Piyasa* ve Demokrasi : Necip CAKIR cits Ikinct Diinya Savasin: izleyen 30 yil boyunca neredeyse tapilan Keynosci iktisat politikalarmn nitelediéi birikim tara: ve bu biel iim tarzina dayalt toplumsal érgiitlenmeler, 1970'lerde yasanan bunalim karsisinda caresiz kaldilar. Bu basarisizik sagda ve solda bir dizi insani yeni arayislara yéneltirken, bu arayisler yeni «par- Jak» fikirlerin dretilmesi ya da dzerino él topragi serpilmig eski tular vo demokrasinin varhgimn nkosulu olarak piyasanin vo adem-i merkezi karar alma stireclerinin gelistirilmesinin gereklili- Binde hemfikir oldular, Piyasa ile demokrasi arasinda gordikleri bu tek yoni iliskiyi ortaya koyarken, sifatlari arasina ordo (dizen ya da Friedman'm ifadestyle yasa ve diizen, bknz. 2, 50)! sifatim katan yoni Uberalizm bireyi yeniden géziimlemonin odagi yaparken, sol Uberalizm aym sonuca ulasmada sivil toplumun yiiceltilmesinden yararland, Béylece bunalim: izleyen gerici dalgalarin yarattigi yil- gink ve suskunluk ortammnda uzunca bir sire meydam bog bulan- Jarm ‘yagasin ‘piyasa’ gigliklanndan baska ses duyulmaz- oldu, Bunalimu izleyen donemde uluslararast sermayenin yeniden ya- pilanmasi uzun sirmedi ve bu yeniden yapilanma cercevesinde si- yasal ‘styapi da yeni birikim tarzinm gereklerine cevap verebilecek ‘hale getirildi, Bunun sonucunda da, IMF ve Diinya Bankasi gibi ku- Tuluslann zorlamalanyla, uluslararas: igbolami cergevesinde eklem- }) Kaynaklare yaptiiam géndermelerde, parantez icindokt ilk eayi, kaynagin lis: tedeki sirasim, ikinc! gay: iso sayfa numarasin, ifade edecek Jenen iikelerde yeni liberalizm resmi politika haline gelirken, sol iiberalizmin payme sistem icin zarif bir disiinsel ‘secenek’ olup, ye~ n liberal politikalann mesrulastirilmasina dolayh hizmet etmekten bagka bir sey dasmedi* Béylece piyasa olmadan demokrasi olmaya- cag, bunun icin de merkezi karar alma sirecleri yerine adem-i mer- kezi kerar alma stireclerini geciren piyassnin temel bir gereklilik oldugu insanlann kafalarina yerlestirildi. Bu yazi ne plyasanin gerekli olup olmadigint ele alacak, ne de sol lberalizm Wzerinde duracak. Yeni liberallerin iktisadi rekabet- cilik olarak niteledikleri kapitalizm ve bu rekabetin arenasi piyasa ile, siyasal rekabeteilik olarak niteledikleri demokrasi arasinda kur- duklari fliskiyi tartigmay: hedefleyecek. Iktisadi ve siyasal rekabet- ilk arasinda ilkinden ikincisine dogru tek yonld bir nedensellik iliskisi kuran bu gordi, kapitalizmin zorunlu sonucunun demokrasi, demokrasinin Snkogulunun ise kapitalizm oldugunu éne sirayor. Benim bu yazi cercevesinde yapmak istedigim do, basta Hayek ve Friedman olmak iizere, yeni liberallerin goriislerindeki icsel tutar- sizhklgrdan hareketle, piyasa ile demokrasi arasinda bu kuramcila- nn Sfigdrdugi gibi bir bitinlesmenin deg, tersine, bir kargithgin oldugunu ortaye koymak olacak. Boyle énemli bir karsithgin sergilenmesinde kuramsal ¢6zimle- menin tek basina yeterli olmayacaiim ddsindagimden, ampirik gézlemlerin yamsira, tarihi