Hermes ve Athena Fresco Castle, c.

1585, Prague

ESK DNYANIN KADM BLGES Hermes

Caner Ik*
GiR Antikite ounlukla antik Yunanla edeer grlen bir kavramken, Antik Dnya tanmlamas daha geni bir aratrma mecrasn iaret eder. Sz konusu dnem ve mekn, kken olarak eski olduklar varsaylan kaynak lara doru bir ynelimi beraberinde getirmektedir. Bu mnda Hermes is mi ve Hermes isminin iaret ettii anlam, Antik Dnyann ismi bilinen en eski bilgi ve bilgelik kaynaklarndandr. Hermes isminin etimolojik kkeni hakknda karmak, karmak ol duu kadar da kapsaml belirlemeler yaplmtr.1 Buradan Hermes ismi nin insanlk tarihi iindeki olas kkenleri ortaya karlabilir. Bu yaplr ken Hermesin iaret ettii genel anlam da ortaya kar. Hermes ok kap saml olan fakat farkl anlaylar bir arada tutabilen, gizemci zellikleri olan ayn zamanda dnyevi iktidarn da sahibi olan bir lider olarak ortaya kmaktadr.

* Caner Ik, Yznc Yl niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Halkbilim Blm. 1 Mahrnud Erol Kl, Ebul Hukem: Hikmetin Atas, Hermetik Felsefenin slm Dnce Tarihinden Grnm, Divan lm Aratrmalar Dergisi', Yl: 3, Say: 5, (1998), s. 1-32.

Dou Bat

Hermes kelimesinin farkl kltrler iinde kabaca izi srldnde unlar grlmektedir: Hermesin Srynice lim anlamna geldii ka bul edilirse Hermesl-hermise tamlamas limlerin limi anlamna gelmektedir. Hermesin Mandeistlere gre Hrmz ya da Hermez olarak anld ve sonra Sbilerce Hermese dntrlm olabilecei sylenir. Ayrca Sblerin Hermes iin kullandklar Buzasaf isminin Buda ismine benzerlii dikkat ekicidir. branlere gre Hermes'in ad Uhnhtur ve ders vermek, aydnlatmak anlamlarna gelir. Uhnhtan Arapada anlam bakmndan dris ismi tretilir. Bunun yann da eski Msr tanrlarndan Ahnaton kelimesinin Uhnuha, Oziris kelimesinin de drise dnm olduu kabul edilir. Bunun yannda Pers kltrnde ise Hermese Heng ad verilir. Bunlarla birlikte Grek kltrndeki Hermes ile Hint kltrndeki Buda arasnda artc benzerlikler vardr. Bunlardan en gze arpan Grek mitolojisinde ve Hint mitolojisinde Buda ve Hermesin annelerinin adlarnn Maia olma sdr. Hermes hakknda somut verilere ulamak, onun yaadn belgele mek, yaad dnemi tespit etmek, sz konusu yer ve ortam hakknda ke sin belirlemeler yapmak mmkn deildir. Hem geen zamann uzun ol mas, hem de Hermese ait olduu iddia edilen metinler zerinde farkl okumalar olmas sebebiyle ortak tespitler yapmak gtr. Bununla bir likte Hermetik metinler tarihin birok dneminde taassup sebebiyle ciddi tahribatlara uram ve yok edilmitir. Buna ek olarak Hermes mitolojik karakterli anlatlarla ifade edilmi ve dinlerin iinde deiik adlarla ortaya konmutur.2 Bu ifadeler senkretik3 bir btnlk iinde ele alnrken hem mitolojik unsurlarn hitap ettii top lumsal rg ile ilikisi iinde ne anlam ifade ettii, hem de bu anlatlarn btnndeki ortak yanlar tespit edilip Hermesin insan hangi anlam ta d hakknda karmlarda bulunulabilir.
2

Eski Msr dinindeki Tothu, bran dinindeki Uhnuhu, Budizmdeki Buday, Zerdtlk teki Hengi ve slm dinindeki drisi hep bu Hermes karl olarak dnme, bir bak ma modern anlamdaki mukayeseli dinler almalarnn da balang noktasn oluturacaktr. Kl, s. 1. 3 Senkretizm teriminin tad mnlar gruba ayrabiliriz: 1- Eskil dneme ait kltr un surlarnn, inan ve dinin, sanatsallk ve bilgi verme halinin paralanmaz bir btnlk halinde bulunmas durumu. 2- Folklorun geleneksel trlerinde sz, mzik, oyun ve mimiin olutur duu bir btnlk hali 3- Szl gelenek eser trlerinin senkretizmi, baka bir ifadeyle birok folklor rnnn birbiri iine geme durumu. Destann hikye, iir, atasz ile i ie olmas hali (Ksaltma ve aklama yazara ait) Sulayman Turduyevi Kaypov, Somut Olmayan Kltrel Mirasn Mzelenmesi Sempozyum Bildirileri, Haz: M. . Ouz-T.-S. zkan, (Ankara, Gazi niversitesi Yaynlar, 2000) s. 38.

36

Caner Ik

Buna gre, Hermetik metinler zerinden onlarn bir sre iindeki yol lar tespit edilip, insanlk tarihi iinde farkl kltrel unsurlar nasl etkile dii ortaya konularak,4 gnmzde yaplan olas Hermetik yorumlarn ne anlama geldii ve insanlar iin ne ifade edebilecei hakknda baz belirle meler yapmak mmkndr. Buradan da hareketle son olarak, Hermetik dncenin ana hatlarnn tespiti yaplabilir. Bu sebeplerle bu makalede konu drt temel balk altnda ncelenmektedir: Birincisi Yerdeki Her mes temas; kincisi Gkteki Hermes ismi ile mitoloji iindeki senk retik Hermes; ncs Hermetik Etki bal altnda, Hermetik metin ler ve sz konusu metinlerin etkileri; drdncs ise Hermetzm ad altnda temel prensiplerin ve ruhsal inanlarn tespitinin yapld blm olacaktr. YERDEK HERMES Yaad kabul edilen Hermes derken aslnda kendisine farkl anlamlar atfedilen tarihsel ve mitolojik bir kimlikten bahsedilmektedir; nk Her mesin, tarihin birok farkl dneminde ve birok farkl yerinde yaad iddialar vardr. Bunlardan en glleri, Msrl bir bilge oluu,5 Harran blgesinden bir mistik oluu,6 Atlantisten g eden bir kolonizatr oluu7 zerine kurulan teorilerdir. Bu saptamalarn her biri farkl tarihsel kant lara referansla ortaya karlmaktadr. Msrl bir bilge olan Hermes .. 3.-5. yzyllarda yaam (baz kay naklara gre .. 18. yzyl ncesi de olabilir) olup Msr dininin kuru cusu, hem kral hem rahip hem de ruhsal g sahibi olarak tannan bir ki idir.8 Hermes ayn zamanda baz kaynaklara gre bir grevin addr. Bu nu yle bir alnt ile daha anlaml klabiliriz.9 Bir metinde ilk Hermes Tothdur derken aslnda bir misyona iaret edilmektedir. Msrl bilge

Sibel zbudun, Hermesten drise Bir Dinsel Gelenein Dnm Dinamikleri, (Ankara: topya Yaynlar, 2004), s. 52-58. 5 Eqouard Schure, nsanl Aydnlatan Byk nisiyeler, ev. Yavuz Keskin, (stanbul: RM Yaynlar, 1999), s. 138-141. 6 Muhammet Abid Cabiri, Arap Aklnn Oluumu, ev. brahim Akbaba, (stanbul: z Yaynclk, 1997). s. 210-212. 7 Alpaslan Salt-Cem obanl, Dharma Ansiklopedisi; Paapsikoloji, Mistisizm, Okltizm, Ezoterizm, Teozof, Spritalizm, Neospritalizm, (stanbul: Dharma Yaynclk, 2001). s. 154. 8 zbudun, s. 128-129. 9 Seiria lkesindeki (...) Birinci Hermes Thoth tarafndan hiyeroglif harflerle kutsal dilde yazlan ve tufandan sonra Grekeye evrilen kinci Hermes, Tatn babas, Agathodaimonun olu tarafndan Msr Tapnaklarnda kitap haline getirilen (...) Kozmosta ne olacan ren mek istediine gre sana, atan, Hermes Trismegistusun yazdn rendiim kutsal kitaplar sunacam (...) kinci Hermesin yazd kitaplarn evirisi konusunda syledikleri bunlardr. zbudun, s. 148.
4

