You are on page 1of 173

T.C.

MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LAHYAT ANABLM DALI DN SOSYOLOJS BLM DALI

NEW AGE HAREKET: MODERN BR DNSELLK BMNN


SOSYO-KLTREL ANALZ
Yksek Lisans Tezi

AFAK BAKAYA Danman: DO.DR.AL COKUN

stanbul, 2006

NSZ Toplumsal deiimlerin daha nceki yzyllara gre ok daha youn yaand yirminci yzyl, kurumsal dinlerin birka yzyl ncesinden balayan srele siyasal ve toplumsal alanda nfuz kaybyla birlikte din algsndaki deiime ve yeni dinsellik biimlerinin varlna sahne olmutur. Modern dinsel alg biiminin zgn rneklerinden biri olan New Age Hareketi tezimizde sosyo-kltrel ve tarihi boyutlaryla ve eitli alt disiplinler erevesinde ele alnm, hareketin modern toplumsal srelerle ilikisi ortaya konulmaya allmtr. Tezimizin hazrlannda katklar olan pek ok kiiyi burada anmak isterim. Bata hogrs ve tevikleriyle pek ok gln stesinden gelmeme yardmc olan tez danmanm, hocam, Do.Dr.Ali Cokuna teekkr bir bor bilirim. Ayrca kiisel ktphanesini byk bir zveriyle tarafma amakla bu tezin hazrlanmasnda nemli katklarndan dolay hocam Prof. Dr. Ali Kseye, kaynak temininde destekleri olan hocam Prof.Dr.Ymni Sezen, Prof.Dr.Zeki Arslantrk, Gktrk Demir, Mehmet Akaln, Ali Pulcu, Dr. Nuri Tnaz ve Mustafa ztrke, tezin ilgili blmlerini okuyarak nerilerde bulunan Dr. Salime Leyla Grkan, Dr. Adnan Arslan, Alim Arl ve Muzaffer enele teekkr ederim. Akademik hayatn banda beni din sosyolojisine ynlendirerek bu projenin hayat bulmasnda ok nemli katksndan dolay sevgili hocam Prof.Dr.mer Faruk Harmana ayrca ve bilhassa teekkr bir bor biliyorum. Ayrca meakkatli tez yazm srecinde rahat bir alma ortam salamak adna elinden gelen tm gayreti gsteren annem Seher Bakayaya ve yazm srasnda oluan teknik arzalarn giderilmesinde yardmlarndan dolay kardeim Doan Bakayaya da katklarndan tr teekkr ederim.

stanbul 2006

afak Bakaya

NDEKLER
Sayfa No. TABLO LSTES.................................................................................................... KISALTMALAR.................................................................................................... GR........................................................................................................................
v v 1

BRNC BLM
NEW AGE KAVRAMI VE MODERN DNSELLK
I. NEW AGE: KAVRAM VE HAREKETN DOUU.......................................... II. MODERN DNSELLK OLGUSU...................................................................... III. YEN DN HAREKETLER VE NEW AGE..................................................... 6 11 16

KNC BLM
TARH VE KLTREL ARKAPLAN
I. BATI EZOTERK VE OKLT OKULLARI....................................................... II. NEW THOUGHT................................................................................................. A. POZTF DNCE HAREKET......................................................... III. TRANSANDANTALZM.................................................................................. IV. SPRTALZM................................................................................................. V. TEOSOF.............................................................................................................. VI. PSKOLOJ.......................................................................................................... A. CARL GUSTAVE JUNG......................................................................... 24 28 32 35 37 39 41 42

B. HMANST PSKOLOJ......................................................................... C. THE HUMAN POTANTIAL MOVEMENT............................................ D. TRANSPERSONEL PSKOLOJ.............................................................. E. PARAPSKOLOJ..................................................................................... VII. TARH MSTK AKIMLAR VE AMANK NANLAR........................... A. HINDUZM VE BUDZM........................................................................ B. HRSTYANLIK........................................................................................ C. KABALA.................................................................................................... D. SUFZM...................................................................................................... E. AMANK NANLAR.............................................................................

46 48 50 50 53 53 55 57 60 61

NC BLM
NEW AGE RETLER: GENEL ZELLKLER
I. BNYILCILIK............................................................................................................ II. SPRTELLK VE BLM..................................................................................... A. DETERMNZM.......................................................................................... B. HOLZM...................................................................................................... C. EVRMCLK.............................................................................................. D. DENEYM.................................................................................................... III. EKLEKTZM/SENKRETZM................................................................................. IV. SPRTEL EVRENSELCLK.............................................................................. V. Z-TANRILIK......................................................................................................... 65 69 74 76 83 86 87 88 90

VI. HERMENTK YENDEN NA........................................................................... VII. FAYDACILIK VE DNYAYI OLUMLAMA...................................................... VIII. FA VE KSEL GELM................................................................................

94 105 108

DRDNC BLM
NEW AGE HAREKETNN SOSYOLOJK BOYUTLARI
I. SOSYOLOJK AIDAN NEW AGE RETLER.............................................. A. BREYSELLEME/DNN ZELLEMES.............................................. B. OTORTE KARITLII............................................................................... C. KURUM KARITLII.................................................................................. II. PROFESYONELLER VE ORGANZASYONLAR................................................ A. NEW AGE PROFESYONELLER RETMENLER............................. B. ORGANZASYON VE GRUPLAR .............................................................. B.1. THE EMISSARIES...................................................................... B.2. THE SUFI MOVEMENT............................................................. B.3. THE AETHERIUS SOCIETY...................................................... B.4. WREKIN TRUST......................................................................... B.5. THE LONDON GROUP.............................................................. III. NEW AGECLER: SPRTEL DENEYM ARAYANLAR.............................. SONU.......................................................................................................................... KAYNAKA................................................................................................................. 120 120 123 127 128 129 130 131 132 134 136 136 137 147 149

TABLO LSTES
Sayfa No Tablo 1: Evrensel Enerjilerin Tasnifi............................................................................ Tablo 2: New Age nanlar.......................................................................................... Tablo 3: Geleneksel ve Gelenekten zlen Dinsellik................................................ Tablo 4: New Age Syleminin Kurucu Unsurlar........................................................ Tablo 5: Anketler.......................................................................................................... Tablo 6-7-8: Ya, Cinsiyet ve Eitim Dzeyleri.......................................................... Tablo 9-10: Yeri Stats ve Yllk Gelir................................................................... Tablo11: Katlnan Uygulamalar................................................................................... Tablo12: niversite rencileri Arasnda Yaplan Anket (Washington 1981)............ 82 97 100 104 141 142 143 144 145

KISALTMALAR

a.g.e. Ad geen eser a.g.y. Ad geen yer ak. Aktaran bkn. Baknz ed. Editr no. Say s. Sayfa t.y. Tarih yok vol. Cilt

GR
A. Aratrmann Konusu ve Problemi Modern dnemde deien toplumsal, ekonomik ve siyasi koullarn gl etkilerine maruz kalan din olgusunun geirdii dnm ve yeni dini oluumlarn ortaya k, yirminci yzyln ikinci yarsndan itibaren din sosyolojisinin dier sosyal bilim disiplinleri arasndaki konumunu n plana karm ve sosyologlarn dikkatlerini kilise merkezli din almalarndan yeni dini oluumlarn ierii ve toplumsal dayanaklarn incelemeye evirmelerine yol amtr. Ekonomik ve toplumsal deiimin hzl ve youn biimde yaand bat lkelerindeki deien din alglar ve gittike eitlenen dini oluumlar, kltrel geikenlik ve yaylmayla dier corafyalara tanm ve benzer toplumsal, ekonomik ve siyasal deiimlerin yaand bu blgelerde yeni dini oluumlar iin de bir kvlcm oluturmutur. Bir ksm yerel koullarla uyum iinde gelise de szkonusu yeni dini alg biimlerinin ve hareketlerin doasn anlamak iin ilk kez ortaya ktklar topraklardaki toplumsal ve kltrel koullar incelemek gerekmektedir. Ancak sosyoloji disiplininin doup gelitii Bat dnyasnn dnda ve zellikle de lkemizde ne geleneksel dinin ve geleneksel dini kurumlarn geirdii deiimler ne de artk toplum hayatnda kendisine gittike daha fazla yer bulmaya balayan yeni dini oluumlar ve dini alglar gerektii kadar incelenmemitir. Bu almayla Amerika ve Avrupada yaynevleri, kurslar, fuarlar, organizasyonlar ve gruplar, alternatif tp ve kiisel geliim almalar, enformasyon alar (networks) ile yaylan ve kresel kanallarla iinde Trkiyenin de bulunduu evre lkelerde de grlmeye balayan New Age olgusunun sosyal bilimler ve onun iinde yer alan din bilimleri (dinler tarihi, din sosyolojisi vs.) asndan analizinin yaplmas amalanmtr. Aratrmamzda New Age Hareketini drt blmde inceledik. Kavram ve retileri ele aldmz ilk blmde dnce ve dinler tarihinden yararlanarak New Age Hareketinin kltrel kaynaklarn, ikinci blmde ortaya kt bat toplumlarnda New Agee hem vizyon hem de sylem dzeyinde unsurlarla dorudan veya kltre etkisiyle dolayl katkda bulunan dini-felsefi-psikolojik akmlar, gruplar; nc blmde New Age retilerinin

genel zelliklerini ve New Agein kognitif boyutunu ve drdnc blmde de New Age retilerinin toplumsal boyutunu, New Age organizasyonlarn ve New Agecilerin toplumsal ve demografik zelliklerini inceledik. B. Aratrmann ddias ve Varsaymlar Aratrmamzda temel tezimiz Batnn zgn sosyo-kltrel ve tarihsel koullarnda ortaya kan ve gelien New Age Hareketinin modern toplum ve bu toplumsal koullar hem reten hem de onun tarafndan retilen bireyin din algsyla uyumlu zgn bir dinsel-kltrel hareket ve bireyci-ilevsellemi bir dinsellik biimi olduudur. Hareketinin birey merkezlilii, dini otorite, hiyerari ve kurumlar reddi ve oulculuu ile modern sosyokltrel ve ekonomik dinamiklerle veya dier bir ifadeyle modern sekler perspektiflerle ezoterik dinselliin baarl bir sentez giriimi olduu da sylenebilir. C. Kullanlan Kaynaklar ve Yntem Tipik bir dini topluluktan ok networklar kanalyla yaygnlk kazand iin New Age Hareketinin sosyo-kltrel yapsnn analizinde bu networklarn paras olan kitap, dergi ve internet kaynaklarndan yararlandk. Aratrmamzda zellikle Trkiye ile ilgili deerlendirmelerimizde ksmen ve snrl da olsa katlmc gzlem ve mlakattan da faydalandk ancak almamz, daha ok yazl ve dijital kaynaklar kullandmzdan daha ok dkmantasyon yntemine dayal bir nitelik arzetmektedir. New Age ile ilgili akademik almalarn almalarn nemli ksm hareketin ngilizce konuan dnyada doup yaygnlamas sebebiyle ngilizce literatrde yer almaktadr. Hareketin popler literatr 1960l yllarn sonundan itibaren olumakla birlikte birincil akademik kaynaklar 1990l yllarda kaleme alnmaya balamtr. Aratrmamzda hem New Agein iindeki New Ageci yazarlarn eserlerinden hem de New Agee dardan ve bilimsel bir perspektifle yaklaan akademisyenlerin eserlerinden faydalandk ve her iki kaynan dnda dini perspektifle ve New Agee reddiye tarznda yazlm eserleri bir aratrmann bilimsel objektiflii iin uygun olmadndan kullanmamay tercih ettik.

Geleneksel dinlerden olduu kadar Batda zerinde daha fazla allm Yeni Dini Hareketlerden de farkl zellikler gsteren ve heterojen yaps sebebiyle hem tanmlanmasnda hem de toplumsal grnmlerini tespitte glk ekilen New Agei tezimizde, deien toplumsal yapyla ortaya kan bireyin ihtiyalarna yant vermeye alan evrensel bir anlam ematii ve vizyonu ile zgn bir kltrel eilim ve hareket olarak inceledik. D. Aratrmada Karlalan Problemler veTerminoloji Tezi hazrlarken karlatmz glkleri ise iki ana grupta toplayabiliriz; akademik ve popler New Age metinlerinde kullanlan terminoloji ve dilin Trkeye nasl aktarlaca ile New Age Hareketini tanmlamakta kullanlacak tipoloji ve tarihi-kltrel arkaplan incelemekte izlenecek yaklam. Batda kendi kltrel erevesi iinde retilmi veya mevcutlara eklenenen yeni anlamlarla armlar farkllam ve zenginletirilmi zgn dini ortam tanmlayan terimlerle New Age ierisinde kullanlan terminolojiyi Trkeye aktarmak nmze kan en nemli glklerden biri oldu. Bat dini ve kltrel yapsn ve tarihi arkaplann yanstan szkonusu terminolojiyi Trkeye evirmeye kalkmak bir yandan farkl bir toplumsal ve kltrel yapy ondan ok daha farkl bir baka kltre ait terminolojiyle anlamaya almak, dilin gerisindeki anlaml btnl kaybetmek riskiyle bizi kar karya getirecek dier yandan da hareketi kendi tarihi ve kltrel dinamikler iinde dnmek yerine bizi dar bir kltrcle ve sosyal bilimlerde, zellikle de din bilimlerinde kanlmas gereken metafizik bir ereve iine hapsedecekti. Bu ihtimallerden kanmak iin tezimizde terminolojiyi ok snrl bir ekilde Trkeye evirmeyi tercih ettik. New Age terimi her ne kadar kimileri tarafndan Yeni a eklinde bir karlkla Trkeye aktarlyor olsa da hem hareketin anglo-sakson kkenini yanstmas hem de New Agein Yeni a kavramnn ima ettiinden daha fazlasn iermesi bakmndan tezimizde olduu gibi braktk. Kald ki Trkede de New Age adl bir yaynevinin bulunuu ve farkl medyalarda orijinal ifadenin kullanlyor oluu da terimin tutunduunu gstermektedir. Ayn ekilde Trkeye ruhsallk ve bazen de maneviyat olarak evirilen spiritel kavramn da olduu gibi brakmay tercih ettik nk kimi zaman geleneksel dinlerdeki maneviyata yakn

manada kullanlyor olsa da tezimizin ilk blmnde de grlebilecei gibi terimin, bat dini ve ezoterik tarihi arka plannda kazand imalar ruhsallk veya maneviyat terimiyle karlanamayacak kadar eitli ve deikendir. Bununla birlikte popler New Age kitaplarnn Trke evirilerinde ruhsal kelimesi de kullanldndan bu eserlerden yaptmz alntlarda ruhsal kelimesiyle karlalacaktr. Ayn ekilde herhangi bir dini imas daha az olan Tanr, Tanrsal gibi kavramlar kullanmann herhangi bir kurumsallam din ile dorudan iliki kurulamayacak olan hareketle ilgili ifadelerde daha uygun olacan dndk. Yeni Dini Hareketler ve New Age ile ilgili ngilizce akademik literatrde kullanlan terminolojiye gelince; Trkede szkonusu alanlarla ilgili snrl sayda telif ve tercme ve dinin ve din sosyolojisinin genellikle sosyal bilimlerin deil de sadece teoloji alan iinde grlmesinden kaynaklanan bir daralma, bu alanla ilgili terminoloji konusundaki sorunlara ilgili bilim evrelerinin eilmesini gletirmi hatta ou zaman imkanszlatrmtr. Bu gl tezimizde yer yer kendi tercih ettiimiz kullanmlarla amaya altk ancak ounlukla, yeni bir terim ne srmekle ortaya kmas muhtemel yanl anlamlardan kanmak iin bu hareketleri tanmlamakta kullanlan din sosyolojisindeki pek ok terimi zellikle de henz Trkiyede ubesi bulunmayan dini ve kltrel hareketlerin adlarn orijinal dillerindeki ifadelerle kullanmay tercih ettik. Bir baka nemli glk de hem geleneksel inan ve akmlardan hem de Yeni Dini Hareketlerden farkl zellikler sergileyen, heterojen, snrlar belirsiz, tek bir yapdan ve belirli bir organizasyondan ok, farkl grup ve inanlara verilen genel/emsiye (umbrella term) bir kavram oluu sebebiyle New Age hareketini hem tanmlamakta hem de hareketin sosyo-kltrel dinamiklerini tespitte kullanacamz ereveyi tespitte yaadk. Hareketin birey eksenli doasndan kaynaklanan aratrma gl almamzda geleneksel sosyolojinin meta-teorik din yaklamlarn kullanmamz engelledii ve New Agee ilikin tarihi ve sosyolojik almalarn tek yanllnn bu hareketi bir btn olarak anlamaya almakta yetersiz kaldn dndmzden multidisipliner bir yaklamla, dnce tarihi, kltrel almalarda kullanlan antropolojik ve fenomenolojik yntemlerle din sosyolojisinde yeni dini hareketleri incelemekte kullanlan yaklamlar bir araya getirdik. Bu yaklammzn temelinde birey ve toplumun karlkl etkileiminin toplumsal yap ve anlam emalarn ekillendirdii ve ne sadece ekonomik ve snfsal koullarn daha fazla gznne alnd

kurumsal ve yapsal yaklam ne de toplumdan bir ekilde izole bir kltrc yaklamn New Age fenomenini anlamakta ve aklamakta yetersiz kaldn dnmemiz yatmaktadr. Trkede alannda ilk akademik alma olan tezimizin Yeni Dini Hareketler ve New Age Hareketi gibi yeni dini oluumlarla ilgili Trkiyedeki din sosyolojisi, sosyoloji, antropoloji, dinler tarihi vs. gibi sosyal bilim disiplinlerindeki almalara bir katkda bulunmas ve benzeri almalara ynelik akademik ilgiyi bir nebze de olsa arttrmas, almadan beklenen amac byk lde yerine getirecektir.

BRNC BLM NEW AGE KAVRAMI VE MODERN DNSELLK


I. New Age Hareketi: Kavram ve Hareketin Douu New Age kavramndaki New yani Yeni ifadesinin kullanm ve armlar Amerikan toplumunda hi de yeni deildir. Kta Avrupasndan yani gmenlerin eski topraklardan olduu gibi eski dnme ve yaama biiminden kopuu temas, Amerikan din tarihinde dini hiyerariye yakn durmayan kurucu priten mezheplerin de etkisiyle sradan Amerikaly yeni olana daima ak tutmutu. Fakat ekonomik kriz ve sonrasnda hem dnya savalar hem de Vietnam sava orta snf yetikin Amerikallarn tutuculuuna ramen zellikle gen nesil Amerikallar Amerikan sistemine olduu kadar geleneksel siyaset, kltr ve dinlere kar da daha eletirel durmaya sevketmiti. Aslnda 1782 ylnda yaplm Amerika Birleik Devletlerinin ambleminde kullanlan ve yeni dnya dzeni anlamna gelen Latince novus ordo seclorum terimininden de grlebilecei gibi eskiden kopuu simgeleyen yeni bir dnya tasavvuru Amerikann kurucu babalarna kadar giden tarihi bir gemie sahiptir. New Age terimi de bat ve Amerikan dini tarihinde kullanlan yeni bir terim deildi. Hristiyanlar Tanrnn krall ile e anlaml ve Mesih ile ilikili olarak yzyllardr bu terimi kullanmaktayd. New Age ve Kova Burcu a (Age of Aquarius) terimlerini poplerletiren Anglikan ve Teosofist yazar Alice Bailey 1 , 1930larda ana hatlarn eskatolojik Teosofi eklinde sistemletirdii hacimli kitaplar yaynlamt. Discipleship in the New Age (1944, 1955), The Return of the Christ (1948) ve Eduction in the New Age (1954) kitaplarnda Bailey, Mesihin dnyle balayacak ezoterik bir New Agein (Yeni a) gelecei kehanetinde bulunuyordu. Ancak Mesih ile ilikili de olsa buradaki New Age hegemonik deil kstlamalardan kaldrlm, daha sonra postmodernite eklinde adlandrlacak, biimsel olmayan bir tarzda sunuluyordu. 2 Daha nceleri de Swedenborgianizm (sveli Emmanual Swedenborg adl bir mistiin retilerine bal bir hareket) gibi Amerikan dini hareketlerinde de kullanlan bu kavram

Sarah M. Pike, New Age and Neopagan Religions in America, New York: Colombia University Press, 2004, s.64 2 Steven J. Sutcliffe, Children of the New Age: A History of Spiritual Practices, New York:Routledge, 2003, s.26

60lardan sonra nceki dini tazammunlarndan arndrlm ve yeniden yorumlanm snrlar belirsiz (amorph) grler ve alternatif ruhsal hareketlere iaret etmekte kullanlmtr.3 Kimi aratrmaclarn daha sonra New Age grlerinin de aralarnda yayld 60l yllardaki alternatif kar kltr topluluklar arasndaki inanlarn esin kayna olarak grdkleri UFO fenomeni 1950li yllardan itibaren ftristik ve fantastik romanlar ve yazlarla birlikte romanclar ve popler bilim yazarlarnn kitaplaryla yaylmaya balamt.4 New Age izleyici/dinleyici (audience) fenomeninin ortaya k ise bu bilim kurgu hareketinden yalnzca bir adm sonrasyd. Yldzlar aras uzay gemileri ve dnya d medeniyetler gibi bilim kurgu kavramlar bilim kurgu dergileriyle kamuoyunda yaygnlk kazanm ve Amerika Birleik Devletleri ve Bat Avrupada dnya d varlklarla temas fikrine dayal baz kk dini hareketler ortaya kmt.5 1960lara gelindiinde Amerika Birleik Devletlerinde Vietnam sava ve bu savaa kar bata niversite genlii olmak zere muhalif kesimlerin protesto hareketlerine sahne olduu, Zen Budizmi ve dier dou dinlerinin kimi temsilcilerinin etrafnda genel bir ilginin olumaya balad ve geleneksel siyaset ve toplumsal ahlak eletiren sol ve muhalif evreleri bir araya getiren kar kltr hareketinin edebiyattan siyasete ve iktisata kadar farkl alanlarda youn bir retim srecine girdii yllardr. Kar kltr hareketinin gerisindeki Amerikan toplumuna bakldnda otuzlardaki ekonomik zlme ve savan yorgunluunu yaam, krkl ve ellilere uzanan uluslararas tehdit ve sava yllar ve souk sava dnemlerinde ncelikli hale gelen teknokratik totalitarizmin silah endstrisi yatrmlarna verdii arln art karsnda gvenlik ve huzur aray bulunduunu grmekteyiz.6 Kar kltr hareketi iinde sol arlkl gruplarn yansra hippi-beatnik denilen dou mistisizmine daha fazla arlk veren gruplar da yer almaktayd. inde bulunduklar toplumu her ynyle kirlenmi, hastalkl ve yoz gren bu gruplar daha ok niversite rencilerinden
Mary Farrel Bednarowski, New Religions and the Theological Imagination in America, Indiana University Press, 1989, s.15 4 Wouter J. Hanegraaff 1950 yllardaki UFO fenomenine ilgi duyan ve depremler, seller, salgn hastalklar ve ktlklarla yozlam medeniyetin yklaca ve dnya dndan uzay gemileriyle gelen ruhsal bakmdan gelimi varlklarla iletiime geerek onlarn retilerini izleyen insanlarn eski medeniyetin ykntlar zerine kurulacak yeni medeniyetin ncleri olacana inanan sz konusu gruplara iaret etmek iin proto-New Age movement (n-New Age Hareketi) ifadesini kullanmaktadr. Wouter J. Hanegraaff, The New Age Movement and the Esoteric Tradition, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek-Wouter J. Hanegraaff (ed.) New York: State University of New York, 1998. s.361. 5 William Sims Bainbridge, The Sociology of Religious Movements, Routledge, 1997, s.380. 6 Theodore Roszak, The Making of A Counter Culture, London: Faber and Faber, 1971, s.23.
3

olumaktayd. Hareketin iindeki siyasal radikal sylem zamanla yerini, mistik eilimli gruplarn youn etkisiyle yaam biiminde ve bireysel tercihlerde genel toplumsal kabullerin dna kmaya brakt. Bu ortam ayn zamanda Amerika Birleik Devletlerinde, uyuturucu kltrnden cinsel devrime, Vietnam sava kart gsterilerden renci ayaklanmalarna kadar bir dizi sosyal ve politik hareketlerle yeni kltlerin ortaya kmas iin uygun bir sosyal zemin hazrlamt. Gemi kltlerin aksine bu dnemde sisteme inancn yitirmi genlerin oluturduu yeni sosyal hareketlere daha geni bir katlm grlmektedir. Altmlarn alternatif yaam stilleri; kiisel aydnlanma ve benliin aknlatrlmas, dnya barna inan, zgr ak ve geleneksel olann reddini iermekteydi. Yine bu sosyal kargaa ve huzursuzluk dneminde Hare Krinalar, the Children of God (Tanrnn ocuklar), Transandantal Meditasyon, Ak Ailesi (The Love Family), The Divine Light Mission (lahi Ik Misyonu), The Unification Church gibi neo-Hristiyan ve Dou tarz kltler ortaya kt. Meditasyon, yoga, transandans ve aydnlanma kelimeleri 1960lar sonu ve 1970ler banda artk evlerde bile kullanlmaya balanan kelimeler oldular.7 Vietnam savann bitiminden sonra daha nce siyasal ve toplumsal alanlarda younlaan eletirilerin yerini daha birey eksenli konulara ve kiinin zihin dnyasnn ne ekilde kurulduuna brakm, dou dinlerinin bat sosyo-kltrel ortamna yant vermeye elverili spiritel yn, ounluu kar kltr hareketinden beslenen toplumsal ortamdan gelme genler arasnda daha da artmaya, toplumsal ilgiler siyasal ve ekonomik srelerden bamsz ve yine bireyin mutluluuna ve ruhsal gelimesine balanr olmutu. Ayn dnemde uzakdoudan gelen baz gurularn atklar meditasyon okullar, kzlderili maneviyatyla ilgili birtakm popler ve antropolojik almalar, UFO aratrmalar ve ifa/saaltm, terapi gruplar ve herkesin kiisel ilgi ve karlarna uygun bulup katlabilecekleri spiritel alana giren pek ok konuda eitim veren gruplar ve kiilerin saysnda art gzlemlenmektedir. nceleri herhangi bir st balk altna alnmayan bu yeni oluumlar ve inan biimleri 1980li yllarda hem yeni insan ve toplum anlaylarn hem de bu oluumlarn gelecek yeni bir aa iaret eden topik karakterini yanstan bir ifadeyle New Age bal altnda deerlendirilmeye baland. Bu srete herhangi bir organizasyon veya grubun adnda New Age ifadesinin kullanlmad bilinmektedir. Bu yllarda geleneksel usllerden alnma
7

Margaret Thales Singer, Cults in Our Midst: the hidden menace in our everyday lives, San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1995, s. 37-39

uygulamalar bir araya getiren ve alternatif yaam biimlerine ak olduu kadar (hippiler rnein) gizemli, hatta kimi zaman topluma uuk gelebilen ruhsal retileri savunan gruplar, kiiler ve retiler iin trsel (generic) ya da emsiye (umbrella) bir terim olan New Age kullanlr olmutu. Sz konusu gruplara geici popler oluumlar olarak bakld ve deimez bir kutsal kitap, kurum, kurumsal hiyerari, geleneksel dinlerde olduu gibi bir mensubiyet ba, dogma ve doktrinleri olmadndan szkonusu alternatif spiritel hareketler akademik dnyann uzunca bir sre ilgisini ekmemitir. Daha ok 1990 sonras akademik camiann ilgisini eken New Age retileri ve gruplar hem ayn yzyl iinde oluan yeni dini hareketlerden hem de geleneksel dinlerden farkl, zgn oluumlar olarak eitlenmi, hem de zaman iinde ana yaklamlarda olmasa da vurgularnda deiime maruz kalmtr. inde baka inanlarla ortak pek ok inan ve uygulama biimi ihtiva eden mulak bir hareket olmas sebebiyle New Age fenomeninin nerede balayp nerede bittii tespitindeki glk aratrmaclarn srekli karsna kmaktadr.8 Bu glk baz aratrmaclarn Uniteryanizm gibi baz dini hareketleri ve yeni kiliseleri New Age bal altnda deerlendirirken oklt baz gruplar darda brakmas dier bazlarnn ise tersine oklt gruplar bu balk altna almasnda da ortaya kmaktadr.9 New Age mzik, filmler, seminerler, atlyeler, terapiler ve daha bir yn aktiviteler eklinde eitli ve kar/alternatif kltrler arasndaki yaygnl sebebiyle daha dank ve gayri resmi (informal) bir grnm sergiledii ve bir lde dini veya din benzeri (parareligious) gruplar kendi ilerinde New Age unsurlar tad iin genel manada anlald kadaryla Yeni Dini Hareketlerden biri gibi bir hareket ve/veya klasik kltlerden ve sektlerden farkl bir seyirci/izleyici klt iinde olarak grmlerdir.10 Belirli bir dogma, kutsal kitap, dini hiyerari, kutsal ve otoriter bir dini figre sahip olmayp, benzer eilimli gruplar, kiiler, grler ve pratikleri kapsad iin aratrmaclarn New age tanmlar, New Agee hangi ynn daha ok gz nne ald ve hangi sosyal bilim perspektifinden yaklatna bal olarak deiebilmektedir. Fenomenolojik adan tanmlamak gerekirse New Age, Tanr ve/veya dini otorite yerine birey merkezli bir kutsallk inas ve bu ina ile uyumlu retiler ve pratikler btn olarak tanmlayabiliriz. New Agei bir hareket olarak
J. R. Lewis, Approaches to the study of the New Age movements, Perspectives on the New Age, J. R. Lewis and J. G. Melton (ed.), Albany: State University of New York Press, 1992, s.1. 9 Mary Farrel Bednarowski, a.g.e., 1989, s.15 10 Rodney Stark ve William Sims Bainbridge, The Future of Religion Secularisation, Revival and Cult Formation, Berkeley: University of California Pres, 1985, ss.26-9
8

douunu 1970lerde balatt halde ondokuzuncu yzyldan itibaren bir New Age dinin olduunu ne sren Wouter J. Hanegraaffn11 aksine dier aratrmaclar New Agei bir din olarak tanmlamamlardr. Hanegraaf, yirminci yzyldan nce ezoterizmin seklerlemesi diye tanmlad bir New Age dininin olutuunu dnmektedir. Tezimizin ikinci blmnde de grlebilecei gibi Hanegraaffn seklerleme dedii olgu, onsekizinci ve ondokuzuncu yzyln dini-felsefi-kltrel hareketlerinde grlen ve metafizik olgularn fizikselletirilmesi, te dnyaya dnk dinselliin ve teslimiyetin yerini bireyin i dnyas (spiritellik kavramyla daha ok ifade edilir) ve bu dnyadaki konum ve durumunu iyiletirmeye, gelitirmeye ve harici bir otoriteden bamsz bireysel kararlara brakmas eklinde gerekleen bir dnyevileme ve dinin zellemesi durumuna karlk gelmektedir. Ayrca dinler tarihisi Christopher Bochingern ifadesiyle amzn din olgusu aratrmaclarn stnde farkl grlere varmasna neden olacak derecede bulank (fuzzy) olduundan din gibi terimlerin kullanlmas bu fenomenlerin tanmlanmasnda uygun olmayacaktr.12 Bununla birlikte New Agein evrensel bir anlam emas olmas ve her ne kadar bilimsellie yapt gndermeler de olsa insann lmden sonraki yaam gibi bilim-d veya bilimi-aan konular da iermesi onun din benzeri bir hareket olduunu gstermektedir. Dinsellik terimi New Agein, onu geleneksel dinlerden hem ayran hem de onlara benzer klan ynleri tadn zmnen de ima ettii iin bizce New Age iin kullanlanabilecek en uygun tabirlerden biridir. New Agein bir toplumsal hareket olup olmad da aratrmaclarca tartlmtr. New Age iin kullanlan hareket ifadesinin, yekpare bir organik varlktan ok yeni ular veren bir kk (rhizome) gibi birbirinden farkl, dolambal, kark bir grup sosyal sreci tanmlamakta yetersiz olduu sylenmitir.13 Elieen Barker New Agein ok sayda grup ve bireylerin yine ok sayda inan ve eilimlere sahip olduu, Ludwig Wittgensteinin iki yesinin birbirine benzerlii olmayabilse de her ikisinin bir nc yeye benzeyebildii bir aile benzerlii dedii trnden bir hareket deildir.14 New Agee bir hareket olarak ilk tanmlayanlardan biri olan Paul Heelas da kitabnda hareket (movement) ifadesinin New
11

Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, New York: State University of New York Press, 1998, s.521-22. 12 Christoph Bochinger, The Invisible Inside the Visible-The Visible Inside the Invisible: Theoretical and Methodological Aspects of Research on New Age and Contemporary Esotericism, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, London: Alternative Spiritualities and New Age Studies Association, Inaugural Issue, 2005, s.60. 13 Steven J. Sutcliffe, a.g.e., s.9. 14 Ak. J. R. Lewis, a.g.e., s. 6

10

Age in organize bir varl olduu anlamnda alnmamas gerektiini ve bu ifadenin insanln yeni bir dneme ilerledii varsaymna iaret ettiini syler.15 II. Modern Dinsellik Olgusu Avrupada kapitalizmin douundan balayan sanayi devrimiyle farkl toplumsal alanlar dntrc gcn arttran ve yirminci yzylda kreselleen iktisadi hayat evresinde gelien modern ehir hayat, rasyonelletirici, bireyselletirici eilimleriyle cemaatsel btnlk ve sreklilii andrm, yeni toplumsal yaplanma ile birlikte hem cemaata dayal geleneksel dini hayat dntrm hem de yeni toplumsal yap ile btnleen veya en azndan onunla tmyle atmaya girmeyen yeni dini gruplara ve organizasyonlara zemin hazrlamtr. Sosyologlar ve din sosyologlarnn aydnlanma ve bilimsel devrim sonras Avrupada zellikle sanayileme sonras iktisadi gelimelerle dnm geiren, geleneksel balara aidiyet duygusunun zayflad, kitle nitelii kazanan toplumsal yapda dinin modern toplumda etkinliini gittike kaybedecei ynndeki ngrs sosyoloji literatrnde dnyevileme ve seklerlemeye ilikin geni bir kaynak birikiminin olumasn salamtr. Aratrma ve anketlerin de gsterdii gibi Kta Avrupasnda kiliseye ye olanlarn orannn yllar iinde den bir grafik sergilemesi de esasen din sosyologlarnn bu ngrlerinin zaman iinde geree dnt kansn zihinlerde oluturmaya balam ancak zellikle 60l yllardan sonra bata Amerika ve Japonya olmak zere gelimi lkelerde ortaya kan yeni dini inanlar ve gruplar seklerleme teorisinin sosyal bilim evrelerinde giderek daha fazla sorgulanmasna yol amtr. Modern dnyada dinin geirdii dnmn toplumsal boyutuna ilikin aratrmalarda karlalan bir baka glk de Bat Avrupada kilise ynelimli din aratrmalarnn sonularnn Amerikadaki dini yaamn gsterdii farkllktan tr kullanlmasnn mmkn olamaydr. Bu farkll yaratan hususlardan bazlar Amerikan tarihinde din ile siyasetin erken dnemde ayrl, feodal ve kyl bir gemiin yokluu, hakim bir orta snf bak

15

Paul Heelas, The New Age Movement : The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity, Oxford: Blackwell, 1999, s.16.

11

asnn erken kuruluu, ehirleme ve sanayilemenin hzl ve neredeyse sarsc sreci, g, etnik ve mezhebi eitliliktir. 16 Din sosyologlarnn karlarnda duran bir dier glk ise daha teoriktir. Geleneksel dini kurumlarn toplumsal yapda etkinliini ve etkililiini yirminci yzylda byk lde kaybetmesine karn yeni maneviyat biimlerinin mevcudiyeti sadece seklerleme teorisinin kendisini deil ayn zamanda bu din/ruhsallk biimlerinin bir din olarak nasl tanmlanacaklar ve bu inanlara bal grup ii ve d dinamiklerinin tanmlanmasnda hangi kavramsal erevenin kullanlaca zerinde dmlenmekteydi, zira geleneksel din sosyolojisinde ana varsaym, dinin sadece organize ve kurumsal (ritel ve doktrin) hale geldii lde bilimsel aratrmaya konu olaca ynndeydi. 17 Bilhassa yirminci yzyln son eyreinden itibaren sosyoloji ve din sosyolojisi disiplinleri iinde olduu kadar psikoloji, antropoloji vs. dier sosyal bilim alanlarnda da modern dnemdeki baz ynlerden benzerlikler de gsterse yeni toplumsal koullarda ortaya kmalar sebebiyle farkllklar da barndran yeni dini oluumlar da Yeni Dini Hareketler (New Religious Movements) bal altnda yaplan bu almalarda her ne kadar bu hareketlerin pek ok zellikleri ortaya konulmu olsa da klasik din teorilerinin kapsaycl lsnde modern dine ilikin bir meta-teori veya teorilerinin yokluu sebebiyle almalar daha ok grup yelerinin inan ve davranlarn tespit etmeye ynelik alan almalarndaki verilerle snrlanmtr. Ancak modern sanayi toplumdaki tipik bir bireyin gndelik hayatn ncelikli normlarn ve onun nihai anlam sistemiyle ilikisi, modern toplumdaki dinin doasn tayinde ncelikli olarak ele alnmas gereken hususlar olduundan hareketle geleneksel dinin formlarnn ada toplumda dinin deerlendirilmesinde bir l olarak ilev grememektedir.18 Modern dnyadaki din olgusunun geirdii dnmler sosyoloji ve din sosyolojisi disiplinindeki yazarlar yeni teoriler retmeye zorlamtr. Bu teorilerden en ok ne kan seklerlemenin de yer yer katld bireysellemedir. Bir ksm yazarlar geleneksel cemaat yaplarndaki dnm ve yeni dini oluumlar modern dnyada kurumsal olarak dinin olmasa
16

Thomas Luckmann, Grnmeyen Din: Modern Toplumda Din Problemi, ev. Ali Cokun, Fuat Aydn, stanbul: Rabet Yaynlar, 2003, s.27-28. 17 Thomas Luckmann, a.g.e. s.18 18 Thomas Luckmann a.g.e. s.85

12

da dinselliin yeniden g kazand eklinde aklamaktadrlar. Dine arlkl olarak bir anlam dnyas ve inan boyutundan bakan analiz yapan bu akademisyen ve yazarlar modern dnyadaki din olgusunun geirdii dnm inancn kurum temellilikten birey temelli bir nitelik kazanmaya yneliiyle aklamakta ve dinin hayattan tmyle kaca eklindeki seklerleme tezlerinin tmyle yanllandn ifade etmekteydiler. Dine inan boyutu dnda kurumsal kimliiyle ve toplumsal yaplarla olan ilikisi zerinden bakp analizlerini bu ynde yapanlar ise bu deiimin ondokuzuncu yzyl sosyologlarnn seklerleme tezlerini bsbtn ortadan kaldrmadn, bu tezin inanlarn bsbtn ortadan kalkmas eklinde deil dinin toplum hayatndaki etkinliini ve gcn kaybetmesi eklinde anlalmas gerektiini ne srmlerdir. Aslnda modern din olgusuna evrensel bir anlam ematii veya kurumsal bir yap gibi iki ayr noktadan yaklaldnda her iki bak asnn da stnlkleri ve zaaflar olduunu dnmek mmkndr. Bize gre ilk bak as inan evreni ile yaygn kltrel kabuller arasndaki ilikiyi ikincisi de geleneksel dinlerle yeni dinler-alternatif spiritellikler arasndaki benzerlik ve farkllklar ortaya koymakta aratrmacya daha uygun veriler salayabilmekte; bunun dnda ilk yaklamn yazarlarnn maksatlar ne olursa olsun yeni din-dinsellik biimlerinin Batda toplumsal meruiyet kazanmasn salayan bir destek ilevi grdn syleyen yazarlar da vardr. Seklerleme tezini inancn yerini sadece toplumsal ileyite ve bireysel dzlemde de rasyonel bir dnya tasavvurunun yaygnlamas deil kurumsal olarak dinin toplumsal hayattaki etkinliinin azalmas, kstlanmasnn aklamas olarak kullanan yazarlar yeni dini hareketlerin ve geleneksel dinlerin toplumsal iddialarndaki zayflama ve geleneksel dinlerde g kaybeden ve New Age gibi yeni bir takm dinsellik biimlerinde ise tamamen reddedilen dini hiyerariyi ve ne kan bireysellii rnek gstermektedirler. Seklerlemenin ikinci boyutu hem geleneksel hem de yeni, alternatif din-dinselliklerdeki metafizik ve te dnyac vurgunun byk lde veya tmyle dnyay onaylamaya ve dnyevi baarya kaymasdr. Aslnda seklerleme teorisinin savunanlar bile dinin de getii eklindeki bir seklerleme grn byk lde eletirmilerdi. Bellah, seklerlemeye ilikin bilimin ykselirken dinin dt eklindeki onun aydnlanma miti dedii eyi 1970lerde eletirmi, Bryan Wilson ise seklerlemeyi dinin sosyal neminin d eklinde tanmlam ve Byle bir tanm, tm insanlarn seklerlemi bir bilince sahip olduklarn ima etmez, hatta

13

ou bireyin dine ilgilerini tmyle terkettiklerini dahi ne srmez demitir. 19 Ancak ellerindeki bilimsel kantlara dayanarak dinin geleceini parlak gren pek ok din sosyolou dinlerin geleceine ilikin pek ok hatal kehanette bulunan rasyonalistleri kmsemi ve seklerleme teorisinin modern tarihi sreleri aklamakta hl nemli bir deeri olduunu savunan Bryan Wilson ve Karel Dobbelaere gibi az sayda sosyologa kulak vermek istememitir.20 ada dini kltr zerine almalar yapan pek ok aratrmac Luckmannn rneini izleyerek modern seklerlemenin dini boyutu yok etmedii fakat onun fenomenolojik yaplarn deitirdii ynnde bir kanaate sahiptirler. Modern dnyada herhangi bir ey sekler kalmakla birlikte dini bir ilev yklenebilmektedir.21 Zaten yeni dini oluumlar zerine yaplan aratrmalarn da gsterdii gibi kiiler, karlatklar yeni problemlere dini brakarak deil eski dinlerin kalntlar zerine ina edilmi yeni dinler gelitirerek yant vermektedirler. Din/spiritellik gnmzde geleneksel kurumlarn dnda hayatiyetini srdrmekte ve gelimeye devam etmektedir ancak yeni biim ve yeni konumdaki din veya spiritellik biimleri gemiin cazibesini yeniden kazandn deil seklerlemi, kresellemi, teknolojik bakmdan sofistike, tketici ynelimli bir manzara iindeki yeni bir gelimeyi gstermektedir.22 Luckmann, bireysel spiritel gelimenin hakim tema olduu New Agein deimez bir organizasyon, yasalam (canonized) dogmalar, yelik ve davran sisteminin bilinli bir ekilde bulunmad bu din tipinin yaygn bir temcilsici olarak grmektedir. 23 Kabile veya tarm toplumlarnda toplumsal dzenin nisbeten somut ve dorudan oluuna karlk modern toplumda daha byk dzeyde ayrmlama ve farkllama ile kiinin dnya gr daha az birletirici ve daha az buyurgan hale gelir ve hibir bilgi veya organizasyon ak bir ekilde toplum zerinde tekellik iddiasnda bulunamaz; toplumsal kurumlar artk tmyle bir kurum olmaktan kar; o daha ok bireysel alandadr. Birbiriyle rekabet eden dini iddialarn okluuna maruz kalan kiiler ise bu noktada inan
19

David Yamane, Secularization on Trial: In Defense of a Neosecularization Paradigm, Journal for the Scientific Study of Religion, 1997, 36 (1): s.113 20 Jose Casanova, Public Religions in the Modern World, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1994, s.11. 21 Christoph Bochinger, a.g.e., s.62 22 Christopher Partridge, Alternative Spiritualities, New Religions, and the Reenchantment of the West, New Religious Movements, James R. Lewis (Ed.) Oxford University Press, 2004, s.59-60. 23 Dick Houtman-Peter Mascini, Why Do Churches Become Empty, While New Age Grows? Secularization and Religious Change in the Netherlands, Journal for the Scientific of Religion, 41:3 (2002), s.458

14

sistemlerinden seip ayklama yapan tketiciler olmaya karar verecek ve herhangi bir organize gruba nihai bir sadakat veya yaknlk duymayacaklardr. Ayrca farkl dnya grlerini birletirme arzusu ok sayda dini ve/veya sekler anlama biimlerini aralarnda minimum eliki olacak biimde kabul etmeye yneltecektir. Bu balamda herhangi bir kiinin Hindu Metodist olmas toplumsal belirsizlii en aza indirmek iin yaratc ve ilevsel bir zm olarak grlebilecektir. 24 Kapitalist ekonominin geliimiyle ayrmlaan i blmnn yaratt modern toplumlardaki eitlilik, toplumsal uzaklama ve eitlikilik (egalitarianism) kltrel homojenlik ve eitlilii yok edebilecek kadar yeterli bir gce sahip bir elitin varln gerektiren dinin kilise formunu imkansz klmtr.
25

Politik dzlemde devlet sosyal

atmann getirecei ykleri artk kabul etmek istemeyip eitli dini gruplarn birbirleriyle atan iddialarna kar ntr bir pozisyonu benimsemekte birey dzleminde ise kii, kendisinin tmyle aklayamad dini grleri benimsemesi glemektedir.26 Toplumda kar kltr hareketlerinin ortaya karan saikler konusunda ise eitli grler ne srlm olmasna karn sosyal bilimlerin tatmin duyusundan hizmet reten saikler iin kavram eksiklii ekmesi sebebiyle temel varsaymlar iin ampirik bir testin bulunmad bildirilmitir. Bu yzden Robert Wuthnowun verileri insanlarn yeni mistik dinlere ekilmesinin sebebini dier sebeplerden daha ok politik protesto ve eylemcilik (activism) ile yani daha fazla toplumsal ilgiyle ilikilendirmekteyken baka anket ve mlakatlar, grup
27

katlmclarnn

toplumsal

glere

daha

az

duyarl

olduklarn

gsterebilmektedir.

Jon P. Bloch, New Spirituality, Self, and Belonging: How New Agers and Neo-Pagans Talk about Themselves, Westport, CT: Praeger, 1998, s.8-9 25 Steve Bruce, The New Age and Secularisation, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe & Marion Bowman (Eds.) Edinburgh: Edinburgh University Press, 2000, s.223-224.Bruceun Batdaki Hristiyanln kilise formuna ilikin yapt tespit slamiyetteki fkhi mezhepler veya Dou dinlerindeki ana akm mezhep iin de yaplabilir. slamiyet veya Dou dinlerine mensup kiilerin ounluu oluturduu lkelerde gerek toplumsal deiim gerekse kltrel etkenler mezhep snrlarn zorlayan bir oulculuu dinin snrlar iinde birey eksenli yeni yorumlarla veya bu snrlar dnda gelien yeni anlay biimleri ve mezhepler iinde ortaya karmaktadr. New Age, Bruceun makalesinde de iaret ettii deien bu toplumsal yapya uyum saladndan bu lkelerde de kendine gittike daha fazla taban bulabilmektedir. 26 Steve Bruce, a.g.e. s.225 27 Michael York, The Emerging Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.14

24

15

III.Yeni Dini Hareketler ve New Age Hareketi Yeni Dini Hareket (New Religious Movement-NRM) terimi ilkin 1960larda Batda ortaya kan, 1970lerde biraraya gelen ve 1980lerde zayflamaya balayan artc eitlilikteki ruhu ilgilere ynelik olarak sosyal bilimcilerce kullanlan genel bir st (umbrella term) tabirdir. James Beckford bu balk altnda kategori ortaya koyar. lk kategoride kkenleri Asya felsefi gelenekleri, dini ballk, meditasyon veya amanizme dayanan Unification Church, International Society for Krishna Consciousness, (ISKCON), Divine Light Mission, Eckankar ve Rajneesh Foundation bulunur. kinci kategoride Scientology, Est (Erhard Seminars Training) ve Psikosentez gibi dierleri geni apl Amerikan pozitif dnme gelenei, zihin kr ve hmanistik ve Getalt psikolojisinden ileri gelmektedir. nc kategori ezoterik astroloji sistemleri, oklt, numeroloji, falclk, byclk, Sufizm ve cadl kapsamaktadr. Beckford son kategori iine evanjelik Hristiyanln ortaya kard ok sayda Jesus People gruplarn ve komnal yaam biimlerini de dahil eder.28 Beckfordun yukarda Yeni Dini Hareket iinde sayd nc kategorideki gruplar ve uygulamalar dier baz yazarlarca New Age Hareketi ierisinde mtalaa edilmitir. Ayn zaman diliminde ortaya kan ve gelien Yeni Dini Hareketler ile New Age Hareketi ayn toplumsal tabandan yelere sahip olduklar ve geleneksel dinlere kar muhalif veya kaytsz tutumlaryla benzerlikler gsterse de organizasyon yaplar ve retileri asndan New Age Hareketi zgnlk tamaktadr. Sekti epistemolojik otoriteryen (epistemologically authoritarian), klt epistemolojik bireyci (epistemologically individualistic) eklinde tanmlayan Wallisin getirdii ayrmn bir benzeri New Age Hareketi ile Yeni Dini Hareketler arasndaki ayrmlar iin de kullanlabilir.29 Bu ayrmn da iaret ettii gibi sektler kendilerinin hakikate sahip olduklarn yanlmazln ve dierlerinin yanlg iinde olduunu dnmekteyken kltler bireysel yorumlara aktr. Kltler, katlmclar arasna katlmann ve kmay kolaylatrmak, farkl gruplar ve farkl inan ve tavrlar arasnda daha fazla tolerans salamak iin zayf tanmlanan ideolojik ve davransal snrla nitelenir ve kltler, hakikate (truth) sektin daha iyi/net

28

James A. Beckford, New Religions, An Overview, Encyclopedia of Religion, (Ed.) Mircae Eliade C.X, New York, 1987, s. 391 29 Thomas Robbins ve Dick Anthony, The Sociology of Contemporary Religious Movements, Annual Review of Sociology, Vol. 5 (1979) s.81 vd.

16

tanmlanan inanlar, tavr ve epistemolojik otoriter (epistemological authoritarion) doasnn tolerans eksikliinin tersine epistemolojik bireyci (epistemologically individualistic) bir doaya sahiptir.30 Sekt ile klt arasndaki baz farklllklar:31 Klt Bireyci Gevek Yaplanma yelerinden snrl talepler Toleransl Kapsayc Deiken Mulak snrlar Deiken inan sistemleri Gelimemi organizasyon Ksa mrl Sekt Topluluku Gl Yaplanma yelerinden geni talepler Toleranssz Dlayc Sabit Aka evrelenmi Sabit inan sistemleri Sabit organizasyon Zamana dayankl

Genelde otoriter bir karizmatik lider etrafnda ve hiyerarik bir yaplanma gsteren ve ye topluluuyla arlkl olarak dorudan iletiimin nemsendii Yeni Dini Hareketlere karn New Age Hareketinde kiisel bir otorite etrafnda hiyerarik bir yaplanma ve merkezi bir idareye sahip bir organizasyon yoktur. Bu ynyle de New Age Hareketi yukardaki klt tarifi iine alnabilecek zellikler gsterir. Ancak bu hareketler arasnda zaman zaman etkileimler olduu da grlmektedir. rnein 1970lerin Scientology ve Transandantal Meditasyon gibi pek ok Yeni Dini Hareket kadrolar arasnda kendilerinin hakikate sahip

30

Michael York, Defending the Cult in the Politics of Representation, DISKUS,Vol.4No.2(1996) http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/ york.html (25.03.2006) 31 Colin Campbell, The Cult, the Cultic Milieu and Secularization, A Sociological Yearbook of Religion in Britain 5 (1972), s.121, ak. Wouter Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture, s.15.

