Zaman Tneli le Gemite Sumer'e Yolculuk

Muazzez lmiye I

KLTR BAKANLII
O C U K / E D E B Y A T
http://genclikcephesi.blogspot.com

KLTR BAKANLII YAYINLARI / 1520 Yaymlar Dairesi Bakanl ocuk - Edebiyat - Dizisi / 134 - 6

ZAMAN TNEL LE GEMTE SMER'E YOLCULUK

Yazan: Muazzez lmiye I

Resimleyen: brahim TAPA

http://genclikcephesi.blogspot.com

 Kltr Bakal / 1993 ANKARA ISBN 975-17-1306-4

Yaymlar Dairesi Bakanl'nn 21.5.1993 tarih ve 928.1.1299 sayl makam onay gereince ilk defa olarak 10.000 adet bastrlmtr. Hassoy Matbaas ANKARA

1990'l yllar yalnz Trkiye toplumunda deil, tm dnya corafyasnda da ilgin oluumlarn ve onlara bal gelimelerin yaand bir dnemdir. Bu dnemde Bakanlmn politikasnn zn, demokratikleme abalarnn toplumumuzda yaygnlatrlmas oluturmaktadr. oulcu, katlmc, a yakalam insanlarn rnleri ile btnlemi bir kltr politikas temellendirilmesi amalanmtr. nsanln geirdii byk dnmlerin ve deerlerin arkasndaki kavramlar "Kitap" ve "Okumak"tr. Ne grselliin gc, ne de iletiimin durmak bilmeyen teknolojik gelimeleri, bu iki kavramn insanlara zg haz duygusu nedeniyle hibir zaman nemini yitirtemeyecek, zellii ve nemi dnya durduka srp gidecektir. nsanlar, gnlk yaama biimleri, dnyadaki olumlu olumsuz gelimeler, etkileimler, olaylar, zntler ve sevinler iinde dnce retip kendilerini yenileyecekler ve bu abadan da hibir zaman vazgeemeyeceklerdir. Btn bu somut gereklerin yannda, karmzda fazla deitiini syleyemeyeceimiz dier bir somut gerek var. O da az okuyan bir toplum oluumuz. 1992'yi KTAP ve OKUMA yl ilan ederek bu sorunun altnda yatan nedenleri aratrmak, zm yollan aramak, etkinlikler yapmak, okuma konusunu gndemde tutmak abas iinde geirdik. Kampanyalar yaptk, yarmalar dzenledik. Kitaplarmz cretsiz verdik, tm bu etkinliklerimizi yine srdreceiz. 1993 ylnda "KTAP SATIN ALIN... AYDINLANIN" diyerek ikinci admmz atyoruz. Yine kampanyalar, yarmalar yoluyla insanmz kitaba ve kitap satn almaya ynlendirmek amacndayz. Geni ufuklar olan, dnen, dndn aklayan, grsel iletiim aralarnn verdikleriyle yetinmeyen, kltrl insanlarn yaad zgr ve demokratik ortam olan, gelecein, 2000'li yllarn Trkiyesi iin bu kavramlarn yerletirilmesi ok nemli. Bunun sonunda kitab isteme, sahip olma ve bundan

haz duyma duygusunun yaygnlat insanlarn Trkiyesi, okuyan, yazan Trkiye, dlenenlerin gerekletii Trkiye olacaktr. Bakanlmz 1993'te gerek almalar srasndaki deerlendirmeleri gerek Trkiye'nin her kesinden gelen istemin younlamas nedeniyle bask saylarn ykseltti. Toplumsal dnce birikimimizi oluturan, bu arada da ulusal kltrmze katkda bulunmu olan ve fakat zel yaynevleri tarafndan yaynlanmasnda bilinen glkleri yaayan kitaplar yaynlamaya devam edeceiz. Bylece, ulusal kltr birikimimizi yalnzca bir koruma mantyla deil, gnmz gereksinimlerini karlayacak bir yaklamla ele alm olacaz. Okumak ve yazmak; insanlarn insanca duygularnn, kendi kendisiyle yalnz kalabildii tad alma ve haz duyma anlarnn yaand tek alandr. nsanlar, yaanan bu anlarnn sonucunda dnyamz ssleyen fikir rnlerini ortaya koyuyor, yetenekli kiiler ortaya kyor, hepimizin, lkemizin, giderek dnyamzn mal oluyor. Bu gerek ve bilin iinde kitap ve okumak somutunda balattmz giriimlerimizi 1993'te yine gndeme getiriyor "KTAP SATIN ALIN... AYDINLANIN" diyoruz. . oulcu, katlmc, demokratik yapl, an yakalam, ona ierden bakan kuaklar olarak yetimemizin gerei bu diyorum ve buna itenlikle inanyorum. D. Fikri SALAR Kltr Bakan

VI

NSZ lkokul ve ortaokul ocuklar iin yazdm bu kk kitapta amacm, bundan 4000 yl nce yaam olan yadalar ve hemen hemen ayn ruhu tayan bir Sumerli ocuun azndan, Smer yaantsn ve kltrn onlara elenceli bir ekilde tantmaktr. Byk Atatrk, dilleri dilimize ok benzeyen ve Trklerin anayurdu Asya topraklarndan g ettiklerine inand (bugn bu dorulanmaktadr) Sumerlilerin ve kltrlerinin lkemizde tannmasn ve bilinmesini istiyordu. Ne yazk ki, bugne kadar bu ynde herkesin ilgisini ekecek bir alma yaplamad. lk kez; ok ge olmakla beraber, Atamzn ok sevdii ocuklara, iviyazl tabletler zerinde en az 50 yldan beri yaptm almalarn rnlerinden uygun olanlarn zetle aktarmaya gayret ettim. Bu bilgilerden birou stanbul Arkeoloji Mzelerinin zengin iviyazl Belgeler Arivi'nde bulunan Sumerlilerin yazdklar belgelere dayanmaktadr. Her konuda olduu gibi, Sumerlilere ve onlarn yazsn kullanan milletlere byk ilgi gsteren ve bu alanda lkemizde de bilim adamlarnn yetimesini salayan yce Atamz kranla anyorum. Muazzez lmiye I iviyazlar Uzman VII

