1

LBEYLOLU HKYESNN TRK KLTR NDEK YER VE SVAS EMETN* Dr. Doan KAYA

Trke zet: Halk hikyeleri, nceki devirlerde bilgi, grg, zevk, elence, eitim, dmanlk, nefret, dostluk, yardmlama, tecrbe ve davran gibi faktrler bakmndan insanlarn yaama sistemi ierisinde pay sahibidir. Halk hikyeleri, Trk sosyal hayatnda, inantan gnlk pratiklere kadar vazgeilmez bir nemi haizdir. Bu erevede nice halk hikyesi, teknolojik ara ve gerelerin ortaya kna kadar, yzyllar boyu Trk halknn beyninde mevcudiyetini srdrm, mill kltrn var olmasnda nemli fonksiyon icra etmitir. Kltrmzde bu kadar nemli yere sahip olan halk hikyelerinden birisi de lbeyliolu hikyesidir. Bu hikye am, Halep, Gaziantep ve Sivasta iskn tutmu olan lbeyi Trkmenlerine ait bir hikyedir. Muhtelif zamanlarda ve muhtelif yrelerde birok emetni (varyant) tespit edilmitir. Elimizde Sivasta derlenmi iki lbeyliolu hikyesi bulunmaktadr. Bunlardan birisi 2002 ylnda yaymlanm, dieri yaymlanmam ve zerinde herhangi bir alma yaplmam tr. Sunulacak olan bildiride Gaziantep ve Sivasta yaamakta olan lbeyi Trkmenlerinden sz edilecek, lbeyliolu hikyesinin tantm yaplacaktr. Anahtar Kelimeler: lbeyli Trkmenleri Corafyas, Halk Hikyesi, lbeyleolu Hikyesi.

ngilizce zet: Folk tales have important role in living system of people in old days for the purposes of information, good manners, enjoyment, fun, education, enmity, hate, friendship, solidarity, experience and behaviour. Folk tales also have great significance on Turkish social life, from belief to daily practices. In this context, many folk tales have been kept on mind of Turkish people throughout the centuries until technological stuff have appeared, and have a crucial function in existence of national culture.

* Uluslararas Gaziantep Aratrmalar (Szl Kltr, Dil Ve Edebiyat) Sempozyumunda (Gaziantep, 10-12. 04.2008) bildiri olarak sunulmutur.

One of the tales having so important place in our culture is tale of lbeyliolu. This tale is belonging to lbeyli Turkmens who have settled in am, Halep, Gaziantep and Sivas. In different time and several places, a lot of varients of this tale are found. In our hand, there are two tales of lbeyliolu compiled in Sivas. One of these varients has been published in 2002, but the other has not been published and there has been no working on it. ..

lbeyli boyu, bugn youn olarak Suriye, Kahramanmara, Gaziantep, Kilis ve Sivasta yaayan bir Trkmen boyudur. XII. yzyln sonlarnda rann Horasan blgesinden Anadoluya getikleri tahmin edilmektedir. Bizleri bu dnceye gtren Faruk Smerin ve Osman Turann verdii bilgiler olmutur. Smer; 1172 ylnda, Moollarn Horasan kesin olarak idareleri altna almalar zerine de oraya ylm olan Trkmenlerin pek ou batya doru g ederek Anadoluya ulatlar (Smer, 1999: 146) derken, Osman Turan da; XII. asr sonlarnda, Yakn-arka ve Trkiyeye doru yeni muhaceretler vuku buldu. Bu devirde hareket eden Ouz boylar arasnda Mool istilasndan nce Yva, Afar, Begdili, Knk ve Derlerin Anadoluya gtklerini kaynaklarda gryor; vakfiyelerde adlarna gre dier Ouz kabilelerini tespit ediyoruz. (Turan, 1980: 262) eklinde bir ifade kullanmaktadr. Anadoluda Barak ve Trkmenler ile birlikte yaayan lbeylilerin hepsine birden Beydili denildii (zde, 1939: 8) gz nnde tutulursa, lbeylilerin Beydili Trkmenleriyle birlikte Anadoluya gelmi olabileceini dnebiliriz. lbeylileri hangi Ouz boyuna ait olular hakknda elimizde kesin bir bilgi yoktur. Bayat, Alkrevil (Alka-evli) ve Afar boyuna bal olabilecekleri konusunda baz grler mevcuttur. (Aydn, 1984: 71; Beyolu, 2000: 51 ve 53; Ik, 1963: 96; Makal, 1975: 107). lbeyliler hakknda olduka geni ve doyurucu bir alma yapan Kadir Prl lbeylilerin farkl blgelerde yerlemeleri hususunda bize u bilgileri vermektedir: ki bey arasnda kan anlamazlk zerine airet ikiye blnm. Beylerden biri kendi taraftarlaryla Halepte kalrken, dier bey kendisini sevenlerle birlikte Sivasa gelip yerlemitir. Dier bir sylentiye gre de Sivastaki gayr- Mslim nfusun anormal bir ekilde art gstermesi zerine o zamann padiah dengeyi salamak iin lbeyli airetinin yarsn zorla Sivasa srgn etmi ve bir fermanla onlar imdiki kylerine yerletirmitir Gaziantep ve Suriyede yaayan lbeyliler ise, nce 1693 ylnda imdi Suriye snr iinde bulunan Rakkaya iskn edilmek istemi, ancak bunlarn iskna uygun bulunmamas nedeniyle daha sonra gnderilen 19 Haziran 1693 tarihli fermanla Menbi (Mnbi) Bab, Gaziantep arasnda kalan blgeye yerletirildiler. Bu isknda yerlerini beenmeyen baz lbeyli cemaatleri ise iskn mahallerinden kaarak Mara Adana, Yenihan, Trablusam, Lazkiye gibi merkezlere yerlemilerdir. imdi bu yerleim birimlerinde yaayan lbeyliler, belirtilen tarihteki isknda etrafa dalan Mara

