BLNMEYEN YNLERYLE Hz.

MUHAMMEDN LM (ARF TEKN)

BALARKEN 1- Hz. MUHAMMED'N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYI 2- TEBK'TE Hz. MUHAMMED'E KARI SUKAST GRM 3- AYE ve HAFSA'NIN Hz. MUHAMMED'E RDKLER LA 4- HALFE EBUBEKR 5- HALFE MER 6- Hz. AL ve E Hz. FATMA 7- Hz. MUHAMMED'N OCUKLARI VAR MIYDI? 8- HALFE OSMAN 9- Hz. MUHAMMED'N LM NEDEN NEDEN HEP GZL TUTULMUTUR? 10- BAZI DN ADAMLARININ SAVUNMALARI BTRRKEN DPNOT KAYNAKA

: s. 4 : s. 6 : s. 9 : s. 25 : s. 39 : s. 67 : s. 86 : s. 103 : s. 113 : s. 134 : s. 136 : s. 143 : s. 144 : s. 176

Bu almam, tabulara kar mcadele veren, kurtulu yolunu gemite ve insan tesinde deil; ancak insanolunun kendisinde arayan, evrensel bar iin aba harcayan ve bu yolda zm reten, fedakrlk gsteren tm duyarl insanlara ithaf ediyorum.

SUNARKEN
Bu almamda Hz. Muhammed'in en yakn evresi tarafndan iktidar hrs yznden nasl bir siyasi cinayete kurban gittiini anlatmaya alacam. Bunu yaparken de kant olarak sadece elimdeki slami kaynaklar kullanacam: Konuya ilikin Kur'an'da birka ayet var, onlar sunacam; yan sra slam literatrnde gvenilir saylan hadislerden net bilgiler aktaracam. Bir de yerine gre msnedlerden, tabakat ve siyer kitaplarndan, tefsir, sebeb-i nzul denilen ayetlerin sebep-sonu ilikisini irdeleyen eserlerden, mehur slam tarihilerinden de bilgiler sunmaya alacam. Ksacas, elimde slam camiasnda kabul grm kaynaklardan baka bir veri yok. Zaten hangi eserlerden yararlandm dipnot olarak belirteceim. Ayrca alnt yaptm kaynaklarn bir listesini de kitabn sununda kaynaka ad altnda ekleyeceim. Ksacas, bu almam slami kaynaklarn bir rndr. Burada, "Asrlar gelip gemi, kimse byle anlatmam; sadece bu yazar m bu bilgileri kavrayabildi?" gibi sorular sorulabilir. Ben bu sorularn muhatab deilim. nk az nce de ifade ettiim gibi, bu bilgileri slami kesimin kabul ettii eserlerden temin ettim. Benim iin okluk nemli deil; tersine ilim, akl ve insanolunun yarar sz konusudur. Mesela; bir milyardan fazla insan Hz. sa'ya u veya bu ekilde inanyorsa veya milyonlarca insan kze tapyorsa, benim de sa'ya inanmam veya kze tapmam gerekmiyor! Her okluk gerektir-dorudur diye bir kural yok: Tpk inan konular gibi. Biliyorum, karmda slamdan beslenen siyasiler var, safa inanan dini akademisyenler var veya birka yaynm satlsn, para kazanaym diyen ve bu nedenle slam'a toz kondurmak istemeyen slamologlar var. O bakmdan ilediim konular en ufak ayrntsna kadar salam tutarm. Bildiklerimle ilgili gayet emin bir ekilde iimi yaparm. Bu tr kitaplar yazmakla birilerinin inanlaryla oynamak gibi bir dncem asla sz konusu deildir. Bana gre eer insan bir dalda uzmansa ve hele uzman olduu alan da tm insanlar ilgilendiriyorsa ve ben vicdan sahibiyim, kendimi sorumlu hissediyorum diyorsa, bildiklerini kamuoyuyla paylamayp da, tersine kendisiyle beraber toprak altna gtryorsa, bundan daha ar bir kayp olamaz. Hatta bu bilgiyi harekete geirmemek bir insanlk suudur. En azndan ben byle dnyorum, bak am bu. Bilindii gibi bundan bir sre nce Danimarka'da Jylands-Posten Gazetesi, sve'te de karikatrist Lars Vilks tarafndan Hz. Muhammed'in karikatr izilmiti. Lars'n izdiklerini grdm ama Danimarka'da izilenleri grmedim. Benzer yaklamlar ok yanl ve olsa olsa ancak provokasyon olabilir. Ben bu gibi klar yanl buluyorum. Hollanda'da zgrlk Partisi lideri Geert Wilders'in de Hz. Muhammed'in icraatyla ilgili bir film yapmakta olduunu basndan rendim. Bunun ne kadar gereki olduunu bilemiyorum. Demek istediim, kutsal dinlerin kaynaklar ele alnrken bilimsel bir mantkla deerlendirilmeli; insanlarn dini inanlarna hakaret etmekle, bo saldryla bir yere varlmaz. O nedenle diyorum ki kutsal dinleri ve kaynaklarn, medeni ve ilmi erevede ele almak, deerlendirmek ve hatta eletirmek ayrdr, rastgele saldrmak ayr... Ne yazk ki az sayda da olsa zaman zaman bu gibi yanllar yaplyor. Burada basit bir rnek vereyim: Bilindii gibi HAZRET kelimesi Muhammed zamannda olmad, sonradan kullanld ve stelik de Farsa bir kelime olduu halde, ben yine de itina gstererek bunu hep kullandm, Hz. Muhammed dedim. Ali ve ei Fatma, halk nezdinde hazretle anldklar ve bu ekilde mehur olduklar iin, onlar iin de Hz. kelimesini kullandm. Kullanlmayan yerler varsa demek ki dikkatimden kamtr. Benim iin nemli olan zdr; yoksa kelime oyununa taklmak gibi ucuz eyler detim deildir.

Johannes Kepler'in (1571-1630) gzel bir sz var: "Bir limin eletirisini milyonlarca cahilin alkna tercih ederim". Byledir; bir toplumda eletiri zgrl, tartma zgrl kstlysa o toplumun ilerleme ans olmad gibi, huzuru da mmkn deildir. Dnyaya bir ku bak bakalm, dnceinan ve ifade zgrlnn olmad lkelerin durumlar ortada. Belirttiim bu zgrlklerin yolu ve zemini de tabii ki salkl bir demokrasiden geer. Bu almamda Hz. Muhammed'in lm nedenini anlatrken, arlkl olarak u blmler zerinde duracam: - Hayber'de Yahudi bir kadn tarafndan kendisine verilen zehirli et olay. - Tebk'te Hz. Muhammed'e kar en yakn arkadalar tarafndan yaplmak istenen bir suikast giriimi var; bunu detaylca aklayacam. Ayn zamanda Veda hacc dnnde en seme sahabeler tarafndan Hz. Muhammed'e kar tertiplenen baka bir suikast giriimi var, bunu da anlatacam. - En nemlisi de Hz. Muhammed'in vefat ettii srada, onun istei dnda, eleri Aye ve Hafsa tarafndan kendisine az yoluyla verilen ila olay var; bunun zerinde duracam. Bunlar anlatmakla birlikte Hz. Muhammed'in ldrlmesinin neden gizli tutulduu sorusuna ksaca aklk getirmeye alacam. leyeceim konular ilgin ve halk nezdinde bilinenlerin tam tersi. O bakmdan insan hakl olarak, Acaba bu ciddi, hatta trajedik saylan olaylara kar slam tarihileri, Kuran yorumcular, siyer ve tabakat yazarlar, slam'n mehur yazarlar ne gibi savunmalar yapmlar? diye sorabilir. Onun iin bu nllerden de en zirvedekilerden birkann konularla ilgili savunmalarn sunacam. Kitapta ayrca Hz. Fatma ve ei Hz. Ali'nin bana gelen olumsuzluklar zet eklinde anlatacam. nk bu konuda da gerekler Mslman kamuoyundan hep gizlenegelmitir. slami kaynaklarda bu konuda yeterince bilgi var. Bu arada halk arasnda Ebubekir'in de lm nedeni farkl biliniyor; buna da aklk getireceim. Yani bugnk tabirle Ebubekir'in bir siyasi cinayete kurban gittiini ve bunu yapann da halife mer olduunu kantlaryla birlikte sunacam. Yine halife Osman'n Mslmanlar tarafndan lin edilmesi olay var, onu da ileyeceim. Halife mer birok konuda ar bir ekilde sulanyor. Bu sulamalarn doru olup olmadn tam olarak anlayabilmek iin onun bilinmeyen ynleriyle ilgili baz arpc bilgiler vereceim. Yine Mslman kamuoyu tarafndan Hz. Muhammed'e mal edilen ocuklarla ilgili bir yanl bilgilendirme var; bunu izah edeceim. Ksacas, bu almam bugne kadar Mslman kamuoyuyla paylalmayan farkl bilgilerden olumaktadr.

BLM 1 - HZ MUHAMMED'N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYI Hz. Muhammed'e kar yaplan suikastlar ilerken byle masalms, ona kar gya dzenlenip de mucize sonucu baarsz klnan suikastleri anlatmayacam. rnein, Cabir b. Abdullah'n anlatt u olay: "Bir yere baskn dzenlemitik; bir ara istirahat iin glgeye ekildik. O arada Hz. Muhammed klcn bir aaca asp o aacn altnda uzanrken adamn biri gelip onun asl klcn alr ve kendisine, "Ey Muhammed; bugn kim seni elimden kurtaracak, seni ldreceim." der. Hz. Muhammed de, "Allah beni kurtarr." yantn verir. Bu soru, o adam tarafndan sefer tekrarlanr ve Hz. Muhammed'den ald yant da hep ayn... Sonuta Allah tarafndan adam etkisiz hale gelir, vcudu sanki donmu, fel olmu gibi olur ve kl kullanamaz hale gelir." Bu hadis en bata Buhari ve Mslim'de anlatlmaktadr. (1) Cabir b. Abdullah bu olay farkl ierikle anlatr... Birinde sanki orada bulunan herkes, Muhammed ve adam izlemi gibi bir aktarm sz konusudur; dierinde, Muhammed'in arkadalar o adam grnce barp armlar, adam da korkudan ona bir ey yapamam eklinde bilgi verilir, bir dierinde ise, 'byle bir olay meydana geldi, ancak Hz. Muhammed bize anlatt, biz grmedik' eklindedir. te tek kiiden deiik ekillerde anlatlan bir masal. Bir dier rnek de Sraka b. Malik'ten. Hz. Muhammed Mekke'den Medine'ye g ettii srada kendisine inanmayanlar, Sraka'ya, "Muhammedi ldrrsen sana yz deve mkfat vereceiz." deyince o da atn alp Hz. Muhammed'in peine taklm. Bu paral katil (Sraka) Muhammed'e yaklatka at hep kumda batyormu, Muhammed'e ulaamyormu. Sonunda adam kendi kt planndan vazgeip slamiyet'i kabul etmi. slami yazarlar, sanki benzer eyler olmu gibi bu rnekleri ballandra ballandra hep anlatmlar kaynaklarnda. te bu almamda anlatacam suikast olaylar ok farkl ve dnya tarihinde hep olmu ve olacak eylerden. zetle; bu almamda az nceki rneklerde olduu gibi benzer akl d olaylar ilemeyeceim. Baka bir kaynamda Hz. Muhammed'in Hayber'de yedii zehirli et olayna ksaca deinmitim. (2) Olay uydu: Hz. Muhammed ve arkadalar Hayber basknnda Yahudilerin ounu ldryor, kadn ve kzlarn da cariye olarak ele geirip kendi aralarnda datyor. Bu arada o srada 60 yanda olan Hz. Muhammed de kendine 17 yanda ve daha yeni evlenmi Safiye'yi alyor. stelik de eski eini canl olarak ele geirip katlettikten sonra. te o kitabmda bunlar anlatrken, Hayber'de Hz. Muhammed'e kar gerekletirilen bir suikast olayna da zet eklinde deinmitim. Bir kere o kaynan konusu zaten farklyd. O yzden bir vesileyle orada zet eklinde bu zehirleme olayna deinip getim; ancak olay o kadar da basit deildir. Hz. Muhammed'in lm cidden kukuludur. Bu almamda, lmyle ilgili bugne kader hi deinilmeyen karanlk noktalar zerinde duracam. Bu bal fazla detaylandrmayacam; Hayber'deki suikast olayna ksa bir aklk getireceim. Bu kaynakta asl zerinde durmak istediim, bambaka bir lm nedeni. Yeri gelince onun zerinde yeterince duracam. Hayber'de meydana gelen zehirleme olaynn zeti u: Hz. Muhammed Mekke'den Medine'ye geip orada sistemini kurunca, asl yerlileri olan Yahudileri eitli bahanelerle datmaya, kovmaya, katletmeye ynelir. rnein; Beni Nadir, Beni Kaynuka, Beni Kurayza ve daha sonra da Hayber Yahudileri gibi. Tabii ki slami kesim burada unu savunur: Yahudiler Hz. Muhammed'e kar olup Mekke mriklerini destekledikleri iin onlarla savald... Benzer savunmalarn hibir ekilde hakl taraf yoktur. nk Medine onlarn yurduydu, Hz. Muhammed ise yabancyd: Mekkeliydi ve onu orada rahat brakmadklar iin Medine'ye hicret etmiti. Burada hakl olarak u sylenebilir: Madem iddia edildii gibi onun arkasnda Tanr vard, o zaman niye Mekke'de ona yardm etmedi, neden Medine'ye gelip bu insanlarn da istirahatn bozmaya neden oldu, o kadar savalar, katliamlar oldu? (Beni Nadir, Beni Kureyza, Beni Kaynuka, Hayber, Fedek gibi bunlarn hepsi Yahudi ve hepsi de Hz. Muhammed tarafndan ortadan kaldrldlar.)

Hz. Muhammed'i bu konuda hakl karacak hibir gereke olamaz: Baka bir lkeye gitmek ve orann insanlarn, beni dinlemiyorlar diye katletmek gibi bir anlay, eyann tabiatna aykrdr. Bugnk tabire gre, onun Medine'de oturma izni yok. Bunu hangi lke kabul eder: Gel bir, iki yl bir lkede kal, ondan sonra ynetimi ele geir, orann halkyla da kavga et, onlar katlet, yurtlarndan eyle. Bunun rnei dnyann hibir yerinde yoktur! Hz. Muhammed ve yandalar, Hayber kalesini ele geirince, lmden kurtulanlar ona u teklifi sundu: Biz bu topraklar sizden daha iyi ileriz. nk yllarca ekip bitik, deneyimimiz var. O yzden bizi ldrmeyin, srgne de gndermeyin, biz buray ekip bielim, gelirini paylaalm derler. Hz.Muhammed de bu teklifi kabul eder ve Hayber topraklar bu anlamadan sonra bu ekilde ilenir. Zaten esir den Hayber sakinleri iin bunun dnda alternatif de yoktu. Hayber'den sonra Hz. Muhammed'in kendilerine ynelecei bilgisini alan Fedek halici bu pazarl duydu. Onlar da Hz. Muhammed'e ayn teklifi sundular ve nerileri kabul edildi. te Fedek, savasz alnd iin, Kur'an'daki Har suresinin 6-7. ayetlerine gre bu ky (Fedek) 'Fey' saylrd. Yani ancak Allah'a ve Muhammed'e ait olacakt; dier ganimet mallar gibi Mslmanlara datlmayacakt. Sonuta Muhammed Fedek kyn kendine ayrd; ancak Hayber'i hazine mal olarak arkadalar arasnda paylatrd. Savan ksa durumu bu. Hz. Muhammed'in bu baskn srasnda yedii zehirli yemee gelince; Hayber Yahudilerinden sa kalan Haris kz Zeynep -ki Selam b. Mekem'in hanmyd- soruturuyor, acaba Hz. Muhammed hangi yemekleri ok sever diye. Etin kaburga ksmn ok sevdiini sylyorlar kendisine. Bu arada Zeynep bir koyun piirip iine zehir doldurarak Muhammed'e ikram ediyor, tabii ki Hz. Muhammed'in sevdii ksma daha fazla zehir brakyor. Hz. Muhammed yemee balaynca, onun arkadalarndan Bir b. Bera, acele edip ondan nce azna alyor ve orada ylp can veriyor. Hz. Muhammed ise henz arkada kadar fazla yemedii ve bu arada onun da durumunu grd iin, artk yemekten vazgeiyor. Sonra o yemei hazrlayan kadn aryor: "Neden buna gerek duyup bizi zehirlemek istedin?" diyor. Kadn da, "Sen bizim bamza neler getirdiini iyi biliyorsun. Babam Haris'i, kocam Selam b. Mekem'i, amcam Yaser'i, kardeim Merhab' ve dier yaknlarmla Hayber Yahudilerini ldrdnz, kalanlar da esir-cariye yaptnz. Bunun iin ben de kendi kendime dedim ki, bu adam zehirleyeceim: Peygamberse, Tanr ile irtibat varsa, zaten vahiy alr bu etten yemez; ama yalancysa yemee devam eder ve lr. Dolaysyla biz kalanlar da ondan kurtulmu oluruz. O yzden byle bir plan kurdum." diyor. Burada unu eklemek isterim: Peygamber olup olmamas bir kenara; bir kere onlardan bu kadar insan ldren bir Muhammed, nasl olur da safa, tedbirsiz bir ekilde kalkp bir Yahudi kadnn hazrlad yemei cesaretle yiyebilir? unu da kabul etmek lazm ki, kadn ok yetenekli ve aktif biriymi. Bu plan, her babayiidin ii deil. Yineliyorum: Hz. Muhammed'in kendileriyle savat ve ounu katlettii insanlarn kalanlarndan birinin hazrlad yemei yemesi ok yanl bir ey; bu kadar tedbirsizliin aklamas olamaz. Ben, Madem Tanr arkasndayd neden haber vermedi? sorusundan ziyade; normal bir insan, dman olan kesimin yemeini nasl bu kadar rahatlkla yiyebilir diye hayret ederim. Baz slam tarihileri, Muhammed bu olayda kadn affetmi. gibi aklamalar yapmlarsa da, bunun inandrc bir yan yoktur. Muhammed bu olaydan dolay o kadn orada ldryor. Hatta baz slami kaynaklarda Muhammed'in talimatyla o kadn ikenceyle, armha gerilmek suretiyle infaz ediliyor. (3) Ha reklam iin affetmi, ha katletmi bu o kadar nemli deildir. nemli olan, kendileriyle savat insanlarn ikram ettii yemei yemek, bunun sakncalarn gze almamak. Bu nemli bir yanltr. Baz kaynaklarda bu zehirli etten sadece Bir adndaki ahs deil; birka kii lm diye farkl bilgi de var.(4)

Bu olayda yedii zehirli etten dolay Muhammed'in bedeninde ypranmalar olutuu ve lene kadar da sklkla (hacamat denilen yntemle) vcudundan kan aldrd bir gerek. Mesela Ebu Hind, Ebu Tayyib adlarndaki ahslarn ondan kan aldklar kaynaklarda geiyor. Hatta bunun karlnda Muhammed'in Ebu Tayyib'e cret olarak iki Sa' hurma verdii bile yazl. Yine bni Mace'nin aktard rivayette, onun elerinden mm Seleme'nin kendisine, "Bakyorum sen o zehirli etten sonra gitgide olumsuz etkileniyorsun." dediini ve ara sra onun da Muhammed'den kan aldn aktaryor. Buhari ve Mslim'de, "Bazen hac iin ihramda iken, bazen orulu iken kendisinden kan aldryordu." eklinde hadisler var. Yani kan aldrma, Hayber'de yedii zehirli etin etkisiyle oluan hastalktan dolay oluyordu... u not da nemli! Enes b. Malik, "O yemekten sonra Muhammed'in az blgesinde bozukluklar olumutu." diye bilgi veriyor. Bu Enes b. Malik, Muhammed'e on yl yaverlik yapan bir sahabi ve onun bu hadisi en bata Buhari ve Mslim'de gemektedir. (5) Bu aklamalara gre Hz. Muhammed'in bu suikastta darbe ald kesin; ancak bu olaydan sonra yl daha yayor. Acaba bir zehir bu kadar zamana yaylr m veya o zaman bu kadar gl bir zehir var myd? Tabii ki bu ancak uzmanlarn bilecei bir i. nananlar asndan Hz. Muhammed'in bu suikastta ldrlmemesi bir mucize olarak iddia edilebilir: Hani arkadalar ld de o lmedi, diye. Ama yersiz bir savunma. Bir kere Muhammed'in bu olayda kurtulmas gayet normal bir eydir: Dnyada her eylem baaryla sonulanr diye bir kural yoktur. Bu yoruma kar u rahatlkla sylenebilir: Madem ki onda bir mucize vard, neden nceden haber verilmedi? Haber verilseydi, en azndan arkadalar lmezdi. Bir de Allah koruduu iin ona bir ey olmad diyelim, peki salam hadislerde anlatlan, yedii zehirli etten dolay dudaklarnda, aznda ve yznde neden yaralar olumutu, bu zehirli yemekten dolay zaman zaman vcudundan kan aldrd bir gerek. Hani en azndan bu zehirli etten tr kendisinde rahatszlklar olumu. O halde lmedi diye bundan pay karmak yanltr. Ancak burada Hz. Aye'ye mal edilen bir hadis var: Muhammed hasta iken bir ara, "Ey Aye! Ka yl nce Hayber'de yediim o zehirli etten dolay iim yanyor, artk dayanamam." eklinde bir ifade kulland sz konusu. Bir kere Muhammed'in Hayber'de yedii zehirli et olayn Enes b. Malik, Ebu Hureyre gibi birok sahabe anlatyor; ancak "Hayber'de yediim o zehirli etten dolay iim yanyor, artk dayanamam." sznn arkasnda yalnz Aye var. (6) Tabii ki bu lm konusunda Aye thmet altnda; bunu zaten anlatacam. O yzden Aye'ye dayal benzer hadislerin hibir deeri yoktur. Hayber suikastnn zeti byle.

BLM 2 - TEBKTE HZ. MUHAMMED'E KARI SUKAST GRM a) Hz. Muhammed'in En Yakn evresi Onu ldrmek stiyor Hicri 9. ylnda Hz. Muhammed Suriye tarafnda Bizansllara kar Tebk (bir blgenin addr) seferini dzenler. Ordusu hem say olarak az, hem de ara-gere bakmndan zayf olduu iin, pek ok Mslman savaa katlmak istemez. Burada savan seyriyle ilgili bilgi vermiyorum; amacm, bu savata meydana gelen nemli bir konuda bilgi vermektir. Tebk seferine katlmak istemeyenler hakknda Kur'an'da (zellikle Tevbe suresinde) birok ayet var, yeri gelince onlardan da rnek sunacam... Demek istediim u: Hz. Muhammed Tebk'ten dnp Medine yolunu tutunca, en yakn arkadalarndan svari bir grup -ki saylar 12-15 olarak syleniyor- gece karanlndan da yararlanarak onu vurmak ister. Ancak Muhammed bu plann duyumlarn alnca yol gzerghn deitirir. Yolda Ammar b. Yaser onun devesini nden ekmekte, Hzeyfe b. Yeman da arkadan srmektedir. Muhammed'i ldrmeye karar veren grup, onun bu yol deiikliini renir ve ayn istikamette onlar takibe alr. Bunlar yaklap artk baskn yapma aamasndayken, Muhammed'in arkadalar tarafndan fark edilirler. Bu arada Muhammed, arkadalarna, "abuk srn, hzl olun." diye emir verir. Arkadalar barp arr ve "Haberiniz olsun sizi grdk." deyince, baskn dzenlemek isteyen Mslman grup korkar, kamak zorunda kalr ve slam ordusu arasna dalp kaybolur. Karanlk olduu iin Muhammed'in etrafndaki insanlarn ok olduunu sanmlardr; yoksa onu kolay kolay brakmazlard. Bu arada Muhammed, arkadalarna, "Siz bunlar tandnz m?" diye sorar. "Yzleri maskeliydi, gremedik; ancak atlarn, bindikleri hayvanlar tandk/bugnk tabirle, arabalarn plakalarn aldk." derler... Muhammed yine sorar: "Sizce bunlarn niyeti neydi?". "Bilmiyoruz." karln verirler. Muhammed bu kez: "Yemin ederim ki onlarn plan beni vurmak, ortadan kaldrmakt. Ben onlar teker teker biliyorum." der ve onlarn isimlerini Ammar-Hzeyfe'ye syler; ancak "Sakn ola, bu isimler sizde gizli kalsn, hi kimseye sylemeyin." talimatn verir. Neden byle bir talimata gerek duymutur? nk bunu yapanlar, Hz. Muhammed'in kendilerine cennet mjdesi verdii en yakn arkadalaryd. En bata halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha b. Ubeydullah, Sad b. Ebi Vakkas, Ebu Musa el-E'ar gibi seme isimler vard bu on be kiilik baskn grubunda. Evet; bunu anlatan, nl slam dnr bni Hazm (. hicri 456). Geri kendisi bahaneler buluyor ama ne olursa olsun bunlar o anlatyor. Bu baskn gerekletirenler arasnda Ebubekir, mer ve Osman'n isimlerini veren baka yazarlar da var. (7) Tabii ki burada savunma amal uyduruk baz szler ne srlm; ancak bunlar ok s ve gln savunmalar, yeri gelince onlardan birka arpc rnek vereceim. Benzer savunmalar slami kesim hep yapyor. Mesela ileride deineceim gibi, halife olarak Ebubekir'in rakibi Sad b. Ubade, mer'in korkusundan am tarafna g etmek zorunda kalyor. mer adamlarn gnderip onu orada katlediyor ve "Tuvalete girince cinler onu ldrm." diye ok sama bir bahane uyduruyorlar. Yine yeri gelince anlatacam, Aye ile Hafsa, Muhammed'e ila iirince, Biz yapmadk, ey Muhammed; senin amcan Abbas yapt. diyorlar. O da diyor ki Abbas masumdur, siz yalan sylyorsunuz, siz yaptnz.. te yaplan savunmalar hep bu tarzda. Dediim gibi, bamsz bir balk altnda bu savunmalardan ilgin birka rnek vereceim... Tabii ki bni Hazm gibi nl bir slam dnr bu olayla ilikileri olan kiileri anlatt iin, slam leminde ona kimse bir ey de diyememitir ancak savunma amal farkl zikzaklara bavuran slam dnrleri oktur. O savunmalardan nemli bir kesit sunacam. Bu olaya kar Muhammed'in arkadalar Hzeyfe ve Ammar kendisine u neriyi getirirler: Madem ki onlar tanyorsun, biz Medine'ye dnnce onlar ldrelim, ne dersin?. Muhammed, "Hayr olmaz.

nk o zaman bana kar olanlarn ellerine bir frsat geer, onlar olumsuz propaganda yapp Muhammed en yakn arkadalarn ldrd. derler. Onun iin biz tedbirimizi alr o ekilde devam ederiz." der. Evet, Hz. Muhammed onlarn isimlerini gizli tutmutur dedim. Ancak gerei saptrmak iin, kimi kaynaklarda baz sahte isimler de verilmi: u u kiilerdi gibi uyduruk baz isimler ortalkta dolayor. Aslnda onlar gnah keisi kesilen isimlerdir. Gerek failler ise hep gizlenmek istenmitir. Bu konu zerinde yeterince duracam. Hz. Muhammed onlarn isimlerini gizli tutmakla iyi bir taktik uygulamtr aslnda. nk eer aklasayd, kendisinin de belirttii gibi hem slama kar olanlarda olumsuz etki yapard: Demek ki bu dinde bir ey yok, Muhammed'in en yakn arkadalar bile kitlesel olarak ondan uzaklayorlar ve hatta onu vurmak istiyorlar. gibi olumsuz propagandalar yaplabilirdi. Hem de deifre etmi olsayd, onlarla kuvvet yoluyla bir kere ba etmesi pahalya mal olurdu, hatta mmkn bile deildi: Mesela Hz. mer'e ceza verebilir miydi, onu karsna alabilir miydi? Ebubekir'e, Osman'a, Talha'ya, Sad b. Ebi Vakkas'a, Ebu Musa el-E'ari'ye... ne yapabilirdi! O zaman tm lider kadro ona dman kesilirdi ve Muhammed'in elinde kimse kalmazd ve yalnz kalrd. Komplocular tespit ettiine gre bundan sonra yapmas gereken, hem fiziki olarak tedbirini almak, kendini korumak, hem de Cebrail-Allah kanalyla Kur'an'a istedii ayetleri eklemektir. Dediim gibi zaten baka yntem de mmkn grlmyordu. Tabii ki bu arada sanki Muhammed'in onlarn komplosundan haberi olmam da, inand Allah' ona vahiy yoluyla kendileri hakknda yeni bilgi iletiyormu gibi mucizesini de gstermi oluyordu. Onlar hakknda Tevbe suresinin 74. ayetini oluturup ilan etmitir. Diyanet'in Kur'an tercmesinden ilgili ayetin anlamn vereyim: "Bir ey sylemediklerine dair Allah'a yemin ediyorlar. Hlbuki o kfr szn sylediler ve Mslman olduktan sonra kfir oldular. Ayrca baaramadklar eye (peygamberi ldrmeye) de yeltendiler. Srf, Allah ve Resul kendi ltf ile onlar zengin kld iin intikam almaya kalktlar. Eer tvbe ederlerse kendileri iin hayrl olur. ayet yz evirirlerse Allah onlar dnyada ve ahirette elem dolu bir azaba arptracaktr. Artk onlar iin yeryznde ne bir dost ne de bir yardmc vardr." Sanki Muhammed bu suikastlar hakknda hibir ey duymam da; Allah'ndan gelen bilgiyle ilk kez haberdar oluyormu gibi yapyor. Tabii ki bir tala iki ku misali, bu ayetle birka yere mesaj gnderiyor. nk Tebk'te bir ara onun devesi kaybolunca, Mslmanlardan biri, "Hani dnyada olup biten her eyi, gemii, gelecei... biliyorum diyen bir Muhammed, nasl olur da yan banda devesi kaybolmu da nerde olduunu bilemiyor, bu nasl peygamber?" eklinde alay ediyor. Clas bin Sveyd, (8) "Eer Muhammed'in anlattklar doruysa, eer peygamberse ben eek olaym." diyerek onunla alay ederken, Muhammed bunlardan haberdar oluyor. te Tebk'te hem kendine kar komplo kuranlar/onu vurmak isteyenler, hem de onunla alay edenler iin, mucize niyetiyle yukardaki ayeti oluturuyor. Ayette her ey ak ve nettir: Onlar yemin ediyorlar ki, biz sylemedik. Peki, neymi sylemedikleri ey? te az nce zetlediim gibi, 'Muhammed'de tanrsal boyut varsa eek olaym' diyen kii. Gya ona bask yaplnca ben bunu demedim demi ve Tanr iin de onun sz o kadar nemli olmal ki bu ayeti onun yalan iin gndermi. Bir de 'Yan banda devesini bulamayan Muhammed, nasl oluyor da gemi ve gelecek her eyi bilirim.' diyen kiinin bu cmlesi Tanrnn houna gitmemi olmal ki, gerek grp az nceki ayeti yant olarak gndermi. Tabii ki Muhammed'in bunlarn syledikleri hakknda istihbarat vard. O yzden hepsine topluca yant olabilecek byle ayetler oluturup anlatyordu. Ayetin bir yerinde u cmlecik de var: "Allah ve Resul kendi ltf ile onlar (Mslmanlar) zengin kld iin, inkrclar intikam almaya kalktlar." diyor. Peki, bu parann olayla ne alkas var? Bunu da mfessirler yle aklamlar ve zaten baka trl de yorumu mmkn deil: Efendim, Hz. Muhammed Medine'ye

gelip savalarda elde ettii ganimetleri yandalarna datnca bunlar zengin olur. Bu arada bata Abdullah b. Selul olmak zere muhalefettekiler onlarn bu durumunu kskanrlar. te ayette sz edilen zenginliin kayna budur. Yani Allah'n minnet ettii zenginlik kayna, ganimetler, talan ve apulculuk. Yoksa baka ne gibi yollarla onlar zengin etmi ki! Ayn ayetin bir yerinde de, baarlmayan bir plandan sz ediliyor. te o plan Tebk'teki suikasttir. Zaten Diyanet de, "Muhammed'i ldrmek demek" eklinde almtr. Biraz nce vurgu yaptm gibi, Muhammed onlarla savamak yerine, ayet taktiiyle kendilerini korkutmaya, bu yntemle ii ayarlamaya alyordu ve tabii ki artk fiziki olarak da tedbirini almaya devam ediyordu. Bu Tevbe suresinde konuya ilikin oluturulan baka ayetler de var. Bu ayetlerde sylenen baz mesajlar yle: "Ey Muhammed; bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile klma, kabirleri banda da durma. Ayrca onlara 70 sefer dua etsen de ben (Allah olarak) kabul etmem." Yani ey Muhammed, onlarn balanmas iin sen bile devreye girsen ben onlar affetmem eklinde ayetler var. (9) Hz. Muhammed, hadislerinde, arkadalarm arasnda 12 kii var ki (aslnda Tebk olayna ad karanlarn says 15'tir; ancak bunlardan 12'si Muhammed'e ok yakn isimler olduu iin burada bu rakam kullanmtr!), deve ine deliinden gemedii srece bunlar da cennete girmeyecekler diyor, ayrca onlar iin bedduada bulunuyor. Bu kiilerin saylar hakknda nl Kur'an yorumcusu/mfessir Kad Beydavi kesin rakam belirtiyor: Dier Kur'an yorumcular gibi o da olayn detaylar hakknda bilgi verdikten sonra Tebk seferi dn Hz. Muhammed'e kar suikast giriiminde bulunanlarn says 15'ti diyor. Bu suikast ile ilgili bilgileri ieren epeyce slami kaynak var. Bazlarnda bunlarn says, para para da olsa isimleri de verilmi; bazlarnda ise yalnz olay anlatlmtr. (10) Zaten olay net olarak Tevbe suresinde anlatlyor; ayette sadece kiilerin isimleri yok. Tabii ki Muhammed onlarn isimlerini ayette belirtemezdi. nk o zaman aka onlar hedef gsterirdi ve aralarnda sava balard. Kald ki bni Hazm'n Muhallas dnda, bata Mslim olmak zere birok slami kaynakta bu konuda kantlar var; hepsini anlatacam. bni Hazm her ne kadar katlmyorsa da unu da yazyor kitabnda: mer, Hz. Muhammed'in yannda bulunan Hzeyfe'den soruyor: Madem sen o mnafklar tanyorum diyorsun, peki ben de onlarn iinde var mydm? diyor. slam tarihi ar derecede sansrldr; buna ramen yine de deiik kaynaklara ve hatta deiik sayfalara datlan bilgiler bir araya getirildiinde bu konuda nemli bilgiler ortaya kyor. (11) b) bni Hazm'n Suikastla lgili lgin Aklamas imdi ok nemli, ses getirecek bir hadisi sunuyorum. yle bir hadis ki, bni Hazm kendi mehur kitab Muhalla'sna alm. Her ne kadar eften pften savunmalar yapmsa da (o savunmalarn da yazacam) benim iin nemli olan, onun byle bir hadisi kaleme almasdr. Hemen hadisi vereyim. Velit bin Cmey'den, "Halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha bin Ubeydullah ve Sad bin Ebi Vakkas gibi nl sahabeler, Tabk'te Hz. Muhammed'i katletme giriiminde bulunanlardandr." aklamasn yapyor ve devamla, "Aslnda bu Velit denen kii helak olanlardandr, slam camiasnda hi kimse ondan hadis almamtr, yalanc bir insandr. Dolaysyla onun aktard bu hadis aslszdr." diyor.

Bunun deerlendirmesine gemeden, farkl bir noktaya deinmek istiyorum. Mslmanlardan bir grup, Suriye'den ticaretten dnnce yalan bir haber yayyorlar: Biz gelirken yolda ar derecede bir hareketlilik grdk. Kesin olarak Bizansllar Mslmanlara kar sava hazrl yapyorlard, eklinde bir haber. Muhammed de buna dayanarak seferberlik ilan ediyor. Hlbuki byle bir ey yok, kkten yalan. te bu yalana dayanarak milleti savaa srkledii iin, Celas b. Sveyd gibi baz Mslmanlar, 'Eer Muhammed hak ise ben eek olaym' diyorlar. (12) Muhammed bu gibilerin dedikodusunu duyunca, onlarn aleyhine ayetler oluturuyor. Bunu, az nce de anlattm. Aslnda bir bakma bunu syleyenler hakl. nk bir ticaret kafilesinin yalann bilmeyen bir Muhammed, nasl diyebilir ki ben gelmi, gemi hereyi bilirim. Bouna o insanlar Bizans'a kar savaa srklemenin ne anlam var, neden mucize yoluyla bu haberin yalan olduunu sylemedi! stelik bu Tebk seferinde kendisine kar tertiplenen suikastta ldrlebilirdi de. Peki, olay nerden kaynaklanyor; bni Hazm neden Velit b. Cmey' yalancdr, kimse ondan hadis almamtr. diyor? Hadise u: En bata Mslim'de birka versiyonla ve ayrca baka slami kaynaklarda da yle bir olay anlatlyor: Hz. Muhammed'in vahiy ktibi ve ayn zamanda Hz. Muhammed'in srlarn gizlemekle mehur ve Tebk'teki suikastta Hz. Muhammed'in yannda olan ve bu isimleri teker teker Hz. Muhammed'den renen Hzeyfe bin Yeman'a baz hadisler atfedilir. Onlardan bir tanesini az sonra sunacam. te bni Hazm, Hzeyfe'ye dayanan bu hadisleri rtmek, o mnafklar temize karmak, byle bir eyin olmadn, yalan olduunu kantlamak iin az nceki aklamay yapyor. Yani, bu hadisleri aktaran kiiler arasnda Velit bin Cmey de var. Dolaysyla O, gvensiz biridir. diyor. yle ki, o suikastta mer, Osman gibileri de varm diyor ve bu ekilde gya kendince az sonra sunacam o mnafklarla ilgili hadislere glge drmek istiyor. te az nce Velit'e dayanan o ok ses getirecek hadisi bu balamda ele alyor. Aslnda bni Hazm burada ka yapaym derken gz karyor. bret olsun diye bni Hazm'n komik savunmas hakknda az sonra geni bir bilgi sunacam. Gelelim Hzeyfe'nin hadisine. Bir gn Hzeyfe ile Tebk'te Muhammed'i katletme giriiminde ad geenlerden biri arasnda u konuma geiyor: Adam, Hzeyfe'den, "Peki Muhammed'i ldrme giriiminde bulunan bu insanlarn says kat?" diye soruyor (nk insanlar biliyordu ki, Hzeyfe o olay esnasnda Muhammed'le beraberdi ve stelik Muhammed o kiilerin isim listesini ona teker teker sylemiti. O yzden bu ie bulaanlar zaman zaman onu yoklamak isterdi.). Hzeyfe buna yant vermek istemiyor; ancak orada bulunanlar kendisine, "Madem ki bu konuda senden bilgi istiyor, ne olacak sen de cevap ver." deyince, Hzeyfe unu sylyor: "Seni de sayarsak onlarn toplam on be olur. Allah ahittir, bu on be kiiden on ikisi Hz. Muhammed'le birlikte Allah rzas iin dmanla arpan seme sahabilerdi." diyor. Evet; bu metin en bata Sahih-i Mslim'de (Sfat-i Mnafkin ksmnda) ve dier birok slami kaynakta geiyor. Yani Hzeyfe ile biri arasnda konumalar kaytlarda var; ancak isim belli deil/gemiyor: Sadece o mnafklardan biri Hzeyfe ile tartt eklinde isimsiz bir hadis. Peki, tartma biliniyor ve bu tartmann ahitleri de var; ama neden o kiinin ismi kaytlarda yok diye sorulmaz m? Burada ak olarak belli oluyor ki, o kii ok nemli, otoriter biriymi ki, ismi kaytlara gememi. Zaten hadisler zaman iinde ok sonra tedvin edilmi (yaz haline getirilmi), o yzden bu i hep sansrl olmutur. Sansr diyorum, nk bundan asrlar nce o ganimeti, talanc, gaddar sisteme kar bir eyler yazmak kolay deildi! Kim bilebilir az nceki olayda Hzeyfe ile tartan kiinin halife mer olmadn! Zaten mer'in birka kez Hzeyfe'yi yoklayp bu konuda azndan bir eyler almak istediine dair bilgiler var, bu blmde o hadisleri de sunacam.

Bir de eer Hzeyfe ile tartan ahs otoriter biri olmasayd, en azndan bu tartmay izleyenler ona kzard: Nasl Muhammed'e kar suikast giriiminde bulunursun, mnafklk yaparsn gibi hem szl satamalar olurdu, hem de kavga ederlerdi. nk Hzeyfe ile o adamn yannda olanlar herhalde ne krd, ne de sar. ayet kr-sar olsalard, o zaman bu hadisi aktaramazlard. te bu suskunluk da hakl olarak insann aklna kuku dryor. bni Hazm her ne kadar Velit ismi zerinden hareketle bu gibi hadislerin shhatine glge drmek istemise de, yine konuya ilikin baz hadisleri vermeye devam etmitir. Kald ki o hadisleri sadece bni Hazm vermiyor; bunlar aktaran birok nl slam dnr var, onlar da ayrca sunacam. bni Hazm unu aktaryor: Hzeyfe mnafklar bildii iin, halife mer ona sormu: "Acaba ben de o mnafklardan mym?" diye. Hzeyfe hayr yantn vermi ve "Artk bundan sonra kimseye bu konuda bilgi vermek istemem." diye de eklemi. Peki, bni Hazm'n hibir gereke gstermeden, sadece mer ve dier arkadalarna toz kondurmamak iin, 'Bu hadis yalandr, bunu aktaran kii de gvensizdir, kimse ondan alnt yapmamtr.' aklamasnn gerekten doruluk pay var m? (13) Fazla ara vermeden hemen sca scana bni Hazm'n bu iddiasna bir bakalm... Tabii ki sunacam kantlar yine slami kaynaklardan. Acaba iddia edildii gibi, Velit bin Cmey'den gerekten kimse hadis almam m, slami literatrde gvensiz mi saylm; yoksa bni Hazm gibi bir slam mtefekkiri artk ne diyeceini bilemedii iin rastgele mi onu lekelemi, buna bakacaz. Ancak bu rneklere gemeden nce u ksa hatrlatmay yapmak istiyorum: bni Hazm hicri 456'da vefat etmi. Peki, Hz. Muhammed'le arasnda yaklak be asrlk bir zaman dilimi var. Ey bni Hazm, sen bata mer olmak zere bu isimlerini verdiin suikastlarn bilgisini nereden aldn, senden nce hangi yazar nerede yazm, neden bu hadis senin kaynandan baka (bu kadar ak bir ekilde) dier kaynaklarda yok? Belli ki ondan nce kaytlarda varm ki bni Hazm onlardan alm. Yineliyorum: bni Hazm'dan nce kim/kimler bu bilgiyi kaydetmi ki, bni Hazm onlardan alp kitabnda yazm? te ortada ciddi bir silme, yok etme ve imha sz konusudur. karmasna karmlar ama yine de profesyonelce bir alma yrtmemiler. Grld gibi yine bu gibi aklamalarla baz bilgileri szdrmlardr. Bir kere bni Hazm'n gvensizdir dedii Velit'le ilgili bni Ebi eybe (h. 235.) hadisler alm ve adam da lekelememitir. Az nce Mslim'in Ebu Musa el-E'ari ile ilgili aktard hadisi (ki onu aktaranlar arasnda Velit b. Cmey de vard), bni Ebi eybe de kaynanda anlatm ve ona herhangi bir sorun da karmamtr. bni Hazm, bu raviler arasnda Velit var; o bakmdan gvensizdir diyor. Ama ayn mer gidip Hz. Ali ve taraftarlarn tehdit ediyor, Ya gelin Ebubekir'i kabul edin, ya da evinizi yakarm. diye. Ama bunu anlatanlar arasnda Velit yok. rnein; Muhammed b. Bir, Ubeydullah b. mer'den, o da Zeyd b. Eslem'den, Zeyd de babasndan alyor eklinde geiyor ve bunu en eski tarihilermuhaddisler anlatnca bir sorun da karmyorlar. Peki, bni Hazm bu hadiste nasl mer'i kurtarr acaba! Bu ev yakma olayn daha sonra detaylca anlatacam. (14) bni Hazm'dan nce yaayan bu mehur hadisi bni Ebi eybe bunlar anlatrken de herhangi bir itirazda bulunmuyor; ama bni Hazm sudan bahanelerle bu gibi hadisleri aktaranlarda kusur bulmaya alyor. Ama ne yazk ki, bunu yaparken yzne gzne bulatryor, meslektalar tarafndan bile gln hale dyor. Hemen aklayaym. bni Hacer Askalni (h.852.). Abdurrahman b. Ebi Hatem el-Razi (h.327.), Zehebi emsettin (h.748.), mam Mzi (h.742.) gibi nl hadis uzmanlar, raviler ve Cerh-Tadil uzmanlar, bni Hazm'n "Gvensizdir, kimse ondan hadis aktarmamtr." dedii Velit b. Cmey' hakkndaki deerlendirmeleri yle: "mam Ahmet b. Hanbel ve Ebu Davud, bu kiide salonca yoktur." demi. bni Muin ve Ucl, "Velit bin Cmey' gvenilirdir." demi. Ebuzer'a, "sorun yoktur" demi. Ebu Hatem, "Hadisleri gvenilirdir." aklamasn yapm. bni Sad, "Hem gvenilirdir, hem de birok hadis aktarmtr." eklinde onun

hakknda kanaatini belirtmitir. (15) Bezar, onun hadislerini olumlu deerlendirmekle birlikte kendisini Hz. Ali taraftar olmakla itham etmi. Hakim ise, "mam Mslim ondan hadis almasayd iyi olurdu." diye yorum yapm. Ksacas, ad geen hadis yorumcular Velit hakknda bu ekilde olumlu bir bilgi aktarmlardr. Ancak bunlardan mam Mzi, "bni Mace dnda bata Buhari ve Mslim olmak zere mehur Ktb-i Sitte sahipleri ondan hadis aktarmlardr." aklamasn da yapyor. unu da hatrlataym ki, bu deerlendirmeyi yapan ahslar, hadis usul, Cerh-Tadil denilen hadisleri ve ravileri deerlendiren (kritize eden) nemli slam mtefekkirleridir. (16) Velit ile ilgili deerlendirme sadece bu kadar kiiyle snrl deil; ilgili konu uzmanlarndan birok kii onun hakknda kanaatini belirlemi ve onun gvenilir bir hadis ravisi olduunu belirtmilerdir. Kanmca, bunlar bni Hazm'n aktard hadisi grmemilerdir; yoksa eer ravinin aktard bu suikast hadisinden haberleri olsayd, bni Hazm gibi onlar da adama bir bahane bulurlard. bni Hazm'n "Gvensizdir, kimse ondan hadis almamtr." dedii Velit hakknda slam dnrlerinin kanaatlerini biraz daha amak, detaylandrmak istiyorum. a- Ahmet b. Abdullah Ucl (182-261), Bunun yorumu zaten yukardaki deerlendirmede geti: "Velit gvenilir biridir." diye kaydetmi. (17) b- bni ahin mer b. Ahmet (297-385), "Velit b. Cmey' sakncasz biridir." eklinde aklama yapmtr. (18) c- Osman b. Sait Daremi, (200-280), "Bu adam gvenilirdir." demi. (19) d- bni Sad (230), "Velit b. Cmey Huzai, gvenilir biridir ve ona ait birok hadis vardr." eklinde aklama yapmtr. (20) slamda Kur'an'dan sonra en gvenilir hadis limleri Buhari ve Mslim bata olmak zere birou Velit b. Cmey' adndaki kiiden alntlar yapmtr. Zaten az sonra bunu rneklerle anlatacam. Ben yukarda hadis uzmanlarnn doum tarihlerini bilerek verdim. Hepsi bni Hazm'dan en az iki asr nce yaam ve sorun da karmamlardr; ama bni Hazm'n hesabna gelmedii iin yle kuyruklu bir yalan atmtr ki, meslektalar bile onu utandrmlardr. lk pratik rneimiz Buhari'den olsun. Ebu Naim'den, o da Velit b. Cmey'den, ninesinden, o da mm Varaka binti Abdillah b. Haris Ensari'den yle bir hadis aktaryor: Hz. Muhammed'in nem verdii mm Varaka'nn bir klesi, bir de cariyesi varm. Kadn vasiyet ediyor; lrsem siz de zgrsnz, diye. Tabii ki bu iki kiinin zgrl birinin lmne bal olunca erkenden onun lmesini ister. Bu nedenle o iki kii kadn katlediyor. Olay, halife mer zamannda oluyor. Kendisi de her ikisini armha germek suretiyle ldryor. Burada gya u deniliyor: Kadn, Hz. Muhammed'e demi ki, izin ver ben de Bedir savana katlaym, bari hastalara bakaym. Muhammed de "Hayr sen gelme." demi ve burada ona "ehit" sfatn takm. Yani madem o kadar istiyorsun, sen de bir ehit kadar sevap aldn anlamnda. Ama tabii ki slami kesim burada Habbeden kubbe karr. Her ne ise; bni Hazm'n, "Kimse Velit'ten hadis almamtr." szne kar Buhari gibi bir hadis liminden somut bir rnek vermek isterim. Kald ki, Buhari hem Tarih-i Kebir, hem de Tarih-i Evsat adl her iki kitabnda da Velit'ten sz ediyor, ondan hadis aktaryor ve olumsuz bir ey de sylemiyor. (21) Velit hakknda Mslim'den somut bir rnek. Hadisi aktaran kiilerin sralamas yle: Zbeyir b. Harb, Ebu Ahmet Kfi'den, o da Velit b. Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'den aktararak Hz. Muhammed'e kar Tebk'te suikast dzenleyenlerden biriyle, bunlar bilen Hzeyfe arasnda yle bir konuma geiyor: pheli kii soruyor, Allah akna bunlarn says ne kadard? diye. Hzeyfe yant vermek istemiyor. Orada bulunan kiilerden biri Hzeyfe'ye, "Madem adam senden bir ey soruyor sen de yant versen ne olur?" deyince, Hzeyfe o kiiye (ismi gizli!), "Seninle birlikte onlarn saylar on beti ve hele

bunlardan 12'si de Hz. Muhammed'in en yakn arkadalaryd." diyor. te bu kritik hadisleri aktard iin bni Hazm bahane bulmaya alyor, kimse bundan hadis almam diyor; ancak ne yazk ki bni Hazm tutturamam. nk somut rnekler ortada. (22) Ebu Davud'dan somut bir rnek: Osman b. Ebi eybe, o da Veki' b. Cerrah'tan, o da Velit b. Abdillah b. Cmey'den, o da ninesi ve Abdurrahman b. Hallad Ensari'den, bu ikisi de mm Varaka'dan yukarda geen hadisi aktaryor. Hani kadn, ben de Bedir harbine katlaym demiti ya. Kadn Kur'an bildii iin Muhammed ona izin veriyor ki, kendi ailesine namaz kldrsn, imam olsun ve ayn zamanda onun ailesinden bir de kadna erkek bir mezzin veriyor. Ksacas kadn, aile ii erkekli-kadnl bir cemaate imam oluyor. Bu hadiste u da anlatlyor: Kadn, ben lrsem klem ve cariyem zgr olsunlar diye vasiyet ediyor. Bunlar da, madem zgrlmz kadnn lmne baldr, biz de onu ldrp bir an nce hrriyetimize kavualm dncesiyle kadn katlediyorlar ve halife mer de onlar armha gerdirip ldryor. slamda kle azat etmenin bir yntemi de, az nceki kadnn yapt gibi, vasiyetle olur. Yani patron, 'hayatta olduum srece benim klem ve cariyemsiniz, ben gittikten sonra zgrsnz' diyor ve onun lmyle kle zgrleiyor. tabii ki bu yntem iki adan sakncal. Biri, insan insana kle klmak, bunu onaylamak. Bu insanlk d bir olay. Dieri de grld gibi iki kiinin, 'madem zgrlmz efendimizin lmne baldr, biz de bir an nce onun iini bitirelim' demeleri ve gereini yapmalar. u da var ki, Ebu Davud burada Velit'ten iki hadis aktaryor. unu da ekleyeyim, ayn hadisi, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel kendi Msned'inde -stelik ka yerde- aktarm ve bni Hazm gibi Velit'e herhangi bir sorun da karmamtr. (23) Burada daha fazla rnek sunmama gerek yok. Az nce kendilerinden rnek verdiim hadis limleri dnda daha birok slam dnr de Velit adndaki kiiden hadisler aktarmtr. te ibret olsun, slami kaynaklardaki eksikleri kapatmak isteyen slam limlerinin ne gibi sahte yntemlere bavurduklarn okur kitlesi bilsin. in ilgin yan, Hakim Nisaburi Velit hakknda, "Keke Mslim gibi o byk alim Velit'ten hadis almasayd." dedii halde, farknda olmadan kendisi de kaynanda yine Velit'ten alntlar yapmtr. Daha bitmedi! Az nce bni Hacer Askalani'den Velit hakknda alnt yaptm: Velit'in sicili salam diyor; ancak Velit'in de iinde bulunduu kritik bir hadis var: Hz. Muhammed kendi dneminde bir kadna izin vermi ki, sen kendi aile efradna (iinde erkekler olmak zere) imamlk yapabilirsin ve stelik de ayn aileden ona bir de erkek mezzin veriyor. Bunu zaten daha nce aktardm. Evet, ilgin bir olay. Tabii ki bni Hacer gibi bir slam limi kadnn imam olmasn kolay kolay kabul etmez; etmeyince ne yapar? Ancak bni Hazm gibi o da uyduruk bir bahane bulmak zorunda kalr, ibni Hacer bir kere Velit iin salam rapor vermi; onunla ilgili artk bir ey diyemez. Bir kadnn imam olmas konusunda var olan hadis hakknda bu kez farkl bir bahane bulmak zorunda. Onun bahanesi de u: Aslnda bu hadisi aktaran ravi listesindeki Abdurrahman b. Hallad Ensari pek tannm biri deildir diyor. Yani tam da ktleyemiyor; ancak bir phe ortaya atyor. (24) Dorusu, bu kadar ak eliki, dengesizlik, tiyatro rnei ok ender bulunur. bni Hazm gibi tam ak deilse de, sferaini (.429) de kendi kaynanda bu suikastla ilgili baz iaretler veri yor. Orada deiik kelam akmlarn anlatrken, sra Nazzmiye ekolne gelince, bu dnce akmnn lideri Ebu shak b. Seyyar (Nazzam) blmnde baz iaretlerde bulunuyor. Nazzam ok zeki, filozof grl olduu iin Mslman yazarlar hep ondan uzak durmular, dine scak bakmyor, hatta deist (yalnz yaratcya inanan) biri olduunu syleyenler de var. O bakmdan sferaini onun hakknda unu diyor: Bu adam sahabeyi eletiriyor, zellikle Ebu Hreyre'ye "En yalanc insan" diyor diye ekliyor. Nazzam Halife mer'i de eletiriyor. nk birka yerde mer'in Muhammed'e

kar geldiini, Akabe gecesi Muhammed'e suikast giriiminde bulunduunu ve yine mer'in Hz. Fatma'y dvdn iddia ediyor. te Nazzam bunlar syledii iin sferaini onu eletiriyor. (25) Yine bu konuda ehristani (h.548.) baz ipular veri yor; ancak net aklama yok. Kendisi kitabnda Nazzam'n grlerini anlatrken, bir yerde unu ekliyor: Nazzam, byk sahabeyi eletiren bir insan. Halifeliin Muhammed tarafndan Hz. Ali'ye verildiini, mer'in bilgisi olduu halde bunu inkr ettiini iddia ediyor diye aklama yapyor. Yine mer'in Hz. Fatma'y dvdn ve bunun sonucu olarak Hz. Fatma'nn ocuk drdn ne sryor, tabii ki ehristani bunlar anlatmakla aslnda Nazzam' ktlemek istiyor. ehristani burada adamn mer hakknda olumsuz eyler konutuunu anlatrken, bni Hazm gibi isimleri net olarak aklamyor; st kapal olarak geiyor. Bunlar Nazzam anlatt iin de bir deerinin olmadn ifade ediyor. (26) Dine dogmatik veya kar karl inanan kesim illaki Nazzam gibi dnenler hakknda bir klf uyduruyor; ama kantlar gl. Ne yaparlarsa yapsnlar gereklerin stn kapatamazlar. Aslnda iftirac olan Nazzam gibileri deil, bu gibi clz savunma yapanlarn ta kendileridir. c) Halife mer Neden Hzeyfe b. Yeman' Yokluyordu? Bu blmn bir yerinde deindiim gibi, Hz. Muhammed bu suikastlar durdurmak, onlar korkutmak iin Tanr-Cebrail yntemini ska kullanyordu. Oluturduu ayetlerden biri de, Bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile klma, kabirleri banda durma ve onlara 70 sefer dua etsen de ben Allah olarak bu duan kabul etmem." eklindeydi. Durum byle olunca, bunlarn listesini bilen, Hz. Muhammed'in srlarn saklamakla grevli ve ayn zamanda onun vahiy ktiplerinden olan (27) Hzeyfe bin Yeman, bu mnafklardan biri ldnde onun cenaze merasimine katlmyordu. te halife mer, bu adamn o mnafklar sr gibi sakladn biliyordu, ayn zamanda kendisinin de bu plann iinde olduu iin her frsatta Hzeyfe'nin azn yokluyordu, acaba Muhammed ve Hzeyfe ile Ammar'n bildikleri kiiler listesinde ben mer de kefedilmi miyim endiesini hep tad iin, frsat bulduka Hzeyfe'den soruyordu. Yani sormasnn nedeni, kendisinin deifre olup olmadn anlamaktr. d) Halife mer mm Seleme'yi de Rahat Brakmyordu mm Seleme Muhammed'in hanmlarndan ve de ok akll biri. mer'in bilinmeyen ynleri adl bal altnda Hudeybiye ksmnda, ondan ksa baz bilgiler vereceim. te zeki ve gvenilir olduu iin Muhammed baz srlarn onunla muhakkak paylamtr. Hatta bu suikast planlayanlardan da haberi olabilir; yle anlalyor. yle ki, zaman zaman bu mnafklarla ilgili baz ipular da veriyordu. Mesela bir ara Muhammed'in, "Arkadalarmdan yleleri var ki, ben ldkten sonra artk bir daha beni asla grmeyecekler (ahiretteki hayat kastediyor), yollarmz ayrlr" dediini sylyor. Bunu duyan Ebu Musa el-E'ari veya Abdurrahman b. Avf (ki ikisi de zaten komplo kuranlar, suikast giriiminde bulunanlar arasnda isimleri geiyor) hemen mer'e gidip mm Seleme'nin az nceki szn kendisine aktaryorlar. Ravi burada unu anlatyor: mer bunu duyunca sr'atle mm Seleme'nin yanna gidiyor ve "Allah akna ben de onlar iinde var mym?" diye soruyor... Kadn da aynen Hzeyfe'nin taktiini uyguluyor (zaten uygulamak zorunda; yoksa mer onu sa brakmazd), "Hayr; sen onlar iinde yoksun; ancak senden sonra kimseyi bu konuda temyize karmam/ bilgilendirmem" diyor. Kadnn bu ifadesi ve mer'in kendisinden, "Ben de onlar iinde var mym?" diye sormasyla ilgili hadis, birok slami

kaynakta gemektedir. Hele mam Ahmet bin Hanbel, kendi Msned'inde mm Seleme hadisleri ksmnda bu konuda e anlaml be hadis aktarmtr. (28) e) Baz slam Otoriterlerin nemli Aktarmlar Burada birka slam dnrn iledii bir hadisi sunmak istiyorum. Okuyucu olup biteni dorudan anlamak ister; tabii ki bu onun hakk. Ancak benim iin daha nemlisi, bilgileri temin ettiim kaynaklardr. Bir de mademki bni Hazm gibi bir slam dnr "Hzeyfe'nin bu konuyla ilgili hadisleri zayftr. nk iin iinde Velit vardr ve kendisi gvensiz biridir, kimse ondan alnt yapmamtr" deme cr'etinde bulunup bu kadar ak bir ekilde hakikat d konuuyor, ben de kabark bir listeyi ayr ayr sunmakta yarar gryorum. nk konu ok hassas. Geri hemen hemen tmnn ierikleri ayn. Dolaysyla bu metni toplu halde verip kaynaklar dipnot olarak ekleyebilirdim; ancak belirttiim gibi, konunun nemi iin ayr ayr sunmak bence daha uygun. Burada slam dnrlerin yazdklarn aktarrken, ilk bata hem Kur'an'la ilgili tefsir yazan, hem de siyer, tabakat, tarih ve msnedler olmak zere birok alanda ciltlerce eser brakan nl slam dnr bni Kesir'le balamak istiyorum. Bakalm halife mer'le Hzeyfe arasnda bu konuda nasl bir diyalog gereklemi veya mer'in sorduu soru neymi. bni Kesir (h.774.): Hz. Muhammed'i ldrmeye gelen Mslmanlarn saylarnn 12-15 olduunu, Hz. Muhammed'in, onlarn isimlerini hem Hzeyfe, hem de Ammar'a sylediini ve sr gibi saklamalarn istediini belirtiyor; bni shak'a gre Hz. Muhammed bu isim listesini yalnz Hzeyfe'ye sylemi diye de ekliyor. bni Kesir burada mam Beyhaki, Mslim ve mam Ahmed'den de alntlar yapyor. Bu komploculardan 12'sinin Muhammed'in ok yakn arkada olduunu, birka kaynak ve salam hadis gstererek belirtiyor. (Zaten bunlarn saysyla ilgili Buhari, Mslim ve dier slam' kaynaklarda hadisler var, yeri gelince onlar da aktaracam)... bni Kesir devamla kendi tefsirinde Tevbe suresi 74. ayetinde ve yazd siyer kitabyla Bidaye-Nihaye kitabnda bu olay detaylca ele alrken, o suikast dzenleyenlerden biri, bir ara Muhammed'in arkadandan soruyor, onlarn says 14 kiiydi deil mi diye. Adam da, "Seni de sayarsak saylan 15 olur yantn veriyor" diye bilgi veriyor. bni Kesir burada, soruyu soran kiinin ismini vermiyor. Ancak konuya hem Tevbe suresinin 101. ayetinde deinirken, hem de kendi siyer kitabnda yer verirken, mer'in ismini ak olarak veriyor. Hadis u: mer, Hzeyfe'den, "Acaba ben de o mnafklarn listesinde var mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Hayr, sen yoksun; ancak bu konuda bir daha aklama yapmak istemiyorum." diyor. Dediim gibi, bni Kesir, mer'le Hzeyfe arasnda geen bu diyalog iin birok kaynanda yer ayrm ve stelik de bni Hazm gibi hi kimseye de atmamtr. (29) Ahmet bin Hanbel (164-241): Tebk suikast olayn anlatrken uzunca bir hadisin ortasnda Ammar'la birinin arasnda yle bir diyalog getiini aktaryor: Yine dier kaynaklardaki gibi bunlarn says soruluyor ve Ammar, "Eer seni de eklersek bunlarn says 15 olur." eklinde karlk veriyor. Yani burada yine kiinin ismi mehul. (30) stelik mam Ahmet bin Hanbel bu hadisi, Velit bin Cmey'den aktaryor ve sralamay yle yapyor: Bu hadisi Yezit adndaki kii Velit bin Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'dan aktarm diye devam ediyor. Hani konunun banda bni Hazm, "Bu Velit b. Cmey'den kimse hadis almam, yalancnn biridir" diye rastgele onun hakknda olumsuz karar vermiti! te byle: Alm m almam m, durum ortada. mam Taberi (.310): Kendi tefsirinde unlar aktaryor: Hz. mer Hzeyfe'den, "Ben de o mnafklar iinde var mym?" diye sormu. O, "Hayr sen yoksun; ancak bir daha da bu konuda aklama

yapmayacam." demi. Taberi, kendi mehur tarihinde de deiik konularda buna deiniyor. Ayrca Tehzib-i Asar' adl yaptnda ok farkl bir bilgi de veriyor. Burada Nezal adndaki kiiden unu aktaryor: Biz bir toplantda Hzeyfe ile birlikte Hz. Osman'n yanndaydk. Osman, Hzeyfe'yi tehdit etti, senden baz eyler duyuyorum, senden baka doru insan yok mu diye... Hzeyfe yemin iti ki ben bir ey demedim. Hlbuki Hzeyfe daha nce bize bir eyler demiti; ancak Osman'n tehditlerine kar inkr etti. Osman gidince biz ondan sorduk, bu da ne? Hzeyfe u yant verdi: Ne yapaym; bu ekilde ayarlamak zorundaym; yoksa daha kt olur. Evet; bunu anlatan tarihi ve ayn zamanda mehur mfessir/Kur'an yorumcusu mam Taberi. (31) Burada Hzeyfe'nin niin mer'e "Sen o listede yoksun." demesinin asl nedeni belli oluyor: Korku. Yoksa mer onu sa brakmazd! bni Ebl eybe (159-235): Mnafklardan biri lyor. Tebk'te Hz. Muhammed'in devesini eken Hzeyfe adndaki kii, o adamn cenaze namazna katlmyor. Bu Hz. mer'in dikkatini ekiyor ve Hzeyfe'den soruyor: Acaba bu da sz edilen o mnafklardan m diye? Hzeyfe "Evet" diyor. mer yine soruyor: Peki benim de onlarn iinde ismim geiyor mu? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve "Artk bu konuda kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. (32) Ebubekir Ahmet b. Bezsr (h.292.), bu konuda A'me Ebu Vil'den o da Hzeyfe'den alnt yaparak, mnafklar bilen Hzeyfe'den yle bir olay aktaryor: Hz. mer bir cenazeye arlyor. Hzeyfe ona dur diyor/gitme, bu da o mnafklardandr eliyor. Bunun zerine mer, "Allah akna ben de onlardan mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Hayr; ancak bu konuda bir daha kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. Ayrca burada hadisin dipnotunda baka birka kaynan da isimleri veriliyor. (33) Ebu Yusuf Yakub b. Sfyan Besevi (h.277.): Bu mnafklardan biri lnce Hzeyfe onun cenaze merasimine katlmyor. mer, "Bu da o bilinenlerden mi?" diye soruyor. Hzeyfe "Evet" yantn veriyor. mer yine soruyor: Allah akna ben de onlardan mym? Hzeyfe, "Hayr, ancak bundan sonra bu konuda kimseye aklama yapmak istemem." diyor. (34) Ebubekir el-Helal (234-311): Hanbel Mezhebi'nin nemli isimlerinden olan bu kii, mnafklardan biri lyor, bu arada Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine katlmyor. Halife mer soruyor: Acaba bu len kii mnafklardan m? . Hzeyfe, "Evet. diyor. mer yine soru yor: Allah akna ben de onlar iinde var mym? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve ekliyor: Artk bundan sonra bu konuda aklama yapmak istemem diyor. (35) Rabl'b. Habib el Basri (h.275.): Bu yazar Msned'inde unu aktaryor: Bir gn Hzeyfe b. Yeman Hz. mer'le karlayor. Meer o srada mer de bir cenaze merasiminden dnyormu. mer Hzeyfe'yi eletiriyor; Hz. Muhammed'in sahabilerinden biri lyor, sen artk cenazelere de katlmyorsun diyor. Hzeyfe, bilmiyor musun ki Hz. Muhammed'in bana syledii srlar/gizli emanetleri var! mer yine soruyor: Acaba bu len kii onlardan m? Hzeyfe, hey Allah'm bu da onlardandr diyor. mer, peki ya ben de onlardan mym? Adam hayr diyor ve bir daha da bu konuda konuma yapmak istemediini belirtiyor. (36) Neden Hzeyfe srekli "Bir daha da bu konuda konuma yapmak istemem." demi? Bunun yant yine onun aklamalarnda var: O aklamay, az ileride Osman'n Hzeyfe'yi tehdit ettii blmde sunacam. mam Gazali (.505.h): hya'l Ulum adl yaptnda unu yazyor: Hzeyfe, mnafklar bilirdi; ancak onlarn isimlerini sylemezdi. Bata mer, Osman olmak zere en byk sahabiler ondan genel ve zel fitneden sorup bilgi almak isterdi, kimler mnafklar diye hep ondan sorarlard; fakat o, sr vermiyordu. Hatta halife mer kendisi iin de ondan sorard, ben de o mnafklardan mym diye? Hzeyfe de, "Hayr" yantn veriyordu eklinde bilgi veriyor, tabii ki bunlar anlatrken de bni Hazm gibi, herhangi bir raviyi de lekelemiyor.(37)

bni Asakr (571.h): Bu daha farkl bir biimde aktaryor olay. Hzeyfe, "Ben camide oturuyordum, yanmdan halife mer geti ve sordu: Falanca ld ben de merasimine katldm dedi ve kapya kadar gitti, nerdeyse kmak zereydi; ama bir daha geri dnp bana bakt ve bir daha yanma gelip unu sordu: Allah akna ben de onlar iinde var mym, dedi. Ben de, "Hey Allahm, hayr" dedim ve bir daha bu konuda soru sormak istemem karln verdim. O srada mer alamaya balad" diye aktaryor. (38) Ebl Feda da kendi kitabnda h. 9. yl olaylar ksmnda ayn eyleri anlatyor. Akas bu konu hakknda var olan kaynak ve yazar isimleri yazmakla bitmiyor. bn-i Esir (.630): Bu konuda unu aktaryor: Hz. Muhammed mnafklar hakknda Hzeyfe'ye bilgi verdii iin, bir gn mer ona, "Acaba bana bal insanlardan mnafk olan var m?" diye soruyor. O "Evet, ancak isim veremem." diyor. (39) Bellidir ki mer, belki ad bir yerde aklanr korkusuyla, deiik vesilelerle hep Hzeyfe'yi yoklam; ancak adam korkudan olsa gerek sr vermemeye devam etmi. Zaten Hzeyfe bir sznde, "Eer bildiklerimi aklasam beni ldrecekler." eklinde bu konumamann nedenini ok ak bir ekilde belirtmi. Daha nce de belirttim, halife Osman'la Hzeyfe ksmnda bu olay geni bir ekilde anlatacam. Heysemi (735-807): Bu yazar, Tebk olaynda Muhamed'le birlikte olan ve suikastlar hakknda bilgi sahibi olan hem Hzeyfe, hem de Ammar'dan konuya ilikin rnekler veriyor kaynaklarnda. Hzeyfe'den verilen rnekle devam edeyim. Ravi zincirine gre, Abdlvahid b. Gayas Abdlaziz b. Mslim'den, A'me'ten, Ebu Vail'den, Hzeyfe'den aktararak unu anlatyor: Halife mer bir cenazeye arld. Kalkp gitmek zereyken ben onu tutup kendisine otur dedim. Daha sonra ona, davet edildiin l kii bu mnafklardandr, dedim. Bu arada mer, Allah akna ben de onlardan mym? diye sordu. Ben "Hayr." dedim ve Bir daha da bu konuda kimseye aklama yapmayacam. dedim. Evet; bunu anlatan Hzeyfe'nin kendisi. (40) lgintir ki, Heysemi'nin bu kitabn tahkik eden Habibrrahman, yazarn ou hadislerinde yorum yapt halde burada sadece, bu hadisi aktaran kiiler gvenilirdir diye not drm o kadar. Ayn Heysemi bu kez de baka kaynanda Ammar'dan rnek veriyor. Hadisi rivayet eden Ebu Tufeyl. (mam Ahmet bin Hanbel de bundan aktarmt, daha nce sundum) Olay yle anlatlyor, tabii ki Tebk baskn nasl gelimi bunu anlatyor. Daha sonra hadisin bir yerinde, Ammar ile o komploculardan biri arasnda pek uygun olmayan tartmann getiini ve sonunda o adamn Ammar'dan, "Peki bu mnafklarn says kat?" diye sorduunu ve Ammar'n da, "Seni de sayarsak say 15 olur." yantn verdiini aktaryor. Belli ki bu konu ou slam akademisyenlerin dikkatini ekmi ki, kaynaklarda buna hayli yer vermiler. Mesela Heysemi hem Ammar'dan, hem de Hzeyfe'den rnek vermi. Yine az nce belirtildii gibi, bni Kesir birok kaynanda bu konuya yer vermitir. Ancak "Seni sayarsak say 15 olur." hadisi hakkndaki isim belirsizlii hepsinde hemen hemen ayn. Kanmca bu bal sonlandrana kadar o aklanmayan, daha dorusu makaslanan isim hakknda bir netlik oluacak. (41) Bir kere otoriter biri olduu kesin. Zavall biri olsayd herkes onun ismini yazard. Demek ki ok nemli biriymi. bni Hacer Askalani (773-852): Bu konuda mer'le ilgili unu aktaryor: Tebk basknnda Hz. Muhammed'in yannda olan ve mnafklar bilen Hzeyfe b. Yeman, len birinin cenaze merasimine

katlmaynca mer soruyor: "Acaba bu da o mnafklardan mdr ki gelmedin" diye? Adam "evet" diyor. mer yine soruyor: "Allah akna ben de onlardan mym?" Adam, "Hayr" diyor. Bu arada mer alyor. Hatrlanaca gibi mer'in alamasyla ilgili bilgi bni Asakir'in kaynanda da vard; daha nce sundum. mer gerekten alam m veya alamsa acaba neye alam; bunu bilemiyoruz! (42) Hindi (888-975): Hindi bu konuda iki farkl hadis alm. Birinde, len birinin cenazesine halife mer arlnca Hzeyfe "gitme" demi ve mer gitmekten vazgemi. Bu arada Hzeyfe'den sormu, "ben de mnafklardan mym?" O, "hayr" demi. "Peki, mahiyetimde alanlardan var m byle biri?" Hzeyfe, "bir kii var" demi ve adn vermemi. Bir dier hadiste, adamn biri lm, bu kez Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine katlmaynca mer ondan sormu, "bu da o mnafklardan olduu iin mi cenaze merasimine katlmadn" diye. Hzeyfe "evet" demi. mer bir daha sormu, "peki ben de onlardan mym?" Hzeyfe, "hayr" demi ve "bir daha da bu konuda aklama yapmayacam" diye eklemi. (43) Biliyorum; verdiim kaynaklarn konuya ilikin ierikleri hemen hemen ayn. Dolaysyla toplu halde de verilebilirdi. Ama daha nce de belirttim ki, konu ok hassas. O yzden her yazarn yorumunu ayr yazmay yeledim. f) Sansre Somut rnek bni Abdi' Ber (463.), Ebu Musa'el E'ari (Abdullah b. Kays b. Selim b. Haddar) ksmnda, "Aslnda Hzeyfe Ebu Musa el-E'ari hakknda kt eyler anlatm ancak onlar yazmaya dilim varmyor; Allah onu balasn. Zaten daha sonra meydana gelen hakem olaynda onun durumu malum." eklinde geitiriyor ve szn ettii o kt eyleri yazmyor. (44) u da bilinmeli ki, Hzeyfe'de bulunan zellikler baka sahabilerde kolay kolay bulunmazd. Mesela kendisi hem Muhammed'e vahiy ktiplii yapyordu, hem srlarn saklayan/gvenilir bir kiiydi ve en nemlisi de, Kur'an' kitap haline getirme nerisi ondan gelmitir. Ben bunu, elimde olan baka bir almamda daha teferruatl bir ekilde ileyeceim. Olayn zeti u: Ebubekir zamannda Mslman ordusu bir savata byk zayiat veriyor. Hzeyfe, "Kur'an' bilen ou insanlarmz bu savata ldrld; dolaysyla elimizde bir kitap yok. Onun iin bu konuda bir tedbir alnrsa iyi olur." eklinde bir fikir ortaya atar ve nerisi kabul grr. Artk o andan itibaren Kur'an'n bir araya/kitap haline getirilmesi iin almalar yrtlr. te Hzeyfe byle biriydi. Kald ki, zaten adamcaz korkudan bir ey de diyemiyordu. Kaynaklarda Hzeyfe'nin, kendi arkadalarna, "Bildiklerimi aklamam una benzer: Diyelim ki bir nehir kenarnda oturmu avucumla o nehirden su alp iiyorum ve o srada da bildiklerimi aklyorum; nann ki suyu azma getirmeden hemen orada ldrleceim" diyor. Demek ki bildii o kadar vahim eyler varm ki, aklasayd onu ortadan kaldracaklard. (45) yle veya byle, olay aktaranlarn konuya ambargo koyduklar belli. Kendilerince hakl olabilirler. nk mer gibileri ok acmaszd, onlar yok edebilirdi. Aslnda mer'in, Kur'an'n oluturulmas konusunda Hz. Muhammed'e ok bask yapt ve Hz. Muhammed'in de her nedense onun etkisi altnda kald ve onun basksyla birok ayet oluturup Kur'an'na ald bir gerek. (46) Bu konuda ileride halife mer ksmnda baz somut ve arpc rnekler sunacam. te Muhammed'in ba edemedii mer'le, Hzeyfe gibileri nasl ba edebilir ki! O yzden mer ne kadar bu konuda onu zorlamsa, Hzeyfe hep mecbur kalp "efendim sen bu mnafklarn listesinde yoksun" demitir. Sormak lazm: mer'in sorusuna kar Hzeyfe'nin, "Evet, sen de o listede varsn." demesi mantk ii olur muydu? Bir kere adamn ok rahatsz olduu u sznden de belli: Bundan sonra artk bu mnafklar konusunda aklama, konuma yapmak istemiyorum. diyor. te bni Hazm'n bir sz yznden konuyu ne kadar detaylandrdm, uzattm. te byledir: Mollalarn, dini hocalarn hesabna gelmedi mi onlar iin amur atmak kolay. Ama grld gibi onun o byk uydurmasna

meslektalar bile onay vermemi. "Kimse Velit'ten hadis almam." szne bu kadar aklama getirdim. bret olsun diye bu kadar detaylandrdm. g) Halife Osman'n Hzeyfe'yi Tehdit Etmesi ve Ammar' Komalk Yapmas. Bu konuda slam leminde gvenilir, n sahibi olmu birok yazar, kendi eserlerinde unu anlatyor: Halife Osman bir gn Hzeyfe'yi, "Nedir bu senden duyduklarm, senden baka doru drst Mslman yok mu, tek sen mi olaylar biliyorsun?" diyerek tehdit ediyor. Hzeyfe, "Hayr bir ey demedim ve seni grdm grelide hep sevdim" karln veriyor. Sonuta Osman onu o toplantdan kovuyor. Hzeyfe gidince, Osman adamlarna, "arn bir daha gelsin" talimatn veriyor. Gaye onu o ekilde zmek, rahatsz etmek, toplum iinde haysiyetiyle oynamak. Hzeyfe geri gelince Osman bir daha tehditler savuruyor. Artk buna dayanamayan Hzeyfe, "Sizler (Osman da dhil, Muhammed'e suikast giriiminde bulunanlar kastediyor) kz gibi ortaya kacaksnz/tehir edileceksiniz ve deve gibi kesileceksiniz (hani devenin kesimi ok zormu; bunu kastediyor)" diyerek ok ar ifadelerde bulunuyor, adeta o an iin lm gze alyor. Buna sinirlenen Osman, sonuta Muaviye'yi arp konu hakknda onu bilgilendiriyor. yi politikac Muaviye, "Konuyu kapat." diyor ve tartma orada noktalanyor. kili (Hzeyfe ve Ammar) bu mnafklar bildikleri iin hep halifelerin hedefi halindeydiler. Mesela halife Osman, Ammar' dve dve komalk yapyor. Zaten ou slam tarihisi Osman'n Mslmanlar tarafndan feci bir ekilde ldrlmesinin nedenlerini sayarken, onlardan birinin de Osman'n Ammar b. Yaser'i komalk yapmas olarak belirtiyor. Bunu, halife Osman'n niin Mslmanlarca katledildiinin nedenleri ksmnda daha detayl anlatacam. Burada, konuyla ilgisi nedeniyle ksaca bir deinmede bulundum. Muaviye'nin, "konuyu kapat" demesinin asl nedeni, Osman'a kskn ve hatta kzgn olan halk bunu duymasn; yoksa Osman halifeydi, Hzeyfe'yi ortadan kaldrabilirdi... Hatrlanaca gibi Tebk komplosunda halife Osman'n da ad vard. Bunu daha nce bni Hazm'dan aktardm. te Hzeyfe ile kavgasnn asl nedeni buna dayanr. Osman'la bu ikilinin (Hzeyfe-Ammar) aras hi iyi deildi. Ksa bir rnek vereyim. Halife Osman Mslmanlar tarafndan ablukaya alnnca, Hz. Ali ve Sad b. Ebi Vakkas Ammar' da arrlar, gel bir eyler yapalm diye; Hz. Ali teklif ettii halde Ammar yardmc olmak istemem diyor. Her iki insan da (Hzeyfe-Ammar) iyi niyetli kiiler olduklar iin halk onlar seviyordu. Osman onlara hakaret edince insanlar bunu kabul etmedi, birou Osman'n bu hakszlna kar rahatszlk duydu. Bu konuda Osman'a tepki gsterenler de vard; Osman ksmnda bunu biraz aacam. Aslnda Osman yukardaki soruyu ne kadar Hzeyfe'ye yneltmise, o hep inkr etmi, hayr olumsuz bir ey demedim eklinde karlk vermitir. Onun az nceki o sert reaksiyonu (eek-deve benzetmesi), Osman'n onun zerine fazla gelmesinden, ona psikolojik ve fiziki bask kurmasndan kaynaklanyor: Artk dayanamad, bir bakma kendini kaybettii iin syledi demek doru olur. nk Hzeyfe hep hayati tehlike tadnn farkndayd. Mesela; arkadalar ona, "sen Osman'a hayr diyorsun; ancak tek bamza kaldmzda aksini, farkl eyler sylyorsun neden acaba?" diye sorduklarnda o, "Ben byle yapmak zorundaym; yoksa daha kt olur, zarar grrm." karln veriyordu. Hatta bni Kuteybe, Hzeyfe'nin, Osman'n yannda farkl, arkadalarnn yannda farkl beyanatlarda bulunduu iin bazlar (Nazzam) tarafndan eletirildiini yazyor. (47) Hlbuki bence bu ar eletiriyi Hzeyfe haketmemiti. nk adamn hayati tehlikesi sz konusuydu.

Daha enteresan rnekler de var Hzeyfe ile ilii. Bir keresinde, "Bilsem ki iimdeki srlar aklasam her szck iin yirmi krba ceza alrm, yine de sylerdim/buna razydm" diyor. Bir dier sznde, "Ben pek fazla konumak istemiyorum" diyor. Bunun nedenini soranlara da, "Dilim kurt gibidir; serbest brakrsam bama bir eyler getirir" yantn veriyor. Artk bundan her ey anlalyor; bu aklamalar durumun ne kadar vahim olduunu kantlyor. (48) h) Hz. Ali'nin Hzeyfe Hakkndaki Szleri. Nezar b. Sebre anlatyor: Bir gn Hz. Ali ile birlikte Hzeyfe'yi konuuyorduk. Hz Ali, "Hzeyfe yle bir insand ki, byk skandallar, detaylar ve mnafklarn isimlerini bilen biriydi. Kendisi bu konularda gerekten bilgi sahibi bir insand." dedi. (49) Tabii ki burada byk ihtimalle Muhammed bu komployu Hz. Ali'ye de anlatmtr. nk ona en yakn isim ve onu koruyacak en gl kii Hz. Ali'ydi: Hem amcaolu, hem damad ve hem de savalarda gsterdii performansyla askeri yn ve tabii ki Hz. Muhammed'e ok bal biri olmasndan dolay mutlaka sylemitir. nk ok ciddi ve hayati bir konu, onu haberdar etmemesi mmkn deil. Onun iindir ki Hz. Ali Hzeyfe hakknda az nceki aklamalar yapyor; yoksa bunlar nerden bilsin. Demek ki Hz. Ali de haberdarm; ancak eitli nedenlerden dolay o da onlar sakl tutmutur. Burada muhakkak Muhammed'in talimat ve nerisi vardr: Sen de dier iki kii gibi bunlar sakl tut, bamz derde sokmayalm ama bu arada tedbirimizi de alalm. gibi telkinler. nk tm bu zanllar sylenseydi, byk ihtimalle sistem kerdi. nk bu kadar nemli insan dman ilan edilseydi, arkasnda etkili biri kalmazd. Yani farkl hesaplar yznden sylenmemeye allmtr. Ama burada nemli olan, Hz. Ali'nin Hzeyfe hakknda yapt az nceki aklamalardr. i- bey bin Ka'b'den nemli Bir Aklama. Uteyy bin Dumre adnda biri ok uzaklardan gelip bey bin Ka'b'den baz bilgiler renmek ister. Bu arada bey, "Allah'a yemin olsun ki, eer yayorsam gelecek Cuma gn yle bir aklama yapacam ki, beni artk ldrecek misiniz, yaatacak msnz hi de umurumda deildir." diyor. Kimi rivayetlere gre de, "Muhammed'den duyduum baz nemli eyleri anlatacam. Artk kim ne derse umurumda deildir." eklindedir, bni Sad bu konuda iki rivayet aktaryor. Ama ne yazk ki o cuma gelmeden perembe gn vefat ediyor. (50) Burada sorgulanmas gerek bir durum var: Neymi acaba bey'in ban ortadan kaldracak kadar tehlikeli olan o gizli olaylar? Bir de ahsen buna baknca, bey'in eceliyle ldne inanmyorum. Bana gre bey'i ortadan kaldrmlardr. bey'in bu aklamasndan sonra artk kimlerse, "Biz deifre olmadan bu adam yok edelim." diyerek onu ortadan kaldrmlardr. Kald ki bu insan, Hicri 19. yl halife mer i banda iken vefat etmi diyenler var veya halife Osman zamannda. Her ikisi tarafndan da ortadan kaldrlmas muhtemeldir. Hem bu skandallar iin olabilir, hem de Osman'n hazrlad ve u an piyasada olan Kur'an'a karyd, hatta onun zel olarak hazrlad farkl Kur'an' vard. Yani nemli bir isim ve nemli bir muhalif. Dolaysyla suikasta kurban gitmesi akldan uzak deildir. Kald ki az nce de belirttiim gibi zaten kayglarn da belirtiyor. lgin: nsan ne zaman leceini bilmez; ancak burada verilen bir tarih var ve de ok ksa ve o tarih gelmeden adam vefat ediyor (resmi tarihin verdii bilgiler). Bu lm kukulu deildir demek mmkn deil. Ben bey'Ie ilgili bu bilgileri tararken, bata Mslim'de geen yle bir hadisle karlatm. Bir gn Muhammed ona, "Cebrail geldi bey'e Kur'an oku." dedi. bey soruyor, yani Tanr benim adm m anm, bizzat ismimi mi sylemi diyor? Muhammed, "Evet, adn bizzat belirlemi." diyor. Ve bu hadis birok slami kaynakta anlatlyor. (51)

j) Ebu Musa el-E'ari'nin Suikastla likisi. Tebk'teki suikastta Muhammed'in yannda bulunan ve saldrganlar bilen Ammar b. Yaser, bir gn Ebu Musa el-E'ari'ye unu sylyor: "Hatrlamyor musun ki, Hz. Muhammed bir ara sana, Ey Ebu Musa; yle bir fitne kacak ki, uyuyan oturandan, oturan da ayakta durandan daha iyidir. diye bir sz syledi ve zellikle senin adn da burada and; ona gre dikkatli ol." diye bir hadis hatrlatr. Bunun zerine Ebu Musa sesini karmadan hemen oradan ayrlr. Zaten bu komplo iinde onun da ismi var. Her ne kadar baz slam tarihileri onun ismini makaslamlarsa da, yine kimileri ya farknda olmadan veya mer gibi etkili ve yetkili olmadndan, ondan korkmadklar iin bunu net olarak yazmlardr. akik adnda biri aktaryor: "Bir gn Hzeyfe ile oturuyorduk. O srada Abdullah b. Mesut ile Ebu Musa el-E'ari yanmza geldiler. Hzeyfe bana, Bunlardan biri mnafktr; ancak Abdullah her ynyle Hz. Muhammed'e benziyor. dedi." Burada net olarak Ebu Musa'nn mnafklardan olduunu sylyor. nk hemen akabinde, Abdullah Muhammed'e benziyor diyor. Yani bu kadar ak konuuyor. Yine bir gn Ebu Musa, Ammar'a, "Ne var aramzda, arkada deil miyiz?" diye soruyor. Ammar, "Bilemem; bildiim u ki, Muhammed seni lanetledi." diyor. Ebu Musa, "Her ne kadar beni lanetlemise de yine beni balamtr." deyince Ammar, "Ben senin lanetlendiine ahit oldum; ama seni baladna ahit deilim." diyor. Hadisin anlam ak: Adam resmen Ebu Musa'nn adn belirtiyor. lgintir ki, olaylar bu kadar net-ak olmasna karn, bir slam mtefekkiri kalkp da u aklamalarda bulunabiliyor: "Peki bu halk nezdinde mehur olan Ebu Musa ne yapm ki Muhammed onu lanetlemi! Demek ki iledii ok nemli bir su varm ki Muhammed onu lanetlemi..." Yani olaylar aslnda ok aktr; ama slami kesim inanmak istemiyor. Hzeyfe bu suikast olayn biriyle konuurken Ebu Musa, "Biz bunlarn on drt kii olduunu biliyoruz" diyor. Hzeyfe de, "Seni de sayarsak saylar 15 olur" diyor. Bundan daha ak bir ifade olmaz. Ayn eylerin Ammar tarafndan da sylendii kaynaklarda geiyor. Hz. Ali sabah namazlarn klarken Kunut duasnda hep Ebu Musa'ya lanet ederdi. (52) Hani daha nce de ifade edildi, Hz. Muhammed en yakn olduu iin muhakkak Ali'ye de bu mnafklarn isimlerini sylemitir. Yine Muhammed'in elerinden mm Seleme'ye ait olan benzer hadisler var. unu anlatyor: "Bazen Ebu Musa, halife mer'in yanna geldiinde mer ona, anlat bakalm diyordu ve o da balyordu anlatmaya." (53) Tabii burada neyi konutuklar belli deil. Burada kimi ia kesimi, mer Ebu Musa'ya, "Anlat bakalm o eski anlarmz" demekten kast, bu Tebk komplosudur demiler. Nitekim de mer'in halifelii zamannda valilii en uzun sre devam eden Ebu Musa'dr. Yani onun dostuydu diyorlar. Bunu bir yorum olarak kabul edebiliriz. nk kimi Snni yorumcular, mer'in, gel dinden imandan konualm dedii eklinde aklamalar yapmlardr. Sadece bilgi olsun diye ekledim; yoksa netlik ifade etmeyen szlerden bir sonu karmak istemiyorum. Benim iin kantlar gl olmal. (54) Dikkat edilirse anlattklarmn tm slami kaynaklardan. Kaynak o kadar fazla ki, nerdeyse her satr bana bu kaynaklardan dipnotlar ekleyebilirim; ancak bu konuda daha farkl eyler yazan yazarlar da var. Mesela Hicri 8. asrda yaayan Deylemi ok farkl eyler anlatyor. Hele Muhammed zamannda yaayan Selim bin Kays'n (h.2-76) yazdklar ok arpc. Kitap iinde bundan da zaman zaman aktarmalar yapacam. Deylemi'den ksa bir-iki numune vereyim. Muhammed halifelii Hz. Ali'ye vasiyet edince, Aie duyuyor ve Hafsa'ya anlatyor. Bunlar da gidip Ebubekir ve mer'e ileti yollar. Sonuta Ebubekir'le mer Mekkelilerden nemli kiilerle gizli toplantlar yapyor, "Anlalan, Muhammed'inki de adeta

ran ve Bizans gibi artk aile imparatorluuna dnecek." diyorlar ve bu vasiyete engel olmak iin bir plan yapyorlar. Sonuta varlan karar, vasiyet gereklemeden Muhammed'i yok etmek. Yani Tebk'teki gibi onun hakknda suikast plan yapyorlar. Hatta Kur'an'da Maide suresi 67. ayeti Hz. Ali'nin halifeliiyle ilgilidir. diyenler de var. Mesela mam Suyuti, Nisaburi gibi kiiler bunu net olarak belirtmilerdir. Ayetin zeti u: "Ey Muhammed, Rabbinden sana geleni duyur yoksa grevini yapmam olursun.". Yani Hz. Ali halife olacak diye ilan et. Hatta Muhammed ilan bile ediyor. Bu srada Ebubekir ve mer, Cirane denilen yerde Muhammed'le konuuyor, "Ali'nin halife seilmesi senin fikrin mi, yoksa vahye dayanarak m bunu yapyorsun?" diye soruyorlar. O da "Ben kafadan yapmam; vahye dayanyor." diyor. Artk mitleri kalmaynca, Mekkeli Mslmanlardan en bata Ebubekir, mer, Osman, Talha, Zbeyir, A. Rahaman b. Avf, Ubeydullah, Sad b. Ebi Vakkas, Ebu Ubeyde (ki hepsi de Muhammed'den cennet mjdesini alan semeler) olmak zere, Muaviye, Amr b. As ve hatta Ebu Hureyre Muhammed'i vurmak iin harekete geiyor. Bu arada unu da diyorlar: Nerdeyse Muhammed bize, "Ali'ye tapn, ona kul olun." diyecek kadar ileri gitti. Sad b. Ebi Vakkas, "Vallahi korkarm, Muhammed nasl ayet uydurdu ki, ben ay ikiye bldm diye, Ali iin de bir ayet uyduracak ki, Cebrail geldi, Ali halife olsun dedi." eklinde ok ileri gidiyor. Tabii ki Muhammed de iin farknda ve bunlara kar tedbirini alyor. Dolaysyla burada da baar salanamyor. (55) Kald ki bu son olay Hz. Muhammed'in son veda haccnda oluyor. Yani lmne yakn bir zamanda. Hem bu, hem de Tebk'teki olayda zaman zaman Akabe ismi geiyor. Akabe hem Mekke etrafnda zel bir yerin addr, hem de szlk anlam, giden yola paralel olan da demek. O yzden bazen her ikisi iin de bu isim kullanlmtr. (56) Ar kesimden bir ipucu verdim; benzer tartmalara girme niyetinde deilim. Ben, bata Kur'an olmak zere, Snni kaynaklarn mehurlarnda var olan bilgiler zerinden bir eyler aktarmaya alyorum. Bu gibi sivrilerin yorumlarna deinmeyeceim. Hlbuki slam tarihi daha tarafl, resmi tarih. Kim bilir belki bu gibilerin anlattklarnda doruluk pay daha da fazla. Grld zere bu suikastla ilgili slam' kaynaklarda ok nemli aklamalar var, bunlar bir kenara brakmak mmkn deil.