17

olduu ve dierlerinin de hata iinde olduu dnlmesine ramen Pazar glerinin basksyla New Age evrelerinin eklektizmini benimsemek ve zlerinde sekt iken ou mterilerine kltler gibi davranmak mecburiyetinde kalmlardr. 32 Bir de karizmatik bir otorite oluuyla Yeni Dini Hareketlerle benzerlik gsteren ve hatta James Beckfordun tanmnda olduu gibi Yeni Dini Hareketler iinde gsterilen ancak belirli bir otoriteye olduu kadar kendisiyle ilgili herhangi bir otorite dncesini de reddetmesi ve izleyicilerine uyacaklar herhangi bir program vermemesiye New Age zelliklerinden de izler tayan Rajneesh hareketi de vardr; Ben hibir dine mensup deilim, bu nedenle korkacak bireyim yok. Hibir programm, hibir felsefem yok. Ben sadece tm insanln programn bozmak istiyorum. Ve insann tekrar programlanmasn istemiyorum bylece insan masumiyet iinde, sevin ve huzur iinde, izofren atlaklar olmadan yaayabilir.33 Sosyal deiimin radikal doasn gz nne alan Bryan Wilson gibi kimi yazarlar Yeni Dini Hareketleri eskinin l dinlerinin yeniden diriltmesi deil dinin, yeni toplumsal koullara uyumu olarak grmenin daha doru olduunu ifade etmektedirler. Gittike rasyonelleen sekler alann tevik ettii kolaylklar ve varsaymlarn ounu ieren bu sz konusu hareketler mesajlarnn sunumunda, finansal dzenlemelerinde, tantmlarnda ballarnn mobilizasyonunda ska sekler metotlar kullanmakta, geleneksel dinlerin estetik ilgi, ayin ierii ve sembolizmini, geleneksel dini endielerden ok sekler giriim tarzlarna daha yakn olan doktrinel muhteva, kontrol sistemleri ve daha pragmatik tavrlar iin terk etmilerdir.34 Yeni Dini Hareketler ile New Age arasndaki benzerlik ve farkllklar tespit edebilmek iin her ne kadar bu hareketlerin iindeki eitlilik sebebiyle genellemeler yapmann tehlikesine iaret edilse de Yeni Dini Hareketlerin genel zelliklerine ksaca da olsa deinmek gerekmektedir.35 ncelikle unu belirtmek gerekir ki Yeni Dini Hareketlerin hepsi din terimi zerine anlaamamaktadr. Scientology vergilerden yararlanmak amacyla bir din olarak tescil edilmek iin mahkemelerde mcadele vermiken Transcendental Meditation (TM) New

Steve Bruce, God is Dead: Secularization in the West, Blackwell Publishing 2002, s.84 Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, Trkesi: Nur Yener, stanbul: Okyanus Yaynclk, 2003, s.106. 34 Christopher Partridge, Alternative Spiritualities, New Religions, And the Reenchantment of the West, New Religious Movements, James R. Lewis (Ed.), New York: Oxford University Pres, 2004, s.43. 35 Eileen Barker, New Religious Movements, London: HMSO, 1992, s.10
33

32

18

Jersey mahkemesinde kendisini bir din deil devlet okullarnda retilebilecek, yaamda baarnn asl temelini biimlendiren isel enerji potansiyeli ve zekay gelitiren derin geveme ve yeniden canlanma teknii olarak tanmlam, Brahma Kumaris bir din deil spiritel veya eitimsel bir hareket olarak grlmeyi tercih etmitir. Tm dinlere, onlar insanl blen suni engeller olarak grerek kar duran Ananda Marga grubu kendisini sosyospiritel bir organizasyon olarak tanmlar. Raelyanlar hareketlerini ateistik bir din olarak, Graduates of the Forum veya Exegesis kendilerini dogma ve bo ritel ile ilikilendirdikleri dini bir organizasyon olmadklar, dini atklar veya tesine getikleri zerinde dururlar. ISKCON ballarnda olduu gibi baz hareketler kendilerini antik ve geleneksel bir din iinde grdklerinden yeni olduklarn reddedeceklerdir. Vedik inanlar ve riteller sz konusu olduu srece bu yaklamlar dorudur ancak Batda Srila Prabhupada tarafndan kurulan organizasyon, balangcndan bu yana Yeni Dini Hareketin baz karakteristiklerini sergileyen yeni bir organizasyondur.36 New Age yazarlar ve organizasyonlar ise kendileriyle ilgili din teriminin kullanlmasna Yeni Dini Hareketlerden ok daha fazla duyarldrlar. Daha sonra da greceimiz gibi spiritellik ve din arasnda farkllk gren New Ageciler iin bir din olunmadan da spiritel yaamak mmkndr. New Agein duayenlerinden Sir George Trevelyanin New Age ile ilgili syledikleri de bu konuya aklk getirmektedir: Bu inanmak zorunda olduunuz bir doktrin deildir...New Age, dier insanlara zorla yaylan (proselytising) dini bir hareket deildir. Bizler spiritel fikirlerden sz ediyoruz ve siz de onlar kabul veya reddetmekte zgrsnz. Bu gece szn ettiim fikirlerden holanmyorsanz...onlar unutun! Sizinle tartmayacam...bunun nemi yok. Ancak eer onlardan holanyor olsanz bile, sylediklerimizi size ispatlayamam, siz de onlar ispatlayamazsnz. Ancak gr alp dncenizde tutabilir kalbinize koyabilir- ve ona inanm gibi bir ay onunla yaamay seebilirsiniz. Dnyaya onun yla bakn. Ve eer doruysa isel bir kesinlik kazanacaktr. Ve eer yanlsa solup gidecektir. Bu fikri kabul edebilir misiniz? Bu, llemeyen dnyalar kefetmenin gerek tekniidir. 37

Eileen Barker, a.g.e. s. 146-147 George Trevelyan, The Emergence of a New Humanity: The Challenge of the 1980s, 1983 yl Mind-BodySpirit Festivalinde yaplan konumas. http://www.sirgeorgetrevelyan.org.uk/tht-newhumanity.html (23 Mays 2006)
37

36

19

Yeni Dini Hareketler ne gelenek ne de kurallarn snrlarn belirlemedii, dier insanlara kar sorumlu olmayan ve taraftarlarnn (follower) kendileri zerinde belirli tipte bir otorite vermeye gnll olduklar karizmatik otoritesi bulunmaktadr. Bu otorite Yeni Dini Hareketlerin liderlerine takipilerinin nerede yaamalar ne tip iler yapmalar, sahip olduklaryla ne yapmalar gerektii ve hatta liderle takipileri arasndaki ilikilerin biimini belirleme hakkn vermektedir. Bununla birlikte tm yeni dini hareketler karizmatik liderlere sahip olmamakta ve tm karizmatik liderler de hareketin dndaki kimselerce kt karlanacak derecede otoritesini kullanmamakta, baz taraftarlar da liderlerinin karizmatik otoritesini kabul etmeyebilmektedir. Hareketlerin zaman iinde kurucularnn lm, ynetimin daha fazla kurumsallamas veya brokratik bir biim kazanmas karizmatik otoriteyi rutinletirebilmektedir.38 Bu hareketlerin ilk kuak katlmclarnn ya dalm iinde yaadklar toplumdan farkllklar arzetmekteydi. Orta ve ileri kuaktan daha ok gen yetikinler bu ilk dnemlerde hareketlerin hem taraftar hem de liderlik pozisyonundaydlar ve zamanla ilk kuak yelerin orta yallar artmaya balamtr.39 Yeni dinlerin ilk dnemlerindeki baz dalgalarda ve nc dnya lkelerinde ortaya kanlarn ounda yoksul veya baskya maruz kalanlarn ilgisini ekmekte iken gnmzde bu hareketlerin Batda ok bilinenlerine toplumun daha nfuzlu kesimlerinden katlmlar olmaktadr. Brahma Kumaris, Rajneesh ballar, Sahaja Yoga, Scientology, Transandantal Meditasyon, the Unification Church gibi hareketlere katlanlar byk lde orta veya st orta snflardan gelmekte ve vasatn stnde bir eitim alm ve gelecekle ilgili iyi beklentileri olan kiilerdir.40 New Age Hareketi ise Yeni Dini Hareketlerde olduu gibi belirli inan ve ynelimlere sahip grup veya bireylerin oluturduu trden bir hareket deildir. Hatta klasik sosyoloji geleneindeki belirli yoksunluk bilinciyle motive ve bir ideolojiye bal sosyal grubun hareketi olarak nitelendirilen geleneksel sosyolojideki sosyal hareket tanmna da uymamaktadr41

Eileen Barker, a.g.e. s.13-14 Eileen Barker, a.g.e., s.11-12 40 Eileen Barker, a.g.e. s.14 41 Jean Cohen, Strateji ya da Kimlik: Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal Hareketler, Kenan ayr (Yay.Haz.). Yeni Sosyal Hareketler, stanbul: Kakns Yaynlar, 1999, s.114.
39

38

20

Yeni Dini Hareketlerden farkl olarak merkezi bir organizasyona sahip olmayan ve otoriter bir liderin kontrol altna giren kii saysnn ok nadir olduu New Age gruplarnn ilgisini eken kitaplar, kasetler, mumlar, kristaller ve eitli malzemelerin temin edildii kaynak merkezleri vardr. Bu merkezlerde ve ok sayda New Age pazarlarnda (markets) arayanlar New Age yaynlaryla ilgilenir yeni kiiler de New Age grleriyle ilk defa karlama imkan bulurlar. 42 Yeni Dini Hareketlerde ne kan sekt zellii New Agede yerini klte brakr. Tketici (consumer) ve satc (purveyor) arasndaki bireysel iliki etrafnda kurulan, belirli bir cret karlnda verilen bireysel danma ve alternatif terapiler, mteri klt (client cult)nn tipik rnekleridir. zleyici/dinleyici kltleri (audience cults) ise yaz ve konumalarn kitlesel datm ve basm etrafnda oluur. New Age sistemi kitaplar, dergiler, kasetler ve kamuya ak konumalarla dolama girmektedir.43 New Age ile ilikili ou kii kendilerini yeni ve heyecan verici snrlar aratran arayanlar (seeker) olarak grmekte; bazlar daha geleneksel dini gruplara ye olmakla birlikte kendilerini yeni fikir ve deneyimlere ak tutmay istemekte dier bazlar da geleneksel dini ve felsefi seenekleri onlarn iflas ettiini (bankrupt) dnerek reddetmektedir.44 Postmodernite asndan yaklaldnda ise New Age iin meta-anlatlara ve geleneksel veya modern Yeni Dini Hareketlerdeki gibi dini bir boyutu da olan her trl otorite ve dogmaya kar gvensiz ve ounlukla muhalif, sekler bir endstri-teknoloji toplumunun rettii yabanclama ve anlam kaybndan sekler kltrel elerin de iinde yer ald modern hayata uygun bir kutsallk ina ederek kurtulmaya alan bir zihniyet ve yaklam biimidir diyebiliriz. Bu yaklamn zgnl ise onun her bireye kendi kutsaln ina edebilmesine izin vermesidir. Kutsal, geleneksel din veya yeni dini hareketlerde olduu gibi ncelikle inan dzeyinde benimsenip kii d ve st bir kaynan iradesi dahilinde ve kiisel arzu ve isteklerle mcadele ederek (asketiklik) kefedilmeye allan bamsz bir varlk alan deil kiinin duygularyla (mutluluk, haz, coku vs.) ve gndelik yaamdaki baar ve motivasyonu ile dorudan ilintili, onlara katk salayan ve gelitiren terapik bir enstrumandr. Kutsal kaybolmam, modern dnyada zemin deitirmitir ve bu zemini belirleyen de modern toplumsal, ekonomik ve kltrel koullarn ortaya kard, cemaat balaryla topluma ve dnya tasavvuruyla dinlerin sunduu anlam emalarna bal olan geleneksel insandan farkl bir birey tipidir.
42 43

Eileen Barker, a.g.e.s.189-190, 191 Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford: Oxford University Press, 1995, s.103 44 Eileen Barker, a.g.e. s.189

21

KNC BLM TARH VE KLTREL ARKAPLAN


New Age Hareketinin doup gelitii Amerikada ksmen de Britanyada19.yzyln sonlarnda hzl ehirleme, ekonomik byme ve artan gle deien demografi, dini hayat yeni koullara cevap vermeye itmiti. Bu cevaplardan ilki Hristiyan retilerini an ilerleme ruhuyla uyum salamalar iin dntren teolojik liberalizmdi.45 Romantikler, Transandantalistler ve Uniteryanlarn ncln yapt Protestan maneviyat iinde gelien, bilimdeki gelimeleri, Kitab- Mukaddes eletirisini (Bible criticism) kabul eden liberal Hristiyanlar, inanlaryla modern dnce arasnda kurulacak bir uyumun arayndaydlar ve Tanr ile insan (ite ikamet eden ruh-spirit), Tanr ile doa (ikin ruh-spirit) ve sa ile insan (insani potansiyel) arasndaki snrlar zmeye eilimli ve Kitab- Mukaddesin otoritesi ve sann merkeziliine yaplan vurguyu azaltan bir teoloji gelitirmilerdi. 46 kinci cevap muhalif gruplar arasndaki tartmalar keskinletiren fundamentalist teolojiydi ve eitli Protestan ve Katolik gruplar liberal ve fundamentalistler arasndaki geni sada sralanmt. nc cevap da bir kiliseye yelik veya muayyen bir itikada balanma ihtiyacn reddetmekte ama kiisel maneviyatn (spirituality) nemini kabul etmekteydi.47 Farkl yantlarn Amerikan dini hayatnda bir arada bulunabilmesi ve Amerikan dini hayatn ynlendirebilmesini salayan unsurlar, onyedinci ve onsekizinci yzyllarda ngiliz kolonilerine gelerek Kta Avrupasndaki kiliselerin dini bask veya ayrmclndan kaan ve bunlar yeni ktada tesis etmek istemeyen gmenlerin varlnn Amerikada din ile kilisenin ayrln devletin kurulu prensibi haline gelmesini kolaylatrmasnda ve Kta Avrupasnda Amerikann bamszl dnemiyle kout olarak doup gelien Aydnlanma ve Romantizmin kurulu kiliselere mesafeli olmakla birlikte hibir zaman bsbtn sekler olmayan ve orta snf Amerikalnn dini hayatndaki etkisinde arayabiliriz. Aydnlanma, akla/muhakemeye (reason) ve insanln ilerlemesine duyduu gvenle oluturduu deizmle, sa veya ncilleri reddetmeden Tanrnn ve insann gznde mutluluk, eitlik, fazilet, adalet gibi deerleri te dnyadaki bir yaamdan ok bu dnya hayatnda
Robert C. Fuller, Religious Revolutionaries: The Rebels Who Reshaped American Religion, New York: Palgrave MacMillan, 2004, s.117 46 Mark Stoll, Protestantism, Capitalism, and Nature in America, University of New Mexico Press, 1997, s.142 47 Robert C. Fuller, a.g.e. s.118
45

22

ycelten humaniteryanizmiyle, herhangi bir kilisenin snrl perspektifine kar kmalaryla, Romantizm ise tabiata duyulan tutku, psikolojideki znelliiyle Amerikan tarihinin balangcndan bu yana yan yana bazen i ie bulunmutur.48 Romantik gelenei etkileyen ngiliz deneycilii (empiricism) de sz konusu alarn zellikle de Anglo-sakson dnyann kltr dnyasn besleyen nemli gelimelerden biriydi. Deneyciler akln bizatihi bir eyin durumunun ne olduunu bize bildiremeyeceini bu yzden eylerin ileyini deneyim yoluyla bulmak zorunda olduumuzu kabul etmekteydiler. Akln yerinden edilmesi, beeri tutkular ve igdlerin daha byk nem kazanmas fiziksel dnya ve bir birimizle girdiimiz karlkl etkileimi aklamaya yardm etmektedir. Doada dzenle beeri doadaki dzen benzer kurallara sahiptir, beeri eylemlerde ve gne veya iklimlerin ileyiinde doann genel bir istikameti vardr ve tecrbemiz ile hem beeri eylem hem de fiziksel dnyadaki ileyilerin dzenini bulabiliriz.49 Bilginin herhangi bir otorite ve akla dayal deil insann deneyimine dayanmas gerektii fikri ondokuzuncu yzyldaki hemen hemen tm dini gruplar olduu gibi yirminci yzyldaki dini olmayan (non-religious) grleri (psikolojide eitli yaklamlar rnein) ve alternatif ruhsal akmlar da derinden etkilemi ve bilginin insan doasyla ilikili hatta insan doasnda ikin olduu ve bu sebeple de herhangi bir dini-bilimsel otorite veya kurumun buyruklar, kabulleri ve dikteleri yerine bu doann incelenmesi gerektii anlay mistik veya deil tm bilgi edinme tarzlarn ekillendirmitir. Aydnlanma ve Romantizm birbirleriye elikili ynleri bulunsa da son tahlilde birey merkezlilii, iktisadi gelimenin bireyi ne karan ve geleneksel balar zayflatan etkisi ve toplumun tmn etkileyecek kurumlam bir kilisenin Amerikann zgn koullarnda ortaya kamay ve din ile devletin kuruluundan beri ayr olmas, geleneksel din kurumuyla mcadele iinde geen uzun bir tarihten sonra dinin kurum kimliiyle birlikte toplumsal hayattan ekildii Kta Avrupasna karlk Amerikada zgn bir dini hayatn yaanmasn kolaylatrmtr. Sekler (aydnlanma ve romantizm) ve ezoterik unsurlarn karm olan maneviyat biimlerinin ilerinde gelitii topluluklar, gruplar birbirlerini ve ileride ortaya kabilecek dini/yar dini gruplarn da argmanlarn etkileyecek kltrel kalplar yaratmlardr. Bu genel kltr ortamnn etkisinde kalan New Age hareketi de yine ayn sebeple Hanegraaffn deyiiyle homojen bir Weltanschauung veya ideoloji deil

48

Henry Steele Commager, The Significance of Freedom of Religion in America, California: Rutgers University, 1982, s.15-18 49 Roger Trigg, Ideas of Human Nature: An Historical Introduction, Cambridge: Basil Blackwell, 1990, s.6971.

23

ezoterik ve sekler unsurun birleimidir.50 New Age her ne kadar yeni bir dnme biimi de olarak kendinden nceki hareketlerden ayrlsa da iindeki baz unsurlarn Amerikan Transandantalizm, Teosofi, Spiritelizm, Swedenborgculuk, New Thought ve Avrupa kaynakl alternatif akmlar, Dou felsefe ve pratikleri ve human potential movement gibi psiko-fiziksel teraptik uygulamalarn eklektik bir karmdr.51 I. Bat Ezoterik ve Oklt Okullar New Age hareketine de ilham kayna olan Amerikan oklt-metafizik geleneinin kaynaklar arasnda onsekiz ve ondokuzuncu yzylda Avrupadaki Swedenborgculuk, Mesmerizm, Neoplatonizm, Gnostisizm, Kabalizm, astroloji ve Hermetizm gibi ezoterik ve oklt akmlar yer almaktadr.52 Farkl anlamlarda kullanlabilen Ezoterizm kelimesi genel olarak gizli bilgi gizli bilime iaret etmektedir. Bat literatrnde kelimeye ilk kez Jacques Matterin History du gnosticisme (1828) adl eserinde rastlanmaktadr.53 Ancak kelimenin kullanmndan ok daha nce ezoterik alan ierisinde grlen reti ve uygulamalar geliimine devam etmitir. Bat ezoterizminin kayna onbeinci yzyln sonunda Latin Batda grnmeye balayan ve Rnesansn balangcndan itibaren gelien Hermetizm, Kabalizm, Glhalk vs. akmlarnda antik unsurlar uyumlu bir ekilde bir araya getirmekteydi. Ortaa Batsnda Hristiyan-Yahudi teolojisi ve dnya gr iinde ele alnan ve metafiziin (ilk prensipler) altnda yer alan kozmoloji (ikincil prensipler) doa bilimlerinin gelimesiyle teolojiden ayrlm, doa, ezoterik ilgileri olan hmanistlerin teoloji dndan yeniden yorumladklar bir alan haline gelmiti. Hermetizm ve Kabala gibi alanlarda uzmanlaan rnesans hmanistleri metafizik ve kozmoloji arasndaki ara balantlar daha ok kozmolojiye yakn bir durula ilgilenmeye baladlar. Daha sonra ksmen Alman romantizmindeki naturphilosophieyi (doa felsefesi) de etkilemi bu doa anlaynda, doa iinde onu dzenleyen k (light) veya gizli

50

Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, New York: State University of New York Press, 1998, s. 515, 521. 51 York, Michael, The Emerging Network: A Sociology of the New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.1 ve ayn yazarn New Age Traditions, New ReligionsNew Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities, Christopher Partridge (ed.), New York: Oxford University Pres, 2004, s.309 ve J.Gordon Melton, Encyclopedic Handbook of Cult in America, New York: Garland Publishing, 1986, s.108-109 52 Richard Kyle, The New Age Movement in American Culture, Lanham, New York, London: University Press of America, 1995, 28. 53 Antoine Faivre, Access to Western Esotericism, State University of New York Press, 1994, s.86

24

ate (hidden fire) tayan, her trl potansiyel bilgi ve ilham/vahyi (revelation) ile bir kitap gibi okunulabilen, tm paralar organik bir btnd.54 Bu ezoterik alann bir baka yz de daha ok dnyann sihirli/byl (magical) bir ekilde algland philosophia occulta (oklt felsefe/Okltizm) dir. Doa ve dini birletirme teebbs olarak grlebilecek olan oklt felsefe, bu uygulamay gezegenlere ilikin (planetary) ruhlar (spirits) veya melekler (angels) gibi varlklarla kiisel iliki iinde isimler, ayinler, efsunlar kullanmyla gerekletirmeye almaktayd. Bat Ezoterizminin temel unsurlar arasnda daha sonra New Age retileri ve uygulamalar arasnda da bulunan baz benzerlikler son derece tipiktir: Antoine Faivrenin bat ezoterizminin tespit ettii aada aktardmz baz genel zellikleri bu benzerlii gstermektedir. 1.Tekabliyetler Anlay (The idea of correspondences) : Evrenin hem grlen hem de grlmeyen tm paralar arasnda sembolik ve gerek manada bir tekabliyet ilikisi olduuna inanlmaktadr. 2. Yaayan Doa (Living Nature) : Evren bir kitap gibi okunulabilen yaayan bir varlktr. Sihir/By (Magia) Rnesans filozoflarnn kelimeye verdii anlamla doay dokuyan sempati ve antipatiler ann bilgisine ve bu bilgiyle ve bilgiyle kazanlan somut ilemlere iaret etmektedir. 3. Tahayyl ve Tavassutlar (Imagination and mediations) : majinasyon gerekliin eitli dzeylerine nfuz etmeyi salayan ruhun bir organ olarak grlmtr. majinasyon, tpk ayinler, sembolik imajlar, saylar, arac ruhlar ve benzeri gibi her eit araclklar birletirme ilemini grmektedir. 4. Tahavvl Tecrbesi (The experience of transmutation) : Gmn altna dnmesi gibi insanlarn ve doann paralarnn asl varlklarnn dnm geirebilecei inancdr.

54

Antoine Faivre-Claire Voss, Western Esotericism and the Science of Religions, Numen, Brill Academic Publishers, Vol.42, No.1 (Jan., 1995), s.49 vd.

25

5. Ahenk Tatbikat (The Praxis of concordance) : Birka ve hatta tm gelenekler arasnda ortak paydalar kefetme teebbs. Dou hakkndaki bilginin artmas ve karlatrmal dinlerin gelitii ondokuzuncu yzylda glenen bir eilimdir.55 Yukarda sralanan zelliklerden Tekabliyetler anlay New Age dncesinde de zellikle by, astroloji gibi kehanet uygulamalarnda kullanlmaktadr.
56

Tahayyl

(Imagination) ve tavassutlarn ilki, New Agein zellikle ifa pratikleri arasnda ska kullanlan bir tr spiritel teknik haline gelmi, spiritalizmle de ilikili olan tavassutlar ise New Age iinde kiinin koruyucu melekler ve farkl gezegenlerdeki yksek rehberler halini almtr. Doann canl bir varlk kabul edilii New Agee eilimli ekoloji hareketlerinde dnyann yaayan bir Tanra, Gaia olduu grnde de grlmektedir. Okltizm, geni anlamda ezoterizmin bir boyutudur ve ezoterizm tm evreni spiritel eylem iinde btnletirirken okltizm, bunu daha somut pratiklerle gerekletirmeye alr. Her birinin kendi metotlar bulunmakla birlikte yasalarn benzer bir ilke zerine kurarlar. Bu da temelde benzerin benzeriyle karlatrld homo-analojik ilkedir ve tekabliyetler (correspondences) yoluyla grnen ve grnmeyen gerekliklerin birletiren bu ilke sebebiyle iki eyden biri dieri zerine etkide bulunabilir.57 Eliphas Levi (gerek ad Alphonse-Lous Constant olan bir Franszdr) gibi okltistler hem kendilerinden sonraki Fransz neo-okltist kua olduu kadar Teosofi Cemiyetinin kurucusu olan Madam Blavatsky zerinde de belirgin bir etki brakmt. 58 Onsekizinci yzyln ou teosofist ve okltistine gre oklt kurululara giriin amac insann cennette sahip olduu ancak daha sonra kaybettii Ademi ayrcalklarn yeniden kazanmak olduunu kabul etmekteydiler. Tm bu yazarlarca insanolunun Hristiyanlkta inanlan Cennetten dnden nceki asli artlar spiritel mkemmellik, theurgy (yani meleki ruhlarn arlmas vb.) veya simya ilemleri yoluyla yeniden kazanlabilirdi. Onsekizinci yzyln saysz gizemli topluluklar, mistik gruplar ve Mason Localar dm insann yeniden rejenerasyonunun peine dmlerdi. Ondokuzuncu yzyln ikinci yarsnda ise pek
55

Konumuz New Age asndan bu zelliklerden bir tanesini darda braktk. O da New Age retilerinde nemli bir yeri olmayan inisiyasyon anlaydr. Antoine Faivre, Renaissance Hermeticism and the Concept of Western Esotericism, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek ve Wouter J. Hanegraaff, State NY: University of New York Press, 1998, ss.119-120 56 Roderick Main, New Age thinking in the light of CG Jungs theory of synchronicity, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, Vol:2, 2006, s.13 57 Antoine Faivre, Access to Western Esotericism, State University of New York Press, 1994, s.33-34 58 Mircea Eliade, Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions, Essays in Comparative Religions, The University of Chicago Press, 1976, s.49

26

ok edebiyat bu okult gruplardan etkilenerek romanlar ve ksa hikayeler yazmlard. Baudelaire ve Verlainden Rimbauda kadar aralarnda Hristiyan kart olup Yahudi-Hristiyan deerlerini olduu kadar Yunan-Roma ve Rnesans ideallerini de reddeden bir ok Fransz yazar iin okltizm burjuva ideolojisine kar bir silah olarak kullanlmaktayd. 59 Bat Ezoterik ve Oklt gelenei bat Yeni Dini Hareketler ve New Agee ilham kayna olan retiler ve uygulamalar iermektedir. Bunlarn balcalar bilim yaklam, kozmos ve insan anlaydr. Okltistler, bilimsel gelime veya moderniteyi genellikle itham etmemekte ve daha ok kresel bir vizyon iinde her ikisini btnletirmeye almaktaydlar. Onkesizinci yzylda deneysel aratrma ile speklatif dnceyi kaynatrma eklindeki yaygn eilim Aydnlanma Dneminde belirli Doa filozoflarn, Oetingerin gelitirdii elektrik teolojisine yaklatrmaktayd. Fransadaki ezoterik evrelerde Papus lakabyla tannan Dr. Gerard Encausse, hem bir tp doktoru hem de aratrmac ve deneye arlk veren bir kii olarak oklt bilimi zerine hacimli eserler kaleme alm, kendisinin spiritel stad olarak adlandrd Alexandre Saint-Yves dAlveydre (1842-1909) 1900l yllarda evrensel tekabliyetleri gsteren bir byl bir Archeometer icat etmiti.60 Dnemin en ilgi ekici kiilerinden biri olan doktor Franz Anton Mesmer (1734-1815) evrensel ekim gcyle ilgili aratrmasnda grnmeyen evrensel bir akkann varolduunu ve bu akkann, gksel yaplar, Dnya ve yaayan eyler arasnda karlkl bir etki arac olarak hizmet grdn ileri srm ve Parisde insanlarn rahatszlklarna demir ubuklar, zincirlerle retilen manyetizma ile tedavi etmeye alarak hzl bir ne kavumutu. Mesmer, 1875 ylnda tm insanlarda, iinde bulunduklar evrenle iliki iinde olmalarn salayan isel bir duyu bulunduunu yazmaktayd. 61 Bat ezoterizmi iinde gelien ikinci nemli eilim dini evrenselciliktir. Medici sarayndaki Corpus Hermeticumu latinceye eviren Marsilio Ficino (1433-1499) da dahil olmak zere eserin tm yorumcularnn ortak gr eserin kayna Hermes Trismegistusun Musa peygamberin yaad dneme kadar giden uzak bir gemite yaayan bir kii olduu ve eserinin iinde Hristiyanln nceden haber verildiiydi. Metinler, ebedi felsefeyi (eternal

59 60

Mircea Eliade, a.g.e., s.54 Antoine Faivre, a.g.e. s.77, 88-89 61 Antoine Faivre, a.g.e. s.77

27

philosopy- philosophia perennis) ifa eden retileri ierirken Hermes de bu felsefenin baka nemli figrlerin de aralarnda bulunduu farzedilen zincirin bir halkasyd. Benzer bir ekilde onbeinci yzylda spanyadan srlp talyaya gelen Yahudilerin Hristiyan evrelere tantt Kabala da Hristiyan okltistlere, Hristiyan hermentiiyle ve Mesihin ilahiliini ispat ve kutsal metinlerdeki gizli hakikatleri kefetmek iin kullanlan metotlar salamt. Philosophia Perennis ve Hristiyan Kabala, eitli gereklik dzeyleri arasndaki karlkl ilikiyi ve eitli gelenekler ve din ile doa ve bilimsel bilginin farkl kollar arasndaki uyumu ina etme ihtiyacn ifade etmekteydi. Hristiyan kabalist Pico della Mirandola (1463-1494), Plato, Aristo ve Hristiyanl bir sentez iinde bir araya getirmeye alm ve kabala ve byy kullanarak Hristiyanl yorumlamak istemiti. 62 Bir dier nokta ise Bat ezoterizmindeki insandr. Pico della Mirandola bu noktada da olduka dikkat ekici bir eser kaleme almtr. Oratio de dignitate hominis (nsann Asaleti zerine Nutuk) adl eserinde zgrlk fikri zerinde durmutur. nsan sadece bir mikrokozmos deil makrokozmosun da bir yansmasdr ve kendi kaderi ve varlk hiyerarisindeki yeri hakknda karar verme melekesine sahiptir. 63 Altml yllarn ortasnda batl ezoterik ve oklt akmlar yeniden ilgi grmeye balam ve konuyla ilgili zellikle popler literatr ilk New Age gruplarnn fantastik ve gizemli konulara olan ilgisini doyurmakta kullanlmtr. II. New Thought New Agein ncllerinin banda gelen New Thought64(Yeni Dnce) ondokuzuncu yzyl sonlarnda Hristiyan evreler arasnda, New England ifa hareketi (healing movement) olarak ortaya kt.65 Bu hareket William Jamesin tabiriyle zihin kr (mind cure) denilen ve hastalklarn kaynan insan zihnindeki dncelerde arayan bir anlayn da parasyd. Bu hareketin felsefi nclleri, fiziksel dnya ile doast alemdeki olaylar arasndaki ilikiyi bir mtakabiliyet yasas erevesinde aklamaya alan sveli bilim adam ve mistik Emanuel Swedenborge (1688-1772) kadar uzanmaktadr. ki dnya arasnda olduu varsaylan sz konusu mtekabiliyet yasas Ralph Waldo Emerson ve Transandantalistleri
Antoine Faivre, a.g.e. s.58-61 Antoine Faivre, a.g.e. s.61 64 Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland and Oxford: The Scarecrow Press, 2004, s. 133 65 Kay Alexander, Roots of the New Age, Perspectives on the New Age, James R. Lewis and J.Gordon Melton (ed.) New York: State University of New York Press, 1992, s.35,
63 62

28

olduu kadar Spiritelizm, Teosofi ve New Thought gibi tm metafizik gruplar etkilemesinin yansra66 spiritel ifa ve kiisel geliim akmlarnda nemli bir yeri olan pozitif dnme temasnn da yaylmasn salamtr.67 New Thoughtun belirli bir sabit dnce, felsefe sistemi veya dini gsteren bir isim veya kavram olarak deil byyen veya gelien dnce fikrini yanstmakta kullanld ve New Thoughtun hakiki anlam ve ruhunu kavrayan kiilerin de ister felsefi isterse dini olsun dnceyi bitmi veya tamamlanm bir ey olarak grmedikleri de sylenmitir. Daha aa bir konumdan daha ykseklere doru ynelen fiziksel evrimde olduu gibi zihinsel ve spiritel alanda da olan evrim dncesi sabit bir dncenin varln anlamsz klmaktayd.68 Phineas Parkhurst Quimby (1802-1866) adl ifa uygulamalar yapan bir saat tamircisinin bedensel saln insan zihnindeki fikir ve imajlar ile balantl olduu eklindeki grlerinin ve ifa uygulamalarnn etkisiyle doan bu hareket daha sonra merkezine salk ve ifa vericilii alan bir dizi baka dini ve yar dini hareketin kaynan oluturmutur. Quimbynin bir rahatszln iyiletirdii eski bir metodist papaz (minister) Warren Felt Evans (1817-1889) hem Quimbynin tekniini kullanarak ifaclk uygulamalarnda bulunmu hem de eserleriyle grlerini yaymtr. Hastalk der Evans, fiziksel bir dzensizlikten ok yanl dnce ve inanlardan doan anormal bir durumdur. Hristiyan mistik Swedenborgun ruhsal ve fiziksel dnyalar arasndaki mtekabiliyet kanununa gre hastalk daha sonra fiziksel bedeni etkileyecek olan ruhsal bedendeki bir rahatszlktan kaynaklanmaktadr. Quimbynin rencileri, hocalarnn temel grlerini kendi yorumlaryla birlikte gelitirmiler ve kendi isimleriyle farkl gruplarn kurulmasna nclk etmilerdi. Bunlardan Quimby eliyle 1863 ylnda iyileen Mary Baker Eddy, ifaclk uygulamalarn dini bir atmosfer iinde icra etmeyi semi ve The Church of Christian Science (Hristiyan Bilimi Kilisesi) adl bir topluluk kurmu ve yelerinden kendi retilerine tam bir itaat beklemiti. Hristiyan bilimciler dncenin hastalklara yol aabildii veya iyiletirebildiine

66

Gail Harley, Paradigms of New Thought Promote the New Age, The Encyclopedic Sourcebooks of New Age Religions, James R.Lewis (ed.) Prometheus Books, 2004, s.65, 67 Richard Kyle, a.g.e. s. 32 68 Abel Leighton Allen, The Message of New Thought, New York: Thomas Y.Crowell Company, 1914. http://website.lineone.net/~newthought/tmontinx.htm (19 Mays 2006)

29

inanmaktaydlar.69 Eddynin rencilerinden olan Emma Curtis Hopkins ise ondan ayrlarak kendi grleri zerine kurulu bir Christian Science anlayn yaymtr. Quimbynin dier rencileri ise liberal bir tutum ierisinde olmu, merkezi bir felsefe veya standart bir reti sistemi yerine ifacya kendi uygulamasnn nasl ilediine dair geni bir yorum serbestlii tanmlardr. 1890larda New Thought adyla yaygnlk kazanan terim de Eddynin topluluu dndaki Quimbyden esinlenen ifaclar tanmlamakta kullanlmtr.70 New Thought, I. Dnya Savana kadar bu gruplar birletiren bir ad olarak kullanlmt. Eddynin lmnden sonra Christian Science dini nvan olmayan kiilerce ynetilmi New Thought gruplar ise dini nvana sahip kiilerce ynetilmeye eilim gstermilerdir. Christian Science ifa zerine vurgusunu yitirmemekle birlikte New Thought, baar, refah (prosperity) zerine de eit ekilde durmaya balamtr. Yoksulluk da hastalklar kadar gerekd kabul edilip rencilere Tanrnn bereketinde sonsuza kadar yaamak retilir. New Thought, Eddynin temel Hristiyan eilimini brakp tm dini geleneklerin deerini kabul eden daha evrensel bir tutumu savunmaya balamtr.71 Her insan tanrsal bir ruh (divine soul) olarak grdnden insanda snrsz bir potansiyelin bulunduunu kabul eden New Thoughta gre hakiki dinin amac da insandaki tanrsal nitelikleri ifade etmeye davet etmektir. nsanda Tanrnn ikamet ettii dncesi insan ile Tanr arasndaki araclara ihtiyac kaldrmtr. Canl yaamnn en dk formlarndan sre iinde ykselerek yaratln zirvesine gelmi, soyut dnme yetei ve kendi tanrsal niteliklerinin bilinciyle insann araclara da ihtiyac yoktur. nsann Tanrdan ayrl bu araclara yer amak isteyen Kilisenin bir icad, teolojinin bir illzyonudur.72 New Thoughtun balca ilkeleri a) Tanrnn insandan uzak bir iktidar olarak deil her an mevcut (omnipresent) bir enerji (energy) veya g (power) olarak snrsz bir g (omnipotence) oluu.
Nori J. Muster, Origins of Positive Thinking Movement, http://www.steamboats.com/hobbies/positivethinkinghistory.html (12 Mays 2006) 70 Eugene Taylor, Shadow Culture: Psychology and Spirituality in America, Washington D.C.:Counterpoint, 1999, S.145 71 Michael York, a.g.e. s.133-134 72 Abel Leighton Allen, New Thought, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.) Vol.IX, T&T Clark, 1980, s.359.
69

30

b) nsanolunun tanrsall (divinity) ve bu sebeple Tanrsal gle (divine power) balant kurmak iin Tanr vergisi bir hakka sahip oluu. c) Maddenin gerekdl ve yalnzca tasavvurun (idea) gerek oluu. d) Tanrnn gcyle doru birekilde ahenk kurulduunda insan zihninin snrsz kapasiteye sahip olmas. Bu ilkelerin Mary Baker Eddynin zihin kr, Bilinalt Benlikin glerini savunan Emmanuel Movement gibi organizasyonlarda, kitaplar satlarda Amerikada Kitab- Mukaddesin (Bible) hemen ardndan gelen Norman Vincent Pealein Pozitif dnme gelenei ve Transandantalizmin baz versiyonlarnda etkili olmutur.73 New Thoughtu savunanlar insan, iinde tanrsalln potansiyel sfatlarna sahip olarak grmekte ve onu insan klan bu tanrsal nitelikleri ve imkanlar hayat okulu ve disiplininde gelitirmesinin onun imtiyaz, grevi ve ilevi olduunu kabul etmektedirler. Onlar, insanlarn mucize grdkleri eyleri, doal bir yasann sonucu ve insann tahayyl gcnn yaratm grmektedirler.74 Zihnin gleri konusunda modern psikolojinin de destei alnmaktadr: Modern psikolojinin kefi zihnin srlarna yeni bir k tuttu ve onun kulland yasalar aydnla kavuturdu. O derece ki zihin insana ifa edildi. Onunla (psikoloji) insanolu iindeki byk ruhun (soul) glerini kefediyor; hereyden nemlisi insanolu bu gleri ortaya koyabilmenin, gelitirebilmenin, kontrol edebilmenin ve kendi iradesine itaatkar klabilmenin yasalarn rendi.75 Zihnimizin hayal gcnn yardmyla beden zerinde etkisini gsterecek bir ruhsal gce sahipti ve dileyen herkes belirli almalarla bu gc aa karabilirdi. New Thoughtun bu gc aa karmakta kulland tekniklerinden biri de daha sonra Yeni Dini

73 74

Paul Heelas, a.g.e., s.167 Abel Leighton Allen, The Message of New Thought, New York: Thomas Y.Crowell Company, 1914. http://website.lineone.net/~newthought/tmontinx.htm (19 Mays 2006) 75 Abel Leighton Allen, a.g.y.

31

Hareketlerde ve New Age retilerinde da ska bavurduklar isel grselletirme (inner visualization) veya zihinsel grselletirme (mental imagery)dir. 76 A. Pozitif Dnce Hareketi New Thoughtun dnce ile ilgili yayd fikirler, eitli akmlar iinde etkili olmu ve alternatif spiritel akmlar ve kiisel geliim almalarnda ska karlalan ama ayn zamanda toplumun geneli tarafndan da geni kabul gren dnce gcne ilikin fikirlerin tohumunu atmtr. New Thoughtun etkili olduu nemli akmlardan biri de The Church of Divine Science (Tanrsal Bilim Kilisesi) veya Science of Mind Church (Zihin Bilimi Kilisesi)dir. Pozitif Dnce Hareketinin (Positive Thinking Movement) nc isimlerinden Ernest Holmes (1887-1960) tarafndan kurulan kilisenin grlerine gre Tanrsal Bilim, dncelerin gc olduu ilkesi zerine temellenmitir. Holmes, Science of Mind dergisi, ve 1949 ylnda This Thins Called Life adyla balad radyo ovu ve ayn adla 1956 ylndaki televizyon ovuyla grlerini yayma imkan bulmutur. Kurduu kilise 1953 ylnda Church of Religious Science (Dini Bilim Kilisesi) ve 1967de United Church of Religious Science (Birleik Dini Bilim Kilisesi) adlarn almtr.77 Holmes, tm kiisel geliim almalarnn ve pozitif dncenin temelindeki ana ilkeyi u szleriyle ortaya koymutur: nsanolunun u ana kadar yapt en byk keif dncesinin yaratc gce sahip oluu yani onun yaratc gc kullanmasdr...Yasay ilemeye zorlamak mecburiyetinde deiliz; tm yapmamz gereken onu kullanmaktr. Zihin Yasas varln herhangi bir baka yasas gibidir.78 Zihnin, madde zerindeki yaratc gcn gsterebilmesi iin maddenin de istenilen ekli alabilen bir yap olduunu dnmektedir Holmes: Madde, dndmz gibi deil, basite Zihnin onu verdii biime giren akkan bir eydir....Evrendeki tek bir z farkl biim ve ekillere girer ve farkl eyler

76 77

Eugene Taylor, a.g.e., s.145 vd. Nori J. Muster, a.g.y. 78 Ernest Shurtleff Holmes, The Science of Mind. A Complete Course of Lessons in the Science of Mind and Spirit, New York, R.M.McBride & Company, 1926, http://www.sacred-texts.com/eso/som/ (15 Mays 2006)

32

olur. Son tahlilde madde, evrensel esire zlr ve geriye zerinde faaliyet gsterilebilecek bir eyden daha baka birey kalmaz.79 nsan dncesinin yaratcl ardnda da insandaki Tanrlk grdn syleyebiliriz.80 Zihni asl ve msebbib (causative) gren New Thought, fiziksel dnyann temelinin zihinde bulunduu ve bu yzden kiinin dncelerini deitirmesiyle fiziksel dnyada da deiim meydana getirilebileceini varsayar. New Thoughtun baarya ilikin grleri Amerikan dini hayatnn pek ok ynne olduu gibi New Agee de nfuz etmitir. Ayrca her iki hareketin ortak noktalarndan bir ka arasnda her ikisinin de gruptan ok birey zerinde durmas ve takipilerini zel dini deneyim ve isellie (inwardness) yneltmesidir. 81 Pozitif dncenin dini dnyadan sekler dnyaya aktarlmas yirminci yzyln balarnda gerekleir. New Thought ile pozitif dnce arasndaki kprlerden biri olarak bilinen Orison Swett Marden (1850-1924) 1891 ylnda yaynlamaya balad Success (Baar) dergisinde genel i evresinden okuyucularna New Thoughtun dk tonda bir dini versiyonunu sunmaktayd. 1937de yaynlanan The Law of Success (Baarnn Yasas) ve Think and Grow Rich (Dn ve Zenginle) gibi ok satanlar listesine giren kitaplarn yazar Napoleon Hill gibi yazarlar da yayn kadrosunda bulunduran dergi halen yaynlanmaya devam etmektedir. Pozitif dncenin dier nemli yazarlarndan biri de Dale Carnegiedir.82 Onun Dost Kazanma ve nsanlar Etkileme Sanat adyla Trkeye de evrilen How to Win Friends and Influence People adl kitab yaynland gnden itibaren uzun yllar ok satan kitaplar listesinde kalmaya devam etmi ve pek ok kez basks yaplm kiisel geliim kitaplarndan biri olmutur. Napoleon Hill, New Thoughtun insann spiritel bakmdan snrsz potansiyelinin kayna olan dncenin maddi refah iin de kullanlabilecei eklindeki New Thought anlay genel okuyucunun da ilgisini ekecek bir biimde sunabilmitir. Hillin kitaplarnda sunduu baarya ulamak iin gerekli ilkeler kendisinden sonraki kiisel geliim edebiyatnda da etkili olmaya devam etmitir. Hillin Andrew Carnegie ile yapt mlakattan edindii
79 80

bulunmaktadr,

gdsel Hayatn insandaki Tanr olduu veya Tanr ideasnn insan yoluyla ilev

Ernest Shurtleff Holmes, a.g.y Ernest Shurtleff Holmes, a.g.y 81 Richard Kyle, a.g.e., s.32-33 82 Nori J. Muster, a.g.y.

33

zengin olmak iin gereken on adm anlatt Thought and Grow Rich kitab bu konudaki nc almalardan biri olmaya devam etmitir. Hillin kitabnda balklara ayrarak aklamalar yapt on ilke unlardr: 1) Tm baarlarn balang noktas, dnce drtleri de denilen arzu (Desire), 2) Arzu edilen eye ulalacana inanma ve onu grselletirme (visualization) iin inan (Faith), 3) Bilinalt zihini etkileyen bir vasta (medium) olan kendi kendine telkin (autosuggestion), 4) Kiisel deney veya gzlemlerle edinilen uzmanlam bilgi (specialized knowledge), 5) Zihnin atlyesi olan tahayyl (imagination), 6) Eylem arzusunun kristallemesi, organize planlama (organized planning), 7) Planlarn ertelenmesine kar karar (decision), 8) nanc eyleme geirmek iin gerekli eforu salayan sebat (persistence), 9) Usta zihnin (master mind) kuvveti, 10) Cinsel arzunun tahavvlnde (sex transmutation) ustalk kazanmak, 11) Bilinalt zihin (subsconscious mind), 12) Dnce dalgalarn alan ve yaynlayan yayn istasyonu beyin ve 13) Bilgelik tapnann kaps altnc duyu.83 Hill, insann kavranlmayan potansiyellerini tanmlamak iin belirli bir amaca ynelik, bilgi ve eylem arasnda koordinasyon kurabilen Usta Zihin (Master Mind) kavramn kullanmaktadr. Usta Zihnin iki niteliinden biri ekonomik dieri psiiktir. Ekonomik yn mkemmel uyum (perfect harmony) ruhuyla kiinin, evresinden ald tavsiye, danmanlkla birlikte yaratabildii ekonomik avantajlardr. Psiik yn ise daha soyut, kavranmas daha
83

Napoleon Hill, Thought and Grow Rich, kitabn orijinal nshas The Ralston Society, 1937, http://www.absolute1.net/hill_think_and_grow_rich-partI.PDF ve partII.PDF (20 Mays 2006)

34

gtr nk bu yn spiritel kuvvetlere iaret etmektedir. Bunun da gerisinde tm evrenin enerji ve madde eklinde bilinen iki unsurdan meydana geldii ve insan zihninin de haddi zatnda spiritel olan enerjinin bir biimi olduu olgusu yatmaktadr. 84 Objektif zihinle (Objective Mind) balant kurarak isteklerin gereklemesini salayan bilincin alanlarndan biri de bilinaltdr. ...Bilinalt zihninize herhangi bir plan, dnce veya fiziksel veya parasal deere evirilebilecek, arzu ettiiniz bir amac, isteyerek yerletirebilirsiniz. Bilinalt ilkin duygusallk, inan ile kark baskn arzular zerinde eyleme geer...Bilinalt zihin gece ve gndz alr. nsann bilmedii srelerle arzularn fiziksel mukabillerine dntrecek kuvveti edinmek iin Sonsuz Zekann (Infinite Intelligence) kuvvetlerini kendine ekerek onlar kullannan bilinalt zihin, bu amaca gtren, her zaman ulalabilen en pratik vastadr.85 Pozitif dnce hareketi yirminci yzylda eitli isim ve tekniklerle saylar srekli artan kiisel geliim, kendi kendine yardm (self-help) pratiklerine ilham kayna olmu ve olmaya da devam etmektedir. III. Transandantalizm Ondokuzuncu yzylda Alman dealizmi, ngiliz Romantisizmi, Hint Vedik dncesi ve Kantn tm akn bilginin nesnelerle ilgili deil bizim nesneleri bilme biimimizle ilikili olduu eklindeki transandantal felsefesinden esinlenen Amerikada New Englanddaki entelellekteller arasnda ortaya karak aknln dolaysyla da ideal ruhsal durumun btndr. Transandantalizmin, bireyselcilik (individualism), kiisel sorumluluk ve hayatta baarya ulama gibi popler Amerikan deerleri ile Doulu idealist metafiziin baarl bir ekilde btnlemesi ve Uzak dou halk ile dorudan temaslarla deil kitabi kaynaklarla beslendii Asya idealleri alanm ilk Amerikan dini olduu sylenmitir.86 Transandantalizmin nde gelen szclerinden Ralph Waldo Emersonun (18031882) gerek baarsnn Amerikan dinini icat etmek olduu sylenmitir. Emerson, Tanrya
84 85

kurumlam

dinlerin

doktrinleri

deil

bireyin

sezgisine

dayal

olarak

gerekleeceini iddia eden dnemin edebiyat, felsefe ve din alanlarnda ortaya kan fikirler

Napoleon Hill, a.g.e. a.g.e.Part II, Ch.10: Power of Master Mind. Napoleon Hill, a.g.y PartII, Ch.12: The Subconscious Mind. 86 Richard Kyle, a.g.e. s. 29

35

gvenin karsnda benlie gvenmeyi getirmi ve Tanr ile benlik arasndaki uurumu yok ettii panteizmiyle her ikisinin de ayn olduunu dnmt. Onun arzu ettii dini canlanma, yalnzca insanolu kendi Hatra Partisine (Party of Memory) yeliinden tvbe edip geriye bakmann gnahlarndan dnmeye yemin ettii ve Umut Partisine (Party of Hope) katld ve gven ve iyimserlikle evrensel ruha itirak ettiini farkettiinde gerekleecektir.
87

Emersonun gemiteki Aydnlanma ile gelecekteki aydnlanma arasnda kpr olan mesajnda, New Agede grlen kendine gvenen mistik bir benlik aka ayrt edilebilmektedir.88 Emerson, Self-Reliance (Kendine Gven) adl denemesinden alnan aadaki satrlar da onun bu grlerini aktarmaktadr: nsan ruhunun (soul) tanrsal ruhla (spirit) ilikileri ylesine saftr ki onlarn aralarndaki bu ilikiye yardm aramann kendisi profandr (din d). yleyse Tanr yalnzca tek bireyle deil hereyle iletiim kurduunda onun sesi kelimelerle dolacak, imdiki dncenin merkezinden gelen doa, zaman, ruhlar, k saacaktr ve btnyle yeni bir gn ve yeni bir yaratl olacaktr. Zihin basit olduu ve tanrsal bilgelikten esinlendiinde eski eyler geip gider, -vastalar, retmenler, metinler, tapnaklar der, yalnzca o, yaar ve gemi ve gelecei imdiki ann iine eker. Herey, biri kadar dieri de onunla ilikisinde kutsallar. Herey kendi msebbibiyle kendi merkezine karr ve evrensel mucizede, kk ve belirli mucizeler yok olur....O takdirde gemie bu tapnma niye? (Gemi) yzyllar ruhun saduyu ve otoritesine kar komplocudur. Zaman ve mekan gzn yapt fizyolojik renklerden baka birey deildir fakat ruh (soul) ktr. Gnn olduu yerde gn, gecenin olduu yerde gece ve tarih, kendi varlm ve varoluumun hikayesi veya neeli bir apolojiden daha fazla birey olduunda kstahlk ve ezadr.89 Emerson, ilk kez bir milletin tm fertlerinin tm insanoluna ilham veren lahi Ruh (Divine Soul)dan esinlendiine inandklarn syledii 1836 tarihli Nature adl denemesinde Bu yzden dnyaya yeni gzlerle bakmaya balayacaz....yleyse kendi dnyanz ina edin. Olabildii kadar hzlca hayatnz, yce boyutlarn ifa edecek olan kendi
87

Catherine L. Albanese, Religion and the American Experience: A Century After, Church History, Vol. 57, No.3, Sep., 1988, s.343 88 Catherine L. Albanese, a.g.e. s.345. 89 Ralph Waldo Emerson, Collected Works of Ralp Waldo Emerson, New York: Greystone Press, t.y. s.22-23

36

zihninizdeki saf fikre uydurun. eylerdeki karlkl devrim ruhun akna hizmet edecek demektedir. Transandantalistler Yeni Dini Hareketlere olduu kadar New Age Hareketine de esin kayna olacak dou mistisizmine ilk kez dikkati ekmeleriyle de nemlidir. Hareketin bir baka yesi olan Thoreau Walden adl eserinde bu ilgiyi u satrlarla dile getirmekteydi, Bhagvat-Geeta Dounun btn u harabelerine kyasla ne kadar da harika....Sabahlar yazlarm kaleme aldmdan bu yana birok Tanr yl gemi olan Bhagvat-Geetann etkileyici yaradl felsefesinde akl banyosu yapyorum; bu felsefeyle karlatrldnda modern dnya ve edebiyat ufak ve nemsiz grnr.90 demekteydi. Dou kutsal metinlerindeki Tanr tasvirlerini bilen Transandantalistler, yaratt insanolu ve dnyadan nemli bir biimde ayrlan akn bir tanr anlayna sahip ve temelde monoteist olan kutsallk fikrinden ayrlarak Tanrnn sadece hereyde olduu deil ayn zamanda herey olduu ikin bir monistik teolojiyi benimsemilerdi.91 Bu anlaylarnn bir sonucu olarak da Transandalistler insanln masum olduunu ve Tanrya ilikin dorudan sezgi sahibi olduunu ve gelecein insanln kesin zaferiyle sonulanacan iddia etmilerdir.92 IV. Spritalizm New Age hareketinin byk ilham kaynaklarndan biri de Teosofi bir kenara braklrsa Spiritalizmdir.93 Spiritalizm 1848de Fox kzkardelerin evlerindeki gizemli tkrtlarla ve Emanuel Swedenborgun ruhun yaam ve te dnyaya ait vizyoner talimatlaryla modern hipnotizmin babas Anton Mesmerin trans meydana getiren uygulamasnn karmyla balamtr. Her iki ahsiyet de 1830larn ve 1840larn Amerikasnda itibar grmekteydi. Mesmerik trans te dnyaya gidenlerle halen hayatta olan bir aracnn azn kullanarak konuulabildii transmedyumluuna dnt.

