MEVLNNIN R ANLAYIINDA TAHKYENN YER* Ltfi ALICI*

ZET

Sevgi ve hogr gnei Mevln Celleddn-i Rm, 30 Eyll 1207de Belhte domutur. Henz ocuk yata iken ailesiyle birlikte 1212/1213te Belhten Anadoluya g eden Mevln, 17 Aralk 1273te Konyada vefat etmitir. Binlerce beyit tutarnda eserleri olmasna ramen kendisini hibir zaman air olarak grmeyen Mevln, iiri hret kazanmak ve sanat amacyla deil, insanlara rehberlik etmek gayesiyle yazmtr. Mevln, iiri insan kemale ulatrma srecinde bir vasta olarak kullanr. Mesnevde ayrlktan ikyet eden insann nasl olgunlaaca tahkiye slubuyla manzum olarak hikye edilir. Dnyann ilgisine her geen gn daha fazla mazhar olan Mevln, eserleri ve fikirleriyle insanla hizmet etmeye devam etmektedir. Anahtar Kelimeler: Mevln, iir anlay, Mesnev, tahkiye. The Importance of Story telling in Mevlana's Poetry
ABSTRACT

Mevlana who is regarded as the sun of love and tolerance was born in Belh on 30th September 1207. He migrated with his family from Belh to Anatolia in 1212/1213 when he was a child and he died in Konya on 17th December 1273. Although Mevlana had thousands of couplets, he did not consider himself as a poet. He wrote poems not to become famous or for the sake of art but to guide people to find the right way. He uses poetry as a tool with which human being become a mature person. In Mesnevi, the way to become a mature person is shown by using story telling in prose style. Mevlana who attracts the attention of people increasingly continues serving human being with his ideas and distinguished works. Keywords: Mevlana, Mevlana's poetry, Mesnevi, story telling. Mevleviliin temellerini atan ve asl ad Muhammed Celleddn olan Mevln, 30 Eyll 1207 ylnda Afganistan'n kuzeyindeki Belh ehrinde domutur. Babas, devrinde Sultnu'l-Ulem unvanyla anlan Trkistan'n byk mutasavvflarndan Necmeddin Kbr'nn talebesi Baheddn Veled'dir (1148-1231). Baheddin Veled, Belhin dier bir tannm limi olan ve Harezmah sarayna yaknl ile bilinen Fahreddn Rz ile dt fikir ayrl ve yaklaan Mool tehlikesi sebebiyle Mevln henz 5-6 yalarnda iken (baz kaynaklara gre 12 yanda) ailesiyle birlikte Anadolu'ya g etmitir. Belhten 1212/1213te balayan yolculuk Seluklu sultan I. Alaaddin Keykubadn davetiyle 1228de Konyada sona ermitir.
* *

KSde 12.12.2007 tarihinde yaplan Mevln Panelinde bir blm sunulmutur. Yard. Do. Dr. KS, Fen-Edb. Fak., retim yesi. e-mail: lutfialici@mynet.com.

