i T.C.

UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANAB L M DALI

SLEYMAN ATE N YCE KURANIN A DA TEFS R ADLI ESER NDE EHL- K TAP VE YORUMU

Aye ZEV N

YKSEK L SANS TEZ

ADANA2006

ii

T.C. UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANAB L M DALI

SLEYMAN ATE N YCE KURANIN A DA TEFS R ADLI ESER NDE EHL- K TAP VE YORUMU

Aye ZEV N

DANI MAN: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK

YKSEK L SANS TEZ

ADANA2006

iii ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrl ne, Bu al ma, jrimiz tarafndan Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmi tir.

Ba kan:

Do. Dr. Kadir ALBAYRAK (Dan man)

ye:

Prof. Dr. Kerim YAVUZ

ye:

Do. Dr. Mustafa ZTRK

ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm. // 2006

Prof. Dr. Nihat KKSAVA Enstit Mdr Not: Bu tezde kullanlan zgn ve ba ka kaynaktan yaplan bildiri lerin, izelge, ekil ve foto raflarn kaynak gsterilmeden kullanm 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

iv ZET

SLEYMAN ATE N YCE KURANIN A DA TEFS R ADLI ESER NDE EHL- K TAP VE YORUMU Aye ZEV N Yksek Lisans Tezi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dan man: Do.Dr. Kadir ALBAYRAK Haziran 2006, 212 sayfa Bu al mada Sleyman Ate in Yce Kurann a da Tefsiri adl eserinde Ehl-i Kitab nasl yorumlad esas alnmaktadr. Bu ba lamda ilk olarak Kuran- Kerimin Allaha ve ahiret gnne inanp salih amel i leyerek cenneti kazanabilece ini mjdeledi i gruplardan Sabiler ve Mecusler hakknda aklama yaplm tr. Daha sonra Kurann Ehl-i Kitap kategorisinde bahsetti i Yahudiler ve Hristiyanlar konu edinilmi tir. Ate e gre insanlar kurtulu a gtren din tek de ildir. Bakara 62. ayette belirtildi i gibi Allaha ve ahiret gnne inanarak salih amel i leyen kimseler cennetle mjdelenmi tir. Bu erevede Ate in nemle zerinde durdu u, cennetin kimsenin tekelinde olmad gr n savunmas ve bu esnada izledi i yntem ve metodlar ara trlmaya al lm tr. Ayrca bu gr lere yaplan ele tirilere ve Ate in bu ele tirilere cevaplarna da yer verilmi tir. Sonu olarak Ate in savundu u fikirlerin diyalog al malarna katk sa layaca gzlemlenmi ama bu fikirlerin slm dnyasnda baz kesimlerce benimsenmedi i kanaatine ula lm tr.

Anahtar Kelimeler: Ehl-i Kitap, Yahudiler, Hristiyanlar, Cennet, Cehennem.

v ABSTRACT THE PEOPLE OF THE BOOK AND ITS INTERPRETATION IN CONTEMPORARY INTERPRETATION OF HOLY KORAN BY SLEYMAN ATE Aye ZEV N Master Degree Thesis, The Department of The Philosophic and Religious Sciences Supervisor: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK June 2006, 212 Pages This study is based on the interpretation of The people of the Book in Contemporary Interpretation of Holy Koran by Sleyman Ate . In this respect, firstly, explanation about Sabians and Mazdeans who believed in the Judgment Day and acted good and heavenly and due to these actings who were gospelled by the heaven is done. Later Jews and Christians who were mentioned by the Koran in content of the The people of the Book. According to Ate there not only one religion which leads human beings to salvation. As mentioned in Bakara sura, verse 62, anyone who believes in God and the Judgment Day and performs good acts is gospelled by the heaven. In this frame, methods and processes of Ate which support the idea that heaven is not the property of one group of people is investigated. Additionally, criticisms to this approach and reply of Ate to these critics are included. As a result, we observed that these opinions by Ate have contributed to Islam World, however came to the opinion that they are not totally accepted by some parts.

Key Words: The people of the Book, Jews, Christians, Heaven, Hell

vi KISALTMALAR Ans. a.s. b. Bkz. C. FD ev. Hz. AD Kr . M.. M.S. s. Sa. s.a.v. TDV A U FD vb. yy. : Ansiklopedisi : Aleyhisselam : Bin : Baknz : Cilt : ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi : eviren : Hazreti : slm Ara trmalar Dergisi : Kar la trnz : Milattan nce : Milattan Sonra : Sayfa : Say : Sallallah Aleyhi Vesellem : Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi : Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi : ve benzeri : Yzyl

vii NSZ On drt asrlk bir tarih gemi e sahip olan slmiyet, do du u co rafyada tan m oldu u Ehl-i Kitapla olan ili kilerini gnmzde diyalog ad altnda devam ettirmektedir. Ehl-i Kitap kapsamna giren Yahudilik ve Hristiyanlk, tevhid, peygamber, kutsal kitap ve ahiret inanc gibi itikd konularda ve baz genel ahlak ilkelerinde slmiyetle benzer gr leri benimsemektedir. lah dinlerin temsilcileri olan Yahudi ve Hristiyanlarn sergilemi oldu u tutum ve davran lar ile her iki toplumun da ba larna gelen olaylar Mslmanlara ders verme amac ile Kuranda zikredilmi tir. Tabi bu zikredili sadece olumsuz ynde olmam tr. Kuran- Kerim birok ayette Ehl-i Kitabn hepsinin bir olmad ndan, onlardan iyi i yapanlarn mkfata ve cennete kavu aca ndan bahsetmi tir. Kurann bu ifadesine ra men baz din adamlar cenneti tekelle tirmi ve sadece kendi dinlerine mensup ki ilerin cennete girebilece ini savunmu lardr. Esasen her din kurtulu u kendi yolunda grm tr. te bu tart ma konusu, herhangi bir dinin savunmasn zerine almadan, dinleri objektif olarak de erlendiren Dinler Tarihi asndan nem arz etmektedir. Biz bu al mamzda, yazlarnda srarla cennet tekelcili i yaplmamas gerekti ini ve her dinin zde birli ini savunan Prof. Dr. Sleyman Ate in Yce Kurann a da Tefsiri adl eserinde Ehl-i Kitaba bak asn ele almaya al tk. al mamz drt blmden olu maktadr. Birinci blmde Kuranda sadece ismen zikredilen ve haklarnda hibir aklama yaplmayan Sabilik ve Mecuslik ele alnm , bu dinler hakknda tarih bilgiler verildikten sonra bu dinlerin Kuranda bahsedilen durumlarna de inilerek Ate in konu hakkndaki yorumlarna yer verilmi tir. kinci blmde Ehl-i Kitap nitelemesiyle Kuranda ska anlan Yahudilere de inilmi , bu konu kendi iinde yirmi ba lk altnda incelenerek nemli konular mmkn mertebe etrafl bir ekilde ele alnm tr. Bu erevede Yahudilik hakknda genel bir bilgi verilmi , Yahudiler asndan ok nemli olan sekinlik, seilmi lik konusu zerinde durulmu tur. Yine bu erevede Tevratn tahrifi, Yahudilerin genel karakterleri, kendilerine verilen nimetler, bu nimetlere nankrlkleri ve Hz. Muhammed ile olan ili kilerine temas edilmi , son olarak da Yahudilerin de inilmi tir. nc blmde Kurann Yahudilerle birlikte Ehl-i Kitap olarak tavsif etti i Hristiyanlar drt ana ba lk altnda ele alnm , Hristiyanl n tarihesi, ncil ve tahrifi, slma bak na

viii Hz. sann hayat, tebli i, mucizeleri, lm, refi ve nzul gibi konular alt ba lklar ile beraber incelenmi tir. Son blmde ise, Ehl-i Kitabn cennete girip girmeyece i konusu tart lm tr. Bu erevede zellikle Ate in Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir nermesinde (ki bu nerme ayn zamanda Ate e ait bu makalenin ba l dr) ifadesi bulunan gr leri detaylca ele alnm ve Ate e yaplan olumsuz ele tirilere de ksaca temas edilmi tir. Bu al mamz esnasnda Dinler Tarihinin nemli metotlarndan olan deskriptif ve mukayese yntemini kullanarak Ate in gr lerini ortaya koymaya al tk. Dinler aras diyalog faaliyetlerinin Trkiyedeki temellerini atanlardan saylan Sleyman Ate in Yce Kurann a da Tefsiri Adl Eserinde Ehl-i Kitap ve Yorumu konusunun diyalog faaliyetlerinin byk bir hzla srd gnmzdeki tart malara bir bak as kazandrabilir kanaatindeyiz. al mamzn bu a amaya gelmesinde her an yardmna ba vurdu um, muhteva ve teknik ynden yapc uyar ve ele tirileri ile al mamz ynlendiren dan man hocam Sayn Do Dr. Kadir Albayraka, Sleyman Ate in adresine ula mamz sa layan ve kaynak konusunda yardmc olan Sayn Do. Dr. Mustafa ztrke, ayrca yardmlarn esirgemeyen Sayn Yrd. Do. Dr. Mnir Yldrma ve Sayn Dr. Abdurrahman Aliye, bu zorlu yolda her zaman beni destekleyen aileme, i arkada larma ve dostlarma te ekkr bir bor bilirim. Bu al ma .. Ara trma Fonunun F2004YL16 nolu proje ile desteklenmi tir. Katklarndan dolay te ekkr ederim.

Aye ZEV N Adana - 2006

ix NDEK LER

ZET .............................................................................................................................. iv ABSTRACT..................................................................................................................... v KISALTMALAR ........................................................................................................... vi NSZ .......................................................................................................................... vii GR ............................................................................................................................... 1

1. Konunun Belirlenmesi ve Snrlandrlmas ................................................................. 1 2. Ara trmann Amac...................................................................................................... 1 3. Ara trmann Metodu.................................................................................................... 2 B R NC BLM SAB L K VE MECUSL K ......................................................................................... 4 K NC BLM YAHUD L K................................................................................................................. 16 2.1. Yahudilik Hakknda Genel Bilgi ............................................................................. 16 2.2. Yahudilerin Geirmi Olduklar Dnemler ............................................................. 19 2.2.1. brahim Zamanndan Msra Geldikleri Vakte Kadarki Dnem.................... 20 2.2.2. Msrdan k ve Krall n Kurulmasna Kadar Geen Dnem................... 20 2.2.3. Krallklarn Kurulmas le Babil Esareti Arasndaki Dnem.......................... 21 2.2.4. Babil Esaretinden Kudsn Tahrip Edilmesi Arasndaki Dnem................. 22 2.2.5. Yahudilerin Yeryzne Da lmalarndan Gnmze Kadar Geen Dnem. 23 2.3. Yahudilikte Seilmi lik Anlay ............................................................................. 25 2.4. Tevrat ....................................................................................................................... 28 2.4.1. Tevrat ve Hangi Peygambere ndirildi i le lgili Tart malar ....................... 28 2.4.2. Kuran- Kerime Gre Tevratn lah Men ei .............................................. 32 2.4.3. Kuran- Kerim ve Yahudi Kaynaklarna Gre Tevratta Tahrif Meselesi..... 33 2.5. Firavun ve Musa ...................................................................................................... 39 2.6. Tr- Sn, On Emir ve Altn Buza ya Tapnma .................................................... 49

x 2.7. srailo ullarnn Allah Grmek stemesi ve Allahn Buluttan Glge inde Gelmesi Meselesi................................................................................................... 54 2.8. srailo ullarna Bir nek Kesmelerinin Emredilmesi............................................... 56 2.9. srailo ullarnn lah Szleri Tahrifi, Mslmanlarla Alay Etmeleri ve Selam Olay....................................................................................................................... 57 2.10. srailo ullarna Verilen Nimetler ve Nankrlkleri............................................... 60 2.10.1. Menn ve Selv ile On ki Gzeden Su kmas ........................................... 61 2.10.2. Arz- Mevda Girmede Korkaklk Etmeleri ve Krk Yl lde Kalmalar 62 2.10.3. srailo ullarndan Alnan Misak ve Szlerinde Durmamalar (Da n Ba larna Kaldrlmas, Kendi Irkda laryla Sava malar, Hakk Grmek stememeleri) ............................................................................................. 64 2.10.4. Cumartesi Yasa n i nemeleri ve Mesh Olay ......................................... 68 2.11. srailo ullarnn Karakterleri ................................................................................. 71 2.11.1. Tefecilikleri................................................................................................... 71 2.11.2. nanmak in Hz. Muhammedden Kurban ve Gkten Kitap ndirilmesini stemeleri, Kskanlklar.............................................................................. 73 2.11.3. Allah Hakknda Uygunsuz Konu malar ...................................................... 76 2.11.3.1. Allah Fakirdir Demeleri ................................................................ 76 2.11.3.2. Allahn Eli Ba ldr Demeleri ve Birbirlerine D man Olmalar 77 2.11.4. Bozgunculuklar ve Buas Harbini Hatrlatmalar ........................................ 78 2.11.5. Allah Kimin Yaratt n ve Kyameti Sormalar ........................................ 78 2.11.6. Mala D knlkleri ve Cimrilikleri.............................................................. 79 2.11.7. nkrclklar.................................................................................................. 81 2.11.8. Gururlu ve Kibirli Davranp limleri le vnmeleri ................................... 81 2.11.9. Sava tan Kamalar....................................................................................... 82 2.11.10. Cehennemi Kendileri in Geici Saymalar .............................................. 85 2.11.11. Mslmanlara D man Olmalar................................................................ 87 2.12. Cebraile D man Olmalar ................................................................................... 89 2.13. zeyiri (Ezra) Allahn O lu Saymalar............................................................... 90 2.14. Kblenin Tahvili Problemi ..................................................................................... 91 2.15. Peygamber Ayrmcl Yapp Hz. Muhammedi Reddetmeleri ........................... 93

xi 2.16. Hz. Muhammedin Kitap Ehline Soru Sormay Yasaklamasna Dair Rivayetler ve Recm Meselesi....................................................................................................... 95 2.17. srailo ullarna Haram Klnan Yiyecekler.......................................................... 100 2.18. srailo ullarnn Cezalandrlmas ve Aralarnda Bulunan yilerin Ayr Tutulmas ............................................................................................................. 102 2.19. Hz. Muhammedin Yahudi Kabileleri ile Mnasebeti......................................... 105 2.19.1. Kaynuka O ullar........................................................................................ 105 2.19.2. Nadir O ullar ............................................................................................. 106 2.19.3. Kurayza O ullar......................................................................................... 107 2.19.4. Hayberin Fethi ........................................................................................... 109 2.20. Yahudili in Di er Dinlere Bak ........................................................................ 110 2.21. Kuran- Kerim ve Yahudilik............................................................................... 113 NC BLM HIR ST YANLIK....................................................................................................... 115 3.1. Hristiyan Kelimesinin Men ei .............................................................................. 115 3.2. Hristiyanl n Tarihesi ........................................................................................ 117 3.2.1. Pavlus ve Hristiyanlk.................................................................................. 118 3.2.2. Mekke ve Medinedeki Hristiyanlar............................................................ 121 3.3. ncil ........................................................................................................................ 125 3.3.1. Drt ncil....................................................................................................... 129 3.3.1.1. Matta ncili........................................................................................ 129 3.3.1.2. Markos ncili..................................................................................... 130 3.3.1.3. Luka ncili......................................................................................... 130 3.3.1.4. Yuhanna ncili................................................................................... 131 3.3.2. Hristiyanlktaki Vahiy Anlay ve nciller Arasndaki eli kiler .............. 132 3.3.3. Kuran ve Hristiyan Kaynaklarna Gre ncilde Tahrif Meselesi .............. 134 3.3.4. Kuran, Tevrat ve ncilin Benzer Ayetlerinin Kar la trlmas .................. 139 3.4. Kuran ve ncillere Gre sann Hayat ................................................................ 141 3.4.1. sann Soyu ve mran Ailesi ........................................................................ 141 3.4.2. Meryemin Hayat ve sa le Mjdelenmesi ................................................. 144

xii 3.4.3. sann Do umu ............................................................................................ 148 3.4.4. Do um Esnasnda Ya anan Mucizeler ......................................................... 153 3.4.5. sann Tebli i............................................................................................... 155 3.4.6. sann Mucizelerle Desteklenmesi............................................................... 158 3.4.6.1. Gkten Sofra ndirilmesi .................................................................. 159 3.4.7. sann lm ............................................................................................... 162 3.4.8. sann Refi .................................................................................................. 168 3.4.9. sann Ahir Zamanda nece i Meselesi ....................................................... 170 3.4.10. Ruhbanlk.................................................................................................... 174 3.4.11. Ehl-i Kitabn Kadnlar le Evlenme Meselesi .......................................... 176 3.4.12. Ehl-i Kitabn Yiyeceklerinin Yenilmesi Meselesi..................................... 179 3.4.13. lah Kitaplar ve Do unun Kutsal Kitaplarnda Hz. Muhammedin Mjdelenmesi.............................................................................................. 181 3.4.14. Ehl-i Kitab Dost ve Veli Edinmeme......................................................... 184 3.4.15. Hristiyanl n Di er Dinlere Bak ........................................................... 189 DRDNC BLM CENNET K MSEN N TEKEL NDE DE LD R TARTI MALARI ............. 192

SONU ........................................................................................................................ 202 KAYNAKA............................................................................................................... 205 ZGEM ................................................................................................................ 212

1 GR

1. Konunun Belirlenmesi ve Snrlandrlmas lah din olarak adlandrlan dinlerin kayna , ilah vahiydir. Ya am dngs ierisinde Yce Allah birok peygamber gndererek emir ve buyruklarn insano luna iletmi tir. Kuran bu peygamberleri ayn misyonu savunan ve birbirlerini do rulayan eliler olarak nitelendirmi tir. te peygamberlerin bize bildirdi i, bizleri iyiye, gzele, bar a ve huzura ynlendirmeye al an dinin nemli amalarndan biri, insanlar kurtulu a ula trmaktr. Her dinin bir kurtulu reetesi olmasna ra men bu konuda dinler sunduklar reeteler ile birbirlerinden ayrlm lardr. Bu tutum dinleri cennet tekelcili ine yneltmi tir. Gerekte bu yarg dinin kendi yargs olmayp, onu yorumlayanlarca dile getirilmi tir. Bu erevede Kuran Ehl-i Kitap ba l altnda Yahudi ve Hristiyanlardan, di er din mensuplar ad altnda da, Sabi ve Mecuslerden bahsetmi tir. e itli ayetlerde zikredilen bu gruplar Allaha ve ahiret gnne inanp, salih amel i lemeleri durumunda cennetle mjdelenmi lerdir. Fakat Mslman bilginlerden biro u bu ayetlerin, bahsedilen gruplarn slmdan nceki durumlarna i aret etti ini ileri srm tr. Ancak bu gr e muhalif olanlar da bulunmaktadr. Nitekim a da mfessirlerimizden olan Sleyman Ate , Yce Kurann a da Tefsiri adl eserinde Ehl-i Kitapla ilgili ayetleri detaylca ele alm tr. Ate in, Ehl-i Kitabn da cennete girebilece ini savunmas Dinler Tarihi ve diyalog al malar asndan nem arz eder. Biz de bu sebepten dolay, kimilerince Trkiyede diyalog faaliyetlerinin ilk temsilcisi olarak da grlen ve gnmzn nemli mfessirlerinden olan Sleyman Ate in tefsirinde Ehl-i Kitapla ilgili ayetlerin yorumunu kendimize konu edindik. al mamzda Ate in Ehl-i Kitapla ilgili yorumlarna de indik. Bu esnada belki de Ate in daha birok konudaki fikirlerine de yer vermek gerekirdi, ancak hem sremizin kstl olmas hem de bunun teknik ve bilimsel anlamda mmkn olmamas sebebiyle Ehl-i Kitapla ilgili konular belli ba lklar altnda ele alarak aklamaya al tk. 2. Ara trmann Amac Ehl-i Kitap konusunda u ana kadar birok eser kaleme alnm tr. Bu

al malarda genel ama, Ehl-i Kitabn yapt yanl lklar ve bu yzden

2 arptrldklar cezalar hatrlatmak, ayrca Hz. Muhammed ile olan ili kilerine aklk getirmektir. Ayrca bu dnyay payla t mz Ehl-i Kitapla di er dnyada da beraber olma fikrine scak baklmamas sebebiyle bu ynde ciddi bir ara trma yaplmam tr. Bizim bu al mada amacmz Ehl-i Kitabn cennete girmesi konusunu cesurca kaleme alanlardan nemli bir isim olan Sleyman Ate in bu konudaki fikirlerini daha detayl incelemektir. Gerekten Ate , birok ki inin aklndan geirmeye bile cesaret edemedi i sorularn tart lmasna vesile olmu tur. Gnmzde yazd k e yazlar ile gr lerini dile getirmeye devam etmektedir. Ate in, cenneti Ehl-i Kitaba sonuna kadar at iddialarn nyargsz bir ekilde d necek olursak birok soruya muhatap kalrz. Acaba kurtulu a gtren din tek midir? Bu din sadece slm m, Yahudilik veya Hristiyanlk m ya da a mz insanlarn ahlak prensipler, yoga ve meditasyon gibi rahatlama metotlar etrafnda toplayan poplaritesi olan Uzak Do u dinleri midir? E er tek bir din insann kurtulu unu belirliyorsa di er dinlerin durumu nedir? Bu durum Allahn snrsz merhameti asndan nasl aklanabilir? Kendisine herhangi bir dinin mesaj ula madan len kimsenin durumu nedir? Son olarak, e er her din belli artlar altnda mensuplarn kurtaryorsa tebli vazifesinin anlam nedir? Ksaca bu al mamzn amac, Ate in bu sorulara Ehl-i Kitap erevesinde vermi oldu u cevaplar tespit etmek ve onlarn tevhid izgisinin neresinde durdu unu belirlemeye al maktr. 3. Ara trmann Metodu sminden de anla laca gibi Sleyman Ate in tefsirinde Ehl-i Kitab konu edinmemiz sebebiyle al mamzn temel kayna Sleyman Ate in 11 ciltlik tefsiri olmu tur. Bunu takiben yine Ate in 20 ciltlik Kuran Ansiklopedisinin basm tamamlanm ilk 10 cildinden faydalanlm tr. Kuran Ansiklopedisi, konular belli ba lklar altnda ele almas ve konu ile ilgili tm ayetleri nzul srasna gre aklamas ynnden al mamza byk katk sa lam tr. Ate in konu ile ilgili di er btn eserlerine ula lm tr. Bu erevede Ate in eserlerinin esasen ok yeni konular ve fikirler iermedi i, genellikle birbirlerinin ayn oldu u ve Ate in kendisini ele tiren muarzlarna verdi i cevaplardan olu tu u kansna varlm tr. Yce Kurann a da Tefsiri mellifin nszde belirtti i gibi

3 her kesime hitap etmesi asndan sade bir dille yazlmaya al lsa da, eserde cmle devriklikleri, zne-yklem uyumsuzluklar gze arpan kusurlardandr. Tefsirde ayetler genellikle nzul sebepleri ile birlikte zikredilmi tir. Fakat ayn konuyu ieren ve farkl surelerde bulunan ayetler tekrar tekrar aklanm tr. Yazarn Ehl-i Kitapla ilgili ayetlerin aklamasnda Tevrat ve ncilden pasajlara ska yer vermesi konu btnl nn bozulmasna sebep olmu tur. Btn bunlar eserin hacim olarak geni lemesini sa lam tr. Ate in ayetlerin aklamasnda de i ik mfessirlerin fikirlerine yer vermesi nemli grnmekte, ancak konu sonunda kendi gr lerine yer vermemesi genel gidi atta kar la t mz zorluklardandr. al mamzda kullanlan ayet mealleri herhangi bir de i ikli e gidilmeksizin Ate in mealinden alnm tr. Bu yzden cmle bozukluklar bizden kaynaklanmamaktadr. al mamz esnasnda dikkatimizi eken bir di er nokta Dinler Tarihi asndan nem arz eden tahrif meselesi ve Ehl-i Kitabn ahiretteki durumu konularnda Ate in gr lerinin genellikle Muhammed Abduh ve Re id Rzann, Tefsrl Menr, M. zzet Dervezenin, et-Tefsrl Hads ve eserlerinden alnm bn Kesrin, Tefsrl Kurnil-Azm adl olmasdr. Ayrca di er konularda da ya da desteklenmi

Kurtubnin, el-Cmi li Ahkmil-Kurn adl eserinden faydalanlm tr. Tefsir ve Kuran Ansiklopedisi d nda genel olarak ansiklopediler, Dinler Tarihi ile ilgili kitaplar, makaleler ve dergilere de ba vurulmu tur. al mamz esnasnda ok nemli ve sorunlu olmadka hadisleri konuya dhil edilmemi tir. Metot olarak Dinler Tarihince nemli olan deskriptif ve mukayese yntemini kullanarak Ate in gr lerini ortaya koymaya al tk. Ayrca Sleyman Ate hocamz ile bire bir gr me abalarmz hocann yurtd seyahatlerinin fazlal ve ok yo un bir program olmas sebebiyle gerekle ememi tir. Fakat telefon gr melerimizden edindi imiz bilgilere gre hocann tahrif meselesi ve Ehl-i Kitabn uhrev durumu hakkndaki fikirlerinde bir de i iklik olmad kanaatine varlm tr.

4 B R NC BLM

SAB L K VE MECUSL K ayette1 ismen zikredilen Sabilik hakknda Kuran da herhangi bir aklama gememekte, ayrca hadislerde de Sabilikten sz edilmemektedir. Gerek Sabilik ilk dnem slm kaynaklarnda Yahudili in ve Hristiyanl n bir mezhebi olarak grlp, Ehl-i Kitab kapsamnda mtaala edilmi tir.2 Mensubu az da olsa Sabilik ya ayan bir dindir.3 Gnmzde toplam nfuslar 2030 bini a mamakta olup, bu rakam sadece dinine ba l olan dindar Sabileri de il, Sabi cemaati ile organik ili kisi bulunan btn fertleri de ihtiva etmektedir. Dine olan ilgisizlik ve dinden dnmeler bu sayy olduka d rmektedir. Bu sebeple gelecek yllarda Sabili in ya ayan bir din olmay srdrmesi pek mmkn grlmemektedir.4 Sabiler konusunda yaplan al malara bakacak olursak slm limlerinin yzyllardr Mslmanlarla yan yana ya am bu cemaatle ilgili detayl bir inceleme yapmadklarn ya da imknszlklar nedeniyle byle bir al maya girmediklerini grrz. 20.yyda yaplan al malar da klasik slm kaynaklarndan aktarmalar olup, ilk elden kaynaklara inilmeden hazrlanm tr. Dolaysyla bu kaynaklarda Sabili in gerek inan esaslar ve dini yaplaryla ba da mayan bir takm ithamlarn bulunmas Sabilerin tepkisine yol am tr.5 Hatta Sabilerin yldzlarn ulhiyetine inanan bir topluluk oldu u ve yldzlara tapnmann Sabilerin temel ibadet ekilleri arasnda bulundu unu iddia eden Arap yazar Abdurrezzak el-Hasan aleyhine Sabilerce tazminat davas alm tr.6 Arapada Sabee kknden tremekte olan Sabi kelimesi bir dinden kp ba ka bir dine girdi anlamna gelir.7 Di er anlamlar ise dnmek, ortaya kmak, de i mek ya da meyletmektir. Hz. Muhammedin Kurey in dinini terk ederek yeni bir inan sitemini savunmas sonucu m riklerce kendisine Sabi" yani dnek
1 2

Bkz. Bakara, 62; Mide, 69; Hac, 17. Remzi Kaya, Ehl-i Kitap, T.D.V. .A, stanbul 1994, C. X, s. 517. 3 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, Dinler Tarihi, Ankara 1997, s. 127. 4 Bkz. inasi Gndz, Sabiler Son Gnostikler, Ankara 1999, s. 24. 5 Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 25. 6 inasi Gndz, Kurandaki Sabilerin Kimli i zerinde Bir Tahlil ve De erlendirme, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992, s. 43. 7 Bkz. Fatih Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitap, Ankara 2001, s. 53.

5 denilmi tir. Baz slm limleri ise bu gr n aksine, m riklerin Hz. Muhammed ve Mslmanlar Sabilerle kyasladklar iin onlara Sabi dediklerini aktarmaktadr.1 Sabi isminin Aramice olmas ihtimali kuvvetli gzkmektedir. Sabi kutsal kitaplarnda da birok Aramice ifadeye rastlamak mmkndr. nk Aramice Sabi, ykanm , suya daldrlm anlamn ta maktadr. Bu suya daldrma olay Sabilerde mevcut olup ayn zamanda Hristiyanlarn vaftizi ile de rt mektedir.2 Sabilik iin kullanlan Mandeizm ve Nasura isimleri de vardr. Bu isimlerin anlamlarna ve kimler iin kullanldklarna ksaca de inirsek; kelime Mandayuta, Manda kknden tretilmi olup Mandance anlam bilgi ve hikmettir. Sabili i yani Mandeizmi ifade eder ve Sabiler arasnda yaygnca kullanlr. Sami dillerindeki Nasara3 fiil kknden gelen Nasaruta ise Sabi literatr iinde erken dnemlere ait metinlerde Sabilik iin kullanlm ve Nasuraizm anlamna gelmi tir. Sabilerce zelde kendi dinlerini ifade etmek iin kullanlan terim Nasaruta ve Mandayuta olmu , Sabiler kendi dinlerine mensup olan sradan cemaat yelerini Mandayye (mandenler, bilenler) olarak nitelendirmi , cemaat iinde ilim ve otorite sahibi, ayrcalkl ki ileri ve atalarn da Nasurayye (Nasuralar, do ru inanc koruyup gzetenler) olarak adlandrm lardr. Sabilik (Subb, Subb, Sbin) ismi ise Sabilerin kendilerince kullanlmam , Arap kom ularnca vaftiz ritellerinden dolay onlara verilmi tir.4 Ayrca Sabi kelimesinin it (a.s.)in o lu Sabiden kaynakland da sylenmektedir.5 Sabilere gre kendi dinleri ilk-din olup Hz. dem ile ba lam tr. Fakat ara trmalar onlarn dinlerinin M. 2000li yllara dayand n gstermektedir. Dinin kim tarafndan kuruldu u ve yayl hakknda ise net bir bilgi yoktur.6 Sabilerin tarih iinde ya am olduklar yerler de problem te kil etmektedir. Sabilerin kullandklar dile baklarak onlarn Filistin-rdn blgesinde ya am olduklar sylenebilir.7 Bu din heterodoks Yahudi akmlar iinde filizlenmi tir.8

1 2 3

Gndz, Sabiler Son Gnostikler, Ankara 1999, s. 27. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitap, s. 53.

branca ve Mandence, nasara; Akadca, nas ru; Arapa nazara, korudu gzetti, muhafaza etti anlamna gelir. 4 inasi Gndz, Sabilikte Din ve Din Anlay Dinler Tarihi Ara trmalar II, Konya 1998, s. 144. 5 aban Kuzgun, slm Kaynakalarna Gre Hz. brahim ve Haniflik, Kayseri 1985, s. 106. 6 Bkz. Ekrem Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, Isparta 2002, s. 140; Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 128. 7 Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 45. 8 Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 128.

6 Sabilik, Yahudilikle ilgili kavram, figr, e itli gr ve de erlendirmeleri ihtiva etmektedir. Fakat Adonai*, Musa ve brahim gibi Yahudilikle ilgili temel figrler Yahudilerin Sabilere taknd sert tutum yznden ktlenmektedir. Adonai bir yerde sahte Tanr, kt ve karanlk glerin lideri ifadesi ile anlrken di er Sabi dini metinlerinde de vlebilmektedir.1 Bunun ana sebebi Yahudiler ve Sabilerin atalar arasnda gemi te ya anm olaylardr. Kuds merkezli resmi Yahudilik anlay n temsil eden Yahudiler, kendi anlay lar d nda kalan ve zndklkla suladklar, kendilerine kar karak ayr bir yap olu turmaya al an Hz. Yahya ile proto-Sabileri de iinde barndran Nasuralar hareketini e itli yollarla sindirip yok etmeye al m lar, Ortodoks Yahudilerin bu baskc tutumlar da Sabilerin Yahudilere kar duyduklar kin ve nefreti kitaplarna yanstmasna sebep olmu tur.2 Sabilerin temel inan esaslarndan da ksaca bahsedecek olursak, Sabilik Gnostik din anlay nn tm zelliklerine sahip bir dindir. Gnostik dalizm esasna dayal olan teoloji Demiurg (yaratc g) inanc, ruh tasavvuru, kutsal gizli bilgi (Gnosis) ve kurtarc (Redeemer) doktrinlerine sahiptir. Buna dayanarak Sabili in bu gnostik tasavvurlarnn Hristiyanlk ve benzer dinsel geleneklere kaynaklk etti i fikri de ileri zamanlarda tart ma konusu olmu tur.3 Yce Varlk inanc yani Hayat (Hiia) kolay anla labilir zellikler ta maz. Zaten Sabili in temel inan esaslar Gnostik olmayanlarca anla lamaz. Gnostikler ise zaten bu bilgiye sahiptirler. Sabilik Yce I k Tanrs tarafndan ktlk ve yanl lklara kar mcadele edilmesi iin insana retilen protodindir. Ku tann (hak ve gerek) temsilcisi olan Sabiler bu sebeple seilmi toplumu olu turur.4 Bu dinde peygamberlik anlay da olduka problemli olup, Sabilerin dinleri I k Tanrsnca kendilerine verilmi tir. Bu sebeple hibir tarihi ahsiyet Sabili in kurucusu olamaz. Fakat Sabiler beraber ya adklar kom ularnn Peygamberiniz kim? sorusunu cevapsz brakmamak iin Hz. Yahyann peygamberleri oldu unu sylerler. Bu da kendi kutsal metinlerinden anla lmaktadr. Sabilerce iki grup Nbiha (peygamber) vardr. lk grup Sabilerce Nbiha d Kadba (sahte peygamber) diye adlandrlr. Bunlar; brahim, Musa ve sadr. kinci
*

Adonai: branca Yce Tanr Yahve iin kullanlan ve Rabb anlamna gelen bir isim. Hristiyanl a ait baz metinlerde zaman zaman sa Mesih iin de kullanlm tr. 1 Bkz. Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 35, 45-46. 2 Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 55. 3 Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 89. 4 inasi Gndz, Sabilikte Din ve Din Anlay , Dinler Tarihi Ara trmalar II, Ankara 2000, s. 150.

7 grup ise samimi bir mmin ve byk nder olan, Sabi inan ve ibadetlerini muhafaza eden Nbiha d Ku ta (gerek peygamberler)dr. Bunlar da it ve Yahyadr. Sabilere gre peygamberler vahiy almaz. I k tanrsnn emri ile k elisinin Manda d Hiia tarafndan retilen ilah mesaj uygulayp retirler.1 Sabilerin kutsal kitab Ginzadr ve iki ksmdan olu ur. Sa Ginza teolojik, mitolojik ve kozmik konular ierirken, sol Ginza ruh ve ruhun kurtulu unu ve eskatolojik konular ierir.2 Bunun d nda yalnzca rahiplerin kulland esoterik metinler, divanlar, erhler, tefsirler, astrolojik metinler, by ve sihir yazmalar yazl metinleri olu turur. Gney Mezopotamyada yaplan kazlarda ele geirilen sr metinleri de vardr. Bunlar genellikle by bozma, kt ruhlara kar iyileri a rma gibi konular ierir.3 Sabi ibadetlerine gelince ilk sray vaftizin ald n grrz. Su, Sabi hayatnda nemli bir yer tutar. Bu sebeple Sabiler akarsu kenarlarnda ya arlar. Vaftiz slmdaki abdest ile benzerlik ta maktadr. Sabi namazlar ise duadan ibarettir. Gnde 5 vakit dua vardr. Kbleleri kuzeydir. Sarho luk veren ikilerin iilmesi yasaktr. Kurbanlar ko ve gvercindir.4 Kuralna gre ve bir Sabice kesilmeyen et ve kendili inden len hayvann yenilmemesi prensibi vardr. Ayrca d ardan bir kimse Sabi olamamaktadr. Bu zellik Yahudilere benzerken di er kurallar da Ehl-i Kitap anlay ile rt mektedir.5 Sabiler 7. yyda ya adklar blgenin Mslmanlarca fethi ile Mslman hkimiyeti altna girince Mslmanlar Sabilere Ehl-i Kitap muamelesi yapm tr. Bu sebeple Sabiler anla mal vatanda (zmm) saylm tr. Mslmanlarn fetih esnasnda kendilerine iyi davranmas ise Sabilerce yle aklam tr; Sabiler Mslmanlara kutsal kitaplarn gstermi ler, Mslmanlar da onlarn kitaplarn gizemli gcnden etkilenerek kimseye dokunmam tr.6 Fakat Sabiler Mslman hkimiyetini pek ho kar lamam , Hz. Muhammed iin kan dkcnn o lu Arap szlerini sarf etmi lerdir. Ayrca Ginza ve di er kutsal kitaplarnda ise, Hz. Muhammedi eytan Bizbat ile zle tirmi lerdir. Fetih sonras dnemlerde de Mslmanlarca Sabilere kar
1 2

Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 138-139. Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 80. 3 Bkz. Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 7778. Ayrntl bilgi iin bkz. Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl , Konya 2005, s. 655656. 4 Kurban konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Ahmet G, e itli Dinlerde ve slmda Kurban, stanbul 2003. s. 7374. 5 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 137143. 6 Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 67.

8 izlenen sindirme politikas, kutsal metinleri kopyalayan kendi yazarlarnca kutsal metinlerine eklenmi tir.1 Sabilik, geirmi oldu u tarihsel sre esnasnda, iinde filizlenmi oldu u Yahudilikten, kom usu ranllarn dininden ve geleneklerinden ayrca do u Hristiyanl ve slma ait olan baz unsurlardan etkilenmi tir. Ba ta da de indi imiz gibi Kuranda yerde zikredilen2 Sabili in Ehl-i Kitap saylp saylmamas konusunda e itli fikirler ne srlm tr. leride bahsedece imiz Harran Sabileri ile Mandenlerin birbirine kar trlm olmas da fakihler arasnda gr ayrl na sebebiyet vermi tir. imdi bu gr ayrl na sebep olan iki gruba da ksaca de inmek istiyoruz. a) Harran Sabileri: Halife Memun bir sava seferinde Diyarbakr blgesinde kar la t klk ve kyafetleri de i ik bir grup insana Siz zimmet ehlinden misiniz? diye sorar. Onlar da Biz Harraniyiz derler. Memun tekrar Siz Yahudi veya Hristiyanlardan msnz? diye sorar ve hayr cevab alr. Sizin kitabnz ya da nebiniz var mdr? sorusuna cevap veremeyen insanlara yle der: Siz puta tapan zndklarsnz. Sizi ldrmek helaldir. Onlar bunun zerine cizye verdiklerini sylerler. Memun ise cizye Kitap Ehlinden alnr, ben seferden dnnceye kadar yolunuzu sein der. Bu olay zerine Harraniler korkar ve bir grubu dinini de i tirir. Ancak ilerinden bir lim ortaya kar ve Korkmayn, e er Memun tekrar size gelir durumunuzu sorarsa, ona deyiniz ki, biz Sabileriz, bu ok eski bir dindir ve Kuranda gemektedir. Bundan sonra Sabilerin pek az eski dininde kalr.3 Halife Memunun sefer esnasnda vefat zerine Hristiyanl seen Harraniler tekrar eski dinlerine dner, ama Mslman olanlar ldrlme korkusu ile din de i tiremez. Yani ksaca bu grup Sabiler ismini almadan nce Harraniler veya Keldaniler olarak tannyorlard. Onlar zmm statsn devam ettirmek amal bu ismi alm lard.4 Harranilerin her gn vakit namazlar vardr. Horoz kurban eder ve kurbanlarn yemeden yakarlar, snnet olmazlar. Tevhid bir ya ay srdrmezler. Bu sebeple Harran Sabilerini Kitap Ehlinden saymak do ru de ildir. Bunlar daha ok putperest kavim zelli i ta maktadrlar.5
1 2

Gndz, Sabiler Son Gnostikler, s. 69. Bakara,62; Mide,69; Hac,17. 3 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitap, s. 6061. 4 inasi Gndz, Kurandaki Sabilerin Kimli i zerine Bir Tahlil ve De erlendirme, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992, s. 59. 5 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitap, s. 6162.

9 b) Betayih Sabileri: (Mandeenler): Gney Irakta giyim, ku am ve ya ay ekilleri ile itikadi bakmdan Harran Sabilerinden ayrlm bir gruptur. Kuranda da kendilerinden bahsedilen Sabiler muhtemelen bu gruptur. Betayih Sabilerinin yanl da olsa Allaha ynelmi olmas onlarn Ehl-i Kitap arasnda bahsine sebep olmu tur.1 Kuranda Sabilikten bahseden ilk ayet udur: nananlar, Yahudiler, Sabiler, Hristiyanlar, Mecusiler ve M rikler.. Allah kyamet gn bunlar arasnda hkm verecektir. Allah her eye tanktr.2 kinci srada nazil olan ayet, phesiz iman edenlerden, Yahudilerden, Hristiyanlardan ve Sabilerden her kim ki Allaha ve ahiret gnne inanr, iyi bir i yaparsa elbette onlara Rablar katnda mkfat vardr; onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.3 ncs ise: nananlar, Yahudiler, Sabiler ve Hristiyanlar(dan) Allaha ve ahiret gnne inanan ve iyi i yapanlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.4 Ate , tefsirinde bu ayeti yorumlamadan nce, Sabinin Sabe kknden gelip bir dinden ayrlp di erine gemek anlamna geldi ini bildirmi ve Sabilik hakknda birok ihtilafn oldu unu belirtmi tir.5 Biz bu ihtilaflara bakarken di er limlerin de Sabilik hakkndaki fikirlerine ok ksa bir ekilde de inmi olaca z. 1. zel bir dinleri olmayan Sabiler, Mecusi-Yahudi ve Hristiyanlar arasnda bir topluluktur. 2. Kitap Ehlinden olan Sabiler Zebur okur. Bu sebeple Ebu Hanife, bunlarn kestiklerinin yenilip, bunlarla evlenilebilece ine hkmetmi tir. 3. Sabiler meleklere tapan, kbleden ba ka yne namaz klan, Zebur okuyan bir topluluktur.6 4. Musulda oturan Allahtan ba ka Tanr yoktur demelerine ra men peygamberi, kitab ve ameli bulunmayan bir topluluktur. Hz. Muhammed de Allahtan ba ka ilah yoktur deyince m rik Araplarca kendisine Sabi denilmi tir7. Ayrca Sabi

1 2

Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitap, s. 63. Hacc, 17. 3 Bakara, 62. 4 Mide, 69. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 176. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 34. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 176.

10 eskiden Araplar tarafndan atalarnn dininden dnenler iin kullanlm , peygamberimiz de atasnn dininden dnm saylp Sabi olarak adlandrlm tr.1 5. Raziye gre, yldzlara tapan Sabileri do ru yola iletmek iin Hz. brahim bu kavme yollanm t. 6. bn Kesr ise Mcahid ve Vehbin gr nn bu konudaki en do ru gr oldu unu sylemekte, Sabilerin Yahudi, Hristiyan, Mecusi ya da M rik olmadklarn kendi yaratlm bulunduklar tabii halleri zerine kalan bir millet olup tbi olduklar belli bir dinin bulunmad n savunmaktadr.2 7. Son olarak da Sabili in Hz. Nuhtan kalma bir din oldu undan bahsedilmektedir.3 Sleyman Ate , bu yorumlar iin tahminden teye gidilemeyece ini belirtmekte, Hac 17. ayette Mecusilerden ayr olarak, Sabilerden de bahsedilmesini onlarn ayr bir kategoriye sahip olmasndan dolay oldu unu sylemektedir. Ate e gre, Bakara ve Mide suresinde bahsedilen Sabilerin Allahn birli ine inananlar kategorisinde saylmas da onlarn meleklere ya da yldzlara tapan m rik bir kavim olmad nn kant saylmaktadr.4 slm ncesi zamanlarda eski gksel kitaplar okuyan ve atalarnn batl zere oldu unu anlayan baz kimseler puta tapmay brakm , Allahn birli ine inanm ve brahimin dinini aramaya koyulmu tu. Sonuta brahimin dinine ya da kendi d ncesine gre Allaha kulluk edenlere Araplar Sabi demi lerdi. Ate e gre Kurann bahsetti i Sabiler Allahn birli ine inanan muvahhidlerdir.5 Bunun yansra Ate , ayette zikredilen her gruptan Allah birleyenlerin, hak din zere olaca n kabul etmektedir.6 Zaten Kuran da genel olarak insanlar topyekn cehennemlik saymaz ve her milletin iinde iyinin de ktnn de olabilece ini varsayarak hareket eder. Yani lml, iyi yrekli insanlar cennetle mjdeler.7 Ate , Bakara 62. ayetin yorumunda kendi fikirlerine destek amal olarak Ku eyriden unlar nakletmektedir: Asl bir olunca yolun ayrl , gzel kabul grmeye engel olmaz. Her kim yce Allahn ayetlerini do rular, Onun kendi zat ve
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 15. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 176. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 15. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 15. 5 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 16. 6 Sleyman Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, stanbul 1999, s. 22. 7 Bkz. Mide, 66; Arf, 159, 181.

11 sfatlar hakknda sylediklerine inanrsa eriatn farkl olmas, isim ayrl , rzay kazanmaya zarar vermez. Bundan dolay Allah: man edenler, Yahudi olanlar... dedi. Sonra da bunlardan her kim inanrsa... dedi. Yani marifet (gerek bilgi)de ittifak ederlerse, hepsine de gzel gelecek ve bol sevap vardr. Mmin Hakkn gvencesinde olandr. Kim Yce Hakkn gvencesinde bulunursa elbette onlara korku olmaz ve zlmezler.1 Ate , Ku eyrinin bu gr lerine katlarak cennetin Allah birleyen her zmreye ak olaca gr n savunmu ve u cmleleri ile konuya aklk getirmi tir: Kuran Allahn geni rahmetini tevhid erbabna sunmu iken bizim Allahn rahmetini daraltmaya, son din mensuplarndan ba ka kimsenin cennete giremeyece ini iddia etmeye hakkmz var m? Kuran peygamberler ve ilah dinler arasnda ayrm yapmyor ki! Son din ne ise, ilk din de odur. Peygamberin misyonu yeni din icat etmek de il, brahimin getirdi i tevhid dininin asl safvetine kavu turmak, kendinden brahime ve onun soyundan gelen ncekileri kendisine tabi klmak de il,

peygamberlere uymaktr. O halde Peygamber (s.a.v.)in getirdi i din yeni de il, atas brahimin getirdi i slmdr.2 Yahudilik ve Hristiyanlk da asl hvviyetleriyle brahimin getirdi i tevhid dinidir. Enm suresinin 83-89. ayetlerinde brahimden itibaren srailo ullar peygamberleri zikredilip bunlarn davetleri vg ile anldktan sonra 90. ayette Peygamberimize, anlan o peygamberlerin izinden gitmesi emredilmektedir.3 Ate , ayrca son peygamber Hz. Muhammede inanan herkesin de cennete gidece ini sylemez. Cenneti kazanmann ilk yolu Allaha iman, ahirete iman ve salih ameldir. Ate e gre iman, gzel eylemler biiminde grlen kesin d ncedir. Kuran baz ayetlerde mminlerin sfatlarn hatrlatr ve sadece inandk diyenlerin de il bunu fiillerine yanstan kimselerin4 kurtulu a ereceklerinden bahseder.5 Sonu olarak baz mfessirlerin bu konuya geni bir perspektifle bakt n grmekteyiz. Mesela Bakara 62. ayet iin Taber mkfatn tek bir zmreye ait olamayaca n, Re it Rza ise salih amelin Yahudi, Hristiyan ve Sabi dininin

1 2

Sleyman Ate , Kurann Nizam, stanbul ?, s. 32-33. Bkz. Ahkaf,9; Hac,78; Nisa,125. 3 Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Ocak 1989, Sa. 1, s. 9. 4 Bkz. Rad, 1924; Mminn, 1-11. 5 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, stanbul 1997, C. I, s. 4445.

12 geleneklerindeki kar l n bilemedi imizi ama buna gre davrananlarn Allah katnda mkfatlarn alacaklarn syler.1 Sabilerle ilgili, Ate tefsirinde son olarak Irakta Sabi denilen birka ailenin varl ndan bahsetmi , 1973 ylnda niversite rencisi olan bir Sabi ile Ba datta namaz kld n ve ondan Sabilerin yldzlara tapanlar ile Hristiyanlk kar m bir dinde olduklarn rendi ini tefsirine not d m tr.2 Btn bu tart malar sonucu Sabili in bir sr dini olmas gnmzde tam anlam ile bu dini ya ayan mensuplarn ok az olmas dinin anla lmasn zorla trmakta ve znel gr lere sebebiyet vermektedir. Ate ise, her frsatta cennet tekelcili i yaplmamas gerekti ini Allaha ve ahiret gnne inanan salih amel sahibi her zmrenin cennete girme umudunun mevcut oldu unu hararetle savunmaktadr. Kuran- Kerimin sadece bir ayetinde zikretti i Mecuslik, di er ad ile Zerd tlik ise tart mal olarak, M. 6.yzylda ortaya km bir dindir. Bu din bazen dualistik yapsna ra men tektanrc dinler kategorisinde de de erlendirilmi tir.3 Mecuslik Zerd t tarafndan kurulmu Latincele mi i Zaratustra, Yunancala m olup, kelimenin asl Zarat-U tra, hali ise Zoraaster dir. Bu sebeple

Zoraastrianizm ya da bu dinin tanrs Ahura-Mazda ismine istinaden Mazdaizm adn alr. Parsizm ismi de lkeye atfen kullanlrken, Kuran bu din iin Mecs deyimini kullanr. Mecusler ibadetlerinde kullandklar ate yakma detinden dolay da Ate peret ismini alrlar.4 Mecusler ya adklar blgelere gre de de i ik isimlerle anlm lar, onlar iin ran yresinde vehdin, Hindistan ve Bombayda hudin ismi kullanlm tr. Mslmanlar da ran fethi ncesi Mecusiler iin mazdayasna ismini kullanm lar, Batllar ise bunu mazdeen olarak de i tirmi tir. Dinler Tarihi literatrnde ise bu din Zerd tlik olarak gemektedir.5 Ayrca Mecus kelimesi Arapa eserlerde Kuzey Avrupa kavimleri ve zellikle kullanlrken, Mslman tarihiler ise Ortaa da slm skandinavya korsanlar iin de bu ismi kullanm tr.6
1

skandinavyallar iin lkelerine saldran

Bkz. Mustafa ztrk, Kuran Kendi Tarihinde Okumak -Tefsirde Anakronizme Ret Yazlar-, Ankara 2004, s. 174176. 2 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 176. 3 Rafaella Pettazzoni, Tanrya Dair, ev. Fuat Aydn, stanbul 2002, s. 21, Ali Erba , Zerd tilikte Din Anlay , Dinler Tarihi Ara trmalar II, Konya 1998, s. 275276. 4 Ekrem Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 124. 5 Ali Erba , Zerd tilikte Din Anlay , Dinler Tarihi Ara trmalar II, s. 270. 6 Osman Cilac, Dinler ve nanlar Terminolojisi, stanbul 2001, s. 235, V. F. Buchner, Mecs, slm Ansiklopedisi, C. VII, stanbul 1993, s. 442.

13 Mecusli in kurucusu Zerd t ran dinlerini etkilemi , tek tanrl bir inanc savunmas sebebiyle peygamber olarak kabul edilmi tir. Onu bir aman olarak de erlendirenler de vardr.1 Yerli rivayetlere gre Zerd t rann do usu olarak kabul edilen ve Arya lkesi denilen bir blgede ya am tr. Do um tarihi olduka ihtilafldr. M. 6. yzylda Ahamenidler devrinde ya am olmas muhtemel grlmektedir.2 Zerd tn faaliyetlerinin ne zaman vuku buldu unu tespit etmek pek mmkn de ildir.3 Zerd tn tanrs her eyi bilen Rab olarak tercme edilebilen AhuraMazdadr. Ahura-Mazda sadece iyi varlklar, Ehrimen ise kt varlklar yaratm tr. Ahura Mazda ate ten bir varlk olup bir nur ya da alev ktlesi olarak tasvir edilmi ve ona zel bir vcut isnat edilmemi tir.4 Zerd tilikte insanlar kendisini Tanrnn klesi ya da hizmetkr olarak hissetmez. Sadece Ahura Mazda rne ini izlemeleri iin uyarlr, tercihlerinde ise zgr braklr.5 Mecusli in Kutsal kitab Avestadr. Avesta eski blmden olu ur: a) Yesna: Dini trenlerde okunan ilah ksm olup, Zerd tn Gatalar burada bulunmaktadr. b) Ye t: Tanry vme, iyi glere ve meleklere (feri teh) yakar ierir. c) Videvdat: eytanlara kar tlsm ve temizleme kaideleri bulunur. Zerd t Eski rana tevhid prensibini getirmi tir. Bu prensiplere bakacak olursak, birincisi Ahura Mazdaya ibadet; ikincisi meleklere hrmet; ncs kt glere ( eytanlar) lanet ve son olarak iyilikte yar olmu tur.6 Zerd tlik dualizm esasna dayanmaktadr. Zerd te gre dnyadaki iki kuvvet mutlak hkimiyet iin srekli faal haldedir. Ahura-Mazda ve emrindeki melekler tm canllar iyili e sevk ederken, Angra-Mainyu ve emrindeki eytanlar ise ktl e sevk ederler. Bu sadece ahlak de il, metafizik olarak da kar mza kmaktadr. Pozitif kuvvet ile negatifin at mas, yaratc bir kuvvet ile ykc bir kuvvetin ezelden beri kar kar ya kalmas buna rnektir. Bu ezeli rekabetten niha zaferle ayrlacak olan
1 2

rann, bugn ise

Hindistanda ya ayan ran asll Parsilerin kutsal kitabdr. Dili Pehlevi (Eski Farsa)dir.

Tmer- Kk, Dinler Tarihi, s. 120. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 126. 3 Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri , stanbul 1999, s. 87. 4 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 129. 5 Mircea Eliade, Dinsel nanlar ve D nceler Tarihi, C. I, ev. Ali Berktay, stanbul 2003, s. 381. 6 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 120.

14 Ahura-Mazda olacaktr. Onun mutlak hkimiyeti gne gibi aydnlktr. Bu sebeple Mecusler ideal temizlik ve aydnl n sembol olarak ate yakarlar1 ve Mslmanlarca Ate perest olarak adlandrlrlar.2 Mecusili i dinsel yap asndan iki dnemde inceleyebiliriz. Birincisi Avestann Gatalar ksmndan temel zelliklerini rendi imiz Zerd t dnemi, ikincisi ise sonraki dnemler Mecusli idir.3 Zerd t ncesi ran politeist bir yapya sahipken, Zerd t ile bu yap monoteizme kaym fakat onun lm ile tekrar eskiye dn ya anm tr. Bu esnada dualist bir Tanr fikri yerle mi ve Mecusilik rann resmi dini haline gelmi , rann Mslmanlarca fethi sonucu da Mecuslik hzla tarih sahnesinden silinmi tir.4 641de gerekle en bu fetih sonucu 8. yzyldan itibaren Hindistana g eden ranllara Parsiler denilmi , randa kalanlara ise Ceberler (Geberler-Gabriler) ad verilmi tir.5 1976 saymna gre dnyadaki Zerd t says 130.000 civarndadr.6 Kuranda ise Mecus kelimesi sadece bir yerde gemektedir: nananlar, Yahudiler, Sabiler, Hristiyanlar, Mecusler ve M rikler Allah, kyamet gn bunlar arasnda hkm verecektir. Allah her eye tanktr.7 Sleyman Ate belirtmi
8

bu ayetin tefsirinde Allahn kyamet gn mminler,

Yahudiler, Sabiler, Hristiyanlar, Mecusler ve m rikler arasnda hkm verece ini ve ayetin tefsirine detayl bir aklamaya girmemi , ksaca Mecus kelimesinin anlamna de inip mfessirlerce Mecuslerin ate e tapanlar oldu unu ve bu dinin eski ranllar arasnda ya ad n aktarm tr. Ayrca ate te Tanrsal kudret oldu una inanan Mecuslerin yanan do al gaz ocaklarn mabed yaptklarndan bahsetmi tir. Bu esnada, halen Azerbeycanda mevcut olan bir Ate gedeyi9 ziyaret etti ini de belirtmi tir.10 Mecuslerin Ehl-i Kitap arasnda zikredilmesi baz limlerce tart ma konusu olmu , kimisi onlara Ehl-i Kitaba davranld gibi davranlaca ndan bahsetmi kimisi

1 2

Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 130. Ayrntl bilgi iin bkz. Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl , s. 655656. 3 inasi Gndz, Din ve nan Szl , Konya 1998, s. 252. 4 Gndz, Din ve nan Szl , s. 252. 5 Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 134, Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 125. 6 M. Eliade-Joan P.Couliano, Dinler Tarihi Szl , ev. Ali Erba , stanbul 1997, s. 311. 7 Hacc,17. 8 Sleyman Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, stanbul 1990, s. 14. 9 Ate gede: Mecusilerin tapndklar zel yap veya alan 10 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 14.

15 de Mecusleri ve detlerini Ehl-i Kitaba yakn bulmayp onlar putperestlerle ayn kefeye koymu tur.1 Grld gibi Mecuslikle ilgili tek bir ayetin olmas ve bu ayetin de yeteri kadar ak olmamas problem te kil etmi tir. Hadislerde ise Hecer Mecuslerinden cizye alnmas hakknda Peygamberimizin Onlara da Ehl-i Kitaba davrand nz gibi davrann diye buyurmas slm limlerince Mecuslerin Ehl-i Kitap oldu una delil olarak kullanlm tr. Bu konu hakknda bn Kayym el-Cevziyye Mecuslerle putperestler arasnda bir fark grmedi ini belirtmekte, Mecuslerin Kitap Ehli olmalar durumunda Hz. merin onlardan cizye alrken tereddte d memesi gerekti ini sylemektedir.2 Cassas ise, Mecuslerin Kitap Ehli olmadklarn savunmaktadr. Cassas, Resulullahn Rum Hkmdar Hirakle yazd mektupta Ey Kitab Ehli, bizim ve sizin aranzda e it olan bir kelimeyle gelin! 3 hitabna kar lk Kisra ya yazd mektupta ayn hitab kullanmamas onlarn Kitap Ehli olmadklarn gstermektedir. Rum suresinin ilk be ayetinin nzulne sebep olan olayda Mslmanlarn Kitap Ehli olan Rumlardan taraf olmas m riklerin de mm dedikleri ranl Mecuslerin yannda olmas bu gr n temelini olu turmaktadr.4 ehristn de Mecusili i Haniflikten bir sapma olarak nitelendirerek yle demi tir: brahimin sahifeleri, iinde ilm ve amel hkmler bulunmas ve Allah tarafndan gnderilmesi bakmndan kitap hkmnde iken daha sonralar Mecusler bu sahifelerde birtakm tahrifat yapm lar ve bu yzden Allah bu sahifelerin hkmlerini kaldrm tr. Bu yzden Mecusler ile ticaret akdi caizdir fakat kestikleri yenmez, kadnlar ile evlenilmez.5

1 2 3 4

Bkz. Osman Gner, Resulullahn Ehli Kitapla Mnasebetleri, Ankara 1997, s. 50- 51. Bkz. Gner, Resulullahn Ehli Kitapla Mnasebetleri, s. 51. l-i mrn, 64.

Bkz. Gner, Resulullahn Ehli Kitapla Mnasebetleri, s. 52. 5 Bkz. aban Kuzgun, slm Kaynaklarna Gre Hz. brahim ve Haniflik, s. 162.

16 K NC BLM

YAHUD L K 2.1. Yahudilik Hakknda Genel Bilgi Gnmz de mntesibi bulunan ilah dinlerin en eskilerinden olan Musevlik din-rk-millet geni iinde dinler tarihinde zel bir yere sahiptir. Kurucusu Musaya atfen Musevlik ismi kullanlmaktadr.1 Yakubun 12 o lundan drdncsnn ad Yuda veya Yahuda idi. Bu sebeple srailo ullarna Yahudi de denilmi tir. Bu toplum M.. 2000den sonra tarih sahnesinde yerini alm tr.2 Yahudi kelimesinin tevbe etti anlamna geldi i de hatrlanacak olursa, Musann Sn Da na gitmesinden sonra buza ya tapan fakat Musann kendilerine ok kzmas ile pi man olup tevbe eden srailo ullarna Yahudi ad verilmi tir.3 Sleymann lm ile ikiye ayrlan devletin gney krall Yahuda ismi ile anlm tr. Babil srgn sonras ise kabile ve krallk mensuplar iin kullanlan Yahudi ismi zamanla genel bir isim haline gelmi tir.4 Ayrca Filistinin gney blgesinde kurulan Yahuda Krall da Yahudi isminin kayna saylmaktadr.5 srailo ullar ismi ise Yakubun ikinci ad veya lakab olan srailden dolay kullanlm tr.* Bu sebeple Yakubun soyundan gelenlere Kuran- Kerimde Ben srail, Tevratta da Beney Yisrael denilmi tir. Kuran Yahudilerden Ben srailin yan sra hd, yehd ve hd kelimeleriyle de bahsetmi tir. Yehd kelimesi sadece Meden surelerde gemektedir. Buna ra men Ben srail Mekk surelerde de yer almakta ve daha ok slm ncesi dnemlerde vuk bulan olaylarn anlatmnda kullanlmaktadr. slm kaynaklar Ben sraili Yakubun soyundan gelen ve rken Yahudi olanlar belirtmek iin kullanrken, Yehdu ise hem bunlar hem de ba ka rklardan olup bu dine girenleri temsilen kullanmaktadrlar.6 Ayrca srail, kelime olarak Tevratta Yakubun Tanr ile gre ip onu yenmesi anlamnda da kullanlm tr.7
1 2

Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 249. M. Eliade-Joan P.Couliano, Dinler Tarihi Szl , ev. Ali Erba , stanbul 1997, s. 285. 3 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 29. 4 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 250. 5 Tmer, Kk, Dinler Tarihi, s. 205. * Bu kullanm ekli Kuran- Kerimin iki yerinde gemektedir. Bkz. l-i mran, 93; Meryem, 58. 6 mer Faruk Harman, srail, TDV A., C. XXIII, stanbul 2001, s. 193194. 7 Tekvin, 32: 28; 45:918 ve Ho ea, 26: 56.

17 Tevrata gre Yakub soyundan gelenler Msrda, Msrdan ktktan sonra llerde ve Kenan diyarnda srail ve srailo ullar ad ile anlm tr.1 srail kelimesine ilk defa II. Ramsesin o lu Merneptah (M.. 12321224) tarafndan diktirilen ve srail Ant adyla bilinen kitabede rastlanmaktadr. 2 Yahudi inancna gre Tanr tarafndan Yakuba srail adnn verilmesinden dolay, Yahudilik mill din olup Yehova da mill Tanr olmu tur. Bu ad sonradan tm Yahudileri iine alacak ekilde kullanlm , gnmz srail Cumhuriyetine de ad olmu tur.3 Ey srailo ullar tabiri Kuran- Kerimde hicretten nce nazil olan surelerde yer almamaktadr. Bu Mekkede Yahudi nfusunun yok denecek kadar az olmasndan kaynaklanmaktadr. Ey srailo ullar hitabnn yer ald ayetler, srailo ullarnn gemi te ya adklar olaylardan, Musann Firavun ile mcadelesi ve srailo ullarn kurtarmasndan, de inmektedir.4 Mekk surelerde Yahudilerden bahsedilmesi ise genellikle Mslmanlarla mcadelede Yahudilerden bilgi deste i almakta olan Mekke m riklerine kssadan hisse amaldr. Bu dnemde nazil olan ayetlerde; Tevhid, Allaha iman, ayetleri inkrn sonu, Musa ve Firavun kssas rnekleriyle bildirilmi tir. srialo ullarnn zulm ve kibirlerinin onlar kurtaramad , nasl ceza aldklar ve kendi tarihlerine ait ktlklerden bahsedilmektedir.5 brn kelimesi ise gmen olan Yahudilere verilmi tir. Frat ve rdn nehrinin di er kysndan Filistine gelen gmenler iin te tarafn insanlar, nehri geenler anlamnda brn kelimesi kullanlm tr. srailo ullarnn gmen olduklar hususu kendi kitaplarnda da belirtilmi tir: Ve Allahn Rabbin nnde cevap verip diyeceksin: Babam gebe bir Aram idi ve sayca az olarak Msra inip orada misafir oldu ve orada byk, kuvvetli ve sayca ok bir millet oldu.6 kinci bir gr ise brn kelimesinin Yakubun bir olan bykbabasnn ismine atfen kullanlm olmasdr.7
1 2

Musaya kar kanlarn akbetinden bahsetmektedir. Ayrca

srailo ullarna verilen nimetlere ve onlarn lemlere stn klndklarna da

Harman, srail, TDV A., C. XXIII, s. 194. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 206. 3 Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 206. 4 Bakara, 47, 122; Arf, 140; Duhn, 32; Casiye, 16. 5 Bkz. Bakara, 7179; Nisa, 4452; Cuma, 58. 6 Tesniye, 26;5. 7 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 2829.

18 srailo ullar kutsal kitaplarnda Ahde geni yer ayrm lardr. Bu sebeple Musevilik Ahid dini olarak da gemektedir.1 Bu ahidler hem Kuran- Kerimde2 hem de Tevratta3 geni e yer almaktadr. Bu anlamda Kuranda srailo ullarnn ahde vefa gstermemesi ile ba larna gelen felaketlerden sorumlu olduklarndan bahsedilmektedir. Tevrattaki ahidlere bakacak olursak, Tanr ve insan arasnda yaplan iki nemli ahid gzmze arpar. Bu ahidlerden ilki Nuh ile di eri ise brahim ile yaplm tr. Nuh ile yaplan birinci ahid tm insanl kapsamaktadr. Ve Allah Nuha ve kendisiyle beraber o ullarna syleyerek dedi: Ve ben i te sizinle ve sizden sonra zrriyetinizle ve sizinle beraber olan her canl mahlkla gemiden kanlarn hepsinden, btn yerin hayvanlarna kadar sizinle beraber olan ku lar, s rlar ve btn yerin hayvanlar ile ahdimi sabit klyorum. Ve ahdimi sizinle sabit klaca m ve btn be er artk tufann sular ile kesilmeyecektir. Ve yeryzn helak etmek iin artk tufan olmayacaktr...4 Bu ahit ile Elohim Nuha soyunun tufanla kar la mayaca ve btn insanlarn yeryznden faydalanaca szn vermektedir.5 Nuh ile yaplan bu ahid zamanla Rabbinik literatrde6 geni letilmi ve Yahudilerin gentilelilere7 bak asnda nemli rol oynam tr. Yedi maddeden olu an I. Ahid kurallarnn temeli Tevrata dayanmaktadr. Bu kurallar Tevratta fazla ak olmamasna ra men,8 Bere it Rabahta detaylca bulunmaktadr.9 Nuhun yedi kanunu ad ile bilinen kanunlar yledir: 1. Putlara tapmamak. 2. Tanrya kfretmemek. 3. Kan dkmemek. 4. Hrszlk yapmamak. 5. Gayr me r cinsel ili ki kurmamak.
1 2

Tekvinin midra ik tefsiri olan

Osman Cilac, Gnmz Dnya Dinleri, Ankara 2002, s. 64. Bkz. l-i mran, 77. 3 Bkz. Levililer 26: 1446; Tekvin, 9: 17; 15: 121; 17: 126. 4 Bkz. Tekvin, 9: 818. 5 Kr at Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, stanbul 2000, s. 27. 6 Rabbinik Literatr: Kudsn yklmasndan sonra Kitab- Mukaddes ve Talmudun retilerini zamanlarna uyarlamak konusunda rabbilerin yapt al ma sonucu Rabbinik ortaya km tr. Rabbilerin retilerini ieren ve onlar tarafndan meydana getirilen eserlere ise Rabbinik literatr ad verilmektedir. 7 Gentile: Kitab- Mukaddeste Yahudi olmayanlar iin kullanlan genel terimdir. 8 Bkz. Tekvin 9: 17. 9 Baki Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, stanbul 2002, s. 24.

19 6. Canl hayvanlardan koparlan et yememek. 7. Adaleti gzetmek. Yahudiler d nda tm insanlar ilgilendiren bu kurallara uyanlar; Nuh o ullar ya da Nuhler olarak adlandrlr. Rabbilere gre Nuhler cennet nimetlerinden faydalanabilirler ama Yahudilerle aralarnda derece fark olur.1 kinci ahid ise Tanr ve brahim arasnda yaplm tr. Birinci ahid tm insanl kapsamasna ra men ikinci ahid sadece srailo ullarn kapsamaktadr ve seilmi lik kavramnn delili olarak kullanlmaktadr. Bu ahid ile Tanr, brahime Msrdan Frata kadar uzanan topraklar vadeder: O gnde Rab Abrahamla ahdedip dedi. Msr rma ndan byk rma a, Frat rma na kadar bu diyar.... senin zrriyetine verdim.2 Ahdin di er ksmnda ise Tanr brahime soyunun kutsanp ok bereketli klnaca haberini vermi tir: ... Ve seni ziyadesiyle semereli klaca m ve seni milletler yapaca m ve senden krallar karacaklar. Ve sana ve senden zrriyetine, Allah olmak iin seninle ve senden sonra zrriyetinle benim aramda ahdimi, nesillerce ebed ahid olarak sabit klaca m...3 Bu ahdin grsel simgesi ise snnettir.4 srailo ullarnn tarihe sokulmasn ve branilikten srailli e gei etmi tir.
5

kinci ahid

a amasn ima

Grld gibi Yahudilikte ahid kavram nemli bir yer tutmaktadr. Yahudilerin zellikle ikinci ahide dayanarak seilmi kavim olduklarn iddia etmeleri meselesini Yahudilikte Seilmi lik konusu ba l altnda detayl ekilde inceleyece iz. Buraya kadar verilen bilgilerde Yahudi-Musev- bran ve srail kelimelerinin Yahudiler iin nerede ve nasl kullanld n gstermeye ve ksaca Yahudilerin tarihine de inmeye al tk. zetle Yahudili in zel ve ya ayan bir kavmi belirtti ini, srailo ullarnn ise genel olarak tarih anlamda kullanld n grdk. Ksaca de inmek istedi imiz bir di er konu da Yahudilerin geirmi olduklar dnemler olacaktr. 2.2. Yahudilerin Geirmi Olduklar Dnemler Yahudilik tarihini be ana dnem altnda inceleyebiliriz.
1

Bkz. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 2426; Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 48. 2 Tekvin, 15: 1821. 3 Tekvin, 17: 68. 4 Bkz. Tekvin, 17:1015. 5 Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 27.

20

2.2.1. brahim Zamanndan Msra Geldikleri Vakte Kadarki Dnem Bu dnem M.. 19961645 yllarn kapsar. Bilindi i zere brahimin iinde ya ad toplum putlara tapmaktayd. brahimin putlar krp ate e atlmasndan sonra mucizev kurtulu unu takiben ailecek Kenan lkesine* g etmesiyle bu dnem ba lar. Filistine g emri Allahtan gelmi tir. Kuran bundan bahsetmektedir1. Yakub ve on iki o lu Yusufun Msrda ynetici olmasnn ardndan Msra g etmi tir2. Daha sonra Yusufun peygamberli i ile rahat bir nefes alan srailo ullar onun lm ile sarslm , bolluk ve refah dnemi bitmi , srailo ullar da bu artlara tahamml gstermeyince ayn idarecilerce bask altna alnm lardr. Sonuta bu kt durumdan Musa aracl ile kurtulmu lar,3 bylece birinci dnem sona ermi tir.4 2.2.2. Msrdan k ve Krall n Kurulmasna Kadar Geen Dnem M.. 16451080 yllarn kapsar. Musa ile Msrdan kan kavmi, Musaya itaatsizlik sebebiyle 40 yl lde kalm tr. Kavmi Musadan kendilerine bir put yapmasn istemi ama Musa buna kar km ,5 fakat Smr6 Musann yoklu unda bir altn buza 7 yapm ve kavmin ba nda bulunan Harun bile buza ya tapnmay nleyememi tir. Bu srada Sn Da nda Yce Allah ile bulu an Musaya On Emir verilmi tir.8 Geri dnd nde kar snda sapm bir kavim bulan Musa ilk i olarak Harundan bunun hesabn sormu tur.9 Hatta Tevrat, Musann fkesi alevlendi ve elinden levhalar att ve da n ete inde onlar krd10 diyerek Musann, elinde bulunan On Emirin yazl oldu u levhalar fke ile yere arpmasndan ve onlar krmasndan

Kenan: Tevratta ad hakknda birbirini tutmayan pek az rivayetin bulundu u Bat Asya, Filistin ve Fenikeyi iine alan blge. Kitab- Mukaddese gre Musevilere vadedilen bu topraklara Arz- Mevud (vadedilmi topraklar) ad verilmi tir. 1 Enbiya, 71. 2 Yusuf, 99. 3 uar, 6167. 4 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 20. 5 Bakara, 54; Arf, 138139. 6 Th, 87. 7 Th, 88; Arf, 148. 8 Arf, 142143, 145. 9 Th, 88; Arf, 150155. 10 k , 32: 135.

21 bahseder ama Kuran, aka yere arpmadan bahsetmez sadece fkesi dinince levhalar yerden ald n belirtir. Musann fkesi dinince levhalar ald.1 Musa kavmi ile Filistin topraklarna ilerlemeye ba lam ama kavmin yapt bu hata cezasz kalmam tr. Tvbelerinin kabul edilmesi zerine bu sefer de Musann Filistin topraklarna geme iste ine itiraz ederek isyan eden kavim, 40 yl sreyle llerde sknt iinde dola m tr.2 Musa ve Harundan sonra ba a Musann yakn dostlarndan olan Y b. Nn gemi ve kavim onun nderli inde Filistine yerle mi tir.3 Bu olay Kuranda da zikredilmektedir.4 Y b. Nn Filistin topraklarn 12 e it blgeye ayrm , sonra 4 yl srecek Hkimler dnemine girilmi tir. Devrin son hkimi Samueldir. Bu dnem olduka kar k gemi , Samuele kar ayaklanan srailo ullar onun egemenli ine son vermi tir.5 Hkimler devrinden sonra srailo ullar Krallar devrine girmi tir. 2.2.3. Krallklarn Kurulmas le Babil Esareti Arasndaki Dnem Bu dnem krallar Talut, Davud ve Sleymandr. Kuran- Kerim Taluttan bahsetmektedir.6 Taluttan sonra Davud tahta gemi tir. Fazilet ve hikmet sahibi olarak bilinen Davud Yahudilerce peygamber kabul edilmez, sadece hkmdar olarak anlr. Bu konuda slm limleri ile Yahudi limler farkl gr bildirmektedirler.7 Davudun ya llk dnemine kadar bolluk iinde ya ayan srailo ullar son dnemlerde yine ayaklanma karm lardr. Davuddan sonra Sleyman dnemi ba lam tr. Kuranda, Biz onlarn her birine hkm (hkmdarlk, peygamberlik) ve ilim verdik8 denilmektedir ama Yahudiler Davudu da Sleyman da peygamber kabul etmezler. Sleyman zamannda ticaret glenmi , halk zenginle mi , Kuds imar edilmi tir. Halkn refah seviyesi ok yksek olmasna ra men, a r vergiler ve askerlik sresinin uzunlu undan ikyeti olan srailo ullar isyan karm ve bu isyan sonucu

1 2

Arf, 154. Mide, 2026. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. Ye u 1. ve 2. blm. 4 Bakara, 58. 5 Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 253257, Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 2021. 6 Bakara, 247249. 7 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 258. 8 Enbiy, 79.