Henry David Thoreau, Doal Yaam ve Bakaldr, Trkesi: Seda ifti, stanbul: Kakns Yaynlar, 2001, s.54, 252 (Orijinali Walden olan eser Trkeye bu balkla evirilmitir.) 91 Gail Harley, a.g.e., s.65. 92 Richard Kyle, a.g.e. s.30 93 Richard Kyle, a.g.e. s. 30

90

37

Mesmer kendisinin kendi adyla anlan Mesmerizm sanatn kefetmekle kalmayp onun da tesinde yine kendisinin hayvansal magnetizm dedii mesmerik transla kullanlabilen, evrensel oklt bir enerji kefettiini dnmt. Fox kardelerin daha sonra bu gizemli sesleri kendilerinin oluturduklarn itiraf etmelerine ramen spiritalistler ruhlarla irtibat kurduklarn iddia etmeye devam ettiler ve hatta ruhsal dnya ile kurduklar irtibatlarn bu dnyann varln deneysel olarak kantladn ne srmekteydiler. Muhafazak baz kesimlerin gizemlerin dnyeviletirilmesine (profanation) kar olmalarna ramen ruhlarla deneyler ilkin Amerikada daha sonra Fransa ve ngiltere de yaplmaya balanmt.94 Daha nce dnyaya gelmi kiilerin ruhlaryla veya hibir ekilde dnyada bulunmam ruhsal varlklarla medyum denilen bir arac vastasyla iletiimin gerekletirildii seanslar/oturumlar ondokuzuncu yzylda salon elencelerinin bir parasyd. Medyumun bedenini kullanan ruhsal varlklar onun azndan sorulan sorulara yant veriyor ve/veya bir takm belirtilerle (masalarn oynatlmas, birtakm seslerin oluturulmas vs.) varlklarn belli ediyorlard. Spiritalizmin ilk dnemlerinde bu irtibatlara herhangi bir etik anlam yklenmemekteydi ancak zamanla bu irtibatlara dinsel anlam yklenerek bir medyumun etrafnda ruhlarn verdikleri tleri ruhsal geliimlerinde rehber kabul eden kilise veya klt benzeri gruplar oluturulmutu. Robert Ellwood ondokuzuncu yzyl Spiritalizmi ile New Age hareketi arasnda pek ok paralellik olduuna dikkat ekmitir. New Agein ayrt edici pratiklerinden biri olan Kanal olma Spiritalizmin bir tr olarak grlebilir.95 Kiinin kendi Yksek Benlii, etrafndaki koruyucu meleklerle veya dnya d gezegenlerdeki varlklarla iletiim kurma amacyla basitletirilip herkesin uygulayabilecei bir sadelie kavuturularak yaygnlatrlmtr. Burada beeri kanal ses, k ve anlamn uzayda aktarld radyo veya video kanal gibi enerji dalgalarn almaktadr.96 Aadaki satrlar da ayn gr yanstmaktadr:

94

Joscelyn Godwin, The Theosophical Enlightenment, Albany, NY: State University of New York Press, 1994, s.197 95 Richard Kyle, a.g.e. s.31 96 Catherine L. Albanese, The Subtle Energies of Spirit: Explorations in Metaphysical and New Age Spirituality, Journal of the American Academy of Religion, Vol.67, No.2, (June 1999), s.311

38

Kiinin tek bana bir mikro iletiim sistemi olduunu aklamt. Ve her eye ilikin tm bilgiler, buna Tanr dahil, srekli olarak evreye yaylmakta ve elektromanyetik dalgalar araclyla alnmaktadr. Gerei alglamak iin bizler kapasitemizin yalnzca yzde birini kullandmzdan btn bunlarn farknda olamyoruz97 V. Teosofi 1875 ylnda New Yorkda kurulan modern Teosofi hareketi, ok sayda insan etkilemesinin yansra, ondokuzuncu yzylda New Agein en etkili temsilcilerinden biri olmutur. 98 Teosofi Derneinin kurucusu Helena Petrovna Blavatski (1831-1891) ve Henry Steel Olcott (1832-1907) nceleri Spiritalizm ile ilgilenmiler hatta Spiritalist fenomenin gerekletiinin bulunmulard.99 Aristokratik bir Rus ailede doan Blavatski, gen yanda evlenmi ve ksa zaman sonra yapaca bir dizi yolculuklar iin einden boanmt. Kk yalardan itibaren psiik glere sahip olduu sylenen Blavatski, Msr, Hindistan, Tibet ve Kuzey ve Gney Amerikaya seyahatler yapm ve 1873de tannm hukuku ve gazeteci Henry Steel Olcott ile New Yorkda biraraya geldikten sonra misyonunu biimlendirmi ve 17 Kasm 1875de New Yorkda Teosofi Dernei, Olcottun bakanl ve Blavatskynin sekreterliinde kurulmutu. Snrl sayda yesi olmasna ramen hareket hzla yaylm ve birka yl iinde ngiltere, Yunanistan, Almanya, Rusya, Fransa ve Hindistanda ubeleri alm ve Thomas Edison, Alfred Russel Wallace, Sir William Crookes, Camille Flammarion gibi dneminin nde gelen kiilerini yeleri arasna katmt.100 Teosofistlere gre Spiritalizm her ne kadar ok sayda insan dogmatik uykusundan uyandrmada bir balang olsa da spiritalistler ounlukla l kiilerden ihtiyalar vard.
Shirley MacLaine, imdeki Yolculuk, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yay. 1995, s.311 Paul Heelas, a.g.e. s.45 99 Robert S. Ellwood, Theosophy, Americas Alternative Religions, (ed.)Timothy Miller, State University of New York Press, 1995, s. 315. 100 Emily B. Sellon and Renee Weber, Theosophy and The Theosophical Society, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre ve Jacob Needleman, New York: Crossroud Publishing, 1995, s.312-313.
98 97

iddia

edildii

1874de

Eddy

kardelerin

Vermontdaki

evlerinde

alnan eksik

bilgilerle akn bir vaziyetteydiler ve tm alarn bilgelerinden derin bir anlay edinme

39

Blavatski Isis Unveiled (1877) ve The Secret Doctrine (1888) adl kitaplarnda antik ve tarih ncesi dnyann dinlerinde de bulunan tm dinlerin zn aktardn iddia etmekte ve insann dnm geirecei yeni bir an douunun yakn olduunu haber vermekteydi. Kendisini ayn zamanda okltizm, mistisizm ve zgr masonlukta korunan ezoterik retilerin aktarcs olarak da gryordu. 101 Rnesans okltistlerin ezeli felsefe (perennial philosophy) anlaylarnn bir benzeri olan tm dinlerin zndeki bilgelik iddias New Age dncesinde spiritel evrenselcilik olarak gemi grnmektedir. Ondokuzuncu yzylda Bulwer-Lytton ve Reichenbach gibi yazarlarca Vril ve Odik g denilen Mesmerin kefettiini iddia ettii hayvansal magnetizm adl enerji Helena Blavatski iin byk bir neme sahipti. O, Iss Unveiled (rtsz sis) adl ilk byk eserinde bu enerjinin by (magic) denilen kayna hakknda ok eyin bilinmedii fakat kendisini doal olarak sergileyen bir enerji olduunu iddia etti. Mesmerizm onun dediine gre by iin ok nemli bir anahtard ve tm bysel veya mucizevi grnen eylerin gerek temelini oluturuyordu. Teosofi; Kabala (Hristiyan ve Yahudi kabalas), zgr Masonluk ve Fransz ezoterist Eliphas Levinin yazmalaryle ilikili olarak Avrupa oklt geleneinden ve hem Amerikan Transandalistlerinde yansyan hem de Avrupann oryantalizminde filizlenen bata Hindu ve Tibet olmak zere Asya dinlerinden unsurlar kendine uyarlamt.Blavatskynin Isis Unveiled adl kitabn olutururken kulland kitaplarn listesi eitli kaynaklarn Teosofi zerindeki etkisini gstermektedir: C.W. Kingin The Gnostics and Their Remains, Hargrave Jenningin The Rosicrucians, Moorun Hindoo Pantheon, Eliphas Levinin ve Hindolog L. Jacolliot eitli eserleri, Max Mller, T.H.Huxley, Herbert Spencer ve John Tyndall gibi bilginler, bilim adamlar veya filozoflarn eserleri. 102 Teosofistler iin biyolojik formlarn evrimi varln belirli dzeylerine karlk gelen bilincin gelimesiydi ve renme srece mineralden bitkiye, hayvana insana ve de insanstne (suprahuman) srekli devam edecek, gerek, spiritel Benlikle birlik zmsenene kadar insani durum gelimeye devam edecekti. 103

Kay Alexander, Roots of the New Age, Perspectives on the New Age, James R. Lewis and J.Gordon Melton (Ed.) State University of New York Press, 1992, s.31. 102 Robert S. Ellwood, a.g.e. s. 316 vd. 103 Emily B. Sellon and Renee Weber, a.g.e. s.322-323,

101

40

Teosofistlerin katklar arasnda belki de en by Dou dini gelenekleri hakkndaki Batl nyarglar krmasdr. Emerson, Thoreau, New England transandantalistleri gibi sayl ondokuzuncu yzyl entellektelleri haricinde Hinduizm ve Budizme ynelik fazla bir ilgi olmad bir dnemde daha sonra bu dinlere ynelik Batda geliecek ilginin kaynaklarndan biri de Tesofi hareketinin szkonusu dinlerle ilgili aratrmalardr.104 Tesofinin hem retileri hem de organizasyonel yaplaryla modern New Age ile balants bulunmaktadr. retileri asndan bakldnda Teosofizmin, hayatn tm ynlerinde ikin olan, gayri ahsi (impersonel) Tanr kavram, insanolunun evrende srekli devam eden genel bir evrimsel sre iinde oluu, New Age gruplarnda yaygn olan ve Blavatskinin standartlatrd reenkarnasyon, New Age vizyonunda merkezi bir yeri olan insanln yeni bir aa girdii gr ile New Age vizyonunu etkilemitir. Ayrca Teosofiden treyen Alice Baileyin (1880-1949) Arcane School ve Gary Ballardn (1878-1939) I AM hareketi gibi organizasyonlar ile New Agein yakn balantlar bulunmaktadr. 105 Alice Bailey, New Age kanalclar (channelers) iin standartlar getirmi ve New Agecileri de etkilemeye devam etmi olan enkarne olmam ruhlar, ruh rehberleri, devalar ve melekler ile dolu bir dnyay tasvir etmitir. 106 VI. Psikoloji Ondokuzuncu yzyl sonunda gelien psikolojinin II.Dnya Savana kadar din zerinde nemli bir etkisi olmam hatta ilk gelime dnemlerinde psikoloji dind hatta dine dman olmutu. Ancak psikolojinin oklt gelenek ve Dou spiritellii ile karmas New Age hareketinin baz bileenlerini, pek ok psiko-dinleri ve kendi kendine yardm (self-help) gruplarnn 1970 ve 80lerde ortaya kmasna yol amt. Sava sonras dnemde de bu gelime, hmanist ve transpersonel psikolojinin douuyla devam etmitir. 107 Psikolojinin, iinde New Agein de yer ald alternatif spiritel gruplara en byk katks bilind ve bilinalt kavramdr. Freudun psikolojiye en byk katklarndan biri olan bu kavramlar Freudun amac ve beklentisinin aksine kutsaln, kozmik ve metakozmik alanlardan insann i dnyasna tanabilmesini kolaylatrmtr. Egonun snrlarn ve gndelik bilinci aan, trsel bir evrensellie sahip bilind ve bilinalt ile sadece spiritel
104 105

Emily B. Sellon and Renee Weber, a.g.e. s.325-326. Richard Kyle, a.g.e. s.34-36 ve Joscelyn Godwin, a.ge. s.379 106 Sarah M. Pike, a.g.e. s.64 107 Richard Kyle, a.g.e. s.37

41

pratiklerin ardndaki ileyi aklanmakla kalmyor ayn zamanda mevcut tarihi pratikler ve retilerin alternatif spiritel gruplarca yeni bir erevede yorumlanabilmesi iin de bir referans noktas oluuyordu. A. Carl Gustave Jung Modern psikolojinin etkisiyle din ve dini inanlarn tmyle zihinde ve znel oluu New Agein dini niteliini ateist sonulara tamam, zihin, Jung psikolojisinin de etkisiyle kutsal bir boyut kazanm ve bat ezoterizminin dini terimlerle ifade ettikleri, New Age hareketinde psikoloji diliyle ifade edilir olmutur.108 Psikoloji kaynakl ilk almalarda spiritel fenomenler zihinle ilikilendirilmitir ancak daha sonra insan fizikteki kuvvetler gibi ileyen igdsel enerji ve hissi (emotional) dinamizm kavramlarnn kullanld atomistik, enerjistik ve mekanistik bir insan kavramyla psychic bir aygt olarak gren psikoanalitik okul spiritel kelimesini herhangi bir dini balantnn dnda insandaki beeri olan iaret etmekte kullanmtr. 109 Freudu id diye adlandrd, bastrlm igdlerin deposu olarak grd bilinaltnn sadece igdselliini grdn oysa spiritelin de bilinaltnda olabileceini syleyen Frankl, spiritel ile igdsel olan arasnda da keskin bir snr konulamayacan belirtmektedir.110 Spiriteli bilinaltnda arayan Viktor E.Frankl gibi C.G.Jung (1875-1961) da vahyi bilinaltnda arar. Jungun New Age zerindeki etkisi, Drurye gre pek ok kiinin anladndan ok daha byk olmutur.111 Marilyn Fergusonun 1970lerin sonunda New Age sempatizan 185 kii ile yapt ankette, kiilere, onlar en ok etkileyen yazarlarn kim olduuna dair yneltilen soruya verilen yantlarda C.G.Jung en ok ad geen ikinci kii olmutur. 112 Bu anketten yaklak on sene sonra 1994de ngilterenin ok satan New Age

Wouter J. Hanegraaff, The New Age Movement and the Esoteric Tradition, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek ve Wouter J. Hanegraaff (ed.) New York: State University of New York, 1998, s.378-379 109 Viktor E. Frankl, The Unconscious God: Psychotherapy and Theology, New York: Simon & Schuster, 1975 (orijinal Avusturya basks 1945) s.22-23 110 Viktor E. Frankl, a.g.e. s.26-27 111 Nevill Drury, The Elemens of Human Potential, Dorset: Element Books, s.25 ak. Paul Heelas, a.g.e. s. s.46. 112 Marilyn Ferguson, The Aquarian Conspiracy. Personal and Social Transformation in the 1980s, London: Palatin Books, 1986, s.462-463

108

42

dergilerinden olan Kindred Spirit aboneleri arasnda yaplan ankette, 900den fazla abone arasnda Jung, yine ad en ok anlan ikinci isim olmutur.113 Bilinalt Franklda bireyin varolusal seiminin tamamen dnda olmamasna karn Jungda spiritel gayri ahsi, kollektif bilinaltnn arketipleriyle aklanr.114 Dnemindeki gizemli olaylara hemen hemen hi ilgi duymayan ve okltistlerin byk ounluunu bilgi saikiyle deil inanlarn aka itiraf etmelerine yarayacak kantlarn peinde komakla ve bilimin zerinde sz etmeyi uzun sre nce brakt bir alanda ustalamaya almakla sulayan hocas Freudun aksine115 Jung, dinin dorudan kollektif bilinaltnn ierikleriyle balantl olduunu dnmekteydi. Jung iin vahiy, insann ve evrenin dnda mevcut akn bir Tanrnn gstergesi deil, herkesin uygun bir ekilde hazrlandnda bilinaltnda gizli srlarn ortaya karacak, deneyimleyebilecei, kiisel ve biricik (unique) bir fenomendir.116 Vahyin ierii ile bilinalt ieriinin Jung psikolojisinde bylesine i ie gemesi onun inan konusundaki meruiyeti dorudan kiisel deneyimde aramasnn da sebebidir: Meru inan her zaman deneyime dayanmaldr. Bununla birlikte tamamen gelenein otoritesine dayanan bir baka inan tr de vardr. Bu tr inan da meru olarak adlandrlabilir zira gelenein gc deneyimi biimlendirir ve bunun kltrn devamll iin nemi su gtrmez. Ancak bu tarz inanla her zaman yalnzca alkanln ortaya kma tehlikesi vardr...117 Jung, dinin merkezine deneyimi koymakta ve ayn merkezdeki dini inan formlasyonu veya akidenin (creed) yerini reddemekte ve onu tli/ikincil (secondary) ve deneyimin bir trevi kabul etmektedir: unu aa kavuturmak isterim ki din terimini kullanrken akideyi kastetmiyorum...Akideler orijinal dini deneyimin sisteme balanm (codified) ve dogmatikletirilmi (dogmatised) formlardr 118 Bu deneyimindeki akn, Tanr deil kiinin kendi bilinddr; akn deildir zira psikolojik bakmdan Tanr-kavram, nihai, ilk veya son, en yksek veya en dk tm
Roderick Main, New Age thinking in the light of C.G. Jungs theory of synchronicity, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, 2006, Vol.2, s. 9 ve Paul Heelas, The New Age Movement, s.125-126. 114 Victor E. Frankl, a.g.e. s. 65 115 Sigmund Freud, Psychoanalysis and Telepathy, Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.) New York: New American Library, 1972, s.111. 116 Antonio Moreno, Jung, Gods and Modern Man, London: Sheldon Press, 1974, s.73 117 Antonio Moreno, a.g.e. s.113 118 C.G.Jungdan ak.Robert A. Segal, Jungs Psychologising of Religion, s.67, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe and Morion Bowman (eds.) Edinburgh University Press, 2000.
113

43

fikirleri iermektedir. Bu yzden Tanr ok nemli olsa da beeri olana, beeri bir faktre indirgenmi grnr. Tanrnn dorudan deneyime ilikin psiik (psychic) bir olgu olduu kabulnden hareketle Jung, insann dda bir Tanr anlayn sistematik krlk, nyarg kabul eder. Tanr imaj, projeksiyonla grnm kazanan, belirli bir enerji miktarn temsil eden arketipal doann grlerinin bir bileiidir (complex).119 Bilindndan doup insann zerinde gl etki brakabilen ve onun snrl egosunu atndan tanmlayamad ve kendisine hakim olan gleri mana, daymon (daimon) veya Tanr olarak isimlendirir. Yine de bilindnn grnmlerinden baka birey ey olmayan bu glere bilind tabiri kullanmak aslnda ampirik olarak doru olsa da ou kiiyi tatmin etmeyeceinden onlara mana, daymon veya Tanr gibi mitsel terimler verilmektedir.120 Jung, dinin zelde de Hristiyanln psikoloji temelli problemlerle kar karya olduunu ne srmtr. Ana akm Hristiyanlk, bilindnn tm dier alanlarna giden yollar temin etmekte Gnostisizm gibi baarl olamamtr. rnein Hristiyan panteonundan Meryemin karlmas eril kiiliin feminen yn olan anima arketipini, eytann panteondan karlmas da kiiliin ktcl (evil) yan olan glge arketipini deneyimleme imkann ortadan kaldrmtr. Jung ana akm Protestanl ise bilindna gvenli alma imkan sunmakta baarsz olmakla sular. Pek ok ayin ve riteli ortadan kaldrmakla inananlarn Tanr ile bylelikle de bilind ile kar karya getirmesine ramen onlar rahiplerin deimez ritel ve araclklar ile salanan rehberliklerinden yoksun brakmtr. Bunun dnda Hristiyanl modern bilimle uyumasnda gsterdii baarszlk sebebiyle de sulamaktadr. Dini inancn temelde modern bilimle uyumadn kabul etmekle birlikte Jung, inancn dinin geri kalan dier ynleri gibi psikolojikletirilebileceini dnr.121 Dou ve bat dinlerinden ald arketipal bileikler ile benlik (self) ile ilikili bir spiritellik (self-spirituality) gelitiren Jungun sisteminde en byk gnah, daha sonra New Agein nemli isimlerinden Oshonun kitaplarnda kulland temalardan biri olan egonun toplumun rettii kiilik (persona) ile ilikilendirilmesidir ve bata gelen fazilet de toplumun kollektif bilincinden ayr olarak benliin kefidir.122

Antonio Moreno, a.g.e. s.114, 83 ve Rober A. Segal, a.g.e, s.67 Harold Coward, Mysticism in the Analytical Psychology of Carl Jung and the Yoga Psychology of Patanjali: A Comparative Study, Philosophy East and West, Vol.29, No.3 (Jul.1979), s.325 121 Robert A. Segal, Jungs Psychologising of Religion, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe and Marion Bowman (eds.) Edinburgh University Press, 2000, s. 67. 122 Paul Heelas, a.g.e. s.46
120

119

44

Spiritel geleneklerin ieriklerini sadece hastalarnn deil ayn zamanda hem kendisinin hem de kendileriyle ilgili daha derin bir bilgiye ulamak isteyen kimselerin bilindn anlamak, onlar bilindnn rnleri ile karlatrmak ve yorumlamakta kullanan123 Jung iin dinler de bilinaltndaki sorunlar iyiletirmeye ynelik terapilerdir: Dinler nedir? Dinler psikoteraptik sistemlerdir. Biz psikoterapistler ne yapyoruz? Bizler insan zihni (mind), insan psiesinin (psyche) veya insan ruhunun (soul) acsn iyiletirmeye (heal) alyoruz ve dinler de ayn problemle urayor. Bu yzden efendimiz/rabbimiz (Lord) de bir ifacyd (healer); bir doktordu; hastalar iyiletirir ve ruhlarnn (soul) sorunlaryla ilgilenirdi ve bu, tam olarak bizim psikoterapi dediimiz eyin kendisidir. Dinin psikoteraptik (psychotherapeutic) bir sistem olduunu sylediimde kelime oyunu yapmyorum.124 Din, spiritellik ve oklt konulara olan ilgisi ve bu konularda kaleme ald makalelerinin meslektalarndan ok daha fazla olmasnn kendisinin Tanrnn varlna delil getirdii eklinde anlalabileceinden endie eden Jung, byle bir kanaate sahip olacak insanlar nceden uyarr; Gzlemlerimin Tanrnn varlnn bir kant olarak ele alnmas zc bir hata olurdu. Gzlemlerim yalnzca, Tanr hakknda psikolojik adan en fazla iddiada bulunabilecek bir alan olarak kabul edeceim arketipal bir Tanr imajnn varln kantlamaktadr. 125 Bir baka eserinde kahraman arketipinin gerek bir kahramann varln ispatlamay gibi Tanrnn muhtemel varl iin negatif veya pozitif herhangi bir ey ne srlemeyeceini syler.126 u szleri de Jungun dini ifadeler ve imajlar ile dinin akn gereklii arasnda yapt ayrm net bir ekilde gstermektedir: Gerekte, ani bir ekilde doan veya gelenek tarafndan kutsanm imajlar dnda kiiye Tanrnn gerekliini gstermek imkanszdr. Naif zihinli (naiveminded) kii bu imajlarn psiik doas ve etkilerini onlarn bilinmeyen metafizik arkaplanndan asla ayrmaz. Bu kii igdsel olarak etkin bir imaj onun iaret ettii
Gerhard Wehr, C.G. Jung in the Context of Christian Esotericism and Cultural History, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre ve Jacob Needleman (Ed.) New York: Crossroud Publishing, 1995, s.382. 124 C.G.Jung, Analytic Psychology: Its Theory & Practice, NY:Vintage Books, 1970, s.181-182. Jung burada say kastetmektedir. Bilindii gibi sa ncillerde mucizevi ifalar gsteren bir dini figr olarak betimlenir. 125 Jolande Jacobi (ed.) C.G.Jung: Psychological Reflections. A New Anthology of His Writings, London: Routledge & Kegan Paul, 1974, s.337. 126 Jolande Jacobi (ed.) a.g.e. s.338
123

45

akn bir x ile eitler. Bu ilemle edinilen yarg apak grnr ve dini ifadeler ciddi biimde sorgulanmadka bir problem olarak grlmez. Ancak eer bir eletiri yaplacaksa unu hatrlamak gerekir ki, imaj ve ifade, akn nesnesinden farkl psiik srelerdir. Onlar akn nesneyi ispatlamaz, sadece onlara iaret ederler.127 nsanln mitolojik saiklerinin tm zenginliini kapsayan dnme ve hissetme biimlerinin temelleri, iinde igdlerin ve ayn zamanda ilksel (primordial) tip ve imajlarn da bulunduu beyinde bulunmaktadr. Ancak bilincin paralarndan biri olan kollektif bilindnn ierii kiinin kendi psiesine yle yabanc gzkmektedir ki szkonusu ierik kiiye dardan ve doast (supernatural) gibi grnmektedir. 128 Carl G. Jung dindeki mucizevi olaylar da doast temelinde aklamaya almann bilimle badamayacan ifade eder ve St.Pauln Hristiyan kaynaklarnda sa ile lde yapt mistik karlama rneine de doast her trl aklamay bir kenara brakarak psikolojik bir aklama getirir.129 Jungun bireysel spiritel ve psikolojik deneyimler ile dnya halklarnn spiritel gelenekleri arasnda bir uyum olduunu gstermesi ve her iki yn de insann salna kavumas, kendini gerekletirmesi/self-realization veya bireylemesi (individuation) ile balantlandrmas, modern, alternatif spiritel retilere de girmitir. Onun, dini-spiritel konular bireysel ve toplumsal bilinalt ile ilikilendirerek anlamaya ve aklamaya almas, modern ada yaygn olarak kurumsallam dinden kiisel spiritellie dnldnn de bir gstergesidir.130 B. Hmanist Psikoloji Psikoanaliz ve davranla kar Abraham Maslowun (1908-1970) nclnde gelien bir harekettir. nsanlarn uyarc bir mekanizmaya kar tepki veren hayvanlardan daha fazlasna sahip olduunu dnen Maslow, zihinsel rahatszlk eken insanlar yerine salkl insanlar zerine alm ve insanolunun temelde salkl ve byk kiisel gelime ve kendini ama (self-transcendence) yeteneiyle donanml olduu sonucuna varmtr. Maslowa gre insan doas ntr veya kt deil iyiydi. Bu yzden en doru hareket insan

Jolande Jacobi (ed.) a.g.e. s.338 Carl G. Jung, The Psychological Foundations of Belief in Spirits, Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.), New York: New American Library, 1972, s. 101-102. 129 Carl G. Jung, a.g.e. s. 98-99. 130 Gerhard Wehr, a.g.e. s.381 ve Roderick Main, a.g.e. s.8
128

127

46

doasnn (inner nature) basklanmas yerine ortaya karlmas ve tevik edilmesidir, onun hayatmza rehberlik etmesine izin veridiimizde salkl, verimli ve mutlu olarak geliebilirdik. 131 Maslow, insanolunun giderdike bir st aamaya ykseldii bir ihtiyalar hiyerarisi gelitirmitir. Hiyerarinin en alt basama yiyecek, iecek, uyku ve cinsellik gibi fiziksel ihtiyalarn giderilmesinden balamakta, merdivenin daha st basamaklarna kldka gvenlik ihtiyalar (dzen ve denge) ve sosyal ihtiyalar (sevgi ve ait olma) ne kmakta, hiyerarinin en tepesinde de gzellik, hakikat, iyilik, adalet, anlam ve kendine yeterlilik (self-sufficiency) ihtiyalarn ieren kendini gerekletirme (self-actualization) veya gelime (growth) yer almaktadr. Bu varolma deerleri bireyin kendini at ve gereklikle birletii doruk deneyimler de ortaya kabilmektedir. Maslow kendini gerekletirmeye dini bir deneyim gzyle bakarak modern psikolojiye dini bir boyut eklemitir. Kendini gerekletirmeyi, doast bir deneyim olarak grmeyen Maslow iin bu deneyim Tanrnn bir ltfu deildir nk ilahi veya tanrbenzeri (godlike) olmak insan doasnda potansiyel olarak bulunmaktadr.132 Maslowun teori ve metotlar hmanist psikoloji ve psikoterapinin ok sayda byk okulunca benimsenip gelitirildii gibi grleri psikoterapinin spiritellemesine de yol amtr.133 Dinin peygamberin zelinde gerekleen vecd ve vahiy/ilham ynnn

doastlkten karlp psikolojikletirilmesi ve her bireyin yaayabilecei deneyimler arasnda grlmesi Abraham Maslowun psikolojisinde zellikle nemli bir yere sahiptir. Maslow: Btn byk dinlerin (Konfyizm bir din olarak grlmese bile) balangcnda, znde, aslnda ve evrensel merkezinde, duyarll youn olan bir peygamberin ya da gren bir kiinin kendisine zg, yalnz ve kiisel aydnlanmas, vecd ya da ie dou (revelation) deneyimleri vardr....son zamanlarda konuyla ilgili birok psikoloun aratrma yapt, bu ie dou ve mistik aydnlanma olaylarnn doruk deneyimler bal altnda ele alnabilecei grlmeye baland. Yani, kesin bir biimde syleyebiliriz ki, doast diye bilinen tm ie dou olaylar ve
131 132

Richard Kyle, a.g.e. s.143 Richard Kyle, a.g.e. s.143 133 Elizabeth Puttick, Personel Development: the Spiritualisation and Secularisation of the Human Potential Movement, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe and Morion Bowman (Eds.) Edinburgh University Press, 2000. s..204

47

benzerleri, aslnda tamamen ve kesin bir biimde doal, gncel ve yaamn iinde varolan, insana ait doruk deneyimlerdir ve imdiye kadar kavramsal, kltrel ve dilbilimsel almalar olarak deerlendirilmi
134

olmalarna

karn

artk

incelenebilmektedirler. demektedir.

Maslow iin bu deneyimler herkese aktr yle ki, bu deneyimleri yaam olmaktan ok yaamam olmak artcdr; ..herkesin doruk deneyimler yaayabileceini dnmeye ve byle bir deneyim yaamam birisi karma karsa ve yaamadna dair bir bilgi verirse daha fazla aracam dnmeye baladm.135 nsanl temelde iyi ve byk bir potansiyele sahip grmesiyle psikolojiye yeni bir bak getiren Maslowun grleri Eric Fromm, Rollo May, Carl Rogers gibi ok sayda psikolog tarafndan gelitirilmitir. Eric Fromm hmanist psikolojiyi monist bir dnya gryle ve teistik olmayan mistisizmle birletirmi ve merkezinde insan ve onun gcnn olduu hmanist bir dinin tanmn yapmtr. Bu anlayta Tanr, insann, hayatta gerekletirmeye alt kendi glerinin bir semboldr136 nsanlarn iyi ve snrsz bir potansiyele sahip olduklarnn kabul edildii hmanist psikolojide terapistin grevi mterisinin, iyiliin ve anlamn nihai kayna olan yksek benlii (higher self) ile temasa gemesini salamaktr. Cevaplar bireyin iinde olduundan terapist mterilerine talimat vermek yerine bu cevaplar ortaya karmasna rehberlik etmelidir. nsanolunun doasnn iyilie ve gelimeye ynelik oluu ve insani potansiyelin snrszl gibi fikirler New Agein temel retilerinde yanksn bulmutur. nsandaki bu potansiyelin aa karlmas byk lde kiisel deneyim yoluyla olur ve bunun iin de insann inanlar veya toplumsal anlamalarla snrlanamayan kiisel deneyimlerinde ortaya kan bir otonomlua sahip olmas gerekir.137

Abraham H. Maslow, Dinler, Deerler, Doruk Deneyimler, ev: H.Koray Snmez, stanbul: Kurald Yaynlar, 1996, s.41 135 Abraham H. Maslow, a.g.e. s.43 136 Richard Kyle, a.g.e. s.144 137 Richard Kyle, a.g.e. s. 144

134

48

C. The Human Potential Movement Snrlarnn esneklii ve fazlasyla belirsizlii ve kurucu unsurlarnn deiken karakteri sebebiyle tanmlanmasnda glkler karan The Human Potential Movement (nsani Potansiyel Hareketi) veya Growth Movement, 1960larn ortalarnda byk lde Maslowun, psikoanaliz ve davranln snrllklarna kar bir nc g olarak gelitirilmi hmanistik psikolojiden ortaya kan ve tm Avrupa ve ngilizce konuan dnyaya yaylm bir harekettir.138 Growth Movementin ekirdeini oluturan hmanist psikoloji (humanistic psychology) kklerini Wilhelm Reich, Otto Rank ve dier psikoanalitikilerin almalarnda, Kurt Lewin tarafndan gelitirilen grup dinamikleri ve T-gruplarnda; Abraham Maslowun kendini gerekletirmeye (self-actualisation) dair grlerinde; Carl Rogersin ynlendirici olmayan (non-directive) ve mteri merkezli (client-centred) gruplarn gelimesinde; Morenonun psikodrama metotlarnda ve zellikle Perls ve Schutzun eserlerinde sunulduu ekliyle Getalt psikolojisinde bulmaktadr. The Human Potential Movement bizatihi bir din olmamakla birlikte onu modern Bat toplumundaki en nemli ve etkili glerden biri yapan bir ksm deerler ieren psikolojik bir felsefe ve erevedir. eitli psikoloji teorilerinin bu balk altnda bir araya geldii Human Potential Movement hareketi, gnmzde toplumun genelinin ilgi gsterdii kiisel geliim (personal development, self-development), ilikilerin nitelii, i yaamnda insani deerler gibi yeniliklerin ncs olmu ve pek ok New Age ve alternatif spiritel gruplarn spiritellik anlayn biimlendirmitir.139 Geleneksel terapilerin belirli entelektel formlasyon ve otoriter pratikleriyle kiinin deneyimini dierlerine empoze etme arayna karlk hmanist psikoloji, her bireyin kendi tam beeri potansiyeline ulamak iin kaynaklara sahip olduu ve nihayetinde de ihtiyalarnn ne olduuna en iyi kendisinin karar vereceini kabul etmektedir. Bireyin neye ihtiyacna olduunu bilen otoriter bir rehber fikrine dolaysyla mteriden radikal bir biimde ayr olan bir profesyonel veya uzman fikrine de kardr. Meditasyon, dans, masaj, sava
138

Elizabeth Puttick, a.g.e. s.204 ve Roy Wallis ve Steve Bruce, Sociological Theory, Religion and Collective Action, Belfast: The Queens University, 1986, s.157-158. 139 Elizabeth Puttick, The Human Potential Movement, New Religions, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.399 ve ayn yazarn Personel Development: the Spiritualisation and Secularisation of the Human Potential Movement, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe and Morion Bowman (eds.) Edinburgh University Press, 2000. s.201,

49

sanat formlar, Tai Chi ve Yoga gibi ruhsal ve fiziksel gelimeye ynelik pratiklerle, insanlarn kendi potansiyellerinin farkna varmalar salanr. Benzer hedef ve metotlara sahip Scientology ise uzmann dierleri zerinde belirli bir derece kontrol sahibi olduundan genellikle bu hareketin paras saylmamaktadr. Hareket, ayn ekilde insani gelime iddiasndaki benzeri disiplin ve aktiviteleriyle rtmektedir. Bunlardan bazlar; Transandandal Meditasyon, Yoga, Sava Sanatlar, Alexander teknii, Theosophy, Gurdjieff almas. Jungcu Analiz.140 D. Transpersonel Psikoloji Hmanist Psikoloji, psikoanaliz ve davranln hazrlad ereveyi krmakla ve psikolojiye daha insani bir boyut kazandrmakla drdnc g yolu da denilen spiritel odakl yeni bir psikoloji olan transpersonel psikolojiye yol amtr. Genellikle 1960larn sonlarna tarihlenen Transpersonel Psikolojinin nde gelen figrlerinden biri Anthony Sutichdir. Sutich Transpersonel Psikolojiyi, pozitivist ve davran teoride, klasik psikoanalitik teori veya hmanist psikolojide yer verilmeyen nihai beeri kapasiteler ve potansiyellerle ilgisiyle tanmlamtr. Konular arasna, nihai deerler, birletirici bilin, doruk deneyimler...mistik deneyim ve benliin aknl girmektedir.141 Hmanist psikolojinin de spiritel bir boyutu olmakla birlikte dini felsefesi eksik olduundan hareketin iinde dini fikirlerin nfuzu doal olarak engellenmekteydi yine de benliin gerek manada ortaya karlmas (self-actualized) iin dini deneyim gerekiyordu ve hmanist psikoloji Hristiyanla deil oklt gelenek ve Dou spiritel retilerine yzn evirmiti. Tamamen bir psikoloji olarak tanmlanmayan Transpersonel psikoloji ise Bat okltizmi ve monist ve panteist dnya grn benimsemekte ve bu monist dnya grn insann evrimi ve Bat iyimserlii ile birletirmektedir. Sonu olarak insanlk snrsz bir potansiyele ve kendi iindeki tanrsallk ile temasa geebilecek farkndala sahiptir.142 E. Parapsikoloji Psikolojinin yar-dini boyutuyla en nemli rnei Parapsikolojidir. J.B.Rhinein psiik yetenekler bilimi olarak tarif ettii parapsikoloji insan zihninin normal duyusal
140 141

Roy Wallis ve Steve Bruce, a.g.e. s.160-162 Richard Kyle, a.g.e. s.145 142 Richard Kyle, a.g.e 145-146

50

iletiim kanallar dnda enformasyon alp almad veya fiziksel bilim ile henz anlalamayan ekilde maddeyle etkileim iinde olup olmadnn sistematik bir ekilde aratrlmasdr. Duyud alg/extrasensory perception (DDA/ESP) ve psikokinez (PK) eklinde iki temel kategorisi vardr.143 Ondokuzuncu yzyln sonlarnda normal d (paranormal) olaylar bilimsel metotlarla inceleme arzusu, aralarnda dnemin nl fizikisi Sir William Barret, tannm bir filozof olan Profesr Henry Sidgwick ve bir klasik bilgini Frederic W.H.Myers gibi kiilerin de bulunduu bir grubu, 1882 ylnda ngilterede Society for Pyschical Researchi (SPR) (Psiik Aratrma Dernei) kurmaya sevketmiti. ngilteredeki dernein kuruluundan ksa bir sre sonra hayatnn uzunca bir dnemini psiik fenomenlerin aratrmasna vakfetmi olan nl psikolog William James, American Society for Psychical Researchi (ASPR) kurmutu. Her iki dernek de hayaletler, garip vakalar, halsinasyonlarn ve genel olarak duyud alg (extrasensory perception) denilen alanlarda aratrma yapmaktaydlar. 144 Her iki dernekte kullanlan bilimsel teknik ve istatistiklerle olaand grnen fenomenlere bilimsel bir aklama getirilmeye allmt. Her ne kadar ngilteredeki dernek, baz eletirmenlerden aratrmalarn bilimsel metotlarn kullanlmasnn mmkn grlmedii doast alana yneltmekle eletirilmi de olsa dernein szclerinden F.C.S. Schiller bu eletirileri olaanst herhangi bir olgunun dier olgular gibi ayn fiziksel dnya iinde bulunuyor olmasndan hareketle bir dedektif veya bir kaifin aratrma ruhuyla incelenebileceini tek sorunun uygun bir aratrma metodunu tespit etmekten getii ile cevaplandrmtr. 145 Schillerin muhatabna ynelik kulland daha uygun bir yntem bulma argman sadece parapsikolojik aratrmalar deil bilim ile manevi/spiritel konular biraraya getirmek ve bilimden destek almak isteyen tm modern akmlarn da kulland bir argman olmu, daha sonraki yllarda fizikteki gelimeler (kuantum fizii rnein) spiritel konularn ispatnda kullanlmaya daha elverili bir dil sunduu iin benzer bir aray iindeki evrelerce benimsenmilerdir. Daha sonra giderek klinik ve akademik psikolojiden ayrlarak Parapsikoloji adyla yrtlen bu aratrmalarda fenomenlere tam bir bilimsel aklama getirilememi olmakla
Richard Kyle, a.g.e. s.38 Raymond Van Over, introduction, Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.), New American Library, 1972, s.xiii. 145 F.C.S.Schiller, Psychology and Psychical Research, Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.), New American Library, 1972, s.58-59. Schillerin makalesi ilk yaym Society for Psychical Research, Proceedings, Vol. XIV, 1898-99.
144 143

51

birlikte benzeri olaanstlk tayan olaylar aklamakta kullanlan dilin oluturulmasnda psikoloji literatrnden alnma ifadelerin kullanlmasnn nn amtr. Aratrmalarnda karlalan olaanst fenomenlerin kaynann insan bilincinde aranmas bu literatrn kullanlmasn kolaylatrmt. William James nl eseri The Varieties of Religious Experienceda Rasyonel bilin olarak adlandrdmz normal uyank bilincimiz, bilincin ancak zel bir biimidir, birbirinden tamamiyle farkl potansiyel bilin biimleri vardr.demekteydi.146 Daha sonra Jamesin farkl bilin biimleri dedii bilincin bu blgeleri iin bilinalt/uuralt bilind/uurd gibi kavramlar kullanlagelmitir. Bilinalt ve/veya bilind tm olaanstlklerin kaynadr. Hem bir doktor hem de spiritalist olan Gustave Geleyin (1865-1924) ifadeleriyle: ok karmak (kompleks) ve klsik uuraltndan ok farkl olan; ou kez ok daha nemli ve ok daha geni kapsaml yetenekleri ve bilgileri itibariyle normal uurdan da ok farkl bulunan; ve normal kiiliin tanyamad ok ynl tam kiilikleri ieren bir stn uuraltnn varln kabul etmek artyla olaylardaki ynetici etki ve tm zihinsel belirtiler uuralt ile aklanabilir147 Farkl bilin durumlarn laboratuvarda aratrma amacyla Sovyetler Birlii hkmeti, altml yllarn balarnda Hindistan hkmetiyle anlaarak baz yogileri Rusyaya getirmi, bilimin yardmyla beyindeki belirli blgeleri uyararak kiide Duyu D Alglama (DDY) yetenekleri uyandrlmaya, kiiyi dzgn alan bir radyo gibi gvenilir telepatik alc yapmaya allmtr. 148 J.B.Rhinein Duke niversitesinde 1927 ylnda balatt alma parapsikolojiye bir lde bilimsel bir meruiyet kazandrm ve Parapsikoloji Kurumu, American Academy for the Advancement of Scienceye kabul edilmi olmasna karn parapsikolojinin bilim mi yoksa okltizm mi olduu arasnda hala bir gerilim mevcuttur. 149

William Jamesin The Varieties of Religious Experience adl eserinden ak. Robert E. Ornstein, Yeni Bir Psikoloji. Dou ve Bat Psikolojilerinin ada Bir Sentezi, ev. Dr. Erol Gka-Feray Ik, stanbul: nsan Yaynlar, 1992, s.21 147 Gustave Geley, uuralt Varl, ev: Yavuz Keskin, stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, t.y. s.67 148 Sheila Ostrander ve Lynn Schroeder, Psi: Psychic Discoveries Behind the Iron Curtain, London: Abacus, 1977, s.41-42. 149 Richard Kyle, a.g.e. s.38

146

52

Parapsikolojinin bilimsel yntemlerle, geleneksel dinlerin doast Tanrsal irade ve inan ile ilikilendirdii spiritel alana dahil olaylar aratrma ve bu olaylar herhangi bir inancn teolojik aklamalarndan bamsz bir ekilde ileyiini kefetme abas, New Ageci bilim anlayna ilham kayna olmutur. VI. Tarihi Mistik Akmlar ve amanik nanlar Kurumsallam dinler evresinde gelimi mistik inanlar ve doa ile daha i ie olan yerel inanlar yukardaki balklardaki ezoterik, felsefi ve psikolojik grup ve okullardan daha dolayl biimde New Age Hareketine katlmlardr. Dier kltrel kaynaklarn aksine tarihi mistik akmlar ve amanik inanlar modern Batdan ok farkl bir toplumsal ve kltrel ortamda domu olmalar sebebiyle New Age syleminin ana kurucu eksenini oluturmamakta, New Age sylemine, o sylemin temalarn kullanarak katlmaktadrlar. Bunun sonucunda New Age Hinduizmi, Budizmi, Sufizmi, Kabalas ve amanizmi gibi New Age ile btnlemi yeni spiritel anlay ve gruplar ortaya kmtr. A. Hinduizm ve Budizm New Age hareketinin reti ve pratiklarinde en ok yararland dinlerden bazlar da Hinduizm, Budizm gibi dou dinleriydi. Asya dinleri dalga halinde Amerika Birleik devletlerine girmiti. lki, British East India Company yoluyla Amerikaya ulaan Hindu kutsal metinlerinin ondokuzuncu yzylda Transandantalistler, New Thought ve Teosofi gibi geleneksel olmayan (nontraditional) dini yaplar etkilemesidir. kinci dalga ondokuzuncu yzyl sonlar ve yirminci yzyln balarnda Amerikaya gelen az sayda Hindu retmenle kurulan kiisel temaslarla balam ve 1893 ylnda Dnya Dinler Parlamentosunda (Worlds Parliament of Religions) tm byk dnya dinlerinden temsilcilerin Chicagoda toplanmasyla devam etmitir. Daha sonra yirminci yzyln balarndaki Doulu gmenlerin Amerikaya girii engellendiinden Dou retileri Amerikaya, Amerikan oklt retmenlerin ounlukla bu dinlerin asln tam olarak yanstmayan yazlaryla girmi ve bunun sonucunda yirminci yzyln sonlarna doru Dou spiritellii ile Bat oklt dncesinin gerek bir kombinasyonu olumutur. Asyallarn Amerika Birleik Devletlerine girmelerine konan engelin 1965 ylnda kalkmasyla nc dalgaya girilmi ve 60 ve 70li yllarda lkeye yeni

53

bir Doulu guru ak gereklemitir. Yeni dalgann oluturduu spiritel alt kltr dorudan New Age hareketine yn vermitir.150 Transandantalist yazar James Freeman Clarke 1871 ylnda okuyucularn Hinduizm, Budizm ve Konfyanizm gibi dou dinlerini aratrmaya tevik eden Ten Great Religions adl kitabn yaynlamt. Kitap geni bir okuyucu kitlesine ulam ve yirmi bir bask yapmt. 1892 ylnda Chicagoda ilki dzenlenen ve daha sonra da devam gelecek olan Dnya Dinler Parlamentosu (Worlds Parliament of Religions) oturumlarnda 150 binden fazla ziyareti dnyann byk dinlerinin retilerine ilikin konumalar dinlemiti. 151 Hindu etkilerinin Amerikaya tanmas Transandantalistlere ok ey borluydu. 1840larn ortasnda Thoreau, Walden Ponddayken zihnini Bhagavad Gitann muazzam ve kozmogonik felsefesiyle ykadn aktarmaktayd. Emerson Upaniadlardan etkilenmi ve 1883de Emersonun dul ei bir Hindu retmeninin yapt bir konumaya ev sahiplii yapmt. 1885de Sir Edwin Arnold, Bhagavad Gitann tercmesini yaynlamt. 1930larda Hinduism Invades America adnda bir kitap da yaynlanmt.152 XIX. Yzyldaki ngiliz oryantalizminin dikkatini younlatrd dinlerden biri olan ve bu gerekeyle baz kutsal metinleri ve tarihi dkmanlar zerinde yaplan uzun aratrmalarla biriken literatrn yansra Teosofi derneinin de bu dindeki baz unsurlar dernein ilan ettii resmi grnn iine alm olmas, yine Teosofinin ve daha nceki Avrupadaki romantik yazarlarn etkisiyle bu dinin evresinde oluturulan egzotik hava ve beraberinde Hindistandan gelen baz Gurular New Age hareketinin yava yava toplumsal grnmn arttrmaya balad 60l yllarda bu dinin hareket zerindeki etkisini belirleyici dinamikler oluturmutu. Hindistann geleneksel dini hayatndaki yerleri pheli olan ve Amerikan halknn ihtiyalarna cevap vermek zere hint retilerini yeniden ekillendiren hintli rehberlerle birlikte karma, reenkarnasyon, vejeteryanlk gibi hint dini retileri iinde grlen kavramlar New Age gruplarnda, yayn organlarnda ska rastlanlan kavramlar olmutur. Amerikada bugn vejeteryanclk adyla bilinen bal bana bir retisi ve dergileri, kitaplar, iletme yerleri (lokanta, kafe vb.) gibi ticari uzantlar olan bir anlay buna rnektir. Reenkarnasyon ise Spiritalizmin medyumculuunun destekisi bir reti olarak

Richard Kyle, a.g.e. s.36-37 Robert C. Fuller, 2004, s. 123 152 Philip Jenkins, Mystics and Messiahs-Cults and New Religions in American History, Oxford University Press, 2000, s.71, 165
151

150

54

daha nceleri de bilinmekteydi ve karma ile birlikte New Age retileri arasna dahil edilmiti. ngilterede 60l yllarda Beatlesin hintli bir ahs olan Maharishi Mahesh Yogiden rendikleri Transandantal Meditasyon ile tm dnya bata meditasyon olmak zere Hinduizmin baz kavram ve pratiklerini tanmaya balad. lkesi Hindistanda fen bilimleri eitimi alm olan ve Batnn bilimiyle Hinduizmin manevi retisini birletirdii ve pek ok hint ayini ve zorlu almay bir kenara koyarak oluturduu Transandantal Meditasyon yntemiyle Maharishi, modern ekonomik ve toplumsal hayatn dourduu rekabet koullarnn basks altnda kalan batllara, aradklar huzur ve baary vadettii dounun gizemli mistik tekniini aktarmaktayd. Yntemin ilkesi basitti; eitimcilerden tekrar edecei kutsal bir kelime veya ibareyi (mantra) alan kii ya da kursiyer- dzenli nefes alp vererek kelimeyi tekrar ediyor, bir sre sonra bir st aamaya getiine karar verildiinde de yeni bir kelime alarak ayn uygulamaya devam ediyordu. Hinduizmin eitli mezheplerindeki ritel koullar ve kurallarn Batllara art olarak koulmad Transandantal Meditasyon kurslarnda tek zorunluluk mantralara kar kursiyerin cret demesidir. Budizm ise D.T.Suzuki, Alan Watts ve Beatnik kua yazarlarnn kitaplaryla tannmaya balad 1950lere kadar ilgi grmemi bir dindir ancak bu tarihten sonra 1960larn kar kltr hareketiyle ivme kazanm ve sonraki yllarda Asya lkelerinden gelen gmenlerin de etkisiyle ivmesini giderek artrarak Amerikada en hzl yaylan dinlerden biri haline gelmitir. 153 Dier dinlerin aksine teistik vurgunun mezheplerine gre deimekle birlikte ok az ya da hi olmad Budizm ise akn bir uluhiyet fikrine souk bakan New Ageclar iin cazip bir alternatif olmutur. Mahayana Budizmdeki hereyden zgr, kutsal adam klt Bodhisatvadan esinlenen 68lerin gezgin hippi ve beatnikleri Herman Hesse, Aldoux Huxley ve Beatnik kua yazar ve airlerinden etkilenerek Budizmle zellikle de dogma ve kutsal ifadelere en uzak duran Budizmin Zen koluyla ilgilenmilerdi. B. Hristiyanlk Spiritalizm, New Thought ve Teosofinin dnda Hristiyanln, New Age dncesi zerindeki etkisinin Budizm, Hinduizm, Sufizm ve Hristiyanlk ncesi Avrupa dinlerinden

Peter N.Gregory, Describing the Elephant: Buddhism in America, Religion and American Culture, Religion and American Culture, University of California Press, Vol. 11, No.2 (Summer, 2001), s. 236

153

55

daha az olduu kabul edilmektedir.154 Bu kabul, Hristiyanlktaki eytann gerek bir varlk olarak merkezi konumunun New Agede olduka siliklemesi gibi New Age vizyonundaki Hristiyanlkla atan ynlerin mevcudiyetine balanabilir.155 Bununla birlikte Hristiyanln zellikle priten protestan evrelerdeki dnmnn genel kltr zerindeki etkisinden yola karsak bu etkinin dolayl da olsa bat din algsn belirleyen nemli sonular olduunu syleyebiliriz. New Age evrelerinde bireyselciliin (individualism) ilk iaretlerine bireyin emsali grlmemi i yalnzl (Kalvinizm) ve inanann kendisini Kutsal Ruhun bir kab olarak hissetmesi (Luteryanizm) ifadelerinde de olduu gibi Protestan Reformasyonunda rastlanabilir. 156 Protestan reformasyonunda Katolik kilisesiyle dolaysyla da kii ile kutsal metin arasnda metnin anlalma eklini tayin eden kilise kurumu ve hiyerarisiyle balar koparlmt. Birey kiliseden zgrlemi ama ayn zamanda yalnzlamt. Amerikann Priten kurucularnda paylat bu ruh yeni topraklardaki koullarla birlikte gelimi hatta eski dnyada olmayan yeni ve yerel kiliselerin de kurulmasnn nn amt. Kiisel seime merkezi bir konum veren Pritenlerin dini gnll (pietistic voluntarism) insanolunun doruyu semekte yetersiz olduu anlayn tmyle bir kenara brakmakszn ayini, zellikle insann kendi problemleri zerine
157

younlatrlan

eitli

doktrinel

gelimelerle

desteklemilerdi; skolastisizmlerinde iradeyi mdrikenin (intellect), deneyimi teori, ilke ve gelenein zerinde tutmaktaydlar. Onsekizinci yzyln ikinci yarsnda evanjelik mistisizmi savunan vaiz John Fletcher deneysel dinin (experimental religion) en popler yorumcularndan biriydi. Fletcher, spiritel duyular (spiritual senses) ifadesini kullanmtr; tanrnn aratr158 New Age hareketlerinde eitlenen ve yaygnlaan fiziksel ve psikolojik salk anlay da Hristiyanlkta bandan beri var olmakla birlikte bir sekt nitelii sergileyen 19.yzyldaki baz mezheplerinde grlen Tanrsal inayeti mucizevi iyilemede arayna
Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Oxford: The Scarecrow Press, 2004, s.46 Paul Heelas, a.g.e. s.67 156 Michael Hill, The New Age : A Sociological Assessment, The Encyclopedic Sourcebook of New Age Religions, James R. Lewis (Ed.) New York, Prometheus Books, 2004, s.383-384. 157 Sacvan Bercovitch, The Puritan Origins of the American Self, New Haven and London: Yale University Press, 1975, s.21. 158 Leigh Eric Schmidt, Hearing Things: Religion, Illusion and the American Enlightenment, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2002, s.54
155 154

Ruhundan

gelen

eyler

spiritel,

isel

duyular

dnda

bireyle

kefedilemez...Onlar Mesih ile ruhlarmz arasndaki grmeyi balatp devam ettirecek tek

56

kadar giden bir gemie sahiptir. Onsekiz ve ondokuzuncu yzyllarda ortaya kan yeni kilise topluluklarnda ifaclk Tanrsal inayetin kii zerindeki en yakn gstergesi kabul edildiinden ayinsel bir ekilde uygulanmaya balanmt. Dier alternatif ruhsal gruplarda olduu gibi New Age terapistlerinde olduu gibi messes din ile ilikisini byk lde koparm ifaclk uygulamalar bu dnemin yeni kilise benzeri topluluklarnda zihin kr yaklam, pozitif dnme ve inanla birleik halde bulunmaktayd. Hristiyanlktaki binylc anlay fikri New Age retilerinin binylc karakteristiinin kkenlerini tamaktadr. Alice Bailey gibi New Agen kurucular arasnda nemli bir yere sahip kimseler eserlerinde yakn bir gelecekte Mesihin geleceinden bahsetmekteydiler. Mesih figr kimi New Age gruplarnda hl kendisine yer bulmaktaysa da gittike nemsizleen bir figr haline geldii hatta popler New Age gruplarnda ise bsbtn kaybolduunu syleyebiliriz. Bununla birlikte girilecek yeni ve daha aydnlk bir dnem temas New Ageci gruplarda New Ageci hermentikle birleek korunmaya devam edegelmitir. Mesihin dnyada aniden belirip tm bir eski dnemi kapamas ve dnya zerinde yeni bir nizam kurulmas New Age retilerinde dnyann girecei yeni astrolojik dnemle birlikte insanln btnnde oluacak bir aydnlanma yaanaca ve dnyann girecei bu yeni dnemle birlikte savalarn, aln, insanlk sularnn yok olaca ngrlmekteydi. kibinli yllara yaklarken kimi New Age gruplarnda binylclk fikri zayflam da olsa yeni bir dneme girelecei ve New Age gruplarnn da bu yeni dneme girerken insanlar ruhsal olarak hazrlamaya altklar anlay kaybolmamtr. C. Kabala Kabala genel olarak Yahudi mistisizmi ve Yahudiliin ezoterik retilerinin zellikle ortaalardan itibaren geirdii formlar iin kullanlan bir terimdir.159 Kkenleri tam olarak bilinemese de sekizinci yzylda spanyada bir sistem halinde gelitirildii ve en nemli kabalistik eser olan Zoharn onnc yzyln sonlarnda yazld bilinmektedir. 160 spanyadan srgn edilen Yahudilerin kendilerine yaam yerleri olarak setikleri Dou Avrupa lkeleri, ayn zamanda kabala retisinin de gelitirildii merkezler olmutur.

