ENERJ

>>

Hazrlayan: Ela ULUATAM (Uzman Yardmcs) AB Proje Gelitirme ve zleme Mdrl

YENLENEBLR ENERJ
Tevikleri

Dnyann eitli lkelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas iin uygulanan tevikler, Trkiyenin kendi potansiyelini deerlendirebilmesi iin rnek tekil edebilir mi? Yenilenebilir Enerji Kanununda yaplacak deiiklik beklentileri karlayabilecem mi?

on yllarda dnya apnda yenilenebilir enerji (YE) kaynaklarnn kullanmn artrmaya ynelik blgesel, ulusal ve uluslararas pek ok politika ve kampanya yrtlmektedir. Bu abalarn doal bir sonucu olarak 2008 ylnda YE kaynaklar kresel enerji tketiminin % 19unu oluturmutur1 . Bu rakamn 2035 ylna kadar % 23e kmas beklenmektedir2. Sadece 30 sene nce bu rakamn sfra yakn olduu dnlrse artn ciddiyeti belirginleiyor. Elbette ki bu kresel eilimi sadece evreci endielerle aklamak mmkn deil, iktisadi kayglar bata olmak zere altnda yatan pek ok msebbibi var. Gelimi lkelerin ba ektii kalabalk bir grup, YE kaynaklarnn geliimi iin eitli destek mekanizmalar gelitirmitir. Trkiyede ise, sahip olunan zengin yenilenebilir enerji potansiyeline ramen mevzuat ve altyap almalar henz yeterince gelitirilmedii iin, zellikle gne enerjisi ve biyoktle yatrmlar istenilen seviyeye ulaamamtr. Yaklak iki senedir yrrle girmesi 34 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

beklenen yeni yenilenebilir enerji kanunu ile tevik mekanizmasndaki eksiklerin en ksa zamanda giderilmesi umuluyor.

YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI

Yenilenebilir enerji kaynaklar en basit tanmyla kayna doada bulunan, srdrlebilir olan ve fosil yaktlarn aksine evreye sera gaz yaymayan ya da ihmal edilebilir dzeyde sera gaz yayan, dolaysyla temiz nitelii tayan enerji kaynaklardr. Buna gre YE kaynaklar yan sayfada yer alan tablodaki gibi zetlenebilir.

Kaynaklara Gre Dnya Elektrik retimi

(2006)

Kmr Doalgaz Hidrolik

Nkleer
Petrol Dier

Kaynak: OECD / Uluslararas Enerji Ajans (2006)

Kaynaklara Gre Dnya Net Elektrik retimi

35

(2009)

30

25

20

15

10

2007

2015

2020

2025

2030

2035

Yenilenebilir kaynaklar Nkleer Doalgaz

Kmr
Likit kaynaklar

Kaynak: 2010 World Energy Outlook, EIA

Her ne kadar eski kaynaklara gre gne enerjisinden 400 ylnda bile istifade ediliyor olsa da, gne nlarnn elektrie dnebildii Charles Fritz tarafndan 1883 ylnda kefedilmitir. Elektrik retme kapasitesine sahip ilk gne pili ise 1956 ylnda sata sunulmutur. Fakat bu pillerin gelimesi ve maliyetlerinin dmesi ancak 1990l yllardan itibaren mmkn olmutur. Suyun hidrolik gc kullanlarak elektrik enerjisinin retildii hidroelektrik santrallerin (HES) gemii, antik alarda kullanlan ilk su deirmenlerine dayanyor. Ancak ilk resmi elektrik santrali, Nikola Teslann imzasn tayan, Niagara elalesi yaknnda kurulu Schoelkopf Power Station No. 1, 1881 ylnda elektrik retmeye balamtr. 1886 ylnda ABD ve Kanadada HESlerin says 45 iken, 1889 ylnda bu rakam sadece ABDde 200 bulmutur3. Bunu takip eden yllarda lkemiz de dhil olmak zere birok blgede elektrik retiminde HESlerden youn bir biimde yararlanlmaya balanmtr. Rzgr enerjisinin gemii ise en az 5 bin yl geriye, ilk yelkenli teknelerin kullanmna kadar gidiyor. M 17nci yzylda Babil Kral Hammurabi, Mezopotamya iin tasarlad dev sulama projesinde rzgr enerjisinden istifade etmeyi ngrmtr. Trkler ve ranllar MS 7nci yzyldan, Avrupallar ise MS 12nci yzyldan itibaren yel deirmenlerini kullanmaya balamtr. Dnyann ilk otomatik rzgr trbini 1888 ylnda Amerika Clevelandda elektrik retmeye balamtr. 1970li yllara kadar Danimarka ve ABD gibi lkelerde rzgr enerjisi kullanlm, 1973 petrol krizini takiben potansiyeli olan dier lkelerde de rzgra ilgi artmtr. Jeotermal enerjinin de tpk su, rzgr ve gne gibi, birok medeniyette nemli bir yeri vardr. Tarihi tam olarak bilinmese de 10 bin yl nce Amerikada Kzlderililer tarafndan jeotermal enerji kullanld dnlmektedir. Eski Romallar da hamamlarnda ve evlerinde kaplcalar sklkla kullanyorlard. Ancak bu kaynaktan ilk elektrik retimi talyada Larderello sahasnda 1904 ylnda gereklemitir. Her ne kadar insanolu yukarda bahsi geen dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan gemite istifade etmi olsa da, bunlar kk apl bireysel ve blgesel uygulamalarla snrldr. Ancak yenilenebilir enerjiler getiimiz 30 ylda ciddi anlamda elektrik retiminde deerlendirilmeye balanmtr.