22 ikiye ayrlm lardr. Bu ayrlk sonunda da Buhtunnasr srailo ullarn Bbile srgn etmi tir.1 Grld gibi srailo ullar hem sknt hem de refah zamanlarnda e itli isyanlar, ayaklanmalar ve huzursuzluklar ile kendi rahatlarn bozmu , bu isyanlarn bedelini de sr suresinde belirtildi i gibi2 a r bir srgn ile demek zorunda kalm lardr. 2.2.4. Babil Esaretinden Kudsn Tahrip Edilmesi Arasndaki Dnem Babil Kral Buhtunnasrn srail topraklarna yryp, Kuds tahrip etmesi ve srailo ullarn Babile srgn etmesi ile ba layan bu dnem Yahudiler arasnda her alanda bir da lmaya sebep olmu tur. M.. 586da Babillilerin Yahuda Krall na saldrp Kuds tahrip etmesi ile Yahudiler iin diaspora dnemi ba lam tr. Birok Yahudi Babil egemenli indeki blgelerde zorunlu ikamete tabi tutulmu tur. Bu Yahudi tarihinin I. Diasporas olarak adlandrlr.3 Yahudiler Msrdan knca Kuzeybat Arabistan, Sn ve rdn kabileleri yardmyla Sam kltrnden etkilenerek, Filistinde neredeyse Kenanl olmu lar, Babilde ise Mezopotamyal Zerd tler tarafndan kltrel de i ime u ratlm lardr. Bu de i im sonucu kendilerine ait bir kltr olu turamam lardr.4 Ayrca bu srgn, Yahudilerin mehdlik d ncesini geli tirmeleri ve inanlarnda rka dayal milliyetilik fikrine yer vermelerini sa lam tr.5 M.. 538de Babilin Farsllarca i gali sonucu Yahudilerin tekrar Kudse dnmelerine izin verilmi tir. Bylece I. Babil Srgn sona ermi ama bu sevin fazla srmemi , M.. 330da Makedonyal skenderin Farsllar yenmesi ile Yahudilere bask tekrar artm hatta Yahudiler her tarafa srgn edilmi tir.6

Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 260261; Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 2122. 2 sr,4-6. 3 Bkz.Gndz, Din ve nan Szl , s. 368. 4 Gner, Reslullahn Ehl-i Kitapla Mnasebetleri, s. 5859; smail Rac el-Fruk -Lmi el-Fruk, slm Kltr Atlas, ev. Mustafa Okan Kibaro lu- Zerrin Kibaro lu, stanbul 1999, s. 70. 5 Gndz, Din ve nan Szl , s. 56. 6 Bkz. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 23.

23 Bu dneme ok iyi ba layan Yahudiler iinde bulunduklar artlarn kymetini bilmemeleri sonucu e itli skntlara maruz kalm lar, bask ve srgnler ile bu dnem de sona ermi tir. 2.2.5. Yahudilerin Yeryzne Da lmalarndan Gnmze Kadar Geen Dnem Kendilerine yaplan basklar sonucu btnlklerini koruyamayan Yahudiler dnyann her tarafna yaylm olsalar da e itli zulmlerden kurtulamam lardr. Kurana gre bu durumdan bizzat kendileri sorumludurlar.1 nk tarih boyunca kendilerine iyilik yapanlara srt evirmi lerdir. Mesel kendilerine ok iyilik eden Fars Kraln, Makedonyal skender kar snda savunmayp saf de i tirerek yenilmesine sebep olmu lardr.2 M.S. 70te Titusun Kuds i gali ve M.S. 135te Bar Kochba isyan sonunda Rum basksndan kurtulup Arap Yarmadasna g etmi lerdir. Birbirlerine sk skya ba l cemaatler halinde Akabe krfezindeki Eyke limanndan, Yemen ve Ummann en cra k elerine kadar yerle mi ler, zellikle Medine ve Hicazn kuzeyindeki muhtelif ovalar tercih etmi lerdir. Asl meslekleri maden i leme ve ticaret olan Yahudiler kendi ba larna buyruk ya amam lar, genellikle blgedeki Arap kabilelerinin himayesine s nm lardr.3 Yahudilerin Medinedeki durumlarna ayrntl olarak bakacak olursak, Medineye gn kesin tarihi hakkndaki bilgilerin ok az oldu unu ve zikredilen bu tarihlerin de e itli olaylara dayand n grrz. Medinede ya amakta olan 20 kadar Yahudi kabilesi mevcuttur. Bunlarn en nemlileri, Nadir, Kaynuka ve Kurayza O ullardr. Ticaret, ziraat, okuma-yazma alannda Araplara stnlk sa layan Yahudiler ayrca kendilerine ait bir kitabn varl ile de psikolojik olarak kendilerini stn grm lerdir. Yahudiler putperest Araplarn peygamber, vahiy ve eriat gibi kavramlarla tan malarna da vesile olmu , bylece daha ileriki zamanlarda Peygamberimizin Mekkeli Araplar arasnda yaymaya u ra t vahyin Medinelilerce daha iyi anla lmasn sa lam lardr.4

1 2

sr, 4-8. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 2324. 3 Gner, Reslullahn Ehl-i Kitapla Mnasebetleri, s. 5962. 4 Gner, Reslullahn Ehl-i Kitapla Mnasebetleri, s. 8284.

24 Medinede nemli bir yer i gal eden Yahudilerin rahat, Peygamberimizin Medineye hicreti ile bozulmu , menfaatlerine ters d en bu durum sonucu Yahudiler Mslmanlara d manca tavr taknm tr. Yahudilerin bu olumsuz tavrlar sebebiyle uyar niteli i ta yan baz ayetlerde, Ey srailo ullar!... hitabna rastlarz. Bu ayetler genellikle, Yahudilerin slm davet kar snda inat ve inkrc tavrlarn, Allah kelamn dinlememelerini, kutsal kitaplarn tahrif etmelerini, peygamberlerine kt davranmalarn ve ba larna gelen iyi-kt olaylar anlatr. Bu dnemde nazil olan surelerde genellikle srailo ullarnn gemi te ya adklar olaylardan, Musa ile Firavunun mcadelesinden, Musann srailo ullarn kurtarmasndan, srailo ullarna verilen nimetler vb. konulardan bahsedilmi tir.1 Mekk olan Rad suresi ve benzeri surelerdeki ayetlerde Kitap Ehlinin Kuran ayetlerinin vahyinden sevin duyduklar ve bunlarn vahiy oldu unu sylemelerine rastlanrken, Meden olan Mide 146. ayette ise onlardan bir grubun gere i bile bile gizlediklerinden bahsedildi ine rastlanr.2 Bu gere i gizleyenler genellikle Medinedeki Yahudilerdir. nk Mekke Yahudileri sayca az olmalar bakmndan Peygamberimizi otoritelerini sarsacak bir g olarak grmyorlard. Fakat Medine Yahudileri hicretle beraber siyasi iktidarn ellerinden gitmesinden korkmu , vahye ve risalete tepki gstermi lerdir. Ayrca bekledikleri peygamberin mm bir toplumun iinden kmasn hazmedememe gibi bir durum da sz konusudur. Kitap Ehli ile ilgili Mekkede nazil olan ayetlerde ise Mekkede vahye ve risalete olumlu bakan ki ilerin bulundu u bu sebeple onlarla gzel bir slupla konu ulup tart lmas emrine rastlamaktayz. Kitap Ehli ile hakszlk edenleri d nda, en gzel tarzda tart n ve deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de inandk. Tanrmz ve Tanrnz birdir, biz Ona teslim olanlarz.3 Yahudiler Mekkelilerle fazla kayda de er bir ili ki kurmam tr.4 Yahudilerin Cahiliye Araplar ile ili kileri ise bir bakma Peygamberimizin i ini kolayla trm tr. Medinede ya ayan Yahudilerden din bilgiler renen Araplar tebli Peygamberimize daha abuk tabi olmu tur. esnasnda

1 2

Harman, srail, TDV A., C. XXIII, s. 194. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 520. 3 Ankebut, 46. 4 Gner, Reslullahn Ehl-i Kitapla Mnasebetleri, s. 75.

25 leriki konularmzda Hz. Muhammedin belli ba l Yahudi kabileleri ile mnasebetlerinden bahsederken Yahudiler ile yaplan anla malara ra men Yahudilerin szlerinden dnmeleri sebebiyle nasl srgn edildiklerine de de inece iz. Tm bu bilgiler nda Yahudilerin geirmi olduklar dnemleri be ba lk altnda incelemi bulunuyoruz. Bu bilgilere bakarak Yahudilerin gemi ten pek ders almayan bir millet oldu unu grmekteyiz. Ba larna gelen pek ok felakete ra men yine de davran larn de i tirmeyen srailo ullar o u kez Yehova tarafndan ba lansa da tekrar eden davran lar yznden e itli azablara maruz kalm lardr. 2.3. Yahudilikte Seilmi lik Anlay Tarih seyir ierisinde Musevli in nemli problemlerinden birisi, rk ve dinin i ie bir mahiyet arzetmesidir. Musevli in bir rka tahsis edilmesi onu ilah dinlerden ayrm tr. Fakat dinin iinde bulunan tek tanrclk, kutsal kitap, peygamber inanc ve vahiy anlay da Musevli in milli bir din olmasna engel olmu tur. Seilmi lik kavramn daha iyi anlayabilmek iin Yahudili in bak as ile ilk insana kadar gitmekte fayda vardr. Tevrata gre insanlarn hepsi dem olup tek bir atadan gelmi , daha sonra Nuh olmu lardr. Buraya kadar rk bir ayrm sz konusu de ildir. lk rk ayrm Nuhun o lu Sam ile ba lam tr. Samn fazileti Ebere, Eberden de brahime gemi tir.1 Musevler Tevrattaki Balam hikyesine dayanarak Tanrnn brahime vaadi gere i kendi kavimlerini di er milletlere tercih etti ini dile getirmi tir.2 Tanrnn bu tercihi sonucu brahim ve soyundan gelenler dnya milletleri arasndan seilmi , Sn Yarmadasna gtrlm , Tanrya muhatap klnm ve kendilerine Tevrat verilmi tir.3 Bu fazilet zinciri brahimden o lu shaka gemi ve Tevratta da shakn soyunun mbarek klnp, brahim soyunun shakta yceltildi i bildirilmi tir.4 nk senin zrriyetin shakta a rlacaktr5 Seilmi li in bir di er basama ise Yakup olmu tur. Ve i te Rab zerinde durup dedi. Baban brahimin Allah ve shakn Allah Rab benim. zerinde yatmakta oldu un diyar sana ve senin zrriyetine verece im ve senin zrriyetin yerin tozu gibi olacak ve yerin btn kabileleri sende ve

1 2

Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 21. te ayrca oturan bir kavimdir ve milletler arasnda saylmayacaktr. Saylar, 23: 9. 3 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 249. 4 Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 21. 5 Tekvin, 21: 12.

26 zrriyetinde mbarek klnacaktr.1 Grld gibi Yahudiler tarih boyunca kendi rklarna has bir seilmi lik iddiasnda bulunmu lardr.2 Kuranda da aka, Ey srailo ullar! Size verdi im nimeti ve sizi lemlere stn klm oldu umu hatrlayn3 ayetinde Yahudilerin diger milletlere stn klnd dile getirilmi ama ayet, tefsirde yeteri kadar aklanmam tr.4 Kuran seilmi lik kavramnn ve hidayetin yalnzca bir topluma verilmeyece ine de de inmi tir. Fazlur Rahmana gre hibir toplum tek ba na seilmi li in temsilcisi olup do ruya giden yolun kendi zmresine ait oldu unu savunamaz. Bu sebeple Kuranda seilmi lik (election) fikrine kar kan ayetlere rastlamaktayz.5 Onlar tek mmet idi, gelip geti. Onlarn kazandklar kendilerine, sizin kazandklarnz size aittir. Siz onlarn yaptklarndan dolay sorulmazsnz.6 Ate in aklad gibi, ayette kendilerini dzeltmeyen bir milletin atalarnn yaptklaryla vnmesinin bo oldu u ve onlar rnek gsterip, ba ka milletlere stnlk sa lanamayaca belirtilmektedir. yi atalarnn yolundan gidenler, muhakkak ki onlarn erefinden istifade ederler. Fakat kendileri tamamen o yoldan ayrldklar halde srf atalarnn iyiliklerine gvenenler, bo hayale kaplm olurlar. nk bunlarn onlarla manev ba tamamen kopmu olur.7 Bakara 134. ayet ile hibir topluma atalarndan dolay imtiyaz tanmayaca n, bu sebeple seilmi lik ad altnda bir kavramn ilah bir dinde olamayaca n anlamaktayz. Kuran her toplumun amelinin kendisine ait oldu unu, gelecek nesilleri etkilemeyece ini de bu ayet ile bize bildirmi tir. Buna ra men srailo ullar seilmi lik iddialarna devam etmi , Hacerden gelen smail soyu, kle olarak grm lerdir.8 Esasen bu seilmi lik iddias, srailo ullarnn kendilerine verilen nimetleri yanl anlamasndan kaynaklanm tr.9 Onlar, Tanrnn kendilerini bu kadar sevmesine

1 2

Tekvin, 28: 1315. Ayrntl bilgi iin bkz. mer Faruk Harman, Tefsir Gelene inde Yahudilere Bak , Dinler Tarihi Ara trmalar, C. IV, Ankara 2004, s. 121122; Mircea Eliade, Dinsel nanlar ve D nceler Tarihi, C. I, ev. Ali Berktay, stanbul 2003, s. 312; Mehmet Paac, Kuran Kerim I nda Vahiy Gelene ine-Kitab- Mukaddes Ba lamnda- Bir Bak , slm Ara trmalar, C. V, 1991, Sa. 3, s. 189190. 3 Bakara, 122. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 230. 5 Fazlur Rahman, Ana Konularyla Kuran, Ankara 1998, s. 243. 6 Bakara, 134. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 244. 8 Bkz. Abdurrahman Kk, Dnmeler (Sabatayistler) Tarihi, Ankara 2003, s. 1416. 9 Bkz. Maide, 20; Csiye, 16.

27 kar lk oka hatalar yapm , kendi Nebilerini dahi dinlememi lerdir.1 Bu hatalar kendi kitaplarnda ve Kuranda dile getirilmi tir. Burada sadece Tevratta yer alan Tanrnn kavmi olarak nitelendirilen de inece iz. srailo ullar baz davran larndan dolay kendi Tanrsnca tenkit edilmi tir.2 Onlar Musa ve Haruna kar gelmi
3

srailo ullarnn kendi Tanrsnca tenkitlerine ksaca

ve e itli peygamberlere ho olmayan davran lar

atfetmi lerdir. dem4, Nuh5, Yakub6, shak7, Davud8 ve Sleymana9 ho olmayan szler sarf etmi ler, Yahveyi terk edip yeni ilhlar edinmi ler ve altndan bir buza yapp tapm lardr.10 Ayrca zina etmi
11

, ahidlerini bozmu , ibadethaneleri ykm

12

ba ka ilhlardan korkarak kendilerine verilen eriat terk etmi lerdir.13 Son olarak Tevratta srailo ullarnn Rablerini bilmediklerini14 a r bir dille gstermeye al an pasajlar bulmak mmkndr.15 Seilmi lik iddiasnda bulunan bir toplumun bylesi davran lar sergilemesi gerekten ilgintir. Gnmz Yahudili inde ise seilmi lik kavram Kabalac gelenekle rk bir mahiyet arz etse de, Rabbinik gelene in bir ksmnda takva asndan stnlk olarak yorumlanm tr. Reformist ve Yeniden Yaplanmac (Reconstructionist) evrelerde ise, bu hibir ehemmiyet ve belirleyicilik ta mam tr.16 Reconstructionist Yahudili in kurucusu Mordecai Menahem Kaplann seilmi likle ilgili fikirleri ilgintir. O, Yahudili i Yahudi halknn bir kltr de eri olarak grmektedir. Kendi yazd ibadet kitabnda da Seilmi Halk inancna yer vermemi tir. Ona gre Yahudiler de di er halklar gibi olup, Tanr Yahudileri de il,
1

Bkz. Francine Kaufmann-Josy Eisenberg, Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Derleyen ve ev. Mehmet Aydn, Din Fenomeni, Konya 2000, s. 95. 2 k , 19: 56. 3 Saylar, 11: 1015; Saylar, 16: 23; k , 32: 14. 4 Tekvin, 3: 2223. 5 Tekvin, 9: 2025; Tekvin, 9: 1419. 6 Tekvin, 2: 14; Tekvin, 35: 22; Tekvin, 38: 626. 7 Tekvin, 26: 127. 8 II. Samuel, 11: 126; II. Samuel, 13: 912. 9 I. Krallar, 11: 4. 10 k , 32: 16; Hakimler, 3: 7; Hakimler, 4: 1; Hakimler, 10: 6. 11 Hakimler, 8: 33. 12 I. Krallar, 19: 14. 13 II. Krallar, 17: 723; Yeremya, 32: 3035. 14 aya, 1: 3. 15 Bkz. Harman, srail, TDV A., C. XXIII, s. 194. 16 Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 26.

28 Yahudiler Tanry semi tir. Bu sebeple Seilmi halk inanc anlamszdr.1 Tm Yahudiler bu fikri benimsemese de gnmz ko ullarnda seilmi lik kavramnn eski realitesini kaybetti ini de grmekteyiz. Konumuza Yahudili in kutsal kitab Tevrat daha geni bir ekilde ele alarak devam etmeyi yararl gryoruz. 2.4. Tevrat 2.4.1. Tevrat ve Hangi Peygambere ndirildi i le lgili Tart malar Kuran ve Eski Ahidde Musaya verilen Kitab ile ilgili birok isim kullanlm tr. Eski Ahidde Sefer Ha-Berid, Ha-Sefer, Sefer Mo e, Torah isimleri, Kuranda ise Suhuf-u Musa, Elvah, el-Kitab ve Kitb- Musa isimleri kullanlm tr.2 Torah, Tevratn branca kar l dr. Eski Ahidde Musa Kitabnn zel ad oldu una dair kesin bir ifadeye rastlanmamaktadr. Musa Kitabna Torah ismi sonradan Yahudilerce verilmi tir.3 Tevrat meydana getiren kitap says Yahudilerce 24, Hristiyanlarca 39 olarak kabul edilir. Bu konuda iki toplum farkl gr lere sahiptir.4 brance, kanun, eriat anlamna gelen Tevrat5, Kuranda 16 ayette 18 kez zikredilir.6 Baz ayetlerde ise Tevrat ismi aka yer almam el-Kitab lafz kullanlm tr.7 Kuranda sz edilen Tevratn, Ben sraile indirilmi oldu u anla lmakta ama hangi peygambere vahyedildi i mevzuuna aklk getirilmemektedir. ncilin saya, Zeburun Davuda verildi i a ikrken Tevratn Musaya verildi ine dair ak bir ayet yoktur.8 Kurann Tevratn mahiyeti hakknda detayl bir bilgi vermemesi de problem te kil etmektedir. Ayn zamanda Yahudilerin ellerindeki kitaplarn hangilerinin Tevrata dhil olup olmad konusunda da bir bilgi bulunmamaktadr. sa dneminde derlenen Eski Ahidin Kurann geldi i dnemde son eklini alm oldu u tarihen sabittir. Zaten Yahudiler de Tevrat (Torah)tan Eski Ahidin tmn anlamaktadr. Yani Kuranda da Tevrat sadece Musaya verilmi kitab tanmlamaz. Bu ad, Musa da dhil olmak zere,
1 2

Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 245. Baki Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, stanbul 2002, s. 55. 3 Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 257. 4 Cilac, Gnmz Dnya Dinleri, s. 70. 5 Cilac, Dinler ve nanlar Terminolojisi, s. 358. 6 Bkz. l-i mran, 3, 48, 50, 65, 93; Mide, 43, 44, 46, 66, 68, 110; raf, 157; Tevbe, 11; Fetih, 29; Saff, 6; Cuma, 5. 7 Bkz. sr, 2; Mminn, 49; Furkan, 35; Kasas, 43; Secde, 23; Saffat, 117; Fussilet, 45; Ahkaf, 12; Bakara, 53, 87; Enm, 154; Hud, 17, 110. 8 Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 6364.

29 tm srail peygamberlerine gnderilen vahiylerin genel addr.1 Kuranda geen Tevrat teriminin hibir ayette Musa ve onun dnemiyle ili kili olmad gz nne alnrsa, Tevratn Musaya inen bir Kitab olup olmad tart masnn ciddiyeti anla lr.2 Tevrat teriminin yer ald ayetler incelendi inde bu ayetlerin zellikle Hz. Peygamber dnemi Yahudileri3 ya da sa dnemiyle ili kili olarak nazil oldu u4 grlr. Tevratn Musaya verildi ine dair do rudan ya da dolayl hibir ayete rastlanmaz.5 Musaya verilen ise Kitab, Suhuf ve Furkan olarak gemektedir. smen Tevratn zikri yoktur.6 Ayrca Kuranda saya Kitabn, hikmetin, Tevratn ve ncilin7 retildi inden bahsedilir.8 Kurann el-Kitab lafzn ska kullanmas bu lafzla kastedilen kitabn, Kuran m yoksa Tevrat ve ncili de mi kapsad tart ma konusu olmu tur. Mfessirlerden bazlar el-Kitab lafznn gayb bir lafz oldu unu savunmu tur.9 Bu konuda Sleyman Ate in el-Kitaptan kastnn ilk nce Tevrat daha sonra da Kuran oldu unu grrz. Ate Kurann Kitab olarak indirilmedi ini ama Tevratn Musaya yazl levhalar halinde verildi ini Araf suresi 39. ayete dayanarak syler.10 Kuranda Kitabn verilmesi ile indirilmesi farkl eylerdir. Kitabn verilmesi do rudan yazl olarak peygambere verilmesi iken, Kitabn indirilmesi ise anla lacak bir dil ile peygambere vahyedilmesidir. Dolaysyla Kurann birok ayetinde Kitabn Musaya verildi i bildirilir.11 Musaya Kitap verildi inden bahseden birok ayet vardr. Biz Musaya Kitab verdik. Ve srailo ullarna benden ba kasna dayanlp gvenilen bir Rab edinmeyin

Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 66; Mustafa ztrk, slm Tefsir Gelene inde Ehl-i Kitapla lgili Baz Telakkilerin Epistemik De eri, (Yaymlanmam Sempozyum Bildirisi),Kurann Farkl nan Mensuplarna Yakla m Sempozyumu, Konya 2006, s. 8. 2 Gndz, Din ve nan Szl , s. 368. 3 l-i mran, 93; Mide, 43, 66, 68; Araf, 157; Cuma, 56. 4 l-i mran, 48, 50; Mide, 46, 110; Saff, 6. 5 Gndz, Din ve nan Szl , s. 368. 6 Bkz. Bakara, 53, 87; Enm, 91, 154; Hud, 17, 110; sr, 2, 101; Enbiy, 48; Mminn, 49, Furkan, 35; Kasas, 43; Secde, 23; Mmin, 53; Fussilet, 45; Ahkaf, 12; Necm, 36; Al, 19. 7 Melekler Meryeme hitaben sa hakknda szlerine devam ettiler. Allah ona yazmay, hikmeti, Tevrat ve ncili retecek. l-i mran, 48; ... Sana kitab, hikmeti, Tevrat ve ncili retmi tim. Mide, 110. 8 Gndz, Din ve nan Szl , s. 368. 9 Bkz. Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 6465. 10 de ve her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini Musa iin levhalara yazdk Araf, 39. 11 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 20.

30 diyerek bu Kitab bir hidayet rehberi kldk.1, Andolsun Musaya Kitab verdik.2, Sonra Musaya Kitab verdik.3, Ayrca Kuranda Musa ve Haruna Kitap verilmesinden bahseden ayetler4 ile kendilerine Kitap verilenlerden bahseden ayetler mevcuttur.5 Sadece bir ayetle de srailo ullarna Kitap ve peygamberlik verilmesinden bahsedilmektedir.6 brahim ailesinin de srailo ullarndan olmas sebebiyle, brahim ailesine Kitab ve Hikmeti vermi tik7 ayetine de burada de inebiliriz. Ate , Musaya verilene el-Kitap dedi i gibi, temel Kitabn ieri i olarak Hz. Muhammede indirilene de Kitap denilmi tir demektedir.8 Temel ilah Kitabn bir oldu unu savunan Ate , Kitabn her peygambere, anla lsn diye kendi dili ile indirildi ini belirtmi tir. Ana Kitab kendi katndadr.9 Ana Kitabn Musaya yazl levhalar halinde verildi ini10 ve onun de i meyen kssalarnn Hz. Muhammede vahyedildi ini de bildirmi tir.11 Ate , Kurann kendinden nceki Kitab tasdikleyici oldu unu da aklamalarna eklemi tir.12 Ate , iki Kitabn birbirine benzerli ini ve birincisinin esas oldu unu belirtir. Buna dayanak olarak Ahkaf suresi 10. ve 12. ayetleri gsterir: De ki: Hi d ndnz m? E er bu Kuran Allah katndan oldu u halde siz onu tanmam sanz, srailo ullarndan bir ahid de benzerinin Tevrat oldu una tank olup inand halde siz inanmaya tenezzl etmemi seniz (durumunuz nice olur)? ... Ondan nce imam ve rahmet olarak Musann Kitab var. Bu da kendisinden ncekileri do rulayan, Arap diliyle vahyedilmi bir kitaptr Ate e gre, bu ayet ile Kurann Tevratn benzeri oldu una dikkat ekilirken, Tevratn asl (imam), Kurann da onu tasdik edici bir Kitab oldu u aklanmak istenmi tir.13

1 2

sr, 2. Bkz. Kasas, 43, Hud, 110; Fussilet, 61; Mminn, 49; Secde, 53; Bakara, 53, 87. 3 Enm, 154. 4 Saffat, 117; Enbiya, 48. 5 Bkz. Kasas, 52; Enm, 20, 89, 114; Bakara, 121, 146; Mddesir, 31; l-i mran, 19, 20, 186; 187; Nisa, 47, 131; Beyine, 4; Mide, 5, 7; Hadid, 16; Tevbe, 29. 6 Csiye, 16. 7 Nisa, 54. 8 Bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 22. 9 Rad, 39; Fussilet, 4445. 10 Araf, 145. 11 Fussilet, 13. 12 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 494498; Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 2324. 13 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 1213.

31 Ate , el-Kitabdan kastn ne oldu unu daha iyi anlamamz iin daha birok ayetin tefsirinde bu konuya yer vermektedir. Mesel, O Kitabdan sana vahyedileni oku ve namaz kl Kitap Ehli ile ancak en gzel biimde tart n O (sana vahyedilen Kuran), kendilerine ilim verilmi olan (Kitab sahip)lerinin g slerinde (belleklerinde) bulunan ak anlaml ayetlerdir.1 O Kitabdan sana vahyedileni oku! emri de daha nce srailo ullar ile ilgili anlatlan kssalarn Kuranda da anlatld ndan bahsetmektedir. Ankebut 49. ayette de Kurann Kitap Ehlinin hafzasnda bulunmasnn aklamas yaplm tr. Kuran ancak Kitap Ehlinin bilginlerinin hafzasnda bulunabilir. Bu da Kurann Tevratn tamamlaycs oldu u ve Tevrat ile ortak noktalarnn bulundu u anlamna gelmektedir.2 Birok ayette de daha nce Musaya vahyedilmi Kitabn Hz. Muhammede de Arapa vahyedildi ini grmekteyiz.3 Kitap Ehli bilginlerinden bazlar da Kurann anlattklarn kitaplarnda da bulunca4 iki kitabn benzerli ini onaylam lar ama ilerinde bir ksm inkr etmi tir. Ate buna rnek olarak, Medineden gelen Yahudilerin Kuran dinledikleri halde Mslman olmamalarn gstermi tir.5 Ksaca zetleyecek olursak Ate e gre Kuranda marife olarak el-Kitab, Tevrat ve eklerini bildirirken, "Ehlul Kitab ise Yahudi ve Hristiyanlar kapsamaktadr. Ate tefsirinde Mcahid ve Katade gibi mfessirlerin de Huruf-u Mukatta ile ba layan Rad, Hicr, Yusuf gibi surelerin ba nda anlan Kitabn Tevrat ve ncil oldu unu sylediklerini aktarm tr.6 Ate in di er bir gr de Kuranda bulunan mte abih ayetlerin Tevrat ve ncilin ayetleri oldu unu savunmasdr. Mte abihlerin ardna d enler Mslmanlar de il, kitaplarnn ayetlerini kasteden yanl anlamlara eken, istedikleri biimde tefsir edip ayrlklara, blnmelere, e itli mezheplerin ortaya kmasna sebep olan Kitap Ehlidir7 demi tir. lgili ayetlerden de anla laca gibi el-Kitaptan kast Tevrat ve

1 2

Ankebut, 4549. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 516518. 3 Bkz. Ankebut, 45; Rad, 37. 4 Bkz. Bakara, 146; Mide, 83; sra, 107; Rad, 36, 37, 43; Enbiya, 7. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 520521; Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 1416; Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 2028. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 517; Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 15. 7 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 16.

32 ncildir. Kuran da kendisinden nceki kitaplar neshedici de il, do rulayc ve koruyup kollayc olarak gnderilmi tir.1 Bu ba lamda Kitap lafz Kuranda zellikle bu konuyla ilgili ayetlerde bildik anlamda yazl bir metni de il, ilah vahyi ifade etmektedir. 2.4.2. Kuran- Kerime Gre Tevratn lah Men ei Kuran birok ayeti ile Tevrat tasdik eder ve onda hidayet ve nur oldu unu bildirir.2 Gerekten Tevrat biz indirdik, onda yol gsterme ve nur vardr3, Biz Musaya ve Haruna (do ruyu yanl ) ayran (Kitab) saknanlar iin bir k ve t olarak verdik.4 Yine Kuran Tevratn ve di er kutsal kitaplarn asl eklini tasdik eder. Sana da kendinden ncekini do rulayc ve onu kollayp koruyucu olarak bu kitab gerekle indirdik.5, Kitaptan sana vahyetti imiz, kendinden ncekini do rulayan gerektir6 ve daha birok ayet Tevratn ilk halini tasdik etmektedir.7 Yahudiler kendilerine ait eserleri Allah kelam olarak takdim etmekten de ekinmemi lerdir. Vay haline o kimselerin ki, Kitab elleriyle yazp, az bir paraya satmak iin, Bu Allah katndandr derler! Ellerinin yazd ndan tr vay haline onlarn!8 Ehl-i Kitaptan Allah yolunda lenlerin cennetle mjdelendi ini de Kurandan renebiliriz. ... Allah onlardan inanp iyi i yapanlara ma firet ve byk sevap vermi tir.9 Kuran- Kerim son Peygamber Hz. Muhammedin Tevrat ve ncilde mjdelendi ini de belirtmektedir: Yanlarndaki Tevrat ve ncilde yazl bulduklar o eliye, o mm peygambere uyanlar (var ya), i te o peygamber onlara iyili i emreder, onlar ktlkten men eder, onlara temiz eyleri helal, pis eyleri haram klar. A rlklarn ve zerlerindeki zincirleri indirir. O peygambere inanp ona sayg

Bkz. Bakara, 41, 89, 91, 97, 101; l-i mran, 3; Nisa, 47; Mide, 48; Enm, 92; Ftr, 31; Ahkaf, 12, 30. 2 sr, 20; Secde, 23 3 Mide, 44. 4 Enbiya, 48. 5 Mide, 48. 6 Ftr, 31. 7 Bkz. Bakara, 41, 89, 91, 97, 101; l-i mran, 3; Nisa, 47; Mide, 48; Enm, 92; Ahkaf, 12, 30. 8 Bakara, 79. 9 Fetih, 29.

33 gsteren, ona yardm eden ve onunla birlikte gnderilen nura (Kurana) uyanlar var ya, i te kurtulu a erenler onlardr.1 Son olarak da Kuranda Tevratn Musaya do ruyu gstermek ve rahmet olmak zere gnderildi i aklanr:2 Ondan nce de bir rahmet ve rehber olarak Musann kitab vardr. Bu (Kuran)da zulmedenleri uyarmak ve iyilik yapanlara mjde olmak zere Arap lisanyla indirilmi , do rulayc bir kitaptr.3 Grld zere bu ayetler Tevratn ilah men eili oldu unun kantdr. Burada Tevrat ile ilgili bahsedilecek mevzular olduka fazladr. Fakat biz bunlar ayr konu ba lklar altnda daha detayl vermeye al aca z. 2.4.3. Kuran- Kerim ve Yahudi Kaynaklarna Gre Tevratta Tahrif Meselesi Tahrif, bir kelimenin yerinden kaydrlmas ve de i tirilmesi anlamna gelmektedir. Bu kelime fiil kalbnda olmak zere birka ayette zikredilmi tir.4 lah kitaplarda tahrif ok tart lan problemli konulardan biridir.5 Her din mntesibi kendi kitabnn asl oldu unu di erinin ise tahrif edildi i gr n savunmu tur. Mslman bilginler Tevratn tahrifi ile ilgili olarak farkl fikir beyan etmi lerdir. Bu gr e ksaca de inecek olursak, ilk grup Tevratn lafz ve mana bakmndan tahrif edilmi oldu unu ve Tevrat Allaha atfetmenin Ona iftira olaca n syler ve Tevratn hrmete layk olmad n belirtir. bn Hazm ve el-Karaf bu grubun temsilcileridir. kinci grup ise, tahrif ve tebdilin Tevratn lafznda de il tefsirinde meydana geldi ini savunur. Bu grubun temsilcisi de bn Haldun ve Makrizdir. nc grup ise iki grubun ortasnda bir yer tutmu tur. Tevrat lafznn pek az bir ksmnn tebdil edilip asl tebdil ve tahrifin onun tefsirinde oldu u gr ndedir. bn Teymiyye, Elmall Muhammed Hamdi Yazr ve Sleyman Ate ise bu grubun temsilcileridir.6 Sleyman Ate in Tevratn tahrifi ile ilgili gr lerine geni e bakacak olursak Ate in szlerine Kurann kendinden nceki Kitab neshedici de il tasdik edici olarak

1 2

Arf, 157. Bkz. Furkan, 35; Enm, 154, 157; Secde, 23; sr, 2; Enbiya, 48. 3 Ahkf, 12. 4 Bkz. Bakara,75; Nisa,46; Mide,13,41. 5 Ayrntl bilgi iin bkz. ztrk, slm Tefsir Gelene inde Ehl-i Kitapla lgili Baz Telakkilerin Epistemik De eri, s. 1420. 6 Bkz. Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 230251.

34 gnderildi ini belirten ayetler1 ile ba lad n grrz.2 Ate , Kurann do rulad Kitap ortadan kalkm bir Kitap de ildir der. Bu gr n de, Sizin yannzda bulunan do rulayc olarak3 ayetine dayandrr ve ayetin, bahsedilen Kitabn Yahudilerin elinde bulundu unu gsterdi ini savunur. Kurann bir ayetinde, Tevrat indirilmeden nce, srailin, kendisine haram kld eyler d nda, srailo ullarna btn yiyecekler helaldi. De ki: Do ru iseniz Tevrat getirip okuyun!4 buyrulur. Ayet Yakubun kendisine haram kldklar d nda btn yiyeceklerin srialo ullarna helal oldu unu ve bunun ispat iin de Tevratn getirilip okunmasn istemektedir.5 Bu konuda Ate yle demektedir: imdi e er Yahudilerin ellerinde bulunan Tevrat Kurann kastetti i Tevrat de ilse, o zaman Kuran nasl Yahudilerden Tevrat getirip okumalarn istemektedir? Adamlar, olmayan Tevrat nasl getirsinler? Demek Tevrat var ki, Kuran onun getirilip aka okunmasn emretmektedir.6 srailo ullar Allahn szn i itip anladktan sonra kendi ayetlerini kasten yanl yorumlayarak Tevratn anlamn tahrif etmi lerdir: imdi (ey mminler) siz, bunlarn size inanmalarn m umuyorsunuz? Oysa bunlardan bir grup vard ki, Allahn szn i itirlerdi de d np akl erdirdikten sonra, bilebile onu de i tirirlerdi.7 Ate , srailo ullarnn bu i i kar iin yaptklarn belirtmi tir.8 kar u runa byle kt bir i i yapanlar da Kuran tarafndan uyarlm tr: Vay haline o kimselerin ki, elleriyle Kitab yazp az bir paraya satmak iin Bu Allahn katndandr derler. Ellerinin yazd ndan tr vay haline onlarn! Kazandklarndan dolay vay haline onlarn!9 Bu ayet ile kastedilen, Yahudilerin elleriyle yazm olduklar Tevratn kendisi olmayp, din bilginlerinin Tevrat ayetleri zerine yazdklar erhler ve Tevrat ayetlerini ayrca, din arzularnca yorumlayp telif ettikleri ahkm kitaplardr, diyen Ate

Bkz. Bakara, 41, 89, 91, 97, 101; l-i mran, 93; Nisa, 47; Mide, 48; Enm, 92; Ftr, 31; Ahkaf, 12, 30. 2 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 498501. 3 Bakara, 40. 4 l-i mran, 93. 5 Bkz. Tekvin, 32: 2231. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 80-81. Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Ocak 1989, Sa. 1, s. 10. 7 Bakara, 75. 8 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 185. 9 Bakara, 79.

35 adamlarnn Kitabn aslnda bulunmayan ayrntlara dair itihad hkmlerini -eli kili bile olsa- Allahn buyruklar olarak gsterdiklerini aklamalarna eklemi tir.1 Grld gibi Ate , Kurann Yahudileri Tevratn hkmlerini uygulamaya a rmas sebebiyle Tevratn muharref ve mensuh olmad n belirtmi tir. Ate e gre, her dine zamanla e itli eklemeler olmu sadece Yahudiler de il m rikler de kendileri hkmler koyup bunlar Allah hkm gstermeye al m uyarlm lardr. Mide suresi 44 ve 45. ayetlerde Tevrat hkmlerini uygulayan din adamlar vlrken, Kim Allahn indirdi i ile hkmetmezse kfirlerin ta kendileridir ayeti ile de ilah hkme uymayanlarn durumu bildirilmi tir. Bu hkmlere uymak zorunda olan sadece Yahudiler de ildir. Kitap Ehli kapsamndaki Hristiyanlara da Rablerinden gelene uymalar emredilmi tir. De ki: Ey Kitap Ehli! Siz, Tevrat ve ncili ve Rabbinizden size indirileni uygulamadka bir esas zerinde de ilsiniz!3 Bu ayetten de anla laca gibi Kuran Kitap Ehline kitaplarn do ru drst uygulamalarn emretmektedir. Ate bu emre uyanlarn, tm ilah dinlerin zde birli i4 esasna dayanarak mutlulu a eri ece ini belirtmektedir.5 Ate , Tevratn Kurann indi i dnemde sahih oldu unu, daha sonra kastlkastsz mstensihlerin hatalarndan kaynaklanan de i ikliklerin Tevrata girdi ini savunmaktadr. Kuranda anlatlan srail peygamberleri ile ilgili kssalarnn baz blmlerinin bugnk Tevrata bulunmamasn da bu de i ikliklerden saymaktadr. Bu gr n Muhammed zzet Dervezeden etkilenerek syleyen Ate , daha sonra Hz. Muhammedin peygamberli inin Tevrattaki delillerinin tahrifini sama bulmaktadr. Tek nsha olmayan ve her kabilesi ayr bir yerde olan Yahudilerin ellerinde bulunan Tevratlarn hepsinin birden de i tirilmesinin imkn olmad n sylemektedir ve bu gr nde de tamamen hakldr. Ate , Peygamberin vasflarnn yazl olmas srailo ullarnn tahrife gitmesine bir sebep olmamalyd. nk isterlerse srailo ullar bu sfatlarn Hz. Muhammede uymad n sylerlerdi. Kendilerini inanmaya zorlayan yoktu ve Araplarn da kendi dillerinden olmayan bir Kitab anlamamas i lerini kolayla tryordu. Bu sebeple Tevratta bunlar yoktur deyip savunmalarn yaparlard.
2

ve bu sebeple

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 187. Nahl, 17. 3 Mide, 68. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 489494. 5 Bkz. Mide, 66, 69; Arf, 159, 181; Ftr, 32.

36 diyerek Tevratn de i tirilemeyece ini sylemektedir.1 Fakat burada nemli bir problemle kar kar ya kalnmaktadr. Baki Adam eserinde, kimsenin Tevratn metni ile oynayamayaca n, bunun kolay olmad n savunan Ate in, syleyerek kendi iinde eli kiye d t n belirtmektedir.2 Tevratta tahrif konusu tart maya ak bir konudur. Fakat bu konuda Ate in gr di er limlerden farkldr. Ate , Bakara 79. ve 80. ayetlere dayanarak Tevratn metin tahrifine u ramad n sadece onun yorumuna yazlan erhlerde tahrif oldu unu savunmaktadr. Bylece Ate , Tevrattaki tahrifin metninde de il de yorumunda yaplan de i ikliklerin Tevratta yaplm gibi alglanmasna aklk getirmeye al m tr. Fakat son olarak yukarda belirtti imiz d nceleriyle kendi iinde eli ki sergilemi tir. Son olarak Tevrattaki tahrif ile ilgili limlerin bir tart masna daha de inmekte fayda vardr. slm limlerinden bir ksm Tevrat ve ncil gibi asllar ilah olan ancak sonradan tahrif edildi ini savunduklar kitaplarn lfzen de olsa bir anlam iermedi ini yle bildirirler: Herhangi bir kimse namazda yanl lkla Tevrat, Zebur ya da ncilden bir blm okursa, bu okudu u ey geerli olmaz. nk okudu u Kuran ve Tesbih d ndadr.3 Sleyman Ate ise, Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir adl makalesinde Allahn szlerini de i tirecek kimse yoktur4 ayetine dayanarak szlerin, kalplarn de i ik olabilece ini ama Tevrat, ncil ve Kurann her kavme kendi dili ile vahyedildi ini ve ieri inin ayn olaca n belirtmi ,5 mam- Azam Eb Hanifenin namazda Kuran yerine Tevrattan Kurana uygun d en bir ayet okumasnn namaz bozmayaca n ve namazn sahih olaca n syledi ine de inmi tir.6 Konumuzun bu ksmna kadar Tevratn tahrifi konusunda beyan edilen gr inceledik. Tevratn lfzen ve manen tahrif edilmi oldu una, ikinci olarak tefsirinin tahrif edilmi oldu u gr ne ve son olarak da Tevrat lafznn az bir ksmnda tahrifi kabul edilip Tevratn tefsirdeki tahrifin daha fazla oldu unu savunan gruplarn gr lerine ksaca de indik. zellikle nc gruba giren Sleyman Ate in
1

srailo ullar

kssalarnn da de i tirilmesinin mmkn olmayaca n syleyece i yerde bunun aksini

Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 127131. Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 249251. 2 Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 251. 3 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 189. 4 Enm, 20. 5 Bkz. Al, 1819. 6 Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Sa. 1, s. 16.

37 gr lerini aklarken, kendi iinde d m oldu u tutarszlklara da yer vermeye al tk. Son olarak namaz iinde Tevrattan ya da ncilden bir blm okumann namazn sahihlik derecesini etkileyip etkilemedi i tart masnda limlerin bir ksmnn bu durumun namaz etkilemeyece i ve namazn sahih olaca gr n savundu unu (Ate de dhil), di er ksmn ise tahrif edilmi bir Kitabn ayetlerinin namazda okunamayaca n savundu unu grdk. Bu konuya k tutmas amac ile imdi de Yahudi kaynaklarna gre Tevratn tahrifi meselesine ksaca de inmeyi uygun grmekteyiz. Eski Ahidde bulunan bilgilere gre Musaya gelen vahyin kapsamnn bu gnk Tevratn hacmi kadar olmad belirtilmektedir. Mesela Ye u Kitabnda, Musann kitabnn bir mezbah yani 12 ta zerine yazl oldu u belirtilmektedir. Rabblerin aklamasna gre de bu hali ile Tevratn 12 ta zerine yazl olmas imknszdr. Yani bugnk Tevrat muhtevasnn tamamyla Musaya ait oldu unu syleyemeyiz.1 Musadan ok sonra tespit edilmi olan Tevratn asl yapsn koruyamad n devaml de i ikli e u rayp tahrif edildi ini ise Rabban kaynaklardan renmekteyiz. nceleri Bugnk Tevratn Musaya verilen Tevrat oldu unu ve hi de i ikli e u ramad n syleyen Ortodokslu un temelini olu turan Rabban kaynaklar sonradan Tevratn tahrif edilmesinden dolay iinde bilgi yanl lklarnn ve eli kilerin bulundu unu sylemi ve eli kiye d m lerdir. Ayrca Tevratn Musaya yazl ve szl olarak verildi ini iddia ederek Rabblerin yorumunu ieren Szl Tevrat daha de erli saym lardr.2 Gnmzde ise kimi Yahudiler, Rabban kaynaklarn temelini olu turan, Tanr, yorumlaryla birlikte, Tevrat harf ve kelimeleriyle Musaya yazdrm tr anlay n terk ederek, Tevrat asrlar boyu tedricen geli en, Tanrnn yazdrd kutsal kitap olarak grmemi , Tevratn ilh ve be er unsurlar ta yan kitaplar koleksiyonu oldu unu savunmu lardr.3

1 2

Bkz. Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 258. Bkz.Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 260. 3 Daha geni bilgi iin bkz. Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 165205. Paac, Kuran Kerim I nda Vahiy Gelene ine(Kitab- Mukaddes Ba lamnda) Bir Bak , slm Ara trmalar, s. 181182.

38 Konumuza son vermeden nce Tevrat mfessirlerinden Adam Clarkn u

szlerinden de bahsetmeliyiz. Clark: Tekvin 36: 3239.* pasajlarn Tevratn do ru bir nshasna ha iye olarak yazld n, sonra onu istinsah eden birinin, bunlar Tevrat metninden sanp Tevrata soktu unu kesinli e yakn bir biimde kuvvetle zannediyorum. demi tir.1 Bu konuda Sleyman Ate bu rnekleri o altmann mmkn oldu unu, Tevrat yeniden derleyen Ezrann dahi ona neler katt nn bilinmedi ini ve Babil esaretinden sonra derlenmi olmas sebebiyle Tevratta Babil szlerine de fazlaca rastland n bildirmektedir. Ayrca Ate , Kuran- Kerimin Peygamber dneminde Yahudilerin ellerinde bulunan Kitab -temeli ilah oldu u iin- ilah Kitap kabul etti ini, e itli dnemlerdeki peygamberlerce derlenmi olsa bile, esas itibar ile ilhama dayal oldu u iin Yahudilere Ehlul-Kitab ( lah Kitab sahibi ) denildi ini bildirmi tir.2 Kurann kelimeleri yerlerinden tahrif ettiklerinden kast ise Yahudilerin kitab tahrif ettikleri de ildir. nk ayetin devam, Sizin yannzda bulunan do rulayc olarak indirdi imiz bu (Kuran)a inann demekte, bu da Kurann Yahudilerin elinde bulunan Kitabn do rulu unu onaylad n kantlamaktadr. Ate burada, E er Kitap bozulmu , tahrif edilmi ise Kuran nasl o Kitab do rulayc olur? Bu eli kidir. Kuranda eli ki yoktur diyerek tart ma yaratan bu gr n aklamalarna eklemi tir.3 Sonu olarak, ok uzun bir tarihe sahip olan Yahudilerin kitaplarn koruyamadklarn, kutsal metinlerin iine giren yorumlarn zaman iinde vahiy mahsul gibi algland n ve Yahudi Rabblerin de do rulamas ile Tevratta tahrifin oldu una de indik. Fakat Tevratn baz ayetlerinin Kuran- Kerimin ayetleri ile rt mesi de bize Tevratta olan tahrifin tm kitab kapsamad nn kant olmu tur. Bu sebeple Mslmanlar Tevratta tahrif olsa bile yine de onu Allahn kelam saym lar ve bu konuda syleyecekleri szlerde ihtiyatl davranm lardr.

Edomda Bearun o lu Bela kral oldu ve ehrin ad Dinhaba idi. Bela ld ve onun yerine Botsral Zerahn o lu Yobab kral oldu. Yobab ld ve onun yerine Temanlerin diyarndan Hu am kral oldu. Hu am ld ve Moab krnda Midyan vuran Bedad o lu Hadad onun yerine kral oldu ve ehrinin ad Avit idi. Hadad ld ve onun yerine Masrekal Samla kral oldu. Samla ld ve onun yerine rmak kenarndaki Rehobottan olan aul kral oldu. aul ld, onun yerine Akborun o lu Baal-hanan kral oldu. Ve Akborun o lu Baal-hanan ld ve onun yerine Hadar kral oldu ve ehrin ad Pau idi ve karsnn ad Mezahabn kz, Matredin kz Mehehtabeldi. Tekvin, 36: 3239. 1 Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 469. 2 Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 469. 3 Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 470.

39 2.5. Firavun ve Musa Kuranda srailo ullar ile ilgili kssalarn fazlaca bulunmas Hz. Muhammedin Yahudilerle ayn ehirde yan yana ya amas ve Mslmanlarn Yahudilerle olan Mekkede m riklerle, Medinede Yahudilerle ili kisinden kaynaklanmaktadr.

mcadele etmek zorunda kalan Hz. Peygambere bu konuda inen ayetler olduka fazladr. Kuranda birok ayette Hz. Musa ve Firavun arasndaki ili kiden bahsedilmektedir. imdi de Firavunun srailo ullarna yaptklarna ve Allahn onlar nasl korudu una de inece iz. Sizi Firavun ailesinden de kurtarm tk. Hani (onlar) size azabn en ktsn reva gryor, o ullarnz bo azlayp, kadnlarnz sa brakyorlard ve bunda sizin iin Rabbinizden byk bir imtihan vard. Sizin iin denizi yarm , sizi kurtarm ve Firavun ailesini bo mu tuk; siz de bunu gryordunuz.1 Msr kral (Firavun) grd bir rya zerine srailo ullarndan do acak bir ocu un tahtn ele geirece ini anlam ve bu sebeple srailo ullarndan do acak tm erkek ocuklarn ldrlmesi emrini vermi tir.* Bu olay Kitab- Mukaddeste de gemektedir. Glenen srailo ullarnn olas bir sava ta kar taraf ile birle mesinden korkan Firavun, ebelere do acak erkek ocuklarn ldrlmesini emretmi ,2 fakat merhametli ebelerin bazen bu emri uygulamamas ve Yce Yaratcnn takdiri ile kurtulan ocuklar da olmu tur. te Musa da Rabbin takdiri ile annesi tarafndan sandk iinde nehre braklm , bu sandk ilah hikmet ile Firavun ailesince bulunmu ve aile Musay evlat edinmi tir.3 Bu olay Kuranda yle gemektedir: (Sen do du un zaman) annene vahyedileni vahyetmi tik: Onu sand a koy suya at; su sahile braksn; onu benim de d manm onun da d man olan biri alacaktr. Gzmn nnde yeti tirilmen iin senin zerine benden bir sevgi koydum. Kz karde in gidip ona bakacak birini size gstereyim mi? diyordu. Bylece seni annene geri verdik ki, gz aydn olsun, zlmesin. Sen, bir de adam ldrm tn, o zaman da seni tasadan kurtarm ve seni iyice denemi tik. Medyen halk arasnda yllarca kaldn. Sonra takdir etti imiz bir vakitte bize geldin ey Musa! Seni kendim iin yeti tirdim. Sen ve karde in, ayetlerimi gtrn, beni anmakta gev eklik etmeyin. Firavuna gidin, nk o azd. Ona
1 *

Bakara, 4950; Kasas; 4. Muhammed Abduh bu rivayetin sa lam bir senedi olmad n ayrca tarih gereklere de uymad n bildirmekte, asl olayn Kitab- Mukaddeste anlatlan gibi oldu unu sylemektedir. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 162. 2 Bkz. k 1:822. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 163.

40 yumu ak sz syleyin belki bir t alr veya korkar.1 Grld gibi Musann do umu ve bymesinin Allah gzetiminde oldu undan bahseden ayetler ayrca onun, Allah tarafndan korundu una da i aret eder. Musa delikanllk a nda, bir Msrl ile kavga etmekte olan srailo ullarndan bir ki iyi ayrmak isterken bir yumrukla Msrlnn lmne sebep olmu , bu sebeple Msrdan kap Medyene gitmi tir. Bylece Allah onu hapis ya da ldrlme tehlikesinden korumu tur. Medyende on yl kalan Musa orada bir aileye hizmet ederek hem olgunla m hem de evlenmi tir.2 Burada i i biten Musa daha sonra peygamberlikle grevlendirilmi tir.3 Bu olaylar Tevratn k 2. Babnda da anlatlmaktadr. Ayrca Musann do umu ve yeti tirilmesi4, Msrly ldrmesi ve Medyene ka 5, Medyene gelip evlenmesi6, hizmet sresinin bitmesi ve ailesi ile Msra dn 7 Kuranda ayrntl olarak anlatlm tr. Firavunun acmaszca kyd canlara ra men Allahn takdiri ile srailo ullarndan birisi hem kendi evinde bym hem de zamanla onun kar sna peygamberlik iddias ile km tr. Musa srailo ullarn Msrdan karp Filistine gtrmek isteyince iyice sinirlenen Firavun, Musann peygamberli ini reddetmi ve gsterdi i mucizelerin de onun bir byc oldu unun kant saym tr. Bu davran n sadece Firavuna zg oldu unu syleyemeyiz. Tarih boyunca birok kavmin zalimleri ilah kudreti inkr etmi ve uyar alm tr. te Musa ve Firavun arasnda geen bu diyaloglara Kuran birok ayetinde yer vermi tir. Bu ayetlere bakacak olursak hangi kavimlerin uyarld n grrz. O ordularn haberi sana gelmedi mi? Yani Firavun ve Semdun?8 Onlardan nce Nuh kavmi, Resliler ve Semd da yalanlam t. d, Firavun ve Lutun karde leri de. Eykeliler ve Tubba kavmi de.9 phesiz Firavunun kavmine de uyarclar gelmi ti. Onlar btn ayetlerimizi yalanladlar. Biz de onlar galip ve kudretimize layk bir ekilde yakaladk.10 Onlardan nce Nuh kavmi, d ve

1 2

Th, 3645. Bkz. Kasas, 2228. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 430. 4 Bkz. Kasas, 714. 5 Bkz. Kasas, 1522. 6 Bkz. Kasas, 2328. 7 Bkz. Kasas, 2935. 8 Bkz. Burc, 1718. 9 Bkz. Kf, 1214. 10 Bkz. Kamer, 4142.

41 kazklar sahibi Firavun yalanlam t.1 Bu ayetler Allahn gnderdi i peygamberleri yalanlayp onlara i kence eden Firavun, Resliler, d, Lt, Eyke ve Tubba kavimlerinin nasl iddetle cezalandrld n ve helak edildi ini anlatmaktadr.2 Kf suresi 1214. ayetlerde ilk defa Res, Eyke ve Tubba kavimlerinin ad gemektedir. Peygamberleri yalanladklarna gre bu kavimlere de peygamber gnderildi ini grmekteyiz. Furkan ve Kf suresinde ashbur-ress tabiri bir kez anlmaktadr. Tubba adna da Kf suresinden ba ka bir ayette rastlanmamaktadr. Eyke halkndan ise 4. ayette bahsedilmektedir. Peygamberin yeti ti i ortamda Araplar arasnda Hud ve Salih kssalar gibi Eykelilerin ve Tubba kavminin kssalar da anlatlmaktayd. Dolaysyla Kuranda bu kavimlerden ok ksa olarak bahsedilmesi, dinleyenlerin bu olaylar bildiklerinin gstergesidir. Bylece Kuran bu olaylar anlatma slubunu de il, sadece bilinenleri hatrlatma slubunu semi tir.3 Zaten Tevrat, ncil ve Kuran vahiy mahsl olup bu kitaplar birbirlerini aklayc konumdadrlar.4 Tekrar konumuza dnecek olursak, Medyenden yola kan Musann bu yolculuk esnasnda vahye mazhar oldu unu grrz. Hani o, bir ate grm t de ailesine: Siz durun, ben bir ate grdm, belki ondan size bir kor getiririm yahut ate in yannda bir yol gsteren bulurum demi ti. Ate in yanna gelince kendisine: Ey Musa diye seslenildi. Ben, (evet) Ben senin Rabbinim! Pabularn kar. Zira sen kutsal vadide, Tuvadasn. Ben seni setim imdi vahyolunan dinle. Muhakkak Ben, (evet) Ben Allahm; Benden ba ka Tanr yoktur. Bana kulluk et ve beni anmak iin namaz kl5 Bu ayetlerde Musann Allah ile konu tu u6 ve kutsal vadi Tuvada peygamberlikle grevlendirildi i anlatlm , bu olaya Neml, 7; Kasas, 29 ve Naziat, 15. ayetlerde de temas edilmi tir. Neml suresi 7. ayette Musa ya hitaben sylenen szler ise e itli yorumlar beraberinde getirmi tir. Oraya gelince kendisine seslenildi: Ate in iinde bulunan da,
1 2

Bkz. Sd, 12. Bkz. Ate , sraio ullarl , Kuran Ansiklopedisi, C. VI, s. 268. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX,1991, s. 20. 4 Bkz. Baki Adam, Kurann Anla lmasnda Tevratn Rol slm Ara trmalar, C. IX, 1996 Sa. 1 4, s. 167. 5 Th, 1015. 6 Bunun mahiyetini Allah bilir. Bir insann Allah ile konu mas, insann insan ile konu mas gibi d nlmemelidir. E ariye gre Allah, Musaya harf ve ses olmayan kadm szn i ittirmi tir. Mutezile Allahn kadm sz oldu unu kabul etmez. Allah, Musaya a rma i lemini a a gibi bir cisimde yaratm tr. nk a rma Allahn kelamdr. Allah diledi i zaman bunu yapmaya kdirdir. Maverannehirli Ehl-i Snnet ise kadm szn kabul etmekle beraber, Musann i itti i szn kadm olmayp Allahn a ata yaratt bir ses oldu unu sylemi lerdir. Onlara gre i itilen ey yaratlm olan sestir. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 427.

42 evresinde olan da mbarek klnd Bu konuda Raz, ate in yani, nurun iinde olann Musa, evresindekilerin de melekler oldu unu iddia etmi tir. Zemah er ate in iindekinin Musa, evresinde bulunanlar da kutsal topraklar olarak yorumlam tr. Ate e gre ise Ate eklinde grnen nurun iinde bulunan Musadr. evresinde olan da Musaya tecelli eden vahiy nurunun evresinde toplanan insanlar yani, ona tabi olan mminlerdir. Yce Allah gerek Musann, gerek ona inen nurun evresinde toplanan mminlerin mbarek klnd n bildirmektedir.1 Musaya peygamberlik verilmesini bildiren ayetlere2 genel olarak bakacak olursak ayetleri ksmda inceleyebiliriz. lk ksm Musa ve Allah arasnda geen diyalog, ikinci ksm Musaya bu esnada verilen mucizeler ve son ksm ise azm olan Firavunun uyarlmas emridir. Sa elindeki nedir ey Musa? O, asamdr dedi, ona dayanyorum ve onunla davarma yaprak silkeliyorum ve onda benim daha birok ihtiyalarm var. (Allah ) buyurdu: Yere at onu ey Musa! Musa onu yere att bir de ne grsn, o, ko an kocaman bir ylan! (Allah): Al onu dedi, korkma biz onu yine ilk durumuna sokaca z. Elini (sol) yanna sok; bir hastalk olmadan, ayr bir mucize olarak bembeyaz bir durumda ksn ki sana en byk mucizelerimizden bazlarn gstermi olalm.3 ni srasna gre ilk defa Th suresinde bahsedilen Tuvada bulu ma, Musaya verilen iki mucize ve Musann elinin parlamas olayndan Tevratn k Kitabnn 3. ve 4. Bablarnda da bahsedilmi tir.4 Ayetlerin devam olan nc ksmda ise Musann Firavuna uyarc olarak gitmesi istenmi tir.5 Musa bu emir kar snda gnlnn geni letilmesini6 yani sabrl klnmasn, i inin kolayla trlmasn7 ayrca dilindeki tutukluk iin de karde i Harunun kendisine yardmc verilmesini8 Allahtan niyaz etmi tir.9 Musa ve Harunun ilah emri almasndan sonraki a ama Firavuna gitmek olmu tur. Bu ayetlerde de Firavunun zulmnden ve Musaya verilen mucizelerden bahsedilmektedir.

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, 1990, C. VI, s. 364. Th, 1015; Neml, 7; Kasas, 29; Naziat, 15. 3 Th, 1724; Ayrca bkz. Neml, 1013; Kasas, 30-34. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, stanbul 1990, C. V, s. 428. 5 uar, 11; Th, 24, 43. 6 Th, 25. 7 Th, 26. 8 Th, 27-32. 9 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 427.

43 Sen ve karde in ayetlerimi gtrn, beni anmakta gev eklik etmeyin. Firavuna gidin, nk o azd. Ona yumu ak sz syleyin, belki t alr veya korkar. Dediler ki: Rabbimiz, onun bize ta knlk etmesinden yahut iyice azmasndan korkuyoruz. Korkmayn dedi, ben sizinle beraberim, i itir ve grrm.1 Musa ve Harun tedirginliklerini Allaha bildirmi ler ve Onun deste ini arkalarna alm lardr. Ondan sonra Musay mucizelerimizle Firavuna ve onun ileri gelen adamlarna gnderdik, ayetlerimize hakszlk ettiler, fakat bak bozguncularn sonu nasl oldu! Musa dedi ki: Ey Firavun! Ben lemlerin Rabbi tarafndan gnderilmi bir eliyim Firavun kavminden ileri gelen bir topluluk dediler ki: Bu ok bilgili bir bycdr Bycler Firavuna gelip: E er stn gelirsek elbet bize bir mkfat var, de il mi? dediler2 Firavun Msrda emri altnda bulunan delil getirdim, artk srailo ullarna eziyet etmekteydi. srailo ullarn Peygamberlik iddiasn Firavuna ispatlamaya al an Musa, Size Rabbinizden ak srailo ullarn benimle gnder!3 ayeti ile Msrdan karmak istemi , fakat Firavunun adamlar onu byclkle sulayp Msrllar yurtlarndan karmak iin al t n Firavuna bildirince, buna ok kzan Firavun Musaya kar tm kentlerden usta bycler getirtip onun bylerini bozmalarn istemi tir.4 Ortak bir bulu ma zaman belirlenmi tir. Bulu ma zamanmz Ss (Bayram) gn ve insanlarn topland ku luk vakti olsun. Firavun dnp gitti ve hilesini toplad, sonra geldi. Musa onlara: Yazk size, dedi. Allaha yalan uydurmayn, sonra O, bir azab ile kknz keser5 Musann uyarlarna aldrmayan bycler Musann da sadece bir byc oldu unu ve yurtlarn ele geirme amacnda oldu unu sylemeye devam etmi lerdir.6 Bulu ma yerinde toplanan halkn nnde nce bycler hnerlerini sergilemi tir. Dediler ki: Ya Musa nce sen at ya da nce atan biz olalm. Hayr, siz atn dedi. Bir de ne grsn, bylerinden tr onlarn ipleri ve sopalar, kendisine gerekten ko uyor gibi grnyor. Bu yzden Musa iinde bir korku duydu. Biz korkma dedik, stn gelecek sensin, sen!7 ini korku kaplayan Musaya Allah tarafndan
1 2

Th, 42-47. Arf, 103-104, 109, 113. Bkz. uar, 40-42. 3 Arf, 105. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, stanbul 1989, C. III, s. 380. 5 Th, 5962. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 438. 7 Th, 6569, bkz. Arf, 115117; Yunus, 8081.

44 korkmamas vahyedilmi yorumlarken ve onun galip gelece i bildirilmi tir.1 Ate bu ayetleri

yle demektedir: Bycler gz hileleri ile de neklerini yryor

gsteriyorlard. Bir gr e gre bycler iplere cva srp de neklerin iine yerle tirmi ler, ak havada yere atlan de neklerin iindeki cva gne in altnda snp geni leyince, iten yapt basn ile de nekleri kprdatm , halk ise de neklerin by ile hareket etti ini sanm tr.2 Bycler hnerlerini sergiledikten sonra sra Musaya gelmi tir. Allahn vahyi ile de ne ini yere atan Musa tm byclerin oyununu bozmu tur.3 Biz de Musaya sn at diye vahyettik. Bir de baktlar ki o, onlarn uydurduklarn yakalayp yutuyor. Gerek ortaya kt ve onlarn btn yaptklar batl oldu. Orada yenildiler, kk d tler.4 Tm bu olaylar kar snda bycler secde etmi tir. Ve bycler secdeye kapandlar: lemlerin Rabbine inandk! dediler. Musa ve Harunun Rabbine! Firavun: Ben size izin vermeden ona inandnz m? dedi. Bu bir tuzaktr, ehirde bu tuza kurdunuz ki, halkn oradan karasnz ama yaknda (ba nza gelecekleri) bileceksiniz! Elbette ellerinizi ve ayaklarnz aprazlama kesece im, sonra hepinizi (hurma dallarna) asaca m! Dediler ki, biz zaten Rabbimize dnece iz! Rabbimizin bize gelen ayetlerine inand mz iin alyorsun. (Ey) Rabbimiz, zerimize sabr bo alt ve bizi Mslmanlar olarak ldr.5 Allahn yreklerine verdi i ilham ile secde eden bycler lemlerin Rabbine inandk dedikten sonra zellikle, Musa ve Harunun Rabbine diyerek de Firavunun kendisini tanr sanmasna atfta bulunmu lardr. Firavun da bycleri Musa ile nceden anla ma yapmak ile sulam , onlarn ellerini ve ayaklarn aprazlama kesece ini bildirmi tir. Firavunun byclere ynelik bu tehdidine Kuran ba ka ayetlerinde de yer vermi tir.6 Firavun ve bycler arasnda geen diyaloga Ate u yorumu getirmi tir: Firavun gerekten dedi i gibi yapt m, byclerin ellerini ayaklarn apraz kesip onlar hurma dallarna ast m bilmiyoruz. Ayet, (Arf, 126) mmin byclerin dua sahnesiyle kssay kapatmaktadr. in byle kapanmas, okuyucuya d nme pay

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 380. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 380. 3 Bkz. Arf, 117120; Th, 6971; uar, 45-48. 4 Arf, 117120. 5 Arf, 120127. 6 Bkz. Th, 7074; uar, 4952.

45 brakmaktadr. Zihin olayn sonucu zerinde d nr. Sahnenin byle kapanmas daha etkilidir. Mamafih, Firavunun dedi ini yapt anla lmaktadr.1 Tm bu olanlara kar lk Firavun inadndan ve zulmnden vazgememi tir. Firavunun h mna u ramaktan korktuklar iin srailo ullarndan ok az kimse Musaya inand n aklama cesaretini gsterebilmi tir.2 Haddi a an Firavunu durdurmak pek mmkn olmam tr. ... O (insanlar ezip) ycelen, haddi a anlardan biri idi.3 Musaya, Firavunu ve onun toplumunu ikna etmesi iin dokuz mucize verilmi tir: Andolsun biz Musaya ak ak dokuz ayet (mucize) vermi tik.4 Firavun bu ak mucizelere ra men Musaya Bence sen sihirle donanm sn demi Musa da Firavuna, Ben de seni mahvolmu gryorum cevabn vermi tir. Ayetlerde bahsedilen dokuz mucize unlardr5: Ejderha olan de nek, k saan el, ktlk yllar, rnlerin eksilmesi, tufan, ekirge, kml, kurba a ve kan. Fakat Firavun ve yanda lar bunlardan ders almam lar, durumlarndaki dzelmeyi kendilerinden, ba larna gelen musibetleri ise Musa ve srailo ullarnn u ursuzlu undan bilmi lerdir. Bizi bylemek iin ne kadar mucize getirirsen getir, biz sana inanacak de iliz.6 diyen toplum gelen azap kar snda da, Ey Musa! dediler. Sana verdi i sz uyarnca bizim iin Rabbine dua et; e er bizden azab kaldrrsan muhakkak sana inanca z ve mutlaka srailo ullarn seninle beraber gnderece iz!7 demi ler ama bela stlerinden kalkar kalkmaz yine bildikleri gibi davranm lardr. Musann asasn suya vurmas ile e meleri, rmaklar, glleri kan olmu tur.8 Musann mucizeleri Tevratta da yle gemektedir: Kavmimi salver ki bana ibadet etsinler. Yoksa kavmimi salvermezsen, i te ben senin zerine ve senin evlerinin iine at sinekleri gnderece im... Ve Firavunun evine ve kullarnn evlerine pek ok at sine i geldi ve at sinekleri yznden btn Msr diyarnda memleket harab oldu.9 Ate , Tevratta at sine i olarak

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 381. Bkz. Yunus, 83. 3 Duhn, 31. 4 sr, 101. 5 Bkz. Neml, 10, 12; Arf, 130, 133. 6 Arf, 132. 7 Arf, 133. 8 k , 7: 17. 9 k , 8: 2125.

46 bahsedilen azaptan, Kuranda kml, ekirge gibi uan ama daha kk bir hayvan olarak sz edildi ini belirtir.1 Bu ayetlere ra men uslanmayan ve imana gelmeyen Firavun, kendi ailesinden olup da imann gizleyen bir adam tarafndan, Musaya ktlk yapmamas konusunda uyarlm , ama Firavun nceki kavimlerden Nuh, Ad ve Semudu ayrca Yusufun kssasn anlatan bu ki iyi hi dikkate almam tr.2 Hatta veziri Hmna Musann Rabbine ula abilmesi iin kendine bir kule yapmasn emretmi tir. Ey Hmn3! Haydi benim iin amurun zerine ate yakarak (tu la imal et) bana bir kule yap belki Musann Tanrsna karm, nk ben onu yalanclardan sanyorum. O (Firavun) ve askerleri orada haksz yere
4

byklk

tasladlar

ve

kendilerinin

bize

dndrlmeyeceklerini sandlar ayetinde Firavun Musann tanrsn gklerde aram , yle bir tanr bulamayaca n bildi i iin de Musay yalanclkla sulam , bunun zerine Allah da onlara etin bir azap vermi tir.5 Burada Hmnn kimli i ile ilgili tart malar konusunda Ate , u yorumu yapm tr: Tarihiler Hmnn, Firavundan ok sonra geldi i, o devirde mevcut olmad , Firavunun de il, ran Kisrsnn veziri oldu unu sylerler. Ancak o kanaatteyiz ki, Hz. Peygamber devrinde Hmnn Firavunun veziri oldu u rivayeti biliniyordu. Kuranda bu olay halkn bildi i biimde hatrlatlmak suretiyle t verilmi tir. nk Kurann amac tarih anlatmak de il, bilinen kssalar hatrlatp t vermektedir.6 Kurann buradaki amac, ad geen milletlerin zelliklerini belirterek, Hz. Muhammede bilgi ve duruma gre teselli vermektir.7 imdi, bu kadar uyarya, mucizelere, Musann kendisine gnderilmesine8 ra men bunlar kulak ard eden Firavuna verilen azaba de inelim. Musann peygamberli ini kabul etmeyen Firavun ve ordusu Msrdan kmak isteyen Musa ve kavminin ardna d m ve o ibret verici azap onlar bu esnada yakalam tr.9 srailo ullarn denizden geirdik; Firavun ve askerleri de zulmetmek ve saldrmak
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 383384. Bkz. Mmin, 2836. 3 Ankebut, 39-40; Mmin, 23; Kasas, 6,8,38. 4 Kasas, 38-39. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VIII, 1990, s. 7880. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VIII, 1990, s. 81. 7 Bkz. Abdullah Aydemir, Tefsirde srailiyat, Ankara ?, s. 69. 8 Yunus, 75, 79, 83, 88, 90; Hd, 9698; Mmin, 2329, 3637, 45, 46; Zuhruf, 4656; Duhn, 17, 30 31; Zariyat, 38; brahim, 6; Mminn, 4546; Hakka, 910; Naziat, 17; Ankebut, 3940; Bakara, 49 50, Enfl, 52, 54; l-i mrn, 11. 9 Bkz. Bakara, 50; Arf, 136; Enfl, 52, 54; Kasas, 4042; Ankebut, 3940; Zuhruf, 5556; Zariyat, 38.

47 iin onlarn arkalarna d t. Nihayet bo ulma kendisini yakalaynca (Firavun): Gerekten srailo ullarnn inand ndan ba ka Tanr olmad na inandm, ben de Mslmanlardanm! dedi. imdi mi? Oysa daha nce isyan etmi , bozgunculardan olmu tun.1Bu ayetten de anla laca zere Firavun ve askerleri Kzldenizde bo ulmu tur. Musa Allahtan ald vahiy ile de ne ini denize vurmu , Musa de ne iyle vurunca deniz yarld, her blm kocaman bir da gibi oldu2 alan yoldan gemi , Firavun da bu yola girince denizin kapanmasyla bo ulmu tur.3 Ate , Bakara 49. ve 56. ayetlerin yorumuna yedi sayfa ayrm tr. Hz. Musann denizi asas ile yarmas olay da takriben bir sayfa kadar i lenmi tir. Ate , burada konu ile ilgili olan uara 63. ayeti de zikretmi ve aklanmasnda, Musaya verilen emir ile yarlan denizin yolun iki tarafnda birer da gibi ykseldi inden bahsetmi tir. Buraya kadar de i ik bir gr ne rastlamad mz Ate , cmlenin devamnda farkl bir gr yle beyan etmektedir: Kzldenizin imdi Svey Kanalnn ba langc olan kuyruk ksmnda deniz ekilince iki ky, birer da gibi ykselir. Ayete klli frkn ile denizin bu dar yerindeki iki ky da kastedilmi olabilir. demi ve de indi imiz bu gr nn d nda, denizin yarlmas olaynn bir gel-git olayndan ibaret olabilece i ihtimalini de hesaba katm tr. Fakat bu ihtimali aklarken de olayn bir mucize olmasnn inkr edilemeyece ini belirtmi tir.4 Ate , bu gel-git olaynn ok iyi bir zaman ayarlamas ile gerekle ti ine de inerek, gel-gitin ya and esnada denizin ak olmamas durumunda Musa ve kavminin kar ya geemeyece ini dile getirmi tir. te gel-git olaynn tam zamannda ya anm olmas da Ate e gre, Allahn srailo ullarna byk bir ltfudur.5 Ayrca Ate , olayn Tevratta bahsedilen ksmnda6, denizin ekilmesinin rzgra ba l oldu undan bahsedildi ini bizlere aktarr.7 Bakara suresinde denizin kapanmas ile ilgili ayetlerin tefsirinde farkl bir gr ten bahsetmeyen Ate , Arf 136. ayette8 nem arz eden de i ik bir yoruma yer vermi tir. Ate , Re id Rzann Tefsrl-Menrndan, Firavunun anlatld gibi
1 2

Yunus, 9091. uara, 63. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, stanbul 1988, s. 163164. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 164. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 164. 6 Bkz. k , 14: 21. Ve Musa deniz zerine elini uzatt ve Rab btn gece kuvvetli ark yeli ile denizi geri evirdi ve denizi kara etti ve sular yarld. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 440. 8 Biz de onlardan aldk, onlar yemm (su) de bo duk!...

