Rıfat Ilgaz - Karartma Geceleri

Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kapdaki genin iinde be gndr geceli gndzl hemen her renkte bir ift gz grmeye almt. Gremedii dakikalarda, kendini hcresinde daha yalnz, daha unutulmu sayyordu. Buna hcre demek biraz insafszlk olurdu; koskocaman, yksek tavanl bir odayd bu. Ne var ki, tek bana kald bu koskocaman tamtakr oda, daha da bombotu, kendi yalnzlndan bir eyler eklendii iin... Emniyet Mdrlnde kald, tek ranzann ktakt sabildii bask hcreye hi benzemiyordu kukusuz. Bu dik duvarlar arasnda tek bana, iki laf edemeden, sprge dememi, paspas yz grmemi aralkl deme tahtalarnn stnde yatp kalkmann insan daha da mutsuzlua iten rkn bir yan vard. Bir ad yazacak kadar olsun, temiz yer kalmamt duvarlarda. Alfabenin irili ufakl tm harfleriyle yazlan yazlar, hep Allah kurtarsn anlamna gelen tmcelerdi. Allah't onlar buraya sokan da, karacak olan da... Girenlerden hibiri kendi isteiyle gelmediine gre kendilerinde en kk bir su bile aramamalydlar. Bounayd sorgular, dayaklar, tutuklamalar, yarglanp zindanlara atlmalar. Mustafa Ural, hemen drt saatte bir, rengi, biimi, anlam deiik gzlerin, kendi zerindeki souk etkisini sezinlemeye almt. Hem onlardan kayordu odasnn l alarna doru, hem de onlarsz yapamyordu. Ne de olsa skntsn datan, insan zlemini gideren yattrc bir yanlar olduunu da saklayamazd. Hele, mavi mavi glen bir ift gz vard ki, Anadolu'nun neresine gitse, bu baklar anlamn yitirmezdi. Her otobste, her garajda, her ky kahvesinde, her han kapsnda rastlanabilirdi bu gzlere... Sularn en anlamsz, en aryla sulandrlmt, ama gene de biliyordu, onlardan kendisine bir ktlk gelmeyeceini. genden bakan bu gzler, grm geirmi bir memleket ocuunun baklaryd. Bu gzlerin sahibinin Bayburtlu Necati olduunu darda geen konumalardan renmiti. yi ama, bu delikanl be gndr kendisine iyilik olarak ne yapmt? Bunlar yle kk insanlklard ki, anlamn ancak bu cezaevlerinden gelip geenler bilirdi. Szgelimi, kapsz bir helann nnde bir nbetinin arkasn dnp dikilmesi bile bu tr insanlklardan biri, belki de en nemlisiydi. Drt duvarn drdnn de ayr bir zellii vard. Kapya yzn evirdiinde sanda kalan duvarn geni bir kesi srlsklamd.
www.eskikitaplarim.com 2
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Oday heladan ayran, ayran deil de helay odaya getiren bu slak duvard. Solundaki duvarsa, kendisi gibi hcreye kapatlm baka bir tutukluyla aralarna ekilmiti. Yalnz, unu anlyordu ki, bu tutuklu, kendisinden ok daha hogryle karlanyordu nbetilerce. Gnn her saatinde, vakitli vakitsiz helaya kabiliyordu. Oysa kendisi uzun ilemlerden geiyor, nce nbeti avutan izin isteniyor, o da kimbilir kimlere bavurmak zorunda braklyordu. Sal sollu bu iki duvar birbirine balayan karlkl duvarlarn ikisi de ok daha nemliydi Mustafa iin. Birinin tesinde yaama vard, zgr bir yaama... Bir kadn sesi, zaman zaman ocuunu aryor, bir satc kfesinde nesi varsa bara bara duyuruyor, bir ta arabasnn tekerlei Arnavut kaldrmlarndan yuvarlanp uzaklayordu, en gzel tkrtlarla. Tavana yakn iki caml kk bir pencere de vard bu duvarda. yi niyetli bir gardiyan, silmek, parlatmak istese de yetiemezdi, merdivensiz. Bu yzden, parlakln oktan yitirmi bu iki kk cam, erevesinde kr kr duruyordu. Bu pencerenin bir yarar varsa, ktan ok ieriye sesleri geirmesiydi. Her ne geirirse geirsin, Mustafa'ya bu pencere yetiyordu. u ses, u gen kadn sesi, sanki kendisi iin, geni bir zgrlk havasn da getiriyordu ieriye: Nermin, kz nerdesin? Gel abuk! : Kzna seslenen annenin salarnn rengini bile dnp bulmutu. Gzleri olsa olsa ak yeil, yanaklar pembe, salkl ve canl bir kadnd. Duvarlardan ok, u kirli cam delip ieriye dolacak gte olan bu ses clz, elimsiz birinden kamazd. Egemen ve gvenliydi bu sesleni. ocuu sokakta oynad sralarda, on on be dakikada bir yoklamasn yapyor, kzn izliyordu. Gel abuk! demesi, ocuu armaktan ok, onu yoklamak iindi, bunu Mustafa Ural da biliyordu artk. Verilen karlk, anann ars kadar glyd: Burdaym Anne, bir yere gitmiyorum! Eer bu yavrucak bir yerlere gidip dnmezse, kapnn nnde oynamaz da uzak mahallelere alrsa, duvarlarn tesinde buna annesinden daha ok zlecek birinin bulunabileceini, bu kadn nerden bilecekti?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Duvarlarn en cana yakn kapl olanyd, zerinde, kendisinin gzlenmesi iin bir delik, bir gen alsa bile... geni atranlar, bu iin kendi karlarna uydurulduunu sanyorlarsa, aldanrlard. Dardan bakan deil, daha ok ierdeki yararlanrd bu delikten. Eer Mustafa be gnde en azdan be kii tandysa, bu genin araclyla tanmt. Bir zincir akrtsyla, dar koridordan kopup gelen, ya Sotiri'dir, ya da mer. Topuklar bask kauuk ayakkaplarn sryerek geense mutlaka Halil'dir. Yedinci gnyd, Mustafa'nn bu pis odaya kapatlnn. Her gn biraz daha kirlenen, pire pisliinden amurlaan amarlarnn arln srtnda duyuyor, buna yava yava alyordu.Sanki btn koularn pireleri burda toplanmt, ona ikence etmek iin. ilk gnlerin tedirginliinden kurtulmaya alrken bu pis yaratklarn kantlarna almas gerekliydi. Mahpusluun ilk belirli sknts, derisindeki kantlarla balamt. Derisinden balayan tutsaklk acs, gerek anlamn ta kafasnn iinde buluyordu. Her eye dayanmaktan baka kar yol yoktu. a belliydi, kendisi gibi dnenleri, bat snrnn tesinde rahata kuruna dizebiliyorlard. Bu pirelerle, zgrlnn iine tkrlmek, bir bakma cezalarn en hafifi saylmalyd. Snrlarn tesinde kalan uygar bir dnya, imdi, aydnlarn boazland bir tutsaklar lkesiydi. Bu topraklar stnde kelepe vard, pranga vard, trl ikenceler de vard ama, henz lm kamplar, frnlar, kuruna dizilmeler yoktu. genli kapnn kilidinde bir anahtar dnd. Hep ayn clz anahtar sesi. Kap alm, ta gibi birey frlatlmt. Yumruk kadar bir ekmek... genden kolayca sard bu ekmek oysa. Kapnn alma yetkisini zerinde tayann, bu kadar olsun g gsterisi balanamaz myd? Mustafa'nn odann tam ortasna serdii paltosunun stne atlmak istenmiti ama, sakar el hedefi tutturamam, demedeki tozlara bulanmt ekmek. Temizlii iin onu bir iki flemesi yetmiti. Tayn yoklad, skt, okad. Karayd, her gnknden daha bayat olsa da kutsal bir eydi. Bir iki lokmada rahata yenilip bitirilebilirdi. Onu skca kavrad, iki elinin arasnda, ylece kald. Az nce uyanmt. Vaktin ge mi erken mi olduunu bilmiyordu, saati yoktu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tepesinde hi snmeden yanan, yirmi be mumluk ampul, geceyi gndzden ayrmyordu. Ampuln camnn, pencere camndan fark yoktu, tozdan, pislikten. ki mumluk bir k yirmi drt saatlik gnn hemen her dakikasnda, ayn sknty, ayn tekdzelikte datyordu. Yarya kadar katksz yedii ekmei zenle paltosunun stne brakt. inde bulunduu zaman, hela gidi gelilerinden anlamak iin usulca ayaa kalkt, odann bir kesinde dikildi. Gz zerine ekmeyen kelerden biriydi durduu duvar dibi. Hep byle yapard. nce burdan nbetinin gzlerini izlerdi. Gzlerdeki fkeyi, dmanl ya da belirsiz, anlamsz hogry... i dzeni, biraz da bu gzlerin getirdiine balyd. Ban rkyle kapdan yana evirdi. gen bombotu. Kapnn nne sokuldu. Bitiik odadaki yal tutuklu, dar karlyordu. Nbeti, olsa olsa, onun peinde, onun iinde olacakt. Mustafa Ural, bu adamn suunun kendi suuyla hibir benzerlii olmadn seziyordu. Onun dncelerinin, bu adamn lksnn tam karsnda olduunu ak ak yazd iin atlmt buraya. Batakilerin her iki dnceye de sal sollu, sava aar grndkleri bir a yayorlard. 1944 ylnn 7 Haziran'... Bugn, 6 Haziran 1944 de olabilirdi. Tepesindeki lamba, gnn kesinlii stnde aka bir ey belirtmiyordu. Acaba 8 Haziran da olabilir miydi? Hayr, bu pis odada, gnler o kadar abuk geemezdi. Verdikleri ekmek saysndan karmak da kolay deildi gnn tarihini, ilk gn, hibir ey verilmemiti, su bile... Helaya uzun ilemlerden sonra karld iin, ertesi gn helann musluundan iebilmiti suyunu. Daha ertesi gn, ekmek yerine klfsz bir matra uzatlmt kapdan. Ekmein kanc gn verilmeye balandn kesin olarak hatrlamyordu. br utan bir zincir akrts koptu. Gelen Sotiri deilse, idamlk mer'dir. Doruydu, tam kapnn nnden geerken gzgze geldiler mer'le. Yklendii cezann dokunulmazlndan gelen korkusuzlukla:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Merhaba! dedi mer. Allah kurtarsn! Merhaba! Sa ol! Suun? Daha belli deil! Benimkinden de ar m? yle olacak. dedi kapatldma baklrsa... Mustafa glmseyerek. Buraya
Sanmam! Bir le var bende. Kucanda tad demir glleyle vnrcesine Mustafa'nn da sustuunu grnce sesini tatllatrd: Greceksin, benden nce gidiyor, hep ben kalyorum. Aldrma! Aldrdm yok! dedi Mustafa, Yatyoruz ite! Paran pulun, sigaran? imem. iyordum ya, braktm. nndeki yal tutukluyla heladan dnyordu, nbeti, ikisinin konutuklarn anlamt. ok gemeden kilidin iinde anahtar dnd. Aralanan kapda yaz bir yz grnd. ocuksuluuna bir fke anlam katmak iin kalar atlmt. Yakarm cann! dedi. Konuuyordun deil mi? Buralarda renmiti Mustafa, btn evetlere hayr demenin gerektiini. Her evet, eer varsa insann suuna kolayca yenilerini ekleyebilirdi. Konumuyordum! dedi, kl kprdamadan. Konuuyordun, grdm. Ben konumuyordum. diye steleyebilirdi. Ama, bunun tek anlam, Ben deil, idamlk mer'di konuan olurdu. En iyisi, susmakt. Nbeti hi beklemedii bir yumuaklkla:
sustu.
karsn
sen!
dedi.
Gelenler
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sen ona bakma! dedi. O idamlk! Yklenebilecei kadar yklenmi cezay. Ama, senin daha ne olacan belli deil. Gidersin okkann altna. Ta odaya atlrsn. Tayinsiz kalrsn. Tayinsiz kalmak... Demek cezalarn en ar buydu, en sonra sylemiti bu yzden. Mustafa'nn umursamadn grnce, verdii korkuyu az grd: Sen falaka nedir, bilir misin, falaka? Ha? Karmam sonra! Falakay da biliyordu, daha ounu da. rkm gibi, ban ne emeyi daha uygun buldu. Verdii sky yeterli gren nbeti, bir sre yzne ac ac baktktan sonra ekti kapy stne, anahtar kilidin iinde daha sert dnd. Kilit yayl bile deildi. Bu tr kilitler, ancak kylerde tavuk kmeslerinin kapsna vurulurdu, ocuklar girip de yumurta almasnlar diye. Tutsaklnda bir tavuk aresizliinin gizli oluunu dnd, kendine acd. Ufak ufak da olsa, gnlk olaylar yerine oturtmasn renmiti. Geceyi, gndzden rahata ayrabildii gibi, sabahn erken saatleriyle akamn ge saatlerini biliyordu artk. Sokaa bakan kr pencere, darda yanan belediye lambasnn yla, akama doru hafiften kzaryordu. I ierdeki ampulden daha baskn olduundan kirli ama, koyu bir sarlk yansyabiliyordu. imdi saatin yedisi, sekizidir. Koyu sarlk bitip de duvarn rengini ald m pencere cam, sabahn beidir, ya da alts. Gne dosun, batsn klar oday aydnlatmyordu. Uyku da, uyanklk da bir zaman ls deildi burada. br koular gibi, gnlijk bir yaama sralamas da yoktu saatlere gre... Darda byle bir dzenin srp gittii helaya gidi gelilerden karyordu. Bir de kantin olmalyd darda, ama nerde? Cezaevinin dnda, bahede mi, bulunduu katta m? Bununla birlikte cebinde tek kuruu olmad iin, kantin varm, yokmu, onu pek ilgilendirmiyordu, ilerde kars kran'la bir ilinti kurdu mu bu kantin iine yarard Ama bu ne zaman olacakt? Odasnn tam altnda byk bir insan kalabalnn kaynadn daha yeni renmiti.
www.eskikitaplarim.com
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bann, altna serdii paltodan kayd bu gece, kulana belirsiz sesler gelmiti. Bir maara uultusunu duymutu beyninin iinde. Oysa, cezaevine ilk girdii gn kendisini yer katna kapattklarn sanmt. Demek ki kapatld odann altnda byk bir kou vard. Kendisini yapayalnz bulduu zamanlar kulaklarn topran derinliklerinden gelen bu uultuya verirdi. Bu, szsz konumalar halinde srp giden mutsuz uultuya... Gecenin hangi saatinde olduunu bilmeden uyanm, bu uultuyu dinliyordu. Yar uyur yar uyank uzunca bir sre gemiti. Birbirine vurulan iki demir parasnn kard korkun grlty duyunca paltosunun stnde doruldu. Bir alarmd bu. Koarak gelen nbeti, kapsnn kilidini am, girmiti ieri. Kalk! diye baryordu, Daha ne duruyorsun? Alarm ite!.. Kapy gsteriyordu ona: k dar! Koular boalacak. Hadi, abuk! Paltosunu alarak kalkt. At onu elinden! dedi nbeti. Palto yasak! Koridora knca kalabala karmt, itile kakla baheye karldlar. On be gndr ayaklar topraa basmamt. Birden canland. Geriden gelenler, dikilenleri nlerine katp srklyorlard. Ezilmemek iin bahe parmaklna tutundu. Kaba sesli biri, kalabala doru konuuyordu: Grlt yok! Konumak yasak! Kim konuursa, kargaalk karrsa, vur emri var! Mustafa ban o yana evirdi. Bu adam, cezaevi komutan olacak, diye dnd. Buraya girdii gn onun karsna karmlard gardiyanlar. Adam vuracak birine benzemiyordu ama, hi de belli olmazd bu iler... Palaskasna takl hantal bir tabanca gecenin alacakaranlnda seiliyordu. Klfn az akt. Dikkat! diye bard komutan yeniden. Cezaevi boaltlcak! Aklnzdan kamay karn. Leinizi sererim! Sonra muhafzlara bir komut: Doldur ve kapa!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Souk souk mekanizma akrtlar duyuldu. ki yze yakn tutukluydular bahede. t kmyordu. Bu sessizlik, korkudan ok aknlktand. Niin boaltlyordu cezaevi, nereye gtrlyorlard byle gece yars? Mustafa Ural, dnyann gidiinden on be gndr habersizdi. Savan son durumuyla ilgili olabilirdi bu boaltma. br katlarda bir ayaklanma falan da olabilirdi ama, grnrde hibir kargaa sezilmiyordu. Mustafa, parmakln stnden, uzaklara bakt, Tophane stnden skdar kylarn tarad baklaryla. Yaama belirtisi tek bir k yok. Karacaahmet, geceye gmlm. Bu karartmalar, bu alarmlar nedir? Kimden korkuluyor, kime kar? Ah, bir gazete, dnyann gidiini kr uua km uaklar gibi de olsa, odasnn alacakaranlnda izleyebilmeye yarayacak bir gazetecik! Komutann sesi yeniden bir tabanca gibi patlad: Sraya! kier olun. Bir gidi balangc, bir yola k hazrl... Askerlik yapt iin biliyordu. Saf olu, durup bekleyi demekti, oysa ikier olma bir gidie hazrlant. Komutlar arka arkaya sralanyor: Getirin zinciri! Muhafzlar, uzun bir zinciri srkleyerek getirirlerken avular, onbalar sralarn arasn ayorlard. Mustafa'nn yannda, bir tutuklu belirdi: Boyunu bounu incelemeye vakit kalmadan onu arkadan biri ekti, yerine kendisi geti. Hemen hemen kendi boyunda biriydi yeni gelen. Mustafa onu tanmt. Her seferinde, kayla gzyle, geninde onu selamlayan kauuk pabulu Halil'di bu. Duyulur duyulmaz bir sesle: Naslsn? diye sordu. Sa ol, iyiyim. Gidiyoruz ama, nereye? Aralarndan bir zincir uzatlyordu. Zincirin ucu parmakla varnca, gerilerden bir komut daha duyuldu: Geirin unlarn bileklerine kelepeleri!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hangi kelepeler? Mustafa'nn sol yanndan uzanp giden zincirde ifter ifter kelepeler balyd. Demirden bilezikler gibi... Sokun bileklerinizi kelepelere! Sadakiler de sol bileklerini! Bir komut daha, ok gemeden: Kilitleyin, onbalar! Gecenin sessizliinde anahtarlar kr kr kilitlerde dnd. Mustafa'nn sa koluyla Halil'in sol kolu ayn kelepenin bilezikleri iinde kald. Bylece, btn tutuklular, ikier ikier kelepelenmilerdi uzayp giden bu zincire. An kaplar! Sngl muhafzlar, iki yanlarn evirdiler. Yetmilik, seksenlik iki prangal blk yola dzld. Geridekiler aklp kalsalar bile ndekiler onlar srkleyip gtryorlard. Kendilerini bu zincirlerin srkleyiine braktlar. Cezaevi komutan sorumluluun tedirginliiyle buyruunu tekrarlad: Bozgunculuk yok! Yakarm! Tabancasn eline almt. Gzleri, yakacak tutuklu aryordu. Bozgunculuktan anlad ne olabilirdi komutann? Gitmemek iin direnmek mi, birbirleriyle konumak m, kelepeleri krp kamak m yoksa? Bahe kapsndan ktlar. Bir yokua trmanmaya baladlar, ar ar. Yata yata hamlaan vcutlar yorulmutu, soluk soluaydlar imdiden. Zincirin arl yolun diklii kadar yorucuydu. Mustafa'nn vcudu gece yryne hi hazr deildi. Serinlikte bile souk souk terliyordu. Yryn, birden hz krlmt. Neredeyse duracakt. Komutan fkelendi: Geberdiniz mi be? Yryn! talyan Hastanesi'ne doru trmanyorlard. Yokuun banda saa saptlar. Bir sre yrdkten sonra, yeniden saa... Mustafa ayaklarnn kaldrmdan kurtulduunu anlad, toprak stne yryorlard.
Soldakiler
sa
bileklerini!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Dur! diye bard komutan gerilerden. Haydi snaklara! Snaklar nerede? Bir utan bir uca kazlm yap temelini andran u ukurlar m, snaklar dedii? En batakiier bu ukurlarn iine atlaynca ister istemez Mustafa'yla Halil de onlara uydu. Geride kalanlar da yle yaptlar. Ortada yalnz, sngller kalmt. Mustafa ukura atlarken yan dnm, arkasndaki iki tutukluyla yz yze gelivermiti, idamlk mer'di bunlardan biri. Demir gllesini iri bir karpuz gibi kucanda tutuyordu. Mutlu grnyordu. Belki, son defa, zincire vurulmu da olsa, kentin zgr havasn cierine ekiyordu. Mustafa'nn kulana eildi: Hi dnmesek... dedi. Hep bu ukurda kalsak. Ha, ne dersin? Komutan tam tepelerindeydi. Mustafa, sustu. mer komutann dikiliini umursamadan: ktn m mahkemeye? diye sordu. Daha kmadm. dedi yavaa. Sorgun da m yaplmad? Sorgum da yaplmad. Katan isteyecekler dersin? Bilmiyorum. kisinin arasna bir sng uzand: Konuma! Sng, birden ynn deitirip Mustafa'nn tam enesine dayand. Geriden avuun sesi: Konumak yasak, demedi mi komutan, ne konuuyorsun? Hemen orackta cezaevi komutan belirivermiti, tabancas da elindeydi. Mustafa, bu tabancay, btn karartma kurallarn altst eden ay nda grmt. Manevra kemeri takmam baka bir subay, komutann kulana eilip bir eyler syledi. avuun karsna geen komutan:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
avu! dedi. A u adamn kelepelerini! Btn balar Mustafa'dan yana evrilmiti. Ben sana konumay gsteririm imdi! dedi. Gtr, Hasan Onba, at bu adam ta odaya! Bastne Komutanm! Ses biraz daha dikleti: Helaya bile izin yok! Biz dnene kadar kapsnda nbetisin sen! Birden Halil'e dnd: Gergin zincirden, kurtulabildii kadar dorulan Halil: Bir ey sylemiyordu Komutanm! dedi sesini deitirerek. Konutuunu inkr m ediyorsun? Konuan... Bo bulunmutu Halil. Byle balanmazd sze. mer'in adn nasl sylerdi? Kimdi konuan? Syle abuk! Konuan yoktu da diyemezdi. Benim Komutanm! dedi sulu sulu. Sen misin? Gzeeel! Deliler gibi kendi kendine mi konuuyordun? kiniz konuuyordunuz deil mi? Al bunu da gtr Hasan Onba. Kzm' da al yanna haydi mar! Manevra kemeri takmam olan subay, kendisi gibi kemersiz bir subayn yannda dikiliyordu. Gzleri Mustafa'da konuup glyorlard. ki kilidin iinde, avuun anahtar akr akr dnd, kelepeler ald, Mustafa'yla, Halil'in bilekleri demir bileziklerden kurtuldu: kn snaktan! ukur olduka derindi. Zorlanarak ktlar.
12
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Haydi Onba! Doru ta odaya! dedi komutan. Kardnz m yandnz demektir. Kaabileceklerini dnm olacak ki: Vurun kelepeyi ikisine birden! dedi. avu, bir utan bir uca gidip geldi. Muhafzlara bir eyler sordu, aradn bulamamt. Yok Komutanm dedi, Kelepe almamz gelirken! Komutann sesi birden dikleti: Seni de mi gndereyim ta odaya? Peki, sonra grrz! Hadi, al gtr bunlar. Arkalarndan seslendi: Kprdadlar m ilk iiniz snglemek olsun! Bir sre toprak yolda yrdler. Sonra apartmanlarn nnden geip yoku aa vurdular. Pencereler kara perdelerle rtl ve sessizdiler. Yokuu daha da hzl indiler. Sngden, kurundan kurtulup bir an nce ta odaya kapatlmak istiyorlard. Muhafzlarn bir sakarlk yapacaklarndan ekiniyor gibiydiler. Belki de onlar iin gerek snak, iinden kurtulduklar ukur deil, girecekleri ta odayd. Bahe kaps ardna kadar akt. Tek tutuklu bile yoktu ierde, kapnn birer yannda nbetiler vard. Kardan gelenleri grnce yerlerini aldlar. Kukuyla bakyorlard getirilenlere. Nbetileri selamlayan onba, nemli bir grevi zerine aldn belirtmek iin iki tutukluyu gstererek: Ta odalk bunlar. dedi. Zincirden sklp ta odaya kapatlmay gerektirecek ne yapmlard? ok ar sular olmalyd. Kapdakiler kukuyla baktlar. Belki de yarn sabah, kim bilir... Belli olmaz, belki de bir gzdadr. Bahenin ucundaki genel kapdan girdiler. Bir kat aa indiler. Ta merdivenlerden, bir el fenerinin mavi nda yrdler. Bir kap, gcrtyla aralannca, nemli, karanlk duvarlarn arasna
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
itiliverdiler. Kap stlerinden kapand. Bir anahtar kilidin iinde dnd. Bir sre sessiz durdular. Konuma isteini nce Halil duymutu: Bizi... dedi, O subaylar var ya, o palaskasz subaylar... te onlar attrd buraya... Kim onlar? diye sordu Mustafa: Onlar... Bilirsin, Turanc diyorlar onlara, ne demekse... Zaten senin iin iyi eyler konumuyorlarm. Askerlerden duydum. Yasak deil mi onlarn herkesle konumalar? Yasak olmasna yasak... Ama konuuyorlar ite... Onlar senin gibi sivil deil ki... Kulann dibinde fsldyordu bunlar. Kapda gen bile olmasa, dardan kimse, bu konumay duyamazd. ok rahattlar bu ta odada bir bakma. yi ama... dedi, Mustafa, Onlarda bizim gibi sulu deiller mi? Biz de tutukluyuz, onlar da. Benim de aklm ermiyor bu ie. Yava yava gzleri odann karanlna alt. Mustafa eliyle bir duvar yoklad. Vck vckt. Tavann yksekliini anlamak iin elini kaldrd parmak ular bir yere dedi. Souk buras, yeceiz. dedi, Mustafa. Duvalar da slak. Romatizmam bir tuttu mu, ayaklarm ktk gibi ier. dedi Halil, ok kalmasak bari. Neden yatyorsun sen? Halil ahbapa gld: Dur, nce kendimi tantaym. Adm... Onu biliyoruz canm, Halil deil mi? Demek adm rendin?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hela aralnda tanyanlar var...
rendim,
gidip
gelenlerden...
Seni
ok
Eskiyim de ondan, iki yldr buradaym! Neden yatyorsun? Bir kauuk ii. Tabur ambarndan... Cezan kesinleti mi? Temyizde. Ne kadar verdiler? Bana be yl. Durdu birden. Burnundan soluyordu:ki de su ortam var. Hep onlarn yznden. Bir sre durup kapy kolladlar. Konumalar duyulur muydu dardan? Kapdaki nbetiler... diyecek oldu Mustafa. Aldrma! dedi, Halil. Hasan Onba bizden. Yani? Bizim oral... Karadenizli... Gazete okumak istersen dardan getirir. ok iyi olur. dedi Mustafa. ok minnete geer dorusu. Skntdan patlyorum. Bo oturmak deli ediyor beni. Bir kurunkalemim vard, onu bile aldlar. Duvara bireyler yazardm hi olmazsa. Kolay, dedi Halil. Kalem de bulurum, kt da. Demek sandm gibi zor deil. Gld Halil: Ne sanyorsun sen cezaevini? Sen bu ta odaya atldmza bakma. Helaya bile istediim zaman kamadma gre...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
lk gnlerde skarlar biraz. Bu odalara kapatlanlara hep byle yaparlar. lk gnlerde asacaklar sanrsn. Verirler cayrty. ikyet ettin mi de, kimse kulak asmaz. Hele senin gibi olursa biraz skarlar. Evet! dedi Mustafa. Btn kapallar bir deil. Herifler bizim gibi tutuklulara emir bile veriyorlar, kendileri tutuklu olduklar halde. Aldrmaaa! Geenlerde bir sivil getirdiler. Senin odaya kapattlar. ki ay sonra ordan kardlar, aramza verdiler. Eh bizim gibi olmasayd aramza verirler miydi? Herkesin dilekesini parasz yazd. Benim temyiz dilekemi de o yazmt, at kald millet. Ama, ben kimseye onun yazdn sylemedim, avukata yazdrdm, dedim. Bozdular temyizden cezam, mahkeme yeniden balad. Akll adamd. Sonra, tuttular, Ankara'ya gnderdiler onu. Herhalde, milletvekili olarak... dedi glerek. Ta odaya atldklarn unutmulard. Mustafa'nn iine birden bir tasa dt. Bize ne yapacak komutan dersin? Hibir ey yapaca yok. Att ite buraya, korkutmak iin. Baka ne yapabilir? ki gn a brakr, iki de tokat att m... Tokat m dedin? Tokat. Falaka da vardr ya burda... Bizi falakaya ekeceklerini sanmyorum. Ya tokat atarsa? Geenlerde bir sivil daha geld, skynetim srgn. Srdkleri yerden kap gelmi... Trenden iner inmez, Haydarpaa'da yakalamlar... ok dvdler fakiri. Yani sivil mivil pek iplemezler... Demek ufak i burda tokat yemek ha? Alrsn. Sana bir ey diyeyim mi, geen gn ben o Turanc subaylardan iki tokat yedim. Muzaffer'e bir kitap vermiler, hani u kibar hrsz, dediklerine... Gazeteler yazdyd, okumusundur. Byk bir adamn oluymu, Cevat Abbas m ne, babas.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mektup yazacaktm, altlk istedim Muzaffer'den. Bu kitab verdi bana. Bir gz gezdirecek oldum kouta, iine baktm bir iir... Sen l ki o yaasn. diyordu iirde. Kzdm hep bizden lm isterler. Hi yaamaktan sz eden yoktur. Ben leceim de o yaayacak ha? Baladm elimdeki kalemle karalamaya. izdim, izdim, verdim Muzaffer'e, iim bitince. O da gtrm sahibine vermi. Br de bakmlar ki Ziya Paa mdr, Ziye Bey midir, yle birisininmi bu iir... iirden hayr kalmam. Kitabn bana verildiini anlaynca, akmlar ii. ardlar beni. Git, ceketini giy de gel dedi o tutuklu subay. Gittim ceketimi giydim. Tozluklarn da tak dediler, taktm. Postallarm da sordular ama, eskidi dedim. Bir hazr ol ektiler, ite o palaskasz subay... iki tokat att ki, sorma kardeim... Sen ne yaptn tokad yiyince? Kprdamadm hi. El kaldrmam ki, subay o! Tutuklu da olsa... El kaldrman art deil, verseydin mahkemeye. Bir tutuklu subay, bir tutuklu eri nasl dvermi? Sustular bir sre. Neden sonra: Peki, dedi Mustafa, O senin postalna kadar sordu. Sen de sorsaydn manevera kemerin nerde diye. Gzel, ok gzel ama, soramazdm ki. kimizi de bu ta odaya gnderen ayn adam. Bakalm, sen ne yapacaksn bu cezaevinde? imdi ne desem bo. Ben onlarla teker teker deil, onlarn tmyle urayorum. Elim kalem tuttuu srece, hep karlarnda olacam onlar gibi dnenlerin! Halil'in yz birden, odann koyu karanlnda aydnland. Cebine davrand. Keyfinin yerinde olduu zaman bir sigara yakmak alkanlyd: Sigara ier misin? diye sordu. erdim ya, imiyorum imdi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ben de imesem iyi olur. Burann havasn bozmaktansa... Peki kardelik, sen neden geldin buraya? Biraz da sen anlat! Neden mi geldim? Sylesem inanr msn? Neden inanmayaym. Herhalde adam ldrp de gelmedin. Kz da karmadn. Hele bizim gibi ambar da soymadn. Suun olsa olsa... Bana sorarsan suum yok benim... Halil glyordu: Camiden mi tutup getirdiler? Onun gibi bir ey! Camiden deil ama okuldan. retmensin demek?.. retmenim. Derste bir laf m kardm azndan? Derste deil! Anlat canm! ! Tam yeri! dedi, Anlatmann! Glyordu. Niin gelmiti buraya? Birden kap ald. Mavi kl bir gemici fenerinin aydnlatt basamaklarda bir sng belirdi. Konumak grtlaklarna! yasak! Konutular m dayayacaksn sngy
Bastne avuum! Nbetiler deimiti. Dnm olacaklard dardaki snaktan. avu, elindeki feneri merdivene brakt. Koyu mavi nda tutuklular izliyordu, dik baklarla. Bir eyler sylemek istiyor, syleyecek sz bulamyordu: Su, sigara imeleri de yasak! Ona kimse byle bir emir vermemiti ya. Can yle istemiti ite. Bugne bugn nbeti avuuydu. Sngl hemen topland:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Evet avuum! Kap byle ak kalacak, anladn m? Gzlerin zerlerinde olacak hep! Bastne avuum! Sert dn yapp hzla kt merdivenleri. Merdivenin bana diktii nbetiye de emirler verdi bir sre. Mustafa dnyordu, niin geldiini anlatamamt Halil'e. Nerden gelmiti buraya? Evet, neydi suu? Dnyordu. Mart gneini nne alm Atatrk Bulvarndan Aksaray'a doru yryordu. Yolun sandaki Pertevniyal Lisesi, rencilerini boaltyordu kapsnn nne. ocuklar kme kme duruyorlar, sanki hangi yne yollanacaklarn tartyorlar, sonra ileri geri itiiyorlard. Ortaokuldan Mustafa Ural' tanyan bir iki renci yarm ba selm verdiler. Yirmi be gndr raporlu olduu iin syrlmt retmenlik havasndan. Glmseyerek ald selmlarn. Tam yanlarndan geerken gzlkl bir renci, antasnn kapan koparrcasna at. Eildi iine, kartrmaya balad. Aradn bulmutu ok gemeden. Krmzya alan renginden anlamt, kendi kitabyd antasndan kard. Yirmi gn nce yaynlanan, kitaplarn vitrinlerinde hemen hi grlmeden toplanan iir kitabyd. Bir dakika efendim! diye kotu ona doru ocuk. Tanmt, iki yl nce snfndaki rencilerinden biriydi. Durdu. mzalar msnz? Sizin kitabnz... retmenlik hatr iin deildi bu ilgi, belliydi. Peki! dedi, mzalayaym. Ama... Beni ok sevindirmi olacaksnz. Ald kitab, sayfalarn yle bir at. Okunup okunmadn anlamak istiyordu. ok kartrlm bir hali vard kitabn. lk sayfalarnn ular bile kvrlmt. Yetinmedi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Okudun mu? diye sordu. Bir tanesini ezberledim bile. ocuklarm adl iiri. Kendimi bulur gibi oldum bu iirde. Bilirsiniz, ben de iirde szn ettiiniz rencilerinizdenim, yazld yllarda... Hatrlyorum. 3 A'dan Remzi... Gazete satardn akamlar. Kalemini kard. 9 Mart 1944 diye nce bir tarih kondurdu ilk sayfaya. Adn yazmyorum. dedi, mzalayacam, o kadar... Bir gn sende grrlerse... ok teekkr... Yazmasanz da olur. Yalnz u var ki... Bu kitabm toplatld... Okula getirmesen iyi edersin. Biliyorum! dedi, Aabeyim syledi. Belki sizi de aracaklar mahkemeye, iyi oldu size rastladm. ok teekkr ederim, retmenim! Tarihle imzasnn arasna bir eyler karalayp verdi. retmenliini unutmu gen bir airin duygusallna brnmt. Haydi gen arkadam! dedi. Yolun ak olsun! Merkez kahvesinde, ayn okulda retmenlik ettii bir arkada bekleyecekti. Tarih retmeni Hsn... Pencerenin nndeki masada oturuyordu. Can bireye sklm gibiydi. yle bir dorulup yer gsterdi. Otururken: yisin biraz daha, deil mi? dedi, Hadi kefeni yrttn gene! Dn akam biraz ateim kt ama, geceyi rahat geirdim. Sabahleyin de yrdm Fatih'e doru. Parkn banklarnda oturdum biraz. Hava ne kadar da gzel. Bulunmaz bu aylarda byle gneli havalar. Sonra kukuyla gzlerinin iine bakt arkadann: Savclktan bir haber yok ya? Henz yok!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hi de iyi etmedin bu kitab kardna. lk kitabn stnden daha bir yl bile gemeden... Bir buuk yl. Grdn m ya! ok mu gerekliydi bu kitabn kmas? imdi ne olacak! Herhalde sorgu balayacak! Sorgu balad m, tutuklama kd da kesilecek demektir. Doru! Skynetim olmasa da gene byle. Hi iyi yapmadn, hi! yi, ya da kt, yaptm ite... Bir air zerine den ii yapmal. Bir air ha! Yalnz bir air misin sen? Bir retmen... Sonra bir baba... Bir koca... Bir... En nemli yan bir hasta... En nemli yan bir air! ok mu nemli gryorsun airlii? Bu kitaptaki iirlerden ounu geen yl yazmtm. Memleketin yoksulluk iinde kvrand gnlerde. Aylmz ka lira bugn? Seksen lira seksen be kuru! Surda, tramvay deposunun karsnda karnesiz ekmek satyorlar, torbalar iinde. Tanesi... Bir lira! Aldm geen gn! Demek seksen drt ekmee retmenlik yapyoruz. Budaymz Almanlar'a veriyoruz, savaa katlmamak iin... Savaa girmemek iin hara! Ama Hitler'i bize sava amaktan bu buday alkoymaz. Koullar gerektirmesin yoksa! Snrlarmz amasn bekleyenler de var. Hem de drt gzle! Irklar... Sunardlar son gnlerde. Ama beklemeleri bouna. Alman ordular gittikleri yerlerde aradklarn bulmua benzemiyorlar. Bize saldracaklarn hi sanmyorum. Garson masann stne iki hlamur brakmt. Ne iersiniz? diye sormadan. Ne ay vard, ne kahve. Hepsi vard da her isteyen yzlerini gremiyordu.
blgesindeyiz!
Skynetim
blgesi
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hsn:yle de olabilir, aresizlikten... dedi, Sktrlm bir kedi gibi saldrabilirler zerimize. Hangi gle? ; Doru, hangi gle! Berlin'de bombalanmam salam bir cadde kalmam. Bizim kenar mahallelerde de salam bir cier... Arkadann rapor sresinin dolduunu Hsn: anmsam olacakt
Ne zaman balayacaksn okula? diye sordu. ki gn nce balamam gerekiyordu. Doktor durumumu beenmedi. Yirmi be gnlk bir dinlenme daha verdi. Yani nisann haftasna kadar. Sanatoryuma yatrsayd daha iyi ederdi. Bakm g evde. Odun yok, kmr yok. in en kt yan, bakm da yok. Ne et, ne st, ne yumurta... Bir de u toplanan kitap... te hep bu anlattklarm yazlyd kitapta... Benim derdim, komumun derdi, komumun derdi, okuldaki ocuklarn derdi... Biliyorsun, bunlar yazanlardan holanmadklarn... Gene de habire yazyorsun! stiyorum ki halk, kendi ektiklerinin ayrmna varsn. Bir kez halk yoksulluunun ayrmna varrsa... Daha dorusu halk, halk olarak kendi gcnn ayrmna varrsa... Kaderine ylesine raz olmu grnyor ki. Hsn, hlamurun son yudumunu da iti. Hadi ay yok, kahve yok. dedi, Ihlamur bol ama, ka para eder, onu da scak scak iemiyoruz ki. Kmr de yok! Yamur altnda btn gn bekledim geen hafta Kumkap'da...
22
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kmr motorlar gelecek diye Bulgaristan'dan. Ancak motorlardan alabilen akgz kmrclerden satn alabildim, kilo bana on kuru aktan vererek... Islandma m yanarsn, beceriksizliime mi kzarsn, ertesi gn ateimin ykseldiine mi? Birden suspus olmutu ortalk. Yalnz Mustafa konuuyordu, herkes susmu onu dinliyor gibiydi: Ne oluyor? dedi, Ne var? Hsn, kapdan girenlere bakt: Arama tarama... Karartmalar da yle... dedi, Son gnlerde sklatrdlar.
Kapy bekiler tutmutu, iki resm polisle bir komiser masalar dolayordu. Polislerden biri oturduklar masaya yanat. Hsn'ye kukulu kukulu bakt: kar kimliini! dedi. Hsn ceplerini kartrrken polis, Mustafa'ya dnd: Kalk ayaa! Ceplerini dardan el alkanlyla yle bir yoklad, bir elini gezdirdi, tabanca bak aryordu. Bulamaynca baya fkelenmiti: Ver sen de kimliini! dedi. Skynetim blgesiydi, kimliksiz gezmek yasakt. Belgeleri uzun uzun inceledi. Fotoraflar, yzne baka baka gzden geirdi. Bu arama tarama keyiflerini karmt. Yitirmilerdi, konuma glerini. kisi birden duvardaki saate baktlar: Yemek zaman! dedi, Mustafa, Evde de kimse yok! Olan nerde? Annesiyle gitti Derleme'ye! Evde kalmyor mu?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hasta deil miyiz... Hakk da yok deil annesinin hani. Birden kalar atlverdi Hsn'nn. Souk souk bakt arkadann yzne. Bilirdi bu bakn anlamn. Ayaa kalkm masann banda bekliyordu. kalm! dedi, Hsn. Elini cebine daldrd. Mustafa ondan daha atik davranmt: Msaade et! rili ufakl bir avu parann iinden iki hlamur parasn masann stne brakt, geriye elli altm kuruu kalmt. Ay balarnda bakkala, kasaba uraya buraya borlar datlnca ite byle bir avu ufak paradan baka bir ey kalmyordu. Kebanda arkadandan ayrlrken: Yarn da dersten knca urar msn kahveye? diye sordu Mustafa. Uramasam nasl olur? dedi, Hsn. Birden baklar donuklavermiti. Sen bilirsin. Bitirmek zere olduum bir iir var. Sana okumak isterdim. Hl m iir! Bak Mustafa!.. Biraz beni dinler misin? Anlamt neler syleyeceini... Tutumu, yznden okunuyordu. Son gnlerde gvendii arkadalarndan sk sk tler dinlemeye almt: Anladm, dedi. Neler syleyeceini... Bakalar iin zararl olmaya hakkm olmadndan sz aacaksn. Hatt biraz daha ileri gideceksin, karmn uzaktan akrabas olarak... oluun ocuun geleceini tehlikeye atmann yersizliini belirtecek, paylayacaksn beni. Eer aldanmyorsam... Hi beklemedii bir terslikle szn kesmiti Hsn: Uzatma! dedi, Ne syleyeceimi kestirecek kadar zekisin! Btn sylediklerin doru. Hi hakkn yok, yaknlarn iin zararl olmaya. Sen solcu olabilirsin, bundan gelecek zararlar da kii
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
olarak gze alabilirsin ama... Senin gibi dnmeyenlerin tehlikeyi gze almalarn istemezsin gl hatrn iin! Evet, ite bu yzden yarn kahveye gelmek istemiyorsun, deil mi? Tutuklanmak zere olduum u gnlerde, sununla bununla iliki kurmu grnmem doru olmayacandan... Evet, ite bu yzden yarn kahveye gelmek istemiyorum. Senin bilecein i! Yalnz unu da bilmeni yararl grdm. Korktuum iin kendimi savunduumu sanma? Ben henz solcu olup olmadm bilmiyorum kesin olarak. Bildiim bir ey varsa ezilen halktan yana oluum. Halkn ektii skntlarn benim ektiklerime tpatp uygun oluu. Kurtuluumu da halkn kurtuluunda grm... Bu birka dnce krnts solcu olmam iin yeterse kendimi hi de temize karmaya alacak deilim. Ama herkes senin gibi dnmek zorunluluunu duymazsa... En bata karn kran... Birden Mustafa Ural, kendini bir fkenin frtnas bulmutu. Hastalndan gelen bir sinirlilik de olabilirdi: iinde
Uzatma! dedi, Ben yarn gazeteleri gzden geirmek iin mutlaka urayacam kahveye. Gelirsen konuuruz, gelmezsen o da senin bilecein i. Hadi eyvallah! Bsbtn itah kamt. Yemek saati getii halde bir ey yemek istemiyordu. Akamdan kalma biraz pilv vard dolapta, iki de yumurta krard yanna eer can isteseydi. Gne oktan bulutlarn arasna girmi, nerdeyse yamur balayacakt. Kuzeyden esen rzgr gslememek iin sapt ara sokaklara. Kebandaki evine yan sokaktan iniyordu ki, st katn penceresi ald, dank bir kadn ba uzand. Ev sahibinin kz Ayten'di. Eliyle, koluyla bir eyler anlatmak istiyordu kendisine, geriye dnp gitmesi iin. Anladna gre, kapda... Kapnn nnde... Onu bekleyen... ki kii... ki polis vard... Alp gtreceklerdi, eer kapya yaklarsa.
25
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ne olur alp gtrrlerse diye dnd Mustafa Ural. Nasl olsa basn savcsna gtrp sorguya ekilecek deil miydi? lm yoktu ya bunda! Ayaklar aklp kalmt bast yere. iyi ama, onu hemen savcya gtrmezlerdi ki bu adamlar. Geleneklere uyarak Birinci ube'de bir hcreye kapatrlard. Ondan, bilmedii ok nemli eyleri renmek iin a susuz bekletirlerdi, gnlerce. Oysa onlara verebilecei hibir bilgi yoktu. Herey kitabnda yazlmt ak ak. Ancak ona kondurulacak bir su vard, giydirilmek zere kendisini bekliyordu. yi ama, gnlerce bu hasta cierle sorgulara dayanabilecek miydi? Bu dnceler iinde birden geriye dnp yolunu deitirmi, Yeiltulumba Soka' na sapmt. Kayordu, neden kayordu? Korkudan myd bu ka? Hcreye atlmaktan, gnlerce srecek sorgulardan korkuyor olmalyd. Azardan, kfrden, havaszlktan, besinsizlikten kayordu. Cebindeki birka kurula nasl salayacakt btn bunlar? Ne yiyip ne iecekti gnlerce? Nereye, kime snacakt? Neye karar verdiini de bilmiyordu. u anda kesin olarak sonuca balad tek dnce, eve gitmemekti. Peki ama nereye gidiyordu imdi? Yeiltulumba Soka'ndan Sleymaniye'ye geti. ehzadeba'na kt, oradan
Bakrclar, adrclar derken Kapalar... Nuruosmaniye kapsndan kt Caalolu'na. Anlamt, ayaklar onu Derleme Mdrl'ne gtryordu. Demek ilk nce kran' grmek istiyordu. Belki olu Ali'i... Belki de son kez. Hi dnmyordu ki Caalolu, onu tanyanlarn bulunduu bir kesimdi. Basmevlerinde, kitabevlerinde alanlar bu saatlerde sokaklara dklrlerdi, kfteciler, ikembeciler, muhallebiciler dolar taard. Kitabn basan Devrim Kitabevi de az ilerde yokuun dibindeydi. Birka polisin kitabevi sahibine de gelmi olmalar gerekirdi. O da bir bakma sulu saylrd, kitabn bast iin. Onun iin de tutuklama buyrultusunun karlmas iten bile saylmamalyd.
26
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yolun st bandan Derleme Mdrl'ne girdi. Mescitten bozma yap, havann kapall yznden daha da karanlk bir hal almt. Merdivenleri tabanlaryla yoklaya yoklaya kt. Ali merdiven bandaki yangn kovalarnda kt kayklar yzdryordu: Annen ierde mi? diye sordu. Kukulu gzlerle bakt yzne olu. erde! dedi. Hadi ar, gelsin! Mustafa onun gidip annesinin kulana syleyeceini sanrken, o seslendi uzaktan: Anneee! Hemen kapatt azn eliyle: Sus! Annesinden nce Fatma Hanm komutu. Karsnda Mustafa'y grnce yatmt: Siz misiniz Mustafa Bey? dedi, Buyurun, kran Hanm ierde! aresiz girmiti ieri. kran kadar ierdekiler de onu byle vakitsiz grnce armlard. Yemeklerini henz yemiler, her zamanki gibi Fatma Hanm'in piirdii nohut kahvesini iiyorlard. Sen misin? dedi kran, Bir ey mi var? Olaanst bir olayn getiini sezinlemi olacakt. Sesini masalarn banda oturanlara duyurmak istemeyen Mustafa yavatan: Ne olsun! dedi, Anahtar sana brakmak iin geldim. Hsn ile buluacam da... Akam zeri gecikirsem eer... Ben almtm anahtarm yanma. Belki almamsndr diye gelmitim. Yzne kukulu kukulu bakyordu: Sen de bizim kahveden ier misin? dedi. mem! Henz yemek yemedim. Neden? Canm istemiyor da...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Olmaz! Dolapta...
dedi,
Olur
mu
hi...