Mevlnnn ilk hocas babas olmu, onun vefatndan sonra eitimini babasnn talebelerinden Seyyid Burhaneddn Muhakkk- Tirmiz stlenmitir. Seyyid Burhaneddn ile birlikte 1233te ama giden Mevln, bni Arab ve Sadrddn-i Konev gibi byk mutasavvflarn sohbetlerinde bulunmutur. Mevln, bu ilim ve maneviyat yolculuunda, kendi ifadesiyle, hamlk devresini gemi, hatta pimitir. Mevlna artk Konyada drt medresede birden ders veren mehur bir limdir. Bu mehur lim, 29 Kasm 1244te Konyaya gelen ems-i Tebriz vastasyla ak atei iinde yanarak bildiimiz Mevln mertebesine ulamtr. Hayatnn bundan sonrasn kendisine gnl verenleri eitmekle geiren Mevln, 17 Aralk 1273te Konyada vefat etmitir. Kmil odur ki, braka dnyada bir eser, eseri olmayann yerinde yeller eser* (http://www.merhabagazetesi.com.tr) kavlince Mevln, Mesnev, Dvn- Kebr, Rubiyt, Fhi Mfih, Meclis-i Seb'a ve Mektbt olmak zere alt byk eser brakmtr (Yeniterzi, 1995:1-17; Glpnarl, 1985; Horata, turkoloji.cu.edu.tr ). Bugn eserleri ve fikirleriyle dnyann ilgisine mazhar olan Mevln, hi phesiz byk bir mutasavvf airdir. O dncelerini zamannda rabet gren anlatm yollarndan iir vastasyla ortaya koymutur. Binlerce beyit tutarnda eserleri olmasna ramen Mevln, hibir zaman kendisini air olarak grmez. Dostlarn krmamak iin iiri adeta zoraki sylediini belirtir: Yanma gelen yarann sklmamas, zlmemesi iin gnl almaya alyorum ve onlar megul etmek, oyalamak iin iir sylyorum. Yoksa ben nerede, iir sylemek nerde! Vallahi ben iirden bktm, usandm ve benim iin bundan daha kt bir ey yoktur. Mesel bir adam, misafirinin can ikembe orbas istedii ve bu onun itahn aaca iin, eline pislikli bir ikembeyi alm, kartrp duruyor. Benim de bakalar arzu ettiinden dolay onunla (iirle) alkadar olmam lazm geldi (Tarkhya, 1985: 116; Yeniterzi, 1995:31) diyen Mevln, iiri bir gaye deil, bir eitim vastas sayar. Mevln, iiri hret kazanmak ve sanat amacyla deil, insanlara rehberlik etmek amacyla yazmtr. Bu sebeple onun her iirinde bir retme kaygs, bir telkin abas vardr. Genellikle bir mnasebetle irticalen syledii iirleri, sr ktipleri tarafndan kaydedilen Mevln; kendisine ramen iirde ulat lirizm ile dnyann en byk airlerinden biri olarak kabul edilir (Kadir, 2002: 9; Horata, http://turkoloji.cu.edu.tr). Dilsiz dudaksz szler syleyeceim sana Bir eyler anlatacam btn kulaklardan gizli Herkesin orta yerinde konuacam ama Senden baka duyan olmayacak sylediklerimi (www.antoloji.com) Biz senin gzlerinde grdk Aslanlara meydan okuyan o ceylan. Baka bir ovas var o ceylann bu gn ki cihandan da dar. (Kadir, 2002: 43)

Bu veciz sz, Konyal Mevln Eb Sid Muhammed Hdimye isnat edilmektedir.

Bu bucaa snan senin kanl bakndr O byk sara sunan senin nergis gzlerin. Sarhoa gelen de onlar, gnller alan da onlar Adam can evinden vuran da onlar. (Kadir, 2002: 58) Aya fkelenmiim ben, ite byle kapkara bir gece olmuum Padiaha kzmm, rlplak bir yoksul olmuum Gzeller sultan gel demi, evine arm beni Ben bir yolunu bulmuum, yola ba kaldrmm Sevgilim ba eker, naz ederse, gamlara atar, kararsz korsa beni Bir kere bile ah demeyeceim, nat iin aha da kzmm ben. (Kadir, 2002: 88-89) Mevlnnn iirlerinden yaplan bu manzum tercmeler, onun sanatkrln, iirde ulat seviyeyi hissettirecek mahiyette rneklerdir. Bu adan bakld zaman Mevlnnn iir sanatyla ilgili szlerini onun engin tevazusunun ifadeleri olarak grmek de mmkndr. Tahkiye, kelime olarak; hikye etmek, hikye anlatmak demektir (Develliolu,1993:1020). Bir eitim ve retim metodu olarak bu gn de kullanlmaktadr. Hikyelerle retim en etkili anlatm biimlerinden birisidir. Hikye teknii sayesinde en zor konular kolayca anlatlr, hatrda kalacak bir etkiye kavuur (Aknc, 2001: 49). nsanlk tarihi kadar eski olan bu slubun en gzel rnekleri Kurankerimde verilmitir. Gemi kavimlerin bandan geenler, peygamber kssalar ve baz zel ahslarla ilgili hadiseler hikye etmek suretiyle anlatlmtr. Kurankerimde bir ifade vastas olarak kullanlan bu slubu ranl mutasavvf airler modelleyip kendi eserlerinde kullanmlardr. Bu sluplaryla tannp edeb bir ekol meydana getiren mutasavvf airlerin banda, Hakm Sen (1071-1140), Feridddn Attr (1142/1145-1221) ve Sad-i irz (1193/1213-1292) gelmektedir (Ayan, 1991). Bu slupla asl baary Mesnevsiyle mutasavvf airimiz Mevln gstermitir (Ayan, 1991: 8). Alt ciltlik manzum bir eser olan Mesnevde, hkim slup tahkiye slubudur. Eserdeki hkim slubun tahkiye olduu hemen ilk beytinden anlalmaktadr. Binev in ney n ikyet m kned Ez cdyh hikyet m kned Bu neyi dinle, nasl ikyet ediyor; ayrlklardan hikyet ediyor. (Eraydn, 2001: 495; Trkmen, 2002: 67) Mevln, Mesnevde bahsettii konuyla alakal olarak vermek istedii mesaj pekitirmek gayesiyle tasavvufi ve ahlaki manalarla ykl yzlerce manzum kk
3