37

Dou Bat

Hermesn Tanr Tothla ayn kii olduu ortak olarak kabul edilir.10 Bu kabul Hermesi tarihsel bir ahsiyet olmaktan uzaklatrp ruhsal bir ka raktere dntrmektedir. Bunun yannda Hermes, simya, astroloji, felse fe, bitki ve tp bilimlerinin de kurucusu olarak kabul edilir." Bu bilgiler ve bunlarn nasl ilenecei ise Msr dini iinde bulunan rahipler aracl yla gerekletirilmitir. Bu rahiplerin ciddi inisiyatik12 eitimleri pira mitlerde yaptklarna dair tarihsel ve arkeolojik bulgular vardr.13 Msrl bilge Hermes aslnda Atlantis teorisini kabul etmeyenler tara fndan kabul edilmitir. Bu konuda Eliadenin belirlemeleri nemlidir; Msr ikonografisinin tek yazma dili olan hiyeroglofk yaz, ilk firavun hanedan ve M.3000ler civarnda Nilin kuzey ve gney vadilerinin birleimi esnasnda ortaya kt kabul edilir (...) Kralln da balangc olan bu tarih Msr tarihinin balangcdr (...) Msrn Birletiricisi Her mes (menes) bakent mephisi kurmutur. lk hanedanln krallar pira mitleri ve mezarlkla ilgili en byk kompleksleri oluturmulardr ki, bunlarn yaztlar ve byleri onlarn ilk teolojilerini ierir.14 Msr uy garl bu tarihten balatlarak hem Msr uygarln beii kabul edilmi hem de Msra zg bir dinin kendi koullar iinde ortaya ktnn is patlanmaya allmtr. Bu mnda Hermesin varl eski Msrn milli varl ile ilikilendirilmitir. Bunun yannda Msr kltrn Hermetik metinlere dayanarak kadm bilgelik kaynaklarndan biri olduu ispatlan maya allmtr. Bu ekol ayn zamanda Hermesi tanr Toth ile bir letirmi ve Hermesi Msr dininin merkez karakteri olarak gsterip, mil li bir kahraman haline getirmilerdir. Bu sayede Msr, uygarln beii olarak gndeme getirilmi olmakla birlikte, geni bir felsefi ve mistik retinin de milli kkeni olmak vasflarn kazanmtr. Bu vasfla Msrl Msrologlar15 yukarda bahsedilen teoriyi benimserler.
s. 242. zbdun, s. 133. s. 175-187. Salt - obanl, s. 156. 12 nisiyasyon; Bireyin spritel geliimi iin, spritel tesiri alp aktarabilen bir stadn (inisiyatrn) sert ve srekli kontrol altnda, bir dzen ve disiplin iinde, snavlara dayal tarzda, metotlu olarak eitimi. Latince bir yere girme, kabul edilme anlamndaki initium szcn den tremitir. nisiyatik ise inisiyasyon ieren eitim anlamndadr. (Yazarn notu) 13 Augustus Le Plongeon, Msrllarn Kkeni, ev. Rengin Ekiz, (zmir: Ege Meta Yaynlan, 2000), s. 134-142; Keith Sherwood, Ruhsal ifa Teknikleri', ev. Jale G. Grsoy (stanbul: Akaa Yaynlar, 1995), s. 3-11. 14 Mircea Eliade-loan P.Couliano, Dinler Tarihi Szl, ev. Ali Erba, (stanbul: nsan Yaynlar. 1997), s. 221-222. 13 Jan Assmann, Kltrel Bellek; Eski Yksek Kltrlerde Yaz, Hatrlama ve Politik Kimlik, ev. Aye Tekin, (stanbul: Ayrnt, 2001). Bob Brier, Tutanhamon Cinayeti: Gerek bir Hikye", ev. Osman Aknhay, (stanbul: Alfa yaynlar, 1999).
11 zbudun, 10 Cabiri,

38

Caner Ik

Hermes zerine yaplan belirlemelerden biri de Harran blgesinden bir mistik olmasdr.10 Bu belirlemenin ana hatlar u ekilde tespit edilebilir: Harran, Sabiilik inancnn merkezi Harrandr ve blgenin Sin klt ile de balants vardr. Sabilik ile dris peygambere ve Hanoka dair atflarla doludur.17 Bu balamda slmla tanmadan nce Harran ve evresi, Hermese atfedilen ou bilgiden haberdardr. drise ait olduu varsay lan metinler, aslnda Hermetik etki tayan metinlerdir. Bu metinlerin kime nasl ait olduunu kestirmek gtr18. Harranda slm fethi nce sinde kabul edilen bir Hermes vardr. Bu Hermes gksel cisimler arasnda Merkr adyla yer alan Tanrdr.19 Merkr ayn zamanda Sin ile z deletirilen Mezopotamya ilh Nebonun semboldr. Harrana bu e kilde girdii ve kltletii sylenebilir.20 Bunlara ramen Hermes figr nn Harrann dnsel sistemine ne zaman dahil olduunu syleyebil mek zordur. Kesin olarak sylenebilecek tek ey, slm fethinin ncesin de Hermes fikrinin Harran blgesinde bulunduudur. Harranda yaam ve yar ilh bir bilge olarak kabul edilmi olan Hermes, hem ilahi srlar bilen (yedi tapnaktan birinin ilh), yer ve gk arasnda haberci olan, Merkr ve ay zerinde hkm olan, ayn zamanda Msra g edip orada hkmdarlk yapan bir kii olarak tantlr. Buna gre yaad var saylan Hermesin Msrla balants, Harrandan gitmi olmasna yne liktir. Bu balant, Greklerin Msr tanrs Hermesi kendi panteonlarna dahil edip Grekletirmelerine benzetilebilir. zellikle Yeni a hareket leri iinde ounlukla kabul edilen teoriye gre Atlantis ve Mu uygarlk lar ile balantl grlmesi gibi Hermes hakknda baka belirlemeler de bulunmaktadr. Hermesin Atlantisten g eden bir kolonizatr oluu hakknda ise unlar sylenebilir: James Churchward okuduu eski tabletlere dayana rak, Hermesin Mu ve Atlantise indirilen retiyi Msra getiren Atlan tisli bir bilge olduunu ve Msrn kuruluunun bu dnem (.. 16000 14000) arasna denk dtn belirtir.21 Buradaki teoriye gre tufan uzun bir sre iinde gereklemi ve Munun bilge ve yneticileri dn yann farkl blgelerinde koloniler kurarak yaylmlardr (Tibet de, bu kolonilerden biridir). Hermes ve ekibi ise Mu ktasndan en son g eden
s. 222-228. zbudun, s. 208. Cabiri, s. 212-213. 18 Cabiri, s. 213. 19 zbudun, s. 225. 20 zbudun, s. 222. 21 Churchward, James, Batk Kta Munun ocuklar, Kayp Uygarlklar I, ev. Ercan Arsoy (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2005). Churchward, James, Kayp Kta Mu, Kayp Uygarlklar II, ev. Rengin Ekiz, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2006)
17 16 zbudun,

39

Dou Bat

kafiledendir ve Hermes ayn zamanda batan ktann da yneticisidir. Uy garln en temel bilgileri ve ynetimsel organizasyon biimi, bu vesiley le Msra gelmi ve btn uygarlklara kaynaklk edebilecek bir etki g cnde olan Msr uygarl, bu kolonizasyon sonucunda olumutur. Teo riye gre; Msrllarn, sz konusu kolonizatrlerin kendilerinden stn olanlar tanr kabul ettii, piramitlerin bu kayp ktann teknolojisiyle ya pld belirtilmektedir. Kayp ktalar hakknda bilgilerin artmas,22 klasik bilimin baz nyarglardan syrlmas ve zellikle Msr ve Tibet yaztlar zerine yaplan aratrmalarn daha da netlemesi durumunda sz konusu teorinin tartlmasnda nemli mesafeler kat edilecektir. Hermes ve kayp kta hakkndaki baka bir teori ise onun Toth olduu ynndedir. Bu teo riye gre Hermese atfedilen Hermetika; Totha atfedilen yazlar btn olarak kabul edilir. Bu metinler Plongeona gre yazldklar orijinal dilde kalmamtr. Hermetika aslnda kadim kutsal yaz Atlantis ve Mu uygar lna ait olduu belirtilen Sanskrite harf ve sembollerle yaknl olan bir yaz eidiyle yazlmtr, daha sonra eski Msr diliyle kaynama ol mu ve Msr diline dnmtr. Fakat .S. 3. yzylda mparator Theo dosrusun himayesindeki zamann skenderiye Patrii Theophilusun fer man ile Msrca yazlan her eserin ortadan kaldrlmas ve Msrca konu anlarn ldrlmesiyle bu metinler yok olmutur.23 Toth .. 16000 yllarnda yaad sylenen, kutsal hiyeroglifi icat eden ve bilgeliinden dolay tanrlaan kiidir. Benzer bir gr ise; Her mesin Atlantis ve Mu uygarlklarndan son kurtulan bir bilge olduu ve Msr uygarln Atlantis bilgilerine gre kurduu, bu sayede Sirius24 misyonunun Msra tanmasn salad eklindedir. Bu mnda Her metika da, Siriusyen bilgiler ieren bir kitaptr.25 zellikle Yeni a ha reketleri iinde youn taraftar bulan bu teorilere gre, tarihin okunuu tu
22Ayrntl

bilgi iin aadaki kitaplar nerilir: Churchward, J. Munun Kutsal Sembolleri, ev. R. Ekiz (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2000) Meydan, Sinan, Atatrk ve Kayp Kta Mu, (stanbul: Truva Yaynlar, 2005) Wilson, C. Kayp Miras Atlantis ", ev.Y. Tokatl, (stanbul: Ruh ve Madde Yaynlar, 2004) 23 Plongeon, s. 132 24 Sirius, byk kpek takmyldznn alfa ve beta yldzlarnn oluturduu ift yldza verilen ad. Eskilerin cennetlerin en grkemli yldz dedikleri bu yldz, antik a ezoterizminde, inde, eski Msrda, baz Afrika kabilelerinde, Mezopotamyada, Hititler, Urartular ve Hopi Kzlderililerinde, baz aratrmaclara gre Mu ve Atlantiste nemini korumutur. Sirius yldz bu nemiyle birlikte bir misyona iaret eder. Bu misyon dnya tekamlnde Sirius yl dzndan varlklarn etkisi ve dnya insanln Siriusyen bilgilerle ykseltmeye altklar ka buldr. Bu misyona gre Atlantis ve Mu uygarlklarnda etkin olan Siriusyen reti dnya in sanlnn tekaml srecinde devam etmektedir. Bu mnda Hermetik metinlerin Siriusyen bil giler ierdii kabul edilir. Bu sebeple Sirius misyonunu kabul edenler Hermesle byle bir ba kurarlar. Bkz; Salt - obanl, s. 391-396. 23 Salt-obanl, s. 154.