Evde
bireyler
vardr.
tahm yok. Belki kfteciye giderim, canm isterse. Hangi parayla? diyemedi, arkadalarndan ekindii iin. Ama kukusu da bsbtn artmt. Komu masadaki Hacer, btn konuulanlar dinlemi, bir sonu karmaya alyordu. Biraz erken buluacaz Hsn'yle. dedi, Mrefte'den arap gndermiler sizinkiler. Yakn masadakiler iin sylemiti bunlar. kran da bunu anlam olacakt ki: Peki! dedi, Ge kalmamaya al! Nasl bizim Hsn? Bir sknts varm, anlatacak bu akam. Fatma Hanm, piirdii kahveyi koymutu nne. Elindeki kalemle bir derginin kenarna: Beni polis aryor. Bir ka gn eve uramayacam. diye yazd, iri iri. Yavatan sordu kars: Nerde kalacaksn? Hsn'de mi? Hsn'de. dedi, rahatlamas iin. Paran da yoktur senin. Alaym m Mdr'den? Brak! dedi. istemez. Onu dinlemedi kars, kalkt, girdi Mdr'n odasna. ok gemeden be lirayla dnd: Al! dedi, Yatr elektrik parasn. Var m baka bir diyecein? Hepsi bu kadar! dedi, Haydi, hoa kal! Ortal tela vermemek iin yerinden kalkmadan: Gle gle! dedi kran Ge kalmamaya al! erde konumalarndan yararlanan Ali, kollarn kovann iine sokmu, batrd kayklarn karyordu. Eildi, salarndan pt. Valiliin nndeki yoldan Sultanahmet'e kt. Oradan vurdu Ahrkap'ya. Cezaevinin nnde her yan kapal toprak kzl bir araba duruyordu. Durumalardan ge dnen tutuklular ieri sokmak iin gereken nlemleri alyorlard jandarmalar.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mustafa'ya, sanki ellerinden karmlar gibi bakyorlard. Yanlarndan, ellerini kollarn sallayarak geen her kii, onlar iin tutulup arabann iine tklmas gereken bir suluydu. Baklarn ense kknde duya duya Ahrkap'ya oradan da, ara sokaklardan Kumkap'ya kadar yrd. Uzaktan beki, polis niformal kimi grrse yolunu deitiriyordu. Henz bir saknca olmamas gerekirdi ama, ne olur ne olmaz bir terslik yznden u yar zgrln yitirmenin de bir anlam yoktu. Ddn ala ala geen lokomotif, uzak istasyonlara aryor gibiydi onu. Bir bakma en hayrls da byle bir yolculuk olmalyd. Ama, nereye, kimin yanna gidebilirdi? Yeilky'de Oto Bl'nde yedek subayln yapan lhan geldi aklna. Eitim Enstits'nden arkadayd. Son snfta iki yl taklm, diplomasn alamadan askere arlmt. Bo gnlerinde Mustafa'nn Aksaray'daki evine urar, askerlikten konuur, daha ok Ali'le oynard. Evlenmek, oluk ocuk sahibi olmak isteyip de bu ii baaramayacan anlayanlarn eziklii vard davranlarnda. lk gnlerde eve vakitli vakitsiz geliine kzmt, kendisiyle dostluk kurma abas iindeydi. Her geliinde bir asker tayn getirir, evin karne an bir haftalna olsun kapatmaya alrd. Birden: Oldu! dedi, lhan'a giderim! Asker olduu bir bakma daha iyi! Polisin en az kukulanaca bir kiiydi. Biletini alp girdi perona. Gzleri zerine ekmemek iin kalabalk bir sraya oturdu. stasyondaki polisin gzne arpmak istemediinden ters yana gemiti. Yenikap istasyonundan sonra yapt iin yersiz bir tedbir, hatt bir korkaklk olduunu dnerek kalkt en gzle grnr bir yere oturdu. Herkese tannm biri deildi ki her gren bir bakta tanyversindi. Onu arayan polis, kapsn ald zaman, ancak tanr, Buyur savcla! diyebilirdi. u halde neydi bu hrsz polis oyunu? Yeilky'de tren durunca herkesle birlikte indi. ar iinden geti. Oto Bl herhalde istasyondan ok uzakta olmalyd. Burasn bilse bilse, ofrler bilirdi. Yeniden istasyona dnd. At arabalarnn arasnda eski bir Ford'un kaputunu kaldrp motorunu kurcalayan ofre yaklat:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kolay gelsin! diye sokuldu. Ban kaldrmadan verdi karln ofr: Ho geldin! Oto Bl'ne gidecektim de... Gryorsunuz! dedi, Bizim arabada i yok! Yryeceim oraya kadar. Siz nerden gideceimi syleyin yeter. Bir soru ile tkad lf azna: Kimi aryorsun Oto Bl'nde? ilhan Beyi! Tanrm dedi, imdi bir ciple geti burdan. Havaalanna. Ne zaman dner acaba? Onlar bu saatlerde Taksim'e doru uzanrlar. Benzine para verecek deiller ya. Bizim gibi... Kata dner dersin? i bilir. Ama lhan Bey bei geirmez. Akamcl yoktur. Mustafa da bilirdi akamcl olmadn. Ankara'da bardak hesab arap itikleri olurdu ara sra. Mustafa be ierse, o ikide te kalrd. Hadi eyvallah! dedi, Dnerken karlarm. Havaalanna doru yryorum.
Yok, eer Oto Bl'ne gidip beklemek istersen surdan denize doru yrrsn. Sonra saa uzaktan. Sa ol! gidersin, Florya'dan yana. Grnr Cemseler
30
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Burnuna gelen scak ekmek kokusundan bir frnn nnden getiini anlamt. Sana soluna baknd, grd tezgh. Karnesinin evde olduunu bir anda anmsamt, ii szlayarak. Ne yapacakt bu kaaklk sresince. Karaborsadan karnesiz ekmek alacak durumda da deildi. Ah lhan olsayd, bir para asker tayn uydururdu. diye dnd. Kuru ekmee de razyd. Bir lokantaya girse... Hangi parayla girecekti. Hadi diyelim ki bir gzel karnn doyurdu. Cebindeki parayla... Sonra ne yapacakt, yarn, br gn? Her lokantann karnesiz ekmek verip vermeyecei de belli deildi stelik. Bir muhallebiciye girebilirdi. Bir tavukgs... Ya da bir kazandibi... Ama, bunlarla da doyabilecek gibi deildi, bu bir iki lokmalk elenceliklerle... Ekmek istiyordu can, dilim dilim... Bir yemein suyuna koparp koparp banacak, para para ekmek... Yryordu havaalanna doru. Asker tatlar bir geriden, bir ileriden deli fiekler gibi geip gidiyorlard. Her geiinde subay niformallarn iinden arad kiiyi semeye alyordu. Ama hzl getikleri iin pek tanyabileceine de yatmyordu akl. Hava yavatan kararmaya balamt. Arabalar lambalarn yakyorlard artk. Farlar maskelendii iin mavi bir k, ancak arabann bulunduu yeri gsterebiliyordu. Yeilky kendine verilen ad hak etmekten oktan km, koyu bir glgenin iine dmt erkenden. Ciplerin iinde ilhan' seip tanma olana da kalmamt artk. En iyisi gidip Oto Bl'nde beklemekti, ofrn dedii gibi. Havaalanndan dnd. Demiryolunun altndaki tnelden geip caddeye kt. Denize yaklatka havann souduunu, daha da anlyordu kemiklerinde. Sokak ilerinden ddk sesleri geliyor, karartmaya uymayan evleri, dkknlar kesik kesik iaretlerle uyaryorlard. Her dakika bu devriyeler tarafndan evirilip kimlii sorulabilirdi. Bu olaslk, bugn iin bir tehlike olmaktan uzakt ama yarn, brgn karakollara ad bildirileceinden hangi nedenle olursa olsun polisle bekiyle karlamamas gerekecekti.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kydan yava yava yryor, Cemselerin park ettii alan aryordu. Karanln iinden bir ddk sesi ona durmasn bildirdi. Durup bekledi. Ayak seslen yaklat, yaklat, az ilerisinde durdu. Souktan bozulmu, atal atal olmu bir ses: Kimsin? diye sordu. Dnmeden: Bir retmen! dedi. Ne iin var buralarda? Arkadam grmeye geldim. Kim arkadan senin? Astemen lhan Bey! lhan Paytak m? Evet, o. iki erin sesi, birbiriyle perinleip yeniden koptu: Astemen lhan Paytak yeni geldi stanbul'dan, ierde! ki uzun, iki ksa ddk sesi nlad: Posta gelir imdi! Haber yollarz. dedi erlerden biri. kinci er biraz daha sokuldu, eilip bakt Mustafa'nn yzne. Nerden arkadan olur lhan Paytak? Okuldan, retmen Okulu'ndan. Demek o da retmen ha, sivillikte? Fazla kartrmamak iin: Evet yle! dedi. Posta gelmiti, geldiini ddkle arkasndan. O yana doru yrdler. haber veriyordu kapnn
Ahmet sen misin? dedi erlerden biri, alacakaranlkta. Benim! u efendi, Astemen ilhan Paytak' grmek istiyor. Al gtr ieri! Posta eri:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bakalm dedi, Astemen bu adam grmek istiyor mu? Geen gn bir kadn aramt onu... Sormadan ieri aldm diye etmediini brakmad bana! Peki. dedi Mustafa, Soruver kendisine! retmen Ural gelmi dersin! Olur. Dnp gitti. ki er, bir ere sz geiremedikleri iin fkelenmilerdi. Uzun boylusu: Biz postaclk yaparken kim gelirse gelsin alp gtrrz ieri. dedi, ierde ne halleri varsa grsnler! br getirdi gerisini: yle ya! dedi, Bizim ne stmze vazife. Alt yan postasn sen! Parmakln tesinden bir karalt sesleniyordu: Mustafa sen misin be? lhan'd seslenen. Benim! Mustafa Ural! Yannda kim var? Yalnzm. Bir duraksamadan sonra: Peki! dedi, imdi geliyorum. Askerler Mustafa'y yalnz brakp yanyana yrylerine koyulmulard. Posta eri, tel kafesli kapnn tesinde kaputunun yakasn kaldrm dikiliyordu. Kap nbetisi yen ayaklarn kztrmak iin postallarn yere vura vura gidip geliyordu. Neden sonra kap ald, ilhan, ril dedikleri subay postallarn srte srte sokuldu yanna: Hayrola! dedi, anlaml anlaml. Bir geceliine sana konuk geldim! kran'la kavga m ettin yoksa? De ki kavga ettim.
33
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Olmaz! dedi, Bilmeliyim. ok mu gerekli bilmen! iyi olmaz m renirsem? Glerek yantlad Mustafa: Bartrman iin ricada bulunacak deilim. ilhan koluna girdi, dosta bir sokulu deildi bu. Yeilky'e doru ekitiriyordu onu. Bir sre yrdler. Kitabnn toplandn biliyorum dedi, Belki de bugn tutuklanman iin savclk bir tutuklama tezkeresi de kesmitir. Hi sesini karmyordu. yle deil mi? diye steledi. Evet, yle! Hi iyi etmedin bana geldiine. Biliyorsun ki ben her eyden nce bir askerim. Ben hereyden nce bir arkadaz diye dnmtm. Eer para isteyeceksen hemen syleyeyim ki aylk alamadk, bir bordro karkl yznden. Param var. Para istemiyorum. Hatt erlerle. bu akam sen gelmeseydin, karavana yiyecektim
Korkma, ikimize yetecek kadar param var, bu akam iin. Eer cann ekerse biraz da ieriz! Bir sre konumadan kvermilerdi. yrdler. Kestirmeden ar iine
Tandm bir kfteci var. diye ekti kolundan Mustafa'y. Veresiye de yiyebiliriz gerekirse. Yolun sandaki bir ttncye girdi. Kk bir ie ile kt dar. arap! dedi, Kfte ile iyi gider. Keyfi kavermiti. Deil imek, can yemek bile istemiyordu Mustafa'nn. Karnen var m? diye sordu ilhan masaya oturunca. Alamadm yanma, aceleden. dedi. Neydi acelen?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Daha dorusu eve uramadm. kran merak etmez mi? Etmez. Grdm kendisini. Bana geleceini de mi syledin? Hayr! dedi, Sana geleceimi sylemedim. Hele ki onu dnebilmisin! nce kendi bardan doldurdu. Bu davrann doru bulmam olacakt ki, dolu barda Mustafa'nn nne srd. Onun nnden aldn da doldurdu. Haydi ielim! diye kaldrd. elim! Bo mideye yarm bardak arab dikti lhan'a uyarak. Kfteci zgaradaki hazr kftelerden bir iki tanesini hemen yetitirivermiti. Vitrinde bir kayk taba iinde fasulye vard. iki de piyaz! dedi Mustafa... Sen bir piyaz getir, yetitir, Hamdi Usta! Cebinden kard koandan gnn karnesini koparp verdi, kfteciye. ster istemez iki yz elli gram ekmekle iki kii yetineceklerdi. Bir cmertlik etseydi, yarnn karnesini de verir, bir bu kadar ekmek daha getirtebilirdi. Hi oral olmamt. Yemein ksa kesilmesini isteyen bir tutumu vard. Hamdi Usta birer ikier, kfteleri tayordu masaya scak scak... Yandaki masada tuttuklar bal piirten balklar oturuyordu. Burcu burcu bir balk kokusu kalkyordu masalarndan, soan kokusuyla kark. Gnlk ilerinden honut grnyorlar, kftecinin piirip getirdii istavritleri elleriyle attryorlard. Son kftelerini bardan dibindeki araba denk getirtmiti iki eski arkada. Bir dakika! dedi Mustafa, imdi geliyorum!
35
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
kt dkkndan, az nce ilhan'n girdii ttncye girdi, arabn markasn syledikten sonra: Bir ie! dedi. Sardrmadan ald eline. lhan sigarasn ekitirerek onu bekliyordu: Ne o! dedi, arap m adn? Kfte ile gzel gidiyor da... Ben imem artk! dedi, Bu gece ble dneceim. O da neden? diye sordu Mustafa. Bir nbeti arkadan nbetini alacam da. Alnmt ama, nemsemez grnyordu. Nasl olsa bulatrdn azn! dedi. Ha bir bardak fazla, ha bir bardak eksik! Bardana koyduu arab direnmeden iti. Mustafa: Hamdi Usta! diye seslendi, Sen bize scak scak ikier kfte daha getir! Gelen kftelerle birlikte, yaptlar bardaklarna: Haydi dedi, Mustafa, iyi gnlere! Kukuyla gzlerinin iine bakt ilhan: Sala! dedi. Sahi nasl salk durumun? Raporun sresi dolmu olacak bugnlerde? Evet! dedi. raporluyum. Yenisini aldm. Nisann haftasna kadar
Evinde dinlenecek yerde... Ordan oraya ko, bundan sonra... Ben yatalak deilim ki... Durumum elverse de u kftelerle her akam iki bardak arap iebilsem... Her akam arap imeni tavsiye etmem ama, rahata evinde kalabilirdin!
36
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Biliyorsun, bu yl kurduk evi. Karm Silvan'dayd, ben Gedikpaa pansiyonlarnda... iki yldr onu stanbul'a aldrabilmek iin ne kadar uratm. Sen onun yanna gitseydin daha kolay olmaz myd! Gld Mustafa: Mill Eitim Bakan gibi konuuyorsun. dedi. Oras da yurdun bir paras deil mi? Bakan da byle syledi bana. Seni Silvan'a vereyirn dediydi. Peki dedim istanbul'a kimleri vereceksiniz? Daha itibarllar deil mi? Hasta olduum iin beni istanbul'a gnderen siz deil misiniz? Bununla birlikte ilhancm herkes zerine den grevi yapmay gze alsa ben de kalkar giderim Silvan'a. Kendi isteimle oraya bir atandm m, en ksa zamanda giderim doktorsuzluktan. stanbul'a bir raporla geldiime gre, neden hakkm olan bir eyi bakalarna peke ekeyim. Sanatoryum var m Silvan'da. Gerektii zaman gidip bir rntgenden geebilir miyim? Sanatta toplumcu... uzlatryorsun ikisini? retmenlikte gnn adam... Nasl
Mustafa dnyordu. Doru muydu syledikleri? Gerekten retmenlikte bir karc myd? Sanatta, dedii gibi bir toplumcu sayabilirler miydi kendini? Bu grn daha yerli yerine oturtmamt ki. Daha dorusu hibir eye karar verip uygulamaya gememiti. Edebiyat retmeni kt gn hastalanm, sanatoryuma girmiti. Nasl kendiliinden hasta olmusa, solcu airlii de kendiliinden balamt. Byle olmay dnmemiti hi. Kendi bunalmlarn, toplumun skntlarn yazyordu. Bu yzden yazdklarna toplumcu iirler diyorlar, daha da ileri giderek onu solculukla suluyorlard. Bir tutuklama kd bile kmt bu iirler yznden. Hesap vermesini istiyorlard kendisinden. Dnp kaldn grnce: Ben senin yerinde olsaydm... diye balad lhan, Kalkar tp tp savcla giderim. Daha nce Birinci ube'ye...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ayn kapya kar. Ayn kapya kmaz, ayr ayr kaplara kar. zgrlk iinde yaayan bir lkenin airi olarak yazdklarmdan kukulandlar m, kendimi savunmak iin aydnca bir hesaplama olurdu mahkemeye km. Toplum karsnda ak ak hesap verme olurdu. Grdm tepki, bana retirdi yazdklarmn anlamn, sanat olarak grrdm iirimin baarsn, ya da yerine oturmadn. Bugn beni aranlar bana bu olanaklar vermek iin arda bulunmuyorlar ki. Bam ezmeye karar vermiler. bret olsun diye. kencelere ne kadar ge katlrsam onlarn utkularn o kadar geciktirmi olacam. u halimle bile kendime gvenim artacak. Ya bu gecikme onlarn hncn krklerse? Evet! dedi, Onlarn hnc ortada. Bir kzgnlk... Bu fke adalet rgtnn kzgnl m? Yok, hi sanmyorum. Bu hn kar olduum baskc kiilerin, bir snfn hnc! Demek ki ben bir bakma onlar kzdracak kadar baarl olmuum sanatmda. Onlar, yaama olanaklarn kimden, kimin srtndan salar? Ben byle dnmesem bile, onlar yle dnyorlar demektir, beni tutuklamak istediklerine baklrsa... Kamakla onlarn hncndan kurtulamazsn ki, bir an nce gidip... Bir an nce gidip kendi salma kymalarn dilemeliyim, yle mi? Doktor daha iki gn nce beni muayene etti, yeni filmimi gzden geirdi. Okula gitmemi bile doru bulmad. Sen tutup zindana gnderiyorsun! Benim bildiim, gitmenin doru olaca... Bu belki kendi zararna olacak ama... Bakalarna yararl olacan da yadsyamazsn! Bir iirinde yle dememi miydin: Bilsem ki kimsenin parma yok Bu srp giden ikencede, Klm bile kprdamadan bir sabah ekerdim daraacna kendimi Bilsem ki su bende! yle dersin de, kendi klna bile dokunamazsn! Bilsem suun bende olduunu... Bil, biraz da sende!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sulamas kolay, sen bir aydn olarak... Brak beni! Konu sensin imdi. Hem bir snf tmyle suladn yetmiyor mu? Bu sulama ile bir de sanat yapldn ileri sryorsun! Sulama, hibir zaman iir olmaz! Bir gn gelecek sulamalardan baka konularda da iir aranacak. Ama, henz byle toplumlar yok. Sorunlarn, btn sorunlarn zmlemi toplumlar henz yok. Sanat hangi toplumda karmakla grevli kiidir. olursa olsun bu sorunlar bulup
Ben de her grevli gibi topluma hesap vermek zorundaym. Gerekirse sulayarak. ster hesap ver, ister verme! Bence nemli yan bakalarna zararl olmaman diyorum. Savclk tutuklanman iin emir verdi vereli seninle konumak, surda oturup imek bile su. Brak yararl olmay, artk en yaknlarna bile zararl bir kiisin sen! Kalkalm istersen! Seni daha da sulu durumda tutmak istemem. Eer benim, bu memlekette birine hesap vermem gerekirse sra sana ook sonra gelecektir. Dilimin dnd kadar anlatmak istediim, suunun karl ne ise yasalara gre, bu cezay tek bana ekmen gerektii... Buna ne ocuunu, ne karn, hatt ne arkadalarn ortak etmeye hakkn yok! Ne de seni! Doru, ne de beni! imdi burdan knca seni istasyona kadar gtreceim, biner gidersin, doru nbeti savcya! Ters ters bakt yzne: Elinle gtrp teslim etsen daha iyi olmaz m? Bakalarnn iyilii iin onu da yaparm gerekirse... Bu kadar insancl olduunu bilmezdim! Seni fazla zahmete sokmak istemem. Bak, Hamdi Usta!
39
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yanlarndaki masada balklar bir kayk tabana yatrdklar lferi didikleyip duruyorlard, itie kaka. Grltlerinden duyuramamt sesleniini. Elini kaldrp bir daha seslendi Mustafa: Hamdi Usta! Bakar msn? Buyur Beyim! Hesap! imdi Beyim! Ocakln iindeki kr lmbann altnda bireyler yazp izmeye balad. Bu kr lmbadan kan klarn sanki sokaa szma tehlikesi varm gibi, dkknn tek penceresi, boyama bir Amerikan beziyle sk sk perdelenmiti. Hamdi Usta, yazl olarak hesabn iinden kamayacan anlaynca, ortalama bir kurulandrma yapt, gelip kulana syledi ekine ekine. Oysa Mustafa'nn sandndan da dk bir hesapt bu. Be liray gemiyordu nk. lhan, bu hesaplamadan uzak kalmak iin sigara paketini, mein tabakasna istif ediyordu. Hesap iinin bittiini grnce: Kalkalm! dedi. Saatine yle uydurmadan bir gz attktan sonra: Seni istasyona da gtremeyeceim! dedi, ok ge kaldm. Dar kar kmaz uzatt elini: Haydi iyi geceler! Gsterdii ilgisizlik kendisini Bununla beraber... dedi, Ben hafta sonunda arttrabilirsem brakrm. sizin de eve rahatsz bir etmi olacakt: Bir tayn
urarm.
Hi zahmet etme! dedi, Mustafa, Evde bulunmayacama gre hi gerei kalmayacak. stelik karnemi de onlara braktm. Gle gle! Seni istasyona kadar gtrmek isterdim! Hem ge kalacam, hem de... stasyonda eitli kiilerle karlamak hi houma gitmez.
40
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Haydi hoa kal! Seni bundan sonra hi rahatsz etmeyeceim. Hapisten ktktan sonra bile. stasyona doru yrd ama, bilet giesinin nnden dnd. Onu korkutan trenin kalabal deil, tam tersine adamszl olmutu. Paltosunun yakasn kaldrd vurdu havaalan yolundan Londra asfaltna. Ta odann slaklnda bir saattir susuyorlard. Nbeti gzlerini zerlerine dikmi, verilen buyrua aykr bir davran gstermemeleri iin kprdamadan duruyordu karlarnda. Halil, ayana dolanan yumuak bir yaratn verdii aknlkla: Vay anasn! diye bard, Nedir bu be! Gemici fenerinin koyu mavi nda ikisinin arasna bir sng uzanmt hemen: Yakarm cannz! Yasak demedik mi konumak! Byklkte kediden hi de aa kalmayan bir fare, postallarna arparak iki ayann arasndan gemiti, nbetinin. Sngy fareye saplayabilmek iin ucunu hzla evirdi ayaklarnn dibine. Tfein dipii duvara arpmasayd saplayabilirdi de Fare oktan bir delie girmiti, ama hangi delie?.. Merdivenin st basamaklarndan postal patrdlar duyuluyordu. Demek bu arada merdivenlerin st ban boylam olacakt. Mustafa, ta odann en azdan drt nbetiyle sarlm olduunu anlamt postal patrdlarndan. Bu nbetiler, hava almalarndan baka ne yapmalar gerekirse tmn yasaklamak iin sarlmlard snglerine. Gemiini anmsamaktan baka, Mustafa'nn yapaca hibir ey kalmamt, u ta odada. Sonra? diye dnd. Sonra ne olmutu. Surlarn nne kadar yrmt. Topkap'dan da Silivrikap'dan da ieri girebilirdi. Ama boyuna yryordu ite. ok az bilirdi stanbul'un bu kesimlerini. Durmadan yryordu gecenin slaklnda. Edirnekap'dan girdi surlardan ieri. Eer yamur boanmam olsayd, geldii yolu tersine yryecek, bylece gide gele sabah edecekti.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Nianta Ortaokulu'na verilmeden nce bu semtte retmenlik yapt iin sabah kahvelerine kadar bilirdi bu yreyi. Daha olmazsa scak bir hlamur karl birka saat dinlenebilirim, diye dnebilirdi. Yar maskelenmi bir lmbann nda saatine bakt, ikiyi geiyordu. Bu saatlerde buralardaki tm kahvelerin kapal olmas gerekirdi. aresiz bir yerden bir yere i iin bir yolcu temposuyla yrmesi gerekiyordu. Sandan, solundan devriye ddkleri duyuluyor, ortalarda kimsecikler grnmyordu. Saak altnda, belki de pencere arkalarnda geitirip srdryorlard nbetlerini. Eer karsna bir devriye karsa, duruma en uygun cevaplar dzenliyor, hemen be on dakikada yeni durumlara gre bulduklarn deitiriyordu. Sarahaneba'ndan Atatrk Bulvar'na sapt. Ayaklar onu Selim Paa Soka'na doru srklyordu. Buraya kadar hibir devriyeye rastlamamt. Bu durum ona yreklilik kazandrmt. Oturduklar katl ev, grnyordu kardan. st katta ev sahibi subay emeklisi Halit Bey oturuyordu. Orta katta lkretim Mfettii Kemal Bey... Hemen oseyle bir hizada olan katta da kendileri... Ters yoldan girdi, Selim Paa Soka'na. Eer kapnn nnde yolunu bekleyenleri grrse, kendisini gstermeden hemen dnebilecekti. Eve yaklatka yamur da hzlanyor, ayak seslerini, eer varsa, yolunu beklemesi gerekenlerden gizlemi oluyordu. Biraz da yamurdan kaarcasna hzla geti kapnn nnden. Kimsecikler yoktu. Geldii yoldan hemen dnmemek iin, ana caddeye sapmadan Yeiltulumba sokana doru yrd. Ters ynden girdi Selim Paa'ya bu kez. Kulaklar devriyelerin ddklerindeydi. Gelen yakalamaktan ok, grev banda bulunduklarn mahalleye duyurmak isteyen bir davrant bu. Hi de tehlikeli; olmuyorlard kendisi iin. Ddk seslerinin geldii yne doru gitmiyor, sesler uzaklatktan sonra yolunu srdryordu. Ynn yresini kollaya kollaya kran'in yatt odann altna yanat. Kulaklarnn alk olduu vurularla dokundu pencereye. Bilirdi, ok hafifti uykusu. Bir iki adm gerileyerek pencerenin ekrannda bir ban grnmesini bekledi. Arad yz, dank salarla grnmt ite!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ok gemeden de sokak kapsnn aldn, gcrtsndan anlaynca, yavaa kayd ieri. Karanlkta elleriyle bulduu kran: Gir ieri, abuk! dedi, Islanmsn. Onu oturduklar dairenin kapsna doru ekip gtryordu, ieri girdiklerinde: Deitir amarlarn! dedi, abuk! Hasta myd, hastalanacak myd, bilmiyordu. Bildii tek ey ayakta duramayacak kadar yorgun oluuydu, daha ou uykusuzdu. Biraz uyumak istiyorum! dedi, Drt be saattir ayaktaym. Anlatacaklarm var sana! Biliyorum... dedi, Geldiler, evi aradlar. Nerde olduumu sordular. Kapda dikildiler btn gn... Birilerinden ekiniyormu gibi: Bu kadar deil. dedi, Ne kadar kitap varsa paketleyip gtrdler. Eer kocan gelmezse, seni de alrz ieri, dediler. Yani rehine olarak, yle mi? Kim bilir! Ne yapmam istiyorsun? Susuyordu kran. Soyunup sorusunu savsaklyordu. giyinmesine yardm ederek
Mustafa, biraz da onu snamak iin: Gideyim mi dersin, sabahleyin? diye sordu. Sorusunu duymazlktan gelerek konumaya balad: Hani Uzun niversiteli... Nevzat dediin bir arkadan vard ya...
Evet, Nevzat Ark. leden sonra kapya gelmi seni aryordu, ierde polisler vard. Ben yok evde diye uzaklatrmak istedim. Yzm ona dnk
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
olduu iin ierde yabanclarn bulunduunu, kamla gzmle anlatmaya altm . Gitti. Ben kapy kapar kapamaz, memurlardan biri kt, takld peine. Pencereden gryordum, biraz hzl gitse yetiebilirdi polis. Ama hzlanmadan izliyordu onu. Evden gidenin yerine, ok gemeden iki tane polis daha geldi. Oh! Demek hi yalnz brakmadlar seni! Ali, her zaman sokaa kmak isterken, ayrlmad yanmdan. Hep oturdu kesinde. Seni, hastanede kaldn gnler bile arayp sormazd. Bugn boyuna, babam nereye gitti, diye sordu durdu. Ben ileriyi de dnerek, Ankara'ya gitti, dedim, dedeni grmeye. Biraz yatr gibi oldu. Mustafa slak alamamt. oraplarn da deitirdi... Bekledii cevab
yle bir saat kadar uyusam... dedi. Sonra? Sonra... kar giderim. Nereye? Bilmiyorum. Bir sre sustuktan sonra biraz da fkeyle: Aman! dedi. Bilsen bile nereye gideceini, syleme sakn. Bo bulunur da karrm azmdan. Gerekten bilmiyorum. u var ki kendi ayamla da gidemem Emniyet Mdrl'ne, hele evde oturup beklemek hi iime gelmez, alp gtrmeleri iin... Yakalayp gtrrlerse o baka... Ortalarda dolap dururken mutlaka yakalanacaksn bir gn... yisi mi... Aptalca yakalanmak da houma gitmez. Hatrlyor musun, bir Hamdi Ylmaz vard, verem ilac yapp, satyordu, bir zaman lar. Gazetelerde yazlar kmt bu haplarn harikalar yaratt konusunda...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Evet, hatrlyorum. Ar hasta olduu yllar... Sen de, ne yap, yap, al bu ilalar demitin! yle demitim. Sonra bu adamn bir dolandrc olduu anlalmt. Ya ben, bu haplar alp da imi olsaydm... Bir aydn olarak nasl bakardm insanlarn yzne? Anlayamadm ne demek istediini? Olumlu bir aydn olarak... Bir air, bir sanat... Brakalm bunlar da kendi salmdan sorumlu bir aydn olarak... nsan ilerde utanmamal, yaptklarndan... Kuzu kuzu kendi ayamla gitmek istemiyorum! Hele aptalca yakalanmak! O da dokunur kiiliime! Yok, eer sana bir zararm dokunacaksa... O baka. Benim git, dememi bekliyorsan aldanrsn. Sorumluluu var, sana git de teslim ol demenin. Henz hastasn, Hereyden nce temiz havaya ihtiyacn var. Bu bile gitmemen iin akla uygun bir neden. stelik orda yalnz havasz deil, besinsiz, bakmsz da kalacaksn. Eer yatp kalkacak gvenilir bir yer bulursan ilerde, saln yoluna koymak iin elimizden geleni yapabiliriz. Hergn birini gnderirsin bizim kasaba, pirzolalk et aldrrsn! Hani senin bir deyimin vardr, haftann tek gnleri ift gnleri diye... Tek gnlerinde ben alrm, ift gnlerinde de sen adamn gnderip aldrrsn. Her seferinde benim adm syler, kasabn anlamamas iin... Biraz rahatlamt Mustafa: Demek benim Emniyet'e gitmemi istemiyorsun, yle mi? Dedim ya, iine karmak istemiyorum! Sen yalnz sradan bir retmen deilsin! iirleri zerinde durulan bir airsin! Sorumluluun var. Senin gibi bir kadnn kocas olmak sorumluluu da ekleniyor, bu sorumluluklar zerine! u halde kendimi toplayncaya kadar beni arayanlarn eline dmemeliyim. Biraz hlamur kaynatr msn, scak scak ieyim!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
kran mutfaa girince, arkasna ald battaniyeye sk sk sarnd. Ayaklarn altna alarak kvrld olduu yerde. Yar uyur yar uyank ne kadar bekledi bilmiyordu. Elinde hlamur barda ile geldi kran: Kapy nasl atma dikkat ettin mi? diye sordu. Hangi kapy? Sokak kapsn. Dikkat etmedim. Nasl atn? Arkasndaki srgy ekerek... Srg m vard kapnn arkasnda? Yoktu ama, oldu imdi. Polisler. Halit Bey'i sktrmlar. Sen anahtarla ap geceleri giremeyesin diye, bir srg yaptrmasn sylemiler. O da kamam szlerinden. Kimden rendin? Ayten'den. Ne iyi kz u Ayten! yle! Bugn o iaret etti bana polisleri. Anlatt, indi de aa. u baladm iirin msveddelerini bulabilir misin? Hani Oluma, adl uzun bir iire balamtm? Glyordu kran: Birinci ube'ye gittiin zaman istersin onlardan! Demek msveddeler de gitti. Fotoraflar... Dergilerden yazlm eletiriler... kestiklerin, yazlar... Senin iin
Birden daysnn kz Zehra gelmiti aklna. Onda yeni yazd bir iki iirin kopyas olduunu anmsad.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Zehra'da var. dedi. Gvenme hi. Henz grmedim kendisini amma... Dn oraya da gittiler, belki urarsn diye. Yani oras da gzaltnda desene. Kalkt, Ali'in odasnn kapsn aralayp bakt. Sofadan szan cansz kla sar salar grnyordu rtlerinin arasndan. Yaz k bu odada yatard. Bu alkanl, hasta babasnn mikroplarndan korunmasndan ok, byle gnler iin vermilerdi demek. Olundan korkan bir baba oluvermiti bir iki gn iinde. Yavaa ekti kapy. kran: D kapnn anahtar iine yaramayacak artk. Pencereye vurursun, ekerim srgy. Sen karken de peinden kaparm gene. Halit Bey ertesi gn srgy yerli yerinde grnce, polislere verir raporunu, salamca. Bir bakma daha iyi de olmad deil! Geceleri bekliyorum diye sakn uykusuz kalma! Gndzleri haber gnderirim sana geleceimi! Paltosunu kurutmak iin henz scakln yitirmeyen snm sobann zerine atmt kars. Eliyle yle bir yoklad: Eh! dedi, Kurumu! Kakoln dolad boynuna sk sk. Paltosunu giydi. Pencereye dayad kulan, yamur dinmiti: Eee karcm! dedi, Tam bir hafta uramayacam eve. Eer darda kalrsam. Dediin gibi, kasaptan ift gnlerde pirzola da aldracam senin adn syleterek. Hadi kaln salcakla! Sokak kapsn aralamadan nce ddk seslerini dinledi bir sre... seslerin uzaklat srada birden kayverdi dar. Gzleri karanla alncaya kadar kapnn karaltsnda bzlerek bekledi. Karla kark bir yamur vard. Paltosunun yakasn kaldrmasyla saaklarn altnda Yeil Tulumba Soka'na kvrlmas
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
bir oldu. itii hlamurun scakl etkisini yitirmemiti. Oysa havann sertlii eve girdiinden daha da acmasz bir hal almt. Bu scakl srdrebilmek iin ona bir sabah kahvesi gerekiyordu. Tatl bir dbulutu gibi Kumkap'daki Agop'un kahvesi geti gznn nnden. Saat kat, bilmiyordu ama bu saatlerde aar myd acaba Agop? Belli olmazd. Erken amas iin odunu kmr, ay ekeri bol olmalyd. Yakacak odunu demleyecek ay olmadan bir kahve nasl sabah kahvesi olurdu bu dnemde? Ama Kumkap kylar, Bulgaristan'dan gelen kmr motorlarnn yanat bir liman saylrd. Karadenizli kaptanlar kmrsz brakmazlard Agop Efendi'yi. Laleli'yi gemi, arka sokaklara doru kvrlmt. Ayaklar alkanlklarndan gelen bir beceriyle, karartlm sokaklarda, kahveye doru srklyordu kendisini. Arada bir ayakkaplarnn burnu Arnavut kaldrmlarna aklsa da gene de yolunu buluyordu. Ddk sesleri akamki kadar tehlikeli deildi. Sanki yolun stnden uzaklamlard, ona kolaylk gsterir gibi. Yol kylarnda kvrlp yatan kpekler onun aceleci admlarndan rkerek balarn kaldryorlar, bir tehlike sezinlemedikleri iin yeniden uyuklamaya alyorlard... Kalkp havlamakla sttklar kuru bir kaldrm blmn yitirmi olacaklard en azdan. O kadar da akllydlar. Koska'dan vurup Soanaa'dan kvrlabilirdi ama, yolunu ksaltmakla ne kazanacakt ki? Tam tersine Yenikap'ya saparak yolunu uzatmalyd, zamandan kazanabilmesi iin. Henz sabah ezan bile okunmamt. Yenikap'ya doru uzanrken ta uzaklardan hangi camiden geldii belli olmayan bir ezan sesi duyar gibi oldu. Acemice alnan beki ddkleri onu birden kendine getirmiti. Demiryolu boyundan Ermeni evlerinin arasna sapt. Kukulu bir polisin kimlik sormaya kalkmas btn ileri altst edebilirdi. Yeniden Laleli'nin arka sokaklarna trmand. Beyazt Meydanna sapmadan Azak Caddesi'ne girdi. Beyazt Camii minarelerinden de sabah ezan okunuyordu artk. Kahveler, sabah kahveleri skynetim yllarnda ancak bu saatlerde alabiliyordu. Ortalk aarmaya dnmt. Sokaklarda tek tk ilerine gidenler grnmeye balamt. Yamurla kark serpeleyen kar durmu, takr takr bir ayaz, bast kaldrmlardan ses getiriyordu. Belki bu ayaz, evden kt zaman da vard ama Mustafa yeni
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
duymaya balam olabilirdi. Azak Sinemas'nn dik yokuunda, biraz da kzmak iin hzlanmt. Bekiler, devriye polisleri korkulu olmaktan kmlard bir bakma. Ters yne doru yrse bile, iine giden bir motorcu, bir gemici, ya da bir balk saylabilirdi artk. Arka sokaklara dalmadan gsn gere gere Kumkap'nn balkpazarna indi. Denize doru kvrlan Amal Sokaa saparak Agop'un kahvesine kt. Agop Efendi, karartma perdelerini erkenden syrd iin tavandaki lmba, ta ke bandan grnyordu. Hi kimsecikler yoktu mteri adna. Agop Efendi eilmi, sobayla urayordu. Selm verip ieri girdi. Selm alan Agop Efendi kt yerden ban evirdi: Oooo!.. Sen misin Mstabey? dedi. Sabah sabah hangi rzgar att seni? Byle havalar severim, bilirsin... Uykum kat da... dedi. Agop hl kukulu kukulu bakyordu yzne. yi bir hava sememisin! dedi. Odunlar vck vck! Sabahtan beri tututuramadm. te sonunda aldlar fitili. Ne olduysa bir fincan gaza oldu. Kapatt sobann kapan, doruldu: Eee, grnmyorsun son gnlerde. dedi, Okulu deitireli bizleri boladn. Kahvede oturacak vaktim yollarda geiyor artk. Her gn Aksaray'dan Nianta'na git gel... Sen naslsn? Karartmayla souklarla aran nasl? aysz, ekersiz, kahvesiz, kahvecilik yapyoruz ite. Bizimki hi i deil ama dkkn kapanmasn diye. negll Hseyin geliyor mu? Felsefe'deki Nevzat falan? Gelmez olurlar m? Demirba onlar. Bizim kahvecilik hep onlar iin. Onlar karmayalm diye. Tezghn stndeki katlanm yeni gazeteleri ald, nne brakt Mustafa'nn.
49
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hele bir gz gezdir unlara... Ben de ay demleyeyim. Ne zamandr bir demlik ay saklyordum. Sana ksmetmi. Mustafa, Tan gazetesinin balklarna bir gz att. Birinci sayfann altndaki kk haberlerin arasnda tek stun bir balk grd. Yeni tevkiflere iaret ediliyordu. Altn okumaya balad, iki yz kii tutuklanmt. Emniyet Mdrl'nde sorgularna balanmt. Haberin sonu sekizinci sayfadayd. evirdi. be tane isim geiyordu bu tutuklananlardan. Kendisi de bunlarn arasnda myd? Yok, hayr! Onun suu yalnz propaganda mahiyetinde kitap yaynlamakt. Yazy batan btnyle bir daha okudu. Ak seik bir olay yoktu ortada ama, biroklarnn tutukland seziliyordu. Ek bir haberdi onun kitap sorunu da... Amma ne olursa olsun, aa vurulan tek dava da onunkiydi. Bu, bir bakma kt de deildi. Su orta olmad iin adnn aklanmasnda hibir saknca grlmyordu demek. Kitapnn adnn gemediine de ayrca sevinmiti. yle ya, ne suu vard kitap Kemal Bey'in bu ite. iirleri yazan, bastrmak iin ona bavuran kendisi deil miydi? Ne o? dedi, Yaramaz bir haber mi grdn gazetede? Btn haberler birbirinden berbat Agop Efendi! Sava btn kepazeliiyle srp gidiyor. Ekmeksizlik, odunsuzluk, kmrszlk... Doru! dedi. Bereket kmr sknts ekmiyorum artk. Nah uraya yanayor, Bulgarya'dan gelen motorlar. Recep Reis burda ier ayn. Ben motorlar boalnca gider iki uval kmrm alrm, ondan. Yetmi beerden yz elli kilo kmr... Balkan kmr de kaya gibidir haa! Kolay kolay erimez. Hatrlyor musun? dedi Mustafa, Bir k gnyd. ocuun stn stmak iin senden kmr almtm, kesekdna koyup gtrmtm eve. Semaveri sndrmemek iin evde ate yakmaz olmutuk. Mterilerimiz iin hep... Kesekdnda mangal kmr! Unutur muyum hi!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Konuyu deitirmek iin kalkt iskemlesinden: Dolduraym bir daha! diye ald barda nnden. Eline salk, gzel demlenmi! Semaver kmrle kaynamal fkr fkr... Beyolu'nda elektrikle snan semaverler var. Metelik etmez! Semaver dediin, elleme kmrle kaynayacak! Mee kmryle! Felsefe'deki Hayri uruyor mu bugnlerde? Uramaz olur mu! ki gnde bir burdadr. Sarar kahveyi kdna, cebinde getirir. Senin cezvende pien kahvenin tad baka oluyor der. Allah selmet versin iyi adamdr Hayri Bey. Taknts olmasayd, bitirecekti bu sene faklteyi. Kenan da geliyor mu? dedi, Bizim Bartnl Kenan? Ayrld Kumkap'dan ama, gene de urar arasra. Kkpazar'da bir otel odas tutmu. Ben sana bir ey syleyeyim mi, senin hemerilerinde hi i yok. Okumuyor bu adamlar! Kemal'e de bir ey diyemezsin ya! Kemal baka. Doktor olamayacan anlaynca evirdi Hukuk'a girdi. Hastalk yznden. Bu Karadenizlilerin de cierlerinde hi i yok be! Poyrazndan mdr, karayelinden mi, nedendir bilmem! Hayr, karayelinden poyrazndan deil, bakmszlktan. Verem Sava Dernei' nden bir iki doktor, bir tarama yapacak olmular Karadeniz boylarnda, yzde doksan veremli km. Mustafa'nn nndeki gazeteyi ald, yerine bir bakasn getirdi. Semaver iin, maayla kmr krmaya koyuldu. Kap ald. Mustafa'nn yanndaki masaya kundurac olduu parmaklarndan anlalan bir delikanl oturdu: ay! dedi oturur oturjnaz.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yen parmaklarn stmak iin, ay bardan avularnn iine almt: Kar balad! dedi, bir felket haberi verir gibi zgn. Srtnda pardess yoktu. Kaln bir kaza vard, yerli ynden rlm. Dik yakas enesine dayanyordu. Yazlk bir ceket vard bu kazan stnde, yenleri lime limeydi. Bir gazete de bana verir misin, Usta! dedi. Agop Efendi hi oral olmamt. Gece bir le kt Hristo'dan! dedi delikanl, Yazyor mu bakalm! Nesine bakacaksn? diye tersledi onu. Tanrm kz, trikotajda alrd. iin kolayna kamaya kalkt desene! Hristo'ya dadanan sarhoun encam budur sonunda! Herif ektii gibi vurmu, taktryor diye! Agop Efendi'nin getirdii gazetenin sayfalarn evirip duruyor, kzn resmini aryordu. Bulamayacan anlaynca katlad koydu masann stne: Gzel kzd! dedi, Ne olursa olsun yazk oldu kza! Okula beraber gidiyorduk Kadrga'da. Sandalc Yorgo'nun onun gibi daha kz vard. Ziyan zebil oldu de... Bir ay daha, dondu cierlerim gelirken. Krl paltolu, kenarlarna kar birikmi ftr apkal bir mteri grnd kapda. Oturacak masa bulamam gibi dikiliyordu. Baklarn gen kunduracnn zerinden kaydrd birden, Mustafa'ya evirdi. Yzne bakmad halde gelen adamn gzlerinin zerinde dolatn sezinliyordu Mustafa Ural. Kendini, okumakta olduu d yoruma vermi grnmek iin ban edi gazetenin zerine. zerindeki incelemesini yeterli bularak Agop Efendi'ye sokuldu: Mustafa adnda birini aryorum! dedi, Mustafa Ural... Sk sk bu kahveye karm, niversiteli genlerle.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yrei yerinden frlam da darda atyormu gibi geldi Mustafa'ya. arpntsnn duyulmasndan korkuyordu. Dipten dorua kulak kesilmiti. Yaamas, Agop Efendi'nin azndan kacak sze balyd sanki. Tanrm! dedi, Mterimizdir. Demek tanrsn! yi tanrm hem de. retmendir. Beyolu tarafna verdiler onu. Nianta Ortaokulu'ndaym! Hi uramaz oldu oraya verildiinden beri. En son ne zaman geldi? Ohoo!.. En azndan bir sene!.. Urarsa bundan sonra... Haber vereceksin karakola... Hi aktrmadan... Byk haltlar kartrm... Solculuk, molculuk var iin iinde! Hemen... dedi Agop Efendi, Hi merak etmeyin. yle adamlarn ii yok benim kahvemde... Cebinden bir kart kard:Bu numaradan beni ara! Adm yazl stnde... A gzn! Bugnlerde uyank olmalsn! Kapy ekip gitti. Bir sre kimse azn ap bir lf etmedi. Bu suskuyu yersiz bulan kundurac: Bir de retmenmi herif!.. Namussuz! Agop Efendi kzmt: : Sus! Aklmz ermez bizim! dedi, Cahil adamlarz biz! retmenler de satarsa bu vatan, bizim gibi cahiller ne yapmaz. Dedim ya, aklmz ermez bizim! En azdan yirmi bin retmen var memlekette. Bunlar vatan satsalard, vatan m kalrd bugne kadar. yi syledin be Usta! Deil mi ya!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kalkt ayaa: Gitmeli artk. dedi, Oturmakla adamn karn doymaz! ay parasn att mermer masann stne: almakla da doymuyor ya! Haydi hoa kal Usta! Kapy at. Birden soukla yzyze gelince, hemen kapatverdi: Vay anasn, sryor adam! Ceketinin dmelerini ilikleyip yakasn amasyla kendisini dar atmas bir oldu. Agop Efendi, hibir olay kmrlerini drtklyordu. Neden sonra: Ne meselesi bu Mstabey? dedi, Yaz maz falan m? Bildiin gibi! Solculuk yani? yle diyor ite. kardm kitab topladlar da... Mahkemeye vermediler mi seni? Daha vermediler. Verseler kolay. Anlyorum. dedi, Evvel sorgu sual. Kalmaz ki... Bulacaklar elbet! Raporluyum ben, okula bile gitmiyorum. Kanundan kamak olmaz ki. Ben kayorum ama... dorusunu istersen! Neden katm da bilmiyorum gememi gibi, kaldrd. telle Kapy
semaverin
Ne olursa olsun, kamak olmaz! Elindeki teli brakt. Bir ay daha getirdi, koydu nne. Glerek yzne bakt Mustafa.