hikye anlatr. Onun asl gayesi, insan eitmek ve daha olgun hale getirmektir. Bu sebeple bata Mesnev olmak zere dier eserlerinde lirizmle yourduu didaktik unsurlar iir vastayla muhataplarna sunar (Kadir, 2002: 9). Bu slubu ile Mevln, insanlar incitmeden onlarn hem akllarna hem de gnllerine hitap eder (Celkan, 1997: 81). Mevlnnn eserlerinde iledii temel konu hakiki aktr. Ona gre ak, devasz derttir ve tek devas tekrar daha iddetli k olmaktr (Glpnarl, 1995: C. I. 32; Okuyucu, 2006: 27). klk ise, kendi varlndan, benliinden sz etmemektir (Yeniterzi,1995: 151). Bu balamda Mevln, Mesnevde akn ve kln hallerini anlatrken bu soyut unsurlarn daha iyi anlalmasn salamak gayesiyle sembolik hikyelerden yararlanr: Bir gn bir k sevgilisinin kapsn ald. Sevgili ierden seslendi: Kapy kim alyor, kim o! k: Benim, ben deyince, Sevgilisi ona: Git buradan! Sen henz olgunlam deilsin, diyerek kapy amad. O zavall k kapdan ekti gitti. Yollara dt, ayrlk acsyla yand yakld. Tam bir yl sonra geri dnd ve sevgilisinin kapsn tekrar ald. Sevgili ierden yine seslendi: Kapy kim alyor, kim o! k: Sensin, sen dedi. Sevgili kapy aarak; mademki sen ben oldun, ey ben gel ieriye, gnl evi dardr oraya iki kii smaz, dedi (Mevln, 1988: C. I. 245-247; Zeren, 2002: 49). Bu hikyede anlatlan k ve sevgilisi arasnda geen hadiseye eitli boyutlarla gnlk hayatta da rastlamak mmkndr. lk manas itibaryla gnlk hayata hitap eder gibi grlen bu hikyede Mevln, hakiki klara seslenerek; yr seni kovsa da mitsiz olmayasn. Bugn seni kovarsa bile yarn ister. Sana eer kapy kaparsa, gitme, orada bekle. O bekleme yznden seni alr, en st sedirin stne oturtur. ayet btn kaplar ve geitleri sana kaparsa, kimsenin bilmedii gizli bir yol aar, demektedir (Beytur, 1990: C. II. 120). Dier bir ifadeyle, hikyede; hakiki k, sadk ve sabrl olmal, yalvarmal, sevdiinin rengine boyanmal, benlikten kurtularak kendi varln sevdiinin varlnda yok etmelidir, denilmektedir. Mevlna ak anlatrken efsanevi ak kahramanlar Leyl ile Mecnn ile ilgili kk hikyeler anlatr. Leyl ile Mecnnun birer sembol olarak kullanld hikyelerden ikisi yledir: Mecnn, Leylnn kyne gitmek iin yeni yavrulam bir deveye binip yol almaya balad. Mecnnun tek derdi bir an nce Leylya kavumakt. Geride brakt yavrusunu dnen devenin ise tek derdi geriye dnmekti. Mecnn kendisindeyken deveyi Leylnn kyne doru sryordu. Bir an dalp gitse, elinden yular gevetse, deve bunu hissediyor, hemen geri dnp yavrusuna doru
4

