir dizesiydi. Behet Necatigilin bir iirinden bir dize. Bir sulu gibi ezik sana selam syledi. Gzlerini kard karsndan, farkl duygular iindeydi. Karsnda yllardr tm kalbiyle sevdii ve sayd iki ocuunun annesi. Ama aklnda gene o. Karsn seviyordu, ona k olmutu. Bu duygusundan rkt. Bir de karsna seslenirken dilinin ucuna onun ad geliyordu hep. aknd. Duygularn frenlemesi, aklnn yreini ynetmesi gerektiinin art olduunu dnmesine ramen, tam tersi oluyordu. Yrei akln ynetiyordu. Yllardr bir alkanl vard vazgeemedii. Mzik. Sabah yataktan kalkar kalkmaz aard radyoyu eskiden. imdilerde internet zerinden dinliyordu. Yandan dolay erken kalkmaya da balamt. arklar en dk ses dzeyinde dinler, Trk sanat mzii en bata gelen tercihi olurdu. Kulaklarnda bir sesin olmas ona yetiyordu. imdilerde ise ark szlerine daha ok dikkat eder olduunun ayrmna vard. Szler onu etkiliyordu. Hibir eyi zlemedim seni zlediim kadar / Sen de ban alp gitme ne olur Kar binann balkonundan yaylyordu arknn sesi. Yllar ncesi ilk Cem Karacadan dinlemiti. Sevdii bir arkyd. Ama imdi sanki baka bir anlam yklenmiti. Hibir eyi zlemedim seni zlediim kadar. Karsnn yannda onu zlyordu. Olacak ey miydi? Karsna bakt. Bir yastkta tam krk yl geirdikleri karsna. lk grdnde dnp peine taklmt. zerinde siyah beyaz, vcuduna smsk oturmu bir elbise vard. Elindeki bir kitab gsne dayam, hi sana soluna bakmadan, kendinden emin bir ekilde caddede yryordu. Arkasndan baktnda, bir ar beli gibi olan incecik beline, yusyuvarlak kalalarna hayran olmutu. Kendisini asl etkileyen yzyd. Simsiyah salarnn altnda koyu renk gzleri ile bir uzak dou gzeli gibiydi. O salara, o gzlere iir bile yazmaya almt sonralar: Gkten zeytin tanesi dt avularma / Gzbebeklerine koydum ikisini, biriyle salarn boyadm tel tel... Bir yaz akam deniz kenarndaki irin bir kyde yeniden karsna kmt o simsiyah salar, incecik beli ile. Bir eme banda balamt her ey gmlerine su doldururken. Sonra yllarca itikleri su ayr gitmeyecekti. k olmutu, sevmiti. Nianllk, evlilik, iki muhteem ocuk ve tam krk yl sren mutlu bir yaam. Karsna bir kez daha bakt. Utand. imdi onun yannda bakasn zlyordu, k olduu kadn. Bir cumartesi sabah evinin yaknndaki bir kahvehaneye davet etti. Benimle sabah kahvesi ier misin? Olur dediinde sanki dnyalar onun olmutu. Liseli klar gibiydi. Bu bulumann heyecan sarmt her tarafn. Evden kmadan evvel bir Candan Eretin arks doldurdu kulaklarn. Sonuna kadar dinledi. te dedi benim arkm bu. arkya elik ettiini,
25
gzeller gzeli/ bak rengi sihir bir ayna dleri binbir krk grnt binbir srlar dkk deniz binbir ah dyor alnna uzun riya salaryla gkyznden erken zlm bir rzgrn savurduu krk camlarnda ssz hayatlarn bu yerlerin ilk lalesi sevgili scarlet krmzs rengiyle nermin: --siz'siniz serin tiz grntsn saklyorum gece'nin dar camlarnda inci yllar mevsiminden kalan yldzlar yangn akmzn
_________________________________________________
yanmasyla, ayaa kalkm, tam da bu srada servis aracnn hareket edecei tutmu. Gerisi yldzlarn yere bir bir dklmesiydi ite. Elini uzattnda utanmt. Yanaklarnn kzardn hissetmiti. Gzlerini hafiften karr olmutu. Maviye alan gzleri buulanmt ister istemez. Salarnn dank olmas umurunda olmamt, ellerinin titremesi, boaznn kurumas, szlerin dudaklarnda kalmas, bir trl dklememesi Etrafa yeniden gz gezdirdi. ocuklarn tatl lklarndan ve yan balarnda duran aacn tepesine konan kularn cvltlarndan baka hibir ses ve soluk yoktu. Kk bir umutsuzluk yreinin bir yerlerine sessizce dt. i acmt. Yanmak gibiydi. Gzleri yere dt. Kirpikleri gzlerine daha bir indi. nce parmaklar kendisini hi yalnz brakmayan kader arkada, yolda tekerlekli sandalyeye daha bir yapt. Parmaklar acyana kadar skt. Kendisini fazla sktnn farknda bile deildi. Gzlerinden akan yalar beyaz gmleinin zerine dt. Annesi grm myd? Umurunda deildi. Derin bir i ekti. Belki de acmt diye mrldand. Bu dnce cann daha bir yakmt. Acmak ve acnmak. lk defa bu kelimelerin cann bu kadar yaktna, iini bu kadar kanattna ahit oluyordu. nce parmaklaryla can dostunu bir kez daha skca kavrad. Rzgrda dalmaya yz tutmu salarn toplamaya alan annesine bakt. Anne gzlerinde okudu bir kez daha sevgiyi.
