T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ARA BAKIM VE ONARIM

DZEL MOTORLAR

ANKARA NSAN 2005

NDEKLER
AIKLAMALAR........................................................................................................iv GR............................................................................................................................ 1 RENME FAALYET-1..........................................................................................2 1. DZEL MOTORUNU GEREKL EMNYET KURALLARINA UYARAK SEHPAYA ALMA....................................................................................................... 2 1.1. Motorun Tattan ndirilmesi............................................................................. 2 1.2. Dizel Motoru Skmek........................................................................................4 1.2.1. Tanmlar ve Terimler:................................................................................. 4 1.2.2. Motorun Tanm.......................................................................................... 6 1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri.......................................................7 1.3.1.Verim .......................................................................................................... 7 1.3.2. Yakt Sarfiyat ............................................................................................7 1.3.3. Yakt Ucuzluu........................................................................................... 7 1.3.4. Yangn Emniyeti ........................................................................................ 7 1.3.5. Egzoz Gazlarnn Zehirleme Oran ............................................................ 7 1.3.6. Motor eki Gc ......................................................................................8 2. DZEL MOTORU ALIMA ESASLARI ............................................................8 2.1. Emme Zaman....................................................................................................9 2.2. Sktrma Zaman..............................................................................................9 2.3. Zaman......................................................................................................... 10 2.4. Egzoz Zaman.................................................................................................. 10 3. DZEL MOTOR PARALARI VE BAKIMI .......................................................10 3.1. Dizel Motor Paralar.......................................................................................10 3.1.1. Krank mili................................................................................................. 10 3.1.2. Kam Mili...................................................................................................11 3.1.3. Motor Blou.............................................................................................11 3.1.4. Silindir kapa..........................................................................................11 3.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel)..................................................................12 3.1.6. Supaplar................................................................................................... 13 3.1.7. Volan.........................................................................................................13 4.KLASK DZEL MOTORUN YARDIMCI SSTEMLER....................................13 4.1. Yakt Sistemi....................................................................................................13 ............................................................................................................................14 4.1.1. Yakt Deposu ........................................................................................... 14 4.1.2. Alak Basn Borular...............................................................................14 4.1.3. Besleme Pompas ..................................................................................... 14 4.1.4. Yakt Filtresi ............................................................................................ 14 4.1.5. Yakt Enjeksiyon Pompas........................................................................15 4.1.5.1. Enjektre Basnl Yakt Gndermek................................................ 15 4.1.5.2. Yakt Miktarn Ayarlamak................................................................15 4.1.5.3. Motorun Hz ve Yk Durumuna Gre Gaz Kontrol Yapmak..........15 4.1.5.4. Ateleme Srasna Gre Silindirlere Yakt Datmn Yapmak: ......15 i

4.1.6. Enjektrler.................................................................................................15 4.1.6.1. Grevleri: .......................................................................................... 15 4.1.6.2. Enjektr eitleri: ............................................................................ 16 4.1.7. Hava Filtresi .............................................................................................16 4.1.8. Yksek Basn Borular .......................................................................... 16 4.1.9. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorlar ..................... 16 4.1.9.1.Yksek Basn Pompas;.....................................................................17 4.1.9.2. Rampa ............................................................................................... 19 4.1.9.3. Enjektrler..........................................................................................19 4.1.9.4. Vuruntu Sensr................................................................................ 20 4.1.9.5. Besleme Devresi................................................................................ 20 4.2. Yalama Sistemi.............................................................................................. 21 4.2.1. Yalama Elemanlar..................................................................................22 4.2.1.1. Ya Szgeci....................................................................................... 22 4.2.1.2. Ya Pompas...................................................................................... 22 4.2.1.3. Basn Ayar Valfi.............................................................................. 22 4.2.1.4. Ya Filtresi........................................................................................22 4.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandrma .......................................................23 4.3. Soutma Sistemi ............................................................................................. 23 4.3.1. Su ile Soutma.......................................................................................... 24 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 26 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 27 RENME FAALYET-2........................................................................................29 5. DZEL MOTOR BAKIMI .....................................................................................30 5.1. Dizel Motorun lmleri ................................................................................32 5.1.1. Silindirlerin llmesi ............................................................................32 5.1.2. Pistonlarn llmesi...............................................................................32 5.1.3. Biyelin llmesi..................................................................................... 33 5.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarnn llmesi............................................... 33 5.1.5. Ana Yataklarn llmesi :...................................................................... 33 5.1.6. Silindir Kapann Kontrol : ................................................................. 34 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 34 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 35 RENME FAALYET-3........................................................................................37 6. DZEL MOTOR PARALARININ TAKILMASI ...............................................38 6.1. Dizel Motor Paralarn Takmadan nce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar 38 6.2. Dizel Motor Ayarlar........................................................................................39 6.2.1. Supap ayarlar: ......................................................................................... 39 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 39 MODL DEERLENDRME...................................................................................41 KAYNAKLAR........................................................................................................... 42

ii

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 525AR006 Ara Bakm-Onarm Ortak Alan Dizel Motorlar Dizel motorlarn sklmesi,bakmnn yaplmas,taklmas konularnn anlatld renme materyalidir. 40/32 Benzinli, Lpgli Motorlar Dizel Yakt Sistemlerinin Bakmn Yapmak. GENEL AMA Katalog deerlerine uygun olarak dizel motorlarnn paralarn takabileceksiniz. MODLN AMACI AMALAR Dizel motor paralarn tanyarak katalogtaki i srasna gre skebileceksiniz. Dizel motor paralarnn bakmn kataloa gre yapabileceksiniz. Dizel motor paralarn kataloa gre takabileceksiniz. Ortam ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Donanml dizel atlyesi ve laboratuvarlar , internet ortam ,dizel motorlar yetkili servisleri. Donanm Ara bakm katalou,el aletleri,l aletleri (Mikrometre,komparatr,torkmetre). Modl ierisinde ve sonunda verilen oktan semeli sorular cevaplandrarak kendinizi deerlendiriniz, sonularn retmeninizle paylaarak eksikliklerinizi tamamlayabilmeniz iin gereken bilgileri alnz.

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, nsanlar daha iyi ve kolay yaayabilmek iin ilk alardan beri doann tm olanaklarndan faydalanarak aratrmaya girimilerdir. nsan yaamn gzelletirecek, daha rahat ve mutlu bir dnya yaratmak iin, aratrmalar bugn devam ettii gibi, gelecekte de devam edecektir. 1794te ngiliz mhendis Mr.R.Street, Termentin ve hava karmn bir alevle ateleyerek alabilecek bir motor projesi yapmtr.Fakat bu bulu, baz sakncalar nedeni ile uygulama alan bulunamamtr. 1796da Murdock kat yaktlardan, hava gaz elde etmeyi baarmtr.Fransz mhendis Etiyen Lner 1860 ylnda hava gaz ile alan ilk motoru yapmtr.ten yanmal motorlarda yakt olarak kullanlan hava gaz bugnk LPG (likit petrol gaz) motorlarn gelimesinde nemli rol oynamtr. 1862de Fransz mhendis Beau-De Rochas 4 zamanl evrimin esaslarn ortaya koymutur.Btn bu almalardan faydalanan Alman mhendis Nikolaus August Otto, 1876 ylnda drt zaman esasna gre alan ilk motoru yapmtr.Hava gaz ve hava karmnn sktrlmas ile bunu bir alevle ateleyerek motoru dakikada 150-200 devirle altrmay baarmtr. 1878 ylnda ngiliz mhendisi Dugal Clerk iki zaman esasna gre alan ilk motoru bulmutur.Bu motorda drt zamanl motordaki emme ve egzoz supaplar yerine, silindirin yan tarafnda bulunan emme ve egzoz pencereleri bulunmaktadr. Amerikada George Brayton 1880 tarihinde yakt olarak benzin kullanlan bir motor yapm ve bunu yznc Filedelfiya sergisinde halka gstermitir. Alman mhendisi Karl Benz Daimlerin bulunduu motora, kendi bulduu ilk ateleme sistemini de ekleyerek bu motorunu tekerlekli bir araba zerine koymu ve 1885 ylnda benzin motorlarnn uygulanmas olan ilk motoru yapmtr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyeti ile dizel motor paralarn tanyarak katalogtaki i srasna gre skebileceksiniz

ARATIRMA
evremizde bulunan ara servislerinde ile Dizel motora sahip aralarn emniyetli bir ekilde alma alanna almak ve sehpalama ilemini yapmak motor paralarn tanmak ve motor paralarn sklmesi hakknda sanayi,internet,niversite ktphanesi ve atelyenizde aratrma yaparak bilgi edininiz, edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuza sunum yaparak paylanz.