kouyordu. Mecnn kendine gelip baktnda ulatklar yerden ok daha geride olduklarn fark ediyordu. Bu yolculuk iki gn bu ekilde srd. Bu hle aran Mecnn, bu yol byle bitmeyecek diyerek, deveden indi. Deveye: Ey deve, ikimiz de z fakat aklarmz birbirine zt! Bende Leylnn ak, sende de yavrularn sevgisi olduka seninle arkadalk edemeyiz. Eer bu beraberlii srdrecek olursak, vuslata erimek iin iki admdan ibaret olan bu yolu hibir zaman bitiremeyiz. Gerekirse sevgiliye yuvarlanarak giderim, deyip deveyi serbest brakt (Mevln, 1988: C.IV. 126-128; Zeren, 2002: 187-188). Bu hikye ilk bakta Leyl ile Mecnnun efsanevi aklarndan bir sahne gibi grnmektedir. Elbette ki maksat Leyl ile Mecnnun aklarn anlatmak deildir. Hikyede Mecnn, ezeli sevgiliye (Leyl) k ruhu, deve ise yavrular heva ve heves olan nefsi temsil etmektedir. Soyut unsurlarn somutlatrlarak anlatld bu hikyede Mevln, Nasreddin Hoca (1208-1284)nn bir fkrasnda* anlatld gibi dizginleri brakp katrn (Okuyucu, 2002: 116) / nefsin gtrd yere gitmeyin demektedir. Mecnn, Leylnn akyla yanp dururken bir gn bir kpei yakalad. Onu pp koklamaya balad. Bunu grenler bana toplandlar onu knamaya, ayplamaya baladlar: A aklsz Mecnn, sen iyice azttn. Bu yaptn deliliin de azgnln da snrn at. Hi kpek plp sevilir mi? Kpek daima pis eyler yer ve kendini diliyle temizler. Bunlar duyan Mecnn glerek onlara: Siz ne cahil kimselersiniz! Grdnz bu kpek sradan bir kpek deil, o Leylnn mahallesinin kpeidir. Birok yer varken o Leylnn mahallesini mekn tutmutur. Onun gzleri Leyly gren gzlerdir. Onun ayaklar Leylnn bast topraklarda dolaan ayaklardr. Ben bu gzleri nasl pmeyeyim, bu ayaklara nasl yz srmeyeyim, dedi (Mevln, 1988: C. III. 45-46; Zeren, 2002: 120-121). Hikyede, Mecnnun Leylya olan akndaki samimiyetinden bahisle, gerek n sevdiinin hatr iin onun sevdiini de sevecei anlatlmaktadr. Bu balamda hakiki klara, suretten geerek, yaratlm yaratandan tr sevmek gerektii mesaj verilmektedir. Mevln, eserlerinde elbette ki sadece aka deil, insanla ilgili hemen her konuya yer vermitir. imdi de bunlardan sosyal hayata dnk mesajlar veren hikyelerinden rnekler verelim: Kendini beenmi bir nahiv/gramer limi gemiye binmi gidiyordu. Gemiciye sordu: Ey gemici, gramer bilir misin?
Nasireddin Hoca, katr zerinde gidiyormu. nat hayvan, emre itaat etmiyor, kendi bildii gibi davranyormu. Hoca bakm ki sz geirmek mmkn deil, brakvermi dizgini. Grenler: - Hoca, nereye gidiyorsun, demiler. - Hoca, katrmn gittii yere demi. (Okuyucu, 2002: 116)
*

Gemici: Hayr bilmiyorum, dedi. lim glerek; desene mrnn yars boa gitti, dedi. Gemici bu sze kzd fakat sesini karmad. Aradan zaman geince frtna balad, gemi bir girdabn ortasnda kald. Bu kez gemici, lime: Muhterem efendim, yzme bilir misin? diye sordu. lim: Hayr, yzme bilmem deyince, Gemici: Yazk! Desene mrnn tamam hie gitti. nk biraz sonra gemi bu girdapta batacak imdi burada nahiv (gramer) bilgisi lazm deil, mahiv (Allahta yok olmak) bilgisi lazm, dedi (Mevln, 1988: C.I. 228-229; Zeren, 2002: 120-121). Engin hogrsyle insanlara hakaretle bile baklmasna raz olmayan Mevln, bu hikye ile ilmiyle gururlanp bakalarn hakir gren ilim adamlarn tenkit ederek, ilim adamnn ayn zamanda irfani bilgiye de sahip olmas gerektiini vurgulamaktadr. Ayn hikyenin sonunda Mevln, stersen dnyada zamann allmesi ol, hele imdicik dnyann yokluunu da gr, zamann yokluunu da! Gramerciyi size, yok olma gramerini retmek iin hikye arasnda hikye ettik, demektedir (Mevln, 1988: C.I. 228-229). Mevln, ilmine ramen nefsini bilmeyen, her metan kymetini bilip de kendi kymetini bilmeyen insann halini Sebe kavmiyle ilgili u hikyeyle dile getirir: Sebe kavmi iinde kii vard. Biri ok uzaklar grrd ama krd. Karncay grrd ama Sleyman grmezdi. Dieri gayet iyi duyard ama sard. Hazineydi ama altnszd. br plakt ama etei pek uzundu (Mevln, 1988: C. III. 212; Okuyucu, 2006: 84). Mevln, benzetme ve tezatlarla ortaya koyduu bu ilgin ve arpc ifadelerden maksadn yle aklar: Uzun emel sahibi sardr. Bizim lmmz duyar da kendi lmne kar sardr. Hrs da krdr. Halkn ayplarn inceden inceye syler durur. Kendi aybn grmeye gelince gz krdr. plak da eteinin kesilmesinden korkuyor! Hayret, hi plan etei kesilebilir mi? Dnya halk mflistir ama yine de soyulmaktan korkuda. Meteliksiz mflisin hrszdan korkmasna ne hacet! nsan dnyaya plak geldi, plak gidiyor. yleyse hrsz kaygsyla niin dertlenir? Bylesi sanki ryada mal sahibi olup da hrsz korkusuyla titreyene benzer. Biri onu uyandrnca kendi haline katla katla gler. Ey, bu halk zamanm alyor, diyen! Mademki o vaktin sana hayr yok, o halde sen zaten isiz gszsn de farknda deilsin (Mevln, 1988: CIII. 213-215; Okuyucu, 2006: 84). Bu anlatlanlardan u kyor ki btn bilgilerin ba insann bizzat kendisini bilmesidir. Her ey kendini bilmekle balar ama insann en az bildii yine bizzat kendisidir (Okuyucu, 2006: 84).
6