Yenilenebilir Enerji Trleri

Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Biyoktle Enerji Dalga Enerjisi Gne Enerjisi Hidrojen Enerjisi Hidrolik Enerji Jeotermal Enerji Rzgar Enerjisi Kaynak veya Yakt Biyolojik atklar Deniz ve okyanuslar Gne Hidrojen Nehirler Yer alt sular Rzgar

YENLENEBLR ENERJ NEDEN TEVK EDLYOR?

Petrol, doal gaz ve kmr gibi fosil yaktlarn, insanlk tarihi gz nnde bulundurulduunda ok da uzak olmayan bir gelecekte tkenecei gerei kamuoyunu uzun yllardr megul ediyor. Ortadou ve Orta Asyada yeni rezervlerin bulunmas bu sreyi ancak bir mddet telemeye yarayacak fakat dnyay bekleyen enerji sorununa kalc bir zm getirmeyecektir. zellikle 1973 ve 1979 petrol krizleri sonras insanlar, kayna doada olan ve srdrlebilir alternatif enerji kaynaklarna ynelmitir. Birok lke, yaanan bu krizlerle, enerji gibi hayati bir konuda da bamlln sakncalarnn ayrdna varmtr. Bylelikle enerji alanndaki almalar gne, rzgr, hidroelektrik, biyoktle, jeotermal
Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 35

ENERJ

panyalarnn etkisi yadsnamaz. Bununla beraber Kyoto Protokolne ard sra kurulmu olan ve hemen hemen tm lkelerin farkl ekillerde de olsa dhil olduu ya da etkilendii kresel karbon ticareti sistemi ierisinde bu enerji trlerinin kullanm mkfatlandrlmaktadr. Bu kapsamda tesisler kuran yatrmclar, salmna mani olduklar sera gazlar iin projenin niteliine gre elde ettikleri salm haklarn ihtiya duyanlara satp kazan salayabilmekte ve proje nansmanna katkda bulunabilmektedirler.

TEVK MEKANZMALARI
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn tevik etmek zere birok lkede eitli mekanizmalar gelitirilmitir. Bunlar ana balk altnda toplanabilir: Fiyat belirleyici ve miktar ykmll getiren tevikler, maliyet drc yatrm politikalar ve kamu yatrmlar ve YE pazarnn gelimesini salayacak tevikler. Fiyat belirleyici ve miktar ykmll getiren tevikler, temel olarak alm garantili tarife (feed-in tari ) ve YE portfolyo standartlarndan (renewable energy portfolio standards- RPS) olumaktadr. Buna gre alm garantili tarife uygulamalar lkeden lkeye deiiklik gstermekle birlikte, temel olarak devlet tarafndan YE kaynaklarndan retilen elektriin devlet tarafndan nceden belirlenmi bir yat zerinden elektrik datm irketleri araclyla alnmasn esas almaktadr. RPSlerle belli bir blge veya lkede retilen elektriin belirlenmi bir miktarnn YE kaynaklarndan retilmesi ngrlmektedir. Bu kota sistemi belirli bir tarihe kadar bir miktarn retimi anlamna gelen kapasite-temelli bir standart olabilir ya da elektrik retiminin belirli bir yzdesine denk gelen elektrik retim-temelli bir standart olabilir. Bunlara ek olarak baz lkelerde reticilerin devlete belirli bir miktar yenilenebilir enerji kaynakl elektrik satma ayrcal