48 Kzldenizde bo ulmad gr n nakletmektedir. Re id Rzaya gre: Musann atld yemm Nil idi. O halde Firavunun bo uldu u su da yemm (yani Nil)dir.1 Ate in, Re id Rzann bu gr nn ba na ya da sonuna kendi cmlelerini eklememi olmas bu gr savunup savunmad konusunda bize bir bilgi vermemektedir. Fakat bu gr tefsirine alm olmas ve bir itirazda bulunmamas buna lml bakt nn bir kant olabilir. Firavun ve Musa kssasnda son olarak de inmek istedi imiz ayet udur: Bugn senin bedenini kurtarp bir tepeye ataca z ki senden sonra gelenlere ibret olasn. Ama insanlardan o u bizim ayetlerimizden gafildir.2 Firavunun cesedinin korunmu olarak kalaca ndan bahseden bu ayet tanrlk iddiasnda bulunanlara ibret olacaktr. Bu olay Firavunun dnyadaki cezas olup, ahiretteki cezasn ise u ayet belirtmektedir3: Nihayet Allah, onlarn kurduklar tuzaklarn ktlklerinden bu zat korudu. Firavunun kavmini ise kt azab ku atverdi. Onlar sabah ak am o ate e sokulurlar. Kyamet kopaca gn de: Firavun ailesini azabn en etinine sokun denilir.4 Musa ve Firavun mcadelesi, grld gibi Kuranda olduka geni yer almaktadr. Kurann Firavun hakknda verdi i bilgiler Eski Ahidle uyu sa da baz ynlerden daha farkl ve ayrntldr. rne in, Eski Ahidde Firavunun kz, Kuranda kars olarak anlm tr.5 srailo ullarnn tarihi serveni Eski Ahidin, k , Levililer, Saylar ve Tesniye blmlerinde uzunca anlatlm tr. Fakat Eski Ahidde tarih slbuyla ok uzun tutulan bu olaylar, Kuranda da t vermesi ve hatrlatc olmasndan dolay uzunca anlatlmam tr. Ne var ki, tefsirlerde bu ksa olaylar ok geni letilmi ve tefsirlere ok garip rivayetler de eklenmi tir. Ate e gre, tefsirdeki bu rivayetlerin bugnk Tevratta bulunmamas tefsire kaynaklk eden Kitab- Mukaddes paralarnn gnmzde mevcut olmad n gsterir. Hz. Peygamber devrindeki Kitab- Mukaddes nshalarnn anlatt olaylar, Yahudiler, Hristiyanlar veya Kitab- Mukaddesten bir renmi ve insanlara duyurmu tur.6
1 2

eyler

renmi baz Araplar tarafndan anlatlrd. Ancak Hz. Muhammed bunlar vahyen

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 385. Yunus, 92. 3 Afif Abdl-Fettah Tabarra, Kuranda Yahudi Men ei ve Karakterleri, ev. Mehmet Aydn, Konya 1978, s. 256. 4 Mmin, 4546. 5 Bkz. Ate , Firavun, Kuran Ansiklopedisi, C. VI, s. 278. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 386387.

49 Kavmini Msrdan karmak isteyen Musann durumuna gelecek olursak, Firavun ilk nce Musaya izin verme e iliminde bulunmu ama daha sonra Musay siyas gc ele geirme sevdas ile sulam tr.1 Firavun srailo ullarn gnderirse lkenin i gc kaybedece ine ve yaplmakta olan i lerin yarm kalp lkesinin zarar edece ine inanmaktayd. kinci olarak da Msrdan ayrlan srailo ullarnn Msrn kuzeyindeki d manlarla birle ip kendisini zor durumda brakabileceklerini d nmekteydi.2 Musa kendisine verilen mucizeleri art arda sralasa da, saltanatnn elden gidece i korkusu ile Firavun bunlar grmezden gelmi , onu byclkle sulam , bylece Musa srailo ullarn Msrdan karma i ini gizlice yrtm t. Bu olaydan haberdar olan Firavun ve askerleri onlar Kzldenizi geerken yakalam fakat mucizev bir ekilde Musann vahiy sonucu asasn suya vurmas ile alan deniz, Firavun ve askerleri onlara yeti ince tekrar mucizev bir ekilde kapanm tr. Girdi i suyun iinde iken, Musann Rabbine iman etti ini syleyen Firavunu ac bir azap yakalam ve gelecek nesillere ibret olmas amac ile secde etmi haldeki cesedinin ilah hikmet ile kyya vurmas sa lanm tr. Tefsirinde Firavun ve askerlerinin bo ulmas ile ilgili detayl bir aklama yapmayan Ate , birok ayette bahsedilen3 bu olayn mevcut Yahudi kitaplarnda bulunmad n sylemi tir. Bu olayn Hz. Peygamber dnemi Yahudilerince bilinmekte oldu unu fakat zamanla bu parann kayboldu unu belirten Ate , aksi takdirde Yahudilerin Byle bir ey yok! diye itiraz edebileceklerini ama byle bir itirazn da gerekle memi oldu unu aklamalarna eklemi tir.4 2.6. Tr- Sn, On Emir ve Altn Buza ya Tapnma srailo ullarnn Musa nderli inde Kzldenizi a arak Firavun ve askerlerinin zulmnden nasl kurtuldu unu daha nceki konumuzda i lemi tik.5 Esasen srailo ullar Musay bir peygamber de il, onun kendilerini Msrdaki esaret hayatndan kurtaracak ki i olarak grmeleri sebebiyle etrafnda toplanm lard. Hatta Msrdaki rahatlklarn lde bulamaynca Musa ve Haruna isyan edip, Ke ke
1 2

Bkz. Th, 63; Yunus, 75, 78, 87; Mmin, 26. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 252; Ayrntl bilgi iin bkz. Ali Say, Firavun, Haman ve Krun Kar snda Hz. Musa, stanbul 1992, s. 3667. 3 Bkz. Arf, 136; Yunus, 9092; sr, 103; Th, 78; uara, 64. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 250. 5 Konuyla ilgili ayetler iin Bkz. Arf, 138141; uar, 6168; Kasas, 34; Yunus, 9093; Duhn, 30 33; Bakara, 4950.

50 Msrda et kazanlarnn ba nda otururken doyuncaya kadar ekmek yerken Rabbin eli ile lseydik, nk btn bu cemaati alkla ldrmek iin bizi bu le kardn1 diyorlard.2 Filistine (Kenan ili) do ru ilerleyen Musa Allahn emri zerine kabilesini Haruna emanet edip i aret edilen da a km tr. Musa Firavunun helakinden sonra otuz gece Rabbine ibadet etmeyi adam , Sn Da nda bu sreyi krk gne karm tr.3 Allah ibadetle me gul olan Musaya niin kavmini brakp abucak geldi ini sormu o da kavminin kendi ardndan geldi ini kendisinin de Rabbini memnun etmek iin acele etti ini sylemi tir.4 Fakat Rabbi Musay uyarm bu krk gnlk sre iinde kavminin Smir adnda birisi tarafndan saptrld n vahyetmi tir.5 Musann kavmine dnp olayn i yzn ara trmasndan nce Musann Tr- Snda alm oldu u On Emire de inmek istiyoruz. Musaya verilen On Emir6, Kuran surelerinde ayr ayr zikredilmi tir. Bu emirler direk Yahudilerden bahseden ayetlerde de il, mminlere hitab eden ayetlerde yer alr.7 Tevratn On Emirden sadece bir tanesi k blmnn 20. Babnda geen, Sebt gnn takdis etmek iin onu aklnda tut. Alt gn i leyeceksin ve btn i ini yapacaksn, fakat yedinci gn Allahn Rabbe Sebttir. Sen ve o lun ve kzn... hibir i yapmayacaksn, nk Rabb gkleri, yeri ve denizi... alt gnde yaratt ve yedinci gnde istirahat etti. Bunun iin Rabb sebt gnn mbarek kld ve onu takdis etti pasajnda Rabbin alt gnlk bir yarat sonunda yorulup bir gn istirahat etti i sylenmektedir. Bu sebeple tm srailo ullar da bu yedinci gnde (Cumartesi) istirahat etmek zorundadr. te bu ksm Kuranla rt memektedir. imdi kar la trmal olarak Tevrat ve Kurana bakalm. 1- Kar mda ba ka ilhlar olmayacaktr.8 2- Kendin iin oyma put... yapmayacak ve onlar nnde secde etmeyeceksin.9

1 2

k , 16: 2-4. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 253. 3 Arf, 142-145. 4 Th, 83-84. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 444. 6 k , 20: 1-15. 7 Konu ile ilgili olarak bkz. Bakara, 83,224-225; Mide,33,38, 89; Mmtehine, 12; Nisa, 29,36; Enm, 151-153; Hacc, 30; Nr, 30-31; Furkn, 68-72; Ankebut, 8; Lokman, 14; sr, 32; Duh, 9; Cin, 18; Nahl, 36; Ahkaf, 15. 8 k , 20: 3. Kr . Bakara, 83; Nahl, 36; sr, 23; Cin, 18. 9 k , 20: 4. Kr . Hacc, 30.

51 3- Rabbin ismini bo yere a zna almayacaksn.1 4- Babana ve anana hrmet et.2 5- Katletmeyeceksin.3 6- Zina etmeyeceksin.4 7- almayacaksn.5 8- Kom una kar yalan ahadet etmeyeceksin.6 9- Kom unun karsna, klesine, cariyesine, kzne, e e ine ve kom unun hibir eyine tamah etmeyeceksin.7 Grld gibi Kuranda da bulunan bu genel hkmler Musaya Tr- Snda vahyedilmi tir. Bu emirleri alan Musa tebli vazifesi ile kavmine dnm , fakat onlar brakt gibi bulamam tr. Musann, kavmine geri dnme sresi uzaynca8 kavmi Haruna, ... Kalk bizim iin ilh yap, nmzden gitsinler nk Musaya, bizi Msrdan karan bu adama ne oldu bilmiyoruz9 demi tir. Tevrata gre Harun, Kuran- Kerime gre de Smir adnda biri kavme altndan bir buza yapm tr: Musa kavmi kendisin (in Rabbi ile mlakata gitmesin)den sonra kendilerinin ziynet takmlarndan yaplm , b rmesi olan bir buza heykelini (tanr diye) benimsediler. Grmediler mi ki o, ne kendilerine sz sylyor, ne de onlara yol gsteriyor? Onu benimsediler ve zalimlerden oldular.10 Th suresinde ise kavmi kandran ve buza y yapan Smir hakknda bilgi verilmektedir. Musa kavmine geri dner dnmez onlar sorguya ekmi tir. Bunun zerine Musa ok kzgn ve zntl bir halde kavmine dnd: Ey kavmim, dedi. Rabbiniz size gzel bir vaadde bulunmam myd? (Ayrl ) sre(m) mi size uzun geldi? Yoksa Rabbinizden bir gazabn stnze inmesini mi istediniz ki, bana verdi iniz szden caydnz. (beni izleyip gelmediniz).11 srailo ullar Musann bu szlerine kar lk Smirnin onlar yoldan kard n bildirmi ,
1 2

buza y kendi mallarndan

k , 20: 4. Kr . Bakara, 224-225; Mide, 89. k , 20: 12. Kr . Bakara, 83, sr, 23; Ankebut, 8; Lokman, 14; Ahkaf, 15. 3 k , 20: 13. Kr . Nisa, 29; Mide, 33; Enm, 151; Furkn, 68. 4 k , 20: 14. Kr . sr, 32; Nr, 30-31; Furkn, 68. 5 k , 20: 15. Kr . Mide, 38; Mmtehine, 12. 6 k , 20: 16. Kr . Hacc, 30; Furkn, 72. 7 k , 20: 17. Kr . Nisa, 36; Duh, 9. 8 Bakara, 51; Arf, 142. 9 k , 32: 1. 10 Arf, 148. 11 Th, 86.

52 yapmadklarn, Msrllardan aldklar ziynet e yalar ile yaptklarn syleyerek sularn hafifletmeye al m lardr. Msrdan kaarken Msrllardan aldklar ziynet e yalarn1 ba kasnn mal nitelendirerek eritmi ler ve eriyen altnlardan da Smir, iine havann girmesiyle ses karan bir buza yapm tr.2 Dediler ki: Kendi malmz harcamak suretiyle senin sznden kmadk. Fakat o milletin (yani Msrllarn) ss e yasndan bize ykletilip ta tlm t. Onlar (ate e) attk. Ayn ekilde Smir de att. Onlara, b rmesi olan bir buza heykeli ortaya kard. Dediler ki: Bu Musann da tanrs, sizin de tanrnz, fakat o unuttu. Onlar grmyorlar m ki o (buza ) kendilerine bir sz syleyemez; ne bir zarar ne de yarar vermez?3 Bu olanlar kar snda Harun kavmini uyarm ama szleri bo una gitmi tir: nceden Harun kendilerine: Ey kavmim, andolsun siz bununla snandnz. Rabbiniz o ok esirgeyen (Allah)tr. (Gelin) siz bana uyun, emrime itaat edin demi ti. (Hayr) dediler, Musa bize dnnceye kadar buna tapmaktan vazgemeyece iz4 ayettenden de anla laca gibi Harunu dinlemeyen kavim i ledikleri fiilde srarc davranm dr.5 Bu duruma ok sinirlenen Musa ilk olarak kavmini emanet etti i karde i Harunun yakasna yap m ve hesap sormu tur: Ey Harun! Onlarn saptklarn grd n zaman sana ne engel oldu? dedi. Neden bana uymadn? Emrime kar m geldin? dedi. (ve karde inin sakalndan tutup ekmeye ba lad.) Harun karde ini yumu atabilmek iin: Ey anamn o lu, dedi, sakalm ba m tutma. Ben senin srailo ullar arasnda ayrlk kardn, szm tutmadn diyece inden korktum (da onun iin idare yoluna gittim).6 Musa Harunun bu konu masndan sonra buza nn yapcs Smirye dnm tr: Ey Smir! Ya senin kastn nedir? (Smir) ben dedi, onlarn grmediklerini grdm. Elinin eserinden bir avu alp attm; nefsim bana byle (yapmay) ho gsterdi. (Musa) (Defol!) Git dedi. Artk hayat boyunca sen: Bana dokunmayn! diyeceksin; sana vadedilen bir ceza var ki, ondan asla a rlmayacaksn (mutlaka o cezan tam zamannda bulacaksn). imdi durup tapt n tanrna bak. Biz onu yakaca z, sonra onu ufalayp denize savuraca z. Tanr bilgisi her ku atm tr.
1 2

eyi

Bkz. k , 11: 23. Ate , Altn Buza ya Tapma, Kuran Ansiklopedisi, C. III, s. 87. 3 Th, 8790. 4 Th, 9091. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 445. 6 Th, 9295. Bkz. Arf, 150. 7 Th, 95-98.

53 Mfessirlerin anlattklarna gre Smir, denizin yarlmas srasnda veya Musay Sn Da na gtrmek iin geldi i srada Cebraili at zerinde grm , onun atnn bast yerden bir avu toprak alp saklam , tapt buza heykelinin hamuruna bu topra atnca ses karan bir heykel olmu tur. te, Smirnin Elinin eserinden bir avu aldm. szndeki eliden kastedilen Cebraildir.1 Ate bu olayn yorumu iin ilk nce Tevrata ba vurulmas gerekti ini sylemi tir ama Tevratta buza heykelini yapann Smir de il Harun oldu u belirtilmektedir.2 Ate , gnmz Tevratnda buza y yapann, bunu elinin izinden alarak yapt ifadesine rastlanmad n, bu kaydn muhakkak Hz. Peygamber dnemindeki nshada veya Tevrat tefsirlerinde oldu unu belirtmektedir. Zaten Ate , melek olan Cebrailin atnn da ruhsal olup, izinin olmayaca n ve onun bast yerden de toprak alnamayaca n, alnm olsa bile ondan put de il, hayrl i lerin hsl olaca n sylemektedir.3 Altn buza ya tapnma meselesinde de inmek istedi imiz bir ayet de Bakara suresindedir: Musa kavmine demi ti ki: Ey kavmim, sizler buza y (tanr) edinmekle kendinize zulmettiniz, gelin yaratcnza tevbe edin de nefislerimizi ldrn. Bu yaratcnz katnda sizin iin daha iyidir...4 Bu ayete ili kin farkl yorum yaplm tr. 12srialo ullarnn tevbesi birbirlerini ldrmek eklinde olup, klc alan herkes bn Abbasa gre ise, Musa buza ya tapanlar Allahn emri vehi ile bin ki i birbirini ldrm tr. Ama bu ihtimalde sadece katiller sa kalr ve toplum mahvolurdu. oturtmu , tapmayanlar da ellerine hanerleri alm lar. Zifiri karanlk olunca bunlar birbirlerini ldrmeye ba lam lar, ortalk aydnlanncaya kadar yetmi ldrlm tr. ldren de ldrlen de affedilmi tir. Ate ise ayetin, peygamberlerini dinlemeyen Yahudiler arasndaki birli in bozulmasna de indi ini bildirir. Hatta bu sebeple kan i sava ta kavim birbiri ile sava m ve sava Peygamberin mdahalesi ile son bulmu tur. 3- Son mana ise tasavvufdir. Kendinizi ldrnden kast madd lm de il, nefsin ldrlmesidir.5

1 2

Bkz. Ate , Altn Buza ya Tapma , Kuran Ansiklopedisi, C. III, s. 89. k , 32: 14, 78, 1924; Ayrntl bilgi iin bkz. G, e itli Dinlerde ve slmda Kurban, s. 184. 3 Ate , Altn Buza ya Tapma , Kuran Ansiklopedisi, C. III, s. 90. 4 Bakara, 54. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 164165.

54 Gnmzde birok oryantalistin benimsedi i, Kuran kssalarnn Kitab- Mukaddes ya da Hristiyan evrelerinden adapte edildi i fikrine ra men, konumuz olan kssann Kuranda ve Kitab- Mukaddesde, zde ayn ayrntda farkl oldu unu grmekteyiz.1 Altn buza ya tapma meselesi grld gibi srailo ullarnn sabrsz ve Rabbe itaatsiz olduklarnn bir kantdr. Peygamberleri ba larnda olmaynca hemen da lveren bir toplumu Harun bile toplayamam ve bu sebeple Musadan azar iddetli bir azap ile i itmi tir. Fakat Musa olayn i yzn dinleyince kendisi ve karde i iin Allahtan af dilemi tir. Smirye olayn hesabn soran Musa, onun kar la aca n kendisine bildirmi tir. srailo ullar yaptklarndan pi man olmak yerine, a a da temas edece imiz zere, bir sonraki safhada da Musaya Allah grme isteklerini belirtmi lerdir. 2.7. srailo ullarnn Allah Grmek stemesi ve Allahn Buluttan Glge inde Gelmesi Meselesi srailo ullar Allah grmek istemi tir. Bu olay Kuranda yle

anlatlmaktadr: Ey Musa, biz Allah aka grmedike sana inanmayz demi tiniz de derhal sizi yldrm yakalam t; siz de bunu gryordunuz. Sonra belki kredersiniz diye sizi lmnzn ardndan tekrar diriltmi tik.2 Bu iste i kabul eden Musa Allahn emri ile yetmi ki i seip Rabbin huzuruna km ve onunla konu mu tur ama konu ma ile yetinmeyen yetmi ki i Allah grmekte srar edince onlar iddetli bir sarsnt tutmu ve hepsi baygn d m tr.3 Onlarn bayld n gren Musa ldklerini sanp tela a kaplm ve kavminin kendisini bu ki ileri gtrp ldrmekle sulayacaklarn d nerek Rabbine niyaz etmi , ... (hepsi baygn d tler) Musa dedi ki: Rabbim dileseydin, bunlar da beni de daha nce helak ederdin. imizden baz beyinsizlerin yaptklarndan tr bizi helak mi edeceksin? Bu i senin imtihanndan ba ka bir ey de ildir...4 ayeti ile korkusunu dile getirmi tir.5

1 2

Bkz. Kadir Albayrak, srailo ullarnn Altn Buza s ve Kzl neki, Bilimname V, 2004, s. 91 Bakara, 5556, bkz. Nisa, 153; Arf, 155. 3 Arf, 155. 4 Arf, 155. 5 Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 362.

55 Sleyman Ate , Bakara suresi 55.ayette geen sikay gk grlts ve vurdu u yeri yakan, canly ldren yldrm olarak aklam tr. Ate e gre, sika azabn grlts anlamn ta r ki, burada kast Allah grmek isteyenlerin bu iddetli ses ile irkilip kendilerinden gemelerinin anlatlmasdr.1 Bu olay Tevratta da anlatlmaktadr.2 Allah grme istekleri kendilerini iddetli bir azabn yakalamasyla ( im ek arpmas) sona eren srailo ullar uslanmam olsa gerek ki, tekrar Allahn kendilerine grnmesini dile getirmi lerdir. Onlar ille, buluttan glgeler iinde Allahn ve meleklerin gelmesini ve i in bitirilmesini mi bekliyorlar? Hlbuki btn i ler Allaha dndrlp gtrlecektir.3 Ate , ayetin nzul sebebi olarak bildirilen gr u ekilde zikreder: Birinci ihtimale gre ayet, bir yandan Mslman olmu ama di er yandan da Yahudili in baz hkmlerine ba l kalan Kitap Ehlinden Mslman olanlar hakknda inmi tir. kincisi; ayetin Mslman grnp de iten kfir olanlar hakknda inmi oldu udur. Son olarak ayet, Mslman olup da dinin hkmlerine tam riayet etmeyen, gev ek davranan ki ilere uyar niteli indedir.4 Baz kelamclar ayetteki Allahn gelmesini Allahn emrinin gelmesi, azabn gelmesi vb. ekillerde tevil etmi lerdir. Rzye gre, bundan bir nceki, Ey inananlar, hepiniz slma girin... ayeti Yahudileri kastetmektedir. Bu sebeple 210. ayet de onlarn halini anlatmaktadr. nk Yahudiler Allahn bulutlarn glgesi arasnda Sn Da nda Musaya grnd n sylyorlard.5 Olayn di er bir boyutu da bu iste in Hz. Muhammede Kurey kfirlerince sylenmi olabilece idir. Zira onlarn da byle talepleri mevcuttur.6 Son olarak Ate ayetin, grmedi imiz eye inanmayz diyen Yahudilerin ba larna gelecek azaba i aret etti ini aklam tr.7 te bu istekler sonucu daha nce Allah grme talebinde bulunan srailo ullarnn ba larna gelenlerin ibret olmas sebebiyle u ayetler zikredilmi tir: srailo ullarna sor, onlara

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 167168. Bkz. Saylar, 16: 135. 3 Bakara, 210. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 354355. 5 k , 19. 6 Bkz. Furkn, 21; Enm, 8; Hd, 17; sr, 92. 7 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 354.

56 nice ak ayetler verdik. Kim Allahn kendisine gelen nimetini de i tirirse bilsin ki, Allahn cezas etindir.1 Esasen, inanmakta problem ya ayanlarn garip isteklerinden bahseden bu ayetlerde, Allahn azabnn etin oldu u hatrlatlmaktadr. 2.8. srailo ullarna Bir nek Kesmelerinin Emredilmesi srailo ullarndan ocu u olmayan bir adamn ye eni, mirasn ele geirmek iin onu ldrm , cesedi ba ka birinin evinin nne koyup ona iftira atarak diyet almak istemi tir. Adam suu kabul etmeyince iki taraf da silahlara davranm , bu esnada yol gsterici bir zat sayesinde Musaya dan lm tr. Musa da vahye dayanarak zelliklerini Allahn belirtti i bir inek kesmelerini ve bir paras ile maktule vurmalarn emretmi tir.2 Musa kavmine Allah size bir inek kesmenizi emrediyor demi ti. Bizimle alay m ediyorsun? dediler Bizim iin Rabbine dua et, onun ne oldu unu bize aklasn, dediler3 srailo ullarnn buradaki a knl eskiden tanr saydklar olmalarndandr. Bu sebeple buza ya atfettikleri kutsallktan hala kurtulamam

ayetlerin devamnda srekli ine in zelliklerinden sorup i i yoku a srm lerdir.4 Zorla kestikleri ine in bir parasyla ldrlen ki iye vurmalar istenmi tir. Hani siz bir adam ldrm tnz de onun hakknda birbirinizle at m tnz, oysa Allah gizledi inizi ortaya karacaktr. Onun iin: ( ne in) bir parasyla o (ldrlen)na vurun demi tik. te Allah, bylece lleri diriltir, size ayetlerini gsterir ki d nesiniz.5 Bu ayetin tefsirinde Ate , kesilen ine in bir parasyla len ki iye vuruldu unu ve maktln dirilip kendisini ye eninin ldrd n syledi ini beyan eder. Ate e gre ayetlerin amac, Allahn srailo ullarna ldkten sonra dirilme hakknda bir mucize gstermesidir.6 Fakat onlar hibir zaman itenlikle inanmam lardr. Bu kssa eldeki mevcut Tevratta bulunmaktadr. Tesniye 21. Babda, krda katili belli olmayan bir adam grld zaman yaplmas gerekenler anlatlyorsa da, olay Kurann bahsetti i boyutta de ildir. Ate , bu anlatlan olaylarn Peygamberimiz

1 2

Bakara, 211. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 181. 3 Bakara, 67-68. 4 Bkz. Bakara, 69-72. 5 Bakara, 72-74. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 181-183.

57 zamanndaki Tevrat nshalarnda mutlak suretle bulundu unu sylemi , bu olaylarn Tevratta bulunmamas durumunda ise, Yahudilerin Kurana itiraz etmesi gerekti ini, ama tarihte byle bir eye rastlanmad n ifade etmi tir.1 Bu ayetlerde de grld zere srailo ullar Allahn emrini bir defada yapmak yerine sorularla bu emri geciktirmi tir. Kendilerine tekrar dirili in gsterildi i bu byk mucizeden bile etkilenmedikleri anla lmaktadr. nk ayetin devamnda, Sonra yine bunun ardndan kalbiniz katla t, imdi onlar ta gibi hatta daha da katdr2 buyurulmaktadr. 2.9. srailo ullarnn lah Szleri Tahrifi, Mslmanlarla Alay Etmeleri ve Selam Olay Yahudiler yaptklar hatalardan dnmemekte srar edince onlarn acmaszl ve duygusuzlu u, Onlar ta gibi, hatta daha da katdr3 ayeti ile dile getirilmi tir. te kalpleri byle kat olan insanlarn da tabiatlar gere i ilah kelam bilseler bile, onu de i tirmeleri ya da inkr etmeleri zor de ildir. Dolaysyla byle insanlar tanmlamak iin u ayetler indirilmi tir: imdi (ey mminler) siz, bunlarn size inanmalarn m umuyorsunuz? Oysa bunlardan bir grup vard ki, Allahn szn i itirlerdi de d np akl erdirdikten sonra, bile bile onu de i tirirlerdi. nananlara rastladklar zaman Aklnz kullanmyor musunuz? derler. Bilmiyorlar m ki Allah onlarn gizlediklerini ve a a vurduklarn biliyor? Onlarn iinde bir de mmler ver ki, Kitab bilmezler, btn bildikleri birtakm kuruntular, onlar sadece zan iinde bulunurlar. Vay haline o kimselerin ki, Kitab elleriyle yazp az bir paraya satmak iin: Bu Allah katndandr derler. Ellerinin yazd ndan ve kazandklarndan tr vay haline onlarn!4 Ayette de grld zere, tamamen siyas ve kar amal olarak Yahudilerden bir ksm Allahn szn bilerek tahrif etmi lerdir. 76. ayette bu insanlarn iinden bazlar, Hz. Muhammede gelen szlerle bizim Kitabmz uyu maktadr demi ler ama di er Yahudilerce sert bir dille uyarlm lardr. 78. ayette de bunlarn iinde bulunan mmlerin bile bu tart malara katld ve d nmeden konu tuklar belirtilmektedir. Tevrat elleri ile yazmalar ve az bir paraya satma olay ise Ate tarafndan Tevrat de i tirmek de il, onun ayetlerine yorum getirmeleri
1 2

eklinde

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 182. Bakara, 74. 3 Bakara, 74. 4 Bakara, 7680.

58 aklanm tr. Yahudiler yazdklar tefsirler, erhler ve ahkm kitaplarnda ayetleri i lerine geldi i gibi yorumlam lardr. Bu davran larla toplumu yanltp kendi ba larna hkm verenlerin de1 79. ayette hallerinin ok ac olaca belirtilmi tir.2 Yahudilerin, szleri arptmalarna en gzel rnek u ayetlerdir: Grmedin mi u kendilerine Kitabdan bir pay verilenleri: Sapkl satn alyorlar, istiyorlar ki siz de yolu saptasnz Yahudilerden yleleri var ki kelimeleri yerlerinden tahrif ediyorlar. Dillerini e ip bkerek ve dini ta layarak: ittik ve itaat ettik, Dinle dinlemez olas, rin diyorlar. E er onlar i ittik ve itaat ettik, Dinle bize bak deselerdi elbette kendileri iin daha do ru olurdu. Fakat Allah inkrlarndan dolay onlar lanetlemi tir, pek az inanrlar.3 Bu ayetlerde Kitaptan kendilerine pay verilenler4den kast, Tevrat hakknda azok bilgi sahibi olanYahudi din bilginleridir. lerleyen ayetlerde ise Yahudilerin yaptklar tahriflerden bahsedilmektedir. Hatta bu ayet Kulak ver ya Muhammed! Sana anlatalm. eklinde peygamberle kabaca konu an Yahudi byklerinden olan Rifa bn Zeyd gibiler hakknda nazil olmu tur.5 Yahudilerden bazlarnn bilerek kelimeleri yanl sylemeleri ve a z hareketleri ile Mslmanlarla dalga gemeleri ba ka ayetlerde de zikredilmi tir.6 Nisa 46. ayette ise: Tevrat ve onda bulunan Peygamberimizin vasflarn tahrif ettikleri gibi (Semin ve atn: ittik ve itaat ettik) yerine (Semin ve asayn: ittik ve isyan ettik) ( sma: dinle) yerine ( sma gayra musmain: Dinle dinlemiyesice!) ve (unzurn: Bize bak, bizi gzet) yerine (rin: Bizim oban) derledi.7 Yahudilerin de i tirmi olduklar bu szler tahkir ifade eden szlerdir. Mslmanlarn ba langta Raslullaha rina: Bize riayet et, halimize ac, bizi gzet diye hitab etmesi ile dalga geen Yahudiler rin diyerek anlam arptm tr. Bu sebeple, Ey iman edenler rin demeyin, bize bak, bizi gzet deyin ve (size emredileni) dinleyin. Kfirler iin ac bir azap vardr8 ayetinin nazil olmas ile Mslmanlar riny kullanmaktan men edilmi tir.9
1 2

Bkz. Nahl, 116. Bkz.Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 188. 3 Nisa, 44-47. 4 Bkz. Bakara, 85; Mide, 13, 43-44. 5 Bkz. Sleyman Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 293. 6 Bkz. l-i mran, 78; Mide, 41. 7 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 294. 8 Bakara, 104. 9 Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 295. Ayrca Bkz. Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 211212; sraio ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 422424.

59 Ayrca Ate , Bakara 104. ayetin tefsirini yaparken Kurtubnin u gr ne katlmamakla birlikte tefsirinde yer vermi tir. Kurtubye gre: Yce Allah nceki ayetlerde Yahudilerin kendi peygamberlerine ve Hz. Muhammede kar edebe aykr davrandklarn anlattktan sonra Mslmanlara, Hz. Muhammede kar edepli olup kaba szler sarf etmemelerini sylemi tir.1 Fakat Ate , bu ayetlerin Mslmanlar de il Yahudileri uyard n bildirir. Yahudiler szleri arptmakla beraber ka lar ve gzleri ile Mslmanlar eki tirip selam kelimesini de sm (lm) olarak de i tirmi , bylece Peygamberimize selam verirken essmu aleyk (cann ksn) diyerek ona lm temennisinde bulunmu lardr. Bu sebeple u ayetler nazil olmu tur: Grmedin mi sen u adamlar ki, gizli gizli konu maktan men edildikleri halde yine o men edildikleri i e dnyorlar, gnah, d manlk, eliye isyan hususunda gizli gizli konu uyorlar. Sana geldikleri zaman seni, Allahn selamlad bir tarzda selamlyorlar ve kendi ilerinde de: Bu dedi imizden tr Allah bize azab etse ya diyorlar. Cehennem onlara yeter. Oraya gireceklerdir. Ne kt gidilecek yerdir oras!2 Ate , Yahudi ve mnafklarn bir araya gelip fslda malar, mminlere tuzak kurup, ka gz i areti yapmalarn Peygamberimizin men etti ini ama onlarn bu i lere devam etmeleri sonucu bu ayetin nazil oldu unu aktarm tr. Ayrca konu ile il ili olarak, Hz. Ai enin, Yahudi bir grubun Peygamberimizi lm senin zerine olsun diyerek selamlaynca, kendisinin olaya ok kzp mdahale etti ini ama Raslullahn kendisine sakin olmasn telkin edip, Allahn yumu akl sevdi ini syledi ini aktarm tr. Bu sebeple Yahudiler yaptklarnn kar l n cehennem olarak alacaklardr.3 Ayetlerden de anla laca gibi Yahudiler baz kelimeleri i lerine geldi i gibi kullanm lar, Tevratn kendisinde de il ama yorumunda de i iklikler yapm , Allahn kendilerinden sz almasna ra men (Allah, kendilerine kitap verilenlerden: Onu mutlaka insanlara aklayacaksnz, gizlemeyeceksiniz! diye sz alm tk)4 szleri arptm ve para kar l nda satm lardr. Sonuta Kurann hak oldu unu gren Kitap Ehlinden birka ki i Mslman olsa da5 byk ksm beklenen peygamberin
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 212. Mcdele, 8. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, stanbul 1991, C. IX, s. 316318; slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 304305. 4 Bkz. l-i mrn, 187. Bkz. Mide, 1213. 5 Bkz. raf, 157; Kasas, 5253; Mide, 8283.

60 kendi aralarndan kmamas, inat, kibir ve ekememezlik gibi sebepler ile Tevrattan baz paralar saklam lardr. Ate kendi kanaatine gre, bu saklama olaynn Kitap Ehlinin baz ayetlerin haklarnda delil olarak kullanlmasndan korktuklarndan dolay oldu unu dile getirmi tir. Bu sebeple karlan ksmn, Kitap zamanla yazya geirilirken unutulup yok oldu unu, Kurann anlatt olaylarn peygamber zamanndaki nshalarda oldu unu ama gnmz nshalarnda bulunmad n aklam tr. Mesela Ate , Ye u Kitabnn 10. Babnda, Ve millet d manlarndan alncaya kadar Gne durdu ve Ay yerinde kald. Ya ar Kitabnda bu yazlm de il midir? denildi i halde Tevratta byle bir Kitabn olmad n syler. Yine II. Tarihler 11. Babda bahsedilen peygamber emya ve Gren dda adl Kitap ve I. Krallar 11. Babda geen Sleymann gnmz Tevrat nshalar arasnda yoktur. leri Kitab da te Ate , bu rnekleri vererek eldeki Tevrat

nshalar iinde geen cmlelerden baz Tevrat paralarnn kayboldu unu gr lerinde bildirmi tir.1 Bu sebeple Kuran, kitaplarn srf karlar u runa de i tiren Yahudi toplumunun kalplerinin katla t n ve lanetlendiklerini u ayet ile bildirmi tir: Szlerini bozduklar iin onlar lanetledik ve kalplerini katla trdk.2 2.10. srailo ullarna Verilen Nimetler ve Nankrlkleri Allah srailo ullarna e itli nimetler vermi tir3. Bu nimetlere kar

srailo ullarnn takndklar olumsuz tavrlar ile ba larna gelen ve gelecek olan azaba birok ayette de inilmi tir. Allah srailo ullarn lemlere stn klm ,4 Firavunun erkek ocuklarn ldrd zamanlarda Musay sa salim kurtarm
5

ve pe lerine

taklan Firavunu denizde bo mu tur.6 Musann Allah ile gr meye gitmesi zerine geen krk gnlk sre iinde kavminin altn bir buza yapp ona tapmalarn affetmi tir.7 srailo ullarnn Allah grme istekleri bile geri evrilmemi ama burada ki tutumlar sebebiyle ba larna bir azab gelmi tir.8 Yine de bu topluma verilen nimetler Allahn merhametine en gzel rnektir.
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, stanbul 1989, C. II, s. 496. Mide, 13. Bkz. Bakara, 74. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. Say, Firavun, Haman ve Krun Kar snda Hz. Musa, s. 259272. 4 Bakara, 40, 42, 47; Arf, 140; Duhn, 32. 5 Bakara, 49; Kasas, 4; brahim, 6. 6 Bakara, 50; Arf, 138; Yunus, 90; Th, 7778; uar, 6066. 7 Bakara, 5152; Nisa, 153; Arf, 152153. 8 Bakara, 5556; Nisa, 153.

61 2.10.1. Menn ve Selv ile On ki Gzeden Su kmas Allah srialo ullarna nimet olarak menn ve selv vermi tir: Bulutu sizin zerinize glgelik ektik, size kudret helvas ve bldrcn indirdik. Size verdi imiz gzel rzklardan yeyin dedik ama onlar bize de il kendilerine zulmediyorlard.1 Ate ayetin tefsirinde menn ve selvy aklarken di er mfessirlerin de gr lerine de inmi tir. Th (l)de kalan srailo ullar zerlerini kaplayan bir bulut ile serinlemi ler ayrca kendilerine a alardan bol bol reineler verilmi tir. Ayrca srailo ullarna beslenmeleri iin hazr yiyecekler indirilmi tir. Katdeye gre verilen bu yiyecekler kardan beyaz, baldan tatl olup, tan yerinin a armas ile gne in do mas arasnda ya ar ve herkes gnlk yiyece ini alrd. Baz mfessirler de menni zahmetsizce kazanlan yiyecek ve iecek e idi olarak tanmlam , tek bir e it olmad n da bildirmi lerdir.2 Bu olay Kitab- Mukaddeste de gemektedir. srailo ullar sabah kalktklarnda topra n zerinde bir eyler grp bu nedir? diye sormu lar, Musa da onlara: Bu Rabbin yemek iin size verdi i ekmektir demi tir. Onun adn man koydular, o ki ni tohumu gibi beyaz ve lezzeti ball yufka gibiydi.3 k 16. Babda bldrcn etinden, verilen mennden, bu yiyece i herkesin alabilece inden, altnc gn bu yiyecekten iki kat verilip yedinci gn ise Sebt dolaysyla kimsenin yerinden kmamas gerekti inden ve bu yiyece in krk yl boyunca devam etti inden bahsedilir.4 Tekrar Kurana dnecek olursak ayetlere gre srailo ullarna sadece yiyecek de il su verildi ini de grrz: Biz onlar (Yakubun on iki o lundan gelen) on iki torun kabileye ayrdk. Kavmi kendisinden su isteyince Musaya: Asnla ta a vur diye vahyettik. Ta tan on iki gze yaptk ve onlara kudret helvas ile bldrcn eti indirdik....5 Kendisinden su isteyen kavmi iin Musa de ne ini Allahn ad ile ta a vurmu , on iki boya ayrlan srailo ullar iin on iki ayr kaynak f krm tr.6 Allah kzgn llerde bile srailo ullarn korumu , onlara yiyecek ve iecekler ihsan etmi tir. Fakat srailo ullar bu nimetler kar snda kretmemi lerdir.

1 2

Bakara, 57, bkz. Arf, 160; Th, 8083. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 169. 3 k , 16: 1416, 31. 4 Ayrntl bilgi iin bkz. k , 16. 5 Arf, 160. Ayrca bkz. Bakara, 60. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 404; Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 374378.

62 Hani siz demi tiniz ki: Ey Musa! Biz bir yeme e dayanamayaca z, bizim iin Rabbine dua et de bize yerin bitirdi i sebzesinden, acurundan, sarmsa ndan, mercime inden, so anndan karsn. (Musa) yi olan daha a a olanla m de i tirmek istiyorsunuz? Bir ehre inin, orada sizin istedi iniz var demi ti. zerlerine alaklk ve yoksulluk damgas vuruldu. Allahn gazabna u radlar. yle oldu, nk onlar, Allahn ayetlerini inkr ediyorlar ve haksz yere peygamberleri ldryorlard. syana daldklar, snr a tklar iin bunu hak ettiler.1 Ayetten de anla laca gibi bir e it yeme e dayanamayan srailo ullar her yerde bulunabilecek basit eylerle kendilerine indirilen nimetleri bir tutmalar yznden cezalandrlm lar, bu sebeple peygamberleri onlara Allahn emri zerine ehre inin demi tir. Ate in aklamasna gre Ya adklar mutlulu un kadrini bilmeyen srailo ullarna gitmeleri emredilen msr, nekire oldu u iin kent demek olup, Filistin kentlerinden biridir. Oradan kafasna gre ayrlanlar sapm , Allahn gazabna u ram ve ayrca a r vergiler altnda ezilmi lerdir.2 Yahudiler Allahn verdi i bu nimetlerin krn bilememi ler, onlara yaplan hatrlatmalar hep bo a gitmi tir. Ey srailo ullar! Size verdi im nimeti ve sizi lemlere stn klm oldu umu hatrlayn.3 Bu ve benzeri ayetlere ra men srailo ullar kendi ba larn belaya sokup azaba duar olmu lardr. Ate , tefsirinde stn klma ile ilgili ayetleri oka zikretmesine ra men bu ayetlerle ilgili geni bir aklama yapmam tr. Bu ayetlerden, srekli kendilerine nimet verildi i halde bunun kymetini bilmeyen srailo ullarnn uyarlmas konularnda yararlanm tr. Ate , ayrca srailo ullar ile ilgili ayetleri olabildi ince geni aklam ve Kitab- Mukaddesten rnekler ile aklamalarn zenginle tirmi tir. 2.10.2. Arz- Mevda Girmede Korkaklk Etmeleri ve Krk Yl lde Kalmalar Bir millete peygamber gnderilmesi belli ba l bir nimettir. Musa kavmine demi ti ki: Ey kavmim! Allahn size olan nimetini hatrlayn. Zira (O) aranzda peygamberler var etti, sizi krallar yapt ve size, dnyrda hi kimseye vermedi ini verdi. Ey kavmim, Allahn size yaz(p nasip et)di i Kutsal Topra a girin, arkanza dnmeyin yoksa kaybedersiniz! Dediler ki: Onlar oradan kmadka biz oraya gireriz. (Allahtan) korkanlardan, Allahn nimet verdi i iki adam dedi ki: Onlarn zerine kapdan girin, e er kapdan girerseniz, muhakkak ki siz galip gelirsiniz. Haydi, e er inanyorsanz
1 2

Bakara, 61. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 172. 3 Bakara, 122; ayrca bkz. Bakara, 40, 47, 211; Arf, 140; Duhn, 32.

63 Allaha dayann! Dediler ki: Ey Musa! Onlar orada oldu u srece biz oraya girmeyiz. Sen ve Rabbin gidin, sava n, biz burada oturuyoruz! (Musa) Ya Rabbi, dedi. Ben kendimden ve karde imden ba kasna malik de ilim. Bizimle o yoldan km toplumun arasn ayr! (Allah) buyurdu ki: Oras onlara krk yl yasakland. O yerde a kn a kn dola acaklardr. Sen, yoldan km o toplum iin zlme.1 srailo ullar kendilerine verilen bunca nimetler kar snda Allahn emirlerine rahatlkla kar km tr. Allah onlara Arz- Mevda2 girip sava tan korkmamalarn emretmi ama onlar korkaklk etmi tir. lerinden iki mmin ve Musann abalar bo a km , Musa da bu durum kar snda Allahtan zr dileyip kendisini sz dinlemeyen, korkak kavmi ile bir tutmamasn istemi tir. Ate , bu olayn Saylar 13. ve 14. Bablarda ayrntl olarak anlatld n belirtmi ve konu ile ilgili pasajlarn tamamna tefsirinde yer vermi tir.3 Ate bu ayetlerin ini sebebine rastlayamad n, muhtemelen bu ayetlerin Hristiyanlarn sapklklarn anlatan ayetlerin ardndan Yahudilerin nankrlklerini belirtmek zere onlarla birlikte ya da hemen sonra indi ini belirtmi tir.4 Ate , sava olayn Bakara 5861. ayetlerin tefsirinde yle aklam tr: Allahn srailo ullarna sava masn emretti i kavim Arz- Mevdda oturan kfir Amelikallard. Onlarla sava mamalar yznden srailo ullar ceza olarak krk yl lde kalm lardr. Daha sonra Beyt-i Mukaddese yryp oray fethetmi lerdir. Allah orann fethi sonucu bbrlenmeden, fethedilen ehrin kapsndan secde ederek, alakgnlllkle ehrin girmelerini, girerken de hitta (bizi ba la) demelerini emretmi tir. Fakat onlar hitta yerine hinta (bu day) diyerek madd menfaat istemi ler ve kibirlenerek
5

kapsndan girmi lerdir. Demi ti ki: u kente girin, orada diledi iniz yerde bol bol yiyin, secde ederek kapdan girin ve hitta (Ya Rabbi bizi affet) deyin ki, biz de sizin hatalarnz ba layalm... derken o zalimler onu kendilerine sylenenden ba ka bir sz ile de i tirdiler. Biz de yaptklar ktlklerden dolay o zulmedenlerin zerine gkten bir pislik (azb) indirdik.6

1 2

Mide, 20-26. Vadedilen toprak anlamna gelir. Tevrat ve Kurana gre Allahn brahim ve ocuklarna vermeyi vadetti i Kenan (Filistin ve am ) diyardr. Bkz. Tekvin, 12: 7. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 504. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 503-504. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 171. 6 Bakara, 5859; ayrca bkz. Arf, 161.

64 Ate in aktard na gre, bu ayetlerde anlatlanlarn byk bir ksm Kitab- Mukaddesin k , Saylar ve Tesniye kitaplarnda ok detayl bir Kuranda yer almaz.1 2.10.3. srailo ullarndan Alnan Misak ve Szlerinde Durmamalar (Da n Ba larna Kaldrlmas, Kendi Irkda laryla Sava malar, Hakk Grmek stememeleri) Tarihin ak iinde Allah, srailo ullarndan e itli szler alm , fakat her szn sonu hsranla sonlanm tr. Yahudiler verdikleri szleri bir trl tutamamalar sebebiyle cezalandrlm lardr. Ey srailo ullar! Size verdi im nimetleri hatrlayn, bana verdi iniz sz tutun ki, ben de size verdi im sz tutaym2 ayetinde ve daha birok ayette Allah, srailo ullarndan verilen nimetleri d nmelerini, szlerinde durmalarn, Kurana inanmalarn ve inen Kuranda kendi kitaplar ile uyu an yerlerin oldu unu grdkleri halde gere i gizlememelerini istemi tir. Ate , srailo ullarna inen misakla ilgili ayetlerin geneli srailo ullarna hitap etse de ayetlerin szgeliminden hitabn daha ok Yahudi bilginlerini kapsad n grmekteyiz yorumunu yapm tr.3 Allah, srailo ullarnn verdi i sz tutmamalar yznden da zerlerine kaldrm tr: Bir zaman da sizin sznz alm , zerinize da kaldrm tk. Size verdi imizi kuvvetle tutun, iinde olan hatrlayn ki (azabmzdan) korunasnz. (demi tik). Ardndan yine dnm tnz; e er Allahn size iyili i ve merhameti olmasayd, elbette ziyana u rayanlardan olurdunuz.4 Ate in aktard na gre, burada Allahn srailo ullarndan ald sz, hitap edilen toplumca bilindi i iin izah edilmemi tir. Hitap Hz. Peygamber dnemi Yahudilerinedir. Onlar bu olaylar kendi kitaplarnda okuyup halka anlatmaktaydlar. Mfessirimize gre, Kurann amac da onlar, uyanmaya davet olup, bu olaylar ana hatlar ile kendilerine hatrlatmaktr.5 ekilde yer almaktadr. Fakat Kitab- Mukaddeste geen peygamberlere yak mayacak i ve sfatlar

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 404. Bakara, 40; bkz. Bakara, 47, 6364, 8385; l-i mrn, 81, 187; Mide, 12. 3 Bkz.Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 151152. 4 Bakara, 63-64; bkz. Bakara, 93. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 177.

65 Ate , da n kavim zerine kaldrlmas olayna ise elde bulunan Tevrat nshalarnda rastlayamad n, ama Allahn bulut iinde Musaya inmesi esnasnda orada bulunanlarn e itli sarsntlar geirdiklerine rastland n belirtmi , olayn Tevratta Kurann i aret etti i biimde muhakkak oldu unu, ama bu ayetlerin sakland n ya da Hz. Peygamber dnemindeki nshalarnn zamanla kayboldu unu szlerine eklemi tir.1 Da n kaldrlmas olaynda insanlar, da n zerlerine d ece ini sanm tr.2 Ayetleri yorumlarken Ate de i tirmez. yle der: Bu, Allahn dilemesi ile imknsz de ildir, ama Allahn yasasnda bir de i iklik bulamazsn3 ayeti gere ince de Allah genel yasasn te burada da n kalkmas olay bir deprem olabilir. Ama olayn burada bir mucize olarak anlatlmas mutlak surette ya ananlarn ola anst bir ekilde cereyan etti ini gstermektedir. Yine de insanlar bazen bunun farkna varamaz ve tabii olay deyip geerler.4 Allahn srailo ullarndan ald sz birka ayetle snrl de ildir. Musaya verilen On Emir de peygamberleri ile bu srailo ullarndan srailo ullarnn uymas gereken kurallardan olup, onlar kurallara uyacaklarna dair sz vermi lerdir. Biz

yle sz alm tk: Allahtan ba kasna kulluk etmeyeceksiniz,

anaya-babaya, yaknlara, yetimlere, yoksullara iyilik edeceksiniz. nsanlara gzel sz syleyin, namaz kln, zekt verin! Sonra siz, pek aznz hari, dndnz; hala da yz evirip duruyorsunuz. Birbirinizin kann dkmeyeceksiniz, birbirinizi yurtlarnzdan karmayacaksnz diye sizden kesin sz alm tk; gre gre bunu kabul etmi tiniz. Ama siz yine birbirinizi ldryorsunuz, sizden bir grubu yurtlarndan karyorsunuz, onlar karmak size yasaklanm ken (karyorsunuz sonra da) esir olarak geldiklerinde fidyelerini verip kurtaryorsunuz. Yoksa siz Kitabn bir ksmna inanp bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Sizden bunu yapann cezas, dnya hayatnda rezil olmaktan ba ka nedir? Kyamet gnnde de (onlar) azabn en iddetlisine itilirler. Allah yaptklarnz bilmez de ildir.5 Allah, srailo ullarna vermi oldu u On Emire uymalarn emretmi , ayrca tm ilah dinlerin ortak buyru u olan namazn klnmas ve zektn verilmesi konusunda
1

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 177. Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 398408. 2 Bkz. Arf, 171. 3 Ahzb, 62; Ftr, 43; Fetih, 23. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 178. 5 Bakara, 8385.

66 onlar uyarm tr. Sz alnan di er bir konu da Yahudilerin birbirlerine destek olup, birbirlerini ldrmemeleri, birbirleri aleyhine yabanclara yardm etmemeleri olup Yahudiler bu konuda da szlerine sadk kalmam lardr.1 Yahudilerin bu ayette knanan hareketlerine bakacak olursak, Yesrib (Medine) Yahudilerinden Nadir O ullaryla Kaynuka O ullar, Hazreclilerle, Kurayza O ullar da Evs kabilesiyle ittifak kurmu lardr. Ate in konu ile ilgili aklamalarna gre Evs ve Hazrec arasndaki anla mazlk durumunda her Yahudi kabilesi kendi mttefikinin yannda yer alr ve kar taraftaki soyda larn ldrerek esir alrlard. Sava n biti i ile de aralarnda yardm toplayp Arap kabilelerine esir d en Yahudileri fidye ile kurtarrlard.2 te ayette knanan, Yahudilerin bu tutumudur. Arap toplumunun sosyal karakterine uyan Yahudiler grld gibi birle mek yerine birbirlerine d manca tavrlar sergilemi , Allahn ayetlerini hie sayp kyamet gn azabn en iddetlisi ile ikaz edilmi lerdir. Yahudilerle ilgili olarak sava konusunda de inmek istedi imiz bir mevzu daha vardr. Allah srailo ullarna ok gl bir orduyu yenme nimeti vermi tir. Peygamber Y b. Nn zamannda Kral Tlt (Saul), kendisinden ok gl olan Clt (Golyat) ordusunu yenmi tir. Bu da, inansz bir toplum ne kadar gl olursa olsun iman gcnn onlara galip gelece inin kant olmu tur.3 Bu olay anlatan ayetler ise hem Allahn srailo ullarna verdi i nimetlerden bahsetmekte hem de hicretin ilk yllarnda sayca ok az olan Mslmanlara zaferlerin say ile de il, iman gc ile kazanlaca bildirilmektedir.4 Yahudiler yaplar gere i Allahn kendilerine vermi oldu u bu nimetlere nankrlk etmi , yllar sonra birbirleriyle dahi sava m lardr. srailo ullar peygamberler ve ilh kitaplar hakknda da vahye muhatap olmu lar, kendilerinden gnderilecek peygamberlere itaat etmeleri ve kendi kitaplarndaki ilah mesajlar saklamamalar istenmi tir.5 Tm bunlara aldr etmeyen srailo ullar tarih boyunca Allaha kar gelmeye devam etmi ler, bunun zerine ayetlerde de belirtildi i gibi, lanetlenmi ve kalpleri katla trlm tr. Burada

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 193. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 193. 3 Bkz. Bakara, 246251. Kitab- Mukaddeste de bu olay benzer ekilde II. Samuel, 1: 24te anlatlmaktadr. 4 Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 474476; Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 436. 5 Bkz. Bakara, 100101; l-i mrn, 187; Mide, 1213.

67 Yahudilerin peygamberlerine kar olumsuz davran larna da ksaca de inmek istiyoruz. Andolsun, biz srailo ullarndan sz alm ve onlara eliler gndermi tik. Ne zaman bir eli onlara canlarnn istemedi i bir ey getirdiyse (gelen elilerin) bir ksmn yalanladlar, bir ksmn da ldryorlard. Bir fitne kopmayacak sandlar, kr oldular, sa r kesildiler. Sonra Allah onlarn tevbesini kabul etti. Sonra yine oklar kr ve sa r kesildiler. Allah yaptklarn gryor. 1Ate , bu ayetlerin nzul sebebinin tam olarak zikredilmedi ini sylese de, bilindi i kadaryla ayetler Peygamberimizi teselli amacyla indirilmi tir. Ayrca ona hyanet eden Medine Yahudilerinin de ileride cezalandrlaca bildirilir. Ayet srailo ullarnn kr ve sa r olmasndan da bahseder. Ate , bu kr ve sa rlktan kast aklarken baz mfessirlerin gr lerine yer vermi tir. Mfessirlerin gr ne gre, kr ve sa rlk ilk olarak Zekeriyya (a.s.) zamannda olmu ve kavmi onu dinlememi , gsterdi i yolu da grmemi tir. kincisi ise kavmin Hz. Muhammedin peygamberli ini inkr ederek ona kar kr ve sa r gibi davranm lardr. Kaffle gre ise, niteli indedir .3 Tm bu ayetlerden de anlayaca mz gibi srailo ullar genel karakterleri itibariyle verdikleri sz tutmayan, kendilerine verilen hibir nimete kretmeyen, ba larna gelenlerden de hi ders almayan bir toplumdur. Peygamberlerin getirdikleri kendi karlarna uymaynca hi tereddt etmeden hem peygamberleri hem de vahyi reddetmi lerdir. Yine de Allah ok merhametli olmas sebebiyle onlar affetmi ama davran larn tekrarlamalar yznden azaba maruz kalm lar, fakat bu azap tm srailo ullarn kapsamam tr. nk Allah tm Kitap Ehlinin davran larn bir tutmam , kendisine inanp gzel i yapanlar sevdi ini ve onlarn mkfatnn kendi katnda olaca n da belirtmi tir. Bu durum Ate in zerinde nemle durdu u konulardandr. sr suresi 4-6. ayetler2 bu ayetin tefsiri

1 2

Mide, 7071. Kitabda srailo ullarna u hkm verdik: Siz o lkede iki kere fesat karacaksnz ve byk bir ykseli le ykseleceksiniz (ok kabarp kibredeceksiniz). Birincisinin zaman gelince zerinize gl kullarmz gnderdik, evlerin aralarna girip (sizi) ara trdlar. Bu yaplmas gereken bir vad idi. Sonra tekrar size onlar yenme imkan verdik ve sizi mallarla, o ullarla destekledik ve sava larnz o alttk. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 36.

68 2.10.4. Cumartesi Yasa n i nemeleri ve Mesh Olay Bir insann eklinin de i tirilip hayvan ekline sokulmasna mesh denir.1 Cumartesi yasa na uymayan Yahudilerin mesh edilmesi mfessirler arasnda farkl gr lerin ortaya kmasna sebep olmu tur. Onlara deniz kysnda bulunan kent (halkn)n durumunu sor. Hani onlar Cumartesine saygszlk edip haddi a yorlard. nk (Cumartesi gn avlanmalar yasaklanm t) Cumartesi (tatil) yaptklar (yasa a riayet ettikleri) gn, balklar onlara akn akn gelirdi. Cumartesi yapmadklar gn (yani Cumartesi olmayan gnlerde ve veya Cumartesine sayg gstermedikleri zamanlarda) balklar gelmezlerdi. (Avlandklarn anladklar iin artk balklar gelmez olmu ve Allahn koydu u yasa a uymamalarndan tr rzklar daralm t). Biz onlar yoldan kmalarndan tr byle snyorduk.2 Grld gibi Allah srailo ullarna Cumartesi avlanmay yasaklam t. Ate in verdi i bil ilere gre, Deniz kysnda bulunan bir ky halk Cumartesi avlanmak iin hileye ba vurmu tur. Burann halk Cumartesinden nce a larn denize atp Pazar gn ekiyorlard ya da Cumartesi oka gelen balklar toplamak iin ark am lard. Buraya gelen balklar su azalnca geri dnemiyorlard. Biriken bu balklar toplayan srailo ullar byle bir hileye ba vurup Allahn yasa n i niyorlard.3 Ayetlerin devamna bakacak olursak bu irkin fiile katlmayanlarn di erlerini uyardklarn ama onlarn hatalarnda srar etmeleri sebebiyle a a lk maymunlara evrildiklerini grrz: lerinden bir topluluk: Allahn helak edece i yahut iddetli bir ekilde azap edece i bir kavme artk ne diye t veriyorsunuz? dedi. Dediler ki: Rabbimize mazeret (beyan edebilmek) iin, bir de belki korunurlar diye ( t veriyoruz). Ne zaman ki onlar kendilerine hatrlatlan unuttular, biz de ktlkten men edenleri kurtardk, zulmedenleri de yoldan kmalar yznden etin bir azap ile yakaladk. Kibirlerinden dolay kendilerine yasak klnan eylerden vazgemeyince onlara: A a lk maymunlar olun! dedik. Rabbin elbette ta kyamet gnne kadar onlara azabn en ktsn yapacak kimseler gnderecektir! diye ilan etmi ti. phesiz Rabbin abuk ceza verendir ve O, ok ba layan, ok esirgeyendir.4

1 2

Sleyman Ate , Gerek Din Bu, stanbul ?, C. II, s. 44. Arf, 163; bkz. Bakara, 65; Mide, 60; Nisa, 47, 154. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 178179. 4 Arf, 164167.

69 Tefsirdeki aklamalarn devamna gre srailo ullarnn ba vurdu u bu hileye katlmayanlar, arkada larn uyarm tr. Onlarn sz dinlemedi ini gren baz tler de onlara sz dinlemedikleri halde niye t verdiklerini birbirlerine sormu lardr. Akll arkada lar ise olaya iki aklama getirmi lerdir. Birincisi Allaha kar grevlerini yapp zr beyan edebilmek, ikincisi de belki yola gelirler diye abalamak. Fakat snr a anlar d de dinlemeyince Allah tleri kurtarm , yoldan kanlar ise iddetli azaba arptrm tr. Onlar a a lk maymunlara evirmi tir.1 Ayetin mfessirler nezdinde problemli ksm i te burasdr. Yasa delen ky halknn maymun olmas hakknda iki gr vardr: Birinci gr e gre, bu insanlar gerekten maymun olmu ve gn maymun kl nda kaldktan sonra lm lerdir. kinci gr e gre de, bunlar sureten de il sreten maymun kl na sokulmu lar; huylar, sfatlar maymun huyu ve sfatna benzemi tir. Ate , ikinci gr n temsilcilerindendir. Maymunlarn takliti olup, d nce ile hareket etmedi ini, bu insanlarn da maymun gibi davranp, ayetleri d nmeden, evresindekilerin yaptklar kt hareketleri taklit etmeleri sebebiyle ceza aldklarn aklam tr.2 Bu konu ile ilgili Cuma suresi 5. ayete bakmakta da fayda vardr: Kendilerine Tevrat ykletilip de sonra onu ta mayanlarn durumu, kitaplar ta yan e e in durumu gibidir ayetinde Tevratn hkmn uygulamayanlar sadece kitap ta yan e ek gibidir, denilmi olacaktr. Mesh olay ele tiriye ak bir konu olmas sebebiyle baz yazarlarca farkl yorumlanm tr. Mesela Turan Dursun, Din Bu adl eserinde bu ayetleri alayc bir slupla kaleme alm tr. Sleyman Ate ise, Dursunun kitabndaki iddialara reddiye olarak yazd iki ciltlik Gerek Din Bu adl eserinin ikinci cildinde Dursunun mesh olayn nasl ele ald na de inmi tir. Dursun, kitabnda ravisi sika olmayan bir ki iden ald hadise dayanarak unlar yazm tr: Muhammed yle der: srailo ullarndan bir topluluk yitiktir, ne yaptklar, ba larna ne geldi i de bilinmiyor. Ben bunlarn kesinlikle sanlara dn trldklerine eminim4
1 2

ve burada da manev bir durum anlatlmak istenmi tir.3

te maymuna

evrilmenin madd olarak de il, manen d nlmesi bu olay anlamada daha etkili

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 406. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 179. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 426434. 4 Ate , Gerek Din Bu, C. II, s. 46.

70 Ate , ravinin rivayet etti i hadisi zamanla de i tirerek, rivayet etti ini bildirmi tir. Bu sebeple Hz. mer de raviyi hadis rivayet etmekten men etmi tir. Ayrca Peygamberimizin byle bir ey sylemesi olas gzkmemektedir. Kuranda iyi davran larnn kar lksz kalmayaca belirtilen Kitap Ehlinin fare olmas mmkn de ildir.1 Ate , Ayn zamanda bir dhi olan peygamber insanlarn fare olmayaca n bilmez mi? diyerek tek bir habere dayanp onu sulayan Dursuna, kitabnda e itli aklamalar ile cevap vermi tir.2 Daha nce de belirtti imiz gibi maymuna evirme ayetini baz insanlar i lerine geldi i gibi kullanm , ayeti kafalarndan yorumlamalar yetmezmi gibi Peygamberimize ait olmayan szleri de ona atfederek bu konuya daha geni yorumlar getirmi lerdir. Meshle ilgili di er bir ayet de udur: De ki: Allah katnda yeri bundan daha kt olan syleyeyim mi? Allah kim(ler)e lanet ve gazab etmi , kimlerden maymunlar, domuzlar ve eytana tapanlar yapm sa, i te onlarn yeri daha ktdr ve onlar dz yoldan daha ok sapm lardr.3 Ate bu ayetin aklamasnda, Fahreddin Raznin Meftihul- aybna dayanarak yle der: Mfessirlere gre bu ayette maymuna dn trlenlerden kast, Cumartesi yasa n i neyen Yahudilerdir. Domuzlardan kast ise, saya inen sofray inkr edenlerdir. Di er bir rivayete gre de iki mesh de Cumartesi yasa n i neyenlere yaplm tr. Bunlarn genleri maymun, ya llar domuz kl na sokulmu tur.4 Konu ile ilgili di er bir ayet yledir: Ey Kitap verilenler! Biz baz yzleri silip arkalarna dndrmeden ya da Cumartesi adamlarn lanetledi imiz gibi onlar da lanetlemeden nce yannzdakini do rulayc olarak indirdi imiz (Kuran)a inann. Allahn buyru u yaplr.5 Bu ayette de yzlerin tams edilmesini aklamakta fayda vardr. Tams, bir eyin izini silmek, gidermek olup, yzlerin tams edilmesi, kl ndan kp yz denecek hallerinin kalmamas demektir. Baz mfessirler bu kelimeden kastn Yahudilerin yzlerinin meshedilip, devetabanna, hayvan trna ekline ya da maymun suratna sokulaca dr, demi lerdir. Fakat Ate , Razinin de Abdurrahman bn Zeydden nakletti i u aklamaya son cmle olarak yer vermi tir: nanmayan Yahudiler evlerini

1 2

Ate , Gerek Din Bu, C. II, s. 48. Bkz. Ate , Gerek Din Bu, C. II, s. 4651. 3 Mide, 60. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 22. 5 Nisa, 47.

71 ve yurtlarn terk etmek zorunda kalnca yzleri zntden peri an bir hal alm ve gzleri eski yurtlarnda kalsa da yurtlarn zorla terk etmi lerdir. yorumunda, kendi fikrini aka beyan etmedi ini grmekteyiz. Sonu olarak Ate tefsirinde, maymun ekline sokulmann grnrde olmad n, burada manev ve davran larda olan de i ikliklerin kastedildi ini anlatm tr. Bu olayn bugnk Tevrat nshalarnda yer almad n ama bu ayetlerin indi i dnemde ya ayan Yahudilerin bu olaya itiraz etmediklerini nk mesh olayn kendi aralarnda da t ve ibret iin anlattklarn da aklamalarna eklemi tir. 2.11. srailo ullarnn Karakterleri 2.11.1. Tefecilikleri Yahudilerin paraya olan d knlkleri onlar e itli yollara sevk etmi tir. Kendi kitaplar dahi faizi yasaklam ken, parann getirdi i kr onlar kitaplarnda tahrife srklemi tir. Bu konuda Tevrata gz atacak olursak, Davud iin, Parasn faize vermez, susuza kar r vet almaz2 denilirken, Hezekiel iin de, Kimseye hakszlk etmez, ancak borlunun rehinini geri verir. Soygunculuk etmez, a olana ekme ini verir ve plak olana esvap giydirir. Faizle para vermez ve murabaha kr almaz, elini ktlkten alkor3 denilmektedir. Ate in gr lerine gre, kendi peygamberlerinin faiz almad belirtilen bir kutsal kitapta ba ka milletlerden faiz alnabilece inin bulunmas mant a aykrdr. Oysa Tevrat faiz konusunda rk bir politika izlemi tir: Para faizi olsun, zahire faizi olsun yahut dn verilen eyin faizi olsun, faizle karde ine dn vermeyeceksin. Yabancya faizle dn verebilirsin4 denilerek, Tevrat faizi Yahudilere yasaklam ama ba ka milletlere serbest brakm tr.5 Ate , Kurann bu ifadesinden iki anlam kt na i aret eder. Ate in nakletti ine gre, Yahudiler Tevratn hkmn i neyip, yalnz yabanclardan de il, kendi karde lerinden de faiz almaya ba lam lardr. kinci olarak da, Tevrat faizi kesin olarak yasaklad halde faiz alabilmek iin Tevrat tahrif ederek, yabancya faizle dn verebilirsin hkmn Tevrata sokmu lardr. Ate burada ikinci ihtimali daha
1 2

Ate in bu ayetin

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 299. Mezmurlar, 15: 5. 3 Hezekiel, 18: 78. 4 Bkz. Tensiye, 23: 19-20. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 409.

72 kuvvetli bulmakta ve Tevrata ok elin girdi i muhakkaktr cmlesi ile aklamasn sonlandrmaktadr.1 Ayrca bu konu ile ilgili olarak Ate , faizin neden kt oldu u ve slmda faizin haram klnd konusunu tefsirinde ksaca aklam tr. Kuran Hz. Peygamber dneminde insanlarn mallarn hakszlk ve faiz ile yiyen Yahudilerin durumuna de inmekte ve onlar can yakc bir azabn bekledi ini haber vermektedir.2 Burada Yahudilerle ilgili olarak de inilmesi gereken bir di er konu da, Yahudilerin mmlere kar sorumlu olmadklarn gereke gstererek borlarn demeyen bir topluluk olarak Kuranda zikredilmeleridir. Fakat Kuran, Yahudilerin hepsini bir tutmam , emanete ihanet etmeyen Yahudilerin de varl na de inmi tir: Kitap Ehlinden ylesi vardr ki, onlara yklerle emanet braksan onu sana der. Onlardan ylesi de vardr ki, ona bir dinar versen, devaml ba na dikilmedike onu sana demez. Onlar: mmlere kar bir sorumluluk yoktur, dedikleri iin byle yapyorlar ve Allaha kar bile bile yalan sylyorlar.3 Ate , Yahudilerin mmlere kar sorumlu olmadklarn sylemelerini tamamen kendi uydurmalar olarak de erlendirmi tir. Zaten Tevratta da mmlere hyanet edebilece ine dair bir hkm yoktur. Kitaplar Yahudilere do rulu u emretse de, i lerine geldi i gibi hkm veren Yahudi din adamlar sayesinde i ler kar m tr.4 Ate konu ile ilgili olarak, Re id Rzann gr lerine yer verir ve bu gr lere katlarak dini bozan Yahudi din adamlarnn yan sra baz hle-i eriyyeci Mslman din adamlarnn da, dr-i harbde gayri mslimlerin, hatta Mslmanlarn mallarn (faiz yoluyla) yemeye cevaz
5

verdiklerine

ve

dr-i

harbi

kendi

istedikleri

gibi

yorumladklarna de inir.

te tm bu insanlar Kuranda u ekilde uyarlmaktadr: Men edildikleri halde faiz almalarndan ve haksz yere insanlarn mallarn yemelerinden tr (byle yaptk). lerinden inkr edenlere de ac bir azab hazrladk.6 Ayetlerden de anla ld gibi Tevrat faize ho bakmad halde, Yahudiler menfaatleri u runa faizi helal saym ve Yahudi milleti d ndakilerin mallarnn iade bile edilmeyebilece ini savunmu lardr.

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 409. Bkz. Nisa, 161. 3 l-i mrn, 75. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 65. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 65. 6 Nisa, 161.

73 2.11.2. nanmak in Hz. Muhammedden Kurban ve Gkten Kitap ndirilmesini stemeleri Kskanlklar Yahudiler tarihin ilk safhalarndan itibaren inanma hususunda peygamberlerini zor durumda brakm yle olursa inanrz trnden art cmlelerini ska kullanm , Allah grmek istemi , verilen mucizeleri yeterli bulmam , krde geri kalm bir grnt arz etmektedirler. Kendi peygamberlerinin getirdi i dine inanmak iin ne srdkleri abes artlarn bir benzerini de Hz. Muhammede iletmi ve Allaha inanmak iin yle bir art ko mu lardr: Onlar: Allah bize and verdi ki, bize ate in yiyece i bir kurban getirmedike hibir eliye inanmayalm dediler. De ki: Size benden nce ak deliller ve bu dedi inizi de getiren eliler gelmi ti. E er do ru iseniz niin onlar ldrdnz?1 Kb bnl-E ref, Malik, Huyey bnu Ahtab, Finhas b.Azr ve Vehb bnu Yahuda, srailo ullar peygamberlerine mahsus olan mucize gelmedike inanmayacaklarn belirtmi lerdir. Bu mucize, ortaya bir kurban getirilip peygamberin dua etmesi ile gkten inen ate in kurban yakmas eklinde olurdu.2 Bu konu Tevratta da geni yer bulmaktadr.3 Bu olayn Kuranda anlatlma sebebi Peygamberimizi teselli etmektir. Yahudilerin sadece kendisini de il daha nceki peygamberleri de yalanlam olmalar ve istedikleri mucizeleri kendilerine gsteren peygamberlere bile inanmayp onlar ldrmeleri konusu bu ayetler ile Peygamberimize bildirilmi tir.4 Ayrca Yahudiler Peygamberimizden kurbann yan sra gkten bir kitap indirmesi talebinde de bulunmu lardr. Yahudilerden Rafi bnu Huraymile ve Vehb bnu Zeyd Hz. Muhammedin kendilerine bir kitap indirmesini ve nehirler f krtmasn istemi tir:5 Yoksa siz de peygamberinizden daha nce Musadan istendi i gibi birtakm isteklerde bulunmak m istiyorsunuz? Kim iman kfrle de i tirirse, phesiz (o), dmdz yolu saptm tr.6

1 2

l-i mrn, 183184. Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 289. 3 Bkz. I. Krallar, 18: 2041. 4 Bkz. l-i mrn, 184. 5 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 278. 6 Bakara, 108.

74 Ate in bildirdi ine gre, ayet mfessirlerce nzul sebebiyle aklanmaya al lm tr. Buradaki hitabn peygamberlerden ok fazla ey isteyip, ok soru soran Mslmanlara ynelik oldu unu syleyen mfessirlerin yan sra bu hitabn Yahudilere ynelik oldu unu syleyen mfessirler bu gr lerini, Kitap Ehli, senden, kendilerine gkten bir kitab indirmeni istiyorlar. Musadan bundan daha by n istemi ler, Allah bize aka gster demi lerdi1 ayetine dayanarak beyan etmektedirler. Di er mfessirlere gre ayet, puta tapanlara yneliktir. Ate , ayetteki hitabn Mslmanlara ait olmasnn, muhtevaya daha uygun d t n syleyerek, baz Mslmanlarn Yahudilerin te vikiyle Peygamberden bir knand n sylemi tir.2 Ate , konu ile ilgili olarak slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar adl eserinde iki Yahudinin Peygamberimize gelerek inanmak iin e itli mucizeler isteyip, okuyacaklar bir kitap talep etmelerinden bahsetmi tir. Peygamberimiz, Hz. Musann da byle bir talep ile kar la t n onlara anlatm tr. Hatta bu istekte bulunanlarn sonlar hakknda da onlara bilgi vermi tir.3 Fakat bu ki iler Peygamberimizin sylediklerine aldr etmemi ler ve Ey Muhammed! Bu senin getirdi in gerek ve Allah indinde ise neden Tevrat gibi muntazam kitap halinde de il? diyerek srarla gkten kitap indirilmesini isteyen bu ahslar, Kitap gelmezse kendilerinin de byle bir kitap getirebileceklerini iddia etmi lerdir.4 Onlarn bu iddiasna kar lk u ayetler nazil olmu tur: De ki: Bu Kuran gibisini getirmek zere btn insanlar ve cinler toplansalar ve birbirlerine arka olsalar yine de bunun mislini getiremezler.5 Aslnda Yahudilerin bu davran ilk de ildir. Onlar daha nce de Hz. Musadan Allahla konu may istemi ler, konu mayla yetinmeyip Allah grmeyi de isteyince kendilerine ac bir azab verilmi tir.6 Bunlar bildikleri halde ders almayan Yahudiler Hz. Muhammedden de ayn eyleri talep etmi lerdir. Bilmeyenler dediler ki: Allah bizimle konu mal, ya da bize bir ayet (mucize) gelmeli de il miydi? Onlardan ncekiler de onlarn dedikleri gibi demi lerdi. Kalpleri eyler istemesinin Allah tarafndan

1 2

Nisa, 153. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 219. 3 Bkz. Bakara, 108; Nisa, 153. 4 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 278279. 5 sr, 88. 6 Bkz. Bakara, 55.

75 birbirine benzedi1 Ayetteki bilmeyenlerden kast, bir gr e gre, Yahudi ve Hristiyanlar, di er bir gr e gre de m riklerdir. Ate e gre bu ayetler gerek m riklerin gerek Yahudilerin peygamberden tuhaf ve alayl isteklerde bulunmalarn knamak iin indirilmi tir.2 Kitap isteyen bu kimselere cevap olabilecek di er bir ayet de udur: Biz Nuha ve ondan sonra gelen peygamberlere vahyetti imiz gibi sana da vahyettik. Nitekim brahime, smaile, shaka, Yakuba, Esbt (Yakubo ullarna), saya, Eyyba, Yunusa, Haruna Sleymana da vahyetmi , Davuda da Zeburu vermi tik.3 ayette onbir peygamberin ismi gemekte ve bu peygamberlerin vahye mazhar olduklar belirtilmektedir. Ate bu konuyu Kad Beydvnin u cmlelerini nakletmi tir: Yani bu peygamberlerin hepsine gkten bir kitab indirilmemi , vahyedilmi tir. Siz de bunu byle biliyorsunuz.4 Sonu olarak, istedikleri mucizelerin zaten atalarna Allah tarafndan gsterilmi oldu u ayetlerle belirtilen Yahudiler, istekleri gerekle se bile inanmayacak bir toplumdur. nk amalar mucize grp de inanmak de il, kendilerinden olmayan peygamberi zor durumda brakmaktr. Fakat Hz. Muhammedin koruyucusu daima Allah olmu ve ayetleriyle Peygamberimizi teselli etmi tir. Ate in aklamalarna gre, Yahudilerin buradaki di er amalar da Mslman olanlarn kafasn kar trmaktr. Nankr olan baz Kitap Ehli kimseler de m rikler de size Rabbinizden bir hayrn indirilmesini istemezler. Oysa Allah rahmetini diledi ine tahsis eder. Allah byk ltuf sahibidir5 ayetinde baz nankr Kitap Ehli kimseler Mslmanlara inen vahyi ekememi bu sebeple kskanlklarndan tr insanlarn kafasn kar trm lardr.6 Onlarn yapt bu kt davran u ayetlerle dile getirilmi tir: Kitab sahiplerinden o u, gerek kendilerine besbelli olduktan sonra, srf ilerindeki kskanlktan tr sizi imannzdan sonra kfre dndrmek isterler.7 Yahudiler trl desiselerle Mslmanlarn kafasn kar trmaya al yorlard. lsnin ifadesine gre baz Yahudi hahamlar Uhud Sava ndan sonra Mslmanlara, E er do ru yolda olsaydnz yenilmezdiniz demi lerdir. Yahudilerin bu yaptklarna
1 2

Bakara, 118. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 228. 3 Nisa, 163. 4 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 280. 5 Bakara, 105. 6 Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 410411. 7 Bakara, 109.