ZAMAN TNEL LE GEMTE SMER'E YOLCULUK

Size kendimi tantaym: Ben bir Sumerli ocuum. Adm "Ludingirra", anlam "Tanrnn adam". Adm sylemek size zor gelirse, ksaca "Lu" diyebilirsiniz. Tam 14 yandaym. 6 yldan beri okula gidiyorum. Eer okulda her bilgiyi renmek istersem, daha en az 5 yl okumam gerek. Boyum ok uzun deil, kara sal kara gzlym ama derim kara deil. Zaten bizim halkmz hep kara gzl, kara sal. Herhalde onun iin biz kendimize "karabal" diyoruz. Ben imdi, yaantm, lkemi tantmak iin sizi zaman tneli ile gemie gtreceim. Hounuza gideceini umut ediyorum. Gemi zaman deyince aklnza ne gelir? Dn, geen hafta, geen ay, geen yl, geen yzyl hepsi gemi zaman deil mi? Ama bizim yolculuumuz ok daha eskilere uzayacak, hazr msnz? Yolculuumuza iinde bulunduumuz 20. yzyldan kyoruz. Bu yolculuumuzda ayn topraklarda birbirini ardnca yaayan milletler, deiik ehirler, yaklan, yklan yerler, savalar, bir yerden bir yere gen insanlar grebilirsiniz ama biz vakit geirmemek iin onlara hi bakmayacaz, bakmaya 1

da zamanmz yok. Yirminci yzyldan k hz ile gidiyoruz. 19. yzyl, 15. yzyl, 10. yzyl, birinci yzyl ve takvimimizin ba olan sa'nn doum gnne geldik bile. Yolumuza devam ediyoruz: sa'dan nce (..) birinci yzyl, beinci yzyl, onuncu yzyl, derken yirminci yzyla ulaverdik. te bu benim yaadm yzyl. Sizin anzdan hemen hemen 4 bin yl nce. Geldiimiz yer neresi, diye soracaksnz imdi. Sizin lkenize yakn Trkiye'nin gneydousunda Irak dediiniz yer. Buradan iki byk nehir geip gneyde denize dklyor. Bunlarn ad Frat ve Dicle, bizde onlarn ad "Buranum ve digna"dr. Siz buraya iki nehir anlamna gelen Mezopotamya diyorsunuz. te benim vatanm bu iki nehir arasnda. Buraya yzyllar boyu Smer topraklar denmi. Atalarm ok eski alarda buraya g etmiler. Neden mi? Kendi lkelerinde aalar, ormanlar kesip bitirdiklerinden yamurlar yamam, byk bir kuraklk balam, nehirler gller kurumu. Ne tahl ekebilmiler, ne hayvan besleyebilmiler. O yzden binlerce insan hayvanlar, oluk ocuklar ile kendilerine uygun bir lke bulabilmek iin yola kmlar. Yollarda alktan, yorgunluktan, souktan hastalananlar, lenler olmu ama ylmadan yrmler ve sonunda bir de bakmlar ki, bol sular ile iki nehir karlarnda akp 2

duruyor. Fakat kylar btn bataklk. Bataklktan sonra gelen ksm da kupkuru. Kuruluktan ve scaktan topraklar yark yark olmu. Hemen kadn erkek, oluk ocuk kollar svam ve hep birlikte alarak su yollar kanallar amlar ve bylece hem bataklklar kurumu, hem de kuru toprak sulanm. imdi lkem yemyeil. stediimiz her bitkiyi yetitiriyor ve pek ok hayvan besliyoruz. Bu hayvanlarn stnden, etinden besin olarak, ynnden ve derisinden giysi olarak yararlanyoruz. Hepsi o kadar ok oluyor ki, tketemiyoruz bile. Artanlar verimsiz topraklar veya tembel insanlar olan komu lkelere gnderiyoruz. Bizim lkemizde ta ve byk aalar yok, topramzdan deerli madenler kmyor. Onun iin biz de o lkelerden gnderdiklerimize karlk evlerimizi, tapnaklarmz, heykellerimizi yapmak iin talar, aa ktkleri, ss eyalar, kap kaak yapmak iin de altn, gm, bakr gibi deerli madenleri alyoruz. Benim doup bydm ehrin ad Nippur. Buras ba tanrmzn yeri olduu iin ok nemlidir. Biliyor musunuz, bizim pek ok tanr ve tanramz var. Gne, ay, yldzlar, yer, gk, hava, su, yamur, frtna, dalar, nehirlerin hep tanr veya tanralar bulunuyor. Biz insanlar denetlemekle grevli olan tan3

ramz her zaman yanmzdadr. O, byklerin, anne ve babalarn ocuklarna iyi davranmalarn, ocuklarn da onlara saygl olmalarn, evremizi korumamz, bakalarna zarar vermememizi ister. yi olanlar dllendirir, fena olanlar cezalandrr. Bu tanrlarmz iin yaplm byk evler, daha dorusu tapnaklar ehirlerimizin en byk ssdr. Onlar yksek yerlere yapldndan uzaktan ok grkemli grnrler. Bazlarnn yannda ge deecekmi gibi uzanan Ziguratlar bulunuyor. Bunlara bir tr kule de diyebiliriz. Merdivenleri darda sylediklerine gre tam 300 basamakl imi. Ben bir kere tapnan avlusuna girip bu merdivenlerden kmaya balamtm. Birden arkamdan sesler duydum, bam evirip baknca bana, "in aa" diyerek baranlar grdm. Bir kabahat yaptm anlayarak ok korkmutum. Aa indiimde orada bekleyen tapnak personeli kolumdan tutup, "oraya kmann yasak olduunu bilmiyor musun?" diye biraz darlr, biraz hogrr bir sesle konuunca korkum gemiti. Boynumu bkerek bilmediimi syledim ve zr diledim. "Haydi buralarda gezinme, evine git" diye beni kapdan kardlar. Ben o kulenin stndeki oday da grmek istiyordum. Oraya ancak din grevlilerinden gkyzn inceleyenler kabilirmi. Onlar yldzlarn 4

