20. yüzyıl başının Büyük Oyun / Le Grand Jeu dergisi ve edebiyat akımı hakkında Özgür Uçkan ve Hüseyin Alptekin tarafından Kitap-lık dergisinde 1997'de yayınlanmış yazılar
Original Title
Büyük Oyun - Ozgur Uckan & Huseyin Alptekin Kitap-lik, 1997
20. yüzyıl başının Büyük Oyun / Le Grand Jeu dergisi ve edebiyat akımı hakkında Özgür Uçkan ve Hüseyin Alptekin tarafından Kitap-lık dergisinde 1997'de yayınlanmış yazılar
20. yüzyıl başının Büyük Oyun / Le Grand Jeu dergisi ve edebiyat akımı hakkında Özgür Uçkan ve Hüseyin Alptekin tarafından Kitap-lık dergisinde 1997'de yayınlanmış yazılar
“Biytik Oyun”
Ozgiir Ugkan - Huseyin B. Alptekin
Ritap-lik, S: 26 & 27, Mart - Nisan & Mays - Haziran 1997
7 _— “5 eekitap-lik, $: 26, Mart - Nisan 1997
Ozgir Uskan
Rimbaud Burcunda Bir
“Biyiikk Oyun” - I
~ Hayat nedir ?
Ritzgarin askt.
= Oliimn nedir ?
~ Bosligun ask
~ Ya ask nedir ?
~ Riizgarat hayatr, boslugur dliinti.!
Roger Gilbert-Lecomte
HA 2 0920 devas: yoktur; tk bir kez oyna
B: Biz, hayatimuzen her anmda oynamnak isti
yoruz ont. Bir kez daha, ‘kaybeden Kazan’.
Cilnkii siz konusu olan, kendini kaybetmektir. Biz kazan-
mak istiyoruz, Oysa, Bilyiik Oyun bir sans oyunudur, yartt
ustalik, ya da daha iyisi ‘lutuf’ oyunu: Tanin’nin lutfie ve
jestlorin lntfiu.”
1, sayisi Haziran 1928’de, Paris‘te yayumlanan Le
Grand jeu (Bayik Oyun], bu paragrafla acihyor ve gu
oper Giter-Leconte,1925' dog,
26
tonda devam ediyordu: “Biilitu gitciimitzle tim yeni
deorimlere adayacagrz kendimizi. (...) Citnkti, bir edebiyat
grub degil, aynt arayisa baglanms bir insanlar birligi
olugturnyoruz.” Bu satirlan, derginin yonetmeni Roger
Gilbert-Lecomte yazmisti; “emecegiz her seyi, kayiplara
Karigunceya dek saydamlasmak igi Ton 'yt yutacagi2” so2-
clikleriyle biten “6ns6z”iin? altinda, “oyuna katilania-
nin” “tam onay”im bildiren dokuz imza daha yer ali-
yordu: Hendrik Cramer, René Daumal, Artir Harfaux,
Maurice Henry, Pierre Minet, André Rolland de René-
ville, Josef Sima, Roger Vailland. Le Grand Jew'nitn ba-
sin ilaninda, ikinci sayin “maistik, okiltist, devrintet, sa
i Arthur Rimbaud ya adanacagr” haber veriliyor ve “YS-
netim” imgah: bir bildiriyle dergi soyle tarmmlanyor-
du: “LE GRAND JEU, ne edebi, sinatsul, felsefi, ne de si-
osal bir dergidir. Le Grand Jeu yabwzca asi alent arar.”>
Bityitk Oyun, ancak ig sayist yaysmlanabilen (Hazi-
ran 1928, Mays 1929, Ekim 1930) bir derginin cevre-
sinde kurulup dagilan bir “harekel“in, bir “akim’in
edi olarak gecti tarihe ve grubun hedeflerinin tutkulu
gorkemiyle karsilastiniidagginda, simdilik yalnizca ede-
biyat, sanat ve diigiince tarihinde géreli olarak “kii-
sik” bir yer bulmug gérintiyor - Minerva’nin ironisi
mi, bu “center” toplulugun kendini adadigi Oyun’un
hilesi mi, bilinmez :
Etkinligi yalnizca ayn1 adh tasiyan dergiyle smurla-
namayacak Biiyiik Oyun, uzun bir siire gercekiistiici-
ligiin bir tiirevi, bir alt kola olarak nitelendirildi ve ki-
mi yazarlar, eskisi kadar giivenle ifade etmeseler de,
hala bu baglanby: kurmaya devam ediyorlar. Ama,
akimin ortaya cikigi dénem olarak La Revolution surré
aliste [Gergekiistitcii Devrim] ve Surréalisme au service de
la Révolution [Devrimin Hizmetinde Gergekiisticilitk]
dergilerinin yayumu arasindaki siireye denk diismii
iki grup birbirleriyle cesitli (ve cogunlukla gergin, fir-
tnali) iliskiler kurmus ve grabun dagilmasinda gerge-
kiistitciilik “etkin” bir rol oynamugsa da, gerek diigiin-
sel egilimler, gerekse edebi, sanatsal, siyasal ySnelim-
ler bakuaindan derin farklar tagidiklan, artik pek tar-
usilmayan bir konu, Ashinda Bilyitk Oyun’un daha yeni
tartisiImaya baslandigi soylenebiliz.