1. DZEL MOTORUNU GEREKL EMNYET KURALLARINA UYARAK SEHPAYA ALMA

1.1. Motorun Tattan ndirilmesi
Onarm ilemlerinin bir ksm motor tat zerinde iken, bir ksm ise, motor tattan indirilerek gerekletirilir. Silindirlerin tornalanmas, krank milinir talanmas, ana yataklarn deitirilmesi gibi geni kapsaml onarmlarda motorun tattan indirilmesi gerekir. Ksmi yeniletirme ilemlerinin motor tat zerinde iken gerekletirilmesi, motor ve tatn tipine ve zelliklerine, arzann bulunduu yere gre deiir. 0 nedenle, arzann yeri tespit edildikten sonra, arzann ne yolla giderilebilecei aratrlmal, motorun tattan indirilmesine gerek. olup olmad belirlenmelidir. Motorun tattan indirilmesinde uygulanacak ilemler, tat ve motorun cinsine, teknik zelliklerine; motorun tatta bulunduu yere ve kullanlacak indirme aralarna gre farkllk gsterir. Bunlardan ortak ve genel nitelikte olanlar aada belirtilmitir. Motorun tatta bulunduu yer, tatn tipine ve kullanlma amacna gre deiir. Genellikle motorlar tatlarn nnde, arkasnda ya da alt ksmnda bulunur. nde bulunan motorlar ounlukla, radyatr karldktan sonra motor belirli bir a ile n ve yukarya doru; arkadaki motorlar geriye ekilerek; alttaki motorlar ise, aaya braklarak indirilir. Bununla birlikte indirme ilemi,, tat ve motorun zellikleri gre deiik ekillerde de yaplabilir.

Aada, tatn nnde bulunan sra silindirli bir motorun indiriliinde izlenecek ilem sras ana hatlar ile rnek olarak verilmitir. Deiik marka, tip ve zellikteki tat motorlarnn indiriliinde farkllklar olaca unutulmamaldr.

nce motorun tattan indirili eklini, ilem sras ve uyulmas gereken kurallar
belirleyin. ndirmek iin gerekli olan takm ve aralar hazrlayn. Bunlarn alp almadm kontrol edin. Dzenli almayan ve bozuk aralar kullanlma- maldr. kazalarna ve yangna kar gerekli nlemleri aln. Tat uygun bir yere ekin. Tatn yeri, motorun kolayca indirilmesine, alt ksmdaki balantlarn kolayca sklmesine olanak verecek zellikte olmaldr. Bunun iin tat bir kanala alnabilecei gibi kriko ile kaldrlp ykseltme sehpalar zerine de yerletirilebilir.

Radyatrn, yardmc su deposunun, silindir blokunun, kalorifer sisteminin sularn ve

motorun yan boaltn. Su antifirizli ise, tekrar kullanmak zere uygun bir kaba koyun. evreye dklen ya ve svlar varsa temizleyin. Bunlar i kazalarna neden olabilir. Kaput almaya ve motorun indirilmesine engelleyici ise, skn. amurluklar korumak iin zerlerine rt koyun.

stten alrken ksa devreyi nlemek iin akmlatr kutup balklarn skn. Motor ok kirli ve tortulu ise, zerindeki kaba birikintileri temizleyin.
Radyatr balantlarn ve radyatr skn; zedelenmemesi iin uygun bir yere yerletirin. stten alarak motorun zerinde bulunan, indirme srasnda kolayca ezilip krlabilecek ya da motorun indirilmesine, balantlarn sklmesine engel olabilecek paralarla hortum, boru ve kablo balantlarn skn. Motoru, n ve arkadan geirilen kaln bir halat, zincir ya da silindir kapana balanabilen kancal zel kaldrma halat (sapan) ve bir vinle hafif askya aln. Tatn altnda alarak motorun aktarma organlar, asi ve dier ksmlarla olan balantlarn skn. Gerekiyorsa nce vites kutusunu indirin. Tamamen serbest kalan motoru vinle dorudan yukar kaldrarak ya da yukar kaldrrken ne doru da ekerek tatn zerinden aln ve uygun bir i tezgah zerine yerletirin. Motoru indirilmi tat da uygun bir yere ekin.

1.2. Dizel Motoru Skmek

Aratan indirilen motorun d temizliini yapn. Skme ilemi iin motoru motor sehpas zerine aln. Skmede kullanlacak takm ve aparatlar hazrlayn.

Skme srasnda dnerek bilerek hareket ederek paralar zerindeki iaretlere,

taklma ynlerini, balant ekillerini belirleyin gerekirse iaret koyun. Motorun yardmc sistem paralarn skn.

Volan koruyucusunu, manifoldlar ve n kasna bir ektirmeyle skn.

Motor st kapan skn. Silindir kapan skn. Supaplar skn. Karteri skn. Yalama sistemi paralarn skn. Zaman ayar sistemini skn. Kam milini skn.

Pistonlar skn.
Krank milini skn. 1.2.1. Tanmlar ve Terimler: l Nokta: Pistonun silindir ierisindeki hareketi esnasnda, yn deitirmek iin bir an duraklad(hareketsiz kald) yere l Nokta denir.Buna gre iki l nokta vardr; st l Nokta (..N): Pistonun silindir ierisindeki kabilecei en st noktada, yn deitirmek iin bir an duraklad yere st l Nokta denir. Alt l Nokta (A..N): Pistonun silindir ierisinde inebildii en alt noktada, yn deitirmek iin bir an duraklad yere Alt l Nokta denir.

 Kurs (Strok), Piston Yolu: Pistonun; alt l nokta ile st l nokta arasnda alm olduu yola kurs veya piston yolu denir. Silindir (Kurs) Hacmi: Pistonun alt l noktadan st l noktaya kadar silindir ierisinde hareket ettii alana silindir Hacmi denir. Dier bir deyile, iki l nokta arasnda kalan hacimdir. Silindir Hacmi: Silindir (kurs hacmi) ile yanma odas hacminin toplamna eittir.Dier bir deyile;piston alt l noktada iken zerinde kalan hacimdir.

Toplam Silindir Hacmi: Silindir hacmi ile motorun silindir saysnn arpmna eittir.
Toplam Kurs Hacmi: Silindir (kurs) hacmi ile motorun silindir saysnn arpmna eittir. Zaman: Pistonun, silindir ierisinde iki l nokta arasnda yapt bir harekete zaman denir.Baka bir deyile, drt zamanl bir motorda, krank milinin 180 derecelik dnme hareketi ile pistonun iki l nokta arasnda yapt bir harekettir.Bir zaman teorik olarak 180 derece devam eder. Yanma Odas (sktrma odas) Hacmi: Piston st l noktada iken, silindir kapa ile pistonun st yzeyi arasnda kalan hacimdir. evrim: Bir motorda i elde etmek iin tekrarlanma ileminden meydana gelen olaylarn toplamna bir evrim denir. Gnmze kadar geen sre iersinde dizel motorlar alma prensipleri deimemesine ramen yardmc sistemler zerinde yaplan deiikliklerle dizel motorlarda. ok hzl deiimler olmutur. Gelimeler son yllarda hz kazanmtr. Bu modlde Dizel motorlarn alma esaslar , yardmc sistemleri, Dizel motor bakm,ayar ve motor paralarnn sklmesi , taklmas, llmesi ilemlerinin bilgileri verilecektir.ekil 1de drt zamanl bir dizel motorunun almas grlmektedir.

ekil 1. Drt Zamanl Bir Dizel Motorunun almas.

Dizel motorlar zellikle ar tatlarda ok yaygn kullanm alan bulmaktadr. Son zamanlarda binek otomobillerinde ve hafif aralarda da yaygn olarak dizel motorlar kullanlmaktadr. Belirli bir hacimdeki dizel motorundan daha yksek g elde edebilmek amacyla ar doldurma uygulamalar yaplmaktadr. Bu ar doldurma sistemlerinin en yaygn olan trbo arj sistemlerdir. Turbo arj sistemlerde normal emili (ar doldurma olmayan) bir motordan daha fazla hava silindire alnarak daha fazla yaktn yanmas salanmakta ve bu ekilde motordan daha fazla g elde edilmektedir. Turbo arj sistemi bir trbin ve bir kompresrden olumaktadr. Motorun egzoz manifoldu zerine balanan bir trbin egzoz gazlar vastas ile dner. Turbo arj sisteminde trbin ve kompresr ayn mil zerinde bulunur ve beraber dnerler. Bu trbin emme manifoldu zerinde bulunan kompresr dndrerek motora emme zamannda daha fazla hava girmesi salanr.ekil 2. (a) da Trbo arjl bir motorun ematik grnts, (b) de bir trbo arjn kesit grnts verilmitir.

ekil 2. (A) Trbo arjl Bir Motorun ematik Grnts, (B) Bir Trbo arjn Kesit Grnts.