Gershom Scholem, Kabbalah, New York: Meridian Book, 1978, s.3 David V. Barrett, The New Believers: A Survey of Sects, Cults and Alternative Religions, London: Cassel&Co., 2001, s.115
160

159

57

Kabalann Hristiyan gizemci tarihine katlmas olduka gerilere gitmektedir. Rnesans sentezi iine Kabalay dahil eden kii Floransada, Medici iktidar evresindeki nl bilgin ve Rnesans Neoplatonizminin kurucularndan Giovannni Pico della Mirandoladr. Pico (1463-94) bir Hristiyan olmasna karn Kabalaya nem vermi ve onun Hristiyanln hakikatini desteklediine inanmt. Pico, Kabaladan olduu gibi Hermetik kaynaklardan, Platonik ve Neoplatonik metinlerden, Orfik ilahiler ve Kalde kehanetleri ve dier pek ok kaynaktan yararlanarak kaleme ald tezlerini Romada 1486 tarihinde kamuya ak tartmalarda ne srmt.161 Picoya gre Kabala iki ana dala ayrlmaktayd; ilki brani alfabesinde harf kombinasyonu, ikincisi de yce varlklarn veya ruhlar ve meleklerin glerini edinme yolu.162 Piconun etkisiyle gelien Hristiyan kabalas Avrupa dnce ve ruh dnyasn etkilemi ve Kabala, ortaada Hristiyan okltistlerin ve byclerin uygulamalarnda yararlandklar bir kaynak haline gelmitir.163 Ortaa sonlar ve Rnesans dneminde yahudi olmamakla birlikte Kabalay oklt uygulamalarda bir by metodu olarak kullanan ve onu Hristiyanlkla birletirerek Hristiyan Kabalann gelimesine katkda bulunan okltist ve ezoteristler her ne kadar baz muhaliflerinden orijinal musevi Kabalasnn by amal kullanlmasna kar eletiriler alm da olsalar Bat ezoterik geleneinde evrensel bir spiritel yasa gelitirmek iin daha sonra ayn gelenein iinde devam eden senkretik eilimlerin ilk rneklerini vermeleri ve spiritel alan ile fiziksel dnya arasndaki ilikilerle ilgili yaptklar almalar kendilerinden sonraki batdaki oklt-ezoterik okullar iin bir tr model olmulardr. Yaratc tasavvur/grselletirme (creative visualization), ilahi kvlcmn her bireyde olduu anlay ve spiritel evrim inanc gibi kabalistik dncenin temel karakteristik ynleri New Age spiritalliinin de iaretleri olmutur. 164 The London Group gibi baz New Age organizasyonlarnda da Kabalann etkisi grlmektedir. Bunun dnda srailde, Amerikada ve Avrupada geleneksel Kabalann ie dnk ve gizli retilerini New Age temalaryla

Frances Yates, The Occult Philosophy in the Elizabethan Age, London and New York: Routledge, 2003, s.19-21 162 Frances Yates, a.g.e s. 23 163 Frances Yates, a.g.e. s. 26 ve David V. Barrett,a.g.e. s.115 164 Michael York, a.g.e. s.102

161

58

kartrarak, hasidik Yahudi gruplar dnda liberal gruplara hatta musevi olmayanlara da reten eitli Kabala retim merkezleri de bulunmaktadr.165 Kabalistler retilerinin yaylmasna iddetle kar km ve yasaklar getirmi olsalar da pratikte bu yasaklar alarak Kabala kitaplar baslm ve Kabalann etkisi snrl Kabalist evrelerin dna yaylmtr. 166 Tarihte Hristiyan evrelerde de Kabala pratikleri Yahudi olmadan da kullanld gibi New Age evrelerinde de ayn pratikler Yahudi dinine mensup olmadan da kullanlabilmektedir. nk bu evrelere gre: Kabala bir din deildir. Kabala zamann balangcndan bu yana varolmu antik, evrensel, bilgelik geleneidir. Kabala sadece Yahudi halk iin deildir. Tm inan ve mezheplerin Kabalist hakikatlerin gzelliini almalar ve renmeleri ho karlanr...Kabala gerekten herkes iindir.167 Kabala ile ilgili makaleler srail New Age dergisi Hayyim Aherimde, branice New Age internet portalleri ve web sayfalarnda yaynlanmakta, Kabalist hizmet ve rnleri sraildeki ylda bir gererletirilen Alternative adl New Age fuarnda satlmaktadr. Baz ada kabala gruplar da bu fuarda temsil edilmektedir.168 Yeni Kabala hareketleri doktrin ve pratikleriyle New Age terminoloji ve temalarn btnletirmektedir. Rabbi Yheuda Ashlagn ba mridi R.Yehuda Brandwein ile kabala alan R.Shraga Philip Bergin kurmu olduu Kabbalah Center, 1970lerdeki ilk yaynlarnda New Age terminolojisini kullanmaya balamtr. Spiritel kozmik dnm, bu dnm baarmakta kullanlan meditatif ve ifa veren tekniklerin ve bilimsel dilin kullanm gibi New Age Spiritelliinin ana zellikleri Kabbalah Centerin retilerinde merkezi bir yere sahiptir. R.Yehuda Ashlagn almalar zerine younlaan R.Michael Leitman ve Bnei Baruch grubu da New Age temalarn kullanmaktadr. Bilincin gereklii deitirme gc gibi tipik bir New Age anlay Bnei Baruchun ve Kabbalah Centerin retilerinin merkezinde yer almaktadr. Dier pek ok

Boaz Huss, The New Age of Kabbalah and Postmodern Spirituality, http://hsf.bgu.ac.il/cjt/files/electures/NAKabbalah1.htm (13 Mays 2006) 166 Gershom Scholem, a.g.e. s.4 167 Robert Waxman, What is the Kaballah? http://www.newageinfo.com/what-is-kaballah.htm (13 Mays 2006) 168 Boaz Huss, The New Age of Kabbalah and Postmodern Spirituality, http://hsf.bgu.ac.il/cjt/files/electures/NAKabbalah2.htm (13 Mays 2006)

165

59

New Age yazarlar gibi Leitman da geni lde bilimsel bir dil kullanmakta ve kendi Kabala retilerinin ada bilimle uyutuunu iddia etmektedir. 169 D. Sufizm Tarihi srete kimi mensuplarnn sz ve yazlarnda, dinin dogmatik ve hukuki ynleriyle uzlamaz gibi grnen ifadeleri tartmalara yol am olsa da genel olarak dinin ekli ynyle balarn koruyan, en azndan mntesiplerinin tarih boyunca mslman kimliiyle n plana kt slamn mistik boyutu da denilen Tasavvuf, Bat dnyasna, dier dinlerde de olduu gibi dinin ekli ynyle balar olduka zayf bir ekilde aktarlmtr. Etkisi ortaalara kadar giden Kabalann aksine Batnn daha yakn tarihlerde karlat Tasavvuf bu lkelerde Bat dini algsndaki ve New Age sylemindeki birey merkezlilik ekseninde ve dier mistik pratiklerde olduu gibi kiisel bir geliim arac, mistik bir teknik olarak grlmtr. Bat literatrndeki ifadesiyle Sufizm, sz konusu evreler tarafndan spiritel ve entelektel bakmdan takdir edilmekle birlikte yine ayn evreler tarafndan slam ile ilikisi pheli grlmtr.170 Geleneksel bir sufi, kendisini kelimenin en genel anlamyla bir mistik olarak grmezken kendilerini sufi olarak tanmlayan pek ok Batl, kkleri slamn iinde olan tarikatlara (orders) bal olduklar zaman bile kendilerini mslman olarak grmemekte ve slamn harici grnmlerinden genellikle kanmakta ve daha ok evrensel bir Sufizmi (Universal Sufism) benimsemektedirler. Hindu, Budist, Hristiyan, Msr ve Gnostik geleneklerden alnma evrensel bir mistik dnya gr iinde slamn mistik unsurunun vurguland Evrensel Sufizm anlaynda, sufizm, uluhiyet ile beer ilikisine dair evrensel ve ebedi bir mesaj halini alrken slami ierik bu evrensel ve ebedi mesaja ilitirilmi kltrel ve tarihi bir ilave olarak grlerek iptal edilmi, sufizm, slamdaki konumundan uzaklatrlmtr.171 Batda bu algnn gelimesinden sorumlu olan ayn zamanda Sufizmi Batya tayan Inayet Han ve dris ahdr. Sufi Movement ve Sufi Order of the Westin kurucusu olan Hazret nayet Han slamn snrlar dnda bir sufilii Batya reten ve Hindu gelenekleri ile Upaniadlarn monizminden etkilenmi evrensel bir Sufizmin tantmn yapan ilk sufidir. Sufizmin Batda tannmasnda nemli figrlerden bir dieri, dris ah ise sufi

169 170

Boaz Huss, a.g.y. David V. Barrett, a.g.e. s.118 171 Ron Geaves, Contemporary Sufism, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.135.

60

hakikatlerin tm dinlerin merkezinde yer aldn savunmu ve sufizmi hereyden nce ego dnm (ego transformation) yoluyla kendini gerekletirme ve kendini gelitirme olarak grmt.172 Batllarn sufizm ile ilk tanklklarndan sonra 1960larda alternatif kar kltr hareketinden gelen ve dnyay gezen hakikat aratrmaclar (truth-seekers) Kuzey Afrika, Gney Asya, Trkiye ve Msrdaki tarikatlarla iliki kurmulard. Bu temaslar sonucunda Avrupa ve Kuzey Amerikada da tarikatlarn ubeleri alm ve bu gelimelerle Batda bir taraftan etnik gruplar etrafndaki daha geleneksel sufi gruplar bir taraftan da eklektik, evrensel sufizm gibi iki kamp olumutur.173 Sufizmin, slami kkleriyle gevek bir bann olduu Batda evrensel bir din olduu iddias ve dans, Tanrnn adlarnn ilahi tarznda sylenmesi ve ifa (healing) zerindeki vurgusuyla ou New Age zelliklerinin biimlenmesine katkda bulunmutur.174 E. amanik nanlar (Kzlderili nanlar, Orta Asya amanizmi, Afrika Dinleri vs.) Dar anlamda Sibirya halklarnn dini pratiklerini tanmlamakta kullanlan amanizm, geni ve daha genel anlamda otoritesini vecdi (ecstatic) deneyimlerden alan dini bir uzmann etrafnda gelien herhangi bir dini sistemi tanmlamaktadr. Bununla birlikte amanizmin bir din deil yar dini, animistik bir ereve iinde uygulanan teknikler btn olduunu da syleyenler bulunmaktadr.175 Amerikann yerel dinlerdeki tabiatn iindeki ruhlarla dorudan iletiim kurup saaltm gerekletirebilen aman figr New Age gruplarna fazlasyla cazip gelmitir. Akn bir tanrnn yardmndan ok doadaki gizemli glerin kullanlmasyla ilikilendirilen amanik inanlar, geleneksel dinlerdeki akn bir tanr fikrine uzak duran New Age gruplarn etkisi altna alm bu gruplara ye olan kiiler de amann kulland teknikler ve bitkisel preparatlarla, amann yaad vecd durumuna girmeye almlardr. Aldoux Huxley, Carlos Castaneda gibi kitaplar bir dnem ok satanlar arasnda st sralar alan ve New Age
172 173

Ron Geaves, a.g.e. s.137. Ron Geaves, a.g.e. s.136-137. 174 Michael A. Koszegi, The Sufi Order in the West: Sufisms Encounter with the New Age, Islam in North America: A Sourcebook, Michael A Koszegi and J.Gordon Melton (eds), Garland Publishing, 1992, s.211. David V. Barrett, The New Believers: A Survey of Sects, Cults and Alternative Religions, London: Cassel&Co., 2001, s.118 175 Michael York, a.g.e. s. 164

61

gruplarn dorudan etkileyen yazarlar eserlerinde amann yaad tecrbenin yine onlarn kulland bitkisel kaynakl doal uyuturucularla modern bir bireyde de oluturulabilecei fikrini alamt. New Age sempatizanlarnn yerel dinlerde kendilerine uygun bulduklar bir baka husus da bu dinlerin mensuplarnn belirli bir kutsal kitap veya peygamber aracl olmadan dorudan kiisel olarak ruhsal tecrbelere ak olulardr: amanizmde bir eyi bilmek iin onu yaparsnz; bilgi yapmakla gelir. lerleme gstermeden nce kabul edilecek bir inan dizesi; kendisine balanacak dogma veya akide (creed); literal veya mecazi dzeyde sayg gsterilip yorumlanacak kutsal metinler; ballk beklenen bir hiyerari; edilmesi gereken yeminler yoktur. Sadece, ite olup uyandrlacak bir g kayna ve yolu iaret etmesi gerekli rehberlikler vardr.176 Ancak bu tip topluluklarda ok zor koullarn varlnn kiinin aman olmasn tayin ettii ve topluluun dier yelerinin amann glerine talip olmad gz nne alndnda New Ageci gruplarn amann ilevini ve tecrbelerini fazlasyla genelletirdiklerini syleyebiliriz. New Agein kova burcu anda insanlarn spiritel yanlarnn nceki alara gre daha fazla geliecei ynndeki inan da aman olmak iin gereken artlarn bir New Ageci iin artk geerli olmayn dndrtme benzemektedir zira amann kulland tekniklere ilikin batda geni bir literatr olumas da bunu gstermektedir. New Age vurgusunun arlkta olduu Batdaki New Age amanizmi, Neoamanizm geleneksel amanizmden farkl olarak, ister gerek ister kt olarak deerlendirilen olumsuzluu reddeden New Age teodisesini koruyarak kt ruhlarn gerekliini yadsma eilimi gstermektedir. Geleneksel balamla btnleme amac olmayan New Age amanizmi geleneksel bir cemaat desteine sahip deildir. Byk lde krsal kesimde gelien geleneksel amanizmin aksine New Age amanizmi, trans tekniklerinin ada ve byk lde ehirli batl nfusun kiisel ihtiyalarna uyarlanmasn temsil etmektedir.177 New Age dncesinde amanik evren algs evrenin birbiriyle balantl dnyadan kurulu bir yaps olmasdr. G hayvanlar veya igdsel kuvvetler veya bilinaltnn alt blgelerinden kurulu bir alt dnya, rehberler, tanrlar ve tanralarn gksel

176 177

Paul Heelas, a.g.e. s.22-23 Michael York, a.g.e. s.165

62

dnyas, st bilin (super-conscious) dnyas ve ikisi arasnda gndelik yaam dnyas ve tm bu dnyalar canldr, aman hereyi bir varlk a iinde birbiriyle balantl grr ve bu ada herey birbirini etkiler. aman ise ifac (healer) ve denge salaycdr ve psie ekologu olarak dnlebilir.178 Yerel inanlarn New Age retilerine katld bir baka alan da doadr. Bu inanlar doaya geleneksel, kurumsallam dinlerden daha fazla ak grnmektedirler. New Ageci ondokuzuncu yzyl romantizmindeki yceltilmi, saf doa algsna benzer bir ekilde doaya yaklatndan bir yerlinin doa ile kurduunu ba rnek alarak benzer bir ilikiyi kurmaya almaktadr. nsann hem dndaki doa hem de kendi doas gizemli glerin de kayna olduundan doa ile kurulan iliki bu glerin uyandrlmasnn da anahtarn salayacaktr.

178

John Button and William Bloom, The Seekers Guide: A New Age Resource Book, London: The Aquarian Press, 1992, s.94

63

NC BLM NEW AGE RETLER: GENEL ZELLKLER


Birbirinden pek ok ynden farkl zellikler sergileyen dinler (Hristiyanlk, Budizm ve slamiyet gibi evrensel ve Yahudilik ve amanizm gibi yerel dinler) ve ruhsal/ezoterik akmlardan (okltizm, teosofi, spiritalizm vs.) alnan pek ok unsurunu modern dnce ve ehir insannn yaam ve dnme biimiyle uygun bir ekilde bir araya getirip yeniden yorumlamas ve retilerin ieriini belirleyen herhangi bir dini otorite, kurum vs. olmamas sebebiyle New Age retileri hem zaman iinde eitlenmi hem de dnem dnem farkl inan ve uygulamalar ne kmtr. Geleneksel din ve sektlerden bu farkll New Age retilerinin sunumunda geleneksel teolojik kategorileri kullanmay imkansz klmaktadr. New Age retileri iinde ok tanrclktan tek tanrcla hatta eril ve diil Tanrdan cinsiyetsiz ve kiilikd enerji biimine kadar deien pek ok uluhiyet anlaylarnn varln buna rnek gsterebiliriz. Bireylerin zgrce semekte olduu eitli bileiklerden olumu heterojen yapya sahip New Age Hareketini oluturan bileiklerden bazlar; Geni dnce sistemleri (Dou dncesi, astroloji, Jungcu psikoloji vb.), mitler (milenyumculuk, canl kozmos vb.), parapsikolojik fenomen, UFOlar. Baz bileikler insan salna yarar salandn ne sren aktivitelere iaret etmekte (alternatif tp, vejetaryanizm, eitli saaltm biimleri vb.), bazlar spiritel gelime (meditasyon, yoga, yenidendou vb.) bazlar da kiisel geliimi (hmanistik terapinin gelimeleri, grup toplantlar ve insan potansiyeli hareketi) amalamaktadr. Baz bileikler kutsal yerlere (Msr pramitleri, Arizonada Sedona vb.), kutsal hayvanlara (yunuslar, balinalar), ifa nesneleri (kristaller ve tlsmlar), riteller (nceki varolu formlarna regresyonlar , mucizeler kursu vb.) , ie ynelten mzik ve sesler (pan fltler, yunuslarn sesleri vb.) Bu tip eitli uygulamalarn ortak noktalarn ararken New Age hareketi iin en ok kullanlabilecek baz ifade biimleri unlar olacaktr; (rasyonalite veya mdrikeden ziyade) sezgi, (indirgemecilie zt olarak) holizm, (dlayclk/eclusivism ve dogmatizme kar olmak zere) dini senkretizm, (aknlktan/mteallikten ok) ikinlik,

64

(objektivizm ve yine muhtemelen dogmatizme kar olarak) epistemolojik sbjektivizm ve rlativizm zerinde durulabilir.179 New Age retilerinin niteliksel farkll ve deikenlii bu retilerin temel zelliklerini geleneksel dini-felsefi terminolojinin kullanlarak bu retilerle ilgili kategorik bir ayrma gitmeyi sadece zorlatrmamakta ayn zamanda bu kategorilerin kullanl New Age retilerinin anlalmasn da zorlatrabilmekte hatta yanl anlamalara kap arayabilmektedir. Aada kullandmz balklar New Age retilerinin spesifik ynlerini deil batnn hem dini ve kltrel tarihinde belirleyici olan hem de New Age retilerini biimlendiren i anlama iaret etmektedir. New Age retileri dnda pratikleri zerinde ok az durmay tercih ettik zira New Age kapsam altna alnacak ok fazla sayda pratik bulunmakta ve bu sayya her geen gn yenileri eklenebilmektedir. Bu pratikler arasnda bazlar uzun yllar nemini korumakla birlikte bazlar da zaman iinde yerlerini baka pratiklere devredebilmektedir. I. Binylclk Her ne kadar dier dinlerde de benzeri anlaylara raslanabilirse de en ok Hristiyanlkta merkezi neme sahip olan ve ksaca, dnyadaki tm ktlklerin kutsal bir kurtarcnn geliiyle yok edilmesi ve bir yenilenme dnemine giri eklinde tanmlayabileceimiz binylclk anlay, Bat kkenli dini ve sekler pek ok hareket ve topyalara esin kayna olmutur. Konumuz asndan bakldnda sekler ve dinsel unsurlarn bir karm olan New Age binylcl kltrel adan onsekizinci yzyldaki binylcl andrr. Binylc entellektellerin Avrupann pek ok yerinde rastlanabildii bu yzylda aydnlanma araynda olan baz kimseler Kitab- Mukaddes binylcl ve kehanet geleneklerini, genel kabul gren beeri abaya dayal toplumsal gelime kayglaryla birletirmiti. inde bulunduumuz bu dnyada hem mistik aydnlanma hem de insani ilerleme birlikte aranmaktayd ve Yeni Kudsn temelleri insann i dnyasndayd.180

Pehr Granqvist ve Berit Hagekull, Seeking Security in the New Age: On Attachment and Emotional Compensation, Journal for the Scientific Study of Religion, 40:3 (2001) 527-545, s. 530. 180 Clarke Garrett, Swedenborg and the Mystical Enlightenment in Late Eighteenth-Century England, Journal of the History of Ideas, Vol.45, No.1 (Jan.-Mar.,1984), s.67,68.

179

65

1960larda, iinde daha sonra New Age hareketinde de etkin olacak kiilerin bulunduu Anglo-Amerikan oklt evrelerde yeni bir aa giri apokaliptik terimlerle ifade edilmekteydi. New Agein iinden gelen teorisyenlerinden David Spangler bu beklentiyi yle ortaya koyuyordu: (yeni aa) gei...ister depremler, seller, byk bir dnya sava, ekonomik veya politika alannda sosyal kle olsun eski medeniyetin yklmas gerekleecekti...Bilinci yeni kltrn nitelikleriyle uyumlu olan bireyler eitli ekillerde kurtulacakt...leri varlklarn, belki de melekler veya spiritel stadlarn veya dnya d medeniyetlerden gelen grevli varlklarn rehberliinde...bu kiiler yeni bir medeniyet yaratmaya yardm edeceklerdi.181 Ancak mevcut olann felaketlerle yklmasyla kurulacak yeni bir dnya anlaynda belirginleen bu apokaliptik yaklam New Agede yerini kiinin iinde ve bilin dzeyinde gerekleecek daha iyimser bir deiime brakmtr. ngiliz New Age hareketinin ncs Findhorn Communitynin kurucularndan Eileen Caddy, 1967 ylnn Noel arifesinde u mesaj vermekteydi: oumuzun bekledii gn gelmitir. Sizin ve dier pekoklarnn hissettii kozmik g, u anda aa kt ve evrenin heryerinde yanklanmaya baland....Bazlar hayal krklna urayabilir nk bunun herhangi bir d grnm yoktu. Yanl olan hibir ey yok. Sadece, insanlarn kehanette bulunduklar ey yanl yorumlanmt182 Spiritel uyann gerekleecei yeni bir devreye girilecei beklentisi astrolojik olarak da dnyann iinde bulunduu ve eski dzeni temsil eden balk burcundan spiritel bilincin geliecei kova burcuna (aquarius) girmesiyle temsil edilmekteydi. Bu gre gre dnya her 2 bin ylda bir farkl bir bur ana girmekteydi. 183 Hatta New Age terimi yaygnlk kazanmadan nce benzer deiim beklentisinde olan gruplarn alternatif ruhsal retilerini tanmlamakta bir st balk olarak New Agen nemli eserlerinden biri saylan

David Spangler, Emergence: the rebirth of the sacred, Delta/Merloyd Lawrence: USA, 1984, ss17-18den aktaran Steven Sutcliffe, The Authority of the Self in New Age religiosity: the example of the Findhorn Community,DISKUS,Vol.3,No.2,1995,http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/sutcliffe. html (8 Mays 2006) 182 Eileen Caddy and Lisa Hollingshead, Flight into Freedom: the autobiography of the co-founder of the Findhorn Community, Element: Dorset, 1988, s. 122den aktaran Steven Sutcliffe, a.g.e 183 William Bloom (ed.) The New Age: An Anthology of Essential Writings, London: Rider, 1991, s.54

181

66

Marilyn Fergusonun bir kitabnn da balnda geen Aquarian (kova burcuna ait) ifadesi kullanlmaktayd.184 Souk savan kasvetli atmosferinde ve ekonomik sarsntlar felaket kehanetlerini arttrmsa da an bilimsel ruhunun da etkisiyle gelien, yzyl bandaki Hristiyan mezheplerinin de sa Mesihin gelii ynndeki beklentileriyle birleen iyimser ruh Vietnam sava sonras alternatif dini/ruhsal gruplar arasnda yeniden dirilmi ve daha iyi bir dnyaya girilecei ve yeni dneme ruhsal almalarla hazrlanmak gerektii dncesi bu gruplarda yaygnlamt. Dou spiritelliindeki karamsarlk (pessimism) ve kadercilik (fatalism) reten reenkarnasyon, karma ve zamann dngselliinin aksine, lineer bir zaman anlayna, ilerlemeye ve sorunlarn stesinden gelinebileceine inanan aydnlanmac iyimserlik, New Age dncesine de yansmtr.185 David Spanglere gre yeni bir an gelecei, kozmik bilinci tezahr ettirmeyi renmi kiilerce yzyllar ncesinden nceden bilinmekteydi ve bu kiiler, New Agei ortaya karan eyin de bilincin ieriinde nemli bir dnm sonucu meydana geleceini grmlerdi. Kova Burcu dngsnde (Aquarian cycle) mekan ve zamanla snrl olmayan bilgi ve g dzeyiyle uyumlu yeni bir bilin tr, sezgisel-zihinsel farkndalk ortaya kacaktr. Aslnda New Agein temelinde her birimizin sahip olduu spiritel genetik modelimiz yatmakta ve ortaya kmak iin uygun zaman beklemektedir. Bununla birlikte pek ok kii iin New Age yalnzca bir vizyon, hayal, gelecekte olacak bir ey olarak kalmaya devam ediyor. Paradoks, gereklii, yeni dnyann yaamnn kayna iimizde olmasna karn gerekte eski dnya, snrl bir kltr, dnyay tek gereklik olarak grerek yaama ve eylemde bulunmaktan domaktadr.186 Kova burcu ana ne zaman girilecei konusunda bir belirsizlik de bulunmaktadr. Birtakm belirtilerden bahsedilmesine karn tam olarak Aquarian ann ne zaman balayaca ya da balayp balamad hususu yoruma aktr nk hi kimse Balk burcu ann (Piscean) ne zaman balad ve tam olarak ne kadar srdnden kesin olarak emin deildir. Baz astrologlar bir adan dierine kaos ve doal afetlerle gei yaanacan

Bkz. Marilyn Ferguson, The Aquarian Conspiracy: Personal and Social Transformation in the 1980s, Paladin Books, 1986 (ilk basks Routledge&Kegan Paul 1981) 185 Richard Kyle, a.g.e. s.77 186 David Spangler, Revelation: The Birth of A New Age, San Francisco: The Rainbow Bridge, 1977, s.174

184

67

sylerken dier bazlar da deiimin tedrici olaca ve bireylerin bu deiimin doasn biimlendirmekteki rol zerine durmaktadrlar.187 Kova ana ilk ekingen admlarmz 1880lerde attk. Maddi ve bilimsel alanlarda ilerlemeler birdenbire gerekleti...Entelektel-spiritel alanda teozoflar ve spiritel aratrma yapma cesareti gsteren nemli bilim adamlar ortaya ktlar. Bu, izleyen asrn boyunca tm dnyaya yaylacak ve Yeni a dncesi eklinde geliecek yapnn temelini meydana getiren retinin ilk ksmyd....Kova Burcu ana giri sreci, artk iyice ve gerekten rayna oturmu olmakla beraber, dnyann Kova enerjilerinin gerekten yararlanmaya balamas ve kaotik gei srecinin sona ermesi iin 20-30 yl daha sabretmek gerekecektir.188 Ancak geleneksel Hristiyanlk ve dier dinlerdeki benzer yenilenme dnemlerinin aksine New Age binylcl kiisel bir dini figrn etrafnda dnmemektedir. Hristiyan dnyada sann beklenen ikinci gelii baz New Age evrelerinde dnyadaki esiri (etheric) enerji dzeyleri iindeki aa kan Kozmik Mesihe karn her insann iindeki Mesih doasnn uyan olarak yorumlanmtr. Aquarian Mesihin tezahr belirli bir kiiyi iaret etmemekte girilen yeni astrolojik zaman dngsnn deiimlerine yant olarak tm yaam biimlerinde ortaya kan ilkeler ve evrensel olaylar, kii dzeyinde de insanln bilincindeki deiimi iaret etmektedir. 189 Astrolojik olarak dnyann girdii yeni bur kuann ve kozmik glerin de etkisiyle tm dnyada duyarl insanlarn kendi i potansiyellerini kefedecekleri ve hem bireysel hem de toplumsal boyutta hem doa hem de birbirleriyle daha uyumlu bir dnyann gerekleecei midi New Age binylcln oluturmaktadr. nsanlarn daha spiritel olduklar yeni bir tarihsel dneme girilecei temas ile birlikte dnyann u anki koullaryla bu yeni dneme adm atmak veya dnya sonrasnda daha gelimi dnyalarda yeniden domak iin gerekli bir n adm, bir okul olduu temasna da New Age yazarlarnn kitaplarnda karlalmaktadr. Spiritellik dzeyiyle ilikili bir hiyerarik evren grne sahip olan New Age yazarlar iin bu dnyada enkarne olmak her ne kadar tam manasyla ho bir deneyim deilse de yine de szkonusu yazarlar

Sarah M. Pike, a.g.e. s.146-147 ve 169-170 Lorna St. Aubyn, New Age: Yeni a Akm, ev. Nuray Mines-Ercan Arsoy, zmir: Ege Meta Yaynlar, 1998, s.20-21 (kitabn ngilizce orijinalinin basm yl 1990) 189 David Spangler, Revelation: The Birth of A New Age, San Francisco: The Rainbow Bridge, 1977, s.176
188

187

68

dnyadaki yaama negatif bakmayp dnyay bir renme ve gelime yeri grmekte ve ekilen skntlara da grevler olarak yaklamaktadrlar.190 Baz New Age yazarlar bu okulu renecek ok eyleri olduu gerekesiyle sevmekte bazlar da onun tarafndan kstlandn dnp ondan nefret etmektedir. Her iki durumda da dnya yaam bir daha byk gerekliklere bir atlama tadr. Kova Burcu ann spiritel bir uyan getireceine inanan yazarlar, dnyann gelecek binylda (millennium) Sevgi ve Ik ana girecei beklentisi iindedirler. nsanlk ve dnya daha yksek bir seviyeye dnecek, dnya, sahip olduu ilk uyum ve gzellik halini yeniden kazanacaktr. Dnyann farkl ve gelimi baka dnyalarda yeniden domak iin geilen bir ara sre olduu veya bu dnyann radikal bir ekilde spiritel bir dnm geirecei eklinde iki farkl yaklama New Age yazarlarnda bulunsa da bir btn olarak New Age takipilerinin bu dnyac bir eilimde olduu sylenebilir.191 Zamanla New Age retilerinde biraz daha siliklemi olsa da ayn tema kiisel geliim kiinin potansiyellerini gelitirmesi veya bilin deiimi ile uyumlu bir ekilde srdrlmektedir. Kiinin i atmalarn zme kavuturmas, kendini ve bakalarn sevme kabiliyetini arttrmas evresinde de deiimi yaratma imkann arttracak ve iinde yaad topluma da katks olabilecektir. Bu deiimin sorumluluu sadece kilise, devlet veya okullar gibi otorite sistemlerinde deil her kiinin bizatihi kendi iinde de yatmaktadr. 192 II. Spiritellik ve Bilim Aydnlanma a ve Bilimsel Devrimin aklc ve deneyci anlaynn geleneksel dnyann dogmaya dayal bilgi anlayn nce pheye drmesi sonra da bilginin nihai tekelini eline geirmesi dini evrelerde olduu kadar yeni yeeren dini/ruhsal gruplarda da gl bir etki gstermi, ruhsal konularla dini konular zamanla ilki deneyim ikincisi ise teolojik/dogmatik zeminde ele alnan konular haline getirilmitir. ann yaygn bilim anlay spiritel alanlarn da bilim gibi evrensel ve herkes tarafndan deneyimlenebilir kurallar olup olmadnn aratrlmasna ve Ortaa Avrupasnda simya gibi ilimlerle balayan ve onbeinci yzyldan itibaren gelien bir oklt kltrn de domasna yol amt.

David Spangler, Revelation: The Birth of a New Age, Findhorn Foundation: The Park, Forres, 1977, s.102; Shirley MacLaine, Its All in the Playing, Bantam Books: Toronto, 1987, s.337, aktaran Wouter J. Haneggraff, New Age Religion and Western Culture, s.116 191 Wouter J. Haneggraff, a.g.e. s.117-118 192 Shirley MacLaine, Going Within: A Guide for Inner Transformation, Bantam Books, 1990.s.32-34.

190

69

Fizik ve matematik bilimlerinin dini, metafizik ve oklt doa anlaylarna stnln savunan yazar ve bilimadamlarnn daha sonra szde-bilim (pseudo-science) eklindeki kltc bir ifadeyle nitelendirdikleri bu bilim anlay onbe, onalt ve onyedinci yzyllarn, ilerinde Bruno ve hatta Newton gibi bilim tarihinin nemli isimlerinin de yer ald figrleri tarafndan doann ileyiine dair antik ilhamn yeniden kefi ve canlandrlmasnn bir paras grlmekteydi.193 Onsekizinci yzyl aydnlanmas rn olan doal hmanizm doast dnya grn reddediyor ve dogal sebepleri tm gelimelerin kayna gryordu.
194

Bilimsel

gelimelerle de bilimsel kategoriler dini dnceye hakim olmu ilahi mdahale ve ltuf (providence) anlaynn, tarih ve beeri deneyimle ilikili olmasa da fiziksel dnya ile ilikisi tartmal hale gelmi ve bilim adamlar ortaa ve reformasyon dnemlerindeki sa merkezli ynelimden gittike uzaklamaya balamlard. Daha nce Hristiyanln temellerini ve vahyi desteklemekte kullanlan akl/muhakeme (reason) bir yzyl sonra tamamen Tanr bilgisinin vastas (medium) olmakla yer deitirmiti. Bu deiim din ile dnemin bilimsel aklcl arasnda ak bir atmayla veya karlkl iki muhalif grup ile temsil edilmiyordu, deiim, her iki alanla da ilgilenen kiilerin Hristiyanl dardan deil onun iinden yapt yeniden yorumlamayla ortaya kmt.195 Newtonun evrenin dzenli kanunlarn ortaya koymaktaki baars akla duyulan gveni arttrmt. John Locke iin akl (reason) dini deneyimin nnde gelmekteydi ve Cherburyli Lord Herbert ve John Toland gibi ilk deistler daha ileri giderek, Hristiyanlk ve Kitab- Mukaddesin (Bible) akla (reason) aykr herhangi bir ey iermedii sonucuna varmlard.196 Fiziksel ve spiritel arasndaki ilikinin nitelii sveli Newtoncu bilim adam ve mistik Emanuel Swedenborg (1688-1772) iin nemliydi. Amerikadaki New Agein kltrel kaynaklar arasnda bulunan Transandantalizm ve New Thought akmlarn da etkileyen bir isim olan Swedenborg, her fiziksel olayn spiritel dnyada ve tersine her spiritel olayn da fiziksel dnyada bir karl ve yansmasnn olduu bir mtekabiliyet yasasnn varln ne

Stephan A. McKnight (ed.) Science, Pseudo-Science and Utopianism in Early Modern Thought, Colombia and London: University of Missouri Press, 1992, s.vii. 194 Richard Kyle, a.g.e. s.16 195 Ian G. Barbour, Issues in Science and Religion, New York: Harper Torchbook, 1971, s.40. 196 Mark Stoll, Protestantism, Capitalism, and Nature in America, University of New Mexico Press, 1997, s.84.

193

70

srmt. Fizik dnyadan tmyle kopuk bir spiritel dnya yoktu. rade (will) ve anlaya (understanding) ilikin hereyi kapsayan zihin (mind) insanolunun ruhuydu (spirit) ve irade ve anlay da esas olarak beyinde yer alyordu.197 Etki kaynaklar arasnda Swedenborgun fikirlerinin de bulunduu New Thoughtda zihin, spiritel ve fiziksel Swedenborgun daha sembolik bir dille ifade ettiinden ok daha net bir ekilde birbirine karmt. Doada ikin tanr, evrenin temelinde ve onun iinde yaylan evrensel hayat, zeka (intelligence) ve enerjidir ve en stn ifadesini kendisine, kendi tanrsal ruhunun bilincini ve kendi bireyselliini ifa ettii insanda kavuur ve evrensel neden sonu yasas fiziksel evrende olduu kadar zihni (mental) ve spiritel dnyadada geerli deimez yasadr. Dnceler de doadaki fiziksel kuvvetler gibi kuvvetler (forces)dir ve her dnce ekim yasasnn kesinliinde olduu gibi benezeri gleri ekmektedir. Din ve bilimin temel amac hakikati (truth) kefetmektir ve atma hakiki (true) din ile gerek bilim arasnda deil iddiac dogmatistler arasndadr.198 Bilim ile ana akm bilim evrelerinde szde-bilim (pseudo-Science) adn alacak alanlar arasndaki gittike artan bir ekilde ayrm yapma eilimi olmasna karn doal bilim yntemleriyle fiziksel ve ruhsal alanlardaki ilikilerin niteliini zme abas devam etmi hatta bilimsel naturalizm (scientific naturalism) adna doal bilim tarihindeki apriori, dogmatik veya pr rasyonalist metodlar kapsayan mutlak (absolutist) yaklam gittike yerini ilerlemeci (progressive) gzlem ve hipotez metodlarn ieren mutlak yaklama brakt ve yalnzca bilimsel bilginin insan yaamnn tm ynleriyle ilgilenmesi durumunda uygun bir naturalist inan-sistemi geliebilecei bile sylenmitir.199 Fizyoloji, biyoloji ve psikolojideki keiflerle doastnn (supernatural) iinde yer almad ve spiritel glerin de maddi (material) gler gibi kozmozda, doann bir paras ve daha geni manada zihinsel aktivitenin (mental activity) belirli bir rn olarak grlebilecei bir naturalist hipotezin geliebilecei varsaylmtr. Julian Huxley bu hipotezle doastne (supernaturalist) kar

Emanuel Swedenborg, The Divine Love and Wisdom, London: J.M.Dent& Sons Ltd. New York: E.P.Dutton& Co.Inc. 1933 (ilk basm 1912) s.180 fadenin ngilizce evirisi u ekildedir: A mans mind is his spirit. 198 Abel Leighton Allen, New Thought, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.) Vol.IX, T&T Clark, 1980, s.359. 199 Julian Huxley, Religion without Revelation, NY: The New American Library, 1957, s.52,63

197

71

naturalisti (naturalistic), dalizme kar monizmi ve statie kar evrimseli (evolutionary) getirdiini ifade etmektedir.200 Daha sonraki gelimeler asndan bakldnda Huxleyin hipotezinin fizyoloji ve biyolojiden ok psikoloji alanna ve oradan da parapsikoloji ve modern alternatif spiritel retilere daha ok uyarlandn grmekteyiz. Psikoloji alannda yzyln balarndan ve parapsikoloji denilen ve sadece spiritel konularn bilimsel gzlem alanna tanp incelenmeye alld bir alann kurulmasna kadar giden bu almalarla bal bana bir literatr ve dilin olumasna katkda bulunmutur. Bilimin spiritel konulara da uygulanmasndan yana olanlarn en belli bal zellikleri metafizik ve fizik alemin birbirleriyle niteliksel ve niceliksel ilikisinin olduu ve dolaysyla bilginin apriori, dogmatik ilkeler yerine doal bilimlerin yntem ve deneylerinden esinlendikleri kendi yntem ve deneyleriyle renilebilecei, tpk kurumsal bilimde olduu gibi ahlaki tutum veya dogmatik ballklarn bu bilgiye ulamakta nemli bir yarar grmeyileridir. Doa bu kiiler iin kefedilmeyi bekleyen metafizik srlar iinde tamakta olan bir kozmostur ve doadan ayr ve akn/mteal bir ycelik anlay pr entellektalizmdir ve hataldr. Elbette New Agein bilim anlayn biimlendiren tek etken Newtoncu bilim anlay deildir, ayn zamanda sezgiye de nem veren bir doa felsefesi de bu bilim anlay iine katlr. Antoine Faivrenin ifadesiyle; Batda doal felsefe (natural philosophy) ve doa felsefesi (philosophy of nature) yan yana gelimiti ve her zaman var olan bir mulaklk sebebiyle bunlarn birbirine kartrld zamanlar da olmutu. Temelde farkl olmalarna ramen, ilki, Galileo, Comte ve Darwin tarafndan fenomenin, klli fakat temelde objektif bilgisinin aran olarak tanmlanmaktayken ikincisi Leibniz, Hegel ve Bergson gibi dnrlerce, gzlemden elde edilen verinin altnda yatan gerekliin titizce deerlendirilmesine alan sezgisel bir yaklama yneliktir.201 Doa felsefesi, Almancadaki ifadesiyle Naturphilosophie dini veya mistik dnme tarz ile yakndan ilikili bir dini felsefedir. 202 Bu nedenle rasyonalist bir epistemoloji Doafelsefesi tarafndan kabul grmemekte ve New Age bilimadamlarnn grlerinin speklatifliinin bilim alan iinde tartlmas engellenmi olmaktadr.
Julian Huxley, a.g.e. s.187 Antoine Faivre, Nature: Religious and Philosophical Speculations Eliade (ed.) Encyclopedia of Religion, New York-London, 1987, s.328den ak. Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, s.65. 202 Wouter J. Hanegraaff, a.g.e. s.65
201 200

72

Doa bilimlerinin felsefeyle ilikisinde zel bir dnemi temsil eden 1800lerdeki Romantik a ve Alman idealizmi dneminde, Aydnlanma ve bilimdeki gelimelerle romantik doal bilimler hem yan yana gitmi ve birbirlerini etkilemi hem de birbirlerine kar farkl reaksiyonlar gstermilerdir. zellikle Shelling romantik doa bilimlerinindeki speklatif doa felsefesini etkileyen isimler arasnda n planda yer alr. 203 Shellingin doa felsefesinde madde ve bilin zdetir. Bu zdelik, doaya ilikin yeterli bir kavrayn nn amaktadr, nk doa, sadece insann dsal perspektifi ve pratik amalarna tbi deil, otonom ve kendi kendine yeterli bir varlktr ancak doa felsefesi doa bilimleriyle boy lemedii gibi amac belirli gzlemler, keifler ve teknik icatlar yapmak deil, zamannn speklatif fiziiyle ampirik aratrmalarn arasndaki boluu yetersiz metafizik sonularla doldurmakt.204 Alman idealizminden ve romantizmden etkilenen Alman mistisizmi de

rasyonalistlerin a priori iddialarna pheyle bakm ve tm bilgi ve inancn dorudan algyla elde edilen verilere dayanmas gerektiini ne srmtr. Gerek bilgi bireysel varlklarn dorudan algsyla ortaya kar ve ne kadar spesifik olursa olsun kavramlar bireysel deneyin doluluunu yeterince yanstmazlar. 205 Psikoloji tarihinin nemli isimlerinden Amerikal psikolog William James de geleneksel dinlerde mucize olarak grlen olaanst olaylarla bilim metodolojisi arasndaki uurumu bu fenomenleri bilim alanna tamaya alarak kapatmaya almt. James, sonradan insann bilinaltyla ilikilendirilerek psiik (psieye ait) ifadesiyle tanmlanan dini deneyimleri aklamak iin bilimsel deney ve gzlem metotlarn kullanm ve Swedenborgun fiziksel ve spiritel dnyalar arasnda kurduuna benzer mtekabiliyeti benlik ve dnya arasnda kurmasyla spiritelin bilimi anlayn savunan kimselerin de ncs olmutu. Jamesin anlaynda hem benlik hem de dnya ayn asldan (substance) mteekkildir ve z (essence) de hem harici (external) gerekliin biimi hem de znenin

Dietrich Von Engelhardt, Natural Science in the Age of Romanticism, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre ve Jacob Needleman (Ed.) New York: Crossroud Publishing, 1995, s.101. 204 Dietrich Von Engelhardt, a.g.e. s.103-105 205 Isaiah Berlin, The Counter-Englightenment, Against the Current, Henry Hardy (ed.) New York: The Viking Press, 1979, s. 7

203

73

sezgi konusudur; saf deneyim ise her ikisi de farkl kanunlara bal olsa da ayn materyalden mteekkil olan eitli fonksiyonel balantlarla dzenlenir.206 New Age dncesi iinde geleneksel, kurumsallam dine stnl savunulan ezoterik veya mistik din ile fizikte mekanistik teorilere stnl savunulan holistik teoriler btnletirilmeye allr.207 New Age yazarlar da bilimsel dncenin gcne inanmakta ve Batnn bilimsel dncesi ile Dounun sezgiselliini biraraya getirmek gerektiini dnmektedirler; Bana kalrsa bu New Age Dounun sezgisel (intuitive) inanlaryla Batnn dncesini kar karya gelecei ve birleecei en azndan ikisinin biraraya gelecei- bir zamandr. Benim iin her ikisi de hem gerekli hem de istenilirdir. 208 nsan dndaki ruhsal varlklar insana stndrler nk, Ruhsal Tanr gc olan enerjinin bilimsel prensiplerini bilirler209 Bu yaklamn doal sonucu, New Age kitaplarnda, seminer ve kurslarnda metafizik alanna giren konular tanmlamakta ve betimlemekte fizik bilimlerinde kullanlan enerji, frekans, dalga, titreim, vs. gibi terimlerin ska kullanlmasdr. Burada sadece basit bir benzetmenin deil New Age algsnda fizik ve metafizik arasndaki ilikinin somut bir anlatm ile kar karya olduumuzu Gary Zukavn Trkeye evirilen kitabndaki u ifadeler de aka gstermektedir; Evreni k, frekanslar ve deiik frekanslardaki enerjiler gibi fiziksel incelerken alk olduumuz kavramlarla dnmek, yalnzca benzetme yapmak deildir. Bu, Evreni dnmenin doal ve gl bir yoludur, nk fiziksel k, fizik-tesi In bir yansmasdr.210 Spiriteli bilim alanna tayan New Age yazarlar iin spiritel bili pek ok adan bilimin dier alanlarndaki gibi bir bilme biimini anmsatmaktadr. New Agein bilim anlayn drt ana balk altnda incelemek mmkndr; Determinizm, Holizm, Evrimcilik ve Deneyim. A. Determinizm Determinizm evrendeki her olgunun yine evren iindeki bir neden-sonu ilikisi iinde var olduunu kabul etmektir. Teistik inanlarn evren ve insan ile ilikisinde akn ve
206

Eric Voegelin, On the Form of the American Mind, trans. Ruth Hein, Baton Rouge and London: Louisiana State University Press, 1995, s.127 207 Roderick Main, New Age thinking in the light of CG Jungs theory of synchronicity, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, 2006, 2, s.12. 208 Shirley MacLaine, a.g.e. s.99 209 Shirley MacLaine, Sevginin Sonsuz Dans, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yaynlar, s.378. 210 Gary Zukav, Mutlak Gcn Yolu, ev. Nedret anl, stanbul: Akaa Yaynlar, 1995, s.81

74

tabiatst, insanl buyruklaryla ynlendiren Tanr ve din anlay Aydnlanma ann agnostik ve deist filozoflarnca eletirilmeye balanmt. Evreni yaratmaktan daha ok dzenleyici bir gcn tabiatn dnda ve/veya stnde deil tabiatn iinde ve onun evrensel kanunlar iinde yer ald dncesi ardnda kartezyen dnceye kadar geri giden ve insan akln tek gvenilir bilgi kayna gren felsefeye kadar geri gtrlebilir. Her ne kadar geleneksel dinlerin iinde yer alan baz mistik gruplarda ve mistik anlaylarda Tanrya aknl yannda doa iinde de ileyen bir ikinlik olarak yaklalmsa da yetikin bir bireyin uymas gereken birtakm emir ve yasaklarla akn boyut srekli gzetilmitir. Ancak bilimsel devrim sonras zellikle bilimsel keiflerin ilerleyiiyle batda gvenilirliini yitirmeye balayan geleneksel din kurumu aydnlanma filozoflarnn naturalizmini glendirmi bu durum, ayn dnemde gelien dinsel/ruhsal retiler zerinde de etkili olmu ruhsal dnyann da tpk doal dnya gibi evrensel, deterministik doal kanunlarnn olduu dncesi by uygulamalarna hz kazandrmtr. Bu anlayta yce bir gcn inayetine muhatap olma beklentisi ve abas deil tabiat iindeki nitelikleri itibariyle bysel zellikler gsteren gcn belirli bir yolla aa karlmas sz konusudur. Naturalizmdeki doal kanun yaklamnn kanlmaz uzants bir tr ruhsal determinizmin bu alternatif yeni dinsellikler iinde gelimesine yol amtr. Amerikan Transandantalizminin kurucularndan Emerson iin beeri ve akn kozmosun her ikisi de ayn dnya maddesinden (worldstuff) yaplmt ve kendi ilerinde glerce, benzeri varolu izelgesini takip edecek ekilde programlanmlard.211 Ayn maddeden mteekkil fakat grnleri itibariyle farkl olan bu btn ierisinde doalclarca bilimde madde dnyas iin kabul edilen neden-sonu balantsnn tekabliyetler (correspondences) anlay ile karm bir ekilde New Age dncesinde bulunmaktadr. 212 Amerikan doa inan ve dinlerinden etkilenen New Age retilerine de benzeri bir yaklam nfuz etmitir; Fiziksel nesneler ve olaylar alanndaki neden ve sonu ilikisi, fiziksel realiteyle snrl olmayan bir dinamii yanstr.213 Buna gre ruhsal dnya da tpk doal dnya gibi sebeplilik ilikisi iinde ilemektedir. Daha ok maddi yaam koullarnda deiim beklentisi ve kiisel potansiyelleri gelitirmeye ynelik gerekletirilen uygulamalarn doru koullar yerine getirilmise doru sonular douracana inanlr. Bunun
211

Catherine L. Albanese, Corresponding Motion. Transcendental Religion and the New America, Philadelphia: Temple University Press, 1977, s.8 212 Roderick Main, a.g.e. s.13. 213 Gary Zukav, a.g.e. s.33

75

bir uzants olarak ifaclk uygulamalar, tarot, astroloji vs. aralarla gelecekten haber verme, l ruhlaryla iliki kurup bilgi edinme vs. Transandantal Meditasyon gibi dorudan beden araclyla ve zihin ve hayal gc kullanlarak yaplan uygulamalarda bu tip bir determinist ilkenin iledii grlebilir. Neden-sonu yasas ylesine kuvvetlidir ki, tpk bilimdeki gibi dinde de neden ve sonu ilikisi vardr ve dinlerin mensuplarndan inanmalarn bekledikleri fizik d dnya iin de bu neden-sonu ilikisi geerlidir: Bilim neden-sonu ilikisine inanr. Akl banda birok insan neden-sonu ilikisine inanr, yle deil mi?...Dinler bile neden ve sonu ilikisine inanyorlar. te zaten bu yzden tekrardouu bir kenara attklarnda sonulanmam birok eyi cehennem ve cennete havale ettiler ya.214 New Age retileri neden-sonu ilikisini spiritel alana tamakta ancak bilimin neden-sonu ilikisini fiziksel dnya ile snrl tutmasna karn New Age retilerinde nedensonu fizik d alanlar ya da spiritel alanlar iin de geerli bir kanundur. Bizce New Age retilerindeki determinist kabul en iyi yanstan kelimelerden biri de teknik, teknoloji kelimeleridir. Dinlerin yoga, meditasyon, zikir gibi dini/spiritel pratikleri New Agede kiinin fiziksel ve ruhsal saln iyiletiren, spiritel enerjiler veya isel potansiyelini aa karan bir teknikdir. B. Holizm Tanrsaln veya kutsaln eitli temsillerle tezahr ettii ve gndelik hayatta gnmz modern anlayna en sradan ve baya gibi gelen bir uran bile mitik kurucu atalar ve mitsel bir anlat ile kutsaln iinde grlmesinden de anlald gibi sekler/kutsal ayrmnn olmad geleneksel kadim dnyann aksine batda felsefe ve bilimsel alandaki deiimler nce sekler ve kutsal eklinde bir ayrm dayatm daha sonra seklerin genileyen erevesi kutsal mevcudiyetine ancak kiisel alann en mahrem dzeyinde izin verecek ekilde marjinalletirip snrlamtr. Geleneksel dnya hereyin zerini rten kutsal emsiyeye ramen maddi srelerin geerli olduu Ayalt evren ile maddenin etkisini yitirdii ve ilahi temsillerin gittike temsiliyetten bizatihi varlklaryla mevcut olduu Ayst evren arasndaki hiyerarik ve

214

Shirley MacLaine, imdeki Yolculuk, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yay. 1995, s.111

76

cevher olarak olmasa da nitelik itibariyle farkllat bir alemler tasavvuru ve kozmolojisine sahipti. llebilir bir niceliksel deer olarak maddenin eitli modlarndan ibaret grlen modern bilimin deterministik ve atomcu Newtoncu evren anlay geleneksel kozmolojiyi yok etmi ve aklla ve deneyle kanunlar anlalabilir bir evren tasavvuru ortaya koymutur. Bu evren anlay insan dndaki alanlarda baaryla uygulanm olmasna karn evren kadar net bir ekilde inceleme imkan olmad iin insann duygu alann ihmal etmi bu alanla ilgili olan psikolojiye bile uzun sre bilim gzyle baklmamtr. Onsekizinci yzyldan yirminci yzyla kadar geen srede bir taraftan fizik tesi alanla irtibat kurmak isteyen dier taraftan modern bilimin evren tasavvurunu iselletirmi dini hareketler, bilim adamlarnn bilimin konusu olarak grmedikleri spiritel konular, iinde bulunduklar dnya ile tutarl bir ekilde aklama ihtiyacyla ve bilimin evrenin btn zerine syleminden de esinlenerek d dnya ile insann i dnyas arasndaki balanty d dnyann ileyiini yansttklar duygu ve ruhsal alanlarn da ieren genel, btncl bir dnya gr gelitirmeye yneltmitir. Bu aray, The Key to Theosophy adl eserinde herhangi bir modern inancn tarihe ok ncesinde bir yerlerde speklatif deil bilimsel, felsefi ve dini bir sistem bulunmas gerektiini syleyen Teosofi hareketinin kurucusu Blavatskyde de bulunuyordu. Maddi ve spiritel olann birbirine girdii bir evren modeline dayanarak Teosofistler her iki alan da yneten yasalar bulmay amalayarak sadece Dou dinleri ve oklt deil ayn zamanda bilim ve felsefe almalarna da kendilerini adamlard.215 Teosofi hareketinden gelme Alice Bailey de benzeri bir aray vardr. smi bile bu anlay yanstan The Soul and its Mechanism kitabnn birinci blmnde Bailey, kitabnn yazl gayesinin ardnda materyelistik veya dsal/zahiri (external) psikoloji ile ie ynelik (introspective) veya isel/dahili (internal) psikolojiyi biraraya getirmek ve materyalist Bat ile ie dnk (introspective) Douyu uyuturmak (harmonize) ve tm atan ynlerin bir hakikatin (truth) yzleri olduunu birlikte tek bir Gereklii (Reality) ina ettiklerini gstermek olduunu sylemektedir.216

