ENDDSTRiDE KOROZYON

ve

ONLENJ\1ESI
Hazulayanlar :
Prof. Dr. Hayri Y L ~ I N Prof. Dr. Timur O ~
ANKARA
i<;iNDEKiLER
Sayfa
1- Korozyonun Onemi ve Korozyon Kay1plan 1
2- Elektrokimyasal Korozyon Teorisi 4
.,
Korozyon 10 .)-
4- Y eralt1 Korozyonu 27
5- Sualt1 Korozyonu 32
6- Betonarme Demirlerinin Korozyonu 36
7- Korozyondan Korunma Yontemleri 45
8- Tasanm S1rasmda Almacak Onlemler 49
9- Boya ve Kaplamalar ile Korozyondan Korunma 65
10- Katodik Koruma 84
1 - KOROZYONUN ONEMi VE KOROZYONDAN KORUNMA
Korozyon, metallerin iginde bulunduklan ortam ile kimyasal ve elektrokimyasal
reaksiyonlara girerek metalik 6zelliklerini kaybetmeleri olay1d1r. Metallerin buyuk bir k1sm1
su ve atmosfer etkisine dayan1kll olmay1p normal koullar alt1nda bile korozyona
ugrayabilir. Butun metaller dogada mineral olarak bulunduklan hale donumek
egilimindedir. Dogada bulunan mineraller, s6z konusu metalin en duuk enerji ta1yan
bileigi yani en stabil halidir. Bu mineraller 6zel metallurjik y6ntemlerle ve enerji
harcanarak metal haline getirilir. Ancak metallerin gogu element halinde termodinamik
olarak stabil degildir. Uygun bir ortam1n bulunmas1 halinde uzerinde talml olduklan
kimyasal enerjiyi geri vererek yeniden minimum enerji ta1yan stabil bileikler haline
d6numek isterler. Bu nedenle korozyon olay1 enerji ag1ga g1kararak kendiliginden yurur.
Baz1 soy metaller harig teknolojik 6neme sahip butun metal ve alalmlar korozyona
ugrayabi I ir.
Ornek olarak demiri ele alal1m. Demirin tabiatta en gok rastlanan minerali hematit
ad1 ile bilinen Fe
2
0
3
dur. Bu mineral yuksek f1nnlarda kok k6muru ile yuksek s1cakl1kta
reaksiyona sokularak metalik demir haline d6nuturul0r. 1 ton demir Oretmek igin
yaklalk 1 ton kok k6muru harcan1r. Elde edilen demir, sulu g6zeltiler iginde veya
atmosfer etkisinde kendiliginden korozyona ugrayarak pas denilen korozyon urunlerini
oluturur. Pasm bileimi de esas olarak hematit mineraline benzer ekilde demir hidroksit
ve demir oksitten oluur.
Korozyon reaksiyonunun yurutuco kuvveti, reaksiyon s1ras1nda ag1ga g1kan
enerjidir. Butun korozyon reaksiyonlan enerji ag1ga g1kanr ve tek y6nlu olarak yurur.
Aynen nehirlerin akll gibi korozyon olaylann1 da tam olarak durdurmak mumkun
olmay1p, ancak h1z1 azalt1larak belli sure geciktirilebilir. Bu nedenle korozyona karl
almacak 6nlemlerin amac1 korozyon h1z1n1 azaltmak ve b6ylece metalin servis omrunun
belirli sure art1rmaya y6nelik olabilir.
Korozyon endustriyel tesislerin sagl1kll ilemesini, dolay1s1yla uretim verimini
dogrudan ilgilendirir. Metaller, 6zellikle demir ve gelik endustrisinin temel yap1
malzemesini oluturur. Ne var ki demir, korozyona dayan1ks1z bir metaldir. Korozyon
sonucu yaln1z metal kaybedilmekle kalmaz, ilgili ekipman da g6revini yapamaz hale
gelir. Bu nedenle korozyonla etkili bir mucadele yapllmadan endOstrinin sagllkl1 bir
ekilde yurOtulmesi s6z konusu olamaz. Diger taraftan korozyon, malzeme ve igilik gibi
1
en 6nemli ulusal kaynaklann yak almas1na neden alur. Bu ag1dan baklld1gmda karazyan,
ekanamik kalkmmay1 engelleyen, milli gelirden onemli kay1plara neden alan ekanamik bir
alay alarak nitelendirilebilir.
Karazyan alayma endustrinin her dalmda rastlanabilir. Atmasfer etkisinde kalan
botun gelik yap1lar, k6pruler, karkuluklar, direkler, raylar, depalar, tanm makinalan,
araglan vb. su ve yeraltmda bulunan gelik yap1lar, akaryak1t ve su barulan, kablalar,
tanklar, iskele ayaklan, baraj kapaklan, cebri barular, gemiler, dubalar, buhar kazanlan,
radyatorler, betanarme demirleri vb. metalik yap1lar beklenenden daha k1sa sureler iginde
karazyan nedeni ile kullamlamaz hale gelebilir. Buton bu yap1larda meydana gelen
karazyan kay1plannm yaln1z malzeme ve kayb1ndan ibaret almay1p, bunun 6te-
sinde ve bundan daha buyuk bir gak dalayl1 kay1plan da beraberinde getirmesidir.
Karozyan kay1plann1n maliyetinin hesaplanmas1 gak zardur. Bu zarluk, dagrudan
karazyan kay1planntn 6tesinde, dalayl1 alarak artaya 91kan yan kay1plardan
kaynaklan1r. Karazyanun gorunen kay1plan "malzeme maliyeti + kayb1" alarak
kalayca hesaplanabilir. Ancak as1l ekanamik kay1plar karozyana bagll alarak artaya 91kan
ve gagu zaman bedeli belirlenemeyen dalayl1 kay1plard1r. Bunlar grup alttnda
taplanabilir.
1.1 Kesikligi
Bir tesiste karozyana alan bir makina pargas1n1n s6kulerek yerine
yenisinin kanulmas1, belli bir sure kesilmesini gerektirir. kesikliginden
dagan zararlar gagu zaman karazyana ugrayan pargantn maliyetinden ve
masraflann1n taplamtndan gak daha buyuk alabilir. Ornegin bir enerji uretim santraltnda
karazyan sanucu meydana gelen bir anza nedeniyle santralin bir b61umunun servis
kalmas1 ve elektrik uretiminin durmas1 hesaplanamayacak derecede ekanamik kay1plara
neden alabilir.
1.2 Orun Kayb1
Bir yer alt1 tank1n1n veya baru hatttntn karazyan nedeniyle aldugunu
Kagak yeri belirleninceye kadar gegen sure iginde kayb1 meydana
gelir. <;evreye kagan yan1c1, patlay1c1 veya taksik bir madde almas1 halinde
ekanamik kay1plar yamnda gevre kirlenmesi ve sagllk ag1smdan da tehlikeler s6z kanusu
alur. Ornegin; akaryak1t istasyanlannda bulunan yer alt1 benzin tanklannda
karazyan sanucu meydana gelen deliklerden kagan benzin bir gak patlamalara neden

2
1.3 Orun Kirlenmesi
Ozellikle g1da, ilag ve tekstil sanayiinde, gelik kaplann korozyonu nedeniyle
pas urune onun kirlenmesine ve kullan1lmaz hale gelmesine neden olur. Demir
ve gelik s6z konusu oldugunda korozyon urunlerinin zaran yaln1z kirlenme
oldugu halde, toksik 6zellik g6steren diger metaller igin daha da 6nemlidir. Yak1n zamana
kadar igme suyu tesisatlannda borular kullan111rd1. Gunumuzde korozyon sonucu
suya insan sagl1g1 igin son derece zararl1 oldugu
ve borulann bu amagla kullan1lmas1
1.4 Onlemler
Makinalann tasanm1 s1rasmda muhtemel korozyon kay1plan g6z 6nune almarak,
malzeme kal1nllklanna korozyon pay1 ilave edilmektedir. Burada 6nemli alan s6z konusu
ortamdaki korozyon h1zm1n 6nceden sagl1kll olarak belirlenmesidir. Ancak gogu zaman
bu tahminin dogru olarak yap1lmas1 mumkun olmamaktad1r. Ortam meydana
gelen korozyon h1z1n1 ne derece art1racag1 konusunda 6nceden kesin bir
bilgi elde edilememekte ve korozyon pay1 gereginden buyuk segilmektedir. B6ylece
muhtemel korozyon olaym1 6nlemek amac1yla tonlarca malzeme
olmaktad1r. Ornegin; 20 em gapmda ve 360 km uzunlugunda bir boru hattmda et kalml1g1
6,3 mm alan gelik boru yerine korozyona dayan1kl1 olmas1 6ngorulerek 8,2 mm et
kalmllgmda bir gelik boru kullan1lmas1 halinde 3350 ton gelik olur.
Burada meydana gelen kay1p yaln1zca gereksiz yere alan gelik kutlesi
degildir. Buna ilave olarak; kullan1lan elektrik enerjisinde de g6rulur.
Borunun et kallnllg1 art1nllnca ig gap1 azallr ve borudan alan
debisinde % 5 oranmda azalma meydana gelir veya pompalama igin gerekli
enerji % 5 artar.
1.5 Kaplama Masraflan
<;eligin korozyonunu 6nlemek uzere kullan1lan boya ve diger kaplamalar igin
yap1lan masraflann da korozyon kayb1 olarak kabul edilmesi gerekir. Bu malzemeler
korozyonu 6nlemek amac1yla kullan1lmaktad1r. Eger demir korozyona olsayd1
bu masraflann yap1lmas1na gerek duyulmayacaktL ButOn Dunyada uretilen boyan1n
ugte ikisi korozyonu 6nlemek amac1yla kullan1lmaktad1r. Diger taraftan bir gok
makine veya ekipman1n uretiminde korozyonu 6nlemek amac1yla ucuz alan
demir yerine daha pahall metal veya kullan1lmakta veya kaplama
yap1lmaktad1r. Ornegin, g1da endustrisinde kullamlmakta alan konserve kutulannda gelik
3
sacm korozyonunu 6nlemek Ozere kalay kaplama yap1lmaktad1r. Bu amagla
alan kalay ve galvaniz yap1m1nda kullan1lan ginko da aslmda bir korozyon kayb1 sa-
y1lmalld1r.
Amerika Devletlerinde ekonomist ve korozyon uzmanlanndan
birbirinden bag1ms1z iki ayn grup ile (Batelle Columbus Laboratories ve NBS)
Girdi-91kt1 yontemi ile ve 1975 y1ll fiyatlan temel allnarak yap1lan bu
konu Og ayn cepheden ele Birincisi mevcut alan korozyon gergek
iginde ne derece azalt1labilir? ikincisi, eger korozyon meydana gelmeseydi ve biz
en ucuz malzemeyi kullansaydtk maliyet ne olurdu? Oguncusu, butOn muhendisler
korozyon uzman1 olsayd1 korozyon kay1plan ne kadar azalt1labilirdi? Bu varsay1mlann
higbir zaman soz konusu olmamakla birlikte, korozyon kay1plannm
niceligi ve niteliginin belirlenmesi ve endustriyel boyutlan bak1m1ndan onemli ip uglann1n
elde edilmesi
Bu sonunda Amerika Devletlerinde y1lllk korozyon kayb1, BCL
raporunda 82 milyar dolar (gayri safi milli has1lan1n % 4,9'u), NSB raporunda ise 70
milyar $ (gayri safi milli has1lan1n % 4.2'si) olarak Her iki da hata
pay1 % 30 olarak Korozyon kay1plann1n %15-45'1ik bir bolumunun
onlenebilir nitelikte oldugu sonucuna Olkemizde korozyon kay1plann1
belirlemek Ozere alan benzer bir y1ll1k korozyon kay1plann1n gayri safi
milli has1lan1n % 4,5 - 5,0'i aras1nda oldugu ve bunun yans1mn onlenebilir
nitelikte oldugu
BOtOn onlemler olsa bile, korozyon kay1plannm tam olarak onlenmesinin
mumkun olamayacag1 bilindigine gore, amag bilingli bir mucadele ile korozyon
kay1planmn minimuma indirilmesi olmal1d1r. Korozyon ile yap1lacak alan mucadele
yaln1z korozyon maliyetini azaltmakla kalmayacak, ayn1 zamanda ulusal ekonomiye de
katk1 yapacakt1r. Gayri safi milli has1ladan % 0,5 -1,0 kadar bir kaybm 6nlenmesi higbir
kugumsenmemelidir.
2- ELEKTROKiMYASAL KOROZYON TEORiSi
Korozyon olay1, biri anotta oksidasyon, digeri katotta reduksiyon ayn1
anda yuruyen iki elektrokimyasal reaksiyondan Bu ag1dan baklld1g1nda korozyon
olay1 kendiliginden ak1m Oreten bir galvanik pil olarak Korozyonun
yurumesi igin mutlaka iki ayn metalin bulunmas1 degildir. Korozyon, bir
metal yaln1z elektrolit iginde bulunurken de meydana gelebilir. Metal yap1smda
4
veya yuzeyinde bulunan bazr farklrlrklar nedeniyle iki b61ge arasrnda bir potansiyel farkr
oluiabilir. Bunun sonucu olarak metal yuzeyinin bazr bolgeleri katot, bazr bolgeleri de
anot olur. 86ylece mikro veya makro 6I90de korozyon hucreleri oluiur. Anot ile katot
arasrndaki elektron akrmr metal uzerinden geryekleiir. Korozyon olayr metalin
oksidasyonu ile anotta meydana gelir ve metal elektron vererek iyon halinde 96zeltiye
ge9er.
Korozyon olaylannda katotta metalin reduksiyonu yerine, i9inde bulundugu ortam
koiullanna baglr olarak baika yeiit reduksiyon reaksiyonlan meydana gelir. Katot
reaksiyonu elektrolit ortamrnrn pH derecesine ve elektrolit i9inde 96zunmOi oksijen
konsantrasyonuna baglrdrr. Dogal elektrolitler i9inde yuruyen korozyon olaylarrnda
bailrca aiagrdaki iki reaksiyon soz konusu olur.
Asidik ortamlarda katot reaksiyonu hidrojen iyonu reduksiyonu ile ger9ekleiir.
Hidrojen 91klil i9in elektrolit pH derecesinin k090k olmasr gerekir.
2H+ + 2e ---+ H2 (1)
b) Notral ve 96zunmOi oksijenin bulundugu ortamlarda katot reaksiyonu su i9inde
96zunmOi olan oksijenin elektron alarak hidroksil iyonu haline d6nOimesi ieklinde yurur.
%02 + H20 + 2e ---+ 20H- (2)
Dogal sular i9inde pH genellikle ?'den daha yuksektir. Bu nedenle dogal sular ve
beton i9indeki korozyon olaylarr (2) denkleminde oldugu gibi katotta oksijen reduksiyonu
ile birlikte yurur. Anot reaksiyonunda a91ga 91kan elektronlann harcanmasr i9in katot
reaksiyonu da aynr anda yurumelidir. Dolayrsryla n6tral ve alkali 96zeltiler i9inde
korozyon olayrnrn yuruyebilmesi i9in elektrolit i9inde mutlaka 96zunmOi oksijenin
bulunmasr gerekir.
Dogal sular i9lerinde bulunan 96zunmOi maddeler nedeniyle bir elektrolit rolu
oynar. Suyla temas eden metal yuzeyindeki bazr bolgeler anot, bazr bolgeler de katot
gibi davranrr. 86ylece metal yuzeyinde mikro veya makro buyuklukte korozyon hucreleri
oluiabilir. Bu hucrelerin oluimasr i9in metal bileiiminde herhangi bir safsrzlrk veya yuzey
temizleme iilemlerinden ileri gelen 9apak, kabuk veya 9atlak bulunmasr yeterlidir.
Metalden veya elektrolitten kaynaklanan bu heterojen yapr metal yuzeyinde bir
potansiyel farkrnrn dogmasrna neden olur. Bunun sonucu olarak, dri devresi metalin
kendisi olan korozyon hucreleri oluiur. Anot ve katot arasrndaki potansiyel farkr ne
derece buyuk ve elektrolit direnci ne derece dOiOkse korozyon hrzr o derece fazla olur.
5
Korozyon sonucu anotta metal g6zunerek iyon halinde gozeltiye geger. Ornegin
demirin korozyonunda anot reaksiyonu
Fe -+ Fe
2
+ + 2e (3)
Bu reaksiyon sonucu ortaya g1kan elektronlar metal bunyesi iginden akarak katot
b61gesine gider. Korozyon olaym1n devam1 igin, katotta bir indirgeme reaksiyonu
meydana gelerek bu elektronlann kullan1lmas1 gerekir.
Fe = Fe
2
++ 2e
F.e
2
+ Fe
2
+
f/1 f
I '
' J
I '
.... 1 '
\ I : '
ANOT
--
$ekil - 1 Korozyon hUcrelerinde anot ve katot reaksiyonlan
oksijen igeren gozeltilerde, anotta Fe
2
+ iyonlan ag1ga g1karken, katotta
hidroksil iyonlan $ekil -1. Bu iyonlar metal yuzeyine yak1n bir b61gede
demir hidroksit halinde g6kelir.
Fe
2
+ + 20H.-+ Fe(OH)2 (4)
Toplam korozyon reaksiyonu,
Fe + % 02 + H20 -+ Fe(OH)2 (5)
eklinde yaz1labilir. Korozyon h1z1 katot b61gesine oksijen difUzyonu kontrolu alt1ndad1r.
Ancak bir sure sonra anot bolgesinde meydana gelen Fe
2
+ iyonlan ile, katot bolgesinde
(OHr iyonlan birleerek Fe(OH)2 halinde metal yuzeyinde gokelir. Bu gokelti
metal yuzeyine yaplarak bir kabuk oluturur. Bunun sonucu olarak anot ve katot
reaksiyon h1z1 gittikge hatta oluan kabugun metals gucune bagl1
olarak tamamen durabilir.
Zemin, beton vb. iyon igeren poroz yap1da ortamlann iyonik iletkenlikleri zay1ft1r.
Bu tor ortamlarda ( eger klorur iyonu da varsa) gukur tipi korozyon olay1 daha kolay
gergekleebilir. Boyle bir korozyon hucresi olarak $ekil- 2'de gorulmektedir.
OK'
Beton
-- ....
(felik
$ekil - 2 Betonarme demiri Uzerinde bir korozyon hUcresi
6
Metalin herhangi bir noktas1 goruldugu gibi anot olur. Bu bolgenin yan1nda
bulunan bolgeler de katot olur. Boylece bir mikro korozyon hucresi Anot
reaksiyonu sonucu ag1ga <;1kan elektronlar metal uzerinden katot bolgelerine ve
orada oksijenin indirgenme reaksiyonunda kullan1llr. Korozyonun meydana geldigi anot
bolgesinde betonarme demiri gozunerek demir iyonu haline Normal haldeki bir
beton i<;inde ortam kalevi oldugu i<;in demir hidroksit ve anot bolgesinde metal
yuzeyine gokelerek bir kabuk Eger ortamda klorur iyonu yoksa, bu demir
hidroksit gokeltisi anot gukuru i<;ine doldurarak korozyonun daha fazla yurumesini onler
ve demirler k1sa sure iginde
2.1 Termodinamik Korozyon
Korozyon olay1n1n ve genelde kimyasal reaksiyonlann kendiliginden yuruyup
yuruyemeyecegi termodinamik yontemlerle kesin olarak belirlenebilir. Termodinamik
yasalanna gore bir kimyasal reaksiyon ancak serbest entalpi negatif (i1G < 0)
oldugu zaman kendiliginden yuruyebilir. 0 halde belli bir ortamda muhtemel korozyon
reaksiyonunun serbest entalpi hesaplanarak korozyonun meydana gelip
gelmeyecegi onceden belirlenebilir.
Herhangi bir ortamda korozyon reaksiyonu i<;in eger L1G > 0 ise, korozyon olay1n1n
kesin olarak soylenebilir. i1G < 0 olmas1 halinde ise, korozyon olay1
mumkun olabilir. Ancak termodinamik olarak korozyon h1z1 hakkmda bir fikir edinebilmek
mumkun degildir. Korozyon h1z1 reaksiyon kinetigi incelenerek Ornegin
nedeniyle korozyon h1z1 pratikte onemsiz say1lacak kadar kuguk olabilir.
2.2 Elektrot Potansiyelleri
Bir metalin 1 molar konsantrasyonundaki gozelti i<;inde olgulen potansiyeline
standart elektrot potansiyeli denir. Metaller elektrot potansiyellerine gore kugukten
buyuge dogru s1ralanacak olursa, elektromotor kuvveti serisi elde edilir. Bu seride
yukanda alan elementler oksitlenme egilimi yuksek aktif metallerdir. Hidrojenin standart
elektrot potansiyeli s1f1r kabul Listede daha yukanda bulunan bir metal
kendinden bulunan metallerin anodu olur. Ancak listede alan bu
standart elektrot potansiyel degerlerinin iyon konsantrasyonunun 1 molar (a = 1) olmas1
hali igin oldugu gozden uzak tutulmamalld1r. Konsantrasyonlar
elektrot potansiyelleri de Elektrolit i<;indeki iyon konsantrasyonu artt1k<;a elektrot
potansiyelinde azalma gozlenir. Diger taraftan pratikte metaller genellikle kendi
7
iyonlannrn olmadrgr gozeltiler iginde bulunur. Bu nedenle standart elektrot potansiyelleri
ile gergekte karl?rlal?rlmaz. Teknikte daha gok galvanik seri tercih edilir. Galvanik seride,
elektrot potansiyelleri deniz suyu igindeki potansiyel degerlerine gore duzenlenmil?tir.
2.3 Potansiyel - pH Diyagramlan
Bir metalin sulu gozeltiler iginde korozyon bakrmrndan aktif veya pasif halde
oldugu gozeltinin pH derecesi ve metalin gozelti igindeki elektrot potansiyeli grafige
gegirilerek kesin l?ekilde belirlenebilir. ilk olarak Marcel Pourbaix tarafrndan ortaya
konulan bu (E - pH) diyagramlan "Pourbaix diyagramlan" olarak bilinir. Butun metaller
igin ozel Pourbaix diyagramlan hazrrlanmll?tlr. Bu diyagramlar olasr kimyasal
reaksiyonlar goz onLine alrnarak, her bir bilel?enin kararll halde oldugu bolgeler
termodinamik yontemlerle belirlenerek hazrrlanrr.
Pourbaix diyagramlan, soz konusu alan metalin sulu gozeltiler iginde korozyona
ugramadrgr bolgeyi kesinlikle ortaya koyar. Metalin korozyona ugramasrn1n mumkun
oldugu bolgelerde ise, bazr halde korozyon olayr gozlenmeyebilir. Bu bolgelerde metalin
termodinamik olarak stabil halde olmadrgr bilinir, ancak korozyona ugrayrp ugramayacagr
kesin olarak soylenemez. Korozyon hrzr gok yaval? olabilir veya korozyon reaksiyonunu
fiziksel olarak engelleyen (ornegin pasiflel?me veya kabuk olul?masr gibi) kinetik bir olay
soz konusu ise, korozyon olaymrn gergeklel?mesi mumkun olamaz.
2.4 Demir + Su Sistemi ic;;in Pourbaix Diyagram1
Demir+ su sistemi igin hazrrlanmll? Pourbaix diyagramr $ekil -3'de gorulmektedir.
1.6
. 1.2

b6lges1
-------- (a)
-- .. -

-2 -1 0 2 4 f) 8 10 12 14 16
pH
$ekil - 3 Demir + su sistemi i<;:in Pourbaix diyagram1
8
Demirin su it;inde g6zunen olaSI iyonlan ve katl haldeki korozyon urunleri

