Cihan Çimen - Anonim Tevarih-I Ali Osman (Kuruluştan 892 1487'ye Kadar)

T.C.
MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARASTIRMALARI ENSTTS
TARH ANABLM DALI
YENAG TARH BLM DALI

ANONM
TEVRH- L- OSMN
(Kuruluytan 892/1487`ye kadar)

YKSEK LSANS TEZ

Cihan MEN

STANBUL - 2006

T.C.
MARMARA NVERSTES
TRKYAT ARASTIRMALARI ENSTTS
TARH ANABLM DALI
YENAG TARH BLM DALI

ANONM
TEVRH- L- OSMN
(Kuruluytan 892/1487`ye kadar)

Hazrlayan
Cihan MEN

Danyman: Prof. Dr. Necdet ZTRK

STANBUL - 2006

NDEK LER

nsz ............................ VII-VIII
zet ............................... IX-X
Kisaltmalar ............................ XI
BibliyograIya ........................... XII-XIII
Giris .............................. XIV-XXI
Anonim 1evrh-i Al-i Osmn (1299-1487) ............ XXII
a. Dil ve slup zellikleri ....................... XXII-XXIV
b. Kaynaklari ................... XXIV-XXXV
Anonim 1evrh-i Al-i Osmn ( Met i n) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ( 1 - 1 4 6 )
1. Islm-i Kse Mihl ....................... 2
2. Feth-i Karaca-hisr ....................... 3
3. Feth-i Bilecik ve Yr-hisr ve Eynegl ............. 4
4. Cls-i Osmn Gzi ...................... 5
5. Feth-i Kite ......................... 6
6. Muhsara-i Burusa ..................... 6
7. Feth-i bazi bild ........................... 6
8. Hcm-i Ttr ber-bzr-i Karaca-hisr ............... 7
9. Teshr-i Koca-ili ...................... 7
10. Feth-i hisr-i Burusa ve Atranos .................. 8
11. Cls-i Orhn Gzi ....................... 8
12. Feth-i hisr-i Aydos ...................... 9
13. Feth-i hisr-i Iznikmid .................... 10
14. Teshr-i Hereke ......................... 11
15. Ricat-i Orhn Gzi ve tayn-i kavnn ........... .. 11

II
16. Feth-i kala-i Iznik ...................... 13
17. Teshr-i Gnyk ve Mudurni ve Tarakci-Yenicesi ......... 13
18. Feth-i Gemlik ........................ 14
19. Feth-i Anahor ve Emrudli .................... 15
20. Ibtid-i Itht-i Rm-ili ............................... 16
21. Feth-i Geliboli ve Konur hisri ................... 17
22. Rihlet-i Seh-zde Sleymn Ps ve muhrebe-i kIIr ........ 18
23. Ahvl-i kIIr der-Geliboli .................... 20
24. Resden-i haber-i veIt-i Seh-zde b-Orhn Gzi ............20
25. Cls-i Murd Han`l-meshr be-gzi-i Hudvendigr ....... ..21
26. Azm-i sultn-i cihn be-Rm-ili ................ ..21
27. Feth-i orli ........................... 22
28. Feth-i Edrene .......................... 23
29. Feth-i Vardar ve Gmlcine ve Zagra ............... 23
30- Feth-i Filibe ......................... 24
31. Hcm-i kIIr-i SirI ve ceng-i Haci Il-bigì ........... ..24
32. Feth-i Biga ........................ 25
33. Bin-yi sary-i Edrene ................... ..26
34. Feth-i Yanboli ve Kizil Aga-Yenicesi ............. 26
35. Avdet-i pd-sh be-cnib-i Burusa ............... 27
36. Feth-i Ihtiman ve Samako ..................... 27
37. Ubr-i sehriyr be-Rm-ili .................. 27
38. Azmet-i sehriyr be-Ieth-i memleket-i SirI ............. 28
39. Feth-i Manastir ve Pirlepe ve Karli-ili ve Istib ............. 30
40. Akk-i Seh-zde Savci Big ................... 31
41. Zabt-i SoIya ........................ 31
42. Isyn-i Ls ve Sosmanos .................. .33
43. Cihd-i ekber-i Gzi Hudvendigr .............. .35
44. Cls-i Yildirim Byezd Han ................. 39
45. SeIer-i hmyn be-cnib-i Karaman ............... 40
46. SeIer-i EIlk ........................ 40
47. Istihls-i Karaman ....................... 41
48. Feth-i Tokat ve Sivas ..................... 41
49. Teshr-i memlik-i Ktrm Byezd .............. 42

