You are on page 1of 103

Gene Sharp

DKTATRLKTEN DEMOKRASYE
Kurtulu iin teorik bir ereve
4. Bask, ABD.

Gene Sharp

The Albert Einstein Institution

Bu yayndaki tm ierik kamusal kullanma aktr. Bu yaynn yeniden yaymlanmas, evirisinin yaplmas ve yeniden basm iin Albert Einstein Enstitsnn bilgilendirilmesi ve kaynan belirtilmesi gerekmektedir. Birinci Bask, Mays 2002 kinci Bask, Haziran 2003 a Bask, ubat 2008 Drdnc Bask, Mays 2010 Diktatrlkten Demokrasiye (From Dictatorship to Democracy) ilk olarak 1993te, Burmada Demokrasinin Tesisi Komitesi tarafndan, Khit Pyaing (Yeni a Dergisi) ile ibirlii iinde Bangkokta yaymlanmtr. O gnden bu yana en az 31 dile evrilmi ve Srbistan, Endonezya ve Tayland gibi pek ok lkede baslmtr. Bu, Birleik Devletlerdeki drdnc basmdr. Amerika Birleik Devletlerinde baslmtr. Geri Dntrlebilir Kada baslmtr. Albert Einstein Enstits P.O. Box 455 East Boston, MA 02128, USA Telefon: ABD +1 617-247-4882 Faks: ABD +1 617-247-4035 E-posta: einstein@igc.org Web sayfas: www.aeinstein.org ISBN 1-880813-09-2

Diktatrlkten Demokrasiye

NDEKLER
NSZ ........................................................................................................................................6
BR GEREK DKTATRLKLE YZLEMEK. ........................................................................ 9 K MZAKERENN TEHLKELER........................................................................................... 17 G NEREDEN GELYOR?. .................................................................................................. 25 DRT DKTATRLKLERN ZAAFLARI VARDIR. ................................................................... 33 BE G UYGULAMA.................................................................................................................... 37 iddet ermeyen Mcadelenin leyii ..............................................................38 iddet ermeyen Silahlar ve Disiplin .................................................................38 Zaaf noktalarn Belirlenmesi . ...............................................................................33 Diktatrln Zayf Ynleri .................................................................................34 Diktatrln Zayf Ynlerine Saldrmak . ........................................................35 Maymunlarn Efendisi Hikayesi ..........................................................................25 Siyasi Gcn Gerekli Kaynaklar .........................................................................26 Demokratik Gcn Merkezleri ............................................................................30 Mzakerelerin Getirileri ve Snrlamalar ...........................................................18 Mzakere Teslimiyet midir? .................................................................................18 Mzakerelerde G ve Adalet...............................................................................20 Uzlalabilir Diktatrlerler ....................................................................................21 Ne Tr Bir Bar? ....................................................................................................22 Umut Olmak in Nedenler ..................................................................................22 Sregelen Bir Sorun . ..............................................................................................10 iddet zgrlk getirir mi? ..................................................................................11 Darbeler, Seimler, Yabanc Kurtarclar? ...........................................................13 Ac Gerekle Yzlemek . ..................................................................................... 15

Diktatrlkten Demokrasiye
ALTI STRATEJK PLAN HTYACI................................................................................................. 47 YED STRATEJY PLANLAMAK.................................................................................................... 55 SEKZ POLTK MUHALEFET UYGULAMAK............................................................................. 67 DOKUZ DKTATRL YIKMAK................................................................................................... 75 zgrl Arttrmak . ...........................................................................................77 Diktatrln Yklmas . ......................................................................................78 Baarnn Sorumlu ekilde Ynetilmesi ..............................................................79 Seici Direni ...........................................................................................................67 Sembolik Meydan Okuma ....................................................................................68 Sorumluluu Yaymak ............................................................................................69 Diktatrn Gcn Hedef Almak .......................................................................70 Stratejideki Sapmalar .............................................................................................73 Yntem Seimi.........................................................................................................56 Demokrasiyi Planlamak. .........................................................................................57 D Destek . ..............................................................................................................58 Asl Stratejiyi Kesin ve Ak Olarak Belirtmek ..................................................58 Kampanya Stratejilerini Planlamak .....................................................................61 Direni Fikirlerini Yaymak ....................................................................................63 Bask Ve nlemler ..................................................................................................64 Stratejik Plana Bal Kalmak . ...............................................................................65 Gereki Planlama ..................................................................................................47 Planlamadaki Zorluklar . .......................................................................................48 Stratejik Planlamann Drt nemli Koulu ........................................................51 Aklk, Gizlilik Ve Yksek Standartlar ..............................................................41 G likilerini Deitirmek . ................................................................................42 Deiimin Drt Mekanizmas . .............................................................................43 Politik Muhalefetin Demokratikleme Etkisi .....................................................45 Pasif Direniin Karmaas .....................................................................................46

Gene Sharp
ON KALICI DEMOKRASNN TEMEL..................................................................................... 81 EK BR PASF EYLEM METOTLARI................................................................................................... 87 EK K DKTATRLKTEN DEMOKRASYE ZERNE TEEKKRLER VE NOTLAR ...............................................................................................97 EK BU YAYININ EVRS VE YENDEN BASIMI ZERNE BR NOT . ..............................................................................................................101 DAHA FAZLA BLG N ..................................................................................................103 Diktatrlk Rejimlerinin Tehlikeleri . ..................................................................81 Askeri Darbeleri nlemek ....................................................................................82 Anayasa Tasla Oluturma ..................................................................................83 Bir Demokratik Savunma Politikas ....................................................................84 Deerli Bir Sorumluluk .........................................................................................84

Diktatrlkten Demokrasiye

NSZ
nsanlarn diktatrlkleri nasl engelleyebilecekleri ve ykabilecekleri uzun yllardr balca kayglarmdan biri olmutur. nsanlarn bu tarz ynetimler tarafndan bask altnda tutulmamas ve ykma maruz braklmamas gerektii inanc buna sebep olmutur. Bu inan insan zgrlnn nemi, diktatrlklerin doas (Aristodan totaliter rejim analistlerine kadar), diktatrlklerin tarihi incelemeleri (zellikle Nazi ve Stalin tarz sistemler) zerine yaplan okumalarla glenmitir. Yllar ierisinde, Nazi ynetiminde yaam, zor durumda kalm insanlarla tanma frsatm oldu, bazlar toplama kamplarndan sa kurtulmu olanlar dahil. Norvete, faist ynetimlere direnmi ve hayatta kalm insanlarla tantm, ayn zamanda lenlerin hikayelerini dinledim. Nazi zulmnden kam Yahudilerle ve onlarn kurtulmalarna yardmc olmu insanlarla konutum. Pek ok lkedeki Komnist ynetimlerin uygulad terrn bilgisi bire bir iletiimden ok kitaplardan renildi. Bu sistemlerin terr, zellikle basklardan kurtarma ad altnda dayatmasn bu diktatrlkler iin ac bulmuumdur. Son yllardaki Panama, Polonya, ili, Tibet ve Burma gibi diktatrlkle ynetilen lkelerden gelen insanlarn durumu gnmz diktatrl gerekliini su yzne karmaktadr. Sk sk in Komnist saldrsna kar sava vermi Tibetlilerden, 1991 Austos darbesini bertaraf etmi Ruslardan ve askeri vesayete girmeye iddet kullanmadan son veren Taylandllardan diktatrln sinsi doas ile ilgili rahatsz edici bir eyler sezinlemiimdir. Acma hissi ve yaanan vahetlere kar olan fke, inanlmaz derecede cesur erkek ve kadnlarn sakin kahramanlklarna olan hayranlkla birlikte, tehlikelerin hala byk olduu yerlere gidilmek suretiyle glendirildi; bu tehlikeye ramen cesur insanlarn bakaldrs devam etti. Bu bakaldrlar ieri6

Gene Sharp

sinde, Noriega ynetimindeki Panama; sregelen Sovyet basks altndaki Vilnius ve Litvanya; hem neeli zgrlk gsterisi srasnda, hem de o vahim gecede silahllar tayan ilk aralarn girdii Pekindeki Tiananmen Meydan ve zgr Burmada bulunan Manerplawdaki demokratik kart glerin ormandaki karargah da vard. Bazen, Vilniustaki yayn kulesi ve mezarlk gibi; Rigada insanlarn kuruna dizildii park gibi; faistlerin sralanp direniileri vurduu, Kuzey talyadaki Ferrerann merkez blgesi gibi ve ok gen yata len insanlarn bedenleriyle dolu olan, Manerplawdaki basit bir mezarlk gibi, lenlerin olduu yerleri ziyaret ediyordum. Her diktatrln arkasnda bylesine lmler ve ykmlar braktnn farkna varmak epey zcdr. Bu endielerim ve deneyimlerimden, tiranln nne gemenin mmkn olabileceine, diktatrlklere kar baarl mcadelelerin, kitleler birbirlerini katletmeden srdrlebileceine, diktatrlklerin yklabileceine ve yklanlarn kllerinden yenilerinin domasnn engellenebileceine dair kararl bir umut dodu. Diktatrlklerin, mmkn olduunca az acya ve hayata mal olacak ekilde ortadan kaldrlmasnn en etkili yollar hususunda bam avularmn arasna alp dnmeye gayret ettim. Bunu yaparken, diktatrlkler, direni hareketleri, devrimler, siyasi dnce, idari sistemler ve zellikle gereki iddetsiz mcadele konusunda uzun yllardr srdrdm almalarmdan yararlandm. Bu yayn, bu dncelerin bir sonucudur. Eminim mkemmel olmaktan uzaktr. Ancak, belki de aksine, daha gl ve etkin zgrleme hareketlerinin oluturulmasna ynelik fikir ve planlamalara yol gsterici baz ana hatlar ortaya koyabilir. htiyalar ve seimler dorultusunda, bu makalenin amac bir diktatrln nasl yok edilecei ve yeni bir diktatrln ortaya kmasnn nasl ortaya kaca sorunuyla ilgili. Belirli bir lke iin ayrntl bir analiz yapmak ve reete yazmak iin muktedir deilim. Yine de umudum, bu analizin, diktatrlk y7

Diktatrlkten Demokrasiye

netiminin gerekleri ile yzlemekte olan, ne yazk ki ok sayda lkenin insanlar iin faydal olabilecei ynnde. Bu analizin kendi durumlar iin geerliliini ve analizde bulunan balca nerilerin, zgrlk mcadeleleri iin ne lde uygulanabilir olduunu veya uygulanabilir hale getirilebileceini incelemeleri gerekir. Bu analizin hibir yerinde diktatrlere kar kmann kolay veya cretsiz bir aba olacan varsaymadm. Her trl mcadelenin maliyeti ve komplikasyonlar vardr. Diktatrlerle mcadele etmek elbette kayplara sebep olacaktr. Bununla birlikte, bu analizin, direni liderlerini, nispi kayp orann azaltrken etkin glerini artrabilecek stratejileri deerlendirmeye tevik edeceini umut ediyorum. Bu analiz, belirli bir diktatrlk sonlandnda, dier tm sorunlarn da ortadan kalkaca eklinde yorumlanmamaldr. Bir rejimin dmesi bir topya getirmiyor. Aksine; daha sosyal, ekonomik ve siyasi ilikiler ile farkl adaletsizlik ve bask ekillerinin ortadan kaldrlmas iin sk bir ekilde almann ve uzun sreli abalarn yolunu aar. Hakimiyet altnda yaayan ve zgr olmak isteyen insanlarn, bir diktatrln nasl paralanacana dair bu ksa incelemeyi yararl bulacan umuyorum. Gene Sharp 6 Ekim 1993 Albert Einstein Enstits Boston, Massachusetts

Gene Sharp

DKTATRLKLERLE GEREK OLARAK YZLEMEK


Son yllarda i ve d kaynakl eitli diktatrlkler meydan okuyan, seferber olmu insanlar karsnda km ya da tkezlemitir. Genellikle sk skya yerlemi ve sarslamaz olarak grlen bu diktatrlklerin bazlar, insanlarn siyasi, ekonomik ve sosyal muhalefeti karsnda ayakta duramamtr. 1980li yllardan bu yana Estonya, Letonya ve Litvanya, Polonya, Dou Almanya, ekoslovakya ve Slovenya, Madagaskar, Mali, Bolivya ve Filipinlerde diktatrlkler halkn iddet iermeyen youn muhalefeti karsnda bozguna uramtr. iddet iermeyen direni, Nepal, Zambiya, Gney Kore, ili, Arjantin, Haiti, Brezilya, Uruguay, Malavi, Tayland, Bulgaristan, Macaristan, Nijerya, ve (Austos 1991 darbe teebbsnn baarszlnda nemli bir rol oynayan) Eski Sovyetler Birliinin eitli yerlerinde demokratikleme yolunda ilerleme kat ettirmitir. Buna ilaveten, kitlesel siyasi muhalefet1 son yllarda in, Burma ve Tibette ortaya kt. Bu mcadeleler hkm sren diktatrlklere veya igallere bir son vermemi olsa da, bu baskc rejimlerin vahi yapsn dnyaya gsterdi ve kitlelere bu tr mcadelelere ilikin ok deerli tecrbeler katt.

BR

1 Metinde kullanlan bu ifade, Robert Helvey tarafndan tantlmtr. Siyasi muhalefet, siyasi

amalar iin cretkar bir biimde ve aktif olarak uygulanan, iddet iermeyen mcadeledir (protesto, direni ve mdahale). Terim, pasif mcadelenin barlk kavramyla ve iddet iermeyen ahlaksal veya dinsel mcadele ile birlemesiyle, kafa karklna ve arpkla bir tepki olarak ortaya kt. Muhalefet, itaatsizlik yoluyla otoriteyle ak bir ekilde, teslimiyete yer olmadan mdahale etmek anlamna geliyor. Siyasi muhalefet, hem (siyasi) eylemi hem de hedefi (siyasi g) bnyesinde barndran bir evreyi tanmlyor. Bu terim, ncelikli olarak devlet kurulularnn kontroln, onlarn g kaynaklarna durmak bilmeden saldrarak ve bunu yapmak iin kasti bir ekilde stratejik planlama ve operasyonlar yaparak diktatrlklerden almak iin kitlelerin yapt eylemleri tanmlamak iin kullanlr. Bu raporda, siyasi muhalefet, iddet iermeyen direni ve iddet iermeyen mcadele; son iki terimin genellikle daha geni hedefler (sosyal, ekonomik, psikolojik) dorultusundaki mcadeleler iin kullanlmasna karn, birbirleri yerine kullanlacaktr.

Diktatrlkten Demokrasiye

Yukarda ad geen lkelerdeki diktatrlklerin k bu toplumlardaki tm sorunlar tmyle ortadan kaldrmad: yoksulluk, su, brokratik yetersizlik ve evresel ykm ounlukla acmasz rejimlerin mirasdr. Yine de, bu diktatrlklerin k, minimal anlamda kurbanlarn bask yznden ektikleri eziyetlerin byk bir blmn ortadan kaldrd ve bu toplumlarn daha geni lde siyasi demokrasiyle, kiisel zgrlklerle ve sosyal adaletle yeniden kurulmalarnn yolunu at. Sregelen bir problem in asl son yllarda dnyada demokratikleme ve zgrlk ynnde byn bir eilim sz konusu olmutur. Siyasi haklar ve sivil zgrlklerin durumu hususunda bir uluslararas yllk anket derleyen Freedom Housea (zgrlk Evi) gre dnya genelinde zgr olarak snflandrlabilecek lke says nemli lde artt:2
zgr 1983 1993 2003 2009 54 75 89 89 Ksmen zgr 47 73 55 62 zgr Olmayan 64 38 48 42

Yine de bu olumlu eilim, halihazrda zulm koullar altnda yaamlarn srdren ok sayda insan tarafndan benimsenmitir. 2008 itibariyle, dnyadaki 6.68 milyonluk nfusun %34, zgr Olmayan3 olarak belirtilen, olabildiince kstlanm siyasi haklarn ve sivil zgrlklerin olduu lkelerde yaamaktadr. zgr Olmayan kategorisindeki 42 lke, askeri diktatrlklerden (Burmada olduu gibi), geleneksel baskc monarilerden (Suudi Arabistan ve Butanda olduu gibi), baskn siyasi partilerden (in ve Kuzey Korede olduu gibi), yabanc igalcilerden (Tibet ve Bat Saharada olduu gibi) oluan bir yelpaze tarafndan ynetiliyor veya bir gei dneminde.
2 3

Freedom House (zgrlk Evi), Dnyada zgrlk, http://www.freedomhouse.org. Ad geen eserde.

10

Gene Sharp

Bugn birok lke hzl bir ekonomik, siyasi ve sosyal deiim halindedir. zgr lkelerin says son yllarda artyor olsa da, bu ekilde hzl ve nemli deiiklikler yaayan ou toplumun, farkl bir tarafa ynlenme ve yeni diktatrlk formlar yaamasna ilikin byk bir risk de mevcut. Askeri gruplar, iddial bireyler, seilmi yetkililer ve doktriner siyasi partiler srekli olarak onlarn isteklerini empoze etmeye alacaklar. Darbeler ska rastlanan durumlardr ve yle olmaya devam edeceklerdir. Birok insan, temel insani ve siyasi haklarndan mahrum braklmaya devam edilecektir. Ne yazk ki gemiimiz hala bizimle. Diktatrlk sorunu derindir. Birok lkede insanlar, yerel veya yabanc kaynakl, on yllar veya yzyllar sren bask yaamlardr. ou kez, otoriteye sahip kiilere ve yneticilere sorgulamadan boyun eme fikri aland. Ar durumlarda, toplumun devlet kontrolnn dndaki sosyal, ekonomik ve hatta dini kurulular kasten zayflatld, emir altna alnd ve hatta toplumu kontrol etmek adna, devletin veya iktidar partisinin kulland gdml yeni kurulularla deitirildi. Kitleler genellikle pskrtlerek (tecrit edilmi bir grup bireye dntrlerek), zgrle ulamak, birbirine gvenmek veya kendi balarna bir eyler yapmak iin birlikte alamayacak hale getirildiler. Sonu tahmin edilebilir: Kitle zayflar, kendine gveni kaybolur ve direnemeyecek duruma gelir. nsanlar genellikle diktatrle kar nefretlerini ve zgrle olan alklarn aileleriyle ve arkadalaryla bile paylamaktan korkar. Toplum, genellikle ciddi bir halk direniini dnmekten ok korkarlar. Zaten, ne faydas olurdu ki? Bunun yerine, bir ama sahibi olmadan strapla ve umutsuz bir gelecekle yzleirler. Gnmz diktatrlklerindeki mevcut koullar, ncekilerden daha kt olabilir. Gemite, baz insanlar direni giriiminde bulunmu olabilir. Ksa mrl geni protestolar ve gsteriler gereklemi olabilir. Belki de geici bir sre iin hevesler artmtr. Dier zamanlarda, bireyler ve kk gruplar cesur fakat yetersiz hareketler gstererek, baz ilkeleri veya sadece muhalefetlerini ileri srm olabilirler. Sz konusu gemi direni hareketleri ne kadar soylu olursa olsun, yine de insanlarn korkularnn ve itaat etme alkanlklarnn stesinden gelmeye yetmemi, diktatrl ykmak iin gerekli n koulu salayamamtr. Ne yazk ki bu giriimler, zaferlerden ya da umuttan ziyade, artan ac ve lmler getirmitir.
11

Diktatrlkten Demokrasiye

iddet zgrlk getirir mi? Bu durumlarda yaplmas icap eden nedir? Elimizdekiler ie yaramaz gibi grnyor. Anayasal ve yasal engeller, yarg kararlar ve halkn gr genellikle diktatrler tarafndan gz ard edilir. Anlalaca zere vahete, ikenceye, kayplara ve cinayetlere tepki gsteren insanlar genellikle sadece iddetin bir diktatrl yok edebilecei sonucuna varmlardr. ans onlardan yana olmamasna ramen, fkeli madurlar kimi zaman, acmasz diktatrlere kar tm iddet ve askeri imkanlaryla mcadeleye girimilerdir. Bu insanlar genellikle byk ac ve kayplarna ramen cesurca mcadele verirler. Baarlar bazen dikkate ayan olabilmekle birlikte ok nadir zgrlklerine kavuurlar. Saldrgan isyanclar, genellikle halk daha da aresiz klacak birtakm basklarn tetikleyicisi olabilirler. iddet seeneinin yararlar tartla dursun, bir husus aikardr. iddet yoluna inanan kii, baskclarn hemen her zaman stn geldii bir mcadele yntemini semi olur. Diktatrler ezici bir stnlkle iddet uygulayabilecek ekilde donatlmlardr. Bu demokratlar ne kadar uzun ya da ksa mrl devam ederlerse etsinler, sert askeri gerekler genellikle kanlmaz olur. Diktatrler hemen her zaman askeri donanm, cephane, ulatrma ve askeri kuvvetlere ulamda ncelik sahibidirler. Cesur olmalarna ramen, demokratlar rakip tekil etmezler (ki neredeyse ou zaman byle olmutur). Ne zaman ki konvansiyonel askeri ayaklanma gerek d olarak grlr baz muhalifler hemen gerilla savana sempati duyar. Bununla birlikte, gerilla mcadelesi, nadiren bask gren kitleye fayda salar veya bir demokraside yer gsterici olur. Gerilla mcadelesi, zellikle kendi halklar bnyesinde ok sayda lme sebep olmas gz nnde bulundurulduunda, ak bir zm deildir. Bu yntemin, destekleyici teoriye ve stratejik analizlere ve bazen, uluslararas destee ramen, baarsz olmama garantisi yoktur. Gerilla mcadeleleri genellikle ok uzun srer. Sivil kitleler genellikle, insanlarn byk lde ac ekmesiyle ve sosyal blnme ile, ynetimdeki hkmet tarafndan yerlerinden edilirler.
12

Gene Sharp

Baarl olduklarnda bile, gerilla mcadeleleri genellikle uzun sreli nemli yapsal sonulara sahiptir. Saldrlan rejim, kar nlemlerin bir sonucu olarak, vakit geirmeden daha diktatr bir hale gelir. Gerillalar en sonunda baarya ulasa bile, sonucunda kurulacak yeni rejim, kapsam genilemi askeri glerin merkezletirici etkisinden ve toplumlarn, bamsz gruplarn ve kurulularn, mcadele srasnda zayflamas ve yok edilmesi yznden, nceki rejimden daha diktatr bir hale gelir -- demokratik bir toplum kurmak ve bu toplumu devam ettirmek iin, insanlar hayati nem tar. Diktatrle dman olanlar, baka bir seenek aramaldr. Darbeler, seimler, yabanc kurtarclar? Diktatrle kar yaplacak bir askeri darbe, muhalif bir rejimi ortadan kaldrmak iin en kolay ve hzl yollardan biri gibi grnebilir. Bununla birlikte, bu yntem birok ciddi sorunlar da beraberinde getirir. En nemlisi, bu yntem; halk nfusu, hkmeti kontrol eden elit kesim ve bu kesimin askeri gleri arasndaki mevcut g dalm durumunda herhangi bir deiiklik yaratmyor. Belirli kiilerin gruplarn ynetici konumlardan karlmas, yksek ihtimalle sadece baka bir grubun onlarn yerini almasyla sonulanr. Teorik olarak bu grup, daha lml bir tutuma sahip ve kstl anlamda demokratik reformlar konusunda daha ak olabilir. Yine de, bunun tam tersi olma ihtimali de vardr. Konumu pekitirdikten sonra, yeni grup eskisinden daha acmasz ve hrsl olabilir. Sonu olarak, umut balanan yeni grup, demokrasiyi veya insan haklarn umursamadan, istediini yapabilecektir. Bu, diktatrlk sorununa ilikin kabul edilebilir bir cevap deildir. Diktatrlkler ynetiminde, seimler nemli bir siyasi deiim iin ara olarak kullanlabilir durumda deildir. Sovyet hkmndeki Dou blou gibi eski diktatr rejimler, demokratik grnmek adna belirli devinimlerden gemilerdir. Bununla birlikte bu seimler, diktatrler tarafndan nceden seilmi olan adaylara halkn onay vermesini salamak iin yaplan, sk bir ekilde kontrol edilen plebisitlerden ibaretti. Bask altndaki diktatrler, zaman zaman yeni seimlere raz olabilir; fakat ardndan bu seimleri, hile yoluyla sivil kuklalar dev13