iyonlar Fe
2
+ I Fe
3
+ I HFeo2-
Katl urunler: FeO I Fe203 I Fe304 I Fe(OH)2 I Fe(OH)3
Diyagramda demirin sulu gozeltiler iginde korozyon durumunu belirleyen Cl<; bolge
vard1r.
i- Korozyon Bolgeleri:
Potansiyelin - 0
1
62 Voltldan (SHE) daha pozitif ve pH'1n 9 dan kuguk oldugu
bolgede demirl Fe
2
+ ve Fe
3
+ iyonlan korozyona ugrar. Bolgenin alt
k1s1mlannda demir-2
1
ust k1s1mlannda demir-3 iyonlan stabildir. Diger korozyon b61gesi
1
potansiyelin - 0
1
80 Volt ile -1
1
2 Volt aras1nda ve pH'1n 13 den buyuk oldugu dar bir
aral1kt1r. Bu b61gede demir ferrit iyonu halinde korozyona ugrar.
ii- Bolgesi:
Demir - 0,62 Volt'dan daha negatif potansiyelde iken termodinamik olarak stabil
haldedir. Bu b61gede demir korozyona ugramaz. Potansiyel bu bolgede tutulabilirse
demir katodik olarak olur. Hidrojen elektroda gore - 0
1
62 alan bu potansiyel
degeri doygun bak1r/bak1r sulfat referans elektrodu ile - 0,850 Volt'a gelir. Bu deger
demir ve geligin katodik korumas1nda kriter olarak kullan1llr.
iii- Pasiflik Bolgesi:
Bu bolgede demir yuzeyinde Fe304 veya Fe20a oksitleri Bunlar metalin
pasif halde kalmas1na neden olur. oksit tabakas1n1n ve yap1s1 ortam
baglld1r.
Pourbaix diyagramlan yard1m1 ile hangi reaksiyonlann 6nceden
belirliyebilmek mumkun olmakla beraber, aynca korozyon h1z1n1n belirlenmesi i<;in
reaksiyon kinetigi ile ilgili ek bilgilere de ihtiyag duyulur. Ornegin g6zunmeyen korozyon
Orunlerinin stabil oldugu bolge, pasiflik bolgesi olarak tan1mlan1r. Bu bolgede, pratik
olarak korozyonun etkili olarak yuruyup yurumeyecegi kesin bir karar
verilemez. Korozyon Orunlerinin yuzeye ve saglamllg1 pasifligin
rol oynar. Buna metalin stabil oldugu bolgesinde korozyonun
olmayacag1 kesin olarak soylenebilir.
9
3 - KOROZYON
ortamlarda etkilerle ve mekanizmalarla korozyon olaylan
birbirinden farklld1r. Pratik olarak birbirinden ay1rt edilebilen on dart ayn korozyon
bilinmektedir.
3.1 - Uniform Korozyon
Metal yuzeyinin her noktas1nda ayn1 h1zla yuruyen korozyon Normal
olarak korozyon olay1nm bu yurumesi beklenir. Uniform korozyon sonucu metal
kal1ni1Q1 her noktada ayn1 derecede incelir. Uniform korozyon h1z1, birim zamanda birim
yuzey alan1na ag1rl1k kayb1 olarak (mg/dm
2
.gun) veya ortalama penetrasyon
(mm/y1l) olarak ifade edilebilir. Korozyon h1z1n1n hesaplanmas1nda kullanllan bag1nt1lar,
korozyonun uniform yurudugu kabulune dayand1nl1r. Uhiform korozyon
diger korozyon yuzeyin baz1 bolgelerinde korozyon h1z1 gok yuksek degerlere
Bunun sonucunda o bolgeler beklenenden gok once korozyon nedeniyle delinir
veya k1r1l1r.
3.2- <;ukur Korozyonu (Pitting)
Metal yuzeyinin baz1 noktalannda gukur meydana gelen korozyon
turudur. Bu tip korozyon olay1nda anot ve katot bolgeleri birbirinden kesin
Anot, yuzeyin herhangi bir noktas1nda ag1lan gukurun igindeki dar bir bolge,
katot ise gukurun gevresindeki gok bir aland1r. Korozyon sonucu gukur gittikge
buyuyerek metalin o noktadan k1sa surede delinmesine neden olur. Bu nedenle
genellikle, borularda, tanklarda ve h1z1nm azaldiQI durgun gozeltiler iginde kendini
gosteren gukur tipi korozyon gok tehlikeli bir korozyon toru olarak kabul edilir.
olaytnda meydana gelen kimyasal reaksiyonlar oldukga
Ancak klorur iyonunun bulundugu ortamlarda prensip oldukga basittir. <;elik yuzeyinde
uygun bir bolgede, pasif tabaka klorur iyonlanna daha korunmastzd1r ve
elektrokimyasal potansiyel farkt klorur iyonlanna ortam haztrlar. Bu bolgede metal
yuzeyinde gok kuguk bir bolgede gukur korozyon olayt <;ogu zaman
gukurlar gozle gorulemeyecek kadar kuguktor. gukurlann igi genellikle
korozyon urunleri ile doludur. Bu nedenle gukur say1stn1 ve derinligini belirlemek son
derece gugtor.
<;atlak korozyonuna benzer gukurlar iginde anodik reaksiyonlar
sonucu metal iyonlan o bolgede pozitif yuklerin artmas1na neden olur. Bunun
sonucu olarak gozelti igindeki klorur iyonlan gukur igine dogru hareket eder. Boylece
10
gukur iginde metal klorur ve hidrojen iyonu konsantrasyonunda artl!i) meydana gelir.
Boylece gukur iginde korozyon h1z1 daha da artar. <;ukur iginde anodik reaksiyonlar
yururken, gevre yuzeylerde de oksijen reduksiyonu ile katodik reaksiyon gergekle!i)ir.
<;ukur korozyonu belli bir derinlikten sonra yava!i)lar. Bu durum korozyon sonucu olu!i)an
metal hidroksitlerin zamanla gukurun agz1n1 kapatmasmdan ileri gelir. $ekil - 4
ekil - 4 Qukur korozyonu o/uumu
<;ukur korozyonu olu!i)umunda metal cinsi onemli rol oynar. Pasifle!i)me ozelligi
alan metal ve ala!i)lmlar gukur korozyonuna daha duyarlld1r. Ozellikle paslanmaz
geliklerde gukur korozyonuna s1k rastlan1r.
<;ukur korozyonunun ag1rl1k kayb1 yoluyla degerlendirilmesi dogru olmaz. <;ukur
korozyonu, istatistiksel yontemlerle, gukur say1s1 ve derinligi belirlenerek
degerlendirilebilir. <;ukur derinligi istatistiksel yontemler ile belirlenebilir. Belli bir yuzeyde
bulunan gukurlann say1s1, derinliklerine gore duzgun bir dag1l1m gosterir. Olas1llk
yasalanna gore maksimum gukur derinligi ile ortalama korozyon penetrasyonu aras1nda
bir bagmt1 vard1r. Bu bagmt1 gukur olu!i)turma faktoru "pitting faktoru" olarak ifade edilir.
$ekil- 5
eki/-5 Qukur korozyonunda c;ukurlama faktora
11
Qukur korozyonundan korunmak igin oncelikle gukur korozyonuna karl duyarll
alan metallerin kullan1lmas1ndan kag1nmas1 gerekir. Pasifleme ozelligi alan veya
korozyon urunleri suda az gozunen metaller gukur tipi korozyona duyarlld1r. Katodik
koruma uygulanarak gukur korozyonu tam olarak onlenebilir. inhibitor kullan1lmas1 da
gukur korozyonu igin faydal1d1r. Fakat eger kullan1lan inhibitor dozu yetersiz ise, metal
yuzeyini tam olarak pasifletirmek mumkun olmaz Bu durumda katoUanot yuzey alan1
oran1 art1nlm1 olacagmdan beklenenden daha iddetli korozyon ile karllallabilir.
3.3- Galvanik Korozyon
iki farkll metalin baglant1s1ndan ileri gelen bir korozyon geididir. Bu tip korozyona
gok rastlan1r. Metallerden daha soy olam katot, daha aktif olan1 ise anot olur. Boylece bir
korozyon hucresi meydana gelir. $ekil- 6. Bu hucrede yaln1z anot alan metal korozyona
ugrar.
Elektrolit
Aktif metal Soy metal
$ekil - 6 Galvanik korozyonun o l u ~ u m u
Metal ve alalmlar igin haz1rlanm1 alan galvanik seride daha yukanda alan
metaller daha aag1da bulunan metaller ile temas halinde anot olarak korozyona ugrar.
Pratikte galvanik korozyondan korunmak igin galvanik seride birbirinden uzakta alan
metallerin temasmdan kag1n1lmalld1r.
Galvanik bir hucrede kbrozyon h1z1 esas olarak yurutucu kuvvet alan anot ve katot
aras1ndaki potansiyel fark1 ile gevre elektrolitin iletkenligine baglld1r. Bunun dllnda
katoUanot yuzey alan1 oran1 da pratikte buyuk onem talr. Bu oran1n buyuk olmas1, yani
buyuk bir katot yuzeyine karl anot yuzey alan1n1n kuguk olmas1, anot ak1m
yogunlugunun artmasma ve dar bir bolgede iddetli korozyon olumasma neden olur.
Anodun buyuk, buna karlllk katodun kuguk olmas1 halinde, korozyon geni bir yuzey
alan1na yay1lmas1 nedeniyle etkisiz kal1r. Kuguk katot- buyuk anot halinde eger
elektrolitin iletkenligi yuksek ise, galvanik hucreden oluan korozyon ak1m1 geni
bir alanda kendini gosterir. iletkenligin dCICik olmas1 halinde, iki metalin temas ettigi
12
b61gede dar bir alanda alarak artaya c;rkar. Bunun tipik 6rnegi, c;elik plakaya
bakrr perc;in (buyuk anat-kuc;uk katat) ile, bakrr plaka uzerine c;elik
perc;inde (buyuk katat-kuc;uk anat) gorulur. $ekil - 7
BAKIR
BAKIR
8
c;:ELiK
$ekil - 7 Galvanik korozyonda katot/anot yUzey alanlan oranmm etkisi
(A) KU9Uk katot - bUyUk anot (elektrolit iletkenligi yUksek)
(B) KU9Uk katot- bUyUk anot (elektrolit iletkenligi dUUk)
(C) BUyUk katot - kU9Uk anot
(a) ve (c) de perc;inler iletkenligi yuksek deniz suyu igine Bu durumda
buyuk bir katat b61gesinin etkisi ile c;elik perc;inler (c) de aldugu gibi c;ak krsa surede tam
alarak karozyana ugrar. Oysa, (a) da aldugu gibi katat/anat yuzey alanrnrn kuc;uk almasr
halinde karazyan alayr etkisini kaybeder. Eger (b) de aldugu gibi s6z kanusu sistem,
iletkenligi bir artamda bulunuyar ise, yalnrzca katat b61gesi yakrnlarrnda
karozyan alayr gorulur.
Galvanik karozyanun bir de kansantrasyan pili
karozyan hucreleridir. Bunlar aynr cins ve yaprda alan iki elektrodun, aynr bir g6zeltinin iki
farklr kansantrasyan b61gesine daldrnlmasr ile meydana gelir. Pratikte metaller genellikle
kendi g6zeltileri ic;inde bulunmaz. Ornegin ve seyreltik tuz g6zeltileri ile temas
eden bir demir gubugun bu iki b61gesi arasrnda bir kansantrasyan pili meydana gelir. Bu
durumda demirin tuz g6zeltisi ile temas eden b61gesi anat alarak karozyana ugrar.
Bir galvanik karazyan turu de kansantrasyan pili farklr
havalanmadan ileri gelen karozyan hucrelerinde gorulur. Ornegin su igine alan
bir demir c;ubugun bir b61gesi diger b61gelerinden fazla aksijen alacak
havalandrnlrrsa, bu iki b61ge arasrnda bir aksijen pili Fazla hava alan b61ge
katat, az hava alanr ise anat alur. Bu tur karazyana deniz igi kazrklarrnda srkc;a
rastlanrr. Kaz1g1n su duzeyine yak1n alan ve zaman-zaman deniz suyu ile 1slanan b61gesi
13
bol oksijen ald1g1 igin katot olur. Su seviyesinin hemen altmda kalan bolge ise, daha az
oksijen alabildigi igin anot olarak korozyona ugrar. $ekil - 8
$ekil - 8 Farkh havalanma sonucu korozyon
Pratikte galvanik korozyona onlemler al1nabilir:
* Galvanik seride birbirinden uzak alan metallerin temas1 onlenmelidir.
* Eger bu iki metalin bir arada kullan1lmas1 zorunlu ise, buyuk katot-kuguk anot
yuzeyinden kag1n1lmalld1r.
* iki metalin temas1 izole elektriksel olarak yal1t1lmalld1r.
*Metal yuzeyleri (ozellikle katot yuzeyi) boyanarak izole edilmelidir.
* Eger kapall bir sistem soz konusu ise, elektrolit igine yeterli dozajda bir inhibitor
kat11mal1d1r.
* Tasanm s1rasmda anot olan pargantn yenisi ile kolayca igin
onlem almmal1d1r. Veya bu parga daha kalm olarak imal edilmelidir.
3.4- Catlak Korozyonu
Metal yuzeyinde bulunan gatlak, arallk veya cep gibi gozeltinin durgun halde
kald1g1 bolgelerde metal yuzeyine oksijen transferi Bunun sonucu olarak bu
bolgeler anot, gatlag1n gevresindeki metal yuzeyleri katot olur.
Catlak korozyonu yaln1z metal yuzeyinde bulunan bir gatlakta degil, metal
olmayan bir malzeme ile metal yuzeyi arasmda da meydana gelebilir. Ornegin borulann
izole ile birbirine bagland1g1 noktalarda, ile gelik aras1nda gatlak korozyonu
Korozyonun en etkili oldugu yer, gatlagtn katot bolgesine yakm olan ag1z
k1sm1d1r. Milimetrenin binde biri kadar kuguk bir gatlak bile, korozyonun igin
yeterlidir. 2-3 mm buyuklugundeki arallklarda da hareketsiz ve oksijenli bir bolge
bu buyuklukteki bolgelerde de gatlak korozyonu soz konusu olabilir.
14
Catlak korozyonu nedeni ag1klanabilir: Bir c1vata veya
pergin ile birbirine iki gelik plakan1n deniz suyu igine konuldugunu
Normal olarak metal ile gozeltinin temas ettigi yuzeylerde gozelti iginde bulunan oksijen
konsantrasyonuna bagll olarak, belli bir h1zda korozyon olay1 meydana gelir. iki plakan1n
birbirine oldugu bolgede de gozelti iginde bulunan oksijen
katodik ve anodik reaksiyonlar $ekil- 9.
$ekil - 9 <;atlak korozyonu
Korozyon olay1 aral1k igindeki gozeltide bulunan oksijen tukeninceye kadar devam
eder. Bu dar bolge igine yeni oksijen molekullerinin son derece
gugtur. <;atlag1n hemen oksijen reduksiyon olay1 normal h1z1 ile devam eder.
Buna oksijen alamayan gatlag1n ig k1s1mlannda katodik reaksiyon h1z1 gittikge
azal1r. Bu durumda gatlak iginde yaln1z metal oksidasyonu ve gatlag1n da oksijen
reduksiyonu meydana gelir. Bu reaksiyonlar sonucu gatlak iginde Men+ iyonlan
konsantrasyonu gittikge artar. Bu pozitif yOkiO iyonlar gatlak igine negatif yukiO
klorur iyonlann1n difUzlenmesine neden olur. Bunun sonucu olarak gatlak iginde klorur
iyonlan konsantrasyonu gittikge artar.
Korozyon olay1 yurudukge gatlak iginde metal klorur hidroliz olarak
pas1
FeCI2 + 2H20 Fe(OH)2 + 2H+ + 2CI" .. .. .. .. .. .. .. .. . (6)
Hidroliz sonucu gatlak iginde hem klorur konsantrasyonu artar, hem de pH
degerinde gorulur. Bu durum gatlak igindeki korozyon hiZinln daha da
neden olur. Yani korozyon olay1 yurudukge kendi h1z1n1 art1nc1 olarak <;ozelti
iginde bulunan klorur konsantrasyonunun korozyon sonucu gatlak iginde 3-
10 kat artt1g1 ve pH degerinin 2-3' e kadar gorulur. Korozyon olay1, meydana
15
gelen gukurlann ag1z k1s1mlan demir hidroksit g6keltisi ile t1kanmcaya kadar h1zla devam
eder. <;atlak g6zeltinin oksijen konsantrasyonu ne kadar fazla ise, gatlak
igindeki korozyon h1z1 da o derece yuksek olur. <;atlagm k1s1mlan katot olacagmdan,
gatlak gevresinde hig bir korozyon g6zlenmez. Korozyon yaln1z gatlak iginde
<;atlak korozyonu yaln1z yukandaki 6rnekte oldugu gibi klorurlu ortamlarda degil,
daha az olarak botun sulu gozeltiler iginde meydana gelebilir. Ancak klorur
bulunmayan ortamlarda korozyonun etkisi gok uzun sure sonra, bir y1l iginde
ortaya 91kabilir. 6zelligi alan veya hidroksit halinde g6kelebilen metal ve
gatlak korozyonuna daha duyarl1d1rlar. Ornegin 18-8 paslanmaz geliklerde
gatlak korozyonu olay1na s1kga rastlamr. Paslanmaz gelik c1vatalar gatlak korozyonu
sonucu k1sa surede paslan1r.
<;atlak korozyonuna 6nlemler almabilir:
1. C1vata ve pergin yerine kaynak tercih edilmelidir.
2. yerleri kaynak veya lehim yap1larak kapat1lmalld1r.
3. S1v1 kaplann tam olarak ve kap iginde
temizlenemeyen kalmamasma 6zen g6sterilmelidir.
4. Tahta, plastik gibi 1slak kalabilen maddelerin metal ile temas etmesi
6nlenmelidir.
3.5- Kabuk Alt1 Korozyonu
Metal yuzeyinde korozyon urunlerinin veya bir nedenle
bir kabuk (birikinti) altmda meydana gelen korozyona kabuk alt1 korozyonu denir. $ekil -
10. Bu korozyon kabuk alt1n1n rutubetli olmasmdan ve yeteri kadar oksijen
alamamasmdan kaynaklan1r. Bu durum gatlak korozyonuna benzer bir ortam yarat1r.
Kabugun alt1 anot ve kabuk gevresi ise katot olur. Ornegin, boru yuzeylerini izole etmek
amac1 ile sanlan cam pamugu nedeniyle 1slan1rsa, bu b61gelerde bir kabuk
alt1 korozyonu <;unku kabuk altmda s1v1 hareketi yoktur. Kabugun alt1 anot ve
kabuk gevresi ise katot olur.
16
$ekil - 10 Kabuk alt1 korozyonu
Kabuk alt1 korozyonunun tipik bir 6rnegi de "filiform korozyonu" olarak bilinir.
Filiform korozyonu, metal yuzeyinde bulunan boya tabakas1 veya kaplama alt1nda
ve k1vnnt1l1 bi9imde yuruyen korozyon $ekil-11.
Filiform korozyonunun mekanizmas1 9atlak korozyonuna
benzer Filiform korozyonu kaplamanm suyu ge9irebilen zay1f bir noktas1nda
Bu noktada kabuk altma atmosferden oksijen ve su olur. Korozyonun
noktada oksijen konsantrasyonu maksimumdur ve korozyonun yurudugu yonde
gittik9e azal1r. Korozyon sonucu metal hidroksiti ve hidrojen iyonlan
filiformun u9 k1smmda oksijen az ve pH derecesi 86ylece u9 k1s1mda
korozyonun devam1 i9in uygun bir ortam oksijen konsantrasyonu ve pH )
saglanmll olur. Bu nedenle korozyon olay1 daima u9 noktadan ileriye dogru hareket
eder. Bu olaym dogal bir sonucu olarak filiform k1vnnt1lan hi9bir zaman birbirini kesmez.
}'
.'>.
iJ
Hidroliz
Oksiil'min_ indl'r!lJ"nmesl
$ekil-11 Filiform korozyonu
.,
Kabuk alt1 ve filiform korozyonu esas olarak bir oksijen pili gibi 9al1'1r. Bu a91dan
baklld1g1nda korozyonun ballama lekli 9atlak korozyonuna benzetilebilir. Aradaki fark
filiform korozyonunda anot b61gesinin surekli olarak hareket etmesidir.
3.6- Korozyon
Bir alallm i9inde bulunan elementlerden birinin korozyona ugrayarak uzaklalmasl
sonucu olulan korozyon olay1d1r. Bu tip korozyona en iyi 6rnek, pirin9 i9inde
17
bulunan ginkonun bak1rdan once korozyona ugramas1d1r. Bu segimli korozyona ozel
olarak "dezinsifikasyon" ad1 verilir.
Pirin<; alalml, yaklalk % 70 bak1r + % 30 <;inkodan oluan bir ala1md1r.
Balang1gta san renkli alan bu alalm, <;inkonun korozyonundan sonra gittik<;e bak1r
k1rm1ZISI rengine donuur. Alalm poroz bir yap1 kazanarak mukavemetini kaybeder.
Ala1m iginde ginko yuzdesi ne kadar fazla ise, segimli korozyona dayanlkiiiiQI o kadar
azal1r. Cozeltinin durgun oldugu bolgeler dezinsifikasyon korozyonu igin daha elverilidir.
Dezinsifikasyon korozyonu eskiden yaln1zca, ginkonun gozunerek uzaklamasl ve
alalm iginde bulunan bak1nn iskelet halinde kalmas1 eklinde ag1klanmaktayd1. Bu
kabul, korozyona ugrayan ala1m1n poroz bir yap1 kazanmas1na tam olarak ag1kl1k
getirememektedir. Son zamanlarda dezinsifikasyon korozyonunun mekanizmas1 U
ekilde ag1klanmaktad1r: Alalm yuzeyinde ginko ve bak1nn her ikisi de normal olarak
korozyona ugrayarak gozunur. Cinko gozeltide kal1rken, bak1r iyonlan ginkoyu gozerek
katodik bir reduksiyon ile yeniden metal haline doner. Bu olay gozelti iginde oksijen
olmadan da yuruyebilir. Bak1r iyonlan ginkonun korozyonunu h1zland1r1r. Boylece
korozyon olay1 yuzeyde kalmaz, poroz bir yap1 oluturacak ekilde derinlere dogru ilerler.
Dezinsifikasyon korozyonunu onlemek i<;in en uygun yol, alalm igindeki ginko
yuzdesini % 15 ' in alt1na duurmektir. Eger pirin<; igine % 1 oranmda kalay kat1lacak
olursa korozyon dayan1kiii1Q1nda artl olur. Az miktarlarda arsenik, antimon veya fosfor
katk1s1 da inhibitor olarak etki yapar.
S1k rastlanan diger bir segimli korozyon olay1 da, "grafitizasyon" denilen gri
dokme demirde oluan korozyondur. Gri dokme demir iginde % 2 - 4 oranmda karbon
bulunur. Dokme demir iginde grafit katot ve demir anot olur. Boylece bir galvanik
korozyon olay1 gergekleir. Demir gozunur ve grafit iskelet halinde kal1r. Beyaz dokme
demir iginde karbon serbest halde bulunmaz. Bu nedenle beyaz dokme demirde
grafitizasyon olay1 meydana gelmez.
3.7- Taneler Aras1 Korozyon
Bir metalin kristal yap1s1nda tanelerin sm1r gizgisi boyunca meydana gelen
korozyona taneler aras1 korozyon denir. Eritilmi bir metalin kat1lamas1 veya kat1 halde
bulunan bir metalin herhangi bir 1s1l ileme tabi tutulmas1 s1ras1nda metal atomu
kristallerinin s1n1r bolgelerinde korozyon ag1s1ndan zay1f baz1 bozukluklar meydana
gelebilir. Metal korozif bir ortam igine girdiginde bu bolgelerde taneler aras1 korozyon
olay1 kendini gosterir.
18
Bu olay paslanmaz geligin kaynak yap1lmas1 s1rasmda "kaynak gurumesi" l?eklinde
ortaya 91kar. Kaynak yap1lan bolgede s1cakl1k yukselir ve taneler arasmda krom karbur
gokeltisi olul?ur. S1cakl1g1n etkili oldugu bolgeler korozyon bak1mmdan duyarll hale gelir.
Kaynak s1rasmda yaln1z S1cakllg1n yuksekligi degil, s1cakllk etkisinde kalma suresi de
onemlidir. Bu sure kaynak yap1lan malzemenin kalmllg1na da baglld1r. Ornegin ince
levhalar k1sa surede kaynak edilip, k1sa surede Slcakl1gm1 kaybeder. Bu sure, krom
karbur bilel?iginin olul?mas1 ve taneler arasmda birikmesi igin yeterli olmaz. Dolay1s1yla bu
durumda kaynak gurumesi olay1 da meydana gelmez. Bu nedenle kaynak gurumesi
olay1n1 6nlemek igin, paslanmaz geliklerin oksijen kaynag1 ile degil elektrikle kaynak
edilmeleri daha uygun olur.
3.8- Erozyonlu Korozyon
Korozif gozeltinin metal yuzeyinden h1zla akmas1 halinde, korozyon olay1 yan1nda
erozyon da meydana gelir. Bu durum korozyon h1z1n1n artmasma neden olur. Bunun
bal?llca nedeni, korozyon urunlerinin akll?kan tarafmdan suruklenerek g6turulmesidir.
Pasiflel?me ozelligi alan metaller erozyonlu korozyon olay1na daha gok duyarlld1r.
Ornegin aluminyum, kurl?un ve paslanmaz gelik b6yledir. Bu metallerin yuzeyinde
erozyon etkisinde kalan bolgelerde pasiflel?me tabakas1 olul?amaz ve metal korumas1z
kalan bu bolgelerde l?iddetle korozyona ugrar.
Erozyonlu korozyonun tipik bir gorunul?u vard1r. Akll? yonunde g6z ile gorunen
oyuklar ve dalga bigiminde yuvarlak oluklar olul?ur. $ekil - 12.
--iillil=o- Ak1:;; yono
-
$ekil- 12 Erozyonlu korozyon sonucu metal yUzeyinin gorUnUU
Erozyonlu korozyon bir gok metalde g6rulmekle beraber, bu korozyona en
duyarll metal bak1r ve bak1r alal?1mland1r. Hareketli akll?kanlann bulundugu butun
ekipmanlarda, ornegin borular, dirsekler, valfler, pompalar, santrifujler, pervaneler,
kanl?t1nc1lar, 1s1 degil?tiriciler, turbin paletleri ve kondenser gibi cihazlarda erozyonlu
korozyon soz konusu olabilir. Erozyonlu korozyon olay1n1 etkileyen en 6nemli faktor,
19
ak1l?kan1n akll? h1z1d1r. Akll? h1z1 artt1k<;a erazyan etkisi de artar. Akll?kan i<;inde kat1
partikul bulunmas1, alay1n l?iddetini art1nr. Karazyan sanucu alul?an kO<;Ok bir ayuk
turbulans etkisiyle erazyanlu karazyan alaym1 bal?lat1c1 etken alur.
Erazyanlu karazyan alaylann1 azaltmak Ozere allnacak bal?llca 6nlemler l?6yle
s1ralanabilir.
1. ilk allnacak 6nlem, erazyanlu karazyan dayan1kl111gJ yuksek bir malzemenin
se<;ilmesidir.
2. Tasanm s1ras1nda erazyan etkisini azaltacak 6nlemler allnmal1d1r. Ornegin,
baru <;aplan veya akll? h1z1 dOl?Orulmelidir. Erozyanlu karozyana
duyarll alan b61gelerde metal kalmiJgJ artJnlmalldlr.
3. Akll?kan kat1 partikul tal?Jyarsa, bunlar akJl?tan once <;6keltilmelidir. SJcakl1g1n
azaltllmas1 da erazyanlu karozyan alaylann1n l?iddetini azalt1r.
Erazyanlu karazyan alay1n1n 6zel bir l?ekli de "kavitasyon" dur. Aklkan i<;inde bir
gaz veya buhar kabarc1gmm bulunmas1 halinde, bu bas1n<;l1 gaz metal yuzeyi Ozerinde
bulunan herhangi bir engel nedeniyle patlayarak a b61gede y1pranmaya neden alabilir.
Bu alay genellikle hidrolik turbinlerde, gemi pervanelerinde ve pampa paletlerinde artaya
91kar.
Kavitasyan alaym1n mekanizmasJ l?6yledir: Yuksek akll? h1zlannda baz1 bolgelerde
vakum alul?ur ve bunun sanucu alarak SIVI buharlal?abilir, veya s1v1 i<;inde bulunan
<;6zunm0l? gazlar aynl?Jr. 86ylece s1v1 i<;inde dOl?Ok bas1n<;IJ gaz kabarc1klan meydana
gelir. Bu kabarc1klar (habbecikler) akll? yuzeyinde bulunan bir engele <;arparak
par<;alan1r. Bu alay genellikle metal yuzeyinde patlama l?eklinde meydana gelir ve metal
yuzeyi uzerinde kuvvetli bir emil? (vakum) etkisi yaparak metalin a naktada ayulmasma
neden alur. Olul?an bu ayuk yeni kabarc1klar alul?masJna ve ayugun gittik<;e buyumesine
neden alur.
Kavitasyan alay1 karazyanla veya erazyanla birlikte yuruyebilir. Olay1n bal?lamasJ
i<;in akll? yuzeyinde herhangi bir hendek veya puruzun bulunmasJ gerekir. Gaz
bu naktada patlar ve metali ayar. Olul?an ayukta meydana gelen torbulans
yeni kabarc1klann alul?masJ i<;in uygun bir artam alul?turur. 86ylece kavitasyan alay1 ayn1
naktada tekrarlanarak metal yuzeyindeki ayuk gittik<;e buyur.
Kavitasyan tipinde erazyan alaylanna <;ak az rastlanmasma ragmen, ince
karozyan filmlerini s6kerek uzaklal?tlran kavitasyanlu karazyan alay1na s1k<;a
rastlan1r. Kavitasyanlu erazyan ile kavitasyanlu karazyan alaylan benzer sanu<;
vermesine ragmen birbirinden alduk<;a farklld1r. Kavitasyanlu karozyan alaymda mekanik
20
ve kimyasal etkiler birlikte yurur. Kavitasyonlu korozyon katodik koruma ve inhibitor
kat1larak onlenebilir. Oysa yaln1z mekanik etkiler ile yuruyen kavitasyonlu erozyon bu
yontemler ile onlenemez. Kavitasyon erozyonu olay1 yaln1z tasanm al1nacak
onlemler ile kontrol edilebilir. Kavitasyon erozyonu ile kavitasyon korozyonu olaylan gogu
zaman birbirine
3.9- A!?mmall Korozyon
Birbiri uzerinde kayan iki yuzeyin ile birlikte yuruyen korozyon olaylanna
korozyon denir. Bu korozyon ancak belli Bu konuda iki
teori vard1r.
i- iki metal yuzeyi birbiri ile surtunme yapt1gmda gok kuguk metal pargalar
yuzeyden kopar. Kopan bu metal tanecikleri kolayca oksitlenerek korozyona ugrar.
ii - Metal yuzeyi oksijen ile temas ettiginde ince bir oksit filmi ile kaplamr
Surtunme sonucu metal yuzeyindeki bu oksit filmi kazmarak Oksit filmi
oldugundan son halde metal yuzeyi parlakt1r.
korozyon daha gok metallerin y1g1n halinde uzun mesafelere
s1ras1nda ve baglant1 elemanlar arasmda gorulur. Bu orneklerden de
goruldugu gibi korozyon igin suyun bulunmas1na gerek yoktur.
Genellikle aluminyum gok yatk1nd1r. Bu nedenle aluminyum
levhalar uzere yaglanarak paket edilir ve gemilere boyle yuklenir.
Aluminyumdan malzemelerin depolanmas1 s1rasmda da bu sorun ile
Gemilerde birgok yukte sars1nt1lar sonucu hasar Kompresorlerde,
otomobillerde, demiryolu surtunme sonucu birgok problem ortaya 91kar.
Bunlar ancak yaglama yap1larak onlenebilir.
Galvaniz malzemenin s1ras1nda da onemli sorun yarat1r. Bu
durumda yuzeyde oksit tabakas1 beyaz bir toz gorulur. Daha once
surtunme ile alan galvaniz malzeme, depoda bekledigi sure iginde daha h1zl1
korozyona ugrar. Bu gibi malzemeler depolan1rken plakalar ayn-ayn hava alacak
depolanmal1d1r. Galvaniz plakalann s1ras1nda yaglanmas1 ve hareket
etmeyecek s1k1ca tutturulmas1 gerekir. ve yorulmal1 olay1 t1bbi
olarak canl1 vucuduna konulan metal pargalar igin de soz konusu olur. Bu metaller
ile birlikte korozyona da ugrayabilir.
Yorulmall kolayca gozlenemeyen bir olayd1r. ve
yorulma etkileri birbirine yard1mc1 olarak malzemenin dayanma limitini Bu
21
konuda lokomotif tekerlerinin akslan tipik bir 6rnek olul?turur. il?letme s 1 r a s ~ n d a l?aftta
meydana gelen hafif bir egilme tekerlek g6beginde l?iddetli alnma olay1na neden olur.
Bu gibi durumlarda malzemenin yorulma dayan1m1 on kat azalabilir. Buhar turbinleri
paletlerinde boyle bir olayla karl?llallabilir. Pargan1n kendi ag1rllg1 ile meydana gelen
egilme gerilimi yorulmall al?1nmay1 bal?latmak igin yeterli olabilir.
3.10- Stres Korozyonu
Korozif ortamda bulunan bir metal ayn1 zamanda statik bir gerilme alt1nda ise,
metalin gatlayarak k1nlmas1 gabuklal?IL Metal yuzeyinde bulunan herhangi bir gukur veya
gatlak gerilim alt1nda duyarll hale gelerek korozyonun balamas1 igin uygun bir ortam
yarat1r. Normal halde korozyon OrOnleri metal yuzeyinde koruyucu bir kabuk oluturdugu
halde, stres alt1nda iken kabuk oluturamaz. Bunun sonucu olarak korozyon h1zla devam
ederek metalin o b61gede gatlamas1na neden olur.
Bu tip korozyona saf metallerden gok alalmlar duyarl1d1r. Burada 6nemli alan
gerilme yaln1zca gekme gerilmesidir. Bas1ng gerilmesinin korozyonu art1nc1 bir etkisi
yoktur. Korozif ortam stres korozyonun olul?mas1na yard1mc1 olur. Ornegin amonyakl1
ortamda bak1r ve bak1r alal?lmlan, klorOriO ortamlarda paslanmaz gelikler ve nitrat
g6zeltileri iginde karbon geliginin stres korozyonu daha iddetli l?ekilde yOrOr. Stres
korozyonu diger ortamlarda da gergekleebilir.
Gerek gukur tipi korozyon, gerekse taneler aras1 korozyon gerilmenin etkisini
art1nc1 bir rol oynar. <;ekme gerilmesi sonucu bu b61geler gatlar. <;atlaman1n sonuglan
dogrudan k1nlma mekanigi ilkeleri dogrultusunda degerlendirilir. Genellikle kritik gelil?im
periyodu alt1nda bulunan gatlaklar zarars1zd1r. <;atlak gelime h1z1 ve k1nlmaya neden
olan kritik gatlak uzunlugu hesapla bulunabilir. iletme s1ras1nda gatlag1n bulunup
bulunmad1g1 k1nlmas1z (non destructive) deneyler yard1m1 ile belirlenebilir.
Stres korozyonu bir seri olay sonucu ortaya 91kar. Burada ana etken strestir.
<;atlaklar kopmaya yard1mc1 olur. Tipik olaylarda korozyon da etkin rol oynayabilir.
Stresin kaynag1 her zaman basit ekilde belirlenemez. Stres korozyonu her ortam ve her
metal igin 6zel bir durum g6sterir. Belli bir metal igin gatlama yapan ortam diger bir metal
igin etkili olmayabilir.
Stres korozyonunun en gok bilinen l?ekli, kazanlarda rastlanan kostik
klnlganllg1d1r. Buhar kazanlannda kazan besleme sulann1n korozif etkisini
22
azaltmak amac1yla sulann alkali karakterde olmas1 istenir. Baz1 pergin
kostigin sonucu konsantrasyon meydana gelir ve bu bolgelerde
"kostik gorulebilir.
Stres korozyonun onlemek igin ya malzeme uzerindeki gekme
gerilmesi kald1nlmal1 veya korozif ortam yok edilmelidir. Veya en iyisi iki faktorun her
ikisinin de giderilmesi uygun olur. Malzemeyi gekme gerilimine daha dayan1kl1 hale
getirmek igin 1s11 onerilir. Uygun Slcakllk ve surede malzeme tavlanarak gekme
gerilimine duyarllg1 azalt1labilir. Ornegin piring, eger 300C s1cakllkta 1 saat
bekletilirse veya paslanmaz gelik 500C de 1s1l tabi tutulursa stres korozyonuna
daha dayan1kll hale gelir. En iyisi stres korozyonuna daha az duyarl1 olan bir metal
kullan11mas1d1r. Ornegin 304 paslanmaz gelik stres korozyonuna gok duyarl1d1r. Bunun
yerine inconel kullanllabilir. <;ok daha ucuz olan karbon geligi, stres korozyonuna
paslanmaz geliklerden daha dayan1kl1d1r.
3.11- Yorulmah Korozyon
Periyodik olarak etkiyen dinamik bir stres alt1nda
bulunan bir metal zamanla yorulur. halde bulunan metal, normalden daha
kuguk gerilmelerin etkisi ile gatlayabilir. Yorulma ve korozyonun birlikte etkisi metalin k1sa
surede gatlamas1na neden olur.
Korozyon olay1 yorulma etkisi ile birlikte yururse, pargalanma olay1 yaln1z
yorulma, veya yaln1z korozyon nedeniyle meydana gelen pargalanmadan daha
k1sa surede Bu olay korozyonu destekleyen etkenlere iyi bir ornek
Yorulmall korozyon, bir korozif ortamda gekme veya basmg gerilmelerinin periyodik
olarak sonucu ortaya 91kar. Bunun sonucu olarak malzemenin gekme
gerilmesi ozelliginde zay1flama olur.
Korozyon soz konusu olmadan, yaln1zca yorulma etkisi ile bir gok geligin gekme
dayan1m1 normal dayan1m degerinin yansma kadar En buyuk tatl1 su,
tuzlu su, hatta rutubetli hava etkilerinin birlikte olmas1 halinde goruiOr. Tuzlu su iginde
gekme dayan1m1 limiti, normal haldeki gekme dayan1m1ndan% 6-7 daha
birgok super kalite gelikler yorulmal1 korozyona adi karbon geliginden daha
dayan1kS1zd1r.
Yorulmal1 korozyon igin belli bir dayanma limit degeri olmad1g1 kesin olarak
soylenebilir. Buna ragmen bir gerilme degerinde meydana gelecek anza ihtimali
onceden tahmin edilebilir. Yorulmall korozyonun muhtemel olmas1 halinde, ya ortam
23
duzeltilmeli, ya da korozyona daha dayan1kl1 bir malzeme kullan1lmalld1r. Bu
amagla inhibitorler ve katodik koruma Yorulmal1 korozyon etkisinin
azalt1lmasmda tasanm s1ras1nda da 6nlem al1nmas1 gerekir.
s1rasmda ortaya g1kan yorulma anzalan gogu zaman yaln1z yorulma veya
korozyonlu yorulma etkileri arasmda yer allr. Eger anzaya gatlama neden ise,
bunun korozyondan ileri gelmedigi ag1kt1r. <;atlak korozyon sonucu degil
genellikle yorulmanm neden oldugu bir anza
Yorulmal1 korozyonu onlemek igin yap1lacak ilk malzeme uzerindeki gerilmeyi
uygun bir duzeye Baz1 halde bas1ng gerilmesinin de azalt1lmas1 gerekebilir.
Katodik koruma veya uygun bir inhibitor yorulmal1 korozyonu onleyebilir. Bu yontemlerle
yorulmall korozyon olay1 tamamen durdurabilir.
Yorulmal1 korozyon stres korozyonunun 6zel bir hali say1labilir. Ancak al1nacak
onlemler biraz farkl1d1r. Yorulmall korozyonu onlemenin en kolay yolu, malzeme
uzerindeki stresin azalt1lmas1d1r. Metal yuzeyi ginko, krom, nikel veya bak1r gibi metaller
ile kaplanarak da yorulmal1 korozyonun etkisi azalt1labilir.
Yorulmal1 korozyon olayma ortamlarda rastlan1r. Tipik bir ornek gemi
pervanelerinde s1kga rastlanan kmlmad1r. Pervanenin paletleri uzerindeki yuk, geminin
h1z1na bag II olarak Deniz suyu korozif bir ortam oldugundan pervaneler yorulmal1
korozyona ugrar. Yorulmall korozyon igin diger bir 6rnege s1cak su borularda
rastlan1r. S1cakl1k sonucu borulann ve buzulme derecesinde
olur. Bu durumda alan baglant1 elemanlan surekli
yuk alt1nda kallr.
3.12- Hidrojen Kmlganhg1
Korozyon reaksiyonlan sonucu veya katodik koruma uygulamalannda metal
yuzeyinde hidrojen atomlan Bunlar metal yuzeyinde adsorbe edilir. Bu
atomlardan bir k1sm1 . H + H ---+ H
2
hidrojen molekuiO halinde
atmosfere Hidrojen atomlann1n bir k1sm1 da, metal bunyesine girerek orada
bulunan Daha sonra bu hidrojen atomlan da molekul haline
bOyOk bir hacim neden olur. Molekul halindeki hidrojenin difOzlenme
ozelligi yoktur. Bu nedenle metal iginde hidrojen molekulleri metal
buyuk bir bas1ng metalin gatlamas1na neden olur.
24
Hidrojen olay1na pratikte s1kga rastlan1r. <;eitli ilemlerde ozellikle
pikling ile yuzey temizleme veya 1slak elektrot ile kaynak ileminde oluan hidrojen metal
igin sorun yarat1r. Demir igine girmi alan hidrojen atomlan biraz gecikmeli olarak
k1nlmaya neden olur. Bu durum gekme dayan1m1 deneyinde ag1kga gorulur. Eger
hidrojen hasan soz konusu alan numune gekme dayan1m1 deneyine tabi tutulursa,
normal gekme dayan1m1 bir miktar alldiQI halde k1nlma olmaz. Ancak bir kag saat
gecikme ile aniden k1nlma meydana gelir. Bu durum hidrojen atomunun metal igine
difuzyonu ve orada molekul haline donCImesi igin belli bir sureye ihtiyag duyulmas1ndan
kaynaklan1r.
Metal bunyesine hidrojen penetrasyonunun zararl1 etkilerini gidermek veya
azaltmak igin U onlemler al1nabilir:
* Metal igine girmi alan hidrojen atomlan, metal 100 - 150 C Slcakllga ISitllarak
91kanlabilir.
* Hidrojen k1nlganiiQI daha gok yuksek mukavemetli geliklerde ortaya 91kar. <;elik
igine nikel veya molibten kat1larak hidrojen k1nlgani1Q1na dayan1kllllg1 art1nlabilir.
* Genel kural olarak, metal yuzeyinde hidrojen 91k11na meydan verilmemelidir.
Ornegin 1slak halde kaynak yap1lmamalld1r. Katodik korumada aln voltajdan
kagm1lmalld1r.
3.13- Akam Korozyonu
Dogru ak1m ile gal1an rayl1 talt araglan, dogru ak1m talyan yuksek voltajll elektrik
hatlan ve kaynak makinalan zemin igine kagak ak1m yayarlar. Bu kagak ak1mlar gevrede
bulunan metalik yap1lara girerek korozyona neden olurlar. Ornegin bir yeralt1 tren hatt1na
paralel giden boru hatt1nda kagak ak1m korozyonu meydana gelebilir. Yeralt1 trenlerinde
dogru ak1m kaynagm1n (+) ucu trene, (-) ucu da raya baglld1r. Trenin hareketi s1ras1nda
ak1m devresini tamamlayarak ray uzerinden besleme istasyonuna doner. $ekil-13
i 7
:
f-._'...........
\ ............ -----o<Gt----- ,...
\ -..... .._ _ .-.,. JKar:;ak ak1m
,
Ray
Katot/ Boru hatt1
e
'
$ekil - 13 Bir rayll ta!iJit aracmdan kac;:an ak1mlann bir boru
hattmda olu!iJturdugu kac;:ak ak1m korozyonu
25
Ancak trenin bulundugu noktada aktmtn bir ktsmt zemine kac;arak yaktnda
bulunan boru hatttna girebilir. Aktmtn boru hatttna girdigi noktalar katot olur. Bu
noktalarda korozyon soz konusu olmaz. Boru uzerinden bir sure akan aktm, yeniden
zemine girerek oradan trafo istasyonuna d6ner. Korozyon olayt aktmtn borudan c;tkttgt
bolgelerde gorulur.
aktm kaynaklt katodik koruma sistemlerinde de kac;ak aktm s6z konusu
olabilir. Bu nedenle katodik koruma sistemleri c;evre yaptlar uzerinde interferans
korozyonu yaratabilir. Katodik koruma sistemleri aktmt yaytct ve toplaytct olarak iki y6nlu
Anot yatagtndan c;evrede bulunan metalik yaptlara aktm kac;agt olur. Aktmtn
yaptya oldugu nokta katodik olarak korunur. Fakat aktmtn metali terk ederek
yeniden zemine girdigi b61gelerde korozyon olayt g6rulur. Katodik koruma sistemlerinden
kaynaklanan diger bir kac;ak aktm korozyonu da, katodik korumalt bir boru hatttntn
yaktntndan gec;en veya onunla boru hatlartnda g6rulur. Bu boru hatlanndan
daha negatif potansiyelli alan katodik korumalt boru hatttna aktm kac;agt olur. Yabanct
boruda aktmtn c;tkttgt b61gelerde korozyon olayt gorulur.
3.14- Mikrobiyolojik Korozyon
Mikrobiyolojik korozyon normal korozyon olaylartndan farklt yaptda olmaytp, bazt
mikro canlllann korozyon reaksiyon htztnt arttrmast kendini gosterir. Mikro
canltlann sonucu asitler ve sulfUrler gibi bazt ortaya c;tkar. Bu
korozyon htztnt arttrtct olarak rol oynar. Bazt halde mikroplar dogrudan
elektrokimyasal reaksiyonlara da kattlabilir.
Thiobacillus thio oxidans gibi bazt aerobik bakteriler, her sulfUr ve
elementel kukurdu sulfat haline oksitleyebilir. Bu tip bakterilerin faaliyeti ic;in ortamda
oksijen bulunmast zorunludur. Reaksiyon sonucu kukurt oksitlenerek sulfUrik asit haline