40

Caner Ik

fan gereinin kabulyle deiecek, dinlerin kendi arasndaki ve dinin bi limle arasndaki atmalar holistik bir bak asnn yarataca kapsaml grle alacaktr.26 Bu anlaya gre Hermes, aslnda tufann bitii ve yeni dnyada hayatn balangc arasndaki temel karakter, tm bilge liin babas ve balangcdr. Dolaysyla Hermes zerine her dn ezo terizme, gnostizme ve mistizme bir dn olarak kabul edilir. Yeni a hareketleri bu dn bilim, felsefe ve teknoloji balamnda farklla trmakta ve mistizmin sadece deneyimle anlalabileceini vaaz ettii ba z hallerin btnsel deerlendirmelerini yaparak bir yol nermektedir. Za ten gnmzde Hermetik okumalarn byk bir ksm dnp dolap Yeni a hareketleri iinde yer almakta veya holistik bak alarndan bes lenen anlaylara kaynak salamaktadr..

Gkteki hermes
Mitoloji iindeki senkretik Hermes, ortak taraflar ortaya konsa bile, her kltrde farkl bir biimde anlalan Hermes tiplerine karlk gelir. M srl Tanr Toth, Msrl bilge Trismegistus Hermes, Yunan tanrlarndan tanrlarn habercisi Hermes, kabalistlerce kabul edilen ge ekilen Enoch ve slm iindeki gklerin srlarn bilen dris peygamberin Her mesi iaret ettii kabul edilir.27 Bununla birlikte Schure, Hermes ad ve misyonu hakknda nemli belirlemelerde bulunur: Hermes ad Manu ve Buda gibi bir tr bir cinsi ifade eden bir addr. Ayn anda hem bir insan, hem bir kast hem de bir Tanry dile getirmektedir. nsan Hermes, M srn yce inisiyatrdr; kast olarak oklt geleneklerin mutemet muha fzlar olan ruhban tabakasdr; Tanr olarak ise, lah varlklar ve inisi yatrlerle bir tutulan Merkr gezegenidir; ksaca belirtmek gerekirse, Hermes, semavi inisiyasyonun dnya tesine ait blmn ynetmekte dir. Dnyann spritel dzeninde btn olup bitenler, birbirlerine, g rnmez bir ipi andrr nitelikteki gizli ilintiler yardmyla baldrlar. Her mes ad bunlar zetleyen bir tlsm, bunlar artran bir sihirli sestir. Saygnl da bundan kaynaklanmaktadr. Msrllarn takipisi olan Grekler ona kere byk anlamnda trismejist adn da eklemilerdir.

Holistik bak, btnsel bir bak olarak zetlenebilir, baka bir ifade ile uzmanlam bilgi birikimlerinin bir btnsel ereve iinde ele alnmasdr. Holistik bak insann bir problemini ele alrken hem fizyolojik hem zihinsel hem de ruhsal ynlerden yaklaarak zmler retir. Bunlarn uyumu ve dengesini gzetir. Yeni a hareketleri iinde de holistik bak ortak olarak kabul edilmi bir yaklamdr. Bu konuda u kitaplar nerilebilir. Lorna Aubyn, New Age", ev. N. Mines-E. Arsoy, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 1998) N. Peseschkian, Pozitif Aile Terapisi, ev. Merih Naim, (stanbul: Beyaz Yaynlar, 1999) Michael Talbot, Holografik Evren, ev. Gray Teke, (stanbul: RM Yaynlar, 1997) 27 zbudun, s. 340.
26

41

Dou Bat

nk o hem kral, hem yasa koyucusu hem de rahip telakki edilmitir. O, rahiplii, yargl ve krall bnyesinde barndran bir devri balatm tr. 28 Birbirinden farkl sunulsa da, btn bu Hermes tiplerinin, ait olduklar kltrel duruma uygun dnmleri ierdii sylenebilir. Sibel zbu dunun tarih iinde senkretik bir klt olarak Hermesin izim srd ara trmas bu konuda nemli bir almadr. zbudun, bu eseriyle Hermes okumalarnn tarihsel zeminini aa karmtr. Bunun yan sra Mah mut Erol Kl'n felsefi balantlarla slmda izini srd aratrma da, konu zerinde yaplm en ciddi almalardandr. Her iki yazar da, mito lojik karakterli Hermes hakknda ciddi belirlemeler yapmlardr. Yaz mzda yeri geldike sz konusu almalara gndermeler yaplacaktr. Toth Msrl bir tanr, gk ve yer arasnda irtibat salayan lmsz bir varlk, haliyle Msr dininin ke talarndandr. Devlet dzenini ve dinim kuran, kelmn, yaznn, teknik ve Batn ilimlerin, bynn ve llerin efendisi olan da Tothtur.29 Toth bir Ay tanrsdr. Msrl takvimin de Ay takvimi olduu dnlrse, Tothun dnyevi ve dinsel yaamn dzenle yicisi olarak kabul edildii sylenebilir Bu konuda zbudun yle syler: Thothun sivil ve dinsel kuramlar kurucu ilevi, yalnzca ay Tanrs kimliiyle balantl deildir. ki Msr birletirip, lkede merkez ikti darn kurumsallamas sreci, ona siyasal bir misyon yklemie benze mektedir. Msr kaynaklarnda Thothun szckleriyle iki lkeyi kuran olarak getii kaydedilmektedir. Ayn zamanda yasalarn efendisi ve yasa koyucu olarak da kabul edilir.30 Toth, dinsel ve dnyevi dzenin salay csdr. Kltlerin, yinlerin, tapnaklarn, szcklerin, buna bal olarak lah kelmn ve hiyeroglifin yaratcs olarak kabul edilir. Bu haliyle sa dece yerde saltanat olan bir Tanr olarak deil, yreklerin de hkimi olan ilhi kelamn her trl ekillendiricisi olarak da kabul edilebilir. Toth, ayn zamanda bir zanaatkr tanrdr. Tanra Seshat (Seth) ile birlikte sk sk tapnak yapmna, planlamasna ve arazi lmlerine kat lr. Ayn zamanda ifac ve tabiplerin hocasdr. Saaltc zellii ve lmsz oluu oka vurgulanr. Bu yn daha sonra Hermes Trismegis tus ismi altnda simya, astroloji, tp, astronomi ve oklt bilimlerin temel savlar iinde sunulacak ve bu tarz gelimede en belirleyici figr olarak ortaya kacaktr. Tothun kutsal olanlar kaydedebilmesi ve kutsal sze sahip olmas, aslnda kutsal olann iletilmesi ve saklanmas ilevini stne alarak, Msr
28 29

Schure, s. 138. zbudun, s. 128. Salt-obanl, s. 153. Cabiri, s. 243. 10 zbudun, s. 129.

42

Caner Ik

dininin merkezinde pratik olarak ilev gren tanry ortaya koyduu sy lenebilir. Kelm ileten, aslnda pratik olandr; nk sz; nce var olan ve uygulamaya dnmesi gerekendir. Dolaysyla kelm ileten, sz ko nusu dinin ileyi yasalarn da belirleyendir. Bu anlamyla Hermes; hem ynetici, hem de rahip vasflarn birletirmitir. Sz konusu anlay, M srda daha sonra oluacak olan tanr-kral fikrinin de dayana olmu ve sonradan tanr Toth karakterinden km olan bu vasflarn nemle vur guland Trismegistus Hermes figrne dair bir dnme uramtr. Hem bilge, hem rahip hem de kral olan Trismegistus ise Msrn mad di ve manevi kurucusu olarak kabul edilen mitolojik bir ahsiyettir. Bu zellik; yerin, gklerin ve srecin srlarn bilmek anlamna gelir ve ge mi, gelecek ve ann bilgisini de ierir. Bu sebeple Msr demek Trisme gistus demektir. Sz konusu ayrmn Grekler tarafndan kendi tanrlar Hermes ile Msrl Hermesi ayrmak iin yapld sylenir. Fakat bu durum aslnda Grek dn dnyasnn etkilerinin hkim olduu dnyada Msrl rahiplerin Hermesi vurgulamak iin yapt bir tanmlama olarak da dnlebilir;31 buna ramen anlatlan Trismegistus tanr Toth klt ile ortak zelliktedir. Hermes, Yunan panteonunda32 sadece tanrlarn habercisi deil, ayn zamanda hrszlarn, kurnazln da tanrs ve Zeusun yerine gz dikebi lecek ilgin bir tanrdr. Bu konuda zbudun tarihsel bir belirleme yapar: Devlet dzeni ve dinin, kelmn, yaznn, teknik ve Batni ilimlerin, b ynn, llerin efendisi Tothun, kendisiyle benzer vasflar tayan, Grek tanrs Hermesle zdeletirilmesi, Helenistik dnem ncelerine denk der. (...) Grek felsefesinin Msr teolojisiyle kaynamasnn bir rn olan senkretik Hermes Trismegistus figrn olanakl klan da Hermesin = Mercurius logos mertebesine ykseltil ii ve dolaysyla, tarihinin uzun bir dneminde ikincil bir tanr zelliini korumasna karn, bundan byle magni dei (byk Tanrlar) arasnda saylmas olmutur.33 Hermes bu durumuyla zel bir yer tutar. Hermesin Yunan panteonuna nasl girdii hakknda net bilgiler yoktur. zi Homerostan nce bulanklar; barbar

31 Antikite sonuna dek, hem Grek hem de Roma dnyalarnda Hermetik etkilenim yaygndr. Fakat Msrl Hermes vurgusu Trismegistus zerinedir. Bu Roma ve Msrda gelien Hermetik literatr kullanan tapnak rahiplerinin, kltrel kimlii de ak ya da rtl biimlerde vur gulayarak, yabanc egemenliinde olan kadim Msr tarihine ve tm gizli bilgilerin haznesi Msr imgesine gndermelerle literatr etkilemeye alt ve bu figrn daha ok kltrel biimde gndeme geldii sylenebilir. 32 Edith Hamilton, Mythology; Timeless Tales of Gods and Heroes, (Ontario: A Mentor Book From New American Library, 1942) R. Krugmann, Tanrlarn Habercisi Hermes", ev. A. Dirim (Ankara: Yurt Yaynlar, 2003) 33 zbudun. s. 133.