Diktatrlkten Demokrasiye

let makamlarna yerletirmek iin kullanabilirler. 1990da Burmada, 1993te ise Nijeryada olduu gibi, muhalif adaylarn aday olma ve gerekten seilme durumu olursa, sonular basit bir ekilde grmezden gelinerek, kazananlar baskya, tutuklamaya veya hatta infaza maruz braklabilir. Diktatrler, kendilerini tahttan indirebilecek seimlere izin verme yoluna gitmezler. Acmasz bir diktatrlkten muzdarip veya bu diktatrln penesinden kurtulmak iin srgne gitmi ou insan, bask gren kesimin kendilerini zgr klabilecei dncesine inanmamaktadr. Kendi halklarnn, sadece bakalarnn eylemleri yoluyla kurtarlabileceini dnrler. Bu insanlar, d glere umut balarlar. Sadece uluslararas yardmn diktatrleri alaa etmek iin yeterince gl olabileceine inanrlar. Bask grm kitlenin etkili bir ekilde hareket edemeyecei gr, belirli bir zaman iin bazen dorudur. Belirtildii zere, bask altndaki insanlar genellikle mcadele etmeye isteksizdirler ve geici sre iin bunu yapamazlar, nk acmasz diktatrlkle yzleme yetilerine ve kendilerini kurtarmak iin bilinen yollara kar gvenleri yoktur. Bu yzden, ou insann zgrlk iin bakalarna bel balamas anlalabilir bir durumdur. Bu d g, bir halk dncesi, Birlemi Milletler, belirli bir lke veya uluslararas ekonomik ve siyasi yaptrmlar olabilir. Bu tr bir senaryo rahatlatc grnebilir; fakat dardan gelen bir kurtarcya gvenme konusunda ok ciddi sorunlar mevcuttur. Bu tr bir gven duygusu, tamamen yanl yere ynlendirilmi olabilir. Genellikle dardan gelen bir kurtarc olmaz ve dardan bir lke mdahale etse bile, muhtemelen bu lkeye gvenmemek gerekir. D mdahaleye ilikin birka ac gerei bu noktada vurgulamak gerek: Genellikle yabanc devletler, kendi ekonomik ve siyasi karlarn gzetmek adna bir diktatrle msamaha gsterir veya olumlu yardmda bulunurlar. Yabanc devletler ayn zamanda, farkl bir hedef iin zgrlklerine yardmc olmak iin verdikleri szleri tutmak yerine, bask grm bir kitleyi kullanmaya istekli olabilir.
14

Gene Sharp

Baz yabanc devletler, sadece sz konusu lke zerindeki kendi ekonomik, siyasi veya askeri egemenliklerini kazanmak iin bir diktatrle kar dururlar. Yabanc devletler, sadece dahili direni hareketi diktatrl sallamaya balayp, bu balamda uluslararas dikkati rejimin vahi yapsna ektii zaman olumlu amalar iin iin iine girebilir. Diktatrlkler genellikle ilgili lkenin i g datmndan dolay ncelikle meydana gelir. Nfus ve toplum diktatrlk iin ciddi problemler yaratmak iin fazlasyla zayftr; zenginlik ve g ok az kii arasnda dalmtr. Diktatrlkler uluslararas eylemlerden yararlanabilse ya da bir miktar zayflasa bile, devam etmeleri ncelikle i etkenlere baldr. Gl bir i direni hareketini desteklediklerinde ise uluslararas basklar ok faydal olabilir, rnein, o zaman, uluslararas ekonomik boykotlar, ambargolar, diplomatik ilikilerin askya alnmas, uluslararas kurululardan dlanma, Birlemi Milletler organlar tarafndan knama ve benzeri eylemler byk lde yardmc olabilir. Ancak, gl bir i direni hareketinin yokluunda, bakalar tarafndan bu tr eylemlerin gerekletirilme ihtimali de zayf. Ac gerekle yzlemek Sonu olduka zordur. Eer en az zarar ile diktatr bulunduu konumdan indirilmek isteniyorsa, gerekletirilmesi gereken 4 ana unsur vardr: Kararllkla, kendine gvenle direni becerileriyle, bask gren kitlenin glendirilmesi; Bask gren kitlenin sosyal gruplarnn ve kurulularnn glendirilmesi; Gl bir dahili direni gcnn oluturulmas ve zgrlk iin akllca bir byk stratejik plann gelitirilip, ustaca uygulanmas.
15

Diktatrlkten Demokrasiye

Bir zgrlk mcadelesi, kendine gven ve mcadele grubunun isel anlamda glenmesi iin gereken zamandr. Charles Stewart Parnell, 1879-1880deki rlanda grev mcadelesi kampanyasnda, u ekilde bir arda bulunmutur: Hkmete gvenmenin faydas yok. Sadece kendi hkmlerine gvenmen gerekir. Bir arada durarak kendinize [Y]ardm edin. aranzdaki gszlerin gc olun, onlar glendirin, gruplar oluturun, organize olun ve kazanmalsnz. Sadece bu sorunu zme hazr hale getirdiinizde; sadece o zaman bu sorun zlecektir.4 Gl, kendine gvenen bir kuvvet karsnda, akll stratejilerle, disiplinli ve cesur eylemlerle ve sahici bir gle, diktatrlk eninde sonunda kecektir. Bunun ile birlikte yukarda da bahsedilen drt koul salanmaldr. stteki grlerin belirttii zere, diktatrlkten doan zgrlkler, insanlarn kendilerini zgrletirme yetisine dayanmaktadr. stte belirtilmi siyasi sonulara ynelik baarl siyasi muhalefet veya iddet iermeyen mcadele vakalar, kitlelerin kendilerini zgrletirmek iin kullanabilecekleri yntemler olduunu; fakat bu seeneklerin henz gelitirilmemi olduunu gsteriyor. Bu seenei, sonraki blmlerde detay olarak inceleyeceiz. Bununla birlikte, grmeler konusunu diktatrlkleri ortadan kaldrmak adna bir yol olarak incelememiz gerek.

Patrik Sarsfield OHegarty, Birlik Ynetimindeki rlandann Tarihesi, 1880-1922 (Londra: Methuen, 1952), sayfa 490-491.

16

Gene Sharp

K
MZAKERENN TEHLKELER Bir diktatrlkle kar karyayken ciddi problemlerle karlaldnda (Birinci Blmde belirtildii zere), baz kiiler pasif teslimiyet haline geri dnebilir. Demokrasiye ulamak iin bir zm olmadn dnen dierleriyse, bu diktatrln kalc olduu ve bunu kabul etmek gerektii sonucuna vararak, uzlama, taviz verme ve mzakere aralaryla baz pozitif unsurlar kurtarmay ve gaddarl sonlandrmay umar. Grnte gereki seeneklerden yoksun olmas nedeniyle bu dnce ekli cezbedicidir. Gaddar diktatrlklere kar ciddi mcadele, ho bir ihtimal deildir. Neden bu yola gitmek gereksin ki? Herkes mantkl olup, diktatrl kademeli olarak bitirmek iin bir yol zerinde grmeler yapamaz m? Demokratlar diktatrn insani duygularna hitap edip onu egemenliini adm adm azaltmaya ve belki de sonunda hakimiyetini demokrasiyi oluturmak iin tamamen devretmeye ikna edemez mi? Bazen, gerein tek tarafl olmad dnlr. Belki de demokratlar, zor koullarda iyi nedenlerle hareket etmi olma ihtimalleri bulunan diktatrleri yanl anlamtr? Ya da, belki de baz insanlar, gerekli cesaret ve cazibe salandnda diktatrlerin lkelerinin karlat bu zorlu durumdan kendi yakalarn memnuniyetle syracaklarn dnmektedir. Diktatrlere, herkesin bir kazanmnn olduu, iki tarafn da iine yarayabilecek bir zm sunulabilecei fikri ne srlebilir. Demokratik muhalefet bu anlamazl mzakereler araclyla barl bir ekilde sonlandrmak istiyorsa (ki bu sre baz yetenekli bireyler veya baka bir hkmet tarafndan bile desteklenebilir), byle bir durumda daha fazla mcadelenin risklerini ve beraberinde getirecei aclar gze almann gereksiz olduu dnlebilir. Askeri bir atmadan ziyade iddet iermeyen bir mcadeleyle yrtlse bile, bu daha zor bir mcadeleye tercih edilmez mi?
17

Diktatrlkten Demokrasiye

Mzakerelerin getirileri ve kstlamalar Mzakere anlamazlklarn olduu belirli trdeki konularn zm noktasnda ok yararl bir aratr ve ayet mzakere yolu varsa, ihmal ve ret edilmemelidir. nemli hususlarn sz konusu olduu ve dolaysyla bir uzlamann kabul edilebilir olduu baz durumlarda, mzakereler bir ihtilafn zlmesi iin nemli bir ara olabilir. Daha yksek cretler iin yaplan bir ii grevi, ihtilaf erevesinde mzakerelerin uygun rolne dair uygun bir rnek olabilir: Mzakere edilmi bir anlama, anlamaya alan iki tarafn nceden sunduu iki miktarn arasnda olacak ekilde bir art salayabilir. Bununla birlikte, yasal ticaret sendikalaryla yaplan ii atmalar, vahi bir diktatrln devam eden varlnn veya siyasi bir zgrln kuruluunun sz konusu olduu atmalardan olduka farkldr. Bu hususlar, dini ilkeleri, insan zgrln veya toplumun gelecekteki geliimini etkileyecek lde nemliyse, mzakereler iki tarafn da tatmin olaca bir sonuca ulamas iin bir yol sunmamaktadr. Taviz verilmemesi gereken baz temel hususlar sz konusudur. Bu hususlarda taviz vermemenin tek yoluysa, g ilikilerinde demokratlarn lehinde bir deiim yaanmasdr. Bu tr bir deiim mzakere ile deil, ancak mcadele ile elde edilebilir. Bu, mzakerelerin hibir ie yaramad anlamna gelmez. Buradaki anlatlmak istenen, mzakerelerin gl bir demokratik muhalefetin olmad durumlarda gl bir diktatrlkten kurtulmak iin gereki bir yntem olmaddr. Dier yandan, mzakerelerin bir seenek dahi olmad durumlar da sz konusu olabilir. Bulunduu mevkide kendini gvende hisseden ve kklemi diktatrler, demokratik muhalifleriyle mzakere etmeyi reddedebilirler. Ya da mzakereler baladnda demokrat mzakereciler ortadan kaybolabilir ve kendilerinden bir daha haber alnamayabilir. Mzakere teslimiyet midir? Diktatrle kar kp mzakere yoluna gitmek isteyen kii ve gruplar genellikle iyi gerekelere/gdlere sahip olacaktr. zellikle
18

Gene Sharp

acmasz bir diktatrle kar askeri mcadelenin yllarca yrtld ancak nihai bir zafer getirmeyen mcadelelerde, gr ne olursa olsun tm insanlarn bar istiyor olmas anlalr bir durumdur. Diktatrn askeri olarak stn olduu ve ykmn ve kayplarn tahamml edilemez bir noktaya geldii durumlarda demokratlar zellikle mzakere yolunu tercih edebilirler. Bu gibi durumlarda, baz demokratik hedeflerden dn vererek, iddet ve kar iddet dngsn sonlandrabilecek baka yntemleri aramak olduka cazip gelecektir. Bir iktidarn, demokratik muhalefet ile bar mzakeresi yapma ars elbette ki samimiyetten uzaktr. iddete, diktatrlerin bizzat kendileri tarafndan derhal son verilebilir, tabi ki kendi halkna kar savamay keserlerse. Kendi giriimleriyle hibir pazarlk yapmakszn, insan haysiyeti ve haklarna sayg gsterebilir, siyasi tutuklular serbest brakabilir, ikenceyi sonlandrabilir, askeri operasyonlar kesebilir, hkmetten ekilebilir ve insanlardan zr dileyebilir. Diktatrln gl olduu ancak rahatsz edici bir direniin de var olduu durumlarda, diktatrler bar kisvesi altnda kart gruplar teslim olmalar iin ikna etmek isteyebilir. Mzakere talebi cezbedici gelebilir fakat toplant odalarnda byk tehlikeler pusuya yatm bekliyor olabilir. te yandan, muhalefet olaanst gl ve diktatrlk gerekten tehdit altnda ise, diktatrler sahip olduklar kontrol ve varlklar mmkn olduu kadarn elde tutabilmek ve kurtarmak iin mzakere arayna girebilir. ki durumda da demokratlar diktatrlerin amalarna ulamasna yardmc olmamaldrlar. Demokratlar, diktatrlerin mzakere srelerine kastl olarak yerletirdii tuzaklara dikkat etmelidir. Temel politik zgrlklerin gndemde olduu durumlarda diktatrlerin mzakere talebindeki ama, demokratlar - diktatrln iddeti devam ederken - barl bir ekilde teslim olmaya tevik etmek olabilir. Bu tr anlamazlklarda mzakerelerin oynayabilecei tek dzgn rol, diktatrn gcnn tamamen elinden alnd ve diktatrn uluslararas bir hava alanna gvenli gei talep ettii kararl bir mcadelenin sonunda gerekleebilir.
19

Diktatrlkten Demokrasiye

Mzakerelerde G ve Adalet Eer bu yorum mzakereler konusunda ok sert bir eletiri gibi grnyorsa, belki de mzakerelere atfedilmi olan romantizm biraz azaltlmaldr. Mzakerelerin nasl yrtlecei konusunda net dncelere sahip olunmas gereklidir. Mzakere, iki tarafn eit ekilde masaya oturmas ve atmaya neden olan sorunlar konuarak aralarnda zmeleri anlamna gelmemektedir. ki gerek unutulmamaldr. lk olarak, mzakerelerde zerinde mutabk kalnan anlamann ieriini belirleyen ey atan grler ve amalar arasnda greceli adalet salanmas deildir. kincisi, uzlalan anlamann ierii byk lde taraflarn gleri tarafndan belirlenir. Baz zor sorular dikkate alnmaldr. Kar taraf mzakere masasnda anlamaya yanamazsa, ilerleyen zamanlarda taraflar amalarna ulamak iin ne yapabilirler? Masada anlamaya varldktan sonra kar taraf szn tutmaz ve anlamaya ramen amalarna ulamak iin sahip olduu gleri kullanmaya kalkarsa, taraflar ne yapabilirler? Mzakerelerde zme mevcut sorunlardaki doru ve yanllarn deerlendirilmesiyle ulalmaz. Bunlar ok tartlm olabilir, fakat, mzakerelerde gerek sonular atan taraflarn mutlak ve greceli g durumlarnn deerlendirilmesi ile elde edilir. Peki demokratlar en azndan asgari isteklerinin reddedilmemesi iin ne yapabilirler? Diktatrler iktidarda kalmak ve demokratlar etkisiz hale getirmek iin neler yapabilirler? Bir baka deyile, bir anlamaya varlmsa, bu durum muhtemelen taraflarn glerini mukayese etmeleri ve ak bir atmann nasl sona ereceini hesaplamalarnn sonucudur. Taraflarn anlamaya varmak iin nelerden vazgeebilecekleri de dikkate alnmaldr. Baarl mzakerelerde dn verilmesi, yani farkllklarn ayrlmas sz konusudur. ki taraf da istediklerinin bir ksmn elde eder ve bir ksmndan vazgeer. Ar diktatrlkler sz konusu olduunda, demokrasi yanls gler neleri diktatrlere dn verirler? Demokrasi yanllar diktatrlerin
20

Gene Sharp

hangi amalarn kabul edeceklerdir? Demokratlar diktatrlere (siyasi parti veya askeri entrikalar olsun) anayasal olarak kurulmu daimi bir rol verecek midirler? Demokrasi bunun neresindedir? Mzakerelerde her eyin iyi gittii varsaylsa bile, u soruyu sormak gerekir: Sonuta nasl bir bar ortaya kacak? Hayat, demokratlarn mcadeleye baladklar dnemdeki koullardan daha m iyi yoksa daha m kt olacak? Uzlalabilir diktatrler Diktatrlerin basklarnn eitli sebepleri ve amalar olabilir: g, konum, varlk, toplumu ekillendirme gibi. Unutulmamal ki, bunlarn hi biri bulunduklar kontrol edebilen pozisyondan ayrlmalar durumunda gereklemeyecektir. Diktatrler pazarlklar sresince amalarn korumaya alacaklardr. Herhangi bir mzakerede diktatrler tarafndan verilen szler ne olursa olsun unu asla unutmamalsnz: diktatrler demokratik muhaliflerinin biat etmesini salamak iin trl trl szler verip, ardndan yzsz bir ekilde yaptklar bu anlamalar ihlal edebilirler. Eer demokratlar basklar durdurmak iin diren gstermeyi brakmay kabul ederlerse, byk hayal krklna urayabilirler. Diren gstermeyi brakmak ok nadir olarak basklar azaltr. Ulusal ve uluslararas kar muhalefet ortadan kalktnda, diktatrler bask ve zulmlerini daha acmasz hale bile getirebilirler. Halkn direniinin yklmas genelde diktatrln acmaszln ve kontroln salayan dengeyi ortadan kaldrr. Bylece zorbalar diledikleri kiilere kar saldrya geerler. Zorbalarn saldr gc bizim diren gcmzn eksikliindendir, diye yazm Krishnalal Shridharani.5 Temel konular sz konusu olduunda nemli olan direntir, mzakere deil. Hemen hemen tm durumlarda, diren diktatrleri devre
5 Krishnalal Shridharani, War Without Violence: A Study of Gandhis Method and Its Accomplishments (New York: Harcourt, Brace, 1939, ve yeni bask New York ve Londra: Garland Publishing, 1972), p. 260.

21

Diktatrlkten Demokrasiye

d brakana kadar devam etmek zorundadr. Baarya byk ounlukla bir zm iin mzakereyle deil fakat en uygun ve gl diren aralarnn akllca kullanlmas ile ulalabilir. Daha sonra ayrntl olarak incelenmek zere, savmz zgrlkleri iin savaanlar iin siyasi kar koyma veya iddete bavurmayan aba, bulunabilecek en gl aralardr. Ne tr bir bar? Diktatrler ve demokratlar bar konuacaklarsa, mevcut tehlikeler nedeniyle, ok ak bir yaklama sahip olmaldrlar. Bar kelimesini telaffuz eden herkes zgrlk ve adalet istememektedir. Yzlerce, binlerce insana zulmeden acmasz diktatrler karsnda teslim olmak ve boyun emek gerek bir bar deildir. Hitler sk sk bartan bahsederdi, tabi onun iradesine teslim olmak anlamna gelen bartan. Bir diktatrn bar genelde hcredeki ya da mezardaki bartan fazlas deildir. Baka tehlikeler de yok deil. yi niyetli arabulucular bazen mzakerenin amalarn hatta bizzat mzakere srecini bulandryorlar. Dahas, demokratik mzakereciler veya mzakerelerde yardmc olmay kabul etmi yabanc mzakere uzmanlar, diktatrlere daha nce devlete el koyduklar, insan haklarn ihlal ettikleri ve zorbalklar yaptklar iin elde edememi olduklar ulusal ve uluslararas dzeydeki meruiyeti bir anda salayabilirler. Bu umutsuzca ihtiya duyulan meruiyet olmadan, diktatrler hkm srmeye devam edemezler. Bar yandalarnn onlara bu meruiyeti salamaktan kanmalar gerekir. Umutlu olmak iin nedenler Daha nce belirtildii zere, muhalefet eden tarafn liderleri, demokratik bir mcadelenin getirdii mitsizlik hissiyle, grmeleri devam ettirmek zorunda hissedebilir. Ne var ki, bu gszlk duygusu deitirilebilir. Diktatrlkler kalc deildir. Diktatrlkler glgesinde
22

Gene Sharp

yaayan insanlar zayf kalmamal ve diktatrlerin sonsuza dek gl kalmasna izin verilmemelidir. Uzun zaman nce Aristo: Oligari ve tiranln mr, dier tm yaplanmalardan daha ksadr. Genel olarak, tiranlklarn mr uzun olmad.6 Modern diktatrlkler de ayn zamanda hassastr. Zayf ynlerinin zerine gidilebilir ve diktatrn gc blnebilir. (Blm 4te, bu zayflklar daha detayl bir ekilde inceleyeceiz.) Yakn tarih diktatrlklerin savunmaszln gsteriyor ve greceli olarak ksa zamanlarda ykldklarn ortaya koyuyor: Polonyadaki komnist diktatrln yklmas iin 1980-1990 arasndaki on yl gerekmiken, Dou Almanya ve ekoslovakyada bu yklma sreci haftalar ierisinde gereklemitir. El Salvador ve Guatemalada, 1944 ylnda kkl ve vahi askeri diktatrlere kar yaplan mcadele, iki lkede de yaklak 2 hafta srd. randaki asker gcne dayal ah rejimi, birka ayda ykld. Filipinlerdeki Marcos diktatrl, 1986 ylnda halkn gcne yenik dt: Kar tarafn gc ak bir ekilde ortaya ktnda, Amerika Birleik devletleri hkmeti Bakan Marcosu hzl bir ekilde yalnz brakt. Austos 1991de Sovyetler Birliindeki sert darbe giriimi, siyasi muhalefet tarafndan gnler ierisinde engellendi. Sonrasnda, uzun sre boyunca bastrlm, farkl bileenlerden oluan uluslar; sadece gnler, haftalar ve aylar ierisinde bamszlklarn geri kazand. iddetin her zaman hzl bir zm olduuna ve iddet iermeyen bir zmn uzun zaman aldna dair eski nyarg, ak bir ekilde tamamen yanltr. Geri plandaki durumlar ve toplum bnyesindeki deiiklikler iin ok fazla zaman gerekse de, bir diktatrle kar yaplan fiili sava, iddet iermeyen bir mcadele ile olduka hzl bir ekilde ortaya kar. Bir tarafta imha etme, dier tarafta ise teslim olma eklinde sregelen bir sava iin tek alternatif, grmeler yapmak deildir. stte bahsedilen ve Birinci Blmde yer alan rnekler, bar ve zgrlk isteyenlerin iin farkl bir seenek olduunu gsteriyor: Siyasi bakaldr.
Aristo, Siyaset, eviren T. A. Sinclair (Harmondsworth, Middlesex, ngiltere ve Baltimore, Maryland: Penguin Books 1976 [1962]), Book V, Chapter 12, syf. 231 ve232.
6

23

24

Gene Sharp

G BU EKLDE M GELR?
zgrlk ve bar iinde yaayan bir toplum haline gelmek tabii ki kolay bir i deildir. stn stratejik yetenek, organizasyon ve planlama gerektirir. Hepsinden de nemlisi, g gerektirir. Demokratlar, kendi glerini etkili ekilde kullanma yetenekleri yoksa, diktatr devirerek siyasi zgrlk ortam getiremezler. Fakat bu nasl mmkn olabilir? Demokratik muhalefet, diktatrl ve onun muazzam asker ve polis an yok etmeye yetecek ne tr bir gc harekete geirebilir? Bu sorularn cevaplar, siyasi gcn genellikle gz ard edilen bir anlaynda gizlidir. Bu bilgiyi renmek o kadar da zor bir i deildir. Baz temel gerekler olduka basittir. Maymunlarn Efendisi Hikyesi rnein, Liu-Ji tarafndan yazlan bir 14. yzyl in hikayesi, siyasi gcn ihmal edilmi olan bu anlayn zetlemektedir:7 Chu adl feodal devlette, yal bir adam maymunlar emrinde tutarak hayatta kalmtr. Chu halk onu ju gong, (maymun efendisi) olarak adlandrmtr. Yal adam, her sabah maymunlar bahesinde toplar ve en yal olanna liderlik yapmasn ve dierlerini allardan ve aalardan meyveler toplamak iin daa gtrmesini emrederdi. Her maymunun toplad meyvelerin onda birini yal adama vermesi kural idi. Vermeyenler, acmaszca dvlrd. Tm maymunlar iddetli ekilde ac ekiyorlar, fakat ikayet etmeye cesaret edemiyorlard.
7 Orjinal ad Rule By Tricks, yani Hilelerle Ynetmek olan bu hikaye Yu-li-ziye aittir ve Liu Ji tarafndan aktarlmtr (1311-1375) ve Sidney Tai tarafndan tercme edilmitir, her hakk sakldr. Yu-li-zi ayn zamanda Liu Jinin takma addr. Tercmesi ilk olarak iddetsiz Yaptrmlar : Albert Einstein Enstitsnden Haberler, (Cambridge, Kitle) Vol. IV, No.3 (K says, 19921993), s.3 te yaynlamtr. 3 (K says 1992-1993), s.3.