ve son yllarda gitgide artan bir biimde hidrojen enerjisi zerinde younlamtr. Son yirmi ylda bu alanlarda muazzam teknolojik atlmlar gerekletirilmitir. Potansiyel pazarn bykln fark eden pek ok lke belli balklarda ulusal programlar balatm, YE aratrma ve uygulama merkezleri kurmutur. ABD Enerji Bakanl nclnde 1977de kurulan National Renewable Energy Laboratory, Almanyada ise 1981de kurulan Fraunhofer Institute for Solar Energy Systems ne kanlardan sadece ikisi. Bununla beraber ekseriyetle gelimi lkelerde yer alan niversitelerde YE laboratuvarlar kurulmutur. Ayrca zel sektrde faaliyet gsteren birok rma da bu alanda milyarlarca dolarlk yatrmlar gerekletirmitir. Gnmz koullarnda elbette ki hibir teknolojik yenilik ve inovasyon, ekonomik kayglar gzetilmeden gerekletirilemez. Teknolojik gelimeler zellikle fotovoltaik gne panelleri gibi teknoloji youn rnlerin aratrma ve gelitirme (Ar-Ge) maliyetlerini ciddi anlamda drmtr. Maliyetler dtke bu rnlerin piyasada pazarlanmas kolaylam ve artan taleple birlikte Ar-Ge almalar daha da ivme kazanmtr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn bu denli gndemde olmasnn en nemli nedenlerinden birisi kresel snmadr. Yaklak 200 yldr youn bir biimde kullanlan fosil yaktlar sera gaz salmna yol amaktadr. Karbondioksit ve metan bata olmak zere sera gazlarnn atmosfere yaylmasyla hava scaklklarnn artmas anlamna gelen kresel snma, son 50 yldr kresel ekosistem zerine ar bask uygulayarak dnya iin ciddi bir tehdit oluturmaya balamtr. YE kaynaklarnn en nemli zelliklerinden birisi temiz kaynaklar olmalardr. Bunlar, sera gaz salmna yol amadklar iin zellikle gelimi lkelerde birok nihai tketici tarafndan tercih edilmektedir. Hi phesiz bunda evre rgtleri, sivil toplum kurulular ve zaman zaman hkmetler tarafndan yrtlen bilinlendirme kam-

36 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

ENERJ

elde etmesine olanak salayan ihaleler de gerekletirilebilmektedir. Ayrca reticilere tahsis edilen Yeil Enerji Sertikalar sahiplerine imtiyazlar salamaktadr. Sbvansiyon ve indirimler, maliyet drc yatrm politikalarnn bir ayan oluturmaktadr. Bir dier yntem ise vergi indirimleridir. Bunlar yatrm vergi kredileri, hzlandrlm amortisman, retim vergi kredileri, mlkiyet vergi kredileri, gelir vergisi tevikleri, KDV muayetleri, evre vergisi istisnalar, ithalat vergisi indirimleri, hibeler, ekipman kredileri ve benzer uygulamalar kapsamaktadr. Sz konusu tevikler byk apl yatrmlar iin olduu kadar, kk apl bireysel kurulumlar iin de uygulanmaktadr. Dolaysyla bu tr politikalar sadece enerji piyasasnda arz temsil eden yatrmclara ynelik deil, ayn zamanda talebi temsil eden tketicilere de yneliktir. Son olarak kamu yatrmlar ve YE pazarnn gelimesini salayacak tevikler, kamu yararna kurulan fonlar, inaat ve tasarm, alan tespiti ve izinleri, ekipman standartlar, mteahhit sertikasyonu ve ebekeye balant gibi konular kapsayan altyap politikalarndan olumaktadr. Bununla beraber brokratik engellerin asgariye indirildii YE mevzuatlar da bu tevikler arasnda saylabilir.

AB Toplam Enerji Tketiminde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Pay

2005deki durum (%) Almanya Avusturya Belika Birleik Kralk Bulgaristan ek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiye Fransa Gney Kbrs Hollanda rlanda spanya sve talya 5.8 23.3 2.2 1.3 9.4 6.1 17 18 28.5 10.3 2.9 2.4 3.1 8.7 39.8 5.2 2020 hedefleri (%) 18 34 13 15 16 13 30 25 38 23 13 14 16 20 49 17

verimliliinin % 20 orannda artrlmas ve son olarak da enerji tketiminin %20 orannda azaltlmas ngrlmektedir. Bunlar 20-2020 hedeeri olarak adlandrlmaktadr. Ayn belgede ABde ulam alannda kullanlan enerjinin de % 10unun YElerden temin edilmesi hedeenmitir. Sz konusu hedeere ulamak iin AB yesi lkelerden sektrel bazda hedeer ve bunlara ulamak iin uygulayacaklar politikalarn yer alaca eylem planlar oluturmalar istenmitir. Bunun yan sra Avrupa Birlii, yrtt enerji programlar kapsamnda projeler gelitirmek zere nemli fon kaynaklar ayrmtr. Bunlarn banda Intelligent Energy Europe program ve 7nci ereve Program dhilinde dzenli olarak alan enerji arlar gelmektedir.