BLM 3 - AE ve HAFSANIN HZ. MUHAMMEDE RDKLER LA a) En Bata Buhari ve Mslim'de Ledud Olay Hz. Muhammed'in lm nedeni u hadiste aranmaldr demek, yerinde bir ifade. Kitabn ana temas, aslnda bu blmdr. Kalan ksmlar birer teferruattr, tabii ki onlar da nemli; ancak buras ok farkl. Bir ey anlatmadan hemen konunun banda yorum yapmak doru deildir. Vurgulamak istediim, Hz. Muhammed'in lm gerei bu balkta aranmaldr. Buhari'nin anlatmlarnn birka yerinde, Mslim'de ve baka da birok slami eserde ortak olarak ilenen yle bir olay var: Hz. Muhammed son hastalnda lm deindeyken bir ara aylnca bakyor ki ona az yoluyla ila iiriyorlar. Bunu grnce ok kzyor ve "Sizi, sakn ola bana bir ey iirmeyin diye uyarmadm m? Neden bana ila iirdiniz? Hepiniz bu ilatan ieceksiniz, ben de bakacam; ancak amcam Abbas hari. nk o sizinle beraber deil, plann iinde o yoktur." diyor. Baz rivayetlere gre, Muhammed bu ila meselesini fark edince onlara soruyor, kim yapt diye? Onlar da amcan Abbas yapt yantn verince kendisi, iinizde zaten tek salam kii amcamdr diyor. Bu rivayet ok yaygn; ancak bn'l Cevzi'nin aktard cmleler daha da ilgin: Hz. Muhammed bu arada eliyle Habeistan'a iaret ederek, bu ila iirme yntemi Habeli kadnlarn iidir diyor. Demek ki onlar bu yntemle insanlar zehirlemekle mehurmu ki byle sylyor. (57) Zaten bu konuda hem Buhari, hem de Mslim bamsz bir blm amlar: Ledud blm. Ve her iki kaynan sarihleri de, 'Ledud', hastann istemedii halde, rzas dnda kendisine verilen ila demektir. tanmn da yapmlardr. Hatta bni Sad gibi baz tarihiler, Muhammed onlara, Neden sizi uyardm halde bana bunu yaptnz, stelik ben oruluydum. demi. Hz. Muhammed'in o ar hastalk haliyle oru tutmas bir kere inandrc deil. Ancak belki ona ila iireceklerini tahmin ettii, bunu onlardan bekledii ve sezdii iin byle bir taktie bavurmu olabilir: Bakn ben niyetliyim, sakn ola bana bir ey vermeyin. demek istemitir. Ama buna ramen onu dinlememilerdir. bni Sad gibi baz slam tarihileri bu konuda net sre de veriyorlar. Pazar gn ona ila iiriyorlar, ondan sonra ok arlayor ve pazartesi gn, yani bir gn sonra vefat ediyor. ok arlatn duyup da yanna gelen same b. Zeyd, "Geldiimde bana bakyordu; ancak artk konuamyordu." diyor. (58) Hadisten, orada bulunanlar iinde yalnz amcasna gvendii kesin. Kalanlar zaten eleri Aye ve Hafsa (ki zaten hasta iken Aye'nin evinde kalyordu). ok ak ki onlara gvenmemi. nk onun ihtiya duyup bylesine bir uyarda bulunmas, sakn benden habersiz bana ila iirmeyin demesi, aslnda birok ey ifade ediyor. Demek ki kuku duyduu baz emareler daha nce yaanm ki, onlara gvenmiyor. O nedenle kendilerini ila iirmeme konusunda uyaryor. Geri burada Aye'nin yapt bir savunma da var. unu diyor: Aslnda bizim yaptmz bir ey yok; ancak Muhammed ilatan korktuu iin kzyor. (59) Herhalde Aye bu kadarn da becerebilir; hemen kalkp "Ben yaptm." diyecek hali yok ya. Bir de benzer phe ierikli hadisleri hep Aye anlatyor, neden dier eleri de bu anlatmlarda yok, neden bunlar hep Aye'ye dayal? Bu durum Aye'nin aktif olarak bu planlarn iinde olduunu gsteriyor. lgintir ki bu hadisleri aklayan, bunlar zerinde erh yapan kiiler, eften pften noktalar zerinde durmular. Mesela buna bakarak, acaba hastaya, istei dnda ila verilir mi gibi eyler. Kimse, acaba Aye-Hafsa araclyla byle bir plann uygulanmas mmkn m, siyasi bir komplo ihtimali var m diye bu konuda kafa yormam veya bilerek deinmek istememi.

Aye, "Hayatmda Muhammed'in atei ve ars kadar iddetli bir ar-ate grmedim" diyor. (60) Muhammed kendi atei hakknda, "Bana yedi kuyudan su getirin, kullanaym da belki biraz serinlenirim; ama ateimin dreceini hi sanmyorum." diyordu. (61) Burada yineliyorum: yl nce yedii zehirli bir yemekten dolay aniden bu kadar ar derecede ate ve ar olur mu, bunu, ilgili daln uzmanlarndan sormak lazm. Belki tekrar olur ama bir kere Yahudi bir kadnn ona zehirli bir yemek ikram etmesi ve onun da yemesi mehurdur, buna kimsenin itiraz yok. nk bu konuda kantlar gl ve hayli fazla. (62) Yalnz gerekten yl nce ve o gnk artlarda zehirli bir yemek bu kadar zaman sonra kendini gsterir mi, bunu bilemiyorum. Bir de u ok nemli; ister o zehirli etin etkisi olsun, ister olmasn; burada farkl bir komplo, farkl bir cinayet nedeni sz konusu: mer ve Ebubekir'in, kzlar araclyla Muhammed'i ldrdkleri iddias var ortada. O nedenle, eski zehirli ilac bunun dnda tutmak lazm: O konu ayr, buradaki konu apayrdr. Her ne kadar hadiste, hepiniz teker teker bu ilatan iersiniz deniliyorsa da, bir kere o an artk bunun pratik olarak uygulanmas mmkn deildir. nk Hz. Muhammed lm deinde ve o yataktan da artk bir daha kalkamyor, vefat ediyor. Bir de u da mmkn: Olayn izini kaybettirmek iin, Aye tarafndan byle bir ifade bilerek uydurulmu olabilir ki Efendim tehlikeli bir ila olsayd, onlar itiinde kendileri de lm olacakt. Dolaysyla ona iirilen lmcl bir madde deilmi... densin, gibi bir savunma amac sz konusu olabilir. Bir kere Buhari ve Mslim'de geen hadislerde, "O ilatan Aye ve Hafsa da itiler." aklamas yok. Buhari bu hadisi birka yere alm, hibirinde "itiler" ifadesini almam. Mslim de itiler demiyor. ayet alsalar da nemi yok. nk bu gibi kelimelerin eklenmesi phe uyandrmak iindir, bunlar bilerek hadis metnine eklenmitir ve aslszdr. Bir kere Hz. Muhammed'in o ila iin bu kadar sert reaksiyon gstermesi kafalar kartryor: Demek ki bildii bir ey varm. Bir de Buhari'de geen ve Aye'ye dayanan yle bir hadis var: "Muhammed lm deinde iken dedi ki, Hayber'de yediim o zehirli yemekten artk takatim kalmad, beni ah damarndan vurdu." Ama ayn Buhari, bni Masut'tan rivayet ederek o zehirli etin mucize yoluyla konutuunu ve Muhammed'in o etten yemediini de yaz yor. (63) Olayn izini kaybettirmek iin Aye hep farkl lm nedenleri uydurmu. rnein Ebu Ya'li'nin Aye'den aktard yle bir hadis de var: Aye, Muhammed, Zat'I cenb denilen normal bir hastalktan vefat etti. diyor. Bu hadisi, zaten hadis uzmanlar da kabul etmemilerdir. (64) Tabii ki Muhammed'in vahiy yoluyla o ette zehir olduunu bilmesi gibi rivayetler aslsz. Bir kere realist olmak lazmdr. Peki madem haberdar oldu, o zaman o len insanlar ne yapacaz: Niye yediler ve sonunda ldler? Bu konuda iyi sonu almak iin hem var olan tm bilgileri bir araya getirmek, hem de mer'le Aye'yi ok iyi tanmak lazm. Ksacas, halk arasnda bilinen mer'le Aye, gerek mer'le Aye deillerdir. Bunlar hakknda bilinmeyenleri anlatacam zaten. Evet, bu ila iirme olayyla ilgili hadisle giri yaptktan sonra, imdi de dorudan ilikisi olan Kur'an ayetlerine geeyim. b) Cinayetin Kant Tahrim Suresinde Sakldr. Gerekten bu surede olup bitenler zerinde dikkatle durulursa Hz. Muhammed'in byk bir sknt ektii ve sonunda bedelini bedeniyle dedii ortaya kyor. nyargl olarak hemen birilerini katil diye ilan etmek gibi bir niyetim yok; ancak var olan kantlar bunu gsteriyor, tabii ki akln hakemlii de nemli. Az sonra sunacam ayetlerin hem anlamlar insana bir fikir veriyor, hem de Kur'an yorumcularnn bu ayetlerle ilgili aklamalar dikkat ekicidir.

lkin, ilgili ayetlerin anlamn vereyim: 1- Hani peygamber, elerinden birine gizli bir sz sylemiti. Ancak ei o sz (bakasna) haber verince Allah da bunu peygambere bildirmi, peygamber bunun bir ksmn (ona) aklam, bir ksmndan da vazgemiti. (65) 2- "Eer siz ikiniz (Peygamber eleri) Allah'a tvbe ederseniz, ne iyi. nk kalpleriniz kayd. Eer Peygamber'e kar birbirinize arka karsanz bilin ki Allah onun yardmcsdr, Cebrail de, Salih m'minler de (onun yardmclardr). Bunlardan baka melekler de ona arka karlar." (66) 3- "Eer o sizi boarsa Rabbi ona, sizden daha hayrl, Mslman, inanan, sebatla itaat eden, tvbe eden, ibadet eden, oru tutan, dul ve bakire eler verebilir." (67) 4- "Allah, inkr edenlere Nuh'un kars ile Lt'un karsn rnek gsterdi. Bu ikisi, kullarmzdan iki Salih kiinin nikhlar altnda bulunuyorlard. Derken onlara hainlik ettiler de kocalar, Allah'n azabndan hibir eyi onlardan savamad. Onlara, 'Haydi, atee girenlerle beraber siz de girin!' denildi." (68) 5- "Allah, iman edenlere ise, Firavun'un karsn rnek gsterdi. Hani o, "Rabbim! Bana katnda, cennette bir ev yap. Beni Firavun'dan ve onun yapt ilerden koru ve beni zalimler topluluundan kurtar!" demiti." (69) 6- "Allah, bir de iffetini sapasalam koruyan ve bizim de kendisine ruhumuzdan flediimiz, Rabbinin kelimelerini ve kitaplarn dorulayan mran kz Meryem'i de (inananlara) rnek gsterdi. O itaat edenlerdendi." (70) Aslnda bu Tahrim suresinin ilk ayeti de ayn hadiseyle ilgilidir; ancak olayn anlalabilmesi iin bunlar yeterli. Biraz nce, "Aslnda ayetler tek bana bile konuya ilikin bir eyler artryor." demitim. Gerekten aklama yaplmazsa da insan bu ayetlerin anlamna baknca bir eyler seziyor. Ama tam anlalabilmesi iin detayl bilgiye gerek var; yoksa var biimiyle pek anlalmaz. Ayetlerde peygamberin, elerinden birine gizli bir ey syledii ve ona, bunu gizli tutacaksn dedii sz ok ak. Yine burada Muhammed'in iki einden sz ediliyor ve onlar tvbeye davet ediliyorlar. Bir de onlarn kalplerinin kayd, Muhammed'e kar birbirlerine destek olduklar, bu konuda birlikte altklar ak olarak vurgulanyor ve stelik de Tanr tarafndan tehdit ediliyorlar/uyarlyorlar: Eer peygambere kar olmaya ve bu konuda birbirinize destek vermeye devam ederseniz, ilkin ben Allah bata olmak zere, Cebrail, iyi insanlar ve dier melekler de (topyekn) Muhammed'e yardm ederiz deniliyor. Burada iki kadnn yaptklarna kar, Tanr'nn tek bana deil de; Cebrail, insanlar ve dier melekleri de yanna alarak onlara kar cephe almas ilgin! Konumuz bu deil; ben sadece Tanr'nn bu yaklamn hatrlatmak istedim! Gelgelelim; bu sure Medine dneminin son 9-10 ylnda (71) gelmi (oluturulmu) ki, o zaman Muhammed 61-62 yalarndayd ve 63 yanda da vefat ediyor. Hele Tanr'nn, Muhammed'in bu yandan sonra, siz Muhammed'i rahatsz etmeye devam ederseniz ben her bakmdan sizden daha iyi olan kzlar, dul kadnlar ona verebilirim demesi, gerekten ilgin. Zaman zaman konular arasnda benzer tuhaf eyler ortaya knca, ksa bir vurgu yapmak zorunda kalrm! nk konu dna kmak, konuyu datmak detim deil. Bata tefsirler olmak zere, dier slami kaynaklardan da yararlanarak ayetleri biraz daha aaym.

Ben ahsen daha nce bu ayetlerle ilgili var olan dokmanlar, yorumlar okuyunca, sanki bu ayetler Muhammed'le eleri arasnda meydana gelen ok basit bir aile ilikisini anlatyormu gibi inanyordum. Hani bir sz var: Bakmak ve grmek. Evet; ben de bakp okuyordum; ama dier Kur'an yorumcular gibi hakikati grmyordum. artlanma byledir ite: Sahibini kafese koyar, onu balar, gzlerini atrmaz. Anlan ayetler hakknda, tefsirlerde ve dier ilgili kaynaklarda zetle unlar anlatlyor. Efendim bilmem Muhammed hangi hanmnn yannda bal yerken-bal erbeti ierken, Aye-Hafsa bunu kskanmlar, bu yzden Muhammed'e film evirmiler veya bir gn Muhammed Hafsa'ya, bugn babann (mer'in) evine gidebilirsin demi, kadn da gitmi. O gittikten sonra Muhammed de elerinden (cariye statsndeki) Maryay yanna alp Hafsa'nn odasna gitmiler ve Hafsa'nn yatanda sevimeye balamlar, tabii ki Hafsa da akll, Muhammed'in onu sebepsiz yere gnderdiini anlam. Dolaysyla yar yoldan dnp geri gelmi. Odasnn kapsn anca onlar seviirken yakalam. Bu manzara onun zoruna gitmi; sonuta Muhammed'e ok sert tepki gstermi (Zira arkasnda babas mer vard, kadn ona kar bunu yapabilirdi; sahipsiz deildi). Hafsa daha sonra bu olup bitenleri kumas Aye'ye anlatm. Sonuta ikisiyle Muhammed'in aras alm ve bylece i kontrolden knca da Tanr bu ayetlerle mdahalede bulunmu gibi bir hikye, hatta masal anlatlyor. Hele ou Kur'an yorumcusu/tefsir sahibi ve bu konuyu kaleme alan slam dnrleri bu hikyeleri anlatrken, o kadar zevkle ve sanki gayet normal bir eymi gibi anlatmlar ki, insan hayretler iinde kalyor. Evet, anlatlanlar bu gibi hikyelerdir. Ben burada kk bir soru sorup, konuya devam edeceim: Hani derler ki, Muhammed gemii, gelecei, her eyi biliyormu. Madem yle, peki Hafsa'nn geri dneceini neden bilememi! Nerede kald onun peygamberlii (din mantna gre!)? Bir de kadna byle oyun kurmas, tabir caizse hileli yolla onu gndermesi kendisine yakr m? u olmu olabilir ve gayet doaldr da: Muhammed 60 yalarnda, o kadnlarn dedesi durumundayd ve ayrca onun birok kadn daha vard, tabii ki hakl olarak bu konuda skntlar yaanmtr. Ama ok byk bir Tanr diye nitelendirdii yaratcsn getirip bir aile bar-ilikisi konusunda kullanmas, bakn ha Muhammed'i rahatsz ederseniz sizin iflahnz keserim gibi ifadeleri ona mal etmesi, ok s bir yaktrma: Ayetlerde oluturulan bu ho olmayan kompozisyon Tanr'ya mal edilemez! c) Hz. Aye Cenazeye Katlmyor Muhammed'in cenazesinin ka gn yerde kald konusunda deiik rivayetler var. Ancak genel kan, gn yerde kald ynnde. (72) Hele Aye'nin u sz enteresan: "Biz cenazenin defnini, aramba sabah yaplan duyurudan rendik: Muhammed'in cenazesi bugn gmld eklinde duyuru yapld." diyor. Bunu aktaranlar arasnda mezhep lideri var, nemli tarihi ve Kur'an yorumcular var; yani byle kenardan sylenen bir sz deil. (73) Peki, burada, "Acaba cenaze gmlrken Aye neredeydi" diye sorulmaz m? Kendisi bizzat, "Muhammed en ok beni seviyordu, benim odamda vefat etti." demesine ramen, nasl oluyor da, einin cenazesi gn yerde kalyor, daha sonra gmlyor ve Aye bunun haberini bakalarnn duyurusundan reniyor?

Burada u szler sylenebilir: Efendim Aye bir kadn; dolaysyla dar kmas, erkekler arasnda bulunmas dinen uygun deildi, onun iin haberi olmamtr... Oysa cenaze onun evindeydi, madem defin sz konusu deildi ve sorun da yoktu, o zaman cenazeyi nereye, niin gtrdler? Ayrca Aye hayatnda birok siyasi hareketler iinde bulunmu, Cemel Vak'as gibi mehur tarihi olaylarda yer alm bir kiiliktir; onlar caizdi de bu son uurlamada einin cenazesinin banda bulunmas m yasakt! Kald ki Aye iin byle bir yasak sz konusu deildi. Nitekim Hz. Fatma babasnn mezar banda hem alyor, hem halkla konuuyor, hem de babas zerine iirler okuyordu. (74) Yeri gelince anlatacam, halife Osman defnedilirken hanm geceleyin mezar banda mum tutup alanlara yardmc oluyordu. Yine Ebubekir lrken, elerinden Esma onun cenazesini ykyordu. Dolaysyla Aye en azndan araf giyer, bu ekilde izleyebilirdi. d) Aye ve Hafsa kilisinin Tahrim Suresiyle ilikisi Ayetlerde bu iki kadnn ad gemiyor. Ama tabii ki hitabn Muhammed'in elerine olduu kesin. Peki, hangi eleri, nasl biliyoruz? Bu konuda binlerce kaynak var ki bu iki isim Ebubekir'in kz Aye ve mer'in kz Hafsa. kisi de Muhammed'in eleri. Burada ksa bir hatrlatma yapaym. Muhammed 54 yanda iken 9 yandaki Aye ile evlenir ve vefat edince kadncaz 18 yanda dul kalr, hicri 57. ylnda da vefat eder. Bu u demek oluyor ki, Muhammed'den sonra yaklak 50 yl daha esiz yaamtr. Yine Muhammed 56 yanda iken, 17 veya 21 yalarnda olan Hafsa ile evleniyor. Muhammed hayata veda edince bu kadn da 28 yalarnda dul kalyor ve yaklak 35 yl daha yayor. te durum bu iken, madur olan, bu iki kadn olduu halde, Tanr'nn ayetler gndererek (75) "Bakn siz artk Muhammed'in lmnden sonra bakalaryla evlenemeyeceksiniz, sizler artk inananlarn anneleri saylrsnz." demesi izah edilir gibi deil. Bu Tahrim suresinde de madur olan yine Muhammed'in bu iki eidir. yle ki, bu gencecik kadnlar sanki Muhammed'e cariyelik yapmaya mecbur mu, onlarn yaama haklar, zevkleri yok mu! Neymi; bakn Muhammed'e kar gelirseniz ben Allah olarak onu daha gzellerle evlendireceim diyor. Ortada iki ihtimal var: Ya bunlar kadn ksmn hi insan saymyorlard (ki gerek olan bu) dolaysyla biraz boylu poslu oldu mu hemen evlendirirlerdi veya Aye ve Hafsa'da olduu gibi, kz vermekle iktidar ele geirmek hedeflenmitir. Olaylara bakldnda bu fikir kuvvetle muhtemeldir. Tahrim suresinde anlatlan bu ikilinin Aye ile Hafsa olmasnda bir kere slam camiasnda ittifak var. Bu iki isimle ilgili Buhari ve Mslim'in ortak olarak aldklar hadisleri temel alarak ksa bir bilgi vereyim. unu da hatrlataym ki, her iki kaynakta da bu konuda hadisler ok fazla. Zaten bir ksmn aaya alacam. Sahabeden bni Abbas anlatyor. Bu ayet geldikten sonra, "Acaba Muhammed'in hangi kadnlar kastedilmi?" diye hep merak ettim, frsat kovalyordum ki, bir gn bunu mer'den soraym; ama pek cesaret edemiyordum. Sonunda hac mevsimi geldi biz yola ktk, hacca gidiyoruz. Bir ara yolda frsatn bulup mer'den sordum: Ayette sz edilen iki kadn hangileri, diye. O da, "Hayret sana, ya bni Abbas! (yani nasl hl bilmiyorsun) bu iki kadn Aye ile Hafsa'dr." dedi. (76) Daha nce de belirttim; tefsirlerde anlatlan bal erbeti/bal olay, bilmem Hz. Muhammed falancann srasnda falanca eiyle yakaland gibi hikyeler bir yana; ortada bir gerek var: Muhammed, Aye ve Hafsa'ya -sebebi ne olursa olsun- bir sz vermi, olup bitenlere kar onlar durdurmak iin kendilerine torpil yapm: Sz veriyorum; ben gidersem benden sonra babalarnz Ebubekir ve mer yerime gesinler, halk tabiriyle halife olsunlar diyor, tabii ki bu, Muhammed'in isteiyle olan bir teklif deil; zorunlu bir szdr. Ancak anlk bir sz. Olaylar yattrmak iin o an iin sylenmi geici bir sz.

nk yerine kimi belirledii konusunda ok tartmalar var; iin iinde zellikle Hz. Ali ismi ne kyor. O bakmdan geici diyorum. Hatta Muhammed bunu Aye ve Hafsa'ya ilk sylediinde, mjde olsun" eklinde hitap ediyor onlara. (77) Diyelim ki aralarnda baka hibir olumsuzluk da yoksa bir kere bu halifelik sznn verilmesi zaten Muhammed iin tehlikeli. nk sz vermi, zaman da hzla ilerliyor ve adamlar da (Ebubekir-mer) onun yatlar. Onun iin bir an nce i ba yapalm hesabyla kendisine kar suikast yapmak iin geerli bir neden. Kald ki, kantlar zaten gl; ama bu da onlar iin nemli bir neden. Bu gibi planlar konusunda Ebubekir pek aktif biri deildi; aslnda mer onu ok kolay ynlendirebiliyordu demek yerinde bir tespit olur. lerde mer'le ilgili detayl ve bamsz bir balk sunacam. Oras da okunursa, sanrm mer'in gerek kimlii hakknda daha inandrc bilgi edinmi olunur. Tahrim sresiyle ilgili bilgiler daha bitmedi; somut kantlar var. Burada birok hadis kaynaklarnda geen bir olay, en bata Buhari ile Mslim'den aktaraym. Muhammed bir ara Aye'nin evini gstererek ve sefer de tekrarlayarak, "te kfr/fitne buradadr, eytann boynuzunun kt yer burasdr." diyor. (78) Bu sz, Aye'nin evinden knca sefer syledi eklinde rivayetler de var. Ayn sz baka zamanda Hafsa iin de kullanmtr. (79) Burada gzden kamamas gereken ince bir nokta var: Muhammed yalnz Aye ve yalnz Hafsa dedii zaman "eytann boynuzu" terimini kullanm (Yani tekil). Ama isimleri telaffuz etmedii zaman, bakyoruz "eytann boynuzlar" eklinde oul kullanmtr. (80) Fitne ve eytan boynuzu terimlerini baka konularda da kullanm; onlar ayr eyler. Bunu da belirtmi olaym. Kimileri bunu arptabilir diye hatrlattm. Burada hi phesiz ki bir kinaye, birini/birilerini iaret etme sz konusudur. Nitekim Aye ve Hafsa'y iaret ettii gibi; bunu byle anlamak lazm. Hani halk arasnda da kullanlr: Falanca aynen eytan gibidir denilir. O da bunu kastetmitir. Hatrlyorum, 1980'lerde Trk-slam sentezcileri, Nurcular bu gibi hadisleri komnizme kar anti propaganda olarak kullanyorlard. Yani Muhammed, "Fitne doudan kar." derken burada Lenin'i kastetmi (komnizmi!) diye anlatyorlard. Baz szlerinde fitne buradadr yerine, doudan kar eklinde ifade etmi. O da undan: Artk ya farkl olay ve kiileri kastetmitir veya bunu syledii zaman Aye-Hafsa evleri ona gre douya dm olabilir. nk mer ve Ebubekir'den ekindii iin, Aye ve Hafsa'ya bazen dolayl szler sylemek zorundayd. Trk-slam sentezcileri bu hadisleri yle kullanyorlard: Bakn ite komnizm o kadar tehlikeli ki, Muhammed ta o zaman -mucize yoluyla- buna iaret etmi, diyorlard ve ayrca ballandra ballandra "Komnizm tehlikesinden Rusya'y terk edip Karadeniz'i yzerek geen ve bu zorluklarla Trkiye'ye gelen saysz insanlar var, bakn bu konuda kitaplar bile yazlm." gibi slam'n mucizelerini anlatyorlard. stelik o kitaplar bedava datlyordu. Ki o zaman ben zaten kktm, dnyadan haberim bile yoktu. Ama madem sylenen hadisten maksat Rusya ise, bari "eytann boynuzu kuzeydedir" deseydi, o zaman hi olmazsa koordinatlar tutard; ama dou denince, Rusya Suudi Arabistan'a gre pek de douya dmez. Bir de komnizmin asl k yeri Rusya da deil: Marx, Engels Avrupal! Muhammed ayrca Aye ve Hafsa iin, Siz aslnda Hz. Yusuf'un etrafndaki kadnlar gibisiniz. diyor. Hani Kur'an'daki anlatma gre Yusufun etrafndaki kadnlar ona oyun kurmular. Nitekim bu konuda zel bir ayet de var: "Sizin tuzanz gerekten byktr." diye. Her ne kadar bu hadis vefatna yakn bir zamanda Ebubekir'in cemaate namaz kldrma olayyla ilgili olarak anlatlmsa da; aslnda bu bir uydurmadr, gerei yanstmyor. Nitekim ia kesimi, Muhammed'in bu sz, Aye'nin insanlara,

"Muhammed diyor ki, Ebubekir cemaate imam olsun." iftirasn duyduktan sonra sylediini iddia ediyor. Yani ben ne zaman Ebubekir'i nerdim, sizi gidi tuzaklar eklinde anlatyorlar. Yoksa Hz. Muhammed bu kadar ar bir benzetmede niye bulunsun ki. Bunu, kendisine kar tertiplenen komplonun bir paras olarak deerlendirmek daha doru ve mantkldr akas. (81) Kantlar daha bitmedi; Kur'an'la devam edelim. Tahrim suresinden anlamlarn verdiim ayetlerden 10. ve 11. ayetler, nemli bir mesaj iermektedir aslnda; ama slam dnrleri bunlara hep basit anlamlar yklemiler, farkl ynlere ekmiler; gerek anlamlarn hep gizlemeye almlardr. Burada kt iki kadn rnei veriliyor. lgintir ki, Aye ve Hafsa nasl kt bir ikili ise, verdii Nuh ile Lut'un kadnlar (10. ayette) da iki kt kadn olarak aklanyorlar. u soruyu sormann tam da zamandr: Acaba neden o iki kt kadn rneini getirip bu olay balamnda/Aye ve Hafsa'nn getii Tahrim suresinde anlatyor, ne alkas var? Burada Aye ve Hafsa'y, ktlk bakmndan Nuh ve Lutun kadnlarna benzetiyor. Kald ki, Nuh ve Lut eleri kocalarna kar hainlik yaptlar diyor. Hainlik, nerdeyse ihanetle eanlaml bir kelime (ayn kkten gelen biri harfli, dieri de drt harfli/mezid bir fiil). Bir kere burada daha uygun szck kullanlabilirdi. Geri hyanet yalnz ihanet anlamna gelmez, baka anlamlarda da kullanlr; ama sonuta olumsuz bir anlam tar. Madem Hafsa ile Aye'yi bu ikiliye benzetiyor ve bu ikili de elerine kar haindi diyor; peki Hafsa ile Aye de byle miydi acaba (haneti). Diyelim Aye'nin Safvan'la fk olay mehurdur, ya Hafsa? Belki ayetten bunu kastetmemi; ancak seilen terimler uygun deildir. Burada ihanet/hainlik kelimesi kullanlnca Kur'an yorumcularnn zoraki aklamalara bavurduklarn gryorum: Efendim peygamberlerin eleri zina yapmazlar gibi yorumlar. te alkas olmayan bir terim kullanldnda tabii ki yorumculara i kar: Zoraki anlamlar yklemek durumunda kalrlar. Hibir kant olmasa bile, insan bamsz bir gzle yalnz bu Tahrim sresindeki anlatlanlara baksa, yine aklna bir eyler gelir: Muhammed'le eleri arasnda olup biten neymi ki, Kur'an'a bu ilgin biimde yansm diye insann aklna sorular gelir! e) Aye Hakknda Baz Saptamalar Aye'yi biraz daha fazla tanmak iin, hakknda salam slami kaynaklardan derlediim baz bilgileri sunmak istiyorum. Maksat, anlan planlar baarabilecek kapasitede mi deil mi? Aye'nin anlatt yle bir hadis var: "Muhammed'e sihir yaplmt, o sihrin etkisiyle yle bir hale gelmiti ki, yapt bir ie hayr yapmadm diyordu... O kadar akli dengesini kaybediyordu" diyor. (82) Bu, Buhari ve Mslim'in ortak olarak iledikleri hadislerden. Bunlar bu suikast balamnda yle deerlendirmek mmkn: Demek ki bu ila iirme olay sadece vefat ettii srada olmam; daha nce de Aye ve Hafsa tarafndan deiik yollarla kendisine verildii olasl ok gl. Neden Hayber'de bir Yahudi kadn bunu planlayabiliyor da Aye byle yapmasn! stelik Aye yapsa babas halife olacakt, bu ite kar vard. u denilebilir: Aye Muhammed'i kaybetseydi, ayetlere gre artk bir daha evlenemezdi. Dolaysyla Aye neden kendini esiz braksn ki? Bir kere Muhammed'in Aye'den baka ayn anda en az on hanm daha vard (83) ve kendisi 60' gemiti. Bu nedenle, Aye'nin bir kere ondan beklentisi yoktu, biyolojik olarak artk Muhammed'den ak beklemek mmkn deildi. Bir de Aye gibi bir kadn kendi iini bilirdi, Muhammed'den sonra -istemise- koca ayarlayabilmitir. Kim bilir ve garanti eder ki, Muhammed'den sonra Aye 50 yl tek bana yaam, artk baka bir

erkekle yaamamtr! Tabii ki yaamsa diyecek bir ey yok: Gen kadn ve onun en doal hakk. Aye, Hatice gibi cmert, eli ak biri deildi. Devlet onun maan veriyordu. Zenginliine kk bir rnek vereyim. bni Asakir'in anlattna gre, Onun kleleriyle-iileriyle bni Abbas'n kle-iileri arasnda bir ara kavga knca, Aye bunu duyar duymaz -zmek iin- hemen koarak olay yerine gider. (84) Kadn her ynyle becerikli biri. Bir kere balangta babasnn onu Muhammed'e vermesi byk bir yanllk, hatta bir insanlk suu idi. ister ya 9 olsun, ister 15 olsun fark etmez. Bir kere Muhammed 55 yalarndayd ve baka hanmlar da vard. Bunun savunulacak hibir taraf yok. Burada demek istediim, ak konusunda Aye'nin zaten Muhammed'den bir beklentisi yoktu. O yzden eer Ebubekir ve mer Muhammed hakknda bir suikast planlamlarsa ve o da bu iki kadn tarafndan uygulanmak istenmise, bunlar rahatlkla bu plana itirak etmilerdir. Muhammed'in vefat ettii ay Haziran ay ki, o corafyann en scak aylarndan. Kald ki bugnk gibi scakla kar tedbir de yoktu. te halifelik kavgalar yznden cenaze o yaz scaklnda 3 gn darda kalr. Burada, cenazenin ne kadar bozulduunu insan herhalde tahmin edebiliyor. Daha nce de belirttim, cenaze gn yerde kalmtr; ama Aye kendi evindeydi, Ebubekir'le mer de o gn iinde halifelik peindeydi. (85) Bu by hadisinden bahsetmekteki maksadm u: "Birileri Muhammed'e sihir yapmt, o da akli dengesini kaybetmiti." sz, mantk ve ilmi adan bo bir iddiadr. Aslnda bu da Muhammed'e yaplmak istenen plann bir parasdr: Olay sihir deil; belki de ila yedirmek/iirmek gibi bir komplo sz konusu. Tekrarlyorum: Sihir yapld aklamas zaten Aye'ye dayanr, tabii ki bu da anlaml. Hadis uzun ve iinde ok lzumsuz eyler var; ben hepsini anlatmadm. Mesela Aye diyor ki, bu by Muhammed'de o kadar olumsuz etki yapmt ki, hanmlaryla sevitii halde sevimedim diyordu/bunun farknda deildi. "Sonuta bir gn Muhammed bana dedi ki, Aye ben aremi buldum. ki kii (melek) bana gelip dediler ki, bu adama sihir yaplm; o sihrin malzemesi de Yahudilere ait olan Zekvan kuyusuna atlm. Bunu anlattktan sonra benle Muhammed gittik, syledii malzemeyi kuyudan kardk, bylece onun by ii bitti, rahatszl geti. Bu arada ben Muhammed'e, Peki bunu insanlara anlat. dedim. O, gerek yok, nasl olsa ben salma kavutum; bakas nemli deil dedi." Bunlar anlatan Aye'nin kendisi... ok aktr ki, Aye aktrmadan ona bir eyler yedirmi; onun izini benzer uydurmalarla kaybettirmeye alm; ama kaybolmaz ki. nk aklamalar inandrc deil. Aye'den farkl bir hadis: Muhammed hasta iken bana, "Aye sen benden nce lseydin ben sana dua ederdim." dedi. Aye devam ediyor: "Sze bak! Vallahi benim bildiim, sen lmm istiyorsun. Hlbuki senden nce lsem, ayn gn sen gider baka hanmlarnla ak yaarsn." diyor. Aye'nin bu hadisi, en bata Buhari'de pek ok yerde gemektedir. Bir de deiik kaynaklarda bunun farkl versiyonu da var. Hz. Muhammed, Aye'ye, "Sen benden nce lseydin ben senin cenaze namazn klar, seni kabre indirirdim." diyor. Bunun zerine Aye sert tepki gsteri yor: "Bu aklaman gsteriyor ki, sen bir an nce gitmemi ve benden kurtulman istiyorsun." diyor. Belli ki Muhammed ondan kurtulmak istemi; ancak aresini bulamamtr. (86) Hele Muhammed'in Aye hakknda u aklamas pheleri daha da artrmaktadr. Kendisiyle Aye arasnda olup bitenler balamnda bir ara, "Yazklar olsun! Bu kadn (Aye) baarabilirse ne yapmak istiyor, neyin peindedir!" diyor. (87) Tabii ki bunu anlatan Aye, olay baka konularla ilikilendiriyor: Mesela bir gece kalkp gitti, ben de sandm ki baka hanmlarna gidiyor (kskandm), peine takldm. Meer ki mezarla, llere dua etmeye gidiyormu, ite beni grnce o arada bu sz syledi diyor.

Bunun bir arptma olduu belli. Aslnda bu sz, ona verilen ilatan sonra veya kendisine kar Aye'nin evirdii genel planlar balamnda sylenmitir. Yoksa Aye'nin anlatt byle basit eyler yznden sylenen bir sz deildir. u da var ki, verilen bilgilere gre Muhammed son gnlerde Aye'nin evinde kalm ve artk orada vefat etmi. Anlalan, yer de bylesine bir komplo iin tam uygun. Bu durumda Aye kimseyi kolay ieri almam demektir ve rahatlkla istediini kendi evinde yapabilmitir. Hatrlanaca gibi biraz nce de akladm, kendisi Aye'ye eytan demiti. te Hz. Muhammed'in Aye'ye kar kulland yukardaki cmle, slam limleri arasnda tartmalara neden olmu, hatta baz Kur'an yorumcular ve slam dnrleri bu ve benzeri kantlar gz nne alarak, Aye ile Hafsa'nn (tabii ki Ebubekir ve mer'in de direktifleriyle ki bir an nce iktidar ele geirsinler diye) Muhammed'i katlettiklerini, ona zehir iirdiklerini net sylyorlar... Mesela; Muhammed b. Mesut Aya (h.4. asrda yaam) kendi tefsirinde (88) bu konuda halife mer, Ebubekir ve kzlar olan Aye ve Hafsa'nn Muhammed'i zehirleyip ldrdklerini ve hepsinin katil olduklarn aka belirtiyor. Benzer ar ithamlar Snni kaynaklarda da var. Her ne kadar yazdklar halde katlmyorlarsa da, Zehebi, bni Hacer gibileri u ar ifadeleri de eklemiler. Kimileri (isim de vererek), Ebubekir ve mer'e Firavun demiler, kzlar Aye ve Hafsa'y Lut kavmine benzetmiler eklinde net aklamalar var. (89) Aya'yi sadece sivri bir rnek olarak gsterdim. Hatta Meclisi gibi ia ekolne bal yazarlar (90) Ebubekir-mer ve kzlarn daha ar bir ekilde suluyorlar. Her ne kadar slam'n Snni kesim yazarlar bu konuyu soyutlayarak, insanlardan gizli tutmak istemilerse de, aslnda kantlar ok gl ki, Muhammed bir siyasi cinayete kurban gitmi ve bunu tertipleyenlerin ba aktr de mer'dir; ancak Ebubekir'i de ynlendirmi ve hatta kullanmtr demek yerinde olur. Bunu yaparken de en nemli avantajlar, kzlarnn Muhammed'le evli olmalar ve onunla yaamalar. Zaten Muhammed'den sonra mer'in Ebubekir iin aktif bir ekilde almas, aslnda kendi geleceinin altyapsn glendirmekti; bunu hep sylyorum. Nitekim mer'in yaptklarna dayanamayan Hz. Ali, bunu aka mer'e kar sylemitir: "Aslnda Ebubekir senin umurunda deil. Sen bununla geleceini garantiye almak istiyorsun." demitir. (91) imdi farkl bir tarihiden baz bilgiler sunacam. Bu adam Hz. Ali ile ok samimi, onunla birlikte yaayan biri. Ad Selim bin Kays Hilali (h.2-76). Kitabnda enteresan eyler anlatyor. Aslnda bu konuda var olan tm bilgilere baknca, yazarn bu olay bir sonuca baladn anlyor. (92) Selim'in anlattklarndan bir zet sunaym. Ebubekir, mer, Ebu Ubeyde, Muaz bin Cebel ve Salim bata olmak zere, Muhammed'in Ali'yi halife olarak adres gstermesi yznden harekete geenler kendi aralarnda bir plan yapyorlar. Bunu da uygun zamanlarda Ka'be iinde yrtyorlar. Hani ibadet yeridir kimse bunu tahmin etmez niyetiyle (bilerek) Ka'be'yi seiyorlar. Muhammed bu plan bilmesin diye Aye ve Hafsa da bu konuda grev alyorlar, gz-kulak oluyorlar. Daha sonra bu say hayli kabaryor, 34 civarnda bir kitle bu plana dahil oluyor ve giderek say artyor. Sra szleme metnini yazmaya gelince Ebubekir'in evinde toplanyorlar. Sait bin As da bu szlemenin ktipliini yapyor. Olay tarihi hicri 10. yl ki bir yl sonra da Muhammed vefat ediyor. Yazlan yaz Ebu Ubeyde'ye veriliyor, o da gtrp Ka'be'de uygun bir yerde gmyor. Belge orada kalyor ta ki mer halife olana kadar. Peki, alnan karar ne!

Hedefleri, Ali'nin halife olmasna frsat vermemek iin, bir darbe ile Muhammed'i ortadan kaldrmak. Bu gerekletikten sonra da srayla Ebubekir, mer ve Ebu Ubeyde'in halife olmalarna karar veriyorlar. Daha nce Tebk'te yaptklar gibi, burada da Veda haccndan dnmekte olan Muhammed'i yolda ldrmeye karar veriyorlar. Bu i iin 10-15 kiilik bir katil grup da ayarlyorlar, tabii ki Muhammed'in de istihbarat gl, bunun bilgisini alyor ve plan yine boa kyor. Selim'in kitabnda daha enteresan eyler de var. Mesela mer bir sznde, "Benim yanmda ha Muhammed'in davas, ha pislik iinde yetien bir hurma; aralarnda hi fark yok." diyor. Bunu duyan Muhammed ok kzyor, bir toplantsnda dolayl olarak da olsa bunu belirtiyor; ama ne fayda! Karsnda en bata mer ve ok gl bir muhalif kitle var; fiziki olarak yaplacak hibir ey yok. (93) Yineliyorum, Muhammed'e kar olanlar ok gl insanlard. O yzden elinde iki tedbir vard. Birincisi, sk sk ayetler oluturup bu yolla onlar durdurmak, ikincisi ise, maddi olarak tedbirini almak. te Tahrim suresindeki anlatlanlar, Muhammed'e kar yaplmak istenen ve iinde eleri Aye ile Hafsa'nn da bulunduu bu suikastlarla ilgilidir aslnda. Muhammed, Aye ve Hafsa'dan bir eyler sezmi ki, durumu ayetlerle formle ederek bir taktik ve tedbir olarak uyguluyor. Bir bal erbeti, bir gece hayat meselesi deil olay, bu kadar ayetleri bunun iin oluturmaz. ktidar kavgalar yznden ta Tebk'ten bu olaya kadar sonu vermeyen plan, Aye ve Hafsa'nn ona zehir iirmeleriyle sonu veriyor ve maksadna ulayorlar. Hem batan beri verilen bilgiler, hem de bundan sonra anlatacaklarm bir btn olarak deerlendirilirse ve bu insanlarn da 1400 yl nceki bir toplumun insanlar olduklar dnlrse, aslnda senaryonun gayet normal ve oluan kanaatin de bu ynde olduunu rahatlkla sylemek mmkndr. Bir de eer anlatlanlar doruysa, Aye bugnk saf Mslmanlarn inand gibi, pek de dine inanan biri deildi. Burada yine bata Buhari ve Mslim'den somut rnekler vereyim. Mesela Kur'an'da Mirac'la ilgili sra suresi var. Ki gya Muhammed Cebrail eliinde bir gece Burak denen bir araca (her ne ise!) bindirilip Mekke'den Kuds'teki Mescid-i Aksa'ya, oradan da gklere, Allah yanna gtrlm) tabii ki bu olay slam'da mehurdur ve bir de bunun adnda bir sure var: sra suresi. Burada bu hikye zerinde durmaktaki amacm, Aye'nin bu olayla ilgili yorumundan dolay. Ki o zaman henz dnyaya bile gelmedii halde; zaman iinde bu konuda konuulunca fikrini sylyor. Kendisi, "Aslnda Muhammed bedeniyle/fiziki olarak gklere kmamtr; o ancak rya yoluyla bunlar anlatyor." diyor. (94) Yine en bata Buhari ve Mslim'de geen ve Aye'ye atfedilen nemli bir sz var: Ahzab suresi 50. ayetin bir yerinde deniliyor ki, Muhammed bir kadn eer beenirse, ona mehir cretini vermeden/bedava alabilir. Yine 51. ayette, Muhammed'e tam zgrlk verilir: "Kadnlarndan istediini boayabilir, istediini geri getirebilirsin, elerin arasnda geceleyin sralama yapmayabilirsin. gibi avantaj ayetleri oluunca, Aye buna ok kzar ve o mehur szn burada syler: "Bakyorum senin Allah'n senin zevkin dorultusunda acele ederek hemen ayet gnderiyor." (95) te benzer rneklere baklnca, Aye'nin Muhammed'in peygamberliine inanmad dncesi kesinlik kazanmaktadr. 21. asrda yayoruz; peki gnmzde hangi Mslman bu kadn kadar cesaret edip bylesine eletirel bir sz kullanabilir? Dediim gibi slam tarihi ok gvensiz ve uydurmalarla doludur. Ancak salam diye kabul edilen kaynaklarda geen bu sz Aye'ye ait ise, demek ki kadn gerekten harikaym. Ama ayn ekilde kaynaklarda unlar da var. Muhammed, gelip Aye ile oynasnlar diye, ara sra ufak ocuklar arrd.

Bariz bir rnek vereyim. Bir ara eve gelince bakyor ki Aye ocuklarla oynuyor, deri gibi o gnk malzemeden iki kanatl bir at yapmlar. Muhammed soruyor, "Bu da ne?" Aye, "Bu Sleyman peygamberin atdr, hani onun da kanatlar varm ya!" karln verince, Muhammed glmekten baylyor. (96) te bir taraftan oyuncakla uraan kck bir ocuk; dier taraftan nerdeyse filozof gibi gsterilen bir Aye. Onun iin hep karmzda uyduruk bir resmi slam tarihi vardr diyorum. Aye ister filozof olsun, isterse ocuk; mer onu ve Hafsa'y bu komploda bir piyon olarak kullanmtr. Hatta bu konuda Ebubekir bir hitir demek mbalaa deildir. Saflna ve hiliine kk bir rnek vereyim. Bilindii gibi onun lakab 'Sddk'tr. Bunun tarihesi de u: Muhammed, ben gklere/miraca ktm deyince o da tartmasz olarak buna inanrm demi ve bu unvan bu olaydan dolay almtr. Sddk demek, ok doru szl demek. te bylesine saf bir Ebubekir'i mer kolay ynlendirebilmitir. Hele biraz da ona prim vermise (ynetici olursun diye) i tamam olmutur. Hafsa'nn da bu konuda bir hadisi var. Muhammed'e, "Bakyorum sen hasta olursan Ebubekir'i namazda ne geiriyorsun." diyor. Buna kar Muhammed, "Ben ne geirmiyorum ki; Allah onu ne geiriyor/yani vahye dayanyor." diyor. Nerde bu gibi szler varsa hep Aye ve Hafsa'ya dayanyor. Belli ki onlar da iyi almlar! (97) f) Halife mer Hz. Muhammed'i Konuturmuyor! Hz. Muhammed lm deindeyken, "Bana kalem-kt getirin size yle bir vasiyette bulunaym ki, onu yerine getirirseniz zarar grmezsiniz." diyor. Bunun zerine halife mer, "Hz. Muhammed artk hastadr, ne dediini bilmiyor. Dolaysyla Kur'an var, o bize yeter." diyor ve sz edilen o vasiyetin yazlmasna engel oluyor/Hz. Muhammed'i konuturmuyor. Tabii ki mer'in bu sz zerine orada bulunanlar arasnda tartma kyor: Kimisi, madem Muhammed'in arkasnda Allah vardr, hasta da olsa yine doru konuur diyor, kimisi de mer'i hakl buluyor. Bunun neticesinde Muhammed onlara "kn burdan." diyor ve vasiyet yazlmadan konu kapanyor. Hatta bni Abbas, "Hayret! Brakmadlar ki peygamber szn tamamlasn." diyor. Bu aklama en bata Buhari'nin eserlerinde birok yerde, Mslim'de ve dier slami kaynaklarda anlatlmaktadr. Her ne kadar kimi rivayetlerde mer'le birlikte bakalar da Muhammed'in yannda varm, onlar da onun bu vasiyetine itiraz etmiler deniliyorsa da, aslnda mer dnda hi kimsenin ad gemiyor. Zaten mer'den baka da kimse bu ifadeyi kullanma cesaretinde bulunamazd. Buhari'de birka yerde mer'in bu konuda ismi geiyor. (98) Burada kullanlan tartmal bir terim var. mer yukardaki cmleyle birlikte burada Muhammed'e kar 'HCR' kelimesini kullanyor. Bunun anlamn bni Esir'den dinleyelim. 'Hecere' demek, bo konumak, ne dediini bilmemek diye genel szck anlamn verdikten sonra, az nceki hadise deiniyor ve Hz. Muhammed'e bunu demekten kast, artk hastalktan dolay szlerini kartryor, salam konuamyor demektir. diyor ve ekliyor; Hz. Muhammed'e kar bu ifadeyi kullanan da mer'in kendisidir. diyor. Ayn aklama bni'l Manzur tarafndan da yaplmtr. (99) mer sadece bu olayda itiraz etmiyor. Yine bu hastalk annda Muhammed hanmlarndan ktkalem istiyor, verin size nemli eyler yazaym diye. Onlar getirmeye alnca o srada mer geliyor, durumu reniyor, "Siz kadnlar ancak alamaya varsnz; baka neye yararsnz." diyor ve burada da engel oluyor/brakmyor. Bunun zerine Muhammed (demek ki artk dayanamyor) Kadnlar senden daha iyidir." diyor. Bunlar aslnda nemli aklamalardr. (100) Sonu u: mer, Hz. Muhammed'e, "Artk hastadr, akli dengesi yerinde deildir, abuk-sabuk konuuyor. Dolaysyla onun sylediklerinin bir deeri yoktur." demek istemi; kullanlan kelimenin anlam bu. u da var ki, bir kere mer'in bu kar kmas slam inancna uygun deildir. Eer inansayd ki Muhammed'in projesinde Allah var, -slam inancna gre Allah canszlar da, hastalar da konuturur- o zaman bunu sylemezdi. nk i sadece aklla olsa, o zaman Muhammed'in mucize

iddias nerede kalr? Yani ne olursa olsun bu kar k mer iin olumlu deil; ancak, mer'in burada korktuu bir ey varm ki kar km. Aada bunun nedenini anlatacam. g) Halife mer Neden Telalyd? 1) Belki Muhammed bu son nefesinde, mer'in de iinde bulunduu Tebk'teki suikastlar ve yine mer'le Ebubekir'in, kzlar Aye ve Hafsa araclyla Muhammed'e kar tertipledikleri komployu aklar endiesi mer'i sarm olabilir. 2) Bir dieri de, belki damad Ali'yi toplum iinde halife ilan eder korkusu. te bu durumda mer'in plan suya derdi, tabii ki her iki neden de nemli. Hatta son nefeste Hz. Ali onun yannda yalnz kalyor ve dar knca soruyorlar: Muhammed'in durumu nasl? diye. O da iyi diyor. Ancak amcas Abbas artk Muhammed'in ok ar olduunu ve vefat etmek zere olduunu anlyor. Kendisi bunu oradakilere sylyor, tabii ki bu ba baa kalmakta Muhammed'in ona halifelii konutuunu syleyenler ta o zamandan vard. Hatta, Hz. Muhammed'in Ali'yi kendine vasi olarak seip semediini Aye'den soruyorlar. Aye sert tepki gsteriyor, "Bu da nerden kt, 24 saat Muhammed'in yanndaydm, hatta tuvalet ihtiyacn altndan alrdm. Byle bir ey olsayd ilkin ben duyardm." diyor ve Ali'nin vasi olduunu inkr ediyor. Bunlar, en bata Buhari'de anlatlan eyler. (101) Az nceki hadis ok uzun ve ilgintir ki, Aye ile ilgili bu hadis sadece Buhari'de 18 yerde tekrarlanmtr. Aye burada Ali ile ilgili u nemli a da veriyor/ona kzgn olduunu belirtiyor, yle diyor: Benim fk olayyla ilgili (hani bir sava dn yolda Safvan adnda biriyle zina yapmakla sulanyordu) henz Nur sresindeki ayetler inmemiti, bu konudaki belirsizlik sryordu (Allah neden uzun sre onlar bu konuda seyretmek istemi ve daha sonra yaklak 10 ayet birden gndererek Aye'nin ve dolaysyla Muhammed'in ailesinin dosyasnn salam olduunu belirtmi; tabii ki bu da notlarmz arasnda kalsn!). Aye devam ediyor: Bir ara Hz. Muhammed hem Ali, hem de same bin Zeyd'i huzuruna arp sordu: Siz bu i iin ne dersiniz, ben Aye'den ayrlaym m? diye. same, "Senin eindir, sen onu daha iyi tanrsn" karln verdi, benimle ilgili olumlu konutu; ama Ali, "Ey Muhammed, dnyay kendine dar etme; sanki sana kadn m yok?" dedi. Ali'nin bu szleri Aye zerinde ok olumsuz bir iz brakm. nk daha sonra meydana gelen tarihi olaylarda Aye hep Hz. Ali'ye kar olan cephede yer almtr. (102) Konunun aydnlanmas asndan u olay da nemli: Bir kere Muhammed son nefesinde Ali ile ba baa kalm ve ona bir eyler sylemitir. Hatta hadisler var ki, Muhammed Ebubekir ve mer huzurunda Ali'yi halife olarak ilan edince mer buna itiraz bile etmi: Sen kendin mi Ali'yi tayin ediyorsun, yoksa bu atama konusunda vahiy ile mi hareket ediyorsun, demitir. O da, "Ben vahiyle konuuyorum." diyor. Bunu ilerde Hz. Ali-Fatma ksmnda daha detayl olarak anlatacam. Zaten daha nce de bu konuda baz deinmelerim oldu. te bu bilgiler de var iken, Aye'nin "Hz. Muhammed Ali'yi vasi yapmad." eklindeki aklamas doruluk ifade etmiyor. Bir kere Aye artk taraftr ve benzer konulardaki aklamalar aslszdr. Mutezile ekolne yaknlyla itham edilen bni Ebi'l Hadid'den birka cmle eklemek istiyorum (h.656.). Ayn eyler Necah Tai'nin "tiyal'l Halifet'i Ebibekir" adl yaptnda daha fazla ve detaylca ilenmitir. Bu ikiliden ksa bir zet sunmakta yarar var. Konuya ilikin anlattklarmdan kan sonuca yardmc olur diye dnyorum. unu anlatyorlar: mer, henz Hz. Muhammed hayatta iken Ebubekir ile konuur: Kimse senin halife aday olacan zaten dnemez, herkes buna srpriz der; ancak sen olursan pek tehlike olmaz. Sen halim selim/yumuaksn, her kesim sana lml bakar. Onun iin ilkin seni halife yapalm, bir yl sonra da sen ayrlrsn ben baa geerim gibi pazarlklar ve senaryolar anlatlr. Hatta bir yl getikten sonra Ebubekir ekilmek istemeyince, "Aslnda beklentim uydu, diyordum ki Ebubekir sistemi rayna

oturttuktan, skuneti saladktan sonra bir hafta iinde kendisi bir bahane bulur ve bir yl beklemeden grevden ayrlr, bana devreder; ama ii uzatt!" eklinde mer'den byle bir aklama aktaryorlar. (103) Zamanla Ebubekir'le mer'in aras alr. Hatta Ebubekir mer'i hac grevinden alr. Daha da cesaret edip ileri giderek bir ara mer'e, "Bana kalrsa sen bu halifelik iinden vazgeersen daha hayrl olur." der. Taberi bunu farkl bir ekilde aktarr: mer bu halifelik iinden vazgeseydi daha iyiydi eklinde aktarm. (104) Bundan sonraki gelimeleri, Ebubekir'in nasl katledildii blmne brakaym. Sonunda Ebubekir grevden ayrlmaynca ve hac yetkilerini de mer'den alnca aralar tam alr ve mer, gelecekte halifeliin riske gireceini artk anlar. Bundan sonrasn az nceki yazarlarn kaynaklarndan dinleyelim: Ebubekir, konuulan srede istifa etmeyince halife mer harekete geer ve onu ortadan kaldrmak iin planlar yapar. Bunu, Ebubekir'in lm konusunda izah edeceim. Hatta ilk bata Ebubekir, ya mer halife olsun ya da Ebu Ubeyde diyordu, halife Osman'n ad hi yoktu. Ama daha sonra nedense Osman ne kar ve Ebu Ubeyde birden gndemden der. Hatta mer i ba yapnca, Ebubekir'in ou valilerini grevden alr. (105) Yine Ebu Sfyan ile olu Muaviye'ye ok ar ayrcalklar tanr ki bunlar Osman'n akrabalaryd, tabii ki bu ilk admd; zaman iinde Osman iktidara gelince bu akraba saltanatn daha da gelitirir ve bilindii gibi bundan dolay Emeviler dnemi balar. Yani bu grevden almalar ve yerlerine Emevi soyuna bal kiileri tayin etme olay, mer'le Osman/dolaysyla onun soyu arasnda yaplan pazarlklarn bir soncuydu aslnda. Burada gzden kaan bir ey var: Halifelik makamna geme olay halk arasnda bilinen o ok basit ekilde gereklememitir; tam tersine ilk halifeden itibaren hep zorlu ve skandallarla olmutur. u sorulabilir: Madem ki Muhammed btn bu olup bitenleri biliyordu, artk burada mer'i bu son nefeste ne gibi hesaplar iin dinliyordu ki? Artk ne varsa aklamalyd. te bu onun sorunudur, neden sylemedi bilemeyiz. Yalnz u gibi hesaplar kuvvetle muhtemeldir: Mesela; aklasam daha kt olur, sistem dalr. Veya damadm Ali rahatlkla halife olsun, ben sorun yaratmayaym, dolaysyla kzm Fatma da rahat eder gibi hesaplar yapm olabilir; ama u kesin ki, Muhammed, mer'e kar hep defansa ekilmi, ekinmi ve etkisinde kalmtr. Yeri gelince Hz. Fatma ksmnda belirteceim gibi, Haziran aynda vefat eden Muhammed'in cenazesi gn yerde kalrken, Ebubekir ile mer cenazeyi brakp iktidar ele geirmek iin kulis yapyorlar. Halifelik iini salama baladktan sonra Muhammed'in cenazesine dndklerinde; artk cenazesi gmlmt, yetiememilerdi. Burada ok basit baz yorumlar var: Mesela bu gn olay, acaba Muhammed'i Mekke'de mi yoksa Medine'de mi gmelim veya millet lidersiz kalmt, mecburen bunlar uraacakt gibi laflar. Bunlar zaten dini kaynaklarda da pek ne kmam; ancak clz da olsa baz eserlerde geiyor ama dediim gibi gerekle ilgisi yok. (106) Daha sonra Ebubekir'le mer, Hz. Fatma ve Ali, Ebubekir'in halifeliini tansnlar diye onlara gidince Fatma aynen unu diyor: En zor anmzda bizi cenazemizle ba baa brakp kendi ilerini grmeye kan kiilerle bizim iimiz yok; ne bizden izin aldnz, ne de bu konuda (halifelik konusunda) bize bir hak verdiniz. (107) mer, Hz. Ali'nin evine baskn dzenleyince Hz. Fatma bunu o srada sylyor, "Babamn cenazesini yerde brakp karnz peine dtnz; bizden ne istiyorsunuz?" diyor. Acaba, Ebubekir vefat edince mer'in hemen halife olmas tesadf mdr? Btn bunlar yaplan planlarn birer sonucudur. Halbuki halifelik iin ilk bata en ok ad geen Ebu Ubeyde idi ama ne hikmetse mer ne kyor ve Ebu Ubeyde birden tarihe karyor, ortalktan kayboluyor. Nitekim Ebubekir ldrlnce, mer hemen baa geiyor.

h) bni Mesut'un nemli Aklamas bni Mesut, "Bana teklif edilse ki, ey bni Mesut; sen yemin ier misin ki Muhammed katledilmitir diye? Ben de derim ki, deil ki bir kere; dokuz sefer bu konuda rahatlkla yemin ierim ki Muhammed suikasta kurban gitmitir. Ancak bana, 'Yemin ier misin ki Muhammed normal eceliyle lmtr diye? teklif gelse, bu konuda tek bir sefer bile yemin iemem." diyor. nemli bir kiiden nemli bir aklama. Bu hadis, birok slami kaynakta gemektedir. (108) Tabii ki bni Mesut bu aklamay yaparken detayn anlatmyor: Nasl katledildi, neydi olay, bunu izah etmiyor. slami kesim burada Yahudi kadnn Hayber'de verdii zehir olayn gndeme getirebilir; yoksa Aye miydi, Hafsa myd... Mslman yazarlar bunu akllarndan bile geirmezler veya geirmek istemezler. Ama olay tek bu hadise bal deil ki, grld gibi kantlar fazla. a'bi bu konuda, "Yemin ederim ki, Hz. Muhammed suikasta kurban gitmitir." diyor. (109) Daha nce de Enes b. Malik'in, "Hz. Muhammed'in Hayber'de yedii o zehirli et, onun kk dili ve az blgesinde iz brakmt, tahribat yapmt." hadisini aktardm. Ki Hayber zehrinden de etkilendii bir gerek; ama o olayla lm arasnda yllk bir zaman var. (110) Az nceki hadise bakldnda, acaba gerekten dini bir emir gerei mi; yoksa bu ilatan dolay az blgesinden dklen etler sonucu meydana gelen irkinlikten dolay m Hz. Muhammed'in resimheykele yasak koyduu konusunda tereddt iinde kalyoruz. Yani belki de, "Bundan sonraki nesil beni bu halde grmesin." demek istemi ve bu nedenle resminin yaplmasna izin vermemitir, tabii ki bu da bir yorum. Burada u sorulabilir: Peki buraya kadar anlatlanlardan nasl bir sonu karalm? Yani Muhammed'i, Aye ve Hafsa araclyla mer-Ebubekir iktidar kavgas iin mi katletmiler, Hayber'de yedii zehirli yemekten mi lm, yoksa normal kaderiyle mi? te bence bu sorulara salkl yant almak iin kitab sonuna kadar takip etmek lazm. nk byle olursa verilen yant daha da salkl olur. Yine de buraya kadar anlatlanlardan okuyucu ne anlamsa tabii ki bu onun algs ve takdiridir. Ama dediim gibi salkl karar iin kitaptaki tm bilgileri bitirmek lazm. Ancak u var ki, iktidar kavgas yznden, Ebubekir ve mer teden beri Hz. Muhammed'e kar suikast dzenlemiler; ancak bir nevi baaramamlar. Barda taran son damla ise, Hz. Muhammed'in, Ali'yi halife gstermesi ve Ebubekir, mer gibi Hz. Ali'ye rakip kabilecek, ileride sorun yaratabilecek kiileri de, dn imknsz bir savaa gnderip bu yntemle ortadan kaldrmas. Nitekim vefat ettii ayn pazartesi gn same'ye bu grevi verirken hasta deildi; bundan sonra aramba gn hasta olur ve fazla gemeden vefat eder. (111) Demek ki artk lm-kalm sava; onlar o arada ii hzlandrmlar.

BLM 4 - HALFE EBUBEKR a) Ebubekir Nasl Halife Oldu? Hep syleniyor, Hz. Muhammed'in vefatndan sonra Ebubekir nasl halife oldu; zorluklar var myd, tm Mslmanlar bir azdan m kabul etti, Hz. Muhammed'in onay var myd gibi sorular hi sorulmam, bu konular hi de irdelenmemitir. imdi Ebubekir'in nasl halife ilan edildiine ilikin slami kaynaklardan bir zet sunmak istiyorum. nk biliyorum ki, bu konuda da insanlarn bilmedikleri nemli eyler var. Muhammed vefat edince, Hz. Ali hem onun damad, hem de amcaolu olduu iin, onun cenazesiyle ilgilendi. Yaygn olan gre gre de cenaze gn yerde kald. Peki niye? nk iktidar ele geirmek iin, halk tabiriyle halife olmak iin ok ciddi ekimeler vard da ondan. Hele Ebubekir ile mer bu iktidar kavgasnn merkezindeydi. Zaten Ebubekir ve mer'in, kzlar Hafsa ve Aye eliyle, iktidar iin Hz. Muhammed'i katlettiklerini daha nce yazdm. lmnden sonra artk sra uygulamadayd. Bu yzden onlar iktidar derdindeydi; cenaze nemli deildi. Bu tr iktidar kavgalar tarih boyunca hep olmutur. Baka lkelerin tarihini irdelememize gerek yok; gemi dnemlerde Osmanl padiahlar, Cumhuriyetten bu yana da Trkiye'de bu gibi olaylarn varln bilmeyen yok. Hz. Muhammed'le halifeleri iin de ayn planlar geerli ve hatta mevcut bilgilerden o dnemde bu tr suikastlarn daha fazla var olduu ortaya kyor. Aslnda Hz. Muhammed'in lm ve bu arada cenazesinin yerde kalmas hi de Ebubekir ile mer'in umurunda deildi. Burada Buhari'de pek ok yerde tekrarlanan bir olay aktaraym. (112) Beni Temim kabilesinden bir heyet Muhammed'e gelir. O srada Ebubekir'le mer de Muhammed'in yanndalar. Bunlar, Muhammed'in huzurunda tartmaya, birbirlerine krc szler sylemeye balarlar. Bu srada Hucurat suresi ikinci ayeti iner: "Ey iman edenler! Seslerinizi, Peygamberin sesinin stne ykseltmeyin." Bu sure hicri 9-10. ylnda inen Kur'an'n en son gelen/oluan surelerinden. Yani slamiyetin ilk yllar olsayd denilebilirdi ki Ebubekir'le mer yeni Mslman olmular, Muhammed huzurunda kavga etmeleri, sayg gstermemeleri normaldir; ancak bu sure geldii zaman nerdeyse Kur'an bitmek zere, Muhammed'in artk son yllar. Anlalan o ki, Muhammed bunlar kendi szleriyle durduramad iin Tanr-Cebrail formln uygulamak zorunda kalm. Hele mer bir kzd m zaten ancak ayetle durdurulabilirdi. Bu konuda mer'le ilgili zel bir blm sunacam. Orada kendisinin ne kadar etkili olduu ve Tanr'nn ne kadar ona nem verdii rneklerle aklanacaktr. te Ebubekir-mer, Muhammed'e ar derecede balyd (dini ballk kastediyorum) demenin yanl olduuna Buhari'nin birka yerinde anlatlan bir rnek, ki Muhammed onlar sayesinde zorda kalp kurtuluu ayet oluturmakta bulur. Bu konuda oluan ayetin bir de yanl bir yan var. nk ayet genel deil; Muhammed'e zel. Dolaysyla kendisi 1400 senedir yok. O zaman bu ayetin Kur'an'da kalmasnn Mslmanlara ne faydas var ki; fazladan orada duruyor. nk o artk yok ki Mslmanlar ona kar sesini kssnlar, yksek sesle konumasnlar. Yani, ayetin bir kere muhatab ortada yok. Kaynaklarda Muhammed'in vefat sonrasnda mer'in ortaya kp "Kim Muhammed lmtr diyorsa onu ldrrm. Aslnda o Allah'n yanna km, yaknda dnecektir." gibi szler sarf ettii anlatlyor. Daha sonra Ebubekir "Snh" denilen Medine dndaki ailesinin yannda iken lm haberini duyup gelince, hemen minber tarafna geip konumaya balar. Bu arada mer'e de kzp, otur oturduun yerde diye talimat verir ve o srada halk huzurunda gya mer'i sakinletirmek iin Kur'an'dan u ayeti okur: "Ey Muhammed, phesiz sen de leceksin, onlar da." (113) Buna kar mer, Ebubekir'e, "Sen hatrlatmasaydn byle bir ayetten haberim yoktu." diyerek adeta teekkr eder.

Besbelli ki ikisi birlikte bu senaryoyu hazrlamlardr. Yoksa niye Ebubekir kalkp toplum iinde mer'e kzsn, onu sustursun; baka adam m yoktu: Biri nalna vuruyor, dieri mhna. Aslnda zekice bir plan. Benzer rnekler gnmzde de var: nsanlar faili mehule kurban gider (ki aslnda failler belli) ve ayn katiller tarafndan ah-vah denilerek onlarn cenazeleri kaldrlr. Bu gibi taktikler mer ile yandalar iin daha fazla geerli. Bir taraftan vurmak, katletmek, dier taraftan timsah gzyalar dkmek! Niye timsah gzyalar? nk mer okur-yazar ve Muhammed'in vahiy ktiplerinden. Dolaysyla Kur'an'da olup bitenleri iyi bilmesi lazm. Kendisi, bilerek ii acemilie vurmu; yoksa mer Muhammed'in lmeyeceini iddia edecek kadar cahil biri deildi. Bir de, Ebubekir'in ona hatrlatt ve onun da "Bunu bilmiyordum." dedii ayet dnda, -Tanr hari- herkesin leceini aklayan ayetler Kur'an'da ok. Peki, hi mi bir tane aklna gelmedi veya hi mi onlarn ierdii anlam mer'in aklnda kalmad? Bu konuda birka ayet vereyim. Ta Uhud harbinde inen (oluan) "Muhammed eer lr veya ldrlrse geriye mi dneceksiniz!" ayeti var. Ki Muhammed'in de hem lebileceini, hem de ldrlebileceini belirtiyor. (114) Bir de Kur'an'n birka yerinde tekrarlanan, "Her canl lm tadacaktr/lecektir." ayetleriyle (115) bunlara eanlaml, "Allah'tan baka her ey yok olacak, yeryznde bulunan her ey yok olacak, nerede olursanz olun lm size ular." gibi ayetler var iken ve stelik de iin mantk yan bir tarafa; mer bunlarn ktibi iken ve ayetlerin olumasnda hep Muhammed'i ynlendirmi iken, Ebubekir'e, "Ben Muhammed'in de leceini ieren ayeti bilmiyordum." demesine inanmak iin ancak saf olmak gerek. ktidar iin Muhammed'i ortadan kaldran bir mer, Muhammed iin zlr m hi! Herhalde kalkp da "Ey ahali, Muhammed'i ben ldrdm." diyecek hali yoktu! Bir de orada kl ekmekle farkl bir mesaj da vermek istemi aslnda. Halk mer'in ar derecede dindar olduuna inansn diye. nk onun halkla ii vard, ileride onlarn bana geecekti; kendini daha iyi takdim etmek iin tabii ki byle bir reklam onun lehine olurdu. Bir dier nemli taktik de, byle yapmakla aslnda zaman kazanmak istiyordu. nk Ebubekir'le birlikte yola kmt, beraber bir plan gerekletirmilerdi ve o an iin de Ebubekir hazr deildi. Medine'nin dna, baka bir hanmnn yanna gitmiti. te Ebubekir'in yetimesi iin aslnda oyalamak istiyordu. Hele Ebubekir de gelince ona, 'Ge yerine, bilmiyor musun ki Kur'an'da her canl lm tadacaktr diye ayet var.' demesi, tiyatronun baka bir parasyd. Gerekten Ebubekir'le mer adeta tiyatro oynuyorlard. Defalarca Muhammed'i ldrmek isteyen ve sonunda baaran mer'in yukarda yazdm sznn hibir deeri yoktur. Burada komik bir olay da yaanyor; onu da ekleyeyim. Muhammed ar hasta ve o gece artk lecek. Ebubekir ona, "Bu gece falanca eimin srasdr, onda kalmalym." diyor ve sanki gitmek iin izin istiyor. Buna kar Muhammed gidebilirsin diyor. Szn ettii Medine dnda Siinh' adnda bir yer. Bir ei orada kalyordu, Esma binti Umeys de Medine'de onun yanndayd. Haftada bir kez Perembe gnleri hanm Binti Harice'nin yanna giderdi, sabahleyin cuma gnleri de sa ve sakaln boyar ondan sonra yola kar, Medine'ye gelirdi. bni Sad nerdeyse Ebubekir'in bu sa-sakal boyama iine kendi kitabnda sayfalarca yer ayrmtr. (116) Kadn o srada da mm Glsm adnda bir kz ocua hamileydi. Hani slam'a gre eer bir erkek birden fazla kadnla evliyse, onlara sra yapar, her gece birinde kalrd. Ebubekir de byle bir durumdayd. Onun Binti Harice, Umm Ruman, Esma binti Umays gibi eleri vard. Hatta Ebubekir vefat edince, elerinden Esma onu ykyor. Yani Hz. Muhammed'e szn ettii kadn deil; baka bir ei onu ykyor. lgintir ki, Ebubekir'i ykayan bu kadn, daha nce Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evlenmiti. Cafer ldrlnce bu kez Ebubekir'le hayatn birletirmiti. Anlattm gibi kendisi lnce bu Esma onu ykamtr. Ama ayn Esma ve hele bir zamanlar Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evli olan bu kadn, Ebubekir'in lm zerine bu kez de Hz. Ali ile evleniyor ve bunlardan iki de ocuk dnyaya getiriyor.

Bu kadnn her einden de ocuklar vard. te nerdeyse kendilerine taplan o dnemin insanlar byleydi. (117) Ebubekir sabahleyin Muhammed'in lm haberini alnca merkebine binip geldi ve mer'in az nceki (szm ona sinirli) halini grd ve onu yattrc bir konuma da yapt. (118) Hani kurt hep sisli havay sever, diye bir sz var; mer de nemli kiilerin cenazeyle uramalarn frsat bilip bir an nce ii sonuca gtrmek istedi ve nitekim de baard. Halifelik ii salama alndktan sonra Ebubekir'le kendisi kabir bana dndler; ancak o zaman da artk cenaze kaldrlmt ve ona yetiemezlerdi. Ali kabirle megul iken onlar o 2-3 gnde ii bitirmilerdi. Cenaze kefenlenirken, ykanrken, defnedilirken ne mer ne de Ebubekir ortalkta vard. Hele nl Kur'an yorumcusu ve tarihi Taberi (hicri 310'da vefat etmi) kendi tarih kitabnda Ebubekir'in gn sonra ancak cenaze bana geldiini yazyor. Bu konuda kaynak ok. (119) Bir de hep sylenir: Muhammed Aye'nin kucanda vefat etti diye. Anlalan o ki, bu da doru deildir. Evet, bu konuda hadisler var; ancak bunlar da Aye mene'ilidir ve bir taktiktir. Mesela bu konuda bni Sad bamsz bir blm am ki, baz rivayetlere gre Hz. Ali'nin kucanda vefat etmitir. rnein; mer artk halife, bir ara ondan soruyorlar: Hz. Muhammed'in son sz neydi diye? O, ben bilmiyorum; Ali'den sorun diyor. Demek ki son nefesinde Ali'nin kucandaym. Bir de bni Abbas'tan soruyorlar, Aye diyor benim kucamda vefat etti, acaba doru mu? Kendisi, "Bu da nerden kt; Allah'a yemin ederim ki Ali'nin kollarnda vefat etti." diyor. (120) Yani ortalk toz-duman. Dier taraftan Hz. Ali ve ei Fatma, cenaze ii bittikten sonra, (Ali halife olsun diye) halkn karsna kyorlar; ama artk onlar iin ok ge: Ebubekir'le mer, ii oktan salama almlard. Hz. Ali'nin daha sonra gidip halktan destek talebinde bulunduu dncesi, slam'da Snni kesimin iddias. ia kesimin tarihileri ise, "Hz. Muhammed sa iken halifelii zaten Hz. Ali'ye vasiyet etmiti." fikrini savunuyorlar ve Ali'nin de, "Nasl olsa artk halifelik benim hakkm. Dolaysyla cenazeyi kaldralm, ondan sonra bu ile ilgilenirim." hesabndan dolay bata ilgilenemediini ve mer'le Ebubekir'in cenazeyi frsat bilip halifelii gasp ettiklerini sylyorlar. Benim iin ha Ali halife olmu, ha bakas olmu fark etmez. Burada belirtmek istediim, bu dinin lider kadrosunun hep skandallarla, suikastlarla ynetimi ele geirmi olmalardr. u da var ki, Muhammed'in lmnden sonra ynetime talip kanlarn hepsi zaten Mslman: Ebubekir, Sad b. Ubade ve Hz. Ali bunlarn tm de mehur sahabeler; yani iktidar kavgas sadece Mslmanlar arasnda oluyordu. unu da unutmamak lazm: lk bata, zorlu mcadelede Ebubekir Ubeydullah' bile neriyordu. Ama her nedense zaman iinde bu kayboluyor ve onun yerine halife Osman ortaya kyor. Bunun nedeni Osman taraftarlaryla mer arasnda yaplan pazarlklar ve sonunda Ebubekir'i ortadan kaldrma plandr. Yukarda deindiim gibi iktidar mcadelesinde Mekke'den gelenlerin ban Ebubekir-mer ekiyordu. Medine'nin yerlileri olan ve kendilerine Ansar denilen grup ise Sad b. Ubade'nin etrafnda toplanmt. Medineli Mslmanlara Ansar denmesinin nedeni u: Mekke'den g eden Mslmanlara yardmc olduklar iin bu ad almlard. Zaten Ansar kelimesi oul olup, yardmclar anlamna gelir. Bata Muhammed olmak zere, Mslmanlarn Medine'ye gelmelerini salayan, buna yardmc olan Sad b. Ubade'dir. Akabe biatinde da bu adam vard. Bu bulumay salayan ve Muhammed'le Mslmanlarn Medine'ye gelmelerine zemin hazrlayan etkili bir isim. Bedir hari tm savalarda bulunan bir sahabe. Rivayetlere gre her gn kendi evinden Muhammed'e etli yemekler gtryordu. Asil bir ailedendi ve ou kez seslenip 'Kimin evinde et-yemek yoksa buyrun Sad'n evine gelip yemek yesin.' diyordu. (121) Bir zamanlar Muhammed muhta iken onlar yardm edince, vg anlamnda kendi Kur'an'na bunlar hakknda ayetler de oluturuyordu. Bu konuda Kur'an yle diyor: "Mekke'den gelenlerden nce

Medine'ye yerlemi ve iman da gnllerine yerletirmi olanlar, hicret edenleri (Mekke'den gelen Mslmanlar) severler. Onlara verilenlerden dolay ilerinde bir rahatszlk duymazlar. Kendileri son derece ihtiya iinde bulunsalar bile yine Mekke'den gelen Mslmanlar kendilerine tercih ederler (yani yemezler; ancak yediririler)." (122) te byle; bata yardm etsinler diye oluturduu ayetlerle onlar iiriyor; ama i salama alnp da zaman iinde sra paylama gelince onlara bir ey yok, dman ilan ediliyorlar ve insan yerine konmuyorlar. Evet; Sad b. Ubade'yi halife olarak destekleyen ve ounluu Medine yerlilerinden oluanlar, Sad halife olsun diye "Sakife Beni Saide" denilen glgelik bir yerde toplanp durum deerlendirmesi yapyorlar. Bunun haberini alan Ebubekir'le mer oraya gidiyor. ki grup arasnda yaplan konumalar srasnda halife mer, Ebubekir'in avantajlarn anlatmaya balyor: Hem ilk Mslmanlardandr, hem Muhammed hasta iken cemaate imam olmak iin onu nerdi, Hz. Muhammed'in kaynpederi (Aye'nin babas), hicret esnasnda onunla birlikte Medine'ye gelen ok yakn bir dava arkada gibi olumlu taraflarn ne sryor ve bu arada "Bakn ilk olarak ben onun elinden tutup halifeliini kabul ederim." diyor. Bunun zerine iki kesim arasnda tartmalar, hatta kavgalar balyor. O arada adamn biri Hz. Ali halife olsun deyince (tabii ki Ali orda yok, kendisi cenazeyle megul), mer klcn ekip kendi yandalarna, "Bu kpein haddini bildirin." diyor. Yine Sad taraftarlarndan Hubab b. Munzr, "Halifelik bizim hakkmz, Mekkeli Mslmanlar kabul etmiyorlarsa, bunlar zaten bural deil; ehrimizi terk edip memleketlerine gitsinler." deyince, mer ona, "Allah belan versin." diyor. Yine adamn biri 'Ebubekir olamaz, halifelik biz Medinelilerin hakkdr.' deyince, mer klcn ona doru uzatp seni parampara ederim diyor ve kendi adamlarna da "Bunu ldrn." emrini veriyor. Sad' destekleyenlerden biri mer'in sakalndan tutup "Ey mer, sen onun klna dokunursan senin aznda bir tane di kalmaz." diyecek kadar sert tepki gsteriyor. Dier bir ahs, "Anlalan o ki baka zm yok, bu iktidar ii ancak kanla halledilir." diyor... Hatta Ebubekir durumun vahametini grnce, ya Ebu Ubeyde, ya da mer halife olsun ben olmayaym, ya da iktidar aramzda paylaalm diyor. Ebubekir'in bu aklamas birok kaynakta anlatlmaktadr. Hele bni Ebi eybe bu konuda birok hadis aktarmtr. Hatta bu konu Buhari'de de anlatlr ve burada Ebubekir, mer ile Ebu Ubeyde arasna girip onlarn ellerini tutar, Ben sizden biri halife olsun derim. teklifinde bulunur. nk evdeki hesap arya uymam: Sert tartmalar, ciddi rekabet ve hatta kavgalar olmutur. Ebubekir korkusundan bu neride bulunur. Yoksa balangta mer'le farkl bir plan yapmt. Ebubekir'in bu nerisini en bata mer kabul etmedi. mer biliyordu ki, eer Ebubekir olmazsa, ilk aamada kimse mer'i kabul etmez. nk kendisi ok sert biriydi, kimse onun ynetici olmasn kaldramazd. O da bunun farkndayd. O yzden gelecekte halifelii garantiye almak iin, ilk etapta tehlikeyi (pek de becerikli olmayan ve zaten yal olan) Ebubekir zerinden atlatmak istiyordu. Kald ki, zaten ikisi arasnda daha nce bu ynetim konusunda planlar yaplmt. Bunu Muhammed'in zehirlenerek ldrlmesi ksmnda anlattm. O nedenle mer hep Ebubekir olsun diye srar ediyordu. Zira bunun dnda seilen bir halife mer'in kendi hesaplarn altst edecekti, mer bunu ok iyi biliyordu, farkndayd. Her ne kadar Ebubekir'in halife olma durumu bir srpriz de olsa, yal biri olduu ve mer kadar da sert olmad iin, halk ona evet diyebilirdi. te bu noktada mer sonu alma konusunda biraz rahatt ve nitekim de baardlar. Bu arada ben bunu anlatrken baka bir olay hep aradan kaynayp gidiyor. Hz. Muhammed vefat etmeden nce, same b. Zeyd komutasnda Bizansllara kar savamak iin slam ordusunu Suriye tarafna gnderiyor. Ortalkta Ebubekir, mer gibi nemli isimler varken,

same gibi birini komutan semesi onlara gre normal bir durum deildi. O yzden kar kyorlar ve ne Ebubekir, ne de mer onunla birlikte savaa katlyor. Bundan u anlalyor: Hz. Muhammed, mer gibilerini bu zor savaa gnderip etkisiz hale getirmek, harcamak ve gelecekte halifelik iin Hz. Ali'nin nn amak istemi. Onlar Hz. Muhammed'i dinlemiyor ve savaa katlmyorlar. Muhammed'in lmnden sonra Ebubekir'in araya girmesiyle, Kurey'ten birok nemli kii Medine'de kalyor. mer zaten demirba, o savaa katlmyor. Yani ortada satran gibi ok etrefilli bir oyun var aslnda. Ama kimse bu olaylarn zerine bu ekilde gitmemi. Kaynaklarda, o dnem ou insann Ebubekir aday olacak diye tahmin etmedikleri anlatlyor. (123) Ama mer onu zorla ne kartp illa Ebubekir olsun diye srar ediyordu. Hep sylyorum: Ancak bu yolla mer halife olabilecekti. Bu kadar muhalefet varken, mer de bir sznde, "Halkn zerinde anlamad kiinin halifelii meru deildir, hatta bununla savalr." dedii halde, srarla ve hatta zorla Ebubekir'i halife ilan ediyordu. Bu olay, uzunca bir hadiste en bata Buhari'de anlatlmaktadr. Burada deniliyor ki, mer camide bir konuma yapyor, Ebubekir'le birlikte halk da dinliyor. Daha sonra mer gelip Ebubekir'e, minbere k halk gelsin sana biat etsin/elini tutup seni kabul etsin diyor; ama Ebubekir kmyor. Bu arada mer srarla onu minbere kartyor. (124) Hatta deneme mahiyetinde henz Ebubekir seilmeden mer, Ubeydullah'a, seni halife yapalm diyor. Ubeydullah kurtlarn ok olduunun farkndadr, kimse bu lokmay ona yedirmez; o nedenle hayr diyor. Bir de ortamdan anlyor, kimin kimden yana olduunu biliyor ve zaten mer de bir taktik olarak ona bu teklifi sunuyordu. (125) te balangta Ebubekir'in halifelii srprizdir diyenlere kzan mer, daha sonra bunun srpriz olduunu itiraf ediyor: Evet dorudur diyor. Medineliler Sad b. Ubade halife olsun diyorlard. Mekke'den gelenlerin bir ksm Ebubekir olsun diyordu; ama bazlar da Hz. Ali'nin evinde karargh kurmulard, o olsun diyorlard. Sonuta Ebubekir'in taraf ar basyor ve kendisi halife seiliyor. (126) te byledir: Balangta kim srpriz diyorsa asar keserim diyen bir mer, daha sonra tam tersini sylyor, bunun bir srpriz olduunu kabul ediyor. (127) Anlatlanlardan anlalyor ki, Ebubekir ok beceriksiz bir insan; ancak mer onun zerinden geleceini salama almak istemi, onunla daha nce pazarln yapm; adam artk mecbur. Hatta Ebu Sfyan Ebubekir'in halife olduunu duyunca Hz. Ali'ye; "Kurey'in en pasif-zavall kiisi halife seilmi, nerdeyse ftk olurum (alay edercesine)." diyor. Yine Selman-i Farisi o zaman Farsa bir cmleyle, "Kerdaz ve nakerdaz." eklinde bunu belirtiyor. Yani bir ey yaptnz; ama iyi etmediniz diyor ve devamla, Hz. Ali'yi seseydiniz hepinizin yararna olacakt diyor. Selman-i Farisi hakknda ksa bir bilgi vereyim. Kur'an'da Nahl suresinde "Derler ki Kur'an' bir insan Muhammed'e retiyor (tanrsal boyutu yok)." eklinde bir ayet geiyor. (128) te burada ou Kur'an yorumcular Selman-i Farisi zerinde durmaktadr. Demek istediim, bu insan nemli biri. Ksa bir rnek vereyim. Aye anlatyor: Muhammed geceleri Selman-i Farisi ile yalnz kalrd, kendi aralarnda konuurlard, hatta ylesine sohbete dalard ki, bazen bizi unuturdu. (129) te Muhammed'in kendisinden bilgi ald Selman-i Farisi, Ebubekir hakknda az nceki sz sylyor. Kendisi aslen ranlyd ve ailesi ran'da Zerttilik dininde bir bakma diyanet reisliini yrtyordu. Muhammed'e varana kadar, yollarda yllarca deiik haham ve papazlardan da bilgi al-verii yapmt, tm kutsal ve dier Ortadou dinlerini iyi biliyordu. te Ebubekir'i tayin etmekle hata yaptnz diyen kii byle biridir. Ebubekir halife olunca Talha klcn ekip ortaya kyor, biz Ebubekir'e mi kaldk diye. Hatta mer ona, "dur durduun yerde ey kpek" diyerek ar hakaretlerde bulunuyor. Halit b. Sad da sert tepki gsteriyor. Yani umulmadk bir srpriz oluyor insanlar arasnda. Ebubekir de bunu itiraf ediyor; ancak ortada bela var, ben bunun iin kabul etmek zorundaym diyor. (130)

Sakife Beni Saide toplantsnda bir ara Ebubekir, mer ve Ebu Ubeyde arasnda durarak, "Ya mer halife olsun, ya da Ebu Ubeyde." deyince, mer, en bata Ahmet b. Hanbel'in Msned'inde ve daha birok slami kaynakta geen, "Vallahi senin nne geersem boynum krlsn! Benim iin en ar gnah, sen hayatta iken benim senin nne gememdir. Olur mu, byle yapar mym? Sen hayatta iken kimsenin haddine deil ki senin nne gesin, Muhammed seni namazda ne geirmedi mi, kimsenin haddi deil ki seni arkaya eksin. Vallahi ben iman zere ldrlsem, bir daha dirilsem, bir daha ldrlp dirilsem yine senin nne geemem! Ver elini nce ben siftah edeyim, seni kabul edeyim." diyerek hep onun propagandasn yapyordu. (131) Ayn teklifi, mer Ebu Ubeyde'ye sununca, sen halife ol deyince o, "Ey mer, sen Mslman olal senden hibir ey anlayamadm. Ebubekir var iken nasl ben ne geerim." diyor. (132) Aslnda dankl dv olmazsa Ebu Ubeyde o kadar kitle iinde bu sz mer'e kar kullanamazd. Bu sz aslnda mer'in de houna gidiyor. mer'le Ebubekir'inki bir dankl dvt; ancak Ebu Ubeyde, kimsenin bu makam ona teslim etmeyeceini bildii iin hep arkaya ekiliyor, hayr diyordu. Yani kendisi senaryodan habersizdi. Ancak kendisine yaplan tekliflin bo olduunun farkndayd. O nedenle kabul etmiyordu. Bu durumda hakl olarak u soru sorulabilir: Madem batan beri Ebubekir mer'le bir komplo iindeydi ve sonuta Muhammed'i ortadan kaldrmay baardlar; peki niye ilk bata ben olmayaym demi ve hasta iken de son nefesinde yine bunu tekrarlam: Keke ben halife olmasaydm diye? Hal byle olunca ortada elikili bir durum sz konusu. Aslnda eliki yok. nk: lk bata o toplantda ben olmayaym demesinin nedeni, kendisinin grd kavgalardan korkmu olmas ve bu nedenle adaylktan ekilmek zorunda kalmas. nk bakm ki, ardaki hesapla evdeki hesap birbirlerini tutmuyor. O nedenle ben olmayaym sonucuna varm. Son nefesindeki pimanla gelince; bunun birok nedeni var. Birincisi; Ebubekir zaman iinde kendisinin mer tarafndan kullanldn fark ettii iin bunu sylemi olabilir. Bu konuda yeri gelince Ebubekir'in lm bal altnda nemli baz rnekler vereceim. Ki aralar alr, artk Ebubekir de ona kar illallah diyecek hale gelir. kinci neden ise; Ebubekir'in iki buuk yllk icraatnn ok kanl gemi olmas, son nefesindeki pimanlna neden olmu olabilir. Bilmiyorum ama bunlar bir film eridi gibi son nefesinde gzler nne getirince etkilenmi olabilir diyorum. Hele en bata da Fatma ve Hz. Ali'ye, mer basksyla yapt hakszlk onu etkilemi olabilir. Bu balk altnda zaten belirteceim ki, Ebubekir talimatyla mer gider Fatma'y tekmeler, sonuta Fatma hem ocuk drr, hem de bu olayda ald darbelerden dolay ksa zaman iinde vefat eder ve Ali'nin de bana getirmedikleri ktlk kalmaz. Hele Muhammed'in vefatndan sonra Ebubekir'in kitlesel bir ekilde dinden kanlarn zerine gitmesi ve onlara uygulad katliamlarn benzeri tarihte az bulunur. Sadece Yemame'de katledilen insanlarn says 21 bindi, ite Ebubekir'in son nefesindeki pimanl bunlardan dolay olabilir, tabii ki var olan bilgilerden yola karak byle bir sonu muhtemeldir diyorum, yoksa niye piman olsun ki. u da nemli, Medine'nin asl sahipleri olan Ansar grubu, yani Sad b. Ubade'yi destekleyen kesim, ikili bir ynetim de nerir ve balangta Ebubekir buna evet der: Bir lider bizden olsun, dieri de sizden dncesindedir. Aslna baklrsa bu adil bir neri, ancak mer buna kar kyor. nk onun amac ksa zamanda ynetimi ele geirmekti, tabii ki sonuta Ebubekir halife oldu; ancak dier rakip Sad b. Ubade, "Yerle gk birlese bile ben onun halifelii tanmam." dedi. Onu rahat brakmadlar, o da Medine'yi terk edip am tarafna gurbete gitmek zorunda kald. Buna ramen onu orada da rahat brakmadlar: mer halife olunca onun arkasndan Halit bin Velit ve Muhammed b. Mesleme'yi

gnderip onu gurbette ldrtt (133) ve sonunda u yaktrmada bulundu: "Efendim tuvalet ihtiyacn giderirken o durumda cinler onu ldrr." eklinde masalms bir gereke... (134) Dediim gibi, btn bunlar bir film eridi gibi eer Ebubekir'in gznn nnden gemise, gemiin hesabn yapmsa ve mer tarafndan kullanldn da fark etmise son nefesindeki pimanlk bunlardan dolay olmu olabilir. Ebubekir'in pimanln ieren hadisi, bundan sonraki ksmda Fatma'nn mal konusunda anlatacam. mer'in Ebubekir'den sonra halifelik makamna oturmas ok kolay olmutur: Ebubekir lnce hemen o gece mer birka kiiyle, -tabii ki ilerinde halife Osman da var- hemen onun cenaze namazn kld ve o gece gtrp defnettiler. Sabah olduunda ise Ebubekir vefat etti, yerine de beni tayin etti diyerek halifelii bu ekilde ele geirdi. Neden geceleyin gmd, acelesi neydi? nk itirazlar olabilirdi, bana dert alabilirdi. O yzden birka nemli kiiyi de yanna alarak onu geceleyin gmd ve gya vasiyeti zerine halife olduunu halka duyurdu. (135) Ebubekir, mer'e grev verdi, o da hemen kolayca iba yapt iddias doru deildir; bu iddia gerei yanstmyor. Ebubekir'in lm konusuna yeterince aklk getireceim. Ancak az nce deindiim gibi sz Ebubekir'in gece defninden almken bir fkra anlatmam gerekiyor. Bizim Diyarbakr'da hocann biri rencisine adn sormu. "Adm skn." demi renci. "Peki, babann ad ne?" diye ikinci bir soru sormu retmen. "Onun da ad skn." cevabn alm. "Baban ne i yapar?" "skn mdrlnde memur." demi renci. "Peki, nerede, hangi semtte oturuyorsunuz?" ocuk, "Biz skn evlerinde oturuyoruz." yantn vermi. Yani hep iskn, hep iskn... Tpk bunun gibi; bata Muhammed olmak zere Osman, Ebubekir, Hz. Fatma (mezar bile belli deil) gibi nemli kiiler de hep gece gmlmlerdir. Bunun bir anlam olmal. Halifelikle ilgili bu zorlu seime baklnca hakl olarak u soru insann zihnine geliyor: Neden Muhammed kendinden sonra halife olacak kiiyi, kendisi henz hayatta iken belirlememi? Acaba kimse onu dinlemezdi diye mi cesaret edememi; yoksa kendisinden sonra iktidar yznden kavgalarn kacan tahmin edememi de ondan m veya Ali gibi birini belirlemi; ancak o dnyasn deitirince sonrakiler buna uymamlar m? htimaller ok: Dediim gibi ya hi dnmemi, bunu aklna bile getirmemi, ya da belirlemi ve hem damad, hem de amcasnn olu olan Ali'yi tavsiye etmi; ancak vefatndan sonra mer-Ebubekir ekibi iktidar zorla, hileyle ele geirmiler. Bir kere Muhammed'in kendisinden sonra neler olacan bilmediini iddia etmek ok yanl olur. Baka bir tabirle, "Muhammed kendisinden sonra iktidar yznden neler yaanacan bilmiyordu." demek ancak saflk olur. Belirlememenin bir dier ihtimali de, karsnda ayn zamanda kaynpederi olan mer gibi gl birinin olmas olabilir. Dier tarafta Ebubekir ve hem damad, hem de amcasnn olu olan Hz. Ali vard ve bunlar gibi Mekke'den gelenlerden, Medine yerlilerinden birok nemli kiiler vard. te bu zorlu tablodan birini belirlemeye cesaret edememi demek de mmkn. Dolayl olarak belki birini belirlemi; ancak aka belirlemekten kanm olabilir. Btn bunlar ihtimaller. Ancak en gl olan, Hz. Muhammed'in Ali'yi belirlemi olmas ve daha sonra Ebubekir-mer'in buna uymam olmalar. leride bunun zerinde duracam. Ben grevin kime devredildiinden ziyade cinayetler zerinde duracam. Ama okuyucular aydnlatmak iin bu konuya da aklk getireceim. Bu zorlu ve karmak tablo olmasayd, son hutbesi olan veda hutbesinde, toplanan binlerce insan kitlesi huzurunda kendi halefini ilan edebilirdi ve bu durumda kolay kolay kimse itiraz etmezdi.