25

Diktatrlkten Demokrasiye

Bir gn, kk bir maymun dierlerine sorar : allk ve aalardaki tm meyveleri yal adam m dikti ? Dierleri yantlar : Hayr, onlar doal olarak yetiir. Kk maymun tekrar sorar : Meyveleri yal adamn izni olmadan toplayabilir miyiz? Dierleri yantlar : Evet, yapabiliriz. Kk maymun devam eder : O halde, neden yal adama bamlyz, neden ona hizmet ediyoruz? Kk maymun henz cmlesini bitirmeden, tm maymunlar aniden aydnland ve uyandlar. Ayn gece, maymunlar yal adamn uyuduunu grdkten sonra, iinde tutulduklar kampn tm itlerini yktlar ve kamp tamamen yok ettiler. Ayrca, yal adamn deposundaki meyveleri alarak kayplara kartlar ve bir daha da dnmediler. Yal adam sonunda alktan ld. Yu-li-zi der ki, dnyadaki baz insanlar halklarn adil ilkelerle deil, hilelerle ynetirler. Onlar da aynen maymunlarn efendisi gibi deil midirler? Onlar sersemliklerinin farknda deildirler. Halklar aydnlandnda, onlarn hileleri artk ie yaramayacaktr. Siyasi Gcn Gerekli Kaynaklar lke basittir. Diktatrler, ynettikleri halkn yardmna ihtiya duyarlar, bu olmadan siyasi glerinin kaynaklarn salayamaz ve srdremezler. Siyasi gcn kaynaklar arasnda unlar bulunmaktadr: Otorite, yani halk arasnda rejimin meru olduu ve ona itaat etmek gibi ahlaki bir ykmllkleri olduu inancnn bulunmas; nsan kaynaklar, yani yneticilere itaat eden, onlarla ibirlii yapan ve onlara destek veren kii ve gruplarn says ve nemi;
26

Gene Sharp

Rejimin baz faaliyetleri yerine getirmek iin ihtiya duyduu ve ibirlii yapan kii ve gruplar tarafndan salanan Yetenek ve Bilgi; Grnmeyen faktrler, yani halk yneticilere itaat etmeye ve onlara destek vermeye ynelten psikolojik ve ideolojik faktrler; Maddi kaynaklar, yani yneticilerin malvarlklarna, doal kaynaklara, mali kaynaklara, ekonomik sisteme, ve iletiim ve ulatrma vastalarna eriim ve onlar kontrol etme dzeyi; ve Rejimin var olabilmesi ve politikalarn srdrebilmesi iin, itaat etmeyen ve ibirlii yapmayanlarn boyun emelerini ve ibirlii yapmalarn salayacak yaptrmlar, cezalarn uygulanmas veya bu yndeki tehditlerin olmas. Bununla birlikte, tm bu kaynaklar rejimin kabul edilmesine, halkn boyun emesi ve itaat etmesine, ve ok sayda insann ve toplumdaki eitli kurulularn rejimle ibirlii yapmasna baldr. Bunlarn olacann garantisi yoktur. Tam ibirlii, itaat, ve destek, ihtiya duyulan g kaynaklarnn kullanlabilirliini arttracak ve sonu olarak hkmetin iktidar olma gcn arttracaktr. te yandan, halkn ve kurumlarn diktatrlere desteini ekmeleri, tm yneticilerin ihtiya duyduklar g kaynaklarnn varln azaltabilir hatta ortadan kaldrabilir. Bu kaynaklar olmazsa, yneticilerin gc zayflar ve sonunda yok olur. Doal olarak, diktatrler iktidarlarn tehdit eden fikir ve eylemlere kar hassastrlar. te bu nedenle de diktatrlerin, itaat etmeyen, grev yapan ya da ibirliinden kaanlar cezalandrmas muhtemeldir. Fakat, konu burada bitmiyor. Bask, hatta saldrganlk, rejimin ayakta kalabilmek iin ihtiya duyduu ibirlii ve itaati her zaman yeterli lde retmez.
27

Diktatrlkten Demokrasiye

Eer baskya ramen g kaynaklar yeterli bir sre boyunca snrlanr veya kesilirse, bu durumun ilk sonular olarak, diktatrlk tarafnda belirsizlik ve kafa karkl olabilir. Bu ilk aknln ardndan muhtemelen diktatrln gc belirgin bir ekilde azalacaktr. G kaynaklarnn engellenmesi, zamanla rejimin fel olmasna, kontrol kaybetmesine, ve ar durumlarda, dalmasna yol aabilir. Siyasi eksiklie bal olarak, diktatrlerin gc, yava veya hzl bir ekilde, ortadan kalkacaktr. Her hkmette zgrlk veya tiranln derecesi, byk lde, halkn kendilerini kleletirmeye ynelik giriimlere kar greceli zgr olma kararllnn, isteinin ve kabiliyetinin derecesinin bir yansmasdr. Yaygn kannn aksine, totaliter diktatrler bile, ynettikleri halk ve toplumlara bamldrlar. Siyaset bilimcisi Karl W. Deutschun 1953te belirttii gibi: Totaliter ynetim, ancak ok sk kullanlmak zorunda kalmazsa gldr. Eer totaliter g tm halka kar her zaman kullanlmak zorunda kalnrsa, muhtemelen uzun sre gl kalamayacaktr. Totaliter rejimler dier ynetim ekillerine nazaran tebalarn ynetmek iin daha fazla gce ihtiya duyduklar iin, bu tr rejimler halklar arasndan yaygn ve gvenilir itaate daha fazla ihtiya duyarlar; dahas, ihtiya duyduklarnda toplumun nemli bir kesiminin aktif desteine dayanmak zorundadrlar.8 19. yzyl ngiliz hukuk teorisyeni John Austin, honutsuz bir halkla kar karya olan bir diktatrn durumunu anlatmaktadr. Austine gre, halkn ounluu hkmeti ortadan kaldrmaya kararlysa ve bu durumda karlaacaklar baskya dayanmaya azimliyse, o taktir8 Karl W. Deutsch, Cracks in the Monolith, in Carl J. Friedrich, ed., Totalitarianism (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1954), pp. 313-314.

28

Gene Sharp

de hkmetin kudreti ve onu destekleyenler d yardm alsalar bile nefret edilen iktidarlarn srdremezler. Austine gre, isyan eden halk daimi itaate ve balla geri dndrmek mmkn deildir.9 Niccolo Machiavelli ok daha nceleri bu konuyu Prens adl eserinde ele almt. . . halknn tmn kendine dman eden bir Prens, hibir zaman gvende deildir; ve zalimlii arttka iktidar da zayflar.10 Bu tr bilgilerin pratikteki rnekleri arasnda Norveli direniilerin Nazi igaline direnmeleri, ve Blm 1de belirtildii gibi, cesur Polonyallarn, Almanlarn, eklerin, Slovaklarn ve dier birok milletin Komnist saldrganlk karsndaki direnileri ve Avrupada Komnist ynetimlerin kne katkda bulunmalar gsterilebilir. Tabii ki bu durum yeni bir olgu deildir: iddet iermeyen direniin tarihi en azndan halkn Romal efendileriyle ibirlii yapmaktan vazgetii M.. 494 ylna kadar gitmektedir.11 iddet iermeyen direnie Asya, Afrika, Amerika, Avustralya, Pasifik ve Avrupadaki halklar tarafndan eitli zamanlarda bavurulmutur. Bu nedenle, bir iktidarn gcnn ne lde kontrol edilecei veya edilemeyeceini belirlemenin en nemli faktr unlardr : 1- halkn hkmetin gcn snrlama konusundaki greceli arzusu; 2- halkn, bamsz kurum ve kurulularn g kaynaklarn ortaklaa geri ekmeleri konusundaki greceli gleri; ve 3- toplumun rza ve desteini esirgeme konusundaki greceli yetenei.
9

John Austin, Lectures on Jurisprudence or the Philosophy of Positive Law (Beinci bask, Robert Campbell tarafndan revize ve kontrol, 2 vol., London: John Murray, 1911 [1861]), Vol. I, p. 296.
10 Niccolo Machiavelli, The Discourses on the First Ten Books of Livy, in The Discourses of Niccolo Machiavelli (London: Routledge and Kegan Paul, 1950), Vol. I, p. 254.

See Gene Sharp, The Politics of Nonviolent Action (Boston: Porter Sargent, 1973), dier tarihi rnekler iin s. 75 ve dier yerler.

11

29

Diktatrlkten Demokrasiye

Demokratik Gcn Merkezleri Demokratik toplumun bir zellii de, ok sayda hkmet d grup ve kurulularn devletten bamsz olarak var olabilmesidir. rnein bunlar arasnda, aileler, spor kulpleri, ekonomik kurulular, ticaret sendikalar, renci dernekleri, siyasi partiler, komuluk dernekleri, bahecilik kulpleri, insan haklar kurulular, mzik gruplar, edebi topluluklar ve dierleri yer almaktadr. Bu kurulular kendi amalarna hizmet etmeleri ve ayn zamanda sosyal ihtiyalar karlamalar bakmndan nemlidirler. Ayrca, bu kurulular siyasi bakmdan da ok nemlidirler. Bunlar, sunduklar grupsal ve kurumsal temeller ile, halkn toplumsal ynetim konusunda etki yapmasna, karlarna, faaliyetlerine ve amalarna zarar veren dier gruplara veya hkmet uygulamalarna kar direnmesine imkan salarlar. Bu tr gruplara ye olmayan soyutlanm bireyler genellikle, brakn diktatrlk veya hkmeti, toplumun dier kesimleri zerinde bile nemli bir etki yapamazlar. Sonu olarak, bu tr kurulularn zerklik ve bamszlklar diktatrler tarafndan alnabiliyorsa, toplum nispeten aresiz olacaktr. Ayrca, bu tr kurulularn kendileri merkezi ynetim tarafndan diktatrce kontrol edilebiliyor veya bunlarn yerine yeni kurulular kurulabiliyorsa, bu kurulular bireysel yeleri ve toplumun bu kesimlerini bask altna almak iin kullanlabilirler. Bununla birlikte, (hkmet kontrol dndaki) bu bamsz sivil kurulularn zerklik ve bamszlklar srdrlebiliyor ve yeniden elde edilebiliyorsa, bunlar siyasi itirazlarn ortaya konulmas bakmndan olduka nemlidirler. Diktatrlerin dald veya zayflad rneklerin tmnn ortak zellii, siyasi kartln toplum ve onun kurulular tarafndan kitlesel ve cesur biimde uygulanmasdr. Belirtildii zere, bu g merkezleri, halkn diktatrce uygulamalar karsnda bask yapmas ve bu tr uygulamalara kar direnebilmesi iin kurumsal zeminler sunmaktadrlar. Gelecekte, bu kurulular zgr toplumun vazgeilmez yapsal temelinin bir paras olacaklardr.
30

Gene Sharp

Bu nedenle, bu kurulularn srekli olarak bamsz olmalar ve gelimeleri, zgrlk mcadelesinin baarl olabilmesinin genellikle bir n kouludur. Eer diktatrlk toplumun bamsz yaplarn kontrol veya yok etme konusunda byk lde baarl oluyorsa, direniilerin yeni ve bamsz sosyal gruplar ve kurulular oluturmalar veya varlklarn srdren veya ksmen kontrol edilebilen kurulular zerinde demokratik kontrol yeniden salamalar nemli olacaktr. 1956-1957 yllarndaki Macar Devrimi srasnda, ok sayda dorudan demokrasi konseyleri ortaya km, hatta bunlar birka hafta boyunca tm federal kurulular ve hkmeti oluturmak iin bir araya gelmilerdir. 1980lerin sonlarnda Polonyada iiler yasa d Dayanma sendikalar kurmular ve bazen Komnistlerin hakim olduu resmi ticaret sendikalarnn kontroln ele geirmilerdir. Bu trden kurumsal gelimeler ok nemli siyasi sonular yaratabilirler. Tabii ki, bu anlatlanlarn hibiri, diktatrlklerin kolayca yklabilecei veya bu yndeki tm giriimlerin baarl olaca anlamna gelmemektedir. Bu asla mcadelenin zayiatsz olaca anlamna gelmez, zira diktatrlere hizmet etmeyi srdrenlerin, ibirlii ve itaat kltrn devem ettirebilmek adna halka kar g kullanmak sureti ile savaabilecek olmalar da muhtemeldir. Bununla birlikte, yukarda anlatlan gce ilikin gzlemler, diktatrlklerin yklmasn mmkn olduu anlamna gelmektedir. zellikle de diktatrlklerin, baaryla uygulanan siyasi direniler karsnda baz zayf ynleri bulunmaktadr. imdi bu zellikleri daha detayl ekilde inceleyelim.

31

32

Gene Sharp

DKTATRLKLERN ZAAFLARI VARDIR


Diktatrlkler genellikle zaafsz grnrler. stihbarat kurulular, polis, askeri gler, hapishaneler, toplama kamplar, ve infaz ekipleri gl birka kiinin kontrolndedir. lkenin mali kaynaklar, doal kaynaklar, ve retim imkanlar genellikle diktatrler tarafndan yamalanr ve diktatrlerin emirlerini yerine getirmek iin kullanlr. Karlatrma yaplacak olursa, demokratik muhalefet gleri genellikle ok zayf, etkisiz ve gsz grnr. Dolaysyla, iktidarn kusursuz gc karsnda muhalefetin gsz olduu algs muhalefetin etkili olmasn engeller. Fakat olay burada bitmiyor. Zaaf noktalarnn belirlenmesi Klasik Yunandan bir efsane, zaafsz olduu dnlenlerin zaafiyetlerine k tutmaktadr. Sava Achillee hibir darbe zarar vermiyor, hibir kl cildine nfuz edemiyordu. Kk bir ocukken, Achillein annesi onu mucizevi Styx nehrine daldrm, ve sonuta Achillein vcudu tm tehlikelere kar korumal hale gelmitir. Fakat bir sorun vard. Nehre doru srklenip gitmesin diye bebek topuklarndan tutulduu iin, mucizevi su topuk blgesine temas etmemiti. Achille yetikin bir insan haline geldiinde, herkes dman silahlarnn ona zarar veremeyeceini dnyordu. Fakat, Truvaya kar yaplan savata, Achillein bu zaafn bilen birinin verdii bilgi dorultusunda, bir dman askeri okunu Achillein korumasz olan ve yaralanabilecei topuuna nian almt. Darbe lmcl olmutu. Bugn bile, Ail topuu terimi bir kii, plan veya kurumun savunmasz parasn ifade etmektedir. Ayn ilke, acmasz diktatrlkler iin de geerlidir. Onlar da, igal edilebilir, fakat zaaflar tespit edilebilir ve saldrlar onlara younlatrlrsa bu en hzl ekilde ve en az maliyetle gerekletirilebilir.
33

DRT

Diktatrlkten Demokrasiye

Diktatrlklerin Zayf Ynleri Diktatrlklerin zaaflar arasnda aadakiler bulunmaktadr: 1. Sistemin ilemesi iin gerekli olan ok sayda kii, grup ve kurumlarn snrlandrlmas veya geri ekilmesi. 2. Rejimin gemite uygulad politikalarn etkileri ve ihtiyalar, rejimin bugn elikili politikalar benimseme ve uygulama imkann olduka snrlandracaktr. 3. Sistem ileyi bakmndan rutin ve yeni durumlara hzla adapte olma konusunda daha az yetenekli hale gelebilir. 4. Mevcut grevler iin tahsis edilmi olan personel ve kaynaklarn yeni ihtiyalara tahsisi kolay olmayacaktr. 5. Yneticilerinden memnun olmayan astlar diktatrlklere doru ve yeterli bilgi vermeyerek diktatrlerin karar srecini aksatabilirler. 6. Sistemin ideolojisi anabilir, efsane ve sembolleri srdrlemez hale gelebilir. 7. Kiilerin gerei alglaylarn etkileyen gl bir ideoloji varsa, bu ideolojiye kat ekilde ballk gerek hayattaki durumlara ve ihtiyalara duyarszlamay beraberinde getirebilir. 8. Brokrasinin etkinliini, kapasitesini, ar kontrollerini ve dzenlemelerini zayflatmak sistemin politikalarn ve ileyiini etkisiz hale getirebilir. 9. kurumsal atmalar ve kiisel rekabetler ve dmanlklar da diktatrln ileyiine zarar verebilir, hatta aksatabilir.
34

Gene Sharp

10. Entelekteller ve renciler ortaya kan koullardan, kstlamalardan, doktrincilikten ve baskdan rahatsz olabilirler. 11. Kamuoyu zamanla rejime kar duyarsz, kukucu, ve hatta dman hale gelebilir. 12. Dinsel, snfsal, kltrel ve ulusal farkllklar keskinleebilir. 13. Diktatrln g hiyerarisi her zaman bir lde istikrarszdr, bu durum bazen ar dzeye ulaabilir. Bireyler hiyerarik sralamada hep ayn konumda kalmazlar, ykselir veya konumlar geriletilebilir veya grevlerinden alnarak yerlerine yeni birileri atanabilir. 14. Polis ve asker glerinin bir blm kendi amalarn gerekletirecek ynde hareket edebilir, hatta yerleik diktatrn iradesine kar darbe bile yapabilirler. 15. Diktatrlk yeni ise, yerlemesi iin zaman ihtiyac olacaktr. 16. Diktatrlklerde bu kadar ok kararn bu kadar az sayda insan tarafndan alnmas nedeniyle, muhakeme, politika ve uygulama hatalar muhtemelen olacaktr. 17. Eer rejim bu tehlikelerden kanmaya alr ve merkezi kontrolleri ve karar alma mekanizmasn azaltrsa, merkezi g katmanlar zerindeki hakimiyeti daha da zayflayabilir. Diktatrlklerin Zaaflarna Saldrlmas Bu tr yapsal zaaflar bilen demokratik muhalefet, sistemi ciddi ekilde deitirmek veya datmak iin zellikle bu Ail topuklarn zorlayabilir.
35

Diktatrlkten Demokrasiye

O halde sonu aktr : Gl grne ramen, tm diktatrlklerin zaaflar, i verimsizlikleri, kiisel rekabetleri, kurumsal verimsizlikleri, ve kurulular ile blmler arasnda atmalar vardr. Bu zaaflar, zamanla rejimi daha etkisiz ve deien koullara ve bilinli direnie kar daha savunmasz hale getirebilir. Rejimin tm hedefleri gereklemeyecektir. rnein bazen, Hitlerin dorudan emirleri bile hibir zaman yerine getirilmemitir, nk onun altnda bu emirleri yerine getirmeyi reddeden bir yap mevcuttu. Diktatoryal rejimler bazen gzlemlediimiz zere, hzl ekilde dalabilir. Bu durum, diktatrlklerin risksiz ekilde ve zayiat vermeden ortadan kaldrlabilecei anlamna gelmemektedir. Kurtulua ynelik tm olas hareket tarzlarnn riskleri ve potansiyel aclar vardr, ve ilemesi zaman alacaktr. Ve tabii ki hibir hareket tarz her durumda hzl baary getiremez. Bununla birlikte, diktatrlklerin tespit edilebilir zaaflarn hedef alan mcadele trlerinin aar ans, diktatrlklerin en gl olduu noktalar hedef alan mcadelelere nazaran daha fazladr. Sorun, bu mcadelenin nasl verileceidir.

36

Gene Sharp

G KULLANIMI
Birinci Blmde diktatrlklere kar askeri direniin diktatrleri en zayf noktalarndan deil aksine, en gl noktalarndan hedef aldn belirtmitik. Askeri, cephane temini, silah teknolojileri vb alanda mcadele etmeyi seen direni hareketleri kendilerini ciddi anlamda dezavantajl duruma sokarlar. Diktatrlkler bu alanlarda daima stn kabiliyetlere sahiptirler. Kurtulu iin d glere dayanmann riskleri de zetlenmiti. kinci Blmde diktatrlkleri ortadan kaldrmak iin mzakerelere bel balamann ortay kard sorunlar inceledik. O halde, demokratik direnie avantaj salayacak ve diktatrlklerin tespit edilebilen zaaflarn arlatracak ne tr aralar mevcuttur? Hangi eylem teknii 3. Blmde bahsi geen siyasi erk teorisinden istifade edecektir? Bir baka alternatif ise siyasi direnitir. Siyasi direniin aadaki zellikleri bulunmaktadr: Sonucun diktatrn setii sava aralar tarafndan belirlenmesini kabul etmez. Rejimin mcadele etmesi zordur. Sonuta diktatrlklerin zaaflarn arlatrr ve g kaynaklarn keser. Uygulamada olduka dalm olabilir fakat belirli bir hedef dorultusunda younlatrlabilir. Diktatrleri muhakeme ve uygulama hatalar yapmaya itebilir.
37

BE

Diktatrlkten Demokrasiye

Kk bir grubun sert ynetimine son verme mcadelesi erevesinde, toplumun tamamndan, ve gruplarndan ve kurumlarndan bir btn olarak faydalanabilir. Toplumdaki etkin gc datmaya yardmc olabilir ve demokratik toplumun kurulmas ve srdrlmesini daha mmkn hale getirebilir. iddet iermeyen mcadelenin ileyii Siyasi muhalefet de, askeri kabiliyetler gibi, muhalifleri farkl eylemlerde bulunacak ekilde etkilemeden, atmann barl bir ekilde zlmesi iin koullar oluturma veya muhaliflerin rejimini paralama abalarna kadar eitli amalarla uygulanabilir. Bununla birlikte, siyasi direni, iddetten olduka farkl ekillerde geekleir. Her iki teknik de mcadele iermesine karn, bunu ok farkl aralarla ve farkl sonularla gerekletirirler. iddet ieren atmalarn yntemleri ve sonular iyi bilinmektedir. Yldrmak, yaralamak, ldrmek veya yok etmek iin fiziksel silahlar kullanlr. iddet iermeyen mcadele ise daha karmak ve iddetten daha farkl bir mcadele aracdr. Bunun yerine mcadele toplum ve kurumlar tarafndan psikolojik, sosyal, ekonomik ve siyasi aralarn kullanlmas yoluyla gerekletirilir. Bunlar protestolar, grevler, direni, boykot, itaatsizlik ve insan gcdr. Daha nce de belirtildii gibi, tm hkmetler ancak ihtiya duyduklar kaynaklar, toplumdan ve kurumlardan ibirlii, boyun eme, ve itaati gibi aldklar srece ynetebilirler. Siyasi direni, iddetin aksine, bu tr g kaynaklarn kesme bakmndan esiz bir yere sahiptir. iddet iermeyen silahlar ve disiplin Gemiteki gdml siyasi direni kampanyalarnn ortak hatas, grev ve kitlesel gsteriler gibi sadece bir veya iki ynteme dayanmalaryd.
38