lbeylilerinin torunlardr. (Prl, 2002: 12) Halep, Gaziantep ve Marata yaayan lbeyliler gemite Mara lbeylisi olarak anlmtr. nk Ayntap eskiden Mara vilyeti snrlar iinde yer alan ve Maraa bal olan bir yerleim merkeziydi. (1973 Mara l Yll) 1921 ylnda Suriye ile Trkiye arasnda salanan snr anlamas sonrasnda lbeyi boyuna ait baz yerleim merkezleri Suriye tarafnda kalmtr. Buradaki Elbeyi ve Bab ilelerine bal kylerin balcas unlardr: Alc, Arabaz, Ayaa, Bablimon, rten, Eeki, Halilolu, Kadlar, Kaklm, Kelsenli, Kocal, Memili, Sand, Sekizler, Sinsile, Sipahiler, Takap, Tilaa, Zilif. Ziyaret. Gaziantep ilindeki lbeyli kyleri Ouzeli ve lbeyli ilelerine baldr. Ouzeli ilesinde; Kemuntepe (iftlik), Kkkaracaren, kubbe; lbeyli ilesine bal; Aabeylerbeyi, angall, ldroba, Salcak (Eski ad; Kk ekep), Kilis merkezine bal Acar, Bazcayaz (Eski ad; Zabaran) gibi kyler de lbeyi boyundadndr. Sivastaki lbeyliler ise belli bir alandan yer tutmutur ve buras lbeyi yresi olarak bilinir. Kyler, Sivasn gney batsnda iskn edilmitir ve 42 pare kyden olumaktadr. Bu kyler arkla ve Sivas topraklar arasnda yer alr. Sz konusu kylerin balcas unlardr: Akcaini, Akkuzulu, Apaky, Ayl, Bedirli, Bostanck, all, aypnar, ongar, Daml, Damlack, Durdulu, Eskiapard, Eskiky, Gazibey, Gzmen, Gney, Hanl, Haydarl, Hayrbey, Herekli, Kabasakal, Khyal, Karalar, Kartalca, Kavlak, Kayadibi, Keili, Kzlova (Kzlcaky), Kzlz, Koyuncu, Menrl, Sardemir (Krtky), Savcun, Sorguncuk, Stk, Tatlcak, Yanalak, Yaram, Yeni Apard, Yeni Kzlcakla (Menrl Kzlcakla). lbeyli Trkmenleri zengin halk kltrne sahiptir. Bu zenginlii oluturan folklorik ve etnografik rnlerin bir ksm yaplan almalarla kaybolmaktan kurtarlmtr. Ancak tespit edilmesi gereken bata masal, halk hikyesi, destan, manzum paralar olmak zere pek ok dil rn aratrmaclar ve derlemecileri beklemektedir.* ..

* Kaynaka: AYDIN, Mehmet (1984) Bayat Boyu ve Ouzlarn Tarihi, Ankara. BEYOLU, Aacan (2000) Trkmen Boylarnn Tarih ve Etnografyas, stanbul. IIK, Mahmut (1963) Afarlar, Ankara. [MAKAL], Tahir Kutsi (1975) Dadalolu, stanbul. ZDE, mer (1939) Folklor Derlemeleri, lbeyi Trkmenleri Arasnda, Gaziantep. PRL, Kadir (2002) Sivasta lbeyli Trkmenleri, C. I, Sivas. SMER, Faruk (1999) Ouzlar, (Trkmenler), Tarihleri-Boy Tekilat-Destanlar, stanbul. TURAN, Osman (1980) Seluklular Tarihi ve Trk slm Medeniyeti, stanbul.

Biz bu almamzda yukarda ksaca tantmaya altmz lbeyi Trkmenlerine ait olan ve halk edebiyat anlatm trleri iinde ayr bir nemi haiz olan lbeyliolu / Elbeyliolu hikyesini tantmaya alacaz. Halk hikyeleri, nceki devirlerde bilgi, grg, zevk, elence, eitim, dmanlk, nefret, dostluk, yardmlama, tecrbe ve davran gibi faktrler bakmndan insanlarn yaama sistemi ierisinde pay sahibidir. Halk hikyeleri, Trk sosyal hayatnda, inantan gnlk pratiklere kadar vazgeilmez bir nemi haizdir. Bu erevede nice halk hikyesi, teknolojik ara ve gerelerin ortaya kna kadar, yzyllar boyu Trk halknn beyninde mevcudiyetini srdrm, mill kltrn var olmasnda nemli fonksiyon icra etmitir. Kltrmzde bu kadar nemli yere sahip olan halk hikyelerinden birisi de lbeyliolu hikyesidir. Bu hikye am, Halep, Gaziantep ve Sivasta iskn tutmu olan lbeyi Trkmenlerine ait bir hikyedir. Muhtelif zamanlarda ve muhtelif yrelerde birok emetni (varyant) tespit edilmitir. Ad geen hikye zerine bugne kadar eitli almalar yaplmtr.* lk iki alma, Ali Rza Yalgna ait olup birincisi 1923te Yarpuzlu Ali Aadan