gelisim seyirinin de analizine zaman zaman yer verilmesi gerektigine inanyorum,.Bu yiizden de temel olarak tig béldmden olusacak bu calisman:n ilk boliménun icerigi, Il, Danya Savagindan 1970'lerdeki bunalima kadar gegen sirede Key- nescilik ve sosyal demokrasinin yeni liberal yeniden dozusa nasil bir uygun ortam hacirladigim ortaya koyacagim. Yeni liberal anali- zin odajinm ve biriminin birey olugu, bu kuramin temel dgelerinin* ele almacaga ikinci bolimdn birey ve bireyi tamumlayan, daha dog- rusu bireylerin toplamt ile ulagilan toplum etrafnda odaklasmasint gerekli kihyor, Buna duydugum geregi agiklamak igin Hayek'in su 2) Bu yan cercevesinde sol liberalizm! tartigmay: gerokll gérmiyorum. Bu 42'do ‘bulunabilir. Ama Konuyle lini oldugu icin bir noktay: belirtmeyt de ge- rekli gériyorum, Bilindigi gibi sol lberaller piyasa olmadan demokrasi, de- mokrast olmadan da sosyaliam olmisyncagint lier} sirdyorlar. Demokrasi ol- ‘madan sosyalizm olmayacagi cok agile kuskusuz Ama, bu yazinin ortaya koy- may: amaciadig gibi, eer s6zkonusu demokrasi piyasa iliskilert Me belirle- nen g0dGk bir demokrast ise, béyle bir demokrasinin sosyalizme cok yaran olmayacag da agik. Yeni liberal kuramin ogelerini ele abrken, bunu tarihi kaynallanna kedar agétdrmey! hedeflemiyorum, Bunun igin Dinz, 40, a a1séaleri yoterli saninm: -gercek bireycilik...... dncelide bir toplum kuram,, insanm toplumsal yasamini belirleyen giigleri anlamak icin ‘bir. gabadir, Ancak bundan sonrakj asamade toplumun bu algilan- sindan siyasal kurallar tGretebilir... Toplumsal olgularn anlasilma- simm,tavirlan ile kendisini yénlendiren ve baka insanlara yénelen bireyin fealiyetlerinin anlasilmasindan baska yolu yoktur» (2, s 135) Bu zominin hazirlanmasindan sonraki asamay: ifade eden tgin- ca béliim, demokrasi ve Ozgirldk havarisi geginen yeni liberallerin ashnda nasil bir otoriter toplum ézlemi i¢inde olduklanim ortaya koyarak, piyasa ile demokrasi arasinda nasil bir karaithk oldugunu sergilemek gabasi etrafinda odaklasacak. 1L-YENI LIBERAL YENIDEN DOGUS Kapitalizmin tarihi gelisim{ icindeki en hizh ve sOrekli birikim sireci Il. Danya Savas: sonrasindan baslayarak, 1970'lerde yaganan dunalima kadar gogen sGreyi kapsar. Yaklasik 30 yil stiren déneme balaldiginda, bu dénemi niteleyen birikim tarzimm en temel ézelli- Ginin, Keynesci iktisat politikalan dogrultusunda, devictin talebi yonlendirmek amacyla, ekonomiye yaphin midahalelerie belirlenen 4glevi oldugu goralar. -- Bu dénemde Keynesci politikelar dogrultusunda deviet piyasa- dali etkisini (vergilerden kamu harcamalanna, kamu yatinmlarin: dan istihdama, Gretim artisindan reel ticret artisina kadar) yalnizca dogrudan hissettirmekle kalmyor, (egitim, saghk ve onemli dlcide kaltar vb. gibi) hizmetlerin tretimini de belirli dlgiide dstlenerok, Piyasanin kepsami: da daraltiyoriu. Bunlarin yanisira, doviet, ézel Kesime kamu kuruluglan arecihinyla ucuz girdiler saglayarak ve baydk taketici olarak dogrudar. ya da (transferler, sibvansiyon- lar, asgari