1.2.2. Motorun Tanm Motor: Is enerjisi mekanik enerjiye eviren paralara motor denir. Motor tekerleri dndren ve otomobilin yrmesine yardm eden mekanizmadr. Bu mekanizmaya motor denir. Silindir odalarnda yanma olur. Bu yanma yle yksek bir sratle olur ki buna infilak da denebilir. Bu ekilde motorda bulunan kuvvet bir aft dndrr. Bu hareket saftan tekerleklere iletilir. Bylece tekerlekler dner ve ara yrr. Birok otomobillerde motorlar alt veya sekiz silindirli ise de drt, oniki ve onalt silindirli motorlar kullanlr. Bu motorda silindirin nasl altn anlayalm. Oynak bir ekilde taklr. Her ne kadar piston iyice oturmu olsa da gevektir. Piston zerine sekman taklr ve bu boluk alnr. Motor krank mil zerindeki dirsek ve bir biyel kolu ile hareketini temin eder. Dirsek milin kk parasdr. Mil dndke bu dirsek bir daire izer. Bu dirsek pistona biyel kolu vastas ile birleir. Biyel kolunun dirsek taraf ucunda bir yatak vardr. Bu yatak biyel kolu ile milin zerine boluunu alarak biyelin mil zeride rahat dnebilmesini salar. Piston silindir iinde aa yukar hareket ettike krank mili dirsei bir daire izer ve krank milini dndrr. Biyel kolu pistona nazaran bir cihet veya aksi cihete piston pimi zerinde

serbeste eilebildiinden ayn sebep dolays ile krank mili dirsei de biyel kolu yata iinde serbeste eilebildiinden rahat dner. Silindirin kapal ucu etrafnda iki delik vardr. Bunlardan birine emilen karmn giriine temin eder. Dieri ise egzoz gazlarnn kn temin eder. ayet piston aa doru inerken bu deliklerden herhangi birisine atmosfere alm olsa idi silindir iine hava emilmi olacaktr. Ayn ekilde piston yukar karken de silindir kapal taraf deliklerinin birbirinden hava dar atlm olacaktr. Her silindirin kapal tarafndaki iki delikten iinde supap tertibat vardr. Bu supaplar delikler zerine cereyan eden hadisenin harekete geerek deliklerin birini veya dierini veya ikisini de kaparlar.

1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri

Bugn dizel motorlarnn birok sahaya yaylmas belirli stnlklerinden dolay gerekleti. Bunlarn balcalarn sralayalm : 1.3.1.Verim Enerji reten makine ve motorlarn banda buhar makinalar, benzin ve dizel motorlar gelmektedir. Yaklan yaktn faydal ie dnm genel oranlar iinde incelersek en verimli olannn dizel motorlar olduu grlr. Buhar Makinalar %15 Benzin Motorlar %25 Dizel Motorlar %37 1.3.2. Yakt Sarfiyat Ayn karakteristiklere sahip benzin ve dizel motorlarnn yakt sarfiyat mukayese edilirse dizelin yakt sarfiyat yaklak olarak benzin motorunun 1/3 kadardr. Genel bir deerle ifade edersek, bir beygir gc cinsinden yakt sarfiyat 350 gr benzine karlk dizel motoru 160 gr motorin sarf etmektedir. 1.3.3. Yakt Ucuzluu Ham petrolden elde edilen motorinin benzine nazaran miktar fazladr. Dolaysyla motorin daha ucuza mal edilmekte ve satlmaktadr. 1.3.4. Yangn Emniyeti Motorinin tutuma derecesinin benzine nazaran yksek oluu herhangi bir nedenle meydana gelebilecek yangn tehlikesinin azaltmaktadr. 1.3.5. Egzoz Gazlarnn Zehirleme Oran

Dizel yaktnn yanma neticesi karbonmonoksit (CO) gaznn kmamas zehirliliini azaltmaktadr. Halbuki benzinin yanma neticesinde kan karbon monoksit (CO) gaznn nisbeti fazla oluu zehirlenme miktarn arttrmaktadr. 1.3.6. Motor eki Gc Dizel motorlarnn her devirdeki eki gc daima fazladr. Eit kuvvetteki iki motordan biri dizel , dieri de benzin ise dizelin eki gc daha fazladr. Hatta daha yksek gteki bir benzin motorunun yerini tutar. Dizel motorlarnn benzin motorlarndan daha fazla eki gcne sahip olmasnn iki nedeni vardr: Yanmann sabit basn altnda meydana gelmesi Motorun her devir ve istenilen gce gre yakt miktarlarnn derhal ayarlanabilmesidir. Ad geen zelliklerden dolay dizel motorlu aralarda sk vites kltme gerekmez. Konunun daha iyi anlalabilmesi iin her iki maddeyi ksaca izah edelim. Yanma esnasnda piston zerine gelen basn deeri belli miktarla bir mddet aynen devam eder. Ayrca herhangi bir sebepten yakt miktar arttrlmak istendiinde yakt gndericiye direkt kumanda edilerek istenilen miktar derhal silindire ulatrlr. Benzin motorlarnda ise karbratrn ventri boazndan geen hava hzna ve silindirdeki vakum miktarna baldr. Dizel motoru ani eki gcne sahip olurken, benzin motoru devir ve eki gcne ulaabilmesi iin intibak sresinin doldurmas lazmdr. Bu da aracn biranda g dmne sebep olduundan vites deitirme ihtiyacn gerektirir.

2. DZEL MOTORU ALIMA ESASLARI

Gnmzde dizel motorlar her alanda kullanlmaktadr. ekil 3te elektronik kontroll bir dizel motorun alma prensibi ve paralar grlmektedir.

ekil 3. Elektronik Kontrol nitesine (ECU)Sahip Bir Dizel Motoru.

2.1. Emme Zaman

Emme zaman balangcnda piston ON da bulunur. Pistonun ON dan AN ye doru harekete balamas ile emme supab alr. Balangta emme supab aldnda; piston ON da iken zerindeki basn normal atmosferik basnca hacim ise yanma odas hacmine eittir. Piston AN ya doru hareket ettike; silindir hacmi byyeceinden basn dmesi olacaktr. Silindir ierisindeki meydana gelen bu basn dkl (vakum) nedeni ile karbratrden 15/1 orannda yakt ile karan hava (1 ksm benzin,15 ksm hava) emme mani foldu ve emme supabndan geerek silindirlere dolar. Piston AN ya gelince emme supab kapanr. Bu anda emme sonu basnc 0,90 kg/cm2 ye kadar dmtr. Emme supabnn kapanmas ile birinci zaman yani emme zaman sona ermitir.

2.2. Sktrma Zaman

Emme supabnn kapatlmas ile silindire emilmi olan karmn d hava ile ilgisi kesilir. Sktrma zaman balangcnda piston AN den ON ye doru hareket ederken her iki supap kapaldr. Piston ON ya ilerledike silindir hacmi kleceinden karm sktrlmaya balar. Sktrlan karmn basnc ve ss sktrma oranna bal olarak artar. Sktrma orannn bymesi sktrma sonu basnc ve scaklnn artmasna neden olur. Sktrma sona erdii anda yani piston N ta da iken sktrma sonucu basnc ortalama olarak (7 kg/cm2-12kg/cm2) sktrma sonu scakl 300 0C 500 0C arasnda deiir. Piston N sktrma sonu scakl 300 0C 500 0C arasnda deiir. Piston Nya geldii zaman bir buji vastas ile karm atelenir. Yanan karmn artan basnc ile piston AN ya doru itilir. Motor rejimine gre avans ayarlamas ya otomatik olarak ya da elle yaplr.

2.3. Zaman
Benzin motorlarnda karm buji ile atelenmesi sonucu yanma balar. Yanma nedeni ile karmn basnc ve ss artar. Bu basncn deeri sktrma oranna ve yakt kalitesine bal olarak 35 kg/cm 2 dr. Artan bu basn pistonu N den AN ya doru iter. Pistonu iten toplum kuvvet piston yzey alanna ve yanma sonu basncna gre deiir. Piston yzey alanna ve yanma sonucunda piston AN ya yaklatka zerindeki hacim byyecei iin basn bu bymeye orantl olarak azalr. Bu zamanda yanma sonu elde edilen enerji krank miline (ana mil) iletildii iin elde edilmi olur. Bu nedenle 3. zaman i veya g zaman da denir. Piston AN ya geldiinde egzoz supab alr ve i zaman sona ermi olur.

2.4. Egzoz Zaman

zamann sonunda piston hz sfra iner(AN da olduu anda). Artk yanm gazlarn tm enerjisinden yararlanm olup geriye kalan gazlarn dar atlmas gerekir. Piston N ya gelirken egzoz supab ak olduundan ii biten egzoz gazlarnn egzoz mani foldu yolu ile darya atar. 3. Zamann sonunda egzoz supab alsa da silindir iindeki yanm gazlar kmaya frsat bulmadan sktrmaya balar. 4. zaman sresi iinde yanm gazlarn hepsini boaltmak mmkn deildir. Btn bu sebeplerden dolay egzoz mmkn olduu kadar erken balatmal bunu iinde egzoz supabna 3. zamann sonuna doru amaya balamaldr. Buradan da motorun dnme hzna gre alt l noktadan 30 0 ile 500 arasnda bir egzoz avans vermek gerekir. 4. zamann sonunda egzoz supabnn kapanmasnda gazlarn ataleti rol oynar. Onun iin silindir iindeki gazlarn tamamen temizlemek maksad ile egzoz supabna st l noktadan biraz sonra kapatmak icap eder. Kapanmada bu gecikme 50 ile 150 Derecedir.

