LAH NSHTLR

AYTULLAH MHMMDTQ MSBAH YZD

Trcm edn: li Nur

Nairin mqddimsi
Briyytin n ali mqsdi Allah-talaya yaxn mqama atmaqdr. Mbudla minacat lzztinin dadlmas, insann z Rbbinin pltsn dinlmsi bu yaxnlamann tsirlrindndir. Bu mrhl insan kamilliyinin son mrtbsidir. nsan yalnz zn trbiylndirmk, nfsl cihad aparmaq, mbud yolunda addm atb onun razln qazanmaqla bu mrtby ata bilr. lbtt ki, insan hr nyi Allahn diqqt v tvfiqi saysind ld edir. Hzrt Haqqa tabeilik yolunda, mbuda vurunluqda peymbrlr btn bndlrdn nd glir. Onlar zlrindn v Allahdan baqa hr ndn qrlb mbuda balananlardr. Mbudun hzur rayihsi (qoxusu) onlar srxo etmidir. Onlar zlrindn ixtiyarsz muqun cilvlrinin tamaasna dayanmlar. Hmin ilahi peymbrlrdn biri d lul-zm, uca mrtbli peymbr hzrt Musadr. O z ibrtamiz hyatn cihad, Firon v Allah dmnlri il mbariz, tvhid dvt, haqq hakimiyyt v ilahi qanunlarn gerklmsi yolunda srf etdi. Hzrt Musa bu yolda o qdr irli ged bildi ki, Allah onu xlvt xlvtgahna kdi v ona xitabn shbt balad. Qdsi hdislr d mhz bel mqamlarn mhsuludur. Onlardan bir nmunsinin rhi qarnzdadr. mid edirik ki, bu sr Allah-talann razlna, hzrt Mehdinin (c.) diqqtin sbb olacaq v dyrli oxucular trfindn qbul edilck. mam Xomeyni adna elmi-tdqiqat mssissinin yaym mrkzi

Aradrma mssissinin mqddimsi

Hqiqt varlq v briyytin n sil, n bdi v n gzl sirr v ehtiyaclarndandr. Hqiqt yolunda ox mminlr v sadiq alimlr candan kedi. Hqiqt yolunda cahillr v batilprstlr hans hiyllr l atb qurular qurmadlar?! Hqiqtin zlm mruz qalmas n qdr acdrsa, haqla batil arasnda mbarizd haqqn daimi qlbsi bir o qdr irindir. Batil pu olas, yer girsidir. Hqiqtin bu sayaq ykslii onun xarakterik sciyysi olmaqla yana, hqiqtprstlrin smimi v ardcl tlalarnn nticsidir. Onlar elm v ml shnsind qol rmam, dnya balarn qrmlar. bhsiz ki, hqiqtin yksliind dinlrin, ilahi peymbrlrin, xsusi il slam peymbri (s) v onun hqiqi caniinlrinin rolu daha bykdr. Mhur i alimlri z misilsiz v thlkli missiyalarn al v dini mnblrdn bhrlnmkl, Quran maarifi dryasnda qvvaslqla zalmlarn hcumlar qarsnda fdakarlqla dayanmaqda grmlr. Onlar bu yolda canlarn fda etmilr. Hazrk mnviyyat bhran srind hqiqt v briyytin dmnlri hr vasit il dnyaya hakim olmaa alrlar. Onlar bu mqsdl istehsal gclndirir, informasiya bksini genilndirir, mxtlif sahlrd texnoloji nailiyytlrdn faydalanrlar. Bu meydanda hqiqtprstlrin, dini v dnyvi elmlrl mul olanlarn, xsusi il din alimlrinin msuliyyti olduqca byk v ardr. i dnyasnda flsf, klam, tfsir, hdis, fiqh, sul kimi sahlrd aradrma aparanlarn ox aydn proqramlar var. Bu proqramlar saysind dinl bal btn qaranlq nqtlr iqlanr. Tdqiqatlarmzn tbit elmlri, tcrb sahsi v istehsalda ciddi faliyytlri var. Onlarn atdqlar addmlar midvericidir. Onlar hr an z layiq olduqlar mqama yaxnlamaqdadrlar. Dnyann elm meydannda ilrin z 4

yerini tutacaqlar gn yaxndadr. Amma ictimai elmlr sahsind faliyytlr qnatbx deyil. Bir ox hallarda biganlrin srlrinin trcmlri il, hmin srlrdn iqtibaslarla kifaytlnirlr. slam mnblrindn qaynaqlanan yaradclq srlri il az rastlarq. Bu istiqamtd lazmi sviyyy ykslmk n qarda uzun yol var. Bli, dini bilgilrin tfsir v izahat, slam maarifinin proqramladrlmas, ictimai elmlr istiqamtind sylrin artrlmas elmi mssislrin v dini hvzlrin n mhm msuliyytlrindndir. mam Xomeyni adna elmi-tdqiqat mssissi slam inqilabnn byk rhbrinin dstk v himaylri saysind tsis olunduu gndn Aytullah Mhmmdtqi Misbah Yzdinin baxlarna uyun olaraq ciddi faliyytddir. Mssis elmi aradrmalar aparr, cmiyytin ideoloji-dini ehtiyaclarn dmk istiqamtind proqram hyata keirir. Aradrma mssissi uyun mqsdl hm d tdqiqatlarn srlrini ap edir. Hmd olsun Allaha, bu vaxtadk slam cmiyytin gc atan sayda srlr tqdim olunmudur. Qarnzdak kitab cnab Aytullah Mhmmdtqi Misbah Yzdinin hicri-qmri 1426-c ild (hazrda hicriqmri 1428-ci il) mqdds Qum hrind byk rhbrlik mqamnn dftrxanasndak xlarnn bir hisssidir. Kitab dyrli tdqiqat cnab hcctl-slam Aa Krim Sbhani trfindn trtib olunmudur. Bzi qdsi hdislr v Allahtalann hzrt Musaya nsihtlri kitabn sas mvzusunu tkil edir. Aradrma mrkzi mllif v tdqiqatya brktli mr v ilahi tvfiq arzulayr. mam Xomeyni adna elmi-tdqiqat mssisnin aradrma blmsi

Birinci mclis
Allaha itat cilvsi v uzun-uzad arzularn sonu
hli-beyt () vasitsi il biz atdrlm rvaytlrin bir hisssini qdsi hdislr tkil edir. Bu hdislri Allah-tala bzi peymbrlrin qlbin nazil etmidir. (Peymbrlr qdsi hdislri z szlri il nql etmilr. Bu sbbdn d qdsi hdislrd Quranda olan cazib yoxdur. Quranla qdsi hdislr arasnda yeddi frq qeyd olunur: Quran mczdir, qdsi hdislr mcz deyil; namazda yalnz Quran oxumaq olar; Quran inkar edn kafirdir, qdsi hdisi inkar edn kafir saylmr; Quran Cbrail vasitsi il nazil olmudur; Quran lvhi-mhfuzdak xsusi ifadlrdn ibartdir; qdsi hdislrdn frqli olaraq Quran aylrin dstmazsz toxunmaq olmaz; qdsi hdislrin peymbrl xsusi laqlndirm sulu yoxdur.) Bu hdislrdn bir hisssi hzrt Musa il baldr. Hzrt Musa Tur danda olduu vaxt Allahn ona xitabn buyuruqlar var. Qdsi hdislr arasnda Allahla Musa arasndak danqlar da z ksini tapmdr. Bu danqlarn bir hisssi kitabmzn sas mvzusunu tkil edir. RBC Allah-tala hzrt Musa il xlvti shbt balad. Ona xitabn buyurdu: Dnyada uzun-uzad arzulara yol versn, qlbin brkiyr. Qlbi dalaan insan mndn uzaq olar. Ey Musa! Bir nv mnim sevincim ol. Hqiqtn mnim razlm mn itatd v mn qar gnahdan kinmkddir.

Qlbin dalnda v qaralnda uzun-uzad arzularn rolu

Btn peymbrlr Allahn xsusi diqqtindn bhrlnmi, n ali ilahi kamilliy atdqlarndan Allah bndlrinin stn saylmlar. Amma hr bir peymbrin o birilri il mqayisd myyn imtiyazlar var. Onlar bu imtiyazlar il tannrlar. Msln, hzrt Musa Klimullah mqamna atmdr. O Tur danda Allahn dann eidirdi. Bu sbbdn d onu Klimullah, yni Allahn hmshbti adlandrmlar. Quranda oxuyuruq: Allah Musa il akara dand.1 Bu uca mrtbli peymbr el bir mqama ykslmidi ki, Tur danda z mbudu il xlvti shbtlirdi. Xsusi v ilahi shbtlrdn birind Allah Musadan uzun-uzad arzulara yer vermmsini istyir. Musann nzrin atdrlr ki, uzunuzad arzular qlbi daladrr, nticd insan ilahi mrhmtdn mrhum olur. Bu qbil rvaytlrin aydnlamas n qlb v qlbin dalamas ndir sualna cavab vermliyik. Bu tbirlr anlaldqdan sonra uzun-uzad arzularn qlb tsirindn danmaq olar. 1.Qlb v dini tlimlrd onun rolu Qlb sz ay v rvaytlrd tez-tez ildiln szlrdndir. Bu sz gndlik dil d hmin mnblrdn kemidir. lbtt ki, hazrk rvaytlrd qlb dedikd insann kksndki snubr killi maddi z nzrd tutulmur. Dini tlimlrd dnc v hisslrin mrkzi kimi faliyyt gstrn hqiqt qlb adlanr. Quran qlbin iki xsusiyytini qeyd edir. Birinci xsusiyyt onun qazanlma v verilm (hsuli v hzuri) elmlrdn xbrdarldr. kinci xsusiyyt
1

Nisa, 164

meyllr v hisslrdir. Quran birinci xsusiyytl bal buyurur: Yer znd gzmdilrmi ki, hqiqti drk edck qlblri olsun?!1 kinci xsusiyytl bal buyurulur: Mminlr Allah yada salndqda qlblri qorxan kslrdir.2 Quranda rastladmz fuad sz d qlb mnasnda ildilir. Buna gr d qazanlma v verilm elmlr, meyllr v hisslr ona aid edilir. Allah-tala qlbin mxtlif biliklr n mn olduunu qeyd edir: Qlb grdyn inkar etmdi.3 bhsiz, ayd hisslrl grmk mnas nzrd tutulur. Qlb mnvi bir mfhum olduundan onun grmsi d mnvidir. 2.Quranda qlbin aqnl v dalamas mvzular Quran baxmndan qlb insan ruhundan ibartdir. O da ruh kimi qavraylara, hisslr, meyllr malikdir. O fitrtl eyni yol tutduqda Allaha iman mrkzi olur, hqiqt ynlir, qaranlq v pasdan tmizlnir. Quranda buyurulur: Kim Allaha iman gtirs, Allah onun qlbini hidayt edr.4 Amma Allaha imandan xali qlb istr qavray, istr meyl baxmndan blaya dar olur. Quran bir ox aylrd yuxarda qeyd olunan istiqamtlrd qlbin aqnln yada salr. Qavraylarla bal qlbin aznl haqqnda buyurulur: z nfs istyini mbud sen, Allahn elmi stndn azdrd, qulana v qlbin mhr vurduu, gzn prd kdiyi xsi grdnm? Kimdir Allahdan sonra yol gstrn? yd gtrmrsnz?5 Baqa bir ayd oxuyuruq: Allah onlarn qlblrin v qulaqlarna mhr vurub, gzlrin prd kib. Onlar n byk zab var.6 Aylrdn birind inadkarlq v itatsizlik nticsind hidaytdn mhrum olmu xst qlb hqiqt qaplar zn
1 2

Hcc, 46 nfal, 2 3 Ncm, 11 4 Tabun, 11 5 Casiy, 23 6 Bqr, 7

balanm, bsirtdn mhrum, chalt z tutmu kora bnzdilir: Onlarn gz yox, sinlrindki qlblri kordur.1 Baqa bir ayd oxuyuruq: El ki, yri yola ddlr, Allah da onlarn qlblrini dndrdi.2 Aylrd mxtlif meyllrl bal qlbin aznlqlar haqqnda deyilir: Allah birliyi il yada salndqda axirt inanmayanlarn qlblri prian olur, Allahdan qeyrisi yada salndqda drhal sevinirlr.3 Bni-srail mzmmt olunarkn deyilir: Bundan sonra qlblriniz da kimi, ya daha brk dalad. Hqiqtn, bzi dalardan em xar, onlardan bzilri paralanar v su axar, bzilri is Allah qorxusundan yuvarlanar.4 Bu ayd qlbin brkliyi onun aznlq nticsi kimi zikr olunur. Qsavt sz brklik, nfuzedilmzlik mnasn bildirir. Bzn deyirlr ki, qlb mrhmtli, yumaq v kvrkdir. Qsavt sz is sadalanan mnalara zidd mna bildirir. Mrhmtdn, Allah qorxusundan xali qlb qsavtli saylr. Bel bir qlb da kimi nfuzedilmzdir. Qsavt qlbi dadan da brk edir. Qlbi qsavtli insan baqalarnn drdi narahat etmir, bel biri kimsnin halna yanmr. Qsavt sbbindn moiz-nsiht qlb tsir gstr bilmir, insann gznn ya quruyur. 3.Moiz-nsihtin hzrt Yhyaya gcl tsiri nsan tcrbd mxtlif hallar yaadna ahid olur. Bzn moiznin tsiri altna dr, bzn haqqnda eitdiyi faci onu hycanlandrr v gzndn ya glir. Bzn is n tsirli moiz, n dhtli msibt onun haln dyimir. Pak v nurani qlbli insanlar moizlr xeyli tez reaksiya gstrir. Prianlq yumaq qlbin sciyylrindndir. n stn ruhani hal is peymbrlr v vliyalarda mahid olunur.
1 2

Hcc, 46 Sff, 5 3 Zumr, 45 4 Bqr, 74

Hzrt Yhyaya moiz ox tez tsir gstrr, onun qlbind tlatm yaradard. Hzrt Zkriyya Bni-srail nsiht vermk istdiyi vaxt sana-soluna baxard ki, Yhya oradadr, yoxsa yox. Yhyann hzurunda behit v chnnmin adn kmzdi. Bir df Yhya mclisd olmayan vaxt Zkriyya moiz-nsiht balad. basn bana kmi Yhya mclis daxil oldu v bir knarda yldi. Onu grmyn Zkriyya shbt balad: Hbibim Cbrail mn xbr verdi ki, Allah-tala buyurmudur: Chnnmd Skran adl bir da var. Dan tyindki vadiy zban deyirlr. nki hmin yer Allahn qzbindn dalmdr. Hmin vadid bir quyu var. Onun drinliyi yz illik yoldur. Bu quyuda oddan tabutlar mvcuddur. Tabutlarda oddan libaslar, zncirlr v buxovlar var. Zkriyyann shbtini dinlyn Yhya fryad qoparb dedi: Skrandan nec d xbrsizik! Mclisdn qalxb biyabana z tutdu. Zkriyya mclisdn xb Yhyann anasnn yanna getdi v buyurdu: Yhyan tap, qorxuram onu sa grmysn. Yhyann anas onun ardnca getdi. Bnisraildn bir qrupla rastlad. Yhyann anasndan haraya getdiyini sorudular. Dedi: Olum Yhyann ardnca gedirm. Chnnm odu haqqnda eidib shraya z tutub. Yhyann anas olunu soraqlaarkn bir obanla rastlad. Ondan Yhyan grb-grmdiyini sorudu. oban dedi: Bli, Yhyadan bir az vvl ayrlmam. Gz yalar ayaqlarn islatmd. zn gy tutub deyirdi: Sni izzt v clalna and verirm, ey mnim mvlam! z axirt mnzilimi grmyinc dilim su vurmayacaam. Anas Yhyan tapb onu auuna ald v Allaha and verdi ki, ev qaytsn. Yhya anas il ev qaytd.1 4.Qlbi qsavtdn xilas etmyin zrurti Bzi psixoloqlar qsavti, qlbidal msbt sciyy sayrlar. Onlarn nzrinc, qlbiyumaqlq, tez tsirlnm
1

Mhmmd Baqir Mclisi, Hyatul-qlub, c. 2, s. 1049

10

qadnlara v uaqlara xas olan mnfi xsusiyytdir. Bu sbbdn d onlar insanlarn hadislr mqabilind tez hyacanlanb gz ya axtmasn bynmirlr. Amma Quranikrim aylrin sasn qlbidalq mnfi xlaqi sciyydir v mzmmt olunur. Bizlr Quran gstrilrini yerin yetirmk zmind olduumuzdan ilk nvbd qsavt kimi xlaqi xstlikdn qurtulmalyq. Hr yolla almalyq ki, bu xstlik qlbimiz yol tapmasn. Amma bu xstliy dar olduqdan sonra onu mnfi dyrlndirrk aradan qaldrmaa almamz zruridir. He bhsiz, xae, yni yumaq qlb moiz-nsihtlri daha tez qbul edir. Qsavt xstliyin dar olmu qlb is he bir moizdn tsirlnmir. Demk, moiznin tsir gstrmsi n qlb qsavtdn xilas olunmaldr. Qsavt xstliyin tutulmu qlb ilahi aylrdn tsirlnmir, he bir reaksiya gstrmir. Onu tutun v buxovlayn, oda atn kimi zab aylri1 mminin qlbini yerindn oynadr, onun varln titrdir. Qsavtli qlb is bu qbil byanatlardan tsirlnmir. Allah-tala Musa il shbtind qlbi brkidn uzun-uzad arzulardan kinmy arr. Hzrt Musadan v btn baqa bndlrdn istnilir ki, uzun-uzad arzulardan qorunsunlar. nki uzun-uzad arzular qlbi brkidir v nticd moiznsiht insana tsir gstrmir. 5.Faydal arzularn faydasz arzulardan seilmsi Diqqt yetirmk lazmdr ki, arzu z-zlynd mzmmt olunmur. Bir ox arzular faydal, dyrlidir. Byk elmi drcy atmaq, ilahi vliyalar crgsin qatlmaq, htta Allah bndlrin xidmt n dnyvi mqam istmk dyrli arzulardandr. Uzun-uzad arzular dedikd btn mr pua xaran v nticd axirt n faydas olmayan arzular nzrd tutulur. mr dnya istklrinin gerklmsin srf etmk istyi bu qbil arzulardandr. Bel arzular insann dnya mhbbtini gclndirir, htta bynilmyn yollara aparr.
1

Haqq, 30-32

11

Balanc hyat mrhlsind libo bir insan brbzkli saray tamahna db bu arzusuna atmaq n alrsa, btn mrn bu i srf etmli olur. lbtt ki, bel bir arzunu gerkldirmk n Allahdan uzaqlq v baqalarnn haqqn tapdamaq bahasna baa gln srmayy ehtiyac var. nsan bu srmayni l keirmk n halal-harama baxmadan sy gstrir. Amma bir xs daha yax ibadt etmk v Allaha yaxnlamaq n ondan nemt istyirs, bu ilahi istkdir. Xalqa xidmt n imkan arzulayanlar slind axirt arzusundadr. Bu zmrdn olanlar uyun istklrl yana bu istklrin smimliyini gstrn sciyylrl tannrlar. Mlum olur ki, onlar trafdaklar aldatmaq fikrind deyillr v byan etdiklri arzular sadc bir prd deyil. bhsiz, bellri axirt v Allahn razl sorandadrlar. Dnyaprstlik v Allahdan xbrsizlikdn qaynaqlanan uzun-uzad arzular insann btn mrn pua xaran arzulardandr. Bu arzular insann dncsini btnlkl zn mul edir v onun diqqtini yalnz dnyaya ynldir. Bzi mnvi ynml arzular da uzun-uzad arzular qismindn ola bilr. nsan vardvlt eqi il btn mrn bada verdiyi kimi, dini mrciyyt (alimlik) drcsi almaq n d hr eyi yaddan xara bilr. N pul, n mqam, n dini ad insan n son mqsd olmamaldr. Bel bir mnasibt mzmmt olunmudur v insan doru yoldan uzaqladrr. Nql edirlr ki, mirlmminin () bir xsin adn kib buyurdu: O ryast v mqam istyinddir. Sonra hzrt lav etdi: obansz sry hcum kn iki canavarn zrri ryastprst insann mslmanlarn dinin zrrindn daha azdr.1 Allah-tala z dostlarnn vsfind buyurur: Mminlr o kslrdir ki, Allah yada salndqda qlblrin qorxu dr, onlara aylr oxunduqda imanlar artar v z Rblrin
1

Mhmmd Baqir Mclisi, Biharul-nvar, c. 73, bab 124, s. 145

12

tvkkl edrlr.1 Digr bir ayd Allah zikri mqabilind mmin qlbin uulmasnn zruriliyi bildirilir: man gtirnlr n bir vaxt atmadm ki, qlblri Allah zikri v nazil olmu haqla yumalsn?!2 Tbii ki, dnya mhbbtin qrq olmu v glck n planlar czan qlb uzun-uzad arzulara mul olduundan onda Allah zikrin yer taplmayacaq. Allah mhbbtindn xali qlbin zikr zaman qorxu v uulmasndan danmaa dymz. nki bir qlbd iki eq yaatmaq olmaz. Dnya br-bzyin mftun insan qlbind ilahi eq bsly bilmz. Allah-tala buyurur: Allah he kimin drinliyind iki qlb qrar vermyib.3 Bu qbil hdislrdn baqa bir nqt d aydnlar: mminin n byk amal v arzusu Allaha yaxn mqama atmaqdr. ksin, n byk zrr is Allaha yaxnlqdan mhrum olmaq saylr. Allah qdsi hdisd buyurur: Qlbi brkimi insan mndn uzaqdr. * * *

lahi gstrilr itatin hikmti

Bir nv mnim sevincim ol buyuruunda nzrd tutulur ki, daim Allah raz salacaq kild rftar olunsun. Musann nzrin atdrlr ki, onun yax rftar Allah o qdr raz salr ki, Musa z bir nv Allahn sevincin evrilir. Buyurulur: Ey Musa! ... Hqiqtn, mnim razlm mn itatd v mn qar gnahdan kinmkddir. lahi ritlrd byan olunmu v peymbrlr trfindn insanlara atdrlan btn gstrilrd Allaha bndlik v gnahdan kinmk haqqnda danlr. Allah-tala buyurur: Bir vaxt brahim qvmn dedi: Bir Allaha prsti edin, Ondan qorxun. gr bilsniz, bu sizin n daha
1 2

nfal, 2 Hdid, 16 3 hzab, 4

13

yaxdr.1 Baqa bir ayd oxuyuruq: Allahdan qorxun v mn itat edin.2 Dnmy dyr ki, n n Allah-tala bndlrini zn itat v gnahdan kinmy arr? Bir bu qdr mr v qadaann hikmti ndir? N n Allah gstrilrin itat onu raz salr, Ona qar gnah Onu qzblndirir? Bu nqtlri anlamaq n Allah v onun siftlrini tanmaa ehtiyac duyulur. Yalnz uyun tanlqdan sonra insan z yaran mqsdi v dinin gndrilm illtini anlayr. Yuxardak suala qsa kild bel cavab vermk olar ki, Allahn mr v qadaalar insana tkaml yolunu gstrir. nsan Allahn vacib mrlrin ml etmk v qadaalarndan kinmkl ilahilir. mr v qadaalar yalnz insann zn faydaldr. Allah btn bunlardan ehtiyacszdr v bizim rftarlarmzn ona he bir tsiri yoxdur. Allah z sonsuz rhmt v feyzi il tkaml yolu n yetrli rait yaratmdr. nsann daxilind d Allah trfindn verilmi tkaml istedad vardr. Htta azn insan tyan bayra qaldranda Allah onun n tvb yolunu balamr. Bli, insann ilahi mrhmtdn daha ox faydalanmas v zabdan qurtuluu n zmin yaradlmdr. Msln, peymbrlr z tutduqlar qvmdn midlrini zb Allahdan zab istdikd, Allah bu zab txir salaraq tvb n frst vermidir.