Muhammed iin sonu alc bir yntem olamayaca iin buna bavurmam olabilir. nk bu durumda en bata mer onu dinlemeyebilirdi, henz hayatta iken mer'le aras alabilirdi. Zira mer'i ok iyi tanyordu. Buna kant olarak, Kur'an'n Kkeni adl yaptmn mer'le ilgili blm nemlidir: Muhammed'i ne kadar ynlendirdii o kitapta rneklerle aklanmtr; hatta birok kez Muhammed, mer'in karsnda skntya dnce, onu sevindirmek, ondan kurtulmak iin, onun istekleri dorultusunda ayetler oluturup Kur'an'na eklemitir. Bu konuda ad geen kaynamda pek ok rnek verdim. Ayrca elimdeki almamn sonlarna doru mer'in bilinmeyen ynleriyle ilgili bir blm aacam; orada da onun Muhammed iin ne kadar nemli, etkili ve baskn olduu rneklerle aklanacaktr. Bir dier ihtimal de, tm zorluklara ramen, Muhammed'in kendine bir halef semi olmasdr, bu mmkndr. Ama herkesin duyabilecei bir ortamda deil; belki az bir cemaat yannda sylemi olabilir. Bunun da deiik nedenleri olabilir. Bu konuda -bata Buhari ve Mslim olmak zere- nemli baz bilgiler var. Mesela Muhammed lm deindeyken baz tavsiyelerde bulunur, u nokta nemlidir der. Birincisi: Arap yarmadasnda iki din bir arada olmasn/tek din olsun veya mrikler bu adada kalmasnlar. kincisi: Size gelen elileri (bar elileri veya baka amala gelen elileri kastediyor) iyi karlayn. ncs ise maalesef belirsiz... Neden belirsiz; bunun gerekesi ilgin. Olay aktaran bni Abbas, "Muhammed bu ikisini syledi; ama ncy de ya kendisi sustu/sylemedi, ya da syledi de ben hatrlayamyorum." eklinde geitiriyor. ok komik ve inandrc olmayan bir aklama. Bu hadis bile tek bana o dnemde olup bitenlerin ne kadar salksz bir ekilde zapturapt altna alndna kant olarak yeterlidir. Ben bu hadisin ilk ravisi tarafndan bu ekilde sylendiine inanmyorum. Daha sonra, hadisler yazlrken bilerek bu ekilde yazlmtr, baz yerleri silinmitir; bu kesindir. stelik bu hadis en bata Buhari'de birka yerde ve Mslim'de gemektedir. (136) b) Halife Ebubekir'le mer Hz. Fatma'nn Malna El Koyuyor Bu balk altnda gzden hep uzak tutulmak istenen konulardan birini daha sunmak istiyorum. Buna ilikin malzeme slam' kaynaklarda ok fazla. Bir eyler anlalsn diye elimden geldiince toparlayc bilgiler vermeye gayret edeceim. Mslman kamuoyu en ok Hz. Ali ve mer zerinde durmutur, Ebubekir ise ok mtevaz biri olarak lanse edilmitir; aslnda durum hi de byle deildir. Bu balkta ok farkl baz konularla karlalacanz imdiden syleyebilirim. Tarihin egemenler tarafndan yazld bir realitedir; hele slam tarihi iin bu sav daha fazla geerlidir. Buna ramen yine de slami kaynaklarda ileyeceim konular hakknda salam kantlar vardr. unu da hatrlatmakta yarar var ki, bugn kitaplarda tasvir edilen, anlatlan Hz. Muhammed kendi zamannda bu kadar popler, tabu haline gelmi biri deildi, o gnk insanlar imdiki Mslmanlar kadar ona tapmyorlard; ancak daha sonra bytlerek farkl ve hayali bir Hz. Muhammed yaratld ve bu ekilde dinin hakikatini bilmeyenlere takdim edildi. Bu, Ebubekir, mer, Osman ve dier mehur sahabeler iin de geerlidir. Birazdan, Hz. Muhammed'in lmnden sonra Ebubekir'in, Kur'an'a ramen Hz. Fatma'ya yapt bir zulmden sz edeceim. Bunu anlatrken de, bata Buhari ve Mslim'den bilgi sunacam. Kald ki, anlatacam konu hakknda slam otoriterleri nezdinde zaten tartma da sz konusu olmamtr/Ebubekir'in yaptklar iyi karlanmtr. una da vurgu yapmak isterim ki, 14 asr nce bir kadna yaplan zulm ve hakszl gndeme getirmekteki amacm, slamn lider kadrosunun halk nezdinde bilinen kimlikleriyle asl kimliklerinin ayn olmadn, bunlarn gerekte ok farkl olduklarn ortaya koymak, bu konuda insanlar bilgilendirmek ve bu tabulardan kurtulmalarna katk sunmak; yoksa normalde 1400 yl nce 20 yalarndaki bir kadnn bana gelenlerden sz etmek, ancak abesle itigal olur. nk hem dnya genelinde, hem de lkemizde her gn insanlar katlediliyor. O bakmdan amacm burada asrlar nce bir bireye yaplan uygulamadan bir ders karp slam hakknda gereklerle hayaller arasndaki fark

okurlarla paylamaktr. Baka bir tabirle, bir kadna yaplan hakszlktan yola karak, bir inancn liderlerinin gerek kimliklerini ortaya koymak ve dolaysyla slam hakknda doru olan bilgileri takdim etmektir. Bilindii gibi Hz. Muhammed'in vefatndan sonra Ebubekir halife oldu. Bu arada Hz. Fatma kendisine gidip babasndan kalan mal, bir varis olarak talep etti. Fakat Ebubekir bunu kabul etmedi/ben veremem dedi. Tabii ki bunu tek bana yapmad; onu ynlendiren mer onun hep yanndayd. Gerekesi de uydu: Ben Hz. Muhammed'in bir aklamasn biliyorum, unu diyordu: "Biz Peygamberler lrken varislerimize/arkamzda braktmz yaknlarmza mal brakmayz; eer bizden herhangi bir mal mlk kalrsa, o hazineye devredilir." anlamnda bir hadis bahane etti ve Hz. Muhammed'in malndan Fatma'nn payna deni vermedi. Bunun zerine Hz. Fatma darld, kzd ve evine dnd. lene kadar da halife Ebubekir ve mer'le konumama karar ald, konumad da. Kimi rivayetlere gre Hz. Fatma babasnn lmnden sonra 75 gn, kimisine gre 3 ay, kimisine gre de en ok alt ay yaadktan sonra -20 ksur yalarnda iken- vefat etti. Bu arada Hz. Fatma'm ei Hz. Ali de onunla birlikte evine kapand ve ne Ebubekir'le konutu, ne de onun halifeliini kabul etti, belli bir sre. Bu konudaki olup bitenleri, Hz. Ali'nin bana gelenleri ksmen daha nce anlattm, kalann da onun blmnde anlatacam. Sz Ebubekir ve mer'in bu vasiyet olayndan almken, burada farkl bir olay hatrma geldi; sanrm buraya uygundur. Hani daha nce belirttim, ben bu almamda bata Kur'an olmak zere Snni kaynaklar temel alacam; imdi szn edeceim kii slam'da en eski tarihidir. Hz. Muhammed zamannda yaam; ancak onunla grme frsat bulmam. Hz. Muhammed vefat ettiinde, bu tarihi 15 yalarnda bir delikanlyd. Ad Selim bin Kays Hilali (h.80.). Kitabnda konuya ilikin unu anlatyor: Hz. Ali, Muhammed'in cenaze ilerini bitirince bakyor ki Ebubekir ve mer halifelik iini oktan halletmiler bile. Onlara, "Peki siz daha dn Muhammed huzurunda beni halife olarak kabul etmediniz mi, ne abuk Muhammed'den uzaklatnz?" deyince; Ebubekir unu diyor: Haklsn, doru; ancak Muhammed bana, "Peygamberlikle halifelik bizde olmaz: Ben peygamber oldum; halifelik artk baka bir aileye gesin." dedi. Hz. Ali soruyor, senden baka bu hadisi duyan var m diye? mer hemen ortaya kyor, ben ahidim ve bir kii de yine onlarn ekibinden biz de varz diyorlar, tabii ki olay ok uzun; burada maksadm Ebubekir'in bu gizli vasiyetlerine yeni bir rnek daha katmak. Ad geen kaynakta ok ilgin bilgiler var! (137) Peki, Kur'an Ebubekir'in bu yaptna ne diyor; imdi de buna bakalm. Aslnda Kur'an'a gre kesinlikle Hz. Fatma hakl. Nisa suresinde (7. ayet) "len anne-babann braktklarndan (veraseti kastediyor) kzlarna da, erkek ocuklarna da pay vardr." deniliyor ve daha sonra yine ayn surenin 11. ayetinde, "Eer len bir anne veya babadan tek bir kz kalrsa, o zaman tm maln 1/2 sini alr." deniyor. Bu durumda Halife Ebubekir, Hz. Muhammed'e ait olan tm maln yarsn gasp etmi olmaktadr ve verdii karar da Kur'an'a terstir. Hatta baz durumlarda eer lenden yalnz kz kalrsa, o zaman maln tmn de alabilir. Ancak burada Hz. Muhammed'in hanmlar da var. Bunlarn pay zaten belli: Maln 1/8'i. Hanmlar bu pay kendi aralarnda blp paylarlar. ster bir hanm olsun, ister birden fazla olsun fark etmez: Burada lenin ocuu olduu iin onlar ancak 1/8'ini alp paylarlar. Kur'an'a gre bu davada Hz. Fatma, babasndan kalan maln yarsna sahip olmalyd. Hz. Fatma'nn babasnn maln Ebubekir'den istemesi ve Ebubekir'in az nce belirtilen gerekeyle ona vermemesi olayn ieren aklama, hem Buhari'de birka yerde, hem de Mslim'de anlatlmaktadr. (138) Ne ilgintir ki, bata drt mezhep lideri olmak zere bir kere slam leminde Ebubekir'in bu icraatna kar herhangi bir itiraz da sz konusu olmamtr. Hz. Muhammed'den kalan mal da ok fazlayd. Fedek sayfiye/yazlk kyn bir basknda Yahudilerden ele geirip kendine tahsis etmiti. Yani bu, hazine mal deildi. (139)

Hz. Muhammed, ele geirdii bu Hayber gelirinden her yl her hanmna (10'dan fazla hanm vard o zaman) 100'er vasak/yani yaklak 11-12 ton ayrrd. Bunun %20'sini arpa, kalan % 80'ini de hurma olarak onlara verirdi. Bu zaten en bata Buhari'de anlatlmaktadr. (140) Bir de Medine'de ona ait ganimet mal vard. Bunu da yine Beni Nadir Yahudilerini Medine'den/asl yurtlarndan srerek onlardan ele geirmiti. Dikkat edilirse, Hz. Muhammed'den kalan her yerdeki mal/serveti Yahudilerden kalma talan maldr. mer Halife olunca Hz. Muhammed'in elerinden ve ayn zamanda mer'in kz olan Hafsa ve yine Hz. Muhammed'in elerinden Ebubekir'in kz Aye, Hayber gelirinden artk mahsl deil de arazi kabul ettiler, araziye ortak oldular; ama Hz. Muhammed'in dier eleri yllk mahsl almaya devam ettiler. (141) Toprak altndr derler ya. Halife mer de kzna den pay toprak olarak ayrd. nk nasl olsa kz artk yasak ayetler nedeniyle evlenemezdi ve o mal onlarda kalrd, halife olduu iin hamallar da oktu, onu bedava iletirdi. lgintir ki Ebubekir'in el koyduu bu Fedek Sayfiye ky, Muaviye b. Ebu Sfyan i ba yapnca e blnp bedava olarak u kiilere datld: Mervan b. Hakem, halife Osman'n olu Amr ve kendi olu Yezit. Daha sonra mlkn hepsi mer b. Abdlaziz'in eline geti. O da bu konuda halka bir konuma yapp asl sahiplerine vereceini syledi ve Hz. Fatma'nn torunlarna (artk kim kalmsa) iade etti. Zaman iinde Yezit, Hz. Fatma'nn torunlarndan tekrar alp Mervan oullarna verdi ve bylece mlk srekli elden ele yer deitirdi. te Ebubekir'in vermedii, halkn maldr dedii Fedek'in kaderi budur. Daha nemlisi, Ebubekir zamanla Hz. Fatma'ya ok yalvard, bala beni diye; ama Fatma kabul etmedii gibi, Ebubekir'e ok ar szler syledi: "Ben hayatta olduum srece hep namazdan sonra seni Allah'a ikyet edeceim, hakknda beddua edeceim..." Baz Snni kaynaklarda, Fatma'nn bu sert konumas karsnda gya Ebubekir etkilenmi, Fedek hakknda bir kt yazp Fatma'ya vermi (senin olsun diye). mer bunu Fatma'nn elinde grnce almak istemi, ancak Fatma vermemi. mer kd zorla Fatma'nn elinden almak isteyince de Fatma, kd gslerinin arasna koymu. Buna ramen mer zorla kd oradan alm ve yrtm. Fatma ona da unlar sylemi: Sen nasl kdm yrttn Allah da senin karnn yrtsn/belan versin demek istiyor. te Snni kaynaklarda bunlar da anlatlyor. (142) Zaten daha sonra Halife mer'in karn yrtlyor, bir adam onu katlediyor. Buna da yeri gelince aklk getireceim. Bu da gsteriyor ki, Ebubekir, mer'in karsnda hi deerinde bir insanm ve hep kullanlm. u olay, Hz. Muhammed'in elerinden Ebubekir'in kz mehur Aye anlatyor ve en bata da Buhari (alt yerde), Mslim, Tirmizi ( yerde), Nesai, Ebu Davud ( yerde) mam Ahmet b. Hanbel (birka yerde) yazmlardr: Hz. Fatma, babam Ebubekir'den Hz. Muhammed'in maln isteyip de babam vermeyince, darld evine gitti. Bu olaydan 6 ay sonra da ld ve bu sre zarfnda da babama ksknd, konumad. Hz. Ali onun cenaze namazn kld ve geceleyin gmd. Niye gece? nk babamla halife mer duyup da cenaze namazna, kabri bana gitmesinler diye. Hz. Ali de Fatma hayatta olduu srece babamn halifeliini kabul etmedi; ancak Fatma lnce babama haber yollad: Evime gel seni halife olarak kabul edeyim dedi. Bunu duyan halife mer hemen mdahale etti ve babama, 'Sen nereye gidiyorsun? Ya eer senin bana bir ey getirse?' gibi szler syledi, engel olmak istedi. Babam, 'Ben Ali'den olumsuz bir ey beklemiyorum, niye bana kar bir ktlk dnsn ki. Ben giderim.' dedi ve gitti. Bu kabul esnasnda Hz. Ali halka kar bir de konuma yapt, Ebubekir'i ilk etapta halife kabul etmeyiinin nedenini, bunun kendi hakk olduuna inand iin direndiini; ancak olan olmu ve ben de artk Ebubekir'i halife olarak kabul ediyorum. diye Hz. Ali'nin uzun uzadya yapt bu aklamasn aktarr Aye. (143)

Olayn, Aye'nin anlatt ekilde olmadn daha nce aktardm: Hz. Ali'nin evine yaplan basknlar, boazna geirilen ip ve o ekilde disiplin altnda Ebubekir'in yanna gtrlmesi gibi olaylar yaanmtr, Tabii ki Aye'nin bu aklamalar gerei yanstmyor; bunlar artk davann bir taraf. Buna ramen onun bu szlerinden yine ho olmayan bir eylerin o dnemde yaand kesin. Bir bakma bu da nemli bir aklama; ama tam deil. in daha nemli yan, Fatma'nn istedii verasetten Fedek sayfiye ky, zaten daha nce babas tarafndan kendisine hibe edilmiti; babas hayatta iken zaten onu Fatma'ya devretmiti. sra suresi 26. ayeti inince (Muhammed oluturunca), bu ky o srada kz Fatma'ya hibe etmiti. Ayetin anlam u: "Akrabaya, yoksula, yolcuya haklarn ver." Ebubekir, babas henz hayatta iken kendisine balad bu Fedek'i de Fatma'ya vermedi. Bu kyn, Hz. Muhammed'in henz hayatta iken kz Fatma'ya hibe ettiine ilikin aklamalar, slami kesimce gvenilir saylan kaynaklarda anlatlmaktadr. (144) Yani bu ky artk veraset de saylmazd; Fatma'nn kazanlm bir hakkyd, z malyd. Konuya ilikin u sorular yant istemektedir: Bilindii gibi Hz. Muhammed bata Ebubekir, mer ve Ali olmak zere kendi evresinden setii 10 kiiye cennet mjdesini vermiti. Bir de kendi kz Hz. Fatma hakknda, "Fatma benden bir paradr; kim ona kzar, hakszlk yaparsa, o bana kzm-hakszlk yapm olur." anlamnda birok sz sylemitir ve bunlar hadis klliyatnda ve Msnedlerde deiik versiyonlarla gemekte ve en bata da Buhari ile Mslim'de ortak olarak ilenmektedir. (145) Peki, bu durumda denklem nasl zlecek? Ya Ebubekir hakldr cennete girecek (din mantna gre!) ve Hz. Ali ile Fatma hakszdr. Ya da Ebubekir suludur, onlar hakldr. Bu durumda da Hz. Muhammed, Ebubekir'e hak etmedii halde cennet mjdesini vermi olmuyor mu? En nemli soru da u: Neden bu kadar nemli olan bir hukuki konuda (peygamberden kalan mal yaknlarna verilmez diye) Kur'an'n Allah' bir ayet gndermemi de, bunu Muhammed'in hadislerine brakm; o da ancak gizliden Ebubekir'e sylemi olsun! Kur'an'a bakyoruz onun Allah' salatalk ilemi, sarmsak, mercimek, soan ilemi. (146) Yine bakyoruz drt yerde merkep/eek ilemi (147), be yerde kpek ilemi (148), katr, at, deve (149) ilemi. Ama insan hukukuyla ilgili bu kadar nemli olan bir konuda ii Hz. Muhammed'in szne brakm, o da (tabii ki bu, Ebubekir'le mer'in ahsi planlardr) baka kimsenin bilmedii bir gizlilikle ancak Ebubekir'e aktarm olsun. Gizlilik diyorum. nk byle bir aklamas olsayd, bir kere Hz. Fatma ve ei Hz. Ali, Ebubekir'den mal istemezlerdi. Sz verasetten almken, burada farkl bir noktay da hatrlatmak uygun olur. Hani hep diyorum, neden Ebubekir bu mal Fatma'ya vermedi? Peki, Fatma'nn annesi Hatice'nin mal ne oldu? Kadn o kadar zengin, iileri vard, bir ara Muhammed de onun iisiydi ve daha sonra evlendiler. Hatice lnce acaba Muhammed ondan kalan maldan Fatma'ya den payn verdi mi? Fatma evlenmemi de olsa annesinden kalan verasetten pay almalyd. Hatice'nin malndan Muhammed'in pay 1/4'tr nk Hatice'nin ocuklar vard. Kalan ise Fatma ve dier kzlarna ait olmalyd. Peki, Muhammed bunu yapt m? Hayr. Kendi kurduu sisteme, oluturduu Kur'an'a kendisi de duruma gre uyuyordu, duruma gre de uymuyordu. Bunun zerinde fazla durmuyorum. Ancak onun da Hatice'nin maln Fatma'ya vermedii kesindir. Nisa suresi 11. ayetine gre Hz. Muhammed'den kalan maln yars Fatma'nn hakk iken, Ebubekir'le mer'in kendi keyfi kararlaryla Fatma'ya vermedikleri gibi, Kur'an'a da inanmadklar bir gerektir. Zaten onlar Kur'an' ancak kendi karlar iin bir ara olarak kullanmlardr; olaylara bir btn olarak bakldnda, bata Ebubekir-mer olmak zere, o gnk inananlarn bugnk Mslmanlar kadar Muhammed'i tabulatrdklar, ona ar derecede inandklar diye bir ey yoktur; sadece rant ve siyasi iktidar peindeydiler. Daha nce de belirttim; Hz. Muhammed'in cenazesi 3 gn yerde kalrken (hele o scak mevsimde), Hz. Ali ve dier yaknlar cenazeyle megul iken, Ebubekir'le mer halifelik ii bitinceye kadar cenazeyle

ilgilenmediler ve gmld zaman da iktidar kulisleri yznden bu ikisi kabri banda yoktular. Demek istediim, bugnk inananlarn Muhammed'e bak alaryla o gnkler arasnda dalar kadar fark vard. O gnk inananlar kar iin inanyorlard: Cariye, talan, ganimet gibi avantajlardan tr inanyorlard. (150) Ebubekir'in bu pratiini anlatrken Ebu Hanife'nin onun hakknda kulland ilgin bir ifade var, onu da buraya almak istiyorum. mam Ebu Hanife unu diyor: Benim yanmda Ebubekir'le blis'in/eytann iman birdir. Ebu Hanife'nin bu aklamasn byle nemsiz tarihiler deil; ok mehur slam tarihileri aktaryor. Mesela; Hatib-i Badadi (392-463) ve bn-l Cevzi (.597.h) gibi slam dnrleri. Ama neden Ebu Hanife, Ebubekir'i seip onun hakknda bu ar ifadeyi kullanm, bu ayr bir konu. Belki de Ebubekir'in icraatn beenmedii iin bu benzetmeyi yapmtr. Sonuta ar bir benzetme. (151) Ebubekir zehirlenerek lm deine yattnda gya piman olmu. Abdurrahman b. Avf onu ziyarete geldiinde Ebubekir'in iyiliklerinden sz ederken Ebubekir unlar sylemi: Hayatmda yaptm ey iin keke yapmasaydm diyorum. Yine hayatmda yapmadm eyi de keke yapsaydm diyorum. Yapmasna piman olduum eylerden biri, keke Fatma'ya yaptklarm yapmasaydm. Bir de, atete yakmak suretiyle ikenceyle ldrdm Fcae Slemi'yi keke ya serbest braksaydm, ya da normal bir ekilde ldrseydim. demi. Yapmadna piman olduu eyden ikisi ilgin: Keke Hz. Muhammed hayatta iken bu halifelik iini ondan sormu olsaydm, senden sonra kim halife olsun diye. Dolaysyla bu kadar sknt ekilmezdi. Bir de bana E'as b. Kays' getirdiklerinde keke onu ldrseydim diyor. Tyler rpertici aklamalar: Piman olduu olaylar hep cinayet. Ebubekir'in yukardaki aklamas, nerdeyse ilgili tm slami kaynaklarda vardr; yani kenardan, kydan aldm bir aklama deil. Hep vurguluyorum: Bilinmeyenlere dokunduum zaman kimilerine zor gelebilir; bunu biliyorum. Onun iin phe kalmasn diye dokmana nem veriyorum. (152) Kimi slam dnrleri, efendim Hz. Muhammed kendinden sonra halife olacak kiiyi belirlemi. Bunun iareti de, kendisi hasta iken Ebubekir'i gstermi, "Sen camiye git, cemaate namaz kldr." gibi szleri gereke kabul edip, bununla halifeliin Hz. Muhammed'in iaretleriyle belirlendiini ne srerler. Hatta bu konuda u gibi aktarmalar da var: Hz. Ali ve amcas Abbas Muhammed'in cenazesiyle megul iken, kalabalktan Ali bir eyler anlyor, hemen dar kp Ebubekir'e, "Bize hak tanmadnz m bu halifelik iinde, bu da ne?" diye sorunca Ebubekir, "Evet haklsn; ancak iin iinde fitne var, bunun iin artk ben grevi stlendim." diyor. Bu arada Ali, "Biliyorum; Muhammed hastayken sen imam oldun, onunla beraber hicret ettin, ancak hakkmzd. Ama bizimle istiare etmediniz. Neyse, Allah gnahlarn affeylesin." diyor ve o da onu kabul ediyor gibi sylentiler de var. (153) Ben bu aamada bu konuya girmiyorum ama unu ekleyeyim: Eer bir namaz kldrmakla halife olunuyorsa, iki gznden de kr olan bni mmi Mektum halife olurdu. nk Hz. Muhammed Medine'yi brakp bir yere gittiinde bu kr adam yerine tayin ediyordu, sen cemaate imam ol diyordu ve bu, on kez gerekleen bir olaydr. (154) Bir de gerekten eer Hz. Muhammed, Ebubekir'i halife olarak belirlemi olsayd, bata Hz. Fatma ve ei Hz. Ali, Ebubekir'i kabul eder, ona sayg gsterirlerdi. Kald ki, Ebubekir'in az nceki itiraf var: Piman olduu eylerden birinin Hz. Muhammed'den halifeliin kime geecei, Bunu niye sormadm? diyor. Dediim gibi konu ok kark. Ebubekir'in az nceki aklamasnda, sanki hayatnda bir ey yapmam da sadece anlan o birka olaya karm gibi bir masumane durum sz konusu. Aslnda Ebubekir'in iki ksur yllk iktidar ok vahim olaylarla gemitir.

Burada konuya u soruyla giri yapmak isterim. Kur'an'da 110'uncu sure olan Nasr suresinde, "insanlarn blk blk slamiyeti kabul etmesine kar, Hz. Muhammed'in Allah'a teekkr etmesinden" sz edilir. Peki, madem yle, neden Hz. Muhammed'in lmnden sonra Mslmanlar kitlesel bir ekilde slam'dan ktlar ve bunun sonucu olarak da Ebubekir onlar tekrardan ya kl zoruyla slam'a dndrd veya katletti? Ortada elikili bir durum sz konusudur. Peki, niye byle? Kur'an'da Mslmanlara ganimet, talan, fidye, cizye, cariye gibi avantajlar tannm iken, bir de eer savalarda Mslmanlar ldrlrse cennete girecek, orada ok gzel, iki gzn grmedii, akln hayal etmedii kzlar (huriler) var diye buna inanlr iken ve yine ayet kar taraftan ldrlen olursa cehennemliktir diye buna inanlyorsa, tabii ki byle bir zihniyetten oluan orduyu yenmek imknszdr. O zaman teknoloji de yok, klla savalmaktadr ve byle bir inanca sahip tarafn kazanma ans yksektir. Ortada hem maddi, hem de manevi olarak kar var. Zaten bu karlar Kur'an'la da merulatrlmaktadr. Bu zihniyet her zaman sava ister. nk savata kar var. Somut bir rnek vereyim. Mslmanlardan bir grup talan avnda, ganimet elde etme seferindeyken, bir ara hayvanlarn gden bir insann yanndan geip selam verirler ve adam onlarn selamn da alr. Buna ramen ganimet avna kan o grup oban katleder ve hayvanlarn alp gtrr. Daha sonra Muhammed bunu renince, yle bir ayet gelir (oluturur). Diyanet'in Kur'an tercemesinden vereyim: "Ey iman edenler! Allah yolunda sefere ktnz zaman, gerekli aratrmay yapn. Size selm veren kimseye, dnya hayatnn geici menfaatine (ganimete) gz dikerek, 'Sen m'min deilsin.' demeyin. Allah katnda pek ok ganimetler vardr." (155) Hemen hemen tm nemli tefsirlerde, Kur'an' yorumlayanlar bu ayetin az nceki insann cinayeti zerine indiini belirtiyorlar. u cmlecik dikkat ekici: "Allah katnda pek ok ganimetler vardr" diye geiyor. Bunun anlam ok ak: Yani byle gze arpan, halk nezdinde makul grlmeyen bireylerden uzak durun, imekleri zerimize ekmeyin, ganimetlerin baka yollar-yntemleri vardr, baka gn, baka seferler yapar yine ganimet elde edebiliriz demektir. (156) Burada ksa bir ara verip kutsal dinlerin talana dayal olduuna ilikin bir rnek de Tevrat'tan vereyim. Sleyman peygamberin hara-vergilerden toplad yllk altn miktar yaklak 35 tondu. Ordusundaki kalkanlarn byk ounluu altndand. Fildiinden saray yaptrmt ve hep altn kaplamalyd. Kulland kap-kak hep altndand. Gm hi kullanmyordu. te talanc zihniyet byledir: Biri kazanr, dieri din adna onu alp sefasnda kullanr. (157) Tekrar soruya dneyim: Neden bu insanlar kitlesel bir ekilde slam'a girdiler ve neden Muhammed vefat edince yine kitlesel bir ekilde dinden ktlar? oluk ocuum ldrlmesin, malm talan edilmesin, ben ldrlmeyeyim, eim cariye olarak dmann eline gemesin gibi hesaplardan dolay insanlar slamiyet'i kabul etmek zorunda kalyordu (korkudan). Mehur slam tarihisi mam Zehebi'den ok kk bir rnek vereyim. "Mslmanlar Afrika'y ele geirince, savaa katlan her ahsa bin dinar (altn para) dyor. Yani bunlar Afrika'nn ilenmi kymetli mcevheratn talan ediyorlar." (158) Her cepheden yaplan basknlarda ganimet ad altnda kar tarafn her eyi alnyordu. Ama Hz. Muhammed ldrlnce, onlar tekrardan slamiyet'i braktlar. nk slam ordusunun Muhammed'den sonra eski gcnde kalabileceine inanmyorlard. Sonuta Ebubekir ok sert tedbirlerle slamiyet'i terk edenlerin zerine gitti ve byk katliamlar gerekletirdi. Bunu yaparken de ordusuna unu syledi: "Bakn Kur'an'a gre siz ldrlrseniz ehit ve dolaysyla cennetliksiniz, onlar ise cehennemliktir. Sizin iin onlarn hanmlar ve kzlar cariye olarak helaldir; ama bu avantaj onlar iin yoktur." Bir dier syledii ey u: "Bize zararl olanlardan

bir ksmn da yabanc memleketlere, srgne gndereceiz..." Abdullah bin Mesut, "Ebubekir dneminde biz bu proje ile kazandk, yoksa iimiz zordu." diyor. (159) Bu konuda birok slami kaynakta bilgi var; ancak Vakdi, 'Kitab'l Ridde' adl eserinde bu dinden kmalar ve Ebubekir'in onlara ne yapt konusunda detaylca bilgi verir. Vakdi, Hz. Muhammed'e zaman olarak da en yakn olan slam tarihisidir. (160) Burada slam leminde saygnl olan mehur Halit bin Velit'ten ksa bir-iki rnek vermekle Ebubekir'in nasl bir Ebubekir olduu konusunda somut bir bilgi vermek istiyorum. Bir tala iki ku misali; hem Ebubekir'in nasl bir kii olduuna rnek olsun, hem de Halit b. Velit'e ve zellikle de Hz. Muhammed'in nasl biri olduuna rnek olsun istiyorum. Hz. Muhammed henz hayatta iken, Beni Temim kabilesinden Malik b. Nveyr de Mslman olur (dier kabileler gibi korkudan veya gerek, her ne ise) ve Muhammed onu o blgenin zektn, vergilerini toplamakla grevlendirir. Muhammed'in lm zerine Mslmanlar kitlesel bir ekilde slamiyeti terk edince, Ebubekir deiik blgelere basknlar yaptrr, tabii ki asayii salamakla mehur olan Halit b. Velit de bu basknlarda aktif bir ekilde yetkili bir komutandr. Bu arada Halit b. Velit bir gn Malik b. Nveyr'in blgesine gider. Malik'in, Leyla binti Sinan adnda ok da gzel bir hanm varm. Halit onu grnce dayanamaz ve kocasn bir hi uruna ldrp o kadna cariye olarak el koyar ve hemen orada, memleketine dnmeden o kadnla cinsel ilikide bulunur. Hlbuki Kur'an'a gre, bir kadnn ei lr veya ldrlrse, ikinci bir erkekle evlenebilmesi/cinsel iliki yaayabilmesi iin en az drt ay on gn beklemesi lazm. (161) Bundan ama, belki eski einden hamile ise doacak ocuun kimden olduu belli olsun diyedir. Ama bu sre, savata ele geirilen kar tarafn kadnlar iin geerli deildir. Mslmanlar en ksa zamanda onlarla cinsel ilikide bulunsunlar diye, Mslman savalara bir indirim yaplmtr. Esir alnan kadn tek bir sefer adet grse yeterlidir denilmitir. (162) Ama bu olayda Halit b. Velit bu tek bir seferlik adet grme artn da beklemez, hemen orada kadnla seviir. Hz. Muhammed de hep byle yapard. Hayber'de Safiye, Beni Mustalk'ta Cveyriye ve yine baka bir basknda ele geirdii Reyhane rnek gsterilebilir. Yani o da hi beklememitir o belirlenen tek adet grme artn. Neyse konumuz bu deil; bu iin teferruat ksm. Halit b. Velit'in az nce sz edilen cinayet olay ve kadn cariye olarak ele geirme durumu Ebubekir ve mer'e iletilince mer, Halit'i talayarak ldrelim. nk Halit, bir kadn kendine almak iin Mslman bir kiiyi katletmitir der. Burada ksa bir hatrlatmada bulunmak isterim: Aslnda mer bu olayda kskanlndan dolay Halit'e sert tepki gstermitir. nk mer'in genel durumuna bakldnda, o da bundan farkl bir ey yapmamtr. Bir kere cariyelik kurumunu onaylayan bir sistem var ortada ve mer de bundan yararlanmtr. Buradaki tepki, Halit'e kar zel nedenlerden dolaydr. Bu, hem siyasi olabilir, hem de aralarndaki ilikiden de olabilir. Bir rnek vereyim. slami kaynaklarda, mer'le Halit henz Mslman deilken, bir ara greiyorlar. Halit, mer'in bir bacan kryor. Bu olay anlatlrken u da syleniyor: Zamanla mer'le Halit arasnda meydana gelen honutsuzluun nedeni bu olaya dayanr. Yani mer bunu hazmetmez ve hep ona kar tavr alr. Hatta mer'in, Suriye tarafnda ldrlen Halit'in cinayetinde parma var diyen slam tarihileri bile var. (163) Ancak Ebubekir, mer'in bu ceza teklifini kabul etmez, dmana kar kl kullanan bir insana ben ceza vermem der. mer, Halit b. Velit'e unu syler: "Nasl olur da sen bir Mslman', eini alabilesin diye katlettin?" gibi sert szler. Buna ramen Halit'e herhangi bir ceza uygulanmaz. (164) Hani belki kamuoyu bilmiyordur; Muhammed dneminde birok kii de blgelerinde kendilerini peygamber olarak ilan etmilerdi. Mesela;

a) Mseyleme, yine aslen Hristiyan olan, Arap yarmadasndan b) ecah binti Haris adnda bir kadn, c) 'Yakd' adnda bir kadn, Suriye'nin Halep tarafnda peygamberlik iddiasnda bulunmutu. Buna ilk olarak babas inanr' (165) d) Lakit bin Malik Ezd (Umman'da peygamberliini ilan eder ve zaten slamiyet'ten nce de orann emiriydi, asl ad Clendi idi) e) Esved-i Ans f) Tuleyha b. Huveylid Esed Bu ve bunun gibi kiiler de kendi blgelerinde peygamberliini ilan etmilerdi. Hepsi Ebubekir zamannda bastrlr ve bylece o corafyada slam galip gelir, yaylr. slamiyet'ten yle kalar olur ki, mesela Hz. Muhammed'in bir savata ele geirdii develerden kendisine 100 deve rvet olarak verdii Uyeyne b. Hsn/veya Husayn bile (Kur'an'n Kkeni adl yaptmda bu konuda geni bilgi var ve en bata Buhari'den alnt var; s. 248) slamiyet'i brakp yedi yz savasyla birlikte Tuleyha'ya katlr. Daha sonra yakalanp Medine'ye gtrlnce Mslmanlar ona, utanmadn m ki dinden ktn, deyince o, "Zaten hibir zaman slamiyet'e inanmadm ki." karln verir. Yani hep kar, hep kar. Burada unu eklemekte yarar var: O dnemlerde, eskiden beri sregelen mitolojilerin gitgide genileyip byyerek bir kltr haline geldii bir gereklik var. Nasl imdi demokrasi veya sosyalizm deniliyorsa ve bunlar poplist ise o dnemde de bu tr mitolojilerle insanlar kendilerini ortaya koyarlard, bu yntemle kendilerini topluma kabul ettirirlerdi. Kimin forml tutarsa artk at alan skdar' geer misali iktidar elde tutmas kolay olurdu. Ebubekir dneminde Yemame'de peygamberlik iddiasnda bulunan Mseyleme gleriyle ok iddetli bir sava yaanmtr. Burada Mslmanlarn verdii l says binlerle ifade edilecek kadar fazla ve bu lenler arasnda Uhud, Bedir gibi savalarda Muhammed'le birlikte olan sekin sahabeler de vardr. slami kaynaklarda var olan bilgilere gre Mseyleme'nin silahl gcnn 40 bin olduu syleniyor. Yine slam kaynaklardaki bilgilere gre, bu savata toplam yirmi bir bin insan katledilir. Zaten Kur'an' kitap haline getirelim fikri, bu savatan sonra ortaya kmtr. nk bu savata Kur'an' bilen birok Mslman katledilir. O yzden henz ortalkta Kur'an izleri var iken bunu kitap haline getirelim, garantiye alalm fikri ortaya atlr. Bu konuda ihtilaf yoktur. Bu gereke, en bata Buhari ve Mslim'de anlatlmaktadr. Ayrca Mseyleme'ye kar yaplan savata ldrlen Mslmanlarn listesi birok tabakat ve siyer kitaplarnda yazlmtr. (166) Ksacas, Bahreyn, Umman, Yemen, Hadramut, Kinde, Nehre, Beni Amir, Havazn, Selim, Yemame, Gatafan, Beni Temim ve topyekn blge insanlar slamiyeti ok ksa zamanda ve hzl bir ekilde braktlar. (167) Yalnz bu sonu, insanlarn niin Muhammed zamannda Mslman olduklar noktasnda iyi bir yanttr aslnda: Niye inandlar, neden katlar? Kald ki bu peygamber adaylarndan ounun projeleri ayn zamanda mantklyd. Geri slam hkim olunca onlarn ne srdkleri prensipleri yok etmi veya yerine kt/alayl prensipler koymutu ki insanlar slam'a daha da balansnlar; ama yine de baz kalntlar kalmtr. Mesela onlardan Tulayha unu diyordu: Cebrail vahiy getirdi, Allah'n unu dediini aktard: Siz insanlar ok ereflisiniz. Dolaysyla sizin benim iin namazda secde edip kafanz/o en kymetli organlarnz yere koymanz kabul etmiyorum. Kald ki, Allah olarak benim buna ne ihtiyacm var ki... gibi aklamalar. Bir de unu diyordu: Allah vahiy gndererek bizim gnde sefer namaz klmamz istiyor. Yani sabah ve yats namazlar yoktur diyordu. Ahirete iman onlarda da vard: Zerre kadar bir ey hesapsz kalmaz diye. Onlara gre insanolu ok dikkatli olmalyd; iki imek, zina etmek de haramd. Hele en ilginci, bir erkek evlendii zaman, eer erkek ocuu dnyaya gelir ve yaarsa, artk ikinci bir kadnla evlenmesi

haramdr diye yasak vard. Yani bunlara gre ancak istisnai durumda ikinci evlilik olabilirdi. Bu gibi vahiylerinden dolay Tuleyha'nn peygamberlii hzla yayld, ok da taraftar toplad; ancak Mslmanlar ganimet ve cennetteki huri avantajlaryla bunlar etkisiz hale getirdiler. (168) Mseyleme iin de, efendim ok gezgin biriydi, mitolojileri ok iyi bilirdi ve halka anlatrken onlar gzel etkileyebilen bir yaps vard; cin, sihir gibi konularda uzmand gibi yaktrmalar yapmlardr slam' yazarlar. Yani Muhammedinki Tanr'dan gelme; Mseyleme ise ok bilgili olduu iin kendi ahsi projeleri vard ve o yalanc peygamberdir diyorlard. Bir de Muhammed hayatta iken Mseyleme ona mektup gndererek, peygamberlii aramzda paylaalm demitir (Hani Musa ve aabeyi Harun, yine Yakup ve olu Yusuf, brahim ve oullar smail-shak gibi biz de aramzda paylaalm diyordu) ama Muhammed bunu kabul etmemitir. Yine Muhammed'den sonra Emevi ve Abbasiler dneminde de peygamber adaylar kt ortaya. rnein; Sakif te Muhtar b. seyid, am'da Haris b. Sait, Irak'ta Beyan b. Sem'an, Kfe'de Mugire b. Sait ve Ebu Mansur el-Aceli, Esed kabilesinden Ebu Hattap, Himyeri/San'a'da Ali B. FazI peygamberlik iddiasnda bulunanlar arasndayd. (169) te byle: Eski dnemlerde Orta Dou'da kim peygamberim deyip de kendini kabul ettirirse o yaard. Bunun iin Muhammed dneminde birka peygamber aday ortaya kt; ancak onlar ganimet, talan, apulculukta ordularn harekete geiremedikleri iin kaybettiler, Muhammed ise bunlarn arasndan syrld. Aslnda Ebubekir'in Halit bin Velit'e ceza vermemesi, Hz. Muhammed'in felsefesine uygun ve ayn zamanda ona saygdr. Niye mi? Hemen somut bir-iki rnek vereyim. Hz. Muhammed Mekke'yi tekrardan geri alnca (yani Mekke'nin fethinde), o baskn srasnda insanlar yere ylm bir cenazenin banda toplanm olarak gryor. lenin kim olduunu ve neden ldrldn sorunca, cenazenin bir kadna ait olduunu ve ldren kiinin ise Halit b. Velit olduunu sylyorlar. Burada Muhammed'in gsterdii tepki sadece u: Basknlarda kadnlara, ocuklara ve yallara dokunmayn. (170) Halit'e herhangi olumsuz bir ey syledii kaytl deil. Yine Halit bin Velit'le ilgili en bata Buhari'de anlatlan yle bir katliam olay var: Mekke'nin fethinden sonra, civarda bulunanlar da slama girsinler diye, Hz. Muhammed, Halit b. Velit'i Beni Gezime kabilesine gnderiyor ve kar koymazlarsa sakn onlara bir zarar vermeyin, diye talimat da veriyor. Halit, baskn ekibiyle birlikte onlar slam'a davet ediyor ve onlar da kabul ediyorlar; ancak slam'n formalitelerini henz bilmedikleri iin, halk nezdinde slamiyet'i kabul ettim anlamna gelen eanlaml baka bir kelime kullanyorlar. Sonuta Halit onlarn bir ksmn katlediyor, kalanlarn da esir edip arkadalarna kle-cariye olarak datyor. Sabah olunca bu kez arkadalarna: "Herkes elindeki esirleri ldrsn." talimatn veriyor. Fakat bu esirler onlara kar gelmedikleri ve stelik de slamiyet'i kabul ettikleri iin, Halit tarafndaki baz insanlar onun bu teklifine kar kyor ve asla biz ldrmeyiz diyorlar. Sonuta durum Hz. Muhammed'e iletiliyor. O, "Allah'm, ben Halit'in yaptndan uzam." diyor ve bunu iki, baz rivayetlere gre de kez tekrarlyor. Yani Halit'in yaptn yanl buluyor. bni Hacer Askalani, bni Sad'dan alnt yaparak bu hadisin erhine unu da eklemektedir: Halit'le birlikte o baskna gelen Selimoullar, Halit'in talimatn dinleyerek ellerindeki tm esirleri katlederler; ancak Muhacir ve Ansar grubu Halit'e kar kar ve ellerindeki esirleri ldrmez. u da var ki onlar kle-cariye olarak kalsa hi olmazsa onlardan yararlanrlard; peki ldrlseydi bunlar katleden Mslmanlarn bunda ne gibi karlar olurdu? Yani kar kanlar bu klelik avantajndan

dolay byle bir giriimde bulunmu olabilirler veya belki de iyi niyetli insanlarm; olabilir, tabii ki bni Hacer bu hadisin aklama ksmnda tyler rperten baz detaylar da aktarr; ben artk onlara girmiyorum. u da bilinmeli ki, Halit b. Velit ok sonralar slamiyet'i kabul edenlerdendir, Muhammed'in lmnden yaklak yl nce. Peki, u hi sorgulanmaz m: Acaba ne oldu da Halit ve dier mehur sahabeler slam' seti? Hep vurgu yapyorum: Olay kimileri iin iktidar kavgasyd, kimileri iin ganimet, cariyelerden yararlanma dncesiydi. Kimileri ise oluk ocuum cariye-kle adyla anlmasn, malm talan olmasn endiesiyle korkudan Mslman oluyordu. Halit b. Velit gibileri, nasl olsa yeni bir sistem kuruluyor, biz de bir an nce yerimizi alalm, bu pastadan pay alalm hesaplar yapyorlard. Hele bu fikir, en bata halife mer iin geerliydi, nitekim kendisi bunu ok iyi baarmtr. O dnemin nemli siyasetileri iin tek neden iktidara ortak olmakt; ama geni halk kitleleri iin dediim gibi ya korku, ya da ganimet-talan ve cariye kazanmak gibi maddi karlar n plandayd; yoksa Muhammed Tanr grevlisiydi, mucize gsterdi de insanlar bundan dolay ona inandlar gibi fikirler, o zaman iin hi de geerli deildi. Geerli olsayd, onun lmnden sonra insanlar kitlesel bir ekilde dinden kmazd ve Ebubekir de bu irtidd olaylaryla uramazd. (171) Ebubekir o zaman zekt vermeyen ve gya dinden kanlar hakknda, ordusuna u talimat veriyordu: Ya onlar geri dnp zektlarn verecekler veya hepsi kltan geirilecek. Arap yarmadasnda Hz. Muhammed'in vefatndan sonra insanlar baz yerlerde toplu halde, baz yerlerde de ksmen slamiyet'i braktlar. Bu arada kitlesel bir ekilde gerekleen bu slam'dan kma olaylar karsnda Ebubekir, "Yahudiler bununla ok sevinirler. Dolaysyla tek bir muhalif kalmayana kadar savaa devam." diyordu. Sonuta binlerce insan kltan geirildi. yle ki Hz. Muhammed'den sonra Arap yarmadasnda adet cami kald. Bunlar, Mekke, Medine ve Bahreyn'e bal 'Cvasa' kyndeki Abdlkays camisidir. Bunlar dnda hibir cami kalmad, herkes slamiyet'i terk etti. (172) Yani Ebubekir'in hakszlklar byle Hz. Fatma'ya yapt gibi ferdi dzeyde deildi; kendisi kitlesel bir ekilde katliamlar gerekletirmitir... Bunda zaten slam dnrleri arasnda ihtilaf yok; onlara gre Ebubekir din iin cihat etmitir, bu kadar basit. Kendisine Sddk yani ok doru denilen Ebubekir'in hayatndan ksa bir numune sundum. te, Ebubekir'in kendi icraatndan rnekler gstererek pimanlk duyduu olaylar keke yalnz onlardan ibaret olsayd: ki buuk yllk halifelik dnemi hep katliamlarla gemitir. O yzden kimi slam tarihileri Ebubekir'in durumunu, Kur'an'da mitolojisi anlatlan Firavun'un denizde boulmasna benzetmilerdir: Gya Firavun suda boulmaya balad an piman olup "Musa'nn Rabbine inanrm." demi de, o srada Azrail inip ona, "imdi mi inanrsn, sen sulusun." deyip azna amur doldurup onu bomak suretiyle ruhunu alm misali. (173) te Ebubekir'in durumu da buna benziyor demiler... Hatta Zehebi, Mizan'l tidal adl yaptnda Muhammed b. Ahmet b. Hammad'el Kufi'den u farkl rivayeti de ekliyor: Kimileri, Ebubekir ve mer'in yapt zulme kar onlar Firavun'a benzetmi, kzlar ve ayn zamanda Muhammed'in de eleri olan Aye ile Hafsa'y da fitne unsuru olarak nitelemilerdir. Ebubekir ve mer iin de kimileri, "Ey zalimler, sizin lm anndaki korkunuz ve pimanlnz tpk Firavun'ununki gibi artk size fayda vermeyecektir." demilerdir. (174)

c) Halife Ebubekir'in ldrlmesi (Siyasi Cinayet) Halk arasnda Hz. Ali, mer ve Osman'n ldrldkleri biliniyor; ancak Hz. Muhammed'in katledildii bilinmedii gibi; insanlar Ebubekir'in de en yakn arkadalar tarafndan bir siyasi cinayete kurban gittiini bilmiyor. Ebubekir'in zehirlenerek katledildiine ilikin aklamalar slami kaynaklarda ok fazladr; ancak kendi arkadalar tarafndan bir komploya kurban gittiini net olarak belirten bir slam dnr hemen hemen yoktur. Necah Ta (175) ile itikad mezheplerden Mutezile ekolne yaknlyla bilinen bni Ebi'l Hadid, bu konuda ok arpc ve net baz bilgiler vermilerdir. Necah Ta'den ksa baz bilgiler vereyim. Necah'n kaynandaki bilgiler gerekten ilgin. Kald ki, alnt yapt kaynaklar hepsi nl slam dnrlerin kaleminden. lk nce kitabndan bir zet sunacam; daha sonra da deerlendirmesi ne kadar doru diye, baka Snni kaynaklarla karlatracam. Ayrca onun alnt yapt kaynaklardan da birounu dipnot olarak ekleyeceim. Kendisi birinci cildin 40. sayfasndan balamak zere konuya ilikin u bilgileri veriyor: lk bata Ebubekir'le mer arasnda yaplan konumada, Ebubekir bir yl grevde kaldktan sonra ayrlp halifelii mer'e teslim etmeliydi, plan buydu; ancak Ebubekir bunu yapmyor, grevde direniyor ve stelik de mer'e kar tavr alyor. Mesela onun mer'i Hac grevinden almas gibi. Bunun zerine mer, Osman'n bal olduu Emevilerin etkili isimleriyle gryor. Mesela Ebu Sfyan ve olu Muaviye gibi. Plan u: Biz birlikte Ebubekir'i ortadan kaldralm, ondan sonra ynetimi paylaalm diye. lkin mer halife olacak, ondan sonra da Osman ve bu arada tabii ki Emevi kesimine gitgide tolerans tannacak. Zaten Ebubekir halife olduunda Ebu Sfyan hep onun halifeliiyle alay ediyordu, adam m kalmad da bunu setiniz diyordu. Sonuta Ebubekir'e, doktoru Haris b. Kelde'ye, Mekke valisi Attab'a ve Ebu Kebe'ye zehir iiriliyor ve hepsi de bir yl sonra hemen hemen ayn gn veya gnlerde vefat ediyorlar, tabii ki ilac nasl verdiklerinin detay hakknda pek bilgi yok. Ancak Ebubekir, Zeyd b. Sabit ve Abdullah b. Selam'a gvenirdi, onlar kt niyetli olarak tahmin etmezdi. te bu iki kii araclyla planlarn uygulamlardr diye rivayetler var. Necah iddialarn gzel hazrlam; birok slami kant ve argmanlarla tezini destekliyor, inandryor. Yani ne srd kantlar hep slami kesimden; ancak belki kimse onun kadar fark edememi, bu ayr bir ey. ddialarndan bir kesit: Daha sonra anlatacam ki, gya Ebubekir son nefesinde Osman'a vasiyetini yazdrm, ben lrsem mer halife olsun diye. te bu konuda Necah yle diyor: - Bir kere ar hasta olan Ebubekir artk halifeyi tayin edecek durumda deildi. Zaten bu olup bitenler srasnda vefat ediyor. O yzden, Osman'n Ebubekir'in yanna girip dar knca halka, "Beni dinleyin, size Ebubekir'in vasiyetini ilan ederim ki mer'i halife olarak nerdi." szleri Ebubekir'e ait deildir. Aslnda bu vasiyetname daha nce mer ve Osman tarafndan planlanp bir kda yazlm ve Osman'a verilmi ki, Ebubekir'in son nefesinde ieri girip ksn ve Ebubekir bana yazdrd desin. Sonuta, bu sahte bir vasiyetnamedir, burada bir senaryo sz konusudur, diyor. nk Ebubekir'in yannda son nefesinde Osman'dan baka ahit olacak kimse yoktu, hem de hi kimse Osman'n bu aklamasnn Ebubekir'e ait olduuna inanmyordu. nk Ebubekir genelde uzlamac bir konuma yapyordu. Osman'n okuduu yaz ise ok farkl ve sonunda da uara suresinin 227. ayeti eklenmiti. Ayetin ierii u: "Zulmedenler hangi akbete urayacaklarn greceklerdir."

Yani burada u syleniyor: Her zaman yumuak konuan, moral veren bir Ebubekir, son nefesinde bu ayeti ileyerek sanki aln halifelii, Allah belanz versin gibi bir yaklam sz konusu. te bu, Ebubekir'in slubu deildir. Bir de daha sonra slami kesimin kaynaklarndan sunacam bilgilere gre Osman dar knca unu diyor: Bana inanrsanz size Ebubekir'in vasiyetini okuyaym; yoksa okumam diyor. te hem o sra onu ve mer'i saran heyecan, hem de onun bu ekilde bir aklama yapmas pheleri daha da artrmaktadr. - Bir de o ana kadar Osman'n piyasada hi ismi yoktu. Sakife Beni Saide'de hem Ebubekir, hem de mer bir ara halifelii Ebu Ubeyde'ye teklif ediyorlar. Peki neden bu adam birden kayboldu da yerine Osman ortaya kt? Aslnda bu da doru bir tespittir. Kald ki, mer halife olunca Emevilere ar derecede ayrcalklar tanyor. Mesela en bata Ebu Sfyan ve olu Maviye'ye ok iltimas yapyor. Hatta Muhammed'in elerinden mm Habibe, Ebu Sfyan'n kz olduu iin, Hz. Muhammed'in dier elerinden farkl olarak hazineden ona daha fazla aylk balanyor (ayda 1200 dirhem). Hlbuki Mekke fethinde Ebu Sfyan Mslman olmusa da, bu artk mecburiyetten olmu; yoksa kendisi hayatnda hibir zaman slamiyeti benimsememitir. Hatta bir ara Muhammed'i Medine'de vurdurmak iin plan da yapm; ancak baarsz olmutu. Necah'a gre Ebubekir, Emevilerin suikastla katlettikleri ilk kurbandr. Ebubekir'den sonra Emeviler tarafndan suikastlarla ldrlenlerden ayrca uzun bir liste de veriyor ve bu suikastlarn ba aktr olarak da Muaviye'yi gsteriyor. (176) Zaten Muaviye'nin, "Allah'n baldan da askerleri vardr." sz mehurdur. Yani bal iine zehir katarak insanlar vurmay kastediyor. Onun bu sz birok slami kaynakta geiyor. Hem baka kaynaklarda, hem de bu kaynakta anlatlyor ki, Muaviye hem mehur Hz. Aye'yi, hem de iki kardei Abdurrahman ve Muhammed'i suikastla ldrmtr. Kimi rivayetlere gre Hz. Aye'yi bir kuyuya atp o kuyunun etrafn kapatyor ve bir daha umuma amyor. Kimi rivayetlere gre Muaviye minberde olu Yezit iin propaganda yapnca Aye ona kar kyor. Bunun zerine Muaviye Aye'yi bir ukura gmmek suretiyle katlediyor. Bir baka aktarm da, Aye'yi damdan drmek suretiyle katledip geceleyin de gmyorlar Muaviye, Aye'nin kardei Abdurrahman' da hem zehirliyor, hem de can ekiirken o halde mezara gmyor. Dier kardei Muhammed ise zaten Muaviye'nin talimatyla Msr'da yakalanp bir merkebin iine konuyor ve eekle birlikte onu yakp o ekilde katlediyorlar. (177) Bu ve baka ia mensuplar, Hz. Muhammed Mekke'den Medine'ye hicret ederken yannda Ebubekir de varm (178) olayn inkr ediyorlar; kesinlikle bu doru deildir, ikisinin Mekke'ye hicret zamanlar farkldr diyorlar. Hatta Necah, Ebubekir'in maarada olmadna dair bir de zel bir kitap hazrlam. Her ne kadar slami kaynaklarda Ebubekir'in mer ve Osman tarafndan bir siyasi cinayete kurban gittii ak olarak yazlmyorsa da; u var ki, ayn eserlerde konuya ilikin var olan kantlar, aslnda olayn sis perdesini ortadan kaldracak kadar gldr. Bunlar zaten aktaracam. Ebubekir'in lmyle ilgili Snni kesimin kaynaklarnda var olan bilgiler yle: Yannda bulunan Meleke valisi Attab ve doktoru Haris b. Kelde ile birlikte, kendilerine (Yahudiler tarafndan) sunulan zehirli yemekten yediler. Yedikten sonra doktoru Haris b. Kelde o srada Ebubekir'e, "Yediimiz yemekte zehir vard, bunun sresi de bir yllktr; bir yl sonra yaama ansmz yoktur." dedi. Nitekim yiyen iki kii bir yl sonra vefat etti. Kimi rivayetlere gre Ebubekir ile Mekke valisi bir yl sonra ayn gnde vefat ettiler. Yani birbirlerinin lm haberini bile duyma frsatlar bulamadlar. Enteresan gerekten. (179)

Hz. Muhammed'in zehirlendii konusunda tarih belli (Hayber baskn), olay belli, zehirli eti hazrlayan kadn belli (Zeynep); onu af m etmi, idam m etmi yine az ok baz bilgiler var. Ama Ebubekir'in lmyle ilgili doyurucu aklama yok. Sadece Yahudiler tarafndan zehirlenip katledilmi, eklinde ok ksa bir bilgi var. Kimi rivayetlerde, "Dnya ne kadar botur! Hz. Muhammed de, Ebubekir de zehirlenerek bu dnyadan g ettiler." eklinde farkl, ksa ama lm nedeni ayn ekilde anlatlyor. Ebubekir'in lm nedeni birok kaynakta bu ekilde belirtiliyor. Ama az da olsa kimi yazarlar Ebubekir'in banyo yaptktan sonra tp zatrre olduunu ve bu nedenle ldn yazyor. Bazlar da, Muhammed vefat ettikten sonra, Ebubekir'in kendisine olan hasreti yznden ok olumsuz etkilendiini ve bu hasretten dolay ldn yazyorlar. Ancak benimsenen gr, tabii ki Ebubekir'in zehirlenerek ldrlm olmasdr. (180) u bilgiyi de eklemekte yarar var: O dnemin insanlar, birilerini ortadan kaldrmak istedikleri zaman genelde zehirli yemekler kullanrlard. Hatta Hz. Ali tarafndan Msr'a grevlendirilen Malik bin Ester, Muaviye'nin adamlar tarafndan zehirlenerek katledilince Muaviye, "Allah'n baldan da askerleri vardr." cmlesini sarf etmitir. Bunu az nce de belirttim. O dnemde genelde bala ve yemeklere zehir konuluyor, bu yntemle insanlar ldrlyordu. Muaviye az nceki cmlesiyle bunu vurgulamak istiyor. Baz yazarlar o dnemle ilgili bu yntemle katledilen kiilerin listesini de karmlar. Zehirleme yntemi o dnemde ok yaygnd. Mesela, Hz. Ali'nin olu Hasan, kardei Hseyin'e, sefer beni ilala ldrmeyi denediler; ama tedbirimi aldm baaramadlar demitir. Ne yazk ki, bu kadar tedbire ramen sonuta hanm Ca'de binti E'as bin Kays, ona zehir vermek suretiyle hayatna son veriyor. (181) Evet; o dnem iin ilala can almak yaygnd. Peki bilgiler bunlar iken mer'in ve Osman'n Ebubekir'i zehirleyerek ldrd sylenebilir mi? imdi de konuyla ilgili var olan bilgileri vermeye balayaym. mer'le Ebubekir, balangta, henz Hz. Muhammed'i ldrmeden nce halifelik konusunda anlaarak adm atmlard. Bunu Muhammed'in lm konusunda anlatmtm. Bunlarn aras, Ebubekir'in halifeliinin ilk ylnda iyi grnyor. Mesela o dnem hac ilerinden sorumlu olan yetkili, halifeden sonra gelen ikinci adamd. Ebubekir ilk yl bu grevi mer'e vermitir. Hem mer'in sert mizata olmas, hem de zamanla Ebubekir'in yetkilerine mdahale etmesi, hatta onu dinlememesi Ebubekir'i rahatsz etti. Somut rnek gerekirse: Muhammed, Huneyn basknnda kar taraftan ald binlerce deveden rvet datt. Yeni Mslman olmu, evrelerinde sz sahibi olan insanlara slama adam kazandrsnlar diye, 100'er deve Ebu Sfyan ve olu Muaviye'ye, 100'er deve de Uyeyne adndaki kiiyle Ak'ra' b. Habis'e ve daha birok nemli ahslara datt. Bu son iki kii o kadar nemliydi ki, bir ara Hz. Ali, bir basknda ele geirilen altnlar Muhammed'e gnderdi, o da bunlar drt kiiye datt. Bu drt kiiden ikisi yine Ak'ra b. Habis ve Uyeyne'dir. Hatta Muhammed bu altnlar bunlara datrken, bu datma sert tepki gsterenler de oldu: "Ey Allah'n resul; Allah'tan kork. Biz bu mcevherata daha mstahak idik." gibi sert eletirilerde bulundular. Bu arada Halit b. Velit Muhammed'e, "zin ver de byle diyenin kellesini uuraym." dedi. Bu olaylar, en bata Buhari ile Mslim'de ve Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih'te anlatlmaktadr. Ama ne yazk ki daha nce de bir vesileyle belirttiim gibi, Muhammed'in vefatndan sonra bu Uyeyne 700 taraftaryla birlikte slamiyeti terk etmitir. Sonunda yakalannca, "Ben hibir zaman Muhammed'e inanmadm ki." itirafnda bulunmutur. (182) Burada konuyu biraz daha amakta fayda var. Muhammed, Huneyn harbinde kar taraftan ald develerden-maldan ne varsa, kendi soyuna bal henz Mslman olmu nemli kiilere datmtr.

Zaten o srada Mekke yeni alnmt ve Muhammed'in kendilerine torpil yapp ikramda bulunduu kiiler de yakn zamana kadar Mslmanlarla savaan insanlard. nemli grd kiilere 100'er deve verince tabii ki bu kdemli Mslmanlarn/zellikle Medinelilerin zoruna gitmitir. Muhammed bunu duyunca Medineli Mslmanlarla zel bir toplant yapt ve unlar syledi: Ben onlara o develeri, kalpleri slam'a snsn diye verdim. unu bilin ki, ben sizleri onlardan daha fazla severim. Ben iki tercih arasnda kalsam sizi tercih ederim. stemez misiniz ki onlar malla sevinsinler, ben ve siz de sonsuza kadar birbirimizi sevelim eklinde bir konuma yapt ve onlar kuru sevgiyle, cennetle susturdu, tabii bu aklamasyla o insanlar kar hesaplaryla susturmak istiyordu. Ayn zamanda onlar sevmediini de kabul ediyordu. stelik mal datmakla gya tarafna ektii tm o nemli insanlar, ileride Mslmanlara ba belas olmulardr. rnein Muaviye gibi. Bu konuda hem Buhari, hem de Mslim birok hadis aktarmtr. (183) te bu iki mehur insan (Uyeyne-Ak'ra'), Ebubekir halife iken gnn birinde gelip ondan, hazineye ait bir miktar arazi istediler, biz ortana ekip bielim dediler. Ebubekir buna onay verdi ve ayrca bir mukavele de yaptlar, aln gtrn mer'e syleyin o da bu iin ahidi olsun dedi. Bunlar gidip mer'e anlatnca, mer kzd ve ellerindeki szlemeyi alp yrtt. Buna kar bu iki kii, "Vallahi biz bilmiyoruz halife sen misin yoksa Ebubekir midir!" diyerek bu ekilde tepkilerini gsterdiler. mer bundan sonra doruca Ebubekir'e gidip "Bu toprak senin mi, yoksa hazinenin mi, nasl bunlara verirsin!" diyerek ona da sert bir ekilde kt ve bu iin gereklemesine engel oldu, bu anlama iptal edildi. (184) Hatta kimi rivayetlerde mer'in o iki kiiye kar kulland u szler de var: Muhammed bir ara size bakyordu, para-deve veriyordu. O zaman slamiyet zayft, kalbiniz slamiyet'e snsn diye yapyordu ama imdi byle bir sorun yok. Gidin kendinize aln dedi. Kald ki, o iki insan Ebubekir'den tarla isterken de unu diyorlard: Ekilmeyen, kra, orak bir arazi ver onu iler hale getirelim, deerlendirelim. Daha sonra onlar da Ebubekir'in yanna gittiler. "Halife sen misin, yoksa mer mi?" diye sordular. Ebubekir, "Asl yetki mer'indir, bana yalnz sayg gsterilir." yantn verdi. Bu konuda bni Asakir tarihinde daha farkl rnekler de var. Mesela; yine Akr'a ve Zebberkan adnda iki kii Ebubekir'e gelir, Bahreyn haracn bize ver, biz de sz veririz ki tek bir kii bizden size kar muhalefet etmez, dinden kmaz. Ebubekir bunu da kabul eder; ancak mer yine senetleri yrtar ve burada da szleme iptal edilir. Ebubekir bu olayda da, "Asl yetkili mer'dir; bana ancak sayg gsterilir." aklamasn yapar. Hani imdi de baz lkelerde kral var; ancak lkeyi idare eden parlamentodur, kral formalite olarak bulunur. Ebubekir de mer'e kar aynen bu durumdadr. (185) Frsatlar dnyas: Bir zamanlar az nce szn ettiim o iki kii tehlike arz ederken, Muhammed bakalarndan ald talan maln (altn-100 deve gibi) onlara bedava datrd; ama tehlike bitince, onlarn 'Topra ortana iletelim, hamal gibi alalm, kra yerleri iler hale getirelim.' dedikleri bu tekitleri bile artk kabul grmez hale gelir. Ne demiler: Kpry geene kadar ayya day denir... Ama bunun da tesinde, nemli olann mer'in, Muhammed'e kar etkili olduu gibi Ebubekir iin fazlasyla otoriter olduunu bilmek-anlamaktr. te mer'in bu tip krc mdahaleleri Ebubekir'e olumsuz etki yapyor ve zamanla aralar alyor. Bunun sonucu olarak, Ebubekir halifeliin ikinci ylnda mer'i hac grevinden ald, yerine de Mekke valisi Attab' grevlendirdi. Bu insan zaten Muhammed zamannda Mekke valiliine atanmt. Ebubekir halife olunca tekrar i ba yapmtr. mer hac ileri grevinden alnnca bu kez ayn grev Attab'a verilir. (186) Burada artk mer anladn anlar ve planlarn uygulamaya balar. nk yalnz bu hac grevinden alnma ilemi, stat itibariyle mer'i Attab'n gerisine gtrr; mer bununla puan kaybettiinin farkndadr. Ancak az nceki rnekte belirttiim yetkiye mdahale gibi faktrlerle birlikte, mer ayn zamanda ok sert bir insand, halkla ilikileri tatllk dzeyinde deildi. ok sert olmasyla ilgili rnekleri, mer'in halifelii ksmnda vereceim.

te Ebubekir ona kar deiince, mer de var olan kozlarn kullanmaya balad. Bir ara Ebubekir'in halifelii iin, "Kardeim Zeyd ve arkadalarn dinlemi olsaydm, Ebubekir halifelii siftah etmezdi." diyor. Bir baka kar knda da Ebubekir'i tehdit ederek, "Rahat dur! Yoksa senin hakknda bildiklerimi sylerim; o zaman yolda giden svariler bile atlarndan/develerinden inmek zorunda kalrlar." diyor. Yani bugnk halk tabiriyle, eer sylesem yer yerinden oynar gibi bir cmle kullanyor. (187) Peki, neymi o yeri yerden oynatan eyler acaba! Demek ki aralarnda ok vahim eyler varm ki bu cmleyi kullanp bylece Ebubekir'in hzn kesmeye alyor. Yine Ebubekir halife olurken o zaman insanlar buna srpriz diyorlard. O gnk gelenee gre bir genel mutabakat (ilkel de olsa) bir nevi cumhurun onay gerekiyordu. te mer bunu duyunca ok kzyor, kim bunu sylyorsa asar keserim diyordu. Ama zaman iinde bu konuda mer'in deitiini gryoruz, "Evet; halifelii srprizdi; ancak baka da yaplacak bir zm yoktu." gibi bir farkllk gsteriyor. Dikkat edilirse burada yine ayarl bir konuma yapyor. Yoksa millet ona inanmazd ve "Sen ona altn, i bana getirdin, srpriz deil dedin; imdi de farkl konuuyorsun." diyecekti. Bir de u gerek var ortada: mer Ebubekir'i halife olarak desteklerken, onu bir basamak olarak kullanyordu, ksa zamanda iler dzelirse o ayrlr ben baa geerim hesaplar yapyordu. Bunu zaten daha nce vurguladm. Hatta mer Ebubekir iin, "Ben diyordum ki, iler rayna oturunca Ebubekir bir hafta iinde halifelik grevini brakp bana devredecek." ifadesini kullanyordu. (188) nsan, zaman zaman bu honutsuzluun emarelerini Ebubekir'in konumalarndan fark ediyor. Mesela bir ara, "Aslnda bu adam (mer) beni bu ie itti/srkledi" diyor. (189) ite bylece ipler kopma noktasna geliyor ve mer artk bir an nce farkl yntemleri uygulamaya balyor. Hatta Ebubekir bir hutbesinde, "Benim bir eytanm var. ayet beni kaydrrsa beni uyarn. craatm yerinde ise o zaman bana uyun." diyor. (190) te baz slam yorumcularna gre Ebubekir'in burada eytandan kast mer imi. Yani o beni etkiliyor demek istemi diyorlar. te aralarnda sorunlar olduu iin net olarak mer'in ismini diyememi diyenler de var. nk eer gayesi cin olan (din mantna gre) eytan ise, onu grmediine gre nasl diyebilir ki benim bir eytanm var? mer, halifeliin riske girdiini anlaynca areyi Ebubekir'i ortadan kaldrmakta buluyor ve bu ynl almalar yrtyor. yle ki, Emevilerle konuuyor, bu ii birlikte yapalm, sonunda srayla ben ve Osman halife olalm diyor. Emevi ailesi ok geniti: Mesela Mekke valisi Attab da Emevi'ydi; ancak Ebubekir'den yanayd. Yine Eban, Sad b. As ve ocuklar Hz. Ali'yi destekliyordu. Ama en geni Emevi kesimi mer'den yanayd ve en sabkal olanlar bu kesimin iindeydi. Mesela Ebu Sfyan ve olu Muaviye gibi. mer'in sunduu teklifte kar olduu iin, Ebubekir'i ortadan kaldrmaya ynelik plan zerinde anlatlar. Bata da belirttiim gibi yemee zehir katp bu yntemle onu katletmeye karar verdiler. Daha sonra slam tarihi denilen resmi tarih yazlrken de Yahudilere mal edilerek ve ok ksa bir aklamayla, "Efendim Ebubekir ve yanndaki heyet, Yahudilerin kendilerine verdikleri zehirli yemekten etkilenirler ve bundan dolay da zaman iinde vefat ederler." eklinde, ok ksa bir not dmek suretiyle kaynaklarna geirdiler. Ama ne yazk ki bu cinayet ii iinde Osman da vard, onun bal olduu Emevi kabilesinin nemli ahsiyetleri de vard. (191) Uygulama aamasna gelince... Burada ok akllca davrandlar, hi kimsenin hayal edemeyecei iki Yahudi asll kiiyi ayarladlar: Osman zamannda Kur'an bir araya getirilirken komisyon bakanlna seilen Zeyd bin Sabit'e ve yine nemli bir isim olan Abdullah b. Selam'a bu ii havale ettiler. te bunlar olursa Ebubekir rahatlkla ldrlr dncesiyle karar verdiler. Ama sonuta, ne adla, kimin evinde tertipledikleri konusunda detay yok. (192) Bakalm kantlar ne derece gl!

Bu planla ilgili slami kaynaklardan derlediim nemli baz bilgileri sunacam. Sanrm vereceim bilgiler zm noktasnda bir eyler ifade eder. Burada ok komik bir not eklemek isterim. Ebubekir'le birlikte doktoru da o yemekten yedikleri zaman doktorun, bu yemekte zehir vard, maalesef fazla yaamayacaz, ancak bir yl yaama ansmz var' dediini daha nce de belirttim. Bir yl sonra doktorla birlikte yataa den Ebubekir, gidici olduklarn anlamtr. Baz kiiler doktora gitmesini, fayda grebileceini sylemilerdir. Ebubekir ise "Doktorumdan sordum, gereken tehisi koydu." eklinde yant vermitir: Bu iin aresi yoktur demek istemitir. Ebubekir'in szn ettii doktor, onunla birlikte o zehirli yemei yiyen gerek ve mehur doktordur; ancak slami kesim bunu ileyince ilgin bir senaryo izilmitir. zeti u: Gya Ebubekir ok kanaat sahibiymi, artk hakiki doktorum olan Allah beni gtrecek demek istemi. Gerekten ne garip yorumlar. Peki madem Ebubekir bu planla ortadan kaldrld, o zaman onlar nasl halife oldular, o kadar da kolay myd, ortalk o kadar bo muydu sorusu nasl bir yant bulur? Daha nce Necah'dan bu konuda baz bilgiler aktardm, imdi de farkl kaynaklardaki bilgileri de ekleyerek daha fazla detaylandraym. Anlatlanlara gre Osman, Ebubekir'in tek vasisidir ve onun vasiyeti srasnda ne olmusa ikisi arasnda olmutur. (193) Osman'dan nce Abdurrahman b. Avf Ebubekir'in yanna gider. Ebubekir ona, mer'e grev versem ne dersin, diye gr bildirmesini ister. Abdurrahman, "mer'i benden daha iyi tanrsn" deyince Ebubekir, "Olsun, yine de dnceni belirt." der. Abdurrahman, "Bildiinden daha fazla iyidir; ancak serttir." diye karlk verir. Ebubekir daha sonra Osman' arp ayn soruyu ona da sorar, gr bildirmesini ister. Osman, "Bana gre mer'in ii dndan daha temizdir" yantn verir. O arada Ebubekir kendisine, "Vasiyetimi yaz" der. Besmele yazdktan sonra Ebubekir kendini kaybeder/ar hastadr. Osman o arada vasiyet kdna, Ebubekir'den sonra mer'in halife olacan yazar. Daha sonra Ebubekir aylnca (tabii ki eer doruysa, aylmsa!) hemen Osman'a: Hele oku ben kendimi kaybedince sen benden sonra ne yazdn, diye sorar. O arada bakyor ki, Osman vasiyet kdna mer'in halife olacan yazm. O zaman Osman'a, "Bakyorum ben baylnca sen korkmusun, ya vasiyet etmeden vefat etse ne yapacaz diye hemen mer'i yazmsn. Ama iyi etmisin, ben de zaten onu gsterecektim" demitir. Baz kaynaklarda, Ebubekir'in Osman'a, "Aslnda sen mer yerine kendini yazsaydn daha uygundu" dedii de geiyor. (194) Talha bin Ubeydullah (cennetle mjdelenen on kiiden biri) mer'le ilgili bir eyler sezince hemen ieri girip Ebubekir'e, "Sen mer'i halife olarak vasiyet ediyorsan, yarn Allah huzurunda cevabn ne olacak?" diyerek itiraz etmitir. u da var ki, bu adam muhalif olduu iin daha sonra Osman'n yanda Muaviye tarafndan katledilir. Zaten hep vurgu yapyorum, Ebubekir'in atad kiiler zaman iinde ya grevden uzaklatrlm, ya suikastla ldrlm veya savalara gnderilip bu ekilde ortadan kaldrlmlardr. Basit bir rnek: Zehebi, "Muaz b. Cebel, Ebu Ubeyde ve rahbil b. Hasene, halife mer zamannda am tarafnda bir ktlkta lmlerdir" diyor. (195) Ama Ebubekir zamannda bunlar deiik blgelerde nemli grevlerdeydi. Sonunda, Ebubekir tarafndan mer'in halife tayin edildiini sylemek isteyen Osman dar kar. Bunu sylemeden nce ilgin bir yaklam tavr gsterir: "Aklayacam vasiyete inanrsanz okurum, yoksa okumam." eklinde bir pazarlk yapar. Ve balar okumaya. Ksa bir yazdr zaten. Sadece mer'in halifeliiyle ilgili ok ksa bir metindir. Bu arada mer'in nerildiini ilan edince, millet bu vasiyetin Ebubekir'e ait olmadn fark eder. nk Osman'n okuduu ktta Ebubekir'le ilgili bir iaret yoktur: Ebubekir vahiy ktibiydi, okuryazard, kendisi yazabilirdi ama yaz onun deildir.

Yan sra ahit yok, o gnk dete gre benzer vasiyetler yaplnca imza gibi bir iaret olurdu; ama byle bir ey yoktu. Bir de iin iinde panik-acele vard, kabul ederseniz okurum gibi inandrc olmayan eyler syleniyordu. Hele bir de Osman'n yannda mer de var, amigo gibi srekli halka, "Dinleyin, bakalm Osman ne diyecek?" gibi aceleci bir hali vard. Zaten milletin o ana kadar Ebubekir'den byle bir teklifin geleceine ilikin tahminleri de yoktu. Adeta srpriz bir aklamayd. te bni Ebi'l Hadid, Necah gibileri burada tam isim koyuyorlar: Hileyle, skandalla i bana gelme. Ksacas, Ebubekir artk hastayd, Osman ve mer'in hazrladklar dzmece bir vasiyetname millete ilan ediliyordu ve maddi gcn arl da iki tarafta olunca halifelik bu ekilde gasp edilmitir. Kaynaklarda u da var: Halk, Ebubekir'in mer'i halife olarak nerdiini renince hem muhacirlerden, hem de Ansar'dan Ebubekir'in huzuruna kanlar, sen bu adamn nasl biri olduunu iyi biliyorsun, grevi buna vermekle yarn Allah huzurunda nasl bir cevap vereceksin, diye veryansn ederler. Buna kar Ebubekir, "Ben de Allah'a, kanaatime gre iyiydi ki grev verdim" diyeceim yantn verir. Hatta unu da syler: Hastalmdan dolay duyduum ac bir yana; bakyorum hepinizin burnu havada. Niye? mer'i neriyorum diye. Kanmca bu gibi bilgiler gerei yanstmyor. Bunlar uyduruk eyler. nk Ebubekir'in vasiyeti falan yok. Osman'la mer kendi aralarnda dzmece bir mektupla ii bitirmiler. nl tarihi ve mfessir Taberi daha net bilgiler aktaryor: Ebubekir son nefesinde yalnz Osman' yanna alr ve ona "Vasiyetimi yaz." der. Besmele; yazdrdktan sonra kendini kaybeder. Bu arada Osman kafadan bir eyler yazmaya devam eder. Ebubekir bir ara iyileince Osman'a, "Hele oku bakalm sen ne yazdn?" diye sorar. (196) Osman okuyunca memnun kalr ve "Bern baylnca sen korkmusun, belki vefat ederim de halife: belirlenmemi olur; dolaysyla sorun yaratlr. Biliyorsun ki halifelik vasiyet edilmeden lm gerekleirse Mslmanlar arasnda olumsuz durumlar meydana gelir. te bunu dnerekten hemen mer'i yazmsn; ama iyi etmisin." der. Yani bir bakma Osman yazdklaryla Ebubekir'den puan da alm olur. Ama ne ilgintir ki bu konuda farkl aktarmlar da var: Osman ieri girince Ebubekir ona, "Aslnda sen halifelie daha uygunsun." der; ancak Osman hayr karln verir ve kendi yerine mer'i nerir. nk Osman'la mer arasnda bu konuda yaplan bir pazarlk vard. Buna ramen Osman o an iin halife olamazd. Onun iin hayr demek zorunda. Bir gn mer, Ebubekir'in yanna varnca, bakyor ki dilini tutmu urayor. mer, hayrdr diye soruyor. Ebubekir, "te bama ne gelmise bundan gelmitir." diyor, tabii ki emareler haddinden fazla oktur ki, bu ikisi arasnda baz planlar yaplmtr. yle ki, biri dierine kar rahatlkla harekete geemiyordu: Adeta birbirlerine ihtiyalar vard, birbirlerine mecburdular. (197) Ebubekir'in mer ve Osman tarafndan planlanan bir suikastla ldrldn teyit eden ve ayn zamanda birok slami kaynakta anlatlan olaylardan birkan zetlemek isterim. Ksacas, bunun bir siyasi cinayet olup olmadnn izini srmeye devam edelim. a) Zaman iinde halife Osman' katledenler arasnda Ebubekir'in olu da var ve kendisi o zaman Afrika'dan Osman' katletmeye gelen basknclarn iinde n saflarda yer alyor. Hatta Osman'a yanna geldiinde ok ar hakaretlerde bulunuyor. Birinci basknda Hz. Ali'nin araya girmesiyle bunlar Osman' katletmekten vazgeip geriye yollarna devam ediyorlar. Onlar geri dnnce, bu arada Osman hemen kendine bal olan Afrika valisine mektup yazp bir personeline veriyor. O da devlete ait bir binite (deve-at) binip Afrika yoluna kyor. Mektubun ieriinde u var: Afrika'daki valisine, u u insanlar yakala, feci bir ekilde katlet diye talimat verilmi.

lm fermanlar istenen kiilerin banda da Ebubekir'in olunun ad yazlyd. Bu mektup basknclar tarafndan ele geirildi ve burada artk Osman'n sonu gelmiti. Basknclar tekrar geri dndler ve Osman' katledip cenazesini de Yahudilerin tuvalet olarak kullandklar bir mezbeleye attlar. gn orda kald; kimse korkudan gidip cenazeyi kaldramad. Sonunda Hz. Ali yine araya girince basknclar defin iin izin verdiler ve Osman gmld. Hz. Ali halife olunca Ebubekir'in bu olunu Msr'da grevlendirdi; zaman iinde Muaviye i ba yapnca, bu kez onun talimatyla yakalanp bir merkebin iine kondu ve o merkeple birlikte atee verilerek ikenceyle ldrld. Halife Osman ksmnda bu konularda detaylca bilgi vereceim. (198) Bu arada Ebubekir'in kz ve ayn zamanda Muhammed'in de ei olan Hz. Aye de Osman'a kar sert tavr ald, hatta millete, "ldrn bu Na'sel'i" diyecek kadar ileri gitti, Osman'n lm fetvasn verdi. Na'sel demek, bunak-beyinsiz demektir. te hem Aye'nin bu tutumu, hem de Msr'daki kardeiyle Osman arasndaki iliki, insan cidden phelendiriyor: Dernek ki bunlar, mer ve Osman'n Ebubekir hakknda evirdikleri planlar biliyorlard ki Osman'a kar cephe aldlar. Bu tavrlarn ancak babalarnn cinayetiyle ilikilendirmek mmkndr. (199) Yine ibni Kuteybe'nin Maarifte anlattna gre, mer'in ldrlmesinden sonra, kz ve ayn zamanda Muhammed'in de ei olan Hafsa ile Aye'nin (bunlar kuma) aras alr/aralarna mesafe konur. Peki bu niye! Burada u soru akla gelebilir: Madem mer-Osman-Ebubekir'i ortadan kaldrdlar, peki niye Aye ve Ebubekir'in dier ocuklar yalnz Osman'a kar cephe aldlar, neden mer'e kar da byle bir plan yoktu? Olay udur: mer bir kere ok disiplinli-acmasz biriydi. Benim kanaatim o ki, mer zamannda Ebubekir'in cinayetinden haberi olanlar korkudan syleyememi olabilir. Veya kim bilir belki de normalde daha sonra ortaya km olabilir. Zaten dnyada bunun rnekleri ok, baz lmlerin komplolarla gerekletii zamanla ortaya kyor. Burada nemli grdm bir bilgi daha vereyim. Ebubekir'in dier bir olu Abdullah da Muhammed zamannda Taif seferinde ald yaralardan dolay belli bir sre sonra vefat etmiti. Adam evliydi. Ondan dul kalan ei Atike binti Zeyd ile halife mer evlendi. mer nerdeyse Ebubekir'in yatyd; artk Ebubekir'in dul kalan bu gelininin ka yanda olduu, onunla mer arasndaki ya fark herhalde tahmin edilebilir. Daha enteresan bir rnek vereyim. Ebubekir hicri 13. ylnda vefat ederken, ei Habibe binti Harice hamileydi. ocuk dounca adn mm Glsm koydular. Ebubekir lnce mer ayn sabah i ba yapt; zaten konumuz da bu. Ve mer 10 yl halifelik yaptktan sonra ldrld. Yani mer dnyasn deitirdii vakit bu kz 9-10 yalarndayd. te bu mer, bu kz da kendine e olarak Hz. Aye'den istedi ama alamad. Daha sonra mm Glsm, dedesi yanda olan ve cennetle mjdelenen Talha bin Ubeydullah'la evlendirildi, Zekeriya, Yusuf ve Aye adlarnda ocuk dnyaya getirdi. Kz 9-10 (o da eer mer ona son ylnda talip kmsa!), mer ise 60 yalarndayd. mer'le Hz. Ali'nin kz konusunda buna biraz daha deineceim. lgin: Bir yandan birbirlerini katlediyorlar, dier yandan birbirlerinin ufak ocuklaryla evleniyorlar. Hz. Ali de Ebubekir'in lmnden sonra kendisinden dul kalan ei Esma binti Umeys'le evlendi ve ocuklar oldu. Bunu daha nce de yazdm. Onlarda yaam byleydi. (200) b) Gerek bireysel, gerek kitlesel ekilde insanlar Ebubekir'in yanma karak, "Aman mer ok serttir, nasl halife olarak tayin edersin, bunu yaparsan Allah'a kar nasl hesap vereceksin" dedikleri halde, Osman'n bunlardan farkl olarak Ebubekir'e, "Aslnda mer iyidir, onun ii dndan daha temizdir" demesi anlamldr. Az nce belirttim ki, Talha b. Ubeydullah, mer'in halifelii konusunda Ebubekir'le konuurken Talha olumsuz rapor vermiti. te bu Talha daha sonra halife Osman'n damad Mervan

tarafndan Osman'a kar tavr alanlardan olduu iin katledildi. (201) te bunlar da cinayetin gerek adresi noktasnda nemli birer ipulardr. c) Yine mer'in, Ebubekir'in vefat ettii ayn gecede hemen alelacele cenaze namazn klp onu gmmesi, bizzat kabre indirmesi ve sabahleyin de halifelik grevine balamas, bu arada Ebubekir iin alayan aile fertlerini, kadnlar krbalamas anlamldr. Neden alelacele gmyor, neden cenazenin merasimle kaldrlmasna izin vermiyor? Daha nce Ebubekir'le mer'in arasnn ne kadar ak olduunu rneklerle izah ettim. Dolaysyla mer'in bu defin iinde hizmet gibi grnen davranlar, aslnda bir hizmet niyetiyle deil; bir an nce bu cenaze ii bitsin, kimse duymasn, kolayca sabahleyin i ba yapaym niyetiyledir. Bir de tabii ki babas, annesi, bir yakn lse insan alar; bu doal bir eydir. mer'in bu kadnlar dvmesi, korkusundandr: Kimse duymasn diye bu tavr gstermitir. nk yine mer zamannda Halit b. Velit lnce kadnlar alamtr. Ama mer burada bir sorun karmad gibi; stelik alasnlar diye izin de vermitir. Bu da onun niyetinin ne olduunu aka ortaya koyuyor: Kadnlar, Ebubekir'in yaknlar llerine alyorlarsa sana ne! Tabii ki bu da kuku uyandryor, anlamsz deil. (202) Daha nce de ifade ettiim gibi, birok slami kaynakta geen u bilgi nemli: Osman'n vasiyet esnasnda tek bana Ebubekir'in yannda kalp vasiyetini yazmas, Ebubekir'in baylmas sonucu Osman'n mer'in ismini yazmas ve Ebubekir'in akl bana gelince bunu okuyup onaylamas ve sonunda Osman'n bir klesiyle birlikte dar kp o arada mer de onlarla birleince, halka "Kabul ederseniz okurum yoksa okumam" demesi, mer'in acele-panik iinde Osman' dinleyin demesi ve hele hele Ebubekir'in de okur-yazar, vahiy ktibi olduu halde onun o kda yazdna dair hibir iaretin bulunmamas (stelik ahitsiz bir kt); tabii ki kukular daha da artryor. Bir de Ebubekir'in yazlar, genelde uyarlar ieriyordu, iinde vaz'u-nasihat vard. Bu vasiyette ise, "mer'i halife olarak neriyorum, iyilik yaparsa iyi olur, aksini yaparsa ben ne yapaym?" gibi hi de Ebubekir'in sylemlerine uymayan bir stille yazlan ifadeler. Bunlar da phe uyandran noktalar. Bir de Ebubekir ok hastadr, yle ki besmele kelimesini bile yazmadan baylmtr. Peki, gerekten bu baygn halinde Osman'la bunlar konuabilir mi? Yine madem Osman dnda kimse yoktu ierde; Ebubekir'in baylp bir daha ayldn ve Osman'a, bravo iyi etmisin de mer'i vasiyetime almsn gibi szler sylediini Osman dnda kim duydu? Osman'dan baka ahit yok! (203) d) ster teklifleri ciddi olsun, ister deneme mahiyetinde olsun; Hz. Muhammed'den sonra halife seimi konusunda yrtlen almalar srasnda hem Ebubekir, hem de mer Ebu Ubeyde'ye, "Sen aday ol" diyorlard, o sralarda Osman'n ad hi gemiyordu. Ama Ebubekir'in vefatyla birlikte her ne hikmetse Osman ne kyor ve Ebu Ubeyde ismi ortadan kalkyor. stelik Ebubekir dneminde atanan eyalet valileri, askeri yetkililer, vergi memurlar grevden alnp yerlerine de en ok Emevi slalesine bal kiiler atanyor ve zamanla Emevi saltanat meydana geliyor. Ebubekir dneminde grev yapp da mer dneminde uzaklatrlan bu insanlarn ou, mer'in halifelii dneminde u veya bu ekilde ortadan kayboluyorlar/ldrlyorlar. Mesela Muaz bin Cebel ile Ebu Ubeyde iin am tarafnda bir ktlkta (Amvas ktl) lmlerdir, diye bilgi verilmi. Daha nce de yazdm, Mekke valisi ve ayn zamanda hacdan sorumlu Attab adndaki kii zehirli yemekle ldrlyor ve ksa bir notla cinayeti Yahudilerin iledii kayda geiriliyor, o dnemde sanki Yahudi mi kalmt! Muhammed zamannda Hayber, Beni Kaynuka, Beni Nadir ve Beni Kureyza Yahudilerinin ii oktan bitmiti. Ancak u olabilir: Kalan Yahudilerden plan konusunda bilgi edinmi ve sonuta Yahudi asll Zeyd bin Sabit ile yine Yahudi asll Abdullah bin Selam gibi ahslar da arac olarak kullanm olabilirler; yoksa o srada Yahudilerden etkili bir kesim kalmamt. Yine Ebubekir'in nemli grevlilerinden, zellikle irtidd hareketlerini bastrma konusunda mehur olan Halit bin Velit grevden uzaklatrlr ve Suriye'nin Hm kentinde hicri 21. ylnda mer zamannda vefat eder. O da zehirlenerek ldrlr. Mesela bni Teymiyye gibi slam nderleri, Halit b.