Pelin ZER DA
Arzunu dondur ve hatrla onu Uzaktaki bir da gibi ... Sadece kularn ve meleklerin adn bilir Sabr dilinde konuur Atei tututuran soluu uzak insanlardan Yakn tohumun hcresine Onu tandmda yalnzd Bakn karmt benden Atete seken kurbaa
...
ad kan olan bir yerde dur ve beni oraya ar ak ocuk ve anne olmaktr orda bir yerde orda zaman dan rahmine ekilmi kiraz ekirdei-kendime da yalanym beni oralarda uyut dinene kadar beni dinle iki dinde: Hakkride Bir Mevsim ve Oramar ad san olan bir yerde dur ve beni oraya ar ak ocuk ve baba olmaktr orda bir yerde orda Allah en tersinden alayan lale cenneti-kendime kent baym beni oralarda yarala beni ldr iki dilde: Unutulmu Kent ve Morda! bir ad kan bir ad san olan bir yerde ak lm kadar dilsiz sevap: ak ve ocuk, dou iki dan birbirini pmesidir orda n ve zaman kat ykseklerde ahin-sere kardelii denir ki: Dounun tekrardr k/atein kannda yeerir! ak ve ocuk! otuz yl var kalbim elimde kr ee h, bir yanm anne bir yanm baba benim kalbi elinde olan bulutlara gmlmez deme al bu iir senin olsun--vasiyetimdir, gm beni ge!
Sadece sabahlar yrr ark syleyerek ssz patikalarda Ve kimseye sezdirmeden Yamurun kalbini dinler Daa trmanan yol avularnda birikmi Elleri byk yznden Sertleen deride iki mavi k benei
...
Onu tandmda yalnzd Ate yakmtk birlikte Su gibidir geceleri alev, demiti Szcklerle silinir Sessizlikte tutuur Gzlerimiz alp kapansn ayla birlikte Yldz biriksin iinde
...
Oturmutuk daa kar Sessizlik ayakucumuza kvrlp Uykumuzu almt Sormutum bir an iimden: Neden byle yalnz, baksz? Yant rzgra sarmt Yalnzlk yoktur bakn yoksa
...
Uuruma doru amn kokusu arpt teninden yanaklarma Yapraklarn ezildiini duydum Hafif admlarnn altnda Soluuyla szlp szarak damarlarma St dolu bir tas uzatt bana Ilk dailei ve kekik Biriken hatray burada sakla dedi, boalnca tiin her damlay iirinle mayala Ve daima fsltyla konu gne doduunda talarla
irinevler,15 Eyll 2009 - Gmlk Akademisi, 22 Temmuz 2010
: Ramis Dara (Mollagrani Mah. Teker Sok. Katk Pay : 25 TL. No: 8, Osmangazi-BURSA. Gnderilerin bu adrese deil, aadaki PK adresine yaplmas nemle rica olunur.) Posta eki : Ramis Dara adna alm 6025702 Yayn Danmanlar : hsan ren, Gltekin Emre, numaral hesap. Serdar nver, Nahit Kayaba. Banka hesab : Ramis Dara adna Finansbank Fomara Sahibi ve Yaz leri Mdr : Tlay Elal Mu (Bar Mah. Adalet Sok. ubesindeki Adaletkent Sitesi H Bl. D: 3 Nilfer BURSA) 21329696 numaral hesap. Yazma Adresi : Ramis Dara PK 68 16361 Ulucami BURSA Bask : Akn Erim Matb. Hocalizde Cad. 7/27 Yayn Tr : Yaygn sreli yayn. ISSN 1305 7685 Setba BURSA E- Posta : akatalpa@hotmail.com ___________________________________________________________________________________________________________________________________ Ocak 2000de Bursada Ramis Dara, Melih Elal, Serdar nver, Ali zelebi ve arkadalar tarafndan kurulan iir ve eletiri arlkl aylk edebiyat dergisi Akatalpa (www.akatalpa.com), air ve yazarlarnn baladklar telifler, hsan renin ve baka baz iir dostlarnn srekli katksyla yaymlanmaktadr.
28