1 2

nkbut, 16 ura, 126

14

Hzrt Nuhun zab istyin Allahn cavab

mam Sadiqdn () nql olunmudur ki, hzrt Nuh 300 il qvmn Allaha doru dvt edib, yalnz inadkarlqla rastladqdan sonra bu insanlar lntlmk qrarna gldi. Mlklr hzrt Nuhdan bu idn kinmsini istdilr. Bu istkdn sonra Nuh z qvmn 300 il mhlt verdi. Amma onlar tvb v mtilik yolunu tutmadlar. Nuhun mrndn 600 il ts d, yen qvm ona iman gtirmdi. Hzrt Nuh ikinci df bla istmk qrarna gldi. Nvbti df mlklr Nuhun grn glib, onu bu fikrindn dandrdlar. Hzrt Nuh yenidn qvmn 300 il mhlt verdi. Belc, peymbrin mrndn 900 il td, amma iman gtirnlr ox az oldu. Nuh yenidn qvmn lntlmk qrarna gldi. Bu df Allah-taladan ay nazil oldu: Nuha vhy oldu ki, vvlkilrdn savay kims iman gtirmyck. Bunun n d onlarn mllrin gr qmlnm.1 Bunun ardnca hzrt Nuh z qvmn nifrin oxudu: Prvrdigara! Bu kafirlrdn birini d yer znd saxlama. gr saxlasan onlar Snin bndlrini azdrar, yalnz gnahkar v kafir doub-trdrlr.2 Bli, hzrt Nuh z qvmn nifrin etdi. Allah mr etdi ki, Nuh bir xurma aac ksin. Xurma kn Nuhun yanndan tnlr 900 yanda bu il mul olduuna gr onu msxry qoyurdular. Aacn lli ya tamam olanda Allah mr etdi ki, Nuh o aac kssin. Bunun ardnca Allahn zab nazil oldu.3 Allah z bndlrini sonsuz mhbbtl sevir. Bunu drk etmk Bizim n tindir. nsanlar arasnda n ali mhbbt anann vlada mhbbtidir. Amma anann qlbind qrar verilmi mhbbt ilahi mhbbt okeannn htta bir damlas deyil. Allah hmin sonsuz mhbbt sasnda bndlrinin sadt, Allaha yaxn mqama atmasn istyir. Bu mqsdl
1 2

Hud, 36 Nuh, 27 3 li ibn brahim Qummi, Tfsirul-Qummi

15

vziflr myynldirilmidir. Bzi ilr mr olunmu, bzi ilr qadaa qoyulmudur. nsan bu gstrilr ml etmkl Allahn razln qazanr, xobxtliy atr. Allah htta gnaha batan insana tvb v gnahlarn yumaq n mhlt verir.

Allahn razl v qzbi

Qeyd etdik ki, Allah-tala buyurur: Mnim razlm mn itatd v gnahdan kinmyinizddir. adlq da qzb kimi hadislr insann daxili reaksiyasdr. Msln, insan z istyin atdqda sevinir, biri ona mxalif olduqda qzblnir. Bel bir sual yaranr ki, Allah-tala dini mnblrd n n adlq v qzb siftlri il vsf olunur? Cavab budur ki, Allah haqqnda danarkn uyun tbirlrin ildilmsind mqsd mvzular bizim qavrayacamz kild aqlamaq istyidir. nki insan dncsi ilahi siftlri birbaa drk etmkd ox acizdir. nsana aid olan siftlrin Allaha aid edilmsi yalnz izahat mqsdi dayr v istiar adlanr. gr insann sifti il Allahn siftind zrrc oxarlq olursa, Allah haqqnda danarkn d uyun siftlrdn istifad olunur. slind insann siftlri n mhdudiyyt olduu halda, ilahi siftlr n he bir mhdudiyyt yoxdur. lahi siftlr dyimz v zavala uramazdr. adlq deyiln hal Allahda yaranmr. Qzb sifti d beldir. Allahn razlq v qzbi hmilikdir. Allahn razlna sbb olan ilr onu ad edir, onun razlna zidd olan ilr qzbin sbb olur. Allahn qzbi d daimidir. Nmun gstrk: imam Hsn () rf duasnda ilahi siftlrin zati olmas il bal deyir: Prvrdigara! Snin razln nqsan v eybdn pakdr. Nec olur ki, mnim trfimdn skiklik ona yol tapr? slind ilahi zat eynn kamal olduundan hr bir mvcudun kamilliyi ilahi zata mnasibdir v Allahn razlndan qaynaqlanr. lahi kamaln ziddi olan v Allahn qzbi il dyin hr bir ey insann squt sbbidir. 16

kinci mclis
lahi buyuruqlarda qlbin hyat v Allah dostlarnn sciyylri haqqnda
RB (Azn) qlbini Allah qorxusu (xyt-zrr yox, kiiklik qorxusu) il ldr. Libaslarn khn, qlbin tz v travtli olsun. Yer hlin tannma, mlklr v gy hlin tann. Evin dncyi ol (hrtdn kin). Gecnin ra ol (gec oyaq qal, raq tk iq sa). Hzurumda sbirlilr tk qunut tut (hvsl il raz-niyaza dur). badt zaman gnahlarnn oxluuna gr qarmda gnahkar, dmnindn qaan ks kimi nal k. Hmin halda mndn yardm dil. nki mn n yax yardm, yardm istniln n stn ksm.

Allah qorxusunun insan qlbin tsiri

Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, qlbini Allah qorxusu il ldrsn. Mtnd qorxu mnas xyt sz il ifad olunmudur. Xyt v xof szlri arasnda bir o qdr d frq yoxdur. Ay v rvaytlri nzrdn keirdikd uyun tbirlr arasnda nzr arpacaq frq grnmr. Htta bu szlr bir-birinin vzin d ilnir. Amma dqiq thlill onlar bir-birindn frqlndirmk olur. Xyt dedikd insann zmtli bir varlq qarsnda z kiikliyini hiss etmsi baa dlr. Msln, insan Allahn zmtini drk etdiyi vaxt onda tvaz hissi yaranr. Allah z insann daxilind bel bir hal n zmin yaratmdr. lbtt ki, bu hiss tkc br vladna aid deyil. Baqa canl varlqlar da zndn byk varlq qarsnda kiiklik hiss edir. Amma xof dedikd zrr qorxusu nzrd tutulur. Allah qarsnda xof dedikd pis mllrdn qaynaqlanan zaba gr qorxu nzrd tutulur. 17

Allah qorxusu ilahi hzurun drki v mbuda diqqt n rtdir. Bu qorxu ml v rftara mnasibtd qflti aradan qaldrr. Allah qorxusu bir ox ay v rvaytlrd mdh olunmu siftdir. Myyn aylr sasn peymbrlrin gstrilrindn faydalanmaq v bdi sadt atmaq n Allah qorxusu rtdir: Sn yalnz Allah aylrin tabe olan v xlvtd mehriban Allahdan qorxan ksi qorxuda bilrsn. Belsini Allahn byk cri il mjdl.1 Hdisin bu hisssind qlbin Allah qorxusu il ldrlmsindn v bunun ardnca onun travtindn danlr. Qlbin travti dedikd onun diriliyi nzrd tutulur. Mslnin batinin varmadqda bu iki nqt bir-birin zidd grnr. Ay v rvaytlrd zahirn bir-birin zidd grnn qlb aid siftlr oxdur. Yalnz dnc v aradrmalar vasitsi il buradak uyunluu hiss etmk olar. Hazrk hdisd d zahirn uyumayan nqtlr nzr arpr. Bir trfdn Allah qorxusu il qlbi ldrmkdn, digr trfdn onu diriltmkdn danlr. Yni bir trfdn qlbin ldrlmsi, digr trfdn onun dirildilmsi istnilir. mirl-mminin li () imam Hsn Mctbaya () buyurur: Qlbini moiz-nsihtl dirilt, paklqla ldr.2 Hzrt hazrk buyuruunda qlbi moiznsiht vasitsi il diriltmyi taprr. bhsiz ki, insanda Allah qorxusu yaradan moiz nzrd tutulur. Hzrt sznn davamnda buyurur ki, qlbini paklqla ldr. Baqa bir hdisd d Allah-talann bel bir buyuruu il rastlarq: qlbini Allah qorxusu il ldr. Maraqldr, qlbi ldrmk, hm d diriltmk taprqlar bir-birin zidd deyilmi? Allah-tala Qurann nazil olma flsfsi haqqnda buyurur: (Quran nazil oldu ki) kim (qlbn) diris qorxutsun v kafirlr mnasibtd (Allahn) buyuruu gerklsin.3

1 2

Yasin, 11 Nhcl-bla, 31-ci mktub 3 Yasin, 70

18

Bu ayd ilahi yd-nsihti dinlyib, qlbini ilahi hidayt nuru il iqlandran xs diri qlbli insan kimi tantdrlr. Aydn mlum olur ki, Allah insann diri qlbli olmasn istyir. Baqa bir ayd Allah-tala baqalarnn ddy zabdan ibrt gtrn bndni diri qlbli kimi tantdrr: bhsiz, bu czalarda qlb sahibi v dinlyib ahid olan n ibrt v xbrdarlq var.1 Aydn mlum olur ki, insanlar iki qisimdir: birinci qisimdn olanlar qlb sahibidirlr, yd-nsihtdn bhrlnirlr, ilahi zab onlar oyadr. kinci qisimdn olanlar is qafillrdir v onlarn qlblri yoxdur. bhsiz ki, burada snubr killi maddi rk nzrd tutulmur. Rvaytd dnc v hisslrin mrkzi olan qlb d iar olunmamdr. nki msbt v mnfi hisslrdn mhrum insan olmur.

Zidd siftlrin qlb aid edilmsinin izah

Dini mtnlrd zidd siftlrin qlb aid edilmsi, bzilrinin qlb sahibi kimi, bzilrinin qlbdn mhrum kimi tantdrlmas sual dourur. Sual bel cavablandrmaq olar: Qlb, nfs kimi szlrin mxtlif mnalar var. Ardcllq, uyunluq v shbtin mzmunundan nzrd tutulmu mnan myynldirmk olar. tn shbtd qeyd olunduu kimi, qlbin sciyysi v ilnm yeri var: 1.Qlb dnc, idrak v al mrkzidir. nsan qlb vasitsi il dnb thlil aparr. Allah dncni qlb mxsus sciyy sayr: Mgr yer znd gzmirlrmi ki, vasitsi il dncklri qlblri olsun?2 2.Verilm (hudi, hzuri) biliklr qlb vasitsi il ld olunur. Bu biliklrin qbulu qazanlma (hsuli) elmin qbulundan frqlnir. Dini mnblrd qlb veriln biliklr ryt adlandrlmdr. mirl-mminin () qlbin bu xsusiyyti haqqnda buyurur: Gzlr onu cisim kimi
1 2

Qaf, 37 Hcc, 46

19

grmzlr. Amma qlblr hqiqi iman saysind onu drk edr.1 3.Qlbin nc ii hiss v duyular mrkzi olmasdr. Qlbin ii il tan olduqdan sonra aydnlar ki, salam v diri qlb dedikd bynilmi dnc v biliy sahib olan qlb nzrd tutulur. Bel bir qlbin ruhani ahidlik istedad da olmaldr. Onun msbt hiss v duyularla yaamas da zruridir. Baqalarna mnasibtd dmnilik d hiss saylr. Amma bu qbil hisslr bynilmmidir. Salam qlb dzgn istiqamtd istifad ediln qlbdir. Onun dncsi, hiss v duyular pakdr. ksin, bynilmmi dnc v hisslr sahib olan qlb qlb saylmr. Dini mnblrd hqiqti grmyn gz kor kimi tantdrlr. Belc, hqiqtlri drk etmyn qlb d salam qlb saylmr v kor kimi tantdrlr: Hqiqtn, gzlr yox, sinlrdki qlblr kordur.2

Qlb n arzulanan hyatn sciyylri

Sual olunur ki, qlb n hyat stndr, yoxsa lm? Sualn cavabnda qeyd etmliyik ki, qlbin frqli hyatlar var. Bzn qlbin hyat smrli olur, insan bu hyat saysind kamala atr. bhsiz ki, bel bir hyat arzulanandr. Amma bzn qlbin hyat mstlik v qflt kimi tsirlr malik olur. lbtt ki, qlb n bel bir hyat bynilmir. Uyun vziyytd qlb n lm hyatdan stn saylr. nsan n hyat o zaman faydal olur ki, bu hyatn arzulanan nticlri olsun. ks tqdird hyat faydaszdr v lm ondan stn saylr. Bir hyatda ki, insan dyrli edn, onu kamala atdran istedadlar iklnmir, bel bir hyat hyat adlandrmaq olmaz. Allah-tala bu nqtni iqlandrmaq n chnnm hlinin hyatn tsvir edir: Bir vaxt ki, orada (odda) n lrlr, n d yaayarlar.3
1 2

Nhcl-bla, xtb 179 Hcc, 46 3 la, 13

20

Chnnm oduna dar olan ks lmr. Ax l odu hiss ed bilmz. Amma Quran baxmndan bel bir insan diri d deyil. nki qiyamtd yalnz Allahn razln qazananlar, behit nemtin atanlar hqiqi hyat srr. Qiyamtd zab kn is gerk hyatdan mhrumdur. Arzulanan tsirlr, inkiaf zminin malik olan hyat hyat saylr. nsann gerk ehtiyaclar yalnz bel bir hyatda tmin olunur. Bu hyat insan ali kamilliklr atdrr. Quran insanlar mhz bel bir hyata dvt edir. Quran bel bir hyat nzrd tutaraq nc qflt iind olmu insanlara minnt qoyub bildirir ki, peymbrlr v hidayt gndrmkl insanlara hyat verilmidir: (Qlbi) ldy vaxt diriltdiyimiz, xalq arasnda getmsi n nur qrar verdiyimiz ks qaranlqda yol gedib ondan xmayas xs kimidirmi?1 Bli, Quran baxmndan, hqiqi hyat nurludur v bu nur dzgn hyat yolunu iqlandrr. Hmin nur saysind insan z xeyir-ziyann tanyr, bsirtl z xobxtliyin doru addm atr. Amma hvtlr, maddi lzztlr, hqiqtdn xbrsizlik iind tn heyvani hyat sil lmdr. Bel bir rzil hyat yaamaqla insan xobxtlik v sadtdn mhrum olur, Allah elilrinin tvsiylrindn faydalana bilmir. Allahn byk peymbrlrinin tkidlri d bel bir qlbi oyatmr. Allahtala peymbrin tslli verrk buyurur: Sn arxa evirdiklri bir vaxt llri eidn edib karlara dvt ssini atdra bilmzsn. Sn korlara yol gstrn deyilsn, onlara eitdir bilmzsn. Yalnz aylrimiz iman gtirnlr, mslmanlar istisnadr.2

Allah qorxusu il qlbi mstlikdn qurtarman zruriliyi

Biz mnvi v ruhani hyat haqqnda dandq. Amma qlb heyvani hisslrin duyulmas sbbindn diri saylr.
1 2

nam, 122 Qss, 76

21

ksin, heyvani hisslrdn mhrum qlbi l adlandrrlar. lbtt ki, insan tbitinin tlb etdiklri mqbuldur. str dnyvi, istr xrvi (axirt aid) baxmdan tbii istk qbul olunur. adlq v lzzt z-zlynd pislnilmir. Xsusi il bu istk Allah trfindn mqbuldursa v imam Mehdinin (c.) razl il qarlanrsa axirt sadtin aparr. Amma peymbr mktbind trbiy alanlardan savay hr bir insann adl dnyvidir v dnya ndr. Bellri dnya hyatn sas gtrdklrindn dnya ehtiyaclar dndikd sevinir, bu ehtiyaclar tmin olunmadqda qmlnirlr. lbtt ki, bel bir hal xoaglmzdir. Allah-tala buyurur: Allah (mst halda) adlananlar sevmir.1 Aydki frih sz adlanan kimi trcm olunmudur. slind frih dedikd ifrat dnyvi lzztlrdn sevinn ks nzrd tutulur. bhsiz, bu saya adlq mqbul deyil. Bu qbil adlqlar uaq saya v dncsiz adlqlardr. Frih sz slind srxo kimi trcm olunmaldr. Peymbr mktbind trbiy almayanlar bzn bu saya mstliy dar olur, adlqdan l-ayaqlarn itirirlr. Onlar z drisin smr, ilahi vziflri yaddan xarrlar. Qflt v xbrsizlik onlarn qlbini qaraldr. Nticd ibadt v minacata vqdn mhrum edilirlr. Bu qbil insanlar adtn hr mclisi qh-qh v zarafatla keirir, htta ayaqlarn yer dyb rqs edirlr. Bzilri bu nv srxoluu qlbin diriliyi kimi tantdrr. Kim bu halda deyils, onlarn nzrinc, qlbi lmdr. bhsiz, bu saya adlqlar qbul deyil. nsan znd yaranan bu halla mbariz aparmaldr. Bel yalan adlqlar ldrmk zruridir. Cahilan adlqla mbariz haln qlbin lly kimi tqdim etmk dzgn deyil. nsan qlbind prianlq zmini yaratmaldr. z danq v rftar bard dnmkl shvlrin gr alamal, Allahn diqqti n zmin yaratmaldr. Bu sbbdn d Allah-tala hzrt Musaya buyurur: Qlbini Allah-qorxusu il ldr.
1

Qss, 76

22

nsan Allahn zmti haqqnda dnmy vadar edn qlbdki xof haldr. ksin, eytani mstlik v qrur insann diqqtini Allahdan yayndrr, onun z mbudunu drk etmk gcn lindn alr. Bu xstlikl mbariz n azn nfs nzart etmk zruridir. Bu nzart insanda tvaz hal yaratmal, irkin mllri z xarmaldr. Nticd, qlbd Allahdan xof hal yaranr v dzgn dncdn, hikmtli yd-nsihtlrdn bhrlnmk n yol alr. Quranikrimd oxuyuruq: Snin qorxutman yalnz o ks ndr ki, haqq kitaba tabe ola, qlbind Rhman Allahdan qorxa.1 Peymbrlrin mhm vzifsi olan xbrdarlq yalnz Allahdan qorxanlara tsir edir. N qdr ki, qlbd xof hal yaranmayb, insan qrur v mstlikdn uzaqlamayb, frd z eyblrindn xbr tutmayb, yd-nsihtlr onun qlbin tsir edsi deyil. Bel bir insan dnya ylnclrini, vaxtn ey-irt mclisind keirmyi, ylncli shnlr tamaa etmyi qiyamt v chnnm zabn yada salan moiz-nsihtdn stn tutasdr. Bel bir xs htta tsadfn moiz-nsiht mclisin ddkd deyilnlr ona tsir gstrsi deyil. Belc, qlbin qsavtdn (dalqdan) tmizlnmsi, Allahdan qorxu halnn yaranmas heyvani hyat caziblrinin lmn, ilahi hyatn dirliin sbb olur. lahi v mnvi hyat saysind insan Allah qarsnda z kiikliyini hiss etmy balayr, z Rbbi il nsiyyt qatlr. Bel ki, o Allahdan xbrsizlik niansi olan dnya grntlrin ballqdan xilas olur. O drk edir ki, Allaha yaxn mqama atmaq, axirt almind Onun razln qazanmaq n yaradlmdr. Bel bir insan cvahirat dyrsiz dn tmizlyn xs bnzyir. Onun qarsna cvahir ad il adi qoyulduqda aldadldn hiss edn kimi tqdim olunanlardan imtina edib hqiqi cvahir axtarna xr. Mnvi v xrvi lzztlrin, Allahla nsiyytin hqiqi dyrini biln ks anlayr ki, dnya lzztlri fnadr v onlara
1

Yasin, 11

23

gr axirt lzztlrini ldn vermk alszlqdr. Allahla nsiyyt lzztini dadan ks qiymtli libas kimi dnya bzklrin etina gstrmir. Onun nzrind bu sayaq ballqlar uaqlqdr. Ua sevindirn eylrdn mhrumluq bel bir xsi qmlndirmir. nsan dnyaya etinaszlq, dnya tzahrlrin bigan olduqda rahatlqla dnyadan l kir v ixtiyarnda olanlar lini sxmadan baqalarna verir.

Allah dostlarnn sad yaay v hrtdn qamas

Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, tz yox, khn libas geyinsin. Bli, mmin bir trfdn zahiri dyrlr uymamal, digr bir trfdn bilmlidir ki, sad libas ondak tvaz haln gclndirsidir. Adtn, insanlar tz v qiymtli libas geynlr qibt il baxr. Tz v qiymtli libas geyinn xs baqalarnn ona olan diqqtinin artdn grb daha artq bznmy alr. Bu halda onun qlbindki Allah qorxusu ziflyir. Sad v khn libasa is he vaxt hmiyyt vern olmur. nsan bu qbil libaslarda baqalarnn diqqtini clb etmir, zahirin gr sevinmir. Onun n ilahi v mnvi gzlliklr cvahir gzlliyindn ox dyrlidir. Bu qbil insanlar n gzl libas kimi dnya caziblri hmiyytsizdir. Onlar alrlar ki, xalqn diqqtini clb etmmk n tz libaslar geymsinlr. Onlar mindirlr ki, tkaml fikrind olanlar n xalq diqqti byk bladr. hrt, ad-san, xalqn ehtiram insann Allaha diqqtini skildir. Allahla nsiyytd olan insan ninki xalqn diqqtindn lzzt almr, ksin bu diqqt onu narahat edir. nki bu diqqt onun Allaha diqqti n manedir. Msln, ona veriln salam, ona gstriln ehtiram bir anlq da olsa, onu z mhbubuna diqqtdn ayrr. Demk, insanlarn diqqt v ehtiram ninki faydaszdr, htta mnvi msllr diqqti yayndrr. Allah-tala z mhbubu Musaya khn libas geyinmyi tvsiy edir. Onun nzrin atdrr ki, xalq arasnda tannmaqdan kinsin, sma hli il tanla alsn. Onun 24

yalnz mlklr, Allah vliyalar il tanl faydaldr. Bu sayaq tanlqlar tkaml yolu n faydaldr. Bu qbil xlaqi gstrilr bizi ifrat v tfrit svq etmmlidir. hrtdn kinmk, barmaqla gstrilmmk msbt xlaqi keyfiyytdir. Bel bir mnasibtin hm ictimai, hm d xlaqi tsirlri var. Ruhani v mnvi yksli soranda olan insan an-hrtdn kins diqqtini mbuda daha yax ynld bilr. Amma bu xlaqi tvsiydn suiistifad etmk olmaz. Xalqn nzri mhm deyildir dey, cmiyytdn knara kilmk dzgn deyil. nsan guniin olmamaldr. Cmiyytdn knara kiln insan z ictimai vziflrin ml ed bilmz. Xalqa xidmt, ehtiyacllara yardm, haqqn tblii, thsil bizim mhm vziflrimizdndir. nsan yalnz ictimai hyatda bu dyrlr sahib ola bilir. gr alim tannmasa v zn tqdim etms, insanlar elm v dini vziflrl tan olmaq n ona z tutmazlar. Nticd alimin elmi smrsiz olar. Demk, bir ox vziflrin, o cmldn ibadtlrin ictimai ynm var. Cmiyyt qatlmadan bu vziflri yerin yetirmk mmkn deyil. Cmiyytdn uzaqlamaq istyn ks yaxla ar v pislikdn kindirm kimi mhm dini vziflrini yerin yetir bilmir. O baqalarna xidmtdn, tlim-trbiydn mhrum olur. Mqsdimiz budur ki, an-hrt insann zati istyin evrilmmlidir. nsan hyatn ictimai mvqe v xalqn diqqtini clb etmy srf etmmlidir. hrt v ictimai mvqe vziflrin icras n vasit olmaldr. nsan tutduu mqam v qazand sevgidn dini v ictimai vziflrinin icrasnda istifad etmlidir. Bynilmyn budur ki, an-hrt v ictimai mqam insann sas hyat amalna evrilsin. Btn bunlar Allaha yaxnlq n vasit seildikd mzmmt olunmur. Bzn vziflrin icras n mqam v sevgi qazanmaq zrurt evrilir. gr var-dvltdn xalqa yardm v Allahn razl n istifad olunarsa, bu yaxdr. Pis budur

25

ki, var-dvlt toplamaq insann sas mqsdi olsun. Bu halda dnyaprstlik insann ruhiyysin hopur. Bu ruhiyy onu irkin yollara l atmaa da vadar edir. Yalnz var-dvlt toplamaq fikrind olan insan qanun tanmr. Bir ox din alimlrinin hrt v sevgidn kinmmsin pis baxmamalyq. Onlar yazdqlar kitablarn zrin z adlarn qeyd edir, tez-tez cmiyytd grnrlr. gr onlarn bu mnasibti dinin yaylmasna kmk edirs onlar mzmmt etmmliyik.