Velit zehirlenerek lmtr, diyor. Zaten mer hi onu sevmiyordu, ona kalsayd Ebubekir zamannda Malik'in eini ald zaman talanarak ldrlmeliydi. (204) Yine Ebubekir'in grevlilerinden Utbe bin Gazvan da hacdan dnerken devesinden/atndan der ve lr, en azndan byle syleniyor; eer doruysa! Tabii ki bu da kukulu. Tekrar oluyor ama bir kere daha hatrlatmakta yarar var. O dnemin muhalifleri ya zehirlenerek ldrlm veya baarlmas zor savalara gnderilip bu ekilde etkisiz hale getirilmilerdir. (205) e) Aslnda Ebubekir'in bir ara Abdurrahman b. Avfa, "Keke Halit b. Velit'i am'a gnderdiim zaman mer'i de Irak'a gnderseydim" demesi anlamldr. Yani keke mer'i bamdan kovsaydm, uzaklatrsaydm demek istiyor. Ebubekir'in bu aklamas neredeyse konuyu ileyen ilgili tm slami kaynaklarda var. Tabii ki bu da nemli bir tespit. (206) Bir de kitaplar okuyanlar, hemen okuyup geiyor, olaylar arasnda iliki kurmuyorlar. Mesela Ebubekir'le birlikte Attab da o zehirli yemekten yiyor ve lyor deniliyor. Ama kimse bunun zerinde durmadan, bilgi olsun diye ksa not eklinde geitirmilerdir. Bu Attab da kim, o niye bu plana dahil olmu, yoksa o da tesadfen mi orada bulunuyordu diye kimse bunu irdelememi. te bu sorunun yant da konuyla alakaldr. Bu ahs, Muhammed zamannda Mekke valisiydi. Ebubekir gelince ilk yl yine bu grevi srdrd ve ikinci yl hac ilerinden sorumlu greve getirildi. O dnem hac ilerinden sorumlu olan kii, halifeden sonra gelen ikinci yetkili adamd. te Attab'n zehirlenmesi bir tesadf deil; tersine ona kar da bir komplo sz konusu. nk bu adam mer'in rakibi ve hatta onu geebilecek durumda. (207) Keza Ebubekir'in, "Aslnda mer halife olmazsa daha iyi olur." eklindeki aklamas var. Bundan da, Ebubekir'in mer'den memnun olmad belli oluyor; ama yle grlyor ki, iin banda birlikte baz planlar yapmlar; artk Ebubekir istemese de yerine getirmek zorunda. Hatrlanaca gibi mer'in bir ara onu tehdit ettiini, senin hakknda bildiklerimi aklasam svariler bile atlarndan/develerinden inmek zorunda kalrlar dediini yazmtm. Hatta mer'i istemeyen o kadar ok insan vard ki, mer'in halife olmamas iin kitlesel olarak Ebubekir'in yanna gidiyorlar, mer ok sert-hain biri, makam sahibi olursa daha da sertleir, sakn ola halife olmasn diyorlar; bunu daha nce yazdm. (208) Ayrca bu zehirli yemei ayarlayanlardan Yahudi asll Zeyd bin Sabit'in daha sonra mer ve Osman tarafndan ok nemli grevlere getirilmesi, kafalar daha da kartryor. Mesela halife Osman zamannda hazrlanan Kuran iin bu Zeyd komisyon bakan olmutur. Geri Ebubekir zamannda bu konuda yaplan almada yine komisyon bakanyd. Kur'an'n Osman zamannda nasl kitap haline getirildiine, daha dorusu nasl oluturulduuna ilikin elimde yeni bir almam var; orada bu konular detaylca anlatacam. Ancak merak edilmesin diye burada ksa bilgi vereyim. En bata Hz. Ali gibileri onlarca vahiy ktibi var iken ve ta Mekke'den beri Hz. Muhammed'le beraber iken, Kur'an' batan beri takip edenler var iken, Medine dneminde Mslman olan ve Muhammed'le tanrken de 11 yalarnda bir ocuk olan bu Yahudi asll Zeyd bin Sabit'in, Kur'an'n bir araya getirilmesi komisyonuna bakan olmas, izah edilebilir bir olay deildir. Yine rnein mer hicri 17. ylnda hacca gidip 21 gn kalrken, Zeyd'i kendi yerine grevlendirir. Yine ayn yl mer umreye gidince Zeyd'i bir daha tayin eder. (209) Sanki baka adam m yoktu. Osman'n kendi zamannda onu tekrar ayn greve getirmesi, ister istemez kuku oluturuyor: Acaba Ebubekir'e zehirli yemek yedirdii iin dllendirilmi midir veya bir pazarlk sonucu mudur? Ayrca halife mer iki kez hacca, bir kez de am tarafna gitmitir ve yerine de Zeyd bin Sabit'i sefer Medine valisi olarak tayin etmitir. Ayn tolerans Osman da gstermitir. Bunlar tesadf olan eyler deildir. (210)

f) Taberi gibi (.310) bir mfessir (Kur'an yorumcusu) ve tarihinin u aklamas dikkate deer. Ebubekir lm deindeyken Osman'a, sana bir eyler syleyeceim; Allah senden raz olsun sakn kimseye anlatma diyor. Osman, "Evet; kimseye sylemem" szn verince Ebubekir, "Aslnda mer halife olmazsa onun hayrnadr" diyor ve bu konumann sonunda yine Osman' uyaryor; "sakn bu sylediklerimi, seni niye yanma ardm kimseye anlatma" diyor. Taberi'de bu aklamann yapld yerde dipnotta, ibni Sad'n da bunu aktard eklenmitir. Belli ki Ebubekir-mer arasnda bozulmas zor olan pazarlklar daha nce yaplm ki, Ebubekir, mer'i istemedii halde artk bir ey yapamamaktadr. rnein Hz. Muhammed'e kar birlikte tertipledikleri cinayet plan... mer nasl Muhammed'e kar etkili biri idiyse, Ebubekir'e kar da ok baskn/otorite sahibi bir insand. Dikkat edilirse Ebubekir, Osman'la mer hakknda bir cmle sarf ediyor. O cmlenin hem banda, hem de sonunda, sakn ha bunu azndan karma diyor. Bu aslnda somut bir kanttr. Zaten daha nce Ebubekir'in mer'e kar ne kadar etkisiz olduunu rneklerle akladm. (211) g) Yine Ebubekir'in (nabz yoklamas da olsa) Osman'a, "Aslnda halifelie sen daha uygunsun" demesi ve Osman'n buna kar, "yok mer olsun, o daha uygundur" diye cevap vermesi, gsteriyor ki plan Osman'la mer arasnda sonulandrlm, bir karara varmlar, artk program yava yava uyguluyorlar. Pazarlklar olmasayd, onu zehirlememi olsalard, Osman bu frsat karmazd. nk onun bal bulunduu Emeviler ok glyd, bir de Osman, Muhammed'in damadyd (kzlar Muhammed'in olmad halde yine de bu nemli bir faktrd), millet bunu da gz nne alrd. Ebubekir cidden ona teklif sunmu olsun diye dnelim; Osman artk olup bitenlere kar yeni bir adm atamazd, "hayr" demekten baka bir yolu yoktu. Bal yle kapatmak isterim: Madem bu kadar slami kaynakta Ebubekir zehirlenerek ldrlmtr deniliyor, (212) peki hangi olaydan dolay, nerede, zehirli yemek yediren kim, faili ne oldu diye sormak lazm. 'Yahudiler onu zehirledi' eklindeki ksa aklamayla bu olay kapatlamaz. Olup bitenlere bakldnda, yle bir plann yapld ortaya kyor: Aslnda Ebubekir artk son nefesini verirken, Osman tarafndan gz hapsine alnm, evine girilip klm, yoklanm; Osman onu nbet tutarcasna takip etmi ve artk can verme annda iken, aslnda daha nce mer'le birlikte yazdklar o hazr kd cebinden karp "Ebubekir'in vasiyetidir" eklinde halka ilan etmitir. Bu anlatlanlardan byle bir film evrildii rahatlkla anlalabiliyor. lm hangi yata gelir bunu kimse bilemez; ancak Ebubekir altm ya civarnda lrken babas henz hayattayd. Kimseyi cani diye ilan etmekten zevk alacak halim yok; ancak sansre ramen bu bilgiler nemli slami kaynaklarda var.

BLM 5 - HALFE MER a) Halife mer Neden Katledildi? Halife mer'in cinayet nedeni ok ilgin ve maalesef Mslmanlar bunu bilmiyor. Onlarn kafasnda hep "adaletin klc, merhametli bir mer" olarak yer edinmi. 1986'dan sonra ben Diyarbakr merkezdeydim, ta 92'ye kadar. Bir ara mftlk, halife mer'in katli ile ilgili bir piyes tertiplemiti, ben de izlemeye gittim. O piyesin etkisiyle izleyicilerde byk bir nefret ve infial olumutu: "Keke mer'in katili Eb L'l' ele geirip parampara etseydik." mesaj, onlarn gzlerinden okunuyordu. O gnlerde bu konuda fazla bilgi sahibi deildim; ama fanatik de deildim. Zaman iinde mer'in asl kimliini/icraatn rendim, o piyesteki insanlarn o nefreti hatrma geliyor; zlyorum. Geenlerde bir yaz okudum; Yemen'de kanun karmlar, bir kz ocuu 17 yana gelmeden evlenemez diye. Kadnlar bunu duyunca niye byle bir kanun karyorsunuz diye ellerine birer pankart alp meclise yrye gemiler. Hlbuki o kanun kadnlarn lehinedir. Burada olay u: Onlar slam'a inanyorlar. slam'da da kk ya kzlar iin problem deil. Bu kanunu karmakla Yemen hkmeti slamiyet'e saygszlk yapm oluyor! te kar koyularnn nedeni bu. Evet, mer neden ldrld? Halife mer kolay kolay Farslar ehre sokmazd, onlarn Medine'ye yerlemelerine izin vermezdi. Bir gn Mugire b. ube, mer'e bir mektup yazd. Mektubun ierii u: Yanmda Fars/ranl biri var, adam hem iyi bir demirci, hem marangoz ve hem de ressam/figr iini iyi yapan biri. zin verirsen Medine'ye gelsin orada bizim insanlarmza faydal olsun. nerdii kii Mugire'nin klesidir, kalabalk bir merkezde kalmasn, fazla mterisi olmasn arzu etmektedir. Sonunda mer izin verir ve adam Medine'ye yerleir. Her gn (para kazansn kazanmasn) patronuna iki dirhem (o gnk para birimi) vermek zorundadr. Bir sre sonra bu kadar para vermek adama zor gelmeye balar. Bir ara mer'e durumunu anlatr, bu kadar creti deyemeyeceini syler. mer, sen kazanrsn, birok sanatn var der ve ona yardmc olmaz. Bu arada mer ona, "Duyduuma gre sen hava ile alabilecek deirmen de yapabiliyormusun." der. Adam evet dedikten sonra ve mer'e kzgn bir bak atarak "mrm yeterse sana yle bir deirmen yapacam ki, numune olsun, insanlar hep onu konusun." diye ekler. mer'i ldrme duygusuyla doludur. mer de onun baklarndan bu durumu fark ederek, "Baksanza bu adam beni tehdit ediyor." der. Tabii ki alayl bir ekilde. Ve adam gidip iki azl, uzun bir haner yapar, bir gn sabaha kar camide mer'e saldrr ve darbe vurup kaar. Kaarken de nne gelenlere, onu yakalamak isteyenlerin hepsine saldrr ve rivayetlere gre on kiiyi katleder. Hanerin zehirli olduunu da belirtmeliyim. Sonuta teslim olmamak iin intihar eder. te mer'in lm hikyesi byle. Hakszla maruz kalan ve kendi memleketinde nemli bir ailenin de evlad olan bu insan, bir hi uruna kle statsne tabi tutuluyor, mer'e derdini anlatyor ve mer de, "al, al. Senin elinden birok i gelir." karln veriyor. unu belirteyim ki, mer'in cinayetiyle ilgili Mslmanlar tarafndan ezberlenmi o bilgi gerei yanstmyor. mer'i katleden Firuz, yine mer'in halifelii dneminde Mslmanlarca ele geirilen ran'a bal Nihavend ehrindendir. slam tarihindeki bilgiye gre Mslmanlar 100 binden fazla insan katlediyor bu savata. Otuz bini sava alannda, seksen bini de basknlarda ldrlyor. Bu savata her Mslman svari askere alt bin dirhem ganimet datlyor. Piyadeye de iki bin. nemli kiiler katlediliyor. Kadnlar cariye ve birou kle statsne tabi tutularak Medine'ye gtrlyor. Byle bir manzaraya ne denilebilir ki. mer'i katleden Firuz, ou kez o ocuklarn yanna gidip balarn okard ve "Ne yapaym, yaplacak bir ey yok. mer, cierlerimi yedi/paralad." diyordu ve hep dnp tanyordu.

te bundan sonras nemli. bni Teymiyye Minhac' Snne adl yaptnda bu konuyu ilerken unu sylyor: Bu adamn mer'i katletmesi bir siyasi olaydr. Bunu basit bir vergi meselesine balamak doru deildir. Adam, alnan ehrini dnyor, katledilen insanlarn dnyor, Medine sokaklarnda her gn o esir ocuklar grnce eriyor, katledilen o Nihavend kadnlarn gznn nne getiriyor. Ve bu yzden bir an nce mer'i nasl yok ederim planlar yapyor, tabii ki kendisine biilen vergi de ar, o da etki yapm olabilir; ama asl neden, siyasidir. Afrika'ya, spanya'ya, Orta Asya'ya kadar uzanarak ftuhat ad altnda o zamanki yerst kaynaklarn talan ettiler. yi ki teknoloji devri balad; yoksa bu ftuhatlar hl devam edecekti ve nice Firuzlar ya esir olup bir patrona uak yaplacak, ya da katledilecekti; kadnlar-kzlar da cariye olacakt ve malmlk ne varsa hepsi ganimet olarak datlacakt. (213) b) Bilinmeyen Ynleriyle Halife mer En bata Hz. Muhammed olmak zere, Ebubekir ve daha birok nemli kiinin lmnden sorumlu tutulan mer'in yapsnn gerekten buna msait olup olmadn iyi anlamak iin, bilinmeyen ynlerine iyi bakmak lazm. slami kesimce salam diye kabul grm kaynaklardan derlediim baz zelliklerini bu balk altnda zet emek istiyorum. lkin halife mer'in niin ve nasl Mslman olduu konusuna deinmek istiyorum. Onu tam tanyabilmek iin bu konunun da bilinmesinde yarar var. mer'in nasl Mslman olduu konusu, neredeyse imann artlar gibi her Mslman'n ezberindedir. Onun iin formaliteler zerinde pek durmayacam. Ancak iddia edildii gibi mer o komik nedenden dolay m Mslman olmutur; yoksa baka nedenleri mi vard, buna katk sunabilecek baz ipular vereceim. slami kaynaklarda anlatlan u: Mekke dneminde henz Mslmanlarn says 40 civarnda iken, inanmayanlar Hz. Muhammed'i ortadan kaldrmak iin kiralk katil ayarlamaya karar verirler. Sonuta mer ortaya kp bu ii ben yaparm der ve anlarlar. Bunun sonucu olarak mer klcn kuanr Muhammed'i ldrmek iin dar kar. Yolda Nuaym b. Abdullah adndaki birine rastlar. Adam mer'e, "Senin yaknlarn Mslman olmu, nce kendi aileni bir dzelt de ondan sonra git bakasyla ura." der. mer, "Hangi ailemden sz ediyorsun?" diye sorunca, Nuaym b. Abdulah, "Amcann olu ve ayn zamanda eniten Said b. Zeyd b. Amr ve kz kardein Fatma bin Hattab ite bunlar Mslman olmular." der. Bunun zerine mer hemen yolunu deitirip onlarn evine doru gider. Kapya varnca, Habbab adndaki kiinin onlarn evinde Kur'an'dan ayetler okuduunu iitir. mer ieri girer, "Az nce okuduklarnz ne idi?" diye sorar. Kz kardei ile enitesi bunu inkr edince mer, "Duydum ki ikiniz de Muhammed'e uymusunuz ve onun dinine girmisiniz." der ve hemen enitesi Said b. Zeyd'in zerine ullanr. Fatma kalkp onu kocasnn zerinden uzaklatrmak isteyince mer onu da tokatlar ve ban yarar. Bu arada kz kardei ve enitesi ona, "Evet, biz Mslman olduk. Sen ne yaparsan yap." derler. mer, kz kardeinin ban yarp kanattn grnce duygulanr ve o andan sonra kz kardeine, "Demin okuduunuz eer yazl varsa bana getirin, Muhammed'in davas neymi bir bakalm?" der ve ondan sonra onlara yumuak davranmaya balar. O srada kz kardei Fatma ona, "Ey kardeim! Sen puta taptn iin necissin/pissin (temiz deilsin!) Hlbuki Kur'an'a temiz olanlar ancak dokunabilir!" der. Bunun zerine mer kalkp ykanr ve kardei Fatma da ona o sayfalar getirip verir. Sayfalarda Taha suresi ile Tekvir suresinin birka ayeti yazlym. mer Taha suresinin ba tarafndaki ayetleri okuyunca, "Bu szler, ne kadar gzel, ne kadar deerli!" demekten kendini alamaz ve o andan sonra

da gidip Muhammed'le konuup Mslman olduunu ilan eder ve artk Muhammed'le almaya balar. te slami kaynaklarda halife mer'in Mslman oluunun ksa hikyesi bu. mer'i ok etkileyen ve Mslman olmasna neden olan ayetlerin ieriinde neler var, neymi o olaanst mesajlar ki mer artk dayanamam, sonuta inanm? nce bu ayetlere bir bakalm. Bir kere birinci ayet (Ta ha) anlam olmayan bir kelime; bunu geelim. mer'in dinledii (kalan) 15 ayette, biz Kur'an' sana glk verelim diye deil de, Allah'tan korkanlara t olsun diye indirdik. Yerle gkleri yaratan Allah'tr. Rahman/Allah Ar'ta istiva etmi (Bu da ok tartmal ve Tevrat'la rten bir ayet. Hani Tevrat'ta deniliyor ki Allah evreni 6 gnde yarattktan sonra yedinci gn Ar'a oturmu. Burada da bunun arm var), gklerle yerin ve ikisi arasndakilerle yerin dibindeki ne varsa hep Allah'ndr, Allah gizliyi de aikr da bilir. Allah'tan baka Tanr yoktur ve en gzel isimler Allah'ndr denir. Bunlar sylendikten sonra hemen Hz. Musa olayna atlama yaplr ve ilgintir ki Allah burada soru eklinde giri yapan Musa olay sana (ey Muhammed) ulat m, der ve anlatr: Hani Musa uzakta bir ate grnce ailesine, "Hele bir gidip bakaym, ola ki o ateten bize bir para getiririm veya yannda biri varsa sorarm belki bize yardmc olur." gibi Tevrat'ta anlatlan mitolojiden bir zet var son ksmda (Sunduklarm, mer'in dinleyip de etkilendii ayetlerdir.). Bir de o srada mer'in dinledii Tekvir suresinin ilk 14 ayetinde neler var, bunlar da zet eklinde Diyanet'in Kur'an tercemesinden vereyim. "Gne drld zaman, yldzlar snd zaman, dalar yrtld zaman, gebe develer salverildii zaman, yaban hayat yaayan (irili ufakl) tm canllar topland zaman, denizler kaynatld zaman, ruhlar (bedenlerle) eletirildii zaman, diri diri gmlen kz ocuunun, hangi gnahtan tr ldrld sorulduu zaman, amel defterleri ald zaman, gkyz (yerinden) syrlp koparld zaman, Cehennem alevlendirildii zaman, Cennet yaklatrld zaman, herkes nceden hazrlayp getirdii eyleri bilecektir." (214) te mer'i etkileyen ayetler bunlar. unu da hatrlatmakta yarar var: Bir kere mer bu ayetleri yeni duymuyordu! Bunlar ve daha nicelerini arda, pazarda, sokakta ve her yerde Muhammed'den ak bir ekilde dinliyordu. Zaten Muhammed bunlar anlatt iin muhalefet ona inanmyordu ve mer bu yzden klcn alp onu ldrmeye gitmiti. Peki, neden darda bunlarn daha fazlasn dinledii halde etkilenmedi de, ieride birka ayet okuyunca onda iz brakt ve olaanst ayetler diye slam tarihine geti? mer'in daha nce bu ayetleri hi duymadn, bu olayda duyduunu kabul edelim! Peki, az nce anlamlarn sunduum bu ayetlerde ne vard ki mer ok etkilenerek Mslman olmutur? Aslnda mer kz kardeini dverek onu yaraladnda, bundan bir nebze (o an iin) etkilenmi olabilir. Ancak mer'le ilgili tm bilgiler bir araya getirildiinde, onun slamiyet'i kabul ettii andan itibaren, gelecekle ilgili kafasna baz dnceleri yerletirdiini sylemek kuvvetle muhtemeldir. nk o dnem Mekke'de farkl ve etkili bir siyasi rgtlenme yoktu; nasl olsa bu din formlyle Muhammed bir eyler yapmaya, yeni bir sistem kurmaya alyordu; hi olmazsa ben de fazla dman kesilmeden imdiden balanp gelecek iin planlarm yapaym eklinde dnmesi ve buna ynelik hesaplar yapmas en gereki olandr, tabii ki eer mer'in slamiyet'i kabul etmesi anlatld gibi ise. Ama belki de farkl bir ekilde Mslman olmutur, bunu bilemiyoruz. Hep sylyorum: slam tarihi maalesef ok karanlk bir tarihtir, bamsz yazlan bir tarih deildir. Az sonra sunacam hadiste ve daha birounda Hz. Muhammed, mer iin, "eytan bile senden kaar." demektedir. Yani mer bou bouna, hemen gidip ben de Mslman oldum demez; bu, ok safa bir dnce olur. imdi de mer'in gerek hayatndan somut birka rnek vereyim.

rnek 1: Sad b. Ebi Vakkas aktaryor: Bir gn halife mer Muhammed'in yanna girmek iin izin ister. O srada da Muhammed'in yannda birtakm kadnlar da vardr. Bunlar hem onunla sohbet eder, hem de yksek sesle konuup kadn haklaryla ilgili baz isteklerini, skntlarn dile getirirler. mer ieri girince onlar hemen kalkp perde arkasna gider, saklanrlar. Buna kar Muhammed glmeye balar. mer bunun nedenini sorunca Muhammed, "Bu kadnlara atm: Ben ve onlar ba baa iken serbesttiler, bir sorun yoktu; senin sesini duyunca koup perde arkasna gittiler." der. mer, "Bunlar, aslnda sana kar byle disiplinli olmalyd." der ve o kadnlarn bulunduu yne doru dnerek, "Ey kendine dman olanlar! Muhammed'den ekinmiyorsunuz da benden mi ekmiyorsunuz?" diyerek onlara serzenite bulunur. Kadnlar da, "Evet! Senden korkarz. nk Sen ok sert mizal bir insansn." karln verirler. Bu arada Muhammed, "Allah'a yemin olsun ki, ey mer eer eytan sana bir caddede rastlam olsa, mutlaka senin tuttuun yoldan ynn evirip baka bir yol alr." der. Evet; mer'in sertliini ortaya koyan bu nemli hadis, Buhari ile Mslim'de ortak olarak ilenmitir. (215) mer'le ilgili benzer rnekler slami eserlerde oktur; birkan daha aaya alyorum... rnek 2: Leyla adnda bir kadn anlatyor. Biz slamiyet'i kabul ettiimiz iin muhalif olanlar (Mekke'de) bize eziyet ektiriyorlard, bunlarn banda da mer geliyordu. Kendisi ok sert bir insand. Bize uygulananlara dayanamadmz iin eim Amir b. Rab'i ile birlikte hazrlandk, Habeistan'a g edeceiz. mer bu hareketliliimizi grnce "Hayrdr, nereye?" diye sordu. Ben de, "bize yaptnz zulme dayanamadk burdan kayoruz" dedim. Buna kar mer sert bir davranta bulunmad, tam tersine, "Allah sizinle olsun" dedi. Daha sonra mer gidince eim yanma geldi. Ben eime, mer'le aramda geenleri anlattm, mer'in bana yumuak davrandn syledim. Bu srada eim, "mer'in merkebi/eei Mslman olmayana kadar mer Mslman m olacak sanki" dedi. (216) Burada, az nceki rnekte anlatlan mer, Mslman olmadan nceki mer'dir; slamiyet'i kabul ettikten sonra deimi ve adaletin klc olmu gibi szler sylenebilir. Kanmca bu balk sonuna kadar takip edilirse ve kitapta olup bitenler de gz nne alnrsa mer'in deiip deimedii daha kolay ortaya kar. rnek 3: Burada anlatacam olay, az nceki rnekle ayn mesaj ieriyor. Hz. Muhammed'in gen ei Aye anlatyor. Ben ve eim Muhammed evde oturuyorduk. O arada sesler, ocuk sesleri geldi. Kendisi kalkp bakt. Meerki Habeistanl bir dansz oynuyor, etrafnda insanlar, ocuklar toplanm bakyorlar. Muhammed bana, "Aye, sen de bakmak ister misin?" dedi. Ben evet dedim ve kendisine yaslandm birlikte bakmaya baladk. Bir ara "Artk yeter mi?" diye sordu. Ben hayr; houma gidiyor seyredelim dedim. O srada mer de oraya geldi. zleyiciler mer'in geldiini grnce daldlar. Bunun zerine Muhammed, "Ne kadar eytan varsa (ins-cin) hepsi bu mer'den korkar." dedi. Buna benzer farkl bir olay daha ekleyeyim. Bu sefer Aye'nin hizmetlisi Breyde anlatyor. Muhammed bir savatan dnmt. O srada zenci bir kadn huzuruna geldi ve unu syledi. Ben bir adakta (yeminde) bulundum ki, eer bu savata Muhammed'in bana bir ey gelmeden kendisi eve dnerse ben de elime def alr alar, oynarm. Acaba gnah deil mi, yapabilir miyim? O da, madem byle demisin sorun yok, yapabilirsin dedi. Kadn programna balad. Bu arada Ebubekir geldi yine sorun yok, kadn devam ediyor. Osman ve Ali geldiler yine sorun yok. Daha sonra mer gelince, kadn korkudan durdu ve defini altna alp zerinde oturdu: Sanki hibir ey yapmam gibi yapt. Bunun zerine Muhammed mer'e, "eytan bile senden korkar. Biz o kadar insanlar izlerken problem yoktu, kadn oynuyordu; ancak sen gelince vazgeti" dedi. (217) mer kiilik olarak sert olduu kadar tip/fizik olarak da farklyd, korkutan bir grnts vard. Onun ne kadar sert biri olduuna bir rnek vereyim. Kendi halifelii dneminde kadnn biri bir sula itham edilir. mer haber gnderir, yanma gel diye. Kadn bunu duyunca, "Vay bama gelenler; mer'le ne

iim var" der ve tabii ki zorunlu olarak mer'in yanna gelmek iin yola kar. Kadn o sra hamiledir ve doum yapmak zeredir. Gelirken mer'in korkusundan yolda ocuk drr ve drlen ocuk biriki kez ses de verir. Yani sekiz-dokuz aylk bir ocuk. slami kaynaklarda mer'in zellikleri yazlrken u ilgin belirleme de yaplmtr: mer kzd zaman byklarn tutup evirirdi, ah-of ekerdi, bir ey frr gibi yapard. Kafasnda sa yoktu; kel bir insand. (218) Bu hadislerden u kyor ortaya: Demek ki eytan, mer'den korktuu kadar Muhammed'den o kadar korkmuyormu. Bu da slam mantna gre mer'in Muhammed'den daha dindar olduu anlamna gelir. nk slam inancna gre insan ne kadar dindar ise eytan o kadar ondan uzak durur. Bu gibi rneklerle aslnda Muhammed, mer'in ok sert ve kaba biri olduunu vurgulamak istemitir. Kendisi ailesiyle birlikte izledii halde sorun yok. Ama mer gelince millet dalyor. Fakat Muhammed de cesaret edip mer'e, "Ey mer bu ite gnah yoktur, bak ben de izliyorum, insanlarn istirahatn bozma, peygamber ben miyim yoksa sen misin?" diyemiyor, kendisi bile mer'den korkuyor, yanllarna kar bir ey diyemiyor, hep suskunluu tercih ediyor veya mer'in yapt ok ar bir su da olsa (iledii cinayetler gibi) onu kurtarmak iin hep ondan yana oluyor. Hatta bazen gerektiinde Cebrail mer'den yana zaman zaman ayet de getiriyormu (!) Bu konuda az sonra birka somut rnek sunacam. Muhammed'in kadn sanatlar, def alan kadnlar dinlediine ilikin hadisler, Buhari ve Mslim'de defalarca geiyor. Mesela Aye anlatyor; hem hac mevsiminde Mina'da, hem de normalde Medine'de ve stelik de camide sanat kadnlar oynard, ben ve Muhammed de izlerdik. Bir ara babam Ebubekir bunlar grnce kzd, bunlar eytandr dedi; ancak eim Muhammed, "Brak oynasnlar; bugn seyrandr bo ver." dedi ve onlar oynamaya devam ettiler. Bellidir ki Ebubekir biraz yumuak olduu iin Muhammed ona bir eyler diyebilmi; ama mer olsayd sonu farkl olurdu. Bu hadisler pek duyulmam olabilir, ancak slam'n salam kaynaklarnda var. Bunlar, mer'in mizacna birer rnek olsun diye buraya aldm. (219) rnek 4: u tespiti iyice dikkate almak lazm: Muhammed Mekke'de iken Kur'an'n 1 14 suresinden 86's inmiti/olumutu. Bu Mekke surelerinden hibirinde kadnlar aleyhine bir ey yoktur. Kur'an'da var olan kadnlar aleyhindeki ayetlerin tm Medine'de oluan 28 surede geiyor. (220) Peki, niye Mekke'de byle bir ey yok; ama Medine'ye gelince oluan surelerde kadnlar aleyhine ayetler sk sk geliyor? Evet, buras nemli! Mekke'de bir kere en bata Muhammed'in kadnlarla ilgili sorunu yoktu. Tek evliydi ve ei Hatice de zengin biriydi. Dolaysyla onun keyfi yerindeydi. Ayrca o dnem Mekke'de erkek egemen sistem hkimdi; ancak Medine ok farklyd. Bence bugn ehirlerde yaayanlara medeni insanlar demenin tarihesi Medine'ye dayanr. Gerekten nerdeyse anaerkil bir sistem vard Medine'de. Somut bir rnek vereyim. Medine'de Hz. Muhammed birok kadnla evlenince tabii ki evde huzursuzluk meydana gelir. Bu kadnlarn ounun aileleri glyd. Dolaysyla Muhammed onlara olumsuz bir ey de diyemiyordu. Mesela Aye Ebubekir'in, Hafsa mer'in kzyd. Bu kadnlar iki gruba ayrlrlar. Birinin ban Aye, Hafsa, Safiye ve evde eker. Dieri ise mm Seleme ve kalan kadnlarndan oluuyordu. Ben burada bunlar arasndaki kavgalar anlatmyorum. Maksadm, Medine dneminde ok elilik olduundan dolay huzursuzluk ortaya kyor ve bir ihtiyatan dolay kadnlar aleyhine ayetler oluuyor. (221) Her ne kadar Medine'de kadnlar daha zgr de olsa, yine zaman zaman kadna bask uygulanrd; zellikle Mekke'den giden Mslmanlar bunu yapard. Bir ara baz kadnlar, elerinin kendilerini

dvdklerini Muhammed'e ikyet ederlerdi. Bunun zerine kendisi, erkekler elerini dvmesinler eklinde bir aklama yapt ve bu sz etrafa yayld. Bunu duyan halife mer hemen gelip Muhammed'e bask kurdu: "Kadnlar elerine kar azdlar, fetva ver de gerektiinde erkekler onlar dvebilsinler." dedi. Bunun zerine -her ne kadar daha nce dvmeyin diye aklama yapmsa da- bu sefer Nisa suresi 34. ayeti geldi ki, bu ayete gre gerekirse erkekler elerini dvebilirler eklinde ak bir ekilde dvmek iin fetva ayeti indi. Bu ayet inince, erkekler elerini dvmeye balarlar; hatta yle olur ki, eleri tarafndan dvlen 70 kadn Muhammed'in evine doru yrye geer. Ama ne fayda! mer taraf ar basm ve kadnlar dvlebilir diyen ayet artk Kur'an'a gemiti. Kald ki, zaten kadnlar gszd, ayet onlarn dedii ekilde oluamazd. (222) nk kuvvet her zaman glden yanadr. rnek 5: Hz. Muhammed bir gn bir i icab Mdlic b. Amr adnda bir kiiyi halife mer'e gnderir. Meerki o srada mer elbisesiz bir durumda uzanyormu veya belki de uyuyormu. Adam onun yanna varnca avret yerini gryor ve tabii ki mer bunu fark ediyor. Daha sonra mer Muhammed'in yanna gelince durumu anlatyor ve "nsanlar bakasnn evine gidince, nce izin isteyin/kap aln da ondan sonra girin." anlamnda bir ayet olsayd ok iyi olurdu. nk gnderdiin adam geldi, beni uygun olmayan bir vaziyette grd." diyor. Bunun zerine Nur suresinde ayetler iniyor. (223) Yani mer'in teklifi Allah katnda makbule geiyor ve hemen Cebrail'i gnderiyor. Ayetin anlam u: "Ey inananlar, ellerinizin altnda bulunanlar (kle ve hizmetiler) ve henz erginlie ermemi ocuklarnz vakitte (odalarnza girebilmek iin) izin istesinler: Sabah namazndan nce, le vakti elbisenizi karp yatacanz/uzanacanz zaman ve yats namazndan sonra. Bunlar sizin stnzn ak olabilecei vakittir. Bu vakit dnda (kle-hizmeti ve ocuklar) izin almadan ieri girebilirler; bunda ne size, ne de onlara bir saknca yoktur. (Onlar sizin) yannzda dolaabilirler, birbirinizin yanna girip kabilirsiniz. Allah ayetleri size byle aklar. Allah bilendir, hkm ve hikmet sahibidir. ocuklarnz erginlik ana geldiklerinde, kendilerinden ncekilerin izin istedikleri gibi onlar da izin istesinler. Allah yetlerini size byle aklar. Allah, hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (224) diyor. lgintir ki her iki ayetin de sonunda, "Allah yetlerini size byle aklar. Allah, hakkyla bilendir, hkm ve hikmet sahibidir" ifadesi geiyor. Yani bu ev girileriyle ilgili gelen ayetler, olaanst bir ey olarak saylm olmal ki, Kur'an'n Tanrs tarafndan bu son cmle iki sefer tekrarlanyor. Sz mer'in az nceki olayndan almken, ayn surede bu ev izinleriyle/kap almayla ilgili baka ayetler de var, onlar buraya almak istiyorum. nk ilgin eyler var. Ayetlerin anlam u: "Ey iman edenler! Kendi evlerinizden baka evlere giderken izin alp selm vermeden ieri girmeyin. Bu davran sizin iin daha hayrldr. Dnp anlayasnz diye size byle t veriliyor. Kimseyi bulamyorsanz, size izin verilinceye kadar oraya girmeyiniz. Eer size, "Geri dnn!" deniliyorsa, siz de dnn. nk bu, sizin iin daha nezih bir davrantr. Allah, yaptnz bilir. "inde kendinize ait eyann bulunduu bo evlere (han, otel gibi) -izinsiz- girmenizde herhangi bir saknca yoktur/girebilirsiniz. Allah, sizin aa vurduklarnz da, gizlediklerinizi de bilir." (225) Evet; ok ilgin eyler. Sanki dnyann sorunlar bunlarm, sanki baka sorunlar yokmu; Tanr gelip evlere nasl girilir adabn insanlara anlatyor. te mer'in uygun olmayan bir durumda yakalanmasnn getirdii sonu: Bir sr ayet; hem de nasl ayetler... (226) rnek 6: Bedir'de adeta aileler arasnda meydana gelen bir sava yaand. Muhammed'e kar olan Mekkeliler, Ebu Sfyan komutasnda Medine'ye yakn bir yere kadar geliyor ve Muhammed'le ona inanan ve ounluu yine Mekkeli ve kar tarafn ok yakn akrabas olan insanlar da br cephede bekliyorlard ve yaplan sava yakn akrabalar aras bir savat. Burada bir rnek vereyim. Halife mer, kendi z days As b. Hiam' katletti bu savata. Vurduktan sonra bir de As'n olu Sait'e, "Baban

katlettiim iin senden zr dilemem. nk senin baban olduu kadar benim de daymdr" dedi. Buna kar Sait, "Hak yolda olmad iin ldrmsn, buna ne diyebilirim ki" karln verdi. (227) Hz. Muhammed'in mehur amcas Hamza, Bedir harbinde kendi yaknlarndan Utbe ve eybe b. Rabi' kardeleri vuruyor. Ebubekir'in olu Abdurrahman hem Bedir, hem de Uhud harbinde Mslmanlara kar savayordu ve babas da dier tarafta/Mslman ordusunda yer alyordu. Bir ara Bedir harbinde Ebubekir Muhammed'e, "zin ver de ben sava meydannda olumla kar karya, teke tek vuruaym" diyor. Muhammed, "Sen benim gzm kulamsn olmaz." karln veriyor ve engel oluyor. (228) una da vurgu yapmak gerekir ki, Muhammed, Ebubekir'e hayr deyince zaten gerekesini de belirtiyor: Sen benim gzm kulamsn diyor. Yani, "Olundur, onunla nasl savarsn?" demiyor. Amac, Ebubekir yal olduu iin muhtemelen oluna kar kaybedecekti ve Muhammed nemli bir yardmcsndan olacakt. Maksadn bu olduu zaten Muhammed'in verdii yanttan belli. Muhammed'in hayr demesini farkl tarafa ekebilenler olabilir diye zellikle vurgu yaptm... Yine Muhammed tarafndan cennetle mjdelenen Ebu Ubeyde Amir b. Cerrah, Allah rzas iin babas Abdullah b. Cerrah' Bedir harbinde katlediyor. Ayn zamanda Mus'ab b. Zbeyir, kendi z kardei Ubeyd'i bu savata ldryor. te akraba sava olduu ve Mslmanlar birok yaknn bu savata katlettikleri iin, ister istemez baz Mslmanlarn kafas karabilir, morali bozulabilir. Buna frsat vermemek iin, bu olup bitenler esnasnda yle bir moral ayeti oluur: "Allah'a ve ahiret gnne iman eden hibir topluluun, babalar, oullar, kardeleri yahut kendi soysoplar olsalar bile, Allah'a ve peygamberine dman olan kimselere sevgi beslediini gremezsin. te Allah onlarn kalplerine iman yazm ve onlar kendi katndan bir ruh ile desteklemitir. Onlar, ilerinden rmaklar akan ve ilerinde ebedi kalacaklar cennetlere sokacaktr. Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'tan raz olmulardr. te onlar, Allah'n tarafnda olanlardr. yi bilin ki, Allah'n tarafnda olanlar kurtulua erenlerin ta kendileridir." (229) Evet; bu ayet, mer gibi en yakn akrabasn Allah rzas iin katledenleri takdir ediyor, benzer cinayetlere devam edin, bunlar ilemekle siz Allah taraf saylrsnz, ne mutlu sizlere diyor. stelik cennetle mjdelenen Ebu Ubeyde'nin katlettii babasnn ad, Abdullah, yani Allah'n kulu. Bir hi uruna bu insanlar katlediliyor ve oluan Kur'an ayetleriyle de bunlar takdir kazanyor. Burada olay u: O katiller arasnda yine halife mer vard. Kim bilir o olmasayd belki de bu moral ayetleri olumazd, hi de gndeme gelmezdi. Kritik konular olduu iin, bunlar ieren gvenilir slami kaynaklardan bir listeyi aaya alyorum. (230) rnek 7: mer, hicri 6. ylnda Hudeybiye antlamas srasnda Muhammed'e kar sert bir k yapt. nk Muhammed, yanna ald 1400 kiilik bir Mslman kitleyle birlikte Medine'den, Umre niyetiyle Mekke'ye doru yola kmt. Henz ehre girmeden Mekkeliler haber ald ve onlara engel olmak istedi. Sonuta iki taraf arasnda bir szleme yaplmas kararna varld. Tarih, miladi 628. Bu antlamaya Hudeybiye/Biat-i Rdvan ad verilmitir. Ktiplii ise Hz. Ali yapmtr. Kar tarafn heyet bakan Sheyl b. Amr'd. Sra antlama metnini yazmaya geince, Muhammed, Hz Ali'ye, "Bismillahirrahmanirrahim" ile bala dedi; ama kar taraf bu ekilde yazlmasn kabul etmedi; "Bismikellahmme" eklinde yazlsn dediler. Muhammed, "Tamam byle olsun fark etmez." diyerek onlarn teklifini kabul etti, Hz. Ali de o ekilde dzeltti. Muhammed yine Ali'ye, "Bu antlama, Allah'n peygamberi Muhammed ile Mekkeli heyetin bakan Sheyl arasnda yaplan bir antlamadr." ibaresini yaz deyince, Sheyl buna da itiraz etti, "Eer senin peygamber olduuna inansaydk zaten aramzda sorun olmazd ve bugn burada bu antlamaya gerek kalmazd, siz de rahat bir ekilde gelir Ka'be'ye girer, tavafnz yapardnz. O yzden byle bir cmlenin antlama metnine gemesini kabul etmiyoruz; sadece Abdullah olu Muhammed yazarsanz olur." dedi. Bu, Mslmanlarn itirazlarna neden oldu, bu hakarettir, kabullenemiyoruz dediler. Bu arada Muhammed mdahale etti ve bizzat

kendi eliyle Allah'n peygamberi terimini silip Abdullah olu Muhammed eklinde dzeltti. Yazlan antlamann u iki maddesi Mslmanlara ok ar gelmitir: 1- Mslmanlar o yl Kabe'yi ziyaret etmeden oradan geri dnecekler. 2- Medine'den herhangi biri gelip Mekkelilere snrsa Mslmanlara geri verilmeyecek; ancak Mekke'den herhangi biri Mslman olup Medine'ye snrsa, o tekrar geri verilecek. te bu duruna mer sert tepki gsterir: Peygamber deil misin, hak yolda deil misin, biz niye ta uzaklardan buralara geldik, sen demedin mi ki biz Umre niyetiyle Kabe'yi ziyarete gideriz? eklinde ar eletiriler yneltti. Buna kar Muhammed, evet ben dedim Kabe'yi ziyaret edeceiz; ama yln ismini vermedim ki. te seneye bu i olacak karln verdi. Verdii yant tatminkr olmad iin Mslmanlarn krgnln gideremedi. Mslmanlar Kabe'ye girmeden oradan dneceklerdi. O yzden Muhammed onlara, kalkn tra olun, kurbanlk hayvanlarnz kesin dedi; ama kimse onu dinlemedi. Bu ary sefer tekrarlad; ama nafile: Kimse dediini yapmad... Sonuta, beraberinde gtrd hanm mm Seleme ile istiare etti: Bu insanlar benim sesime kulak vermiyor ne yapmam lazm? diye sordu. Kadn da, armak yerine sen ilk nce kalk kurbann kes, herkes sana bakp kurbanlklarn kesmeye balar dedi. Muhammed kurbann kesmeye balaynca, mm Seleme'nin dedii oldu ve dierleri de kesime baladlar. Bu olay zaten mehur, en bata Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih'te anlatlmaktadr. te bu olayda mm Seleme'nin nerisi daha makul ve gerekiydi. (231) rnek 8: u rnei Kur'an'n Kkeni adl yaptmda yazmtm; ancak mer'i tanma babnda buraya alnmasn uygun gryorum. Konu, Nisa suresi 65. ayet. lkin anlamn vereyim, sonra sebep-sonu ilikisini anlataym. Diyanet'in tercemesinden: "Hayr! Rabbine andolsun ki onlar, aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem yapp sonra da senin verdiin karara ilerinde hibir sknt duymakszn, tam bir teslimiyetle boyun emedike iman etmi olmazlar." diyor Kur'an. Peki olay ne ki, kimmi bu Hz. Muhammed'in vermi olduu karar kabul etmeyenler ve bu yzden de bu ayete gre imansz ilan edilenler? Deiik tefsir ve slami kaynaklardan bunun yantn vermeye alaym. Burada ok komik nedenler anlatlyor. Biri u: Hz. Muhammed'in halaolu Zbeyir b. Avam ile (ki Muhammed tarafndan cennetle mjdelenen kiilerden biri) bir baka Mslman (ki ayn zamanda Bedir harbine katlan nemli biri) arasnda arazi sulamas konusunda ihtilaf kar. Bunlar zm iin Hz. Muhammed'e gidip olay anlatnca, Muhammed halaolu Zbeyir'e hak verir. Bunun zerine dier adam, "Ne yapaym ben halaolu (yani akraba) deilim ki" diyerek sert tepki gsterir. te az nceki ayet bu olaydan dolay inmi denilir. Bir dier nemli neden de u: Bir dava konusunda iki kii arasnda anlamazlk kar. Hz. Muhammed yardmc olsun, zsn diye onun yanna giderler. Sonuta biri kazanr, dieri kaybeder. Bu arada kaybeden kii der ki, iznin varsa bir de durumu mer'e iletelim, bakalm bu konuda o ne diyecek? Muhammed de "Sorun yok, gidebilirsiniz" yantn verir ve o iki kii kalkp doruca mer'in yanna giderler. O srada onlardan biri, biz bir dava iin Hz. Muhammed'e gittik sonuta birimize karar verdi; ama bir de mer'den soralm diye ondan izin istedik; bakalm senin fikrin ne, der. mer, bekleyin, ieri girip kaym, yantnz veririm der. eri gitmesiyle gelmesi bir olur. Geldiinde elinde plak bir kl vardr ve tek hamlede o iki insandan birinin kafasn uurur. Dier adam korkudan kap Muhammed'e varr, olup bitenleri anlatr.

Muhammed ilk etapta, "Ben buna ihtimal vermiyorum, mer nasl cinayet iler?" diyerek yaplann yanl olduunu belirtir. Ama gerekten mer bunu yapmt ve adam da artk geri gelmeyecekti. Burada en iyisi yine mer'i kurtarmakt. Nitekim o srada hemen ayet gelir ve mer'in yaptna onay verilir. Yani balangta Muhammed'in olamaz dedii mer'in cinayetine, olur fetvas kar Tanr'dan. mer burada stelik ekstradan bir de unvan alr. O da u: Muhammed, Cebrail bu ayeti getirirken "te mer byle bir mer'dir, aslnda o adaletin klcdr" szn de syledi diye ekler. te halk arasnda mer'le ilgili o mehur, "Adaletin klc" unvan bu olaydan dolay Cebrail, (dolaysyla Allah) tarafndan mer'e verilen bir yadigr olmutur. Aaya alacam kaynaklarda hem bu ayetin mer'in iledii cinayet iin geldii/olutuu, hem de "Adaletin klc" unvannn bu olaydan dolay Allah tarafndan mer'e verildii anlatlyor. zellikle bunun Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesinde anlatldn hatrlatmak isterim. (232) rnek 9: mer'le ilgili farkl bir rnek. Bir gn kendisi cemaatin nne geip namaz kldrr. O srada eli tenasl organna (can kanr diyelim) deer. Bilindii gibi Araplar uzun fistan dnda bir ey giymiyor. Buna bir itirazm yok, scak blgeden kaynaklanan bir kltr. mer o srada konusa (ki elim falanca yerime dedi abdest bozuldu diye) hepsinin namaz fasit olacak. Peki, bu durumda forml ne? Kendisi cemaate dnp iaretlerle bekleyin ben geleceim, sorun kt eklinde bilgi verir. Zaten eriatn da gerei bu. O srada kendisi abdest almaya gider; ama cemaat esas duruta imam beklemek zorundadr. Hele mam mer ve stelik de halife olunca, kimse kprdayamaz! Sonuta mer abdestini alp dner ve kald yerden namaza devam edilir. (233) Sz mer'in bu abdest bozulma olayndan almken, benzer bir olay daha hatrma geldi, onu da ekleyeyim. Sahabeden mehur Sad b. Ebi Vakkas anlatr: "Yanmda biri Kur'an okurdu (ismini de veriyor). O srada elim cinsel organma dedi; ben yanmdaki arkadaa sordum: Ne olacak, bundan abdest bozulur mu, diye. O bana, 'Kalk git abdest al. nk slam'a gre bu durumda abdest bozulur' dedi" diye aktarr. (234) Sz ayetlerin ne gibi nedenlerle ortaya kmasndan almken, burada bir ayetin inmesine neden olan ilgin bir olay aklma geldi; onu da zetleyeyim. Kur'an'da Hicr suresi var. Bu surenin 24. ayetinde, "Andolsun ki biz (Allah olarak) iinizden ne gemek isteyenleri de, geri kalmak isteyenleri de biliriz." deniliyor. Hamdi Yazr'n Trke tercemesi de bunun gibi. Ayete farkl anlamlar verenler de var. Mesela; andolsun ki sizden nce geenleri de, sonrakileri de biliriz eklinde. Yani bu yoruma gre, Allah gemii de, gelecei de bilir demek. Ben bunun zerinde durmuyorum. Burada vurgulamak istediim farkl bir ey var: Gya millet Peygamberin arkasnda camide namaz klarken, cemaat iinde kadnlar da varm. Bu kadnlardan biri ok gzelmi. Bu arada baz erkekler utanp ne gemiler (kadnlar namazda eilince grmeyelim diye), bazlar da o gzel kadna veya kadnlara bakmak iin geriye ekilip onlarn arkasnda saf tutmu. yle olmu ki, artk herkes bunu biliyormu. te bu yzden az nceki ayet gelmi ki cemaat bu konuda dikkatli olsun: Tanrnn, ben ne geenleri de arkaya ekilenleri de bilirim demesinin temelinde bu olay yatyor. Kald ki bu aklama nemli mfessirlerin kaynaklarnda geiyor; bunlardan birkan aaya alyorum. (235) te Kur'an'n Tanr'ya bak bu! rnek 10: Yine oru ilk farz klndnda yle bir uygulama vard: Akam iftardan sonra kadn ya da erkek, uykuya dalp uyanrsa, artk o gece sabaha kadar cinsel iliki haramd. te gecelerden bir gece mer, Muhammed'e taklp eve ge geldi. Geldiinde eini kaldrp onunla sevimek istedi. Kadn da, sen yokken ben uyudum. Dolaysyla kurala gre haramdr, olamaz dedi. Tabii ki mer onu dinlemedi ve istediini yapt. Sabahleyin Muhammed'e gidip olup bitenleri anlatt. O srada u ayet geldi. Diyanet tercemesinden vereyim: "Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size helal klnd. Onlar, size rtdrler, siz de onlara rtsnz. Allah (Ramazan gecelerinde hanmlarnza yaklaarak) kendinize zulmetmekte olduunuzu bildi de tvbenizi kabul edip sizi affetti. Artk elerinize yaklan" diyor. Bakara suresinin ilgili ayet aklamasnda ve ayetler arasnda sebep-sonu ilikisini irdeleyen usul'tTefsir uzmanlar bu ayetin geliine, mer'in az nceki olayn gsteriyorlar. (236)

mer genelde kadnlarn adet gnlerini de pek dikkate almazd. Bir gece adette olan eiyle mnasebette bulunuyor ve ertesi gn Muhammed'den soruyor. O da Allah seni balasn diyor ve sadaka vermesini neriyor. mer byle ite, sert bir insan, tuttuunu koparan biri. Ailesinden bir rnek vereyim. Bir gn nedense gelininden memnun kalmyor ve oluna, onu boa diyor. Olu da Muhammed'e gidip olup bitenleri anlatyor ve unlar sylyor: Benle eim birbirimizi ok severiz; ancak babam hayr diyor/bizi ayrmak istiyor; ne yapaym? Muhammed, "Eini boa, baban dinle." diyor ve adam mer yznden sevdii eini bouyor. Yorum yapmadan bunu geiyorum. (237) Yine zina yapan bir deli kadn mer'e getiriyorlar. mer o sralar halife. Karar veriyor, bunu recm ile/talayarak katledin diye. O srada Hz. Ali bunu duyuyor ve engel oluyor. nk deli, ocuk ve uykuda olann sorumluluu yoktur diye hadis var diyor ve bylece o kadn kurtulmu oluyor. Yine evlenen bir kadn 6 ay sonra doum yapyor. mer buna da, alt ayda bir kadn doum yapmaz. Dolaysyla bu kadn daha nce zina yapmtr ve bu ocuk bakasndandr diyor ve onu zina cezasyla cezalandrmak istiyor. Burada da Hz. Ali Kur'an'dan ayetler gstererek onu ikna ediyor ve yeni evlenen kadn da bylece cezadan kurtulmu oluyor. Arap ataszlerinde mehur olan "Ali olmasayd, mer helak olurdu." sz bu olaylardan tr olumutur. (238) rnek 11: Halife mer bir gn Muhammed'e gelip, "Aman helak oldum (yani ar bir su iledim)." der. Muhammed, "Hayrdr; ne yaptn ki?" diye sorunca, mer, "Ben eimle cinsel ilikide bulunurken makattan (arkadan) yaptm." cevabn verir. Muhammed hi yant vermeden belli bir sre bekler ve o arada istenen ayet iner. (239) Anlam u: "Kadnlarnz sizin tarlanzdr. Dolaysyla tarlanza istediiniz yerden girebilirsiniz." der Kur'an. mer'in yukardaki "Helak oldum. nk eimle arkadan sevitim." szn ieren ve ayetin bunun zerine indiini aklayan birka kayna aaya alyorum. (240) Bu ayetle ilgili farkl sebep-sonu ilikilerinden de sz edilir; ama tabii ki barolde olan mer'dir! mam Suyuti, 'Drr'l Mansur' adl tefsirinde ilgili ayetin aklama ksmnda ok teferruatl bilgiler, grler aktarr, bu ayet hakknda slam limleri arasnda grn var olduunu belirtip aklar. Burada bu gr zetlemekte kanmca yarar var. u da nemli: Bir kere gr ne olursa olsun az nceki ayet zerinde herhangi bir etki yapmaz. nk ayet gayet nettir ve savunulacak yan yoktur; ama yine de bir zet vereyim. unu da belirteyim ki, burada bu ayete deinmemin nedeni, halife mer'i daha iyi tanma frsatna sahip olmaktr. Birinci gr: Mekke'den Medine'ye giden Mslmanlardan bir grup bir ara kendi aralarnda "Biz hanmlarmzla seviirken onlar her pozisyonda tutarz: Ayakta, yatrarak, domaltarak gibi (zr dilerim! Terbiyem bu terimleri kullanmaya msait deil; ancak kaynaklarda bunlar ismen getii iin sylemek durumundaym. Bir de ibret olsun ki, bu 21. asrda insanlar hl neyin peindeler, kimlerin arkasna taklmlardr diye var olan bilgiyi olduu gibi aktarmak durumundaym!). Bunu duyan bir Yahudi, "Hey Allah'm bunlar hayvan mdr nedir ya!" diyerek hayretini dile getirir. Gya Yahudilerde sevime annda tek yn kullanlyormu; baka pozisyonlar yokmu. te benzer olaylardan dolay bu ayet inmi ki, bir erkek her pozisyonda eini tutup seviebilir; ancak sevime yeri belli ve hep ayn olmal. te ayetin niin geldii (olutuu) konusunda bir gr bu. kinci gr: Bu ayete gre insanlar hanmlaryla hem mutad yoldan, hem makattan istedii ekilde cinsellik yaayabilir; ayet buna bir fetvadr diyenlerin gr. Bunu savunanlar arasnda mam Ahmet b. Hanbel, Abd b. Hamit, muhaddislerden Tirmizi, Nesai, Ebu Ya'li el-Mevsli, bni Cerir, bni Munzir, bni Ebi Hatem, bni Hiban, mam Taberani, Beyhak, Haraiti, bni mer, Nafi gibi isimleri sralar mam Suyuti. Hatta unu da aktarr: mam afii'den sormular: Bir erkek eiyle seviirken makattan da

ilikiye girebilir mi? diye. O da, Bu konuda kant yok, anlalan o ki, helaldir/dinen saknca yoktur. yantn vermi. Hatta mam afii ile Muhammed b. Hasan arasnda bu konuda bir tartmann getiini de aktaryor mam Suyuti. Muhammed diyor ki, mademki cadn tarlaya benzetmi (verimlilik demek) o halde bilinen yol dnda haramdr. nk baka yerlerden sevimekte verimlilik yok. ocuk ancak o malum yerde cinsellik olursa oluur. Onun iin baka yerler anlalmamal diyor. mam afii buna kar, peki diyelim bir erkek einin karnyla oynad veya bacaklaryla oynad ve tatmin oldu. Peki, bu (durumda bir saknca var m? Adam hayr yantn veriyor. O zaman imam afii, "O halde arkadan da sevimek bu ayete gre helaldir" diyor, tabii ki dine her halkrda toz kondurmayanlar, burada da "Ola ki imam afii'nin bu gr, (daha Badat'ta iken ortaya att eski grdr, ki buna kavl-i kadim denir)" eklinde bir kurtarma operasyonu iddiasnda bulunabilirler! Suyuti, 'Drr'l Mensur' adl, Cessas da kendi tefsirinde u somut rnei veriyorlar: Malik b. Enes'ten sormular; insan arkadan/makattan cinsel ilikide bulunsa acaba bunun dinde yeri nedir? O da demi ki, hele bir sama bakn slak daha; ben aynsn az nce eimle yaptm ve ykanp dar ktm." diye karlk verir. bni Kudaime de, yukardaki ayete gre kadnla makattan cinsellik yaamakta saknca yoktur yorumunu yapmtr (Muni adili kitabnda). nc gr: Anlan ayetin azl iin inmesi mmkn demiler. Yani cinsel iliki annda erkein, menisini dar aktmas demek. te bu ayet inmi ki erkek byle bir durumda zgr olsun/yapabilirsin diye. Hlbuki bunun az nceki ayetle uzaktan yakndan ilgisi yok. Ayet ak diyor ki, kadn erkek iin bir nevi tarla durumundadr. Dolaysyla tarlasna istedii yerden girebilir. O kadar ak ve net. Bazen bir fotoraf-bir manzara, aklamaya gerek duymadan birok ey ifade eder. Kanmca bu ayet ve geli seyri de byledir: Yani i gelir dolar yine mer'e dayanr; dierleri nemli deildir: Acaba kendisi Muhammed'e gidip eimle ters yattm demeseydi bu ayet gelir miydi! Asla! Gerek u ki, kalan dier yorumlar bouna yazlm, gerei yanstmyor. Ayetin gerek nedeni, mer'in az nceki olaydr. Anlatld gibi Yahudiler, genelde Hz. Muhammed'in yandalarnn, zelde mer'in cinsel iliki biimlerini beenmeyip onlarla alay edince, Allah da ayet gnderip Mslmanlarn yaptklarnn normal olduunu sylyor ve bunu merulatryor. Demek ki yeryznde artk baka problem kalmam, Tanr da kalkm bu gibi konular iin ayet gnderiyor. Birka kaynamda yazdm ve u an elimde olan yeni bir almamda yine farkl bir ekilde deiniyorum ki, "Halife mer'in dnceleri ayetle yant buluyordu." aklamas slami kaynaklarda ok ilenmi. Net bir ekilde, "mer gr belirtiyordu, onun dncesi dorultusunda ayet geliyordu." ifadeleri var. Yine mer'in olu, "mer bir fikir syleseydi, dier insanlar onun tersini sylemi olsayd, illaki gelen ayet mer'in fikirleri dorultusundayd" diyor. Birok yazar bu konuda mer'in, ayetlerle ekillenen szlerini liste halinde bile yazmlardr! Sanrm Ebu Hanife, mer'in bu durumunu gz nne alm ki, "Ben Hz. Muhammed'le bilirlikte yaasaydm, kendisi benim birok szm alr, seerdi." cmlesini kullanm. Hatta Ebu Hanife bunu derken, biraz da konuyu ayor ve yle devam ediyor: "nk din iyi fikirlerden oluan nasihatlerden ibarettir." diyor. Nitekim aynen halife mer gibi birok konuda kendisime Hz. Muhammed yle demi denildii halde, Ebu Hanife tam tersini yapyor. Hatta bu konuda Hz. Muhammedin drt yz hadisine ters kararlar ald, slami kaynaklarda anlatlmaktadr. Somut birka arpc rnek vereyim. Mesela Hz. Muhammed bir savaa gittii zaman kur'a ekmek suretiyle bir eini yanna alr gtrrd; bu mehur bir olay. Bilindii gibi bir seferinde de elerinden Aye'yi gtryor ve yolda onun bana o mehur 'fk' olay geliyor. (242) Ebu Hanife bu yntemi tasvip etmedii gibi, stelik bu kuraln

kumardan fark yoktur diyor. Yine hem hadis var, hem de Hz. Muhammed'in uygulamas ki bir savata Hz. Muhammed piyade olan askere ganimetlerden tek hisse, atl olana da iki hisse fazladan pay veriyordu. Yani atn pay daha fazlayd. Ebu Hanife burada, acaba bir insann deeri hayvandan daha m dtktr diyerek ok sert eletiride bulunuyor ve Hz. Muhammed'in bu uygulamasn kabul etmiyor. (243) Yine mehur bir slami kuraldr ve ayn zamanda mezheplerin de uygulamalarnda var ki, alverilerde her ey bitse de, alc ile satc o mekn terk etmedikleri srece piman olmak isterlerse olabilirler hkm var. Ebu Hanife bunu da kabul etmiyor: lem bitti mi artk her ey biter diyor ve ok da mantkl aklamalar yapyor. yle diyor: Peki diyelim iki kii uzun sre ayn cezaevindeler veya bir nedenden dolay uzun sre bir gemide kalrlar; bunlarn durumu ne olacak! Diyelim bunlar arasnda bir sat akdi gereklese, bu durumda demek ki cezaevinde, gemide veya uzun bir yolculukta (Hani eskiden insanlar yaya olarak aylarca hacca, askerlie giderdi) olduklar srece istedikleri zaman cayabilirler diyor ve bunu sama buluyor. mam- A'zam buna benzer ok rnekler veriyor. (244) te bu tavrlaryla slam otoriterleri nezdinde sevilmemi; hep aleyhinde yazp izilmitir. Bilindii gibi, slam'da Kur'an'dan sonra gelen en gl kaynak Buhari ve Mslim'dir. Ama her ikisi de mam A'zam Ebu Hanife'den hibir hadis aktarmamlar. stelik mam Buhari onu iddetle eletirmitir: mam A'zam dinde tahribat yapmtr diyor. mam A'zam ayn eletiriyi, Malik, mam Evzai, mam Sfyan-i Sevri gibi mezhep sahiplerinden de almtr. Mesela; Malik, slam'da Ebu Hanife kadar daha zararl biri yeryzne gelmemitir, onun dine verdii zarar, eytannkinden de fazladr diyor. mam Evzai'ye Ebu Hanife'nin lm haberi verildii zaman, "Allah'a krler olsun ki gitti; yoksa bu dini bitirecekti." diyor. Sryani Sevri (o da hak bir mezhep sahibi, ancak taraftar kalmam), "slam'da Ebu Hanife kadar uursuz biri ortaya kmamtr." diyor. Malik bin Enes birinden soruyor: Sizin yurdunuzda mam- A'zam anlyor mu, taraftar var m? Adam, evet deyince Malik b. Enes, "O zaman bu memlekette durmak haramdr; buray terk etmek lazm." diyor. (245) unu da unutmamak lazm ki, bunlar ayn zamanda onun ok zeki olduunu da belirtiyorlar. Mesela mam afii'nin Malik b. Enes'ten ald yle bir yorum var: mam- A'zam yle biriydi ki, eline bir ta, bir tahta paras alp altndr deseydi, onu altn olarak dinleyenlerin kafasna sokard, o kadar zekiydi diyor. (246) Bir gn K'be iinde iken adamn biri ona, ben yeryznde bir Kabe'nin var olduuna inanyorum; ancak u an iinde olduumuz bu mekn m yoksa dnyann baka bir yerinde mi emin deilim diyor. mam A'zam ona, senin bu aklaman imanna zarar vermiyor diyor. (247) Ve en ilginci, eytan/iblis ile halife Ebubekir'in iman ayndr, hatta Hz. dem'le eytann iman ayndr diyor. (248) En ilginci, fkh kaynaklarnda helal sular iin kulleteyn diye bir l var. zetle, bir meknn hacmi u kadar olsa ve iinde toplanan suyun rengi, kokusu, tad bozulmuyorsa dinen helaldir hkm var. Bu mehur bir kural. Diyelim ilkel koullarda bir suyun rengi normal, kokusunda da sorun yok ve tad da normal; ancak iinde ldrc bir ey var veya bilerek konmu, bunu ancak ilgili uzmanlar bilir. Peki, az nceki kurallar yeterli mi? Hayr. te bunun iin Ebu Hanife yle karlk veriyor: O zaman arkadalar iesin ve bu hacimde bir idrar biriktirsinler; sonunda da Hz. Muhammed'e gidip, "ite ller tutuyor, peki bu durumda bu sidik de artk kulleteyn saylr. Dolaysyla helal mi olacak bu idrar?" diye sorsalar, acaba Hz. Muhammed buna evet helaldir yantn m verecek diyor! (249) Yine bni Mbarek kendisinden, Hz. Muhammed namazda rk ederken (eilirken) kalktnda iki elini yukarya doru kaldryordu. Dolaysyla bir insan namaz klarken rkdan kalktnda ellerini kaldrsn

m, ne dersin, diye soruyor? mam A'zam, "Hayrola! Uup uzaya m gideceiz ki kanatlarmz aalm!" eklinde alayl bir yant veriyor. Burada dikkatleri eken, Ebu Hanife'nin, dini bir nevi kanun, gzel fikirler gibi alglam olmasdr. nsan onun bu dncelerini iyi tahlil edince, net anlalyor ki kendisi slam'n Tanrsal boyutuna inanmam, tersine o gnk artlara gre bir nevi beer kanunu olarak deerlendirmitir. Halife mer hakknda da nemli szleri var. Bir gn mer'in fetvalar mam A'zam'a anlatlnca kendisi, "Brakn bu eytan szlerini." karln vermitir. Yine Halife Osman iin u ilgin ifadeyi kullanyor. Hz. Muhammed iki kzn bir Yahudi'ye verdi diyor. Hani Osman Muhammed'in iki kzyla evlenmiti, bunu kastediyor. Yine ona atfedilen yle bir olay var. Bir adamn iki katr varm. Birine Ebubekir, dierine de mer adn vermi. Yani her iki halifeyi sevmedii iin isimlerini katrlarna vermi. Bir gn baka bir adam gitmi bu iki katrdan birini ldrm. mam- A'zam'a da olay anlatmlar. O, gidin bakn ldrlen mer adndaki katr m acaba demi! Gidip Bakmlar meerki oymu. (250) te bu ar fikirlerinden dolay, bilindii gibi hem ar bedel demitir, hem de hak diye bilinen mezhep liderleri ona eytan bile demilerdir. Bir nemli slam mtehidinden sorarlar, Ebu Hanife o kadar gezmi, ancak Medine'ye gitmemi; sen bunu nasl yorumluyorsun? Adam, Hz. Muhammed demi ki Deccal Medine'ye giremez. Ebu Hanife de bir eit Deccal olduu iin Medine'ye gitme erefine nail olamamtr diyor. (251) Yine Hz. Muhammed zina suundan dolay birka Yahudi'yi recmle/talayarak katletmitir. Bu konuda uzunca bir listeyi baka bir kaynamda sundum. Ebu Hanife buna da kar kmtr. Madem dinleri ayr, o zaman onlarla ne iimiz var ki onlar katlediyoruz diyerek byle bir uygulamaya kar kyor. (252) u bilinen bir gerek ki, slam'a az veya ok dokunan, elbette ki tutunamaz; tersine aforoz edilir ve hatta frsat varsa fiziki olarak ortadan kaldrlr. Nitekim mam- A'zam da bir cezaevinde grd ikenceden sonra zehirlenerek hayata veda etmitir. u olay mehurdur ki, 7-8 kiilik bir grup Medine'ye Hz. Muhammed'in yanna gelir, hastayz bize bir are, diye yardm isterler. O da, falan yere gidin orada bizim develer var, obanlar size onlarn stnden versinler, bir de o develerin sidiini iin iyileirsiniz diyor. Bu hadis bata Buhari olmak zere birok slami kaynakta geiyor ve mehur bir olay. Hatta gya o insanlar iyileiyor ve sonunda oban ldrp o develeri alyorlar. Muhammed de onlar yakalayp ikenceyle ldryor. Hatta Kur'an'da Maide suresinden ok ar ceza ieren bir ayetin bu olay zerine indii de anlatlyor kaynaklarda. te Ebu Hanife bu idrar ime olaynda da Muhammed'e ters dyor, kabul etmiyor. (253) Burada unu da belirtmek durumundaym ki, ben Ebu Hanife'nin bu farkl yanlarn anlatrken, onun ok ilerici olduunu, her eyiyle beeni kazandn vurgulamak istemiyorum. Onun da akln kabul etmedii fikirleri oktur. Ancak burada onun duraan olmadn dikkate almak lazm. Onun kurcalayc yan houma gidiyor. Hak vermek lazm ki, o gnk koullarda ancak bu kadar k yaplabilirdi; bunu da inkr etmemek lazm. Yine birok hadis var ki, insann bir cariyesi (savata ele geen kadn) ayet zina yaparsa onu krbalayn. Bunu sefer tekrarlarsa artk bir ip deerinde de olsa onu satn diyor. Ebu Hanife bu konuda da muhalefet ediyor, bunu benimsemiyor. (254) Ebu Hanife btn bask ve zorluklara ramen izgisinden vazgemeyince, hele siyasilere alet olmak istemeyince, dnemin (Abbasi) halifesi tarafndan hapse atlr ve orada ikence edilir, daha sonra da zehirlenerek ldrlr. Hicri 80'de domu, 150'de de ldrlmtr.

te en basiti bu insan: Halk arasnda bilinen mam- A'zam'la bu ksa balk altnda deindiim mam- A'zam arasnda hibir benzerlik var m? Asla... te hep sylyorum: u anki slam, idareciler tarafndan 14 asrdr ilave edile edile bu hale gelmi ve resmi bir slam tarihi olumutur; bunun gereklerle hi ilgisi yoktur; bu ancak hayali bir slam tarihi ve hayali bir kadrodur. Nereden biliyoruz? slami kaynaklardan biliyoruz. nk o zaman belki koullarn da uygun olmamasndan kaynakl, profesyonelce bir sansr uygulanmamtr. ok ak bilgiler ve ipular kendi kaytlarna gemitir, tabii ki ilim ve mantk da grevini yapar, gerei ayklar. Sz mer'in kerametlerinden almken ben biraz mam- A'zam'a deindim. Nedeni buydu; yoksa konular datmak istemem. (255) mer, zellikle kadnlara kar ok sertti. Velisinin izni olmadan bir kadn evlense bu evlilik saylmaz ve bu ifte zina cezas uygulanr diye hkm veriyordu. Nitekim bunu uyguluyor ve valilerine de bu konuda talimat veriyordu. Bir gn E'as bin Kays mer'e misafir oluyor. mer onun yannda bile eini dvmeye balyor. E'as araya girince mer, Hz. Muhammed'in, "bir erkek eini dvmekten sorumlu deildir" szn aktararak kendini hakl karmaya alyor. Zaten mer'in kams/krbac hep elindeydi, hizmetlileri, cariyeleri dverdi. Kadnlara ihtiya fazlas elbise almayn. nk kadn ksm biraz gzlerini at m kontrolden kar diyordu. Burada somut bir rnek vereyim. Halife Ebubekir lnce, doal olarak yaknlar alyor. mer onlarn seslerini duyunca kzyor ve Hiam b. Velit'e, "Bu kadnlar evden dar kart" diyor. Onun bu sz Hz. Aye'nin zoruna gidiyor ve aralarnda tartma kyor. Sonuta adam onlar kartyor ve mer kendilerini krbala dvmeye balyor: Niye alyorsunuz diye. mer'in bu basks, kadnlar dvd olaylarn zamanlamas ok nemlidir. nk Ebubekir akam vefat ediyor ve ayn gece mer tarafndan ykanp gmlyor ve sabahleyin de, Ebubekir vefat etti, arkasnda da mer'in kendisini halife seti diye ilan ediyor. Kanmca bu olayda kadnlarn alamasndan duyduu rahatszln nedeni, evrenin, Ebubekir'in vefat ettiini duymasn istememesi. nk duyarlarsa toplanrlard ve kim halife olsun diye tartmalar kard. Nitekim Muhammed'in lmnden sonra olduu gibi. te bu durumda mer'in halifelik ii zorlard. O yzden skneti salamaya alm demek yerinde olur. Hindi bu konuda ald hadisin ikisinde, mer'in onlar krbaladn, Aye'nin mer'e tepki gsterdiini yazyor. lgintir ki hemen ayn blmde unu da aktaryor: Bir sahabi, "derler ki mer ller iin alayan kadnlar dverdi"; ben bu sze hayret ederim. nk Halit b. Velit vefat etmiti ve kadnlar da yksek sesle alyorlard; bu arada mer hi ses karmad, eklinde bir hadis. Farkl bir hadis de mer, Halit b. Velit iin alayanlara, "Yeter ki feryat etmesinler; alamalarnda sorun yok." demektedir... Burada mer'i saran bir endie-korku var da ondan farkl davranm demek daha gereki olur. Ama ayn Halit b. Velit iin farkl hadisler de aktarlyor: mer onlar dvyor, trbanlar yere dyor. Hatta mer'e, bak trbanlar dt eklinde hatrlatmada bulunulduu halde o, "Trban dsn, nemli deildir." diyor... Adamn biri mer'e, bir eim var ben ondan bir yere gidemem ok kskantr. Dier eimi ancak srasnda/nbetinde grebiliyorum diyor. mer, "Kadn milleti hep byledir: Ne Allah'a inanr, ne de mminlere gvenir." karln veriyor. (256) Muhammed'in mer'den ne kadar korktuu ve yine mer'in ne kadar Muhammed'i ynlendirdii konusunda, Kur'an'n oluumunda fikirlerini ayetlere dntrmek hususunda somut bir rnek anlatmakla bu blm burada kapatmak istiyorum. Anlatacam rnek en bata Buhari ve Mslim'de

gemektedir. Kald ki, szn edeceim ayetler de ortada. Ayrca birok tefsirden de aklamalar sunacam. a) bni mer'den: bni Sell (Medine dneminde Muhammed'in nemli bir rakibi) lmt. Olu, Hz. Muhammed'e gelip kendisinden, "Gmleini ver babama kefen yapaym. Bir de babamn cenaze namazn kl, gnahlarnn balanmas iin de ona dua et." dedi. Peygamber gmleini verdi, bir de izin ver namazn klaym dedi. Adam izin verdi. Hz. Muhammed kalkp namazn klmaya gidince, Hz. mer mdahale etti: Bu adam senin dmann. Dolaysyla sen nasl gider namazn klarsn diyerek kar kt. Sonuta Muhammed kendi dediini yapt ve gidip namazn kld. Bunun zerine Tevbe suresi 84. ayeti indi (ki ayet, bu olayda Hz. mer'in fikrini onaylam oluyor) Anlam u: Onlardan (mnafklardan) lm olan hibirinin namazn klma. Onun kabri banda da durma. nk onlar Allah ve peygamberini inkr ettiler ve fask olarak ldler. (257) diyor. b) Yine bni mer ve yine Buhari'den: bni Sell lmt. Bu arada olu Hz. Muhammed'in yanna geldi. Muhammed de ona gmleini verdi, gtr babana kefen yap dedi ve kefen ii bitince de bana haber ver gelip cenaze namazn klaym dedi. Bu arada Hz. mer itiraz etti: Allah sana mnafklar zerinde namaz klman yasaklamad m, nasl gider namazn klarsn dedi. te bu tartmalar devam ederken, Tevbe suresinin az nceki ayeti (84) indi ve bylece Hz. Muhammed, bni Sell'n namazna gitmedi. (258) Dikkat edilirse bu hadis, nceki hadisle ters dyor. Ama kaynak da olay aktaran kii de ayn. c) Bir daha bni mer ve bir daha Buhari'den: bni Sell ldnde olu Hz. Muhammed'e geldi. Bu arada Muhammed ona gmleini verdi, "Gtr babana kefen yap." dedi. Bir de kalkp onun cenaze namazn klmaya gidince mer, "Nasl mnafklarn namazn klmaya gidersin!" diye itiraz etti. Sonuta namazn kld, biz de onunla birlikte cenaze namazm kldk. Bu olay zerine Tevbe suresinin 84. ayeti indi diyor bni mer. (259) Evet; yine olay aktaran kii ayn, kaynak ayn ve grld gibi ierik nasl d) Yine Buhari; ancak bu sefer bni Abbas halife mer'den aktaryor: bni Sell lnce, Hz. Muhammed onun namazn klmaya arld. Muhammed bunu olumlu buldu ve kalkp namazn klmaya gidince mer, "Bu adam hayatta iken sana kar yle yle diyordu (senin aleyhinde alyordu)" diyor ve adamn olumsuz yanlarn anlatyor. Buna kar Muhammed glyor ve mer'e, "Bo ver." diyor. Sonunda gidip namazn klyor. Bu arada Tevbe suresinden iki ayet iniyor (biri az nce sz edilen 84. ayeti). mer bu olup bitenlere kar, daha dorusu baarsna kar, "Ben cesaretime hayret ettim." diyor. (260) mer Muhammed'e yapt bu gibi itirazlar sonucu oluan ayetleri grnce, couyor, hatta bir sznde, " konuda benimle Allah'n grleri akt/paralel kt." diyor ve onlar teker teker anlatyor. (261) e) Yine Buhari, ayn olay; bu kez alnt Cabir'den: bni Sell gmldkten sonra olu Hz. Muhammed'e geldi. Muhammed'in istei zerine babas tekrardan kabirden karld ve dizleri zerine kondu. Hz. Muhammed tkrnden onun zerine srd, frd ve sonunda gmleini ona kefen yapp tekrardan gmdler eklinde aklama yapt. Cabir'in aktarmna gre, Muhammed'in gidip namaz kld, mer'in buna tiraz ettii ve buna bal olarak ayet indii aklamas yok. Yani nceki hadislerden farkl aktarm sz konusu burada. (262)

f) Yine bni mer, bu kez Buhari ve Mslim'in ortak hadislerinden: bni Sell lnce, olu gelip Muhammed'den, babasna kefen yapsn diye gmleini istedi ve Muhammed verdi. Adam bu arada, babamn cenaze namazn da kl dedi. Muhammed kalkp gidince mer itiraz etti: Mnafktr namaz klnmaz dedi. Ama Muhammed gidip namaz kld. Ondan sonra Tevbe suresinin 84. ayeti indi eklinde aktaryor. (263) Aslnda bu konuda Buhari ve Mslim'de ne kadar hadis var, yap ne kadar hantal diye genel bir tarama yapmadm. nk amacm bu hadis deil ki. Bunu bir rnek olarak ekledim. Belki de BuhariMslim'de baka blmlerde ve ayn kiilerden daha farkl/eliik hadisler de var konu hakknda; olayn anlalabilmesi iin hantala gerek yok; verdiim rnekler yeterli. Mslim-Buharinin ortak olarak aldklar u hadisi de aktarmak istiyorum. Konunun btnl asndan buraya yazlmas uygundur. - Hz. Muhammed, "nsanlar yz deveye benzer. Birine binmek istersin; ama uysal birini bulamazsn" diyor. (264) Burada toplumun gericiliinden, cehaletinden sz etmek istiyor, bunu dillendiriyor. Mslim'i Trkeye eviren mtercim bu konuda unlar aktaryor: Hz. Muhammed neden mnafk olan bni Sell'e bu kadar lgi gsterdi, diye sorulunca, yle yant verilebilir: Demek ki Hz. Muhammed o kadar merhametli ki, kendine dman olanlarn namazna bile gidiyor veya burada politik bir mlahaza da dnlm olabilir. Nitekim onun gitmesinin olumlu sonular olmutur diyor. yle devam ediyor mtercim: Bir de bu olaydan unlar da renmi oluruz ki, artk mnafk olann namaz klnmaz; ancak ykanr ve kefenlenebilir. Baka bir hkm de, artk Hz. Muhammed'in burada yapt gibi, gmlek kefen olabilir. Hani o da gmleini vermiti ya... Bu olaydan kan bir baka nemli not da, halife mer'in ne kadar byk bir insan olduu, fikirlerine ayetle yant verilen bir kiilik sahibi olduu eklinde yorumlar yapyor. Bir dier ders alnacak husus da, demek ki gerek varsa cenaze kabirden karlabilir; buna kant olarak da Muhammed'in bni Sell'n cenazesini kard gibi. Ama Muhammed'in o tkrne nasl bir yant verirler bunu merak ediyorum. nk hadislerde, Muhammed onu kabirden karp tkryle yzne frp pfrd cmlesi de var. Bu olaydan slam limleri ne kadar nemli hkm ve fetvalar karmlar; ok ilgin! mer'in bilinmeyen ynleri ok; bunlar ancak ok cz'i bir ksm. Ama sanrm yine de bu rnekler bir eyler ifade ediyor. Belirttiim gibi bunlar, slam'da en salam diye kabul edilen kaynaklardan derledim. Zaten mer'le alakadar olan ayetler ortada; aslnda bir bakma hadislere hi de gerek yok. te Bylesine bir mer'den suikastlar beklenir mi beklenmez mi? sorusuna sanrm bu aklamalar katk sunabilecek durumda. Halife mer'e biraz da farkl bir pencereden bakalm. Bilgiler yine slami kaynaklardan. mer bir ara yerden bir hayvan pskln alr, yle der: "Keke ben de bu pskl gibi yaratlsaydm, keke insan olarak yaratlmasaydm, keke annem beni dourmasayd, bir hi olsaydm, unutulup gitseydim." gibi feryat ieren ifadeler kullanr. Dier bir sznde, gkten haber gelse ki, herkes cennette girecek, yalnz tek bir kii kalacak; onun da ben olacamdan korkarm." demi. Onun hakknda u gibi szler de var. Bir gn halk mer'in gelip konumas iin toplanm ama o ok ge gelmi. Arkadalar bunun nedenini sorunca kendisi, "Elbisem kirlenmiti, ykadm. Baka da yedek

yoktu ki giyip de dar kaym. te kuruyana kadar beklemek zorunda kaldm." demi. Buna benzer farkl bir hikye de yle: mer ylesine mtevaz bir insand ki, rnein; hurmann en ucuzunu alrd, onda kibir falan yoktu. Yemek yerken ellerini yalar, diliyle temizlerdi gibi methiyeler anlatlr slami kaynaklarda. Bundan kastedilen mesaj da u; Yani parmaklarn selpak olarak kullanmak suretiyle hem temizlie nem verirdi, hem de zerre kadar bir yiyecek bo gitmesin diye parmaklarndaki o artklar bile deerlendirirdi. Bir gece biri onun yanna gidip selam verir; o arada mer bir eylerle meguldr ve adamn selamn almaz. Daha sonra yanna yanmakta olan mumu sndrp bir yere brakr, baka bir mum alp yakar, ondan sonra o adamn selamn alr. Nedenini yle aklar. nceki mum hazineye aitti, elimdeki i de kamu iiydi. Dolaysyla devlete ait mum yanmakta iken selamn alsaydm, belki daha sonra zel konulara devam edecektik; ite o vakit zel sohbetlerde devlet maln kullanmam sz konusu olurdu ve ben gnaha girerdim. Ama yaktm bu ikinci mum ise benim ahsma aittir. Dolaysyla imdilik istediimiz kadar konuabiliriz der. Bir dier ans, mer o kadar Allah'tan korkard ki, hep alyordu ve akan gzyalar onun yznde iz brakmt, dere gibi iki erit olumutu yznde eklinde anlatmlar. (265) Benzer rneklerden birkan daha vereyim. Kuds alnm, Halife mer gidip merasimle bu ii ilan edecekmi veya diyelim Mescidi Aksa'nn anahtarlarn alacakm (Bunlar mehur, halk dilinde hep sylenen eyler. O yzden kaynak olarak ben bu hikyelerin peine taklmadm.). Kuds yoluna karken yannda hizmetlisi de varm. (Anlalan tek bir binit hayvanlar varm). mer hizmetlisine, belli bir sre sen bin, belli bir sre de ben bineyim/srayla binelim, adalet yerini bulsun diyor ve srayla biniyorlar. Tabii ki br tarafta millet toplanm onu karlamaya hazrlanmlar, halife ne zaman gelecek diye merak iindeler. Tam yolun sonuna, milletin topland yere geliyorlar (orada su var, sudan gemeleri gerekiyor), yrme sras mer'e geliyor. mer'in o deveden inip suya girmesi gerekiyor; yanndaki hizmetlisi/klesi de hayvana binip o ekilde karya geecek. Hizmetlisi artk burada sen bin demise de mer, "Hayr; adalet yerini bulsun, sra senindir bineceksin." diyor ve kendisi suya girip o ekilde kar tarafa geiyor, klesi ise hayvana binerek karya geiyor ve mer'in dedii gibi adalet yerini buluyor... Yine bir ara neler oluyor acaba diye halk yoklamak, olup biteni gzlemek iin bir gece dar kyor. O srada yetimleri olan bir kadndan, "Biz perianz durumumuz sanki halifenin umurunda m?" eklinde szler duyuyor ve hemen geri dnerek hazinenin malndan bir torba un srtna alp onun evine gtryor; o arada ben halifeyim demiyor. Kadn onun bu iyiliine kar, "ite senin gibi merhametli insanlar halife yapmyorlar ki." diyerek ona vglerini dile getiriyor. (266) Onun hakknda u gibi vgler de var: mer halife olduu halde gmlei drt paralyd, yani o kadar tevazu gsteriyordu veya o kadar parasz pulsuzdu. Buna ramen devletin bir eyini almyordu gibi laflar. Bir dier olay da, mer ibadet ederken bir ayet okur ve o ayetin onda brakt tesirle alar baylr, bunun sonucu olarak da onu o baygn haliyle evine alrlar. yle olur ki belli bir sre yataktan kalkamaz, hastaland etrafa yaylr. Hlbuki hasta deil; okuduu ayet onda ok etki yapm da bundan baylp kalm deniliyor! (267). Tabii ki hangi ayetti denilmiyor. Denilseydi bari baka inananlar da okur, denerdi! Halk arasnda onun u sz de mehur: "Frat nehri kenarnda bir kuzunun bana olumsuz bir ey gelse, bundan da Allah'a hesap vermekten korkarm veya bundan da sorumluyum." gibi abartl ifadeler ona mal ediliyor. Byle bir sz sylemi veya sylememi bu hi de nemli deil. nemli olan onun pratiidir/icraatdr. Ve hele hele nemli olan Kur'an'n kendisidir. rnein; madem Kur'an diyor ki savalarda inanmayanlarn boynunu vurun, parmaklarn da dorayn ve yine madem Kur'an diyor ki, savalarda Mslmanlara yardm etsinler, insanlar ldrsnler diye ben melekler gnderiyorum ve yine madem Kur'an diyor ki cennette drt rmak var, bal rma, arap rma, temiz su rma ve

st rma ve bunlara benzer daha neler neler, o zaman i bitiyor. (268) Ama olaylara bir btn olarak baklnca mer'in de hakkn vermek lazm: Halkn bildii mer gerek mer mi, yoksa hayali mer mi! Burada hakem akldr, bilimselliktir ve tarihte olup biten gereklerdir. Bir sznde de, "Keke ben babamn ahrnda bir kuzu olarak dnyaya gelip byseydim. Hi olmazsa byr ko olurdum ve kesilir bazlarna vitamin olurdum." diyor. Dier bir hikyesi de yledir: Bir gn hasta iken minbere kyor ve durumunu anlatyor, nesi var, neresi aryor diye. Cemaatten birileri de ona, "Bu durumda senin ilacn baldr" diyor. O da, benim ahsi balm yok; var olan da devletin/hazinenindir, dolaysyla ben kullanamam/haramdr diyor. Orada bulunanlar kendisine izin veriyorlar, ondan sonra ancak ila kadar kullanabiliyor. (Peki devlet malysa, sadece oradakiler mi fetva verse helal olur. Ya dier blgelerdeki Mslmanlarn hakk?) Onun vglerinden biri de, adamn biri onun lmnden sonra kendisini ryasnda gryor, bakyor ki mer ter iinde kalm, terini temizliyor. Bu ne haldir diye sorunca mer, "nan ki ben leli on yl oldu, hep burada hesap vermekle megulm. Neyse ki yeni kurtuldum." yantn veriyor. (269) Bu masallar anlatanlar; ya, ite mer byle bir mer'dir mesajn vermek istiyorlar kaynaklarnda. Hatrlyorum, Diyanet bu gibi masallarla dolu hazr hutbeler gnderirdi, hocalar da milletin kafasna okur, dnyadan haberi olmayan insanlar bu masallarla uyutmaya alrd. Cemaat de bunlar dinleyince, 'ya biz nerde, eskiler nerde' diyerek imanlarnn zayf olduuna, daha fazla alma gerektiine inanrlard. Bir kere onun bu kadar korkmas, davasna ballnn zayf olduuna bir kanttr. nk onun inand peygamberi ona cennet mjdesini vermiti. Bu durumda niye cehennem iin tek bir kadro varsa o da benim desin ki! Yoksa peygambere inanmyor muydu? Bu konuda en bata Buhari ve Mslim'de anlatlan yle bir olay var. Bu bir rnek; yoksa buna benzer hadisler ok. Hz. Muhammed bir gn ona, "Ryamda cennette bir kk grdm, yannda da bir havuz ve bir kadn vard, o kadn havuzdan abdest alyordu. Ben sordum, bunlar kime ait diye? Denildi ki bunlar mer'indir. Senin kskan olduunu bildiim iin onlara bakmadm." diyor. Bunun zerine mer, "Yok yok sana kar kskan olur muyum" karln veriyor. (270) te bir taraftan cennette parsellerden sz etmek, dier taraftan alamak olmaz: ayet cennete ve kendisine verilen cennet garantisine, oradaki hurilere, kebaplara inanm olsayd, o zaman aman ha ben bu ileli dnyada ne yapacam, bir an nce gideyim demesi gerekiyordu. Demek ki bilindii gibi deil; iler ok farkl! Aslnda merin yapt da una benzer: Bilindii gibi bir taraftan Hz. Ali'nin ocuklarn katletmiler, dier taraftan da imam efendiden, "Acaba insann elbisesinde bit/kene, haere kan varsa namaz fasit olur mu!" diye fetva sormular. Bir taraftan kan seline eviriyorsun corafyalar, senin eline gese son mrnde, 7-8 yalarndaki ocukla evlenmek istiyorsun (Ebubekir'in kz), hem Hz. Fatma'nn bana getirmediin kalmyor, keza kocas Hz. Ali ve halifelik makamn kullanarak 60 yalarnda olduun halde onlarn 9-10 yalarndaki kzn alp e olarak onunla yayorsun, Hz. Muhammed olsun, Ebubekir olsun ve sana muhalif olan valiler ve daha neler neler... Sen onlar ortadan kaldryorsun, imdi de kalkm alyorsun, cehennem iin tek kii ayrlmsa o da benim diyorsun. Bu bal yine mer'in bir szyle kapatmak istiyorum. Eer Allah'tn bir haber gelse, "Ey mer Allah senin durumunu aklamadan sana kalsa sen u ktan hangisini kendine uygun bulur ve seersin: Cennetlik mi, Cehennemlik mi, yoksa ldkten sonra toprak olup kaybolmak m? mer, ben bir daha dirilmemek zere toprak olup kaybolmam tercih ederim diyor. (271) Aslnda onun dneminde slam ftuhat ad altnda ele geirilen memleketlerin trajedileri anlatlmaz. Bence verecei hesabn ok kolay olmayacann kendisi de farkna varm. O yzden toprak olup da bir daha dirilmemek zere demi. Ev sahibi kendi evinin durumunu herkesten daha iyi bilir, diye bir sz var.

Ben bu olaylar yaznca bir taraftan sinirlerim bozulur. nk iin iinde suikastlar, komplolar, trajediler, katliamlar, cariyeler, talan-ganimet vs var. Bu gibi masalms, fkra tipi olaylar ileyince bir taraftan da bazen kendi kendime glerim. Ama bir bakma da ok zlrm. nk 21. asrdayz hl kitlesel bir ekilde bunlara taklan, kurtuluu bunlarda bulan insanlar var. te bu ok hazin bir tablodur.

BLM 6 - Hz. AL ve ei Hz. FATMA a) Hz. Ali, Ebubekir'in Halifeliini Nasl Kabul Etti? nce olayn zetini vereyim. Yukarda Ebubekir'in halife seilmesi konusunda biraz deindim; ama burada farkl baz bilgiler sunacam. Muhammed'in lmnden sonra Hz. Ali onun cenazesiyle urarken Ebubekir ve mer halifelik konusunda alarak Ebubekir'i halife ilan ederler. Yine yukarda ifade edildii gibi Ebubekir halife olunca, Hz. Fatma Ebubekir'e gidip babasna ait veraset malndan kendi hissesini almak ister; ama Ebubekir vermez. Sonunda Fatma ok rahatsz olur, hatta ona kzar ve evine gider. Bu arada Hz. Ali de halifelik hakkmdr diyerek Ebubekir'in halifeliini tanmaz. Hz. Ali, hem Fatma'nn bu veraset malna el konmas nedeniyle, hem de halifeliin kendine verilmemesi yznden evine kapanr. Bir dier neden de (kaynaklarda bu ok nadir ilenmi; asl sebep halifelik ve Fatma'nn hissesine el konulmasdr) Hz. Ali gya Kur'an kitap haline gelmeyene kadar ben toplum iine kmam demi ve bu arada evinde Kur'an' kitap haline getirmekle megul olmaya balam. Dolaysyla Ebubekir ve mer'den alakasn keser, tabii ki hem Muhammed'in damad, hem de amcaolu olduu iin, nemli bir kitle Ebubekir'in halife olmasndan sonra hl onu destekler, evinde toplantlar yapar. Hatta o arada Ebubekir'e, "Sen rahatmz bozdun, bizimle istiare etmeden halife oldun." diyerek sert tepki de gsterir. Ebubekir de, "Haklsn; ancak sanld gibi bu i kolay deil, her kafadan bir ses kyor, ben bu ie soyunmasaydm fitne kacakt." der. (272) Durum bu iken, bir gn mer, Ebubekir'e, "Bu adam (yani Ali) muhalif kald srece bize rahat yz yok. Sen en iyisi onu sustur." diye neri sunar, Ebubekir bunu olumlu karlar. Sonuta, Hz. Ali ve yanndakiler gelip Ebubekir'in halifeliini tansnlar diye bir heyet gnderirler. mer, Ebubekir dneminde Ali'nin iini halletmezse, ileride halifelik konusunda kendisinin rahatnn bozulacan biliyordu, farkndayd. O yzden hep Ebubekir'i kkrtyordu. Bu konuda kaynak ok; anlattklar birbirlerine yakn olanlar bir arada zetlemek isterim; farkl bilgiler ihtiva eden kaynaklardan ayrca aktarmalar yapacam. imdi bata mer Rda Kehhale, bni Kteybe, Belazuri'den bir zet sunmak istiyorum. mer ve Ebubekir'in kararlatrdklar ekip, 3-4 sefer Hz. Ali'nin evine gidip gelir; ama istenen sonu alnmaz. Bir kere Hz. Fatma bunlar grnce onlara evin kapsn bile amaz. Hal byle olunca halife mer bu grevi bizzat stlenir ve yanna ald ekiple onlarn evine gider. Ebubekir o srada mer'e, "Ali ve yanndakileri en disiplinli, hakaretvari bir ekilde getireceksiniz." diye talimat da verir. Hatta direnirlerse onlarla savan, onlar katledin gibi emirler de verir. Bu son cmle farkl kaynaklarda var, yeri gelince daha da detaylandracam... mer Hz. Ali'nin evinin nne varnca, Dar kn. diye seslenir. erdekiler onu dinlemeyince, mer kendilerine kar bask kurar ve nihayet onlar kmak zorunda kalrlar. Bu baskyla ilgili ayrca bamsz bir balk aacam. nk burada bir trajedi yaanr, hatta cinayet ilenir; bunu ayr ele almakta fayda var. O insanlar evden kp Ebubekir'in yanna gider ve halifeliini kabul ederler (tabii ki baskyla); ancak Hz. Ali mazeret beyan edip evinden kmaz. Gya mazereti de yukarda belirttiim gibi; Kur'an bir araya/kitap haline gelmeyene kadar ben halk arasna girmem diye yemin imi (tabii ki uydurma, bunun gerekle alakas yok). Her ne kadar dierleri gidip Ebubekir'in halifeliini kabul etmilerse de, mer yine buna sevinmez, ona gre i daha bitmemitir. Tekrardan Ebubekir'le konuur: "Sana muhalefet eden Ali'yi getirmez misin?" diye. Ebubekir yine teklifini kabul eder ve birini Ali de gelip halifeliini kabul etsin diye gnderir. Eli gelip durumu aktarnca, Ali, "Sbhanallah; Ebubekir'in hakk olmayan bir eyi onaylamaya davet ediliyorum, bu olacak i mi?" der ve gitmez. Eli Ebubekir-mer'e dnp durumu izah edince, gya Ebubekir o arada alar. mer ise Ebubekir'e hi danmadan hemen yanna bir ekip alp doruca Hz. Ali'nin evine gider. Oraya varnca kapy alar. Hz. Fatma onlarn sesini duyunca

yksek sesle, "Ey babam, ey Allah'n Resul, senden sonra mer ve Ebubekir'in bamza getirdiklerine el'enian" diyerek feryada balar. Mahalle sakinleri Fatma'nn alamasn ve feryadn duyunca onlar da alamaya balarlar, neredeyse orada bir vaveyla kopar. Buna ramen mer ve beraberindekiler Ali'yi zorla evden kartp Ebubekir'in yanna gtrrler ve orada ona, "Ebubekir'i kabul et." derler. Hz. Ali, "ayet kabul etmezsem ne olur?" diye sorunca, mer, "Allah'a yemin olsun ki, kabul etmezsen kellen gider." karln verir. Ali devamla, "O zaman siz bir Allah kulunu ve Muhammed'in kardeini katletmi olursunuz" der. mer, "Evet, Allah'n kulusun bu doru; ama Muhammed'in kardei deilsin." karln verir, tabii ki bu konumalar esnasnda Ebubekir suskundur. Bunun zerine mer, "Ali'ye bir ey demeyecek misin?" diye Ebubekir'i uyarr. Ebubekir, "Yannda Fatma dururken ben ona bir ey diyemem." der ve olay bu seferlik bylece kapanr, tabii ki Ali'yi gtrnce Fatma da, acaba ne olacak diye beraberinde gitmitir de ondan Ebubekir az nceki sz sylyor. Ali onlardan ayrlnca doruca Muhammed'in kabri bana gider, orada barp arr, alayarak Muhammed'e seslenir, "Gryorsun! Beni zayf drdler, nerdeyse beni ldrecekler." diyerek manevi huzurunda onlar ikyet eder. u da var ki, Fatma hayatta olduu srece Hz. Ali, Ebubekir'in halifeliini kabul etmez. Hatta Hz. Ali onlara, "Asl siz beni halife olarak tanyn, zaten hakkmdr, siz benden gasp ettiniz." der, halifeliin kendi hakk olduu konusunda uzunca bir konuma yapar. Bir taraftan baskyla Hz. Ali'yi yola getirmeye alrken, dier taraftan Ebu Ubeyde gibileri onu baka ekilde ikna etmeye alrlar: Ebubekir yaldr, deneyimlidir; sen ise daha gensin, bu ileri zor yaparsn gibi telkinlerde bulunurlar, tabii ki fayda etmez. Daha sonra Fatma'nn gnln almak iin Ebubekir'le mer bir ara onu ziyarete giderler. O srada Fatma'ya selam verirler; ama kendisi onlarn selamn almaz ve yzn duvara evirip bu ekilde tepkisini gsterir. Sonuta Fatma hayatta olduu srece (ki 75 gn ile 6 ay aras ksa bir yaama dnemi var) ne Fatma onlarla konuur, ne Hz. Ali Ebubekir'in halifeliini tanr. Evet, birka tarihinin konuya ilikin ortak aklamalar (zetle) byle. (273) Burada Snni kaynaklarda u da var. zellikle Maide suresinin 67. ayetinde Muhammed'e hitaben, "Sana gnderileni duyur; aksi halde grevini yapmam olursun." denir. te burada duyurulmak istenen, Hz. Ali'nin halifeliiymi, gya Allah demi Ali halife olsun; ancak Muhammed tereddtte kalm: Sylesem mmkn m, deil mi gibi. Bu ayetin aklama ksmnda hem Suyuti, hem de Nisaburi bunu ilemiler. Bu da not olarak kalsn. Burada yle bir soru dnlebilir: "Ya Ebubekir, durup dururken mer'e ne olmu, ona ne ki, bu kadar onu ynlendirmi?" Bunun yantn yine Hz. Ali'den dinleyelim. mer ekiple birlikte onun evine gidince Ali kendisine unu der: Aslnda halifelik hakkm ama senin ortalkta bu kadar oynamann nedeni, Ebubekir gidince senin onun yerine halife olmay istemen. Evet, mer'in tek amac buydu. Ali'nin bu aklamas ksa da olsa mer'in amacn zetliyor aslnda. Kald ki, Ebubekir de artk o kadar zorlanr ki, mer'in kahrn ekemez hale gelir ve bir gn bir ara aka onun huzurunda bunu belirtir. Konuya ilikin hadisi aktaran Zeyd bin Elem. Ebubekir yle der: "Ben istifa ederim, bu ii yrtemem. Beni bu ilere bu (dilini tutarak) soktu" der. Hatta Muhibbddin Taberi, Ebubekir'in bir ara istifa etmek istediine dair zel bir balk da am ve mer'le ilgili bu aklamay bu blmde anlatmaktadr. (274) Yine ayn istifa durumunu bni Kteybe de ilemi. Kanmca bunu Ebubekir'e dedirten Ali ve ailesine kar haksz uygulamalar, bir de mer tarafndan kendisinin kullanldnn farkna varm olmas. te bu yzden zlr. Buraya kadarki aklamalar, birka kaynakta hemen hemen ayn ekilde ilenen bilgiler; ancak i bununla da bitmedi, bu konuda farkl bilgiler var onlar da aktaracam.