54
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Skma cann! dedi, Haydi yolun ak olsun! Eer darda kalrsan, madama tembih edeyim... Ev de souktur ama, mangalla oturulur. Sa ol Agop Efendi! Gle gle! Paltosunun cebinden beresini kard, geirdi bana. Saak altlarndan Yenikap'ya doru yrmeye balad. Azak Sinemas'nn nnden tramvay caddesine kt. Durakta ilk karlat tramvaya atlad tam kalkarken. Kendisinden sonra kimse binmedii iin izlenmediine inanmt. Oturacak yer de bulmutu, en n srada. lk durakta bir kadn girdi ieri, nndeki darack yere dikildi. Bir anda yer vermek iin toparland. Hemen kendine gelmiti. Yerini kadna verirse, yz yolculara dnk ayakta kalacakt.En azdan otuz krk yolcu inceleyecekti yol boyunca. Oturduu yerde bzlp kalmt ister istemez. Tramvay, Beyazt Meydan'n dnd. Veznecilere doru hzla yol alyordu. ehzadeba'n geti. Birden Bozdoan Kemeri'nde oturan Nihat geldi aklna, iki katl bir evde otururdu. ou zaman faklteye derslere gitmez, kitaplarn kartrr dururdu odasnda. zmir evrelerinden gelmi, bykannesinin bu eski evine pansiyoner gibi girmiti. Sarahane'de iner, itfaiyenin nnden geer, evi bulurdu eer istese. Tam inecei srada, yanndaki sradan orta yal bir adam doruldu. Sabahleyin Agop Efendi'nin kahvesinde rastlad memurun krll paltosunu andryordu srtndaki. Sivil polislerin, paltolarnn da, ayakkablarnn da birbirlerine benzediklerini biliyordu. Evet ayn krl kumatand paltosu. Hereke kumandan. Dorulmuken birden oturuverdi. alacak eydi, o da paltosunun cebinden bir mendil karp onun gibi kvermiti olduu yere. Bu kararszlk sresi iinde tramvay da kalkmt duraktan. Kukuland bu adam memursa gerekten, kendisini de izliyorsa eer, son duraa kadar inmemesi gerekirdi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Krll paltolu adam, Fatih duranda hi kmldamad. Malta'da pencereden bile bakmad. Atikali'de iner, Karagmrk'teki evine gider memur deilse diye dnd. le yemeine yetimek isteyen bir iadam da olabilirdi. Ama alacak ; ey! Atikali duranda da inmedi. Aceme'yi geerse son durakta birlikte inmeleri hi de ho olmayacakt. Bir durak nce hemen inmeyi dnd. Dorusu da buydu. Aceme durana yaklarken, birden kalkt, sahanla kar kmaz kendini brakverdi bolua. Tramvaydan yana olan ayann zerine hzla basmt. Araba yanndan srtnerek geip gitti. Hemen dnd, tramvay yoluna doru ters ynde yrmeye balad. Kalkt duraa doru yrmek akllca bir i olmazd. Geriye dnp bakt. Tramvay Aceme'de durmu yolcularn boaltyordu. kadnla iki ocuktan baka hi kimse inmemiti. Krl paltolu adam, son durakta inecek, belki de Eyp srtlarna doru sur kapsndan geip yryecekti. Demek bounayd bu titizlikler. imdi ne yapacakt? u aralktan saparsa iki yl nce retmenlik yapt ortaokula kard yolu. Buralarda onu tanyanlarla karlamas iten bile deildi. Byle elleri cebinde, ks ks yrmesi hi doru olmazd. Arandn bilmeseler bile, onu tanyanlar buralarda dolamas iin akla yatkn bir neden bulamayacaklard. Kahvelere ortamda. girip oturmak bile kukuyu ekerdi, byle bir
Ne yapacan dnmek iin hemen ara sokaklardan birine dald. Bir sre hibir ey dnmeden yrd. Neden sonra bu yolu hi yadrgamadn anlar gibi olmutu. Eskiden ok sk geldii bir sokakt buras. Az ilerde Trke yardmcs Cengiz otururdu. ktisat Fakltesi'nde okuyabilmek iin ortaokulda yardmc retmenlik yapmak zorunda kalmt. Gereken ilemin yaplmasnda yardmc olmutu ona, Mdr yardmclnda yapt en hayrl i de Cengiz Atademir'in yardmcla getirilmesine nayak oluuydu belki de. Uyank bir
56
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
arkada olduu iin ara sra evine urar, birlikte hazrladklar mezelerle ierlerdi karlkl. Bu saatlerde eer okulda dersi yoksa mutlaka evde olmas gerekirdi, iki katl bir evin altnda, dkkndan bozma bir odasnda otururdu. Evde bulunup bulunmadn renmek iin hi de kapsn alp sormak gerekmezdi. Sokaa doru uzanan soba borusuna bir gz atmak ok bile gelirdi, bu aylarda. Bakt, boruda sigara kadar da duman yoktu. yle bir dokunup geecekti ki birden kap ald, ierden kan, Cengiz'den bakas deildi. yle ki ilk admn atar atmaz yzyze gelivermilerdi. kisi de birer adm geri ekildiler aknlktan. Vaaay Abi, sensin haaa! diye uzatt elini Cengiz. Sana geliyordum dedi, Mustafa, kendini toplamaya alarak. Aralk duran kapy iterek at Cengiz: Buyur Abi! Dersin var galiba, ktna baklrsa. Sulu sulu nne bakt: Sen yabanc deilsin! dedi. Kahveye gidiyordum, evde ne odun var, ne kmr. Yaa! dedi, Byle demek! Birden ban kaldrp geni geni gld Cengiz. Pikinlie vurmaktan baka kar yol yoktu. lhi Abi! dedi, Baka trl m olmasn bekliyordun? Yok! dedi, Scak bir oda beklemiyor da deildim, oturup konumak iin! Bununla beraber, oday yle bir str, souyuncaya kadar da bireyler dnrz ilerisi iin. Girdiler ieri, iinde bir kiinin zor dnd mutfaa dald Cengiz. Bir tahta kutuyla kt dar. Bir tekmede e drde bld kutuyu, sobaya att. Daha bireyler aryordu tututuracak. Buldum, dedi, ocuklarn yazl ktlar... Eildi, yatan altndan rulo olmu ktlar kard att sobaya. Kibriti akar akmaz parlamt ktlar. Paltosunu yatan stne atarken: Sen de karabilirsin artk! dedi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Oda kk olduundan snvermiti. Mustafa da karp ast paltosunu. Kck bir masann yanndaki sandalyeye geti. Cengiz hl ayakta duruyor, durumu zmlemeye ajyordu: Eee, leye bireyler yeriz deil mi, Abi? diye kukulu kukulu bakt. Bakkal Turgut'la aram fena deil. stediimi veriyor bugnlerde... Eski terslii kalmad. Hesab kapatamazsam, br aya aktardm bile oluyor. Buna sevindim! dedi, imdi sen u paray al! Cebinden kard paralar tututurdu eline: Ka kilo odun verirlerse al getir! dedi. Bu kadar da bende var. Paltosunu giydii gibi hemen frlad darya. ok gemeden de dnp geldi: unun urasnda yldr oturuyorum, dara gelince de kuru, be kuru kimden olsa veresiye al veri ediyorum da, bu herif bana bir tek odun bile vermiyor, veresiye... Olu da snfmda stelik. Arkasndan gelen oduncunun ra bir kfeye yakn odunu boaltt kapnn nne. Cengiz kurucalarndan iki tanesini att sobaya. rak dikilmi bekliyordu: Haydi olum! dedi Cengiz, Ustan veresiye vermedii iin sana da bahi yok! Son meteliine kadar yatrdm ufaklklar. Bakma kusura! ocuk, en azdan bir lira bahi alm kadar keyiflendi bu szlerden: Cann sa olsun Abi! dedi. Mustafa sze nerden gireceini dnyordu. Karmla kavga ettim, birka gnlne kalacam burda, diye mi balamalyd, yoksa kt diye girse miydi, konuya? Tam bu srada masann stndeki gazeteye gz ilimiti Mustafa'nn.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tutuklandn yazan gazeteydi bu. Eee? dedi, Ne var, ne yok gazetelerde? Okuyacak zaman bulabildin mi sabah sabah? ok kr, zamanmz olsun bol! dedi Cengiz. Okudun demek? Sen okumadn m yoksa? Ne demeliydi? Bu sorusu ile kendisiyle ilgili haberi okuduu ak ak kyordu ortaya. Okudum! dedi, Mustafa, Okumaz olur muyum? Demek grdn haberi? Daha sorgu sual balamadan hemen kesmiler tutuklama tezkeresini. Tutuklanmaktan korktuum yok. nanyorum, bizde namuslu yarglarn bulunduuna. yargcn karsna salm yitirmeden kabilmekte. Baka tutuklamalar da varm. Sorgu sual derken ii geniletip onlarla su orta olarak gsterdiler mi seni, aykla pirincin tan! Brak hastal, ben senin yerinde olsam, onlarn sorgusu bitip mahkemeye verilene kadar kmamaya alrdm karlarna. Mustafa'nn ii birden snvermiti, iliklerine kadar. Cengiz, sobann kapan at, odunlar, eliyle bir dzene koyduktan sonra kapatt: Var m ilerinde tandn? diye sordu. Bilmiyorum ki kimlerin tutuklandn. Gazeteye gemedi ama, bir arkadatan duydum, yzelliyi geiyormu ieri alnanlar. Aralarnda yazarlar da varm, doktorlar, avukatlar... ou ttn iisi, kunduracym... yisi mi, yakay ele vermemeye al. lerinde birka tandk kt m, halin dumandr. Soba, azndan alevler savura savura yanyordu. Mustafa, ister istemez ceketini de karmt; geirdi sandalyenin arkasna. K girdi gireli bu kadar snmamt. Uzand yatan zerine, nerdeyse gzleri kapanacakt. Cengiz, drt yumurtay bir tencereye koymu, yarsna kadar aydanlktan su doldurup sobann zerine oturtmutu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Haftada on be saat dersim var. dedi, Ruen Bey'e program yaparken yardm ettim, drt gne bltrdk benim on be saati. Haftann iki gn botaym. Eskiden kodaman retmenler, sabah keyiflerini bozmamalar iin ilk saatlere beni koydurmulard. imdi de senden aldlar baka bir gen arkadaa. Yklediler ilk saatleri... Gene o arkal kodamanlarn sabah keyifleri bozulmam oldu. Onlar da nc saat sallana sallana zor yetiirler okula, stanbul hep byle retmenlerle dolu. Be sene Dou'da retmenlik yapmayan almamal stanbul'a. Hele dndn eye bak Abi! stanbul'a verilmezlerse onlar da basarlar istifay. Bylece temizlenmi olur kadrolar. Zaten bu gibiler stanbul'da da retmenlik yapyorlar m sanyorsun. Yln yarsn raporla, br yarsn da krsde uyuklamakla geirirler. retmenlik yapabilecek kiilerin de peine dp byle kovalarlar bucak bucak, deil mi? Kovalasnlar bakalm, yakalayana kadar! Cengiz, masann stndeki .kitaplar uraya buraya tktryor, rahata bireyler yiyebilmeleri iin yer ayordu. Yumurtalar kaynamaya balamt bile. Sobann stnde elindeki aydanlk iin de bir yer bulmutu:hlamur var iinde! dedi,Dn koyduuma gre taze saylr, istersen deitireyim. Kaynasn, ieriz, indir yumurtalar, olmutur artk. Bir kutu getirdi, koydu masann stne. Kapan ap bakt: Eh, ikier dilim ekmek var! dedi.Frnc emsi ara sra kolluyor beni, karnesiz ekmek olsun tututuruyor elime. Olu olacak okulda. Benim snfmda. Bu kadar da rveti olmasn m bu iin? Akama urarm gene! Yani... dedi Mustafa, Akama da burdayz, yle mi? Akama, yarna... Cann istedii kadar kalabilirsin Abi! Doruldu uzand yataktan Mustafa:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Aybana tam yirmi bir gn var! dedi, Bu yirmi bir gn burada geirmek istiyorum, ne dersin? Bu ev... dedi. Ev demek caizse... Benim deil, senin! stediin kadar kalabilirsin! Bir saattir plan yapmakla urayordum yattm yerden. Ne plan bu? Aylm alabilmek iin, nisan aylm. Hele dndn eye bak! Daha ok erken deil mi? Raporlu olduuma gre bu ayl hak ediyorum demektir. Ne yapp yapp yakalanmamal, ayl alana kadar. Urarz el birliiyle! Ortaklaa deyeceiz. borlanacaz senin bakkala. Maa alnca da
Cengiz bir paavrayla tuttuu aydanlktan, hlamur dkyordu bardaklara: Buyur Abi! dedi, Akama, daha yklce bir sofra karrm sana! Kk bir tabak iinde be on zeytin de getirdi, koydu masann stne. Biimleyebilirsek pirzola bile yiyebiliriz. Hele bir iki gn gesin bakalm! dedi Mustafa. Kasaptan nasl yararlanabileceklerini anlatt. Kukulu kukulu bakyordu Cengiz. Akln yatmad m? dedi. Dorusunu istersen, yatmad. Kaldn yeri renebilirler bu yzden. Eti de bizim kasaptan alrz. Ama, benim ayln snrn amadan. Anlyorsun ya, kasab kukulandrrz sonra! Yumurtalar ikier ikier bltrd. ekeri, kutusundan kakla alp bardana dkyordu Mustafa'nn. Akama da pilav yapabiliriz. dedi, Pirincim de var.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
En nemlisi odun. Ben de hep onu dnyorum ya... Bileindeki saati karp koydu masann stne Mustafa: Bunu hemen satmalyz. dedi, Bana hi faydas olmayacak bundan sonra. Dakikalar, saatler anlamn yitirdi artk. Gtr Kapalar'ya! Hi akl retmeye kalkma sakn bana! Sulu sulu nne bakyordu Cengiz: Yapacak birok eyler var daha! dedi, Hele ben biraz dneyim. Seni en azdan bir ay her bakmdan rahat ettirmeliyim. Biraz kendini toparlaman gerekiyor. Dosta yzne bakyordu Mustafa'nn. Biraz zayfsn Abi! Biraz da tme benziyorsun! Dn gece biraz slandm da... Sobann stnden ald aydanl, bardan doldurdu: yi gelir! dedi, bir tane daha! Yumurtalar Mustafa'nn tam istedii katlktayd. Zeytinin tuzluluunu, hlamurun tatll ile denkletirerek ekmeine katk ediyordu. imdi ben karm uydururum darda. faklteye doru dedi, Bireyler
Brak surda burda dolamay. u bizim saati bir biimine korsan daha iyi edersin. Saat her zaman iin saattir. dedi glerek. Yorma beni! dedi, Seninkiyle idare ederiz! Elini ykayp salarn taramaya balamt: Ben gideyim ortalk kararmadan. kalmayaym, erken kapanyor dkknlar. Perdeyi aralayp bakt:
dedi,
Karartmaya
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kar yayor! dedi, Eh yamurdan daha iyidir, yasn bakalm! Paltosunu giydi: Ben anahtar alyorum. Ne olur ne olmaz, uyuyabilirsin sen! Mustafa'nn gzlerinin kapandn anlad iin usulca kt dar. Sokak kapsn hzla ekti. Bu, biraz da sokaa ktn komulara duyurmak iindi. erde kimsenin bulunmadn bilsinler diye anahtar kilidin iinde, evirip kilitlemiti kapy stnden. Mustafa, tam kendinden geecekti ki, kapnn yavatan yavatan vurulduunu duymutu, ierde Cengiz'in bulunmadn anlaynca kapdakinin gitmesi gerekirdi. Amma aralksz yumruklayp duruyordu. Bu, olsa olsa kapda beklediini gstermek istemeyen biri olabilirdi. Bir an nce duyurmak, hemen ieri girmek isteyen bir... bir... Perdenin ucunu aralayp kesinden bakt, bir yere bakyor, bir yandan da tek elini yumruk yapp kapya aralklarla vuruyordu. Sobann borusundan kan dumanlara bakyordu olsa olsa... yle ya! Sobasn sndrmeden Cengiz nasl kard dar. Bir sre sonra umudu krlm olmalyd. Yumruklamalar seyrekleti, seyrekleti, birden durdu. Gitmi olmalyd. Sakn bu kz, bu kz Cengiz'i deil de Mustafa'y aramasnd! Evet, onu grmek istiyordu. Alp gtrecekti onu! Nereye gtrebilirdi? Eer polis deilse, eer onu bir yere alp gtrmek istemiyorsa neden onun sakl olduu evin kapsn alyordu? Mustafa'nn evde olduunu Cengiz de syleyebilirdi ona! Kz da gelmi kapy vuruyordu ite! Ya karakol polislerini armaya gittiyse! Hemen kmalyd dar, paltosunu bile giymeden... Hemen... Ama gidemiyordu... Kalkamyordu yerinden. Ayaklar balanmt. Kim balamt onu byle, iplerle sk sk? Ellerine kim vurmutu bu kelepeyi? Bir handan ieri sokmulard onu. Kendi isteiyle girmemiti bu kapdan.
63
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Arkasnda iki sivil adam vard, krl paltolu iki polis... Birinci kata ktlar, ikinci kata ite kaka kardlar. Dur durak yoktu. Yorulmutu ama srkleye srkleye karyorlard onu. Merdivenleri sayyordu. Yz basamak, yz on basamak... ka ka bitiremiyordu. Sonunda ba tavana skp kalmt. Eer tavan skan ban brakm olsayd daha da kacakt. ki kanatl alak bir kap kt nne... kapda iice iki ay... Girmesi yasak olan kap... Yasakt da onu neden karmlard buraya kadar? Getiren krl paltolulardan biri dokundu kapnn yanndaki dmeye. Kap yavatan ald, fslt halinde konumalar... Kelepesini zmeden bir tekme arkasna. Kendini dimdik duran bir tabutun nnde bulmutu. Tabut dediin yatk olurdu ama dimdikti bu tabut ite. kierden drt kollu olurdu ama, bu tabut bir sandk gibiydi. Dimdik ayakta duran tabutun kapa birden ald, iindeydi kendisi artk. Bann stnde dayanlmaz bir scaklk salarn kavuruyordu. Gzlerini yumup kaldryordu ban. Bu k dayanlacak gibi deildi. Bir ampul... Belki iki yz mumluk, belki de be yz... Bu kadar aydnlk onun gzlerinin akn gstere gstere soruyordu, birlikte bu kitab bastrmadnz m diye? Bakyordu, elinde onun kitab vard ama, artk bu kitab da tanmyordu. O boyuna soruyordu, hayr diyordu, ne sorarsa byle diyordu. Benim hibir eyim yok, ne kitabm, ne defterim, ne kalemim... Ne iim, ne gcm! Raporluyum ben, botaym ben, Cengiz'in evinde... Hayr, hayr Cengiz'in evinde deil! Hayr, dili kopayd da sylemez olayd. Cengiz'in evinde deil, kendi evindeydi, kran'in evinde yani! Cengiz'e dokunmayn, onun evinde deilim diyordu. Yatrn falakaya! Ayaklarnn altnda yanmalar... Kimin sayd belli olmayan bir say dizisi... Bir, iki, !.. Drt, be, alt! Sekiz, on, yirmi!.. Yanyor dudaklar susuzluktan! Dayanamyordu aclara, kendinden geiyordu sonunda. Uyuyordun demek! Ben mi? dedi Mustafa, Bilmem! Uyuyordum herhalde. Cengiz kapnn yannda paltosunun karlarn silkiyordu: ok iler grdm, ok! nce ne olur ne olmaz diye bizim ortaokulun ktibinden on lira aldm, ay banda kesilmek zere...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Masann stnde btn bir ekmek duruyordu. emsi'den mi bu ekmek? diye sordu Mustafa. Evet, emsi'den. Gnlk karnemi verdim, tuttu bunu uzatt bana. Kalabalkt frnn n, teekkr bile etmeden aldm. Saati ne yaptn? Gittim... Kapalar'ya, tutturamaynca... gsterdim. stediim paray
Sakn geri getirmi olmayasn? yle yaptm. imdilik paramz var demektir. Ya odun kmr? Baka oduncu buldum. Biraz sonra getirecekler. Veresiye mi? Onun gibi birey! aldm,Malta'dan. Hep ay bana! Sen onu dnme! u gnleri geirmemize bakalm. Bak kar yayor darda! Krk kilo odun aldm ama... Greceksin, kav gibi odunlar... Yirmi kilo da parayla karki oduncudan alrsak, gider de gider. Mustafa yatan stnde elbiseleriyle uyumutu. Mutfaa geip elini yzn ykad. Kendine gelmiti anmsyordu: biraz. Geen olaylar daha yeni yeni Bizim Cemal Bey'in akrabasndan
Sen gittikten sonra... Hemen peinden kap alnd... dedi. Baktn m pencereden? Perdenin aralndan baktm. Kendini gstermedin ya! Hayr! Bir kzd. idem'dir.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yirmi yalarnda falan... Evet, o! Bir roman eviriyoruz da. Filolojide. Bugn urayacan hi sanmyordum. Eve gelmemesini sylemek iin aradm niversitede... Demek o srada gelmi olacak. Peki, ya sen yokken bir daha gelirse? te onu syleyecektim ben de. Sen hi durma zerinde, darda buluuruz. Daha olmazsa onun evinde. Sobann yandn, kan dumanlardan anlad sanyorum. Kim bilir neler dnmtr. Glyordu Cengiz: Neler dnecek Abi. dedi,Her kzn dndn...erde baka bir kz olduuna inanmtr. Ama kantinde, ayn saatler de kendisini aradm arkadalar biliine gre... Canm, hi dumar diyorum zerinde bunun, Demek yalnz roman evirme ii deil, aranzdaki iliki? Herey bir i dzeni iinde balamaz m? Buna ne derlerdi felsefede? Pragmatizm demezler miydi? ou zaman byle olur bu iler, ok doru! Benim anlatacam daha baka eyler var. Syle! dedi, Dinliyorum! Sen Rfk'y tanr msn, Rfk'y? Hukuktaki asistan deil mi? Evet. iir de yazar. Birlikte ok iir yaynladk dergilerde. Tutuklanm iki gn nce! Neden acaba? Yazdan m tutuklanm? Hukuk'taki arkadalar grdm, byle daha yirmi otuz kii varm tutuklanan. Bir bltenden sz ediliyor, elden ele dolaan bir blten! Daha dorusu bltenlerden...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bltenler mi? Hm... Yoksa sen de mi? Makinede yazlp teksir makinesinde oaltlm bir iki blteni o da grmt arkadalarnn elinde, birka ay nce. Bir su olabileceini hi dnmemiti. Cengizde, okumutu demek. Bir ak vermek gibi gelmemiti ona: Hayr! dedi, Mustafa, Grmedim! Birden kalar atld Cengiz'in: Eer sordumsa bo bulunduumdan...dedi.Bildiklerini renmek , hi iime gelmez benim! Senden sakl hibir bilgim yok.Bu bltenlere gelince... Sakn ha! Syleme bana bir ey! Sana yararl olabilmek iin anlattm darda duyduklarm. Senin bildiklerin gene sende kalsn! Bana hi bir yarar yok nk. Bir politik urann iine de girmek niyetinde deilim. Korktuum iin mi? Yok, hayr, korktuumdan deil, kendimi yetersiz buduumdan... Daha yapacam ook eyler var benim. Gereklerle yeni yeni yz yze geliyordu Mustafa Ural. Cengiz'in bu dosta da olsa savunmasnda bir korkaklk, bir grevden kama, gereklere yz evirme yok muydu biraz? Dn kantinde, kendisini aradm tanklarla ispatlamaya altm ama nafile! ok surat etti! Bir bakma iyi de olmad deil. Bundan sonra eve urayacan hi sanmyorum. Darldk. Adaaam sen de! Gerektii zaman iin dorusunu anlatrm kendisine, olur biter. zlmt Mustafa: Yirmi gn dorusunu. geeceini sanmyorum. Ona anlatrsn
Amaaaan Abi, dnmeyelim bunlar imdi! Peki, kran? kran' anlat!

Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Faklteye, dorusunu ararsan idem iin gitmi deilim. Vestiyerdeki mer'den arkadalarn brakt yeni dergilerden be tane alaym da, yanmda bulunsun diye uradm. Niin bu? Unuttun mu Abi! kran Hanm'a verecektim, yaynevinden gnderiliyor diye. Yeni yaynlardan... Haaa! Tamam! Aldm dergileri koltuumun altna. Tuttum Caalolu'nun yolunu! Ne olur ne olmaz diye Milli Eitim Mdrl'nn kapsnn nnde dikildim, otobs bekliyormu gibi. Byle zamanlarda insan herkesten ikilleniyor nedense! Derleme Mdrl'nn kapsn gzlerken karda dikilen benim yamda birini grdm. Paltosu nasld? Karyadl bir kumatan. Yani krl , yle mi? Evet karyadl palto ok gemeden akpak oluverdi, derken ierden orta yal bir adam kt. Bizim krl paltolu takld peine. Ben hemen onlar kapdan uzaklanca daldm derlemeden ieri. Hzla merdivenleri ktm. Ali oralarda myd, benim olan? Yoktu. Girdim salona. Sylediin gibi ikinci masaya yneldim. kran Hanm masa bandayd, ilk defa gryordum yenge hanm. Yaptn tanmlamaya uygundu tpa tp. Sokudum elimdeki dergilerle masasna. niversiteden geliyorum, dedim. Bunlar diye sordu. Bunlar bizim Genlik Postas... Braklmam Derleme'ye... Dergileri nne srerken, senin mektubunu da koydum ste. Derginin tarihini,numarasn gsteriyorum diye bastm parmam mektuba, imzaya dikkatini ektim. Ya komu masadaki kadn... Hacer Hanm? Kahve iiyordu, ilgilenecek bir durum yoktu ki,bana bakm olsun. Peki sonra?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
kran Hanm imzay grnce,Tamam dedi,Anladm, demek Mart says bunlar. Gsterdiim kadn zerine sanki derginin tarihini yazyormu gibi u saylar yazd: 18 Mart.Sonra ban kaldrp buyrun dedi, aln gtrn bunlar! Bu dergiler bizde var! Ben de pusulayla birlikte aldm dergileri ktm. Kapalar'ya vurdum niversiteye. Vestiyerdeki mer'e dergileri verdim, mersi dedim, arkadalar dardan almlar, artk gelecek sefere! Vezneciler duranda tranvay bekledim, ne gelen var, ne giden. Cengiz, engele asl paltosunun cebinden pusulay alp uzatt. Mustafa bakt, hanmn yeil renkli mrekkepli dolmakalemiyle yazlm iki kelime: 18 Mart... Anlalyor deil mi Abi? diye yzne bakyordu Cengiz. Evet! dedi, Beni ayn 18'inde istiyor, Cuma akam! Demek bu akam gelmeni doru bulmuyor? yle olacak!Soba kzl dilini gstermeye balamt odann alacakaranlnda. leden kalan eti sobann zerine koyarken: Eer istersen bir pilav da yapabiliriz dedi, Cengiz. Hayr! Ar olur pilav kalsn! Hi olmazsa salata gibi birey alsaydm gelirken. yi olurdu ama .... Kalsn imdi. Neden kalsn Abi! Manavda taze salata, soanlar grdm. Paltosunu giymi, frlamt dar. Mustafa, eti soumamas iin yeniden koydu sobann stne. Balzac'tan birka satr okuyarak bekleme sresini doldurmak iin eline kitab almt ki, kap alnd. Zilsiz bir kapnn nasl alnacan biliyordu. Cengiz anahtar m unutmutu evde, diye dnd. Gidip gelecei kadar bir sre gememiti ki aradan. Perdenin ucunu kaldrd. ekine ekine kapy hangi adan biimlice grebileceini de renmiti. Arkas dnk bir kadn dikiliyordu, ba earpla sarl... Bu pardes...Bu palto idem'in deil miydi? Birka gn nce de bu pardes bozmas paltoyla dikilmemi miydi kapda?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gzleri gene sobann pfr pfr tten borusundayd. Kap daha da hzl vuruluyordu. Ne yapmalyd? Kalkp aamazd ya! Birey de syleyemezdi, pencereyi ap da. Ama sobann dumanndan anlyordu ki evde mutlaka bir insan vard. Perdeyi aralayp yeniden sobann borusuna bakt. Linyit kmrlyle alan Hali vapurlar gibi ttyordu. Sesleri yutan, duyulanlara daha bir anlam katan doal bir susku iinde iitiyordu kapnn vurulduunu. Cengiz! A kapy! Gecenin boluunda gm gm ten, sonra bir kartopu gibi zlp dalan yumruklamalar. . Pencereyi ap Cengiz'in evde olmadn sylese... Ya da buyur etse ieri... Evde bir kzn bulunmadn gsterse kendisine... Ama bu yetkiyi gremiyordu ki kendisinde. Ya bilmedii bir hesab varsa Cengiz'in, ya da bu kzla cinsel bir gemii, kendisinden saklamas gereken... Hele bu kuku bsbtn byd gznde. Karakolun el koymasn gerektiren bir olay kokusu gelir gibi oldu burnuna. Kapnn yumruklamalar birden durmu, szckleri seilmeyen bir konuma balamt. Sesler bir ykselip bir alalyor, mahallenin ilgisini ekebilecek bir durum kyordu ortaya. Salatalarla dnen Cengiz'in bir iki mezesi hazrlnda oluu hi de gnl ac grnmemi olacakt idem'e. Konuunu ele vermemek iin kendini bile savunmamas daha da zor bir durumda brakm olacakt onu. Ne yapmalyd? Kapy asa, kendini gsterse olay yatacak myd? Hi sanmyordu, kzn tutkular ancak eve girmek, keyi buca gzden geirmekle sona erecekti. Yukarda ev sahiplerinin katnda ayak sesleri, gidip gelmeler balamt, giriler klar ayryd ama, st pencerelerden kapnn n ayna gibi grlebilirdi. i uzatmann, hereyden nce Mustafa'nn kendi zararna olaca ortadayd. Kotu kapy amak iin. Kocaman bir kilidin buz kesilmi demiri ile yzyze geldi. Dardan kilitlendii iin gizli bir srg, yuvasna oturmu, kmldamyordu bile.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kapnn dndakiler, ne olursa olsun kilitlerle oynadn anlam olacaklard ki, atmalar birden duruvermiti. erden kapy yumruklamaya balamt Mustafa! Cengiz kapy aacak yerde: Duydun ya! dedi, te bir erkek var ierde! Yalnz o deil. A u kapy! Demek anahtar sende. idemciim uzatma anlatacam fakltede. artk! diyordu, yarn hereyi
Sabahtan geleceim, orta okulda dersim yok! Bekle beni, dokuzda, kantinde! Haydi canm gryorsun ya, btn dndklerin yanl kt! Kz diretiyordu: Uzatyorsun! A u kapy da gireyim ieri, dondum! Cengiz'in bir iaret bekledii anlalyordu Mustafa'dan. A! dedi, Cengizciim a artk! Anahtar, kilidinin yerini aryordu. ki kez dnd,bir yuvann iinde, kap almt. kiilik bir susku. Sonra Cengiz'in aadan alan sesi: Rahatsz ettik Abi! Rica ederim! Buyrun! idem, itercesine bir atlmla girdi ieri. Ayaklar alkn olduu iin koyu karanl hie sayarak hzla yrd, odaya girdi. Yeni olaylar nlemek iin Cengiz de peinden... elinden yakalayp durdurdu Mustafa: Dinle! dedi, Ben hastaym, anlyorsun kavgalym, misafirlie geldim sana! Unutma! Tamam Abi! ikisinden nce girdi odaya Cengiz. idem'e: Buyur! dedi,Ge yle! tantaym Arkadam Ali Rza! hem memleketlim olur, hem de liseden Aabeyimiz... Askerlie
ya!
Karmla
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ardlar... Hasta olduunu syledi, dinlemediler. hastaneye yatarsa kolay kolay aramazlar askere.
Eer
bir
idem, gzlerini masann stndeki Le Cure de Toursun kapana dikmiti. Bakyor muydu, bireyler mi dnyordu belli deildi. Birden evirdi ban Mustafa'dan yana. Baklar, zerinde bir sre kukuyla gezindi: Adnz bilmiyorum ama... dedi, Sizin son tutuklamalarla ilginiz olduundan hi kukum yok! susup kalmlard: Bir yanlnz dzeltmeme msaade eder misiniz? dedi Mustafa, bir kk yanlnz... Birden gz gze geldiler: Benim son tutuklamalarla hi bir ilgim yok! Ben olduunu sanyorum. nk Cengiz'in tutumu bunu aka koyuyor ortaya. Durmadan yalan sylemek zorululuunda olduuna gre... Hibir eye inanmyorum. Ne syledii adam olduunuza, ne de hemerisi! Evet! Son tutuklamalarla hibir ilgim olmay doru! Sadece bir kitap yznden aranyorum, o kadar. Ne olursa olsun, polis tarafndan aranan bir kiisiniz! Yanl deil! Bu durumda ne yapmay dnyorsunuz? Ya siz? Sizinle burda karlatktan sonra bu evden kp gitmeye karar verdim. iyi edersiniz! Cengiz kendinden beklenmeyen bir davranla kalkt ayaa. idem'e:
72
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ben sana kar ancak bir dedi.Gnl iinde yle deil mi?
tek
konuda
sorumluyum.
Sorusuna bir karlk alamaynca gerisini getirdi: Geldin grdn! Byle bir konu yokmu demek! Bunun dndaki ilikilerim, seni ilgilendirmese gerek. u anda evimde olduunu dnerek tartmaya katlmyorsam, seni hakl bulduumdan deil! Bir dakika Cengizciim! dedi Mustafa, Ben bayan ok hakl buluyorum. Yaplacak i... Hayr! dedi Cengiz.Yaplacak hibir i yok, oturur yemeimizi yeriz. Kz birden kalkt: Gidiyorum ben! dedi, Burda bir dakika daha kalrsam sululuunuza katlm olurum. Aranlan bir adamla bir at altnda daha fazla kalmak istemiyorum! Peki! dedi Cengiz. Gidebilirsin! Eer istersen yarn saat dokuzda grrz fakltede! Bir koulla. Biliyorum! dedi Mustafa, O da benimle ilgili. Size sz veriyorum yarn saat dokuza kadar kyorum evden. Biliyordu bu sz vermezse/yarna kadar da kalamayacakt evde. Kz burdan kar kmaz doru karakola gidecekti. Bunu Cengiz de dnm olmalyd ki, yutkunarak nne bakyordu. idem oda kapsn amadan nce dnd geriye: Tamam! dedi, Anlatk u halde! Evet anlatk. Bu anlamaya bal kalacanz kansndaym. Gle gle! Cengiz de kalkmt, paltosunu ald engelden: Seni evine kadar brakabilir miyim! dedi. idem odann kapsn ekmiti, dardan:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hi zahmet etme! dedi Ev uzak deil, biliyorsun! Yok! Bu karartmada tek bana gitmen hi doru olmaz! Hadi hoa kal Abi! Hemen geliyorum! Sokak kaps yavaa kapanmt. Gecenin ve karartmann suskusunda inenen karlarn ezilii duyuluyordu. IV Sabahn bu saatleri tekin deildi biliyordu Mustafa. Scak bir oday geride brakp km, kmak zorunda kalmt. Karagmrk'n arka sokaklarndan Malta'ya gelmiti. Fatih arsna uramadan Sarahaneba'na gemek istiyordu. ki gndr yaan kar dinmi, sokaklar gelip geenlerin ayaklarnn altnda vck vck olmutu. Elleri paltosunun ceplerinde, yryordu, bata ka... Sa cebinde bir mendil vard, sol cebinde, iki buuk lira bozuk para... Evden karken Cengiz zorla vermiti. Tek bana kaldna inand zamanlar hep byle yapar, ceplerinde ne varsa ineden iplie bir dkme vururdu. cebinde katlanm iki kt... Cebinin kysna tutturulmu bir de kurunkalem... yimser zamanlarnda el att buruuk sigara paketi de ceketinin bir cebinde olmalyd, kibriti de yannda... Yoklad, her ikisi de yerli yerinde duruyordu. Yola kmadan unlar yazmt i cebindeki ktlardan birine: Polise gitmek zere evden ktm. Bugn leden nce mutlaka Birinci ube'de olacam. Altnda da tarih: 16 Mart. Onun da altnda imzas... Oysa leden sonra mutlaka Sarahaneba'nda olacakt, Nihat'n evinde. Yolda yakalanrsa, polisteki aramada tutanana gemesi gereken yaz. te bu yazdklar olacakt. Altnda gnn tarihi... Teslim olmak zere yola kan bir sulunun belgesi: leden nce mutlaka Birinci ube'de olacam. iyi niyetini belirtmeye yetmez miydi bu belgecik! Eer Nihat'n evine yakalanmadan girerse, ilk yapaca i, bu kd sobaya atmak olacakt. tfaiyenin nnden geti. Birbirine omuz vermi darack ahap evden ortadakinin kapsna iki basamak merdivenle kt.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Oymal, eski bir kapnn rengini atm pasl ziline yapt. Zili, yaszlktan ancak parmaklarnn gcyle evirebilmiti. kard ses, pasllktan gelen bir hrltyd, o kadar. Tahta demelerin gcrtsyla kendini aa vuran ayak sesleri yaklat kapya. Mandala elini uzatmadan yorgun bir kadn sesi duyuldu ierden: Kim ooo?.. Nihat evde mi? Cevap vermeden nce kadnn zili evireni grmesi gerekiyordu, at kapy neden sonra. Eve Nihat'la girip kt iin, yzyze gelmemiti Bykanneyle. Geleni inceledi uzun sre, torununu kt yerlere alp gtrecek bir kiiye benzetmemi olacakt ki, sert izgiler yatt, bambaka bir yzle: Nihat yukarda olacak. dedi. kmadysa eer... Ban kaldrp seslendi yukarya: Nihaaat!.. Merdivenlerden koarak inen ayak sesleri, evde olduu haberini verdi torununun. Vaaay, sen misin Hocam! Buyur yukar! Bykannenin grevi burda bitiyordu, iki yana sallana sallana odasna girerken, Mustafa oktan merdivenleri kmt. Oda karmakarkt, kahvalt tepsisi masann stnde duruyordu. Gznn takldn grnce: Ne yaparsn, Hocam! dedi, Nihat. Dn gece ge dndm eve. Ekrem'den not almaya gitmitim, Hac Baba'nn lokantasnda toplanacaklarm, beni de srkledi. Tam ikide dndm. Sabahleyin kocakaryla iki az kavga ettik bu yzden. Ekrem'le imtihanlara altk, ge vakte kadar, dedimse de yutmad. Bam belda onunla! Hep annemin kurnazl bu! Beni ona teslim ederse byle olur ite. Bu sene fakltenin biteceine u kocakardan kurtulacam iin seviniyorum.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ay ier misin? Herhalde sndrmemitir altn. Ihlamur deil de ay ha! Bununla beraber hi canm istemiyor. Hele sen bir sigara ver, yetiir. Masann stndeki paketi tutup att, oturduu yerden: Kibrit de yannda, etajerin stnde! Yatakla oturduu divan arasnda kocaman bir masa vard. Skp kalmt masann br yannda. Nedir bu masa byle? dedi. Odann ortasnda, Vidin kalesi gibi? Hi sorma! dedi Nihat, Bizim kocakar iin barikat! Onun grmemesi gereken eyleri, odann senden yandaki blmnde saklyorum da... ieler... mieler... konserveler, mezeler... Gerekirse beni de saklayabileceksin demek! Birden srekli glleri kesiliverdi Nihat'n: Ne var? dedi, Bir ey mi var, saklamay gerektiren? Sen gazete okumuyorsun galiba! Gazete okumaya vakit bulamyorum ama... Bir eyler duymuyor da deilim. Bugnlerde altm yetmi kiiyi almlar ieri. Eer sen de bunlardan biriysen... Onun kesilen gllerini Mustafa srdrmeye alarak: Onlardan biri deilim ama... dedi, Kendimden biriyim! Haklsn, onlardan da olsan, gene kendindensin! Ozan deil misin sen! Ozan halktan da olsa, aydndan da olsa, gene kendinden yana oluyor, o da olmasn bilirse... Bu onun kusuru mu, stnl m, o da daha belli deil! Bu durum beni sevindirir mi, zer mi onu bo zamanlarmzda uzun uzun tartrz. Sana durumu ksaca anlataym. Ben, ayn dokuzundan beri aranmakta olan ve toplanan bir kitabn yazarym! Bugne kadar bulunamadnsa, ben seni bundan sonra hi kaptrmam onlara! Sa ol Nihatm! Bundan ufak bir kukum olsayd semtine uramazdm. Yalnz felket bir kocakar var ki evde, sorma! Orju nasl atlatacaz? Kula btn gn hep yukarda... Kim geldi, kim gitti btn mesele bu!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Canm, o seni daha ok kzlardan korumak iin aar gzn, kulan. Doru! Ben haziran baladm, be on gndr. ayndaki imtihanlarn hazrlklarna
Ama, bir trl oturup kendimi veremiyorum kitaplara. Dur, sen benim hocam olursun bundan sonra! Beni altrmak iin sk sk gelip giden bir hoca! Geldii zaman da yemee kalan... Gelip giden bir hoca deil de, daha ok gelip de kalan... Bence yemek daha az nemli. Canm, gelip giden dedimse, bizim bykanneye gre gelip giden... Her akam seni kapya kadar uurlayacam. Uurlama treninden sonra kap kapanacak... Eee? Sen kapnn gene bu yannda kalacaksn... Merdivenleri yeniden kp geecek, u divann stne uzanacaksn! Bu, ok gzel ite! Bykanne'nin bu odaya girip kt olmaz m hi? Romatizmaldr ihtiyar. Sk sk kmaz ama, genel temizlik iin haftada bir mutlaka urar. Biraz da genel durumu kontrol iin. Ben kalacam dedimse her gn her gece deil! Hele u karlar erisin, kp ei dostu arayacam. Szgelimi, ayn on sekizinci gecesi kapdan beni gerekten uurlayacaksn! Peki ne zaman dneceksin geriye? Eer dnersem, ayn on dokuzunda leden sonra... Bileyim de ona gre... Bardandaki son yudumu da iti: ay hi de kt olmam! dedi, iseydin iyi ederdin! Peki! dedi Mustafa, imdi rahata iebilirim artk. yle demlice bir ay, bykannenin elceiziyle hazrlanm! Kahvalt tepsisine yaprken:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
unu aa brakma dmeniyle ilk sondajmz yapalm. Beni altrmak zere geldiinin mjdesini vereyim bykanneye! O senin erefine ayn tazesini demlemeye kalkacak ama, ben bizim Hoca ok kalenderdir, diye bayatndan bir bardak isteyeceim. Baylacak bu huyuna! Gzel! Bylece bykanneyi kalenderliime altrp ilerde daha az yorulmasn salayacaksn! Peki aslanm, bildiin gibi yap! ok gemeden elinde byk bir bardak Deneyinden baarl sonular alma benziyordu: ayla dnd.
Kaynt hazrlna balad bizim kocakar. Geen gn armtm dedim, ite geldi Hoca! Bundan sonra oturup alabilirim. Takldm yerleri anlatacak bana. Artk geceleri kmak yok! Hay Allah raz olsun o Hoca'dan, dedi, ama senin ipinle kuyuya inilmez ki. lenleri yemee kalacak deyince biraz keyfi kat ama... Eer evden karsa leden sonralar hi uramaz, deyince raz oldu yemee. Bizim kocakar ok pintidir haaa!.. Ama kaynty lenleri gani gani doldururum tepsiye, birazn da akama saklarz. Koca bir kp pekmez, skk zamanlar iin Ezine pekmezi!.. Nasl ayn ekeri? Kocakar az koymusa gizli kilerde var, ekleriz! Bir yudum ald: Doru! dedi, Az koymu ekerini! Demedim mi, nekeslikte yoktur stne, ne kocakardr ooo!.. Soba, Mustafa gelmeden nce yaklm, yeni yeni parlyordu. Oda sndka camlarn buzu zlmeye, yapm karlar erimeye ynelmiti. Bulutlarn syrld, yer yer maviliklerin ortaya kt grlyordu artk. Kardaki evin penceresinde birka ba belirip siliniyordu. Nihatm! dedi Mustafa, Kimler var karda? Komunun kzlar! dedi, glerek. Eer msade edersen perdeyi ekeceim! Cann nasl isterse! dedi, Hani horozdan korkan olan diye bir sz vardr, demek sen de kzlardan korkuyorsun, yle mi?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kzlarn benden korkmamalar iin kapatyorum perdeleri. Perdenin tln ekti: imdi Nihatm... dedi, Kitabn a, okumaya bala ki ben de u eve yararl olduuma inanaym! Belki bylece kendimi toparlarm da baladm bir iki iiri bitirmeye alrm. Bir sigara yakt: yi olur! dedi, imdiden itiin ay haketmi olacaksn! Peki Hocam, rencinin nasl altn greceksin bugnden balayarak. Bir iki gn nce alp okunmu, arasna kt konup kapatlm kalnca bir kitab at, balad okumaya. Mustafa da cebindeki kd, kalemi kard. Cengiz'in evinden yola karken yazd gidecei yeri bildiren belgeyi buruturup sobaya att. Geriye kalan ktlar da ekti nne. Nihat'n evinden hava kararrken kt. Bu karartmaya, biraz da insanlar yardm ediyorlar, pencereler, ierden ekilen kapkara perdelerle kentin balayan gecesine erken erken katlm oluyorlard. Kurdun dumanl havadan holand gibi Mustafa da bu kurun geirmez karanlklarda, zgrln buruk da olsa tadn karyordu. Bu, biraz da ikiyle salanan babolua, uydurma zgrle benzemiyor deildi. Ne are ki, koskoca kentte herkesin zlemle evine kotuu u saatlerde biraz olsun kendine gelebiliyordu bylece. Saatini Cengiz'in direnmelerine aldr etmeden masann stnde brakp kt iin, ancak evlerin nnden geerken kulana alnan radyo yaynlarndan renebiliyordu zaman. On ikiyi bulmadan girmeyecekti evin kapsndan ieri! Karl gecelerden sonra bu yasz serin hava, yrdke glendiriyordu onu. Her ddk sesi kurulmu bir tuzakt sanki. Yolunu ustaca saa sola kaydryor, ikilli admlar atmamak iin btn becerisini kullanyordu. Bir kez kiilik bir devriyenin tuzana dvermiti dalgnlkla, iten km da evine ge kalm bir babann telayla yrmesini becermi olacakt. Byle zamanlar
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
iin daha hazrlkl olmas gerektiini anlamakta gecikmemiti. Bundan sonta Nihat'n evinden karken bo kesekatlar alacak, vakit ilerledike, bunlar tala toprakla doldurup kucana yerletirecekti, iki kesekdyla yoluna giden bir evcimen kiiden kimse kimlik sorma yrekliliini gsteremezdi. Hele iki eli birden dolu olursa...
Vakit ok erkendi daha... Aksaray kesiminden uzaklamamak koulu ile hemen her arka soka dolar, vakit ldrebilirdi. Nihat'n evinden bundan daha da ge kamazd ki. O zaman ya iki kez uurlanacak, ya da akam yemeine de kalmakla yzszlk etmi olacakt. kisi de ilerisi iin ok sakncalyd. Rotasn, ddk seslerine gre izdii iin bir ara kendini Kumkap'da buldu. Kahveler karartma gecelerine yakmayacak kertede kalabalkt. Bunu pencerelerden, kaplardan grp de anlam deildi. nlerinden geerken kulaklarn dolduran uultudan karyordu. Agop Efendi'nin kahvesi, her zamanki gibi seme konuklarna amt kucan. Kapnn tam araland srada ieriye bir gz att. Alacakaranlkta herkesin tepesinden bakan Uzun Nevzat'n ban grverdi. Girip konumak tin yanp tutumaya balamt. Bu isteinin nne gemek iin yeniden balk meyhanelerinden yana krd dmeni. yi ama Nevzat'n kald pansiyonu bilmiyor deildi ki. sterse gider evinde grebilirdi onu. Grmenin, onunla konumann gerekliliine ylesine inanmt ki, isteini tehlikesizce yerine getirebilmek iin yntemler dnmeye balamt. Oysa hi akllca bir i deildi onunla grmek. Birinci ubeye girip km bir kiinin arkasn adamsz brakmamak, polisin gelenekleri arasnda olduunu bilmiyor deildi. Ne olursa olsun grecekti Nevzat'. Bu biraz da dost zleminden ileri geliyordu kukusuz. VI
80
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Radyo yaynlarna baklrsa on bir sralaryd. Ertesi gn derse gidecek bir niversiteli iin ortalama bir uyku saati... kmas gerekirdi Nevzat'n eer kahvede ekici bir konu yoksa... Kaplar aldka darya szan klardan anladna gre, meyhaneler de lambalarn yakp sndrerek kapatma saatinin geldiini ierdekilere bildiriyorlard. Eer Nevzat'n kn bir grevli kii bekliyorsa, Mustafa her ikisini de nne katabilmeliydi. Agop Efendi'nin kahvesinin nnden drt be kez getii halde hi kimseden kukulanmamt. Ya onu bekleyen Nevzat'n yannda, burnunun dibinden oturuyorsa? Bu da olmaz deildi hani. Nevzat'n safl ok elveriliydi bu gibi durumlara. Neden sonra almt kap. ok uzaktan bile bir bakta grlen uzun boyundan kolaylkla tannabileceine gre neydi bu abas? te Nevzat't kapdan kp yryen... Bir keye bzlerek bir iki dakika iinde peinden kacak ikinci kiiyi de beklemeye balad. Bir dakika, iki dakika... Bir sre daha kprdamadan durdu. Yoktu peinden dar kan. Darda bekleyip taklan da yoktu. Elleri cebinde, u salam havann tadn karmak iin yava yava yola koyuldu. Bir sre durup yolun suskunluunda onun tembel admlarnn seslerini dinledi. Ayakkaplarnn topuklaryla burunlarna aklm nalalardan, onun ayak sesleri olduunu bulup karmak zor deildi. Yaklap birden koluna girebilirdi, rkmemesi iin duyulur duyulmaz bir sesle: Hit, Nevzat! diye seslendi. Birden durmutu Nevzat. Mustafa, yanna yaklat halde yolun en karanlk yerinde karlatklar iin tanyamamt. Ya da oyuna gelmemek iin ilk davran karsndakinden bekliyordu. Benim dedi, Ben Mustafa! Sanki elini tutmasa tanyamayacakm gibi uzatt ona doru elini: Sen misin Mustafacm. dedi, Sesinden tanndm ama inanamadm.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Oysa ben seni bir bakta tandm uzaktan, Agop Efendi'nin kahvesinde! Gya camlar da perdeli. Kapnn aralndan grdm, ieri girsem ne yapardn? Hemen kardm dar! imdi bile konumamz doru olur mu diye dnyorum. Peinden gelen mi var? Arkama bakmam ben. Var m bir gelen? Grmedim. Grmesen de tehlike var! Polis seni aryor vzr vzr. Eer beni yarn arp sorarlarsa gece rastladm sylememezlik yapamam. Rastladn syleyebilirisin! ok zorladlar senin nerde kaldn renmek iin. Demek alp gtrdler Birinci ube'ye! Daha senin katn gn... ilk gn eve geldiini kran'dan rendii halde daha fazlasn soramyordu. kran' grdn Nevzat'a sylemek ok tehlikeli olabilirdi. O gnk olayn sonunu anlatmasn Nevzat'tan bekliyordu. Herhalde kran' grmedin henz? dedi. lk yalann syledi Nevzat'a: Hayr, grmedim! Yazdm bir iiri sana okumak iin gelmitim o gn. Meer seni tutuklamak iin ordalarm, kitaplarn paketiiyorlarm ierde... Peki! dedi, Kitaplarm paketlediklerini nerden biliyorsun sen?