Mmin v xlvt maraq

Allah-tala hzrt Musaya khn libas geyinmyi tvsiy etdikdn sonra qlbini travtli saxlama taprr. Yni mminin qlbi fal, diqqtli olmaldr. Mmin insan xalqa can yandrmal, trafdaklara mehribanlq gstrmkl Allahla rabitsini gclndirmlidir. Mminin qlbi insanlara sevgi ocadr. Bu mhbbt onu insanlara xidmt vadar edir, birlik yaradr. nsanlara sevgi ictimai msuliyyt hissinin rtidir. Bu sevgi saysind frd cmiyyti tkaml yoluna svq ed bilir. Mmin baqalarnn problemlrin bigan olmamaldr. stniln bir halda mminin qlbi travtli v fal olmaldr. Mminin qm-qsssindn danan rvaytlrd nzrd tutulur ki, bu qm-qss onu qfltdn oyatsn z mllrin gr prian olan ks tvb qlb doru yolu tutur. nsan bdbinldirn qm-qss bynilmmidir. nsan thsil, ibadt, ail-vlad qarsnda msuliyyt biganldirn qm-qss slam dinind mzmmt olunur. lbtt ki, ictimailikd d ifrata varmaq pisdir. Btn vaxt trafdaklara srf edib z bard dnmmk yanl yoldur. Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, xlvt kilsin, evin yerin srilmi dnck kimi bir yerd qalsn. Bzilri tnhalqdan qarlar. alrlar ki, daim dostlar arasnda olsunlar v bu mclisd qbul olunmaq n mclisin gediin uyun pis ilr qatlrlar. Tbii ki, bu qbil 26

xsusiyytlr bynilmir. nsan tnhal z v mbudu haqqnda dnc n frst saymaldr. nsan tnhala vrdi vermli, cmiyytdn ayrlma bacarmaldr. Yalnz bu halda o Allahla raz-niyaza hvsl vaxt ayra bilr. Tnhalqdan sxlan insan ox tinlikl namaza bir ne dqiq vaxt ayrr. Bel biri tin ki, Allahla raz-niyaza saatlarla vaxt ayra. Onun Allahla minacat n xlvt kilmsi tin msldir. Bzilri htta zn unutmaq n, vzif msuliyyti bard dnmmk xatirin mnasz ilrl mul olub ban qatr. Onlar oturub uzun-uzad seriyallara baxr, film baa atan kimi krossvord doldurmaa balayr, qalan vaxtn dostlarla shbt srf edir. Allahn dostlar is Allahla minacat n xlvt kilmkdn lzzt alrlar. Onlar bu mqsdl saatlarla bir yerd ylir v bundan yorulmurlar. Onlar Allahn tyin etdiyi vziflri yerin yetirmk n cmiyyt xr, nsiyyt qatlrlar. Onlar cmiyyt arasnda da Allah yaddan xarmamaa alrlar. Sy gstrirlr ki, onlarn Allahla rabitsin he n mane olmasn. Allah-talann hzrt Musaya tvsiysin diqqtl yanamalyq. Mbada bel bir qnat glk ki, mmin guniin olmal, cmiyytdn uzaqlamaldr. Cmiyytdn knara kilmi insan thsildn v baqa ictimai faydalardan mhrum olur. Bli, maddi meyllrin gclndiyi dvrmzd bu saya aqnlqlar az olur. Amma qdim vaxtlar insanlar bu qbil rvaytlr saslanaraq cmiyytdn knarlama vacib sayrdlar.1 Hans ki, evlrinizin dncyi olun kimi rvaytlr baqa mqsd damdr. Bu rvaytlr arasnda dnyann son dvrnd yaayacaq insanlara nvanlanm gstrilr d var. Hmin vaxt trafda gnah oxaldndan insanlara tvsiy olunur ki, cmiyytdn knara kilsinlr. Adi vaxtlarda is guniinlik pislnilir, nki bu xsusiyyt insan mr v qadaa vzifsindn, xalqa xidmtdn, ehtiyacllara yardmdan, bir szl ictimai faliyytdn kindirir.
1

Bax: Biharul-nvar, c. 52, s. 138

27

nc mclis
lahi hakimiyyt v tdbir etiqadn grnts
RBC Ey Musa! Mn Allaham v bndlrdn stnm. Bndlr mndn aadr v hr biri qarmda zlildir. Nfsini daim ittiham et (he vaxt ona arxayn olma; qorx ki, sni aldadb xobxtliyini lindn ala). Dinin mnasibtd vladna (da) etimad gstrm. Saleh insanlar eynn snin kimi sevn vlad istisnadr.

Tvhid v Allahn almd hakimiyytin etiqadn zruriliyi

Minacatn bu hisssind Allah-tala drd mhm mslni byan edir:

Hqiqi tvhid etiqad

Bel bir etiqada sasn insan btn ilrind Allahn irad v tdbirin istinad edir, Allah btn mxluqlardan stn sayr. Aydndr ki, kemi qvmlrin bir ox bdrmlrinin v fsada uramalarnn qayna onlarn tvhid etiqadszl olmudur. Onlar Allaha inanmaqla yana btlr d tapnm, ksr ilrind onlara arxalanmlar. Htta btlr prsti d olunmudur. Hmin qvmlr Allah prsti layiq bildiklri kimi Allahdan qeyrilrinin d mdiriyyt mqamn qbul etmilr. Bu cr bdrm bir ox etiqadi, xlaqi v mli fsadlarn mnsidir.

28

Quran mriklrin btlr etiqad haqqnda buyurur: O kslr ki, Allahn yerin zlrin dostlar sedilr. (Bhan gtirdilr ki,) biz onlara yalnz bizi Allaha yaxnladrsnlar dey prsti edirik.1 Grndy kimi, mriklr Allah inkar etmirdilr. Onlar btlri Allaha yaxnlamaq n vasit sayr, onlara ibadt edirdilr. Baqa bir ayd Allahdan qeyrisin prsti haqqnda oxuyuruq: Allahn yerin el eylr prsti edirlr ki, hmin eylrin onlara n ziyan var, n d xeyiri. Deyirlr ki, bunlar Allah yannda bizim fatilrimizdir.2 Sual: Mriklrin btlrin, bizim Allah vliyalarnn fatin etiqadmz arasnda n kimi frq var? Cavab: Mriklrin etiqadna sasn fati Allahn istyindn asl olmayaraq fat ver bilr. Guya btlr bilavasit balatdrmaq gcn malikdir. slind is fatin qbulu Allahn iradsindn v fatinin lyaqtindn asldr. Mriklr inanrdlar ki, mlklr Allahn qzlardr v mlklrin timsal saydqlar btlr prsti edirdilr. Onlar bu yolla tanrlarnn qzlar qarsnda hrmt qazanmaa alr, btlrin fati il chnnmdn qurtulacaqlarna mid edirdilr. Onlarn nzrinc Allah fati qbul etmy mcburdur. Hqiqtd bel bir fat batil v irkdir. Qanunun ziddin fat fat yox, dstbazlqdr. Bel bir fatd insann lyaqti nzr alnmr. Guya btn i fatidn asldr. Mriklr dnrlr ki, Allah fatilrl yaxnl v onlardan asll sbbindn fati qbul etmy mcburdur. Amma tvhid inancna sasn, btn ilr Allahn istk v iradsindn asldr. Hqiqi istiqlal yalnz Allaha aiddir. Allahdan savay kimsd tsir mstqilliyi yoxdur. Hm od v su kimi tbii amillr, hm d peymbrlr v imamlar kimi qeyri-tbii amillr Allahn iradsin baldr. Demk, peymbrlrin v vliyalarn fati Allahn izni il ba tutur.
1 2

Zumr, 3 Yunis, 18

29

Allahn izni olmadan fatdn faydalanmaq mmknszdr. Quranda oxuyuruq: Onun izni olmadan hzurunda fat vern kimdir?!1 llri diriltmk, kor gz fa vermk yalnz Allahn izni v peymbr verdiyi qdrtl hyata ken mczlrdir. vliyalar Allahn nmayndsi olaraq Onun izni il mczlr gstrmilr. Allahn hkm olmadan kimsd qeyri-tbii ilr grmk iqtidar yoxdur. Bu sbbdn d Allah-tala hzrt sa haqqnda buyurur: Onu peymbr olaraq Bni-srail doru (gndrr v o deyr:) hqiqtn, mn sizin Rbbiniz trfindn mcz gtirmim. Sizin n gildn qu killi bir ey dzldrm, Allahn izni il anadanglm koru v czam saaldaram, llri dirildrm. Siz yediklrinizdn v ehtiyat saxladqlarnzdan xbr verrm. bhsiz, bunda sizin n ibrt var.2 Peymbrlr ninki zbana fat vermir, mcz gstrmir, htta szd d Allahdan n kemyib Onun izni il danrlar. Quranda buyurulur: Danqda Ondan n kemzlr, onun gstrii il i grrlr.3

Allah dostlarnn fatinin hatsi

fat ilahi mrhmt cilvlrindn biridir. Allah bndlrini balamaq istdiyindn z peymbrlri v xsusi vliyalar n fat haqq nzrd tutmudur. Onlar Allahn izni il insanlar n balanma dilyir, fati kimi x edirlr. Belc, insanlar fat yolu il Allahn mrhmt nemtini dadrlar. Allah-tala z peymbrin icaz vermidir ki, ondan gnahkarlar n balanma dilsin: Biz el bir peymbr gndrmdik ki, ona Allahn izni il itat olunmasn. Onlar zlrin sitm qldqda snin yanna glr v Allahdan balanma dilyrdilr. Peymbr onlar n
1 2

Bqr, 255 Ali-mran, 49 3 nbiya, 27

30

balanma istyrdi. bhsiz, Allah tvblri qbul edn v mehriban grrlr.1 Bli, peymbr Allahn izni v iradsi sasnda gnahkarlar n balanma dilyir. Onlar z istklrini Allaha qbul etdirmirlr. Peymbr (s) v digr msumlar sadc rhmt qapsdr. nsanlar tinlik kmdn onlara z tutub tvssl ed bilrlr. Allah da z vliyalarna xsusi diqqti sbbindn onlarn balanma istklrini qbul edr. Msumlarn vasitiliyi il bndlr Allahn mrhmtindn faydalanar. Peymbr (s) v digr imamlar Allahn izni olmadan fat ver bilmzlr. fat rtlri dnmdikd d fat hyata kemir. fatin sas rtlrindn biri xtaya yol vermi insann iman hli olmasdr. Yalnz mminlr fat nail olur. Amma mrik v gnah sbbindn dnyadan imansz gedn insan fat nail olmur. Allah mriklr fat edilmsin icaz vermir: Peymbr v iman gtirnlr yaramaz ki, chnnm hli olduqlarn bildikdn sonra mriklr n balanma dilsinlr. Onlar qohum olsalar da beldir.2 Qurani-krimd bildirilir ki, hzrt brahim n qdr ki, Azrin Allahla dmniliyindn xbrsiz idi, ona fat vd edirdi. Quranda buyurulur: Tezlikl Rbbimdn snin n balanma istyrm.3 Amma msldn xbr tutan brahim Azr n balanma dilmk fikrindn dand: brahimin z atas n balanma istyi yalnz bir vd idi v Azrin Allaha dmn olduunu bildikdn sonra ondan z evirdi. Hqiqtn, brahim canyanan v dzml idi.4 Qeyd olunduu kimi, irkdn lav namazn trki, namaza yngl yanamaq kimi bzi gnahlar insan vliyalarn

1 2

Nisa, 64 Tvb, 113 3 Mrym, 48 4 Tvb, 114

31

fatindn mhrum edir. mam Sadiq () bu bard buyurur: Namaz yngl sayan xs bizim fatimiz nail olmaz.1 Qeyd etmliyik ki, insan chnnm odundan qurtaran fat qiyamt almin aiddir. Gnaha batb dnya v brzx hyatnda paklanmayanlar qiyamtd Peymbr (s) v msumlarn fatin nail ola bilr. Xam qzl krd qzdrlr ki, onun qatqlar tmizlnsin. Allah-tala bzi mminlri tinliy salmaqla, onlar yoxsulluq v xstlikl snaa kmkl onlarn gnahlarn tmizlyir. Bel ki, ilahi snaqlardan z a xanlar pak qlbl rahatca dnyasn dyiir. Amma hmin mqamadk gnahdan paklanmayanlar tin can verir. Ruhun tinlikl xmas da insann gnahlarn yuyur. Amma bzilri o qdr gnaha yol verirlr ki, hmin iki mrhldn sonra da gnahdan tmizln bilmirlr. Nticd qbr sxnts vasitsi il gnahlar yuyulur v brzx almin daxil olurlar. Bu mrhldn sonra da gnahlar paklanmayan insan brzx almind zab kmkl tmizlnir. Brzx zabndan sonra bir gnah qalarsa, qiyamt shnsin daxil olur. Qiyamtd Peymbr (s) v msum imamlarn fatin nail olan ks balanb kvsr hovuzuna varid olur. Btn kamilliklrin kk tvhidd olduu kimi, bir ox gnahlarn da kk irkddir. Bunu peymbrlrin v kemi qvmlrin tarixi tsdiqlyir. Allah-tala qdim mmtlri yol verdiklri irk gr czalandrr. Bu irk btprstlik v Allahdan qeyrisin prsti kimi akar irkdir. Bellri qlblrind Allahdan qeyrilrini d mstqil tsir malik bilirlr. Hr halda irk oxlarnn qlbind kk atmdr. Bu sbbdn Allah-tala buyurur: Onlarn oxu rik qomam Allaha iman gtirmz.2 Xalis v dzgn iman ld etmk n insan qlbind irkin kklrini qrmaldr. Yalnz bundan sonra hqiqi tvhid etiqad mmkndr. Bu etiqadn grntlrindn biri budur ki,
1 2

Biharul-nvar, c. 47, bab 1, s.7, h. 23 Yusuf, 106

32

insan htta Peymbr (s) v msum imamlarn mstqil fat qdrtin malik olmadna inansn. Peymbr (s) v imamlarn fati ilahi rhmt n yalnz bir zmindir. Yni Allah z bndlrin o qdr diqqtlidir ki, htta xsn lyaqti olmayanlar da balayr. Bellri n Allah vliyalar vasitdir. Allah vliyalarnn duasna xatir bellrini balayr. slind fat yolunu aan Allah zdr.

Yaranmlarn Allah hzurunda kiikliyi

Minacatn bu hisssind Allah-talann iar etdiyi ikinci msl htta Peymbr (s) kimi ziz bir yaranmn Allah hzurunda kiik v ehtiyacl olmasdr. Htta peymbrlrin v mlklrin d mstqil ixtiyar yoxdur. Yalnz z vasitsiz bir ey malik olan izzt sahibidir. Amma hr eyi Allah trfindn verilmi v istniln bir anda geri alna biln ks zn izztli saya bilmz. Bellri onlarn ixtiyarna verilmi eylr gr ynmmlidirlr. nsann vcudundan irkin btn tsirlrini pak ed bilck bu mhm prinsip ay v rvaytlrd yetrinc iqlandrlmdr. Nmun olaraq bir ne ayni nzrdn keirk: 1. Allah msl kir: Bir bnddir ki, lindn he i glmz.1 2. De ki, Allahn istdiyindn savay zm n faydam v zrrim yoxdur.2 3. Onun yerin zlrin bir mbudlar seirlr ki, he n yaratmamlar, zlri yaranmlar. zlrin n ziyan ed bilr, n d fayda ver bilrlr. lm, hyat v qiyamt llrind deyil.3 nsan Allah Onun istdiyi kimi tanyb, Onun varla mtlq hakim olduuna inandqdan sonra yalnz Ona itat v bndlik edir. Anlayr ki, he nyi yoxdur v yalnz Allahn
1 2

Nhl, 75 raf, 188 3 Frqan, 3

33

istyi il i grr. Bel bir dindarlq hqiqi din etiqaddan ibartdir: Pak v xalis ayin Allaha mxsusdur.1 Demk, insan nc Allah dzgn yolla v ilahi tvfiql tanmaldr. O zn Allahn vacib buyurduu vziflr msul bilmli, Allah tanmaqda shlnkarlq gstrmmlidir. nsan dini tanmaq n hqiqi mnblr mracit etmlidir. Elc d ehtiyatl olmaq lazmdr ki, azn nfs dncy yol tapb din haqqnda yanl tsvvr yaratmasn. Allah v dini dzgn tandqdan sonra Allahn buyuruqlarn yerin yetirmk, bndlik vziflrin mnasibtd sstlk gstrmmk lazmdr.

Nfsin hiyllri mqabilind ayq olmaq lazmdr

Allah-talann hzrt Musaya mracitind nc mhm nqt nfsin ittiham edilmsidir. nsan z nfsini qnayb ona arxayn olmamaldr. Bli, azn nfs bndlik v ilahi tkliflrin icras yolunda, Allah v dinl tanlqda insan aldada bilr. Nfsin tlqinlri saysind insan hqiqti thrif olunmu kild tanyb doru yoldan xa bilr. Allah-tala azn nfs istklrinin tsiri altnda doru yoldan xan alimlr haqqnda buyurur: Azn nfsini zn mbud edni grmdinmi? Allah onu bilrkdn azdrd, qulana v qlbin mhr vurdu, gzn prd kdi. Allahdan savay onu kim hidayt edck? yd gtrmrsnz?!2 nsan nfsini zn mbud sedikdn sonra onun qlbin, gzn v qulana prd kilir. Bel bir insan haqq batildn se bilmir. Onun din haqqnda anlaylar thrif olunur. Demk, insan hqiqi dini drk etmk n nc nfs istklrini nzart almal, nfsin tsiri altna dmmlidir. Bir ox hvalatlarda hqiqi din alimlrinin nfs istklrini susdurmas gzl kild byan olunmudur. Onlar dini msllr haqqnda qrar xararkn nfsin tsirindn qurtulmaa mvffq olmular.
1 2

Zumr, 3 Casiy, 23

34

Mrhum llam Hilli haqqnda bel nql edirlr: Bir gn alim murdarlanm quyunun paka xarlmas mslsini aradrrm. Myynldirmk istyirmi ki, quyunun paka xmas n ondan n qdr su kilmlidir. Hmin vaxt alimin hytind quyu olmudur. z quyusuna xatir asan hkm meyl etmmk n mrhum Hilli hmin quyunun doldurulmasn gstri vermidir. Bli, quyu olmayan yerd nfs istklrinin qorxusu yox idi! nsan bzn myyn mnafe v ya zrrlr gr din mnasibtini dyiir, onun dncsi tsir altna dr. Yksk ixlas mrtbsin atm alimlr hqiqtin z xarlmas yolunda nfs istklrini susdurmu, myyn mhrumiyytlr yaamlar. Onlarn sas mqsdi din haqqnda dzgn qnat glmk olmudur. Deyildiyi kimi, nfsin ittiham v onun nzart altnda saxlanlmas tkc dinl tanlq mrhlsin aid deyil. Dini tandqdan sonra da nfs z iini gr bilr. nsan almaldr ki, dini vziflrini yalnz Allahn razl n yerin yetirib xobxtlik v kamala atsn. Nfs ilahi vziflr ml mqamnda insana ox xyant edir. O insan riyakarla, hrtprstliy, mqamprstliy srklmkl onun ixlasn lindn alr. lbtt bel bir grnt yaradr ki, btn ilr Allaha xatir grlb. Bzilri mldki riyakarl grmy d bilr. Amma nfsini trbiy ednlr mlin Allah xatirin olub olmadn yax anlayr. Hr hans sahd bilik qazanan insan zn tmnnasz gstrs d, nfs istklrinin tsiri altnda ola bilr. Bzilri zahird Allahn razl n aldn nmayi qoyur, amma daxild ad-san v mqam n tr tkr. nsan zn aldatmamaldr. nsan atd addmlarn v faliyytlrinin, htta dini xidmtlrinin Allaha xatir olubolmadn myynldirmk n zn snaa kmlidir. Yalnz bundan sonra hans hdd smimi olduu z xr. Msln, sinifd mllim tez-tez sual vern agird z

35

hrktlrinin sbbini aradrmaldr. Olmazm ki, hmin suallar drsdn sonra nvanlansn? Bzilri dey bilrlr ki, drsdn sonra mllimi saxlamaq tin olur. Baqa bir sual yaranr: N n mllim sual cavablandrdqdan sonra agird onunla razlamaq istmir? Grsn onun mqsdi zn elmli gstrmk deyil? Hqiqti z xarmaq namin mbahis edn insan qar trfin yetrli dlillrindn sonra inadkarlq gstrmir, dz mvqe tutmadn etiraf edir. Grdymz bir ox ilr insanlarn diqqtini clb etmy xatirdir. Sadc bu mqsdimizi mxtlif yollarla prdlyirik. Bli, insan onu hrkt gtirn amillr diqqtli olmaldr. Psixoloji zdlrl bal aparlan tdqiqatlardan sonra aydn olmudur ki, bzn insan qlbinin drinliyind mnfi niyytlr gizlnir. Nfs min yolla bu niyytlri gizlmy alr. Bu sbbdn d zntanma v zntrbiy n insan uyun tcrblrdn istifad etmlidir. Aydn oldu ki, nfs insan iki yolla aldadr. O ilk addmda hqiqtlri thrif olunmu kild gstrib, insan ilahi mriftdn mhrum etmy alr. Onun ikinci ii insann ixlasn, smimiyytini, ii Allaha xatir grmsini lindn almasdr. nsann niyyti qeyri-ilahi olduqda Allah trfindn qbul edilmir. Qeyd etmliyik ki, Allah-tala irk qatql mli d rdd edir. Yni hm baqalarna xatir grln i, hm d Allahla yana baqalarna xatir grln i mqbul deyil. mam Sadiq () buyurur: Allah-tala buyurur: n stn rik mnm. z mlind baqasn mn rik qoann (baqasnn razln gdnin) mlini qbul etmrm. (Onu hmin rikin ixtiyarna verrm.) Yalnz mn gr yerin yetiriln ml baqadr (mnim trfimdn qbul olunur).1 Demk, hm hqiqtlrl tanlqda, hm d z rftarlarmzda nfs diqqtli olmalyq. nki nfs insan mxtlif yollarla aldadr, hqiqtlrl tanla mane olur. O hm d qeyri-ilahi niyytlri meydana kir. xlaq alimlri
1

Biharul-nvar, c. 7, bab 54, s. 243, h. 15

36

nfsin hiyllrini nzr alaraq insann zn trbiy edib smimi addm ata bilmsi n mxtlif yollar gstrir.