dcret gibi uygulamalarla) dolayh talep yaratarak, yik- sek kar oranlarnin gergeklesmosini de olanakh kalyordu. Talebin bu yonlendirilmesi ile artan tiketim, istindamin, uretimin ve roel Gorétim artsim tegvik ederken, saglanan refah artisi da tiketimi korikddyordu, Dolayisiyla asin ‘Gretim bunabmlann ertelenmesi ve luzh ve sirekii bir birikim olanakh hale gelirken, tcret.iliskisinin kurumsallasmasi ve parasal iliskilerin déniigmesini de saghyordu.t © Yapusal Ofelero agirik veren tekelci deviet g0rlg®, doviett Kapitalistler ara: sundaki rekabet! ddzenleyen vo tekellere yarayan bir arag olarak gormis ve eret iligkisinin Kurumsallagmesima ve parasal liskilerin dondgttraimesine 2 S62 edilen dénemde devietin ekonomiye yogun mildahalesi ile saglanan hizh birikim vo refah artis, tiim dinamigini piyaseda ara- yan liberal iktisat politikalarmdan dnemli bir kopugun ifadesiydi. Bu da donemin yarattgs iyimserligin otkisiylo, liberalizmin artik ik- tisadi ve siyasal disince tarihinde yer almasi gerektigini ortaklasa paylagilan kam: haline getiriyordu, Bunun sonucunda da «dretim sraclan tizerindeki ézel millkiyete dayah karar mekenizmasinin kendi dinamiginden hareketle bellenen istihdam dazeyini sagla- maya giciiniin yetmeyecegi ve deviet miidahalesinin bunun icin ge- Tokli oldugunu- (2, s, 43) ileri siren Keynesci ike yiceltiliyordu. - Geligmig Ulkelerde refah devieti uygulamalanmni, geligmekte olan Ulkelerde ise populist politikalari olanakh Jalan bu hizh birikim ve efah artisinin etkileri, iktisatla simrh kalmyordu kuskusuz, Kapi talist devietin iki temel iglevinin, yani -sermayo birikimi ile bu bi- rikimin megrulastinimas: arasindaki celiskilerins (35, s. 6; 32, 5, 68- 67) dnemli di¢dde giderilmesi ve devietin yalmzca karl birikimin degil, toplumsal uyumun da saglanabilmesi icin gerekli kogullant yaratip, korumasi mimkin oluyordu. Bunun gergeklestirilmesindeki en tem! etken de deviet harcamalariyd: Bu harcamalann yanisira isleyen ideolojik kogullandirma da, devietin toplumsal smflardan bagimsiz tam toplumun devieti olarak nitelenip, toplumsal iglevinin gizemlestirilmesini sagliyordu. Béylece sosyal deviet nitelemesi cer- Govesinde dovietin fetislostirilmesi geryellestirilirken, toplumsal uyum iglevinin sirekli olarak dne cikartlabilmesi ve sermaye biri- kimi islevinin, g6z arch ettirilmesi olanakh hale geliyordu. Bunun sonucunda da -bir ekonomi politik tasarim olarak Keynesciligin uzlastinahk gérevi, deviet aracihinyla gerceklestirilen bir sinrflar- arasi uzlagma> (2, §. 43), hatte mistifiye edilmig bigimi ile simflar- arasi denge olarak yorumlamak mimkin oluyordu. Bu siniflararasi uzlagma temelinde giclenen sosyal deviet feti- sizmi genig dlcokii sivil vo siyasal haklann simf basathia ile uyum iginde kalmasim ve bunlarnn isleyisinin simf hakimiyetinin yumu- Gevietin yaphgi kathy: gdzard: etmistir. -Ucrotli sinifin tOketim tarrim kap- sayan toplumsal Gretim iligkiler! gebekesinin yoklugu, tOketimin finanse edil- mosinin toplumsallagtinimasina, motalar olarak drotilmis seylerin islevsel kullanimina ve koruma vo sigortaya yapilan hercamalera yol a¢an nedenle- rin dikkate almmasim olanakswz Jalar> 2, 8. 