82
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Birinci ube'de grdm neyin varsa. Fotoraflarnn arasndan bycek bir resmini aryorlard. retmenlerle ektirdiin bir grup resmini gsterdiler bana. Mustafa'y gster bize dediler. Bir bakta tandm ama, yok bunlarn iinde dedim, lf olsun diye. ok mu nemliymi benim resmim? ok! oaltp memurlara datacaklard sanyorum. Peki, ne zaman aldlar seni? Ayn gn, yani sizin eve geldiim gn. Nerden aldlar? Taksim'de... Saat kata? Akam st. Buna ok armt Mustafa. Demek ki saat peinde gezdikten, girip kt yerleri rendikten sonra tutup gtrmlerdi. Neler sordular sana ierde? Neler sorduklarn anlayamadn m daha? Beni sordular, yle mi? Syle dediler, Mustafa nerde? Bilmiyorum, dedim. Biliyorsun, syle diye stelediler, sylemezsen elimizden kurtulamazsn! Ben bilmiyorum dedike zorladlar. Bilmiyorum ki ne syleyeyim. Sonra yatrdlar falakaya, ye, yemez misin!.. Bilmiyorum dedike vurdular! Ertesi gn ektiler gene sorguya. Nerde olduunu, boyuna. Bilmediimi anlama benziyorlard. Soruyu deitirdiler, bu kez Mustafa'yla nerde tantn, nasl tantn, kim tantrd diye sorular yadrdlar. Bilmediim birok adlar... Yeni Edebiyat, nsan, Yry, Ses dergilerinde ne kadar ozan, ne kadar yazar varsa teker teker sordular. Bereket ilerinde kokmaz bulamaz soyundan tandklarm kt da, hereyi inkra kalkmadma inanr gibi oldular.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ka gn kaldn ierde? Be gn! Her gn sorgu var myd? ilk iki gn ok hzl geti. Bir de beinci gn... Bir dergiden kesilmi krokini gsterdiler. Uyan dergisinde grmtm bu resmini geen yl... Arad izmi olacak Samim'in yazsnn tam ortasndayd. Evet, vard byle bir resmim. Onu gsterdiler bana, ama altndaki adn kapatarak. Kim bu adam dediler? Esasn ararsan bu resim sana hi benzemiyordu. Eskiden bilmi olmasaydm hi benzetmezdim sana. Ne dedin? Ne diyeceim, bakar bakmaz, Mustafa Ural, dedim. Syledin demek? Kzdn m sylediim iin? Oysa sevinmen gerekirdi. Bu krokiyi niin sorduklarn anlayamadn m? Anlayamadm. oaltp memurlara datacaklard, seni bulmalar iin. Anladm imdi, ok gzel! lk bakta tanmamn bir yarar daha oldu, iyi niyetime inandrdm onlar. nandlar da ne yaptlar? Temiz bir sopa ektiler, akam zeri. Syle dedi efleri, nerde bu adam? Trl yollardan denemeler yaptlar, syletmek iin. Sorgulardan anladma gre, senin Ankara'da olduunu sanyorlard. Nerden kardn bunu? Sorularn arlk noktas hep Ankara'daki arkadalarnd. Akraban olup olmadn sordular Ankara'da. Bilmiyorum dedim. Arkadalarn, dostlarn renmek istiyorlard.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bilirsin arkadalarm benim. Dergilerde ad geen btn airleri saydm, teker teker yazdlar. Bu srada gzm kitaplk vitrinine iliti bir ara Arad'n yapt resmi hemen geirmilerdi camn arkasna, altna da irice Mustafa Ural, diye yazmlard. Bu resme bakarak zor bulursunuz Mustafa Ural' dedim, iimden. Demek Ankara'da sanyorlar beni yle mi? Kanmca yle! iki saat sren bir sorgudan sonra, benden yeminli bir sz aldlar. Ne sz bu? Mustafa Ural' nerde grrsem haber vereceim, diye. Ne zerine yemin ettirdiler? nce mslmanca yemin ettirdiler. eflerden biri, bu adamlarn byle yeminler nesine dedi, buna erefi zerine yemin ettirelim... Ettin mi? Ettim! Demek haber vereceksin yle mi? Sz verdim, vermesine ama... Eee? Sen erefinin zerine sz vermi olsaydn, ne yapardn? Orada erefin bir anlam var m? erefli kii olman dayaktan kurtarabildi mi seni? yleyse, bana brak gerisini! Sana brakmakla bitiyor mu? Bitmiyor, bir de insann dayanma gc diye bir ey var. Kimin nereye kadar dayanaca nceden belli olmuyor hi. nk, bilip de syleyemediklerim de oldu ierde! Peki Nevzatm! Seni grdme ok sevindim.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ben de... Byle sa salim, byle ayakta dipdiri... Mustafa sarld boynuna, kucaklatlar. Haydi iyi geceler! yi geceler Mustafa, yolun ak olsun! Dipsiz bir arala girmitiler konua konua, ikisi de bu sokaklar iyi bildii iin Nevzat'n evine giden yoldan bir hayli uzaklamlard. Bu durum, daha ok Mustafa'nn iine yaramt. Mesihpaa'dan vurdu, Laleli'yi geti, oradan doru Yeil Tulumba Soka'na. Radyolar oktan susmulard. Vakit gece yarsn bulmutu. Bir saat kadar oyalansa, daha gvenli olacakt. Ama, nerde vakit geirecekti? Dolaamazd daha ok. Ddkler bir balk a gibi rmt geceyi. Aralarndan syrlp gemek kolay deldi. Hi beklemedii bir anda debilirdi bu an rgleri arasna. yisi mi uzun sre bir arsada hi kpdamadan uzanmalyd. Yoldan geen devriyelerin maskelenmi el fenerlerinden korunmas iin de bir yknty siper ederek oturmas gerekirdi bir sre. Byle gvenilir bir yeri ancak kendi kesiminde bulabilirdi. ehzadeba'ndan Bulvar'a kestirme inen yolda byle duvar ykntlar o kadar oktu ki... Gazetelerden renmiti, Mustafa. Devriyelerin aradklar en sakncal kiiler, surdan szp kente girecek olan casuslard. Kimliini ispatlayamayacak durumdaki kiilerdi bunlar, yani bu srada tam onun gibileri... Kimlii, ona faydadan ok zarar getirecei iin ilk gece evde brakmt. Kukulandlar m, tutup doru mahallenin karakoluna gtrrlerdi. Karakola dmenin, tutuklanmaktan baka bir anlam yoktu onun iin. Bulvara kestirme yoldan inmiti. Bir yknt bulana kadar yrei aznda bir sre daha yrd. yle bir yola girmiti ki, artk ne saa, ne sola sapabilirdi. Yolun sonunda oturacak ykk bir duvar dibi bulmutu en sonra. Oturur oturmaz ne denli yorulduunu anlad. Tam alt buuk saat ayakta kalmt.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Her yan, oturduu tan soukluunu anlamayacak kadar ktlemi, kazk kesilmiti. Ayaklarn uzatarak oturmann, eriilmesi g bir keyif olduunu anlyordu vakit getike. Bu keyiften kendisini yoksun etmemek iin uzun sre kald ykntnn arasnda. Az ilerdeki Arnavut kaldrmlarndan bir devriye gelip gemiti. Onlarn ne kr fenerleri bulabilirdi onu, ne de bir fener nda duvara vuran karalts ele verebilirdi. ylesine hesapl oturuyordu ki, ancak usta av kpekleri bulup karabilirlerdi snandan. Birden bilmem kanc duygusuyla bir tedirginlik duymutu. Hemen dorulup yrmeye balad, iki dakika gemeden kukulu ddk sesleri kalkt duvarn dibinden duyulmaya balamt. Ama o oktan keyi dnm, peine taklan kr bir fenerin ndan kurtulmutu. Ik ikillenmiti bir kez. Ayak seslerini de peinden srklyor, daha ilerideki ddklere bir avn yaklamakta olduunu haber veriyordu. Kosa kucaklarna kendi ayayla atlam olacakt. Burhan Arpat'n evi, az ilerde merdivenlerin balad sokaktayd. Bir anda kapy alp hemen ieri dalmay dnd. ok gemeden bunun glnln anlad. Ama bu ev, bir armla bitiikte yeni yaplan baka bir evi anmsatt ona. Kestirmeden oturduklar sokaa indii gnlerde bu merdivenlerden geerdi. Darack derin bir kire kuyusu atklarn hemen her geiinde grrd. Yap bitmi, bu kire kuyusu olduu gibi kalmt. Arnavut kaldrmlarndan hemen dknt talarn arasna sapt. Be alt adm sonra nnde bo kire kuyusunu bulmutu. Paltosunu bana ekerek yatt yzkoyun. Neden sonra yanndan seslerinin getiini duydu. kfrle kark homurtularla ayak
Sesler bir sre sonra yavalaya yavalaya duyulmaz olmutu. Ama, bir trl davranp kalkamyordu yerinden. Uzaktan gelen ddk seslerinin durup yatmasn bekliyordu. Gecenin tekdzeliini, bir tabancadan boalan arjr gibi delik deik eden bu sesler, ya kukulardan syrldndan, ya da kendisinden ok
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
uzaklarda kald iin duyulmaz olmulard. Kalkt, akam iinden dnen bir memurun gnl rahatl iinde evinin yolunu tuttu. Kimseye rastlamayacan bildii halde, ne olur ne olmaz diye evi merkez yaparak bir ember evirdi. kran'in yatt odann penceresine elini uzatyordu ki perde birden aralanverdi. Uykusuz rkl gzlerle bakyordu camn bir kesinden. Be parma da alm bir el, Dur geliyorum! demek istiyordu. Gcrtsz bir kap onun geecei kadar araland az sonra, ii ok rahatt nedense. Nianl gnlerinin cokusu ile sarld karsna. kran elinden tutup ekti ieri, dairenin kapsn srgledi. Kendini daha da gven iinde bulmutu imdi. Ama kran hi de onun kadar rahat deildi. Boynuna sarlp balamt alamaya. Bir ara kendine gelir gibi olmutu: Ne kadar srecek bu! dedi. Ne olacaksa olsuri artk! En kk bir iz bile kalmamt Mustafa'nn eski gnlerin duygusallndan: Yani... dedi, Yarn gidip teslim olursam hereyin biteceini mi sanyorsun? Susuyordu kars, kr bir lmbann nda nne bakarak: Evet! diye srdrd, Mustafa, Sana gre bitmi olabilir herey. Senin rahata kavuman iin ne yapmam istiyorsan, yapacam! Bir soluk ald: Peki... dedi, En akla uygun olan neyse birlikte dnp bulalm! Hazrlad bir eyleme onu raz edeceine gvenerek canlanr gibi olmutu, kran: nce olan biteni anlataym sana! dedi, Sen u kaynattm hlamurdan bir iki bardak i nce! Odaya girdi Mustafa, soba iin iin yanyordu. Paltosunu karp kanepenin stne frlatt. Bir kat amar kede duruyordu,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yannda da hamam havlusu... Demek nce ykanacak, sonra bu amarlar giyecekti. Getirdii hlamur bardan tututurdu eline: i de bir daha dolduraym! kinci hlamuru getirip masann stne koyunca kendisi de yanna oturdu: ki gn nce beni Derleme'den aldlar dedi, soluk solua. Yaaa!.. Hi bilmiyordum! Nerden bileceksin! Gtrdler Birinci ube'ye. Siz de memursunuz, kran Hanm, diye baladlar, bize yardm edin dediler. nce yardm edeceime sz aldlar benden. imdi syleyin, kocanz nerde? Bilmiyorum, dedim, bulursanz bana da haber verin, sal iin ok merak ediyorum. Bakn, hasta olduunu sylyorsunuz. Sz veriyoruz, hemen hastaneye yatracaz, dediler. Syleyin kimin evinde, hangi arkadanda kalyor? Arkadalarmn adn saydn deil mi, ister istemez? Saydm! Kimlerin adn verdin, syle de onlarn semtine uramayaym! Birden sustu: Sylesene! dedi Mustafa. Demek onlar grmeyeceksin? dedi kran. Yani gitmeyeceksin Birinci ube'ye, yle mi? Canm henz bir eye karar vermi deiliz ki... Sen kimlerin adn syledin, bileyim ilkin! Bilirsin kimleri sayacam. bulutuun sanatlar... Hergn Nisuvaz'da, Kllk'te
Bir dergide iir yaynladn ozanlar, ykcler... Bu adlar, onlarn da bilmesi gereken adlardan bakas deil ki... Haklsn, Karagmrk'teki Remzi'yi de saydn m? u resim retmeni...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Onu neden sayaym? Tanmyor muyuz? Gelip gitmiyor muyuz birbirimize? Sonra Hsn... Buna benzer kimler varsa hibirini saymadm, ancak dergilerde adlar geenler... Tannm sanatlar az ok. Gzel! stanbul'daki yaknlarn sordular, kimsenin olmadn syledim. Benim yaknlarm sordular, onlarla hibir ilikin olmad iin teker teker saydm. ok holarna gitti. Kalabilir mi bu saydklarnda diye sordular, belli olmaz, dedim, kalabilir. Bilmiyor muydun onlara gitmeyeceimi? Biliyordum. Ama ne olursa olsun biraz konumam gerektiini anlam bulunuyordum. Onlarn iine yaramayacan sandm kim varsa saydm, dktm. Sorular, en sonunda Ankara'daki dostlarna geldi, dayand. Canm, izmir deil de, neden Ankara, anlamyorum! Bizim Uzun Nevzat'a da hep Ankara'dan sormular. Birden gereksiz eyler sylediinin farkna varmt. Konumay keserek sordu kran: : Ne olmu Uzun Nevzat'a? Hay Allah, nerden de aklna gelmiti bu Nevzat? Yani sormu olabilirler mi acaba, demek istiyorum. Btn yaknlarm, dostlarm ancak o bilir de... Daymn olunu, amcamn kzn, arkadalarm. Neden sorsunlar, anlayamadm... Neyse Ankara'da nerde kalabilir, kimin evinde, diye sordular bana, babanzn evine gidebilir mi? izmir deil, Bursa deil, Adana deil de hep Ankara... alacak ey! Glyordu:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Anlayamadn m? dedi, bizim Ali'in kk bir oyunu bu! Bir ara kapnn nnde oynuyordu, uzaklara gitmesin diye ara sra bakyordum pencereden... Yanna krl paltolu bir adam sokuldu, eildi bireyler sordu. Ali, bilirsin, yava konumaz hi! Babam m, dedi, babam Ankara'ya gitti, dedemlere... imdi anladm bu Ankara'nn nerden ktn! Hay Ali hay!.. Eee sonra? Sonras... gn nce bir telgraf aldm senden... Ben mi? Sana telgraf ekmedim ki ben! Biliyordum ekmediini, ekmeyeceini. Ne yazyordu telgrafta? Hastaym, acele gel, diye... Nerden ekmiim? Adres? Adres, sadece Mustafa. Telgraf nerden ekilmi? Beyazt Postanesinden! Ne yaptn telgraf alnca? Anlamtm kimlerin ektiini. Dndm, inanm grnmem gerekiyordu. Kalktm, gittim Beyazt Postanesine... Arkanda da... Arkamda da krl paltolu bir adam... Sordum PTT Mdrne, bu telgraf ekenin adresi yok mu, diye. Ald eline bakt. Yazyor altnda ite, dedi. Kimin ektiini biliyorum, dedim, kocam Mustafa'dan geliyor. Adresini renmek istiyorum. Yazd tel yazsnda adnn altna izgi ekip yazd adresi grmek istiyorum. Kalkt, telgrafn asln buldu, yazmam dedi, altnda yok adresi! Olur mu byle ey, dedim, nasl kabul etmi memurunuz? Hasta kocam, bakn acele beni istiyor! Telgraf kabul eden, bunun nemini anlayamam m? Syleyin, nereye gideyim, kimden reneyim yerini? Sizin adresini bildiinizi dnerek yazmam,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
dedi, biz ne yapalm! imdi ba mdrnze gidiyorum, siz ne yapmanz gerektiini, ondan renirsiniz, diye bardm. Ben onu sularken ok tedirgindi ama, ba mdre gidiyorum deyince, baya rahatlad adam. Siz bilirsiniz Hanmefendi, olmu bir dikkatsizlik dedi, umursamazlkla. Ne olursa olsun! Polis de ekse bu teli, gene de suludur mdr. Peini brakmam bunun! Hereyi ak ak, yazacamz zamanlar gelecek! Peki canm, sonra? Sonras, tp paltolu... yle! tp dndm eve... Arkanda da krl
Banyonun sobasna bir iki odun daha attktan sonra, karsna otururken yapmt Mustafa karsnn ellerine. Dur! dedi, kran, Sca scana bir haber daha! Bugn Derleme'ye senin kitab basan kitap geldi. Neydi ad. Kemal Bey, deil mi? Evet! Kemal Bakrc... Kemal Bey geldi, kendini tanttktan sonra bir sandalye ekip oturdu karma. Hanmefendi, dedi, siz syleyin bu Mustafa'ya, i sand gibi tehlikeli deil, hemen gitsin, ifadesi alnp o gn mahkemeye verilecek... Skynetim mahkemesine... Ben bu kitapta hl su olacak hibir nokta gremiyorum. Mutlaka beraatle sonulanacak dava. Syleyin gelsin Allahakna! Kemal'in bir yarg olmasn ok isterdim. Ne are ki kitap! Bununla birlikte tehlike yok, yani aslma tehlikesi! Eer tehlikeden bunu anlyorsa. Madem tehlike yok da onun tel ne? Ya ben gidip de kitab basan bu adamdr diye suyu bulandrrsam! Hele otursun oturduu yerde, benim iime karmasn! Henz oraya gidecek kadar dirilmedim! Yani imdilik... Peki canm hele sen anlat hepsini de... Avukat olarak kimi tutacaksnz, diye sordu. Demek avukata kadar dnm. Kendi avukatn salk verdi, para da istemez dedi, Arzu ederseniz sizi onunla grtreyim? Ben Mustafa'nn iine
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
karmam dedim, kendisi bilir! Peki dedi, siz syleyin ona ben ikisini buluturaym eer kendisi isterse... Mustafa kukuyla: Sakn bu baka bir telgraf hikyesi olmasn! dedi. Eer nerde olduunu siz biliyorsanz bana syleyin de meraktan kurtulaym diye kestirip attm. Ayn dokuzundan beri yzn grm deilim. Gene de aldrmad; durdu durdu da yzn grmemi olabilirsiniz ama dedi, nerde olduunu pekl bilirsiniz? Tamam! dedi Mustafa, Sana niin geldii anlalyor! Kanepenin stndeki hamam havlusunu ald: nce bir ykanaym hele! dedi. Sonra greyim Kemal'in avukatn temiz temiz! Defterimin bir an nce drlmesini istiyor ama, o kadar abuk olmayacak bu i! Galiba abuk olmas biraz da senin karna olacak! Kaak gezdiin gnleri yatacan gnlerden dmeyecekler herhalde! Biran nce gitsen de temizlesen bu ii! Soukkanlln bozmadan: Temizlesem de, evreme bulatrmasam, deil mi? dedi Mustafa. Evet! Doru sylyorsun! Havluyu alrken, Ali'in odasnn ardna kadar ak duran kaps iliti gzne: Neden ak bu kap? dedi, ekiver unu! Grmesin beni! ierde Ali yok! Brak akay! Yok Ali! Zehra'ya verdim! O mu geldi ald?
93
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gelmiti oturmaya, hi vermek niyetinde deildim. akalayorlard Ali'le. Haydi bize gidelim dedi Zehra... zin vereceimi sanmyordu. Oysa ben ona teklif edecektim. Uyanr da seni grr diye. yi etmisin! Arada srada ben de gitsem Zehra'lara iyi olacak! dedi kran. Bu da nerden kt? Korkuyorum! Sen yalnz kalmaktan hi korkmazdn eskiden... Hastanede uzun sre kaldm zamanlar... Korkmazdm. imdi bu korku da nerden kt? O zamanlar bir hastann karydm... imdi? Durdu. Alacakaranlkta gzlerinin iine baka baka: Bilirsin! dedi, imdi kimin kars olduumu! Doru! Polis tarafndan aranan bir sulunun... Bir katilin... Bir casusun! Polis tarafndan aranmas yetmez mi? Ne olursan ol! Demek byle dnyorsun! Gerek bu deil mi? Gerek bu! Haklsn! Ama sen eer nem verirsen yle de dnebilirsin, bir airin kars olduunu! Brak airliimi, halkn ilelerden kurtulmasn isteyen, onu seven, onun parasyla okutulduu iin halkna, ulusuna kar borcunu demeye alan bir retmenin kars... Eer bu sana yetmiyorsa... Gerisini getiremedii iin mi sustu, bu kadar aklamay yeter bulduu iin mi?
94
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gerisini getirmeyi ondan beklediinden mi yoksa? Sustu bir sre. Bir tepki, bir karlk gelmediini grnce at banyoriun kapsn, girdi.
VII Nihat, okuduu letmeden ban kaldrm, bakmyordu sana soluna. Bir saat kadar okudu mu, ene almadan yapamazd: Sen neler yapyorsun Hocam? dedi, Ak mektubu mu yazyorsun? Hayr! dedi, mektubu! Bugn bize de ufaktan bir yol grnecek, desene! yle! Nereye kadar? Postaneye kadar. Ben sanmtm ki yle bir Boaz yapp geleceim. Evet! dedi, Mustafa Ural, Bir Boaz yapp geleceksin! Anlayamadm! Canm anlamayacak ne var! Mektuplar Saryer postanesinden atacaksn! Neden Saryer? Bunun nedenini kendisi bulmak iin dnyordu.Nihat: Buldum! dedi, Fatih semtinde oturduunu saklamak iin polisten! Tamam! imdi buldun! ki mektup var atacan. Biri kran'a, br de bizim okul mdrne.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Niin bu mektuplar? kisi de ayn konuda. Nisan aylm alabilmem iin... Bizim kran' mutemet olarak atadm. Birinci mektupla bir belge gnderiyorum kendisine. kinci mektupla da durumu okul mdrne bildiriyorum. : Verirler mi dersin? Neden vermesinler! Resmen raporluyum bir, retmenlikten atldma dair hibir ilem yok, iki!.. stediimi mutemet olarak atamakta da henz serbestim! Peki peki! Anlamam bu ilerden. Sen mektuplar Saryer'den atmam m istiyorsun, hemen kar atarm. Yalnz sana durumu aka syleyeyim, bende metelik kalmad. Kocakardan isteyecek halim de yok stelik. Yayan m gideyim, yoksa yakn yerlerden mi ataym? Durumu bilmiyor deilim! dedi Mustafa, Hepsini dndm. Bu paray kran aybanda alsa da hemen yararlanamayacaz. Sen nce Kapalar'da benim ceketi okutacaksn! Hi kprdanma, bu byle! Olur mu Hocam, yapamam! Parann biraz sana yol paras olacak, birazyla da zeytin, peynir, pastrma... Peki Hocam, durmuyorum zerinde. lerde yenisini alrz! ister istemez dorulad, Mustafa: Gzel gnler gelecek! dedi, nmz yaz! Daha paltoyu da satacaz! Eer klacaksa, imdiden kaym yola... Kocakar aada yemek hazrlarken... leden sonraya kalrsam, kar yukar. Peki, hazrlan!
96
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hocam, akl retmek gibi olmasn ama... Saryer'den atmayalm da mektubu, ili'den atalm! Okul, Nianta'nda olduuuna gre... Daha ok yanltr polisi gibi geliyor bana! stelik de paso ile gidip gelinir, yle deil mi? Deil mi ya! kisi de karlkl glyorlard. Peki! dedi Mustafa, Hemen kabilirsin! Bykanne asndan Mustafa, dn akam km oluyordu evden... leden sonra gelecekti bugn. Nihat kacana gre, oda bo kalm olacakt, bir iki saat... Nihat'n odada tek kalm grnd zamanlarda, bykannenin kulaklarnn iyi iitmediini bildikleri halde, gene de yavatan konuurlar, aaya ifter ifter ayak sesi yanstmamaya alrlard. Gazeteye sarp sarmalad ceketi Nihat. kstrrken birden masann stne brakt: Koltuunun altna
nce gidip greyim kocakary! dedi, Kitaplar, defterleri kartrmamas iin temizlik istemez diyeyim... Bir de Allahasmarladk ekeyim pein pein ki paketle karken grmesin beni! Bir kou indi kt: Bamn belas! dedi, Nereye diye sorar da sorar! Alt kuzu kuzu evde oturmama! Be dakikalna da kacak olsam, hesap soruyor! Neyse, herey yolunda, ver mektuplar! Paketi de koltuunun altna sktrd: Aman! dedi, Fazla dolamamaya al, bu kocakar ikillendi gibi geliyor bana! Gazete almay da unutma! Irklarn gazetelerini de... Orhun dergisini de al! Bakalm Sabahattin Ali iin gene neler yazm bizim Okyayclar.
97
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Olur! dedi, Eer ceketi okutabilirsek! u kadar senedir Bitpazar'na gider gelirim, daha bir gn mal beendirememiimdir eskicilere. Haydi hoa kal Hocam! Gle gle, iyi pazarlar! Yerinden kalkp dolamamak iin hemen kendine i buldu, iir msveddelerini ekti nne. Olumun ikinci blm nerdeyse bitiyordu, balad harl harl yazmaya... Daha m ksa yapsayd blmleri yoksa? ocuklarn da sevebilecei bir biim mi bulsayd? Bu konu iin yeni bir biim... Onlar ancak ze nem veren airlerden sayarlard, aylak snfin eletirmenleri. u iinde bulunduklar darboazda nemli olann, biim deil sylenecek sz olduunu onlar da bilmez deillerdi. Bir de sorun kyordu biim iin. Konu halka indike, tekdzelie gidiliyordu ister istemez. Allm biimlere bavurarak, anlatlacak olan yadrgatmadan verme abas balyordu sanatda. Biimcilik, halkn beenisine aykr bir urayd. Ortaya konulan rn, yazltan tr deil, yazlandan tr deerli olmalyd. Biimin hi mi nemi yoktu sanat rn iin? Olmaz olur mu? Halkla iliki kurulmaya kalkld m en iyi biimde, onun yadrgamayaca biimde verilmeliydi... Ta ki bkana kadar! Eer yeni biimlere geilecekse, halkn beenisine uyarak geilmeliydi. Yenilik her zaman iin gerekli deildi. Mustafa uyaklar, lleri atyordu ama, iirin uyaksz, lsz zamanlarndaki konuma diline yatknln yakalamaya alyordu bylece: Bunun rnekleri Dede Korkut'ta bile yok deildi... Seni tek bana yetitirmedik Gl yetitirir gibi saksda Bir limonlukta bytmedik seni, Kra almaz diye ac patlcan Salverdik sokaa. Kesti birden Mustafa mrldanmay. Merdivenlerdeki bu gcrt da ne oluyordu, Nihat m dnyordu yoksa? Yaklayordu odaya doru ayak sesleri... Nihat'n evik yry deildi bu! Her admda dura dura yrmezdi Nihat... Yoksa? Evet, Bykanne geliyordu! El, kapnn tokmana dedi, deecek!
98
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Birden kalkt divandan. Ama ayakkaplar yok, ayaklarnda. Saklanaym diye masann altna giriyor, beenmiyor burasn... br yanndan kyor. Kapnn arkasna saklanyor. Zorlanyor kap tokma. Nihat giderken skca ekmi olmal! Zor alr yaszlktan kap. Hi acelesi yok Bykanne'nin. Tokmak yavaa dnd yuvasnda. Arkasndan dayanamaz ki, almasn diye. At ite! Kap geldi, geldi, Mustafa'y arkasna alarak durdu nnde. Daha da sokuldu keye... Girdi Bykanne odaya. Bir iki adm att, durdu. Daha da ileri gidemez ki... Ortada aprazlamasna duruyor masa, bir kale gibi... Nasl geer de pencereden yana, divana oturur! Bir elini masaya dayad. nnde dikiliyor Bykanne, arkas dnk! Ban bir saa bir sola evirerek inceliyor oday. Katlarn grd masann stnde ama... Nihat da divandan yana geer yazabilirdi... Paltosu, nceden hesapland iin bereket ki grnrlerde yok... Peki, ya ayakkaplar? Yerde tam Bykanne'nin nnde! Terslik bu kadar olur! Grd m acaba? Ba, nne doru eildiine gre grm olacak! Evet grd demek. imdi bu ayakkaplarn sahibine geldi sra... Onu bulup karmak iin eilip masann bacaklarnn arasna Nihat'n yatann altna bakyor! yi ki saklanmam bakt yerlere! Nerde bu ayakkaplarn sahibi? Olsa olsa heladadr! nemli deil artk! Nerde olursa olsun Nihat'n bu odaya adam ald ayan beyan ortada... Bykanne kukusunda hakl olduunu anlad ya! Artk dnp gidebilir! Soldan bir dn! Terslik bu kadar olur, yz yze geliverdiler ite! Oysa dn sadan yapsayd atlatm olacakt tehlikeyi! Ne yapabilirdi? Bykanne'nin de yapaca birey yoktu! Birden karmakark oluverdi yz! Kendinden beklenmeyen bir abuklukla kt odadan. Homurdana homurdana yrd merdivenlere doru... Sokak kapsnn zili tam bu srada Nihat'n geldiini bildiriyordu, Bykanne'ye. Hemen kap ald, konumalar balad merdivenin alt banda. Neler konuulduunu nelerin tartldn o kadar iyi biliyordu ki...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bu yzden paltosunu kakoln hazrlamt, imdiden Birinci ube'ye gitmek zere yola kacan bile bir kada yazp i cebine yerletirmiti. Nihat merdivenleri hzla kp da soluk solua odaya girince grd Mustafa'nn kakol boynuna dolayp beklediini. Ne o! dedi, Hayrola! Bu dereden bu kadar balk avlanr Nihatcm! dedi, Kal salcakla! Olandan bitenden hi sz etmeden: Yoo! dedi, yle kolay kolay brakmam seni! Koydum postam bizim kocakarya! Ne olursa Bykanne! olsun duramam artk! Bir halt eder sonra,
Ac ac glyordu Nihat: Hani etmez de deil! dedi, Gider karakola! Ben diyecek bir laf bulamadm da, senin iin asker kaa demi bulundum. Vay sen asker kaan nasl tutarsn benim evimde diye etmediini brakmad aada! Hemen kyorum! Canm, o kadar acele etme! Dur, nce bir yemek yiyelim! Ben gideceini mjde edeyim de yatsn! Bundan sonra her gece Beyolu'ndaym, diyeyim de yreine otursun biraz! Brak imdi bunlar! Hele Hocam, sen bana on dakika msaade et ate gibi gidip geleyim. Dardan bir iecik... Paramz varken... Unutmadn deil mi Kapalar'dan geldiimi? Frlad, kt sokak kapsndan. Dedii gibi ok gemeden de dnd. Girdi Bykanne'nin odasna! Ne konutuysa konutu, elinde bir ieyle geldi: Rak aldm! dedi, Biraz da biz yaayalm be! Ka gndr renci hayat geiriyoruz. Kocakarya asldm, meze hazrlyor!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mektuplar? Atld canm! Ceketi de grlmedik bir fiyatla okuttum, yenisi pahasna! Piyasa, ben uramayal ok ykselmi. yle ya! Kuma fiyatlarnda mthi artma olduuna gre... Oturdu yeniden Mustafa: u pabular... dedi, On be liraya almtm. Sa kalrsam, yirmi liraya satacam. Almanlar'a kauuk lazm nk! ienin mantarna takmt tirbuonu. Bir iki evirdikten sonra ekti, kard. Ver! dedi, Bir koklayaym u mbarei! Raklar da eski kokularn yitirmilerdi ama, gene de ok sevdii anason kokusunu duyar gibi olmutu. Ona her koklayta babasn anmsatrd bu koku. Natrmort tuvali gibi donatrd masasn... Turun krmzs, soann, salatann yeili, peynirin beyaz, plakinin sarsna karrd, kurduu ilingir sofrasnda. Alrd onu karsna, Tevfik Fikret'in iirlerini okurdu bouk sesiyle... Bir derdi, bir sknts var gibi gelirdi ona. Ama hi kendinden sz amazd. Annesi byle zamanlarda daha bir ev kadn, daha babasna yakn biri olurdu. Dnrd, gizli bir derdi var da annesinin yannda sylemekten ekiniyor mu diye. Bak! derdi, Fikret'in btn umudu sizlerde... Geti bizden artk. mrmz, padiahm ok yaa diye barmakla geti. Hocalarmz kim ok barrsa ona verirlerdi numaray. Bu yzden biz el pmeye, etek pmeye altk. Fikret, padiaha kafa tutan bir air. te o byk air sizlere brakyor yarnlar. Babas Ferdalar derdi. Kimdi bu Ferda? Neyin nesiydi? Hep eczacnn kz gelirdi aklna, eczacnn Ferdane'si! Eer bu Ferda da onun gibi gzelse deerdi zerinde byle konumaya. Babas, su katp aartt barda eline alr, yzn burutura burutura ierdi iindekini. Hi holanmazd da neden her akam ierdi bunu? Mutlaka bir derdi olmalyd. Mustafa, babas kapya arld bir akam, masann stndeki bardaa yapm, dudaklarn dedirerek bir denemecik bile yapmt. Gerekten insann yzn buruturacak kadar zehir
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
zemberek bir eydi bu. Bir zoru vard ki iiyordu bu zkkm? Acrd babasna. Erkek olmak bu kadar zordu demek! Bu raky iip Fikret'in iirlerini okumak demekti erkek olmak! ite bugn o da bir erkekti. Fikret'ten iirler okuyacak, iine su koyunca aaran barda dikecekti, babasn anmsaya anmsaya. Fikret'in bitirecekti. Sabah Olursasndan balayacak, Ferdasnda
Nihat, tepsiyi her gnknn tam tersine, grltyle getirip koydu masann stne. Mustafa babasn dne dne barda yarya kadar rakyla doldurdu, stne de aartncaya kadar su ekledi: Haydi dostum! dedi, ielim! Bi daha nerde karlarz belli olmaz! Ama Tevfik Fikret erge hakl kacak! Bir gn sabah olacaktr, mutlaka! Hocam! dedi, Benim yle byk laflara aklm ermez. Ben iktisat olmak iin yola ktm. Bak, letmeye alyorum. u var ki, sabah kimileri iin oktan oldu. Sen halkn uyanmasn bekliyorsun, oysa o namussuzlar, geceyi uzatmak iin ellerinden geleni yapyorlar. Bu yzden derim ki geceler ok uzun olacak buralarda. Savan sonu grnr gibi oldu. Bizim araclar, sava sonras rnlerinin kendilerine gnderilmesini bekliyorlar, keselerini iirmek iin... Halk, yalnz kendi adlarna soysalar canm yanmaz! Bakalarnn hesabna yapyorlar bu ii, daha ok! Senin kitaplarn, sylediklerini ak ak yazyorlar m byle? Yook, hi yazarlar m!.. Ben karyorum satr aralarndan! Biraz da Nazm'n iirlerinden karyorum bunlar. Bu doru ite! Profesrden nce sanat sylyor gerekleri. Bir iktisatnn, bir hukukunun akt iviyi, ertesi gn brleri, elinde kerpeten skp karr. Basn savclar onlarda bir tehlike grselerdi, airlerden nce onlarn peine derlerdi! Yani sen sanatdan bekliyorsun uyarma grevini!
102
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bekliyorum ama, gerek sanatdan. Fikret bize hibir ey vermiyor artk. O, babam yetitirmi o kadar. Bu mavi gk size bir gn acr, diyen sanatya inanmak biraz zor! Bu mavi gk, bugne kadar kimseye acmad, isa'sna bile. Hem halkn acnacak nesi var ki, hele emeiyle uygarlklar kurmu halka acnr m hi! Uyansn da kendi srtndan gkdelenler kuranlardan alsn hakkn. Ben nce edebiyat retmeniyim. airlerden ok ey bekliyorum. Asya, Afrika kprdanmaya balad, yalnz sana unu soraym, endstri ana girdi de mi uyand bu adamlar? te byle zamanlarda halk atlmlara, devrimlere gtrecek gl sanatlara i dyor nce, iktisatlara deil! Hadi ielim en byk airimizin zgrlne! Bursa cezaevinde yatan air iin bardak kaldrdklarn anlam olacakt Nihat: Eer, i airlerimiz, romanclarmzla olacaksa, ook Nazm'lar gerekecek bize! dedi, ok aydnlar, ok sanatlar, romanclar... Merdivenin alt bandan, basamaklara bir odunla vuruluyor gibi gelmiti Mustafa'ya. Ne oluyor! dedi dorularak. Hi! Bizim kocakar beni istiyor! Ne biim istemek bu! Kzd zaman byle arr beni. ok hayrl bir i iin ardn da hi sanmyorum! kt dar. Aralarnda geecek konumalar duymamas iin koarak indi merdivenleri... Oysa Bykanne, merdivenin dibinden ban kaldrp, bara bara konumak, Mustafa'ya duyurup iini boaltmak istiyordu. Nihat, onu peinden srklemek iin mutfaa girmi olacakt ama, Bykanne bir adm bile gerilememiti, bulunduu yerden: Daha gitmedi mi o adam! diye baryordu, Hemen kp gitmezse karakola gidiyorum, asker kaa var bizim evde diye kyameti koparacam! Polise mi giderdi, ube'ye mi? Yoksa gitmezdi de Nihat'a gzda m veriyordu? Ne olursa olsun rahat kamt Mustafa'nn.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Nihat gelmeden dolu dolu bir barda kaldrp iti. indi yava yava aa. Bykanne onu merdivenlerde grnce ks ks girdi odasna. Gerekten de giyinmi, dar kmak iin hazrlanmt. Nihat yar kzgn, yar aka glyordu: Kusura bakma Hocam! diyordu. Bykannem hi farknda deil ama ben ok yararlandm bize geliinden. imdiden hazrm Haziran snavlarna. ok teekkrler! ok zdk Bykanne'yi, teekkrler... Haydi hoa kaln! Bykanne'nin kaps aralkt, onun gerekten kp kmadn kolluyordu ierden. Tam bu srada asma saatin guguu deliinden km, Mustafa'y uurluyordu: Guguk, guguk, guguk!.. Saat t demek. Nereye gidebilirdi bu saatte? Malta taraflarnda hi tanmad bir kahveye girip bir sre oturmay dnd. Byle bir kahvede uzun sre oturmas, gzleri stne ekerdi. Her kahvede yarmar saat, birer saat otursa, dnyann parasn harcam olacakt. Satlan ceketten topu topu alt lirack vard cebinde. Tehlikesi bir yana, u saatler nasl geerdi? Evine girebilecek miydi kolayca? Bu saatlerde evinde olurdu Cengiz. Ondan kran'a bir haber gnderebilir miydi? Derleme bete kapandna gre, bir buuk saat vard en azndan. Yzn kzartp almalyd kapsn, iyi ama, ya idem'le yz yze gelirse! Malta'dan Karagmrk'e doru yrd. Ortaokulun nnden gememek iin aramba'nn arka sokaklarna sapt. Derken ard yolunu, neden sonra Aceme durandan kt tramvay caddesine. Kardaki eczanenin saati drt buuktu. Karagmrk'e dnecek yerde, birden Edimekap'ya vurdu. Artk Cengiz'i gnderse bile, bulamazd yerinde kran'.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sur kapsndan kt, yukar, Topkap'ya doru elleri cebinde yrmeye balad. Yrdke kendini daha gl buluyordu. Geride brakt kent, kocaman bir cezaeviydi onun iin, surlar da duvarlar... Btn bu engelleri am zgrln kstlayan ne varsa hepsini ierde, geride brakmt. Polisleri, savclar, sk ynetimcileriyle... Souk da olsa gene bir zgrlk havasyd cierlerine ektii. Kardan bir er grnd, tabancasndan, krmz kolbandan belliydi inzibat eri olduu. Sevinci adm adm tkeniyordu, ona yaklatka. Skynetim kesimindeydi ama, yetkisi var myd, kimlik sormaya? Ya asker kaa sanp da sorarsa diye dnd. aknlktan mdr nedir, davrand cebindeki buruuk sigara paketine. Kt kt dnmektense sigara imesi daha akllca bir i olacakt. Kstrd dudaklarnn arasna sigaray. Ceplerinde kibrit arad yoktu. Paltosunun btn ceplerini yoklad yeniden... Demek unutmutu evde! Bu srada yanndan geiyordu sert admlarla. Aznda sigara, ceplerini aradn grnce durdu birden: Kibritin mi yok hemerim? dedi, inzibat eri. Unutmuum arkadan evinde, dedi hi dnmeden. Bu arkada szcnn ne anlam vard burada imdi. Var bende kibrit! dedi. Bu kez de o aramaya balamt ceplerini. Son cebinden teneke bir klf iinde kibritini karp fiyakalca yakp uzatmt. Karlksz brakmamalyd yapt iyilii, Sa ol! deyip gemek olmazd. Yak sen de! diye uzatt paketini. Hi nazlanmad er, uzand ald. Bir kibritine daha kymamak iin yanan sigarasn uzatt Mustafa. Sa ol hemerim! dedi, Nereye byle? Askerden, inzibattan, gerekiyordu Mustafa'nn: skynetimden korkmaz grnmesi
Klaya! dedi, Davutpaa Klas'na! Ne iin var bu saatte klada?

Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bizim arkada nbeti subay da... armt beni. Topu mu subay arkadan? diye sordu. Demek top bataryalar vard Davutpaa'da. Bakt yakasna, bu er de topuydu. Boyuna soracakt ona, kanc batarya, kanc taburda diye. Syleyecei batarya, ya kendi bataryas ise! Hayr! dedi, Topu deil, zrhl tugayda! Byle bir tugay var myd, yok muydu, bilmiyordu. Hi olmazsa arkadan topuluktan kurtarmt ya! Surat kart erin: Bilmem onlar! dedi. Kala kala konumak iin, bir tek sorusu kalmt. Onu da soracak, kurtarabilecekti yakasn: Nerelisin hemerim? istanbullu! Konuma tkanp kalmt ite. Mustafa nfus czdann okumu gibi biliyordu, onun Samsunlu olduunu. lesi de Terme! Soluk yznden belliydi, eltik blgesinde yetimiti... Bkt boynunu: Peki hemerim! dedi, Hadi uurlar ola! Eyvallah hemerim! Bu hemerim szc, ne olursa olsun yerli yerindeydi. kisi de Karadenizliydiler. Bir sre eeini kaybetmi de bulmu bir kyl sevinciyle yrd, iki inzibat eri daha grnmt uzaktan, arkalarndan iki tane daha. Klada yemeklerini yemiler, izinsiz erleri yakalamaya gidiyorlard, grevleri bana. Krn ta gibi bunlardan biri sorabilirdi nfus czdann ona. Sivildi ama, asker urbalarndan yeni soyunmu biri de olabilirdi. Yedeklie arlan ok asker vard onun yanda. Kla dolaylarnda, byle eller cepte volta vurmak akllca bir i deildi, anlyordu. Surlardan ieri girmek iin bir kap kollamaya balamt. Edirnekap ile Topkap arasnda ok kaplar vard ama, byle ha deyince kmazd ki karsna.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hastaneler blgesindeki kaplardan birinden hemen girdi ieri, iyi yapmamt bu kapdan ieri girdiine. Girer girmez bir devriye ile yzyze gelince iin nemini anlamakta gecikmemiti. Ama ne olursa olsun her haliyle ya hastaneden gelen bir hasta, ya da hasta grmekten dnen bir grmeciydi. Yzne dikkatlice bakann ondan kimlik sormas, ukalalktan baka bir ey olamazd. Bereket versin ki hi de grevini ukalaca kullanmaya kalkacak biri kmamt karsna. Yedikule'ye doru yrdke hava kararyor, pencerelere kara kara perdeler ekiliyordu. Byle zamanlarda mahalle arasnda hemen bir kahveye girmekten baka akllca bir i dnlemezdi. Ne kadar da ok kahve vard sokak aralarnda. ok da kne girmemeliydi bu kahvelerin, sahibiyle kar karya kalp sorguya ekilme tehlikesi bagsterirdi. Kendini temize karmas iin de gereksiz konumalara girerdi nedense. Kukulu bir ynn dzeltmek iin, daha ikillendirici durumlar yaratrd durup dururken. Konumak her zaman iin bana i aabilirdi. Darda kalmadka ene yartrmamaya sz verdi kendi kendine. Sonra kalabalka kahvelerden srdrd arka sokaklarda... birini semek iin yolunu
Bir yol kavanda tam arad kahveyi bulmutu. Girerken, kenar mahallelerin geleneklerine uyarak bir selm sarktt. Bir iki kii dudaklarn kpdatarak karln vermiti. Drtlk bir ahbap topluluunu sanda brakarak kt hemen orackta bir masaya. Masann stnde okunmaktan ok, ellenmekle paavraya dnm bir gazete duruyordu. Bykanne yznden Nihat'a aldrd gazetelere, dergilere bir gz atamadan evden kmt. Biraz da kendini kahvedekilerden ayrmak iin ekti bu paavray nne. Gerekten bu, tam anlamyla gazete deil, paavrayd. Almanlarn yenilgileri, geri ekilmeleri bile bir zafer yksne evrilerek anlatlyordu. sayfalarda Dou cephesine gidip gelen bir generalin anlar vard. Hele bayaz... Yeni Nizamn yeryz dzeni iin en elverili bir nizam olduunu, dnya uluslarnn artk silahlarn brakmalar gerektiini salk veriyordu bayazar. lginti bu bayaz! Savatan yorulan, acaba dnya uluslar myd, yoksa salt Almanlar m?
107
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Haberlerin zetinden, igal blgelerinden Alman askerlerinin belli bir oranda geri ekildikleri, zerlerine den grevi yerli rklara braktklar aka anlatlyordu. Mustafa, biraz da sevinle stundan stuna atlayp dururken, yanndaki masada bir av tartmasdr gidiyordu. Yarn domuz avna kacak olan bu drt kafadar fieklerin barut hakkndan, sama numarasndan, kurun saysndan uzun uzadya konutuktan sonra, domuz avnn ayrntlarna getiler. Salar fra fra domuz kl gibi kesilen tknaz bir adam: aarm! dedi, Domuz vurmak iin ormanda btn gn dolaan enayilere! atk kals: Dolamak avcnn andr! dedi. Bir gn av eti, krk gn taban eti demi dedelerimiz. Herkesin mutlaka bu konuda sze katlmas gerekirmi gibi, geriye kalanlar da dndklerini sylemekte gecikmediler: Bana kalrsa domuz nerden geecekse, orda durursun! Da tepe dolamak elbette enayilik! Bekleyeceksin domuzu! Domuzun nerde dolaacan bilmen iin senin de domuz olman gerekir biraz da. Bouna beklersin bilmezsen! Bu sz, n de gldrmt. Domuz kl sals: Siz dolan bakalm! dedi, Ben alrm yerimi, bada kurup otururum... Aar iemi beklerim! Domuz, burnunun dorusuna gittiine gre er ge nmden geecektir. Ben dolarm arkadalarm! Ne demi dedelerimiz, yatan aslandan dolaan tilki yedir dememiler bouna! Bu sz senin iin deil ki tilki iin! Ben aslanlktan amam! Konumalar, gnl aacak bir konuda deildi ama, dinlemekten de kendini alamyordu Mustafa. Bir avc deildi kukusuz. Deil avc olmak, imdiye_kadar, askerlik d eline mantar tabancas bile almamt. ocuklarna bayramlarda tabanca veren babalara, annelere de kzard oldum olas, iyi ama, neden ilgileniyordu bu tartmayla? Dnyordu bu avclarn hangisinin hakl olduunu?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Dolamadan yana olanlar m kazanlyd, oturup domuzu bekleyenler mi? Yoksa hem dolap, hem oturanlar m haklyd? Domuzun yaama alann bulup baskn etmek, daha akllca bir iti ama, bu olanak kolay kolay salanabilir miydi? Mustafa gazeteyi bir yana itmi, onlarn varacaklar sonucu coku ile bekliyordu. Yarn iin neye karar vereceklerdi? Av planlarn ne biimde dzenleyeceklerdi? Gazetenin resimlerine bakar grnyor, varacaklar sonucu bekliyordu ilgiyle. Avcla m heves balyordu kendisinde, bu yatan sonra? Mustafa, bu tartmadaki yerini oktan almt. Bir avc deildi ama, aranan , yakalanmas iin emir km, tutuklama kd bir... av hayvan bir bakma bir imzalanm bir... yabandomuzuydu! Neden bu tecrbeli avclarn bilgilerinden, deneylerinden yararlanmamalyd? Nasl davranmalyd, toy bir domuz gibi postunu deldirmemesi iin! Dolarsa m yakay daha abuk ele verirdi, durursa m? Avc ne kadar ok dolarsa, domuza o kadar ok rastlama olana vard. Eer domuz bir noktada durursa avcnn o noktadan geme olana ok daha az olurdu, o oranda da yakalanma olasl azalacak demekti. Domuz, avclarn neler dndklerini bilmedii iin kendi igdlerinin peinde dolanp duracakt. Ama Mustafa avclarn dndklerini bilecek kadar hazrlklyd artk, bu lm kalm savanda. stelik igdlerini de frenlemesini bilirdi, bir kerteye kadar da olsa. Neydi bu igdler? Gnde birka n karn doyurmak... Barnmak... daha daha, diisini arayp bulmak... Btn bunlar domuzdan daha akllca dzenleyemez miydi? Anadolu'da retmenlik yapan, kylerini, kentlerini bu grevle dolaan bir kii olarak biliyordu ki bir kahveye dardan giren bir yabancnn, gzleri, kendi zerine ekmemesi iin yapmas gereken en yumuak davran, evresiyle tm ilgisini kesmi gibi grnmesidir. Byle grnmek iin kendisini de belli bir iin iinde gstermesi gerekirdi. u halde, Ben kimim, niin bu kahveye gelmi olabilirim? diye dnd. En kukuyu zerine ekmeyecek
109
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
adam, kendi halinde ufaktan bir i adamdr. Ya da bulumaya gelecek olan birini bekleyen halktan bir kii... Yani kk adam... Kendisinde bir i adam grn olabilir miydi? Hi sanmyordu. Dik yakal kazayla, tsz pantolonu, biimini yitirmi kauuk papularyla ancak bir iportac, ya da uradaki ambarlarda ktiplik yapan, bir grevli olabilirdi. Ya da memurluktan karlm biri... Kahveye girince on be, yirmi dakika gazete okuyuu, yar isizliine uyan bir davrant. Ktlarn karp bir eyler karalamas yakk alrd ama, arada bir toplamalara, karmalara, arpmalara, bavurmas koulu ile. Sz gelii msveddelerini karr, yazd iirin zerinde alabilirdi. Kahveci gelirken de ktlardan birini eker, balard toplamalara, karmalara, arpmalara... Kalemiyle ban kaya kaya yazmaya balad: Portakallarn greceksin Drtyol'un Mersin silolarnda bitlenen Altn sars budaylar. ' Turfandadr diye el sremediimiz avular, knal yapncaklar Yani ba sorulmadan yenilen zmleri Salkm salkm Altndaki ktta 1248'in, 328'le arpl... kan sonucun 12'ye bln... Kahveci bir bardak ay brakt nne: Sa ol ustacm! dedi glmseyerek... Bunu ok beeneceksin! Allah yokluunu gstermesin, hi aratmyor altmz aylar! Arayan aryor! stelik en iyisini de buluyor! dedi. Dili durmazd ki... Oysa ben Kabaka stasyonu'nda, odun depolarnda alan, eki hesaplar,yapan bir ktibim. Neyime gerekti ayn en iyisini arayp bulanlara satamak! diye dnd.