verdii iaretleri okuyarak insanlarn geleceini sylerlermi. arlarmzda gezmeyi ok seviyorum. Kk iken annem veya babam giderken ben de hemen taklrdm onlara. imdi yalnz veya arkadalar ile gidiyorum. Neler yoktur arlarmzda! Bakrclar, dericiler, anak mlek yapanlar, kumalar, altn, gm ve kymetli talardan ss eyalar yapan kuyumcular her taraf sarmtr. Bunlar arasnda yaz satan yazc dkkanlar da bulunuyor. Bunlardan birisi de benim babamn dkkandr. Bizim insanlarmz arasnda yaz bilen ok az olduu iin mektup, senet, antlama yazdrmak isteyenler onlara gider ve gm karlnda yazdrrlar. Bazen arkadalarla Buranum (Frat) nehri kysna gideriz. Oray grmenizi ok isterim. Suyun zerinde birok kayk ve yelkenliler, bir ksm Nippur'dan baka ehirlere, bir ksm da baka ehirlerden Nippur'a eya tar. Beni en ok ilgilendiren yk dolu byk kayklarn insanlar tarafndan kylardan iplerle ekilmesi. eken insanlar scaktan kan ter iinde, omuzlar ne doru bkl, bellerine geirilmi halatlarla ne kadar zor yrrler. Onlara ok acrm. Bunlarn ou sava tutsaklardr. Nehrin kysnda deniz aralarnn yanamas iin birok iskele var. Bu iskelelerin karsndaki pazarlarda ne ararsanz bulursunuz. Satclarn alc a6

ran sesleri, alveri yapmaya gelen insanlarn grltleri uzaklara kadar yaylr. Balklarn yanna gitmekten pek holanmam, niye mi, nk nehirlerden henz tutulan koca koca balklar sudan ktklar iin lmek zere olduklarndan rpnr dururlar. Onlarn o ac ile rpnmalar bana pek dokunur, sanki o acy ben ekiyormuum gibi olurum. Dier taraftan babam satn alp annem de piirdii zaman yemesine doyamam. ehrimizin tam ortasnda kocaman bir park var. Onun da ortasndan byk bir su kanal geiyor. O parkta oynamay ok seviyorum. Hele ok scak gnlerde aalarn altnda serinlemek ne kadar iyi oluyor. Birka defa arkadalarla okuldan kap o parka gitmitik. Fakat birgn babam naslsa okuldan katm duymu. Parkta tam biz oyunun en heyecanl yerinde iken gelip kulama yapmaz m? Az daha korkudan altm slatacaktm. "Okuldan nasl kaar ve buralara gelirsin, utanmyor musun?" diye grleyerek iki tokat indirdi. Canm ok yanmt ama alamaya bile korktum. "Yr bakalm okula, seni oraya okuman iin gnderiyorum, sokaklarda srtmen, parklarda oynaman iin deil" szleri ile durmadan azarlyordu. Okula gidip beni retmene teslim edince bir dayak daha 7

yiyeceim zannetmitim. Tir tir titriyordum. retmen halime acm olacak ki, dayak yerine okuldan kamann hem okulun disiplinine kar gelmek, hem de derslerde arkadalarmdan geri kalmak olduunu anlatarak bir daha yapmamam iin benden sz ald. Korkmu ve utanmtm. O gnden sonra, hi kamadm ve bundan sonra da kamayacam kukusuz. Bizim annelerimiz ve babalarmz hep retmene saygl olmamz, okulu sevmemizi sylerler. retmenler kutsal kimselerdir bizim iin. Sizce de yle deil mi? Bize okumay yazmay btn bilgileri, byk bir zveri ile reten onlar. Ama bazen onlarn bu deerini unutup arkalarndan sylendiimiz de olmuyor deil. Okul deyince, okula ilk baladm gn geldi aklma. O gn ne heyecanl, ne korkulu idim bilemezsiniz! Gideceim gece uyuyamamtm. Hi adetim olmad halde sabahleyin gne tanrmz daha kmadan baheye indim. Klelerimizle birlikte tavuklara, dier hayvanlara yem verdim. Annem okulda yemem iin iki yuvarlak rek hazrlam. Babam da yaz yazmam iin inceli kalnl ular gen kesilmi kamtan kalemler yapm. Hepsini bir torbaya koyup elime verdiler. Okula babam gtrd beni. Yolda giderken, hep nasl okuyacam, nasl yazacam, 8

arkadalarm iyi olacak m, oyun oynayabilecek miyim, annemi, evi zleyecek miyim, diye dndm durdum. Okul tapnan bulunduu alann iinde. Kapdan byk bir avluya girdik. Bir sundurma etrafnda odalar grnyordu, kaplar kapal hi ses yoktu. imden "buras okulsa ocuklar nerede?" diye sordum. Meer ocuklar bu odalarn iinde imi. Babam korkmayaym, diye biraz ge getirmi beni. Bizi uzun boylu, imanca biri karlad. Okulun ba imi. Onu grnce nedense iime bir korku geliverdi. Babam ona "te size sylediim olum Ludingirra". Onu size veriyorum. Buradan her tr bilgiyi renmeden karmazsnz. "Eti sizin kemii benim" dedi. Bunun ne demek olduunu bilmediim iin yle armtm ki. "Acaba benim etimi mi yiyecekler" diye aklmdan bile geirdim. Sonradan babama bunun anlamn sordum. "stediiniz kadar dvebilirsiniz, ama sakn kemiklerini krmaynz" demekmi. Karda elinde uzun kamla dolaan bir adam daha duruyordu, "acaba ocuklar bu kamla m dvyorlar?" diye dndm. Okulun ba (biz ona Ummia diyoruz) elimden tuttu, baladk yrmeye. "Eyvah babamdan da ayrlyordum. Kendimi yle yalnz, yle zavall hissettim ki, sanki annemi, babam bir daha hi gremeyecekmiim gibi geldi. Ummia beni bir odaya sokarak
9