Gene Sharp

Aslnda, direni stratejistlerinin direnii gerektii ekilde younlatrmalarn ve datmalarn salayan ok sayda yntem mevcuttur. Yaklak iki yz iddet iermeyen eylem tespit edilmitir ve bunlar kesinlikle daha fazladr. Bu yntemler geni kategoride snflandrlrlar : Protesto ve ikna, direni, ve mdahale. Bar protesto ve ikna, yryleri, marlar ve gece nbetlerini (54 yntem) ieren sembolik gsterilerdir. Sivil itaatsizlik alt kategoriye ayrlr: (a) sosyal itaatsizlik (16 yntem) (b) boykotlar da ieren ekonomik itaatsizlik (26 yntem) ve grevler (23 yntem) ve (c) politik itaatsizlik (38 yntem). Hzl ve bar igal, paralel hkmet (41 yntem) gibi psikolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik, politik yntemlerle bar mdahale son gruptur. Bu yntemlerin 198ini ieren bir liste bu yaynn Ekinde bulunabilir. Bu yntemlerin pek ounun eitimli siviller tarafndan akllca bir strateji ve uygun taktiklerle geni lekte srarla uygulanmas gayri meru bir rejimler iin ciddi problemler oluturacaktr. Bu, btn diktatrlkler iin geerlidir. Askeri aralarn aksine, iddet iermeyen mcadele dorudan mevcut konulara odaklanabilir. rnein diktatrlk esas olarak siyasi bir konu olduundan, iddet iermeyen direniin siyasi ekilleri nem arz edecektir. Bunlar arasnda diktatrlklerin meruiyetini kabul etmeme ve ona itaat etmemektir. Direni, belirli politikalara kar da uygulanabilir. Bazen yavalatma ve durdurma gizlice uygulanabilir iken, bazen ak isyan, itaatsizlik ve grevler eklinde grnr bir hal de alabilir. te yandan, diktatr ekonomik basklara aksa veya kendisine ynelik toplumsal ikayetler ounlukla ekonomik nitelikteyse, o zaman boykot ve grev gibi ekonomik eylemler uygun direni yntemleri olabilir. Diktatrlerin ekonomik sistemi smrmeye ynelik abalar vazgeilmez uzmanlarn snrl lde genel grev, yavalatma ve yardm esirgemesi ile karlaabilir. eitli grev trlerinin seici ekilde kullanlmas yntemi imalat, tamaclk, ham maddelerin tedariki ve rnlerin datm gibi kritik noktalarda uygulanabilir. iddet iermeyen baz mcadele yntemleri bror datma, gizlice basn faaliyetleri yrtme, alk grevine gitme ve sokaklarda oturma
39

Diktatrlkten Demokrasiye

eylemi yapma gibi insanlarn normal hayatlaryla balantl olmayan eylemlere bavurulmasn gerektirebilir. ok ar haller dnda, baz insanlarn bu yntemleri uygulamas zor olabilir. iddet iermeyen dier baz mcadele yntemleri ise ok farkl yntemlerle uygulanmalarna karn, insanlarn normal yaamlarn srdrmelerini gerektirir. rnein, insanlar greve gitmek yerine ilerine giderler fakat allmtan daha yava ya da verimsiz ekilde alrlar. Hatalar bilerek daha sk yaplm olabilir. nsanlar bazen hasta veya alamaz hale gelebilir. Ya da, kiiler almak istemeyebilir. Eylem sadece dinsel deil ayn zamanda siyasi inanlar da dile getirdii zaman, kiiler dini hizmetlere ynelebilir. Bazlar ocuklar saldrganlarn propagandasndan korumak iin evde veya yasad snflarda eitime ynelebilir. Bazlar normal zamanlarda serbeste katlmayacaklar nerilen veya zorunlu baz kurululara veya faaliyetlere katlmay reddedebilir. Bu tip eylerin kiinin rutin yapt eylere paralel olmas ve kiinin normal hayatndan bir nebze de olsa ayrlm olmas kiinin ulusal kurtulu mcadelesine daha kolay katkda bulunmasna olanak vermektedir. iddet iermeyen mcadele ile iddetin uygulanlar arasnda baz temel farkllklar bulunduundan, mcadeleyi diktatrlerin ezici stnle sahip olduu (silahl sava) alanlara kaydrarak siyasi itaatsizlik kampanyas dnemlerinde snrl direniler bile maksadn aksine sonular douracaktr. iddet iermeyen disiplin baarn anahtardr ve diktatrler ile onlarn ajanlarnn provokasyonlarna ve acmaszlna ramen srdrlmelidir. iddet yanls muhaliflere kar iddet iermeyen disiplinin srdrlmesi, iddet iermeyen mcadelede drt deiim mekanizmasnn ileyiini kolaylatrabilir. (aada ele alnmtr). Siyasi jiu-jitsu srecinde iddet iermeyen disiplinin srdrlmesi de olduka nemlidir. Bu srete rejimin bar aktivistlere kar acmaszl diktatrn konumuna kar politik olarak geri dnecektir ve bu durum kendi aralarnda anlamazlklara yol aacak ayrca halk, rejimin alldk destekileri ve dierleri arasnda direniilere destei artracaktr.
40

Gene Sharp

Bununla birlikte baz durumlarda, diktatre kar snrl iddet kanlmaz hale gelebilir. Rejime ynelik fke ve engellenmilik duygusu, iddet eklinde aa kabilir, patlayabilir. Veya baz gruplar iddet iermeyen mcadelenin nemli roln kabul etseler bile, iddet vastalarndan vazgemek istemeyebilirler. Bu durumlarda, siyasi direniten vazgeilmesi gerekmemektedir. Bununla birlikte, iddet eylemlerini iddet iermeyen eylemlerden mmkn olduunca ayrmak gerekecektir. Bu ilem, corafya,nfus gruplar, zamanlama ve konular bakmndan yaplmaldr. Aksi halde, iddet , siyasi direniin potansiyel olarak daha gl ve baarl ekilde kullanlmas zerinde ok zararl bir etki yapabilir. Tarihsel kaytlar siyasi direnite lm ve yaralanmalar beklenmesi gerektiini gstermekle birlikte, bunlar askeri bir savatakinden ok daha az olacaktr. Dahas, bu tr mcadeleler, sonu gelmeyen ldrme ve vahet dngsne katkda bulunmazlar. iddet iermeyen mcadele, hkmete ve onun uygulad baskya kar duyulan korkunun ortadan kalkmasna (veya bu duygunun daha iyi ekilde kontrol altna alnmasna) eilimlidir ve bunu gerektirir. Korkudan bu ekilde kurtulma veya onu kontrol altna alma, diktatrlerin toplum zerindeki gcn yok etmede nemli bir unsurdur. Aklk, gizlilik ve yksek standartlar Gizlilik, aldatma ve yeralt komplolar, iddet iermeyen eylemler kullanan bir hareket iin ok zor sorunlar yaratabilir. Polis ve istihbarat grevlilerinin niyet ve planlar renmelerini nlemek genellikle imkanszdr. Hareketin bak asndan bakldnda, gizlilik korkudan kaynaklanmaz, korkuya katk da yapar, bylece direni ruhuna zarar verir ve belirli bir eyleme katlacak insanlarn saysn azaltr. Ayrca hareket iinde, ou zaman haksz ekilde, kimin muhalifler adna ajanlk yapt ve bilgi szdrd ynnde phe ve ithamlara neden olur. Gizlilik, hareketin iddetten uzak kalma kabiliyetine de zarar verebilir. Aksine, niyet ve planlara ilikin aklk ise bunun tam tersi etkiler yaratmakla kalmaz, ayn zamanda direni hareketinin ok gl olduu
41

Diktatrlkten Demokrasiye

eklinde bir imaj olumasna da katkda bulunabilir. Sorun elbette bundan daha karmaktr ve direni hareketlerinin gizli kalmas gereken nemli ynleri de bulunmaktadr. iddet iermeyen mcadelenin dinamikleri ve diktatrln belli durumlarda gzetleme vastalar hakknda bilgi sahibi olanlarn bilgiye dayal iyi bir analiz yapmalar gerekir. Gizli yaynlarn hazrlanmas, baslmas ve datlmas, lke iinde yasa d radyo yaynlarnn kullanlmas ve diktatrln operasyonlar hakknda istihbarat toplanmas da, yksek derecede gizlilik gerektiren zel ve snrl faaliyetler arasndadr. iddet iermeyen eylemlerde saygn davranlar sergilenmesi, atmalarn tm aamalarnda nemlidir. Korkusuzluk ve iddet iermeyen disiplin gibi faktrlerin srdrlmesi her zaman nemlidir. Baz deiikliklerin gerekletirilebilmesi iin genellikle ok sayda insana ihtiya duyulaca unutulmamaldr. Bununla birlikte, ancak hareket iinde saygn standartlar srdrld takdirde bu lde ok sayda gvenilir ortaklara sahip olunabilir. G likilerini Deitirmek Stratejistler, siyasi direni ieren atmalarn, taraflarn birbirlerine kar srekli hamleler yapt, srekli olarak deien bir mcadele alan olduunu unutmamaldrlar. Hibir ey sabit deildir. Gerek mutlak gerekse deiken g ilikileri srekli olarak ve hzl ekilde deiim iindedir. Bu durum, direniilerin basklara ramen iddet iermeyen eylemlerini srdrme kararllklar sayesinde mmkn olabilir. ekien taraflarn gleri arasndaki deikenlik bu tip arpmalarda bar olmayan arpmalara gre ok daha ardr, ok abuk gerekleir, ok eitli ve politik olarak daha belirgin sonular vardr. Bu farkllklar dolaysyla, direniilerin baz eylemleri meydana geldikleri zaman ve mekann ok tesinde sonular dourabilir. Bu etkiler ise baka gruplar glendirecek veya zayflatacak yansmalar retebilir.
42

Gene Sharp

Ayrca, iddete bavurmayan grubun eylemleri, kar gruplarn greceli gcnn artmas veya azalmasna byk lde etki yapabilir. rnein, diktatrler ve onlarn acmaszlklar karsnda disiplinli ve cesur olan ve iddete bavurmayan direni, diktatrlk bnyesindeki askerler ve dier yeleri arasnda blnmeye, rahatszlk, ayrma ve gvensizlie yol aabilir. Bu direni diktatrln uluslararas dzeyde knanmas sonucunu dourabilir. Ayrca, siyasi direniin yetenekli, disiplinli ve srekli biimde kullanlmas, atmada tarafsz kalan insanlarn ve diktatrle st kapal destek verenlerin de harekete daha fazla katlmas sonucunu verebilir. Deiimin Drt Mekanizmas iddet iermeyen mcadele, deiimi drt ekilde ortaya karr. lk mekanizma, daha nce meydana gelmi olsa da, daha az olasdr. Kar grubun yeleri direniilere kar uygulanan bask ve iddetin yaratt aclardan duygusal olarak etkilendiklerinde veya direniilerin davalarnn hakl olduuna mantken kanaat getirdiklerinde, direniilerin amalarn kabul etmeye balayabilirler. Bu mekanizma dnm olarak adlandrlr. iddet iermeyen eylemlerde dnm vakalar zaman zaman olmakla birlikte, bunlar nadirdir ve ou atmada ya hi gereklemez ya da ok snrl dzeyde gerekleir. Daha sk olarak, iddet iermeyen mcadele, kar tarafn istedii ekilde hareket edememesi iin, atma durumunu ve toplumu deitirecek tarzda hareket eder. Dier deiim mekanizmasn reten de bu deiimdir : uyum, iddet iermeyen bask, ve ayrma. Bunlardan hangisinin gerekleecei ise, greceli ve mutlak g ilikilerinin demokratlar lehine ne lde deitiine baldr. Eer konu ok nemli deilse, snrl bir kampanyadaki istekler tehditkar deilse, g ekimeleri g ilikilerini bir dereceye kadar deitirdiyse, ekime anlamayla sonulanabilir, farkllklarn veya uzlamann ayrmas. Bu mekanizma uzlama olarak adlandrlr. Bu
43

Diktatrlkten Demokrasiye

mekanizma Uyumlatrma olarak adlandrlr. ou mcadeleler bu ekilde zme kavuur, rnein iki taraf da amalarna belli llerde ular fakat hibiri istediklerinin tamamn elde edemez. Hkmet gerginlii azaltacan, adalet olutuu izlenimi oluturacan veya rejimin uluslararas imajn iyiletirecei dncesiyle, bu tr bir zmn baz yararlar olduuna kanaat getirebilir. Bu nedenle, uyumlatrma yoluyla zme kavuturulmas kabul edilebilecek konularn seiminde ok dikkatli olunmaldr. Bir diktatr devirmek iin verilecek bir mcadele bunlardan biri deildir. iddet iermeyen mcadele, ykm ve uyumlatrma mekanizmalarndan daha gldr. Bu nedenle, kitlesel itaatsizlik ve isyan, bilhassa g ilikilerinde diktatrlerin ve toplumun hkmetin ekonomik, sosyal, ve sosyal srelerini kontrol kabiliyetini deitirecek siyasi ve sosyal deiimler getirebilir. Kar tarafn askeri gleri, direniileri bastrma emirlerini yerine getirmeyecek lde gvenilmez hale gelebilir. Muhaliflerin liderleri yerlerinde kalmalarna ve balangtaki amalarn srdrmelerine ramen, etkili ekilde hareket etme kabiliyetleri artk yoktur. Bu durum, iddet iermeyen bask olarak adlandrlr. Baz ar durumlarda, iddet iermeyen basky yaratan koullar daha ileri tanabilir. Kar tarafn liderleri tm hareket kabiliyetlerini kaybedebilir ve g yaplar yklabilir. Direniilerin kendi bana hareketleri, itaatsizlikleri ve isyanlar o kadar ileri bir dzeye gelebilir ki, kar tarafn onlar zerinde sembolik bir kontrol gc bile kalmayabilir. Muhalif brokrasi diktatrn emirlerini yerine getirmeyi reddedebilir. Muhalif polis ve birlikler sessiz kalabilir. Muhaliflerin olaan destekileri veya halk nceki liderlerini reddedebilir, onlarn artk hibir ynetme hakk bulunmadn dnebilir. Bu nedenle, nceki destekleri ve itaatleri ortadan kalkar. Drdnc deiim mekanizmas, yani muhalif sistemin ayrmas o kadar ileri bir noktaya gelebilir ki, teslim olmaya yetecek gleri bile kalmayabilir. Rejim aka dalr. zgrlk stratejileri planlanrken bu drt mekanizma aklda tutulmaldr. Bu mekanizmalar bazen tesadfen alabilir. Bununla birlikte, deiimi salamak iin bu mekanizmalarn bir veya birkann seilme44

Gene Sharp

si, spesifik ve birbirini destekleyen stratejiler oluturulmasn mmkn hale getirebilir. Hangi mekanizma (veya mekanizmalarn) seilecei ise, atan taraflarn mutlak ve greceli gleri ile iddet iermeyen mcadele gruplarnn tutumlar ve amalarna baldr. Siyasi muhalefetin demokratikletirici etkisi iddet yaptrmlarnn merkeziletirici etkisinin aksine, iddetsiz mcadele tekniinin kullanm, siyasi toplumu eitli yollardan demokratikletirmeye katkda bulunur. Demokratikletirici etkini blm olumsuzdur. Yani, askeri vastalarn aksine, bu teknik ynetici bir elitin kontrol altndaki ve diktatrl srdrmek iin halka kar kullanlabilecek bask iin vastalar sunmamaktadr. Siyasi direni hareketini liderleri, takipilerine bask ve etki uygulayabilirler fakat onlar isyan ettiklerinde veya baka liderler setiklerinde hapsedemez ve infaz edemezler. Demokratikletirmenin bir dier taraf ise olumludur. iddetsiz mcadele, nfusun mevcut veya muhtemel diktatrlere kar baarl olmas ve zgrln savunmas iin direni yntemleri salar. Aada pasif direniin beraberinde getirebilecei baz demokratiklemenin olumlu etkilerini bulabilirsiniz: iddetsiz mcadeledeki deneyim, rejim tehditlerine meydan okuma ve iddetli baskya kar kapasite konusunda, nfusun kendine daha fazla gvenmesini salar. Bar mcadele diktatryel bir grubun demokratik olmayan kontrolne toplumun itaatsizlik, muhalefet yoluyla direnmesini salar. Bar mcadele ifade zgrl, zgr basn, bamsz rgtler ve hr meclis gibi demokratik zgrlklerin uygulanmasn istemek iin kullanlabilir.
45

Diktatrlkten Demokrasiye

Bar mcadele daha nce de tartld zere bamsz gruplarn, toplumsal rgtlerin yaamn srdrmesine, yeniden domasna, glenmesine katkda bulunur. Bunlar toplumun gcn harekete geirmek ve ileride diktatrle soyunabileceklerin etkin gcn snrlandrlmasn salar. iddetsiz mcadele, nfusun, diktatoryel hkmet tarafndan ynetilen baskc polis ve askeri harekatn tahakkm edebilecei yntemler salar. iddetsiz mcadele, nfusun ve bamsz kurulularn, yneten elit kesimin gcn, demokrasi karna kstlamasn veya blmesini ve bylece hakimiyetine devam etme becerisini tehdit etmesini mmkn klan yntemler salar. Pasif direni karmaas Buradan da anlalaca zere pasif direni, iin iine bir sr yntemin, bir dizi deiim mekanizmalarnn ve zel davransal ihtiyalarn girdii karmak bir toplumsal eylem tekniidir. zellikle diktatrlklere kar etkili olabilmek iin siyasi muhalefetin dikkatli bir planlamaya ve hazrla gereksinimi vardr. Potansiyel katlmclarn kendilerinden bekleneni kavrayabilmesi gerekecektir. Kaynaklarn kullanma sunulmas gerekecektir. Ve strateji uzmanlarnn pasif direniin en etkin ekilde nasl uygulanabilecei hususunda analizler yapm olmas gerekecektir. Btn dikkatimizi bu nemli unsur zerinde younlatryoruz: stratejik planlama ihtiyac.

46

Gene Sharp

STRATEJK PLANLAMAYA DUYULAN HTYA


Diktatrlklere kar siyasi direni faaliyetleri eitli ekillerde ortaya kabilir. Gemite bu tr mcadeleler planlanma yaplmadan ve ounlukla da rastlantsal olarak meydana gelmitir. Gemite bu tr tepkileri tetikleyen belirli sorunlar, bugn byk eitlilik gstermekte, ancak sklkla sayg duyulan bir kiinin gzaltna alnmas ya da ldrlmesi, yeni baskc rejim ya da dzen kurulmas, gda kesintileri, dini inanlara saygszlk yahut ilgili bir olayn yllk kutlamalar gibi farkl iddet olaylarn iermektedir. Bazen, diktatrlk tarafnca yaplan belirli bir hareket toplumu yle bir fkelendirmitir ki, nasl bitecei dnlmeden ayaklanmaya balanld olmutur. Dier zamanlarda ise, cretkar bir kii yahut kk bir grup ii stlenerek destek kazanmtr. Belirli bir ikayet, benzer hakszlklar yaam kiilerce de alglanrsa, kendileri de bu mcadeleye katlabilirler. Bazen, kk bir grup yahut birey tarafndan yaplan direni ars, beklenmedik boyutlarda katlm grebilmektedir. Bu tr anlk tepkilerin olumlu yanlar olmasna ramen, genellikle dezavantajlar ar basmtr. Sklkla, demokratik direniiler, diktatrln verecei karl nceden kestiremedikleri iin byk aclar ekmi, ve direni kmtr. Zaman zaman, demokratlarn planlama konusundaki eksikleri nemli kararlar tamamen ansa brakm, bu da ykc sonular dourmutur. Baskc sistemin alaa edildii durumlarda bile, demokratik bir sisteme gei dnemindeki planlama eksiklii, yeni bir diktatrln kurulmasna yardmc olmutur. Gereki planlama Gelecekte, planlanmam popler tepkiler, diktatrle kar ayaklanmada kesinlikle nemli rol oynayacaktr. Ancak, gnmzde diktatrl alaa etmenin en etkili yntemlerini hesaplamak, politik durumun ve genel ruh halinin olgunlat anlar belirlemek, ve mcadelenin nasl balatlacan semek mmkndr. Bu tr durumlarda zgrl kazanmann etkili bir yolunu bulmak iin, durumun gereki ekilde tartlmas ve toplumun potansiyeli zerine dikkatli bir ekilde kafa yorulmas gereklidir.
47

ALTI

Diktatrlkten Demokrasiye

Bir ey baarlmak isteniyorsa, akllca olan nasl baarlacan planlamaktr. Ama ne kadar byr, ya da baarszln gtrleri ne kadar arlar ise, planlamann nemi de o kadar artmaktadr. Stratejik planlama, eldeki tm kaynaklarn en etkili ekilde ulamn ve kullanmn salama ansn arttrmaktadr. Gl bir diktatrl ykmak gayesine yardm eden destekilerinin hayatlar tehlike altnda bulunan, yahut snrl kaynaklar bulunan demokratik bir hareket iin bu durum zellikle dorudur. Direniilerin aksine, diktatrln elinde genellikle geni kaynaklar, rgtsel g ve iddet suu ileme yeterlilii bulunacaktr. Bu durumda planlanan bir strateji, o anki durumdan, amalanan gelecee geii daha gerekletirilebilir klacak bir eylem plan dzenlemek anlamna gelecektir. Bu tartma erevesinde, diktatrlkten, demokratik bir gelecee varmak anlamna gelecektir. Bu amaca ulamak iin yaplacak bir plan, genellikle bask altndaki topluluk ve halk glendirip, diktatrl zayflatmak iin tasarlanan, eitli aamalardan oluan eylemleri ve dier eitli organize etkinlikleri ierecektir. Dikkat edilmelidir ki burada ama yalnzca o anki diktatrl yerle bir etmek deil, demokratik bir sistem de oturtmaktr. Amacn yalnzca bataki diktatrl ykmakla snrlandran ulvi bir strateji, Bir baka zorba yaratma ihtimalini her zaman tayacaktr. Planlamann nndeki engeller Dnya apnda zgrl savunan baz gler, zgrle kavuma yolundaki sorunlar zmek iin tam kapasitelerini kullanmamaktadrlar. zgrl savunanlar, harekete gemeden nce yaplan stratejik bir planlamann nihai nemini ancak nadir durumlarda tam anlamyla kavrayabilmektedirler. Sonu olarak, bu anlay neredeyse asla yer bulamamtr. nsanlarna siyasi zgrlk getirme amac ile hareket eden insanlar neden bu amalarna ulamak iin kapsaml stratejik bir plan hazrlamay nadiren dnmektedirler? Maalesef, demokratik muhalif gruplar dahilindeki birok insan, stratejik planlamann nemini anlayamamaktadr, yahut stratejik dnme konusuna yatkn ya da bu konuda eitimli deillerdir. Bu elbette zor bir grevdir. Diktatrlk tarafnca srekli bask altnda tutulan, yahut mstacel sorumluluklar altnda ezilen di48

Gene Sharp

reni liderleri, genellikle stratejik dnme yeteneklerini gelitirecek zamana yahut gvenlie eriememektedirler. Bunun yerine, genel yntem diktatrln admlarna aksi ynde tepki vermekle snrl kalmaktadr. Bu yzden direni daima savunma halinde kalarak, snrl zgrlklerini ve zgrlk kalelerini korumakla, en iyi ihtimalle diktatr ynetimin ilerleyiini yavalatmak ve rejimin yeni planlarna omak sokmakla yetinmek durumunda kalmaktadrlar. Elbette baz bireyler ve gruplar, zgrlk hareketinde geni ve uzun vadeli planlamaya ihtiya duymayabilmektedirler. Bunun yerine ideolojilerini sk sk tekrar ederlerse bunlarn benimseneceine ve bu olaylarn da gelip geeceine safa inanyor olabilirler. Dierleri de yalnzca hayatlarna devam ederek ve olaylara tm zorluklara ramen kendi prensiplerinden taviz vermeden tanklk ederek, hedefe ulamak yolunda ellerinden geleni yaptklarn dnmektedirler. nsani hedeflerin desteklenmesi ve amalara sadk bir ekilde ballk gsterilmesi takdire ayan grlebilir, ancak diktatrl bitirip zgrle kavumak konusunda yetersiz kalmaktadr. Diktatrle kar direnen dier gruplar ise, yine saf bir ekilde yeterli iddeti gsterirlerse, zgrln geleceine inanmaktadrlar. Ancak, nceden de belirtildii zere, iddet asla baary garantilememektedir. zgrlk yerine, yenilgiye, devasa bir trajediye yahut ikisine birden yol aabilmektedirler. Nadir durumlar dnda, iddet ieren mcadele ve askeri konularda stn taraf genellikle diktatrlk olmaktadr. Ayn zamanda, tepkilerini akllarna esen ekilde ynlendiren eylemciler de bulunmaktadr. Ancak bu tr yaklamlar yalnzca benmerkezci olmakla kalmayp, zgrlk yolunda ulvi bir plan oluturma konusunda da rehber nitelii tamamaktadrlar. Bazlarnn dnd parlak fikirler dorultusunda yaplan eylemler de yetersiz kalmaktadr. Gerekli olan, diktatrl alaa etmek yolunda yaplan dikkatli hesaplamalar dorultusunda uygulanan eylemlerdir. Stratejik analiz olmakszn, zafere giden yolda dikkatlice belirli admlar belirleyemedikleri iin, liderler genellikle sradaki admlar hakknda hibir fikir yrtememektedir. Yaratclk ve parlak fikirler nemlidir, ancak demokratik glerin stratejik durumlarn gelitirebilmeleri iin, faydal ekilde kullanlmalar gereklidir. Nereden balayacaklarna dair karar veremeyen ve diktatrle kar uygulanabilecek admlarn okluunun farknda olan insanlar, her
49

