Kadrcan KAFL1

O S M A N D E V R N D E N

TA RH

YEM MECMUA NERYATI

19 4 3
AHMET SA T M A T B A A SI'

STANBUL-1 9 4 3 AHMET SAT MATBAASI

NSZ

Roma, Bizans ve Osmanl mparatorluklar, tarihte yeni devirler aan ve kapayan byk ve muhteem teekkl lerdir; ilk ikisinde imparatorluun temelini tekil eden birer millet yoktu ve bu devletler mahdut bir vatanda zmre sinin yahut bir saltanatn etrafnda, saltanat erefi ye menfaat kaygusiyle toplanm ihsanlar ynndan ibaretti. Osmanl mparatorluunun temelini ise Trk milleti tekil ediyordu; stanbulun fethine kadar mill bir karakteri olan imparatorluk o tarihten sonra Bizans karakterinin tehdidi altnda kald. lk iki asrda idare bana en zeki, lim, cesur, vatansever kimseler geldii halde daha sonra sarayda ka pal yaamaa, balyn padiahlara en ok yarananlar, ha rem erknna hizmet edenler, rvet verenler, entrika e virenler baa gemee baladlar; bunlarn ou klelikten yetimi, cahil, Tissiz, haris kimselerdi. Ancak Tanzimattan sonra devletin banda yeniden baz deerli ve byk dev let adamlarna tesadf edilir. Osmanl mparatorluu Avrupa, Asya ve Afrika ktalarinn birletii yerlerde, bu ktalarn ierilerine doru genilemi; asrlarca btn dnyada kudret ve ihtiam bi desi halinde ykselmi; mparatorlar, Krallar, Prensleri vergiye balam; dmanlarna korku ve hrmet telkin et mi; denlere yardm etmi, dostlarna sadakat gster-

Hl tan ve mkemmel bir Osmanl Tarihi in ya zlmam olmas en byk eksiklerimizden biridir. Biz bu kitapta Osmanl devrinden seilmi en mehur fkra ve nkteleri, tarih srasiyle okurlarmza sunuyoruz. Aramzda anlatlan yahut bir tetkik mahsul olmakszn yazlan birok fkralar vardr ki hakikate uygun deildir; deitirilmi yahut bakalarna maledilmitir. Biz bunlar en salahiyetli tarih kaynaklardan setiimiz cihetle tamamiyle itimada lyktr. Osmanl mparatorluu hudutlar iinde daha evvel Smer, Kaide, Asur, Msr, Filistin, Eti, Yunan, Makedon ya, Emev, Abbas, Bizans gibi her biri balbana bir me deniyet dnyas olan devletler yaamt. Vaktiyle Allahla byklk yar yapmaa kalkan imparatorlarn, kralla rn memleketleri padiahn tek iareti zerine feodmabilen Osmanl valilerinin idaresinde bulunuyordu. Bu kadar hareketli ve zengin bir tarih devresinde yeen gayet ince ve zarif zeklarn, byk kahramanlklarn, ahlanm ihtiraslarn, dknce dalkavukluklarn, kara taas subun, sinsi entrikalarn karakterlerini anlatan en mnal l fkralar ve nktelerdir. Bunlar tarih srasiyle koy duumuz iin okurken imparatorluun kurulu, ykseli, dru ve gerileyi devirlerini de en briz engileriyle gzle rimizin nnden geirmi oluyoruz. Mmkn olduu kadar fazla fkra vermi olmak iin 'de en duru bir slp kullandk; biroklarm olduu gibi al dk. Okurlarmza ve tarihimize kk bir hizmet yapabil dikse ne mutlu!..

KADI YERNE PAPAS!, Yldrm Bayezid bir ok kadlarn halktan rvet aldk larn rendi; tahkikat yaptrd, ve gerek Anadoluda, ge rek Rumelide fenalklar grlen seksen kady yakalatt; Yeniehirde bir atma evde hapsedip diri diri yaklmalarn emretti. Devletin byklerinden bazlar, bata vezir Ali paa ol duu halde, tela dtler; fakat padiaha efaatte bulun maa da cesaret edemediler. Ali Paa Yldrmn maskaras olan bir Habee: Bir aresini bulursan yirmi bin aka veririm. Dedi. Habe, yolcu elbisesini giydi; o kyafetle padia ha kt; stanbula gitmek zere izin istedi. Yldrm sordu: stanbulda iin nedir? Yaklacak kadlarn yerine geirilmek zere yz papas getireceim - O mevkide benim adamlarm yok mu ki? Hkimlik bilgi ile olur. yi ama, sulular eriati bilseler hkmleri Allahn rzasna uygun olurdu! Padiahm, siz sebep tahkik olunmadan hkm ve rirseniz doru olur mu? Sebep soruldu; kadlarn geimlerinin temin edilmemi olduu renildi. Hccetten yirmi be, sicilden yedi, nikh tan on iki ake almalar kabul edilip affolundular.

MEYHANEL CAM., Yldrm Bayezid, kars ve Srp prensesi Olivera ile vezir Ali paann tesiri altnda olarak fazla ikiye kaplm t. Bununla beraber Bursada bir cami yaptryordu. Bir gn, Emr Sultan diye mehur olan eyh Buhar bu camii gr mee gitti. Pariah da orada bulunuyordu. Emr Sultana camii nasl bulduunu sordu. eyh dedi ki: Bu cami ok gzeldir, lkin bir kusuru var; o da yaplsa arzunuza uygun olurdu! Bu kusur nedir? Drt kesinde drt meyhane ister. T ki sizin ve meclisinizde bulunanlarn sk sk gelmenize bahane olsun! Yldrm Bayezid onun ne demek istediini anlad, sus tu ve bir rivayete gre ikiyi brakt. HANG HAKLA?.,. Macar kral Sikizmund, Yldrm Bayezid zerine bir Hal seferi hazrlyordu. Bu aralk eliler gnderdi ve Bul garistan ne hakla istil ettiini Yldrmdan sordu. Yldrm elileri Bursada Bulgaristan harplerinde al d silhlarla ssl bir salonda kabul etti; szlerini dinledi ve silhlar gstererek: Bunlarn verdii hakla!... Dedi. -V . GER VERLEN YEMN!.. Yldrm Bayezid zerine gelen Hallar ordusunda en mkemmel cinsten on bin Fransz svarisi vard ve bunlara

Brgonya dkasnn olu henz yirmi iki yanda, gayet marur bir prens olan Korkusuz Jean kumanda ediyordu. Franszlar: Gk decek olsa mzraklarmzn ucunda tutarz! Diyorlard. Korkusuz Jean da Yldrm Bayezidi esir edeceini sylyor; ona neler yapaca hakknda yksekten atp tutuyordu. Nibolu harbi Trk ordusunun zaferiyle bitti; Korkusuz Jean ve daha bir ok arkadalar esir dtler. Yldrm on lara iyi davrand. Memleketlerine gnderirken bir daha kendisine kar silh kullanmyacaklar hakknda yemin et tirdi. Bununla beraber Korkusuz Jeana dedi ki: Bu yemini sana geri veriyorum. Eer erefli bir adamsan silhn yeniden ve mmkn olduu kadar abuk eline al; benimle harp iin btn hkmdarlarla birle; byle bir hareket houma gider, zira bana parlak bir zafer daha kazanmak frsatn vermi olursun* AL OBAN, AL!.. Timurun ordusu Anadoluya girmi, Sivas ehrini, ki re tandan yaplm olan kale duvarlarnn dibinde ate yakmak suretiyle at gedikten girerek zaptetmiti. ehir deki asker ve halk kltan geirildi; bu arada ehzade Erturl da ehit oldu. Bu haber Yldrm Bayezid'i ok zd. Bursa civarnda krda dolarken bir obann byk bir g nl ferahl iinde kaval aldn grd; imrendi ve yle dedi: al oban, al'.. Sivas gibi kalen mi ykld, Erturul gibi olun mu ld?

KRLE TOPAL;.., Yldrm Bayezid, Timura esir dt zaman bir a drda harp hakknda konuuyorlard. Timur birdenbire de di ki: Sen ve ben Allaha kretmeliyiz ki bize bu padiah lklar vermitir. Bundan maksadnz anlyamadm! Ben topal olduum halde Hindistandan Sivasa kadar, sen de kr olduun halde Sivastan Macaristana kadar b tn memleketlerin hkmdarl verilmitir; eer dnya h kmdarlnn Allah jranmda deeri olsayd, sakat adamlara verecek yerde salam ve tam kimselere balard. Sen A l lahn nimetini takdir edemediin iin benim vastamla ce zalandrd. zlme kardeim, shhati yerinde olan kolayca rahatna kavuur, Yldrmm bir gz a olduundan, yahut Timurla: dmanlnn neticesini evvelden kefedemediinden Ti murun ona kr dedii rivayet edilir.

ORTAK?... Bir gn Nasrettin Hoca Timura on tane hyar gtr m, on altn bahi almt. Baka bir defa bir yk hyar gtrd; bunlarn says be yzd. Timur kzd ve bu anaforcuya hyarlarn say snca sopa vurulmasn emretti. Hocay yktlar; tabanlarna vurdular. Sopalarn says iki yz elliyi bulunca hoca bard: Durun, szm var! Durdular ve syledi: Hkmdarnzn huzuruna girebilmek iin kapdaki zabit, mkfatn yarsn istemi, ben de raz olmutum; so palarn geri kalan ona vurulsun!

Timur derhal zabitin getirilmesini emretti; yktrd ve iki y elli sopa ona vuruldu. 'k KARISININ -SZN DNLESEYD! Timur Akehire gittii zaman Nasrettin hoca da orada bulunuyordu. Bir gn karsna: Acaba Timura incir mi, ayva m hediye etsem? Diye sordu. Ayva gtr, en gzel meyvadr. Nasrettin hoca kadn szyle hareket etmemek lzm geldiini dnerek incir gtrd. Timurun huzuruna knca byk Trk hkmdar incirleri birer birer Nasret tinin bana atti. Hoca her incir geldike: ok kr!.. Diyordu. Timurun tuhafna gitti; sebebini sordu. Hoca cevap verdi: " - Eer karmn szn dinleyip de ayva getirseydim oktan bam yarlrd! [*] TMURUN DEER?.. Yirmi drt kitapta skenderin tarihini yazm olan Ah met Di serbest konumakla tannm bir airdi. Timur da ona iltifat eder, fikirlerini serbeste sylemesini takdirle karlard. Bir gn birlikte hamamda bulunuyorlard. Timur air Ahmede sordu: Benim deerim nedir?
L5] Son tetkiklere gre Nasrettin Hoca 1208 -1283 senelerinde ya am; Tim ur A nadoluya 1402 de gelmitir. Bu fkralar Ham merin tarihinden alnd.

10

air, bir gz kr, bir eli olak ve bir aya topal olan hkmdar szd: Seksen ake! Bu benim petemaln kymetidir! Ben de ona kymet bitim, zira kendin bir ake et mezsin! Timur hi aldrmad; hatt pek memnun oldu; bol bol bahi verdi.

LSNN KORKUYORSUN! Karaman beyi Mehmet bey, frsattan istifade ederek Bursay kuatm, Yldrmn mezarn atrarak kemikleri ni ve civardaki camileri yaktrmgt. Bu srada bir gurup M u sa elebiin lsn getiriyordu. Karaman beyi bunu g rnce, Osmanl ordusu geliyor, sand ve kat. Yaknlarn dan biri: Osmanlnn lsnden bu kadar korkuyorsun, diri sini grsen ne yapacaksn! Dedi. Gayet iman, ho szl ve Harman Danas diye me hur olan bu adam Karaman beyi bir aaca astrd. 'k KARAM ANIN KOYUNU... elebi Sultan Mehmet, Karamanlu Mehmet bey ze rine yrmt. Karamanlu malp oldu ve olu Musta fa Bey esir dt. Padiah onu affetti, ancak bir daha Osmanlya dmanlk etmiyetei hakknda sz istedi. Mustafa bey padiahn karsnda elini gsne bastra rak can ve gnlden dedi ki:

11

Bu can ,bu tende iken Osmanoullarma silh ekmiyeceime yemin ederim. elebi Sultan Mehmet ona det olduu zere davul, bayrak, atlar ve develer verdi. Mustafa ordughtan biraz uzaklanca koynundan bir gvercin kard ve boazn kopard: Bu can bu tenden kt; yeminim de kalmad; bizim Osmanoullarma dmanlmz mahere kadardr. Dedi; orada otlamakta olan at srlerini de alp mem leketine gitti. Karamann koyunu sonra kar oyunu sz bu gibi hdiselerden kalm olsa gerek.

BABASINA EMREDEN OUL! II inci Murat air bir padiaht; saltanat hrs yoktu; henz gen saylacak yata olmasna ramen, tahtn olu on drt yandaki ehzade Mehmete brakm, Manisaya ekilmiti. Bunu duyan komu Avrupa devletleri yaplan muahedeyi bozarak harp atlar; byk bir ordu ile hu dudu getiler. Vezirlerin srar ve askerin arzusu zerine Ilin ci Murat yeniden padiah olmak zere arld; gel medi. O zaman olu Sultan Mehmet u mehur mektubu 3'azd: Eer sen padiah isen gel, ordunun bana ge ve memleketi kurtar. Ben padiah isem, byklerin emirlerine itaat arttr, sana ordunun kumandasn eline alarak vazi feni yapman emrediyorum. . II inci Murat yeniden tahta kt; bozguna uratt. * Varnada dman

12

SARAYIN PERDECS?..o Fatih Sultan Mehmet stanbula girdii zaman Bizans; hkmdarlarnn sarayn da gezdi; oradaki muhteem da irelerin bombo, dank, harap olduunu grnce filozof ve air ruhu cotu. Mehur beytini syledi: Bm nevbet mzened ber tarm Efrasiyab, Perdedr mikned der kasr kayser ankebut... Mnas udur: Efrasiyabn kubbesinde nbet kuu yani bayku t t. Bizans hkmdarnn saraynda rmcek perdeci ol mu! EER BLSEYD!... Fatih Sultan Mehmet bir harbe giderken asl maksadn gizlemiye ok ehemmiyet verirdi. Ordu ile Karadeniz tara fna doru yollanrken de Cinevizlerin elinde bulunan A~ masra1 zerine mi, sfendiyaroullarnm devletine son ver mek iin mi, yoksa Trabzon Rum imparatorluunun orta dan kaldrlmas iin mi gittii bilinm3'ordu. O srada ordu kadlarndan biri renmek istedi ve sordu. Padiah hiddet le u cevab verdi: Eer sakalmn tellerinden biri ne yapmak istediimi biseydi onu hemen koparr, yakardm.