3. DZEL MOTOR PARALARI VE BAKIMI

3.1. Dizel Motor Paralar
3.1.1. Krank mili

Krank mili motorun ana milidir. Krank mili ana yatak kepleri ile ana muylularndan motor gvdesine balanr. Pistonu zerinde tayan biyel kolu da krank milinin kol muylularna balanr. Pistonlar i zamannda yaktn yanmas sonucu ortaya kan itme kuvvetini biyel kolu yardmyla krank miline iletirler. Pistonlarn dorusal hareketini dairesel harekete dntrrler ve arka tarafna balanan volan yardmyla gerekli yerlere iletirler. Genellikle dvme ya da dkm elikten yaplrlar. Yataklar ierisinde dnen ksmlar zel olarak sertletirilir. ekil 4de motorlarda kullanlan bir krank mili grlmektedir.

10

ekil 4. Krank Mili.

3.1.2. Kam Mili Krank milinden hareket alr. zerinde bulunan kntlar yardmyla supaplarn almasn salar. Baz motorlarda zerinde bulunan dili yardmyla distribtr ve ya pompasn hareket ettirir. Dkm yada dvme elikten yaplrlar kam ve yatak yzeyi zel olarak sertletirilir. ekil 5te motorlarda kullanlan bir kam mili grlmektedir.

ekil 5. Kam Mili.

3.1.3. Motor Blou

Motorun ana gvdesidir. Silindirler bu gvde zerinde bulunur. Pistonlar silindirler ierisine taklrlar. Krank mili motor blou zerinde bulunan ana yataklara balanr. Baz motorlarda kam mili de motor blouna taklr. Silindir kapa motor blounun st tarafn, karter ise motor blounun alt tarafn kapatr. Birok motor paras blok zerine taklmaktadr. Motor bloklar dkme demirden veya alminyum alamndan yaplrlar. Motorun soumasn salamak amacyla su ile soutmal motor bloklarnda su kanallar da bulunmaktadr. ekil 6da motorlarda kullanlan alt silindirli bir motor blou grlmektedir.

ekil 6. Alt Silindirli Sra Tipi Bir Motor Blou.

3.1.4. Silindir kapa

11

Silindir kapaklar alminyum alam veya dkme demirden yaplrlar. Silindir kapak cvatalaryla motor blouna balanr. Pistonlar ile birlikte yanma odasn olutururlar. Supaplar ve baz motorlarda kam milleri silindir kapa zerinde bulunur. Soumas iin ierisinde su kanallar bulunmaktadr. Dizel motorlarnda enjektrler, benzin motorlarnda bujiler silindir kapa zerinde bulunur. Emme ve egzoz manifoldlar silindir kapana balanr. Her silindire en az bir egzoz ve bir emme supab vardr. ekil

7de drt silindirli bir motorun silindir kapa grlmektedir.

ekil 7. Silindirli Bir Motorun Silindir Kapa

3.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel) Silindir ierisinde aa yukar hareket ederek zamanlarn meydana gelmesini salar. Piston, piston pimi yardmyla biyel koluna balanr. zamannda zerine gelen basn kuvvetini biyel kolu yardmyla krank miline aktararak motorun dnmesini salar. Gaz kaaklarnn nlenmesi iin zerinde kompresyon segmanlan, yalama amacyla da ya segman bulunur. Pistonun silindir ierisinde gittii en alt nokta ile en st nokta aras piston kursu, bu iki nokta arasndaki hacim de kurs hacmi olarak tanmlanr. Toplam silindir hacmine yanma odas hacmi de dahildir. Gnmz motorlarnda kullanlan pistonlar genel olarak alminyum alamndan yaplr. Biyel kollan dvme yada dkme elikten yaplrlar, pim ile pistona ve biyel kepi yardm ile de krank miline balanrlar. ekil 8de

piston,piston kolu (biyel) ve krank mili grlmektedir.

12

ekil 8. Piston,Piston Kolu (Biyel) Ve Krank Mili.

3.1.6. Supaplar Her motorda emme ve egzoz olmak zere iki eit supap bulunur. Emme ve egzoz supaplar kam mili yardmyla alr. zerinde bulunan yaylar tarafndan da kapanmas salanr. Bir silindire ait bir emme ve bir egzoz supab bulunmakla birlikte yeni teknolojiye sahip motorlarda bir silindire ait iki emme ve iki egzoz supab uygulamas olduka yaygndr. rnein, drt silindirli on alt supapl (valfl) motorlarda bir silindire ait emme ve iki egzoz supab bulunmaktadr. Emme supaplar emme zamannda alarak silindire benzin hava karm alnmasn salar, egzoz supaplar ise egzoz zamannda alarak silindirde yanm bulunan gazlarn darya atlmasn salar. Her silindire ait iki emme ve iki egzoz supab bulunmaktadr. 3.1.7. Volan Motorun krank miline balanr. zamannda krank milinden ald enerji ile motorun alma srekliliini salar. zerine balanan kavrama tertibat ile motorun hareketinin aktarma oranlarna iletilmesini salar. Ayn zamanda zerindeki dili ile mar motorundan hareket alarak motorun ilk harekete gemesini salar

4.KLASK DZEL MOTORUN YARDIMCI SSTEMLER

4.1. Yakt Sistemi
Yakt sisteminin grevi yeterli bir hava ve yakt karmn motora salamaktr. Havayakt karm motorun zerindeki yk karlamak iin belli bir oranda olmaldr. sistemin ana paralar: yakt deposu ve kapa, emisyon kontrolleri, yakt borusu, yakt filtresi,enjektrler, emme manifoldu ve depodaki yakt miktarn gsteren yakt gstergesidir. ekil 9da klasik dizel yakt sistemi grlmektedir. 1-Enjektr geri dn 2-Filtre geri dn 3-Transfer pompas 4-Reglatr 5-Enjektr 6-Kramiyer mili tahdit vidas 7-Su boaltma 8-Elle kumandal pompa 9- Yakt vanas 10-Yakt filtresi

13

11-Hava alma vidas 12-Yakt deposu 13-amandra 14-Depo kapa 15-Yakt giri borusu
ekil 9. Dizel Yakt Enjeksiyon Sistemi

4.1.1. Yakt Deposu Btn modern yakt sistemleri yakt bir pompa ile beslerler. Bylece yakt deposu genelde aracn arkasnda bulunmaktadr. Deponun giri ve k borular vardr. k borusu genelde deponun zerinde veya yan tarafnda bulunur. Borunun ucu deponun alt yzeyinden 1 cm kadar yukarda tasarlanmtr, bylece depoda oluabilecek veya satn alnan benzindeki tortular direk enjektrlere gnderilmemi olur. 4.1.2. Alak Basn Borular Dizel yakt sistemi ierisindeki alak basn borular iki ksmda dnlebilir.Birinci depo ile besleme pompas arasnda olup ,iinden geen yaktn basnc 1 atm den dktr.kincisi ise besleme pompas ile filtre ve enjeksiyon pompas arasnda kullanlan borulardr.Bunlarn iinden de yaklak olarak 1,5-3,5 kg cm2 basnta yakt geer. Borunun malzeme seimi yaplrken; Yakt basncn,evre ssn,kimyasal dayanklln d tesirlere dayanmn ve esneme kabiliyetini,bu zellikleri tayan ekme elik,bakr,kauuk ve tel rgl kauuk borulardr. Borunun kesitleri de kullanacamz motorun yakt sarfiyat dnlerek seilmelidir. Boru aplarna ait tipik deerler ekil 2-4deki tabloda grlmektedir. 4.1.3. Besleme Pompas Besleme pompas, alma zellii bakmndan iki kademeli olarak deerlendirilebilir.Birincisi vakum yaratarak d hava tesiri altnda bulunan depodaki yakt harekete geirip pompaya geliini salamaktr.kincisi ise filtre ve enjeksiyon pompasna yaktn basnl gidiini temin etmektir.Kullanlan besleme pompalarnn ortalama yakt basma basnc 1,5-3,5 kg cm2 arasndadr. Bugn kullanlan balca besleme pompalar plancrl, diyaframl, dili tip besleme pompalardr. Besleme pompalar,alma(emme)ykseklii 2 metreyi gemeyecek ekilde motor zerine yerletirilirler.Kapasiteleri ise motorun sarfedecei max yakt miktarn karlayacak deerdedir. 4.1.4. Yakt Filtresi Dizel motorlarnda kullanlan motorin, rafinerinden motorun deposuna gelinceye kadar birok yer deitirir. Bunlar; rafineri deposundan ara tankerine, tankerden benzin istasyonu deposuna ve istasyondan dizel motorunun deposuna konulmasdr. Bu doldurma- boaltma

14

esnasnda ve depolarn kapaklarnda bulunan havalandrma deliklerinden toz ve su zerreciklerinin girmesi ile motorin kirlenir. Dizel yakt sistemindeki paralarn hassasiyet nedeni ile kullanlan motorinin mutlaka temizlenmesi gerekir. Bu grevi yakt filtresi yapar. Yakt enjeksiyon siteminin balca hassas paralar plancr ile silindiri , ventiller ve enjektr memeleridir. Bu paralarn her biri alt yere 0,001 mm ( 1 mikron) hassaisyetle altrlmtr. nk her para yksek basn altndaki yaktla almaktadr. Hassa altrmadaki toleransn ksa zamanda bozulmamas iin yakt ierisindeki su,pas,toz,iplik lifleri ve yapkan maddelerinin bulunmamas gerekir. Ayrca sistemin alma zellii bakmndan paralar altklar yzeylerden szdrma ve karma yapmamaldr. 4.1.5. Yakt Enjeksiyon Pompas Bir dizel motorunda kullanlan enjeksiyon pompas yakt sisteminin kalbini tekil eder. Yakt sisteminin grevleri; 4.1.5.1. Enjektre Basnl Yakt Gndermek Dizel motorunun alma prensibi hatrlanacak olursa yaktn, sktrma zamannn sonunda silindir ierisinde 80 -400 Kg /Cm2 basnla pskrtlmesi gerekmektedir. nk yakt sislindir ierisindeki hava basncn yenerek dalma, tutuma,karma ve yanmay salayacaktr. Bu basnl yakt ise elemanlar tarafndan temin edilir.