Desulfovibrio cinsi sulfat redukleyici bakteriler (SRB) 25 -30 C stcakltkta ve 6 -
7,5 pH derecesinde ortamlarda Bunlar sulfat iyonu kukurdunu
redukleyerek sulfUr iyonu hatine sulfUr iyonu demirin korozyonunu
htzlandmct olarak rol oynar.
Mikrobiyolojik korozyon olaytna ham petrol depolama tanklannda, kanalizasyon
suyu ve c;amurunda, sogutma suyu sistemlerinde, 6zellikle durgun bolgelerde c;ok stk
rastlantr. Korozyon olayt genellikle tabanda durgun bolgelerde gorulur ve buyuk
26
oyuklar meydana getirir. Bu tip korozyonu 6nlemek igin, pH derecesinin
arallkl1 olarak dezenfeksiyon (klorlama) yap1lmas1 veya organometalik metal
kullanarak mikro canl1lann 61durulmesi yoluna gidilir.
4- YERAL Tl KOROZYONU
Yeraltma olan metallerin korozyonunda zemin elektrolit rolu oynar.
Zemin iginde az veya gok su bulunur. Bu su iginde klorur ve sulfat tuzlan
olmak Ozere iyonlar haldedir. Aynca veya gaz halinde
oksijen de bulunur. Boyle bir elektrolit iginde korozyonun yurumesi igin mutlaka iki ayn
metalin bulunmas1 degildir. Metal yap1s1nda veya elektrolitte bulunan baz1 farkl1l1klar
nedeniyle meydana gelen potansiyel fark1, mikro veya makro korozyon hucreleri
Bunun sonucu olarak, metal yuzeyinin baz1 b61geleri katot, baz1 b61geleri de
anot olur.
4.1 Zemin Korozyon Nedenleri
Zemin iginde bulunan bir gelik yap1 gok nedenlerle korozyona ugrayabilir.
Bunlardan en 6nemlileri
i. Metal yuzeyinde yerel farkl1llklar
ii. Zemin cinsi veya yap1s1nm
iii. Metal cinsi veya yap1s1n1n
iv. Farkl1 havalanma.
i- Metal Yuzeyindeki Farkhllklar Nedeniyle Korozyon
Yeraltmda bulunan bir boru yuzeyinde nedenlerle potansiyel fark1
Ornegin kaplama bozuklugu, elektrolit veya metalurjik yap1da herhangi bir fark bulunmas1
boru/zemin potansiyelinin k1sa mesafeler iginde neden olabilir. Hatta boru
yuzeyinde heterojen kabuklar da korozyon hucresine yetecek 61gude potansiyel
fark1 yaratabilir. Ornegin kumlu bir zemin iginde bulunan kaplamas1z bir boru yuzeyine
kil topaklan o b61genin daha az oksijen almasma ve korozyona ugramas1na
neden olabilir. $ekil - 14.
o -:-:/fl.--. t>.o. _/I/_ - .._ = 1/1-
.._ . 0 - -_ . - .. 0 - 0 0. e, 0 .... .c:'\ 0
..co..;. _
0
_
9
.. Kil -CI -.
0

: .: _., .. ::- l?'o t"> n
o ,...,. a ""' =-a"!. n- o.
C>.
$ekil- 14 Boru yOzeyine kif topaklannm neden oldugu korozyon
27
Buna benzer kaplamall bir boruda, kaplamanm bozuk oldugu kuguk bir
bolge anot olarak korozyona ugrar. Kaplamal1 bolgeler ile kaplamanm oldugu
nokta aras1nda bir potansiyel fark1 Kaplamanm bozuk oldugu nokta anot olur. Bu
durumda katoUanot yuzey alan1 oran1 gok buyuk olacagmdan kaplamanm bozuk oldugu
gok kuguk bir bolge korozyon etkisinde kallr. $ekil - 15.
---- -- ---------
$ekil- 15 Kaplamanm bozuk oldugu bolgede meydana gelen korozyon
ii - Zemin Cinsi ve Yap1smm Degh;;mesi ile Olw;;an Korozyon
Yeralt1na konulan bir boru hatt1 kil, kum, kalker vb. cinste zeminler iginden
geger. Dogal olarak zemin cinsi boru/zemin potansiyelinde de olur.
Bu durumda boru hatt1 boyunca makro olgude anot ve katot bolgeleri meydana gelebilir.
$ekil- 16.
Baz1 halde zemin yap1s1 k1sa mesafeler iginde de Boru hatt1 az korozif
bir zeminden gok korozif bir zemine girdigi bolgede boru/zemin potansiyelinde buyuk
meydana gelir. Borunun korozif ortamda kalan bolgesinde boru zemin
potansiyeli daha negatiftir. Bu bolge anot olarak korozyona ugrar. $ekil-16'da boru
hatt1 az korozif ozellikte alan (B) zemini iginden, gok korozif ozellikte alan (A)
zemini igine girmektedir. Boru/zemin potansiyeli (B) zemini iginde - 0,40 Volt iken, (A)
28
zemini iginde - 0,50 Volt'dur. Bu durumda borunun (A) zemini iginde kalan b61gesinde
korozyon meydana gelir. Boru uzerinden katottan anoda dogru bir ak1m aklil olur.
Boru hatlan zemin iginde yatay olarak degiiik yap1 ve karakterde zeminler iginden
geger. Uzun mesafeler iginde kum, kil, kalker vb. 6zellikte zeminler iginde boru/zemin
potansiyeli farkl1d1r. Ornegin kalker iginden gegen bir boru hatt1 killi bir zemine girdiginde
bu b61gede boru/zemin potansiyeli daha negatif bir deger al1r. Borunun kil iginde kalan
b61geleri anot olurken kalker iginde kalan bolgeleri de katot olur. 86ylece makro 61gude
bir korozyon hucresi meydana gelir. Boru uzerinden katottan anoda dogru bir ak1m gegiii
olur. Benzer iekilde kumlu veya kalkerli zeminden killi zemine gegiite de, borunun killi
zemine girmii oldugu bolgede korozyon g6zlenir. $ekil- 17 ave b.
$ekil - 17 (a) Boru hattrnm kalkerden kile korozyon
KiL
$ekil - 17 (b) Boru hattrnm kumlu zeminden kile korozyon
Baz1 halde boru hatlan zemin iginden gegerek bir betona girebilir. Beton igindeki
b61gede boru potansiyeli zemin igindeki potansiyeline gore gok dOOktur. Bu durumda
borunun beton iginde kalan bolumu katot olurken, zemin iginde kalan k1s1m anot olarak
korozyona ugrar. En iddetli korozyon olay1 borunun beton igine girdigi bolgede gorulur.
$ekil-18
29
ZEMiN
-
-
ekil - 18 Zeminden betona giren bir boru hattmda korozyon
Yaln1z zemin cinsinin degil, zemin rezistivitesinin halinde de boru
hatt1nda potansiyel fark1 dogabilir. $ekil - 19' da boru hatt1 k1sa bir b61gede yeralt1 suyu
tablas1n1n yuksek oldugu bir zemin iginden gegmektedir. Boru hatt1n1n bu b61gesi anot
olarak korozyona ugrayabilir.
ekil - 19 Boru hattm 1n su tablasr altmda kalmasr ile olu'an korozyon
iii. Farkh Metallerin Baglantlsmdan Korozyon
Ayn1 elektrolit iginde bulunan farkl1 iki metalin baglant1s1 galvanik bir hucre
yaratacag1ndan korozyon ag1s1ndan son derece tehlikelidir. Bu nedenle pik, gelik ve
paslanmaz gelik borular higbir zaman birbirine baglanarak kullan11mamal1d1r. Hatta farkl1
cinste kaplama borularda bile etkili bir korozyon olay1 gorulebilir.Pratikte s1k
rastlanan bir olay, tamir s1ras1nda yeni tak1lan boru ile eski borular aras1nda meydana
gelen korozyondur. Burada daha negatif potansiyelli yeni boru anot olarak korozyona
ugrar. $ekil - 20
30
D,4V 0,55 V
$ekil - 20 Eski ve yeni borular arasmda olw;;an korozyon
iv. Farkh Havalanmadan ileri Gelen Korozyon
Daha once oldugu gibi zeminler heterojen yap1dad1r. Bu nedenle
zemin iginde bulunan bir boru hattmm her bolgesi ayni derecede hava alamaz. Zeminin
granOiometrik yap1s1, yogunlugu ve rutubet derecesine bagl1 olarak borunun baz1
bolgeleri az, baz1 bolgeleri de gok oksijen alabilir. Bu farkll havalanma boru yOzeyinde
yer-yer potansiyel fark1 dogmasma ve korozyon hOcrelerinin neden olur.
Farkll havalanma nedeniyle korozyon olayma tipik bir ornek, yol
borunun yol kaplamas1 altmda kalan bolgesi ile, kenarlarda daha fazla
oksijen alabilen bolgeleri arasmda meydana gelen korozyon olay1d1r. $ekil- 21. Burada
yolun gegirimsiz kaplamas1 altmda kalan ve az oksijen alabilen bolgeler anot olarak
korozyona ugrar.
ACSC
.. ,
Katot Korozyon - Katot
(Anot).
$ekil - 21 Farkli havalanmanm neden oldugu korozyon olay1
Farkll havalanma nedeniyle korozyon olayma diger bir ornek de, yeralt1na
hendek igine konulan borulann alt k1s1mlannda korozyondur. $ekil- 22.
Bunun nedeni, montaj s1rasmda boru Ost k1sm1na yap1lan dolgu ile hendek kenarlannda
bulunan haldeki dogal zeminin oksijen gegirgenligi arasmdaki farkt1r. Boru
31
hendege konulduktan sonra ust k1s1m ve uniform yap1da bir malzeme ile
doldurulur. Bu dolgu dogal zemine gore daha ge<;irgendir. Dolay1s1yla borunun ust
k1s1mlan bol oksijen allrken alt k1s1mlar daha az oksijen alabilir. Borunun taban bolgesi
korozyona ugrar.
Katodik koruma boru hatlannda delinmelerin genellikle taban
bolgesinde meydana olmas1, borunun atmosfere yakm alan ust bolgesi ile zemine
oldugu alt bolgesi aras1nda oksijen konsantrasyon pili ile
a91 klanmaktad 1 r.
$ekil - 22 Hendek igine konulan bir boru hattmda farkh
havalanmadan ileri gelen korozyon
5- SU AL Tl KOROZYONU
Endustride kullan1lan bir<;ok ekipman ve malzeme su altmdadrr veya su ile temas
halindedir. Ozellikle baraj, regulator, cebri borular gibi su yap1lannda ve fabrikalann
dag1t1m tesislerinde metal su altrnda veya temas halindedir. Endustride su. ile
temasta alan yaprlar
* Su iletim tesisleri, borular, valfler ve pompalar,
* Sogutma suyu sistemleri, depolar, 1s1
* Merkezi rs1tma sistemleri, radyatorler,
* Kazanlar, krzgm buhar uniteleri, buhar turbinle'ri, kondenserler,
* Gemi govdeleri, dubalar, deniz i<;i kazrklan, 1zgaralar, baraj kapaklan.
Akarsular, goller ve kaynak sulan ile yer alt1 sulan gibi dogal sular genellikle az
miktarda tuz i<;erirler. Bu sular tatlr su grubuna girer. Tatlr sulann korozif
ozelligi, oksijen konsantrasyonu olmak uzere, elektriksel
iletkenlik, pH derecesi, sertlik, bikarbonat ve klorur iyonlan konsantrasyonuna bagl1d1r.
32
5.1 Oksijen Konsantrasyonu
Daha once ag1kland1Q1 uzere, notral sular iginde korozyon olay1 su iginde
gozunmCI alan oksijenin katotta reduksiyonu ile gergekleir. Eger su iginde gozunmu
oksijen yoksa, notral ve alkali ozellikteki sular iginde katot reaksiyonu yurumez ve sonug
olarak korozyon olay1 gergeklemez. Buton dogal sular iginde az veya gok gozunmCI
halde oksijen bulunur. Su igindeki gozunmO oksijen konsantrasyonu esas olarak
sJcakl1ga bagl1d1r. SJcakiJk artt1kga gozunmO oksijen konsantrasyonu azallr ve 100 C'de
gozunmO oksijen tamamen uzaklaJr. 1 atm bas1ngta hava ile dengede alan sular iginde
gozunmO alan oksijen konsantrasyonunun sJcakllga gore degiimi Cizelge -.1' de
verilmektedir.
Qizelge - 1 Su iginde oksijen konsantrasyonlan
S1cakhk, C
oksijen
mg/L
0 14,6
5 12,8
10 11,3
15 10,2
20 9,1
25 8,3
30 7,8
40 6,4
Su iginde yeterli miktarda gozunmCI oksijen yoksa, korozyon meydana gelmez.
Merkezi JSJtma sistemlerinde radyatorler ve borular geliktir. Ancak su iginde yuksek
sJcakllklarda yeterli miktarda gozunmO oksijen bulunmadJgJ igin etkili bir korozyon
gozlenmez. Fakat oksijen bak1m1ndan zengin alan soguk su sistemlerinde gelik borularda
iddetli korozyon olay1 gorulur.
Derin kuyu borulannda da farkll havalanmadan kaynaklanan korozyon olay1
meydana gelebilir. Yer alt1 suyunda oksijen konsantrasyonu, su duzeyinin atmosfera
yak1n alan ust bolgelerinden daha azd1r. Bu durumda kuyu iginde su tablas1n1n hemen alt
k1sm1nda bir oksijen konsantrasyon pili oluabilir. Su tablas1 alt1nda kalan ve daha az
oksijen alabilen bolgeler anot olur. $ekil-23.
33
$ekil - 23 Derin kuyu borulannda korozyon
5.2 pH' m Etkisi
Asidik karakterli sular iginde hig oksijen olmasa bile demir korozyona ugrar. Bu
durumda katodik reduksiyon olay1 hidrojen Sulu gozeltiler
iginde demirin korozyonu uzerine pH'm etkisi $ekil - 24' de gorulmektedir. $ekilden
gorulecegi uzere 4,0<pH<10,0 arallg1nda korozyon h1z1 uzerinde pH etkili degildir.
Nitekim demir igin haz1rlanan Pourbaix diyagram1nda soz konusu pH aral1gmda demirin
veya pasiflik bolgesinde oldugu gorulur. Dogal sularda pH degeri genellikle 8
civanndad1r. Bu pH derecesi katodik reduksiyon igin yeterli olmamakla beraber, sular
iginde bulunan bikarbonatlann kalsiyum karbonat halinde gokelmesi ag1smdan onem
Yuksek pH degerlerinde su iginde bulunan bikarbonat iyonlan kalsiyum karbonat
halinde metal yuzeyi uzerinde gokelerek koruyucu bir kabuk
0.03:1--+-+---+--+-+--1----'1--+-+--+--+IH
::>.
.!-.
+ ..!,/ .
0 _y .
14 13 12 11 10 9 :8 7 6 5 4 3 2
-- . - . pH
$ekil - 24 Oksijen igeren su iginde demirin korozyonunun pH 'a gore
34
5.3 Langelier indeksi
Tatl1 sular igindeki korozyon olay1 su iginde bulunan gegici sertligin metal
yuzeyinde kalsiyum karbonat halinde g6kelmesi ile
Ca (HC03 )2 Ca C03 + H20 + C02 (7)
pH degeri yukseldikge bu denklem saga dogru, yani kalsiyum karbonat lehine
yurur. kalsiyum karbonat g6keltisi, korozyon urunleri ile birlikte metal yuzeyinde
sert bir kabuk
Kalsiyum karbonat1n yukandaki denkleme gore g6kelebilmesi igin suyun pH
degeri, saturasyon pH' s1 denilen (PHs) den buyuk olmas1 gerekir. Eger suyun pH degeri
saturasyon (PHs)' dan daha kuguk ise, bu durumda gokelti olmad1g1 gibi, mevcut
kalsiyum karbonat gokeltisi de bikarbonat halinde g6zunebilir. Bir suyun pH degeri ile
saturasyon pHs degeri fark "Langelier indeksi , iL" olarak tammlan1r.
il = pH - pHs (8)
Eger ie 0 ise, s6z konusu suda CaC03 g6keltisi olacag1 Eger iL < 0 ise,
suda CaC03 g6keltisi meydana gelmez. Bu tip sulann korozif etki yapt1g1 s6ylenebilir. Bir
suyun doygunluk pHs degeri pratik olarak s6z konusu suyun kalsiyum sertligi, alkalinitesi
ve s1cakllg1 esas grafikler yard1m1 ile dogrudan tayin edilebilir. $ekil - 25.
500 400 300 200 100 0 6 7
I
t
I