III
50. SeIer-i hmyn be-cnib-i Selnik ve Yeni-sehr .......... 43
51. Muhrebe-i sehriyr b-kral-i Ungurus ............. 43
52. Azmet-i hmyn be-cnib-i Istanbul ............... 44
53. Feth teshr-i bazi bild .................. 44
54. Zuhr-i mukaddimt-i Iitne-i Timur ................ 44
55. Muhrebe-i Yildirim Han b-Timur ................ 46
56. Vkit-i elebi Sultn Mehmed bade ez-ceng-i Timur ........ 49
57. Azm-i sehzde be-ceng-i ibn-i Kubd ............. 50
58. Hurc-i Inl-ogli ...................... 50
59. Hurc-i Gzler-ogli .................... 51
60. Hurc-i Kpek-ogli .................... 51
61. Hurc-i Mezd ...................... 51
62. Davet-i Sultn Mehmed ez-cnib-i Timur ........... 52
63. VeIt-i Yildirim Han ..................... 53
64. Ahvl-i sehzde-gn bade ez-veIt-i Yildirim Han ......... 54
65. Azmet-i Sultn Mehmed be-cnib-i Izmir ........... 56
66. SeIer-i Sehzde Sultn Mehmed be-cnib-i Rm-ili ........ 56
67. Istikll-i elebi Sultn Mehmed der-taht-i Osmn .......... 58
68. Nakz-i ahd-i hkim-i Karaman ................. 58
69. Hurc-i Ierzend-i Sehzde Emr Sleymn .............. 59
70. SeIer-i hmyn be-cnib-i ibn-i Karaman ........... 60
71. SeIer-i hmyn be-cnib-i EIlk ve Ungurus ............ 62
72. SeIer-i hmyn be-cnib-i Anatoli ................ 62
73. Vaka-i Seyh Bedreddn ................... 64
74. Cls-i Sultn Murd-i sn ................. 64
75. Hurc-i Dzme MustaIa ................... 66
76. Hurc-i Sehzde MustaI elebi ............... 68
77. SeIer-i hmyn be-cnib-i IsIendiyr ............... 69
78. Isyn-i EIlk ......................... 70
79. Teshr-i diyr-i Mentese ................... 70
80. Teshr-i Izmir ........................ 70
81. Isyn-i Vilik-ogli ..................... 72
82. Maktl-i Teke-ogli ...................... 72
83. Helk-i Karaman-ogli .................... 73

IV
84. Katl-i tìIe-i ez-kutti`t-tark ................. 74
85. Feth-i Koca-kayasi ...................... 74
86. Zabt-i Canik ....................... 74
87. Kudm-i Germiyn-ogli Yakb Big ............... 75
88. Teshr-i bazi bild der-vilyet-i Ls .................. 76
89. Feth-i Selnik sniyen ....................... 76
90. Inhizm-i Evrenos-ogli ..................... 77
91. Inhizm-i kiral-i Ungurus .................... 78
92. SeIer-i hmyn be-cnib-i ibn-i Karaman ........... 79
93. SeIer-i hmyn be-cnib-i Ungurus .............. 80
94. Irsl-i asker be-cnib-i Arnavud ................ 80
95. Feth-i Novaborda ..................... 81
96. Feth-i Semendire ...................... 81
97. Inhizm-i asker-i Islm ..................... 82
98. Inhizm-i asker-i Islm sniyen .................... 83
99. Isyn-i ibn-i Karaman .................... 83
100. IttiIk-i kIIr ve seIer-i hmyn ............... 84
101. Fergat-i Sultn Murd ez-saltanat ............... 85
102. IttiIk-i kIIr ....................... 85
103. Cls-i Sultn Murd bade ez-Iergat ............... 87
104. SeIer-i hmyn be-cnib-i Mora ................. 88
105. Feth-i Aka-hisr ........................ 88
106. Muhrebe-i der-sahr-yi Kos-ova ve nusret-i azme ......... 89
107. Teehhl-i Sultn Mehmed .................. 90
108. VeIt-i Sultn Murd Han ................... 91
109. Cls-i Ebu`l-Ieth Sultn Mehmed Han ............. 91
110. Isyn-i ibn-i Karaman .................... 91
111. Bin-yi Bogaz-kesen ...................... 92
112. Feth-i Istanbul ....................... 93
113. SeIer-i Ls .......................... 95
114. Feth-i Inoz .......................... 96
115. Azmet-i hmyn be-cnib-i Ls ................ 96
116. Muhsara-i Belgrad .................... 96
117. Sr-i hitn .......................... 98