Kusursuz dost arayan dostsuz kalr diyen Mevln, hakiki dostluu Znnn- Msrye (772-859) ait u kk hikye vastasyla yle anlatr: Znnn- Msrnin bana garip bir hl geldi. Bu halini anlamayanlar onu delirdi, diyerek tmarhaneye yatrdlar. Bunu duyan dostlar onu ziyarete gittiler. Znnn, gelenlere kim olduklarn sordu. Onlar da biz seni sevenleriz, buraya halini hatrn sormak iin geldik, dediler. Bunun zerine Znnn, onlara talarla saldrd. Ziyarete gelenlerin her biri korkusundan bir yana kat. Bu hale glen Znnn: Ey dostluk iddiasnda bulunanlar, geri dnn! Hakiki dostlar dostun cefa tandan saknmazlar, dedi(Mevln, 1988: C. II. 106-112; Zeren, 2002: 74; Cam, 1989: 23). Molla Abdurrahman Cam, bu hikyenin* yorumu mahiyetinde olan bir ktasnda; seven o kimsedir ki, sevdiinden ne kadar dmanlk grse yine de dostluunu artrr. Sevdiinden bana binlerce sitem ta gelse, onlarla ancak ak binasn salamlatrr, demektedir (Cam, 1989: 23). Dou edebiyatlarnda fabl tr hikye nemli bir yere sahiptir. Bu trn dnya edebiyatnda en mkemmel rneini Beydaba, Kelile ve Dimne adl eseriyle vermitir. Fabl, kahramanlar genellikle hayvanlar leminden seilen, tehi ve intak yoluyla ounlukla manzum yazlan, sonuta ahlaki bir ders karlan alegorik hikyelerdir. (TDK, 1988: 485). Bu edeb tr ile insan elendirerek eitmek hedeflenir. Mevln da bir eitimci olarak insanlara ahlaki dersler vermek gayesiyle eserlerinde bu trden istifade etmitir. Szl kltrde Mevlnya isnat edilerek anlatlan u fabl verdii mesaj asndan dikkat ekicidir: Koyun ile kei ayn srde otluyorken koyun biraz ileride, kei ise biraz geride imi. Bu srada bir dereden atlayan koyunun hafif kuyruu kalkm. Bunu gren kei arkadan koyuna, eyin gzkt, demi. Koyun ise hi istifini bozmadan hafif geri dnp, keinin yzne: Bre utanmaz! Seninki hep akta ya, demi. Hikyede kendi kusurlarna bakmayp, insanlara eksiklik nazaryla bakan ve bakalarnn ardndan konuan insan tipi tenkit edilerek, akll insan kendi noksanlarna bakar, bakalarnn ardndan konuarak onlara kendi yzne kar kusurlarn syleme frsat vermez, denilmektedir. Dier bir alegorik hikyesinde Mevln, menfaate dayal arkadal ve sonunu yle canlandrr: Bir aslan bir kurt ve bir tilki birlikte ava kmaya karar verdiler. Beraberce bir yaban kz, bir kei ve bir de tavan avladlar. Aslan: Ey kurt, bu avlar aramzda bir pay et de, adaletini gster bakalm, dedi. Kurt, aslana; yaban kz senin, kei benim, tavan ise tilkinin olsun diyerek kendince pay etti. Bu taksimden holanmayan aslan, kkreyerek; ey kurt, sen benim olduum yerde nasl olur da o
Bu hikyeyi Molla Abdurrahman Cam (1414-1492), Baharistanda Ebubekir ibl ( 861-945)ye isnat ederek nakletmitir.
*