retmene "te size yeni bir renci, babas onu her bilgiyi renmeden buradan kmamak zere bize getirdi" diye, beni brakp odadan kt. ocuklar yerlere serilmi hasr zerinde dizlerinden kamtan yaplm alt dz kk birer sepet ile oturuyorlard. retmen benim elime de bir sepet verdi ve kede duran bir kil ynn gstererek " oradan bir para al ve uraya otur" dedi. nde oturan ocuklar sktrarak bana bir yer amt. Ben hemen bir topak yumuak kili alarak dizlerimin stnde gsterilen yere oturdum. Otururken bir taraftan da gz ucu ile ocuklar ve oday gzlyordum grne gre odada en kk ben idim. Karmzda ykseke bir oturma yeri, yannda duvara dayal uzunlu ksal, kalnl inceli kamlar vard. "Oras retmenin yeri olmal, ocuklar grebilmesi iin yksek yaplm" dedim iimden. Fakat o kamlar bizi dvmek iin mi idi? Birdenbire sanki hepsi vcuduma arpm gibi titredim. Ben bunlar aklmdan geirirken retmen yanma gelerek "bak, kili byle yapacaksn, kam da zerine yle bastracaksn" diye gsterdi. Kili iki avucumun iine alarak elma gibi yuvarladm ve iki taraftan bastrverdim. Kenarlar yuvarlak mercimek eklinde birey oldu. retmen torbamdaki kamlardan birini seerek kil zerine bir kere bastrd ve "haydi bunun gibi yapmaya bala" dedi. Ben byk bir dikkatle kam onun gsterdii gibi bastrmaya 10

alyordum. Her bastrlta ba ksm gen eklinde bir izgi kyordu. Bir ara canm skld, baladm kili avucumun iinde yourmaya. Evvel yine yusyuvarlak yaptm, sonrada onu biraz yassltarak ayrdm ve yuvarlak yaptm kk bir paray zerine yaptrdm. Kopardm kk bir kil parasn da ince uzun yaparak arkasna ekleyince ayaklar olmayan bir hayvana benzemiti. Pek holanmtm bu iten, derken bizim retmen kageldi. Elimdekini grnce birdenbire yz yle' aslmt ki, nerede ise korkudan iimi yapacaktm. Hemen "nerede yazn, neden yazmyorsun?" diye kt. Ne yapacam armtm. Boynumu bktm, acele kili daha nceki ekle soktum ve kamla ayn izgileri yapmaya baladm. Gne tanrmz yerin altna giderken bizi de evlerimize gnderdiler. Hepimiz elimizde, iinde henz tam kurumam, yazdmz, sizin tablet dediiniz, Dub'lar olan sepetlerde evimize yollandk. Ben byk bir zlemle kendimi eve attm. Herkesin beni ne kadar merakla beklediini, tuttuklar bir yn soru yamurundan anladm. Kimi "okulda elendin mi?" kimi "ocuklarla arkadalk edebildin mi?", kimi de "retmeni sevdin mi?" diye soruyorlard. Aslnda sokakta oynamak varken akama kadar kapanmak pek houma gitmemiti ama, hem birok arkada edinmek, hem de bireyler renmek fena deil, diye kendimi avutuyordum. 11

lk gnden sonra o heyecanm ve acemiliim yava yava gemeye balad. Yeni arkadalarn olmutu. 30 gn sren bir ay iinde kutsal gn, de dinlenme gn olmak zere 6 gn evde kalyorduk. Bu da benim okula zlemle gitmeme neden oluyordu. Yazy da daha bir hevesle yazmaya balamtm. O skc dz izgilerden sonra bu. ba. bi, tu. ta. ti, ab. ub. ib, tam. turn, tim gibi heceler yazl, bizim dub dediimiz kitab verdiler elimize. Bu bizim alfabemizmi. Bunlar rendikten sonra erkek, kadn adlarndan oluan listeleri kopya etmeye baladk. Bunlar yazmz kolay retebilmek iin retmenlerimizin bulduu bir yntemmi. Bu listelerden oluan kitaplardan ksm ksm kopya ediyoruz. Bazen g renen ocuklarn dub'unun sol tarafna retmen gzel yazs ile yazar, ocuklar da ona bakarak gzel yazmaya alr. Biliyor musunuz, bizde yaz yazmak bir sanat saylr ve btn sanatlarn iinde en zor olan denir. Yaz, sanatn babas, konumann annesi imi Sumerlilere gre. Bundan yzlerce yl nce atalarmz yazmak istediklerinin resmini yaparak yazya balamlar. Hem de talar stne! Bir ta zerine resim yapmak kolay m sizce? Kolay deil, deil mi? Sonralar anak mlek yaptklar kil zerine yazmay denemiler. Kil bizim gneimizin bol scanda abuk ve ok iyi ku12

ruduundan yaz iin ok elverili bulunmu, o zamandan beri hep kil zerine yazlyor. Yazlacak konuya gre byk veya kk bir kil paras alnr, ona dikdrtgen ekli verilir. Konu uzun ise onu stunlara blyorlar. Onlarn iine 500-1000 satr yazlabiliyor. Biz onlara kitap diyoruz. Ben henz onlar yazacak dzeyde deilim, daha ok yl var yle yazabilmem iin. Yaz kil zerine yazlmaya balandktan sonra yava yava deimi. Biliyorsunuz her istediimizi resimle anlatamayz. rnein ayak demek istersek bir ayak resmi yaparz, ama gideceim veya gidiyorum yazmak istersek resimle gsteremeyiz. Bunun iin resimlere baz iaretler ekleyerek veya imdi burada size anlatmam uzun srecek yntemlerle atalarmz yzyllar boyu alp yazmz her istediimizi yazacak dzeye getirmiler. Ama yzlerce yaz iareti renmek zorunluundayz. stelik bir iaretin de ka trl okunuu var. O yzden bizde okuyan ok az. Benim okumaya hem hevesim, hem de yeteneim var. Babas okumu olan ocuklarn okula gitmesi zorunlu. Bunlar arasnda fazla yetenei olmayanlar yazy biraz renince ayrlyorlar. Onlar ok kk ilerde alabilirler. Okulun verdii btn bilgileri renenler saraylarda, tapnaklarda, zel yerlerde yazc, yksek memur olarak veya okullarda retmen, bilgin olarak alrlar ve ok sayg grrler. Hatta onlarn ehirde ayr mahalleleri ve bir de
14

