slm Aratrmalar Dergisi

zerinde yorum yapmann bu kadar klfeti olmamaldr. Bu grten hareketle, din eitimini faklte dzeyinde alm kiilerin tamamna yakn, yazarn belirttii zelliklere sahip olmad iin bunlarn din bir konu ile ilgili yorum yapmas pek salkl olmayacaktr. Herhalde insanlar dnmekten ve yorum yapmaktan alkoymak iin bu kadar korkutmann -ama yanla dmekten korumak dahi olsa- dine salayaca fayda, zarardan fazla deildir. Winter, kitap boyunca ok planl seilmedii anlalan konular zerinde ve klasik Snn anlay erevesinde hi de yabancs olmadmz yorumlar dile getirmektedir. Fakat unu aka syleyebiliriz ki bu kitap, kbleyi bulmak isteyenlere elbette faydal olacaktr. Mustafa akmak

Kuran Kendi Tarihinde Okumak: Tefsirde Anakronizme Ret Yazlar Mustafa ztrk Ankara: Ankara Okulu Yaynlar, 2004. 279 sayfa.

Bu alma yazarn konu btnln dikkate alarak ve yeniden gzden geirerek daha nce yaymlanm yazlarndan yapt bir derlemedir. Konular toplam dokuz balk altnda incelenmitir. Kuran ve Anlama Sorununun Mahiyetine Dair (s. 11-25) balkl yazsyla Kuran anlama sorununu temelde geleneksel Kuran anlay ve tefsir yaklamna indirgeyen yazar, hemen peinden gelen Kuran ve Yeni Anlama Yntemleri (s. 27-41) balkl ikinci yazsyla bir zm nerisi sunarak Kuran anlamada yeni yntemlerden biri olarak deerlendirdii Batl yorumbilim kuramlarnn (hermeneutik) uygulanmasn savunmaktadr. Kurann Cennet Tasvirlerinde Yerel ve Tarihsel Motifler (s. 207-231) ve Kuranda Uhrevi Azap Figrleri (s. 233-259) balklar altnda Kurann dil ve ifade zellikleri zerinde durulmaktadr. Kurana Gre tekinin Konumu: Ehl-i Kitapla lgili yetlerin Klasik Yorumuna Eletirel Bir Yaklam (s. 129-178) ve Kuran ve slmn Ataerkil Yorumu (s. 179-206) balklar altnda yazar, Mslman erkein tekisi olarak deerlendirdii ehl-i kitap ve kadn rneklemesi zerinde durmak suretiyle ada Kuran okumalarnda dikkat eken Kuranda ehl-i kitap ve Kuranda kadn gibi iki nemli konuyu gndeme tamaktadr. Kuranda rtnme Emrinin Tarihsel Zemini: Klasik Tefsirlerdeki Tesettr Formu zerine (s. 103-128)
144

Kitbiyat

adl blmn giriinde yazar, bu yaznn, tesettr konusunda yeni bir gr ileri srme iddias tamakszn sadece klasik dnem mfessirleri tarafndan konunun ne ekilde anlalp yorumlandn ortaya koymay hedefleyen bir literatr taramas olduunu ifade etmise de Sbn, Sleyman Ate gibi modern dnem mfessirlerine de yer vermi ve eletirel bir slup kullanmtr. Tefsirde eitlilik ve Mezhep-Merep Refleksi: Ulul-Emr Kavram rnei (s. 77-102), tefsir tarihinde mezheb tefsirler tartmasna; Kuran ve Otantik Anlam Keif Projesi: tbnin Kuran Anlama Yntemine Dair Bir nceleme (s. 43-75) balkl ksm ise son zamanlarda tb zerine yazlanlara tefsir tarihi asndan nemli bir katkdr. Bu nedenle eser genel bir deerlendirmeyle ifade edecek olursak, ada yaklamlar ad altnda inceleyebileceimiz literatrn bir paras olarak karmzda durmaktadr. Geleneksel Kuran okumalarn anakronistik bulan yazar, kendi almasnn kabaca tarihselci okuma olduunu itiraf etmesine (s. 7) ramen, gerek balkta gerekse ierdeki alt balklarda tarihselcilik ifadesinden srarla kand hissini vermektedir. Tm ada yorum tartmalarnn ve hermeneutik incelemelerin bir dnem akademik tartmalarda hep tarihselcilik bal altnda sunulmas ve okuyucuda artk bkknlk uyandrmas, yazarn bu tercihi iin hakl bir neden saylabilir. Tarihselci teze dair dncelerini sunarken yazar, Kurann tarihselliini kabuln Kurann evrenselliine halel getirmeyeceini, aksine Kuran anakronik okuma karmaasndan kurtaracan ileri srer. Yazar eserin daha ilk ksmnda gnmzde Kuran anlama sorununun temel nedeni olarak geleneksel Kuran anlayn ve tefsir yaklamn gsterir (Kuran ve Anlama Sorununun Mahiyetine Dair, s.11-25). Burada Kuran anlama sorununun balangcn slm kelmnda Hicr ikinci yzylda ehl-i snnet ve Mutezile arasnda gerekleen halkul-Kuran tartmasna balayan yazarn, zellikle Snn gelenekteki ezel ve ebed Kuran anlayn problemli bulup, buradan hareketle eletirilere balad grlr. Zira yazara gre ezelebed Kuran anlay, ehl-i snnet dncesinde, lafznda sonsuz bir anlam potansiyeline sahip bir Kuran anlayn dourmutur. Anlama sorununun temellerini gelenekte bulan yazarn ngrd zm ise gelenekte deil, Batdadr. Yazar Kuran ve Yeni Anlama Yntemleri (s. 27-41) balkl ksmda zm nerisini sunarken, Kuran anlamada yeni yntemlerden biri olarak deerlendirdii Batl yorumbilim kuramlarnn (hermeneutik) uygulanmasn savunmaktadr. Yazar konuya Hermeneutik, monolitik bir yap veya standart bir yorum yntemi midir? sorusuyla balar. Aslnda sorulmas yersiz olan bu sorunun sorulmas, yazarn da zerinde durduu gibi hermeneutiin tpk slm tef145