A L LA H A BORLUYUM!... Fatih Sultan Mehmet stanbula girdiinin ertesi aram ba gn imparatordan sonra en byk adam olan Grandk Notarasn sarayna gitti. Notaras gayet zengindi; hazinele-

13

ri _ takdim etti. Padiah bunlar niin ehrin mdafaas iin harcamadm sordu. Sizin iin sakladm. Cevabn ald. Padiah kzd; zira dalkavukluktan ho lanmyordu. Dedi ki: Bu ehri ve bu hzineleri bana veren kimdir? Notaras zeki adamd; vaziyeti kavrad: Allah! Dedi. yleyse ancak Allaha borluyum; sana deil! Bununla beraber Notarasm kederden hasta yatan ka rsnn yanm a kadar giderek teselli verdi. 'k BAA AKILAN SARIKLAR!... Eflak voyvodas Vld Drakol, kazkl voyvoda diye mehurdu; akla gelmiyecek zulmleri arasnda pek ok kim seleri kaza vurmas da vardr. Voyvoda, Osmanl impara torluuna bal olduu halde isyan etmiti. Fatih Sultan Mehmet itaat istemek iin eliler gnderdi. Kazkl voyvo dann karsna kan Trk elileri, balarn aarak deil, Trk usulnde selmladlar. Voyvoda sordu: Niin balarnz amyorsunuz? Bizde det byledir. An! detimizi bozamayz. Kazkl voyvoda kendi adamlarna emretti: Adetlerine daha sadk olmalar iin bunlarn sark larn er ivi ile balarna aknz! Ve emri hemen yaptrd.
'k

14

GEBELN AN LAM AK N... Kazkl voyvodann sevgililerinden biri kendisini gebe zannetti; sevindi ve bunu efendisine syledi. Voyvoda: - Doru syleyip sylemediini anlamak iin unun karnrt yarnz! Dedi. Yardlar, baktlar ve zavall ld. Ancak Trk ordusu ve Trk padiah bu canavarn da ha pek ok olan zulmlerine son verdi. k ZAHMETLERE K ATLAN M AZSA?.. Fatih Sultan Mehmet Trabzon imparatorluunu fethet mek zere ordu ile gidiyordu. Akkoyunlu hkmdar Uzun Haan, annesi Sre hatunla emikezek beyi eyh Hse yini gndermi, sulh yapmt. Padiah beraberinde Sre hatun olduu halde lgaz dan yaya olarak ayordu. Ka dna da hrmet gsteriyor: Ana!.. Diyordu. Bir aralk Sre hatun dedi ki: Olum, olum, bir Trabzon iin kendini bu kadar yormak ok deil midir? Fatih u cevab verdi: Ana, Islmn klc elimdedir. Eer bu zahmetlere katlanmazsam Gazi adna lyk olmam ve bugn yahut yarn Tanr karsna ktm zaman utanrm.

PADAH HANGNZDR?.. Fatih Sultan Mehmet zamanna kadar andarlouUan babadan oula gemek suretiyle sadrazamlk mevkiini mu

15.

hafaza etmilerdir. Bu slleden gelen son sadrzam Halil Paa, idam olunduktan sonra padiah btn iradeyi dorud- doruya kendi eline ald. Kubbealt nda vezirler top lantsnda reislik ediyordu. Gedik Ahmet Paann sadrzaml srasnda divan gn perian kyafetli bir Trkmen ieri girdi. Hepsi de kavuklu, krkl olan bu adamlar ara snda padiah tanyamad; halbuki szlerini ona sylemek istiyordu. Heyete hitap ederek sordu: Devletl Hnkr kangunuzdur? Padiah kendisinin tannmam olmasndan skld; Ge dik Ahmet Paa bir daha byle bir vaziyete meydan ver memek ve hkmdarn mukaddes ahsn, tannmamak hakaretinden kurtarmak iin eskisi gibi sadrzamn reislik etmesi teklifinde bulundu Ondan sonra padiahn kafes ar kasndan nezaret etmesi det oldu.

FATHN KARDE OLAN DERV!... Bir gn Fatih Sultan Mehmetin karsna bir dervi kt; mal ve saltanatnn yarsn istedi. Padiah sordu: Ne hakla? Karde olduumuz iin! Bu kardelik nereden geliyor? kimiz de dem peygamberin ocuklar deil miyiz? Fatih ona bir altn verdi ve yavaa dedi ki: Bunu al, abuk buradan uzakla; zira dier karde lerimiz duyarlarsa sana bu kadar da dmez. APTALLARIN DALKAVUKLUU... Bir dervi, Venedikli mehur ressam Bellini ile dola makta olan Fatih Sultan Mehmeti karlad; bir takm uzun

16

szlerle ve parlak tebihlerle otu metetmee balad. Pa diah bir sadaka vererek onu susturdu ve savd. Ressam Bellini hemen hemen btn hkmdarlarn holandklar bu vaziyeti niin iyi karlamadm sorunca u cevab ve*di: Aklsz kimselerin yaptklar medihler akll adam lar iin asla ho deildir. SOPA VE EHZADE... Fatih Sultan Mehmet kkken haar bir ocuktu. Ba bas II nci Murat Molla Granyi onun hocalna tayin et ti. Bir de sopa vererek: Lzum grdnz zaman kullannz! hi tereddt etmeden

Dedi; Manisaya gnderdii ehzadelerin vilyetlerden birinde, pek kkken i banda yetitirilmeleri detti; bu nun iin Fatih de orada bulunuyordu. Molla Gran dalkavukluk bilmiyen. drst, cesur bir limdi. ehzadeye babasndan ald emri syledi. Kendi siyle alay edildiini grnce de hemen sopa ile dvd ve ehzadeyi yola getirdi. FATH VE HOCASI... Fatih Sultan Mehmet, padiah olduu zaman hocas Molla Granyi vezir yapmak istedi. Fakat hoca kabul et medi ve dedi ki: Bunca beyler vezirlik-iin alrlar; onlarn mit lerini krmak doru olmaz.

17

Bursa kads bulunduu srada padiah ona bir emir :gnderdi. Molla Gran okudu; doru bulmad: eriate uygun deildir. Deyerek yrtp att; emri getiren avuu da kovdu. Bu hdise zerine eski talebe ile hocas arasna soukluk girdi. Molla Gran Msra gitti; Sultan Kaytbaydan byk hrmet grd. Fatih Sultan Mehmetin yksek kalbi ho casnn baka memlekete gitmi olmasna dayanamad; ha berler gnderdi; geri getirtti. Yine Bursa kads yapt. Molla Gran Fatih Sultan Mehmetin karsna kt zaman asla yere kapanmazd; Kendisine msavi bir adamm gibi sadece: Esselmualeyk! Derdi. Vezirleri de: Mahmut!... Davut!... Diye arrd. Bir bayram gn yollar amur oldu undan saraya gelmedi. Padiah kendi arabasn onun evi ne kadar gnderdi ve getirtti. KMNK HARAM? Molla Grn eski talebesi olan Fatih Sultan Mahmet'e: Haramdan perhiz et! Derdi. Bir gn ikisi bir sahandan karlkl yemek yiyorlar d. Molla Gran yine ayn nasihati tekrarlad. O zaman pa diah dedi ki: Siz de haramdan yediniz! Hoca cevap verdi: Benim nme helali dmtr.
2

18

Fatih Sultan Mehmet sahan evirdi; kendi nndeki hocann nne, hocann nndeki kendi nne geldi. Mol la Gran hi tereddt etmeden yemee devam etti. Padi ah artk onu susturacan sanarak: Artk bu defa haram yediinizde phe kalmad. Dedi. Hoca hemen cevab yaptrd: Hayr, sizin nnzde haram, benim nmde hell kalmad iin evirdiniz!..

A R A D A K FARK?... Molla Gran bir gn Fatih Sultan Mehmete dedi ki: Timur bir tarafa haberci gndermiti; bu adam gi decei yere abuk varmak iin SadeddinTeftzninin hay vanlarndan birini ald. Sadeddinin uaklar onu yakaladlar ve dvdler. Timur bunu iittii zaman: Bunu yapan o lum olsayd ldrrdm; lkin eserleri, benim hkmmde olmayan yerlerde bile okunan bir adama ne yapabilirim? dedi. Benim de eserlerim Mekkede okunuyor! Padiah gayet zarif bir cevap vererek bu defa hocasn malp etti: Fakat siz eserlerinizi kendiniz himmet buyurup gn deriyorsunuz; Sadettinin eserlerini bakalar yazar, gt rrlerdi. Sadettin de eserlerini arapa . Trkt. k GEDK AHMET PA A VE IN C BAYEZD Fatih Sultan Mehmetle Uzun Haan arasndaki Otluk beli muharebesinde ehzade Beyazidin kumanda ettii kol yazmakla beraber soyca.

19

fena taksim edilmi, fena idare olunmutu. Gedik Ahmet Paa kzd ve ehzadeyi beceriksizliinden dolay deta azar* lad. O zaman Bayezid: Paa, bu cretinden dolay seni piman edeceim! Dedi. Gedik Ahmet korkusuz bir adamd: Bana ne yapabilirsin? Babamn ruhuna yemin ede rim ki eer bir gn padiah olursan senin hizmetin iin k l kuanmam! Bayezid padiah olduu zaman Otrantodan geri a rlan Ahmet Paa ile Yeniehir muharebe meydannda kar lat. Onun klcn her zamanki gibi belinde grmedi; atn eer kayna asmt. Padiah dedi ki: stadm, pek eski eyleri hatrlyorsun. Genliim zamanndaki hatalar unut, klcn kuan ve dmanlanma kar kullan! Halbuki Bayezid, Cem meselesini Ahmet Paa sayesin de hallettiten sonra intikam zamannn geldiini anlad ve kahraman vezir idam olundu. t

PR PAANIN RCASI!... Yavuz Sultan Selim vezirlerini idam ettirmekle me hurdur. ounun hizmeti bir ay ya srm ya srmemitir. Vasiyetnamelerini ceplerinde tamalar det olmutu ve pa diahn huzurundan her klarnda kendilerini yeniden dnyaya gelmi sayyorlard. Sadrzam Pir paa vezirler iinde cesaret itibariyle tekti. Bir gn yar cidd yan aka bir tavrla dedi ki: Padiahm, bu sadk kulunu da erge bir bahane

20

ile ldreceini biliyorum. O gn gelmeden bu dnyadaki ilerimi dzenlemek ve teki dnyaya hazrlanmak iin bana bir ka saat izin vermez misiniz? Yavuz uzun uzun gld ve cevap verdi: Dorudur; oktanberi bunu dnyorum; (lkin sadrazamlk iini senden daha iyi grebilecek birisini bu lamyorum. Yoksa arzunu yerine getirmek benim iin pek kolayd. ? AFYON KUTUSU VE K ADIN ELBSES Yavuz Sultan Selim, ran ah smail Safev zerine yrrken ona meydan okuyan mektuplar da gnderiyordu. ah smail, Yavuzun mektubuna birden cevap verdi ve eli mektupla birlikte padiaha afyon dolu bir altn kutu da takdim etti. Bununla demek istiyordu ki: Sen afyon keyfile sarho olduun iin hibir ey bil miyorsun; hakikatin farknda deilsin! Yahut: Biraz afyon al da sinirlerin yatsn! Eli para para edildi ve Yavuz yeniden ah smaile yazd mektupta dedi ki: Haftalardanberi senin memleketinde yryorum; ne senden, ne de askerinden iz var. Korkutmam olmak iin seme askerlerimden krk binini Kayseri civarmda b raktm. Kendini gizlemekte devam edersen erkek saylmaz sn. Mifer yerine kadn barts, zrh yerine ferace gi yerek hkmdarlktan vazge! Mektupla beraber bir de kadn elbisesi gnderdi. *

21

Y A V U ZUN NUTKU... Yavuz Sultan Selim ran zerine giderken dman onu karlamad, harpten ekindii iin yollarda ok kal mt; yenieriler seferin neticesizliinden bahsederek i kyete baladlar; daha evvel Erzincanda yaptklar itaat sizlik sadrzam Hemdem paanm idamiyle neticelenmiti. Yenieriler bu sefer ii padiahn adrna ok atacak kadar ileri gtrdler. Yavuz hi tereddt etmeden adrdan frlad; atna bin di ve yenierilerin ortasna doru ilerliyerek bard: Bana byle mi hizmet etmek istiyorsunuz? Ben bu raya geri dnmek iin gelmedim. Karlarna hasret eken ler ve onlarn yanma dnmek istiyenler gidebilirler; erkek olanlar arkamdan gelirler! Ben tek bama kalsam yine yo lumdan dnmiyeceim! Bu szler o kadar tesir etti ki ordu cokun bir sel ha linde ileri atld ve hi kimse geride kalmad. Y A ZISIZ MEKTUP... Kazasker Cafer elebi Iln ci Bayezidle Yavuz Selim in civar hkmdarlara yazdklar bir ok zafer mektuplar nn muharriridir. Gayet ssl, akllca ve kusursuz yaz makta ei yoktu. Yavuz bir ktibe bir yaz yazdraca zaman bir hafta mhlet verirdi. Bir gn Cafer elebi'ye de bir mektup s marlad. Fakat elebi bunu her naslsa unuttu ve mddet doldu; padiah onu ard: Kd oku! Dedi. Cafer elebi kendisinden ne isteneceini bili yordu; bunun iin abuk toparland ve cebinden bir beyaz

22

kt kard; padiahn karsnda, kda bakarak, ezber den, onun istedii mektubu okudu; bylece belki idamdan kurtuldu. MISIRI ALD IK AMMA... Ridanya muharebesi olurken Msr hkmdar Tumanbay batan ayaa kadar zrhl askerlerden ibaret bir frka ile doruca padiahn bulunduu noktaya saldrd; Yavuz o srada baka tarafa gittii iin sadrzam Sinan paay pa diah zannederek ldrdler. Sultan Selim buna o kadar zld ki stanbula dnerken beraberinde bulunan bni Kemale: Msr aldk amma, Yusuf'u kaybettik! Dedi. Bu suretle Sinan paay vaktiyle kle olarak Msra gtrlen, fakat orada vezir olan Yusuf peygamber derecesinde aziz tuttuunu anlatyordu. Zaten Sinan ke limesi de Yusuf mnasna gelir. NBETM SAVDIM!... Msrn fethinden sonra da uzun zaman orada kalmak usan vermiti; kimse cesaret edemedii iin padiah ar tk stanbul'a dnmek zere kandrmasn Adanolu kazas keri bni Kemalden rica ettiler. Bir gn padiahla bni Kemal atla geziyorlard. Yavuz sordu: Asker arasnda neler syleniyor, hocam? Nil kenarnda bir askerin trk ardn iittim. rade buyurursanz syliyeyim, hatrmda kalmtr. Syle...

23

bni Kemal u ktay okudu: Fm iz kald bizim mlki Arabda? Nice biz dururuz am ve Halebde? Cihan halk kamu u tarebde; Gel ahi gidelim Rum illerine.. Yavuz, dn hazrlklarnn hemen grlmesini emret ti. Trknn Ibni Kemal tarafndan uydurulmu olduunu da sezdi; fakat sesini karmad. Bir ka gn sonra bni Kemal'in hocas Molla Ltfi idam edilmiti, kazaskerle padiah yine atba gidiyorlard. Yavuz sordu: Molla Ltfi acaba niin katlolundu? stihzay severdi ve bu yzden ok dman kazan mt. Halbuki h tabistl bir adamd; aka olarak syledii baz uydurma eyleri hakikat sandlar. Sen de hocandan byle eyler renmedin mi? Diniz nbetimi savdm. Yavuz ta gediine srmenin azmam geldiini anlam t: Geen gn sylediin trky sen uydurmadn m? Evet, padiahm, ben uydurdum; lkin asker kulla rnzn dileklerine gre... Padiah onun doruyu sylemesinden holand; be yz altn ihsan etti. PADAHLARIN SS... Yavuzla bni Kemal Msrdan gelirken yolda yanyara ve at stnde gidiyorlard. Bir aralk Ibni Kemalin at a murlu bir su birikintisine bast ve pis sular etrafa sratt; Yavuzun elbisesi boydanboya kirlendi.