4.1.5.2. Yakt Miktarn Ayarlamak Motorun kullanma artlarna gre dk veya yksek devirde almas gerekir. Bu da gnderilen yakt miktarnn ayarlamakla olur. stenen miktar ise elemanlarn veya zel ayarlayclarn yardm ile salanr. 4.1.5.3. Motorun Hz ve Yk Durumuna Gre Gaz Kontrol Yapmak : Her motorun kabilecei yksek devir miktar vardr. Bu miktarn stne klmas, motor paralarnn merkezka kuvvetinin tesiri altnda kalarak zorlanmalarna hatta paralanmalarna sebep olur. Bu nedenle devrin ykselmesini nleyen sistemler vardr ki bunlar reglatrlerdir. Ayrca ykl durumlarda gerekli olan moment gcn temin edecek yaktda yine reglatr devreye girerek pompann gndermesini salar. 4.1.5.4. Ateleme Srasna Gre Silindirlere Yakt Datmn Yapmak: Motorun silindir saysna ve ateleme srasna gre yakt gnderilmesi gerekir. Ateleme srasna gre ayarlama yakt basma sistemine hareket vermekle olur. Hareket ise her pompann tipine gre uygun kamlar kullanlarak temin edilir. 4.1.6. Enjektrler 4.1.6.1. Grevleri:

Yaktn atomize hale getirilmesi : Enjeksiyon pompasnn bast belirli miktardaki

yatrm,silindir ierisine girerken ok kk paralara ayrlmas gerekir. Yaktn paralanma haline atomizasyon, zerrelere ayrlma ve tozlama ad verilir. Yakt, kk zerreciklere ayrmadaki ama silindir iindeki hava ile karmasn ve tutumasn

15

salamaktr. Sv haldeki yaktn atomize hale geii trblans ( alabora hareketi) ve havann srtnmesi ile olur.

Yaktn silindir her tarafa dalmasn salamaktadr. Silindirin en uta bulunan

kelerine kadar yaktn gnderilmesine dalma denir. Dalma, yakta ve silindir iindeki havaya verilen trblans (alabora hareketi) ile temin edilir. 4.1.6.2. Enjektr eitleri: Kapal Tip Enjektr Delikli Enjektrler Pimli ( ubuklu ) Enjektrler

Ak Tip Enjektrler 4.1.7. Hava Filtresi Hava filtreleri ieri alnan havadaki toz ve dier zerreciklerin karbratrn iine girmesini engeller. Binlerce metrekp havann silindirlerden getiini dnrseniz aracnzn hava filtresinin nemini anlarsnz.

4.1.8. Yksek Basn Borular Yksek basn borular , dizel yakt sisteminde enjeksiyon pompas ile enjektr arasna balanp yksek basnl yaktn emniyetli bir ekilde iletimini salarlar. Borunun, yakt iletiminde yaklak 80 400 Kg/cm2 lik basnca dayanabilmesi ve esnememesi gerekir. Esnemesi, enjeksiyon pompasnn sevk balangc ile enjektrn pskrme balanglar arasndaki farkn domasna sebebiyet verir. Bu nedenle boru i aplar, kk ve et kalnlklar fazla olarak yaplrlar. 4.1.9. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorlar Dizel motorlu otomobillerde yakt, direkt silindir ierisine veya n yanma odasna, sktrma zamannn sonunda gnderilir. Yakt enjektrlere gnderen sra tipi veya yldz tipi pompalarn yerini, gncel motorlarn bir ounda common-rail ad verilen sistem ald. Common-rail sisteminde "ktk veya rampa" ad altndaki bir datcdan enjektrlere ve enjektrlerden silindirlere yakt pskrtlmektedir. Common-rail sisteminde her enjektrden silindirin o anlk ihtiyac kadar motorin (yakt) gemektedir. Bylece yakt tketimi azalmakta ve motor performans artmaktadr. Resim 1de common rail sistemine sahip bir dizel motoru grlmektedir.

16

1- Yksek basn
2345pompas Kresel rampa Yakt basn sensr Vuruntu sensr Enjektrler

Resim 1. Common Rail Sistemine Sahip Dizel Motoru.

4.1.9.1.Yksek Basn Pompas; Pompa gvdesi ierisine, paletli bir transfer pompas ve ift pistonlu bir yksek basn pompas ilave edilmitir.Bir scaklk sensr ve alak basn dzenleyicisi, hidrolik balk zerine yerletirilmitir. Resim 2de common rail sisteminde kullanlan bir yksek basn pompas grlmektedir.

17

Resim 2. Yksek Basn Pompas

1- Transfer pompas 2-Yksek basn pompas 3- Scaklk sensr 4- Alak basn reglatr 5- Hidrolik balk 6- Tespitleme delikleri 7- Yakt girii 8- Yakt geri dn 9- Yksek basn k Bu sistemlerde Elektronik Kontrol nitesi, transfer pompas tarafndan emilen yakt miktarn dzenlemek iin alak basn dzenleyicisine kumanda eder.Bu, rampada, yksek basnc elde edecek kadar gerekli olan yaktn baslmasn salar.

18

4.1.9.2. Rampa Ortak rampa, k delikleri resim 3te grld gibi yldz biiminde yerletirilmi kresel veya dz sral sral ekilde de olabilir.Basn sensr elektronik kontrol nitesine ortak rampa ierisindeki yakt basnc hakknda bilgi verir.Yksek basn devresindeki i basn 100 ile 1600 bar arasnda deimektedir.

1-Ortak Rampa 2-Basn Sensr 3-Yksek Basn Girii 4-Enjektrlere Yakt k

Resim 3. Ortak Yakt Rampas

4.1.9.3. Enjektrler Enjektr ktnn apnn kk olmas, dk silindirli motorlar zerine taklmasna imkan verir. zerinde bir elektrik soketi bulunur. Renkli halka enjektrn mekanik zelliklerinin belirlenmesini salar. Gerekte de enjektr kafalarnn mekanik zellikleri motor gcn ve momentini (Tork) etkileyen en nemli faktrdr.Her enjektr ktnn zerinde alfanmerik bir kod yazldr.Bu kod kontrol cihaznda farkl basnlar altnda llen enjektr debisini belirtir. Bu kod enjeksiyon beyninin hafzasna kayt edilmektedir.Burada ama pskrtme kumandasnn her enjektre uygun bir ekilde belirlenmesini salar.Resim 4de common rail sisteminde kullanlan enjektr grlmektedir.

19

1- Elektrik Soketi 2- Renkli Halka 3- Enjektr Kafas

Resim 4. Enjektr.

4.1.9.4. Vuruntu Sensr Ortak rampann alt tarafna yerletirilmi olan vuruntu sensr silindir ierisindeki yanmadan meydana gelen motor grltsn elektronik kontrol nitesine iletir. Pskrtme balangc ve pskrtlen yakt (motorin) miktarnn control edilmesini salar.Resim 5te vuruntu sensrnn motor zerindeki yeri grlmektedir.

1- Vuruntu Sensr

Resim 5. Vuruntu Sensr.

4.1.9.5. Besleme Devresi

Yksek basn pompasna (1) giren yaktn, alak basn reglatr tarafndan ynlendirilmesi depoya (3) geri dnen yakt miktarn azaltt gibi yakt scaklnnda ciddi bir biimde drlmesini salar.Pompadan yksek basn altnda kan yakt ortak rampaya (4) ve enjektrlere (5) gnderilir. Geri dn devresinin zerinde, pompa knda bir ventri (6) bulunur. Geri dn devresinde (7) basn meydana getirerek enjektrlerin pskrtmesinin etkilenmesini nler. Depoya geri dn devresi filtreden (8) geer. Yakt devresinde artk elektrikli bir stcya gerek yoktur. Depoya ve yksek basn devresine yaktn ynlendirilmesi 20

termostatik bir klape tarafndan yaplmaktadr. ekil 10da common rail yakt enjeksiyon sistemi grlmektedir.

ekil 10. Common Rail Yakt Enjeksiyon Sistemi.

4.2. Yalama Sistemi

Srtnme ve yalama ya:Srtnme,hareket halinde olan veya hareket ettirilmek istenen bir cismin hareket ynnn aksi ynnde gelime gsteren bir kuvvettir.Yalama ya genel olarak iki kat cismi birbirinden ayrmak ve srtnme gcn en aza indirerek kolay hareketini salamak amacyla kullanlan maddedir.ekil 11de yalama sistemi grlmektedir. MOTOR YAININ GREVLER: Yalama Grevi Piston ve silindir arasnda segmanlar vastasyla ya filmi oluturarak srtnmeyi en aza indirmek ve metal yzeylerin anmalarn azaltmak,kompresyon kaann nlenmesine yardmc olmak,yataklar ve muylular arasndaki boluk nedeniyle meydana gelebilecek vuruntuyu yok ederek grlt ve sesleri azaltmak.