76 kar lk Kuran Mslmanlara ho grl ve affedici olmalarn emretmi tir. Ayetin Allah her eye gc yetendir ksm da zellikle Yahudilere yaplan bir vurgudur.1 Bylece Yahudilerin nemli zelliklerinden biri olan kskanlk konusuna da de inmi olduk. Bundan sonraki konumuz Yahudilerin Allah hakknda uygunsuz konu malar olacaktr. 2.11.3. Allah Hakknda Uygunsuz Konu malar 2.11.3.1. Allah Fakirdir Demeleri Yahudilerin ok bilinen nemli zelliklerinden biri, mala olan d knlkleridir. u an dahi kapitalizm zerine kurulu bir ya am biimleri vardr. Onlarn mal hrsnn kkenleri ok eskilere dayanmaktadr. Hatta para sz konusu olunca syledikleri szlerin bile dozunu ayarlayamam lardr. Allah: Allah fakirdir, biz zenginiz diyenlerin szn i itti. Onlarn dediklerini ve haksz yere peygamberleri ldrmelerini yazaca z ve: Yangn azabn tadn! diyece iz.2 Bu ayet mfessirlerin rivayetlerine gre;Kimdir o adam ki Allaha gzel bir bor versin de Allah da ona kat kat fazlasyla (verdi ini) desin3 ayeti Yahudilerin, Ey Muhammed, herhalde Rabbin fakirle ti ki kullarndan bor istiyor! demeleri sonucu nazil olmu tur. Ate ayetin nzul sebebi hakknda baz mfessirlerin rivayetlerine de inmi tir. lk rivayete gre Hz. Eb Bekir, Peygamberimiz tarafndan bir Yahudi toplumuna slm anlatmak iin gitmi , Allah iin bor verme konusuna gelince bir Yahudi - bn shakn rivayetine gre Finhas-: Demek Allah fakir ki bizden bor istiyor. Biz Ona yalvarmyoruz, O bize yalvaryor. Biz Ona muhta de iliz. E er O zengin olsayd, arkada nzn zannetti i gibi bizden bor istemezdi. Sizi faizden men ediyor ama kendisi bize faiz veriyor. E er zengin olsayd bize faiz vermezdi demi tir. Bunun zerine Eb Bekir kendisini tutamayp Yahudiye bir tokat atm tr.4 kinci rivayete gre de Peygamberimiz, Hz. Eb Bekiri yaplacak bir sava iin bor istemeye gndermi ti. Peygamberimiz Medineye geldi inde Yahudilerle bir ittifak yapm her iki taraf da bir saldr durumunda birbirlerine mal ve para yardm yapaca szn alm t. Bu anla maya binaen Hz. Eb Bekir sava
1 2

yardm isteyince,

Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 411. l-i mrn, 181. 3 Bakara,245. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 151.

77 Yahudilerin, Demek Allah fakir ki, bizden bor istiyor demeleri zerine bu ayet nazil olmu tur. Ate ikinci rivayetin gere e daha uygun oldu unu sylemektedir.1 2.11.3.2. Allahn Eli Ba ldr Demeleri ve Birbirlerine D man Olmalar Yahudiler Allah hakknda uygunsuz konu malarna Allahn eli ba ldr diyerek devam etmi lerdir. Yahudiler: Allahn eli ba ldr (Allah cimridir) dediler. Kendi elleri ba land ve syledikleri szden tr lanetlendiler. Hayr, Allahn iki eli de aktr. Diledi i gibi verir. Andolsun Rabbinden sana indirilen, onlarn o unun azgnl n ve kfrn arttracaktr. Biz onlarn aralarna, t kyamet gnne kadar d manlk ve kin atm zdr. Ne zaman sava iin bir ate yakm larsa Allah onu sndrm tr. Onlar yeryznde bozgunculu a ko arlar. Allah da bozguncular sevmez.2 Ate ,eli ba l deyiminin cimrilikten kinaye oldu unu, ayetin de Yahudilerin pintiliklerinden bahsetti ini syleyerek u aklamalar yapm tr: Yahudiler kendilerinden Allah iin yardm istenince, Allahn kendilerine bir ey vermemesinden, ellerinin darl ndan yaknp, Sanki verse Allahn hazinesinden mi eksilir? diyerek Allaha kar uygunsuz konu malarna devam etmi lerdir. Bu ayetin amac da Yahudilerin Allah cimridir szn bo a karmaktr.3 Ksaca de inilecek bir mevzu da ayette geen Allahn iki eli de aktr lafzdr. Ayette Allaha el nispet edilmi tir ama buradaki eli ba ldr cimrilik anlamnda, eli aktr da cmertlik anlamnda insanlarn anlayaca bir slup olmas sebebiyle kullanlm tr. Bu konu daha ok Kelamclar me gul etmi , Mcessime bu ayetten Allahn cisim oldu unu karm tr. Kimi Kelamclar Allahn eli oldu una inanrz ama mahiyetini bilemeyiz, derken kimilerine gre de el, kuvvet, mlk, inayet, ihtisas ve kudret anlamnda kullanlm tr. Fakat Ate yorumda zorlamaya gitmenin gereksiz oldu unu ayetin amacnn Allaha el, ayak vermek olmayp, Allahn cmertli ine vurgu yapmak oldu unu belirtmi tir.4

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 151152; bkz. slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 288289. Ayrca, Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 212213. 2 Mide, 64. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 26. daha geni bilgi iin bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 446447. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 27.

78 Ayetin devamnda Yahudilerin karakterinden bahsedilmektedir. Yahudiler fesat karmaya uygun seciyeleri yznden kendi aralarnda bile dirlik sa layamayan bir toplum olup, Allah Raslne kar bir sava hazrl na girdikleri an, Allah onlarn yaptklarn bo a karacaktr. Onlar kendi aralarnda sa layamadklar dzenin dnya insanlar arasnda olmasn ekememektedirler. Ayetin Allah bozguncular sevmez ksm ise olduka ak olup, bozgunculuk yapan Yahudilerin ba larna gelenleri tarih bilgilerinden renmek mmkndr. Yahudiler Tevratn hkmne aykr davrandklar iin Allah onlarn ba na Buhtunnasr musallat etmi , bozgunculukta devam etmeleri zerine Rum Fatrisle u ra m lar, en sonunda da kar larnda Mslmanlar bulmu lardr.1 2.11.4. Bozgunculuklar ve Buas Harbini Hatrlatmalar Yahudilerin toplumlar arasndaki fitneciliklerine en gzel rnek ise Buas Harbidir. nceden srekli sava halinde olan Evs ve Hazrec kabileleri Mslmanl n da etkisi ile can-ci er karde haline gelince Yahudiler bu durumu ekememi ve Kays o lu asn, Yahudi bir ocu u iki kabilenin arasna gndermesi ile ortaya fitne tohumlar atlm tr. ocuk iki kabile arasnda en son yaplan Buas Harbini ve o sreci onlara hatrlatnca iki kabile tekrar silahlara sarlmak iin davranm lardr. Raslullah olaydan haberdar olup, Ben sizin aranzda iken Cahiliyye davasn m gdyorsunuz? szleri zerine pi man olup bar m lardr.2 Bu olay zerine Peygamberimiz u ayetleri okumu tur: De ki: Ey Kitap Ehli! Allah yaptklarnz grp dururken neden Allahn ayetlerini inkr ediyorsunuz, ey Kitap Ehli gere i grd nz halde niin Allahn yolunu e ri gstermeye yeltenerek inananlar Allah yolundan evirmeye al yorsunuz. Allah yaptklarnzdan habersiz de ildir.3 Yahudilerin karm oldu u bu kar klk da Peygamberimizin yumu ak tutumu ile tatlya ba lanm tr. 2.11.5. Allah Kimin Yaratt n ve Kyameti Sormalar Yahudilerin Peygambere, Allah yaratklar yaratt ise, Allah kim yaratt? demeleri zerine, baz rivayetlere gre hls suresi nazil olmu tur. Ate in Cmul Beyndan nakletti i di er bir rivayette gre de; Yahudiler: Bize Rabbini anlat, Onun
1 2

Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 290. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 85; bkz. slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 304. 3 l-i mrn, 9899.

79 nesebini syle, nk o Tevratta kendisini ve nesebini tanmlam tr demeleri zerine hls suresi inmi tir. Ama Tevratta Allaha neseb atfedilmedi ine gre Yahudilerin byle bir ey sylemesi mmkn de ildir. Onlar da Allahn birli ine inanr. Surenin slubu ve neseb sorununun m riklere ait olmas bu soruyu m riklerin sormas ihtimalini kuvvetlendirmektedir. nk onlar meleklerle, cinlerle Allah arasnda bir soy ili kisi oldu una ve meleklerin Allahn kzlar oldu una inanyorlard. htimal zere de olsa bu soruyu Peygamberimize Yahudiler sormu olabilir. Ate , surenin ini sebebi ne olursa olsun, bu surede slm inancnn zetlendi ini bildirmektedir.1 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar adl eserinde Yahudilerin kyametin ne zaman kopaca n sormalarndan da bahsetmi ve Allahn onlara u ayeti indirdi ini sylemi tir2: Sana kyametin saatinden soruyorlar: Gelip atmas ne zaman diye. De ki: Onun bilgisi ancak Rabbimin yanndadr. Onu tam zamannda a a karacak olan yalnz Odur. O, gklere de, yerlere de a r gelmi tir. O size anszn gelecektir. Sanki sen onu biliyormu sun gibi sana soruyorlar. De ki: Onun bilgisi Allahn yanndadr. Fakat insanlarn o u bilmezler.3 Bu ayetin tefsirinde ise Ate , kyametin ne zaman kopaca nn bilinmedi ini sylemektedir. Ate bn Kesre katlarak bu soruyu soranlarn tahminen Araplar ya da Yahudiler oldu unu sylemi tir. Mekke m riklerinin Peygamberimize alay niteli inde bu konu hakknda soru sorduklarnn vaki oldu unu belirten Ate ,4 bu ayetin alay niteli i ta mayp, sorunun samimi bir renme sorusu olup, bunu soranlarn da kfir olmadklar ihtimalinin gl oldu una tefsirinde yer vermi tir.5 Yahudilerin Peygamberimize sorduklar bu sorularla onun risaletini zedelemek istedikleri kesindir. 2.11.6. Mala D knlkleri ve Cimrilikleri Yahudilerin mala olan d knlklerine, Allaha kar uygunsuz konu malar ba l altnda de inmeye al m tk. Yahudi karakterinin parayla olan ili kisinin tarihe nasl yansd n da tarih kitaplarndan renmemiz mmkndr. Bu mal hrs Yahudilerin seilmi lik inanlarna dayandrlabilir. Mal, Yahudileri hedeflerine gtren en nemli vastalardan biridir. Gnmzde Yahudileri
1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. XI, s. 176 Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 303. 3 Arf, 187. 4 Bkz. Yunus, 48; Hd, 7; Enbiy, 38; Neml, 71; Mminn, 8283; Ysn, 48. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 427.

80 byk devletlerin yannda, dnya ekonomisini ve siyasetini harekete geirir halde grmekteyiz. Bu sebeple srailo ullarn hidayete erdirmek iin gnderilen Hz. sa, ki Allaha ibadet etmeyin; Allaha ve mala diyerek Yahudileri, mala olan d knlkleri sebebiyle uyarm tr.1 Yahudiler dnya malna kar a r d knlk gstermi ler, hatta bu huylarn ba ka toplumlara da a lamaya al m lardr. Peygamberimiz Medineye hicret etti i zaman oradaki Mslmanlar, muhacirlere madden ve manen yardmda bulunmu lardr. Onlarn bu davran n ilerine sindiremeyen Yahudiler: Mallarnz infak etmeyin, hayrl olan eylere harcamayn. E er byle yapmaya devam ederseniz mallarnz ellerinizden kacak ve fakir olacaksnz. demi tir.2 Onlarn bu sz zerine u ayetler inmi tir: Bunlar yle insanlardr ki, cimrilik ederler ve insanlara da cimrili i emrederler. Allahn bol hazinesinden kendilerine verdi ini gizlerler. (Bizde) o nankrlklere alaltc bir azab hazrlam zdr. Bunlar mallarn insanlara gsteri iin verirler. Allaha ve ahiret gnne inanmazlar. Kimin arkada eytan ise o(nun) ne kt bir arkada (var)dr!3 Ate ayetleri u ekilde aklam tr: Cimrilik Allahn nimetlerini inkr etmek olup byle yapanlar alaltc bir azaba u rayacaktr. Harcamalarnda da Hakkn de il, halkn rzasn gzetenlerin dostu eytan, gidecekleri yer ise cehennemdir. Mallarn Allah rzas iin harcayanlar ise asla mkfatsz braklmayacaktr.4 Yaptklar iyilikleri kar lksz kalmayacak olan Kitap Ehlinin ktlkleri de kar lksz kalmayacaktr. Kendi irkin huylarn ba kalarna da bula trmak isteyen Yahudiler de cezalandrlacaktr.5 Kuranda sadece cimrilikleri ile nl Yahudiler de il, tm Kitap Ehli cimrilik etmeme hususunda uyarlm tr. Allahn kereminden kendilerine verdi ine cimrilik edenler, onu kendileri iin hayrl sanmasnlar. Hayr, o kendileri iin erlidir. Cimrilik ettikleri eyler kyamet gn boyunlarna dolandrlacaktr. Gklerin ve yerin miras Allahndr. Allah yaptklarnzdan haber alandr.6 phesiz

1 2

Afif Abdul Fettah Tabarra, Kuranda Yahudi Men ei ve Karakterleri, s. 52. Bkz.Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 211. 3 Nisa, 3738. 4 Bkz. Bakara, 261; Nisa, 3940. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 284. 6 l-i mrn, 180.

81 Yahudilerin cimrilik ederek mala ve mlke ok nem vermeleri ahiret hayatn gz ard ettikleri fikrini akla getirmektedir. Gerek mevcut Tevratta gerekse Talmudda ruh ve ahiret hayat konularna de inilmemi olmas bu fikri desteklemektedir.1 2.11.7. nkrclklar Yahudiler dnya tutkusu ile kitaplarnda i lerine gelmeyen ksmlar, baz peygamberleri2 ve Allaha verdikleri szleri inkr etmi lerdir. En nemli inkrlarndan biri Allah katndan gelen Kitab inkrlardr: Ne zaman ki onlara Allah katndan, yanlarnda bulunan (Tevrat) do rulayc bir Kitap (Kuran) geldi, daha nce inkr edenlere kar yardm isteyip dururlarken, o bildikleri (Kuran) kendilerine gelince inkr ettiler. Artk Allahn laneti inkrclarn zerine olsun.3 Yahudiler yeni bir peygamber ve bir Kitap beklemelerine ra men, kendi milletleri d nda birinin peygamber olmasn ekememi , bu sebeple inkra kalk m lardr.4 Allahn kullarndan diledi ine ltfuyla (vahiy) indirmesini ekemeyerek, Allahn indirdi ini inkr etmek iin kendilerini ne alak eye sattlar da gazab stne gazaba u radlar. nkr edenler iin alaltc bir azab vardr5 ayeti ile de inkrlarnn sonunun azab oldu u kendilerine bildirilmi tir.6 Kitap Ehlinden bir ksm kendilerine verilen Kitab inkr edip, ...sanki Allahn kitabn biliyorlarm gibi onu arkalarna atp terk ettiler.7 ayetinde de belirtildi i gibi, Kurana de il de kulaktan dolma szlere tabi olmu lardr. Buna en gzel rnek Bakara 102. ayettir. Ayet, Yahudilerin Sleymann mlkn by yolu ile elde ettiklerine inandklarn ve onun byc oldu unu syledikleri bildirilmektedir. Oysa byclk kfr i lerinden olup hibir peygamber kfre girmemi tir.8 2.11.8. Gururlu ve Kibirli Davranp limleri le vnmeleri Yahudi milleti kendilerini seilmi rk olarak adlandrp di er milletlerle e it olmayacaklarn her frsatta dile getirmi lerdir:
1 2

u kendilerini vp, yceltenleri

Bkz.Tabarra, Kuranda Yahudi Men ei ve Karakterleri, s. 53. Bkz. l-i mrn, 81, 105; Nisa, 165168. 3 Bakara, 89. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 197. 5 Bakara, 90. 6 Bkz. Mide, 12- 13. 7 Bakara, 100. 8 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 409410.

82 grmedin mi? Hayr ancak Allah diledi ini yceltir, onlara kl kadar zulmedilmez. Bak nasl Allaha yalan uyduruyorlar? Apak bir gnah olarak bu onlara yeter.1 Ate in aklamalarna gre, bu ayet yaptklar tahrifleri hi d nmeden kendilerini ven, ycelten insanlarn davran larn knar ve stnl n belli bir millete ait olmad n, Allahn diledi i kimseyi yceltece ini, manev temizlik ve yksek ahlakl olmada laf ile stnlk sa lanamayaca n belirtir.2 Yahudileri slma davet eden Peygamberimiz onlar Allahn azab ile korkutunca Yahudiler Peygamberimize kar gelmi ve yle demi lerdir3: Yahudiler ve Hristiyanlar: Biz Allahn o ullar ve sevgilileriyiz. De ki, o halde niin gnahlarnzdan tr (Allah) size azab ediyor? Hayr, siz Onun yarattklarndan bir insansnz.4 Tevhide aykr bu gr Kuran reddetmektedir. Ayrca bu gr ler slmiyetin ulhiyet ve ubudiyet anlay na da aykr olup Yahudiler Allah kullar arasnda e it davranmayan bir konuma d rm lerdir. Hatta Yahudilerin yaptklarna uymamak, benzememek iin Peygamberimiz baz davran larn de i tirmi tir. Yahudilerin tutmu oldu u bir gnlk a ure orucunu, gne karm , salarn Yahudilere benzememesi iin ortadan ayrarak taram tr.5 Peygamberimiz byle bir topluma benzememek iin elinden gelen abay gstermi tir. Baz limler srailo ullarnn gururlanp kendilerini stn grmelerini, onlara gnderilen peygamberlerin ok olmasna ba lam lardr. Fakat peygamberlerin ok olmas onlarn rklarnn ktl ne delalet etmektedir. nk azgnlklarna ve isyanlarna dnmeleri sebebiyle Allah onlara her seferinde yeni bir peygamber gndermi tir.6 Grld gibi ne Allahn sevgilileriyiz demeleri ne de birok peygambere sahip olmalar Yahudi toplumunu gururlu ve seilmi klmamaktadr. 2.11.9. Sava tan Kamalar u binlerce ki i iken lm korkusu ile yurtlarndan kanlar grmedin mi? Allah onlara, ln! dedi de sonra kendilerini diriltti. phesiz Allah, insanlara kar
1 2

Nisa, 49-50. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 301. 3 Bkz. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 202. 4 Mide,18. 5 Bkz. Mirza Tokpnar, Hadislere gre Yahudi ve Hristiyanlara Uymak, stanbul 2003, s. 8688; 92 95. 6 Bkz. Tabarra, Kuranda Yahudi Men ei ve Karakterleri, s. 33.

83 ikram sahibidir. Ama insanlarn o u kretmezler. Allah yolunda sava n ve Allahn semi, lim oldu unu bilin.1 Bu ayette anlatlan olayn hangi toplumun ba na geldi i tam olarak bilinmemektedir, ama tefsirlerde genellikle srailo ullaryla ilgili bir olay olarak de erlendirilmesi sebebiyle konu ile ilgili iki rivayeti burada zikretmeyi uygun bulduk. bn Abbastan gelen rivayetlere gre, srailo ullarnn bulundu u blgede meydana gelen veba salgn sebebiyle kent halk lmden korkarak blgeyi terk etmi tir. Allahn gnderdi i iki mele in kard sesler ile hepsi lm tr. ok zaman sonra len insanlarn kemiklerinin bulundu u vadiden geen srailo ullarnn Hezekiel adl peygamberinin duas ile kemikler dirilmi tir.2 Ate in, bn Kesr ve Taberden alarak tefsirinde yer verdi i ikinci rivayete gre de Peygamber Hezekiel, srailo ullarndan bir grubu sava a te vik etmi , ama korkup isteksizlik gsteren bu grup lmle cezalandrlm , sonra Hezekiel yani Zlkiflin duas ile Allah onlar hayata dndrm tr.3 Bu olay Kitab- Mukaddeste Hezekielin a zndan anlatlm tr.4 Burada Hezekielin Zlkifl (a.s.) oldu unun belirtilmesine Ate herhangi bir aklama yapmam tr. Bu konuda ls, Rhul Meanisnde Zlkiflin Hz. lyasn Kurandaki ikinci ad oldu unu zikretmi tir. Ayrca tefsir kitaplarndan alnan bilgilere gre Zlkifl, Hz. Eyyubun o lu Bi r, Y b. Nn, Zekeriyya, Elyasa, Hezekiel ve hatta Gotama Budha ile de zde le tirilmi tir.5 Ate in aklamasna gre, bu kssa Medine devrinin ba langcnda ilk cihad emri gelince baz Mslmanlarn korkup tereddt gstermesi zerine6 anlatlm tr. Ayn zamanda Ate , bu kssada anlatlan lmn mecaz olmasnn da muhtemel oldu unu gr lerine eklemi tir. Ate , kssada bir grup srailo lunun al ma ve cihattan uzak durmalar sebebiyle geri kaldklarn ve d man istilasna u rayp, zillet iine d m olabileceklerini belirtmi tir. Bu sebeple birok ki i lm , kalanlar ise esir d m tr. Yllar sonra bir peygamber onlar esaretten kurtarm tr. Ate , yorumunu, ba mszlk ve hrriyetin bir millet iin hayat, esaretin ise lm oldu u szleri ile noktalam tr.7
1 2

Bakara, 243244. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 430431. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 432. 4 Bkz. Hezekiel, 37. 5 Bkz ztrk, Kssalarn Dili, s. 252. 6 Bkz. Nisa, 7778. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 431432.

84 Buna benzer bir kssaya u ayetlerde de rastlamaktayz: Yahut u kimse gibisini (grmedin mi) ki duvarlar, atlar, stne y lm (alt st olmu ) ssz bir kasabaya u ram t. Allah, bunu byle ldkten sonra nasl diriltecek? demi ti. Allah da kendisini yz sene ldrp diriltti, Ne kadar kaldn? dedi. Bir gn ya da bir gnn biraz kadar kaldm. dedi. (Allah) Hayr dedi. Yz yl kaldn. Yiyecek ve iece ine bak, bozulmam . E e ine bak, seni insanlar iin bir ibret klalm diye (bunlar byle yaptk). Kemiklere bak, nasl onlara et giydiriyoruz! Bu i ler ona aka belli olunca: Allahn her eye kadir oldu unu biliyorum! dedi.1 Bu olayn kimin ba ndan geti ine dair mfessirler arasnda gr ayrl vardr. o unlu a gre bu ki i bir srailo lu peygamberi olup zeyr, Yeremya ya da Hzrdr.2 Abdullah ibn Abbasn aktarmna gre zeyrdir. Buhtunnasrn Kuds ya malamas esnasnda tutsak olarak Babile gtrlm bulunan zeyr bir gn e e ine binmi ve ayette anlatlan kasabaya gelince, Allah bunlar nasl diriltir? diyerek umutsuzlu a kaplm , Allah da onu uykuda iken yz yl ldrm tr. nsanlar ve yrtc hayvanlar onun ld n fark etmemi ler, Allahn kendisini diriltmesi ve e e inin dirilmesi zerine Allah her eye kadirdir diyerek secde etmi tir. Daha sonra kasabaya gelen zeyri kimse tanmam tr. Yz yl sonra kagelen zeyr Tevrat ezberinden yeniden yazdrm , elde bulunan ile kar la trlan bu szlerde bir harf bile de i iklik bulunmam tr.3 Ate , bu yknn Tevrata sa lamlk kazandrmak iin Yahudi bilginlerince uydurulmu oldu unu sylemi tir. Ate in yorumuna gre, bizler olayn tarihini, mahiyet ve kahramanlarn bilemeyiz ama Kurann sylemi oldu u her eye de inanrz. Ayrnty ise Allahn ilmine havale ederiz. Ayrca Ate , baz modern yorumcularn bu ayeti reenkarnasyona i aret saymakta oldu unu bildirmi , kendi kanaatine gre, bunlarn Peygamberimiz dneminde Kitab- Mukaddeste ve tefsirlerinde anlatlan ve srailo ullar arasnda bilinen olaylar olup, Kurann t slubuyla naklinden ibaret oldu unu vurgulam tr.4 Ayetlerde ilk olarak Allah yolunda sava tan kaan Yahudilerin gsterdikleri korkaklk knanm ve Mslman toplumun bu ayetlerden ders almas istenmi , ayrca lmn bir yok olu olmad anlatlm tr. kinci olarak da, sadece srailo ullarnn
1 2

Bakara, 259. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 459. 3 Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 472474. 4 Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 474.

85 de il, gelmi gemi tm toplumlarn llerin tekrar diriltilmesi konusundaki merak cevaplandrlm tr. Bu konu tarih boyunca hep merak uyandrm , bu sebeple baz peygamberlere Allahn izni ile lleri diriltme mucizesi verilmi tir.1 Peygamberlerden Hz. brahim ise llerin nasl diriltece ini bizzat Allaha sorarak grmek istemi tir.2 Sonu olarak srailo ullarnn lm korkusu ile sava tan kamalarnn anlamsz oldu unu ve lmn bir yok olu de il Allaha kavu ma vastas oldu una de indik. Bir sonraki konumuzda ise srailo ullarnn sava tan kamalar, korkaklk gstermeleri ve daha birok konuda hata yapmalarna ra men cehennemi kendileri iin geici saymalarna ve bu konudaki rahatlklarna de inece iz. 2.11.10. Cehennemi Kendileri in Geici Saymalar Yahudiler kendilerini Allahn seilmi kullar olarak grdkleri iin yaptklar eylerin affedilece ini ve sayl birka gn azaba u rayacaklarn iddia etmi lerdir. rne in Yahudiler, Musa Tr- Snda iken onun szn unutup krk gn buza ya taptklar iin sadece krk gn azap ekeceklerine inanmaktadrlar. krimenin bir rivayetine gre de, Peygamber Medineye geldi i zaman Yahudiler, dnya hayatnn yedi bin yl oldu unu kendilerinin de dnya hayatnn her bin yl iin bir ahiret gn, yani toplam yedi gn azaba u rayacaklarn sylemi lerdir.3 Bu olay u ayetler zetlemektedir: Bir de dediler ki: Sayl birka gn d nda bize ate dokunmayacaktr. De ki: Allahtan bu hususta bir sz m aldnz? ayet yle ise Allah verdi i szden dnmez.- Yoksa Allah hakknda bilmedi iniz bir ey mi sylyorsunuz? Evet, kim bir gnah kazanr da suu kendisini ku atm olursa i te onlar, ate halkdr. Orada srekli kalacaklardr. nanp yararl i ler yapanlara gelince, onlar da cennet halkdr, orada srekli kalacaklardr.4 Bu ayetlerin benzerinde Yahudilerin yan sra Hristiyanlar da uyarlmaktadr. Baksana kendilerine Kitaptan bir pay verilmi olanlar, aralarnda hkm vermesi iin Allahn Kitabna a rlyorlar da sonra onlardan bir topluluk yz evirip dnyorlar. Bu hareketleri onlarn: Ate bize sayl birka gnden ba ka dokunmayacak.

1 2

Bkz. l-i mrn, 49; Mide, 110. Bakara, 260. lmden sonra tekrar dirilmeyle ilgili olarak bkz. Ftr, 9; Hd, 7; Nahl, 38, 39; sr, 49 52, 97, 9899; Meryem, 6672; Ankebt, 19, 20; Rm, 56. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 188. 4 Bakara, 8082.

86 demelerinden ileri gelmektedir. Uydurduklar eyler onlar dinlerinde yanltm tr.1 Yahudiler hakknda indi i rivayet edilen bu ayetlerde Kendilerine Kitaptan pay verilmi kesim Ate e gre, Yahudiler olmayp, kulaktan dolma bilgilerle Kitab- Mukaddesten yarm yamalak bilgi edinen Hristiyan Araplardr. Ate e gre, hangi kesim olursa olsun cennete kendilerinin girece ini savunan bir zihniyet d nlemez. nk Allahn verilmi byle bir sz yoktur.2 Kuran kendi uydurma szlerine kar Yahudilere yle hitab eder: Yahudi yahut Hristiyan olandan ba kas cennete girmeyecek, dediler. Bu onlarn kuruntusudur. De ki do ru iseniz delilinizi getirin.3 Ate e gre, mkfat, cennet ve cehennem Allah katnda olup, insanlar iyi amel ve gnlden Allaha ba llk ile kurtulu a erecektir.4 Cenneti sadece kendilerine tahsis eden Yahudilere neden dnya hayatn tercih ettikleri sorulmakta ve katklar lmn kendilerini elbet bulaca bildirilmektedir.5 De ki, e er gerekten Allah katnda ahiret yurdu kimsenin de il, yalnz sizin ise, sznzde do ru iseniz, lm temenni ediniz. Fakat ellerinin yapp ne srd i lerden dolay asla lm temenni etmezler. Allah zalimleri bilir. Onlar insanlarn hayata en d kn, ortak ko anlardan daha tutkunu bulursun, her biri bin yl ya atlmasn ister. Oysa ya atlmas onu azabdan uzakla tracak de ildir. Allah ne yaptklarn gryor.6 Allahn kendilerini sevdi ini syleyip, cehennemde kalacaklar gn saysn bile -yedi gn- tereddt etmeden syleyebilen Yahudilere lm laf ok itici gelmi tir. Cennete gideceklerinden emin bir toplumun ya ama bu denli ba l olmas szlerine zt bir grnt arz etmektedir. ne sizin mniyyelerinizle, ne de Kitap Ehlinin mniyyeleri ile olur... Erkek veya kadndan gzel i yapanlar da cennete girerler ve zerre kadar hakszl a u ratlmazlar.7 Nis suresindeki bu ayetler Mslmanlarla Kitap Ehli arasnda geen bir mnaka a zerine nazil olmu tur. Kitap Ehli kendi Kitap ve peygamberlerinin daha nce gelmi
1 2

oldu unu, bu sebeple Allah katnda kendilerinin de erli olduklarn

l-i mrn, 2324. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 2930. 3 Bakara, 111. 4 Bkz. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, .A.D., C. III, Ocak 1989, Sa. 1, s. 8. 5 Bkz. Cum, 68. 6 Bakara, 9496. 7 Nisa, 123124.

87 savununca, Mslmanlar buna Bizim Peygamberimiz peygamberlerin sonuncusu olup, Kitabmz da daha ncekilerin hkmn kaldrm tr cevabn vermi lerdir.1 Bu tr stnlk tart malarna Kuranda rastlamak mmkndr.2 Byle tart malara noktay koyan ayetler ise genellikle Allah katnda szn de il, amelin makbul oldu unu ne karm tr. Her zmre, Yahudi veya Hristiyan olun ki, do ru yolu bulasnz 3 diyerek kendi yollarn do ru saym tr. Buna cevaben Kuran Asl do ru yol Allahn yoludur4 demi tir. kabul eder.5 Ate in nemle zerinde durdu u fikre gre, Kurann mesaj evrensel olup, birok ayette cennete girmek iin gerekli artlar aklam tr. Zaten slm kelimesi Kuranda sadece Hz. Muhammedin getirdi i dinin ad olarak kullanlmam , tm peygamberlerin getirdikleri mesajlar iin kullanlm tr. Bu sebeple misyonlar ayn olan peygamberler arasnda ayrm yaplmaz.6 Ate her frsatta cennet ve cehennemin sadece Allahn dilemesi ile kullara alaca n belirtir. Oraya giri artlar ise bellidir. Ate e gre, cennet tekelcili i yapan toplumlar bu iddial laflar ile Allahn gazabn zerlerine ekmelerinin yan sra, her toplumun cenneti kendi din mensuplarna layk grmesi de Ehl-i Kitap arasnda iddetli tart malara yol aacaktr. 2.11.11. Mslmanlara D man Olmalar Yahudiler karakterleri gere i bozgunculu a, tefecili e vb. kt huylara sahip olarak tarihe gemi lerdir. Elbette bunlarn iinde iyilik timsali, kurtulmu insanlar mevcuttur. te Kuran Yahudilerin d manl konusunda Mslmanlar yle uyarm tr: nsanlar ierisinde inananlara en yaman d man olarak Yahudileri ve (Allaha) ortak ko anlar bulursun, insanlara sevgice en yaknlar da Biz Hristiyanz ncelenen ayetlerden de grld gibi Ate , cennet ya da cehennemi herhangi bir gruba tahsis etmenin Allahn adaletine ters bir durum oldu unu

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 372; Daha geni bilgi iin Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 413418. 2 Bkz. Bakara, 111, 113, 135; Mide, 18. 3 Bakara, 135. 4 Bakara, 120. 5 Bkz. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Sa. 1, s. 7. 6 Bkz. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Sa. 1, s. 7.

88 diyenleri bulursun. nk onlarn ilerinde ke i ler ve rahipler vardr ve onlar byklk taslamazlar.1 Ayetlerden de anla laca gibi Mslmanlarn en iddetli d manlar Yahudiler ve M riklerdir. Dosta en yakn olanlar da Hristiyanlardr. nk onlarn iinde Allaha kulluk eden rahip ve ke i ler bulunmaktadr.2 Mslmanlara d man olan Yahudiler M rikleri kendi emellerine alet etmi , onlar Mslmanlara kar k krtm lardr. M riklerin Mslmanlara d manl slmn ba langcndan Mekkenin fethine, hatta Huneyn Sava na kadar dayanr. M rikler, slm ve Mslmanl yok etmek iin al m tr. Yahudiler ise glenen Mslmanlara kar siyasal ve ekonomik g kaybndan korkmu lardr. Dnya menfaatine d kn bu toplum, M rikleri k krtm , mnafklarla da i birli i yapp Mslmanl imha iin tuzaklar hazrlam lardr.3 Bu ayetler Mslmanlarn Habe istana g etmeleri sonucu Mekke dneminde fazlaca kar la madklar Yahudi tehlikesine kar Mslmanlara uyar niteli i ta maktadr. Bu sebeple Hz. Muhammed ayette verilen mesaj ok iyi de erlendirmi Medineye hicretin ilk gnlerinde Yahudi toplumu ile kuraca mnasebetleri belli kurallara ba layp e itli anla malar yapm tr.4 Hz. Muhammed, entrikac ve siyasal alana hkim olma iste i ile yanp tutu an Yahudilerle sosyal ve siyasal anla mazlklar ya am tr. Rahmet Peygamberi bazen onlarn tutumu kar snda zlm ama ok gemeden Allah tarafndan teselli edilmi tir.5 nk hem Yahudiler hem de Hristiyanlar kurtulu u kendi dinlerinde grm 6, Peygamberimize uymak iin de onun kendi dinlerine uymas gibi muhal isteklerde bulunmu lardr.7 Hz. Muhammed ise byle bir ortamda hem m rik Araplar hem Yahudiler hem de Hristiyanlarla u ra m tr. Hristiyanlarn inanlarnda hata olmakla beraber onlar peygamberleri sann telkinleri ile dnyay pek nemsememi ler8 bylece Mslmanlara Yahudiler kadar

1 2

Mide, 83. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 46. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 46. 4 Bkz. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 200. 5 Bkz. Lokman, 23. 6 Bakara, 113. 7 Bakara, 120. 8 Bkz. Matta, 5: 3942.

89 iddetli d man olmam lardr. Bu yumu aklklar Peygamberimizle olan ili kilerine de yansm tr.1 Kuran Mslmanlar, Yahudi ve Hristiyan d manl na kar uyarm tr. Bu grubun iinde olup d manlk etmeyenlere altlarndan rmaklar akan cennetler vadedilmi 2, inkr edenler ise cehennem halk 3 olarak nitelendirilmi tir. 2.12. Cebraile D man Olmalar Yahudiler Cebraili, ba larna Sn Da n kaldrd , kendilerine azap indirip, d manlk etti i iin zellikle de Peygambere vahiy getirdi i iin sevmezler.4 De ki: Allahn izniyle Kuran kendinden ncekini do rulayc ve inananlara yol gsterici ve mjdeci olarak senin kalbine indirdi i iin kim Cebraile d man olursa, kim Allaha, peygamberlerine, Cebraile ve Mikaile d man olursa bilsin ki Allah da inkr edenlerin d mandr.5 Ate , ayetin nzul sebebi hakknda birok rivayetin oldu unu, anlat larn farkl olsa da hepsinin znn bir oldu unu sylemi tir. Bu rivayetler arasnda Ate in zerinde durdu u ortak nokta yledir: Yahudilerden bir grup Peygambere gelip ona birtakm sorular sormu , aldklar cevaplar Tevratta bildirilen gibi knca onun do ru syledi ini tasdik etmi lerdir. Son olarak kendisine kimin vahiy getirdi ini sormu lar, Cebrail cevabn alnca, davran lar de i mi tir. Peygamberimize, O bize felaket, deprem, iddet, sava ve lm getirir. Buhtunnasrn ldrlmesini nlemekle bizim mahvolmamza sebep olmu tur. O bizim d manmzdr. Mikail ise dostumuzdur. E er sana vahiy getiren Mikail olsayd sana inanrdk demeleri sonucu bu ayetler inmi tir.6 Yani Yahudiler Cebrailin Peygambere vahiy getirmesini kabul etmemi ve Cebraili sevmediklerini bildirmi lerdir. Yahudilerin Mslmanlara besledikleri kin ve nefret onlar inkra srklemi tir. Bu sebeple onlarn fask ve sapm olduklar ayetlerle bildirilmi tir.7

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 46. Bkz. Mide, 8385. 3 Mide, 86. 4 Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 277. 5 Bakara, 9798. 6 Bkz.Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 200. 7 Mide, 59-60.

90 2.13. zeyiri (Ezra) Allahn O lu Saymalar srailo ullar zeyiri (Ezra) Allahn o lu sayarak -Kurann ifadesiyle- daha nceki kfirlerin yapt gibi yapm lardr. Bu konu ile ilgili ayete gemeden nce Mslmanlarca zeyir, Yahudilerce Ezrann tarihteki nemini anlamak iin hayatna ksaca de inelim. Ezra, M.. 54. yzylda ya am peygamber olmayan ama peygamberden de te bir konuma sahip birisidir.1 Hatta Rabbiler, Musa nce gelmeseydi Tevratn Ezraya verilece ini bile savunmu lardr.2 Ezra Babil srgn sonrasnda cemaatin ba nda Kudse dndkten sonra bir dizi reform yapm ve gnmz Yahudili inin temellerini atm tr. Eski Ahitte3, Musann Torahnn usta yazcs olarak nitelendirilmi tir. Ezra Kudste, elde hi yazl nshas bulunmayan Torah yeniden belirleyip yazm tr.4 Talmuda gre Ezra birtakm de i iklikler ile Tevrat yazm olup bran karakterli yaz stilini Asur yaz stiline evirmi tir. Bu olay onun faziletlerinden saylm tr.5 Bu faaliyetleri sebebiyle Yahudilerce ona Yahudili in Babas ve kinci Musa gibi isimler taklm tr. Ezraya gnmz Yahudilik d ncesini ana hatlar ile ilk sistematize eden, Yahudili in gerek kurucusu gz ile baklmaktadr.6 Kuranda ona uluhiyet atfedildi ini mecaz anlatmdan anlamaktayz. Gnmzde ise Ezray ilahla tran hibir Yahudi cemaati bilinmemektedir.7 Kuran- Kerimde ise zeyir ile ilgili ayette yle buyurulmaktadr: Yahudiler, zeyir Allahn o ludur dediler. Hristiyanlar da, Mesih Allahn o ludur dediler. Bu onlarn a zlaryla geveledikleri szleridir. (Szlerini) nceden inkr etmi (olan m rik)lerin szlerine benzetiyorlar. Allah onlar kahretsin, nasl da (haktan batla) evriliyorlar! Hahamlarn ve rahiplerini Allahtan ayr rablar edindiler. Meryem o lu Mesihi de yle. Oysa kendilerine, yalnz tek Tanr olan Allaha ibadet etmeleri

1 2

Ayrntl bilgi iin bkz. ztrk, Kssalarn Dili, s. 245262. Bkz.Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 127. Bkz. Kaufmann-Eisenberg, Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din Fenomeni, s. 99 3 Bkz. Ezra, 7: 6. 4 Bkz. Gndz, Din ve nan Szl , s. 123-124. 5 Bkz.Adam, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, s. 128. 6 Bkz.Gndz, Din ve nan Szl , s. 124. 7 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 267. Ayrntl bilgi iin bkz. Baki Adam Mslmanlarn Yahudilere Yneltti i Teolojik Ele tiriler, Dinler Tarihi Ara trmalar, C. IV. Ankara 2004, s. 110.

91 emredilmi ti. Ondan ba ka Tanr yoktur. O onlarn ortak ko tuklar mnezzehtir.1 Ate , bu konu ile ilgili Kad el-Beydavnin u gr lerine yer vermi tir: Tevrat ile amel etmeyi brakan Yahudiler peygamberleri ldrm ler, bu sebeple e itli azaplara u ram lardr. Allahn yz sene sonra lm olan zeyiri diriltmesi ile zeyir hfzetti i Tevrat ezberden yazdrm tr. Yahudiler bu olay kar snda Bu Allahn o ludur demi lerdir.2 Ayetin aklamasnda Ate , zeyire Allahn o lu demekle Yahudi toplumunun daha nceki kfir topluma benzedi ini sylemektedir. nk yoldan sapanlar genellikle kutsal tandklar kimseleri, peygamberlerini veya liderlerini Allahn o lu sanm lardr. M rikler de melekleri Allahn kzlar sanyorlard. Bu tr inan sahipleri knanm tr.3 Ayetin devamnda bahsedilen sann da Allahn o lu oldu u konusunu, Ehl-i Kitabn Hristiyanlk maddesinde daha detayl aklamay uygun grdk. Bu konu ile ilgili Kuranda birka ayete daha rastlamaktayz.4 Ate ise bu konuda bahsedilen ayetlerin tefsirinde kendi gr nn yan sra Re id Rza, Kadi el-Beydav ve Elmall Hamdi Yazrn da fikirlerine yer vermi tir. 2.14. Kblenin Tahvili Problemi Peygamberimiz Mekkede Kbeye kar namaz klarken Medineye gelince Yahudilerin kblesi olan Kudsteki Sahraya do ru namaz klmaya ba lam tr. Bundan maksat Yahudileri slma sndrmak ve Allahtan gelen tm dinlerin zde bir oldu unu anlatmakt. Fakat Yahudiler bunu ktye kullanarak Muhammed ve adamlar kblenin neresi oldu unu bilmiyorlard, biz onlara gsterdik diyerek marm lardr. Bu olaya ok zlen peygamberimize hicretten on yedi ay sonra u ayet nazil olmu tur5: (Ey Muhammed!), biz senin yznn g e do ru evrilip durdu unu gryoruz. Elbette seni ho lanaca n bir kbleye dndrece iz. (Bundan byle) yzn Mescid-i Harama evir. Nerede olursanz yzlerinizi o yne evirin...6
1 2

eylerden

Tevbe, 3031. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 282283. Ayrntl bilgi iin bkz. Mehmet Paac, Kuran Kerim I nda Vahiy Gelene ine-Kitab- Mukaddes Ba lamnda- Bir Bak , slm Ara trmalar, C. V, Sa. 3, s. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, stanbul 1989, s. 69. 4 Bkz. Bakara, 116; Mide, 18. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 250. 6 Bakara, 144.

92 Bu ayet zerine kblenin yn de i mi bu da Yahudilerin cann skm tr. Bunlar bulunduklar kbleden eviren nedir? Evvelce yneldi in kbleye dnersen seni tasdik ederiz. demi lerdir.1 Bunun zerine de u ayet nazil olmu tur: nsanlardan baz beyinsizler Onlar, zerlerinde bulunduklar kbleden eviren nedir? diyecekler. De ki: Do u da bat da Allahndr. O diledi ini do ru yola iletir.2 Grld zere ilk nce kble kendi inandklar ynde olan Yahudiler bu olay vn meselesi yapm ve peygambere inanm ken, kblenin yeri de i ince e er tekrar eski yne dnerlerse inanacaklarna dair konu malarda bulunmu lardr. Fakat Allah onlarn yaptklarndan haberdardr ve onlara u ayetle cevap vermektedir: Sen Kitap verilenlere her trl mucizeyi getirsen yine onlar senin kblene uymazlar, sen de onlarn kblesine uyacak de ilsin. Sana gelen ilimden onlarn keyiflerine uyarsan o takdirde sen mutlaka zalimlerden olursun.3 Ate ayetin yorumunda, Kitap verilenlerin sadece Yahudiler olmad n ayrca Hristiyanlarn da bu ayet ile uyarld n belirtir. nk birbirlerinin kblesine uymayanlardan kast Yahudi ve Hristiyanlardr. Yahudiler Kudse ynelirken Hristiyanlar da do uya ynelmi lerdir. Ayrca, Kendilerine Kitap verdiklerimiz onun gerek oldu unu, o ullarn tandklar gibi tanrlar ama yine de onlardan bir grup, bile bile gere i gizlerler4 ayeti ile kblenin de i tirilmesi emri Allahtan geldi ini halde, srf bencillikleri sebebiyle bu gere i bilmezlikten gelmektedirler.5 Ate burada, ayetlerdeki kble probleminin do u-bat tart masndan ok daha te oldu una dikkat ekmi tir. Esasen Kuds ya da Kbeye ynelmek tevhidin sembol saylmaktadr. Tevhid dininin asl temsilcisinin de brahim olmas ve Kbeyi ilk Onun yapmas sebebiyle Kbe Allahn evi saylm ve kble tayin edilmi tir.6 Kblenin konumunda problem karan srailo ullar Peygamberimizi bu konuda da zm tr. Ynlerin sadece bir sembol oldu u, asl meselenin dinin zn kavrayp peygambere ve kitaba tam uymak oldu unu7 bir trl anlayamam lardr.

1 2

Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 285. Bakara, 142. 3 Bakara, 145. 4 Bakara, 146. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 257. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 251. 7 Bkz. Bakara, 177.

93 2.15. Peygamber Ayrmcl Yapp Hz. Muhammedi Reddetmeleri srailo ullar ya da daha genel bir ifadeyle Kitap Ehli Hz. Muhammedin peygamber oldu unu bildikleri halde onu inkr etmi tir. Bu sebeple birok ayet nazil olmu , bu ayetlerde de genellikle nceki toplumlardan rnekler verilmi Peygamberimize, kendisine inanmayanlardan dolay zlmemesi bildirilmi tir. Daha nceki konularmzda srailo ullarnn peygamberlerine nasl davrandklarna Tevratta onlar nasl suladklarna ve onlara nasl gnah atfettiklerine de inmi tik. slm inancna gre peygamberler ismet sfatna sahiptir ve gnah i lemezler. Peygamberler rnek insan olmalar sebebiyle daima Allahn korumas altndadrlar.1 Gnahsz olan peygamberlerde sadece zelle kavram vardr ki, o da srme, dalgnlk gibi haller olup, ok az miktardadr. Bu, netice itibariyle onlarn mkemmel olmayp insan olduklarna delildir. Mesela Hz. Yunusun Allahn izni olmadan kavmini terk etmesi sonucu bal n karnnda kalmas2, Peygamberimizin m bir ki inin iste ini biraz tehir etmesi sebebiyle uyarlmas da3 peygamberlere insanst zellikler ykleyenlere bir uyar niteli indedir.4 Kitap Ehlinden Yahudiler, peygamberlerin bir ksmn stn tutarken, di er bir ksmn da inkr etmi ve onlara e itli iftiralarda bulunmu lardr. te bu sebeple Allah onlar uyarm tr: Onlar ki Allah ve elilerini inkr ederler, Allah ile elilerinin arasn ayrmak isterler, Kimine inanr kimini inkr ederiz derler; bu ikisinin (inanmakla inkrn) arasnda bir yol tutmak isterler. alaltc bir azab hazrlam zdr.5 Ate , bu ayetlerin tefsirinde, ayetin kimler hakknda indi inin belirtilmedi ini ama szgeliminden ayetlerin kendi peygamberleri d nda peygamber kabul etmeyen Yahudiler hakknda indi inin anla ld n sylemektedir. Tm peygamberlerin Allahn elisi oldu u d nlrse onlar arasnda ayrm yapmak Hakk inkr etmek gibi d nlebilir. Bir peygamberi risaleti belli olduktan sonra inkr edip, onu di erlerinden ayrt etmek kfr saylmaktadr.6 Bu sebeple Kuran peygamberler aras ayrm yasaklam tr. ... Onun elilerinden hibirini di erlerinden ayrt etmeyiz (dediler)...7,
1 2

ve

te onlar gerek kfirlerdir. Biz de kfirlere

Bkz. Mide, 67; Ysuf, 24. Safft, 141, 145; Enbiy, 8788. 3 Bkz. Abese, 12. 4 Bkz. Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 191192. 5 Nisa, 150151. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 390. 7 Bakara, 285.

94 Ve onlar ki, Allaha ve elilerine inandlar, onlardan hibiri arasnda ayrm yapmadlar...1 Her peygambere verilen bir mucize vardr. Allah kimi peygamber ile konu mu 2, kimisine ate dokunmam tr.3 deme melekler secde etmi 4, Sleymana cinler, ku lar ve vah i hayvanlar dahi boyun e mi tir.5 sa babasz do mu ve Allah katna ykselmi tir.6 Tm bunlarn yan sra baz peygamberler hakknda da derecelere ykseltilmeden bahsedilir ki bu vg de, Hz. Muhammedi kasteder. Son peygamber olmas sebebiyle o peygamberlerin en stndr.7 Bu zelli i Kurann birok ayetinde belirtildi i halde Peygamberimiz bunu vn konusu yapmam , tevazusunu korumu tur.8 Kitap Ehlinin Yahudileri Peygamberimizin bu tevazusunu anlamam olmallar ki srekli onu sorguya ekme gere i duymu ve abes mucizeler istemi lerdir.9 Yahudilerin inkrlarna rnek bir ayet yledir: Ne zaman ki onlara Allah katndan, yanlarnda bulunan Tevrat do rulayc bir Kitap (Kuran) geldi, daha nce inkr edenlere kar yardm isteyip dururlarken, o bildikleri (Kuran) kendilerine gelince onu inkr ettiler, artk Allahn laneti inkrclarn zerine olsun. Allahn kullarndan diledi ine vahiy indirmesini ekemeyerek, Allahn indirdi ini inkr etmek iin kendilerini ne alak eye sattlar da gazab stne gazaba u radlar...10 Gelen peygamberin hak oldu unu bildikleri halde11 rk problemi, menfaat, haset ve inatlar sebebiyle Hz.Muhammedi inkr eden Yahudiler, geldi i zaman kendisi ile fetihler yapmay bekledikleri peygamberi yalanlam , bu sebeple e itli azaplara duar olmu lardr.12 Hz. Muhammed kendi dinlerine uymad mddete, Yahudi ve Hristiyanlar Hz. Muhammede uymayacaklarn bildirmi ler13, bu szleri zerine Peygamberimize Allahtan gelene uymas, onlar dinlememesi vahyolunmu tur.14
1 2

Nisa, 152. Bakara, 253; Nisa, 164. 3 Enbiy, 6870. 4 Bakara, 34; Arf, 11; Hicr, 30; sr, 61; Kehf, 50; Th, 116. 5 Sd, 3538; Neml, 16; Enbiy, 81. 6 l-i mrn, 47, 55, 59; Nisa, 158. 7 Bkz. Ahzab, 40; Sebe, 28. 8 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 440442. 9 Bkz. l-i mran, 183; Mide, 19. 10 Bakara, 8990. 11 Bkz. Bakara, 146; Enm, 20. 12 Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 268. 13 Bakara, 120. 14 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 230.

95 Mekke dneminde Hz. Muhammede yansz ve hatta olumlu davranan Yahudiler, onun da nk Arap kabilelerini birle tirip g kazand n grnce, siyasal geleceklerini tehlikede grp Medineli mnafklar ve Mekkeli m riklerle i birli i yaparak Hz. Muhammedin davetine sekte vurmaya al m lardr.1 Kendilerine Kitaptan bir pay verilenleri grmedin mi? (Baksana onlar) t uta ve cibte inanyorlar ve inkr edenler iin: Bunlar inananlardan daha do ru yoldadr diyorlar...2 Bu ayette ve devamnda3 Kitaba tabi olduklar halde kskan Yahudilerin, M riklere Sizin dininiz Muhammedin dininden daha iyidir diyerek ortal kar trdklarn grmekteyiz. Hristiyanlarn Hz. Peygambere yakla m ise daha lml olup, onlarn din adamlar dnyalk pe inde olmad ndan dolay bak alar daha farkl olmu tur. Sonu itibariyle Yahudi din adamlar Hz. Muhammedin nbvvetini bildikleri halde inat ve hasetleri sebebiyle iman etmemelerinin yan sra ona iman edenlerle de i birli i yapm ve onlarn akln kar trmak istemi , bu sebeple Tevratta Hz. Muhammed ile ilgili ayetleri tahriften dahi kanmam lardr. Oysa do rular gizlememek iin Allaha sz veren bu toplum4 geriye dnp bakt nda atalarnn ba na gelenlerden ders almam olmallar ki, davran larnda hibir dzelme grlmemektedir. 2.16. Hz. Muhammedin Kitap Ehline Soru Sormay Yasaklamasna Dair Rivayetler ve Recn Meselesi Kuran- Kerim baz ayetlerinde bir bilene dan lmasn sylemektedir. Bu tr ayetler genellikle Kurann kendinden nceki kavimler hakknda bilgi verdi inin ve Allah katndan indirildi inin kantdr. nk Kurann bahsetti i olaylar kuru hikyeler olmayp, Kitap Ehlince teyid edilebilen ya anm gereklerdir. imdi bunlar bir de ayetler nda inceleyelim. Biz senden nce de kendilerine vahyetti imiz erkeklerden ba kasn eli gndermedik. Bilmiyorsanz zikir ehline sorun.5 Ayetteki zikir ehlinden kast, Kitap sahibi olan srailo ullardr. Bu ayette Allah eli gnderse melek gnderir diyenlere cevaben Allahn daha nce gnderdi i elilerin erkekler oldu u, onlara ak kantlar,
1 2

Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 462464. Nisa, 51. 3 Bkz. Nisa, 5157. 4 Bkz. l-i mrn, 187. 5 Nahl, 43.

96 mucize ve kitaplar verildi i belirtilir. E er bunlar bilmiyorlarsa da Kitap Ehli kimselere sormalar istenir. Ayrca burada M riklerin Kitap Ehline itibar ettikleri anla lr. nk Kitap Ehlinin okur-yazarlar bilgi sahibiydi.1 Zikir ehlinin kimler oldu u konusunda e itli gr ler mevcuttur. Bir gr e gre, zikir ehli Allahn kitabnn manasn bilen Kitap Ehlidir. Di er gr e gre de, gemi lerin haberini bilen ilim sahipleridir. Rz ise, bunlarn Yahudi ve Hristiyanlar oldu unu belirtmi tir. Kitap Ehline sorma ile ilgili ayetler2 bilmeyenlerin (zellikle m riklerin) bilgi edinmesine dair hkmler iermektedir. Ayetlerin genel hkm ise her konuyu bilenden, uzmanndan renilmesinin nemini bildirmektir.3 Ate , Kuran Kitap Ehline dan maya kendisi izin vermi ken baz rivayetlerde Hz. Muhammedin Kitap Ehline soru sormay yasaklad n syleyenlerin varl na dikkat eker. Bu konuya aklk getirmekte fayda vardr. bn Askirin bn Mesuda dayandrd bir habere gre gya Peygamber, Kitap Ehline bir ey sormayn, korkarm ki onlarn do ru syledikleri bir eyi yalanlarsnz yahut yalan sylediklerini tasdik edersiniz. Size Kuran yeter. nk onda sizden ncekilerin hikyeleri, sizden sonrakilerin haberi, aranzdaki meselelerin zm vardr demi tir. Beyhaknin uabden, Deylemnin ve Eb Nasrn da Cbirden rivayet ettikleri bir haberde de Peygamberin, Kitap Ehline bir ey sormayn, nk o sapk kimseler size do ru yolu gstermezler. (Onlardan sorarsanz) Ya bir batl tasdik etmi , ya da bir gere i yalanlam olursunuz. E er Musa sa olsayd, bana uymaktan ba kas ona helal olmazd dedi ini naklederler.4 Ate , bu rivayetleri bildirdikten sonra bu haberlerin uydurma oldu unu belirtip, Kuran Kitap Ehline sorun diyorsa, Peygamber nasl Kitap Ehline bir ey sormayn, onlar sapm lardr der? Adamlarn din konusunda syledikleri hep uydurma, gvenilmeyecek szler ise Kuran nasl, Peygambere vahyin do rulu unu anlatmak iin onlara sormasn emreder? Kurann ayetlerine tamamen ters ve ayn zamanda sened bakmndan da zayf olan bu hd rivayetlerin hibir de eri yoktur demektedir.5 Ate , dikkatleri rivayetin son cmlesine ekmi ve Musa gelseydi bana tabi olurdu sznn

1 2

Bkz. Sleyman Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, stanbul 1990, s. 108. Bkz. Furkan, 59; sr, 101; Yunus, 94; Zuhruf, 45; Nahl, 4344; Enbiy, 7. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 108. 4 Bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 72. 5 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 73.

97 Nisa 26. ve Enm 90. ayetlere aykr oldu unu, hem de Hz. Muhammedin nceki peygamberlerin metbu de il, tabii oldu unu belirtmi tir.1 Kurann Kitap Ehline sorun eklindeki ayeti yledir: Tevrat indirilmeden nce, srialin kendisine haram kld eyler d nda, srailo ullarna btn yiyecekler helaldi. De ki: Do ru iseniz Tevrat getirip okuyun. Artk bundan sonra da kim Allaha yalan uydurmu sa, i te onlar zalimlerdir.2 Bu ayetin yorumunu inceleyecek olursak, Ate in savundu u fikrin do ru oldu unu grebiliriz. Ayette anlatlan olay Tekvin 32. Babda da gemektedir. Ayetin ini sebebi hakkndaki rivayetler e itlidir. Yahudiler Peygamberimize e itli sorular sormu lar, cevaplar do ru olursa ona tabi olacaklarna sz vermi lerdir. Atalar srailin (Yakub) en sevdi i yeme i sormu lar, Peygamberimiz de deve eti ve st cevabn vermi ve yakaland bir hastalk esnasnda bunlar kendisine haram eden Yakubun iyile ince bu sznde durdu unu sylemi tir. Fakat Yahudiler bu yiyeceklerin srailin adamas ile de il, brahim zamanndan beri haram oldu unu syleyerek Hz. Muhammede itiraz etmi lerdir. Ayetin byle bir konu ma zerine inmi olmasnn mmkn olmad n syleyen Ate , surenin genel itibar ile Kitap Ehli olan Yahudi ve Hristiyanlarn dinleri hakkndaki a rlklarndan bahsetti ini belirtmi tir.3 Buraya kadar bahsedilen konulardan da anla laca gibi, Kuran Kitap Ehline dan ma, olaylarn i yzn renme frsatn sunarken, byle bir imkn Hz. Muhammedin keyfine gre engellemesi beklenemez. Bu, peygamberin Kuran hkmne ters d mesi demek olup, imknszdr. Peygamberin Kitap Ehline soru sormay yasaklad na dair rivayetler ise sened asndan zayftr. Allah Raslnn Kitap Ehline, Kitabnz getirin Tevratta bu konu hakknda ne buluyorsunuz? dedi i di er bir olay da recm meselesidir. Recm ta lamak demektir. Terim olarak ise zina eden kimseleri yar beline kadar soyup topra a gmdkten sonra cemaatin ta atarak onu ldrmesidir.4 u ayetler sebebiyle recm konusu gndeme gelmi tir: Yalana kulak verirler, haram yerler. Sana gelirlerse ister aralarnda hkm ver, ister onlardan yz evir, e er onlardan yz evirirsen sana hibir zarar veremezler. Ve e er hkm verirsen aralarnda adaletle hkm ver. nk Allah adalet edenleri sever. inde Allahn hkm bulunan Tevrat
1 2

Bkz. Ate , Bilene Sorma , Kuran Ansiklopedisi, C. IV, s. 14. l-i mrn, 9394. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s.80 -81. 4 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, C. II, s. 174.

98 yanlarnda dururken seni nasl hakem yapyorlar, ondan sonra da (verdi in hkmden) dnyorlar? Onlar inanc de illerdir.1 Ate olay u ekilde aktarmaktadr: Tevratta zina edenlere recm emredilmi tir. Yahudiler de bunu tatbik etmekteydi ama Yahudi byklerinden biri zina etmi e raf da onun recmedilmesine kar km tr. Fakir tabakadan biri de zina etmi ti. Bu sefer de bu tabaka ayaklanma karm , tekini recmetmeyince bunu da recmetmeyeceksiniz, demi ler2 ve bu karga a ortamnda Hz. Muhammede dan maya karar vermi lerdir. Geliniz bu olay Muhammede gtrelim, e er celd, tahmim3 ile hkmederse kabul edersiniz. Bylece Allahn peygamberlerinden birinin hkmetmi olmas, sizin recmi de i tirmeniz hususunda Allaha kar bir tutanak olur. E er recm ile hkmederse onun hkmne uymazsnz demi lerdir.4 Olay Peygamberimize nakledildi i zaman, Tevratta recm hakknda ne buluyorsunuz? demi . Onlar da: Sululara yz sopa vururuz, yzlerine kara alp, onlar merkebe ters bindirir, Yalan sylyorsunuz. Tevratta recm vardr. Tevrat getiriniz, demi tir. Tevrat getiren Yahudiler recm ayetini kapayarak ayetin ncesini ve sonrasn okumu lar, Abdullah bn Selam olaya mdahale etmi ve kapatlan ayetin almasn sa lam tr. Yahudi elini kaldrnca recm ayeti ortaya km , Ey Muhammed, do rusu Tevratta recm vardr demi lerdir.5 Bu ayetler hakknda daha de i ik rivayetler de vardr.6 Bu rivayete gre de Peygamber kendisine getirilen bu ki iler hakknda recmi uygulam tr ki, Ate in dedi ine gre bu iddialar gerekle ilgisi olmayan hikyelerdir. Zinann hkm Kuranda bellidir.7 Recm ise Tevratn hkmdr.8 Araplarn da bu hkm Yahudilerden ald sanlmaktadr. Ama slmda bu hkm celd (sopa) ile

sokaklarda dola trrz, demi tir. Abdullah bn Selam:

1 2

Mide, 42-43. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 297. 3 Tahmim: Znye, elyaftan rlm , zifte bulanm bir kam ile krk kam vurma, yz karalama, e e e tersten bindirip dola trp, te hir etmedir. 4 Bkz.Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 528. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 529. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 528. 7 Bu konuda Ayrntl bilgi iin bkz. Sleyman Ate , Kuranda Nesh Meselesi, stanbul 1996, s. 4866. 8 Bkz. Tesniye, 22. Bab.

99 de i tirilmi tir. Tevratn hkm ve Araplarn uygulamas, Araplarn gelene inin tesiriyle hadis ekline sokulup slm hukukuna girmi tir.1 Bu ayetlerin gerekte zina ile ilgili de il, bir ldrme olay ile ilgili oldu u da savunulmu tur.2 Tart ma konusu olan bu ayetlerde nzul sebebi ne olursa olsun, ster onlarn arasnda hkmet, ister onlardan yz evir ayeti Peygamberimizin Kitap Ehli ile olan mnasebetine vurgu yapmaktadr. Ate in recm meselesi hakkndaki gr n zetleyecek olursak; ona gre, recm Kuran hkm olmayp tamamen Tevratn hkmdr. Ate , recm ile ilgili yazm oldu u bir yazsnda3, lemlere rahmet olan peygamberin kimseyi recmetmeyece ini sylese de, Peygamber, kendisine vahy gelmeyen konularda Kitap Ehlinin uygulamalarna uyard. Kurann bu konudaki zel emri gelmeden nce Peygamber de Kitap Ehlinin uygulad recm cezasn uygulam olabilir, ama yarattklarna acyan Allah, Kuranda bu cezay hafifleterek yz sopaya evirmi tir szlerini de yazsnn sonuna ekleyerek belki de Peygamberin recmi uygulam olabilece i ihtimaline yer vermi tir.4 Ate , her zaman Kitap Ehline kar olumlu bir tutum sergilemi tir. Bu konuda da Ate in olumlu yakla mn sezmek mmkndr. Ayrca Ate , konu ile ilgili olarak: Do ru iseniz Tevrat getirip okuyunuz5 ayeti zerine Peygamberimizin u hadisi zikretti ini belirtir: Tevrat ehline Tevrat verildi, onlar onunla amel ettiler. ncil ehline ncil verildi, onlar da onunla amel ettiler. Size de Kuran verildi, siz de onunla amel ettiniz. Bu hadise dayanarak Ate , bu Kitaptan biri ile amel edenin Allah katnda amelinin makbul oldu unu sylemi , Buharnin Kitabut-Tevhdinde yer alan bir ba ka hadise dayanarak da, Tevratn Arapaya evrilmesinin caiz oldu u fikrine katld n belirtmi tir.6 Sonu olarak Ate , Kurann Kitap Ehline soru sorulabilece ine ili kin ayetlerini e itli gr ler altnda yorumlam ve Peygamberin asla Kitap Ehline soru sormay yasaklamayaca n e er yle olsayd, Tevratn Arapaya evrilmesine msaade etmeyece ini ileri srm tr.

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 529. Olay iin bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 530. 3 Bkz.Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, C. II, s. 174200. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 200. 5 l-i mrn, 93. 6 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 7577.

100 2.17. srailo ullarna Haram Klnan Yiyecekler srailo ullarna kt davran lar sebebiyle ceza olarak baz yiyecekler haram klnm tr. Bundan ziyade srailo ullarndan birka din adam da kendi itihatlaryla hkmler koymu ve srailin (Yakub) sadece kendi iin koydu u yasa genelleyerek tm topluma uyarlam tr. Biz burada sadece srailo ullarna haram klnan yiyecekler konusuna de inece iz. Ate in tefsirinin d nda bu konu ile ilgili olarak birok yazsna rastlamak da mmkndr.1 Kuranda Yahudilerin kendi kendilerine haram kld yiyecekler konusuna u ayetle ba layalm. Tevrat indirilmeden nce, srailin kendisine kld eyler d nda, srailo ullarna btn yiyecekler helaldi. De ki: Do ru iseniz, Tevrat getirip okuyun.2 Kurann bahsetti i, srailin (Yakub) kendisine haram kld et konusu Tekvin 32. Babda yer almaktadr. Ate ayetin aklamasnda Kurtubden ald rivayeti nakletmi tir. Buna gre, srail yakaland bir hastalktan -rivayete gre siyatikkurtulursa deve eti ve stn kendisine haram klaca n adam t. Bu sebeple bunlar yemez ve imezdi.3 Di er bir rivayete gre de srail grd bir rya zerine yapt yemin ile yememeyi adad etin d nda, srailo ullarna btn yiyecekler helaldi. Bu hkm sadece sraili ba lyor olmasna ra men, din adamlar bu yasa kendilerine de hkmediyor gibi alglam ve ictihadlaryla dinlerini zorla trm lardr.4 Yahudilere haram klnan yiyecekler ise Kuranda aka belirtilmi tir: Yahudilere btn trnakllar haram ettik. S r ve koyunun da, ya larn onlara haram kldk, yalnz (hayvanlarn) srtlarnn yahut ba rsaklarnn ta d , ya da kemi e kar an ya larn haram etmedik. A rlklar yznden onlar byle cezalandrdk. Biz elbette (sylediklerimizi) do ru syleyenleriz.5 Ate , Enm suresi 146. ayetin tefsirinde btn zufurlu (trnakl) hayvanlarn Yahudilere haram klnmas ile ilgili olarak ilk nce zufurun aklamasn yapm tr. Baz mfessirlere gre zufur sadece devedir. Bazlarna gre de deve ku u, gagal ku lar ya da yrtc hayvanlardr.6

Bkz. Ate , Etleri Yenilen Hayvanlar , Kuran Ansiklopedisi, C. VIII, s. 142-153; srailo lu Din Adamlarnn ctihadlaryla Dini Daraltmalar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 391-395; Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, C. II, s. 152-166. 2 l-i mrn, 93. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 80. 4 Bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, C. II, s. 156 5 Enm, 146. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 246248.

101 Kuran- Kerim, M riklerin ve Yahudi yorumcularn o alttklar haramlara son noktay koymu , tm haramlar kaldrm ve ayetlerde belirtilen drt yiyecek e idi d nda btn etlerin helalli ini belirtmi tir. nsanlarn kendilerini d rdkleri bu duruma Kuran
1

yle son vermi

ve Peygamberimiz aracl ile bunu insanlara

iletmi tir : Onlara gzel eyleri helal, irkin eyleri haram klar. stlerine binen ykleri, kendilerini ba layan (btl inanlardan olu mu ) zincirleri kaldrp atar.2 Mslmanlara haram olan yiyecekler sadece drt cins ettir. Bunlar; le , aktlm kan, domuz eti ve Allahtan ba kasnn ad anlarak kesilmi hayvandr.3 Bunlarn d ndakiler iin u helaldir, u haramdr diyenlerin, Allaha kar yalan uydurmu olduklar ve byle insanlarn da iflah olmayaca ayetle belirtilmi tir.4 Ate , insanlarn kendi ba larna hkm koymasn, yeti tikleri ortamn etkisiyle baz hayvanlar yemekten tiksinmelerine ba lamaktadr. Bu sebeple insanlar bunlarn haram oldu una dair rivayetler icat etmi lerdir. Ama byle yapanlarn da Allaha iftira atm oldu unu, bir eyi yemek istememenin onu din hkm ile yasaklamay gerektirmeyece ini gr olarak sunmu tur.5 srailo ullarnn kendilerine yasak ettikleri eylere; kartal, tav ancl, karaku , toy ahin, karga, bayku , srnen btn ha arat, ok aya olanlar, gelincik, fare, kertenkele, bukalemun rnek olarak verilebilir. Bunlar suda yzenler, karada olanlar, uanlar eklinde snflara ayrabilir ve bu rnekler o altabiliriz.6 Ate , bu konu ile ilgili nemli bir probleme de u yorumuyla aklk getirmi tir: zellikle Tevrata dayanlarak yazlm Mi nay okuyunca insan bizim fkh kitaplarn okuyor hissine kaplmaktadr. Bundan da Kurann sylemedi i eyleri dine sokan ulema ve fukahnn nerelerden esinlendikleri; aslnda bu tr rivayetlerin, Mslman olmu Kitap Ehlinden baz kimselerin akllarndaki inan ve gr lerini nasl hadis haline getirildi i ortaya kmaktadr.7 Gerekten zaman zaman lkemizde de unlarn yenilmesi haram mdr? szleri ile birok ey hakknda tart ld n grmekteyiz. Verilen hkmlerin farkll Ate in bu szlerini do rular niteliktedir.

1 2

Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 393. Arf, 157. 3 Bkz. Bakara, 173; Enm, 145; Mide, 35; Nahl, 115. 4 Bkz. Nahl, 116. 5 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma, C. II, s. 161. 6 Ayrntl bilgi iin bkz. Tesniye, 14: 119; Levililer, 11: 912, 1319, 2021, 2631, 4142. 7 Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 394395.

102 Burada Yahudi hahamlarn herhangi bir pasaj yorumlarken meseleyi nasl byttklerine de inmek istiyoruz. Bilindi i zere Tevratta, Anann style yavruyu pi irmeyeceksin denilmi tir. Fkh hahamlar bunu o kadar ileri gtrm lerdir ki, ayn sofrada et ile tereya bulundurmak yle dursun, bunlarn ayn kapta pi irilmesi, bula klarnn ayn kapta ykanmas, ykanm kaplarnn ayn dolapta bile bulunmas haram olup km tr.1 Bu rnekleri o altmak mmkndr. Bu yasaklar Yahudileri gnah i leme korkusu iinde brakm , sosyal hayatta, al veri te birok problem do urmu tur. Son yzyl iinde aydn din adamlarnn yaptklar reformlar ile yiyecek maddeleri kurallar iyice gev ese de kk bir cemaat hala bu kurallara uyma abas gstermektedir. Mesel gnmzde etliyle stlnn kar trlmamas kural iyice azalm olsa da byk toplant ve ziyafetlerde bu kurallara uyuldu u gzlenmektedir.2 Bu ba l mz altnda da srailo ullar peygamberlerinden srail (Yakub)in kendisine Oyluk kemi indeki eti yememeyi3 ya da rivayetlere gre deve etini yemeyip, stn imeyi haram klmas ile srailo ullarnn bunu genelleyip bu yasa a bir eyler katmas sonucu, Allahn kendilerine helal kld n haram etmek cezas ile cezalandrdklarn i lemeye al tk. Ayrca din adamlarnn bu tutumu sadece srailo ullarna mahsus de ildir. Ate in de dedi i gibi dinde a r giden baz Mslman din adamlarnn da esin kayna nn Mi na oldu unu grdk. Bundan sonraki ba lkta ise srailo ullarna yaptklarndan dolay verilen di er cezalar ele alrken onlarn iinde iyilerin de bulundu una ve onlarn bu cezadan muaf olduklarna de inmeye al aca z. 2.18. srailo ullarnn Cezalandrlmas ve Aralarnda Bulunan yilerin Ayr Tutulmas Bu konu ba l mz altnda srailo ullarna verilen cezalar ve bunun yan sra tm srailo lu toplumunun bir olmad n, ilerinde inanan kimselerin bulundu unu ve bu inananlara uygulanacak hkmlerin farkl oldu unu ayetler nda ele almaya al aca z. lk olarak Allahn srailo ullarn topyekn ayn kefeye koymad na, ilerinde iyilerin de ktlerin de oldu una ve onlarn nimetle ve bela ile snandklar ama yerlerine gelen neslin (Hz. Muhammed dnemindekiler) gemi ten ders almad na, Biz affedilece iz diyerek mal biriktirmelerine de inece iz.

1 2

Bkz. Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul 1966, s. 387388. Bkz. rs, Musa ve Yahudilik, s. 388389. 3 Tekvin, 32: 2131.

103 srailo ullarndan sz alnmasna ra men onlar szlerini tutmam lar, ellerindeki kitapta bulunan hkm okuduklar halde bu hkme uymayp dnya mal ile u ra m lardr.1 Onlar yeryznde topluluklara ayrdk. Onlardan kimi iyi ki ilerdi, kimi de alak. Belki dnerler diye onlar iyilik ve ktlklerle de snadk. Onlarn ardndan yerlerine geip, Kitaba varis olan birtakm insanlar geldi ki, onlar, u alak (dnyan) n menfaatini alyorlar. Biz nasl olsa ba lanaca z. diyorlar Peki, Allah hakknda gerekten ba kasn, sylememeleri hususunda kendilerinden Kitab misak alnmam myd? Ahiret yurdu korunanlar iin daha hayrldr. O (koruna)nlar ki Kitaba smsk sarlrlar, namaz klarlar; elbette biz, iyili e al anlarn ecrini zayi etmeyiz.2 Ate in ifadesine gre, ayetler Yahudileri tamamen ktlememi , ilerinde lml, slih kimselerin bulundu unu ama o unlu un sapm oldu unu belirtmi ,3 ayrca Yahudilerin dnya tutkusundan bahsetmi tir. Burada knanan konu r vettir. srailo ullarnn hkimlerinin r vet almadan hkm vermemesi olayndan bahsedilmi , bunun tek sebebinin de dnya tutkusu oldu u bildirilmi tir.4 srailo ullarnn gruplara ayrld ndan bahseden bir di er ayet de udur: Sonra Kitab kullarmz arasndan setiklerimize miras verdik. Onlardan kimi nefsine zulmedendir, kimi orta gidendir, kimi de Allahn izni ile hayrlarda ne geendir. te byk ltuf budur.5 Kitab miras alan srailo ullarndan kimi gnah i ler yapmak suretiyle kendilerine yazk etmekte, kimi orta yolda ama ibadette gev eklik gstermekte, kimi de hayr i lerinde nde gitmektedir.6 Sadece srailo ullarndan de il; dem, Nuh, brahim ve srail (Yakub) soyundan salih insanlar iin de durum yukardaki ayette belirtti imiz gibidir diyen Ate , onlardan bir ksmnn Allahn ayetlerini duyunca a layp secdeye kapanm olduklarndan ska bahsetmi tir. Bunlarn arasnda gzel i ler yapanlar cennetle dllendirilirken tam tersine giden, namaz zayi edip ehvetlerine d enlerin ise yaptklarnn kar lksz kalmayaca n,7 ilerinde gece namaza kalkan, iyili i emredip

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 410. Arf, 168170. 3 Bkz. l-i mrn, 110, 113115, 119; Mide, 13, 66. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 410. 5 Ftr, 32. 6 Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 453. 7 Bkz. Mide, 5860; Safft, 83113; Arf, 159, 181.