evleri vardr. Babam da yazc olduundan biz de o mahallede oturuyoruz. evremizi temiz tutmak zorundayz. Tanrlarmz da bizim temiz olmamz ister. Okulda da temizlik nde gelir. Temiz olmayan ocuklar daya hak etmilerdir. Aramzda verilen devleri yapmayan, oturduklar yerde duramayan ocuklar var. retmen onlara kzd zaman bulunduu yerden, ocuun uzaklna uyacak kam alr, "kt" diye rastgele bir yerine vurur. dm patlar bana da vuracak, diye. Fakat bir gn bama neler geldi bilseniz. O gn galiba ok anssz bir gnmd. Sokakta okula gitmeyen bir arkadala karlamtm. Onunla konumaya baladk. Sonra da nasl oldu ise oyuna dalvermiiz. Birdenbire ge kaldm anlayarak koa koa kan ter iinde okula gittim. Bir de baktm gelenleri denetleyen retmen karda elinde sopas ile duruyor, kamama olanak yok. Hemen yakalad beni. "Niin ge kaldn?" diye iki sopa indirdi kalalarma. Canm bir hayli yanmt. Onunla kalsa iyi. Oynarken stm bam, ellerim kirlenmi, kirlere bakan sorumlu hemen, " ne bu halin, byle okula gelinir mi?" diye bir de o pataklad. yice korkmutum. Ders odasna girip yerime oturunca kalalarmn acsndan kmldamaya ve yavaa yanmdaki arkadama durumu anlatmaya balamtm ki, "neden rahat durmuyorsun, neden
15

konuuyorsun?" diye retmenin grlemesi ile kam sopas omuzuma "kt" diye indi. retmen. o kzgnlkla "hemen yazn getir greyim" dedi. Ben korkudan titremeye baladm. Her tarafm aryordu. retmenin de darda yediim dayaktan haberi yoktu. Yavaa kalkp dubumu gtrdm. Yazlarma yle bir bakt. "Nedir bunlar, hi gzel yazmamsn, senden bu gidile adam olmayacak" diye sylenerek yanama bir tokat indirmesin mi! Canm yanmas bir tarafa, arkadalardan ok utanm, zlm ve ok fazla kzmtm. yle ya, bir kere sokakta oynayp ge kalmakla bu kadar dayak yemek ok deil miydi? Eve giderken kendi kendime, retmen "nasl olsa sen adam olmayacaksn" dedi, ben artk okula gitmeyeceim diye karar verdim. Evde her zaman olduu gibi babam beni bekliyordu. Alayarak kollarna atldm ve olanlar olduu gibi anlattm. "Bir daha okula gitmeyeceim" dedim. Babam ok anlayldr. Okulun ve ocukluun ne olduunu biliyor. Bana "dur hele, hemen karar verme. Gidip retmeninle konuaym, gnln alalm, sonra ne yapacamz dnrz" dedi. kinci gn retmeni babam evimize davet etti. Annem onun iin arab, biras ile gzel bir ziyafet hazrlad. Yemekten sonra babam retmenin nnde devlerimi okuttu, gzel yazdm yazlarm gsterdi. retmenden zr diletti bana. zr dile16

mek ok zor gelmiti, fakat yine de kabahatli olduumu kabul ediyordum. O gnden sonra bir daha sokaklarda vakit geirip okula ge kalmamaya son derece zen gsteriyorum. retmenim de bana kar daha anlayl ve iyi oldu. Okulda Sumerce konumayanlar da dayak yer. imdi siz bana sorabilirsiniz. "Sumer lkesinde herkes neden Sumerce konumasn?" diye. lkemize ok ok eskiden, daha dorusu yzlerce yl nce Akadllar adndaki insanlar batdan gelmeye balam. Bunlar yava yava ordumuza girip paral askerlik yapmlar. Orada nasl savatmz renmiler. Saraylara girip memur olmular. Bir gn krallarmzdan biri hastalanm. Kraln yannda grevli olan Sargon adnda biri bundan yararlanarak kralmz yerine geivermi. Ordularmz eline alm ve kendisini btn Sumer lkesinin ba yapm. Onun olu, torunu da kral olduktan sonra, yeniden bizim krallarmz idareyi ellerine geirmi. Fakat Akad dili konuanlar oalm. Onlarn ne tanrlar varm ne de dinsel trenleri. Araba yapmay bile bilmiyorlarm. Hepsini bizden renmi bizim tanrlarmz almlar. Okuma, yazmadan da haberleri yokmu. Onlar da okullarmzda renmiler. lkede ounluk bizim halkmz olduundan ve dinimizi de aldklarndan Sumerce renmek zorunluluunda kalmlar. Bizler de 17

onlarla birlikte yaadmzdan Akadca reniyoruz. Ama babam bizim evde Akadca konumamza izin vermiyor. Sumerceyi unutacamzdan, bylece Sumercenin ortadan kalkacandan korkuyormu. Eskiden lkemizde biz ounluk iken, aznlk olmaya balamz, buna neden de kendi halkmz olmu. Krallarmz "ben stn olacam" diye birbirleri ile stnlk savana girmiler. Gleri blnm. Bizde bir atasz vardr: "Gcn azalrsa, dman kapda bulursun". Bundan komu lkeler yararlanp zerimize saldrmlar. lkemiz uygar ve ok zengin olduu iin zaten kskanyorlarm bizi. yle ok savalar olmu ki, son alarda. Dmanlar byk Sumer Devleti'nin son kraln tutsak yaparak kendi lkerine gtrmler ve bir daha ona ne olduu duyulmam. Bundan sonra en aa bin yllk Sumer Devleti paralanm. imdi iki ayr krallk var. Benim kentim Nippur, sin Krall'na bal. Ben bunlar babamdan ve retmenlerimden reniyorum. Babam, "Nippur'da Larsa Kral'nn da gz var. Eer birgn Larsa Kral glenip sin Krall da Nippur'u alrsa hi amam" diyor. Onun zlerek "Artk bundan sonra bir daha byk Sumer Devleti kurulamaz. Akad'lar gleniyor. Biz ise gcmz yitirdik. Bir daha o eski gcmz toplayamayz" diye annemle konutuklarn duyuyorum.
18