*AKKAYA, Fuat (1972) Sivas- Gemerek Trkmen Az (Derleme-ncelemeSzlk), Erzurum.(Baslmam Lisans Tezi).(Tezin inde lbeyliolu hikyesinin metni bulunmaktadr.) ALPTEKN, Ali Berat (1997) Halk Hikyelerinin Motif Yaps, Ankara. s. 261-262. (Hikyenin zeti verilmitir.) ARSUNAL, Ferruh (1959) lbeyliolu Hikyesi Gaziantep Folkloru, M.E.B. Yay., stanbul. s. 223-243. BAYRAK, Mehmet (1985) Trklerin yks Elbeyliolu, Ekyalk ve Ekya Trkleri, Yorum Yay. Ankara. s. 374. BORATAV, Pertev Naili (1988) Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii, Adam Yay. stanbul. s. 33, 152, 173, 213. (Hakknda bilgi verilmitir.) CAFEROLU, Ahmet (1995) Gneydou llerimiz Azlarndan Toplamalar (Malatya, Elaz, Gaziantep ve Mara Vilyetleri Azlar), T.D.K. Yay. Ankara. s. 133-150. GVEN, Salim (1971) Dzii Yresinde Halk Hikyeleri Derleme ve nceleme, Adana. (Baslmam Lisans Tezi). (Tezin inde lbeyliolu hikyesinin metni bulunmaktadr.) KML, Erkan (l980) Halk Edebiyatmzda lbeyliolu (lbeyolu-Elbalolu), Erciyes, S. 28, Ekim. KULA, Cemal (l969) Kayseri Avarlarnn Az, A. . Fen Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm Bitirme Tezi, Erzurum. Tez iinde Elbeyliolu metni var.) PRL, Kadir (2002) Sivasta lbeyli Trkmenleri, C. I, Sivas. s. 317-325. [YALGIN], Ali Rza (1928) (1929) Ahmet Bey Bozla, Maarif Mecmuas, Adana. S. 6-9, Mays- Austos S. 1-2, Mays Haziran YALGIN, Ali Rza (1937) lbeyliolu, Adana. (II. Bask: stanbul 1940.) YALMAN, Ali Rza (1939) Gaziantep Halk airleri- Elbeyliolu, Halk Bilgisi Haberleri, C. 8, S. 89-90, Mart -Nisan s. 100-101. YARDIMCI, Mehmet (1999) lbeyliolu Hikyesinin Ouzeli Rivayeti, Trk Halkbilimi ve Edebiyat Aratrmalar, Ankara. s. 187-202. YURDATAP, Selami M[nir] (1974) lbeyliolu Hayat Hikyesi, Salam Kitabevi, stanbul. 96 s.

derlenip Tarsus Gazetesinde yaymlanmtr. Dieri ise, Hasan avutan derlenip kitap olarak 1937de Adanada, daha sonra da 1940ta stanbulda baslmtr. Kitap btnlnde bir ayr bir alma da Selami Mnir Yurdatapa aittir. lbeyliolu ile ilgili almalar iinde Mehmet Yardmcnn almas zerinde durulmas gereken nemli bir almadr. Yardmc Ouzelinin Bykkaracaren kynden Abdi Hanifi Uurludan derlenen almasnda hem hikye metnini vermi hem de metin farkllklarndan sz etmitir. Bizim burada tantacamz hikye Sivastan derlenmi bir metindir. Sivasn arkla ilesinin Yaprack kynden 26.04.1980 gn Kadir Prl tarafndan derlenen bu metin 2002de yaymlanm,* ancak bu anlatma zerinde herhangi bir alma yaplmamtr. Hikyenin zeti yledir: Elbeyli airetinin beyi Ahmet Bey, tebasn alp Sivasa gelir. Sivasta Tonus Aalar nceleri direnirse de onunla baa kamaz ve sonunda onlarn imdiki alana yerlemelerine rza gsterirler. Olduka varlkl olan Ahmat Aann tersine amcas olu mer de ok yoksuldur. Atndan, devesinden, srndan ve toprandan vererek mere sahip kar. Ahmet Bey bekrdr ve kendisi gibi bekr olan ok gzel olan bir de kz kardei vardr. mer, gz dnya malnda olan iyilikbilmez biridir; Ahmet Beyi ortadan kaldrmay dnr. Bir bahane bulup stanbula gider ve devrin padiahna Ahmet Beyin fakir-fukara demeyip insanlara zulmettiini, ekyalk yaptn syler. Bunlara inanan Padiah, Kara Veziri gnderip kahve ime bahanesiyle onu saraya davet eder. mer stanbula gittii sra Ahemt Bey Gldeli Beyin kz Zlf Burmal ile evlenir. Bu arada Kara Vezir Ahmet Beye misafir olur. Ahmet Bey de dn henz bitirmitir. Kara Vezir, gn misafir olur herhangi bir sz sylemez. Drdnc gn Padiahn davetini ona iletir. Ahmet Bey kabul eder. Birlikte stanbula gelirler. Padiah derhal aslmasn emreder. Ahmet Bey halini anlatt bir deyi syler. Bunun zerine Padiah, lm emrini geri alp, onu zindana attrr. Ahmet Bey, suu olmad halde on alt yl zindanda yatar. Kendisini arayp soran olmad gibi ei, kz kardei yoksul der, varlndan eser kalmaz. On alt yl sonra Padiahn aklna zindanda yatan Ahmet Bey gelir. Vezirine emreder ve zindandan kartr. Ahmet Beye ihsanlarda bulunur, bir deve yk mal verir ve yapt hakszlktan dolay helllik ister. Ahmet Bey Sivasa Adana zerinde gitmeyi dnr. Adanaya geldiinde, gtrd mallardan dolay Vali bundan phelenir. Ahmet Bey gerei anlatsa da Vali