26-29) ‘Soz0 edilon deviet harcamslan, karl, Ozel birikim’ gergeklegtirme amaci ilo yapilan toplumsal harcamalar tie emegin yeniden Gretim maliyetini ddgiren ‘toplumsal tketim harcamalanndan olusan tophumsal sermaye harcamalar- ‘nin yanisira, toplumsal uyumun saglanarak, devletin mesrulesunimast ama ‘eine hizmet eden toplumsal harcamalaran birlesimidir. Bknz. 25, 5. 6-8. 93‘ gatlmasing yardima: olmasim saglamishir, Boylece hakim sinifin ba- sathinm varolan demokratik ku-uluglar ve bunlar araciigsyla ger- geklestirilen demokratik katihmla diktatdrlige gerek kalmadan ye- niden Gretmesi miimkin olmustur.. se Youn ideolojik kogullandirma ile beslenen béyle bir stireg igin- ‘do-nedensollik iliskilerinin' insanlarin diigtincelerinde tersyiiz edil- mesi_ve Orgiitli sim micadelesinin gerekli kildigi demokratik ka- thm sonucunia elde edilen siniflararas: uzlasmanin, bir sonug de- Sil bir neden olarak algilanmasi hic de zor degildir. Dolayisiyla s1- auf micadeleleri sonucunda orgitlenme dzgirliklerinin elde edilme- sive. bu Szgitriiklerin simf micadelesini demokratik katihmla des- teklemesinin sonucunda cogunlugu olugturan cretlilerin toplum- sal.ark degerden pay taleplerinin urtind olan refah devieti uygu- Jamalany, pedergahi sosyal devietin bir ihsam olarak algilamr. Boy- Jece baat sinzfin caliganlann drgiitld mticadelesi sonucunda tehlike- ye-giren sistemi yeniden dretebiimek icin refah devieti uygulamala- mina zorlanmasi* ve bu uygulamalan ashnda temel amaci olan biri- Adm, iginde eritip, yoguracak yeni bir yapilanmay: gerceklestirmek zorunda kalmasi gozardi ettirilir. Bunu izleyerek bir yandan sinif- Jararasi uzlagma hakim simfin iyiniyetinin bir géstergesi olarak al- gilanrken diger yandan da sumf milcadelesinin kazanumlann doviet tarafindan verildigi ve dolayisiyla sinf miicadelesine gerek kalma- dig yanilsamasi filizlenir. Bunun pesinden sinif milcadelesinden ve bunu zorunlu laldigi drgitlenmeden beklenenler, giderek (iki yilhk toplu sézlesmeler, tarnmda taban fiyatlar, asgari cret vb, uy- ‘gulamalar). pedersahi devietten beklenilir hale gelir. Boylece sire iginde simf miicadelesi ve bunun icin gerekli drgiitlenmeler gevser- ken, giderek devietin verdigi kadanyla yetinilir ve drgitlenmeden Kopmus bireyler olarak devietin kanatlan altma siginmaktan baska care kalmaz. Sonucta kapitalist ve sosyalist sistemlerin karma ekonomik ya- pi-gergevesinde yakanlasmasi tecrileri ilo birlikte, bu sistemin is¢i smifmin gikarlar: fle en uyumlu sistem oldugu, bu yézden de simi micadelesine gerek kalmadifn kolayhkla iddia edilir. Boylece bir yandan toplumsal siniflardan bagimsiz tim toplumun devleti yanil- @,.Toplumsal hizmetiorin yaygm bir bicimide saglanmas da demokratik oy ‘haklandan bagimswz olarak her masisa ckacakur ortaya. Bu hikimetlerin * dovietin ayakta Kalabilmesi igin