senin, bu benim diyerek konuursun! Ey kendini bir ey sanan, yle yanma bir yakla bakalm, dedi. Kurt yaklatnda aslan bir pene darbesiyle kurdu yere serdi. Sonra tilkiye dnerek, hadi bakalm imdi sen adaletli bir ekilde paylatr, dedi. Tilki: Ey yce aslan; u yaban kz sabah yemeiniz, kei le yemeiniz ve tavan ise akam vakti ereziniz olsun, dedi. Bu taksimattan ok memnun kalan aslan sordu: Ey tilki, byle adaletli pay etmeyi kimden rendin? Tilki: Yerde yatan kurdun halinden rendim, dedi (Mevln, 1988: C. I. 242-251; Zeren, 2002: 47-48). Hikyenin sosyal hayata bakan cephesiyle, denk olmayanlar arasndaki dostlukta, aslan payn daima gl olann alaca, bu sebeple menfaate dayal dostluklarn er ge bozulaca ve nihayetinde dostlarn birbirlerine dman olabilecekleri anlatlmaktadr. Dier taraftan hikye ile menfaat iin gl olann peinde dolamann insanda ahsiyet erozyonuna sebep olaca nazarlara verilmektedir. Dier boyutuyla hikyede, dnyalk peinde koarken hi ummadklar bir anda, aniden ecel penesine denlerin hali nazarlara verilerek, akll insann e dost ve yaknlarnn bana gelenlerden ibret alaca hususu vurgulanmaktadr. Nitekim Mevln da hikyenin sonunda; akll, o kiidir ki ekinilen belada dostlarn lmnden ibret alr. Eer ululanmay brakmaz, ibret almazsa onun azgnlndan bakalar ibret alr, demektedir (Mevln, 1988: C. I. 250-251). Yine Mevln, u kk hikye ile dost ve dostluklarmz zerine bir ayna tutarak bizleri inceden inceye yle dndrr: ki ocuk aralarnda istikbale ynelik yle anlamlar: Birimiz ileride ykselir mevki sahibi olursa dierini himaye etsin. Geen zaman dolaysyla tanmama sz konusu olursa hatrlanma parolamz da ben oyum olsun. Bu anlamadan yllar sonra ocuklardan birisi vezir olmu. Dieri vezir olan ocukluk arkadayla yaptklar szlemeyi hatrlayarak bir iltifat ve himaye midiyle kalkp onun kapsna varm. Bakm ki vezirde hibir ilgi ve tanma emaresi yok. Bunun zerine kendini hatrlatmak iin; Sen beni hatrlamadn galiba! Ben oyum, ben oyum, demi. Vezir: Tamam anladk! Sen hl osun ama ben artk o deilim, demi (Okuyucu, 2006: 193-194). Mevlnnn Mesnevsi sradan bir iir ve hikye kitab deildir. Eserde anlatlan manzum hikyelerde engin tasavvufi manalar vardr. Mevln bu tasavvufi manalara ve sembollerin gerek mahiyetini hikyelerin sonunda aklar. O tahkiye slubuyla, anlalmas g ve soyut kavramlar, temsili anlatmlarla somutlatrmakta, anlalmas zor grlen birok konuyu daha kolay anlalr hle getirmektedir. Buna ramen, Mesnevdeki sz konusu slubuyla ilgili olarak; maksadnn masal anlatmak olmad hususunda, bizleri yle uyarr (Yeniterzi, 1995: 32-33; Arpagu, 2004: 10):
8