slm Aratrmalar Dergisi

sir geleneine benzer ekilde iinde farkl yaklam, yntem ve teorileri barndran bir yorumbilim gelenei deil de, bal bana zerk bir yntem olarak alglama yanllndan kaynaklanmaktadr. Hermeneutik temelinde Batl yntem ve yaklamlara olan ekimserlii, Snn gelenekte hep var olagelen gelenekselci tavra balayan yazara gre Snn gelenek iinde yeni olana kar genellikle rezerv konulmu, yenilikler ya heretik nitelemesiyle safd edilmi ya da kabul grmesi iin yzyllarn gemesi gerekmitir (s. 29). Kuran anlama sorunu tartmasnda, Kuran iin yaplan hitap-kitap (sz-yaz) ayrm, yazarn zerinde nemle durduu bir baka noktadr. lk nesil olan sahabe iin bir hitap olan Kuran, daha sonraki nesiller iin artk bir kitap halini almtr. Dolaysyla yazara gre Allaha ait hitapta ne denmek istendiini (maz) anlamada sorun yaamayan sahabeye mukabil, sonraki nesiller iin Kuran anlamak sorun haline gelmitir (s. 19). O halde Kuran bir hitap mdr, yoksa bir kitap mdr? Kurana uygulanacak metodoloji asndan nem arz eden bu sorunun yant makalede pek net verilmemektedir. Kuran anlama sorunu tartlrken, sorunun bir paras olarak Kurann evvelemirde hitap (sz) oluu vurgulanmakta, hemen peindeki blmde Kurana hermeneutik metotlarn uygulanabilirlii tartlrken ise aksine Kurann kitap (metin) oluu n planda tutularak Kurana epistemik bir nesne olarak yaklamak ve nmzde yazl bir metin olarak duran mesajdaki dilsel kodlarn zmlenmesi gerektii belirtilmektedir. slm geleneinde zerk bir tefsir metodolojisinin olumad savndan yola kan yazar, Kuran anlama metodolojileri balamnda sadece dil tahlilleri ve fkh uslne ait metin zmleme teknikleri erevesinde metotlar gelitirildiini belirtir. ounlukla ahkm yetleri ile snrl kalan bir fkh uslnn, te yandan dil kurallar erevesinde gelien metodolojilerin Kurann btnnn anlalmasnda tek balarna yeterli olmadklarn vurgular. Burada belirtmek gerekir ki, ounlukla modern yaklamlarn yorumlad gibi, slm tefsir geleneini ve gelenein Kuran anlama abasn sadece dil tahlili ve fkh metodolojilerine indirgemek mmkn deildir. slm tefsir geleneinde aslnda Hz. Peygamberin ve sonraki nesillerin anlamalar ve bu anlamalarn bize aktarm olarak zetlenebilecek bir rivayetler btn sz konusudur. Aslna baklrsa geleneksel anlamda bu rivayetler btn, Kuran anlamann temelini tekil etmektedir. Esbb- nzl, Hz. Peygamberin sorular karsnda veya kendiliinden Kuran yetlerine getirdii aklamalar, sahabenin ve onlarn tedrisinden gemi tbin neslinin getirdikleri yorumlar geleneksel tefsir anlaynda nemli yer tutmutur. te burada en nemli sorun esbb- nzl ve bunu aktaran hadis
146