43

Dou Bal

obanlarn tanrs olduunu syleyenler olduu gibi, Giritli bir tanr ol duu da sylenir.34 Msrla balants tarihsel olarak kantlanamaz. Ancak Msr tanrs Toth ile Yunan tanrs Hermes yaptklar ve ilevleri asn dan birbirine benzerler. Helenistik dnemde Grekler kendi mitolojilerin deki tanrlarn habercisi, ller diyarna ruhlar gtren, hrszlarn ve ar szlarn tanrs olan Hermesi Msrl tanr Hermesten ayrmak iin Tris megistus Hermes olarak sunduklar bilge bir kiiden bahsederek Msrl Hermes ile kendi panteonlarndaki Hermesin ayn kii olmadn vurgu lamak istemilerdir. Bu mnda Grek anlaynda tanr Hermes ile Tris megistusun ayn kii olduunu belirtenler35 olduu gibi, farkl kiiler ol duunu vurgulayanlar da vardr.36 Mitoloji iinde byle farkl ama temel de brbiriyle rten figrlere sahip olan Hermes retisi, dinler iinde de farkl isimlerde, fakat benzer ilevlerde grnm ve efsanevi zelliklere brnm bir peygamber olarak sunulmutur. Bu kanal araclyla, oklt, ezoterik, btn dnme biimleri dinlerin iine tanmtr. Yahudilerin Enoch peygamberi sahip olduu vasflar bakmndan Her mese benzer. Orta aa ait el yazma koleksiyonlarnda 15 yldz, 15 ot, 15 ta ve kazl 15 ekil zerine kimi zaman Hermes Trismegistus, kimi zamansa Tanryla birlikte yryp yok olan patriyark Hanok'a atfedi len bir risaleden sz edilir. Bu risalenin Hanokun kitabyla dorudan ilgisi olmasa bile Orta ada Hanoka ait olarak kabul edilmitir. Bu ba lant; Hanokun, astrolojinin kurucusu olarak kabul edilmesi ve kitabnda astrolojinin nemli bir blm olarak sunulmas bakmndan dikkate de erdir.37 Yahudi mistizmi diyebileceimiz Kabalist retiye gre de gnostisizmin temellerini atan kii olarak Hanok kabul edilir.38 Hanok Tevratn Tekvin; V/23te geer, buraya gre Enoch dindar bir insandr, yeryznde 365 yl yaamtr daha sonra lmemi ge ekilmitir. Bu radaki ifadelerden ve soy iinde geldii sradan yararlanarak da nemi karlr. Kabalistler buradan Hermes ile ba kurar; fakat asl nemli ba Hermetik metinlerin simya, say mistisizmi gibi konular iermesi ve Ka
34

zbudun, s. 52. Hermesi senkretik bir klt olarak kabul eden aratrmaclar, Hermesin farkl corafya ve zamanlarda bir gelenek iinde yorumlanarak deiime urad kabulyle hareket ederler. Bkz. S. zbudun, s. 189 36 Bunlar gerek Msr gerekse Grek uygarln, uygarln kayna gibi gstermeye alan anlaylara sahip kiilerdir. Sz konusu figrn tek ve kendilerine ait olmasnn szde kken sorununu kendi lehlerine zeceine inanrlar (Yazarn notu). Bkz: Assmann, 2001. Brier, 1999 37zbudun, s. 292. iinde: Lynn Thorndike, A History Of Magic And Experimental Sciences During The First Thirteen Centuries Of Our Era, (New York: Columbia Uni. Press. 1923) s. 341. 38 Dion Fortune, Mistik Kabala", ev. M. Salam, (stanbul, Hermes Yay., 2006) s. 37-44 Mehmet Saltk, Kudili Klavuzu Simyann Ayak izleri, (stanbul, Hermes Yay., 2005) s. 64.
35

44

Caner k

balistlerin bunlar zerine younlamalardr. Bilindii gibi kabala teri mi, braniceden gelmekte ve genel olarak gelenek veya alnan szl gelenek eklinde evrilmektedir. Yahudi dnce ve felsefesinin zahiri olan, yazl kural, kanun ve trenlerine paralel olarak yazlmam, misti sizm ve sihir ile ilgili ynlerini ieren btndr.39 Kabala ayn zamanda Hermesilikte grlen tm kilit dnce ve kavramlar da ierir. l birlik, Gizli Tanr, harekete geiren Logos, Sekiz Gk Kresi ve iyi eitilmi gizemcinin bu krelerin tesine geebilmesi gibi Kabalac kavramlarn tm Hermetizmde de vardr. Bu anlamda Hermetik metinler kabalizmin temel kaynadr. Hermetizm bu vastayla da birok farkl mistik ekole kaynaklk etmitir. slm iindeki Hermes yorumu ise dris peygamberdir.40 Bu yorum Btn ve felsefi anlaylarn slm iinde temellenmesine ve meruluk kazanmasna vesile olmutur. zellikle Gazalinin felsefe yapmay ar eletirmesine kadar gze arpan tarihsel dnem iinde slmda en ciddi ve derinden delillendirmeler dris Peygamberin ahsnda temellendiril mitir. Bununla birlikte ayn zamanda slm ncesi Arap toplumunda da Hermetik etki vardr. Buna rnek olarak Cabirinn bir tespiti paylala bilir: Beyan Bin Seman (.S. 513) nisbetle Beyaniyye olarak bilinen fr ka, Hermetik krntlardan ibarettir. rnein bu frkann mensuplar Allah insan suretindedir derler. Yine frkann kurucusu Kendisinin Zhre yldzna taptn ve onun duasna icabet ettiini iddia edip bunu ismi zam vastasyla yaptn syler.41 slm ncesi olan bu dnceler slmla birlikte dris Peygamber zerinden canlanm ve bu vastayla Hermetik anlaylar slm iinde kabul grmtr. dris peygamber Kuranda iki kez anlr. Kitapta drisi de an, o sadk bir peygamberdi, biz onu li (yce) bir mevkiye ykselttik (Meryem suresi, 56-57. ayet), smail, dris, Zl-kifl, bunlarn her biri sabredenler dendi, onlar rahmetimiz iine aldk, onlar salihlerdendi (El-Enbiya su resi, 85-86. ayet). Bunun yannda dris Peygamberin, slm anlatlarnda nemli bir yeri vardr. itten sonra peygamber olan, otuz sayfalk kitap sahibi olduu kabul edilen, ilk kalem kullanan, ilk diki diken, kendisine gklerin srr verilen ve ilk ge ekilen peygamber olduu belirtilir. Bu konuda Kln nemli belirlemeleri vardr: lk ayette geen Biz onu yce bir mekna ykselttik ifadesinin mns zerinde slm dnrleri
Fortune, s. 25-36 Saltk, s. 31. Arapa kaynaklar, Hermesin dris peygamber olduu, Agathadaimonun da it peygamberi olduu hususunda mttefiktirler. Bkz. Cabiri, s. 213. 41 Cabiri, s. 279. iinde: Ebul Haan el Eari, "Makalatul-lslmiyyin", c.l, s. 67, tahkik: Mu hammed Muhyiddin Abdlhamid Mektebetu 'n-Nehda, I-II, Msr, 1969.
39 40

45

Dou Bat

deiik tefsirlerde bulunmulardr. Bazlar bununla drdnc kat sema nn, bazlar cennetin kastedildiini ve dierleri de bununla ona peygam berlik verilmesinin murat edildiini sylemilerdir.42 Sfi mellif Muh yiddin bnul-Arabnin (.1240) drisin ykseltildii yer hakkndaki u ezoterik izahlar tarihsel drisin tesinde semav dris hakknda da baz ipular vermektedir; bu yorum hem dier geleneklerle baz benzerlikler tad hem de kendinden sonra gelen baz dnrlere kaynaklk ettii iin nemlidir. Mekn ykseklii Onu yksek bir mekna ref ettik ayetinin medllu gibidir. Meknlarn en ycesi felekler leminin zerinde dnd arktr. O da Gne feleidir ki drisin (a.s) rhan makm ora dadr. Altnda yedi ve keza stnde yedi felek vardr. Gne felei on be inci felektir. Bunun stnde Merih, Mteri, Zhal, Menzil, Atlas, Bu r, Krs ve Ar felekleri bulunur. Altnda ise Zhre, Utarid, Kamer, Esir, Hava, Su ve Toprak vardr. u halde Gne felei feleklerin kutbu olmas bakmndan en yksek mekndr. Bu yoruma Osmanl sfsi s mail Hakk Bursev ise u ilveleri yapar: dris (a.s) dnyada on alt sene yemedi, imedi, uyumad, tezevv etmedi. Bylece ehvet ondan tam myla zil oldu. Riyzetinin okluundan akl- mcerret hline geldi. Sonra mr 365 yama geldiinde meknen uly mcibince feleklerin kutbu olan drdnc felee ref olundu. dris (a.s) kutbiyyetinde hti mul-enbiynn nibidir. Htiml-enbiydan sonra gelen aktb ise d rism (a.s) nevvbdr.43 Bununla birlikte Fususl-Hikemde lmszl e ulat yle belirtilmitir; Allah dris hakknda Onu yce mekna ref'ettik buyurmaktadr.44 Bu ekilde drisin, Toth ve Trismegistus benzeri bir ahsiyete brnd ne srlmtr. dris ad altnda anlat lan Hermes, birok slmi dn biimi iinde kendini ifade etmitir. Hermetik anlay slm btn gelenei iinde Rafzilik ve smaililik, slm kelm iinde de kendini Mutezile olarak aka gstermitir. lm-i ncum (astroloji), ilm-i simya ve hvan- Safa risalelerinin ounluu Hermetik metinlerin etkisi ve dorudan hermetikann evirileri ile dolu dur. Bunlar arasnda Ebu Bekr Muhammed bn Zekeriyya El Razi (sim yacdr) ve bir karmati olan Abdullah bn Meymun, Hermesin ismini ce saretle zikredeblenlerdendr.45 Bunun haricinde Bahai metinlerinde de