Baqalar il mavir meyar

Allah-talann hzrt Musaya drdnc tvsiysi budur ki, insan z dinin mnasibtd htta vladna etimad gstrmsin. Yalnz xeyir ilr grn, salehlrl dost olan vlad istisnadr. Dini dzgn anlamaq n ilk nvbd dncdki vsvslrl mbariz aparmaq lazm glir. O bu yolla yqinlik ld etmlidir. Dini hkmlri qavramaq v mvzular myynldirmk n yetrinc aradrma aparmal, rti dlillr tapmaldr. Bu id baqalarna etimad etmmy almaq lazmdr. Qti fikr gl bilmdikd tbii ki, baqalar il mvrt ehtiyac yaranr. Bel mqamda insan baqalarnn baxlarndan istifad etmkl z mvqeyini myynldirir. lbtt ki, bel mqamlarda xeyirxah insanlarla mslhtlmy sy gstrilir. Ata v vladlar insana n yaxn frdlrdir. Onlarn elmi v xlaqi slahiyyti olduqda baqalarndan daha nmlidirlr. vladn baqa saleh insanlar sevmsi onun znn salehliyini gstrir. Amma bir qrup xeyirxah insan dost bilib Allah nzr almayan v z sliqsi sasnda ml edn xsl mslhtlmk olmaz. Mslht n trf saxlamadan haqqa saslananlar daha layiqlidirlr. Bli, z ziddin olsa bel haqq dstklyn insanlar var. Amma xeyirxah insanlar sevdiyi halda z istklrin stnlk vernlrl mslhtdn kinmk lazmdr. Bellri ilahi mntiq smayan fikirlrini daha stn tuta bilrlr.

37

Drdnc mclis
lahi buyuruqda ictimai rabitlrin islah
RBC Ey Musa! zn pakla qsl et, sonra mnim saleh bndlrim yaxnla. Ey Musa! Namazlarnda onlara imam, ixtilaflarnda hakim ol. Aralarnda sn nazil etdiyim kitab sasnda mhakim apar. Hqiqtn, mn o kitab (Tvrat) akar hkm, aydnladan dlil, olmular v olacaqlar byan edn nur olaraq nazil etdim.

Saleh insanlar v saleh cmiyytl rabitnin zrurti

nsan ictimai bir varlqdr. Onun hyat baqalar il rabitlrsiz tmr. Allah-tala insan z hmnvlri il maddi v mnvi rabitlr ehtiyacl xlq etmidir. Tnha, cmiyytdn uzaq yaamaq istyn insan n maddi, n d mnvi baxmdan inkiaf ed bilr. nki maddi hyat baqalarnn elm v tcrbsindn istifad il davam edir. nsan dini mclislrd itirak etmdn, moiz v nsihtlrdn faydalanmadan mnvi baxmdan inkiaf ed bilmir. Demk, mnvi baxmdan tkaml n d ictimai rabitlr ehtiyac var. nsanlar ictimai rabitlri qrb hmkarlqdan kinslr hanssa mnvi tkamldn danmaa dymz. bhsiz ki, gr cmiyytd saleh insanlar varsa ictimai rabitlr faydaldr. Saleh insanlarla rabitlr gclndikc insan kamillir. Kims z hyatn tnhalqda keir bilmir. O ictimai rabitlr qatlmaa mcburdur. Tbii ki, cmiyytdki frdlr xlaq v etiqad baxmndan eyni sviyyd olmur. Cmiyyti mumi kild iki qrupa blmk olar: Allaha bndlik yolunu tutub onun razlna uyun yaayanlar v dini dyrlr bigan insanlar. kinci qrupdan olanlar zahirn dini prinsiplri qbul

38

etslr d dnyaya ballq sbbindn hyatlarnda dini llri gzlmirlr. Onlar bzn rsmi kild haql olmadqlarn etiraf edir, bzn d z etiqad v mllrin don geyindirmy alrlar. ksr insanlarn saleh olmadn v saleh insanlarn aznln nzr alaraq saleh olmaq istynlr, ilahi dyrlr ml etmy alanlar, Allaha yaxnlamaq zmind olanlar yoldan birini semlidir. Birinci yol budur ki, insan yalnz zruri mqamlarda cmiyytl rabit saxlayb, imkan hddind bu rabitlrdn kinsin. kinci yol budur ki, btn trafla rabity qatlb hr addmda zn aznlqdan gzlsin. nc yol budur ki, insan saleh insanlarla rabit saxlasn. n mnasib yol da budur. Bu yolu sen insan saleh insanlarla rabity nm verir, baqalar il yalnz zruri hallarda v onlarn tlim-trbiysi mqsdi il grr.

Rahiblik v guniinliyin sbbi

Tarixi mlumatlara, elc d ay v rvaytlr sasn hzrt sann shablri v yaxnlar rahiblik yolunu tutmudular. Onlar guniinliyi bir dyr sayr v imkan hddind cmiyytdn uzaqlamaa alrdlar. Shablr hrdn uzaqlab biyabanlarda, maaralarda ibadt mul olurdular. Qurani-krimd msihilrin rahibliy meyli haqqnda buyurulur: zbana sediklri trkidnyalq yolunu onlar n biz myynldirmmidik. Bunu Allah rizasna etslr d, layiqinc gzlmdilr.1 Bu gn msihi dnyas gcl kild dnya hyatna balandndan rahibliy meyl ziflmidir. Amma msihi mmlktlrinin myyn nqtlrind hl d rahiblik mahid olunur. Rahiblr cmiyytdn knarlaaraq mrlrini tnhalqda keirirlr. Xaric sfrlrindn birind bir qrup msihi il grdm. Onlar bildirdilr ki, yaxnlqda monastrda yaayan rahiblr daim ibadt muldurlar v
1

Hdid, 27

39

bayra xmrlar. Onlar n qzet oxuyur, n televizora baxr, n d radioya qulaq asrlar. Demk olar ki, monastrdan knarda ba vernlrdn xbrsizdirlr. Msihi dnyasnda rahiblrin monastrda yaayb arabir cmiyytd grnmsi adi bir idir. Rahiblrin z mrnn 20-30 ilini monastrda yaayb dnyadan xbrsiz qalmas tccbl grnr. Tbii ki, onlarn mqsdi zlrini mmin gstrmk deyil. gr rahiblr n cmiyytin mnasibti sas olsayd, arabir bayra xb zlrini tantdrardlar. Bellri sadc msihi ayinlrini yerin yetirmkl Allaha yaxnlamaq mqsdinddirlr. Onlarn nzrinc, yalnz rahiblik v dnyadan uzaqlamaqla Allaha yaxnlamaq mmkndr. Mslmanlar arasnda da rahiblik yolunu tutub trki dnya olanlar var. Onlar guniinliyi ictimai rabitlrdn stn tuturlar. Bzi aqn firqlr v sufilr d dnc v mld cmiyytdn knarla stnlk vermilr. Nticd ictimaisiyasi vziflr ml olunmur, mslmanlar v slam dmnlri qarsndak vziflr hddn atlr. Bellri ninki dmnl mbariz meydanna daxil olmur, htta z yanl dnclri il slam thrif edirlr. Onlar z baxlarna don geyindirmk n bir ox rvaytlri, xsusi il dnyann sonu il bal hdislri ld bhan tuturlar. Hmin rvaytlrd buyurulur ki, son dvrd almi bryck fsadlardan amanda qalmaq n cmiyytdn knarlamaq lazmdr. Msln, imam Sadiqdn () bel bir rvayt nql olunur: Evlrinizin dncyi olun. (Yni cmiyyt qatlmaqdan kinib evlrinizd qaln).1

Biharul-nvar, c. 52, bab 22, s. 138, h. 43

40

trafla rabitlrin hddi

Grn nc nql etdiyimiz rvayt v bu mvzuda nql olunmu bir sra qdsi hdislr btn dvr aiddir, yoxsa xsusi raitlr n nzrd tutulmudur? Dorudanm btn hallarda mminlr z qid v xlaqlarn qorumaq n knara kilmlidirlr? Dorudanm, slam zn trbiylndirib Allah yolunu tutmaq istynlr cmiyytdn uzaqlamaq gstrii vermidir? Ola bilrmi ki, slam ictimai rabitlri tvsiy edrkn saleh insanlar gnahkarlardan frqlndirmsin? Gnahdan qorunmaq taprld halda gnahkarla rabitlrin tvsiy olunmas mmkndrm? Blk slam hzrt Musann ritind v hli-beyt () rvaytlrind byan olunduu kimi nc bir yolu tvsiy edir? Bli, mminlri saleh insanlarla rabity, gnahkarlardan kinmy aran nc bir yol da var. Yni saleh olmayanlarla yalnz zruri hdd v onlarn hidayti mqsdi il rabitlr qatlmaq olar. Olsun ki, saleh olmayan frdlr trafdaklarn kmyin ehtiyac duysun. Mmin mslman ninki ehtiyacllara, htta sava mqsdind olmayan kafirlr l tuta bilr. Qurani-krimd d bu nqty toxunulmudur: Allah sizi dind sizinl vurumayan, sizi msknlrinizdn xarmayan kslr yaxlqdan, onlarla daltli rftardan kindirmir. Allah daltlilri sevir.1 Ayd hzrt Musann ritind v slamda gstriln yol tsdiqlnir. bhsiz ki, msihiliyin balancnda, hzrt sann besti dvrnd bel bir yol doru saylmdr. Rahiblik xsusi v thlkli raitd hzrt sann ardcllar n nzrd tutulmu bir yol idi. nki bu zmr yhudilr trfindn ciddi tzyiqlr mruz qalr v zab-ziyytdn yaxa qurtarmaq n cmiyytdn uzaqlardlar. Hzrt sann ardcllar mrik v yhudi cmiyytdn uzaqlamaa mcbur idilr. Amma zaman kedikc btn raitlrd uyun hyat
1

Mumthin, 8

41

trzin stnlk verildi. Bir qrup msihi thlkli dvr baa atdqdan sonra da trkidnyalq yolunu sedi. Qeyd etdik ki, Allah-tala gnahkarlarla mnasibtd rabitlr hdd qoyulmasn taprr. Mminlr mr edilir ki, saleh insanlarla yaxnlq etsinlr. nki trafdaklarla nsiyyt insanlarn xlaq v mlin, htta etiqadna tsirlidir. Bu sasla hzrt Peymbr (s) buyurur: nsan z dostunun dininddir. Hr biriniz kiminl dost olduunuza baxn.1 Hzrt digr bir mqamda kiminl dostluun faydal olduunu aqlayr: Bir xs ki, onunla gr siz Allah xatrlatsn, onun szlri elminizi artrsn v mli axirti yadnza salsn.2 Hzrt Peymbr (s) mminlrin mclisi haqqnda buyurur: N vaxt behit balarndan bir ba grsniz bu ba dolann ... hmin ba mminlrin mclisidir.3 Bli, el bir insanla rabitd olmaq lazmdr ki, bu rabit sizin kamilliyiniz v Allaha yaxnlamanz n faydal olsun. nsan dnyaya rbtlndirn, ona Allah unutduran, ilahi gstrilri pozmaa aran kslrl yaxnlq yalnz Allahn qzbi v bdi pemanlqla sonuclanr. Allah-tala gnahkarlarla yoldalq ednlrin ac aqibti haqqnda buyurur: Bir gn sitmkar xs llrini dilyib deyr: Ey ka Peymbrl (s) yol seydim. Vay olsun mn, ka filanksl dost olmayaydm. O mni azdrd, hans ki nc Quran tanmdm. eytan daim insan alaldr.4

1 2

Biharul-nvar, c. 74, bab 14, s. 192, h. 12 Biharul-nvar, c. 74, bab 13, s. 186, h. 3 3 Hmin mnb, s. 188, h. 13 4 Frqan, 27, 28

42

Aznlarla nsiyytin mnfi tsiri

Bli, saleh olmayan insanlarla yaxnlq Allah unutdurur, insann qidsini sstldirir. Zif iradli insanlar yaxnlq etdiklri frdlrin rngini gtrr, onlarla hmxasiyyt olur. Bellri hr nsiyytdn sonra baqalar. Amma unutmamalyq ki, xsiyytli v iradli insanlar da bdrmdn amanda deyil. Onlar da gnahkarlarla ardcl nsiyytd olduqda tdricn tsir mruz qalr. Ardcl kild qeyri-saleh dairlr qatlanlar nhaytd simasn dyiir. Deyirlr bir abid dolanq n z qoyununun sdndn istifad edirdi. ki xs bu qoyunu ourlamaq qrarna gldi. Onlar bu mqsdlrini hyata keirmk n plan czdlar. Birinci oru abidin yanna glib salam verdi v dedi: Mn tccb edirm ki, sizin kimi bir abid qapsnda donuz saxlayr. Abid dedi: Bu donuz deyil, qoyundur. Birinci oru gedndn sonra ikinci oru abid yaxnlad. Salam verib dedi: Nec olur ki, sizin kimi bir abid donuz saxlayr? kinci orunun szlrindn sonra abid kk dd. Dnd ki, blk o yanlb donuzu qoyun sayb v onun sdndn istifad edib. Nhayt, bu bhlrdn qurtarmaq n qoyunu ky buraxd v orular rahatlqla z mqsdlrin atdlar. nsan z etiqadlarna n qdr bal olsa da, baqalarnn uyun qidy qar ardcl kild bh yaratmaq chdlri z tsirini gstrir. nsan tdricn trddd dr. Bu sbbdn d Qurani-krim mminlri aznlarla nsiyytdn kindirir: Allah z kitabnda sizin n nazil edib ki, Allahn aylrini inkar edib rind qoyduqlarn eidirsinizs, shbti dyindk onlarla ylmyin. nki bu halda siz d onlar kimi olacaqsnz ...1 qidsind da kimi insanlar ox azdr. Onlarn bsirti o qdr gcldr ki, aznlarn bh yaradan danqlar onlara tsir etmir. nsanlarn ksri is asanlqla tsir altna dr. Balancda bhlri qbul etmyn adi insanlar bu bhlr tkrarlandqda tslim olurlar. gr
1

Nisa, 140

43

bhlr saxta dlillr v aldadc zvql tqdim olunursa, qar trf bir anda ovsunlanr. mam Hadi () szn tsiri il bal buyurur: Danan dinlyn ona bndlik etmidir. gr danan Allahn szn danrsa, dinlyn d Allaha bnd olur. gr danan eytann dilindn danrsa dinlyn d eytana bndlik edir.1 Tcrbd dflrl mahid etmiik ki, ardcl vsvslr insann daxilind bh yaradr. Yni birinci df byan olunan bh tsirsiz olursa da, eyni bh tkrarlandqda insan minliyini itirir. Bu sbbdn d Allahtala hzrt Musaya mr edir ki, mn ibadtd rik qoma. Sonra mr olunur ki, salehlrl nsiyytd ol, gnahkarlarla nsiyytdn kin. slind btn bu tvsiylr biz nvanlanmdr. nki hzrt Musa msum idi v gnahkarlarla rabit saxlamrd. Uyun ydlr mslnin ciddi olduunu gstrir. Aradrsaq grrik ki, bir ox mnvi trqqi v tnzzllr n yaxn dostumuzun tsirindn qaynaqlanr. Demk, dost seimind diqqtli olmal, Allah yada salan dostlarla nsiyyt saxlamalyq. Daim dnyadan danan, insan dnyaya rbtlndirn insanlarla nsiyytdn kinmk lazmdr.

Xalqla nsiyytin sas rtlri

a) Zahiri v batini gzlliy riayt Aydn oldu ki, tnhalq v guniinlik slam baxmndan mqbul deyil. Allah orta bir yol tqdim edir. Bu yolu sen insan ilk addmda salehlrl nsiyyt qatlr v n zruri hallarda saleh olmayan insanlarla nsiyyt saxlayr. kinci zmr il rabitd mqsd onlarn hidaytidir. Tbii ki, saleh insanlarla rabit qurmaq qrarna glmi insan ilk nvbd onlar tanya bilmlidir. kinci addmda salehlrin diqqtini clb edck zmin hazrlanmaldr. Sonda is nzrd tutulmu rabitlr qurulur. Allah-tala saleh insanlarla nsiyyt n iki
1

Biharul-nvar, c. 2, bab 14, s. 94, h. 30

44

rt byan edir: Birinci rt budur: Ey Musa! zn pakla, qsl et, sonra mnim saleh bndlrim yaxnla. Saleh insanlarla rabitnin birinci rti insann cismani tmizliyidir. nki insanlar libas irkli v pinti frdlrl nsiyytdn qar. Amma tkc yuyunmaqla kifaytlnmk olmaz. Yuyunmaqla yana ibadi baxmdan, Allah xatirin paklanmaq lazmdr. Bu sbbdn d mracitd hm cismn tmizlnmk, hm d Allaha yaxnlamaq mqsdi il qsl etmk taprlr. Qsl vasitsi il insann batini tmizlnir, salehlrl nsiyyt qatlmaq n ruhi hazrlq yaranr. slam tmiz geyinmyi, salar qaydaya salma, dilri yuma, tir vurma taprmaqla mminlrin xo sima il cmiyytd grnmsini nzrd tutur. Bu rtlr ml olunduqda trafdaklar insanla rabity maraq gstrir. ziz slam peymbri (s) zahiri sliqsin v tmizliyin xsusi diqqt yetirmi, tirlnmidir. Evdn bayra xanda libasn sliqy salm, salarn daramdr. Peymbr (s) gzg olmadqda suya baxb san v saqqaln qaydaya salmdr. trafdaklarla nsiyytd zahirn sliqli olmaq ham n zruridir v tkc mminlr aid deyil. Mminlr n mhm v dyrli saylan budur ki, zahiri gzllikl yana batini gzlliy nail olsunlar. Salehlrl nsiyyt qatlmaq n ibadt mqsdi il yuyunmaq lazmdr ki, bu i batin tsir gstrsin v nticd saleh bndlrl rabity qatlan insan daha ox nuraniyyt ld etsin. b) Xalqn hidayti v insanlar arasnda mhakim Hzrt Musann cmiyyt namazna imamti, ixtilaflarn hllind hakim olmas salehlrl nsiyyt n ikinci sas rt kimi byan olunur. Hzrt Musaya Allahn elisi olaraq iki mhm ictimai vzif taprlr. Birinci ictimai vzif insanlarn birlikd ibadt tviqi v cmiyyt namaznda imamtin hdy gtrlmsidir. Bu yn ibadi v ictimai bir yndr. nsanlarn rabitlrind dnyvi rabitlr mhm yer tutduundan v onlar dnyvi ehtiyaclarn tmin etmk n

45

cmiyyt qatlmaa mcbur olduqlarndan istr-istmz arada qardurmalar yaranr. Bu sbbdn d Allah-tala ikinci vzif olaraq Musaya imamt, hkumt v xalq arasnda hakimlik vzifsini taprr. Ona mr olunur ki, insanlar arasndak ixtilaflar hll etsin. Tbii ki, aild v cmiyytd frdlr arasnda ixtilaflar yaranr v bu ixtilaflarn hllini kims z hdsin gtrmlidir. Bu ii kims z hdsin gtrms ictimai asayi n thlk yaranar. Hkumt slahiyytlrindn olan mhakim vzifsinin hzrt Musaya taprlmas cmiyytin hakimiyyt olan hyati ehtiyacndan danr. Cmiyyt btn ynmlrd tdbir v idariliy mhtacdr. Bli, Allah-tala xalq zrind hakimiyyti peymbrlrin v ilahi rhbrlrin vzifsi kimi tqdim edir. Xalq arasnda mhakim msuliyyti d Allah elilrinin vzifsidir. Onlar tdbir grmk, normalar myynldirmkl yana insanlar arasnda ixtilaflarn hlli il mul olmaldrlar. Allah-tala hzrt Musaya xitabn buyurur ki, namazlarnda onlara imam, ixtilaflarnda hakim ol. Mlum olur ki, qdim ritlrd d ibadi msuliyytlrl yana dvltilik msuliyytlri olmudur. Peymbrlr insanlarn hm ibadi, hm d ictimai ehtiyaclarn tmin etmli idilr.