Diktatrlkten Demokrasiye

eyi ayn anda deneme yoluna bavurmaktadrlar. Bu durum yardmc olabilir, ancak zellikle zayf hareketler sz konusu olduunda, baar elbette imkansz hale gelmektedir. Dahas, byle bir yaklam, eyleme nereden balanaca, abalarn ne ynde odaklanmas gerektii ve snrl kaynaklarn nasl kullanlmas gerektii konusunda rehber nitelii tamamaktadr. Baz kimseler ve gruplar planlamann art olduunu gryor olabilirler. Ne var ki grleri sadece ksa bir dnem iindir ya da taktik oluturmann dna kamazlar. Daha uzun vadeli bir plann gerekli ya da mmkn olduunu gremeyebilirler. Baz durumlarda, stratejik anlamda dnp analiz etmeyi baaramayp, nispeten daha ufak sorunlarn kendilerini defalarca rahatsz etmesine izin verebilir, demokratik direniin bir sonraki admn planlamak yerine rakiplerinin tepkilerine gre hareket etmekle snrl kalabilirler. Bunca eforu ksa vadeli eylemlere adayan liderler, genel abalarna rehber olabilecek ve nihai dorultuda amalarn baarya gtrebilecek eitli alternatif yollar grmeyi baaramamaktadr. Baz demokratik hareketlerin, diktatrl alaa etmek iin detayl bir strateji planlamadklar, aksine, baka bir sebepten tr daha acil konulara odaklandklar da grlebilmektedir. lerinde, aslnda diktatrln yalnzca kendi abalar ile yenilebileceine gerekten inanmamaktadrlar. Bu yzden, bu ama iin planlama yapmak, boa bir aba, yahut olmayacak duaya amin demek gibi grlmektedir. Kk salm gaddar bir diktatrlk rejimine kar zgrlkleri iin abalayan insanlar genellikle yle byk bir askeri ve polis gcyle kar karya kalmaktadrlar ki, diktatrler her istediini yapabilecekmi gibi grnebilir. Gerek bir umutlar olmasa da, bu insanlar btnlk ve belki de tarih yazma amac ile diktatrle kafa tutacaklardr. Asla itiraf etmeseler de, yahut bilinli ekilde farkna varmasalar da, eylemleri kendilerine bile umutsuz grnmektedir. Bu sebeple, onlar iin uzun vadeli detayl stratejik planlamann hibir nemi bulunmamaktadr. Stratejik planlama konusundaki baarszlklarn sonular genellikle ok ar olmaktadr: eylemcilerin gc datlr, eylemler faydasz kalr, enerji ufak sorunlar zerinde harcanr, avantajlar doru kullanlamaz, ve insanlar boa harcanm olur. Demokratlar stratejik planlama yapmadklar srece, amalarna varmada baarsz olma ihtimalleri yksektir. Yeterli olarak planlanmam, tuhaf etkinlikler bileimi b50

Gene Sharp

yk bir direni ileri tanamaz. Aksine, diktatrln gcn ve kontroln arttrmasna izin verecektir. Maalesef, zgrlk iin yalnzca nadiren detayl stratejik planlama yapld iin, diktatr rejimler aslnda olduklarndan daha kalc grnmektedirler. Olmas gerekenden yllarca, hatta on yllarca daha uzun devam etmektedir. Stratejik planlamada drt nemli koul Stratejik dnmemize yardmc olmas asndan, drt temel artn ak ekilde anlalmas nem tamaktadr. Genel strateji, atmada grev almak isteyen bir grubun elinde bulunan tm kullanlabilir ve uygun kaynaklarn (ekonomik, insani, manevi, siyasi, kurumsal vb.) dzenlenmesi ve ynlendirilmesine hizmet eden bir kavramdr. Genel strateji, atmadaki kaynaklarn ve gruplarn grevleri zerinde odaklanarak, atmada uygulanacak en uygun taktie (klasik askeri sava yahut sivil mcadele gibi) karar vermektedir. Genel stratejinin planlanmas srasnda, direni liderlerinin dman zerinde kullanlacak bask ve etkilere karar verip deerlendirme yapmalar gereklidir. Dahas, genel strateji, birincil ve mteakip direni kampanyalarnn gerekletirilecei uygun artlarn ve zamanlamann belirlenmesinde verilecek kararlar iermektedir. Genel strateji, mcadelenin balatlmas iin seilecek snrl stratejilerin belirlenmesindeki temel mant izer. Genel strateji, ayn zamanda genel grevlerin hangi gruplara atanacan ve mcadele srasnda bu gruplara kaynak datmnn nasl yaplacan belirler. Strateji, belirlenen genel strateji dahilinde faaliyet gstererek, atma srasnda belirlenen grevlerin en iyi nasl baarlabilecei kavramdr. Strateji ne zaman ve nasl savalaca, savamann gerekli olup olmad ile ve bunun yan sra belirli bir ama uruna en etkili nasl hareket edebilecei ile ilgilenmektedir. Strateji, bir sanatnn genel dnce tarzna benzetilirken, stratejik plan da bir mhendisin proje kadna benzetilir.12
12

Robert Helvey, ahsi iletiim, 15 Austos 1993.

51

Diktatrlkten Demokrasiye

Strateji, ayn zamanda rakibin ak bir saldrnn ancak kesin yenilgiye sebep olabileceini ngrmesine sebebiyet verip, hibir atmaya mahal vermeden anlamaya varlabilmesini salayabilecek stratejik durumlarnn gelitirilmesi iin gsterilen abalar da iermektedir diyebiliriz. Byle olmasa da, gelitirilen bu stratejik durum, kar koyanlarn abalarnn baarsn garanti altna alacaktr. Strateji, ayn zamanda kazanlan bir baarnn doru kullanlmas iin nasl hareket edilmesi gerektiini de belirtir. Bizzat mcadele yntemine uygulandnda, stratejik plan, bir kampanyann nasl gelimesi ve bu kampanyann farkl elerinin amaca ulamak dorultusunda en avantajl ekilde nasl bir araya getirilebilecei konusunda varlan en basit fikir olarak alglanabilir. Bu, belirli eylem gruplarnn daha ufak faaliyetlere akllca atanmasn ierir. Akllca planlanan bir stratejide, seilen mcadele teknii ile yaplan operasyonun baarl olmas iin gerekenler hesaba katlmaldr. Farkl tekniklerin farkl gereksinimleri olacaktr. Elbette yalnzca ihtiyalar karlamak baary salamakta yeterli deildir. Ek etmenler de gerekebilir. Strateji tasarlanrken, demokratlar hedeflerini kesin bir ekilde belirlemeli ve bu ama dorultusunda harcanan abalarn etkinliinin nasl lleceine karar vermelidirler. Bu tanm ve analiz, analistin seilen her grevi baarya ulatrmak iin nelere ihtiya duyulduunu kesin olarak tanmlamasna izin vermektedir. Kesinlie ve tanmlamaya, taktiksel planlama iin de eit ekilde ihtiya duyulmaktadr. Eylem taktikleri ve yntemleri, stratejiyi uygulamak iin kullanlmaktadr. Taktik: snrl bir durumda, sahip olunan glerin en avantajl ekilde kullanlmas ile ilikilendirilebilir. Taktik, engellenen bir grevi baarmak iin snr dahilinde kullanlan eyleme verilen addr. Seilecek taktikler, snrl atma safhalarnda stratejiyi uygulamak iin kullanlabilecek savama yntemlerinden en iyi nasl yararlanlabilecei dncesi ile belirlenir. Mmkn olduunca etkili olabilmek iin, taktikler ve yntemler, stratejik grevlerin baarya ulamas iin srekli bir dikkat dahilinde seilmeli ve uygulanmaldr. Stratejik amalarn gerekletirilmesine yardmc olmayan taktiksel kazanmlar, sonu olarak boa harcanan enerjiden farksz kalabilmektedir.
52

Gene Sharp

Dolaysyla taktik, nasl bir strateji genel strateji dahilinde uyum gsteriyorsa, daha genel strateji dahilinde uyum gsteren snrl eylem planlar ile ilgilenmektedir. Strateji daha geni konular gz nnde bulundururken, taktikler her zaman savama ile alakaldr. Belirli bir taktik yalnzca bir savan ya da kampanyann genel stratejisinin bir paras olarak alglanabilir. Taktikler, stratejilere oranla daha kza zaman dilimleri iin, yahut daha kk alanlarda (corafik, kurumsal vb.), yahut daha snrl sayda insan tarafndan yahut daha ufak grevler dorultusunda uygulanr. iddet iermeyen eylemlerde, taktiksel grev ile stratejik grev arasndaki fark, seilen eylem ynteminin ne kadar fazla nem arz ettii ile ksmen belirlenebilir. Saldrgan taktiksel uygulamalar, stratejik amalarn benimsenmesinde destek olmas iin seilir. Taktiksel arpmalar, bir stratejistin rakibine kesin bir darbe indirebilmek iin uygun koullar salamak amacyla kulland aralardr. Bu nedenle en nemli olan, taktiksel operasyonlarn planlanmas uygulanmas sorumluluunu yklenen kiilerin, durumu analiz edebilmeleri ve durum dahilinde en uygun yntemleri seebilmeleridir. Katlmas beklenen kiilerin, seilen teknikler ve belirli yntemler konusunda eitilmesi gereklidir. Yntem, belirli eylem ekilleri ya da silahlar anlamna gelmektedir. iddet iermeyen mcadele teknii dahilinde, bu eylemler, Beinci Blmde de bahsedildii zere (grev, boykot, siyasi itaatsizlik ve benzeri ekillerde) dzinelerce farkl tepki yntemleri iermektedir. (Ayrca eklere baknz.) iddet iermeyen mcadelede sorumlu ve etkili bir stratejik plann gelitirilmesi, genel stratejilerin, taktiklerin ve yntemlerin dikkat dahilinde seimi ve hesaplanmasna dayanmaktadr. Bu tartmadan karlacak ana ders udur ki: diktatrlkten kurtulabilmek iin yaplacak dikkatli bir stratejik planlama iin, insanlarn zekalarn mantkl ve hesapl bir ekilde kullanmas gereklidir. Mantkl bir ekilde yaplamayan planlar felaketlere yol aabilirken; insanlarn zeka potansiyellerinin etkili ekilde kullanm, toplumu zgrle ve demokrasiye gtren yolda sahip olunan kaynaklarn akllca kullanmn salayan stratejik yollar izilmesinde byk yardmc olabilir.
53

54

Gene Sharp

STRATEJY PLANLAMAK
Baarl olma olasln arttrmak iin direni liderlerinin ezilen halk glendirecek, diktatrl zayflatp yok edecek ve salam bir demokrasi ina etmeye muktedir kapsaml bir eylem plan hazrlamalar gerekmektedir. Bu tip bir eylem planna ulaabilmek iin durumun ve etkili eylem seeneklerinin dikkatli bir ekilde deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu tip detayl analizler sonucunda zgrle elde etmek gerekli olan genel strateji ve spesifik kampanya stratejileri gelitirilebilir. Balantl olmalarna ramen genel stratejinin ve kampanya stratejilerinin gelitirilmesi iki ayr sretir. Ancak genel stratejinin gelitirilmesinden sonra kampanya stratejileri de btnlkl bir biimde gelitirilebilir. Kampanya stratejilerinin, genel strateji hedeflerini destekleyecek ve bu hedeflere ulaacak ekilde tasarlanmalar gerekmektedir. Direni stratejilerini gelitirirken birok soruya ve greve dikkat etmek gerekmektedir. Burada, hem genel strateji hem de kampanya stratejisi seviyesinde dikkate alnmas gereken baz nemli faktrleri tanmlayacaz. Ancak tm stratejik planlamalar, fiziksel, tarihsel, ynetimsel, askeri, kltrel, siyasi, psikolojik, ekonomik ve uluslararas faktrler de dahil olmak zere, etraflarnda olup biten tm atma durumlar hakknda geni bir anlaya sahip olan direni stratejistlerine ihtiya duyar. Stratejiler, sadece belirli mcadele ve geri plan balamnda gelitirilebilirler. En nemlisi, demokratik liderlerin ve strateji planlayclarnn hedeflerin ve davann nemini tespit etme istekleridir. Hedefler byk bir mcadele vermeye deer mi, ve neden? Mcadelenin gerek hedeflerini belirlemek kritik bir neme sahiptir. Diktatrln yklmasnn veya mevcut diktatrlerin ortadan kaldrlmasnn yeterli olmadn daha nceden belirtmitik. Bu atmalarn hedefi, demokratik bir sistem zerine ina edilmi zgr bir toplum oluturma gereksinimidir. Bu noktann akla kavuturulmas, genel strateji ve takip eden spesifik stratejilerin geliimini etkileyecektir.
55

YED

Diktatrlkten Demokrasiye

Strateji uzmanlarnn, zellikle aada gsterilenler gibi birok temel soruyu cevaplandrmalar gerekmektedir: zgrle ulamann nndeki temel engeller nelerdir? Hangi faktrler zgrle ulamay hzlandracaktr? Diktatrlk, temel gcn nelerden almaktadr? Diktatrln zayf noktalar nelerdir? Diktatrln g kaynaklar ne lde zayftr? Demokratik glerin ve halkn gl olduu noktalar nelerdir? Demokratik glerin zayf olduu noktalar nelerdir ve bunlar nasl dzeltilebilir? atmaya hemen dahil olmayan, diktatrle veya demokratik harekete hali hazrda destek veren veya destek verebilecek olan nc taraflarn stats nedir ve destek vermeleri haline bunu hangi biimde yapmaktadrlar? Yntem seimi Genel strateji seviyesinde planlayclarn, gelmekte olan atma srasnda uygulayacaklar ana mcadele yntemlerini semeleri gerekmektedir. Konvansiyonel askeri harp, gerilla sava, politik muhalefet ve dierleri gibi eitli alternatif mcadele tekniklerinin yararlarnn ve snrlarnn deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu seimi yaparken strateji uzmanlarnn aadaki sorular hesaba katmalar gerekmektedir: Seilen mcadele tipi demokratlarn kapasitelerinin iinde mi? Seilen teknik nfuz edilen halkn gcnden en iyi ekilde yararlanmay salyor mu? Bu teknik, diktatrln zayflklarn m yoksa en gl olduu noktalar m hedef alyor? Bu yntem
56

Gene Sharp

demokratlarn bamsz olmalarna yardmc m oluyor, yoksa nc taraflara veya d destee bal olmalarna m sebep oluyor? Seilen yntemin diktatrlkleri ortadan kaldrmak konusunda kullanlma oran nedir? Gelecek atmann ortaya karaca ykm ya da kayplar azaltyor mu, arttryor mu? Diktatrln sonlandrlmasnda baarya ulaldn dnrsek, kullanlan yntemler mcadeleden sonra kurulan hkmetin yapsnda ne gibi etkiler brakacaktr? Zararl olacana karar klnan eylem trlerinin, gelitirilen genel stratejiden muaf tutulmas gereklidir. nceli blmlerde, politik bakaldrnn direk mcadele tekniklerine oranla nemli avantajlara sahip olduundan bahsettik. Stratejistlerin, iinde bulunduklar durumu inceleyip, politik bakaldrnn yukardaki sorulara olumlu cevap verip vermediini gzlemlemeleri gerekecektir. Demokrasi iin planlamak Bir diktatrlk karsnda, byk stratejinin amac sadece diktatrleri grevden indirmek deildir, ayn zamanda yeni diktatrlerin gelimesini nleyecek bir demokratik sistemin de kurulmas gereklii unutulmamaldr. Bu hedeflere ulaabilmek iin, seilen mcadele yntemlerinin toplumdaki etkin g dalmndaki deiiklie katkda bulunmas gerekecektir. Diktatrlklerde halk ve sivil toplum kurulular ok zayf, devlet ise ok gldr. Bu dengesizlik deimedii srece, yeni kural koyucular da - eer isterlerse- eski yneticiler kadar diktatrce bir ynetim tarz izleyebilirler. Saray devrimi yahut darbe, bu sebepten ho karlanmamaktadr. Politik bakaldr, daha nce beinci blmde de bahsedildii zere, toplumu diktatrle kar harekete geirerek, etkili gcn daha eit datlmasnda yardmc olmaktadr. Bu ileyi birka ekilde ortaya kmaktadr. iddet iermeyen mcadele kapasitenin artmas, diktatrln iddet ierikli bask kapasitesinin artk halk arasnda eskisi kadar kolay korku ve boyun emeye yol amad anlamna gelmekte57

Diktatrlkten Demokrasiye

dir. Halkn elinin altnda diktatrn uygulad gce kar gelecek hatta zaman zaman durduracak g bulunacaktr. Dahas, siyasi bakaldr yoluyla halk gcnn seferber edilii, toplumun bamsz kurumlarn glendirecektir. Etkili g bir kez uygulandnda, bu deneyim kolay unutulmamaktadr. Mcadele srasnda kazanlan bilgi ve beceri, toplumu szde diktatrler iin daha dayankl ve daha zor kontrol edilebilir hale getirmektedir. G ilikilerindeki deiim, nihai olarak uzun sreli demokratik bir toplumun kuruluunu daha olas hale getirecektir. D destek Genel stratejinin bir paras olarak, i direniin ve d basklarn diktatrl paralamaya ynelik balantl rollerinin ne olacana ynelik tespit yapmak gerekmektedir. Bu analizlerde, ana mcadele kaynann lkenin iinden domas gerektiini ne srmtk. Uluslararas destein gelmedi durumda sre, i mcadele ile harekete geirilecektir. Mtevazi bir tamamlayc olarak insani, ahlaki ve dini temellerde diktatrle kar dnya kamuoyunu harekete geirmek iin aba gsterilebilir. Diktatrle kar hkmetlerin ve uluslararas organizasyonlarn diplomatik, ekonomik ve politik yaptrmlar uygulamas iin aba gsterilebilir. Bu yaptrmlar, ekonomik ve askeri ambargolar, diplomatik ilikilerin azaltlmas veya kesilmesi, dikta rejimine ekonomik yardmlarn ve yatrmlarn yasaklanmas, dikta hkmetinin eitli uluslararas rgtlerden ve Birleik Devletler organlarndan kartlmas gibi ekillerde olabilir. Dahas, demokratik glere dorudan finansal ve haberleme salanmas gibi uluslararas destek verilebilir. Genel stratejiyi formlleme Durumun, yntem seiminin ve d destein rolnn belirlenmesinden sonra, genel strateji planlayclar, atmann en iyi nasl yrtleceinin genel taslan izmelidirler. Bu geni plan, bugnn
58

Gene Sharp

zgrlnden gelecein zgrlne ve kurulmu demokratik bir sisteme kadar uzayabilmektedir. Genel strateji formle etmek iin bu planlayc kiilerin kendilerine eitli sorular sormas gerekmektedir. Aadaki sorular, (ncekinden daha belirli bir ekilde,) siyasi bakaldr mcadelesi iin tasarlanacak bir genel stratejide hesaba katlmas gerekenleri belirtmektedir: Uzun dnemli mcadele en iyi nasl balar? lk bata snrl bir ekilde olacak olsa bile ezilen halk diktatrle kar duracak yeterli gveni ve gc nasl toplar? Halkn direnii ve muhalefeti ortaya koyma kapasitesi zaman ve deneyim ile birlikte nasl arttrlr? Halk zerinde demokratik kontrol yeniden salamak ve diktatrl snrlamak iin bir dizi snrl kampanyann amac ne olabilir? Diktatrlk iinde bamsz kalmay baarabilmi ve mcadele srasnda zgrlk yolunda kullanlabilecek herhangi bir kurum var m? Hangi kurumlar diktatrln kontrolnden karlp yeniden kazanlabilir veya diktatrlk devam ederken demokrasi alann oluturmak ve ihtiyalarn karlamak iin hangi kurumlar demokratlar tarafndan yeniden oluturulabilir? Direnite kurumsal g nasl gelitirilebilir? Katlmclar nasl eitilebilir? Mcadele sresince ne gibi kaynaklar (finansal, lojistik vb.) gerekli olacaktr? Halk seferber etmede hangi tr sembolizm en etkili olacaktr? Diktatrln gcnn kayna, ne tr eylemlerle ve hangi evrelerde artarak zayflatlabilir yahut sekteye uratlabilir? Halk ayn anda nasl hem bakaldrsna devam edip hem de gerekli iddet iermeyen disiplini ayn ekilde devam ettirebilir? Mcadele sresince halk temel ihtiyalarn nasl karlayabilir? atmann ortasnda sosyal dzen nasl korunabilir? Zafer yaklarken, demokratik direniiler nasl diktatrlk sonras toplumda kurumsal bir taban rmeye devam ederek geii mmkn olduunca rahat hale getirebilir? Unutulmamaldr ki, diktatrle kar uygulanan her zgrlk hareketi iin kullanlabilecek tek bir proje bulunmamaktadr, yahut retilemez. Diktatrl ykp demokratik bir sistem kurmak iin yaplan
59

Diktatrlkten Demokrasiye

her bir mcadele bir dierinden farkl olacaktr. ki durum asla kesinlikle ayn olamaz, her diktatrln kendine has karakteristii olacaktr, ve zgrlk arayan halkn kapasitesi de farkllk gsterecektir. Siyasi bakaldr iin genel bir strateji gelitirenlerin, yalnzca atma durumu ile ilgili derin bir farkndala sahip olmas deil, setikleri mcadele yntemi ile ilgili de derin bir bilgiye sahip olmalar gereklidir.13 Mcadelenin genel stratejisi dikkatlice planlandktan sonra, bu plan geni bir toplulua bildirmek iin mantkl sebepler vardr. Genel kavram ve detayl talimatlar kavrayabildikleri taktirde, byk sayda topluluklar katlmak iin daha istekli ve becerikli olabilirler. Byle bir bilgi, katlmclarn morali asndan olumlu bir etki yaratmakla birlikte, katlma isteini arttrabilir, ve dzgn ekilde harekete gemelerine de yardmc olabilir. Genel stratejinin genel hatlar diktatrler tarafndan da bir ekilde bilinecek, ve stratejinin temel zellikleri diktatrln baskclnda daha az iddet kullanmasna sebebiyet verebilir, nk uyguladklar iddetin siyasi adan ters tepeceini bileceklerdir. Genel stratejinin temel karakteristik zelliklerinin farknda olunmas, potansiyel olarak diktatrn kendi cephesinde uyumazlklara ve firarlara sebebiyet vermede katkda bulunabilir. Diktatrl ykmak ve demokratik bir sistem getirmek iin genel bir strateji benimsendiinde, demokrasi yanls grubun bu stratejiyi uygulamada inat olmalar nemlidir. Yalnz nadir durumlarda mcadelenin ana genel stratejiden vazgemesi gerekebilir. Seilen genel stratejinin yanl anlaldna yahut mcadele vaziyetinin temelinden deitiine dair yeterli kant mevcut olduu taktirde, planlayanlar genel stratejiyi deitirme yoluna gidebilir. Buna ramen, deiiklik ancak yeni bir durum deerlendirmesi yapldktan ve yeterli genel strateji plan gelitirilip ilevsel hale getirildikten sonra yaplmaldr.

13

nerilen tam metin aratrma, Gene Sharp, iddet ermeyen Eylem Politikas, (Boston, Massachusetts: Porter Sargent, 1973) Peter Ackerman ve Christopher Kruegler, Stratejik iddet ermeyen atma, (Westport, Connecticut: Praeger, 1994). Ayn zamanda bkz. Gene Sharp, Pasif Direni Mcadelesi: Yirminci Yzyl Uygulamas ve Yirmi Birinci Yzyl Tehlikesi. Boston: Porter Sargent, 2005.