24

Byle bir dikkatsizlik onu yapann hayatna mal olur du. Bunun iin bni Kemal tel etti ve zr dilemek istedi. Yavuz onun szn kesti ve gayet saygl bir tavrla: Hocam, dedi, lema atnn ayandan srayan amur bizim iin sstr. Vasiyet ediyorum; bu elbiseyi ldm zaman tabutumun stne rtsnler! yle yapld ve hl trbesinde bulunduu rivayet edi lir. 'k ZENBLL MFT.. Yavuz Sultan Selimin mfts Ali Cemal efendi pen ceresinden aa bir zenbil sarktr; bir ey sormak isteyen ler kt yazp zenbile koyarlar; mft de onlar yukar e ker: olur yahut olmaz eklinde cevaplar vererek geri ye sarktrd. Bunun iin Zenbili Ali efendi veya Zenbilli. Mft diye mehurdu. Bu adam hi kimsenin yapamyaca derecede cesaret; gstermi, bir ka defa Yavuzun emirlerini geri aldrm tr. Bir aralk Sultan Selim hazine hademesinden yz elli kiinin idamn emretti. Mft, izinsiz divana gelmee mev kii msait olmamakla beraber geldi; vezirler tarafndan kar land ve en erefli yere oturtuldu. Padiaha sz olduunu syleyince huzura kabul edildi. Dedi ki: Mftnn vazifesi padiahn ahiret ilerini de d zeltmektir. eriate idamlar lzm geldii sabit olmyan yz elli kiinin affn isterim. Padiah kzd: Hkmete ait bir itir; l em ann buna mdahalesi memleket ilerini kartrr. Mesele padiahmzn ahiret ilerindendir; mdahale,

25

vazifemdir. Bu adamlar affetmezseniz ahirette byk ce za greceksiniz! Cesaretle sylenen bu doru szler karsnda Yavuz sulular affetti. Ali efendi gidecei srada: Ahirete ait vazifeyi yaptk, lkin mrvvete ait bir sz var! Diyerek bu adamlarn saraydan kovularak sokaklarda dilenmelerine sebep olmak saltanat anma yakmyacan syledi; Vazifelerinde braklmalarm istedi. Padiah bunu da kabul etti ve mfty byk hrmetle kapya kadar uurlad. & BENM VEZRM DELSN! Sadrzam Pir paa ikinci vezirlie Rumeli beylerbeyi Mustafa paay tavsiye etti. Halbuki Mustafa paa, usul ve detlere uymasn pek bilmiyen, ls bozuk bir adamd. Yavuz Sultan Selim sadrzama dedi ki: . Ben deli miyim ki yle bir deliyi vezir yapacam? Fakat senin vezirin olsun! Mustafa paa ikinci vezir oldu. unun bunun lfna ka narak Pir paa ile birlikte padiahn huzurunda iken sze kart. O zaman Yavuz ona kt: Melun! Ben Pir paann gereini, senin yalann farketmez miyim? Hem sen benim vezirim deil, onun ve zirisin! Defol! Diyerek kovdu.
t V

A T A L A R A SAYGI!..
K a n un Sultan Sleyman eski klesi damat brahim pa

aya serasker yani bakumandan sfatn da vermeyi m

26

nasip grd; zira brahim paa bunu arzu ettiini bir ka defa aka sylemiti. Bir gn divan daldktan sonra nianc Cellzade Mus tafa beyi ard: Hamdolsun memleketimiz geniledi; i ok, her yere kendimin gitmek mnasip deildir. brahim paa serasker olmak zere bir berat yaz. Dedi. Mustafa bey o gece msveddeyi yazd; ertesi gn gtrd; padiah beendi; gayet ssl bir ekilde temize ekildi; t uraland; hediyelerle birlikte yenieri aasna ve rilerek gnderildi. brahim paa beratta yazl olan milyon akeyi az buldu: Fatih Sultan Mehmet, sadrzam Mehmet paay krk kere yz bin vermitir. Bu kulunuza dahi ylece veril sin! Dedi. Kanun cevap verdi: Onlar stanbulun fethine almlardr; daha ziya de ihsan buyursalar caizdi. Badat ve Budin eskidenberi payitahttr. stanbula tercih olunmazlarsa da aa deildirler. stanbul imdi payitahtmzdr; o ehirler nasl ter cih olunur. Hususile bizim Fatih Sultan Mehmet gibi ata larmza benzemek ne haddimiz! Sultan Sleyman sz bylece kesti. Rivayet ederler ki 'brahim paann bakumandanlk hrs, idamn hazrlam tr.

PUT KIRAN VE PUT DKEN.. Osmanl Trklerinde heykellerin ve resimlerin put sa yldn biliyoruz. Fatih Sultan Mehmet stanbula girdii zaman Sultanahmet meydanndaki ylan heykelinin

ban kestirmiti. Daha sonra Venedikli ressam B ellini Vi getirterek kendi resimlerini ve daha baz resimler yaptrd ise de b hareket husus mahiyette kalmt. Kanun Sultan Sleyman ileri fikirli bir adamd; asl Rum olan sadrzam brahim paann resim ve heykel telk kisi daha geriti. Macaristan seferinde brahim paa hey kel beendi ve stanbul'a getirterek Atmeydanndaki ko nann karsnda bir stun zerine yerletirdi. Halk bunu grnce: Puta tapyor! Dediler. Devrin airlerinden Figan elebi farsa bir beyit syledi: Dil brahim med bedeyri cihan, Yeki btiken d yeki biit nian. Mnas udur: Dnyaya iki brahim geldi; birisi put krc, dieri put dikici oldu. brahim peygamberin balta ile putlar krmasiye da mat brahim paann heykel dikmesini mukayese ediyor du. Zavall air eee ters bindirilerek ehirde dolatrld ve asld. u beyit de ayn hdise iin o zaman baka biri tarafn dan sylenmitir: Bir Halil evvel gelp esnam klmt ikest, Sen, Halilim, imdi geldin, halk kldn putperest!,. Mnas udur: Evvelce bir Halil gelip putlar krmt. Sen, Halilim, imdi geldin, halk puta tapar yaptn!

28

HANGS DAHA GZEL? Kanun Sultan Sleyman 27 Haziran 1530 da ehza desi Mustafa, Mehmet ve Selimin snnet dnlerini yap trd; enlikler grlmemi derecede muhteem ve zengindi; bir ok yabanc devlet mmessilleri de vard. Dn hafta srd ve Khtane ayrnda yaplan bir kou ile bitti. Padiah memnundu; sadrzam brahim paaya sordu: Senin kz kardeimle evlendiin zaman yaplan d nle oullarmn dnnden hangisi daha gzeldir? brahim tereddt etmeden cevap verdi: Benim dnm gibi imdiye kadar olmam ve oljvuyacaktr! Sultan Sleyman bu beklenmiyen cevaba kzd: Neden? brahim paa zaten sorulmasn bekliyordu. Dedi ki: Sizin dnnzde bizim dndeki kadar byk b- davetli yoktur. Benim dnme zamanmzn Sleymam, Budin, Msr ve am padiah olan halife hazretleri e ref vermilerdir! Padiah o kadar memnun oldu ki: brahim, bin defa aferin ki bizi ilzam ettin... Dedi.

NN DERN UYUMU? Bir gn Kanun Sultan Sleymana bir kadn geldi. Gece, herkes uyuduu srada, evinin soyulduunu syledi; ikyet etti. Padiah sordu: Peki ama, nasl oluyor da o kadar derin uyudun ve hrszlarn geldiklerini haber almadn?

29

Kadn cevap verdi: Biz sizi uyank biliyorduk da onun iin o kadar de rin uyuduk. Padiah onu hakl buldu ve zararm dedi.

BTTEK KERAMET... Kanun Sultan Sleyman kz kardeini Rstem paaya vermek istedi. Fakat vezirin dmanlar bu takdirde ken dileri iin tehlike grdklerinden veya onun gzde olmasn istemediklerinden: Vezirin kalasnda czzam varm! Diye bir ayia kardlar; bunu padiahn kulana ulatrdlar. Padiah hakikatin anlalmas iin haremdeki sa dk adamlarndan birini Rstem paann hizmetine koydu. Zira czzaml olanlarda bit bulunmad eklinde bir kanaat vard. Bu adam bir gn Rstem paann elbisesinde bir bit buldu; vezire gsterdi ve sevinle mjdeledi: ok kr senin temizliin sabit oldu! damatla l yk olduun meydana kt!. Bu hdise zerine devrin zarif airlerinden biri u beyiti syledi: Ohcak bir kiinin baht kavi talihi yr; Kehlesi dahi mahallinde ann ie yarar...

30

LDRENLERLE LDRDK, A L A Y A N L A R L A A LA D IK L Kanun Sultan Sleyman, kars Hrren Sultan'la da mad Rstem paann entrikalar yznden ehzade Musta fay idam ettirmiti. airler mersiyeler yazdlar ve bunlar arasnda Yahya beyin yazs en ok mehur oldu. Bunda Rstem paann entrikalarna da iaret edilmiti. Ona sor dular: Byle bir manzume yazmaa nasl cret ettin? Pa diahn hiddetinden korkmadn m? ehzadenin lm beni deli etmiti. stemeksizin ka leme geleni yazdm. Fakat salmda yaymak fikrinde de ildim, Ben ldkten sonra okusunlar, diyordum. Yakn bir dostum adrma gelmi; beni uyur bulmu; teklifsiz oldu umuzdan czdanm kartrp msveddeyi grm; sure tini yazp gitmi. Ertesi gn ordunun seyrine gittim; ke ke okunur; kimi alar, kimi de Yahya beyin mersiyesi dir! diye alar grdm, inkr ettim, fayda vermedi. Rs tem paa bana zaten dmand; nk airdim. Fakat o s rada vazifesinden azledilmi bulunuyordu. Sorduu zaman nolsa gerek! diye itiraf ettim. Bir ey yapamad. Fakat iki yl sonra Rstem paa yeniden sadrzam ol du. Yahya beye olan kin snmemiti. Bir iki defa padiah tan onun idamna izin istedi. Kendisi de air olan padiah raz olmad: Bu gibilere kulak tutma ve intikam kasdn etme! Dedi. Rstem paa bir gn avu gnderip Yahya beyi divana artt. Onun elinde bulunan Sultan Bayezid vak fndan dolay cefalar etti ve kt: Senin ne haddindir? Padiah, dnya nizam iin eriate ne lzmsa yapar. Sen ise padiaha ve vezirlerine k t sylersin; bulduun dedikodulardan manzume yapp hal ka verir, fesat karmaa alrsn!

31

Rstem paann maksad airin azndan padiah aley hinde bir sz koparmakt. Fakat Yahya bey armad: Biz merhumu ldrenlerle ldrdk; alayanlarla da alarz. ehzadeye garaz olanlar fesat kartrdlar. Eer Yahya bey padiahmz hata etti. deseydi yahut buna benzer bir ey syleseydi yanmt. Rstem paa bu bahsi kapad; fakat bir ka gn ge meden airi Sultan Bayezid mtevelliliinden azletti. t TEBH KOPTU!... 1560 da Rstem paann yerine Kanun Sultan Sley mann sadrzam olan Semiz Ali paa, adndan da anlala ca zere gayet iman bir adamd; onun binebilecei at bulmak, gayet gt. Bununla beraber gler yzl, tatl dilli ve kalenderdi. Bir ko fkra ve nktelerinden bir tanesi u dur: Bir gn divanda mracaat sahiplerinin istidalarn al yor ve lzm gelen emirleri veriyordu. Bu arada fakir bir afyon tiryakisi de paaya istidasn vermek zere elini ce bine soktu; fakat istiday karrken tella afyon kutusunu drd. Afyon yutmak bir su olduu halde Semiz Ali pa a fakire tatl bir sesle ihtarda bulundu: Efendi, pusulanz drdnz! Tiryaki tella yere eildi, kutuya el att; fakat alrken kutunun kapa ald ve yuvarlak hap eklindeki afyonlar yere sald. Suun artk hi bir suretle rtlemiyecek ka dar aa vurulmasna ramen Semiz Ali paa dedi ki: Tebih koptu, toplaynz! Bol bol vait eder; lkin ounu yapamaz yahut yapmaz d. Bu gibi vaitler iin sylenen: Ali paa vergisi! sz ondan kalmtr.

32

SOKULLU VE KILI AL.., Osmanl donanmas 1571 de Lepant muharebesinde bir ok Avrupa devletlerinin mttefik donanmalarna fena hal de malp olmu; deta mahvedilmiti Ulu Ali paa bu Tarpte byk yararlk gstermi; krk kadar gemiyi kur tarabilmiti. stanbula geldii zaman II nci Selim onu kap tan paa yapt ve donanmann kumandasn verdi; ayn za manda: Senin adn bundan byle Uhc Ali deil Kl Ali olsun! Dedi. Bahara kadar yz elli gemi yaplmak zere ie baland ve Sokullu Mehmet paa btn gayretini tersa nelere verdi. Bununla beraber Kl Ali paa bir gn sadr zama dedi ki: I ki yz gemiye be yz apa, buna gre dier let ler, palamar, ip, yelken lzmdr. Bunlarn hepsinin bitiril mesine ihtimal yoktur;

Sokullu Mehmet paa u cevab verdi: Paa, sen henz bu devleti bilmemisin... Vallah bu devlet o devlettir ki, dilerse btn donanmann demirlerini gmten, iplerini ibriimden, yelkenlerini atlastan yapmak ta glk ekmez. Herhangi geminin, det zere letlerini ve yelkenlerini yetitirmezsem, dediim ekilde benden al! Ali paa bu iman karsnda hemen ayaa kalkt; sad rzamn elini pt: Tahkik bildim ki bu donanmay siz ikmal edersiz! Dedi. Bahar geldii zaman her ey tamamd; yaza doru donanma Akdenize ald ve dman onun karsna kma a bile cesaret edemedi. ir

33

KESLEN KOL VE TIRA EDLEN SAKAL... Lepant muharebesinde Osmanl donanmasnn urad ar yenilge zerine Venedik elisi Barbaro sadrzam Sokullu Mehmet paay ziyaret etti; maksad onun sulh mu harp mi istediini anlamakt. Venedik elisi Lepant zaferinin ehemmiyetinden bahse diyor; bir sene evvel kaybettikleri Kbrs adasn azna al myordu. Sokullu Mehmet paa ona u cevab verdi: Son hdisedenberi cesaretimizin e derecede oldu unu gryorsun. Lkin sizin kayplarnzla bizim kaypla rmzn arasnda byk fark vardr: Biz sizden bir krallk .kadar olan Kbrs almakla kolunuzu kesmi olduk; siz ise .donanmamz malp etmekle sakalmz tra etmi oldu nuz. Kesilen bir kol yeniden bitmez, lkin tra edilmi sa kal evvelkinden daha kuvvetli kar! AFYON KULLANIYOR MU?.. Mehur Osmanl vezir ve kumandanlarndan zdemirolu Osman paa delikanllar ve arkclar ortasnda dokuz <on kadeh arap ier; sarho olunca bir yastk isteyerek ba n koyar; iki saat kadar uyurdu. Kalknca da abdest alr; gzlerinden pimanlk yalar aktarak dua ederdi. Osman pagann Kafkasya ve Krm seferi tarihte ei az bulunan parlak asker hareketlerle doludur; anl hikye leri stanbulda dillere destan olmutu; III nc Murat onu sadrzam yapmak istiyordu; fakat ekemiyenler: Afyon tiryakisidir! Dediler; geciktirdiler. stanbula geldiinin ertesi gn. 3