Allah saklasn bunu masal sanma Bizim hlimizdir, insanlarn hikyesidir Maksat kssadan hisse almaktr Yoksa sana hikye anlatmak deil Ey karde, hikye bir lektir Ondaki her mn bir tane gibidir Akll kimse mn tanesini alr Asla lee aldrmaz (Yeniterzi, 1995: 32-33) Mevlnnn kendi yaadklar eserlerine yansd gibi hakknda anlatlanlar da dnemine k tutacak bilgileri gnmze tamtr. O, ilmiyle olduu kadar yaay, davran ve hogrsyle de insanlara rnek olmutur. Bu zellikleriyle devrin btn ileri gelenlerinden sayg gren Mevlnnn hi biri ile mnasebeti Seluklu veziri Muinddn Sleyman Pervne ile olduu kadar dosta ve samimi olmamtr (Tarkyha, 1985: XXXV). Hakknda baz uygulamalar sebebiyle halktan eitli ikyetler duyduu yakn dostu Muinddn Sleyman Pervneye, Mevln duyduklarndan rahatszln davranyla yle anlatr: Seluklu veziri Muinddn Sleyman Pervne bir gn sohbet iin Mevlnnn yanna gelir. Mevln; Pervnenin geldiinden haberi olmasna ramen her zamanki gibi hemen kabul etmez, bir mddet bekletir. Kabul edilen vezir, sohbet srasnda: Ge kabul edilmekten, bana bir i iin mracaat edenleri bekletmekle eziyet ettiimi anladm, der. Davranyla vezire istei mesaj veren Mevln, Vezire: Bir ey istemeye gelen irkinse iini hemen grp savarlar, ama gelen gzelse bir bahane ile oyalarlar, diyerek gnln alr (Okuyucu, 2002: 135). Mevlnnn iirlerinde en ok anlan tarihi ahsiyetlerden birisi hi phesiz ems-i Tebrizdir. O, Mevlny ak denizine atm, adn unutturmu, ayrlk ateinde yakarak olgunlatrmtr. ems, Mevlnnn bugnk bildiimiz Mevln olmas srecinde en messir ahsiyetlerin banda gelir. Bu sebeple ems ile ilgili hemen her ey Mevlnnn iirlerine yansmtr. Bu tarih hadiselerden birisi yle gereklemitir: lah akn bu iki mesti bir gece sohbet ederlerken, bulunduklar evin kaps Konyal bir grup tarafndan alnarak ems dar arlr. Hadiselerin seyrinden Mevln da ems de bu gidiin dn olmadn hissederler. Bunun iin Mevln, emsin gitmesini istemez. ems ise dn olmadn bile bile gider Mevln, bu hadiseyi bir gazelinde yle hikye eder: Oraya gitme demedim mi sana, Seni yalnz ben tanrm demedim mi? Demedim mi bu yokluk yurdunda hayat emesi benim!
9

Bir gn kzsan bana, Alsan ban yz bin yllk yere gitsen Dnp kavuacan yer benim demedim mi? Demedim mi u grnene raz olma, Demedim mi sana yarar ota kuran benim, Asl onu ssleyen, bezeyen benim demedim mi? Ben bir denizim demedim mi sana? Sen bir balksn demedim mi? Demedim mi o kuru yerlere gitme sakn, Senin duru denizin benim demedim mi? Kular gibi tuzaa gitme demedim mi? Demedim mi senin uman salayan benim, Senin kolun kanadn benim demedim mi? Demedim mi yolunu vururlar senin, Demedim mi tvbeni bozarlar senin, Oysa senin atein, scakln benim demedim mi? Trl eyler derler sana demedim mi? Kt huylar edinirsin demedim mi? lmezlik kaynan kaybedersin demedim mi? Syle, bunlar sana hep demedim mi? Mevln, fikir ve dncelerini dile getirirken kk hikyelerin yan sra veciz sz ve nasihatlerden de yararlanr. Bu balamda Mevlnnn eserlerine baktmz zaman hi phesiz pek ok rnek mevcuttur. Bunlardan Mevlnnn siretini yanstan veciz bir nasihati yledir: Cmertlik ve yardm etmede akarsu gibi ol efkat ve merhamette gne gibi ol Bakalarnn kusurunu rtmede gece gibi ol Hiddet ve asabiyette l gibi ol Tevazu ve alakgnlllkte toprak gibi ol Hogrllkte deniz gibi ol Ya olduun gibi grn, ya grndn gibi ol (Okuyucu, 2002: 48) Gnl, Allahn nazar ve tecelli ettii mahaldir. Kbe ise Hz. brahim tarafndan bina edilmitir. Bu sebeple gnller sultan Mevlnya gre gnl, Kbeden stndr ve bir gnl elde etmek en byk hacdr.
10