* Prl, Kadir (2002) Sivasta lbeyli Trkmenleri. C. 1, Sivas. s. 317-325. (Anlatan: mmet Avar)

dinlemez onu zindana atar. stanbuldan doru haber gelmesi bir yl srer ve bu mddet zarfnda Ahmet Bey zindanda kalr. Vali onun susuzluunu anlaynca zindandan karr ve mallarn iade eder. Ahmet Bey uzun bir yolculuktan sonra Sivasa lbeylilerin iskn tuttuu yere gelir. Ei ve kz kardeinin derme atma evine misafir olur. Kendini tantmaz. Evde bir de delikanl grr. Bu kendi oludur. Duygulanr. Duvardaki saz alp duygularn ifade etmek ister. Ancak mer seneler nce bu saz almay yasaklamtr. Kim alar ise boynunu vurduracan syler. Ahmet Bey saz temizler, ayarn yapar, almaya balar. Sazn sesini duyan mer ieri girer. Saz alann Ahmet Bey olduunu renince baylr. Ayld zaman Ahmet Bey bykln gsterir onu affeder. Ahmet Bey tekrar obasnn bana geer. Ancak yllarca zindanda kaldndan dolay vcudunda yaralar kar, btn vcudu yara olur. Kokudan yanna yanaamaz. Ei bir deyi syleyince vcudundaki yaralardan eser kalmaz. Ahmet Bey, obasnn banda yllarca beyliini srdrr. zetini verdiimiz lbeyliolu hikyesinin Sivas emetni ile dier emetinler arasnda muhteva, ahslar ve motifler ynnden farkl ve benzer ynler bulunmaktadr. Ana hatlaryla farkllklar yle sralayabiliriz: Buradaki Ahmet Beyin amcas olu merin ad baz anlatmalarda Ali Godulu (Caferolu ve Alptekin rivayeti) ve Ali Bey (Yardmc-Ouzeli Rivayeti) eklindedir. Sivas emetninde Ahmet Bey, varlkl bir airet beyidir, dierlerinde ise krk yiidi ile ekyalk yapmaktadr. Ahmet Bey, amcasnn olunu ve onun krk adamn ldrr. Sivas emetninde hayatn balar ve ona helallik verir. Ahmet Beyin Gldeli Beyin kz Zlf Burmal, dier anlatmalarda Gndelikzdr. stanbulda on alt yl hapis yatan lbeyliolu, dier emetinlerde Ouzeli rivayetinde on yl yatar, Alptekin anlatmasnda ise lbeyliolundan iyilik gren sarayn askerleri onu krk adam ile birlikte hapse atp ve lbeyliolu yerine bakasnn kafasn kesip padiaha gtrrler. lbeyliolu on yl zindanda kalr. Emetinlerde farkl isimlerle geen Mara Valisi Mrsel Paa (Caferolu- Kr Paa, Kula ve Yardmcda Mrsel Paa, Yurdatap ve Kmilde mer Paa) Sivas rivayetinde yer almamaktadr. lbeyliolu Sivas emetninde bir yl, Ouzeli rivayetinde ise drt yl Adanada zindanda yatar. Sivas rivayetinde karmza kan Ahmet Beyin btn vcudunda yaralar kmas ve ei Zlf Burmalnn deyi syledikten sonras yaralardan kurtulmas hadisesi dier emetinlerde yoktur. Emetinler arasnda benzer hususlar ise unlardr:

Ahmet Beyin amcasnn olu mer / Ali Godulu / Ali Bey mala ve makama hrs yznden Ahmet Bey ile arasnn alr. Dnn yapld sra stanbuldan gelen paann lbeyliolunu kendisini padiahn grmesini syleyip kandrarak stanbula gtrr. stanbul dn lbeyliolunun Adanaya uramas ve orada da hapse atlr. lbeyliolu yllar sonra memleketine dndnde delikanl bir olu olduunu renir. Btn kaynaklarda yiit ve air yaratll biridir. Ayn ekilde ei de airdir yaradlldr. Kahramanlar yer yer duygu ve dncelerini iirlerle ifade ederler. . Elimizde lbeyliolu hikyesi zerinde 10dan fazla yaplm alma bulunmakla beraber bugne kadar kitap veya tez boyutunda bir alma yaplm deildir. Tespit ettiimiz ve adn zikrettiimiz kaynaklarla gremediimiz kaynaklarn tamamnn gzden geirilerek bir almann ortaya konulmasn zaruri grmekteyiz. Yaplacak bu alma ile hem lbeylilere ait bir kltrel unsurun halledilmesi yoluna gidileceini hem de Trk halk hikyeleri vadisinde nemli bir eser ortaya konulmu olacan dnyor; bu cmleden hareketle, Sivas-arkla rivayetini buraya kaydediyoruz.

METN lbeyliolu Ahmet Hikyesi arkla Rivayeti: LBEYOLU AHMET HKYES Eskiden Elbeyolu Ahmet Bey namnda bir adam elliini alp geliyor ve bu beldeye oturuyor. Elbeyli denilen beldeye. Tonus Aalar buna mdahale ediyorlar. Bura bizim. diyorlar. Vermeyiz. diyorlar. Elbeyolu elliiyle beraber Tonus Aalarna kar koyuyor. Son encamnda Tonus Aalar bununla baa kamayp ve bu blgeyi blmeye karar veriyorlar. Ahmet Bey Tonus Aalarnn elinden Elbeyli kylerinin bulunduu mevkiyi tamamen Tonus Aalarnn elinden alyor. Ve bu kyleri buralara yerletiriyor. Kendisi ayn zamanda bu kylerin banda bey olarak kalyor. Zamann birinde, oluyor ya, elinden bir kaza kyor da kazayla bir adam ldryor. Tabi bunu Ahmet Beyin haddine binaen herkes bilip stanbulun padiahlk olduu zamanlarda ikyet etmiyorlar. Bu bir kaza. diyorlar. Fakat Ahmet Beyin ok serveti var, saysz. Bunun bir de fakr amcasnn olu mer var. Ahmet Bey gnlerin gnnde arz eder, av-ikrna kar. Gezer dolar amcasnn olu merin it srd beldeye urar ki ne grsn: kzler itin altna yatm, mer de yz st dm devaml at alyor. Ahmet Bey bunu grr, ii szlar. Akam evine geldii zaman elliin ileri gelen