34

1584 senesi Temmuzunun onunda padiah yal kknde onu kabul etti, paann girdiini grnce sarayn det ve mera simini bir tarafa brakarak: Ho geldin Osman, otur! Dedi. Osman paa yeri ve padiahn eteini pt; geri ekildi. Padiah tekrarlad: Otur, Osman! Paa oturdu; fakat yine kalkt. Bu suretle hem verilen eniri yerine getirmi, hem de detten ayrlmam oluyordu. Padiah yine oturmasn emretti; Osman oturup kalkt ve ancak drdnc defasnda oturdu; yapt harpleri anlat maa balad. Aras hannn bozgununa gelince padiah onun szn kesti: Gzel hareket etmisin Osman! Dedi ve mcevherli bir ine ile sarna sokulmu olan sorgucu karp kendi eliyle Osmann bana takt. Hamza Mirza zerine kazanlan zafer anlatld zaman padiah yine onun szn kesti: Onlarn semerelerini toplayacaksn! Imamkulu hanm Gence yaknndaki malbiyetini din ledikten sonra kavuunda olan dier bir sorgucu karp Osman paann bana takt. En sonra Krm hannn mu hasarasna kar drt bin kii ile mdafaa ettiini, hann ldrldn anlatarak hikyesini bitirdi. Padiah ellerini kaldrd; dua etti: ki cihanda yzn ak olsun, Allah senden raz olsun! Iier nereye gidersen zafer yoldan olsun! Cennette adan halife Osmanla bir kkte ve bir sofrada bulun, bu dnya da uzun mddet eref ve kudretle yaa! Dedi. Bu derece iltifat Osmanl tarihinde hibir kuman dana gsterilmi deildi; Osman paa hayrette kalmt. Pa diah bir iaret yapt. Kap aas onu dar kard; gmle ine kadar soydu; padiahn elbiselerinden birini giydirdi;

35

hediye edilmi mcevherli haneri kemerine, sorgular ye ni sarna koydu. Osman paa yeniden padiahn huzuruna kt, candan teekkr etti. Bu merasim ve hikye drt saat srmt. III nc Mu rat harem dairesine girdii zaman kzlar aasna dedi ki: Artk Osmann afyon tiryakisi olmadna phem kalmad. Byle bir tiryakilii olsayd drt saat yorulmak szn konumaa devam edemezdi. Onu sadrzam yapt. DETLER!.,. 1592 de Sinan paa ikinci defa sadrzam olmutu. Bu kaba saba adamn, ocukluunda Arnavutlukta domuz o banl ettii syleniyordu; paa da bunu inkr etmiyordu. Sadrzam olduu srada Avusturya imparatorunun el isi Pezen gelmiti; bu adam da yazclktan yetimiti. Sinan paa Avusturyaya kar kin besliyordu; zira, onlarn daha evvelki gelilerinde kendisi azledilmi oldu undan en sonra ziyaret etmiler; hediye getirmemilerdi. Pezenden bin altn hediye istemi; bunu da alamamt. Bu sefer eliyi kabul ettii zaman gayet sert davrand: Verginin denmesinde niin bu kadar ge kalmyor? diye kt. Sebebini bilmiyorum; Viyanaya yazacam. Sinan paa daha sert olarak sordu: Adi bir yazcy eli yapmak iktidarn Viyana kira lna kim vermitir? Pezen zarif ve ta gediine sren bir adamd: Padiah bir domuz obann vezir yapt gibi impa rator da bir yazcy eli yapabilir. Dedi. Sinan pasa kzmad, hatt glmsedi; orada hazr bulunanlara dnerek u szleri syledi:

36

Kfir, benim verdiim paray o cinsten ake ile de di! * IYAN DOLU KUTU?... 1595 te Usturgun kalesinin mzakeresi iin iki taraf elileri bir Macar generalinin mezar yannda bulutular. Avusturya murahhaslarndan Palfi tebihlerle konumay seven bir adamd; Trk elilerinden tarihi Peev brahim efendi de hazr cevap bir adamd. Palfi bir aralk dedi ki: Biz, mslman milletini bir kutuya benzetiriz ki se leflerimiz onu amaa cret edememiler. Bunun iinde ne var? diyenlere bu top dolu ylan, iyan, akreptir. Eer bu kutu alrsa bunlar memleketimize yaylr ve halk so kar, ldrrler. cevabn verirlermi. Birbirinden iiterek buna inanmlar. Bu kutu almasn, lem benim zamanm da harap olmasn, diye her imparatorumuz bir kilit daha vurmu. imdi lzm oldu ve kutuyu atk; meer bombo mu! Yazk o itikatla- geen mrmze!.. Peev ona sordu: Ya imdi o itikatta msnz ki selefleriniz bunu bil memiler ve hata etmiler? tikadmz odur. Selefleriniz yanlmamlar; yanlan sizlersiniz. Zira siz henz kutunun zerindeki zarf atnz; kutunun kapa n amadnz; bundan sonra alrsa o sokucu mahlkun zararn grrsnz! ok gemeden Trk ordusu Eri zaferini kazand ve dman darmadan etti. Peev bu hdise zerine Palfi nin o szleri hatrlam olacan yazyor.

37

LMNE GELM! 1606 da sadrzam olan Dervi paa cahil, sinirli, zorba bir adamd. Divanda avubaya ilk sz olarak: Divan halk beni sair sadrzamlara kyas etmesin ler; bir ii ertesi gne brakann ban keserim! Demiti. Ortala dehet vererek ie balamak istiyordu. Bu s rada eski beylerbeyilerden, gayet faziletli olmakla mehur ve ihtiyar bir adam onu tebrike gelmiti. Adamcaz divan dan kt srada Dervi paa onu geri ard ve: Senin olundan ikyetiler var! Dedi. htiyarn olu bir yerde sancak beyi bulunuyor du. Eski beylerbeyi dedi ki: Sultanm, onun hakkndan gelmek benim elimde de ildir. Sadrzam hemen kprd: Ben imdilik senin hakkndan gelirim! Ve hemen cellda emretti: unun boynunu vur! Tebrike gelen zavall ve faziletli ihtiyar hakikatte l mne gelmi bulunuyordu. UURSUZ SAAT... I inci Ahmet devrinin sadrzamlarndan Dervi paa, Civan bey diye tannm olan kardeini Eriboz sancak beyi yapt; ayn zamanda kendi sancandan baka Inebaht, Karlili sancaklarnn da vergi defterlerini yazmaa memur etti. Ktip sfatiyle gen sancak beyinin yannda bulunan . tarihi Peev anlatyor: Karadan Eriboza vardk. Bir gn deniz kenarnda.

38

kknde otururken Civan bey koynundan kymetli bir sa at kard: Saate vukufunuz vardr! grn! Dedi. Gerekten daha iyi saat grdmz yoktu Metettk. Ama, bunun bir maceras vardr, anlataym! Dedi. Buyurun! Bunu, Murat han asrnda bir usta saati varm, ka p aas Gazanfer aa iin yapmtr. Hatt mcevherlerini kendisi vermi. Gazanfer aa idam edilince cellt koynndan karp satm. Sonra Trnak Hasar paaya gemi; o da idam olundukta yine cellt alr, satar. Ondan Kasm pa aya deer. Bu da katlolundukta kardeim celltlardan sa tn alr. imdi bu tarafa gider olduumuzda gemide l zmdr diye bir iki saat verdi; bunu da beraber verdi. Hemen saat elimde iken zerine braktm ve: Byle uursuzu adam dmanna bile verir mi? Ya eline alr m? Dedim. Hemen bir eki getirtti ve mcevherlerini ay rp saati para para etti; arklarn denize att. Dervi paa, saati kardeine vermi olmakla beraber uursuzluundan kurtulamam olmal ki idam edilmitir.

BEN DE SPAHYM!,. 1606. Hazirannda Ferhat paa ran ordusu bakuman danlna tayin olunmutu. Cahil, abuk hiddet eden, deli diye mehur bir herifti. Ordu ile giderken yolda asker tarafndan bir ok re zaletler yapld. Bu arada bir gn sipahiler ulfe yani maa istemee geldiler. Onlara kt:

39

Ben de sipahiyim, ben de maa almadm, siz mi ala caksnz? Bu cevap zerine asker ayakland; onun adrn tasa tuttular. Ferhat paa dar frlad; eteine ta doldurdu; ie n d i adrn talad; bundan baka det olduu zere a drnn iplerini de kesti. Bursada iken halktan bazlar: Askerler kadnlarmz kaldryorlar! Diye ikyette bulundular. Onlara verdii cevap gayet garipti: Ya beni mi kaldrsnlar?.. Konyada iken sipahiler drt aylk maalar verilmedi inden ikyet ettiler. Onlara: Gidiniz, maalarnz stanbulda alnz! Diyerek izin verdi.

BURNUNDAN GELM ... 1608 de Beyehride Emirah adnda bir bey vard; sof talarn isyann bastrmakta yararl grlm ve Kuyucu Murat paann gzne girmiti. Murat paa sadrzam sfatiyls Anadoludaki isyanlar bastrmak zere gittii zaman bir aralk orumda ordugh kurmutu. Emirahn halka eziyet ettii hakknda ikyetler gelmi; lkin bir ey yapl mamt; hatt mkfat olarak Aliye sancakbeylii veril miti. . Halk Emirahtan o kadar ktlk grmt ki hep k t dua ediyorlar: nallah yedikleri burnundan gelir! Diyorlard. Emirah oruinda -Aliye sancakbeyliini alarak .gide cei srada Beyehri ve. Seydiehri kasabalarndan yeni i

40

kyetiler de orada bulunuyorlard. Kadlardan Filzade Abdurrahman efendi sadrzama dedi ki: Devletl! Bu herif bir ok zulmlerinden baka bir gn kzd ve bana topuz sap ile vurdu. Murat paa ksa bir cevap verdi: Sabret, efendi! Biraz sonra sadrzam kethdas, Emirahn o gn yola kacandan veda iin adrna geldiini bildirdi. Murat paa hemen emretti: Bo melunu! Aman verme! Kethda, adrna dnd. Emiraha: Yemek yiyelim, sonra sadrzam hazretlerine gidelim! Dedi. Pirin orbas geldi. Emirah onu ierken ieriye grbz bir iolam girdi; hemen kemendi onun boazna geirdi; yle anszn, ve hzla skt ki pirin taneleri burnun dan frlad. ~k HAREM CNAYETLERNDEN... I inci Ahmet, kz kardeinin saraynda bir Habe cari ye grm; pek holanm, saraya aldrmt. Fakat o srada padiahn sarayda nfuz sahibi olan ve kz Kaptan paa ile evlendirilmi bulunan kars bu cariyeyi kskand; bo durdu. Padiah tarafndan arannca da onun elbisesini ba ka bir Habe sariyeye giydirdi; Sultan Ahmetin koynuna verdi. anlalmad stelik o cariye de ayn kadn sultan tarafndan boduruldu. Ad tarihlerde yazl olmayan kadn sultan padiahtan gebe kalan bir ka cariyeyi de ayn ekilde bodurdu. Bu hal haremde dehet uyandrd. En sonra mesele padiahn kulana gitti. Sultan Ah met fena halde kzd; kan sopa ile adamakll dd;

41

hanerini ekerek stne yrd; yzn yrtp ayann, altna ald. Bu suretle haremdeki cinayetlerin nne geildi. BAK PA A VE BURUN KASIM 1618 senesinde sadrzam Halil paa arkta ve hudutta bulunuyordu; hazr cevap ve zeki bir adam olan Iran h kmdar ah Abbas Trklerle mzakere iin Kasm adnda bir eli gndermiti. ran elisinin kocaman bir burnu olduu iin Trk or dusunda Burun Kasm diye mehur oluverdi. Gayet rz grl, grltl bir gnde bakumandann ve dier kuman danlarn bulunduklar meclise girdii zaman gururla etraf szdii: Bir taraftan sulh iin konuulurken, dier taraftan ran memleketini tahrip maksadiyle Tatar askerini gnder meniz iki yzl siyasettir. Diye sze balayarak ran ordusunun kuvvetinden, ah Abbasn byklnden ve daha baka eylerden bahse diyor, atp tutuyordu. Vezir Dilver paann sabr tkendi ve onun szn keserek sordu: Buralarda rzgr her vakit byle iddetli mi eser? . Defterdar Baki paa hemen ineledi: Yok, sultanm, bu rzgr imdi Kasm beyin burnu yelidir! Mecliste herkes glmee balad. Eli kzard; bozard ve artk azn amad. Bu hdiseyi ah Abbas duydu, ok houna gitti; Baki paay bir ok metettikten sonra hediye olarak keten ykl katar deve yollad.

Ayn eli daha sonra stanbula geldii zaman Burun Kasn ismi etrafndaki alaya son vermek iin adn dei tirdi: Yadigr Ali Sultan hulefa diye yazdrd. Bu isim de onun gururunu anlatyordu.

MNECCMBAININ KEF Gen Osman diye mehur olan kinci Osman'n yeni erileri ortadan kaldrmak, nizaml ordu kurmak maksadiyle ve hac bahanesiyle Arabistana gitmek istemesi stanbulda ortal kartrmt. Hotin seferinde orduda grd yol suzluklar dolaysiyle zaten yenierileri tahkir etmi, gcendirmiti. stanbulda ihtill havas esiyordu. Tarihi peev bu srada olan u . hdiseyi ehemmiyetle anlatr: aramba gn (1622 senesi Maysnda) defterdar Ba ki paann yannda idik; padiahn adrlar yklenmek zere kadrga yanat. Siz de adrlarnz gnderin! Diye divandan emir geldi. Baki paa, Mehmet efendiye: Bizim de adrlarmz kalmasn! kethdas olan

Dediler. Damadm Ramazan avula ve kethda ile bir likte Baki paann evine gittik; o srada mtineccimba Meh met efendi geldi, ve Ramazan avu: unu aramza alalm, syletelim! Dedi. Aramzda yer verdik. Mehmet kethdann adr karmakla uramasna glmee balad. Padiahn adrlar geti!. Dedik. Ne o gemitir, ne bu geer!

43

Dedi. O aralk Bki paa hademesinden biri gelerek Steymaniyede byk kargaalk koptuunu, A a kapl sna gya dnya halk toplandn haber verdi. Miineo cimbaya sorduk: Padiaha bir keder ihtimali var m? Bilmem ama, ramazana yetimez! Cevabn verdi. Bunu nereden anladm sordum; izah etmedi. Dedi ki: Padiahn doum talihi olan burta gne tutul mutu. O gn ayn on sekiziydi. htill koptu ve iki gn sonra Sultan Osman Yedikulede bodular. Mneccimba bu neticeyi acaba gerekten yldzlara bakarak m renmiti, yoksa hdiseleri iyi tetkik ederek hkm vermi ve hkm yldzlarn vaziyetine mi uydur mutu?