60

Gene Sharp

Kampanya stratejilerinin planlanmas Diktatrl sone erdirmek ve demokrasiyi oluturmak iin gelitirilen genel strateji ne kadar mantkl ve gelecek vadeden olursa olsun, genel strateji kendi kendini uygulayamaz. Belirli stratejiler, diktatrn gcn sarsmay hedefleyen ana kampanyalara klavuzluk etmek zere gelitirilmelidir. Bu stratejiler, karlk olarak, diktatrlk rejimine nihai darbeyi vurmay planlayan geni sayda taktiksel saldrlar hayata geirip rehber grevi grecektir. Taktikler ve spesifik eylem metotlar, her bir belirli stratejinin hedefe ulamasna katkda bulunmak iin dikkatli bir biimde seilmelidir. Buradaki tartma, zellikle strateji seviyesine odaklanmaktadr. Genel stratejiyi ayarlayan kiiler gibi, byk kampanyalar planlayan stratejistlerin, seili mcadele tekniinin doas ve ileyi biimleri ile ilgili derin bir anlaya sahip olmalar gereklidir. Askeri grevlilerin askeri bir strateji planlamak iin nasl taktik, lojistik, cephane, corafi etkiler gibi harekat yaplarn anlamalar gerekiyorsa, politik bakaldry planlayanlar da, iddet iermeyen mcadelenin doasn ve stratejik prensiplerini anlamaldrlar. Ancak yine de, iddet kart mcadele hakknda edinilen bilgi, bu makalede nerilenlere gsterilen dikkat ve sorulan sorulara verilen yantlar kendi balarna strateji yaratmakta yeterli olmayacaktr. Mcadele iin strateji formlasyonu hala bilinli bir yaratclk gerektirmektedir. Belirli seici direni kampanyalar iin strateji planlamak ve zgrleme abasnda uzun vadeli bir gelime iin, siyasal bakaldr stratejistlerinin eitli durum ve sorunlar hesaba katmalar gereklidir. Aada verilenler bunlardandr: Kampanyann zel hedeflerinin ve genel stratejinin uygulanmasna sunduu katklarnn belirlenmesi. Seilen stratejilerin uygulanmas hususunda en iyi ekilde kullanlabilecek zel yntemler ya da politik silahlarn deerlendirilme61

Diktatrlkten Demokrasiye

si. Belirli stratejik kampanyalarn genel planlarnn hepsinde, diktatrln g kaynaklarna kar bask ve kstlama tekil etmek iin hangi kk, taktiksel planlarn ve hangi belirli eylem metotlarnn kullanlmas gerektiine karar vermek gereklidir. Unutulmamas icap eden bir husus da nemli hedeflere varmann ancak dikkatlice atlacak kk admlarn neticesinde olabileceidir. Ekonomik hususlarn belirlenmesi yle ya da byle asl siyasi mcadelenin ruhu ile rtmelidir. Mcadelede ekonomik durum mhim hale gelirse, diktatrlk sonrasnda ekonomik skntlarn zlebilmesi iin zen gsterilmesi gerekecektir. Aksi takdirde demokratik bir topluma gei srecinde hzl zmlerin retilmemesi beraberinde ayaklanma ve hkmet dmanl dourabilir. Bu tr ayaklanmalar ekonomik skntlarn zm noktasnda vaatler veren dikta glerinin ykseliini kolaylatrabilmektedir. Direni mcadelesinin balatlmasnda ne tr iletiim sistemi ve ne tr liderlik yapsnn en iyi etki salayaca konusunda kararllk. Mcadelenin gidiat srasnda genel nfusa ve direniilere srekli rehberlik verebilmek iin ne tr karar mekanizmalar ve iletiim yntemleri mmkn olabilir? Direni haberlerinin genel halka, diktatrlk kuvvetlerine ve uluslararas medyaya iletilmesi. ddialar ve raporlar daima dorular zerine kurulu olmaldr. Abart ve aslsz iddialar direniin gvenilirliini sarsacaktr. Gelmekte olan atma srasnda kiinin kendi halknn ihtiyalarn karlamak iin kendine yeten yapc sosyal, eitici, ekonomik ve siyasi eylemlerin planlanmas. Bu tr projeler dorudan direni eylemlerine karmam kiilerce ynetilebilirler. Belirli kampanyalar yahut genel zgrlk mcadelesi iin ne tr d desteklerin gerekli ve istenmekte olduuna karar verilmesi. mcadeleyi, sreklilii belirsiz d desteklere baml hale getirmeden, d yardmlar en etkili ekilde nasl kullanlabilir? Bam62

Gene Sharp

sz kurulular (sosyal akmlar, dini veya siyasi gruplar, sendikalar, vb.) devletler, ve/veya Birlemi Milletler ve eitli kollar gibi hangi d gruplarn en byk ihtimalle ve en uygun ekilde destek verebileceine de nem gstermek gerekecektir. Dahas, direnii planlayanlarn dzeni korumak ve diktatrlk kuvvetlerine kar devasa bir direnite bulunurken kendi glerini kullanarak sosyal ihtiyalar karlamak iin nlemler almalar gerekecektir. Bu yalnzca alternatif bamsz demokratik yaplar oluturmakla ve ana ihtiyalar karlamakla kalmayp, dzensizlii ve kanunsuzlua dur demek iin kanl bir bask gerektiine dair sylemlerin de itibarn drecektir. taatsizlik fikrini yaymak Diktatrle kar baarl bir siyasi itaatsizliin uygulanmas iin, toplumun itaatsizlik fikrini alglamalar zorunludur. Maymun Usta hikayesinde de gsterildii gibi (bkz. Blm ), ana fikir basittir: yeterli sayda alan, youn baskya ramen ibirliini yeterince uzun sre reddederlerse, baskc sistem zayflayp, nihayetinde kecektir. Halihazrda diktatrlk ile ynetilenler bu kavramlara eitli sebeplerden tr ainadrlar. Buna ramen, demokratik glerin bilerek itaatsizlik kavramn yaymas ve tannr hale getirmesi gereklidir. Maymun Usta hikayesi yahut bir benzeri toplum iinde dilden dile yaylabilir. Byle bir hikaye kolaylkla anlalabilir. taatsizliin ana olgusu anlaldktan sonra, insanlar gelecekte itaatsizlik ynteminin kullanm iin yaplan arlarn diktatrlkle olan balantsn anlayacaklardr. Ayrca yeni durumlar olutuunda, kendi balarna saysz deiik ekilde itaatsizlik rnei doalama yeteneine kavuacaklardr. Diktatrlk altnda yaarken fikirlerin, haberlerin ve direni talimatlarn iletilmesi ne kadar zor ve tehlikeli olsa da, demokratlar ounlukla bunun mmkn olduunu kantlamlardr. Nazi ve Komnist ynetim altnda bile, balarda yasad gazeteler, kitapklar, kitaplar ve
63

Diktatrlkten Demokrasiye

sonraki yllarda ses ve video kasetleri araclyla direniilerin yalnzca bireylerle deil geni yerel kitlelerle bile iletiim kurmalar mmknd. Erken stratejik planlamann avantajlar sayesinde, direni hakknda genel bir rehber hazrlanp yaylabilir. Bu rehberler halkn protesto etmesi ve ibirliini kesmeleri gereken vakalarn ve olaylarn belirtilmesinde, ve bunlarn nasl yaplacan belirtme konusunda yardmc olabilir. Bylelikle, demokratik liderlerden gelen iletiim kesilse ve belirli talimatlar baslp yaylamasa dahi, halk belirli nemli durumlarda nasl hareket edeceklerini bileceklerdir. Byle rehberler ayn zamanda direnie olan inanc sarsmak iin siyasi polisler tarafndan tasarlanan sahte direni talimatlarn ortaya karmakta da faydal olabilir. Bask ve nlemler Stratejik planlamaclarn diktatrln demokratik direni eylemlerine kar verebilecei olas tepkileri ve basklar, zellikle de iddet eiini deerlendirmeleri gerekecektir. Nasl direnilecei, nasl kar koyulaca ya da bu tr olas olaylardan nasl kanlacann belirlenmesi gereklidir. Taktik olarak belirli durumlarda beklenen bask hakknda toplulua ve direniilere uygun uyarlarn yaplmas olasdr, bu ekilde topluluk itiraklerinin risklerini bileceklerdir. Bask ciddi bir hal aldnda, yaral eylemciler iin tbbi yardm hazrlklar yaplmaldr. Basky ngrerek, stratejistler bask ncesinde kampanyann ya da zgrlk srecinin belirli amalarna ulamada katk salayacak taktikleri ve yntemleri dnmek ile iyi i karacaklardr, ve bu gaddar bask ihtimalini daha aza, ya da daha az mmkn hale getirecektir. rnein, sokak gsterileri ve ar diktatrlklere kar dzenlenen yryler etkileyici olabilir ama bir yandan da binlerce gstericinin kaybnn riskini tayabilirler. Gstericilerin yksek saydaki kaybndansa, herkesin evde kalmas, bir grev ya da kamu alanlarnn kitlesel direni eylemleri diktatrlk zerinde daha ok bask oluturabilir.
64

Gene Sharp

Yksek kayp riski tayan provokatif diren eyleminin stratejik bir ama iin gerekli olaca nerilmi ise, o zaman nerinin bedelleri ve olas kazanmlar dikkatlice dnlmelidir. Topluluun ve direniilerin mcadele srasnda disiplinli bir ekilde kalmas ve iddet iermeyen bir tarzda davranmalar mmkn olacak mdr? iddete sevk eden provokasyonlara kar diren gsterebilirler mi? Planlayclar, iddet iermeyen disiplinin devam edebilmesi ve sert mdahalelere ramen direncin korunabilmesi iin alnabilecek nlemlerin neler olabilecei konusunu deerlendirmelidirler. Bylesi gsteriler iin szler, siyasi beyanlar, disiplin ilanlar, iddet yanls olmayan kii ve gruplarn gsteri ve boykotlar makul ve etkili olabilecek midir? Liderler her zaman, gstericileri iddete tevik ve tahrik etmeyi grev edinmi ajan provokatrler konusunda dikkatli olmaldrlar. Stratejik plana bal kalmak Salam bir stratejik plan oluturulduktan sonra, demokratik kuvvetlerin dikkati diktatrlerin ana veya belirli bir stratejiden uzaklalp nemsiz konulara odaklanmalarna sebep olacak kk hamleleri ile dalmamaldr. Ayn zamanda diktatrlerin sergiledii yeni zalimliklere duygusal tepki verilerek temel strateji veya mcadele stratejisinin izlenerek demokratik direncin sergilenmesi unutulmamaldr. Sert mdahalede bulunanlar, demokratik gleri sadk kaldklar plan terk etmeleri iin kkrtmaya ynelik su ileyebilir ve hatta onlar daha kolay bozguna uratmak iin iddet eylemlerine ynelebilirler. Temel analizler gvenilir bir ekilde deerlendirildii srece, demokrasi yanls glerin grevi aama aama ilerleyecektir. Tabii ki, taktikler ve ara hedeflerde deiiklikler meydana gelecektir ve iyi liderler her zaman bu frsatlar kendi lehlerine evirmek iin hazr olacaklardr. Bu tr ayarlamalar, kararlatrlm genel stratejinin byk hedefleri ya da belirli mcadele stratejileri ile kartrlmamaldr. Kararlatrlm genel stratejinin ve belirli mcadele stratejilerinin dikkatlice uygulanmas baarya byk lde katkda bulunacaktr.
65

66

Gene Sharp

POLTK MUHALEFETN UYGULANMASI


Halkn kendini gsz ve korkak hissettii durumlarda, halka verilecek birincil grevler dk riskli ve gven verici eylemler olmas nemlidir. Birinin kyafetlerini allmn dnda giymesi gibi eylem trleri muhalif bir fikri aka ortaya koyar ve halkn muhalif eylemlere belirgin bir biimde katlmna olanak salar. Nispeten nemsiz (grnrde) politik olmayan dier durumlar (gvenli su kaynann korumak gibi), grup eylemine odaklanmak iin kullanlabilir. Strateji uzmanlar, yararlar byk lde tannan ve reddetmesi zor olan konular semelidirler. Bu tip snrl kampanyalarda baarl olunmas sadece spesifik sorunlar dzeltmekle kalmaz ayn zamanda halk aslnda g potansiyeli olduuna ikna eder. Uzun dnemli mcadelenin kampanyalarnn bir ou diktatrln annda yklmas amacn tamak yerine snrl hedeflere ulamay hedeflemelidir. Kampanyalarn hepsi, halkn her kesiminin katlmn gerektirmemektedir. Genel stratejiyi hayata geirmek iin uzun vadeli mcadelenin balangcnda, ortasnda ve sonuna doru bir seri zel kampanya dnlrken her biri farkl olarak ele alnmaldr. Seici direni Mcadelenin balangc safhasnda, farkl zel amalar olan ayr kampanyalar ok faydal olabilir. Bu tr seici kampanyalar birbiri ardna olabilir. Ara sra iki ya da tanesi ayn zamana denk gelebilir. Seici direni iin bir strateji planlanrken diktatrln genel basksn sembolize eden belirli snrl ikayet ya da hususlar tanmlamak gerekir. Bu hususlar genel strateji iindeki araclk eden stratejik amalarn kazanlmasndaki kampanyalarn yrtlmesinde gerekli hedefler olabilir.
67

SEKZ

Diktatrlkten Demokrasiye

Bu araclk eden stratejik hedefler demokratik glerin ngrlen ya da mevcut g kapasitesi ile ulalabilir olmaldr. Bu, moral iin gerekli bir seri galibiyetin garantilenmesine yardmc olacaktr ve uzun vadeli mcadele iin g ilikisinde gittike artan avantajl bir deiime katkda bulunacaktr. Seici direni stratejileri ncelikli belirli sosyal, ekonomik ve politik konulara odaklanmaldr. Bunlarn seilme nedenleri arasnda sosyal, politik sistemlerin bir blmlerinin diktatrlk kontrolnden kmas, halen diktatr tarafndan kontrol edilen baz blmlerin yeniden kontrol altna alnmas, ya da diktatrn belirli bir hedefinin tamamen yadsnmas olabilir. Eer mmkn ise seici diren kampanyas daha nce tartlm olan diktatrln bir ya da daha fazla zayflna dokunmaldr. Bylelikle demokratlar mmkn g kapasiteleri ile en byk etkiyi yapabilirler. Stratejistler erkenden en azndan ilk kampanyann stratejisini planlamallar. Snrl hedefler nelerdir? Seilen genel stratejiyi yerine getirmeye nasl yardmc olacak? Eer mmkn ise genel hatlar ile ikinci ve nc kampanyalarn stratejilerinin en azndan genel hatlarnn belirlenmesi de akllca olur. Tm bu stratejiler genel stratejinin hayata geirilmesinde ve genel kurallar iinde operasyonuna ihtiya gsterir. Sembolik meydan okuma Diktatrln kuyusunu kazmak iin yeni bir kampanyann balangcnda daha politik zellikli eylemler daha snrl olabilir. Bir lde toplumun ruh halini etkilemek ve test etmek iin politik meydan okuma ve sivil itaatsizlik yoluyla srekli bir meydan okumaya hazrlamak amal tasarlanmaldr. lk eylem sembolik protesto formunda ya da snrl veya geici itaatsizlik sembolik hareketi olabilir. Eer katlmak isteyen kii says az ise, ilk eylem rnein sembolik deeri olan bir yere iek brakmak olabilir. Dier yandan katlmc says yksek ise be dakika tm hareketleri durdurma ya da birka dakikalk sessizlik kullanlabilir. Dier durumlarda, baz kiiler alk grevi yapabilir, sembolik nem arz eden
68

Gene Sharp

bir yerde nbet tutabilir, derslere kar renci boykotu yaplabilir ya da nemli bir makamda geici oturma eylemi yaplabilir. Diktatrlk altnda bu tr agresif eylemler byk olaslkla sert bask ile kar karya kalacaktr. Diktatrlk binasnn ya da siyasi polis karargahlarnn nnde fiziksel eylemler byk risk tayabilir, bu nedenle kampanyann balatlmas iin uygun yntemler olarak nerilemezler. 1988 ylnda Burmada yaplan toplu sokak gsterileri ya da 1989 ylnda Beijing Tiananman Meydannda yaplan renci oturma eylemleri ve alk grevleri gibi ateleyici sembolik protesto hareketleri zaman zaman ulusal ve uluslararas kapsamda byk ilgi uyandrmtr. Eylemcilerin bu iki durumda da maruz kaldklar byk zaiyat, kampanya planlamas konusunda stratejistlerin ne kadar itina gstermeleri gerektiini vurgulamaktadr. Ahlaki ve psikolojik adan byk etkileri bulunmasna ramen, bu tr eylemler yalnzca sembolik olduklar ve diktatrln sahip olduklar pozisyonu deitirmeye yetmedii iin, tek balarna diktatrl ykmakta baarl olamayacaktr. Mcadelenin balangcnda diktatre giden g kaynan tam anlamyla ve hzl bir ekilde kesmek genellikle mmkn deildir. Byle bir durumun olumas iin daha nce rejim karsnda boyun een tm nfusun ve neredeyse toplumun tm kurumlarnn bir anda devasa ve gl bir itaatsizlik rnei ile rejime kar kmas gerekmektedir. Byle bir durum henz baarlamam ve baarlmas en zor durumdur. ou durumda, ani ekilde balatlan tam itaatsizlik ve bakaldr kampanyalar, diktatrle kar balatlan bir kampanyann ilk zamanlar iin gereki olmayan bir strateji olacaktr. Sorumluluu yaymak Seici direni kampanyas srasnda, mcadelenin en sert ksm genellikle toplumun bir ksm ya da daha fazlas tarafndan balatlmaktadr. Kampanyann ileri dnemlerinde farkl bir grev dorultusunda, mcadelenin yk dier toplum gruplarna kaydrlabilir. rnein, eitimle alakal bir durumda renciler grev yapabilir, dini liderler din z69

Diktatrlkten Demokrasiye

grl konusuna odaklanabilirler, demir yolu iileri titizlikle gvenlik dzenlemelerine uyarak demir yolu tama sistemini yavalatmaya alabilir, gazeteciler sansre kar gelmek iin normalde sansrlenen haberin durmas gereken yerde boluk bulunan gazeteler hazrlayabilirler, ya da polis defalarca aranan demokratik muhalefet yelerini yakalamakta baarsz olabilir. Direni kampanyalarn olay ve toplum gruplarna gre katmanlara ayrmak, direni devam ederken toplumun baz ksmlarnn dinlenmesine olanak salayacaktr. Seici direni, daha nce de ksaca bahsettiimiz gibi, diktatrln kontrol dnda otonom bamsz sosyal, ekonomik, siyasi grup ve kurumlarn var olmasn salamak asndan zellikle nem arz etmektedir. Bu tr g merkezleri, halkn diktatrln kontrol gc zerine bask uygulayabilmek iin ihtiya duyduu kurumsal sleri salamaktadr. Mcadelede, diktatrln hedef listesinin banda byk ihtimalle bu g merkezleri bulunacaktr. Namluyu diktatrn gcne dorultmak Uzun vadeli mcadele balang fazn geip daha tutkulu ve ilerlemi bir hal almaya baladnda, stratejistler diktatrn g kaynaklarn daha fazla nasl kstlayacaklar konusunda hesaplamalar yapmaldrlar. Hedef popler itaatsizlii kullanarak, demokratik gler iin yeni, daha avantajl durumlar yaratmaya almak olacaktr. Demokratik direni g kazanmaya devam ettike, stratejistler daha youn itaatsizlik ve bakaldr rnekleri hazrlayarak, artan siyasi fel hedefi ile ve bu dorultuda diktatrln kendisini iten kertmek amacyla diktatrln g kaynaklarn daha da sekteye uratma yoluna gidebilirler. nsanlarn daha nce diktatrle verdikleri destei nasl zayflatacaklarn planlamak, demokratik gler iin olduka nemlidir. Bu destek, rejim tarafndan uygulanan acmaszl gstererek mi, diktatrln politikalar sebebiyle doan ykc ekonomik sonular gstererek mi yoksa diktatrln sonlandrlabilecei anlayn yayarak m
70

Gene Sharp

zayflatlabilir? Diktatrln destekileri en azndan hareketlerinde tarafsz hale getirilmelidirler (tarafsz gzlemci olmalar ya da tercihen demokratik hareketin aktif destekileri olmalar salanmaldr). Siyasi bakaldr ve itaatsizliin planlanmas ve uygulanmas srasnda, diktatrn ana desteki ve yardmclarna, i gruplar da dahil olmak zere siyasal parti, polis, brokratlar, ama zellikle de orduya zel olarak dikkat etmek gereklidir. Hem asker hem de rtbeliler olmak zere askeri kuvvetlerin diktatrle olan sadakati llp tartlmal, ve ordunun demokratik glerin etkisine ak olup olmad konusunda karara varlmaldr. Rtbesiz askerlerin ou durumdan mutsuz ve zorla askere arlan kiilerden oluuyor olabilir mi? Askerlerin ve subaylarn ou kiisel, ailevi veya siyasi sebeplerden dolay rejimden kopmu olabilirler mi? Baka hangi faktrler askerleri ve subaylar demokratik darbeye kar savunmasz klabilir? zgrlk mcadelesinin balarnda, diktatrlk askerleri ve memurlar ile iletiime gemeyi salayacak zel stratejiler gelitirilmelidir. Kelimeler, semboller ve eylemlerle, demokratik gler kar gleri zgrlk mcadelesinin etin, kararl ve srekli olacana dair bilgilendirebilir. Askerler, mcadelenin hayatlarna kast etmek iin yaplmadn, yalnzca diktatrl ykmak amacna hizmet eden zel bir karakteri olduunu renmeleri gerekmektedir. Bu tr almalar nihai olarak diktatrlk askerlerinin morallerini drerek, sadakatlerini ve itaatlerini demokratik hareket lehine olacak ekilde deitirmeyi hedefleyecektir. Benzer stratejiler polis ve sivil grevlilere ynelik olarak da kullanlabilir. Diktatrlk kuvvetlerinin sempatisini kazanmak ve nihayetinde aralarnda itaatsizlik salamak iin abalamak nemli olsa da, askeri kuvvetlerin mevcut diktatrl askeri bir darbe ile hzlca silmeleri iin kullanlmamaldr. nceden de tarttmz zere, darbeler halk ve ynetici kesim arasndaki g dengesizliini dzeltmeye ynelik pek bir katkda bulunmad iin, bylesi bir senaryo, ileyen bir demokrasi kurmak iin yeterli olmayacaktr. Bu sebepten dolay, askeri subaylara, diktatrle kar ne askeri bir darbeye ne de i savaa gerek
71

Diktatrlkten Demokrasiye

duyulmayaca fikrinin ne kadar akla yatkn bir ekilde anlatlabilecei planlanmaldr. Sempati duyan askeri grevliler demokrasi mcadelesinde byk rol oynayabilirler; rnein, askeri gler arasnda honutsuzluk ve itaatsizlik yayabilir, kastl verimsizlii tevik edebilir, emirleri sessizce gz ard edebilir ve basknn srdrlmesinin reddini destekleyebilirler. Askeri personel ayn zamanda demokrasi hareketine olumlu ve iddet iermeyen desteklerde bulunabilir, rnein gvenli gei imkan, bilgi, gda, tbbi destek ve benzerlerini salamakta yardmc olabilir. Dier durumlarda birka kii alk grevine girebilir, sembolik nemi olan, bir yerde gece gndz nbet tutulabilir, renciler dersleri boykot edebilir, nemli bir ofiste geici igal eylemi yaplabilir. Muhalefet stratejistleri unu kesinlikle hatrlamaldr ki diktatryay datmak polisin, brokratlarn ve ordunun diktatryay desteklemeleri halinde ve tm komutlar yerine getirmeleri halinde tamamen zor ve imkansz olacaktr. Demokrat stratejistler dikta glerinin sadakatinin yklmasn amalayan stratejilere yksek ncelik verilmelidir. Demokratik gler unu hatrlamaldr ki askeri ve polis gleri arasnda honutsuzluk ve itaatsizlik bu gruplarn yeleri iin ok tehlikeli olabilir. Askerler ve polisler itaatsizlik ve isyan halinde iddetli cezalandrma bekleyebilirler. Demokratik gler askerlerden ve grevlilerden ani isyanlarn talep etmemelidir. Yerine iletiimin mmkn olduu yerlerde aklk kazandrlmaldr ki balangta st kapal itaatsizlik gibi greceli olarak daha gvenli pek ok yntemler ncelik kazanabilir. rnein, polisler ve birlikler yetersiz bask direktifleri, arananlarn bulunmasndaki baarszlklar, yaklaan bask, tutuklama, srgne gnderme gibi konularda isyanclar uyarmak ve nemli bilgilerin st yetkililere raporlanmasnda ihmal yaplabilir. Honutsuz grevliler sonu olarak emir komuta zincirindeki bask emirlerinin nakledilmesinde ihmalkar olabilirler. Askerler gstericilerin balarnn zerinden ate edebilirler. Benzer bir ekilde kamu grevlileri dosyalar ve talimatlar kaybedebilirler, verimsiz bir alma sergileyebilirler ve hasta olabilirler, iyileinceye kadar evde kalabilirler.
72

Gene Sharp

Stratejideki sapmalar Politik muhalefet stratejistlerinin genel strateji ve zel kampanya stratejilerinin nasl uyguland deerlendirilmesinin srekli olarak yaplmasna gereksinimi vardr. rnein mcadelenin beklendii gibi gitmemesi mmkndr. Bu durumda da stratejide hangi deiikliklerin gerekli olduu hesaplanmaldr. Harekete g kazandrmak iin ve tekrar inisiyatif salamak iin ne yaplabilir? Byle bir durumda, problemin tespiti zaruridir, stratejik yeniden deerleme yapmak, mcadele sorumluluklarn farkl bir gruba ynlendirme, farkl g odaklarn harekete geirme, ve alternatif eylem planlar gelitirmek gerekir. Bu yapldnda yeni plan derhal uygulamaya alnmaldr. Mcadele beklenenden daha iyi sonu verebilir, diktatrlk hesaplanandan nce kebilirse, demokratik gler beklenmedik bu kazantan nasl yararlanabilirler ve diktatrl paralize etme ynnde ilerleyebilirler? Bu sorular sonraki blmde ele alacaz.