V
118. SeIer-i hmyn be-cnib-i Mora ................ 98
119. meden-i Mahmd Ps be-rikb-i hmyn ez-seIer-i Ls ..... 98
120. Zabt-i Semendire ..................... 99
121. Feth-i Amsra ........................ 100
122. Teshr-i Kastamoni ve Sinop ................ 101
123. Feth-i Koyuli-hisr ...................... 101
124. Feth-i Trabzon ....................... 102
125. SeIer-i hmyn be-cnib-i EIlk ............... 102
126. Feth-i Midilli ....................... 104
127. Katl-i kral-i Bosna ve zabt-i n-i memleket ........... 104
128. Teshr-i Hersek ...................... 105
129. Fevt-i Karaman-ogli Ibrhm Big ............... 106
130. Feth-i Karli-ili der-Mora .................... 107
131. Tahls-i Midilli ez-dest-i muhsara-i kIIr ........... 108
132. SeIer-i Bosna ......................... 109
133. SeIer-i hmyn be-cnib-i memleket-i Arnavud ........ 110
134. SeIer-i hmyun be-cnib-i Karaman ............... 111
135. Feth-i Egriboz ........................ 111
136. Irsl-i asker be-Karaman .................... 112
137. Feth-i Alìyye .......................... 113
138. Zabt-i SiliIke ve Mokan .................. 114
139. SeIer-i hmyn be-cnib-i sh-i Acem Uzun Hasan ........ 114
140. R`y-yi sultn-i cihn ................... 117
141. Muhrebe-i sehinsh b-Hasan Dirz .............. 117
142. Irsl-i asker be-cnib-i Karaman ................ 119
143. Feth-i Devel Kara-hisr ................... 120
144. Feth-i KeIe ve Azak .................... 121
145. Feth-i kala-i Menkb .................... 121
146. Ahvl-i seIer-i Bogdan ................... 122
147. Hedm-i kil-i der-serhadd-i Ungurus .............. 123

VI
148. Feth-i Iskenderiyye ...................... 124
149. Feth-i kala-i Pulya ..................... 125
150. Muhsara-i Rodos ..................... 127
151. VeIt-i Eb`l-Ieth Sultn Mehmed Han .............. 128
152. Cls-i Sultn Byezd bin Mehmed Han ........... 129
153. Muhrebe-i sehriyr b-Sultn Cem ............. 130
154. Hurc-i Karaman-ogli Ksim Big .............. 134
155. Ricat-i Sultn Cem ez-Misir be-diyr-i Rm ........... 135
156. kibet-i kr-i Sultn Cem .................. 138
157. Gest gzr-i sehriyr der-Rm-ili .............. 142
158. Feth-i Kili ve Ak-kirmn ................... 142
159. DeI-i Iitne-i hkim-i Bogdan .................. 144
160. Vuk-i sikk der-miyn-i sultn-i Misir ve sehinsh-i Ik ....... 144
161. Muhrebt-i be-sultn-i Misir .................. 145