ELN YAZDIINDAN BA MESULDE... IV nc Murat henz gen olduu srada sadrzam olan Hsrev paa yenieriler vastasiyle padiah zerinde bile nfuz sahibi olmak siyasetini takip ediyordu; bunun iin yenierilere ho grnmee alyordu. Bir aralk vaktiyle defterden isimleri silinmi olanlarn yeniden oca a alnmalarna karar verdi; yenieri ktibi Malko Meh met efendiyi ard. Yazlacak isimleri syledi. Fakat k tip raz olmad. O zaman Hsrev paa kt: Yaz; padiahn mutlak vekili ve kendisinden sonra devletin en byk adam deil miyim? Yaz diyorum sana! Malko Mehmet efendi sadrzamn eteini pt: Devletl vezir, padiah hazretleri emir buyurdular ki kendilerinin malmu olmadka deftere kalem koyma ym!

40

kyetiler de orada bulunuyorlard. Kadlardan Filzade Abdurrahman efendi sadrzama dedi ki: Devletl! Bu herif bir ok zulmlerinden baka bir gn kzd ve bana topuz sap ile vurdu. Murat paa ksa bir cevap verdi: Sabret, efendi! Biraz sonra sadrzam kethdas, Emirahm o gn yola kacandan veda iin adrna geldiini bildirdi. Murat paa hemen emretti: Bo melunu! Aman verme! Kethda, adrna dnd. Emiraha: Yemek yiyelim, sonra sadrzam hazretlerine gidelim! Dedi. Pirin orbas geldi. Emirah onu ierken ieriye grbz bir iolam girdi; hemen kemendi onun boazna geirdi; yle anszn ve hzla skt ki pirin taneleri burnun dan frlad. * HAREM CNAYETLERNDEN... I inci Ahmet, kz kardeinin saraynda bir Habe cari ye grm; pek holanm, saraya aldrmt. Fakat o srada padiahn sarayda nfuz sahibi olan ve kz Kaptan paa ile evlendirilmi bulunan kars bu cariyeyi kskand; bo durdu, Padiah tarafndan arannca da onun elbisesini ba ka bir Habe sariyeye giydirdi; Sultan Ahmetin koynuna verdi. anlalmad. stelik o cariye de ayn kadn sultan tarafndan boduruldu. Ad tarihlerde yazl olmayan kadn sultan padiahtan gebe kalan bir ka cariyeyi de ayn ekilde bodurdu. Bu hal haremde dehet uyandrd. En sonra mesele padiahn kulana gitti. Sultan Ah met fena halde kzd; karasn sopa ile adamakll dd;

41

hanerini ekerek stne yrd; yzn yrtp ayann, altna ald. Bu suretle haremdeki cinayetlerin nne geildi.
i*

BAK PAA VE BURUN KASIM 1618 senesinde sadrzam Halil paa arkta ve hudutta bulunuyordu; hazr' cevap ve zeki bir adam olan ran h kmdar ah Abbas Trklerle mzakere iin Kasm adnda bir eli gndermiti. ran elisinin kocaman bir burnu olduu iin Trk or dusunda Burun Kasm diye mehur oluverdi. Gayet rz grl, grltl bir gnde bakumandann ve dier kuman danlarn bulunduklar meclise girdii zaman gururla etraf .szd: Bir taraftan sulh iin konuulurken, dier taraftan ran memleketini tahrip maksadiyle Tatar askerini gnder meniz iki yzl siyasettir.' Diye sze balayarak ran ordusunun kuvvetinden, ah Abbasn byklnden ve daha baka eylerden bahse diyor, atp tutuyordu. Vezir Dilver paann sabr tkendi ve onun szn keserek sordu: Buralarda rzgr her vakit byle iddetli mi eser? . Defterdar Baki paa hemen ineledi: Yok, sultanm, bu rzgr imdi Kasm beyin burnu .yelidir! Mecliste herkes glmee balad. Eli kzard; bozard ve artk azn amad. Bu hdiseyi ah Abbas duydu, ok houna gitti; Baki paay bir ok metettikten sonra hediye olarak keten ykl katar deve yollad.

42

Ayn eli daha sonra stanbula geldii zaman Burun Kasm ismi etrafndaki alaya son vermek iin adn dei tirdi: Ydigr Ali Sultan hulefa diye yazdrd. Bu isim de onun gururunu anlatyordu. MNECCMBAININ KEF Gen Osman diye mehur olan kinci Osmann yeni erileri ortadan kaldrmak, nizaml ordu kurmak maksadiyle ve hac bahanesiyle Arabistana gitmek istemesi stanbulda ortal kartrmt. Hotin seferinde orduda grd yol suzluklar dolaysiyle zaten yenierileri tahkir etmi, gcen-dirmiti. stanbulda ihtill havas esiyordu. Tarihi peev bu srada olan u, hdiseyi ehemmiyetle anlatr: aramba gn (1622 senesi Maysnda) defterdar Ba ki paann yannda idik; padiahn adrlar yklenmek zere kadrga yanat. Siz de adrlarnz gnderin! Diye divandan emir geldi. Baki paa, kethdas olan Mehmet efendiye: Bizim de adrlarmz kalmasn! Dediler. Damadm Ramazan avula ve kethda ile bir likte Baki paann evine gittik; o srada mneccimba Meh met efendi geldi, ve Ramazan avu: unu aram-za alalm, syletelim! Dedi. Aramzda yer verdik. Mehmet kethdann adr karmakla uramasna glmee balad. Padiahn adrlar geti!. Dedik. Ne o gemitir, ne bu geer!

43

Dedi. O aralk Bki paa hademesinden biri gelerek Sleymaniyede byk kargaalk koptuunu, Aa kap sna gya dnya halk toplandn haber verdi. Mneccimbaya sorduk: Padiaha bir keder ihtimali var m? Bilmem ama, ramazana yetimez! Cevabn verdi. Bunu nereden anladn sordum; izah etmedi. Dedi ki: . Padiahn doum talihi olan burta gne tutul mutu. O gn ayn on sekiziydi. htill koptu ve iki gn sonra Sultan Osman Yedikulede bodular. Mnecimba bu neticeyi acaba gerekten yldzlara bakarak m renmiti, yoksa hdiseleri iyi tetkik ederek hkm vermi ve hkm yldzlarn vaziyetine mi uydur mutu?
'k

ELN YAZDIINDAN BA MESULDE... IV nc Murat henz gen olduu srada sadrzam olan Hsrev paa yenieriler vastasiyle padiah zerinde bile nfuz sahibi olmak siyasetini takip ediyordu; bunun iin yenierilere ho grnmee alyordu. Bi* aralk vaktiyle defterden isimleri silinmi olanlarn yeniden oca a alnmalarna karar verdi; yenieri ktibi Malko Meh met efendiyi ard. Yazlacak isimleri syledi. Fakat k tip raz olmad. O zaman Hsrev paa kt: Yaz; padiahn mutlak vekili ve kendisinden sonra devletin en byk adam deil miyim? Yaz diyorum sana! Malko Mehmet efendi sadrzamn eteini pt: Devletl vezir, padiah hazretleri emir buyurdular ki kendilerinin malmu olmadka deftere kalem koyma ym!

44

Bre herif! Ben padiahn mutlak vekili ve veziri deil miyim, elbet yaz! Devletlm, elin yazdndan ba mesuldr. nayet buyurun da beni azledin. Bunu bir nimet sayarm. Hsrev paa ekindi ve onu azledemedi; fakat hdiseyi yenierilere bildirdi. Yenieriler onu kuattlar; adr ka psnda idam etmek istediler. Sadrzam yenierilerin k tiplerini istemediklerini padiaha bildirdi ve Mehmet efen di azlolundu, KOCA DURMU.., Sadrzam Hsrev paa ran zerine giderken Konya da Koca Durmu beye hilat giydirdi. Bu adam Kanun zamannda hizmete girmi, son zamanlarda Rumelide Mehd adna kan bir adam kendi eliyle ldrmt. Fakat Durmu beyin dman olan Yusuf paa iftira etti. Sadrzam onu ard ve hesap istedi. Durmu bey korkusuz cevap verdi: Ben bu kadar levent ve asker sahibiyim. Ben de para m kalr? Bugn gelen yarma durmaz! Sadrzam kzd: Maln ver, yoksa ban gider! Ecelim gelmediyse senin tehdidin botur. Eer hak sz olarak benim kanma girersen maher gnnde iki elim yakandadr. Yam seksenden ziyadedir, vcudumda da din ve devlet urunda alm o kadar yara vardr. Se nin gibi kana susam bir zalimin zamannda lmek ya amaktan iyidir. Hsrev paa bir iaret yapt ve keskin kl adamca zn szn kesti. plak vcudundaki yara izleri sayld ve doru syledii anlald.
it

45

SAKAYA DEN. YILDIRIM... IV nc Murat, 25 Haziran 1630 sah gn Beikta sa raynda air Nefnin hicviyelerinden mrekkep 'Siham kaza isimli kitabini okuyordu. Bahekim Emir elebi de huzurda bulunuyordu. Birdenbire dehetli bir imek akt ve padiahn bu lunduu yere yldrm dt. Ortalk sarsld ve enderut aalar yzst dtler; herkes fena halde korktu. Padiah bu hdiseye elindeki kitabn sebep olduunu sand ve onu paralad. air Nefyi de azarlayarak tvbe ettirdi. O asrn zarif .sairlerinden birisi u beyti syledi: Gkten nazire indi Siham kazasna, Mef diliyle urad Hakkm belsna... airin bu zoraki tvbe zerine yazd su beyit me hurdur: Bugnden ahdim olsun kimseyi hicvetmeyim amma, Vereydin ger icazet hicvederdim baht nsaz... * NEF NASIL LDRLD?.. IV nc Murat air Nefye kimseyi hicvetmemesi iin tvbe ettirmiti. Fakat huylu huyundan gemez; air yine bir eyler yazyordu. Bir gn padiah kendi meclisinde aire sordu: Nef, taze bir hicvin var m? air son defa sadrzam Bayram paa hakknda yazd eseri verdi. Bu hiciv Bayram paay ok kzdrd ve pa diaha airin idam hkmn verdirdi. avuba boynu eri ve kaba bir adamd. Nefnin nne dp gtrrken:

46

Gel, odunlukta hicvedilecek biri var) Diye alay etti. Nef gayet cesurdu: Yiir,.bildiinden kalma, melunL Dedi. air ldrld ve denize atld. Nefnin idamn hazrlayan hdiselerden biri de ur dur: Bir gn kzlaraas yaz yazarken kda mrekkep damlam. air glm ve: Efendimizin terleri damlad. Demi, herifin siyahln yzne vurmutur.

KZLE EEKLER... kz Mehmet paann gzel nktelerinden biri de u dur: Halepte vali iken krda ve bir adrda vilyetin ileri gelenleriyle beraber oturur ve konuurken dardan bir inek ve kz srs geiyormu. Hayvanlardan bazlar adra doru bakmlar. Hazr bulunanlardan bir ka va linin lkabn dnerek glmsemi; bu, hal dierlerine sirayet etmi. in farkna varan kz Mehmet paa da glmsemi ve demi ki: Hayvanlarn haklar var; kziin eeklerle beraber bulunmasna ayorlar! T -V FTEDEN KAMI!... 15S4-1635 senelerinde yaayan Mantk Ahmet efendi mehur kaside ve hiciv airi Nef derecesinde edeb kud r e t gsteriyordu. Hatt bir defasnda Nef onun ldrl-

47

inee lyk olduu hakknda kendisi ldrlmt.

bir hicviye

yazm; lkin,

Mant! i amda okumu; Salihiye medresesine m derris olmu; oradan karld iin Halepte vali olan ve iki defa sadrazamlk yapan kz Mehmet paaya sn mt. Bir kz nalbandnn olu olduu iin kz diye hret bulan Mehmet paa zeki bir adamd. Mantk ona aka yollu u ktay okudu: amda bilmediler kymetimi, Hicret ettim Halebehbaya.. Harlarn iftei izacndan ltica ettim kz paaya... Mnas udur: amda kymetimi bilmediler, Halebe gtm. Eeklerin iftesinden kz paaya sndm. kz Mehmet paa bundan holand; airi eski vazife sine gnderdi. Fakat Ahmet efendi uslu durmad. am m tesellimi iftelerli Osman aay da hicvetti. Osman aa IV nc Muratn silhdarna ikyette bulundu Onun em riyle ve Sar Sleyman paa tarafndan Msrda idam olundu. Bylece vaktiyle amb.'iarn iftesinden kaan Mantk Ahmet efendi iftelerlinin iftesine uram ol du. TTN VE MAZLUMLARIN HIL. IV nc Murat ttn yasak etmiti; zira haran oldu una hkm verilmekle beraber stanbulda sk sk olan yangnlarn da ttnden kt hakknda tedenberi ayi alar vard. Padiah geceleri kyafet deitirerek kol geziyor; so kakta fenersiz gezen, bir ubuk veya kahve ile yakalanan

48

kimseleri cellda veriyordu. Her sabah sokaklarda bu su retle boyunlar vurulmu veya aslm kimselere tesadf ediliyordu. Zarif bir air bu hdiselerden- dolay halkn ve makul adamlarn dncelerini yle anlatmt: Zararsz bir duhan hakknda neyler bunca dikkatler; Duhn h mazlman meneylen hner oldur. Mnas udur: Zararsz bir duman hakknda bu kadar dikkat neye yarar? Mazlmlarm hmdan kan duman yasak edin, h ner odur.

BYK KZ VE KK KZ!.. 27 Eyll 1632 de Sultanahmet camiinde IV nc Mu ratn da hazr bulunduu toplantda evvel Sivasizade kr sye kt. Ondan sonra sz alan Kadzade, padiahn gzndeydi; 'gayet serbest konutu ve devlet byklerinin aleyhinde bulundu. Bir de fkra anlatt: Hoca Nasrettin bir gn bir byk bir de kk kzle ift srerken, arkadann saban iyi srmemesinden dolay byk kz dvmee balar. Bu garip hareketin sebebi soruldukta byle yaptm unun iindir ki byk bktiz hareket etmedike kk kz hareket edemez! ce vabn verir. Orada hazr bulunan devlet bykleriyle, hocalardan bazlar alndlar. Krsden indirmek istediler; eyhlislm, padiahn huzurunda byle bir ey olamyacan syliyeTek mni oldu.