73

74

Gene Sharp

DKTATRL YIKMAK
yi ynetilen ve baarl siyasi ayaklanma mcadelelerinin biriken etkisi, direnii glendirmektedir; diktatrln kendi kontrolnn snrlaryla karlat toplumsal alanlar oluturmakta ve yaymaktadr. Bu mcadeleler ibirlii yapmama ve siyasi bakaldrda bulunma konusunda nemli deneyimler de sunmaktadr. Direni ve itaatsizlik kitlesel dzeye ulatnda, bu deneyim byk yarar salayacaktr. nc blmde tartld zere diktatrlerin gl olmas iin itaat, ibirlii ve teslimiyet nemlidir. Siyasi gcn kaynana eriemedii taktirde, diktatrlerin gc zayflar ve sonunda zlr. Bu nedenle, destein geri ekilmesi, diktatrln yklmas iin gereken balca eylemdir. G kaynaklarnn siyasi direniten nasl etkilendiini incelemek yararl olabilir. Sembolik olarak reddetme ve direni eylemleri, rejimin ahlaki ve siyasi merutiyetini zayflatmak iin kullanlabilecek aralar arasndadr. Rejimin merutiyeti arttka, kendisine gsterilen itaat ve ibirlii de artacak ve daha gvenilir hale gelecektir. Ahlaki honutsuzluun diktatrl ciddi ekilde tehdit edebilmesi iin eylemle ortaya konulmas gerekir. Rejimin g kaynaklarna eriimini engellemek iin ibirlii ve itaatten vazgeilmesi arttr. kincil nemdeki bir baka g kayna ise insan kaynaklardr, yani itaat eden, ynetenlerle ibirlii yapan veya yardm eden kii ve gruplarn nemi ve saysdr. Eer direni nfusun byk bir ounluu tarafndan uygulanyorsa rejim ciddi bir sorun yayor demektir. rnein, memurlar normal etkinlikte almyor ve hatta ie gitmiyorlarsa, ynetim aygt bundan ar ekilde etkilenecektir. Benzer ekilde, direnen kiiler ve gruplar arasnda bu konuda bilgili ve deneyimli kiiler varsa, diktatrlerin icra kabiliyeti ciddi biimde
75

DOKUZ

Diktatrlkten Demokrasiye

zayflayacaktr. Hatta bilgiye dayal kararlar alma ve etkili politikalar gelitirme yetenekleri de ciddi ekilde azalabilir. nsanlarn, genellikle yneticileri desteklemelerine ve onlara itaat etmelerine sebep olan soyut faktrler olan psikolojik ve ideolojik etmenler zayfladnda veya tersine dndnde halk, kar gelmeye ve direnmeye daha meyilli olacaktr. Diktatrlerin maddi kaynaklara eriimleri, glerini dorudan etkiler. Finansal kaynaklarn, ekonomik sistemin, mlkiyetin, doal kaynaklarn, ulamn ve iletiim aralarnn rejimin mevcut ve potansiyel kartlarnn kontrolnde olmas sayesinde, rejimin g kaynaklarndan biri daha zayflayacak veya ortadan kalkacaktr. Grevler, boykotlar ve ekonomide, iletiimde ve tamada artan zerklik, rejimi zayflatacaktr. Daha nce de belirtildii zere, diktatrlerin halkn huzursuz, itaatsiz ve ibirlii yapmak istemeyen kesimini tehdit etme ve cezai yaptrm uygulayabilme kabiliyeti, diktatrlerin gcnn kaynann merkezindeki unsurlardr. Bu g kayna iki ekilde zayflatlabilir. lk olarak halk, savata olduu gibi, isyanda da ciddi bedeller demeyi gze ald takdirde, cezai yaptrmlarn etkisi ciddi biimde azalacaktr (yani, diktatrn basks, istedii itaati salayamayacaktr). kinci olarak, polis ve askeri gler muhalif ve honutsuz olduu takdirde, direniileri tutuklama, dvme veya vurma ynndeki emirlere bireysel veya kitlesel olarak uymayacaklardr. Diktatrler, bask kurmak iin artk polis ve askeri glere bel balayamadklar zaman, diktatrlk ciddi bir biimde zedelenmi demektir. zet olarak, kkl diktatrlklere kar baar salamak iin, rejimin g kaynaklarn azaltacak ve ortadan kaldracak direni ve muhalefet gerekmektedir. G kaynaklar srekli yenilenmedii taktirde, diktatrln gc azalacak ve sonunda yklacaktr. Bu nedenle, diktatrle kar siyasi direniin stratejik planlamas yaplrken, diktatrlerin en nemli g kaynaklar hedef alnmaldr.
76

Gene Sharp

zgrl arttrmak Seici direni aamasnda siyasi muhalefet ile birleilmesi sonucunda, sosyal, ekonomik, kltrel ve siyasi kurumlarn zerklii artar ve toplumsal demokratik alan giderek geniler ve diktatrln hakimiyetini azaltr. Sivil toplum kurulular diktatrle kar glendiinde, diktatr ne isterse istesin, halk giderek diktatrn kontroln dnda bamsz bir toplum ina eder. Diktatrlk, artan bu zgrl durdurmak iin mdahale ederse, bu yeni kazanlan alan savunmak iin pasif direni uygulanabilir ve diktatrlk, mcadele iinde baka bir cephe ile yzlemek zorunda kalr. Direni ve kurulu inasnn birleimi, toplumdaki g ilikilerinin temelden deimesi nedeniyle, diktatrln yklmasna ve demokratik sistemin yasal olarak kurulmasn inkar edilemez hale getirip zamanla fiili zgrle nclk edebilir. 1970ler ve 1980ler Polonyas, direni yoluyla toplumun ilevlerinin ve kurulularnn kademeli olarak geri kazanlmas zerine olduka belirgin bir rnek sunmaktadr. Katolik Kilisesi bask altnda tutulmasna ramen, hibir zaman tam anlamyla Komnist ynetimin kontrolne girmemitir. 1976da baz aydnlar ve iiler, politik fikirlerini ortaya koymak iin K.O.R. (ilerin Savunma Komitesi) gibi kk gruplar oluturdu. i dayanma sendikasnn grevleri etkili ynlendirme yetkisine sahip olarak kurulmas sonucu, bu kurumun 1980 ylnda,kendi kendini yasallatrmasn beraberinde getirmitir. Kyller, renciler ve baka birok grup kendi bamsz organizasyonlarn kurmulardr. bu gruplarn g dengelerini deitirdiinin Komnistler tarafndan anlalmasnn ardndan, Dayanma yasaklanm ve askeri ynetime geilmitir. Toplumun bamszln yeni kazanan bu kurumlar, birok tutuklama ve ikencenin yaand skynetim dneminde faaliyetlerini srdrmlerdir. rnein dzinelerce illegal gazete ve dergi yaynlanmaya devam etmitir. Tannm yazarlar Komnist yaynlar ve yayn evlerini boykot ederken, illegal yayn evleri her yl yzlerce kitap
77

Diktatrlkten Demokrasiye

basmtr. Toplumun dier kesimlerinde de benzer etkinliklere devam edilmitir. Jaruselski askeri ynetimi dneminde, asker-Komnist hkmet, toplumun en st kesimini oluturmaktayd. Yetkililer, devlet dairelerini ve kurumlarn hala ellerinde tutmaktaydlar. Rejim; cezalandrma, tutuklama, hapse atma, matbaa makinelerine el koyma gibi yntemler kullanarak, toplumu bask altnda tutabiliyordu. Ancak diktatrlk toplumu kontrol edemezdi. O noktadan sonra, toplumun rejimi tmyle devirmesi sadece bir an meselesiydi. Diktatrlk ynetici makamlar hala elinde tuttuu zamanlarda bile, bazen paralel bir demokratik hkmet oluturmak mmkn olabilir. Bu hkmet, giderek artan ekilde, halkn ve kurumlarn ball, itaati ve ibirliini alma konusunda rakip bir hkmet haline gelecektir. Diktatrlk, tm bunlarn sonucu olarak artan bir biimde hkmet niteliklerini kaybedecektir. Nihayetinde, demokratik paralel hkmet, demokratik sisteme geiin bir paras olarak, tamamen dikta ynetiminin yerini alabilir. Zaman geldiinde, geiin paras olarak anayasa kabul edilebilir ve seim yaplabilir. Diktatrln Yklmas Toplumun kurumsal dnm gerekleirken, muhalefet ve direni hareketleri artabilir. Demokratik glerin strateji uzmanlar, demokratik glerin seici direniin tesine geip kitlesel muhalefeti balatacaklar bir zamann geleceini nceden tasarlamaldrlar. ou durumda, direni kapasitesini oluturmak, gelitirmek, yaymak ve kitlesel muhalefeti gelitirmek iin gerekli sre sadece birka yl sonra olumaktadr. Bu ara dnem srasnda, gittike artan politik hedeflere sahip seici direni kampanyalar balatlmaldr. Toplumun her kesiminden byk kitleler de bu srece dahil edilmelidir. Faaliyetlerin artmas srasnda siyasi direni kararl ve disiplinli olduu takdirde, diktatrln isel zayflklarnn giderek artan ekilde ortaya kmas muhtemeldir.
78

Gene Sharp

Gl bir siyasi direni ile bamsz kurumlar ina sreci bir araya geldiinde, zamanla demokratik gler lehine geni bir uluslararas ilginin olumas muhtemeldir. Bu durumda, demokratik gleri destekleyecek uluslararas diplomatik knama, boykot ve ambargolar da beraberinde getirebilir. (Polonyada olduu gibi). Stratejistler, baz durumlarda 1989 ylnda Doa Almanyada olduu gibi, diktatrln yklnn ok hzl olabileceini unutmamaldrlar. Bu durum, halkn tamamnn diktatrle kar kmas sonucunda g kaynaklarnn kitlesel ekilde blnmesi sonucu meydana gelebilir. Bu alldk bir durum deildir ve bu yzden uzun sreli bir mcadeleye hazrlanmak daha mantkldr (ama ksa olana da hazr olunmaldr). Kk konulara ilikin bile olsa, zgrlk mcadelesi srasnda elde edilen baarlarn tad karlmaldr. Zaferi kazananlar taktir edilmelidir. htiyatl kutlamalar ayn zamanda mcadelenin gelecekteki aamalar iin gereken morali yksek tutmaldr. Baarnn sorumlu ekilde ynetilmesi Byk stratejinin planlayclar, yeni bir diktatrln ortaya kmasn nlemek ve gl bir demokratik sistemi tedricen kurmak iin, baarl bir stratejinin olas ve tercih edilen ekilde sonulandrlmasn salayacak yntemleri nceden hesaplamaldrlar. Demokratlar, mcadelenin sonunda, diktatrlkten geici hkmete geiin nasl yaplacan tasarlamaldr. O zaman, yeni ve ileyen bir hkmetin sratle kurulmas tercih edilir. Bununla birlikte, kurulan bu yeni yap, eski dzenin yeni personelle srdrld bir dzen olmamaldr. Eski hkmet yapsnn (siyasi politika olarak) hangi ksmlarnn znde antidemokratik zelliklere sahip olmas sebebiyle tamamen kaldrlaca ve hangi ksmlarnn sonraki demokratikleme abalar ierisinde devam ettirileceini tasarlamak gerekmektedir. Otoritenin tamamen ortadan kalkmas kaosa veya yeni bir diktatrle yol aabilir.
79

Diktatrlkten Demokrasiye

Devrilen diktatrln devlet erkanna ynelik olarak ne tr bir politika izlenecei zerinde nceden dnlmelidir. rnein, diktatrler mahkemede durumaya kartlacaklar m? lkeyi kalc olarak terk etmelerine izin mi verilecek? Politik muhalefet, lkeyi yeniden ina etme ihtiyac ve zaferin ardndan demokrasiyi ina etmek ile tutarl baka ne tr seenekler mevcuttur? Katliamlardan kanlmaldr, zira bu tr hareketler gelecekte demokratik sistemin yerleme ihtimaline ciddi ekilde zarar verebilir. Diktatrlk zayfladnda veya ykldnda, belirli bir demokrasiye gei plan uygulamaya hazr olmaldr. Bu tip planlar, baka bir grubun darbe yoluyla iktidar ele geirmesini engellemeye yardmc olacaktr. Ayn zamanda tam politik ve bireysel zgrl kapsayan demokratik anayasal hkmetin kurulu planlarna ihtiya duyulacaktr. Byk bedeller denerek kazanlan deiim, planlama eksiklii sebebiyle kaybedilmemelidir. Halkn artan bir biimde yetki sahibi olmas ve bamsz demokratik grup ve kurulularn artmas gibi kontrol edemedikleri gelimelerle karlatklarnda, diktatrler btn sistemlerinin giriimlerinin daldnn farkna varacaklardr. Toplumun kitlesel olarak kepenk kapatmas, genel grevler, kitlesel olarak evden dar kmama, muhalif yryler veya dier faaliyetler, diktatrn kendi organizasyonunu ve ilgili kurumlarn artan bir biimde zayflatr. Zaman iinde kitlesel katlm salanarak akll bir biimde uygulanan bu tip bir muhalefet ve direniin sonucu olarak diktatrler, gsz bir hale gelir ve demokrasi savunucular iddet kullanmadan zafere ularlar. Diktatrlk, muhalif halktan nce paralanr. Bu tip abalarn tamam baarya zellikle kolay ve hzl bir biimde ulamaz. Ne kadar sava kazanlmsa bir o kadarnn da kaybedildii hatrlanmaldr. Ancak politik muhalefet gerek bir zafer olasl sunmaktadr. Daha nce de belirtildii zere kazanma olasl, akll bir genel strateji, titiz strateji planlamas, sk alma ve disiplinli yrekten mcadelenin gelitirilmesi ile byk bir biimde arttrlabilir.

80

Gene Sharp

KALICI DEMOKRASNN TEMEL


Diktatrlk rejiminin yklmas elbette ki byk bir mutluluk nedenidir. Uzun sre ac ekmi ve byk bedeller deyerek mcadele vermi olan insanlar, byk bir mutluluu, rahatlama ve hreti hak ederler. Bu insanlar kendileriyle ve birlikte siyasi zgrlk mcadelesini kazanmalarna katkda bulunan herkesle gurur duymaldrlar. Herkes bu mutlu gn grecek kadar yaayamayacaktr. Hayatta kalanlar ve hayatlarn kaybedenler, daima lke tarihinde zgrlkleri getiren kahramanlar olarak hatrlanacaklardr. Ne yazk ki bu kutlama zamanlarnda bile tedbiri elden brakmamak gerekir. Diktatrlk rejiminin politik bakaldryla baarl bir ekilde drlmesi durumunda bile gerekli nlemler alnarak kargaadan doacak yeni bir baskc rejimin olumas nlenmelidir. Demokrasi yanls glerin liderleri demokrasiye gei iin nceden hazrlanm bir plana sahip olmaldrlar. Diktatrlk rejimine ait kurumlar ortadan kaldrlmaldr. Anayasal ve hukuki altyaplar, kalc demokrasi iin gereken standartlar ortaya koyulmaldr. Hi kimse diktatrlk rejiminin dyle ideal bir toplum dzenini bir anda ortaya kacan dnmemelidir. Diktatrlk rejiminin dmesi yalnzca bir balang admdr; artan zgrlklerin yaand bir ortamda uzun vadeli abalarla toplum gelitirilmeli ve insanlarn ihtiyalarna cevap verir nitelik kazanmaldr. Ciddi politik, ekonomik ve sosyal sorunlar yllarca srebilir ve birok insann ve grubun zm araynda ortak almasn gerektirebilir. Yeni politik sistem birok farkl grten insanlara frsatlar sunmal ve yapc almalar ve politikalarla gelecekte oluacak sorunlar iin nlem alnmaldr. Diktatrlk Rejimlerinin Tehlikeleri Aristo uzun zaman nce yle bir uyarda bulunmutu : . . tiranln yerine baka bir tiranlk da gelebilir14 Tarihte Fransa (Jakoben
14

ON

Aristo, Politika, Kitap V, Blm 12, sf. 233.

81

Diktatrlkten Demokrasiye

ve Napolyon), Rusya (Bolevikler), ran (Ayetullah), Burma (Cunta Rejimi) gibi bu konuda birok rnek mevcuttur ve baz kii ve gruplar baskc rejimlerin kmesini toplumun yeni ynetici olma frsat olarak grrler. Bu rneklerde farkl motifler grlebilir ancak sonular neredeyse hep ayndr. Yeni bir diktatrlk rejimi eskisine gre daha acmasz ve totaliter olabilir. Diktatrlk rejiminin knden sonra bile eski rejimin yeleri demokrasi mcadelesini darbe giriimiyle kesmeye alarak baarya ulaabilir. Diktatrln kaldraca iddia edilir ancak asl ama eski rejimi deitirip yeniden sunmaktr. Askeri Darbeleri nlemek Yeni zgrleen toplumlarda askeri darbeleri nleyecek yntemler vardr. Baz durumlarda nceden bilgi sahibi olmak bu giriimleri nlemeye yeterlidir. Hazrlkl olmak giriimleri nleyebilir. Bir darbe giriimi balar balamaz darbeciler meruiyete gerek duyar bir baka deyile kendi ahlaki ve politik deerlerinin kabul grmesini isterler. Darbeye kar savunma iin ilk temel prensip bu darbecilerin meruiyetini reddetmektir. Darbeciler sivil liderlere ve toplumun desteki olmasna, toplumun kark olmasna veya sadece pasif kalmasna ihtiya duyarlar. Darbeciler, etkilerindeki toplumu kontrol etmek iin uzman ve danmanlarn, brokrat ve memurlarn, ynetici ve hakimlerin ibirliine ihtiya duyarlar. Darbeciler kendi verdikleri emirlere ve belirledikleri politikalara gre siyasete, toplumsal kurumlara, ekonomiye, polise ve askeri kuvvetlere yn veren birok kiinin pasif kalp allagelmi ilevlerini yerine getirmesine de ihtiya duyarlar. Darbeye kar savunma iin ikinci temel prensip darbecilerle ibirlii yapmama ve onlara kar kmadr. Gereken ibirlii ve yardm reddedilmelidir. Diktatrlk rejimine kar kullanlan mcadele yollar temelde yeni oluan bir tehdit iin de kullanlabilir ancak bunlar derhal uygulanmaldr. Hem meruiyet hem de ibirlii reddedildiinde darbe
82

Gene Sharp

giriimi politik bir kmaza girer ve yeni bir demokratik dzen oluturma amacn gerekletiremez. Anayasa Tasla Oluturma Yeni demokratik sistemde demokratik hkmetin erevesini oluturacak bir anayasaya ihtiya vardr. Anayasada hkmetin kurulu amalar, hkmetin yetkilerinin snrlandrlmas, hkmet yetkililerinin ve parlamenterlerin seiminin yntem ve zamanlamas, temel haklar ve merkezi hkmetin kendi alt kademeleriyle ilikileri yer almaldr. Merkezi hkmet bnyesinde demokratik bir yap oluturmak adna yasama, yrtme ve yarg erkleri arasnda daha belirgin bir otorite paylam yaplmaldr. Polis ve istihbarat faaliyetleri ile askeri faaliyetlerde yasal siyasi mdahaleleri engellemek adna byk kstlamalardan kanlmaldr. Demokratik sistemi korumak ve muhtemel diktatrlk akmlarn nlemek amacyla anayasada blgesel, merkezi ve yerel dzeyde kayda deer imtiyazlar salayan bir federal sistem oluturulmaldr. Dierlerine gre kk blgelerin byk ayrcalklara sahip olup ayn zamanda lkenin bir paras olmaya devam ettii sviredeki kanton sistemi kimi durumlarda rnek tekil edebilir. Yeni zgrlemi bir lkenin tarihinde bu zelliklere sahip bir anayasa yer alm olmas durumunda bu anayasann gereken koullara gre istenilen ekilde sadece dzenlenmesi mantkl bir hamle olurdu. Uygun eski bir anayasann mevcut olmamas durumunda geici bir anayasayla hareket edilmesi gerekebilir. Aksi taktirde yeni bir anayasann hazrlanmas gerekecektir. Yeni bir anayasann hazrlanmas ok zaman ve emek gerektirecektir. Bu srece toplumun da dahil olmas yeni anayasa metni ve dzenlemelerinin kabul grmesi iin gerekli ve nemlidir. Daha sonra uygulanmas imkansz olan ve yerine getirilmesi olduka merkezi bir hkmet yaps gerektiren anayasal deiiklik vaatlerinde bulunulmamas gerekir nk bu vaatler yeni bir diktatrlk rejimi dourabilir.
83

Diktatrlkten Demokrasiye

Anayasann slubunun toplumun geneli iin kolayca anlalr olmas gerekmektedir. Bir anayasa yalnzca hukukularn ve sekinlerin anlayabilecei lde karmak veya mulak olmamaldr. Bir demokratik savunma politikas zgrlemi lke savunma kapasitesi gerektirecek d tehditlerle de karlaabilir. Bu lkede ekonomik, siyasi ve askeri hakimiyet kurmaya ynelik d tehditler grlebilir. demokrasinin srdrlmesi adna ulusal savunma gereksinimlerine gre politik bakaldrnn temel prensipleri zerinde ciddi bir ekilde durulmaldr.15 Direnme kapasitesini dorudan halka aktararak yeni zgrlemi lkeler, ileride kendi demokrasi sistemine de tehdit oluturabilecek veya dier ihtiyalar iin gereken ekonomik kaynaklar kullanacak gl bir askeri sistem kurmaktan kanabilir. Baz gruplarn kendi diktatrlklerini ilan etmek amacyla her tr anayasal hkm yok sayabilecei unutulmamaldr. Bu nedenle muhtemel diktatrlere kar politik bakaldr ve ibirlii yapmamak ile demokratik kurumlar, haklar ve prosedrleri korumak toplumun deimez ve srekli grevidir. Deerli bir sorumluluk Pasif mcadele diktatrleri zayflatp ortadan kaldrmakla kalmaz ayn zamanda bask altndakileri glendirici bir etki yapar. Bu yntemle kendilerini nceleri yalnzca bir piyon veya kurban olarak hisseden insanlara kendi balarna daha fazla zgrlk ve adalet salama gc verir. Bu mcadelenin, nceleri gsz olan insanlarda artan bir zsayg ve zgven duygusu yaratan nemli psikolojik sonular vardr.
15 Bkz: Gene Sharp, Sivil Direni: Post-Militer Silah Sistemi (Princeton, New Jersey: Princeton niversitesi Yaynlar, 1990).