Kl, s. 5. iinde; Abdullah Aydemir, slmi Kaynaklara Gre Peygamberler, 43-45, a.g.e. Tefsirde Israiliyyat, 278. 43 Kl, s. 6 44 Muhyiddin bnul Arabi, Fusus- ul Hikem, ev. M. Nuri Genosman, stanbul: stanbul Kitabevi, 1942) s. 35. 45 Cabiri, s. 275. zbudun, s. 301-307.
42

46

Caner Ik

Hermesten bahsedilir. Hermesten Hermesi Elvh diye sz edilir46 ve onun zerine konumann nemi vurgulanarak, aratrlmas iin bir kap aralanr. Yukarda tespit edilen mitolojik ve tarihsel kii-ilh Hermesleri, as lnda ait olduklar toplumdaki ilevleri asndan da deerlendirmekte fayda vardr. Farkl toplumlardaki Hermesler, senkretik bir btnlk iin de, toplumlarn ihtiyalarna gre farkl biimde yansr, sz konusu bu mitolojik unsurlarn, hitap ettii toplumsal rg ile ilikisini tespit etmek mmkndr. Msrda toplumsal ve ruhsal hiyerarinin tepesinde olan Hermes, top lumsal hiyerarinin ok net olduu Msr kltrel ve dinsel yaamna ia ret eder. Antik Yunanda tanrlardan biri olarak karmza kan ve Msr dininde hatasz, insani ynlerinden arnm olarak kabul edilen Hermes, Yunan panteonunda kurnazln ve hrszln da tanrs olarak ok dn yevi bir nitelik kazanr. Bunun, Yunan site devletlerinin yaps ve kltrel hayat ile ilikisi olduu tespiti ok rahat bir biimde yaplabilir.47 Bunun yannda Tanrya dair bilgileri hep somut bir biimde dn meye alm Musevi geleneinin; Enocha, remizlerin, harflerin ve say larn anlamlarn gksel srlarla birlikte saklayarak ve bu bilgilere hkim olarak sunmas da sz konusu toplumsal yap iin olasdr. Varln s rekli gizleyerek ve vaat edilen topraklar ideali ile siyaseti, zanaat ve tek nii gelitiren Yahudi toplumu, Hermese gizli bilgilerin taycs gre vini vererek ve Hermetik bilginin seilmi insanlarn ulaabilecei bilgi olduu sunularak, hermetizm mistik rgtler araclyla Yahudi dn cesi iinde yaamtr. Baka bir ifadeyle, Hermetik bilgi Yahudi inanc iinde ezoterik okullar vastasyla gelmi ve gnostik dnce bu tarz bil gilerin aktarld kurumsal yaplarn iinde ifade edilmitir. Altn afak Hermetik Cemiyeti48 bu ezoterik bilginin kurumsal bir tarzda, srlarn aktarlma vastasyla gelmesine en gzel rnektir. Bunun Yahudi inanc
Belinustan bahseder: O yaratln srlarna ve Hermesi elvahta yazl gizli remizlere vukuf hsl eden bir filozoftur. Biz zikrettiimizden ziyadesini zikretmek istemiyoruz. Ruhun Kal bime lke eyledii: Ondan baka bilici, kudretli, koruyucu, izzetle vlm Tanr yoktur, s zn anmakla yetineceiz. Hayatma yemin olsun, bu gn Sidre lemde: Benden zge tek ve her eyden haberli bir ilh yoktur, sznden baka bir sz sylemek istemiyor. Baknz: Hz. Bahaullahn Sesi, (1994), paragraf: 50-51. Brown, Keven, Hermes Trismegistus and Apollonius of Tyana in the Writings of Bahaullah, (Los Angeles: Kalimat Press, 1997) 47 Eliade - Couliano, (1997). 48 Altn afak Hermetik Cemiyeti Kabalist dnce temelinde kurulmu rgtlenmelerdendir. Aadaki kitaplar sz konusu rgtn temel eserlerini Trkeye kazandran Hermes Yayn larnn eserleridir. M. Saltk, (2005); ayrca D. Fortune, (2006).
46

47

Dou Bat

nn temel kuralc yaps ve farkl kltrler iinde hep kendi tek deerlerini korumak zorunda kalmas ile ilikili olduu hemen karlabilir. slm iinde de Harran Sabiilik dininden gelen etki ile yer bulan Hermes, ken disini dris olarak ifade etmitir. dris, aslnda farkl kltrlerin, zellikle Anadolu ve Mezopotamya kltrlerinin slma girmesine vesile olmu tur. Gksel bilgilerin bir kayna olarak sunulan dris, Btn hareketlerin slm iinde gelimesine olanak salarken, aslnda slm da bedevi Arap kltr ile birlemi olan yapsndan kurtarmtr. Bir ekilde Batn etkinin olduu yerde mutlaka Hermetik bir etki vardr. Hermetik etki, dris kanal ile slm iine dahil edilmitir. Her ne ka dar drisi de bir tccar ve zanaatkr olarak aktaran yaygn bir Mslman kesim olsa da, asl Hermetik etki slm iindeki Btnlerin dnce ha yatnda gzlenebilir. Bunun yannda Mslmanlk iindeki tccar dris anlay yine de farkl bir Hermes okumasna karlk gelmektedir.49 dris, gksel bilgileri bilse de aklc ve makuldr. Bu anlay devlet olmu ve dnyada hzla yaygnlam bir din olan slmn sosyolojik balamndan soyutlayanlayz. slm corafyas kltrel yaps ve onun beklentileri, Hermes anlayn da beklentilere gre deitirmitir. Hermes birbirinden farkl ortamlarda, sz konusu kltrel kodlarn te mel dsturlarna uygun olarak deimi ve muhatap olduu kltre ek lemlenmitir. Aslnda bu, senkretik bir eklemlenmedir. Yani eklemlenir ken motif, muhatap olduu birikim ve beklentinin normlarna kendi isel deerlerini tayarak eklemlenmitir. Bu mnda her Hermes yorumu, ait olduu toplumda birbirinden farkl ve tektir. Antropolojik ve sosyolojik belirlemeler yaplarak, Hermes zerinden ait olunan toplumsal yapnn anlalmas mmkn olsa da, gerek Hermesin anlalmasna bu tarz zmlemeler engel olmaktadr. nk bir kltrel kodun farkl kltrel kodlara tanmas ve oluan senkretik btnlkten farkllklar temelinde ait olunan kltrel dokunun izlerini takip etmek mmknse, tersi de mmkndr. Baka bir ifadeyle, farkl Hermes yorumlarnn ve mitlerinin ortak zellikleri olas Hermes hakknda daha doru bilgiler verme im knna sahiptir. Yani byle bir senkretik kltn ayn zamanda gerek ol ma, yaam olma, bir gereklikten bahsediyor olma ihtimali de vardr ve bu ihtimal gldr. Bu mnda Hermesin farkllklar temelinde yaplan belirlemeler bize sadece bir motifin kltrel geii ve deiimini izleme imkn verirken, ikinci yol olas mmkn Hermesi ortaya karp, Her mesin gnmzde nasl okunabilecei veya insanla nasl bir katk sa lad veya salayabilecei hakknda belirlemeler yapmamz mmkn
49

Tccar Hermes hakknda baknz: S. zbudun, s. 59-62.

48

Caner Ik

klmasdr. Bu sayede Hermes zerine anlatlanlarn ortak yanlar tespit edilip Hermesin insan iin ne anlam ifade ettii hakknda karmlarda bulunulabilir. Bu karmlar Hermesin gnmz iin nemi ve yeni yo rumlamalardaki sapma ve ynlendirmelerin tespitini de mmkn klar.

Hermetik metinler ve etkisi

Hermetik metinler ve bu metinlerin farkl dnce ve kltrlere etkileri de bu blmn konusudur. Metinlerin tarihlendirmesinde karlalan ilk sorunla Hermesn kii olarak tarihselliinn zmlenmesinde de aynen karlalmaktadr. kinci nemli problem ise hermetik metinlerin Her mesin yazd dilde olmamasdr. Metinlerin Sanskrite harf ve sembol lerle yaknl olan bir yaz eidi ile yazlm olduu dnlmektedir;50 daha sonra eski Msr dili ile kaynama olmu ve metinler Msr diline dnmtr. Fakat bu metinlerin daha ncede belirtildii gibi .S. 3. yzylda, mparator Theodosrusun ynetiminde, eski Msr diliyle ya zlan her eserin ortadan kaldrlmas ile yok edilmitir.51 Ezoterik nitelik tayan sz konusu metinler, eviriler nedeniyle farkl anlam ve ifadeye iaret eder hale gelmitir. Bu konuda Hermesin bir kehneti vardr. Her mes bunu yle ifade eder: retilerim bizim ana dilimizden Yunancaya tercme edildikleri zaman, daha anlalmaz grnecek. eviri anlamlarn ounu arptacaktr. Bizim ana dilimizde ifade edildiinde retiler ak ve basittir. nk Msr sesi anlatt eyin tnsn tar. Yunancaya ev rilmemesi iin mmkn olan btn nlemler alnmaldr. Yunanca ks tah, zayf, gz boyayan bir dildir benim szlerim o dilde inandrcln kaybeder. Yunan dili ikna etme gcnden yoksundur. Yunan felsefesi ise ancak amatal gevezeliktir. Biz Msrllarn dili konumann tesindedir. Onun sesleri g doludur.52 Hermesin bu belirlemeleri gereklemi ve elde onun yazd dilde eser kalmamtr. Buna ramen elde Kopt, Grek e, Latince, Arapa gibi farkl dillerde yazlm hermetik metinler bulun makta ve bu metinler yle snflandrlmaktadr.53 a) Poemander ve Asclepiusun on yedi kitabn ieren Corpus Her

meticum. b) Orijinal Greke metni kaybolmu olan Latince Kmil Hitap (Ser mo Perfectus) adl blm. c) M. S. V. yzyln sonunda yaam olan Stabaeusun yirmi yedi ih tisar.
Yaznn kadim Mu diline ait olduuna dair baknz: J. Churchward, (2005 - 2006). Plongeon. s. 132. 52 zbudun, s. 164. 53 M. E. Kl, s. 43.
50 51