Ben hi sava grmedim. Grmek de hi istemiyorum. Byklerin anlattna gre savalarda ehirlerimiz, evlerimiz, o grkemli tapnaklarmz yanm yklm. Onlarn onarlmas ok uzun yllar srm. nsanlar yiyecek, iecek bulamam, alktan sokaklarda dp, dp lmler. Hayvanlar bile yavrulayamam. Nedense nehirlerimizde su da kalmam. Herey ok pahallam. Birey almak isteyen karlnda verecek gm bulamam. Kendimizden birok insanlar, zellikle ocuklar tutsak edip baka ehirlerde satmlar. Evimizden ayrlp bakalarnn yanna gitmek, anne ve babamz bir daha grememek ne ac deil mi? Fakat yeni kralmz byle tutsak olarak Nippur'dan gtrlp kle yaplanlarn zgrln vermi. Onlar tekrar evlerine dnyorlarm. Bunun iin ehrimizde byk bir enlik var. Bu kralmz bir de eski kanunlarmz yerine, yeni bir kanun kitab yazdrm. Artk yarglarmz su ileyenleri bu kanuna gre yarglayacak. Okulda Akadca renmek bana ok zor geliyor. nk bu dil bizim dilimizden ok baka. Yazmz alan Akadlar, bizim yaz iaretlerine kendi dillerine gre ad vermiler. Onun iin yzlerce iaretin Akadca okurken Akadca okunuunu, Sumerce okurken Sumerce okunuunu sylemek zorundayz. Bunun hi de kolay olmayacan tahmin edersiniz. 20

Bana matematik de zor geliyor. Hele arpm tablosunu reninceye kadar canm kt. O da o kadar uzun ki. ok byk saylar birbiriyle arpmamz gerekiyor. Daha hepsini renemedim. Problemleri zmek de kolay deil. Bir gn babama "neden bize matematik okutuyorlar sanki" dedim. Babam, "bunu neden soruyorsun?" der gibi yzme bakt ve "bak olum, biliyorsun geenlerde 5 koyun ile tarlamzdan gelen 10 sila arpa sattm. Bir koyunun fiyat 2 gin gm, bir sila arpann fiyat da 1 gin gmt. Bunlarn hepsinden ka gin gm alabileceimi ancak matematik ile hesap edebilirim. Onu alann da benim kadar matematik bilmesi gerek. Bir ev, bir saray veya bir tapnak yaplaca zaman, onlarn yklmamas, salam yaplabilmesi iin ne kadar yere ne kadar ykseklikte yaplaca, kullanlacak malzemelerin ls, fiyatlar hep matematik ile hesaplanr. Bir tarlann yz lm bilinmeden nasl satn alnr? Gryorsun ya gnlk yaantmzda hep matematik ile karlayoruz. Onun iin sen btn matematii yeterince renmeye al" dedi. Dndm, babamn dedii doru idi. Okulda en ok sevdiim ders tanralarmz, tanrlarmz, krallarmz, tapnaklarmz ven ilhiler. Buna neden belki de iir yazmay sevmem. Fakat yazdklarm bir trl beenmiyor, biraz sonra krp krp atyorum. 21

lhileri asl tapnakta dinlemeli. nk orada eitli alglar eliinde gzel sesli rahipler ve rahibeler, daha dorusu din grevlileri trenlerde, zellikle yeni yl trenlerinde sylerler. Her yl gideriz o trene. ok elenceli olur. Bizim Dumuzi adnda bir oban tanrmz var. Biliyor musunuz, onun ad sizin takviminizde Temmuz eklinde ay ad olmu. Bizde de bu isimde bir ay var ya! Bunun bizden size ulatndan hi haberiniz yok deil mi? te bu tanrmz ylda bir kere yer alt dnyasndan kp kars ak tanramzla evleniyorlarm. Bunun nedenini anlatan o kadar uzun hikyesi var ki, burada anlatmam sizi skabilir. Onlarn birletii gn bizim yeni ylmz balar. lkemize bereket gelir. Tahllarmz, sebze ve meyvelerimiz ok bol olur. nekler, koyunlar, keiler yavrular, tavuklar, kazlar, kular, balklar bol yumurtlarlar. Evlerimizde de o gnlerde gzel yemekler yaplr, yumurtalar piirilir. Tapnaklarn iini grmeyin, insan doludur. Bir derdi bir istei olan, tanrlar kvandrmak isteyenler koyun, sr, ku, balk, ekmek, st, bira gibi ne varsa kurban olarak tanrlarmza sunarlar. Tapnan byk salonunda tanrlarmzn heykelleri nnde sunaklar bulunur. Getirilenlerin ou veya konulabilecekleri bu sunaklara braklr. Sonra onlar din grevlileri alr, tanrlarmz adna yerler. 22

Tapnaklarda hastalara bakp ila veren, iyi olmalar iin dualar okuyan zel rahipler var. Bir kere benim ok karnm armt. Babam beni hemen tapnaa gtrd. Rahip "karnn nasl, ne zamandan beri aryor, kusuyor musunuz, yediin yemekler azna geliyor mu?" gibi sorular sordu. Eliyle karnmn orasna burasna bastrdktan ve aryp armadn sorduktan sonra babama birka bitki ad vererek "bunlar bir arada kaynatn, bir gece darda brakn bu ocua yemeklerden sonra iirin" dedi. Bir de dua okudu, iime giren hastalk cinlerinin beni brakp gitmesi iin. Evde syleneni yaptlar. Hakikaten kammn ars geiverdi. Anneme "yaplan ilac neden gece darda brakmamz syledi?" diye sordum. nk merak etmitim. O da "olum gece yldzlar ilaca abuk iyiletirme etkisi yapyormu, diye duymutum. Herhalde onun iin" dedi. Tanrlarmzn servenlerini anlatan hikyeler bana ok ilgin geliyor. Fakat henz onlar okumuyoruz. Onlarn anlalmas zor olduu iin daha sonraki yllarda okuyacakmz. Yalnz merak ettiim konular babama soruyorum. O bana anlayacam bir dille aklamaya alyor. Ben en ok neyi renmek istiyordum biliyor musunuz? lk insan nasl meydana gelmi? Bir de byklerimiz tufandan sz ediyorlard, onun niin ve nasl olduunu. Bir gn retmene 24