49

MBAREK BA?.. 1634 te Drz isyan vard. Kk Ahmet paa asiler zerine g'itti, Diirzlerin reisi Fahreddin alp oldu. Olu Emir Aliy pn bin kiilik bir kuvvetle Osmanl ordusu nu karlad. Emir Alinin yannda vaktiyle amdan kam olan Deli Hseyin adnda bir yenieri vard; efendisinin ok iyiliini ve ihsanlarn grmt. Araplar yenilip de Emir Ali ar surette yaralannca Deli Hseyin: Y Emirelarab, senin ban mbarek batr; onun sebebiyle bir adam devlete erer. Bu kadar ihsann gr dm, bandan gelecek ihsan da ben alaym! Dedi. Efendisinin ban kesti ve Ahmet paaya gtr d. Yz. altn, yz ba hayvan ve Trablusarn beyliini ald.
'k

BAHEKMN LM... IV nc Muratn silhdar Yusuf paa, hekimba Emir elebiyi ekemiyor; onun yerine kendi adam olan Zeynelabidini geirmek istiyordu. Yusuf paa Emir elebiyi ortadan kaldrmak iin onun afyon kullandn padiaha sylemiti. Hatt padi ahla satran oynarken arasra abdest almak bahanesiyle dar kmasnn afyon yemek iin olduunu iddia etmiti. Sultan Murat. ran seferine giderken Nizipte konak lamt. Padiahla bahekim yine satran oynuyorlard. Hekimba bir aralk abdest bahanesiyle kalkp gitti Silhdar yine afyon yiyeceini syledi. Uaktan tahkik edi lerek hokkann, koynunda sakl olduu renildi. Emir elebi dnnce padiah hokkay istedi; o da karnca sor du: 4

50

Bu nedir? Padiahm, zararsz bir afyon tertibidir. yleyse ye!... Hekimba birka tane yedikten sonra durdu: Bu kadar kfidir. Fazlas panzehir de olsa zehirdir. Dedi. Fakat padiah hepsini yemesi iin zorlad. Ye dirdi. Sonra: Haydi, imdi satran oyununa devam edelim!.. Dedi. Onun nasl can ekitiini seyredecekti. oyun sonra Emir elebi can vermee balad. Evine gtrld. Talebesi bir takm illar hazrlamlard. Ka bul etmedi: - Bana il lzm deil, silhdar gibi zorlu bir d man zamannda lm salktan iyidir.''* Dedi. Afyon zerine gayet tesirli bir zehir olan bir kse buzlu erbet iti ve ld.
t

BADAT VE TAYYAR PAA.. Badat muhasarasnda Iranllar yaman dayanyorlar d. IV nc Murat sadrzam Tayyar paay, hcumlarda yava davrandn ileri srerek azarlad. O zaman Tayyara paa: Tayyar kulun lmekle bir ey olmaz; hemen Allah, kaleyi ihsan buyursun! Dedi. Ertesi gn iin umum hcum emrini verdi. B tn gece ordunun gzne uyku girmedi, gnele beraber Allah, Allah!.. diye bararak saldrdlar. Vezirler, yeni eri aas ve beyleri, beylerbeyiler hendeklerden frladlar^ askerin nnde hcuma getiler. Tayyar paa ilk safta k lcyla dmanlarn balarn uuruyordu. Alnna bir kur un geldi, ensesinden kt. Onu hendek kenarnda gnl-

51

l adrna gtrdler. Sonra mamazam trbesinde, eski: Badat valisi olan babasnn ayak ucuna gmdler. IV nc Murat onun lsnn karsnda u szleri, syledi: Ah Tayyar, Badat gibi bin kale deerdin!
'k

PADAHA KAFA TUTAN DELKANLI?.. IV nc Muratn ordular Badat duvarlarm aar ken ieride bulunanlarla ran askerlerine aman verilmiti.. Fakat bir ksm ranllar dve devam ediyorlard. Bu s rada bir delikanl harbi seyreden padiahn huzuruna k t: Padiahm, siz aman verdiniz, lkin biz aman ver meyiz. Dedi. Sultan Murat hayret etti ve sordu: Ne demek istiyorsun? - Padiahm, ka yldr B a d a t sefer ediyoruz. Ak e, pul yle dursun, ne babam kald, ne amcam, ne kar delerim! Hepsi bu uurda gittiler. imdi frsat bulmuken niin intikammz almayp da aman verelim. Dorusu bu-dur ki vermeyiz. Bunlar syleyen gen asker, hi bir cevap beklemeden', kp gitti. Baka zamanlarda emrini biraz geciktirenlerin bile boynunu vurduran padiah, delikanlnn bu haline kahka halarla glyordu. AHKULU... IV nc Murat Badat nnde yakalanan bir takma Iran esirlerini idam ettiriyordu. Bunlardan birisi:

52

Padiah hazretlerine mhim bir sr syliyeceim; [beni ondan sonra dilerseniz ldrn! Dedi. Israr zerine haber verdiler ve IV nc Mu.rafn karsna karld. Esir dedi ki: Ricam kendi hayatm iin deildir; benimle beraber mezara girecek sanat iindir. Sanatn nedir? Diye sorunca alt kirili bir saz istedi; evvel hazin bir iir okuyup onunla ald; sonra Badatn fethini ve ^oradaki idamlar anlatan bir zafer manzumesi okudu. Sultan Murat sanatkr takdir etti; hayatn bala makla kalmad; beraber stanbula getirdi. Bu adamn ad ahkulu idi; Padiahkulu oldu ve ri vayete gre acem musikisinin stanbula girii onunla dr.

BEKR MUSTAFA VE IV nc M URAT,. IV nc Murat arap iilmesini yasak eden emrini ye niledikten sonra bir gece kol geziyordu. Bu srada Bekri Mustafaya rastlad. Bekri, sarho mnasna gelmeyip perhiz edici demek olduu halde Mustafa sarhotu. Di yordu ki: 7 Ben dilersem btn stanbulu ve cariyeolu yu satn alrm. Bu szle bir cariyeden domu olan padiah kastedi yordu. IV nc Murat, onu yakalatt; akl banda olmad iin konuup anlamak mmkn olmad; merak ettiinden dam da etmedi; saraya gnderdi. Ertesi sabah padiah; Bekri Mustafay huzuruna a rd. Geceki teklifini hatrlatt. Mustafa koynundan bir ie kard:

53

Bu yle bir altn sudur ki, dnyann btn hazne lerine stndr; bir dilenciyi Cihangir, kudretsiz bir ada m skender yapar* Dedi; bu szlerin doruluuna yemin etti. Sultan Murat sarhoun gayet en ve korkusuz szle rine at, ondan holand; ieyi alarak boaltt, beendi!' *0 gnden sonra Bekri Mustafa padiahn birinci dere cede iret arkadalaii arasna katld. stanbulda dehetli bir tun salgn olduu ve gnde yzlerle insan ld s rada IV nc Murat: Allah bu yaz ktlerin cezasn veriyor; bu k da: sra iyilere gelecektir! Diyerek Beyolunda bulunabilen en byk kadehleri;, boaltyordu.

EFSUNCU?.. Daha sonra Cinci Hoca diye mehur olarak Sultan. brahim zerinde son derece nfuz kazanan Hseyin efen di genliinde eyh Mehmet elebinin talebeyiydi. eyh. Mehmet elebi Sleymaniye medresesinden zmir kadl na. tayin olunduu zaman, talebesinden bir kan beraber ald, onlara memuriyetler verdii halde, Cinci Hseyin: efendiyi almamt. Cinci Hseyin, hocann baz dostlar vastasile ricalar da bulundu. Onlar elebiye dediler ki: Bu zavallya yazktr; bu kadar vakit size mezlik: etti. Birlikte alnz! Mehmet elebi raz olmad: Bizim namusumuz vardr Kadnlara, ocuklara ef sun okur bir adam beraber gtrp de rezil mi olalm?

54

Hocasnn utand efsunculuk, Cinciye, ykselmek ve devlete ermek iin sermaye oldu.

MERTLK VE ENTRKA BR ARADA OLMAZ!... Sultan brahimin kethda kadn beyz araba odun istemi ve bunun tedariki sadrzam Kara Mustafa pa.aya emrolunmutu; fakat baz mhim ilerden dolay ge cikti. Sadrzam bir gn divanda alrken tatil zamanndan iki saat evvel padiah tarafndan arld. Gitti ve u soru :ile karlat: Khya kadn iin emrettiim odun bu vakte kadar niin verilmedi? Kara Mustafa paa, zaten i bandan arld iin kznut. Bununla beraber: Padiahm, tenbih edelim, verilsin! Dedi. Fakat unlar da ilveden kendini alamad: Padiahm, ben senin vezirinim. Byle kk bir ey iin divan bozdurup beni arrsn. Beyz eki odun on be bin ake eder. Bunun iin mhim ileri yzst b raktryorsunuz da snrlarn halinden bir ey sormuyor sunuz? Padiah bir ey sylemedi, fakat fena halde gcenmi-t. Bunu iiten eyhlislm Yahya efendi hemen gzlerini aarak ve ellerini kaldrarak Hseyin efendi ile sadrza ma haber gnderdi: Aman saknsn! Padiahlara byle sylenmez. M:him iler dedii hep olur biter. Padiahn emirlerini yapanldr. Byk iler padiahn syledikleridir. Bizden o lumuza selm syle, byle sertlik gstermesin!

55

, Hseyin efendi bunlar naklettii zaman Kara Mus tafa paa u merte cevab verdi: Mansp iin yalan sylemek ve dalkavukluk etmek bana g gelir. Benim almam devleti iindir. Herkes bir taraftan sz syliyerek padiah hiddetlendirmek zere nifaka baladlar; hangi birine yaranmaa uraaym? By le yaamaktan lmek iyidir. Fakat bu cesur ve iyi vezir, yenieri zabitlerini silhdar Yusuf paa aleyhine kaldrmak zere yenieri keth dasna yz kese ake verdi; mesele anlald; boduruldu. K DEL... Sultan brahim zamannda Silivrikap darsnda Deli Kasm admda birisi vard; padiahn onun bahesini tahrip ettirmiti. Bir gn Sultan brahim Davutpaa sarayndan ehre gelirken iftliin nnden geiyordu^ Deli Kasm hemen Icotu; atnn nne kapand; padiah ona kalkmasn sy ledi; iltifat etti ve idam ettirdii sadrzam Kara Mustafa paay hatrlayarak sordu: Ne dersin, koca deli! u Arnavut ok inat deil miydi? Padiahm, t kktenberi byle inatyd! Ya sen ann kkln ne bilrsn? Padiahm, benim hizmetkrm idi; alt'ay atm t mar etmitir. Ya sen atalarma ka yldr hizmet edersin? Altm yldr byk atalarna hizmet ederim, imdi seksen yandaym. Behey deli, koca bunak imisin!

56

Padiahla bu kadar konutuktan sonra daha baka ey ler sylemee cesaret bulan Deli Kasm asl maksada geti; 37er pp dedi ki: Padiahm, zulm gren padiahma seirdir;: ik yet eder. Bana sen zulmettin; baheciimi harap ettirdin. Ben kime varaym? Elem ekme, yine yaptrrm. Padiah bahenin dzeltilmesi iin lzm gelen emirleri, verdikten sonra o zamana kadar hi kimseye nasip olmayan bir iltifatta bulundu: Yolda bir gelecek vardr; e erci Kasm adl padiah olmamtr, fakat senin hatrn iin ann adn Kasm koya ym!
t

ALTIN DREK?.. Damat Yusuf paann dmanlar, Giritten deerli he diyelerle dneceini sanmlard; fakat padiaha ancak iki mermer stun verdi. Dediler ki: Kendisine bir altn stun saklamtr! Bunu padiah dikkatle dinledi; vezirinin konanda zengin bir hazine bulacan zannetti. Damad olmasna ra men onu ldrmek iin bahane aramaa balad. Bir gn ard ve emretti: Hemen imdi Giritin fethi iin. otuz gemi ile gitme lisin! Gemiler tersanededir ve henz k ortasnda bulunu yoruz! Hanyadaki kfirleri iyi bir mlislman gibi toptan idam etmeyip de hzineleriyle birlikte serbest braktn? Ben elimden geldii kadar hizmet ettim; bir baka kulunuz da gitsin, benim kadar yapsn!

57

Git diyorum, yoksa seni ldrrm. Padiahm, siz deniz iini bilmiyorsunuz, kreki lerimiz yoktur. Kreki olmadan denize klmaz. Sultan brahim ok kzd: Melun, deniz iini sen mi bana reteceksin? Diye bard ve bostancbaya dnerek emretti: abuk, ban bana getir! Bostancba tedbirli ve insafl davrand; onu srgrr veya idama mahkm olan vezirlerin kapatld caml, kke gtrd. Sadrzam Salih ve defterdar Musa paalar padiahnayaklarna kapanarak efaat ettiler; Yusuf paa affn rica eden bir mektup yazd ve bostancba kendi hayatn teh likeye koyarak o mektubu padiaha verdi. Fakat hibirin den fayda kmad. Yusuf paa bouldu. Sultan brahim onun lsn huzuruna getirtti. Bakt, bakt: Ne gzel elma gibi yanaklar var imi! Yazk oldu ki kydm!.. Dedi, Bununla beraber paann kona arand. Altn direk dedikleri eyin krmz benekli sar mermer olduu" anlald. Bu mermer direk daha sonra Turhan Sultanm.' yaptrd Yeni camiin minberine destek olarak kondu.
ir

DALKAVUK!..
Sultan brahime yanl hareketlerini cesaretle ihtareden Kara Mustafa ve Yusuf paa gibi vezirler yok olmu; sadrzamba Sultanzade Mehmet paa gelmiti. Bu adam padiahn her szn tasdik ediyordu. O kadar ki F-^tanbrahimin bile hayretini uyandrd. Bir gn sordu: yi veya kt hareketlerimi sen nasl oluyor

58

ru buluyorsun? Senden evvelki lalalarm iime karr lard. Padiahm, siz Allahn yeryznde glgesi olan haJifesisiniz. Hatrnza her ne gelirse Allahn ilhamdn-, Sizin akla uygun grnmiyen emirleriniz bile bir hikmete dayand iin kullarnz sebebini bilmedikleri halde . dahi yerine getirmee almaldr. Sultn brahim artk gemi azya almt; kendisine na sihat eden valide sultana bile Sltanzadenin szleriyle ce vap verdi ve susturdu. Artk iler ileden kyordu ve ha karetin en by dalkavuk Sultanazde Mehmet paaya yaplyordu. Mehmet paa bir gn kazasker brahim efendiyi, babaa ve .gizlice birka lle ttn imek zere ard. Dert yand ve padiah tarafndan kendisine yazlan bir emri gs terdi. Onda u satrlar da vard: Bre mtevelli yapl pezevenk, bre karpuz kyafetli ltodo!... Daha bunun gibi bir ok szlerden sonra u garip emir ve tehdit savruluyordu: Atalarm Medineye bu kadar cevahir ve mal gn dermiler; adam gnderip onlarn hepsini getirtesin! Ve ill, senin derini soyup saman doldurmam mukarrerdir; yle bilesin!

it

BEN DE PADAHIM! .. Sultan brahim tarihte Deli diye anlr; fakat baz defalar o devirde gayet akll saylan padiahlar gibi hare"ket ettii grlr. Edirnede bulunduu srada yakalatt birka hrsz hemen cellda verdi. Bunlardan biri ileri atld ve:

59

Ben yenieriyim! Dedi. Yenieri olmak o zamanlarda insana bir ok im tiyazlar verirdi. Hele cellt elinde baya kimseler gibi idam edilmeleri caiz grlmezdi. Padiah kzd: Ben de padiahm! Diye bard. Sonra onun ellerini ayaklarn krdrp ar iine attrd.
Tk

CANIN IKSIN!..