110
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sen bakma onlara! dedi kahveci, Akkuyruk da ierler, Seylan ay da... Biz yarm kilo ekmek arayp bulamazken! Allah seni inandrsn, Acem Hseyin'in yannda alrken, Tahtakale'de avu avu atardm demlie Seylan ayn! O gnler gelecek mi dersin bir daha? Gelse de bize ne! dedi, Mustafa. Dnya savayor hi durmadan skntsn biz ekiyoruz. ay yok, kahve yok! Haydi Seylan ayn gene onlara brakalm, gzmz yok ama... Bizim ekmeimize dokunmasnlar hi olmazsa! Doru! dedi, Hi olmazsa ekmeimize dokunmasnlar... Eildi, nndeki ktlara bakt. Hemen yklce bir say yazd Mustafa, telefon numaras gibi alt hanelik bir sayy altna kondurdu. Bunu da arpamazd ya! Trkiye btesi gibi bir say kard ortaya! Balad toplamaya. Yaaa... ite byle! dedi, kahveci, Bir dilim ekmei de rahat yedirseler canm yanmaz. Her gn hr gr! Karakol urada, burnumuzun dibinde gya!.. Nee? Karakol urada m? Yerini bulup da badan kurmu, tfei tetikte bekleyen avcnn tam burnunun dibine sokulmutu haaa!.. Domuz avclar kahvecinin kskanma benziyorlard. bir yabancyla kaynatmasn
Kendi masalarna ekmek iin atk kals seslendi: Nasl ktn, Ziya Efendi! dedi, Dn akamki iin iinden? Bamteline baslmt Ziya Efendi'nin, br masaya doru kayd, yavatan: Kahve deil mi? dedi, Hrls da gelir, hrsz da... Herkesin stn ban arayp da ieri alacak deilim ya! Demek Ziya Efendi'nin mezhebi olduka geniti. Geni olmasa tanmad bir ktip parasyla tutup dnyann gidiatndan lf eder miydi? Ziya Efendi sanki Mustafa'ya durumu aklamak ister gibi:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Dn akamki arama taramada ne kt adamn zerinde? diye sordu, Tabanca m? Ne tabancas be! dedi, Bir bazlama esrar! Yazk! Yazk olan neydi anlayamamt Mustafa. Esrara m acyordu polisin eline getii iin, kaakya m? Kahveci kendini temize karmak iin, yargcn nnde savunmasn yapar gibi olayn sivri yerlerini trpleye trpleye: Dn akam, bu kararlarda... diye balad yeniden, Birden ekip girdi kahveye... Demek dn akam, bir ekip girmiti bu kahveye ha! Hem de bu kararlarda... Ya bu akam da girerse! Eller yukar diye band ekibin bandaki komiser. Hi de byle eller yukar deyip girmezdi bu kahveye Muammer Bey... Meer, ihbar varm, ierde esrar kaaks var diye. Biraz ferahlar gibi olmutu Mustafa. Demek ihbar olursa ancak ekip girerdi bu kahveye. Her akam da ihbar olacak deildi ya! Kahve nah binbir ayak, bir ayak. Emeklisinden tut, eskicisi ne kadar... Pipirikiler, altmaltclar, konnaclar, tavlaclar hep birden hryaa, eller yukar!.. Komiser numaradan birka kiinin stn ban stnkr yokladktan sonra, dikildi o yabanc mterinin karsna! Eliyle koymu gibi kard cebinden bir bazlama esrar! Buldun ite, al gtr adam i olsun bitsin, deil mi!.. Adam hemen alp gtrmez. Karakoldan yaz makinesini getirip koydular masalardan birinin stne. Oldu mu sana bizim kahve, bir karakol! iki sulu var ortada, biri o yabanc... Biri de ben!.. Sanki herifle kr zarar ortakmz! ifadeler alnd, tutanaklar tutuldu, anan yahi, baban yahi, biz suluyken olduk mu sana grg ahidi! Eh bundan sonra git gel, Konya alt saat! Dnd yzne bakt Mustafa'nn: Nerde dn akamki mteriler! Ara da bul bakalm! Bir daha Ziya Efendi'nin kahvesine kim urar? Tam saat tuttular,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ierdekileri! Ne ierden dar, ne dardan ieri! rkttler benim caaanm mterilerimi! Demek netameli bir kahveye dmt Mustafa. Krsam m yavatan yavatan, diye dnmeye balamt. Ama Ziya Efendi, pek yakasn brakacaa benzemiyordu: Sen de yabancsn Beyim! dedi, imdi ben gelip de sana ver u nfus kdn nasl diyebilirim? Hem ne hakkm var demeye? Hele eller yukar deyip, stn ban nasl ararm senin! Ama ne olursan ol, ister tabanca ta, ister bak, bana ne! Hibiri yok da, diyelim ki sen bir casussun, Alman casusu... Olmaz m? Herifler nah surda. Uzunkpr'de! Parayla tuttuu adamlar vzr vzr iliyor. Sen de bunlardan biri olamaz msn! Domuz kl sals: Yok Ziya Efendi! dedi, Hakszsn sen! Kahvecisin bugne bugn. Kahveci ne demek? u kadar adam senden sorulur! Geminin kaptan denizde ne ise, bu kahvede de sen osun! Kukulandn m mterinin birinden, onun urasn, burasn aramak yok! Yollarsn ra karakola, Komser Bey, ben u adamdan ikilleniyorum, dersin! O ne yaparsa yapar, ister alr gtrr karakola, ister salverir. Gtrrse ifadesini mi alr, mdriyete mi gnderir gerisini o bilir. Bak Ziya Efendi, karakolla iyi geinmek istiyorsan, byle yapacaksn! Yok, ben ne bekiyim, ne polisim dersen karakol da gelir, mterilerin pipirik oynarken posta eder seni, kumar oynatyor diye kapatr kahveni! Skynetim var memlekette, yapar m yapar! Sonra Mustafa'ya dnd: yle deil mi? dedi. Haksz mym efendi? Yerden ge kadar haklsn! dedi, Skynetim var nk! Ama neden Skynetim var, kime kar bu skynetim? Bizi hi ilgilendirmez. Meclis karar vermi bir kere! Mecburuz kimliimizi yanmzda tamaya.
113
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Konu deiir deimez, alacakt voltasn. Bu dereden yeterince balk avlamt! yi ama konunun deiecei de yoktu ki... Burgu gibi dnp duruyordu ayn mantarn iinde... Yalama olmutu mantar artk. Burgu ekilse bile ienin iine mantarn tozlar dklecekti... Mustafa kar masadakilerin baklarndan kurtularak birden dnd zel hesaplarna. fkeden, yeryz nfus saymna denk bir say oturttu kdn st bana. Sekiz haneli bir sayy da altna yazd, balad arpmaya! Saylar aznda geveliye geveliye iinin iine gmlmt. Ziya Efendi, onu artmamak iin yavatan ekildi avclar masasndan. ekti izgiyi Mustafa, arptklarn toplad. Almanlarn btn sava masraflar kadar bir toplam kt ortaya. Kdn kesine byk bir arp iareti oturttu, dokuzlar atarak bir de dorulamasn yapt. Bakt ki, sonu yanl! Bu yanl nerdeydi? Giriti yeniden arpmalara... Yedi kere dokuz ka eder, seksen bir mi? Hay Allah! Yedi kere dokuz yetmi iki, sekiz kere dokuz seksen bir! Olmad! Yedi kere dokuz, ne yetmi ikisi be!.. Altm eder! Tamam altm ! Birden kalkt ayaa... Gerisini de ayakta yapyordu. Yeniden topluyordu, sonu bir sr say... Bir dorulama daha, dokuzlar atarak... Hesap ayna gibi! Madem ki hesap tertemiz kt, durulmazd burda artk! Bakar msn Usta! Hesap? iki adaay onardan yirmi kuru! Kalsn st! Ziya Efendi, onu kapya doru uurlarken: Saatin var m ustacm? diye sordu. Sakn ge kalm olmayaym! Bu ge kalma lf pek yerinde deildi ama, kmt azndan bir kez... Nereye? sorusunu getiriyordu karsndakinin aklna. Vard bunun bir cevab elbet! Nereye olacak, trene! Kabaka istasyonu'nda, odun
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
depolarnda ktip deil miydi? Bu ktlara yazp izdii bu kadar hesap bouna m? Yeleinin cebinden kapakl bir saat karp bakt kahveci: Saat... Sekizi eyrek geiyor! dedi. Sa ol, eh, yetiirim zamannda! Dipteki drtlk masadan bir ses: Aman, ge kalma! diye gld. Duymamazlktan gelecekti ister istemez: Haydi eyvallah! Gle gle Beyim, gene bekleriz! Buna da bir karlk bulurlar diye, ancak kahvecinin duyabilecei bir sesle: Eh yolum derse! dedi. Sokaktayd. Bir sre hibir ey dnmeden yol sra yrd. ok nemli bir ii var da, bir yere son dakikasnda yetiircesine... Yn yresi zerinde hibir bilgisi olmadan, basaca yeri ayaklarnn alkanlna brakarak yryordu. Gzleri, yrdke alyordu karanla. Geriye dnp baknca getiinden daha da aydnlk gryordu kark sokaklar... Ddk sesleri, uzaktan da olsa yalnz brakmyorlard onu. Genie bir sokaa giriyordu, diklemesine... iki yana da yryebilirdi ama, hangi yne gideyim diye kafasn yormadan ilerliyordu cannn ektii bir yne doru. Birden be kiinin hzlandn grd nnden... Kouyorlard bir yere yetimek yrylerine ayak uydurdu. iin. Mustafa da onlarn
Bir tramvay olabilirdi yetimek istedikleri... Daha da geni bir sokaa sapyorlard. Kalabalk byyordu, yol uzadka. Bir iki kap daha ald sal sollu. kanlar da katld onlara. Ray gcrts, raylardaki fren gcrts ekiyordu kendine onlar. Duran bir tramvaya yetimek
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
iindi bu tel, ite, durakta rmorklu bir tramvay boylu boyunca yatyordu. Birden yryenler, dalverdiler genie bir kapdan ieri... Mustafa da arkalarndan... erde maskelenmi renklii klar, sal sollu vitrinler iinde parlak resimler... Ve karda bir gie... Herkesle birlikte alp biletini girdi bir salona... Gezginci bir el feneri takmt onu arkasna. Sralarn arkasndan geirip bir koltua oturtmutu sonunda. Film oktan balamt. Gsterile gsterile lif lif olmu bir Fransz filmiydi bu... Makinist, erken bitmesi iin zorlanma benziyordu. nsanlar yrmyorlar, badi badi kouuyorlard. Trke dublaj yaz okuma zahmetini kaldrmt seyirciden. Bu konumalar bile filmin hzna uyuyor, anlamna varlmadan slk slk uzayp gidiyordu. Arabasn hzl srme yznden adam ineyen bir ofrn serveniydi gsterilen. inedii adam en yakn hastaneye brakyordu ofr. Ezilen adam komada olduu iin, bir yalanla yakasn kurtaryordu ama, gittii kentte bir trl rahat edemiyordu: Ya adam lrse? Tank olmad iin kimse ofr adam ldrmekle sulayamazd. Yolda, ezilmi olarak rastlad bir kiiyi arabasna alp hastaneye getiren iyi yrekli bir ofr kim sulayabilirdi ki... Ama ezilen adam ok gemeden komadan kyor, olan biteni hatrlamaya balyordu. Beri yanda ofr hastaneye gidecek, ezilenden zr dileyecekti. Hastaya gitmek zere yola kt adamn ldn yazyorlard, beyin srada, gazeteler kanamasndan. Adam lp gitmiti ama, kendisine arpan arabay rengine, markasna, hatt ofrnn yz izgilerine kadar aklamt. ofrn tutuklanmas iten bile deildi artk. Filmin geri yan, ofrn bunalm, kamakla gidip teslim olmak arasndaki bocalamalarn anlatyordu. Mustafa, sinemaya kendini aratrc gzlerden karmak iin girmiti ama, konunun akna kendini kaptm/ermiti. ofrle birlikte zaman zaman bunalmlara dyor, gene onunla birlikte gelitirdii duygusal aklamalarla ferahla kavuuyordu. ofr yasalara gre suluydu. len biri vard ortada. Gitmeli, teslim olmal, gerisini yasalara brakmalyd.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ya ben? diye dnyordu. ofrle bir dzeyde miydi? Su neresindeydi yapt iin? iir yazmak dnyann neresinde sutu, faist lkelerden baka? lkesi, faizme zenen yneticilerin basks altna girdiyse, ofrn ektii bunalm o da m ekmeliydi? On dakikalk arada biraz kendine gelir gibi olmutu. Kurtulmutu kendisiyle hasaplamaktan. Ezilen kimse yoktu ortada, olsa olsa bundan sonra ezilecek, ac ekecek insanlar vard. Bunlarn banda da kars kran geliyordu. Bir solcunun kars olarak henz damgalanmam, aalayc bir ember iine alnmamt. Bir gn mahkemece damgalanrsa, o da Mustafa ile birlikte cezalandrlm olacakt bir bakma. Gidip teslim olursa, ancak bu sonucu hzlandrm olmaz myd? ofrle ok ayrcalk vard durumunda. Yok, hayr! Dncelerinde hakl deildi yzde yz! Biraz insafl olmalyd. Yazdklarnda su olmasa bile, davranlaryla, bakalarn sulu duruma drebilirdi. Oysa tek sorumlusu oydu, yazdklarnn. Ne yapp yapp kimseye kendinden bir ey bulatrmamalyd, en bata kran'a. Bu gidip gelilerle onu da kendi emberinin iine almaya almyor muydu? Ayln almasn saladktan sonra bir ksa karlama daha yapmal, ald parann yarsn bir yana koyup, bir daha gelmeyeceini sylemeliydi. Hereyi onunla konumalyd ak ak. En gitmemesi gereken bir kentin adndan sz edip ortadan kaybolmalyd. Sonra?.. Filmin ikinci blm oktan balamt. Dndkleri sanki sahneye konuluyormu gibiydi. Sevgilisi kmt ofrn karsna, hayr diyordu, yakalanncaya kadar konuumsun benim! Adaletin grevi seni arayp bulmak! Gerekirse bir pasaport uydurur, birlikte geeriz snrdan. talya'ya gideriz. Romanya'ya gideriz! Snr dna kamak... Hi dnmemiti bunu... Film savatan nce ekilmie benziyordu. Bugn, ne talya'ya kalrd, ne Romanya'ya... Snrlarn yarsn Alman ordular evirmiti. Yar snrmz da Arap lkelerini bizden ayryordu. Kendisi gibi dnenlere daha da ar cezalar veriliyordu d lkelerde. stelik bir de casus damgas vurulup sorgusuz sorunsuz kuruna da dizerlerdi adam.
117
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bu lkeler onu bir gn buyur bile etseler kendi halkn kaderiyle ba baa brakp nereye gidebilirdi? Bu halkn ocuuydu, kurtulular da birlikte olmalyd! Memleketinden kap darlarda erei iin uraanlar olmutu ama, dnp dolap dnmlerdi gene.Kitaplar Namk Kemaller'den Ziya Paa'lardan sz ediyordu. Bu topraklarn her lkeden ok kendi aydnlarna gereksinimi vard. Geldii gibi, gene kalabala uyarak kmt sinemadan. Yryordu, nnde gidenlerin admlarna uyarak. Bu admlar, seyreklee seyreklee bir sre sonra nnden silinip yok olmulard. Klavuzsuz yabanc bir gezgin gibi tek bana kalmt sokaklarda. Kendi ynetimini ele almalyd artk. Saat, daha on biri yeni gemi olmalyd. Kahvelerin, meyhanelerin, sinemalarn on birde kapanmalar gerekirdi, skynetim buyrultularna gre. Tam iki saat sonra dokunabilirdi evinin penceresine. kran onu bu gece beklemediinden uyandrmas g olabilirdi, ama uykusu ok hafifti karsnn, bir tklamada aard gzlerini, derin uykularda da olsa. Ara sokaklardan Fatih'e doru evirmiti ynn. Kar kar bildii bir kesimdi buras... Edirnekap'ya kadar gide gele doldururdu zamann. Birden aklna gelivermiti. Nihat'n evinden karken yazd kt... leye kadar polise teslim olacan yazmt. Vakit gece yarsn bulduu iin neden teslim olmadn sormazlar myd, yakay ele verirse? Onu ikinci kez sulu duruma drecek olan kd arad ceplerinde. Bulunca da yrtp att. Yenisini yazp yazmamay dnd bir sre... Yazmasnda yarar grerek, caddenin koyu karanlna aldrmadan bzld bir keye, unlar karalad: Vakit tam gece yars... Emniyet Mdrlne gidip teslim olmaya karar verdim. 29 Mart 1944 Ne olursa, u bir iki saat iinde olacakt nk. Bu duruma gre, eer yakalanrsa, Edirnekap ynne giderken deil de tam tersine yrrken yakalanmaya bakmalyd.Bu saatlerde devriyeler sklar, ddk seslerinin gecenin suskusu iinde rd balk ann delikleri klrd. Bu an iine dmemek iin btn duyularn tetikte bulundurmas gerekiyordu. Yryn bile yolun ortasnda
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
sal sollu dizilmi sra aalara uyduruyordu. Aka yrmektense aatan aaca ilerlemeliydi. nden de geriden de bakan bu aalar yznden kolay kolay grmemeliydi onu, hele bu zift karanlnda... Aceme'ye doru yaklatka ddk sesleri sklamt. yle ya; stanbul'a girmesi dnlen kt niyetli kiiler, hep surlarn dndan gelecek deiller miydi? Paratlerle, insandan arnm yerlere atlayacaklar sonra paratlerini toplayp sur kaplarndan dalacaklard ieri. Hemen dnmesi, Edirnekap'ya kadar yolunu uzatmamas gerekirdi bu yzden... Tam Aceme duranda yzgeri edecei srada kulann dibinde ac bir ddk sesi duydu. Kap kamamay dnrken gznn bebeinde bir el fenerinin gece mavisi parlad. Peinden bomba gibi patlayan bir ses: Dur! Bu ses, kamay dndn sezmiti sanki! Ama, artk bir yere kprdayamazd, dmt alarna. Durduunu gren kii, yaln bir soru patlatt: Kimsin sen? Ben... Bir retmenim... ift ayakkab yerinde sayar gibi, sokuldu kauuk pabularnn burnuna kadar. likli polis kaputunun dmeleri yapt birbirine. dmeleriyle, paltosunun eksiksiz
Bu yaklamada polise bir ustalk da yok deildi. Burnu ile bir iki kez soluk alp veriinden ikili olup olmadn anlamaya alyordu karsndaki. Eh, leden beri grtlandan hibir lokma gemedii halde polise mahcup olmayacak kadar bir anason kokusundan da yoksun deildi. Verecei cevap iin ok yararl olabilirdi bu koku... Sorduu soruyu biraz daha amak istiyordu, enesinin dibindeki yetkili kii: 121 Adn? dedi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Az bulunur bir ad sylemeliydi: Behzat! dedi, Behzat Altnta! Nerde retmensin? Karagmrk Ortaokulu'nda! Behzat Altnta' kolay kolay tanyamazd, yoktu byle bir retmen. Ondan gayr ne kadar retmen varsa belki tanyabilirdi, eer bir ilikisi varsa okulla. Btn tandklar retmenler iin atr atr yantlar yetitirebilicek bir retmen oluvermiti bu anda. Drt yl bu okulda gemiti nk. Ne retmeni? Ders saati en ok olan Trke olduu iin, en kalabalk retmenler de Trkecilerdi. Trke retmeni! dedi. Ortaokulda polislerin ocuu bile olsa ad, Behzat Bey olamazd. Trke retmeni vard, geride daha. Komiser olduunu anlad adam, dnd arkadalarna: Siz tanr msnz? diye sordu. Hayr! dedi birisi, Ben Hilmi Bey'i tanrm! Haa! Hilmi Yelkenci. Bir de Hilmi aan vardr. Bizim ocuun retmeni... Hilmi aan! Tanrm, arkadamdr. O da benim gibi bu sene geldi. Evet, zmir'den. Polis yumuamt ama, komiser barut gibiydi: Peki! dedi. Ver kimliini! Tehlike imdi balyordu ite! Skynetim blgesinde, gndzleri bile kimlik tamak, sorunca da gstermek zorunluluu vard. Hele retmen olduuna da inandrdktan sonra... Bir aydn olarak herkesten nce yerine getirmesi gerekirdi bu Skynetim buyrultusunu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yok! dedi, Yok zerimde! Nerde? Ceketimin cebinde! Ceketin nerde? Paltosunun dmelerini zd birden: Bakn! dedi. Ceketim yok! Bsbtn merak artmt komiserin: Bu soukta, byle ceketsiz... diye geveledi. : Sylemeye utanrm efendim! dedi. Ceketsiz kmak zorunda kaldm, bulunduum evden... Hangi evmi bu? Hogrnze snarak sylyorum komiser bey! Konuu olduum kadnn evinde kald. Bir an dnd Komiser: Ama bir retmen... Hemen szn kesti Mustafa. Bekr bir retmen... Gndzden arlmtm. Kt bir sprizle karlaacam hi kestirememitim. Kimbilir belki de oyuna getirdiler beni! Durdu, dnd komiser: Olur byle eyler... dedi, Nelerle karlayoruz btn gn. Peki, Basri Bey, al gtr bunu karakola! Hviyetini ispat edince salverirsiniz! Kurtuldum derken, tam tehlikenin gbeine dyordu. Karakola bir girdim mi kamam bir daha diye dnyordu. Komiser: Haydi! dedi, Gle gle! Sa olun! yi geceler!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Orta yal bir polisti onu gtren. Komiser gerilerde kalnca: kinci yl benim olann! dedi, Ne yapacam bu haylazla bilmem! Okusun, adam olsun diyorum, kulak ast yok. Bu yl da kalacaa benziyor haylaz! Karakola ayak basmadan ne yaplacaksa yapmalyd: Trkesi nasl! dedi, ki ders yerine geer Trke snf geerken. O da krk! dedi, ! Hmmm! dedi sevinerek, Sekiz numaraya bakar en azdan. Btn yl ten fazlasn alamayan, nasl alacak bu sekiz numaray? alrsa neden almasn! Surda daha iki ay var, Nisan Mays... Kurtarr m dersiniz? Neden kurtarmasn... Daha ok dilbilgisine nem verir, bizim Hilmi aan... Dilbilgisi, okuma yazma gibi deildir, skarsa kendini bir ayda toparlar. Hele biraz da gsteren olursa... Hemen bu ii, Mustafa zerine alabilirdi ama, bu neriyi yaparsa, ne pahasna olursa olsun, kendisini kurtarmak .steyen bir sulu durumuma derdi. Byle bir suluyu, ocuunu geirme pahasna da olsa salvermezdi bir memurcuk. Tam emsi'nin frnn nnden geiyorlard. Bir dakika! dedi Mustafa, Benim kim olduumu ispat iin bir tank m gerekiyor? urda bir frnc var! emsi Efendi, emsi Yldrm! Bizde olu da var! Koskoca bir frn sahibi bu saatte frnda kalp da hamur youracak deildi ya! Polisi ekip gtrd frna doru. Kepenkleri indirmiler, ierde alyorlard. Scak bir somun kokusu szyordu
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
dar. Kapsn yumruklamaya balamt Mustafa. ok gemeden de uvallara sarnm bir ii kapy at. Sa ba un iindeydi. erde mi emsi Efendi? diye sordu Mustafa. Ekmeki polisi grnce rkmt. erde bile olsa Evet! diyecee benzemiyordu: Yok! dedi, Akamdan bir urad gitti! Dnd polise Mustafa: sterseniz gidip uyandrabiliriz, evi nah surda! dedi. Sylediine de piman olmam deildi. Mustafa iin herey yapard ama adn sorduklar zaman da durup dururken, Behzat Altnta da diyemezdi ya! Nerden bilecekti onun kendisine yeni bir ad taktn! Polis, dosta elinden tutup ekti: istemez Behzat Bey! dedi, Anlald! Yan yana yryorlard: 124 Btn mesele, sizin bural oluunuz... Dardan gelmemi oluunuz yani... Kimliiniz yannzda olsayd, hi gerek kalmayacakt bunlara, ama olmu bir kere... Bundan sonra hi ayrmazsnz yannzdan kimliinizi! nce ceketimi yanmdan ayrmamaya alacam! dedi glerek, Kimliimi tamam iin byle yapmam gerekiyor, ilk nce! O da glyordu: yle! dedi. Sca scana almalyd ii zerine: Siz ocuun Trkesini hi merak etmeyin! Verin bana adn numarasn! Kda kaleme sarlmak iin elini paltosunun i cebine atmt, dalgnla getirerek.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Toparland birden, ceketinin cebinde olmas gerekirdi elbet: Siz yazn da verin! dedi, Adn, numarasn, bir de snfn! ak diye dolmakalemini ekti, kk bir defter kard i cebinden. Elindeki fenerini alp, evirdi zerine: Yazn! dedi Mustafa, Ben feneri tutaym da. ini bitirip de kd ona uzatrken: Ben Hilmi Bey'le grrm ayrca! dedi. Birden toparland: Hayr! dedi, Hi gerei yok, gelip grmenin... Hilmi Bey'i darltrz sonra! Haklsnz! Ben konuurum Hilmi Bey'le! dedi Mustafa. Polis, karakola sapan yolun banda durdu birden: Gidebilirsiniz Behzat Bey! Eer sizi kracak bir durum olduysa zr dileriz! Rica ederim! Emir var komutanlktan... Ge vakit kimi grrsek, kimlik gsterse bile tutup karakola gtryoruz, kusura bakmayn! Teekkrler! iyi geceler! Bu iyi geceler dilei tam yerindeydi. Gece, bundan sonra balyordu Mustafa iin. Ne yapp yapp devriyelerle yz yze gelmeden evin kapsndan ieri girmeliydi. Eer Ali gene evde deilse ertesi gn bile hi kmamalyd. kran' ie gnderip, arka odada dinlenmeliydi btn gn. Eer Ali'i getirdilerse, banyoya saklanmal, geldii yere gittikten sonra kendisi de sabaha doru kp gitmeliydi.Bir tas orba, bir tarhana orbas gznde ttyordu bu anda. yi ama sinemada verdii karara aykr deil miydi btn bu dnceler.diye dnd. Evin evresinden elini ayan ekecek,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
oluu ocuu kendi haline brakacakt. Psrk ocuklar gibi karsnn eteklerinin dibinde ne ii vard. Eer evden uzakta bir iki arkadala, bir arada yaayabilecei bir dzen kuramayacaksa, bu kamalarn ne yarar vard? Gidip teslim olmak daha akllca bir i olmaz myd? Kim olabilirdi bu bir iki arkada? Kiisel dostlardan, iire, edebiyata dkn amatrlerden, toplumcu nitelikte aydnlardan m semeliydi? Yry adl bir sanat dergisinin yaz ileri mdrln yapyordu bir ara. Hi olmazsa byle deerlendirmi oluyordu elindeki yksek okul diplomasn. Derginin sahibi de Ktahya Lisesi'nden yetimi bir gen arkadat, Faruk... aramba yresinde bir ii olan enitesinin evinde oturuyordu . ok arkada kazandrmt bu dergi ona. Toplumcu iirleriyle n yapan ne airler vard aralarnda. Ayrca yazlar henz baslacak kvama gelmemi ne deerli arkadalar... Kadro, her gn biraz daha geniliyor, yalnz sanat sorunlar deil, toplumsal sorunlar da tartlyordu bu dergide. Memleketi, sapland kmazdan tutumsal ilkelerle, kurtarmann yollar aratrlyordu. Yurdu smr dzenine itenlerin karsna sanatla, edebiyatla kmaya alyorlard. Yalnz sanat yoluyla bu iin stesinden gelmenin olanakszln bilmiyor deillerdi. Olaylar onlar bilinli davranlara doru iterken ileri Bakanl'nn bir buyrultusuyla kapanvermiti dergileri. Bu kapanmann yasa d bir tutum olduuna inandklar iin Birinci ube'nin Basn Brosu'na gitmilerdi Faruk'la. Onlara, bakanlktan gelen emri okumakla yetinmilerdi, o kadar. Kapatma yazsnn bir kopyasn ellerine bile vermemilerdi. Bir yardmlama dzeni iinde gelien bu dergi, bir toplumcu kuak getirmiti edebiyatmza, birbirine bal bir dzine kadar sanat... Biliyordu ki, onu bugn adm adm izleyenler mutlaka dergideki arkadalarna da bavurmay dnm olacaklard. Bunu bildii iindir ki yirmi gndr bunlardan hibirini aramam, hibirinden yardm isteinde bulunmamt. Ama, bir gn darda kalrsa, durumu iyice inceledikten sonra teker teker kaplarn alabilirdi. Bundan tedirgin olacak tek kii bulunacan sanmyordu. Aralarnda hibir zaman kk hesaplar olmamt sanat
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
arkadalarn. Karagmrk Ortaokulu'ndan ayrld gn, o evrede kftecilik eden, iki ruhsat alamad halde imelerine gzyuman Rusuklu'ya yklce bir bor brakmt, sonradan dedii. Bu yalnz kendisinin le yemei hesab deildi. Ortaklaa yaplm borlard. En dar koullar iinde yaamlar srp giderken, Yenikap'da Sirkeci'de, emberlita'da borlarn yenileri almt. Sa olsunlar, nereye giderse, veresiye iki tabak kfteyle bir ie arap verecek iyi yrekli lokantaclara rastlamt. Bu olanak, ou zaman, kendisi kadar arkadalar iin de kullanlmt. Dostlar arasnda, kendisi gibi davrananlar da yok deildi, hem de ok sayda... Bu karlkl cmertlikler, onlar toplumcu havaya daha da yatknlatrm, yeni dayanmalara hazrlamt. nanyordu, dara gelince bu arkadalara bavurmann onu dknklna drmeyeceine. Gerektii zaman bavuracak, ilerisi iin destek olmalarn isteyecekti. Bu gibi dostlarn aralarnda bulunduunu dnp kendini ayakta tutmaya almas bile baka bir gt, zellikle u dnemde. Kendini bir eylemin iinde arkadalarla bir arada dnmenin, u darboazda geirdii gnlerde byk bir deer tadn ok iyi bilenlerdendi. Devriyeler arasnda, ddklerini kollayp, syrla syrla ilerlerken, hep bunlar dnyor, ip stnde yryen bir cambaz gibi admlarn ustaca atmaya alyordu. Bir anda onu iki yandan sktran ddk seslerinin yolunu Zeyrek'e doru saptrdn grmt. Ynetim onun elinde deildi artk, yolunu rastlantlar iziyordu. lerleyecek yerde ara sra da geri gidiyor, yitirdii yolu daha sapa sokaklardan dolaarak kazanmaya alyordu. Oysa Zeyrek'ten gemeyi hi dnmemiti yola kt zaman.Eer bu yanda bir ii olsayd u getii biimsiz kaldrmlar stnden mi yrrd? Kaldrm talar ayaklarna taklyordu, amur birikintilerine daldka ok imi kiiler gibi sendeliyordu. Byk bir yay izerek Selimpaa Soka'na geldii zaman saatin bu gereksiz uzatmalar yznden ikiyi gemi olacan dnmt. Onu Ankara'larda kovalayan polis, artk evini bolama benziyordu. kran'in dediine gre, gece nbetleri hemen onda,
126
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
on birde sona eriyordu. Bu soukta uzun sre kap beklemek de kolay deildi hani. Herzamanki gibi geti Selimpaa Soka'ndan.Evini iyice inceleyebilmek iin kar kaldrmdan yryordu. Bu biraz da kapnn nnde dikildii varsaylan kiiyle arasn en azdan on adm amak iindi. Bu durumda daha kazanl saylrd kapnn nnde beklemesi gerekenden. Eer byle birini orackta grrse bir daha sokaktan gememekle kendisini hi olmazsa gecenin tehlikesinden kurtarm olabilirdi. Ama, yolunu bekleyen kii, uzaktan geen her adamn peine decek bir durumda olamazd. Mustafa'y durdurmaya gelince gecenin bu saatinde, hemen kaderine raz olacaklardan da deildi. Aceme durandaki durum bambaka bir karlamayd, burdakine hi benzemezdi. kinci kez daha gvenli bir biimde srdrrken birden sola kayd pencerenin camna takld. kran'n uyanp kendine gelecei sre kadar bekledi.Hi bir kprdanma olmamt karartma perdesinde. Bir kez daha vurdu. Cam grecek kadar bekledi. Grnmyordu kra'n ba. Her zamankinden daha ge kalmt bu gece, biliyordu. Belki de bir sre beklemi, yorgun olduu iinde uyuyup kalm olabilirdi. Uzand, bir kez bir kez daha vurdu, hem de daha hzl... Yoktu kran... Yatanda olmayacan dnerek bir ember daha izmeyi dnd. Ddk sesleri daha telerden geldii iin, kalkp da onlardan yana yrmek akllca bir i olmayacandan bzlp bekledi bir sre.Ddk seslerinin elverili olduu bir anda kalkt, bir kez daha vurdu, bekledi. Hayr evde yoktu kran! Ancak bu kadar soluk aldrabilirdi ddkler kendisine. ki devriye, karlkl haberletiler ac ddk sesleriyle... Bu seslerden her ikisinin de ayn uzaklkta olduu belliydi. Eer ikisi birden ondan yana gelseler mutlaka skp kalrd aralarnda. Gene de birdenbire yrye gemedi. Devriyelerden birinin baka sokaklara gideceini dnerek kula, kirite bekledi. Son haberlemede ddklerden biri, daha da yaknlardan, gelmiti. Artk iki ynden birini seip hzla kmalyd yola.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bunun lgnca bir davran olacan dnmekte gecikmedi.Ayak sesleri, ister istemez varln ele verirdi, ksa zamanda. Olduu yere bzlerek, kprdamadan durmalyd. Eer geerlerken bireyden kukulanp lambalarn yaksalar bile gremezlerdi bu zifir karanlnda. Evin alt katndaki kmrlkten sokaa alan yarm pencerenin karaltsndatzlp kalmt. Topraa yapm, ban, paltosunun iine ekmi, soluk almadan bekliyordu. Kulana yaklaacak olan ayak seslerini, bekledi bir sre daha. Neden sonra bir ddk sesi duydu ok uzaklardan: Ne var, ne yok? diye soruyordu uzaktaki devriye.Daha da uzaktan iki ksa bir uzun alnan ddn yantn duydu: Her ey yolunda gidiyor! demek istiyordu. Birden doruldu, en uzaktaki ddk sesine doru, sanki yetimek istercesine alt kauuk papulannn yumuak admlaryla yrd.Amacnn bu devriyeye yetiip hal hatr sormak olmadna gre, en uygun bir yerden sola sapt, merdivenli yola trmanmaya balad. Kurtulmutu, karlkl iki devriyenin emberinden. Bir hafta kadar nce gene byle bir devriyeden kap iine girdii kr kire kuyusuna usulca kayd.Soua, topran slaklna aldrmadan paltosunu bana ekip uzand yzkoyun... Bir ezan sesi sanki kulann dibinde yanklanyordu, Mustafa'nn.En rahat bir yatakta gzlerini aar gibi birden uyand.Btn vcudu kazk kesilmiti ama, souun havadan deil de, topraktan geldiini anlamakta gecikmemiti. Birden doruldu, uyuan dizlerini outurdu, kollarn iki yana savurup omuz balarnda kavuturarak snmaya alt. retmen Okulu'nun akll bahesinde jimnastik retmeni byle hazrlard onlar derse. Valide Camii mezzini davudi sesiyle rast'tan bir ezan okuyordu. Uyarcyd bu ses gerekten de: Namaz uykudan hayrldr Haydin namaza! Akllca bir aryd bu! Namazn, uykudan da, devriyelerin nnde bir sokaktan bir sokaa kamaktan da daha hayrl olduundan hi kukusu yoktu. Merdivenli sokaa sapmadan, arka
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yoldan bulvara indi, bulvardan da okul duvarlarnn dibinden yryerek ara sokaktan, doru Valide Camii'nin avlusuna!.. Bulutsuz bir gkyz...Btn karartmalara kar egemenliini kazanmaya alan donuk bir mavilik. Fenerini henz ksmam bir iki yldz, alacakaranla fersiz gzlerini krptrarak bakmakta. Geceyi avsz geiren devriyeler, son soluklarn verir gibi, son ddklerini alyorlard kardan karya. Tanr'nn arsna uyan birinin nlerinden geip cami avlusuna doru ba nde yrmesi neden kukulandrsnd onlar? Ama gene de rkek, gene de hesapl admlarla arka kapdan avluya giriyordu Mustafa. Tehlikeli bir snr am, zgrlk lkesine kendini naslsa atm gibi ferahlayvermiti birden. Ezanla birlikte alan helalarn kapsndan gvenle girdi. Alp kapanan kap seslerine uydurdu ierdeki duruunu. ok durmakla kukuyu ekeceinden vaktinde kt dar. Herkesle birlikte musluklarn nne kt abdest almak iin. Kurtulu Sava sralarnda ilkokulda zorla abdest aldrp sokarlard onlar namaza.Ordumuzun muzaffer olmas iin ellerini namaz sonunda Tann'ya aarlard. Hocalar dua eder, onlar amin derlerdi. Bu kez baka zorunluluklarla alyordu abdestini. En azdan yirmi yl geride brakt halde hibir ayrntsn unutmamt kurallarn... Sra ayaklarn ykamaya gelmiti, sabahn ayaznda zor iti bu ama, Tanr'y aldatmann bir anlam yoktu, syrd oraplarn. Musluklardan akan buz gibi suyun altna tuttu. Dindalar, ok dkn olacaklard sabah uykularrfa. Minareden yaplan Namaz uykudan hayrldr uyarsna pek kulak asma benzemiyorlard. Ancak iki sralk saf tutabilmilerdi imamn arkasnda. Mustafa son safn, son adam olarak kaldrd iki elini iki kulana: Tanr uludur! Herkese uyarak kmt camiin kapsndan, her yerde olduu gibi, gene en geriden Tanr'nn korumas altnda geirdii yarm saatlik huzur havasndan syrlm, yeniden yollara dmt. Hangi sokaklardan geip nerelere gidebilirdi? Bir sre, bu ilerde iyice ustalap pien ayaklarnn gidiine brakmt kendini.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Admlarnn her atlnda dzgnce kaldrm ta aramak isteyen papularnn zppeliini krmaya alarak amur kek dinlemeden yrmt, yryebildif kadar. u yirmi gndr bu kadar gzel bir havada dolamad iin bir yrme cokusu vard iinde. Ne var ki, bir av hayvan kadar avclar da byle havalarda dolamaktan holanrlard. Bu gerei de gzden uzak tutmamas gerekirdi Mustafa'nn. Gidecei yerler zerinde hzla ince hesaplar yapmak alkanln da kazanmt. Hangi sokaktan getiine, ancak yola dt zaman dikkat edebiliyor hemen de veriyordu kararn. yle bir gz gezdirdi evresine. Kzl badanasyla Zeyrek Hamam grnd kardan. Boy abdesti almak zorunda kalanlar bu saatlerde alarlard hamamlarn kaplarn.Hamamn kaps henz ardna kadar almamt ama, hamamlar sabah kahvelerine benzemezlerdi ki... Yumruklaynca aarlard ierden. Daha ilk vuruta kapnn arkasnda bekleyen nalnlar, tkr tkr talarn zerinde yryerek yaklatlar. Hemen her yerde ayn slak ve tok ses karan bir aa srg ekildi birden. Uykulu gzler, bir buyur ekti szgn baklarla. kard papular kaldrp bir yana yerletirirken sordu buyur eden: Kese sabun ister misin efendi? Ne ii vard keseyle sabunla Mustafa'nn? Gecenin kemiklerine kadar ileyen souunu karmak istiyordu gbek tana uzanarak. lk mteri oydu kukusuz. renmek iin dikiliyordu nnde. Oda atrp atrmayacan
stemez! dedi, urackta soyunurum ben! ok umutlanmad iin hayal krklna uramad belliydi: Sen bilirsin! dedi. Soyunurken iki para petemal getirip brakmt yanna. Bir an nce hamamn scaklna kavumak iin abucak soyundu. amarlarn i ie geirip ast engele. stne de paltosunu geirdi. Uzaktan onu izleyen tellk: Boha brakmtm oraya! demekle, yetindi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bilirdi bohalar... Gelip giden her eit mterinin giysileri konurdu iine. Her birinden ufak tefek bir eyler kalrd. Tellk onun dikilip durduunu grnce umutland: Efendi! dedi. Varsa ekmecelerimiz de var. emanetlerin... Koyacak kilitli
Cebindeki be lirann emanetliinden ne olacakt.Ne saat, ne de deerli bir kol dmesi...Peki, ya iir msveddeleri? En deerli emanetleri bunlard ama, ste para verse kimse alp gtrmezdi onlar. ekmecelik bir ey yok ceplerimde! dedi yavatan. zerindeki eyalar dnrken, tarihli, imzal gidi belgesini anmsamt birden.Uzanp paltosunun cebinden kard. Bir deeri kalmamt artk, tarihi eskimi, gece yars ok gerilerde kalmt. Yrtt, ufak ufak paralad. Gece, karartma korkusu ile birlikte silinip gitmi, tertemiz bir sabah balamt. Ama gene de balayan gnle, yeni bir belge dzenlemek gerekirdi. Hamama, Emniyet Mdrl'ne temizlenip gitmeyi dnd iin gelmi olabilirdi.Buraya gelii, gidi hazrlnn ilk blm olamaz myd? Yazaca ktta, bir iki szckle bu gerei de belirtirse, ok iine yarard ileride. Oturdu sedirin stne yeniden, tanesini ekerek balad yazmaya. cebindeki ktlardan bir
30 Mart 1944 saat sabahn 5'i... Zeyrek Hamam'ndan knca doru Emniyet Mdrl'ne gidip teslim olacam. mzay da unutmad. Yrtt ktlar ald avucunun iine, atacak yer ararken tellkla gzgze gelmiti: Ver! dediAtaym! Avucuna, didik didik edilmi ktlar brakt: Aklma gelmiken yazaym dedim hamamdan knca! ok mhim bir i iin! stersen, koy ekmeceye! dedi. Canm, istemez, ekmece bizim neyimize!
de...Belki
unuturum
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yazdn kd diyorum! Haaa, kd m? Evet bu ok nemli ama, cebimde kalsn, daha iyi! Deeri birdenbire artvermiti. ok nemli eyler yazan bir adam oluvermiti. kinci petemal omuzlarna atp yrrken tellk kotu, ayr duran nalnlar yanyana getirdi: Buyrun beyim! Mustafa slak talarn zerinde tkr tkr yrrken, sayg ile el balayp dikildi bir yanda. Merdiven dibindeki nalnlar ayana geirip, kap tokmaklarn gmlete gmlete girdi ieri. Srtst uzand gbektana. Tepe camlarndan den damlalardan korunmak iin kapad gzlerini. Ellerini alnna koyup dnmeye balad. Hamamn scakln, nce srtnda duyarken, yava yava btn vcuduna yayldn, gzkapaklarnn gittike arlatn anlyordu. Uyku ile uyanklk arasnda, hamamdan knca alaca kaplar sralyordu akl sra. iyi kapanmam musluklardan, sularn tat kurnalara tekdze den damlalar onu uykuya arrken tam kendinden geecei srada talarn zerinde dengesiz naln srtnmeleri duydu. Kaplar gmbrtyle almadna gre, demek dardan gelmiyordu bu adam. Kurunlaan gzkapaklarn aralayp bakt, kaburga kemikleri frlam darack gsl, soluk yzl biriydi bu. Ayaklarn srye srye geldi, gbek tann bir kysna oturdu. Petemalnn iinden iki sska bacak aa sallannca ayak parmaklarna takl nalnlar dt talarn zerine. Bir sre dalgn dalgn bakt Mustafa'nn yzne, renkleriyle birlikte anlamn da yitirmi yorgun baklarla... akmak akmakt bu dalgn gzler. Yorgunluktan m, yoksa hastalktan m, belli deildi. Tam srtn te yana dnecekti ki, sska adam: Tanyamadn deil mi Abi! dedi. Sonra kendisi yantlar gibi: Tannacak yz m kalm sende, desene!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mustafa'nn iinde, gerili olduunu o anda sezinledii bir eyler, daha da gerilmiti. Acmaktan m, fkeden mi, yoksa irenmekten mi belli deildi. Tanmt sesinden bu sska adam. Burhan'd bu. Burhan Morkaya... Bir yksek okulun son snfndan ayrlmak zorunda braklmt. Byk bir airimizin adyla ayn mahkeme dosyalarna gemiti ad. Bir sre yattktan sonra mesleinden de olmutu. Bu olaya ad karan br arkadalar ile de tanmt Mustafa. Bir senedir grmemiti Burhan Morkaya'y.Ne kadar ypranm, yz ne kadar anlamn yitirmiti byle. Kaya'dan mektup alyor musun? diye sordu birden. Kaya, bu olaya ad karan snf arkadalarndan biriydi. Ben mi? dedi Mustafa. Neden mektup yazsn bana? yle! dedi, Son gnlerde durmadan seni ekitirirdi. Ama Kaya ok severdi seni, ok gvenirdi sana o zamanlar. Doru! dedi iini ekerek, ok severdi, ok gvenirdi ama... Hi unutmamt dediini. Bir gn demiti gvenemem ama, Burhan'a ok gvenirim! Sz deitirmek istedi Burhan: Bu airler birbirini neden sevmezler bilmem ki Abi! Sevenleri, ooook! dedi, Elverir ki kendilerine gvenlerini yitirmesinler. Bir ozan, ortamndan uzaklamaya balad m hi hayr gelmez.Halka gvenemeyen kendine de gvenemez olur. Kaya, kendisini hi ekemediini syler dururdu senin. Neden bu ekememek? Aklamaz myd? Bilmem, yle derdi. Herhalde onun kadar iir yazamadn iin de ekemediini sanrd. Hi de zenmedim. Onun gibi yazmay istemek, biraz da daha usta birinin yaz biimini yknmek olurdu. Ben, kt de olsa, beenilmese de hep kendim gibi yazmak isterim.
ki...
Sana
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bu konumalara hi de can isteyerek katlmyordu. Burhan onun bu konudan holanmadn anlaynca: Eee dedi. imdi ne iler yapyorsun? Biz elimizi ayamz ektik Caalolu'ndan! Senin bir basmevin olacakt? Benim deildi, babamnd basmevi. Ne oldu imdi? Mustafa bu sorusuyla, sen ne oldun byle, demek istiyordu. Ne olacak? dedi. Babam kendi iine beni kartrmak istemedi. Ben de ite byle batan kara! Mustafa'nn kulana alnanlara gre,kt alkanlklar edinmi, bunun sonucu da polisin adam olmak zorunda kalmt.Bir iki paket eroin karl, her boyaya sokulup karlmt polislerce. nsann d grn, st ba,i dnyas iin bir aynadr derler ya, bunda bir gerek pay olsa gerekti, ikisi de Hoca Nasrettin'in lleri iine girmilerdi, u gbek tanda. kisi de ayn deerde birer petemala sahiptiler. Ama ne de olsa Burhan'in yzndeki bir kar sakalla, u birer yumrukta km gibi duran gzlerin bir anlam olmalyd. Bu saatte hamamda olmann da bir nedeni olsa gerekti. Geceyi burda geirmi de olabilirdi. Belki de Mustafa'dan az nce gelip gecenin perianln datmak iin kvrlmt bir keye. Durumlar arasnda bir benzerlik grd iin ktlemeye de dili varmyordu. nsanlk haliydi bu! Buraya dmek zorunda da kalabilirdi insan, erken erken... Burhan skntl bir soluk ald, of eker gibi boaltt onun yzne kar: Sigaran var m Abi? dedi. Baylrm hamamda sigara imeye! Var sigaram... dedi. Baklaryla gbek tanda sigara aryordu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ama, darda, cebimde! dedi, Mustafa. Aldralm tellklara! imek gibi bir dnce geti kafasndan: Ben gider alrm! dedi. Biraz diini skver. Cebinde oka bir parann bulunabileceini dnm olacakt ki: Keke... dedi. Bir ekmeceye kilitleseydin ceplerinde neyin varsa. Bak, ben hep yle yaparm. Avucunu am, iindeki anahtar gsteriyordu. Gld Mustafa: Emanetler yklce galiba! dedi. Glmeyi daha da ileri gtrmt Burhan: Baktm, beni ieri aldklarna piman olmua benziyorlar. dedi, Gzmn yana bakmadan kap dar edeceklerini anlaynca, bo ekmeceniz vardr herhalde dedim, u emanetler iin. Bir anda deiiverdi davranlar. Soyunduktan sonra da kirli bir mendili topak yapp kitledim ekmeceye, anahtar da zerime aldm. Durdu, utanr gibi bir sre yere bakt: Hep byle ite! dedi, Amma gene de yaayp gidiyoruz. Sabah sabah sen dmesen biraz zor olacakt dar kmam. Tekmesiz, tokatsz kamazdm kapdan dar! Birden kalkp kamay dnd Mustafa, itenliine hi aldanmaya gelmezdi Burhan'n. Bilirdi ne hin olu hin olduunu, iyi gnlerinde bile gvenememiti ona bir trl. Burhan: Hani bize gelmitiniz bir gn... diye balad. Beyazt'taki eve... arap imitik... Kaya da vard, Niyazi de... Hatrlyorum. Kucanda kzn da getirmitin, Ayin'di ad deil mi? Yoksa Glin miydi?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Unutmamsn! iek gibi bir eydi, mavi mavi... iki yanda kadard. O zamanlar bir dergi karyordunuz. Nzm'n iirleri de vard dergide. Vard! Kaya almt bu iirleri zerine... Yrekli olmak her yerde gerekli insan olana. Sorarlarsa ben yazdm diyecekmi! Mustafa biraz da alayl: Ona m sorarlarm bunu derginin sorumlu mdr dururken. Diyelim ki sorumlu mdre sordular, bu iirler kimin diye? O da olan biteni aklarsa Kaya'nn kahramanl ka para eder? Savc her eyi renip de sorumlu mdr sktrrsa, Kaya savclkta haberim yok benim derse... Sorumlu mdr gider okkann altna! vnmeye gelince insan nelerle vnmez ki... Kimisi de Nzm'n iirlerini, derginin sorumlu mdr dururken kendi zerine almakla vnr ite byle! Demek dergideki baz iirlerin. Nzm'n iirleri olduu doru, yle mi? Bunlar neden sertleerek: sorabileceini dnen Mustafa biraz da
Dergide yaynlanm olan iirler, altndaki imzalarndr. dedi. Yok, kzma! Hani renmek istiyorum da. Bilirsin, ok meraklym iire, ara sra da yazarm. Son kitabn grdm vitrinde, paraszlktan alamadm! armt Mustafa ama, hi bozuntuya vermedi. mzalayp veririm sana! dedi, alttan alarak: Burhan gzlerini dikmi bakyordu, bunda bir oyun olmasn ; diye: Demek elinde daha kitap var, yle mi? Neden olmasn?