sordum bunlar. O da: "Bunlar renmeniz, daha dorusu anlamanz iin yanz kk, okumay daha iyi rendiiniz zaman size onlar okutacaz, fakat baka arkadalarnz da imdiden renmek istiyorlarsa ksaca size anlatrm" dedi. ocuklar hep birden "istiyoruz, istiyoruz" diye bartlar. retmen bizim ilgimizden ok memnun olmu olacak ki, hemen sze balad: "lk olarak dnyada yalnz ok byk ve derin bir su varm. O bir tanra imi. Tanra bir da dourmu. Onu hava tanrs ikiye ayrm. Biri gk tanrs, dieri yer tanrs olmu. Bunlardan birok tanr meydana gelmi. Bu tanrlar kendilerine i yapacak kimseler istemiler. Yer tanras bunun iin, nehir kysndan bir topak amur alm onlardan insan ekilleri yapm bilgelik tanrs da can vermi, bylece biz insanlarn atalar olmu. Onlar oalmaya balamlar. oaldka ahlaklar bozulmu. Tanrlarmza saygszlk etmiler. Byk, kk tanmamlar, hile hurdaya, birbirlerini aldatmaya balamlar. Buna kzan tanrlarmz da "unlara yle bir tufan yapalm ki, hepsi yok olsun, nedir bunlarn birbirlerine ve bize yaptklar!" demiler. Bereket bizim bilgelik tanrmza. O bu karar duyunca, hemen tanrlarmza saygl insanlar seven, hayvanlara acyan, kimseye fenalk yapmayan birisine tanrlarmzn bu kararn gizlice bildirmi ve bir gemi yaparak her canldan birer ift iine almasn nermi. 25

O da syleneni yapm, gemiye girip kapsn kapar kapamaz bardaktan boanrcasna yamur balam. 7 gn 7 gece durmadan yaan bu yamurla yer yznde herey sular altnda kalm. Yalnz gemi ve gemidekiler bundan kurtulmu. Sular biraz ekildikten sonra gemiden kmlar. Tanrlara kurbanlar kesmi, gemiyi yapp insanlar kurtaran Tanrlarmz da ona lmszl dl olarak vermiler ve kendilerinin yaad cennete gndermiler" diyerek retmenimiz szn bitirdikten sonra "hepsini anladnz m?" diye sordu. Ben ok iyi anlamtm. Anlamasam size anlatabilir miydim? Benim en iyi tarafm anlatlan can kula ile dinlemek, onu aklmda tutmak ve birisi isteyince severek anlatmak galiba. Hayvan masallarna baylyorum! lerinde ne gldrc olanlar var. Fakat onlar okuyup bir hayvan grnce hemen onun bana veya yanndakine glnecek bireyler sylediini dnyor, balyorum kendi kendime glmeye. Geenlerde okuduum akll keinin kurnazln anlatan bir masal da ok houma gitti. Masal yle: Bir gn bir arslan clz bir kei yakalam. Kei bakm kurtulu yok, arslan onu yiyecek! Hemen aklna bir kurnazlk gelmi. Arslana: "Beni brak, benim etim yok, kemiim ok, ama sana bizim aldan etli, butlu iman bir koyun verebilirim" demi. Arslan etli koyunu duyunca biraz yumuam ve "seni brakaym ama nce bana adn syle. "Kei; "aa! sen benim adm bilmiyor musun? Benim adm "Sen akllsn'dr" demi. Arslann akl hep iman koyunda olduu iin keinin adnn 26

anlamna pek kulak asmam ve "haydi abuk ala gidelim" demi keiye. Birlikte ala gelmiler. Kei aln kapsn ap ieri dalar dalmaz kapy smsk kapayarak arslana "adm dnmeden beni braktn ya imdi koyun deil ben sskay bile yiyemiyeceksin" demi. Arslan da ne kadar aklsz olduunu dnerek kuyruunu ksp gitmi. Arslandan sz edince kk bir masal daha aklma geldi. Arslan bir gn tuzak ukuruna dm. Tilki yukardan geiyormu. Onu grnce "vay arslanm pabularn evde kalm, buraya getireyim mi?" diye alay basm. Sizi bu hikyelerle sktm m acaba? Ama ne olur kzmayn bana. Bildiimi anlatmaktan holanyorum dedim ya size! Okulda renecek ok bilgi var. Bakalm daha ka yl koturacam renme peinde? Fakat sonunda ya bir yarg, ya retmen, ya hekim, ya da saraya yazc olabilirim. Ah o gnleri bir grebilsem. renmekte glk ektiim ve hi de sevmediim (belki de sevmediim iin renmek zor geliyor bana) konu da, nehir, yer, ta, maden, bitki gibi birok varln adlarn ve yazllarn ezberlemek. Bir de bunlar yazarken balarna nehir ad ise nehir iaretini, hayvan ad ise hayvan iaretini, bitki ise bitki iaretini koymak gerek. Okuduumuz kelimenin ne tr olduunu bildirmesi bakmndan bunun yarar ok. Fakat hepsini birden aklda tutmak kolay deil. Kolay veya zor, ne yapalm, okulu bitirmemiz iin hepsini bilmeliyiz. Yeni yeni mektup yazmasn renmeye baladk. Komuda bir teyze var, bunu duymu gibi, bir gn 28

baka ehirde olan oluna mektup yazdrmaya bana gelmez mi! nce korktum, beceremem diye. Sonra "bu bir deneme olur benim iin" dedim ve kabul ettim. Fakat ne zormu bakasnn yerine mektup yazmak. O yazdrmak istediklerini doru drst anlatamyordu. Sylediklerini toparlayp yazncaya kadar canm kt. sin ehrine mektuplar gtren ulaa yetitirdik. Teyze buna pek sevindi. Karlnda bana bir sepet hurma getirmi hediye olarak. Bilmem biliyor musunuz, suyu ve sca bol olan bizim lkede hurma aac pek oktur. En nemli meyvemizdir hurma. zm balarmz da var, fakat zm daha ok arap yapmak iin kullanyorlar. arap deyince aklma geldi, bizim su yerine bol bol bira itiimizi sylemedim size. Bira az amurla svanm ve mhrlenmi, destiler veya kkl bykl kpler iinde saklanr. Bu biralar ya kupalarla veya ii bo kamlarla iilir. Birka kii konuurken bir kpten kamlarla imek ok zevkli olur. Bira yapan birok yerlerimiz var. Bira evinde imek isterseniz karlnda gm yerine arpa getirmeniz gerek. Biliyorsunuz, bira arpadan yaplr. Nerede ise size kahramanlarmzdan sz etmeyi unutacaktm. ok ok eski alarda bizim sayl kahramanlarmz varm. "Kahraman" ne demek bilmem biliyor musunuz? Bizde lkesi iin kimsenin yapamayaca yararl ileri baaranlara, denir. Byklerimiz ocuklara onlarn hikyelerini anlatr dururlar. Onlarn yaad alarda henz yazmz yokmu, bu yzden kendileri yazamam i servenlerini. Fakat airlerimiz ve ozanlarmz onlarn yaptklarn destan
29