DNYADAK UYGULAMALAR

1. Avrupa Birlii
1973 ylnda yaanan Petrol Krizini takip eden sene, 1974te Avrupa Birlii (AB) Konseyi Yeni Enerji Politikas Stratejisini kabul etmitir. Bu belgede ye lkelere yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla istifade edilmesi nerilmitir. Birliin 1997de benimsedii Beyaz Bildiri ve 2000 ylnda kabul ettii Yeil Bildiri de dhil olmak zere, hemen hemen tm enerji belgelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmna vurgu yaplmakta ve son yllarda somut hedeer belirlenmektedir. 2009/28/EC sayl AB Yenilenebilir Enerji Direkti ABde yenilenebilir enerji kaynaklarnn teviki iin yrrlkte olan temel belge, 2001/77/EC ve 2003/30/EC sayl eski direktierin yerini almtr. Sz konusu direktif tm AB ye lkeleri iin nceki belgelerde belirlenmi olan 2010 hedeerini gzden geirerek, 2020 hedeerini belirlemektedir. Bu erevede, 2020 ylnda birlik genelinde enerji retiminin % 20sinin yenilenebilir kaynaklardan salanmas, enerji

a. ALMANYA Yenilenebilir enerji konusunda dnyann Letonya 32.6 40 nc ve rol model lkelerinden biri saylan AlLitvanya 15 23 manyada, YE Kaynaklar Kanunu (ErneuerbaLksemburg 0.9 11 re-Energien-Geset/EEG) 2000 ylnda yrrle Macaristan 4.3 13 girmi olup, eitli tadilleri takiben son halini Malta 0 10 Temmuz 2010da almtr. Buna gre kanun, Polonya 7.2 15 rzgr, hidrolik, gne, biyoktle, atk su gaz Portekiz 20.5 31 yakmndan ve jeotermal kaynaklardan elekRomanya 17.8 24 trik retimini santralin tipi, kurulu gc ve iSlovak 6.7 14 Cumhuriyeti letmeye alnma tarihine gre belirlenen bir Slovenya 16 25 alm garantili tarife dorultusunda destekleYunanistan 6.9 18 mektedir. Sz konusu tarife ve alm garantisiTOPLULUK 20 nin zaman iindeki azalma oranlar elektrik retilirken kullanlan kaynak tipine gre farkllk gstermektedir. Hidroelektrik santralleri iin 3.47-12.67 cent/kWh, p gaz iin 6.07-8.87 cent/kWh, biyoktle iin 7.71-11.55 cent/kWh, jeotermal iin 10.40-15.84 cent/kWh, rzgr iin 3.50-13 cent/kWh; gne iin 29.37-39.14 cent/kWh4. Almanya ayrca YE Is Kanununu (Erneuerbare-Energien-Warmegesetz) 1 Ocak 2009 tarihinde yrrle sokmutur. Bu yasayla birlikte Almanya, tm bina sahiplerine bina slarn belirli bir miktarn YE kaynaklarndan salama ykmll getiriliyor. Ayn zamanda bu teknolojilerin kullanmna da mali destek salanyor. Son olarak Kombine Is ve G Yasas tesis ileticisine 30 bin tam kapasite alma saati iin bir alm garantisi salyor. Hkmet ayrca bu tr yatrmlar iin nansal destek veriyor. b. AVUSTURYA Ocak 2003te yrrle giren ve 2009 ylnda tadil edilen Yeil Elektrik Kanunuyla (kostromgesetz) alm garantili tarife uygulanmaktadr. Ayrca gne ve biyoktle iin konut uygulamalarnda % 25e kadar vergi indirimi uygulanmaktadr. Bunun yan sra sera gaz salmna yol aan rmalara snrl bir emisyon kotas tanyan Emisyon zin Ticareti Kanunu (Emissionszertikategesetz) 2004 ylnda yrrle girmitir. Son olarak klim ve Enerji Fonu, srdrlebilir enerji teknolojilerinin iklim almalar
Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 37