Soutma Grevi
Motor almaya balad zaman motor ya ok hzl bir ekilde dolam halinde bulunur. Ortalama olarak ya pompas ya dakikada 4-6 defa devrettirir.Devreden ya ,paralarn ssn da alarak kartere dner.Karterin hava akm ile temas eden d yzeylerinden sy havaya iletir ve normal alma scakln korur. makines motorlarnda ayrca bir motor ya soutucusuda bulunabilir.

Temizlik Grevi 21

Sistemdeki kk partiklleri ve artklar skp atar. Motor yanda bulunan temizleyici katklar nedeniyle yan rengi ,deiimden sonra siyahlar.

ekil 11. Yalama Sistemi.

4.2.1. Yalama Elemanlar 4.2.1.1. Ya Szgeci Motor yalama kanallarnda dolam yapan yan kartere kadar getirdii yabanc maddelerin tekrar ya pompasndan geerek ya pompasn andrmamas ve sisteme baslmasn salar. Madeni telden yaplmtr.Dorudan doruya ya pompas zerine takld gibi bir ara boru ile pompa emi kanalna da balanabilir.Sabit ve yzen tipleri vardr.ok fazla eimli arazide alan dozer gibi i makinelarnda iki adet emi szgeci bulunabilir. 4.2.1.2. Ya Pompas Karterdeki motoru n ya delikleri ve ya kanallarnda belli bir basn altnda dolatrarak sistemde yalanmas gereken yerlere gnderir. Genellikle kam milinden hareket alr.Dili,rotorlu paletli,pistonlu tipleri mevcuttur. 4.2.1.3. Basn Ayar Valfi Uygulanan yalama iin motor ya basncnn her motor devrinde istenilen deerlerde olmas gerekir. Motor devri ykseldike motor ya basncnn ok fazla ykselmemesi iin ana ya kanalnn herhangi bir yerinde basn ayar valfi bulunur.Basn ayar valfi normalden yksek basn olduu zaman yan ksa devre yaparak kartere geri dnmesini salar.

4.2.1.4. Ya Filtresi

22

Karbon zerrecikleri, toz ve pislikler motorun almas annda yaa karabilirler. Bu yabanc maddelerin bir ksm kartere ker,ya szgeci ve tapa mknats tarafndan tutulur.Daha kk zerreler ise yalama sistemine karmadan filtre tarafndan szlerek sisteme zarar vermeleri nlenir.Tek paral ve elemanlar deitirilebilir tip kullanlabilir.Her iki tip filtrelerin deitirme periyotlar retici firmann bakm talimatlarnda verilir. 4.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandrma Motoru muhafaza altna alr ve motor yana depo grevi yapar. Yan soutulmas ve dinlendirilmesini de salar. Motor yann snmas sonucu meydana gelen buharlama ve kompresyon kaa nedeniyle karterdeki yksek basn motor szdrmazln tehlikeye sokar.Bu basncn yok edilmesi karter ile emi hatt arasnda arasndaki havalandrma filtreleri sayesinde gerekleir.Havalandrma filtresi zerindeki basn ayar valfi karter basnc arttnda diyafram vastasyla alarak emi hattn aar ve basn dengelenmi olur.Karter havalandrmasnn da diyafram arka yz atmosfere bir delik vastasyla aktr.Ya szgecin bakm ile birlikte bu deliinde ak olmas salanmaldr.

4.3. Soutma Sistemi

Motorun alma scakln belirli scaklk sahasnda tutmaktr. Bu scaklklar 83-120 C' dr. Motor scaklnn bu scaklklarda kalabilmesi iin soutma sistemleri kullanlr. Isnan motor paralar genleir boylar uzar, aplar deiir bu yzden motorun verimli bir ekilde alabilmesi iin mutlaka soutulmas gerekir. ekil 12de su ile soutma sistemi grlmektedir. Motorlarda kullanlan soutma sistemleri unlardr. Su ile soutma sistemi Hava ile soutma sistemi

23

ekil 12. Su le Soutma Sistemi Ve Paralar

Motorun alan paralar evresinde soutma suyu dolatrlr. Havayla soutmal motorlarda ise silindirler evresinde kanatklar vardr. Buralardan hava geirilerek motor dtan soutulur. Suyun buharlama tehlikesi olan ar blgeler ile donma tehlikesi olan ar souk blgelerde almak zere bu sistem, motorlarda kullanlmtr. Motor dizayn da buna gredir.Bir hava fan vastasyla soutma yaplr.Fan,krank milinden genellikle bir kayla ald hareketle yeterli miktarda havay bir davlumbazdan,zerine kanatklar bulunan zel yaplm silindir kapaklarna ve motor blouna fleyerek motor ssn dar atar. Motor, alma scaklna daha abuk ulat iin silindir anmalar bu yntemle soutulan motorlarda daha azdr.Tek mahzurlar pahal olular ve grltl almalardr. Hava ile soutma sistemine sahip motorlu i makinalarn kullanrken dikkat edilecek kurallar:

Soutma fan uygun basn ve debideki havay basabilmelidir. Bunun iin tahrik edildii
kay normal sklkta olmaldr, fan kanatlar anm olmaldr.

Motor blou ve silindir kapaklarnn d yzeyleri ve kanallar sy yayabilecek ekilde

temiz tutulmal, sv kaaklarna toz birikmesi sonucu olumas mmkn amur halindeki sya yaltkan yzeylere imkan verilmemelidir.

Bu soutma sistemine sahip makinalar yksek devirlerde kullanmak gerekir. Dk

devirlerde hava fan yeterli havay retemez. zellikle i makinasnn bo deplasmanlarda operatr yol meyilinde yaralanmak iin yksek vites,dk devir kullanmndan kanmaldr. 4.3.1. Su ile Soutma Motor , blok ve kapak iindeki su ceketlerinde dolaan su ile soutulur.Is ile scakl artan su,su pompasnn devrettirmesi ile radyatrde souyarak tekrar motora dner ve bu ilem tekrarlanmak suretiyle soutma yaplm olur.

Motor su ceketleri: Isnn suya verilebilmesi iin su ceketlerinin yzeyleri temiz

olmaldr. Bunun iinde radyatrden motora konulan suyun kiresiz,yumuak,temiz olmaldr.

Su pompas: Santrifj tipi bir pompadr. ndzen dililerinden veya krank

kasnandan hareket alr. Soutma suyunu durmadan devrettirir.Pompa milinin szdrmazln salayan keeler(kmr de denir)szdrdklar zaman grlebilmeleri iin kee ile yatak blgesi arasna alan delikten su damlas ile anlalr.

24

 Radyatr: Isnan suyun tekrar soutulmas radyatrde olur,st hortum vastasyla

radyatre giren scak su ok saydaki dikey borulardan aaya doru inerken,borularn evresine yerletirilmi hava kanatklar vastasyla ssn havaya verir.Radyatrdeki su seviyesi kapak boaz st hizasnda olmaldr.Gnlk bakmlarda kontrol yaplr.Radyatr petekleri temiz olmal,su kaaklar bulunmamaldr.

Vantilatr ve Vantilatr kay: Radyatr petekleri arasndan kuvvetli hava akmnn

gemesini salar. Akuple vantilatrler motor gcnn yaklak %3n kullanrlar. Bu nedenle hzl aralarda yksek hzl hava akm temin edilebildiinden vantilatrn ektii gereksiz gc ortadan kaldrmak iin termik kontroll vantilatrler kullanlmtr.

Vantilatr kay gevek ya da kopuk olduunda soutma ve arj sistemi grevini

yapamaz kay fazla gergin olduunda abuk ypranr ve ksa zamanda kopar. Bu nedenle kayn normal gerginlie ayarlanmas gerekir.Kay normal gerginlikte ise ortasna basldnda 1-1.5cm. esneme yapmas gerekir. Aksi durumda arj dinamosu ya da alternatrn ileri geri hareketi ile ayarlama yaplmaldr.

Termostat: Motor anmalarnn ou ilk hareket ve sonrasndaki souk almalarla

olur. Motor altnda rejim scaklna en ksa zamanda ulamas istenir.Anmalar en aza indirmek ve uzun sreli balang almas yznden meydana gelen yakt ve zaman israfn nlemek iin devreye termostat konmutur.Radyatre gitmesi gereken soutma suyunu bu hatt kapatarak motor blou iinde devretmesini ve soutma ilemi yaplmad iinde ksa srede motorun snmasn salar.Termostatn ayarl olduu scakla gelince devreyi aar,su tekrar radyatrden devreder.