haline getirerek trenlerde alglar eliinde ark olarak alm sylemiler. Bylece azdan aza zamanmza kadar gelmi hikyeleri. Ama imdi yazmz ok gelitii iin kile yazlmaya balanm. Bu kahramanlarmzn hikyelerinden benim en ok sevdiim kahraman Glgam ile onun candan arkada Enkidu'nun ejderha ldrmeleri. Onu size de ksaca anlataym istiyorum. Siz de onu tanm ve bylece kendi istei de yerine gelmi olur. Glgam, etrafnda lenleri grdke "bir gn ben de leceim, adm, sanm yok olacak, kimse beni hatrlamayacak. lmeden nce lkeme yle yararl bir i yapmalym ki, adm azlardan dmesin, akllardan kmasn" istemi. O sralarda odunlarmzn kesilip getirildii uzak dalardaki ormana bir ejderha girmi. Kimseyi ormana brakmyor, geleni yutuyormu. Glgam" o ejderi ldrr halkm kurtarr ve adm da lmsz yapabilirim" diye karar vermi. Hemen arkada Enkidu'ya "Haydi gidip o canavar ldrelim" deyince Enkidu korkudan titremeye balam ve "aman arkadam o ejderin dileri canavar dileri, yz aslan yz, sesi sel sularnn sesi gibi imi. Grdn bir lokmada yiyormu. Biz onu nasl ldrebiliriz, ne olur bu iten vazge, gitmeyelim" diye yalvarmsa da Glgam "korkma arkadam, ikimiz bir olursak baaramayacamz bir i yoktur" demi. Yanlarna baka arkadalar da bularak yola kmlar. Dere tepe dz gidip 7 da atktan sonra ormana ulamlar. Canavar onlarn geldiini daha uzaktan anlam ve ormana sokmamak iin eitli yollara bavurmu ama Glgam hi 30

birine nem vermeden tek bana gidip canavar ldrm. Bylece halkmz ondan kurtulmu ve kahramanmzn ad da istedii gibi hi unutulmam; destanlar ile yzyllar boyu sregelmi. Bunlar anlatmakla benden drtbin yl sonra gelen sizlere de onu tantm ve drtbin yl daha yaatm oluyorum. Ona ve bana ne mutlu. Ah ben de lkeme byle yararl iler yapp kahraman olarak adm yaatabilsem! Artk anlattklarm yetiir deil mi? lkemi ve kendi yaamn biraz tantabildiysem ne mutlu bana. Sizi yaadnz 20. yzyla gtrp ben yine ama dneceim. Hazr msnz? imdi .. 20. yzyldayz, gelecee doru yola kyoruz. 15'inci yzyl, artk bizim halkmz grnmyor. 10. yzyl, birinci yzyl oldu bile. Herkes bizim milletin adn unutmu, fakat yazmz, dinsel trenlerimiz, hatta tanrlarmz bile sryor, hayret deil mi? Kitaplklarmz, arivlerimiz savalarda yaklan yklan yaplarn altnda kalm. Hatta o grkemli ehirlerimiz bile yok olmu. Artk gelecek zamana doru gidiyoruz. Biz yolumuzu srdrelim, 10. yzyl, 15. yzyl. Bu arada birok yeni milletler, devletler, dinler km ortaya. Geldik 20. yzyln bana. Burada biraz yavalayalm m? Sizin lkenizi dmanlar sarm. Savalar, savalar, lenler, yaralananlar, a kalanlar, g edenler. Aman tanrlarmz ayn bizim lkede anlatlanlar gibi. Yine ansl imisiniz, kahraman Mustafa Kemal gelip akl ve gc ile dmanlardan kurtulmanz salayarak Trkiye Cumhuriyetini kur31

du. imdi de kendisine Trklerin Atas anlamna gelen Atatrk soyadn ald. Bunu almakta da ok hakl idi. nk lkenizin her ynne dmanlar girmiti. O korkmadan ortaya atlp ba olmasayd, dmanlar topraklarnz tm ile ellerine geirip Trk ve Trkl ortadan kaldracaklard. O tpk bizim kahraman Glgam gibi yapmt. Bizim lkemizi de dmanlar alacakm; o km ve halkmza "lsek bile zgrlmz iin savaalm m? Yoksa lmemek iin dmanlarn boyunduruuna girelim mi?" diye sormu. Btn genler "Savaalm, biz lsek bile yurdumuz zgr olsun, en nemlisi yurdumuzun kurtulmas, " diyerek savam, zgrlmz kazandrmlar. Biliyor musunuz, Atatrk biz Sumerlileri de Trklerin ilk atalar olabileceini syledi. Bu hi yanl deil gibi geliyor bana. nk Atalarmz ayn topraklardan, ayn nedenlerle g etmiler. Diliniz de dilimize ok benziyor. Ayn soyun paralar myz acaba? Ben gemiteyim onu aratramam. Ancak siz aratrp kantlayabilirsiniz. 21. yzyla ok yaklatk. Artk sizi brakp kendi ama dnyorum. Siz ise yeni bir yzyla doru yol alyorsunuz. lkenizin elinizde kalmasn, bizim gibi olmamay istiyorsanz ok alma, sayg, sevgi, bar tutumluluk ve doruluk olsun amacnz. Benden size son neri. Size 21. yzylda mutluluklar dileriz. Hoakaln! 32
http://genclikcephesi.blogspot.com