136
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ittiime gre toplanm da... Belki kalmamtr dedim... Bilmiyorum toplatldn! Daha birey bildirmediler bana. Anlaml anlaml gld: Kitaplarda bir tane bile kalmam! Satlmtr belki... Ka bin basmtn? Konumadm kitapyla, ok bastn sanmyorum. yaknlarda da grmedin mi kitapy? Grmedim. Bu
mzalayp vermeni ok istemitim, birinci kitabn vermitin! ok severim senin iirlerini! Sa ol! Aliim'i ezbere bilirim... Hele Kitaplar adl iirini... Sonra Cenaze... ocuklarm... Sen sigara istiyordun, deil mi? Benim de canm ekti. vlmek insana iyimserlik verir. Tiryakiliim de o zaman balyor ite! Bir ey imek... Alkoll, nikotinli... Ne olursa olsun iilecek bir ey... Daha daha Abi? Dahas yok, benim iin o kadar! Ah Abi, bilmezsin! Dur, u sigaray getireyim hele... Birden canland, kalkt ayaa omuzlarmdan bastrp oturtmak istedi. Vazgetim sigaradan! dedi, Otur! ok istiyor canm. Yakalm karlkl... Dur Abi! Bir ricam olacak senden! Ben de kafam bulaym iki buuk lirayla! Var m? Var canm, hi merak etme! Hele u sigaray... Sen ver u iki buuu hele... Ben de geleyim seninle... Bir kou alr gelirim. Uzakta deil, Zeyrek'te itfaiye'nin oralarda... Dur imdi! Gidip geliin kuku uyandrr. knca afrsn! Gzn seveyim, etme Abi! Ben de bulaym kafam! Harmanm akamdan beri. Perianm! Hi de harmana benzemiyorsun! Anlamt maksadn Mustafa. Belki yannda bir iki paket de yedei vard. Gidecek, bir yerlere telefon edecekti.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Pek gl bir insan deildi ama, i baa dnce bir iki yumrukta bayltabilirdi onu. Bir deri bir kemikti, ama edepsizlie kalkar, ortal altst edebilirdi. Hibir ey yapmasa hamamtasn kapar, gbek tana vurup dardakileri arrd. Yaygaraya verirdi ortal. Nasl kurtulacakt elinden Mustafa? Peki Burhancm! dedi, Vazgetim imekten. Tutuver sen de kendini biraz! Szleri onu sevindirmi miydi, zm m, yznden pek bir ey belli olmuyordu. Harmanln uzayp gitmesi onun iin byk bir ikence olmas gerekirken, hi de tedirgin grnmyordu. Kap tokmaklar gm gm tt, yeni mterilerdi gelenler. Ya da hamamda alanlard. Kim olursa olsun onu kurtaracak rastlantlar kabilirdi karsna. ka ka emeklilik yanda bir ihtiyarck kmt bu gmbrtlerin iinden.Geldi, yatp yuvarlandklar gbek tann bir ucuna iliti. Bir ulsuza hi benzemiyordu. En iyi cinsten bir paket sigara vard elinde, bir de akmak. nce mendilini serdi gbek tana. Avadanlklarn koydu zerine... Bir de jilet makinesi eklendi bunlara. ok gemeden bir tellak kageldi, kap tokmaklarn aralksz gmleterek. Mustafa'ya kese sabun soran tellakt bu. Omuzundaki renk renk petemallar gbek tana serdi. htiyarc buyur etti zerine. Onlara yle yukardan bakyordu, mteri dediin byle olur gibilerden... htiyar bu gsteri karsnda alak gnllln yitirmie benziyordu, iini bitiren tellaa: Sa ol, balaynca! brahim! dedi, arrm seni, terlemeye
ibrahim, son bir umutla onlardan yana dnd: Terlemie benziyorsun! dedi Mustafa'ya, Cahit Bey terleyene kadar bir kese yapsak? Bu ii Burhan'a ykleyebilir miyim diye dnen Mustafa: Para var! dedi yavatan, stersen seni bir keselesin.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Iyvermiti Burhan'in baklar. Ama kese iine mi, yoksa onda para olduuna m, belli deildi. Sa ol! dedi, nce senden balasn! Geen hafta keselendim ben. Tellk iin neye varacan anlamt, hi stelemedi: Peki! dedi, Keyfiniz bilir! Burhan bir otursayd telln nne, biimine getirip kamas kolaylard. Sen bize birer para sabun getir de, yle bir su dknp kalm, dedi. Hi sesini karmadan dnp gitti adam. te byle Burhancm! dedi. Hemen ykanp gitmeliyim! Btn parasn burnuna yatrmad zamanlar, kzlarla kadnlarla ok ili dl olduunu bilirdi onun. Biraz da huyunca gitmek iin: Bir kadn arkada var da... dedi. Kocas evden kar kmaz alacak ieri beni. Herkes bu ii akamst yapar, biz tam tersine! inanma pek benzemiyordu ama sordu kukulu kukulu: knca ne yana gideceksin? Herhalde kendisiyle birlikte kmay dnyordu, biimleyecekti giderken toz konusunu. Ya da izini srdrecekti. Bizim ortaokulu bilirsin, Hemen bitiiindeki ev... Nianta'nda... dedi Mustafa,
Yzne dalp kalmt Burhan. Kalar atld birden: Bak Hocam! dedi, Birbirimize kl yutturmaya kalkmayalm! Senin vzr vzr arandn biliyorum ben! Her trl davrana kendini hazrlad iin hi armamt Mustafa: ok gzel! dedi, Biliyorsan, bana yardm edersin!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hibir karlk vermeden, anlamsz gzlerle bakt1 yzne. Bir eye karar vermie benziyordu: Mart'in bandan beri aranyorsun! Polisin seni geceli gndzl nasl aradn bilmiyor deilim! Bu kadar arandn halde hl yakalanmaman alacak ey dorusu! Arkanda yardmclarn olacak... Ya da bir rgt... Hibiri deil! O sylediim kadnn evindeyim! Hangi kadnn canm? Dedim ya! Bizim ortaokulun yanndaki evde oturan. nanma benzemiyordu: Kocas kyor sabahlar, demitin deil mi? diye sordu, kukulu kukulu. Evet, kocas knca ben giriyorum... Geceleri de kapcnn yannda... Bodrum katnda... Nasl? Anlayamadm? Canm apartman, kadnn! Okulun kap numarasn bildii iin, aa yukar bir adrescik uyduruverdi hemen: Rumeli Caddesinde... Kimbilir ka kere getin nnden! Dvten km bir horoz gibi sersemieyivermiti Burhan. Son gcn derleyip toparlamaya alyordu, dve yeniden girmek iin deil de dvmeden kazanmak iin: Doru mu? dedi, Bu verdiin adres? Doru! Bak Abi, darlmak yok! Haber vereceim polise! imdi dosta senden ricam, buradan knca sakn o eve urama! nandrmt yalanna. Ama gene de ok ll davranmalym, diye dnd. Ne kazanrsn, polise haber verirsen? dedi. ok ey kazanrm! Gerisini sorma bana!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bir deneme daha yapmalyd: Para lazmsa... Elini azna doru uzatp szn kesti Burhan: Biliyorum, paran varsa verirsin de... Ama verecein ka kuru? Oysa verebilecein btn paray ben bir gnde ekerim burnuma... Sonra ne olacak? Ertesi, daha ertesi gn? Burnum boyuna ister. Senin anlayacan, polisin gzne girmek zorundaym ben. Onlarn bugnlerde en ok nem verdikleri kii sensin. Senin hakknda kk bir bilgi vermem, bana on gn, onbe gn burnumun kayntsn kazandrr. Senin yatp kalktn evi bulup ortaya karrsam, bir dn!.. stelik bir de beni ele verirsen!.. Ac ac gld: Akln ermiyor! Seni yakalatmak ha! Yattn evi ortaya karmak, seni yakalatmaktan ok daha krl bence! Sen enselendin mi, ilk gnlerde biraz itibarm artar. ki gn sonra gene kakarlar bir keye. Eer yattn yer ortaya kar da sen piyastos olmazsan benim iim daha kyaklar. Haydi aslanm derler, al u paray da d peine o namussuzun! Yani Burhancm, eve hi uramamalym, yle mi? yi edersin! Bir de baka yollar denemeyi dnd Mustafa: yi ama, bktm bu kalardan! dedi, Valla hasta olmasam kar giderim, doru Birinci ube'ye. Onlarn iine yarayan hibir bilgim, hibir gizli yanm da olmasa gene de be gn atarlar beni bir hcreye, a susuz, yle deil mi? Dayanamam salam insanlar kadar skntya ben, yklr giderim alktan, susuzluktan... Daha olmazsa havaszlktan! Ama ne olursa olsun, benim iime hi gelmez senin yakalanman! inan bana, benden ne ky olur ne kasaba... Seni ele vereceim de ben ne kazanacam! Kaym bir kere ayam! Hem sana acdmdan deil kr olaym... Dedim ya ilk gn iime yarar senin piyastos oluun ama beni kendilerinden saymazlar ki bu adamlar, geleceimi garantiye alsnlar: Yakaladm avn ancak kulan kesip atarlar nme! Ben yakalasam bile, bu eref onlarn olur, paras da ikramiyesi de onlarn! Ama sen elimin altnda
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
olursan, onlarda bo brakmazlar beni, sen de! Harman olduum gnler koarm sana! Dolmabahe'den kalkan araba vapurlarndaym gecelen, ikinci mevki kanepelerinin altnda... Yolun derse, bana bir teklik brakp geersin! tenlikle konuuyordu ama, gene de inanmyordu Mustafa. Byle olduu halde kukulu grnmemeye alyordu. Ona inanmay, onu daha ok ktlklere itebilirdi. Yakasn elinden kurtarncaya kadar her an tehlikeli olabilirdi kendisi iin. urada bile barp armaya balasa, be dakika sonra boylard karakolu. Tellk brahim iki para sabunu yanlarna koyup gitti. Haydi Burhancm! dedi, Hemen ykanp da kalm! Birden ast suratn: Canm! dedi, Az nce ne konumutuk! Hele u hamam boa gitmesin! Ykanmken son defa greyim kadn... Olmad! dedi, Sen kadn grmeyi dndn m, yrmez bu i! Neye karar verdik az nce be! Canm, son defa bir... Brak artk, unut bu kary! Planlar altst olacak sonra! Olmaz ki... Tam yirmi gndr yatyorum evinde... Bir de kocasnn kulana giderse... Polisler kadn emniyete gtrp ortal farfaraya vermeden, gideyim de kadnla sz birlii edeyim. Baltay taa vurur sonra Birinci ube'de. in bu yann sen bana brak! Bu ayrntlara, onu inadrmak iin: Bir saat, bir saatik! dedi Mustafa, stersen kapda bekle beni! kmazsam vur kapya, ar ierden! Akl biraz yatar gibi olmutu:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hele kalm! dedi, Kolay! Ban, birka sabun ykad Mustafa. Yzn ok sabunlamamaya alyor, gzlerinden birini aralayp, yanmasna aldrmadan Burhan' gzetliyordu. Birden dar frlarsa diye, tetikteydi. Ayn eyler ka kez aklndan getii iin onun bir atak yapabileceine inanmyor deildi. Ama o, dalgn dalgn sabunlanp duruyor, bir davrana geecee hi benzemiyordu. Suyun arl arl musluklardan ak, taslarn kurnaya arpp hamamn kubbesinde geni yanklar brak onlar konuma zahmetinden kurtaryordu. Mustafa, onun kendisine gvenip gvenmediini, sylediklerine inanp inanmadn denemek iin yle yarm yamalak sabunlandktan sonra birden kalkt ayaa: kyorum ben! dedi. Dnd kadar telalanmad: Byle slak petemalla m kacaksn? Omuzuma alacam petemal, belime dolarm, olur biter! Canm, vur tas da kurnaya, tellk kma getirsin! Gitti, gbek tana brakt arka havlusunu ald, biimine getirip nne dolad. Pek temizlikle ilgisi olmadn biliyordu bu iin, bir an nce dar kmak iin bavurmutu bu apaullua: Haydi eyvallah! dedi, Bekliyorum seni darda! Hamamtasn kurnann kenarna sinirli sinirli vuruyordu Burhan: Bekle biraz canm! dedi. Sana da bir kma syleyeyim! Arkana da ister bir petemal! yeceksin be! Btn syledikleri grnmyordu. doruydu. stelik o kadar da tell
Yoksa tell peine mi takacakt, dolduru yapacakt da? Eer byle bir ey yaparsa ok tehlikeli olurdu! Tm kama umutlarn yitirdi. Doru! dedi. Zaten hastaym, bir de durup dururken tmeyeyim! Gelen tell evirdi yoldan: Ko! dedi, Bize iki kma getir, abuk! Dnp geldi, yeniden kurnann bana oturdu: Souktur giyineceimiz yer! Islak slak trsn! Ne kadar da onu
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
dnyordu! Oysa kamaya niyet etmi olsayd, dinler miydi tmeyi Mustafa. Onu denemek iin yapyordu tm bunlar. O da iini bitirmi bekliyordu: Pek ykanm da saylmayz ya! dedi, Kese yaptrsaydk, istersen gene bir hafta sonra burda... Hi bozmad Mustafa: Daha iyi olur! dedi, O gn daha da paral gelirim, krallar gibi ykanrz, keseli sabunlu! Umutsuzca bakyordu yzne: Gelmezsin! Gelirim! dedi, Neden gelmeyeyim! Yalnz bir an nce gidip u mahkemeyi sonulandrmay da dnmyor deilim! mrm hep byle polisten kamakla m geecek! Sonra kayorum da ne oluyor sanki... Rahata uraya buraya gidebildiim de yok. stelik bir de geim derdi yiyip ime, yatp kalkma sknts... Yerim var, diyorsun ya! Geceleri kapc odasnda... Buz gibi... Akam yemei yok, sabah kahvalts yok... stediin zaman sokaa kamazsn, ksan da istediin yerde gezemezsin! Zor! dedi, Ama ierisi daha zor! Tellk kmalarn getirmiti. Yeniden su dkndkten sonra petamallarn birini bellerine doladlar, birini de omuzlarna attlar. Kaygan talarn zerinde dmemek iin uraya buraya tutuna tutuna, dardaki giysilerinin bana gittiler. Burhan'n urbalar i odadayd. Hemen ayak altnda giyinmeyi szde doru bulmam, Mustafa'y gzden uzak tutmamak iin, hemen gelmi, sedirin stne ilimiti: Ver u sigaran da bir tttreyim nce! dedi. Kazan gibi oldu kafam! Paltosu yoktu. Yazlk m, klk m pek belli olmayan ayn renkte ceketle pantolon giymiti. Birde balk kaza... Kakoln imdiden dolamt boynuna.
sabun
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sigaray yutar gibi ekiyordu. Ceketinin gizli bir yerinden, harmanln giderecek bir ey yutmu olmas gerekirdi, eer zulasnda kaldysa... iki saate yakn bir sre kalmlard ierde. Mustafa'dan, ok daha nce geldiine gre artk bir ey yutma zaman gelmi olacakt. Bir ay olsa da isek scak scak! dedi. Bu istek az nce yutulmas gereken bir di afyonla yakndan ok ilgili gibi geldi Mustafa'ya: Ihlamur vardr olsa olsa, ay yoktur. dedi. Eh! O da ie yarar! Bak hemerim! diye seslendi Bize iki ay! Koarak geldi tellk: ay m, ne ay? dedi, ki mteri iin ay m demlenir; hlamur var aydanlkta, dnden... Onu da koymadk mangala... Koy abuk. dedi Burhan, Getir ielim! Sonra dnd Mustafa'ya: Abi bir sigara daha! dedi. Sigaralar yaktlar. Oda souk olduu iin bir biimine getirip ceketinin yokluunu gstermeden paltosunu geirdi arkasna Mustafa. Nasl silkeleyecekti onu yakasndan! Btn plann, darda onu silkeleyip kamaya balamt ama, bu o kadar kolay olacak myd? erde konuulanlara gvenerek bol vaatlerle el skp ayrlmay baarabilecek miydi? Byle tereyandan kl eker gibi bir ayrl iin dkmedii dil kalmamt. En akla uygun olan, ilk frsatta kendisini ele vermesiydi, dorusu aranrsa. Eer okulun bitiiindeki evde kaldna inandrabilmise ortaya srd kar hesaplar hi de kendi asndan yabana atlamazd. Onun peinden gzetlemesi, eve girer girmez de polise yakalatmas da akla ok yaknd. Byle de olsa, nce bu ev yalanna, bu kadn dalgasna yzde yz inanm olmas gerekirdi. Gerekten de inanm myd?
145
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ihlamurlar gelmiti. lk yudumu aldktan sonra, Mustafa'nn aklndan geenleri bilirmi de onu terslermi gibi: Ne dnyorsun be! diye kt. Hi! Btn konutuklarmz bouna! dedi, boynunu bkerek: Anlamadm! imek gibi bir eyler akmt kafasnda, cebindeki Emniyet Mdrl'ne yazd gidi belgesini anmsamt birden: Ben Emniyet Mdrl'ne gidiyorum. girmeden nce karar vermitim zaten! dedi. Buna hamama
Yzne akn akn bakarken paltosunun cebinden yazd kad karp uzatt. Ald, okumaya balad, Burhan: 30 Mart 1944... Sabahn bei... Zeyrek Hamam'ndan knca doru Mdriyet'e gidip teslim olacam! Okumas bitince, Nedir bu? Ne vakit yazdn bunu? diye sordu. Kalar atlm, ters ters bakyordu yzne. Martn otuzunda, yani bu sabah saat tam bete! Anlayamadm bundan bir ey! Anlayamayacak bir ey yok! Sabahleyin teslim olmaya karar vermitim, geldim bu yzden ykanmaya... Oraya gitmek iin... Pis pis de gidemezdim ya!.. Hani kadna gidiyordun? Ne yalan syleyeyim, ierde bir ara... Canm ekmiti kadn... Hamamn scakl insann iliklerine iliyor da... Vazgeer gibi olmutum teslim olmaktan. Brak byle ocuka ileri! Niye teslim olacakmsn! Gidersin kadnn yanna. Brakrm seni kapya! Elindeki kad, Mustafa'nn gzlerinin iine baka baka yrtt. Ne yaptn! dedi, nandramam sonra oradaki efleri.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gitmeyeceksin, enayi misin sen! Demek Emniyet Mdrl'ne tp tp kendi ayayla, daha dorusu kendi isteiyle gitmesi Burhan'n hi iine gelmiyordu. Eer oraya mutlaka gidecekse, onu Burhan gtrm olmalyd Hayr Burhan! dedi, Bunu yrttna hi iyi etmedin. Ya yolda yakalanrsam. yi niyetimi kabul ettiremem sonra! imdi yeniden bir eyler yazp cebime koyacam. Brak canm u ocukluu. Cebinden abucak katlar karp bir eyler yazd. Ne yazdn? Hi! Durumu olduu gibi not ettim. Yahu, senin iine de hi aklm ermiyor. Syle, ne yazdn be! Ben kendi isteimle Zeyrek Hamamndan Mdrl'ne gitmeye karar verdim. Ne oyunlardr, bunlar hi aklm ermiyor. Haydi kalm! dedi, Yolda anlatrm gerisini! ekmece banda oturana iki kiilik hesab dedi. Tifs olaylar son gnlerde arttndan, belediye hamamclarn zam isteklerini geri evirmiti. ine yaramt bu davran. Geriye kalan iki liray kapnn nnde Burhan'a uzatt: Al unu da sen! dedi, Ne alacasan al! Ben, ancak bir tramvay paras ayrdm kendime! Ya cebindeki kt... Emniyet Mdrl? Gidip teslim olmam istemiyorsan, yrtyorum bu kd, szne gvenerek! kard cebinden: Al oku da, sen yrt! dedi. nce verdii iki liray salamca koydu cebine. Uzatt kd ald okuduktan sonra yrtt. kp Emniyet
147
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tamam! dedi Mustafa. Anlatk. Ben imdi uradan tramvaya bineceim gidiyorum doru Nianta'na. Sen de alacan gider alrsn. Haydi eyvallah! Tramvay caddesine doru yrmeye balad. Geriye dnp bakmamt ama daha bir sre olduu yerden kmldayamad seziliyordu. Keyi dnnce korka korka evirdi ban grnrlerde yoktu. Oooh!.. Kurtulmutu. Ters bir sokaa sapt duyulmuyordu ayak sesleri. hemen... Biraz durdu, dinledi,
Geni bir ember izerek Fatih Camii'nin helalarna dald. Temizlie bakan adamn kukulu baklar pek houna gitmediinden kt dar. Edirnekap'ya giden bir tramvayn hzla geti nnden, sapt Sargzel Soka'na. Oradan da Topkap'ya doru yrd. Masmavi bir gkyznn altnda cebinde sadece bir tramvay paras... zgrln cokusu iinde, kendini sur dna att. Dizlerine g veren ilkyaz rzgrn iine eke eke elleri cebinde yrmeye balad.
VIII Mustafa Ural, aramba'dan Sultanahmet'e doru giden sokaa girdi, karakolun arkasndan dolanarak... Yolun sa yannda yeilliklerini oktan yitirmi bostanlarn st bandan yrd. Faruk Toprak'n evi tam bu yolun ortalarnda olacakt. nne, bir iki ayak merdivenle klan ift kanatl kapy uzaktan tanmt. Sa kesinde elin uzanabilecei bir yerde kk bir omaa bal duran ip, kapya gelenlerin duyurularn aklard ucundaki ngrakla. Sokaktan ilk geite evin yerini bulup karm, pencerelerine kaamak bir gz atp yrmt. kinci geii komu evlerin pencerelerinde, kaplarnda rastlayabilecei kukulu gzleri incelemek iindi. zerinde durulmas gereken en kk bir tehlikeyle karlamaynca birden saa kvrlp merdivenleri km ngran ipine aslmt.Faruk, Hukuk'ta renci olduu halde
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
evinden darya az kan, orta halli bir memleket kitabevi byklndeki alma odasnda okuyup yazmaktan holanan bir arkadayd. Eer ok nemli bir ii yoksa, eliyle koymu gibi odasnda bulacana inanyordu. Kapda bir kadn grnd, eer aldanmyorsa ablas olacakt: Faruk Bey'i aramtm! dedi. rkyle bakyordu yzne kadn. Biliyordu, bundan iki ay nce de byle birisi gelmi, kapnn ipine aslp Faruk Bey'i istemiti. Bulunca da onu alp gtrmt. Faruk uzun bir sre dnmemiti eve. Yabanc deil! dedi, Ben Mustafa! Biraz kulak dolgunluu, biraz da gz alkanl olduundan tanyp yerine koymutu onu. Yzndeki tedirgin izgiler uup gidivermiti: Buyrun! dedi, Faruk odasnda. Ban kaldrp seslendi yukar kata doru: Bak Faruk, Mustafa Bey geldi! Faruk'un yzn grmyordu ama, ablasnn yzndeki tedirgin izgilerde Faruk'un endielerinin biimlendiini grr gibi oluyordu. Bununla birlikte hereye direnmeye bir kez niyet etmi bir dost sesi ykseldi: Buyursun! Mustafa, oktan odasnn kapsna dayanmt. Faruk: Seni arayan arayana, diye sarld boynuna, Nerden byle? Nerden olacak! dedi, Arayanlarn nnden kaa kaa geldim buraya. Yavatan ileri iterek dosta incelemeye balad yzn: yisin, iyisin! dedi, ok iyi grnyorsun! Eh, grndm gibiyim! Yorgunum biraz!.. Karnn da atr.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Am ama... dedi, Daha ok uykusuzum! Sizin evde iecek bir ey bulunur, oradan balayalm ie. Gece yarsna kadar buradaym! ok gzel! Eer peine birini takmadnsa... Seni burada brakrlarsa... Demek senin zel takntn yok, yle mi? kyor ara sra... Senin kaybolduun gnlerdeydi, belki seni, evde saklarm diye drt gn kapy kolladlar. Ben ilk gnlerde olan biteni bilmiyordum ama, ablam farkna varm. Bir gn Fethi Giray'la dmlerdi peimize... Neyse, arkana biri taklmsa ok gemeden alnr kap... Eer kimse yoksa, kalrsn kalabildiin kadar. Sa ol, kalma hakkm sonra kullanaym, ilerde. imdi Nisan ayln biimine koyma peindeyim! Bugn ayn otuz biri; aybandan nce kran' grmeliyim. Yalnz leden sonra bir ricam olacak senden... Derleme'ye telefon edip bizim kran' isteyeceksin! Bilmem doru olur mu? Olur, neden olmasn! kran Hanm orada m, diyeceksin o kadar. Evet burada derlerse adn sylemeye vakit brakmadan ak, kapatacaksn telefonu. Yani? kran orda m deil mi? Yani Emniyet Mdrl'nde olmasn diye bir yoklama, yle mi? Dn gece evde yoktu da... Nerden biliyorsun olmadn? diye glerek sordu. Brak! dedi, Fazla kartrma! Ev deil mi, bir bakta anlalmaz m ierde insan olup olmad... Glyordu: Hele karartma gecelerinde... Pencerelerde kara kara perdeler varken...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Dedim ya, ok kartrma! Peki, peki! Telefon ii kolay! karm birazdan. nce bir yemek yiyelim! Yemekten nce iecek bir ey... Sudan gayr ne olursa olsun! Haydi birer ay ielim! Ne zamandr saklyordum, bir paket aym var Gitti, geldi, sobaya odun att... Ablam bakkala yolladm, eker iin... dedi. ayn ekeri iin ha? Biraz eker iin... Biraz da... Kapda seni bekleyen varsa... aya m aracaksn kapdakileri? Onlar bizi armasnlar da... Geen sabah sorma armaan var ya... Hemen anlamt: Burhan Morkaya'ya m rastladn yoksa? Nerden bildin! Torpil gibi dolayor, arpp da pa.tlayacak yer aryor namussuz! Dadanm eroine, daha dorusu dadandrmlar... Anlaml anlaml gld: Bizi hi dadandran kmyor. dedi. Eee sonra? Sabah sabah kt karma, Zeyrek Kurtuluncaya kadar akla karay setim. Gcr salverdim, iki lira da eroin paras cebine! Hamam'nda... gcr ykadm, bama gelenleri... Bizim Kaya'nn
Sevap ilemisin! Ne mal olduunu anlayncaya kadar, ok kk sktrd bize... Taklr peimize, git diyemezsin, buyur diyemezsin. Ferit srgnden kap da geldii zaman polisler Ferit'in yerini renip Burhan' eli olarak gndermiler... kisine bir ev tutuvermiler...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Burhan gider, oltasna kimi taktysa getirir Ferit'in odasna... Onlar konuurken polisler br odada defter defter not tutarlar... Bir gn benim d6 kt karma Burhan... Hazrlan dedi, seni bir yere gtreceim. Nereye dedim... Bir arkadan gstereceim sana! Grnce kk dilini yutacaksn! Sakn Ferit'e gtrmeyesin beni, dedim. Bozuldu! Ama hi bozmad. Yok canm dedi, imeye gidiyoruz. Yr gidelim!Ben de bozar mym artk, girdim koluna, indik Balkpazar'na... Ismarlamad balk kalmad. Ismarlamad rak da kalmamtr, azndan lf almak iin! yle oldu, ben onun azndan aldm lf en sonunda. Ne herzeler yediini rendim o gn. O zamanlar daha eroine balamamt. Raknn stne iki esrar sigarasyla yetinmiti. imdi hereyi eroin, raks da, esrar da! Kafa diye birey kalmam artk. Yoksa eline dmken kurtarabilir miydin tatl cann! yle oldu! Yapt ince hesaplarn iinde kilitlenip kald. Kk sktrd bana da... Darda hava gzeldi ama gene de ekiliyordu soba... Kuru odunlar kolayca tutumutu: Eee karabilirsin paltonu artk! dedi. Kendisi kaln bir kazakla duruyordu. Hele biraz daha snsn oda! imde fazla birey yok... Hatt ceket bile... armt: Cekete ne oldu? dedi. Sorma! engelde asl duran devety bir ceketi ald, uzatt: Bunun pantolonu da bizim Zht'de... dedi, Giyebilirsin! Zht nerde? erde! Paltosunu karp giydi Mustafa:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tam bana gre! dedi, Demek 142. maddeden, bir takm elbiseyi bylece kendi elinle ieri attrm olacaksn! Kendi yerime! dedi, Bu sefer zor kurtardk paay, bu bir kat elbise zektm olsun! Beni sormadlar m sana, ierde? Sormaz olurlar m! Masann Topladklar, sulu kitaplar... stnde krk kadar snf...
Bir de cameknn tahtasna toplu ineyle tutturulmu resmin... Vesikalk! Nerden bulmular? Okuldan kaldanberi vesikalk resim ektirmedim. Arad'n izdii kroki olmasn! Uyanta kan? O ite! Samim'in yazsnn ortasna koymutu Cavit Yama. Kesip camekna ilitirmiler, polislere tantmak iin! Ben hl darda olduuma gre... Bir ngrak sesi sofada yankland. Ablam! dedi, rendi artk buralarda dolaan polisleri... Bakalm ne haberler getirdi? indi merdivenlerden Faruk, bir sre darda kaldktan sonra yklce bir tepsiyle dnd. stnde bardaklar, tabaklar, kaklar arasnda byk bir aydanlk... Bir kk tabakta da tepeleme tozeker... Mjde! dedi, Hibir taknt yokmu arkanda! imdi rahata iebiliriz aymz! nce sobann kapan kapatt, bardaklar doldurduktan sonra elindeki aydanl sobann stne yerletirdi: : iebildiin kadar ay! yle kaldrp elindeki bardan rengini inceledi: Ablan kym aya, sa olsun! ok aradm ierde, 23 numarada bu ay! dedi, Dn bi kere, helann tam bitiiindeki bir hcre... Burnunun direini kran, rutubet mi, hela kokusu mu belli olmayan bir koku... Tavanndan,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
duvarlarndan slak borular geiyor. Kapsnn zerinde el geniliinde bir pencerecik... zerinde tel kafes... imentodan yaplma bir tmsek, zerinde teneirden daha kk bir kerevet... Burada hem oturacaksn, hem yatacaksn, eer bulabilirsem yiyip ieceksin... Sonradan rendim bu hcrenin bir n olduunu. Girip kanlar arasnda mezarlk diye ad varm. Yani senin anlayacan anakkale trksnde olduu gibi, lmeden mezara koydular beni! Tam anlamyla yeraltndaym... Tavandan sular szyor, szyor deil, zerime akyor. Bana btn bunlardan daha ac geleni, beklemek! Sorguyu beklemek, seni sulamak iin nedenler yaratmaya alanlarn karsna kmay beklemek... Dn Mustafacm, byle bir yerde bir bardak ayn ne demek olduunu bir dn! Gzel demlenmi bir ayn anlamn yani... (*) Faruk, hcresindeymi gibi nce scakln avularnda duymak istercesine skyordu ay bardan. Sonra konutuu srece dibine ken ekerleri kartryordu dalgn dalgn: Dn, ubat souunun bu hcredeki acmaszln! Yar uyur, yar uyank iki gece geiriyorum, byle bir yerde... Hcrenin kaps alyor bir ara... Sabah m, akam m belli deil... Bir el uzanyor ieri... Bu el, polis eli de olsa rahata uzanabilirim. Avucunda bir bardak ay! Bu uzatlan barda avularnda imi gibi dudaklarna getirdikten sonra, ayn tad bulmuasna: Ne ay ya!.. dedi, iini ekerek. Gzel demlenmi! Eline salk ablann! nc gn karsndaki hcreden biri soruyor, sen kimsin, adn ne, diye... Sylyorum, o da sylyor adn... Demek nbetimiz bir ara uzaklam olacakt yanmzdan. Ne zaman sorguya ekerler diye, korka korka soruyorum. ekerler diyor, yaknda... Moral bozmak iin, on be gn bir ay armazlar adam... Gnln ferah tut! (*) . F. Toprak'n Duman ve Alevinden yararlandm.
154
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Syle Farukcuum, sanatoryum grm u cierle o hcrede ka gn dayanabilirim ben? Bir sre bakyor yzme kestirmek iin: Hi belli olmaz! diyor. Demek o hcrelere girmi km olanlar, ilerde gireceklere hep byle sylemek zorundalar, yle mi?Gnlnz ferah tutabilmeniz iin. Peki dostum, ben de yle yapacam... Kalkt, sobann doldurdu. stndeki aydanlktan bardaklar yeniden
Ne var ne yok bugnlerde, dergilerde, gazetelerde? diye sordu Mustafa. Mart saysn okudun mu Turan dergisinin? Okuyamadm! Var bende, vereyim de oku! Nihal Adsz'in Babakana mektubu var. Kalkt, kitap raflarndan bir dergi ekti uzatt. Mustafa sayfalarn kartrp yazy ararken, ekti elinden ald: Demez yerlerinden! dedi, Sana birka satr okuyaym, nemli
kinci ayn da iip bitirdikten sonra Babakan Saraolu'ya yazlm ak mektuptan atlaya atlaya okumaya balad: Bir erkek lisesinde Trklkle alay ederek, arabac araba olmad gibi; Trk de, Trk deil diyen tarih retmenleri var... Boy boy dergiler kyor, bu dergiler hep ayn teranelerle ahlk, vatan ve eref duygusuna millet hakikatna saldryor. Taassupla mcadele ediliyormu gibi gstererek mukaddesatla eleniyor. Bu dergiler biri kapatlnca ayn imzalarla bir bakas kyor. Bu isiz gsz serseriler paray nerden buluyor? Hep bunu sylerler, bu adamlar!Bizim Yry dergisini nasl kardmz ortada... Kendi cebimizden para katp karmyor muyduk? Ya onlar nasl yaynlyorlar dergilerini... Bol iln paras, gizli ellerden... Kt dersen gani...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Nihal Adsz, yazsnn sonunda ihbar grevine hazr olduunu da yazyor, dinle! Bu hrriyeti bomaya alanlarn kimler olduunu bizi bakalarna kle etmek istedikleri halde mhim mevkileri igal edenlerin listesini Trklk'le elenen, Trk geldiine piman olan retmenlerin kimler olduunu syleyebilir, daha birok karanlk noktalarn aydnlanmasna yardm edebilirim... Sz ok uzatmadan Mill Eitim Bakanl'ndaki solculardan sz amakla iktifa edeceim. Sabahattin Ali'den balayacak! Sonra geecek baka retmenlere! Dil Kurumu yelerine, niversitedeki rencilere... Ne yapmasn istiyor Saraolu'nun? eri atmasn m bu retmenleri? Bugne kadar atmad m ieri hi? Btn hcreler dolup tamyor mu Emniyet Mdrl'nde?.. Faist talyan ceza yasasndan yrtlm 141, 142'nci maddeler yrrlkte olduu srece Snf gereinden kimse sz edemeyecek. Ama, bu madde yrrlkteyken Turanclar, rklar, Babakan'la ili dl mektuplaabilecekler ite byle... Solcularn listesini yaymlamaktan karlar ne bu rklarn? Almanlar memlekete girdikleri zaman kimleri kuruna dizeceklerini gstermek. Onlara rahat bir ortam hazrlamak her halde... Onlara ortam, kendilerine salamca koltuk! Sonra dklecek binlerce aydnn oluk oluk kan!.. Ama gvendikleri dalara karlar yamaya balad! Bu tedirginlikler, bu yzden. Alman igal gleri iin hazrlanm olan listeleri, imdi Saraolu'na sunuyorlar, umutsuzluktan, d krklndan! Faruk bir baka dergi daha ald raftan sayfalarn kartryordu. Eski, gerekten ok eski bir ozann yazsndan sana birka satr okuyaym... Senin adn, Kaya'nn, Niyazi'nin adlar da geiyor iinde... Dinle! Bir soluk aldktan sonra, okumaya balad: Son kan aylk solcu bir derginin hem de milliyeti muharrirlerin bile seve seve bahsettii bir macera... Bu saysn da bir snfn alk ve strabn haykran iirlerle doldurmu! Hayret ediyorum: Acaba, Trkiye'de bir snf mcadelesi olmadn zannetmekte ben mi yanlyorum? Acaba Trkiye'nin snfsz bir memleket olduunu sanmak yalnz benim mi hatamdr? Bu rejime aykr dnceler tayan ben miyim?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yoksa bu iirleri ters mi anlyorum? Onlar bu rejimi terennm eden halis inklp airleridir de benim geri ve kaln kafam m bunu almyordu? Bak! dedi, Bu ok doru ite! Eer u memlekette bir ii snf varsa ki, biz bu snfn var olduunu sylyoruz? Elbet kavgas da olacaktr. Ama bu ii snf henz uyanmamsa, kendi kendisinin varln henz alglamamsa bu durum o snfn yokluunu ispatlamaz ki! Ablas kapda grnmt. eri girmeden sesleniyordu bize: Yemek istemeyecek misiniz daha? len oktan geti! Biz varlmz, kurtuluumuzu bu snfn silkinip kalknmasna balayan, atlmlara hazr sanatlarz. Onlar ne derlerse desinler, zerimize den grevi yapacaz. yle! dedi Mustafa, 23 numaralara da kapatsalar, kitabmz toplayp pelerimize de dseler doru bildiimiz yoldan amayacaz. Unutmutu Mustafa acktn. zlemini ektii bir arkadala bulumutu. Konuacak ylesine ok eyler vard ki... Nerden balayp, nereye geeceini kartryordu. Faruk: Burda m yiyeceiz? diye sordu: Oda scak, daha iyi olmaz m? dedi Mustafa. Peki, burada yiyelim! Ablasna yardm iin hemen kt. Mustafa, raflardaki kitaplar diplerinden okuyor, grmediklerini ekip kartryordu. te u en st bataki kitap da onun sulanm kitabyd. Utanr gibi pembelemi kapayla, Faris'in yazd kl gibi harflerle ieriini belirtmeye alyordu. Drt formalk kitaptan bile korkuyorlar, diye dnd. Ne vard iinde sanki? Belirtmeye alt snf gereinin en yaln dizelerle verilii deil mi? Gereklerden neden korkuyorlard bu kadar? Emekinin uyanndan m, yoksa iinin uyanp belli bir snfn adam olduunu benimsemesinden mi? Peki, uyanrlarsa ne olurdu? Hemen kendilerini srtlarndan
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
silkeleyebileceklerine mi inanyorlard? Bu, o kadar abuk, o kadar kolay m olacakt? Irklar, Turanclar, Trk olduunu syleyenler neler dnyorlard? Snfsz bir Trkiye istediklerini sylyorlard. Snflar arasnda kacak kavgadan m korkuyorlard? Bu adamlar gerekten kavga istemiyorlar myd? Bu rk bozuntular btn okullarda askerce bir eitim uygulayp diten trnaa silahl bir genlik ortaya karmay dnmyorlar myd? Trk olan, olmayan kendilerine katarak kanl kavgalarla bir imparatorluk kurmak, yzyllardr srklendii savalarla yoksul dm Anadolu halkn servenlere srklemek. Trk olmayan aznlklarn kkn kazyp ar, duru bir ulus ortaya karmay amalamak su deil miydi? Geni bir tepsi iinde st kapal sahanlarla yemekler gelmiti. Yaz masasnn stne dizildi. Taslardaki, olsa olsa orba olacakt. Ap kapan bakt Mustafa. Tarhana orbasyd, kta kyamette sokak sokak dolarken gznde buram buram tten, tarhana orbas... nce orbadan baladlar. En byk skntm neydi ierde, biliyor musun? dedi Faruk. ubatta ierde olduuna gre, skntn souktan olacakt herhalde... Ya da yatakszlk. Yoksa benim gibi, tarhana orbas m ekti cann? Deil! Hibiri deil! Bilemezsin, o hcrelere dmeyince, anlayamazsn... Konumamak. Brak dostu, arkada, tand... Kim olursa olsun, birisiyle konumak... Bu yzden insan sorguya ekilince srf konuma olsun diye, aklna ne gelirse anlatabilir, ilgisi olsun olmasn! Bir de karsna, konuturmay bilen biri karsa! Konumak, konuacak birini bulmak ok nemli, ierde. Dinlemekten ok, anlatmak istiyor insan... Kendisinden sevgilisinden, tandklarndan sz etmek... Bir gn, kardaki hcrede yatan arkadala yattmz yerden konuurken hcremin el kadar penceresinden nbeti polisin atk
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
kalar grnvermez mi! Birden parlad adam, ne konuuyorsunuz, diye! Konutuumuz da ne? aydan, kahveden laf ediyoruz. bym, nbeti polis gidecei yerlere gitmi bavuracaklar yerlere bavurmutu. ardlar diktiler karlarna bizi, soruyorlard, ne konuuyordunuz diye. Sorgu balamt kyasya. Ne konuuyorduk? Ayr ayr sorguya ekildiimiz halde verdiimiz ifadeler tpatp birbirini tutmutu. Dinlediklerimizle konutuklarmz uyuyordu birbirine. Artk yakamz brakabilirlerdi deil mi? Ne gezer! Sorgu, btn hzyla yeniden balamt. fadelerimizin birbirini tutmas onlar bsbtn ikillendirmiti. Siz, aranzda tertiplemi olacaksnz bu konumay, yakalandnz zaman bize yutturmak iin... Syleyin bakalm, esas konumanz hangi konu zerindeydi?.. Biz, baka hibir konu zerinde konumuyorduk diye direndike canavar kesildiler. nsan byle skk bir durumda aydan, kahveden mi konuur diye yrdler zerimize. Byle bir yerde, byle bir zamanda iki ift lf etmenin ne demek olduunu bilmeleri iin onlarn da bu hcrelerden gelip gemeleri gerekir. Yaamak baka, yaayanlar, gzlemek gene baka! Bizim getireceimiz toplumcu sanat, kendi yaaymzdan doacak. Yalnz, ykn altna girenlerin yaantsn saptamakla yetinmeyeceiz. Konumasn srdrd Mustafa: Okumak iin okul aryorum ocukluumda... Karma halk ocuklarnn gittii yatl okullar kyor, retmen okullar... Asker oluyorum, er olarak koulardaym... Hastalanyorum, ilkel halk hastanelerinde uzun sre... Bunlarn hibiri de yzde yz kendi isteimle olmuyor. nmde bir cezaevi dnemi var... Ben buraya isteye isteye mi giriyorum? Gryorsun ne kadar direniyorum gitmemek iin! Ama biraz daha gelimem, iimde ustalamam iin oralar da grmem gerekecek... Bu kalem, elimde olduu srece biliyorum, buralardan belki de hi kamayacam. Halka dnk bir yazar oluum iziyor toplumsal kaderimi. eri dnce de beyler kouuna yatrmayacaklar beni. lk aylarm hcrelerde, kapal odalarda geecek, biliyorum. Sonra geeceim dem Baba koularna! Ama btn bunlar, beni
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yetitirmekten, baarl bir yazar olmaktan teye gemeyecek. Daha da bilenmi, grevimin bilincine varm olarak kacam, eer kabilirsem. Yemekler aceleye getirilmi olduu halde gene de gzeldi. Domates salasyla yaplan pilvn pirinleri tane taneydi. Mustafa lsnden daha ounu yemek iin zorluyordu kendisini. Yakalanrsa, uzun sre besinsiz kalacan biliyordu nk. Kann nedenlerinden biri de, saln biraz da bir dzene koymak iindi. Yaay grltl, dzensiz getii halde, dinlenecek bol zaman bulabiliyor, soukta, ak havada dolamas bile iyi geliyordu cierlerine. Saatlerce yrd halde yorulmamas da bunu gstermiyor muydu? Tabaklar tertemiz karmt. Faruk, tabanda brakmak zorunda kalmt: bir iki kak pilv
Dostum! dedi, Ben yava yava hazrlanaym, ilk iim telefondu deil mi? Sonra? Kitap Kemal'in nnden de ge, bakalm duruyor mu yerli yerinde? Olur! Bir iki kitabevinde iim var zaten... Sen yatar uyursun! ok iyi olur! dedi, Sen bana bir battaniye getir, yeter! Tepsiyi kucaklayp kt dar. ok gemeden paltosunu giyip kapda dikildi. Elindeki battaniyeyi uzatrken: Haydi hoa kal dostum! dedi, ok gecikmem ben! Ge de kalsan, erken de gelsen gece yars kacam evden. Haydi gle gle! Uzaklaan ayak sesleri her basamakta biraz daha azald. Sokak kapsnn kt diye kapanmasyla bsbtn kayboldu
160
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mustafa odunlarn trtsn dinleye dinleye, battaniyesinin altnda arad uykuya kavutu.
tyl
Siirt
IX Gecenin koyu karanl yetmiyormu gibi bir de yapkan bir sis inmiti kentin zerine. Bunu, aralk kalan kahve kaplarndan, pencere kylarndan szan soluk klardan anlyordu. Bu cvk gece bir lodosun armaanyd istanbul sokaklarna. Merdivenli sokaktan indi, uzaklanca at admlarn. Selimpaa'ya. Ddk sesleri
i, ikinci dneme brakmadan vurdu kran'in yatt odann penceresine. Karanlk, sisle svand iin her zamanki gibi melip beklemeyi yersiz bulmutu. Kula ayak seslerinde, perdenin bir kesinden almasn bekledi bir sre. Perde aralanm ama, st kattan bir pencere sesi gelmiti kulana. Ban kaldrp baktysa da hibir ey grememiti. Yukardan baksalarda, kendisini gremeyeceklerini dnerek kmldamadan durdu. Elini pencereye uzatp bir kez daha vurmay dnrken perde araland. kran'in bann yars grnd keden. Almasn beklemek zere gitti, kapnn nnde bzlerek durdu. ok gemeden ierden srg ekilmi, yz yze gelivermiti kran'la: Gel, abuk! dedi kars. Oturduklar daireden ieri girip kapy srglerken: Geen gece geldin mi sen? diye sordu. Yani iki gece nce, deil mi, geldim. Yengenin evindeydim, Zehralar'da... Sokakta kaldm... dedi, Btn gece... Bilmiyordum ki geleceini... Zarar yok...Sen naslsn? Sofann lmbasn sndrp odaya girmiti.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Merak ettin mi beni evde bulamaynca? diye sordu. Ettim. Sonra? Emniyet Mdrl'ne gtrmediklerini renince de ok sevindim! Nasl anladn gtrmediklerini? Telefonla... Derleme'de olduunu anlaynca geldim ite! Peki sen benim eve uradm nerden anladn? Ayten... Ev sahibinin, kz bir eyler sylemek istedi... Hi durmadm zerinde, merak etmez grndm. Birden kukuyla bakt yzne Mustafa'nn: Derleme'ye kim telefon etti? Sen mi? Bir arkada! Bir sre ikisi de sustular. Neden sonra: Ayn son gn! dedi, kran, Evde ne eker var, ne de ay... Biliyorum seversin ama... Geleceini bilseydim bor har bulurdum gene de... Naslsn, saln iyi mi? Bak ite! ok iyiyim! Bu gn bol yemek yedim, uyudum. Okumaya yazmaya zaman bile buldum bu arada... Demek istiyorsun ki, artk gidip teslim olmak... Hibir ey demek istemiyorum, olan sylyorum, ilerisi iin de hibir ey dndm yok. Bu i ne kadar uzarsa, salm iin o kadar iyi olacak! Saln hepimiz iin ok nemli... Bak, gene Ali evde deil! Zehra'ya almken getirmiyorum eve. Getirmiyorum ama aklm da hep onda. Seni aradn pek sanmyorum. Doduundan beri altrdk onu... Hele beni bir sene grmese... dedi Mustafa. imdi de annesinin yokluuna altrmamz istiyorsun, yle mi?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Alrsa kt olacan sanmyorum. Biliyorsun ikimiz de anasz, babasz bydk saylr, yatl okullarda. Bir ktln m grdk byle yetimenin? isteriz, ocuumuz anasnn, babasnn dizinin dibinde bysn... Rahat brakyorlar m ki ihsanlar... Dzenimizi keke ona gre kursaydk, yani bizim dzenimizi demek istiyorum. Krgnd kran. Salamca deil mi? dedi Mustafa. Salam, rk... Dzen dzendir, uymasn baarabilirsek... Btn sorun bsbtn kopup gitmemekte... Hem kendimiz iin, hem de bir yesi olmakla vndmz u toplum iin yapacamz hi mi bir ey yok... Bizi okutanlar adna hi olmazsa... Ben artk hibir eyle vnemiyorum. vnmek zorunda da deiliz ayrca, vnmeye hak kazanalm nce... kran biraz da umursamazlkta: Ben gnm dnr ocuumuzu... dedi. oldum, sen gideli... Geimimizi...