49

Dou Bat

d) Hristiyan kaynaklarndan baka hi bir yerde karlalmayan yirmi be para. e) Zosimus, Fulgentius, amblichus, mparator Julian v.b. gibi ahsla rn eserlerinde bulunan paralar. f) Nah-Hammadi Metinleri ierisinde bulunan be Kpti dilinde risale. Bu risalelerden drd yeni, biri de Asclepiustur. g) Arapada olup da Latince, Greke veya Kpticesi olmayan metinler h) Ayrca Bibliotheca Graeca iinde Hermese atfedilen dier birok risale. Bunlar yazl metinlerdir. Bu metinlerin orijinalinin eski Msrca baz larna gre ise kadim Atlantis alfabesi ile yazld kabul edilmekle bir likte sz konusu alfabe ve dillerce yazlm bir metin gnmzde elde bu lunmamaktadr. Bugn elde bulunan en eski metinler Kopt dilinde ve Yu nanca yazlmtr. Bunun yannda orijinalinden evrilmi olduu sylenen Arapa ve Latince Hermetik eserler de sz konusudur. Sz konusu metinleri Hristiyan yazar skenderiyeli Clement yle s nflandrmtr: 1-Tanrlara lahiler 2- Kraln yaamnn anlats 3- Astroloji Kitaplar 4- a) Sabit yldzlarn sralamas b) Gne, Ay ve gezegenlerin konumlar c) Gne ve Ayn evreleri d) Yldzlarn dou zamanlar 4- Kozmogoni ve corafya; Msr ve Nil, tapnaklarn inaat, tapnaklara adanan toprak lar ve tapnak gereleri zerine. 5- Eitim ve vazgeme sanat zerine 6Tanrlar ve ruhbann eitimi zerine 7- Tp kitaplar a) Bedenin yaps b) Hastalklar c) Organlar d) lalar e) Gz hastalklar f) Kadn hastalklar. 8- Simya.54 Simyaya kaynaklk etmi en nemli metinlerden biri Her mesin kendi metni olarak kabul edilen Zmrt Tabletlerdir. Burada onun bir evirisini sunmak anlaml olacaktr. Hermesin cesedinin bulunduu karanlk maarada, ellerinin arasnda bulunmu srlar unlardr: 1- Bunlar, hi yalan olmayanlardr, do rudur, kesindir ve hakikattir. 2- Aada olan yukarda olan gibidir, yukarda olan da aada olan gibidir ve birlikte tek bir eyin muci zesini gerekletirirler. 3- Ve btn her ey bir olandan geldiinden, bir olann dncesinden gelmitir. Bylece her ey bu tek olandan uyum salayarak kt. 4- Gne onun babasdr, Ay annesidir. Rzgr
14 Simya, maddenin sptil ynlerle deitirilmesi ve kontroln hedef alan bir bilgi eididir Adn genellikle, en yaygn olarak bilinen ve mitiklemi bir eylem olan "altn yapma zel liiyle duyurmutur. Simya her zaman irek ya da gizemci gelenee bal olmutur. inde Taoculukla, Hindistanda yoga ve tantraclkla, Helenistik Msrda Gnostiklerle, slm lke lerinde ve Rnesansta Hermesilikle temellendirilmitir. Bkz. Mircea Eliade, Asya Simyas, ev. Lale Aslan (stanbul: Kabalc Yaynlar, 2002) s. 71.

50

Caer Ik

onu karnnda tamtr, Toprak beslemitir. 5- Dnyann btn gc nn babas budur. Onun gc eer topraa dnerse her eye yeter. 6Topra ateten ayracaksn, sbtil olan kaln olandan; bu byk bir maharetle olmal. 7- Topraktan gkyzne kacak ve yeniden topraa inecek ve yukarda ve aada olann gcn alacak. Bununla btn dnyann zaferi senin olacak; bunun iin btn karanlk senden uzak laacak. 8- Bu btn kuvvetlerin en kuvvetlisi; nk her sbtil eyi yenecek, her kat eyin iine girecek. 9- Dnya da byle yaratld. 10Hayranlk verici biimler bundan kt, bunlarn ortam buradadr. 11Bu yzden bana Kere Byk Hermes denir, nk btn dnyann felsefesinin blm de bana aittir. Gnein yaptklar hakkndaki sylediklerim bylece bitiyor ve tamamlanyor.55 Zmrt tabletler Hermetik dncenin temel prensiplerine iaret edip kendi misyonunu en ak ekilde ifade etmektedir. Bu metinler, Antik Yunan'da Pyhtagoras ve Platon bata olmak zere felsefe tarihini ciddi biimde etkilemitir. Pyhtagoras konusunda Fortune u belirlemeyi yapar; Pyhtagorasa hermetik etki; Hristiyanln ezoterizmi, Yunan ve Msr dncesine ok ey borlu olan Gnosistedir. Pythagorasn sisteminde Hermetik kabalac ilkelerin Yunan mistisizmine uyarlanmasn gr rz.56 Yunan felsefesinin Hermetizmle ilgisi konusunda Kl daha kes kin belirlemelerde bulunur. Kla gre, Greklerin btn felsef sistem leri, Pythagoraslarn mistik matematikleri, Platonun etii ve teolojisi, Aristoteles ve Stoaclarn fizikleri hep bu Hermesin yazd eserlerden alnmadr. Ona gre Hermetik felsefe Grek felsefesinden kma deilse o zaman uras kesindir ki Grek felsefesi Hermetik felsefeden kmadr.57 Felsefenin zmeye alt birok problemin ifadesi Hermetik metin lerde grlebilir. Metinler, Yahudi ve Hristiyan gnostisizmini de ok ak bir ekilde etkilemitir. Esseniler58 kanalyla Hristiyanln iinde yer bulurken, Ka balistler aracl ile de masonik tekilatlara kadar gtrebileceimiz gizli rgtlerin kurulmasna ve yaatlmasna teorik kaynaklk etmitir. Bunun la birlikte Rnesans hareketlerinin dnce nclerinin birou herme tizmle ilgili olduklarn aka beyan etmi kiilerdir. Bu kiilerden baz larnn adlarn burada sayabiliriz; Leonardo da Vinci, Drer, Botticelli, Roger Bacon, Parecellus, Thomas More, William Blake, Kopernik, Isaac

Bkz: http://www.hermetics.org/Zumrut%20Tablet. Eriim gn; 12-04-2006 Fortune, s. 15. 57 Kl, s. 15. 3SRobert Chaney, Eseniler ve Srlar", ev. Duygun Aras, (Istanbul: RM Yaynlar, 1996)
56

51

Dou Bat

Newton, Sir Walter Raleigh, Daniel Defoe, Victor Hugo, Shakespeare, John Donne, John Dee, El Kindi, Muhammed bn Zekeriyya el Razi, vb.59 Rnesansn yaanmasnda etkili olan bu isimler zellikle dinsel taassubun dna kabilmede Hermetik metinlerden yararlanmlardr. Bu mnda hermetik okumalar, dinsel taassubun almasnda cesaret verici ve yn gsterici nitelikte olmulardr. Hermetizm Hristiyan kavramla trmalarna yeni almlar getirdii ve bundan birok dnr ve bilim insannn etkilendii aktr. Buna rnek olarak felsefe ta kavramnn et kisi hakknda yle bir alnty anmak faydal olacaktr: XVI. yzyl Hermesisi Heinrich Kunrath, felsefe tan makrokosmosun olu sa ile zdeletirir ve bu tan bulunmasyla, sann insan denilen mikro koz mosa btnln vermesi gibi, makro kozmosun gerek doasnn bulu nulacana inanr. C. G. Jung, Rnesans ve reform dnemi simyasnn bu ynne byk nem verir; sa ile felsefe ta arasnda kurulan paralellii de byk bir zenle inceler ,60 Hermetik etki yle bir etkiydi ki Batda bilim oluurken bilim insanlarnn ou hermetizme akt ve bilim kendi rtn ispatladktan sonra hermetik etkiyi stnden atmaya alt. Buna rnek olarak Westfalln tespitini ortaya koyabiliriz: Prof. Richard Westfall, Force in Newtons Physics adl kitabnda sonu olarak mo dern bilimin Hermesi gelenekle mekanik felsefenin birlemesinden do duunu ve bu bilimin grkemli geliimi iinde Hermesi miras reddetti im ya da yadsdn sylemitir.61 Hermetizm nceleri taassubun ykl masna yardmc bir unsur olarak grlrken, pozitivizmin mekanistik bir biimde anlalmasyla birlikte terk edilmitir. Bunun yannda slm dnyasndaki btn hareketin en belirleyici ke ta, Hermes ve onun etkisini tayan eviri metinlerdir. hvan- Safa eko l byk bir ksm ile Hermetik metin yorumlarna dayanr. Bu konuda zbudun slm Hermetizminin rneklerinden olan hvan- Safa risale leri, matematikten manta, mzikten mineralojiye, botanikten embriyo lojiye, felsefeden byye, geni bir alan kapsar62 diye yazarak sz ko nusu ekoln zerindeki Hermetik etkiyi ortaya koyar. Bununla birlikte slm dncesinin nemli isimlerinden Suhreverd, el-Mutharat isimli kitabnda yle der: Hermes dedi ki: Bana nesnelerin ilmini getiren ma nev bir varlkla karlatm. Sen kimsin? dedim. Ben senin tam (kmil)

59 Freke Timothy & Gandy Peter, Hermetika, Hermesin Kayp Szleri, ev. Semra Tuna, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2000) s. 10. Ayrca zbudun, s. 351 60 Eliade, s. 85. 61 Eliade, s. 93. iinde: Richard S. Westfall, Force in Newtons Physic s. The Science of Dynamics in the Seventeenth Century, (Londra & New York, 1971), s. 377-391. 62 zbudun, s. 315.