I
8
Ca sertligi, mg/1 CaC0
3
Saturasyon pH degeri, pHs
$ekil- 25 Kalsiyum sertligi, alkalinite ve s1cakllga gore pH
5
degerinin tayini
35
9
$ekil-25 te verilen grafigin bir 6rnek ile ag1klayallm. Bir suyun
kalsiyum sertligi=240 mg/L CaC0
3
, alkalinitesi=200 mg/L CaC03 ve slcakllg1=20 C
olsun. Once 240 mg/L sertlik ve 200 mg/L alkalinite degerleri bulunan
noktadan yatay bir dogru ile 20 C s1cakllk dogrusu kestirilir. Bulunan noktanm apsisi pHs
= 7,3 olarak saturasyon pH degerini verir.
Saturasyon pH derecesi deneysel olarak ta belirlenebilir. Aynca su iginde
toplam tuz konsantrasyonu, kalsiyum iyonu, bikarbonat iyonu ve S1cakl1ga
bagl1 olarak belirleyen nomogramlar da
5. 4 Su S1cakllgmm Korozyon H1zma Etkisi
Su s1cakllglnln korozyon h1z1n1 art1nc1 rol oynar. S1cakllgm 10 C
korozyon h1z1n1n iki kat artmasma neden olur. Ozellikle g6zelti iginde difUzyon
olay1 SICakllkla g6sterir. Fakat bu 80 C'e kadar etkisini g6sterdigi halde bu
s1cakl1ktan sonra oksijen g6zunurlugunun azalmas1 korozyon h1z1n1n azalmas1na neden
olur.
6- BETONARME DEMiRLERiNiN KOROZYONU
Beton normal halde betonarme demirleri igin iyi bir koruyucu ortam Bu
durum betonun yuksek alkali 6zellik g6stermesinden ileri gelir. Beton pH derecesinin
yuksek betonarme demiri yuzeylerinde pasif bir oksit filmi neden olur.
Diger taraftan betonun gegirgenliginin korozyona neden alan
beton iginde betonarme demirleri yuzeyine kadar engel
Bir elektrolit olarak betonun iyonik iletkenligi gok iletkenligin
betonarme demirleri uzerinde korozyon hucrelerinin bir etki
g6sterir. Bu 6zellikler, normal halde bulunan bir beton igindeki betonarme demirlerinin
korozyona ugramasm1 6nler. Normal bir beton iginde demirler pasif halde bulunur. Fakat
beton kalitesinin yetersiz olm'as1 ve beton igine gevreden klorur iyonlan girmesi halinde
demirler korozyona ugrayabilir.
Betonarme demirlerinin korozyonuna deniz suyu veya atmosferi etkisinde kalan
beton yap1larda, klorur tuzlann1n kullan1ld1Q1 baz1 kimyasal fabrikalarda ve 6zellikle kara
yolu k6pruleri ve viyaduklerde rastlanmaktad1r. Bunun nedeni buzlanmay1 6nlemek igin
yollara at1lan tuzdur. Her yll bu amagla binlerce ton tuz yollara ve 6zellikle buzlanmanm
fazla oldugu k6prulere at1lmaktad1r. Bu tuzlann g6zunmesi ile tuz
g6zeltileri, temas oldugu beton igine penetre olarak betonarme
demirlerine kadar Deniz atmosferinde kalan betonlarda da, ruzgarlann
36
oldugu tuz partikOIIeri beton yOzeyine benzer betonarme
demirlerine kadar
Beton giren dogal kum, c;ak1l ve su gibi normal halde c;ok
kuc;Ok konsantrasyonlarda kloror ic;erirler. Bu klorOr betonarme demirlerinin korozyonuna
neden olmaz. Kloror iyonunun zararl1 etkisi ancak beton ic;inde % 0,2 den fazla (4,5 kg
Cl"/m
3
) klorOr bulunmas1 halinde soz konusu olabilir. Korozyon ic;in zararl1 say1lan bu
kloror konsantrasyonu s1n1r degeri LiteratOrde farkll s1n1r degerleri
verilmektedir. Bunun nedeni betonarme demirlerinin korozyonunun yaln1z klorOr
konsantrasyonuna bagl1 olmay1p, betonun rutubetine ve pH derecesine de bagl1
ileri gelmektedir. Sir c;ok yaln1z kloror limitinin degil, [Cr]/[OH-]
oran1n1n kriter olarak verilmesinin daha dogru olacag1n1 ileri sOrmektedir.
Betonarme demirlerinin korozyonu beton yap1n1n fiziksel ozelliklerine de bagl1d1r.
Beton porozitesi ve permeabilitesi korozyona dolayl1 olarak etki yapar. Korozyon
reaksiyonunun temel alan oksijen ve su beton ic;ine c;evreden difOzlenir. Beton
ic;ine oksijen difOzlenme h1z1 betonun porozitesine ve rutubet derecesine bagl1d1r.
Dolay1s1yla saglam ve gec;irimsiz bir beton yap1larak betonarme demirlerinin korozyonu
bOyOk olc;Ode azalt1labilir.
6.1 Korozyonun nedenleri
Beton ic;indeki demir aynen sulu c;ozeltiler ic;indekine benzer korozyona
ugrar. Anot bolgesinde demir iyon haline gec;er. Demir iyonlan alkali ortamda demir
hidroksit halinde c;okelir. Beton pH degeri yOksek oldugu ic;in beton ic;inde katotta hidrojen
olmaz. Katot reaksiyonu oksijen redOksiyonu yOrOr.
Bu reaksiyonlardan ac;1kc;a Ozere betonarme demirlerinin korozyonu
ic;in mutlaka oksijene ve suya ihtiyac; vard1r. Yani kuru haldeki beton ic;inde betonarme
demirleri korozyona ugramaz. Yeterli oksijen bulunmamas1 halinde de korozyon olay1
yOrOmez. Ancak poroz bir malzeme alan beton ic;ine oksijen kolayllkla girebilir. Beton
ic;ine oksijen iki yolla olabilir. Birincisi oksijen ile haldeki su beton ic;ine
penetre olurken, oksijeni betonarme demirlerine kadar beraberinde Bu olay
periyodik olarak 1slanan ve kuruyan betonlarda etkili olarak yOrOr. Veya atmosfer ic;indeki
oksijen beton ic;indeki suda c;ozOnerek oradan betonarme demirlerine kadar
c;ozelti ic;inde difOzlenir. Beton su ile dolu oldugu zaman atmosferden katot
yOzeyine oksijen transferi genellikle bu ikinci yolla oldukc;a olarak

37
Beton boluk suyu iginde gozOnmO alan oksijenin beton iginde katot yuzeyine
kadar alan difOzyon h1z1 son derece yavatlr. DifOzyon katsay1s1 betonun porozitesine
ve su/gimento oranma bagl1d1r. Su/gimento oran1 artt1kga betonun porozitesi artmakta ve
buna paralel olarak oksijen difOzyon h1z1nda da art1 olmaktad1r. Su/gimento oran1 0,40
dan 0.60' a 91kanlacak olursa oksijen difOzyon h1z1nda yaklalk iki kat art1 olmaktad1r.
Beton igine oksijen difOzyon h1z1 yaln1z su/gimento oranma degil, betonun rutubet
derecesine de bagl1d1r. Beton kuru halde iken beton igindeki boluklar hava ile doludur.
Bu durumda atmosferden katot yuzeyine oksijen transferi son derece kolayd1r. Beton
boluklann1n su ile dolu olmas1 halinde, oksijen once boluk suyu iginde gozunecek ve
daha sonra difOzlenerek betonarme demirlerine ulaacaktlr. Beton rutubet derecesinden
kaynaklanan bu olay pratikte bOyOk onem talr. Yukarda belirtildigi Ozere, betonarme
demirlerinin korozyonu igin hem oksijene ve hem de suya ihtiyag vard1r. Beton kuru halde
iken su eksikliginden, beton su ile tam doymu halde iken de oksijen eksikliginden
betonarme demirlerinin korozyonu son derece yavatlr. En iddetli korozyon olay1,
periyodik olarak 1slanan ve kuruyan betonlarda gorOIOr. Betonlann buyuk bir k1sm1 kuru
halde bulunur. Tam olarak kuru alan betonlarda korozyon hucresi oluamaz ve korozyon
da soz konusu olmaz. Bu durumdaki betonlar igindeki betonarme demirleri pasif haldedir.
Diger taraftan surekli su altmda kalan betonlarda da korozyon h1z1 son derece dOOktOr.
6.2 ve Pasifligin
Portland gimentosu ile yap1lm1 bir betonun boluklannda bulunan su doygun
kireg gozeltisi halinde olup, iginde bulunan az miktardaki sodyum ve potasyum
hidroksitlerinin de etkisi ile yuksek alkali ozelliktedir. Taze betonun pH degeri 12,5- 13,2
degerleri arasmdad1r. Eger yuksek f1nn curufu veya ugucu kOI gibi puzolan katk1l1
gimentolar kullan1llrsa, beton pH degeri 12 ye kadar dOer. Bu pH ortam1nda da gelik
pasif halde bulunur.
Sulu gozeltiler iginde geligin aktif veya pasif halde oldugu Pourbaix
diyagramlanndan anlaJiabilir. Bu diyagramda gozelti pH degerinin 9<pH<13
olmas1 halinde demirin pasif halde bulunacag1 ag1kga gorOimektedir. <;ozelti iginde klorur
iyonu bulunmas1 halinde durum biraz farklld1r. Klorur iyonlann1n etkisi ile korozyon
bolgesi geniler. Diger taraftan, potansiyelin yuksek oldugu bolgelerde pasiflik bozulur ve
pitting tipi korozyon balar. KloruriO ortamlarda demir gok dar bir potansiyel aral1gmda
pasif halde kalabilir. Bu bolge iginde de pasif tabakanm koruyucu ozelligi yeterli
degildir.
38
6.3 Pasifligin Karbonasyon Etkisi ile Bozulmas1
Yukanda oldugu uzere, yuksek alkali ozelligi nedeniyle normal
betonlar iginde betonarme demirleri pasif halde bulunur. Fakat herhangi bir nedenle
beton pH derecesi pasiflik bozulur. Beton pH derecesinin neden alan
en onemli olay karbonasyon olayidir. Karbonasyon, gevre atmosferden beton igine giren
karbon dioksitin (veya SOx, NOx gibi diger asit anhidridi gazlann) beton
bulunan serbest kireg ile reaksiyona girmesi ile Bu reaksiyon sonucu beton pH
derecesi 9' a kadar ve betonun 6zelligi kaybolur.
Karbonasyon olay1 beton yuzeylerinde ve zamanla parabolik olarak azalan
bir h1zla beton derinliklerine dogru ilerler. Penetrasyon h1z1 her once betonun
fiziksel ozelliklerine baglld1r. Yuksek kaliteli ve poroziteli betonlarda karbonasyon
etkisi gok azd1r. Cevre atmosfer da karbonasyon olaymda etkili olur. S1cak ve
kuru relatif rutubetli) ortamlarda bulunan betonlarda karbonasyon olay1 daha
etkilidir.
6.4 Pasifligin Klori..ir iyonu Etkisi ile Bozulmas1
Beton igine klorur iki yoldan girer. Bunlardan birincisi ve 6nlenebilir olan1,
beton hazirlanirken kullanllan agrega, gimento, suyu ve katk1
maddeleri ile giren klorur ikincisi ve pratikte daha s1k rastlanan1 beton
sonra gevreden beton igine difOzlenen klorur iyonland1r. Betonarme
demirlerinin korozyonu uzerine ve sonradan giren bu klorurlerin etkisi
farkl1d1r. beton igine giren klorur iyonlann1n bir kismi, gimento hidratasyon
reaksiyonu sirasinda gimento klinker tri kalsiyum aluminat ile reaksiyona
girerek suda gozunmeyen bir alan Friedel tuzunu (3CaO.Ab03.CaCb.nH20)
Boylece klorur iyonunun bir k1sm1 olur. Bu bagl1 klorurun pasifligi
bozucu etkisi yoktur. Korozyon uzerine beton suyu iginde halde
bulunan klorur iyonlan etkili olur.
Beton iginde bulunan klorur iyonlannm pasifligi bozucu etkisi
agiklanmaktadir: Klorur iyonu elektronegativitesi yuksek bir iyondur. Bu nedenle metal
yuzeyinde oksijen ve hidroksit iyonlanndan daha saglam adsorbe edilir. Adsorbe
alan bu klorur iyonlan korozyon sonucu demir iyonlan ile demir klorur
halinde gozeltiye geger. Boylece metal yuzeyinde Fe(OH)2 gokelmesi ve pasif filmin
olur. Bu bolgede korozyon olay1 art1k otokatalitik olarak
devam eder. Cunku gozelti igine giren demir klorur su ve oksijenle pas1
klorur iyonu yeniden gozelti igine Ag1ga 91kan klorur iyonlan yeniden
39
metal yuzeyinde adsorbe edilerek o b61gede korozyonun daha h1zl1 yurumesine
ve yuzeye yak1n alan demirlerin anot olarak korozyona ugramas1na neden olur. $ekil-26
Fe- Fe+.+ +
'Fe
$ekil - 26 Klori.ir iyonlannm betonarme demiri yi.izeyinde adsorbsiyonu
<;evreden beton igine difOzlenen klorur iyonlannm pasif halde bulunan betonarme
demirleri uzerindeki pasif tabakay1 bozarak korozyona neden olmas1
ag1klanmaktad1r: Klorur iyonu su iginde olarak beton k1lcal gatlaklanndan
veya ilerleyerek belli bir sure iginde yuzeye en yakm alan betonarme
demirine Burada metal yuzeylerinde bulunan pasif tabakay1 gegerek metal
yuzeyinde adsorblamr.
Klorur iyonlannm adsorbslanmas1 sonucu betonarme demirlerinin potansiyelinde
negatif yonde olur. 86ylece yuzeye yak1n alan betonarme demirleri anot olurken alt
k1s1mda kalan ve klorur iyonlannm demirler katot olur. Metalik baglant1
yoluyla anottan katoda dogru bir elektron ak1m1 Bu iki betonarme demiri arasmda
bir korozyon hucresi Yuzeye yak1n alan betonarme demirleri anot olarak gozunur.
6.5 Betonarme Demirlerinin Korozyonuna Etki Yapan Faktorler
(Kiorur iyonu Etkisi)
bir beton. bunyesine gevreden klorur penetrasyonu h1z1, betonun
fiziksel yap1s1 ile dogrudan ilgilidir. Betonun porozitesi ve permeabilitesi ne derece az ise,
beton igine penetre olabilen klorur miktan da o derece az olur. Beton permeabilitesi
su/gimento oram olmak uzere, beton yap1mmda kullan1lan agrega
granulometrisine, gimento dozajma, betonun kal1p iginde ve d6kumden
sonraki ilk gunlerde uygulanan kur baglld1r. Su/gimento oran1 0,40 dan 0,60 'a
kadar artt1gmda beton igindeki klorur konsantrasyonunun ayn1 derinlikte bir kag kat fazla
olur. Bu durum, su/gimento oran1 yuksek alan betonlarda gegirgenligin daha fazla
oldugunu ve klorur iyonlannm ortamdan beton igindeki demirlerin yuzeyine kadar
daha kolay g6sterir.
40
Pratikte betonarme demirlerinin korozyonunun bal?lamas1 igin gec;en sure de
buyuk 6nem tal?lr. Demirler beton ic;inde mumkun oldugunca derine (en az 5 em)
konularak korozyonun etkisi azalt1lmaya c;alll?lllr. Ancak betonarme demirleri uzerinde
bulunan beton tabakas1 kalml1g1n1 (pas pay1n1) gok fazla art1rabilmek mumkun olmaz.
Beton iginde ne miktarda klorur bulunmas1 halinde betonarme demirlerinde
korozyon olaym1n bal?layacag1 tart1l?mal1 bir konudur. Bu konuda literaturde farkll
degerler bulunmaktad1r. Amerika Birlel?ik Devletleri Karayollan Laboratuvarlannda
yap1lan galll?malarda, beton igerisinde % 0,20'den fazla klorur bulunmas1 halinde
betonarme demirlerinin korozyona ugrayacan ortaya konulmul?tur. Bu klorur beton ic;inde
bulunan toplam klorurdur. Bunun yaklal?lk olarak % 75' ini suda c;ozunebilen klorur tuzlan
olul?turmaktad1r. Klorurun bir k1sm1 gimento hidratasyonu s1rasmda klinker bilel?ikleri
taraf1ndan kimyasal olarak baglan1r. Kimyasal olarak baglanan klorur yuzdesi kullan1lan
c;imento iginde bulunan trikalsiyum aluminat miktanna bagl1d1r ve c;imento cinsine gore
degil?ir. Yukanda verilmil? olan degerler normal betonlar ic;indir. On gerilmeli betonlar
klorur etkisine normal betonlardan daha duyarlldlr. On gerilmeli betonlar igin maksimum
klorur limiti % 0,08 olarak verilmektedir.
DifUzyon yoluyla beton bunyesine giren klorur iyonlan beton iginde uniform
bic;imde dag1lmaz. Yuzeyden derine dogru parabolik bir azalma g6zlenir. Diger taraftan
beton yap1s1ndaki farklll1klar nedeniyle klorur konsantrasyonu da yer-yer farkl1llk g6sterir
.Bu farkl1l1k iki betonarme demiri aras1nda konsantrasyon pili olul?masma ve bunun
sonucu olarak korozyon h1zmm artmas1na neden olur. Yuzeye yakm olan betonarme
demirleri rutubetli ve klorurlu halde iken, daha derinde olan demir kuru ve klorursuz
durumda olabilir.
Baz1 halde beton iginde yukanda verilen limit degerlerin gok uzerinde klorur iyonu
bulunmasma ragmen betonarme demirlerinin korozyona ugramad1g1 g6rulur. Tam olarak
kuru olan betonlarda klorur etkili olmaz. <;unku korozyon olaym1n yurumesi igin mutlaka
suya ve oksijene ihtiyag vard1r. Vine ayn1 nedenle surekli su iginde bulunan betonlarda
da oksijen yetersizligi sonucu korozyon h1z1 c;ok duiiuktur.
6.6 Oksijen Difi.lzyonu
Atmosferdeki oksijenin beton iginde bulunan demir yuzeyine kadar ulal?mas1 iki
basamakta gerc;eklel?ir. Once oksijen beton boiiluklanna girerek orada bulunan beton
boiiluk suyu iginde g6zunur. Daha sonra difUzyon yoluyla gozelti iginde hareket
ederek metal yuzeyine ulal?lr. Eger beton kuru halde ise, bu durumda beton iginde
bulunan boiiluklar hava ile doludur ve metal yuzeylerine oksijen tal?1nmas1 gok kolayd1r.
41
Beton boluklannm su ile dolu olmasr halinde oksijenin c;elige ulamasr ic;in su ic;inde
c;ozunmesi ve c;ozelti ic;inde difUzyon yoluyla hareket etmesi gerekir Oksijenin hem su
ic;indeki c;ozunurlugu az, hem de c;ozelti ic;inde difUzlenme hrzr c;ok kuc;uktur. Bu nedenle
beton ic;ine oksijen difUzlenme hrzr, beton boluklannm su ile dolu veya bo oluuna gore
c;ok farklrdrr. Her iki halde de korozyon hrzr beklenenden daha azdrr. Betonarme
demirlerinin korozyonu ic;in hem suyun hem de oksijenin bulunmasr gerekir. Su ile
doymu haldeki betonlarda oksijen yetersizligi, kuru haldeki betonlarda da su
yetersizliginden korozyon hrzrnda yavalama olur. Betonarme demirlerinin korozyonu
beton boluklarrnrn yanya kadar su ile dolu olmasr halinde maksimum degere ularr.
6. 7 Beton Kalitesi
Beton kalitesi artrnlarak, betonarme demirlerinin korozyon hrzr azaltrlabilir.
Betonun permeabilitesi ve porozitesini azaltmak uzere her eyden once iyi bir agrega ve
uygun bir granulometri sec;ilmelidir. Bunun drrnda aagrdaki onlemlerin de almmasr
gerekir.
6.7.1 Cimento dozaj1: Cimento dozajr artrrrldrgmda beton yogunlugu artar ve
porozitesi azalrr. Kullanrlan c;imento cinsi de onemlidir. Puzolanlr c;imentolar, beton
boluklarrnda bulunan serbest kireci silikat bileikleri halinde baglayarak beton
boluklarrnt doldurur. Boylece beton permeabilitesinde azalma meydana gelir. Ancak
puzolanlann bu etkisi uzun sure ic;inde ortaya c;tkar.
6.7.2 oram: Beton kartrmr ic;ine bazr ozel katkt maddeleri kattlarak
su/c;imento orant dOOrulebilir. Boylece beton ic;indeki boluklar minimuma indirilmi olur.
Cimentonun hidratasyonu ic;in kimyasal olarak gerekli su miktan % 30 dan daha azdrr.
Pratikte bu oran genellikle % 40-50 arastnda almrr. Fazla su betonun boluklu olmasma
neden olur. Ayrrca beton kartrmt ic;ine hava katkt maddesi kattlarak beton ic;indeki
boluklann kapalr hucreler halinde olumast saglanabilir. Boylece beton
permeabilitesinin zararlt etkileri onlenmi olur.
6.7.3 Beton dokumu ve kuru: Beton kalrplara yerletirilirken, vibrasyon yaprlarak
tam olarak kaltp ic;ine yerlemesi saglanmalrdrr. Dokumden sonraki ilk gunlerde, betonun
ic;inde bulundugu ortamtn srcakltgr ve relatif rutubeti beton kalitesi ac;rstndan buyuk onem
tatr. Dokumden sonra srcak ve kuru ortamlarda bekletilen betonlar uygun ekilde
kristalleemediklerinden boluk yuzdelerinde artr meydana gelir.
42
6.7.4 Beton Rutubeti: Elektrokimyasal ag1dan baklld1g1nda, beton rutubetinin
korozyon Ozerine iki ekilde etki yapt1g1 gorulur. Her eyden once su korozyon
hucrelerinin elektroliti olarak gereklidir. Rutubetin ikinci etkisi, betonun elektriksel
direncini azalt1c1 olarak rol oynamas1d1r.
Betonlann rutubeti artt1kga rezistiviteleri buyuk olgulerde azallr. Doygun rutubetli
bir betonun rezistivitesi 7000 Ohm.cm civannda oldugu halde bu deger kuru halde
bulunan bir betonda 10
6
Ohm.cm'ye kadar 91kar. Beton rezistivitesi 50000 Ohm.cm den
daha yuksek olmas1 halinde korozyon h1z1 pratik olarak onemsiz dereceye dOer. Bu
koullarda beton iginde klorur bulunmas1 halinde bile betonarme demirlerinde etkili bir
korozyon meydana gelmez.
6.3 Betonarme Demirlerinin Korozyonuna K a r ~ Almacak Onlemler
Betonarme demirlerinin korozyonuna neden alan bileenler beton igine dlardan
gelir. 0 halde porozitesi ve permeabilitesi dOOk bir beton yap1larak betonarme
demirlerinin korozyonu buyuk olgude azalt1labilir. Aynca beton gevresinden izole
edilerek zararl1 bileenlerin 6zellikle klorur ve oksijenin beton igine difuzyonu tam olarak
onlenebilir. Bu amagla beton yuzeyleri gegirimsiz bir malzeme ile kaplan1r veya boyamr.
Beton permeabilitesini azaltmak veya beton yuzeylerini gegirimsiz hale getirmek
amac1yla pratikte geitli 6nlemler al1nmaktad1r.
6.3.1 Beton permeabilitesinin azaltllmas1:
iyi cins bir agrega, duzgun bir granulometri ve dOOk bir su/gimento oran1 segilerek
beton permeabilitesi azalt1labilir. Oakum s1ras1nda iyi vibrasyon yapllarak ve dokumden
sonraki ilk gunlerde kur koullan ayarlanarak betonun permeabilitesi azaltllabilir.
6.3.2 Beton yuzeylerine polimer emdirilmesi :
Beton sertletikten sonra yuzeylerine monomer halinde bir plastik madde
surulerek orada polimerlemesi saglanmaktad1r. Bu yolla tam gegirimsiz bir tabaka elde
edilebilmektedir. Plastik maddenin beton yuzeyine s1k1ca yap1mas1n1 saglamak igin
kaplaman1n uygulanmas1ndan once, vakum yap1larak beton boluklan iginde bulunan su
buhar halinde uzaklatlnlmaktadlr.
6.3.3 Beton yuzeylerinin plastik ile kaplanmas1:
Kuru halde bulunan beton yuzeylerine uygun bir plastik madde yap1t1nlarak
kaplanmaktad1r. Son y1llarda epoksi ,poliuretan veya poliester gibi gift bileenli
malzemeler s1v1 halde beton yuzeyine surulerek orada kat1lamas1 ve plastik hale
gelmesi saglanmaktad1r.
43
6.3.4 Pas paymm artmlmas1
Betonarme demirleri Ozerindeki beton tabakas1 kallnl1g1 (pas pay1) ne kadar fazla
olursa gelik korozyondan o derece iyi korunmu olur. Betonarme demirleri genellikle
yuzeyden 5,0-7,5 em derine konur. Beton igine difOzlenen klorur konsantrasyonu
yuzeyden itibaren mesafeye bagl1 olarak azallr.
6.3.5 Zararh klorur limiti
Betonarme demirlerinin korozyonuna neden alan klorur konsantrasyonu limit
degeri tart1mal1d1r. Buton betonlar iginde normal halde az miktarda klorur bulunur. Bu
klorur beton uretimi igin kullan1lan agrega, su ve gimento ile beton igine girer. Bu derece
az klorur korozyona neden olmaz. Korozyonun balamas1 igin beton iginde en az % 0,2
oranmda klorur bulunmas1 gerekir. On gerilmeli betonarme demirleri klorur etkisine daha
duyarl1d1r. On gerilmeli betonlar igin klorur sm1r degeri % 0,08 olarak verilmektedir. Bu
degerler ACI taraf1ndan normal betonlar igin % 0,15 , on gerilmeli betonlar igin % 0,06
olarak verilmitir.
6.4 Betonarme Demirlerinin Katodik Korunmas1
Betonarme demirlerine de aynen diger yap1lara oldugu gibi kat1dik koruma
uygulanarak korozyon onlenebilir. Yeralt1nda ve su iginde bulunan beton yap1lara oldugu
kadar, atmosfer igindeki beton yap1lara da katodik koruma uygulanabilmektedir. Kopruler,
iskeleler, otoparklar, tuzlu su ta1yan havuzlar ve on gerilmeli beton borular gibi
betonarme yap1lara katodik koruma uygulanarak korozyon onlenebilmektedir.
Betonarme demirlerine katodik koruma uygulanmasmm, boru hatlanna yap1lan
katodik koruma uygulamasma gore baz1 zorluklan vard1r. Bunlar aagldaki ekilde
ozetlenebilir.
* Katodik koruma yap1lacak alan betonarme demirleri normal halde birbirine
tel ile baglanmaktad1r. Bu baglant1 zamanla paslanarak dOOk voltajl1 katodik koruma
ak1mm1 iletemeyecek derecede elektriksel direng kazanabilir. Elektriksel baglant1lann
yeterli olup olmad1g1, katodik koruma uygulanmadan once deneysel olarak
belirlenmelidir. Baglant1 kontroiO dogrudan direng olgulerek yap1labildigi gibi, beton
yuzeyinden yap1lan potansiyel olgumleri ile de belirlenebilir. Ayn1 noktadan olgulen iki
ayn betonarme demirinin potansiyelleri arasmda 5 mV dan daha az fark bulunmas1
halinde baglant1lann yeterli olduguna karar verilir.
* Betonun rezistivitesi ozellikle kuru halde iken gok yuksektir. Atmosferde
bulunan betonlann baz1 bolgeleri kuru halde, baz1 bolgeleri de rutubetli olabilir. Bu durum
44
katodik koruma ak1m ihtiyacm1n belirlenmesini Aynca baz1 bolgelerin
korunmas1na neden olabilir.
* Beton ortammda c;;eligin koruma sm1r degeri doygun bak1r/bak1r sulfat
referans elektroduna gore -1150 mV' dur. koruma hidrojen nedeniyle
betonarme demirlerinin aderansmm azalmas1na neden olur. Diger taraftan katot
bolgesinde hidroksil iyonlann1n alkali - agrega reaksiyonu ic;;in de uygun bir ortam