Antfriz: Su 0 santigrat derecede kristalize olur , donmaya balar.antfriz suyun donma

noktasn drr.Kn soutma suyunu donmaya kar korur.Yazn ise suyun kaynama noktasn ykseltir.Sistemi pastan ve korozyondan koruyan etilen glikol yapl bir svdr.Anma ve kpk nleyici katklar da ierir.Saf olarak donma derecesi 80 derece dir.Soutma suyuna ne oranda katlaca makinann bulunduu iklim artlarna baldr.Soutma suyu kapasitesi de gz nne alnarak konacak antifrizin miktar aadaki tabloda verilmitir.

Soutma sisteminin doldurulmas: Radyatre gerek antfriz, gerekse su konaca

zaman dikkat edilecek noktalar vardr. Bilindii gibi motor soukken termostat kapal durumdadr.Bu nedenle motora biraz su doldurulduunda sistem dolmu gibi grnr.nk radyatre su doldurulurken bulunan hava termostat kapal olduundan hapsedilir.Zamanla hava dar atlacandan su seviyesi eksilir.Bu nedenle motor souk iken radyatre su doldurulduunda,radyatr kapa hemen kapatlmaz.Motor

25

altrlp,su sndktan sonra termostat alr ve ierdeki hava tamamen dar atlr.Sistemde tamamen su dolam baladnda,radyatrde eksilen su yava yava doldurarak tamamlanr.Motor ok scak olduu zaman radyatre su konmaz.nk souk su silindir blou ve silindir kapann atlamasna neden olabilir.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

26

 alma alannn temiz ve dzenli

Dizel motoru gerekli emniyet kurallarna uyarak sehpaya almak olmasna dikkat ediniz. Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz. Sklen motor paralarn yerletirmek iin i tezgahn hazrlayn

alma alannn temiz ve dzenli

Dizel motor paralarn tanmak. olmasna dikkat ediniz. Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Motor paralarn hakknda verilen bilgileri sayfa 22-24 den okuyunuz. alma alannn temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz. Yangn tpn hazr bulundurunuz Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz. Sklen motor paralarn yerletirmek iin i tezgahn hazrlayn Sklen motor paralarn yerletirmek iin i tezgahn hazrlayn

Dizel motor paralarn skmek

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1) Aadakilerden hangisi enjektrlerin grevlerindendir? a) Yaktn atomize hale getirilmesini salar b)Yaktn silindirin her tarafna eit datlmas c)Damlama yapmadan pskrtmeyi kesmesi

27

d)Yanma zamanndan sonra pskrtmeye devam etmesi 2) Aadakilerden hangisi dizel yakt sisteminin paras deildir? a) Enjektr b) Yakt pompas c)Besleme pompas d)Buji

3) Ateleme srasna gre silindirlere yakt gndermek aadakilerden hangisinin grevidir? a) Yakt pompas b) Besleme pompas c) Enjektr d) Geri dn borular 4) Aadakilerden hangisi besleme pompas eitlerinden deildir? a) b) c) d) Plancrl Tip Besleme Pompas Diyaframl Tip Besleme Pompas Dili Tip Besleme Pompas Distribtr Tip Besleme Pompas

5) Aadakilerden hangisi enjektr pompas grevlerinden deildir? a) b) c) d) Enjektrlere basnl yakt gndermek Motorun hz ve yk durumuna gre gaz kontrol yapmak Ateleme srasna gre silindirlere yakt datm yapmak Silindirlere gnderilen yakt temizlemek

6)Aadakilerden hangisi yalama sisteminin grevlerinden deildir? a) Yalama b) Soutma c) Temizleme d) Yanma

7)Aadakilerden hangisi soutma suyu scaklk araldr? a) 83o 120o C b) 70o 90o C c) 100o 120o C d) 65o 95o C

8)Aadakilerden hangisi motorun ana paralarndan deildir? a) Krank Mili b) Kam Mili c) Silindir Kapa d) Distribtr

CEVAP ANAHTARI

1 2

D D

28

3 4 5 6 7 8

A D D D A D

DEERLENDRME Yukardaki sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki retim faaliyetine geebilirsiniz. Doru cevap veremediiniz sorular iin tekrar ediniz

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu renme faaliyeti ile Dizel motora sahip aralarn yardmc sistemleri , motor ve paralarnn bakm, llmesi ilemlerini yapabileceksiniz.

29

ARATIRMA
evremizde bulunan ara servislerinde ile Dizel motora sahip aralarn emniyetli bir ekilde alma alanna almak ve sehpalama ilemini yapmak motor paralarn tanmak ve motor paralarn sklmesi hakknda sanayi, internet,niversite ktphanesi ve atelyenizde aratrma yaparak bilgi edininiz, edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuza sunum yaparak paylanz.

5. DZEL MOTOR BAKIMI

Bir motorun kullanl ve ileyiini gzetlemek ve denetlemek yoluyla srekli olarak iyi durumda kalmasn salamak amac ile yaplan ilemlere bakm denir. Aracn kullanm srasnda olabilecek basit ve kk aksaklklar gerekli bakm ilemleri yaplmazsa ileride byk arzalarn domasna neden olur. Kazalara neden olur. Aracn yakt harcamas artar.onarm harcamalar artar .yangn kma olasl doar. Can ve mal kaybna neden olabilir. Bu bakmdan bakm nerilen zamanlarda yaplmas gerekir. Motorun genel durumu kontrol ve baz denemelerle gzden geirilir Dizel motorda yaplan bakmlar Soutma sisteminde yaplan bakmlar Su seviyesi kontrol edilir. Su kaa olup olmadna baklr. Vantilatr kay gerginlii ve durumuna baklr. Antifriz younluu kontrol edilir.

Yalama sisteminde yaplan bakmlar. Ya seviyesi kontrol yaplr. Ya kaa olup olmadna baklr. Ya filtresi kontrol edilir . zaman gelmise deitirilir. Ya basnc llr. Yan durumu kontrol edilir.

30

 Yakt sisteminde yaplan bakmlar Yakt deposundaki yakt seviyesine baklr. Sistemdeki kaaklar kontrol edilir. Yakt pompas kontrol yaplr. Karbratr kontrol edilir. Hava filtresi kontrol edilir.

Ateleme sistemi kontrolleri Batarya (ak ) kontrol yaplr. Elektrik balantlarnn kontrol yaplr. Kontak anahtar kontrol yaplr.

Motor paralarnda yaplan kontroller ve bakmlar Silindir kapann yzey dzgnlk,atlaklk ve eiklik kontrol Manifoldlarn yzey dzgnlk atlaklk ve eiklik kontrol Silindir blou yzeyi dzgnlk,atlaklk ve eiklik kontrol Krank mili dzgnlk kontrol Krank mili ana ve kol muylular kontrol Kam mili kam ve muylularnn kontrol Piston ve sekmanlarn kontrol Supaplarn oturma yzeylerinin kontrol Supap yaylarnn kontrol Zaman ayar dzeninin kontrol Volann dzgnlk kontrol

31

Karterin dzgnlk, atlaklk ve eiklik kontrol

5.1. Dizel Motorun lmleri

Silindirlerde lm yaplr . konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir . Pistonlarda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir . Biyel yataklarnda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir . Krank mili muylularnda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir . Ana yataklarda konilik , ovallik durumu , ant durumu tespit edilir .

Silindir kapa, silindir blou ve manifold yzeylerinde izilme, eiklik ve ama

durumu tespit edilir. Motor paralarnn l deerlerini katalog deerleri ile karlatrmak. llen motor paralarnn l deeri ile motor katoloundan tespit edilen deerler karlatrlr motorun durumu grlr. ne yaplmas gerektiine karar verilir. Burada ; Motor ksmi revizyona tabi tutulur. Motor genel revizyona tabi tutulur.

5.1.1. Silindirlerin llmesi 5.1.2. Pistonlarn llmesi

Sklm olan pistonun zerinde bulunan karbonlar, pistona zarar vermeden

temizleyin not:Segmanlar pistonlar zerinde bulundurmayn daha nce skn.

zel karbon temizleme aleti ile segman yuvalarnda bulunan karbonlar temizleyin.
Alet yoksa bu ilemi krk segmanla yapabilirsin. Pistonlar ykama kabnda iyice ykayn ve basnl hava ile kurutun.

Piston apna uygun bir mikrometre aln, pim eksenine dik ve pim eksenine paralel
olmak zere (A/B)Pistonunu eteinden ln. Not: lleri doru aldnza emin olun.

32

5.1.3. Biyelin llmesi Biyeli ykama kabnda fra ile iyice ykayn. Biyel ayana piston pimini takn ve pimi elinizle hareket ettirmek suretiyle boluk olup olmadn kontrol edin. Uygun mikrometre ve telekopik gey kullanarak biyel pim burlarn ln. Biyel bann kusinetlerini karn ve kep vidalarn torkunda skn. Uygun mikrometre ile komparatr standart elik apnda sfrlayn ve aldnz lleri izelgeye geiniz. 5.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarnn llmesi Krank milinin yatak boluklarn lmek iin uygulayabileceiniz yntemler: 1-l farklarn alarak boluk bulma 2-Plastik gey ile boluklar bulma 3-Basnl ya(ya dedektr) ile boluklar bulma. l Farklar le Boluk Tesbiti Gerekli ilem yapran kullanarak krank milini skn. Krank milini ve yataklarn iyice temizleyin. Yataklar kepleri ile birlikte doru olarak yerlerine takn ve torkunda skn. Krank mili ana yatak muylular ile yataklar bez ile iyice silin. Krank mili muylularna uygun mikrometre ile ln ve bulduunuz deerleri izelgeye ileyin. Uygun komparatr ve mikrometre ile ana yataklardan l aln ve izelgeye gein. 5.1.5. Ana Yataklarn llmesi : Motor blokunun ykama kab yerletirin. Ykama kabna bir miktar gazya yada mazotu dkn. Motor blokunu fra ile iyice temizleyin. Motor blokunu sa masa zerine aln.