52

Caner Ik

tabiatnm dedi. Ayn temay Osmanl rif ve ediplerinden Nevnin u szlerinde gryoruz: Hermesten sual itdiler, lm-i hikmet nedir? T bauket-tm deyu cevab virdi. Mifth- hikmet nedir? didiler. Yine, t bauket-tm didi. Tbaut-tmm nedir? didiler. Ruhaniyyet-i feylesoftur ki kevkeb ile muttasl bulunur didi.63 Ayn eserde bni Sinaya dair Hermetik belirlemeler yle aktarlr: bn Sinann (980-1037) kimi aratrmaclarca Hermetik olarak tanmla nan risalesinden ilki olan Hayy b. Yakzan yks ile Hermetikalarn I. Libellusu olan Poimanderde grdmz yk arasnda ok byk tematik benzerlikler vardr. bn Sinann bu yksnde geen Kral, Hermetik Poimanderdeki Hayr- mahzdr. Onun Hayy bin Yakzan dedii eyh ise Hermestir. Bedeninden kp bir ilham elde etmek iin astral seyahate kan nefs ise Hermesin nasihatlerinin muhatab olan Tothdur. bn Sinann bu trden ikinci rislesi Tayr (Ku) risalesi ncs ise Salaman ve Absal isimli risaledir.64 slm dncesinin eyhl Ekberi bni Arabinin de ak bir biimde Hermetik etki iinde olduu sylenebilir; bu konuda, A. E. Afifi Her mesiliin byk sf Muhyiddin bn Arabi'nin (1165-1240) zerinde de byk tesiri olduunu iddia eder ve onun grleri ile Hermetik Klliyat arasnda nemli baz paralelliklere temas eder. Kaos, Nefes-i Rahma ni, Nur, Zulmet, Su, lah kelime, Semav eflke ve onlarn tesine ruhan mirac, Hadratul-ilahiyye kavramlarnn benzerlerini Hermetik Klliyatta da bulunabileceini ileri srer65 Sz konusu rnek lerden de grld zere birok dnr ve mutasavvf, slm iindeki hermetik etki ile btn yorumlar yapmtr. Hatt denebilir ki, vahdet- vcut felsefesinin teorik zemini Hermesten alnmtr. Kl bu konuda u belirlemeyi yapar: Orijinal ve tam Hermetik doktrinin hangi form al tnda bulunabilecei konusunda bnul-Arabnin modern takipilerinden Titus (brahim) Burckhardt u yorumu yapmaktadr: Hermesilie yeni bir rhn eksen veren, daha dorusu son dnem Hellen natralizminin domasndan kurtararak onun orijinal yapsn tam mnsyla yeniden kuran, slm inancnn ezoterik tefsiri olan vahdet-i vcd doktrini ol mutu.66 Hermetik metinler gnmzde de farkl anlaylarn elinde oaltlp bir dnce kayna, bir ruhsal retmen olarak kabul edilip kiisel geli imde kullanlmaktadr. zellikle ezoterik bilgi temelli rgtlerin son yz
63 Kl, s. 26. iinde: Netyicul-Fnn, 25b. Kl, s. 27. Kl, s. 29. Kl, s. 30.

64 65 66

53

Dou Bat

yl iinde zlmesi ve onlarn sakladklar bilgi kaynaklarnn paylalr bir hale gelmesi Hermesin dnya apnda, zellikle de internet ve yayn iletiimi sayesinde ok hzl bir ekilde yaylmas yeni evirilerle daha farkl kltr ve anlaytan insanlara ulamas, bu ekilde yeniden evrile rek okunmas ile bantldr. Nitekim lkemizde de Hermes zerine ciddi eviriler ve almalar vardr. Hermesin metinleri genel anlamda hermetik dnce kaynaklar ola rak kabul edilir. Hermetik dnce ile gnmz spiritalist grleri ve btn yorumlar bir hayli rtmekte ve kendini bilme almalarnda birletirici bilginin kayna olarak grlmektedir. zellikle Yeni a hareketleri Hermes zerinde dikkatle durmakta ve Hermesn bir inisiye olarak insanlarn kadim bilge kaynaklarndan biri olduu vurgulanmakta dr. Bu noktalarn anlalmas iin Hermetik dncenin temel kabul ve varsaymlarn bundan sonraki blmde zetle aklamak faydal olacak tr.

Hermetizm
Hermetik dnce ana hatlaryla en sade ekliyle aadaki gibi zetlene bilir.67

1. Her ey Zihindir ve Evren Zihinseldir.

Burada zihin kavram enerji ve tahayyl karlnda kullanlmaktadr. Bununla birlikte stlendii ilev zerinden dnlrse ruh kavramna da karlk geldii sylenebilir. Bu mnda enerji insan zerinde tahayylle kontrol edilebilir. Zaten insan gl bir zihnin dnmesinden, gl zih nin veya yaratc potansiyeli olan bir enerji younluunun dnmesi ve yaratmasndan ibarettir. Baka bir ifadeyle Tanrnn dnmesi bizim madde leminde var olmamz demektir. Evren dnen bir zeknn d nmesi sonucudur.

2. Yukardaki aadakine benzer. Kinat hologramlardan oluur. Makrokozmos ve mikrokozmos birbirine benzer. rnekleyecek olursak; bir hcre, bedenin, beden dnyann, dnya evrenin, evren kinatn bir zetidir. Kk olana ve byk olana bakarak bilinen bilgilerle birbirlerine transferler yaplabilir. Baka bir rnekle, in san, doa ve Tanr birbirine benzer; kendini bilmek, kinat bilmek ve Tanry bilmek demektir.

Maddeletirme, Sherwood, s. 14-18den alnmtr. Kendisini Hermetik dnceye bal ola rak aklayan yazar ayn zamanda simya ve ruhsal ifa teknikleri zerinde almalar yap maktadr. Maddeletirmelerin aklamalar ise bize aittir.
67

54

Caner Ik

3. Titreim prensibi gerei, hibir ey duraan deildir, her ey hareket eder. Her ey enerjidir ve duraan hibir ey yoktur, kinat ve hayatn en cra kesi titreir, hareket halindedir. Bu sebeple deiim kanlmazdr. 4. Kutbiyet prensibine gre her ey ikilidir her eyin kutbu vardr.
Kartlklar vardr. Bu kartlklar her eyin hareketli olmas ilkesi ile b tnleir. Kartlklarn birbiri arasndaki iliki varlk sahasn ortaya karr.

5. Her ey i ie ve da doru akar. Her eyin gel-gitleri vardr. Hareket, nefes almak gibi ie ve da dorudur. Bu sebeple lineer bir ge limeden deil bu geli gidilerle btnsel bir oluumdan sz etmek mmkndr. 6. Her nedenin bir sonucu vardr. Her ey yasalara gre cereyan eder.
Nedensellik kinattaki nemli bir prensiptir. Farkl boyutlarn bal ol duklar prensiplere gre bu nedensellik deiebilir; ama bir eyi besleyen bir neden ve odakland bir sonu vardr. 7. Cinsiyet prensibi: Her ey erkek ve dii prensibe sahiptir bu btn kat larda geerlidir Diil ve eril zellik yerde cinsiyet olarak tezahr ederken lemlerde bu, birbirini tamamlayan iki farkl unsur olarak grnr. Bu mnda yerde kadn ile erkein kurduu birliktelik aslnda kinat boyutunda kurulmu bir ortak alandr ve kinatsal bilgilerin renildii, deneyimlendii tek yerdir. Bu mnda kadn erkek ilikileri ve ocuklu bir hayat kendini bil me yolunda en nemli organizasyonlardandr. Hermetik felsefenin ana hatlar byle iken bu felsefenin ruhsallk a sndan deerlendirilmesi ve uygulanmas da aadaki gibi belirlenmekte dir. Yukarda bahsettiimiz temel prensiplerle beslenerek ruhsallk asn dan Hermetik dnceyi de aadaki gibi maddeletirebiliriz.68 Bura dan hareketle hangi dinleri ve dinlerin hangi yorumlar hermetik dn cenin etkiledii daha anlalr olacaktr. Genel olarak hermetizmin tm dinleri zellikle dinlerin ezoterik, gnostik ve btn yorumlarn ve mo dern zamanlarda spiritalist ve neospiritalist hareketleri etkiledii aka gzlenmektedir. Baz prensipler baz din ve hareketlerce pheyle kar lansa da ounlukla aadaki hermetik prensipler sz konusu anlaylar tarafndan kabul edilmektedir.

68

Salt-obanl, s. 155.