* Yeralt1 ve su alt1nda bulunan beton yap1lara uygulanan katodik korumalarda
anotlar beton olabilir. Atmosfer ic;;inde bulunan betonlarda ise anotlann beton
ic;;ine konulmas1 zorunludur. Bu durum pratikte zorluklar yarat1r.
6.5 Katodik Koruma Ak1m ihtiyac1
Betonarme demirlerinin katodik koruma ak1m ihtiyac1 ic;;in sabit bir deger verilmesi
dogru olmaz. Ak1m ihtiyac1n1 betonun ic;;erdigi klorur konsantrasyonu ve katot bolgesine
olan oksijen difOzyon h1z1 belirler. Bu ise, beton yapm1n permeabilitesine, rutubet
derecesine ve ozellikle atmosfer ic;;inde veya yeraltmda baglid1r. Literaturde
ak1m ihtiyac1 olarak atmosfer ic;;indeki betonlar ic;;in 10 -20 mA/m
2
yeralt1 beton yap1lar ic;;in
de 1-2 mA/m
2
degerleri verilmektedir. Bu degerler rutubetli haldeki betonlar ic;;in
uygulanmas1 gereken ak1m yogunlugu degerleridir. Polarizasyondan sonra
bu degerler olarak uc;;te bir degerine kadar
7- KOROZYONDAN KORUNMA YONTEMLERi
Belli bir ortam ic;;inde bulunan bir metalik yap1n1n korozyonunu onlemek veya
korozyon hlz1n1 yeterli miktarda azaltmak Ozere onlemler almmaktad1r. Bu
onlemlerin amac1 c;;ogu zaman, korozyon olay1n1 tam ve surekli olarak durdurmak
olmay1p, soz ko olmay1p, soz koerli sure serviste kalmasmt saglamakt1r. Boylece daha
ekonomik malzeme sec;;imi mumkun olmaktadJr. Teknolojik olarak olan bu
korozyonu onleme yontemlerinden biri veya birkag1 birlikte uygulanarak korozyon
kay1plan buyuk olc;;Ode azalt1labilir. Korozyonla mucadele malzeme sec;;imi aamasmda
Metal yuzeyleri boyanarak veya uygun bir malzeme ile kaplanarak metal
c;;evresinden izole edilebilir. Kapali sistemlerde inhibitor kullanJiarak korozyon h1z1 pratik
olarak ihmal edilebilecek duzeye indirilebilir. Elektrolit ic;;inde bulunan metal yap1lara
katodik koruma yap1larak korozyon onlenebilir. MOhendislikte uygulanabilen
korozyondan korunma yontemleri dort grup altmda toplanabilir.
45
i- Ortam kaullanna dayan1kll bir malzemenin segimi,
ii- Metali gevresinden izale etmek Ozere baya veya kaplama yap1lmas1,
iii- Karazyan h121n1 yavalatmak Ozere inhibitor kullan1lmas1 veya artam1n karazif
ozelliklerinin degitirilmesi,
iv- Katadik karuma uygulanmas1.
7.1 - Malzeme
Karazyana karl al1nacak ilk onlem, soz kanusu artama dayan1kl1 bir metal veya
alalm cinsinin segilmesidir. MOhendislik ag1s1ndan bak1ld1Q1nda, karozyonla
mOcadelenin temeli ekanamiye dayan1r. Yani yeteri kadar emniyetin yanmda en ucuz
gozomon bulunmas1 gerekir. Pratikte en ucuz malzeme genellikle yumuak geliktir. Fa-
kat, gelik bir gak artamda karazyana dayan1kl1 degildir. Bu nedenle karazif artamlar soz
kanusu aldugunda, gagu zaman demir yerine karazyana daha dayan1kl1 fakat daha
pahall baka metal veya alalmlann kullan1lmas1 zarunlu hale gelebilir. Bunun aksine
baz1 artamlarda bak1m ve degitirme masraflan taplam1 daha ekanamik aldugu igin
karazyan h1zlan yuksek alsa bile, ucuz metaller karazyana daha dayan1kl1 metallere
tercih edilebilir. Karozyan endustriyel yat1nmlan ve Oretimin maliyetini etkileyen en
onemli faktor oldugundan malzeme segiminde daima on s1rada yer al1r. Bunun dilnda
mekanik mukavemet, ilenebilme ozelligi ve bak1m kalayl1g1 gibi malzemenin
kullamlabilme amac1na uygunlugu da goz onunde bulundurulur. Metal segimi yap11irken
karozyan h1zlan ile kullan1labilirlik dereceleri birlikte degerlendirilir. Baz1 metallerin
karazyan h1z1 ile kullan1labilirlik derecesi arasmdaki bag1nt1 Qizelge-1.1' de verilmektedir.
Metallerin karozyan h1z1 degiik artamlarda farkll aldugu gibi, degiik metallerin
aym artamdaki karozyan h1zlan da birbirinden farklld1r. Belli bir ortam igindeki karazyan
h1zlann1 goz onOne alarak metalleri karazyan dayan1kllg1na gore Og grup altmda
taplamak. mOmkOndOr.
i. Korozyona dayamkh metaller: Karazyan h1z1 :::; 150 alan metallerin soz
kanusu artamda karazyana dayan1kl1 aldugu kabul edilir.
ii. Orta derecede korozyona dayamkh metaller: Karazyan h1z1 150 ile
1500 arasmda alan metaller soz kanusu artamda onlem almarak belli sOreler igin
kullan1labilir.
iii. Korozyona dayamks1z olan metaller: Eger karazyan h1z1 ;:::: 1500
ise, a metalin soz kanusu artamda kullan1lmas1 dagru degildir.
46
7. 2 Malzeme Etki Yapan Faktorler
Malzeme sec;iminin temeli ekanamiye dayanrr. Pratikte prablemlerin en ekanamik
alarak ve yeterli emniyeti saglayacak c;ozulmesi istenir. Karazyan, endustriyel
yatrnmlann ve Oretimin maliyetini etkileyen en onemli faktor aldugundan malzeme
sec;iminde daima on srrada yer alrr. Bunun mekanik mukavemet,
ozelligi ve bakrm kalaylrgr gibi malzemenin kullanrlabilme amacrna uygunlugu da goz
onunde bulundurulur. $ekil- 27.
istenen formda
bulunabllme
lslenebilme
'ozelllgl
$ekil - 27 Malzeme sec;:imine etki yapan faktOrler
Gerc;ekte malzeme sec;imine etki yapan faktorler bu basit gosterimden
daha ve oncelik srralamasr Ornegin, kalaylrgr ile ifade
edilen kaynak edilebilme, saguk vb. ozellikler bazen birinci derecede onem
kazanabilir. Eger soz kanusu malzeme srcaklrk artamrnda kullanrlacak ise, bu
artamda krnlganlrk ciddi sarunlar yaratrr. Buna yuksek basrnc; altrnda kullanrlacak
alan malzemelerde c;ekme gerilmesi krnlganlrk ozelliginden daha onemlidir.
Malzeme sec;iminde ekanami daima on planda tutulur. Bu nedenle endustride en
c;ak demir ve c;elik kullanrlrr. <;elikten sanra aluminyum, bakrr, nikel ve titanyum gelir.
Pratikte en uygun malzemenin sec;iminde birim maliyet yanrnda ozellikler de
goz onunde tutulur.
(a) Malzemenin baru, tel, levha vb. bic;imlerde kullanrlabilmesi.
(b) Kaynak edilebilmesi, saguk alarak kalay
(c) Eski ve atrlacak alan malzemenin hurda alarak degerlendirilmesi.
Herhangi bir artam ic;in malzeme sec;ilirken soz kanusu malzemenin servis omru
suresince karozyana dayanrklr almasr aranan ilk Bu her zaman kesin
bilinmeyebilir. Karazyan hrzrna yalnrz artamda bulunan karozif ozellikteki
kansantrasyanu degil, srcaklrk almak Ozere daha bir c;ak faktor etki yapabilir.
Karozif artamlann kimyasal zamanla Bazr halde artamda eser
47
miktarda fakat katalitik etki yapan maddeler bulunabilir. Bu gibi durumlarda gen;ek ortam
uzun sureli deneylerin yap1lmas1 yoluna gidilir.
Korozyonla mucadelede temel kriter ekonomi oldugu i<;in her zaman en dayamkll
malzemenin segilmesi s6z konusu olmayabilir. Baz1 halde biraz paslanmaya g6z
yumularak daha ucuz olan malzeme kullan1labilir. Ornegin, gelik gibi
maliyetli ve performansll malzemeleri kullanmak ve bunlan pasland1kga, s1k s1k
de bir <;6zum yolu olarak segilebilir. Bu ekonomik olarak veri len karar
her zaman en iyi karar olmayabilir. Korozyondan korunmanm temel amac1 yaln1zca
ucuzlugu saglamak degil, ayn1 zamanda <;evrenin korunmas1, madde ve enerji tasarrufu
yap1larak dogal kaynaklann kayb1n1n 6nlenmesi olmal1d1r. Belki de emniyeti saglamak ve
insan hayat1n1 korumak ilk ama<; olarak kabul edilebilir. Boylece hem korozyon nedeniyle
patlama ve yang1n gibi kazalar hem de dogal kaynaklann gereksiz sarf1
ve ulusal gelirin kayb1 olur. Ancak, butun bu segenekler mutlaka ekonomik bir
temele oturtulmalld1r.
8- TASARIM SIRASINDA ALINACAK ONLEMLER
Tasanm s1rasmda allnacak basit 6nlemler ile, hi<;bir masraf yapllmadan korozyon
kay1plan buyuk 6I<;Oierde azalt1labilir. Her once en ekonomik malzemenin
gerekir. Tasanm s1rasmda segilen malzemenin soz konusu ortamda ne
kadar dayanabileceginin bilinmesi ve y1lllk servis maliyetinin tahmin edilmesi goz onunde
bulundurulur. Aynca, katodik koruma yap1larak veya boya uygulayarak dayanma
omrunun ne kadar artmlabilecegi de g6z onunde bulundurulur.
Bir ekipman i<;in en uygun malzeme olsa bile, tasanm s1ras1nda butun
korozyon ilkelerine, kurallara ve teknik tam olarak uyulmas1 gerekir.
s1rasmdaki buton korozyon ag1s1ndan incelenmelidir. Ornegin kaynak yap1lmas1
halinde, kaynak yerinin gerilme etkisinin en az oldugu b61gelerde ve kolay bak1m
yap1labilecek olmas1na ozen gosterilmelidir. Boyanabilme durumu da korozyon
ag1s1ndan onemli bir konudur. Keskin uglar ve dar bolgelerin etkili bir boyanmas1
mumkun olmaz. Keskin ve kenarlar yuvarlat1lmal1d1r. Malzemenin her noktas1na
f1rga ile veya tabanca ile boya uygulanabilmelidir.
Tasanm s1rasmda goz onune almacak diger 6nemli bir husus da, etkili bir
direnajm saglanmas1d1r. Ekipmanm herhangi bir yerinde su birikintisine izin
verilmemelidir. iginde s1v1 tanklann tam olarak ve kap i<;inde
durgun birikintilerin kalmasma izin verilmemelidir.
48
Tanklann zemine nas11 oturtulacag1 da onemli bir konudur. Tank tabanmda
korozyona meydan vermemek ic;in, tasanm s1ras1nda gerekli onlemler al1nmal1d1r. Tankm
oturmu oldugu ayaklarda hie; bir zaman su birikmemelidir. Cevrede toplanan sulann
tabana s1zmamas1 igin uygun drenaj onlemleri almmal1, gerekirse damlama sac;aklan
yap1lmal1d1r. Eger tank yatay olarak bir beton blok uzerine oturtuluyor ise, bir metal yatak
kullan1lmal1 ve tank bu metal yataga kaynak edilerek iki metal aras1na su girmesi
onlenmelidir.
8.1 Tasanmda Uyulmas1 Gereken Gene! Kurallar
iyi bir tasanm elde mevcut malzemenin amaca en uygun ekilde kullamlmasl ile
saglanabilir. Malzemenin kullan1m amacmdan sapmadan baz1 degiiklikler yaparak
korozyon h1z1n1 onemli olc;ulerde azaltmak mumkundur. Amac; yapmm omrunu belli sure
art1rarak ekonomik bir c;ozumun bulunmas1d1r. Bu amac;la alinacak onlemlerin c;ogu
onemsiz say1lacak kadar basit olabilir. Ancak tasanm1n her basamagmda olay1n mutlaka
korozyon ag1s1ndan degerlendirilmesi gerekir.
Tasanmc1n1n mutlaka bir korozyon muhendisi olmas1 beklenemez. Ancak her
tasanmc1nm korozyon konusunda yeterli bilgisinin olmas1 gerekir. Tasanm s1rasmda
degiik disiplinde alan muhendisler birlikte c;allmall ve olay yaln1z mekanik ag1dan degil,
korozyon ag1s1ndan da incelenmelidir. Bir c;ok halde ortamm korozyon ozellikleri
konusunda kesin bilgiler bulunmayabilir. Bu durumlarda, korozyonu onlemek ag1s1ndan
aag1daki genel kurallara uyularak korozyon onemli derecede azaltllabilir.
8.2 Genel Kurallar
1) Yap1n1n her noktasmda durgun haldeki sulardan ve gollenmelerden
kagm1lmal1d1r.
2) Galvanik korozyona neden olacak farkll iki metalin temas1 onlenmelidir. Eger
bu durum zorunlu olacak ise, buyuk katot-kuc;uk anot olumasmdan
kagm1lmal1dlr.
3) Kaynak malzemesinin ana metalden daha soy (katot) olmas1na ozen
gosterilmelidir. Nokta kaynak yerine surekli kaynak yap1larak aral1k kalmas1
onlenmelidir.
4) Yal1t1m amac1yla kullamlan malzemelerin su absorbe ederek korozyona neden
olmas1 onlenmelidir.
5) Metal di yuzeylerin temizlenmesi ve boyanmasm1
zorlatlracak tasanm bigimlerinden kag1nllmal1d1r.
49
6) Erozyonlu korozyona meydan vermemek igin yuzeylerinde girinti, g1k1nt1,
oyuk vb. puruzler bulunmamalld1r.
7) Atmosfere ag1k olan yapllarda kirli atmosferin yaratacag1 zararl1 etkiler goz
onune almarak projelendirme yapllmalld1r.
8) Yuk altmda olan ekipmanlarda malzemenin stresini azaltiCI onlemler
al1nmal1dlr.
9) Kimya endustrisinde kullan1lan reaktor, tank, lSI vb. gok kullan1lan
ekipmanlarda muhtemel korozyona "korozyon pay1" bJrakllmaiJdlr.
Bu onlemlerin gogu tasanmc1 muhendisin malzeme segimini de kontrol etmesi ile
mumkun olabilir. Tasanm konusunda 6nerilen bu dokuz onlem paketi ile ilgili tipik iyi ve
keto 6rnekler verilmektedir.
8.3 - Gollenme ve Birikme Nedeniyle Korozyon
Korozyonun igin mutlaka suya ihtiyag vard1r. Eger metalin su ile temas1
kesilebilir veya temas suresi mumkun oldugu kadar klsaltlllrsa, korozyon buyuk olgude
onlenebilir. Bu durum tasanm s1rasmda daima goz onunde bulundurulmall ve
ekipmanlann higbir bolgesinde SIVI toplanmas1na meydan verilmemelidir.
a) S1v1 kaplar tam olarak
S1v1 kaplann tam olarak igin onlem aiJnmal1d1r. Aksi halde
kap iginde kalan SIVI bir elektrolit olarak korozyon igin uygun bir ortam
yarat1r. $ekil - 28
KOTO
ivi
$ekil - 28 S1v1 kaplan tam olarak
b) Metal yuzeyinde su birikintisi kalmamahdtr
Yuzeyde su toplanabilecek gukurlardan kag1nllmal1, (V) bigimli kesitler varsa
bunlann ag1k ag1zlan gelecek duzenlenmelidir. $ekil- 29.
50
KOTIO


KOTIO ivi
$ekil - 29. Su birikintileri onlenmelidir
c) Taban yi.izeylerinin si.irekli 1slak halde kalmas1 onlenmelidir.
Kaplann oldugu tabanlara gevreden su s1zmasJ onlenmeli ve suyun
akarak kolayca saglanmaiJdJr. 30

.
v
Kap ..
l v )
""-I.'. '/LL/ // -//
7
$ekil- 30 Suyun kolayca akarak saglanmahd1r
d) S1v1 kaplarm tabam egimli yapllmahd1r
S1v1 kaplann taban vanalan agJidJgJnda, SIVJnln tam olarak
igin kabm taban1 egimli olarak 31
ZARARSIZ
ivi
$ekil- 31 S1v1 ta!?1yan kaplann tabam egimli yapJimalldir
51
e ) Yatay borular Slvllarm gollenmesi onlenmelidir
ivi
- 32 Borular ic;;inde srvr kalmayacak tasarlanmalrdrr
f ) Ayaklarm beton girdigi noktalarda su toplanmamalldr
Beton igine alan ayaklann noktalannda sulann direne olmas1
igin onlem al1nmal1d1r. $ekil- 33.
%1




:r,::t
Beton
Beton
KOTO
ivi
33 Ayaklarrn beton girdigi noktalarda su toplanmamalrdrr
g) yuvasma tam olarak oturmahd1r
Perginler yuvasma tam oturtulmad1g1 takdirde, ara yerde su
toplan1r ve surekli 1slak olarak kalan bu aral1kta korozyon igin uygun bir ortam
$ekil- 34.
- 35 Perc;inler yuvasrna tam olarak oturmalrdrr
52
h ) Kulp baglantllan kaynak ile doldurulmahdlr
Bir metal govdeye kulp kaynaklanJrken, baglant1 yerleri kaynak ile tam olarak
doldurulmaiJ ve hi<; bir aral1k bJrakJimamaiJdJr. Aksi halde kulpun govdeye birleitigi
noktalarda su toplanarak korozyon oluiturur. $ekil- 36.
Muhtemel bolgesi
"""'
'\
l
KUJi..P /
ivi
$ekil- 36 Kulp baglant1lan kaynak ile doldurulmalidlr
8.4- Galvanik Etkinin Neden Oldugu Korozyon
a) daha soy metalden olmahd1r
Perc;in ve vidalar daha soy metalden yap1lm1i olmalldJr. Vida izole edilerek metal
ile vida aras1ndaki galvanik korozyon 6nlenebilir. $ekil- 37.
.

/
Oyuk<
I
:I
Per!;in daha soy
metalden olmahdn
iYi
$ekil - 37 Pen;:in daha soy metalden yap1lmalid1r.
53
b) Vidalara izolasyon yap1lmahd1r
Vida ile birlel?tirilen iki farkll metalin birbiri ile dogrudan temas etmesi halinde
galvanik etki sonucu korozyon s6z konusu olabilir. Bunu 6nlemek igin crvatalar izole
flanl?lar ile izole edilmelidir.
ht
EN-hi
'\" .
.. ;:

..
. ;.
$ekil - 38 Vidalar izolasyon yap1larak galvanik etki onlenmelidir.
c) anot/buyi.ik katot etkisinden
Eger iki farklr metalin birlikte kullanrlmasr zorunlu ise kuguk yuzey alanlr alan
malzemenin daha soy bir metalden olmasr tercih edilmelidir. $ekil - 39.
BAKIR
BAKIR
<;:ELiK

$ekil- 39 <;elik plakaya bak1r perc;;in ile, bak1r plaka Gzerine
c;;elik perc;;inde galvanik korozyon
(a) ve (c) de perginler deniz suyu igine daldrrrlmrl?trr. Bu durumda buyuk bir katot
bolgesinin etkisi ile gelik perginler (c) de oldugu gibi gok krsa surede tam olarak
korozyona ugrar. Oysa, (a) da oldugu gibi katoUanot yuzey alanrnrn kuguk olmasr
halinde korozyon olayr etkisini kaybeder. Eger (b) de oldugu gibi s6z konusu sistem,
54
elektrolitik iletkenligi bir ortamda bulunuyor ise, yaln1zca katot bolgesi yakmlannda
korozyon olay1 gorOIOr.
d) Kesik kenarlar kapatllmahd1r
kenarlarda metalin kristal taneleri ag1k haldedir. Bu yuzeylerde korozyon
h1z1 diger bolgelere gore daha yuksektir. Kesik bolgeler anot, diger yuzeyler katot olur.
Bu nedenle kesik kenarlann kaynak yap1larak kapat1lmas1 uygundur. $ekil - 40.
Kesik
/
/
Kesik kenar
Kaynak ile kapatma
[J
- iYI
$ekil - 40 Kesik kenarlar kaynaklanarak kapatJimaiJdJr
e) Farkh metallerin aym s1v1ya temas1 onlenmelidir
iki farkll metalin izolasyon yap1larak oldugu bolgede, her iki metale temas
eden bir s1v1 toplaniYorsa, galvanik korozyon meydana gelebilir. Korozyonu onlemek igin
toplanan s1v1n1n her iki metale degmesi onlenmelidir.
hri
$ekil- 41 Farkll metallerin ayni sJvJya temas etmesi onlenmelidir
55
8.5- Kaynak ile ilgili Onlemler
Metal yuzeyinde kaynak yap1lan bolgenin metalurjik yap1s1 diger bolgelerden
farkl1d1r. Bu durum kaynak metali ile ana metal bir potansiyel fark1 dogmas1na
neden olur. Diger taraftan kaynak sJrasJnda veya gatlaklar da korozyon
ag1s1ndan sakJncaiJdJr.
a) Kaynak dolgusu ana metalden daha soy olmahd1r
Kaynak yerlerinin doldurulmasJnda kullanllan metal, ana metalden daha soy
olmalld1r. Kaynak bolgesinde ek baglant1 amac1yla kullamlan metal, kaynak yap1lan
metal ile ayn1 cinsten olmalldJr. $ekil - 42.
I
Daha soy
Korozif qozelti
ivi
$ekil- 42 Kaynak dolgusu ana metalden daha soy olmal1d1r
b ) Ek yerleri surekli kaynak yapalarak kapatllmahdlr
iki (L) profilin kaynaklanmasJ ile kare kesitli bir gelik boru elde edilmesi halinde,
nokta kaynakdegil sOrekli kaynak yap1larak boru igine su s1zmasJ onlenmelidir.
$ekil- 43.
. Ar-allk
$ekil- 43 Ek yerleri si.irekli kaynak yap1larak kapat11mal1d1r
56
8.6- Yaht1m Malzemelerinden Kaynaklanan Korozyon
Yal1t1m malzemeleri genellikle poroz yap1dad1r. Bu nedenle su absorbe ederek
uzun sure 1slak halde kalabilirler. Yanlli yallt1m metalin surekli olarak 1slak kalmas1na ve
korozyonuna neden olabilir.
a) izolasyon malzemesinin su emmesi onlenmelidir
izolasyon tabakas1n1n dli kaplamas1nda bulunan kuguk bir boiluktan giren yagli
sulan izolasyon malzemesi taraf1ndan absorbe edilerek metal yuzeyini uzun sure 1slak
halde tutabilir. $ekil- 44.
\(
lzolasyon
malzemesi
$ekil - 44 izolasyon malzemesi igine su s1zmas1 onlenmelidir.
b) izolasyon tabakasl i ~ i n e su girmesi onlenmelidir
Borulara yap1lan izolasyonun dli ortusunun k1y1larda veya ug k1s1mlarda eksik
b1rakllmas1, borunun korozyonu igin uygun bir ortam oluiturur.
lzolasyon
CELiK IBORU
$ekil - 45 izolasyon tabakas1 altma su girmesi onlenmelidir
c) izolasyon sargllarmm su toplamas1 onlenmelidir
Borulann dli yuzeylerine yap1lan sarg1l1 kaplamalar s1k1 bogumlar oluiturursa,
birleiim bolgelerinde s1v1 toplanmas1na neden olur.
57
$ekil - 46 izolasyon sarg1lan uzerinde su toplanmas1 onlenmelidir
d) izolasyon bantlan ailrl Slkilmamahdlr
izolasyonun baglama bantlan olarak srkrlrrsa izolasyon tabakasrnrn
ezilerek a91lmasrna neden olabilir.
Bant
( ..
\ \ \
\ \ \
\ \
[
\
\
..
\
\
\ \
\ . \
$ekil- 47 izolasyon baglama bantlan Slkllmamahdlr
e) Klorur ic;eren izolasyon malzemeleri kullamlmamahdlr
izolasyon malzemesi klorOr i9ermemelidir. Bu klorOr rutubet etkisi ile zamanla
metal yOzeyine orada 9ukur tipi korozyona neden olur.
- Klori.ir yaht1m
/
$ekil- 48 Klorur i9eren izolasyon malzemeleri kullamlmamalldlr
58
8. 7- Boyama ile ilgili On Iemier
Tasanm s1ras1nda malzemenin kolayca temizlenmesi ve boyanmas1n1 saglayacak
bigimlendirilmesine 6zen g6sterilmelidir. Ekipman pargalan
boyanarak monte olsalar bile, daha sonraki boya tamirlerinde malzemenin
yeniden boyanmas1 mumkun olmal1d1r.
a) Boya uygulayabilmek yeterli b1raklmahd1r
Yuzeylerin temizlenmesi veya boyanabilmesi igin iki eleman aras1nda en az 5 em
b1rak11malldlr. $ekil- 49.

l!'h
3
1
[J I J[
ivi
9ekil- 49 Boya uygulayabilmek icin yeterli bJrak1lmalld1r
b) Boyanacak malzemelerde keskin bulunmamahd1r
Eger malzeme boyanacak ise, tasanmda keskin ve k1y1lardan kagm11mal1d1r.
Hangi y6ntemle uygulan1rsa uygulansm keskin kenarlar ve yeterli kallnl1kta
boyanabilmesi mumkun olmaz. $ekil- 50.
ivi
9ekil - 50 Boyanacak malzemelerde keskin bulunmamalld1r
59
8.8- Erozyonlu Korozyona Kanji Onlem Almmahd1r
yuzeyinde girinti, 91kmt1 oyuk, tepecik vb. puruziOIOk olmamalld1r. Bu puruzler
turbulans yaratarak korozyon olay1na neden olur.
a) yuzeyinde engel bulunmamahdlr
yuzeyinde bulunan kaynak bir levha veya o bolgede torbulansa
ve oyulmaya neden olur. $ekil - 51.
ZVZ/VZZ?/!?2??//Z/ZZ/V?>,
$ekil- 51 yOzeyinde engel bulunmamalld1r
b) yuzeyinde ti.imsek veya oyuk bulunmamahd1r
vzzvvzmzzzz
$ekil- 52 yOzeyinde girinti, <;:1kmt1 vb. pOrOzler bulunmamalld1r
c) Akmtmm bir yuzeye dogrudan onlenmelidir
Akmtm1n bir yuzeye dogrudan garpmas1 onlenmelidir. Eger zorunlu ise, bu
bolgelere yans1t1c1 veya engelleyici levha konulmal1d1r. $ekil- 53.
KOTO ivi
$ekil - 53 Akmtmm bir yOzeye dogrudan garpmas1 onlenmelidir
60
d ) S1vmm bir noktaya yapmas1 onlenmelidir
Bir tavadan taarak akan veya bir borudan boalan stvtnm belli bir noktaya
dOerek orada ammaya neden olmast 6nlenmelidir. $ekil- 54.


- - Vansrtrcr
T
.,j}
wzmo22'!'ld2
ivi KOTO
$ekil- 54 S1vmm bir noktaya yapmas1 onlenmelidir
e) Cozeltilerin onlem almmahdJr
Deriik bir gozeltilerin seyreltik bir gozeltiye kanttnlmast strastnda, stgrama
yaparak kabtn duvarlanna garpmast onlenmelidir. $ekil- 55.
KOTO
/
Seyreltik
;
KoTO
Seyreltik
ivi
$ekil - 55 Qozeltilerin Slyrayarak kabm duvarlanna c;:arpmas1 onlenmelidir
f) S1v1 h1zmm azalacag1 engeller bulunmamahd1r
S1v1 aktl strasmda stvtnm htzmm azalacagt veya duraklayacagt engeller
bulunmamal1d1r. $ekil- 56.
$ekil-56 S1v1 h1zmm azalacag1 engeller bulunmamahd1r
61
8.9- Kirli Atmosferin Neden Oldugu Korozyon
kOkOrt oksitleri olmak Ozere, atmosfer ic;inde bulunan kirletici gazlar ve
buharlar korozyonu art1nc1 etki yaparlar. Yanmadan kaynaklanan is ve kurum gibi inert
6zellikteki kat1 tanecikler de, metal yOzeyine orada korozyon hOcresi
ic;in uygun bir ortam Bu nedenle atmosferde b1rak1lacak alan metallerin
mOmkOn oldugunca kirli atmosfer ile temas1 6nlenmelidir.
a) Yerleim Slrasmda topografik durum goz onune almmahdlr
s1rasmda topografik durum ve hakim ruzgar y6n0 incelenerek tesisler
ic;in en uygun yer sec;ilmelidir. $ekil- 57.
$ekil- 57 Yerleim s1rasmda topografik durum goz onune ahnmahd1r
($ekilde en uygun yerleim noktas1 (C) dir.)
b) Denizden gelen ruzgarm korozif etkisinden
Deniz atmosferi s6z konusu ise, denizden gelen rOzgann korozif etkisinden
mumkun oldugLiricakac;lnllmalldlr. $ekil- 58.
KARA