ENERJ

gerekletirilmesi iin Ar-Ge almalarnn yrtlmesi ve bu kapsamda gelitirilen projelerin desteklenmesi iin Avusturya hkmeti tarafndan kurulmutur5. c. BRLEK KRALLIK Yenilenebilir Enerjiler Ykmll (Renewables Obligation) ngilterede 2002 ylnda uygulamaya konulmutur. Bu sertikasyon sistemi ile yenilenebilir enerji kaynaklar ile elektrik reten reticiler dllendirilmektedir ancak nmzdeki gnlerde bu sistemin daha etkili bir hale gelmesi iin deitirilmesi gndemdedir. Bununla birlikte 2008 ylnda yrrle giren Enerji Kanunu ile azami 5 MWlk yenilenebilir enerji retimi iin alm garantili tarifeler uygulanmaktadr. Ayrca Birleik Krallkta konut harici nihai kullanclara enerji satndan alnan klim Deiiklii Vergisi (Climate Change Levy) yenilenebilir enerji reticilerinden alnmamaktadr6. ngiltere ayn zamanda kard klim Deiiklii Kanunu ile sera gaz emisyonlarn 2050 ylna kadar 1990 yl seviyesine gre % 80 orannda azaltmay ngrmektedir. Hkmet bu dorultuda s ve ulatrma alanlarnda YE kaynaklarnn kullanmn artrmaya ynelik admlar atmaktadr. Hkmet Teknoloji Program, aratrma programlar ve ABnin ereve Programlar yenilenebilir enerjiler konusunda aratrma yapmak isteyenlere ciddi fon kaynaklar salamaktadr. Ayrca, trnn dnyada tek rnei olan Carbon Trust adl kamu-zel sektr ortakl ile baarl bir ekilde KOBlere ve sanayiye danmanlk yaplmasn salayarak yenilenebilir enerji ve enerji verimliliini desteklemektedir7. d. DANMARKA Danimarka, bulunduu cora koullarn doal bir sonucu olarak, zellikle rzgr enerjisi alannda ok gelimitir. lkenin tevik sistemi, arlkl olarak alm garantili tarifeye dayanmaktadr ( 13/MWh). Bununla beraber uygulanan kota sistemi de YE kaynaklarndan elde edilen elektriin payn artrmada rol oynamaktadr. Yerli ekipman reticilerine verilen retim destekleri sayesinde Danimarkal irketler dnya rzgr trbini retiminin neredeyse yarsn elinde bulundurmaktadr. Biyoktle enerjisinin temelini oluturan atklarn ynetimi konusunda da 35i akn atk irketi, belediyeler ve belediye irketleri araclyla ok ileri bir seviyededir. Son olarak Danimarka, karbondioksit salmn gigajul bana 6,8 olarak vergilendirmektedir. Bu da uygulamada fosil yaktlarn vergilendirilmesi anlamna gelmektedir. e. FRANSA Fransa YE teviklerini bir yanda alm garantili tarifelere, dier yanda ise ihale usulne dayandrmaktadr. Buna gre devlet irketi olan Electricit de France ve zel sektrde faaliyet gsteren datm rmalar, koullar salayan reticilerden elektrii sabit bir yat zerinden almakla ykmldr. Ancak sz konusu tarife 12 MWa kadar geerlidir ve bu snra zellikle rzgr enerjisi yatrmlarn olumsuz ynde etkilemektedir. Vergi tevikleri de Fransz enerji politikasnn bir dier ayan oluturmaktadr. Vergi kredileri % 50 orannda olup, YE ekipmanlar kullanan konutlar iin % 5,5 KDV indirimi ve biyoktleyle stlan tesislerde % 40a varan sbvansiyonlar mevcuttur. Elektrik retimi iin kapasite ihtiyacnn her iki ylda bir ilgili Bakanlk tarafndan belirlenmesi ok yll yatrm programlar sayesinde mmkn olmaktadr. Bu program hedeerine ulalmad takdirde devlet ilgili enerji kayna iin ihale arsna kabilir. 2005 ylnda alnan karara gre rzgr iftliklerinin bir arada toplanaca yenilenebilir enerji alanlar (zones de dveloppement olien) kurulmutur. 2010 Mart ay itibaryla Fransada, kurulu gleri 5 MW ile 310 MW arasnda deien 135 YE alan iin izin alnm olup 38 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

ABDde Kaynaklara Gre Elektrik retimi

(2008)

Kmr Doalgaz Nkleer

Yenilenebilir Enerji Petrol

Kaynak: ABD, Energy Information Administration

bunlarn byk ounluu faaliyete gemitir8. Buralarda retilen enerjiye devlet alm garantisi vermektedir. Bunun dnda gne kurulumlarnn artrlmasna ynelik, Plan Soleil ve Batiments Bleus ve rzgr enerjisine ynelik Eole 2005 programlar yrtlmtr.

ENERJ

tn alnmaktadr. Bununla beraber 549/95 sayl Mali Kanun yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii projelerine hibeler salamaktadr. Ayrca 449/97 ve 448/98 sayl Mali Kanunlar yenilenebilir kaynaklar iin yaplan harcamalarn vergiden muaf olmasn ngrmektedir.10 Enerji Hesab, bir dier tevik mekanizmasn oluturmaktadr. Sadece gne enerjisi tesisleri iin geerli olan sistemde retilen elektriin GSE veya nc bir ahsa satlmasnn yan sra, GSE reticiye 20 yl boyunca bir tevik creti (Taria Incentivante) demektedir.