Hzrt Musann mhakim v hkumt kitab

Tbii ki, insanlar arasnda mhakim hanssa qanun sasnda aparlmaldr. Hzrt Musa Allahn elisi olduundan bu id ilahi gstrilr saslanmal idi. O z dnc v istyi sasnda mhakim apara bilmzdi. Buna gr d Allah-tala Musaya xitabn buyurur: Aralarnda sn nazil etdiyim kitab sasnda mhakim apar. Musaya nazil olmu kitab Tvrat idi. Hzrt Musa xalq Tvrata dvt etmli v bu kitab sasnda hkm vermli idi. Ona Tur danda qrx gnlk ibadtindn sonra Tvrat nazil oldu. Bu kitabda hzrt Musann rit hkmlri byan olunmudu. Quran v rvaytlr sasn bu 46

kitab lvhlr klind bir baa nazil olmudu. Bu kitabda Bni-srailin, hzrt Musa dvrnn v ondan sonrak insanlarn hzrt sann bestindk ehtiyac duyduu qanunlar ks olunmudu. Qurani-krimd bu bard buyurulur: Onun n hmin lvhlrd hr bir yd v hr bir rhi yazdq. (Dedik ki,) ondan mhkm tut v qvmn d onun n stnn yrnmyi tapr. Tezlikl siz fasiqlrin yerini gstrrm.1 mam Sadiq () hzrt Musaya nazil olmu Tvrat v lvhlr haqqnda buyurur: Cfr elmind mahid etmim ki, Allah-tala Musaya lvhlr nazil etdi v bu lvhlrd olmular v qiyamtdk olacaqlar byan olunmudu. Hzrt Musann risalti sona yaxnlaanda Allah ona vhy etdi ki, behit zbrcdindn hazrlanm lvhlri Zint danda mant qoysun. Hzrt Musa hmin daa gednd da yarld v o lvhlri dadak yara qoydu. slam peymbrinin (s) bestindk lvhlr dada qald. Peymbrl (s) gr n Mdiny z tutmu Ymn hli hmin daa atanda qfildn da yarld v hmin lvhlr grnd. Karvan hli lvhlri gtrb yoluna davam etdi. Onlara ilham olunmudu ki lvhlr baxmasnlar. Cbrail d z nvbsind hvalat Peymbr (s) xbr vermidi. Karvan hli Peymbrl (s) grndn sonra hzrt onlardan lvh haqqnda sorudu. Onlar dedilr: Bunu siz kim xbr verdi? Hzrt buyurdu: Allah-tala mni xbrdar etdi. Onlar dedilr: Biz hadt veririk ki, sn Allahn rsulusan. Sonra lvhlri hzrt tqdim etdilr. Hzrt Peymbr (s) tbrani dilind yazlm lvhlri oxuyub mirl-mminini () ard v buyurdu: Al bu lvhlri. Onlarda kemilrin v glcyin elmi var. Bunlar hzrt Musann lvhlridir. Allah mn mr edib ki, onlar sn taprm. mirl-mminin () buyurdu: Mn onlar oxuya bilmirm. Hzrt (s) buyurdu: Cbrail buyurub ki, bu gec onlar bann altna qoyasan. Shri gn onlardan agah
1

raf, 145

47

olacaqsan. mirl-mminin () buyurur ki, mn gec lvhlri bamn altna qoydum. Shri gn Allah-tala mni bu lvhlrdn agah etdi. Peymbr (s) buyurdu ki, onlardan bir nsx hazrlaym. Mn ondan bir nsx hazrladm. Hmin nsx hazrk cfrdir. Orada kemilrin v glcyin elmi var. Hmin nsx, lvhlr v Musann sas bizddir...1 Deyildiyi kimi Tvrat v lvhlr hzrt Musaya bir dfy nazil oldu. Olsun ki, rit hkmlri v qanunlar yalnz hzrt Musaya btvlkd nazil olmudur. slamn zhurundan sonra Quran aylri tdricn, mxtlif mqamlarda, 23 il rzind nazil oldu: Quran hiss-hiss nazil etdik ki, onlar xalqa aram oxuyasan. Onu tdricn nazil etdik.2

ri hkmlrin dyimzliyi
Bu qdsi hdisd Allah-tala hzrt Musan hzrt sa v hzrt Mhmmdin (s) besti il mjdlyir v onlarn bzi xsusiyytlrini sadalayr. Bu mjd v xbrdarlq hzrt sann zhurunadk hzrt Musa ritinin mtbrliyini gstrir. Bni-srail hzrt Musadan sonra hzrt saya iman gtirmli idi. Belc son Peymbrin (s) besti il hzrt sann riti gcdn drd. Son Peymbrin (s) ayinlrin tabeilik hamnn vzifsi idi. (Tvrat) Olmular v olacaqlar byan edn nur olaraq nazil etdim cmlsi is rit prinsiplrinin eyni olduunu gstrn aylri tsdiqlyir. Hzrt Nuh, brahim, Musa, sa v son Peymbr (s) nazil olmu ritlr prinsipc frqlnmir. ritlr yalnz czi msllrd frqlidir. rait v zamann tlbindn asl olaraq myyn czi hkmlr dyiilmidir. Msln, Bni-srail itatsizlik gstrdiyindn Allah-tala onlara nc halal saylan bzi eylri haram buyurmudur. Onlar bu yolla tnbeh olunmular. Quranda oxuyuruq: Yhudilr yol verdiklri zlm v oxlarn Allah yolundan ayrdqlarna gr onlara
1 2

Hveyzi, Tfsiri-nurus-sqleyn sra, 106

48

nc halal olmu bir ox pak eylri haram buyurduq.1 Hzrt sa mbus edildikdn sonra Bni-saril haram edilmi bzi eylr yenidn halal olundu: Qarmdak Tvrata inanmam v glmim ki, siz haram buyurulmu bzi eylri yenidn halal edm. Yannza Rbbimdn nian il glmim, Allahdan qorxun v mn itat edin.2 ritlr qid, hkam v xlaq prinsiplri baxmndan mtrkdir. Bu prinsiplr btn mtfkkirlr trfindn qbul olunur. Dinlrd tsbit olunmu xlaqi dyrlr al trfindn tsdiqlnir. lbtt ki, ayr-ayr frdlrin nfsi bu prinsiplr etiraz ed bilr. Amma bu etiraz al yox, nfs saslanr. Yeni ritd tn ritin prinsiplri tsdiqlnir v onun xrdalqlar zaman v mkan tlblrin uyun tnzimlnir. Msln, btn ritlrd namaz vacib saylmdr. Amma ayr-ayr dinlrd namaz formaca frqlnir. Bel bir ritin znd d dyin hkmlr mvcuddur. Mslmanlar slamn ilk illrind beytul-mqdds z tutub namaz qlrdlar. Peymbrin (s) bestindn bir ne il tm uyun hkm dyidi v mslmanlar z Kby namaz qlmal oldu. Bli, bir dind hkmlr dyidiyi kimi, ayr-ayr dinlrd d uyun dyiikliklr ba ver bilr. lbtt ki, dyiikliklr yalnz czi msllr aiddir.

1 2

Nisa, 160 Ali-mran, 50

49

Beinci mclis
lahi buyuruqda Allahla rabit, dnya istyi v bndlr nvazi mvzusu
RBC Ey Musa! Sn mnim bndmsn, mn d snin mbudunam. Hqir, yoxsul, adam alaq sayma. Dnya malnn azlna gr varlya hsd aparma. Mni yada salanda tvazkar ol. Bla v msibt dar olanda rhmtim gr midvar ol, mti v qmli ssl Tvratn irinliyini mn gstr.

Allahla rabit v Ona bndliy etiqadn tzahr

Minacatn bu hisssind Allah-tala hzrt Musaya xitabn alt yd byan edir. Birinci bndd buyurulur: Ey Musa! Sn mnim bndmsn, mn d snin mbudun. Bu cml hzrt Musann diqqtini insann Allahla rabitsin ynldir. Maraqldr ki, Allah-tala Tur danda z peymbri il minacatda Allah qarsnda bndlik mslsini yada salr. Mgr hzrt Musa Allahn bndsi olduunu bilmirdimi? N n Allah hzrt Musann bndliyini, z rbubiyyt mqamn yada salr? Amma drindn dndkd grrk ki, nzrd tutulan insann Allahla rabitsinin qrlmazldr v hyatmz bu rabitdn asldr. Bu nqty diqqt insann btn dnc v rftarlarnn sas saylr. Kamillik v bndlik yolunda addm atmaq istyn ks btn varlnn Allahn mlk olduuna inanmaldr. nsan bh etmmlidir ki, onun btn varl Allahn btn mlkdr. nsann bndliyin v Allahn rbubiyytin diqqt insann z mbudu il zati v hqiqi rabitsindn danr. fsus ki, insan bu mhm hqiqtdn qafildir.

50

nsann Allahla rabitsin, bu rabitnin mnvi v maddi hyatda roluna diqqt biz anladr ki, btn bdrmlrimizin illti insann bndlik v Allahn rbubiyyt mqamna diqqtsizliyimizdir. Kiikli-bykl btn gnahlar, Allahla sava v irk mhz bu diqqtsizlikdn qaynaqlanr. nsan gnah i grmk qrarna gldiyi vaxt, msln namhrm baxmaq istdikd ixtiyarna verilmi gzlrin Allahn mlk olduunu dns uyun addmdan kinr. Ax bu gzlr nuru Allah vermi v Allah onlara haraya baxma bildirmidir. z sadtinin Allahdan asl olduuna inanan insan bilir ki, uyun hvtli bax onu ilahi rhmtdn mhrum edr, chnnm srklyr. Msln, haram dana qulaq asmaq istyn insan varlna hakim olan Allah yada saldqda bir anlq lzzt gr bdi sadtdn mhrum olmaq istmir. lbtt ki, varlnn Allaha mxsus olduunu dnn xs he vaxt byk ictimai gnahlara, dind bidtlr, irk yol vermir. Nzr alsaq ki, btn gnah v fsadlarn sas sbbi Allahn yaddan xarlmasdr, btn hyatmz boyu Allahn bndsi olduumuzu v ilrimizin Ondan asl olduunu unutmarq. Bu diqqt n qdr drin v hatli olarsa insann ilahi mqama yksli mqam da artar. Bu tkaml yolu ibtidai mrift v bndlik mqam il tanlqdan balayb, ali yqin v mbudla rabit mqamnda baa atr. nsann tkaml n baqa bir yol yoxdur. nsan Allaha v ilahi yolda hrktin bariz nmunsi olan bndliy diqqt yetirmkl tkaml mrhllrini ardcl kild adlaya bilr. Hzrt Musa Tur danda bir ne gn ibadt mul olduqdan sonra mbudu il minacat tvfiqi (yardm) ld edir. O qlbn z mbudunu dinlmy balayr. Allah-talann onun nzrin atdrd n sas nqt budur ki, Musa bnddir v Allah onun mbudu! Yni insan n hyat boyu gndmd duracaq n mhm msl onun Allaha bndlik mslsidir. Amma bu gn qrb mdniyyti Allaha bndlik hqiqtin dzmsz yanar. Onlar insanlarn buxovundan

51

xb Hzrt Haqqa qul olma quldarln davam hesab edirlr. Dinsiz ziyallar deyir ki, slam quldarlq dvrnd zhur etdiyindn Allah Quranda insan qul, Allah aa kimi tantdrmdr. Onlarn nzrinc, quldarla son qoyulmu hazrk dvrd insan z aasdr. Guya modernizm dvrnd vicdan v vzif kimi zrurtlr yer yoxdur. Bli, modernizm insan yalnz z haqq urunda mbarizy arr. Modernistlrin nzrinc bu dvrn insanlar vvlki dvrn insanlarndan kkl kild frqlnir. gr kemidki insanlar baqalar qarsnda msuliyyt damlarsa, bu gnki insanlar yalnz zn borcludur. Onlar bildirirlr ki, hzrt Musa qdim dvrd yaadndan Allah onu bnd, zn mbud kimi tqdim edir. Guya hmin qidlr qaytmaq kemi qaytmaqdr. Hans ki, Quran v Peymbr (s) snnsin inananlar Allaha bndliyi sil azadlq sayr v z sadtlrini mbudlarnn lind grrlr. Tvhid hli inanr ki, Allahn iradsi btn varlq almin hakimdir v biz insanlarn Allahdan uzaqda he bir qdrti yoxdur.

Tabeilikd olanlara ehtiram v bndlr nvazi

Allah-talann hzrt Musaya ikinci yd yoxsullara ehtiram v onlarn alaldlmamasdr. Bu yd hm xsi, hm d ictimai mnasibtlrd diqqtli olmaq lazmdr. nsanlar yoxsulluuna gr skik saylmamal, msullar beynlmill rabitlrd ehtiramla rftar etmlidirlr. slam rhbrlri dnyann azn balar saya mhrum Afrika xalqlar kimi yoxsul xalqlar skik saymamaldr. Olsun ki, bu milltlr Allahn nzrind baqalarndan daha zizdir. Dnyaprstlr var-dvlti aalq sbbi sayr, srvt sahiblrini ziz tutur, yoxsul insanlara yuxardan aa baxrlar. Amma ilahi mntiqd var-dvlt stnlk ls deyil. slind srvt snaq vasitsidir v imtiyaz saylmr. nsan baqalarndan stn edn onun tqva v Allaha itatidir.

52

Allah n btn bndlr zizdir, irq, mqam v vardvlt imtiyaz saylmr. Allah-tala onunla rabitsini qoruyan yoxsul mminlri daha ox sevir. Bellrin hrmt gstrnlr d dnya v axirtd Allahn razln qazanr. Sevgili Peymbr (s) bu bard buyurur: Yoxsul mslman ziz tutub ona hrmt gstrn xs qiyamt gn Allahla Allah ondan raz olan halda grr.1 ksin, Allahn bndlri arasnda ayrsekilik salan, yoxsul mslman mhz yoxsulluuna gr srvtlidn aa tutan insan Allah qzblndirir v zn chnnm oduna atr. mam Riza () salam verrkn varl il yoxsul arasnda frq qoyan xs haqqnda buyurur: Yoxsul mslmanla grrkn onu varldan frqlndirib salamlaan xs qiyamt gn Allahla Onu qzblndirmi halda grr.2 mam Sadiq () yoxsul mmin ehtiramla bal buyurur: Yoxsul mmini alatmayn. Hqiqtn, yoxsul mmini alaldan v ya onu skik sayan xsi bu idn l kib tvb qlmasa, Allah alaldb dmn tutar. Baqa bir mqamda hzrt buyurur: Mmini yoxsulluuna gr skik biln v ya onu thqir edn ksi Allah qiyamt gn xalq qarsnda rsvay edr.3

Dnya maln pu sayb ona gr hsrt kmmk

Allah-talann hzrt Musaya nc yd bu idi ki, dnya v dnya nemtlri ona byk grnmsin. Dnya maln byk sayan insan adtn yoxsullar saya salmr, varllara hsd aparr. nsan bilmlidir ki, dnya nemtlri n qdr byk grns d, Allahn nzrind hedir: De ki, dnya matah czi bir eydir v axirt dnyas tqvallar n daha da stndr.4
1 2

Biharul-nvar, c. 72, bab 94, rvayt 30, s. 38 Hmin mnb, h. 31 3 Hmin mnb, c. 75, bab 56, s. 146, h. 15 4 Nisa, 77

53

gr mmin qbul ets ki, htta milyardlarla lln dnya mal hedir, var-dvlt gr narahat olmaz, varllara hsd aparmaz. Bellrini yalnz axirt nemtlri dndrr. Onlar yalnz Allahn razln qazanan mminlr qibt edirlr. Bli, dnya maln he sayan insan n varllara qibt edir, n d yoxsullar skik sayr. O baa dr ki, hamnn yoxsul sayd bir ks Allahn nzrind daha ziz ola bilr. Ay v rvaytlrdn bel grnr ki, baqalarnn vardvltin hsd aparmamaq n dnya nemtlrinin hikmt sasnda ta olunduuna inanmaq lazmdr. Birin dnya mal verib, birini dnya malndan mhrum etmk Allahn tqdiri v hikmtidir. lahi hikmt tlb edir ki, bir zmr varl olsun, digr bir zmr yoxsulluq iind yaasn. Ham Allahn istk v iradsin tslim olmaldr. Varllar qrrlnmmli, yoxsullar prian olmamaldrlar. nki hr iki halda insanlar snaa kilir. Sadc bu snaqlardan uurla xmaa almaq lazmdr. Bzilrin el glir ki, Allah sevdiyi insana bol dnya nemti verir. Onlarn nzrinc, gr Allah birin qzblnirs, onu yoxsullua dar edir. Amma Qurani-krimd bu bard bel buyurulur: Rbbi insan snaa kib onu zizlynd v nemt vernd deyr ki, Rbbim mni ziz tutdu. El ki, Rbbi onu snaa kib ruzisini skildr, bel deyr: Rbbim mni alaltd.1 slind is hqiqi v bdi nemt axirt nemtlridir. Yalnz axirt nemtlri Allahn sevgisini gstrir. Bu nemtlrdn mhrumluq Allahn qzb gstricisidir. Dnya nemtlri is snaq vasitsidir. Dnya nemtin atanlarla dnya nemtindn mhrum olanlar arasnda mminlik baxmndan he bir frq yoxdur. Hr iki zmr snaa kilir. Var-dvlt sevgi, yoxsulluq qzb niansi deyil. Var-dvltin sevgi niansi olmadna inanmaq n tarix nzr salaq. Bir ox peymbrlr yoxsulluq iind
1

Fcr, 15, 16

54

yaamlar. Onlarn hyat hadtl baa atmdr. ksin, bir ox kafirlr v Allah dmnlri var-dvlt v asayi iind yaam, dnya nemtlrindn daha ox bhrlnmilr. Qarunu misal gstrmk olar. Allah-tala Qarunun var-dvlti haqqnda buyurur: Qarun Musann dvrndn idi. Onlara sitm qld. Ona o qdr xzin verdik ki, yalnz aarlar gcl bir dsty ar gldi. Qvm ona dedi: Frhlnm, Allah frhlnnlri sevmz.1 Bni-srailin dnyaya aldanm bir qrupu Qarunun vardvltini grb hsrt kirdilr. Onlar deyirdilr: Ey ka Qaruna verilndn bizim d olayd. Hqiqtn o, byk bhry malikdir.2 Amma sonda ham grd ki, Qarunun saysz-hesabsz dvlti ona fayda vermdi. Qarun ilahi snaqda uursuzlua dar olub zaba dd; z d, srvti d mhv oldu.

Srvt istyi v istidrac qanunu

Bir halda ki, hm var-dvlt hm d yoxsulluq snaq vasitsidir, srvt sahibi olanlar vzifsin ml edib hmin srvti dzgn yolda xrclmli, yoxsullua dnlr sbr edib ikaytlnmmlidir. Yoxsul insan ri hkmlr riayt edib baqalarnn srvtin gz dikmmkl yoxsulluq arsna ar qlmaldr. Bilmliyik ki, bzn var-dvlt z d bir cza olur. Gnaha batb Allahla dmniliyini artran ks istidrac qanunu ttbiq olunur. Bu qanuna sasn Allah yolunu azm ksin var-dvltini artrr ki, o dnya lzztlrin daha ox mul olsun v chnnm doru daha srtl hrkt etsin. Allah-tala Onun nemtlrindn sui-istifad edib gstriin mxalif xanlar haqqnda buyurur: Onlarn vardvlti v vladlar sni tccblndirmsin. Allah bu yolla

1 2

Qss, 76 Qss, 79

55

onlara dnya hyatnda yalnz zab vermk istyir. Qoy kafir olduqlar halda canlar xsn.1 Allah-tala aznlq yolunu tutub istidrac qanununa tu glnlr haqqnda, elc d hidayt yolunda xobxtlik n daha ox alanlar barsind buyurur: Hr ks tri dnyan ists, tezlikl istdiyimiz dildiyini verrik. Sonra chnnmi ona mskn edrik. O mzmmt olunmu v zlil halda oraya daxil olar. Hr ks axirti ists, onun yolunda alsa v mmin olsa, zhmtini mkafatlandracaq. Bunlara v onlara Rbbinin tas il l tutarq. Rbbinin tas (kimsy) qadaa olunmayb.2 stidrac qanununa mhkum olan ks islah olmayan agird v ya vlada bnzyir. Mllim, ya da ata onun islahndan midini zdkdn sonra zbana buraxr. Demk, Allah-tala hm doru yolu tutana, hm d aznlq yolunu sen yardm gstrir. Hr ks z istk v iradsi il nzrd tutduu mqsd atr. Allah-tala birinci qrup haqqnda buyurur: Doru yola z tutanlar (Allah) mmknc hidayt etdi, onlara tqva verdi.3 kinci qrup haqqnda buyurulur: (Haqdan) Dnn kimi Allah onlarn qlblrini dndrdi.4 Allah-tala aznla layiq olanlarn qlbini dndrir. Hmin vaxtdan btn hidayt yollar onun zn balanr, daha ox aznlq vasitsi n xr. Yol alr ki, bel bir xs Allahn bdi czasna daha srtl atsn. Deyilnlr sasn var-dvlt v yoxsulluq insan n snaq vasitsidir. Dnya nemtlrin atm insan qrrlnmmlidir. ksin, srvt ld etdikd diqqtli olmaq, bu snaqdan uurla xmaq lazmdr. Elc d srvt v nemti ldn xarm insan snaa kildiyini unutmamal, midsizliy qaplmamaldr. Bel bir mqamda myus olmu
1 2

Tvb, 55 sra, 18-20 3 Muhmmd, 17 4 Sff, 5

56

insan uursuzlua dar olmudur: linizdn xan ey gr qmlnmyin, siz veriln gr sevinmyin. Allah fxr edn xudpsndi sevmir.1

Allahn mtilik zikri v onun rhmtin mid

Drdnc nsihtd Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, Onu mtilikl yad etsin. bhsiz ki, Allah zikrinin mrtblri var. nsanlar Allah eyni drcd diqqtl zikr etmir. Bzilri n zikr sadc dil hrktidir. Bellri zikr gediind smimiyyt v diqqtdn mhrumdurlar. gr zikr riyadan uzaq olsa z hddind dyrlidir. Amma bel bir zikrin d insan ruhuna bir o qdr tsiri yoxdur. Yalnz mtilikl mayit olunan zikr hqiqi tkaml sbb olur, insan rzaltdn fzilt yksldir. Allah-tala beinci ydd buyurur: Bla v msibt dar olanda rhmtim gr midvar ol. Yni rhmtim mid edib bu blann uzaqlaacan gzl. Dnya hyat tinliklrsiz tmr. Hyatda tinlik kmyn insan yoxdur. Allah-tala bu bard buyurur: Hqiqtn, insan mqqtd yaratdq.2 nsanlar qarladqlar problemlr mxtlif cr reaksiya verirlr. Bzilri tamamil midini zb Allah yaddan xarr. Onlar prianla dar olub qurtulmaq n htta chd gstrmirlr. Allah-tala tinliklr qarsnda midini itirn, btn ilrin Allahn lind olduunu unudan insanlar haqqnda buyurur: nsana nemt verdikd z dndrib uzaqlar, ona pislik z verdikd midini itirir.3 nsan htta kiik tinliklrl zldiyi vaxt drhal Allahn soranca getmy hazrlamaldr. Adi ba arsna gr d Allahdan fa istmk lazmdr. Aclq z verdikd insan nc Allahdan nemt istmli, sonra vasitlr ardnca getmlidir.
1 2

Hdid, 23 Bld, 4 3 sra, 83

57

stniln bir halda Allah unutmaq olmaz. gr insan he vaxt Allah unutmasa v onun rhmtindn midini zms, he bir tinlik onu narahat etmz. O istniln bir ehtiyacnn tmini n Allaha l aar. Ax Allah z buyurub ki, ehtiyac duyulan vaxt Ondan yardm istnilsin: Allahn fzlindn dilyin, Allah hr eyi bilndir.1 Allah-tala hzrt Musaya altnc ydnd buyurur: Mti v qmli ssl Tvratn irinliyini mn gstr. Bu gn hqiqi Tvrat limizd deyil. Amma hmin Tvratdan da stn olan Quran ixtiyarmzdadr. Quran mtilikl v hzin ssl oxuyaq. alaq ki, Quran qlbimiz v ruhumuza hopsun. Quran qirat edrkn Allahla dandmz hiss edk. gr bel bir mrift drcsin atsaq, Allah klamn hzin, qmli ssl, mtilikl oxusaq, Allah bizim ssimizdn raz qalar v ltfn atarq.