Peki, gnmz, dnmek gerekirse, birlikte dnelim gene de... ili'den postaya atlan mektubumu aldn m? diye sordu konuyu deitirmek iin. Aldm, alr almaz da telefon ettim. nce okul mdrlne! Buldum Tahir Bey'i... Ayn birinci gn kocamn ayln almaya geleceim dedim. Terslik etmedi ya! Yok hayr! ok iyi davrand. Kocan raporlu olduuna gre ve sizi de mutemet tayin ettiine gre alabilirsiniz, dedi. Ayn birinci gn leden sonra terif edin! Buna ok sevindim. Bu kadar kolay olacan sanmyordum! Keyfi yerine gelmiti Mustafa'nn.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sana olduu gibi vereceim ayln! dedi. Ben yarsn alacam! Tmn vereceim ben. Anladm, btn ay grnmemi istemiyorsun demek! i sonulandrncaya kadar bu parayla geinmeni istiyorum akas. Ayn ii ben, yarm aylkla da yapabilirim! Zorlama beni! Kendi aylmla evi evirebilirim. Sen de olmayacana gre... Dardan, kapdan tkrtlar geliyordu... iitiyor musun! diye drtt kran'. Evet... Kapda... diye fsldad. Dur, ben bakaym, dedi. Gitme sen! Eer eve girdiimi grdlerse nasl olsa yakalayacaklar beni! yisi mi... Aaym da, olsun bitsin! Peki! dedi, A! i burkulur gibi olmutu. Kendisini yakalamalarn alp gtrmelerini istiyordu, demek kran. Kalkt, nce sofann lmbasn yakt. Sonra srgy ekip aralktan bakt. Aaa! Ayten'di bu! Hemen girmiti ieri, kapy srtyla kapatt: Kan, kan! dedi, Babam haber verecek karakola! kt m sokaa? Giyiniyor! Ben annemle konuurken iittim. Girdiinizi grm pencereden.Zaten kukulanyordu son gnlerde, srgye iaret koymu... Hemen kn, abuk!.. Peki, kyorum. kran! Haydi hoa kaln! kran toplanmaya vakit bulamamt. Ayten onu iterek kapya gtrd, kendi eliyle ekti srgy kulana fsldar gibi:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gle gle! dedi, Sakn bir daha gelmeyin eve! Babam yakalatacak! knca da srgledi arkasndan kapy. Mustafa, karanlkla soukla birden yz yze gelince kendine gelir gibi olmutu. Ne iti bu! Nasl bir kzd bu Ayten byle... Mart'in dokuzuncu gn de eve yemee gelirken pencereden iaret etmi, aada polislerin beklediini anlatmt ona. imdi de byk bir tuzaktan kurtaryordu. Peki dnp yukar karken ya babasyla karlarsa merdivenlerde? Kat anlalnca babas btn hncn ya ondan alrsa? Hem gidiyor, hem syleniyordu kendi kendine. Hay: bacaksz Ayten, hay!.. Ne iler evirmiti gene... Herhalde babas karakola gitmek iin sokaa kana kadar bekleyecek, babas gidince de kacakt odasna... Belki de mutfak kapsn aralk brakmt inerken... Yavaa girer mutfak kapsndan, yatana sokulurdu. Hem yakay ele verse de ne olacakt! Amac onu karmak deil miydi? Baarmt ite! Babas asacak deildi ya, kzn! Polisler gelecek... Evde bulamaynca bir yanllk olduu kacakt ortaya... kran'dan zr dileyip ayrlmaktan baka yaplacak i kalmayacakt. Hay, bacaksz haaay!.. Ortal birbirine katmt gece yars. Bir bakma ortal birbirine katm deil, bylece yattrm olacakt!.. Peki ama bu saatte nereye gidecekti? Karakol, evi btn kadrosuyla evirecekti az sonra, polisleri, bekileriyle...Ayaklar neden geri geri gidiyordu byle? Evde olacak curcunay, bir kydan seyretmek mi istiyordu? in yrrle girdiine inanmak iin Halit Bey'in kapy ekip karakola gittiini gzleriyle grmek mi istiyordu yoksa? Merdivenli sokan st bandaki kire kuyusuna uzanp da kapy m kollasayd? Dorusu ocukluk olurdu bu! ok gemeden Selimpaa Soka polislerle, bekilerle tklm tklm dolacakt. in akaya gelir yan yoktu. Bir an nce nereye olursa olsun ynelip uzaklamas gerekirdi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Saat iki buukla, aras olmalyd. Drtte drt buukta sabah ezan okunurdu. u halde gemesi gereken iki saatlik bir zaman vard. Polisin ddklerinin can ekimek zere olduu netameli saatlerdi bu saatler... Peki ama kran'in durgunluu kararszl da ne oluyordu? aknlktan myd kapnn nnde dikilip kalmas. Onu d kapya kadar geirmek iin bile kmamt daireden. Ne istiyordu, kendi eliyle gelecek olan polislere teslim etmek mi? Hibir ey anlamamt davranlarndan. Peki Halit Bey, neden urayordu? Ne kadar olsa sula, suluyla uram eski bir jandarma komutan olduundan myd? Emekliye ayrlsa da gene kendisini yasalarn bekisi grdnden mi? Evinin, mahallesinin, memleketinin selmeti iin polise aranan birini kendi elceiziyle karakola teslim etmek, onun iin bir grevden ok bir alkanlk da olabilirdi. Mustafa'yla uramas, polisin istei zerine d kapya bir srg takmakla balyordu. Bana ne deyip gememiti bir yana, kendisini bir grevli olarak atamt bu ie. Biraz da gnll olarak. Ya kz Ayten? Bugne kadar babasnn grlerinin dnlerinin sakatlna inanm, hangi konuda olursa olsun ona kar kmay huy edinmi bir kzd. Babasnn polisle olan anlamasna, karakolla kaynamasna kar, direnmeyi kendi kiiliinin, zgrlk anlaynn blnmez bir paras saym da olabilirdi. Ortaokulu bitirme snavlarnda, bir iki gn Trke'ye altrd iin pekiyi tanyordu onu..Gereki bir kafac vard. Kendi yandaki kzlardan ayrlan yan, bu salam eletirici niteliinden, geliyordu. Pein yarglara srt evirmesini, gerekleri arayp bulmasn seviyor, herkesin kolayca kabullenecei yarglara kukuyla bakmasn biliyordu. Btn dndklerini, gerekirse eyleme dntrecek gten de, direnten de yoksun deildi stelik. Ayten zerindeki yarglarna, kendisiyle ilgili olan son olaylarla varm deildi. Yazd bir iki kompozisyonu okumutu. Yazlarnda kiisel bir yetenek gibi grnen yanlar, onun karakter yapsnn belirli izgileriydi. Benimsemedii grleri, konusunu ne denli sslerse
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
sslesin, yelemeyeceini bildiinden, yazsn gzden geirirken, iini de satr satr okumutu onun. Yrekliydi. Hakszln karsna kabilirdi gerekirse... Kendi sorununda yardmc oluu da bunu ispatlayan gzel bir rnek deil miydi? On alt, on yedi yalarndaki bir kzn, hi de elverili olmayan bir ortamda, bu biimde bir gelime gstermesinin nedenlerini dne dne arka yollardan Sleymaniye Camii'nin nne gelmiti. Ban kaldrp bakt zaman, aarmaya yz tutan alacakaranlkta ular sisler iinde silinip giden minareleri, ikinci bir gk halinde kavislenen kubbesiyle bir da gibi ykseliyordu az ilerisinde. Hangi erefede okunduu belli olmayan ezan, suskusunu delik deik eden uyarsna balamt ite: Namaz uykudan hayrldr Haydin namaza! Ayten'in yiitliiyle yeniden eline geirdii zgrlk, bir baka anlam kazanmt onun iin. Tutumunu rastlantlara brakmamalyd bundan sonra, daha uyank olmal, ll dengeli yaamalyd. ll yaamak! Bu da bir baka zincir vurmak olacakt kendi eliyle kendi zgrlne... Kstlamalarn evreledii bir yaamda zgrlkten iz mi kalrdT^Eer yitirilmesi gerekirse zgrce yitirilmeliydi, toplumun kurtuluu yolunda, olumlu bir eyleme kararak... Yazd her dizede bu eylemin bir ekirdeini grmeseydi, alacakaranlklarda bu arka sokaklarda ne ii vard? Ayaklarnn onu aramba'ya gtrdnn farkna varabilmiti neden sonra... Son kt evin kapsna doru srkleniyordu, bilinaltnn buyrultusuna uyarak... Oysa Faruk Toprak'la grlecek ilerini grm, konuacaklarn konumu, ondan reneceklerini renmiti. Caalolu yokuunda karlkl savalar srp gidiyordu demek. Turanclar'in uzun yllardan beri varmak istedikleri amaca tam eritiklerini sandklar srada, attan der gibi srtst gitmeleri, lgna dndrm olacakt onlar. D krkl iindeydiler. Toplumcular'a saldrlar da hep bu umutsuzluktan geliyordu ite. Dergilerinde arn arn, ilerici aydnlarn listelerini yaynlayarak jurnalclklarna hz veriyorlard. Oysa bu kara listeler
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ok nceden dzenlenip mutlu yarnlar iin saklanmt. Faist srleri bir gedik bulup da snrdan ieri girdikleri zaman karlarna ite bu 169 listelerle kacaklard. Demek Almanlar'in geliinden umutlarn kesmi olacaklard ki, kendi dergilerinde, ilk Trk Babakan diye kendilerinden saydklar Saraolu'ya bu listeleri sunuyorlard giderayak... Vatan hainlerinin cezalandrlmalarn istiyorlard. Bunlarn karsna kan imdilik elde bir Tan gazetesi vard. 0 da zaman zaman kapatlarak kula ekiliyor, hizaya getirilmeye allyordu. Trl basklara aldrmayan birka yazar, bata Sabiha Sertel olmak zere, vurucu yazlarla Turanclar'in da iktidarn da karlarna kyorlard. Darda faist srlerinin her gn biraz daha yenilgiye srklendikleri u gnlerde tarihsel grevlerini baarmaya alyorlard, yurt iinde. Btn ilerici sanatlar susturulmu, kimi Anadolu'ya srlm, kimi ieriye atlmt. Faruk Toprak'tan rendiine gre , Emniyet Mdrl'ndeki toplumcularn saylar yz aknd. Ankara'dan; zmir'den, Karabk'ten getirilenler de oktu aralarnda. Almanlar'in Sovyet snrnda saldrya getikleri gn, harmandal oynayan Saraolu'nun gvendii dalara kar yamaya balamt. Gtt politikann kmazndan ark etmesi gerekirdi artk... Mustafa, eer fazla iyimserlie kaplmyorsa, faizmin kaz admlar paytaklamt biraz. Sonra ne olacak, nasl bir politika tutturacaklard bizimkiler! Mustafa kendi payna ok ilerisini dnmyordu, kinci Dnya Sava'na girmeden yorgun den halkmzn biraz soluk almasn, insan gibi yaama olanaklarn kazanmasn istiyordu, bir sanat olarak... Henz politikaya gle karacak ne deneyimleri vard, ne de yetenei... Ama koullar her gn biraz daha itiyordu onu eylemlerin iine. Belki bir gn... Uzaktan bir ddk sesi uyard onu tatl dlerinden: Heeey! Efendi! Dnp bakt bir polis... Yannda da bir beki... Kap kamamay dnyordu.
168
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ortalk tm aydnlkt artk. Tek tk gelenler geenler... Malta'dayd, arka sokaklarda... Az ileride Karagmrk Ortaokulu... Koan bir adam, arkasnda yetimek isteyen bir polis, bir beki... Yok houna gitmezdi bu durum. Nasl olsa yakalanrd. Dur! Gzlerini krptrp zerine gelenleri bekliyordu. Polis yaklat, yaklat. Sa eli, kaputun stnden balanm manevra kemerinde... Kemerde bir de bycek tabanca... Amma klf sk sk kapal... Kimsin, nerden geliyorsun? Bu ses hi yabanc gelmiyordu ona. Sakn!.. Tamam o!.. O gece kendisini salveren polis... Ad Basri... Soyad neydi bakaym? Dnmez! Tanmadnz m beni? dedi, Ben... AaaaL Siz misiniz Behzat Bey!.. Benim!.. Bugn nbetiyim de, okulda... Dzeltecek devler de var... ok gzel! Buyrun, surda bir ay ielim! brahim az nce ocan yakyordu. ok erkencisiniz maallah!.. yle oldu, gene... Bakn, bu sabah hereyim yerli yerinde... Ceketim de zerimde, hviyetim de, ceketimin cebinde... O gece bouna kukulanmm misafir eden hanmdan. Pikin pikin glyordu Basri Dnmez. Yanndaki bekiye dnd:Sen Malta'da dolarsn! dedi, Yarm saat sonra Gndodu Eczanesi'nin nnde buluuruz. imdilik bize biraz msade, hadi aslanm! te byle Behzat Bey!.. Sizde ne haberler var, grmeyeli? yle bir toparland. ki gn gemiti aradan. Okula gidip Hilmi ayan' grmemi olmalyd. ocuunun gelecei sz konusu olduu iin unda burda szn etmemi olmalyd, o geceki rastlantnn.
169
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ben szmde durdum, konutum Hilmi Bey'le! dedi Mustafa, altrdm syledim sizin ocuu. ok teekkr! Siz zerinize dnmyorum bile. Sa olun! aldnz ya... Ben artk
Bu arada sz vermiti kendi kendine, ne yapp yapacak, Cengiz'i grecekti. Yalnz Trkesi'yle deil, btn dersleriyle ilgilenmesini rica edecekti ondan. Belki de hemen... Evet, onu grmesi, her bakmdan yararl olacakt. Ayln onun araclyla alabilirdi, kran'dan. yi ama Cengiz, ona gler yz gsterecek miydi bu kez?.. Ka renci var, Behzat Bey? diye soruyordu Basri Dnmez. Dikkatini okula ekmek iin... Mdr yardmcl yapt srece sk sk karlat sorulardan biriydi bu. Hazrlklyd bu konu zerinde: Bin kadar rencimiz var. dedi. Be yz kadar leden nce gelir, be yz kadar da leden sonra... Biliyorsunuz, ifte retim yapyoruz. Nbeti retmenlerin yedide okulda olmas gerekiyor. Bir gz att kolundaki saate Basri Dnmez: Var daha zamannz! dedi, Bak brahim! Biz hlamur imeyiz, ay demleyeceksin! Hani senin kk bir demlik vard ya!.. Sabah namazndan kan iki yal mteri de dipteki masada oturuyor, hlamurlarn iiyorlard. Sakalls, almt ayn kokusunu: Demlie oka atarsan biz de nasipleniriz arada! dedi. in zellii bozulaca iin bu ortaklk durumu hi de houna gitmemiti, Basri Dnmez'in... Bizim iimiz acele! demekle yetindi, Elini abuk tut! Evet! dedi, Ortaokulumuzun kadrosu gerekten ok zengin, ehliyetli arkadalar var kadroda! Haklsnz! dedi, Gerekten ehliyetli arkadalar... Akas, ocuklarmzda i yok!
170
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mdrmz de ok tecrbeli bir idareci... Bununla birlikte rencilerden istediimiz randman alamyoruz, evre ok fakir... ou ii, memur ocuu... Kimisinin evinde geceleri lmba bile yanmyor. Bakmsz ocuklar... ki yl nce mdr yardmcl yaptm srada tam on be ocuun sabahlar gazete satarak okuduunu grm, leden sonraya almtm onlar... Saat drtte kalkyorlard kta, kyamette... Demek braktnz mdr yardmcln! diye sordu. Braktm. ocuklar durmadan cezalandrmak zorunda kaldm iin... Sra retmeniyken beni ok seven ocuklarn, idareye geince benden korktuklarn, beni sevmediklerini grdm. Hakl, haksz azarlamak zorunda kalyordum, hele devamszlar... Mdr, kravat takacak bu ocuklar diye emirler vermeye kalkt m deli oluyordum. Toplantlarda be ocuu sradan karr, balard kravatsz olduklar iin azarlamaya. ki ii girmiti ieri. Bunlardan biri hi de yabanc gelmiyordu Mustafa'ya... Bir ocuk velisi olabilirdi. Onlardan yana selam verdiler. Sakallnn masas selm kabullenip karln vermiti. Bir kuku girmiti iine, sivil memur olamaz myd bunlar? Kahvecinin nlerine balamt imeye. brakt ayn scaklna aldrmadan
Nasl? diye sordu polis, Gzel deil mi? ok gzel! diye geitirdi soruyu, akl baka yerlerde... Temiz ay yapar brahim! Btn gece devriye gezdikten sonra, bilmezsiniz bu ayn ne demek olduunu. Hem uykuyu datr, hem yorgunluu Dintetirir adam baya. u sava hayrlsyla bir bitse de, kalksa u karartma! Almanlar snrmza yerleti yerleeli izinler de kalkt... Her gn saldr bekleniyor. Her taraf casus dolu... Solcular da azttlar son gnlerde. Geen gn polis mdrlnde iim kmt... Birinci ube tklm tklm, hep solcu, Skynetim askeri hakimleri, sorguya ekiyorlar vzr vzr... Nedir zorlar bilmem ki! Ne isterler u fakir milletten!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
fkesini yattrmak iin akaya vurdu Mustafa: Onlar, isteseler isteseler zengin milletten birey isterler! dedi. O da katlmt bu akaya: yle ya! dedi,Vere vere hal mi kald fakir halkta? Saraolu yapt sizin dediinizi. Zenginlerden varlk vergisi isteyerek! Aznlklarn zenginlerinden... yi yapt! Bak Almanlar, gz atryor mu Yahudiler'e, anasn alatyorlar! Byle yapacaksn bu namussuzlara! ithalat onlarn elinde. Vergi ver dersin, yan izerler... Halk ekiyor sknty. Aznlk firmalar silinip gitti, bir milyon, yarm milyon varlk vergisi... Vermedin mi doru Akale'ye! Verdin mi kalyorsun iinin banda! Verdiini karmak iin sattn mala zam! Bu para, bu varlk vergisi kimin srtndan km olacak en sonunda? Balamt dnmeye: Gene fakir halkn srtndan! dedi. Aman duymasnlar! Solcu diye yakalarlar sonra! Glyorlard. Zenginden varlk vergisi almann, fakire ne faydas olacak ki... dedi. Olur olmasna ama... Bu ii Saraolu yapamaz. Bu toplanan parayla halkn yararna yatrm yapacak bir babakan gelmeli! Yok mu byle adam? diye sordu. Var, olmaz m? Babakan bir partiden kar. Hangi partiden? Herhalde bu Halk Partis'inden deil? izmeden yukar kyordu. Birden toparland:Siz u saatinize bakar msnz? dedi, Mustafa. Yediyi on geiyor! Ben yava yava gireyim yola!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Basri Dnmez yerinden kalkmt, kahvenin yanna gitmiti. Bu srada ieriye en son girenlerden biri Mustafa'ya sokuldu: Mustafa Bey! dedi, Sizi Nianta Ortaokulu'na gitmi diye duymutuk. Bizim ocuk sylediydi... Yok byle bir ey! dedi kendini toparlayarak, O sralarda rapor almtm da ... Bakn, derse giriyorum imdi! Aman brakp gitmeyin, bizim ocuklar! Bana kalrsa bir yere gideceim yok! Onlar gndermesin de! te byle! Haydi hoa kal! Hesab deyip gelmiti Basri Dnmez Neler sylyor? diye sordu, Nianta'na vermiler sizi? Vard bir zamanlar byle bir sylenti. dedi, Ben mdr yardmclndan ayrldm sylemitim ya... ocuklar bsbtn ekileceimi sanmlard retmenlikten... Kimisi de baka okula verileceimi yaym... Nianta Ortaokulu laf da o zaman kmt. Size Mustafa Bey der gibi geldi bana... Evet, yle dedi. Nianta Ortaokulu'na verilen Mustafa'yla kartrm olacak! Soyad neydi onun? Vallaaa soyadn bilmiyorum... Ben geldiimde yoktu bu arkada... Karakolda geen gn bir Mustafa Ural lf geiyordu da... Galiba solcuymu bu adam... Almann yersizliini anlam Dnmez: olacakt, birden sustu Basri
Neyse! dedi, Bizi ilgilendirmez... Beki brahim, surda Gndodu Eczanesi'nin nnde olacakt... Haydi gle gle Behzat Beyciim! lginizi beklerim artk! yi gnler! ay ok minneti geti, teekkrler... Rica ederim... yi gnler!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Rahat bir soluk almt Mustafa. yi ama biraz sonra yolda tek bana kalan Basri Dnmez, kendisi iin iyi eyler dnmezse... Kuku balamadan keyi dnmeliydi! Tam okul yolunun tersi bir sokaa sapmal, hzla uzaklamalyd bu kesimden. Kukusunu karakola gidip pekitirmeye kalkt m mutlaka bir ipucu elde edebilirdi. drt yl bu blgede retmenlik yapmt, polislerden biri kar, Mustafa Ural'la kendisi arasnda bir iliki kuruverirdi. Bir daha bu blgenin snrlar iine girmemeliydi, rahata tebilecei bir plkt ama, bu gibi sakncalar da vard ite. Tramvay caddesine diklemesine vurup karya geti. Gene ayaklar onu tandk sokaklara doru srklemek istiyordu. Hemen saa kvrlan Cengiz'in sokana sapacakt. Eer okulda dersi varsa, tam evden kmaya hazrland saatlerdi. Soka dnnce, pencerenin teneke deliinden frlayan soba borusundan, kalkmaya hazr Hali vapuru gibi dumanlar savrulduunu grd. Bu saatte savrulan duman onun yalnz evde bulunduunu deil, en azndan leye kadar da dar kamayacan mjdeleyen iyi bir haberdi. Yukardakilere duyurmamak iin dokundu kapya yavatan. Kimseyi beklemedii belliydi, Cengiz'in. Duyuramamt, ikinci vuruu karlksz kalmamt. Perde araland, bir ba grnd. Ama ierdeki onu grmemi, grse de tanmam, tamsa da inanmam olacakt ki perdeyi tmyle ap bakt, ite tanmt sonunda... Duyuyordu sylene sylene geldiini: Aman Abi, sensin haaa? Vallaha gzlerime inanamadm... Baya genlemisin, dipdiri olmusun!.. Kap almt: Ho geldin Abi! Ne kadar sevindim bir bilsen! Seni byle sapasalam grdme... Sen gittikten sonra ne kadar zldm, ne kadar kzdm kendime! ok anlatacaklarm var sana! Konumuyoruz idem'le! Bir bakma iyi de oldu! nsanlarn birbirini tanmas iin byle
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
olaylar gerekirmi demek. Ge yle!.. kar paltonu! Odam ok scak deil mi? Odun bol! Hibir yapmack yan yoktu bu iten karlayn! Gerekten sevinmiti, hibir anlam olamazd, onun bu duygusallndan kukulanmann: Bilemezsin Abi, sen ayak bastn gnden beri evde bir bereket... Dardan zel dersler kt. Yabanc bir firmann temsilcisine Trke dersi veriyorum... Be ders oldu, aylm kadar para aldm. yi oldu geldiin, adama kolay dil retmenin yollarn gsterirsin bana! Hele sen bir soluk al da, biraz da ben konuaym! dedi Mustafa Ural. Konuursun Abi! Hele ben iimi dkeyim bir! Kendime ylesine kzdm ki o gnk olay iin... Bir kza ak vermenin yersizliini o gn anlamtm ancak, hem de benim gibi dnmeyen bir kza... Byle birinin, zaman gelince nasl karmda olabileceini dnmemitim. Gr ayrlnn bu kadar sert u vereceini aklmdan geirmemitim o gne kadar...Aklmdan geirsem de nemsemezdim ki! Biraz duygusal davransaydk, dorusu biraz erkeklik yapmaya kalksaydk, kolay kolay kurtaramazdk paamz. Hemen gidecekti karakola! Neyse durup dururken bir kskanlk olay yarattm da benden nefret ettiini syleye syleye ayrlmak zorunda braktm. En gl silah ilkel yaratklar iin ite, kskanlk!.. Geri tepen bir silah da olabilir yerine gre. idem, biraz da kendini beenmiin biri! Buna gururlu da diyebiliriz... Beni tramvay duranda, Cibali'ye giden ttnc kzlardan biriyle grd. Hereyi balar ama, bunu balamazd ite! Ertesi gn bir kavga balad kantinde... Benden nefret ettiini, benden irendiini syledi ak ak... Senin anlayacan, bu i de bylece sona erdi! Eer erdiyse! Ya bunun bir oyun olduunu anlarsa? Oyun deil ki! Seviyorum Nuran'! Eer seni urada grse Nuran, azn ap da niin geldi diye sormaz bile.. Aman ne grsn, ne de sorsun! Brak imdi gnl servenlerini. Nerden geliyorum sabah sabah biliyor musun? Bir polisin ayn itim, az nce.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Brak akay Abi! Eer istersen aym da var! Ihlamur iirmeyeceim bu sefer sana! D yardm aldm dilimizin sayesinde. Sakn retecein Trke'yle birlikte Trk'ln de satn almaya kalkmasnlar! Ge bunlar Abi! Syle bana! Acele yaplacak bir i var m? Bugn kalantor hocalar gibi nc derse gidiyorum. urada bir saat kadar oturabilirim, eer bir i karmazsan! Dur, aklma gelmiken... Bir renci iin ricam olacak senden... Neydi ad? Babasnn ad, Basri... Soyad Dnmez... Bir kat vermiti ama... Yrttm zerimde bulunmasn diye... Neydi ocuun ad? Hilmi aan'n snfnda... ikinci snfta iki senelik renci... kinci snflara ben Tamam! 2C olacak... gidiyorum... Yalnz 2C ile 2A'ya...
ocuun adn unuttum. 2C'de soyad Dnmez olan bir renci... Babas polis Bulurum Abi! Bu ocukla ilgileniver! Hi merak etme! Baka? Esas mesele... Bugn ayn biri... Aylk gn! Evet paralanacaz! kran olarak... benim aylm alacak, okuldan... Mutemedim
Yani gideyim, Derleme'ye yle mi? Bugn deil! Bugn, o gidip alacak, okuldan! Ne vakit istersen, Abi! Yalnz unu syleyebilirim aka! zel dersten aldm parayla borlarmn byk bir blmn kapattm. Aylmn ou elimde kalacak... Geinip gideriz gl gibi.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Gzeeel!.. Demek konuklua kabul ediyorsun beni! Kalabildiin kadar! u halde aylm iin pek acele etmesek de olur. Sanyorum ki bu aylk ii polise de biliniyor. Parann bir blmnn elime hangi yollardan geeceini bekliyorlar gibi geliyor bana! Doru, uyank olmal! Ak vermeyiz Abi! Sen artk yirmi gndr bu iin ustas oldun! Ustas deil, ancak iisi... Benim iim polisten kamak... Yakalanmamak... Polisle karlanca da uvallamamak... Rastlantlardan yararlanmasn bilmek bir de... Hepsi bu kadar deil demek. Yirmi gnlk deneylerime gre bu kadar deil... Bir de dostlarn destei, yardm. Ayten gelmiti aklna. Eer bu becerikli kz, bu uyank kz, kapy alp onu dar karmasayd, zor kurtulurdu polisin elinden... Peki bu kurtuluu neye borluydu? Bu ilerdeki yirmi gnlk deneyimine mi? Yoksa rastlantlardan yararlanmasn bilmesine mi? Hangi rastlantlardan yararlanmt ki? Ayten'in ona kar olan acma duygusunun rastlant ile ne ilgisi vard?.. Acma diyordu, bu bir adan yanl da saylmazd. Cierlerinden hasta olduunu bilmesi, tutuklanp gtrlrse sonularn dnmesi deil miydi onu bu atakla srkleyen? Valideba Sanatoryumu'nda yattn, yllardan beri bilmiyor deildi. kran'la birlikte bir iki kez onu grmeye geldiklerini anmsamt. Sanata kar olan sevgisinden de ileri gelebilirdi. Severdi kitap okumay. Bo zamanlarnda gelir, beenebilecei bir kitap isterdi ondan. Onun iin ar olduunu bile bile verdii kitaplar, byk bir aba harcayarak okur, eer sevmediyse beenmediini aka ortaya koymakla birlikte, kitabn gerek deerini de bulup karmasn bilirdi. Birer sigara yakabilir miyiz abi? diye yabanc bir sigara uzatt glerek: Yakalm! dedi, Bugn gerekten keyfim yerinde... yle eyler oldu ki, hakettim bu sigaray! Ne oldu Abi?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bir kapandan kurtuldum, on alt, on yedi yanda bir kzn yardm ile de... Kurtuldun, yle mi? Nasl kz bu? Kimin kz? Okur yazar m? Senin idem kadar deil! Nasl oldu, anlat Abi! Bizim ev sahibi beni tam ele verirken kz durumu haber verdi bana! Akolsun! Ne kzm ya!.. Bir bizim evdeki olay dn, bir de bu olay! Benim yeni sevgilim hi de aa kalmaz ev sahibinin kzndan... Neden ileri geliyor bu? Biri niversiteliydi, biri de ite byle... Bir sre dnd. Gene kendi buldu sorunun yantn: Bak Abi, unu diyebilirim. Silme bir cahilin doru yola girmesi ok daha kolay... Bunu biraz daha gelitirirsek, memleketin byk bir gerei de kar ortaya. Halkmzdan gelimeler istediimiz zaman, onu alfabesiz brakan yetkililer bile rahata yle diyebiliyorlar: Ne yazk ki halkmz cahil... Ondan olgun davranlar bekleyemeyiz! Sonra da bu halk szm ona olgunlatrmak iin bir sr uydurma kurslar, okullar, dernekler, cemiyetler, deil mi? Onlara paradoks da olsa syleyeceimiz gerek u: Bereket versin ki halkmz cahil! ok doru. idem'le yaptmz tartmalar hatrlyorum, toplum sorunlar zerinde! Kk sktrrd bilgisizliinden deil! sana deil mi? Neden? O konulardaki
ylesine namussuzca eyler retmiler ki, bunlar silip atamyor kafasndan. Sen elinde snger, nce bunlar sileceksin, sonra yenilerini vereceksin! ki ayr i...
178
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Hem konuuyor, hem de kran'dan paray nasl, aldracan dnyordu. Birden daysnn kz Zehra gelmiti aklna... Diilik'te okuyordu... Cengiz derse gittii bir gn onu gremez miydi? Biliyordu, son gnlerde kran'n sk sk onlara gidip geldiini. Hele Ali, yengesinin yanndayd hemen her gn. Cengiz bir yan ile de niversiteli olduu iin zerine dikkati ekmeden kolayca Zehra ile konuabilirdi. yi ama ondan kukulanmaz myd Zehra? Cengiz birden frlamt ayaa: Daha ok konuacaklarm var, seninle! dedi. Ben imdi gidiyorum... Bugn aylk gn... Krk alt kii var srada, aylk alacak... Kata dneceksin? ki leden nce, iki leden sonra drt dersim var. iim bitince hemen gelirim. Senin Dii Okulu'nda arkadan var m? diye sordu birden. ooook! Gryor musun onlarla? Eh iim dtke... Dolacak diin var m senin? Var, bir tane... Dolar m dolmaz m bilmiyorum. Aman vaktini geirme! ekerler sonra! Glyordu. Dii misin be! dedi Cengiz, Diyelim ki diisin, azmn iini mi grdn? Ben di iin sana bir ey sylemedim ki ...Senin oraya gitmenin tam vakti demek istedim. Gitmiken de daymn kz var orda, ad Zehra... Onu greceksin! Soyad Akaln! Biimine getirip tanacaksn onunla!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kanc senesi? yl nce gtrp yazdrmtm oraya... Ama kanc snftadr, kendisi daha iyi bilir. Bugn gelir, bir eyler yedikten sonra gidersin! leden sonra gidersem bulmam zorlar. Onlar daha ok leden nce alrlar. Yarn dersim yok! Peki yleyse, yarn gidersin! Kapnn yanndaki engelden paltosunu alrken: Eer ackrsan gazocan yakar, eti stabilirsin, beni hi bekleme. Yok, eer beklersen tam ikiyi on gee gelirim. Helvalar, pastrmalar, sucuklar... Beklemeye alrm yleyse! Haydi hoa kal Abi! Polisin olunu da unutma! Soyad Dnmez. Ad? Hay Allah!.. Polis Basri Dnmezin olu', canm! Bir haftadr Di Hekimlii Okulu'na gidip geliyordu Cengiz. nce diinin rntgenini ektirmiti... kinci gidiinde dolabileceini sylemilerdi. Bir akam ge vakit dnd. Kapy anahtar ile ap girmiti. Daha ieri girmeden seslendi: Tamam! Nedir bu tamam olan? dedi Mustafa, msveddelerden ban kaldrd da. Tantk! dedi. Zehra ile mi? Evet, onunla! Geen sefer uzaktan grmtm. Tantk bizim Dndar'n aracl ile... Liseden snf arkadamd Dndar. Ben bir iki sene elendim yollarda... O
180
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Diilii bitirip, askerliini de tamamladktan sonra girmi asistan olarak. Senin anlayacan iyi arkadatr Dndar, diimi de o dolduduruyor. O tantrd Zehra'yla beni.. Senin retmenlik yaptn da syledi mi, tantrrken? O sylemedi ama ben atm... Karagmrk Ortaokulu'nda da yardmc retmenlik yapyorum dedim. Bir ara sokuldum yanna da Karagmrk Ortaokulu'na Mustafa Ural'n yardmyla girdim dedim. yle mi diye bir sre bakt yzme. ok memnun oldum Mustafa Aabeyimi tandnza... Salk durumunu renmek ister misiniz, diye sordum, yoksa gryor musunuz onu, dedi. Saklamadm. Hem de sk sk grdm syledim, salk durumunun ok iyi olduunu syleyince ok sevindi. Belki inanmaz, diye, bir dizi iir yazdn da anlattm. Sizde bu diziden msveddeler varm deyince gld... Siz yeni yazdklarn getirin, ben de eskilerini veririm, dedi. ok akll kz! Yani! dedi, Ona beni grdn inandrmak iin btn hnerini gsterdin yle mi? yle yaptm! ok gzel! Yarn yazdm mektubu gtrr verirsin! Aklna koydun bir kere, u aylk iini... Parasz myz surda? Canm, otuz krk lira cebimde bulunursa kt m olur! ilerde hi mi para lazm olmayacak yani? Peki Abi, sen ne istersen onu yapacam! Diinin dolgusu nasl gidiyor? Hi yoktan bir di kazandrdn bana! Oyuk ok geni, dolgu tutmaz diyor Dndar, bir kaplama yapacak. imi bitirip de karken, kapnn nnde Zehra'ya rastladm. Bir arkadayla konuuyordu. Yannda on alt, on yedi yalarnda bir kz... Yukarda da grmtm bu kz, dii koltuunda da... Nasl bir kz bu? Karaya yakn esmer...
181
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Salar alnndan benekli bir palto...
kesilmi...
Eer
yenisini
yaptrmadysa,
Benekliydi paltosu... Ve... ksa beyaz oraplar... Tamam! Ev sahibinin kz! Dorudur. niversitenin nnden getiler. Veznecilere yrdler... Arkalarndan yakkl bir delikanl gidiyordu. Utanga soyundan... Eer dedim, kzlar tramvay caddesinden geip saa, ya da sola saptklar zaman bu delikanl da arkalarna taklrsa, yzde yz bu kzlardan birine tutkundur... Bir sre bekledim durakta... Kzlar karya geip hemen saymanln nnden saptlar... Delikanl da pelerinden! Artk hibir kukum kalmamt. Demek bizim Zehra'nn, ya da ev sahibinin kz Ayten'in sevgilisi olduuna inandn yle mi? Yzde yz! kisinden birinin! Ben hi sanmyorum! Paltosu nasld delikanlnn? Krl bir palto deil mi Evet, yleydi. Polis mi diyeceksin Abi? yle demek gerekiyor. Gene de belli olmaz... nsan bir emberin iine girdi mi, olaylar hep kendisiyle ilgi grmeye balyor. Kim bilir, Zehra ev sahibinin kzndan az ilerde ayrldktan sonra, evlerine sapnca o polis sandmz delikanlyla konuacak, sinemada bulumak zere ayrlacaktr. Ama ben gene de bir polis olmas kukusundan kendimi kurtaramayacam. Ben de olmaz diyemiyorum. Yarn, sen Zehra'y izlemekten vazgeer, yazdm mektubu verirsin! Konumazsn da... Artk getirdiim dergileri, gazeteleri gzden geirebilirsin! Ben yemek hazrlna balyorum!
182
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kalkt, askdaki paltosunun cebinden bir tomar gazete ald, uzatt Mustafa'ya: te Turan dergisi! Geen geliinde lafn etmitik... Nisan says... yle bir sayfalarn evirdi. Gz Sabahattin Ali'nin adna takld satrlarn arasnda... Byle bir dergide Sabahattin Ali'nin ad herhalde hayrla anlmayacakt. Okudu: Bu hezeyanlar yazan Sabahattin Ali, bugn kltr ilerinin mhim bir mevkiinde Marif Vekili Hasan Ali'nin ahsi sempatisi sayesinde, batrmak istedii Trk milletinin parasyla rahata yaamaktadr. Batrmak istedii Trk milleti haaa! Hangi toplumcu, Trk milletinin mutluluu iin ikencelere gs germekten ylmtr bugne kadar? Hele Sabahattin Ali... Prl prl yazlaryla hep halknn geleceine k tutmay dnmedi mi? Bilgisizlikten kurtulup, insan gibi yaamas iin savamad m? Sayfalar yle hzla fkeyle evirdi. Bata Nzm olmak zere birok toplumcu adlar karalanyordu. Trk milletini batran bu deerli sanatlard haaaa!.. Gzlerini krpmadan Almanlar'n safna katlp ulusun kaderini Hitler'in deliliine teslim etmek isteyenler, ulusu soyup svire bankalarna yatranlar deil de, milleti batranlar bunlar, yle mi? Halk iin kafalarnn rnlerini ortaya dken aydnlar, sanatlar, gazeteciler... kardklar dergilerde Kelle kesem, kan iem! diye iirler yazp, sen erkez'sin, o Arnavut'tur, unlar Laz'dr diyerek kendi halkn aalayanlar, sen bizdensin, bizim gibi Trk'sn diye zamann Babakan'na ak mektuplar yaynlayp Milli Eitim Bakan'n solcu diye rapor edenler en deerli profesrleri,en seme retmenleri isim isim jurnal edenler... Bunlar ortalarda ellerini, kollarn sallaya sallaya dolap, una buna az dolusu hakaret ederken, o kendi ayayla gidip, beni aryormusunuz, ne yapacaksanz yapn, ister asn, ister kesin, nasl diyebilirdi?
183
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yeryznde binlerce kii, soluk aldmz sre iinde cephelerde, da balarnda, toplama kamplarnda, stn rklk adna sapr sapr dklrken o, halk ocuklarnn aln, bakmszln iirletirdii iin nasl sulular listesine geerdi? Cengiz'in atal kak seslerine karan ars: Buyur Abi... Bir sofra mkemmeli can sal!.. ki, bekr evinde bundan daha
Bu gidile beni polislerin eline aslan gibi bir tutuklu olarak teslim edeceksin! Fstk zmle beslenen kurbanlk bir ko gibi!
XI Dodun doal ne oyun grdn, ne oyuncak! Uyu benim mavi kzm Dem geecek, devran geecek, Kelolan murada erecek Sklecek hasbahenin itleri Alayan nar glecek! Sabahtan beri yazyordu. tti nndeki katlar bir yana... Gn , perdenin ieklerini daha canl gsteriyor, odaya bir bahe havas getiriyordu. Durulmazd byle havada... Pijamann ceketini syrd att srtndan... Suyun snmasn beklemeden duvardaki el kadar aynann iine yzn sdrmaya ala ala tra oldu. kran'in Zehra aracl ile gnderdii bohadan byle gnler iin saklad gmlei kard, kravatn balad. Hava, palto istemeyecek kadar gzeldi ama, ne olur, ne olmaz diye giydi paltosunu. Tam kapdan kaca srada anmsamt, cebine teslim kad koymadan ktn. ekti bir kat, yaza yaza ezberledii satrlar sralad:
184
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bugn 12 Mays... Emniyet Mdrl'ne gitmek zere yola kyorum. Teslim olmaya karar verdim. Mustafa Ural. Katlayp koydu cebine. Kapnn ikinci anahtarn ividen ald. Eer sa salim dnerse, kapy vurmadan girecekti ieri. kincisi de Cengiz'deydi anahtarn... Sokakta kalmazd arkada dnemezse. lk ii, Fatih'e kadar yryp duraktan birka gazete almak oldu. Ayak zeri balklara bir gz gezdirdi, savala ilgili haberlere... Almanlar'dan yana olanlar sevindirecek hi de hayrl bir haber yoktu. Ak ak bir ey sylenmiyordu ama, ezbere bildii Dou Cephesi biraz daha kmt. Fatih parkndaki banklar, hkmet dairelerindeki devamsz memurlar bekleyenlerle, isizlere amt kucan... Boyaclar, kendilerine yardmc olan ilkyaz gneinde habire fra sallyorlard, btn gvdeleriyle. Mustafa, dalmaya yz tutan, ayakkablarn onlardan kara kara geti nlerinden... Bir isizin ucunda pinekledii banklardan birine iliti, at gazetelerinden birini. Sabahattin Ali, Saraolu'ya yazlan ak mektupta geen yenilmez yutulmaz hakaretler iin dva amt. Bu dva ikiye ayryordu genleri... Bir yanda hakaret edeni tutan rklar, Turanclar, Alman faizminin hayranlar, br yanda zgrln, toplumcu ilkeleri, ilericilii, devrimcilii tutanlar... Sabahattin Ali yle diyordu, bir gazetede, kendine hakaret eden kii iin: Her yazsnda muhakkak surette memlekette mevki ve hret olmu kimselere tecavz itiyad edindii ve bunu bir hret vesilesi saydn bildiim suluya kendi slubu ile cevap vererek arzusuna hizmet etmeye ne vaktim, ne de vaziyetim msaittir... Sulu, herkese hakareti itiyad edinmi biridir. Bu creti gnden gne artarak devam edip gitmektedir. Gazeteler durumay anlatyorlard btn ayrntlaryla... Duruma Ankara'da oluyordu ama, stanbul'dan gidenlerle mahkeme salonu tklm tklmd. Hakaret edeni de, edileni de tutanlarla koridorlar bile dolup tayordu. Alman faizminden yana olanlar, kahrolsun solcular diye baryorlard durmadan. Mahkemeden ktktan sonra yrye geiyorlard Ulus
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Meydan'na doru! Polis datmak istese de istikll Mar syleyerek onlar hareketsiz brakyorlar, yeniden Adliye'ye doru kouyorlard. Sabahattin Ali'ye vatan haini diyen sulunun ileri srd kantlar dayanksz kalm, Trk Ceza Kanunu'nun 482'nci maddesine uyularak sulu cezalandrlmt. Ceza tecil olunmu Sabahattin Ali de davasn kazanm oluyordu bylece. Ama bu tecil, suludan yana olanlar coturmaya yetip artmt. Yaasn Trk yarglar, diye basyorlard yaygaray... Hzlarn alamayarak kendilerinden yana olduuna inandklar Saraolu iin gsteriler yapa yapa babakanla doru yryorlard. Babakanlk nnde polisle atan genler gene stikll Mar oyununa bavurarak polisin elinden yakalarn kurtaryorlard kurnazlkla. Btn saldrlarla coup tamalar bir ezilmilikten, bir umutsuzluktan, d krklnn tepkilerinden baka ne olabilirdi! Beklenen Yeni Nizam, atrtlarla yklyordu ite! Almanlar yurda girip kendilerini gz kamatrc geit resimlerinde yanlarna alamayacaklard, geni meydanlarda... Dledikleri koltuklar tepe taklak olmak zereydi... Ama gene de Alman faizminin lmeyeceine inanlarn yitirmemeye alr grnyorlard bu kafataslar... Alman rknn stnlne inanan bizim yerli rklarmz, kendi rklarna bile gvenemedikleri halde nerden alyorlard bu coup tama hzn? Biz yeryznde stn rk tanmyor, kendi rkmz deil de kendi ulusumuzu hibir ulustan stn grmesek bile, hibir ulustan da aa grmyorduk. Eer bir ulus bugn baka bir ulustan daha stnse bunun nedeni ne kafa evresinde ne de kanndaki alyuvarlardayd. Bu, bir ulusun egemen olma tutkusundan ileri gelmiyor muydu? Afrika'y, Asya'y, biraz da Avrupa'y smr dzenine zorla sokmu bir ulusun klesi olmaya zenmek vnlecek bir ey miydi? Evet bir dzen gerekirdi, ulusa mutlu olmak iin... Bu, smrye dayanmayan, baka uluslarn bamszlna, zgrlne sayg gstermeyi ngren bir dzen olmalyd! Biz... diyordu Mustafa, Halklar arasnda, snflar arasnda smrnn srp gitmesini eletiriyor, bir olanak eitlii
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yaratlmasn istiyoruz. Onlar bizim bu kardee isteklerimizin karsna, kiiler nasl eit olabilirmi diye kendi bencillikleri ile kyorlar. Ne zaman bu duygularn, bu dncelerini yazacak, halkmza duyuracakt? imdiden bir kitaplk yaynlayamayacak myd? iir vard elinde. Bunlar bir daha
Yazmak, yaynlamak hakk, yalnz insan hor grenlere mi verilmiti? Gne, yapraklarn arasndan syrlarak bann stne doru ykseldike doadan gelen bir zgrlk havas, bir umursamay, bir uarlk dolup tayordu iinden. Bu gn korkmuyordu yakalanmaktan nedense. Salndan gelen bir gvendi bu biraz da... iki aylk bir dinlenme vcuta ok eyler kazandrm olacakt. O sinsi ksrk, hemen hi yok denecek kadar kesilmi, itah dzelmiti. Faruk Toprak'in 23 numaral hcresinde bile gnlerce kalacak gc buluyordu bu anda kendisinde. Zaten Cengiz'in evindeki durum hcrede yaamaktan... Geceleri pencereyi aralayp bakamyordu. vermesinden ok, Cengiz'in ban ileri geliyordu. da bir bakma farksz deildi ki kmad gibi.gndzleri de Bu ekingenlik kendisini ele belya sokmamak kaygsndan
Bundan sonra gzel havalarda sk sk kacak, temiz havadan , gneten yararlanacakt. zgrln yitirme pahasna da olsa, gerekliydi sal iin... K denilen felaketten kurtulmutu ite. u gne, u cierlerine ektii temiz hava esiz birer salk kaynayd. Bankn bir ucunda kendi halinde oturan adam kendisini incelemiyor muydu? Yoksa okuyup bitirdiini grnce elindeki gazeteyi mi isteyecekti? Okur musunuz? diye uzatt, dosta. Birden gleleivermiti yz: Yok beyim! dedi. Gazete okumak kim biz kim! Eer varsa, bir sigara...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
mese de her zaman bir sigara paketi bulunurdu cebinde! karp verdi. Bir de kendi ald azna. Her iki sigaray da ayn kibritle yakt. Demek u adamn, belki bu anda tek istei olan sigaraya sahipti de, byle bir varl cebinde tamakta olduundan bile habersizdi. Dumann savururken dnyordu... Acaba diyordu, bu yanmdaki adam benim zlemini ektiim bir eye sahip olduunun farknda myd? Belki onun tek sahip olduu varlk da buydu, kuru bir zgrlk!.. Ama nasl bir zgrlkt ki, can ektii zaman bir sigara imekten bile yoksundu? Daha daha... u duraktan kalkan bir tramvaya binememek, az ilerdeki lokantaya girip bir orback bile iememek!.. ite btn bunlara belli olmayan bir sre iin dar bir lde de olsa, kendisi sahipti... Bir saatliine, belki bir iki gnlne... Konuabilirdi bu garip kiiyle, kimin nesi olduunu renmek iin... Ama konumasa da bilirdi yksn... Ya Sivas'tan gelmiti, ya Giresun'dan... isizdi, iaramt uzun bir sre... Ama, imdi aramyordu artk... Arasa da bulamayacan biliyordu. Yapda almt, bir iki kez hastalanp ie gidemeyince, bu gibilerini ke balarndan say hesab gtren daylarn gznden dmt. Adam m yoktu memlekette, onunla m uraacaklard!.. Aksaray'da saatin nnde istemediin kadar yap iisi... Sradan say, al gtr, tepe tepe kullan!.. Haydi eyvallah hemerim!.. Onun derdini dinleyecek zaman yoktu Mustafa'nn! Hava nasl gzel, ban kaldrp bir baksa daha iyi anlayacak u garip kii... Ama o halde bile deil, kendi derdinde. Birden toparlanyor garip kii... Hi byle kravatl birinden bir eyvallah koparamam bugne kadar, belli... Yzn kzartp oook sigaralar koparm ama... Bu sigara istemek, brnden ok daha kolay... Birini isteyerek alyorsun, br kendiliinden veriliyor. Bugne kadar ona hi kimse istemeden bir ey vermemiti ki, bir selm bir Tanr selm bile... Aksaray'a doru gidiyordu ayaklar, Bulvar'dan gemeye cesaret edemeden yan sokaklardan yryordu... Kendisini tanyanlara rastlayabilirdi. Ev nah urackta! Halit Bey alr bu saatlerde filesini, Aksaray pazarna kar. Onunla yz yze gelirse deliye dner sonra... Sisli karartma
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
gecelerinde bile st katn penceresinden yolunu bekleyen kii, kimbilir neler yapard onu yakalatmak iin! Kzmyordu Halit Bey'e... Neden kzsnd? Kendini bildi bileli bu iin peinde rtm deil miydi mrn?.. Adam kovalam, hrsz yakalam!.. Ald emekli ayl bile, mr boyunca yapt bu tr ilerin karl olarak verilmiyor mu? Elbet onu yakalatmay dnecek... Elbet ona kelepe vurup karakola gtrmek isteyecek... Onun iin zararl bir kii Mustafa, evi iin, mahallesi iin... Belki kz Ayten iin... yle ya! Onun kitap verdiini bilmiyor mu? Bu kitaplarn zararl olduunu, kznn kafasn bylece altst edeceini dnmyor mu hi? nk bu tr ileri, ayrntlarna akl yatmasa da, kulana fsldam deiller miydi? Mustafa da bu tr kitaplar yazp srenlerden deil mi piyasaya?.. Horhor'u yar yolda brakp ara yoldan Bulvar'a sapt. Evini grmek istiyordu uzaktan da olsa... Tatl, ac gnler, geceler geirdii evini... Karsn anmsyordu... Ona iyi gnler gstermediini dnyordu... Onun istedii bir koca olsayd, yani onun istediklerini yapm olsayd, kendisine mutluluk getirebilirdi elbet. Kendisi de mutlu olabilir miydi? Bir kysndan da olsa tutunduu davadan, bu sulu grdkleri sanattan uzak yaayabilir miydi? Sanatna inanyordu. Salam bir yolda olduuna inanyordu... Btn bu inand eylerin iinde karsnn, olunun mutluluu da vard. Eer iyi gnler geirecekse, mutlu olmaya hakk varsa, hep birlikte olacaklard, herkesle birlikte... O bir tapu ktibinin dar dnyas iinde borsuz harsz kk rahatlklara hibir zaman zenmemiti. te evi duruyordu karsnda... Sabahleyin karken alt katn btn pencerelerini de amt kars... Korkusu yoktu kimseden nk... Bu pencerelerden eve girileceini dnmezdi... Byle dnmeye altrlmamt. Mustafa da ona insanlardan gerekdii zaman kukulanlacam sylememiti. Evinin kapsnda hl yolunu gzleyenler dikiliyorlar myd? Onlar da artk kesmi olabilirlerdi dnnden umutlarn... Halit Bey bile eve bir daha uramayacana inanm olmalyd... Ama gene de hi belli olmazd... Yklendikleri ii sonuna kadar gtrmek isteyen grev
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
dkn kiilerde yok deildi bu memlekette. Evini beklemezlerdi ama, kran'n peini gene de brakmazlard. Derleme'ye bir urasa mantar gibi bitiverirlerdi kapnn nnde! st katn pencereleri de akt... Gene byle bir gnd, gneli bir gn. Surdan sapp evine doru yryordu. Ayten'i grmt pencerede... Bugnk gibi... Kapkara salar... Gnein klar altnda prl prl yanyordu o gn... Sallamt elini, ona kapy gstermiti yukardan... Biri vard pencerede... Ban ieri ekmiti bir anda. ok gemeden o ba yeniden grnd. Oydu. Onun bayd. Mustafa hi dnmeden sallad elini... Tand m yoksa? Tanm olacak ki o da sallyordu ite! Yz, salarnda dolaan nlar gibi prl prl oluvermiti: Her zaman byle uyank! diyordu yrdke, Her zaman atlmlara hazr! Szde liseye gndermiyordu babas, ev kz olmasn istiyordu... Kim bilir, zeksndan rkt iin de olabilir. Ayten de okumak istemiyordu herhalde. Okumak istiyordu da, diplomada gz yoktu. Elinden kitap dmyordu hi... Kendisini anlayacak, sevecek birini bulmasn ok isterdi Ayten'in... Kolay deil, bir karakol komutan gibi adamn kz olarak yaamak... Ya mr ona bakaldrmakla geecekti, ya da boyun emekle... Yoktu ikisinin ortas... Ayten de bu iki yoldan birini semiti. stanbul'da ilk namaz kld, Valide Camii'nin nnden geip Yenikap'ya doru yryordu... Elleri, keyifli zamanlarda olduu gibi, gene arkasndayd. Denizin nemli serinlii geliyordu her soluk alta. Gidip bir yal kahvesinde oturmak... Elinin iinde scak bir insan eli... Kk bir el... Dnp bakyordu bir eyler sezinleyerek: Ayten!.. Sen misin? Grdm pencereden... El salladnz! Belki nemli bir ey syleyeceksiniz diye kotum peinizden! Bir ey mi? Gerekten armt:
190
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sana ok eyler sylemek isterim... Ama... Olur mu, ne dersin? Neden olmasn, syleyin! Sizi dinliyorum!.. Ya grrlerse... Hi iyi olmaz... nce sana ok teekkrler... Bak buralarda, bu gneli havada, dolamam sana borluyum ben... Elini skca tutuyordu, brakp gitmemesi iin. Aman neler sylyorsunuz!.. diyordu, Sizi bir tavuk gibi bastrmalar hi houma gitmezdi dorusu... Hele iki karakol polisinin nnde gitmeniz... Srf bunun iin mi uyardn beni? Bunun iin... Daha baka eyler iin... Rapor alacak kadar hasta olduunuz iin... Siz hasta olmadan, baka retmenler gibi rapor almazsnz ki... imdi bunlar brakalm Ayten! sevindirdi. Sen hemen eve dn! Seni grmek beni ok
Sulu sulu dikiliyordu, nne bakarak: yi ama, benim ok anlatacaklarm vard size... Surda baheler var... Yenikap'da... Biraz oturaym yannzda... Glyordu Mustafa: Ya ikimizi birden yakalarlarsa?.. O da glyordu: Ben gene elinizden tutar, sizi karrm! Houna gidiyordu bu itenlik... Peki! dedi, Sen nmden yr! u ilerdeki bahenin bir kesinde otur! Geliyorum ben de! Elini brakt, hzla yryp geti nne... Lcivert hrkasnn ceplerine sokmutu, her iki elini de... Kollarn gerdirerek ceplerini aaya doru bastryordu. Beyaz ksa oraplar gene ayaklarndayd. ocukluktan gen kzla geen vcuduna bir yry biimi bulamamaktan gelen acemilik iinde, yryor mu, kouyor mu ilerliyordu ite nnde. Mustafa admlarn amasa gznden kaybedebilirdi oktan...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tren kprsnn altndan geip sola sapmt. Mustafa'nn gelip gelmediini inceledikten sonra, ktan kalma odun ynlarnn arasndan geti. Az nce Mustafa'nn gsterdiine deil de, parmaklkla evrilmi bahelerden en kuytusuna girdi. Nereye oturduunu gsterebilmek iin dikildi bir sre. Birini aryormu gibi drt yann kolluyor, onun yaklamasn bekliyordu.. Garsonlardan biri hemen bitmiti nnde. Dil dkerek kendi kesimine den masalara ekmek istiyordu. Durumu kurtarmak iin, birden dnd Mustafa'ya: uras nasl? dedi, Daha yakn m olsun denize? Acemi bir sevgili utangal iindeydi. Mustafa'y yannda bulunca arkasn denize verip oturuverdi. Gzel! dedi, Ama grmeyecek yznz! sizin yeriniz daha gzel, kimse
Beni dnmen houma gidiyor. ok akll bir ablasn sen! zerime kanat geren bir abla! Abla olmak da niye? Anlayamadm... Yaptklarn yana gre ok akllca da... Gene de abla olmayabilirim! Peki! dedi glerek, Arkadam ol yleyse! Deil miyiz ki? Doru! Sizin eve geldiimiz gnden beri arkadaz hep, be senedir... Evet, tam be yl oluyor. Okullar nnde... alrken gelmitim evi grmeye... Sen kapnn
Seksek oynuyorduk Glmser'le... imdi anlat bakalm, o gece beni kap dar ettikten sonra ne yaptn? Hi!.. Hzla ktm merdivenlerden... Mutfan kapsn aralk brakmtm...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bilirsiniz, bizim mutfan merdiven banda dar alan bir kaps vardr. Girdim ieri, doru yataa... Babamn hemen hazrlanp inemeyeceini biliyordum Sonra ne oldu? Babam, anneme ne sylediyse dediini yapt. Giyinip gitti karakola... Yarm saat sonra da dnd. Annemle gene ierde bireyler konutu ama, ben artk dinlemedim... Yatamdan kp, gelen polislere pencereden bile bakmadm... Demek polisler geldi ha? Ertesi gn kran Abla'y grdm, o anlatt. Sokak kapsnn zili alnm... Pencereden sormu, kimdir o, diye... Ben komiser demi biri, Mustafa Bey'i almaya geldik! Bir iki polis kapnn nnde dikiliyormu... Efendim demi kran Abla, Mustafa, ne zamandr eve uramyor. yi ama, bu gece girerken grm arkadalar... Yok Mustafa burda, ben bile dolaan Mustafa sandm. Arkadanz da aldanm olabilir... Biz eer istersek eve girebiliriz... kran Abla, eer evi aramak istiyorsanz, buyurun arayn demi, ayorum kapy... Komiser iki polisle i kapnn eiine kadar gelmi... nandk olmadna, bir yanllk oldu, zr dileriz! Bu sefer kran Abla, yakm btn lmbalar, hayr demi, girin de arayn! Yarn Emniyet Mdrl'nden arlmaktansa, gelmiken arayn da olsun bitsin! Peki, demiler odalara, mutfaa, banyoya girmiler, yatan, kanepenin altna kadar aramlar... Demek bulamamlar beni yle mi? yle olmu ite! Kk bir ku haber getirmi Mustafa'ya... Sonra prrr diye uup gitmi. Bir karga! Hayr, kk sevimli bir ku! Kk demeyin hi olmazsa... Vaktinden nce bym kocaman bir ku, gagasyla tk tk vurmu kapya.