Kitbiyat

klliyatnn gvenirlii sorunu olacaktr. Sz konusu klliyata, klliyen bir gvensizlik iinde olan modern anlayn ve buna katld gzlenen yazarn, tefsir literatrn sadece o dnemdeki mevcut kltre ait birikimi aktaran bir klliyat olarak deerlendirmesi, geleneksel anlama abalarna ynelik tm kaplar kapam olduunu gstermektedir. Zira bu anlaya gre geleneksel okuma ve anlama yntemleri, modern ada artk iflas etmitir. Ancak burada bu yaklam bekleyen ciddi bir handikap sz konusudur. Gelenein Kuran anlamaya yardmc olarak bize sunduu malzemeye ynelik bu olumsuz tavr, yazarn Kuran kendi tarihi iinde anlamak abasyla elimektedir. Zira tarihselci yaklamn gerei olarak Kurann nesnel anlamnn korunabilmesi iin indii dnemin artlar iinde incelemenin gereklilii zellikle nem arz eder. Elde dind kaynaklar mevcut olmadna gre, bize dnemin artlarn ve kltrel zelliklerini en iyi biimde gelenekteki kaynaklar sunmaktadr. O halde bu kaynaklara bigne kalmamz nasl mmkn olacaktr? te burada teoride gelenei ve gelenekteki malzemeyi reddeden anlayn, pratikte onun sunduu malzemeye kanlmaz ekilde muhta olduunu gryoruz. Bunun elimizdeki eserdeki yansmasn ise Kurann Cennet Tasvirlerinde Yerel ve Tarihsel Motifler ve Kuranda Uhrev Azap Figrleri adl makalelerde grmek mmkndr. Sz konusu iki makalede konuya dair neredeyse hibir rivayet israf edilmeden hadislere yer verilmekte ve yetin indii Arap Yarmadasnn cennet ve cehennem anlaylar en ince detayna kadar adeta antropolojik taramaya tabi tutulmaktadr. Dolaysyla sonu itibariyle teorik anlamda esbb- nzl ve bunu bize aktaran hadislere pheci yaklaan yazarn, burada hadisleri kullanarak nzl ortamna dnme iddias ciddi anlamda elikili gzkmektedir. Son olarak eserin dil ve slubu konusunda birka sz syleyelim. Yazarn dier almalarnda olduu gibi bu almasnda da akc akademik slubu kendini gstermektedir. Ancak eserin sonraki basklarnda gz nnde tutulmas temennisiyle, biz burada dil ve slupta gze arpan nemli bir hususa dikkat ekmek istiyoruz: Szcklerin Trkesi mevcutken yabanc dillerdeki karlklarnn kullanlmas. Bu tr kullanma en ilgin rnek eserde neredeyse hemen her icm teriminin konsenss ile ifade edilmesidir. in en ilgin noktalarndan biri de oryantalist metinlerde ulemann konsenssn ifade iin icm kelimesinin olduu gibi kullanm bir orijinallik ifade ettiinden ve icma artk terimlemi olduundan tercih edilegelmi olmasdr. Bu ifadelerin pek ou akademik evrelerin konuma dilinde yer almakta ve aslna baklrsa esere gzel bir eni de vermektedir. Fakat bunlarn yaz dilinde pek kullanlmamas ve s147

slm Aratrmalar Dergisi

telik Trkeleri varken yabanc dildeki karlklarnn tercih edilmesi sknt oluturmaktadr. En nemlisi de bu szcklerin kullanm, metnin anlalmama riskini artrarak okuyucu yelpazesini daraltmaktadr. rnekleri oaltacak olursak unlar sayabiliriz: absrd, determine eden, mistifiye etmek, rezerv koymak, heretik, onore etmek, manifesto, spontone, deskriptif, anakronik, metahistorik anagojik literal, tipolojik alegorik, identifikasyon, agorafobi, illstrasyon, Kronosoullar, remisyon, dnce gettosu, kontrast Yukarda saydmz szcklerin hemen hibirisine parantez ii aklama getirilmemiken, Trkede yaygn ekilde kullanlan homojen kelimesini parantez iinde mtecnis olarak aklama gerei duyulmas da dikkat eken bir baka husustur. Bilal Gkkr

Oryantalist Misyonerler ve Kurn: Bat Etkisinde Hint Kurn Aratrmalar Abdlhamit Birk stanbul: nsan Yaynlar, 2004. 223 sayfa.

slm toplumunu yaklak drt yz yldr megul eden misyonerlik faaliyetleri ve buna kaynak salayan oryantalizmin, Mslmanlarn gndemine bu denli girii Edward Saidin arkiyatlk/Oryantalizm isimli eseriyle gereklemitir. E. Said, konuyu tarihle olan ban kurarak ortaya koymaktadr. Oysa lkemizdeki oryantalizm ve misyonerlik faaliyetlerinin byk bir ounluunda, konunun tarihsel balar ve ayrntlar ihmal edilmekte, sadece rnler zerinden deerlendirmeler yaplmaktadr. te mellif nsz, Giri, blm, Deerlendirme ve Sonu, Bibliyografya ve ndeksten oluan bu eserinin ilk iki blmnde, misyonerleri slm ve slm ilimleri renmeye ynelten sebepleri ayrntl olarak ilemi ve zellikle oryantalistlerin bu alanla ilgili almalarn konu edinmitir. nc Blmde ise Hint alt ktasndaki oryantalizm ve misyonerliin Kuran aratrmalarna etkisini deerlendirmitir. Giri ksmnda mellif, misyonerlik kavramnn kullanm alanlar ve misyonerliin Batdaki tarih geliimi ile ilgili bilgi vermekte ve en geni anlamyla, inanlar ve dnceleri tekilere ulatrmak, retmek ve hatta kabul
148