Mary Farrel Bednarowski, a.g.e. s.14 Alice Bailey, The Soul and its Mechanism, Chapter 1, New York, 1930, http://laluni.helloyou.ws/netnews/bk/soul/toc.html (24 Mart 2006)
216

215

77

Popler bir New Age kavramlarndan olan holizm modern dncenin birbirinden ayrd beden ve ruh, birey ve topluluk, msklen ve feminen ve benzerlerinin btnletirilmesi anlamna gelmektedir. 217 Dier bir ifadeyle de hayatta olan hereyin birbirleriyle balantl olduudur. 218 Tanr ve/veya evren ve insan her biri bu btn oluturmaktadr. MacLainein deyiiyle renk, enerji, ve sesin antik prosedrlerini kullanarak kendi iimize daha fazla yneldike belki kim olduumuzu ve balangta hepimizin bulunduu hakikatten aydnlanarak geldiimizi basite daha fazla hatrlarz. Bizler bu yzden biriz. Hepimiz bu yzden Tanrnn parasyz. Hepimiz bu yzden doal olarak uyumluyuz.219 Holistik gr astrolojideki yldzlarn ileyiiyle insan yaamnda karlalan olaylar, insanlarn duygusal durumlaryla dnyann jeolojik hareketleri gibi ilikileri dorudan gzlemlenemeyen durumlar arasnda bile balantlar olduunu kabul etmektedir. Spiritel dnya grlerinin bilimsel aratrmalarn son bulgularyla dorulandn veya gl bir ekilde desteklendiine inanan ve klasik bilimin mekanistik dnya grnn yeni bilimsel teorilerin hakimiyetiyle kendi holistik grlerinin anlalacan varsayan New Ageciler iin zihin ve madde, insanlk ve doa, insanlk ve Tanr gibi aralarnda keskin ayrmlar bulunan dalizm formlar hatal ve yanltcdr; madde, spiritellik anlaylarnn uzants olan zihinin tezahrlerinden biridir, doa, insanlk ve Tanr en derin zlerinde birdir.220 Ruh ile maddenin kar karya geldii yerlerden biri de insan beynidir. Ancak baz New Age yazarlar bununla fiziksel bir indirgeyiciliin anlalmamas gerektiini ve beynin bilin retmedii, Zihnin kendini ifade arac olarak beyni rettiinden sz etmektedirler. Beynin sa ve sol yarmkrelerinin farkl ilevler stlendiini ve sa beyinin aleyhine Batda sol beyinin fazla baskn hale geldii de sylenmektedir.221 Beynin sa yan ayn zamanda mistik deneyimlerin de yaand bir blge olarak grlmektedir:

Richard Kyle, a.g.e., s.88 Shirley MacLaine, Going Within: A Guide for Inner Transformation, Bantam Books, 1990, s.32 219 Shirley MacLaine, a.g.e. s.316 220 Wouter J. Hanegraaff, The New Age Movement and the Esoteric Tradition, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek-Wouter J. Hanegraaff (ed.), New York: State University of New York, 1998, s.367, 371 ve Richard Kyle, a.g.e. s.89 221 Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, State University of New York Press, 1998, s.223-224
218

217

78

Sanrm psi deneyimine aklk...en basit ve en temel olan, beynin sa yannn deimi bilin hallerinin yuvas olmasdr. Buras duyusal alglama, duygusal kesinlik, hayal gc, rya grme, btncl dnme, yaratclk ve mistik deneyimlerin hep bir arada rahata ve sinerjik biimde var olabildikleri blgedir. Ve bylece, meditasyon ve imgeleme gibi sabeyin uygulamalar deimi bilin hallerine hzl, derin bir girii oluturuverecektir.222 Dr. Geley, evren, Tanr ve insan doas arasndaki birlii ok net ifadelerde aklamaktadr: Gerekten, bugn iin tek bilimsel felsefe sistemi, var olan da, ihtimal dahilinde olan da, yani ilk nedeni de, ereksel nedeni de ieren, ayn anda hem zek, hem g ve hem de madde demek olan ve bu faktrlerinin farkllamalaryla eitli yaam formlarnn olumasna imkn salayan tek prensip konusundaki grkemli gryle monizmdir. Bu doktrin, btn bilimsel gzlemlerle ayn fikirdedir; sadece doa bilimlerine deil, fiziin, mekaniin, kimyann bize, maddenin ve gcn lmszl, dnmleri (tranformasyon) ve muhtemel btnl konusunda rettiklerinin tmne dayanmaktadr. Monizmin vard sonular temel nemde sonulardr: Her eyden nce, tanrsallk konusundaki gr deil, fakat Evrenin dna yaktrlan tanrsallk gr kesinlikle reddedilmektedir 223 New Age vizyonunda gereklie ilikin szkonusu monist ve holistik bak panteizm ve animizmi dourmaktadr. Yunanca pan ve theos kelimelerinin birleiminden oluan panteizm hereyin Tanr olduu anlamna gelmektedir. Monizmin varyasyonlarndan biri olan panteizm Tanr ile doay birbirleriyle zdeletirir. Animizm ise evrendeki hereyde yaam gc, zihin veya ruh bulunduu anlaydr. 224 Evren canl, bilinli, zeki ve efkat dolu.225 Bu birliin doal sonularndan biri maddi ve metafizik arasnda ayrm yaplmamas ve spiritelin maddiletirilmesi ve maddenin spiritelletirilmesidir. in toplumundaki chi ve ilkel toplumlardaki mana benzeri bu enerjiler tm insanlar olduu kadar tm maddi

222 223

Belleruth Naparstek, Altnc Duyunuz, Trkesi: Yasemin Tokatl, stanbul: Beyaz Yaynlar, 1998, s.44-45 Gustave Geley, uuralt Varl, ev. Yavuz Keskin, stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, t.y. s.10-11 224 Richard Kyle, a.g.e. s.16 ve Sarah M. Pike, a.g.e. s.27 225 Gary Zukav, a.g.e. s.23

79

fenomenleri de etkileyebilmektedir ve yksek bilinlilik durumuna ulaan kiiler de bu enerjiyi maniple edilebilmektedirler.226 New Age literatrnde bilimsel armlar yapan ve dinin dogmatik ve apriori nermelerinin aksine pratik kullanmlara da ak olmasyla New Age terminolojisinde geni bir kullanma kavumu enerji tabiri tm bir fiziksel ve ruhsal dzeylerin birbirleriyle ilikisini aklamakta kullanlmaktadr. New Thoughtda zihnin madde zerindeki hakimiyeti iin madde, kesin snrlar olmayan ve plastik bir zellie sahip bir ey olarak grlm ve bunun iin de klasik felsefedeki esir terimi kullanlmt. New Ageci yazarlar iin ise esirin fonksiyonunu karlayan terim modern fizikte daha ok kullanlan enerjidir. Fizikteki enerji kavramnn ima ettii uzantlar da tayan ve evrendeki hereyi var eden ve srekli var olmalarn salayan enerji, kiinin spiritel tekniklerle psikolojik ve fizik alanlarda kullanabilecei, gayri ahsi/kii d (non-personal) etkin bir gtr. Bu etkin gcn kullanm yksek bir teknoloji ile atmamakta aksine onunla uyum iinde var olmaktadr hatta bu yzden dnya d varlklar bile New Age retilerinde daha yksek bilin ve teknolojiyle i gren ruhsal retmenler kabul edilirler.227 Ondokuzuncu yzylda Amerikan metafizik geleneinde ska grnmeye balayan enerji kavramnn ardnda hem evren hem de insan yoluyla hareket eden sptil enerjilerin grnmez balar oluturduunu iddia eden Franz Anton Mesmerin Mesmerizmi ve insanolu, ruh veya melek her eyin yaamna nfuz eden, cennet ve hatta cehenneme yaylan, Tanrdan kaynaklan bir ilahi ak (divine influx) retisiyle Swedenborgculuk (Swedenborgianism) vard. Bilim adam yn de olan sveli mistik Swedenborgun ilahi ak retisinin temelini ruhsal ve fiziksel dnyalarn mtekabiliyetleri/uygunluklar (correspondence) oluturmaktadr. Bu dil, szkonusu kaynaklardan da beslenen Amerikan Transandantalizminin doa dininin ve daha sonraki ruhuluun felsefi ve pratik biimlerinin dili olmutur. Enerjetik ruh-madde dnyasnn bir baka formlasyonu da New Thoughtun (Yeni Dnce) zellikle saaltm uygulamalarnda kullanlmtr. Bedenin zihinsel srele balantsndan bahsedildii Divine Law of Cure (1881) kitabnda eski bir Swedenborgcu din adam (minister) olan New Thought, teolog ve pratisyeni Warren Felt Evans imajine edelim
Franz Hllinger, New Age: re-enchantment of the world?, Alternative Religions among European Youth, Luigi Tomasi (ed.), Ashgate: 1999, s.49 227 Shirley MacLaine, imdeki Yolculuk (Out on a Limb) ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yay. 1995, s.233
226

80

veya dnelim ve inanalm ki arzu edilen deiim gerekleir ve dier tedavi araylarndan daha fazlasn kiiye salar.228 Evren ve insan da enerjilerden olumutur: Evren enerjidir, enerji beklentilerimize karlk verir. nsanlar da enerji evreninin parasdrlar bu yzden bir sorumuz olduunda cevab olan insanlar ortaya karlar.229 New Age holistik bakna modern fiziin verilerinin de destek verdii iddia edilmitir. Kendisi de bilimsel bir eitimden gemi olan Fritjof Caprann almalar bu konuda nclk etmitir. Ona gre artan sayda bilim adam, mistik dncenin ada bilimin teorileriyle tutarl, uygun bir felsefi arkaplan salayacann bilincindedirler; insanlarn bilimsel keiflerinin onlarn manevi hedefleri ve dini inanlaryla kusursuz bir uyum iinde olabilecei bir dnya anlaynn balangcdr bu.230 Bu anlay ierisinde dini pratikler insan zerindeki olgusal etkileri bakmndan bilimsel aratrmaya konu olabilmektedir: lahilerin (chanting) zihinden tm dnce ve parazitlerin kaldrlmas ve Tanr hissi ile dolabilmesi iin bir metod olarak kullanm evrensel dzeyde kabul edilmi grlmektedir. Ayn zamanda yeni bilimsel aratrmalar da yavaa ykselen ve uyumlu bir ekilde tnlayan mantra seslerinin kalp atm orann drebildii ve gevemeye yol atn gstermektedir 231 Bu holistik bak, dini ritel ile benzeri sonulara yol aan din d etkinliklere de kutsallk atfedilmesini kolaylatrmaktadr: ...yoga, da trman, dans ve atletizm meditasyon biimleri olsa da gerekte bu etkinlikler, bedenin zihin ve ruh ile uyum kazanmasn salayan prosedrden daha fazlasdrlar. Meditasyon bedenin en az kullanlmasn ierdiinden zihin kendini kefeder, ve eer beden yksek dzeyli bir aktivite ile megul deilse daha yksek bir uyum dzeyi ortaya kabilir. 232 Spiritel lem ekonomi alanna kadar da uzanr. Phil Lautun Money is My Friend adl eserinde Maddi dnya Tanrnn dnyasdr ve siz, siz olan Tanrsnz. Eer hayatnzda haz ve zgrl deneyimliyorsanz o zaman siz kendi hakiki spiritel doanz ifade ediyorsunuzdur.233

Catherine L. Albanese, The Subtle Energies of Spirit: Explorations in Metaphysical and New Age Spirituality, Journal of the American Academy of Religion, 67/2, s.308-309 ve 312 229 James Redfield, The Celestine Prophecy, London: Bantam, 1994, s.239 230 Frithjof Capra, Bat Dncesinde Dnm Noktas, ev. Mustafa Armaan, nsan Yaynlar, stanbul, 1992, s.82-83 . 231 Shirley MacLaine, a.g.e. s.68 Mantra, Hinduizmde dini ritelde kullanlan kutsal hece veya ibareler ama burada yazar tm dier dinlerde benzeri ritellerde kullanlan ibareleri kastetmektedir. 232 Shirley MacLaine, a.g.e. s.74 233 Paul Heelas, a.g.e. s.95.

228

81

Dounun ruhsal retilerini ararken Tasavvuf ile de ilgilenmi ve bu sebeple bulunduu Trkiyede Gurdjieff ve rencisi P.D.Ouspensky ile tanp kendileriyle almalar yapm olan John G. Bennett de evrende on iki enerjinin tasnifilini yapmtr; 234 Tablo 1. Evrensel Enerjilerin Tasnifi Kozmik Enerjiler Akn Enerji Birletirici Enerji Yaratc Enerji uurlu Enerji Hayat Enerjileri Duyusal Enerji Otomatik Enerji Hayati Enerji Yapc Enerji Mekanik Enerjiler Plstik Enerji Balayc Enerji Ynlenmi Enerji Dalm Enerji

Yaratc Enerji Meleksel Glere benzetilebilir. uurlulua vicdan veya Koruyucu Melek denebilir. Fakat hemen ardndan ifadelerinin sadece teoloji alan iinde yorumlanmasnn nne gemek iin Fakat Gerekliin belirli bir ynn inceleme sonularn farkl bir yne transfer edip uygulama giriimleri byk bir olaslkla yanl yollara srkleyebilir bizleri. Sonular enerji dnmleri alannn dna karma konusunda (benzetmeler bulma istei dnda) herhangi bir dayanaa sahip deiliz.235 Ve gn gelip bilim ile spiritalizm bir araya gelecektir: Enerjinin incelenmesi sonucu bilim ve ruhuluk en sonunda bir noktada buluacaklarm gibi geldi bana. Bunlar ayn geree iki deiik yaklamd. Her ikisi de enerjiden, evreni bir arada tutan bir tr yapkan olarak sz ediyordu. Ruhuluk onun varln kabul etmiti; oysa bilim bunu kantlamaya alyordu. Ruhuluk, bilime gereksinme duymayan bir inantr. Bilim de inanca gereksinme duymayan kantlamadr. Evrensel gereklere ve evrensel ahenge ruhsal yaklam, grnmeyen boyutlarn, bilincin iinde var
234

John G.Bennett, Maddesel, Hayatsal, Kozmik Enerjiler, ev. Mehmet smail, Ruh ve Madde Yaynlar, 1995, s. 35 235 John G.Bennet, a.g.e. s. 133

82

olduklarn kabullenmitir daima. Bilimsel yaklam ise ayn boyutlarn bilincin dnda olduunu kabul eder. Ama bununla birlikte, yeni bilim akm, her ikisinin de ayn olduklarn sylemek zeredir. Bilin her eydir. Her iki yz de insann kullanm iin gereklidir. Ancak biz bu anlay aralarn kullanamadka bize nasl bir yarar salayabilirler ki?236 C. Evrimcilik Darwinin canllarn geni bir zaman aralnda evrimleerek basitten karmaa doru dnm geirdii ve bu srecin hem tr iinde hem de trler aras farkllklarn da nedeni olduuna ilikin evrimci kuram geleneksel Hristiyan evrelerden byk bir tepki almasna karn alternatif dinsel topluluklarca genel bir sempatiyle karlanmt. Her ne kadar kimi katolik ve protestan evrelerde de evrimi yaratln anlam ve yaratcnn varln destekleyici ynde kullanlmaya allmsa da genel tavr uzunca denilebilecek bir sre ayn kalmaya devam etmi ancak yirminci yzyln sonlarna doru geleneksel Hristiyan evreler konuya daha lml yaklamaya balamlard. Oysa aydnlanmac anlayta da yer ald gibi insanln srekli ilerledii ve gelitii fikrine bilimden gelen bir destek olarak kabul edilebilecek olan biyolojik evrim, geleneksel ve tarihi kendi spiritel araylarna uygun bir yant olarak grmeyen kimseler iin de araylarn anlaml klacak bir destek ilevi grmekteydi, zira, gelien insanln yeni maneviyat biimlerine ihtiya duymas son derece doald. nsanlk fiziksel olarak evrim geirerek en ideal duruma doru yaklatka spiritel yn de gelimeye devam etmekteydi ve geleneksel dinler spiritel olarak gelimemi insan topluluklarnn ihtiyalarna ve anlaylarna seslenmekteydi. Psikoterapi, bilin aratrmalar ve yeni dinler gibi akmlar, insan varoluunun evrimsel imgesinden beslenen ve dini uyann ve kurulu efsanelerini andrrcasna bilincin evriminden sz etmekteydiler. 237 Fiziksel ile spiritel arasnda keskin ayrmlarn ortadan kalk ve spiritelin de fiziksel yasalara benzer ve ou zaman ayn trden yasalara tabi kabul edilmesi bilincin de tpk insan organizmasnn geliiminde geirdii evrim basamaklarn geirmi olabileceinin kabul noktasnda herhangi bir glk karmamaktayd. Hatta nceleri modern Teosofi ve Antroposofide olduu gibi spiritelist retilerde insann fizik bedenine benzer ekilde bir de gze grnmeyen bir sptil (latif) bedenin olduu, lm sonrasnda lmeden nceki alkanlklarn devam ettirebildii bir dnyaya getii ynndeki ifadeler de bu yaklamn bir eseriydi ve

236 237

Shirley MacLaine, Sevginin Sonsuz Dans, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yay. 1995, s.388. Theodore Roszak, Bilincin Evrimi, Trkesi: Bedirhan Muhib, stanbul: nsan Yaynlar, 1995, s.18-19.

83

New Age yazarlarna aktarlmt.238 Farkllk, Teosofi ve Antroposofide sptil bedenler ruh (spirit) ve madde arasndaki vastalk yn New Age yazarlarnda objektif ve sbjektif gereklik arasndaki vastala ve insann iindeki farkl fakat hepsi de beden kelimesinin kullanld farkl ilevlere iaret etmeye dnmt. New Age yazarlarndan Sanaya Roman spiritel, duygusal (emotional), zihinsel (mental) ve fiziksel bedenden ve soyut zihinin (abstract mind) yansra arzu beden (desire body) ve irade beden (body of the will)den sz etmekte, George Trevelyan saf ruh ile astral beden ve eterik bedenin arasn ayrmakta, Starhawk sptil bedenleri unsuri (elemental), eterik veya nsal (raith) enerjilerle tanmlamaktadrlar. Hepsi say ve ilevlerini birbirlerinden farkl olarak izah etseler de insann fiziksel bedenin dnda bedenleri de olduunu kabul etmektedirler. Sptil beden anlay New Age literatrnde geen beden d seyahat (astral seyahat), lme yakn deneyimler ve reenkarnasyonu aklamakta kullanlmaktadr.239 New Agedeki evrim biyoloji biliminden biraz daha farkllk gsterir. New Agede evrim, insanln psikolojik ve spiritel gelimesinin en yksek dzeylerine iaret ederek ilerlemeci ve geni kapsaml bir kullanma sahiptir. Ayrca bilimden farkl olarak New Age anlaynda, byle bir evrimin ksa bir zaman diliminde ve belki de tek bir yaam sresi veya nesilde gerekleebilecei kabul edilmektedir. 240 Okulda rendiimiz tekml (evrim) kavram, fiziksel formun evrimini ifade ediyordu. rnein, okyanuslarn tek-hcreli yaratklarnn, ok daha karmak yaam formlarnn ncelleri (atalar) olduunu renmitir...Baka bir deyile, bize tekml kavramnn, dzenli bir karmakln aama aama gelimesi anlamna geldii retilmiti...Tekmln bu tanmnn yetersiz kaldn uzun sreden beri biliyorduk, ama nedenini bilmiyorduk...znde, mutlak gce doru yol almakta olduumuzu ve tekml srecimizin hedefinin ve varolu amacmzn mutlak gle donanmak olduunu iermeyen hibir tekml anlay yeterli deildir. Dsal gcn peinde koan bir insanlktan, mutlak gc arayan bir insanla doru tekml ediyoruz....Be-duyulu insandan ok-duyulu insana doru tekml ediyoruz. Be duyumuz, fiziksel realiteyi alglamak zere tasarlanm basit bir duyu sistemini oluturur. ok-duyulu insann alglar, fiziksel realitenin tesine, bizim fiziksel
Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture, State University of New York Press, s.222223, ve Albert Pauchard, Ruhsal lemin Sonsuz mkanlar, Trkesi: Hseyin A. Tuncer, Ruh ve Madde Yaynlar, t.y. s.40-41 239 Wouter J. Hanegraaff, a.g.e. s.223. 240 Richard Kyle, s.80
238

84

realitemizin de bir paras olduu daha byk dinamiklerle alan sistemlere uzanr....Verdiiniz kararlar ve Dnya zerindeki eylemleriniz tekmlnz salayan aralardr. 241 New Agein evrim anlay insann znn Tanrl ile eliki oluturmamaktadr, nk evrim geiren ruhun kendisi deil dnya artlarnda oluan, iindeki mutlak gcn kayna olan Tanrsal benliini grmesine engel olan koullardan uzaklamaktr: Ruhunuz, lmsz olan paranzdr. Herkesin bir ruhu vardr, ama be duyunun algsyla snrlanm bir kiilik, ruhunun farknda deildir, ve bu yzden, ruhunun onun zerindeki etkilerini tanyamaz...Ruhunuz, gs boluunuzun bir yerinde oturan eylemsiz (pasif) ya da kuramsal bir varlk deildir. O, varlnzn znde bulunan olumlu, amaca ynelik bir gtr....Bir kiilik tamamen ruhunun enerjisine hizmet eder hale geldiinde, o kiilik mutlak gle donanm olur. inde bulunduunuz tekml srecinin hedefi ve varoluumuzun nedeni budur.242 Bat, hayatn ilerleme iinde, daha yksek bireye doru evrim geirdiine ilikin ifadesinde hakldr. Dou da egonun kontrolnden kurtulmaya almamz gerektii zerinde durmasyla hakldr. Sadece mant kullanmakla ilerleyemeyiz. Tanr ile isel balantnn kurulduu tam bir bilince ulamak zorundayz cnk ancak o zaman evrimimiz kendi daha yksek paramz tarafndan daha iyi bireye doru ynlenebilir.243 Evrimin yn ve ulaaca dnlen nihai noktas ise insann kendi Tanrlnn bilincine, farkndalna varmasdr. Tanrsallna evrimleiyorsun Tanrsalln arndryorsun. Buraya tanr olarak geldin. Kendini bedene soktun ala, scaa, soua ve blgesel snrlandrmalara- ve yceliini, gcn, her eyi-bilen zek olduunu unuttun. Bu seni bu dnyaya balad dnya da yedinci kata evrimleiyor. Yedinci kata yol alyorsun. Bu Tanry her eyde bilmektir. Ve bu bilginin ykseklii, bu bilgiyi verendir yani Tanrdr. Ki o sensin. Tmyle.244

241 242

Gary Zukav, a.g.e. s.15-16, 22, 24 Gary Zukav, a.g.e. s.24-26 243 James Redfield, a.g.e. s.168 244 Steven Lee Weinberg ve dierleri (Yay.Haz.), Ramtha: Yeniden Dnyaya Dnd ve nsanl Sarsacak Aklamalarna Balad, ev. Nil Gn, stanbul: Akaa Yaynlar, 1990, s.193.

85

Tarihteki evrim ile u anda olan evrim arasndaki farklar konusunda ise Redfield unlar syler: ...bu evrim insanlk tarihi boyunca bilinsizce devam etmektedir. Bu, medeniyetin niin ilerlediini ve insanlarn niin daha byk olduu ve daha uzun yaadn ve dier eyleri aklamaktadr. Oysa u anda tm sreci bilinli gerekletiriyoruz. ...yani, bu hareketin yn tmyle dnya zerindeki spiritel bilincin gereklemesine yneliktir. 245 D. Deneyim New Age retilerinin by ve baz ezoterik akmlaryla benzer bir ynlerden biri de kiinin, spiritel bilgisinin bizzat onun kiisel deneyimine dayanmasdr. Bunu eer hissetmemiseniz, bilemezdiniz de. Bilgi deneyimdir. Hayatnn sonuna doru Einstein bile bu konuda yle demiti: Salt mantk yoluyla ulalan nermeler tmyle gerekten yoksundur... 246 Bu ifadeyi ilgin klan husus duyguya dayal ve kiisel olan spiritel deneyim ile gzlem ve kurallar erevesi iindeki duyuya dayal ve evrensel, bilimsel deney arasnda benzerlik ilikisi kurulmaya allmasdr. Dinde ampirik olann metafizik olana stn tutulmas, deneyime dahil olmayp salt inanta kalan eylerin kmsenmesine yol aabilmektedir; Gerek bir din sizden inan istemez. Gerek bir din deneyim ister. Sizden phenizi atmanz istemez, bylece sonuna kadar soruturabilirsiniz. Gerek din sizin kendi gereinizi bulmanza yardm eder247 Bu szleri sarfeden Osho herhangi bir dini nderin olduu gibi kendi dncesinin bile inan konusu olarak kabullenilmesini istememektedir, Ve unutmayn, benim gereim asla sizin gereiniz olamaz, nk gerei birinden dierine aktarmann bir yolu yoktur. Muhammedin gerei Muhammedin gereidir; srf Mslman olduunuz iin bu sizin gereiniz olamaz. Bu sizin iin sadece bir inan olarak kalr.248 Ancak deneyim ifadesinin de ima ettii gibi kiisel bir yaant ve gzlem szkonusudur burada kullanlan terimlerle fiziksel bir eyin varl ima ediliyor olsa bile farkl bir boyutta gerekleen spiritel olaylarn herkesin ayn koullar altnda duyularla tehis
James Redfield, a.g.e. s.144 Shirley MacLaine, Sevginin Sonsuz Dans, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yaynlar, 1991, s.390. 247 Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, Trkesi: Nur Yener, stanbul: Okyanus Yaynclk, 2003, s.117 248 Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, a.g.e. s.117
246 245

86

edebilecei bir gereklik olmayabilecei de eklenebilmektedir; Ama bununla birlikte ruhun faaliyeti hibir ekilde llemiyordu; nk ruh grlemeyen ve kefedilemeyen bir boyutta ilevini srdren bir enerjiydi. Bu boyut, renmekte olduum atom-alt zerreler gibi bir eydi.249 III. Eklektizm ve Senkretizm New Age dncesinin hakim karakteristiklerinden biri senkretist 250 ve eklektik oluudur. Bir yaynevinin Elements ofbalyla yaynladklar serinin kitap adlar New Age bal altndaki eitlilii de gstermektedir. Simya, Astroloji, Budizm, Hristiyan Sembolizmi, Yaratl Miti, Ryalar, Dnya Gizemleri, Feng Shui, Herbalizm, nsan Potansiyeli (Human Potential), Meditasyon, Mistisizm, Doal By (Natural Magic), Kehanet (Prophecy), Psikosentez, amanizm, Sufizm, Taoizm, Aborjin Gelenei (Aborigine Tradition), akralar, Tanra, Kutsal Kadeh Gelenei (The Grail Tradition), Grek Gelenei, Kabalah, Grselletirme, Zen. 251 New Age retilerinin heterojen yapsnn en nemli sebeplerinden banda New Age dncesinde bu farkl din, klt, mistik retilerden unsurlarn modern batl kltrel motiflerle biraraya geliidir. New Age retilerini belirli bir balk altnda snflandrmay gletiren durumlardan biri de hareketin eklektik ve senkretik karakteridir. New Ageciler geleneklere, dogmalar, doktrinler ve davran kurallarna muhalif olmakla beraber geleneklerden alntlar yapmaktadrlar. Bu paradoksun ardnda dini alann zndeki bilgeliin deneyimlendii inanc yatmaktadr. Ezoterik, gizli bilgelik, srl gelenein z, alar aan bilgelik vs. ifadeler New Agein gelenekten zlen (detraditionalized) duruunu gstermektedir.252 New Age retileri arasnda Hristiyanlk ve yakn a Bat ezoterik geleneinden unsurlar olduu gibi Hinduizm, Budizm, Sufilik, amanizm, Amerikan Yerli inanlar, Popler ve Hmanistik Psikoloji, evrimci-ilerlemeci dnya gr, ondokuzuncu yzyl szde bilim (pseudo-science) uygulama ve anlaylarndan baz unsurlar tamaktadr. Bu retiler u veya bu organizasyon ve grupta grubun muhatab olan kimselerin ekonomik, kltrel durumuna, beklentilerine ve kurucularnn gemilerindeki eitim ve eilimlerine gre
249 250

Shirley MacLaine, a.g.e. s.367. Richard Kyle, a.g.e. s.28 251 Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 2002, s.105 252 Paul Heelas, a.g.e. s.27.

87

szkonusu din ve kltrel yaplardaki eitli unsurlarn seilmekte (eklektizm) ve farkl ekillerde biraraya getirilip kkenleri olan geleneksel din ve sektlerdeki ana hedef ve modellerden farkl, New Age hermentiine uygun yeni birleimlere gidilmekte (senkretizm)dir. New Ageciler tarihi yneldiklerinde de farkl inan ve dinlere yaknlk duyabilmektedirler. Bazlar Antik Hindistan veya Msr ile; bazlar Avrupann Hristiyanlk ncesi dinleriyle, bazlar ilk Gnostikler veya Hristiyan mistik geleneiyle, Romantik Harekete, ezoterik, metafizik veya oklt geleneklerle ilgilenebilmektedirler. IV. Spritel Evrenselcilik New Age dncesinin senkretist ve eklektik karakteri New Age yazarlarnn din ve spiritellik anlayyla dorudan balantldr. Grlerinde Hristiyanlktan izler tayan New Agein nc figrlerinden Alice Bailey, tek din anlaynda da bu izleri yanstr. Onun The Way of the Disciple adl eserinde teolojileri, ibadet biimleri, organizasyon ve seremonileri, hakikate yaklama metotlar farkl da olsa byk dinlerin temel ynleriyle birletiklerini syler. Bunlar, Tanrnn ve insann doasna dair ifadeleri, sembolleri ve belirli temel retileridir. nsanlar bunu kabul ettii ve tm blgeler ve rklardaki ayn olan hakikatin bu isel yapsn ayrt etmeyi baardklarnda Tanrya tektipte olmasa da biraraya gelmi evrensel din, ve Tek Kilise ortaya kacaktr.253 Evrende fiziksel, kozmik ve ruhsal ynleri arasndaki ilikiyi enerji ile aklayan John G. Bennet, farkl dinleri kulland terminolojiyle uyumlu bir ekilde ayn enerji veya radyasyonun farkl dalga boyuna benzetmektedir. Buna gre her inan kendi karakteristik dalga boyuna sahip olduundan dierlerinin gereklii inkr edilmemelidir. Yazar yine de birletirici enerjinin kendisine gre en iyi hangi inan ve retilerde ifade edildii belirtmeden de geemez; yle zannediyorum ki Hristiyan nanc ve Tekrardou retisi ve Dnyann Tanr tarafndan kurtarl, en yakn ve en iyi ekilde merkez Birlii ifade eder ve bu Birlik iinde btn Sevgi almalar gelir ve tamamlanr Bu ifadelerde hem bir seim hem de dier New Age retilerinde olduu gibi yazarn anlaynn eklektik karakterini de yanstmaktadr. 254

Alice A. Baileyden akt. William Bloom (ed.) The New Age: An Anthology of Essential Writings, London: Rider, 1991, s.21 254 John G.Bennett, a.g.e., ss.137-138.

253

88

Yukardaki ifadelerden New Agein Hristiyanlk iinde grlebilecek bir hareket olduu sonucuna varmak acele verilmi bir yarg olacaktr nk genelde New Age tm dinlere eit mesafede durmakta daha ok dinlerle bat biliminin birletirilmesini savunmaktadrlar, ...Dou ve Bat dncesi daha yksek bir hakikatte btnletirilebilir...255 New Age yazarlar arasnda da dine veya herhangi bir dine yaknlk veya uzaklk dereceleri arasnda deikenlik bulunmakla birlikte genel olarak spiritellik ve din arasn ayrt etmek eiliminin varl grlebilir, Pek ok insan ruhun dinsel alana girdiini dnmektedir, oysa ben ruhsallk ile din arasnda ak bir ayrm yaplmas gerektii konusunda srarlym.256 Spiritellik geleneksel dinlerde dini kurumlar iine hapsedilmitir: Endstriyellemi Batda olan bizler artk atalarmzn yaad veya kalan birka yerli toplumdaki deneyimlendii ekilde spiritel bir mevcudiyet (presence) duygusunun byk lde nfuz ettii bir toplumda yaamyoruz. Aksine youn bir ekilde materyalist ve indirgeyici bir kltrde yetiiyoruz. Yaamn spiritel boyutu, bir metafor veya en iyi ihtimalle bir mit, en kt ihtimalde de batl bir samalk olarak ele alnyor. Byle bir kltrde hayatn her ynne yaylan spiritel boyutun zengin deneyimi ve dili, dini kurumlardaki dindarlk (piety), teoloji ve inancn ifadeleriyle tanmlanmaktadr. Kiliselerimiz, sinagoglarmz ve tapnaklarmzda ruhla (spirit) hayvanat bahesindeki seyirciler gibi kar karya gelebiliyor, onun ltfu ve gzelliini takdir ediyoruz ancak gizlice onunla vahi doada karlamamaktan, dogmann kafesleri ardnda gvenli olmasndan memnuniyet duyuyoruz Oysa amzn bize sunduu ltuf kafeslerin almas ve ruhun ehirlerimizdeki caddelerde, atlyelerimizin koridorlarnda zgrce dolamak iin kamasdr. Veya belki de o, kafeslerden zgrleen, vahi yerleri kefetmekte zgrlemi ve ruh ile onun doal habitatnda bir kez daha kar karya gelecek olan bizlerizdir.257 Tarihi dinlerin amac da kiinin i dnyas ile ba kurmasn salamaktr. ada New Agecilerden James Redfield Tm dinler...insanln yksek kaynakla ilikisini
James Redfield, a.g.e. s.168 Andrew Weil, Sekiz Haftada deal Salk, ev: Osman Aknhay, stanbul: Sistem Yaynclk, 1997, s.35 257 David Spangler, Spirituality: The Eternal Search, The Seekers Guide. A New Age Resource Book, John Button and William Bloom (eds.) London: The Aquarian Press, 1992, s.41.
256 255

89

bulmasna ilikindir. Ve tm dinler iteki Tanrnn alglanmasndan (perception) sz eder, bu alg bizleri doldurur ve olduumuzdan daha fazlas yapar. Dinler liderleri, insanlara kendi ilerindeki bu yn bulmalarna gstermek yerine onlara Tanrnn iradesini aklamakla grevlendirildiklerinde yozlarlar258 V. z-Tanrlk New Age retilerinde geleneksel dinlerdeki kiitesi bir mutlak otorite, uluhiyet ve onu temsil eden ve/veya onun emirlerini insanla ileten bir izafi otorite arac (geleneksel dinlerdeki peygamber rnein) anlayna yer olmad veya geleneksel dinlere daha yakn duran baz gruplarda daha silik bir ekilde bulunduundan, geleneksel dinlerde tabiat st Varlk ya da varlklara yklenen sfatlar ve gler kiilerin kendi i dnyalarnda, zihinlerinde veya ruhlarnda konumlandrlmtr. Yaratc Tanr ile onun tarafndan yaratlan insanlar arasnda her zaman bir ayrm yapan, insanlarn temel olarak kt olduklarn ve sadece kendilerini Tanrnn iradesi ve emirlerine adadklarnda iyi olacaklarn kabul eden Hristiyanlk iin din, benlii kontrol etmek ve onu biimlendirmek gerekmekteydi. Tanr ile yarattklar arasnda ayrm yapmayan, tanrl tm evrene yaylan bir g, enerji gibi tasavvur eden ve ktln sadece evre ve koullarn sonucu olduunu kabul eden New Age iin ise beeri benlik iyidir ve kutsaldr. Gnah dncesi yerini insann aa karlmayan potansiyeline, Tanrya ballk, kulluk dncesi ise gittike isel farkndala brakmtr. Dua ve meditasyon gibi disiplinlerin sezgisel aray isyankar dk doadan (lover nature) ok insann iindeki byk potensiyel zerine younlamtr.259 Tm hakiki vahiyler/ilhamlar (revelations) da bilincin yksek boyutlarndan domakta ve insann iindeki potansiyelleri aa karmaktadr. 260 Bu durumda spiritel yolculuun amac da insann kendi hakiki merkeziyle temasa gemesidir. 261 Mkemmellik ego veya dk benlik, mdrike (intellect) veya zihin olarak bilinen sosyallemi benliin tesine gemekle bulunur. New Agein lingua francasnda (ortak dilinde) kii, temelde spiriteldir ve Benlii (self) deneyimlemek Tanr, Tanra, Kaynak, Mesih

James Redfield, a.g.e. s.274 Peter Spink, Spiritual Man in a New Age, London: Darton, Longman and Todd, 1980, s.47 260 David Spangler, Revelation: The Birth of A New Age, San Francisco: The Rainbow Bridge, 1977, s.175 261 Steve Bruce, The New Age and Secularisation, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe & Marion Bowman (eds.) Edinburgh: Edinburgh University Press, 2000, s.227.
259

258

90

Bilinci, sel ocuk, kalbin yolu, isel spiritellii, Yksek Benlii de ayn zamanda deneyimliyor olmaktr.262 Benliin bylesine nem kazanmas, gndelik yaam iin gereken hkmler, kararlar ve seimlerinsezgi veya i ses yoluyla bireyin yine kendi kendisini rehber kld bir benlik etiinin (Self-ethic) New Agede ortaya kmasn salamtr.263 Kova anda Mesihin vadettiklerinin geree dnmesi iin, daha da ileri gitmemiz gerekiyor. Kendimizi hakikaten kendimize kar sorumlu ve Yksek Benliklerimiz tarafndan salam biimde idare edilen bir duruma getirdiimizde, kendi iimizdeki Tanry tanyacak ve her zaman her yerde onda olacaz. 264 Mkemmelliin alan iinde yer alan bedensel ve zihinsel saln iyiletirmesi, Yksek Benliin potansiyelini ortaya koymas insann iinde var olan ancak toplumsal artlanmalar ve engelleyici kiisel inanlar sebebiyle farkna varlmayan bu gcn aa karlmasna baldr. Bunun iin kristaller, doal talar gibi materyallerden, duyu d ruhsal varlklardan, dier gezegenlerdeki ileri teknoloji sahibi spiritel bakmdan gelikin varlklardan (UFO) ve lm kiilerin ruhlarndan yardm alnabildii gibi farkl meditasyon biimleriyle dorudan zihnin kendisi bir alet olarak kullanlr. New Age iinde z- Geliim (Self-development), gelitirilmeye ak z-gerekleim potansiyelin (Self-realisation) almalarnn arkasnda bu mevcudiyeti varsaylmaktadr. Tanrnn gcnn

snrszlna benzer ekilde insan gcnn de snrlarnn izilemeyecei ama sadece tecrbe ile sonsuzca gelitirilebileceine inanlr: .....sizin dogmatik dinleriniz insanlk iin ok kstlaycdr. nk onlar dsal bir otoriteye kaytsz artsz uyulmasn talep ederler. Siz Tanrsnz. Tanrsal ycelikte olduunuzu biliyorsunuz ama bunu srekli aklnzda tutmak ve ona gre davranmak zorundasnz.265 Dsal otorite ileri dzeyde gelimi de olsa dnya d varlklar da olamaz; nsan ruhlarnn srf uzayda yolculuk yapabildikleri iin dnya-d varlklar kendilerinden daha yksek ve ileri grmeleri talihsizlik olur. nk, senin de anladn gibi, her ruh kendi kendisinin Tanrsdr. Benin dnda hibir eye ya da hi kimseye tapmamalsn. nk sen Tanrsn. Beni sevmek Tanry sevmektir. Aslnda baz dnya-d varlklar ne kadar ilerlemi olurlarsa olsunlar, Beni ve Tanr-gcn baz

Paul Heelas, a.g.e. s.19 Paul Heelas, a.g.e. s.23 264 Lorna St. Aubyn, New Age: Yeni a Akm, ev. Nuray Mines-Ercan Arsoy, zmir: Ege Meta Yaynlar, 1998, s.115. 265 Shirley MacLaine, imdeki Yolculuk, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yay. 1995, s.233.
263

262

91

insanlardan daha az severler266 Bir New Age medyumu olan J.Z.Knightn kanallk yapt Ramtha adl varlk da benzer bir aklama yapar: Tanr, hayatn btnl, sonsuzlukta atan nabz, genilemesi, evrimlemesi ve srekliliidir....Bir amaca ya da ideale ulap durmayan, ancak devaml hayat yaratan snrsz dnce srecidir dnceden a ve maddeye...Tanr, her eyin zdr. Daima deien, daima yaratan, daima genileyen ve daima olan drtsel gtr... Tanr, her ey olan, her ey olmu olan ve her ey olacak olan belirtmek iin kullanlan bir szcktr...Peki, Tanr olabilmek iin balang noktasn nerede bulursunuz? inizde! nk siz Tanrnn imgesisiniz, Tanrnn kopyassnz. Siz olan z, srekli evrimleen, daima deien, daima yaratan, daima olandr. Siz dncesiniz, ksnz, elektrumsunuz, ekilsiniz. Siz saf enerjisiniz, korkun gsnz, nabz atan duygusunuz, yce dncesiniz. En yksek zeka, en yksek g, en yksek deer, kutsallk ve ycelik diye algladnz her ey sizsiniz. Siz kimsiniz? Siz tanmlanabilen Tanrsnz. Tanr, asla sizin harika varlnzn dnda tanmlanamaz. Buna kalkmak bile kendinize kar hakszlk olur.267 Yaplmas gereken ey de insann Tanrln bilmesidir: imdi yapmanz gereken ey, kendiniz olmaktr yani Tanr: srekli... kesin...yce...BEN. Yenmeniz gereken tek illzyon, O olma yeteneinizin olmad illzyonudur. Bu illzyondan nasl kurtulabilirsiniz? Sadece dnce srecinizden onu karp atarak. Dnce ve duyguda ne yaparsanz o realitedir...Ne olursan ol, kendini sev. Kendini sev! Sonsuz olduunu, Tanr olduunu bil. Bil! Hisset! Bu dnceyi yaa. Sizi binlerce yldr koruyan igdsel kkeniniz, lml yerine lmsz olduunuz, snrl insan yerine snrsz Tanr olduunuz bilinciyle karlat zaman, ruhunuz bu snrsz dnceyi bedeninizin hcresel ktlesine tayacak ve hcresel ktle zafer enlii yaayacak....gdsel varoluu yznden kukucu ve temkinli olmak zorunda olan bedeninizin hcreleri artk snrsz Tanr ile dolacak. Ve bylece bedeninizin maddesi de Tanr-Ben ile uyum iinde birleebilecek.268

266 267

Shirley MacLaine, Sevginin Sonsuz Dans, ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yaynlar, s.379. Steven Lee Weinberg ve dierleri (Yay.Haz.), Ramtha: Yeniden Dnyaya Dnd ve nsanl Derinden Sarsacak Aklamalarna Balad, ev. Nil Gn, stanbul: Akaa Yaynlar, 1990, s.48 268 Steven Lee Weinberd ve dierleri (Yay.Haz.), a.g.e.s.180

92

Yaratcnn imaj ve suretisiniz siz...Tm Bilgelik ve G sizinle ifade edilmi. Sizin gereiniz bu. Gerek Benlik bu... Kendi gerek Beninin, iindeki Yce Gn farkna varan insan olanaksz denen eyi baarabilir.269 sel huzur da kiinin Tanr olduunu anlamasndan gemektedir; Dardaki huzur isel huzurdan kaynaklanr. sel huzur da hepimizin Tanr olduumuzu anladmzda oluur.... Beniniz Tanr olduunuzun bilincinde. Ama bununla birlikte, dier herkesin de Tanr olduunu anlamadnzda ztlk ortaya kar....Her biriniz kendi ruhunuzun efendisi olmak, yan Tanrlnz idrak etmek zorundasnz. meditasyon uygulamasdr. 271 Benliin Tanrl ona, kendi kaderini tayin etme ve d gereklii oluturma g ve yetkisini de vermektedir, ...Herbirimiz srekli kendi sbjektif gereklik deneyimlerimizi yaratmaktayz. Kendimizle, bakalaryla ve hayatla ilgili en derin inanlarmz d gereklii alglama biimimizi, kendimize ektiimiz ve ekildiimiz insanlar, olaylar ve durumlarn eidini belirlemektedir.272 Benliin Tanrl onun istek, irade ve dndklerinin de Tanrnn istek, irade ve dncesi dolaysyla da yarats olmasn salar. Kendi yce iradenizden baka Tanrnn takdiri diye bir ey yoktur...Tanr sizden ayr deil. Siz ve O bir ve aynsnz! Sizin isteiniz onun isteidir. Sizin yapmak istediiniz, Allahn Takdiri dediiniz ilahi iradedir. Asla kaderle eliki iinde deilsiniz; nk, kader nceden izilmemitir. Btnyle sizin tarafnzdan izilmitir. Dndnz her ey gelecek anlarnz yaratr. inde bulunduunuz u an, daha nceki anlardaki dncelerinizin rndr yalnzca. Bu Tanrnn bilimidir.273
270

Kiinin kendi ruhu veya yksek

benliinden rehberlik almasnda en faydal tekniklerden (techniques) biri ise dzenli

Jack Ensign Anderson, %100 Dnce Gc, stanbul: Akaa Yaynlar, 1997, s.38. Anderson ve kitab kiisel geliim almalarnda ska atf yaplan isimlerden birisidir. 270 Shirley MacLaine, a.g.e. s.376. 271 Corinne McLaughlinden aktaran William Bloom (ed.) The New Age: Anthology of Essential Writings, s.55 272 Shakti Gawain, The Path of Transformation: How Healing Ourselves Can Change The World, Mill Valley, CA: Nataraj, 1993, s18. 273 Steven Lee Weinberg ve dierleri (Yay.Haz.), a.g.e. s.119

269

93

Bize hibir ey empoze edilmemitir. Ancak hayatmzn strap dolu ya da zor gemesini bizler gerekli grmzdr. Ve dnya zerinde sahip olduumuz anlaytan ok daha geni bir anlay iindeyken, o tecrbeleri belli dnemler yaamay kabullenmiizdir.274 benlik, de yaratmaktadr: Bu anlay bizi New Age felsefesinin en tartmal kavramna getirmektedir: Tanrnn iimizde olduu ve bu sebeple her birimizin Tanrnn bir paras olduu inanc. Ayrlk olmadndan her birimiz Tanr benzeriyiz (Godlike) ve Tanr her birimizdedir. Bizler Tanry tecrbe ederiz Tanr da bizimle tecrbe eder. Bizler kelimesi kelimesine (literally) Tanr enerjisinden yaplandk bu yzden yaamda istediklerimizi yaratabiliriz nk her birimiz Tanrnn evreni var eden enerjisiyle birlikte yaratrz275 Tanr, nce dncede yaratt gibi daha dorusu o bizatihi dncenin de kendisi olduu iin, Tanr benzeri olan nsan da dncesiyle yaratr: Tanr, dncedir tm dncelerin gereidir. Ve Tanrnn harika olan yan, yasasz olmasdr. nk eer Tanrnn yasalar olsayd, o snrl olacakt. Ama Tanr snrsz olduu iin, kendi snrsz dncesine ve gereine seenekler tanr. Tanr her birinize, kendi bireyselliinizi gelitirecek gerei kabul etme ve yaratma zgrl vermitir yani kendi arzu ve olgunlama srecinize uygun olan gerei alglamanz iin. Dncede hangi gerei yaratrsanz yaratn, Tanrsal yaam o olacaktr.276 VI. Hermentik Yeniden na (Hermeneutic Reconstruction) Hermentik almalarnda anlam, hermentik bir dairede, anlamn paralardan alan btn ile btne yalnzca btne referansla anlalabilir olan parann hermentik bir evrede karlkl etkileiminden kavranabildii ifade edilmektedir. Btnn anlam bireysel paralarn anlamndan domakta, yaamlarmz deitiren bir olay veya deneyim daha nce anlaml gelen bir eyi anlamsz klmakta veya gemite anlamsz olan bir deneyim gemie Yksek Benlik ya da Yce G denilen bu g sadece

deneyimlerimizin biimini tayin etmemekte ayn zamanda Tanr ile de ortak bir ekilde evreni

274 275

Lorna St. Aubyn, a.g.e. s.27-28. Shirley MacLaine, Going Within: A Guide for Inner Transformation, Bantam Books, 1990, s.100 276 Steven Lee Weinberg ve dierleri (Yay.Hz.) s.127

94

bakta anlaml gelmektedir. Bu durumda anlam veya anlamszlk balamsal olmakta yani balam iinde belirlenmektedir.277 New Age hareketinin retileri, New Age hermentik dairesi iindeki yazarlar, profesyoneller, dinleyici/izleyiciler, mterilerin oluturduu okuyucu-yorumcular tarafndan biimlenmekte, yorumlanmaktadr. New Age hermentiinde farkl geleneksel dinlerden unsurlar geleneksel anlam dnyalarnn nce dna karlarak balamlarndan soyulmakta (decontextualism) sonra New Age retilerinin temel hermnetiine uygun ekilde yeniden yorumladktan sonra New Age retileri arasna katlmaktadr (reconstruction). New Agein dou ruhsal reti ve uygulamalar veya sufi ayinleriyle ilgili yaklam da ayn hermentik yeniden ina srecinden gemitir. 278 Bireyler New Age inanlarnn plastik (plastic) nitelii ve esneklii (flexible) sebebiyle onlar deitirebilmekte (modify) bireysel ihtiyalarna uygun olararak kiiselletirebilmekte ve deneyimlerine yeni anlamlar verebilmektedirler.
279

zellikle dinlerin mistik boyutlar New Agein zgn sylemiyle uyuacak veya en azndan New Age hermetine katlacak zellikle ibareler ve ifadeler tadndan yeniden ina ilemine uygun unsurlar salayabilmektedir. Bunun en bariz rnei Tanr ile vecd hali iinde yaanan mistik birlik deneyiminden sz edilen ifadelerdir. Hristiyanlkta sann ncildeki Ben ve Baba biriz ifadesi, tasavvufta Hallac- Mansurun Enel Hak (Ben Hakkm) deyii New Agein kii benliinin Tanrlna ilikin yaklam ierisinde kendine dayanak bulmaktadr.280 New Age syleminin temel unsurlarndan biri dini deneyimin bamszldr. Akn gerekliin isel boyutu olan deneyim, Hristiyanlkta ve dier tarihi dinlerde tamamen znel bir tarzda duygusal veya estetik bir deneyim szkonusu deildi. Grup destei olmakszn bir deneyim imkanszd ve bu yzden de bireysel dini deneyim topluluktaki dier kimselerin deneyimleriyle kontrol edilmeliydi. Topluluun bilmedii deneyim sahibi olan kiinin bu
Richar E. Palmer, Hermeutics: Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger and Gadamer, Evanston: Northwestern University Press, 1969, s.118 278 New Agein geleneksel, tarihi dini/mistik unsurlar New Age hermentiine uygun bir biimde nce kendi balamnn dna karma sonra New Age hermentiine uygun ekilde yorumlamas ileminin tarihigeleneksel dinlerin iinde kalnarak da gerekletirilen modern yorum biimlerinde de kullanlan hermentik bir ina olduunu dnmekteyiz. New Agei dierlerinden ayrtran ve ona zgnln veren unsur yorumlarnda kulland dilsel ve teorik referanslar ile yoruma dahil ettii alann zenginlii ve eitliliidir. 279 Stephen M. Clark, Myth, Metaphor and Manifestation: the negotiation of belief in a New Age community, Perspectives on the New Age, James R. Lewis and J. Gordon Melton (Eds.) Albany: State University of New York Press, 1992 s.104 ve Sarah M. Pike, a.g.e. s.26 280 Peter Spink, Budizm ve Hinduizmdeki benlik (self) farkndalna slam mistisizminde de bulunduunu ve Hallac- Mansurun vecd halinde benliini deneyimlediini ve bu deneyimi Ben Tanrym eklinde ilan ettiini ifade eder. Bkn. Peter Spink, Spiritual Man in a New Age, London: Darton, Longman and Todd, 1980, s.33
277

95

deneyimine dierlerinin katlmay ile dini deneyim tarihte herhangi bir anlam kazanmadan yok olurdu. 281 Daha ondokuzuncu yzyldan balayan alternatif spiritel akmlarda ise dini deneyimin meruiyeti iin grup dayanmas aranmamaya, deneyimin kiide brakt gereklik etkisinin yeterli olduu kabul edilmeye balanmt. Bunun da tesinde Emerson gibi yazarlar deneyimin karsnda herhangi bir metin ve doktrinin bir deeri olmadn sylemilerdi. Hermentik yeniden ina en tipik rnei reenkarnasyondur. Bata Hinduizm olmak zere uzak dou dinlerinin genelinde yaygn bir dini doktrin olan reenkarnasyon New Age retileri arasna etik tazammunlarndan ve reenkarnasyon srecinin dou dinlerindeki ematiinden arndrlm bir ekilde katlr. Bu dinlerde hayvan veya insanst varlklar reenkarnasyon emasnda yer almaktayken ve kiilerin ahlaki ve dini ykmllklerini yerine getirmeyilerine gre ceza veya dl nitelii kazanansa da New Age reenkarnasyon anlaynda eitli varlk biimleri ve topluma nfuz eden ilerleme sreciyle de uyum iinde srekli bir gelime basama olarak ceza yn darda braklm tpk modern Teosofideki gibi olumlu bir sretir. Oysa Hinduizm ve Budizmin resmi retilerinde reenkarnasyon esasen olumsuz bir eydir ve aydnlanmaya ulamak kiinin sonunda yeniden doum emberinin tiranlndan zgr olmas ve artk bedende yeniden domaya ihtiyac kalmamas anlamna gelmektedir. 282 slamda ve slam mistisizmi, dier bir deyile tasavvuftaki bereket kavram New Age terminolojisinde ska kullanlan enerji kavramyla aklanr ve Gizli vcut enerjilerinden biri, zel bir enerji formudur ve bu enerji formlar hakknda Batllarn bilgisi elektriin kefedilip kullanlr hale getirilmesi ncesinde fiziin bilgi dzeyiyle karlatrlr.283 ngiltereden 19. yzyl banda Amerika Birleik Devletlerine g eden Hindistandaki sufi iti tarikatna mensup bir aileden gelme Pir nayet Han da geleneksel tarikat yapsn deitirip New Age zellikleri tayan grubunda slam mistisizmi ile ilgili sunumunu New Age kavramlaryla yapmtr.
Robert N. Bellah, Beyond Belief, Oxford: University of California Press, 1991, s.199-200 Olav Hammer, Contradictions of the New Age, The Encyclopedic Sourcebook of New Age Religions, James R. Lewis (Ed.), New York: Prometheus Books, 2004, s.413-414. ve ayrca Wouter J. Hanegraaff, The New Age Movement and the Esoteric Tradition, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek ve Wouter J. Hanegraaff (Ed.), New York: State University of New York, 1998, s.377. 283 Robert E. Orstein, Yeni Bir Psikoloji. ev. Dr.Erol Gka-Feray Ik, stanbul: nsan Yaynlar, 1992, s.157158.
282 281

96

New Age hermentii Amerikan kzlderililerili inanlarnn adaptasyonunda da kullanlmtr. Amerikan Yerlisi olmayan New Ageciler yerli kyafetleri, adrlar ve dier bir takm grsel unsurlar ve Buhar Klubesi (Sweat Lodge-Yerli inanndaki arnma yntemi .B.), Yerli ilahileri ve Yerli danslarn uygulamalarn Amerikan tketim ideolojisiyle birletirip sunmalar baz yazarlar bu olguyu tanmlamak iin New Age Native Americanism (New Age Yerli Amerikanclk) trnden bir ifadeyi kullanmak zorunda brakmtr.284 New Age hareketi ile geleneksel Hristiyanlk arasnda da temel bir hermentik problem vardr. New Age bireysel yorumu tam manasyla onaylamaktayken Hristiyanlk az veya ok kurumsal metinlerce (canonically) belirlenmi inan sistematii ortaya koymaktadr. Hristiyanln tarih iinde sapknlkla sulad baz gruplarn retileri New Age emsiyesi altnda varyantlar ve permutasyonlaryla benimsenmitir285 Aadaki ema Groothuise gre New Age inanlarn gstermektedir: 286 Tablo 2 New Age nanlar New Age Tanr dnyadr, panteizm Tanr gayriahsidir (impersonel) / gayri ahlaki (amoral) Her ey ruhtur / bilintir, monistik nsan hereydir, hakikat iindedir Otonom ve duruma zg (situational) Spiritel varlk, uyuyan Tanr Hakiki potansiyelin bilinmeyii Bilincin deiimi Dngsel Yanlsama, bir sonraki hayata giri (reenkarnasyon) Hepsi tek noktaya iaret eder (senkretizm)

1. Metafizik

2. Epistemoloji 3. Etik 4. nsanlarn Doas 5. Beeri Problemler 6. Beeri Problemlere Yant 7. Tarih 8. lm 9. Din Anlay

Laura E. Donaldson, On Medicine Women and White Shame-Ans: New Age Native Americanism and Commodity Fetishism as Pop Culture Feminism, Signs, The University of Chicago Press, Vol. 24, No.3 (Spring, 1999), s.677 vd. 285 Michael York, New Age in Britain: An Overview, Religion Today, A Journal of Contemporary Religions, Vol.9 Num.3 Summer 1994, s.17 286 Daren Kemp, New Age: A Guide. Alternative Spiritualities from Aquarian Conspiracy to Next Age, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004, s.52 Kemp, Douglas R. Groothuisin, Unmasking the New Age, Leicester: InterVarsity Press, 1986, s.167den tabloyu deitirerek almtr.