Nisa, 32

58

Altnc mclis
Zikrin bhrsi
Bu qdsi hdisin aradrdmz bzi bndlrind hzrt Musaya xitabn Allaha diqqt v Allah zikrini, bu id xzu v xunu gzlmyin zruriliyi bildirilir. Digr bir bndd zikr zaman Allaha etimad zruri saylr. Bildirilir ki, zikr zaman Allaha etimad gstrmk lazmdr: Zikr zaman mn etimadn olsun, mn etimad olan insann diqqtini mnim zikrim ynlt. bhsiz ki, mvhhid (tkallah) v mmin insan n Allahn zikri ox dyrlidir. Zikr ibadtlrin sbbi kimi tqdim olunur. Allah-tala hzrt Musann bestinin balancnda tvhid mslsini byan etdikdn sonra mhm etiqadi prinsip kimi z zikrindn danr, bildirir ki, zikr insan sadtinin sas, ibadtin hdfidir. Buyurulur ki, Allahdr yegan mbud, Ondan savay mbud yoxdur, Ona prsti etmk v onun zikri olaraq namaz qlmaq lazmdr.1

Rftarn iman v etiqadla laqsi

Allah zikrinin hmiyytini bilmk n onun insan sadti il laqsini nzrdn keirmk lazmdr. Nticd mlum olur ki, Allah zikri imanl rftar gclndirir, insan xobxtliyini tmin edir. Hyatdak bir ox qrarlar v rftarlar istr-istmz insann etiqadlarndan qaynaqlanr. Htta ncdn etiqadn yada salmam xs addm atdqda uyun etiqaddan tsirlnir. lahi etiqadlar mmin insann rftarlarnn mnbyidir. Nec ki, materialist bir insann rftarlar onun uyun etiqadndan nt tapr. Qrara glmzdn, addm atmazdan qabaq insan z etiqadn yada salmasa da, onun etiqad tsirlidir. Mmin insanla dinsiz
1

Bax: Taha, 14

59

insann mllri zahirn eyni grn bilr. Amma uyun mllrin mahiyytin varsaq ciddi frqlrl rastlaarq. Dinsiz insan addm atarkn yalnz dnya lzztlrini, mmin insan addm atarkn hm d axirti nzrd saxlayr. Mmin v dinsiz tlb hr ikisi thsild alr, amma yalnz mmin tlbnin tlalar dyrlidir. nki bu tlb ali mqsd urunda sy gstrir. Deyilnlrdn aydn olur ki, iman v mrift diqqt yetirilmsinin mhm bir sbbi onlarn insann rftarlarna tsiridir. Bli, bizim rftarlarmz iman v mriftimizdn asldr. Bu sbbdn d Allah-tala bzi aylrd saleh mli imanla yana zikr etmidir. Bu yolla nzr atdrlr ki, mlin dyri Allaha imandan asldr v saleh ml Allaha imandan qaynaqlanr. Bu aylrdn n nzrdn keirk: man gtirib saleh ilr grnlr behit hlidir v orada bdi qalacaqlar.1 str kii, istr qadn saleh i grb mmin olsa, hkmn ona pak bir hyat verrik. Onlar grdklri yax ilr gr mkafatlandrarq.2 Axirti istyib son hdd alan v mmin olan hr ks tla dyrlndirilnlrdndir.3 Bli, saleh ml imandan qaynaqlanr. mll iman arasnda qarlql rabit var. Bu sasla imandan qaynaqlanan ml iman gclndirir, dinsizlikdn qaynaqlanan ml dinsizliyi qvvtlndirir.

manla elm v mrift arasnda laq

Saleh ml imandan qaynaqland kimi, iman da z nvbsind elm v mriftdn nt tapr. Bli, saleh ml iman mrtbsi il laqlidir. nsann mrifti, elm v tanl myyn bir baxmdan iki nv blnr: Qazanlan (hsuli) v drk olunan (hzuri). Hsuli mrift vasitli mriftdir v
1 2

Bqr, 82 Nhl, 97 3 sra, 19

60

dnc yolu il ld olunur. Msln, bizdn Allah v tvhid haqqnda soruularkn dncmizd olan dil gtiririk. Bu mriftin drclri var. Onun n aa drcsi d insann ml v rftarlarna tsir gstrir. Uyun mrift gclndikc onun ml tsiri d gclnir. Amma hzuri elm vasitsiz elmdir. Bel bir mrift malik olan insan hqiqti drk edir. Bu mriftd xta yoxdur. mirl-mminindn () Rbbini grmsnmi soruularkn hzrt buyurur: Grmdiyim Allaha nec ibadt edim?! Ondan bu mahidnin necliyi haqqnda soruularkn hzrt buyurur: Gzlr onu akar grmz, amma qlblr dzgn iman hqiqtlri il onu drk edr.1

Zikr v onun rftara tsiri

Myyn bir hqiqtdn xbrdar olduumuz vaxt hmin xbrdarla diqqtli olduqda onun tsirlrindn faydalanrq. Bli, nzrd saxlanlan mrift rftarlara tsir gstrir. Diqqt elmdn frqli bir hqiqtdir. Bzn insann elmi olur, amma diqqti olmur. Mfhumundan xbrdar olduumuz bir hqiqtin nmunlrin diqqtsiz qalmamz da mmkndr. Hqiqti tsirli edn onun nmunlrin diqqtdir. Diqqt n qdr hatli olarsa, onun tsiri d gcl olar. Namaz v orucdan balam btn ictimai-siyasi faliyytlrimiz Allaha diqqtdn tsirlnir. man v diqqtimiz n qdr gcl olarsa, onlarn mld tsiri d gcl olar. Bilirik ki, iman mlin ruhudur. Amma bunu bilmk bs etmir. Bunu ml mqamnda unutmamaq lazmdr. Yalnz mld zn gstrn iman v diqqt dyrlidir. gr Allahtala Allaha etimad mslsini hzrt Musaya byan edirs, bu o demk deyil ki, Musa bu hqiqtdn xbrsizdir. bhsiz ki, hzrt Musa deyilnlr etiqadl bir insandr. Bizim etiqadmza gr, ilahi peymbrlr peymbrliy seilmzdn vvl d msum v tkallah olmular. Allahn
1

Nhcl-bla, xtb 179

61

bu nqtlri byan etmkd mqsdi budur ki, hzrt Musann v mmin bndlrin iman v diqqti fallasn. Yalnz fal iman v diqqt ml tsir gstrir. Bel bir diqqtin saysind insann mrifti daha da kamillir, onun hyatnn btn sahlrin yetrli tsir gstrir. Bli, hqiqi zikr v diqqt Allahn hzurunun drki il rtlnir. Bu diqqt gclndikc insann ml v rftarlarna daha ox tsir gstrir. Allah hzurunun drki v Ona qlbn diqqt dil zikrindn uca bir mfhumdur. Namaz v digr ibadtlrd ardcl zikr ona gr tez-tez vurulanr ki, insan qlb zikri vasitsi il Allahn hzurunu drk edir. Bel bir zikr mrifti falladrr, insan qfltdn qurtarr. lahi mrift falladqca mbuda diqqt artr, ml daha ox tsir mruz qalr. Qlbn diqqtl mayit olunmayan dil zikri zikrin n aa mrtbsidir v rftarlara bir o qdr d tsirli deyil. ml tsirli zikr qlb zikridir v onun da z mrhllri var. Onun n ali mrtbsi Allaha kamil diqqt v insann bu diqqtd qrq olmasdr. Mbuda diqqtd qrq olan insan htta zn unudur, mbuddan savay hr nyi yaddan xarr.

Zikr v Allaha etimadn mrtblri

Allah-talann hzrt Musann nzrin atdrd kimi, zikrin uca mrtbsin atmaq n bu id mti olmaq lazmdr. nsan Allah hzurunda n qdr kiilrs, bir o qdr d zikrin uca mrtbsin nail olar. Bel bir zikr insanda aramlq v arxaynlq yaradr. Uyun zikr haqqnda Allah-tala buyurur: O kslr ki, iman gtirmilr v qlblri Allah zikri il aramlq tapr. Bil ki, qlblr Allah zikri il aram olur.1 Bil ki, Allahn zikri il qlblr aramlq tapar cmlsind Allahn zikri tbirinin aramlq tapar tbirindn nc glmsi zikrin hmiyytini n kir. Bel bir ardcllqda ilahi zikr daha ox vurulanr v onun hmiyyti nzr atdrlr. Baqa szl, qlbin araml ilahi zikrdn qaynaqlanan haldr.
1

Rd, 28

62

Amma baqa cmllrd nc arxaynln, sonra Allah zikrinin qeyd olunduu il rastlarq. Bir cmld zikrin, digr bir cmld arxaynln vurulanmas gstrir ki, zikr v arxaynln mrtblri var. Zikri balayb qlbn diqqtli olmaa alan insan zikrin daha uca mrtbsin nail olur. Bellri davaml zikr vasitsi il zikrin ali mrtbsin atr, aramlq v arxaynlq ld edirlr. Bel bir zikri mirlmminin () baniyy minacatnda yada salr: Prvrdigara! Mn z zikrind heyranl ilham buyur. Uyun iki cmld aramlq v arxaynln iki drcsin iar olunur. Birinci drc il qdsi hdisd Allah-talann hzrt Musaya nsihtind rastlarq. Burada shbt diqqtli zikrdn qaynaqlanan aramlq v arxaynlqdan gedir. Bu zikrin aa mrtbsidir. Amma yada saldmz ayd zikrin ali mrtbsin iar olunur. Bu ayd nzrd tutulmu aramlq v arxaynlq Allahn tvfiqi il zntrbiydn sonra ld olunur. nsana bel bir aramlq ltf olunduqda onun btn iztirablarna son qoyulur. Allah zikrin mul aiq bndnin qlbind mbuddan qeyrisin diqqt yer qalmr. slind bel bir diqqt v iztirabn kk ilahi mriftin atmazlndadr.

Dnyaprstlrin v Allah dmnlrinin doru yoldan imtinas

Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, Allaha diqqtl aramlq tapanlar Onun zikrin arsn. Deyilnlrdn aydn olur ki, insan z trafnda doru yola glii n zmini olanlar, Allah yada sala bilck frdlri Ona doru dvt etmlidir. Allahla dmnilik edn, Allahn qoyduu hdlri msxry qoyan insanlar Allaha doru armaa dymz. Onlar ninki Allah zikr etmir, htta bu idn ikrah duyurlar. Bellri Allahn qoyduu hdlri dnya il bal arzular n mane sayrlar. Allah-tala onlar haqqnda buyurur: Allah birliyi il xatrland vaxt axirt inanmayanlarn qlblri

63

sxlr. El ki Allahdan qeyrisi yada salnd, onlar qfildn sevinirlr.1 Allah-tala hzrt Musaya tvsiy edir ki, vaxtn doru yola glii n zmini olan insanlara srf etsin. Yalnz bellrin Allah xatrlatmaq v bellrinin qlbin Allah zikri il aramlq vermk olar. Yalnz dnya lzztlri haqqnda dnn, mnvi inkiaf n zmini olmayan insanlara vaxt srf edilmmlidir. Bellrin Allah xatrlatman faydas yoxdur. nki kfr v irk onlarn vcudunu badan-baa haty almdr. Allah zikri onlarn yalnz dmniliyini artrr. Demk, Musa btn diqqtini dnya v onun lzztin ynldnlr arxa evirmlidir. Nec ki, Allah-tala z Peymbrin (s) buyurur: Zikrimizdn z evirn, bu dnya hyatndan savay bir ey istmyn hr ksdn z dndr.2

nsan dyrinin l meyar

Yax baxsaq grrik ki, vcudumuzun dyri sevdiyimiz eyin dyri hddinddir. Msln, gzl bir avtomobil almaq fikrin dm insan daim hans yolla pul ld etmk fikrin dr. Bel bir insann qlbi nvbnv manlarn girib xd qaraj kimidir. Man olmayan qdim vaxtlarda daim yax at haqqnda dnn insann qlbini tvl adlandrrdlar! Bli, dnya caziblrin balanan, dnyvi xlyalar qlbini brm insan axirti yada salmr, Allahn z bndsi n nzrd tutduu uca mqamdan qfltd qalr. Bellri yalnz ot v su haqqnda dnn canlya bnzyir. Amma ilahi tvfiql zehnini pu maddi dnclrdn tmizlyn xs ali insanlq mqamna can atr v bu yolda sy v tlan sirgmir. Bel bir insann varl ox dyrli olur. Hdisd buyurulur ki, mminin qlbi Rhmann ridir.3 Grsn bel
1 2

Zumr, 45 Ncm, 29 3 Bax: Biharul-nvar, c. 58, bab 4, s. 39, h. 61

64

bir istedad ta olunmu v qlbi Allahn ri ola bilsi insann heyvan sviyysin enmsi ona layiqdirmi?! Aydn oldu ki, insann dyri onun qlbn baland eylr dyrinddir. Dncy uyun xsiyytlr adi insanlara gizli qalsa da, hqiqtlrin mahiyytin varm Allah vliyalar qar trfin xsiyytini olduu kimi drk edir, onlarn dncsini oxuyur. Mrhum molla Fthli Sultanabadi mrhum Mirza irazinin dvrnd onun nmayndsi olaraq Samirrada imam tyin olunmudu. O tfsir v xlaq drslri d tdris edirdi. Byk alimlrdn biri nql edir ki, bir gn mrhum Sultanabadinin camaat namaznda itirak edrkn yanmda bir kniz dayanmd. Bu xs namazn ortasnda iqtidadan kinib tnha namaz qlmaa balad. Namaz baa atdrdqdan sonra yavaca dedi: Bu axund da ir ardnca getdi! Namazdan sonra mrhum Sultanabadinin yanna gedib hvalat dandm. Mrhum Sultanabadi gstri verdi ki, hmin adam tapb gtirim. Amma n qdr axtardmsa da onu tapa bilmdim. Yenidn mrhum Sultanabadinin yanna qaytdm. O dizin vurub alayaraq dedi: Hmin adam doru deyib. Mn cm axamlar qonaq qbul edirm. Bu gec d qonam olmaldr. Evd qonaq n kt hazrlayacaqdlar. Dndm ki, xurusuz kt yax olmaz, grk bir qdr ir alm. Namazn ortasnda bu bard dnrdm. Hmin msafir zehnimdn tni oxuyub! Maddiyyata diqqt insann dyrini azaldr. lk addmda Allah zikrin mul olmaq lazmdr. kinci addmda bu zikri drinldirmk zruridir. Uyun hal zif dala kimi tb kemmlidir. nsan qlbn Allahla rabity girdikd onun qlbi Allahn rin evrilir. Bel bir hal ld edn insan onu qorumaa almaldr. Mxtlif txyyllr v vsvslr qlb yol tapdqda Hmin srmayni pua xarr. nsan bilmlidir ki, nail olduu zikr mqam onun bdi sadti n sas rtdir. Bu hal problemlr qarsnda qlbin aramln qoruyur.

65

Bli, Allah zikri insana xsiyyt bx edir. Bel bir insan thlklrl zldikd narahatlq keirmir. nki o zn sonsuz qdrt sahibi olan Allahn himaysind grr. Anasn itirmi krp onu tapan kimi auuna snb rahatlar. Problemlr dryasnda zn itirmi insan da Allaha snb hqiqi zikr mul olduqda itkisini tapdn hiss edib misilsiz aramlq duyur. mirl-mminin () bu bard buyurur: zn itirib bu itkini gzmyn, amma itki soranda olan ks tccb edirm!1

urrul-hikm

66

Yeddinci mclis
Bndliyin v tvhid etiqadnn rftarda tzahr
RBC Mn prsti et, baqasn mn rik qoma v razlm qazanmaq qrarna gl. Mn hmin uca mrtbli aayam ki, sni ram torpaq, qarq gildn gtrlm hqir sudan olan ntfdn xardm. Ondan sonra sn insan oldun v mn o ntfdn bir canl mvcud yaratdm. Uca v mbarkdir mnim zatm. Mnim yaratdmda nqsan yoxdur v mn misilsizm. Mn lmz v daimi, yenilmzm.

Tvhid v prsti dvt peymbrlrin ilkin ardr

Tvhid v prsti dvt, Allahn misilsiz zatna rik qomamaq btn ilahi peymbrlrin ilkin ar olmudur. Quranda oxuyuruq: Hr vaxt hr mmt arasnda bir peymbr sedik. Allaha prsti edin, tautdan (uydurma mbudlardan) uzaq olun.1 Allah-tala z mhbubu il xlvti shbtd tvhidi yada salmaqla onu zn prsti, rik qomamaa, razln ld etmy arr. Hzrt Musaya bir nemt olaraq buyurur ki, sni dyrsiz ntf v torpaqdan yaratdm, mnim tdbir v trbiyml inkiaf etdin v hazrk mrtby atdn. Uyun dvt oxar ar hzrt Musann peymbrliyinin balancnda mahid etmk olar. Hzrt Musa hyatn thlkd grdy vaxt Misirdn qab Mdyn hrin z tutdu. Orada bir aac altnda istiraht etdiyi vaxt quyu bana yb su kmk istyn adamlar grd. ki qz knarda dayanb kiilrin quyudan uzaqlaacan gzlyirdi. Hzrt Musa onlara dedi: N n burada
1

Nhl, 36

67

dayanmsnz? Dedilr: Atamz qoca v xstdir, buraya su n glmiik. Gzlyirik ki, kiilr uzaqlasn, quyudan su gtrk. Hzrt Musa onlarn qabn alb su il doldurdu, qoyunlarna su verdi. Sonra geri qaydb aacn altnda oturdu v dedi: Prvrdigara, mn snin gndrdiyin xeyir mhtacam. Rvaytd nql olunur ki, hzrt Musa hmin dua n l ad vaxt yar xurmaya ehtiyacl idi. Qzlar atalar eybin yanna qaytdlar. eyb sorudu: N tez qaytdnz? Qzlar dedilr: Saleh v mehriban bir xs bizim n quyudan su kdi. eyb qzlarndan birin dedi: Get onu yanma gtir. Qz hzrt Musann yanna glib hya il dedi: Atam sizi mkafatlandrmaq n yanna arr. Musa ona dedi: Yolu mn gstr v arxamca gl. Biz Yaqub vladlar arxadan qadnlara baxmrq. Hzrt Musa eybin yanna glib z hvalatn ona nql etdi. eyb dedi: Qorxma, sitmkarlarn lindn qurtulmusan. Qzlardan biri dedi: O gcl v dz adamdr. Onu i gtr. eyb hzrt Musaya dedi: Skkiz il muzdla mn ilmyini istyirm. vzind qzlarmdan birini sn r verrm. Hzrt Musa razlab skkiz il eybin yannda qald v onun qz il evlndi. Sonra qrara gldi ki, Misir getsin. Mdyndn Misir qaydan vaxt Tuba vadisind, Sina shrasnda qaranlq v soyuq gecd yolu itirdi. Qfildn uzaqdan od grnd. Musa zvcsin dedi: Burada mni gzl, od olan yer gedim. Yolu tanyb bir qdr od gtirim. Musa oda atd vaxt yal v xrrm bir aac grd. Aac badan ayaa od tutmudu. Musa aaca yaxnlamaq istdikd aac uzaqlad. Hzrt Musa qorxub geri dnd. Amma od ona yaxnlard. lk ilahi vhy mqam atmd. Od arasnda Musann qulana bel bir sda gldi: Hqiqtn mnm bir olan Allah. Mndn savay mbud yoxdur. Mn prsti et, mni yada salmaq n namaz ql.1
1

Taha, 14; Hyatul-qulub

68

nsann n mhm vzifsi ibadt v prstidir. Allaha prsti bnd il Allahn n ali rabitsini gstrir. Prsti vasitsi il sadt qaplar insann zn alr. Qurann ondan ox aysind peymbrlr z risaltin ibadt arla balayr. Allah-tala hzrt Nuh haqqnda buyurur: Hqiqtn Nuhu qvmn doru gndrdik. O dedi: Ey qvm! Allaha prsti edin, sizin n Ondan savay mbud yoxdur...1 Qurani-krimd hzrt sa haqqnda buyurulur ki, o Allaha bndlik v prstii yegan dzgn v xobxtlik yolu sayaraq qvmn bel mracit etmidir: Hqiqtn, Allah mnim v sizin Rbbinizdir. Ona prsti edin, doru yol budur.2 Digr bir ayd Allah-tala bndlrin Allahla hdpeymanndan danr. eytann bndlikdn boyun qarmas yada salnr, itatsizlik gstrnlr eytann ardcllar kimi tantdrlr: Ey Adm vladar! Mgr sizinl hd-peyman balamamdmm ki, eytana prsti etmyin, o sizin akar dmninizdir v mn prsti etmyiniz doru yoldur?!3 Allah-tala bndlik v prstii tkc insanlarn yox, hm d cinlrin vzifsi sayr. Bu iki varln yarannda mqsd onlarn Allaha ibadt etmsi olmudur: Biz cinlri v insanlar yalnz ibadt n yaratdq.4

Allahn xsusi rhmtindn faydalanmaq n prsti lazmdr

Qeyd etdiyimiz, elc d son ay dini kitablarda v moiz mclislrind yetrinc aradrlsa da, oxlar onlarn drinliyin varmr. Dnmkm ki, yarandan bu gndk btn cinlrin v yer zndki milyardlarla insann yaran mqsdi n n Allaha prsti v bndlikdir? Allah bizim
1 2

raf, 59 Ali-mran, 51 3 Yasin, 61 4 Zariyat, 56

69

ibadtimiz ehtiyacldrm? N n yalnz Ona prsti etmyimizi istyir? gr Allaha prsti etmsk n olar? Bu suallar cavablandrmaq n qeyd etmliyik ki, mrhmt Allah-talann rhmaniyyt v feyz siftlrinin tlbidir. Btn yaranmlar, o cmldn insan ilahi mrhmt cilvsidir. Btn nemtlr v talar bu mrhmtdn qaynaqlanr. Hr n varsa Allahn feyz v rhmtinin tzahrdr. Amma bzi mrhmt cilvlri raitdn, tutumdan v istedaddan asldr. Uyun mrhmtlr atmaq n insan hazrla malik olmaldr. gr insan hanssa ilahi rhmtdn mhrum qalmsa, bunun sbbkar onun z ml v rftarlardr. Allah kimsy nyis sirgmir. Mhrum qalan insan sadc uyun nemtlrdn bhrlnmk n tutum v istedada malik deyil. badt v prsti, bu ilrin mqabilind nzrd tutulmu mqamlar Allahn n stn rhmt cilvlrindndir. gr Allah ibadt v prstii heyvanlar n vzif saymamsa, sbb budur ki, yalnz insanlarda v cinlrd Allaha bndlik yolunu getmk istedad var. Allahn xsusi rhmtin atmaq n insanla Allah arasnda rabity, bndlik v ibadt ehtiyac var. nsan z ibadt v bndliyi il varlq alminin tkvini (fitri, tbii) bndlik qanununa ml etmi olur. Bu qanuna ml edn insanda sonsuz mrhmt ld etmk istedad yaranr. Sonsuz axirt almind bu talar gerklir. ksin, fitri bndlik rtlrin ml etmyn v prstidn boyun qaran insan bdi zaba dar olur. Allah aadr, biz is onun bndsi. Biz seim imkan verilib. Allah insan ibadt v prsti vasitsi il bndlik rtlrini yerin yetirmk n yaradb. Bu yolla zmzd sonsuz mrhmtdn bhrlnm qabiliyyti yaratmalyq. Aydn olur ki, n n peymbrlr z dvtlrin bndliy arla balamlar. Bli, Allaha prsti yaran mqsdidir. badt v bndlik Allaha yaxnlamaq n aydn v dzgn yoldur.