2. AMERKA BRLEK DEVLETLER

ABDdeki hemen her eyalette blgenin ihtiyalar ve potansiyeli dorultusunda ekillendirilen tevik mekanizmalar mevcuttur. Fakat bununla birlikte lkenin ulusal bir yenilenebilir enerji politikas da vardr. 1978 tarihli Ulusal Enerji Kanununun (National Energy Act - NEA) bir paras olan PURPA zellikle kk reticiler araclyla yenilenebilir enerjilerin gelimesi iin ilk adm oluturmutur. NEA kapsamnda 1978den beri gne, rzgr ve jeotermal kurulumlar iin yatrm vergi indirimleri salanmtr. 1992 ylnda yrrle giren Enerji Politikas Kanunu (Energy Policy Act) ise rzgr enerjisinin yaylmasnda nemli bir rol oynamtr. 1997de gelitirilen bir milyon gne ats kampanyas uzun vadeli dk faizli krediler, federal binalar iin kamu almlar, ticariletirme programlarn ve retim teviklerini iermekteydi.11 787 milyar dolarlk fonlamayla Amerika Yeniden Toparlanma ve Yatrm Kanunu, ABD tarihinde Amerikan ekonomisinde yaplm en byk yatrmlar temsil etmektedir. Bu fonun 100 milyar dolardan fazlas YE projelerini de yakndan ilgilendiren inovatif ve dntrc programlara tahsis edilmitir. 2008 sonu itibaryla, 25 GW rzgr kaynakl olmak zere, toplam 28,8 GW mertebesinde olan gne, rzgr ve jeotermal enerjileri kurulu gcnn 2011 sonunda 57,6 GWa karlmas hedeenmektedir. Bylelikle, ylda 16 milyon 700 bin konut ya da 55 milyon araba yenilenebilir enerjiyle beslenecektir.12 ABD ayn zamanda Ar-Ge almalarna gemite ciddi yatrm yapm olup buna halen devam etmektedir. Bu almalarn bir sonucu olarak 2020 ylna kadar Amerika enerjisinin % 10unu yenilenebilir enerjilerden salamay planlamaktadr.

f. SPANYA Enerji Piyasas Kanunu ve zel Rejim Dhilinde Elektrik retimine dair 661/2007 sayl Kraliyet Kararnamesi ile spanyada YE kaynaklarndan 50 MWa kadar elektrik retenler ebekeye balant, belirlenmi tarife veya piyasann belirledii yat olmak zere ngrlen iki deme eklinden birini semek gibi ayrcalklardan yararlanabilmektedir. Ayn kararnameyle, fotovoltaik uygulamalar iin verilen alm garantisinin ykseklii gne enerjisi piyasasnn ar derecede genilemesine sebep olmutur. 1578/2008 sayl Kraliyet Kararnamesi ile bu rakamlar aaya ekilmitir ve ylda drt kez yeni oranlar aklanmaktadr9. rnein 2009 yl iin aklanan ilk rakam 32-34 cent/kWh olmutur. Bununla birlikte devlet YElerden elektrik retenlere iktisadi faaliyetler vergisinden % 50, gayrimenkul vergisinden % 50 ve inaat ve yap vergisinden ise % 95 oranlarnda muayet salamaktadr. Son olarak 2006 ylnda kabul edilen Teknik Yap Kanunu ile yeni ina edilen binalarda gne enerjisinden faydalanlmas ngrlmektedir. Bu, binalarda kullanlan scak su ve 4bin m2den byk oslerde tketilen elektrii kapsayan bir yasadr. g. TALYA YE kaynaklarndan elektrik retenlere 15 yl boyunca her MW/saat bana bir Yeil Sertika hakk tannmtr. Bunlar daha sonra devlet irketi Gestore Servizi Elettrici (GSE) tarafndan senelik belirlenen yattan geri sa-

3. N
Yenilenebilir Enerji Kanununun 2005 ylnda yrrle girmesini takiben in zellikle son yllarda yenilenebilir enerji kaynaklarna nemli yatrmlar gerekletirmitir. 2006 ylnda YElerin toplam elektrik retimindeki pay % 7ydi, lkenin 2006-2010 Be Yllk Plan iinde 2020 yl iin % 15 olarak belirlenmitir. inde 2009 sonu itibaryla toplam kurulu g-

Gne Enerjisi Potansiyeli Atlas

Toplam Gne Radyasyonu (KWh/m2 - yl) 1400 - 1450 1450 - 1500 1500 - 1550 1550 - 1600 1600 - 1650 1650 - 1700 1700 - 1750 1750 - 1800 1800 - 2000

Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 39

ENERJ

cnn % 3ne karlk gelen 25 GW mertebesinde bir rzgr kurulu gc bulunmaktadr. lkede kurulacak rzgr mega sleri ile 2020 yl itibaryla kurulu gcn 120 GWa kmas planlanmaktadr.13 Yenilenebilir Enerji Kanunu, ebeke operatrlerine YE reticilerinden elektrik alma zorunluluu getirmekle birlikte reticilere vergi indirimleri gibi mali avantajlar da sunmaktadr. zellikle rzgr ve gne enerjileri iin geerli olan bir blgesel alm garantili tarife ve ulusal tevik sistemi ok etkili olmutur. ok kk apl elektrik retimine (mikro-jenerasyona) verilen alm garantisini takiben YElere olan talep artmtr.