33

 Ana yatak keplerini skn. Yatak kusinetlerini karn. Ana yataklarn elik kaplar ve kusunetleri bez ile iyice silerek temizleyin. Kusinetleri gzle kontrol edin. NOT: Kusinetlerin yatak ksmlarnda izilme ,prtkleme , pul pul kabarmalar ve dklmeler varsa yataklarn kullanlp kullanlmayacan tesbit edin. Kusinetleri takmadan , ana yatak keplerini torkunda skn. NOT: Tork deerini motorun kataloundan aln. Komparatr ana yatak elik apna sfrlayn. Yatak keplerini skn ve kusinetleri yatak yuvalarna yerletirin. Yatak cvata ve somunlarn torkunda skn. 5.1.6. Silindir Kapann Kontrol : Karbon temizleyicisi ve spatula ile kapak yzeyini ve yanma odalarndaki karbon birikintilerini kazyn. Kalan karbon paracklarn tel fra ile temizleyin. nce zmpara kagd ile silindir kapa yzeyini hafifce parlatn. Silindir kapagn gz ile kontrol ederek, atlaklk, krklk,derin izik olup olmadn aratrn. Silindir kapa temas yzeyinin yanma odas, saplama delii ve su kanallar arasnda kalan ksmlarnda ukurlar olup olmadgn gz ile kontrol edin. Silindir kapa temas yzeyinde deforme olup olmadn bir mastar ve sentil ile kontrol edin. ( Kapak yzeyi ile mastar arasna giren sentilin kalnl 0,004 intir. ) Silindir kapak contasn kontrol edin. Silindir kapa, somun, cvata ve rondelalarn konrol edin. Bulgularnz tablo haline getirin.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

34

 alma alannn temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz. Dizel motor paralarnn lmlerini Sklen motor paralarn yerletirmek yapmak. iin i tezgahn hazrlayn lm iin gerekli mikrometre ve komparatr takmlarn hazrlayn Mastar ve sentili hazrlayn Ara katolounu hazrlaynz. Dizel motor paralarnn bakmn yapmak. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz Ara katolounu hazrlaynz. l aletlerinin uygunluunu kontrol ediniz. Dizel motor paralarnn l deerlerini l yaplacak paralarn temizliine katalog deerleri ile karlatrmak. dikkat ediniz. . Ara katalounu okuyarak deerlerin kyaslamasn yapnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Dizel motorlarnda yaplan konroller aadakilerden hangisi deildir? A) Basn kontrol B) Silindir kaak kontrol

35

C) Yakt pompasnn kontrol D) Dzgnlk kontrol 2. Aadakilerden hangisi silindir kapandaki kontrollerdendir? A) Sbap yaylarnn kontrol B) Sbaplarn kontrol C) Eilme atlaklk D) Bagalarn kontrol 3. Piston zerinde hangi ksmdan l alnr? A) Alt etek piston pime dik eksenden B) Alt etek piston pime parelel eksenden C) st etek piston pime dik eksenden D) st etek piston pime paralel eksenden

CEVAP ANAHTARI

1 2

D C

36

DEERLENDRME Yukardaki sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki retim faaliyetine geebilirsiniz. Doru cevap veremediiniz sorular iin tekrar ediniz.

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu renme faaliyeti ile DZEL motora sahip aralarn yardmc sistemleri , motorun sklmesi, bakm onarm , taklmas ve ayar ilemlerini yapabileceksiniz.

37

ARATIRMA
evremizde bulunan ara servislerinde DZEL motor paralarnn taklmas ve ayarlar hakknda bilgi edininiz edindiiniz bilgileri rapor haline dntrp gurubunuza sunum yaparak paylanz.

6. DZEL MOTOR PARALARININ TAKILMASI

6.1. Dizel Motor Paralarn Takmadan nce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar
Motoru dier ilerin grlmedii temiz bir yerde toplayn.

Kullanacanz takm , avadanlklar ve aygtlar hazrlayn.

Paralar takmadan nce lift brakmayacak bezle silin. Paralarn alma konumlarna ve iaretlerine dikkat edin.

Cvata , somun ve saplamalar tork deerinde skn.

Contalar doru ve dzgn yerletirin. alrken gvenlik kurallarna uyun. Dizel Motor Paralarn Takmak Pistonlar takn Krank milini takn Kam milini takn Zaman ayar sistemini takn Supaplar takn Silindir kapan takn. Volan takn. Manifoldllar ve n kasna takn. Motor st kapan takn. Yalama sistemi paralarn takn. Karteri takn. Motor st kapan takn. Motorun yardmc sistem paralarn takn.

38

6.2. Dizel Motor Ayarlar

6.2.1. Supap ayarlar: Supap yerletirme ekilleri hangi tip olursa olsun, supap ayarlar iin gerekli ana ilemlere gemeden , u n ilemler, nerildii gibi yaplmaldr: Supap ayar deerleri kataloktan saptanr. Ayarlama srasnda, motorun sl durumu ne olaca, yani ayarn motor scak iken mi yoksa souk iken mi yaplaca saptanr. Bu bilgi katalokta ayar deeri ile birlikte verilir. Motorlar s motoru olduuna gre, zel nedeni yoksa, ayarlamalar motor scakken ve alrken yaplmaldr. Ayarlamalar iin uygun takmlar seilir. Takmlar, supaplarn yerletirme ekline, ayar dzeneinin planlamasna gre deiir. neriliyorsa basnl. tip radyatr kapa karlr. Supaplarn motor zerinde sralanma sralar saptanr. Klasik olarak bilinen Ek.Em. Em. Ek. Ek. Em. Em. Ek. sralanmasndan deiik supap dizilileri olaca unutulmamaldr. Ayar motorun hangi konumunda yaplaca belirlenir. Genellikle piston ateleme ..N sna getirildikten sonra, o silindirin supaplarnn ayar yaplr. Ayarlamada ateleme sras zlenerek, motorun iki devrinde tm supaplarn ayarlar yaplr. ,Ancak, baz firmalar ayarlamada deiik metotlar nerirler. Bu nedenle ayarn motorun hangi konumlarnda yaplmas gerektii de kataloktan saptanmaldr. Supap ayar iin motorun dndrlmesinde ok byk kolaylk salayacandan, seyyar mar butonu kullanlmaldr.

zellikle I tipi motorlarda, supap ayarlarndan nce, silindir kapak cvatalarnn

sklklar kontrol edilmeli ve gerekirse yeniden torkunda .sklmaldr. Yakt Pompasnn Ayarl Olarak Motora Taklmas

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

39

1- Dizel motor paralarn takmak.

alma alannn temiz ve dzenli olmasna dikkat ediniz.

Sklen motor paralarn yerletirmek iin i

tezgahn hazrlayn.

Yangn tpn hazr bulundurunuz.

Ara katolounu hazrlaynz. 2- Dizel motorun ayarlarn yapmak. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz. Ara katolounu hazrlaynz. Gerekli takm ve avadanlklar hazrlaynz.

LME VE DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi dizel motorlarnda yaplan ayarlardan deildir?
A) B) C) D) Yakt pompas ayarlar Besleme pomps ayarlar Enjektr ayarlar Yakt filtresi ayarlar

2. Aadakilerden hangisi enjektr ayarlarndan deildir? A) B) C) D) Atomize kontrol Damlama kontrol Geri kaak sznt kontrol Meme kontrol

CEVAP ANAHTARI

40

1 2

DEERLENDRME Yukardaki sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki retim faaliyetine geebilirsiniz. Doru cevap veremediiniz sorular iin tekrar ediniz.

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

41

Modlle kazanacanz yeterlii len bir lme arac retmeniniz tarafndan hazrlanarak size uygulanacaktr. Uygulama sonunda yaplan deerlendirme ile gemeyeceiniz retmeniniz tarafnda size bildirilecektir. bir sonraki modle geip

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
Iksoluu , M. Ali , Motor yeniletirme kitab , 42

 Orhan Kaya , Motor ayarlar ve bakm . zdamar , B. Yelken, Dizel motorlar

Megep Motorlu tatlar tantma modl

Yce And ,Gnzde otomotiv teknolojisi Gngr Orhan , Dizel Teknolojisi Fildi , A.Muhtar , Motorculuk (Dizel) ve lem Yapraklar Snf 2 Staudt , Wilfried, Motorlu Tat Teknii Iksoluu , M.Ali , Motorculuk Blm lem Yapraklar Snf 1
www.mercedes.com www.otomax.com www.gazi.obitet.edu.tr www.arabam.com.tr www.ford.com.tr www.opel.com.tr

43