Mesudi'in (346.) konuya ilikin arpc aktarmlar var; ondan bir zet vermek istiyorum. Muhammed vefat ettikten sonra Ebubekir-mer halifelik iiyle urarken, bu arada Hz. Ali cenazeyle ilgilenir. Ebubekir'le mer, Medineli'lerin bulunduu "Sakife Beni Saide" semtine gidip oradaki toplantda, biz Muhammed'e daha yaknz, halifelik Kureyilerde kalmal gibi szlerle onlar etkilemeye alrlar ve epey zorluklara ramen Ebubekir halife olur. Tabii ki elini ilk tutan ve onu alklayan mer'dir. Bu arada artk defin ii bitmi, olaylardan haberdar olan Hz. Ali, etrafnda bulunan ve onu destekleyen bata Muhammed'in srlarn bilen Hzeyfe bin Yeman, yine Tebk suikastnda Muhammed'le birlikte olan Ammar bin Yaser, Selman-i Farisi, bey bin Ka'b olmak zere yaklak krk ileri gelen sahabeyle bir toplant yapp, orada unlar syler: ddia edildii gibi eer halifelik Kureyilerin ise, o zaman benim hakkmdr; yok eer byle bir ey yoksa o zaman grev Medinelilere der. der ve oray terk edip, arkadalaryla beraber evine gider. Bu arada bu halifelik olay hakknda, Kur'an'dan ayetler okuyarak ve durumunu da buna uyarlayarak bir deerlendirmede bulunur: Aslnda benim bu halifelik konusunda durumum/maduriyetim u be peygamberinkine benzer. Mesela Hz. Musa'nn kendi kavmine, "Sizden korktuum iin hemen aranzdan katm." Hz. brahim'in o gnk zalimlere kar, "Sizi ve Allah'tan baka taptklarnz terk ediyor ve Rabb'ime ibadet ediyorum. Byle yapmakla da mutsuz olmayacam umuyorum" dedii gibi, Yine Harun'un, kardei Hz. Musa'ya, "Ey anam olu, bu insanlar beni gsz buldular, nerdeyse beni ldryorlard. Sen de bana byle davranarak dmanlar sevindirme", Hz. Lt'un kendi kavmine, "Keke size kar (koyacak) bir gcm olsayd, ya da salam bir destee dayanabilseydim? ve son olarak da Hz. Nuh'un, "Ey Rabbim! Ben yenilgiye uradm, yardm et" diye dua ettii gibi ben bugn bu pozisyondaym. der. (275) Bu arada hazrlad Kur'an' bir gn eline alp toplumun iine girince ve onlara bunu anlatnca, ite bu Kur'an'dr, biz de Muhammed'in en yaknlaryz; dolaysyla Muhammed demi ki size iki emanet brakacam: Kur'an ve en yalnlar olan bizleri, sizi bu uyarlar dinlemeye davet ediyorum der. Bunun zerine bazlar onunla alay edercesine, "Al kitabn gtr. Bizim ne sana, ne de kitabna ihtiyacmz var, bo ver kitabn, brak onu." derler. Ali de tekrar evine dner. Bu arada iktidarn adamlar onun peinden eve gelip zorla kendisini tutarak illaki Ebubekir'in halifeliini kabul edeceksin; aksi halde seni ldreceiz derler. Burada ayrca farkl bir plan ortaya koyarlar: Halit bin Velit'e grev verirler, Ali'yi ldrmesi iin. Ebubekir'in hanmlarndan Esma binti Umeys, Hz. Ali'ye haber verir (bilgin olsun seni ldrmeye karar vermiler der). Ali bundan sonra tedbirini alr ve bu plan da gereklemez. Mes'udi, Hz. Ali ile iktidar sahipleri arasnda mcadelenin bu ekilde devam ettiini anlatyor. (276) Yakubi (.294.h) bu baskn olayn biraz daha farkl anlatyor. Hz. Ali ile birlikte birok kii muhalif kalnca, Ebubekir'le mer geceleyin Abbas'n yanna gidiyorlar: Ebubekir'in halifeliini kabul edin, sana da baz ayrcalklar tanyalm. Biliyoruz sen Hz. Muhammed'le Ali'nin amcassn; senin hakkn var bunun farkndayz diyorlar. Ama bu yolla onlarn muhalefetini kesmektir. Ama Abbas sert tepki gsteriyor ve bu giriim de sonu vermiyor. Nihayet areyi zor kullanmakta buluyorlar ve bir ekiple birlikte mer, Ali'nin evine baskn dzenliyor. Bu arada hem Ali'nin, hem de Zbeyir'in kllarn zorla alyorlar ve eve giriyorlar. nk ieride baka insanlar da vard, onlar alp gtrmek iin ieri giriyorlar. O srada Fatma ortaya kp, ya buray terk edersiniz, ya da bartm atp sizi Allah'a havale ederim deyince, baskn yapanlar kp gidiyorlar ve bir iki gn iinde herkes gidip Ebubekir'i

kabul ediyor; ancak Ali alt ay veya krk gne kadar kaldktan sonra Ebubekir'in halifeliini kabul ediyor (Fatma'nn lmne kadar) eklinde anlatyor. (277) lgintir ki baz slam yazarlar bu konuda olup bitenleri rtmek iin o kadar akl almaz uydurmalar yazmlar ki, buna ocuklar bile inanmaz. Mesela bni Cerir Taber'in tarihine ald u aklama: Hz. Ali'ye Ebubekir'in halifelik haberi gelince (ki halk onu benimsemi diye) elbise giymeden, bir an nce gidip Ebubekir'in halifeliini kabul etsin diye, sevinten zerinde tek fistanla kouyor. Kabul ettikten sonra birini gnderiyorlar, Ali'nin elbisesini getiriyor ve Ali orada giyiniyor. Yani Ebubekir'in halife olmasna o kadar taraftarm ki, nerdeyse yaln ayak komu demek isteniyor. Ama ayn Taberi devamnda, Fatma'nn mal varlndan dolay aralar almt, Fatma lmeyene kadar Hz. Ali Ebubekir'i kabul etmedi, evinde Kur'an' kitap haline getirmekle urayordu diyor. (278) imdi, yazlar slami kesime sert geldii iin kendisine pek olumlu baklmayan bir yazarn konuya ilikin dncelerini zetlemek isterim. Ad, Selim bin Kays Hilali (h.276). Bu adam Muhammed zamannda yaam; ancak o dnem Medine'nin dnda olduu iin kendisiyle grememi. Muhammed vefat ederken, bu yaklak 14 yalarndaym. Hz. Ali ile birlikte alm; ancak daha sonra Haccac'dan grd zulm nedeniyle srgne, uzaklara gidip gurbette vefat etmi. Hem tarihsel olarak ok eski, ilk tarihilerden, hem de Ali ile epey kald iin, kanmca bildikleri doruya en yakndr. nk dier slami kaynaklar hem daha sonra, hem de resmi tarih takipileri olduklar iin, onlar bununki kadar gvenilir deildir. Bakalm neler yazm. Hz. Ali muhalif kalnca, bir ara Ebubekir talimat verir: "En sk ve eref krc bir ekilde onu yakalayp getirin." Bunlar gidince Hz. Ali direnir, klca sarlr; ancak gidenler fazla olduklar iin onu yakalayp boynuna da bir ip geirerek ve o ipi tutup o ekilde Hz. Ali'yi arkalarndan ekerek Ebubekir'in yanna gtrrler. mer elinde klla Ali'nin bandadr. Yan sra mehur Halit bin Velit, cennetle mjdelenen Ebu Ubeyde, Muaz bin Cebel, Mugire b. ube gibi mehur sahabeyle birlikte, halktan da insanlar orada toplanmlardr. (279) Hz. Fatma da bu hengamenin iinde, Hz. Ali anormal ekilde gtrlnce o da birlikte gelmitir, Ebubekir'e ve orada bulunanlara kar feryat etmektedir. Onun halini gren herkes alamaktan kendini alamaz; ancak mer, Halit b. Velit ve Mugire alamadklar gibi; stelik mer, "Bizim kadnlarla (Fatma'y kastederek) iimiz yok" diyerek daha da sertleir. Hz. Ali o haliyle bile, orada etkili bir konuma yapar, halifelik hakkmdr der. Sonuta Ebubekir (kanmca Fatma'dan da etkilenerek) Ali'yi serbest brakr, tabii ki Ali'nin elinde silah falan yok; almlar. Ancak etraftakiler, onu getirenlerin hepsinin ellerinde kl vardr. Ali serbest braklnca, "Ey Ebubekir; ne abuk Muhammed'i unuttunuz, hangi hakla bu insanlara, beni halife olarak kabul edin diyebiliyorsunuz. Daha dn (ama, yani yakn zamanda) beni halife kabul etmediniz mi Muhammed'in huzurunda, ey burada bulunanlar, siz de bunu bilmiyor musunuz!" diye seslenir. Sonuta Ebubekir unu diyor: "Dediklerin dorudur, Muhammed bu grevi bizim yanmzda sana tavsiye etti; ancak bu konuda yle bir hadisi de var: "Bizim familyamzda hem peygamberlik, hem de halifelik olmaz. Halifelii artk baka familyalar yrtsn" der. Ali devamla, "Ebubekir'den baka bunu Muhammed'den duyan var m?" diye sorar. Bata mer, Ebu Ubeyde, Muaz b. Cebel ve Salim (yani Ebubekir'in kadrosu), "Ebubekir doru syler, biz ahidiz" derler. Burada Ali, "Kendi aranzda stelik de Ka'be iinde planladnz o anlamay ite bugn hayata geiriyorsunuz: Ki Muhammed giderse biz halifelii onun ailesinden alacaz demitiniz der. in byle srncemede kalmas, en ok halife mer'i dndryordu. Bu adam bize teslim olmazsa veya hayatta olduu srece, Muhammed'e en yakn kii olmas mnasebetiyle bana ilerisi iin,

Ebubekir'den sonra sorun olacak diye dnyordu. O yzden srekli urayordu. Bir gn, henz kk olan Hasan ile Hseyin'in hazr olduu bir srada mer, minberde olan Ebubekir'e, "Bu adam sa kald srece seni oraya rahat kartmazlar; izin ver de ldrelim." diyecek kadar ileri gitti. Bunu duyan kk yataki Hasan ile Hseyin alamaya balad, Ali onlara, "Korkmayn bir ey yapamazlar." dedi ve onlar yattrmaya alt. Bu tartma, hakaretler yaylnca, Muhammed'in bakcs olan mm Eymen gelip Ebubekir-mer'e kzd. Bu arada mer, "Hele bize ve kadnlara bakn, karn bunlar camiden." dedi. Bu sefer Breyde mer'le tartt, Muhammed, Ali halife olsun. deyince, sen ve Ebubekir, 'bu aklaman vahiyle mi, yoksa senin grn m' demediniz mi? diye sordu. O da Vahiyle bunu sylyorum. dedi.. Ebubekir bu aklamay doruluyor, ancak yine yukarda szn ettiim hadisi ne sryor, Muhammed ailemizde hem peygamberlik, hem de halifelik olmaz demi diye. O yzden Ali'yi kabul etmiyoruz diyor. mer orada Breyde'ye de atyor, hakaret edip onu susturuyor. Sonuta Ali mecbur kalp Ebubekir'in halifeliini kabul ediyor; ancak kendi elini yumruk eklinde tutmak suretiyle (yani kerhen) Ebubekir'in eline dokunduruyor. Yine bu tartmalarda ip Ali'nin boaznda duruyordu, Ebubekir'i kabul ederken ip hl zlmemiti diye ekliyor Selim Hilali. Kabul srasnda Hz. Ali Kur'an'dan, "Ey anam olu (Muhammed'i kastederek) beni zayf drdler, nerdeyse ldrecekler." diye okuyordu. Bundan sonra sra Ali'yi destekleyenlere geliyor. Cennetle mjdelenen Zbeyir b. Avam, Ebu Zer-i Gffari, Mikdat ve Selmani Farisi gibi. Tabii ki onlarn sonu daha kt bir ekilde getirilmitir. Aslnda bu yazar ok eyler, nemli skandallar anlatyor; ben sadece konuyla ilgili bir zet kardm. (280) Bu gibi aklamalar slami kaynaklarda da var. Ama bu kitapta anlatld gibi toplu halde olmad iin dikkat ekmemi. Mesela mer Rza Kehhale, 'A'lam-i Nisa' adl yaptnda bni Kteybe ve bni Ebi'l Hadid'den alnt yaparak Ali'nin boazna ip geirilerek, insanlk d bir ekilde Ebubekir'in yanna gtrldn, Hz. Fatma'nn da alayarak, barp ararak arkasndan gittiini, ayn zamanda kk olan Hasan ile Hseyin'in, babalarnn bu acl haline alayarak arkasndan kotuklarn yazyor. Alnt yapt bni Hadid'in, bunun doru olmadn, buna inanmadn da ekliyor. Ama burada nemli olan konunun ilenmesidir. Rastgele dorudur veya yanltr diye karar vermek isabetli deildir. (281) Birok kaynakta u cmle ortak olarak ilenmektedir: Ebubekir, mer ve beraberindekileri bu ev basknna gnderirken mer'e, "ayet direnirlerse onlarla savaacaksnz." talimatn da veriyor. Buna, daha nce de deindim. (282) Burada unu belirteyim: Belki bu boazna ip geirme olay ar gelebilir. Ancak u da bir realite ki, herhalde direnen bir Ali'yi kalkp da rahat bir ekilde, merasimle gtrmemilerdir. Bir kere eer Ali direnmise -ki direnmitir- o zaman iin doasnda bu disiplin vardr. Snni kaynaklara gre u kesin ki Hz. Ali, en azndan ei Hz. Fatma hayatta olduu srece Ebubekir'in halifeliini kabul etmemitir. Daha nce de en bata Buhari'den sunduum hadislerde Hz. Aye, "Fatma'nn Ebubekir'e kzdn, ilikisini kestiini, lene kadar ks kaldn, lnce de ne Ebubekir, ne de mer'in cenazesine gelmemelerini vasiyet ettiini ve yine Ebubekir ve mer mezar bana gitmesinler diye onun vasiyeti zerine Hz. Ali tarafndan gece gizlice gmldn belirtmitim. Hatta Ebubekir ve mer mezarn bilmesinler diye gmldkten sonra kabrinin yerle bir edilip tesviye edildii veya Ali'nin kendi evinde gmd, slami kaynaklarda anlatlyor. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin Hz. Fatma ile ilgili bundan sonraki blm de birletirmekte fayda var.

b) Yoksa Hz. Fatma ldrlm m? Bir kere insan gen iken de lebilir; bu bir realite. Ancak 20 yalarndaki Fatma'nn babasnn lmnden hemen sonra lmesi, tek bana soru iaretidir. Kald ki Hz. Fatma'nn mer tarafndan katledildiine ilikin slami kaynaklarda ok nemli kantlar var; bunlar bu blmde detaylca anlatacam. Hz. Fatma babas ld srada hamileydi; bu arada halife mer tarafndan dvlrken ocuk da drmtr. Bu yetmiyormu gibi, 60 yalarndaki halife mer, halifelik makamn kullanarak Fatma'nn lmnden sonra onun kck/yaklak 10 yalarndaki kzn (mm Glsm') nikhna alyor ve bu ikiliden iki ocuk da dnyaya geliyor. Ebubekir, halifeliini kabul etmedi diye ceza olarak Hz. Fatma ile Hz. Ali'nin evinin yaklmasna karar veriyor ve nitekim de gereken yaplyor. Buna, Hz. Ali halifelii nasl kabul etti blmnde deindim. Burada, Fatma'nn bu baskn srasnda bana nelerin geldii, nasl basklarla karlat ve mer'in onu ldrp ldrmedii cevap verilmesi gereken sorulardr. Bu sorulara aklk getirmee alacam. u sorulabilir: 14 asr ncesine ait bir olay. Fatma lm ya da ldrlm bize ne? Byle deil aslnda. Bu bilinmeyenler(!) deifre olursa, kutsal diye anlatlan ve kkeni mitolojilere dayanan slamiyet'in gerei anlatlrsa, sonucun nereye varaca herhalde tahmin edilir: nsanolu, kaderini tayin noktasnda tek yetkilinin ancak kendisi olduunu anlar ve ona gre gerekeni yapar. Daha nce de bir vesileyle belirttiim gibi, halifelik yznden mer Ebubekir'i kkrtyor. (283) Sonuta mer ekiple birlikte Ali-Fatma'nn evine gidince kapda Fatma'yla karlayor ve orada onunla konuuyor: Ya evdeki insanlar dar kp dier insanlarn Ebubekir'i kabul ettikleri gibi onlar da kabul edecekler, ya da ben evi zerinize yakar-ykarm diyor. Okuyucularn aklna, "O dnemde bu kadar ar sular ilenmi iken, 14 asrdr hi mi duyarl bir slam dnr bir ey yazp izmemi bunlar hakknda?" sorusu gelebilir. Evet; buna deinen slam otoriterleri olmutur. Ama nasl deinmilerdir? Bunu, kitabn sonlarna doru baz slam dnrlerin savunmalar ksmnda arpc rneklerle anlatacam. nce olay nedir ksaca belirteyim, ondan sonra detayna geeyim. slami kaynaklarda anlatlanlara gre, mer eve girmesin diye Hz. Fatma kapnn arkasnda durup engel olmak istiyor, arkadan kapya yaslanyor. Daha nce de belirttim ki, o srada Fatma hamiledir. mer kapy zorlaynca Fatma hem kap ile duvar arasnda skp kalyor, hem de kap arkasndaki ivi o srada onun gsne batyor, tabii ki sonunda kapy ayorlar ve bu arada mer ayrca klcn kabzasyla Fatma'y dvmeye balyor, kadn kan revan iinde kalyor, barp aryor. O srada ayrca kaburga kemikleri de krlyor. Bu basknda Fatma ocuk da dryor ve burada hem ivinin gsne batmasyla, hem de krlan kaburga kemikleri ve darbeler sonucu gitgide durumu ktleiyor ve hele psikolojisi/morali kalmyor. Dolaysyla babasnn lmnden birka ay sonra kendisi de bu basknda ald yara ve darbelerden dolay vefat ediyor. Hz. Ali'yi ne artlarda Ebubekir'in yanna gtrdklerini daha nce yazdm. Ksacas, verilen bilgiler mer'i hem Fatma, hem de ocuun katil zanls olarak gsteriyor. Hassas bir konu olduu iin, var olan bilgileri birka kaynaktan ayr ayr zet eklinde sunmak istiyorum; ayrca geni bir kaynak listesini de dipnot olarak ekleyeceim. Zehebi ve bni Hacer Askalani olay yle anlatmlardr: mer eve baskn dzenledii srada Fatma onun ieri girmesine engel olmak istiyor. O srada mer kendisini tekmeliyor ve hamile olan Hz. Fatma ocuk dryor, adn da Muhsin koyuyorlar. Hatta baz kaynaklarda (az sonra Safedi ksmnda deineceim gibi) Fatma'nn ocuk drme nedeni, mer'in onun karnna vurmas olarak belirtiliyor. Yani yalnz kapy itip de Fatma dm ve sanki kast yokmu gibi bir durum sz konusu

deil. Farz edelim ki sadece baskn yaplm; ama kimse yara almam. te bu tek bana izah olmayan bir durumdur. Ancak bunun tesi var, iin iinde kast var, beteri var. Hem konuyu zetleyeceim, hem ilgili kaynaklar da vereceim. u notu da eklemek isterim. mer, biran nce Fatma'nn gitmesini istiyordu. nk Ali'yi Ebubekir'e gtrdklerinde o hep, "Fatma dururken ben Ali'ye bir ey yapamam." diyordu. Onun iin mer frsat bulduka Fatma'y ldrmek isterdi; ki, bir daha Ali'yi Ebubekir huzuruna gtrdnde artk sorun kmasn. Fatma'nn bu dramn anlatanlar arasnda bni Ebi Darem denilen Ebubekir Ahmet b. Muhammed adndaki kii de var (h.352'de vefat etmi). Zehebi (hicri 748'de lm) ve bni Hacer (h.852.) bu adamdan sz ederlerken, "nder, hafzas ok gl, byk adam, ok zeki." diye balamlar. Ama halife mer'in byle bir cinayeti ilediini bir trl hazmedemeyen bu yazarlar, adamla ilgili aklamalarnn sonlarna doru, kendileriyle elien ve hi de mantkl olmayan, gerei yanstmayan bir kusur bulmular ve konuyu yle balamlar: Bu adam, Kur'an'n Hakka suresi 9. ayeti hakknda yle yorum yapyormu. nce ayetin gerek anlamn vereyim: "Firavun, ondan nceki ve altst olan belde halk (Lut kavmi) hep o gnah (irki) ilediler." te sz edilen bni Ebi Darem ise, burada u yorumu yapyormu: "Ayette geen Firavun'dan kast halife mer demektir, ondan ncekinden maksat ise halife Ebubekir ve alt stne getirilen Lut kavmi de, Muhammed'in elerinden Ebubekir kz Aye ve mer kz Hafsa'dr." eklinde bir yorum yapm, daha dorusu bunlar eletirmi. te bu eletiriden dolay bu iki yazar onun aklamalarn salkl bulmamlar. nk adam bu yorumuyla resmi slam'n dna km oluyor. Aslnda Muhammed ve kz Fatma'ya kar yaplanlara baknca adam az nceki yorumu yapm olabilir. Demek ki onun Ebubekir, mer ve kzlaryla ilgili negatif o kadar ok ey var ki, artk dayanamayp az nceki benzetmede bulunmutur. Zaten kim bu adam kitabnda ilemise hep zeki, akll, hafzas gl biri diye tanmlamtr. Yani onlar da bu adamn bo biri olmadn kabul ediyor. unu da belirteyim ki, bir kere bu adamn Kur'an'la ilgi tefsiri de yok! Dolaysyla onun ayet hakknda byle bir yorumu nerede yapt da ilgin. Daha dorusu, ona kusur bulmak iin iftira da olabilir. Bir de bu yorumdan dolay adamn tm szleri de yalandr sonucunu karmak da doru deil. Kald ki mer tarafndan Hz. Fatma'nn bana getirilenleri sadece bu adam aktarmyor ki. te artlanma byledir: Bu adam, Zehebi ve Askalani gibi yorumculardan asrlar nce yaam, zaman olarak Muhammed'e ve o gnk olaylara daha yakn: Aralarnda yaklak drt asrlk bir zaman dilimi var. Ama onun verdii bilgiler resmi slam tarihinin dnda olduu iin ille de ona bir kusur bulmak zorundalar; nitekim eften pften kusur bulmak iin hazrlar. Halbuki slam'da en mehur tefsirlerde bile saysz samalar var; ama o samalar Kur'an' sarsmad iin, onlar da Kur'an mantalitesine uygun olduu iin sorun oluturmuyor. Adamn bu farkl aklamalarndan tr az nce szn ettiim yazarlar gibi bakalar da onun hakknda olumsuz aklamalarda bulunmutur... Benim hakkmda da kt dnebilirler; ama rastgele amur atmakla olmaz ki. Ortada bilgi var, belge var, ilim var, mantk var ve 14 asr nceki bir toplumun rf-adetleri, inanlar var, pratik olarak da u an (21. asrda) buna gre ekillenen devletler var (slam lkeleri), bir de demokrasiyle ynetilen lkeler var: Grnen ky klavuz istemez. Hem Suyuti hem de Zehebi, ocuklarn bile kullanmaktan imtina ettikleri, "Allah belasn versin" eklinde ok yakksz-s bir ifade kullanmlar, sz edilen adam hakknda. in ilgin yan, Zehebi hem bu adam eletiriyor, hem de ona nem verip ou kaynaklarnda kendisine, Snni ahsiyetlerden daha fazla yer veriyor. Bu unu gsteriyor: Demek ki aktarmlar bunlarn kafalarn kartrm; ama nedense o artlanma emberini kramamlar. (284)

Belazuri (.276) bu konuda zetle unlar yazyor: Ebubekir mer'i Hz. Ali'nin evine gnderirken (gelip onu halife olarak tansn diye), "Onu yakalayp getirirken en disiplinli/haysiyet krc bir ekilde getireceksiniz" emrini de verir. Bunlar gidince mer bir de eline, gerektiinde evi yakmak iin ate fitili alr. unu da belirteyim ki, baz kaynaklarda ate, bazlarnda ate fitili gibi farkl kelimeler kullanlm; ama sonu ayn. Hz. Fatma mer'e, "Sen evimi mi yakmak istiyorsun ya mer?" diye sorunca, mer, "Evet, byle yapmakla senin babana geleni (dini) glendiriyorum -alay edercesine-" eklinde karlk veriyor. Belazuri burada farkl rivayetler de aktarr; ancak Ali'nin alt ay (Fatma'nn lmnden) sonra gidip Ebubekir'i kabul ettii bu mehur hadisi o da buraya alr. Yine onunla mer arasnda meydana gelen tartmalardan sz eder. Bir rivayete gre de Hz. Ali Ebubekir'e, "Peki bu halifelik hakkmz deil miydi?" diye sorunca Ebubekir, "Biliyorum, kabul ediyorum ki senin hakkndr, ancak bu ite fitne vard. Dolaysyla ben ok riskli bir grev stlendim." yantn verir. Ebubekir'in dier rakibi (Sad b. Ubade), mer'in derdinden am'a kamak zorunda kalr. Ama daha sonra mer halife olunca adamlarn gnderip onu orada katleder ve tuvalete giderken cinler arpm eklinde bir de komik hikye uydururlar. Ksacas, Belazuri bu konuda epey bilgi toplamtr ve eski tarihilerdendir, hicri 279'da vefat etmitir ve Zehebi, bni Teymiyye gibi bu konuyu anlatrken kiilere kusur bulmaya almamtr. Zaten Belazuri bu konuyu ilerken, az nce Zehebi'nin eletirdii bni Ebi Darem daha dnyada yoktu. Belazuri 276'da vefat etmi, bni Ebi Darem ise 352'de lmtr. Yani Belazuri farkl kiilerden bilgi almtr. rnein, ben bu bilgiyi Medaini'den aldm, o da Mesleme'den, kendisi de Sleyman'dan, o da bni Avn'dan alm eklinde farkl bir liste ile olaya ulayor ve dediim gibi hi kimseye de atmyor. (285) Mesudi (.346.h)'nin aktard bilgiler daha farkl ve net. Basknda evin kapsn yakarak Ali'yi zorla alp gtrdler diye yazyor. Hz. Fatma ile ilgili de, basknclar kapy sktrnca, hamile olan Fatma kap ile duvar arasnda kalp skyor ve bir erkek ocuk dryor bilgisini verdikten sonra u enteresan aklamay da yapyor. Ebubekir-mer ile Ali ve taraftarlar arasndaki honutsuzluk devam ederken, bir ara Ebubekir taraf (tabii barolde hep mer var), areyi Ali'yi ortadan kaldrmakta bulur ve bu konuda grevi Halit bin Velit'e verirler: Sen gidip u u ekilde onu katledeceksin diye. Bu arada Ebubekir'in hanm Esma binti Umeys, Hz. Ali'ye gizliden bilgi iletir, byle bir planlar var, tedbirini al der. Bylece bu suikast plan da baarsz olur. lgintir ki, Ebubekir vefat edince Hz. Ali onun bu hanm ile evlenir (slam tarihinde bu evlilik tartmasz ve itirazszdr: Olmutur) ve bunlardan iki ocuk (Yahya ve Avn adnda) dnyaya gelir. Daha enteresan, bu Esma, Ebubekir'den nce Hz. Ali'nin aabeyi Cafer'le evlenmiti. Ancak kendisi Mute harbinde ldrlnce bu kez de Ebubekir'le hayatn birletirmiti. Bunlarda hayat byleydi ite. (286) Tabii ki Mes'udi bunlar anlatrken Zehebi gibileri olay aktaran kiilere atmaz; sadece bildiklerini aktarr geer. Yakubi (.294.h), mer ve ekibi, Hz. Ali ve arkadalarn evden almak iin baskna gidince, Ali ve Zbeyir'in kllarn alp evin iine giriyorlar (nk evde muhalif olanlar vard, onlar alp gtrmek istiyorlard), Fatma baryor ve "Eer evimi terk etmezseniz ben trbanm karp sizi Allah'a ikyet ederim." gibi ifadeler kullanyor. Bu yzden onlar oray terk ediyorlar. Anlalan, o zaman hr bir kadnn kavgalarda trbann karmas nem arz ediyormu. Bu inan benim yaadm evrede de vard, iki kii kavga ettii zaman, bir kadn araya girip tlbendini karsayd, her iki taraf kavgay brakrd. Buna uymayann toplumda yeri yoktu, ayplanrd. O dnem de buna benzer bir gelenein varl sz konusu. Burada nemli olan, Yakubi'nin de anlatmlarndan Fatma'nn en azndan psikolojik olarak rahatsz olduu ortaya kyor. (287) Safec (.764.H) ve ehristani (.548.h), kendi zamannda itikadi bir mezhebin ban ekmi olan brahim b. Seyyar/Nazzam (160-231) hakknda bilgi verirken bir yerinde unu aktaryorlar. Bu adam birok nemli sahabeyi eletiriyor, halifeliin Muhammed tarafndan Ali'ye verildiini, ou insanlarn bunu bildiini, ancak mer'in Ebubekir iin altn ve buna engel olduunu belirtiyorlar. Ayn

zamanda bu kiinin Hz. Ali'yi de eletirdiini yazyorlar. Daha sonra bu halifelik davas yznden Ali'nin evine yaplan basknda, mer'in Hz. Fatma'nn karnna vurmas sonucu Fatma'nn ocuk drdn de aktaryorlar. Her iki yazar bunu kaynaklarnda iledikleri halde, gerek olduuna katlmyorlar. Bir taraftan szn ettikleri, ondan alnt yaptklar adam gklere karyorlar. Mesela adamn lakab Nazzam'dr. Bunun anlam, hem oluturduu cmleler anlam bakmndan harika, hem de edebi yaps itibariyle ok gzel demek, bir baloma her eyi nizam ve intizam iinde olan kii demek. Onun bu gzel tarafn belirttikten sonra, "Aslnda korku olmasayd bu adam slam'a inanmazd. O yalnz Allah'a inanan bir insand; peygamberlere inanmyordu (Yani deist bir insand)" anlamnda ona bir de bir tanmlamada bulunmulardr. Halbuki szn ettikleri kii daha eski bir tarihi, hicri 231'de vefat etmi. Safedi'nin bu adama itirazlar yetmiyormu gibi, kitabn redakte edenler de, "Bu yalandr, iftiradr" eklinde tek bu iki kelimelik dipnot drmler. Ama niye yalan-iftira? Bunun aklamas yok; sadece evet-hayr eklnde geitirme var o kadar. Peki madem bu gibileri (daha nce benzer bir rnek Zehebi ve Askalani'den vermitim) dinsiz ve olaylar arptyor, o zaman slami kaynaklarda bu gibi tartmalara neden olan insanlara neden yer verilmi? (288) bni Abd-i Rabbh (h.328.) ve Ebl Feda (h.732.). Yine dierleri gibi bilgi verilmektedir. Ebubekir, mer'i Hz. Ali'ye gnderirken "ayet direnirlerse savarsnz." talimatn veriyor, mer giderken beraberinde ate mealesini de gtryor. Bunu da, evden kmazlarsa, Hz. Ali ve Fatma'nn evini yakmak iin gtryor (yazar zellikle bunu belirtiyor). Giden baskn grubunu ilkin Hz. Fatma karlyor. mer'in elindeki ate korunu grnce, "Bu ne atetir, evimi mi yakarsn ne yaparsn?" diye soruyor. mer, "Evet, ya kp Ebubekir'in halifeliini kabul ederler, ya da evi yakarm." karln veriyor. Sonuta Ali kp Ebubekir'in yanna gidiyor ve onu kabul ediyor. Bu arada unu da sylyor: Aslnda sana kar deilim. Kur'an' kitap haline getirinceye kadar toplumun iine girmemeye yemin itim. Olay sadece bundan ibarettir diyor, tabii ki ayn yazar aaya doru farkl eyleri de aktaryor. rnein Fatma hayatta olduu srece Ali'nin Ebubekir'i kabul etmedii rivayetleri de anlatyor. Bir de Ebubekir'e kar halife aday olan ve mer'in basks sonucu am tarafna gitmek zorunda kalan Sad bin Ubade'nin de olayn anlatyor: Sonunda mer adamn gnderip onu am'da katlediyor gibi bilgiler veriyor, tabii ki bu yazar olup bitenleri normal karlyor, herhangi bir itirazda bulunmuyor, bazlar gibi savunma da yapmyor. Kendisi sadece tarihi bilgiyi verip geiyor. (289) bni Teymiyye (h.732.) bu konuda ok ksa bir bilgi veriyor. Kendisi, "Baz ahmak-beyinsiz kiiler derler ki, halifelik yznden Hz. Fatma'nn evini yakp ykmlar, onun karnna vurup ocuunu drmler." diyor ve bu gibi yazarlara kfr ediyor. Zaten savunmalar ksmnda bunun da yorumlarna yer vereceim. (290) mer Rda Kehhale farkl bilgiler veriyor, ondan da bir kesit sunaym. Ebubekir'in halife seilmesi aamasnda Hz. Ali'yi desteklemek isteyen bir ksm insanlar Hz. Fatma'nn evinde toplanyor. Ebubekir, mer'i onlarn zerine gnderiyor. mer gelince, "Dar kn." diye sesleniyor; ancak onlar dinlemiyorlar. En son yanndakilere, "Bana ate verin." diyor ve "Allah'a yemin ederim ki, ya kacaksnz veya evi sizin zerinize yakarm." diyor. O srada birileri onu, "Ne yapmak istiyorsun; ierde Hz. Fatma var." diye uyarnca o, "erde Fatma olsun fark etmez. Ya bu i olacak, ya da yakarm." diyor. Bundan sonra kp Ebubekir'e biat etmeye gidiyorlar; ancak Ali gitmiyor, "Yeminliyim ki, Kur'an' kitap haline getirmeyene kadar bir yere kmam." diyor. O srada Fatma, "ok irkin, mnasip olmayan bir ekilde evime baskn dzenleyen, babamn cenazesini yerde brakp makamn salamlatrmaya alan, bizi hi takmayan, bize halifelik konusunda hak tanmayan kiilere halifelik szmz yoktur." diyor. Bunun uzun bir blmn Ali'nin nasl halifelii kabul ettii ksmda zaten anlattm. Burada ama, Fatma bu baskndan nasl etkilendi konusuna aklk getirmek. (291)

bn'i Ebi'l Haditi (.656)'in konuya ilikin verdii bilgiler farkl. Muhammed'in kzlarndan Zeynep Mekke'den Medine'ye g etlii zaman onun nn kesiyorlar; hamile olan kadn yere ylyor ve ocuk dryor. Bunu yapan kiinin ad da Hbar/Hebar b. Esved. Hz. Muhammed bunun haberini alnca, bunu yapan kiinin katli vaciptir diye fetva veriyor. le bu yazar, Fatma'nn durumu ayn maddeye tabidir. Dolaysyla Hz. Muhammed hayatta olsayd, Fatma'ya bunu yapan kim olursa onu da katlederdi/bunlarn katli vaciptir diyecekti diyor. (292) Tabii ki yapanlar da belli. Zmnen de olsa en azndan mer'i kastediyor. Bunun verdii farkl bilgi byle. Yani bni Hadid'e gre halife mer'in katli vacipmi. bni Ebi eybe (159-235) ve Hindi (.975.h) bu konuda u bilgiyi aktaryor. Ebubekir halife seilirken, o arada Hz. Ali ve Zbeyir b. Avam, Hz. Fatma'nn yannda bu halifelik konusunda fikir al verii yapyorlar. mer bunu duyunca kp oraya gidiyor (burada Ebubekir'den sz edilmiyor) ve Fatma ile karlanca unu diyor: Biliyorsun ki en ok baban seviyorum ve ondan sonra da seni. Ancak bu u demek deildir ki bu insanlar senin evinde toplansnlar, muhalefet yapsnlar ben de onlar karmayaym. kmazlarsa kesinlikle ben evi iindekilerle birlikte yakarm diyor. Bunun zerine Fatma ieri girip onlara bilgi verince kendileri kp Ebubekir'in yanna, halifeliini kabul etmeye gidiyorlar. (293) A. Kahir sferaini (h.429.) de bu halifelik tartmalarna deiniyor; ancak bunlara inanmyor. Mesela bir itikad mezhep kurucusu olan Nazzam hakknda "Bu adam, mer'in Fatma'y dvdn, yine mer'in imannn zayf olduunu, Muhammed'e kar komplo kurup suikast yapmak istediini" iddia ediyor. Dolaysyla szlerine gven yoktur diyor. Yani burada olay irdelemek yerine; adam yalanc ilan ediyor ve bu ekilde stn kapatmaya alyor. Ama ne hikmetse kitabnda yer verdii dier inan ekollerinden ziyade buna ok yer ayrmtr. (294) Konuya ilikin slami kaynaklardaki bilgiyi zetlersek; Kimi rivayetlerde geiyor ki, Hz. Muhammed henz hayatta iken, "Bizim ocuk (Fatma'nn baskn annda drd ocuk) doduunda eer erkek ise ad Muhsin olsun. Nasl Harun peygamberin ocuklarnn adlar eber, beyir ve Mbir ise, bizim de ayn kalba/lye gelen Hasan Hseyin ve Muhsin olsun" demi. (295) Bu ancak ek bilgi/detay; yoksa kesin olan bir ey var ki. Fatma'nn evine yaplan basknda kendisi ocuk dryor; eldeki yazl veriler bunu gsteriyor. Konuya ilikin var olan rivayetlerde biraz fark var. Bazlarnda mer kapy itince Fatma dyor ve o srada ocuk dryor. Bazlarnda Kuntuz adnda biri baskn srasnda Fatma'y tekmeleyince ocuk dryor deniliyor. Kimi kaynaklarda da mer kapy itince Fatma hem yere dp ocuk dryor, hem de mer kl kabzasyla onun kaburga ksmna vuruyor ve o blgede krlmalar meydana geliyor. Kap zorlannca arkasndaki ivi de Fatma'nn gslerine batyor ve bu hengmeden sonra gitgide durumu arlayor, babasnn vefatndan birka ay sonra o da vefat ediyor. Yani ecelle deil, bu ev basknnda ald darbeler ve yaralar sonucu vefat ediyor. Baz slami kaynaklarda Ali ve Fatma'nn evini yakyorlar. Msr'n Snni ve mehur airi Hafz brahim bunu ok ak olarak iirlerinde ilemitir. (296) Yine en bata Buhari'de geen ve Ebubekir'in kz Aye'nin anlatt bilgiler var; onlar daha nce anlattm. Hani veraset davasndan dolay Fatma kzar, lene kadar konumaz gibi bilgiler vard. Fatma'nn lmnden sonra Ali babama haber gnderdi, evime gel halifeliini kabul edeyim diye. mer babama, "Gitme." dedi/engel olmak istedi; ancak babam gitti eklinde uzun bir hadis aktaryor. (297) Burada Selim Hilali'nin anlatt farkl bir ey daha var onu da eklemek istiyorum. Hz. Ali Fatma'y gizlice defnedince, Ebubekir ve mer'in zoruna gidiyor ve hatta gidip kabirden karalm, yeni bir cenaze merasimi yapalm (insanlar demesinler ki Fatma bunlardan krgn bir ekilde ayrld gitti); ama

ters tepebilir dncesiyle yeniden planlarndan vazgeiyorlar, tabii ki Ali'yi bir daha zorlayacaklard, mezar nerede gster gibi zorluklar olurdu. Bir de anlatldna gre Ali Fatma'y kendi evinde gmm. (298) Burada konunun zetine ara verip farkl bir ey eklemek istiyorum. Aslnda Aye'nin az nceki bilgiyi vermesi de olaanst bir olaydr. Yani Aye'nin bu kadar bilgiyi szdrmas, dorusu beklenmemesi gereken bir durumdur. Neden? Aklayaym. Osman halife olmu, her taraftan Mslmanlar onu ablukaya almlar ve mevsim de hac sezonu. Aye, Osman hakknda, "Bu Nasel'i ldrn, kfirdir" talimatn verir ve hacca gider. Dnte henz Medine'ye varmadan yolda bazlaryla karlar, "Benden sonra Medine'de neler oldu?" diye sorar. Onlar da, senden sonra Mslmanlar halife Osman' katlettiler derler. Aye bir daha sorar, "Peki daha neler oldu?' Onlar, "Millet Hz. Ali'yi halife seti." yantn verince Aye, "Artk benim iin Medine'ye yerlemek uygun olmaz, Ali halife olunca oray terk etmem lazm." diyor ve tekrardan yar yoldan dnp Mekke yolunu tutuyor. Aye orada "Keke Osman ldrlmeseydi." deyince adamlar artk dayanamyorlar, dorudan sylyorlar ona: Sen milleti tevik ettin, Osman kfirdir, katli vaciptir dedin, imdi de farkl konuuyorsun. deyince Aye, "Dorudur, ben de syledim, dier insanlar da syledi. Ama isterim ki konuya ilikin son cmlem ilk cmleden daha gzel olsun." diyor. Oradakilerden biri Aye'nin bu elikili durumuyla ilgili alt msralk bir de iir sylyor. Ad Ubeyd b. mm Kllab ve aka Aye'ye "Senin durumun elikilidir." diyor. unu zellikle vurgulamak isterim ki, bu aklama en bata Kur'an yorumcusu, tarihi Taberi'nin (h.310.) kaynaklarnda, yine mehur Fahrettin er-Razi (h.606) kaynanda, bni Menzur (h.722), bni Kuteybe (h.276), bni'l Esir (h.630), bni Asakir (h.571), Zebid-i (1205.h) gibi nemli ahsiyetler ilemi ve bazlar gibi kurtarma operasyonlarnda da bulunmamlar: Aktaran ahslar gvensizdir gibi yaktrmalarda bulunmamlardr. (299) Eve baskn yapanlar, Hz. Ali'yi destekleyenlerden Zbeyir b. Avam'n klcn zorla alp onu etkisiz hale getirirler. Bu, saysz slami kaynakta gemektedir. una da hep vurgu yapyorum ki bu Zbeyir, cennet mjdesini alan on kiiden biridir. Yine ayn ekilde Hz. Ali'nin de klcnn zorla alnd anlatlyor. Zaten Hz. Ali ksmnda bu konuda gerekli bilgileri verdim. slami kaynaklarda, mer ekibiyle birlikte evi basnca, ieri girmesinler diye Fatma'nn bandaki rty ya kard ya da buray terk etmezseniz karacam dedii eklinde bilgi de var. Bu basknlardan sonra Hz. Ali, Muhammed'in kabri bana gidip alad gibi Fatma'nn da gidip babasna seslendii ve manevi ikyette bulunduu, "Senden sonra Ebubekir ve mer'in bamza getirdiklerini gryor musun?" dedii ve bu arada alad rivayetler arasnda geiyor. Bunlar anlatan kaynaklar ksmen verdim, birounu baln sonuna doru dipnot olarak ekleyeceim. Hatta Hz. Ali'yi Ebubekir'in yanna gtrrken kendisi, "Peki Ebubekir'i kabul etmezsem ne olur?" dedii zaman mer'in, "O zaman kellen gider" dedii ve Fatma'nn Ebubekir'e, "Peki beni dul, ocuklarm da yetim mi brakmak istiyorsun?" dedii eklinde bilgileri de var. Bu arada Fatma, mahalle sakinleri, Hasan-Hseyin'lerin alad da anlatlyor kaynaklarda. Bir ara helallemek, gnln almak iin Ebubekir'le mer, Fatma'ya gidip selam verince, kendisi yzn evirir ve onlarn selamn bile almaz. Baskn srasnda mer'in elinde ate var, evi yakmak ister, Fatma ona yalvarr gibi aklamalarn getii kaynaklarn haddi hesab yok. Ve hele mer'in u alayl szleri birok yerde geiyor: Baskn srasnda ev yakmay Fatma ile tartrken, "Yaptklarmla baban Muhammed'in icraatn daha da glendiririm." diyor. mer'den sorarlar, Hz. Fatma, Muhammed'in kzdr sen nasl evini yakarsn diye? mer, Muhammed'in kz olsun, ben yakarm yantn verir. Yine Ebubekir'in mer'e verdii u talimat birok slamolog tarafndan ilenmitir: "Gidin onu getirin. ayet size kar koyarlarsa, gelmezlik yaparlarsa onlarla savan ve yakalayp en onur krc bir ekilde getirin." diyor... Yine baz kaynaklarda ak bir ekilde mer bu basknda Fatma'nn evini yakt anlamnda bilgi var. (300)

Birok slami kaynakta Ebubekir'in (lm deinde iken) bu ev basknyla ilgili itiraflar var: Bana kar sava da yapm olsalard, keke Fatma'nn evine baskn dzenlemeseydim diyor. Bu olup bitenler karsnda 20 ya civarndaki Fatma kendi normal kaderiyle mi lm veya ldrlm m bunun yantn artk okuyucuya brakyorum. Kimseyi cani ilan etmek gibi bir yaklamm yok. Elde o dnemle ilgili (o da tek tarafl, resmi slam tarihine dayal) baz yazl bilgiler var; ben de bunlar bir araya getirerek takdim etmeye altm. Bunun dnda o dnemle ilgili zaten baka kant mmkn deil. Bu bilgileri slami ve dolaysyla o dnemi savunan kalemrlerin kaynaklarndan topladm. Bir dini veya rgt savunanlarn kaleminden o din, o rgt kadrolar hakknda bu kadar olumsuz bilgiler yazlmsa, akas insan daha beterini mlahaza edebilir. Kabul ederler veya etmezler bu ayr bir ey; ancak Zehebi, bni Hacer Askalani, bni Ebi-l Hadid, ehristani, A. Kahir Badadi, Safedi, Muhibbddin, Taberi gibi slam tarihileri, net bir ekilde mer'in bu ev basknnda Fatma'y dvdn yazmlardr! imdiye kadar konuya ilikin verdiim bilgileri, mehur, yaygn slami kaynaklardan saladm. imdi ise en eski tarihi, Hz. Muhammed dneminde yaam, Hz. Ali ile birlikte alm bir yazarn kaleme ald kitabndan baz arpc bilgiler zetlemek isterim. Szn ettiim yazar, Hz. Muhammed henz Mekke'de iken dnyaya gelen "Selim b. Kays Hilali'dir. Bu adam hicretten iki yl nce dnyaya gelmi ve yine hicri 76. ylnda vefat etmitir. Kendisi o dnemde yaad halde, Hz. Muhammed'i grmemi. nk O zaman Medine'de deildi. Zaman iinde halife mer dneminde kendisi Medine'ye yerleir. Yazd kitaba kendi adn takarak Kitab- Selim' demi. unu da belirteyim ki, bu konularda ia kaynaklarnda bambaka bilgiler var; ben oralara girmiyorum. Ama szn ettiim yazar, resmi slam'n dnda baz bilgiler verdii iin, ona kar da cephe alnm ve yazdklarndan hep kanmak istenmitir. Halbuki slam'da ilk tarihidir o. Burada bir bilgi vereyim. Bugn slam leminde Kur'an'dan sonra gelen Buhari adndaki hadis kitabdr. Bunu yazan, smail olu Muhammed bugnk zbekistan'n Buhara kentinde dnyaya gelmi, daha sonra Mekke-Medine'ye gidip Hz. Muhammed'e ait bu hadisleri toplam, hicri 256'da vefat etmitir. Yine en az Buhari kadar nemli olan Sahih-i Mslim'in yazan Niaburludur, vefat ettii tarih 261'dir. Yine Ebudavud'un yazan 275'te, Tirmizi'nin 279'da ve Snen-i Nesai yazar da 303'te vefat etmilerdir. Yani Muhammed'den yaklak 3 asr sonra, o da ok deiik corafyalardan gelip Muhammed hakknda bilgi toplayp yazanlar doru kabul edilirken, Muhammed dneminde yaam, olaylarn iinde olan Selim Hilali gibileri yanl kabul edilmektedir! Kald ki, biraz nce de belirttim, bu adam hep Hz. Ali ile yaam, mcadele vermi bir Mslman'dr. Ama tabii ki yazdklar resmi slam tarihiyle ters dyorsa elbette ki iyi karlanmamtr. Bu ksa notu dtkten sonra kitabndan bir zet vereyim. Selim Hilal-i kitabndaki bilgileri zetlerken, tekrar olmasn diye imdiye kadar anlattklarm bir daha yazmayacam. Kitap bu gibi konulara zel hazrland iin her eyi ok detayl alm. Yani imdiye kadar anlattklarmn hemen hepsini zaten ieriyor; ancak ilave bilgiler de var, ben onlardan bir kesit sunacam. Aslnda onun yazdklar, mehur-yaygn olan Snni kesimin anlattklarmdan pek de farkl deil; ancak tm kitabn bu gibi konulara ayrd ve baz konular da net konutuu iin onunki gze arpyor ve bu nedenle de Snni kesimin izgisi dnda biri olarak deerlendiriliyor. Halbuki ayn bilgiler slami kaynaklarda da var; ancak dank olduu iin onlarnki hep gzden kam. Yazar Hz. Ali hakknda da farkl bilgiler veriyor. Ben ksmen Ali blmnde bunlar ekledim; ancak burada yalnz Fatma'y ilgilendiren noktalar yazacam.

Bu baskn srasnda mer, Fatma'nn kapsna varnca Fatma, "Senin yznden ne yapalm ya mer bizden ne istiyorsun?" eklinde tepki gsteriyor. mer kap arkasnda Fatma'ya klla (knndan karmadan) vuruyor; Fatma barnca onun yanlarna ve kollarna da vuruyor. Fatma hep "Baba senden sonra bunlar bamza neler getirdiler!" eklinde feryat ediyor. Fatma burada ald darbeler ve yaralar sonucu vefat ediyor. Yazar bunlar Selman-i Farisi'den aktaryor ve unu da sylyor: Fatma o kadar barp aryordu ki, alamayan yoktu, hatta Ebubekir bile alyordu. Ancak mer eylemlerine devam ediyordu ve "Hele bizimle bu kadnlarn haline bakn." eklinde Fatma'nn durumuna hi acmyordu diyor. Bu arada Fatma'nn bu halini gren mm Eymen ve Muhammed'in elerinden mm Seleme, mer'e kzyor, ne istiyorsun bu kadndan diye. mer onlara da atyor, bize ve kadnlarn haline bakn diyor ve onlar oradan kovuyor. mer ekibine talimat veriyor, evin etrafnda odun emberini oluturun evi yakarm diye. Ve ilkin kapdan balyor yakmaya. Hz. Ali dar frlaynca onu yakalayp boazna ip geiriyorlar. Selim'in anlatmna gre adeta sava alan, kllar hep havada uuuyor; tabii ki tek tarafl. Hz. Ali o haliyle bile Ebubekir'den soruyor, ne abuk Hz. Muhammed'i unuttunuz, hangi hakla, hangi yzle sen bu insanlarn bana geip de halife oldun, neden bu makam gasp ettin diyor. Bu arada Ebubekir, evet haklsn; ancak Hz. Muhammed bir sznde, "Bizim ailede hem peygamberlik, hem de halifelik olmaz." diyordu. Onun iin ben araya girdim diyor. Hatrlanaca gibi baka bir yerde yazdm ki, Ebubekir Ali'ye, "Evet halifelik senin hakkn; ancak kimse kabul etmiyor, fitne kacak. Bu nedenle ben bu grevi stlendim; ama ok da riskli." demiti. Bu arada Ebubekir'in ekibi ahitlie balyor: mer, ben de ahidim ki, Muhammed halifelikle peygamberlik ayn ailede olmaz diyordu. Selim kitabnda hep o dnemle ilgili trajedileri anlatyor. Bu yazarn ou anlattklarn baka birka kaynakta da gzden geirdim. (302) Dediim gibi bunlarn hemen hepsi slami kaynaklarda var; ancak konular ok dank, paral yazld iin sanki hi yokmu gibi bir durum sz konusu. Zaten ou kaynaklar konunun banda takdim ettim. in ilgin yan, bu yazar kitabnda Hz. Muhammed'e kar tertiplenen baka bir komplodan sz ediyor. Gya Ebubekirmer Hz. Muhammed'in grevi Ali'ye devredeceini anlaynca, ona kar yeni bir komplo hazrlyorlar ve yaklak 10-15 kiilik bir baskn grubu Veda hacc dnnde 'Cuhfe' denilen yerde Muhammed'i ldrmeye hazrlanrken, kendisi bunun bilgisini alyor ve plan sonusuz kalyor. Bu kaynaktaki aklamalar ok teferruatl; ben sadece ksa deinmelerle geiyorum. ia limlerinden bata Meclisi'nin (111 hicri ylnda lm) yazd 110 ciltlik 'Bihar'l Envar' adl yaptnda daha ar sulamalar var; bunu da hatrlataym. - Hz. Ali'nin boazna urgan geirerek toplum, ailesi ve hele ocuklarna kar haysiyet krc bir ekilde ve arkalarndan ekerek Ebubekir'in yanna gtrmeleri ve orda da "ayet Ebubekir'i kabul etmezsem ne olur?" diye sorduunda, mer'in ona, "O zaman kellen gider." demesi, Fatma ve ocuklarnn alamalar, Fatma'nn bu halini gren mahalle sakinlerinin de alamas ve Ali'nin Muhammed'in mezar bana gidip onlar manen ikyet etmesi, "Gryorsun; sen gittikten sonra nerdeyse beni ortadan kaldracaklar." demesi hep slami kaynaklarda anlatlmaktadr. Yine mer'in baskn srasnda evredeki insanlar onun elinde ate grrken, "Ne yapmak istersin, Fatma'nn evidir!" diye uyardklarnda o, Fatma olsun ben gerekeni yaparm diyor. Bu sz de birka yerde geiyor. Hele babasndan kalan mal ve zellikle de Fedek'i vermemeleri ve daha sonra gelen slam idareciler bunu kendi yaknlarna ve yandalarna datmalar tartmasz bir konu. Btn bunlar hem Selim kitabnda, hem de daha nce belirttiim slami kaynaklarda anlatlmaktadr... - Ali'nin evinde onunla beraber hareket eden Zbeyir b. Avam'n, mer ve ekibi eve gidince bu zulme dayanamayp da klcn alp dar kmas ve sonunda etkisiz hale getirilmesi, birok kaynakta anlatlmaktadr. mer bu ev basknn gerekletirdii an Fatma'nn ondan "Evimi mi yakyorsun?"

diye sormas ve onun da alay edercesine Fatma'ya, "Evet, byle yapmakla senin babann getirdii dini daha da glendirmeyi amalyorum." demesi birok kaynakta yer almaktadr. Hele Ebubekir'in mer'e, "Gidin onlar en disiplinli ve onur krc bir ekilde evden kartp getirin, gelmezlik yaparlarsa onlarla savan." cmlesi, birok gvenilir slami kaynanda da anlatlmaktadr. Yine Ebubekir'in Ali'ye, biliyorum halifelik senin hakknd; ancak fitne var, ben ok riskli bir grev stlendim' demesi, halifeliin ne ekil ele geirildiinin bir kantdr. (303) Bu olup bitenlere kar ve Muhammed'in, "Fatma benden bir paradr. Onu kzdran beni de kzdrm olur, onu zen beni de zm olur" (304) gibi szleri de gz nne alndnda, Ebubekir ve mer'in durumunu izah etmek gerekten zor. Ksacas durum i ac deildir. Daha fazla bilgi iin ben uzun bir kaynak listesini aaya alyorum, tabii ki bu kaynaklarda Ebubekir nasl halife oldu, mer'in rol, Hz Ali ve Fatma'nn durumu detaylca ilenmi. Merak eden ve Arapadan anlayan varsa, kafa yorabilir. (305) c) 60 Yalarndaki Halife mer Hz. Fatma'nn Kzyla Evleniyor mer, miladi 581 veya 586'da domu, nerdeyse Muhammed'in yat. Hz. Fatma ise miladi 605 veya 609 tarihinde dnyaya gelmi. Bu durumda, mer ile Fatma arasnda yaklak 25 yllk bir ya fark var. Kald ki, Fatma henz Hz. Ali ile evlenmemi iken, hem Ebubekir, hem de mer ona talip oluyorlar; ancak Muhammed, "Kzm kktr, aranzda ya fark vardr." diyor ve onlara deil de; Hz. Ali'ye veriyor (306)... Denilebilir ki, madem onun iin ya fark o kadar nemliydi, peki niye dier kzlarn (Zeynep, Rukiyye, mm Glsm) o kck yata evlendirdi ve hem de Osman onlarn dedesi durumundayd. Bunu bu kaynamda zel bir balk altnda anlatacam. imdilik unu syleyeyim: Mslman kamuoyunda yanl bir bilgi var: Bir kere Fatma dndaki kzlar Hz. Muhammed'in deil. Ne gariptir ki, Hz. Fatma'y alamayan mer, gnn birinde Fatma'nn kzyla/yani Hz. Muhammed'in torunuyla evlenir ve bu iki iftten Zeyd ile Rkiye adlarnda iki ocuk dnyaya gelir. Hz. Ali-Fatma evlilii h. 2. ylnda gerekletii zaman, Hz. mer en az 40 yalarndayd. Hele Fatma ve Ali'den doan ocuklar da srayla Hasan, Hseyin, Zeynep ve mm Glsm olunca, durum daha da farkllar. Yani, mer'in evlendii mm Glsm, Fatma'nn drdnc srada dourduu ocuudur... Halife mer bununla hicri 17. ylnda evlenir... Bir kere unu aklda tutmak lazm ki, Hz. Fatma'nn evlenmesinden 15 yl sonra kz gelin olur. Peki, bu 15 yl iinde nce Hasan, daha sonra Hseyin ve Zeynep dnyaya geldiine ve daha sonra mm Glsm doduuna gre, acaba kzcaz evlenirken ka yalarndayd, kocas mer ka yanda? Kabul edelim ki mm Glsm, Fatma'nn ilk ocuu olsun; Hz. Ali-Fatma evliliinin de hicri ikinci ylnda olduu kesin ve bir yl da mm Glsm'n anne karnnda kalma sresi olsun; o zaman kzcaz 13-14 yalarnda, mer de 55 yalarnda olmu olur ki, bu da ok anormal bir farktr... Ama daha bitmedi. Kz kesinlikle Hz. Ali ve Fatma'nn ilk ocuu deildir. Bir kere bu, konuyu ileyen tarihiler nezdinde tartmaszdr. Ondan nce doan Hasan, Hseyin ve Zeynep'e 1'er yl sre versek, yine en az bu kzn hicri 6. ylnda dnyaya geldii ortaya kar. Bu, iin matematiksel yan. Bir de zaten slam tarihileri, bu ocuun doduu yl yazmlardr, az sonra bu kaynaklardaki bilgileri sunacam. slami eserlerde, mer'le evlenirken kz henz ergenlik ama gelmemi, ocuklarla oynuyordu. Bu arada mer'den sorarlar, sen bu ocuu ne yapacaksn diye. mer, amacm ak deil; Hz. Muhammed'e akraba olmak isterim diyor ve bu evlilik gerekleiyor, ayrca bunlardan iki ocuk da dnyaya geliyor, eklinde ok net bilgiler var. (307) Yeri gelmiken, halife mer'le ilgili u hadiseyi de zetlemek isterim. mer bir gn, Hz. Muhammed'den dul kalan Aye'ye, "Git kz kardein olan mm Glsm' bana iste" diyor. Bu ayr bir mm Glsm/Halife Ebubekir'in kzdr. Aye ona, "Gittim syledim kabul etmedi." diyor. Aslnda

Aye kabul etmiyor; ancak mer'e bu ekilde yant veriyor. nk bir kere kz daha ocuk, iradesi yok ki. Aye o arada durumu Amr b. As'a bildiriyor, bize bu konuda yardmc ol diyor. Amr mer'in yanna varyor, bu ocuu ne yapacaksn, her gn senin yannda baba baba diyecek, seni rahatsz edecek diyor. mer orada Amr'a, "Bu akl sana Aye verdi deil mi?" diyor; konuyu kapatyor ve bylece kzcaz mer'den kurtuluyor. O arada kz, "Eer beni mer'e verirseniz ben Hz. Muhammed'in kabrine koar orda barrm, elalem bizi seyreder." diyor. Belli ki bunlar Aye'nin direktifleridir; yoksa kz daha ocuk, bunlar bilmiyor. (308) Hlbuki Ebubekir 634'te vefat ettii zaman bu kz henz annesinin karnndayd ve Ebubekir ldnde mer yaklak 50-53 yalarndayd... Demek ki mer baarabilseydi bunu da e olarak alrd. Yine mer halifeliin son yllarnda, dul kalan mm Eban b. Utbe'yi kendine e olarak istiyor; kadn, ben bu sert adam ne yapacam diyor ve onu kabul etmiyor. (309) Burada ok ilgin bir rnek daha vermek istiyorum; nasl olsa mm Glsm' ileyeceim, o zaten ana konu. En bata Buhari'nin anlatt yle bir olay var. Anlatan Muhammed'in elerinden Aye, yle devam ediyor: Eim Muhammed'le birlikte yemek yiyorduk. O srada mer oradan geti. Ein ona, "Buyrun sen de gel" dedi ve geldi. Biz birlikte yemek yerken, onun parmaklar parmaklarma dedi. O sraca biz Muhammed kadnlaryla ilgili Ahzab sresindeki rtnme, erkekler yannda kalmama ayetleri geldi diyor. Sanrm yoruma gerek yok. nk mesaj gayet net. (310) Bunlar anlatmaktan maksat, mer'i bu konuda iyi tanmak, gerekten Muhammed'i sevdii iin mi o kzla evlendi; yoksa o bir bahane mi; buna bir-iki somut rnek vereyim dedin. Zaten mer'le ilgili zel bir blmde daha nce iledin. mer, Muhammed'in torunuyla bu evlilii yapnca da, ancak Muhammed'e yakn olmak, onu ok sevmek niyetiyle yapmak istediini, net bir ekilde ak dnmediini sylyordu. Peki, madem byleyse; o zaman bu ufack kzn kucandaki iki ocuk ne, peki ya eer baarsayd Ebubekir'in o ufakln ne yapacakt, onun da kucana ocuk vermeyecek miydi? Bir taraftan Muhammed ve Ebubekir'in cinayetlerinden sorumlu/bunu yapyor; dier taraftan onlar ok sevdii iin bu kck kzlar e olarak alyor. Fatma'nn bana getirmedii kalmyor; kadn ve ocuunu ldryor; hatta Aye'den aktarlan ve en bata Buhari ve Mslim'de geen "Fatma hayatta olduu srece Ebubekir ve mer'e kst, krgnd; ayrca lnce de vasiyeti zerine Ali onu gece gmd ki ne Ebubekir, ne de mer cenaze merasimine katlmasnlar" aklamas da var; imdi de kendisi 60 yalarnda, kalkm Fatma'nn 9-10 yandaki kzn almakla Muhammed'e ok yakn olmak istiyorum diyor... Acaba Hz. Fatma duysa ki mer onun lmnden sonra bu ufak kzyla evlenmi, ocuk sahibi de olmu, peki sinir krizleri geirmez mi? Daha bitmedi; anlatacam: Kzla tam tanmak iin kz onun yanna gelirken mer onun eteini kaldrp avret yerine bakyor! (311) imdi de slami kaynaklardan olayn ilgin yann sunmaya balayaym. nsan anlatmaya utanyor; ancak insanlarn bunu bilmesi lazm: Gerek mer'le hayali mer birbirinden ayrt edilmeli. d) Halife mer mm Glsm'n Avret Yerine Bakyor! Aslnda bunu bir kaynamda detaylca anlatmtm; (312) burada u maksatla bir daha gndeme getiriyorum: Kitapta halife mer'le Hz. Ali ve Fatma aralarnda olup bitenlere kar mer'in bir de onlarn bu ufack kzlarn almasn bir ibret olarak anlatyorum... Yalaryla ilgili az nce bilgi verdim. Bunlar evlenirken mer yaklak 55-58 yalarnda, kz da 10 ya civarnda. u da bilinmeli ki, bu evliliin gerekletii dnemde mer halife ve i bandadr. Bir gn Hz. Ali'ye, "Kzn mm Glsm bana ver." diyor, tabii ki Ali buna kar hayret ediyor; ne yapacaksn bu ocuu diye soruyor? mer, Bu evlilikten kastm zevk deil; aksine Hz. Muhammed'e akrabalk bayla daha yakn olmaktr. diyor... Hz. Ali, Hayr; kzm ocuktur/ergenlik ana gelmemi, bir de aabeyimin ocuuna/yeenime vermek istiyorum. diyor. Bu arada bazlar mer'e, "Aslnda Ali

bahane uyduruyor, sana vermek istemedii iin bu gerekeleri ne sryor." diyorlar. mer teklifinde srar ediyor ve sonuta Hz. Ali kzn veriyor. Ben ahsen bunun resmi tarih bilgisi olduu ve gerekleri yanstmad taraftarym. Edindiim izlenim, mer bu konuda halifelik etkisini kullanarak bu ocuu zorla ele geirmitir. ddian hakl karacak olan da mer'in Hz. Fatma ve Ali'nin bana getirdikleridir. mer bir yandan daha nce anlattklarm onlarn bana getirecek, dier yandan Ali kalkp bu kck kzn kendi rzasyla ona verecek; bu akln ii olamaz. Bu olup bitenlere kar aslnda kzla mer ayn yata da olsalar, yine Ali vermemeliydi. Normalde bu mmkn grlmyor. Kald ki satr aralarndan da anlalyor ki, mer kz zorla almtr. nk ou kaynaklarda mer isterken Ali'nin bundan rahatsz olduu yazl. Ayrca kzm kktr dedii ifadesi de var. Hatta bu konuda iki ocuu Hasan, Hseyin'le ve amcas Abbas, aabeyi Akl ile de istiare ettii anlatlyor. Akl, Hz. Ali'ye ok sert tepki gsteriyor: "Farknda msn gn getike gzlerin kr oluyor/salkl karar veremiyorsun" diyor. Daha sonra mer bunu duyunca Akl'a, "Budala, ahmak, beyinsiz" diyor. (313) Sra kz grmeye geliyor: mer kzn ergenlik ana girdiinden yz de yz emin olmak istiyor. Trajik bir konu olduu iin, bu bilgileri ieren kaynaklardan bir sr dipnot olarak vereceim. Bu konuda var olan yzlerce kaynaktan mterek bir zet vermek isterim. Vereceim bilgi slami kaynaklardan, yani resmi tarih; ama yine de ilgin Resmi tarih diyorum. nk mer, Hz. Ali'den kz isteyince, Ali, aabeyi Akl, amcas Abbas ve oullar Hasan ve Hseyin'le konuyu konuuyor. Akl ok kzyor ve Hz. Ali'ye "Bakyorum gnler, aylar, zaman getike sen akln yitiriyorsun. Eer bu i olursa yle yle yaparm. Ve balyor elbiselerini ekmeye, sinir olmaya, eklinde reaksiyon gsteriyor. yle yle yaparm ifadesinin hemen yannda, "Birok ey sayd" eklinde sansrl bir cmlecik var. Hz. Ali aabeyinin bu kna kar u ilgin ifadeyi kullanyor. "Aslnda senin yaptn karde nasihati deil. Sen mer'in kamsna/krbacna kafa takmsn (mer hep kamyla gezerdi, cariyeleri, hizmetileri, cenaze iin yksek sesle alayan kadnlar... krbalard), o yzden hayr diyorsun" diyor. Aslnda bu krba olay baz iaretler veriyor: Demek ki ortada sopa varm. Baz kaynaklarda Hasan'n da Ali'ye kar sert k yapt yazl. Ama nasl olsa o henz ocuk. (314) Buna ramen Ali'nin bu teklife bozulduu-houna gitmedii ve stelik de mer'e, "Sen bu kz ne yapacaksn?" eklinde hayretini dile getirdii yazl. Nihayet Ali, mer'le ba edemiyor ve stelik de pek adet olmayan bir uygulama yapyor. Herkes gider kz baba evinde ister; ama Ali kendi kzn mer'in ayaklarna kadar gnderiyor. Gya kz akmasn diye, Ali ona bir aba veriyor ki mer'e versin. mer kz grr grmez hemen kucana alp pyor. Ayrca eteini kaldrp avret yerine bakyor (Ergenlik ana gelmi mi, artk ak nedir bilir mi diye). Onun bu hareketi kzn zoruna gidiyor. Bu arada kz ona, "Sen halife olmasaydn azn burnunu krardm" diyor. Kzn kulland bu tabir deiik kaynaklarda ayn anlamda anck eanlaml kelimelerle anlatlmtr. rnein; ek (elini) anlamnda Arapas 'Ersil' kullanlm, brak anlamna gelen (meh), halife olmasaydn, yzne/gzne arpardm anlamnda (Sekk), gzlerini oyardm (tems) ve burnunu krardm (Kesr) terimleri geiyor slami kaynaklarda. Kz oradan ayrlrken mer, ona, "Babana syle kabul ettim, kabul ettim, kabul ettim" eklinde sefer tekrarlyor. Kz ger gelince Ali ne olduunu soruyor. Olup bitenleri olduu gibi anlatyor kz, bir de unu ekliyor: "Baba sen beni ok kt bir yalya gnderdin. yle yle yapt" diyor. Hz. Ali de, "Kzm seni onunla nikhladm, artk eisin" diyor ve ondan sonra dn oluyor, bu ift evleniyor ve bunlardan Zeyd ile Rukiyye adlarnda iki ocuklar da oluyor.

Kimi rivayetlere gre mer krk bin, kimilerine gre de yz bin dirhem mehir creti vermi. (315) u dikkatimi ekti: O kadar ar bir konu olmasna kar bir slam dnr kalkp da buna itiraz etmemi. Mesela bni Kesir o kadar kaynak yazm (Kur'an tefsiri, Siyer, tarih gibi) bu konu hakknda unu diyor: mm Glsm, Hz. Muhammed ve Fatma ile Ali'nin kz olduu iin halife mer muazzam bir dn yapt, kza 40 bin dirhem mehir cretini verdi diyor. Yine slam otoriterlerinden San'ani bu konuda farkl ve bir o kadar da ilgin bir belirlemede bulunuyor, tabii ki o halifelik hakknda konuuyor; yle diyor: Eer derlerse ki, halifelii Ali'den almakla Ebubekir ve mer kfir olmular; ben de derim ki, Hz. Ali de kz mm Glsm' bir kfire (mer'e) verdii iin o da bir o kadar kfirdir. bni Teymiyye'nin savunmas ilgin: Bazlar, Fatma dnda Muhammed'in kzlar da onun deildir, Ebubekir ve mer halifelii zorla ele geirmilerdir, mer Hz. Ali'nin kzn gasp etmitir diyorlar. Bunlar syleyenler hep dine iftira edenlerdir, bu yalandr, bunlara inanlmaz eklinde bir savunma yapyor. (316) Yani, mer neden bu kk yataki ocuu ald eklinde bir tartma deil de; eer mer kfirse niye Ali kzn bir dinsize verdi eklindedir. Burada yine kzcaz dnen yok: Niye bu yata, suu neydi, kimse bunu sormuyor. Savunma da yapmyorlar dier konular kadar. nk sz konusu bir kadn. Dolaysyla Kur'an mantalitesine gre zaten kadn ksm emtiadr, erkek iin vardr ve normaldir. O yzden bu konuya fazla taklmyorlar... mer'in kz zorla ald bir gerektir. Zaten kimi kaynaklarda, slam'da ilk gasp edilen kz ocuk budur eklinde net ifadeler de vardr. bni Teymiyye'nin de farkl bir niyetle deindii gibi, mer'in bu kzla evliliini bir gasp olay olarak deerlendirenler de var. zellikle ia kesimi buna veryansn ediyor, tabii ki bunun tasvip edilecek bir taraf yok. Demek ki o zaman ya kz ocuklarna byle bakld, deer verilmedii iin Hz. Ali de direnmemi, ya da direnmi ancak mer'le ba edemeyince/vermek zorunda kalmtr; nk belirtiler ortada. (317) u da birok tarihi tarafndan ortak olarak anlatlyor; hem de zevkle: Hem kz ergenlik ana gelmemiti, ocuktu diye yazyorlar, hem de hemen dn yapld eklinde aklama yapyorlar. Zaten mer'in fazla da zaman yoktu; kzla 6 yl yayor ve ldrlyor. Bu sre zarfnda bir de bu ocuun kucana iki ocuk brakyor ve bu evliliin ad da Muhammed'i ok sevmek oluyor. (318) Hz. Ali her ne kadar mecburi olarak onay vermise de, ayn zamanda bu konuda kendisinin de sicili pek temiz deildir. nk bakyoruz ayn eyleri o da yapmtr. Bilindii gibi Hz. Fatma hayatta olduu srece Ali tek evliydi. Baka kadnla evlenmek iin giriimde bulunduysa da Muhammed buna engel olmutu. Ama Muhammed ve Fatma'nn lmlerinden sonra o da rekor dzeyde ok evlilikten geri kalmamtr. Kk bir rnek vereyim. smail Eb'l Kasm, el-Envar adl kitabnda Hz. Ali'nin 32 ocuunun isimlerini ve annelerini yazyor. Yine Ya'meri 29 ocuk diyor. Muhibbddin Taberi gerek Riyad' Nadre ve gerekse Zahair'l Ukba adl eserlerinde 32 ocuun isimlerini veriyor. Yine bni'l Cevzi Sfat-i Safve adl yaptnda (c. 1/309) 33 ocuun isimlerini, annelerinin isimleriyle birlikte yazyor ve daha nicelleri. Anlalan, o dnem iin ok elilik ve hele ar derecede ufak olan kzlar almak yaygn ve hatta kltrn bir paras. Demek ki kz ocuklar zerlerinde insan organlar tam belli oldu mu hemen evlendirilirdi. (319) Konuyu, Badadi'nin tarihine yazd kzn bir cmlesiyle bitirmek istiyorum. Hz. Ali, mm Glsm' mer'e gnderirken, mer ok memnun kalr ve kz ondan ayrlnca da, "Babana syle Allah raz olsun, ok memnun oldum, ok memnun oldum, ok memnun oldum" eklinde sefer bu cmlesini tekrarlar. (320) te halk nezdinde bilinen mer'le bilinmeyen mer arasndaki fark budur. Ben bu trajik, insann asabn bozan konularla ilgilene ilgilene iyi bir feminist oldum desem mbalaa olmaz!

BLM 7 - HZ. MUHAMMED'N OCUKLARI VAR MIYDI? Sz Fatma-Ali ve kzlar mm Glsm'den almken, en az bunlar kadar zorluk eken ve gya Muhammed'in ocuklar saylan dierleri hakknda da baz bilgiler vermek isterim. Bunlarda da bir o kadar bilinmeyenler vardr. Bu bala baklnca ilk etapta basit grlebilir; ancak o kadar da deil. Nedense bu konu bile slam tarihileri tarafndan arptlm ve gerek d bir ekilde bilgi verilmitir. Yediden yetmie hangi Mslman bu konuda konusa Hz. Muhammed'in erkek ve kzlarnn isimlerini blbl gibi anlatr; ama ne yazk ki bu isimler Muhammed'in ocuklar deildir. Nasl m? Bu balk altnda anlatacam. Hz. Muhammed ve dier suikastlarla bu olayn ne ilgisi var, niye bu kitapta bu konu ileniyor, denilebilir. Sebebi u: slami kesim bu basit konuda bile ii ne kadar farkl boyutlara ekmi, bunu okurla paylamak istedim. Yani bu basit rnekten ibret almak iin bunu da buraya aldm. Ayrca nemli bilgiler de var; faydal olaca kansndaym. Bilinsin ki slam tarihinde bu ok nemsiz konuda yaplan arptmalar, aslnda nemli konularda ne kadar gerek d eylerin yazldnn bir gstergesi ve kantdr. Burada Muhammed'in kz ocuklar hakknda her ynyle bilgi vermeye almyorum; ancak nemli grdm ve gzlerden hep uzak tutulan bir konuya aklk getirmeye alyorum. Her nedense bugne kadar bir slam dnr konuya ilikin var olan bu ok ak elikiler hakknda bir yorum yapmamtr. Bu anlattklarmdan imdilik bir ey anlalmayabilir. O yzden fazla uzatmadan konu nedir, ne deildir hemen anlatmaya geeyim. Bilindii gibi, slam kltrnde mehur olan u: slam lideri Muhammed'in ilk ei Hatice'den Zeynep, Rukiye, mm Glsm ve Fatma adlarnda drt kz, Kasm ve Abdullah adlarnda da iki erkek ocuk dnyaya gelir. Bu kzlarn ile iki olan Muhammed'den nce vefat eder; ancak Fatma babasndan sonra birka ay daha yaar. lk nce konuya ilikin bir durum tespiti yapmam lazm. slami kaynaklarda yaygn olan gr u.Muhammed 25 yanda iken, daha nce de iki erkekle (1- Ebu Hale Temimi (Hind), 2- Atik b. Abid/ya da Atik b. Aiz Mahzumi ile) evlenip sonra dul kalan 40 yalarndaki Hatice ile evlenir. MuhammedHatice iftinden de yukarda isimleri sunulan ocuklar dnyaya gelir; bir de Muhammed'in, Marya adndaki cariyesinden brahim isminde bir erkek ocuu olur ve yaklak 16 aylk iken o da vefat eder. Zaten tm ocuklar da ondan nce lm; ancak az nce de belirttiim gibi Fatma ondan sonra birka ay daha yaamtr. slami kaynaklarda yaygn olan bilgi bu; ancak kimi slam tarihilerine gre Hatice ile Muhammed'den sekiz ocuk dnyaya gelmi, kimilerine gre dokuz ocuk, hatta 11 diyenler de var ve yle sralarlar: Kasm, Abdullah, Abdlmenaf, Tayyip, Mtayyip, Tahir, Mtahhir adlarnda 7 erkek ocuk, Zeyrep, Rukiye, Fatma ve mm Glsm adlarnda da drt kt ocuk (hepsi Muhammed-Hatice'den). Bunlardan Tayyip ile Mtayyip ikiz, ayrca Tahir ile Mtahhir'in de ikiz olarak dnyaya geldiklerini, yani daha nce gen iken evlendii o iki eten pek ocuk sahibi olamayan bir Hatice, krkndan sonra Muhammed'le evlenince maallah iki kez ift dourur. (321) Bu ocuklarn doumlaryla ilgili slami eserlerde farkl bilgiler var; bunu ksaca belirteyim. Kaynaklarda genel kan, Muhammed'in kzlarnn peygamberlikten nce domu olmalardr, ancak baz nl slam dnrleri farkl ynde bilgi vermiler. Onlardan bir zet vermek istiyorum.

Heysemi bir rivayetinde, Kasm, Zeynep dnda dierleri Muhammed, peygamber olduktan sonra dnyaya gelmiler diyor. D. Bekiri bu konuda ok net konuuyor, Rukiye-Osman evlilii slam'dan nce olmutur diyor. Yine Kastalani, kimi rivayetlere gre Muhammed-Hatice'den 12 ocuk doduunu bunlardan A. Menaf dnda hepsinin de Muhammed peygamber olduktan sonra dnyaya geldiklerini aktaryor. Yine A. Menaf dnda hepsinin peygamberlikten sonra doduuna ilikin Makdisi'nin de rivayetleri var: Kasm, Abdullah, Zeynep, Rukiye, Fatma, mm Glsm bunlarn hepsi slamiyet'ten sonra domulardr diye yazyor... bni Kesir Bidaye-Nihaye'de Zbeyir b. Bekr'dan alnt yaparak, Abdullah, mm Glsm, Fatma ve Rukiye'nin peygamberlikten sonra doduklarn ifade ediyor. Yine mehur tarihi bni Asakir, bni Abbas'tan aktararak unu diyor. Muhammed'in ocuu lnce kimileri kendisine, 'Ksr adam' lakabn takyorlar. Bu yzden Kevser suresinin son ayeti iniyor ki, "Seni kskanan ancak kendisi ksrdr" diyor ve bundan sonra artk dier ocuklar domaya balyorlar diye bir hadis aktaryor, tabii ki bu yazarlar farkl rivayetler de yazmlar, ancak bunlar arasnda bu kzlarn slamiyet'ten sonra doduklar gr de var. te bu gre gre u demek oluyor ki, Muhammed krk yan, Hatice de elli be yan getikten sonra ancak bu ocuklar domaya balamlar. Hatice 55'te balamsa, menopoz bir yana; bir kere kalan mr (7 yl) bu ocuklar dourmaya nasl yetmi; merak konusu! nk bu gre gre hepsi Hatice'nin 55'inden sonra domular. Hele tmn de bir seferde dourmadna gre, gerekten byk yalan. (322) Bu farkl gr belirttikten sonra imdi de bu kzlar hakkndaki bilginin detaylarna geeyim. a) Zeynep Muhammed'in kzlarndan Zeynep, teyzesinin olu Eb-l As/Lakit ile evlenir. Bu evlilik, Muhammed henz peygamber olmadan gerekleir. Prof. Dr. Rza Sava bunu kaynanda anlatrken yle der: slam'dan nce baz ailelerde, anneler kz ocuklarn evlendirirdi. Mesela; henz Muhammed peygamber olmadan, Hatice'nin kendi kz Zeynep'i kz kardeinin olu Ebu'l As ile evlendirmesi ve Muhammed'in buna ses karmamas rnek gsterilebilir diyor. Ama ayn Rza Sava gibi ilahiyat akademisyenleri unu grmyorlar: Madem Muhammed 25 yanda evlendi ve ondan sonra bu kz dnyaya geldi; krk yanda da peygamber olduuna gre, peki bu kzcaz peygamberlikten nce evlenirken ka yalarndayd diye hi sorgulamyorlar! Maalesef hibir slam mtefekkiri bu elikilere deinmemitir. Bunun da nedeni, ya evlenen bir kadnda yan kk olmasna bakmayp bunu normal karlamak, ya da yorum yapmaktan kanmak. Yine konuya ilikin Diyanet ileri bakanlnca terceme edilen Tecrid-i Sarih'te u var: Henz Muhammed'e peygamberlik gelmeden Hatice bir gn Zeynep'i kendi kz kardeinin oluna teklif eder. Muhammed de buna ses karmaz/onay verir ve bunlar evlenir eklinde bir bilgi veriliyor. Burada da dier kaynaklarda olduu gibi kzn evlendii tarih, peygamberlikten nce; yalnz ya konusunda bir aklk yok. (323) Daha nemlisi, birok slami kaynakta, bunlarn doum tarihleri bile yazlm. Mesela; Muhammed 30 yanda iken Zeynep, 33 yanda iken Rukiye, bundan sonra mm Glsm ve yine Muhammed 35 yanda iken Fatma dnyaya gelmitir eklinde ok net aklamalar var. Hatta bni Hacer Askalani, "Zeynep peygamberlikten ok az bir sre nce domu; ancak bu srenin 10 yl nce olduunu syleyenler de vardr." diyor. Zehebi, Zeynep'in hicri sekizinci ylnda vefat ederken 30 yanda olduunu yazm, tabii ki bu durumda, Muhammed 13 yl Mekke'de peygamberlik yapm, 8 yl da Medine'de yapnca bu kadn lyor. Demek ki Muhammed peygamber olduu srada kadn 9 yalarnda ve saysz kitaplarda geiyor ki, slam'dan nce de evlenmi. (324)

Muhammed peygamber olup Medine'ye getii zaman, Zeynep-Eb'l As ikilisinin evlilii Mekke'de yine devam ediyordu. Zeynep'in ei, Mekke'nin ileri gelenlerinden, gvenilir bir kii, maddi bakmdan zengin ve tccard. O yzden etrafndaki insanlar ona, "Zeynep'i boa, sana istediin kz getiririz. nk hem maddi, hem de manevi olarak nemli birisin. Dolaysyla birok kz seni ister" diyorlar. Buna ramen adam onlara olumsuz yant veriyor ve evlilikleri devam ediyor. Hatta tarihi-mfessir Taberi ve bni Hacer Askalani, "Peygambere ramen bunlar birbirlerinden ayrlmadlar, seviyorlard birbirlerini" diyorlar. (325) Burada ar sevgilerine somut bir rnek vereyim: Hicri ikinci ylnda meydana gelen Bedir savanda, Zeynep'in ei mrikler safnda yer alr ve sonuta Mslmanlara esir der. Zeynep onun esaret haberini alnca Hatice'nin, evlilik esnasnda kendisine hediye olarak verdii gerdanln karp Muhammed'e ve Mslmanlara fidye olarak gnderir ki, eini serbest braksnlar. Muhammed bunu duyunca kocasn karlksz olarak brakr ve gya ona, "Sen de git kzm gnder." der ve adam da buna sz verir, gerekeni yaparm der. (326) Muhammed byle bir torpili baka bir savata stkardei iin de yapm. Esir alnanlar arasnda onun stkardei bir kadn da bulununca, onlar affetmi! te bu olaydan sonra Hz. Muhammed'in kz Zeynep'le ei birbirlerinden ayrlmak zorunda kalrlar. nk az nce de belirttiim gibi, adam esaretten kurtulunca Zeynep'i Medine'ye gndermeye sz vermiti. Mekke'ye gelince Zeynep'i birilerine teslim edip gnderir. Bylece Zeynep babasnn yanna Medine'ye gitmek iin yola koyulur. Ancak Zeynep'in bu ekilde, einin Muhammed'e esir dmesi sonucu yaplan pazarlklar yznden gitmesi ve giderken de gndz, herkesin gznn nnde yola kmas, tabii ki Mekke mriklerinin zoruna gitmitir: Hani hem savata bizi malup etti, esirlerimizden fidye ald, hem de namusumuzu bizden alacak diye dnerek Zeynep'in gitmesini istememilerdir. Normalde Eb-l As'a, "Eini boa" diyorlard; ancak burada ayrlk nedeni farkl olunca zorlarna gitti. O yzden Zeynep yola knca, Hebbar b. Esved adnda bir kii ona baskn dzenledi ve yere den kadnn kaburgas krld. Eski einden hamileydi ve ocuunu da drmt. Zeynep ald darbeler ve kan kayb sonucu gitgide arlat. Bu olay onun vefatna neden olmutur. (327) Kadn henz hayatta iken yaklak 170 kiilik bir Mslman grubu onun eski einin de iinde bulunduu bir Mekkeli ticaret kafilesinin yolunu kesti. Ei kurtulmay baard ve kap Medine'ye gitti, bir gece gizlice eine snd; Zeynep, Muhammed'e bile danmadan yksek sesle, eski einin geldiini, kendisine sndn ve onu affettiini halka ilan etti. Haberiniz olsun, ona kimse dokunmasn dedi. Muhammed buru duyunca sevindi, gya Zeynep'in ei de artk o andan itibaren Mslman olmutu ve Medine'de yaamlarn srdrdler. Bu ikiliden mame adnda bir kz, Ali adnda da bir erkek ocuk dnyaya geldi. Olan kk yata vefat etti; ancak kz byd ve teyzesi Hz. Fatma'nn vefatndan sonra Hz. Ali ile evlendi. (328) Bu kzcaz da Hz. Ali ile evlenirken ka yalarndayd, ya evlilik iin uygun muydu diye kimse dnmemi, bunun zerinde durmamtr. Ben de detayl olarak zerinde durmayacam. Ancak u var ki, mame ile Hz. Ali arasnda ya fark oktu. Kk bir ipucu verip geeyim. En bata Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih no: 313'te u var: Muhammed namaz klarken bu kz ylesine kkt ki, bazen namaz klarken Muhammed'in srtna trmanrd. Ayrca bu aklama en bata Buhari ve Mslim olmak zere dier hadis kaynaklarnda gemektedir. (329) u hatrlatmay yapmakta yarar var: Namaz, henz Muhammed Medine'ye hicret etmeden yaklak bir buuk yl nce, onun Mirac'a kmasyla farz klnd. Fatma da hicri 11. yl vefat ettiine gre, kzcazn hangi yata evlendii tahmin edilebilir. Ali ile evlendikten sonra zaman iinde bir gn Ali ona, "Korkarm ki ben lnce Ebu Sfyan olu Muaviye sana talip ksn! Bu durumda beni dinlersen Nevfel olu Mugire ile evlen" dedi. Daha sonra

Hz. Ali ldrlnce kadn Mugire ile evlendi. Evet; bu aklama Diyanet'in tercemesinden ve tabii ki ayn zamanda dier birok slami kaynaktan. Demek ki kocann kendi lmnden sonra hanmna e bulmas onlara gre normal bir neriymi! (330) Muhammed ise hanmlarna, ben lsem bile artk size evlilik yok demitir! (331) b) Rukiye ve mm Glsm Muhammed'in kzlarndan Rukiye, babas henz peygamber olmadan (yani 40 yan altnda iken), Ebu Leheb'in olu 'Utbe' ile evlendirilir. Kzlarndan mm Glsm de peygamberlikten nce Ebu Leheb'in bir dier olu Uteybe ile evlendirilir. Yani iki karde bacanak olur. Yaygn olan kanaat, Muhammed peygamber olunca yine bu evlilik devam eder; ta ki Ebu Leheb hakknda Kur'an'daki Tebbet suresi oluuncaya kadar. te bu sure inince, Ebu Leheb ve hanm mm Cemil kendi oullarna, "Muhammed'in kzlarn boayn" derler. Bu surenin anlam u: "Eb Leheb'in elleri kurusun. Zaten kurudu (1). Ona ne mal fayda verdi, ne de kazand (2). O, bir alevli atee girecektir (3), Boynunda bklm hurma liflerinden bir ip olduu halde srtnda odun tayarak kars da o atee girecektir. (45) Bu Tebbet suresi, ini sralamasnda Kur'an'n 114 sure iinde 6. srada. Yani peygamberliin hemen ilk yllarnda oluan bir sure. Tekrar ediyorum, bu sure ininceye kadar, Muhammed'in kzlaryla Ebu Leheb'in oullar arasndaki evlilik devam etmitir; tpk Zeynep'le eininki gibi. Ancak bu sure inince; artk Ebu Leheb ve ei mm Cemil'in canna tak eder/dayanmazlar oullarna, "Bu adamn kzlarn boayn" derler. Ayrca Mekkeliler de Ebu Leheb'in bir oluna, "Muhammed'in kzn boa" diye teklifte bulununca o, "Eban bin Sait bir As'm kzn bana getirirseniz ben kabul ederim." yantn verir. Sonuta onlar da artn kabul ederler ve zaten anne-babann da bu konuda teklifleri vard; bu yzden Rukiye ile mm Glsm' boarlar. Burada bni Hacer, "Rukiye peygamberlikten nce Ebu Leheb'in oluyla evlendirilir, slamiyet gelince ayrlrlar ve bu kez de Osmanla evlendirilir." diyor. Hatta farkl rivayetler de var Rukiyenin Ebu Leheb'in oluyla evlilii konusunda. O da u: Rukiye Utbe ile evlendirildikten sonra bu evlilik devam eder, ta ki kocas lene kadar. Daha sonra da Osman'la evlendirilir. Kimi rivayetlere gre Osman bu kadn dver ve burdan dolay o gen yata vefat eder. (332) Burada ilgin bir durum daha var. Dulabi gibi baz siyer/tarih yazarlar Osman, Rukiye ile evlenince Muhammed henz peygamber deildi, diyorlar. Bu durumda bu kzlarn Ebu Leheb'in ocuklaryla evlenmeleri ancak hayal olur veya bunlar Osman'dan nce Ebu Leheb'in ocuklaryla evlenmise, o zaman bunlarn ayrlma nedeni din deil; baka bir ey olmal. Ancak bu kzlarn Ebu Leheb'in ocuklaryla evlilikleri konusunda slami kaynaklarda hemen hemen fikir birlii var ve Tebbet suresinin onlarn boanmalarna neden olduu gr yaygn. Ki bu durumda artk peygamberlik vard. O yzden Osman'n da peygamberlikten nce bununla evlendii fikri, dengeleri altst eder. D. Bekiri, Dulabi gibileri ya bu kzlarn Ebu Leheb'in ocuklaryla evliliklerini inkr etmeli -ki bu inkr edilemez- veya baka neden gstermeleri gerek. nk bunlara gre eer Ebu Leheb'in ocuklaryla olan evliliklerini de kabul edip slam'dan nce gerekletii gr benimseniyorsa, o zaman bu kzlarn slam'dan nce iki kez evlendikleri sz konusu ve doum tarihleri de belli: Rukiye, peygamberlikten 7 yl nce dnyaya gelmi, mm Glsm de ondan sonra domu. te bu 5-6 yllk mrle nasl iki kez evlenmilerdir; bu imknsz bir ey. te grld gibi yle kt-beceriksiz bir tarih hazrlamlar ki, insan ne yapacana, nasl doruyu bulacana ayor. (333) Grld gibi konu elikilerle dolu; zaten ben de bu anormal durumlar tespit etmeseydim, byle bir kitap yazmam sz konusu olmazd.