84

Gene Sharp

Demokratik hkmetin kurulabilmesi iin yaplan pasif direniin uzun vadedeki nemli bir faydas da toplumun halihazrdaki ve gelecekte oluabilecek sorunlarn zmnde daha etkin hale gelmesidir. Bu sorunlara gelecekteki hkmetlerde oluabilecek grevin ktye kullanlmas ve yolsuzluk, herhangi bir gruba yaplacak kt muamele, ekonomik adaletsizlikler ve politik sistemin demokratik niteliindeki snrlamalar rnek gsterilebilir. Politik bakaldr anlamnda tecrbe kazanan toplumun gelecek oluabilecek diktatrlk rejimlerine kar daha dayankl olmas muhtemeldir. zgrlemenin ardndan halkn pasif direnie almas demokrasi, toplumsal zgrlkler, aznlk haklar ve blgesel, merkezi ve yerel ynetimler ile sivil toplum kurulularnn sahip olduu imtiyazlar koruma yntemleri salar. Bu aralar ayrca muhalif gruplarn zm iin kimi zaman terrizm veya gerilla mcadelesine bavurduu byk sorunlar zerinde insanlarn ve gruplarn daha barl fikirler nerebilmesini salayacak yollar oluturur. Bu politik bakaldr veya pasif direniin incelemesinde ortaya konulan dnceler toplumlarn zerindeki diktatr basksn kaldrmay amalayan ve insan haklarna sayg duyan demokratik sistemlerin ve toplumu ileriye tamak iin katlmc eylemlerin yerlemesini isteyen insanlar ve gruplar iin faydaldr. Burada byk sonutan bahsetmek mmkn:

Diktatrlkten kurtulmak mmkndr; Buna ulamak iin dikkatli dnce ve stratejik planlama gerekmektedir; ve Bazen maliyeti ok yksek olabilecek teyakkuz, sk alma ve disiplinli mcadele gerekebilmektedir.
85

Diktatrlkten Demokrasiye

Sk sk alnt yaplan zgrlk bedava deildir deii dorudur. Hibir d g, ezilen bir halka ok istedii zgrl vermek iin gelmeyecektir. nsanlar, zgrl kendi balarna nasl alacaklarn renmek zorundadrlar. Bu kolay olmayacaktr. nsanlar, zgrlemeleri iin gerekli olan kavradklarnda, kendilerine sancl da olsa en sonunda zgrl getirecek yol haritasn izebilirler. Sonrasnda biraz aba ile yeni bir demokratik dzen kurabilir ve bunun muhafazasna hazrlanabilirler. B tip bir mcadele sonunda kazanlan zgrlk uzun mrl olabilir. Kendisini bunun korunmasna ve zenginletirilmesine adam kararl insanlar sayesinde bu zgrlk srdrlebilir.

86

Gene Sharp

PASF EYLEM METODLARI16


iddete Dayanmayan Protesto ve kna Yntemleri Resmi ifadeler 1. Konumalar 2. Muhalefet veya destek mektuplar 3. Kurum ve kurulu bildirileri 4. mzalanm kamuoyu aklamalar 5. tham ve niyet beyanlar 6. Grup baznda ya da toplu dileke Daha geni bir kitle ile iletiim 7. Sloganlar, karikatrler ve semboller 8. Afi, poster ve ortaya konan iletiim 9. Bildiriler, brorler ve kitaplar 10. Gazete ve dergiler 11. Kaytlar, radyo ve televizyon 12. Hava ve kara reklam Grup temsili 13. Delegasyon 14. Temsili dller 15. Grup lobi faaliyetleri 16. Gzclk 17. Temsili seimler
16

EK BR

Aklamalar ve tarihi rnekleri ile bu liste Gene Sharptan alnmtr, Pasif Direni Politikas, kinci Blm, Pasif Direni Yntemleri.

87

Diktatrlkten Demokrasiye

Sembolik toplumsal hareketler 18. Bayrak ve sembolik renklerin gsterilmesi 19. Sembollerin tanmas 20. Dua ve ibadet 21. Sembolik nesnelerin sunumu 22. Soyunma protestosu 23. Kendine zarar verme 24. Sembolik klar 25. Portrelerin gsterilmesi 26. Protesto amal boyama 27. Yeni iaret ve isimler 28. Sembolik sesler 29. Sembolik slah 30. Kaba hareketler Bireyler zerindeki basklar 31. Yetkililere dadanma 32. Yetkililerle dalga geme 33. Arkadalk etme 34. Gece nbetleri Drama ve mzik 35. Esprili ske ve akalar 36. Oyun ve mzik performanslar 37. ark syleme Alaylar 38. Yryler 39. Geit trenleri 40. Dini alaylar 41. Hac ziyaretleri 42. Araba konvoylar
88

Gene Sharp

Anmalar 43. Siyasi matem 44. Temsili cenazeler 45. Gze arpc cenazeler 46. Mezarlklarda sayg gsterileri Halk Kurullar 47. Protesto ya da destek kurullar 48. Protesto toplantlar 49. Kamufle edilmi protesto toplantlar 50. Tartmalar Geri ekilme ve tanmama 51. brakmalar 52. Sessizlik 53. dllerden feragat edilmesi 54. Srtn dnmek SVL DREN METOTLARI Kiilerin toplum dna itilmesi 55. Sosyal boykot 56. Seerek sosyal boykot 57. Lisistratik eylemsizlik 58. Aforoz etme 59. Men etme Sosyal etkinlikler, gelenekler ve kurumlara kar direni 60. Sosyal ve spor aktivitelerinin ertelenmesi 61. Sosyal ilerin boykot edilmesi 62. renci grevi 63. Sosyal itaatsizlik 64. Sosyal kurumlarla ban kesme
89

Diktatrlkten Demokrasiye

Sosyal sistemle ban kesme 65. Evden kmamak 66. Bireysel ibirliinin reddi 67. alanlarn iyerini terk etmesi 68. Snma 69. Toplu ekilde ortadan kaybolmak 70. Tepki g (hicret) EKONOMK DREN METOTLARI: (1) EKONOMK BOYKOTLAR Tketici Eylemleri 71. Tketicilerin boykotu 72. Boykot edilen mallarn tketilmemesi 73. Kemer skma politikas 74. Kiray bekletme 75. Kiralamay reddetme 76. Yerli tketicinin boykotu 77. Uluslararas tketicilerin boykotu alanlarn ve reticilerin eylemi 78. i boykotlar 79. retici boykotlar Arac eylemleri 80. Tedariki ve ileyici boykotlar Mal sahipleri ve ynetici eylemleri 81. Tccar boykotlar 82. Mlk satm iznini reddetme 83. Lokavt 84. Endstriyel yardmn reddi 85. Tccarlarn genel grevi
90

Gene Sharp

Finansal kaynak sahiplerinin eylemleri 86. Bankadaki mevduat ve yatrmlarn ekilmesi 87. cret, bor ve dier demelerin yaplmamas 88. Bor ve faizlerin denmemesi 89. Fonlar ve kredilerin denmemesi 90. Gelirin reddedilmesi 91. Devlet tarafndan yaplan demelerin reddedilmesi Devletler tarafndan yaplan eylemler 92. Yerel ambargo 93. Tccarlarn kara listeye alnmas 94. Uluslararas satclarn ambargosu 95. Uluslararas alclarn ambargosu 96. Uluslararas Ticaret Ambargosu EKONOMK DREN METOTLARI: (2) GREV Sembolik grevler 97. Protesto grevi 98. Ani grev (kk apl grev) Tarmsal grevler 99. Kyl grevi 100. iftlik iileri grevi zel grup grevleri 101. Etkilenmi igcnn reddedilmesi 102. Mahkum grevi 103. Esnaf grevi 104. Profesyonel grevi
91

Diktatrlkten Demokrasiye

Olaan endstriyel grevler 105. letmelerde greve gidilmesi 106. Endstriyel grev 107. Destek grevi Kontroll grevler 108. Ayrntl grev 109. Teker teker boykot 110. yavalatma grevi 111. Protesto amal olarak kurallara harfi harfine uyarak ii yavalatma grevi 112. Hasta raporu almak) 113. stifa etmek suretiyle grev 114. Snrl grev 115. Seici grev ok endstrinin katlm ile grev 116. Genellemi grev 117. Genel grev Grev ve ekonomik kapanma kombinasyonlar 118. Dkkan kapama 119. Ekonomik olarak ie son verme POLTK DREN METODLARI Yetki reddi 120. Biat edilmemesi ya da sadakatin geri ekilmesi 121. Halkn destek vermeyi reddetmesi 122. Direnii savunan yaynlar ve konumalar
92

Gene Sharp

Vatandalarn Devletle birlii Yapmamas 123. Kanun koyucu kurulularn boykot edilmesi 124. Seimlerin boykot edilmesi 125. Kamu grevlerinin boykot edilmesi 126. Devlet organlar, ajanslar ve dier kamu kurulularnn boykot edilmesi 127. Kamusal eitim kurulularyla iliik kesme 128. Hkmet tarafndan desteklenen kurulularn boykot edilmesi 129. Kolluk kuvvetlerine yardm etmeyi reddetmek 130. Kiisel imza, simge ve yer belirleyicilerin kaldrlmas 131. Atanm yetkililerin kabulnn reddedilmesi 132. Mevcut kurumlarn kaldrlmasnn reddedilmesi Vatandalarn itaat alternatifleri 133. steksiz ve yava itaat 134. Dorudan gzetimin olmad durumlarda itaatsizlik 135. Halk itaatsizlii 136. Gizli itaatsizlik 137. Bir kalabaln ya da toplantnn dalmay reddetmesi 138. Oturma eylemi 139. Zorunlu askerlik hizmetine ve snr dna direnme 140. Kimliini gizleme, kama ve sahte kimlik kullanma 141. Gayrimeru kanunlara sivil itaatsizlik Devlet personelinin eylemleri 142. Devlet memurlar tarafndan seici ekilde yardmc olmann reddedilmesi 143. Komuta ve bilgi hatlarnn ileyiinin engellenmesi 144. Oyalama ve engelleme
93

Diktatrlkten Demokrasiye

145. Genel anlamda idari direni 146. Adli direni 147. Kolluk kuvvetleri tarafndan kasti olarak verimsizlik sergilenmesi ve seici direni 148. Ayaklanma Ulusal hkmet eylemleri 149. Kanunlara uygun nedenlerle i yavalatma ve ertelemeler 150. Temel devlet birimlerinin direnii Uluslararas alanda devlet eylemleri 151. Diplomatik ve dier temsilciliklerde deiiklikler 152. Diplomatik etkinliklerin ertelenmesi ya da iptal edilmesi 153. Diplomatik olarak tanmamak 154. Diplomatik ilikilerin sona erdirilmesi 155. Uluslararas kurumlardan ekilme 156. Uluslararas kurumlara yeliin reddedilmesi 157. Uluslararas kurumlardan ihra DDET ERMEYEN MDAHALE YNTEMLER Psikolojik mdahale 158. Kendini mdahaleye maruz brakmak 159. Yememe eylemleri (a) Ahlaki bask orucu (b) Alk grevi (c) Satyagraha orucu 160. Tersten yarglama (Mahkemede ilk sz sulanann almas) 161. iddet iermeyen taciz
94

Gene Sharp

Fiziksel Direni 162. Oturma 163. Ayakta durma 164. Toplu tama aralarn kullanma eylemi 165. Yryerek girme eylemi 166. Srekli hareket etme eylemi 167. Dua etme eylemi 168. iddet iermeyen basknlar 169. iddet iermeyen hava basknlar 170. iddet iermeyen istila 171. iddet iermeden vcudunu araya sokma 172. Bedeni kullanarak iddet iermeyen engelleme 173. iddet iermeyen igal Sosyal mdahale 174. Yeni sosyal dzenin tesis edilmesi 175. Tesislerin ar doldurulmas 176. Oyalama eylemi 177. Konuma eylemi 178. Gerilla tiyatrosu 179. Alternatif sosyal kurumlar 180. Alternatif iletiim sistemi Ekonomik mdahale 181. Ters grev 182. Dar kmama grevi 183. iddet iermeyen arazi igali 184. Abluka ile kar kma 185. Siyasi motifli taklitilik
95

Diktatrlkten Demokrasiye

186. Tekelci alm 187. Varlklara el konulmas 188. p boaltma 189. Seici himaye 190. Alternatif pazarlar 191. Alternatif ulam sistemleri 192. Alternatif ekonomik kurulular Siyasi mdahale 193. dari sistemlerin ar yklenmesi 194. Gizli ajanlarn kimliklerinin ifa edilmesi 195. Hapis cezas talep edilmesi 196. Tarafsz kanunlara sivil itaatsizlik 197. birlii yapmadan ikna etmeye alma 198. ifte egemenlik ve paralel hkmet oluumu

96

Gene Sharp

DKTATRLKTEN DEMOKRASYE ZERNE TEEKKRLER VE NOTLAR


Bu makaleyi yazarken bana yardmc olan kiilere minnettarm. Asistanm Bruce Jenkins 1993de ierik ve sunumda yaadm sorunlarn belirlenmesinde ok yardmc oldu. Karmak fikirlerin (zellikle strateji arlkl) daha net sunumu, yapsal yeniden rgtlenme ve editryal gelimeler hakknda zekice tavsiyelerde bulundu. Stephen Coadynin editoryal desteine minnettarm. Dr. Dr. Christopher Kruegler ve Robert Helvey ok nemli eletiriler yapp, nerilerde bulundular. Dr. Hazel McFerson and Dr. Dr. Hazel McFerson ve Dr. Patricia Parkman, ayr ayr Afrika ve Latin Amerikadaki direniler hakknda bilgi saladlar. Yine de, inceleme ve makaledeki varglar yalnzca benim sorumluluumdadr. Son yllarda Jamila Raqibsin rehberliinde ve nceki yllardan karlan derslerle birlikte eviriler iin zel klavuzlar oluturulmutur. Bu, daha nce bu alanda ak bir terminoloji olmad iin diller aras doruluu salamak iin gereklidir.

EK K

Diktatrlkten Demokrasiye, o zamanlar Khit Pyaingin (Yeni Dnem Gnl/ The New Era Journal) editr olan srgn edilen nemli isimlerden Birmanyal demokrat son U Tin Maung Winin istei zerine yazlmtr. Bu metnin hazrlanmas krk yln zerindeki aratrmalara, pasif direni, diktatrlk, totaliter sistem, direni hareketleri, siyasi teori, sosyolojik incelemeler ve farkl alanlardaki yazlara dayanmaktadr. Birmanya tarihini bilmediim iin sadece Birmanyaya odaklanan bir inceleme yazamazdm. Bu nedenle, genel bir inceleme yazmam gerekiyordu.
97

Diktatrlkten Demokrasiye

Makale ilk olarak blmler halinde 1993de Khit Pyaingde Birmance ve ngilizce olarak Bangkok, Taylandda yaymland. Daha sonra 1994de her iki dilde de olmak zere kitapk haline getirildi ve 1996 ve 1997de yeniden Birmanca olarak basld. Bangkoktaki orijinal kitapk basks, Burmada Demokrasiyi Yeniden Kurma Komitesinin yardmyla yaymland. Hem Burmada hem de srgnler ve sempatizanlar arasnda, el altndan datld. Bu analiz yalnzca Burmal demokratlar ve Rangoondaki gl Burman Hkmetinden bamszln kazanmak isteyen eitli etnik gruplarn kullanm amacyla hazrlanmt. (Burman Burmadaki baskn etnik gruptur). Bu genel almann, herhangi bir ekilde otoriter ya da diktatr hkmetlerle ilikilenen tm lkeler iin bir analiz olacan hayal dahi etmemitim. Fakat, son yllarda pek ok kii kendi diline evirdi ve lkesinde datt. eitli kiiler, sanki kendi lkeleri iin yazlm gibi olduunu bildirdi. Rangoondaki SLORC adndaki askeri diktatrlk bu almaya kar sava amak iin zaman kaybetmedi. 1995 ve 1996da ar bir saldr balatld ve bildirilenlere gre sonraki yllarda da gazete, radyo ve televizyon araclyla devam etti. yle ki, 2005te dahi insanlar yasak yayn bulundurma gerekesiyle yedi yl hapis cezasna mahkum edildi. Kitapn baka lkelerde tantmyla ilgili herhangi bir aba olmamasna karn, kendiliinden evrilmeye ve datlmaya balad. Kitapn ngilizce basksn Bangkoktaki bir kitapnn vitrininde gren Endonezyal bir renci ald ve lkesine gtrd. Orada Endonezya diline evrildi ve 1997de, Endonezyann nemli yaymclarndan Abdurahman Wahidin nsz ile yaymland. Abdurahman Wahid, otuz be milyon yeyle dnyann en byk Mslman rgt olan Nadhlatul Ulamann yneticisiydi ve daha sonra Endonezya Devlet Bakan oldu.
98

Gene Sharp

Bu dnemde, Albert Einstein Enstitsndeki ofisimde Bangkoktan gelen az saydaki ngilizce basks vard. Kitapkla ilgili soruturmalar balayana kadar geen birka yl boyunca bunlarn kopyasn kullandk. Daha sonra, kopyalardan birini Kaliforniyadan Marek Zelaskiewz ald ve Milosevi dneminde Belgratta yerel bir inisiyatife verdi. Onlar da kitap Srpa ya evirip bastlar. Milosevi rejiminin yklmasndan sonra Srbistan ziyaret ettiimizde kitabn muhalefet hareketlerine olduka etkisinin olduunu rendik. Kitap ayrca emekli Amerikan albay Robert Helveyin, Budapetede, Macaristan yirmi civarnda Srpl genle yapt iddet iermeyen mcadelenin doas ve potansiyeli konusundaki almalarda da nemli bir yer alm. Helvey genlere iddet iermeyen olaylarn politikasnn tamamlanm kopyalarn de vermiti. Bunlar, Milosevii deviren iddet iermen mcadelenin banda bulunan Otpor Organizasyonu yeleriydi. Bu yayn iin oluan farkndaln bir lkeden dierine nasl yayldn genelde bilmeyiz. Son yllarda WEB sayfamzda yer almas nemli, ancak kesinlikle tek etken deil. Bu balantlar incelemek nemli bir aratrma projesinin konusu olabilir. Diktatrlkten Demokrasiye, olduka kapsaml ve okunmas kolay olmayan bir analizdir. Bununla birlikte, evirilerin klfetli ve maliyetli olmasna ramen 2008 Ocak itibariyle 28 dile evrilecek kadar nemli bulunmutur. Bu yaynn basl ya da internet sitesi zerindeki evirileri aadaki dillerde yaplmtr: Habeistan dili (Etiyopya), Arapa, Azerice (Azerbaycan), Bahasa dili Endonezya, Belarusa, Birmanca, Chin (Burmada yaayan etnik bir grup), ince (modern ve geleneksel ince), Divehi dili (Maldivler), Farsa (ran), Franszca, Grcce, Almanca, Jing Paw (Burma), Karen (Burma), Khamer (Kamboya), Krte, Krgzca (Krgzistan), Nepalce, Petuca (Afganistan ve Pakistan), Rusa, Srpa, spanyolca, Tibete, zbeke (zbekistan) ve Viyetnamca. Birok dil de hazrlanma aamasndadr.
99

Diktatrlkten Demokrasiye

1993 ile 2002 yllar arasnda alt eviri bulunmaktayd. 2003 ile 2008 yllar arasnda yirmi iki tane. evrildii dillerin ve toplumlarn eitlilii dikkate alndnda, ne oranda bir kitlenin bu analizleri kendi toplumlaryla ilintilendirdiini de daha net olarak anlamak mmkn olmaktadr. Gene Sharp Ocak 2008 Albert Einstein Entstits Boston, Massachusetts

100

Gene Sharp

BU YAYININ EVRS VE YENDEN BASILMASI HAKKINDA BR NOT


Bu yaynn datm kamuya aktr. Herkes tarafndan oaltlp, datlabilir. Her ne kadar bireylerin bu gibi isteklere uymak gibi yasal zorunluluklar olmasa da, yazarn baz istekleri var. Yazar, eer oaltlacaksa; metinde herhangi bir deiikliin, eklemenin ya da karmann yaplmamasn istemektedir. Yazar, bu metni oaltmak isteyen kiilerin kendisine haber vermelerini istemektedir. Bunu Albert Einstein Enstitsne bildirebilirsiniz (kontak bilgisi bu yaynn indekiler blmnden nceki sayfann bandadr). Eer bu belgenin evirisi yaplacaksa, yazar metnin zgnlnn korunmas iin ok dikkat edilmesini istemektedir. Bu yayndaki terimlerin bazlar fark dillere tam olarak evrilemez, pasif direni gibi baz terimlerin tam karlklar olmayabilir. Bu nedenle belirli terimlerin ve kavramlarn, okuyucular tarafndan anlalr ekilde evrilmesi gerekmektedir. Bu metnin evirisini yapacak kiiler ya da gruplar iin Albert Einstein Enstits onlara yardmc olacak bir eviri prosedr gelitirmitir. Bu, aadaki gibidir: evirmen bulmak iin bir seim prosedr. Adaylarn hem ngilizce hem de evirecekleri dile hakimiyetleri deerlendirilmelidir. Adaylarn bu konu hakkndaki genel bilgileri ve metindeki terimlerle kavramlar anlama yetileri deerlendirilmelidir.
101

EK

Diktatrlkten Demokrasiye

Editr de benzer bir ekilde seilir. Editrn ii eviriyi incelemek ve gerekirse de evirmene eletiri yapmaktr. Genelde evirmen ve editrn birbirlerini tanmamalar daha iyidir. evirmen ve editr seildikten sonra evirmen metnin iki sayfasn ve metnin belirli kilit terimlerini ieren bir listeyi deerlendirme metni olarak evirir. Editr bu rnei inceler ve evirmene geri bildirimde bulunur. Eer evirmenin yapm olduu deneme metninde ve/veya editrn deerlendirdii metinde ciddi sorunlar varsa, eviriyi veren kii ya da grup tarafndan evirmen ya da editr deitirilebilir. Eer eviride ok fazla sknt yoksa, evirmen editrn yorumlarn da gz nnde bulundurarak eviriye devam eder. Btn metin evrildikten sonra, editr tam metni deerlendirerek evirmene geri bildirim yapar. evirmen, editrden ald bilgi dahilinde metin zerindeki son deiiklikleri yapar ve metnin evirisini tamamlar. Bylece evrilmi olan kitap yaymlanp datma hazr bir hale gelir.

102

Gene Sharp

DAHA FAZLA BLG N 1. Gene Sharp ve Bruce Jenkins - Darbeye Kar (The Anti-Coup). Boston: The Albert Einstein Institution, 2003. 2. Gene Sharp - Sharps Szl; G ve Direni: Mcadeleleriyle Sivil Direni Dili (Sharps Dictionary of Power and Struggle: Language of Civil Resistance in Conflicts by Gene Sharp). New York: Oxford Universtiy Press, 2011. 3. Robert L. Helvey - Stratejik Pasif Mcadele Hakknda: Temel lkeleri Dnmek (On Strategic Nonviolent Conflict: Thinking About the Fundamentals). Boston: The Albert Einstein Institution, 2002. 4. Gene Sharp - Pasif Eylem Politikas (3 blm) [The Politics of Nonviolent Action (3 vols.)]. Boston: Extending Horizons Books, Porter Sargent Publishers, 1973. 5. Gene Sharp (Jamila Raqibn yardmyla) - Kiisel Kurtulu (Self-Liberation). Boston: The Albert Einstein Institiution, 2010. 6. Gene Sharp - Sosyal G ve Politik zgrlk (Social Power and Political Freedom). Boston: Extending Horizons Books, Porter Sargent Publishers, 1980. 7. Gene Sharp - Geree Uygun Alternatifler Var (There Are Realistic Alternatives). Boston: The Albert Einstein Institution, 2003. 8. Gene Sharp - Pasif Direnii Balatmak: 20. Yzyl Uygulamalar ve 21. Yzyl Potansiyeli (Waging Nonviolent Struggle: 20th Century Practice and 21st Century Potential). Boston: Extending Horizons Books, Porter Sargent Publishers, 2005. Sipari bilgisi iin iletiim: The Albert Einstein Institution P.O. Box 455 East Boston, MA 02128, USA Tel: ABD +1 617-247-4882 Faks: ABD +1 617-247-4035 E-mail: einstein@igc.org Website: www.aeinstein.org
103

You might also like