104 ktlkten alkoyan ki ilerin oldu u da bildirilmi tir.1 Kitap Ehlinin Hristiyan kesiminde de kt davran larda bulunan insanlar uyarlm tr.2 Di er yandan Kitabn hkmne uymas istenen srailo ullarndan Tevratn hkm ile amel etmeyen limler, Kitap ta yan e eklere benzetilmi tir.3 ncil sahiplerine de Allahn indirdikleri ile hkmetmeleri emredilmi tir.4 Ate , Kitap Ehlinin bu zelliklerinden sonra u szleri zellikle vurgulamaktadr: Kuran kendinden nceki kitaplar kaldrmamakta, kitaplarnn gsterdi i yoldan ayrlanlar knarken, kitaba ba l kalanlar da vmektedir.5 Ate in bu cmleleri sarf etmesi, Kuranda nesh meselesine ve Kitap kavramnn ieri i ile ilgili yorumlar zerine dikkat ekmesi sebebiyledir.6 Burada ksaca de inece imiz di er bir olay da Yahudilere verilen cezalardan srgn olaydr. E er Allah onlara srgn yazmam olsayd, elbette dnyada kendilerine azab edecekti7 Bu ayette, Ate in yorumuna gre e er bu ceza kendilerine verilmeseydi, Yahudilerin esir d me, ldrlme gibi daha da ac bir azaba maruz kalabilecekleri kendilerine bildirilmi tir. Bu cezay alma sebeplerine burada de il, Peygamber Efendimizin Yahudi kabileleri ile mnasebetleri konusunda ayrntl olarak de inece iz.8 Yaptklarndan tr cezaya maruz kalan Yahudilerin snflara ayrlmas, ilerinde iyi, kt ve orta yolu seenlerin bulunmasnn sadece onlara has bir durum olmad , Kitap Ehli ve genel olarak tm insanlar arasnda da byle bir snflamann oldu u ise Kuranda u ayetlerle bize bildirilmektedir: Ve sizler snf oldu unuz zaman. Sa n adamlar (amel defterleri sa tarafndan verilenler), ne u urludur onlar! Solun adamlar (amel defterleri sol tarafndan verilenler), ne u ursuzdur onlar! Ve o sbklar (o inanta ve amelde duraklamadan ileri geenler) i te O, (Allaha) yakla trlanlar. Nimet cennetlerindedirler. o u ncekilerden, biraz da sonrakilerden (olan bu mutlu insanlar).9

1 2

Bkz. l-i mrn, 113115; Mide, 66. Hadd, 2627. 3 Mide, 4344. 4 Mide, 47. 5 Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 457. 6 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 494525. 7 Ha r, 3 8 Konu ile ilgili olarak bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 306308. 9 Vka, 714.

105 Ayetlerden de anla laca gibi ahirete inanan, gzel i ler yapan kimselerin Kurann tanmna gre cennete girece ini, yalanlayc sapklarn1 ise, kaynar sudan bir ziyafete atlacaklarn nakleden Ate , bu snftan zalimler ile muktesidin sonunun belirsiz brakld na, hayrda ileri gidenlerin durumunun ise ekici biimde anlatlm oldu una de inmi tir.2 Grld gibi her toplumun iyisi ve kts mevcuttur. Allah ise emirlerine uyanlar mkfatsz brakmayacaktr. Zaten konu ile ilgili ayetlere dikkatlice baklacak olursa, Allah dinlemeyen, kafalarna gre hkmler veren Yahudilerin ekecekleri azablardan bahsedilmi ama her i te oldu u gibi burada da mstesna insanlarn yaptklar iyiliklerin mutlaka kar l n alacaklar belirtilmi tir. Bu da Allahn adaletine en gzel rnektir. 2.19. Hz. Muhammedin Yahudi Kabileleri ile Mnasebeti 2.19.1. Kaynuka O ullar Hz. Muhammed Medineye geldi inde burada sz sahibi Yahudi kabilesi ile anla ma yapm tr. Bu anla maya gre Yahudiler kendi dinlerinde serbest olacakt. Evs ve Hazrec ile yaptklar anla malar yrrlkte kalacak, Mslmanlara yaplan bir saldrda Yahudiler onlarn yannda yer alacak, Mslmanlara d manca bir tutum izlemedikleri takdirde ise, Yahudiler bir saldrya u rarsa Mslmanlar onlara yardm edecekti. Anla maya ra men Yahudiler siyasi g ve ekonomik stnlk kayb endi esi ile Mslmanlara kin ve d manlk beslemekle birlikte, anla ma artlarna da aykr davranm lardr. Peygamberimizin onlar uyarmasna da, ok gl bir toplum olup, Mslmanlar yenebileceklerini syleyerek cevap vermi lerdir. Ate in aktard na gre il kilerde barda ta ran son damla, Kaynuka O ullarna ait bir kuyumcu dkknna giden Mslman kadna yaplan uygunsuz bir davran olmu tur. Duruma mdahale eden bir Mslman, Yahudi kuyumcuyu ldrm , Yahudinin arkada lar da Mslman ldrm , bylece ili kiler iyice gerginle mi tir.3 Kaynuka O ullarnn bu davran na kar u ayetler nazil olmu tur: Sen kendileriyle anla ma yapt n halde onlar, hi ekinmeden her defa anla malarn bozarlar Bir kavmin (antla maya)
1 2

Vka, 9294. Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 456. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 1113.

106 hyanet etmesinden korkarsan, sen de (onlarn seninle yaptklar antla may) ayn ekilde onlara at; nk Allah hainleri sevmez E er onlar bar a yana rsa sen de ona yana ve Allaha dayan, nk o i itendir, bilendir. E er sana hile yapmak isterlerse (korkma) Allah sana yeter.1 Ayrca Mslmanlarn Yahudi ve Hristiyanlar veli edinmemeleri, onlar dost ve koruyucu bilip ardndan gidenlerin de onlardan olaca da ayetlerde2 belirtilmektedir.3 Mslmanlar iin byk tehlike olu turan Kaynuka O ullar, hicretin yirminci aynda ku atlm ve Peygamberin verece i hkme raz olmu tur. Srgn cezas alan Kaynuka O ullar amda Ezriata srlm lerdir.4 2.19.2. Nadir O ullar Kuranda Nadir O ullarndan bahseden ayetlerin detaylarn tarih kitaplarndan renmekteyiz. Burada ama, Mslmanlara ya anan olay anmsatarak t vermek ve ele geirilen ganimetlerin hkmlerini aklamaktadr.5 Biz olay burada detaylca anlatma gere i duymuyoruz.6 Nadir O ullar ile Mslmanlar arasnda kan bir anla mazl zmlemek iin Peygamberimiz Nadir O ullar yurduna gitmi tir. Peygamberimize stedi ini yaparz diyen Nadir O ullar riyakr davranm ve aralarnda bir suikast plan kurmu lardr. Bu durumu sezen Peygamberimiz acele ile oradan ayrlm , onlarn suikast plann bo a karm tr. Niye alelacele haber vermeden ayrld n soran Yahudilere de, suikasta yeltendiklerinin Allah tarafndan kendisine bildirildi ini sylemi tir.7 Bu olay zerine Peygamberimiz on gn iinde Nadir O ullarnn Medineyi bo atmasn istemi tir. Bu iste e ilk nce kar kmayan Yahudiler daha sonra evreden gelen Kurayza ve Gatafanl mttefiklerin kendilerine yardm sz vermesi ile cesaret alarak yurtlarn terk etmeme karar vermi lerdir. Hz. Muhammed de onlarn s nd kaleyi ku atm tr. On be gnlk ku atma esnasnda Yahudilere yardm sz veren hi kimseden yardm gelmemi tir. Bu sre sonunda Nadir O ullar kentten
1 2

Enfl, 5658, 6162. Bkz. Mide, 5153. 3 Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 478. 4 Bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 480. Ayrntl bilgi iin bkz. Abidin Snmez, Rasulullahn Diplomatik Mnasebetleri, stanbul ?, s. 106-110. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 344. 6 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 344345. 7 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 344.

107 kmaya raz olmu tur. Bu srgn sonucu bir ksm am diyar Erha ve Ezriata, di er ksm da Haybere gitmi tir. Hayber halkna gre daha kltrl olan Yahudiler daha sonra orann liderleri olmu lardr.1 te bu olay bizlere u ayetlerle anlatlmaktadr: Kitap sahiplerinden inkr edenleri ilk srgnde yurtlarndan O kard. Siz onlarn kacaklarn sanmam tnz. Onlar da kalelerin, kendilerini Allahtan koruyaca n sanm lard. Allah onlara ummadklar yerden geldi, yreklerine korku sald, yle ki, evlerini kendi elleriyle ve mminlerin elleriyle harab ediyorlard. Ey akl sahipleri ibret aln. E er Allah onlara srgn yazmam olsayd, mutlaka onlara dnyada azab ederdi. Ahirette de onlar iin ate azab vardr. Bunun sebebi udur: Onlar Allaha ve elisine kar geldiler, kim Allaha kar gelirse (bilsin ki) Allahn azab etindir. Hurma a alarndan herhangi bir eyi kesmeniz yahut kkleri zerinde brakmanz hep Allahn izni ve (Onun) yoldan kanlar cezalandrmas iindir.2 Ate in belirtti ine gre bu ayetlerde Allahn gc anlatlm , Ehl-i Kitabn kfirlerinin kalbine salnan korku ile yurtlarn kendi elleri ile terk ettiklerinden ve bu srgn kendi elleriyle hazrladklarndan bahsedilmi tir.3 Ayrca ayetlerde Nadir O ullarna sizin yannzda oluruz diyen mnafklarn szlerinden nasl dndklerine ve Allah katnda yalanc olduklarna de inilmi tir.4 Ayetlere gre bu tip insanlar Allahtan ok Mslmanlardan korkarlar, nk onlar anlay sz toplumlardr.5 nce Yahudilere yardm vadeden mnafklarla, onlara gvenerek akta kalan Yahudilerin durumu ise u ayetlerle ok gzel anlatlm tr: (Onlarn durumu) tpk eytann durumuna benzer ki, insana inkr et dedi. ( nsan) nkr edince de: Ben senden uza m, ben lemlerin Rabbi Allahtan korkarm! dedi. Nihayet ikisinin de sonu ebed olarak ate te kalmalar oldu. Zalimlerin cezas budur.6 2.19.3. Kurayza O ullar Kitap Ehlinden onlara yardm eden (Kurayza Yahudi)lerini de kalelerinden indirdi ve kalblerine korku d rd. (Onlardan) bir ksmn ldryor ve bir ksmn da

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 345346. Ha r, 25. 3 Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 481; Ayrntl bilgi iin bkz. Snmez, Rasulullahn Diplomatik Mnasebetleri, s. 111123. 4 Bkz. Ha r, 1112. 5 Bkz. Ha r, 1314. 6 Ha r, 1617.

108 esir alyordunuz. Onlarn topraklarn, evlerini, mallarn ve henz ayak basmad nz bir topra size miras verdi. Allah, her eye kadirdir.1 Buraya kadarki aklamalarmzda Kaynuka ve Nadir O ullarnn Mslmanlara kar haince davranmalar, antla malarna hyanet etmeleri sonucu srgn ile cezalandrldklarna de inmi tik. Peygamberimiz bunlara lm cezas uygulamam t ama Kurayza O ullar iin uygulanan ceza, lm olmu tur.2 Ate , bu hkm a r bulanlar iin, meselenin iyice d nlmesini nermektedir. Mslmanlarn mttefiki iken saf de i tiren Kurayza O ullar kendilerinden nceki Yahudilerin ba larna gelen srgn olayndan ibret almam lardr. E er sava ta birle tikleri grup galip gelseydi, kesin olarak Mslman erkekleri ldrecek, ocuk ve kadnlar da esir edeceklerdi. Bu sebeple yaplan su dengiyle cezalandrlm tr.3 Zaten bu hkm Tevratn hkmdr4 ve hkm Kurayzallarn temsilci olarak semi oldu u Sad vermi tir. Peygamberimiz hkm kar snda: Sen Allahn hkm ile hkmettin diyerek hkmn Tevrata dayand n bildi ini belirtmi tir. Ate in bn Kesrden aktard gr e gre Kurayza O ullarna kendi kitaplarnn hkmn uygulamak zulm de il adalettir.5 Ayette, Onlarn topraklarn, evlerini, mallarn size miras verdi denilerek arazi ve evlerin Mslmanlara ganimet olarak verildi i belirtilmi , ayrca Ve henz ayak basmad nz bir topra da size verdi cmlesi ile de mfessirlerin o unlu una gre Hayber Fethinin mjdesi verilmi tir. Ate , baz mfessirlerin de bahsetti i bu topraklarn; Mekke, ran, Anadolu topra ya da Kurayzallarn kent d nda kalan topraklar oldu unu belirtenlerin oldu unu da bn Kesre dayanarak sylemi tir.6 Kaynuka O ullar ve Nadir O ullarnn ba larna gelenden ibret almayan Kurayza O ullar daha ac bir sonla kar la m tr. Buna ra men tarih kitaplarndan

1 2

Ahzab, 2627. Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , srailo ullar , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 487493. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VII, s. 152. 4 Bir ehre kar cenk etmek iin ona yakla t n zaman, onu kar kl a a racaksn. Ve vaki olacak ki e er sana sulh cevab verirse ve kaplarn sana aarsa, iinde bulunan btn kavim sana angaryac (esir, kle) olacaklar ve sana kulluk edecekler. Ve e er seninle bar yapmayp cenk etmek isterlerse o zaman onu ku atacaksn ve Allahn Rab onu senin eline verdi i zaman, onun her erke ini kltan geireceksin; ancak kadnlar ve ocuklar ve hayvanlar ve ehirde olan her eyi, btn maln kendin iin apul edeceksin (ganimet alacaksn)! Tesniye, 1014. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VII, s. 152. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VII, s. 152; Ayrntl bilgi iin bkz. Snmez, Rasulullahn Diplomatik Mnasebetleri, s. 123144.

109 edindi imiz bilgilere dayanarak Yahudilerin uslanmayan ve ders almayan bir toplum olduklarn sylemek mmkndr. 2.19.4. Hayberin Fethi Medineden srlm olan Yahudi Nadir O ullar Haybere yerle mi tir. Burada glenen ve iyi bir konum sahibi olan Yahudiler, evrelerindeki Yahudi ve M rikleri k krtp Mslmanlarn ba na bela olmaya ba laynca bu mntkay gvenlik altna almak isteyen Peygamberimiz Haybere hareket etmeye karar vermi tir. Hayberin nfusa kalabalk olmas, kalelerinin sa lam, ekonomilerinin iyi, silahlarnn ok olmas Mslmanlar bir hayli zorlasa da, Hayber alnm tr. Bu fetih Mslmanlara ok fazla ganimet getirmi tir.1 Bu fetih Kuranda u ayetlerle anlatlmaktadr: Allah u mminlerden raz olmu tur ki onlar, a acn altnda sana biat ediyorlard. Allah onlarn gnllerinden geeni bildi i iin onlarn zerine huzur ve gven indirdi ve onlara yakn bir fetih verdi. Yine onlara alacaklar birok ganimet bah eyledi. Allah stndr, hkm ve hikmet sahibidir. Allah size elde edece iniz birok ganimetler vadetti. imdilik size bu (Hudeybiye Bar )n verdi (Size) Ba ka (ganimetler) de sz vermi tir ki, henz onlar ele geirmediniz, fakat Allah onlar ku atm tr (ileride bunlar size verecektir. Allah, ileride sizlere birok fetihler ve ganimetler verecektir.) Allah her eye kdirdir.2 Ayetler Hayberin fethinden bahsetmektedir. Fakat mfessirlere gre, Fetih suresi 18. ayette anlan feth-i karb ile 19. ayette Mslmanlarn ellerine geecek ganimetler hakknda iki tefsir vardr. Birine gre, feth-i karb (yakn fetih) Hudeybiye Bar dr. Alnacak ganimetler ise ilerideki fetihlerde ele geecek olan ganimetlerdir. Di er gr te feth-i karbden kast Hayberin fethi, ganimetler de Hayberin ganimetleridir.3 Ate in yorumu da birinci gr e uygundur. O, ayetlerden, Allahn Mslmanlara verdi i fethin Hudeybiye Bar oldu unu, daha sonra elde edilecek zaferin ise Hayber oldu unu belirtmi tir. Ayetlerde sava ganimetlerinden bahsedilmi , Peygamberimiz de ele geen ganimetleri uygun ekilde payla trm tr.4 Buraya kadar Peygamberimizin Yahudi kabileleriyle olan mnasebetlerini ele aldk. Yahudilerin davran larnda bir de i me olmad n, yaptklar anla malara
1 2

Bkz. Ate , srailo ullar, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 495497. Fetih, 18-21. 3 Sleyman Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VIII, stanbul 1990, s. 482483. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VIII, s. 482483.

110 ra men Mslmanlar aldatmaya al tklar, bozguncu olduklar, ortal kar trp, k krtc davran larda bulunduklarn grdk. Hatta evlerine gelen misafir konumundaki Peygamberimize suikaste bile yeltendiklerine de indik. te Yahudiler

tm bu eylemlerinin kar l n pahal demi lerdir. ok sevdikleri mal ve mlklerini brakp yurtlarndan srlmek zorunda kalm ve son olarak Kurayza O ullarnn ba na geldi i gibi canlarn da bu yolda vermi lerdir. Mslmanlara kar sayca fazla olmalarnn kendilerine hibir yarar olmam , Allahn Mslmanlara yardm etmesi ve Yahudilerin kalplerine sald korkuyla bazen kendiliklerinden teslim olmu lardr. Buradan kard mz di er bir ders de, mnafklara asla gvenilmeyece idir. nk mnafklar lfzen hep Yahudilerin yannda olmu hatta onlar k krtm ama i fiile gelince kam ve onlar yz st brakm lardr. Ayetlerde byle yapanlarn da cezasz kalmayaca bildirilmi tir. 2.20. Yahudili in Di er Dinlere Bak Yahudili in di er dinlere bak n ya anan tarihsel ko ullar etkilemi tir. Bu sre asla sabit kalmam tr. Srete en katdan en yumu a a kadar uzanan geni bir spektrum sz konusu olup, gnmz Yahudili i de bu konudaki fikirlerini ayn spektrum zerine temellendirmi tir.1 Yahudilerin ya adklar co rafyalar, kar la tklar farkl kltrler onlarn ya am tarzn ister istemez etkilemi tir. Bu konun detaylarna gemeden nce Yahudili e gre Yahudi olmayanlarn durumuna bir gz atalm. Halakhahta2 Yahudi olmayanlar Nuhler (Bney Nooh) ve Putperestler (Avoda Zarm) olarak iki ksmda de erlendirilirler. Temeli Tevrata3 ve Nuhun tevhid esasna dayanan yedi kanunu benimseyen kimseler Nuh, bunun d ndakiler de Putperesttir.4 Nuhun yedi kanunu aklamal olarak Tekvinin midra ik tefsiri olan Bere it Rabahta detaylca yer alr. Bu yedi kanun unlardr: 1- Putperestlikten kamak, 2- Kfrden kamak, 3- Zinadan, zellikle akrabalar aras zinadan kanmak,
1 2

Bkz. Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 47. Yahudilikte do rudan Musa kanunundan kaynaklanmayan hukuk kurallar dizisidir. Szl hukuk gelene inden karlan Halakhah, Talmudda maddele tirilmi tir. 3 Bkz. Tekvin, 9: 1-17. 4 Bkz. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 24.

111 4- Adaleti sa layacak adalet kurumlarn olu turmak, tm mnasebetlerde adil ve drst davranmak, 5- Kan dkmemek, 6- Hrszlk yapmamak, 7- Canl hayvandan et koparp yememek.1 Bu alt kanun ilk nce deme verilmi , yedincisi yani canl hayvandan et koparp yememek de Nuha verilmi tir. Yahudi olmayp da bu yedi kanuna uyan kimseler Halakhahta dnyann dindar insanlar olarak tanmlanr. Byle kimseler Yahudi topraklarnda imtiyazl olup, bir mhtedinin sahip oldu u tm haklardan faydalanrlar. Bu kanunu kalben benimseyip yerine getiren kimseler her iki dnyada da kurtulu a ula r, Cennet nimetlerinden faydalanabilirler ama Yahudilerle aralarnda derece fark olur.2 Yahudiler de, her din sahibinin tart t gibi, kendi dinleri d ndaki dinlerin insan kurtulu a gtrp gtrmeyece i problemini tart m lardr. Nuhun yedi temel kanununa bnyesinde yer veren dinler, Yahudi olmayanlar hem bu dnyada hem de gelecekte mutlulu a ve kurtulu a ula trabilirler. slmiyet ve Hristiyanlk bu tarife uyan dinlerdendir. Bu dinler yaylmac ve misyoner karakterleri ile Allahn mesajn putperestlere ula trmas asndan de er ta maktadr. Muhafazakr Yahudili in nemli bilginlerinden Neusner ve Maimonides, Hristiyanlk ve slmiyetin kutsal tarihteki yerini anlamak gerekti ini, bu dinler sayesinde Tevratn da uzak diyarlara kadar gitti ini ileri srm lerdir. Bu olumlu gr e ra men yine de bir Yahudinin din de i tirmesi byk gnahlardandr. Din de i tiren Yahudi kendisini Tanrya ve halkna ba layan ahidi bozmu saylr.3 Konunun daha iyi anla lmas iin Yahudili in slm hakkndaki gr lerine bakmak yerinde olacaktr. Burada olumlu ve olumsuz yakla mlarla kar la mamz mmkndr. Yahudilere Mslman kelimesinin ilk a r trd Araplar olmu tur. Araplarla tarihte olan amansz d manlklar Yahudilerin Araplara bak asn olumsuz ynde etkilemi tir. Bu d manl n temelinde de brahimin soyunun devam meselesi olup, smail ve shak problemi vardr. Yahudiler Araplarn soyunu smail ile ili kilendirmi ve Mslmanlara smail adn vermi lerdir. Yahudiler Tekvin 16.

1 2

Bkz. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 25. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 2526. 3 Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 35-37, 44.

112 Babda smail hakkndaki: Onun eli herkese kar ak olacaktr pasajna dayanarak Mslmanlar apulcu bedev y n olarak yorumlam lardr.1 slm-Yahudi kltrnn nemli isimlerinden olan Maimonides ise slmn Nuhun yedi kanununu ierdi ini sylese de slmn tamamen vahiy dini oldu unu kabul etmemektedir. Ona gre Yahudilikten alnt olup slm da dhil olmak zere tm dnya dinleri ve karmalarla orijinallik iddiasnda ekleme

bulunmaktadrlar. Bu gr e tm Yahudi bilginler katlmaktadr. Yahudi bilginlerine gre, Muhammed de Yahudi tesiri altnda yeti mi olup gerek peygamber de il, niteliksiz ve aypl biridir. Mesajn ilk defa yayarken de kblesini ilk nce Kuds olarak tayin etmi 2, haftann yedinci gnnn abat gibi kutlanmasn, Kefaret Gnnn yllk oru ve tvbe gn olarak kabul edilmesini retmi tir. Bu iddialarda bulunan Yahudiler kendi yanda larnn bu uygulamalara ra men Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul etmedi ini bu sebeple Hz. Muhammedin de bu uygulamalar de i tirdi ini sylerler.3 Hz. Muhammed hakkndaki bu gr lerine ra men Yahudiler dini hkmler asndan slm kendilerine daha yakn bulurlar, her ne kadar slm Yahudilikten alnt bir din olarak grseler de Mslmanlarn kurtulu una vesile olaca na inanrlar. Maimonides kurtulu un Yahudilerle snrl tutulmas gerekti ine inanr. Ona gre hem Hristiyanlar hem de Mslmanlar potansiyel Yahudidir. Dalaletleri gere i bilmemelerinden kaynaklanmakta olup, gerek onlara anlatlrsa hepsi ona dnecektir.4 Yahudiler birok adan Hristiyanl ele tirir. Fakat aralarnda kken birli i bulunmas sebebiyle de Hristiyanlar kendilerine daha yakn bulurlar. Hristiyanlar sadece Kutsal Kitabn yorumunda kendilerinden ayrlr. Bu sebeple onlara Tevrat retilebilir ama Mslmanlar Tevratta tahrifi savunduklar iin onlara Tevrat retilemez. Yahudiler Tevratn hkmleri ile amel etmeyi sadece kendilerine has klm lardr. Bu sebeple di er rklarn Yahudili e dhil olmas zorunlulu u yoktur.5 Yahudiler bir yandan Hristiyanl Yahudilik asndan irk olarak de erlendirmi ama di er yandan da onlar kendilerine daha yakn bularak kendi ilerinde eli kiye d m lerdir.

1 2

Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 43. Kble meselesi iin bkz. Bakara, 142, 145, 177. 3 Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 5152. 4 Bkz. Demirci, Yahudilik ve Din o ulculuk, s. 52. 5 Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 11, 41-44.

113 slm ve Hristiyanlk kurtulu a gtren dinler kategorisine girse bile bir Yahudinin dinini de i tirmesi Allah ile olan ahdine hyanet olup bu byk gnahlardan saylr. Fakat yine de slm hukukunun Yahudi hukuku ile rt mesi sebebi ve bu iki dinin en nemli zelli i olan monoteizmin slm sayesinde yaylmas da Yahudilerce hayrl bir i olarak alglanmaktadr. Buraya kadar anlattklarmz ksaca zetleyecek olursak, Nuhun yedi kanununu benimseyen Mslmanlar Nuh saylmakta, bu da onlar kurtulu a gtrmektedir. Buna ra men slmiyet gerek bir din de il, Yahudilikten alntdr. Hz. Muhammed ise retisine Yahudi kurallar ile ba lam ama mntesip bulamaynca bu kurallar de i tirmi tir. Hibir Yahudi Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul etmez. Sonu olarak Nuhler kurtulu a erebilir, ama Yahudilerle aralarnda derece fark olacaktr. 2.21. Kuran- Kerim ve Yahudilik Ehl-i Kitaptan olan Yahudilerde, Allah, peygamber, kitap ve ahiret inancnn bulunmas ve Kurann indi i dnemde Yahudilerin Mslmanlarla i ie ya amas sebebiyle Kuran bu gruptan ska bahseder.1 Kurann Yahudilerin yaptklar ve ba larna gelenleri Mslmanlara anlatmas, bir bakma onlar gemi sebep gsterilebilir. Kuran, Yahudilerden genel olarak Ehl-i Kitap, Kitap Ehli tabiri ile zel olarak da Ben srail, Yehud, Yakub terimleri ile bahsetmi tir. ok geni bir topluluk olan Yahudilere birok peygamber gnderilmi tir. Bunlardan bazlarna suhuf bazlarna ise kitap verilmi tir. Bu sebeple srailo ullar peygamberlerinden bahseden ayetlerde dolayl olarak bu topluluk hakknda bize bilgi vermektedir. Kuranda Yahudilerden bahseden ayetleri yle tasnif edebiliriz: 1- Allah tarafndan Yahudilere bah edilen nimetler, 2- Allahn Yahudilere ynelik tavsiyeleri, 3- Uymalar gereken din hkmler, 4- Menfaatlerine a r d knlkleri, 5- Peygamberlerin tebligatn de i tirerek sapmalar, 6- Allaha kar sz verip dnmeleri ve bunu det haline getirmeleri, 7- Peygamber ve salih ki ilerden bazlarna iftira etmeleri, hatta ldrmeleri,
1

milletlerin

ba larna gelenlerle uyarmas da Kuranda Yahudi toplumuna ok yer verilmesine

Bkz. Kaya, Ehl-i Kitab,T.D.V. slm Ansiklopedisi, C. X, stanbul 1994, s. 517.

114 8- Yaptklar i lerle zillet ve meskenete d meleri, 9- Yeryznde fesat karmalar.1 Biz de al mamzda Yahudili i bu genel hatlar erevesinde incelemeye al tk. Genel olarak Yahudilik hakknda ksa bir bilgiden sonra Yahudilerin geirmi olduklar dnemleri ve onlar iin ok nemli olan seilmi lik kavramndan bahsettik. Kutsal Kitap Tevratn men ei ve tahrifi meselesinde, bir bakma, ksaca Yahudilerin karakterine de de inmi olduk. Kurann en ok bahsetti i srailo lu peygamberi Musa ve Firavun arasndaki mcadeleyi, Musann bu esnada peygamber olup On Emiri almasn ve Allahn dilemesi ile bu emirleri Firavuna tebli ini i ledik. Bu esnada kendisinin hem karde i hem de yardmcs olan Harunun kar la tklar zorluklar, kendilerine srekli problem karan kavminin kendilerine verilen nimetlere nankrlk etmelerine de indik. Bu nimetleri detayl olarak ele aldktan sonra Yahudilerin; tefecilikleri, bozgunculuklar, mala kar d knlkleri, srekli Allah ile pazarlk halinde olmalarna ve sava tan kap korkaklk gstermelerine de inerek tarihe bu ekilde yansyan karakterlerini aklamaya al tk. Bir di er ba lk altnda da Yahudilerin slma bak asn gstermeye al tk. Yahudilerin genel karakterleri konusundan sonra, onlarn Cebraile d manlklarn, zeyiri Allahn o lu saymalarn ve kble problemini tart tk. Yahudilerin Peygamberimizi reddetmesini, Mslmanlara amansz d man olmalarn, kendilerine birok eyin haram klnmasn ve yaptklarndan dolay cezalandrlmalarn, aralarnda bulunan iyilerin ise elbette ayr tutulaca konularn da ayr ba lklar altnda ele aldk. Son olarak Hz. Muhammedin Yahudi kabileleri ile olan ili kilerine de inerek Kuranda Yahudileri anlatan ayetlerin ierik olarak dokuz madde halinde incelenebilece ini grdk. Bylece bu ba lklar altnda Kuranda Ehl-i Kitaptan olan Yahudiler hakknda geen ayetleri inceleyerek Sleyman Ate in, Yce Kurann a da Tefsiri adl eserinde bu ayetlere getirmi oldu u yorumlar aktardk. Bu yorumlar iinde farkllk arz edenler zerinde ise zellikle durduk.

Bkz. Tmer, Kk, Dinler Tarihi, s. 212213; Ayrca, Cilac, Gnmz Dnya Dinleri, s. 7475.

115 NC BLM

HIR ST YANLIK 3.1. Hristiyan Kelimesinin Men ei Hristiyanlk dnya nfusunun byk bir ksmnn inanm oldu u, temelde vahiy kaynakl olup sa peygamber tarafndan tebli edilmi , kutsal bir kitab olan ve ilk gnderildi i esnada tektanrcl a dayal iken zamanla e itli faktrlerin etkisi sonucu teslisi savunup, sa Mesih inanc zerine temellenmi bir dindir. Peygamber, melek, kader, ahiret vb. din kavramlar iermesine ra men bu kavramlar ierik olarak slma gre farkldr. Rakamsal olarak ifade edecek olursak gnmzde iki milyarlk bir nfusa sahip olan Hristiyanlk; Katolik, Ortodoks ve Protestan Kiliselerinden mte ekkil byk mezhep ve daha birok kk mezhep ile tarikattan meydana gelmi tir.1 Hristiyan kelimesi Yunanca Hristostan tremi ve anlam olarak Mesihe ba l demektir. branicesi de Me iah olup ya lanm , takdis edilmi anlamlarn iermektedir. Eski Yahudi gelene inde krallar ve din grevlileri, grevlilerine ba lamadan nce kutsal ya ile ya lanp kutsanrd. Bu sebeple kral olacak tebli ci ve mjdeci sa da Mesih olarak adlandrlm tr.2 Hristiyan kelimesinin ilk defa nerede kullanld ise tart mal bir konudur. Buna gre Hristiyan kelimesi ilk kez sadan 20 30 sene sonra Antakyada kullanlm tr.3 Ayrca Pavlusun sayla ilgili gr lerinin takipileri olarak Mesihi anlamnda da kullanlm tr.4 Yeni Ahitte de bu kelimeye u ekilde rastlanmaktadr: ...Ve akirtlerin Hristiyan diye a rlmas nce Antakyada oldu.5 slm literatrde Hristiyan kelimesinin Kuranda kar l , Nasrn ve Nasr eklindedir. Kuranda 219 ayet Hristiyanlktan bahsetmektedir. Bu ayetlerin sadece bir tanesinde Nasrn, on drt tanesinde de Nasr kelimesi kullanlm tr. Hz. sann Filistinin Nsra kentinde ya am olmas sebebiyle ona ba l kimselere

1 2

Bkz. Kr at Demirci, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, stanbul 1998, s. 328. Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 293; Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 261. 3 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 262. 4 Bkz. Gndz, Din ve nan Szl , s. 169. 5 Resullerin leri, 11: 26; Ayrca bkz. 11: 28.

116 Nasrn, o ulu olarak da Nasrdenilmi tir.1 Ayrca literatrde Hristiyanlar iin, Mesih ve sev, Hristiyanlk iin de, Nasrniyye ve Meshiyye adlar kullanlm tr.2 Nasr isminin kullanm ile ilgili farkl gr ler de vardr. Bu ismin, sa ncesi dnemlerden sa sonras dnemlere kadar varlklarn srdrm olan heterodoks Yahudi mezhebi Nasuralarla ili kili oldu u ileri srlmektedir. Ayrca Talmudda Hristiyanlar iin Nusrim, Sryanca kaynaklarda ise Nasranye isimlerinin kullanld n grmekteyiz.3 Baz slm limlerine gre de saya tabi olanlarn arasndaki yardmla madan dolay bu isim kullanlm tr. Bu kelimenin kullanmn Kurana da dayandrabiliriz. Kuranda4, Benim yardmclarm kimlerdir? sorusuna, bizleriz. diyerek cevap veren havarilerin diyalogu, Nasara kelimesinin kullanmnda etkilidir.5 Son gr e gre de bu isim Nasaraeanizm hareketi ya da Nazr denilen, Yahya peygamberin de dhil oldu u, kendini tanrya adayan mnzevi gruplarla ba lantl olarak kullanlm tr.6 Grld gibi bu kullanmlarn hepsi sadan ncesi ile ilgilidir. Hz. sa dneminde, bu dine mensup ki ilerin kendileri iin kullandklar isimler ise yledir: 1. akirtler; genel olarak Mesihe inananlar ifade eder.7 2. Karde ler8, 3. Azizler veya Mukaddesler, Yahudilikten alnm adanm l n ima eder.9 Mukaddesler ibaresi olup insanlarn Tanrya Kuds cemaatine zellikle

yneltilmi tir.10 4. nananlar, bu terimin anlam ak olmamakla beraber, din inan veya ahlak fazilete sahip olanlar ima eder.11 5. Seilmi ler, nadiren kullanlm olup apokaliptik bir mahiyet ta r.12 6. a rlm lar, muhtemelen cemaat yelerinin
1

aban Kuzgun, Kuran- Kerime Gre Hristiyanlk ve Hristiyanlar, Asrmzda Hristiyan Mslman Mnasebetleri, stanbul 1993, s. 61. 2 Demirci, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, s. 328. 3 Gndz, Din ve nan Szl , s. 278. 4 Bkz. l-i mrn, 52; Saf, 14. 5 Kesler, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar, s. 45. 6 Demirci, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, s. 328. 7 Konu ile ilgili olarak bkz. Yuhanna, 6: 8; 9: 28; 12: 14; Matta, 10: 1; 11: 1; 22: 16; Markos, 2: 18; Resullerin leri, 6: 1-2, 7; 9: 10, 26; 11: 26; 15: 10. 8 Bkz. Kolaselilere Mektup, 1: 2; Resullerin leri, 1: 15; 15: 25, Romallara Mektup, 16: 23. 9 Bkz. Korintoslulara Birinci Mektup, 1: 2; 6: 1-2; 7: 14; Resullerin leri, 9: 13, 32, 41; 26: 10, 18; Korintoslulara kinci Mektup, 1: 1; Efesoslulara Mektup, 1: 1; Filipililere Mektup, 1: 1. 10 Bkz. Korintoslulara Birinci Mektup, 16: 1; Korintoslulara kinci Mektup, 8: 4; 9: 1; bkz. Romallara Mektup, 15: 26; Galatyallara Mektup, 2: 10. 11 Bkz. Resullerin leri, 2: 44; 5: 14; Efesoslulara Mektup, 1: 1; Koloselilere Mektup, 1: 2. 12 Bkz. Markos, 13: 20, 22; Matta, 24: 22; Titus, 1: 1; Petrusun Birinci Mektubu, 1: 2.

117 adlandrlmasnda kullanlm tr.

1

7. Kilise, toplulu un btnn ifade etmekte

kullanlm tr. 8. Fakirler, Yahudi men eli ilk Hristiyanlar iin kullanlm tr.2 9. Dost, Yahudilerce taklm bir isim oldu u tahmin edilmektedir.3 10. Nsrallar, bu kelime tekil olarak Yeni Ahidin birok yerinde kullanlm tr. o ulu ise bir yerde gemektedir.4 Ve son olarak 11. Celileliler, genellikle Gentileler tarafndan kullanlm tr.5 Grld gibi Hristiyanlk iin birok isim kullanlm tr. 3.2. Hristiyanl n Tarihesi Hristiyanlk, Filistin blgesinde do mu Yahudi-Mesih bir harekettir. Hz. sann amac da sraili gelecek Tanr Krall na hazrlamaktr.6 Hristiyanl n do du u co rafyaya bakacak olursak, burada Yahudilik d nda Grek, Roma, Helenistik ve Pagan kltrleri olarak adlandrlabilecek drt kltrel model mevcuttur. Blgede ehirli bir medeniyet kurmu olan Grek kltr etkisini daha ok felsef alanda gstermi tir. Grek, Roma, Pagan ve Do u kltrlerinin sentezinden olu an Helenistik kltr ise zellikle sanat ve din alan etkilemi tir.7 M.. 4. yzyl sonlarnda Byk skenderin Filistin blgesini egemenli i altna almas ile Filistin halk kendilerine hi de er vermeyen ve oktanrl dine sahip olan bir toplulukla kar la m tr. Bunu Romallarn blgeyi ele geirmeleri izlemi , Romallar da oktanrl bir inan sistemini benimsediklerinden dolay istisnalar d nda, tektanr inancna pek sayg duymam ve topluma zulmetmi lerdir.8 Baskya maruz kalan Yahudiler zamanla baz de erlerini yitirmi , din konular kar meselesi yapm , e itli mezhepler ortaya km , Kudste bulunan Kutsal Mabed ticaret yeri olmu tur.9 Bu karga a esnasnda, kurtarc mesih sylentisi Yahudilere g verirken, Romallar da olduka kzdrm tr. Mesih meselesi Yahudilerin arasn da aarak ikiye blnmelerine sebep olmu tur. Gelecek Mesihin Tevratn bildirdikleri do rultusunda bir Kral oldu una inananlar ile onun bir peygamber olaca na inananlar arasnda e itli gerginlikler ya anm tr. Ya anan
1 2

Romallara Mektup, 1: 67; Koloselilere Birinci Mektup, 1: 2; Yuhanna, 1: 16; 3: 1. Luka, 6: 20; Romallara Mektup, 15: 26; Galatyallara Mektup, 2: 10; Resullerin leri, 4: 35. 3 Luka, 12: 4; Yuhanna, 15, 1315. 4 Resullerin leri, 24: 5. 5 Resullerin leri, 2: 7. 6 Cilac, Gnmz Dnya Dinleri, s. 76. 7 Bkz. Demirci, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, s. 330. 8 Bkz,. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, 1999, s. 34. 9 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 267.

118 gerginlik ileride Mesihin armha gerilmesine sebep olmu tur.1 Tm bu karga a ortamnda Hz. sann do umu gerekle mi ve bir mddet sonra Hz. sa peygamberli ini aklam tr. Tebli i esnasnda Hz. sa insanlar do rulu a, karde li e, sevgiye, fedakrl a a rm tr. Fakat bu durum baz karc Yahudileri rahatsz etmi tir. Onlar srekli Mesihin Davud soyundan gelece ini, Kral olup, genele de il, zele hitap edece ini ve srailo ullarn dnyaya hkim klaca n savunmu lardr. Bu geli meler Romann dikkatini Hz. sa ve ona inanan az sayda samimi dindarn zerine evirmesini sa layarak manev de erlerini dnyev de erler iin harcayan Yahudilerin armh olayn gerekle tirmesine zemin hazrlanm tr.2 armha gerilme meselesi Ehl-i Kitabn zerinde tart t meselelerin ba nda gelir. slm gelene ine gre armhta len Hz. sa de il, onu ele veren Yahuda karyottur. Hz. sa Allahn izni ile g e ykseltilmi tir.3 Hristiyanlar ise onun armhta ld ne inanm ve say tanrla trm lardr. zellikle, topra a verilen sann mezarnn ak bulunmas, onun annesine grnp Tanrnn yanna kaca n bildirmesi, yaknlar ve akirtlerine grnmesi4 ile tanrla trma sreci ba lam tr.5 Bu olaya Yahudilerin bak as ise daha de i iktir. Onlar Mesih muzaffer olacak, armhta lemez diyerek Hz. bulmu lardr.6 Hz. sann armha gerilmesi Hristiyanlk tarihi asndan ok nemlidir. Bu karga a ortamnda Hristiyanl n konumu belirlenemese de, Pavlus Hristiyanl bir Yahudi mezhebi olmaktan kurtarm , bu sebeple kimi tarihiler Pavlusa Hristiyanl n mimar gz ile bakm tr. 3.2.1. Pavlus ve Hristiyanlk Pavlus Hristiyanl n ekillenmesinde byk rol oynam tr. Kendi ifadesine gre Pavlus, ana rahminde iken Tanr tarafndan seilmi
7

say Mesih kabul etmemi , onu asi ve sulu

ve snnetsizlere yani Yahudi

1 2

Bkz,. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 46. Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 261. 3 Bkz. l-i mrn, 55; Mide, 117; Nisa, 157. 4 Bkz. Markos, 16; Luka, 24; Yuhanna, 2021. 5 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 306. 6 Bkz. Tmer, Kk, Dinler Tarihi, s. 262. 7 Bkz. Galatyallar, 1: 1516.

119 olmayanlara tebli grevini stlenmi tir.1 Fakat Pavlusun ba naz bir Yahudi iken am vizyonu ile birden din de i tirip Hristiyanl a gemesi ve Hz. say grp grmedi i tart ma konusu olmu tur. Ayrca Pavlusun fikirlerini benimseyenler oldu u gibi onu hasta olarak niteleyenler de az de ildir. Pavlusun hayat hikyesine bakarsak bu ele tirilerin sebebine aklk kazandrm oluruz. Pavlus hakkndaki ilk temel kaynak Yeni Ahit iinde bulunan ve Pavlusa atfedilen mektuplardr. Resullerin leri Kitab da nemli bir bilgi kayna dr. Ayrca Pavlusun arkada , hekimi ve talebesi olan nc ncil yazar Lukadan da Pavlus hakknda e itli bilgiler renilmektedir.2 Luka, Pavlusu Klikyadan Tarsuslu bir Yahudi3 olarak tanmlasa da Pavlusun aslen nereli oldu u konusu tart maldr. M.S. ilk 10da do mu oldu u tahmin edilen Pavlus Yahudi diasporasna ait bir ailenin ferdidir. Asl ad Sauldur.4 Tevrat hakknda sa lam bir e itime sahip olan Pavlus ayrca klasik e itim alabilecek kadar da zengindir.5 Pavlus, Hristiyan olmadan nce sa yolunda gidenlere ldresiye zulmeden, erkek-kadn ayrm yapmakszn onlar hapseden birisidir.6 Fakat bir gn ba khinden amdaki sa yanls ayrlklar tutuklayp Kudse getirmesini emreden bir grev alm ve Kudsten ama do ru yola kmas ile hayatnda nemli bir de i iklik ve Saul, Saul bana neden zulmediyorsun? sorusunu olmu tur. Lukadan alnan bilgilere gre, Pavlus ama yakla t bir esnada gkten bir k evresini aydnlatm duymu tur. Ey efendim, sen kimsin? sorusuna, Ben, senin bana zulmetti in saym7 cevabn alm 8 ve bu olay Pavlusun hayatndaki dnm noktas olmu tur. am vizyonu olarak adlandrlan bu olay Pavlusun dinini de i tirmesine sebep olmu tur. Rab sa Mesihin mucizev bir ekilde kendisiyle gr p konu mas ile olu an bu a kn tecrbe ile Pavlus, sa Mesih ve Baba tarafndan havari olarak

... Mjdeyi snnetlilere bildirme i i nasl Petrusa verildiyse, snnetsizlere bildirme i inin de bana verildi ini grdler. Galatyallar, 2: 7. 2 Bkz. inasi Gndz, Pavlus Hristiyanl n Mimar, Ankara 2001, s. 22. 3 Bkz. Resullerin leri, 21: 39; 22: 3. 4 Gndz, Pavlus, s. 32. 5 Bkz. Mircea Eliade, Joan P. Couliano, Dinler Tarihi Szl , ev. Ali Erba , stanbul 1997, s. 120. 6 Bkz. Kenan Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar 3, Hristiyanlk Dn Bugn ve Gelece i, Ankara 2002, Sa. III, s. 100. 7 Bkz. Resullerin leri, 9: 35; 22: 69; 26: 1315. 8 Bkz. Gndz, Pavlus, s. 39.

120 atand n sylemi tir.1 Ayrca Pavlus, kendisinin ana rahmindeyken seilmi bir kimse oldu unu2, snnetsizlere tebli iin grevlendirildi ini3, iletti i mesajn uydurma olmad n, bunu Mesih sadan ald n4 ve bu mesaj sann yetkisiyle tebli etti ini bildirmi tir.5 Pavlus iletti i mesaja kar kanlar Tanrya kar kmak ile ayn kategoride de erlendirmi tir.6 Ayrca Pavlus cemaatini, kendisini rnek almalar konusunda uyarm tr.7 Esasen Pavlusun bu uyars sadece inanlarnn de il, kendisinin ya am biiminin de rnek alnmasn kapsamaktadr.8 Bu rnek alma biiminde dozu ayarlayamayan Pavlus, son olarak insanlardan Tanrnn bir mele ini ya da sa Mesihi nasl kabul ediyorlarsa kendisini de yle kabul etmelerini istemi tir.9 Ayrca Pavlus kendi retmi oldu u Mesih- sa anlay d ndaki sa anlay larnn ho kar lanmamas gerekti ini de vurgulam tr.10 am vizyonu ile hayat de i en Pavlus kendisini dini tebli grevine adam tr. Fakat tebli i ve retilerinde Tanry de il, Mesihi merkeze koymas problem olmu tur. Bu kapsamda Pavlusun retilerinin o dnemde varolan retiler mi, yoksa Pavlusun kendi fikirlerini ekleyerek olu turdu u yeni retiler mi oldu u da ayr bir tart ma konusu olarak grnmektedir. Pavlusun nemli bir teolog ve grevini ba ar ile ifa eden bir misyoner oldu u konusunda hemfikir olanlar oktur. Fakat bu fikri ele tirenlere gre de Pavlus, sa inancna ihanet ve onun basit retilerini tahrip etmekle sulanm tr. Yani, Mesih mistisizmine dayal bir sr dini eklinde Hristiyanlk Pavlusun ellerinde ekillenmi tir.11 Pavlusun Hristiyanl n kurucusu mu yoksa ekillendiricisi mi

oldu u tart malarna bir de am vizyonu konusunu eklemek mmkndr.

nsanlarca ya da insan aracl ile de il, sa Mesih ve onu lmden diriltmi olan Baba Tanr aracl yla eli atanan ben Pavlustan ve benimle beraber olan btn karde lerden Galatyadaki inanl topluluklarna selam. Galatyallar, 1: 1-2. 2 Bkz. Galatyallar, 1: 15-16. 3 Bkz. Galatyallar, 2: 7. 4 Bkz. 1. Korintliler, 11: 23. 5 Bkz. 1. Selanikliler, 4: 2. 6 ... Daha nce syledi imizi imdi yine sylyorum, bir kimse size etti inize ters d en bir mjde bildirirse ona lanet olsun. Galatyallar, 8-9. 7 Bkz. 1. Korintliler, 4: 16; 11: 1; Galatyallar: , 4: 12; Filipililer, 3: 17; 2. Selanikliler, 3: 7. 8 Bkz. Filipililer, 4: 9; 1. Korintliler, 7: 7. 9 Galatyallar, 4: 14. 10 Bkz inasi Gndz, Pavlusun Hristiyan Gelene indeki Merkezili i/Belirleyicili i, Dinler Tarihi Ara trmalar 3, Ankara 2002, s. 52-54. 11 Gndz, Pavlus, s. 17-18.

121 Pavlus ya am oldu unu iddia etti i am vizyonuna gre kendisini seilmi ki i ilan ederek dinini de i tirmi ve zulmetti i Hristiyanlarn safna gemi tir. Bu deneyimi ile Pavlus halsinasyonlar gren bir epilektik ya da srekli vizyonlar gren bir histerik olmakla da sulanm tr. Mektuplarda yer alan baz ifadeler Pavlusun fizyolojik bir hastal a sahip oldu unun kant saylm tr.1 Bu semptomlar epilepsi vakasn akla getirmektedir. zellikle Pavlus dneminde epilepsi gibi vakalar insanlar korkutmu ve insanlar bu hastal n kendilerine bula mamas iin hastaya tkrme gibi bir nlem alm lardr. Ama Pavlus bu sebeple kendisine tkrlmedi ini belirtmi tir. Ayrca Lukann bize verdi i bilgilerde de am vizyonu sonras Kudse gelen Pavlus burada da bir vizyon ya am , kendisinden gemi ve Rabbi grm tr.2 Pavlusun bu halinin epilepsiden kaynaklanyor olabilece i ihtimalini gz ard etmeyen teologlar onu ekztatik bir vizyoncu olarak de erlendirmi lerdir.3 Ya ad dnem gz nnde tutulursa Pavlus hakknda detayl ve do ru bilgiler elde etmenin zor oldu u anla lmaktadr. Tm bu ele tirilere ra men Pavlus Hristiyanl n yaylmasnda nemli rol oynam tr. Neronun Roma yangnndan manen Hristiyanlar sorumlu tutmas sebebiyle Pavlus 62 yl civarnda Romada ldrlm tr.4 Bilindi i gibi Pavlus ba ta teslis inanc olmak zere sann Tanr katna kmas ve Onun sa tarafna oturmas, ikinci kez dnyaya dnerek bin yllk Tanr krall kurmas vb. konularda olu turdu u paradigmalar erevesinde Drt ncile etki etmesi ve sann mesajlarn orijinalli inden uzakla trmas bakmndan Hristiyanlk tarihinde nemli rol oynam tr.5 Ayrca Pavlus takipilerinden kendisini sadece inan yn ile de il, tm ya ants ile rnek almalarn isteyerek Hristiyanlk tarihi iindeki nemine bizzat kendisi temas etmi tir. 3.2.2. Mekke ve Medinedeki Hristiyanlar Hristiyanl n Arap Yarmadasna ne zaman girdi i tart mal bir konudur. Kilise bu tarihi, Hristiyanl n ilk gnlerine kadar gtrmektedir. Hz. Muhammed zamannda Arabistann kuzey ve gney ksmlarnda Hristiyanlk geni bir alana yaylm tr. Fakat Hristiyanl n Yarmadaya ne zaman nfuz etti i kesin olmamakla
1 2

Bkz. 2. Korintliler, 12: 7-8; Galatyallar, 4: 13-14; 1. Korintliler, 2: 3. Bkz. Resullerin leri, 22: 17-18. 3 Gndz, s. 11-18; 39-44. 4 Bkz. Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 101 5 Bkz. Eliade-Couliano, Dinler Tarihi Szl , s. 120.

122 birlikte; milad ilk asrdan beri misyonerlik, ticaret ve kleli in bu sreteki rol byktr.1 Hristiyanlk, Arap halknn putperestli i mill bir din olarak benimsemesi sonucu Yarmadada pek ilgi grmemi tir. slm ncesi en gl Hristiyan merkezi ise, ok zor artlar altnda kalm olmalarna ra men varlklarn slmiyetin ilk devirlerine kadar srdrebilmi olan Necran Hristiyanlardr.2 Arap Yarmadasnda Hristiyanlar genellikle, Habe istan, Suriye, Mezopotamya gibi blgelerde ya am lardr. Orta Arabistan ise di er blgelere oranla daha az Hristiyan nfusu barndrm tr. Bedev Araplar, Hristiyanlarn zayf olan misyonerlik faaliyetlerinden etkilenmemi , ama arap tccarlar sayesinde zellikle arap ime detini alm lardr.3 Yarmadada bulunan Hristiyanlarn dikkat eken bir yn itikad anlamda ok fazla grup olu turmalardr. slmn do u u esnasnda en fazla yaylan grup hem Kuzey hem de Gney Arabistanda bulunan Nesturilerdir.4 Mslmanlar Hristiyanlkla ilk defa Mekkede kar la m tr. Mekkede bulunan Hristiyanlar; Habe istan, Yemen, Suriye ve Yarmadann di er blgelerinden gelen ve Mekke halknca ho kar lanmayan klelerdir. Peygamberimiz dneminde ise Hz. Muhammedi teselli eden ve Hz. Haticenin akrabas olarak bilinen Varaka b. Nevfel Mekkede bulunan Hristiyanlardandr. 5 Mekkedeki Hristiyanlarla Peygamberimizin ili kileri dostane ekilde ba lam tr. Ate , Peygamberimizin Hristiyanlarla arasnda bir srt me olmamasn, Hristiyanlarn genellikle bir cemaat olmayp kle ya da kle azatls yoksul kimseler olmasna ba lar. Bu kimseler Kurann vahiy oldu unu kabul etmektedir. Kuran onlarn m rik toplumu iindeki durumlarn glendirerek onlarn kitaplarn tasdik etmi ve kendi kitaplarndan hikyeler anlatm tr. Bu da onlara yarar sa lam tr. Ate bu yorumu yaptktan sonra Mslmanlarn, Hristiyanlar Ehl-i Kitap olmalar sebebiyle sevdiklerini de szlerine eklemi tir.6 Bu duruma Mslmanlarn, Hristiyan Bizans ile Mecus ran arasnda gerekle en sava ta kalben Hristiyanlar desteklemesini, onlarn

Bkz. Ahmet G, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, Ankara 2002, s. 396. 2 Bkz.Mehmet Aydn, Hz. Muhammed Devrinde Mslman-Hristiyan Mnasebetlerine Bir Bak , Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, stanbul 1993, s. 81-82. 3 Gner, Resulullahn Ehl-i Kitabla Mnasebetleri, s. 66. 4 Bkz. Aydn, Hz. Muhammed Devrinde Mslman-Hristiyan Mnasebetlerine Bir Bak , Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, s. 8182. 5 Bkz. Gner, Resulullahn Ehl-i Kitabla Mnasebetleri, s. 74; G, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 399. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, stanbul 1990, s. 522.

123 yenilgisine zlmelerini rnek verebiliriz.1 Grld zere Mekkede bulunan Hristiyanlarla mnasebetlerde fazla bir hareketlilik yoktur. Medinede ise durum daha farkldr. Medinede Yahudilerin ok olmas Hristiyan nfusunun varl n engellese de burada Mekkeden daha fazla Hristiyan bulunuyordu. Saylar elli kadar olan bu Hristiyanlar Evs kabilesine mensuptu. Hz. Muhammed Medinede slm devletinin temellerini attktan sonra Medine halkn bu devlet yaps iinde te kilatlandrdktan sonra kom u devletlerle irtibatta bulunmu tur. zellikle baz devlet ve kabile reisleri ile mektupla arak onlar slma davet etmi tir.2 Habe istanda bulunan Hristiyanlar da slm tarihi asndan nem arz etmektedir. Habe istan Mslmanlarn, Peygamberimizin emri ile hicret etti i ilk Hristiyan lkesidir. Habe istan hkmdar Neca nin topraklarnda kimseye zulmedilmedi ini bildiren Hz. Muhammed gc yetenlerin Habe istana g edebilece ini sylemi tir.3 Neca dneminde burada ikamet eden Mslmanlar emin bir hayat srm tr. Hz. Muhammedin Necranl Hristiyanlar ile ili kisi de Dinler Tarihi konular asndan nemli unsurlar ihtiva etmektedir. Peygamberimizin slma davet mektubunu alan Necranl Hristiyanlar altm ki ilik bir heyeti Medineye gndermi tir. Bu heyet Peygamberimizle; Hz. sann Allahn o lu oldu u, teslis konusu, han kutsall ve domuz eti yemeleri konusunda tart m lardr. Bu heyet ile yaplan tart ma sonucu l-i mran suresinin seksen ksur ayeti nazil olmu tur.4 Teslis konusunda Necranl Hristiyanlar arasnda fikir birli i yoktu. Onlardan kimi O Allahtr, kimi O, Allahn o ludur, kimisi de O, ten ncsdr diyerek kendilerine gre deliller ne sryorlard. Peygamberimiz tm bunlar dinledikten sonra onlara slm olunuz demi tir. Onlardan, Biz senden nce slm olduk cevabn alnca; Hayr, yalan sylediniz, siz slm olmadnz, Allaha ocuk

G, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 412. Aydn, Hz. Muhammed Devrinde Mslman-Hristiyan Mnasebetlerine Bir Bak , Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, s. 85-92; G, Hz. Peygamber Dneminde MslmanHristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 404-405. Bkz. Aydn, Hz. Muhammed Devrinde Mslman-Hristiyan Mnasebetlerine Bir Bak , Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, s. 159160. Bkz. G, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 408-410.

124 isnad edip, haa taptka, domuz eti yemeye devam ettike nasl slm olursunuz? demi ve bylece ilgili ayetler nazil olmu tur.1 Bu konu ile ilgili l-i mran suresinin ilk ayetlerinde, dinin kayna nn da ayn oldu u bildirilmi tir. Ate , tefsirinde l-i mran suresinin 1-28e kadar olan ayetlerinde, Allahtan ba ka ilah olmad nn, yrekleri do ru olmayanlarn, Allahtan gelen Kitabn anlamlar d nda yorumlar yapp dini yozla trdklarndan, mminlerin kfirleri dost edinmemesi gerekti inden ve Allahn her konularn aklam tr.2 Ayrca Necranl Hristiyanlarn, Bizim sa hakkndaki szlerimiz, onu sevdi imizden dolaydr demeleri zerine u iki ayet nazil olmu tur: De ki: E er Allah seviyorsanz bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz ba lasn. Allah ba layan ve esirgeyendir. De ki: Allaha ve peygambere itaat edin! E er dnerlerse muhakkak ki Allah, kfirleri sevmez.3 Ate , tefsirinde bu ayetlerin hepsinin Necranl Hristiyanlar ile ilgili olmad n, nk bir ksm ayetlerin Bedirden nce indi ini, Necran heyetinin ise dokuzuncu hicr ylda Peygamberimizle gr t n, belki de bu heyetin ba ka bir Hristiyan heyeti oldu unu gr olarak belirtmi tir. Daha sonra tefsirinde ayetin ini sebebinin zel, manasnn genel oldu unu, Allah sevmenin onun buyruklarn sevmekle olaca n, bu sebeple de onun elisi Hz. Muhammedin getirdiklerini kabul etmenin gerekli oldu unu ifade etmi tir.4 Ate , Hristiyanlarn yanl yolda oldu unu Elmall Hamdi Yazrn u gr ile desteklemi tir: Hristiyanlar sann sfatn brakp ahsna ba lanm lar, bu yzden de ondan sonra gelen Hz. Muhammedi tanmam lardr. Hz. Muhammed ise kendi ahsiyetini Allahn vahdaniyetinde eritmi , Allah kendinde de il, kendini Allahta grm tr. Fakat Hristiyanlar ulhiyeti saya indirmi ler ve batln iine d erek kendi peygamberlerinden sonra peygamber kabul etmemi lerdir.5 te l-i mran suresinin 33-61. ayetleri Hz. Meryem ile o lunun hallerinden, sann tevhide davetinden Hz. Yahya ve Zekeriyyann durumlarndan bahsetmi tir. Son olarak 62-68. ayetler arasnda da Hz. sann kendisine tabi olanlar sadece Allaha kullu a davet etti i belirtilmi , onun be er oldu u ve fanili i vurgulam tr. eye gcnn yetece i

1 2

Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 309310. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, stanbul 1989, s. 8, 165166. 3 l-i mr, 3132. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 38. 5 Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 314.

125 l-i mran suresinin ilgili ayetleri bir bakma Necranl Hristiyanlarn Hz. Muhammed ile tart tklar konulara k tutmu tur. Sonu olarak Necranl Hristiyanlar Hz. Muhammedin sa tarafndan mjdelenen son peygamber oldu unu kabul etmi ler ama sa hakkndaki baz kanaatlerinden de vazgememi lerdir. Bu sebeple u ayetin ortak ilkelerinde birle ilmesi teklif edilmi tir: De ki: Ey Kitap Ehli! Bizim ve sizin aranzda e it olan bir kelimeye gelin: Yalnz olan Allaha tapalm. Ona hibir eyi ortak ko mayalm. Birimiz di erimizi Allahtan ayr Rab edinmesin. E er yz evirirlerse ahit olun, biz Mslmanlarz, deyin.1 Grld gibi ayet tm Ehl-i Kitab kapsamas asndan nemlidir. Hatta bu ayetin hibir ayrm gzetmeksizin yapm oldu u davetin en byk ekmenik davet oldu u sylenmi ve ilk diyalog al malarnn Hz. Muhammed devrinde ba lam oldu una dikkat ekilmi tir.2 Sonu olarak Peygamberimiz dneminde Mekke ve Medinede bulunan Hristiyanlarla ili kilerin dostluk erevesinde oldu unu grmekteyiz. Bu iyimser tavr mecburiyetten de il, Hz. Muhammedin lemlere rahmet olmasndan kaynaklanr. Ayrca Hristiyanlarn Ehl-i Kitap olmas da bu ili kide olumlu bir ortamn olu masna sebep olmu tur. 3.3. ncil Kuran- Kerime gre ncil, saya Allah tarafndan vahyedilen, insanlk iin bir hidayet ve nur kayna olan kutsal kitaptr.3 ncilin Hz. saya verili tarihi ve nasl verildi i konusunda bir aklk yoktur. ncil genellikle Tevrat ile birlikte zikredilmektedir. Bu ayetlerden sadece bir tanesi Mekk bir surede yer alrken4 di er on bir ayet Meden surelerde yer almaktadr. Yani toplam on iki yerde zikredilen ncil, Hz. sann tebli etti i ilah vahyi iermektedir.5 ncil ilk defa Arf suresi 157. ayette anlmaktadr: Onlar ki yanlarndaki Tevrat ve ncilde yazl bulduklar o Eliye, o mmi Peygambere uyarlar... Ayet mm peygamberin Tevratta ve ncilde yazl bulundu unu belirtmektedir. Ayrca sa da Hz. Muhammedi mjdeleyici olarak geldi ini belirtmi tir. Hatrla ki Meryem o lu
1 2

l-i mrn,64. Bkz. G, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 414. Suat Yldrm, Kiliseyi slm le Diyalog stemeye Sevk Eden Sebepler, Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, s. 17. 3 Bkz. l-i mrn, 34; Mide, 46. 4 Arf, 157. 5 Bkz. l-i mran, 3, 48, 65; Fetih, 29; Mide, 46, 47, 66, 68, 110; Hadid, 27; Tevbe, 111.

126 sa: Ey srailo ullar! Ben size Allahn elisiyim, benden nce gelen Tevrat

do rulayc ve benden sonra gelecek Ahmed adnda bir peygamberi de mjdeleyici olarak geldim, demi ti...1 Bu mjde pasajlar ncillerde de yer almaktadr: ...Babann benim admla gnderece i Yardmc, Kutsal Ruh, size her eyi retecek, btn sylediklerimi size hatrlatacak.2 Fakat bu pasajlar ncil yorumcularnca farkl tevil edilmi tir. Ayrca Kuran Hz. Muhammedin yannda bulunan mminleri tanmlarken bu mminlerin benzerlerinin Tevrat ve ncilde de tarif edildi ini belirtmi tir.3 ncilin saya retildi inden bahseden ayetler, ayrca ona hikmetin ve Tevratn da retildi ine de inmi bahsetmi tir.5 Sonu olarak Kurann, ncilden on iki ayette bahsetti ini, fakat bu ayetlerin ok fazla detay ve bilgi iermediklerini grmekteyiz. Kurana gre ncilin ilah men eine de indikten sonra, ncili etimolojik olarak inceleyip, ncil hakknda bilgi vermeyi uygun bulmaktayz. ncil kelimesi Yunanca Euangeliondan gelmekte ve iyi haber manas ta maktadr. Zamanla Evangile eklinde de i ime u ram , slm kaynaklar da Evangile kelimesini ncil olarak alm lardr. Szlk anlam ise, iyi haber ve mjde6 demektir. ncil ile esasen Yeni Ahidde yer alan Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafndan yazlan drt kitap kastedilmektedir.7 ncil kelimesinin ieri inde bir sknt ya anmaktadr. nk sann top yekn mesajnn ad, drt Evangelistin yazm oldu u kitabn ad ve son olarak Resullerin olu an yirmi yedi kitabn ad da ncildir.8 ncil kelimesi Yeni Ahit klliyat iinde Hristiyan anlamda ilk kez Pavlus tarafndan sa tarafndan retilen yeni doktrin anlamnda kullanlm tr. tarafndan olmu tur.9 Grld gibi
1 2

ve Hz.

sa da Allahn kendisine Kitap verdi inden

leri, Yirmi bir Mektup ve bir Vahiyden

ncil

kelimesinin ilk defa kitap anlamnda kullanlmas da II. yzyl ortalarnda Justin ncil kelimesinin kullanm duruma gre

Saff, 6. Yuhanna, 14: 25; Ayrca Bkz. Yuhanna, 14: 1626; 15: 2627; 16: 715. 3 Bkz. Fetih, 29; Kr . Matta, 13: 3132. 4 l-i mran, 48; Mide, 110. 5 Bkz. Meryem, 30. 6 Bkz. Matta, 4: 23, 24: 14; Markos, 1: 14. 7 aban Kuzgun, Drt ncil Yazlmas Derlenmesi Muhtevas Farkllklar ve eli kileri, stanbul 1991, s. 91. 8 Bkz. Kuzgun, Drt ncil, s. 91. 9 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 270.

127 de i mi tir. Buna ra men Hristiyanlar bu konuyu fazlaca akl a kavu turmam tr. Ayrca nciller sa Mesihin hayatn anlatan siyer kitaplar grnmndedir.1 ncil kelimesinin kullanm alannda ya anan problemin ardndan ncillerin yazya geirilmesinin de olduka problemli oldu unu grmekteyiz. Hz. sann braniceAramice konu tu u ve vaazlarn bu dille yapt gz nne alnrsa ncillerin de bu dille yazlm oldu u fikri ortaya kar; ama Markos, Luka ve Yuhanna ncillerini Yunanca yazm lar, Matta ncili ise ilk nce branice yazlm , fakat daha sonra Yunancaya tercme edilmi tir.2 ncil Hz. sa zamannda yazya geirilmemi tir. Hz. sa Filistini dola arak ncili tebli etmi onu yayma grevini de havarilerine vermi tir: Ve onlara dedi. Btn dnyaya gidin, ncili btn hilkate vazedin.3 Havariler bu grevi stlenmi tir. Fakat zamanla say grenlerin saysnn azalmas ncilin yazya geirilmesi nciller yazya zorunlulu unu do urmu tur. te problem burada ba lam tr.

geirilirken sadece szl rivayetler de il, hitab edilen toplumun kar la t problemler de yazya geirilmi tir.4 Ayrca ncillerin yazya geirilmesi esnasnda izlenilen yolun ve olaylarn ak srasnn da ne denli dzenli oldu u tart ma konusudur. ncilin yazld tarihlerde Yahudilerin kendi peygamberleri d nda peygamber, kitaplar d nda kitap tanmamalar sebebiyle ncil hakknda hi bilgi toplamam olmalar da ncilin yazlmas srasnda ya anlan talihsizliklerdendir.5 ncillerin yazlmas esnasnda tarihin belirtilmemi olmas da ayr bir problemdir. Tarihler zerindeki bu tart malardan kacak tek kesin nokta, ncillerin sann lmnden 2030 sene kadar sonra yazlm oldu udur. sann talebeleri onun lmnden sonra yeryzne gelip Tanrnn Krall n kuraca na inanmaktayd. Fakat uzun sre bekledikten sonra gelen giden olmad n gren ilk dnem Hristiyanlar, Hz. sa gelmedi bari onun szlerini yazalm diyerek ncilleri kaleme alm lardr. te nciller arasndaki farkllk da bu hazrlksz ve tedbirsizce alnan kararn sonucudur.6 Hristiyanlk tarihinden elde edilen bilgilere gre Hristiyanlarn ellerinde bulunan ok sayda ncil Konstantin tarafndan toplanm 325 znik Konsilinde drde indirilmi ve bu nciller Kilise tarafndan kanonik saylm , di erleri apokrif
1 2

Gndz, Din ve nan Szl , s. 190. Bkz. Kuzgun, Drt ncil.., s. 137138. 3 Bkz. Markos, 16: 15. 4 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 271. 5 Bkz,, Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 17. 6 Kuzgun, Drt ncil.., s. 157.

128 saylarak reddedilmi tir. Bu drt ncilden aralarnda benzerlik olan; Matta, Markos ve Luka Sinoptik nciller olarak adlandrlr. Yuhanna ise gnostik unsurlarn a r bast Drdnc ncil saylr.1 Metin ara trmalar sonucu en eski ncilin Markos ncili oldu u tespit edilmi , Matta ondan sonra yazlm tr. Luka ise ilk ikisine dayal son sinoptik ncildir. Bu ncilin de ele gememi olan Aramca bir ncile dayand kabul edilmektedir. Yuhanna ncili ise ikinci yzylda yazlm tr.2 Bu ncillere ek olarak Kilise; Pavlus, Petrus, Yuhanna, Yakub ve Yahudann Mektuplarn, Resullerin leri ve Vahiy Kitaplarn da sahih sayarak Yeni Ahide eklemi tir. ncillere ekleme yaplmasnn amac, elde kesin bir kutsal metnin bulunmamas yoksunlu unu gidermektir. Fakat bunlar Hz. saya ait olmayan eylerin de Kitaba girmi oldu unun kantdr.3 Bu nciller d nda braniler ncili, Yakub, Msrllar, Tomas, Philip, Meryem ncili ve ocukluk ncilleri olarak adlandrlan e itli nciller de mevcuttur.4 Kilisenin apokrif sayd en nemli ncil ise Barnaba ncilidir. Kilisenin iddiasna gre, Barnaba ncili 14. asrda Hristiyanlktan slmiyete geen birisi tarafndan kendisini hakl gstermek iin yazlm olup Kilise tarafndan apokrif saylm tr. Bu ncilin reddedilmesindeki gerek sebep ise, ncilde sann ilahl nn ve teslis inancnn reddedilmesi, armh olaynn kabul edilmemesi ve sann peygamber oldu unun aka zikredilmesidir.5 Grld gibi Hristiyan doktrinine aykr konulara yer vermesi sebebiyle Barnaba ncili yok saylm tr. Sonu olarak ncil, slm literatrde saya Allah tarafndan vahyedilen insanlk iin bir hidayet ve nur oldu u Kuranda belirtilmi olan kutsal kitaptr. Hristiyan literatrnde ise belli bir akl a sahip olmamakla beraber, sann hayatn anlatan ve onun lmnden ok sonra kaleme alnm eser olarak kabul edilmektedir. ncil kelimesinin kapsam konusunda verdi imiz bu bilgilerden sonra; Matta, Markos, Luka ve Yuhanna ncilleri ile ilgili bilgilere ve bu ncillerin benzerlik ve eli kilerine de inece iz.

1 2

Bkz. Kuzgun, Drt ncil, s. 122; Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 271. Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 287; Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri , s. 160. 3 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 288289. 4 Gndz, Din ve nan Szl , s. 191. 5 Bkz. Kuzgun, Drt ncil, s. 128.

129 3.3.1. Drt ncil 3.3.1.1. Matta ncili Kanonik nciller sralamasnda ilk, tarihsel sralamada ise nc srada yer alan Matta ncilinde 28 Bab bulunur.1 Bu ncilde yazar ile ilgili bilgiye rastlanmamaktadr.2 Matta Romallar adna vergi toplayan bir Yahudi olarak bilinmektedir.3 Kefar Nahumda grevli iken Hz. sann havarileri arasna katlm ve Hristiyanlk tebli i iin gitti i Habe istanda ldrlm tr.4 Matta ncilinin dikkat ekici noktas srekli Eski Ahide atfta bulunuyor olmasdr. Matta srekli Eski Ahidden nakiller yaparak Hz. sann Yahudilerce beklenen Mesih oldu unu kantlamak istemi tir.5 Matta ncili, Mattann Yahudi asll olmas sebebiyle Yahudi cemaatine k tutmak ve onlar Hristiyanl a ekmek amac ile kaleme alnm tr. Matta ncilinde dikkati eken bir di er nokta, Mattann olaylar kaydederken grd ve i itti i olaylarn o unu nc ahs kipiyle anlatmasdr. Bu olay Matta ncilinin havari Mattaya nisbeti hususunda tereddtlerin varl n gstermektedir.6 Baz ara trmaclar, bu ncilin aslnda ismi mehul Filistinli bir Yahudi tarafndan yazld n savunmaktadrlar. nk bu ncil tamamen Yahudi d nce sistemine uygun yazlm olup ifadeleri de Yahudi hukukuna saygldr.7 Genel olarak bu ncil de; Tanrnn birli i, yce olu u, saya yaknl , erdem, ruh, ahiret, olgunluk ve iyilik kavramlar ele alnm tr.8 Baba-O ul-Kutsal Ruh lemesi ise son ksmda yer alr.9

Bkz. Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 87; Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 17. 2 Bkz.Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 271. 3 Bkz. Matta, 10: 3. 4 Bkz. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 17. 5 Bkz. Maurice Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, nciller ve Kuran, ev. Mehmet Ali Snmez, Ankara 2001, s. 105. 6 Bkz.Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. 7 Kuzgun, Drt ncil, s. 144. 8 Bkz. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. 9 Gndz, Din ve nan Szl , s. 251.