Muhammed daha Mekke'de iken Mslmanlar bir-iki kez Habeistan'a hicret eder. Birincisi Muhammed 45 yanda iken gerekleir, dieri de 46 yalarnda iken. Her iki seferde de halife Osman'la ei ve ayn zamanda Muhammed'in kz diye iddia edilen Rukiye de vard. Bu kadn hamileydi ve yolda gemiyle giderken ocuk drmtr veya ocuu dourduktan sonra bir horoz ocuun gzne vurmu, gzn karm ve ocuk lmtr. Rukiye, daha sonra Medine'ye geti ve hicretin ikinci ylnda orada vefat etti. Kimi kaynaklarda Osman'n onu dvmesi sonucu vefat ettii iddia ediliyor. Bunu az nce de belirttim. (334) Rukiye'nin lm zerine Osman dul kald, bu kez halife mer kendi kz Hafsa'y ona teklif etti; ancak Osman cesaret edemedi. nk Muhammed'in de Hafsa'ya talip olduunu renmiti. Muhammed haberi duyunca zm buldu: Hafsa benim olsun, Osman'a da ikinci bir kzm (mm Glsm') vereceim dedi ve bu ekilde anlatlar: Hafsa Muhammed'e, mm Glsm de Osman'a... Bu evlilik Medine'de, Bedir harbinden sonra gerekleti. nk o tarihe kadar Rukiye yayordu, onun lmnden sonra bu ikinci evlilik gerekleti. Yalnz burada bilinmeyen bir ey var: Fatma, Rukiye ve Zeynep'in ne zaman, nasl Mekke'den Medine'ye hicret ettikleri slami kaynaklarda anlatlyor; ama mm Glsm'le ilgili bu konuda herhangi bir bilgiye rastlamadm: Acaba ne zaman ve kimle Medine'ye gitmi? Yalnz yle bir bilgi var; ancak bu da mulk: Hz. Ali, Muhammed'den mektup alnca -Siz de Medine'ye gelin diye- o, yanna Fatma'lar ve mm Eymen adndaki kadnla Ebu Vakd Leysi adnda bir erkei alp yola kar. Fatma'lar da Hz. Fatma, Esed b. Hiam kz Fatma, Zbeyir b. Abdlmuttalib kz Fatma ve Muhammed'in amcas Hamza'nn kz Fatma'dr. Ayrca Mslmanlardan fakir-fukara, zayf olanlar Ali ile beraber yolculuk yaparlar. Demek istediim, burada mm Glsm iin biraz phe var: Acaba o da bunlarla m gitmi diye. Fakat burada da hibir iaret yok. Yabanc olan Fatma'lar bile saylyor; ama bu kzcaz yok. Neyse bu o kadar nemli deil; yalnz konuyu kartrnca herkesin nasl hicret ettiini grdm; sadece bundan sz edilmemi, o yzden aklama yapmak zorunda kaldm. Bu kadn hicretin dokuzuncu ylnda Medine'de vefat etmitir. (335) Muhammed bu kzlar Osman'la evlendirirken de ok enteresan aklamalar yapmtr. Bunlardan birkan sunaym. lkin Rukiye'yi Osman'a verirken unu sylyor: Cebrail bana Allah'tan vahiy getirdi ki Allah demi kzn Osman'a ver, ben de buna dayanarak veriyorum. Daha sonra Rukiye lnce bu kez ayn vahiy olayn ikinci kz mm Glsm iin kullanr, burada da ben Allah'tan aldm vahiyle kzm Osman'a veriyorum der. Zamanla bu da vefat edince, bu sefer una benzer aklamalar yapar: nc bir kzm olsayd onu da Allah'n vahyiyle Osman'a verirdim. Dier bir sznde, on kzm olsayd hepsini Osman'a verirdim: Biri ld m dierine balardm, ta ki hepsi bitene kadar. Baka bir sznde, krk kzm olsayd hepsini Osman'a verirdim. Dier bir hadisinde, 100 kzm olsayd yine Allah'n emriyle Osman'a verirdim demitir. (336) Demek ki Muhammed'in yandaki Osman'da ok maharetler, kerametler varm ki, onun Allah' bu kadar sklkta Cebrail'i gndermi olmal! Konuyla ilgili yle bir olay aklma geldi, onu da buraya alaym. Muhammed'in ocuu olmaynca, inanmayanlardan As b. Vail onun haknda, "Ksr adam" diye bir cmle kullanyor. Muhammed'in can sklyor. Hemen Kevser suresinde yle bir ayet indiriyor (oluturuyor): "Ey Muhammed! Kukun olmasn ki, soyu kesik/ksr olan, seni ktleyenin ta kendisidir." Bu konuda tm tefsirlere, sebeb-i nzul kaynaklarna baklabilir. Bu konuda slam' kaynaklarda ok ilgin bilgiler var. Mesela Taberani, D. Bekiri, Kastalani, Dulabi, Heysemi, bni Abdi'l Ber, Makdisi gibi tarihiler u farkl rivayetleri de aktarmlardr: Muhammed'in tm kzlar peygamber olduktan sonra (yani 40 yandan sonra) domulardr... Bunu daha nce de belirttim. (337)

Ama daha nce de akladm, birok kaynakta, ocuklarn brakn peygamberlikten sonra domasn; peygamberlikten nce bu ocuklarn evlendiklerine dair aklamalar bile var. Evet; birbirlerinden 180 derece farkl aktarmlar. (338) ocuklarn hepsi krk yandan sonra domusa, Hatice 55 yan getikten sonra douma balam demektir. Her ne kadar ad geen tarihiler, bu kzlar peygamberlikten sonra domular demilerse de, bu gr zayftr; gl olan, bunlarn peygamberlikten nce domalar ve ayn zamanda peygamberlikten nce evlenmi olmalardr. nk ounluun ibresi bu yndedir ve Hatice'nin ilerlemi yanda doum yapmas da olas deildir. nk Muhammed ilk peygamberlik iddiasnda bulunduunda, kendisi 40, Hatice de 55 yalarndayd. Hatice 63 yanda vefat etti. 55'ten sonra bu ocuklar dourmusa, bnyesi msait miydi sorusuna yant vermek gerekiyor ama ondan nce bu kadar ocuu douracak zaman var myd diye de sormak gerekiyor. imdi de verdiim bilgileri somutlatrmaya alaym. Geri baz eyler belli oluyor artk ama yine de kolay anlalabilir bir zet haline getireyim. 1- Farz edelim ki Zeynep, babas 30 yanda iken dodu ve peygamberlik ya olan 40'tan nce de teyzesinin oluyla evlendi. Arada 10 senelik bir mr var ve hemen onuncu ylda evlenmi diye bir bilgi de yok. Kim bilir belki daha erken evlenmitir. Peki, bu yata kocaya verilmesi nasl aklanabilir? stelik Zeynep'in, babas 30 yanda iken doduu aklamas, bata Diyanet'in terceme ettii Tecrid-i Sarih olmak zere birok slami kaynakta gemektedir. (339) 2- Peki nasl olur da Muhammed 33 yanda iken Rukiye dnyaya gelir ve henz peygamberlik gelmeden (40'tan nce) onu Ebu Leheb'in oluyla evlendirir? Tam krknc ylda evlendirildiini dnsek bile kz o zaman ancak 7 yanda oluyor. Ve nasl oluyor da din nedeniyle eski einden ayrlan bu Rukiye'yi yine peygamber olmadan (40'tan nce) Osman'a veriyor ve peygamberliin beinci ylnda (yani kz 12 yanda iken) Osman'la birlikte Habeistan'a hicret ediyor ve bu srada Osman'dan hamile iken de yolda ocuk dryor? Halife Osman ile Muhammed hemen hemen yattlar, aralarnda 1-5 ya fark vard. Kzcaz hicri ikinci ylnda vefat ederken, slam tarihindeki verilere gre 21 yandayd. Kabul edelim ki bu kzla Osman'n evlilii peygamberlikten sonra olsun; peki bu kadar ya farkna ne diyeceiz! unu hep vurguluyorum: Osman, Muhammed'in yatyd ve bu kzla kardei mm Glsm de Osman'n kadnlaryd ve doum tarihleri de bellidir! te slam'a gnl veren mtehitler, akademisyenler bu ya doal karlyorlar. Niye? nk slam'da bunun somut rnekleri var: Muhammed'in 9 yandaki Aye'yi almas ve 55-60 yalarnda iken ald gencecik Safiye, Cveyriyye, Marya, Hafsa gibi. O yzden slami kesim bunu sorun olarak grmyor. 3- Rukiye lnce, Muhammed, bu defa onun bir k olan mm Glsm' Osman'la (dede Osman'la) evlendiriyor ve bunu yaparken de Tanr bana bu konuda vahiy gnderdi diyor. Kald ki, o da ablas Rukiye gibi daha nce Ebu Leheb'in bir dier olu Uteybe ile evlendirilmiti ve din engeli yznden boanmt. Bu kzlar Muhammed'indir desek (zaten slami kaynaklarda byle yazlyor), o zaman bu iin iinden nasl klr? Dikkat edilirse ben bunlarn yalaryla ilgili en yksek olan temel alp deerlendirme yapyorum. Daha nce de belirtildii gibi bunlarn peygamberlikten sonra doduklarn yazan nemli slam tarihileri de var. Yineliyorum: Bu yoruma gre tm bu ocuklar, Hatice 55 yandan sonra dourmutur, hem de iki sefer ikiz dourmak suretiyle diyen birok slam tarihisi var. (340) Bu menopoz (Menopause) dneminde Hatice'nin bunlar nasl dourduunu, bunu aktaran ve safa inanan tarihilerden sormak lazm. Daha nce de belirtildi: Hatice Muhammed'den evvel iki sefer evlenmiti diye. Peki, gen yata neden o kadar ocuu evlendii kiiler iin de yapmad; 55 yana gelince mi harekete geti! Biliyorum; yant hemen hazrdr: O Allah'n peygamberidir, bu yata Hatice'ye deil ikiz; z de, drdz de ve daha fazlasn da Allah dourtabilir demeleri gayet mmkn ve nitekim de bunu rahatlkla sylyorlar.

Bu son gr (peygamberlikten sonra dodular diye) dikkate alsaydm zaten iin iinden klmazd; o bakmdan en yksek ya setim. Buna ramen ortada inanlmaz bir manzara var. 4- Hz. Fatma henz Hz. Ali ile evlenmemi iken hem Ebubekir, hem de mer onu kendileri iin Muhammed'den isterler; ama o vermez. Gereke de u: Kzm kk, aranzda ya fark var der ve sonuta Hz. Ali'ye verir. Peki, ayn Muhammed neden bu ya farkn dier kzlar iin de gz nne almad, onlara da yazk deil miydi? Gz nne almad... nk ocuklar onun deildi... 5- Yukarda belirttim, bir gre gre bu kzlar slamiyet geldikten sonra domulardr. Bu durumda kzlarn halife Osman ve Ebu Leheb'in oullaryla evlenmeleri mmkn deildir. Hlbuki yzlerce kaynak gsteriyor ki, bu evlilikler gereklemitir. Demek ki bu grn ciddiye alnacak bir taraf yoktur. 6- Eer bu kzlar da Muhammed'in ise, neden onlarla ilgili slam literatrnde nemli bir kayt yok! Kald ki, erken de lmemiler. Rukiye hicri ikinci ylnda, Zeynep sekizinci, mm Glsm de dokuzuncu ylnda vefat etmi. Muhammed de hicri on birinci ylnda ldrlm. Ama Hz. Fatma hakknda saylmayacak kadar hadis var; bunlar hakknda ise hibir ey yok: Yetim olduklar belli. Nasl m? Anlatacam. Aslnda slami kaynaklarda var olan bilgilere baklnca, Hz. Fatma dnda Muhammed'in ocuunun olmad fikri ar basyor. nk Muhammed vefat edince ondan birok gen kadn dul kald. rnein Aye 18 yanda dul kald, Cveyriyye, Safiye, Hafsa, mm Habibe, mm Seleme, Zeynep b. Cah... Hep 20-35 yalarnda kadnlard. Peki, neden bunlardan hibiri Muhammed'den hamile kalmad da (grld gibi yalar uygun ve henz menopoz devresi de onlar iin sz konusu deildi) Hatice o yata bu kadar ocuk dourdu hem de iki kez ikiz dourmak suretiyle! Burada u sylenebilir: Marya da Muhammed'den hamile kalarak brahim adnda bir erkek ocuk dourmu. Hayr; Marya'nn dourduu ocuk (brahim) Muhammed'den deildi. Nitekim Muhammed Hz. Ali'yi grevlendirmi, git hem Maryay, hem de onunla cinsel ilikide bulunan kiiyi ldr demiti. Daha sonra farkl bir forml bulunmu, ikisi de infaz edilmekten kurtulmutu. Ben bu olay kantlaryla birlikte baka bir kaynamda anlattm iin burada detayna girmiyorum. (341) Bunu gndeme getirmekle, bu ocuun Muhammed'den olmadn belirtmek istedim. Fatma, Muhammed'in kzdr diyorum. nk slami kaynaklarda ona ok yer verilmitir, Fatma hakknda Muhammed'in hadisleri de ok fazladr. Mesela; "Fatma benden bir paradr. Kim ona eziyet ediyorsa bana etmi olur" gibi onu ven ok farkl hadisler var; (342) ancak benzer aklamalar, dier kzlar hakknda yok. Hlbuki onlar da uzun yaadlar, ikisi Muhammed'den bir-iki yl nce vefat etti. Okuyucu hakl olarak merak edip unu sorabilir: Peki bu hengmenin, olup bitenlerin sonucu ne oldu? Ben de soruyorum acaba sonu ne oldu? Aslnda konumuz u bulmacaya benziyor: Ortada deve var. Biri insanlar, dieri develeri, ncs de semereleri yiyor. Gel de bunlar sraya diz! Zor bir i deil mi! Ama ben yine konumuzu bir sonuca balamaya alaym. Biraz nce de belirttim, Hz. Fatma dnda kalan bu kzlar (Zeynep, Rukiye ve mm Glsm) Muhammed'le Hatice'nin ocuklar deildi. Hatice'nin Hale adnda bir kz kardei vard. Bu kadn daha nce biriyle evlenmiti; evlendii kiinin de bir baka hanmndan kz ocuklar vard. Babalar lnce bunlar vey annede (Hatice'nin kz kardeinde) kaldlar. O da vefat edince kzlar ortada sahipsiz kald. Hatice'nin maddi durumu msaitti ve bu ocuklar yanna ald. Hatice zengindi ve kzlar ona yardm da ediyorlard. Hatice, Muhammed'le evlenince, Muhammed bir bakma bu kzlara vey baba olmutu. (343) Araplarda o zamanlar vey baba nemliydi. Nitekim Muhammed de bunu Kur'an'na ekleyerek meru hale getirdi, Tanr buyruu sayd. Nisa suresi 23. ayete gre, bir erkek bir kadnla evlenmi ve

cinsel iliki yaamsa, artk o kadnn baka kocadan kzlaryla (varsa eer) evlenemezdi. Bunlar vey evlat saylrd ve slam terminolojisine gre bu durumda olan bir kza 'Rebibe' ad verilirdi, ite Hatice'nin kz kardei Hale'den olan kzlar Hatice'nin evinde olduklar iin byle deerlendirilmitir. Dolaysyla halk arasnda o zaman bunlara Muhammed ocuklar denirdi ve o gnk kltre, inanca gre de bu gayet normaldi, bu durumda olan baka insanlar iin de durum aynyd. Bunu anlatan kaynaklar ok; ancak kzlar Muhammed'den alan slam tarihileri yok: Hep onun kzlardr diye yazmlar. slam aktrleri bu yabanc ocuklar neden zorla Muhammed'e yazmlar; dorusu bunu anlamak zor. Evet; slam'n en eski tarihileri bile Muhammed'den en az bir asr sonra ortaya kmtr. Mesela; Vakdi, bni shak, ibni Hiam, bni Sad, Taberi vs. Bunlar toparladklar bilgilerde, Muhammed'in vey kzlar durumundaki kzlar "Muhammed'in ocuklar" diye tanmland iin; bunlar gerek kzlar sanp bu ekilde kaytlara geirmilerdir. Bu i yanllkla oldu diye dnelim; ama kzlara ykledikleri anormal doum tarihleri neden, bunlar nerden kardlar? Sonu u: a) Ya ounluun iddia ettii gibi bu kzlar Muhammed-Hatice'nindir ve Muhammed henz peygamber olmadan bunlar domu ve yine daha peygamber olmadan bunlar 5-7 yalarnda iken evlendirilmilerdir. Ben ahsen buna ihtimal vermiyorum. b) Ya da bunlar peygamberlikten nce domu, ancak slamiyet'ten sonra evlenmilerdir. Buna da ihtimal vermiyorum. nk daha nce de iki kez evlenen Hatice'nin ya gemitir, bu kadar ocuk (kimilerine gre 12 ocuk) dourmas tbben mmkn deildir. unu da belirtmek lazm ki Muhammed, Hatice zengin olduu iin onunla evlenmeyi kabul etmitir; normalde o yata ve o gnk koullarda kimse bunu yapmazd. c) Bir dier sonu da, kzlar Muhammed'in peygamberliinden sonra domutur ve ad geen ahslarla evlendirilmilerdir. Bilgiler arasnda bu davar. Malum damatlardan biri de halife Osman'dr ve hicri beinci ylnda bu kzlardan Rukiye ile evliyken ve Rukiye hamileyken Habeistan'a hicret ediyor. Bu durumda da Muhammed'in 40 yandan sonra bu kzlarn doduu ve bunlardan birinin Muhammed 45 yanda iken hamile olduu iddia edilmektedir. Evet; bir gr de bu. d) Ya da az nce belirttiim gibi bunlar bakalarnn ocuklaryd ve yetim kalmlard, MuhammedHatice onlar evlendirmilerdir. Burada olaylardan u sonucu karmak lazm: Bu kadar insan, bu kzlarn peygamberlikten nce mi, sonra m doduklarn veya onlarn Muhammed-Hatice'nin ocuklar olup olmadn bilmiyorsa, slami kaynaklar da tartmalysa, Muhammed'in hadisleridir diye ortalkta dolaan bu kadar yaz ne kadar salkldr? Bu kadar nemli insann ne zaman yaadn, kimden doduunu iyi tespit etmeyen bir sistem, hi phesiz ki Muhammed'in cmlelerini, szlerini kontrol edememitir. Bu nemli bir gstergedir. Kzlarn Muhammed'in olmadna ilikin slam tarihinde bir kaynaa rastlamadm. Burada sz ettiklerim eski tarihilerdir tabii ki. Hep sylyorum; slam tarihi resmi tarihtir, sansrl tarihtir ama profesyonelce yazmamlar. te, durum ortada. Yalnz yaklak bin yl nce yaayan bir yazarn bu konuda bir eyler yazd kaynaklarda geiyor. Ad bni ehraub (h.588.) Onun verdii bilgiler, slam'da var olanlarla ters dt iin, slam otoriterlerince pek dikkate alnmam/nerdeyse unutulmu. Yine Eb'l Kasm Ali b. Ahmet Kufi

(h.352.) el-stigase adl yaptnda benzer eylerden sz ediyor. Ki ocuklar Muhammed-Hatice'nin deildir diye. Ayn zamanda Mamekani (1351-h), 'Tenkih'l Makal...' adl yaptnda, bu kzlar Muhammed'in olmayabilir eklinde kanaat belirtmi. (344) Diyelim ki bunlar Mslman ama Hz. Ali taraftar veya Mutezile veya slam'n baka bir ekoln sempatizanlar; ama bu konunun taraftarlkla alakas yok ki. Olay, direkt Muhammed ve ocuklaryla ilgili. Burada Muhammed'e bir eletiri gelirse, ia da, Snni de, tm slami cemaatler de rahatsz olur. Yine Snni kesimin tarihilerinden Moultay'n siyerinde: Hatice, Muhammed'den nce ikinci ei olan Ebu Hale Nebba b. Zerare'den Hind, Hars ve Zeynep adnda ocuk dourmu eklinde bir aklama var. Bu durumda muhtemeldir ki Zeynep, Hatice'nin bir nceki einden olan kzdr. Yine nemli olmamakla birlikte bu konuda yle bir hadis var: Zeynep'in ei Eb'l As bir gn Muhammed'e hediye olarak bir ey getirir. Bunu anlatan ravi, Hatice'nin damad Muhammed'e bir ey getirdi eklinde aktarr. Burada denilebilir ki, madem Muhammed'in de damadyd niye Hatice'nin damad eklinde sylenmi? Ama ayn metin iinde Zeynep'in Muhammed'in kz olduu da syleniyor, tabii ki burada Muhammed'in kzdr diye yazlmsa da bundan kast vey kzdr demek mmkndr. Dolaysyla bu ekilde sylenmesi normaldir demek de mmkndr. Aslnda bu kzlarn Muhammed'den olma ihtimali bu kadar zayfken, benzer hadislere ihtiya olmamaldr. Yalnz hadis denkleminde byle bir aklama var. (345) Buhari'de, konuya uyan yle bir hadis de var: ki kii, mehur sahabi bni mer'den bir eyler sormular. Bunlar arasnda, "Sen Hz. Ali ve Osman hakknda ne dersin?" eklinde bir soru da var. bni mer, "Osman, umarm Allah onu balam; ama siz bundan holanmazsnz biliyorum. Ali'ye gelince, o hem Muhammed'in amcaolu, hem de damaddr." (346) diye yant vermi. Burada ak bir ey var: Eer Osman da gerekten damat olsayd, bni mer, Hz. Ali hakknda, onun Osman'dan fark, Muhammed'in damaddr demezdi. nk o kzlar Muhammed'in olsayd, Osman damatlk konusunda Ali'yi gemi olmalyd. nk bu durumda o iki kzn alm oluyordu. u halde bunlar Muhammed'in kzlar deildi sonucuna varmak sz konusudur, tabii ki yine de bylesine ikincil gerekelere ihtiya yok. nk kzlarn onlarn olmadklar ynnde var olan kantlar gldr. Yine Muhammed bir ara Hz. Ali'ye, " ey sende var, onlar kimseye nasip olmad. Benim gibi biri senin kaynpederindir, kzm Fatma gibi bir hanmn var ve sizden de Hasan-Hseyin gibi iki torunum var" diyor. te bu sz anlaml aslnda. nk eer halife Osman ve Eb-l As da onun gerek damatlar olsayd o zaman bu ifadelerin bir anlam kalmazd. Rukiye'nin ok gzel bir kz olduunu slam tarihileri de yazmlar, ancak burada bni ehraub farkl bir ey ekliyor: Bir gn halife Osman Ebubekir'e (ki bu ikilinin aralar ok iyiydi), "Muhammed'e syle eer Rukiye'yi bana verirse ben de ona iman ederim/inanrm." diye teklif sunar. Ebubekir bunu aktarr ve Muhammed de kabul eder. Bu rivayete gre kzn verili nedeni ve halife Osman'n niin Mslman olduu konusu farkl bir boyut kazanr. (347) slami kesim akldan ziyade rivayete nem verdii iin Hz. Fatma dnda da Muhammed'in kz ocuklar bulunduuna dair u ayeti de kant olarak gsterebilirler: Ahzab suresi 59. ayette zetle, ey Muhammed; kadnlarna, kzlarna ve inananlarn kadnlarna syle balarn rtsnler. te burada denilebilir ki, eer Fatma dnda kzlar olmasayd ayet oul olarak (kzlarna) olumazd. Hlbuki buna yant vermek ok kolay. nk batan beri anlattm gibi, o gnk rf-dete gre bu vey kzlar da artk hrmeten vey babann kzlar saylrd. Kald ki, cmle cmle aklama getirme yerine, batan beri anlatlan bu trajedilere yant bulmak daha nemlidir; ama bunu yapamyorlar.

Enteresandr ki, bni Hacer Askalani gibi bir slam dnr bile bunlar anlatrken ya hesabna hi deinmemitir. unu diyor: Rukiye, Ebu Leheb'in oluyla evliydi; peygamberlik gelince din yznden boand. Yani bu evlilik slam'dan nce gereklemiti diyor. Peki, madem Muhammed 25 yanda, Hatice de 40 yanda iken evlendiklerini, Muhammed'in 40 yanda iken peygamber olduunu biliyorsun, o zaman insan, bu kz ka yalarnda iken evlendirildi diye merak etmez mi? (348) Burada konuyu yle balamak isterim: Eer bu kzlar Muhammed'inse, kendisinin kalkp bunlar kendi yat olan Osman'a vermesi nasl izah edilebilir? Ayrca Hatice'nin ileri yata bu kadar doum yapmas nasl aklanabilir? Evet, istisnalar var; ama daha nce iki kez evlenip bu kadar doum yapmayan Hatice, nasl oluyor da krkndan sonra bu kadar doum yapyor? u nemli nokta hep gzden kamtr: Peki, ne oldu da bu kzlar kk yalarda vefat etti? Diyelim Fatma, mer tarafndan katledildi, bu farkl; peki ya Rukiye ve mm Glsm'e ne oldu? Evet, insan her yata lebilir; ancak benim olaylardan kardm, u ihtimal de gz nnde tutulmal: O kk ocuklar o kk yata cinsellie zorlaynca ve dk de olsa bunlar doum da yapnca, bnyeleri bunu kaldramam, bunun sonucu olarak vefat etmi olabilirler. Bu, byk bir ihtimaldir. nk ifade edildii gibi yalar ar derecede kkt. Burada, "Bu ocuklar Muhammed'in olsun veya bakasndan olsun bize ne, bu gibi konular ilemenin ne yarar var?" gibi bir soru sorulabilir. Aslnda byle bakmamak lazm. nk nerdeyse bir dzine kadar insan var ortada ve onlarla ilgili sorulacak baz sorulara verilecek cevaplar kolay olmalyd: Doduklar gn, ay ve yl; peygamberlikten nce mi yoksa sonra m domulardr, Hatice 55 yana geldikten sonra m yoksa daha erken mi domulardr, ne zaman evlenmilerdir gibi... Ama bir cemaat kadar olan bu insanlarn peygamberlikten nce mi, yoksa sonra m doduklar bilinmiyorsa, bugn kitaplara gemi bir szn/hadisin ne kadar salkl bir ekilde yazlp yazlmadn tahmin etmek zor deildir. Veya Muhammed'den sonra yazlan Kur'an cmlelerinin ne kadar salkl olup olmadn...

BLM 8 - HALFE OSMAN a) Halife Osman'n Ynetimine Kar Gsterilen lk Tepkiler Halife Osman'n kt ynetimine kar ilk sert tepkiyi gsteren "Cebele el-Ansari"dir. Bu adam Bedir harbine katlm nemli ashabdandr. Bir gn evin yannda iken Osman oradan geiyormu. Osman o zaman halifeymi ve millet ondan ikyetiymi. Cebele de Osman'n ynetiminden memnun olmayanlardan biriymi. Bu yzden Osman'a, "Ey N'asel! Seni ldrr cesedini bir deveye bindirip scak bir yere gtrr atarm." demi. Adam nemli biri olduundan Osman ona bir ey diyemeden doruca camiye gitmi. Cebele de arkasndan gitmi, o da camiye girmi. eri girdiinde Osman'n minbere ktn grm. Osman'n kolundan tutup aa indirmi ve erefini rencide edecek ekilde davranm. Burada olay kapanyor. Baka bir gn elinde bir iple geliyor ve Osman'a, "Ya senin boazna getiririm, ya da yanllarndan vazgeersin" diyor ve yle devam ediyor: "Sen Haris b. Hakim'e ehrin piyasasn teslim etmisin, al-veri yapanlardan usulsz bir ekilde hara alyor." Osman icraatna devam ediyor, adam kale almyor. Bu arada birileri Cebele'ye, "Vazge, nasl olsa halifedir, sen ba edemezsin" deyince o, "Yarn Allah huzuruna ksam, biz amirlerimize sayg gsterdik; ancak onlar bizi dalalete gtrdler." diyeceim, onu ikyet edeceim diyor. Yine henz Osman'a kar kitlesel isyanlar balamadan, Ceh'cah' adnda bir baka sahabiden Osman'a uyar ve hatta tehdit geliyor. yle ki, daha sonra Osman'n evine yaplan basknda, bu adam bastonla Osman' dvmeye balyor. (349) Osman'a kar kmak sadece halkn bireysel ve amatrce tepkisinden ibaret deildi. Grevden ald nemli insanlar da halkla birlikte onun aleyhinde alyorlard. Mesela halife Osman tarafndan Sad b. Ebi Vakkas Kufe valiliinden alnyor, yerine Velit b. Ukbe atanyor. Velit, halife Osman'n kardeiydi, anneleri aynyd. Yine daha sonra atad Sait b. As onun akrabasyd. Ebu Musa'el E'ari'yi Basra valiliinden alyor, yerine de daysnn olu Abdullah b. Amr' tayin ediyor. Amr b. As' Msr eyalet valiliinden alp yerine kendi stkardei Abdullah b. Sad b. Ebi Serh'i grevlendiriyor. Halife mer zamannda am valiliine atanan Muaviye'ye daha fazla imtiyazlar tanyor, am'n gelirini ona brakyor. Bunlar, Osman'n icraatndan birer rnek ve tabii ki grevden uzaklatrlanlar da halkla birlikte onun aleyhinde alyorlar... Hatta Muaviye am'dan gemilerle iki ticareti yapyor ve Osman'n izniyle buradan salanan paray kendine alkoyuyordu. am'da askeri komutan olarak grev yapan Ubade b. Samt, gemi iinde bu ikileri grnce hepsini yere dkyor. Saf adam, bilmiyor ki Osman bundan haberdardr, bunu yaparsa aleyhine olur. Elbette ki Muaviye bundan rahatsz oluyor. ki olduu iin korkudan konuyu da irdeleyemiyor. Ancak bu olay Ubade iin artk barda taran son damla oluyor ve am'da Osman ve Muaviye'yi eletirmeye balyor. Bu yzden Osman, Ubade'yi merkeze alyor. Ebu Musa Osman'a kar muhalefete geiyor ve onun kt ynetimini anlatmaya balyor. Halife Osman, Hz. Muhammed zamannda bile hazineye ait olan Medine'ye bal Mehnz blgesini, yine amcas Hakem'in olu Haris'e veriyor Fedek kyn Hz. Muhammed kendine almt ve zaten Kur'an'a gre veraset yoluyla kz Fatma'ya verilmeliydi Ama Ebubekir'le mer el koymulard; bunu daha nce Anlattm. Halife Osman bunu da Hakem'in olu Mervan'a veriyor. Afrika'y alnca, oradan salanan 1/5lik geliri de Mervan'a hibe ediyor. Osman'n bu ayrcal o dnemde yaayan airlere bile konu olmu. Osman tarafndan srgn edilen Abdurrahman b. Hanbel bir iirinde zetle unu anlatmaktadr: "Kinatn rabbi bize yle bir fitne brakm ki (Osman' kastediyor), ya o bize bela olur ya da biz ona. Nasl olur da millet a iken sen kalkp Afrika'nn bete birini tek insana veriyorsun" diyor. Bilindii gibi u an var olan Kur'an, Osman zamannda Yahudi asll Zeyd b. Sabit bakanlnda bir komisyon tarafndan hazrlanmtr. te zaman iinde Osman bu Zeyd'e yz bin dirhem hibede bulunur. Zeyd

lnce, ondan kalan mal-altn-kle o kadar oktur ki, varisleri bu kleleri balta ile krp blmlerdir. Hepsi Afrika'dan surdan burdan salanan talan malyd ve haddi hesab yoktu. (350) te Osman'n ynetimine kar gelmenin ilk iaretleri bireysel balamtr, daha sonra kitlesellie dnm ve zamanla kontrolden skmtr. b) Halife Osman Mslmanlarca Katledilir, Cesedi de Bir ple Atlr Hzeyfe b. Yeman bir ara halife Osman'a, "kz gibi ortaya kacaksnz, deve gibi kesileceksiniz ve kolay da can vermeyeceksiniz." eklinde ok ar bir cmle kullanmtr. Bunlara daha nce ksmen deindim. Gerekten Osman'n lm ok fecidir ve ikenceyle gereklemitir. Hz. Muhammed ve Ebubekir'in cinayetleri Mslmanlardan gizlenmeye alld gibi, halife Osman cinayetinin gerek yan da hep gizlenmek istenmitir. Sanki ok basit bir suikastla, bir kazayla lm gibi gsterilmi. Ama gerek hi de byle deildir. Cinayetiyle ilgili gvenilir slami kaynaklardan derlediim arpc bir blm buraya alyorum. Hakknda sunacam bilgiler okunduunda grlecektir ki, halife Osman'n halk nezdinde bilinen lmyle gerek lm arasnda ok fark vardr. nce Osman'a kar yaplan baskn zetlemek istiyorum. Daha sonra da cenazesinin nereye atldn, nasl ve nerede gmldn ve basknn nedenlerini zet eklinde anlatmaya alacam. Osman deiik heyetler tarafndan: "Yapma, millet senin ynetiminden memnun deil, sonun kt olur." diye defalarca uyarlr. Ancak, "Size mi dt, siz mi bana akl veriyorsunuz?" diyerek onlar dinlemedii gibi, stelik gelen elileri cezalandrr. Mslmanlar en son, Amir b. Abdullah Temimi adnda yal birini temsilci olarak Osman'la konumaya gnderirler. Adamcaz Osman'a, "Ben temsilciyim, arkadalar senin iin toplanp icraatn konutular. Senin byk yanllar iinde olduunu, dolaysyla Allah'a tvbe etmeni, ondan korkman ve yaptn yanllardan dnmeni istiyorlar." der; Osman, "Hele buna balon! nsanlar da sanr ki bu da bir ey biliyormu; sonra gelip benimle icraatm konuuyor. Hlbuki Allah'n nerde olduunu bilmeyen bir cahildir." diyerek onunla alay eder. Adam hem akl, hem de ok nemli kiiler tarafndan grevlendirilmiti. O arada Osman'a, "Ben Allah'n nerde olduunu ok iyi biliyorum, merak etme o seni gzetleyecektir." der. Benzer heyetler sk sk Osman'a gelir, yanl yapyorsun, byle olmaz diyerek onu uyaryorlard. Ama giderek durum daha da ktye gidince, Osman deiik eyaletlerdeki nemli valilerinden Muaviye b. Ebi Sfyan, Abdullah b. Sad b. Ebi Sarf, Sait b. As, Amr b. As, Abdullah b. Amir gibilerini merkeze/yanna aryor, onlarla durum deerlendirmesi yapyor. Bunlardan Abdullah b. Amr'n nerisi u: Birilerine kar kazanlmas zor olan bir sava balat, bunlar savaa gnder, savala megul olsunlar, sen de rahat edersin; sonunda onlar gelip sana yalvarrlar. Sait b. As'n nerisi de u: Sana bal olan her kabilenin, airetin, blgenin bir lideri vardr. Sen onu ortadan kaldrrsan onlar sahipsiz kalr dalrlar diyor. Muaviye'nin nerisi de u: Eyaletlere vergi memurlarn daha fazla gnder, biz de yardmc oluruz, tu sorun ancak bu yntemle biter: Yani hem bask, hem de ar vergi yk asayii salar diyor. Abdullah b. Sad da, 'Ey Osman; insanlar menfaatle yola gelir, sen en iyisi buralara maddi bir eyler ver kurtul" diyor... Amr b. As'a gelince, "Ey Osman, sen insanlarn istemedikleri eyleri yapyorsun. Karar ver! Bunlardan vazge ve adaletli davran" eklinde kar bir neri getiriyor. Osman bu neriye sert tepki gsteriyor ve bundan dolay aralar alyor. Amr Msr valisi iken grevden alnyor ve onun yerine de Hz. Muhammed'in hi sevmedii, mnafk ilan ettii Abdullah b. Ebi Serh tayin ediliyor. Amr'n Osman'a kafa tutmasnn baka bir nedeni de vard. Toplum iinde Amr'n kabilesi, Osman'nkinden daha itibar ve hret sahibiydi. Hatta zaman zaman Amr bunu Osman'a kar dillendiriyordu. (351) te bu toplantda da bir bakma bu bykln, farkn ortaya koyuyor; ancak fayda vermiyor. Osman giderek daha da sertleiyor, radikal tedbirler almaya balyor. Baz yerlere yeni atamalar yapyor. Bu arada Sait b. As' Kufe valiliine tayin edince, orann halk hem kabul etmiyor, hem de

ynetime kar silahlanyor. yle ki, Sait geri dnmek zorunda kalyor ve yerine de Ebu Musa el-E'ari atanyor. Ama olaylar durmak bilmiyor ve adm adm Osman'n sonu gelmeye balyor. Peki, neymi Osman'n suu, neler yapm ki insanlar beenmiyor? Bunu birazdan detaylca anlatacam. Mslmanlar Osman'n icraatndan o kadar huzursuz olmutu ki, bu konu caddede, sokakta, her yerde konuuluyordu. Ahnef bin Kays, "Camide toplanmtk, kalabalk hayli fazlayd. imizde Hz. Ali, Talha, Zbeyir, Sad gibi nl isimler de vard. O arada halife Osman da geldi ve hemen konumaya geti. Kendi iyiliklerini anlatyordu. Ben de bu arada Talha ve Zbeyir'e dedim ki, bu adam gidicidir, sonunda katledilecek" eklinde anlatyor. Bunu aktaran, Buhari'nin sarihi Askalani ve tabii ki deiik kaynaklarda da geiyor. (352) Bu arada Medine'deki sahabiler, deiik corafyalara yaylm Mslmanlara mektuplar gndererek "Geri gelin, siz Allah iin slamiyeti yaymaya kmsnz; ama maalesef din elden gitmi, uzaklara gitmenize gerek yok, geri gelin asl cihat burada, ierde" diyorlard. yle olmutu ki, bir ara Osman camide hutbe okurken-konuurken, Hz. Ali, Talha ve Zbeyir gibi cennetle mjdelenen nemli kiilerin de bulunduu o ortamda bazlar, "Adama bakn, eninde sonunda ldrlecek, lm hak etmi." gibi ar szler sylerdi. Yani i bu noktaya gelmiti. (353) Ve sonuta Halife Osman'a bal tm corafi blgelerden isyan sesleri ykselmeye balyor. Sadece alt yz svari, kimi rivayetlere gre bin svari Msrllardan ve drt kafile halinde balarnda da Abdurrahman b. Udeys, Kenane b. Bir, Amr b. Hamk ve Sudan b. Hamran olmak zere Osman' ablukaya almak, onu katletmek iin yola kyorlar. Kimse bilmesin diye, Umre niyetiyle yola ktklarn sylyorlar. Ancak niyetleri Osman' ortadan kaldrmak. Yine iki yz kiilik bir baka baskn grubu, Irak'n Kfe kentinden harekete geiyor. Tm gruplarn birbirlerinden haberi var. Bunlarn da balarnda Malik b. Ester var. Yz kiilik bir isyan grubu da Irak'n Basra kentinden yola kyor. Onlarn balarnda da Hkeym b. Cebele var. Osman'n da istihbarat vard, onlarn niyeti hakknda bilgi almt ve kendince de tedbirliydi ama baskn o kadar glyd ve kontrol edilmesi o kadar zordu ki, Osman'n taraftarlar bunlar nleyecek durumda deildi. ehre varnca Hz. Ali devreye giriyor ve sonuta onlar Ali'yi dinleyerek davalarndan vazgeip memleketlerinin yollarn tutuyorlar. Ancak yolda, halife Osman'n yazd, mhryle mhrledii bir mektup ele geiriliyor. zerinde mektup bulunan kii de halife Osman'n bir grevli memurudur; hatta onun bindii hayvan bile Osman'a/devlete ait bir hayvandr. Mektupta, ilgili valilerine, Bu isyanclar yakalayn, bir ksmn infaz edin, nemli elebalarn da armha germek suretiyleikenceyle ldrn, bazlarnn da kol ve bacaklarn kesin." gibi talimatlar vard. Zaten onlar, daha nce Hz. Ali'nin araya girmesiyle isteksizce eylemlerinden vazgemilerdi. Ama bu mektup olayndan sonra artk onlar durdurmak mmkn deildi: Tekrardan geri dnyorlar ve sonunda Osman' feci bir ekilde katlediyorlar. Osman korkudan imza ve mhrn sahte olduunu, kendisine ait olmadn iddia ediyor; ancak inandrc gelmiyor, gven sarslyor ve gereken yaplyor. Deiik yrelerden gelen bu insanlarn hepsi ittifak halinde halife Osman' ablukaya alyorlar. Onu yakalaynca san, sakaln yoluyor, enesini ekiyorlar, az ak kalyor. Bu arada isyanclar Osman'a 'Na'sel' diye baryorlar. Deiik slami kaynaklarda Na'sel yle tanmlanyor: O srada Medine'de Msr asll budala biri varm, ad da Na'sel. Osman'a bu amala bu lakab takmlar. Veya Na'sel demek, beyinsiz kii/ahmak-bunak demek. Her ne ise alayl bir sz olarak Osman'a kar kullanyorlard. (354) Veya Na'sel, Medine'de ihtiyar, aptal bir Yahudi varm, o yzden hakaret anlamnda Osman'a bu isimle hitap ediyorlar.

Msrl grubun bandaki ahslardan Kinane b. Bir, Osman'n alnndan ve kafasnn n ksmndan demir parasyla vurunca, Osman yere ylyor. Ayn gruptan Sudan b. Hamran adndaki ahs da Osman' dve dve komalk ediyor. Yine Msr grubundan Amr b. Hamk, Osman'n gsne kyor, ona dokuz darbe vuruyor; bunlardan Allah iin olsun, kalan da ben rahat edeyim, kendim iin vurdum diyor, tabii ki bu arada Osman onlara ok yalvaryor: 'Ben ilk Mslmanlardanm, peygamberin iki kzyla evlendim, insan ancak dinden karsa, zina yaparsa, cinayet ilerse ldrlr. Ben bunlardan hibirini yapmadm.' gibi yalvarmalar artk fayda etmiyor. Millet ona kar ylesine kzgn ki, ldrdkten sonra da kafasn gvdesinden koparmak, onu ustura-makas gibi aletlerle paralamak istiyorlar, hatta eytan talamas gibi naan talamak istiyorlar. Bu arada Osman'n hanmlar Naile ile mm'l Benin ve kzlar kafasn gvdesinden koparmalarna izin vermiyorlar, araya giriyorlar, onlarn ellerinden plak kllar almak istiyorlar. Onlar kllarn gl bir ekilde ekince, Osman'n elerinden Naile binti Ferafise'nin parmaklar kesiliyor. Bu manzara karsnda tm aile alamaya balyor, Hz. Muhammed'in elerinden de araya girenler oluyor ve Hz. Ali de baskn liderlerinden Abdurrahman b. Udeys ile konuunca (yapmayn diye) bu eylemlerinden vazgeiyorlar, tabii ki daha sonra bu kadnn parmaklar am'da hutbelerde ok dile getiriliyor, Muaviye tarafndan propaganda arac olarak kullanlyor. Bu ayr bu konu. (355) u da var ki, isyanclar yaklak 40 gn Osman' evinde mahsur brakyorlar, sudan, yemekten mahrum brakyorlar. Birilerin ona su vermelerine bile izin vermiyorlar. Bu arada Osman' savunanlardan ok sayda insan ldrlyor. Mesela Abdullah b. Veheb, Abdulah b. Ebi Meysere ve Muire b. Ahnes gibileri. Hatta Osman'la birlikte ldrdkleri baz kiilerin gmlmelerine izin bile vermiyorlar: Kurdakua, kpeklere yem olsunlar diyorlar. Osman'a, istifa edersen sana karmayz dedikleri halde Osman, ben lm tercih ederim; ama istifa etmem karln veriyordu. (356) Aslnda detaya gerek yok. nsan biraz dnrse zaten iin vahametini anlar. yle ki, madem bu kadar isyanc Mslman Kufe'den, Basra'dan, Msr'dan deiik corafyalardan geldiler, peki ya Mekke, Medine, evre Mslmanlar ve hele hele Hz. Ali nerdeydi diye insan merak ediyor? Demek ki evresi dnda kimse onun ynetiminden memnun kalmam ki sonu byle olmu. En bata Ebubekir'in olu Muhammed, ta Msr'dan gelen heyetin iinde ve aktif bir ekilde Osman'a kar cephe alanlar arasnda. Osman'a ulatnda da, ok hakaretvari bir ekilde sakalndan tutup ekiyor, bylece Osman'n az ak kalyor ve daha nemlisi onu yerde srndryor. Burada u hatrlatmay yapaym: Hani Ebubekir'in cinayetinde Osman'n da parma vard diye yazmtm. Sanrm slam tarihinde bu konuda baz aklanmayan noktalar var. Mesela neden tm sahabeler arasnda Ebubekir'in olu Osman'a byle davranmtr? En azndan Osman babasnn ocukluk arkadayd! Kanmca Ebubekir'in olu babasyla ilgili planlar bildii iin, burada adeta onun rvann alyordu. Bu uzak bir ihtimal deildir. (357) Bata da belirttim; Mslmanlar Osman' defalarca uyardlar, temsilci gnderdiler; ama o hep ceza veriyordu. Hatta bir ara Hz. Ali'yi temsilci olarak gnderiyorlar. Gidip halife Osman'a nemli uyarlarda bulunuyor. Osman ise onu da dinlemedii gibi, minbere kp unlar sylyor; Bu mmetin fitnesi, ayplayanlar ve eletirmenlerdir (tabii ki isim vermeden Hz. Ali'yi kastediyor) diye balyor ve eletirel bir konuma yapyor. Bu arada Osman'n sa kolu Mervan sert kyor, gerekirse seni eletirenlerle savarz diyor. Mervan, Osman'n veziriydi. Osman, iin vahametini bildii iin olayn fazla bymesini istemiyor/Mervan'a izin vermiyor. (358) unu da bilmekte yarar var, tm halifelerin devrilmesinde Yahudilerin rol ok byktr. Her ne kadar bu sebep pek ne kmamsa da, aslnda bu nemli bir faktrdr. Yahudiler artk o corafyada onlara iktidar verilmeyeceini biliyorlard. O yzden hep bozmaya ve karklklar karmaya alyorlard. Savala kazanamyorsak, bari planlarla, farkl komplolarla ii gtrmeye alalm diyorlard ve nitekim de bunu ok mkemmel baardlar...

syanclar Osman' ldrdkten sonra cenazesini bir mezbeleye, tuvalet olarak kullanlan bir yere atyorlar ve onlarn korkusundan en yakn akrabas bile yanaamyor. Cenaze, atlan yerde gn kalyor. slam tarihileri, Kur'an yorumcular, Osman' katlettikten sonra cenazesini Ha Kevkeb denilen yere attlar. Buras yle bir yer ki, o zaman Yahudiler tarafndan tuvalet olarak kullanlyordu. eklinde aklama yapyorlar. Konu garip gelebilir. O bakmdan Osman'n bu tuvalet yerine atldna ve cenazesi gn orada kaldna, basknclarn korkusundan kimsenin gidip onu alamayacana ilikin bir yn gvenilir slami kaynak veriyorum u dipnotta. (359) c) Halife Osman'n Cenazesi, Bir Tuvalete Gmlyor Osman'n cenazesinin Yahudilerin tuvalet olarak kullandklar bir mezbeleye atldn ve orada gn kaldn, korkudan kimsenin gidip onu defnedemediini yukarda yazdm. Bu arada onu ldrenler eytan talar gibi cesedini talamaya balyorlar ve gmlmesin, herhangi bir yere atlp kalsn ve bu ekilde ryp gitsin istiyorlard. Sonunda yine Hz. Ali'nin devreye girmesiyle isyanclar defnine izin verdiler. Tarihi bni ebbe bu konuda, "Ebu Sfyan'n kz ve ayn zamanda Hz. Muhammed'in de ei olan mm Habibe ortaya kp ya bu adamn defnine izin vereceksiniz, ya da ben Hz. Muhammed'in perdesini (bartsn kastediyor) bamdan alr atarm." diyor. (360) te Hz. Ali ile mm Habibe'nin araya girmesi, hem elerinin alamalar nedeniyle isyanclar eylemlerinden vazgeiyorlar, bundan sonra birka kii gidip cenazesini alyor, onu gece karanlnda gmyorlar (tabii ki cenaze iinde, kabir banda Hz. Ali yoktur, kendisi katlmyor). Osman'n cenaze namaznn klnp klnmad konusunda farkl rivayetler var. Kimileri, "Katledenler namazna izin vermeyince, zerinde namaz klnmadan gmlyor" diyorlar. Mesela Ebu Cehm adndaki kii onun namazn klmak isteyince isyanclar izin vermiyor; bu arada adam, "Siz zerinde namaz klnmasna engel olursanz sorun deil. nk Allah ve melekler cenaze namazn klmlardr." diyor. Maallah o dnem herkes Tanr ile Cebrail ile irtibat halindeymi, normal vatanda da yukarlardan ilham alyormu. Kimileri de, birka kii onun cenaze namazn klp Baki kabristannda defnetmek isteyince, isyanclar bunu duyuyorlar ve kesinlikle normal bir mezarlkta defnetmeyeceksiniz, diyerek engel oluyorlar. Bu nedenle, daha nce atld yere, o tuvalet olarak kullanlan yere gtrlp orada gmlyor ve belki tekrar isyanclar cenazesini karrlar korkusuyla, mezarn yerle tesviye ediyorlar. Bu arada isyanclar defne izin verdiklerinde u koulu da ne sryorlar, Osman'n yaknlar onu mezara gtrrken biz de yolun sandan ve solundan yryerek hacda eytan talar gibi ona ta atacaz diyorlar. Yine her zamanki gibi Hz. Ali'nin araya girmesiyle bu kouldan vazgeiyorlar. Gece gizlice, alelacele o tuvalet olarak kullanlan batakla gtrp bir ukur kazarak iine atyorlar; byle normal bir kabir hazrlayamyorlar. zerine mezar ta bile koyamyorlar. Hatta Osman'n kz alaynca, mezar kazanlardan biri ona kzyor: "Biz o kadar titiz davranyoruz ki kimse duymasn. Peki, baryorsun, ya muhalifler senin sesini duyup gelir, babann cenazesini tahrip ederlerse iyi mi olacak?" diyerek, onu susturmaya alyorlar. Gmenler arasnda bir de Osman'n elerinden Naile var. Karanlk olduu iin, o da eline bir mum alarak kabirde rahat allabilmesi iin mezarn banda duruyor. slami eserlerde anlatldna gre, alanlar, isyanclar grmesin diye insanlarn olduu tarafla mezar arasna perde gibi veya kerpiten bir duvar yapyorlar. (361)

Cenaze namaz klnmtr diyenlere gre de ihtilaf vardr. Genel kan, cenaze namaznn bir veya drt kii tarafndan klnd ynndedir. Hatta baz kaynaklarda, korkudan kimse onu gmmek istemeyince; ancak Mervan'la, Osman'n elerinden Naile onu geceleyin gmmler eklinde bilgi var. Osman'n elerinden dedim; nk Osman ldrldnde yannda drt hanm vard: Remle, Naile, mm Benin ve Fahite. (362) Yani yle ki, Osman'n cenazesi ortada kalyor, korkudan kimse onu defnedemiyor. Hatta nemli slami kaynaklarda ok farkl bilgiler de var. Mesela onu ldrdkleri zaman, ei Naile araya girmek istiyor. Bu arada onun da elini, kimilerine gre de parmaklarn kesiyorlar. Hele halife Ebubekir'in olu Muhammed, Osman'n kolundan tutup kapya kadar srkleyince Osman, "Senin baban dostumdu, neden bana byle yapyorsun' diyor. Ebubekir'in olu, "Sen gerek Kur'an' yaktn, kendince yeni bir Kur'an ortaya kardn" diyor. Kimi rivayetlere gre de Ebubekir'in olu onun kulana i sokup boazndan karyor. uras ok nemli, baskn dzenleyenler Mslmanlar ve Ebubekir gibi birinin olu da ar derecede ona ikence ediyorsa ve Hz. Ali de savunma niyetiyle hi ortalkta bulunmuyorsa, artk Osman'n o gnk Mslman halk nezdindeki deerinin nerelere kadar dt anlalyor. Baz slami kaynaklarda Osman katledildikten sonra, baskn gerekletirenlerden Umeyr b. Dabi-i adndaki kii gidip onun canndan paralar kopararak, "Sen ki babam zulmen/susuz yere hapse attn ve orada ld. te senin de sonun byle olacak." diyor. Yukarda da belirttim, onu katledenler, bedenini tahrip etmek, paralamak istiyorlar; ancak bazlarnn arac olmasyla eylemciler bundan vazgeiyorlar. (363) Bir de u var, Osman'n cenazesini, bir kap tahtas zerine balayp o ekilde kabre gtrrken, belki birileri duyar, gelir engel olur kaygsyla koarak gtryorlar. Cenazeyi gtren ahslardan biri, "Biz korkudan ylesine kouyorduk ki Osman'n kafas, zerinde tadmz tahtaya arpp tak-tuk diye ses veriyordu." diyor. Bu olay, az sonra blm sonunda ekleyeceim kaynaklarn hemen tmnde vardr. te halife Osman'n halk arasnda bilinen lmyle gerek lm arasndaki fark bu kadar byktr. Osman'n Mslmanlar tarafndan katledildii, cenazesinin Yahudilere ait bir ple atlp orada gn kald, daha sonra Hz. Ali'nin, Hz. Muhammed'in baz elerinin ve Osman'n elerinin hatr iin gmlmesine izin verildii ve bunun da ancak ayn plkte gerekletii, mezara da yangndan mal karrcasna, sr'atle gtrld ve bu arada bann hep tahta zerinde saa sola arparak ses kard, cenazesinin korkudan birka kii tarafndan gizlice defnedildii, katledilirken ikence yapld ve hatta canndan paralar koparld, baskn annda haftalarca evde a ve susuz mahsur kald, yardm etmek isteyenlere izin verilmedii, o dnemde var olan Kur'an'lar yakp yeni bir Kur'an ortaya koyduu, kt ynetimi yznden vurulduu gibi konular, birok slam dnr tarafndan kaleme alnmtr. Ne yazk ki, geni halk kitlesi bunlar bilmemektedir. Bu olup bitenleri ieren slami kaynaklar gerekten ok fazladr. (364) d) Halife Osman Neden Mslmanlarca Katledildi? Az nce de anlatld gibi, Halife Osman' feci bir ekilde katledenler Mslmanlardr. Peki, Osman bunu hak etmi miydi, neydi bunun en nemli nedenleri ki, insanlar ta Msr'dan, Basra'dan, Kfe'den... deiik yrelerden gelip eylem birlii yaparcasna toplanarak Osman' katlettiler? Demek ki ortada ok ciddi bir sorun vard ki Osman'n evresi, hele Hz. Ali bile bu basknlar artk durduramamtr. Bu nedenlerden nemli grdklerimi slami kaynaklardan zetlemek istiyorum.

(Etrafndakilere ayrcalk tanmak-iltimas) 1) Hakem b. Ebi-I As olay Hz. Muhammed'e kar olduu, onunla anlamad, hatta Muhammed konuunca, kendisi ka-gz iaretleriyle onunla alay ettii iin, Muhammed hem Hakem'i lanetler, hem Medine'den kartp Taif taraflarna srgne gnderir. Bu konuda birok slami kaynakta hadisler var. Mesela mam Ahmet b. Hanbel, Bezar, Heysemi, Fakihi, bni Asakir ve daha birok slamolog, Hakem'in srgn edilmesi ve lanetlenmesi konusunda hadisler aktarmlardr. (365) Taberani yle bir olay da aktaryor: Bir ara Hz. Muhammed kendi arkasna dnnce gryor ki, Hakem el iaretleriyle kendisiyle alay ediyor; bazen de olu Mervan'la birlikte Muhammed'in minberine kp iniyor (taciz niyetiyle). Yani hem Muhammed'in davasna inanmyordu, hem de deiik davranlarla onu psikolojik olarak rahatsz ediyordu. Daha sonra Ebubekir ve mer halife olunca, yine Taif'ta kalmaya devam ediyor/bunlar Medine'ye dnmesine izin vermiyorlar. Hatta geri dnsn diye bu konuda Ebubekir'e teklifte de bulunuyorlar. Ama o kabul etmiyor. Ancak Osman halife olunca, onun ve olunun geri gelmesine izin veriyor, adam gelip Medine'ye yerleiyor ve lene kadar orada kalyor, ayrca o gnk parayla kendisine devlet malndan (ki devlet mal zaten haratan, ganimetten, talandan, apulculuktan salanyordu) yz bin dirhem para veriyor. u not da nemli, Hakem b. Ebi-l As, ayn zamanda halife Osman'n amcasyd. u da nemli: Tarihte hret sahibi olan Muaviye de Osman'n amcaoullarndandr. Osman, Hakem'in oluna da, maliye mdr gibi Medine'de bir grev veriyor: Yaplan al-verilerden salanan verginin 1/10'unu, karlksz ona tahsis ediyor. Daha sonra Mervan, Osman'n damad olunca, ona ar derecede ayrcalklar tanyor. Mesela Hz. Muhammed'e ait olan ve vefat edince, kz Fatma'm hakk olduu halde Ebubekir'le mer'in vermedii Fedek arazisini de Mervan'a veriyor. Osman, yine Afrika halkndan alnan 1/5 vergi, talan her ne ise damad Mervan'a veriyor. Bunlar zaten birazdan Mervan konusunda anlatacam. Muhammed'e ramen, Osman'n bu insanlara tand imknlar, o zamanki airlerin iirlerinde de ska ilenmitir. Osman katledilince, Mslmanlarn mezarl olan Baki'de gmlmesine engel olan Elem bin Evs, bir iirinde yle diyor: "Allah'a yemin olsun ki, hi kimsenin yapt ktlk yannda kr kalmayacak, cezasn ekecektir. Sen ey Osman, Muhammed'in lanetledii o insan (Hakemi) getirdin ve ona imknlar tandn. Devlet malnn 1/5'ini alp Mervan'a verdin, ayrca devletin maln kendine ve evrene tahsis ettin. Ebu Musa el-E'ari'nin getirdii ganimetleri sen istediklerine dattn." (366) Yine halife Osman'n srgn ettii bir baka air Abdurrahman b. Hanbel el-Cemhi bir iirinde, "Allah'a yemin ederim ki hibir su karlksz kalmaz." diye balyor ve Osman'n kt ynetimini iledikten sonra iirin bir yerinde, "Bize yle bir fitne (Osman iin diyor) yaratld ki, hem biz onunla ceza ekiyoruz, hem de o kendisi iin ba belas oldu" diyor... air burada, Osman'n feci bir ekilde katledildiini ve kendilerine de bela olduunu belirtmek istiyor. (367) te sonunu getiren sebeplerden biri, hem Hz. Muhammed'in lanetleyip srgne gnderdii bu insan geri getirmek, hem de ona ve oluna ar derecede ayrcalklar tanmak, tabii ki bu, halkta olumsuz etki yapyor. 2) Mervan b. Hakem Az nce de belirttim, Mervan da babasyla birlikte Hz. Muhammed tarafndan Taif ehrine srgne gnderilmiti; Osman babasyla birlikte onu da geri getiriyor ve stelik de kendi kz mm Eban'la evlendiriyor ve kendine vezir-badanman yapyor. Afrika'dan salanan ganimet-talan ne varsa hepsinin 1/5'ini damadna tahsis ediyor. Bir rnek vereyim. Afrika alndnda orann yneticisi

Crcir'le bir anlama yapyorlar ve 2 buuk milyon dinar (altn para) onlardan hara olarak alnyor. Ayrca her katlmc askere bin dinar, kimisine gre de bin dinar (altn para) dyor. Yani Mervan'a verilen bu gelir byk bir rakam oluturuyordu. Yine Osman zamannda Kbrs adas alnnca, halkndan her yl yedi bin dinar (altn para) cizye/hara alyordu. Yine halife Osman, Mervan'n kardei Haris b. Hakem'e, devlet malndan yz bin dirhem yardm yapyor; ayrca Medine merkezinde ona ok nemli bir al-veri merkezini hibe ediyor. (368) Az nce de vurgu yapld gibi bu aile Hz. Muhammed nezdinde cezalyd; zellikle babalar. Zaman iinde yle oluyor ki, Mervan, Osman' tamamen kontrol altna alyor. Damattr diye ona ylesine geni yetkiler veriyor ki, artk o Osman' ynlendirir hale geliyor. Zaten slami kaynaklarda, Osman'n Msr valisine gnderdii ve isyanclarn katlini istedii mektubun Mervan tarafndan yazld iddia ediliyor. Bu mmkn olabilir. nk Osman'n veziriydi ve zaten tm yetkiler ondayd. Yalnz tek bu olaya bakarak Osman' temize karanlar olsa da, her taraftan Medine'ye Osman' lin etmeye gelen o insanlarn fkesini bununla atlatmak mmkn deildir. Kald ki Osman'a, yeter ki istifa et kurtul denildii halde grevinden ayrlmyordu. Demek ki sorun Osman'dayd. Hatta Osman'n elerinden Naile ve son zamanlarda Hz. Ali de Osman' Mervan konusunda uyardklar halde Osman onlar dinlemedi, yoluna devam etti. te Hz. Muhammed'in, babasyla birlikte srgne gnderdii bylesine bir adamn, Osman sayesinde geldii aama budur. Bu, Osman'n sonunu getiren ok nemli bir nedendir. mer ksmnda belirttiim gibi, Eb L'l hem marangoz, hem ressam, hem de demircilikte uzman biridir ve hatta onun o zaman rzgrla alabilen deirmen yapabilecek kapasitede bir insan olduunu yazmtm. Ama patronuna gnde 2 dirhem vergi bile deyemiyordu. Osman ise bir rpda kendi adamlarna ve stelik de Muhammed'in lanetledii ve srgne gnderdii insanlara ve daha nicelerine mthi imkn tanyordu. Osman' katletmek iin bu insanlar ta Msr'dan, Kufe'den, Basra'dan bouna geliniyorlard. Onlar alsn, para kazansn, Osman da vergi ad altnda onlardan alp yaknlarna datsn, tabii ki gleri varsa kabullenemezlerdi. Nitekim de onu en ar bir ekilde cezalandrdlar. (369) te Osman'n sonunu getiren sebeplerden biri de Mervan'dr: Hem Muhammed'e ramen onu babasyla birlikte geri getiriyor, hem maddi ve siyasi olarak ona ayrcalklar tanyor, tabii ki bunlar halk nezdinde olumsuz etki yapyor. 3) Stkardei Abdullah b. Ebi Serh Daha nce Msr valisi Amr b. As idi. Osman bunu Medine'ye geri alyor ve yerine/Afrika'ya, stkardei olan Ebu Serh'i tayin ediyor, bylece onu dllendiriyor, ona byk imknlar salyor, tabii ki bu olaydan sonra Osman'la Amr b. As'n aras alyor, o da Osman aleyhinde alyor. (370) Osman'n atad Ebu Serh yle bir insand ki, Hz. Muhammed kendi zamannda onun hakknda lm fetvas vermiti. Olayn zeti u: Bu adam daha nce Hz. Muhammed iin ktiplik yapyor ve Kur'an ayetlerini yazyordu. Zamanla Muhammed'i tanynca anlyor ki, onun davasnda tanrsal boyut yok. Adam unu diyor: Muhammed bana baka eyler yazmam neriyordu, ben ise, "Acaba farkl eyler yazarsam anlar m?" diye onun isteklerine ters olan eyler yazyordum ve tekrardan ona okuyordum. Oda bana, "iyi iyi, gzel" diyordu. Kur'an, benim bu tr sahte yazlarmla doludur" diyor ve "Durum bu ise, ben Kur'an'dan daha mkemmel bir kitap ortaya karabilirim." ifadesini kullanyor. Bu aklamay yaptktan sonra artk Muhammed'le kalmyor. Hem bu aklama, hem de slamiyet'ten kt iin, Muhammed'in korkusundan (Belki ldrr diye) Medine'yi terk edip Mekke'ye kamak zorunda kalyor. Adam, ben de Kur'an gibi bir kitap yazabilirim dedii iin, Muhammed burada yine ii CebrailAllah'a havale ediyor ve yle bir ayet indiriyor.

Ayetin anlamn Diyanet'in evirisinden vereyim: "Allah'a kar yalan uyduran veya kendine bir ey vahyedilmemiken, 'Bana vahyolundu' diyen, ya da 'Allah'n indirdiinin benzerini ben de indireceim' diye laf eden kimseden daha zalim kimdir? Zalimlerin iddetli lm sanclan iinde rpnd; meleklerin, ellerini uzatm, 'Haydi canlarnz kurtarn! Allah'a kar doru olmayan sylediiniz ve onun yetlerinden kibirlenerek yz evirdiiniz iin bugn aalayc azap ile cezalandrlacaksnz' diyecekleri zaman hallerini bir grsen!" deniliyor Kur'an'da. Adam onu deifre ettikten, i iten getikten sonra o kalkp ayet oluturma yntemiyle insanlara tehdit savuruyor, gzda veriyor. Bu ayetin, en ok ad geen kii iin indii/olutuu anlatlyor tefsirlerde ve dier slami kaynaklarda; ancak Muhammed'in peygamberlik konusunda nemli bir rakibi olduu iin, bu ayetten Mseyleme de kastedilmitir diyenler de var. Hatta Yemenli olan ve peygamberlik iddiasnda bulunan Secah adndaki kadn ve yine ben de peygamberim diyen Rahman Yemami ve Esvet Ansi'nin de bu ayetin sebep-sonu ilikileri arasnda isimleri geiyor. Bunlar sonucu deitirmiyor. nk onlar da bu peygamberlik formln kullanmak istiyorlard, bu yntemle iktidar sahibi olmay arzuluyorlard. Dolaysyla Muhammed, oluturduu bu ayetle tm muhaliflerini hedeflemitir demek isabetlidir. (371) Zamanla Muhammed Mekke'yi alnca, "Bu adam 'Ka'be'nin iinde de olsa onu yakaladnz an ldrn" talimatn veriyor. Adam gizlice halife Osman'a snyor. nk Osman'n stkardeiydi. Osman onu belli bir sre saklyor, uygun ortam yakalamaya alyor ve bir gn adam da yanna alarak birlikte Muhammed'in yanna gidiyorlar, "Bu adam bala" teklifinde bulunuyor. Muhammed uzun sre bekliyor, sessiz kalyor ve daha sonra onu balyor. Bunu yaparken de unu sylyor: Aslnda Osman onu yanma getirince ben onun balanmasn istemedim, bir sre beklememin nedeni u: Ona kar yaklamm biliyorsunuz. Onun iin belki bana grev dmeden iinizden biri kalkp onu ldrr dedim. Yani ben bu beklememle bu frsat vermek istedim; ancak iinizden biri kmaynca ben de baladm diyor. Tabii ki bunu sylemekle, severek balamadn, hl ona kar kininin devam ettiini belirtiyor ve ayn zamanda arkadalarn da eletiriyor: Neden biriniz onu katletmediniz diye! te Osman kendi halifelii zamannda Muhammed'in sevmedii, hatta Kur'an sahtedir, sadan soldan toplanan bilgilerdir, iinde birok yalanm var, ben de Kur'an gibi bir kitap rahatlkla yazabilirim diyen birini ve stelik Muhammed'in hakknda lm ferman verdii bu adam, Msr'a vali olarak tayin ediyor. Hlbuki Osman'n grevden ald eski vali Amr b. As, bu adamdan daha deneyimliydi: Hem Muhammed, hem de Msrllar Amr' severdi. Bu da Osman'n sonunu getiren nemli nedenlerden biridir. Hem halkn houna gitmiyordu bu grev deiiklii, hem de Osman'n ynetimine kar Amr anti propaganda yapyordu. Hatta grevden alnan Amr b. As'a Osman'n ldrld haberi verilince o, "Ben bir insana bir darbe vurdum mu, kanatrm'' karln vermitir. (372) 4) Halife mer'in olu Ubeydullah' korumak Halife mer, Medine'de bir Mslman'n yannda kle olarak alan Ebu L'l tarafndan katledilince, olu Ubeydullah da gidip buna kar Hrmzan, Ebu L'l'nn kk kz ve bir de Hristiyan asll Cfeyne adnda baka birini katlediyor. Hrmzan Mslman olmutu; ancak Cfeyne Hristiyand ve Medine'ye okumaya gelmiti. Bu haksz cinayetler Mslmanlar arasnda ok tartlr, bu konuda Osman'la birlikte toplantlar yaplr; ancak sonunda Osman Ubeydullah' serbest brakr, ona ceza uygulamaz. Hlbuki Ubeydullah masum insanlar katletmiti. Hz. Ali, Ubeydullah cezasz kalmasn, ldrlsn diyordu. Hatta bir ara: Peki senin baban katleden baka, ya sen onun susuz kzn niye ldrdn, diye suluyordu onu. Nitekim sra Hz. Ali'ye gelip kendisi halife olunca, Ubeydullah'n katline karar veriyor. Bu yzden Ubeydullah kap Muaviye'ye snyor ve daha sonra Sffin savanda ldrlyor. Kimi rivayetlere gre Hz. Ali onu katlediyor. te Osman'n bunu korumas da halkta olumsuz etki yapyor: Osman, fakir-fukaraya ceza veriyor, ancak sra dostlarna, yandalarna gelince torpil yapyor, eklinde konuuluyordu. (373)

5) Velit b. Ukbe olay Bu adam, Halife Osman'n kardeiydi: Anneleri Erva binti Kreyz'di, babalar ise farklyd. Velit'in babas Ukbe, Bedir harbinde sa olarak ele geirilmi ve Muhammed'in talimatyla ldrlmt. Daha sonra Beni Mustalk kabilesi Mslman olunca (tabii ki Muhammed onlara kar savamt ve bunlar kl zoruyla Mslman olmulard), Hz. Muhammed onlara diyor ki, ben falan tarihte adamm gnderirim, zektnz/verginizi ona teslim edersiniz. Gn gelince Hz. Muhammed Velit b. Ukbe'yi bu ile grevlendiriyor. Ancak adam yar yoldan geri dnyor. Dnmesinin nedeni de korkudur: nk daha nce bu kabile ile Velit b. Ukbe arasnda husumet olduu iin, korkudan gitmeye cesaret edemiyor: Ya gittiimde bama bir ey gelirse diye evhama kaplyor ve geri dnyor. Bu arada Muhammed, "Ne yaptn?" diye sorunca o, "Ben gittim, meerki onlar tekrardan slamiyet'ten dnmlerdi, ben zor kurtuldum; yoksa beni de ldreceklerdi. stelik zekt da vermeyeceklerini sylediler." diyor. Bunun zerine Muhammed onlara kar sava hazrlna balyor. Aslnda byle bir ey de olmamt. Adam oraya hi uramamt. Dier taraftan Muhammed'in elisi belirlenen zamanda gitmeyince, Beni Mustalk tarafnda da bir evham balyor ve hemen liderleri olan ve ayn zamanda Muhammed'in elerinden Cveyriyye'nin de babas olan kii Medine'ye gelip durumu reniyor ve "Yalandr, biz zektmz topladk, hazr; ancak memur bekliyorduk. Fakat bize herhangi biri uramad" diyor. Bunun zerine Muhammed tahkikat yapyor ve sonuta elisi Velit b. Utbe'nin onlara uramad ve stelik de onlara kar byk bir iftirada bulunduu ortaya kyor. Bu olay zerine Muhammed, Hucurat suresinin altnc ayetini indiriyor. Anlam u: "Ey inananlar! Bir fask/kt insan size bir haber getirirse onu tahkik edin/aratrn. Yoksa bilmeden bir toplulua ktlk edersiniz/onlara kar yanl yaparsnz da sonra yaptnza piman olursunuz." Hemen hemen tm nemli tefsirlerde ve ayetlerin sebep-sonu ilikisini irdeleyen kaynaklarda, bu ayette sz edilen fask/kt insandan kast, bu olaydan dolay Velit b. Ukbe'dir. Askalani, el-sabe adl yaptnda, bni Abdi-I Berr, bu ayetin Ukbe iin indiine ilikin slam limleri arasnda ihtilaf yoktur diyor. Burada bir not dp konuya devam edeceim: Hani Hz. Muhammed gemiten gelecee her ey biliyordu? Peki, bu olayda adam gelmeseydi ve bylece bu yalan ortaya kmasayd ne olurdu? nk Muhammed, onun yalanlar zerine sava hazrlna balamt ve tabii ki byk bir katliam olacakt. te Osman bylesine bir insan vali olarak tayin ediyor. Hz. Muhammed'in sevmedii, hakknda fasktr/kt insandr diye ayet indirdii bir insana, nemli bir konuda (halk ynetmede) grev veriyor. Kald ki, bu adam ylesine iki ierdi ki, bir gn kendisi cemaate sabah namazn kldrrken, 4 rekt kldrr (ki sabah namaz iki rekttr) ve namaz iinde cemaate dnp, "Daha fazla kldraym m?" diyecek kadar ayya biriydi. yle ki halk onu iki konusunda Hz. Osman'a ikyet etmitir. Osman sonuta, Hz. Ali'nin de basksyla mecbur kalp, onu hem grevden alyor, hem de iki itii iin krk krba iki cezas uyguluyor. Bu ceza uygulamasn Sahih-i Mslim'den aktaraym. ahitler toplum iinde halife Osman'a ifade verirler ki, bu adam iki iti ve kustu diye. Sonuta Osman Hz. Ali'ye, "Kalk sen cezay uygula." diyor. Ali bunu yapmyor ve olu Hasan'a sen kalk krk krba vur diyor. Hasan da, buna kar kyor, bana ne bu ilerden diyor. En son Abdullah b. Cafer cezay uyguluyor. Evet, bu aklama Mslim'dendi. (374) Hatta ylesine ierdi ki, zaman zaman kusard diye slami kaynaklarda bilgiler var. Cezann uygulanmas iin Hz. Ali'nin olu Hasan'a grev verilince o, "Halifeliin iyi tarafndan yararlanan o, kt tarafn da o uygulasn." diyor. Bylece Osman'a sen yap, ben niye bu ie bulaaym gibi szlerle kar koyuyor. Sonuta Velit 40 krbala cezalandrlyor ve artk bu olup bitenlerden sonra grevden de uzaklatrlyor. Osman, daha nce Kfe'de valilik yapan Sad b. Ebi-l Vakkas' grevden alp yerine bu Velit'i atamt. Velit'i grevden alnca, bu kez de yerine Sait b. As' tayin ediyor. Hatta Rumlara kar bir savata bile Velit iki ierken, arkadalar ceza verelim diyorlar; ama Hzeyfe b. Yeman engel oluyor, sava var

karmzda biz iki ile mi uraacaz diyor. Bu arada Velit, "Haram da olsa, size ramen ben iki ierim" diyor. Osman'n sonunu getiren yanllardan biri de bylesine bir adama yapt iltimasayrcalklardr. (375) Btn bu olup bitenlere kar yine slam dnrleri Osman' savunmu, onun cinayetinde parma olan sahabeler hakknda ar konumulardr. Mesela bni Teymiye, Osman'n lmne alanlar, bunu gerekletirenler suludur, isyancdr, haddi aanlardr diyor. Zehebi de bu dorultuda aklamalarda bulunmutur; ama olaylar ylesine aktr ki, Osman' savunabilecek hibir hakl neden yoktur. bni Teymiye gibilerine kalrsa, Osman'n bu zulmne kar kanlarn hepsi cehennemliktir. Hlbuki Osman'n lmn isteyenler arasnda, Hz. Muhammed'den cennet mjdesini alanlar da vard. Mesela Talha ve Zbeyir gibi. (376) 6) Damad Abdullah b. Halit b. seyd olay Osman kzn bu adama verince, hazine yetkilisine, bunlara alt yz bin/kimi rivayetlerde de drt yz bin dirhem yardm ver, diye talimat verir ve bu kadar para devlet malndan kzna ve damadna verilir. Ayrca bu ifte, devlete ait mallardan eitli hediyeler verir. Hatta Osman lnce o gnk para birimiyle elli bin civar dinar (altn para) onun muhasebecisinde bulunur. Yine 30 milyon zeri gm para (dirhem) ve 1000 deve ile birlikte Vadi'l kura, Hayber, Rebeze gibi yerlerde 10 milyon dinar (altn para) deerinde servet brakr. unu hep hatrlatrm: Bunlarn tm talandan, ganimetten, haratan... salanan gelirlerdir. (377) Bu iltimas ksmn zetleyecek olursam: - Amcas Hakem'i Muhammed'e ramen srgnden geri getirmek ve yz bin dirhem devlet malndan ona bata bulunmak. - Hakem'in olu Mervan' da srgnden getirmek, kendine vezir yapmak, kendi kz mm Eban' ona vermek, Afrika'da ele geirdii yerlerin 1/5 vergilerini ona balamak vs. - Yine Hakem'in bir dier olu olan Haris'e, yz bin dirhem para banda bulunmak ve 'Mehruz' denilen Medine'deki nemli bir al-veri merkezinin gelirini ona hibe etmek. - Kardei olan Abdullah b. Ebi Sarh'a ar derece imkn tanmak, Afrika'ya vali atamak, orann gelirini kendisine tahsis etmek. - Yine akrabas olan mehur Ebu Sfyan'a, hazineden iki yz bin dirhem para hibe etmek. - Ebu Musa el-E'ari'nin Irak'ta toplad vergileri, kendi yakn akrabasna ve Emevi soyuna bal kiilere datmak. - Abdullah b. Halit b. seyd'e kzn vermesi ve bu damadna hazineden alt yz bin dirhem bata bulunmas, baka hediyeler vermesi. - Yine kardei olan Velit b. Ukbe'yi Kufe valiliine atamas ve Sad b. Ebi Vakkas' grevden uzaklatrmas. - am'n tm vergilerini Muaviye'ye hibe etmesi. - Ebu Musa ve Osman b. Ebil As' grevden alp yerlerine daysnn olu Abdullah b. Amr' atamas ve daha niceleri. te btn bunlar, halk galeyana getiren son derece kt rneklerdir.

(Muhalif olanlara iddet uygulamas ve sindirme politikas) 1) Ammar b. Yaser olay Hatrlanaca gibi Ammar b. Yaser, Tebk suikastnda Hz. Muhammed'in devesini nden eken kii ve o olaya karan insanlar da bilen ikinci tank. Halife mer tarafndan Kufe'ye grevli olarak atanyor, yan sra Abdullah b. Mesut da bir nevi talim-terbiye ve hazineden sorumlu bir grevli olarak oraya gidiyor. (378) Halife Osman i ba yapnca onu Medine'ye alyor. Her taraftan Osman'n ynetimine kar bakaldrlar oalnca, Medine'de de ciddi bir muhalefet oluuyor Osman'a kar. Bir gn, her kabileden nemli kiiler toplanp Osman' uyarmak iin bir ltimatom/metin hazrlyorlar. Bunlar arasnda Mikdad b. Amr, cennetle mjdelenen Talha ve Zbeyir gibi toplamlar elli civarnda olan nemli bir seme heyet kendi aralarnda Ammar' temsilci olarak seip o ltimatom yazsyla birlikte Osman'a gnderiyorlar. Ammar, Osman'a konuyu anca, Osman ok kzyor ve o kd alp yere atyor. Ammar ona, "Bu i ok ciddi, sen Hz. Muhammed'in arkadalarnn sana kar hakl olarak yazdklar mektubu yere atamazsn, saygszlk yapamazsn." deyince, Osman adamlarna talimat veriyor, Ammar' yere ykp kol ve bacaklarn balyorlar. Bu arada Osman onu tekmelemeye balyor. Sonuta Ammar baygnlk geirip ftk oluyor. Osman hem onu dvyor, hem de "Allah seni rezil etsin" gibi szleriyle de hakaret ediyor. Ammar daha sonra baygn haldeyken Hz. Muhammed'in elerinden mm Seleme'nin evine alnyor. Kimi rivayetlere gre mm Seleme gelip Osman'a kzyor, neden bu adam komalk yaptn diye; kimilerine gre de Ammar'a, "Sen madem biliyordun ki bu adam halife, yetki var elinde, seni bu hale getirecek, o zaman niye kar ktn?" denildii gibi farkl bilgiler de var. Bu arada Hz. Aye de olay duyuyor ve Osman'a kzyor, bu olaydan dolay Aye ile Osman'n aras alyor. Osman'n Yaser'i komaya sokmas hakknda farkl rivayetleri de var. Deiik basknlarda ele geen talan mallar arasnda altn mcevherat da varm. Osman bunlar kendi ailesi ve yaknlarna datmaktadr, tabii ki bunlar baka insanlar ele geirmiti; ama o kendi yaknlarna datyordu. Halk bunu duyunca kar kyor ve onu protesto ediyor. Osman buna kar, "Bu talan malndan kimilerin houna gitmese de biz ihtiyacmzda kullanrz." diyor. Byle deyince Hz. Ali onu uyaryor, sen asla byle yapamazsn diyor. Bu arada Ammar da Osman'a sert kyor. te burada Osman ona, "Sen ha, iinde idrar durmayan falancann olu, kim olursun da bana kar bunlar sylersin" diyor ve adamlarna da, "Tutun bunu" emrini veriyor. te burada onu tekmeleyince komalk oluyor ve namaz klamaz hale geliyor. Yani yukarda anlatlan o komalk halinin hikyesi byle. Sonuta Ammar hem sevilen biri, hem de onun bal bulunduu airet gl. Onlardan Hiam b. Velit gelip Osman' tehdit ediyor: "Ayn szleri Hz, Ali de sana syledi; ancak sen ona bir ey diyemedin. Bu sahipsiz olduu iin bak sen ne hale getirdin. ayet bana bir ey gelirse, unu bil ki, sizden en nemli kim ise o da ldrlecektir (Osman' kastediyor)" diyor, tabii ki Osman ona da kzyor; ancak birini komalk yapt iin artk onu dvdrmekten vazgeiyor. Bu arada adamlarna "Bunu burdan karn" diye talimat veriyor ve oradan uzaklatrlyor. Bu arada Hz. Aye ona, "Bak Hz. Muhammed'in daha ayakkabs, elbisesi duruyor, siz ne abuk deitiniz, ii lakalatrdnz" diyor. Aye'nin bu szlerinden sonra Osman ok bozuluyor ve camiye gidiyor, orada ters konumaya balyor. Cemaat ona akn akn bakyor, bu ne diyor diye. te Muhammed'e kar suikastta bulunanlar bilen Hzeyfe ve Ammar'n bana gelenler bunlardr. Bir tarafta halife Osman bu adama bu ekil hakszlk yaparken, dier taraftan da kendisine yaplan baskn srasnda, yardmc olmas iin Ammar b. Yaser'e haber yolluyor. Ammar'n verdii yant

olumsuzdur; stelik de hakl olarak sert tepki gsteriyor. Bu konuda anlatlanlar arasnda az fark grnyorsa da, Osman'n onu tekmeledii ve adam sakat brakt gibi bir gerek var ortada. Bu, birok slam tarihisinin ortak olarak iledii bir konudur. (379) 2) Abdullah b. Mesut'a yaplanlar Osman, Abdulah b. Mesut'u dve dve kaburga kemiklerini krar; ayrca onu grevden de alr. Olayn zeti u: Abdullah b. Mesut Kufe'de hem talim-terbiyeden sorumlu/eitimci, hem de maliyeden sorumludur. Osman tarafndan eski vali Sad b. Ebi Vakkas grevden alnp yerine Velit b. Ukbe atannca, Velit ondan, devlete ait/hazine malndan bir miktar yardm ister, bni Mesut da verir. Bakalarna da bu ekilde bor vermitir; daha sonra msait olduklarnda onlardan geri almtr. Onun Velit'e, "Bu bortur, demen lazm" demesi Velit'in houna gitmez. nk Velit'in amac geri vermemek zere almaktr. Velit, bu davrantan dolay bni Mesut'u halife Osman'a ikyet eder. Osman kendisine bir mektup gndererek "Sen bir memursun, Velit'ten hesap soramazsn" der. Bunun zerine bni Mesut anahtarlar teslim edip sivil bir vatanda olarak Kufe'de yaamaya devam eder. slami kaynaklardaki bilgilerden anlalyor ki bni Mesut yumuak bal ve zararsz bir insand. Hz. Muhammed'in ok samimi arkada olduunu bilen halk ona sayg gsterirdi. Bu arada bni Mesut, halife Osman'n icraatn ve oraya vali olarak atanan Velit'i her frsatta eletirmeye devam ediyordu: "Zannediyordum ki ben Mslmanlarn hazinesinden sorumluyum; bilmiyordum ki Osman ve ona bal kiilerin hazinesine bakan bir memurum" diyerek tepkisini gsteriyordu, tabii ki bu da ne Velit'in, ne de Osman'n iine geliyordu. Bu yzden Velit onu Osman'a bir daha ikyet etti, "bni Mesut'un kendisi aleyhinde propaganda yaptn, halk kkrttn" anlatt, Osman onu Medine'ye ard. Osman'n hutbe okuduu bir srada camiye girdi. Osman, "te bakn u an kt bir hayvan ieri giriyor" diyerek ar hakaretlerde bulundu. O da, "Ben Hz. Muhammed'in arkadaym ve Bedir, Rdvan Biatna katlan biriyim." (Osman Bedir ve Rdvan'a katlmad iin turada ayn zamanda dolayl bir ekilde onu eletiriyor da) dedi. Bu arada Hz. Muhammed'in elerinden Ebubekir'in kz Aye bunu duyunca, o da Osman'a kzd ve tpk Ammar olaynda olduu gibi burada da Osman'a kar tavr ald. Baz slami kaynaklarda bni Mesut'un en son Osman'la anlat ve onunla helalletii iddia ediliyor. Hatta bunu ispatlamak iin bni Mesut'un Osman hakknda, "Yanllkla bir ok atsam, Osman'a isabet edip de ldrlse, buna kar Uhud da kadar altn da bana verilse yine mutlu olamam." dedii syleniyor. Bununla Osman'dan ok memnun olduunu ne srmek isteniyor. Hatta Osman onu srgne gndermek isterken birok insan kendisine, "Sakn srgne gitmeyi kabul etme. Biz seni destekleriz, brakmayacaz" deyince bni Mesut, "Hayr; emrini dinleyeceim. nk baz olaylar ve fitneler ocaktr. Bu yzden ben istemiyorum ki bunun ilk kvlcmn kendim yakaym" diyor. Daha nce de ifade edildii gibi, Osman'n, "Baka yere gndersem oray da kartrr." endiesinin yan sra Hz. Ali ve baz insanlarn araya girmesiyle beni Mesut'un srgne gnderilmesinden vazgeiliyor. Akas, Osman'n hazrlad Kur'an dndaki nshalar yakmas, halk zerinde ok olumsuz etki brakrken; en bata bu Kur'an konusu ve onun genel ifaat Osman'n sonunu da getiriyor. te burada uyduruyorlar, bni Mesut demi ki, eer Osman' katlederlerse artk bir daha onun gibi bir halife bulamayacaklar. Hatta bni Mesut daha fiyatta iken Osman hakknda her yerden muhalefet oluuna kendisi, ben Osman'a ok atmak istemiyorum demi. Bellidir ki baz uyduruk uzlama cmleleri kurmular; ancak becerememiler. nk mademki memnun kalm, o zaman daha rnek mi kalmad ki, kendisi kalkp Osman'n lmyle ilgili rnekler versin. Grld gibi savunmular; ancak ilkel bir savunma, inandrcl yok. (380) Osman, bni Mesut'a toplum iinde hakaret ediyor, haysiyetini kryor ve onu camiden kovuyor; bu yetmiyormu gibi, onu dvdrmek iin ayrca adamlarna talimat veriyor. Onlar adam komaya

sokuyorlar ve kaburga kemiklerini kryorlar. Hz. Ali bu arada Osman' uyaryor: "Sen Velit b. Ukbe yznden adama nasl bu cezay veriyorsun?" diyor. Ama Ali'nin bu k fayda etmiyor; Osman bildiini yapyor. Bunca olup bitenlerden sonra da onu srgne, tenha bir yere gndermek istiyor; ancak Mervan, Osman'a, "Sen Kfe 'ye gnderdin, oradakileri senin hakknda rgtledi/alarma geirdi. Durum bu iken sen am'a gndersen oradaki insanlar da rgtler. En iyisi burada kalsn bari kontrol altnda olur." deyince, Osman bunu uygun buluyor ve cretsiz bir ekilde Medine'de yaamaya mahkm ediyor. bni Mesut, arkadalarndan Ammar b. Yaser'e vasiyet ediyor, "Eer Osman'dan nce vefat edersem sakn cenazeme katlmasn." diyor. Abdullah b. Mesut, Osman'dan nce vefat ediyor ve arkada Ammar b. Yaser onun vasiyeti gerei Osman'a haber vermeden gmyor. Daha sonra Osman bunu duyunca Ammar'a, "Allah rahmet eylesin" diyor. Amr da, Osman'a alay edercesine, "Evet hepimiz tarafndan Allah rahmet eylesin" karln veriyor. Osman bunun alay olduunu anlyor ve orada onunla tartyor. Hatta srgne gndermek istiyor. Hz. Ali burada da Osman'a kar kyor ve aralarnda sert tartmalar da meydana geliyor. Sonuta olay orada kapanyor. bni Mesut, ta Mekke'den beri Muhammed'le beraberdir ve ilk Mslmanlardan olup Kur'an hafzdr. Osman kendi keyfine gre Kur'an ad altnda ve Yahudi asll Zeyd bin Sabit bakanlnda bugnk dnya piyasasnda bulunan kitab hazrlarken, bni Mesut kar kyor ve bildii farkl bir Kur'an nshasna gre hareket ediyordu. Kufe'de iken de halka kendi Kur'an'n anlatyordu. te Osman onu geri arm, dier Kur'an nshalarn yakt gibi onun da Kur'an nshasn alp yakmtr. Bu konudaki detayl bilgiyi, farkl bir almamda ileyeceim. O yzden burada bunun zerinde fazla durmuyorum. Sadece bir hatrlatmada bulundum. Ancak u da muhtemel ki, bni Mesut, Osman'n hazrlatt Kur'an'a kar kmtr. Osman'n ona kar asl kini buradan kaynaklanmaktadr. Yukarda zetlemeye altm nedenler de oluunca, artk olay patlak veriyor. (381) 3) Ebu Zer-i Gfari'yi srgn etmek Halife Osman dneminde ok kii srgn edildi, kar kanlarn ald en hafif cezayd srgn. Halife Osman'n talimatyla Kufe'den, Sait b. As ynetiminden Suriye'nin am tarafna, yine Basra'dan am tarafna Muaviye emrine kitlesel bir ekilde srgne gnderilen pek ok insan vard. (382) Sonuta Muaviye onlarla anlaamamtr. Bunlar hakknda Osman'a mektup gnderiyor, bunlarla uyum salayamyoruz diyor. Bu defa da baka blgeye srgne gnderiliyorlar. Evliya elebi gibi oradan oraya srgn hayat yaayan insan oktu o zamanlar. Yine halife Osman Basra'dan, Abdullah b. Amir himayesinde yaayan insanlardan baka bir grubu am tarafna srgne gnderiyor. unu da belirteyim; slami kesim Osman' kurtarmak, onun eksiini kabul etmemek iin eitli uyduruk savunmalar yapmtr. rnein; bunlar hrszm, zinakrm gibi yaktrmalar vardr. Olay bu kadar basit olsayd Osman'n en yakn evresi ona dman kesilmezdi ve onu feci bir biimde katletmezdi. Gya Ebuzer srgn edildii kye gnll olarak gitmi. (383) Mesela bni Sad gibi. Ama bu savunma yetersiz ve inandrc deildir. nk adam Hz. Muhammed'e bal biriydi ve Muhammed'in gml olduu Medine ehri varken herhalde kalkp da lene kadar ssz bir kye gnll olarak yerlemezdi. Aslnda olay udur: am valisi Muaviye yle sylyor: am diyar Allah'ndr, yani ganimettir, devlet maldr, dolaysyla benimdir demek istiyor. Ebuzer de o srada oradayd ve bu szlere kar kyor: Muaviye'nin ve bu arada halife Osman'n yanllarn, zulmlerini kabul etmeyip halka anlatyor. Bu olup bitenlere kar Muaviye onun hakknda Osman'a rapor veriyor, bu bizi eletiriyor, icraatmz hakknda propaganda yapyor diye. Osman da Muaviye'ye, onu bana alelacele Medine'ye gnder diye talimat veriyor. Ebuzer Medine'ye gelince Osman'n kt ynetimini orada da anlatyor. Osman ona, sen burdan gideceksin. Bir yer iste seni srgne gndereceim diyor. Adam, beni Mekke'ye gnder diyor; Osman bunu kabul etmiyor. Adam Kuds olsun diyor. Osman onu da kabul etmiyor. Basra ile