teblikell olan ig! simifinin hognutsuzluklan- mv gidermek Gzere duyduklart 2orululuk nedeniyle ortaya cikacakt. Refah devieunt bu amacla Oneren kisi, Alman Imparatoriugu'nun muhafazaker Loganadlyes!, ve. kendi hig de biyak bir demokrat olmayan Bismarck'te 2, «1D. oo samasi pedersahi sosyal deviet fetisizmi cergevesinde pekisirken, di- ger yandan da ideolojinin sonunun geldigi ve devrimei laflara ge- rek kalmedsgi, sosyal reformlar temelinde pragmatizmin hakim ol- dugu yeni bir dénemin basladigi fikrinin yikselmesi icin elverigli zemin olugur, (bknz. 31, s. 67) Béyle nurlu ufuklar altinda gene] re- fah artiginin siirecegi, demokratiklesmenin geligecegi ve bunun da en temel garantisinin deviet olacazi inancinin yerlesmemesi icin nedon yoktur. Bu da bir yandan caliganlanin gictinin, onlann or- Sutsiizlestirilmeleri ve bireylerin atomize olmalan sonucu larimesi- a neden olurken, dte yandan da biyiik élgekli dovlet harcamalant le deviet giictiniin merkezilesmesine yol agar, Béylece devietin za- man iginde galiganlarin taleplerine set cekebilecek dirence sahip ol- mast mumkin olur. Nitekim 1o70lerde yaganan bunalimla birlikte bu gictin nasil Janimis oldugu apagik ortaya cikmisur. Bunalim kargismda Key- nesci politikalann umutsuz cirpimislani ile puan toplayan yeni libe- ralizm, bunalima kargi dort elle sariinan umut haline gelmig vo tek Orgatli tepkiyle karsilasmadan, yeni liberal iktisat politikalar: ile birlesén yeni sag saldiny: baslatabilmistir, Bunu yaparken de hem sosyal ‘deviet uygulamalarinin orgitlenméleri ¢Oztistirdp, kitleleri bireysellestirmesinden, hem de devlet harcamalan ve miidahalesi ile dovietin giictiniin merkezilesmesinden sonuna kadar yararlanmistir. Bununla da yetinmeyip, sermayenin gecirdigi bunalimdan sonra yeniden yapilanmasin: saglayacak cercevesi kurarken, yeni birikim tarzinin gereksinimlerine yanit vorecek yeni bir rejim kurmak dize- ro, siyasal dstyapiyi dé yeniden Orgiitlemistir. Siyasal Ustyapinm bu yeniden orgittlenmesinden deviet de payi- mi almakta gocikmemis ve «ézgir piyasa, giigli deviet- slogam bu déneme damgasin: vurmustur. Boylece deviet mildahalesine gérd- niigte karst gikan yeni liberalizm, bu midahaleden vazgegmek ya da gitcind ezaltmak yerine, piyasa mokanizmasim tim toplumsal alanlara yaymaya yonelmigtir. Bunu da devietin midahalelerinin Plyasa ddzenini olumsuz etkilemenin yanisira, bireyi de bagimillag- fardgin: vaaz ederek yapmistir, «Bireylerin ya da gruplanin durumu hikimotin faaliyetierine ne kadar bagimh duruma gelirse, bu bire+ yin ya da gruplarin kabul edilebilir bir dagihm adaletini ‘hedefien? mesi yolundaki israrlano denli cok olur. Hakimetler de pesin hi- kamld bir arzulamr dagihm kelibm ne denli cok gergeklestirmeye salisirlarsa, farkh birey ya da gruplann durumlanni kendi dene timleri alta almaya o denli cok gerek duyarlar. Sosyal adalet inan- 1 da siyasal etkinlige egemen olunca da bu sireg giderek totaliter- Jesir+ (11, s. 68), Boyle bir gorekiiik sonucunda da yalnizca iktisadt 5