TRKYEDE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI MEVZUATI

10 Mays 2005 tarihli ve 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanunu Trkiyede bu konuyla ilgili ilk yasal dzenlemedir. 2007 ylnda karlan 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve 2008 ylnda 5784 sayl Elektrik Piyasas Kanununda deiiklik ile verilen tevikler artrlmtr. Ancak bu dzenlemeler ve buna bal uygulamalar, Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyelini deerlendirebilmesi iin yetersiz kalmaktadr. Getiimiz iki yl sresince enerji piyasasndaki hemen hemen tm oyuncularn heyecanla bekledii yeni kanun Eyll 2010 itibaryla henz Meclisten gememitir. Maalesef bu durum Trkiyenin doal gaz, petrol ve kmr gibi fosil yaktlara ve dolaysyla yurt dna olan bamlln azaltmasna engel olmaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn getiimiz yllarda hazrlad Hidroelektrik Enerji Potansiyeli Atlas (HEPA), Rzgr Enerjisi Potansiyeli Atlas (REPA) ve Gne Enerjisi Potansiyeli Atlas (GEPA), Trkiyenin YE potansiyelini ak bir biimde ortaya koymaktadr.

MEVCUT KANUNUN GETRDKLER

Halihazrda yrrlkte olan Yenilenebilir Enerji Kanununun amac, Madde 1de belirtildii gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik enerjisi retimi amal kullanmnn yaygnlatrlmas, bu kaynaklarn gvenilir, ekonomik ve kaliteli biimde ekonomiye kazan-

Yenilenebilir Enerji Kanunda Tevik Mekanizmas

2005 Sat Fiyat (TL) Bakanlar Kurulu bu yat her yln Banda en fazla % 20 orannda artrmaya yetkilidir. Alm zorunluluu perakende sat Lisans sahiplerinin bir nceki takvim ylna ait pazar payndan daha dk olamaz. Yeterli arz olmas halinde bu oran % 8den daha az olamayacaktr. Orman veya Hazine arazileri iin; 2011e kadar; izin, kira, irtifak hakk ve kullanma izin bedellerine % 50 indirim uygulanr. Maksimum 7 yl 2007 2008

Fiyat Destei

Trkiye Ortalama Elektrik Sat Fiyat (TL) Uygulanacak bu yat 5,0-5,5 cent/kWh karl TLdir.

Alm Garantisi

Alm zorunluluu perakende sat lisans sahiplerinin bir nceki takvim ylna ait pazar payndan daha dk olamaz.

drlmas, kaynak eitliliinin artrlmas, sera gaz emisyonlarnn azaltlmas, atklarn deerlendirilmesi, evrenin korunmas ve bu amalarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesidir. Sz konusu kanun, yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrie devlet destei ve alm garantisi vermitir. Bylelikle getiimiz be ylda hidroelektrik, rzgr ve jeotermal santrallerine ciddi yatrmlar gerekletirilmitir. Ancak gne ve biyoktleden enerji retiminde bata mevzuat yetersizlii sebebiyle ciddi bir art gzlenmemitir. Yenilenebilir kaynaklardan salanan elektrik retimi 2007de toplam retimin % 19unu oluturmutur.14 2009 ylnda yaynlanan Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinde 2023 yl iin bu rakamn % 30a ulamas hedeenmektedir. Ayn belgede tm YE kaynaklar iin ayr ayr hedeer belirlenmitir.

Arazi Kullanm in Destek

Orman veya Hazine arazileri iin; 2011e kadar; izin, kira, irtifak hakk ve kullanma iin bedellerine % 85 indirim uygulanr.

Orman vas olan veya Hazine arazileri iin; 2012ye kadar; izin, kira, irtifak hakk ve kullanma iin bedellerine % 85 indirim uygulanr.