284

97

Philip C. Lucasn New Age ile ilgili ayrt edici nitelikleri ise unlardr:287 1) Dnya ve zerindeki insanlarn radikal bir spiritel dnmn eiinde olduu inanc. Bu dnm insann bilincinde balayacak ve insanlk ailesinin birlii ve insan tryle doal dnya arasndaki yakn ilikinin bulunduunun farkndalna yol aacak. 2) Yoga, eitli meditasyon biimleri, kristal ifaclk, makrobiyotik, reenkarnasyon, Bat ezoterik gelenei, tantra ve trans kanall da ieren spiritel inanlar ve uygulamalar kadar ifa veren geni bir terapi dizisinin eklektik kabul. 3) Etkili bir toplumsal dnmn n artlar olarak bireysel hedef ve ilhamlarn gerekletirilmesi zerine younlaan bir kendini destekleme (self-empowerment) etiinin benimsenmesi 4) Hem spiritel hem maddi bakmdan beeri koullar kapsayan daha yksek bir sentezde dini ve bilimsel dnya grlerini uyuturma arzusu. Hermentik yeniden ina gelenein unsurlarna ayrtrlmas/geleneksizleme (detraditionalisation) terimiyle ifade edilen dnmn dil dzeyindeki ifadesidir. Geleneksizleme modern dnyada geleneksel zihniyet modellerinden uzaklamay ifade eden bir terimdir. Bu srecin en nemli noktalarndan birini otoritenin kii dndan kiinin kendisine doru isellemesi (internalization), bireyin zerinde ve tesinde olan ve ona ilham veren otoriteden benin deneyimiyle salanan ilk elden ruhsal bilginin otoritesine dnlmesidir. Gemiden gelen ve yalnzca dsal olan hereyi reddetmek geleneksizleen dinde inan her birey tarafndan u anda ve imdi edinilen ve herhangi bir daha yksekte benlii aan bir otoritenin adna olmadan her birey tarafndan edinilen bilgi ve bilgelikte kendine yer bulur. Kurumsallam formlar, inanlar ve ayinlerle karakterize olan geleneksellemi dinin aksine geleneksizlemeye maruz kalm dinsellikler doktrin, dogma, etik emirler ve gelenekle ilikili anlatlar iermezler, insanlarn darda gerekletirecekleri ibadetleri organize etmeye hizmet eden kilise veya camiler yerini gayri-resmi ve geici yzlemelere brakr. Belirli bir dini organizasyona aidiyet ve belirli bir ibadet biimini izlemek yerine kiinin
287

P.C. Lucas, The New Age movement and the Pentecostal/Charismatic revival: Distinct yet parallel phases of a fourth great awakening?, Perspectives on the New Age, J.R.Lewis and J.G.Melton (ed.) Albany: State University of New York Press, 1992, s. 192.

98

ruhsal alemle temas kurmakta izleyecei ayin veya mitleri semekte onu zgr brakan kiinin kendi iindeki otoriteye uymas szkonusudur. Dou dinlerinin ondokuzuncu yzyl sonu ve yirminci yzyllarn balarnda Batllara ekici gelmesinin bir baka sebebi Batllarn bu dinleri bilimi ve entelektel, felsefi adan g standartlar reddetmeyi gerektirmemesi ve ruh (spirit) alemi ile din d (profane) alem arasnda bir ayrm yapmaylarn grmeleridir. Herey Brahmandr veya Hereyin Budist Boluu gibi dou dinlerinden anlaylar Batllar iin Hristiyanln ayrd insan yaamnn tm ynlerini kucaklamann imkann vermekte ksaca ahlaklk (moralism) olmakszn spiritel olunmann yolunu sunmaktayd. 288 Theodore Roszak ise hintli baz hocalardan ve kitaplardan yapt alntlarla ahlaki faaliyet ile mistik deneyim arasndaki ilikinin batllarn sandndan ok daha kkten bir ilikisi olduunu ifade etmektedir.289 Aadaki tablo geleneksel din ve gelenekten arnan dinsellikler arasndaki farkllklar gstermektedir:290

Jacob Needleman, Introduction II, Modern Esoteric Spirituality, Faivre, Antoine ve Jacob Needleman (Ed.), New York: Crossroad, 1995, s. xxvii. 289 Theodore Roszak, Bilincin Evrimi, s.215, 224 vd. 290 Linda Woodhead and Paul Heelas, Religion in Modern Times, Blackwell, 2000, s.342 vd. yararlandk.

288

99

Tablo 3. Geleneksel ve Gelenekten zlen Dinsellik


Dzeyler Geleneksel Din Gelenekten zlen Dinsellik/Spiritellik Dini Otorite Kutsal Etik Bilgi nsan Doas Dnya Sonras Gndelik Hayat Ayin riteller Kii dnda Otoritenin belirledii lkeler-Kurallar-Yasaklar Kiinin iinde Kiinin belirledii, setii Kiisel mutluluk, huzur, baar

Kutsal metin/dini kurumca salanmakta Kiinin dorudan deneyimiyle veya ona referansla aklanmakta edindii veya onaylad Pozitif ve negatif unsurlarn bilekesi Cennet ve Cehennem Emir ve yasaklar Pozitif unsurlar ar basar Ruhsal evrim srasnda istasyon (durak), okul geilen

Salk ve hastalk, baar ve baarszlk, huzur ve huzursuzluk

ve Kutsal metin ve dini kurum tarafndan Kiinin ihtiyalar, beklentileri ve belirlenir koullarna uygun olarak icat veya modifiye edilir

Yeni spiritel akmlarn Japonyada yaylm srasnda Japoncadan aldklar terminolojiyi kullanma biimleri de tipik rneklerden biridir. Szkonusu akmlar Japoncadaki hayat gc veya spiritel enerji anlamna gelen ke (ki diye okunuyor) ye gnderme yapmaktadrlar. Japoncada hayat gcnn kayb anlamna gelen kegare ve bu hayati ilkenin yeniden kazanlmas ketsukedir. Yeni dini akmlar, bireylerin gndelik yaamlarnda kaybettikleri spontanlk ve zgrl deneyimleyebilmeleri iin ketsuke ritel ve festivalleri dzenlemekte ve onlara, daha geni toplumsal sistemin talep ettii uyumun basks olmakszn ve belirli bir inan sistemine balanmay gerektirmeksizin bir dini deneyim yaama imkan sunmaktadrlar.291

Mark R. Mullins, Japans New Age and Neo-New Religions: Sociological Interpretations, Perspectives on the New Age, James R. Lewis and J. Gordon Melton (eds.) Albany: State University of New York Press, 1992, s.243-244.

291

100

New Age hermentik dairesi iinde fizik ve spiritelin btnl, i ielii geleneksel din ve mistik akmlarn inan ve uygulamalarn da bu perspektif iinden yeniden yorumlama, yeniden okuma yapmaya yneltmitir. Bilimsel sylemden dn alnan yksek frekanslar, titreimler, enerji bedenler gibi yar bilimsel dil New Agecilerin teorilerini sekler dnyann gznde daha makul klarak onlara meruiyet salamaktadr. 292 Dinler tarihisi Olav Hammer, Tarihin bu noktasnda, doru yorumland takdirde bilimsel aratrmann rasyonel bilim ile din arasndaki ikilemi zme teebbs iin en elverili yollardan birini sunduunu sylemektedir. Hammer bu ifadesinin gerekesini modern dnemde, deneyimle titizlikle ina edilen bilgi karsnda vahyin (revelation) nceliinin kalmamas ve ada bilimin en gl meruiyet kayna olmasyla aklamaktadr. Bu yzden ezoteristler ve New Age vizyonunu paylaanlar bilimle mcadele etmek yerine onu yeniden yorumlamaktadrlar. 293 Bilimin yorumlanmasnn bir dier sebebi Durkheimin de ok nceden ngrd gibi onun paral (fragmentary) ve tamamlanmam (incomplete) yaps ve ilerlemesine ramen asla tamamlanmayaca oysa hayatn durmad ve hayatn talepleri ve hayati ihtiyalarnn bizleri sevkettii yerlere bilimin onay vermemesidir.294 New Age grup ve kiileri arasnda dinlerin ve mistisizmlerin ritellerini terapi amal kullanma bu noktada ok belirgindir. Amerikan banliylerinde yaplan bir aratrma, ehirdeki mukabilleri gibi saln, hastalk ve ifa bulmann bu blgelerde yaayan insanlar iin gndelik yaamlarnda bireysel etkililik ve g, anlam ve vicdani dzeylerine ilikin davurumlar haline geldiini gstermektedir. Kiinin salk durumu onun spiritel anlay ve geliiminin ls haline gelmi, iyilemeyle ilgili metaforlar, insan yaamnn fiziksel, zihinsel ve spiritel boyutlarn kapsayan holistik bir benlik kavram zerine ina edilmitir. Aratrma, Beckfordun yeni dini hareketlerin takipileri tarafndan kiisel destek (empowerment) kaynaklar olarak algland iddiasn glendirmektedir. 295 Bu sebeple dinlerin, zellikle paradoksall, ok anlamll, bireysel uygulama imkanna sahip oluu, kendi hermentik dairesi dnda anlam boyutu mphem kalyla New Age hermentii iine dahil edilebilecek bir geveklii olan mistik reti ve uygulamalar New Agein saaltm/ifa kalplar iine konulabilmekte, meditasyon, yoga, slam mistisizminin zikir ve semalar,
Sarah M. Pike, a.g.e. s.151 ve Mikael Rothstein, Science and Religion in the New Religions, New Religious Movements, James R. Lewis (ed.) Oxford University Press, 2004, s.111-112. 293 Mikael Rothstein, a.g.e. s. 112 294 Emile Durkheim, The Elementary Forms of the Religious Life, trans. Joseph Ward Swain, London: George Allen and Unwin, 1982, s.431 295 Michael York, The Emerging Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.41.
292

101

kabala metaforlarn da hem kiisel geliim ve kiinin Tanr benliiyle iletiiminde hem de psiko-fiziksel rahatszlklar, huzursuzluklarn giderilmesinde bir alternatif tp yntemi gibi kullanlmaktadr: Bat kltr iin zel olarak uyarlanm popler modern meditasyon teknikleri, meditasyonun stres azaltc tarafn vurgulama eilimindedirler...dzenli meditasyon yapanlarda gerilim ve anksiyetenin kayda deer seviyede azalmas, meditasyonun modern uygulayclar iin son derece yararl olduunu kantlamtr; artk kiiler bu sonularn, farkl beyin dalgalarn len elektrikli cihazlarca kantlandn bilmenin rahatlna sahiptirler.296 Don Cupitt, dini deneyim, mistisizm ve spiritellik gibi eylerin sanldndan ok daha yakn tarihli icatlar olduuna dikkati ekmekte ve onalt ve onyedinci yzyllardan (veya muhtemelen de ortaan sonundan) balayarak hereyin zne etrafnda yeniden ina edildii (reconstruction) ve bireyin gndelik hayatna uygun terimlerin yeniden tasvir edildiini (redescribed) ifade etmektedir. Modernitenin balangcnda Luther ile kurtuluun kiisel inanma eylemine dayandrlmas, benim iin (for me), kendi adma (on my behalf) gibi tabirlerin yaygnlamas, dogmann eski objektif erevesinin bireyin dini yaam ve deneyimi iine ekilmesi srecinin yaandnn gstergeleridir. 297 Liberal Protestan inanc kilisenin harici otoritesine bamllktan kurtularak inanan kendi hayat iinde daha etkili ve dinamik olmutur. Sonraki iki yzyl iinde kltrn pek ok alannda insanmerkezli (anthropocentric) ve aktivist bak as daha fazla yer alm; dogmatik doa felsefesi hzl gelien deneysel doa bilimlerine, politika mutlakiyeti monariden liberal demokrasiye, bir imkan olarak inandan, ilerlemeci ve insann gittike daha fazla zgrlemesine ynelmi, benlik daha fazla talep eder hale gelmi, herey onun ihtiyalarnn bir enstrman olmutur.298 Cupittin spiritellik kavramna ilikin aklamalar da hem New Age iinde kullanlan bu kavramn daha iyi anlalmas hem de kavramn tarih iinde alglanma biimini modern dnemlerden farkn yanstmas asndan nemlidir. Cupitt kavramn Batda geirdii dnm ele alr. Spiritellik bat kltrndeki klasik ikili kartla uygun bir ekilde geiciliin (temporality) kartdr ve belirlilik taksyla kullanldnda din adamlarn tanmlar. Modern zamanlara doru ise beeri zne daha fazla deer kazandka spiritellik gittike dindarlk anlamna gelmekte kiisel dindarlk evresinde biimsel eitim geleneine ve dini hayata iaret etmek kullanlr olmutur. Gnmzde ise ayn kavram postmodern ve
296 297

Lorna St. Aubyn, a.g.e. s.111 Don Cupitt, Mysticism after Modernity, Blackwell, 1998, s.12-13. 298 Don Cupitt, a.g.e. s.13

102

izlenimci bir anlama brnmekte ve kiinin spiritellii kendi kiisel dini mizac, projeleri ve hayat biimini yanstmaktadr. Kelime artk gnll olarak stlenilen herhangi bir disipline veya mkemmellik aamalarna iaretle kullanlmamaktadr.299 Dier lkelere gelince onlarda spiritellik kavramnn karl da o lkenin tarihi, kltrel balam iinde farkl anlamlara gelebilmektedir.300 Aada New Age hermentiini oluturan ve katkda bulunan baz unsurlar gsterilmektedir:

Don Cupitt, a.g.e. s.27 Woo Hai Ran, The New Age in South Korea, 26 Mart 2005 tarihli Tokyoda gerekletirilen 19th World Congress of the International Associtation for the History of Religionsda sunulmu tebli, s.1 vd. http://www.asanas.org.uk/files/woo2005.pdf (4 Mays 2006)
300

299

103

Tablo 4 NEW AGE SYLEMNN KURUCU UNSURLARI


Bilimsel Dnya Gr Transandantalizm Zihin Kr Akmlar New Thought Christian Science Spiritel ifa Teosofi Romantizm-Alman dealizmi Spiritalizm Hmanist Psikoloji The Human Potential Movement Transpersonel Psikoloji

NEW AGE: RET VE SYLEM - Monist Yaklamlar-Panteizm (Tanr-Evren-nsan, Fizik-metafizik, salk-kutsallk, fiziksel-zihinselastral-spiritel bedenler) - Zihin-Ruh-Yksek Benlik-Mutlak G, Yksek Bilin-Dnce Gc-Evrensel Bilinalt - Spiritel Evrenselcilik - lerleme ve Gelime: Spiritel, Kiisel Geliim ve Evrim (Potansiyeller, Reenkarnasyon) - Enerji: Spiritel Enerji, Dalga ve Frekanslar

Hermentik Yapbozum ve Yeniden na Tarihi Mistik nanlar Pratikler


Bat Ezoterik Gelenekleri Hristiyanlk Yahudi Mistisizmi slam Mistisizmi amanik nanlar

NEW AGE: PRATK Yksek Benlikle letiim: Kanal Olma (Channeling), Ryalar, Hipnoz, Grselletirme (Visualization), Tahayyl Etme (Imagination), Meditasyon, Sufi dans ve zikirleri, kabile danslar, vs. Kiisel Geliim ve nsani Potansiyelin Aa karlmas : Psikoloji kaynakl almalar (Psikosentez, NLP, Otohipnoz, Pozitif Dnme), Dou kkenli mistik teknikler (meditasyon, zikir), Duyu D Alg Yetenekleri (Telepati, Duru gr, Telekinezi, Astral Seyahat vs.). ifa almalar : Reiki, Biyoenerji, Biyofeedback, Yoga, Zikir, Nefes egzersizleri, Grselletirme, Rebirthing, Pozitif Dnme ve telkin, akra Dengeleme, Beden-almalar (iroprasi, kinesioloji) Taichi Chuan vs. Kehanet : Astroloji, Numeroloji,Tarot, I Ching vs.

104

VII. Faydaclk ve Dnyay Olumlama ngilterede doan ve insan iin yararl ve iyi olan faydal olanda gren hem bir ahlak, hem de siyaset felsefesi olan faydaclk Anglo-Sakson dnyann bir paras olan Amerika Birleik Devletlerinin toplumsal ve siyasal yaamnda geerlilii olan bir felsefe nitelii kazanmtr. Farkl mezhebi inan, sekt ve kltlerden ve etnik eitlilikten mteekkil bir toplumu entelektel bir prensip veya sekteryan bir inan etrafnda biraraya getirmenin gl ve Amerikan burjuvasnn menfaatleri faydacl Amerikan toplumsal yaamnn temellerinden biri olmasna yol aan koullar hazrlamtr. Bu koullar altnda gelien baz Hristiyan mezhepleri dinin insan yaamnda dorudan etkisi gzlemlenebilecek fiziksel etkileri zerinde durmutur. Christian Science (Hristiyan Bilimi) gibi kimi daha geleneksel dini gruplarn iinden kan yeni mezhepler de topluluk nnde gerekletirdikleri ifaclk uygulamalaryla geni bir kitlenin ilgisini zerlerine ekebilmeyi baarmlard. Anavatanlarn brakp bilmedikleri yeni bir ktaya gelen ve ayakta kalma sava veren ilk yerleimciler iin de benzeri bir faydaclk toplumsal hayatta ayakta durabilmeleri iin gereksindikleri destei salar grnmekteydi. Bu tarihi kklerinin dnda modern teknoloji toplumunun pragmatik/faydac ynelimi ve bilgiye paral/uzmanlama iinden yaklam belirli ihtiyalar iin eitli teknoloji biimlerini kullanan bireylerde faydac bir ynelim biimi oluturmu ve bu ortamda kutsal metinler, mitler ve gelenee dayal tarihi dinlerin gittike artan uygulama gll bireyin belirli problemlerine ruhlar veya byl gleri kullanarak yant vermeye alan yeni dini akmlarn yaygnlamasn kolaylatrmtr. 301 New Age hareketinden de nce zihin kr akm iinde ve kiisel bir Tanr figrne daha fazla vurgu yaplan kii ve topluluklarda gelimeye balayan eilim, baar ve mutlulukla Tanrsal inayet arasnda kurulan iliki kurmakt, ... iinizde sakl olan byk g hereyi yapmamza olanak verir. Yeter ki bu gc ortaya karn ve yararlanmasn bilin. Yoksa genellikle yenilgiye urarsnz302 rnein atomik g Tanrdan gelmektedir; insanolu onu diledii ekilde kullanmaktadr. Elektrik enerjisi Tanrdan gelmektedir....Siz bu Sonsuz G ile birsiniz ve onunla dncenizle temas kurabilirsiniz. Tanr sizde ikamet ediyor, yryor ve konuuyor ve o, sizin tm yaamnzdr. Bu Gc bilin, onun Varlyla
Mark R. Mullins, a.g.e. s.244-245. Norman Vincent Peale, Olumlu Dnmenin Gc, ev. ahin Ccelolu, stanbul: Sistem Yaynclk, 1997, s.224.
302 301

105

birlein ve u anda bilgelik, g, sevgi, k ve hakikatin potansiyel aktarcs (transmitter) olun...unu cesurca dorulayn: Bana yant veren beni pek ok ekilde glendiren Kozmik G yoluyla hereyi yapabilirim. Yaamnzda harikalar ortaya kacaktr.303 Evrendeki enerji maniplasyona aktr, Evren gerekte geni bir enerji sistemiydi ve insanln sorunu bu enerjinin ktl ve maniplasyonuydu...bizler bu soruna yksek kaynaktan (higher source) gelen bu enerji akn edinmekle sona erdirebiliriz...bu byl akn iinde bulunmak gerekten mutluluun srryd.304 Ve mistik bilin de bu enerjilerin edinilmesinde kullanlabilir: ...uzun zamandr mistik bilin denilen ey ile ilgili yeni bir anlay ifade etti. Yirminci yzyln sonlarnda ...pek ok dinin daha ezoterik uygulayclar tarafndan gsterildii ekliyle bu bilin herkesin ona ulaabilecei ekilde genelletirildi. ou insan iin bu bilin yalnzca zerine konuulmaya ve tartlmaya devam edilen entelektel bir kavram olarak kalmaya devam edecektir. Ancak saylar gittike artan insan iin bu bilin deneysel bir gerek haline gelmitir nk bu bireyler yaamlar boyunca zihnin bu durumundan kvlcmlar veya parltlar deneyimlemilerdir...bu deneyim dnyadaki insanln sorunlarna son verdirecek bir anahtard, nk bu deneyim srasnda bir baka kaynaktan enerji alyoruz sonunda istenildii gibi harekete geirmeyi reneceimiz bir kaynak.305 Faydac hedeflerin baskn olduu kltrel eilimler New Ageci benlik oluumunda u varsaym ierir: kiinin iinde gl bir ey vardr ve bu ey gelitirilip kiiye materyalist dnyann sunduklarn elde etmekte baarl olmasn salar.306 Bu teknik Douda yzyllar boyunca spiritel retmenler tarafndan retilmitir. Bugn yine gndeme gelmesinin tek bir nedeni var; ie yaryor.307 ...Tanr szcnn bir yol gsterici ya da yol gsterici bir ak olduunu kabul edin. Szn ettiimiz ey yaratc enerji. Tanr, biroumuz asndan bu durumu

303 304

Joseph Murphy, The Cosmic Power Within You, N.Y.:Parker Publishing Company, 1968, s.122 James Redfield, a.g.e. s.264. 305 James Redfield, a.g.e. s.128-129. 306 Paul Heelas, 1999, s.166 307 Robin Sharma, Ferrarisini Satan Bilge, ev: Osman zkan, stanbul: Goa Basm, 2005, s.151

106

aklayabilmek iin uygun bir kavram ama Tanra, Zihin, Evren, Kaynak ve Byk G de ayn grevi grr...nemli olan ona verdiiniz ad deil, ondan yararlanmaya almanz.308 eitli isimlerle anlan bu g ayn zamanda insann bilinaltnda sakldr: Bilinaltn anlayarak kullanmak, renebileceimiz en nemli eydir. Evrensel Bilinalt ylesine aklldr, her eyi bilendir ve o kadar duyarldr ki her talebimize karlk verir; her istediimizi yerine getirir.309 New Age retilerinin faydaclnn en bariz ekilde grld uygulamalar arasnda ne kan husus bedensel ve zihinsel salktr. Hristiyanlkta sann mucizeleri iinde nemli bir yeri de onun evresindeki hastalara ifa datt inancdr. Bat Hristiyanlnda ve zellikle Protestan mezhebinin baz kollarnda ifaclk Tanrsal inayetin bir yansmas olarak dnlr hatta 19.yzylda kurulan Christian Science (Hristiyan Bilimi) gibi bir protestan kkenli bir sektte ifaclk (healing) bal bana bir ayinsel zellik tar hale gelmitir. retileri izlendiinde insanlarn daha mutlu ve salkl olaca iddias yer alsa da dnya dinlerinde terapik faydalar hem ikincil veya rtldr hem de ac ekmeye manevi bir nem de atfedilir. Oysa New Age retilerinde terapi gizil deil aktr. yi bir salk, kendine gven, refah ve destekleyici ilikiler kulluun/ibadetin arzi neticeleri deil ruhsal aktivite yoluyla ulalmas istenen hedeflerdir.310 Kurumlam dinlerdeki kiinin manevi derecesiyle doru orantl grlmeyen salk, New Age ilikili uygulamalarda (Reiki, NLP vs.) manevi ve kiisel gelime dzeyi ile dorudan ilikilidir. Felsefi dzeyde faydann insan iin iyi olana karlk gelmesi inan dzeyinde kendisini dnyay olumlamakta karln bulur. Dnyay reddeden hareketlerin tersine onu olumlayan (world-affirming) hareketlerde dnyann znde iyi olduu ve insanlarn da kstlanacak kadar kt olmad anlay yatmaktadr. ou, popler, dnyay olumlayan ve kilisesi, kollektif bir ibadet riteli, gelimi bir teolojisi ve neyin istenilecei ve nasl davranlacann bizlere syleyen genel ilkeler anlamnda etik bir sistemi olmayan hareketlerde sekler dnyadan byk lde memnuniyet duyulur ve insanlk ve benlie

Julia Cameron, inizdeki Yaratcy Kefedin, Trkesi: Zerrin Koltukuolu, Kurald Yaynclk, 2003, s.10. 309 Jack Ensign Anderson, a.g.e. s.49. 310 Steve Bruce, God is Dead : Secularization in the West, Oxford: Blackwell, 2002, s.85

308

107

genelde pozitif bir tavrla yaklalr. Son derece gl olmamza karn potansiyelimizi kullanmay renmeye ihtiya duyarz ve bunun iin de ncelikle ebeveynlerimizin bizleri bytrken aladklar isel snrlardan kendimizi zgrletirmemiz gerekir.311 New Age hareketi iinde ad geen nemli isimlerden biri ve Amerikann Oregan eyaletinde kurduu iftlikte kendi retilerini yaymaya alm olan Hintli Rajneesh ve daha sonra Osho adyla anlan Bhagwan Shree Rajneesh 1982 ylnda kendisiyle yaplan bir rportajda serveti sulamam, servet her ynyle insan gelitirebilen ve hayatn her ynyle zengin klan mkemmel bir aratr diyerek kapitalizmi vmtr. Ayn rportajda materyalist spiritelist terimini kullanarak maddi bakmdan fakir olanlar asla spiritel olamazlar demitir.312 Yaam dinler aksini de syleseler bizatihi deerlidir ayn yazara gre; Yaam hereyin amacdr. Bu nedenle yaamn kendinden baka amac olamaz. Bunu baka bir ekilde sylersek: yaamn amac esasidir, gerektir. Bymek, gelimek, kutlamak, dans etmek, sevmek, zevk almak onun kendi iindedir. Bunlarn hepsi yaamn ynleridir. Fakat imdiye kadar, hibir din yaam tm abalarnzn, tm gayretlerinizin amac olarak kabul etmedi. Tersine, dinler yaam reddediyorlar ve varsaymsal bir tanry destekliyorlar. Fakat yaam o kadar gerek ki binlerce yllk dinler yaam kart olsalar da yaamda bir oyuk aamadlar...Bu insanln getii ok byk bir felaketti. Yaam reddetmek dncesi lme sayg duymak anlamna gelir.313 VIII. ifa ve Kiisel Geliim Konservatif bat tbbnn hastal nispeten izole bir yaklamla ele al ve tedavi srecinde uygulanan ilemlerin daha baka rahatszlklara yol aabilmesi deiik alanlardan kiilerce eletirilmekteydi. Bu eletiriler hastal hastann iinde bulunduu evresel faktrler ve fiziksel, duygusal, zihinsel ve spiritel ynlerinin birbirleriyle ilikisi iinde ele alnd alternatif tp yntemlerinin domasn salamt. 314 Yaygn Bat tbbna ynelik eletiriler New Age iinde de yaplmakla kalnmamakta ayn zamanda bedensel ve psikolojik rahatszlklara ynelik geleneksel tp yntemlerinden de

Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 1995, ss.98-99 Paul Heelas, a.g.e. s.95 313 Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, Trkesi: Nur Yener, stanbul: Okyanus Yaynclk, 2003, s.154. 314 Wouter J. Hanegraaff, a.g.e. s.42-43.
312

311

108

esinlenen ifa (healing) biimleri New Age iinde belki de en gze arpan uygulamalar arasnda yerini almaktadr. Amerika Birleik Devletlerindeki Christian Science gibi protestan mezheplerde ve yerli inanlarnda amann, byc ve hekim oluunda (medicine man) da olduu gibi salk ile din veya spiritelite arasnda kurulan ilikinin benzeri New Age iinde de devam etmitir. Christian Science ve New Thoughtda olduuna benzer bir ekilde kiinin ifaya kavumasnda asl etken iindeki ilahi, kozmik gtr. nsanda da bulunan bu g ayn zamanda yine insan tarafndan amalar dorultusunda kullanlabilir: God, Allah, Brahma, Gereklik, Kozmik G vs. gibi farkl ekillerde anlan fakat yalnzca tek bir Yaratc G vardr. Bu g mutlak manada birlik, uyum, huzur, gzellik, dzen, ritim ve sevgi olarak hareket eder fakat insanolu bu Gc isteine bal olarak yapc veya ykc olarak kullanma zgrlne sahiptir. 315 tenlikle dua etme alkanl kazanmsak, bu bizim birok hastala yakalanmamz nler ve salkl kalmamz salar316 ifa gc ayn zamanda amzn ruhsal deiim ihtiyacnn bir gstergesi eklinde de kabul edilebilmektedir: zde hepimiz ruhsal (mnevi, spiritel) varlklarz. -benliimizle Spiritual olanz. nsanlar tedenberi ellerine geenle yetinmemilerdir ve byle olmas da gerekir. Fakat bunun arkasnda bir bar, ve komusu ile henk iinde yaama arzusu, idealizmi vardr. nsan nesli ruhsal bakmdan adr, fakat eski tarz sofuluk ona yetmiyor. ifa gcnn devrimizde canlanmas, belki de beklenen cevab tekil ediyor317 Gemite dinlerin mucizeleri arasnda yer alan ifa verme artk spiritel ifada olduu gibi kurallar bilimsel keiflerle daha da iyi anlalabilecek bir bilgilenme sorunudur: imdi insan, atom iine kilitlenmi enerjilerin tabiat hakknda bir nebze bilgiye sahip olduundan, spiritual ifa konusu da akl ve mantk bir alana girmi oluyor...bu konulara yaklammz daha bilimsel olduka, biz daha spiritual olabiliriz...biz ancak imdi snn ifa mucizelerinin aynen bugn ahid olduumuz gc kullanma bilgisinin tezahrleri

315 316

Joseph Murphy, a.g.e. s.80 Norman Vincent Peale, a.g.e. s.144. 317 Harry Edwards, Ruhsal ifa, ev.Jle Gizer Grsoy, zmir: Sihap Yaynlar, 1983, s.78.

109

olduunu anlayabiliriz. Maddenin tabiatn ve Ruhun ibirliini anlayacak kadar, yeterince bireyler renebilmemiz iin iki bin yl gemesi gerekmitir.318 ifacnn New Agedeki konumu ise geleneksel kltrlerdekinden farkldr. New Agein otorite kart dnyasnda ifac bir tr otorite deildir. ifac bloke oluu sebebiyle rahatszlk eken kiinin bu engelini teknik veya enerji ile zen kiidir. 319 Hastalklarn sadece fiziksel unsurlarda deil ayn zamanda insann psikolojik durumuyla da balantl olabileceinin tptaki gelimelerle daha fazla ortaya kmasndan aldklar destekle New Age yazarlar, geleneksel mistik uygulamalar, psikolojinin dolaysyla da fiziksel koullarn dzeltilmesinde kullanmaya ynelmilerdir. Bu anlayta fiziksel bir hastalk, enerjimizin auradaki grnmeyen katmanlarndan ve bilincimizdeki gerginliklerden balayan enerji dengesizlii ve uyumsuzluun bir gstergesidir. 320 Bilin ve dncenin maddeyi yaratt, biimlendirdii iin hastalklar ve rahatszlklarn kayna insan dncesine kadar geri gidilip bulunabilir: Bedenimizde hastalk denilen eyi kendimizin yarattna inanyorum. Hayatta her eyin olduu gibi, beden de isel dnce ve inanlarmzn bir aynasdr....Srekli dndnz ve sylediiniz eyler, beden yapnz, eklini, sal ve hastal oluturur321 Bu dengesizlii yeniden asl denge konumuna getirmek iin kullanlan teknikler ok eitlidir: Kendi kendine telkin, grselletirme, akuprsor (vcudun belirli blgelerine uygulanan bask), akupunktur, kristal tedavisi, meditasyon, yoga, refleksoloji, nefes egzersizleri, beslenme biimleri (vejeteryanlk, eitli oru trleri vs.), aura temizlii, NLP, reiki, biyoenerji vs. New Age dairesi iine giren nemli uygulama alanlarndan biri de Kiisel Geliimdir.322 Kiisel geliim almalarnn temel felsefesini iki nokta oluturur: Bunlardan biri maddi ve spiritel alanlar arasndaki geililik ve btnlk anlay yani holistik dnya gr ikincisi de benliin Tanrl veya Tanrdan bir para oluu eklindeki monist,
Harry Edwards, a.g.e. s.96 metinde spiritual eklinde bir kullanm olduu iin alntda da terimi deitirmedik. 319 Paul Heelas, a.g.e. s. 83 320 Louis Proto, Self Healing. How to use your mind to heal your body, London: Piatkus, 1998. 321 Louise Hay, Dnce Gcyle Tedavi (You Can Heal Your Life) Trkesi: Nil Gn (Tazbaz), stanbul: Altn Kitaplar, 1994, s.143 322 Franz Hllinger, Does the counter-cultural character of New Age persist? Investigating social and political attitudes of New Age followers, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, 2006, Vol.2, 2006, s.64, 76.
318

110

panteist yaklamn bir uzants olan insann snrsz bir potansiyele sahip oluu. Holistik yaklam, insann dnce ve duygusunda olup bitenlerin onun hem kendisi hem de evresinde olup biten olaylarla dorudan etkileim iinde olduu gibi bir sonuca varlmasna yol amtr. Bu durumda dnce ve duygularn deitirilmesi kiilerin yaamlarnda umduklar deiim iin bir n koul olmaktadr. Benliin Tanrl veya Tanrsall ise ruhta, beyinde, bilinte veya bilinaltnda insann kiisel hayat veya evresindeki olaylarn nitelii ve ynn etkileyebilecek derecede byk bir gcn, snrsz bir potansiyelin varolduu grn kuvvetlendirmitir. nsan dncesinin yaratc gc ve insann byk bir potansiyeli olduu Transandantalizm, New Thought, Christian Science gibi Amerikan metafizik geleneklerinin ortak bir temasyd ve bu akmlar iinde Hristiyanla daha eilimli yazarlar insann Tanrnn imajnda yaratlmas gibi Kitab- Mukaddesten baz alntlarla kendilerine destek bulmaya almaktayd. Daha liberal olan yazarlar ise monist ve panteist bir felsefeyle evrenin maddeyi etkileyen enerjilerden ibaret olduu ve insann da bu enerjilerin bir paras olduunu ifade etmekteydiler. Dayandklar temel ne olursa olsun bu akmlar, insann iinde gndelik yaamnda kullanabilecei byk bir gcn bulunduunda birleiyorlard. 60l yllarda New Age hareketinin nclerinden The Human Potential gibi baz psikoloji akmlar da bu temay psikoloji iinde tekrarlayarak poplerleip yaygnlamasn salamlard. Bu tarihten sonra eitli adlar altnda pek ok kiisel geliim almalar hem Amerikada hem de dnyann deiik lkelerinde artmaya balamtr. Kiisel geliim almalar, insanda atl olarak kullanlmay, aa karlmay, uyandrlmay bekleyen ancak kiisel inanlarmzla i grmesi engellenen szkonusu gc kullanmay hedefler. Kitaplardan, atlyelerden (workshop) ve spiritel retmenlerden renilebilen teknikler yardmyla tanrsal olan i benliin kefi ve ilenmesi ve deiim mmkn olabilmektedir. 323 Kiisel geliimde olumluluk veya olumsuzluklar mutlak deil insann dncesinin rndrler. Bedensel salk, zihinsel huzur, toplumsal kabul ve finansal baar ncelikle dncenin yaratc ve dntrc gcn kefetmeyi ve daha sonra belirli tekniklerle bu gcn aa karlp kullanlmasn gerektirir: Ben hereyden ok, kaderimizi kararlarmzn biimlendirdiine inanrm, yoksa
323

koullarn

biimlendirdiine

deil...tm

dezavantajlara

ramen

kendi

Sarah M. Pike, a.g.e. s.23

111

koullarnn tesine doru patlayarak srayan kiilerle sk sk karlatmz, onlarla ilgili eyler okuduumuz ve duyduumuz gereidir. O insanlar, insan ruhunun snrsz gcnn rnekleri olmulardr. 324 Robbins, kitabn yaz gayesinde de bu gcn amacn vermektedir: Ben bu kitab, iinizdeki dev karar gcn uyandrmanz ve doutan hakknz olan snrsz gc, capcanl hayat, nee dolu ihtiraslar ele almanz iin yazdm!....Bu gcn en heyecan verici yan, zaten sizin iinizde oluudur.325 Kiisel Geliim alan New Age iinde psikolojinin en youn kullanld alanlardan biridir. New Agein dier alanlarndan farkl olarak spiritel dilin younluunun daha az kullanlyor oluu Kiisel Geliim almalarna daha ntr ve daha bilimsel grnm vermektedir. Tanrdan ve tanrnn evrensel zihninden sz etmekten ok sa beyin sol beyin, beyin gc, konsantrasyonun gc gibi genel kabl grebilecek ve bilimsel terminoloji ile de desteklenmi ifadeler, Kiisel Geliim almalarnn tarihteki kklerinden felsefe olarak olmasa da kullanlan terminoloji bakmndan olduka farkllatn gstermektedir. Kiisel Geliim bal altnda ok eitli almalar yaplmaktadr. Hipnoterapiden Yaratc Grselletirmeye, Silva metodundan Self Lovea (Benlii Sevme), Psikosentezden NLPye kadar eitli almalar, kendilerini gelitirmek, potansiyellerini kullanmak isteyen kiilerin nne sunulan seeneklerden bazlardr. Kiisel Geliim almalar arasnda NLP gibi tam bir psikoloji sistem ve teknii gibi grnen bazlarnda bile spiritel balar bulunabilmektedir. New Thoughtun arkasndaki temel dinamiin ve Norman Vincent Pealenin pozitif dnmenin gcnn yeni bir biimle ifadesi olarak grlmesi mmkn olan NLP davranlar ve evremiz, kimlik ve spiritellik arasnda bir konuma yerletirilen ve kiiyi destekleyebildii gibi engelleyici de olabilen inanlar alma alanna almaktadr.326 NLP, insanlarn gndelik yaamda baarya ulamalarna engel olan inanlarn deitirme yetenekleri olduunu ve NLP tekniklerini kullanarak olmak istedikleri kii olabileceklerini kabul etmektedir. 327 NLPde inanlar doruluk ya da yanllklarna gre deil onlarn kiiye nasl hizmet ettiklerine baktndan

Anthony Robbins, indeki Devi Uyandr, stanbul: nklp Kitabevi, 1995, s.32. Anthony Robbins, a.g.e. s.36-37. 326 Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland and Oxford: The Scarecrow Press, 2004, s.133 327 David Major, Neuro-Linguistic Programming, New Religions, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.403.
325

324

112

inanlar iin doru mu sorusu yerine faydal m? diye sorar.328 Gndelik yaamda kiinin ulat baar ve i huzur iin davranlardan ve gerisindeki inan ve benlik algsnn nemine deinen NLP spiritel hayatla da ilgilenmektedir. NLPnin manevi konulardaki yaklam dier New Age retilerinde de grlen genel bir eilim olarak evrenselci ve kurum kartdr; NLP; maneviyata rgtl dinler araclyla deil, kiisel deneyimler araclyla yaklar. Ruhsal deneyimlerde de, bunlar Hristiyan, Musevi, Taocu, Budist veya baka bir ekilde ayrmakszn, benzer bir yap arar.329 Kiisel salk durumu ile bir btnlk gsteren Kiisel Geliim de tpk salk konusunda olduu gibi dinsellikle ilikilidir. New Age zerine yazd hacimli eserinde Hanegraaff, kiisel geliimi insann rahatszlk ve zayflktan kurtulup kendi insani potansiyelini gelitirip kendi iindeki tanrsallk (divinity) ile gittike artan bir ekilde temas edecei dini kurtuluun New Age hareketi iinde ald bir ekil olarak anlalabileceini kabul etmekte ve pek ok durumda uygulama veya teknikler arasna dini veya terapik eklinde bir snr ekilmesinin zor olduuna iaret etmektedir.330

Joseph OConnor ve Ian McDermott, NLPnin lkeleri, ngilizceden ev. Demet Uyar Ezerler, stanbul: Sistem Yaynclk, 2001, s.xv, 158. 329 Joseph OConnor ve Ian McDermott, a.g.e. s.159. 330 Wouter J. Hanegraaff, a.g.e. s.46

328

113

DRDNC BLM NEW AGE HAREKETNN SOSYOLOJK BOYUTLARI

Kiilerin bilisel durumlaryla toplumsal dzen algs arasnda karlkl bir iliki bulunmaktadr. inden getii kurumsallama aamalarnn kiinin znel bakmdan da inandrc bulaca bir anlama sahip olmas gerekmektedir. Bireysel yaamda anlam boyutu kurumsal dzende kiinin btnleebilecei anlaml bir btn dzeyine eklemlenmelidir.331 Benzeri bir iliki New Age retileri veya New Age spiritellii ile toplum arasnda da geerlidir. Bu adan bakldnda New Age alan iine alnabilecek inanlar, grler gelitikleri toplumsal yapnn temel zelliklerine baarl bir ekilde uyum saladklar grlmektedir. Amerikada ortaya kan hibir inan veya spiritellik bu toplumsal yapnn iindeki kltrel kompleksin etkisinden kaamamaktadr; bireyselcilik, optimizm, toplumsal hareketlilik, benliin kaynaklarn snrszca desteklemek, tanrsal olana dorudan ve kiisel yaklam, oulculuk, kutsala sekler tarzda yant verilmesi.332 New Age vizyonu ve grleri ye-topluluk ilikisi iindeki belirli bir organizasyondan ok New Agee zg yerel topluluklarn kendi aralarnda veya dnya zerindeki benzeri topluluklarla aralarnda kurduklar enformasyon alar (networks) ve mteri-profesyonel ilikisi iinde yaylmaktadr. Bu alarn ierisine kitaplar, dergiler, bror ve kitapklar, internet sayfalar, email gruplar ve festivaller, atlye almalar (workshops), grup meditasyonlar gibi toplu eylemler girebilmektedir.333 New Agein sosyolojik boyutlarn aratran Michael York, New Agei zellikle Amerikan-Kanada-ngiliz-Hollanda-Bat Alman-Avustralya-Yeni Zelanda fenomeni olarak grmektedir.334 New Age Hareketi iinde doup gelitii Anglo-Amerikan dnyann sosyokltrel ve tarihsel koullarna uygun bir biimde uyum salamakla birlikte kresellemenin ve modern iletiim teknolojileri ve seyahatler grler, inanlar ve hareketleri ulusal, kltrel
331 332

Peter Berger ve Thomas Luckmann, The Social Construction of Reality, Peregrine Books, 1979, s.110-111 Wade Clark Roof, Forum: American Spirituality, Religion and American Culture, Religion and American Culture, Vol.9, No.2, (Summer, 1999), s.131 333 Sarah M. Pike, a.g.e. s.152-153, 166 vd. 334 Michael York, The Emerging Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s. 42

114

ve linguistik snrlar aarak artc bir hzda yaylmasn kolaylatrmaktadr. 335 Cemaat yaplarnn hzla zld ve sanayilemenin etkilerinin yaand benzer toplumsal koullarda New Age bazen yerel kltrel koullara da uyum salayarak hzl bir ekilde toplumsal ve kltrel yapya nfuz edebilmektedir. Gney Koreli akademisyen Dr. Woo Hai Ran, lkesinde byk boyutlu New Age gruplarnn yeni bir dine ynelik kurumsallamaya eilimi olduu gibi kurumsallam dinlerin de New Age ortamndan (mileu) kendi sistemlerine belirli popler unsurlar ska alabildiklerine ve belirli dinlere mensup kiilerin de kendi dinleriyle tkettikleri New Age arasnda herhangi bir atma hissetmediklerine iaret etmektedir. 336 Ran, New Age dncesinin tannmas ve yaylmasnda Kore yayn irketlerinin nemli bir rol oynad tespitinde bulunur.337 Rann dier tespiti de New Agein mevcut lkenin kltrel zellikleriyle uyum gstermesi asndan nemlidir. Gney Korenin en eski yayn irketlerinden Bomyang-sann Yeni Bilim (New Science) zerine yaynlad kitaplarda ve bu anlayn geleneksel asya dncesi veya felsefesiyle uyumu zerinde durulmakta bir baka yaynevi Chongsin Segye-Sa ise yaynlad ok satanlar listesine giren bir dizi kitapta bireysel spiritellik ile Taoist gelenek altnda unutulmu Kore Ruhunun yeniden canlandrlmas arasnda bir iliki kurulduu grlmektedir.338 Japonyaya da yeni spiritalizm ve New Age fenomeninin giriinde yaynlarn nemli bir etkisi olduuna dikkat ekilmektedir. Edgar Cayce, Rudolf Steiner, Krishnamurti, Gurdjeff, eitli Doulu gurularn kitaplar, Carlos Castaneda, Shirley MacLaine, Osho Rajneesh Japonyadaki kitap raflarndaki artn yansra Tama Mind Network adnda aylk kan bir New Age dergisi de Japonyadaki farkl grup aktivitelerini ve yeni yaynlarn reklamn yapmaktadr. 339 Japon aratrmaclar bu hareketlerin artnn Japon kltrndeki byk deiimi yansttn dnmektedirler. Eitim ve i dnyasnn kstlamalar ve rutinlii ile modernleme srelerinin rn olan skclk, yorgunluk ve anlam kayb yznden kendilerini modern brokratik toplumun dilileri arasna skm hisseden bireylerin zgrlk araylar, Yeni Dini Hareketler ve New Agein de tabann oluturan yeni bir arayanlar (seeker) dalgasnn olumasna yol amaktadr. Yeni akmlarn g ve mutluluk

335 336

Mark R. Mullins, a.g.e. s.238. Woo Hai Ran, a.g.e. s.3 337 Woo Hai Ran, a.g.e. s. 3 338 Woo Hai Ran, a.g.e. s.4 339 Mark R. Mullins, a.g.e. s.238

115

kazanmaya

ynelik

gizli

tekniklere

vurgusu

aray

iindeki

bu

kiilere

ekici

gelebilmektedir.340 Trkiyedeki New Age Hareketinin etkilerine gelince, bu konuda imdiye kadar herhangi bir alan almas yaplmadndan elimizde kesin rakamsal veriler bulunmamaktadr. Ayrca New Agein herhangi bir merkezi organizasyon ve gl bir yelik ba gerektirmeyii, hareketin snrlarnn belirsizlii ve New Agein hangi pratik ile tanmlanaca gibi hususlar dnyann dier lkelerinde de bu saynn net bir ekilde tespit edilmesini gletirmektedir.341 Bunun iin dier lkelerdeki New Agein yaygnl ile ilgili yapld gibi Trkiyede de New Age yaynlar, New Age pratikleri ve bu pratiklerin yapld merkezlerin saysna bakarak yaklak bir gre varmak mmkndr. eitli toplumsal kesimlerdeki alglan farkll ve yn hakknda bir ayrm yapmadan Trkiyedeki New Agein varl zerine herhangi bir analiz yapmaya almak bu toplumsal kesimler arasndaki nemli ayrmlar gzard etmek demek olacandan ncelikle bu ayrmlar ortaya koymak gerekir. New Age, tarihi gelime izgisi iinde nce bir vizyon daha sonra bir spiritellik ve en son da Kiisel Geliim almalarndaki birey klt ile ya da bir kltr olarak Trkiyeye girmitir. New Agein Trkiyeye girii birey ve toplumsal dzlemde yeni bir spiritel uyan ann beklentisi eklinde olmutur. Spiritalist ve oklt konularla ilgili gruplarn yaynlarnda New Age vizyonunun baz gelerini bulmak mmkndr. Bu yaynlarda dnyann yeni bir aa girecei ve genel olarak insanln spiritel seviyesinin ykseleceinden sz edilmektedir. 342 Yine de New Age, bu evrede ezoterik ve oklt almalarn yannda arzi bir konumda bulunduu ve henz tm boyutlaryla New Agein spiritel ynnn bilinmedii veya kabul edilmedii ifade edilebilir. Yeni bilim, spiritalizm ve parapsikoloji odakl alternatif spiritel konulara ilgi 1980li yllardan sonra belirli oklt, spiritalist ilgileri olan evrelerin dna tamaya
Mark R. Mullins, a.g.e. s.243 Steve Bruce ngilteredeki New Age hareketiyle ilgili bu glklerden bazlarndan sz etmektedir. Bknz,. Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 2002, s.103 vd. 342 Spiritel almalarn Trkiyedeki ncs Dr. Bedri Ruhselmann 1950 ylnda kurmu olduu ve 1994te ad nsanl Birletiren Bilgiyi Yayma (BLYAY) Vakf olacak olan Metapsiik Tetkikler ve lmi Aratrmalar Dernei bu noktada anlacak en nemli oluumlarn banda gelmektedir. Dernein kitap ve sreli yaynlarn basan Ruh ve Madde Yaynlar New Age ile ilgili ilk elden bilgileri Trk okuyucusuyla buluturmutur. Ayn vakfta uzun yllar alan Ergn Candan 1998 ylnda kurduu Snrtesi Yaynlar ve New Age Yaynlar ile ezoterik, oklt ve New Age alanlarna giren konularda yayn yapmaya devam etmektedir. kinci nemli grup Trkiyedeki ilk ubesini 1966da aan Transandantal Meditasyondur.
341 340

116

balam, konuyla uzaktan da olsa ilgilenen genel okuyucu kitlesi olumaya balamtr. 80lerin sonu ve 90l yllar alternatif spiritel bak asyla yazlm ounlukla ngilizceden tercme kitaplar, kurulan yeni yaynevleri kanalyla Trkeye aktarlmtr. rnein Mark R. Mullinsin Japonyada New Agein yaylma kaynaklar arasnda gsterdii Amerikal aktris ve New Age yazar Shirley MacLainenin Out on a Limb adl kitab Japoncaya evrildikten drt yl sonra 1990da Trkeye evirilmi ve ikinci basky yapmtr.343 1990 sonrasnda ise yeni kurulan yaynevleriyle ve New Age alanna giren pek ok konuda Trkeye aktarlan kitaplarla New Agein spiritel boyutu n plana kmaya balamtr. Shirley MacLainenin ad geen kitab ve evirilen dier kitaplarnn dnda Osho, Pir nayet Han, dris ah, Krishnamurti, Maharishi Mahesh Yogi, Pamahansa Yogananda, Meher Baba, Sri Aurobindo, Trungpa Rinpoche gibi Hindu, Sufi ve Tibet Budizmi vb. kkenli doulu spiritel retmenlerin, Carlos Castaneda, Gurdjieff, Paul Brunton, Rudolf Steiner, Ram Dass gibi batl retmenlerin, Andrew Weil, Charles T. Tart gibi psikolog ve doktorlarn Carl Jung, Abram Maslow gibi New Age vizyonuna psikoloji alanndan katkda bulunan ve eitli akmlarn douuna ilham kayna olan psikologlarn, New Age vizyonunun olumasnda adlar geen nemli New Age yazarlar David Spangler, Eileen Caddynin; New Ageci holistik anlayn bilim iinde kurmaya alan Rupert Sheldrake, Frithjof Capra, David Bohm, Michael Talbot, F. David Peat, Stanislav Grof, Gary Zukav, Ken Wilberin; Edgar Cayce, Sanaya Roman, Starhawk, Shakti Gawain, J.Z.Knight/Ramtha, Silver Birch, Louise Hay gibi batl spiritel retmenler, kanallar ve ifaclarn eserleri Trkeye evrilmitir. 344 Trkeye kazandrlan bu geni New Age literatrnn yannda reiki, biyoenerji, aromaterapi, renk terapisi gibi ifa almalar, New Age vizyonuyla sunulan yoga ve meditasyon pratikleri de eitli grup ve kiiler tarafndan yaptrlmaktadr.