r A
/ rlizgar
DENiZ
$ekil- 58 Denizden gelen ruzgann korozif etkisinden kagmJimal1d1r
($ekilde en uygun yer (B) dir.)
62
c) S1cak baca gazlarmm zararh etkisinden
Baca gazlan s1cak halde temas ettigi yap1larda korozif etki yapar. Ruzgar
yonu g6z 6nune almarak bir bacadan 91kan SICak gazlann 6teki bacay1 etkilemesi
onlenmelidir. $ekil - 59.
$ekil- 59 S1cak baca gazlannm zararll etkisinden kagm1lmalld1r
d) Baca gazlarmm binalara temas etmesi onlenmelidir
OS1cak baca gazlannm yaln1z metal yap1lar uzerine degil, betonlar igin de zararl1
etkisi vard1r. Beton giren karbon dioksit ve kOkOrt oksitleri gibi gazlar beton
suyu iginde bulunan kalsiyum hidroksit ile karbonasyon olay1na neden
olur. Hakim ruzgar yonu goz onune allnarak baca gazlannm binalara temas etmeden
saglayacak bir plan1 yap1lmal1d1r. $ekil- 60.
Hakim rllzgar
KOTO
Q D_ DODO::::JO
:ooooon
. Tesisyapilan .. DO DO OD ..
$ekil - 60 Baca gazlannm binalara temas etmesi onlenmelidir
63
8.10 - Stres Nedeniyle Korozyon
Stres korozyonu malzeme uzerindeki 9ekme gerilmesi azalt1larak, veya korozif
ortam1n 6zellikleri 6nlem allnabilir.
ivi KOTO jyj
$ekil- 61 Keskin yuvarlatrlmalldrr
a) Keskin yuvarlatlmahdr
Yuk alt1nda olan malzemelerde keskin k6ieler yuvarlanmal1d1r.
b ) Yukun en etkili bolgeleri kaynakla doldurulmalid1r
Kaynak ile yap1lan baglantJiarda yukOn en 90k etkili oldugu b61geler kaynakla
doldurulmalldlr. $ekil - 62.
IKOTO
iYi
$ekil- 62 YukOn en etkili bolgeleri kaynakla doldurulmalrdrr
c) Dik baglantllarda vida kullanmaktan
Dik a91ll baglant1larda malzeme uzerindeki stresi azaltmak i9in vida yerine lehim
veya kaynak kullanJimalldJr. $ekil- 63.
KOTO lYI
$ekil - 63 Dik a<;rll baglantrlarda vida kullanmaktan ka<;rnrlmalrdrr
64
9- BOYA VE KAPLAMALAR iLE KOROZYONDAN KORUNMA
Korozyonu onlemek igin kullan1lan en basit yontem, metal yuzeyine gegirimsiz bir
kaplama yapllarak gevresi ile temas1n1 kesmektir. Ekonomik olmas1 nedeniyle bu koruma
yontemi pratikte geni bir uygulama alan1 bulmutur. Bu amagla gok say1da organik boya
cinsleri gelitirilmitir. Bunlann kimyasal bileimleri ve fiziksel ozellikleri birbirinden farkl1
olmakla beraber, hepsinde ortak alan husus, saglam bir kabuk oluturarak metali korozif
etkilerden korumakt1r.
9.1 Organik Boyalar
Balang1gta boya olarak yaln1z kuruyan yaglar ile uretilen adi yagll boyalar
kullan1lm1t1r Son y1llarda polimer kimyas1n1n gelimesi ile birgok sentetik boya turu
bulunmu ve bata metaller olmak uzere ahap, beton gibi malzemeleri korozyondan
korumak amac1yla kullan1lmaya balanmltlr. Bileimleri ve ozellikleri farkl1 olan butun
boyalann ortak gorevi, metal yuzeyi ile gevre arasmda gegirimsiz bir tabaka oluturarak
metalin gevre ile temas1n1 kesmek ve boylece metalin gevresi ile reaksiyona girmesini
onlemektir. Bu gorevi yerine getirmeleri igin boyalarda aranan en onemli ozellik
gegirimsiz bir tabaka oluturmalandlr. Baz1 boyalar ozellikle astar tabakas1 iginde
inhibitor igerir. Baz1 boyalarda da galvanik etki yaratmas1 igin ginko tozu kullan1l1r.
Soya tabakas1n1n gevreden gelen oksijen, su buhan, karbon dioksit, vb. korozyona
neden alan bileenleri gegirmemesi gerekir. Korozyon ag1s1ndan bunlardan en onemlisi
sudur. Su molekulleri dipol ozellikleri nedeniyle boya kabugunu oluturan organik
bileiklerin molekulleri aras1ndan gegerek metal yuzeyine ulaabilir veya boya tabakas1
taraf1ndan absorbe edilir. Kuruma halinde bu su molekulleri buharlaarak tekrar d1an
at1l1r. Periyodik olarak 1slanma ve kuruma soz konusu oldugunda, boya tabakas1nda
geveme, yumuama ve kabarma meydana gelebilir.
Gegirimsizligi saglamak igin boyalar genellikle ug tabaka halinde uygulan1r. Metal
yuzeyine uygulanan ilk tabaka olan astar tabakas1n1n ballca gorevi yap1may1
saglamakt1r. Orta tabaka boyan1n dayan1m gucunu art1nr ve su gegirimsizliginde onemli
rol oynar. Su buhan orta tabakada absorbe edilir. Ost kat ise, gaz ve su buhan
gegirimsizligini saglar aynca, d1 etkilere karl boya tabakas1n1 korur.
Astar tabakas1 bileiminde inhibitor etkisi yapabilen pigmentlerin bulunmas1
halinde, metal yuzeyi zamanla pasifleir. Ost kat ve orta kat boya tabakalann1
gegerek metal yuzeyine dogru giden su, astar tabakas1 iginde bulunan inhibitoru
gozerek metal yuzeyinin pasiflemesini saglar.
65
Astar tabakast i<;inde <;inko tozu bulunmast halinde, mikro delikler veya
gatlaklar sonucu metal korozyona ugrayacak olursa, <;inko galvanik etki ile metali katodik
olarak korur. Cinko, demire gore daha aktif bir metal olup, anot olarak rol oynar. Soya
tabakastntn herhangi bir nedenle bozuldugu bolgelerde, bir <;inko - demir pili
Demir katot olacagtndan korozyona ugramaz. Cinko metali ise iyon haline geger. Cinko
tozlu organik boyalann galvanik etki gosterebilmesi i<;in, boya yOksek oranda
(% 90 civannda) ginko tozu bulunmast ve iletken ozellik gostermesi gerekir. Cinko tozu
klor kauguk veya epoksi gibi polimerler i<;ine kattlarak yOksek yogunlukta astar boyalar
elde edilebilir. Soya i<;inde bulunan <;inko tanecikleri birbirine degerek iletkenligi saglar.
Su ozellikleri nedeniyle <;inko tozlu boyalar daha gok soguk galvaniz olarak bilinir.
9.2 Boyalarm Kabuk Oluiturma Mekanizmas1
Soyalar bulunan baglaytct re<;inenin cinsine gore isim altrlar. Su
re<;ineler, boya uygulandtktan ktsa bir sOre sonra kabuk Kabuk
mekanizmastna gore boyalar 0<; ana grupta toplanabilir.
Solvent yoluyla kabuk boyalar,
Hava oksijeni ile kabuk boyalar,
Polimerizasyon veya kondensasyon reaksiyonlan ile kabuk boyalar.
i- Hava Oksijeni ile Reaksiyona Girerek Kabuk Oluituran Boyalar
Su tip boyalara en iyi ornek bezir yagt ile Oretilen adi yaglt boyalardtr. Sezir yagt
i<;inde yag asitleri ile gliserinin esterler yani trigliseritler bulunur.
Su esterler normal stcakltklarda hava oksijeni ile Reaksiyon htzlan
olduk<;a Su nedenle katalitik etki yapan bazt de kattlmast gerekir.
ii- Solvent BuharlaimasJ Yoluyla Kabuk Oluituran Boyf;llar
Sazt re<;ineler uygun bir solvent i<;inde gozOierek dogrudan boya olarak
kullantlabilir. Soya tabakast. yOzeye uygulandtktan sonra boya i<;indeki solvent
regine katt bir kabuk halinde kaltr. Nitro seiiOioz, vinil asetat, seiiOioz asetat
gibi termop!astik ozellik gosteren bir <;ok regine bu yolla boya olarak kullantlmaktadtr. Su
tip boyalar gabuk kuruyan boyalardtr. Su nedenle bunlara "lake" de denir.
iii- Bir Kimyasal Reaksiyon Yoluyla Kabuk Oluituran Boyalar:
Sazt organik polimerizasyon veya kondensasyon reaksiyonlan ile normal
stcakltklarda bOyOk molekOIIer Ornegin epoksi ve poliOretan gibi
boyalar iki halinde yOzeye uygulandtktan sonra orada kimyasal
reaksiyona girerler. htzt kimyasal reaksiyonun htztna bagltdtr. Bu nedenle bu
tip boyalarda stcakltgm belli degerlerin altma bOyOk saktncalar yarattr.
66
9.2 Boyalann Temel
Boyalar genellikle bir baglay1c1 regine ile pigment denilen mineral maddelerin bir
solvent iginde gozulmesi ile elde edilir. Baz1 halde boya igine inert dolgu maddeleri ve
baz1 maddeler de kat1labilir.
Pigmentler Soya igine kat1lan pigmentlerin g6revleri
* istenilen renkte pigment kullan1larak boyaya estetik bir gorunum kazand1nlabilir.
* Pigmentler radyasyonunu absorbe ederek veya k1smen yans1tarak boya
tabakasm1n k1sa surede gurumesini 6nler.
* inhibitor 6zellik gosteren pigmentler metal yuzeyini Galvanik etki
g6sterenler de metali katodik olarak korurlar.
* Baz1 pigmentler lif veya yaprak bigiminde tanecikler igerir. Bu tip
pigmentler boya tabakas1nm k1nlma ve gatlama dayan1kllllg1n1 art1nc1 rol oynarlar.
* Baz1 pigmentler tiksotropik ozellik gostererek boyanm depolanma s1ras1nda
g6kelmesini, boya filminin sarkmas1n1 ve torbalanmas1n1 6nlerler.
* Dolgu maddesi olarak kullan1lan inert pigmentler boya hacmini art1np, boyaya
kaplama ve 6rtme gucu kazandmrlar.
i- Solventler
Solventlerin asll g6revi boya iginde bulunan regineyi ak1c1 hale getirmektir. Ancak
solvent cinsinin boya tabakas1n1n yap1s1 uzerinde de buyuk etkisi vard1r. Boyan1n yuzeye
saglamca kuruduktan sonra duzgun ve parlak bir yuzey boya
tabakas1nda g6zenek ve kabarc1k gibi kusurlann bulunmamas1 da solvent cinsine
bagl1d1r. Aynca solventler boyanm aklcii!QI (viskozitesi), kuruma suresi, f1rga veya
tabanca ile uygulanabilme 6zelligi Ozerine de etki yaparlar.
Her boya cinsinin solventi farkl1d1r. Kural olarak regine ve solventte benzer yap1da
kimyasal gruplann bulunmas1 gerekir. Boyay1 inceltmek amac1yla kullan1lan tinerlerin
g6revi solventlerden farklld1r. Bunlar yaln1zca boya viskozitesini azaltmak amac1yla
kullan1llrlar.
9.3 Boya Cinsleri
Endustride gok say1da regine boya olarak kullan1lmaktad1r. Reginenin kimyasal
yap1sma baz1 yeni gruplar kat1larak boyalann fiziksel 6zelliklerinde
saglanmaktad1r. Bu yolla ayn1 isim alt1nda gok say1da boya tipleri elde Burada
gok kullan1lan sekiz boya grubunun temel karakteristikleri k1saca 6zetlenmekte ve
fiziksel 6zellikleri verilmektedir.
i) Alkit Boyalar
Endustride genel amaglar igin en gok kullan1lan boya tipidir. Alkit boyalar adi
yagl1 boyan1n modifiye Alkit reginesi bir polibazik asit ile bir polihidrik
alkolun 91k1larak ayn1 temel reaksiyon ile
67
gok say1da modifiye alkit reginesi elde edilmitir. Bunlardan endustride en gok
kullan1lanlan, vinil alkit, silikon alkit, uretan alkit (uralkit) ve epoksi esterlerdir. Bu
boyalann hepsi de alkit grubunun temel 6zelliklerini talmakla beraber, gevre koullanna
karl farkll dayanma gOgleri vard1r. Alkit boyalar genellikle atmosferde ve iddetli
olmayan korozif ortamlarda kullan1l1r. Bu boyalar alkali etkisine son derece dayan1ks1Zd1r.
ii) Vinil Boyalar
Vinil regineler, vinil grubunun (-CH = CH-) gift bagmm ag1lmas1 sonucu meydana
gelen polimerleme ile elde edilen termoplastik reginelerdir. En gok kullan1lan vinil
regineler, polivinil asetat (PVA), polivinil klorur (PVC) ve vinil siyanur (akrilonitril) dir. Vinil
boyalar asitlere, alkalilere ve kimyasal etkilere son derece dayan1kl1d1r. Su absorpsiyonu
ve gegirimliligi az oldugundan deniz atmosferinde ve su alt1 yap1larda tercih edilir. Bu tip
boyalann en bOyOk dezavantaj1, hidrokarbon tipi solventlere karl dayan1ks1z oluudur.
iii) Epoksi Boyalar
Epoksi regineler esas itibariyle bisfenoi-A ile epikloridrin bileiklerinin
kondensasyon reaksiyonu ile oluan polimerlerdir. Bu genel yap1ya uygun olarak, gok
geitli organik gruplann kat1lmas1 ile degiik 6zelliklerde epoksi tipi boyalar uretilmektedir.
En gok kullan1lan epoksi boyalar, epoksi poliamin, epoksi poliamit, coal tar epoksi ve
epoksi ester tipinde olanlard1r. BOtOn bu boyalann ortak 6zelligi yuzeye gok iyi
yaplmalan ve her geit kimyasal etkiye dayan1kl1 oluland1r. Bunlann iginde coal tar
epoksi suya karl en dayan1kll olan1d1r. Bu nedenle su alt1 ve yeralt1 yap1lannda tercih
edilir. Epoksi boyalar iki ayn bileenin kimyasal reaksiyonu sonucu polimerlemesi ile
sertleir. Bu reaksiyon 15 C den dOOk s1cakllklarda gok yava yurur. Bu durumda boya
tabakas1n1n yaplma gucunde azalma olur.
iv) Klor Kauc;uk Boyalar
Dogal kauguk klorlanarak sert bir regine elde edilebilir. Ancak bu regine ile Oretilen
boyalar kullanlll degildir. Endustride sentetik klor kauguk boyalar tercih edilir. Dogal
kaugugun temel bileeni alan izopren, alkit ile modifiye edilerek buhara ve gOne
llnlanna d a y a n 1 ~ l l bir boya elde edilebilir. Bu boyanm diger bir Oston 6zelligi de, eskiyen
boya tabakasmm ayn1 boya kullan1larak kolayca tamir edilebilmesidir.
v) Poliuretan Boyalar
Bir izosiyanat ( - NCO) ile bir alkolun polimerlemesi sonucu poliuretan
reginesi elde edilir. Bu regine solvent iginde g6zulerek dogrudan kullanllabildigi gibi,
izosiyanat ve alkol bileenleri uygulama s1rasmda kantlnlarak iki bileenli boya olarak
68
da kullantlabilir. izosiyanat grubu aktif bir gruptur. Bu nedenle poliuretan boyan1n
reaksiyonlan gok s1cakllklarda bile igerdikleri alkil
grubu cinsine bagl1 olarak gok tipte poliuretan boya uretilmektedir. En gok
kullan1lanlar, alkit poliuretan, akrilik poliuretan, epoksi poliuretan ve vinil poliuretan
tipleridir. Aynca su ile kur edilen propolimer poli uretanlar da mevcuttur.
vi) Akrilik Boyalar
akrilik asit ester reginelerinden akrilik ve metakrilik polimerler
solvent iginde gozulerek boya olarak kullanllabilir. Bu boyalar gevre ve
ultraviyole gok dayan1kl1d1r ve otomobil boyas1 olarak kullan11ir. Aynca su bazll
akrilik emulsiyonlar "plastik badana" ad1 ile duvar boyas1 olarak kullan1lmaktad1r. Su bazl1
boyalar atmosfere solvent emisyonuna neden olmaz. Bu nedenle gevre korumas1
ag1smdan buyuk onem Bunun yanmda 1slak tabana uygulanabilme, iyi
kolay kuruma ve su ile kolayca temizlenebilme gibi avantajlan vard1r.
vii) Organik Cinko Tozlu Boyalar
Cinko tozlu boyalar galvanik etkileri nedeniyle genellikle astar boya olarak
kullan1l1rlar. Astar dogrudan gelik ile temas ettiginden boyantn galvanik etkisi daha yararl1
olur. Galvanik etkinin igin boya iginde gok yuksek oranlarda (en az% 90)
ginko tozu bulunmas1 gerekir. Fazla miktarda ginko tozu yogunlugu art1nr ve boya
igindeki ginko zamanla dibe gokerek kullanma guglugu yarat1r.
Cinko tozlu boyalann en buyuk dezavantaj1 bu boyalar kuvvetli asit ve alkalilere
dayan1kslzd1r. Aynca bu tip boyalar yuzey temizligine son derece duyarl1d1r. Yuzeylerin
ileri derecede temiz olmas1 gerekir.
viii) inorganik Cinko Boyalar
Esas baglay1c1 maddesi inorganik silikatlardan bu tip boyalar kur
gore ug grup alt1nda toplanabilir.
1- Sonradan kur olan su bazh alkali silikat boyalar: Bu boya, ginko tozu +
silikat baglay1c1 + kur gozeltisi olmak uzere ug bir boyad1r. Kur sonucu gok sert
bir ginko silikat tabakas1
2-Kendi kendine kur olan su bazh alkali silikat boyalar: Bu boyada baglay1c1
olarak potasyum veya lityum silikat kullan1l1r. Bu silikatlar atmosferde bulunan su buhan
ile hidroliz olarak 30 dakika iginde kuru
3-Kendi kendine kur olan solvent bazh alkali silikat boyalar: Bu boyada
baglay1c1 olarak alkil silikatlar kullan1l1r. Alkil silikat hava rutubeti ile hidroliz olarak alkol
ve silikat jeli Alkol ugar, silikat ginko tozu ile sert bir tabaka
69
Bu boya, ginko tozu + alkil silikat bileenleri ayn ayn ambalajlanarak iki bileenli olarak
kullan1llr. inorganik <;inko boyalar yaklalk 400 C'e kadar yuksek SICakllklara dayanabilir.
Bu nedenle f1nnlarda ve bacalarda tercih edilir.
9.4 Yuzey Temizligi
Bir boya tabakasmm dayan1kll olmas1 igin her eyden once boyan1n metal
yuzeyine saglamca yap1mas1 gerekir. Bu ise yuzey temizligine baglld1r. Eger yuzeyde
pas, toz, kir, geitli yabanc1 maddeler ve ozellikle yag varsa boya metal yuzeyine
yaplamaz ve metal ile boya tabakas1 arasmda boluklar kal1r.
Hangi tip boya kullan1llrsa kullan1lsm, boyadan onceki yuzey temizligi kaplama
kalitesinin temelini oluturur. Yuzeyde yag veya inert bir madde kalabilir, veya su abrorbe
edebilen bir tuz veya korozyon uranu bulunabilir. Her iki halde de boya tabakaSI altma
gevreden su penetre olur. Boya tabakas1 altmda kalan boluk igine gevreden su buhan
penetre olursa orada yogunlama ve sonra buharlama nedeniyle boya tabakas1n1
kaldmr. $ekil-11.6. Boya tabakas1 ile metal arasmda tuz kalmas1 halinde ise, gevreden
osmoz yoluyla boya altma su difUzyonu meydana gelir. Bu durumda da o bolgede boya
tabakas1 k1sa surede kabanr.
i- Yuzey Temizleme Yontemleri
Metal yuzeyinin boyadan once hangi yontemlerle temizlenecegi ve yuzeylerin
temizlik dereceleri "Steel Streleri "Steel Str Council" (SSPC) ve "Standard Institution
of Swedish" (SIS) taraf1ndan detayll olarak standardize edilmitir. Temizlik dereceleri
numaralanml ve her biri fotograflarla da belgelenmitir. Turk standartlannda da SIS
standartlan kabul edilmitir. Cizelge -2' de yuzey temizlik derecelerinin tan1mlan topluca
verilmektedir.
Yuzey temizligi aag1daki yontemlerle yap1lmaktad1r.
a) Solvent ile temizleme,
b) Buhar ile temizleme,
c) El aletleri ile temizleme,
d) Makinah aletler ile temizleme,
e) Kum puskurtme ile temizleme,
f) Pikling yaprlarak ter:nizleme.
a) Solvent ile yuzey temizleme
Metal yuzeyinde bulunan yag, gres vb. solvent iginde gozunebilen yabanc1
maddeler herhangi bir solvent ile y1kanarak veya solvent igine dald1nlarak temizlenir.
Ancak temizlik igin kullan1lan solvent k1sa surede kirlenir. Bu nedenle metal
yuzeylerinin solvent ile Jslat1lm1 bir ustupu veya bezle silinmesi daha uygundur. Bu
durumda bile solvent buharlamasl sonucu metal yuzeyinde ince bir yag filmi kalabilir.
70
Son olarak metal yuzeyinin solvent ile yrkanmasr gerekebilir. Bu yontemle yaglar ve kirler
temizlenmekle beraber paslann ve yuzeye saglamca inorganik maddelerin
giderilmesi mumkun olmaz.
b) Buhar ile temizleme
Metal yuzeyine yuksek srcakllkta ve basrngta buhar puskurtulerek yuzeyde
bulunan toprak, toz, yag ve gres sokulerek Bu yontem solvent ile
temizlemeye gore daha basit ve gevre temizligi agrsrndan daha uygundur. Ancak bu
yontem ile de yuzeyde bulunan paslann giderilmesi mumkun olmaz.
c) El aletleri ile temizleme
Metal yuzeyinde bulunan eski boya kalmt1lan, yabancr maddeler ve kaba
pas tabakas1 tel frrga, sistire, raspa, keski ve gekig gibi el aletleri kullan1larak
temizlenebilir. Bu yontemle gatlaklar iginde bulunan yabanc1 maddeler ve yuzeyde
gukurcuklar iginde bulunan ince pas tabakas1 temizlenemez. Aynca el aletleri metal
yuzeyinin duzgunlugunu bozabilir, yer- yer engeb'eler ve gukurcuklar
d) Makinah aletler ile temizleme
Elektrikle veya pnomatik olarak tel f1rga, (disk), z1mpara vb. aletler
kullanrlarak metal yuzeyinde bulunan eski boya kalmt1lan, kaynak gapaklan ve pas
tabakas1 kaz1narak giderilir. Makina ile olmas1na ragmen bu yontemle yuzey
temizligi oldukga gugtur. Ancak kuguk yuzeyler ve tamirat igin bu yontem kullan1l1r. H1zl1
yuzey temizligi igin en iyisi kum puskurtme yontemidir. Kum puskurtme yonteminin
uygulanmas1nm mumkun olmad1g1 veya kum puskurtmenin gevre igin zararl1
etkilerinden kurtulmak igin makinall el aletleri kullan1lmas1 yoluna gidilir.
e) Kum puskilrtme yontemi ile yilzey temizleme
En iyi yuzey temizligi kum puskurtme yontemi ile yaprlabilir. Ad1 kum puskurtme
olmasrna ragmen son zamanlarda kum yerine bir gok sert ve katr partikuller de
kullanrlmaktad1r. Bu yontemde belli granulometride silis kumu (veya sert
tanecikler) yuksek hrzla (300-600 km/h) metal yuzeyi uzerine bir tabanca ile puskurtulur.
Boylece yuzeyde bulunan pas ve buton yabanc1 maddeler tam olarak giderilebilir. Bu
yontemle dort ayn derecede (Sa -1, Sa -2, Sa -2 %, Sa -3) yuzey temizligi yap1labilir.
madde olarak ucuzlugu nedeniyle dogal silis kumu tercih edilir. Ancak
kum ile yuzey temizlemede hem hem de gevreyi rahatsrz edecek derecede
toz Bu nedenle son yrllarda kum yerine sentetik maddeler (aluminyum
oksit, silikon karpit vb.) kapalr devre olarak kullan1lmaktadrr.
71
Kum puskurtme yontemi ile elde edilen yuzey temizlik dereceleri standartlarda
aag1daki ekilde tan1mlanm1t1r :
Sa -1, : <;elik yuzeyinde bulunan botun yabanc1 yumuak maddeler ve pasm
giderilmi oldugu hafif kum puskurtme.
Sa -2 : <;elik yuzeyinde bulunan pas tabakas1n1n yaklalk olarak % 80' inin
giderilmi oldugu orta derecede kum puskurtme.
Sa -2% :<;elik yuzeyinde bulunan pas tabakas1n1n yaklalk olarak % 95' inin
giderilmi oldugu kum puskurtme.
Sa-3: <;elik yuzeyinde bulunan botun pas ve yabanc1 maddelerin tamam1n1n
giderildigi ve beyaz metalin elde edildigi kum puskurtme.
<;izelge - 2 <;elik yuzeylerin temizlik dereceleri
STANDARTLAR YUZEY TEMIZLIK DERECELERI
SSPC () SIS ( ) TANIMI
Solvent ile temizleme : Solvent veya alkali 96zeltisi kullan1larak yuzeyde bulunan yag, gres
SP -1 - ve kirler giderilir. Bu yontem ile pas giderilemez.
El aletleriyle temizleme : YOzeyde bulunan eski boy a, pas ve yuzeye yabanc1
SP -2 St-2 maddeler, tel f1r<;a, z1mpara gibi el aletleri ile temizlenir.
Makine ile temizleme : Yuzeyde bulunan eski boyalar ve paslar makina ile disk,
SP -3 St-3 z1mpara vb. kullan1larak temizlenir.
Kum ile beyaz Metal yuzeyinde bulunan paslar ve diger butun yabanc1 maddeler
metale kadar temizleme : tam olarak giderilir. Bu temizlik derecesi beyaz metal yuzeyinin elde
SP -5 Sa- 3 edildigi en OstUn temizlik derecesidir.
Kum ile
Metal yuzeyinde ust k1s1mda bulunan paslann giderildigi, fakat baz1
ticari temizleme :
SP -6 Sa -2
oyuk ve 9atlaklar i9inde paslann goruldugu temizlik derecesidir.
Kum ile Metal yuzeyinde bulunan maddelerin ve kaba pasm
hafif temizleme : giderildigi, fa kat yuzeyde henuz gozle gorunecek derecede pas rengi
SP -7 Sa -1 bulunan temizlik derecesidir.
Pikling:
Uygun konsantrasyonlarda asit !(ozeltileri i9ine daldmlarak, metal
yuzeyindeki pas ve yabanc1 maddelerin kimyasal olarak
SP -8 -
temizlenmesidir.
Kum ile
Metal yuzeyinde bulunan paslann olarak % 95 in in
beyaza yakm temizleme :
SP -10 Sa -2 Yz
oldugu ve metal yuzeyinin parlak bir renk kazand1g1
temizlik derecesidir.
(*) SSPC : Steel Structures Painting Council
(**) SIS : Standard Institution of Swedish
SP : Surface Preparation
St :Surface Tool
Sa : Surface Abrasion
f) Pikling
Metal yuzeyinde bulunan yabanc1 maddeler kimyasal olarak pikling ilemi ile de
temizlenebilir. Pikling, metal yuzeyinin geitli asit gozeltileri ile temizleme yontemidir.
Pikling ile temizleme yonteminde U s1ra izlenir.
*Metal ilk olarak s1cak kostik gozeltisi igine dald1nlarak yuzeyde bulunan yag ve
gresler giderilir.
72
* Kostik kalmt1lan s1cak su ile y1kanarak
* 80 C' de ve % 1 0' luk sulfUrik as it gozeltisi iginde bekletilerek as it etkisi ile
paslar sokulur.
* Asit kal1nt1lan s1cak su ile y1kanarak temizlenir. Bir gok halde pikling
burada son verilir.
* Metal yuzeyinin fosfat ile amac1yla, metal 80 C' de % 5 lik
fosforik asit igine dald1nl1r.
* S1cak su ile y1kan1r ve kurutulur.
Pikling hemen sonra astar tabakas1 uygulanmal1d1r. Astarlama
metal yuzeyi tam olarak sogumadan yap1lmal1d1r. Aksi halde giylenme nedeniyle
yuzeydeki kapiler su
Pikling s1rasmda asit etkisi ile metalde gozunme olay1 meydana gelebilir.
Metal kaybm1 minimuma indirmek ve asit sarfiyat1n1 azaltmak igin pikling gozeltileri igine
uygun bir inhibitor kat1lmas1 faydal1 olur.
9.5 Boyalarm Uygulanmas1
Boya yontemler ile uygulanabilir. Hangi yontemin segilecegi boya
cinsi olmak Clzere ortam bagl1d1r. Her yontemin avantaj ve dezavantajlan
vard1r. Bunlar ozetle verilmektedir.
i- ile boya uygulanmas1
En basit boya uygulama yontemidir. Ozellikle astar boyamn uygulanmasmda bu
yontem tercih edilir. <;unku boyay1 yuzeyde bulunan gozenek, delik ve gatlaklann igine
doldurabilmek en iyi f1rga ile mumkun olabilir. Aynca k1y1 ve gibi kritik bolgeler f1rga
ile daha sagl1kl1 boyanabilir. F1rganm en buyuk dezavantaj1, uniform bir film kalmiiQinl
ve gok duzgun bir yuzey elde
ii- Rulo ile boya uygulanmas1
Rulo esas olarak Clzeri kege ile ekseni etraf1nda donebilen bir
silindirden Boya malzemesi kegeye emdirilir ve yuzeye uygulan1r. Rulo ile
boyamada boya kayb1 diger yontemlere gore daha azd1r. Maske kullanmaya gerek
kalmadan kapal1 yerlerde boya uygulamas1na imkan verir. yuzeylere boya
uygulamak igin en uygun yontem rulodur. Daha gok Clst kat boya tabakasm1n
uygulanmas1nda tercih edilir. Boylece hem boya uygulama h1z1 hem de duzgun
bir Clst yuzey elde olur.
iii- Puski.irtme (Tabanca) ile boya uygulanmas1: Tabanca ile daha duzgun bir
73
boya filmi elde edilebilir. Siri haval1, digeri havas1z olmak Ozere iki <;eit pOskOrtme
yontemi vard1r. $ekil -11.7 (a) ve (b)
iv- Havah puskurtme ile boya uygulanmas1: Sas1n<;l1 hava kullan1larak boya bir
tabanca ile metal yOzeyine toz halinde pOskOrtOIOr. Soylece istenilen kalmllkta <;ok
dOzgOn bir film tabakas1 elde edilir. Ancak bu ilem s1rasmda % 30 - 40 a varan
oranlarda boya kayb1 meydana gelir. Su kay1p rOzgara ve boyanmakta olan metalin
ekline ve bi<;imine gore degiir.
v- Havas1z puskurtme ile boya uygulanmas1: <;ok yOksek bir bas1n<; ile yaln1z
boya malzemesi ince bir delikten pOskOrtOIOr. Soylece boya tanecikleri <;ok kO<;Ok
par<;ac1klar halinde metal yOzeyine yapllr. Su yontemle k1sa surede kal1n bir film
tabakas1 elde edilebilir. Ancak uygulama yetenekli bir i<;i taraf1ndan yap11mal1d1r. Aksi
halde boya tabakas1 kalml1g1 yer-yer degiebilir. Suna karlllk havas1z tabanca ile boya
uygulanmas1n1n U avantajlan vard1r:.
*Soya yOzeye bas1n<;la pOskOrtOimO oldugundan daha iyi yapllr.
* Daha kalm bir boya tabakas1 bir kat halinde uygulanabilir.
* inceltmeye gerek duyulmadan daha koyu k1vaml1 boyalar bu yontem ile
kolayl1kla uygulanabilir.
9.6 Boya Uygulanmasmda Emniyet Onlemleri
Soya i<;inde kullan1lan bOton solventler insan sagllg1 ve <;evre i<;in <;eitli sorunlar
yaratmaktad1r. Son y1llarda boya i<;inde kullan1lmakta olan solvent oranlanna <;eitli
Olkelerde Slnlrlamalar getirilmitir. Sir<;ok Olkede boya i<;inde 420 g/L' den fazla solvent
kullan1m1 yasaklanml bulunmaktad1r. Solvent yerine su kullan1larak Oretilen su bazl1
boyalar gittik<;e onem kazanmaktad1r.
Soya uygulamas1nda bata insan sagllg1 olmak Ozere, yang1n ve c;evre kirliligini
onleme a<;1smdan aag1daki onlemlerin al1nmas1 gerekir.
i- Kapal1 yerlerde boya uygulan1rken havaland1rma yap1lmaiJd1r. Solvent buharlan
genellikle havadan ag1rd1r. Su nedenle havaland1rma ancak aspirator ile emilerek
yap1labilir.
ii- Soya uyguland1ktan sonra boya tabakas1 kuruyuncaya kadar havaland1rmaya
devam edilmelidir. Solvent buharlan konsantrasyonu patlama yOzdesinin alt1nda
tutulmalld1r. Ceitli solventler i<;in insan sagllg1na zarar veren ve patlama limit degerleri
<;izelge -11.8' de verilmektedir.
iii- Soya uygulanan bolgede sigara i<;ilmemelidir. Soya uygulanan bolgeye
15m uzakl1ga kadar alevle yakla1lmamal1d1r.
74
iv- mutlaka hava maskesi kullanmalld1r. Surekli boya yapan iginde
basmgll temiz hava bulunan maskeler kullanmalld1r.
9.6 c;evre Kontrolil
Soya uygulanmas1 s1ras1nda s1cakllk ve rutubet olmak uzere boyan1n
kurumasma etki yapan gevre kontrol edilmelidir. Boya uygulamas1, yuzey
temizliginden boyan1n kurumas1na kadar uzun bir sure iginde Zaman isteyen
bu planlanmall ve atmosferik g6z 6nune al1nmal1d1r.
iki boyalann pota omru sm1rl1d1r. Bunun igin boyanacak yuzeye yetecek
miktarda boya haz1rlanmal1d1r. ruzgar ve etkileri surekli kontrol edilmelidir.
a) S1cakhgm etkisi
Boya uygulamak i<.;:in en uygun SICakllk 15 -30 C arasldlr. Slcakllgln 5 C' nin
altmda oldugu ortamlarda (kuruma suresi de dahil) hi<.;: bir boya uygulamas1
yap1lmamalld1r. Bu s1cakllkta boya tabakas1n1n metal yuzeyine saglam bir
mumkun olmaz. iki boyalar s1cakllk daha duyarlld1r. Bu
boyalar bir kimyasal reaksiyon sonucu s1cakllklarda reaksiyon h1z1 son
derece Bu tip boyalarda en az 24 saat ortam s1cakllgln1n 15 C nin altma
gerekir.
b) Hava rutubetinin etkisi
sisli veya giylenme olaymm s6z konusu oldugu hallerde boya uygulamas1
yap1lmamalld1r. Kapall ortamlarda bile, eger relatif rutubet belli bir degerden daha yuksek
ise boya uygulanmas1 sak1ncal1d1r.
Havan1n relatif rutubeti metal yuzeyindeki kapiler iginde giylenmeye
neden olacag1 igin boya uygulamasmda buyuk 6nem Metal yuzey s1cakl1gl ortam
s1cakl1g1ndan olmasa bile, eger havanm relatif rutubeti % 85 den daha yuksek ise,
kapiler i<.;:inde g6zle g6runmeyen bir <.;:iy tabakas1 soz konusu olabilir.
<;iylenme noktas1 havada bulunan su buhann1n doygun hale geldigi s1cakl1ktlr.
Relatif rutubet ne derece yuksek ise, giylenme noktas1 da o derece yuksek olacakt1r.
Hava S1cakl1g1 ve relatif rutubeti biliniyor ise, o havada s1cakllk kag dereceye
giylenme olay1nm bulunabilir. <;izelge - 11.9' da s1cakl1k ve relatif
rutubetlerde alan hava i<_;:in giylenme noktas1 degerleri verilmektedir.
<;iylenme noktas1 oldugu maksimum s1cakl1kt1r.
<;iylenme noktas1ndan daha yuksek s1cakllklarda metal yuzeyinde s1v1 halde su
bulunmaz. Ancak pratikte tam emniyeti saglayabilmek igin giylenme noktasmdan 3
C daha yuksek s1cakl1klarda kal1nmas1 yoluna gidilir. Ornegin, gevre hava s1cakllg1 20
75
C ve relatif rutubet de % 60 ise, bu havanm giylenme noktas1 gizelgeden 12 C olarak
okunur. Su durumda 15 C s1cakllktan daha s1cakl1kta olan metal yuzeylerine boya
uygulanmamas1 gerekir.
9. 7 Uygulamada Yap1lan Hatalar
Soya uygulamas1 herhangi bir yapabilecegi basit bir degildir.
uygulamalar ve yetersiz bir yapacag1 hatalar boya 6mrunun azalmas1na neden
olur. Pratikte rastlanan en 6nemli hatalar ve bunlann 6nlenmesi igin almacak tedbirler