Oyunua kuralina sonuna dek sadik kalarak buna
“trajik” hayatlanyla Sdeyen oyunculardan ikisinin
(Lecomte ve kimi “caaflarina’ ragmen Daumal) 1
Diinya Savasr'nm orta yerinde dkimiinden, bir digeri-
nin ciddi (ve hakh) bir sarsintiya ugrayarak tiretimine
uzun bir ara vermesinden Gima) sonra, savasin yikingiictine de cok sey borchu olan derin bir sessizlik ku-
sat akimu. Kugkusuz, bir simgek gakiminda yaydhs:
igigin hayran biraktyga, dosilannin hayatlarina/eserle-
rine inanan tig bes insanin, ont. unutulustan cekip ¢-
karmak icin gosterdigi zorlu ve inate abalan bundan
ayer tutmak gerek. Zaten, bugiin Bilyiik Oi ve oma
yasayan insanlar hakkmda ne biliyorsak, bu gabalarla
giin signa cakan eserler, belgeler sayesinde biliyoruz.
Sis perdesi altmish yillarn sonuna dogru dagilma-
ya basladi. 1953/cle Reims Guizel Sanatlar Miizesi'nde-
ki Lo Grarad Jou sergisini bir yana brrakirsak, 1968 yilin-
da Sima'ran Paris’te, Modern Sanatlar Miizesi/adeki
ilk retrospektif sergisi, Lecomte’un Biitiir Eserler? nin
yayimlanabilmesi igi kurulan dernegin, Kiiltiir Bax
kanhgi destegini alarak yazarin “yasal” mirasgisma
kargi agtify buytk yanks uyandiran davayt kazanmast
ve L'Hlerne dergisinin Le
Grand [eu ze) sayist gi-
bi dig “major” olayin bir
araya gelmesi ve done-
min anti-konformist ilgi
odaklariyla cakigmast
saglaci bunu. Ama bu
“atkeoloji’de basrolii,
Lecomte’t: son ana dek
terketmeyen vefalt dos-
tm Arthur Adamov'a
vermek gerek, Koltugu-
nun altrda bir yan el-
yazmesiyla_calmadigt
kapi—birekinayarak,
inatla ugrastp didinen,
Lecomte'dan yaptigi bir
derlemeyi ‘Testament
[Vasiyet] adiyla 1953'de
yayunlamayt basaran’,
séz konusu dava icin
Pierre Minet'yle birlikte
bir derek kurarak kiil-
tir ve sanat diinyasin-
dan énemli bir destek
saglayan hep o oldu
Antonin Artaud icin de
ayn cabay! gOstermigti. Ne yazik ki, Lecomte’un Bil
hin Eserleri’ni géremecen did
André Breton’un (“bal ve yénet” planinm bir parca
si olarak) “ikinci Stirrealist Manifesto’da_getirdigi
elestirilerden sonra, René Daumal, “André Breton’a
Aak Mektup” unda gu kehanette bulunmugtu: “Dikkul
edin André Breton, ilerde edebigat tariki elkiteplarmda yer
alacaksintz, ana oer biz bir onura diktiysek gitziimiizi, bu,
gelecek kusaklar igin kryametlerin tarihine yazilmak ola-
cak.”7 Bugiine kadar, cou monografi formunda énem
Ii birkag ¢alisma yapildi, birkac zel say1 yaymlandh,
Kelayr Yild2. Magar Fire
Arhk belgeler, eserler, kisacast_“malzeme” ortada
‘Ama bu “malzeme” nin “hayat”mm, akademik/tarih-
sel “yorum’lardan gok farkl cofralyalarda siirecegi
kehanetinde bulunmak igin yeterli “igaret” var gibi 5-
riintiyor (bundan yalnyzca, 68 Mayist'nda Daumal ve
Lecomte’dan ciimielerin Breton’ unkiler gibi duvarlara
yazilmig olmasm, “Beat ruhu"nda okumalan, ya da
simdi, genellesmis bir savag igindeki bu “yiizyil so-
nu" nda, “iki savas arast isyankaclan”na yOnelen ve gi-
derek artan ilgiyi kastetmiyorum®).
Kosa, hizh bir kolaj (bir “alantilar haritast” igin bo-
suna mim koyma gabas): “Biiyitt Oyun'dan oneeki
oyunlar”, “Biiyiik Savag’m antik ykinulara cevirdigi
Rein's sehrinin lise stra-
laninda, 1921/de basladh.
Lecomte, Roger Vailland
ve oyunu ilk terk edecek
bilmecemsi kisilik Ro-
bert Meyrat digit de
1907 dogumiw), sacayag
gibiydiler, Apollo adh bir
“fanain’ gkartyorlardh.
Ertesi_yil, Charlevil
le’'den (Rimbaud'nun
sehr) yeni biri katildh
aralarma: René Daumal
(a. 1908). Bir Buda gibiy-
di, Lecomte hemen “ev-
lat” edindi onu, Pierre
Minet’nin (d, 1909) de
katlimiyla “gizli tare
keat"Ian yagamaya basla-
dh. Alired Jarry’nin “pa-
lalizigi* mistik deneyle-
re davet akanyor, onun
Kral Uibi’sti gibi bir de
totemleri _oluyordu:
Kendilerine Phreres
Simplistes* |Basitfik Yanl-
si Kardesler] achna verdi-
lex. “Basitlik” kavramu, “cocukluk” bilgisine, yetiskin
uygarligin baglarint koparcigr mantik-incesi primitif
algi ve se7gi boyutuna génderiyordu. Ozel bir jargon-
Jan, bzel “melek” adlani, kodlan, igaretleri, kendilerine
Segii ritielleri vardi. Her seyi denediler; “deneyim"
baslangician sonuna dek asti vurgunun tasiytcist oldu,
“Rimbaud burcunda” yogun ve felilkeli deneyler: “uz-
gon” ve “iggori”ye ulagmak, dlmeyi Ggrenmek ve
“dogum-dncesi’ne goz atmak igin, “bitan duyslarin
stomatik boxwnu"nu saglayan deneyler: karbon tet-
rakloriirden elere, kifden afyona binbir madde kulla-
kleksyonu
7