130 3.3.1.2. Markos ncili Eski Ahidde ikinci srada yer almasna kar n, tarihi anlamda en eski ncildir.1 Bu ncilin yazar Yuhanna Markos Hz. say grmemi tir. O, Petrusun akirdi ve tercman ayrca Barnaban ye enidir.2 Bir rivayete gre de skenderiye Hristiyan cemaatinin kurucusudur.3 Fikirlerini yaymaya al rken Msrda ldrlm tr.4 Matta nciline ok benzemekle beraber, tarih srasna hi zen gstermeden kaleme alnm tr. Mevcut ncillerin en ksas ve ifade olarak da en zayfdr.5 16 Babdan olu maktadr.6 Bu ncilinin kayna n Hz. saya dair hikyeler ve Petrusun vaazlar olu turmu tur.7 Filistinde ya amayan Hristiyanlara hitap etti i iin Aramca deyimlerin aklamas zerinde zellikle durmu tur.8 Bu ncil de Hz. sann, d ncelerini yayarken kar la m oldu u zorluklar dile getirilir. Hz. sann ya adklar ile srail peygamberlerinin hikyelerinin rt mesi Markosun da Matta gibi kaynak olarak Tevrat kulland n gstermektedir.9 Grld gibi Markosun amac Hz. say, Hz. Musann eriatnn bir takipisi gstererek Hristiyanlk dinine yumu ak bir gei yapmaktr. 3.3.1.3. Luka ncili Yeni Ahidde nc srada yer alan Luka ncili 24 Babdan olu mu tur.10 say grmemi olan Luka, Antakyal ya da Suriyeli olarak bilinmektedir.11 Luka, ncilini Markos ncilinden sonra yazm tr. Ayrca Yeni Ahidin 5. kitab olan Resullerin leri kitabnn da yazardr. Luka, ncilini yazarken szl kaynaklarn yan sra yazl kaynaklara da yer vermi tir.12

1 2

Bkz. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. Bkz.Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. 3 Bkz.Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 88. 4 Bkz. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. 5 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. 6 Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. 7 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. 8 Bkz.Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, nciller ve Kuran, s. 112. 9 Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. 10 Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 18. 11 Kuzgun, Drt ncil, s. 149-150. 12 Bkz. Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 88; Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272.

131 Luka ncili, Lukann okumu bir putperest olmas sebebiyle dil kurallarna ba l klasik bir Yunanca ile yazlm olup, hakiki bir romann tm stn zelliklerine sahiptir. Fakat Luka ncilinde Yahudilere kar olumsuz bir tutum sergilenmi tir.1 Ayrca di er ncillerden farkl olarak kadnlara daha saygl bir biimde yakla lm tr.2 Luka ncili Yahudi asll olmayan Hristiyanlar iin yazld ndan dolay m rikleri cezbedecek ekilde gzel hikyelerle doludur.3 Luka ncili ya am ve lm temasn i lemi , sa Mesihin retisinin yalnzca Yahudileri de il tm insanl kapsad n anlatmaya al m tr.4 Ayrca Luka ncili sann do umu gibi ba ka ncillerde olmayan hikyeleri de ierir.5 3.3.1.4. Yuhanna ncili Yeni Ahit sralamasnda drdnc sray alan ve 21 Bab ieren bu ncil sinoptik ncillerden farkldr. Yuhanna tarafndan Efes ya da Antakyada yazld sanlmaktadr.6 Yuhanna nce Yahyann sonra da sann akirdi olmu tur ve Hz. sann ekil de i tirip, tutuklanmasna ahit olurken, yarglanp haa gerilmesi esnasnda da di er havariler gibi kamayp onun yannda bulunmu tur.7 Bu ncilin gnostik unsurlara fazlaca yer vermesi ve Hz. say Nasrl bir peygamberden te insan ekline girmi bir ilh olarak takdim etmesi onu sinoptik ncillerden ayrm tr.8 Sinoptik nciller Tanrsal Devlet anlay na de inirken, bu ncil sann Tanrsall n n plana karm tr.9 Yuhanna ncilinde konular, hikyelerin seimi ve sras, co raf ve kronolojik bilgiler, din akidelerin farkll hemen gze arpmaktadr.10 Bu ncil logos doktrinini i lemesi sebebiyle dinden ok felsefeye yakla m tr.11

1 2

Bkz.Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, nciller ve Kuran, s. 116. Bkz.Kuzgun, Drt ncil, s. 148. 3 Bkz.Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 89. 4 Gndz, Din ve nan Szl , s. 239. 5 Bkz.Schimmel, Dinler Tarihine Giri , s. 161. 6 Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 89. 7 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. 8 Kuzgun, Drt ncil, s. 151. 9 Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 314. 10 Bkz.Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, s. 121. 11 Bkz. Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ansiklopedisi, C. II, s. 20.

132 Drt ncilin temel zelliklerini ele ald mz bu blmde ilk olarak ncillerin sann lmnden ok sonra kaleme alnd n, aradan geen uzun zaman sebebiyle ncillerin yazya aktarlmas esnasnda, unutma ve yanl bilgi aktarlmas gibi problemler ya and na de indik. ncillerin yazya geirilmesi esnasnda gze arpan bir di er problem de yazarlarn kendi gr lerini ve zamann problemlerini ncillere yanstmalardr. Yazarlara Yahudi olup olmamas asndan bakld nda da, Yahudi kkenli yazarn ncillerinde Musa ve sa peygamberler arasnda lml bir ba kurup, say Musann takipisi olarak betimledikleri grlmektedir. Yahudi asll olmayan Luka ise yazlarn Yahudileri ele tirecek ekilde kaleme alm tr. Sonu olarak drt ncilin de yazarlar yazdklar ncilleri belirli istekler do rultusunda kaleme alm tr. Asl nshalar kaybolan bu ncillerde e itli hata ve farkllklar bulunmaktadr. nciller aras eli kiler ise zel olarak incelenmesi gereken bir problemdir. 3.3.2. Hristiyanlktaki Vahiy Anlay ve nciller Arasndaki eli kiler Hristiyanlara gre sa, ilah kelamn bedenle mi ekli olup, O Allahtan bir

kitap almam tr. sann lmnden ok sonra Onun sz ve fiilleri kitapla trlarak nciller olu turulmu tur. ncil yazarlar sann mesajn kutsal ruhun ilhamyla alm fakat kendi sluplarnca yazya geirmi lerdir. Bu konudaki eski yorumlara gre, kutsal yazlar harfi harfine semadan gelip yazarlara dikte ettirilmi tir. Gnmz gr lerine gre de kutsal yazlarda lafzlarn olmasa bile, manann vahyedilmi oldu u kabul edilmektedir. Yani mesaj ilah, fakat ifade ve slup yazara aittir.1 nciller arasndaki farkllk ve eli kilere ra men nciller aras benzerliklerin daha fazla olmas, ncil yazarlarnn birbirlerinden istifade ettikleri ekilde yorumlam tr. Bu fikre gre Aramice tek bir ncilin di er ncile kaynaklk etti i gr de ortaya atlm tr.2 Tm bu tart malar gnmze kadar gelmi ve kesin bir sonuca varlamam tr. nciller arasndaki eli kiler tevil edilemeyecek kadar a ikrdr.3 Bu eli kilerden bazlar yledir: Mesela sann nesebi ile ilgili olarak Matta ve Luka farkl bilgiler aktarrlar. Mattaya gre Meryemin kocas Yusuf, Yakubun o lu; Lukaya gre, Helinin o ludur.4 Sinoptik ncillere gre sann asl memleketi Galile,
1 2

Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 272. Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 273. 3 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 274. 4 Bkz. Matta, 1: 16; Luka, 3: 23.

133 Yuhannaya gre Yahudiyedir.1 Matta ve Lukaya gre sa, Bethlehemde do mu tur. Markos ve Yuhannada ise bu konu ak de ildir.2 Markos ncilinde ncil Allaha, Pavlusun Romallara Mektubunda, saya nisbet edilmi tir.3 Markosun kendi iinde de eli kiler mevcuttur. ncil bir yerde Allahn ncili di er yerde sa Mesihin ncili olarak gemektedir.4 Luka ncilinde kurtarc ilk olarak Allah daha sonra Rab Mesih olarak gemektedir.5 Mattaya gre orulu olup saya soru soranlar Yuhannann talebeleri iken, Markosa gre yazclar ve Ferslerdir.6 Yuhannada say ele verecek ki i, sann lokmay kendisine verdi i kimse olarak tanmlanrken, sinoptik ncillerde, eli sann eli ile beraber sofraya uzanan kimse olarak tanmlanmaktadr.7 Tanry grme hususunda
8

ncil birbiri ile

eli mektedir. Ayrca drt ncilde de bulunan sann tutuklanmas gecesinde meydana gelen olaylar her ncilde farkl olarak zikredilmi tir.9 Luka ncilinde sarho luk veren her eyin yasakland bildirilmesine ra men, Yuhanna ncilinde sann bir d nde misafirler iin suyu araba evirerek bir mucize gsterdi inden bahsedilmektedir.10 ncillerde yer alan bu eli kili ve farkl ifadeleri o altmak mmkndr. Fakat biz burada en nemlilerini ksaca ele alarak bu eli kileri gstermeye al tk.11 ncillerdeki bu eli kiler ve farkllklarn ncillerin insan kaleminden kt nn ak bir delilidir. Hristiyanlarn gz ile ncilin ilah men eini inceledikten sonra bu konuyu bir de Kuran- Kerimin bak as ile ele almakta fayda grmekteyiz.

1 2

Bkz. Matta, 13: 5458; Markos, 6: 4; Luka, 4: 29; Yuhanna, 4: 3, 4345. Bkz. Matta, 2: 1; Luk, 4: 4, 15. 3 Bkz.Markos, 1: 14; Romallara Mektup, 1: 810. 4 Bkz. Markos, 1: 1; 1: 14. 5 Bkz. Luka, 1: 47; 2: 11. 6 Bkz. Matta, 9: 14; Markos, 2: 18. 7 Bkz.Yuhanna, 13: 26; Markos, 14: 20; Matta, 26: 23; Luka, 22: 21. 8 Bkz. Yuhanna, 5: 37; 14: 79; Matta, 17: 114; Markos, 9: 18. 9 Bkz.Matta, 26: 4754; Markos, 14: 4347; Luka, 22: 3638; 47: 51; Yuhanna, 18: 111. 10 Bkz.Luka, 1: 15; 21: 34; Yuhanna, 2: 118. 11 Konu ile ilgili daha Ayrntl bilgi iin Bkz. Kuzgun, Drt ncil, s. 242273; Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, s. 140175.

134 3.3.3. Kuran ve Hristiyan Kaynaklarna Gre ncilde Tahrif Meselesi Hristiyanlarn gstermektedir.1 slm tarihi boyunca tahrif konusunda birok reddiyeler ve e itli eserler kaleme alnm fakat bu eserler tahriften daha fazla drt ncil arasndaki tutarszlk ve eli kileri ele alm tr. Zaten tm Hristiyan mezheplerince ncillerin farkl zamanlarda ya ayan Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafndan yazld kabul edilmektedir. sa dneminde ya ayan Hristiyanlarn inanlarn gizlemek zorunda olmalar ve daha sonraki 300 yl bask altnda ya amalar sebebiyle ncil metinleri orijinal hali ile muhafaza edilememi tir.2 Bu da tahrife zemin hazrlam tr. sann ulhiyeti, teslis inanc, armh hadisesi gibi Hristiyanl n temel inan esaslar slmiyetle uyu maz ve bu tr ifadeler Mslmanlarca tahrif sebebi olarak grlr.3 Tahrif meselesinde en nemli nokta Kurann kendinden nceki kitaplar tasdik edici olmasdr. Kuran kendinden nceki kitaplar yani Tevrat ve ncili tasdik ediyorsa bu kitaplar tahrif edilmi midir? Ya da bu kitaplardaki tahrif baz blm ve ksmlar m kapsyor? te slm limleri yllarca bu iki sorunun cevabn do ru ekilde vermeye al m tr. Bu konuda baz limler ksmi tahrifi savunurken bazlar da Tevrat ve ncilin byk bir ksmnda tahrif oldu unu savunmu tur. Bu konuda Ate in fikirlerine gemeden nce Kurann kendinden nceki kitaplar tasdik edici oldu unu bildiren ayetleri inceleyelim. Sizin yannzda bulunan do rulayc olarak indirmi bulundu um (Kuran)a inann.4 Sana Kitab gerek ile ve kendinden nceki Tevrat ve ncili do rulayc olarak indirdi.5 Onlarn ardndan, yanlarndaki Tevrat do rulayc olarak Meryem o lu say gnderdik ve Ona, iinde yol gsterme ve nur bulunan, nndeki Tevrat do rulayan, korunanlar iin yol gsterici ve t olan ncili verdik.6 ncili tahrifi konusunda Kuranda ak bir ifadeye

rastlanmamakla beraber ayetlerdeki baz dolayl ifadeler ncilde tahrif oldu unu

1 2

Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 275. Bkz. Mustafa Sinano lu, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, stanbul 1998, s. 366. 3 Harman, ncil, TDV A., C. XXII, s. 275. 4 Bakara, 41. 5 l-i mran, 3. 6 Mide, 46.

135 Grld gibi bu ve benzeri ayetler1 Kurann kendinden nceki kitaplar do rulayc oldu una delildir. Bu ayetlerde durulmu tur. Kuran Kitap Ehline kendilerine indirilmi olan Kitaptaki hkmler ile hkmetmelerini emretmektedir: ncil sahipleri Allahn onda indirdi iyle hkmetsinler. Kim Allahn indirdi iyle hkmetmezse i te onlar yoldan km lardr.2 Ate e gre e er onlar bu hkmlere uyarsa, Mslmanlara d manlk etmez, onlarla dost olurlar. Ayrca Allaha kullukta birle mek insanlar manen karde yapmaktadr. Kskanlk, hased ve d manlk ilah kitaplar iyi anlamamann sonucudur. Zaten ilah kitaplar gnderen Rabbin de bir zmreyi tutup di erini atmas d nlmez. Ate burada nemli bir nokta olarak, insanlarn kendi d manlklarn dnya tutkularyla birle tirmeleri sonucu dinde daralmaya yol atklarn belirtmi tir. Bu insanlar Allahtan gelen Kitaba sahip olduklarn sylemi ler ve hayallerine gre Allah adna, Allahn kullarna d man olmu lardr. Bu d manl n zm yolu ise Mide 47. ayette belirtildi i gibi, Kitab iyi anlayp hkmlerini do ru uygulamaktr.3 Kuranda daha birok ayet Yahudi ve Hristiyanlar Kitablarna do ru bir ekilde uymalar konusunda uyarm tr. Mide, 47. ayetten sonra yine bu surenin 66. ve 68. ayetinde ayn konuya de inilmi tir: E er onlar Tevrat, ncili ve Rablerinden kendilerine indirileni gere ince uygulasalard muhakkak ki stlerinde (ki a a meyvelerinde)n ve ayaklarnn altn(daki rnler)den yerlerdi. lerinde (ileri geri gitmeyen) lml bir mmet var ama onlardan o u, ne kt i ler yapyorlar!4 Ate , Mide 66. ayette Rablerinden kendilerine indirilen cmlesi zerinde zellikle durmu , bu cmlenin Rabbinizden size indirilen olarak Mide 68. ayette de geti ini belirterek cmlenin aklamasn yle yapm tr: Rablerinden kendilerine indirilen acaba Tevrat ve ncilin hkmleri mi yoksa E iy, Habbuk, Danyal gibi srailo ullar peygamberlerine verilen vahiyler midir? Son ihtimal olarak Ate , yoksa Hz. Muhammede indirilen Kuran mdr? sorusunu sorarak bu konuya yle aklk getirmi tir: Bazlar Rablerinden kendilerine indirilen Kuran demi lerdir. Fakat Ate , bu gr n ayetin ruhuna uymad n nk Allahn her millete kendi diliyle eli ve ncilden daha ok Tevrat zerinde

1 2

Bkz. Bakara, 89, 91, 97, 101; l-i mran, 3; Nisa, 47; Mide, 48; Enm, 92; Ftr, 31; Ahkaf, 12, 30. Mide, 47. 3 Bkz.Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 67. 4 Mide, 66.

136 Kitab indirdi ini sylemi tir.1 Ate bu ayetin Kuran kastetmedi ini sylemekte ve yle bir aklama yapmaktadr: Ayette Rablerinden kendilerine indirilen kitaplardan sz edildi ine gre bunlarn, evvel emirde Araplara hitabeden Kuran de il, Musadan sonra gelmi olan peygamberlere verilen vahiyler olmas gerekir. nk Kuran onlara de il, Arap peygamberler vastasyla ilk nce Araplara indirilmi tir. branice konu an Yahudilere Arapa Kuran indirilmi olmas, bu ayetlerin anlamna ters d er. Demek ki Rablerinden kendilerine indirilen tabiri Musa ile sa arasnda gelen srailo lu peygamberlerine verilen vahiy eserleri, Tevratn ekleridir. Zaten 68. ayet bu hususu aklamaktadr. nk, Ey Kitap Ehli, siz Tevrat, ncili ve Rabbinizden size indirileni uygulamadka bir esas zere de ilsiniz buyurulduktan sonra bu kez de Peygambere hitaben Rabbinden sana indirilen, onlardan o unun azgnlk ve inkrn artracaktr buyurulmaktadr. Demek ki Kitap Ehline Rablerinden indirilen ba ka, Hz. Muhammede Rabbinden indirilen de ba kadr.2 Sonu olarak Ate , Kitap Ehlinin kendilerine indirilenleri do ru olarak uygulam olanlarnn Mide 66. ayet gere ince bolluk iinde ya ayp cennet ile dllendirileceklerini fakat kendilerinden ba kasna vahiy gelmesini ekemeyenler ve ellerinde bulunan Kitab do ru drst uygulayamayanlarn da dnya tutkusu ile ortal kar trd n ve Allahn herkesi kapsayan rahmetini daralttklarn bildirmi tir. Ayrca Ate in, Rablerinden kendilerine indirileni uygulamalar hususundaki gr leri de ilgintir. Burada zellikle tahrif konusuna de inilmektedir. Ate e gre, Kitap Ehline Tevrat, ncil ve Rablerinden kendilerine indirilenin uygulanmas istendi ine gre, Kuran indi i zaman mevcut Kitab do ru kabul etmektedir. Bu duruma gre Ate , Aksi takdirde olmayan eyin uygulanmasn istemek eli ki olur demektedir. Ate zellikle u szleri vurgulamaktadr: Ama bu szmz Tevrat ve ncilde hi tahrifat olmad anlamna gelmez. Kuran kendi zamannda Yahudilerin ve Hristiyanlarn ellerinde bulunan Kitab do ru kabul etmektedir. Fakat geen zamanda Tevrat ve ncilde de i meler olmu tur. Matbaann olmad uzun zaman iinde mstensihlerin elinde bilerek veya bilmeyerek baz de i melerin olmas do aldr. zellikle Kuranda bulunan srailo lu peygamberlerine ait kssalarn gnmzdeki Kitab- Mukaddeste bulunmamasn bu gr ne rnek gsteren Ate , szlerine u ekilde devam eder: imdi Kurann anlatt kssalar, Yahudilerin ellerinde bulunan Kitaba uymuyorsa, bunlarn do ru oldu unun onlardan sorulmasnn
1 2

Bkz. brahim, 4; Fussilet, 44. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 3638.

137 anlam kalmaz. Oysa Kurann her yerinde Kitap Ehli limlerinin Kuran kendi kitaplarna uygun bularak onun vahiy oldu una inandklar anlatlmaktadr. Demek ki Kuran kendi devrindeki Kitab- Mukaddesi do rulamaktadr. Fakat sonralar o Kitaba birok de i me girmi tir. Hatta Luter zamanndaki ncil ile bugnk ncil arasnda bile baz farklar tespit etmi durumdayz.1 demi tir. Ate , ncilin tahrifi iin de unlar syler: Esasen ncil, sann yazd bir Kitab de ildir. Sonradan akirtleri, ondan duyduklar ilah szleri, kssalar, vaz te onlarn yazdklar bu mahiyetindeki mektuplarla evrelerine iletmi lerdir. Tevrat da ncili de tasdik etmektedir. Ate , Tevrat ve ncildeki tahrif iin, ... Yannzdakini do rulayc olarak indirdi imize inann2 ayetini yorumlarken Kuran burada Musa ve sadan kalma baz gerek ayetleri do ruluyor, yoksa tm Tevrat ve ncili do rulamyor diyenleri sert bir dille ele tirmi tir. E er Kuran Kitabn btnn de il bir ksmn onaylayacak olsayd yannzda bulunan do rulayc ifadesi yerine yannzda bulunann bir ksmn do rulayc demesi gerekirdi. Bu sebeple Ate Kurann do rulad nn cz de il, Kitabn btn oldu unu sylemi tir. Ate devrindeki Tevrat ve anlatt na de inmi tir.4 Kuranda ncilin tahrifinden yeteri kadar bahsedilmemesi sebebiyle Ate bu konuda fazlaca fikir beyan etmemi tir. O genellikle Tevratn tahrifi meselesinde farkl gr lerini kaleme alm , kendisini ele tirenlere de aklamalar yapm tr. ncilin tahrifinde de Tevratn tahrifinde de Ate in tm eserlerinde vazgemeden savundu u Cennetin kimsenin tekelinde olmad fikri tart malara damgasn vurmu tur. Ate , Cennete sadece Yahudi veya Hristiyanlarn girece i fikrini savunanlar ya da bunun tam tersi olan Cennete Mslmanlardan ba kas girmeyecektir fikrine sarlanlarn egoizmden kaynaklanan dar d nceli insanlar olduklarn her yazsnda istisnasz dile kendisinin bu fikrini ele tiren muarzna3 ise yapt nn zoraki tevil oldu unu belirtmi tir. Ate , Hz. Muhammed ncili muharref kabul edersek bu iddiann Kurana da dokunaca n, nk Kurann da hemen hemen ayn eyleri biraz slup farkll ile

mektuplarn derlenmesinden nciller meydana gelmi tir. Kuran do ru yola ileten

1 2

Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 127-128. Nisa, 47. 3 Ayrntl bilgi iin Bkz. Haydar Hatipo lu, Sleyman Ate Ate le Oynuyor-Reddiye, Ankara 1990. 4 Bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 133.

138 getirmi tir. Ate e gre Rablerinden kendilerine indirileni uygulayan Kitap Ehli bu uygulamann mkfatn mutlak surette alacaktr. ncilde tahrifi savunanlar gr lerine l-i mrn 187. ayeti rnek gsterirler: Allah kendilerine Kitab verilenlerden: Onu mutlaka insanlara aklayacaksnz, onu gizlemeyeceksiniz diye sz alm t. Fakat onlar verdikleri sz srtlarnn ardna attlar...1 Fakat Ate , l-i mrn 187. ayetin tefsirini yaparken bu ayeti ncilin tahrifine delil olarak almam tr. Ate e gre bu ayet Kitap Ehlinden olan Yahudilere hitab etmektedir.2 Di er bir ayet; Biz Hristiyanz diyenlerin de szn alm tk ama uymadklar eyden pay almay unuttular. Bu yzden kyamet gnne kadar aralarna d manlk ve kin saldk. Yaknda Allah onlara ne yaptklarn haber verecektir. Ey Kitap Ehli! Elimiz size geldi, Kitaptan gizledi iniz eylerin o unu size aklyor, o undan da geiyor. Size Allahtan bir nur ve ak bir Kitab gelmi tir.3 Bu ayetlerin aklamasnda Ate , ok ksa bir ekilde Hristiyanlardan bahsetmi , ayetlerin Kitap Ehlinin Yahudilerine de indi ini aklam tr. ncilin tahrifi ile ilgili Kuran, Hristiyanlar teslissiz ve ocuksuz olarak mteal ve tek Allaha kulluk etmeye a rr. sann Tanr olamayaca n belirtir.4 Ate , ncilin tahrifi ve teslis konusunda nciller arasnda farkllklar oldu una de inse de teslis ve sann ulhiyeti konusunu ayr bir ba lk altnda ele almam tr. Ayrca ncil ve Tevratta tahrif yoktur fikrini savundu u gerekesiyle ok fazla ele tiriye maruz kalm tr. ncillerde tahrif konusunu ele alan bilinli limler olmasna ra men gerek Hristiyan dnyas gerek Yahudiler kutsal kitablarnda tahrifi pek kabul etmezler. Bizim limlerimiz arasnda da czde ya da btnde tahrif tart malar hala devam etmektedir. Sonu olarak Kurandaki tahrif ile ilgili ayetler incelendi inde tahrif yapmakla sulananlarn Yahudiler oldu u grlmektedir. Bu tahrif meselesi de Yahudilerin kendi kutsal kitaplarn yanl yorumlamalar sonucu dile getirilmi tir.5 Zaten ortada asl bulunmayan bir siret kitabnn muharref oldu unu kabul etmek anlamszdr.6
1 2

Bkz. Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 106. Ayrntl bilgi iin Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 156. 3 Mide, 1415. 4 Bkz. Nisa, 171; Mide, 17; Meryem, 30. 5 Bkz. Muhammed Tarak, slm Kaynaklarnda ncil Tart malar, Dinler Tarihi Ara trmalar IV, Ankara 2004, s. 261. 6 Bkz. ztrk, slm Tefsir Gelene inde Ehl-i Kitapla lgili Baz Telakkilerin Epistemik De eri, s. 22.

139 3.3.4. Kuran, Tevrat ve ncilin Benzer Ayetlerinin Kar la trlmas Tevrat ve ncilin tahrifi meselesini ele ald mz blmde bu iki kutsal Kitabn da Kurann baz blmleriyle rt t konusuna de inmi , ama detayl bir kar la trma yapmam tk. imdi bu benzerlikleri ayet ve pasajlarda inceleyerek esasnda tm ilah kitaplarn znn bir oldu unu ve ayrca ilah kitaplarda tahrif olsa bile bu tahrifin tm Kitab kapsamad n gstermeye al aca z. Kitab- Mukaddeste Musa ve sann tebli etmi oldu u ahlk ilkeler Kuranda da yer almasna kar n slp ynnden farkl olup bir btn halinde de il de Mekk ve Meden surelerde da nk bir ekilde zikredilmi , ok defa da her biri bir durum hakknda hkm olarak gelmi tir.1 lk olarak Tevratn k blmnn 20. Babnda geen On Emirin Sebt gn hari, Kuranda hangi sure ve ayetlerde yer ald n inceleyece iz. k 20: 3: Kar mda ba ka ilahlar olmayacaktr.2 k 20: 4: Kendin iin oyma put... yapmayacak ve onlar nnde secde etmeyeceksin.3 k , 20: 7: Rabbinin ismini bo yere a zna almayacaksn.4 k , 20: 12: Babana ve anana hrmet et.5 k , 20: 13: Katletmeyeceksin.6 k , 20: 14: Zina etmeyeceksin.7 k , 20: 15: almayacaksn.8 k , 20: 16: Kom una kar yalan ahadet etmeyeceksin.9 Tevratta bulunan bu pasajlar ahlk kaidelerin dayand esaslar olup Musann tebli ini bu asl vecibelerden ibaret saymak onu kmsemektir.10 Tevratn di er blmlerinde kalbe ve zahir amele taalluk eden ve ncildeki emirleri o zamandan haber veren di er emirlere de bakmakta fayda vardr.

1 2

Abdullah Draz, Kurana Giri , ev. Salih Akdemir, Ankara 2000, s. 71. Kr . Bakara, 83; Nahl, 36; sr, 23; Cin, 18. 3 Kr . Hacc, 30. 4 Kr . Bakara, 224-225; Mide, 89. 5 Kr . sr, 23; Ankebut, 8; Lokman, 14; Ahkaf, 15. 6 Kr . Nisa, 29; Mide, 33; Enm, 151; Furkan, 68. 7 Kr . sr, 32; Nur, 30-31; Furkan, 68. 8 Kr . Mide, 38; Mmtehine, 12. 9 Kr . Hacc, 30; Furkan, 72. 10 Draz, Kurana Giri , s. 71.

140 k , 22: 21: Garibe hakszlk etmeyeceksin ve ona gadretmeyeceksin.1 k , 22: 22: Hibir dul kadn ve garibi incitmeyeceksin.2 k , 22: 31: Bana mukaddes adamlar olacaksnz.3 k , 23: 1: Yalan haber ta mayacaksn.4 k , 23: 2: Ktlk iin oklu un pe inde olmayacaksn.5 k , 23: 7: Yalan eyden uzak ol.6 Levililer, 19: 15: Hkmde hakszlk etmeyeceksiniz.7 Levililer, 19: 34: Sizinle misafir olan garip aranzda yerli gibi olacak ve onu kendin gibi seveceksin.8 Levililer, 19: 35: Uzunluk, tart, miktar llerinde hakszlk etmeyeceksin.9 Tesniye, 5: 9: Allah btn kalbinle seveceksin.10 Kuran sadece Tevratn baz blmleriyle de il ayn zamanda ncilin de baz blmleriyle ayn mesajlar vermektedir. Matta, 5: 3: Ne mutlu ruhta fakir olanlara, nk gklerin melektu onlarndr.11 Matta, 5: 4: Ne mutlu yasl olanlara, nk onlar teselli edileceklerdir.12 Matta, 5: 5: Ne mutlu halim olanlara, nk onlar yeri miras alacaklardr.13 Matta, 5: 7: Ne mutlu merhametli olanlara, nk onlara merhamet edilecek.14 Matta, 5: 27-29: Zina etmeyeceksiniz denildi ini i ittiniz, fakat ben size derim: Bir kadna ehvetle bakan her adam zaten yre inde onunla zina etmi tir.15 Matta, 5: 42: Senden isteyene ver, senden dn isteyene srtn evirme.16 Matta, 6: 1: Gsteri iin iyilik yapmaynz.17
1 2

Kr . Nisa, 36. Kr . Nisa, 10, 121; Duh, 9. 3 Kr . l-i mrn, 79; Tevbe, 108. 4 Kr . Nr, 11-19; Hucurt, 12. 5 Kr . Mide, 2. 6 Kr . Bakara, 204. 7 Kr . Nisa, 58. 8 Kr . Nisa, 36. 9 Kr . Mutaffifn, 1-3; sr, 35. 10 Kr . Bakara, 165. 11 Kr . Bakara, 212; l-i mrn, 14. 12 Kr . Bakara, 155-157. 13 Kr . l-i mrn, 133-134. 14 Kr . Beled, 17-18. 15 Kr . Nur, 30-31. 16 Kr . Bakara, 177; sr, 29; Zriyt, 19; Hadd, 18; Meric, 24-25; Duh, 10; Mun, 7. 17 Kr . Bakara, 264; Nisa, 38; Mun, 6.

141 Matta, 6: 19: Yeryznde kendinize hazine biriktirmeyiniz.. Fakat kendinize gkte hazineler biriktirin.1 Grld gibi Tevrat, ncil ve Kuran- Kerim zaman zaman ayn konulardan bahsetmektedir. Sadece slup farkll sz konusudur. Ayrca Kuranda kssalardan bahsederken kssann uzun uzadya anlatlmasndan ziyade daha ksa bir anlatm gze arpmaktadr. Ama olayn detaylarna de il, anlatlan olaydan karlacak sonuca ula maktr. ilah kitap arasndaki benzerlik bizlere kitaplarn kayna nn bir oldu una kanttr. Zaten Allah Kurann kendisinden nceki ilah mesajlarn tasdikisi oldu unu e itli ayetlerinde bildirmi tir.2 Sana da, daha nceki Kitab do rulamak ve onu korumak zere hak olarak Kitab (Kuran) gnderdik... Her birinize bir eriat ve bir yol verdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard. Fakat size verdi inde (yol ve eriatlarda) sizi denemek iin (byle yapt). yleyse iyi i lerde birbirinizle yar n...3 Di er bir ayette de Kurann di er kitaplarla muhteva ynnden benzedi ini grebiliriz. O phesiz daha ncekilerin kitaplarnda da vardr.4 Bu benzerli in kitabn da ilah kkenli oldu unun kant oldu unu ve Kuran ayetlerinin de bu benzerli e dikkat ekti ini rnek ve kar la trmal ayetlerle belirttik. Bazen bu benzerli e olumsuz yorum getirenler de olmu tur. zellikle Hz. Muhammedin Kitab- Mukaddesten alnt yapt ve bu alntlara kendinden bir eyler ekleyerek yeni bir kutsal kitap olu turdu u fikrini benimseyenler de yok de ildir. 3.4. Kuran ve ncillere Gre sann Hayat 3.4.1. sann Soyu ve mran Ailesi Kuran ve ncilin Allah katndan indirilen kitaplar olmas sebebiyle benzer yanlarnn oldu una daha nceki konumuzda de inmi tik. Burada da Hz. sa ile ilgili benzerlikleri incelemeye al aca z. Hz. sann hayatn daha iyi anlayabilmek iin Hristiyanlk tarihinde nem arz eden isimlerden Zekeriyya ve Yahya peygamberlerin hayatlarna da de inece iz. Hz. sa Kuranda e itli sfatlarla anlan, kendisine ncilin verildi i peygamberdir. Kuranda Allahtan bir ruh ve kelime olarak tavsif edilse de zellikle
1 2

Kr . Tevbe, 34; Fecr, 19-20. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, C. III, Sa. 1, s. 19. 3 Maide, 48. 4 uara, 196.

142 kul oldu u vurgulanm tr. Hristiyanlarn incelemeye gemeden nce de inmekte fayda grmekteyiz. Hristiyan dininin inan esaslarnn olu masnda sann ahsiyeti ve misyonu nemli bir rol oynam tr. sa ile ilgili ara trmalar sonucu Christology adl ilim dal olu turulmu tur.1 Fakat sann tarihsel bir ahsiyet olarak ya ayp ya amad konusu tart malara yol am tr. Bu tart ma konularndan birincisi, ontolojik boyutlu bir ahsiyetten ziyade daha ok mitolojik karakterin n planda oldu u sadr. kincisi ise kutsal metinlerin ortaya koydu u tarihsel bir kimlik olarak ya am yapanlarn o unlu u bu ikinci gr savunmu tur.
2

say Tanrnn o lu kabul etmesi ncillerde sann hayatn

Mslmanlarca problem olu turmu tur. Kuran ve

sann kimli i ile ilgili yaplan tart malara ksaca

sa olup, ara trma

lk gr temsil eden A. Drews, Robertson, Bollant ve R. Stahl gibi ara trmaclara gre sa, ksmen Yahudili in iinde varl n srdrm olan Sami kaynakl bir inancn yeniden ortaya kmas eklinde de erlendirilmi tir. Stahl, sann ahsiyetinin tamamen mistik karakterli oldu unu savunurken Baver de sann hayali bir ahs oldu unu, Hristiyanl n kurucusu olmayp onun bir rn oldu unu dile getirmi tir.3 kinci gr ise daha fazla savunulur. Bu gr n savunucusu Bultmana gre sann ya ayp ya amad konusunda pheye d mek dahi anlamszdr. Bu konuda Bultman yle der: ncillerden yola klarak sann ya am ve ahsyla ilgili tarihsel bir bilgi edinmemiz mmkn de ildir. nk nciller de dhil olmak zere ilk Hristiyan kaynaklar, onun ya amna ve ahsiyetine ilgi gstermeyip masalms bir anlatm semi lerdir. Yani Bultmana gre sa sorunu, Hristiyan iman iin merkez bir nem arz etmez. nk tarihsel sa konusunda yaplan ara trmalar Hristiyan imann ne tasdik ne de inkr edebilir.4 Bu konuda Ogden ise, Hristiyanl n Nasral sann tarihsel olgusu ile gerekle ece ini sylemekte, Fuchs, Ebeling ve Kasmann gibi ikinci gr n temsilcileri de ayrntlar ele gememesine ra men sann yeryznde ya am olan bir ahsiyet oldu unu savunmaktadr.5 Esasnda nciller arasndaki eksik ve tutarsz bilgiler bu tr tart malara zemin hazrlam tr.

Bkz. Zekiye Snmez, nciller ve Kuran I nda Hz. sa, Dinler Tarihi Ara trmalar III, Ankara 2002, Sa. III, s. 137. 2 Bkz. Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 97. 3 Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 97. 4 Mahmut Aydn, Tarihsel sa: mann Mesihinden Tarihin sasna, Ankara 2002, s. 49. 5 Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 9798.

143 ncillerden Matta ve Lukada sann soy kt , do um ncesi geli en olaylar, do umu ile ilgili bilgilere ve ocukluk yllarna ait az ama de i ik rneklere rastlansa da, Markos ve Yuhannada rastlanmaz. Bu nciller genellikle sann retilerini konu edinmektedir.1 ncillerde bulunan en nemli eksiklik ise sann on iki ya ndan sonraki hayatnn yazlarda hi yer almamasdr. Matta ve Lukann sa ile ilgili on iki ya na kadar verdikleri bilgilerin aniden kesilmesi ve arada geen on sekiz yllk bo luk yoruma ak bir konudur. Tm mr otuz yl olan bir insann hayatnn en nemli safhasnn anlatlmam olmas ncillerin en byk eksikli i olarak de erlendirilebilir. Fakat 1947 ylnda Filistinde Lut Gl civarndaki Tillo ma arasnda bulunan Atinal bir Yahudi cemaatine ait ktphane ve burada ele geirilen Lut Gl Yazmalar ile bu eksiklik giderilmeye al lm tr. Burada inceleme yapan bilim adamlar sann on sekiz yllk genlik dneminin bu ma arada geti ini tespit etmi tir.2 Baz ara trmaclar ise sann hayatnn bu ma arada gemedi ini savunmu tur. Onlara gre, sa ok eski bir kervan yolunu kullanm , ran ve Afganistan geerek Hindistana gitmi tir. sann genlik dnemi hakknda hibir bilgi bulunmad gibi armhtan sonraki dnem de olduka karanlktr. Baz ara trmaclara gre, sa armh hadisesinden sonra, ilk olarak Ke mire sonra da Himalayalarn Tibet blgesi civarna gitmi ve seksen be ya larnda vefat etmi tir.3 Grld zere Hz. sann ya ants hakknda nciller ve di er Hristiyan kaynaklarnda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Hristiyanlarn zellikle sann lm, dirilmesi ve semaya ykseltilmesi konular ile ilgilenmeleri, onun dnyev hayat ile ilgili bilgilerin ikinci plana atlmasna sebep olmu , arada geen bu zaman ise e itli yorumlarla doldurulmaya al lm tr. Do um olay ve nesep tart malarna gemeden nce ksaca Hz. Kuranda nasl bahsedildi ine bakalm. Kuranda Hristiyanlarla ilgili ayetler genellikle Yahudilerle birlikte zikredilmi tir. Hz. sa ise on be surede ve doksan ayette ismen ya da bir sfat ile zikredilmi tir. sa ismi tek ba na yirmi be defa, bn Meryem (Meryemo lu) eklinde ise yirmi defa kullanlm tr. Mesih kelimesi yerde tek ba na, Mesih bn Meryem (Meryemo lu Mesih) olarak drt yerde, Mesih
1 2

sann

sa b. Meryem

Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 98. Kuzgun, Drt ncil., s. 174175. 3 Has, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 99.

144 (Meryemo lu sa Mesih) olarak da yerde gemi tir. Bunlarn d nda meyyed, rhullah, vech, slih, resl, mbe ir, musaddk, ayet, merf, temizlenmi , gz aydnl , abd, mbarek, ilim veya lem ile rahmet sfatlar da Hz. kullanlm tr.1 Hz. sann hayat ile ilgili bilgiler zellikle l-i mrn, Mide ve Meryem surelerinde ele alnm tr. sann hayat ile ilgili ncillerdeki bilgileri anlatrken on sekiz yllk bir bo luktan bahsetmi tik. Bu bo luk ile ilgili olarak Kuranda da hibir bilgiye rastlanmaz. Zaten Kuran, Hristiyanlarn Hz. say ilhla trmas sebebiyle ayetlerde Hz. sann bir peygamber ve be er olu una dikkat ekilmi tir. 3.4.2. Meryemin Hayat ve sa le Mjdelenmesi sann hikyesi Kuran ve ncillerde farkl ekillerde anlatlm tr. Bazen ortak bir paydada kesi en Kuran ve ncil bazen de bu hayat hikyesini ok farkl ekilde nakletmi tir. Bu konuya ncillere bakarak bir giri yapacak olursak, ilk ncil olan Markosta sann do umu ve ocuklu uyla ilgili bilgilere rastlarz. Fakat Markosu kaynak olarak kullanan Matta ve Luka ncillerinde birbirlerini tutmayan do um ve ocukluk sann ncili hikyelerinin bulundu unu grrz. Bu yzden sa Okulu ara trmalar bu bilgilerin ncillere sonradan eklendi i kanaatindedirler. Matta ve Lukadan sonra mucizelerini anlatan ve Gen sa modeli izen Thomasn ocukluk sa iin

derlenmi tir.2 zellikle di er ncillerde konu edilmeyen Meryemin ailesi, mabede yerle tirilip hamile kalmas ve sann do umu olaylarn ieren ncil ise apokrif Yakub ncilidir.3 Grld gibi sann do umu kanonik ncillerden ziyade apokrif ncillerde daha fazla yer bulmu tur. Bu olay Kuranda biraz gizemli ve mucizev bir tarzda anlatlm tr. Fakat bu ayetlerde zellikle zaman ve mekn gibi unsurlarn kapal oldu unu grmekteyiz.4 Kurana gre Meryem, sekin klnm drt aileden biri olan mran ailesine mensuptur. u ayette sekin aileler belirtilmi tir: Allah demi, Nuhu, brahim ailesini
1 2

Bkz. Harman, sa, TDV A., C. XXII, s. 469. Bkz. Aydn, Tarihsel sa, s. 149. 3 Ayrntl bilgi iin Bkz. Ekrem Sarko lu, Hristiyanlarda ocukluk ncilleri, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992, s. 542. 4 Bkz. Mustafa ztrk, Kssalarn Dili, Ankara 2006, s. 212.

145 seip lemlere stn kld.1 l-i mrn suresi 33. ayetten 63. ayete kadar Hz. Meryemin hayat, Allahn onu seip temizlemesi, onu sa ile mjdelemesi, sann mucizeleri, vefat ve refi ile ilgili konular hakknda bilgi verilmi tir. Ayrca Meryem suresi 1den 38e kadar olan ayetler de bu konular i lemi tir. mran Ailesinin seilmi li i ile ilgili olarak Ate , bn Kesre dayanarak u bilgileri vermektedir: mrandan kast Matano lu mran olup, Musann babas mran de ildir.2 mrann kars Fakuzun kz ve Meryemin annesi olan Hannadr. y a, Hz. Hannann kz karde i -bir rivayete gre Meryemin kz karde ikars Elisabet olup, o da Meryemin teyzesidir.3 Ate , bn shakn rivayetine dayanarak Hannann uzun sre ocu unun olmad ndan bahseder. Fakat Hanna srekli Allahtan bir ocuk ister. ayet ocu u olursa onu Beytl-Makdise vermeyi adar. Bu olay ayetlerde yle geer: mrann kars demi ti ki: Rabbim karnmda olan tam hr olarak sana adadm, benden kabul buyur, phesiz sen i itensin, bilensin.4 Duas kabul olan Hanna hamile kalr ama ocu un kz oldu unu grnce yle der: Onu do urunca Allah onun ne eytann errinden sana do urdu unu bilirken- yine yle dedi: Rabbim onu kz do urdum, erkek kz gibi de ildir. Ona Meryem adn verdim. Onu ve soyunu, kovulmu smarlyorum.5 Meryem do madan nce babas vefat etmi tir.6 Ate , Hannann ya ad a knl a bir aklama getirmemi , fakat mran kelimesinin iki yerde gemi oldu unu7 ve bu isim zerinde tart malar yapld na de inmi tir. Bu tart malarda geen birinci mran, Hz. Musann, ikinci mran ise Hz. Meryemin babas kabul edilmi tir. Ate de bu fikre katlr. Ate e gre, Hristiyanlardan kk bir ksm d nda o unluk Hz. Meryemin babasnn adn mran olarak kabul etmez. Bu sebeple Matta ve Lukada sann nesebi farkl olarak gsterilmi tir.8 Bu da Hristiyanlar arasnda gr ayrl bulundu unun kant saylr.9

Zekeriyyann kars ve Hz. Yahyann annesidir. Luka nciline gre de Zekeriyyann

1 2

l-i mrn, 33. Ayrntl bilgi iin Bkz. ztrk, Kssalarn Dili, s. 202203. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 39. 4 l-i mrn, 35. 5 l-i mrn, 36. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 39. 7 Bkz. l-i mrn, 33, 35. 8 Bkz. Matta, 1: 1516; Luka, 3: 2324. 9 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 40.

146 Meryemin bir kz ocu u olarak dnyaya gelmesinden sonra, onun bakmnn stlenilmesi de bir di er problemdir. Kuran Meryemin yeti tirilmesini u ekilde anlatr: Rabbi onu gzel bir ekilde kabul buyurdu. Onu gzel bir bitki gibi yeti tirdi ve Zekeriyya da onun bakmn zerine ald. Zekeriyya onun yanna, mihraba her girdi inde yannda bir rzk bulurdu. Ey Meryem! Bu sana nereden? derdi. Bu Allah katndan derdi. Zira Allah diledi ine hesapsz rzk verir.1 Bu ayetin aklamasnda Ate hadis-i erife gre demi ama hadisi zikretmemi tir. Hadise gre Meryemin eni tesi, bir rivayete gre de teyzesinin kocas olan Zekeriyya Meryemin bakmn zerine almak istemi tir. Fakat hahamlar ona kar km tr. Meryemi yanna almak isteyen yirmi dokuz ki i arasnda ekilen kurada kazanan Zekeriyya olmu ve Meryem onun yanna verilmi tir. Meryem byynce Zekeriyya onu, annesinin vadi gere ince Beytl-Makdise gtrm tr. Meryemin ibadetle me gul oldu u bu dnemde ona mana leminden rzklar gelmi tir. Bu rzklarn nereden geldi ini soran Zekeriyya Allah tarafndan cevabn alm tr. Ate , burada ayeti, evliyann kerametinin hak oldu unun gstergesi olarak salih ki ilerin byle ilah ltuflara nail olacaklarnn delilidir.2 Meryemin byle gzel bir ltfa eri mesini ve ona zamanndan nce taze meyve verildi ini gren Zekeriyya, ya nn ok gemi olmasna ra men kendisinin de salih bir ocu u olmasn istemi tir. Orada Zekeriyya Rabbine dua etmi ti. Rabbim demi ti, bana katndan temiz bir nesil ver. Sen duay i itensin.3 Bu ayette Zekeriyyann ocuk istemesine e itli yorumlar getirilmi tir. Ate in nakletti ine gre, kimi mfessirlerce, Zekeriyya Allahtan mlkne de il, bilgisi ve peygamberli ine varis olacak salih bir evlat istemi tir. Baz mfessirler ise, Zekeriyyann mutlak ocuk de il, yerine geecek herhangi salih bir varis istedi inden bahsetmi tir. Fakat o unluk bunun salih bir zat de il, evlat oldu u kansndadr.4 Duas kabul edilen Zekeriyya bir ocuk ile mjdelenmi tir: Ey Zekeriyya! Biz sana bir o ul mjdeliyoruz, ad Yahyadr.5 Bu haber kar snda ok sevinen Zekeriyya Allahtan ocu u olaca na dair bir i aret istedi ini aktarm tr: Rabbim dedi, yle ise u szlerle aklam tr. Zira bir peygamber olmayan Meryeme Allah tarafndan rzklar gelmesi

1 2

l-i mrn, 37. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 41. 3 l-i mrn, 38; ayrca Bkz. Meryem, 215. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 369370. 5 Meryem, 7.

147 bana i aret ver, senin i aretin sapasa lam oldu un halde tam gece (ve gndz) insanlarla konu mamandr, dedi.1 Ayetten de anla laca gibi bu i aret konu ma yasa dr. Ate , Zekeriyyann hi mi konu mad n ya da sadece yaknlar ile mi konu tu unun kapal ve tart mal mevzulardan oldu unu tefsirinde belirtir.2 Ate , Zekkeriyya ile ilgili bu ayetleri de erlendirme babnda, ihtiyarlk a ndaki Zekeriyyann ocuk sahibi olmasnn ola anst oldu unu syler. Buradaki hikmetin, ileride babasz olarak yaratlacak olan Hz. sann do umu iin bir hazrlk oldu unu ve giri niteli i ta d n belirtir.3 Gerekten de insann fizyolojik zellikleri d nld nde olayn boyutlar farklla maktadr. Hz. Zekeriyyann bu durumuna de indikten sonra asl konumuz olan Hz. Meryemin hayatna tekrar dnecek olursak, Hz. Meryemin bakmnn stlenmesi esnasnda ya ananlarn Hz. Muhammede vahiy yoluyla bildirdi ini grmekteyiz. Bunlar sana vahyetti imiz grnmez lemin haberlerindendir. Meryeme hangisi kefil olacak diye kalemlerini (oklarn) atarlarken sen onlarn yannda de ildin4 phesiz bu bilgiler, ncilleri okumam olan Hz. Muhammed iin gaybd. Allah, tm bu rivayetlerde zerinde, ayrl a d len konular akl a kavu turmu tur. Ayrca Ate , Hz. Muhammedin bunlar Kuran beyanyla byle gzel anlatmasnn onun peygamberli inin en byk delili oldu unu szlerine eklemi tir.5 Kuran bu olaydan bahsettikten sonra Hz. Meryemin sa ile mjdeleni ini anlatr ve sann do umuna geer. Biz bu konuya gemeden nce ncillerde Meryemin hayatndan nasl bahsedildi ine de inmek istiyoruz. ncillerde Meryem ile ilgili bilgiler ok snrldr. Apokrif Yakub nciline gre Meryem on iki ya na gelinceye kadar mabedde kalm tr. O ya tan sonra kendisini koruyacak dul erkeklerden bir zevce aram ve o ullar olan Yusuf adnda ya l bir zat bulmu tur. Fakat Yusuf, onu evine almann uygun olmayaca n d nse de Allahn emrine kar kmak istememi tir. Meryemin hamile kalmas ile Yusufun onu kirletti i d nlm , Yusuf bu konuda rahipler tarafndan denenmi
6

ve susuz oldu u

anla lnca affedilmi tir. Kanonik ncillerde ise Meryemden ilk kez sa Mesihin

1 2

Meryem, 10. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 370371. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 372. 4 l-i mrn, 44. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 44. 6 Snmez, nciller ve Kuran I nda Hz. sa, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 140.

148 annesi ve Yusufun ni anls olarak bahsedilir.1 Di erlerinde ise mele in gelerek onu mjdelemesi, sa ile birlikte bir d nde bulunmas2, armh hadisesi esnasnda sann yannda bulunmas3 ve sann refi esnasnda dua etmesinden bahsedilmi tir.4 3.4.3. sann Do umu Meryemden mucizev ekilde dnyaya gelen sa l-i mrn 42. ve 43. ayetlere gre melekler tarafndan, Enbiya 91. ve Meryem 17. ve 19. ayetlere gre de ruh tarafndan mjdelenmi tir. Bu bir eli ki gibi grnse de esasen byle de ildir.5 Bunu yle aklayabiliriz: Zira Meryemin saya hamile kalaca na dair mjdenin Ruh veya melekler tarafndan verilmi olmas yahut Meryeme izafe edilen szn Ruha veya do rudan Allaha sylenmi olmas, gerekte hibir eli ki iermez. nk sann vcut bulmas, en nihayet zat- ilahiyyenin irade ve iznine ba ldr. Ayrca unutmamak gerekir ki, Kuran ksalarnda tarih malumat vermek gibi bir maksada yer yoktur.6 Bu konuda Ate , Meryeme ocuk fleyen ruhun adnn belirtilmedi ini sylemi tir. Tefsirlerin geneline gre bu ruh Cebraildir. nk o, er-rhl-emn gvenilir ruh olarak adlandrlm tr. Ate , Bakara 97. ayette Kurann Cibril tarafndan indirildi ini ve Tahrim 4. ayette de Cibrilin Hz. Muhammedin dostu olarak bizlere bildirildi ini sylemi tir. Bu sebeple Ate , Kuran getiren Cibril ise Meryeme ruhu fleyenin de o olmas gereklidir dese de, bunu srarla savunmaz. Yine de kesin olan Meryeme yce bir ruhun ocuk fledi idir. der. Bu konu ile ilgili son olarak Mslimin gr lerine de yer verir. Mslime gre, Meryeme gnderilen ruh onun karnnda ekillenip insan olan ruhtur. Ate , ilk gr daha kuvvetli bulmu tur.7 sann Meryeme mjdelenmesi olayna geecek olursak sann Allahn kelimesi olarak nitelendirilmesi olayna da temas etmemiz gerekmektedir. Melekler demi ti ki: Ey Meryem! Allah seni kendisinden bir kelime ile mjdeliyor. Ad Meryem o lu sa Mesihtir. Dnyada da ahirette de yzde ( erefli) ve Allaha (yakn) olanlardandr.8 Ate in aklamasna gre burada sann Allahtan bir
1 2

Matta, 13: 55; 1: 1720. Yuhanna, 2: 112. 3 Yuhanna, 19: 2627. 4 Resullerin leri, 1: 9-14 5 Snmez, nciller ve Kuran I nda Hz. sa, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 146. 6 ztrk, Kssalarn Dili, s. 214. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 375. 8 l-i mrn, 45; ayrca Bkz. Nisa, 171.

149 kelime olarak tavsif edilmesi, onun babasz olarak ve sadece ol emri ile yaratlm olmasndandr. Bu szde de onun mucizev yaratl na i aret vardr. Onun bu ekilde do umu herkes iin Allahn kudretini ifade eden szsz bir konu ma olup, do umun uyandrd ibretten dolay Allahn Kelimesi olarak adlandrlm tr.1 sa ile mjdelenen Meryem, Kuranda iffetli ve faziletli bir hanm olarak zikredilir.2 Hz. Meryem bu mjdeyi kendisine bildirmek iin yak kl bir erkek eklinde gelen ruhtan, kendisine saldraca endi esi ile korkmu tur: Ben senden o ok esirgeyene s nrm. E er Allahtan korkuyorsan bana dokunma!3 Buna cevaben ruh yle demi tir: Ben dedi. Sadece Rabbin elisiyim. Sana tertemiz bir erkek ocu u hediye etmek iin geldim.4 Bu duruma daha da fazla a ran Meryem: Benim nasl o lum olur dedi. Bana bir insan dokunmad ve ben bir kahpe de de ilim?5 Ruh: yledir ama dedi. Rabbin, o bana kolaydr, onu insanlara bir mucize ve bizden bir rahmet klmak iin (byle yarataca z) dedi ve i olup bitti.6 Ate , bu yaratmann Allah iin kolay oldu unu syler.7 Esasen Hz. Meryem tm bu olaylarn ilah bir vahiy oldu unun farkndadr. O, Hz. demin topraktan8, sonraki neslin ise bir erkek ve di iden yaratld n9 bilse de kendisine bahsedilen babasz bir ocuk mjdesinde a rm , fakat Allahn ol emri ile her eyin olaca n kendisine bildirmesi ile tamamen teslim olmu tur.10 Daha nce de bahsetti imiz gibi Hz. Yahyann do umu, Hz. sann do umuna hazrlktr. Hz. sann mucizev do umundaki hikmet ise ilk insann yaratl nn tarihin belli bir yerinde hatrlatlmasdr. demi asl do um unsurlar olmadan11 var eden Allah iin say da sadece tek unsur olan anneden var etmesi phesiz kolay bir i tir.12 Tekrar konumuza dnecek olursak, Hz. Meryemin hamile kalmasndan sonraki olaylar u ekilde devam etmektedir: Ona gebe kald, onunla uzak bir yere ekildi.
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 46. Bkz. l-i mrn, 4243; Mide, 75; Enbiy, 91; Tahrim, 12. 3 Meryem, 18. 4 Meryem, 19. 5 Meryem, 20. 6 Meryem, 21; ayrca Bkz. l-i mrn, 47. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 375. 8 Bkz. l-i mrn, 59. 9 Hucurt, 13. 10 Bkz. Ahmet G, Kuran- Kerime Gre Hz. Meryem ve sa, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, C. III, Bursa 1991, Sa. 3 s. 218. 11 Bkz. l-i mrn, 59. 12 Bkz. G, Kuran- Kerime Gre Hz. Meryem ve sa, U.. .F. Dergisi, Sa. III, s. 218.

150 Do um sancs onu bir hurma dalnn altna getirdi. Ke ke dedi, bundan nce lseydim, unutulup gitseydim. Altndan (ruh) ona yle seslendi: Rabbin alt tarafnda bir su ark var etti. Hurma daln sana do ru silkele, zerine olmu taze hurma dklsn. Ye, i gzn aydn olsun! E er insanlardan birini grrsen, ben Rahman iin (susma) oruc(u) adadm, bugn hibir insanla konu mayaca m de.1 Ate , tefsirinde Meryemin gebeli inin ya alt ay srd n ya da gebe kalr kalmaz do urdu unu savunanlarn gr lerini zikretmi , fakat bu gebeli in dokuz ay srd n, o unlu un ve kendisinin de bu gr te oldu unu bildirmi tir.2 Gebeli i iyice belli olmaya ba layan Meryem, durumu ailesinden gizlemek iin do u tarafnda uzak bir yere gider. Buradaki do u, mfessirlerce Mescid-i Aksann do u yan veya Meryemin evinin do usu eklinde tefsir edilmi tir. Bylece ekilde a a km Hristiyanlarn neden kble olarak do uyu setikleri de bu

olmaktadr.3 Ate , tefsirinde do u taraf ile ilgili bir aklamada bulunmam tr. ncillerde ise bu olay u ekilde anlatlm tr. Apokrif Barnabas nciline gre: Yahudi kavminin Davud soyundan Meryem adl bir bakire Allahn gnderdi i Cebrail tarafndan ziyaret edilir. Cebrail kutsal bir hayat sren Meryemi selamlar ve korkmamasn syleyerek srailo ularna gnderilecek bir peygamberin annesi olaca n haber verir. Meryem bu duruma ok a rr. imdi benim hibir erkek bilmedi imi grp dururken nasl o lan dnyaya getirece im? diyen Meryeme melek yle der: Ey Meryem, insan yokken insan yaratan Allah senden de erkek olmadan insan meydana getirmeye kadirdir. nk onun iin hibir ey imkn haricinde de ildir.4 Buraya kadar Kuran ile rt en bilgiler ieren Barnabas ncilinin bundan sonras biraz farkldr. Meryem insanlarn kendisini bu hamilelik yznden sulayp ta lamasndan korkup kendisine Yusuf adnda dindar bir Marangozu e olarak semi tir. Fakat Yusuf onun hamile oldu unu renince ondan ayrlmak istese de Allahn mele i tarafndan uyarlm , Meryemden olann Allahn iradesi ile oldu u ve onun adn sa koymas gerekti i kendisine bildirilmi tir.5

1 2

Meryem, 2226. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 376. 3 Bkz. Kuran- Kerim Aklamal Meali, Komisyon, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2004, s. 291. 4 Bkz. Barnabas ncili, ev. Mehmet Yldz, stanbul, s. 5657; ayrca Bkz. Matta, 1: 1821; 2425; Luka, 1: 2638. 5 Bkz. Matta, 1. ve 2. Bablar.

151 Melek Cebrailin Meryeme say mjdelemesi1 Hristiyanlarca nemli bir inan konusu kabul edilir. Bu olay her zaman anp, zihinlerinde tutmak isteyen Hristiyanlar 25 Martta bir kutlama ibadeti dzenlerler.2 Gerek apokrif gerek kanonik ncillerde, Meryemin Allah tarafndan seildi i, do acak ocu un kendisine melek tarafndan mjdelendi i, adnn sa konulmas Kuran ile rt mektedir. Fakat Meryemin kendine e aramas ve bulmas konusu farkllk arz eder. Ayrca burada de inmek istedi imiz bir di er konu da, Dinler Tarihi asndan Hz. Meryemin durumudur. Mslmanlar Hz. Meryemin iffeti konusunda herhangi bir endi e ta maz ve ayetlerin bildirdi i gibi Hz. sann babasz olarak do du unu kabul ederler.3 Bu konuda Ate in de zel bir aklamas yoktur. O, tefsirinde genel olarak ayetler do rultusunda Meryemin bakireli i ve sann do umunun mucizev ekilde gerekle ti inden bahseder. Ehl-i Kitaptan Yahudiler ise bu konuda farkl bir gr benimser. Yahudilere gre, Meryem Romal bir askerle zina etmi ve bu gayr me ru ili kiden saya hamile kalm tr. Bu durum erken dnem Hristiyanlarnca da Meryemin dlger Yusuf ile birlikteli i sonucu saya gebe kald gr ile ifade edilmi tir. Son dnem Hristiyanlar ise, Luka nciline sann bakire Meryemden do du u ksmn sonradan eklendi i gr n savunur. Baz yazarlar ise bu ekilde do umun bir mitos oldu unu sylerler. Ortado u mitolojilerinde bakireden do um olayna rastlanyor olmas esasen bu olayn mitos kabul edilmesinde etkili olmu tur.4 Konuyu fazla da tmadan Hristiyan mezheplerinin de bu konuya bak asn de erlendirirsek, Protestanlarn Meryemin evlili ini gerek sayp, sann babasn da Yusuf olarak kabul ettiklerini grrz.5 Yani Protestanlara gre, Meryem mucizev olarak do urmam tr. Bundan dolay da kutsal saylmaz. Ortodokslar ise, Kutsal Ruhun o ul yoluyla babadan kt n savunurlar.6 Ortodokslar Meryeme ok sayg gsterirler. Meryem konlar Ortodoks hayatnda geni bir yer tutar.7 Son olarak Katoliklere bakacak olursak, onlarn bu evlili i formalite sayd n grrz. Onlar Yusuf ve Meryemin iki karde
1 2

gibi bir evde ya adklarn, saya isnad edilen

Bkz. Luka, 1: 2634. Bkz. Ali Erba , Hristiyanlkta badet, stanbul 2003, s. 74. 3 Bkz. l-i mrn, 56. 4 Bkz. Gndz, Pavlus, s. 155157. 5 Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 298. 6 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 301. 7 Bkz. Gnay Tmer, Hristiyanlkta ve slmda Hz. Meryem, Ankara 1997, s. 139.

152 karde lerin ise manev karde ler olduklarn savunurlar.1 Hristiyan kutsal kitaplarnda Meryemin bir mucizesinin oldu undan bahsedilmemesine ra men Katolikler, resim ve heykellerin bulundu u yerlerde mucizev iyile meler oldu una inanrlar.2 Meryem hakknda slm gr e en yakn gr Katoliklerin d ncesidir. Hz. Meryem Kurana gre kendisini do ar do maz konu an bebe i ile aklam tr: Ey Harunun kz karde i, baban kt bir adam de ildi, annen de fahi e de ildi, sen ne yaptn byle? Meryem ocu u gsterdi. Dediler ki: Be ikteki ocukla nasl konu uruz? (ocuk) en Allahn kuluyum, dedi. O, bana Kitab verdi, beni peygamber yapt. Beni bulundu um her yerde insanlara yararl kld. Sa oldu um srece bana namaz klmay, zekt vermeyi emretti.3 Ate bu ayetleri yle yorumlar: Meryem do urdu u ocuk ile dnnce ailesi onu knam tr fakat o, Allahn kendisine daha nce emretti i susma orucunu bozmayarak be ikteki bebe i i aret etmi tir. Bebek ise mucizev bir ekilde konu mu ve Allahn kulu oldu unu sylemi tir. Ayetin devamnda O bana Kitab verdi cmlesinde geen Kitabn Eski Ahit oldu unun anla ld n syleyen Ate in aklamas u ekilde olmu tur: Demek ki saya verilecek olan Kitap, Yahyaya da verilmi olan kutsal kitaptr. Gerek Yahyaya, gerek saya kutsal kitabn ruhunu uygulamalar emredilmi , yani bu iki peygamber Yahudi dinini hurafelerden temizleyip asl safvetine kavu turmakla grevlendirilmi lerdir.4 Ate , 28. ayetin aklamas zerinde de zellikle durmu tur. Ey Harunun kz karde i cmlesinden maksadn Meryemin, Hz. Musann karde i Harunun ailesinden gelmi oldu unun bildirilmesidir, diyen Ate , burada Hz. Harun ile Hz. Meryem arasnda a lar oldu unu belirtmi fakat ba ka bir aklama yapmam tr. Oysa bu ayet slm tarihinde Kuranla ilgili bir polemik haline getirilmi tir. Necran Hristiyanlar: Siz Kuranda Ey Harunun kz karde i eklinde bir ayet okumuyor musunuz? Hlbuki Musa ile sa arasnda ok uzun bir zaman aral var! diyerek akllar kar trmak istemi lerdir. Mfessirler de ayette geen Harun zerine e itli yorumlar yaparak durumu aklamaya al m lardr. Ate in ayetteki Haruna yorumu, Hz. Meryemin Harun soyundan geldi inin belirtilmek istenmesi oldu unu sylemi tik.5

1 2

Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 298. Bkz. Tmer, Hristiyanlkta ve slmda Hz. Meryem, s. 142143. 3 Meryem, 29-31; ayrca Bkz. Mide, 110. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 376. 5 Bkz. ztrk, Kssalarn Dili, s. 200205.

153 Buna benzer ifadeler ncilde Zekeriyya ve kars Elisabeth iin de kullanlm tr.1 Ate , bir konu macnn kar sndakini etkileyip, co turmak iin, Ey Fatihin torunlar, Yavuzun o ullar gibi hitaplar kulland n syler. Aslnda kimse Fatihin geek torunu de ildir ama nesil olarak Fatihe ba ldr. Bu aklama ile Ate , yukardaki ayetle bir ba kurmu ve ayet slp asndan Meryemin neslinin temizli ine dikkat ekmek istedi ini belirtmi tir.2 3.4.4. Do um Esnasnda Ya anan Mucizeler Kuranda sann do umu esnasnda ya anan mucizeler, Hz. Meryemin sann do ar do maz be ikte konu masndan ibarettir.3

sulanmasna kar lk fazladr.

Kuranda daha fazla bilgi yer almaz ama bu konuda ncillerdeki bilgiler olduka ncillere gre, Meryem ve ni anls Yusuf hkmdar Heredosun kendi saltanatn sona erdirecek bir ocu un do aca kehanetine inanarak yeni do an ocuklara zarar verdi ini duyunca Nsradan Beytleheme gider ve sa burada do ar. Do um esnasnda gece olmasna ra men ortal n aydnland n gren evredeki obanlar a ko ar ve bebek say selamlarlar.4 Ayrca hkim ki inin de yldzlar izleyerek bebe i bulduklar anlatlmaktadr.5 Yahudi adetlerince sekiz gnlk olunca snnet edilen sa6, ilk do anlar iin gerekli grld biimde Kudsteki mabede gtrlp Tanrya sunulur.7 Mabette bulunan Rahip Simeon, Meryemin ve ocu un gelece i ile ilgili kehanetlerde bulunur.8 Heredosun lm ile aile Nasraya geri dner.9 Luka nciline gre sann bir di er mucizesi Fsh bayram iin Kudse giden ailesinin dn te say bulamamasdr. sa gn sonra mabette rahiplerle tart rken bulunmu tur.10 Bu anlatlanlar d nda sann ocukluk ve genlik yllar ile ilgili fazla

1 2

Bkz. Luka, 1: 5, Harun soyundan gelen karsnn ad ise Elisabethti. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. V, s. 376. 3 Bkz. Mide, 110; Meryem, 29-33. 4 Bkz. Luka, 2: 15-21; Matta, 2: 1-5. 5 Bkz. Luka, 2: 25-35; Matta, 2: 1-3. 6 Bkz. Luka, 2: 21. 7 Luka, 2: 2224; Levililer, 12. 8 Bkz. Luka, 2: 2535. 9 Bkz. Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 270271; Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 297; Snmez, nciller ve Kuran I nda Hz. sa, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 147150. 10 Bkz. 2: 4152; Barnabas ncili, s. 6263; , Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 298.

154 bilgi yoktur. Ayrca sann karde leri tart mas,1 sann okuma-yazma bildi i2, rm dilini konu up Grekeyi de anlayabildi i bilgileri de ncillerde mevcuttur.3 Tekrar Kurana dnecek olursak Hz. sann ocuklu u ile ilgili bilgiler mu lktr. Hz. sann do umu ve tebli faaliyetine kadar geen dnemle ilgili olarak, Meryem ve o lunun iskna elveri li, suyu bulunan bir tepeye yerle tirildi inden bahseden tek bir ayete rastlarz: Meryemo lunu ve annesini de bir mucize kldk ve onlar oturmaya uygun e meli bir tepeye yerle tirdik.4 Bu ayetin yorumunda Ate ilk olarak, sadan Meryemo lu diye sz edilmesine de inmi tir. Bu hitap Hristiyanlarn onu Allahn o lu diye bahsinden men etmek iindir. Ayette geen rebve de saya gebe kalan Meryemin onu do urmak iin s nd yerdir. Ayette burann dz ya da meyveli ve verimli bir yer olan karr ve akarsuyu olan main oldu u belirtilmi tir. Ate bu yerin Beyt-i Makdis, Msr veya am oldu unu tart anlarn mevcudiyetinden de bahseder. Ayrca Ate , Meryemin yerle ti i yerin neresi oldu u konusunda, Matta ncili birinci ve ikinci Babdan aklamalar yapm ve sann Msra gtrld nden bahsetmi tir. Kendisi bu yerin tam olarak neresi oldu unu sylememi ama farkl gr lere tefsirinde yer vermi tir. zellikle et-Tefsirl-Hadisten u gr e de inmi tir: Herhalde olay, Hristiyanlar vastasyla Hz. Peygamberin ya ad evreye aktarlm tr. Ayete geen rebvenin, iinde Nil rma bulunan Msr olmas mmkndr. nk ortasndan Nilin akt Msr topra , meyveli ve verimlidir.5 Tekrar Hz. sann mucizelerine dnecek olursak; ncillere gre, sa mucizeleri kendi ba na gstermi tir. Fakat Kurana gre bu mucizeler Allahn izni ile gerekle mi tir. Hz. sann ocuklu u ve mucizeleri ile ilgili bilgiler bazen ncilde ve Kuranda ortak ekilde yer alr. Fakat Kuran sann bu mucizeleri gerekle tirirken ka ya nda oldu u konusuna de inmemi tir. Mesela apokrif Tomas ncilinde sann be ya nda iken oynad dere kenarnda on iki sere figr yapt ve onlara gidiniz dedi inde ku larn uup gitti i anlatlr.6 Olay Kuranda ise yle yer alr: Ben size

1 2

Bkz. Markos, 6: 3. Bkz. Luka, 4: 17; Yuhanna, 7: 15. 3 Bkz. Harman, sa, TDV A., C. XXII, s. 467. 4 Mminn, 50. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VI, s. 103. 6 Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 298.

155 Rabbinizden bir mucize getirdim, ben amurdan ku flerim Allahn izni ile hemen ku oluverir1 Ate , bu ayetin tefsirinde Hz. sann mucizelerine de inildi ini aklayan ksa bir cmleden sonra, ayette geen enny ahluku lekum- Ben sizin iin yaratrm denilmesi zerinde zellikle durmu tur. Burada Halkn aslnda yoktan var etmek de il, takdir etmek l ve biim vermek anlamna geldi ine, Hz. sann da bu fiili kullanm olmasnn, bu sz kullanmakta bir saknca olmad na delil oldu una de inmi tir.2 3.4.5. sann Tebli i Hz. sann tebli vazifesine ka ya nda nerede ba lad konusu Kuranda aklanmam tr. ncillerde onun tebli grevi Yahyann zindana atlmas ile ba latlr.3 sa, Zaman doldu. Tanrnn egemenli i yakla t, tvbe edin. Mjdeye inann4 diyerek grevine ba lar. Bunu birbiri ardnca mucizeler takip eder. Fakat sann tebli de bulunaca toplum, din ve siyas adan olduka kar ktr. sann do um yeri olan Nasra kasabasnn Galile muhitinde birok etnik grubun barnd n grrz. Burada Yahudi olmayanlar, Fenikeliler, Suriyeliler, Yunanlar ve Araplar ya amaktayd. o unlu u olu turan Yahudilerin mesle i genellikle iftilik ve balklkt. Ayrca toplumda devlet memurlar ve din grevlileri de mevcuttu. Yahudili in merkezi ise Filistindeki Kudst. Filistin blgesindeki halkn o u tek tanr inanc ta rken aralarnda putperestler de vard. Siyas adan Roma basks altnda bulunan halk rahat de ildi. Buna bir de din adan Yahudi mezheplerinin srekli mcadele halinde olmas eklenince halktaki huzursuzluk iyice artmaktayd. mitsizlik iindeki halkn tek tesellisi, Davud soyundan gelecek bir Mesih beklentisiydi.5 Yahudiler bir Mesih beklentisi iinde olmalarna ra men, sann slahat vaizli ine pek scak bakmam lardr. saya inananlar genellikle, yurtlarndan uzakla m kimseler, kleler ve yoksullardr. nk sann a rs, d dnyann eklinde bir ey yaparm, ona

1 2

l-i mrn, 49. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 4647. 3 Yuhannaya gre tebli Yahyann tutuklanmasndan nce ba lam tr. Bkz. Yuhanna, 3: 2224. 4 Markos, 1: 15. 5 Bkz. Ernest Renan, sann Hayat, (ev. Ziya hsan), stanbul 1992, s. 17-18; Snmez, nciller ve Kuran I nda Hz. sa, Dinler Tarihi Ara trmalar III, s. 152-153.

156 nemsizli i olup, esas nemli olann i dnya oldu u fikrine dayanmaktayd.1 Fakat bu a r dnya malna ok nem veren srailo ullarna pek ho gelmeyince onlar, saya inanmam t. Grld gibi srailo ullar kabul etmese de sa Yahudi toplumuna gnderilmi bir elidir. ncil bu olaya u pasaj ile de inir: Ben yalnz srail halknn kaybolmu koyunlarna gnderildim.2 Bu ifadenin Kurandaki kar l ise u ayettir: O, srailo ullarna bir eli olacak3 Ayrca Hz. sa, Kuranda bildirildi ine gre mbarek klnm ve kendisine kitap verilmi tir: Ona Kitab, hikmeti, Tevrat ve ncili retecek, Onu srailo ullarna bir eli yapacak4 Ayrca Kuranda Hz. sann milletine sesleni ine de yer verilir: (Ben), benden nce gelen Tevrat do rulayc olarak ve size haram klnan baz eyleri size helal yapaym diye gnderildim. Size Rabbinizden bir mucize getirdim. Allahtan korkun, bana itaat edin. Allah benim de sizin de Rabbinizdir. Ona kulluk edin; do ru yol budur.5 Bu ayetler Ate tarafndan bir-iki cmle ile aklanm tr. zellikle ayetin nemli bir ksmn olu turan haram klnanlar helal klma konusunda tefsirde bir aklama yaplmam tr. Bu zor grev kar snda Hz. sadan risaletini tebli konusunda sz alnm tr. Biz peygamberden (verdi imiz grevi yapp, gere i duyurmak hususunda) kuvvetle szlerini alm tk; senden Nuhtan, brahimden, Musadan, Meryem o lu sadan onlarn hepsinden sa lam sz alm tk.6 Bu ayet ile sadece sadan de il tm peygamberlerden grevlerini yapacaklarna dair sz alnd anla lmaktadr. Ate burada, peygamberlik grevinin zorlu undan bahsedildi ini syler. Ayrca ayetin ileride anlatlacak Hendek Sava ve Mslmanlar bekleyen zor gnlere bir hazrlk niteli i ta d n anlatr.7 Alnan bu sz zerine gnderilecek vahyin Allah tarafndan oldu u Hz. saya bildirilmi ,8 ona bir hidayet ve t olarak ncil verilmi tir: Onlarn ardndan yanlarndaki Tevrat do rulayc olarak Meryem o lu say gnderdik ve Ona iinde yol gsterme ve nur bulunan, nndeki ncili verdik. ncil sahipleri Allahn

Bkz. smail Rac el-Fruk -Lmi el-Fruk, slm Kltr Atlas, ev. Mustafa Okan Kibaro luZerrin Kibaro lu, s. 71. 2 Matta, 15: 24. 3 l-i mrn, 49. 4 l-i mrn, 4849; ayrca Bkz. Nisa, 171; Mide, 75; Meryem, 3031. 5 l-i mrn, 5051. 6 Ahzb, 7. 7 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. VII, s. 139140. 8 Bkz. Mide, 117; Nisa, 163.