Kufe'den biri olsun diyor. Osman bunlar da kabul etmiyor. nk bunlar nemli merkezler, o gn iin metropol durumunda olan blgeler. Osman, onun halkla temas kurup, aleyhine almasndan korkuyor. Onun iin bunlar kabul etmiyor ve ona, "Seni Rebeze kyne gndereceim" diyor (Medine-Kufe arasnda ssz bir ky). Ebuzer buraya zorla gnderiliyor ve lene kadar burada srgn hayat yayor. Daha sonra Osman onun lm haberini alnca, "Allah rahmet eylesin" diyor. Osman'n bu ifadesi Ammar b. Yaser'in zoruna gidiyor; Ammar buna kar Osman'a unu sylyor: "Evet biz de diyoruz Allah rahmet eylesin." Tpk bni Mesut'un lmndeki gibi bir durum yaanyor burada. Tabi ki bu szlerle Osman' zmnen eletiriyor: Yani 'hem adam srgne gnder, ona ceza ver, hem de alay edercesine Allah rahmet eylesin de' mesajn iletmek istiyor ve tabii ki Osman bunu anlyor. Bu yzden Ammar'a sert kyor, grevlilerine "Bunun haddini bildirin" diye talimat veriyor. Adamlar Ammar' dve dve komalk yapyorlar. Sonuta Osman bunu da srgne gndermek istiyor; ancak kabilesinin araya girmesiyle Hz. Ali, Osman'a gidip unlar anlatyor: Temiz bir insan (Ebuzer'i kastederek) sen srgne gnderdin ve orada vefat etti. Sen buna benzer baka bir rnek daha m uygulamak istiyorsun deyince, bu kez Osman'la Hz. Ali arasnda sert tartmalar oluyor, hatta Osman Ali'ye, "Asl sen srgne gitmelisin" diyor. Hz. Ali de, elinden ne geliyorsa yap, bakalm baarabilir misin karln veriyor. Bu arada bu olup bitenleri duyanlar toplanp halife Osman'a, "Kim sana kar karsa, seni eletirirse sen de ona ceza verip srgnlere yollarsan bu i yrmez" deyince, Osman hem Ammar'n srgn olayn orada kapatyor, hem de Ali ile tartmalara son veriyor. Daha sonra Mslmanlar arasnda meydana gelen Sffin harbinde Ammar ldrlyor. (384) c) Halife Osman'n baz savalardan kamas Hz. Muhammed zamannda meydana gelen Bey'at-i Rdvan'a ve Bedir'le Uhud gibi nemli savalara, halife Osman'n sudan bahanelerle katlmamas, Mslmanlar zerinde olumsuz etki brakmt. Zamanla onun hakknda olumsuz dnceler oalnca, halk nezdinde bu katlmama da artk mazeretten kp nemli bir eksiklik olarak deerlendirilmeye baland. Her frsatta yzne kar u u savalardan kat aka syleniyordu. ki savaa katlmamas ve stelik Bedir'de ele geen ganimetlerden onun da pay almas, bir nevi akgzlk olarak deerlendiriliyordu ve Mslmanlar nezdinde itibarna glge drmt. Ksacas, bu da Osman iin bir eksiklik olarak deerlendiriliyordu, onun bu davran Mslmanlarn zoruna gidiyordu. Aada A. Rahman b. Avf konusunda bu konuda somut rnekler vereceim. d) Osman'n, tm Kur'an nshalarn yakmas Bu konuda elimde yeni bir almam var, orada detaylca anlatacam. Olayn zeti u: O zaman, u an var olan Kur'an ortalkta yoktu. Herkes Muhammed'den ayet ad altnda bir eyler almt. Bugn nasl basn mensuplar babakann peine taklp bilgi alyorlarsa, o zaman da byleydi; ancak imknlar farklyd tabii ki. Bu bilgileri herkes ayn derecede Muhammed'den almyordu. Bir gn bir kii o gnk bilgileri alyordu, bazen birlikte birka kii oluyorlard, bazen uzun sre bazlar hi bulunmuyordu. Yani Muhammed'in konumalarnn bugnk Kur'an gibi bir araya gelebilecei hi kimsenin aklndan gemiyordu. Bu, Muhammed'den sonra bir ihtiyatan dolay ortaya kan yeni bir durumdur. te Osman, birok kiide gya para para bulunan bu ayetleri bir araya getiriyordu. Pek ok insann hazrlad baz ayetler varm. Adeta herkesin cebinde farkl bir Kur'an vard. mer, Yahudi asll Zeyd b. Sabit'e grev verip yeni bir Kur'an (bugnk) hazrlatnca, o dnem var olan tm Kur'an nshalarn yakyor. Hatta Hz. Ali'nin Kur'an' vard ayrca, bni Mesut'un, bey b. Ka'b'n ve daha birok sahabenin ayr ayr Kur'an'lar vard. te bu yeni Kur'an' ortaya koymak ve var olanlar yakmak milletin zoruna gidiyor, Osman'nki adeta bir darbe yasas gibi alglanyor ve bu konu da Osman'a kar ciddi tavr alnmasna neden oluyor. Dediim gibi bu konuda yeni bir almam olduu iin fazla detaya girmiyorum; bu aamada bu ksa bilgi yeterli. te bu konu da Osman'n sonunu getiren nemli sebeplerden biridir.

e) Halfe Osman'n Katledilmesine Katk Sunan nemli Kiiler 1- Muaviye b. Ebu Sfyan Osman'n en nemli adam ve o dnemde am valisi olan Muaviye bile ona yardm etmek istemedi. Bu konuda mam Suyuti ve bni Asakir gibi mehur slam tarihileri unu aktaryorlar. Ebu Tufeyl (385) ile Muaviye arasnda bir diyalog geiyor: Muaviye soruyor, sen de Osman' katledenler arasnda var mydn diye? Ebu Tufeyl hayr yoktum; ancak ben de hazrdm ve ona yardmc olmadm. nk ne Mekkeli, ne de Medineli Mslmanlar ona yardmc olmadlar, kimse ona yardm etmedi diyor. Ebu Tufeyl, Muaviye'ye, "Sen de yardm etmedin" diyor. "Hlbuki sen am valisiydin, yetkin daha fazlayd; ama yardma gelmedin?" Muaviye burada alay edercesine, "Benim onun kan bedelini almam daha iyiydi/bir bakma gitmesi kalmasndan daha iyiydi" karln veriyor. Bu arada adam ona bir iir de hatrlatyor: Frsatsnz diye. (386) Zehebi tarihinde, halifelere ayrd zel ksmda yle farkl bir olay da aktaryor. bni Abbas bir gn Amr b. As'a, sen yle Osman'n aleyhinde altn ki, Medine'yi alarma geirdin, milleti ayaklandrdn. Muaviye'ye de, sen de am valisiydin, adama yaclk yaptn; ama sonuta senden yardm isteyince yapmak istemedin ve hatta ldrlmesini istedin diyor. (387) Herkesin bir hesab vard. Muaviye daha yksek bir yer hedeflemi olabilir veya Osman'n kurtuluu yok; bari ben geleceimi riske atmayaym diye dnm olabilir. Yani mutlaka bir hesap yapmtr. nk Muaviye ok kurnaz bir insand. nemli bir ailenin ocuuydu, babas Ebu Sfyan hem Bedir, hem de Uhud savanda kar tarafn lideri, bakomutanyd. 2- Hz. Aye Osman'n aleyhinde alyordu Birok slami kaynakta Aye'nin Osman iin, "ldrn, onun katli vaciptir" gibi lm fetvalar verdii anlatlyor. Hatta Osman'n yaptklarna kar Aye, "Muhammed'in henz ayakkabs, gmlei, sa bile duruyor; ama ne yazk ki onun getirmi olduu din gitti kayboldu (Osman'n icraatn kastediyor)." diyor. (388) Kimi rivayetlere gre de, hacca giden Aye henz Medine'ye varmadan yolda Osman'n lm haberini alnca, "Gk yere dse bile hi umurumda deildir. karln veriyor. Mervan, Zeyd b. Sabit ve A. Rahman b. Utab gibileri Aye'ye soruyorlar: "Bu insanlar senin szn dinliyorlar. Dolaysyla Osman'a kar bu tehlike var iken sen niye hacca gidiyorsun?" Aye yle diyor, Korkarm ki halk Osman hakknda benimle danp ona gre hareket eder; bunun sonucu olarak da, mm Habibe'ye yapld gibi bana da yaplr. O yzden gidiyorum." diyor. Bunun zerine onunla Mervan arasnda tartmalar oluyor; ama tabii ki Aye yoluna devam ediyor. Hatrlanaca zere daha nce mm Habibe hakknda baz bilgiler vermitim. O da Muhammed'e Tebk'te suikast yapmak isteyen mer, Osman gibilerin listesini bildii iin hep rahatsz ediliyordu. te Osman'a baskn yapanlar, onu uzun sre evde mahsur braknca, su, yemek izni vermeyince, Hz. Muhammed'in elerinden mm Habibe mdahale ediyor. nk o ayn zamanda Ebu Sfyan'n kz ve Osman'n akrabasyd. Ama neredeyse onu da ldreceklerdi, glkle onu olay yerinden uzaklatryorlar. Aye az nce aktardm konumasnda bu olay kastediyor, byle bir ey benim de bama geleceinden korktuum iin areyi hacca gitmekte buluyorum diyor. (389) Aslnda Aye, Osman'n saf d braklmasn ok istiyordu; ama korkuyordu. Daha nce de anlatld gibi Aye'nin z kardei Muhammed b. Ebubekir, Msr'dan gelen ekip iindeydi ve Osman' yakalaynca yerde srndren, sakalndan tutup eken, yzne vuran bir muhalifti, tabii ki Aye

kardeini brakp da Osman'a destek vermezdi. Kald ki, Osman da mer gibi Ebubekir'in lmnden sorumluydu. te Aye ve kardeinin Osman aleyhinde faaliyet yrtmeleri bundan dolaydr demek yanl olmaz. Resmi slam tarihinde ancak bu kadar bilgi kayda gemi; yani Ebubekir'in ocuklaryla Osman arasndaki honutsuzluun asl nedeni, Osman'n Ebubekir'in cinayetinden sorumlu olmasdr. Aye ve kardeinin babalarnn cinayetine dair bilgilerinin dzeyini slami kaynaklardan tespit edemedim. Ancak Aye'nin bunun farknda olduu, bildiine ilikin baz iaretler var. Mesela Muaviye ona mektup gnderiyor, Osman konusunda yardmc ol diye; o unu diyor: Hz. Muhammed bir gn Osman'a u aklamay yapt: Ey Osman Allah sana bir fistan giydirdii zaman (yani halifelii kastediyormu) sakn tehlike de olsa onu brakmayasn. (390) Hlbuki Aye'nin bu aklamas Osman iin son derece tehlikeliydi. nk isyanclar gelmi kapya dayanmlard ve eer Osman grevi brakrsa, karmayz diyorlard; Aye ise Osman' direnie tevik ediyordu. Osman sadece bu sz dolaysyla direniyordu demiyorum. Burada maksat, Aye'nin niyetini okumaktr. Bir kere Muhammed'in kimin halife olaca konusunda aklamas yoktu. Yani bu hadis Aye'nin kendi ahsi aklamasdr. Byle yapyor ki adam dirensin ve ldrlsn. te bu gibi belirtiler, aslnda Aye ve kardeinin, Osman'n Ebubekir cinayetinde parmann olduunu anlamlardr sonucunu gsteriyor. Ayrca asrlar sonra baz kaynaklardan o zaman Ebubekir'e kar yaplan bu plandan biz bile haberdar oluyoruz da, onlar o zaman bundan haberdar olmasnlar: Byk ihtimalle bilgileri olmutur. Yoksa durup dururken adamn lm fermann niye versin kil Demek ki aralarnda ok ciddi bir sorun varm. Aye kendini koruduu halde yine zaman zaman tehditler alyordu. Aye bir gn Mesruk adnda bir sahabiye unu diyor: "Sizler ilk nce Osman' beyaz elbise gibi ne srdnz, onu halife setiniz, imdi de bir ko gibi onu kesiyorsunuz." Mesruk da, "Ey Aye, bu senin iin, insanlara talimat verip de onlar Osman aleyhine kkrtrsan sonu byle olur" diyor. Aye, "Ben hep evimde oturdum, kimseye mektup yazdm falan yok" karln veriyor. Hlbuki Aye karyordu, onu ldrn, katli vaciptir diyordu. Nitekim Osman'n lm haberini alnca bunu itiraf ediyor, onu ldrmek iin ben de halk tevik ettim diyor. (391) Hlbuki slami kaynaklarda nemli kantlar var ki Aye, "Osman dinden km, onu ldrn" eklinde insanlara talimat veriyordu ve ona hakaret anlamnda Na'sel (Yani bunak, ahmak, Yahudi kiiye benzetme) lakabyla ilk seslenen Aye'nin kendisiydi. Medine'deki Yahudi veya Msr asll bunak adama benzetmek bir yana; bir kere Na'sel'in kelime anlam ktyd. bni Manzur yle diyor: Nasel demek, ahmak-beyinsiz demektir. imdi slam leminde mehur bir mfessir (Kur'an yorumcusu) ve ayn zamanda tarihi olan mam Taberi'den Aye'nin Osman'la ilgili yaklam konusunda bir zet bilgi vereyim. Taberi dnda birok slam dnr de ayn eyleri kaleme alm. Aye hacdan dnp yolda Abd b. mmi Kilab/b. Ebi Seleme ile karlanca, "Benden sonra Medine'de neler oldu?" diye soruyor. Adam ona, senden sonra Mslmanlar Osman' katletti diyor. Bu arada Aye, "aslnda Osman zulmen katledildi, ben onun kan bedelini isteyeceim" diyor. Adam buna kar Aye'ye, "Allah'a yemin olsun ki Osman hakknda ilk kkrtc szleri sen syledin, 'Onu ldrn, Na'sel'in katli vaciptir' diye sen talimat verdin." diyor. Aye, "Evet ben de syledim, halk da sylyordu; ancak adam artk lm ben isterim ki son szm onun hakknda olumlu olsun" diyor. Adam burada Aye'nin elikileriyle ilgili irticalen 6 msralk bir iir okuyor. erii (zetle) yle: Halifenin katlini isteyen, insanlara talimat veren sen idin, kfirdir diyen yine sen idin. Biz de seni dinledik ve gerekeni yaptk. Bizim yanmzda katil kii, ldren deil, ldrmeye emir verendir eklinde devam ediyor. lgintir ki, Aye'nin az nceki aklamasn (ki Ali halife olmu, kendisi yar

yolda tekrardan Mekke'ye dnyor ve Osman' ldrn sz gibi) Taberi gibi (310.hicri lm) bir Kur'an yorumcusu ve tarihi anlatrken de hi savunma yapmyor, olduu gibi kaynanda iliyor. Fahrettin er-Razi de u farkl bilgiyi veriyor. Halife Osman Aye'nin baz alacaklarn geciktirince, Aye ona kar gazaba geliyor/kzyor ve "Ey Osman; sen emanete riayet etmedin, insanlarn haklarn gz ard ettin ve yaknlarndan zalim kiileri insanlarn bana getirdin. Be vakit namazn hatr olmasayd insanlar seni, deve keser gibi keseceklerdi." diyor. Osman da buna kar Tahrim suresinde geen ve Aye-Hafsa ikilisiyle ilikili olan bir ayet okuyor, onu Nuh ve Lut peygamberlerin hanmlarna benzetiyor, yani senin ein peygamber; ancak kt bir kadnsn demek istiyor. Bunu zaten daha nce Hz. Muhammed'in zehirlendiine ilikin atm blmde anlatmtm. Fahrettin Razi devamla dier nller gibi yle anlatyor: Aye insanlara, Osman' ldrn, Na'seli ldrn. Hz. Muhammed'in henz gmlei ortada iken Osman ne abuk bu dini bitirdi gibi aklamalar aktaryor. Bu da hemen hemen Taberi'nin aktard aklamalar veriyor, bu arada Aye'nin Mekke'ye dndn, adamn Aye'ye, sen ok elikilisin dediini de yazyor. te Osman'la Aye arasndaki olup bitenler hakknda birka rnek. Aye'nin Osman'n katli vaciptir szlerine ilikin eski hadisilerden Sam'ani (h.562) de kaynanda aklamalarda bulunmu. Orada konuya ilikin u bilgi var: Muammer Zhri'den, o da Urve'den aktararak Aye'nin, "Ben Osman'a ne ktlk yaptysam hep bama gelmi. Eer lmn istemisem bu da bama gelsin" eklinde bir aklama. lenen bir cinayetten sonra Aye'nin, "Ey ahali, kusura bakmayn bu iin iinde ben de vardm ve baroldeydim" demesinin bir anlam yoktur. Akl banda biri bunu zaten sylemez. Ksacas, Ebubekir'in lmnden sonra ve hele Osman'n halifelii dneminde bu iki ailenin aras almtr. (392) 3- Zbeyir b. Avam Zbeyir b. Avam'a, "Halife Osman' ihmal ettiniz, ta ki katledildi ve imdi de kalkm onun kan bedelini istiyorsunuz" diyorlar. Zbeyir, Osman'n cinayetiyle ilgili kendi sorumluluunu kabul ediyor ve Kur'an'dan "Saknn o fitne ve beladan ki, geldiinde herkesi (sulu susuz) kapsar" ayetini okuyor. (393) Maalesef biz de bu Osman olaynda hadisenin iine ekildik diyor. mam Suyuti, Zbeyir'in bu aklamasn, mezhep lideri Ahmet b. Hanbel, Bezar, bni Munzir, bni Merdeveyh ve bni Asakir gibilerinden alyor. Heysemi, mam Ahmet b. Hanbel'in bunu iki yerde aktardn belirtiyor. (394) Bu Zbeyir denilen seme sahabi Cemel Vak'as'nda ldrlnce, arkasnda u mal varln brakyor: On bir ev Medine'de, 2 ev Basra'da, bir ev Kufe'de, bir ev Msr'da, byk miktarda arazi ve elli milyon iki yz bin o gnk para... Bunu anlatanlarn banda mehur Buhari gelmektedir. Nerden gelmi bu mal! Hep talan, hep apulculuk! Mekke'den gelip Medine'ye yerletiler ve zaten bunlara muhacir deniliyordu; ama ok ksa zamanda zengin oldular. (395) 4- Abdurrahman b. Avf Bu da Osman'a kar olan nemli bir isimdi; cennet mjdesini alan kadrodan... Sait b. Mseyyeb anlatyor: "Bir gn Osman, A. Rahman'a kar sesini ykseltiyor, ona kzyor. Buna kar A. Rahman, ben senin gibi Uhud ve Bedir savalarndan kamadm, bana kar neden sertleiyorsun diyor. Osman da, Bedir harbine katlmadm. nk eim hastayd ve nitekim de o srada vefat etti. Hatta Bedir harbine katlmadm halde Hz. Muhammed bu savata elde ettii ganimetlerden bana da pay verdi (te bu mantalitede olanlar ganimet maln paylamaktan zevk alyorlar!) diyor. Osman savunmaya devam ediyor; Uhud savana gelince, haksz olduumu kabul ediyorum; ancak Allah beni affetti diyor". Bu balama olayn biraz amak istiyorum; bu da ilgin bir durum. Uhud harbinde Muhammed yznden yaralanyor, dii krlyor ve hatta ldrld haberi yaylyor. Bu yzden safnda yer alan baz arkadalar onu sava meydannda brakp kayorlar. Bunlarn arasnda halife Osman da var. Daha sonra lm haberinin yanl olduu ortaya kyor. Mslmanlar tekrar kaanlar

geri dnyor. (396) Sava bittikten sonra zararn neresinden dnlrse krdr misali, Muhammed, onlarla uramann, neden katnz diye onlar sorgulamann gereksiz olduunu anlyor. nk olay Medine dneminin nc ylnda gereklemitir ve ordusu gszdr. Burada yaplmas gereken, kaanlarn gnln almak ve onlar tekrar kazanmak... Bunun da en salam yolu ayetten geer. Bir ayet indirip, Allah sizi balad demesi kadar makbule geen bir forml olamazd; nitekim o da bunu yapyor ve 'Al-i mran'dan falanca ayet geldi, Allah savatan kaan Mslmanlar affetti.' diyor. Ayetin anlam u: "ki topluluun karlat gn (Uhud gn), iinizden yz evirip kaanlar (sava terk edenleri), eytan ancak yaptklar baz hatalardan dolay yoldan kaydrmak istemiti. Ama yine de Allah onlar affetti." (397) Bu ayetin Uhud harbi balamnda ve Osman'n da iinde bulunduu savatan kaanlar hakknda indii birok tefsir ve kaynakta anlatlmaktadr. Bunda ihtilaf yoktur. te Seneca 'nn da dedii gibi "din sradan insanlar iin gerek, aydnlar iin yalan, iktidarlar iin de kullanldr." (398) Velit b. Ukbe bir gn A. Rahman'a, neden Osman'a kar tavr taknyorsun deyince, o yine az nceki szlerini sylyor. A. Rahman, "Ben lrsem ne Osman zerime gelsin, ne de namazm klsn" diye vasiyet ediyor. lnce namazn Zbeyir veya Sad b. Ebi Vakkas klyor; vasiyeti zerine Osman'a haber verilmiyor. (399) 5- Talha b. Ubeydullah bni ebbe (h. 173-262), Talha b. Ubeydullah, Osman aleyhinde iddetle alanlarn banda geliyordu diyor ve bu konuda birok hadis aktaryor. Hatta daha sonra, Ali ve Muaviye arasnda meydana gelen iktidar kavgalar srasnda, Muaviye taraftarlar, Hz. Ali'nin Osman' katlettiini bile ne sryorlar, tabii ki cinayet srasnda Medine'de bulunanlar bu anlatmn yalan olduunu bilirler. Ama, dier corafyalarda bulunanlar Ali'nin aleyhine evirmektir; ama bu inandrc olmuyor. nk isyanclar birinci basknda geri eviren Ali'nin kendisidir; Osman'n yazd mektup Osman'n sonunu getirmitir ve onu kimse kurtaramamtr. Bunlar daha nce detaylca anlattm zaten. Ev ablukas devam edince, Osman ve ierdekilerden yemek-su kesilince, Muhammed'in elerinden Ebu Sfyan'n kz mm Habibe, Hz. Ali'ye gelip ricada bulunur; ancak o 'Bu mektup olayndan sonra artk yardm edemem' diyor. mm Habibe Osman'n akrabasyd; bunu da belirtmek lazm. Yine Hayber basknnda Muhammed'in ele geirip kendi nikhna ald Safiye de gelip ricada bulunuyor, bunlara su verilsinyemek verilsin, engel olmayn diye. syanclar onun bindii hayvan dvyor, kadncaz kendini zor kurtaryor. Taberi kendi tarihinde, Hz. Ali'nin Talha ile tarttn, insanlar neden Osman'n aleyhine kkrttn diye Ali'nin Talha'y suladn yazyor. (400) Talha'nn ablukaya alnan Osman'a su ve yemek yardm yaplmasn engellediini yazyor. Hatta Osman bunu biliyor ve yle sylyor: "Bu su vermeme ve yemek ambargosu aslnda Talha'nn iidir..." Somut bir rnek vereyim. Adam anlatyor, Osman'n ablukasnda insanlar ylesine toplanmt ki, atlan bir ta yere dmezdi, illaki bir insana deerdi. O srada Osman seslendi, iinizde Talha var m diye? Talha sesini karmad. Osman bunu kez tekrarlaynca Talha elini kaldrd 'ben buradaym' dedi. Burada derken, eve su verilmesini yasaklayan kesimin iindeydi, o da yardma engel olmak isteyen muhaliflerin iindeydi. Osman orada kendisiyle Talha arasndaki anlarn anlatmaya balyor; ancak fayda etmiyor. Bu krk gnlk ev ablukas sresince genelde Talha namaz kldryordu cemaate. (401) Bu anlatlanlarn doru olup olmad Talha'nn ldrlmesiyle test edilmitir. Cemel Vak'asnda Osman'n damad ve ayn zamanda veziri olan Mervan, Talha'y katletmitir. Ksacas, aktif bir ekilde Osman'n katlinde grev alan nemli bir isim olan Talha, cennet mjdesini alan on kiiden biriydi. (402) Burada dikkate alnmas gerek bir nokta daha var. Hani Kur'an'da Ahzab suresinde deniliyor ki, Muhammed'in hanmlar tm Mslmanlarn anneleridir ve Muhammed ldkten sonra da onlar artk bakalaryla evlenemezler. (403) nk onlar artk annedir. Bu yasak ayetlerin oluum nedenleri hakknda farkl rivayetler var. Bunlarn banda Talha ile Aye'nin isimleri geiyor.

Olay u: Talha b. Ubeydullah (gya Muhammed'den cennet mjdesi alm; ama baksanza Muhammed'e ne diyor!) bir gn, "Eer Muhammed lrse ben Aye'yi e olarak kendime alrm." diyor. stelik bu konuda birok kaynakta ve zellikle de tefsirlerde malumat var. (404) te bunu duyan Muhammed rahatsz oluyor ve hemen bu yasak ayetlerini indiriyor: "Ben lsem de artk elerim hibir Mslman erkekle evlenemezler." diyor. unu da hatrda tutalm ki, Muhammed'den sonra 10 civarnda hanm dul kald ve hepsi (evde biraz yalyd) gen yatayd. Bu yasak ayetler yznden resmiyette evlenme haklar ellerinden alnmt. Ancak benim demek istediim bu deil; acaba Aye ile Talha'nn zellikle halife Osman'dan itibaren balamak zere ve Hz. Ali dneminde tam da zirveye kan ayn siyasi harekette bulunmalar, birlikte Kufe'ye, Basra'ya gitmeleri, bu eski akn hikyesi olamaz m! Zaten Cemel Vak'as'nda Aye hakknda fk olay gibi baz dedikodular kyor; ancak st hemen kapanyor. (405) unu hep vurguluyorum: Aye'nin bir erkekle yaamas normaldir; Aye'nin bu konuda zerre kadar bir eksii yok; stelik o bir kurbandr. Yanl, onu kurban seen sistemdedir. Aye hakknda byle bir itham varsa ayp karlamak doru deildir. Kadn genti ve onun da yaamaya hakk vard. Burada farkl bir ey daha eklemek istiyorum; sanrm konulara uyuyor. Ahzab suresinin 52. ayeti iinde ufak bir cmle var. Bu cmleyle ilgili farkl yorumlar da var (biraz ters geldii iin yaplan yorumlar zorakidir); ancak en yaygn olan yorum mantkl olduu kadar ilgintir de. Ayet Muhammed'in evlilik hayatndan sz ediyor. Zaten bu ayetten nceki ayet de sonrakiler de hep onun evlilik durumundan sz ediyor. O dnemde u adet vard: ki insan istedikleri zaman elerini deitirebilirdi, becayi yapabilirdi. Biri eini bakasna, bakas da ona verebilirdi. te ok nemli biri ki Muhammed szn edeceim o kiiye Havazin harbinde elde ettii ganimetlerden 100 deve ikramda bulunmutu, ad Uyeyne bin Hsn. Bu adam bir gn anszn Muhammed'in yanna gidiyor ve orada bulunan Aye'yi de gryor, tabii ki en azndan gen bir kadn olduu iin onun houna gidiyor ve hemen Muhammed'e, "Ne dersin; becayi yapalm m, ben bir eimi sana vereyim, sen de Aye'yi bana ver!" diyor. Muhammed buna hayr diyor. te bu Ahzab 52. ayetin oluum hikyesi de byle. Ayette u var: Artk siz bundan sonra kadnlarnz becayi etmeyeceksiniz. Adam gidince Aye Muhammed'e adamn kim olduunu soruyor. Muhammed, ite bu da ahmak/beyinsizin biri, gya bir kabilenin de badr diye yant veriyor. Ama Muhammed ayn adama, baka kabilelere yapt baskn sonucu ele geirdii ganimet-talan develerinden 100 deve bata bulunmutu, torpil yapmt ki kalbi slam'a snsn. imdi de gelmi Muhammed'den kadn istiyor. Bu konuda, en bata tefsirler olmak zere slami kaynaklardan geni bir listeyi aaya alyorum. nk adeta hakaret ieren bir olay, sanki ben sylyorum gibi olmasn. (406) 6- Amr b. As. Bu adam Filistin'deki evinde kalyordu, kendisi Hz. Ali, Talha ve Zbeyir b. Avam gibi nemli ahsiyetleri Osman aleyhine kkrtmaya alyordu. Hatta kendisi, 'Yolda giden oban, tccar kim olursa olsun ben hep onlara Osman'n kt ynetimini anlatyordum.' diyor. Osman'n lm haberini alnca keyiften, "Ben Abdullah'n babasym, birine bir darbe vurdum mu kanatrm." cmlesini kullanyor. (407) Filistin'de yaarken gelen gidenden, ne var ne yok diye soruyordu hep. Bundan ama, Osman'n akbetini renmekti: Grevden uzaklatrlm m veya katledilmi mi? Batan beri anlattm gibi Osman, gelen ganimet-talan maln hep yaknlarna, ailesine veriyordu, tabii ki millet bundan ikyetiydi. Bir gn ailesine yeni bir ey verdi, millet de dedikoduya balad, dedikodular Osman duydu. Hemen toplant yapp unu syledi: "Ben halifeyim yetki benimdir. Elimin altndakini kime vereceim konusunda zgrm. Birilerinin zoruna gitse bile, onlara ramen yine yaparm..." Ammar b. Yaser de 'ben rahatsz olurum' diyor. Bunun zerine Osman onu dve dve komaya sokuyor. O srada Ammar, ne yapaym benim bunu ilk ektiim deildir ki diyor. O srada Amr b. As ile Osman arasnda sert tartmalar oluyor ve Aye de "Hz. Muhammed'in ayakkabsyla sa bile henz dururken ne abuk bu dinden uzaklatn ey Osman?" diyor. bni Abdilber, Amr b. As bazen

Medine'ye geldiinde milleti Osman'n aleyhine kkrtrd diyor. (408) te bunlar seme, halk nezdinde gze arpan kiiler; yoksa bunlar kadar nice sahabe Osman'n katlini ya isterdi, ya da aktif olarak eylem iindeydi. Dikkat edilirse iinde cennet mjdesini alan seme kiiler var (Zbeyir, Talha gibi). bni Teymiye gibi slam dnrleri btn bu olup bitenlere kar Osman' savunuyorlar. Hlbuki ok kolay bir yol vard. syanclarn teklifi ok basitti: Osman ya istifa etmeli ya da Mervan' kendilerine vermeliydi. Aksi takdirde Osman'n kellesini istiyorlard. Makam ok tatlyd, vazgeilmezdi. Osman bunlarn hibirini kabul etmeyince sonuta canndan olmutur. Osman katledildiinde 80 ile 90 ya arasnda olduu genel kabul grmektedir. te Muhammed de, iki kzn bu dedeleri durumundaki adama verince, "Cebrail geldi, Allah'tan vahiy getirdi, bu yzden kzlarm Osman'a verdim. Hatta yz tane kzm da olsa, teker teker lseler en son kzma kadar hepsini Osman'a verirdim; bunu da yine vahye dayanarak yapardm." demitir. (409)

BLM 9 - Hz. MUHAMMED'N LM NEDEN NEDEN HEP GZL TUTULMUTUR? Bu konuda birka ayet var, hem onlardan rnekler vereyim, hem de bu arada niye lm nedeni gizlenmek istenmi; bunun da sebebini irdeleyeyim. a) "Allah'n nurunu azlaryla sndrmek istiyorlar. Oysa kfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlayacaktr. Allah'a ortak koanlar holanmasalar bile, o kendi dinini, btn dinlere stn klmak iin, peygamberini hidayetle ve hak dinle gnderendir." (410) Bu ayetlere gre Hz. Muhammed'e Kur'an geldikten sonra bu din hem nitel, hem de nicel olarak dnya hkimi olmalyd; ama maalesef byle olmamtr. Nerede bir slam lkesi varsa hep nc dnya lkeleri statsndedir. Say olarak da Hristiyanlk dnyada bir numaradr! b) "Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni duyur. Eer bunu yapmazsan peygamberlik grevini yerine getirmemi olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr." (411) Bu ayeti sunmaktan kastm son cmleciktir: Hani Allah seni insanlardan korur diyor. Fahrettin er-Razi bununla ilgili u ilgin aklamay yapyor. Eer ayette geen, "Allah seni insanlardan koruyacaktr" cmlesi ile Hz. Muhammed'in Uhud'da yznn yarlp diinin krlmas arasndaki eliki nasl giderilir diye bir soru sorulacak olsa, buna iki ekilde yant verilebilir diyor. Birincisi, ayetten maksat, insanlar ne yaparlarsa yapsnlar seni ldremeyeceklerdir demektir; ancak ldrlme dnda, yaralama ve dier tm belalar senin bana getirebilirler diyor. kincisi ise, bu ayet/cmle Uhud harbinden sonra inmitir. Dolaysyla o zaman Allah henz Muhammed'e koruma szn vermemiti diyor! Burada konuyu biraz amakta fayda var. Yine ErRazi'den zetleyeyim. Uhud harbinde Abdullah b. Kumey'e el-Harisi, Muhammed'in diini kryor, ayrca yzn de yaralyor. Muhammed'in yanndaki korumas Mus'ab b. Umayr onu korumak isteyince, Abdullah onu ldryor. O zannediyor ki ldrlen Muhammed'in kendisidir. te bu olup bitenler balamnda Al-i mran suresinden bir ayet gelir/oluur. (412) Onun bir yerinde u cmlecik var: "Eer Muhammed lr veya ldrlse geri mi dneceksiniz/ slamiyeti terk mi edeceksiniz?" diyor. Bu ayete gre eer onun ldrlmesi mmkn olmasayd bu ifade kullanlmazd deniliyor. te burada Razi, o zaman Allah henz Muhammed'e koruma szn vermemiti; daha sonra oluan Maide 67. ayetiyle artk bu konuda sz veriyor: Ne yaparlarsa yapsnlar sana bir ey yapamayacaklar diyor. Burada ilgin bir olay var. Uhud harbinde Mslmanlarn sancan alan Mus'ab b. Umeyr sa kolunu kaybedince sanca sol tarafna alr. Bu arada Muhammed'in yaraland, hatta vurulduu haberi yaylnca bu adam, az nce ayet olarak verdiim "Eer Muhammed lr veya ldrlse geri mi dneceksiniz?" szn sylyor, tabii ki o ayn zamanda Muhammed'in yanndayd ve onun korumasyd. Yani Muhammed'in kendisi bu sz duyuyor. te bundan sonra bu sz ayet olarak ortaya kyor. Bunu, bu ekilde Suyuti kendi tefsirinde anlatyor. (413) ok zeki bildiim er-Razi'nin bu aklamasna glmemek elde deil. c) "Hani sen m'minlere, Rabbinizin, indirilmi bin melek ile yardm etmesi size yetmez mi? diyordun. Evet, sabrettiiniz ve Allah'a kar gelmekten sakndnz takdirde; onlar anszn zerinize gelseler bile Rabbiniz nianl be bin melekle size yardm eder." (414) d) "Hani Rabbinizden yardm istiyor, yalvaryordunuz. O da, "Ben size ard arda bin melekle yardm ediyorum' diye cevap vermiti? (415) te ortalkta bu gibi yardm ve garanti ayetleri var iken, buna ramen Muhammed'in ldrld sylenirse o zaman ayetlerin bir anlam kalmaz. O yzden hep gizli tutulmak istenmitir.

Hadislerden de bir rnek vereyim. Hatrlanaca gibi Hz. Muhammed bir sava dnnde, "Ben silahm aaca asp uzanmtm/hatta uykuya dalmtm. Dman tarafndan biri, elinde silahyla meerki yanma gelip klcm alm bamda duruyordu. Bana seslendi: Kim bugn seni elimden kurtarr diye! Ben de Allah dedim. Sonunda adam donakald, bana bir ey yapamad ve bu olup bitenlere kar teslim oldu" diyor. Bu, Buhar ve Mslim gibi kaynaklarda anlatlyor. (416) te az nceki ayetler gibi benzer hadisler de var iken, eliki olmasn diye lm hakkndaki bilinmeyenler aklanmamtr. Bu konuda kant olarak daha fazla ayet ve hadis gstermek mmkn; ancak sanrm bu kadaryla mesaj anlalyor. Bunu daha fazla uzatmayacam.

BLM 10 - BAZI DN ADAMLARININ SAVUNMALARI nsann aklna ister istemez bu cinayetleri, skandallar, trajedileri okuyunca, 'Ya slam nderleri buna kar suskun mu kalmlar, hi mi bir ey dememiler, olacak i mi?' gibi sorular geliyor. slam limlerinin ezici ounluu olaylar anlatp gemi, dokunup irdelememiler; ama birka yazar (onlar da asrlar sonra yaayanlar) konular hakknda savunmalar yapmlardr. imdi baz rnekler vereceim; inan yorum ki okur bunlar okuyunca hayretler iinde kalacak. Hatrlanaca gibi halife mer, Hzeyfe'yi, "Acaba ben de bildiin mnafklar iinde var mym?" eklinde zaman zaman yokluyordu diye anlatmtm. Bu konuda ilkin nl slam dnr mam Gazali'nin grnden balamak istiyorum. Kendisi unlar aktaryor. Hzeyfe mnafklar biliyordu, Muhammed bu konuda onu zel olarak seip bilgilendirmiti. Kendisi o mnafklar detaylca biliyordu. O yzden halife mer'le Osman ve baka nemli sahabeler zaman zaman ondan bilgi edinmek istiyorlard.- "Biz de onlarn arasnda var myz yok muyuz" diye hep sorarlard. Ama Hzeyfe kimsenin ismini vermek istemezdi. Hatta mer kendisi hakknda, "Ben de o mnafklar iinde var mym?" diye yokladnda, o hayr diyordu. mam Gazali bu kadarn anlatyor. Kendisi, bni Hazm gibi olay anlatanlar yalancdr, gvensiz kiilerdir gibi yaktrmalarda bulunmuyor ve bu beyanatlar olduu gibi kabul ediyor. (417) Besevi'nin, mer'in o mehur sorusuna kar yapt savunma, Gazali'ninkinden farkldr; yle diyor: mer'in, "Ben de o mnafklar listesinde var mym?" eklinde soru sormas, bilgi edinmesi mmkn deildir, bu yalandr diyor. nk Bedir harbine katlm, henz dnyada iken cennet mjdesini alm, Muhammed'in, "Benden sonra peygamber olsayd mer peygamber olacakt. Her toplumun bir ermii vardr; mmetimin de ermii mer'dir." gibi takdirlerini alm bir mer, nasl olur da, bu ifadeyi kullanr. Besevi byle bir aklama yaptktan sonra bni Hazm gibi olay anlatanlara atyor, kurtuluu onlardan birini ktlemekte buluyor ki, Besevi dnda hibir slam limi onun ktledii kiiye gvensiz biridir dememitir. yle ki, "Bu hadisi anlatanlardan Zeyd b. Vehb adndaki kii yalancnn tekidir." diyor ve kendince byle bir savunmay yeterli buluyor. Kald ki, szn ettii Zeyd b. Vehb, Hicri 76 ylnda, Besevi ise ondan 2 asr sonra lmtr. Peki, sormak lazm: Be hey Besevi, sen bu adamn yalanc olduunu nereden biliyorsun, var m senin alnt yaptn bir slami kaynak! Yok. in gln yan, Besevi'nin bu aklamasn, kitabn tahkik edip redaksiyonunu yapan Dr. Ekrem Ziyaettin meri dipnotunda onu yalanc karyor ve yle diyor: Hadisleri aktaran kiilerin durumunu deerlendiren bni Hacer ve Zehebi, "Herkesin ittifakla gvenilir dedii Zeyd b. Vehb iin, Besevi'nin onun hakknda, 'gvensizdir' ifadesini kullanmas yerinde bir aklama deil, talihsiz bir aklamadr." (418) lgintir ki, hem Zehebi, hem de bni Hacer mer'in "Ben de mnafklar listesinde var mym?" sz zerine uyduruk savunmalar yaptklar halde, buna ramen Besevi'nin bu ekildeki savunmasn kabul etmemilerdir. te, kitapta anlatlan bir ksm olaya kar yaplan komik savunmalara somut bir rnek. Daha bitmedi; Besevi'nin iftirasn onun meslektalarnn delilleriyle tehir edeceim. bni Hacer ve Zehebi'nin, Besevi'nin szn ettii Zeyd b. Vehb hakkndaki deerlendirmeleri yle: bni Hacer, Zeyd b. Vehb, Hz. Muhammed'in yanna giderken yolda vefat ediyor. Bata halife mer, Osman ve Hz. Ali olmak zere birok sahabeden hadisler rivayet etmitir. (419) Kendisinden de birok kii bu hadisleri bir sonraki nesle aktarmlardr diyor (simlerini de veriyor). bni Hacer onun hakknda unu da aktaryor: A'me demi ki, Zeyd eer size bir kiiden bir sz veya hadis aktarmsa, yle inann ki sanki siz o birinci kiinin yanndaymsnz, direkt ondan almsnz gibidir. Yani o kadar drst bir insan demek istiyor.

Yine hadisleri aktaran kiileri (ravileri) inceleyenlerden bni Muin, Zeyd b. Vehb iin, "Gvenilirdir." demitir diyor bni Hacer. Keza bni Hara, "Gvenilirdir." demi. bni Hibban, bni Sad, Udi gibileri de gvenilirdir demilerdir. (420) te bni Hacer'in deerlendirmesi byle. Zehebi, Zeyd b. Vehb ok gvenilir bir insan ve byk tabiilerdendir demi (421) Besevi dnda tm hadis limleri ittifakla gvenilir kabul etmilerdir diyor. Burada ayrca Besevi'den bir iki rnek hadis de veriyor ve Besevi'nin eletirisini doru bulmuyor, yle devam ediyor: Eer biz kiiler hakknda phe yolunu aarsak o zaman elimizde kaynak kalmaz diyor. bni Muin ve bakas onun hakknda, "Zeyd'den bir sz duymak, sanki ilk kiinin yannda olup da birinci elden duymak kadar gvenilirdir." deerlendirmesinde bulunmulardr diyor. (422) te Besevi'nin yalancdr, ona gvenilmez dedii kiinin sicil defteri byle; stelik bu raporu verenler, Besevi gibi slam nderleri, slam'a toz kondurmayan ahsiyetler. mam Suyuti deiik konularda pek ok kitap yazm; hatta birok yerde slam'n genel erevesi dna km, nerdeyse bir eletirmen gibi grnyor. (423) Ama kendisine layk grlmeyen bir tarzda, Ebubekir b. Ebi Darem hakknda kt ifadeler kullanyor. ok ksa bir aklama yapyor; o da elikilerle dolu. Adam hakknda, "Zeki, hafzas gl" dedii halde, sahabeleri eletirdii iin, "Allah ondan raz olmasn" eklinde beddua ediyor. Byle savunma m olur? Ama unu da ekliyor: Bu adam, Buhari ve Mslim zerine kitap yazan Hakim'in (Mstedrek yazar) eyhi/ondan yararland kii olarak sz ediyor, 352'de vefat ettiini yazyor. yle ilgin ki, adam tantlrken, nereli ve hangi kabileye bal olduu yazlyor ve bir yerde tantma zincirinde 'a'bi' kelimesi geiyor. Geleneksel slam'a ters den bir hadis aktard iin, onu lekelemek, gzden drmek iin kelimede bile tahrifat yapmlar. 'a'bi' kelimesini, 'ia diye yazmlar ki okur kitlesi onun hakknda, "Hani bu zaten iidir, gvensiz biridir." deyip, evhama kaplsn. Yani adam, holarna gitmeyen bir hadis aktarm diye zorla ia yapmlar. Neyse ki kitab tahkik eden, dipnot olarak bunu dzeltiyor. (424) te slami kurmaylarn komik savunmalarna rnekler. Hicri 360'da vefat eden Taberani, Ulvan'n iinde bulunduu bu mer hadisini aktarnca bu kii hakknda bir ey demiyor-olay anlatyor ve geiyor. Yine hicri 310'da vefat eden nl tarihi ve Kur'an yorumcusu Taberi, bu hadisleri anlatrken, u kiiler gvensizdir gibi bir tasnifte bulunmamtr; bunlardan asrlar sonra gelen Zehebi (748), bni Hacer (852) gibileri, kurtulu yolunu adam lekelemekte bulmulardr. Onlarn yaptklar savunmalara kendilerinin de ahsen inandklarna ben inanmyorum. nk iin iinde inandrclk-mantk yok. (425) Cahz'n yapt savunma Hani Hz. Ali'nin evi baslrken, Zbeyir b. Avam da onun evinde, Ali'yi destekleyenler arasndayd. mer ve ekibi elinde atele eve doru giderken ve o arada Fatma ile konuurken, olup bitenlere kar dayanamayan Zbeyir, klcn alp dar frlyor. Basknclarn says fazla ve daha nce de tedbir aldklar iin onu tutuyorlar diye yazmtm. te bu konu hakknda Cahz unu diyor. Efendim Zbeyir bin Avam, Ebubekir'in Esma adndaki kzyla evliydi ve bu iftten de ocuk olmutu. Ayrca Zbeyir, Ebubekir sayesinde Mslman olmutu. Bir de kim diyebilir ki Zbeyir Ali'yi destekledii iin kl ekmi; belki ierde olan yal days ve ayn zamanda Muhammed'in de amcas Abbas iin halifelik istiyordu veya belki de kendisi iin halifelik istiyordu! Bir de Hz. Ali ile dier halifeler arasnda sorun olsayd, kendi ocuklarna onlarn isimlerini takar myd: Ali'nin ocuklar arasnda hem halife, hem de slam'n nemli komutanlarnn isimleri vard diyor. Bir de aralarnda sorun olsayd Hz. Ali kzn ona verir miydi, diyor. Hatta ilk istediinde Ali ona, "Kzm henz ocuktur, ergenlik ana gelmemi" dediinde mer, "Ben ak iin onunla evlenmiyorum ki,

ben din iin, Hz. Muhammed'i sevdiim iin evlenelim diyorum" diyor. te bu kadar temiz olan, dindar olan bir mer'e laf sylenir mi diyor Cahz! Bir de, Hzeyfe bin Yeman ve Ammar Osman hakknda, "Osman kfir olarak kabre girmitir. Kyamet gn srat kprsnde gnahkr Osman'n leinden tm insanlar rahatsz olacaklar" dediklerini aktaryorlar. Ben Cahz olarak da derim ki eer siz benim anlattklarma inanmyorsanz sizin anlattklarnzn doru olduunu nerden biliyorsunuz eklinde savunmalarna devam ediyor, tabii ki bu arada Hzeyfe b. Yeman ve Ammar b. Yaser'i de eletiriyor. Hatrlanaca gibi daha nce anlatmtm, halifelik konusunda Ebubekir, "Ya mer halife olsun, ya da Ebu Ubeyde" demiti. Cahz, "Aslnda Ebubekir biliyordu ki onlar onu krmazlar, onun nne gemezler. Dolaysyla onun bu teklifi bir taktiktir" diyor. Savunma yapaym derken, bir taraftan da Ebubekir'i takiyyeci olarak takdim ediyor. Burada mer'in u szn de aktaryor. mer, Ebubekir'in bu teklifine kar, "Yemin ederim ki ben mer olarak yere serilip deve gibi kesilsem, benim iin Ebubekir'in nne gemekten daha kolaydr. Olur mu? Senin nne gesem boynum krlsn." diyor. Bu durumda, Ebubekir'e kar kyormu gibi mantk yrterek, kendince sorunu halletmeye alyor. (426) Ortada inkr edilmeyecek kadar bilgi ve kant var iken, bylesine basit bir akl yrtmeyle ii geitirmek kolay olsa keke! Kimi savunma yapan slamclar da, bni Kuteybe'nin el-mame ve Siyase' adnda bir kaynann olmadn iddia ediyorlar. nce bu kitapla ilgili bir bilgi vereyim, sonra iddialara geeyim. Kitap u an piyasada var. rnein; 1985'te Beyrut'ta Dar'l Menaradl yaynevi tarafndan yaynlanm basksyla, bir de Msr'da Nil yaynevi tarafndan yaynlanan ve Muhammed Mahmut Rafii adndaki kiinin redakte ettii baka bir basks da var. Kitap tek cilttir. te bu kitapta ok enteresan ve slam'daki genel anlaya ters den bilgiler olduu iin ve adam da ok eski bir tarihi (hicri 3. ylnda yaam) olduu iin baz slam savunucular, kitap var ama bni Kuteybe burada Muhammed b. Abdullah b. Ebi Leyla'dan alnt yapm ki, aralarnda ya fark, zaman fark var. Yani bni Kuteybe bu adamla buluamamtr, kald ki byle bir bilgiyi ondan alm olsun. Gerekten ilgin savunmalar. Hlbuki bugn slam'da Kur'an'dan sonra gelen Buhari kitabnn yazar, eski Sovyetler Birliine bal Buharal ve orada domu. Bu adam hicri 256'da da vefat ediyor. Bunun, Muhammed'den asrlar sonra Mekke'ye gidip Hz. Muhammed'e ait hadisleri toplamas garip deil de; bni Kuteybe'nin tek bir konuda zamannda yaamam bir adamdan alnt yapmas, onu, kendi kitabndan bile ediyor. Bu kitab o yazmamtr diyebilecek kadar iftirada bulunulabiliyorlar. Ben de u an yazyorum ve benimle Hz. Muhammed arasnda geen ve olay aktaran ravi zincirini hi yazmyorum; olaylar direkt olarak yazyorum. Ben ve herkes nasl bir yerlerden bilgi topluyorsak, bni Kuteybe de bir yolla adamdan bilgi edinmitir. te savunmalardan biri de bu. Grld gibi kitabn bandan beri yazyorum, alnt yaptm kaynaklar bitmiyor. O kadar geni bir kaynak listesi var ki, bir-iki hsa amur atmakla bu bilgiler rtlemez. Bu konuyu biraz amak istiyorum. Yani kaynaklardan haberi olmayanlar sanrlar ki sanki bu kitapta anlatlanlar sadece Ulvan, bni Ebi Darem gibi iftiraya maruz kalm kiiler aktarmlar. O yzden biraz amak istiyorum. Bunu yaparken de yazarlarn yaadklar tarih srasna gre ele alacam. 1- bni Ebi eybe (h. 159-235) Muhammed b. Bir'den, o da Ubeydullah b. mer'den, Zeyd b. Eslem'den, o da babas Elem'den (Bu Elem ayn zamanda halife mer'in azatl klesi) aktararak unu anlatyor: Ebubekir halife olunca, Hz. Ali ve Zbeyir gibi baz ileri gelen ashab Ali'nin evinde konu hakknda istiare ediyorlar; yani Ebubekir'i kabul etmiyorlar. Onlar getirmek iin mer, Ali'nin evine varnca ilkin Fatma onu karlyor. Bu arada Fatma'ya, "Ali'ye ve ierdekilere syle kp Ebubekir'in yanna varsnlar, halifeliini kabul etsinler. Seni seviyorum; ancak u demek deildir ki, bunlar kmaynca ben evi yakmam. Allah'a yemin olsun ki kmadklar takdirde evinizi yakarm" diyor. te

en eski tarihi, bilinen mehur hadis limi Buhari'nin statlarndan ve ayn zamanda kendisi de hadis limi, bu konuyu anlatrken kimseye iftira etmiyor, ahslara atmyor. stelik onun alnt yapt ravilerde ne Ulvan var, ne de bni Ebi Darem; ama mer yemin ierek evi yakarm, gzyana bakmam diyor. (427) 2- Belazuri (276.) Meciaini'den, o da Mslim b. Muharib'den, Sleyman Teymi'den, bni Avn'dan alnt yaparak unlar aktaryor: Hz. Ali, Ebubekir'in halifeliini tanmaynca, mer ate alp onun evine doru gidiyor. Fatma onun elinde ate grnce soruyor, evimi mi yakyorsun ya mer diyor. O da "Evet; babann dinini glendirmek iin byle yapyorum" diyor. Yine Belazuri, Bekr b. Heysem'den, o da Abdurrazzak'tan, Muammer'den, Kelbi'den, Salih'ten ve o da bni Abbas'tan aktararak u farkl bilgiyi de veriyor: Hz. Ali Ebubekir'e muhalif knca, Ebubekir mer'e talimat veriyor "Gidin en onur krc bir ekilde onu ve taraftarlarn getirin" diyor. Bu ravi listesinde de ne Ulvan var, ne bni Ebi Darem ve ne de Belazuri'nin bir itiraz sz konusudur. Olay anlatyor ve gerek olarak kabul ediyor. (428) 3- bni Kuteybe (276.) olaylar direkt aktaryor; yani dier tarihiler gibi isimleri sralamyor. Daha nce de birka kez anlattm, yine bir zet vereyim. Ali ve kendini destekleyenler Ebubekir'i kabul etmeyince, onun evine baskn dzenlenir ve sonunda zorla onu Ebubekir'in yanna gtrrler. Ali onlara, "Ne abuk yalanc oldunuz, halifelik hakkm deil miydi!" der. Bu arada Hz. Muhammed'in mezar bana gidip manevi ikyette bulunur, hatta alar, neredeyse beni ldrecekler der. Tabii ki basknclar Ali'nin evine giderken beraberlerinde ate-odun da gtryorlar, mer, "Fatma da iinde olsa yakarm" diyor. Hz. Fatma, siz babamn cenazesini yerde brakp iktidar kulisleri yapmaya altnz, bizi hi hesaba katmadnz, imdi de gelip bizden onay istiyorsunuz; kesinlikle byle bir eyi bizden beklemeyin diyor. Fatma bunlar alayarak anlatyor. Bu arada Ali'yi zorla gtryorlar eklinde uzun uzadya bilgi veriyor bni Kuteybe. te burada da ne Ulvan ne bni Ebi Darem gibi isimler var. (429) 4- Yakubi (294.) hadisi kimden aktardn yazmyor, olay direkt anlatyor ve yle diyor. Hz. Ali, Ebubekir'e kar knca, Ebubekir'le mer, geceleyin Ali'nin amcas Abbas'a gidiyorlar ve ona rvet teklif ediyorlar. Ancak Abbas onlara kzyor ve tekliflerini kabul etmiyor. Onlar bundan sonu almaynca Hz. Ali'nin evine baskn yapyorlar ve izin almadan eve giriyorlar. Fatma o srada kzyor, kn yoksa trbanm atarm diyor. Hz. Ali elinde klla dar kyor; ama onu etkisiz hale getiriyorlar eklinde bilgi veriyor. Burada da sz edilen kiiler yine yok ve tabii ki savunma da, itiraz da yok. (430) 5- Taberi (h.310) bu konuya epey yer veriyor ve hi itirazda da bulunmuyor. Kendisi Hamit'ten, Cerir'den, Mugire'den, Zeyad'dan aktararak zetle yle diyor: Hz. Muhammed vefat edince, Ebubekir'le mer iktidar kulisi yapyorlard. Hatta Taberi, Sakife Beni Saide denilen yerde halifelik iini hallettikten sonra ancak Ebubekir'le mer cenaze bana geliyorlar diyor ve bunun sresini de veriyor: Ebubekir, Hz. Muhammed'in lmnn nc gnnde ancak cenaze bana gelebiliyor diyor. Defin iiyle Hz. Ali ve birka akrabas urayordu eklinde anlattktan sonra unu aktaryor. Bata Hz. Ali olmak zere nemli birka kii Hz. Ali'nin evinde toplanp halifelik konusunda istiare ediyorlard. Daha dorusu onlar Ebubekir'in halifeliini kabul etmiyorlard. Kendileri de gelip kabul etsinler diye mer bir ekiple Hz. Ali'nin evine gidiyor, orada bulunan Talha, Zbeyir ve birok Ali taraftarn tehdit ediyor, ya gelir Ebubekir'i kabul edersiniz ya da evi banza yakarm diyor. Bu szler zerine Zbeyir bin Avam klcn ekip meydana knca yere dyor. Bu arada basknclar klcn elinden alp kryorlar. (431) mer, Zbeyir'le Hz. Ali'ye, "ster rzanzla olsun, ister zorla olsun siz gelip Ebubekir'i kabul edeceksiniz." diyor. Uzunca aklamalar yapyor Taberi. Kimi rivayetlere gre Hz. Ali, Fatma'nn lmnden sonra ancak kabul ediyor, kimilerine gre daha erken eklinde anlatyor. Hatta Taberi, Ebubekir'in Fatma'nn maln vermediini, Fatma'nn lene dek onlarla ks ve krgn olduunu, vasiyeti zerine gece gmldn de anlatyor. Fatma'nn, Ebubekir'in cenaze merasimine katlmamas iin Hz. Ali'ye vasiyette bulunduunu da belirtiyor.

Taberi'nin kaynanda btn bu gerekler var iken, kimilerin, "Hayr Taberi byle bir ey dememi" eklinde iftirada bulunmalar ancak cahilliklerindendir demekle izah etmek mmkndr. nk baz yerlerde gryorum, Taberi'nin bu gibi kritik konular ele almad iddia ediliyor. (432) in bir dier yan, Taberi gibi bir tarihi ve tefsir sahibi/Kur'an yorumcusu bunlar anlatrken herhangi bir itirazda da bulunmamtr ve stelik de onun alnt yapt kiiler listesinde ne Ulvan ne de bni Ebi Darem vardr. te dogmatik bir ekilde inanan kesimin bir savunma yntemi de bu gibi asl astar olmayan iftiralar retmektir. 6- bni Abdirabbih (h.328) de direkt konuyu anlatyor; ravilerden sz etmiyor. Ebubekir, mer'i Ali ve yanndakileri getirmeye gnderirken, "ayet direnirlerse iddet kullanacaksnz" diyor. Gittiinde de elinde ate var ve yine Fatma soruyor, evi mi yakyorsun diye. O da evet karln veriyor. Burada da ne Ulvan var, ne de bni Ebi Darem! (433) u hatrlatmay da yapaym, bu iki kiiden birinin ad Ebubekir'in bir sznde geiyor. Hani keke u eyi yapsaydm, u n de yapmasaydm diye Ebubekir'in bir aklamas vard, ka kez anlattm ve onlardan biri de, "Keke Fatma'nn evini amasaydm" eklindeydi. Hlbuki bu olay hi de nemli deil. bni Ebi Darem de, Fatma'nn baskn srasnda dvlrken ocuk drmesiyle ilgili hadiste ismi geiyordu. Kald ki bu iki kiiye iftiraya gerek yok. nk konu hakknda saysz kaynak ve raviler var: Onlar batan beri deiik konularda verdim. 7- Mes'udi (346) ravi isimlerini vermeden olaylar direkt anlatyor. mer, Ali ve yandalarn almaya gidince evi yakyorlar diyor ve devam ediyor. Ali'yi zorla alp gtryorlar, ayet Ebubekir'i kabul etmezsen seni katlederiz diyorlar. Hatta Halit b. Velit eliyle onu ldrmek iin plan yapyorlar; ancak Ebubekir'in ei Esma'nn gizliden ona haber vermesi zerine, bu plan baarsz klnyor, tabii ki ev basknnda Hz. Fatma da ocuk dryor. Onun zeti bu. Dikkat edilirse, Mes'udi'ye gre ev yaklm. te Mes'udi bunlar anlatrken ne Ulvan'dan, ne de bni Ebi Darem'den alnt yapyor. (434) 8- Selim b. Kays Hillai (h.76) daha nce detaylca bu yazardan hayli bilgi verdim. Fatma'nn bile bu basknda katledildiini aktaryor, ev yakmas, ocuk drmesi, Ali'yi katletme planlar, Ali'nin boynuna ip geirme gibi ok arpc ve trajik konular aktaryor, tabii ki bu da Ulvan ve Ebi Darem isimlerini vermiyor. nk bir kere onun zamannda bu iki isim henz yoktu, onlar yllar sonra dnyaya geldiler. Peki, bu durumda ne olacak? (435) 9- mam Taberani (360.) en eski muhaddislerden olan bu lim, Ebubekir'in pimanlk duyduunu ifade eden hadisin ravileri arasnda ad geen Ulvan'dan ayn hadisi alm ve herhangi bir itirazda da bulunmamtr (436); ama ondan 4 asr sonra dnyaya gelen Zehebi ve yaklak 5 asr sonra dnyaya gelen bni Hacer, Ulvan'a itiraz ediyorlar! Gerekten gln bir savunma. Hani halife Osman'n hatalarndan biri de. Halife mer vurulurken, Ubeydullah adndaki olu o arada masum insan katlediyor demitim. Kural gerei Osman, mer'in bu oluna ceza vermeliydi; ama onu affediyor ve katledilenlerin kan bedelini devlet malndan dyor. Hatta bu arada Hz. Ali bile mer'in olu Ubeydullah bo yere cinayet ilemitir, dini kural gerei bu adam ldrlmelidir dedii halde kabul edilmiyor. Kimileri, daha dn babas vuruldu, bugn de olunu mu katletmek istiyorsunuz gibi savunmalar yapyorlar ve adama bir ceza uygulanmyor. te bn'il Arabi'nin (h.543.) kitabn tahkik eden komisyon u ekilde bir savunma yapyor: mer gibi biri baka bir lkede katledilseydi kan gvdeyi gtrrd. Dolaysyla, mer iin kii ldrlmse ok mu? bni'l Arab kitabnda unlar aktaryor: Hz. Muhammed demi ki, bir Mslman bir kfir yznden katledilmez. Dolaysyla bunlardan mer'i katledenin kz ve Hrmzan adndaki kii Mecusi idiler, ldrlen nc kii Cfeyne de Hristiyan'd diyor ve hatta unu da ekliyor. Abdullah b. Abbas nemli bir sahabi. Bir ara halife mer'e diyor ki, izin ver de bizimle yaayan susuz ama ileri gelen ranllar katledelim. Fakat mer izin vermiyor. te bu Mecusileri topyekn ldrmek iin bni Abbas

gibi mehur bir kii fetva istiyorsa; artk biz kalkp ldrlen insan iin eletiride bulunamayz... eklinde bir mdafaa yntemini seiyor ve savunmasn yle srdryor: Derler ki, halife Osman Ammar b. Yaser'i dvnce adam ftk olmu, bni Mesut'u da ylesine dvm ki, adamn barsaklar atlam, ayrca maan da kesmi, bir de Osman uyduruk bir Kur'an ortaya koymu ve dier Kur'an nshalarn yakm; ayrca devlet maln istedii ekilde kullanm, Ebuzer'i Gfari'yi 'Rebeze'ye', Ebu Derda'y da am'a srgne gndermi, Hz. Muhammed'in Taife srgne gnderdii ve lanetledii Hakem'i geri getirmi, Muaviye ve Mervan gibi kt insanlar hem nemli grevlere getirmi, hem de onlara ayrcalklar tanm, halife mer hep beraberinde krbala dolap insanlar krbal yordu, Osman da ayn eyi bastonla yapyordu, yine Osman sudan bahanelerle en bata Bedir ve Uhud olmak zere birok savatan kam... gibi Osman'a mal edilen eksikleri sraladktan sonra "Bunlarn hepsi yalan" diyor ve yle kantlamaya alyor: Bir kere eer dvd ahs ftk olsayd yaayamazd; ksa zamanda lrd. nk ftk olan kii fazla yaayamaz diyor ve yle kapatyor, bir kere bu gibi eletirileri kale almaya demez, cahillerle vakit geirecek zamanm yoktur diyor. te slam'da mehur olan bir baka zatn savunmas da byle. (437) 10- bni Teymiyye'nin savunmalar Bu mehur eyh'l slam kitapta anlattm konular hakknda zetle unlar yazyor: Biz kesinlikle biliyoruz ki, Ebubekir ne Hz. Ali'ye, ne de Zbeyir b. Avama'a herhangi bir eziyet yapmamtr; hatta balangcndan sonuna kadar Ebubekir'in halifeliini kabul etmeyen Sad bin Ubade'ye bile olumsuz bir ey yapmamtr diyor ve yle devam ediyor: Ebubekir, Fatma'nn evine devlete ait herhangi fazla bir maln o evde olup olmadn kontrol etmek iin adamlar gndermitir diyor. Varsa, alp bir an nce fakir-fukaraya vermek istemitir diyor. Bilmem Fatma'nn evine gidip eziyet etmiler, Fatma'y kapduvar arasnda sktrnca Fatma ocuk drm, Hz. Ali'yi zorla ve onur krc bir ekilde evden karp Ebubekir'in yanna gtrmler, hatta evini yakp ykmlar, daha nemlisi mer halife olunca, bu makam da Ali'ye kar kullanarak kzn gasp etmi gibi iddialar hep yalandr diyor ve devam ediyor; (438) bunlar ancak cahil yalanclar, beyinsiz kiiler syleyebilir. Halbuki bilgi ve marifet sahibi bunun yalan olduunu biliyor diyor. Bir dier iddia da, gya Ebubekir ve mer mrted olmular/dinden kmlar diyorlar. Hlbuki herkes biliyor ki Ebubekir, dinden kanlarla iddetle savaan biriydi eklinde bir mantk yrtyor. Artk bni Teymiye'nin, "Kesinlikle biliyoruz ki, Ebubekir kimseye herhangi bir hakszlk yapmamtr." iddiasnn garantisi nereden geliyor, bunu bilemiyorum. Olsa olsa Cebrail ona da vahiy getirmi olabilir! Ksacas, bni Teymiye'nin savunmalar arasnda mantk ve ilim yok; ancak bunu syleyenlere hakaret ediyor, konuyu ise dalalet ehli, hayvan cinsinden olanlar, yalanc cahiller, beyinsizler gibi yakksz kelimelerle ve bir ocuu bile ikna edemeyen szlerle geitiriyor. te bu basit savunmay yapan bni Teymiyye, szm ona kendi zamannda meslektalar nezdinde gya reformist grlm ve mr hep zindanlarda gemitir. Hatta ona zindanda kitap okumak bile yasaklanmtr. Msr'da cezaevine girmi, am'da bir girmi, bir serbest kalm, bir daha girmi eklinde hep cezaevine gel-gitler yapmtr. Ama grld gibi savunmalar da ancak glnecek dzeydedir. (439) Bu konuya slami kesimce sansr konduu kesindir; ancak bunu becerememilerdir. Mesela bni Kuteybe'nin kitab 'el-Mearifte, "Hz. Ali'nin olu Muhsin kk yata iken helak olmu." deniliyor. Ama eski basksnda, "ldrlmtr" diye aklama var. En basit kant, bni ehraub (588.), 'Menakb-i AI-i Ebi Talib' adl yaptnda anlatyor ki, bni Kuteybe'nin de el-Maarifte belirttiine gre, baskn sonucu hamile olan Fatma, Muhsin'i drmtr eklindedir. Ama bu aklama bugn elMaarif adl yaptta yoktur. Hicri 588 ylnda len ibni ahraub o zaman bni Kuteybe'nin ad geen kaynanda var diye belirtiyor. Anlalan o ki, daha sonraki basklarda bu kritik cmleler silinmitir. Bugn piyasada satlan 'el-Mearif te sadece, "Hz. Ali'nin olu Muhsin kk yata helak oldu" bilgisi var. (440) Helak olmak; drlmek anlamnda da, lmek anlamnda da kullanlabilir. Belli ki, olayn

izini ortadan kaldrmak iin bu terim bilerek seilmitir. lmek kelimesi varken helak kelimesini kullanmak bence anlamldr. Ama her eye ramen eski orijinali gibi "mer'in basks sonucu Fatma Muhsin'i drmtr" eklinde net bir ifade yeni nshada yoktur. Peki, o zaman ehraub neden bni Kuteybe de el-Maarif adl yaptnda bunu bu ekilde aktarm, desin ki! te ak bir tahrifat rnei. Bir baka somut sansr rneini de bni Abdilberr'den aktaraym. Bu yazar stiab' adl yaptnda bu olay anlatrken, mer, Hz. Ali'nin evine varnca, onu ve taraftarlarn tehdit ederek "yle yle diyor" eklinde mulk ifadeler kullanyor. yle yle ne demek! Sen hicri 463'te vefat etmisin. Demek ki mer'in bu szleriyle ilgili sana kadar gelen baz nemli noktalar var. Ama sen onlar makaslyorsun. Yoksa yle yle dediini nasl biliyorsun? Ne demise ak bir ekilde yazacaksn... te yaplan savunma yntemlerinin bir baka rnei: Makaslamak... Ayn yazar, Tebk'te Hz. Muhammed'i ldrme giriiminde bulunanlardan biri olan mehur sahabi Ebu Musa el-E'ari hakknda bilgi verirken de, "Hzeyfe b. Yeman, Ebu Musa hakknda kt eyler anlatm; ancak kaynamda onlar anlatmaya dilim varmyor" eklinde ok ak bir sansr rneini veriyor, hatta itiraf ediyor ve unu da ekliyor: "Allah ksuratn balasn" diyor ve konuyu kapatyor. (441) Szn z, her trl sansr ve baskya ramen, yine konunun aydnlatlmas iin slami kaynaklardaki bilgiler yeter de artar bile. Yorumlar ise, grld gibi bir ceviz kabuunu doldurmayacak kadar bo eyler.

BTRRKEN
Bu almamda olabildiince tarafsz kalmaya altm. Biliyorum; ne kadar tarafsz da kalsam bu tarzda yazlan yaznn slami kesimce kabul edilmesi zordur. Ama kantlar gl: Hepsi de ya Kur'an ayetleri, ya hadis, ya da slam'da mehur olan mfessir, muhaddis ve tarihilerin kaynaklarndan derlediim bilgiler... Dikkat edilirse, neredeyse hemen hemen her cmlenin dipnotu var. Hatta hassas konularla ilgili slami kesimce salam diye kabul grm bir sr kaynak ekledim. Bazlar okuyucularn kafasn kartrabilir; bu taktikleri biliyorum: yle ki, efendim nemli olan bol kaynak gstermek deildir gibi szler. Ksa yoldan kurtulmak iin, bu gibi taktikler hep yaplyor. Mesela; efendim hadisler ok kark, eitleri var gibi itirazlar. Sunduum her ey ortada; objektif bakmak lazm. slami kaynaklarda gerek Hz. Muhammed'e yaplan suikast ile ve gerekse onun zehirlenmesiyle ilgili; Ebubekir'in pheli lm, Hz. Ali ve Fatma'nn evine yaplan baskn ve balarna gelenler, o kk yataki kzlarnn halife mer tarafndan nikhlanmas gibi konular hakknda salam kantlar sundum. Ayrca Aye ve mer'in yaplar acaba byle bir suikast iin uygun mu deil mi sorusuna aklk getirmeye altm. Var olan kantlara bakldnda aslnda ciddi eylerin yaand kesin. Zaten dnya tarihinde benzer siyasi Cinayetler hep olmutur ve oluyor da. Dier taraftan ilediim konularla ilgili slami otoritelerce yaplan savunmalardan da bir kesit sundum. Kantlar ve argmanlar salkl ve inandrc m, deil mi bunu da okurlarn takdirine brakyorum. zellikle bu kaynamda yazdklarmdan kim nasl anlyorsa yle anlasn dedim, elimden geldiince kendi zel yorumumdan kandm. Yazdklarm sanki birer eletiri imajn verebilir; halbuki tm anlattklarm slami kaynaklarda vardr. Ben ise sadece onlar derleyip bir araya getirdim, bir bakma da sanki tercmanlk grevini yaptm. nsan bazen ila, yerine gre de ine kullanr ve hatta gerekirse ar ameliyat da geirir. Bunlar keyfi yaplan eyler deil; bir zorunluluk sonucudur. Kim ister ki keyfi olarak karnn, kalbini, kafasn vs. asn. Demek ki ac da olsa bazen ameliyat olmak, olmamaktan daha faydaldr. Yazlarm da byle: Tabulardan kurtulmak iin ac da olsa konularn zerine gitmek gerekiyor. Yoksa akl banda normal bir insan neden bakalarn zmek, inanlaryla oynamak gibi bir yaklam iinde bulunsun? Her alanda, hele bu ada srekli deiim gerekirken; maalesef slam leminin hali ortadadr. slamiyet'ten anlayan, anlamayan hep u savunmay yapyor: Canm slamiyet drt halifeden sonra bitti. u an yeryznde hibir lkede uygulamas yok. Yani aslnda slami yasalar-kurallar iyi de; ancak pratikte bir ey yok! Hlbuki byle diyen, tek bir kelime Arapa da bilmiyor ki Kur'an ve hadislerden anlasn. Peki, mbarek, slam'n yasas Arapa, sen de tek bir kelime bilmiyorsun ve kalkp bu ekilde savunuyorsun. te slam'a inanan kitlenin ezici ounluu byle. Adam slam'a ters gelen her eyi yapyor, Kur'an'dan hibir ey bilmiyor; ama slam'n gereini bu ekil izah edenlere kar en sert reaksiyonu da gstermekten geri kalmyor. Arif TEKN 15 Aralk 2010

Dipnotlar: 1) a- Buhari, Megazi, Zat' Rika ksmnda, b- Mslim, hem Fedail/Hz. Muhammed'in tevekkl ksmnda, hem korku namaz ksmnda. 2) Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar adl kitabmda. 3) Siret-i Halebi, Hayber ksmnda. 2/769. Burada Ebudavud ve baka kaynaklarda da bu ekilde anlatld kaydediliyor... 4) bni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, Hayber ksm. 4/236 ve sonras. 5) a- Buhari, Megazi, Hayber'de ikram edilen zehirli et ksmnda. Bir de Tp ksm, Muhammed'in zehirlenmesi blmnde geer. Ayrca Hibe ksmnda, mriklerden hediye alma ad altnda geen blmde anlatlr. b- Mslim, Selam blm, zehir (Simm) babnda. c- Ebu Davud, Diyat ksmnda, d- bni Mace, Tp ksmnda. e- Ayrca siyer kitaplarnda, slam tarihinde, slam ansiklopedilerinde (tabakat) konuya ilikin detaylar ok. 6) a- Zehebi, Siyer-i Alam, 27/438. b- Mecme' Zevaid, Alamat-i Nbvve, no: 14262. c- Beyhak, Snen-i Kbra, Kitab' Dahaya, Bab' stimali evan'il Mrikin. No: 19097. d- Hakim, Mstedrek, Megazi, 4449. 7) bni Hazm, Muhalla, 11/224. Necah, Nezeriyat'ul Halifeteyn, 2/266. bni Ebi'l Hadid, erh'u Nehci'l Belaa, 2/390 Dar'l ktb'il lmiyye, Msr. 8) Kadi Beydavi, Tevbe suresi 74. ayet aklamasnda. 9) Tevbe, 80 ve 84. 10) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/363 vd. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/25 vd. Hicri 9. yl olaylar, Halit b. Velit'in Ukeydir Dume' gnderildii ksm, Tebk seferi balamnda. Yine bni Kesir kendi Tefsirinde, Tevbe suresi, 74,80 81 ve 101. ayetlerinde bu konuyu aklam. Ayn zamanda bni Kesir kendi Siyer kitabnda, 4/30 ve sonras, Tabk olay balamnda. Bir de ilgili ayetler hakknda uzun tefsirlerde bu bilgiler anlatlyor. Yan sra Siyer, slam Tarih-i, Tabakat kitaplar ve hadislerde bu olaya uzunca yer verilmi, tartmasz bir konu... zellikle Suyuti'nin 'Drrl Mensur' adl tefsiri, Tevbe suresi 74. ayeti ksmnda ok detaylar var. c- Heysem, Mecme' Zevaid, no: 424-425.-l/l 10 Kitab'l Eyman, mnafklar ksm. d- Kenz'l Ummal, no: 856-57. e- Mslm, Sfat-i Mnafikin. Burda ayn ierikli birka hadis var. f- Zad'l Maad, 3. cilt Tebk ksm. g- ibni Ebi eybe, Musannaf, Magazi, no: 38259- cilt, 20/616. h- Ahmet b. Hanbel Msned'i, Baki Msnedi'l Ensar, Ebi Tufeyl Amir ksmnda. i- Kad Beydavi (.685.h) Envr't-Tenzl, Tevbe suresi 73 ve sonras, j- bni Abd'il Ber, Istiab, no: 1639. Abdullah b. Kays b. Selim (yani Ebu Musa el-E'ari) ksmnda. k- bni Asakir, 32/93 ve devamnda. Abrullah b. Kays (Ebu Musa el-E'ari) ksmnda. 11) a- Mecme' Zevaid, mnafklar ksm no: 421-425. Cilt 1/110.

b- Beyhak, Snen-i Kbra, 8/198. Mrted ksm, no: 16327 ve 16330. c- Mslim, Sfat-i Mnafkin, no: 4983. d- mam Ahmet b. Hanbel, Msned adl yapt, Msned-i Nasara, no: 22676. e- Msned-i Bezar, no: 2432. f- bni Kesir Tefsiri, I )Tevbe suresi 74. ayet. 2)Bidaye-Nihaye, 5/26 3) Siyer, 4/34-40 Tebuk seferi ksmnda. 12) Vakdi, Megazi, 2/989 ve Tarih-i Dmak, Muhammed'in gazalar, Tebk ksm, 2/34. 13) bni Hazm (h.456.), Muhalla, 1 1/ 221-225. 14) bni Ebi eybe, Musannaf, 20/614-no: 38259-37045 cilt 20/579. 15) Tabakat, 6/531, no: 2556. 16) a-Askalani,(l)Tehzib-iTehzib, 11/ 138ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Velit ksmnda. b- mam Zehebi, Mizan'l tidal, 7/129-no: 9370 Velit b. Abdulah b. Cmey' blmnde. c- mam Mzi,Tehzib-i Kemal, cilt 31/35, no: 6713 Velit b. Abdullah b. Cmey' ksmnda. d- Ebu Hatem el-Razi, 'Cerh-Tadil', cilt 9/8. Velit bin Abdullah b. Cmey' ksmnda. 17) Marifet' Skat, no: 1943. 18) Tarih' Esma-i Skat, no: 1499. 19) Tarih-i bni Muin, no: 838. 20) Tabakat, 6/531, no: 2556. 21) Buhari, a)Tarih-i Sair (Evsat), 1/70. b) Tarihi Kebir, no: 2511. Velit b. Cmey md. 22) Mslm, Sfat- Mnafkin. Burada buna benzer ka hadis daha var. 23) a- Ebudavud, Velit'ten iki yerde hadis alm: Biri, Namaz, kadn imam olur mu blmde, no: 571, dieri de Kitab'l hara, no: 2973. b- Ahmet b. Hanbel, Msned, Msned'l Kabail, mm Vereke hadisleri, no: 26738, bir de Ebubekir hadisleri ksmnda 15 sradaki hadis ve c. 1/56 ayn hadis. Hzeyfe Hadisleri, no: 23966-cilt 9/501. Ebuzer-i Gfari hadisleri, no: 22073-8/542 ve daha ulaamadklarm. 24) a- Beyhaki (458), Snen-i Kbra, 3/186, no: 5353. b- Hakim (405), Mstedrek, no: 733. stelik hakimin sralamas da yle: Hadisi, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah Safar, o da Ahmet b. Yunus Dabi, Abdullah b. Davud Haribi, Velit b. Cmey', Leyla binti Malik ve Abdurrahman b. Halad Ensari'den, bunlar da mm Vereke'den aktarmlar diyor. c- Askalani, (1) Tehzib-i Tehzib, 11 / 138 ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Velit ksmnda. d- Daremi, Snen, 1/279 ve 403. e- bni Hacer, Telhis, 2/57, no: 557. 25) Esferaini, el-Ferk' beyne'l firek, s. 93-104. 26) ehristani, el-Milel ve'l Nihal 1/71. 27) Salihi, Sbll Hda, 12/391.

28) a- Ahmet b. Hanbel, Msned, Ansar'dan kalanlarn msnedleri ksmnda mm Seleme hadisleri blmnde. No: 25284, 25338, 25404, 25439 ve 25471. b- Taberani, Mucem'i Kebir, 23/394. mm Seleme hadisleri blmnde, no: 941. Ravi, akik. c- Heysem, Mec'me' Zevaid, 1) Nifak konusunda, no: 430, 1/110 ve 2) halife ksmnda, no: 14449 cilt 9/8. Bezar'dan alnt yapm. d- bni Kayym el-Cevzi, el-Igase... 11. bab. e- Kenz'l Ummal, no: 31491 Masruk'tan aktararak. f- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 44/307. Burada iki hadis alr. 29) a- el-Bidaye ve Nihaye, h. 8yl olaylar, Tabuk seferi ksmnda, Hz. Muhammed'in Tebuk ikameti blmnde, cilt 7/185. b- Es'Siret' Nebeviye, 4/34 vd. c- Yine bni Kesir'in Kur'an tefsiri, Tevbe suresi 74, 80, 84 ve 101. ayetleri ksmnda anlatyor. 30) Ahmet b. Hanmel Msned, Baki msned-il Ansar, Ebu Tufeyl Amir b. Vil hadisi. 31) Cami'ul-Beyan Tefsiri, Tevbe suresi 101. ayetin aklama ksmnda. Bir de baka bir kitab Tehzib'l Asar'da buna yer vermi, no: 1484, cilt 4/202. 32) Musannaf, Kitab'l Fiten, no: 37390, cilt 21/162. 33) Msned-i Bezar, 7/293. no: 2885. 34) Besevi, El-Marifet' ve'l Tarih, 2/769. 35) Es-Snne, no: 1288/ cilt, 4. Bab' mnakehet'il Mrcie ksmnda. 36) Snen-i Rabi, 4.cilt Cabir b. Zeyd hadisleri ksmnda. No: 929. 37) hya'l Ulum, 1/131-132. 38) Muhtasar' Tarih-i Medinet'il Dmak, 6/253. 39) sd'l Gabe, Hzeyfe b. Yeman ksmnda. 40) Kefl Estar, 1/391, no: 831. 41) Heysemi: Mecme Zevaid,l/110, no: 425 mnafklar ksmnda. 42) Metalib-i Aliye, cilt 14/702, Tevbe suresi tefsiri, no: 3623. Burada ayrca baka yazarlarn da bunu aktardklar belirtiliyor. 43) Hind, 36961-36962. Hzeyfe bin Yaman hadisleri ksmnda. 44) stiab, Ebu Musa el-E'ari ksmnda dier ad, Abdullah b. Kays b. Selim, no: 1639. 45) Hindi, Kenz'l Ummal. Hzeyfe hadisleri, no: 36969. 46) Kur'an'n Kkeni adl yaptmda buna bir blm ayrdm. 47) bni Kuteybe, Tevil u Muhtelif il Hadis, 84...

48) a- bni Asakir, 1-Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252-261 ve 2-)Tarih-i Medine-i Dmak, 12/294. b- Kenz'l Ummal, no: 8753 ve no: 36315-36316. c- A. Razzak, Musannaf, no: 20974-11/450. d- bni Ebi eybe, Musannaf, no: 38837- 21/307. e- bni ebbe, Medine Tarihi,2/233-234 ve 3/1084 A'me yoluyla: bni Ebi eybe (21/307) dipnotunda. f- Taberi, Tehzib-i Asar, s. 597 no: 1484. g- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/368- no: 76. h- bni Kuteybe, Te'vil' Muhtelifi'l Hadis, s. 72 ve 84. i- bni ebbe, Tarih-i Medine, s. 1083. 49) a- bni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252. b- Zehebi, Siyer' A'lam. 2/363. c- Hakim, Mstedrek 3/381. 50) a- bni Sad, Tabakat, Bedir savana katlan Medinelilerden birinci tabaka ksmnda, no: 173. b- bni Asakir, 1) Tarih'u Medinet-i Dmak, 7/340. 2) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 4/203. c- Zehebi, Siyer-i A'lam, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/399. d- Mzi, Tehzib-i Kemal, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/270- no: 279. 51) Bunu, farkl bir almam var, orada detaylca anlatacam. Aynca bu Cebrail hadisi Mslim, sfat-i munafkin ksmnda, Tabakat-i bni sad 3/260 bey b. Kab blmnde. Bidaye-Nihaye, ibni Kesir, h. 19. yl olaylar. Zehebi, Si yer-i A'lam, bey b. Kab ksmnda. 1/390 ve sonras. 52) Hindi, Kenz. No: 21989, Namaz ksmnda. 53) Zehebei, Siyer-i A'lam, 2/391-395. Burada ayrca bni Asakir ve bni Sad'n da bunu ald dipnotta geiyor. 54) a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 32/92-93. b- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/393. c- Besevi, El-Marifet' ve Tarih, 2/771. d- Mecme' Zevaid, no: 425. Burada, Taberani'nin de Mucem-i Kebirinden aldn belirtiyor. 55) Muhammed bin Hasan Deylemi (h.711) 'rad'l Kulub' s. 330-333. 56) bni Manzur, Lisan'ul Arab. AKB maddesi. 57) a- Buhari-Mslim, L. Ve'l Mercan, no: 1427. b- bn'il Cevzi, Tbbi Nevevi, Ilac'u Zatei'l cenb 1/66. c- Buhari, 1-) Megazi, Muhammed'in hastal ksmnda. 2-) Tp, Ledut md blm. 3-) Diyat, bir grup tek kiiyi katletse ksmnda. d- Mslim, Selam. 58) bni Sad, Tabakat, same b. Zeyd seriyesi, 2/345, Halebi, nsanu'l Uyun, ayn ksm. 59) El-l'l vel-Mercan, no: 1412. 60) El-l'l ve'l-Mercan, no: 1661. 61) a- Buhari- Megazi, bab' merd-i nebi ve tp ksmnda, b- bni Sad.Tabakat 2/367. c- Ebu davud, Snen, Diyat ksm no: 3913.

d- A. Razzak, Musannaf, no: 19815. 62) Buhari-Mslim, L'l ve'l Mercan, no: 1413. 63) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/438. b- Mecme'u Zevaid, peygamberlik alametleri ksm no: 14262. c- Hakim, Mstedrek no: 4449, Mrgazi. d- Beyhak, Snen-i Kbra no: 19097,Dehaya, mriklerin kap-kan kullanma ksmnda. 64) Ebu Ya'li el-Mevsl, Msned, 8/258, no: 487-4843. Burada dipnotta baka kaynaklarda var; ancak zayf hadis. 65) Tahrim suresi, 3. ayet. 66) Tahrim suresi, 4. ayet. 67) Tahrim suresi, 5. ayet. 68) Tahrim suresi, 10. ayet. 69) Tahrim suresi, 11. ayet. 70) Tahrim suresi, 12. ayet. 71) Osman Keskiolu, Kur'an Bilgileri, Diyanet yayn, s. 120-129. 72) a- bni Kesir, Bdaye-Nihaye, Hz. Muhammed'in gmld yer ksmnda. 5/292. Burada mam Ahmet'ten alnt yapyor. b- mam Malik Muvata, no: 545 Ceniz ksm, c- Taberi Tarih, 11. yl olaylar, 3/216 ve sonras 73) a- Ahmet b. Hanbel 6/62. Aye hadisleri. b- bni Abdi'l Ber, Temhid Muvatta erhi, 24/396. c- bni Sad, Tabakat: 2/401. Muhammed'in defni ksmnda. Burada aramba yerine sal gn sabah geiyor, d- Taberi Tarihi 1, 1. hicri yl olaylar, 3/217. e- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hicri 11. yl, ne zaman gmld konusunda. f- Beyhak, Snen-i Kbra, 3/403-409. g- Ibn'l Cevzi, El-Vefa bi Tarif-i Fedaili'l Mustafa. 35. bab. h- bni Hiam, Sire 4/344. 74) A'lam-i Nisa, 4/113. 75) Ahzab suresi, ayetler: 6 ve 53. 76) a- Buhari, Tefsir, Tahrim suresi ksm, Nikh, babann kzna ei hakknda nasihati konusunda. Mezalim-gasb ksmnda. Libas, peygamberin ruhsat verdii elbise ksmnda. b- Mslim, Talak, bu iki isimde sorun yok: Aye ve Hafsa'drlar; ancak daha fazla bilgi iin, adeta bir ansiklopedi durumunda olan imam Suyuti'nin 'Drr'l Mensur' adl tefsiri, ilgili ayetler ksmnda birok kaynak var, oraya baklabilir. Ayrca Zamaheri, Er-Razi, Kurtubi, Beydavi, ibni Kesir, Sealibi, Taberi ve daha niceleri Aye ve Hafsa diye belirtmilerdir. 77) Suyuti, Drr'l Mensur, Tahrim suresi. Burada mam Suyuti birok yazar kaynan ismini detaylca veriyor. bni Asakir, bni Adiyy, Ebu Naim Isfahani, Dahhak bni Mrdeveyh gibi. 78) a- Buhari, Farz'l humus. Muhammed'in elerinin evleri ksmnda, b- Mslim, Fitne blmnde.

c- mam Ahmet, Msnedi mksirun bni mer hadisleri ksmnda. 79) Mslim, Fiten blmnde. 80) a- Mslim, Fiten kitab. b- Abni Ebi eybe, Musannaf, Fedail, Yemn ksmnda. c- mam Ahmet de Msned'inde alm, ibni mer hadislerinde. 81) Buhari, Ezan ksmnda, no: 681 ve 684. Buhari-Mslim hadisleri, L'l Mercan, namaz ksm, birinci cilt, no: 238 82) El-l'l vel-Mercan, no: 1412 83) evde, Hafsa, Cveyriye, Marya, mm Habibe, mm Seleme, Safiye, Meymune, Zeynep b. Cah vs. 84) ibni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak. 13/Z93, Zehebi, Dvel'ul slam, 22. 85) Hz. Muhammed'in cenazesinin gn yerde kaldn ieren kaynaklardan birka: a- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/292. Hz. Muhammed ne zaman gmld, blmnde. b- bni Hiam, siyer 4/315. c- Taberi, Tarih. 3/217. zel balk: Ne zaman ld, ne zaman defnedildi, ksmnda. 86) a- Buhari, Mer'da, kavl'l marid ksmnda ve Ahkm, istihlaf ksmnda, b- bni Sad, Tabakt, 2/353, Hz. Muhammed'in ars, hastal ksmnda. 87) a- bni Sad, Tabakat, 2/351, Hz. Muhammed'in 'Beki'a kmas' balyla, b- Msned-i Teyalisi, 1/202. c- Msned-i Ebu Ya'li, 8/87. no: 4620. d- Beyhaki, a'b'l iman 1/214 ve Snen-i-Kbra, 5/289. e- Ahmet b. Hanbel, Msned, 6/111. 88) Al-i imran suresi 144. ayetin aklamasnda. 89) Zehebi, a-) 'Siyer u A'lam-i Nbela', 15/578. b) 'Mizan'l tidal', Ahmet b. Muhammed b. Srr b. Ebi Darem ksm, no 551, s. 2/283. Siyer-i Atam'n ilgili dip notunda Zehebi'nin Tezkiret'l Huffaz, 3/884, Lisan'l Mizan, 1/268 ve Suyuti'nin Tabakat'l Huffaz 364, no: 822'de de getii yazl. 90) Bihar'ul Envar adl yapt, cilt 22/239 ve 22/516. 91) Belazuri, Ensab, 1/587. 92) Meclisi aslnda ia; ama uzunca da bir kaynak hazrlam, tam 110 cilt. 93) Selim b. Kays Hilali, Kitab' Selim, nami dieri Kitab' Sakife, s. 148 ve sonras. Aynca 235 mer'in Muhammed'e ihaneti ksmnda. 94) Fahrettin er-Razi, Taberi ve daha birou, bunu sra suresi ilk ayetin aklama ksmnda anlatyorlar. 95) a- Buhari, Ahzab suresi 50. ayet tefsiri balamnda. b- Mslim, Reda, 49, bir kadn gece srasn kumasna hibe edebilir mi ksmnda. 96) a- bni Hibban. No: 5863-64, Oyun ksmnda, 13. cilt. b- bni Kesir Tefsiri, Sad suresi 30. ayet ve devam.

97) bni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, 30/265 98) Buhari, ilim, bab' kitabet-il ilmi.Mer'za, bab' kavl'il meriz. lsti'sam, bab' kerahet'il hilaf. Buhari bu 3 yerde mer'in ismini verir; aynca birok yerde bu kar k isimsiz olarak verir. Mslim, Vasiyet, no: 1637 99) a- bni Manzur, Lisan'l Arab, 5/254. b- bni Esir, Nihaye fi Garib-il Hadis, 5/212. c- Buhari, a- Cizye, Yahudilerin arap yarmadasndan kanlmas ksmnda, d- Megazi, Muhammed'in hastalanmas blmnde, e- Cihad, hel yfeu ila ehli-1 zimme babnda.). f- Mslim, Vasiyet, bab terk'il vasiyet. mer'in ismi var. Ayrca 1-2 hadis de isimsiz var. g- Buhari- Mslim ortak hadisleri: El'l'l' ve'l Mercan, no:1059. 'Hecere' kelimesi var. 100) A. Razzak, Musannaf, no: 18771 ibni Sad'dan alnt yapyor. 101) Buhari Megazi, mered' Nebi. Mslim, Vasiyet. Mercan, no: 1058. Kur'an'n Kkeni adl yaptmda bu konuda detayl bilgi var. 102) a- Buhari-Mslim'in ortak hadislerini alan El'L'l ve'l Mercan, Tevbe blm, Ifk ksmnda, no: 1763. b- Buhari, ehadat kitab, birka yerde. Tefsir, Nur suresi, birka kez. c- Mslim, Tevbe blm, ifk ksmnda. 103) bni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 2/31 vd. 104) a-bni Hiban, Skat 2/192 b-Taberi Traih-I 3/428 105) Mesela Halit b. Velit, Msenna b. Haris, erahbil b. Hasene, Enes b. Malik, ikrime b. Ebi Cehil, Ebu Ubeyde b. Cerrah gibi. Yine Osman'a yalcn kiileri/Emevileri i bana getirir. Sait b. As, Velit b. Ukbe gibi 106) ehristani, Milel ve'l Nihal, s. 1/31. 107) a- bni Kuteybe Dineveri, El-lmame ve's-Siyase adl yaptnda Ebubekir ksmnda, s. 21. b- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114. 108) a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 27/437. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, hicri 9.yl olaylar Tebuk seferi ksmnda ve 11. yl olaylar. Muhammed'in lm ksmnda 5/247. c- Hakim, mstedrek no: 4394, 3/60-61. d- bni Sad, 2/350. e- mam Ahmet b. Hambel, Msned, Abdullah b. Mesut msnedleri, no: 3435. 109) Mstedrek, Megazi, no: 4395. 110) a- Buhari-Mslim hadisler, EI-LT ve'l-Mercan, no: 1413. b- Mslim, Selam, Zehirleme ksmnda. c- Buhari, Hibe, 51: Mriklerden hediye kabul etme ksmnda.