Mark R. Mullins, a.g.e. s.238 Mullins Shirley MacLainein Out on a Limb kitabnn Japoncaya ilk 1986 ylnda evirildii ve otuz bask ve yaklak ikiyz bin kopya sattna dikkati ekmektedir. Ayn kitap imdeki Yolculuk adyla Akaa Yaynlarndan 1990 ylnda Trkeye evirilmitir. 344 Burada geen isimlerin ounun yer ald kaynaklar ve New Age ile ilikisi konusunda bkn. Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland and Oxford: The Scarecrow Press, 2004, ayn yazardan The Emerging Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995; Wouter J. Hanegraaff, New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, State University of New York Press, 1998 ve William Bloom (Ed.) The New Age: An Anthology of Essential Writings, London: Rider, 1991.

343

117

2000li yllardan sonra ise Trkiyede New Agein spiritel boyutu hem Amerika ve Avrupa merkezli eitli gruplarn Trkiyedeki ubeleri hem de yurt dnda bu pratiklerle ilgili seminerlere, kurslara katlm kiilerin verdikleri derslerle New Age, pratik boyutuyla gelimeye devam etmitir. Alternatif tp almalar, eitli spiritel pratikler, kurslar, seminerler, workshoplar, fuarlar, festivaller ve uluslararas konferanslar (2005 yl stanbul Uluslararas Parapsikoloji Konferans gibi) New Agein teorik spiritel boyutunun pratik almalarla da desteklenmesini salamtr. New Age bu yllarda birey klt ve kltr boyutuyla da ne kmaya balamtr. New Age kitaplarnn345 ok satan kitaplar listesine girii, filmler, internet 346 ve hereyden nemlisi de spiritel boyutu daha az gznnde olan ancak New Agein birey kltn iinde tayan Kiisel Geliim felsefesi New Agein bir kltr olarak topluma yaylmasn kolaylatrm ve bunun sonucunda hareketin belirgin spiritel boyutuna kar daha temkinli olan slami cemaatler bile szkonusu birey kltn rahatlkla iselletirebilmilerdir. Bu benimseyi New Agein bilindii ve temel felsefesinin benimsendii anlamna gelmemekte kitlenin modernliin ve kapitalizmin gerektirdii yaam biimi ile kendi dini grleri arasnda gemite yaad elikinin artk eliki olarak grlmedii ve yeni yaam standartlarna muhafazakar kitlenin de ulamak istediini ve Kiisel Geliimi de bu hedeflerine ulatracak bir ara olarak grmesinden ileri gelmektedir. Bu benimseyi eitli cemaat ve tarikat gruplarnn yelerine aldrdklar Kiisel Geliim seminerleri, muhafazakar yayn yapan yaynevlerinin Kiisel Geliim alannda yaynladklar eviri ve slami argmanlarla ve alntlarla desteklenen telif eserlerde de kendini gstermektedir.347 Gney Kore ve Japonyadaki rneklerde grld gibi baz New Age kltrne ait (spiritelliinin deil) temalarn Trkiyedeki dini-kltrel temalarla bir sentez oluturmaya

Tespitlerimize gre Trkiyede sadece New Age kitaplarn basan yaklak 25 kadar yaynevi (2006 yl itibariyle) bulunmaktadr. Bu rakamn ok daha stndeki yaynevinin de kitap listeleri arasnda New Age eserlerine rastlanabilmektedir. Sat rakamlar bir tarafa sadece basm yaplan kitap adlarnn okluu gznne alndnda New Age vizyonunun Trk toplumu tarafndan hzl bir ekilde benimsenmeye baladn tahmin etmek fazla g olmayacaktr. 346 Steven J. Sutcliffe, 2001 ylnda nl ve yaygn internet sayfas Yahooda yapt aratrmada New Age: faiths and practices bal altndaki sayfalarn kayna olan lkeleri u ekilde sralamaktadr: Amerika Birleik Devletleri, Kanada, Birleik Krallk (UK), Avustralya, Yeni Zelanda, Danimarka, sve ve Trkiye. Yazar burada Trkiye iin artc (curiously) ifadesini de kullanmaktadr. Steven J. Sutcliffe, Children of the New Age: A History of Spiritual Practices, New York: Routledge, 2003, s.226. 347 Tipik baz rnekler iin bknz. Dr.Muhammed Bozda, Ruhsal Zeka, stanbul: Nesil Yaynlar, 2005. Dn ve Baar, stanbul: Nesil Yaynlar, 2005 ve Ouz Saygn. Hayatn inde Kiisel Geliim, stanbul: Pozitif, 2004, Beyin Gcn Gelitirme, stanbul: Hayat Yaynlar, 2004 ve dier eserleri.

345

118

balamas konunun bir baka ilgi ekici noktasn oluturmaktadr. Felsefi tasavvuf da denilen slam mistisizminin vahdet-i vcut retisinin New Age vizyonundaki z-tanrlk ve bireyselciliin, geleneksel tarikat grubu dnda yaplanm grup ve derneklerde birbirleriyle kaynat, birbirlerini glendirdii grlmektedir.348 Kiisel Geliim almalarna daha nceleri ilgi gsteren liberal evreler ise doal olarak dini bir ton kullanmaya gereksinim duymamakta ve Batdaki Kiisel Geliim almalarna daha sadk bir ekilde bu almalar devam ettirmektedir.349 Tm bu gelimelere karn Batdaki gibi Trkiyede de henz gl bir tabana sahip bir New Age hareket olduunu sylemek gtr. Yine de iinde bulunduumuz yllarda (2006) New Age alanna giren konularda zellemi yirmiyi akn yaynevi, on dergi, yzlerce organizasyonel ve kiisel internet sayfasnn yannda kurslar, seminerler, fuar ve festivaller 350 atlye almalar (workshops), alternatif tp pratikleri New Age vizyonunun genel toplumsal kesimlerce benimsenmeye ve gelime kaydetmeye baladnn da iaretlerini verdiini syleyebiliriz. Gndelik dile giren Beynimizin yzde....kadarn kullanyoruz ..inancn gc, ..insann gelitirilmeye ak byk bir potansiyel olduu, ...duann muazzam enerjisi, ruhsal enerjiler, iimizdeki snrsz g gibi ifadeler ve TV ve gazetelerde magazin sayfa ve programlarnda yer alabilen eitli alternatif ve spiritel teknikler, retmenler ve uzmanlar bu gelimenin bir parasn oluturmaktadr.

Trkiyedeki slami kesimlerin genelinde yaygn olan dini argmanlara bilimden destek arama eilimi, bu kesimlerdeki New Agedeki bilim destekli spiritellik yaklamlarna bilerek veya bilmeyerek duyulan sempatinin de bizce muhtemel kaynaklarndan biridir. Baz tasavvuf retilerin ada bilimsel teoriler kullanlarak ispatlanmaya allmas, duann, zikrin kiisel geliim ve teraptik gayelerle kullanlmas da benzer bir motivasyondan doan en gze arpc iki gelimedir. Bu konuda tipik rneklerden bazlar iin Ahmet Hulusi ve Ahmet Marankinin muhtelif kitaplarna gz atlabilir. 349 Uzman psikolog ve psikiyatristlerin ve meslek d yazarlarn kaleme aldklar popler psikoloji-kiisel geliim kitaplar bunun rneklerini vermektedir. 350 Naturel Beden, Zihin ve Ruh Sal festivali New Agein Trkiyedeki varln gstermesi asndan bizce nem tamaktadr. lki 2000 ylnda gerekletirilen festival son yldr ylda iki kez stanbul, Bursa ve Ankara gibi bykehirlerde gerekletirilmeye devam etmektedir. Festivalde kiisel geliim, alternatif ya da tamamlayc Tp ve New Age alanlarna giren konularda bilgilendirici, tantc etkinlikler, seminerler ve atlye (workshop) almalar dzenlenmektedir. Festivaldeki gzlemlerimiz ve edindiimiz bilgiler ziyareti profili asndan genel olarak katlmclarn yzde 60n bayanlarn oluturduu daha ok 35-50 ya dilimi arasndaki ziyaretilerin gelir bakmndan orta ve st orta dzeyde olduudur. Festivalin etkinlik, seminer ve workshoplarnda ilenen konu balklarndan bazlar; Akupunktur, ocuk Yogas, Pozitif Dnce, Yksek Benlii Deneyimlemek, Kuantum Dnce Teknii, Japon ay Seramonisi, T'ai Chi Chuan, Stres ve Relaksoloji Teknikleri, NLP, EFT, Ayurveda ve Bioelektrografi, Kuantum Salk, Btnsel Salk, Transformal Nefes Teknii, Hipnoz ve Meditasyon, Ayurvedik Yoga Masaj, Holografik Hafza, Bilinli Beslenme ve Detox, Salkl Yaam in Zihin Gcnn Kullanlmas, I Ching, Yaayan Tasavvuf, Sufizm, Zen iatsu Uygulamalar, Reiki, Feng Shui, Antroposofi, Mzikoterapi, Kinesioloji, Refleksoloji, Doal Cilt Bakm, Transandantal Meditasyon, Astroloji, Manyetik Tedaviler vs.

348

119

I. Sosyolojik Adan New Age retileri New Age retileri, yirminci yzyln toplumsal koullarnn bu koullarn hem znesi hem de nesnesi konumundaki modern bireyin anlam dnyas ile girdii etkileimin zglln yanstmaktadrlar. Modern toplumlarda yaygn birey merkezli syleme karn toplumun uzmanlama ile gittike daha fazla rasyonelleen, karmaklaan bir ileyi iinde uzman, teknokrat ve brokrat ynetici kitlesi tarafndan ynetilmesi, gndelik yaamn byk ticari iletmelerin kar maksimizasyonuna ynelik tantm, reklam ve pazarlama stratejileriyle uyumlu bir seenek araln bireye dayatmas ve artk geleneksel bir cemaat ve toplumsal yap ile idari ve iktisadi bir erevenin desteinden uzak kalnd iin geleneksel inan ve uygulamalarn, modern koullarn bireye dayatt ihtiya ve beklentilere karlk verememesi modern bireyi iinde bulunduu toplumsal koullarla atmakszn ancak o koullarn da bo brakt veya en azndan izin verdii lek ve zgrlkte yeni anlam emalar oluturmaya itmitir. Kimi zaman iinde bulunulan koullar her zaman dorudan olmasa da dolayl bir ekilde modern bireyin anlam dnyasnn ekillenmesine katkda bulunmaktadr. rnein birey zerindeki etki alan ve gcn arttrmakla birlikte meruiyetini uzunca denilebilecek bir sredir inantan almayan ve artk bu meruiyetini rasyonel bir temele dayandrmakta da glk eken kurumsal yaplarn ezicilii ve tarihi sreteki suistimalleri, modern bireyin en azndan i dnyasnda her trl kurumsallamadan ve otoriten bamszlama arzusunu kuvvetlendirmitir. Bu noktada modern siyasi ve iktisadi artlarda yeterince olmasa da inan dnyasnda bireye sunulan sonsuz zgrlk ve oulculuktan destek alan yeni spiritellik biimleri ortaya km ve kurumlara ynelik tedirginlik besleyen ve modern dnyann zgn davran ve ahlaki modeliyle byk atmalara girmeyecek yeni reti ve uygulamalarn arayndaki bireylere destek ilevi grmeye balamtr. A. Bireyselleme ve Dinin zellemesi New Age hareketinde yer alan inanlarn eklektik, senkretik yaps ve hareketin iindeki eitli byklkte ve yapda gruplarn birbirlerinden ksmen veya byk lde farkl yorumlarna bir btn olarak bakldnda New Agen byk eitlilikteki inanlarnn hepsinde gzlemlenebilen ortak temel bireyselleme ve dinin zellemesidir. Ancak New Age inanlarnn bireyci karakteri sadece bu hareketin iinde ve ondan kaynaklanan bir durum deil ondokuzuncu yzylda balayan ve yirminci yzylda devam eden toplumsal deiimlerle modern toplumda artan bireyselliin bir sonucudur.

120

Yksek dzeyde modernleen toplumda geleneksel aile, klan, kabile gibi grup balarnn zayflamas, bu tip toplumlarn yelerini eitli ve ok sayda grup ve organizasyonlarla kurulan snrl iliki ve hibirinin kiinin tm ihtiyalarn gidermeye ve kiinin kendi kendini tanmlamas iin bir temel salayamyor oluu Durkheim tarafndan birey klt olarak ifade edilen ve kiinin gnmzn oulcu, rlativist ve kozmopolitan kltrne geleneksel biimlerden daha uyum salayacak bir radikal bireyciliin gelimesine yol amtr. 351 Ondokuzuncu yzyln Amerikas geleneksel toplumsal balarn hzl ehirleme ve endstriyelleme ile birlikte zldne ahit olmutu. Dini deiim sosyal deiime elik ettii Amerika Birleik Devletlerinde bireycilik ise Amerikann birey dindarlna nem veren ve geleneksel dini otoriteye kaytsz priten kklerinden ve mevcut dini eitlilikten dolay genel olarak dine kar deil dinin ierisinde gelime olana bulabilmiti. Bunun etkisiyle 1850lere doru, nemli kamusal fonksiyonlar hl olmasna karn kolonyal dneme nazaran nemli lde zellemi yeni bir dini hayat modeli ortaya kt. Ondokuzuncu yzylda artk din toplumsal ilevini kaybetmeye ve dini ahlaki eitimde itaatten ok kiinin kendini-kontrol etmesi zerinde durulmaya balam, organik bir topluluun istikrarl armonisine uymay deil bireyi, rekabet dnyas iinde kendine-saygsn korumasn salamaya hazrlamaya balad.352 Bireyleme, Geleneksel dinlerin sunduu hazr mennn artk kabul edilmedii bir tr religion la carte yani semece bir din ile daha fazla ilgilenildiini de iaret eden bireyselleme ayn zamanda herhangi bir dini grupla sosyal balar zayflam olan kiilerin kendilerini kstlayc balardan zgr hissetmelerini ve una benzer ifadeleri daha sk kullanabilmelerinin de nn amaktadr: Kendi dini hislerimi ifade edebilmek iin kendi inan ve pratiklerimi dnp seiyorum.
353

nemli New Age yazarlarndan aktris

MacLaine de geleneksel dinden uzaklamakla birlikte dinsel olandan bsbtn kopamayan bu tavr u ifadeleriyle ok net birekilde yanstmaktadr. ...eitli kiliseler spiritel ihtiyalarmz doyurmamaktayd. Ayrca bu kiliselerin ynetimi de yozlamt. Formel dine

351

Thomas Robbins ve Dick Anthony, The Sociology of Contemporary Religious Movements, Annual Review of Sociology, Vol. 5 (1979), s.79. 352 Robert N. Bellah, Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life, Perennial Library, 1986, s. 222 353 Adam Possamai, A profile of New Agers: social and spiritual aspects, Journal of Sociology, Volume 36, November 2000, s.368

121

ballm yllar nce kaybetmekle birlikte Hristiyan sevgisiyle hareket etme abam srdrdm. 354 Belirli bir dini doktrine politik menfaat sebebiyle, bilim adamlarnn yaklamlarna da hatal olabilir gerekesiyle mesafeli yaklaldndan Benliin (Self) dndan gelen hakikatlere dayanmak yerine kiinin kendi deneyimleriyle veya sezgisiyle doruluu test edilmi eylere gven duyulmaktadr New Agec anlayta. Kiisel deneyimin en st otorite saylmas kendilerini ruhsal varlklar olarak kabul eden New Ageclar iin esasnda bu kabuln de doal bir sonucudur. 355 New Ageciler benlii spiritel enformasyon kayna olarak grmeleri

benimsedikleri alternatif spiritel dnya grlerince de desteklenmekte, herkesin kendi kiisellemi spiritelite yaklamn bulmas gerektiini dnmektedirler.356 Heelas, benliin kefi ve anlam araynn, benliin mkemmelletirilmesinin metafiziksel, dini dilin iine nfuzunu ve bu nfuzun gerekletii hareketlerin karakterini yanstmak iin benlik dinleri (self-religion) ifadesini kullanmaktadr. Benlik dinleri, zihin kr, psikoterapi, dou dini dnceleri, human potential movement (insani potansiyel hareketi) ve hmanist psikolojiden baz unsurlarn eitli sentezleridir. Bu dinlerin katlmclar psikolojik tekniklerin deneyimlerini gelitirecei, kiiler aras ilikiler iin bir temel salayaca ve beeri potansiyellerin kullanmn salayacana inanmaktadrlar. 357 Balk a, bize, spiritel bilgilerin, bizim bir usta (mrit) nezdinde talebeler konumunda olduumuz bir ekilde verildii bir dnemdi. Bizden daha bilgili olanlarla ilikilerimizde itaat ve hizmet anahtar kelimelerdi. Bugn ise, bireysellik devrini yayoruz; bizden farkl bir biimde renmemiz bekleniyor ve bu farkllk, hibir alanda, rehberlik bahsinde olduu kadar belirgin deil. Giderek artan sayda insan, bakalarna bavurmakszn, kendi ilerindeki, imdilik bir fstl gibi iitilen o sesi duymay renecekler ve o ses, tevazu iinde dinlemeyi rendiimiz takdirde,

354 355

Shirley MacLaine, Going Within: A Guide for Inner Transformation, Bantam Books, 1990, s.52 Paul Heelas, a.g.e. s.21 356 Jon P. Bloch, a.g.e. s.34. 357 Paul Heelas, Californian Self-Religions and Socialising the Subjective, New Religious Movement, Eileen Barker (ed.), The Edwin Mellen Press, 1982, s.69.

122

fevkalde kuvvetli bir hle gelebilmektedir; bu da ancak arzu ve korkularmzn tkamad bir kanal vastasyla olur.358 Kiiyi dierlerinden ayran bireysel farkllklar geleneksel toplumlarda ve dinlerde ya toplumsal ve/veya Tanrsaln nnde tamamen nemsiz kabul edilip bir kenara konulmakta ya da ilkinin adna ve ona hizmette bir arac olarak grlmekteyken bireylie nem veren modern toplumda olduu gibi New Age anlaylarnda da nem kazanmaktadr. Hatta meditasyon gibi dini bir pratik bile toplum tarafndan kiiye biilen kiilik yerine onun gerek benlii olan ve onu dierlerinden ve toplumun bitii kiilikten farkl olan bireyliini reten bir ara kabul edilebilmektedir. 359 Batda anlald ekliyle din, New Agecilerde yerini katlmclarn kendi spiritellikleri ve otoritelerini deneyimleyebilecekleri balamlar ina eden retmenlerle brakmtr. Dinin deneyimi ancak benliin dinini hatra getirmektedir. 360 B. Otorite Kartl zellikle ahlaki alanda doru ve yanla ilikin nihai otorite geleneksel inanlarda arlk merkezi deise de kutsal metin ve/veya dini kurumsal otorite (kilise, mezhep otoriteleri vb.) arasnda paylatrlmaktadr. Dini kurumlarn otoritesinin kutsal metin lehine azalan etkisi Hristiyanlkta reform dneminde protestan harekette slamiyette ise bat lkelerinin slam/mslman toplumlarna 17.yzyldan balayarak siyasi dzlemde daha sonra siyasetin de etki alan iinde olan kltrel dzlemdeki meydan okuyularna paralel olarak doan modernist akmlarda ortaya kmtr. Yirminci yzylda ise dinin kurumsal etki gcn sekler kurumlara brak, retim ilikilerinde artan rasyonelleme ve bunun da etkisiyle siyasette bireysel karar mekanizmalarnn ykselii ve birey ile devlet arasndaki ban toplumsal szleme erevesinde yeniden tesisi, hem geleneksel dini gruplarda hem de yeni dini akmlarda otoritenin hem niteliini deitirmi hem de etki alann zayflatmtr. Dinin toplumun genelini ilgilendiren kararlarda sz etkisini hem kurulu hem de ileyi bakmndan dinden bamsz kurumlara kaptrmas sadece toplumsal alanda etki kayb oluturmam ayn zamanda bireysel dini hayatta da doru ve yanl konusundaki nihai karar merciinin dini kurumsal yaplardan bireysel seimlere kaymasnn nn amtr. Modern

358 359

Lorna St. Aubyn, a.g.e. s.62 Osho, Meditasyon. lk ve Son zgrlk, stanbul: Omega Yaynlar, 2005, s.34. 360 Paul Heelas, a.g.e. s.23

123

dnemde doru ve yanla tarihi ve kltrel balam iinde hkmedilmesi gerektii ve insanlarn kendi kaderlerinin hakimi olduuna ilikin inann ardnda aydnlanma dneminde balayan, bilimsel devrimle devam eden ve nihayetinde toplumsal, ekonomik ve siyasal organizasyonda burjuvazi snfnn hakimiyetindeki rasyonelleme ve bireyselleme sreleri yatmaktadr. Dini kurumlarn etki gcn kaybettii bu modern koullarda ve liberal AngloAmerikan dnyada ortaya kt ve geleneksel dinlerden uzaklaan modern bireylerin ynelimlerinden, ilgilerinden beslendiinden New Age hareketi de herhangi bir dinsel otoriteye kar muhalif bir tutum sergilemektedir: Tm bu evren bizim iin ve biz de onun iiniz. Esasnda, bizimle btn arasnda hibir ayrm yok. Organik olarak onunla birlikteyiz, tek bir orkestrann parasyz. Bu varolu mziini dinlemek benim gerek olarak, geerli olarak kabul edebildiim tek din. Onun hibir kutsal kitab yoktur, olmasna ihtiyac yoktur. Hibir tanr heykeli yoktur, nk hibir varsayma inanmaz. badet edecei hibir eyi yoktur, sadece sessiz olmaldr ve bu sessizlikten minnet, dua gelir ve tm varolu tanrsalla dnr. ahs halinde bir tanr yoktur. Tanr her yere yaylmtr aalara, kulara, hayvanlara, insanla. Canl olan herey kanatlarn amaya hazr, zgrle, bilincin nihai zgrlne umaya hazr tanrsallktan baka birey deildir. Evet, kendinizi seveceksiniz ve tm varoluu da seveceksiniz. 361 New Agein zelliklerinden biri olan otoriteye muhalefet Pir nayet Handa da bulunmaktadr. Onun bu konudaki szleri Amerikan demokrasisinin spiritel anlaya yansmasnn da tipik rneklerinden biridir: Aristokrasi alar ve her demokrasinin her eidinin yalnzca hkmet alannda deil din alannda da olduu alar vardr. Bunun yansra hi phesiz dinin aristokratik formu her zaman ktye kullanlmtr. Dini otorite, dini bir vasta, insanlarn dnyevi amalar iin belirli kurallar altnda tutmak iin bir araca (instrument) dntrdnde bu olmutur. O zaman doal olarak aristokrasi km

Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, stanbul: Okyanus Yaynclk, 2003, s.169-170

361

124

ve demokrasi a balamtr. Dini demokrasinin gelmesi gereklidir nk dinin idealleri dini demokraside yerine gelir. 362 Spiritalistlerin gemite yaam nemli dini figrlerin ruhlar veya dnyada yaamam (enkarne olmam) bir ruh varl ile medyum araclyla kurduklar temasla bilgi edinme yntemleri New Agede kanal olma (channeling) eklinde korunmutur. Ancak bu ruhlar da New Ageci iin bir otorite ilevi grmemektedir. David Spangler medyumluu mistik unsurlarndan arndrm (demystified), sa, St.Germain gibi bilgi alnan kaynaklar yerine basit olarak John diye bir kayna yerletirmi, aydnlanm elitin ve ilk dnem sosyopolitik ortodoksinin roln azaltan bu gelime topluluun (Findhorn) gen mterileri iin de daha fazla cezbedici olmutur. 363 New Age retileri deer ve yaklam biimlerinde radikal bir dnm ngrmekte ancak bunu otoriter sistemlere dayandrmamaktadr. New Agede ya radikal bir ekilde kurulu dzenle ilikili otoritenin hakim sesi ve inanc tmyle reddedilmekte ya da geleneksel inanlardaki unsurlar kendi balam ve btnlnden soyutlanarak (detraditionalisation) gelenek unsurlarna ayrlmaktadr. rnein Adelaide Bry inanlar sizi deneyimden ounlukla alkoyan deneysel olmayan (nonexperiential) bilme tarz olarak tanmlamaktadr.364 Ancak burada da geni bir yelpazenin varlndan sz edilebilir. Baz New

Ageciler sadece kendi i seslerine kulak vermeyi tercih ederlerken dier bazlar deiik derecelerde kendi dlarndan gelecek rehberlik veya mesajlara da ak bulunabilmektedirler. Gurular, stadlar (masters), eitmenler belirli bir dzeyde de olsa otoriteye sahip grnrler. Bunun dnda spiritel araclar ve rehberler, koruyucu melekler, gezegenler ve astrolojik sreler, kadim dnyann tanrlar ve tanralarnn da New Ageciler iin yol gsterici zellikler tadn ve kiilerin kendi derin benlikleriyle temas kurmasn salayan yollar olarak grldklerini syleyebiliriz.365 Ancak tm bu unsurlarn New Ageci iin geleneksel dini otoriteler dzeyinde bir mutlak otorite nitelii tamad sadece geici bir sre ve kiinin kendi iindeki rehberlii aa karmak gibi geici bir ilevsellik kazandn sylemek
Pir nayet Han, A Meditation Thema for Each Day, s.63. http://www.sufiorder.org/library.html (13 Mart 2006) 363 Steven Sutcliffe, The Authority of the Self in New Age religiosity: the example of the Findhorn Community, DISKUS, Vol.3, No.2, 1995, http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/sutcliffe.html (8 Mays 2006) ve Paul Heelas, a.g.e. s.23 364 Paul Heelas, a.g.e. s.22 365 Paul Heelas, 1999, s.34
362

125

gerekir, Bir bakasndan gelen rehberlik, kiinin Tanr ve kendi ruhu ile ilikisinin yerini almas anlamna gelmemektedir. Bu sadece, kiiye yol boyunca yardm eden yol iaretleri (guideposts) ve kiinin kendi i rehberliini gelitirmesine bir yardm edilmesi anlamna gelmektedir.366 Benzer bir ekilde 1960l yllarda kendisine kanal olan trans medyumu Jane Robertsin azndan konuan Seth adndaki spiritel varlk da insanlarla iletiiminin amacnn, insanlarn kendilerini daha iyi anlayabilmeleri, kendi gerekliklerini yeniden gznne almalar ve onu deitirme yollarn salamak olduunu sylemitir.367 Shirley MacLainein kitaplarnda ismini and J.Z.Knightn kanallk yapt ve kendisinin dnyaya en son 35 bin yl nce enkarne olmu vermektedir.368 The Path of Transformation adl kitabnn retmeninizi Bulma balkl blmnde Shakti Gawain i rehberin toplumsallama ile engellendiini u ekilde tasvir etmektedir : Eer hepimiz aydnlanm bir ekilde bytlm olsaydk yaammz boyunca bu i rehberi takip etmeyi renmi olurduk. Tabii oumuz kendi en derin hislerimize gvenmek iin fazla bir tevik veya destek grmedik. Aslnda oumuza youn bir ekilde kendimize gvenmek yerine bir d otoriteyi genellikle kurallar veya dogma formunda izlememiz retildi. Ya da sezgisel melekelerimizi darda tutacak ekilde rasyonel olmaya tevik edildik. 369 Rehber insann iinde hatta bizzat kendisidir; ...hereyi bilen ve hatrlayan aslnda senin snrsz Yksek Benindir. Biz onunla iliki kurmaya alyoruz. Onunla temas kurduunda da sen artk kendi Tanrsal Beninle birlikte almaya balar ve bilinmesi gereken her eyi zaten bildiini anlarsn. Bu yzden de senin en iyi retmenin, mritin yine sensin. 370 aydnlanm varlk olduunu syleyen Ramtha da insanla olabilecei, snrsz imkanlar tayan hereyi olma arzu, mit ve vizyonunu edinme imkan

Corinne McLaughlinden aktaran William Bloom (ed.) The New Age: Anthology of Essential Writings, s.55 367 Sarah M. Pike, a.g.e. s.27 368 Sarah M. Pike, a.g.e. s.16, 24 369 Shakti Gawain, The Path of Transformation: How Healing Ourselves Can Change The World, Mill Valley, CA: Nataraj, 1993, s. 59. 370 Shirley MacLaine. Sevginin Sonsuz Dans, (Dancing in the Light) ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa Yaynlar, 1991, s.346.

366

126

Dini herhangi bir otoriteye kar mesafeli durular New Age gruplarnn sunduklar retilerin meruiyeti sorununu akla getirebilmektedir. Katlmclarnn ayn anda eitli gruplarn faaliyetlerine dahil olmalarna ve bireylerin uygulamalar kendi ihtiyalarna uygun ekilde gelitirmelerine ses karlmadndan meruiyet anlamnda New Age gruplarnn oulcu olduklar sylenebilir. New Agecilerin organize dinlere atfettikleri otoriteryen anlay gsteren bir yelik sisteminin bu gruplarda mevcut olmay ve kiilerin New Age literatrnde getii ekliyle aratrc, arayanlar (seekers) eklinde tanmlanmas da bu oulculuun baz gstergeleridir.371 C. Kurum Kartl New Age hareketi otoriteyi artran dier hereyde olduu gibi geleneksel manada bir kurum fikrine uzaktr. Kurumlar bireysel zgrlklerin nne dikilmi engeller olarak gren New Ageciler ilerinde yer alan gruplarn kurumsallamasn da istemediklerinden kurum iin gereken grup ii tabakalamaya da kar koymulardr. Doularnda formel bir kurumun grlmedii byk dinlerde kurumun yerine getirdii ilevi kurucu veya peygamberin kiilii karlamaktadr. Zamanla kutsal metinin renimi veya kurucuya kadar giden bir ardllk zinciri etrafnda oluan hiyerari kurum kimliine dnr ve o dine kendini mensup hisseden kii de o kurumla balantl olarak inancn dzenler ve inancn bata toplu olan ritellerini yerine getirir. Kurum ayn zamanda yeni oluan koullarn ortaya kard sorunlar ve sorular zme kavuturduu gibi bireyin i dnyas ile dnya arasndaki ilikinin tarzn da belirleyebilir. Kurum iin gerekli n art kurumun, o kuruma kendini bal hissedenler zerinde oluturduu meruiyettir. Bu meruiyet kaynan ya inanca dayal dini bir hiyerariden ya da rasyonel bir fonksiyonellik anlayndan almaktadr. Modern dnyann rasyonel grnml ve fonksiyonel olan ve hayatn pek ok alannda yer alan ancak gelime dzeyine gre daha transparan bir grnme brnen geni bir organize alanna karlk modern birey ve zellikle de yeni dini oluumlar benimseyen kimseler inan dnyalarn bir kurum alan iinde grmek istememekte, bu alan kendileri daha zgrce planlamak arzusunu tamaktadrlar. Geleneksel dini kurumlarn inan destekli meruiyeti kendi doas gerei ne fonksiyonel ne de rasyonel alanda yer almadndan modern kurumlarla rekabet edememekte ve modern bireyselliin yksek duvarlarna arpmaktadr.
371

Alan Aldridge, Religion in the Contemporary World, Polity, 2003, s. 207

127

Kurum iin gereken ikinci husus mensubiyet badr. Bulmaktan ok aramann nemli olduu New Ageci kendisini bu arayta zgr hissetmek istemektedir. Bu durumdaki bir kii iin mensubiyet duygusu ok snrldr. Herhangi bir etkinlie katlm iin aranan ey grup veya organizasyon ile gelitirilecek, deimez ve dier grup veya organizasyonlarla ilikide snrlayc olacak bir duygusal ba deil istenilen creti demek ve/veya grup faaliyetleri srasnda genel ilkelere uymaktr. New Age dncesinde ise kurum fikri bireylerin aleyhine ileyen bir dzenin varln hatra getirmektir. Din de manevi olan kurumsallatrmaktadr: Pek ok insan ruhun dinsel alana girdiini dnmektedir, oysa ben ruhsallk ile din arasnda ak bir ayrm yaplmas gerektii konusunda srarlym. Ruhsallk, varlmzn fiziksel olmayan, maddi olmayan ynleriyle (enerjilerle, zlerle, bedenin dalmasndan nce varolan ve dalmasndan sonra da varolacak paramzla) ilgili bir alandr. Din ruhsall kurumsallatrmaya alr ve din adna yaplan eylerin ou aslnda bireylerin refahndan ziyade kurumlarn yerleik klnmasn salamay amalamaktadr. Dine inanan bir insan olsanz da olmasanz da, ruhsal bir yaam srmek ve ruhsalln salk zerindeki etkisini kefetmek mmkndr.372 Tanryla tesis edilecek her eit temasn ancak kendileri vastasyla olabileceini iln ederek, birok rahiplik messesi, Tanryla halk arasnda fiilen bir uurum yarattlar. nan balar kiileri Tanrya deil, kiliseye balamak iin kullanld. Bu durumu korumak iin ceza korkusu ve kurtulu vaatleri acmaszca kullanld. Protestan anlay, insann rahip ya da azizler olmadan da Tanry tanyp ona hizmet edebileceini ortaya koydu. Bylece, hristiyanln sk skya dmlenmi halatlar da kopmaya balad. Kova anda Mesihin vadettiklerinin geree dnmesi iin, daha da ileri gitmemiz gerekiyor.373 II. Profesyoneller ve Organizasyonlar Girite de ksmen belirttiimiz gibi New Age organizasyon, gurup veya profesyonelleri ile profesyonel hizmet veren deil mteri, seyirci olarak bu hizmetlerden yararlanan New Ageciler zerinde elimizde yeterli alan almas ve sosyolojik aratrma bulunmamaktadr. Teorik ve metodolojik glkler bir kenara toplumsal bir gruba olduu
Andrew Weil, a.g.e. s.35. Lorna St. Aubyn, New Age: Yeni a Akm, ev. Nuray Mines-Ercan Arsoy, zmir: Ege Meta Yaynlar, 1998, s.115
373 372

128

kadar hizmet aldklar organizasyonlara da gl bir aidiyet duygusuyla bal olmaylar ve yksek mobilizasyonlar sebebiyle hizmet veren organizasyonlar olmasa da hizmet alan kiilerin toplumsal konumlarn tespitte glkler karmaktadr. Buna karn aratrmalarda New Age sempatizanlarnn veya mterilerinin toplumsal profilleriyle ilgili genel bir takm sonulara varlabilmitir. ounluu Batda yaplan az saydaki aratrmalar New Age Hareketinin toplumsal ynne dair bize baz veriler sunmaktadr. A. New Age Profesyonelleri ve retmenleri New Age vizyonunu kitaplarnda duyuran ve Michael Yorkun New Agein sosyal kamp diye adlandrd baz kiiler arasnda David Spangler, Marilyn Ferguson, Ram Dass, oklt kamp dedii kiiler arasnda ise Shirley MacLaine, Ruth Montgomery, Jose Arguelles, Patricia Sun, George Leonard, Jean Houston, Norman Shealy, Irving Oyle ve Sam Keen gibi isimler gemektedir. MacLaine, Montgomery ve Arguelles gibi kiiler New Age, ruh rehberleri (spirit guides) ile temas, kanal olma (channeling), kristal kullanm, gemi kltrlerin efsanelerinin yorumunu iermektedir. MacLaine kendi kendine yardm (self-help) ve benlik-geliimi (self-growth) gibi benlik odakl iken Montgomery ve Arguelles ezoterik olan daha ok toplumsal deiim ve New Age bilincine ynelik kullanmaktan yanadrlar. Edgar Cayce, Alice Bailey, Arthur Ford, Jane Roberts (Sethin kanalcs-channeler), J.Z.Knight (Ramtha), Ellwood Babbitt ve Kevin Ryerson gibileri ise New Age iinde doastc (supernaturalistic) yaklama sahiptirler. Bunun dnda spiritel kamp iinde Doulu gurular ve Batl retmenlerden bazlarnn isimleri; Maharishi Mahesh Yogi (TM), Bhagawan Rajneesh (Osho), Swami Muktananda (Siddha Yoga), Pamahansa Yogananda (Self Realization), Guru Maharaj Ji (Elan Vital eski DLM), Swami Rama, Swami Amar Jyoti, Trungpa Rinpoche (Naropa), Oscar Ichazo (Arica), Meher Baba. Batl figrler iinde Carlos Castaneda, Arthur Ford, Reb Zalman Schachter-Shalomi, Rabbi Joseph Gelberman, Free John (Johannine Daist), Stephen Gaskin, Krishnamurti Jeddu, Shakti Gawain gibi isimler bulunur.374

374

Michael York, The Emerging Network, : A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.36-37

129

B. Organizasyon ve Gruplar Modern toplumda ilevsel rasyonalitenin ilkeleriyle kontrol edilen ve gayri ahsi (impersonal) olmas beklenen insani ilikiler, davran ve dncelerin byk lde organize brokratik yaplarla hakimiyeti altndaki yksek dzeyde kurumsallam bir kamu alan ile evlilik, bo zaman vs. Birbirinden gittike ayrmlaan ve kurumsuzlaan (deinstitutionalized) zel yaam arasnda gittike alan bir ayrm bulunmaktadr. Bu bolukta ortaya kan yeni ruhsal hareketler organizasyon olarak totalistik olmamakla birlikte kognitif veya ideolojik dzeyde saf bilin Tanr bilinci trnden totalizm sergilemektedir 375 zel hayatn gittike daha da kurumsuzlamaya yneldii modern toplumda gelien ada ruhsal akmlardan biri olan New Age hareketi de organizasyon dzeyinde total bir yap gstermez. Bu sebeple eitli ileyi biimlerine gre biraraya gelebilen ve merkezi bir idare etrafnda tekilatlanmam gruplar veya organizasyonlar mteekkil olduklarndan New Age grup ve organizasyonlarn tek bir ana balk altnda toplayp tanmlamak olduka gtr. Bu sebeple New Age organizasyonlar kendi iinde incelenmektedir. Ancak yine de bu olduka heterojen gruplar tadklar belirli baz genel zellikler ierisinde deerlendirmek mmkndr. Bu organizasyon ve gruplarn her geen gn yenileri eklenerek uzayan bir listesi yaplabilir ama en azndan ileyi biimleri itibariyle u balklar sralabilir; Kitaplar, klpler, hafta sonu eitim seminer, kurs ve merkezleri, alveri merkezleri, kamplar, festivaller, kk topluluklar, okullar, atlyeler, okuma gruplar, enformasyon alar (networks), bire bir grmeler (rnein alternatif tp ifaclarnn mterileriyle grmeleri), okuma gruplar vs. Bu gruplarn katlmclar pek ok benzeri kurulular ziyaret etmekte ve yaamlar boyunca yalnzca bir grupta kalma davrann ok az gstermektedirler.376 Belirli bir merkezi organizasyon olmadndan New Age Hareketinin uzand alan lmek glemektedir. Ayn zamanda New Age vizyonu ve New Age ilgi alanlarndan bir ya da birkan paylayor (ekoloji, kiisel dnm, vs.) olsalar da bu gruplarn hepsi kendilerini New Ageci olarak grmeyebilmektedirler. 377 New Age gruplar farkl din ve kaynaklardan beslenebilmektedir. J.Gordon Meltonun New Age Gruplar arasnda sralad baz grup isimleri Hindu kkenliler; Transandantal Meditasyon, Rajneesh Foundation
375

Thomas Robbins, Cults, Converts and Charisma: The Sociology of New Religious Movements, Current Sociology, Vol.36, Num.1, Sage Publications, 1998, s.48-49 376 Paul Heelas, 1999, s.16 ve Adam Possamai, 2000, s.370. 377 J.Gordon Melton, Encyclopedic Handbook of Cults in America, New York, London: Garland Publishing Inc., 1986, s.116

130

International, Budist-Taoist kkenliler; The Farm, Naropa Institute, Sih kkenliler; Divine Light Mission, Sikh Dharma, slami kkenliler; Sufi Order, Arica Institute, Teosofik-Oklt kkenliler; Arcane School (World Goodwill), Spiritelist-Psiik kkenliler; Emissaries of Divine Light, Erhard Training Seminars (EST), New Thought kkenliler; Unity School of Christianity, Church of Religious Science (Science of Mind) ve bamsz retmenler ve kiiler; Patricia Sun, Carlos Castaneda, Marilyn Ferguson, Rudolf Steiner, Michael Harner, Sun Bear vs.378 New Age retilerinin kamuoyu tarafndan geni lde bilindii 1960lardan nce de baz organizasyonlar New Age retilerini eitim faaliyetlerine katmt. Bu organizasyonlar New Age kaynaklar arasnda zikrettiimiz baz gruplara ya dorudan ye olarak katlm ya da onlarn retilerinden bir ekilde etkilenmi kiilerce kurulmutur. lk kurulan gruplarda Hristiyanlk tonu biraz daha fazladr ve kurulduklar dnemdeki yaygn inanlar daha n plana karmlardr. lk dnemde Teosofinin ve UFO hareketinin bu organizasyonlar arasndaki etkisinin gl olduu, bir ksmnn da daha sonraki New Age grup ve organizasyonlarnda grlmemesine karn kilise benzeri bir organizasyon yaps iinde bulunduu grlmektedir. Aada bir ksmnn tarihi 1960 ncesine kadar giden baz organizasyonlarn retileri ve faaliyetleri bulunmaktadr. Aralarnda farkllklar bulunsa da szkonusu organizasyon ve gruplar dogma kartl, bireysel yorum ve kiisel deneyime yaptklar vurgu ve derecesi nispeten deise de gevek grup ii yaplanmas eklindeki New Age reti ve organizasyonlarnn ortak elerini tamaktadrlar. B.1. The Emissaries New Age hareketlerinin ilklerinden biri olan The Emissaries Amerika Birleik Devletlerinde Tennesseede 1932 ylnda bir ifti ve papaz (minister)n olu olan Lloyd Arthur Meeker (1907-1954) tarafndan kuruldu. eitli felsefe ve dinler yoluyla hayatna bir ama arayan Meeker hibirinin kendisini tatmin etmediini kefetmi ve sonunda kendisine ynelmi ve kendi dnyasndan yine tamamen kendisinin sorumlu olduunu derinden farketmi ve huzuru deneyimlemiti. Uranda adyla fikirlerini yaymaya balamt. 1940 ylnda daha sonra kendi fikirlerini sistemletirip geniletecek Martin Cecil ile tant. Hareketin Kanadadaki merkezi Cecilin sr iftlii uluslararas merkez de Meeker tarafndan 1945 ylnda Coloradodaki Sunrise Ranch idi. lk zamanlarda Emissaries of Divine
378

J.Gordon Melton, a.g.e. s.120-121.

131

Light olan ve Foundation of Universal Unity, the Ontological Society ve Integrity Society gibi adlar alan hareketin ad sonra ksaltlp The Emissaries (grevliler) olarak brakld. Hareket, Amerika Birleik Devletleri, Kanada ve Birleik Krallkda yaayan 150den fazla toplant merkezleri olan kk topluluklar oluturmutur.379 Bilinli insanlar grubu kendilerini isel drtlerine (inner impulse) brakmaya karar verdiklerinde grup enerjisinin younluu artar...Bu ulalabilecek Tanrsal (Divine) enerjinin daha byk bir alana sahip olmas ve birbirinden farkl yerlere, birbirlerini tanmayan insanlarn kendilerini verdiklerinden daha fazlasnn ortaya kabilecei anlamna gelir. Tanr da kiinin kendi kimliinden farkl bir varlk deildir: Tanr sadece bir Varlk deil Tanr tek bir Varlktr. Tanrnn Bedeni pek ok Tanr Varlndan olumutur. Ancak tanrlar okluuna sahip deil sadece tek bir Tanrya sahibiz. Tanrnn tm paralar birbirleriyle mkemmel bir koordinasyon ve uyum iindedir ve Tanrnn Bedeninin her paras bireysellemi Tanrdr. Tanrnn bu bireyselleen yn sizde, bedeninizdedir.380

B.2. The Sufi Movement Sufi Order International The Sufi Movement, Pir nayet Han (1882-1927) tarafndan 1910da Hindistandan ayrldnda kurmu olduu Sufi Order yerine 1923de kurduu organizasyonun addr. 381 Hintli mslman ve iti tarikatna mensup bir aileden gelen nayet Han ayn zamanda akademik camia dnda da bat toplumunun slam mistisizmi (tasavvuf) tanmasn salayan kiilerin de ncsdr. Hindistanda mzisyen bir ailenin iinde doan nayet Han baarl bir mzisyen olmu ve genliinden beri ilgilendii mistisizmi onu iti Tarikatnn Nizami koluna girmeye kadar gtrmt. Hindistan batan baa gezen Han hem sufi hem de hindu gruplardan eitim grd. Hocasnn mziinin armonisiyle Dou ve Baty armonize et
David V. Barrett, The New Believers: A Survey of Sects, Cults and Alternative Religions, London: Cassel&Co., 2001, s.381 380 David V. Barrett, a.g.e. s.382 381 Ron Geaves, The Sufi Movement, New Religions, Christopher Partridge (Ed.), Oxford University Press, 2004, s.138.
379

ile

132

deyiiyle hayatnn amacn Sufizmi Batya tamakta grmeye balam ve nceleri mzisyen kimliiyle Avrupa ve Amerikaya gitmi daha sonra da spiritel bir stad olarak etrafnda insanlar toplam, ngiltere, Fransa, svirede merkezler kurmu, renciler edinmiti. Hann Amerikada tarikatna ilk kabul ettii kii daha sonra Rabia adn alacak olan bayan Ada Martindir. Martin, San Franciscoda 1910 ylnda girdii tarikatta henz Han lmeden onun tarafndan tarikatn bana Amerikadaki ubesinin bana getirildi. Tarikata kabul edilen bir baka nemli kii Christian Sciencenin kurucusu Mary Baker Eddynin kuzeni, tarikata girdikten sonra ad Amina Begum olarak deitirilen Ora Ray Baker idi. Bir baka nemli ve ayn zamanda etkin bir figr de tarikata 1923de kabul edilen Samuel Lewisdir.382 Han, Amerikadaki organizasyonunu geleneksel bir tarikat yaplanmas iinde deil daha sonra dier New Age organizasyonlarnda da grld gibi gevek bir doktrinel kabul ile hiyerarik olmayan ve kiisel zgrle arlk veren bir gruplama modeliyle kurmu ve sufi reti ve literatrn slamiyetin formel ve kurallara dayal ynnden ayr olarak New Age sylemiyle uyumlu bir ekilde aklamtr. Inayet Han geleneksel bir mrit ve otoriter bir kiilik deil daha ok deneyimlerini topluluk yeleriyle paylap onlarn da spiritel deneyimler yaamasn kolaylatran, dogmann mutlak otoritesini eletiren ve kiisel deneyim zerinde duran bir figr portresi izmektedir. nayet Han hakiki sufizmin herhangi bir bireysel dinin zerinde olduu ve isel hakikatin (inner truth) dorudan deneyimi zerine kurulduunu iddia ettii eklektik bir evrensel Sufizm retmekteydi. Tm dnya dinleri bu isel ze (inner kernel) sahiptir ve geri kalan dier herey kltrel bir ilavedir. Hann retileri iti Sufizm ve Advaita Vedantadaki (Hindu felsefi dncesi) merkezi unsurlar iermektedir.383 Hann eklektizmi onun retisindeki evrensel ibadet (universal worship)de de grlmektedir. O, 1921de tm dnyann kutsal kiiliklerine ve kutsal metinlerine sayg gstermek amacyla tm byk dnya dinlerinden alnma sembollerin bir araya getirildii,

Michael A. Koszegi, The Sufi Order in the West: Sufisms Encounter with the New Age, Islam in North America: A Sourcebook, Michael A Koszegi and J.Gordon Melton (eds), Garland Publishing, 1992, s.212. 383 Ron Geaves, The Sufi Order of the West, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.142.

382

133

eitli kutsal metinlerden blmlerin ve nayet Han tarafndan oluturulan dualarn okunduu Evrensel badet (Universal Worship) adyla bir ibadet biimi tesis etmitir.384 The Sufi Movementda Hann iinden geldii geleneksel bir sufi tarikat olan itilikteki gl saaltm (healing) gelenei holistik, alternatif tp pratikleriyle geniletilmitir. Bu pratiklerin ardnda her insann kendisinde tanrsal (divine) iyileme gc olduu yatmaktadr. 385 Inayet Handan sonra hareket ikiye blnm ve Inayat Hann olu Vilayat nayat Han babasnn retisini kurduu Sufi Order of the Westde devam ettirmitir. Londrada doan ve eitimini psikoloji alannda Sorbonda tamamlayan ve eitim grd Hindistandaki sufi hocalardan iti tarikat silsilesi iinde bir Pir kabul edilen Vilayet nayet Han iteki tanrsall (divinity) uyandrmaya ynelik eitli geleneklerden meditasyon tekniklerini alm ve din, bilim ve holistik tbb birletirmitir. 386 1970den bu yana saylarn kar kltrden gelen ok sayda kiiyle arttran ve Kuzey Amerika, ngiltere ve bat Avrupada yerleen tarikat eklektik karakterini korumaktadr. Tarikatn inisiyeleri geleneksel slam mistizminin uygulamalarndan ok zihinsel dengeyi ortaya karan spiritel psikoteraptik sistemler, holistik, alternatif tp uygulamalar ile ilgilenmekte ve kendilerini mslman olarak grmemektedirler. 387 B.3. The Aetherius Society ngiltere, Shropchirede doan Sir George King (1919-1997) tarafndan 1955 ylnda kuruldu. Sir George King felsefe, teoloji gibi alanlarda doktor nvanna sahip olmasnn yannda Teosofik-Hristiyan bir hareket olan Liberal Catholic Churchden de piskopos (bishop) nvann almt.

Ron Geaves, The Sufi Movement, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.138. 385 Ron Geaves, a.g.e. s.139 Sufi pratikleri dier New Age gruplarndaki mistik ritellerin, ayinlerin psikofiziksel salk asndan kullanmna benzer bir ekilde teraptik amal kullanm Trkiyede de tasavvuf kkenli veya tasavvuftan ilham alan gruplarnda grlebilen bir uygulamadr. Burada zaman zaman halk slamndaki ifa anlayyla New Agedeki alternatif salk anlay i ie geebilmekte ve daha yksek dzeyli sosyo-kltrel topluluklarda iyileme veya ifa bulmann ardndaki sre daha teknik hatta bilimsel bir sylemle desteklenmeye allmaktadr. 386 Michael York, Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland and Oxford: The Scarecrow Press, 2004, s.103 387 Ron Geaves, The Sufi Order of the West, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, s.142.