YEN KANUNDAN BEKLENENLER

Gelimi lkelerde uzun yllardr tevik edilen yenilenebilir enerji kaynaklar, Trkiye iin ciddi bir potansiyel oluturmaktadr. Ancak bu potansiyelden tam olarak yararlanabilmek iin bir an nce atlmas ge-

Destek Sresi

Maksimum 10 yl

Kaynak : T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl

40 EKONOMK FORUM l Ekim 2010

ENERJ

reken admlar, lkemizde son derece kuvvetli olan ve arlkl olarak yabanc meneli doal gaz lobisinin basklarna ramen gerekletirilmek zorundadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn artrlmas iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve TBMM Sanayi ve Enerji Komisyonu tarafndan mevcut kanun metninden yola klarak yeni kanun taslaklar hazrlanmtr. Sz konusu taslak metnin en nemli zelliklerinden biri kaynaklara gre farkl alm garantileri ngrmesidir. Bylelikle hlihazrda yrrlkte olan kanun, 5-5,5 cent/kWh olan yat kullanlan kaynaa gre kurulum maliyetleri de gz nnde bulundurularak farkllk gsterecektir. Mevcut tek yat uygulamasnn, kurulum maliyetlerinin ykseklii sebebiyle gne enerjisi gibi belli sektrlere neredeyse hi etki etmemi olmas bu farkllatrmay kanlmaz klmaktadr. YE Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Teklinde nerilen alm garantili tarife aadaki gibidir: Bunun yan sra yerli ekipman retimini gelitirmeye ynelik ekstra maddi tevikler sunulmas da ngrlmektedir. Bylelikle Trk rmalarnda mevcut retim potansiyelinin deerlendirilmesi hedeenmektedir. Ancak bu desteklerin Trkiyenin de taraf olduu ticaret anlamalarna aykr olmamasna zen gsterilmesi gerekmektedir. Taslan getirdii bir dier deiiklik ise bireysel kurulumlara salanan desteklerdir. Kendi kullanmlar iin elektrik reten otoprodktrlerin, elektrik fazlalarn ebekeye satmalar mmkn olabilecektir. zet olarak Trkiyenin daha da ge kalnmadan mevzuatnda gerekli deiiklikleri gerekletirip, yenilenebilir enerji potansiyelini daha verimli bir biimde deerlendirmesi gereklilii artk kanlmaz bir gerektir. Bylelikle enerji alannda da bamllnn en nemli gstergesi olan milli btedeki yk de haeyecektir. Bunun yan sra, Trk reticilere verilecek uygun tevikler, devletin Ar-Ge ve teknoloji al-

Yenilenebilir Enerji Kaynakl Kurulu Gcn Dalm

Yl 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Hidrolik 11.175,20 11.672,90 12.240,90 12.578,70 12.645,40 12.906,10 13.062,70 13.394,90 13.828,70 Jeotermal 17,50 17,50 17,50 15,00 15,00 15,00 22,90 22,90 29,80 Rzgr 18,90 18,90 18,90 18,90 18,90 20,10 59,00 146,30 357,70 Dier 23,80 27,60 27,60 27,60 27,60 35,30 41,30 42,70 59,70 Toplam (MW) 11.235,40 11.732,90 12.307,90 12.640,20 12.706,90 12.976,50 13.185,90 13.606,10 14.272,90

Kaynak : T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl

malarna salayaca altyap ve mali desteklerle dnyada birok gelimi veya gelimekte olan lkenin yllar nce kefettii ve dolaysyla ke balarn tuttuu, nispeten yeni bir sektrde oluacak iktisadi frsatlar deerlendirmemizi, ayrca gelimeye son derece msait pazarda yerimizi almamz salayacaktr.

DPNOTLAR

Yeni Yenilenebilir Enerji Kanun Taslanda Alm Garantisi

retim Tesis Tipi Hidroelektrik retim tesisi Rzgr enerjisine dayal retim tesisi Jeotermal enerjisine dayal retim tesisi Biyoktleye dayal retim tesisi (p gaz dhil) Gne enerjisine dayal retim tesisi Uygulanacak Fiyat ( cent/kWh) 5,5 6,5 8 14 13

1) Renewables 2010 Global Status Report, Renewable Energy Policy Network for the 21st Century (REN21) 2) 2010 World Energy Outlook A.B.D. Energy Information Administration (EIA) 3) History of Hydropower, A.B.D Enerji Bakanl. 4) German Energy Blog - http://www.germanenergyblog.de/?page_id=965 5) World Resources Institute. 6) HM Revenue and Customs; Climate Change Levy 7) Carbon Trust - http://www.carbontrust.co.uk 8) http://www.portail-eolien.com/dossiers/france/136-liste-des-zde 9) CMS Legal Comparative study on the main renewable energy support mechnisams in European jurisdictions, 2010 10) World Resources Institute.. 11) Policies to Promote Non-hydro Renewable Energy in the United States and Selected Countries February 2005, EIA. 12) Beyaz Saray ve A.B.D. Enerji Bakanl. 13) Bloomberg New Energy Finance, GE2M Analysis. 14) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl.

Ekim 2010 k EKONOMK FORUM 41