beylerini toplar ve amcasnn olu meri arttrr. Elliin ileri gelen adamlarna der ki: -Komular! mer benim neyim? -Neyin Ahmet Bey? Amcayn olu. -Peki bende bu kadar variyet, servet var iken merin bu fakirlii ekmesi doru mu? -Doru deil. -O zamanlar ben sizi vekil ettim. Benden mere ne verirseniz verin. mer bu darlktan kurtaracak. O zamanlar elliin ileri gelenleri Ahmet Beyin arazisinden, ev eyasndan, malndan, atndan, devesinden, srndan ok bir servet ayrarak amcasnn olu mere verirler. mer bunlar alr ok zengin olur. Ahmet Bey de bundan iftihar ve eref duyar. Fakat Ahmet Beyin bir de dil ile tabir edilmeyecek kader gzel bacs var. Kendisi de bekr. Bu serveti Ahmet Beyden alan amcasnn olu mer yle dnr. lerde bahsetmitik ya Ahmet Beyin elinden bir kaza kmt da bir adam ldrmt ya. mer der ki: Ben gizli olarak gider stanbul Padiahna Ahmet Beyi ikyet eder, helak ettiririm. Bu lr gider bunu evdeki bekr bacsn da ben alrm. Dier kalan servetine de ben sahip olurum. Bu fikri kurar. mer bir gn hanmna der ki: -Sen biraz bana ekmek koy, torbaya. Ben stanbula gideceim. O zaman bugnk gibi vesait de yok, stanbula gider. Padiah divanna varr ve Padiaha haber verirler: -Sivastan bir airet sizi grmek istiyor. Padiah emir verir: -Aln aireti ieri, der. gn misafir edin. Drdnc gn aln gelin. Drdnc gn meri alrlar Padiah divanna gtrrler. Padiah edep, erkn, hrmet neyse mer bunlar gsterdikten sonra padiah yer gsterir: -Buyurun oturun, der. Hal hatrdan sonra sorar: -Sivastan buraya kader gelmenizin sebebi nedir? mer Padiaha yle cevap verir: -Padiahm! Bizim orada Elbeyolu Ahmet Bey namnda bir adam var. Bu adam yle iliyor, byle vurucu; kimseyi konuturmaz. Nie fakiri-fukaray ldrd, aznn kanyla, kpyle yatyor. Bu adamn elinden el aman dad- feryat. Bu adam ne yapacaksan yap. Padiah dnr: -Peki! Siz gidin. Biz bir eyler dnrz, der. mer eker gelir. Hi kimseye duyurmadan, grnmeden bu ii yapar padiahla. mer dndkten sonra padiah vezirini arr: -Kara Vezir! -Buyur Padiahm. -u misilli bir adam byle byle yapyormu. Bir name yaz bu adam stanbula kadar gelsin. Vezir, Padiaha yle cevap verir:

-Padiahm! Siz Elbeyolu Ahmet Beyi duydunuz mu, grdnz m, yeni mi duyuyorsunuz? -Neden. -Senin ordularn Ahmet Beyi Sivastan buraya, getiremez. -Peki, ne yapmak gerekir? -Ahmet Bey bylelikle gelmez. Ancak onu bir plan ile getirebilirsek getiririz. Yoksa Ahmet Beyi Sivastan stanbula getirmeye kuvvet yoktur. Padiah kendi azndan olgunca bir name yazar, Kara Vezire verir. Ayn zamanda namenin alt tarafnda Ahmet Beyin kahraman ve silahor olduundan bahsederek, bir ac kahvemizi buyurun iin, diye stanbula davet eder. Kara Vezir yanna birka muhafz alarak stanbuldan yiyip ierek, konup gerek gelir, Elbeyolu Ahmet Beyin konana misafir olur. Bir gn kalr syleyemez, iki gn kalr syleyemez, gn kalr syleyemez. Bunu da neden syleyemez: gn Ahmet Beyde misafir kalr. Ahmet Beyin hanedanlna, misafirperverliine, hizmetine, hrmetine bakar. Padiaha sylenen, haberlerin hibirini Ahmet Beye yaktramaz fakat drdnc gn sabah sofrasnda yemek yerken Kara Vezir mevzuyu aar. Fakat Ahmet Bey bahsettiimiz gibi bekar idi. merin gidip kendisini Padiaha ikyet etmesi, Padiahn Kara Veziri gndermesi, bu arada ayn airetten olan Gndeli Beyin kz Zlfburmal ile gnlk evli idi. Sabah sofrasnda yemei yerken Kara Vezir mevzuyu Ahmet Beye aklar. Ahmet Bey Kara Vezire yle cevap verir: -Peki! Padiah bizi stanbula istemi ama Padiah beni stanbula gtrmek iin sizinle beraber ne kuvvet gnderdi? Top, tfek neyi var? Ka orduyla geldiniz buraya? diye sorar. -Ahmet Beye Kara Vezir yle cevap verir: -Hayr Ahmet Bey. Biliyorum senin bir-iki orduyla stanbula gelmeyeceini. Biz bunun biliyoruz. Yalnz byle ters dnmeyin. Padiah hazretleri sizin kahramanlnz iitmi. Padiah byle kimseleri sever. Sadece sizi stanbula bir ac kahve imek iin davet ediyor. Sohbetinde bulunacaksnz. Baka bir ey yoktur. diyor. Kara Vezirden bu cevab alan Ahmet Bey buna Peki. Der, fakat rzgrn ne taraftan estiini ve yelin nereden geldiini Ahmet Bey pekl bilir. Kara Vezire Evet cevabn verir ve ayn zamanda yemek kaplarn toplad. Konan balkonunda yemek kaplarn aada duran gnlk hanm Gndeli Beyinin kz Zlfburmalya iaret etti. -Hanm u kaplar aln. Hanm kaplar ald. -Kaplar gtr eve. Saz da bana getir, dedi. -Hanm saz getirdi. Ahmet Beye verdi. -Merdivenden in merdivenin dibinde son basamakta bekle. Benim dediklerimi dinle, dedi. -Ahmet Bey gnlk ailesine stanbula gitmesinin zerine bakalm ne syledi:

10

Aman ka karam bana ne diyon stanbuldan ferman geldi gidiyom Benim bir derdimi sen bin ediyon Var bir zaman hasretlik ekiptir Ale gzden kanl yalar dkptr Aman ka karam bana alama Keman atp yollarm balama Gidiyorlar beni yoldan eyleme Var bir zaman hasretlik ekiptir Ala gzden kanl yalar dkptr Gider oldum el bama derildi Gitme diye boynuma sarld Bizim ksmet gurbet ele verildi Var bir zaman hasretlik ekiptir Ale gzden kanl yalar dkptr Ahmet Bey gnlk hanmna bu besteyi syledikten sonra ieri girip Kara Vezire buyurdu: -Vezirim imdi seninle stanbula gidebilirim. Bunlar kaytlar grdler Ahmet Beyle beraberler. Malumunuz uzatmayalm Gnlerin bir gnnde stanbula vasl oldular. Ahmet Beyi misafirhaneye aldlar. Kara Vezir Padiahn divanna varp da Ahmet Beyin geldiini syledi. Padiah Ahmet Beyin geldiini eitince: -Derhal idam, diye emir verdi. lm sehpas kondu. Tellallar arld. Herkes Ahmet Beyin idam edilecei sahaya topland. Ahmet Beyin ferman yazld, boynuna takld, kyamet kynei giydirildi. lm sehpasna geldi. Padiah hazretleri de sandalyeye oturdu. Ahmet Bey lm sehpasna knca Padiah: -Sorun bu adamn benden bir istei var m, syleyecei var m? Ahmet Bey e sordular. Ahmet Bey dedi ki: -Sylen Padiaha, bana bir cellat aman versin. Ayn zamanda Padiah buna cellat aman verdi. -Syle olum. -Padiahm serime iki beyit trk geldi. Bunu size ben dilinen mi anlataym yoksa tel ile mi anlataym? Padiah dedi ki: -Olum anlat! stersen telle istesen dille anlat, diye cevap verdi. Padiahn bu laf zerine Ahmet Bey lm sehpasnda eli kulaa koydu. Bahalm Padiaha ne dedi:

11

Efendim sultanm kle olduum Benim u halimi sor deyi geldim Ya elime bir ferman ver bileyim te kl boynum vur deyi geldim yi gn yaral kt gn dostu Olur mu demin deme kast Senin oturduun peygamber postu Peygamber vekili pir deyi geldim ldr efendim de beyle olmaym Grmediim kara gn grmeyim Bir yap taym yada vermeyim Alr duvarna kor deyi geldim Elbeyolu der ki tkenmez szm ok gurbetlik ektim gekindir zm Sen bir padiahsn reddolmaz szn Elime bir ferman ver deyi geldim Ahmet Beyin bu deyilerinin zerine Padiah; -Bu adam zindana atn dedi. Padiahn verdii emir zerine Ahmet Beyi lm sehpasndan alp zindana attlar.. Ahmet Bey sorgusuz sualsiz on alt sene stanbulda padiahn zindannda on alt seneyi tamam etti. On alt sene Ahmet Beyi hi sorup sual eden olmad. Fakat bu on alt sene zarfnda herkes Ahmet Beyden umudunu kesti. Sivas evresinde Elbeylideki olan kona ykld, kulara binek oldu, servet gitti ve gnlk Gndeli Beyinin kz olan hanm Zlfburmal ile ve bacs Gldane yiyecek, giyecek bulamadlar; sersefil, perian oldular. Kylerinin altnda Karaayr denilen yer vard. O Karaayrn ierisinde bir su kard. Her gelip geen bezirgn kervanclar orda konaklarlard. Ahmet Bey hanm ve bacs elleme sezdirmemek iin ellerine kalbur falan bir eyler alp yalandan r-p toplamak bahanesiyle giderlerdi Karaayra. Oradan gelip geen bezirgnlarn amarlarn ykayp bir ekmek paras kazanrlard. Bunlar, bu duruma kadar dtler. On alt seneyi tekmil ettikten sonra Padiah bir gn evraklar kartrrken Ahmet Beyin knyesi gzne ald. Derhal veziri sesledi. -Buyurun Padiahm. -Vezirim u adam ok yatt. Git u adam derhal kar, bana getir, dedi. Kara vezir gitti. Ahmet Bey olmu bir ihtiyar. Sa, sakal kemalini bulmu. Padiahn emri zerine, Ahmet Beyi karp nce hamama gtrdler, gzelce ykadlar. Berbere gtrp sa-sakaln tra ettirdiler. Terziden de zerine bir kat elbise yaptrdlar, Ondan sonra Padiah divanna getirdiler. Padiah, Ahmet Beye ykte yini kymette ar bir deve yk hediyeler verdi.