a) Duzensiz film kalmhg1
Yuzeyin her noktas1nda boya filminin kallniiQI ayn1 olmalld1r. Farkl1 kal1nl1k
atmosferden yuzeye olan oksijen difUzyonu ve su absorbsiyonunda da farkl1l1k yarat1r.
Dolay1s1yla gok k1sa mesafelerde anot - katot b61gelerinin neden olur.
Soya film kalml1g1ndaki farkl1l1k dogrudan hatasmdan kaynaklan1r. Sunu
6nlemek igin tabanca ile uygulamada, boyanan yuzey ile tabanca arasmdaki mesafenin
daima ayn1 olmas1na 6zen gosterilmelidir. Su mesafenin gereginden fazla olmas1
halinde, pulvarize haldeki boya tanecikleri yuzeye solventin bir k1sm1 havada
boyan1n yuzeye gucu azal1r. Tabancan1n boyanan yuzeye
gok yakm olmas1 halinde de, boya kullan1lmas1 nedeniyle yuzeyde akma meydana
gelebilir. Her iki halde de boya film kal1niiQI birbirinden farkll olur. Diger taraftan
tabancan1n hareket h1z1 da boya boyunca sabit kalmalld1r. F1rga ile uygulamada
hatalan yan1nda, boyanm k1vam1 ve kullan1lan tinerin uguculugu film kallnllglna etki
yapar.
Genel kural olarak, boyay1 tek tabaka yerine, iki ince tabaka halinde uygulamak
film kal1nllg1 Oniformlugu ag1s1ndan daha yararlldlr.
b) Kusma
Sir boya tabakas1 uzerine renkte bir boya tabakas1 uyguland1gmda, alt katta
bulunan boya renginin ust kat boya tabakasma 91kma.s1 blay1na kusma denir. Su durum
ust kat boyamn solventinin, alt kat boya tabakas1 pigmentini g6zmesinden ileri gelir.
Kusma olay1 gogu kez, astar tabakas1 tam olarak kurumadan ust kat boyanm uygulamas1
ile ortaya 91kar.
c) Geg kuru rna
Soyan1n beklenilen sureden daha geg kurumasmm nedenleri vard1r.
boya tabakas1n1n kuruma suresi s1cakllga, ruzgara, boya
76
tabakastmn kaltnltgtna ve boyada alan tinerin uc;uculuguna bagltdtr. Ancak
pratikte gee; kuruma olayt genellikle boya film kaltnltgtntn gereginden fazla
nedeni ile ortaya <;tkar.
Boyantn kurumast ic;in her once boya ic;inde bulunan uc;ucu
gerekir. Diger taraftan stcakltklarda boyantn saglayan
kimyasal reaksiyonlann htztnda da azalma olur. Bu durumda yuzeydeki
sonucu ince bir film alt ktstmlarda boya olarak kaltr. Hava oksijeni ile kuruyan
boya tiplerinde, oksijenin alan Ost tabakadan gec;erek alt ktstmlara difOzyonu
Bunun sonucu olarak boya tabakastntn metale yaktn alan bolgesi uzun sure
olarak kaltr.
Genel kural olarak, boyantn gee; kurumasma meydan vermemek ic;in film boya
kaltnltgtntn belli bir degerden daha fazla olmamastna ozen gosterilmelidir. Aynca
boyantn oldugu ortamm stcakltgl ve havalandtrma da

d) Akma ve torbalama
yuzeylere boya uygulantrken, boyantn yer yer dogru akarak torbalar
halinde birikmesi olayma pratikte stkc;a rastlantr. Bunun nedeni boyanm gerektigi
kadar inceltilmeden uygulanmas1d1r. Aynca boyanan yuzeyin ortam stcakltgmdan daha
soguk olmas1 ve iyi havalandtrma yap1lmamas1 hallerinde de akma ve torbalanma olay1
meydana gelebilir. Tabanca ile uygulamada tabancantn ac;tstntn dogru
veya hava basmctntn yeterli uc;uculugu az alan bir solvent ile inceltme
olmast hallerinde de akma gorulebilir.
e)
olay1, boyanm kurumas1 strastnda havada bulunan rutubetin
boya filmi Ozerine ileri gelir. Havan1n relatif rutubetinin c;ok
yuksek oldugu anlarda, ozellikle dogru hava stcakltgtntn ile birlikte
c;iylenme olayt boyanm neden olur. Bunun tam olarak
bir astar tabakast Ozerine Ost kat boya surulmesi halinde de
gorulebilir.
Genel kural olarak, boyantn kurumas1 strasmda c;ok iyi havalandtrma yap11mas1
gerekir. Aksi halde solvent ve yuzeyde mat bir gorunum ortaya
<;tkar.
77
f)
Buru!?ma olay1 daha gok hava oksijeni ile kuruyan yag esasll boya tiplerinde
g6rulur. Bu tip boyalar gereginden daha kal1n bir tabaka halinde uygulanacak olursa,
boya tabakasmm Ost k1s1mlan normal olarak kurudugu halde alt k1s1mlar yeterli miktarda
oksijen alamaml!? oldugundan ya!? olarak kal1r. Yuzey kat1la!?arak hacmini kugultur. Bu
durum boya tabakas1nm buru!?uk bir hal almas1na neden olur. Aynca, boya
uyguland1ktan sonra !?iddetli gOne!? l!?lnlan altmda kal1rsa, yuzeyde ani kuruma meydana
gelir ve boya tabakas1 buruabilir.
g) igne delikleri (Pinhol)
Ya!? boya tabakas1nda hava kabarc1klannm bulunmas1 igne deliklerinin
olumasma neden olur. S1kga rastlanan bu olay1n ballca nedenleri unlardlr.
Boya uretimi s1ras1nda, regine + solvent + pigment birlikte iyice 6gutolerek
pigment partikullerinin tam olarak 1slanmas1 saglan1r. Eger pigment partikulleri tam
olarak 1slat11maz ise, pigment tanecikleri arasmda hava boluklan kal1r. Bu hava
sonradan kabarc1k olumas1na neden olur.
Boyanm gereginden fazla inceltilmesi halinde, boya tabakasmm alt k1sm1nda
bulunan tinerin buharlaarak yuzeye g1kmas1 olay1 da igne deliklerinin olumasma
neden olur.
Boyanan yuzeyde toz veya kir gibi kat1 taneciklerin bulunmas1 halinde, bu
tanecikler Ozerinde adsorbs edilen hava boya filmini terkederken igne delikleri
olu!?masma neden olur.
Tabanca ile uygulamada bas1ncm gok yuksek oluu da boya tabakasmda igne
delikleri meydana getirebilir.
h)
Tabanca ile uygulamalarda s1k rastlanan bir olayd1r. Puturle!?me sonucu boya
yuzeyi duzgunlugunu kaybeder. Puturlemenin bal1ca nedeni gabuk ugan bir solvent
kullan11mas1d1r.
i) Yuzey kirlenmesi: Gerek boyan1n uygulanmas1 s1ras1nda, gerekse boya filmi
kururken yuzeye yaplan tozlar ve yabanc1 kat1 tanecikler yuzeyin kirlenmesine neden
blurlar. Boya kab1 ag1kta b1rak1ld1gtnda veya f1rgada boya kurudugunda, kuruyarak kabuk
baglayan boya pargac1klan yuzeyin kirli bir gorunum kazanmasma neden olurlar.
78
9.8 Boya S e ~ i m i ve Maliyet
Belli bir ortamda bulunan bir metal malzemeyi boyamak igin hangi boyan1n
kullan1lmasmm uygun olacagmm belirlenmesi hem teknik, hem de ekonomik yonden gok
onemli bir konudur. Bu segimin bilingli l?ekilde yap1lmas1 suretiyle yap1 en ekonomik
l?ekilde korozyondan korunmul? olacakt1r. Burada onemle belirtelim ki, pahal1 malzemeler
kullamlarak her zaman daha yuksek performansl1 koruma elde edilemez. <;ogu zaman
hem ucuz, hem de yeteri kadar emniyetli gozumler bulunabilir.
Boya segilirken, yaln1z boyalann teknik ozellikleri degil, yap1 + gevre + boya
sistemi toplam olarak ele al1nmal1d1r. Diger taraftan boya segiminde de yaln1z boya
malzemesinin maliyeti degil, bal?ta yuzey temizligi olmak uzere, boya uygulamas1 il?giligi
ve boya omru boyunca gerekli bak1m onanm masraflan da goz onune al1nmal1dlr.
Bir boyanm, degil?ik ortamlarda omru farkl1d1r. Diger taraftan 1 m
2
yuzey alan1 igin
kullan1lacak boya miktarlan da farklld1r. Bu durum ekonomik analizlerde boyalann, 1 m
2
yuzeyin 1 y1l igin koruma maliyeti (maliyetlm
2
.yJI) goz onune almarak degerlendirilmesi
gerekir.
Boyan1n toplam maliyeti (yuzey temizleme + malzeme maliyeti + il?gilik)
toplammdan olul?ur. Bunlann iginde en buyuk pay gogu kez yuzey temizleme
masraflanna aittir. Yuzey temizleme degil?ik yontemlerle ve degil?ik kalitede yap1labilir.
Bunlann maliyetleri de farkl1d1r. <;izelge- 3'de yuzey temizleme yontemlerinin 1 m
2
yuzey
alan1 igin relatif maliyetleri verilmektedir.
<;izelge - 3 Yi.izey temizleme maliyetleri
YUzey temizleme yontemi 1 m" yUzeyin temizleme maliyeti
Tel fm_;;a ile temizleme y(*)
Alev ile yakarak temizleme 2y
Pikling (Kimyasal temizleme) 3y
Kum pi.iski.irtme ile temizleme
Sa 1 derecesinde temizlik y
Sa 2 derecesinde temizlik 2y
Sa 2 Yz derecesinde temizlik 3y
Sa 3 derecesinde temizlik 4y
-
.. ..
-..
(y): Bu deger <;:e!?rtll bolgelerde farklldrr ve zamanla degr!?rr.
79
Diger taraftan 1 m
2
yuzeyi boyamak ic;in gerekli boya uygulama cinsine gore
degiir. Cizelge -4
<;izelge - 4 Soya i<;ilik maliyetleri
Boya uygulama yontemi 1 m" yUzeyin boyama maliyeti' '
F1r<;a ile boyama X
Rulo ile boyama 0,8x
Havall puskurtme ile boyama 0,5x
Havas1z puskurtme ile boyama 0,3x
(*) i<;ilik maliyeti boyanacak toplam yuzey alan1 buyukiUgune ve ulalm zorluguna gore degiebilir.
1 m
2
yuzeyi boyamak ic;in gerekli olan boya miktan teorik olarak hesaplanan
miktardan biraz farkl1d1r. Bu miktar boya s1rasmda kay1plar nedeniyle boyama yontemine
ve yuzeyin puruzlulugune de bagl1d1r. Bir litre boya ile boyanabilen yuzey alan1 teorik
olarak hesaplanandan daha azd1r. boyama yontemlerinde meydana gelen boya
kayb1 Cizelge-S'de, yuzey temizleme yontemleri ile temizlenmi olan yuzeyler ic;in
boya harcamasma esas eden puruzluluk faktoru de <;izelge-6'da verilmektedir.
<;izelge- 5 <;eitli yontemlerle boyamada boya kay1plan
Boya uygulama yontemi Boya kay1plan
FIJ"Ya veya rulo ile boyama %10
Tabanca ile kapall alanda boyama %20
Tabanca ile a<;lk havada boyama \J %30
..
(*) rilzgar olmas1 hahnde boya kayb1 % 40 ' a 91kab1hr
<;izelge -6 <;eitli yontemlerle temizlenmi olan yuzeylerde puruziUIUk faktoru
YUzey temizleme yontemi PUrUzlliiUk faktoru
Yeni <;elik (Pikling ile temizlenmi) 0,98
Kum puskurtme ile temizlenmi 0,95
El aletleri ile temizlenmi 0,90
Endustride ortamlarda bulunan ekipmanlara uygulanacak olan boyanm
sec;imi buyuk onem Bu konu tam bir uzmanllk gerektirir. Boya sec;iminde teknik bir
yenilgiye dOmemek ve en ekonomik olan1n1 bulmak ic;in boya teknik ozelliklerinin,
c;evrenin korozif etkilerinin ve boyanacak malzemenin korozyon reaksiyonlannm c;ok iyi
bilinmesi gerekir. Boya sec;iminde liste halinde verilen alt1 kriter bir arada
incelenmelidir.(Cizelge -7).
80
<;izelge - 7 Boya segiminde goz oni.ine altnacak kriterler
1. Boyanm teknik ozellikleri
* A!?mma direnci
* Fleksibilite
* Suya, yaga, asit ve bazlara dayamkltltgl
* S1cakltga dayamkltllg1
* Renk ve parlakltk kallclliQI
2. Boya uygulanacak malzeme cinsi
* Tahta
* Beton
* <;elik
* Eski boyall yi.izeyler
3. Boyadan beklenen fonksiyon
* Korozyonu onleme
* Su gegirimsizligi saglama
* S1cakhk kontroli.i
* Dekoratif olarak
4. Boyanacak malzemenin durumu
* Yi.izey temizleme yap11tp yap1lamayacag1
* Soya uygulamas1 igin elveri!?liligi
5. c;evresel faktorler
* S1cakltk
* Rutubet
* Kimyasal maddeler ile temas
* GOne!? radyasyonu etkisi
* Biyolojik etkiler (yosun, ki.if vb.)
6. Boya temini
* Boyanm piyasada yeterli miktarda bulunabilirligi
* Boyanm fiyat1
SOtun bu koliiullara tam olarak uygun ideal bir boya mevcut degildir. Amac; eger
korozyonu belli bir sure 6nlemek ise, Su amac1 saglayabilen en ekonomik boya cinsinden
biri sec;ilebilir. Ayn1 amac;la bir c;ok boya cinsinin kullanllabilmesi mumkOndOr. Su
durumda 6nceki y1llarda denenmilii boyalann kullan1lmas1 tercih edilmelidir.
9.9 Boyalarm Kullamm Alanlan
Korozyonu 6nlemek Ozere kullan1lan bir boyada liiU 0<; ozellik aran1r.
* Soya uyguland1g1 yuzeye c;ok iyi yap1liimalld1r.
*Soya kuruduktan sonra oluliian tabaka metali tam olarak yal1tmal1d1r.
* Soya tabakas1, i<;inde bulundugu c;evreden gelen fiziksel ve kimyasal etkilere
dayan1kl1 olmal1d1r.
Her boya, baglay1c1 ve pigmentinin cins ve miktanna bagl1 olarak bu 6zelliklere
k1smen uyar. Su nedenle boyalann <;eliiitli korozif ortamlardaki servis 6m0rleri birbirinden
farkl1 olur. Saz1 boyalar ornegin asitlere daha dayan1kll oldugu halde, baz1lan da solvent
81
etkisine kariil daha dayan1kl1d1r. Bu nedenle boya segiminde oncelikle gevresel etkiler
goz 6nunde bulundurulmalldlr. Her geiiit ortama dayan1kl1 ve butun ozellikleri mukemmel
olan bir boya mevcut degildir. Her boyan1n avantajlan yan1nda baz1 sak1ncalan da
mevcuttur. BUtun bu fakt6rler en iyi iiekilde dengelenerek s6z konusu olan malzemenin
ekonomik olguler iginde boyanmas1 igin boya segimi yap1llr.
Muhendislerin tesis ve ekipmanlar igin pratik olarak boya segimini kolaylaiitlrmak
uzere, geiiitli boya tiplerinin degiiiik ortamlarda dayanJkiiiiQI Cizelge - 8'de ve geiiitli
korozif ortamlarda kullan1lmasl uygun olan boya tipleri Cizelge -9'da liste halinde
verilmektedir.
<;izelge- 8 boyalann ortamlarda dayan1khllg1
Boya tipi Atmosfer Su Alkali As it Solvent Kullanma yeri
AI kit c;ok iyi orta zay1f orta zay1f yi.izeyler ic;in
Vi nil iyi c;ok iyi c;ok iyi c;ok iyi zay1f Kimya sanayi ic;in
Epoksi iyi orta orta iyi iyi dayan1kl1
Akrilik c;ok iyi iyi iyi orta iyi Oto boyas1
Klor c;ok iyi iyi iyi iyi zay1f dayamkll
Poli Uretan gok iyi iyi iyi iyi gok iyi dayamkll
Coal tar epoksi iyi gok iyi gok iyi iyi iyi Sualt1 yap1lan
Organik gok iyi orta zay1f zay1f orta Galvanik etki
lnorganik gok iyi iyi zay1f zay1f gok iyi S1caga dayan1kll
Cizelge -9 ortamlar ic;in onerilen uygun boya tipleri
Tesis ve ekipman Ortam ozellikleri Uygun boya tipleri
Atmosferde bulunan demir ve Endi.istriyel atmosfer Alkit, polii.iretan
c;elik Korozif deniz atmosferi inorganik c;inko, vinil, epoksi
Kapah ortamda bulun an Hafif endi.istriyel atmosfer Alkit, polii.iretan
demir ve c;elik Asit ve korozif gazlar Vinil, epoksi, klor kauc;uk
Kimyasal c;ozelti ic;eren Tuz c;ozeltileri
Vinil Epoksi
tanklann i<; yi.izeyleri Asit ve alkali c;ozeltiler
Su tanklan ic; yi.izeyleri
Su alt1 veya yi.iksek rutubetli Vinil, epoksi, klor kauc;uk coal tar
ortamlar epoksi
Beton tanklann ic; yi.izeyleri Su alt1 Vinil, epoksi, klor kauc;uk
Solvent igeren depolama
Solvent ile temas inorganik c;inko, epoksi
tan klan
ortamlarda beton ve hare; Korozif ve rutubetli ortam
Cimento akrilik, vinil asetat,
klor kauc;uk
ortamda
K1rsal bolge
Yagll boya Alkit
Hafif endi.istriyel bolge
Kapall ortamlarda beton
Hafif endi.istriyel ortam Akrilik, alkit, klor kauguk
duvar ve algi
Beton doeme
Hafif endi.istriyel ortam Epoksi, polii.iretan
Kimyasal maddeler klor kauguk, vinil
Buhar jenerattiri.i bacalan Yi.iksek SICaklik inorganik ginko boya
82
10 - KA TODiK KORUMA
Katadik karuma metalleri karazyandan karumak Ozere kullan1lan en etkili
yontemdir. Katadik karumanm temel ilkeleri elektrakimyasal karazyan tearisine dayan1r.
Buna gore bir elektrakimyasal hucreden net bir ak1m gegtiginde anatta aksidasyan
reaksiyanu,katatda buna alacak redOksiyan reaksiyanu yurur. Boyle bir
sistem iginde katat bolgesinde hie;: bir karazyan alay1 meydana gelmez. Bu teariye
dayanarak bir metalin yuzeyindeki anadik bolgeler katat haline karazyan
alay1 kesin onlenebilir.
Katadik karuma yapabilmek igin, ayn1 elektralit igine anat gorevi yapmak Ozere
ikinci bir metal dald1nl1r. Anat metali eger karunacak alan metalden daha aktif bir
metalden ise, bu iki metalin baglant1s1ndan galvanik bir pil Bu durumda
devreden kendiliginden bir ak1m geger. Karunmas1 istenilen metal bu pilin katadu
alacag1ndan karazyana ugramaz. Buna devreden gegen ak1m miktan ile
alarak anat metali gozunerek iyan haline geger. Boylece yuruyen galvanik anatlu katadik
karuma sistemleri bOyOk olgekli bir galvanik pil gibi
Katadik karuma inert anatlar ile de uygulanabilir. Bu durumda sisteme bir
dagru ak1m1n uygulanmas1 gerekir. Dagru ak1m kaynag1n1n (+) ucu anada, (-) ucu da
karunacak alan metal yap1ya baglan1r. Boylece bir elektraliz hucresi elde alur. Bu
hOcrenin katadunda reduksiyan, anadunda da aksidasyan reaksiyanlan meydana gelir.
Ancak anatdaki reaksiyan metalin gozunmesi almaz. Anatta inert metaller
aldugu igin tor aksidasyan reaksiyanlan meydana gelir.
Katot reaksiyonlan :
Hidrajen iyanu redOksiyanu
Oksijen malekOIO reduksiyanu
Anot reaksiyonlan :
2H+ + 2e H 2
%02 + H20 + 2e 20H-
(9)
(1 0)
Galvanik anadun gozunmesi Me
2
+ + 2e (11)
Oksijen gaz1 H20 +2H ++ 2e (12)
Klar gaz1 2Cr Cl2 + 2e (13)
Karbandiaksit C + 2H20 C02 + 4H+ + 4e (14)
Galvanik anatlu katadik karuma sistemlerinin anatlannda (11) reaksiyanu
ak1m kaynakll katadik karuma sistemlerinin anat yataklannda ise, artam
gore diger Og reaksiyandan biri meydana gelir. Zemin ve tatli sular iginde
(12) reaksiyanu, deniz suyu iginde (13) reaksiyanu ve grafit anatlar ile kak tazu anat
yataklannda da (14) reaksiyanu soz kanusu alur.
83
Genel ilke olarak ak1m kaynakll katodik koruma sistemlerinde kullanllan
anotlann permanant ozellikte olmas1, yani hig bir kimyasal reaksiyona girmeden ve
polarize olmadan uzun sure dayanmalan istenir. Buna ragmen bu anotlar ak1m gegtikge
az da olsa kutle kayb1na ugrayabilir.
Teorik ilkeleri birbirinin ayni alan bu iki katodik koruma sistemi endustride
uygulanmaktad1r. yeralt1 boru hatlan olmak uzere,elektrolit iginde bulunan
(su, toprak, beton, vb.) butun metalik yap1lar katodik koruma yapllarak korozyondan
korunabilir. Bir yap1y1 korozyondan korumak igin galvanik anotlu veya ak1m kaynakll
katodik koruma sisteminden hangisinin uygun olacagJ,yap1n1n cinsi,elektrolit ortam1n
ozellikleri ve ekonomik goz 6nune al1narak karar verilir.
10.1 - Galvanik Anotlu Katodik Koruma
Bu sistemin uygulanmas1 gok basittir. Soz konusu yap1y1 belli bir sure korumaya
yetecek buyuklukte ve miktarda galvanik anotlar uygun noktalardan yap1ya baglan1r.
$ekil- 64
izole kablo
$ekil - 64 Bir yeralt1 boru hattmm galvanik anotlarla korunmas1
$ekilde bir yeralt1 gel.ik boru hatt1n1n magnezyum anot ile katodik korunmas1
gorulmektedir. Magnezyum anot bir torba iginde anot gukuruna Torban1n
iginde anot gevresine 6zel dolgu malzemesi Bunun amac1 anot
elektriksel direncini azaltmak ve anodun uniform olarak ak1m uretebilmesini saglamakt1r.
Rezistivitesi 500 Ohm. em' den daha alan zeminler iginde anotlar dogrudan
zemin igine konulabilir. Anot yatag1 malzemesi kullan1lmakla avantajlar
olur.
* Anot yatag1 iginde anot daha uniform olarak harcan1r. Bunun sonucu olarak
anot kutlesinin kullan1labilme yuzdesi artar.
84
* Anot yatagr malzemesi,anot gevresinin surekli olarak rutubetli ve direngli
kalmasrnr saglar. Boylece anot polarizasyonu ve anot akrm
olur.
* Dolgu malzemesi kullanmak suretiyle, galvanik anotlan yuksek rezistiviteli
zeminler iginde de kullanmak mumkun olabilir.
Galvanik Anotlar:
Demir ve gelik yaprlann katodik korunmasrnda galvanik anot olarak magnezyum,
ginko ve aluminyum metal ve kullanrlrr. Bu anotlann elektrokimyasal ozellikleri
Cizelge -9' da verilmektedir.
<;izelge - 9 Galvanik anotlann elektrokimyasal ozellikleri
Ozellikler Magnezyum Cinko Ali.iminyum
Teorik ak1m kapasitesi,
A.saat/kg olarak 2200 820 2965
kg/A.yll olarak 3,94 10,66 3,15
Gergek ak1m kapasitesi,
A.saat/kg olarak 1100 738 2670
kg/A.y1l olarak 7,88 11,84 3,50
Anot ak1m verimi, (*) %50 %90 %90
Elektrot potansiyeli,Volt (**)
(Doygun Cu/CuS0
4
referans
-1,55
- 1 '1 0 -1 '1 0
elektroduna gore, deniz suyu iginde )
<;elige devre potansiyeli, mV 650 250 250
(*)Anot verimi anottan gekilen ak1m de baglld1r. <;izelgede verilen degerler 0,03 mA!cm
2
ak1m
yogunlugu igindir.
(**) halinde anot potansiyelinde olur.
Galvanik anot olarak genellikle saf metal yerine yuzdeli tercih
edilmektedir. Anot bulunan soy metaller anodu etki yaptrklan igin
bunlann belli bir degerden daha yuksek olmasr istenilmemektedir. Diger taraftan metal
igine bazr elementler katrlarak anodun elektrokimyasal ozellikleri
Anot Direnci
Anot yatagr direncini belirlemek igin her once zemin iginde bulunan tek
anot direncinin hesaplanmasr gerekir.Anot direnci, anodun dikey veya yatay konumda
bulunmasrna gore birbirinden farklrdrr. Yeraltrna dik olarak konulan anotlann direnci
yatay olarak konulan anotlara gore daha buyuktur.Tek anot direnci H.B.Dwight
formulleri ile hesaplanrr. Dik ve yatay olarak alan anotlann direcinin
hesaplanmasrnda bagmtrlar kullanrllr.
85
p 8L
R =-(ln--1)
d 2nl d
p 4L
R =-(ln--1)
y 2nl d
Burada,
R d : Dik olarak tek anot direnci, Ohm
R Y: Yatay olarak tek anot direnci, Ohm
p : Anot yatag1 rezistivitesi, Ohm.cm
L : Anot boyu,cm (Anot yatag1 dahil)
d : Anot gap1,cm (Anot yatag1 dahil)
Galvanik Anot Omru
(15)
(16)
Birim kutledeki bir anottan gekilebilecek maksimum aktm miktanna "teorik aktm
kapasitesi" denir. Bu miktar A.saatlkg veya kg/A.ytl olarak ifade edilir. Bu deger
kullantlarak belli miktarda bir aktm ihtiyact igin kag kg anot kutlesinin gerekli oldugu veya
belli kutledeki bir anodun kag ytl dayanacagt (6mru) hesaplanabilir. Ancak pratikte anot
6mrune etki yapan iki 6nemli fakt6run de g6z 6nunde bulundurulmast gerekir. Bunlardan
biri "anot aktm verimi"dir. Anot aktm verimi, anottan gekilen aktm miktannm Faraday
yasast ile hesaplanan teorik aktm miktanna orant olarak tantmlantr. Bir de "anot
kullanma fakt6ru" vardtr. Anotlar kullantldtkga kotle kaybt ile birlikte yuzey alanlan da
kOgOIOr. Bunun sonucu olarak anot direnci gittikge artar. Diger taraftan anodun
harcanmast hig bir zaman uniform olarak yurumez ve anot kutlesi tam olarak bitinceye
kadar kullantlamaz .Pratikte galvanik anot kutlesinin en gok % 85 inin kullantlabilecegi
kabul edilir. Bu durumda anot 6mrunun hesabmda formul kullantlabilir
Anot katlesi(kg) x Anot verimi x Kullanma faktoru
Anot omru (y1l) = Ak1m x Teorik ak1m kapasitesi(kg/A.yl)
86
10.2 - Dl!j Ak1m Kaynakh Katodik Koruma Sistemleri
Bu sistemde katodik koruma igin gerekli ak1m genellikle bir alternatif ak1m
kaynag1ndan gekilerek dogru ak1ma Bu amagla bir "Transformat6r-
Redres6r (T/R)" sistemi kullan1l1r. $ekil - 65 de bir boru hattm1n, ak1m kaynakll
katodik koruma sistemi ile katodik olarak korunmas1 gorulmektedir.
$ekil - 65 Bir boru hattmm dl ak1m kaynakh katodik koruma sistemi ile korunmas1
Trafo-redresor unitesinden, potansiyel ayarlanmak suretiyle istenilen miktarda
dogru ak1m gekilebilir. Katodik koruma devresine bir sabit referans elektrot konularak,
trafo-redres6r unitesinden gekilen ak1m1 otomatik olarak ayarlamak da mumkun olabilir.
10.3- Katodik Koruma Sistemlerinin Kar!jlla!jtmlmasl
Teorik ilkeleri ayn1 olan katodik koruma sistemleri uygulamada birbirinden oldukga
farkl1d1r. Bu iki sistemin hem teknik hem de ekonomik ag1dan baz1 avantaj ve
dezavantajlan vard1r.
i- Galvanik Anotlu Katodik Koruma Sisteminin Avantajlan:
1. ak1m kaynagma gerek yoktur. Bu sistem elektrik enerjisinin bulunmad1g1
yerlerde tek segenektir.
2. Yap1m1 basit ve kolayd1r. s1ras1nda hig bir ayan gerektirmez. Cevre
yap1lar uzerinde interferans etkisi yapmaz.
3. Anot - katot aras1ndaki potansiyel fark1 ak1m ihtiyac1n1 olgude
otomatik olarak ayarlan1r.
87
ii- Galvanik Anotlu Katodik Koruma Sistemlerinin Dezavantajlan :
1. Ak1m maliyeti yOksektir. Bu nedenle yOksek ak1m ihtiyac1n1n soz konusu oldugu
hallerde tercih edilmez.
2. Galvanik anotlann potansiyeli oldugundan, yOksek rezistiviteli elektrolitler
iginde etkili olamazlar.
3. s1ras1nda herhangi bir nedenle katodik koruma ak1m ihtiyac1nda
olursa, mevcut anotlar ile bunu mOmkOn olmaz. Yeni anotlar
ilave edilmesi gerekir.
iii- Ak1m Kaynakh Katodik Koruma Sistemlerinin Avantajlan:
1. Elektrik ak1m1n1n maliyeti galvanik anotlara gore daha ucuzdur.
2. Elektrolit direncinin yOksek olmas1 halinde de rahatl1kla katodik koruma
uygulanabilir.
3. Proje s1rasmda goz 6n0ne al1nmayan etkenler nedeniyle ak1m ihtiyac1
beklenmedik trafo Onitesinden kolayllkla ayar yap1labilir.
iv- Aktm Kaynakh Katodik Koruma Sistemlerinin Dezavantajlan:
1. Bu sistem elektrik ak1m1 bulunmayan yerlerde uygulanamaz.
2. Anot yatag1 yakmmda bulunan yabanc1 metalik yap1lar Ozerinde interferans
etkisi yaratmaktad1r.
3. Yap1ya ak1m1n uyguland1g1 noktada potansiyel yOkselmeleri gorOiebilir. Bu
bolgede hidrojen nedeniyle kabuk soyulmas1 ve hidrojen
olaylan meydana gelebilir.
10.4 Ak1m Kaynakh Katodik Koruma Sistemlerinde Kullamlan Anotlar
EndOstride su altmda, zemin iginde, deniz suyunda ve kimyasal
elektrolitler iginde kullan1lmak Ozere anot tipleri Projelendirmede
uygun bir segim yapabilmek igin anotlann teknik ozelliklerinin tam olarak bilinmesi
gerekir.
i- Grafit Anotlar: Grafit anotlar, ekonomik nedeniyle deniz suyu, tatl1 su
ve zemin iginde yard1mc1 anot olarak kullamlmaktadlr. Anot reaksiyonu sonucu daima
gaz meydana geldiginden, grafit anotlann yOzeyinde bir pasif tabaka
Zemin ve tatl1 sular iginde karbon dioksit ve oksijen meydana gelir. Deniz suyu
iginde ise esas olarak klor gaz1 YOksek ak1m yogunluklannda klor yan1nda az
miktarda oksijen ve karbondioksit gazlan da 91kabilir. Normal halde grafit anotlardan
2,5-3,0 Afm2 ak1m gekilmesi uygundur. Bu durumda anot kOtle kayb1 0,5 kg/A.y1l
88
degerinin alttnda kaltr. Yuksek aktm yogunluklannda grafit anot ktsa sure iginde
pargalantr.
ii- Demir-Silikon Anotlar: 14,4 orantnda silisyum igeren
dokme demir anotlar inert anot olarak pratikte gokga kullanllmaktadtr. Bu anotlann
yuzeyinde ktsa surede saglam bir silisyum dioksit tabakast Bu filim anodun
pargalanmastnt onler, fakat anot direneinin artmastna neden olmaz. Saf silisyum dioksitin
rezistivitesi gok yuksektir.
Demir silikon anotlar zemin ve tatl1 sular iginde oldukga dayantkltdtr. Anot kaybt 20
A/m
2
aktm yogunlugunda 0,5 kg/A.ytl civanndadtr. Deniz suyu iginde klor gazt
nedeniyle, demir silikon anotlann yuzeyindeki pasiflik bozulur. Bu durumda anot
yuzeylerinde oyulma tipi korozyon gorulur. Bunu onlemek uzere anot az
miktarda krom % 4,5) kattllr. Krom yerine molibden kattlmast halinde anotlar
1 oooc steakltklarda da rahatllkla kullantlabilir.
Demir-silikon anotlann en buyuk dezavantajt anodun agtr ve ktnlgan
Diger taraftan anot yatagtntn kurumast halinde aktm buyuk olgude azalma
meydana gelir
iii- Anotlar: %1-2 orantnda igeren
anotlardan deniz suyu iginde ortalama 50-200 A/m
2
aktm gekilebilir. Bu anotlann kotle
kaybt 1 kg/A.ytl olmastna ragmen, 1 ay sonra 30-50 g/A.ytl degerine
kadar azaltr. Bunun nedeni anot yuzeyinde peroksit filmidir. Bu
anodun gozunerek hareanmastnt onler. Buna iyi iletken ozellikte nedeniyle
anot direneinde zamanla gorulmez. Fakat anottan 400 A/m
2
'den fazla aktm
gekileeek olursa, peroksit tabakast alttnda klorur veya oksiklorur
Anot yuzeyinde kabaretklar veya yumrular halinde gorulen bu iletken
olmadtklan igin anot aktm azalmastna neden olurlar.
anotlarda rolu, anot yuzeyinde peroksit tabakast
igindir. Bu tabakantn orant % 2 ye gtkanlarak
veya anot yuzeylerinin grafit tozu ile kaplanmast ile
hem ueuz, hem de kolay bir metaldir. Son zamanlarda % 1
+ % 6 Antimon + %93 Pb alan anotlar Olkemizde uretilerek
gokga kullantlmaga anotlar silindirik bigimli oldugu kadar plastik
yataklara tutturulan 1.5-2.0 em kaltnllkta plakalar halinde de kullantlmaktadtr. 1.5 em
kallnllktaki bir anot normal 20 ytldan fazla rahatltkla
kullantlabilir.
89
ivm Platin Titanyum Anotlar: Titanyum metali Ozerine 5-10
mikrometre kalmllglnda platin kaplanarak yuksek peformansl1 anotlar elde edilebilir. Bu
anotlardan deniz suyu iginde gok yuksek yogunluklarda ak1m gekilebilir. Deniz suyu
iginde 1000 Afm2 alan ak1m 91kl!_?l, zeminde kok tozu anot yatag1 iginde 100-300 Afm2
civanndad1r. Platin kaplanml!_? titanyum (veya niobyum) anotlann kutle kayb1 gok azd1r.
Deniz suyu iginde kOtle kayb1 5-10 mg/A. y1l civanndad1r.
Platin kapl1 anotlar klor 91k1!_?1na kar!_?l dayan1kl1 olu!_?lan ve yuksek ak1m yogunlugu
nedeniyle ideal bir anottur. Ancak bu anotlann pahal1 olu!_?lan yanmda onemli bir
dezavantaj1 daha vard1r. Bu anotlar 8 Volt'dan daha yuksek potansiyelde gal1!_?t1nlacak
olursa platin kaplama bozulabilir. Diger taraftan alternatif ak1m giri!_?inde frekans
oynamas1 "ripple" halinde de anot kaplamasmda yine bozulma meydana gelebilir. Bu
durumda anot pasifle!_?erek kullan1lmaz hale gelir.
v- Metal Oksit Kaph Titanyum Anotlar: Titanyum Ozerine iletken ozellikte metal
oksitler kaplanarak hig pasifle!_?me gostermeyen anotlar elde edilmi!_?tir. Bu anotlardan en
onemlisi Nikei-Ferrit anotlard1r. Bu anotlar NiO+Fe203 oksitlerinin uygun bir kan!_?1m1nm,
titanyum metali Ozerine sinterle!_?me suretiyle kaplanmas1 yoluyla elde edilmektedir.
Bu tip anotlar, anot reaksiyonu sonucu klor veya oksijen 91k1!_?1ndan hig
etkilenmemekte ve pH=1 degerine kadar asitlere dayanmaktad1r. Bu inert 6zelligi
nedeniyle oksit kapll titanyum anotlann kutle kayb1 gok azd1r. Deniz suyu iginde 600 Aim
2
, zemin iginde kok tozu anot yatag1 kullan1larak 100 Aim
2
gekilebilir. Bu anotlann platin
kapl1 anotlara gore en buyuk avantaj1 yuksek ak1m yogunluklannda oksijen ve klor
gazlan 91k1 reaksiyonlannda anot a!_?ln geriliminin fazla yukselmemesidir.
Bu anotlar hig polarize olmadan gok yuksek ak1m yogunluklannda
kullanllabilmektedir. Ozellikle asitler ve ge!_?itli aktif kimyasal bile!_?iklerin bulundugu
elektrolitler iginde kuguk boyutlardaki anotlar ile yeteri miktarlarda ak1m gekilebilmektedir.
Deniz suyu iginde kutle kayb1 1.7 g/A y1l'd1r.
10.5 Derin Kuyu Anot Yataklan
Anot yataklan katodik koruma sistemlerinin en onemli Onitesini olu!_?turur. Proje
maliyetinin buyuk bir k1sm1 anot yatagmm malzeme ve montaj1na aittir. Sistemin
performans1 ve omrO dogrudan anot yatagma gore belirlenir. Bu nedenle katodik koruma
projelerinde anot yatag1 yerinin belirlenmesi, kullamlacak anot cinsi ve say1S1n1n tayini
ve anot yatag1 direncinin hesaplanmas1 bOyOk onem ta!_?1r.
90
ak1m kaynakl1 katodik koruma sistemlerinde biri s1g, digeri derin kuyu olmak
uzere iki tip anot yatag1 kullan1lmaktad1r. S1g anot anotlar 2 m
derinlikte kok tozu yatag1 ic;ine yatay veya dikey konumda Derin kuyu
anot ise, anotlar yeterli derinlikte bir kuyu ic;ine dikey olarak salland1r111p,
gerekirse kuyu ic;ine kok tozu doldurulmaktadlr. S1g anot yataklarinin hem maliyetleri
hem de montaj1, basit ve kolayd1r. Buna ragmen birc;ok yerde belirtilen
dolay1 derin kuyu anot yatag1 tercih edilmektedir.
1- S1g anot yatag1 ic;in bir alana ihtiyac; vard1r. Anot yatag1 bir
arazinin amac;larla kullan1lmas1 da mumkun degildir. Bu nedenle bir c;ok yerde
anot yatag1 yap1m1 ic;in uygun bir arazinin bulunmas1 mumkun olmamaktad1r. Ozellikle
kent ic;lerinde arazi bulunamad1g1 ic;in, dere ve kayal1k bolgelerde de topografik
zorluklar nedeniyle s1g anot yatag1 yerine derin kuyu anot yatag1 tercih edilmektedir.
2- Zemin rezistivitesinin c;ok yuksek olmas1 halinde anot yatag1 direncini istenilen
duzeye Bu sorun derin kuyu anot yataklari ile daha kolay
c;ozulmektedir. Bu anotlar mevsimsel meteorolojik olaylardan da etkilenmemektedir.
Diger taraftan bu anotlar yuzeye yak1n bolgede yap1lmas1 muhtemel ve tar1msal
etkinliklerden s1g anotlar gibi zarar gormemektedir.
3- Derin kuyu anotlardan daha uniform bir ak1m dag1l1m1 saglanabilmekte ve
zemin yuzeyinde daha bir potansiyel fark1 Bu nedenle derin kuyu
anotlar1n c;evre metalik yap1lar uzerine anodik interferans etkisi daha az olmaktad1r.
Bu avantajlar yan1nda derin kuyu anot yataklar1n1n dezavantajlar1 da
s1ralanabilir.
i- Derin kuyu anot yataklar1n1n yap1m ve montaj maliyeti, ak1m ureten s1g
anot gore daha yuksektir.
ii- Anot yatag1 dolgu malzemesi olarak kullan1lan kok tozunun kuyu ic;ine,
olarak doldurulmas1 oldukc;a guc;tur. kalmas1 halinde anot direnci
artmaktad1r. Diger taraftan anot reaksiyonlar1 sonucu gazlar1n at1lmas1 da
sorun yaratmaktad1r. Kuyu ic;ine ayr1 bir havaland1rma borusu konularak gazlar1n
yoluna gidilmektedir. Bu onleme ragmen pratikte, anot yatag1 ic;inde gaz
birikmesi sonucu direnc; ve anot ak1m olay1 ile s1k-s1k