55

Dou Bat

1. Tanr ezeli ve ebedidir, dncelerle anlalmaz. Tm dinler ve spiritel hareketler 2. Ruh ilahi bir ktr. zellikle Hristiyan gnostizmi, slm mistizmi, spiritalistler ve neospiri talist hareket. 3. Dnyaya tekml iin gelinir. Kabalistler, Gnostikler, Batniler, spiritalistler ve neospiritalist hareket. 4. Ruhlar te lemde tekml durumlarna gre bulunurlar.
Tm Dinler ve spiritalistler.

5. lmden sonra yarglama vardr. Tm dinler. Bu yarglama deerlendirme olarak kabul edilecek olursa; spiritalistler ve neospiritalist hareket. 6. lmden sonra bir a doru yol alnr. zellikle spiritalistler ve neospiritalist hareket.
7. Alnmayan dersler iin tekrar doulur. Tm spiritalistler ve neospiritalist hareket. Reenkarnasyonu kabul eden dinsel yorumlar.

8. Baka dnyalarda da hayat vardr.

Dinlerin bilimle ilikili yorumlar, neospiritalist hareket, uzayla balan tl Yeni a hareketleri

9. Eski insanlarn kkeni dnya ddr.

Neospiritalist hareket, Uzayla balantl Yeni a hareketleri

10. Kinatta kozmik yasalar iler.

Tm dinler ve spiritel hareketler

11. nsanlarn yapp ettikleri mukadderat oluturur. Neospiritalist hareket, dinlerin isel yorumlar. 12. Fiziksel lem sptil lemin aynasdr.
Neospiritalist hareket ve dinlerin btn yorumlar iindeki baz gruplar.

Sonu
Hermes grnte dnce tarihinin iinde ilk bata rastlanmayacak ka dar ayrntl bir karakter gibi grnr. Ama kim olursa olsun ait olduu dnsel formasyonda ilerlemeye ve derinlemeye baladnda bir e kilde Hermesle iliki kurar ve ona ait olduu varsaylan veya onun me tinlerinin tesiri ile oluturulmu metinlerle kar karya gelir. Bizim bu yazy kaleme almaktaki amacmz da dnce tarihini bu kadar aka et kilemi ve senkretik bir klt olarak farkl kltrlerde ilhlatrlm Her

56

Caner Ik

mes tipinin ortaya konmasnn gerekliliidir. Fakat aratrmalarmz gs terdi ki Hermesin kendisi tpk vaaz ettikleri gibi ilk bakta anlala bilecek ve deeri tespit edilebilecek gibi deildir, tpk Lao Tsunun, emsi Tebrizinin, Pyhtagorasn, szleri ve kiilikleri gibi. Hermetik me tinler daha ok zerinde derin dnme etkinlii gerektiren metinler oldu u iin gerek anlalmasnda gerek yaygnlamasnda okuyanlarn znel beklentilerinin devreye girmesine vesile olmu sonuta metinlerin olas anlamlar snrlanm ya da abartlmtr. Bunun yannda Hermesin etki sinin dta deil de ite fark edilmesi onun etkisinin gzler nnde olma sn da engellemitir. Yaad varsaylan Hermes bal altnda olas Hermes tipleri de erlendirilip aslnda farkl tarih anlaylar ve kltrel arka planlar olan toplumlarn olas Hermesleri hakknda belirlemeler yapp, kltrel etki kaynann farkl okumalarnn tespitini yaptk. Gkteki Hermes ile de daha gksel ve mitolojik anlamlar zerinde durarak dncede Hermesin nasl farkl mitik elerle bezenerek ortaya konulduundan bahsettik. Bu vesileyle de kltrlerin ve ona dair mitlerin yaanlan toplumsal ortamla arasndaki balantnn grnmesini salayp, bu etki ve toplumsal gerek elerini kantladk. Hermetik metinler zerine belirlemeler yapp dn dnyas zerindeki etkileri tespit edip bir insanlk dn dnyas zeti verdik. Son ksmda da genelde yapmaktan ekinilen bir eyi yaptk. Bu kadar farkl yorumlar iinde Hermesin dncesinin ana hatlarn tespit etmeye ve bu ana hatlara gre etkinin nasl olabileceine dair belirleme lerde bulunduk. Hermes hakikatin yok sayld bir dnyada, karmaklam olmasna ramen ana hatlar ak kalm nadir bilgi ve bilgelik kaynaklarndandr. Hermes insanlk tarihinin her dneminde farkl deerlendirmelere tbi tu tulmutur ve gnmzde de bu tespit ve deerlendirmeler devam etmek tedir. Bilimle dinin sentezinin yaplmasnda, dinlerin kendileri arasndaki uyum almalarnda bavuru kayna olarak kullanlmaktadr. Hermes aslnda bilinebilen balang noktalarndan en nemlisidir. nsanln b tnnde her ey bu kadar kark bir hal almken balangca dnmek hi kyenin ne olduunu anlamamz kolaylatrabilecei gibi isel dorumu za odaklanmamz da mmkn klar. Hermesin tarih boyunca bana ge lenler, aslnda insanln bana gelenlerdir ve Hermesin szleri ve t leri, insanln ortak olarak gerekletirmek istedii dleridir.

57

Kaynaka
Arabi, Muhiddin, "Fusus- ul Hikem", eviren; M. Nuri Genosman, (stanbul: 1942). Assmann, Jan, Kltrel Bellek; Eski yksek kltrlerde Yaz, Hatrlama ve politik kimlik", ev; Aye Tekin, (stanbuhAyrt, 2001). Aubyn, Lorna, New Age", ev; Nuray Mines- Ercan Arsoy, (zmir: Ege Meta Yaynlar. 1998). Bahaullah, Hz. Bahaullahn Levihleri", ev; Mecdi nan, (stanbul, 1994). Brown, Keven, Hermes Trisnegistus and Apollonius of Tyana in the Writings of Baha'ullah ", (Los Angeles: Kalimat Pres, 1997) Brier, Bob, (1999), Tutanhamon Cinayeti: Gerek bir Hikye", ev. Osman Aknhay, (stan bul: Alfa Hasm Yaym Datm, 1999). Cabiri, Muhammet Abid, Arap Aklnn Oluumu ", ev; brahim Akbaba, (stanbul: z Yayn clk, 1997). Chaney, Robert, Eseniler ve Srlar", ev. Duygun Aras, (stanbul: RM Yaynlar, 1996). Churchward, James, Batk Kta Mu'nun ocuklar Kayp Uygarlklar / , ev. Ercan Arsoy, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2005). Churchward, James, Kayp Kta Mu, Kayp Uygarlklar II", ev. Rengin Ekiz, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 5. Basm, 2006). Eliade, Mircea, - COULAN, loan P., Dinler Tarihi Szl", ev. Ali Erba, (stanbul: nsan Yaynlar. 1997). Eliade, Mircea, Asya Simyas, (ev. Lale Aslan), (stanbul: Kabalc Yaynlar, 2002). Freke, Timothy & Gandy, Peter, Hernetika. Hermesin Kayp szleri, ev. Semra Tuna, (zmir: Ege Meta Yaynlar, 2000) Fortune, Dion, Mistik Kabala " ev. Murat Salam, (stanbul: Hermes Yaynlar,2006). Gner, Reat, Okltizm, Tarih Boyunca Gizli limler", (zmir: Ege Meta Yaynlar, 1996). Hamilton, Edith, Mythology; Timeless Tales of Gods and Heroes. (Ontario: A Mentor Book From New American Library, 1942) Kaypov, Sulayman Turduyevi, Somut Olmayan Kltrel Mirasn Mzelenmesi Sempozyum Bildirileri, Haz: M. 0. Ouz-T.-S. zkan, (Ankara: Gazi niversitesi Yaynlar, 2000) Kl, Mahmud Erol, "Ebu'l Hukem: Hikmetin Atas, Hermetik Felsefenin slm Dnce Tarihinden Grnm", Divan lmi aratrmalar dergisi;Yl:3. Say:5, (stanbul: 1998) Krugmann, Robert, Tanrlarn Habercisi Hermes", ev. Attila Dirim, (Ankara: Yurt Yaynla r, 2003). Kitab Mukaddes, Yeni Yaam Yaynlar, (stanbul, 2000) Kuan- Kerim Aklamal Meali. Hazrlayanlar: Hayrettin Karaman, Ali zek, Mustafa a rc, Ali Turgut, Sadrettin Gm, brahim Kafi Dnmez, (Ankara: Trk diyanet Vakf, Ma ys 2000). Bula, Ali (Haz:), Kuran- Kerim ve Trke Anlam, (stanbul: Birim Yaynlar, 1996).

58

Caner Ik

zbudun, Sibel, "Hermes'ten dris'e Bir Dinsel Gelenein Dnm Dinamikleri, (Ankara: topya Yaynlar, 2004). Peseschkian, Nossrat. Pozitif Aile Terapisi, ev; Merih Naim, (stanbul: Beyaz Yay., 1999). Plongeon. Le Augutus, Msrllarn Kkeni", ev; Rengin Ekiz, (zmir: Ege Meta Yaynlar,
2000).

Saltk, Mehmet, Kudili Klavuzu Simyann Ayak izleri", (stanbul: Hermes Yaynlar, 2005). Salt, Alpaslan - obanl, Cem, Dharma Ansiklopedisi; Parapsikoloji, Mistisizm, Okltizm, Ezoterizm, Teozofl, Spritalizm, Neospritalizm", (stanbul: Dharma Yaynclk, 2001). Schure, Eqouard, nsanl Aydnlatan Byk Inisiyeler", ev. Yavuz Keskin, (stanbul: RM Yaynlar, 1999). Sherwood, Keith, Ruhsal ifa Teknikleri", ev; Jale Gizer Grsoy, (stanbul: Akaa Yaynla r. 1995). Talbot, Michael, Holografik Evren", ev. Gray Teke, (stanbul: RM Yaynlar, 1997). http://www.hermetic s.org/Zumrut%20Tablet. Eriim Tarihi; 12-04-2006

59