12

-Olum Ahmet Bey siz bir hakszla uradnz. Bu kadar zindanmzda kaldnz. Hakknz helal eyleyin. Bu kadar yatmyacaktnz, yanl oldu, dedi. Ahmet Bey hakkn ister helal etsin isterse etmesin ne yapacak ki! Mecburen Hakkm helal olsun. dedi. Ahmet Bey, Padiahn verdii hediyeleri devenin zerine att. Bir deveyi yedeine ald. stanbuldan memleketine dnmek zere Allaha smarlad ekti. Sivasa giderken Ankara zeri deil de Adana zeri gitti. Adanaya vard zaman Adana Valisi Ahmet Beyi yakalad, zindana koydu. Malumunuz ya zamann hkmne gre Adanadan stanbula ksa bir zamanda gidip gelecek vesait yoktu. Ahmet Bey her ne kadar senelerce zindanda yattn, bu kadar mal padiahn verdiini Vali Beye sylediyse de Vali Bey bunu kabul etmedi, zindana koydurdu. Haber almak iin de stanbula eli gnderdi. O zamann vesaitsizliine gre Adanadan stanbula Padiaha eli gidip geri gelene kadar aradan sene geti. Ahmet Bey bir sene de Adanada vali tarafndan zindanda yatrld. Bir sene sonra Ahmet Beyi serbest braklmas iin Padiahtan ferman geldi. Vali Paa ferman aldktan sonra Ahmet Beyi serbest brakt ve Padiahn vermi olduu hediyeleri develeri geri teslim etti. Ahmet Bey, bunlar beraberine ald, tekrar memleketine dnmek zere yol kt. Malumunuzca; airler syle dil ile gnler geer yl ile. Ahmet Bey gnlerin bir gnnde Sivas toprana vasl oldu. Kylerinin altnda kendisine ait olan Karaayra geldi. Bu ayrn iersinde bir de su kard. Devesinin ykn indirdi, deveyi ayra sald. Yannda, beraberinde bulundurduu yiyeceklerini ald, emenin bana oturdu. Yemek yemek zereyken lokmasn daha gtrmemiti ki geriden iki kadnn kp geldiini grd. Ahmet Beye doru yaklaan kadnlar Ahmet Bey tanmt. Lokmay azna gtrmedi geri koydu. Kadnlar yanna geldiler. Her zamanki gibi halka kar yabandan odun falan toplamak zere ellerindeki kalburlar ile Ahmet Beyin karsna dikildiler. -Karde! Biz fakiriz, kimsemiz yoktur. Eer ykanacak amarn filan var ise ver ykayalm da bize bir ekmek paras ver, dediler. Ahmet Bey bunlara hi tanlk vermedi. Dedi ki: -Hanmlar! Siz mademki fakirsiniz, benim de ykanacak amarm yok. Zamann devrine gre kard bunlara be-on kuru para verdi. -Aln bu paray gidin, dedi. Bunlar Ahmet Beyi tanmadan paray alp dnd gittiler. Ahmet Bey o gn ahama kadar vaktini ayrda, sada, solda geirdi. Akam oldu. Herkes yerine yattktan sonra devesini ykletti, yedeine ald. Dorudan doruya kye vard. Devesini bir kenara saklad. Kendi ykk evlerinin bir tarafndan ieri girdi. Grd ki ailesi on drt, on be yalarnda idem gibi bir delikanlyla sarlm yatyor. Heyecanlanarak yannda tad ban kard, her ikisini de ldrecei zaman hemen aykt, elini geri ekti. leride de belirtmitik ya. Ben yanl harekette bulunuyorum, ben giderken gnlk evliydim. Bu delikanl neyin nesi? Ben bunlar ldrmem. Bunlar nasl olsa beni tanmyorlar. Sabahleyin gelir ben bunlara misafir olur, neticeyi renirim. Ondan sonra bunlarn icabna bakarm. dedi. Ahmet Bey, ayn zamanda onlar uyarmadan evden ayrld. Devesini ald kyden kenara ekildi gitti. Ve geceyi kyn kenarnda geirdi. Kuluk vaktine kadar.

13

Kulukleyin devesini yedeine ald. Dorudan doru geldi ekildi, kendi evine misafir oldu. Ahmet Beyi misafir ettiler. Yalnz uray nceden aklamadk. Ahmet Bey stanbula giderken sazn duvara asmt. Ahmet Bey gittikten sonra Ahmet Beyin amcasnn olu mer Bey, Ahmet Beyin hanmna dedi ki: - Ahmet Bey bu saz duvara ast. O gelmeden bu saz bu duvardan kim indirirse onun soyunu sllesini yeryznde brakmam. Sana da tenbih ediyorum, ona gre, dedi. Ahmet Bey gitti gideli on yedi senedir saz da duvarda asl idi. Ahmet Bey hanesine misafir olduktan sonra o ocukla o kadn Ahmet Beye hizmet etmeye baladlar. Ahmet Bey bir ara hanmndan sordu. -Hanm! Bu ocuk neyiniz olur, bu delikanl?.. diye sordu. Hanm cevap verdi: -Olumdur. -Peki, bu ocuun babas yok mu? -Yok. -Neden. -Ben gnlk evliyken bu ocuun babasn ihbar ettiler, stanbul padiahna. Padiah l ile gtrd. Zindana m att, hapis mi etti? Sene on yedi tamam, ocuun babas dnmedi, dedi. O zamanlar Ahmet Bey o ocuun kendi olu olduuna kanaat getirdi. Saa sola baharken kendi eliyle duvara ast saz gzne iliti. -Peki, bu saz nedir? Bu saz kim alar? Hanm cevap verdi, misafire: O saz kocam alard. -Peki, bazen ben de tek tk alarm, ara sra. Msaade edersen saz indir de iki de ben tngr mngr alym. -Yok, olamaz. -Neden? -Siz bilemezsiniz, benim bir kaynm var ismine mer derler. Kocamn by. Kocam gittii gnden itibaren bana yle syledi: Gelinim bu saz Ahmet Bey ast. Ahmet Bey gelmeden bu saz bu duvardan kim indirirse kkn keserim, boynunu uururum. Klc kna koymuyor. Bu saz kardeim gelene kadar bu duvarda kalacak. dedi. Misafire saz indirmek bir ey deil. Sazn tngrtsn kaynm duyarsa una itimat et, seni de ldrr beni de ldrr. -mer herhalde misafirperverdir. Herhalde, bir ey demez. Misafir olduum iin belki de hatrna gelmez. Siz bana saz msaade edin de ben u saza bir bakym, dedi. Hanm bunu katiyen kabul etmedi. Sebebi kayn mer Beyden korkuyordu. mer Bey klca el attktan sonra kelleler umadan klc knna koymayan bir tipteydi. Hakikatte yleydi. Ahmet Bey bakt ki hanm kaynnn korkusundan saz indiremeyecek. Kendisi kalkt. -Ben alym saz da senin kaynn beni ldrsn, dedi.