91
10.6 Katodik Koruma Ak1m ihtiyac1
Bir metal yap1y1 katadik alarak karuyabilmek igin gerekli alan ak1m yap1nm
iginde bulundugu artamm karazif ozelliklerine ve yap1 uzerindeki kaplaman1n cinsine
baglld1r. Zeminlerin karaziflik ozelligi, pH derecesine ve tuz kansantrasyanuna
gore Elektriksel iletkenlik (pratikte bunun tersi alan ozgul direng) elektralitin
karoziflik derecesi hakkmda iyi bir fikir verir. Zeminler rezistivite degerlerine gore dort
karaziflik derecesi altmda taplanmaktad1r. (<;izelge -1 0).
<;izelge- 10 Zeminlerin elektrik ozgul gore sm1fland1nlmasJ
Zemin elektrik ozgi.il direnci Zeminin korozif ozelligi
( p: Ohm.cm)
p < 1000 <;ok korozif
1000-3000 Korozif
3000-10000 Orta korozif
10000 :'p Az korozif
Bu s1nlfland1rma zeminlerin koroziflik derecesi hakkmda bir fikir vermekle beraber,
kesin bir degerlendirme igin yeterli almaz. Zeminlerin fiziksel yap1s1, pH derecesi ve farkl1
havalanabilme durumlan da koroziflik derecesine etki yapar.
i- Ak1m ihtiyacmm Belirlenmesi
Katadik koruma ak1m ihtiyac1, elektrolit cinsi kadar yap1nm kaplama cinsi ve
kalitesine de baglld1r. Endustriyel alan en mukemmel kaplamalarda
bile, depolama ve montaj s1ras1nda hasar meydana gelebilir. Bu bozukluklann
derecesi ancak praje muhendisinin belirleyecegi bir husustur. Literaturde ortamlar
igin ak1m ihtiyac1 degerleri verilmektedir. Bir fikir vermek uzere, <;izelge - 11' de
baz1 ortamlar igin ak1m ihtiyac1 degerleri verilmektedir.
<;izelge - 11 Katodik koruma i9in ak1m ihtiyac1 degerleri
Ortam ak1m ihtiyac1, mAim'
Hareketli deniz suyu i<;inde 91plak <;elik 100- 160
Durgun deniz suyu i9inde <;lplak <;elik 55-85
Deniz dibi <;amuru i<;inde 91plak <;elik 20-30
Rutubetli zemin i9inde 91plak 9elik 10-20
Zemin veya su i9inde zay1f kaplamall 9elik 1 -2
Zemin veya su i<;inde iyi 9elik 0.05
92
Bu degerler, katodik koruma ilk uygulandtgtnda ve metal yuzeyi polarize olmadan
once gerekli alan aktm ihtiyaglandtr. Polarizasyon gergekletikten sonra aktm ihtiyactnda
onemli olgulerde dCICI gorulur. Buna kartltk kaplama direnci de zamanla
azalacagtndan aktm ihtiyactnda artt meydana gelir. Proje muhendisi bu geliik durumu
degerlendirerek, katodik koruma suresi iginde gegerli alan ortalama bir aktm ihtiyact
degerini belirlemek durumundadtr.
10.7 Katodik Koruma Kriterleri
Bir gelik yapmm katodik olarak korunmast igin, metal potansiyelinin katodik yonde
belli bir degere kadar polarize edilmesi gerekir. Bunu belirlemek amactyla aagtdaki
kriterler kullanlltr.
1) <;elik yap1n1n doygun baktr I baktr sulfat referans elektroduna gore olgulen
potansiyeli- 850 mV veya daha negatif bir degere dCICirulmCI olmaltdtr.
2) <;elik yap1n1n statik potansiyelinden (aktm uygulamadan once olgulen denge -
potansiyeli) negatif yonde 300 mV bir kayma saglanmaltdtr.
3) <;elik yaptda en az 100 mV degerinde bir polarizasyon sapmast saglanmaltdtr.
Bu deger yaptya en az dart saat katodik yonde bir aktm uygulandtktan sonra olgulen (on)
ve (off) potansiyel degerleri arasmdaki fark allnarak bulunur.
Pratikte kolayllgt baktmmdan birinci kriter, omik dCICI etkisi bulunmaytl
nedeniyle de uguncu kriter tercih edilmektedir.
10.8 Katodik Koruma Sistemlerinde interferans
Yeralttnda bulunan bir boru hattma, borudan yeterli uzakltkta alan bir anot
yatagmdan bir dt aktm uygulandtgmda anot yatag1 gevresinde pozitif yonde bir
potansiyel gradienti oluur. Buna benzer olarak boru yaktnmda da negatif yonde bir
potansiyel dCICICI gorulur.
Anot ile katot arasmda zemin iginde oluan potansiyel degiimi ug bolgeye
aynlabilir. Anot yatagmtn yakm bolgesinde potansiyel dCICICI<;ok fazladtr. Bu dCICI anot
yatagt aktm <;tkt kapasitesine bag It olarak 10-50 V arastnda degiebilir. Egrinin egimi
zemin rezistivitesine bagltdtr. Anot ile katot arastndaki zemin iginde potansiyel dCICICI
onemsiz derecede azdtr. Katoda yaklatldtgmda dar bir bolgede ani bir potansiyel
dCICICI gozlenir. Bu dCICI boru kaplama kalitesine baglt olarak 1-2 Volt arasmda
kaltr.
93
Katadik karuma sistemlerinde anat ve katat gevresinde bu patansiyel
alanlan, bu bolgeler iginde bulunan yabanc1 yap1lar uzerinde interferans etkisi yapabilir.
Bu etkinin ve anadik ve katadik b61gelerde birbirinden farkl1d1r. Ancak
pratikte her iki durumda da interferans karazyanu meydana gelmektedir.
i- Anodik interferans
Anat yatag1na T/R unitesinden yuksek patansiyelli bir dagru ak1m uygulan1r.
B6ylece anat b61gesindeki zemin patansiyeli pazitif y6nde alur. Anattan zemin
igine yay1lan ak1mm ve zeminin rezistivitesi ne kadar fazla ise, zeminin
patansiyelinde de a derece yuksek bir meydana gelir. Anat yatagmda (r)
mesafesinde bir yanm kure kabugu yuzeyi bayunca patansiyel
M= Ip . bagmt1s1 ile hesap edilebilir. Burada, I (A.), p (Ohm.m) ve r (m) alarak
2ar
kanulursa, patansiyel ,1E.(Valt) alarak bulunur.
Ornegin, p = 3000 Ohm. em, I =1 0 Am per alan bir anat yatagmdan 100 m
uzakllkta zemindeki patansiyel ,1E = 477mV alacakt1r. Anat yatagma
bu deger gittikge artar.
Anat yatag1nm yakm1nda bulunan veya gegen yabanc1 yap1lar, bu pazitif
patansiyel farkmdan etkilenir. Eger yabanc1 yap1 kaplamas1z veya zay1f kaplamal1 ise bu
b61gede ak1m yabanc1 yap1ya girer. Ak1m1n metal yap1ya aldugu bu b61geler katat
alacag1ndan, bu bolgede karazyan alay1 gorulmez. Ancak yabanc1 yap1ya alan
ak1m, bu yap1 uzerinde her iki y6ne dagru hareket ederek, zemin rezistivitesinin veya
kaplaman1n en zay1f direngte aldugu bir naktada yap1y1 terk eder. ak1m1n yap1y1 terk
aldugu bu bolgeler anat alur ve karazyan alay1 da bu b61gelerde gorulur. Ak1m
dar b61gede meydana gelmesi halinde 6rnegin naktalannda karozyan
daha Anadik interferans nedeniyle meydana gelen karazyan alay1nm
anat yatagmm kanumu ve yapmm geametrik bigimine de baglld1r.
ii- Anodik interferans almacak onlemler:
Anadik interferans nedeniyle karozyanu 6nlemek uzere pratikte
6nlemler almmaktad1r.
1- Henuz tasanm anat yatag1nm metalik yapllardan uzak
tutulmas1na Bu uzakl1k 70 m' den az almamal1d1r.
2- Yabanc1 yap1n1n anat b61gesi iginde kalan k1smma gak iyi kalitede kaplama
yap1l1r. B6ylece yap1 igine bu b61geden ak1m 6nlenir veya azalt1l1r.
94
3- Bu iki 6nlem ancak yap1m s1rasmda al1nabilir. Halen bulunan
tesislerde, anadik interferans etkisi sanucu karazyanu 6nlemek uzere, yabanc1
baru uzerindeki kritik naktalara galvanik anat baglan1r. B6ylece yabanc1 baruya
alan ak1m1n bu anat uzerinden zemin ic;ine saglanarak bu b61gelerdeki
karazyan 6nlenmi alur.
4-Anat bolgesi ic;inde kalan yabanc1 barunun her iki yanma c;1plak metal borular
Kalkan g6revi yapan bu barular anat yatag1n1n negatif ucuna baglan1r.
5- S1g anat yatag1 yerine derin kuyu anat yatag1 yapllabilir. B6ylece anat
patansiyel alan1, merkezi 20-30 m derinde alan bir kure bic;iminde Bu
durumda yuzeye yak1n alan yap1lar uzerine anat interferans etkisi onemli olc;ulerde
alur.
iii- Katodik interferans
Katadik karuma bir baru hatt1, c;evresinde bulunan yabanc1 yap1lar
uzerinde interferans etkisi yapabilir. Katadik interferans, baru c;evresinde silindirik bic;imli
bir negatif patansiyel nedeniyle artaya c;1kar. Bu alan ic;inde bulunan yabanc1
yap1lardan katadik karumal1 baruya ak1m kac;ag1 alur ve yabanc1 baru bu b61gede
karazyana ugrar.
Katadik interferans, katadik karuma baru hatt1 c;evresinde negatif
patansiyel alam nedeniyle Yabanc1 baru daha pazitif patansiyelli bir zemin
ic;inden, katat c;evresindeki daha negatif patansiyelli bir alana girer. Bu b61ge anat alarak
karazyana ugrar. Karozyan dar bir b61gede etkili alacagmdan, yabanc1 barular bu
bolgelerde karozyan etkisinde kal1r. Katadik alarak karunan baruya
alan ak1m yagunlugu artt1kc;a barunun c;evre yap1lar uzerine katadik interferans etkisi de
artar. Baru kaplamas1n1 suretiyle bu etki azalt1labilir.
iv- Katodik interferans almacak onlemler:
Katadik interferans, katat bolgesinde meydana gelen negatif patansiyel alan1
nedeniyle al1nacak 6nlemler bu patansiyel fark1n1 azaltmaya yoneliktir. Bu
amac;la pratikte uc; yontem uygulan1r.
1- Yabanc1 baru ile interferansa neden alan katadik karumall baru, birbirine en
yak1n aldugu naktada elektranik bir bag ile baglan1r. Boylece zemin yaluyla kac;an ak1m
metalik iletken yaluyla alur. Ak1m kac;ag1n1n patansiyel fark1n1 gidermeye
yetecek miktarda almasma 6zen gosterilmelidir. Bunu saglamak ic;in iki yap1
arasma uygun buyuklukte bir direnc; kanur.
95
2- Katadik karumall baru hatt1 ile yabanc1 baru hattmm birbirine yakm aldugu
b61gede ara yere bir metal plaka (veya bir hurda baru) kanulur ve bu metal yabanc1
baruya baglantr. esu durumda interferans aktmlanntn neden aldugu karazyan alay1 ara
yere kanulmu alan metal plaka uzerinde meydana gelir. Tearik alarak ara yere kanulan
plaka yabanc1 baruya ne derece uzak alursa karuma etkisi a derece fazla alur. Ancak bu
durum katadik karuma ak1m 91k11n1 art1nr. Pratikte genellikle her iki barunun artasma ve
yabanc1 baru bayunca plaka yerletirilir.
3- Katadik karumall baru ile kesien yabanc1 barunun dt yuzeyleri kesim noktas1
bolgesinde saglam bir ekilde kaplantr. 86ylece katadik interferans etkisi buyuk 61gude
azaltllmt alur.
4- Yabanc1 barunun interferans etkisinde kalan bolgesine yeterli saytda galvanik
anat baglan1r. Galvanik anadun yuksek patansiyelli almas1 gerekmez. Genellikle ginka
anat yeterli alur.
10.9- Katodik Koruma Projelendirme Kurallan
Sir katadik karuma prajesi yaptllrken aagtdaki yal izlenir.
1. On etud yaptlarak karunmast istenilen yapmtn'bayutlan ve gevrenin elektrakimyasal
6zellikleri belirlenir.
2. Galvanik anatlu veya dt aktm kaynakl1 katadik karuma sistemlerinden hangisinin uygun
alacagtna karar verilir.
3. Cevrede bulunan metalik yaptlar belirlenir.
4. Baru hattt bayunca anaerabik artamlann bulunup bulunmad1g1 aratlrlltr.
5. Katadik karuma 6mru belirlenir.
6. Kaplama direnci veya katadik karuma aktm ihtiyac1 deneysel alarak belirlenir veya
tahmin edilir.
7. Katadik karuma igin gerekli alan taplam ak1m iddeti hesaplan1r.
8. Galvanik anatlu sistemlerde anat saytlan ve yerleri belirlenir.
9. Dl aktm kaynakll katadik karuma sistemlerinde anat yatag1 cinsi (s1g veya derin kuyu)
alacag1 belirlenir. Eger derin kuyu anat yatagtna karar verilmi ise, kuyu derinligi ve
kuyu igine yerletirilecek anat say1s1 ve cinsi belirlenir.
1 O.Anat yatag1 direnci hesaplantr. Anat 6mru belirlenir.
11.Baglantt kablalan cinsleri ve kesitleri belirlenir.
12.Trafa-redres6r unitesinin dagru aktm 91k1 patansiyeli hesaplantr.
13.Trafa-redres6r unitesinin kapasitesi ve yeri belirlenir.
14.Trafa-redres6r unitesinin manuel veya atamatik alacagtna karar verilir.
96