384

134

King 1944 ylnda yoga yapmaya balam ve gizil glerini yle bir dereceye kadar gelitirmiti ki Kozmosun pek ok srrnn kendisine ifa olunduu Samadhinin derin trans durumuna ulamt 1954 ylnda Londradaki dairesinde Kendini hazrla! Sen gezegenleraras Parlamentonun sesi olacaksn eklinde bir ses duymu, bir hafta sonra Hintli bir Swamiden (Hindistanda ruhsal retmenler iin kullanlan bir ifadedir .B.) gnll yardmclar grubu kurmas talimatn almt. ok gemeden gezegenlerdeki Yksek stadlardan (Ascended Master) telepatik mesajlar almaya ve bu mesajlar kamu ile paylamaya balamt. Hareketin adnda yer alan Aetherius da Vens gezegenindeki kendisiyle ilk kez konuan Aetherius adndaki Kozmik stadn adyd. 388 Krk yl iinde 600 Kozmik aktarm (Cosmic transmissions) alm ve 35den fazla kitap yazan King lmnden sonra izdeleri onu, Buddha, sa ve dier pek ok peygamber gibi stadlardan birinin bir baka gezegenden gelmi bir avatar olarak kabul ettiler. Dnyaya gelecek son stad ak bir ekilde bir uan dairede grnecektir. The Aetherius Societynin inanlar Hristiyanlk ve Budizmin eitli unsurlaryla, Teosofi ve New Agei iermektedir. Dini hizmetlerde hem Hristiyan dualar hem de Budist mantralar kullanlmaktadr. Karma yasas zerine kurulu reenkarnasyona inanmakta ve bunu ncildeki Paulun insan ektiini biecektir (ncil-Galatyallar Mektup 6:7) szyle de desteklemektedirler. Erkek ve kadn tm insanlar eitli gezegenlerde yaadklar hayatlarla aldklar dersler ve getikleri snavlar sonrasnda bir st gezegene getikleri ve nihayetinde mkemmellik olan bir yolda ilerlemektedir: nsanolu Tanrdan geldi ve her ey Tanrnn bir parasdr. Kozmosda evrimin eitli aamalarnda Tanrdan baka birey yoktur. Herkes nihayetinde bir stad olacak ve oradan gelimeye devam edecektir 389 Spiritel ifa (healing), alternatif tp, yogann retildii ve uyguland dernek kendisini New Age olarak adlandrmaktan memnuniyet duymaktadr. ifa: Evrensel Yaam Gc Pranann ifacdan (Healer) hastaya transferidir. Uzayda serbeste akan bu enerji hastalktan rahatszlk eken kiiye aktarldnda (channelled) bu kiinin iinde bir denge durumu oluturabilmektedir. Ve herkes ifa uygulamasnda

388 389

David V. Barrett, a.g.e. s.385-386 David V. Barrett, a.g.e. s.387-388

135

bulunabilir nk dnya zerindeki herkesin doutan getirdii bir haktr bu zel bir yetenek deil.390 Grubun ilgi ekici uygulamalarndan biri de bir grup yenin mantralar ve dualar okuyarak spiritel enerjiyi uyandrd Operation Prayer Power olarak bilinen almadr. Bu enerji younlatrlp eitimli dua takm yelerine aktarlabilmekte ve daha sonra yeler enerjiyi Spiritel Enerji Pili (Spiritel Energy Battery) denilen zel olarak dizayn edilmi radyon aygtlarna (a specially designed radionic apparatus) sava veya deprem gibi kriz zamanlarnda kullanabilmesi iin aktarlmaktadr.391 B.4. Wrekin Trust ngilterede Sir George Trevelyan tarafndan 1971 ylnda insanln ve evrenin spiritel doasn kefetmek ve kiisel ve gezegen dzeyindeki dnm salamak amacyla kurulmu bir eitim vakfdr. Wrekin Trust byyen spiritel uyan hareketi ve yeni bilincin douuna bir katk yaptklarn dnen Trust bu katky dzenledii konferans, kurs ve programlarla yapmaktadr. Trust amalarn u ekilde sralamaktadr: Anlam aray, holistik ve spiritel bir hayat felsefesini aratrmak, yaratc deiim iin bilinli aralar gelitirmek. Dernek yerel gruplar tevik etmekte, University for Spirit iin bir inisiyatif oluturmaya almakta, hafta sonu ve hafta ii programlar oluturmaktadr. Baz yerel gruplar konumaclar, videolar ve dier kaynaklarn ne kt meditasyon ve tartma alanlar ortaya karm bazlar araylarn paylamakta ve bir baka New Age organizasyonu olan Findhorn Foundationle ibirlii iinde ruhi sezilerini yeniden kefetme programlar dzenlemektedir.392 B.5. The London Group Bir sre Teosofi hareketine katlm olan oklt yazar Dion Fortune tarafndan kurulan Society of the Inner Light grubunun ileri bir yesi tarafndan 1975 ylnda kuruldu. Grup ilki temel oklt ilkeleri ve Yahudi mistisizmi Kabalaya girii, ikincisi de modern gizemler ve sembol ve ritellerin pratik kullanmna girii ieren ve arka arkaya alnan iki giri kursu vermektedir.
390 391

David V. Barrett, a.g.e. s.389 David V. Barrett, a.g.e. s.389 392 The Wrekin Trust today http://www.sirgeorgetrevelyan.org.uk/WT1.html (22 Mart 2006)

136

Grup faaliyetlerinin pratik doasna vurgu yapmaktadr. Ana ilkemiz eylem (action)dir. Masa ba (arm-chair) filozoflarna yerimiz yok. Bizler, yenilii (innovation) ho karlyor ve bireylerin gerekten kendilerine yardm edecek pek ok teknii kullanyoruz.393 Bat Gizem Gelenei (Western Mystery Tradition) zerine kurulan The London Group yirminci yzyl erkek ve kadnlarnn kullanmna uygun modern formdaki bir gelenei savunmaktadr: Bizler tm mezhep (denomination) ve inanlar aratranlar (enquirer) kabul ediyoruz New Age sentez adr. Pek ok bak asna yer vardr...Pek ok hizmet etme biimi ve New Age ideallerini eyleme geirmek isteyen pek ok grup bulunmaktadr...Eer aradnz ey grubumuzda bulunmuyor olsa da en azndan aradnz eyi daha aka bilmenize yardm ederiz. Tek bir yol deil, herbirimiz iin en iyi olan yol vardr. 394 Grubun gemi dinlere bak da dahil olduu gizemci bak asna uygundur, Gemiteki tm dinlerin nemli bir zellii her birinin bir i bir de d ynnn olmasdr. D form Irk dini haline gelirken, isel gerekliklerin kiisel deneyimine ynelik dorudan bir yol olan ve Irkn spiritel evrimine yardmc olma frsat sunan i form, derin retiler iermektedir. 395 III. New Ageciler: Spiritel Deneyim Arayanlar New Age literatrnde dnyay kendileri iin daha anlaml klacak bir dnya gr ve performanslarn ve potansiyellerini arttrma imkanlarn Arayanlar (Seeker) dan sz edilir. 1960 sonrasnn nemli fenomenlerinden biri olan ve baz batl lkelerde toplumun eitimli ve varlkl kesimlerinin arasnda kkleen bu aray ayn zamanda ekonomik ve toplumsal kayma (dislocation) dnemlerinde daha geni bir anomiyi ve gl birincil grup yeliinden uzak olan hareketli bireyleri yanstmaktadr. 396 Daha geni grubu oluturan sadece

393 394

David V. Barrett, a.g.e. s.370. David V. Barrett, a.g.e. s.371 395 David V. Barrett, a.g.e. s.370. 396 Michael Hill, The New Age : A Sociological Assessment, The Encyclopedic Sourcebook of New Age Religions, James R. Lewis (Ed.), New York, Prometheus Books, 2004, s.388.

137

spiritel arayanlarn dnda ekirdek New Ageci gelecekte insanln spiritel anlaynda kollektif bir deiim getireceine inanr.397 New Agein snrlarnn mulakl (amorphous) hareketle ilgili yelik ifadesini kullanmay gletirdiinden New Agecilerin saysndan ziyade New Ageden insanlarn ne lde etkilendiini sormak gerekir. Bu saynn tespitinde anket kullanan baz almalarda New Age inan ve tutumunun iaretlerini ak bir ekilde lmek ve tanmlamakta baz glkler yaanmtr.
398

Bu glklerin bir ksm New Ageciler iin New Agein ye

olunan dini bir grup veya organizasyon olarak grmeyileri sebebiyle baz New Agecilerin ismen Hristiyan veya Musevi olduklar halde New Ageci kalabilmelerinden de ileri gelebilmektedir.399 Bu durum New Age ile ilgili anketlere de yansmaktadr. rnein 1992 ylnda Gallup tarafndan yaplan ankette gen Amerikallarn yzde 50si hem Hristiyan hem de New Agei benimseyebilmenin mmkn olduu eklinde yantlamlardr.400 Hatta New Age ile Hristiyanln bir araya gelmesi olgusunu Daren Kemp, New Agei tanmlamakta kullanlan kova burcuna ait anlamna gelen ngilizce Aquarian terimiyle, Hristiyanlk terimlerini birletirerek trettii Christaquarianism eklinde adlandrmaktadr.401 Ayrca baz kimseler iin New Age sadece bir kitap okumak ve bir gr benimsemekten daha teye gemezken dierleri iin dnya gr ve daha geleneksel dinlerdeki ihtida (conversion) benzeri bir istikamet deiimidir.402 Michael York, New Age fenomeninin etkiledii insan saysn tahmin etmekte karmza kan bir baka gln de New Age bal altna giren aktivite eitlerinin genilii ve New Agein bu aktivitelerden hangisiyle tanmlanaca noktasnda ortaya ktn ifade eder. rnein eitli danmanlk, i ynetimi ve sat firmalar garip ve klt fikirleri zihne uyandrdn syledikleri New Age etiketinden kanmakla birlikte, geleneksel i ynetim eitim metodlaryla meditasyon ve hipnozun biraraya getiren New Age eitim programlarna katlmaktadrlar. Benzer bir ekilde Dou mistisizmi ve pozitif dnme tekniklerini New Age olarak tanmlayan pek ok

Michael York, New Age Traditions, New Religions: New Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities, Christopher Partridge (Ed.), Oxford University Pres, 2004, s.311 398 Steve Bruce, Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 2002, s.103 399 Sarah M. Pike, a.g.e. s.27 400 Paul Heelas, a.g.e. s. 172 401 Daren Kemp, Christaquarianism: A New Socio-Religious Movement of Postmodern Society?, Implicit Religion, Vol. 4, Num.1, 2001, s. 27. 402 Steve Bruce, a.g.e. s.105

397

138

kii olduu gibi bunlar New Age ad altnda grmeyen de pek ok kii bulunmaktadr.403 Bununla birlikte genel eilim yeni dini hareketlere olduu gibi New Age hareketine de katlm gsterme eiliminin Batda daha ok ehirli beyaz gen, iyi eitimli, orta ve st snf ailelerden olduu dnlmektedir.404 Bu glere ramen Amerika, ngiltere bata olmak zere Avrupada yaplan baz anket verileri aktarlabilir. Amerikada, The Psychic Sourcebook kitabnn yazar Frederick G. Levinenin organize ettii ankette American magazinenin okuyucularndan %79u din ile spiritellik (ruhsallk) arasnda bir ayrm olduunu hissetmektedirler. Ankete katlanlardan %40 kendini dindar kabul ederken %94 kendilerini spiritel grmektedir. Ulusal ortalamay dorularcasna %95i Tanrya inanrken (bunlar aralarnda %57si cennete %24 cehenneme inanmaktadr), %60 en azndan aralkla hizmetlerine katlmakla birlikte yalnzca %36s herhangi bir kilise, sinagog veya tapnaa yedir. Gallupun 1976 ylnda yapt anket sonucunda 10 milyonu akn Amerikalnn alternatif dini hareketlerden birkana katldklar ortaya km anketi deerlendiren George Gallup, Jr. mistisizmin pek ok formunun ykselite olduu ise sonucuna varmtr. 405 Birleik Krallk ve Avrupada 1980li yllarda yaplan bir istatistiin sonular ise Britanyada TM hareketine katlanlar (100,000 +/- 20,000), Rebirthing (11,250), Est (Erhard Seminars Training), (8.000 +/- 500), Exegesis (6.000), Rajneesh (4.000). Dier Avrupa lkelerindeki rakamlar ise Hollanda (50.000), talya (30.000), sve (70.000), svire (6.00010.000), Bat Almanya (35.000 tam zamanl-100.000); Rajneesh hareketine katlanlar Hollanda (15.000), talya (16.000), sve (1.300), svire (6.000-10.000) ve yine Bat Almanyada Est (5.200), Dvine Light Mission (800) ve Eckankar (600) gsterilmektedir. 406 New Age grlerinin yaygnln gsteren en kesin yol basl yaynlardr. Steve Brucenn ngiltere ile ilgili tespitlerine gre 1970 ile 1990 arasnda Birleik Krallkta yeni balkla yaynlanan kitaplarn toplam says iki katna km, dini kitaplarn saysnda azalmaya karn oklt kitaplarn says yzde 150 orannda art gstermitir. 1980lerin
Michael York, The Emergin Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995, s.43. Yorkun New Age ile ilgili dikkati ektii tanmlama probleminin bir benzeri Kiisel Geliim konusunda da yaanmaktadr. Bize gre Kiisel Geliim New Age ierisinde deerlendirilmesi gereken bir alan olmasna ramen bu almalara katlan ve geleneksel dinlere aidiyet hisseden kiiler de kendileriyle ilgili New Ageci tanmlamasn kabul etmeyecek derecede keskin dini sylemleri olabilmektedir. 404 Michael York, a.g.e. s.19 405 Michael York, a.g.e. s. 42 406 Michael York, a.g.e. s.43
403

139

sonlarnda New Age grleriyle ilgili kitaplar basan byk yayn evlerinin saysndaki art da bu New Agein toplumdaki yaygnlnn bir baka gstergesidir.407 Literatrde genel olarak New Agecilerin toplumsal profili ehirli, eitimli, orta ya arlkl, orta snfa mensup olduklar ve ounluunu kadnlarn tekil ettii ynndedir.408 New Agecilerin, yeni sosyal hareketlerde tanm yaplan ve geleneksel orta snflardan daha eitimli, kurumlam elitlere kar durabilen yeni elitleri ieren yeni orta snfn bir paras olduklar da sylenebilmektedir. 409 ngilterede Body, Mind, & Spirit adl New Age dergisinin 1989 Hazirannda okuyucular arasnda yaplan Spiritellik Anketi (Spirituality Survey) sonularna gre derginin okuyucularn, iinde bydkleri din asndan yzde 52sini Protestan, yzde 27sini Katolik, yzde 3 Musevi dini iinde bym yzde 11i de herhangi bir dini evre iinde bymemi. Okuyucularn cinsiyet oranlarn ise yaklak yzde 73 kadnlar, yzde 20si erkekler oluturuyor. Ya aral asndan yzde 23 18 ila 34, yzde 42inin 35 ila 49 ya aras, yzde 35inin ise 50 yandan byk olduunu gstermektedir. Eitim dzeyleri asndan yzde 18inin lise, yzde 45 kolej, yzde 18inin niversite mezunu, yzde 12sinin ise niversite sonras derecelerine sahip olduu, mesleki adan yzde 25inin profesyonel/teknik, yzde 19unun isiz veya emekli, yzde 13nn din ilerinde, yzde 12sinin hizmet sektrnde, yzde 11inin idari kademede, yzde 6snn sat iinde olduu gsterilmektedir. Ankete katlanlarn yalnzca yzde 35i son bir yl iinde bir astrolog, numerolog veya el falcsna gitmi, psiik ifa ile ilgili soruya ise yzde 23 bir nceki yl psiik ifacya gittikleri eklinde yantlar vermiler. BMSnin okuyucularna hali hazrda kendilerini hangi dinde grdklerine ilikin soruya ise yzde 17si Protestan, yzde 11i Katolik, yzde 2si Musevi, yzde 15i New Age, yzde 10u dier ve yzde 35i herhangi bir dinde grmedikleri eklinde yantlar vermi, ancak yarsndan daha az kendini dindar, yzde 94 gibi byk ounluu ise kendilerini spiritel grmektedirler. Yzde 64 organize

Steve Bruce. Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 2002, s.104 Steve Bruceninkine benzer bir tespit zellikle 90l yllardan sonra New Age anlayyla ilgili kitaplar basan yaynevlerindeki artla Trkiye iin de yaplabilir. 408 Adam Possamai, A profile of New Agers: social and spiritel aspects, Journal of Sociology, Vol. 36, November 2000, s.364. 409 Daren Kemp, New Age: A Guide. Alternative Spiritualities from Aquarian Conspiracy to Next Age, Edinburgh University Press, 2004, s.114

407

140

dinlerin gnmz ve amzda modas gemi olduunu hissetmekte, yzde 92si lm sonras hayata inanmakta yzde 81i ise reenkarnasyona inanmaktadr.. 410 Avustralya Melbournda otuz be New Age sempatizan ile yaplan grmede kiilerin herhangi bir kurumlam (established) veya alternatif bir din ya da ateist bir ailede iinde doup bym olabildikleri, ateist iken tantklar bir kii, okuduklar bir kitap veya mistik bir deneyimle New Age ile ilgilendikleri, kurumlam din iinde domu olanlarn ise dini otoriteyle srekli bir atma hali yaadklar tespit edilmitir. Alternatif bir dini ortamda doanlar da ayn ekilde kendi dini ortamlarna kar bir muhalefet iinde kendi sbjektif dinlerini bulmay istemektedirler. Hatta New Age gruplar iinde olanlar da grup ball yksek dzeyde olmayp farkl gruplara ayn anda gidebildikleri yaplan grmelerden kan sonulardan biri.411 Daren Kempin aktard ngilterede yaplan anketler de New Agecilerin profiliyle ilgili veriler sunmaktadr.412 Tablo 5. Anketler Alternatives lecture evening Three Christaquarian populations Two Evangelical Anglican churches, electoral rolls Kindred Spirit dergisi National Statistics 2003 Psychology of Vision and The Spark, Gney Bat ngiltere (2001) Anket katlm ve geri dn Alt 48/121 = %40 Ksaltmalar Alt CQ Ev KS Nat SW

Michael York (1995) Daren Kemp (2003) Daren Kemp (2003) Stuart Rose (1996) Dominic Corrywritght (2001) CQ 339/601 = %56 Ev 53/114 = %46

KS SW 908/5350=%17 60/?=%50-59

Michael York, a.g.e. s. 186-188 Adam Possamai, a.g.e. s.366 412 Daren Kemp, New Age: A Guide, s.115-120, Kempin kulland ksaltmalar yerine aratrmay dzenleyen yazarlarn adn ksaltmada kullandk. Eserler ise srasyla Michael York, The Emerging Network, 1995, Daren Kemp, The Christaquarians? A Sociology of Christians in the New Age, London: Kempress, 2003, Stuart Rose, Transforming the World: An Examination of the Roles Played by Spirituality and Healing in the New Age Movement: The Aquarian Conspirators Revisited, Ph.D. tez, Lancaster University, 1996, National Staticstics, Census 2001, http://www.statictics.gov.uk/census2001/default.asp, 2003, Dominic Corrywright, Theoretical and Empirical Investigations into New Age Spiritualities with Special Reference ot the South West of England, Ph.D.tez, University of Bristol, 2001. Kempin aktard tm anketlerde hakknda bilgi alnamayan gruplar veya uygulamalar darda braklmtr.
411

410

141

Tablo 6. Yanz Nedir? Ya Aral 0-18 19-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Yant Yok CQ % 0 0 5 9 18 25 42 1 Ev % 4 6 13 13 19 15 25 6 KS % 0 3 16 30 27 14 10 1 Nat % 2 4 13 38 26 6 11 SW % 25 6 14 15 13 11 16 -

Tablo 7. Eitim Dzeyiniz Nedir?413 Eitim Dzeyi Yok O dzeyi A dzeyi niversite Mezunu Master Doktora Profesyonel Yant Yok CQ % 7 11 10 24 15 1 30 3 Ev % 11 25 11 17 0 0 26 9 Nat % 60 60 60 40 40 40 -

Tablo 8. Cinsiyetiniz Nedir? Cinsiyet Alt % Erkek Kadn Yant Yok 29 71 CQ % 28 71 1 Ev % 26 72 2 KS SW Nat % 30 70 % 40 60 % 51 49 0

Anketler ngilterede yapld iin ankete katlanlarn eitim dzeyi, ngiliz eitim sisteminde lise sonras rencinin baar dzeyini belirleyen belirleyen O level (Ordinary Level) ve A Level (Advanced Level) gibi derecelendirme biimleri kullanlmtr.

413

142

Tablo 9. deki Statnz Nedir? Stat CQ % Ev% Nat %

i veren Emekli renci siz Yant Yok Dier

35 48 1 2 14 -

36 9 4 51 -

6013 5 4 15

Tablo 10. Yllk geliriniz yaklak ne kadardr? Gelir 0-4.999 5.000-9.999 10.000-14.999 15.000-19.999 20.000-24.9999 25.000-34.999 35.000+ Yant Yok Alt % CQ % Ev % 21 23 35 13 4 4 4 4 36 9 9 6 6 11 4 19 9 17 20 18 14 5 11 7 KS % 19 21 18 16 21 21 21 5 Nat % SW % 17 33 23 13 14 14 14 0 20 15 8 7 32 32 32 25

143

Tablo 11. Aadaki herhangi bir uygulamaya katldnz m? Uygulama CQ Ev KS % % % Akapunktur/iatsu 52 9 57 Aleksandr Teknii 33 2 32 Aromaterapi 50 17 73 Budizm 42 0 50 Kanal Olma (Channeling) 14 0 49 Renk Terapi 24 2 48 Yaratc grselletirme 53 0 80 Kristaller 21 0 71 Dans terapi 33 0 30 Yerkre gizemleri 12 0 43 Etik aratrma 33 4 18 iek tedavileri 45 8 70 Yeil Politika 38 8 45 ifa atlyeleri 54 13 67 Herbalizm 39 9 57 Homeopati 61 21 39 Hipnoterapi 17 6 39 Masaj 63 15 73 NLP 9 2 18 Gemi-hayat terapisi 8 2 39 Psikoterapi 48 8 42 Rebirthing 12 0 18 Refleksoloji 47 11 64 Recycling 63 55 74 aman/Pagan ritelleri 15 0 35 Ses terapisi 15 0 34 Spiritelizm 13 6 55 Tai chi chuan/Yoga 56 4 67 Transaksiyonel analiz 19 8 21 Veganlk 4 0 14 Vejeteryanlk 47 11 71 Kadn aratrma gruplar 24 11 20 Yukardakilerin birka 33 7 47

Yine 1981 ylnda Washington niversitesi rencileri arasnda yaplan bir aratrmada rencilere New Age alanna giren konulardaki grleri sorulmu, bu konulara en ok olumlu yant veren rencilerin herhangi bir dini inanca sahip olmayanlar olduu en olumsuz olanlarn da inancn yenileyen (born-again) Hristiyanlar olduu grlmtr. Ancak bu aratrmann ilgin sonularndan birisi de Katolik ve Protestanlardan mteekkil sradan

144

Hristiyanlarn yantlarnn sorulara en ok olumlu yant veren ve herhangi bir inanc olmayanlara yakn olmasdr.414 Tablo 12. niversite rencileri Arasnda Yaplan Anket (Washington 1981) Yantlar yzde olarak verilmitir
241 inanc olmayan 251 Katolik Sradan Hristiyan
Yoga, Zen ve Transandantal Meditasyon gibi baz Dou Pratikleri muhtemelen byk deerdedir Katlyorum UFOlar muhtemelen dier dnyalardan gelen gerek uzay gemileridir. Katlyorum Tarot okuma, seanslar ve psiik salk gibi baz oklt uygulamal 16 muhtemelen byk deerdedir. Katlyorum. Duyu d algnn bir rnei olabileceini dndm bir deneyim yaadm Katlyorum Cevap verenler ESP kesinlikli mevcut olduunu dnyorlar. Cevap verenler oklt literatrden ciddi olarak honutsuzluk duyuyorlar. Cevap verenler horoskopunuzdan ciddi honutsuzluk 38 24 23 53 26 38 29 34 17 36 17 65 59 57 55 44 22 12 6 67 66 60 43 73 66

319 Protestan Sradan Hristiyan


60

345 nancn Yenileyen Hristiyanlar

28

duyuyorlar.

Mesajlarn genelde kitle iletiim aralaryla, dergi ve kitaplar, konferanslarla yayan, merkezi bir otorite yapsndan yoksun, minimum dzeyde organizasyona sahip, yeler deil

414

William Sims Bainbridge, The Sociology of Religious Movements, Routledge, 1997, ss.388-389.

145

tketicilerden mteekkil bir dinleyici kitlesine hitap eden kltler dinleyici/izleyici (audience cults) kltlerini, pratisyenler ve mterileri arasndaki ilikiye dayal snrl bir biimsel organizasyon sergileyen mteri kltlerini (client cults) oluturur. 415 Organizasyon-grup ve onlarn sunduklar pratikleri talep eden mteriler arasnda iliki yenin verdii cret karl retmenlerinden meditasyonlarnda tekrar edecekleri gizemli-kutsal ibareler olan mantralar alan ve belirli periyotlarla dzenlenen seminerlere katlmas beklenen Transandantal Meditasyon benzeri gruplarda yelik aidat veya creti eklinde olabilmektedir. Herhangi bir zaman dilimiyle snrl tutulmayan retimde yenin dorudan herhangi bir kutsal retiyi kabul etmesi beklenmemekte, uygulamann kiinin potansiyellerini arttraca vadedilmektedir. Yoga, Biyoenerji, Kristal terapisi, Renklerle terapi, Aroma terapi gibi terapi arlkl organizasyonlarda veya birebir terapist-saaltmc-retmen grmelerinde kiinin fiziksel ve/veya psikolojik rahatszln gidermeye ynelik kimi alternatif tedavi metotlarnn uygulanmakta, mteri grup-organizasyon ilikisi rahatszlk tedavi edilinceye veya kii vazgeinceye kadar devam edebilmektedir. Brahma Kumaris gibi gruplarda toplu meditasyon uygulamas ve seminerler ba karl sunulmakta ve bu arada grubun Tanr-Evren ve nsan zerine retileri gelen kiilere seminerlerle sunulmaktadr. Bu tip organizasyonlarn dnda New Age Profesyonelleri denilen kiilerin organizasyon dnda sunduklar hizmetler vardr. Yoga ve meditasyon retmenleri, biyoenerji uzman vs. adlarla anlan kiiler tam veya yar zamanl olarak mterilerinin ruhsal ve/veya fiziksel rahatszlklarn gidermelerinde veya sadece gndelik yaamn kiide oluturduu sknt, stres ve kaygy azaltmalarna yardmc olmaya almaktadrlar. New Age retileri ekonomik alana da dahil olabilmektedir. Hafta sonu ynetim, kiisel geliim seminerlerinde i yerinde veya zel hayatta karlalan durumlarla ba etmek, daha baarl bir birey olmak veya gelimemi potansiyelleri gelitirmek amalanr. Kapitalist serbest piyasann retkenlik, inisiyatif, yaratclk, kendine gven ve bakalarna baml olmaktan ok kendi ayaklar zerine durma gibi giriim kltrnn bireyselci deerlerinin ne karld bu seminerlerde daha sekler, hmanist bir dil kullanlr.416

Rodney Stark ve William Sims Bainbridge. The Future of Religion Secularisation, Revival and Cult Formation, Berkeley: University of California Press, 1985: s.26-9 416 Paul Heelas, a.g.e.s.166

415

146

SONU
Batnn sosyo-kltrel ve tarihsel koullarnda domu ve yine bu koullar iinde eitlenmi ve genilemi, heterojen, ademi-merkeziyeti, anti-otoriteryen ve birey eksenli bir inanlar ve uygulamalar btn olarak tanmlanabilecek olan New Age Hareketi, tm dnyada trde eilimler gstermeye doru giden amz toplumlarndaki yine bu eilimlerin tayin edicilii altndaki deien dini algnn temel parametrelerini iinde tayan zgl bir dinsel-kltrel harekettir. Bu zellikleriyle New Age, kurumlam dinlerden olduu kadar bu dinlerin de doularnda geirdii safhalara benzer bir ekilde sekteryan zellikler tayan ve ayn zamanda modern koullarn da etkilerini yanstan Yeni Dini Hareketlerden youn bireyci karakteriyle ayrlmaktadr. Tezimizin zellikle nc blmnde ele aldmz dnsel zellikleri ve son blmdeki grup ve organizasyonlarn yapsal zellikleri asndan bakldnda New Age hareketi, baka hibir dinsel-kltrel harekette olmad kadar modern koullara uyum gsterebilme imkanna sahip olduu anlalmaktadr. Sempatizanlarna belirli bir reti ve uygulamay dayatmay, geleneksel kltrel unsurlarla kolayca eklemlenebilmesi ve yeni sentezler retilebilmesiyle de grnrde farkl zellikler gsteren kltrel yaplara nfuz edebilmektedir. Mevcut sosyo-kltrel ve ekonomik artlarda geleneksel toplumsal balarn azald, kiisel yeteneklerin baar ve baarszl olduu kadar toplumsal hayattaki ilikileri ve staty belirledii gnmzn yksek rekabeti toplumlarnda New Age, merkezinde bireysel deiim ve gelime ihtiyacnn yer ald modern bireyin anlam arayna karlk gelmekte bu sebeple toplumlar modernletike New Age reti ve uygulamalarn benimseyen insanlarn saysnda art grlmektedir. Hareketin douundan gnmze kadar geen yaklak krk yllk sre iinde New Age emsiyesi altna giren inan ve uygulamalarda ve New Ageciler arasnda harekete yaklamda baz deiiklikler bulunmasna ramen hareketin temelindeki bireysellik vurgusu olduu gibi kalmtr. Hareketin temel sylemini de belirleyen bu vurgu, hareket, zaman iinde yeni ve belki de nceki yllardan bsbtn farkl bir d grnme brnse de olduu gibi kalacak ve ona New Age karakterini verecek bir temel olarak grnmektedir. Bu, kurumsal gcn gittike kaybeden geleneksel dinler iinde de grlmekle birlikte daha belirleyici bir tonda ve farkl bir dini-kltrel model ve sylem iinde ortaya kan dnyevilemenin bir baka cephesi olmas ve modern bireyde sosyo-kltrel ve ekonomik

147

artlarla deien dnya tasavvuru ile din algs arasndaki ilikileri de gstermesi asndan bizce zellikle din sosyolojisi tarafndan zerinde durulmas gereken ok nemli bir alann varlna iaret etmektedir. Ancak gerek bu alandaki almalarn gerekse de geleneksel cemaat kalplar ierisinde konuya aklk getirmeye alan konservatif din sosyolojisi teorilerinin yetersizlii modern din alglar, yeni dini oluumlar ve geleneksel dinlere ynelik yeni yaklamlar inceleyen almalardaki zaaf noktalarn oluturmaktadr. Tarihi ve kltrel tercihleriyle olduu kadar konjonktrel sebeplerle de kresellemenin kltrel etkilerine ak olan lkemizde ise bu alanlar bir ksm metodolojik ve pratik glkler bir ksm da bilim alannn dndaki kayg ve gerekelerle dokunulmadan braklmaktadr. Oysa dini algdaki deiim, ayn zamanda toplumsal deiimin de gstergelerinden biri olmas ve bu deiimin muhtemel ynn gstermesi bakmndan son derece nemlidir. Deien din algsnn toplumsal ve kltrel koullara ilikisini ortaya karmak bakmndan aratrmamzda ele aldmz New Age Hareketi kanaatimizce, szkonusu deiimi anlamak isteyenler iin son derece verimli bir alan olarak aratrmaclarn yeni almalarn beklemektedir.

148

KAYNAKA
Albanese, Catherine. The Subtle Energies of Spirit: Explorations in Metaphysical and New Age Spirituality, Journal of the American Academy of Religion, Vol.67, No.2, (June 1999), ss.305-325. ________. Corresponding Motion. Transcendental Religion and the New

America, Philadelphia: Temple University Press, 1977. ________. Religion and the American Experience: A Century After, Church

History, Vol. 57, No.3, Sep., 1988, ss.337-351. Aldridge, Alan. Religion in the Contemporary World, Polity, 2003. Alexander, Kay. Roots of the New Age, ss.30-47 Perspectives on the New Age, James R. Lewis ve J.Gordon Melton (ed.) New York: State University of New York Press, 1992. Allen, Abel Leighton. New Thought, ss.359-361, James Hastings (ed.) Encyclopedia of Religion and Ethics, Vol.IX, T&T Clark, 1980. ________. The Message of New Thought, New York: Thomas Y. Crowell

Company, 1914. http://website.lineone.net/~newthought/tmontinx.htm (19 Mays 2006) Anderson, Jack Ensign. %100 Dnce Gc, stanbul: Akaa Yaynlar, 1997. Aubyn, Lorna St. New Age: Yeni a Akm, ev. Nuray Mines-Ercan Arsoy, zmir: Ege Meta Yaynlar, 1998. Bailey, Alice. The Soul and its Mechanism, New York, 1930,

http://laluni.helloyou.ws/netnews/bk/soul/toc.html (24 Mart 2006). Bainbridge,William Sims. The Sociology of Religious Movements, Routledge, 1997. Barbour, Ian G. Issues in Science and Religion, New York: Harper Torchbook, 1971.

149

Barker, Eileen. New Religious Movements, London: HMSO, 1992. Barrett, David V. The New Believers: A Survey of Sects, Cults and Alternative Religions, London: Cassel & Co., 2001. Beckford, James A.New Religions, An Overview, Encylopedia of Religion, Mircae Eliade (ed.), C.X, New York, 1987. Bednarowski, Mary Farrel. New Religions and the Theological Imagination in America, Indiana University Press, 1989. Bellah, Robert. Beyond Belief, Oxford: University of California Press, 1991. Bennett, John G. Maddesel, Hayatsal, Kozmik Enerjiler, ev. Mehmet smail, stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, 1995. Bercovitch, Sacvan. The Puritan Origins of the American Self, New Haven and London: Yale University Press, 1975. Berger, Peter ve Thomas Luckmann, The Social Construction of Reality, Peregrine Books, 1979. Berlin, Isaiah. The Counter-Englightenment, ss. 1-24 Agains the Current, Henry Hardy (ed.) New York: The Viking Press, 1979. Bloch, Jon P. New Spirituality, Self, and Belonging: How New Agers and NeoPagans Talk about Themselves, Westport, CT: Praeger, 1998. Bloom, William (ed.) The New Age: An Anthology of Essential Writings, London: Rider, 1991. Bochinger, Christoph. The Invisible Inside the Visible-The Visible Inside the Invisible: Theoretical and methodological aspects of research on New Age and contemporary Esotericism, ss-59-73, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, Inaugural Issue, London: Alternative Spiritualities and New Age Studies Association, 2005.

150

Bruce, Steve The New Age and Secularisation, ss.220-236 Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe ve Marion Bowman (eds.) Edinburgh: Edinburgh University Press, 2000. ________. God is Dead : Secularization in the West, Oxford: Blackwell, 2002.

________. Religion in Modern Britain, Oxford University Press, 2002. Button, John ve William Bloom, The Seekers Guide. A New Age Resource Book, London: The Aquarian Press, 1992. Capra, Frithjof. Bat Dncesinde Dnm Noktas, ev. Mustafa Armaan, stanbul: nsan Yaynlar, 1992. Cameron, Julia. inizdeki Yaratcy Kefedin, Trkesi: Zerrin Koltukuolu, stanbul: Kurald Yaynclk, 2003. Casanova, Jose. Public Religions in the Modern World, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1994. Clark, Stephen M. Myth, Metaphor and Manifestation: the negotiation of belief in a New Age community, ss.97-104 Perspectives on the New Age, James R. Lewis ve J. Gordon Melton (eds.) Albany: State University of New York Press, 1992. Cohen, Jean. Strateji ya da Kimlik: Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal Hareketler, ss.109-129, Yeni Sosyal Hareketler, Kenan ayr (Yay.Haz.), stanbul: Kakns Yaynlar, 1999. Commager, Henry Steele. The Significance of Freedom of Religion in America, California: Rutgers University, 1982. Coward, Harold. Mysticism in the Analytical Psychology of Carl Jung and the Yoga Psychology of Patanjali: A Comparative Study, Philosophy East and West, Vol.29, No.3 (Jul.1979), ss.323-336. Cupitt, Don. Mysticism after Modernity, Blackwell, 1998.

151

Donaldson, Laura E. On Medicine Women and White Shame-Ans: New Age Native Americanism and Commodity Fetishism as Pop Culture Feminism, Signs, (The University of Chicago Press) Vol. 24, No.3 (Spring, 1999), ss.677-696. Durkheim, Emile. The Elementary Forms of the Religious Life, trans. Joseph Ward Swain, London: George Allen&Unwin, 1982. Edwards, Harry. Ruhsal ifa, ev.Jle Gizer Grsoy, zmir: Sihap Yaynlar, 1983. Eliade, Mircea. Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions, Essays in Comparative Religions, The University of Chicago Press, 1976. Ellwood, Robert S. Theosophy, Americas Alternative Religions, Timothy Miller (ed.), State University of New York Press, 1995. Emerson, Ralph Waldo. Collected Works of Ralp Waldo Emerson, New York: Greystone Press, t.y. Engelhardt, Dietrich Von. Natural Science in the Age of Romanticism, ss.101-131, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre & Jacob Needleman (eds.), New York: Crossroud Publishing, 1995. Faivre, Antoine. Access to Western Esotericism, State University of New York Press, 1994. ________. Renaissance Hermeticism and the Concept of Western Esotericism

ss.109-123, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek ve Wouter J. Hanegraaff, New York: University of New York Press, 1998. Faivre, Antoine ve Jacob Needleman. Modern Esoteric Spirituality, New York: Crossroad, 1995. Faivre, Antoine ve Claire Voss. Western Esotericism and the Science of Religions, Numen, (Brill Academic Publishers), Vol.42, No.1 (Jan., 1995), ss. 48-77. Ferguson, Marilyn. The Aquarian Conspiracy: Personal and Social

Transformation in the 1980s, London: Paladin Books, 1986.

152

Frankl, Viktor E. The Unconscious God: Psychotherapy and Theology, New York: Simon & Schuster, 1975 (orijinal Avusturya basks 1945). Freud, Sigmund. Psychoanalysis and Telepathy, ss.109-126. Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.) New York: New American Library, 1972. Fuller, Robert C. Religious Revolutionaries: The Rebels Who Reshaped American Religion, New York: Palgrave MacMillan, 2004. Garrett, Clarke, Swedenborg and the Mystical Enlightenment in Late EighteenthCentury England, Journal of the History of Ideas, Vol.45, No.1 (Jan.-Mar.,1984), ss.67-81. Geaves, Ron, Contemporary Sufism, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004, ss.135-138. ________. The Sufi Movement, New Religions, Christopher Partridge (ed.),

Oxford University Press, 2004, ss.138-139. ________. The Sufi Order of the West, New Religions, Christopher Partridge

(ed.), Oxford University Press, 2004, ss.141-142. Geley, Gustave. uuralt Varl, ev. Yavuz Keskin, stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, t.y. Granqvist, Pehr ve Berit Hagekull. Seeking Security in the New Age: On Attachment and Emotional Compensation, Journal for the Scientific Study of Religion, 40:3, ss.527-545, 2001. Gregory, Peter N. Describing the Elephant: Buddhism in America, Religion and American Culture, University of California Press, Vol. 11, No.2 (Summer, 2001), ss. 233263 Gawain, Shakti. The Path of Transformation: How Healing Ourselves Can Change The World, Mill Valley, CA: Nataraj, 1993. Godwin, Joscelyn. The Theosophical Enlightenment, Albany, NY: State University of New York Press, 1994.

153

Hammer, Olav. Contradictions of the New Age, ss.409-424, James R. Lewis, The Encyclopedic Sourcebook of New Age Religions, New York: Prometheus Books, 2004. Hanegraaff, Wouter J. New Age Religion and Western Culture. Esotericism in the Mirror of Secular Thought, State University of New York Press, 1998. ________. Hanegraaff, Wouter J. The New Age Movement and the Esoteric

Tradition, ss.359-382, Gnosis and Hermeticism from Antiquity to Modern Times, Roelof van der Broek-Wouter J. Hanegraaff (ed.) New York: State University of New York, 1998. Harley, Gail. Paradigms of New Thought Promote the New Age, ss.63-81, The Encyclopedic Sourcebooks of New Age Religions, James R.Lewis (ed.) New York: Prometheus Books, 2004. Hay, Louise. Dnce Gcyle Tedavi (You Can Heal Your Life) Trkesi: Nil Gn (Tazbaz), stanbul: Altn Kitaplar, 1994. Heelas, Paul. The New Age Movement : The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity. Oxford: Blackwell, 1999. ________. Californian Self-Religions and Socialising the Subjective, ss.69-85,

Eileen Barker (ed.), New Religious Movement, The Edwin Mellen Press, 1982. Hill, Michael. The New Age : A Sociological Assessment, ss.383-390, The Encyclopedic Sourcebook of New Age Religions, James R. Lewis, New York: Prometheus Books, 2004. Hill, Napoleon. Thought and Grow Rich, Mays 2006) Holmes, Ernest Shurtleff. The Science of Mind. A Complete Course of Lessons in the Science of Mind and Spirit, New York: R.M.McBride & Company, 1926 http://www.sacred-texts.com/eso/som/ (15 Mays 2006) (Orijinal basm yl 1937) internet

kaynak: http://www.absolute1.net/hill_think_and_grow_rich-partI.PDF ve partII.PDF (20

154

Houtman, Dick Peter Macsini, Why Do Churches Empty, While New Age Grows? Secularization and Religious Change in the Netherlands, Journal for the Scientific of Religion Vol.41, No.3, 2002, ss. 455-473 Hllinger, Franz. New Age: re-enchantment of the world? , ss.45-82, Alternative Religions among European Youth, Luigi Tomasi (ed.), Ashgate: 1999. ________. Does the counter-cultural character of New Age persist?

Investigating social and political attitudes of New Age followers, London: Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, 2006, Vol.2, ss.63-89 Huss, Boaz The New Age of Kabbalah and Postmodern Spirituality, http://hsf.bgu.ac.il/cjt/files/electures/NAKabbalah1.htm vd. (13 Mays 2006) Huxley, Julian. Religion without Revelation, NY: The New American Library, 1957. Jacobi, Jolande (ed.) C.G.Jung: Psychological Reflections. A New Anthology of His Writings, London: Routledge & Kegan Paul, 1974. Jenkins, Philip. Mystics and Messiahs-Cults and New Religions in American History, Oxford University Press, 2000. Jung, C.G. Analytic Psychology: Its Theory & Practice, NY:Vintage Books, 1970. ________. The Psychological Foundations of Belief in Spirits, ss.92-108

Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.), New York: New American Library, 1972. Khan, Pir nayet. A Meditation Thema for Each Day,

http://www.sufiorder.org/library.html (13 Mart 2006) Kemp, Daren. New Age: A Guide. Alternative Spiritualities from Aquarian Conspiracy to Next Age, Edinburgh University Press, 2004. ________. Christaquarianism: A New Socio-Religious Movement of

Postmodern Society?, Implicit Religion, Vol. 4, Num.1, 2001, ss. 27-40.

155

Koszegi, Michael A. The Sufi Order in the West: Sufisms Encounter with the New Age, Michael A Koszegi and J.Gordon Melton (eds), Islam in North America: A Sourcebook, Garland Publishing, 1992, ss.211-249. Kyle, Richard, The New Age Movement in American Culture, Lanham, New York, London: University Press of America, 1995. Lewis, J. R. Approaches to the study of the New Age movements. J. R. Lewis ve J. G. Melton (ed.) Perspectives on the New Age, ss. 1-12. Albany: State University of New York Press. 1992. Lewis, James R. ve J. Gordon Melton (eds.) Perspectives on the New Age, Albany: State University of New York Press, 1992. Lucas, P.C. The New Age movement and the Pentecostal/Charismatic revival: Distinct yet parallel phases of a fourth great awakening?, ss.189-211, Perspectives on the New Age, J.R.Lewis ve J.G.Melton (ed.) Albany: State University of New York Press, 1992. Luckmann, Thomas. Grnmeyen Din: Modern Toplumda Din Problemi, ev. Ali Cokun, Fuat Aydn, stanbul: Rabet Yaynlar, 2003. MacLaine, Shirley, Going Within: A Guide for Inner Transformation, Bantam Books, 1990. ________. Yay. 1995. ________. Sevginin Sonsuz Dans, (Dancing in the Light) ev. Fato Dilber, imdeki Yolculuk, (Out on a Limb) ev. Fato Dilber, stanbul: Akaa

stanbul: Akaa Yaynlar, 1991. Main, Roderick, New Age thinking in the light of CG Jungs theory of synchronicity, Journal of Alternative Spiritualities and New Age Studies, London: Alternative Spiritualities and New Age Studies Association, Vol.2 ss.8-25, 2006. Major, David. Neuro-Linguistic Programming, New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004.

156

Maslow, Abraham H. Dinler, Deerler, Doruk Deneyimler, ev. H.Koray Snmez, stanbul: Kurald Yaynlar, 1996. McKnight, Stephan A. (ed.) Science, Pseudo-Science and Utopianism in Early Modern Thought, Colombia and London: University of Missouri Press, 1992. Melton, J.Gordon. Encyclopedic Handbook of Cults in America, New York: Garland Publishing Inc., 1986. Moreno, Antonio Jung, Gods & Modern Man, London: Sheldon Press, 1974. Mullins, Mark R. Japans New Age and Neo-New Religions: Sociological Interpretations, ss.232-246 Perspectives on the New Age,James R. Lewis and J. Gordon Melton (eds.) Albany: State University of New York Press, 1992. Murphy, Joseph. The Cosmic Power Within You, N.Y.:Parker Publishing Company, 1968. Muster, Nori J. Origins of Positive Thinking Movement,

http://www.steamboats.com/hobbies/positivethinkinghistory.html (12 Mays 2006) Naparstek, Belleruth. Altnc Duyunuz, Trkesi: Yasemin Tokatl, stanbul: Beyaz Yaynlar, 1998. OConnor, Joseph ve Ian McDermott. NLPnin lkeleri, ngilizceden ev. Demet Uyar Ezerler, stanbul: Sistem Yaynclk, 2001. Ornstein, Robert E. Yeni Bir Psikoloji. Dou ve Bat Psikolojilerinin ada Bir Sentezi, stanbul: nsan Yaynlar, 1992. Osho-Bhagwan Shree Rajneesh, Ben Dini Deil Dindarl retiyorum, Trkesi: Nur Yener, stanbul: Okyanus Yaynclk, 2003. ________. Meditasyon. lk ve Son zgrlk, stanbul: Omega Yaynlar, 2005.

Ostrander, Sheila ve Lynn Schroeder, Psi: Psychic Discoveries Behind the Iron Curtain, London: Abacus, 1977.

157

Over, Raymond Van (ed.) Psychology and Extrasensory Perception, New American Library, 1972. Palmer, Richard E. Hermeneutics: Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger and Gadamer, Evanston: Northwestern University Press, 1969. Partridge, Christopher (Ed.). New Religions: New Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities, New York: Oxford University Pres, 2004. ________. Press, 2004. ss.39-67. Pauchard, Albert. Ruhsal lemin Sonsuz mkanlar, Trkesi: Hseyin A. Tuncer, stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, t.y. Peale, Norman Vincent. Olumlu Dnmenin Gc, ev. ahin Ccelolu, stanbul: Sistem Yaynclk, 1997. Pike, Sarah M. New Age and Neopagan Religions in America, New York: Colombia University Press, 2004. Possamai, Adam. A profile of New Agers: social and spiritual aspects, Journal of Sociology, Volume 36, November. 2000. ss-364-414. Proto, Louis. Self Healing. How to use your mind to heal your body, London: Piatkus, 1998. Puttick, Elizabeth. The Human Potential Movement, ss..399-402. New Religions, Christopher Partridge (ed.), Oxford University Press, 2004. ________. Personel Development: the Spiritualisation and Secularisation of Alternative Spiritualities, New Religions, and the Reenchantment of

the West, New Religious Movements, James R. Lewis (ed.), New York: Oxford University

the Human Potential Movement, ss.201-219, Steven Sutcliffe and Morion Bowman (eds.) Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Edinburgh University Press, 2000. Ran, Woo Hai. The New Age in South Korea, 19th World Congress of the International Associtation for the History of Religions, Tokyo, 26 Mart 2005.

158

Redfield, James. The Celestine Prophecy, London: Bantam Books, 1994. Robbins, Anthony. indeki Devi Uyandr, stanbul: nklp Kitabevi, 1995. Robbins, Thomas and Dick Anthony. The Sociology of Contemporary Religious Movements, Annual Review of Sociology, Vol. 5, ss.75-89. 1979. Robbins, Thomas. Cults, Converts and Charisma: The Sociology of New Religious Movements, Current Sociology, Vol.36, Num.1, Sage Publications, 1998. Roof, Wade Clark Forum:American Spirituality (Anne E. Patrick, Ronal L. Grimes, Bill J. Leonard) Religion and American Culture, Vol.9, No.2, (Summer, 1999), ss.131-157. Roszak, Theodore. The Making of A Counter Culture, London: Faber and Faber, 1971. Rothstein, Mikael. Science and Religion in the New Religions, ss.99-118, New Religious Movements, James R. Lewis (ed.) Oxford University Press, 2004. Schiller, F.C.S. Psychology and Psychical Research, ss.55-79, Psychology and Extrasensory Perception, Raymond Van Over (ed.), New American Library, 1972. Schmidt, Leigh Eric. Hearing Things: Religion, Illusion and the American Enlightenment, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2002. Scholem, Gershom. Kabbalah, New York: Meridian Book, 1978. Segal, Robert A. Jungs Psychologising of Religion, ss..65-79, Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Steven Sutcliffe and Morion Bowman (eds.) Edinburgh University Press, 2000. Sellon, Emily B. and Renee Weber, Theosophy and The Theosophical Society, ss.311-329, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre ve Jacob Needleman, New York: Crossroud Publishing, 1995. Sharma, Robin. Ferrarisini Satan Bilge, ev: Osman zkan, stanbul: GOA Basm, 2005.

159

Singer, Margaret Thales. Cults in Our Midst : the hidden menace in our everyday lives, San Francisco: Jossey-Bass Publishers, 1995. Spangler, David. Revelation: The Birth of A New Age, San Francisco: The Rainbow Bridge, 1977. Spink, Peter. Spiritual Man in a New Age, London: Darton, Longman and Todd, 1980. Stark, Rodney ve William Sims Bainbridge: 1985. Stoll, Mark. Protestantism, Capitalism, and Nature in America, University of New Mexico Press, 1997. Sutcliffe, Steven J. Children of the New Age: A History of Spiritual Practices, New York: Routledge, 2003. ________. Findhorn The Authority of the Self in New Age religiosity: the example of the DISKUS, Vol.3, No.2, 1995, ss.23-42 http://web.uniThe Future of Religion

Secularisation, Revival and Cult Formation, Berkeley: University of California Press,

Community,

marburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/sutcliffe.html (8 Mays 2006) Steven Sutcliffe ve Morion Bowman (eds.) Beyond New Age: Exploring Alternative Spirituality, Edinburgh University Press, 2000. Swedenborg, Emanuel. The Divine Love and Wisdom, ev.y.k. trans. revised by F.Bayley, London: J.M.Dent& Sons Ltd. New York: E.P.Dutton& Co.Inc. 1933. Thoreau, Henry David. Doal Yaam ve Bakaldr, Trkesi: Seda ifti, stanbul: Kakns Yaynlar, 2001. Trevelyan, George. The Emergence of a New Humanity: The Challenge of the 1980s, 1983 y l Mind-Body-Spirit Festivalinde yaplan konumas. http://www.sirgeorgetrevelyan.org.uk/tht-newhumanity.html (23 Mays 2006) Trigg, Roger. Ideas of Human Nature: An Historical Introduction, Cambridge: Basil Blackwell, 1990.

160

Voegelin, Eric. On the Form of the American Mind, trans. Ruth Hein, Baton Rouge and London: Louisiana State University Press, 1995. Waxman, Robert. What is the Kaballah? http://www.newageinfo.com/what-iskaballah.htm (13 Mays 2006) Wallis, Roy ve Steve Bruce. Sociological Theory, Religion and Collective Action, Belfast: The Queens University, 1986. Weil, Andrew. 8 Haftada deal Salk, ev: Osman Aknhay, stanbul: Sistem Yaynclk, 1997. Weinberg, Steven Lee ve dierleri (Yay.Haz.), Ramtha, ev. Nil Gn, stanbul: Akaa Yaynlar, 1990. Wehr, Gerhard. C.G. Jung in the Context of Christian Esotericism and Cultural History, ss.381-399, Modern Esoteric Spirituality, Antoine Faivre ve Jacob Needleman (Ed.), New York: Crossroud Publishing, 1995. Woodhead, Linda ve Paul Heelas. Religion in Modern Times, Blackwell, 2000. Yamane, David. Secularization on Trial: In Defense of a Neosecularization Paradigm, Journal for the Scientific Study of Religion, 1997, 36 (1): ss.109-122 Yates, Frances. The Occult Philosophy in the Elizabethan Age, London and New York: Routledge Classics, 2003. York, Michael. The Emerging Network: A Sociology of New Age and Neo-pagan Movements, Lanham, Maryland: Rowman and Littlefield, 1995. ________. Historical Dictionary of New Age Movements, Lanham, Maryland

and Oxford: The Scarecrow Press, 2004. ________. New Age in Britain: An Overview, Religion Today: A Journal of

Contemporary Religions, Vol.9 Num.3 Summer 1994, ss.14-21

161

________.

New Age Traditions New Religions: New Religious Movements,

Sects and Alternative Spiritualities, Christopher Partridge (Ed.), New York: Oxford University Pres, 2004, ss.308-312, ________. No.2, 1996 (25.03.2006) Zukav, Gary, Mutlak Gcn Yolu, ev. Nedret anl, stanbul: Akaa Yaynlar, 1995. Defending the Cult in the Politics of Representation, DISKUS, Vol.4 http://web.unimarburg.de/religionswissenschaft/journal/diskus/york.html

162

GENEL BLGLER
sim ve Soyad Anabilim Dal Program Tez Danman Tez Tr ve Tarihi Anahtar Kelimeler : afak Bakaya : lahiyat : Din Sosyolojisi : Do.Dr. Ali Cokun : Yksek Lisans Temmuz 2006 : New Age, Yeni a, Modern Dinsellik, Alternatif Spiritellik, Yeni Dini Hareketler.

ZET
NEW AGE HAREKET: MODERN BR DNSELLK BMNN SOSYOKLTREL ANALZ

Yirminci yzylda zellikle yzyln ikinci yarsndan sonra yeni dini, yar-dini, spiritel gruplar ve hareketler ortaya kmtr. Bu hareketlerden biri olarak Anglosakson dnyada ortaya kan ve tarihi-kltrel ve sosyolojik bak alarndan ele aldmz New Age modern toplumda ezoterik ve sekler unsurlarn kesitii alanda ortaya kan modern bireyciilevsellemi bir dinsellik biimidir. Tezimizin ilk blmnde modern dinsellik biimlerinin genel karakteristiklerini ve New Agein kavramsal ynn ele aldk ve ayrca Yeni Dini Hareketler ve New Age Hareketi arasndaki benzerlik ve farkllklarn altn izdik. kinci blmde New Age Hareketinin tarihi ve kltrel arkaplannda yer alan ve ona sylem ve niteliklerini veren ondokuzuncu ve yirminci yzyldaki ezoterik, spiritel, dinifelsefi ve psikolojik gruplar inceledik. nc blmde New Age Hareketindeki grleri eitlilikleri ve birbirlerinden farkllklar sebebiyle ayrntl deil genel ve ardndaki anlam itibariyle inceledik. Ele aldmz bu nitelikler New Agein temel anlamn tamaktadr ve hareketin balangcndan

163

bu yana belirli gr ve uygulamalarda baz unsurlar deimekle birlikte deimeden kalmlardr. Drdnc blmde hareketin toplumsal ve yapsal boyutunu ieren ABD ve Avrupa lkelerindeki anket ve aratrmalar kullanarak hareketin organizasyonel yaps, New Age gruplarnn dinamikleri ve New Agecilerin toplumsal ve demografik zellikleri zerinde durduk.

164

GENERAL KNOWLEDGE
Name and Surname Field Programme Supervisor Keywords : afak Bakaya : Theology : Sociology of Religion : Assoc. Prof. Ali Cokun : New Age, Modern Religiosity, Alternative Spirituality, New Religious Movements.

Degree Awarded and Date : Master July 10

ABSTRACT

THE NEW AGE MOVEMENT: A SOCIO-CULTURAL ANALYSIS OF A MODERN TYPE OF RELIGIOSITY

The twentieth century, especially the second half of it, has witnessed the emergence of new religious, quasi-religious, and spiritual groups and movements more than the traditional ones. Among these the New Age movement, which originated in the Anglo-Saxon world as a modern individualistic religious conception with a mixture of esoteric and secular elements embedded in modern society, deserves a closer look. And what I try to do in this dissertation is to throw a descriptive light on the movement, with particular emphasis being made on its cultural and socio-historical perspectives. Thus, in the first chapter, I evaluate the New Age movement with reference to conceptual and general characteristics of modern forms of religion and also outline the similarities and differences between the New Age and other New Religious Movements. In the second chapter, I examine the historical and cultural background of the movement and it place among the esoteric, spiritual, religious, philosophical and psychological groups and movements in the nineteenth and the twentieth centuries, which provide the discourse and characteristics of the movement.

165

In the third chapter, I look into the ideas lying at the center of the movement and their meaning. In fact, the above mentioned characteristics contain the essential meaning of the movement, which remained the same from the beginning of the movement though some of the elements in these ideas and practices changed in time. As for the fourth and final chapter, which mostly depend on the survey and research results done in the USA and European countries, here I try to focus on the organizational structure of the movement and the dynamics of the New Age groups as well as the social and demographic characteristics of the movement.

166

You might also like