193
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Kap alnca bir de bakm ki ierde daha byk bir ku, dii bir ku, peneleri arasna alm bir... bir... tutsak kuu... yle deme... Bir horozu... Bu da nerden kt? Her air, biraz horoz deil midir, tmesini bildii iin... Evet. Vakitsiz ten bir horoz. Bu vakitsiz ten horozlar tutarlar... Beslemek iin bir kmese kapatrlar... Ama, sevimli bir ku kmesin kapsn ap salverir. Sonra horoz, dner dolar, kendi plne gelir, kanatlarn rpa rpa dolar. Glyordu: Evet, biraz da yle! imdi kendi plnde arkadalk ediyor bir pilile... yi ki civciv demediniz! Nasl derim, kocaman bir pili! Siz beni byle klte klte... Ya da bylte bylte... Tavuk olmaktan m korkuyorsun? Korkmuyorum, siz beni yle martyorsunuz ki, bir gn bydme gerekten inanacam! Kendimi bykler arasnda grdke de kle kle... Sen klmezsin kitaplar sevdiin srece... Biliyor musunuz, ben yk yazmaya baladm! Demek iirden vazgetin! Siz bana iiri retiyorum diye, iirin zorluunu rettiniz... iirin tam anlamyla bir yrek, ya da yreklilik ii olduunu anladktan sonra ... ster misin seni byk bir ykcyle tantraym...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yk yazmaktan da m vazgememi istiyorsunuz?Yooook!.. Yazlarm okumadan bunu yapamazsnz! Hrkasnn cebinden katlanm bir iki kat karp uzatt: Buyrun! dedi Bakalm kendinizi bu ykde bulup karabilecek misiniz? Bir film grmtm de geenlerde... Bir Fransz filmi... Bir ofrn bandan geenleri gsteriyordu deil mi? Hani adam ezdikten sonra teslim olup olmamay dnen bir ofr... Bir kadn kmt karsna... Dpedz bir kadn deil, sevgilisi... ok mu nemli sevgilisi olmak? En nemli yan bu deil mi, filmin? Kars olamaz myd, teslim olmamasn isteyen? Olamazd! Btn kadnlar... Yani sulularn karlar, kocalar su ileyip de cezalanmalar gerektii zaman, gidip adalete teslim olmalarn isterler. Oysa bir sevgili, ne pahasna olursa olsun sevdii erkeinden ayr kalmak istemez! yle mi? Neden byle bu? diye sordu Mustafa. Siz benim gereki olmam iin t okuldan beri ok uratnz. Kompozisyonlarm okurken, gzlemci olmam isterdiniz benden. evremi incelemeyi, kiilerin zerinde durmay rendim bylece. imdi syleyeyim, karlar, yani evli kadnlar demek istiyorum, kocalar sz konusu olunca ta gibi gereki oluverirler. Ayn kadn baka bir konuda ylesine romantik olur ki, aar kalrsnz! Verdii yazy cebine koyarken: Altnda adn da yazh m? diye sordu. Adm yazl deil! Korktuumdan deil bu, henz bir ad deilim de ondan. imdiden kutlayabilirim seni, yknden tr... Olaylar da, kendini de, geen kiileri de yerli yerine koymasn biliyorsun! Geriye ne kalyor, bir yaz iilii mi?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bu iilik de birinci yaznda ncsnde mutlaka salanacak.
salanmasa,
ikincisinde,
Yeni eletirilerinizi ne zaman dinleyeceim, yazm zerindeki grlerinizi? Ka gn sonra dinlemek istersin? Hemen deil, birka gn bu karlamamzn cokusunu yaayaym. Sonra size yeniden kavumann zlemini bir sre ekeyim. drt gn sonra, nasl? Bir iki gn sonra 19 Mays Bayram... ok kalabalk olur baheler... Cumartesi, Pazar da geelim... Pazartesi gn! Oldu mu? Oldu! Pazartesi gn saat tam ikide ben gene bu masann bandaym! Kimseye birey syleyip sylememekte serbestsin! kran Abla'ya da yle ni? Sana brakyorum bu yanm. Garson btn bu bahelerde alanlar gibi masalarna ge gelmiti: Efendim! dedi, Ne emredersiniz? Ihlamur, gazoz... Bugn dondurmamz da var! Ayten'e sordu Mustafa: Bir dondurma? Hibir ey sylemesem... OlmaaazL Bir hlamur yleyse... ki hlamur bize! Garson gitmiti, hlamurlar getirinceye kadar konumadan beklediler. Ayten belli etmeden Mustafa'y inceliyordu: yisiniz deil mi? diye birden soruverdi, ok iyisiniz?
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ktym desem inanr msnz? yi grnyorsunuz, ok! Evet iyiyim! Bir eye, bir olaya hazr olmak var ya... Hatt bir atlma... insan iyi yapan da bu ite! nsan, girecei kavgann ap kadar iyi olma gereini duyuyor. Eer insann iinden geliyorsa kavgaya girmek, hazrl da o lde baarl oluyor. Amma apnzdan byk bir savaa girmek isterseniz? Koullarn bytt, soktuu savalar vardr. kazanlmaz, baarlmaz bir biime
Bizim rklarmzn girmeyi tasarladklar savalar gibi... Ihlamurdan bir yudum almt. Konunun onu amad sonucuna varp da, tam konumasn kesecei bir srada: Almanlar Romanya'ya kadar ekilmiler! dedi Ayten. Ters syledin! dedi glerek, Ruslar Romanya'ya girmiler. Bir kol da gneye doru iniyormu, Bulgaristan'a... Demek snrlarmzdan Almanaklar... ekilmek zorunda kalacaklar,
yle olacak! Bu ekiliin etkisi yazarlarmzda da grlecek, politikaclarmzda da... Bizim Trklmz bir kan meselesi olduu kadar, en az o kadar da bir vicdan meselesi, bir kltr meselesidir, diyen Babakanmz acaba gene byle rklk nutuklar syleyebilecek mi, Hitler'e zenip de? Turanclarmz ne yapacaklar bundan sonra, dersiniz? O kadar nemli deil artk, pek yaknda savaa girebiliriz. Barta sz sahibi olabilmek iin. Glmezler mi bize sonra? Bizim politikaclarmz korkmazlar ki gln olmaktan! Ya kinci Cephe ne zaman alacak? Sen neler biliyorsun be!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Neden bilmeyecek misim, btn gazetelerin yazd bu! Babam bile ka kez kartma yapt! Bir Fransa'ya asker karyor, bir Yunanistan'a! Bakumandan siz olsaydnz nereye karrdnz askerinizi? Ben baban gibi asker deilim! Nereden cephe alacana aklm ermez benim! Ama ne zaman cephe alacan bilebilirim. Ne zaman? Kuzey komumuz eer Stalingrad Sava gibi bir sava daha kazanrsa, hemen... Ya kaybederse? Kaybederse haydi haydi alr. Elverir ki Sovyet ordusu da Alman ordusu da belini dorultamasn! Savatan sz atk da aklma geldi. Bir subay gelip gidiyor sizin eve... Bir subay m? lhan olmasn? Yeilky'den geliyormu! Her seferinde elinde bir ekmek... Her seferinde mi dedin? O kadar sk m geliyor? Evet, hemen her hafta... Geen hafta Ali'i de alp Yeilky'e gittiler... Pazar gn olacak... Hava da ok gzeldi o gn... Ali ok elenmi, anlata anlata bitiremedi. Bir gazinoya gitmiler, kyda... Olacak o kadar... Ne kadar anlayamadm? Bir baba, oluunun ocuunun banda olmazsa... Bir arkada da tutar, onlar alr, gezmeye gtrr, ite byle! Ama bizim gibi bir arkada bir gn kalkar, bylelerinden arkadalk istemeye kalkrsa... Eli bo dner. Kimseye kzamyordu. Yalnz arkada deyimi yerinde miydi, onu dnmeye balamt. En dar zamannda bavuruyordu ona. O arkada, bir gececik bile alkoymak yrekliliini gsteremiyordu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Diyelim ki bu yrek iidir, herkesten bu davran beklenemez. Ama bir gler yz de mi gsteremezdi ona, kapsn ald zaman... Yedikleri kftelerin parasn bile cebindeki son kurulardan deten adam, karsn bir gazinoya gtryordu, yedirip iirmek iin... Peki ama kran neden ona lhan'n eve gelip gittiinden sz etmemiti bugne kadar? zgn bir yzle soruyordu Ayten: Balayn beni... dedikodu yaptysam... Anlattn dedikoduluk bir olay olarak m gryorsun? Ben olan anlattm size... Bunun bir dedikodu olup olmadn siz bileceksiniz? iinden gelmedii halde glyordu: Bunu hemen bilemeyeceim... dedi, Cezaevinden ktktan sonra anlalacak! Bu konu zerinde senin daha ounu bilmeni de istemem! Peki Mustafa Bey! dedi, glmseyerek, Ben de daha ounu renmeyeceim! Hrkasnn dmelerini ilikliyordu: Anladm! dedi, Gitmek istiyorsun artk! Babamdan azar yemek arma gidiyor. Beni ister istemez yalana altrd. imdi ben nerdeyim biliyor musunuz, Diki Yurdu'nda... Bizim Fahire'nin evi byle zamanlar iin Diki Yurdu olur. Arada srada ondan bir etek alr bizim eve getiririm. Babama gstermek iin. Tabii Pazartesi gn saat ikide de Fahriye'ye gideceksin, etei geri brakmak iin! yle olacak! Bekleyeceim gene burda! Gelirim! kisi de kalkmt ayaa. Uzatt eli, Mustafa'nn avucunun iinde brakarak:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Sizi grememek de var deil mi? dedi, Benim hatrm iin, Pazartesi'ye kadar yakalanmayn! Size gzel bir yaz daha getireceim yakalanmazsanz! Hoa kaln, sizi byle sapasalam grdme ok sevindim. Scackt eli, avucundan kurtarr kurtarmaz, sanki scakln yitirmesin diye hemen hrkasnn cebine sokuvermiti. Biraz sonra bahenin parmaklklar arasndan ksa beyaz oraplarnn hzla getiini grd Mustafa. Pikaptan bir trk ykseliyordu. Yeni mi balamt almaya bu pikap, onlar konuurken de alyor muydu, bilmiyordu... Bildii birey varsa ok dinledii bu halk trksnn imdi her zamandan daha ok onu duygulandrdyd. Herey gzeldi, deniz, yepyeni bir anlam iinde servenini srdryor, martlar gagalarn bir daldrdlar m bo dnmyorlard. Yakaladklarn hemen yutuyorlard, sularn damlata damlata...
XII Uyand zaman perdeyi syrnca gkyznn maviiiiyle gz gze gelmiti. Durulmazd byle havalarda: Cengiz! diye seslendi,kyorum bugn birlikte bayram yapacam, 19 Mays Bayram... ben! Genlerle
Yatanda yoktu, ay hazrlyor olmalyd, tek kiilik mutfanda. Bugn gene cebimde kdm... dedi, Bam alp kyorum! Akama dnmezsem, sakn alama benim iin! Darada ilkyaz gzellii... Yaprak hrts, insann kanna nerden sindii belli olmayan eterli alkoll bir tutku... Mutfaktan bir karlk gelmediinin ayrmnda bile deildi. Frlamt yatandan... Gece yarlarna kadar masa banda yazar izer konuurlard. Yataa girdikten sonra da srdrrdler konumalarn ama, konu birden deiiverirdi. Gzleri akken olandan bitenden sz
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
ederlerken, yataklarna uzannca hep gelecek gnlere kaydrrlard konuyu. Gene yle olmutu dn akam... Cibali'deki kzla evlenmeyi dnyordu Cengiz. Bir bitirirsem niversiteyi diyordu, avukatlk stajna balar balamaz doru Fatih Evlendirme Memurluu'na... retmenlii de sevmiyor deilim ama... insan sevdii ite brakyorlar m ki... Cengiz'in dersi olmad gnler ge uyurlard. Kt diye kapanmt sokak kaps: Cengiz! Korkma Abi, benim! Ne zaman ktn sokaa sen! Uyku tutmad, ay demledim... Baktm uyuyorsun, Gittim gazete aldm ttncden! imdi dinle Abi! Haberler lkm! Masann zerine serdi gazeteleri, birini ekip balad okumaya: Trkiye Byk Millet Meclisi, hkmetin Almanya'ya veya mihver devletlerine krom ihracnn durdurulmas hakkndaki kararn tasvip etti. Gzeeel! dedi Mustafa, Diyecek yok bu habere! Demek hkmet, Almanlarn srtst gideceini anlad artk! Bata Saraolu, onun banda da Mill ef!.. Von Papen'in papular, atld demektir dama! Yerine yeni papular gerekecek, Rooseveltler, riller!..(*) Masann stndeki gazetelerden birine de Mustafa yapt. nce sava haberlerine gz gezdirdi. Birinci sayfadaki haritadan cepheleri parmayla izledi. Steplerden batya doru uzanan oklar Sovyet snrlarn hemen her yerden yarp gemiti. Stunlar arasnda Cengiz'in gznden kaan bir haber daha yakalamt: (*) ikinci Dnya Sava'ndan sonra Amerika'dan, ingiltere'den alnan postallarn ad Ruzvelt ve ril'di.
201
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Dinle Cengiz! dedi, Mttefiklerin spanya'ya yaptklar bir neri... Bundan sonra spanyollar da Almanlar'a Volfram vermeyecekmi! Anlyorsun deil mi, biz krom vermeyeceiz, ispanyollar da Volfram! Kaderimiz tpatp birbirinin benzeri... ki kk faist dost, tepetaklak gelmi byk bir faist devletin sava endstrisini kk lde baltalamak zorunda kalyor! Hzla gz gezdiriyordu stunlarda: ite bu hepsinden daha gzel! Bir solukta okumutu haberi, Cengiz pek bir ey anlayamamt: Aman Abi! dedi, Hele unu yava yava oku! Anadolu Ajans'nn bir haberi bu! Son gnlerde hkmete kapatlan Orhun mecmuasnn sahibi Nihal Adsz ile Konservatuvar retmenlerinden Sabahattin Ali'nin Ankara'da grlen mahkemesinde Nihal Adsz lehinde yaplan taknlklar dolaysyla nezaret altna alnmalar zorunlu olan baz kimseler nezdinde kan evrakn verdii phe zerine, Reha ouz Trkkan ve Zeki Veld ile Doktor Ferit Cansever'in istanbul'da bulunan evlerinde ve daha baz yakn arkadalar nezdinde istanbul Skynetim Komutanln'ca aramalar yaplm ve elde edilen vesikalar tetkik edilmitir. Kromu kesmenin doal bir sonucu mu bu demek istiyorsun Abi? Krom kesilince faizm hayranlarnn soluu da kesilecek yle mi? Daha gerisi de var haberin!.. Nasl gznden kat? Irklk ve Turanclk amalar gden btn dernekler kapatlyor... Dernek yneticileri zerinde yetkili kiiler kovuturmaya balyorlar... Peinden yeni tutuklamalar... Fethi Tevetoul'lar, Trke'ler, Barman'lar... Hamza Sadi'ler, Orhan aik'ler... OhooL Vay!.. Vay!.. Vay!.. Mthi!.. Sence bunun anlam? ilk kez faistlerle, onlarn karsnda olanlarn ayn ceza kanununa gre yarglanmaya geilmesi... u nl ceza kanununa gre...
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Evet, yle! Faizmi ayakta tutmak iin, faistleri yarglamak ha!.. Doaya aykr deil mi bu? Hereye aykr, yalnz politikaya deil!.. Politika dedimse bilim alanna gelen politikaya deil. Mahalle kahvesine giren politikaya. Cengiz, aknlktan kurtulmama benziyordu: Bunu, ayrca rklyla vnen Saraolu hkmeti yapyor! dedi, En alacak yan da bu! Hayr, Mill ef hkmeti yapyor Korkulur bu adamlardan! Ne olursa olsun olumlu bir davran! Bir aamadr bu davran memleketimiz iin... Ama ne are ki bir itenlii yok! Gelien olaylarn gerisine dmemek iin bo abalar... Kahvalt hazrlna balamt Cengiz. Gidiyor, geliyor masann stn donatyordu. Dolabn bir kesinde uzun sredir saklad ilek reelinden tabaklarna birer kak koyarken: Azmz tadlansn! dedi, Byle gnler iin saklyordum! Bu akam kadeh bile kaldrabiliriz bu gelimenin erefine! Tamam! imdiden hazrla geiyorum ben! Balkla iyi gider deil mi rak? yi gider! Ah dinine yandm, bir radyomuz olsayd! dedi, Birazdan yeni haberler getiririm sana! niversite kaynar bugn! Sanmam! kaynasn!.. dedi, niversite daha snmad bile, nasl
Ayak stnde iiyordu ayn... Halad yumurtalara elini bile srmyordu. Otur canm! dedi, Acele etme!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yok Abi! dedi, Oturamam! Hemen kacam! Sen ne yapacaksn ben gelene kadar? Haberler sersemletmiti Mustafa'y. indeki gezmek, dolamak isteini birden yitirivermiti. Bunun farkna varan Cengiz: Ne oldu sana! dedi, Bilen bilmeyen de seni onlardan biri sanacak! Baya zldn Turanclar'a! Korkun bu yneticiler! dedi, Herey yapar bu adamlar. Biliyorsun stikll Sava'ndaki dmenlerini! tirakiyn Frkas'n da bu adamlar kurmadlar myd? Ne salar bellidir, ne sollar... u sava sresince Saraolu kanadyla sac olduklar gibi, bir gn gelir solcu da olurlar! Solcu olamazlar kolay kolay! Solculuk iin yle eyler syleyip halkn kulan doldurdular ki... Yapar bu adamlar!.. Gmleini deitirmi, yeni ald boyunban takyordu. kar onu! dedi, glerek, zerinde krmz benekler var diye gtrrler seni! Yok Abi! dedi, Bugn kravatmn krmzs zerinde duracak vakit bulamazlar... Saclar kovalamaktan... Bu iten ekmek yiyenler, bugn izin mi yapacak sanyorsun! Onlar hi ilgilendirmez, saclarn tutuklanmas! Glyorlard ama, bunun biraz olsun gerekle ilgisi olduunu da bilmiyor deillerdi. Hazrln bitirmiti Cengiz, iki dirhem bir ekirdek olmutu: Eer! dedi, Kzna gidiyorsan, beni bouna umutlandrma haber getirecek diye! ocuk musun Abi! Byle gnde kz m dnrm ben! Bir yandan Almanlar, bir yandan Trkiye'deki kuyruklar paketlenirken kzn sras m?
204
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
yi haberlerin yaamla sk skya ilikisi vardr. Bu adamlar yaamn dmandr ama, biz yle deiliz! Yok Abi, sevimenin de zaman var! Sen gazeteleri ezberlemeye al! Sana scak scak haberler getireceim! Haydi hoa kal! Frtna gibi kmt dar. Perdeyi bir kesinden, gne girecek kadar aralamt Mustafa. Aydnlk iindeydi ortalk. Oysa bugn kacak, ellerini arkasna atp yol sra yryecekti, u ilkyaz gneinin scakln kemiklerinde duya duya... Bu haber, doymu insanlarn gevekliine itivermiti onu. Kendini iktidardakilerle ayn enlemde gryordu. yle ya... Onlarla birlikte faistlerin karsnda deil miydi? Hatta iktidardakiler artk karsnda deil yan banda gibiydi onun. Kimin iin, kimlere kar savaacakt artk? Almanlar kayordu, rklar, Turanclar kulaklarndan tutulup ieri atlyor, dernekleri, dergileri kapatlyordu. Toplumcularn yapamadklarn Mill ef yapyordu ite! Darda Alman faizmi, ierde onlara bal yerli faistler sapr sapr dklyorlard. Bir aydn olarak ne yapmt ki bugne kadar, bu olaylarda kl kadar bir pay m vard? Durup dururken piyangodan para km bir adamdan ne ayrm kalmt? Zeksyla m vnecekti; saduyusuyla, bilgisiyle, atlmlaryla m? Hele sanat! Sanatnn,airliinin ne pay olmutu btn bu gelimelerde? ki paralk bir bilet bile almadan, ekililere katlm, stelik kazanmt. Pijamalarn karmadan yatann zerine uzand yeniden... Gazetelerden birini ald eline... Mizah yazlar yerine, askerlik yorumlar yapan bir emekli generalin yazsn okumaya balamt. Neler, ne diller dkyordu adamcaz! Disiplinli bir ordunun gc, byle byk stratejik ekilmelerde anlalrd ite! Bu olanaklara sahip bir ordu, dman askerini kucana eker, eker... Sonra iki yandan sarverirdi bir kadn kucaklar gibi! Byle aptalca ilerleyen Rus askerlerini byk bir meydan muharebesi bekliyordu, darma duman etmek iin! Almanlar o kadar glydler ki, mttefikler bu yzden kinci Cephe'yi bile aacak olana henz kendilerinde bulamyorlard. Ah,
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
bir asalard bu kinci Cephe'yi! Almanlar btn planlarn hep bu cepheye gre dzenlemilerdi! Bu generalin, Hitler'le Dou Cephesi'nde nasl karlatn anlatan bir yazsn anmsamt. Leningrad'daki ordularn iini neden bir an nce bitirmiyorsunuz? sorusuna Hitler'in verdii cevap uydu: stersek hemen alabiliriz Leningrad'! evrilmi bir kent, kendiliinden decei iin insan harcamak istemiyoruz, bo yere! Milyonlarca Alman' harcayp da giremedii Leningrad iin bunlar sylyordu Fhrer, ite bu generalin yazsnda! ite byle yorumcuydu bu yazarlar! Ne olursa olsun yolun sonu grnyordu artk! kinci Dnya Sava erge faizmin atrtlarla yklmasyla bitecekti. Savaa girmemi bir ulus olarak byk kazanlarla kmasn bilmeliydik. ektiimiz al, yoksulluu, skntlar bir arlk olarak koymasn bilmeliydik terazinin kefesine. Szm ona yan tutmamtk bu savata. Ne Almanlar'la birlik olmu, ne ngilizler'in, Amerikallar'n karsna kmtk... Ne de mttefiklerin saflarnda arpmtk, yan tutmadmz gstermek iin. Olanlarla yetinmekten, ya da bakalarnn baarsyla sarho olmaktan gevemi, kendimizden gemitik. Sokak kapsnda dnen anahtarn krts dlerini lif lif datvermiti. Abi, konutu!.. diye girdi odaya Cengiz, Mill ef konutu, Ankara'da 19 Mays Stad'nda! Dinledim radyoda Abi! Ne konutu? Saclk da, Turanclk da, rklk da sutur, dedi genlere. Tpk solculuk gibi dedi. Uyank olacaksnz haaa!.. Demek solculuk kadar, saclk da su dedi, yle mi? yle dedi namussuzum, Genlik Bayram'n aarken! Milyonlarca insan, bir rkn, brnden daha stn olmayacan ispatlamak iin silinmedi mi yeryznden! Bylece rkln dnya apnda bir su olaca gerei kmad m ortaya! Ama solculuu sulamak iin kk bir kant m var ellerinde?
206
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Ne de dnya apnda bir olay!.. Bununla birlikte smrlen uluslar solculuktan yana tankla armaya bile hazr deiller henz! Hele davac olarak grmeye... Bir gn onlar da alrlar yerlerini dnya mahkemesinde. Cengiz ceketini karp yatan stne atarken: Baka bir haber daha Abi! dedi, Bunu da niversitelilerden rendim kahvede... Emniyet Mdrl'nde ne kadar solcu varsa sorgularn hemen bitirip Ankara'ya yollamlar, birka gn nce! Neden? Ankara'da bakacaklarm davalarna! Turanclar, Birinci ube'de rahatsz olmasnlar diye boaltm olacaklar hcreleri desene! Eee artk beni yzletirecekleri kimse kalmad demektir oralarda! zeniyor musun yoksa gitmeye? Hani zenmiyor da deilim! Orda bizim yzmze bakan bulunmaz artk! siz kimse kalmayaca iin einip durmazlar zerimde! Yok Abi, nmz yaz... Seni denize sokmadan yollamam oraya! Bana deniz yasak, birok eylerin yasak olduu gibi! Gnein ou bile yasak! Rak da yasak deil ya!.. Peki Abi, bir iki tek yuvarlayalm da, yle konualm, olmaz m? Cengiz kolal gmleini kard, i yaparken giydii pijama stn geirdi srtna, kollarn svarken: Balk ayklayacam! dedi. Sardalya aldm, yarm kilo! Rakmz da var... Biz de genciz Abi, bu bayramda hakkmz yok mu bizim de! Ancak gen olduumuz iin. Gene de bir olay bu bizler iin... Bir yaam bayram!
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Mutfaa girmiti. Musluklardan akan sularn sesine syledii genlik marnn szckleri karyordu: Gne ufuktan imdi doar Yryelim arkadalar!
XIII Hazrd sokaa kmaya... Her eyi yerli yerindeydi, mendili, kalemi, not alacak ktlar... Yalnz sigaras kalmamt. Az daha belgesini doldurmadan kacakt yola! Bozmamalyd gelenei... Kalemini karp balad yazmaya: 24 Mays... Emniyet Mdrl'ne gidiyorum, teslim olmak iin... mzay atmadan nce okudu. Houna gitmemiti. Her zaman ayn eyleri yazyordu, yrtp att, balad yenisine: 24 Mays... Gzel bir bahar gn... Benim iin souk korkusu kalmad. Faistleri muhakeme edebilecek bir mahkemeye kacam dnerek Emniyet Mdrl'ne teslim olmaya gidiyorum. Okudu bir kez, beenmiti. yimserlik ar basyordu ama, olsundu bu kadar, imzasn att. Bundan sonra her knda bu satrlar yazmas yararna olacakt. Katlad, koydu cebine. ki saati vard Ayten'le bulumasna...Bir saatini yola ayrd bunun. Bir saatini de denize kar oturup, o gelene kadar yaz yazmaya... Onu kardan gelirken grebilecei bir masaya oturacakt. Gen kzla yeni gemi bir ocuk yryyle elleri hrkasnn cebinde yaklat. Onu birden grnce kzaracakt, her zamanki gibi. Uzun sre ekmemek zere uzatacakt ufack ellerini, serin avularna. Onlarn scaklndan, itenliinden alacan aldktan sonra brakacakt yavaa masann stne. Ayten gzlerinin iine bakp merakla bekleyecekti, yks iin syleyeceklerini. Beendiini, ok beendiini syleyince, gzleri suya batrlm
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
birer kara zm tanesi gibi nemlenecekti cokudan. Sonra yeni yazd yksn uzatacakt, kendine biraz daha gvenle. Gerekten de gzeldi okuduu yk, ok beenmiti. ofr deil, dpedz kendisini anlatyordu, gerek yanlaryla... Ama, sevgilisi sinemadaki ofrn sevgilisine benzemiyordu hi. Grnmn izdii kzn, kendisiyle benzerliini gizleyebilmesi iin, gze arpan yanlarn ters yz ederek vermiti. ok uzun boylu izmiti kz, esmer deil sarnd, ofrden daha yalyd stelik... Gel gelelim, yaratt biimin iine kendisi girip oturmutu, btn duygusall ile... Kapy ekip caddeye doru yrynce paltosunun kendisine ar geldiini anlamt, ge dnerse iine yarard elbet... kvrp koluna almt, biimlice... Ttncden bugne yarar iyi bir sigara almalyd, Almanlar' tutan bir de gazete... Dillerini kvrp nerelerine sokmulard bakalm! Her knda ayr bir ttncden alrd gazetesini. Yzgz olmak hi houna gitmezdi byle dar zamanlarda... Adam kapsnn nne km gneleniyordu gerine gerine... Bir Yenice! dedi, Bir de Tasvir! Girdi yerine, uzatt istediklerini deliinden. lk gzne arpan, byk puntolu balklarn olmayyd ilk sayfada... Btn haberler nemini yitirmiti demek, tutucu sekreter iin... Gne, insan caddelerden ok, sur dna uzanan sokaklara itiyordu. Tramvay caddesinden Sargzel'e doru yrd yava yava... Arka sokaklardan Aksaray'a inecekti, Fatih'e uramadan... Bir mahalle kahvesinin nnden geiyordu. Baka bir gn olsa kahve nlerinden gitmekten saknrd. isiz gszlerin iki dirseini dayayp yoldan geenleri gzlemesi sakncalyd onun iin... Bir umursamazlk vard bugn zerinde nedense... Btn insanlarn onun iyiliini dndne inandran gneli bir gkyz,alabildiine uzanyordu zerinde... Bir ar duydu geriden, biraz da buyrultu gibi geldi ona:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Behzat Bey! Kimdi bu seslenen? Toparland birden. Behzat Bey'in kim olduunu da, onu aran da bulup karmt kukuyla. Buyrun Basri Bey! dedi, istemeyerek. Unutmamsnz adm? dedi. Unutur muyum 2C'deki olunuzun ad bile aklmda! Nasl bizim delikanl bakalm? Oysa babasndan nce delikanly kendisinin bilmesi gerekirdi. Bo bulunmutu. Olum mu?.. dedi, ok iyi retmenler derse kaldryormu, hemen her gn! yi de notlar alyormu! Nasl oldu bu i aklm ermedi hi!.. Sz vermitim ya size! Hi grmedii almad ters bir anlam vard yznde Basri Dnmez'in. Brakn artk akay!Sizin Mustafa Ural olduunuzdan hi kukum yok artk. O kadar gveniyor musunuz kendinize? dedi, glmsemeye alarak. imdi sizden kimliinizi istesem gsteremeyeceksiniz, gene deil mi? Evet! dedi,Gsteremeyeceim! yleyse karakola kadar gitmek zorundayz! Orda ispat edersiniz Mustafa Ural olmadnz! Biraz ge kalm olsak da... Hi bozmamt: Nasl isterseniz! dedi Kaar diye mi, yoksa dost grnmek iin mi, koluna girmek istiyordu. Birinci seferinde ne ise ne ama! dedi, Komiser vard arada nk... kinci seferinde olan biteni karakolda anlatnca alay ettiler benimle. Emniyet Mdrl'nden arp ube Mdr ifademi
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
bile ald. Sizin hi haberiniz yok bunlardan! Meslekten bile atabilirledi saflm yznden! Yaa!.. yle demek! Hibirinden haberim yok bunlarn. Durumumu kurtarabilirim artk! Size rastlamam o kadar iyi oldu ki bugn. Birden kzn elyazsyla yazd yky anmsamt, cebindeki... biliyordu ok dururlard byle eylerin zerinde... yi olmazd kz iin, birok bakmdan. Kendisinin olmadn da syleyemezdi, bu yaznn: iyi ama Basri Bey! dedi, Ben teslim olmaya karar vermitim bu sabah! Emniyet Mdrl'ne gitmek iin kmtm yola. Buna kimseyi inandramazsnz artk! Geti! inandrrm inandrmasna! dedi, Cebimde kt var nk, bakn! kard cebinde sabahleyin yazd kd uzatt.Ald heceleye heceleye okudu. Basri Dnmez: Haklsnz! dedi, bitik bir sesle... Avlad ulluun l bir ku olduunu anlayan avcnn yknts iinde: Hakl olmanza haklsnz ama... Beni yakalam zlmeyin siz! grnmeniz yine sizin elinizde... dedi,
Nasl, anlayamadm! Elinizdeki kd yrtarsnz olur biter! Bombotu gzlerinin ii. Bunu yapamam! dedi, Okumam iin verdiniz bunu bana! Tramvay caddesine yaklayorlard.Bu ii bir an nce bitirmek iin:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bakn! dedi, Benim cebimde de var bir kt! Siz onu yrtarsnz, ben de bunu! karm gsteriyordu Ayten'in yksn. Basri Dnmez srp giden bir aknlkla durmu bakyordu. Mustafa elindeki ni yrtp paralarn att talarn zerine. Neydi o! diye yrd zerine Basri Dnmez. Hani o gece evinden katm kadnn mektubu! dedi glerek. Basri Dnmez de, biraz fkeden olacakt,elindeki kd yrtp att raylarn zerine. Haydi! dedi Mustafa, imdi gidebiliriz! detik! Az ilerdeki duraktan kalkan tramvay, hzla gemiti nlerinden salkm saak...Diklemesine getiler yolu, saa sola kvrlmadan. Bir sre sonra, karakoldan yana saptlar. Kar durakta tramvay bekleyenler, kukuyla bakyorlard arkalarndan. Arkadaa bir gidi deildi bu. En azdan sorgusu yaplacak bir sankt nde giden, ya da mahkemede adaml olarak bulunmas gereken bir sulu... Son ilemleri iin karakola gtrlen Basri Dnmez, iine nem verdiini belirtmek isteyen bir titizlikle dirsekledi Mustafa'y: Yr!
XIV Ta oda daha da soumutu. Tabanlarndan doru ykselen slak bir souk, her yann saryordu vakit ilerledike. Maskelenmi gemici feneri can ekiiyordu merdivenlerde. Fitili gazszlktan kapkara bir duman salveriyordu. Cezaevi komutan merdivenin st bandan seslenmese gzleri neredeyse kapanacakt Mustafa Ural'n. Halil, slak duvara dayanm kestiriyordu. Silkindiler birden. Komutan alt basamaklardayd:
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Nerede bu adamlar? Uyudular m yoksa? Topuklar serte ekilen nbeti postallar, hereyin yolunda gittiini belirtiyordu komutanna: Mustafa Ural hazrlansn! Savcya gidecek, sorguya!.. Nasl hazrlanacakt, ne yapmas gerekirdi hazrlanmak iin? Komutan bunu dnm olacakt: Onba, aln bu adam yukar! dedi, Yzn gzn ykasn! Sorguya gidecek olan bir tutuklunun klndan kyafetinden tutukludan ok, cezaevi ynetmeni sorumluydu. Eli yz ykanacaksa biraz da komutann adna ykanacak demekti. Bir de tra isterdi ama, kapal daki adam iin olaan saylrd bu kadarck sakal. Mustafa yorgun admlarla merdiveni kt. Her basamak onu biraz daha aydnla ulatryordu. Bahede kimseler yoktu. Henz tutuklularn hava alma saati gelmemi olacakt. Saat olsa olsa dokuz, dokuz buuktu. orba iilmiti. Mutfaktan bo karavana tangrtlar, kak angrtlar duyuluyordu. Demek sorguya a acna gidecekti Mustafa. Ne sorgusuydu bu? ddianamesi henz hazrlanmadna gre, ilk sorgusu mu yaplacakt, yoksa dn geceki sulamay kitabna m uyduracaklard, bir disiplin cezas ile. Merdivenlerin banda dikilen komutan buyrultular yadryordu grevlilere: Gtrn unu musluklara! Hamdi avu.al iki sngl yanna, sen gtreceksin savcya! Kimseyle konuturma yollarda. Adamlar oktur bunlarn. A gzn! Tophane Merkez Komutanl'n sol yanndan evirerek indiler caddeye. Mustafa, bileklerinden neredeyse dirseklerine kadar zincir kelepe vurulduu iin dengeli yryemiyor, nden giden avu, zaman zaman durarak onun yetimesini bekliyordu. Daha hzl yrmesi iin gerisindeki iki sng, neredeyse kaba etlerine saplanacakt. Kapalda uzun sre yatmaktan ayaklar hamlamt. Uyku sersemlii, yorgunluk, bsbtn acemiletirmiti onu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Tramvay caddesine indiler. Kpkrmz Beikta tramvay, gerisindeki ikinci mevki arabay srkleyerek nlerinden geti. Salkm salkm yolcular komut alm erler gibi birden balarn zerlerine evirdiler. atlan kalarn ardndan merakl ve aceleci baklarla izliyorlard onlar. Tramvay caddesini diklemesine geip skynetim mahkemelerinin bahesine girdiler. Banklarda, dardan getirilen sanklarla, tanklar oturmu olacaklard. Muhafzlar da balarnda. Bir blm de onlarn yaknlaryd. Kitabn basan Kemal de getirilenlerin arasnda myd? Bir gz abukluuyla inceledi banklarda oturanlar. Tam nnden getii bankta... kran'n paltosu... kran'n salar... kran'n aln, gzleri... rkm, arm, anlamsz baklar... Paltosunun yakasna gmlm kk bir ba. Onun ba... Onun vcudu. Birden ksteklendi ayaklar Mustafa'nn, duraklad. Yr! Bir gn nceden haber alm olmalyd sorgusunun yaplacan. Kimden, kitapdan m? Ondan rense, birlikte gelmeleri gerekmez miydi? Kimden renirse rensin gelmi ite! kran birden ayaa kalkmt. Yryemiyor akn akn dikiliyordu. Karma kark bir yzle bakyordu kocasna. nden giden avu, Mustafa Ural' geni bir kapdan geirdi, merdivenlerden karak bir salona soktu. Kede bir bankn ucuna ilimi iki kelepeli er oturuyordu, yanlarnda da muhafzlar... Bir oto blndendi bunlar, yakalarndaki iaretlerden anlaldna gre. Merdiven bandaki nbeti, bu salona sululardan bakasn geirmiyordu. kran'la grmesi olanakszd demek. Ne yapsa da grebilseydi onunla? Bir Yzba, Hitit heykellerindeki ksa boylu iri bal adamlara benzeyen bir yzba, yava yava merdivenlerden kyordu. Yakasndaki terazilerden anlaldna gre ya savcyd ya da yarg. Belki kendisini bu yzba oguya ekecekti. Bundan m izin almalyd karsyla grebilmek iin?
214
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Aadaki postal sesleri izme seslerine kart, inzibat erleri hzla merdivenleri ktlar, iki subayla bir astsubay aralarna almlard. Balarnda krmz kolbal bir yzba... Sank subaylar evik admlarla yrdler Mustafa'nn nnden. Daha ilerde bir srann ucuna oturmu erlerin yanna getiler. Kolbal yzba oturduklar sray gvenli grmedii iin birden Mustafa'y getiren avua dnd: avu! dedi, Sen kardaki sivili al da uraya geir! Oraya biz oturacaz. Emrin yerine subaylara: getirilip getirilmediini izlemeden getirdii
Kalkn!dedi, Karya gein! Mustafa Ural, tam o anda bunlardan birinin son defa Bakrky'de karlat lhan Paytak olduunu anlayvermiti. ilhan da onu tanmt ama birden ban nne emi, hzla gemiti yanndan. Yan dnp yzbann gsterdii srann ucuna oturmutu. Mustafa'nn, kendisini grmediini sanyor, baklarn karyordu. Sularnn ne olabileceini dnyordu Mustafa. Siyasal bir su olabilir miydi? Yoksa bugnlerde tutuklanan Turanclarla bir ilikisi mi vard? Eer ilhan Paytak byle bir sutan sanksa byk bir yanlg olmalyd bu ite. Bilirdi onun akmlarla bir ilikisi olmadn. Peki, ne olabilirdi suu? iki kanatl salon kaps alm, bir onba elindeki listeden adlar okumaya balamt: Hasan Altay! lhan Paytak!.. Fahri Yldrm!.. Onbann okumas bitince bu getirilenler adna yzba: Tamam! dedi, dik sesiyle, Hepsi de burda! Listenin okunmasn izledii anlalan bir komutan ierden seslendi: nce Astemen lhan gelsin! lhan Paytak! lhan Paytak kurtuluu ieri snmakta ararcasna birden kalkt yerinden, arkasn Mustafa'ya evirerek hzla ieri dald. Peinden bir de inzibat avuu.
Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Bir duruma myd bu, yoksa sorgu mu?.. Henz tutuklamalar yaplmam olacakt. Subaylarn manevra kemerleri zerlerindeydi nk. Savcya karlyorlard ilk sorgulan iin. Mutlaka oto blnde ilenmi bir sutu bu. Ya da ortaklaa karlm bir olay vard ortada. erdeki onba yeniden kt, yzbaya sokularak sordu: ki de sivil olacakt, diyor komutan. Bu iki sivili soruyor. Benzinleri subaydan satn alan o iki sivili. Krmz kolbal yzba dalna baslm gibi fkelendi: Generale telefonla anlatmtm durumu, henz tutuklanmadn biliyordu. Gerekirse Adli Amir'e de anlatrm. arsn beni ieri! Onba yeniden girdi, kt,yzbay ieri aldktan sonra Mustafa Ural' getiren avuun yanna geldi. Bir st rtbeli komutan dikliiyle bildirdi komutann buyruunu: Mustafa Ural'n sorgusu leden sonraya kald, saat te geleceksiniz! Peki! dedi, avu, Kdm imzalayn da gtreyim! Yazclarn odasna girdi kt: Gidiyoruz! dedi, Sng tak! Mustafa'nn kelepesini yeniden balad bileklerine. Merdivenin bandaki nbetiyi selamlad. ndiler. nden giden Mustafa, d kapda ieri girmek isteyen kran'la yz yze gelmiti. Nbetinin elinden kurtulup girmek istiyordu. Mustafa'y grnce birden geriledi: Syleyeceklerim var sana! avu efendi bir dakka! avu aralarna girmiti, kollarn iki yana aarak: Yasak! diye diretti. Mustafa'ya bir eyler anlatmak anlatmak, konumak yasakt ite. istiyordu. Ama yasakt,
kran arkasndan sesleniyordu Musatafa'nn:

Kararatma Geceleri
Rfat ILGAZ
Yanl anlama sakn! diyordu. avu konumamas iin itiyordu arkasndan Musatafa'y.Hzl admlarla sngllerin nnde dengesini bozmadan yryordu. Kendisini sulayan han'n ne duruma dtn grmt yukarda. Birden dirilmi, glenmiti. Artk kapalda da yatabilirdi.Ta Oda'da da. Bebek tramvaynn nnden hzla getiler karya. Tophane srtlarna doru yrdler. Ayaklarnda sabahki hamlk da kalmamt. avu birden geriye dnd. Beklenmeyen yumuak bir sesle: Kimdi o kadn? diye sordu,yi bir kadna benziyor. yledir! dedi Mustafa, ok iyidir. Bir eyler anlatmak istiyordu sana! araym da surda biraz konuun! Sa ol avuum! Dardakilerden ne kadar ok ey iitirsek, iimiz o kadar arlar. Ezilir kalr duvarlarn arasnda. Sa ol! SON
217
1911'de Kastamonu Cidede dodu. Nfus kayd 24 Nisan 1911. Kendisi ubat 1910'da doduunu anlatr. 7 Temmuz 1993'te stanbul'da yaamn yitirdi. lkokula Cide'de balad, Terme'de bitirdi. Orta renimine Kastamonu'da balad. Liseden ayrlp yatl olan Muallim Mektebi'ne girdi. 1930'da mezun oldu. Bolu Gerede, Akakoca, Gmova'da ilkokul retmenlii yapt. 1938'de Ankara Gazi Eitim Enstits'n bitirdi. 1939da Adapazar ve stanbul'daki orta okullarda Trke retmeni olarak alt. 1940ta Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne girdi. 1943te ilk kitab "Yarenlik" yaynland. iirleri olaanst ilgi grd. Ocak 1944te yaynlanan "Snf" adl iir kitab toplatld, bir sre cezaevinde kald. Serbest brakldktan sonra bir yl retmenlik yapt. 1950li yllarda gazetecilie balad. 1940 kua yazarlarn eserlerine yer veren "Yry" dergisinin sorumlu ynetmenliini stlendi. Aziz Nesin'le "Markopaa" dergisinin karlmasna katld, yazileri mdrln yapt. 1952'de "Adembaba" isimli mizah dergisini kard. Dolmu, Ta, Karikatr, aka gibi dnemin nl mizah dergileriyle, Yeni Gazete'de yazlar yazd. Ocak 1953te "Devam" adl iir kitab yaynland ve bu kitap da toplatld, kendisi tekrar cezaevine kondu. Ayn yllarda eitli senatoryumlarda verem tedavisi grd. Yaz ve iirlerinden tr yaklak 5 buuk yl hapis yatt. 1952-1960 arasnda Tan gazetesinde dzeltmen, dizgici ve rportaj yazar olarak alt. Asl nn 1959'da Trkiye'deki eitim sistemini eletirmek amacyla yazd "Hababam Snf" adl kitapla kazand. ok tutulan ve tekrar tekrar basm yaplan bu ykler dizisi, tiyatro ve birok kez sinemaya da uyarland. 1952-1960 arasnda siyasi basklar nedeniyle gerek ismiyle yazamad. 1961 Anayasas yrrle girdikten sonra kendi adyla yaz ve iir yaynlama zgrlne kavutu. Vatan, Demokrat zmir, Yeni Gn, Yeni Ulus gazeteleri ile Akbaba dergisinde yazd. 1970te Basn eref Kart ald. 1974te emekli oldu. Cideye yerleti. 12 Eyll 1980 dneminde tekrar gzaltna alnd. 70 yanda olmasna ramen gzleri balanarak gerekesiz sorguya ekildi ve bir aydan fazla gzaltnda tutuldu. Tutukluluu sona erince lmne kadar stanbulda yaad. lk iirleri ile yazlar, Kastamonu'da yaynlanan "Nazikter" ve "Aksz" dergileri ile "Gzel nebolu", "Gzel Tosya", "Samsun" gazetelerinde kt. Kiisel duygularn yanstt ll uyakl bu dnem iirlerini sonraki kitaplarna almad. 1940'lardaki toplumsal gereki airler kuann en nemli temsilcisi. Siyasal ve ideolojik sorunlar yaln bir dille ortaya koydu, insanlarn yaantlarn, yknmesiz ve gsterisiz bir dille yanstt.

Rıfat Ilgaz - Karartma Geceleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rıfat Ilgaz - Karartma Geceleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kararatma Geceleri

Hela aralnda tanyanlar var...

Amaaaan Abi, dnmeyelim bunlar imdi! Peki, kran? kran' anlat!

Klaya! dedi, Davutpaa Klas'na! Ne iin var bu saatte klada?

Salar alnndan benekli bir palto...

Bu iilik de birinci yaznda ncsnde mutlaka salanacak.

kran arkasndan sesleniyordu Musatafa'nn:

You might also like