111) bni Sad, Tabakat, 2/345. 112) Buhari, Megazi, Vefd' Beni Temim ksmnda. Tefsir ksm, Hucurat suresi blmnde ve I'tisam kitab Bab'u ma yekreh mine-t-Teammk- ksmnda. 113) Zmer suresi, 30. ayet. Canz, Osmaniyye, s. 80. 114) AI-i mran 144. 115) Al-i mran 185, Enbiya 35, Ankebut 57. 116) a- Zebidi, Tac'l Arus, SNH maddesi, b- bni Esir, Nihaye. SNH md. c- Siret-i Halebi, Muhammed'in lm ksm, d- Kenz'l Ummal, Ebubekir ksm, no: 14077. e- bni Sad, Tabakat, Ebubekir'in halife seilmesi konusunda, 3/99-102. 117) Kur'an'da Kadn ve Muhammed'in Hanmlar, s. 234. Orada ok kaynak var. 118) Sireti Halebi, Muhammed'in lm ksm. 119) a- bni eybe, Musannaf, 20/579- hadis no: 38201. b- Hindi, Kenz'l ummal 5/652- no: 14139. c- Taberi Tarihi, 11. yl olaylar Ebubekir'in halife seilmesi ksmnda, cilt 3/201. d- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 e- ibni Kteybe, mame-Siyase, 1/21 ve ehristani, Milel-Nihal. C. 1/32. 120) bni Sad, Tabakat, 2/381. Hindi, Kenz. No: 18789-18791. 121) bni Sad, Tabakat, Sad b. Ubade ksmnda, 3/310. 122) Hair suresi, 9. ayet. 123) Mesela Muhammed'in amcas Osman. Zbeyir, Haimogullar, Sad b. Ubade, Halit b. Sait b. As, Talha b. Ubeydulah -Her ne kadar Ebubekir onu nerdiyse de, muhalif olduu iin kerhen, durumu yattrmak ona ikram ediyordu- Mikdad b. Esvet, Selman-i Farisi, Ebu Zer, Ammar b. Yaser, Bera b. Azb, bey b. Ka'b, Ebu Sfyan ve daha niceleri Ebubekir'e karyd. 124) Buhari, Kitab'l Ahkam, Istihlaf blm. Taberi Tarihi, 3/220. 125) bni Hacer, Sevaih-i Muhrika, hemen bata birinci bab, Ebubekir ksmnda. Buhari ve Mslim'den naklen. bni Asakir, Tarih- Medinet'i Dmak, c. 30/274. 126) Buhari, Hudut, Bab- recmi-l hubla ksmnda. Belazuri, Ensab, 2/272. 127) a- A. Razza, Musannaf, Megazi ksm, Muhammed'in hastal babnda. No: 9756. b- Buhari, Ahkam, Istihlaf blm. c- bni Kesir, Bidaye. 5/269. d- bni E.bi-1 A'sem, el-Ahad ve-1 Mesani, 1/14. 128) Nahl, 103. ayet.

129) bni Abdi'l Ber, Istiab, Selman-i Farisi temi, No: 1014. 130) Belazuri, Ensab, 2/271-74, Canz, Kitab'l Osmaniye, s. 172. Taberi, Tarih, 3/206. 131) a- Belazuri, Ensab, 1/580 ve dv ayrica 2/263. b- Cahz, Kitab'l Osmaniye, s. 232. c- Kenz, no: 14131-14137, cilt 5/643. d- Taberi tarihi, 3/206 Sakife Beni Saide ksmnda, e- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/162. f- Siyer-i bni Hiam, 4/310. g- Ahmet b. Hanbel, msned, 1/183. Sakife Beni Saide ksmnda. 132) a- bni Asakir, Tarih-i Medine-i Dmak, cilt 30/274. b- Hindi, Kenz'l Ummal, 5/643, no: 14132. c-M.Taberi, Riyad 1/151. 133) Belazur, Ensab, 1/580 vd- 2/261-272. 134) Belazuri, Ensab, 1/586 vd- 2/272. 135) a- Taberi Tarih-i, 3/421 ve devam, b- bni Esir, el-Kamil 2/263. c- bni Sad, 3/111. d- bni Ebi eybe, Musannaf, mer'in halifelii ksmnda, no: 38211. e- Kenz, mer ksm, no: 14178. f- bni Asakir, Tarihi Dmak, 30/411-415. g- ibni Sad, Tabakat, 3/111 Ebubekir blm 3/146 halife mer ksmnda. h- Suyuti, Tarih'l Hulefa, s. 68. i- bni Esir, el-Karnil, hicri 13. yl olaylar. 136) Buhari-Mslim hadisleri, El-L'lu ve'l Mercan, vasiyet ksm, no: 1059. Buhari, Cihat, Megazi ve Cizye blmlerinde. Mslim, Vasiyet no: 1637 137) Selim Hilali, s. 153 ve sonras. Ayrca konu hakknda Meclisi'nin 'Bihar'l Envar' c. 28/96 vd. da ilgin bilgiler var. 138) a- Buhari, 1) Megazi/ Hayber ksmnda. 2) Farz'l Humus, Hadis' Beni Nadir ve Feraiz blmnde. 3) Menakb ksmnda. b- Mslim ise Cihad-Siyer blmnde bunu ilemitir, c- Tirmizi, Hz. Muhammed'den kalan mal ksmnda, Siyer. 139) Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar, s. 178 vd. 140) Buhari, Mzaraa ksm. 141) Mslim, Msakat ksmnda. 142) mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/120-25. 143) a- Buhari-Mslm hadislari, FJ-L'l ve'l Mercan, no: 1 149. Cihad ksm b- Mslim, Cihad. no: 1759.

c- Buhari, Cihad, no: 2748, Farz'l Humus, no: 2926, Menakb, no: 3508, Megazi, Hayber ksmnda, no: 3810. ve 3998, Feraiz ksm, no: 6346 ve daha ulaamadm baka yerler. d- Ebudavud, Hara, no: 2963, 2968 ve 2973 hadisler, e- Nesai, Fey' ksm, no: 4141. f-Tirmizi, Siyer ksm, no: 1608-1610. g- Zehebi, Siyer' A'lam, drt halife kjsm Ebubekir blmnde, h- A. Razzak Musannaf, no: 6554-6556 hadisler, i- mer ibni ebbe, Tarih' Medinet-il Mnevver, no: 318 ve 511. j- Belazuri, Ensab, no: 1186-1/586 vs. 144) a- mam Suyuti, 'Drr'l Mansur' adl tefsiri, sra suresi 26. ayette bunu ilemi. b- Ebu Ya'li el-Mevsli, Msned'inde, Ebu Said el-Hudri ksm, no: 1379da aktarm. c- bni Hacer Askalani, 'Metalib-i Aliye' Tefsir ksm, no: 3801 d- Hindi, 'Kenz'l Ummal' adl yapt no: 8696 hadiste bunu aktarm. e- evkani, 'Feth'l Kadir', sra suresi 26. ayetin aklama ksmnda, f- Beyhak, 'Snen-i Kbra' 'Fey' ve Ganimet' blmnde ve daha sayamadm birok yazar, Fedek kynn daha nce Fatma'ya balandn -kantlaryla- anlatmaktadrlar. 145) a- Buhari, Menakb-i Fatma b- Mslim, Fedail-i Fatma ksmnda. 146) Bakara 61 147) Bakara, 259, Nahl 8, Lokman 19 ve Cuma 5. 148) Araf 176, Kehf 18 ve yine Kehf 22'de de sefer. 149) Nahl, 8. 150) a- bni Ebi ey be, Musannaf, 20/579-no: 38201. b- Hindi, Kenz ul Ummal 5/ 652-no: 14139. 151) a- Hatib-i Badadi, Tarih- Badat, Numan b. Sabir (Ebu Hanife) ksmnda, no: 7249, cilt 15/509. b- bni-1 Cevzi, El-Muntazam. No. 805 cilt. 8/133. Hicri 150 ylna olaylar ksmnda. 152) a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- bni Hacer Askalani, Lisan-l Mizan, no: 5293, Ulvan b. Davud Beceli ksmnda, 5/472. c- Kenz'i Ummal, no: 14113- cilt 5/631. d- Muhibbddin Taberi (694.), Riyad- Nadre, 1/241 ve Zehair. 1/109. e- Taberani (9l8..m), Mucem-i Kebir, Acrei Mbecre, Ebubekir ksm, no: 43. f- Ibn Abdirabbih (328.) Ikd'l Ferid, Ahbar'l Hulefa, Ebubekir ksmnda. g- Eb-I Feda, Imadddin smail b. Ali (h.732.), 'Tarih', Ebubekir ksmnda. h- bni Kuteybe Dineveri (279), 'el-lmame ve-s' Siyase, dier ad, Tarih'l Hulefa adl yaptnda i- bni Asakir (571), a) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/ 122. ve b) Tarihi Dmak, 30/411 vd. Burda ok hadis var. Aslnda bu iki kaynak da bni Asakir'in. Dolaysyla birini verseydim yeterliydi; ancak belki konulardan anla yan ve ilgi duyan bir okur kp ben bir bakaym der ve bunlardan ancak birine ulaabilir; o yzden ikisini de verdim. k- bni Teymiye (661-728), Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. I- bni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, Sakife Beni Saide ksmnda. m- bni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, cilt 30 Ebubekir bahsi. n- Tarihi Yakubi, 2/155 o- Mesudi, Muruc'u Zeheb, 2/308

p- Heysemi, Begiyet' RaidTahkik' Mc'mai Zevaid, 5/366, no: 9031. r- Zehebi, Mizan'l tidal, 3/108, no: 5763. 153) Belazuri, Ensab'l Eraf, cilt 2/263. 154) Kur'an'm Kkeni adl yaptm, s. 14. 155) Nisa suresi, 94. ayet. 156) a- Suyuti, Durru'l Mansur, Nisa suresi 94. ayet. Ayrca dier tefsirlere de baklabilir. b- bni Ebi ey be, Musannaf, 14/581 no: 29544. Her iki kaynakta da Buhari, Mslim, Ebu Davud, Nesai ve daha birok eserden alntlar yaplm. 157) Tevrat'tan, 1. krallar, 10/14 ve devam. 2. Tarihler, 9/13 ve devam. 158) Zehebi, El-lber, 1/18. 159) ibni Esir, el-Kamil. Ebubekir ksm, dinden kma blm. Cilt 2/205. 160) Hicri 130 ile 209 yllan arasnda yaamtr. 161) Bakara suresi, 228 ve 234. 162) a- Ebu Davud, Nikah, no: 2157. b- Beyhak, Sneni Kbra,7/449. c- A. Razzak, Musannaf, no: 12898. d- Taberani, Mucem-i Kebir, 24/69. 163) Hindi, Kenz'l Ummal, Halit b. Velit bahsi, 13/369, no: 37020. 164) a- bni Esir, a- El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in halifelii ksmnda, 2/218. ve sd'l Gabe, Malik b. Nveyr ksmnda. b- bni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, 6/322 Ebubekir'in halifelii ksm. c- bni Teymiye, Minhac' Snne, ayn konuda, 5/518. d- bni Hacer Askalani, Isabe, no: 7702 Malik b. Nveyr ksm. e- Vakdi; Kitab' Ridde, s. 107-108. f- Kenz'l Ummal, 5/619, no: 14091. 165) a- Yakub'l Hamevi (574-623), 'Mucem'l Buldan', 5/426 b- Zebidi, (1145-1205.h) 'Tac'l Arus', s. 2369. 166) a- Taberi, 3/23-330.Hicri, 11. yl olaylar. b- el-Kamil, 2. cilt Ebubekir'in halifelii ksmnda. c- bni Kesir, e-Bidaye ve'l Nihaye 6/338-358. Ebubekir'in halifelii blmnde. d-Yakubi tarihi, 2/143 vd. 167) a- bni Kesin Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devam. b- Taberi, Tarih 3/280-330), Buhari, Fedail-i Kur'an, Cem'ul Kur'an ksmnda... Ki ilk defa Yemame sava nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. c- bni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifelii ksmnda. 2. cilt. 168) a- bni Esir, Kamil, irtidat olaylar ksmnda.

b- bni Esir, Bidaye-Nihaye, rtidat olaylar ksm, 6/353 vd Secah binti Haris konusunda. 169) Daha fazla bilgi iin, bu konuda doktora tezi olarak bir alma yrten ve kitap haline getiren Medine'deki mm'l Kura niversitesi retim yelerinden Ahmet bin Sad Gamdi'nin 'Akidet' Hatmi Nbvveti bi nbvveti'l Muhammediye s. 173-195 baklabilir. 170) Siyeri bni Hiam, Mekke'nin fethi ksmnda. 171) Buhari, Megazi ksm, Halit b. Velit'in Beni Czeyme'ye gnderildii blmde. 172) a- ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, cilt 30/319. bni Esir, el-Kamil, 2/205, Taberi Tarihi, 3/225 b- Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/25. c- bni Kesiri Bidaye-Nihaye, 6/340 ve devam. d-Taberi, Tarih 3/280-330, Buhari, Fedail-i Kuran, Cem'ul Kuran ksmnda. Ki ilk defa Yemame sava nedeniyle kitap haline getirilmesine karar verilir. e- bni-il Esir, el-Kamil, Ebubekir'in halifelii ksmnda. 2. cilt. 173) Yunus suresi, 91. 174) Zehebi, Mizan'l tidal, Ahmet b. Muhammed Srri ksmnda, 1/284, no: 551. 175) Necah, 1955 Irak doumludur. Kendisi bir akademisyen. Ancak ne olursa olsun adam gzel bir alma ortaya koymu; beenilir veya beenilmez bu ayr bir dava. 176) Ebubekir'den soma suikast madurlarndan bir liste veriyor: bni Avn, Ebubekir olu A. Rahman, Ebubekir olu Abdullah, Ebubekir kz mehur Aye, Hasan b. Ali, A. Rahman b. Halit, Sad b. Ebi Vakkas, Malik Ester, 2. Muaviye, Abdullah b. mer, mer b. A. Aziz, Igtiyal'l Halife Ebubekir, s. 1/43. 177) Igtiyal'l Halife Ebubekir, 1/108 vd. 178) Tevbe suresi, 40. Ayet. 179) Safedi, El-vafi bil Vefeyat, 19/289-no: 7562. Attab ksmnda. 180) a- Mntehab' Kenz'il-Ummal, Ebbekr'in ahlak ve lm ksmnda, b- bni Sad, 3/105. c- bni Kuteybe, 1) el-Maarif, s. 100, b) mame-Siyase, s. 18. d- Zehebi, Siyer-i A'lam, cilt 28/20 halifeler blm. e- bni Asakir, 1) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/1 18 Ebubekir ksmnda. 2) Tarih-i Dmak, 30/409. f- Salihi, Sblul Hda, 12/204. g- Suyuti.Tarih'l Hulefa, 67 vd. h- Taberi Tarihi, 3/419-22. i- Ikd'l Ferid, Ebubekir'in vefat ksmnda. j- bni Esir, El-Kamil, 2. cilt, Ebubekir'in lm blmnde. Burda ibni Sad ve Hakim'den de alnt yapyor, k- Eb'l Feda, Tarih. 1/222. I- Ibni'l Cevzi, Sfat-i Safeve, 1/263. Ebubekir konusunda, m- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/222, no. 554. n- bni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 2/31-34. 181) a- bni Asakir, Tarih' Medineti Dmak, 56/376 ve Muhtasar'u Tarih-i Dmak, 24/24.

b- Hasan b. Ali. Heytemi, 'Savaik-i Muhrika', s. 196. 182) a- Tecrid-i Sarih, no: 1642. b- el-L'l ve'l Mercan, Zekat ksm, 1/230, no: 632-639. 183) a- Buhari, Menakb-i Ansar, Farz'l humus ve Megazi ksmnda, b- Mslim, Zekat, no: 1059-1062. Ondan fazla hadis alm. c- L'l-Mercan, Zekat ksm, 1/226. no: 632-637. 184) a-ibn-i Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, 9/195. b- Ibn-i Hacer, Isabe: Uyeyne b. Husayn/Hsn ksmnda. No: 6155. c- Hindi, Kenz, Ihya'l Mevat ksmnda no: 9151. d- Yakub Fesevi, el-Marifet-ii ve'l Tarih, 3/294. 185) bni Asakir, Tarih Medinet-i Dmak, 9/194-196. 186) a- ibni Asakir, Ta'ih' Medinet'i Dmak, 13/77. b- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 19/289-no.- 7562. c- Mzi, Tehzib-i Kemal, no: 3762, 19. Cilt. 187) Necah Ta, itiyal'l halifet-i Ebibekir, 1/41-42. Burada Muhibbddin Taberi'nin el-Msterid ve bni Ebi'l Hadid'in erh' Nehci'l Belaga'dan da alnt yaplyor 188) Necah Tai, Itiyal'l Halifet-i Ebibekir, 1/52. bni Ebi'l Hadid Mutezili'den alnt yaparak. 189) Kandehlevi, Hayat-i Sahabe, 2/250. 190) A. Razzak, Musannaf, no: 20701, cilt 11/336. 191) erh' NehciT Belaga ve igtiyal'l Halifer'i Ebubekir. 192) Necah, gtiyal'l Halifet-i Ebubekir, 1/62. 193) bni Esir, el-Kamil, ikinci cilt, hicri 13. yl olaylar. bni Asakir, 30/411. 194) M. Taberi, Riyad' Nadre, 2/116. 195) a- bni Sad, Tabakat, 3/106, bni Sad, mracaat ediyorlar Ebubekir'e mer olmasn. 3/146. b- bni Kuteybe, Imame-Siyase, 32. bni Hacer, Isabe, no:4270. Talha b. Ubeydullah md. c- Kandehlev, Hayat-i Sahabe, 2/253. Zehebi Tarihi, hicri 18. yl olaylan. d- bni Asakir, 30/413. 196) a-lbni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmaka. C.30V411. b-Taberi Tarihi, 3/123 197) a- Ibni'l Cevzi, Menakib' Emiri'l M'minin mer b. Hartab, s. 55. b- bni Ebi eybe, Musannaf, Megazi, 20/579-no: 37202. 198) a- bni Esir, sd'l Gabe, Muhammed b. Ebubekir ksmnda, b- bni Abdi"! Berr, Istiab. No: 2320. 199) a- Taberi, Tarih: 4/459.

b- ibni Manzur, Lisan'l Arab, 11/669. c- Ebl Fida, Muhtasar' Ahbar'il Beer, 1/172. d- bni Esir, Nihaye fi Garib'il Hadis, 'Na'sel' md. 5. Cilt. 200) Bu konuda Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in kadnlar adl yaptmda geni bilgi var. s. 238 ve 269. Askalani, Isabe, no: 12235, bnil Esir, sd, mm Glsm md. 201) bni Kuteybe, Maarif, s. 133. 202) Taberi Traihi, hiicri 13. yl olaylar blmnde. bni Asakiri Tarih'u Medineli Dmak, 8/27. 203) a- ibni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, cilt 1, Ebubekir'in mer'i halife semesi ksmnda. b- ibni Esir, El-Kamil, Ebubekir'in mer'i halife gstermesi blmnde 204) bni Teymiyye, 8/204. 205) bni Kuteybe, Maarif, s. 133, 144, 161. bni Sad, Tabakat, 3/221, bni Asalar, M.Tarih-i Dmak, 10/290. Ayrca ilgili isimler ksmnda sabe, sd ve Istiab'da geni bilgi var. 206) a- Taberi Tarih-i, 3/430. b- bni Hacer Askalani, Lisan-l Mizan, no: 502, Ulvan b. Davud Beceli ksmnda. c- Kenz'l Ummal, no: 14113. d- Muhibbddin Taberi (694.), Riyad- Nadre, 1/241 ve Zexair. 1/109. e- Taberani (918..miladi), Mucem-i Kebir, Aerei Mbeere, Ebubekir ksm, no: 43. f- Ibn Abdirabbih (328.) Ikd'l Ferid, Ahbar'l Hulefa, Ebubekir ksmnda. g- Eb-I Feda, Imadddin smail b. Ali (h.732.), 'Tarih', Ebubekir ksmnda. h- bni Ebi eybe (235.) 'Musannaf adl yapt, Ebubekr'in halifelii ksmnda 8/572. i- bni Asakir (571), a) Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13/ 122. ve b) Tarihi Dmak, 30/421 vd. j- ibni Teymiye (661-728), Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. 207) ibni Asakir, Muhtasar' Tarih'i Medinet-i Dmak, 13/77. 208) bni Ebi eybe, Musannaf, Megazi, no: 38211, cilt, 20/584. 209) Ibni'l Cevzi, el-Muntazam..., 4/231.Hicri 17. yl olaylar ksmnda. 210) a- bni Abdilberr, Istiab, no: 840 Zeyd b. Sabit md. Yine Necah Tai, gtiyal'l halifeti Ebibekir, 1/62. 211) a-Taberi Tarihi, 3/428. b- bni'l Esir, El-Kamil, 2. cilt Ebubekir'in halifeyi tayin ksmnda. 212) Az da olsa kimi yazarlarca, Hz. Muhammed'den sonra gya Ebubekir ok zlm de gitgide km ve bu skntdan dolay lm deniliyor. Bunun bir abart olduu belli. Kald ki bunu pek fazla ileyen yazar da yok. Kimileri de souk bir gecede banyo yaparken zatrre olmu, daha sonra vefat etmitir eklinde rivayetler aktarmlar. Ancak insan, bu konunun ilendii kaynaklarn toplamna baknca ve olay da 1400 yl nceki bir toplumda meydana geldiine gre, lm nedeninin suikast olduu kesinlik kazanr. 213) a- Abdurrazzak, Musannaf, Megazi, Hadisti Ebu L'l. No: 9775. b- Taberi Tarihi, 4/1 16-136 ve 190 vd. c- bni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmak, 44/409.

214) Tekvir, ilk 14 ayet. 215) Buhari ve Mslim, Fedail ksm, Hz. mer konusunda. L'l ve'l Mercan, no: 1552. 216) a- bni Asakir, Tarih' Medinet-i Dmak, cilt 44/23. b- Mecme- Zevaid, Habeistan hicreti ksmnda, no: 9840. c- Zehebi, Tarih-l slam, 1/181. mer'in nasl mslman olduu ksmda. d- el-Kamil fi Tarih, slam- mer ksmnda 1. cilt. e- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 3/108 ve siyer, 2/33. f- Taberani, Mucem-i Kebir, 18/207, no: 20570. g- Revd-l Unuf, slam- mer ksmnda, h- Beyhak, Delalil, 2/95, no: 522 vs. 217) a- Ahbari mer, Tirmizi'den naklen, s. 389. b- Kenz'l Ummal, Menakb-i mer, no: 35839. c- Beyhak, Snen no: 19888. 218) a- Nevevi, Mecmu', Diyat, 19/11 ve 15/234. b- mam afii, el-mm, 7/215-no: 2686. 'Cinayet' Sultan' ksmnda, c- Beyhaki, Snen-i Kbra, 8/322, d- bni Kudame, el-Muni, no: 1464- 12/35 Diyat blm, hkm' Iskati'l Cenin'i min'el feza' blmnde. e- Taberani, M. Kebir, 1/65, no: 54. f- Heysemi, M. Zevaid, 5/166. g- Hindi, Kenz'l Ummal, no: 9170-3/921 ve 35972, cilt 12/645 ve no: 40201. h- Tabakat, 3/146. 219) a- Buhari. Bayram namazlar ksmnda ve Menakb, Muhammed'in Medine'ye gemesi ksmnda. b- Mslim, Bayram namazlar ksmnda 7 hadis bir arada alm, c- Tirmizi, Mebakb ksmnda. 220) Bakara, Nisa, Talak, Ahzab, Nur gibi. 221) Tecrid-i Sarih, no: 1130, cilt 8/17. 222) a- Nisa suresi 34. ayet hakknda tm uzun tefsirler. zellikle Suyuti'nin Drr'l Mensur'u nemli. b- Kur'an'nn Kkeni, s. 81 dipnot. Burada ok kaynak var. c- A. Razzak, Musannaf, no: 17945. d- Ebubekir Hemedani afii, el-Itibar'u fi'l Nasih-i ve'l Mensuh... s.1/180. e- bni Sad, Tabakat, 8/351. f- Hindi Kenz: no: 44984. 223) Nur suresi, 58-59. ayetler. 224) Nur suresi, 58-59. ayetler. 225) Nur suresi, 27-29. Ayetler. 226) Nur sursi 58. ayetin tefsirinde: a- Suyuti, Drr'l Mansur. b- Kurtubi.

c- Vahidi, Esbab-i Nzul. d- bni-1 Cevzi Zad'l Mead e- bni Esir, sd Mdlic b. Amr ksmnda. f- bni Hacer sabe, Mdlic b. Amr ksmnda. 227) bni Abdi'l Ber, Istiab, Sait b. As ksm, no: 987. 228) stiab, no: 1394 Abdurrahman b. Ebubekir ksmnda. 229) Mcadele suresi, 22. ayet. 230) Tefsirlerden: Kurtubi, Suyuti, Begavi, bni Kesir ve daha birou, Mcadele suresi 22. ayet aklamasnda. Ayrca ibni Hacer, Telhis ve sabe'de, bni, Abdi-I Ber Istiab, Halcim, Beyhak, Taberani, Naim gibi birok muhaddis ve siyer yazarlar da bunlar ilemilerdir. 231) Tecrid-i Sarih, No: 1, 164-8/171. 232) a-Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesi, 2/352-no: 261. b- Tefsirlerden: Suyuti, Mesela Drr-1 Mansur, Lbab' Nkul Nisa 65. ayet ksmnda. Ayrca 'itkan' adl tefsir usul kitab 10. blmde ve Tarih-l Hulefa s. I24'te bunlar ilemitir... Kad Beydavi, Hazin, Vahidi, Fahrettin Razi, bni Kesir, Hamdi Yazr gibi mfessirler Nisa suresi 60. ayetin aklama ksmnda anlatmlardr. Nesefi, Nisa 59'da alm bu bilgileri. Zamaheri, Nisa 61-65. ayetlerde. Daha fazla kaynak iin Kur'an'n Kkeni adl kitabmn s. 74'e baklabilir. 233) a- Kenz'l Umrral, Taharet, no: 27051. b- Musannaf, Taharet ksmnda 1/114. No: 416. c- Beyhak, Snen 1/131 -590. 234) A. Razzak, Musmnaf, no: 415, Taharet, 1/114. 235) a- mam Suyuti, (Drr'l Mensur), Vahidi, (Esbab-i Nzul), Zamaheri (Keaf), bni'l Cevzi, (Zad'l Mesir...), evkani (Feth'l Kadir), Kad Beydavi (Envar' Tenzil ve Esrar' tevil), bni Kesir (Tefsir'l Kur'an'il Azim), Kurtubi, (El-Cami' li Ahkam'il Kur'an) ve daha niceleri Hicr suresi, 24. ayet tefsirinde yazmlardr. Ayrca imam Ahmet Msned'inde Abdullah b. Abbas hadislerinde alm. Tirmizi, Hakim, bni Hiban ve daha birou bunu almlardr. 236) a- Suyuti, Drr'l Mensur tefsiri, Bakara suresi 187. ayeti, b- Nisaburi, Esbab-i Nzul, Bakara 187 237) Ahmet b. Hanbel Msned-i, c. 2/40-42 ve Beyhaki, Snen, 7/322. Kenz'l Ummal, no: 45889. 238) Snen-i Ebu Davud, Hudut Zina cezalar ksm, no: 4399 ve 4402. Ayrca Suyuti, Drr'l Mensur tefsiri, Bakara 233 ve Ahkaf 15. ayetlerin aklama ksmlar. Bir de bu iki ayetle ilgili dier tefsirler. M. Taberi, Zehair'l Ukba, 146 vd. 239) Bakara suresinin 223. 240) a- Tefsirlerden: Cessas, bni Kesir, Kurtubi, Ibni'l Arabijaberi, Suyuti, Er-Razi, Begavi ve daha niceleri ilgili ayet yorumunda mer'in yukardaki olay zerine bu ayetin indiini belirtiyorlar. b- bni Hibban, 9/516-no:4202.Burada dipnotta baka birka kaynak da veriyor: Ebu Ya'li Mevsli, imam Ahmet b.Hanbel, Abdullah b. Abbas hadisleri ksmnda. Bir de Tirmizi, Taberi tefsiri ilgili ayette, Nesai, Vahidi, Begavi tefsiri ilgili ayet, suyuti...

c- Tirimizi, no: 2906 Bakara tefsiri, Tuhfet'l Ahvazi Tirmizi erhi burada Ebu Davud ve bni Mace'nin de bunu aldklarn yazyor. d- Ahmet b. Hanbel Msned, 1/297 Abdullah b, Abbas hadisleri ksmnda. e- Beyhak, Snen'l Kbra 7/321, hadis no: 14125. Burada dipnotta ayrca kaynaklar veriyor, f- Snen-i Nesai, 5/314. ve 6/302. g- Taberani, Mucem-i Kebir 12/10-no: 12317. Taberani'nin muhakkiki Hamdi Selefi burada aklama ksmnda bu hadisin mam Ahmet, Tirmizi, Nesai, Ebu Ya'li ve Heysemi tarafndan da alndn yazyor. h- Mecme' Zevaid, 6/319. j- mam Nevevi, Mecmu', 16/419. k- Tehzib-i Kemal, 1/337. Tirmizi, 4/184... 241) Heytemi, Amet bin Hacer Mekki (h.974.), 'Sevaik'l Muhrika', s. 138 ve devam. 242) Buhari, Tefsir, Nur 12. ayet ksmnda. 243) Badadi, 15/536, no: 7249. Burada yaklak Ebu Hanife'ye 150 sayfalk yer verilmi; ok ey var. 244) Badadi, 15/535. 245) Badadi, 15/551. 246) a- Ahmet Emin, Duha'l islam, 2/156-195. b- bni Ebi eybe, Musannaf, no: 37310-14. c- Badadi, 15/463-no: 7249. 247) a- bni'l Cevzi (597.h), El-Muntazam, hicri 150. yl olaylar ksm, Ebu Hanife blmnde. b- Badadi (463.h) Tarih' Medinet'i Selam', 15/ 507 ve devam, no: 7249, Numan b. sabit ksm. c- bni Ebi eybe (h.235), Musannaf, no: 37371-72. 248) Badadi, Tarih, no: 7249-15/509. 249) Badadi, Tarih, 15/535. 250) Badadi, Tarih, 15/534-15/499. 251) Badadi, 15/ 544-550-lbni Ebi eybe, Musannaf, no: 37245-47, cilt 20/68. 252) Kur'an'n Kkeni adl yaptm. bni Ebi yebe, Musannaf, 37202-206. 253) bni Ebi eybe, Musannaf, 37371-72. 254) bni Ebi eybe, age. 37240-44, cilr 20/60. 255) Heytemi, Ahmet bin Hacer Mekki (h.974.), 'Sevaik'l Muhrika', s. 138 256) a- bni Mace, Nikh, Kadn dvme ksm, no: 1986. b- Kenz, no: no: 42907-42911; 45628,45760, 45914-45920. c- Abdurrazzak, Musannaf, no: 6680-82 ve 17938. d- Taberi Tarih-i, 3/423- 13. hicri yl olaylar ksmnda, e- bni Esir, El-Kamil, 2/204, hicri 13. yl olaylar, Ebubekir'in lm ksm. 257) Buhari, Cenaiz.

258) Buhari, Libas, Bab' Lebsi'l Kamis ksmnda. 259) Buhari, Tefsir, Tevbe suresi 84. 260) Buhari, Tefsir blm, Tevbe suresi 80. ayet ksmnda. 261) Mslim, Fedail-i mer no: 1865. 262) Buhari, Libas. Bab' lebsi-l kamis. 263) a- Buhari, Tefsir blm, Tevbe suresi, 80. ayet ksmnda, b- Mslim, Sfat-i Mnafikin ve Fedail-i mer ksmlarnda. c- El'l'l ve'lMercan, no: 1553. 264) L'l ve-l Mercan, no: 1651. 265) Beyhaki, a'b'l lr. No: 785-2/240. 266) a- bni sad, 3/193. b- bni Ebi eybe, Musannaf, Zhd kitab, no: 34480. c- Suyuti, Tarih-ul Hulefa, 1/116. d- Beyhaki, a'b'l man, 1/485, no: 787. e- Hindi, Kenz, 12/837 vd no: 35912-35916. f- bni Teymiyye, Minhac' Snne, 5/482. 267) bni Ebi eybe, Musannaf, Zht, no:35598-35635. halife mer blm. 268) Enfal, 9; 12. Al-i mran 124-125 ve Muhammed suresi 15. Ayetler. 269) mam Suyuti, Tarih'ul Hulefa, s. 114-1120. 270) Buhari-Mslim hadisleri, El-L'l ve-l Mercan, no: 1550. 271) Beyhaki, a'b'l Irran, no: 884. 272) Mes'udi, Mruc' Zeheb, 2/307. 273) a- mer Rza Kehhale, A'lam-i Nisa, Hz. Fatma ksm, 4/114 ve devam, b- bni Kuteybe, el-mame ve Siyase, s. 21 ve devam, c- Belazuri, Ensab. 1/576 ve 2/268. 274) Belazuri, Ensab, 2/270. bni Ebi eybe, Musannaf, no: 38202. Kitab'l Megazi. Cilt, 20/579. M. Taberi, riyad- Nadre, Zikr- stikalet-i Ebibekir mine'l Bey'a, 1/175 275) uara, 21, Meryem 48, Araf 150, Hud 80 ve Kamer, 10. ayet. 276) Mesudi, ispat'l Vasiyye, s. 153 vd. 277) Yakubi, Tarih, 2/139-141. 278) Taberi Tarihi, Sakife Beni Saide ksm, 3/207 vd.

279) Salim Mevla Ebi Huzeyfe, seyit b. Hudeyr, Beir b. Sait gibi sahabiler de vard. Kitab' Selim, s. 151. 280) Kitab- Selim bin Kays Hilali, dier ad, Kitab' Sakife, s. 151 ve devam. 281) mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/116 dipnotunda. 282) a- ibn- Abdirabbih, Ikd'l Ferid, cilt 1, Ebubekir'in halifelii blmnde, b- Eb'l Feda Tarih, Ebubekir'in halife seilmesi blm, 1/156. 283) Bata Halit bin Velit, halife Osman, seyd, Seleme, Sabit b. Kays, Muhammed b. Mesleme, Muaz b. Cebel, Muaviye, Beir b. Sad, Ibni'l As, Mugire, Ebu Ubeyde b. Cerrah, Salim, Kunfuz vs. 284) a- Zehebi. 1-) 'Siyer u A'lam-i Nbela', 15/578; 2-) Tezkirefl Huffaz, 3/884, no: 852; 3-) 'Mizan'l itidal', Ahmet b. Muhammed b. Srr b. Ebi Darem ksm, no: 551, s. 2/283. b- Askalani, Lisab'l Mizan, 1/609 Ahmet b. Muhammet b. Srri ksmnda. No: 759. c- Suyuti'nin Tabakat'l Huffaz s. 362. 285) a- Belazuri, Ensab'l Eraf, 1/586. b-TDV ansiklopedisi, 11/422... c- ibni Esir, sd, no: 6706. Esma md. d- D.bekiri, Traih-i Hami, 2/284. 286) Mesudi, 'spat'l Vasiyye', s. 153 vd 'Kssat' Sakife' blmnde. 287) Yakubi, 2/139 vd. 288) Safedi, el-Vafi bi'l Vefeyat, 6/15, no: 91. ehristani, el-milel' ve'l Nihal, s. 71. 289) Endlsi, Ikd'l Ferid, 5/13. Eb'l Feda, Tarih, Ebubekir'in halife seilmesinden sz eden blm. 290) bni Teymiyye, Minhac' Snne, 8/291. 291) mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114... Hz. Fatma ksmnda. 292) bni Ebi'l Hadid, erh' Nehci'l Belaga, 14/193. Dar u ihyai'l Ktbi'l Arabiyye. 293) a- bni Ebi eybe. Musannaf, Kitab'l Megazi, no: 37045, cilt 20/579-584. b- el-Mtteki Hindi, Kenz'l Ummal, no: 14138, Ebubekir ksm. 294) El-isferaini, el-fark'u Beyne'l Firek, s. 103. 295) a- Ahmet b. Hanbel 1/1 18. b- sd'l Gabe Hasan b. Ali ksmnda. c- Hakim, Mstedrek, Heysemi ve daha birok Tabakat kitaplar da bu isimlendirme olayn aktarmlardr... 296) a- Muhibbddin Taber, Delail'l mame, s. 43. b- Hafz ibrahim. Divan s. 82: Burada mer Fatma'nn evini yakt diyor. 297) Buhari, Megazi, Hayber blm ksm.

298) bni ehraub, Menakib' Al-i Ebi Talib, c.3/365 ve devam. Selim b. Kays Hilali, s, 386-395 299) a- Fahrettin er-Razi, 'el-Mahsul fi ilmi usuli'l fkh' c. 4/343. el-Kelam'u fi'l Ahabar ksmnda. b- Taberi tarihi, 4/459. Hz. Ali'nin halife seildii ksm, c- bni Manzur, Lisan'l arab, 11/670. Nasel md. d- bni Esir: 1-) Nihaye, Nasel md. Veb. 2-) el-Kamil Cemel vak'as blm, 3/206. e- ibni Kuteybe, el-lmam ve'l Siyase, s. 80-88. f- bni Asakir, Tarih'u Medinet'i Dmak, Hz. Hasan ksmnda, 13. cilt. g- Zebidi, Tacu'l Arus, Nasel md. 8/14. 300) a- Belazuri, En^b, 2/263. Ebubekir itiraf ediyor ki, grev Ali'nin hakkyd, b- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 ve devam mer, Fatma da evde olsa yakarm diyor. Ayrca burada dipnotta geiyor ki, mer ve Halit b. Velit ekibi, Zbeyir ve Ali'yi zorla alp gtryorlar. Yine bu arada mer'in Fatma'y kap ile duvar arasnda sktrd ve mer'in ekibi tarafndan dvld, bu olup bitenler yznden Fatma'nn ocuk drd ve Ali'nin kafasna urgan geirilip gtrld yazl, c- bni Kuteybe, Imame-Siyase, s. 22. Fatma alaynca millet de alyor ve ehir adeta maher gnne dnyor. d- Hindi, Kenz, no: 14060. Ali'nin evine yaplan basknda Zbeyir klla saldryor. e- Mes'udi, Muc' Zeheb, 2/308. Ebubekir Ali'ye hak veriyor; ancak fitne var diye grevi stlendiini syler. f- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, 1/168. Baskn srasnda Zbeyir'in klcn alp kryorlar. 301) a- Zehebi (748.h), 1-) Siyer-i A'lam 15/578 ve 2-) Mizan'l itidal, 1/139. b- bni Hacer Askalani (852.h), Lisan'l Mizan, 1/268. c- A. Kahir Badadi, (429.h) el-ferk'u beyne'l firek, s. 103. d- ehristani (h.548)el-Milel ve'l Nihal, s. 1/21. e- bni Ebi'l Hadid (h.656), erh'u Nehci'l Belaga, 6/49. f- Safedi (764.h) 'el-Vafi bil'I Vefeyaf, 6/15. 302) a- Kitab' Selim Hilal s. 149 ve devam, bir de 386 ve devam. b- M. Fadl Mes'di, el-esrar'l Fatimiyye. c- brahim b. Hila Sakafi (h.283'te vefat etmi) 'Kitab'l Garat.' d- Mukatil b. Atiy/e, 'el-Halafet' ve'l imame' e- Cevheri (323.'te lm), Sakife ve Fedek. 303) a- Belazuri, Ensabl Eraf, 1/588 vd b- bn-i Abdirabbih, Ikd'l Ferid, 5/13. Ebubekir'in halife seilmesi ksm. c- mer Rda Kehhale, A'lam-i Nisa, 4/114 vd d- Tarih-i Yakubi, 2/141 vd e- Tarih-i Ebufida, 1/156. Halife Ebubekir blm. f- Kitab- Selim b. Kays Hilal-i, s. 388 ve devam. g- bni Kuteybe, el-tmame ve'l Siyase, s.21 h- Mesudi, ispatl Vasiye, s. 153 i- Tarih-i Yakubi, cilt 2/141 j- Hindi, Kenz' Ummal, no: 14060. k- Taberi, Tarihi, 3/202 l- MuhibbddinTaberi, Riyad- Nadre, 1/168 304) Buhari, Bed'l Hak. Mslim, Mcnakb-i Fatma.

305) a- Belazuri, (279)Ensab'l Eraf,, 1/582-589 ve 2/259 ve sonras, Sakife beni Saide blm. b- bni Kuteybe Dneveri (279), 'el-lmame ve-s'Siyase', dier ad, Tarih'l Hulefa. c- Mesudi, (346) a)"lspat'ul Vasiye" s. 1 16-119. b) 'Mruc Zeheb' kaynaklar. - mer Rda Kehhale. A'lami Nisa. Hz. Fatma ksmnda. 4/1 14-1 17. d- Yakubi (h.292.6), Tarih, 2. cilt Ebubekir blm. e- Safedi (h.764.c),'EI-Vafi bil Vefeyat', Elif harfi, Nazzam/ibrahim b. Seyar b. Hani el-Basr ksmnda. f- Eb-I Fetih ehristani (h.548.)' el-Mille ve-1 Nihal' 1/14. Nizamiye ekol ksmnda. g- Isferaini, (429) 'el-Ferk'u beyne'l Firek' adl yapt. h- Zehebi (.738), a) Mizan'l tidal, Ahmet b. Muhammed Srri (ibni Darem) blmnde 1/139. b) Siyeri A'lam, 15/ 578 yine Ahmet b. Muhammed b. Srri (bni Darem) ksmnda. i- Muhammed D. Ali b. ehraub, Mebakb-i AI-i Ebi Talib. j- Muhibbddin Taberi, a) 'Riyad' Nadre', b) 'Zehair'l Ukba.' k- bni Hacer Askalani (.852.h), 'Lisan'l Mizan' Ulvan b. Davud Beceli ve ibni Ebi Darem md. l- ibni Halili, 'Ebubekir b. Kuhafe.' m- Buhari, Ahkain kitab, Istihlaf ksm. n- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 30 ve Muhtasar' Tarih-i Dmak, 13. cilt. o- A. Razzak, Musannaf, Megazi ksmnda, no: 9758 vedevam. Ebubekir'in halife seilmesiyle ilgili. - Ebni Ebi Asm, el-Ahad ve'l Mesan, Ebubekir ksm. p- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/ 269. Sakife Beni Saide blm. r- Taberi Tarih-i 3/430 Ebubekir ksm, Sakife Beni Saide. s- Kenz'l Ummal, no: 14113. - Taberani, Mucem-i Kebir, Aerei Mbeere, Ebubekir ksm, no: 43. t- Eb-I Feda, 'Tarih', Ebubekir ksmnda. u- ibni Ebi eybe, Musannaf, no: 38201 ve 38211. - ibni Teymiye (661-728), 'Minhac'-s Snne, 8/290 ve devamnda. v- ibni Abdirabbih, 'Ikd'l Ferid', Sahife beni Saide ksmnda. y- Cahz, el-Osmaniye. z- Heytemi, Savaik-i Muhrika. 306) a- Ali Nasf, Tac: Nikh ksm, 2/287. b- Nesai, Nikah, 7. bab, no: 3219. c- bni Eesir, sd. No: 7175. d- Tabakat-i Ibn-i Sad, cilt 8/463. 307) a- bni Sad, Tabakat, No: 4620- 8/463. b- A. Razzak, Musannaf, nor 10351-354. c- Zehebi, Siyer-I A'lam, 3/500. 308) a- Asbahani, el-Agani, 16/31. b- Hindi, Kenz'l Ummal. mm Glsm md. No: 37590. c- bni Esir, El-Kamil, 2/450. mer'in ailesi blmnde. 309) Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar adl yaptm s. 239 310) a- Buhari, El-Elebu I Mfred, bab 483, sayfa 381 ve hadis no.- 1053. blm, erkein eliyle yemek yemesi b- Heysemi, IV. Zevaid, Ahzab suresi tefsiri. c- Taberani M.Sagir, no: 226. brahim blm ve M. Vasit, no: 3062. brahim md. d- Tabari, IbniKesiri Suyuti ve daha birok mfessir de Ahzab suresi 53. ayet ksmnda. e- Feth'l Bari Buhari erhi. Tefsir blm, Ahzab 53. ayet balamnda. C. 8/408. f- Asbahani, T. Ahbar'i Asbahan, brahim b. Bendar md. s. 192.

311) a- bni Esir, sd, No: 3824, 7175. b- TDV slam Ansiklopedisi, 12/219. c- Ibni'l Cevzi, Sfat- Safve, 1/152. d- Askalani, 1) isabe, No: 5740, 11583; 2) Tehzib-i Tehzib, No. 2860, 12/468. e- bni Abdi'l Ber, istiab, No: 1878, 4057. f- Halebi, nsan' Uyun, age., 3/367. g- Zehebi, Sireti A'lam..., 2/1 19. h- Ali Nasf, Tac, Fedail, dipnotta, 3/378. 312) Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in kadnlar, mer'in eleri ksmnda. 313) a- Nevevi, el-Mecmu, 16/327: Burada Taberani'nin bunu aktardn ve Bezar'n aldn belirtiyor. b- Mamekani, Tenkih'l Makal fi ilim-i r-Rical, 3/73. c- Taberi, Zahair-i Ukba, s.288 vd. 314) a- Heysmi, Begyet' Raid fi tahkik-i Mec'ma-i Zevaid, Nikh ksm 4/499, no: 7430. b- Taberai, Mucem-i Kebir 3/36, no: 2633. 315) a- Musannaf, kklerin evlilii blm ksm, no: 10351-354, 6/162. b- Muhibbddin Taber, a) Zahair'l Ukba, s. 288 ve devam, b) Taberi, Riyaz u Nadre, 2/80. c- Badadi, Tarih-i Badat. brahim b. Mihran Askalani ksmnda, no: 3190. d- lbni-l Cevzi, El-Muntazam fi'l Tarih, Hicri 17. yl olaylar ksmnda, cilt 4/237. e- evkani, Neyl'l Evtar, 6/126. Evlilik teklifi yaplan kza bakmak ksmna/Nikah blm, f- Zehebi, Siyeri A'lam, 3/500. g- bni Hacer Askalani, Isabe, no: 12233. mm Glsm ksmnda, h- bni Abdi'l Berr, Istiab, no: 4204, cilt, 3/423. i- Safedi, El-Vafi bi'l Vefeyat, 24/272. j- bn'il Esir, sd'l Gabe, mm Glsm md. Kadn blm. No: 7578, el-Kamil, 2/450. mer ksm. k- bni Sad, Tabakat, 8/463, no: 4620. I- Hindi, Kenz, no: 37586-88: mm Glsm ksmnda. m- Kandehlevi, Hayat-i Sahaba. Ahmet Meylani ter. 3/319. n- Beyhaki, Snen, no: 13162, cilt, 7/64. o- Prof. brahim Canan, Ktb-i sitte, 15/527. 316) a- bni Kesir, (h.774.) 'Bidaye-Nihaye', Hz. Muhammed'in evlatlar ksmnda, c. 5/331. b-San'ani (h.562.),'EI-Ensab', 1/207. c- ibni Teymiyye (h.728.), 'Minhac'-s'Snne', 4/493. 317) EbuMuaz ismail, 'Kitab' Zevac-i mer b. Hattab min mmi Glsm binti Ali b. Ebi Talib'adl eser gibi. 318) bni'l Cevzi, Muntazam, 4/237, h. 17. yl olaylar ksmnda. 319) Hz. Ali'nin ocuklar: a- Hasan, Hseyin, Zeynep, mm Glsm ve Muhsin Hz. Fatma'dan. b- Muhammed Hanefi, Havle binti Ca'fer'den. c- Ubeydullah, Ebubekir Leyla binti Mesut'tan. d- B. Abbas, Osman, Ca'fer, Abdullah mm'l Benin binti zam'dan. e- K. Muhammed mm Veled'den. f- Yahya ve Avn adlarnda iki erkek ocuk Esma binti Amis'ten. g- B. mer, Rukiyye Seh'ba'dan.

h- O. Muhammed mame binti Eb'l As'tan. i- B. Remle ve mm'l Hasan mm Sait'ten. j- mm Hani Meymune, K. Zeynep, Remle, K. mm Glsm, Fatma, Emame, Hafce, mm Hiram, mm Ca'fer, Cemale, Nefise, mm Seleme ve bir kzdan daha sz edilir; ite bunlarn Farkl farkl anneleri var diye geiyor islami kaynaklarda. rnein, Tarih'l Hami, 2/283 ve Sfati Safve 1/309. Toplam 34 ocuk kyor ortaya. Tabii ki Muhsin basknda drlmt; bunu da belirteyim. 320) Badadi (.463.h), Tarih-i Badat. brahim b. Mihran Askalani ksmnda, c.7/126, no; 3190. 321) a-Tarih-ul Hami, 1/272-275. b- bni Asakir, Tarih' Medinet' Dmak, 3/132. c- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330. 322) a- Makdisi, el-Bed' ve Tarih, 4/139 ve 5/16. b- Kastalani, Mevahib... 1/39. c- Tarih-i Hami, 1 /272 ve sonras. d- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/329. Muhammed'in ocuklar blmnde. e- Heysemi, M. Zevaid, 9/217, no: 15244. f- bni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak, Evlad-i Nebi ksmnda, 2/263-264. 323) a- Prof. Dr. Rza Sava, Hz. Muhammed devrinde Kadn. s. 35. Burada Taberi tarihinden alnt yapar. b- Dulabi tarafndan el-Zrryyet'I Tahire adl yaptnda da geiyor. 1/5. c- Diyanet, Tecrid-i Sarih Diyanet tercemesi, no: 313 ve 625. 324) a- stiab, Zeynep, no: 3360, Rukiye no: 3343 ve mm Glsm no: 4201. b- sd'l Gabe, Zeynep ksmnda c- Tarih-ul Hami, 1/273-75. Burada bni Ishak'n da, Muhammed 30 yanda iken Zeynep domu rivayetini alr. d- Askalani, isabe, Zeynep md. No: 11354. e- Nihayet'l Ereb, 18/212. f- Zehebi, Siyer-I A'lam, 1/334 ve sonras. 325) a- Taberi Tarih-i, 2/468 Bedir harbi ksmnda, b- Askalani, isabe, Zeynep md. No: 11354. 326) Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 313 hadisin aklama ksmnda. Ayrca tabakat kitaplarnda ska ilenir. 327) a- Tarih-ul Hami, 1/274. b- stiab, Zeynep ksm, no: 3360. c- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/330. d- Askalani, sabe Zeynep md. No: 1 1217. e- Dulabi, Zrryyet-i Tahire, 1/59-65. f- Mas'ab Zbeyri. Neseb' Kureyin. s. 21 ve soras. g- bni Hiam, Sire, 2/293 ve sonras, Bedir ksrrnda. h- Belazuri Ensab'l Eraf, 2/23 ve devamnda. i- D.bekri, Tarih-i Hami, 1/274. 328) a- Tabakat, 7/258 vedv. no: 4086. b- D.bekiri, Tarih-i Hami, 1/273. c- Mas'ab Zbeyri, Nsseb' Kureyin, s. 158 ve 219.

d- sabe, no: 11354. 329) a- Buhari, Edeb 18. bab. Mslim, Mesacid, 42. bab. Ebudavud, Namaz, 165. bab. Nesai, Mesacid, imame ve Sehiv ksmlannda. b- sabe, Zeynep ksmnda, no: 11354. 330) Tecrid-i Sarih, no: 313,cilt 2/453. isabe, no: 11354. Zeynep md. 10954, mame md. 331) Ahzab, ve 53. 332) a- Tabakat, 7. cilt, no: 4087-4088. b- Dulabi, El-Zrryet'l tahire, s.1/56 vd. c- Taberi Tarih, 2/418. d- D.bekiri, Tarih flamis, 1/273. e- Belazuri, Ensab, 1/23 vd. f- bni Hacer, lsabe.no: 11354. ve 11318 Rukiye md. g- Tarih' Ehli'l Beyi s. 92 333) a-Dulabi, el-Zrryet'l Tahire, 1/72. no: 63 Rukiye ksmnda. b- Tarih-i Hami, 1/406. Ayrca Moultay'm da bunu sylediini yazyor yazar: 1/275. c- Muhibbddin Taberi, Zehair-l Ukba, 162 334) a- sd, Rukiye nd. b- ibni Asakir, Ta-ih' Medineti Dmak, 3/127. c- El-Makdis' (c355)el-Bed u ve'l-Tarih, 5/17. d- Tehzib' Taribi Dmak, 1 /298. e- MuhibbddinTaberi, Zehair'l Ukba. 163. f- Nveyri,Nihayetul Ereb, 18/212. g- Askalani, Isats, no: 11181 Rukiye md. h- bni Abdil Be, Istiab, Rukiye md. No: 3343. 335) a- bni Abdi'l Ber, Istiab, no: 4201 mm Glsm md. b- Dulabi, el-Zrriyyet'l Tahire, s. 1/88 c- bni Esir, sd, mm Glsm md. 336) a- bni Asakir, Tarih u Medinet-i Dmak, 3/127 ve 39/40-45. b- Kastalani, Mevahib-i Ledni, 1/394. c- Taberani Mucem-i Kebir, 6/ 176, 17/184 ve 22/436. d- bni Kesir, Bidaye-Nihaye: 5/530. e- Hindi, Kenz'l Ummal. Osman ksm. no: 36199-36208 ve 36246. f- Heysemi, Mecme- Zevaid, no: 14509-14512 337) a- D.bekiri, Tarih'il Hami, 1/272. b- Kastalani, Mevahib'i Ledni, 1/391. c- Dulabi, El-Zriyyet'l Tahire, 1/46. d- Istiab, Hatice ksm 4/1818, no: 3311. e- Taberani, 22/455. f- Mecme' Zeveid, 9/253. g- Makdisi, Med-Tarih 4/139 ve 5/16. 338) a- Tarih-i Hami, 1/406. Ayrca Moultay'n da bunu sylediini yazyor yazar: 1/275. b- Muhibbddin Taberi, Zehair-l Ukba, 162.

c- Dulabi, el-Zrriyyet'l Tahire, 1/72. d- Suyuti, Traih'l Hulefa, s. 165. 339) Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 625/cilt 4/319 hadisin aklama ksmnda. 340) a- Kastalani, Mevahib-i Ledni, 1/391. b- bni Kesir, El-Bidaye ve'l Nihaye 11. hicri yl olaylar 5/330. c- Makdisi, el-Bed' ve'l Tarih, 4/139 ve 5/16 Ayn eyi Taberani de alr. 341) Kur'an'n Kkeni, s. 213. nc bask. 342) Buhari-Mslm, Fadail-i Fatma. 343) a- Menakb' Ali Ebi Talip 1/59-162. b- Eblkasm Kufi, 'Istigase' 1/68. 344) a- Tenkih'l Mekal fi lmi Rical. 3/79 Zeynep konusunda. Ayn zamanda Tusteri, bunun erhi olan Kamusi Rical'da bunu ilemitir, b- istiase, s. 89. c- ibni ehraub, Menakb-i Al-i Ebitalib, 1/159-163. Burada bata Belazuri olmak zere birka kaynaktan sz eder. d- Amili, Benat- Nebi, s. 83 ve sonras. 345) a- Moultay, Siyer, s. 12. b- Abdurrazzak, Musannaf, 5/224, no: 9441. 346) Buhari, Tefsir blm, Bakara suresi 193. ayeti ksmnda. 347) Menakib- Al-i Ebi Talib'den naklen Amili, 'Benat'u Nebi ve Rebaibuhu s. 1/83-95. 348) Isabe, no: 11318 Rukiyye md. 349) Belazuri, Ensab'ul Eraf, 6/160. 350) a- bni Kuttybe, Maarif, 112-113. b- Belazuri Ensab., 6/149. c- bni Kutybe, Maarif, s. 112. d- Baka bir eserim olan Smerlerden slama Kutsal kitaplar ve Dinler, s. 23. 351) bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/190. 352) Feth'l Bari, Kitab'l fiten, bab' iza ilteqe'l mslimani bi seyfihima, cilt 13/35. 353) a- Taberi Tarihi, 4/333-367. b- bni Teymiye, Minhac' Snne, 3/206. c- ibni Kasir, Bidaye... 7/222 Zehebi'den alnt yaparak. d- Askalani, Feth'l Bari, 13/35. 354) Tm bu kaynaklarda Na'sel'in ne anlama geldii ve niin Osman'a Na'sel dendii anlatlyor: a- ibni Asakir, Tarih- Medinet-i Dmak, 39/327. b- Kamus'l Muhit, Na'sel md. c- Zamaheri, el-Faik, 4/52.

d- Ibn'l Esir, el-Nihaye 5/177 e- Zebidi, Tac'l Arus, 1 cilt Na'sel md. f- bni Manzur, Lisan'l arab, 11 /669. 355) a- bn-i Kesir, Bidaye-Nihaye, cilt 7/211 vd. b- Hindi, Kenz, no: 36306 356) a-lbni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 5/521-26. b- bni Esir, El-Kamil, Osman ksm. 357) leride bu nemli ahsiyetlerle ilgili bilgi vereceim zaten. Mesela; aktif olarak onun lmnde grev alan Amr b. Hamik, ebes b. Rab'i, Abdurrahman b. Udeys, Ferve b. Amr Ensari, Ekder b. Hamam ve Muhammed b. Ebi Hzeyfe gibi ahsiyetler. bni Hacer, Isabe, no: 486, 3959, 5267 ve 5822. bni Esir, sd. Muhammed b. Ebi Huzeyfe, Ferve b. Amr ve Amr b. Hamik maddeleri. 358) Taberi Tarihi, 4/338 vd. 359) a- bni Asakir, Tarih u Medinet'i Dmak, 39/532. b- Taberani, Mucemi Kebir, 1/78-no: 107. c- Taberi Tarihi, 4/412 ve devam. d- Ebu Naim Asfahani, Marifet' Sahabe, no: 248. e- Heysemi, Mecme- Zevaid, 9/95, no: 14558. f- lbni-l Manzur, Lisan'l Arab, 6/283 He Kevkeb md ve Na'sel md. g- bnil Esir, El-Nihaye fi Garibi-1 Eser, 1/966.He Kevkeb/Na'sel. h- Yakut Hamevi, Mucem'l Buldan, 2/262. - Ibni Kesir, Bidaye ve'l Nihaye, 7/213. j- ibni Esir, sd. Elem b. Evs ksmna. k- Tehzib-i Kemal, 19/457. 360) bni ebbe, Tarih'l Medine, Osman'n kabri ksmnda no: 321-323. 361) a- Taberi, Tarih 4/412 vd. ve Asbahani, Marifet- Sahabe, no: 265-266. b- lbni-1 Esir, El-Kamil. halife Osman ksm 2. cilt c- bni Kuteybe, imame Siyase, 1/64. d- Askelani, Isabe, no: 1082. Cebele b. Amr b. Evs ksmnda. e- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 39/532. f- Taberani, Mucem-i Kebir, 1/78-no: 107. g- Heysemi M.Zevaid, no: 14558-9/95. h- Yakut Hamevi, Mucem'l Buldan, 2/262. i- ibni Hacer, Talhis-l Habir, 2/145. j- bni Sad, Tabakat, 3/37-44. 362) Taberi Tarihi, 4/415-421. 363) a-Taberi Tarihi, 4/412-414. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/207 vd. c- bni Kuteybe, Maarif, s. 113. 364) Yukarda Osman'n lmyle ilgili akladm bilgiler u kaynaklarda geiyor. Daha nice kaynaklar da var: 1- bni Sad, Tabakat, 3/37-43. 2- Taberi Tarihi, 4/412 vd.

3- Ali b. Yunus el-Amili, Srat'l Mstakim, 3/30. 4- bni A'sem, el-Ftuh, 1/64. 5- Eb'I Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beer, 1/172. 6- bni Abdirabbih, Ikd'l Ferid, 4/270. 7- Zebidi, Tac'l Arus, 8/139-141. 8- Ibn'il Manzur, Lisan l Arab, 1 1/670 Nasel ve Ha Kevkcb md 9- Ibn'il Esir, a) En-Nihaye fi Garibil Hadis'i ve'l Eser, 1/969 ve 5/80. b) el-Kamil fi Tarih, h.35. yl, halife Osman blm, c) sd'l Gabe, Elem b. Evs b. Becre el-Ansari blmnde. 10- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 39/532 vd Hz. Osman konusu. 11- Taberani, Mucem-i Kebir, halife Osman ksm. 1/78-no: 107-109. 12- bni Hacer, a) Isabe, no: 1081 Cebele b. Amr ksmnda. Ve Elem b.Evs b. Becre el-Ansari blmnde, b) 'Telhis'l Habir', 2/145 ve 5/275. 13- Heysemi, Mecme' Zevaid, 9/95, no: 14558. 14- bni Abdilberr, Istiab, A.Rahman b. Udeys ile Elem b. Evs. B. Becre blmleriyle halife Osman ksmnda. 15- bni ebbe, Medine Tarihi, Osman'n kabri blmnde, no: 321 vd. 16- Hindi, Kenz'l Ummal, no: 36172 ve 36298, halife Osman ksmnda. 17- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, Osman blm, 7/192 vd. 18- Muhibbddin Taberi, Riyad' Nadre, Osman konusunda, s. 3/70 ve sonras. 19- Mzi, Tehzib-i Kemal, 19/457-no: 3847 Osman b. Affan ksmnda. 20- Yakut Hamevi, Mu'cem-l Buldan, 2/262 Ha Kevkeb ksmnda. 21- Ebu Naim Asbahani, Marifetli Sahabe, Osman ksm, I. cilt, no: 263 ve sonras. 22- Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/160 ve devam. 365) a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 57. cilt/270 vd. No: 3712. b- Heysemi, Mec'me' Zevaid, no: 431 ve 9233. c- Taberani, Mucem-i Kebir, Abdullah ksmnda no: 13770. d- Bezar, Bahr' Zihar, no: 2060. e- Fakihi, Ahbar-u Makke, no: 706. 366) Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/149. 367) a- bni Kuteybe, Maarif, s. 112 ve 199 Mervan ksmnda. b- bni Abdil'ber, Istiab, no: 529. Hakem b. Ebi-I As ksmnda, c- Muhibbddin Taberi, Riad' Nadre, 3/72 ve devam, d- Hakim, Mstedrek, 4/479-481. Hakem b. As ksmnda, e- ibni'l Esir, sd, 4/348 Mervan ksmnda; ayrca Hakem ksmnda da bilgi verir. f- bni Hacer Askalani, Isabe no: 8324 Mervan ksmnda. g- bni Sad, Tabakat. Taberani, Mucem-i Kebir. Zehebi, Siyer-i A'lam. Ve daha birok tabakat kitaplarnda bu konuya yer verilmitir. 368) a- Taberi Tarihi, 4/256-272. b- ibni Kuteybe, Marif, 112. 369) a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 57.cilt/270 vd. No: 3712. bni Asakir bu eserinde ona 56 sayfa yer vermi. 224'ten 280. sayfaya kadar. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye. Osman'n katli blmnde,7/290 ve devamnda. c- Ahmet b. Hanbel, Msned'l mksirin, Msned' Abdullah, no: 6233. d- Taberi, Riyad' Nadre, 3/79 vd. e- lbni-l Esir, sd, Mervan ve hakem ksmnda. f- Suyuti,Tarih l Hulefa, s. 130 ve devam. g- bni Kuteybe, Maarif, 112.

370) bni Kesir, Bidaye, 7/190. 371) Suyuti, Drrl Mensur, Taberi Tefsiri, Kurtubi ve dier tefsirler, Enam suresi 93. ayetin aklama ksmnda ve bni Kuteybe, Maarif, s. 169 vd 372) 1- istiab, no: 1553. 2- Zehebi, Siyer-i a'lam, 3/33 vd. 3- ibni Sad, Tabakat, no: 3997-7/230. 4- bni Kuteybe, el-Maarif, s, 169. 5- ibni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 29/34 vd. 6- Ebu Davud, Hudud hemen bata. 7- Nesai, Tahrim-i dem, mrted ksmnda. 8- M.Taberi, Riyad' Nadre, 2/112 vd 373) a- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 38. cilt/60ve devam, b- M. Taberi, Riyad' Nadre, 3/77. 374) Sahih-i Mslim, Hudud, ki cezas ksmnda. 375) a- Mslim, Hudut, Hadd'l Hamr ksmnda, b- bni Kuteybe, Maarif, s. 180 vd. c- Zehebi Siyer-i A'lam, 3/412 vd. No:67. Burada kitab tahkik eden, dipnotta ayrca imam Ahmet b. Hanbel, Taberani, Tehzib-i Kemal, Bidaye- Nihaye, tstiab, Isabe, Aan, sd'l Gabe, El-Kamil fi Tarih, el-Marife ve Tarih (Besevi) Neseb' Kurey gibi kaynaklarda da getiini belirtiyor, d- ibni Asakir, Tarih-i Dmak, 63. cilt/218 vd. no: 8033. e- Askalani, Isabe, Velit b. Ukbe ksmnda. No: 9153. 376) a- Taberi Tarihi, 3/433. b- bni Esir, El-Kamil 2/535. 377) a-Muhammed Rda (1865-1935), 'Osman b. Affan' adl eseri, Osman'dan kalan servet ksmnda, b- bni Kuteybe, Maarif, s. 112-113. 378) Muhammed Rda, Hz. Osman b. Affan, s. 204. 379) 1- Mhibbddin Taberi (694.) Riyad' Nadere fi Menakb'il Aere, 3/75. 2- Belazuri (279.) 'Ensab ul Eraf 6/161 vd. 3- lbni'l Arabi Ebubekir (543.)' El-Avasim' min'el Kavasm.' s. 280 vd. 4- bni Kesir (h.774.), Bidaye, Nihaye, 7/80 ve sonras, Osman ksm. 5- Suyuti,Tarih'l Hulefa, s. 130 ve sonras. 380) a-bni Abdilber, stiab, bni Mesut md. No: 1659. b- Heysemi M.Zevaid, no: 14548, cilt 9/109 c- Belazuri, Ensab, 6/148 381) a- Belazuri, Ensab, 6/140-164. b- Taberi Tarihi, 4/251 ve devam, c- bnil Arabi, el-Avasm'u min'I Kavasm, s. 280. d- ehristani, Milel ve Nihal, s. 14. Nizamiye mezhebi ksmnda.

382) Mesela Kfe'den Sabit b. Kays, Sa'saa b. Savhan, Amr-el Huzai, Amir b. Abdi-I Kays, Malik-i Ester, Malik b. Kab, Kmeyi b. Ziyad gibi ahsiyetler, Suriye tarafna Muaviye emrine gnderilirler. 383) a- Taberi Tarihi, 4/317 ve devam. b- ibni Kuteybe, Maarif, s. I 13 ve 146. c- Tabakt-i bni Sad, 4/429. 384) Belazuri, Ensab'l Eraf, 6/166 vd. 385) Bu adamn asl ad, Amir b. Vasile b. Abdullah el-I Cenani. Muhammed zamannda vard ve Muhammed'in sahabelerinden en son len kii. bni Asakir, no:3064, cilt 26/113 ve devam. 386) a- Suyuti, Tarih'l Hulefa, s. 200. b- bni Asakir, no:3064, cilt, 26/117 ve devam. 387) Zehebi Tarih'l slam, Halifeler ksm zel blm, s. 95. 388) a- Ebl Feda, el-Muhtasar fi Ahbar'il Beer, 1/239. b- Hakim Mstedrek, srail b. Musa'dan, 3. cilt no: 4607. c- ibni A'sem, Futuh, 1/420. 389) a-Taberi Tarihi, 4/386. b- ibni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/210. c- bni Esir, El-Kamil 2. cilt, Osman ksmnda. d- bni Sad, Mervan b. Haken ksmnda. 5/19 vd. 390) Ahmet bin Abdullah b. Kays o da Numan b. Beir'den. 391) a- A. Razzak, Musannaf, no: 20967, cilt 11/447. b- Halife b.Gayyat Tarihi, s. 98. 392) a- Taberi, Tarih: 4/459. b- Fahrettin er-Razi, el-Mahsul fi ilmi Usuli'l fkh, 4/343. c- bni Sad, Osman ksmnda. d- bni Manzur, Lisan'l Arab, Na'sel md, 11/669. e- Ebl Feda, Muhtasar' Ahbar'il Beer, 1/172 Hz. Ali ksmnda. f- bni Kuteybe, Imame-Siyase, s.80-88. g- bni Abdirabbih, Ikd, 4/270. h- Ibnil Esir, El-Nihayefi garib'il hadis, 5/80. Na'sel md. i- Zebidi.Tac'l Arus, Na'sel md. 8/141. j- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 7/209. k- bni A'sem, el-Ftuh, 1/420. I- Ibnil Esir, el-Nihayefi Garib-il Hadis, 5/64. Na'sel maddesinde, m- A. Razzak, Musannaf, 11/447, no: 20967. n- Heysemi, Mecmeu Zevaid, no: 14568. 393) Enfal, 25. 394) a- bni Hacer, Feth'l Bari, Buhari erhi, Kitab'l Fiten, hemen ilk bata, cilt 13/6. b- Suyuti, Drr'l Mensur, bni Kesir ve daha birok mfessir, Enfal suresi, 25. ayet aklamasnda. c- Heysemi, Muceme'u Zevaid, Tefsir ksm no: 11027. Ayrca Zehebi, slam Tarihi, zel blm, Halifeler ksm, s. 504.

395) Buhari, Farz'ul humus, Bab'u bereketi'! Gazi. 396) Kaanlardan birka: Halife Osman, Rafi b. Mualla, Harise b. Zeyd, Ebu Hzeyfe b. Utba, Velit b. Utbe, 397) Al-i mran 155. Ayet. 398) a- mam Suyuti, Drr'l Mensur, bni Kesir, Kurtubi ve daha birok mfessir, Al-i mran 155. ayette. b) bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 39/257-262 ve 42/139. Filozof, Seneca (m. 4, l.s. 65) 399) a- Belazuri, Ensab, 6/172. b- Heysem, M. Zevaid, 9/84. c- Taberani Mucem-i Kebir, 7/226 d- Suyuti, Drr'l Mensur, Al-i mran suresi 155. ayet yorumunda. 400) a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- bni ebbe, Tarih' Medine, s. 1160 ve sonras, drdnc cilt. 401) a-Taberi Tarihi, 4/371. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye 7/199. c- Mecme' Zevaid, 9.cilt no: 14544 Osman ksm. 402) a- Taberi Tarihi, 4/ 405. b- bni Abdilberr, Istiab, Talha md. c- bni Esir, el-Kamil, 2/541 Osman ksm. d- bni Hacer, Isabe, Talha ksm. e- Belazuri, Ensab'ul Eraf. 403) Ahzab, 6 ve 53. ayetler 404) a- bni Sad, Tabakat, 8/349. Yasak ieren Ahzab 53. ayeti Talha'nn sz zerine inmitir diyor. b- A. Razzak, kendi tefsirinde ilgili ayette Talha adn veriyor. 53. ayet. c- Belazuri, Ensab, 10/123. Talha ve Aye isimini veriyor. d- Begavi (516). Kendi tefsirinde Talha'nn adn veriyor. Ahzab 53. ayet. e- bni Ebi Hatem er-Razi (h.327) tefsirinde Ahzab 53 yorumunda. f- bni Kesir tefsirinde yine Talha-Aye diyor. Ahzab 53. Bu arada Ahzab 6. da nemli. g- Vahidi (468) tefsirinde yine ayn eyleri sylyor ve daha birok kaynak. 405) bni Sad, Tabakat, 8/275. 406) a- Suyuti, Drr'l Mensur, Ahzab 52. Ayet. b- Abdurrazzak, Tefsir. Ahzab, 52. ayet. c- Begavi, Mealim..., Ahzab 52. ayet. d- bni Kesir, Ahzab, 52. ayet aklamasnda. e- Kurtubi, Ahzab, 52. f- bni Abdilberr, Istiab, Uyeyne b. Hsn md. No: 2055. g- Darekutni, 3/218 ve ayrca I. Hacer Askalani, Buhar erhi Feth'lbari, 10/455. ve Buhari erhi. U. Kari 15/74. Daha niceleri. 407) a- Taberi Tarihi, 4/357. Hicri 35. yl balamnda halife Osman ksm,

b- bni Esir, El-Kamil, 35. hicri yl olaylar, c- Zehebi, slam Tarihi, Halifeler ksm zel blm, s. 95. d- bni Asakir, Tarihi Dmak, 13/ 262. e- Istiab, Amr b. As md, no: 1931. 408) Belazuri, Ensab, 6/209. Istiab, no: 1931, Amr b: As md. 409) bni Asakir, 39/40. Bu konudaki kaynaklar, kitabn sonlarna doru gelecek olan Muhammed'in kzlar blmnde geiyor. 410) Tevbe, 32.33. 411) Maide, 67. 412) Al-i mran, 144. 413) Suyuti, Drr'l Mensur, Ali mran, ayet,144. 414) Al-i mran, 124-125. 415) Enfal, 9. 416) a- El'L'l ve-l Mercan, no: 1470. b- Buhari, Megazi, Beni Mstalk gazas, c- Mslim, Fedail ksmnda. 417) Gazali, Ihya'l Ulum, Kitab u uab, 1/132. 418) Besevi, el-Marifet' ve'l Traih, 2/769. Dipnotunda ibni Hacer'in a- Tehzibi Tehzib 3/427 b- sabe, 1/567 ve Zehebi'nin Mizan'l tidal, 2/107'dende alntlar var. Besevi'nin szn ett Zeyd b. Veheb, hicri 76 ylnda vefat etmitir. 419) Ebuzer, bni Mesut, Hzeyfe b.Yeman ve daha birok kiiden. 420) bni Hacer Askalani, Tehzib-i Tehzib, 3/427. 421) Tabii odur ki, ne kendisi Hz. Muhammed'i grm, ne de Hz. Muhammed onu grm; ancak Hz. Muhammed'in ashabna yetiip onlar gren mmin kii demek. 422) Zehebi, Mizan'l tidal, 3/158, no: 3034. 423) tkan, Lbab'u Nkul, Drr'l Mensur gibi kaynaklarnda ok ilgin aktarmlar var. 424) Tabakat'l Huffaz, s. 363, no: 822. 425) Mucem-i Kebir, 1/62, no: 43. 426) KitabuI Osmaniyye, 222-237. 427) bni Eb eybe, Musannaf, no: 37045- 20/579.

428) Belazuri, Ensab'l Eraf, 1/586-87, no: 1184-87. 429) mam-Siyaye, s. 40 vd. 430) Yakubi Tarihi, 2/141. 431) Hatta ia kaynaklarnda 600 kiilik bir grupla Halit b. Velit baskn yapyor: Yani slam tarihinde anlatld gibi byle basit deilmi; ok kanl bir iktidar mcadelesi yaanm bu basknda. 432) Taberi Tarihi, 3/201 ve devam... 433) Ikd'l Ferid, 5/13. 434) spat'l Vasiyeti, s. 153 ve devam... 435) Kitab- Selim Hilal, tek cilt ve batan sona kadar bu skandallardan sz ediyor. 436) Mucemi Kebir, 1/62, no: 43. 437) 'El-Avasim' Mine'l Kavasm' s. 118 vd ile 280-81. 438) mm Glsm, yaklak 9-10 yalarnda, mer de o zaman artk 60 yalarnda. Bu evlilik konusunu zel olarak iledim ve tabi ki bir gerek. 439) bni Teymiyye, Minha< Ti Silnrl'l Nobeviyye, 4/493 ve 8/291 iki ayr yerde ele alm. 440) El-Maarif, s. 122 441) bni Abdi'l Berr, Istiab, Abdullah b. Kays, b. Selim ksmnda ki ayn zamanda Ebu Musa elE'ari'nin asl addr, no: 1639

KAYNAKA: A. Melik b. Habib (h.238.) 'Kitab' edeb'i Nisa'; dier ad, 'el-Gaye ve'l Nihay', tek cilt, Tahkik ederi: A.Mecit, Dar'ul Garb'il slami, Beyrut, 1992 A. Razzak Ebubekir b. Hemman San'ani (126-211 ), 'el-Musannaf, 12 cilt, Tahkik eden: A.Rahman A'zam, Mektebet'ul slam' Beyrut, 1983 Abdullah b. Abdulaziz el-Bekiri el-Endlsi, (404-487.h) 'Mucem' Ma'stacem min Esma'il Bilad' 4 cilt, Tahkik eden: Musatafa Saka, Alem'l Ktb Matbaas, Beyrut, H.1403 Ahmet Emin, "Dua'l slam" 3 cilt, sre Matbaas, Msr, 1997 Ali Naci Tantavi, "Ahbar-i mer", Mekteb'l slami Matbaas, Beyrut, 1983 Asbahani Ebu Nairn (430.h) Delail-i Nbvve, 2 mcelled, Tahkik eden: Dr. Muhammed Revvas ve Abdlberr Abbas, Dar- Nefais Matbaas, Beyrut, 1986 Atf Ebu Muhammed, eceret' Nesebi-I Hulefa, tek cilt. Medine 1998 Badadi Ebubekir Ahmet b. Abdulaziz Cevheri (h.323.), 'Sakife ve Fedek', Tahkik eden Muhammed Hadi el-Emini, Nineva Matbaas. Belazuri Ahmet b. Yahya b. Cabir (h.279.) 'Ensab'l-Eraf, 13 cilt, Tahkik eden: Dr. Sheyl Zekar ve Dr. Riyad Zerikli, Dar-I Fikir Matbaas, 1996, Beyrut Besev, Ebu Yusuf Yakub b. Siifyan (. hicri 277), "el-Marifel ve'l-Tarih", 3 cilt, (zmir lahiyat Fakltesi Ktphanesi no: 6679) Beyrut, 1974 Bezar Ebubekir Ahmet (292 lm),'Msned'l Bezzar/bahr' Zihar'. 13 cilt, Tahkik eden: Mahfuzurrahman Zeynllah, Mektebet'l ulum-i velhikem, Medine, 1994 Buhari Muhammet b. ismail (194-256), 'Tarih-i Sair/Tarih'l Evsaf 2 cilt, Tahkik eden: Mahmut brahim Zayid, Mektebet' Dari Turas, Kahire, 1977 Cahz, Ebu Osman Amr b. Bahr (150-255), Kitab'l Osmaniyye', tek cilt. 1991, Ceyl Matbaas. Tahkik eden: A. Selam Muhammed Harun, Beyrut, 1991 Cevheri, Ebubekir Ahmet b. A. Aziz Badadi (h.323.), 'Sakife ve Fedek'. Tahkik eden: Dr. Muhammed Hadi, Nineva Matbaas, Tahran D. Bekiri, Hseyin b. Mahmut (990.h), Tarih'l Hami, 2 cilt, Messeset' aban, tarihsiz, Beyrut Dulabi, Ebu Bir Muhammed b. Ahmet (224-310) "Zrriyyet-i Tahire", tek cilt, Selefiye Matbaas, Kuveyt, 1986 Ebu Mansur A. Kahir Badadi, (h.429.) 'el-Ferk' beyne'l Firek'.Tahkik eden: Muhammed Osman Hn, Mekteb' bni Sina, Kahire Ebu mer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abd'il Ber (. hicri 463); a) "el-istiab fi Marifeti'l Ashab, 4 cilt, Der' Nahde Matbaas, Msr, tarihsiz, Tahkik eden: Ali Becav; b) "el-stizkar", 30 cilt, Daru Kuteybe, Beyrut, 1993, Emin Kal'aci; c) "ed-Drr'l Mesnun fi Ulumi Kitab-il Meknun", 11 cilt, Dar'i Kalem, Dmak, 1986 d) "ed-Drer Fi ihtisari'l Megazi ve-s- siyer", Dar'i Maarif, Msr, H. 1403, Tahkik eden: evki Dayf Ebu Ubeyd Kasm b. Selam e!-Herev (h. 157-224), "Kitab'l Emval" Diyanet Kt. D. No: 17570, Ankara Ebu Ya'li el-Mevsli (h.210-307), "Msned", 14 cilt, Tahkik eden: Hseyin Selim Esed, Dar'i Me'mun li'l Tras Matbaas, Beyrut, 1986 Ebubekir ibn'il Arab, (.543.h), 'El-Avasim' min'el Kavasim'. Tek cilt. Tahkik eden: Dr. Ammar, Dar' Tras Matbaas, Kahire Ebubekir Muhammed b. Musa Hemedani/afii (548-584), el-I'tibar' fi'I Nasih'i ve'l Mensuh fi'lasar', tek cilt. Haydarabat, H.1356 Eb-I Feda, madddin smail b. Ali (h.298.)Tarih' Ebi-1 Feda'. Dier ismi.'el-Muhtasar fi Tarih-il Beer', Dar-l Ktb-il lmiye Matbaas, 2 cilt, Beyrut, 1997 Eb-I Hda, madddin smail b. Ali (m.l331.), 'Tarih', (Ebubekir ksmnda) El-Halal Ebubekir Ahmet b. Muhammet Badadi (234-311), Kitab Snne', 7 cilt, Tahkik eden: Atiye b. Atik Zehrani, Dar' Raye, (Toplam 2196 hadis alr) Riyad 1994 El-Mz, Cemalettin Yusuf (. hicri 742) a) "Tehzib-i Kemal", 35 cilt, Risale Matbaas, Beyrut, 1992

b) "Tuhfet'l Eraf. 14 cilt, Daru Ktb'il slam, Beyrut, 1983,Tahkik eden: Komisyon Endlsi, Ahmet b. Muhammed ibni Abdirabbih (246-328) Ikd'l-Ferid', 9 cilt. Dar'i ktbi'l lmiyye Matbaas, Tahkik eden: Dr. A.Terhini, Beyrut, 1983 Endlsi, bni Abdi Rabbih Ahmet (. hicri 328), "kl'l Ferid, 7 cilt. Lecnet telifat Matbaas, Kahire, 1965 Fahrettin er-Razi Muhammed b. mer (544-606.h) "el-Mahsul fi ilmi Usul-il fkh" 6 cilt. Risale Matbaas, Tahkik eden: Dr. Taha Cabir Feyyaz Alvani, Beyrut Galip Kurey. "Evveliyat'l Faruki mer", Beyrut, 1990 Hafz brahim (1932) 'Divan' 2 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Dar'i Ktbi'l Msriyye, Msr, 1987 Hatib-i Badad-i, Ebubekir Ahmet b. Ali (392-463),"Tarih-u Badat", 21 cilt, Tahkik eden: Dr. Bear Avvad Maruf, Dar'i Garbi'l slam Matbaas, Beyrut, 2001 Heysemi, Nuretin Ali b. Ebubekir (735-807) a-) Mecme' Zevaid, 8 cilt, Tahkik, Abdullah Mahmut Dervi, Dar'l Fikir Matbaas, Beyrut, 1986 b-) Kell Estar, 4 cilt. Tahkik eden; Habib'rrahman A'zami, Risale Matbaas, Beyrut, 1979 Heytemi Ahmet b- Hacer (h.974.) 'Sevaik-i Muhrika' tek cilt, Hakikat Kitabevi, stanbul, 2003 Isfahan, Eb'l Ferec Al b. Hseyin (. hicri 967); "el-Ean...", 24 cilt, el'Hey'etT Amme, Tahkik eden: Ali Muhammed Becav, Msr, 1983 bni Abdi-I Berr Yusuf Kurtubi (368-463) a) Temhid, Muvatta erhi. 26 cilt, Evkaf Bakanl Yayn, Tunus, 1967, Tahkik eden: Mustafa b. Ahmet ve Muhammed b. A.Kerim, b) stiab, Dar'i Fikir Yay., 2 cilt, Beyrut, 2006 bni Asakir, Ebl Kasm Ali b. Hasan (499-571), Tarih' Medinet'i Dmak' 80. cilt, Tahkik eden: Muhibddin Ebu Sait, Dar'l Fikir, Beyrut, 1996 bni Ebi Asm (206-287), 'el-Ahad veT Mesani' 6 cilt, Tahkik eden: Faysal Ahmet, Raye Matbaas, Riyad, 1991. bni Ebi eybe, Ebubekir Abdullah b. Muhammed el-Kufl (159-235), 'Musannaf 26 cilt, Tahkik eden: Muhammed Avvanre, Dar-I Kible Matbaas, Cidde, 2006 bni Esir el-Cezeri (h.630.) a) El-Kamil fi Tafih. 11 cilt. Tahkik eden, Ebl Feda Abdullah, Dar'i Ktbi'l lmiye Matbaas, Beyrut, 1992 b) el-Nihaye fi Garibi'l Hadis. 5 cilt, Tahkik eden: Tahir Ahmet ve Mahmut Muhammed, Dar'i Ktbi'l lmiye Matbaas, Beyrut c) sd'l Ckbe fi Marifet'i-Sahabe", 6 cilt, Dar'l Fikir, Beyrut. 1993 bni Esir zzettin Eb'l Hasan Ali b. Muhammed el-Ceze (. hicri 630); a) sd'l Gabe fi Marifet'i-Sahabe". 6 cilt, Dar'l Fikir Mat., Beyrut, 1993 b) "el-Kamil fi'l-Tarih", 13 cilt, Daru Sadr Matbaas, Beyrut, 1965 bni Habib Badadi (h.245.) "El-Mnammak" tek cilt. Tahkik eden: Hurit Ahmet Faruk, Aleml Ktb Matbaas, Beyrut, 1985 bni Hacer Askalan (. hicri 852); a) "el-sabe...." 8 cilt, "Dar'l Ceyl MatbaasTahkik M. Ali Becav, Beyrut, 1993 b) "Feth'l Bari". 15 cilt, "Dar'l Fikir", Beyrut, 1996 c) "Tehzib' Tehzib". 12 cilt, Daru Sadr, Beyrut, 1968 d) "Lisan'l Mizan" 10 cilt. Tahkik eden: A.Fettah Ebu Gadde, Mektubat'l slami Matbas, Beyrut, 2002 e) 'Telhis'l Habir", 4 cilt. Kurtube Matbaas, 1995 bni Hazm, Ali b.Ahmet (h. 456. ) 'Muhalla'. 11 cilt, ldaret' Tabaat'il Mnire, Msr, H.1352 bni Hibban, (354. ) bni Hibban bi tretib-i Belban' 18 cilt. Tahkik eden: uayp Arnavut, Risale Matbaas, Beyrut, 1993 bni Kesir (. hicri 774); a) "Camiu'l Mesanidi ve's-Snne", 37 cilt, Dar' Ktb-il lmiye, Beyrut, 1994 b) "El-Bidaye ve'n-Nihaye ".20 cz', Alem'l-ktb, Beyrut, 2003 bni Kuteybe Dineveri, Ebu Muhammed Abdullah b. Mslim. (213-276),

a) "El-imamet' ve'l Siyase", Tahkik eden: Muhammed Mahmut, Nil Matbaas, Kahire, 1904 b) Te'vil' Muhtelif-il Hadis, Tahkik eden: Muhittin Asfer. El-Mektebete'l slami, Beyrut. 1999 c-)Tefsir' Garib'il Kur'an, Dar'l Ktb'il lmiye, Tahkik eden: S. Ahmet Sakar, Beyrut, 1978 bni Manzur (630-711.h) "Muhtasar' Tarih-i Dmak", 31 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Fikir Matbaas, Dmak/am, 1984 bn-i Seyyd-i Nas (734.h) "Uyun'l Eser" 2 cilt, Beyrut, Tahkik eden: Komisyon bni ebbe Nmeyri (173-262), "Tarih'u Medinet'il Mnevvere" 4 cilt, tahkik eden: Fehim Muhammed eltut, Mekke, 1979 bni Teymiye Eb'l Abbas Ahmet b. A.Halim (661-728), 'Minhac'-s Snne' 9 cilt, Kurtube Matbaas, Tahkik eden: Dr. Muhammed Read Salim, Kahire, 1986 bni Zebale Muhammed b. Hasan (h.199.) "Ahbar-i Medine" tek cilt, Merkez'l buhus ve dirasati-l Medine, Medine, 2003 bni Zencevih, HamK (.251), Kitab'l Emval', Tahkik eden: Salih Z. Feyyaz, 3 cilt, Riyad, 1986 bni'l Cevzi Cemalettin Ebl ferec (510-597), a-) "Sfat-i Safve" 4 cilt, Tahkik eden: Mahmut Fahuri ve Muhammed Revvas. Marife Matbaas, Beyrut, 1985 b-) "el-Muntazam" 19 cilt, Dar'lktbi'l lmiyye, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1992 sfraini, Abdlkahir b. Muhammed el-Badadi el-Temimi (h.429.) 'el-Ferk' Beyne'l Firek', tek cilt, Tahkik eden: Muhammed Muhittin A.Hamit, El-Mektebet'l Asriye, Beyrut, 2004 Kastalani, Ahmet bin Muhammed (. hicri 923), el-Mevahihb-u l-Ledniyye". 3 cilt, Dar'i Ktbi'l lmiyye, Beyrut, 1996 Knci Muhammed b. Yusuf afii (h.658.), 'Kifayet' Talib fi Menakb'i Ali b. Ebi Talib. Sayfa 413, (Hz. Ali'nin ocuklar ksmnda.) Mahmut b. mer Zamaheri (h.467-538), 'el-Faik fi Garib'il Hadis' 4 cilt, Tahkik eden: Ali Muhammed Becavi ve M.Ebl Fazl. Dar'l Fikir Matbaas, Beyrut, 1999 Masab Zbeyi (156-236) "Neseb- Kure' tek cilt, H. 1119 Kahire, Maarif Matbaas Mes'udi Ebl Hasan Ali b. Hseyin (346.h) a-) "sbat'l Vasiyye" tek dit, Dar'l Edva, Beyrut, 1988 b-) "Mruc'u Zeheb", 2 cilt. Tahkik eden: Muhammed Muhitin A.Mecit, Fikir Matbaas, Beyrut, 1973 Muhammed b. shak (h.151.) Siyer. Dar'i Ktbi'l lmiye, Tahkik eden, Ahmet Ferit, Beyrut, 2004 Muhammed b. Mkrim bni Manzur (630-711.h), 'Lisan'l Arab' 15 cilt, Daru Sadr, Beyrut. Muhammed b. Zenceveyh (.251.h) 'El-Emval'. Tahkik eden: akir Z.Fey yaz, 3 cilt. Melik Faysal Matbaas, Suudi, 1986 Muhibbddin Ahmet b. Abdullah Taberi (.694.h); a) "es'Semt's- Semin fi Menakbi mmehat-il Mminin", Mekteb Kitabi'l Ezheriye, 1983, zmir lahiyat Ktphanesi, No: 10334; b) "Zehair'l Ukha fi Menakbi ZeviT Kurba", Mekteb-et'l kudsiye, Kahire. h.1356; c) "Riyad-n- Nadre fi Menakbi'il Aere", 2 cilt, Hseyniye Matbaas, H.1327, Diyanet leri Bakanl Ktphanesi, no; 5320. Ankara Mutahhir b. Tahir (h.355.) 'el-Bed'u ve'l Tarih' 6 cilt. Mektebet' Sekafer'il Diniye. mer b. ebbe Nmeyri, (173-262) 'Ahbar'l Medinet'il Mnevvere', Tahkik eden: F.Muhammed eltut, Dar' Tras Matbaas, Beyrut, 1990 Safedl S.Halll b. Aybek (696-764) 'El-Vafi bil-Vefeyat', 30 cilt, Dar' hyai Trasi'l Arab, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 2000 Salibi (h.942) Sbl'l Huda, 12 cilt, Tahkik eden: A.Hamit, hya- Tras-il slam, Kahire, 1997 Semani, Ebu Sad Abd'l Kerim (h.562.) 'Kitab'l Ensab' 5 cilt. Tahkik eden Abdullah mer'l Barud. Dar'i Cinan Matbaas, Beyrut, 1988 Suyuti Celalettin Abdurrahman (911); a-) Camiu'l Hadis, Fikir Matbaas, 21 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1994 b-) Tarih'l Hulefa, Dar Ibnil Hazm, Beyrut, 2003 c-) Esbab-i Nzul (Lubab' Nukul)' tek cilt. /Messeset' Ktb-i Skafiye, Beyrut 2002. d-) Drr'l Mensur, Tefsir, 17 cilt. Hecer MaDaas, Tahkik eden: Komisyon, Kahire, 2003

ehristani Ebl-Fetih Tacettin b. Ebubekir (475-548), El-Milel ve Nihal, 2 mcelled. Tahkik eden: Emir Ali Mhenna ve Ali Hasan Faur, Dar'i Marlfe, Beyrut, 2008 ehristani, Eblfetih Muhammed b. Abdlkerim (.479-548) 'el Milel ve'l Nihal' 2 mcelled, Tahkik eden: Emir Ai-Ali Hasan, Dar'l Marife, Beyrut, 2008 evkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, (1173-1250.h) Neyl'l Evtar' 8 cilt, Beyt'l Efkr, 8 cilt, Lbnan, 2004 Taberani, Eb'l Kasm Sleyman b. Ahmet (260-360), a)'Mucem i Kebir' 25 cilt, Tahkik eden: Hamdi A.Mecit Selefi, bni Teymiye Matbaas, Kahire b)Mucem-i Evsat, 10 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Dar'i Bahreyn Yaynevi, Kahire, 1995 c)Revd' Dani (Mucem-i Sagir), 2 cilt, Tahkik eden: Muhammed akir Mahmut Hac Emir, Beyrut, 1985 Taberi Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (224-310). Tarihi Taberi, 11 ciit, Tahkik eden: Muhammed Eb'l Fadl, Dar'i Maarif Matbaas, Msr, 1968 Yakubi Ahmet bin Ebi Yakup (h.294.), Tarih-i Yakubi, 3 cilt, Lbnan, 1988 Yakut Hamevi, ehabddin (h.622.), Mucem'l Buldan. 5 cilt, Dar' Sadr, Beyrut. Zehebi emsettin Muhammed b. Ahmet (h.748.) a) Tarih'l slam, 55 cilt, Tahkik eden: Dr. A.Selam Tedmri, Dar'i Kitabi'l Arab, Beyrut, 1999 b) Siret- A'lam, 29 cilt, Messeset' Risale, 1985 Beyrut, Tahkik eden: Komisyon c) Mizan'l itidal, 8 cilt, Tahkik, Ali Muhammed Muavved ve Adil Ahmet Abdulmevcut. Dar'i Ktbi'l lmiye, Beyrut, 1995 d) El-ber, 4 cilt, Tahkik eden Ebu Hacir, Dar'i Ktbi'l lmiye, Beyrut e) Tecrid' Esma-i Sahabe, 2 cilt, Dar'i Marife, Beyrut f) Tehzib' Tehzib-il Kemal 11 cilt, Tahkik eden: Komisyon, Faruk'l Hadise Yaynevi, Kahire, 2004 g) Dvel'l slam, 2 cilt, Daru Sadr Matbaas, Tahkik eden: Komisyon, Beyrut, 1999

turandursun.com