70

Bndlik mqamna etiqadn insann rftarlarnda tzahr

Allaha bndlikdn xeyli danlsa da, mclislrd Allahn rbubiyyti il bal ay v rvaytlr zikr edils d, Allahn rbubiyytin v insann bndlik mqamna inanmayanlar oxdur. Onlar n n yarandqlar, hans mqsdl yaadqlar v hans msuliyyt dadqlar bard dnmrlr. Onlar eynn baqa canllar kimi yalnz qarnlarn doyurmaa v rahatla alrlar. Bellri z ehtiyaclarn tmin etmk n halal-haram bilmir, istniln bir yolla var-dvlt ld etmy alrlar. Allah-tala insanlara bndlik mqamn anlatmaq, hr nyin Allah mlk olduunu onlarn nzrin atdrmaq n hzrt Musaya buyurur: Mn hmin uca mrtbli aayam ki, sni ram (olmu) torpaq qarq gildn gtrlm hqir sudan olan ntfdn xardm. nsann nzrin atdrlr ki, o artq gzlliklr, meyllr v istedadlara malik bir varlqdr. N varsa Allahdandr v insan Allahn mlkdr. Bli, he nyi olmayan insan z malikin, xaliqin, Rbbin ibadt v bndlik etmlidir! Bndlik mqamna inam v bu mqamn drki insann hyatnda byk dyiikliklr yaradr. Bel olduqda insan z ilrini Allaha taprr, btn ilri ibadt v bndlik mqsdi il yerin yetirir. Onun yemk yemkd mqsdi ibadt n enerji ld etmk olur. O ilahi vziflrini daha yax icra etmk n istiraht edir, htta ibadt zmini hazrlamaq n ilyib pul qazanr. Onun ail-vladn ehtiyaclarn dmy sy gstrmsi d ibadt mqsdlidir. Allah da bel bir insann btn ilrini ibadt nvannda qbul edir. Bu ilrin vzind insana layiqinc mkafat verilir. Allahn rsulu (s) buyurur: badt on qisimdir v onun doqquz qismi halal ruzi qazanmaqdr.1
1

Biharul-nvar, c. 103, bab 1, s. 18, h. 81

71

Allahn razl, ilahi tklif olaraq grln ilr ilahi tklif dairsin daxildir. Allahn gstrii sasnda ail-vladn ehtiyaclarn tmin etmk n gstriln sylr d ibadtdir. lahi tklif olaraq yerin yetiriln izdivac da ibadt saylr. Cihad n cbhy gedn, thsil alan, htta xrk yeyn insann mqsdi Allaha yaxnlamaqdrsa, btn bu ilr ibadt saylr. Amma nfs istklri sasnda grln ilr eytana bndlikdir v bu ilrin sonu chnnmdir.

xlas v ilahi niyyt ibadti mhkmlndirir

Bzilri zahird ibadt edib din libasnda dindn dm vursalar da, Allaha yaxnlamaq mqsdind olmadqlarndan eytana bnd saylrlar. Onlarn ksr ilri nfuz v mqam ld etmk ndr. Buna gr d btn ilrd, o cmldn ibadtlrd mqsdimiz diqqtli olmalyq. Grsn atdmz addm Allaha xatirdir, yoxsa nfs istyindn qaynaqlanr? Grsn bizi addm atmaa vadar edn baqalarna xo grnmk istyi deyil? Biz mrmzn hr annda, atdmz hr addmda imtahana kilirik. eytan daim bizi aldatmaq bard dnr. Onun mqsdi xo niyytlrimizi pua xarmaqdr. Onun mqsdi budur ki, insan zahird ibadt edib xalqa xidmt gstrs d, Amerika v digr Allah dmnlri il mbarizy qalxsa da, mqsdi qeyri-ilahi olsun. nsanlar mllrin zahirini grr, batinindn xbrsiz qalr. Amma nhayt bir gn btn i mqsdlr aqlanr. Amma Allahn vliyalar bu dnyada da insanlarn i mqsdlrindn xbr tutur. lkin slam dvrndki savalardan birind Peymbrin (s) yaxnlarndan olan bir gnc meydana daxil oldu. O misilsiz bir catl vurudu v sonda ldrld. Bu gncin qhramanl trafdaklar heyran qoymudu. Onlar hmin gncin behitdki uca mqamndan dm vurduqlar vaxt Peymbr (s) buyurdu: Onun behitdn bir pay yoxdur. Shablr tccblnib deyilnlrin sbbini sorudular. 72

Peymbr (s) buyurdu: Biz Mdindn sava meydanna yola drkn hmin gnc biz qoulmayb Mdind qald. Sonradan Mdin qadnlar onu hrd grb dedilr: Gnclrimiz cbhy getdilr, bu gnc is hrd gzir. Qadnlarn sz gncin xsiyytin toxundu v o cbhy getmk qrarna gldi. Hmin gnc xalq onu trif etsin dey, dmnl savaa qatld v ldrld. hrt n savadndan onun cbhd itirak Allah hzurunda dyrli deyil.

Bndlik, Allaha etiqad v imam Rahilin mvffqiyyt sbbi

Qeyd olunduu kimi, ibadt tkc namaz v orucdan ibart deyil. Allahn razl n grln btn ilr ibadtdir. nsan Allaha yaxnlq mqsdi il kiik bir addm atrsa, Allah hmin smimi mli ibadt sayr. Allah bndlri arasnda ellri var ki, mrnn hr ann Allaha hsr edir. O btn ilri grrkn Allahn razl soranda olur. Btn mrn ilahi vzifsinin icrasna, dinin dirliin srf etmi imam Rahil d bu qbildndir. mam btn mrn din yolunda srf edib tinliklri arxada qoydu. O Allaha tvkkl edrk xalqn himaysi il dnya zalmlarn mlub etdi, ilahi v slami inqilab qalib gldi. mamn msuliyyti, mhkm iman, sabitqdmliyi, dmn qarsnda cati il tan olmaq n onun kediyi inqilab yolunu yrnmk lazmdr. Zalm Phlvi rejimi dnya zorlularna arxalanb btn imkanlardan faydalanaraq lkd qorxu-hrk yaratd bir vaxt az adam bu rejim qar xmaa csart edirdi. Hmin bhranl vziyytd Qum ruhanilrindn biri bo ll bu rejiml mbarizy qalxd. msi 1342-ci ild, z alovlu xnda hmin xs fryad kdi ki, slam thlkddir v ahn dinsiz hkumti mhv edilmlidir. Hmin vaxt Qum alimlrindn bzilri imama etinaszlqla yanar v bildirirdilr ki, tpdn drnaadk silahlanm rejiml savaa 73

qalxmaq yumruqla tankn savadr. Onlar imamdan hans bdc il silah ld edcyini, dnya imperializmin arxalanan bir rejimi nec yxacan soruurdular. Hmin vaxt imam buyurdu: Mn msuliyyt hiss edirm v Allahn hdmd qoyduu vzifni yerin yetirmk n bu rejiml mbarizy qalxram. Btn tinliklri v thlklri qbul edirm. mam n n mhm z ilahi vzifsin ml etmk idi. Bli, hmin vaxt aznlq v pozunluq btn mmlkti hdlyirdi. Mvcud imkanszlq v phlvi rejiminin gc imamn iradsini sarsda bilmdi. O Allahn sonsuz qdrtin arxalanaraq ayaa qalxd. mam Allahn bir vdin min idi: Bir ox kiik dst Allahn izni il byk dsty qalib gldi. Allah sbirlilrldir.1 ox kemdi ki, gnc tlblr v dnyaya bal olmayan cavanlar imamn trafnda toplandlar. Amma bir ox yal insanlar ninki imama qoulmurdular, htta onu Amerika v Amerikann muzduru olan bir rejim qar qalxd n mzmmt edirdilr. mam min idi ki, qlb tkc pul v imkandan asl deyil. O hqiqi qlbni sbird, tqvada v Allahn sonsuz qdrtin gvnmkd grrd. Quranikrimd buyurulur: gr sbirli olub tqva yolunu sesniz, onlarn hiylsi siz he bir zrr yetirmz. bhsiz, Allah grdynz btn ilrdn xbrdardr.2 Nhayt imamn xalisan tlalar v yaxnlarn sylri il proqnozlarn ksin olaraq on be il sonra Allahn vdi gerkldi. Byk slam inqilab qalib gldi v dnya bu i heyran qald. nqilabdan ne on il tndn sonra onun zmti daha da artmdr, bu inqilab dnyada zn daha artq dost qazanmdr. Dnyann azadlqsevr mzlum milltlri bu inqilaba drin bir sevgi bslmkddir. mam Rahilin iman, allahprstliyi v ixlas azadlqsevr insanlarn qlbind el bir eq alovu llndirmidir ki, o dnyasn dyidikdn ne
1 2

Bqr, 249 Ali-mran, 120

74

illr sonra da ziyartilr uzun yollar adlayb Behiti-Zhraya, azadlq carsnn ziyartin z tuturlar. Bli, xalqn, xsusi il gnclrin qlbini imama heyran qoyan, insanlar candan keib onun gstrilrini yerin yetirmy svq edn, mminlri btn varlqlar il inqilabn keiyind saxlayan byk rhbrin iman v ixlas idi. nki imam hanssa firq mnafelri v ya nfs istklrin gr qiyam etmmidi. Onun btn faliyytlri dinin dirliin, xalqa xidmt ynlmidi. Xalq onu himay edib kmk gstrir, htta imamn mqdds amallar yolunda canlarndan keirdilr. Amma unutmamalyq ki, yalnz partiya mnafelri n almayan insanlar bu gndk inqilab yolunda mhkm dayanmlar. Onlarn imanna, Allahla hdlrin he bir xll glmmidir. Amma ixlas olmayanlar, Allahn razl n addm atmayanlar yar yolda eytan vsvslrin dar olmu qeyri-ilahi niyytlr sbbindn bu byk imtahandan uurla xa bilmmilr. mrn mbariz v inqilab yolunda keirmi bzi frdlr qoca yalarnda knara kilmi, ya da inqilabn byk amallarna mxalif mvqe tutmular. Htta ne illr cbhd Allah dmnlri il vuruub lil olmu bzilri dnyaprstliy dar olub inqilabdan z evirmilr. Diqqtli olmal v bilmliyik ki, ilahi snaq meydanndayq. gr bu vaxtadk hmin imtahanda mvffq olmuuqsa, yolun davamna diqqt gstrmliyik. Grsn qardak yolda Allahn razln soraqlayrq, yoxsa dnyvi mnafelr izlyirik? Grsn slamn dirlii mqsdind olanlara ss veririk, yoxsa dinimizi baqalarnn dnyasna satrq? Unutmamalyq ki, hr birimiz Allaha bndlik n xlq olunmuuq. Bu sbbdn d daim Allahn razln nzrd tutub bu razl soraqlayanlar himay etmliyik. Dini dyrlr urunda vuruanlar bolayb, dnyvi mnafelr urunda tla gstrnlri dstklmmliyik. Bellri mvffq olarsa, z dnyvi mnafelri tmin edilr v biz qalan chnnm, dnya v axirt zrri olar.

75

Skkizinci mclis
Allah qorxusunun mfhumu v zrurti
RBC Ya Musa! Mni xof, qorxu, vahim il ar. Hzurumda zn torpaa qoy, n rfli vcudunla scd ql. Mniml qorxmu qlbl minacat et. Btn mrn Tvratla diri saxla. Mnim yaxlqlarm v mdh olmu siftlrimi cahillr yrt, nemtlrimi onlara xatrlat. Onlara de ki, aznla dar olsalar ondan kinsinlr. nki mnim czam hqiqtn ardr.

Qorxu ndir?
Bu nsihtin balancnda Allah-tala hzrt Musaya mr edir ki, qorxu dolu qlbl onu arsn. Bu hissd hr qorxu mnasn bildirn xovf, ifaq, vcl szlri ildilmidir. Bu szlr demk olar ki, sinonimdir v eyni mnan bildirir. Onlarn tkrarlanmas mnann vurulanmas mqsdi dayr. Hazrk qdsi hdisd v bir ox ay v rvaytlrd Allah qorxusu mslsi n kildiyindn bu bard bir qdr danmaq yax olar. Amma nc qorxu mfhumunu aradraq. Qorxu insann thlk v ya zrr qarsnda zn gstrn psixoloji durumudur. Qorxu tbii v qeyri-iradi bir reaksiyadr. Bu reaksiya xlaqi baxmdan dyrlndirilmir, yax v ya pis sift saylmr. Qorxu da adlq kimi bir refleksdir. gr bir insann ayana iyn batarsa o drhal reaksiya gstrir. Thlk il zln insan zndn asl olmayaraq qorxur, rngi dyiir. Bel bir hal istniln bir adamda tbiidir, htta catli frdlrd d mahid olunur. Qurani-krim hzrt Musann sehrbazlarn sehrlri

76

mqabilind reaksiyasna iar il buyurur: Musa bir qorxu keirdi. Dedik ki, sn stnsn, qorxma.1 lbtt ki, qorxudan ncki mqddimlr insann iradsindn asl ola bilr. Onlarn mnfi v ya msbt sciyylndirilmsi mmkndr. Bzn insan ondak qorxu hissini gclndirn hrkt v rftarlara yol verir. Msln, qorxaq insanlar xsusi il gec vaxt tk qaldqda uydurma tsvvrlrl qorxu hissini gclndirirlr. Nticd bu qorxu ciddi ruhi sarsntya evrilir. Bzn is insan xsusi mllrl zndki qorxunu azalda bilir. Msln, gec gzintilri il qaranlq qorxusunu canndan xarr. Bu mqddimlr insann zndn asl olduu n yax v ya pis sayla bilr. gr insan qorxduu n qnanrsa, slind bu qorxunu yaradan mqddimlr nzrd tutulur. Qorxu v qorxaqlq ayr-ayr mfhumlardr. Qorxu qeyri-iradidir v yalnz thlk il rastlaarkn yaranr. Qorxaqlq is insann xarakterind mhkmlnmi bir siftdir. Qorxaqln rahattlblik kimi mnlri var. Bu baxmdan qorxaqlq bynilmir. Qorxaq insanda tinliklr mqavimt crti yoxdur. Bellri mxtlif tinliklrl mayit olunan ictimai vziflrdn boyun qarrlar. Qorxaq insan kiik thlklrdn uzaq olmaq n byk mnftlrdn mhrum qala bilr. rb dilind qorxaq insan cban adlanr. Bu sz cbn szndn gtrlmdr. Bu szn antonimi ca szdr. gr qorxaqlq bynilmyn siftdirs, cat msbt sciyy saylr. rb dilind cbn sz xovf szndn frqlndiyi n xaif mnas da cban mnas il eyni deyil. Cban dedikd qorxaq, xaif dedikd qorxmu mnalar nzrd tutulur. Qorxaqlq xasiyytdirs, qorxu tb ken bir haldr. Amma hr iki szn kk qorxudan olduu n onlar birbirin qardrlr v yanl anlalr.

Taha, 67, 68

77

Hazrk mqddimnin ardnca insann iradsindn asl olan, insan trfindn zifld v ya gclndiril biln qorxu il bal sual cavablandracaq.

N n dini tlimlrd Allah qorxusu zruri saylr?

Sual 1: Nzr alsaq ki, qorxu mnfi bir siftdir v psixoloqlar onu mzmmt edib, psixoloji tarazln pozulmas sbbi sayr, Quran v rvaytlrd Allah qorxusunun mdh olunmas sual dourur. Qorxu prinsipc bynilmi siftdirmi ki, Allah v Onun zabndan qorxu da msbt saylsn? Cavab: Qeyd etdik ki, qorxu z-zlynd tbii bir hal olduundan mnfi v ya msbt dyrlndirilmir. Byniln v ya mzmmt olunan is qorxu yox, onun mqddimsidir. Yni qorxu yox, qorxunu yaradan mqddim aradrlmaldr. Qorxunun gclnmsi v davam onun sbb v nticlrindn asldr. Bzn qorxu bynilir. nsan onun hyatn hdlyn thlklrdn kinmlidir v ehtiyatl olmaldr. Qorxubkinmdn istniln bir thlky doru hrkt bynilmy d bilr. Macra axtaran, zn oda-suya atan, istniln bir thlky qucaq aan insanlar yetrinc salam v all saylmr. gr qorxunun sbb v nticsi msbtdirs, bu qorxunu gclndirmk mdh olunur. He bhsiz, Allah qorxusu msbt nticlr verdiyi n zruri saylmdr.

Allah qorxusunun mfhumu

Sual 2: Allah qorxusu dedikd n nzrd tutulur? Adtn, thlkli mvcudlar mqabilind qorxu yaranr. gr Allah sonsuz mhbbt v rhmt sahibidirs n n ondan qorxmalyq? Cavab: Qorxunun qayna insann zl bilcyi thlkdir. Bzn d hr hans mnfti ldn xarmaq dncsi qorxuya sbb olur. Amma sbbl ntic arasnda

78

laq olduundan bzn insan tkc thlkdn yox, thlkni yaradan sbbdn d qorxur. Msln, kimi qarsna xm canavardan, kimi d qaranlqdan qorxur. nki canavar v qaranlq insann hyatn hdlyn vasitlrdir. Tvhid prinsiplrin saslanan slam tlimlrind, elc d ay v rvaytlrd insann diqqti sbblr sbbin ynldilir. Bu tlim sasn insan canavardan qorxduu kimi canavar yaratm v canavarn ixtiyar lind olan Allahdan, sbblr sbbindn qorxmaldr. Msln, yadan sonra torpaqdak toxum ccrib inkiaf edir. Amma toxumun ccrib inkiaf etmsi n zruri olan btn vasitlr Allahn ixtiyarndadr v onun iradsi il tsir gstrir. Bu sbbdn Qurani-krim toxumun ccrmsi v inkiafn Allaha aid edrk buyurur: Hqiqtn, Allahdr toxumu v rdyi atladb ccrdn!1 Msln, yerdn buxarlanan su havada soyuduqdan sonra ya klind torpaa qaydr. Amma yan sas sbbi buludlar yox, Allahdr. Gni yaradb, onun istisini su hvzlrin atdran, bu prosesin hyata kemsi n qanunlar tnzimlyn Allah-taladr. Buxarlanma da, kondensasiya da Allah trfindn tnzimlnmi ilahi qanunlardr. Suyun buxarlanmas, onun havada buludlar klin dmsi, yerin cazibsi vasitsi il ya klind torpaa qaytmas dqiq qanunlar sasnda hyata keir. Ya da, qar da Allahn tdbir v iradsi il yer enir. Btn bunlar nzr alaraq Quranikrimd buyurulur: midlr zldkdn sonra ya endirn, rhmtini genilndirn Odur. Odur hmd olmu hami.2 Aydn olur ki, insanlarn diqqtinin sbb salana ynldilmsi Qurann trbiy suludur. Bizi hdlyn zrrdn, mnafelri ldn xarmaq ehtimalndan qorxsaq da, bu qorxular ikinci drclidir. nsan onun hyat n thlk trdn seldn qorxur. slind is bu sel Allahn ixtiyarndadr
1 2

nam, 95 ura, 28

79

v Allahdan qorxmaq lazmdr. Bli, btn thlklr sbblr sbbi olan Allahn ixtiyarndadr. Amma xlaqi baxmdan dyrlndiriln rftarlar srasnda Allah qorxusu slind insann z irkin mllrindn qorxusudur. Nzrd tutulmu qanunlar pozan insan ilahi rit qanunlar sasnda zaba dar olur. Balanmamz da, czalandrlmamz da Allahn ixtiyarndadr. Qurani-krimd oxuyuruq: nsanlarn z pis mllri sbbindn quruda v suda fsad grnr. Allah bzi gnahlarn czasn onlara daddrar ki, blk tvb qldlar.1 Baqa bir ayd oxuyuruq: Rastladnz hr bir msibt z qazancnzdr v Allah onlarn oxunu balayr.2 Aydn oldu ki, Allah qorxusu dedikd sasn z pis mllrimizdn qorxu mnas nzrd tutulur? Bu mllr bizi ilahi nemtlrdn mhrum edir, bir ox arlar yaadr. Unutmamalyq ki, gnahkarlarn Allah trfindn czalandrlmas Allahn mrhmt siftin zidd deyil. Allah mrhmtlilr mrhmtlisi olmaqla yana daltlidir v bu dalt tlb edir ki, baqalarna sitm qlanlar czalandrlsn. gr yax baxsaq, Allahn czasnda da mrhmt var. nsanlar dnyada czalandrlmaqla tmizlnir, onlarn bir sra gnahlar balanr. Balanmayan gnahlara gr axirt czas nzrd tutulur. gr Allah btn gnahlarn czasn bu dnyada versydi, yer znd bir nfr olsun sa qalmazd. Quranda oxuyuruq: Allah insanlar grdklri i gr czalandrsayd, yer znd bir canl da saxlamazd. Amma myyn mddtdk onlara mhlt verilir, cllri atdqda, Allah bndlrini grndir.3

1 2

Rum, 41 ura, 30 3 Fatir, 45

80

Allah qorxusunun insann rftarna trbiyvi tsiri

Sual 3: Allah qorxusu mfhumu aydnladqdan sonra bel bir sual yaranr ki, Allah z bndlrini qorxutmaq vzin baqa bir trbiyvi sul se bilmzdimi? Olmazdm ki, bndlr mkafat vdi il doru yola dvt edilsin, gnahdan kindirilsin? Cavab: Qsaca bel cavab vermk olar, Allah-tala bizi daha yax tandndan hans sulun daha tsirli olacan bilir. zab vdi daha tsirli suldur v Allah z peymbrlrini qorxudan nvannda gndrir. Quranda oxuyuruq: Biz sni haqq olaraq mjd vern v qorxudan nvannda gndrdik. Aralarnda qorxudan peymbr olmayan he bir mmt olmad.1 Peymbrlr hm mjd, hm d zab vdi il dvt etslr d, onlar daha ox qorxudan nvan il tqdim olunmular. Uyun sual psixoloji baxmdan da cavablandrmaq olar. Elmi v tcrbi sullarla sbuta yetirilmidir ki, qorxu hissi insanlar i daha ox tviq edir. Demk olar ki, insan tlaa thrik edn 90 faiz qorxudur. Tlaa tviq baxmndan mjd yalnz 10 faiz tsir malikdir. nsanlar adtn uursuzluq qorxusundan alrlar. Tnbehdn, ata-anann mzmmtindn, trafdaklarn qnandan qorxmayan insan adtn bir ox ilrdn, elc d thsildn yaynr. ox az tlbni elm svq edn eqdir. Bu sbbdn d ata-ana z vladlarn thsil tviq etmk n onu uursuzluun pis aqibti il qorxudurlar. ksrimiz hm chnnm zabna, hm d behit nemtlrin etiqadl olsaq da, ox vaxt vziflrimizi zab qorxusundan yerin yetiririk. nsanlarn ox az qismi savab v mkafat midi il z vzifsini yerin yetirir. lbtt ki, bzi ilrd insan faliyyt tviq edn tkc middir. Ax myyn ilrin yerin yetirilmmsi mqabilind cza nzrd tutulmamdr. Bli, msthb ilr mqabilind savab nzrd
1

Fatir, 24

81

tutulur v bu ilri trk ednlr czalandrlmr. lbtt ki, bu mqamda da mkafat ldn xarmaq qorxusu olur. Aydn olur ki, frdi v ictimai hyatda bir ox rftar v mllrin hrktvericisi qorxudur. tinlik, nemtlri itirmk, hrmtdn dmk qorxusu bu qbil qorxulardandr. Amma axirt dnyasna inananlar n birinci gec qbir qorxusu, chnnm qorxusu daha tsirlidir. Mnvi baxmdan ali mrift drcsin atanlar n n byk v n zc qorxu Allahn diqqtindn mhrumluq qorxusudur. Bli, bel bir mhrumluq byk zabdr. Bu sbbdn d Allah-tala hdpeyman pozanlar mzmmt edrkn onlarn diqqtdn mhrum edilmsini byk zab sayr v buyurur: Allahn hdini v z andlarn ucuz qiymt satanlar n axirt bhrsi yoxdur. Allah qiyamt gn onlarla danmaz, onlara baxmaz, onlar paklamaz. Onlar n arl zab olacaq.1 Uaqlar n aclq ana nvaziindn mhrumluqdan daha asan olduu kimi, Allahla nsiyyt irinliyini dadanlar n chnnm zabndan da ar Allahn diqqtindn mhrumluqdur. Belc, Allahn ltf v diqqtindn mhrumluq qorxusu aiqlr n bndlik vziflrinin yerin yetirilmsind n gcl mhrrikdir.