Defterdarzade Mehmet paa Sultan brahim tarafndan srlmt; padiahn tahttan indirildiini- duyunca Iznikdeki iftliinden Yalova'ya oradan da kaykla stanbul'a geldi. Soluu ehzade camii yannda, .sadrzam Sofu Meh met paann konanda ald. Sofu Mehmet paa bu gelii "beenmedi: elebi paa, destursuz neye geldin? Yoksa mhre mi geldin? Sadrzam olmaa m geldin, demek istiyordu. H! Ben mhre lyk deilim. Babamn eski dos tu ve babam yerinde olan, beni IV nc Sultan Murat dev rinde rtbelere eritiren bir zatn sadrzam olduunu ii terek ayann toprana yz srmee geldim. brahim han sana Kars vilyetini verdi; niin git medin? Ya sultanm, Kars emriyle birlikte idamma ferman da vard. Sadrzam hiddetle haykrd: Bre git, yoksa seni imdi katlederim! Allah ve peygamber akna halimize merhamet et! oluk ocuk sahibiyim. Bir yldr ki on sekiz sancak yer-

60

de bu kadar, sekban ve sarca haaratiyle baya insanlar gibi konup serseri oldum. Bre k, diyorum. O zaman defterdarzade doruldu; dierinden daha bas kn, fakat grltsz bir hiddetle elini hanerine att; ho murdand: Bre cann ksn! Sadrzam irkildi; durdu, dnd. Sonra dedi ki: Paa, eer dorulursan seni bir hizmette kullanrz.. Hele imdiki halde kap halkn dat! Saadetl padiah sa na arpalk olmak zere Malatya sancan ihsan buyurdu.. Teekkr ederim. Kabul ettim. Vergilerini, haracn, ve tahsildarln da ihsan buyurursanz minnettar olurum^ yls olsun! Sabah emirlerini al! Mehmet paa dua ederek el pt ve kt. BA GETRENE BAH!... .1649 senesi Temmuzunun ilk gnleriydi; stanbulda' byk bir tel vard. nk Anadoluda senelerdenberi isyan bayra am olan Grc Nebi ile Katrcolu s tanbula yaklayorlard. Sadrzam Kara Murat paa yenierilerle sipahileri alarak skdara gemi; Bulgurlu srtlarn tutmutu. Da ha ileride Tavuku paa dvyordu Murat paa askerin cesaretini arttrmak iin: Asilerden ba getirene bahi var! Diye orduda telll bartmt. Ayn yirmi sekizinde sadrzama bir ok kesik ba ge tirdiler ve mkfatn istediler; Murat paa paray veri yordu. Bir aralk balardan birini tand; heyecanla do-

61

yuldu ve kesik baa daha yakndan bakmak zere ilerledi: sonra ellerinde kesik balarla bahi bekliyen yenierilere hiddetle bard: Bre kahpe oullar! Bu bizim Kasmn badr. Kasm onun en iyi leventlerinden biriydi.

:k
KATIRCIOLU.. IV nc Mahmet devrinde Anadoluda isyan edenler den mehur Katrcolu bir ok muharebelerden sonra Ha:mit sanca beyi Topal Mehmet paaya yenilmi; Afyonkarahisar yaknnda ay kasabasnda Isaolunun iftliine gelmiti. stanbulda itibar yksek olan saoluya: - Ya beni affettirirsin, yahut evini barkn yakar; Acem ahma kaarm! Diye haber gndermiti. saolu sadrzam Kara Mu rat paaya syledi. Murat paa: Ben Katrcoluya kt yazmam. Dier devlet er kin yazsnlar! Dedi. taate tevik iin mektup yazld; Katrcolu . stanbula geldi; Murat paa onu sekiz yanda olan padia hn huzuruna kard ve takdim etti: Hnkrm, ite, Katrcolu dedikleri domuz budur. .Af dileyerek kapnza yz srmee gelmitir. Katrcolu bu sahneyi yle anlatyormu: : Saadetl hnkrmn garaca garaca gzlerini gr dm gibi dm hineyazd. Paa, d! dedi; yzstne dtm; ama d demese hemen yklrdm. Allah hnkrrmn yan uzun eylesin, diye yer ptm. Katrcolu Girit seferine gitti. Orada Fzl Ahmet pa a ile gezerken paa ona ekyaln hatrlatmak zere:

62

Ne gzel bekleyecek dalardr! Dedi. Katrcolu cevap verdi: Efendim, iyi dalardr ama, kervan ilemez.

DOMUZ TRBES.. 1649 da sadrzam olan Kara Murat paann asl Arna vuttu; yenierilikten yetimiti; keyfine dknd; arka dalarn semekte usta deildi; kin gtmekte yamand. Bir aralk soyda Mehmet paann Hamada bir trbe yaptrdn iitti; onu sevmedii iin: Ben oraya domuz gmdrrm! Dedi. Murat paa, mneccimbann, krk sene sadrzamlk edeceini haber vermi olmasna ramen, ancak iki sene kadar bu mevkide kalabildi; azledildi; baz valiliklerde bu lundu. 1655 senesinde hacce giderken Payasda hastaland; Hamada Arnavut Mehmet paaya misafir oldu; orada l d. Mehmet paa, kendisi iin hazrlad ve Murat paa nn domuz gmdreceini syledii trbeyi ona ikram etti!! MNECCMBAININ LM. . IV nc Murat, Sultan brahim ve IV nc Mehmet devrinin mehur mneccimbas Hseyin efendi, yapt takvimin baz yerlerine harfler serpitirmek suretiyle g- ya o yln en mhim hdiselerini kefederdi. Bu hdiselerim

63

birinci derecede olanlar da padiahlarn lm ve tahta klaryd. IV nc Muratn lmn o yln takviminde .Hse yin nmurad) kelimeleriyle kefetmiti. Sultan brahimin ld sene onun yapm olduu. takvimde bu mhim hdiseye dair iarete tesadf edileme di ve soruldu: Siz nasl oldu da bunu bilemediniz? Mneccimba Hseyin efendi glmsedi ve hi kim senin bilmedii ekilde bir takm harf ve kelimeleri birle tirmek suretiyle takvimi sli cls ve vefat brahim ke limelerini kard; herkesi hayrette brakt; ehirde byk. hret kazand. Ktip elebi onun kurnazlm u fkra ile anlatr: Hekimba tedavi ettii hastalarn mutlaka iyi olaca n syler; fakat kapnn arkasna tebeirle, iflah bulmaz diye yazarm. Hasta elbet iki rahmetin birine ereceinden, iyi olursa, ben sylemedim mi, diye vnr; lrse, biz onu fen sayesinde anlamtk. Lkin sizi zmemek istedik . te kapnn arkasna baknz, diye atp tutarm. 1650 senesi takvimine mneccimba Hseyin efendi-nin dalavereli bir ekilde vefat Muhammed diye yazm olduunu, onun okuma usuln renmi olanlar kefet tiler; IV nc Mehmetin lmne iaret ve cinayet sayd- lar. eyhlislm Baha efendi idamna fetva verdi. O gece takvime bakarak felketi sezdi; sandal ve at'hazrlatt. Fa kat yolda yakaland; bouldu ve denize atld.
4r

NN MUBAH GRM?... Bir asr kadar, zaman zaman sertleip geviyen ttn-. ve kahve yasa pek ok lmlere sebep olmutu. IV ncii/.

64

'Mehmetin ilk zamanlarda eyhlislm Baha efendi byk bir meden cesaret gsterdi. Ttn ve kahve imenin mbah olduunu syledi. Bunun zerine baz dostlar ona sor dular: Sizden evvelkiler ttn hakknda byle bir fetva vermemilerdi ? eyhlislmn cevab gayet zarif oldu: Ttn halk arasnda yaylm. Yasak kabil olmad na phe yok! IV nc Murat zamannda bir ok kanlar dklm, yine ortadan kalkmam! Mbah olmyan bir eyi iirip de bu kadar yz binlerce halk gnaha sokmaktansa, mbahtr, diyerek onlar gnahtan kurtarp yalnz kendimiz gnaha girmeyi daha hafif grdm. DUA LE KALE ALINMAZ!... 1650 senesinde sadrzam olan Melek Ahmet paa dev let ilerini karmakark, hzineyi bombo buldu: Vergiler artrld; memuriyetlerin devlete satlmas kararlat; fay da vermedi. Vezirlerin fazla gelirleri kesilmek istendi, bu na kimse raz olmad. Defterdar Emir paa emeklilere, ye tim ve dullara, muhtalara senede verilen yetmi milyon akenin hzinede alkonmas teklifinde bulundu; buna da Ksem Sultan itiraz etti: Siz otuz bin kiiyi ekmeklerinden etmek istiyorsu nuz; bunlarn lanetleri kimin zerine olacaktr? Anadolu muhasebecisi Sar Ktip ortaya atld: Filn mollann, filn derviin duasiyle kale fetholunduu iitilmi ey deildir. Bu muharebeyi kim kazan d, u kaleyi kim ald, diye sorarsanz, ya sarho brahim paa yahut filn zalim paadr; fakir dervilerin lnetleri

65

de dualar gibi tesirsizdir. O lanetleri ben zerime alyo rum. Teklif kabul olundu.
'k

ESE PAZARI... On yedinci asrm ortalarnda bir aralk divandaki b tn vezirler klelikten yetimi kimselerdi. Bir gn Anadolu muhasebecisi Sar Ktip divandan dnd srada yenieri ocann ileri gelenleri sordular: Sar Ktip, nereden geliyorsun? Esir pazarndan... Memlekette aalar saltanat kuran yenieri eleba larna kar halk ve saray ayakland zaman Sar Ktip gizlice sdrzam Siyavu paaya yaranmaa alt; dierleri idam olunduklar halde o affediidi. Fakat esir pazarndan geliyorum! dedii haber verilince nn da idamna emir kt. Sar Ktip hanerle intihar etti.

AK SAKAL, KARA SAKAL... IV nc Mehmetin sadrzamlarndan Grc Mehmet paa doksan yanda, ak sakall bir ihtiyard; kzlaraas Sleyman aann himayesiyle o mevkie gelmiti. Bir gn padiah Msrdaki vaziyet hakkjnda gr mek zere btn vezirlerle eyhlislm v e .kazaskerleri sa raya ard. Padiahn annesi Turhan Sultan kafesli pen cere ardndan mzakereyi takip ediyordu. Sadrzam, Msr valiliinin lnciye kadar devam et mek zere verilmesi teklifinde .bulundu. Serbest ve cesur bir adam olan Anadolu kazaskeri. Mesut efendi itiraz ett1 ': 5

66

Byle bir tedbir az zamanda Msrda istikll dva s uyandrr ve OsmanlI devletinden ayrlmasna sebep olur! Sonra ehrin yiyecek ve giyecek fiyatlar zerinde ka zaskerle sadrzam arasnda gayet sert bir mnakaa ba lad. Grc Mehmet paa itirazlara cevap bulamadka: Ben hepinizden yal, ak sakall bir ihtiyarm; bu sakal devlet ilerinde aarmtr! Diyordu, Bu sz bir ka defa tekrar edildi; Turhan Sultan dayanamad. Kafes ardndan kt: Baka paa; bak!.. Ak sakal kara sakal hesapta de il! Tedbir ak sakalla olmaz; akl ile olur. Efendi ne derse' hemen onu yap! Mesut efendinin her sefer ehirde et pahallndan i kyetini de Grc Mehmet paa u szlerle inelerdi: Anadolu kazaskerini ete doyuramadk! Bu hdise sadrzamn azlini hazrlam oldu. * EEN BALAMADAN... IV nc Mehmet devrinde Badat valiliine gnderiler? bir paa oraya gitmedi ve Anadoluda isyan halinde olan Abaza paaya katld. ki asi Ankaraya zorla girdiler. Orann beyi Krt Abdullah vaktiyle Bekta aann atlarn ehre sokmad iin kad Kederoluyu ldrmt. bir paa bunu unut mamt ve cellda: Vur boynunu! Diye emretti. Abdullah bey ban kaldrd: Hey paa, hey! Vur boynunu dersin, vururlar, ama ben eeimi balamazdan evvel sen de gelirsin!

67

Dedi. bir Mustafa da zeki ve nkte syliyen adamd;;; cevap verdi: Kederolu eeini balamadan ite sen varyorsun! Bununla beraber bir paa da bir aralk iki ay sadra zamlk ettikten sonra bodurulmu, eeini balamadan. evvelkilerin ardndan gitmiti. & GAYEETL CELLAT!-. 1653 senesiydi. IV ic Mehmet, isyan halinde iken*, parlak vitlerle stanbula getirdii ve damat edindii sad rzam bir Mustafa paann idamn emretmiti. Bostancba ona bir haseki ile haber yollad: Takdir byleymi, abdesi ve namaza balasnlar! bir paa tvbe ve ibadet iin bir okumu adam istedi": bostancbanm ktibi Koca Mahmut efendi ile birlikte na maza durdular. Bu i biter bitmez kapdaki celltlara ia ret edildi. Usta cellt, birin boynuna kemendi att ve? bodu; eyhlislmm da idam edilecei hakknda bir ayia; olduu iin celldn ra da Mahmut efendinin boaznakemendi dolad. Zavall ihtiyar: Bre kfir!... Diye haykrarak yerinden frlad: kendisini kurtard;: fakat cellt ra beceriksiz grnmemek iin yeniden sal drd. ki taraf arasnda bouma oldu; kemendi geirdi,. Grlty iitenler koutular: Bre melun, ek elin! Cellt ekildi ve Mahmut efendi kemendi kard. Cel lda kt: Bre kfir hnzr, Allah beln versin! Sormadan ne ye hcum edersin? Kendisini dar atarken de syeniyorAr

68

Allah, Allah!..,. l veya diri, bu heriflere yakla mak ne kadar tehlikeliymi!...

HUMMA VE TAUN LLARI.., IV nc Mehmet zamannda Anadolu kazaskeri mamzade Hanefi efendi ile Rumeli kazaskeri Kadzadenin yol suzluklar dillere destand. Bir gn kazaskerlerin de bulunduu bir divanda mevluiat Kara Abdullah geldi, syliyeceini syledi; elleri ni kaldrp sadrzam Dervi .Mehmet paaya dua etti; ka zaskerleri gklere kard., Paa, kazaskerleri niin metettiini sorunca dedi, ki: Sultanm; bir olum hummaya tutulmutu; bin il yaptm, fayda vermedi; en sonra hummaya: Ey stma, u ocuu brakmazsan Anadolu efendisi mamzadeniin hep .gnahlar senin boynuna olsun! dedim. O saat ifa buldu. Divan, halk glt. Sadrzam sordu: Ya niin Rumeli kazaskerinin gnahlarn havale etmedin? Yok sultanm, onu byle kk eylere harcamam. ocuun taununa saklarm! Meclisi kahkahalar doldurdu. Bu hakaret ve .tehir jiki kazaskerin azillerine soi sefoep oldu. * Y A YENLRSE?... 1750 - 1813 senelerinde yaayan air Srurnn asl ad Osmandr. aka manzumeleri ve hiciv de yazard; asl hreti hdiselere tarih ;drmekti.

69

Bir defa kaptan paa .dman zerine, gidiyordu; tarih, syledi: Srd yelken krek dy kapudan p Eski yaznn her harfinin dellet ettii saylar topla dlar; tam o yl gsteren say kt. Fakat dediler ki: yi ama, Allah gstermesin, ya kaptan paa yenilir se!.. Srur, bir hecenin yerini deitirerek mra u ekle, koydu: Srd yelken krek da kapudan. py.
it SAKALINI AARTSIN!