14

Hanm ne kadar alt, abaladysa da Ahmet Bey bunu dinlemedi. Kalkt saz duvardan indirdi. On yedi senedir duvarda duran saz pislenmi, paslanm. Saz sildi, temizledi. Tellerini gzelce balad, yeniledi. -Hanm kocanz alar, arrm. Ben de benzer sylerim. sterseniz urada iki beyit de size syleyim, dedi. Hanm her ne kadar raz olmadysa da Ahmet Beyin yegne gayesi kendini bunlara tantmakt. Ahmet Bey ald saz destine, koydu dertli sinesinin stne, bakalm hanma ne syledi. Ald bahalm Ahmet Bey: u sral evler yaylaya bahar Bir od dt cierim kz gibi yanar Slada sevdiim eskisin sanar Korkusu kalmam bu el turnann adrlar kurardm ben de obal Gzeller gelirdi altn zibal smini sorarsan Zlfburmal Korkusu kalmam bu el turnann Gvel turnam gkyznde dnyor Pervaz vurup ha evine iniyor Beyolunu stanbulda biliyor Korkusu kalmam bu el turnann deyip bitirdi. Sazn tngrtsn duyan mer Bey hemen br taraftan klc ekti. Zlfburmal bunun kocas Ahmet Bey olduunu anlad. mer beyi ieri tkmamak iin kotuysa da yetiemedi, mer Bey ieri girdi. Evin hayatnda karlatlar. Kaynn bunu yakalad. Yakalar yakalamaz klcn kaldrd. -abuk syle! Bu saz indiren kim? -Aman mer Bey! Elini kendine ek, yanl bir i yapmayasn. Saz indiren Ahmet Beydir. Ahmet Bey geldi, dedi. Gelininden bu cevab alan mer Bey, Ahmet Beyin geldiini duyunca derhal heyecanndan baygnlk geerdi, olduu yere dt. Bayld, akl bandan gitti. Bu temaaya Ahmet Bey geldi. Hanmyla beraber mer Beyi ieri aldlar. Onu ayktrmaya altlar, sonunda ayktrdlar. Sarm-grm her hasretlik dindi. Gzyalar dkld. Her i yolunu aldktan sonra Ahmet Bey, tekrar Padiahn verdii hediyeler ile evini, her bir eksiini, gediini temam etti. Tek bir eksii kalmad. Eskisi gibi yine elliin bana geti. Malum ya, Ahmet Bey on yedi sene zindanda kald. Bunun skntsn ekecek. Gnlerin birinde Cenab Hakkn hikmeti, Allahtan btn vcutunun her yerinde ok derin yaralar kt, onulmaz bir yaraya giriftar oldu. Yaralar kokmaya balad, kimse yanna kokudan yaklaamaz oldu. Kendisi de canndan aciz kald. Gnn birinde

15

hanmndan su istedi. Hanm suyu getirdi Ahmet Beye uzatt zaman Ahmet Bey suyu almak iin biraz uzannca yorgann andan hafif rzgr kt, koku yayld. Zlfburmal kokuya dayanamad, suratn bu yana evirdi. Kolunu da Ahmet Beye uzatt. -Suyunuzu aln dedi. Bunu gren Ahmet Bey iinden; Eyvah! hanm bizden yz dnderdi. Dedi. -Hanm ben artk o suyu iemeyeceim. Suyu oraya koy. Beni biraz yukar dorult, arkama da bir-iki yastk koy, dedi. Hanm bunu dorulttu. Ardna da bir iki yastk koydu. -Hanm otur uraya, dedi. Hanm yanna oturdu. Ahmet Bey hanmn yz o yana dndrp, suyu su bardayla uzatmasna kederlenerek ald bahalm Ahmet Bey Hanmna ne dedi: Sene devr eyledi hicrana tenden Usandm vazgetim bu tatl candan Yzn evirdin gl yzlm benden Gl yzlm ellere kald alarm Y Rabbi sen bilin derde alarm Bende vcut yoktur cana gelmiyor ok doktorlar gezdim derman bulmuyor Yakn ahbaplardan gelen olmuyor Gl yzlm ellere kald alarm Y Rabbi sen bilin derde alarm Bunu dinleyen hanm elini Ahmet Beyin azna kapatp; -Ahmet Bey yeter. Artk bende tahamml kalmad. Her zaman sen syledin. Sen de bir beni dinle dedi, elini kulana att. Nicedir byle sen yalvarp durdun Ezelden ebede durana yalvar Az-dilsiz yerde yatan kr kurdun Yeil yaprak gda verene yalvar Yedi cehennemi sekiz aynay Aynann stne kurdu dnyay Kara herk iinde bir karncay Karanlk gecede grene yalvar Yedi cehennemi sekiz cenneti Amentye bala sen itikati Dnyada cemalin gren yok zati Dnyada cemalin grene yalvar

16

Hanm beyiti temam ettikten sonra srt Hulus-i Cenaba doru olan hanmn beyitlerinin zerine ayn dakikasnda Ahmet Beyin vcudundaki yaralar ylan kavdan kar gibi syrld, kt. Anadan domua dnd. Hi bir yaras, paras kalmad. Ahmet Bey ayaa kalktktan sonra elliini toplad ve kendisine bu fesatl yapan amcasnn olu meri arttrd. meri ldrtmek istedi fakat airetin ileri gelenleri buna mani oldular. -Ahmet Bey ktyle kt olunmaz. Sen onun ktlne kanma. Sen asl- asaletin belli bir insansn. Azat et, dediler. Bunun zerine Ahmet Bey amcasnn olunu divanndan kovdu. -Defol! Gzme gzkme, dedi. Ayn zamanda elliin bana geti. Yine beyliini yapt. Elbeylii, Elbeyli yapan ite bu Ahmet Beydir. Derleyen: Kadir Prl Derlemenin yapld yer: Sivas-arkla- Yaprack ky Anlatan: mmet Avar Derleme tarihi: 26.04.1980. Tahsili: lkokul X X X