Dil be-dest ver ki hacc- ekberest Ez-hezrn Kbe yek dil bihterest Kbe bnyd- Hall-i zerest Dil nazargh- Cell-i Ekberest Bir gnl almak en byk hacdr. Bir gnl binlerce Kbeden stndr. Kbe zer olu Halil (brahim)in yapsdr. Oysa gnl, Allahn nazar ettii yerdir. (Thirl-Mevlev: 1966; www.semazen.net) Bir mr boyunca, sonsuz gerei nihayetsiz zamanlara anlatan Mevlny bilmek ve anlamak kadar duymak da gerekir. Nasl ki ak szyle aka, muhabbet szyle muhabbete varlmazsa, iirden yoksun bir sevgiyle de Mevlnya tam manasyla yakn olunamaz (Diriz, 1997: 128; Akengin, 1997: 13). Yceliini sevdiinin yceliinden, gcn aktan ve iirden alan Mevlny duymann ve ona yakn olmann yolu onun iirlerinden geer. Her gn bir yerden gmek ne iyi Her gn bir yere konmak ne gzel Bulanmadan, donmadan akmak ne ho Dnle beraber gitti, cancazm, Ne kadar sz varsa dne ait. imdi yeni eyler sylemek lazm (Kadir, 2002: 134). lmmzden sonra mezarmz yerde aramaynz, bizim mezarmz ariflerin gnlleridir, (Glpnarl, 1985: 130) diyen Mevln; bu rubaisinde ifade ettii gibi gnmzde de sevenlerinin diliyle yeni eyler sylemeye devam etmektedir. Her ne kadar Farsa sylesem de aslm Trktr (Kk, 2006: www.semazen.net) diyen bu byk Trk evladn, 2007 Mevln yl mnasebetiyle rahmetle anyorum.

KAYNAKLAR Akengin, Yahya. (1997). iirlerde Mevln. Mevln le lgili Yazlardan Semeler. (hzl.: Vedat Gen) MEB Yay. stanbul. Aknc, Adem. (2001). Din Eitiminde Etkili Bir Yntem: Hikye. Zaman Gazetesi Yay. stanbul. Ayan, Gnl. (1991). Mesnevi ve Ksa Hikyecilik. 5. Milli Mevln Kongresi. Bildiriler. 3-4 Mays. S Yay. Konya. ; http://turkoloji.cu.edu.tr (19.11.2007). Arpagu, Sf. (2004). Bir Mrd-i Kmil Potresi.: Mevln Celleddn Rum. Kekl Dergisi. S. 1. stanbul. Beydeba. (1985). Kelile ve Dimne. (ev.: mer Rza Dorul). KTB Yay. Ankara. Beytur, Mithat Bahar. (1995). Divan- Kebirden Seme iirler I-II Mevln. MEB Yay. stanbul. Cam, (1989). Baharistan. (ev.: M. Nuri Genosman). MEB Yay. stanbul. Kk, Sezai. (2006) Son Mesnevhan efik Can ile Yaplm Bir Rportaj. www.semazen.net (17.12.2007). Celkan, Hikmet. (1997). Mevlnnn Eitimci Yn. Mevln le lgili Yazlardan Semeler. (hzl.: Vedat Gen) MEB Yay. stanbul.

11

Develliolu, Ferit. (1993). Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat. Aydn Kitabevi Yay. Ankara. Diriz, Meserret. (1997). Hazret-i Mevln. Mevln le lgili Yazlardan Semeler. (hzl.: Vedat Gen) MEB Yay. stanbul. Eraydn, Seluk. (2001). Tasavvuf ve Tarikatlar. MFV Yay. stanbul. Glpnarl, Abdlbaki. (1985). Mevln Celleddin Hayat, Felsefesi, Eserleri ve Eserlerinden Semeler.nklp Kitabevi. 4. Basm. stanbul. Horata, Osman. http://turkoloji.cu.edu.tr ( 19.11.2007) http://www.merhabagazetesi.com.tr (30. 11. 2007). Kadir, A. (2002). Bugnn Diliyle Mevln. Say Yay. stanbul. Mevln, (1985). Fhi Mfih. (ev.: Meliha lker Tarkhya ( Anbarcolu). MEGSB Yay. stanbul. Mevln, (1988). Mesnev. C. I. II. III. IV. (ev: Veled zbudak. Gzden Geiren: Abdlbak Glpnarl). MEGSB Yay. stanbul. Okuyucu, Cihan. (2002). imizdeki Mevln. Bilge Yay. stanbul. Okuyucu, Cihan. (2006). Mesnevden Hikmet ve Hikyelerle Mevln Konuuyor. Bilge Yay. stanbul. Thirl-Mevlev, (1966). Mesnev erhi. Selm Yay. Konya.; Semazen- Mutriban Forum. www. semazen.net (18.12.2007). TDK, (1988). Trke Szlk. C.1. Ankara. TDK, (2005). Yazm Klavuzu. Ankara. Trkmen, Erkan. (2002). The Essence of Rumis Masnevi ncluding His Life And Works. KB Yay. Ankara www.antoloji.com (19.11.2007).; www. semazen.net (19.11.2007). Yeniterzi, Emine. (1995). Mevln Celleddin Rm. TDV Yay. Ankara. Zeren; Mehmet. (2002). Mesnevide Geen Btn Hikyeler. Semerkand Yay. stanbul.

12