Mekkizade Asim efendi henz genti; II inci Mahmu.ttan sonra en n f^ -u olan padiahn baktibi Halet efendi onu hin-%o e-iu/or; ^yhlislm yapmak istiyordu;, gizlice haber gnderdi: I olrnr "i lU * ka Leyaz kl peyda etse!... Herkes beyaz kllar kavurtmaa alrken Asm efendi ud aac vesaire yakyor, sakalna tutuyor ve aartmaa a lyordu. 1816 senesinde stanbulda softalar eyhlislm Zeyne-lbidin efendi aleyhine ayaklandlar ve onu devirdiler. Mekk.k3.de Asm efendi Halet efendiye haber yollad: Sakalmda bir ka tel aarttm. Artk eyhlislm olmak iin mni kalmad; frsat da kmtr, inayet buyu rulsun! Halet efendi sznde durdu ve onu eyhlislm yapt.

70

AMAN O BENM BERBERMDR! .. 1820 senelerinde stanbulda kargaalklar olmu, devlet aleyhinde dedikodu alm yrmt. Vkel meclisinde lerkes bir fikir sylyordu. Halet efendi dedi ki: imdi Okularbandaki berberin ba kesilsin; di kerlerine korku gelir ve dedikodunun ard kesilir! Oradakilerden biri tella doruldu: Aman, o benim berberimdir! Halet efendi hi istifini bozmad: Onun idam art deil, te taraftaki berberin boynu 'vurulsun; maksat hsl olur!.,.
k

CAN KURTARAN KALLV... II inci Mahmutun vezirlerinden Rauf paa zeki, al]kan, yakkl bir adamd; ilk sadrazamlnda ancak otuz 'beinde vard. Halet efendi ona da kancay takt, azlettirdi; idamna ferman istedi, fakat padiah: Hayr, kallvi bana ok yakyor; ben o gzel ba rsa kyamam! Dedi, Sakz adasna srmekle kald. Daha sonra affedilerek valiliklerde, hatt sadrzamlk-'ta bulunan Rauf paa mesuliyetten ok korktuu iin sav saklama siyasetini tuttu. Fikirlerini niin aka syleme dii sorulunca u cevab verdi: Kallvi her zaman insan kurtaramaz! Son sardzaml srasnda savsaklama siyaseti kadar alm yrmt ki makam olan ve yksek kap mna

71

sna gelen Bbli nin ismini bo kap demek olan Bbhli ye evirmilerdi.

MEZAR HALKI DAYANSIN!.. 1820 senelerinde darphane nazr olup Halet efendinin idam ettirdii Abdurrahman beyin adamlarndan Reit efendi, stanbulda mnzevi yayordu; hi suu yokken onun da idam emf olundu. Merhametli adamlardan biri Halet efendiye yalvard: Efendim, bu Reit gen bir adamdr; baka trl ce zalandrlsa!.. . Genci ldrmek yazk, ihtiyar ldrmek gnah; her zaman idam iin orta yal adam nereden bulmal? Halet efendinin ne kt nasihati olduunu Sultan Mahmut da anlad; 1822 de Konyaya srld; orada kesilen ba stanbula getirildi. Bu hdise hakknda sylenen u beyit mehurdur: Ne kendi eyledi rahat ne verdi halka huzur; Ykld gitti cihandan, dayansn ehli kubur! EREF SAAT... II inci Mahmut, btl itikatlarla ilgili olmyan padiaht. Bir gn tersanede bir gemi denize indirilecekti. Padiah eref saat yani uurlu zaman gibi eylere inanmazd ama, herhalde halkn dnne hrmet iin olacak, mnecciml>aya: Mnasip bir zaman tayin etsin! Diye haber yollad. Zira byle yapmasa ve gemi de bir kazaya urasa halk bahane sayabilirdi.

72

Mneccimba eraf saat i tayin etti; lkin padiahn yemek zamanna rastlad. Padiah onu ard ve azarlad: - Benim yemek yiyeceim zamandan baka eref sa at yok mudur? Mneccimba affn diledi; hem yldzlarn vaziyetine, hem de padiahn arzusuna uygun baka bir saat tayin etti. * ESK KAFA YEN KAFA... 1799 - 1857 seneleri arasnda yaayan Mustafa reit pa a Sultn Mecit tahta kt srada hariciye nazr olmakla beraber Londrada eli bulunuyordu. Sadrzam Hsrev paa eski kafal bir adamd; henz on'sekiz yandaki yeni padiah aldatarak yeni kafal bir adam olan Reit paay idama karar verdi. Onu gler yzle1 karlad. Sonra padiaha tezkere yazarak kapatt ve ona verdi: stanbula geldiinizi ve hariciye nazrln eskisi gi bi idareye balyacamz bildiriyorum. Kendiniz saraya g trrsnz ve hem de padiahmza kulluunuzu arzedersiniz!... Halbuki tezkerede, memleketin detlerini bozduu ve her hususta saygszla cesaret ettii iin Reit paann idamna izin istiyordu. Reit paa Beikta sarayna gitti; tezkereyi mabeyinci vastasiyle padiaha gnderdi. Sultan Mecit onu okur oku maz hiddetinden yere att ve Reit paay ard. Avrupann vaziyetini sordu; memleketin selmeti iin ne yapmak lzm geldii hakknda konutu. Sonra sadrzamn tezkere sini gsterdi. Reit paa hayretini gizliyemedi. Padiah onar Tamamiyle emin ve msterih olunuz. Sizi takdir ediyorum. nallah dediklerinizin hepsi yaplacaktr.

73

Dedi. Vazifesinde ipka edildiini bildiren bir emirle Hsrev paaya yollad. ok gemeden de sadrzam yapt.

ENGELOLU TAHR PAA... Karadenizli, cesur ve dil bilen engelolu Tahir paa, genliinde korsanlk etmi, kaptan paala kadar yksel miti. Navarinde ngiliz, Fransz ve Rus birleik donanma snn basknndan yalnz o, birka gemi ile kurtuldu ve onu dinleselerdi felketin nne geilebilirdi. O devirde Akdeniz adalarnn idaresi kaptan paalara aitti. Bir adadaki konsolosun gidiini beenmedi; Defol, git! demek nezakete ve devletin siyasetine uymazd; dedi ki: Sizin burada shhatiniz bozuluyor; hava deitirirse niz iyi olur. Fakat konsolos ya kafaszlndan, ya inadndan yahut o devirde Avrupallarca Osmanl imparatorluuna saygsz lk moda olduundan: Burann havas bana yaryor; gayet iyiyim! Dedi. Bir mddet sonra engelolu Tahir paa tekrar konsolosu grd: Konsolos bey, siz beni be yz be kurutan kara caksnz; be yz kurua bir kle satn alacam, sizi ld recek; sonra be kurua bir ip alarak kleyi asacam! Konsolos adadan ekilip gitti. KAPI YOLDAI... 1850 de len Esat Muhlis paa ok kibirliydi. Sultan

74

Mecit onun burnunu krmak iin saraya ard. Paann ' dostlarndan biri davetin sebebini bildirdi. Padiah divan salonunda bekliyor, paa merdivenleri kyordu. Sarayn kpeklerinden biri ona havlamya ba lad. Paa salondan duyulacak ekilde kpee kt: Ne havluyorsun? Kap yoldayz! Bylece hakaretten kurtuldu; iltifat kazand.
it

HANGS DAHA ASL?.. Osmanl devletinin ilk zamamarnda Rumelide byk .hizmetlerde bulunan Gazi Evrenos beye o devrin padiah 'Selanik civarnda byk iftlikler balam ve sllesi bu topraklar elden karmamt. Aya mftsnn olu Esat Muhlis paa Selanikte vali iken Evrenos oullarndan biri paaya yazd davet tezkeresinin altna be yz yllk sllesini sralam ve bu ksm tezkerenin metninden birka misli uzun olmutu. Esat Muhlis Paa maksad sezdi ve cevap olarak yaz d tezkerenin altna u imzay att: Esat bin dem aleyIhisselm.
lk

Y A RYASINA GRERSEM? kinci Mahmutla Sultan Mecidin sadrzamlarndan Drendeli zzet Mehmet paa cretli ve zalim tannmt. Kastamoni valisi iken ryasna giren bir adam astrd; ida mn sebebini kadya anlatt. Kad soluu stanbulda ald; eyhlislma gitti; baka yere tayinini yalvard. eyhlis l m sordu:

75

iyi ama, bundan sana ne? Sen asm deilsin ya, g:nah onun boynuna!.... Efendi hazretJeri ben de aslmaktan korkuyorum. ~ Seni ne diye assn? Ya bir gn ryasna girersem? girmemek elimde deil ki...
'k

Valinin ryasna

HKMDRLARI SUSTURAN ADAML. 1814 - 1868 senelerinde yaayan Keecizade Fuat paa /Osmanl imparatorluunu' batmaktan kurtarmann tek are si Avrupallamak olduunu Sultan Azize aka anlatan vasiyetnamesiyle mehurdur. Softalar ve geri kafallar onun hakknda dedikodu yapyorlard. Sadrzam bulunduu sra ca stanbulda yaptrd kaldrmlar meteden birine: O kaldrmlar bize atlan talardan yaplyor! Demiti. Bir aralk para sknts vard; saraydaki altn eyann 'eritilmesi ve paraya evrilmesi dnld; Bunu padiaha sylemek cesaretini yalnz o gsterdi. Sultan Aziz kzd: Demek ki sarayllarn su itikleri altn taslar ok gryorsunuz! Padiahm, yarn, Allah esirgesin, buraya dman girince bizler efendimizin zengisine sarlarak Konya ova larn tuttuumuz zaman hanm sultanlar da o altn taslarla ayrlk emesinde mi su iecekler? Fuat paa Sultan Azizin Avrupa seyahatinde Pariste III nc Napolyon'un sofrasnda bulunuyordu. Girit isyan larndan bahsedilirken Napolyon bir aralk Fuat paaya taM d :

76

Banza dert olan u aday bir mteri bulup satsanz! Gzel bir fikir!... Kaa satarsnz? Aldmz fiyata!... Girit i almay tasarlayan marur Napolyon Trklerin oray yirmi be sene derek aldklarn biliyordu. Kzar d ve artk bir daha bu bahse yanamad. Fuat paa Petersburgda eli iken Osmanl imparatorluuna. hasta adam diyen ve slm dman olan ar I inci Nikola gya alay etmek istedi; peygamberin miracndan bahsolunurken sordu: Acaba gkyzne hangi merdivenden kt? Halbuki gerek islmlar ve gerek hristiyanlar, lmeden. evvel veya sonra Isann da ge ktna inanrlar. Fuat paa cevap verdi: sann kt merdivenden... lir KEND ELYLE KEND KOLUNU KESM! ., Msrif bir adam olan Msr hidivi smail paa, ecnebi devletlerle muahede ve istikraz yapmak hakkn istedi. Mitat paa azledilince stanbula saraf Abraham beyi gnder di. Padiaha ve devlet adamlarna be yz bin altn rvet verdi; ferman ald. O srada ran ah Nsirddin, Sultan Azizi ziyaret iin Almanyadan stanbula gelirken imparator ona dedi ki: Sen kendi eliyle kendi kolunu kesmi olan bir padi ahn misafirliine gidiyorsun!
'k

77

BEN GRTTE GRM M? II inci Abdlhamit zamannda Giritte frka kumandan olan bir paa yle byle bir zafer kazanm; erefine Girit madalyas bastrlmt, fakat pek ok kimselere bol bol ve rildii halde paa unutulmutu. Bir gn bu kumandan saraya gitmiti; Abdlhamitin huzuruna kacakt. kinci mabeyinci Hac Ali bey onu g rnce ihtar etti: Paa hazretleri, Girit madalyasn takmamsnz. Padiahmz farkna varrlarsa tenezzl etmediiniz sanlr! Fakat efendim, ben Giritte bulunmadm! Bu nasl sz? Bu madalyalar sizin zaferiniz erefine bastrld. Yanlyorsunuz, ben Giritte bulunmadm! Bu srada Giriti belki ryasnda bile grmemi olan eyhlislm efendi, gsnde Girit madalyas olduu halde ieri girdi. Kumandan paa onu gstererek Hac Ali beye dedi ki: nanmyorsanz eyhlislm efendiye sorunuz, beni 'Giritte grm m?

MISIR KOANI VE MEZAR TAI... 1843 - 1911 senelerinde yaayan air Eref Trk edebi yatnda hicivle mehur olanlarn n safnda gelir. Bu yz den hapiste yatt, srld; gurbete kt; sefalet ekti. II inci Abdlhamit zamannda Msr n bsbtn el den gitmesi zerine syledii kta mehurdur: Vakti frsat gzetir ah cihan, Tutar elbette elinden kaan..

78

Gene sahip olur inallah, Msrn kald elinde koan... Mezar tana yazlmak zere syledii kt a, onun ha yatta iken insanlardan ektiklerini anlatmak itibariyle de erlidir: Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah iin, Gelmesin, reddeylerim billhi z kardam. Gzlerim ebnayi demden o rtbe yld ki, stemem ben fatiha, tek almasnlar tam... Bir rivayete gre Krkaata bulunan mezarnn taK gerekten alnmtr. Yoksa bunu Erefe hayran olanlardan* biri, onun tahmin ve korkusunu hakl gstermek iin, mah sus mu yapt?

DEVLETN CENAZES... air ve byk vatansever Namk Kemal, Osmanl dey-letinin o zamanki halini grerek zlyor; tenkitler yad ryor, bu gidile devletin batacan, hatt batmakta olduu nu haykryord u. Bir gn tandklarndan birisi ona sordu: Hani ya, yirmi senedir bu devlet batt, bitti, ld, di yordunuz ama gryorsunuz ki hl sadr. Namk Kemal ac ac gliimsiyerek cevap verdi: Canm, bu oduncu Mehmet aann cenazesi deil ki' hemen kaldrp gmsnler. Alt yz yllk bir devletin ce nazesi yetmi seksen senede ancak kalkar!.. Bu szn sylenmesiyle Osmanl imparatorluunun y klmas ve Trkiye Cmhuriyetinin kuruluu arasnda elli altm sene gemitir ki, daha evvelki yirmi sene de ilve? edilince, Namk Kemalin tahmini doru kar. S O N

79

BU KTABI HAZIRLARKEN FAYDALANDIIMIZ: EEKLER: Kitabn ad: Devleti: Osmaniye Tarihi Tarihi Seyyah Tarihi Ali Osman Tcttevarih Tarihi li Osman

Mellifi: Hammerden Mehmet Ata> Evliya elebi Ltf Sadeddin l Hasanbeyzade olakzade Sadeddin Osmanzade Ktip Mustafa elebi Peev brahim Selnikli Mustafa Mustafa Naim Ktip Mustfa elebi Fndkl h Mehmet Mehmet Rit Ahmet Refik

Selimname Hadikatlvzera Takvimttevnrih Tarihi Peev Tarihi Selnik Tarihi Naima Fezlekei Tevarih Silhdar Tarihi Tarihi Rid Kadnlar Saltanat Sokllu Alimler ve Sanatkrlar Samur Devri Tarihi Umum

.80

Kitabn ad: stanbul Muhasaras

Mellifi: Gstav Nahit lmberjeden M.

stibdaddan Hkimiyeti Milliyeye Ahmet Rasim Tarihi Cevdet Tarihi Ltf stanbulda Yarn Asr Ahmet Cevdet Ltf Basireti Ali

Mehur Adamlar Ansiklope disi brahim Alettin Hasbihal Eref