157 onda indirdi i ile hkmetsinler.1 Bu ayet Meryem o lu sann kendinden nceki Tevrat do rulayc olarak geldi ini bildirir. Ate , bu ayetin tefsirini yaparken, ayetin iindeki min harf-i cerinin iki durumundan bahsetmi tir. Birinci duruma gre e er min beyaniyye ise, nnde bulunan Tevrat do rulayc anlam ta r. kinci durumda min badiyye ise, Tevratn bir ksmn do rulayc ncil anlamna gelir ki, birinci anlam do ru olup, ikinci anlam zorlama olur. Yani Ate , ayette yle buyruldu unu syler: Tevrat (ikinci ihtimale gre Tevratn kaybolmaktan, tahriften korunmu ksmn) do rulayan Meryem o lu say gnderdik. Ona ncili verdik. Ate in gr lerine gre Kitabn kime ncili do ru drst gnderildi ine aklk getirildikten sonra, Hristiyanlara

uygulamalar emredilmi tir. Ate , Hristiyanlarn emredilen hkm do ru drst uygulamalar neticesinde d manl n ve ayrl n ortadan kalkaca gr n savunmu tur.2 Ayetin devamnda da Hz. Muhammede hitap vardr: Sana da kendinden nceki Kitab do rulayc ve onu kollayp koruyucu olarak bu Kitab gerekle indirdik. Artk onlarn aralarnda Allahn indirdi iyle hkmet ve sana gelen gerekten ayrlp onlarn keyiflerine uyma Allah dileseydi hepinizi bir mmet yapard. Fakat size verdi i (nimetler) iinde sizi snamak istedi3 Bu ayetler Hz. Muhammede Allah katndan indirilmi olup Kurann Tevrat ve ncili do rulad na kanttr. Ate bu ayeti yle yorumlar: Yani Kuran kendinden nceki kitaplarn koruyucusu ve kollaycsdr. Onlardaki ayetleri do rular, onlar Allahn sz kabul eder. Fakat onlara sokulan tahriflere de i aret eder. Bylece o, kitaplardaki hak ile hak olmayanlar birbirinden ayrt eder. Kuran ldr. Kurann anlatt mevzular e er Tevratta yoksa bunlar zamanla kaybolmu tur.4 Ayrca bu ayetler ile Hz. Muhammede, Ehl-i Kitabn keyfine gre hkm vermemesi hatrlatlm tr. Allah her mmete ayr eriatlar vermi tir ve mmetler, eriatlara uyup uymama ile snanm lardr. Ate , bu aklamalar yaptktan sonra Re id Rzann bu ayetler hakkndaki gr n uzun uzadya tefsirine eklemi tir.5

1 2

Mide, 4647. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 67. 3 Mide, 4849. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s.7. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 810.

158 Ksaca zetleyecek olursak, sailo ullarna gnderilen Hz. sa, onlar Allaha kullu a a rm tr.1 Bu esnada hitab etti i topluma, kendine emredildi i gibi, namaz ve zekt tebli etmi tir.2 Ate , bu ayette bahsedilen namaz ve zekt konusunun ieri i hakknda bir aklama yapmam tr. Hz. sann bu a rs toplum tarafndan hemen kabul grmemi tir. Bu durumda Kurann da belirtti i gibi Hz. sa birok mucize ile desteklense de byclkle sulanmaktan kurtulamam tr.3 Burada Ate in Mesih konusundaki aklamalarna de inebiliriz. Kuranda 9 ayette 11 kez geen4 Mesih kelimesinin kullanm amac aka belirtilmemi tir. sa (a.s.)nn Mesih olarak anlmas ilk defa l-i mrn 45. ayettedir. Mfessirlerin Mesih kelimesini birka anlamda kullandklarn belirten Ate , bu kelimenin branice me h ya da mi y kelimesinden gelerek zamanla Mesih oldu unu bildirmi tir. Ate e gre bu kelime, Allah tarafndan seilmi , tertemiz bir insan anlam ile kullanlmaktadr.5 Ate in, Mesih beklentisi konusu hakkndaki gr leri sann Ahir Zamanda nece i ba l altnda ele alnacaktr. 3.4.6. sann Mucizelerle Desteklenmesi Kuran Hz. bahsedilmi
7

sann mucizelerine, Meryeme flenen ruh ile dnyaya sa Allahtan bir kelime olarak

gelmesinden haber vererek ba lar.6 Ayrca Hz.

ve Rhul-Kuds ile desteklendi i bildirilmi tir.8 Bu ifade sadece Hz. sa

iin kullanlm tr. Hz. sann mucizeleri, do ar do maz onun be ikte konu mas ile devam etmi tir.9 O, amurdan yapt ku a fleyip onu canlandrm , lleri diriltip, kr ve czzamly iyile tirmi , evde yenilen ve biriktirilen vermi tir.10 Son olarak da gkten bir sofra indirmi tir.11 eylerden de haber

1 2

Bkz. Bakara, 87; Mide, 110117. Bkz. Meryem, 30. 3 Fakat o, kendilerine ak deliller getirince, bu apak bir bydr, dediler. Saff, 6. 4 Bkz. l-i mrn, 45; Nisa, 157, 171172; Mide, 17, 72, 75; Tevbe, 3031. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 46. 6 Bkz. Nisa, 171; Enbiya, 21; Tahrim, 12. 7 Bkz. l-i mrn, 39, 45, Nisa, 171. 8 Bkz. Bakara, 87, 253; Mide, 110. 9 Bkz. Meryem, 30; Mide, 110; l-i mrn, 46. 10 Bkz. l-i mrn, 49; Mide, 110. 11 Bkz. Mide, 112-115.

159 Sonuta her peygambere verildi i gibi Hz. saya da birok mucize verilmi tir. Fakat Hz. sann gstermi oldu u bu mucizeler di er peygamberlerin mucizeleri ile kyaslanacak olursa daha farkldr. 3.4.6.1. Gkten Sofra ndirilmesi Hz. sa tebli ine srailo ullarndan bir cevap bulamaynca, kendisine Allah yolunda yardm edecek ki iler aram tr. Bu sebeple ona yardmc olacak Havarler verilmi tir. sa onlardan inkr sezince: Allah yolunda kimler bana yardmc olacak? dedi. Havariler: Biz Allah (yolun)un yardmclaryz. Allaha inandk, ahit ol biz, Mslmanlarz.1 Ate , bu ayetin tefsirinde Hz. saya gnderilen yardmclardan, Hz. sann zel mezleri olarak bahsetmi tir. Ayetin devamnda, Rabbimiz, senin indirdi ine inandk, eliye uyduk, bizi ahitlerle beraber yaz2 denilmektedir. Ate e gre, Havarilerin bu iman Allahn bir ltfudur. Ate , bu ayetlerin tefsiri zerinde fazlaca durmam , zellikle bir sonraki ayet olan l-i mrn 54te, Hz. saya kurulan tuzaktan bahsetmi tir.3 Havariler Hz. saya inanmalarna ra men, ondan bir mucize istemekten de ekinmemi lerdir. Havariler demi lerdi ki: Ey Meryem o lu sa, Rabbin bize gkten bir sofra indirebilir mi? ( sa) inanyorsanz Allahtan korkun dedi. stiyoruz ki ondan yiyelim, kalplerimiz iyice yat sn, senin bize do ru syledi ini bilelim ve buna bizzat tank olalm, dediler. Meryem o lu sa da: Allahm bizim zerimize gkten bir sofra indir ki, bizim iin, nce ve sonra gelenlerimiz iin (o gn) bir bayram olsun ve o (olay), Senden bize bir mucize olsun. Bizi rzklandr, Sen rzk verenlerin en hayrlssn, dedi. Allah buyurdu ki: Ben onu sizin zerinize indirece im, ama ondan sonra sizden kim inkr ederse ben ona dnyalarda hi kimseye yapmayaca m azab yaparm.4 Ate , Mide suresinin 109-120. ayetlerin tefsirine drt sayfa ayrm tr. Hz. sa ile ilgili olan bu ayetlerin Kuranda ksm olarak ele alnd n belirtmi tir. Biz burada konumuzla ilgili iki ksma de inece iz. Birinci ksm 110. ayetin belirtti i, Hz. saya verilen mucizelerden ibarettir. Ate bu bilgiler iin, Hz. sann gstermi oldu u mucizelerin Hristiyanlar arasnda
1 2

l-i mrn, 52. l-i mrn, 53; ayrca Bkz. Mide, 111. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 47. 4 Mide, 112-115.

160 bilindi ini ve Hristiyanlarn aralarnda anlattklar bu mucizelerin Kuran tarafndan tekrar onlara hatrlatld n bizlere aktarmaktadr.1 kinci ksm ise biraz nce bahsetti imiz 110-115. ayetlerin aklamalarn ierir. Havarilerin gkten bir sofra istemesine cevaben, Yce Allahn inen bu sofraya itiraz edenleri cezalandraca n syledi i bu ayetlere gre Ate , gkten bir sofra indirilip indirilmedi inin ayetlerde ak olmad n sylemi tir. Fakat szgeliminden byle bir sofrann indi i anla lmaktadr diyerek szlerini noktalam tr. Ate , konu ile ilgili olarak bn Abbasa dayanan bir rivayete yer vermi tir. Bu rivayete gre sa (a.s.) srailo ullarna vaaz ederken, E er Allah iin otuz gn oru tutar, sonunda dilekte bulunursanz, Allah size diledi inizi verir demi tir. Bu sz tutan Havarilere gkten bir sofra inmi tir.2 Ate , mfessirlerin Hristiyan kaynaklara dayanarak sofrann ieri i hakknda e itli rivayetlerde bulunduklarn bildirmi , ayrca Razinin de bu konu hakkndaki gr lerini nakletmi , son olarak kendi gr ne yer vermi tir. Fakat biraz nce szgeliminden byle bir sofrann indi i anla lmaktadr ifadesiyle gr n belirten Ate , aklamasnn devamnda Hz. saya gkten sofra indi i kesin de ildir diyerek birbiriyle eli en fikirler ileri srm grnmektedir. Mfessirlerin o unlu una gre gkten bir sofra inmi tir ama Ate e gre sofrann ieri ini ancak Allah bilir ve bu konuda da sa lam bir delil yoktur. Hatta Ate burada Katadeye gre, Allahn inen bu sofray inkr edecek olanlara kar bir azaptan sz etmesinin Havarileri korkuttu undan, bu sebeple Havarilerin sofra istemekten vazgemi oldu undan bahsetmektedir. Bu olayn bugnk ncillerde yer almad n bildiren Ate , buna benzer bir olay olan sann be bin ki iyi doyurmas3 hadisesine de tefsirinde yer vermi tir. ncillerde anlatlan bu olayn Kurann anlatt na benzedi ini, ama ayns olmad n belirten Ate , gnmzde Kudste hem Mslmanlarn, hem de Hristiyanlarn sayg gsterdi i Davud Peygamber binas iinde bulunan Sofra Evinden bahseder. Buna gre Hristiyanlar ya da onlarn bir blm, Hz. sa ve gkten inen bu sofraya inanmaktadr. Peygamberimiz ile gr en Hristiyanlarn bu kanda oldu unu belirten Ate , Kurann bu olaya ksaca de indi ini fakat ayrntya

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 85. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 86. 3 Bkz. Matta, 14: 17; Markos, 6; Luka, 9; Resullerin leri, 10: 516.

161 girmedi ini sylemi tir. Ate in her zaman belirtti i gibi Kurann amac, insanlarn bildi i bir eyi kendilerine hatrlatp t vermektir.1 Bu sofrann niteli i hakkndaki ayrntlarn Mslmanlarla ili kide bulunan Hristiyanlardan alnd n syleyen Ate in konuyla ilgili di er bir gr de ok nemlidir. Ate e gre, O zaman Hristiyanlarn ellerinde bulunan ncil paralar zamanla ortadan kaldrlm veya kalkm oldu u iin bu sofra olay mevcut ncillerde yer almam tr ama olayn Kuranda anlatlmas, Hristiyanlarn tamamnn olmasa bile bir ksmnn elinde buna dair paralar oldu unun kantdr. Aksi takdirde Kurann bu olay anlatt n duyan Hristiyanlarn ncilde byle bir ey yoktur diyerek Mslmanlara itiraz etmesi gerekirdi. Ancak byle bir itiraz meydana gelmemi tir.2 Son olarak Ate , Kurann indi i dnemde ncillerde var olan, fakat ncililerin Latince olmas sebebiyle, Hz. Peygamberin haberdar olmad bir olay kendisine vahyedilerek anlatan bu ayetlerin, sa duyu sahiplerinin dikkatini Kuran vahyinin nemine ekti inden bahsetmi tir.3 Konu ile ilgili olarak de inmek istedi imiz bir nokta da, Ate in Gerek Din Bu II adl eserinde gk sofras ile ilgili gr leridir. Ate bu eserini -Mesh olaynda de indi imiz gibi- Turan Dursunun Din Bu adl eserine cevaben yazm tr. Gk sofras ile ilgili olarak Dursun, Havarilerin saya inanmam olduklar iin bir sofra indirilmesini beklediklerini gr olarak beyan etmi tir. Buna kar lk Ate , Havarilerin sofra istemelerinin saya inanmamalar sebebiyle de il, kalplerinin itminn (tam gven ve huzur) bulmas iin oldu unu belirtmi ve Bakara 260. ayeti rnek gstererek, Hz. brahimin Allaha inanmad iin de il, kalbinin itminn bulmas iin bir lnn diriltilmesini grmek istedi i olayna vurgu yaparak Dursuna cevap vermi tir.4 Ayrca Dursunun gkten sofra inmesini mmkn grmemesine, Allah iin g bir ey yoktur eklinde cevap veren Ate , Havarilerin gkten inmesini istedikleri bu sofrann madd bir sofra oldu unu nereden biliyoruz demi tir. Ate e gre, bu sofra kalplerinin tatmini iin istenmi tir. Bu sebeple madd sofra geici olup insan onu grnce inanmakta ama sonra unutmaktadr. Yani onunla itminn hsl olmaz. Kurana gre gnllerin itminna kavu mas zikir ile gerekle ebilir. Ayrca feyiz de nemlidir. Bu gr leri bildiren Ate , son olarak,
1 2

te sanyorum ki sann Havarileri

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 87. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 87. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 87. 4 Bkz. Ate , Gerek Din Bu II, s. 40.

162 de kendisinden gnllerini tam huzur ve itminna kavu turacak bir feyiz sofrasnn indirilmesini istemi lerdir. Allah isterse madd sofra da indirebilir ama gnl asl itminna kavu turacak olan manev a k ve feyiz sofrasdr. Bu da ancak peygamberlerin ve onlarn mezi olan velilerin nnde yenilebilir1 demi tir. Ate in itminn ve feyz meselesine tasavvuf bir yorum getirdi ini grmekteyiz. Fakat Ate , bu gr lerine tefsirinde yer vermemi tir. 3.4.7. sann lm Hristiyanlkta sann lm armh meselesi ile i ie gemi ve Kuran- Kerim de bu konu zerinde nemle durmu tur. Kuran surede geen ilgili ayetler ile2 Hz. sann Yahudilerce ldrlmedi ini ve aslmad n zikretmi ama onun akbetini, lp lmedi ini, refinin ve nzulnn nasl oldu unu ise aka beyan etmemi tir. Hristiyan inanlarna gre, IV. yya ait blml, on iki maddeli Havariler Kredosuna gre her Hristiyan; 1- sann Pilatus zamannda armha gerildi ine, ld ne ve gmld ne, 2- nc gn ller arasnda dirildi ine, 3- Gklere ykseltildi ine,* 4- Babann sa na oturdu una, 5- Oradan lleri ve dirileri yarglamak zere inece ine, inanmak zorundadr.3 Hristiyanlarn nemle zerinde durduklar armha gerilme olay kendi aralarnda da tart mal konulardandr. Bilindi i zere, yl gibi ksa bir sre iinde retisini yaymaya al an saya ok az ki i iman etmi tir. sann Cumartesi yasa na kar hastalar tedavi etmesi, eriatn zaruret halinde yumu atlabilece ini sylemesi, ekilsel dindarl ele tirerek, evresine toplananlara yeni yorumlar ile vaaz vermesi, onun Yahudi din adamlarn kar sna almasna ve idareci evrelerde ho nutsuzlu a sebep olmu tur.4 Bu durumdan rahatsz olan Ferisiler, Romal yneticilere yaranp dnyev menfaatleri u runa siyas idareyi sa aleyhine k krtm lardr.5 Sonuta

1 2

Ate , Gerek Din Bu II, s. 41. Bkz. l-i mrn, 5255; Nisa, 157158; Mide, 116117. * Hristiyanlar sann g e kmasn Paskalyadan 40 gn sonra hatra amal kutlarlar. Buna sann Mirac Bayram (Ascension) ad verilir. Ayrntl bilgi iin bkz. Ali Erba , Hristiyanlkta badet, s. 72; ayrca bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 354. 3 Bkz. Tmer-Kk, Dinler Tarihi, s. 280281. 4 Bkz. Sarko lu, Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, s. 306. 5 Ayrntl bilgi iin Bkz. Yldrm, Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, s. 1720.

163 havarilerden Yahuda Kanonik skaryotun yardm ile yakalanan sa, Yahudi Yksek ve onu

Mahkemesinde yarglanarak idama mahkm edilmi tir.1 ncillere gre, Romal idareciler say sulu bulmam cezalandrmak istememi lerse de, Yahudi ileri gelenlerinin srar zerine sa haa gerilmi tir.2 sann lm meselesinde; tutuklanmasndan sonra talebelerinin durumu, idamdan nce ne iti i, lm esnasnda yannda kimin bulundu u, dirildikten sonra ya ananlar vb. konular Kanonik ncillerde farkl ekillerde aktarlm tr.3 Bu eli kileri Ate , Nisa suresi 156-159. ayetlerin tefsirinde sayfada ele alm tr. Ate , Kanonik ncillerdeki eli kilere zetle de inmi tir. Burada Matta 26: 56, 69-74; 27: 45-46. pasajlara yer veren Ate , zellikle armhta iken sann: Eli, Eli, lama sabaktani? Allahm Allahm niin beni braktn? yakar na dikkat ekmi tir.4 Baz Hristiyan kaynaklarna gre armhta iken bir ara sann iman gev emi , bir bulutun Babasnn yzn ondan gizlemesi ile mitsizli e kaplarak, bu kadar a a lk bir millet iin zdrap ekti ine zlerek bu szleri sarf etmi tir. Fakat ilah insiyak galip gelince bu isyandan vazgemi tir.5 Ate in de indi i di er eli kiler; Markos ncilinde, Yahudann intiharndan bahsedilmedi i, Matta ncilinde haa gerilme saati belirtilmedi i halde, Markosta nc saat eklinde ifade edildi idir. rnekleri o altan Ate , Allah sznde bu kadar tutarszlk olamayaca n belirtmi tir.6 Bu erevede, Mecdelli Meryem ile ilgili olan eli kili bilgilere Ate in yorumu ilgintir: sann kabirden kalk n ilk gren ki inin Mecdelli Meryem oldu u konusuna de inen Ate , sann hayatta iken bu kadndan yedi cin kard ndan bahsetmi tir. Ate e gre bu kadn normal birisi de ildir. E er rivayetlerde bir gereklik pay varsa bu kadn yine cin grm ve bu cin de sa kl na girmi tir. Ate , burada cin ve mele i ayrt edemeyecek zekya sahip Mecdelli Meryemin say grm oldu unu sylemesi ve hibir kltre sahip olmayan mm akirtlerin de buna inanmas

1 2

Bkz. Matta, 2627; Markos, 1516; Luka, 23; Yuhanna, 19. Bkz. Luka, 23: 1325. 3 Ayrntl bilgi iin Bkz. Kuzgun, Drt ncil Yazlmas Derlenmesi Muhtevas Farkllklar ve eli kileri, s. 265273. 4 Bkz. Matta, 27: 46; Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 397. 5 Bkz. Renan, sann Hayat, s. 234235; Renann bu eserinde sann lm dramatik bir dille kaleme alnm tr. 6 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 400.

164 sonucunda, sann lp g e karld inancnn Hristiyanlar arasnda yayld n ileri srm tr.1 Kuran Hz. sann lmn ak ekilde ele almaz. Bu konuda inceleyece imiz ilk ayette Ate , armh hadisesinin altnda yatan asl suun aklamasna yer vermi tir. Allah demi ti ki: Ey sa! Ben seni vefat ettirece im, bana ykseltece im, seni inkr edenlerden temizleyece im ve sana uyanlar, ta kyamet gnne kadar inkr edenlerin stnde tutaca m2 Konu ile ilgili ayetlerin aklamasnda Ate , Re id Rzann, Tefsrul-KuranilHakminden yararlanm tr. armh hadisesi demin yasak meyveyi yeyip, Allaha asi olmas sebebiyle vuku bulmu , bu sebeple dem soyundan gelenler hem demden hem de kendi gnahlarndan tr cezaya mstahak olmu lardr. Bu durumda, Allahn demo ullarn cezalandrmas rahmetine aykr, cezalandrmamas da adaletine aykr olmaktadr. te Allah ilk isyandan bu yana hep rahmet ve adalet sfatlarn ba da trmay d nm ve sonunda kendi nefsi olan o lunu, bir ocuk eklinde, bir kadnn karnna koyarak onun bir insan olarak dnyaya gelmesine karar vermi tir. Bu ocuk insanlar gibi ya ayarak insanlarn zulm ile insanlar ezel gnahtan kurtaracaktr. Hristiyan kaynaklarna gre olay aktaran Re id Rza, olayn mant a s ar bir tarafnn bulunmad n dile getirmi , Ate de bu fikri onaylam ve yle yorumlam tr: Allah adalet ve rahmet sfatlarn ba da trabilmek iin demin yaratl ndan itibaren d np, areyi bu uzun mddet zarfnda bulabilmi se demek ki O, uzun sre aciz kalm ve bir zm yolu bulamam tr. Ate , szlerini H , Allaha hibir an cahillik ve acizlik arz olmaz diyerek bitirmi tir. Ayrca insanlar affetmek iin Allahn areler d nmesi abestir ve babann suunu ocu un ekmeyece i, yoksa bu durumun Allahn adaletine ters d ece i Ate in yorumlar arasndadr.3 Asl su sebebiyle kendini feda eden sann armhta lmesini iddet olarak kabul eden farkl gr ler de mevcuttur. Hristiyan gelene inde iddetin me rula trlmasnda armh, yani kefaret doktrininin rol byktr. sann armhta lmesi, insanlk tarihinde hukuk ve gnaha ba llk dneminin kapanp, iman ve sevgi aracl ile kurtulu dneminin almasna ba lang saylm tr.4 Fakat sevgi ve bar Tanrsnn iddete pirim veren armh olay ele tiriye ak bir mevzudur. Ayrca say
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 400. l-i mrn, 55. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 5052. 4 Bkz. Romallar, 3: 2526.

165 armha germe eyleminin sorumlusu da ak de ildir. Sorumlu, onun armhta lmesine izin veren ve bunu irade eden Tanr m, Pavlusun mektubunda belirtti i Yahudiler mi, yoksa cezay infaz eden Romal askerler midir? Bu sorulara Hristiyan teolojisinde de i ik ekillerde cevaplar aranm tr. Fakat konumuzu fazla da tmamak iin bunlara burada de inmiyoruz.1 Dinsel iddet ierikli armh olay sonu itibar ile gerek ncil yazarlar ve Pavlus tarafndan, gerek de ilk dnem Hristiyanlarnca ilah bir takdir olarak kar lanm tr. Yani bu iddetin amac, kim tarafndan yaplm olursa olsun bir hakllk ta makta olup, gelece e ynelik ilah iradenin gerekle mesi ve Tanr ile iyilerin zaferi amacna yneliktir.2 Geri armha germe kken itibariyle bir Hristiyan prati i de ildir. Bu uygulamann tarihesini daha eskilere gtrmek mmkndr. Mesela Hindu inancna gre, Kri na insanl kurtarmak iin ellerinden ve ayaklarndan ivilenerek aslm tr.3 Burada han tarihine ksaca de inecek olursak, Ortado u kkenli oldu u ileri srlen han tarihinin M.. 3000-4000lere kadar gtrld n grebiliriz. Gnmz tarihileri han ilk defa randa ortaya kt n ileri srmektedirler. Anadolu kavimlerinde len atalar simgeleyen, ellerini koruyucu gibi yanlara aan basit insan resimleri ve gerdanlklar han ilk eklini gstermektedir. Ayrca, Hititler, Mitaniler ve Urartulardan kalan heykellerde de haa rastlanm tr. Akamenid, Pers ve Sasani mparatorluklarnn sikkelerinde de ha kullanlm tr. Antik dnyada haa germe belli bir co rafyaya zg de ildir. Bu ceza Hindistanda, skitlerde, Mezopotamya, Kuzey Afrika, Yunan, Roma ve Kuzey Avrupa kavmi olan Keltler arasnda da uygulanm tr. l Deniz Yazmalar da bu cezadan bahsetmektedir. Baz kaytlar Budistlerin de haa sayg gsterdiklerinden ve putperestlerin de ayinlerinde alnlarna ha i areti yapm olduklarndan bahseder. Yani Hristiyanlkla bir ilgisi olmayan ha putperest deti de saylm tr.4 Konumuza tekrar dnecek olursak, bu inancn Hristiyanl a bir Babil efsanesinden gemi oldu unu Lord Headlynin bir eserinden nakleden eyh Tantavden alnt yapan Ate , 19031904 yllarnda ke fedilen Babil yaztnda bulunan Bilin dramnn sann dram ile ayn oldu unu 14 madde altnda aktarr.
1 2

Ayrntl bilgi iin bkz. inasi Gndz, Dinsel iddet, Samsun 2002, s. 7274. Gndz, Dinsel iddet, s. 78. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 51, 402403. 4 Bkz. Kadir Albayrak, Dinsel Bir Sembol Olarak Han Tarihi, Din Ara trmalar, C. VII, Sa. 19, s. 108109.

166 Mesela, 1- Bil esir d er / sa da esir d er 2- Bil ile iki haydut gtrlr / sa ile de iki sulu gtrlr. 3- Bil tepeye (armha) knca yer sarslr / sa da ld zaman yar sarslr.1 Sonuta her nereden alnrsa alnsn Hristiyan inancna gre Hz. sa armhta ldrlm tr ama Kuran, Hz. say ldrdklerini iddia eden Yahudilere ve onun armhta can verip, defnedildikten sonra bedeniyle kalkp g e karld na inanan Hristiyanlara u ayetler ile cevap vermektedir: Biz Allahn elisi Meryem o lu sa Mesihi ldrdk, demelerinden tr (kendilerini yldrm arpt). Oysa onu ldrmediler ve asmadlar. Fakat (ldrdkleri) kendilerine ( saya) benzer gsterildi. Onun hakknda ayrl a d enler, ondan yana tam bir ku ku iindedirler. O hususta bir bilgileri yoktur. Sadece zanna uyuyorlar. Onu yakinen ldrmediler (onu ldrdklerini kesinlikle bilemediler). Hayr, Allah onu ( say) kendisine ykseltti2 Ate , ayetin yorumunda armh olaynn gece oldu unu, bu sebeple say yakalamaya gelenlerin onu tanmad n belirtir. Onu ihbar eden Yahuda, say askerlere gsterecekti, bu esnada sann yanndaki tm akirtler kam t, sadece Petrus olay ok uzaktan seyretmi ama sann yakalan n yakndan grmemi ti. Ate in vurgulad detay, Yahudann sann yakalan nn kimse tarafndan grlmedi idir. hbarc Yahuda da bu olaydan sonra bir daha grlmemi tir.3 Genel slm kan ihbarc saya ihanetine ceza olarak sa suretine brndrlp onun yerine ldrld ynndedir. Ate bu olay iki ekilde ele alm tr. lk olarak, vali Pilatus say seviyordu ve onu susuz buldu unu ve asmak istemedi ini Yahudi khinlerine bildirmi ti. Fakat onun aslmasnda kararl khinler bu srarc tutumlarn srdrnce Pilatus say saklam ve yerine ba kasn idam ettirmi olabilirdi. nk khinler ve askerler say tanmyorlard.4 kinci olarak, armhtan sonra sann mezarna gelenler onu grememi lerdi. Demek ki sa armha gerilmemi ti. Fakat onun armhta lp gmld ne inananlar onun mezarn bo bulunca, sann dirilip cesedi ile g e kt n sanm lardr. Ate bu d ncede olan akirtleri; balklkla u ra an, parlak zekl olmayan ki iler olarak tanmlam tr. Ayrca mm olan bu insanlar olayn efsanele mesinde rol oynam lardr.
1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 403404. Nisa, 157158. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 400. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 400.

167 Tm peygamberlerin bir mucizesi oldu unu syleyen Ate , buna ra men peygamber de olsa len bir insann cesedi ile g e ykselmesini snnetullaha aykr bulur.1 Kanonik nciller Yahudann sann yerine ld n kabul etmez. Mesela Matta ncili
2

sann yakalanmasna dayanamayan Yahudann kendini ast ndan lerinde ise ihbar kar l ald tarlada ba a a d p btn

bahseder. Resullerin

ba rsaklarnn d ar kt ndan bahsedilir.3 Barnaba ncilinde de askerlerin Yahuday sa sanmalarna de inilir: Ben size gere i sylyorum. Yahudann sesi, yz ve ahsiyeti saya benziyordu.4 Ate , Yahudann akbeti hakknda kesin bilgi bulunmad n ve onu yakinen ldrmediler ayetinin sann kurtuldu u ve yerine ba kasnn geti i konusuna aklk getirdi ini bildirir. Umumiyetle di er mfessirlerin de ayn gr benimsedi ini syler.5 Yahuda hakknda Re id Rzann de i ik bir fikrine yer veren Ate , vicdan azabndan kurtulamayan Yahudann kendisini sa olarak tantp asld n nakleder. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, Hristiyan kaynaklarnda onun intihar etti inin sylenmesi olup, onun kendini askerlere teslim etmesinin de bir e it intihar oldu udur.6 Ate , Re id Rzann sann lm ile ilgili olarak u gr lerine yer vermi tir: Seni inkr edenlerden seni temizleyece im ayetine binaen Allahn say d manlarnn elinden kurtarm ve gizlice ba ka bir lkeye gnderilen sa normal hayatn devam ettirdikten sonra lm tr, vefatndan sonra da ruhu Allah katnda derecelere ykseltilmi tir. Ate konu ile ilgili aklamalara Re id Rzann gr leri ile devam etmi , kendi d ncelerine yer vermemi tir.7 Re id Rzann bu gr leri ise u ekilde ele tirilmi tir: Hz. sa Yahudilerce ldrlmediyse kalan hayatn nasl ve nerede geirmi tir?8 Bu esnada nbvvet grevi ne olmu tur? Grld gibi bu sorularn cevaplar muallkta kalmaktadr. al mamzda genel Hristiyan inancna gre sann armhta lm oldu una inanld ndan bahsettik. Fakat tarihsel srete armh hadisesini kabul etmeyen Hristiyan mezhepleri de mevcuttur.

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 400. Bkz. Matta, 27: 5. 3 Bkz. Resullerin leri, 1: 18. 4 Bkz. Muhammed Ali Kutup, Barnaba ncili Ara trmalar, ev. Osman Cilac, Konya 1998, s. 88. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 401. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 52. 7 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 52. 8 Bkz. Zeki Sartoprak, slm nanc Asndan Nzul-i sa Meselesi, zmir 1997, s. 3940.

168 Bu mezheplerden Cerinthi ve Tatianos mezhebine tefsirinde yer veren Ate , bu mezheplerin aslmay kabul etmedi inden bahseder. Tatianos arap imeyi haram sayd ndan dolay sapk ilan edilmi tir. Ayrca Kanonik ncillere aykr ncil nshalarnn okunmasnn haram sayld n belirten Ate , bu nshalarn do ru bilgiler ierdi ini ve bu sebeple yakldklarn, bu akbetten kurtulan tek ncilin ise Barnaba ncili oldu unu sylemi tir.1 sann haa gerilmeyip, onun yerine Yahudann ya da Cyreneli Simonun haa gerildi ini savunan di er bir mezhep de Doketizm mensuplardr. Bu konuda Doketler, Kuran ile rt en gr lerinin yan sra, sa Mesihin ac ekmedi i nk onun fiziksel bir bedeni olmad n savunurlar. Hristiyanlarca mezhep olarak kabul edilmeyen Doketizm, Gnostik bir hareket saylr. Eliade bu konu hakknda; Hz. Muhammed, Yahudilerin kansnn aksine hem Gnostikler hem de Doketistlerle uyum iinde sann armha gerilmesini ve lmn yadsr der.2 Ayrca Hristiyan mezheplerinden Basilidianlarda haa gerilenin Cyreneli Simon oldu una inananlardandr. Markionistler, Pavlikanlar, Bardasianlar, Karparatianlar da haa gerilmeyi kabul etmemektedir. Bogomiller ona byk bir nefretle bakmakta ve nasl ki Mesih binmi tir diye bir merkebe sayg gstermiyorsak, zerine ivilendi i ha da kutsamamalyz fikrini savunmaktadrlar.3 Kuran ifadesine uygun fikirler benimseyen bu ve benzeri mezhepler ne yazk ki heretik saylm ve fikirlerinin yaylmas engellenmi tir. 3.4.8. sann Refi Nis suresi 158. ayette, Allah, onu kendisine ref etti yani ykseltti denilmektedir. Buna benzer di er bir ifade, Ey sa, ben seni ldrece in, bana ykseltece im eklinde l-i mrn suresi 55. ayette yer alr. zellikle l-i mrn 55. ayette geen teveffi kelimesi zerinde e itli yorumlar yaplm tr.4 Teveffi kelimesinin aklamas ile konuya giri yapan Ate , kelimenin, bir i i tam yapmak, can almak anlamlarna geldi inin sylemi tir. Teveffi mfessirlerce

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 403. Kadir Albayrak, Bogomilizm ve Bosna Kilisesi, Adana 2004, s. 140. 3 Bkz. Albayrak, Dinsel Bir Sembol Olarak Han Tarihi, Din Ara trmalar, C. VII, Sa. 19, s. 123 124. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 49-50, 401-402; Ate , sa, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 205-212.

169 anlama gelecek ekilde yorumlanm tr. Bunlar: 1- lm, 2- Uyku, 3- Kabz (tamamen alp kaldrmak) anlamlarndadr. Ate birinci anlama gre, kelimenin ayette ben seni ldrece im anlamnda kullanld n bn Kesrin tefsirinden faydalanarak aklam tr. Burada kastedilen gerek lmdr. kinci anlama gre kelimeye seni uyutaca m manas verilmi tir ve bu gr savunanlar az de ildir. nc anlam da kelime, ben seni ruhun ve cesedin ile yerden alp bana kaldraca m manasnda kullanlm tr ki, Ate bu ykseli in sadece ruh ile oldu unu savunan mfessirlerin yan sra, hem ruh hem beden ile ykseli ten bahsedenlerin de mevcut oldu unu nakletmi tir. 1 Bu aklamalardan sonra kendi gr lerine madde halinde de inen Ate , teveffiyi gerek lm manas ile kullanm ve ref konusunu u ekilde aklam tr: 1- Kuran Allah kanununda bir de i iklik olmayaca n syler. Bu sebeple Hz. sa bedeni ile g e ykselemez. 2- Gk ile kastedilen madd gk ise bu yldzlardan ibaret olup, sa yldzlara m karlm tr? E er kastedilen manev gk ise oraya ceset de il, ruh girer. 3- Kuran sa g e ykseltildi demiyor, Allaha ykseltildi diyor. Yani Allaha ykselmek Onun katnda derece kazanmak anlamndadr. Nitekim Kuran baz peygamberler hakknda bu ykseltme ifadesini kullanm tr.2 Yani l-i mrn 55. ayette Allahn say manev derecelere ykseltmesi anlatlmak istenmi tir. Bu ykseli savunmu lardr. Ayetin, ta kyamet gnne kadar sana uyanlar, inkr edenlere stn klaca m ksmn Ate , Gerekten sann mmeti, onun Allah nezdindeki annn yceli ini gsterir eklinde yorumlar.3 sann refi konusu daha birok tart may beraberinde getirmi tir.4 Hz. sann cismen ykseli ini savunan mfessirlerin, Hz. Muhammedin Mirata Hz. sa ve Yahyay grm olmasn delil gstermelerine ise Ate in yorumu yledir: E er, Mirataki bulu ma sann cismen g e kt na delil ise, Hz. Yahya ve di er
1 2

ise ancak ruhun ykselmesi

eklinde olursa

mantkldr. Ate in benimsedi i bu gr Re id Rza ve Mahmut eltut gibi limler de

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 50. Bkz. Nr, 36; Yusuf, 76; n irh, 4; Meryem, 57; Mcadele, 11. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 4950. 4 Ayrntl bilgi iin Bkz. Mahmut eltut, Hz. sann G e Ykseltilmesi ve Tekrar Dn , Din Ara trmalar, ev. Mustafa Ba , C. VII, Ankara 2005, Sa. 21, s. 289306; Mehmet nal, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, slmiyat, C. III, 2000, Sa. 4, s. 133146.

170 peygamberlerin de cismen g e kt na delildir. nk Peygamberimiz di er peygamberleri de gkte grm tr ama kimse di er peygamberler iin byle bir iddiada bulunmam tr. Ate , tm peygamberlerin ruhlarnn ycelere, melekt lemine ykseldi ini de son cmlesine eklemi tir.1 3.4.9. sann Ahir Zamanda nece i Meselesi Kuranda Hz. sann kyametten nce gelece i ile ilgili bir ayet

bulunmamasna ra men baz ayetler de i ik yorumlarla bu manaya hamledilmi tir.2 Konu ile ilgili hadislerin mevcudiyeti de bu yorumlarn fazlala masnda rol oynam tr. Ate , tefsirinde bu konuya Ahir Zamanda Hz. sann nece ine Dair Hadisler ba l altnda buuk sayfalk bir yer ayrm tr. Ayrca di er eserlerinde de bu konuya bazen bilgi vermek, bazen de muarzlarna cevap vermek amal olarak de inmi tir.3 Ate , konuya, Kitap Ehlinden hi kimse yoktur ki lmnden nce ona inanacak olmasn4 ayeti zerine yaplan yorumlar ile giri yapm tr. Bu ayetin mevtih kelimesindeki zamirin kime raci oldu u tart maldr. Zamir iin, Kitap Ehlinden her insana racidir diyen Ate , baz mfessirlerin bu zamiri Hz. saya gtrd nden de bahseder. Bu mfessirler genellikle sann kyametten nce dnyaya dnece ine inanrlar.5 Onlara gre, Hz. sa gkten yere inip, bir mddet ya adktan sonra lecek ve Kitap Ehlinden herkes ona inanacaktr. Bu gr n kabulnn mmkn olamayaca n savunan Ate , bu durumda Kitap Ehli olan her insann sann inece i zamana kadar ya amas gerekir ki bu da mmkn de ildir, der. Buradaki zamirin ayn zamanda Hz. Muhammede de gtrld n belirtir ve bu d ncenin yanl l n yle aklar: Kitap Ehlinden her ferdin Hz. Muhammede inanmas muhaldir. nk Hz. Muhammedden nceki Kitap Ehli onu bilmez ve tanmaz.6 Konu ile ilgili olarak Ate in katld bir di er yorum, Kitap Ehlinden herkesin, lm esnasnda gzden perde kalknca sann Allahn o lu olmad n

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 52. Bkz. l-i mrn, 46; Mide, 110; Nisa, 159. 3 Bkz. Ate , sa, Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 216221; Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 140158; Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 205242. 4 Nisa, 159. 5 Bkz. ztrk, Kssalarn Dili, s. 235. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 5253, 408.

171 anlayacak olmasdr ama yeis halindeki bu iman geersiz olacaktr. Bu yorum bn Kesrden nakledilmi tir.1 Hz. sann nzul ile ilgili birok hadis de mevcuttur. Ate , bu hadislerin birkana yer vermi tir. Buhar, Mslim ve Tirmizde, Eb Hreyreden muhtelif yollarla u hadis rivayet edilmi tir: Nefsim, elinde bulunan Allaha and olsun ki Meryem o lu Mesih sann aranza adil bir hakem olarak inece i zaman yakla maktadr. O zaman o, ha kracak, domuzu ldrecek, cizyeyi kaldracak, mal o kadar bolla acak ki onu kabul edecek kimse bulunmayacak. Ate bu hadisin e itli rivayetlerinde fazlalk ve eksikliklerin mevcudiyetinden bahsetmektedir. Mesel, Eb Davudda bulunan bir hadiste Meryem o lu sa kyametin on alametinden biri olarak saylmakta ama gkten inece inden bahsedilmemektedir. Tirmiznin rivayet etti i iki hadisten birinde, Hz. sann amda Ak Minare yaknlarna inece i, di erinde Deccali Ludd Kapsnda ldrece i ifadesine rastlanr. Ate birka farkl rivayetten bahsettikten sonra, lafzlar birbirinden farkl bu hadislerin manalarnda da bir birlik olmad n ama sonuta, hadislerin genelinde Hz. sann nzulnden bahsedildi ini belirtir.2 Bu konu ile ilgili Ate , Yeniden slma I adl eserinde daha detayl bilgi vermi , burada Hz. sann tm sinagog ve kiliseleri ykaca ndan bahsedilmesinin Hac suresi 40. ayete ters oldu una de inmi tir.3 Ate , sann inece ine inanmann itikad bir mesele oldu unu, itikadn ise ek zerine kurulmayp, yakn zerine kurulaca n sylemi ve szlerine yle devam etmi tir: Hz. sann g e kp, ahir zamanda dnece ine dair yakn ifade edecek bir haber yoktur. Bu konudaki rivayetlerin hepsi hd haberlerdir. Bu rivayetler mtevatr olmad gibi me hur bile de ildir. Bunlar hadisilere gre sahih hadisin altnda bir derece olan hasen hadis kabul edilmi lerdir. Kesinlik ifade etmeyen bu hadislerle itikad sabit olmaz.4 Bu hadisler genel yap itibar ile zekt verecek kimsenin dahi bulunamayaca ekilde refah seviyesinin ykselece ini bildirmektedir. Ate buradaki anlam manev

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 5253, 408409. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 5354. 3 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 233234; Hacc, 44: Onlar, ba ka de il, srf Rabbimiz Allahtr dedikleri iin haksz yere yurtlarndan karlm kimselerdir. E er Allah, bir ksm insanlar (ktlklerini) di er bir ksm ile def edip nlemeseydi, mutlak surette, ilerinde Allahn ismi bol bol anlan manastrlar, kiliseler, havralar ve mescitler yklr giderdi. Allah kendisine (kendi dinine) yardm edenlere muhakkak surette yardm eder. Hi phesiz Allah, gldr, galiptir. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 54.

172 olarak d nmek gerekti ini hatrlatp, u yorumu yapm tr: Belki Birle mi Milletler rgt gittike glenerek dnya milletleri arasnda tam bir hakem rol oynar, uluslar aras ili kilerde adalet, bar ve huzur sa lanr.1 Bu inanca benzer bir inancn, ilere gre ortadan kaybolan on ikinci imamn ahir zamanda kp adaleti kurma beklentisi oldu unu syleyen Ate , Ehl-i Snnette de bu adaleti Mehdnin gerekle tirece i beklentisinden bahseder. Ate in konu ile ilgili kesin yorumunu ise u cmleler ile ifade edebiliriz: Bizim gkten sann inmesini yahut ortadan kaybolmu imamn kmasn ya da Mehdnin gelmesini beklemeye ihtiyacmz yoktur. Biz ne Mehdyi inkr ederiz, ne de mutlaka gelecektir diye hkm belirtiriz. slm kyamete kadar olan son din olup, bu u urda cann feda eden her Mslman; sadr, mamdr, Mehddir.2 Konu ile ilgili olarak Ate , ilgin ve yerinde olan u soruyu sormu tur: Diyelim ki bugn sa geldi, acaba Ona kim inanr? nsanlar kolay kolay yerle mi inanlarn brakamaz. Mslmanlar da ona inanmazlar. Ate , tarihte Mehd ve Mesih iddiasnda bulunanlarn ba larna gelenleri tefsirinde anlatm tr. Hatta gnmzde Bahailik ve Kadyanilik ile bu konuda mcadele edildi ini bildirmi tir.3 Ayrca Ate , sann inece i rivayetinin Hz. Muhammedin son peygamber olmas inanc ile de eli ece ine de inerek konuyu yle aklar: Peygamber olmu bir zatn tekrar mmet bireyi olarak gelmesi onun peygamberlik rtbesinden a a inmesi demektir ki bu, Allahn evrim yasasna aykrdr. nk evrim geriye gitmez. Allah, kuluna ltfetti i bir rtbeyi onun bir kusuru olmadan geri alamaz. E er Hz. sa peygamber olarak gelirse bu da, Hz. Muhammedden sonra bir peygamber gelmeyece i inancna ters d er.4 Hadisler hakknda kendi gr lerine bu ekilde yer veren Ate , mevzu edilen hadislerin do ru olmas ihtimali durumunda, hadislerin u ekilde tevil edilebilece ini sylemi tir: Bir peygamberin dini ya adka kendisi de manen ya amaktadr. Onun (Hz. sann) ruhunu temsil eden mmeti, bir gn ismen olmasa bile manen Hz. Muhammedin fikriyatn benimseyecek, onlar uygulayacaktr. Szlerinin devamnda Afrikada slmn hzla yayld n belirten Ate , slma engel olan, onun hviyetini de i tirerek, tahrif ederek Avrupaya anlatan misyonerlerin, yeni yeti en tarafsz bilim
1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 406. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 407. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 407. 4 Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, s. 145146; Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I, s. 235.

173 adamlarnn abalaryla, yava yava bu tutumlarndan vazgemek zorunda kaldklar fikrini beyan eder. slmn do ru anlatlmas durumunda da tm dnyaya hkim olacak bir din oldu unu da iddia eder.1 Sonu olarak Ate , sann vefatnn kesin oldu unu, konu ile ilgili ayetleri hd haberlere dayanarak tevil etmek yerine, hadislerin tevilinin daha do ru olaca n savunur. Di er mfessirlerin de bu konu hakknda e itli gr leri mevcuttur.2 Bu mfessirlerden; Taber, bn Kesr, Eb Hayn, Suyt, ifade etmi lerdir.3 sann vefatnn kesinli ini ve nzuln gerekle meyece ini savunan di er mfessirler ise bu rivayetlerin hd haber oldu unu belirtip, itikada ynelik konularda kesinlik ifade eden haberlere itibar edilece ini syleyerek de i ik tevil yollarna gitmi lerdir.4 Bu fikri benimseyen Re id Rza, Muhammed Abduh, Hamdi Yazr, Said Nurs gibi limler ise bu haberleri tevil ederek ahir zamanda sev ruhu temsil eden birilerinin dini - slm ya da Hristiyanlk- canlandraca n sylemi lerdir.5 Ate de bu gr n temsilcilerindendir. Baz mfessirler, bu nzuln gerekle mesi halinde durumun Mslmanlar iin sadece vakti gelmi olan kyamet habercisi olmaktan te anlam ifade etmeyece ini sylemi lerdir.6 Sonu olarak, gerek nzul dnemiyle aramzdaki uzun tarihsel mesafeden gerekse tefsir literatrndeki yorum e itlili inden dolay Kurandaki sa, a da Mslmanlar tarafndan zlmesi neredeyse imknsz gzken bir bilmeceye dn m tr.7 Hristiyan dnyasnda sa beklentisi ise Amerikann ke fi ile g kazanm tr. Koloniler arasnda yaygn din inan a gre Amerika sann ikinci geli yeri olarak seilmi tir. Hatta sann muhte em zafer midini ykmakla tehdit eden Anti- sac
1 2

evkn, Kettn, Ke mr ve

Kevser gibi limler konu ile ilgili haberlerin mtevatir seviyesinde oldu unu aka

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 55. Bkz. nal, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, slmiyat, C. III, Sa. 4, s. 145. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. Sartoprak, slm nanc Asndan Nzul-i sa Meselesi, s. 69-82. 4 Bkz. nal, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, slmiyat, C. III, Sa. 4, s. 144145. 5 Bkz. nal, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, s. 146. 6 Bkz. nal, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, s. 146; Ayrntl bilgi iin Bkz. eltut, Hz. sann G e Ykseltilmesi ve Tekrar Dn , Din Ara trmalar, C. VII, Sa. 21, s. 289306; ztrk, Kssalarn Dili, s. 237243; Hayri Krba o lu, Hz. say Gkten ndiren Hadislerin Tenkidi, slmiyat, C. III, 2000, Sa. 4, s. 147168. 7 ztrk, Kssalarn Dili, s. 244.

174 hareketin Amerikay i galinden korkulmu , bu sebeple sann geli ine kadar Amerika snrlarn ku atacak bir sur yaplmas teklif edilmi tir.1 Bu beklenti kutsal kitaptaki srl ifadelerden dolay Hristiyanlar arasnda da tart mal konulardandr. sann ilk geli i ceseden oldu una gre ikinci geli i de bu ynde olacaktr.2 Baz mezhepler kendi aralarnda bile gr birli i sa layamam tr. Mesela Yehova ahitlerinin bir ksmna gre sa bedenen dnyaya gelecek, sa ahitlerle beraber dnyay Armageddon (son sava ) ba layacak ve sonra, iddia etmektedir.3 3.4.10. Ruhbanlk Be er istekler ve dnya hayatndan el ekmek eklinde tabir edilen ruhbanlk, kilise otoritesiyle belli bir hiyerar i iinde messesele mi , Allah rzasn kazanma amacyla Hristiyanlarca ba latlan bu gelenek zamanla bozulmu tur.4 Ona ncili verdik ve ona uyanlarn kalplerine efkat ve merhamet koyduk. cad ettikleri ruhbanl biz onlara yazmam tk, yalnz Allahn rzasn kazanmak iin kendiliklerinden uyguladlar ama ona gere i gibi de uymadlar. Biz de onlardan iman edenlere dllerini verdik. Fakat onlardan biro u da yoldan km tr.5 Ate ayete Allahn kalplerine efkat ve merhamet verdi i insanlarn, Allahn rzasna ermek iin bahsedilen ibadetlerin yanna bir de ruhbanl eklemelerinden ve daha sonra icad ettikleri bu dete uymadklarndan bahsedildi ini belirtmi tir. Aklamasnn devamnda, cad ettikleri ruhbanl biz onlara yazmam tk, yalnz Allahn rzasn kazanmak iin kendiliklerinden uyguladlar ayetine bn Kesrin tefsirinde iki mana verildi ine de inmi tir. Bu manalardan Said bn Cbeyr ve Katadeye dayanan birinci tefsire gre mana yledir: Onlar bu ruhbanl Allahn rzasna ermek amacyla ortaya kardlar. Biz bunu onlara farz klmadk. kinci tefsire gre, Biz onlarn ortaya kard bu ruhbanl onlara srf Allahn rzasna ermeleri

ynetecektir. Fakat bir grup Yehova ahidi ise, sann ikinci geli inin gerekle ti ini

Bkz. Mircea Eliade, Dinin Anlam ve Sosyal Fonksiyonu, ev. Mehmet Aydn, Konya 2004, s. 93 100. 2 Bkz. branilere, 9: 28; Koloselilere, 3: 2,4; I. Selaniklilere, 2: 19; 4: 15, 17; I. Petrus, 1: 5,7. 3 Bkz. Sartoprak, slm nanc Asndan Nzul-i sa Meselesi, s. 6982. 4 Sinano lu, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, s. 365. 5 Hadid, 27.

175 iin yazdk (farz kldk).1 Ate bu gr leri sadece nakletmi hangisine katld n aklamam tr. Ate , yine bn Kesr tefsirinde anlatlan ve Peygamber Efendimiz ile bn Mesud arasnda geen bir diyaloga de inmi tir. srailo ullarnn 72 frkaya ayrlaca ndan haber veren bu hadise gre, sonra bir ba ka frka kalkt. Bunlarn ne sava maya ne de adaleti yerine getirmeye gleri yoktu. Da lara ekildiler, kendilerini ibadete, ruhbanl a verdiler. te Yce Allahn, cad ettikleri ruhbanl a gelince, biz onu onlarn zerine yazmam tk, szyle and frka budur. Ate , hadisin sahih olmas durumunda Hristiyanlar arasnda blnmelere i aret saylaca n bildirmi tir. Bunun d nda bir aklama yapmam , son olarak Ahmet b. Hanbel ve Eb Yalnn rivayetine gre, Her peygamberin bir ruhbanl vardr. Bu mmetin ruhbanl da Yce Allah yolunda cihaddr2 hadisine tefsirinde yer vermi tir. Ruhbanlk konusunda de inilmesi gereken di er bir ayet de udur: Hahamlarn ve rahiplerini Allahtan ayr Rabler edindiler. Meryem o lu Mesihi de yle. Oysa kendilerine yalnz tek Tanr olan Allaha ibadet etmeleri emredilmi ti. Ondan ba ka Tanr yoktur. O, onlarn ortak ko tuklar eylerden mnezzehtir.3 Bu ayet ruhbanlarca istismar edilen dini otoritelerin Hristiyan toplumu zerindeki etkilerine i aret ederek, Hristiyanlarn say kutsalla trdklar gibi, zamanla rahiplerini de kutsalla trdklarn hatrlatm tr.4 Ayetin aklamasn yapan Ate , Hristiyanlarn iini bir papaza dkerek, onu af iin ara klmasn ele tirmi . Zamanla insann Allah brakarak kendi gibi bir insan Tanr kabul etmesinin yanl l n dile getirerek, bu ayetin de, byle davranan insanlar knad n bildirmi tir.5 Konu ile ilgili olarak Tefsrl-Menardan alnt yapan Ate , Hatemi Tinin o lu Adiyyin Tevbe 31. ayeti okuyan Peygamberimize: Biz onlara tapmayz dedi ini, buna cevaben Peygamberimizin: Onlarn haram yapt n siz haram, helal yapt n da siz helal klmaz m idiniz? te bu onlara tapmaktr diyalogunu aktarm tr. Ate in olaya eyleri helal ve haram kabul etmek de, yorumu ise yledir: Allahn kitabnda olmad halde birtakm akl oyunlaryla, Allahn helal ve haramlar arasna sokulmu bunu yapan din adamlarn tanrla trmaktr. Szlerinin devamnda Ate , baz slm

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 280281. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 282. 3 Tevbe, 31. 4 Bkz. Sinano lu, Hristiyanlk, TDV A., C. XVII, s. 365. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 70.

176 mezheplerinin de e itli oyunlarla dine helal ve haramlar ekleyerek dini daraltt ndan bahsetmi tir. Sonu olarak da, insanlarn din adamlarn tanrla trmasn, onlarda ilah bir g oldu una inanmalarna ba lam tr. Aciz bir insan tanrla trmann, yaratl yasalarna aykr oldu unu, bu sebeple Kurann bu tr putla trmalar reddederek insanlar tevhide davet etti ini aklam tr.1 3.4.11. Ehl-i Kitabn Kadnlar le Evlenme Meselesi Kuran- Kerimde nemli bir akit olan ve te vik edilen evlilik2 konusunun iinde incelenmesi gereken nemli bir ba lk Ehl-i Kitap ile evliliktir. Ate , evlilik ve evlenilebilecek kadnlar konusuna, hem ilgili ayetlerin tefsirinde hem de di er eserlerinde detayl bir ekilde yer vermi tir.3 Konu ile ilgili ilk olarak u ayeti inceleyebiliriz: nanan namuslu hr kadnlar ve sizden nce kendilerine Kitap verilenlerden namuslu hr kadnlar zina etmeksizin, gizli dost tutmakszn, namuslu bir biimde (evlenmek zere) mehirlerini verdi iniz takdirde size helaldir. Kim inanmay kabul etmezse, onun eylemi bo a km tr ve o, ahirette kaybedenlerdendir.4 Ate , bu ayetin Mslmanlarn Kitap Ehli olan namuslu hr kadnlarla mehirlerinin verilmesi durumunda evlenilebilece ini, bu kadnlarla gayr me ru ve gizli bir ili ki kurulamayaca n belirtti ini syledikten sonra ayetin ini sebebi hakknda Tabernin, Katadeden unu nakletti ini bildirmi tir: Yce Allah bu ayette Mslmanlara Kitap Ehlinin kadnlarn helal klnca baz insanlar: Bizim dinimizden olmayan kadnlarla nasl evlenelim? demi bunun zerine Allah ayetin son cmlesini indirmi tir. Fakat Ate ayetin bir btn oldu unu ve ayetin para para indi ini gsteren bu rivayetin gvenilir olmad n sylemi tir.5 Burada nemli bir tart ma konusuna de inen Ate , baz mfessir ve fakihlerin ayette kastedilen Kitap Ehlinin Tevrat ve ncil tahrif olmadan nceki mi, yoksa tm Kitap Ehli mi oldu u konusunda tart tklarn nakletmi tir. Ate , Yce Allahn Kurann indi i zamandaki Kitap Ehlinin kadnlaryla evlenmeyi helal kld n
1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 71. Bkz. Nisa, 3; Nr, 32. 3 Bkz. Ate , Evlenme, Kuran Ansiklopedisi, C. VI, s. 1416; Haram Olan Kadnlar, C. VII, Kuran Ansiklopedisi s. 298314; slmda Kadn Haklar, stanbul 1996, s. 84; Kurana Gre Evlenme ve Bo anma, stanbul ty., s. 30-33; Haram Kavramna a da Yakla mlar, s. 273-301. 4 Mide, 5. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 469.

177 beyan etmi tir. Ayrca, teslise inanan, e itli frkalara ayrlp, kitaplarn tam manasyla uygulamayan Kitap Ehlinin bu zellikleri Kurann birok suresinde bildirilmesine ra men, Yce Allahn bir art ko madan onlara bu izni verdi ini de sylemi tir. Konu ile ilgili olarak, Tefsrl-Kuranil-Hakmden: Kurann indi i devirdeki Kitap Ehli ne ise, mfessir ve fakihlerin bu tart malar ba lattklar zamandaki Kitap Ehli de odur cmlelerini tefsirine alarak kendi gr lerini peki tirmi tir.1 Konu ile ilgili di er bir ayet de udur: Allaha ortak ko an kadnlarla, onlar inanncaya kadar evlenmeyin. (Allaha ortak ko an kadn) ho unuza gitse dahi, inanan bir cariye, ortak ko an bir kadndan iyidir. Ortak ko an erkekler de inanncaya kadar, onlar (kadnlarnzla) evlendirmeyin. (Allaha ortak ko an hr bir erkek) ho unuza gitse dahi, inanan bir kle ortak ko an bir adamdan iyidir2 Ayetin ini sebebi olarak tefsirinde iki rivayete yer veren Ate , ayetin irk ko an kadnlarla evlenmeyi yasaklayarak ve inanan kle ile cariyelerin, m rik olan hr erkek ve kadnlardan daha hayrl olduklarn aklad n bildirmi tir.3 Bu ayet ile ilgili olarak bir ksm ulema, zeyir Allahn o ludur diyen Yahudileri ve Mesih Allahn o ludur diyen Hristiyanlar, m rik kategorisinde de erlendirerek, ayeti bu adan tefsir etmeye al m lardr. Fakat Ate bu iddiaya cevaben nce m ri in tanmn yapm daha sonra Kurann Ehl-i Kitab asla m rik saymad n aklam , bu aklamasna da Bakara 105. ve Mide 82. ayeti rnek gstermi tir.4 Kuran, Ehl-i Kitabn evlenilecek kadnlarn bize bildirdikten sonra g ederek Mslmanlara s nan kadnlarn durumuna da u ayetle aklk getirmi tir: Ey olduklarn inananlar, mmin kadnlar g ederek size geldikleri zaman onlar imtihan edin. Allah onlarn imanlarn daha iyi bilir. E er onlarn gerekten inanm anlarsanz, onlar kfirlere geri dndrmeyin. Ne bu kadnlar onlara helaldir, ne de onlar bunlara helal olurlar. Onlarn, (bu kadnlara) harcadklar (mallar)n onlara verin. cretlerini (mehirlerini) kendilerine verdi imiz takdirde bu kadnlarla evlenmenizde sizin iin bir gnah yoktur. Kfir kadnlarn ismetlerini (nikh ba larn)

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 470. Bakara, 221. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 381. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 381382.

178 tutmayn, (onlar salverin) harcad nz (mal) da isteyin. Onlar da (size katlan kadnlarna) harcadklarn istesinler. Bu size Allahn hkmdr.1 Grld gibi ayet birok hkm bir arada, ak bir ekilde zikrederek, dar-i harpten kap da Mslmanlara s nan kadnlarla -evli dahi olsalar- evlenmenin helal klnd n belirtmi tir. Ate , tefsirinde byle kadnlarn kfir ve m rik kocalaryla ba larnn koptu unu ve iddetini doldurduktan sonra kocalarndan ayrlm olduklarn aklam tr.2 Ayrca ayet, baz Mslmanlarn Mekkede kalan ama iman etmeyen kadnlarnn durumunu bildirmi , mminlerin artk o kadnlarla i leri kalmad na aklk getirmi tir. Ayet, Mslmanlarla evli kadnlarn inkr edip kfir tarafna gemesi ya da kfirlerin Mslman tarafna geen kadnlarndan mehirlerini geri isteyebileceklerini de belirtmi tir. Ayetin devamnda m rik kadnlarla evlenmek ve daha nce nikh altnda bulunanlarla da akdi srdrmek yasaklanm tr.3 Bu aklamalara Ate in herhangi bir yorumu ya da eklemesi olmam tr. Ayette bahsedilen, kadnlarn imtihan edilmesi konusu ise Ate tarafndan yle aklanm tr: mtihan, yemin ettirmek sureti ile kadnn Mslman olup olmad nn snanmasdr. bn-i Abbastan gelen rivayetlere gre, Peygamberimiz (s.a.v.) kadnlara nce kelime-i ahadeti syletmi , daha sonra bir erke e k olmakszn ya da dnya menfaati iin de il srf Allah ve elisinin rzas iin geldiklerine dair Allah adna yemin ettirmi tir. Ate , bu imtihann d nda, yrekten inanmann yalnz Allah tarafndan bilinece i ile aklamasn noktalam tr.4 Tm bu ayetlere bakld nda, Kuranda Ehl-i Kitap kadnlar ile -belli artlar dhilinde- evlenilmesine izin verildi i halde, Kitap Ehli erkeklere kz verme konusunda bir aklamann olmad n grrz. Ate bu konuyu u ekilde aklam tr: Allahn elisi devrinden beri Mslman kadnlarn, ba ka din mensuplaryla evlenemeyecekleri konusunda oy birli i vardr. Ba ka trl de olamaz, nk slm tamdr. Tahrifata u ram di er dinler eksiktir. Eksiklikten tama geilir, ama tamdan eksi e geilmez. Erkek ailenin reisidir. Nesil erke e ba lanr. Hristiyan biriyle evlenen bir Mslmandan do acak ocuk Hristiyan olur.5
1 2

Mmtehine, 10. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 387. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 387388. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 389. 5 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 473; Ayrntl bilgi iin bkz. Cafer Sadk Yaran, slm ve teki Dinlerin Do ruluk Kurtarclk ve Birarada Ya ama Sorunu, stanbul 2001, s. 261263.

179 Son olarak Ate ksa bir aklamadan sonra, Mslman kadnn, gayr mslim erkekle evlenmesinin mmetin erefine aykr oldu u iin, slm eriatnda bu tr evlili in haram ve batl oldu unu da szlerine eklemi tir.1 3.4.12. Ehl-i Kitabn Yiyeceklerinin Yenilmesi Meselesi Ehl-i Kitap ile ayn ortam payla an Peygamberimiz ve ashabna, Kuran- Kerimde Ehl-i Kitabn yiyeceklerinin helal olup olmad bildirilmi tir. Bugn size iyi ve temiz eyler helal klnd. Kendilerine Kitap verilenlerin yeme i size helal, sizin yeme iniz de onlara helaldir2 Ate , ayetin Kitap Ehlinin yiyeceklerinin Mslmanlara helal oldu unu bildirdi ini, sadece domuz eti, aktlm kan ve arap gibi yiyeceklerin bunlar d nda tutuldu unu belirtmi tir. Ate , Kitap Ehli olmayanlarn kestiklerinin Mslmanlara helal olmad n, fakat kesilen etler d nda pi irilen yemeklerin haram oldu una dair bir aklama da yaplmad n bildirmi tir. Kesilen etin haram olmas da hayvanlarn Allahtan ba kas adna kesilmi olmasndan dolaydr, demi tir.3 Zaten Kuran, Enm 145, Nahl 115, Bakara 173 ve Mide 3. ayetlerde yenilmemesi gerekenleri bildirmi tir. Ayrca bu ayetler zaruret halinde haramlardan yenilebilece i hkmn de iermektedir. Allah (size) sadece, l hayvan, kan, domuz etini ve Allahtan ba kas adna kesilen hayvan haram kld. Ancak kim mecbur kalrsa (ba kalarnn haklarna) saldrmakszn, snr da a madan (bunlardan) yiyebilir.4 Le , domuz eti, Allahtan ba kas adna bo azlanan, bo ulmu (tahta veya ta la) vurularak ldrlm , yukardan d m , boynuzlanm ve canavar paralayarak lm olan hayvanlar henz canlar kmadan kestikleriniz hari- dikili ta lar (putlar) adna bo azlanan hayvanlar size haram klnd5 Ate , ayeti uzun ve detayl bir ekilde ele alm tr. Ayette geen meytenin yani kesilmeden ya da avlanmadan ldrlm hayvanlarn, kann ve domuz etinin niin yasaklanm olduklarn, zararlarna de inerek aklam tr. Ayrca Kitab- Mukaddesin

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 473. Mide, 5. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 471; Ayrntl bilgi iin bkz. Yaran, slm ve teki, s. 258-263. 4 Nahl, 115. 5 Mide, 3.

180 birok yerinde de alkoll iki imenin ve domuz eti yemenin haram klnd n ama bu yasa n sonradan kaldrld n cmlelerine eklemi tir.1 Allahtan ba kas adna bo azlananlar konusunu aklarken ise, Hristiyanlarn sann adn anarak kestikleri yenilir mi yenilmez mi? sorusuna, Bu mesele ihtilaf konusu olmu tur eklinde bir aklama yapm tr. Ebu Hanife, Malik ve afinin de iinde bulundu u bir grubun, sann ad anlarak kesilenlerin, Allahtan ba kas adna kesilenler grubuna girece ini savunduklarn ama bir ba ka grubun da bu ekilde kesilen hayvann haram olmad n bildirdiklerini aktaran Ate , htilaf nereden km tr? sorusuna yle bir aklama getirmi tir:2 Mide 5. ayette Kendilerine Kitap verilenlerin yeme i size helal, sizin yeme iniz de onlara helaldir denilmektedir. Bu ayet, Bakara 173. ayeti tahsis etmekte oldu u gibi, o ayet de bunu tahsis etmektedir. O zaman mana, Allahtan ba kasnn ad anlmadka Kitap Ehlinin yeme i size helaldir eklinde olabilece i gibi, Allahtan ba kasnn ad anlarak kesilenler haramdr, ancak Kitap Ehlinin kestikleri hari eklinde de olabilir. te birinci gr te olanlar, Hristiyanlarn, sann adn anarak kestikleri hayvanlar haram saym lar; ikinci gr te olanlar da, sann ad anlarak kesilmi olsa da Kitap sahiplerinin kestiklerini helal saym lardr. Ate , burada ikinci gr tercihe ayan bulmu , nk ayetin Araplarn putlar adna kestiklerini yasaklad n, Kitap Ehli ile ilgili olmad n belirtmi tir.3 Ehl-i Kitabn kestiklerinin yenmesi meselesine bu tart ma ile de inen Ate , konu ile ilgili olarak, Enm 118-121. ayetleri de ayn bilgiler do rultusunda yorumlam tr.4 Kesilirken zerine Allahn ad anlmayan (hayvan)lardan yemeyiniz! nk o(nu yemek) yoldan kmadr5 Ate , Allah ad anlmadan kesilen yemek fsktr, yani Allaha isyandr, diyerek herhalde M rikler, iman zayf baz Mslmanlara telkinlerde bulunarak, bu yasa i netmek istemi lerdir aklamasn yapm tr.6 Grld gibi ayetler Kitap Ehlinin kestiklerinin yenilmesi konusunu uzunca ele almam , Ate de ayetleri bu do rultuda yorumlayarak, Ehl-i Kitabn kestiklerinin yenilmesi konusundan ziyade Haram Olan Etler ba l altnda yasaklanan etlerin
1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a Bkz. Ate , Yce Kurann a 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a 5 Enm, 121. 6 Bkz. Ate , Yce Kurann a

da da da da

Tefsiri, C. II, s. 458. Tefsiri, C. I, s. 283. Tefsiri, C. I, s. 283. Tefsiri, C. III, s. 227230.

da Tefsiri, C. III, s. 230.

181 zelliklerini ve niye yasak edildiklerine daha fazla de inmi tir. Ayrca daha nceki konularmzda de inmi oldu umuz, srailo ullarna haram edilen etleri de bu ba lk altnda incelemi tir.1 3.4.13. lah Kitaplar ve Do unun Kutsal Kitaplarnda Hz. Muhammedin Mjdelenmesi Zamanla tahrife u rayan kutsal kitaplarda, Peygamberimizin ismine ve son peygamber olaca na dair deliller mevcuttur. Kuran ise Hz. Muhammedin gelece ini di er peygamberlere bildirmi tir.2 Ate bu konuya tefsirinde, Arf 157 ve Saff 6. ayetlerin aklamasnda de inmi tir. Daha derli toplu bir aklama ise slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar adl eserinde mevcuttur. Hz. Muhammedin srailo ullarna mjdelenmesine Kuran, Bakara 133. ayette de inmi tir.3 Tevratta bu mjde yle yer alr: Allahn Rab, senin iin aranzdan, karde lerinizden benim gibi bir peygamber karacaktr, onu dinleyeceksin4 Tevratn bu pasajnda, Hz. Musann srailo ullarna kendi aralarndan ve karde leri arasndan kendisi gibi bir peygamber gelece inin mjdelenmesinden bahsedildi ini syleyen Ate , aklamann devamnda, Hz. Musadan sonra gelen Hz. sann yeni bir din getirmeyip sadece Hz. Musann dinini dzeltmeye al t n belirtmi ve Hz. Musaya denk olarak bahsedilen peygamberin srailo ullarnn kendi aralarndan de il, karde leri arasndan kaca ndan bahsetmi tir. srailo ullarnn karde leri de, smail soyundan gelen Kurey kabilesi oldu una gre bu peygamber Hz. Muhammeddir diyerek, pasajn aka Hz. Muhammedi mjdeledi ini bildirmi tir.5 Di er bir ayette Hz. Muhammedin ncilde de mjdelendi inden bahsedilir: Meryemo lu sa da: Ey srailo ullar, ben size Allahn elisiyim, benden nce gelen Tevrat do rulayc ve benden sonra gelecek, Ahmed adnda bir eliyi mjdeleyici

Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Haram Olan Etler, Kuran Ansiklopedisi, C. VII, s. 326340; Allahtan Ba kas Adna Kesilen Havyan, Kuran Ansiklopedisi, C. II, s. 485488; Sleyman Ate , Haram Kavramna a da Yakla mlar, stanbul 2005, s. 223240. 2 Bkz. l-i mrn, 89. 3 Bkz. Bakara, 133; (Yakub) o ullarna benden sonra kime kulluk edeceksiniz demi ti. Onlar: Senin ve atalarn brahim, smail ve shakn ilah olan tek Allaha kulluk edece iz, biz ancak ona teslim olmu uzdur, dediler. 4 Tesniye, 18: 1518. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 242243; C. III, s. 398400.

182 olarak (geldim) demi ti. Fakat ( sann mjdeledi i eli) onlara apak deliller getirince, Bu apak bir bydr dediler.1 Ate , ayette geen Felemma caehumdaki zamiri, baz kimselerin saya, bazlarnn da onun mjdeledi i peygamber Ahmede gtrdklerini belirtir. Ate de, zamirin Hz. Ahmede gitti inden bahseder ve aklamasna yle devam eder: Zaten Hz. sann srailo ullar ile konu up, onlara Ahmedi mjdeledikten sonra sa gelince demesi uygun de ildir. nk sa gelmi tir. Onun gelmesi beklenmemektedir. Gelmesi beklenen Ahmettir.2 ncillerde geen Ahmed adnn muhakkak o zamanki ncillerde var oldu unu bildiren Ate , aksi halde o dnemdeki Hristiyanlarn bu ayeti duyunca reddetmesi gerekti ini ama byle bir durumun olmad n da belirtir.3 Barnaba ncilinde Ahmed ad yerine, vlen, yksek ahlak sahibi anlamnda Faraklit kelimesi kullanlm tr.4 Faraklit efaati olarak da tercme edilmi tir ki, bu da Resulullahn bir sfatdr. Baz Hristiyanlara gre de hakk batldan ayran demektir ve bunun asl da Faruk olup, lt tahkik ve tekid ifade eder. Bu suretle Faraklit (Furkan sahibi) olur, bu sfat da Resulullahn isimlerinden biridir. Gnmz ncillerinde Faraklit yerine Arapa tercmelerde Muazz, Trkelerde teselli edici ifadeleri kullanlm tr.5 Ate in nemle zerinde durdu u bir nokta, Hz. Peygamberin adnn Ahmed olmad , onun bu ad ile a rlmad hususudur. Bu ad Ate e gre, muhtemelen Hz. Muhammedin sfat olup, ona kendi dneminden sonra verilmi tir.6 Gelece i mjdelenen peygamber ile ilgili pasajlar bugnk ncillerde de u ekilde mevcuttur: E er beni seviyorsanz, emirlerimi tutarsnz. Ben de babaya yalvaraca m ve size ba ka bir tesellici, hakikat Ruhunu verecek7, Artk sizinle ok ey konu mayaca m, nk bu dnyann reisi geliyor ve ben de onun hibir eyi

1 2

Saff, 6. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 414. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 416. 4 Faraklit kelimesinin Yuhannada kullanl ve etimolojik tahlili konusu iin bkz. Osman Gner, Resulullahn Ehl-i Kitapla Mnasebetleri, s. 151156; Mehmet Paac, Kuran Kerim I nda Vahiy Gelene ine-Kitab- Mukaddes Ba lamnda- Bir Bak , slm Ara trmalar, C. V, Sa. 3, s. 186188. 5 Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 341342. 6 Ate , sa , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 240. 7 Yuhanna, 14: 1617.

183 yoktur1, Benim gitmem sizin iin hayrldr, nk gitmezsem Tesellici size gelmez, fakat gidersem, onu size gnderirim.2 Apokrif saylan Barnaba ncilinde de Hz. Muhammedin gelece i mjdelenmi tir.3 Fakat bu ncilde Muhammed ad kullanlm tr. Ate , byk ihtimalle Mslman olan Arap asll birisinin ustalkla Muhammed ismini Barnaba nciline soktu unu brahim Mteferrikann Risale-i slmiyye adl eserinden nakletmi tir.4 Konu ile ilgili olarak, Mslman olan bir rahibin gr lerine de tefsirinde yer vermi tir. Konumuzu toparlayacak olursak Ate , Tevrat ve ncilde son peygamberin vasflarndan st kapal ekilde bahsedildi ini ve Hz. sann hak dini tamamlayp, glendirecek bir eliyi mjdeledi ini bildirmi tir. Ate , Bu szler gerekten Hz. sann szleri ise, bunlarn, ahir zaman peygamberine i aret oldu unu sylemek biraz kendi kafamzda bulunan ncel d nceleri okumak gibi olmaktadr. nk bu szlerde sa kendi evresine ve akirtlere hitap ederek, kendi gidi i ile Tesellicinin gelip, misyonunu tamamlayaca n sylemektedir. Bu Tesellicinin hemen sann ardndan onun ya ad toplum iine gelece i anla lr. Hz. sann kast asrlar sonra gelecek bir peygamber de ildir. nk o, peygamber size gelecek demi tir. Ayrca bahsedilen Tesellici asrlar sonra gelecek olsayd, Hz. sann hitap etti i toplumu gremezdi demi tir.5 Ate , Yahudi ve Hristiyanlara, Hz. Muhammedin vasflarnn Kuranda bildirildi ini sylemi tir.6 Daha sonra, Kitap Ehlinden baz kimselerin, Kurann Allah katndan gnderildi ine inandklarn ve bundan sevin duyduklarn belirten ayetlerin varl ndan da bahsederek cmlelerini noktalam tr.7 Konumuz Ehl-i Kitap olmasna ra men, Ate in Do unun Kutsal Kitaplarnda Muhammede aretler ba l altnda verdi i bilgilere de de inmek istiyoruz. Ate , bu bilgileri 1962 ylnda Ankara lahiyat Fakltesinde, hocas Muhammed Hamidullahn dersinde ald notlardan aktard n sylemi tir.
1 2

Yuhanna, 15: 26. Yuhanna, 16: 7; ayrca bkz. 14: 15, 2526, 2931; 16: 414. 3 Bkz. Barnabas ncili, ngilizceden ev. Mehmet Yldz, nsz ve Notlar, Ali nal, ty. s. 196, Fakat senin dinin d meyecek. Muhammed, onun kutlu addr. s. 296, Havariler kar lk verdiler: Ey muallim szn etti iniz, bu dnyaya gelecek ki i kim olacak? sa kalp co kusuyla cevap verdi: O, Allahn elisi Muhammeddir. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 415416. 5 Ate , sa , Kuran Ansiklopedisi, C. X, s. 239240 6 Bkz. Arf, 157. 7 Bkz. Kasas, 5253; sr, 107108; Enm, 114; Ahkaf, 10; Rad, 36; l-i mrn, 159; Nisa, 162; Mide, 8384.