Allah qorxusunun id tvhidl rabitsi

Allah qorxusunun hmiyyt v zruriliyini gstrn digr bir nqt budur ki, insan znd gc v qdrt grdkd qarlaaca hadislrdn qorxmur. Bu baxmdan yetkin v gcl frdlrl mqayisd uaqlar daha ox qorxur. nki onlar zifdirlr v baqalarnn tzyiqi qarsnda zlri n thlk hiss edirlr. Uaqlarda mdafi gc olmadndan daha ox qorxur, mqavimt gstr bilmirlr. Amma yetkin insanlar, xsusi il z hmyadlarndan daha gcl olanlar bir ox thlklrl zlmkdn qorxmurlar. nki onlar zlrind thlkni aradan qaldrmaq n yetrinc gc
1

Ali-mran, 77

82

grrlr. Demk, ziflik oxaldqca qorxu da oxalr. Daha zifin qorxusu da daha oxdur. Digr bir trfdn insann kamilliyi Allaha tam bnd olmaqdadr. Kamil insan zn Allahn mlk bilir, zifliyi z zati sciyysi sayr. O mindir ki, badan ayaa qadir Allaha ehtiyacldr v sonsuz qdrt sahibi olan Allah qarsnda zn tam aciz sayr. man daha kamil olanlar, tvhid daha ox inananlar Allahdan daha ox qorxur. Onlar bilirlr ki, qarya xan thlklri Allahdan savay kims aradan qaldra bilmz. Eyni zamanda Allahdan baqas onlar n thlk yarada bilmz. Quranda oxuyuruq: gr Allah sn bir zrr yetirs ondan savay bu zrri aradan qaldracaq ks yoxdur. gr Allah sn xeyir ists, Onun bxiinin qarsn alacaq alacaq bir xs yoxdur. Allah bndlrindn istdiyin yetirr. O balayan v mehribandr.1 Ali id (fali) tvhid mrtbsin atanlar, xeyir v zrri Allah trfindn bilnlr he bir thlky qar zlrind qdrt grmrlr. Onlar mindirlr ki, yalnz Allah thlkni aradan qaldra bilr. Belc Allahdan qorxur, Onun sonsuz qdrtin mftun qalrlar. Allah-tala bu saya tvhid iar il buyurur: Gylrin v yerin hkm lind olan, zn he bir vlad gtrmmi Allahn riki yoxdur. O hr eyi yaratm v vvlcdn myynldirmidir; Mriklr is Onu yox, he n yaratmam, zlri yaradlm, zlrin n bir xeyir, n d zrr ver biln, diriltmy, ldrmy, yenidn ayaa qaldrmaa gc olmayan btlri zlrin mbud gtrmlr.2 bhsiz ki, bel bir tvhid drcsin atm xs zn gvnmir, Allahdan qorxduu n yalnz Onun sonsuz qdrtin arxalanr. Onu Allahdan savay he n qorxutmur. nki Allahdan baqa hr n varsa onu z kimi zif v aciz grr. Allahn xalis bndsi olan imam Rahil ali mnvi v
1 2

Yunis, 107 Frqan, 2, 3

83

tvhidi mrtby atmdr. mam msi 1342-ci il xordad aynn 15-d sitmkar ah rejiminin ciddi thlklri il qarlad vaxt buyurmudur: And olsun Allaha, bir an bel qorxmadm. mamda bu saya arxaynl yaradan yalnz sonsuz ilahi qdrt inam v gvnmsi idi. mam min idi ki, Allahn istk v iradsi qarsnda btn iradlr v gclr zifdir. O min idi ki, yalnz Allah qarsnda yilib, Allahdan qorxan ks baqa he ndn qorxmayasdr v Allah bel xsin qorxusunu dmnlrin qlbin salasdr. mam Sadiq () bu bard buyurur: Bir xs Allahdan qorxarsa, Allah hr ks v hr eyi onunla qorxudar. Bir xs Allahdan qorxmazsa, Allah onu hr ks v hr ndn qorxudar.1

Yer znd fsad trtmyin aqibti

Allah-talann hzrt Musaya ydlrinin sonunda Allah qorxusu mslsin nzr saldq. Allah-tala hzrt Musadan tlb edir ki, Bni-srail bel desin: Onlara de ki, aznla dar olsalar ondan kinsinlr. nki mnim czam hqiqtn ardr. Allah-tala hddini ab yer znd fsad trdnlri czalandrr. lahi zablar nvbnvdr. Bu zab frdi, ictimai, dnyvi, mnvi v xrvi ola bilr. Allahla minacat lzztini duymamaq da bir nv zabdr. Amma bu dnyada n ar zab istidrac qanununa dar olmaqdr. Bu qanun ilahi gstrilr ml etmyn, tvsiylrdn tsirlnmyib gc atdqca fsad trdnlr ttbiq edilir. Bellrinin qlbind hidayt nuru snr. Allah bellrin daha artq nemt ta etmkl onlarn qardak zablarn artrr. Onlar el tsvvr edirlr ki, ixtiyarlarna verilmi nemt Allahn razln gstrir. Onlar ninki peiman olmur, arxaynlqla z gnah yklrini arladrrlar. Bellri qflt dar olduqlarndan Allah trfindn ar zab hazrlandn anlamrlar. Hans ki zaman tdkc onlarn geriy qayd v tvbsi mmknsz olur.
1

Biharul-nvar, c. 69, bab 38, s. 406, h. 114

84

Allah-tala istidrac zab haqqnda buyurur: Kafir olanlar tsvvr etmmlidirlr ki, onlara verdiyimiz mhlt xeyirlidir. Bu mhlt gnahlarn daha artrmalar ndr. Onlar zliledici bir zab gzlyir.1 Digr bir ayd oxuyuruq: Verilmi nsihtlri unutduqlarndan btn qaplar onlarn zn adq. Verilmi nemtlr gr sevindiklri vaxt onlar qfil yaxaladq v hmin vaxt midlrini itirdilr.2

1 2

Ali-mran, 178 nam, 44

85

Doqquzuncu mclis
Allahla rabit v baqalarndan ehtiyacszlq
RBC Ya Musa! Mniml rabitn qrlan vaxt mndn qeyrilri il rabitn brqrar olmaz (rahatlaacan snacaq tapmazsan). Mn prsti et, fqir v he nyi olmayan bnd tk qarmda dayan. Nfsini mzmmt etmkl mul ol, onun mzmmti daha nmlidir. Mnim kitabmla (Tvratla) Bni-srail qarsnda ynm. Bu kitab nsiht, snin qlbin yd, aydnlq n yetr. nki o almlrin Rbbinin klamdr.

Ay v rvaytlrd Allahla rabit mvzusu

Qdsi hdisin bu bndinin balancnda Allah-tala tvsiy olaraq hzrt Musaya v mminlr xbrdarlq edir ki, Allahla rabity mnasibtd ehtiyatl olsunlar. gr bu rabit qrlarsa insan baqa biri il rabit qura bilmz v ya quraca rabit ona min-amanlq gtirmz. Oxar tbirlrl Quran aylrind d rastlarq. Allah z bndlrin tvsiy edir ki, Allahla rabitlrini mhkmlndirsinlr. Aylrdn birind oxuyuruq: Hamnz Allahn ipin sarln v praknd dmyin.1 Bu ayd ilahi ip vhdt v birlik amili kimi tantdrlr. Bzi rvaytlrd bu tbir mirl-mminin () v hli-beyt () kimi tfsir olunur. mam Kazimdn () uyun ay il bal bel nql olunmudur: Allahn mhkm ipi li ibn buTalibdir ().2

1 2

Ali-mran, 103 Tfsiri-nurus-sqleyn, c. 1, s. 448

86

mam Baqirdn () hmin ay haqqnda soruularkn buyurmudur: Bizik Allahn mhkm ipi.1 Bzi aylrd Allahla rabit vasitsi rv, yni tutacaq kimi tbir olunur. Allah buyurur: Dind he bir mcburiyyt yoxdur. Doru yol yri yoldan akar seildi. Hr ks tautu inkar edib Allaha iman gtirs, bhsiz, mhkm dstkdn yapmdr v o qrlas deyil. Allah eidn v bilndir.2 Bu ayd rvtul-vsqa ifadsi rvaytlr sasn iman, Quran, hli-beyt () vilayti mnasnda tfsir olunur. mam Baqir () uyun tbirl bal buyurur: rvtl-vsqa hlibeyt () sevgisidir.3 mam Sadiq () hmin aynin tfsiri il bal buyurur ki, nzrd tutulan bir olan v riksiz Allaha imandr. mam Riza () buyurur: mam Hseynin () nslindn olan imamlara itat edn Allaha itat etmidir. Onlara mxalif olan Allaha mxalif xmdr. Onlar mhkm tutacaq v Allaha doru bir vasitdir.4 Hzrt Quran haqqnda buyurur: Quran Allahn mhkm ipidir, Onun mhkm tutacadr.5

Allahla rabitnin mrhllri

lahi dstkdn tutmaq n iki mrhl nzrd tutulur: Birinci mrhl: slamn etiqadi, xlaqi, fiqhi, frdi v ictimai ayinlrdn ibart olduunu nzr alsaq Allah ipindn yapmaq el slam ayinlrin ballq kimi qbul olunmaldr. Bu mrhld Allahla zruri rabit hddi ilahi gstrilri yerin yetirmk, vacib mrlri yerin yetirib haramlardan kinmkdn ibartdir.

1 2

Hmin mnb, s. 449 Bqr, 256 3 Tfsiri-nurus-sqleyn, c. 1, s. 317 4 Hmin mnb, s. 138 5 Hmin mnb

87

Vacib mrlri yerin yetirib haramlardan kindikdn sonra msthb mrlri yerin yetirib bynilmz ilri trk etmk d insann Allahla rabitsin tsir gstrir. Demk, Allahn ipin sarlmaq ri v ilahi gstrilri yerin yetirmk, tqva yolunu semkdir. Bu halda qrar tutan insan Allah eytann tllrindn xilas edib sadt atdrr. Allahn vacib v haram hdlrini gzlmyib gnaha dnlr xobxtlikdn mhrum olub aznla dar olur. Baqa szl Allah-tala z il rabitni mhkm ip bnzdir. Bu ipin bir trfind insan, bir trfind behit qrar tutmudur. Hmin ipdn mhkm yapb yuxar qalxan behit atr. pdn aa is chnnm v flakt var. li boalb ipi buraxan ks chnnm yuvarlanr. kinci mrhl: nsann maddi, mnvi v ruhi ehtiyaclar bykdr. Bu ehtiyaclar tmin olunmasa insan mhv olar. Tbii ki, insan bu ehtiyaclar tkbana tmin ed bilmz. O baqalarnn soranca getmy mcburdur. Ehtiyaclarn tmini n baqalarnn vasitsi seilmsi hmin qrlmaz ip yapmaqdr. Bnd qida, mskn, salamlq kimi ehtiyaclarn tmin etmk n varlq alminin hqiqi sahibi olan Allaha z tutmal, smimi qlbdn ona snmaldr. bhsiz ki, bu yolu seib Allaha diqqt yetirmkl ehtiyaclarn tmin etmk istyn ksi Allah-tala sonsuz nemtlr vadisin atdrasdr. n sas bel bir insan Allaha diqqt nemtindn bhrlnir, bu diqqt saysind baqalarnn kiikliyini anlayr. Bu mqama atan bnd Allahdan qeyrisin az amr. Amma bir xs iman zifliyi v qflt sbbindn Allahdan qeyrisinin soranca gedrs Allah onu hmin yalan mbudlar qarsnda alaldar. Onun xahii rdd olunduqda tkrar-tkrar az aar, bzn istyin atmaq n zn alaldar. nsan Allahdan qeyrisin z tutduu vaxt yaltaqlq, mdhiyyilik kimi pis siftlr dr. Btn bu rzaltlrdn sonra da onun z istyin ataca mlum deyil.

88

Allahdan xbrsiz insanlar z istyin atmaq n istniln bir gnaha batr. Bzilri msln prezident olmaq n milyardlarla pul xrclyir, bu yolda bhtandan, yalandan, thqirdn kinmir. ox vaxt bellri min bir alaqlqla razlasalar da mqsdlrin ata bilmirlr. Htta mqsdlrin atdqdan sonra xobxtliyin tamn dadmrlar. Bli, Allahla rabitsi qrlan ks makiyavelistcsin istniln bir yolla mqsd atmaa alr. O halal-haram yol tanmr, htta ixtiyarnda olan beytl-mal, (dini bdcni) haraya gldi xrclyir. Bellri xalqa zlmdn, tcavzdn, onlarn xsiyytini alaltmaqdan qorxmurlar. Bir ne saray, fabrik-zavodu, gndlik milyonlarla qazanc olanlar var ki, bir an dayanmadan z olanlarn artrmaa alr. Aydn oldu ki, Allahla rabit, Onun ipin sarlma iki mrhld gerklir. Birinci mrhld bnd vacib mllri yerin yetirib haramlardan kinir, ikinci mrhld Allaha tvkkl etmkl baqalarnn lindn gzn kir. Qurann mxtlif aylrind bu nqtlr iar olunmudur. Bzi aylrd Allahn xaliqliyi, varlq almin nzarti, elc d Ona prsti v tvkkln zruriliyi byan olunur: Budur sizin Rbbiniz. Yoxdur Ondan baqa mbud. O hr eyi yaradandr. Ona prsti edin, O hr ey nzartidir.1 Bzi aylrd Allaha ibadt v tvkkl gstrilri yana zikr olunur: Gylrin v yerin batini Allaha mxsusdur. Btn ilr Ona doru qaydar. Ona prsti v tvkkl et, snin Rbbin grdynz ilrdn qafil deyil.2 Hmd sursind d Allahn gzl siftlri zikr olunduqdan sonra yalnz Sn ibadt edir v yalnz Sndn kmk dilyirik aysind ibadtin iki mrhlsin iar olunur: Allaha tvkkl v Ondan yardm istyi. Hr gn on df hmd sursini oxumaq bizim vzifmizdir. Bu surd prsti v yardm istyi yalnz Allaha aid edilmidir. Mlum
1 2

nam, 102 Hud, 123

89

olur ki, dinin sas qaysi Allaha prsti v bu sonsuz mnby tvkkldn ibartdir. nsan ehtiyaclarnn tmin olunmasn Allahdan dilmli v Ondan qeyrilrindn midini zmlidir.

Allahla rabitnin smrsi

Zikr olunmu iki mrhly balln smrsi budur ki, insan bndlik v ibadtdn, Allaha tvkkldn sonra zn tam ehtiyacsz hiss edir, trafdaklarn mnasibtin hmiyyt vermir. Onun n xalqn dostluunun v ya dmniliyinin frqi yoxdur. Bu mnasibtlr onun haln dyimir. Uyun mna imam Baqirin () Cabir ibn Yezid Cvhiy xitabnda bel zikr olunur: Bil ey Cabir! N qdr ki, xalq snin ziddin hadt verib bir azdan pisliyin dandqda narahat olursan v ya onlarn sni saleh bilmsi sni sevindirirs, bizim vilaytimizd deyilsn.1 Allah tanyb btn varl il Ona iman gtirn ks Allahdan qeyrilrindn qorxmur v onlara mid etmir. O mminlr, ata-anasna, ustad-mllimlrin bir vzif olaraq ehtiram gstrir v qdirdanlq edir. Onun bu ehtiramda he bir umaca yoxdur. Bundan da stn odur ki, insan ali kamal v mrift mrhlsin atb z varln Allahla rabitd grsn. O yaranmdr, Allah is yaradan. Onun varlnn sbbi Allahdr. Flsfd buyurulduu kimi ntic eynn sbbl ballqdan ibartdir. Tbii ki, bel bir yksk mrift drcsin atan insan mbuda diqqtd qrq olub zn yaddan xarr. ksin, Musaya nsihtd qeyd olunduu kimi, Allahla rabitsini qran insan btn snacaqlardan mhrum olur, onun n he bir gvnc yeri qalmr.

Allahdan qeyrisin az aman mzmmti

mam Sadiqin () bzi qdim peymbrlrin kitablarndan nql etdiyi qdsi bir hdisd bel nql olunur:
1

Biharul-nvar, c. 78, bab 22, s. 162, h. 1

90

Allah-tala buyurur: zzt v clalma, r zrind rft v hkmm and olsun, mndn qeyrisin mid balayann midini pua xararam. Xalq arasnda ona zillt libas geydirr, onu zm yaxnlqdan v fzlimdn mhrum edrm. tinliklr mkllr mnim limd olduu halda o nec baqalarna mid balayr?! Btn bal qaplarn aar mnim limd olan vaxt o nec mndn baqasnn qapsn dyr?! Mnim evimin qaps mni aranlarn zn aqdr... O kimdir ki, tinliklr vaxt mn mid balayb v mn onun midini pua xarmam? O kimdir ki, byk ilrd mn mid edib v mn onun midini qrmam? Mn bndlrimin arzularn yadda saxladm, amma onlar bununla razlamadlar. Smalar mnim tsbihim v mn sitayidn yorulmayanlarla (mlklrl) doldurdum v onlara taprdm ki, he vaxt bndlriml mnim aramda olan qaplar balamasnlar. Amma onlar mnim szlrim (vdlrim) etimad gstrmdilr. Mgr bndm bilmirmi ki, bir hadis onun qapsn dydy vaxt mnim iznim olmadan kims onu qoruya bilmz?! Ax n n mndn z dndrirlr? Mn z sxavtiml mndn istmdiklrini ona verdim. Verdiyimi geri alanda mndn istmdi ki, ona bir daha ta edim. Yoxsa el dnr ki, mndn istmmi ona ta edrm?! Mndn ists onun istyin cavab vermrmmi?! Mn xsismmi ki, bndm mnim haqqmda bel dnr? Mgr btn talar mndn deyilmi?! Mgr fv v rhmt mnim limd deyilmi?! Mgr mn arzularn nvan deyilmmi?! Bels, mndn savay kim bu arzular tmin ed bilr?! mid ednlr mndn qeyrisin gz dikmy qorxmurmu?! gr gylrin v yerin btn hli mn mid balasa, onlarn hr birin btn baqalarnn arzu etdiyi qdr verrm v mlkmdn qarqa aya qdr azalmaz. Mnim ixtiyarmda olan bir mlk nec azalar?! Mn itatsizlik edib mndn qorxmayann vay halna!1
1

suli-kafi, c. 2, bab 218, s. 66, h. 7

91

lhmdulillahi-Rbbil-Almin!

Mndricat
Nairin mqddimsi...................................................................3
Aradrma mssissinin mqddimsi................................................4

Birinci mclis.............................................................................6
Allaha itat cilvsi v uzun-uzad arzularn sonu......................6
Qlbin dalnda v qaralnda uzun-uzad arzularn rolu.................7 lahi gstrilr itatin hikmti..........................................................13 Hzrt Nuhun zab istyin Allahn cavab........................................15 Allahn razl v qzbi ...................................................................16

kinci mclis............................................................................17
lahi buyuruqlarda qlbin hyat v Allah dostlarnn sciyylri haqqnda ..................................................................17
Allah qorxusunun insan qlbin tsiri................................................17 Zidd siftlrin qlb aid edilmsinin izah..........................................19 Qlb n arzulanan hyatn sciyylri.............................................20 Allah qorxusu il qlbi mstlikdn qurtarman zruriliyi.................21 Allah dostlarnn sad yaay v hrtdn qamas.........................24 Mmin v xlvt maraq...................................................................26

nc mclis.........................................................................28
lahi hakimiyyt v tdbir etiqadn grnts......................28
Tvhid v Allahn almd hakimiyytin etiqadn zruriliyi...........28 Hqiqi tvhid etiqad.........................................................................28 Allah dostlarnn fatinin hatsi.....................................................30 Yaranmlarn Allah hzurunda kiikliyi............................................33 Nfsin hiyllri mqabilind ayq olmaq lazmdr..............................34 Baqalar il mavir meyar............................................................37

Drdnc mclis.....................................................................38

92

lahi buyuruqda ictimai rabitlrin islah ...............................38

Saleh insanlar v saleh cmiyytl rabitnin zrurti.........................38 Rahiblik v guniinliyin sbbi........................................................39 trafla rabitlrin hddi......................................................................41 Aznlarla nsiyytin mnfi tsiri......................................................43 Xalqla nsiyytin sas rtlri.............................................................44 Hzrt Musann mhakim v hkumt kitab....................................46 ri hkmlrin dyimzliyi..............................................................48

Beinci mclis..........................................................................50
lahi buyuruqda Allahla rabit, dnya istyi v bndlr nvazi mvzusu.........................................................................50
Allahla rabit v Ona bndliy etiqadn tzahr............................50 Tabeilikd olanlara ehtiram v bndlr nvazi.............................52 Dnya maln pu sayb ona gr hsrt kmmk...........................53 Srvt istyi v istidrac qanunu.......................................................55 Allahn mtilik zikri v onun rhmtin mid...................................57

Altnc mclis...........................................................................59
Zikrin bhrsi.............................................................................59
Rftarn iman v etiqadla laqsi.......................................................59 manla elm v mrift arasnda laq................................................60 Zikr v onun rftara tsiri..................................................................61 Zikr v Allaha etimadn mrtblri..................................................62 Dnyaprstlrin v Allah dmnlrinin doru yoldan imtinas.......63 nsan dyrinin l meyar...............................................................64

Yeddinci mclis........................................................................67
Bndliyin v tvhid etiqadnn rftarda tzahr.................67
Tvhid v prsti dvt peymbrlrin ilkin ardr...............67 Allahn xsusi rhmtindn faydalanmaq n prsti lazmdr.......69 Bndlik mqamna etiqadn insann rftarlarnda tzahr..............71 xlas v ilahi niyyt ibadti mhkmlndirir.......................................72 Bndlik, Allaha etiqad v imam Rahilin mvffqiyyt sbbi.......73

Skkizinci mclis.....................................................................76
Allah qorxusunun mfhumu v zrurti...................................76
Qorxu ndir?........................................................................................76 N n dini tlimlrd Allah qorxusu zruri saylr?.......................78 Allah qorxusunun mfhumu................................................................78

93

Allah qorxusunun insann rftarna trbiyvi tsiri............................81 Allah qorxusunun id tvhidl rabitsi..............................................82 Yer znd fsad trtmyin aqibti...................................................84

Doqquzuncu mclis.................................................................86
Allahla rabit v baqalarndan ehtiyacszlq..........................86
Ay v rvaytlrd Allahla rabit mvzusu......................................86 Allahla rabitnin mrhllri...............................................................87 Allahla rabitnin smrsi...................................................................90 Allahdan qeyrisin az aman mzmmti.....................................90

94