184 Bu notlara gre, Zerd tn kitab Zend-Avestada, vglere lyk ve herkes iin rahmet isminde bir put krc gelecek denmektedir. Burada vlm , Hz. Muhammedin ismine, herkes iin rahmet sfat da Rahmeten lil lemn olu una delalettir. Ayrca Brahmanizmin kutsal kitaplarndan mte ekkil klliyatnn ad Purana yani Eski Yazlardr. Kuran uara 196. ayette, O zuburul evvelinde (Eski Yazlarda) vardr denilmi tir. Yani Kuran Puranaya i aret eder. Puranaya gre Allah yeryzne on defa inecektir. Sonuncusunda sava olarak zuhur edecek, babas: Allahn kulu (Abdullah); annesi, Gvene layk (mine) olacaktr. Vedalarda ise bu sava , kumlar diyarnda do acak (yani Mekke), vatann terk edip kuzeye iltica edecek (hicret), bu zat deve sahibi hikmetli bir ki i olup, yapaca iki byk sava n birinde, 300 sava (Bedir Sava ), di erinde 10 bin sava s olacaktr (Mekkenin Fethi). Ayrca g e de en arabas olaca ndan, yani Miratan da bahsedilmi tir.1 Grld gibi, di er dinler de bir kurtarc beklentisi iindedir ve bahsedilen bu kurtarcnn zellikleri Hz. Peygambere uymaktadr. 3.4.14. Ehl-i Kitab Dost ve Veli Edinmeme Kuran, Mslmanlarn Ehl-i Kitapla olan ili kilerine net aklamalar getirmese de, do rudan ya da dolayl olarak Ehl-i Kitab dost ve srda edinmeyi yasaklam tr. Ey inananlar! Yahudileri ve Hristiyanlar dost edinmeyin! Onlar birbirlerinin dostudurlar. Sizden kim onlar dost tutarsa, o onlardandr...2 Ehl-i Kitab dost edinmeyi yasaklayan bu ayeti Ate detaylca be sayfada aklam tr. Ayetin ini sebebi olan birok rivayeti e itli tefsir kaynaklarndan alntlarla aktarm ve kendi gr leri ile de konuyu zenginle tirmi tir. Ate e gre, bu ayet Yahudilerin bir kitle olarak Medinede bulunduklar srada inmi tir. Ayet Mslmanlara kar sava an Yahudi ve Hristiyanlar dost ve veli edinmemeyi emretse de, Mslmanlarla sava mayan gayri mslim ve m riklerle ittifaka bir engel getirmemi tir. nk Peygamberimiz Medineye gelen Yahudilerle ittifak yapm tr. Ate , Mslman bir toplumun gayri mslimlerle dost olmasnn bir sakncas olmad nn ama bu dostlu un ba ka Mslmanlara zarar vermesi durumunda haram saylaca na da de inmi tir. Mesela Peygamberimiz, Medine Yahudileriyle d ardan gelecek bir saldrya kar ortak savunma ittifak yapm , bunun da
1 2

Bkz. Ate , slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, s. 351352. Mide, 51.

185 Mmtehine 8. ve 9. ayetlerde belirtildi ini sylemi tir. Ate nemine de inmi tir.1 Bu konuda incelenmesi gereken di er bir ayet de udur: nsanlar ierisinde, inananlara en yaman d man olarak Yahudileri ve (Allaha) ortak ko anlar bulursun. nsanlarn sevgice en yaknlar da Biz Hristiyanz diyenleri bulursun. nk onlarn ilerinde ke i ler ve rahipler vardr ve onlar byklk taslamazlar.2 Ate , ayetin Yahudi ve m riklerin slmn azl d manlar oldu unu bildirdi ini sylemi tir. M rikler slmn ba langcndan Huneyn Sava na kadar Mslmanlara d manlk etmi lerdir. Yahudiler ise, dnya menfaatleri, siyasal ve ekonomik g kayb sebebiyle m rikleri Mslmanlara kar k krtm , yaptklar ittifak bozmu , m rik ve mnafklarla bir olup slma zarar vermeye al m lardr. Hristiyanlarn durumu ise biraz farkldr. Onlar, Hz. sann telkinleri ile dnyaya fazla nem vermemi tir. Ate in aklamalarna gre, baz ke i ve rahiplerin telkinleri ile de Hristiyanlar Mslmanlara dosta davranm tr. lerinden gelen heyetler Peygamberimiz ile gr p, Kuran dinlemi , bunlardan bazlar dinlerinde kalm , bazlar da Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul etmi tir. Bu grup Necran Hristiyanlardr. Hz. Muhammed Hristiyanlarn, kendi mescidinde, Hristiyan usulne gre ibadet etmelerine de msaade etmi tir.3 Kuran, Hristiyan ve Yahudilerden d man olanlar akladktan sonra, Kuran dinleyip, a layan gere i gren Kitap Ehlinden de bahsetmi tir: Eliye indirilen (Kuran) dinledikleri zaman, tandklar gereklerden dolay gzlerinin ya la dolup ta t n grrsn. Derler ki: Rabbimiz, inandk, bizi ahitlerle beraber yaz!... Bu szlerden dolay Allah onlara, altlarndan rmaklar akan, ebed kalacaklar cennetler verdi...4 Ate , ayette bahsedilen gurubun bn Kesrin tefsirine gre Habe istan Hristiyanlar oldu unu aktarm tr. Ate bu grubun am tarafndan gelen Hristiyanlar da olabilece ini savunmu , gereke olarak da Kuran dinleyip, anladklarna gre bu bu ayetlerde gayri

mslimlerle ittifakn men edildi i konusundan ziyade, slmn bar dini olmasnn

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 1314. Mide, 82. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 46-47. 4 Mide, 83-86.

186 grubun Sryn rm gibi Arap soyundan bir Hristiyan heyeti olma ihtimaline i aret etmi tir.1 Mminler, inananlar brakp kfirleri dost edinmesin. Kim byle yaparsa Allah ile bir dostlu u kalmaz. Ancak onlardan (gelebilecek tehlikeden ) korunmanz, ba ka ( erlerinden korunmak iin dost gzkebilirsiniz). Allah, sizi kendisin(in emirlerine kar gelmek)den sakndrr. (Sakn hkmlerine aykr davranarak, d manlarn dost tutarak Onun gazabna u ramayn: nk ) dn Onadr.2 Bu ayet kfirleri dost edinmeyi yasaklam tr ama ayet Yahudileri de iine almas sebebiyle konumuzla ilgilidir. Ate , ayetin indirili dayanarak drt ba lk altnda ele alm tr: 1- Birinci rivayete gre baz Mslmanlar Yahudiler ile dostluklarnda samimilerdi. Di er Mslmanlarca uyarlsalar da onlar dikkate almadlar. 2- Ayet Abdullah ibn Ubeyye ve adamlar hakknda inmi tir. Mslmanlarn srlarn Yahudilere ta yan bu kimseler Yahudilerin zafer kazanmasn istiyorlard. 3- Ubde ibn es-Smitin Yahudiler arasnda dostlar bulunmaktayd. Hendek Sava nda Ubde, Ya Resulallah, Yahudiler iinde be yz adamn var, onlarn da benimle beraber d mana kar sava malarn istiyorum demesiyle ayet inmi tir. 4- Son olarak, ashabndan Htib ibn Eb Beltea, Mekke fethinin hazrlklarn Kurey e bildirmeye te ebbs edince bu ayetler inmi tir.3 Ate 4. rivayetin ayetin siyakna uymayaca n nk bu rivayetin Mmtehine 1. ayet sebebiyle anlatld n sylemi tir. Ayetin ini sebebini Ate , Yahudilerin de zaman zaman katld Necran Hristiyanlar ile Hz. Peygamber arasnda geen uzun mnaka alar olarak aklam tr. Yce Allah bu ayetle Ehl-i Kitap olan Yahudilerin kfrlerini ve peygamberlere saldrlarn aklam ve Mslmanlarn byle toplumlara sr vermeyip, ihtiyatl davranmalarn istemi tir. Ayrca ayetin Mslman olan ve olmayan toplumlarla ili kiler konusuna iki prensip getirdi ini bildiren Ate , bunu yle aklam tr: 1- Mslman olmayanlarla ili kilerde ihtiyatl olup sadece Mslmanlar gerek dost bilmek, sebeplerini Kurtubye

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 47. l-i mrn, 28. 3 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 33.

187 2artlara gre, gerekirse erlerinden korunmak iin onlarla iyi geinmek ama

onlar ba tac etmemek.1 Konu ile ilgili olarak Tevbe 23., Mcadele 22. ve Mmtehine 1. ayetleri de gz nnde bulundurmalyz, diyen Ate , ayet meallerini bu konuyu aklarken zikretmi tir. Ayrca Nis 138-139., 144. ve Mide 51. ayetin de mnafk ve kfirlerle dostlu u yasaklad n belirten Ate , bu ayetlerin Mslmanlarn o zamanki stratejik durumlaryla yakndan ilgisinin oldu unu belirtmi tir.2 ttifaklar kar lkl menfaatlere dayanr diyen Ate , anla ma yapp iyi geinmek ba ka ey, dost tutmak ba ka ey demi ve bu cmlesine Mmtehine 8. ayette geen, Ancak onlardan korunmanz ba ka ayeti ile aklk getirmi tir. Bu ayetten takiyye hkm karld ndan bahseden Ate , baz mfessirlere gre zayf olduklar baz lke ve zamanlarda Mslmanlarn kfirlere kar ya da Mslmanlara kar takiyye uygulayabilece ine hkmedenler oldu undan bahsetmektedir. Taber ve Hazin ise, kfirleri kendilerine dost edinme hususunda takiyye olmayaca n belirtmi tir.3 Ate , ayetin kfirlerin davran larn kastetti ini, bu sebeple buradan Mslmanlarn birbirlerine kar takiyye ile hareket edecekleri anlam karmann uzak bir tevil oldu u yorumunu yapm tr.4 Ey inananlar! Kendinizden ba kasn kendinize dost edinmeyin, onlar sizi bozmaktan geri durmazlar. Size sknt verecek eyleri isterler. Onlarn a zlarndan fke ta maktadr. G slerinde gizledikleri kin ise daha byktr. D nrseniz, size ayetleri akladk. te siz yle kimselersiniz ki, onlar seversiniz, hlbuki onlar sizi sevmezler. Kitabn hepsine inanrsnz. Onlar sizinle kar la tklar zaman inandk derler, ama kendi ba larna kaldklarnda size kar fkeden parmak ularn srrlar...5 Baz mfessirler bu ayetlerin mnafklar kastetti ini sylese de, Ate e gre ayette candan dost tutulmas yasaklanan grup Yahudilerdir. Samimi olmayanlarn dostlu unun zellikle asker adan sakncal oldu unu, Mslmanlarn dostunun ancak Mslmanlar olmas gerekti ini Nis 144. ve Mide 51. ayetlere gre belirten Ate , Mslman olmayan, zeki bir genci katiplik iin Hz. mere nerenler oldu unu ama

1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 3233. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 34. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 3536. 4 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 36. 5 l-i mrn, 118119.

188 Hz. merin Mslmanlardan ba kasn kendime dost mu edineyim? dedi ini bn Kesrden aktarm tr.1 Ate , ilim ve sanat konusunda ise herkesten faydalanlmas gerekti ini cmlelerine ekleyerek, Peygamberimizin, hikmeti, mminin yiti i sayp nerede bulunursa alnmasn emretti ini de belirtmi tir.2 Mmtehine suresinde de belirtildi i gibi, Allah sizinle din u runda sava mayana ve sizi yurtlarnzdan karmayanlara iyilik yapmanz ve onlara adil davranmanz yasaklamaz. nk Allah adaletli olan sever. Allah yalnz sizinle din u runda sava anlar, sizi yurtlarnzdan karanlar ve karlmanz iin onlara yardm edenleri dost edinmenizi yasaklar. Kim onlarla dost olursa i te zalimler onlardr.3 Ayetten de anla laca zere Mslmanlar kimseye durduk yere d man olmamaldr. Ayrca Bakara 190, 256 ve Mmtehine 8-9. ayetler ile Mslmanlarn kendilerine saldrmayanlara saldrmalar yasaklanm tr. Ate , bu bilgilerden sonra ayetlere gre Mslman olmayan toplumlarn drt grupta incelenebilece ini belirtmi tir. Bunlar: 1- Mslmanlara saldran veya vaktiyle saldrp ktlk etmi , yaptklarn telafi etmedikleri gibi hala da saldrya devam eden veya frsat kollayan d manlar, 2- Mslmanlarn mttefiki olan gayri mslimler, 3- Tarafsz olan gayri mslimler, 4- Sava sonucu cizye kar l nda Mslmanlarn egemenli ine tabi olan gayri mslimler. Ate , bu drt gruptan sadece birinci gruba saldrlabilece ini, nk bunun adaletin gere i ve nefsi savunmann prensibi olup, gasp edilen haklarn geri alnmas gerekti ini sylemi tir. Di er rnek gstermi tir.5 Bu konuda de inilmesi gereken bir mevzu da Ate in bildirdi ine gre baz mfessirlerin Mmtehine 8. ayetin Tevbe 5. ayet ile neshedildi ini sylemesidir. Haram aylar knca (Allaha) ortak ko anlar nerede bulursanz ldrn, onlar yakalayn, hapsedin ve her gzetleme yerinde oturup onlar bekleyin. E er tevbe
1 2

artlar ta yan gruplara saldrmann zulm oldu u

gerekesi ile yasakland n belirten Ate , Allah zalimleri sevmez4 ayetini konuya

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 100. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. II, s. 101. 3 Mmtehine, 89. 4 l-i mrn, 140. 5 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 385; Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Dostluk Karde lik, Kuran Ansiklopedisi, C. V, s. 274295.

189 ederler, namaz klarlar, zekat verirlerse yollarn serbest brakn. nk Allah ba layan, esirgeyendir.1 Ate , Taberye gre bu gr n bir anlam olmad n ve Tevbe suresinin, bu ayetin Mslmanlara saldran m rikler hakknda oldu unu, Mmtehine 8. ayetin ise tarafszlar hakknda oldu unu aktarm tr. Yani aklamaya gre Ate , Tabernin ayet mensuhtur demenin bir anlam yoktur szlerine tefsirinde yer vermi tir.2 Sonu olarak diyebiliriz ki, yasaklama getiren ayetler, Ehl-i Kitab istenmeyen grup ilan etmemi , sadece onlarla kurulacak asker ve siyas ili kilerde ihtiyatl davranlmas konusunu akl a kavu turmu tur. Konu ile ilgili birok hadis de mevcuttur.3 3.4.15. Hristiyanl n Di er Dinlere Bak Hristiyanlar, sann Feris gelene ine gre yeti mi bir Yahudi olmasndan dolay Yahudili e birinci derecede nem vermektedirler. Ayrca Hristiyanlk, Yahudili in iptal edilip seilmi li in Kiliseye geti ini iddia etmesine ra men, Yahudi kutsal metinlerini kendi kutsal metinleri olarak benimsemektedir. Bu bilgiler do rultusunda Hristiyanl n Yahudili e bak n at ma ve uzla ma dnemi olarak iki ba lk altnda inceleyebiliriz.4 at ma dnemine ok ksa de inecek olursak, ilk dnem Yahudilerinin, sa retilerine gsterdi i sert tutum, Kilisenin Yahudilere bak n olumsuz etkilemi tir. Kilise bu dnemde Haa gerilenin Nasral sa oldu una, seilmi li in Yahudilerin gnahlar sebebiyle Kiliseye geti ine karar vermi tir. Ayrca germelerinden dolay Tanrnn cezasna maruz kalan neshedildi ini benimsemi lerdir.5 Uzla ma dneminde ise, Hristiyanlarn Yahudilere II. Dnya Sava nn sonuna kadar sren baskc tutumu ve srail Devletinin kurulmasn nleme abalar gze arpmaktadr. Fakat buna ra men 1948de kurulan srail Devleti, Kilisenin kendi tutumlarn yeniden gzden geirmesine sebep olmu tur. 1965te hazrlanan
1 2

say Haa eriatnn

srailo ullarnn Kutsal

Mabedlerinin ykld n ve son olarak Pavlusun tasarrufuyla Yahudi

Tevbe, 5. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IX, s. 385386. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. Mirza Tokpnar, Hadislere Gre Yahudi ve Hristiyanlara Uymak, stanbul 2003. 4 Bkz. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 125. 5 Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 126129.

190 Hristiyanlkla ilgili ilk resm dokman olan Nostra Aetatede di er din mensuplarndan Yahudilerin durumuna detaylca yer verilmi tir. Bu dokmanda Kilisenin Yahudilerle olan tarih ba ve ortak mirasndan sz edilmi , Pavlusun mektuplarna atfta bulunularak Yahudilerin ncilleri kabul etmeseler de Tanrnn sevgili kullar olduklar hatrlatlm tr. Yuhanna ncilinde bulunan ve Yahudileri sa katili olmalar sebebiyle lanetleyen pasajlarn da sadece o dnemdeki Yahudileri kapsad savunularak ifade yumu atlm tr.1 Hristiyanlkla slm arasnda tarihsel bir ba n bulunmamas sebebiyle Hristiyanlarn slma bak olduka farkldr. Bu iki din arasnda Seilmi lik miras, Mesihlik ve Tanr Katilli i gibi problemler ya anmam tr. Hristiyanlarla Mslmanlar aras ilk diyalog, Hz. Muhammedin Necranl Hristiyanlarla yapm oldu u gr medir. lk ciddi at ma ise, Mslmanlarn Hristiyan topraklarna girmeleri ile ba lam tr. Hristiyanlar Mslmanl ilk zamanlarda Hristiyanl a ait heretik bir mezhep sayarak pek ciddiye almam lar, ama kar larnda farkl bir inan sistemi grnce bu hatalarn anlayarak hemen savunmaya gemi lerdir. Fakat bu savunma ilm anlamdan ziyade, slma irkin saldrlar eklinde olmu tur. slm inan bile bile arptlm , slm kl dini olarak takdim edilmi , zellikle Hz. Muhammedin ki ili ine ve zel ya amna iftiralarda bulunulmu tur.2 Bu esnada heretik bir akm saylan slm, Hristiyanlardan intikam almak iin sann can d man olan eytan tarafndan Hz. Muhammede kurdurulmu sahte bir din olarak da yorumlanm tr.3 Mslman inan ve ibadetlerinden ilk defa II. Vatikan Konsilinde bahsedilmi tir. 1964te kabul edilen Luman Gentiumda Mslmanlar iin yle denilmi tir: Kurtulu plan, Yaratcy kabul edenleri de kapsar. Bunlarn ba nda Mslmanlar gelir. Onlar, brahimin imann payla rlar. Bizimle birlikte tek ve ba layc, hkm gnnde insanlar yarglayacak olan Tanrya ibadet ederler. Bu ifade 1965te Nostra Aetatede daha da geni letilerek, Mslmanlarn tek Tanrya ibadet etmeleri, sa ve annesine sayg gsterip, onlar anmalar vgye layk

1 2

Bkz. Yuhanna, 19: 6; Romallar, 11: 2829. Bkz. Montgomery Watt, Gnmzde slm ve Hristiyanlk, ev. Turan Ko, stanbul 2002, s. 2022; Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 147149. 3 El-Fadl elek, Ba lamayan Diyalog, ev. Kadir Albayrak, .. .F.D. Sa. 1, Adana 2001, s. 279280.

191 bulunmu tur. Fakat bunlarn eksik taraf slmn brahim bir din oldu unun kabul edilmemesidir.1 Lumen Gentiuma gre, Kurtulu plan, Yaratcy kabul edenleri de kapsar ifadesi, Mslmanlar kurtulu planna dhil etse de, bu onlarn kendi slm inanlar iinde kalarak kurtulabilecekleri anlamna gelmemektedir. Bu sebeple Mslmanlar, Hristiyanl a davet edilerek kurtarlmas gereken halklar arasnda de erlendirilmi tir.2 1983ten itibaren Rahip Racein snflandrmasna gre, Hristiyanlarn di er dinsel gelenekler ve onlarn taraftarlarna ynelik tutumlar; d layclk, kapsayclk ve o ulculuk olarak grupta ele alnm tr. Bu snflandrmada d layclk anlay na gre, Hristiyanlk d ndaki tm dinsel gelenekler hatal olduklar iin geersizdirler. Kapsayclk ise, di er dinsel gelenekleri tamamen d lamaz, onlarn saya yaknlk ve uzaklk derecesine bakar ve saya gizli iman art ko ar. Ksacas kurtulu iin tek din vardr, o da Hristiyanlktr, ancak bu e itli ekillerle di er dinlerde de mevcuttur. Son gr olan o ulculu a gre de, Hristiyanlk ya da sa-Mesih Hristiyanlar iin nasl kurtulu vastas ise di er dinsel gelenekler de Hristiyan olmayanlar iin kurtulu vastasdr. Tek kurtulu vastas saMesih de ildir.3 Grld gibi Kurann Ehl-i Kitap sayp baz haklar verdi i Hristiyanlarn slma bak asnn ilm ve objektif oldu unu syleyemeyiz.4 Hristiyanlarca slm, gnmz dnyasnda sava ve terr ile zde le tirilerek, Mslman ismi terrist, insafsz, ho grsz, zalim vb. anlamlar ile kullanlmaktadr. Esasen bu bak as Hristiyan kimli inin devamll n temin etme ve ona ynelik tehditlerle mcadele arzusuna indirgenebilir.5

1 2

Bkz. Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 153158. Ayrntl bilgi iin bkz. Mehmet Aydn, Monologdan Diyaloga: a da Hristiyan D ncesinde Hristiyan-Mslman Diyalogu, Ankara 2001, s. 75120; Adam, Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, s. 158. 3 Bkz. Aydn, Monologdan Diyaloga, s. 90115. 4 Ayrntl bilgi iin bkz. Harman, Hristiyanlarn slma Bak , Asrmzda Hristiyan-Mslman Mnasebetleri, s. 95110. 5 Ayrntl bilgi iin bkz. Asm Yapc-Kadir Albayrak, tekini Alglama Ba lamnda Din Gruplar Aras li kiler, Ba lamayan Diyalog, Adana 2004, s. 3640.

192 DRDNC BLM

CENNET K MSEN N TEKEL NDE DE

LD R TARTI MALARI

Konumuzun ak ierisinde Kuranda Ehl-i Kitaptan olan Yahudi ve Hristiyanlardan bahseden ayetlerin Yce Kurann a da Tefsirindeki yorumuna de indik. Belli konular zerinde yo unla arak Ate in bu konudaki fikirlerini aktarmaya al tk. Bu son blmde ise Ate in nemle zerinde durdu u, Ehl-i Kitabn cennete gidip gitmeyece i konusunu ele alaca z. Bu konuda Ate in baz ayetlere getirmi oldu u yorumlara ve bu yorumlara yaplan ele tirilere de de inece iz. Ehl-i Kitap terim olarak Mslmanlar d ndaki kutsal kitap sahibi din mensuplar iin kullanlmaktadr.1 Ate ise eserlerinde Ehl-i Kitaptan ziyade el-Kitab ile bahsedilen Kitapn hangisi oldu unu aklam tr. Burada Ate in Kitap, Ehl-i Kitap ve slm kavramlarndan ne anlad nem arz etmektedir. Ate e gre, Kuranda zellikle el-Kitab eklinde tarifli olarak anlan Kitap ile kast Kurandan nce Musaya verilmi olan Tevrattr. nk Kuran Kitap olarak indirilmemi tir. Ama Kurann ifadesine gre, Tevrat Musaya yazl levhalar halinde verilmi tir.2 Bu aklamann ardndan Ate , Musaya verilen Kitaba, el-Kitab denildi i gibi temel Kitapn ieri i olarak Hz. Muhammede indirilene de Kitap denildi ini3 belirtmi tir.4 Ate , tefsirinde ve kaleme ald di er eserlerinde Kurann lah Kitaplara Bak As ya da Kurann Kendinden nceki Kitaplar Tasdiki ba lklar altnda Kuran ve di er ilah kitaplarn durumunu da incelemi tir. Ate e gre, Kuran Allahn birli ini kabul eden, ahirete inanan ve salih amelleri bulunan tm insanlar cennetle mjdelemi tir. Ate , Kurann kendi ifadesine gre Kuran, kendisinden nceki kitaplar nsih (ortadan kaldrc) de il, musaddik (do rulayc) ve mheymin (koruyup kollayc) olarak gelmi tir diyerek, Kurann

Bkz. Kaya, Ehl-i Kitap, TDV A., C. X, s. 516; Ignaz Goldziher, Ehl-i Kitap, slm Ansiklopedisi, C. IV, stanbul 1977, s. 208. 2 Bkz. Arf, 145; sr, 2; Kasas, 43, 52; Hd, 110; Fusssilet, 41; Mminn, 49; Secde, 53; Bakara, 53, 87, 92, 121, 146; Enam, 20, 89, 154; Saffat, 117; Enbiy, 48; Hadid, 16; Tevbe, 29; Casiye, 16; Mddessir, 31; l-i mrn, 19-20, 186-187; Nis, 47, 31; Beyyine, 4; Mide, 5. 3 Bkz. Nis, 136; Arf, 145; Zmer, 41; Fussilet, 1-3, 44-45; Mmin, 53-54. 4 Ayrntl bilgi iin bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r Yeniden slma I, s. 20 28.

193 daha nceki ilah Kitab do rulad n ve onlara uygun oldu unu da birok ayet ile1 rneklendirmi tir.2 Bu aklamalar ile tart ma konusu olan Ate , Kurann nceki ilah kitaplar neshetti i, o kitaplarn mensuplarnn, Hz. Muhammedin getirdi i ekliyle Mslman olmadka ibadetlerinin Allah katnda kabul grmeyece i sylenemez, bu Kurann ak ifadesine terstir demi tir.3 te bu aklamalar Cennete Kim Girer? tart malarna zemin hazrlam tr. Sleyman Ate ise bu konu ile ilgili olarak, tm ilah dinlerdeki ruh birli ine ska de inerek konuyu aklama yolunu semi tir. zellikle peygamberlerin mesajlarnn dil bakmndan ayr olsa da, anlam ve ruh bakmndan bir oldu una de inmi ve tm dinlerin temel prensibinin Allaha ve ahiret gnne iman ve salih ameller oldu unu belirtmi tir. Bu sebeple herhangi bir peygambere tbi olanlarn -tekini inkr etmeksizin- di erine de tbi sayld na ve hibirinin arasnda ayrm yaplamayaca na baz ayetleri4 delil gstermi tir.5 Ate e gre slm Kuranda yalnz Hz. Muhammedin getirdi i din olarak de il, btn peygamberlerin getirdi i din iin kullanlm tr. Ate Mslman oldu umuza ahit ol, demi lerdi.6 Ate e gre slm, sadece son dinin ad de il, tm ilah dinlerin ortak ad olup, bu dinlerin dillere gre adlar ba ka ba ka olsa da ruhlar slmdr. Bylece Allah da tek bir zmrenin de il, lemlerin Rabbi olmakta ve rahmeti gazabn gemektedir.7 Buna ra men Ate in dedi ine gre, insanlar bencillikleri ile ilah mesajn geni ufkunu daraltm ve her din mensubu sadece kendi grubunun cennete girebilece i iddiasnda bulunmu tur.8 Dediler ki, Yahudi ya da Hristiyan olandan ba kas cennete giremeyecek. O, onlarn kuruntularndandr. Do ru iseniz (bu konuda) delilinizi getirin. Hayr, kim i ini u ayet ile szlerini desteklemi tir: Havarilere: Bana ve eline inann diye vahyetmi tim. nandk, bizim

Bkz. Bakara, 41, 89, 91, 97, 101; l-i mrn, 3; Nis, 47; Mide, 48; Enm, 92; Fatr, 31; Ahkaf, 12, 30. 2 Ate , slmda Gncel Tart malar, s. 10. 3 Ate , slmda Gncel Tart malar, s. 10. 4 Bkz. Bakara, 131133, 136, 285; Nis, 152, 163. 5 Ate , Yeniden slma I, s. 6364. 6 Mide, 112. 7 Bkz. Enm, 12; Arf, 156. 8 Bkz. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, .A.D., C. III, Ocak 1989, Sa. I, s. 7-8.

194 gzel yaparak zn Allaha teslim ederse, onun mkfat Rabbinin yanndadr. Onlara korku yoktur ve onlar zlmeyecekledir.1 Ate bu ayetin yorumunda, cenneti kendilerine tahsis eden Kitap Ehlinin bu bencilli ini, mm Arap m riklerin kendilerini kleler kar snda yksek grmelerine benzetmi tir. Ayetin tefsirinde tekrar slmn aklamasna yer veren Ate , burada kendini Allaha teslim eden Mslimin di er bir vasf olan ihsandan sz etmi tir. Hadislere gre ihsan, Allah gryormu asna Ona ibadet olarak tanmlayan Ate ayrca, zn Allaha teslim eden ki i, gzel davranr, her Gryormu asna Allaha kulluk eder. eyi gzel yapar. te cennete girecekler, sadece Yahudi ve

Hristiyanlar de il, her devirde zn Allaha verip, gzel davrananlardr, byleleri Rablerinin yannda mkfatlarn bulur demi tir.2 Ate , Yahudi ve Hristiyanlarn ayn kitab okuduklar halde aralarnda ayrl a d melerinin sebebini, Kitab yanl anlamalar oldu unu sylemi tir. Bu szlerinin ardndan, o halde her iki frkann iki kitab da do rulayan, aralarndaki davay hak ile zmleyen bu yeni Kitab tanyp slma gelmeleri gerekir ki, yeryznde ihtilaf kalmasn. slm bu iki ucun orta noktasdr. A r ulardakiler merkezde birle irse ihtilaf kalmaz. slmda ifrat ve kskanlk yoktur diyerek gr lerini bildirmi tir.3 Bu konu ile ilgili esas tart maya yol aan Bakara 62. ve Mide 69. ayetlerin tefsirleri olmu tur. phesiz iman edenlerden, Yahudilerden, Hristiyanlardan ve Sbilerden her kim ki Allaha ve ahiret gnne inanr, iyi bir i yaparsa elbette onlara Rableri katnda mkfat vardr; onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.4 Ate , bu ayette bir istisna oldu unu Kitap Ehlinden ve Sbilerden Allaha ve ahiret gnne inanp iyi i ler yapan kimselere korku olmad nn bildirildi ini syledikten sonra, Bu ayetin hkmne gre, Allaha irksiz inanmak, Uzeyri ve say Allahn o lu saymamak ahirete de lyik-i vehile inanmak, bunun yannda slm dinine girmese dahi Kurann Allah kelam, Hz. Muhammedin de hak peygamber oldu unu inkr etmemek lazmdr diyerek, Rabbimiz Allahtr deyip sonra do ru

1 2

Bakara, 111112. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 222. 3 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 222. 4 Bakara, 62.

195 olanlarn zerine melekler iner, korkmayn, zlmeyin, size sz verilen cennet ile sevinin (derler)1 ayetini de konuya rnek vermi tir.2 Ate in bu gr leri mfessirlerin yorumundan olduka farkldr. Kendisinin de belirtti i gibi mfessirler genellikle Kitap Ehlinden Allaha ve ahirete inanm olan kimselerin ancak Hz. Muhammede inanp Mslman olduklar takdirde ahirette zntye u ramayacaklarn savunmu lardr. Ate , kendi gr nde olmayan, bn Kesrin de bu konudaki aklamalarna yer vererek, Musaya inananlarn iman ve amellerinin sa gelene kadar, saya inananlarn iman ve amellerinin de Muhammed (s.a.v.) gelene kadar makbul oldu unu, Hz. Muhammedin szleriyle amel etmeyenlerin imannn ise makbul olmayaca inancnn yaygn oldu unu belirtmi tir. Fakat kendi kanaatine gre ayette byle bir kayt olmad n sylemi tir. Ate , ayetin Allaha ve ahiret gnne inanan herkesin gvene kavu up, zntden kurtulaca n bildirdi ini li mrn 113-115. ayetler de ispatlamaya al m tr: Ama hepsi de ildir. Kitap Ehli iinde yleleri var ki gece saatlerinde ayakta durup Allahn ayetlerini okuyarak secdeye kapanrlar. Allaha ve ahiret gnne inanrlar. yili i emreder, ktlkten men ederler. Hayr i lerine ko u urlar. edilmeyecektir. te onlar iyilerdendir. Yaptklar hibir iyilik inkr phesiz Allah (gnahlardan) korunanlar bilir.3 Bu ayetten sonra

Mide 69. ayeti de* rnek gsteren Ate , bu ayetler ve Bakara 62. ayet ile Allahn cennete girebilmek iin art belirtti ini sylemektedir. Bu artlar: 1. Allaha irksiz iman, 2. Ahiret gnne iman, 3. Salih ameldir. te bu artlar yerine getiren her kul, Kurana gre cennetliktir, diyen Ate , aklamasnn devamnda bn Abbasa dayandrlan bir sze gre bu ayetin neshedildi i sylense de bunun do ru olmad n, nk bu ayetin emir de il, haber oldu unu belirtmi tir. Ate , haber verilen gerek de i mez ki neshedilsin, h byle bir ey Allaha yalan isnad etmek olur. Byle bir ey Allahn anna yak maz szleri ile ayetin tefsirini noktalam tr.4 Sonu olarak Mide 69. ayetin tefsirini yaparken Ate , Kitap Ehlinin Allaha ve ahirete inanrlarsa mmin saylp cennete gidebilecekleri ifadesini kullanm tr. Ayrca

1 2

Fussilet, 30. Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 174. 3 l-i mrn, 113115. * nananlar, Yahudiler, Sbiler ve Hristiyanlar (dan) Allaha ve ahiret gnne inanan ve iyi i ler yapanlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. 4 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. I, s. 175.

196 en fazla tart lan nokta, mutlaka kendi dinlerinden ayrlp Mslman olmalar art de ildir szleri olmu tur.1 Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir adl makalesinde ise Kuran Allahn bu geni rahmetini tevhid erbabna sunmu iken bizim Allahn rahmetini daraltmaya, son din mensuplarndan ba ka kimsenin cennete girmeyece ini iddia etmeye hakkmz var m? Kuran peygamberler ve ilah dinler arasnda bir ayrm yapmyor ki? Son din ne ise ilk din de odur. Peygamberlerin misyonu yeni din icat etmek de il, brahimin getirdi i tevhid dinini asl safvetine kavu turarak, kendinden ncekileri kendisine tbi klmak de il, brahime ve Onun soyundan gelen peygamberlere uymaktr2 diyerek gr lerini Ahkf 9, Hacc 78, Nuh 125 ve Enm 90. ayetler ile desteklemi tir. Bu yorumlar Trk slm dnyasnda byk yanklar uyandrm tr. nk Ate in bu konudaki gr leri daha nce Abduh ve Re id Rza tarafndan seslendirilmi tir. Bakara 62. ayetin Menar tefsirindeki yorumu Ate in syledikleriyle ayndr. Ate Hoca bu gr leri Menardan alm , fakat kendisine ait gibi takdim etmi tir.3 Birok lim tarafndan ele tirilen bu gr ler, Ate in onlara verdi i cevaplar ile daha da sertle tirmi tir. Bu kadar fazla tart maya sebep olan Bakara 62. ayetin aklamasnda ini sebebi zikredilmemi ve detayl bir aklama da yaplmam tr. Bir di er tart ma konusu olan, nananlar, Yahudiler, Sabiler ve Hristiyanlar(dan) Allaha ve ahiret gnne inanan ve iyi i ler yapanlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir4 ayetinin tefsirinde de Ate in aklamas olduka ksadr. Bu ayetler ile ilgili yorumlar genellikle Ate in makaleleri ve eserlerinde yer almaktadr. Ate in Kitap Ehlinin cennete girmesine delil sayd bu ayetlerin yorumuna Talat Koyi itten sert bir cevap gelmi tir. Koyi it, Ate in ayetleri siyak ve sibak iinde ele almad na ve nerede, ne ekilde nazil oldu una de inmedi ine temas etmi tir. Koyi ite gre bu ayetler, kendilerine sonsuz nimetler verildi i halde yine de kfrlerinde srarc olan Yahudi ve Hristiyanlardan sz eden ayetlerden sonra zikredilmi olup, slma davet metoduyla yakndan ilgilidir. Koyi it, Kuranda davetin ba lca grupta nitelendirildi ine dikkat ekmi tir. Buna gre, ilk davet m riklere olup, onlar tevhid inancna davet edilmi tir. kinci davet, kendilerine kitap
1 2

Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. III, s. 33. Ate , Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, s. 9. 3 Bkz. Re id Rza, Tefsrul-Kurnil-Hakm (Tefsrul-Menar), Beyrut 1999, C. I, s. 275-277. 4 Mide, 69.

197 ve peygamber gnderilen ama onlara uymayan Kitap Ehline; nc davet de, kalplerinde iman nuru oldu u halde iman iin kendilerine bir yol bulamayan Kitap Ehli ile Mslmanlara yaknlk duyan kimselere yaplm tr. Bunlar Allaha, resulne ve Kurana imana davet olunmu lardr. davetin de amac tm insanlar Hz. Muhammedin tebli etti i dinde birle tirmektir.1 Koyi it, Ate in, Ehl-i Kitabn muhakkak kendi dinini brakp Mslman olmas art de ildir. Peygamberlerin misyonu insanlar sadece Hakka taptrmaktr. Btn peygamberlerin mesajlar ayndr. Herhangi bir kul Allaha yneliyor, yalnz Ona kulluk ediyorsa, o, Peygamberin yolundadr2 szlerini, Bir eyin yenisi, tamam ve en mkemmeli gelince, onun eskisi, eksi i ve bozulmu uyla yetinilebilece ini ileri srmek akln alabilece i i lerden midir? diyerek ele tirmi tir.3 Koyi itin ele ald bir di er mevzu da, Ate in Tevratta de il, Talmudda tahrif bulundu u konusunu i lerken, Mslman fakihlerin de dini zorla trmada Yahudilerden geri kalmad yorumunadr.4 Koyi it hibir fakihin bu ele tirileri hak etmedi ini dile getirmi tir. Ayrca Yahudi ve Hristiyan din limlerinin de, elde mevcut bulunan tahrif edilmi kitaplarn Ate kadar fazla savunmadklarn iddia etmi tir.5 Ate ise bu ele tirilere hem Yce Kurann Evrensel Mesajna a r Yeniden slma adl eserinde hem de Cennet Tekelcisi mi? makalesinde uzunca cevaplar vermi tir.6 Bu tart malara katlan Muhammed Ali es-Sbn, Bakara 62. ayetin, Hz. Musa ve Hz. sa zamannda ya ayp da, onlara iman edenleri kapsad n, ayetten Ate in dedi i gibi herkesin cennete girebilece i anlamnn kartlmayaca n belirtmi tir. Ayrca Peygamberimizin Hz. merin Tevrattan baz sayfalar okudu unu grnce ona kzarak, Allaha kasem olsun ki, Musa hayatta olsayd bana tbi olmaktan ba ka bir ey yapmazd szlerini aklamasna eklemi tir.7 Ate in Mide 69. ayeti yanl anlad n, kendi dinine ba l kalan Hristiyan ve Yahudilerin kurtulacaklardan saylamayaca na da de inen Sbn, mam- Mslimin

Bkz. Talat Koyi it, Cennet Mminlerin Tekelindedir, slm Ara trmalar, C. III, 1989, Sa. 3, s. 89. 2 Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 506. 3 Bkz. Koyi it, Cennet Mminlerin Tekelindedir, slm Ara trmalar, C. III, s. 89. 4 Bkz. Sleyman Ate , Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, C. IV, Ocak 1990, Sa. 1, s. 34. 5 Bkz. Koyi it, Cennet Mminlerin Tekelindedir, slm Ara trmalar, C. III, s. 93. 6 Bkz. Ate , Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, C. IV, Sa. 1, s. 39; Yce Kurann Evrensel Mesajna a r Yeniden slma, s. 3658. 7 Muhammed Ali es-Sbn, Sleyman Ate in Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir Ba lkl Makalesinin Tenkidi, ev. mer Faruk Tokat, www.inkisaf.net, 2006, s. 7.

198 Sahihinden u hadisi de delil gstermi tir: Nefsim elinde tutan (Allaha) kasem olsun ki, bu mmetten her kim -Yahudi olsun Hristiyan olsun- beni i itir, sonra da bana gnderilene inanmadan lecek olursa, mutlaka cehennem ehlinden olacaktr. Bu hadisin zerine Sbn, kendi kafamza gre ahkm kesip Kitap Ehlinin cennete girebilece ini, sylememizin caiz olmayaca n, herkesin cennete girmesini arzu edebilece imizi ama cennetin anahtarlarnn ne bizim ne de Hristiyanlarn elinde olmad n beyan etmi tir.1 Ayrca Sbn makalesinin devamnda cennete girmek iin Kuranda belirlenmi birtakm artlar oldu una2, Yahudi ve Hristiyanlarn kfir oldu unun ayetlerle sabit bulundu una3, Hz. Muhammedin tebli inin evrenselli ine4, slma ters d en her dinin merdud oldu una5 ve slmn en stn din sayld konusuna de inmi tir.6 zellikle makalesinin bir ksmnda, Hz. Muhammedin bisetinden sonra bile olsa, semav dinlerden herhangi birine tab olan kimse, Allahn azabndan kurtuluyorsa, o halde Mslmanlarn oru, ktl, cihad gibi me akkatli tekliflerin olmad ncile tab olmalarnda bir saknca grlmeyece i, ayrca ncilin, Bir yana na vurulursa, di er yana n evir emrine uyularak zevk sefa iinde ya anabilece ini dile getirmi tir. Son cmlesine ise bu fikirlerin hibir Mslmanca kabul edilemeyece ini eklemi tir.7 Ate in Bakara 62. ayeti keyfince yorumlad n d np ona bir reddiye yazan di er bir isim de Haydar Hatipo ludur. O, sz konusu ayette geen man edenleri, iman etmi gibi grnen mnafklar veya fetret devrinde sa (a.s.)ya gere i gibi iman etmi olup, sonra Hz. Peygamber dnemine yeti enler ya da onun dinine girmi olanlar eklinde yorumlam tr.8 Ate in bu ayet ile cennetin anahtarlarn da tmaya al t n ama bu davran n Kurana ihanet oldu unu syleyen Hatipo lu, Ehl-i Kitabn cennete girebilmek iin Hz. Muhammedin peygamberli ini tanyp Mslman olmalarnn art

1 2

Sbn, Sleyman Ate in Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir Ba lkl Makalesinin Tenkidi, s. 6. Bkz. Bakara, 285; Nis, 150. 3 Beyyine, 6; Nis, 156; Mide, 17-18, 72-73. 4 Sebe, 28; Arf, 158. 5 l-i mrn, 19, 85, 102; Mide, 3; Nr, 63. 6 Tevbe, 33; Mide, 14, 48; Nis, 46. 7 Sbn, Sleyman Ate in Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir Ba lkl Makalesinin Tenkidi, s. 7. 8 Hatipo lu, Ate Ate le Oynuyor, s. 50.

199 oldu unu1 dile getirmi tir. slm din olarak saymayan Yahudi ve Hristiyanlarn kfir saylp cehenneme gidece ini2, ayrca Kurana aykr olan hibir ibadet ve amelin de salih amel saylamayaca n, sadece mminlerin dllendirilece ini3 sylemi tir. Salih amel sahibi gayr mslimlerin davran larnn kar l n bu dnyada alaca n da gr olarak belirtmi tir.4 Ate in bu makalesinde rtlecek daha birok fikir oldu undan ama imdilik bu kadaryla yetinece inden bahseden Hatipo lu, bu yazy okuyup da zihni kar an mminlere de hidayet duasnda bulunmu tur.5 Ate ise, Hatipo lunun bu ele tirilerine Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r Yeniden slma adl eserinde Tenkid De il, ftira, Saldr ve Kin Belgesi ba l altnda krk sayfalk bir cevap vermi tir.6 Ate in Bakara 62. ve Mide 69. ayetlere yorumunu ele tirenlerden Ahmet Tekin ise, di erlerinden farkl olarak, Ehl-i Kitaptan Yahudi ve Hristiyanlarn kitaplar oldu unu kabul etsek bile, Sabilerin u anda bir kitab olmad na gre onlarn ne ile amel edecekleri sorusunu Ate e yneltmi tir.7 Tekinin dikkat ekici di er bir sorusu ise yledir: Acaba imdiye kadar Resulullaha inanp da Yahudilik ve Hristiyanl terk etmemi kimseler km mdr? Bu sorulara Nis, 115. ve l-i mrn, 86-87. ayetleri cevap gsteren Tekin ardndan unu eklemi tir: E er sadece Allaha inanp salih amel i leyerek Kitap Ehli kurtulacaksa; a da yorumcu Ate de bu iddiasnda ba ka maksatlar ta mayp gerekten samimi ise, Allahn onu Yahudi ve Hristiyanlarla beraber ha retsin.8 Tekin, Ate in, Kitaba ykledi i anlam da ele tirmi ayrca, Yce Kurann a da Tefsirindeki Hata rnekleri ba l altnda bir blmde de Tefsirdeki hatal ksmlar kaleme alm tr.9 Diyaloga bak as da farkl olan Tekin, Trkiyede 1980li yllardan itibaren diyalogun hz kazanmasn Ate in meal ve tefsirlerine ba lam , diyalog toplantlar ba lamadan nce Ate in Trkiyedeki din adamlarnn % 15i zerinde etkili oldu unu iddia etmi tir.10 Ate i Ehl-i Kitaba cennet kaplarn amakla
1 2

Bkz. Arf, 3, 158; l-i mrn, 3132; Enm, 153155; Ha r, 7; Nis, 80. Bkz. Bakara, 7581, 146, 159, 174176. 3 Bkz. Nahl, 97; Mmin, 40; Nr, 39; Furkan, 23. 4 Ayrntl bilgi iin bkz. Hatipo lu, Ate Ate le Oynuyor, s. 4961. 5 Bkz. Hatipo lu, Ate Ate le Oynuyor, s. 140. 6 Bkz. Ate , Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r Yeniden slma, s. 180220. 7 Bkz. Ahmet Tekin, Diyalogculara Kuran Dersi, stanbul 2006, s. 308. 8 Tekin, Diyalogculara Kuran Dersi, s. 308. 9 Bkz. Tekin, Kuran Yolunda Kalem Oynatanlar, s. 149168. 10 Ayrntl bilgi iin bkz. Tekin, Diyalogculara Kuran Dersi, s. 1447.

200 ele tiren Tekin, diyalogcularn da onun fikirlerini kulland na de inmi , Mslmanlara imann alt ve daha fazla art yklenirken Ehl-i Kitaba sadece iki artn geerli saylmasnn abesli ini dile getirmi tir.1 Ate i ele tirenlerin yan sra Bakara 62. ayetin yorumunda Ate gibi d nenler de mevcuttur. Mesela, Fazlur Rahman bu konuda mfessirlerin byk o unlu unun Bakara 62. ve Mide 69. ayetteki apak anlam kabul etmemek iin kendilerini bo yere yorduklarn sylemi tir.2 Grld gibi Ate Bakara 62. ve Mide 69. ayetin yorumu ile dikkatleri zerine ekmi tir. slmn son din oldu u bu sebeple Hz. Muhammede iman etmeyenlerin cennete giremeyece ini savunanlara cevaben, sa dininde olan bir insan e er duymu ise, Hz. Muhammedin peygamberli ine inanmak ve tevhid izgisine gelmek zorundadr. Bu da slmn egemenli ini kabul etmektir demi tir. Ayrca Ate , Kuranda Ehl-i Kitaba gsterilen ho gr ayetlerini gr leri iin delil saym tr.3 Cennetin de laf ile de il, iman ve salih amel ile kazanlaca n ayetler ile ispatlamaya al m tr.4 Ate ayetleri siyak ve sibak iinde de erlendirmedi i konusundaki ele tirilere de, Hfzm vardr ve tazedir. Ayetleri hep siyak ve sibak iinde d nrm demi tir.5 Ate in nemle zerinde durdu u konu ise ilah dinlerdeki ruh birli i olmu tur.6 O, ilah dinler arasnda fark olmad n savunmu ama baz din adamlarnn bunu kabul etmedi ini ve dinlerin birbirini neshetti i fikrini benimsedi ini sylemi , bu davran n da cennetin tekelle tirilmesine sebep oldu unu belirtmi tir. Kendini ele tirenleri de ba naz d ncelere sahip olmakla sulayarak bu insanlardan bazlarnn art niyet sahibi oldu unu ve ikna edilemeyeceklerini dile getirmi tir.7 Ate gelecek ele tirileri daha nce tahmin etti ini belirtmi ve szlerine yle devam etmi tir: Biz Kuran Peygamber (s.a.v.)e gelen anlamyla sunmak iin tefsirimizi nyarglardan uzak, ilm bir metod, a da ara trmacya yak r ilm bir

1 2

Tekin, Diyalogculara Kuran Dersi, s. 248. Bkz. Rahman, Ana Konularyla Kuran, s. 244. Ayrntl bilgi iin bkz. ztrk, Kuran Kendi Tarihinde Okumak Tefsirde Anakronizme Ret Yazlar, s. 170176. 3 Bkz. Ate , Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, C. IV, Sa. 1, s. 32. 4 Bkz. Nis, 116121; Bakara, 62; Mide, 69, 7273; l-i mrn, 113115. 5 Bkz. Ate , Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, s. 32. 6 Bkz. Ate , Din Birli i, Kuran Ans., C. V, s. 89-117; lah Dinlerdeki Ruh Birli i, C. VIII, s. 207211. 7 Bkz. Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 489.

201 yakla mla yazmaya al tk. Khne d nceleri yklan baz primitif kafalarn nurunun nndeki bulutlar kaldrma azmiyle abalarmz srdrece iz.1 Ate , be milyar insandan sadece bir milyara yaknnn Mslman oldu unu, bunlarn iinde de din vecibelerini yerine getiren Mslmanlarn yz milyonu gemeyece ini, bu gruplar iindeki hiziple melerin de d nlmesi durumunda bu saynn iki- milyona kadar d ece ini syleyerek u soruyu sormu tur: Acaba Allah cenneti bu be milyardan sadece u birka milyon iin mi yaratt? Byle bir durumun, Allahn gazabn ne karmas olarak yorumlayan Ate , Allahn kullarnn ac ekmesinden ho nut olmayaca n dile getirmi tir. Ate e gre Brezilya ya da Meksikada do an birinin benimsedi i dini brakmas olduka zordur. Bir de bu insana slm tebli edilmemi se o, Allah tarafndan cehenneme mi atlacaktr? Ate , bu sorunun cevabn, Cenb- Hak inanp iyi i ler yapanlarla mfsidleri, korunanlarla facirleri bir tutmayacaktr2, eklinde vermi tir. Bu tart malar noktalarken gerekten sorulmas gereken u sorular nem arz etmektedir. Allahn rahmeti sadece belli bir zmreye ise di er insanlarn durumu nedir? Mslman olu zgr iradeye mebni bir tercih mi yoksa dnyaya geli te istem d giydirilen kltrel bir kimlik mi? E er bu bir imtiyaz ise Allah niye bunu sadece bize vermi tir? Ayrca u ihtimaller de gz nnde bulundurulmaldr: Kuran nazil oldu u dnemde Ehl-i Kitap arasnda vlenler veya teslisten uzak Hristiyan veya muvahhid Yahudiler niin gnmzde de olmasn? Yahudilik ya da Hristiyanlk inancna sahip bir co rafyada do an, Kuranda ifadesi bulunan inan ve retilere ula amayan ama tevhid ekseni ve ahiret bilincinde ya ayan erdemli insanlar niin bulunmasn?3 Sonu olarak belirtmek gerekir ki, Ate in tefsirinde ve eserlerinde bu sorularn cevab net olarak ele alnmam tr. Fakat eserlerde dikkatimizi eken nokta, Ehl-i Kitabn ayrcalkl bir snf oldu unun zerinde ska durulmu olmasdr. Genel olarak diyebiliriz ki Ate Allahn geni merhamet sahibi olmasn delil gstererek cenneti belli bir zmreye tahsis etmemek gerekti ine her frsatta de inmi , ald ele tirilere ra men savundu u fikirlerden vazgememi tir.

1 2

Ate , Yce Kurann a da Tefsiri, C. IV, s. 517. Bkz. Ate , Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, C. IV, Sa. 1, s. 37. 3 Ayrntl bilgi iin bkz. ztrk, Kuran Kendi Tarihinde Okumak Tefsirde Anakronizme Ret Yazlar, s. 176-178.

202 SONU Sleyman Ate in Yce Kurann a da Tefsiri adl eserindeki gr ve yorumlar temelinde yapm oldu umuz bu al mada Ehl-i Kitap ile ilgili ayetleri mmkn mertebe incelemeye al tk. Bu al ma sonunda Ehl-i Kitabn Kuran Kerimde oka zikredilen bir terim oldu unu grdk. Kuranda Ehl-i Kitap tabiri Yahudi ve Hristiyanlar kapsamaktadr. Kuran bu gruplarn ba larna gelen olaylardan yer ve zaman belirtmeden, ayrntya girmeden bahsetmi tir. Bu, Ehl-i Kitap ile mnasebet iinde bulunan Mslmanlara yol gsterme amaldr. Kuranda bahsedilen bu gruplar sadece Yahudi ve Hristiyanlar de ildir. Bunun yannda Sabi ve Mecusiler de Kuranda ad geen di er Mslman olmayan topluluklardr. Fakat bu gruplar hakkndaki ayetler ok az oldu u gibi bunlar hakknda hibir bilgi de verilmemektedir. Bu ayetlerde zikredilen gruplardan Allaha ve ahiret gnne inanp yararl i ler yapanlarn cennetle mjdelenece i de Kuranda yer almaktadr. Bu ba lamda Ehl-i Kitabn durumu tart ma konusu yaplm tr. Kurann Ehl-i Kitap stats ile en ok bahsetti i grup phesiz Yahudilerdir. Sleyman Ate de tefsirinde Yahudilik konusuna etraflca de inmi tir. Kuran Ehl-i Kitabn durumundan bahsederken hepsinin bir olmad n, ilerinde fasklar bulunmasna ra men vgye layk olanlarna da bulundu unu zikretmi tir. Fakat slmn son din, Hz. Muhammedin de son peygamber olmas sebebiyle limler kurtulu u sadece slma girip, Hz. Muhammede tabi olmakla snrlandrm tr. Oysa tekine gre de kurtulu sadece kendi dinlerine ba llktan gemektedir. te bu ba lamda Ate Yce Kurann a da Tefsiri adl eserinde bu konu hakknda di er mfessirlere gre farkl gr ler beyan etmi tir. Ate , Ehl-i Kitap ile ayetleri ele alrken Kurann bahsetti i bu grubun sadece Hz. Muhammed ncesi ya ayan Ehl-i Kitap olmad n, Hz. Muhammedden sonra ya ayanlarn da de erlendirmeye tabi tutulmas gerekti ini dile getirmi tir. Bu sebeple Ehl-i Kitab korumakla ve bu i i yaparken art niyet ta makla sulanm tr. Ate in bildirdi ine gre, yaptklar yanl lklar ayetlerde belirtilen Ehl-i Kitap iinde gerekten inanan insanlar mevcuttur. Bu zmre di erleri ile ayn kategoride de erlendirilmemelidir. Onlarn iinde Allaha ve ahiret gnne inanan, salih amellerde bulunan, geceleri Allahn ayetlerini okuyup secdeye kapanan ve kendilerine verilen emanete hyanet etmeyen kimseler de mevcuttur.

203 Bu erevede Kuran, Ehl-i Kitab kendi kitaplarna uymaya davet emi tir. Yahudiler ellerinde bulunan Tevratla hkmetmeleri konusunda uyarlm , Hristiyanlara da ncilin mesajn hayata geirmeleri halinde kar la acaklar

nimetlerden bahsedilmi tir. Her iki gruba da kendilerine indirilene uymadklar mddete do ru yolda olmayacaklar bildirilmi tir. Bu ayetlerin Kurann en son nazil olan Mide suresindeki ayette yer almas da dikkat ekicidir. Yani bu ayetler Yahudi ve Hristiyanlarn hlihazrda bulunan kitaplarnn tmyle bozulmu olmad na delil saylmaktadr. te Ate bu konuda, Tevratta metin tahrifini -ki Ate byle bir ey varsa bile ok az oranda, der- de il, Tevrata yazlan erhlerin tahrif edildi ini savunmu tur. Tevratn metninde tahrif, Peygamberimiz dneminde zamanla saklanan ayetlerin tekrar Tevrata eklenmesi ile olu mu tur. ncildeki tahrife ise ncilin Hz. sann lmnden ok sonra kaleme alnmas ve ncil yazarlarnn birbirleri ile eli en ifadelerinin sebep oldu unu bildirmi tir. Tm bu de i ikliklere ra men Ate in her zaman savundu u, ilah dinlerin zde birli i fikrine dayanarak kutsal kitaplarn ayn ahlak prensipleri ierdi ini sylemesidir. Mesela Hz. Musann On Emiri ve sann belirtmi oldu u ilkeler Kuranda bir btn olarak sunulmasa da gerekli konularda zikredilmi tir. al mamz esnasnda Ate in fikirlerinden anlad mz kadaryla Kuranda Yahudiler kendilerine verilen nimetleri ve frsatlar iyi de erlendiremeyen bir toplum olarak nitelendirilmi tir. Hristiyanlarn durumu ise biraz daha farkldr. Kuran onlarn Mslmanlara yakn kimseler olduklarndan bahsetmi ama yine de onlar samimi dostlar edinmemek gerekti ini vurgulam tr. Hristiyanlarla ilgili ayetlerde Hz. sann lm, refi ve nzul konularn Ate detayl bir ekilde ele alm tr. Ref konusunda Ate Hz. sann bedeni ile g e ykselmi olamayaca n, bunun snnetullaha aykr oldu unu savunmu tur. Nzul meselesine de farkl bir yorum yaparak, Hz. sann tekrar bu dnyaya cismen gelmesinin mmkn olmad ndan bahsetmi , nzuldan bahseden ayetleri ise Hz. sann ruhunu temsil eden milletlerin gnmz ierisinde Hz. Muhammedin fikirlerini benimseyerek bu fikirleri uygulayacak olmalar yorumlam tr. Ayrca Ate in slmdan anlad da genel kanya gre farkldr. nk Ate e gre slm Hz. Muhammede inananlara ad olarak kullanlmaktan ziyade tm ilah dinlerin ortak addr. Her peygamber ayn misyonu yerle tirmek iin birbirlerini do rulayan eliler olarak gnderilmi tir. Bu sebeple ilah dinler arasnda bir fark yoktur. Bylece Ate in savundu u en nemli fikre gre dininin kurallarna uyan Kitap Ehl-i kendi dini zerine kalsa bile kurtulu a erebilecektir. te temel problem veya tart ma eklinde

204 burada ba lamaktadr. Ate in savundu u bu gr geleneksel inanc savunan evrelerin ele tirisine hedef olmu tur. Cennet tekelcili i yapmamak konusunda tm din mensuplarn uyaran Ate in bu gr savunmasyla ortaya kan ve cevap bekleyen birok soru vardr. Acaba cennete gtren din tek midir? Bu din slm m, Yahudilik ve ya Hristiyanlk m ya da a mz insann ahlak prensipler etrafnda toplayan Uzak Do u dinleri midir? E er tek din insann kurtulu unu belirliyorsa di er dinlerin durumu nedir? Bu durum Allahn merhameti asndan nasl aklanabilir? vb. sorular Ate in tefsir ve eserlerinde cevaplandrlmaya al lm tr. Ate , merhamet sahibi Yce Allahn yaratm oldu u milyarlarca insana azab etmesinin d nlemeyece ini, e er tek din kurtulu a gtryorsa, bir iki milyon insann kurtuluyor olmasnn Allahn merhameti ile ba da mayaca n detayl bir ekilde aklam tr. Ama en nemli sorulardan biri olan Tm dinlerin mensuplar kurtuluyorsa neden son din ve son peygamber gnderilmesine ihtiya duyulmu tur? sorusuna net bir cevap verilmemi tir. Ayrca bu erevede misyonerlik ve tebli vazifesinin durumuna da aklk kazandrlmam tr. lah dinlerin zde birli ini srekli savunan Ate bu sorularn cevabn tefsirinde net olarak vermemi tir. Tefsirde Dinler Tarihini ilgilendirecek aklamalara yer verilmi , ilgili ayetlerin aklamasnda gere inden fazla kar la trma yaplm tr. Tm bunlara ra men Sleyman Ate in Yce Kurann a da Tefsiri adl eseri, Ehl-i Kitapla ilgili ayetlerin tefsirinde ho gr erevesinde bir dil kullanmas ve her kesime hitap etmesi asndan de erli bir eserdir. Ayn zamanda farkl ilah dinlerin ortak noktalarn vurgulamas asndan gnmz dnyasndaki din tart malara da katkda bulunmaktadr.

205 KAYNAKA ADAM, Baki, Yahudi Kaynaklarna Gre Tevrat, Pnar Yaynlar, stanbul 2002. ----------------- Yahudilik ve Hristiyanlk Asndan Di er Dinler, Pnar Yaynlar, stanbul 2002. ----------------- Kurann Anla lmasnda Tevratn Rol , slm Ara trmalar, C. IX, 1996 Sa. 14. ---------------- Mslmanlarn Yahudilere Yneltti i Teolojik Ele tiriler, Dinler Tarihi Ara trmalar, C. IV. Ankara 2004. ALBAYRAK, Kadir, Dinsel Bir Sembol Olarak Han Tarihi, Din Ara trmalar, C. VII, Sa. 19, 2004. ----------------- Bogomilizm ve Bosna Kilisesi, Baki Kitabevi, Adana 2004. ----------------- srailo ullarnn Altn Buza s ve Kzl neki, Bilimname, C. VII, Sa. 19, 2004. ATE , Sleyman, Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir, slm Ara trmalar, 2004, Sa. 5. --------------------- Cennet Tekelcisi mi?, slm Ara trmalar, C. IV, Ocak 1990, Sa. 1. --------------------- Gerek Din Bu, I-II, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul ?. --------------------- Haram Kavramna a da Yakla mlar, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 2005. --------------------- slma tirazlar ve Kuran- Kerimden Cevaplar, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul ?. --------------------- slmda Gncel Tart malar, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 2002. --------------------- slmda Kadn Haklar, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 1996. --------------------- Kuran Ansiklopedisi, Kuran Bilimleri Ara trma Vakf, stanbul ?. ------------- Allahtan Ba kas Adna Kesilen Hayvan, C. II. ------------- Altn Buza ya Tapma, C. III. ------------- Bilene Sorma, C. IV. ------------- Dostluk Karde lik, C. V. ------------- Etleri Yenilen Hayvanlar, C. VIII. ------------- Evlenme, C. VI.

206 ------------- Haram Olan Etler, C. VII. ------------- Haram Olan Kadnlar, C. VII. ------------- lah Dinlerdeki Ruh Birli i, C. X. ------------- sa, C. IX. ------------- srailo ullar, C. X. --------------------- Kurana Gre Evlenme ve Bo anma, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul ?. --------------------- Kuranda Nesh Meselesi, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 1996. --------------------- Kurann Nizam, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul ?. --------------------- Kuran- Kerimin Evrensel Mesaj Yeniden slma I-II, Kuran Okulu Yaynclk, stanbul 1997. --------------------- Kuran- Kerimin Evrensel Mesajna a r, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 1999. --------------------- Yce Kurann a da Tefsiri, I-XI, Yeni Ufuklar Ne riyat, stanbul 19881991. AYDEM R, Abdullah, Tefsirde srailiyat, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara ?. AYDIN, Mahmut, Monologdan Diyaloga: a da Hristiyan D ncesinde Hristiyan-Mslman Diyalogu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 2001. --------------------- Tarihsel sa: mann Mesihinden Tarihin sasna, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 2002. AYDIN, Mehmet, Hz. Bir Muhammed Bak , Devrinde Asrmzda Mslman-Hristiyan Hristiyan-Mslman Mnasebetlerine

Mnasebetleri, lm Ne riyat, stanbul 1993. ------------------------ Ansiklopedik Dinler Szl , Din Bilimleri Yaynlar, Konya 2005. Barnabas ncili, ngilizceden ev. Mehmet Yldz, nsz ve Notlar, Ali nal, Kltr Basn Birli i Yaynlar, ?. BUCAILLE, Maurice, Msbet lim Ynnden Tevrat, nciller ve Kuran, ev. Mehmet Ali Snmez, Diyanet leri Ba kanl Yaynlar, Ankara 2001. BUCHNER, V. F., Mecs, slm Ansiklopedisi, C. VII, Milli E itim Bakanl Yaynlar, stanbul 1993. C LACI, Osman, Dinler ve nanlar Terminolojisi, Damla Yaynevi, stanbul 2001.

207 --------------------- Gnmz Dnya Dinleri, Diyanet Ankara 2002. DEM RC , Kr at, Hristiyanlk, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. XVII, stanbul 1998. --------------------- Yahudilik ve Din o ulculuk, Ay Kitaplar, stanbul 2000. Dinler Tarihi Ansiklopedisi, Hristiyanlk C. II, Medya Ofset, stanbul 1991. DRAZ, Abdullah, Kurana Giri , ev. Salih Akdemir, Kitabiyat, Ankara 2000. EL-FRUK, smail - Lmi Rac, slm Kltr Atlas, ev. Mustafa Okan Kibaro lu- Zerrin Kibaro lu, nklp Yaynlar, stanbul 1999. ELIADE, Mircea-COULIANO, Joan P., Dinler Tarihi Szl , ev. Ali Erba , nsan Yaynlar, stanbul 1997. ELIADE, Mircea, Dinin Anlam ve Sosyal Fonksiyonu, ev. Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya 2004. --------------------- Dinsel nanlar ve D nceler Tarihi, C. II, ev. Ali Berktay, Kabalc Yaynlar, stanbul 2003. ERBA , Ali, Zerd tilikte Din Anlay , Dinler Tarihi Ara trmalar II, Dinler Tarihi Derne i Yaynlar, Konya 1998. ------------------ Hristiyanlkta badet, Ay Kitaplar, stanbul 2003. FAZLUR RAHMAN, Ana Konularyla Kuran, ev. Alparslan Akgen, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 1998. GOLDZIHER, Ignaz, Ehl-i Kitap, slm Ansiklopedisi, C. IV, Milli E itim Bakanl Yaynlar, stanbul 1977. G, Ahmet, Hz. Peygamber Dneminde Mslman-Hristiyan Mnasebetleri, Dinler Tarihi Ara trmalar III, Ankara 2002. ----------------- Kuran- Kerime gre Hz. Meryem ve sa, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, C. III, Sa. 3, Bursa 1991. ------------------ e itli Dinlerde ve slmda Kurban, D nce Kitabevi, stanbul 2003. GNDZ, inasi, Kurandaki Sabilerin Kimli i zerinde Bir Tahlil ve De erlendirme, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992. --------------------- Kurandaki Sabilerin Kimli i zerine Bir Tahlil ve De erlendirme, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992. leri Ba kanl Yaynlar,

208 -------------------- Pavlusun Hristiyan Gelene indeki Merkezili i/Belirleyicili i, Dinler Tarihi Ara trmalar III, Ankara 2002. --------------------- Sabilikte Din ve Din Anlay Dinler Tarihi Ara trmalar II, Konya 1998. --------------------- Din ve nan Szl , Vadi Yaynlar, Konya 1998. --------------------- Dinsel iddet, Ett Yaynlar, Samsun 2002. --------------------- Pavlus Hristiyanl n Mimar, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 2001. --------------------- Sabiler, Son Gnostikler, Vadi Yaynlar, Ankara 1999. GNER, Osman, Resulullahn Ehli Kitapla Mnasebetleri, Ankara 1997. HARMAN, mer Faruk, srail, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. XXIII, stanbul 2001. --------------------- sa, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. XXII, stanbul 2000. --------------------- Tefsir Gelene inde Yahudilere Bak , Dinler Tarihi Ara trmalar, C. IV, Ankara 2004. HAS, Kenan, Tarihsel sa Ara trmalar, Dinler Tarihi Ara trmalar III, Hristiyanlk Dn Bugn ve Gelece i, Sa. 3, Ankara 2002. HAT PO LU, Haydar, Sleyman Ate Ate le Oynuyor-Reddiye, Mesaj Yaynclk, Ankara 1990. ncil, Yeni Ya am Yaynlar, stanbul 2001. KAUFMANN, Francine- EISENBERG, Josy, Yahudi Kaynaklarna Gre Yahudilik, Din Fenomeni, Derleyen ve ev. Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya 2000. KAYA, Remzi, Ehl-i Kitap, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. X, stanbul 1994. KESLER, Fatih, Kuran- Kerimde Yahudiler ve Hristiyanlar Kuran- Kerimde Ehl-i Kitab, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2001. KOY T, Talat, Cennet Mminlerin Tekelindedir, slm Ar atrmalar, C. III, 1989, Sa. 3. KIRBA O LU, Hayri, Hz. say Gkten ndiren Hadislerin Tenkidi, slmiyat, C. III, 2000, Sa. 4. Kitab- Mukaddes, Kitab- Mukaddes irketi, stanbul 1997. Fecr Yaynevi,

209 Kuran- Kerim Aklamal Meali, Komisyon, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2004. KUTUP, Muhammed Ali, Barnaba ncili Ara trmalar, ev. Osman Cilac, Tekin Kitabevi, Konya 1998. KUZGUN, aban, Drt ncil Yazlmas Derlenmesi Muhtevas Farkllklar ve eli kileri, Metinler Matbaaclk, stanbul 1991. --------------------- slm Kaynaklarna Gre Hz. brahim ve Haniflik, Se-da Yaynlar, Kayseri 1985. KK, Abdurrahman-TMER, Gnay, Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara 1997. KK, Abdurrahman, Dnmeler (Sabatayistler) Tarihi, Anda Yaynlar, Ankara 2003. RS, Hayrullah, Musa ve Yahudilik, Remzi Kitabevi, stanbul 1966. ZSOY, mer-GLER, lhami, Konularna Gre Kuran, Sistematik Kuran Fihristi, Fecr Yaynlar, Ankara 2004. ZTRK, Mustafa, Kssalarn Dili, Kitabiyat, Ankara 2006. --------------------- Kuran Kendi Tarihinde Okumak Tefsirde Anakronizme Ret Yazlar, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 2004. -------------------- slm Tefsir Gelene inde Ehl-i Kitapla lgili Baz Telakkilerin Epistemik De eri, (Yaymlanmam Sempozyum Bildirisi), Kurann Farkl nan Mensuplarna Yakla m Sempozyumu, Konya 2006. PAACI, Mehmet, Kuran Kerim I nda Vahiy Gelene ine-Kitab- Mukaddes Ba lamnda- Bir Bak , slm Ara trmalar, C. V, 1991, Sa. 3. PETTAZONI, Rafaella, Tanrya Dair, ev. Fuat Aydn, z Yaynclk, stanbul 2002. RENAN, Ernest, sann Hayat, ev. Ziya hsan, Milli E itim Bakanl Yaynlar, stanbul 1992. RIZA, Re id, Tefsrul-Kurnil-Hakm (Tefsrul-Menar), Beyrut 1999, C. I. SBN, Muhammed Ali, Sleyman Ate in Cennet Kimsenin Tekelinde De ildir Ba lkl Makalesinin Tenkidi, ev. mer Faruk Tokat, www.inkisaf.net, 2006. SARIKIO LU, Ekrem, Hristiyanlarda ocukluk ncilleri, Trkiye I. Dinler Tarihi Ara trmalar Sempozyumu, Samsun 1992.

210 --------------------- Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, Faklte Yaynlar, Isparta 2002. SARITOPRAK, Zeki, slm nanc Asndan Nzul-i sa Meselesi, a layan Yaynlar, zmir 1997. SAYI, Ali, Firavun, Haman ve Krun Kar snda Hz. Musa, z Yaynclk, stanbul 1992. SCHIMMEL, Annemarie, Dinler Tarihine Giri , Krkambar Yaynlar, stanbul 1999. S NANO LU, Mustafa, Hristiyanlk, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, C. XVII, stanbul 1998. SNMEZ, Abidin, Rasulullahn Diplomatik Mnasebetleri, nklab Yaynlar, stanbul ?. SNMEZ, Zekiye, nciller ve Kuran I nda Hz. Ara trmalar III, Ankara 2002, Sa. 3. ELEK, El-Fadl, Ba lamayan Diyalog, ev. Kadir Albayrak, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Sa. 1, Adana 2001. ELTUT, Mahmut, Hz. sann G e Ykseltilmesi ve Tekrar Dn , Din Ara trmalar, ev. Mustafa Ba , C. VII, Ankara 2005, Sa. 21. TABARRA, Afif Abdl-Fettah, Kuranda Yahudi Men ei ve Karakterleri, ev. Mehmet Aydn, Konya 1978. TARAKI, Muhammed, slm Kaynaklarnda ncil Tart malar, Dinler Tarihi Ara trmalar IV, Ankara 2004. TEK N, Ahmet, Diyalogculara Kuran Dersi, stanbul 2006. ----------------- Kuran Yolunda Kalem Oynatanlar, Kelam Yaynlar, stanbul 2006. TOKPINAR, Mirza, Hadislere Gre Yahudi ve Hristiyanlara Uymak, nsan Yaynlar, stanbul 2003. TMER, Gnay, Hristiyanlkta ve slmda Hz. Meryem, Diyanet leri Ba kanl Yaynlar, Ankara 1997. NAL, Mehmet, Tefsir Kaynaklarna Gre Hz. sann lm, Refi ve Nzul Meselesi, slmiyat, C. III, 2000, Sa. 4. WATT, Montgomery, Gnmzde slm ve Hristiyanlk, ev. Turan Ko, z Yaynclk, stanbul 2002. sa, Dinler Tarihi

211 YAPICI, Asm-ALBAYRAK, Kadir, tekini Alglama Ba lamnda Din Gruplar Aras li kiler, Ba lamayan Diyalog, Nobel Kitabevi, Adana 2004. YARAN, Cafer Sadk, slm ve teki Dinlerin Do ruluk Kurtarclk ve Birarada Ya ama Sorunu, Kakns Yaynlar, stanbul 2001. YILDIRIM, Suat, Kiliseyi slm le Diyalog stemeye Sevk Eden Sebepler, Asrmzda Hristiyan Mslman Mnasebetleri, lm Ne riyat, stanbul 1993. ------------------ Mevcut Kaynaklara GreHristiyanlk, Diyanet leri Ba kanl Yaynlar, Ankara 1988.

212 ZGEM K Ad Soyad Medeni Durumu Telefon Adres E-mail Adresi SEL B LG LER : Aye ZEV N : Bekr : 0 (322) 226 51 41 : Beyazevler Mah. 24 sk. Mira Sitesi A Blok 4/8 01150 : ayozevin@hotmail.com Seyhan / ADANA

Do um Yeri ve Yl : Adana 1979

E 20022006 19982002 19941997 19911994 19851990

T M DURUMU Yksek Lisans, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, Adana. ukurova niversitesi, lahiyat Fakltesi, lk retim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenli i Blm, Adana ehit Temel Cingz Lisesi Stk Kulak Ortaokulu Celalettin Sayhan lk retim Okulu

Yabanc Dil : Arapa, ngilizce. Durumu : 2002, Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmeni, Salba lk retim Okulu/Karaisal