VII

NSZ

Osmanli devletinin kurulusundan II. Murad devrine kadar gelen dnemde
Ahmed`nin Iskenaername`sinin sonuna ekledigi manzum Osmanli tarihi disinda
gnmze ulasan herhangi bir Osmanli tarih kaynagi mevcut degildir. Osmanli tarih
yaziciliginin basladigi II. Murad devrinin devami olarak Fatih devrinde Farsa, Arapa ve
Trke esitli tarihler kaleme alindi. Osmanli tarihiliginin sistematik olarak gelistigi II.
Bayezid dneminde ise yazarlari bilinen tarihlerin yaninda, ok sayida nshasi olan anonim
tevarihler de yazilmistir. Bilindigi gibi, Osmanli devletinin ilk iki yzyili hakkinda arsiv
belgesi yok denecek kadar azdir. O yzden, Osmanli tarihinin bu dneminin yazilmasinda,
yazari bilinen ya da bilinmeyen Osmanli kronikleri byk nem arzeder. XV. yzyilin
ikinci yarisinda baslayan Tevarih-i l-i Osman gelenegi mteakip yzyilda da devam
etmistir.
Tezimizin giris blmnde, Osmanli tarihiliginin ortaya ikisi, gelismesi ve Osmanli
tarih yaziciliginda Tevarih-i l-i Osman gelenegi hakkinda kisa bilgiler verdik. Tevarih-i
l-i Osman gelenegine rnek teskil eden ve Yksek Lisans alismasi olarak ele almis
oldugum Tevarih-i l-i Osman adli anonim eser, Istanbul niversitesi Ktphane ve
Dkmantasyon Daire Baskanligi, Nadir Eserler Blmnde 3976 numarada kayitlidir. Bu
anonim tevarihin, ne zaman ve kim taraIindan istinsah edildigi bilinmiyor. Osmanli
devletinin kurulusundan, 892 (1487) yilina kadar geen olaylari ihtiva eden bu anonim
kronigin, 1
b
-30
a
arasi metni 1974 yilinda Abdullah Gkmen taraIindan Istanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yeniag Krss`nde mezuniyet tezi olarak yapilmistir.
Sz konusu mezuniyet tezi disinda, bu kronik zerinde, zellikle kaynak tahlili anlaminda
herhangi bir alisma yapilmamistir.
Anonim tevarihi kaleme alan adini bilmedigimiz yazar, kullandigi kaynaklarin yazari
olarak sadece Hoca Sadeddin ve Solak-zde`yi zikreder. Ancak yapmis oldugumuz kaynak

VIII
karsilastirmalarinda, bunlarin disinda, onun, sik Pasa-zde, Nesr, Idris-i Bitlis, ve
Rstem Pasa`dan da Iaydalanmis oldugunu tespit ettik.
Metnin transkripsiyonunda esas itibariyle metne sadik kalarak, metnin imlsina
zorunlu olmadika mdahale etmedik. Transkripsiyon isaretlerini de mmkn oldugunca az
kullandik. Orjinal metindeki konu basliklari transkripsiyonlu metinde de gsterilmis ve
bunlar taraIimizdan numaralanmistir.
alismalarim sirasinda yardimlarini esirgemeyen ve beni ynlendiren tez danismanim
ProI. Dr. Necdet ZTRKè tesekkr ederim. alismamin her saIhasinda beni destekleyen
esim Hatice IMENè de ayrica tesekkr ederim.

Cihan IMEN

IX

ZET

Osmanli devletinin, ilk iki yzyillik tarihi ile ilgili arsiv belgesi yok denecek kadar
azdir. Kurulus dneminin ilk yzyilinda yazilmis ve gnmze ulasmis ktphane
malzemesi de yoktur. II. Murad devrinde ortaya ikan Osmanli tarihiligi II. Mehmed
devrinde gelisme dnemine, II. Bayezid devrinde ise ykselme dnemine girmistir. II.
Mehmed saltanatinda baslayan Tevarih-i l-i Osman gelenegi oglu II. Bayezidìn
saltanatinda en parlak dnemini yasamistir. Bu dnemde, saray evresine ve elit kesimine
hitap eden ve sanatli bir dille yazilan tevarihler yaninda halk kesimine ve asker zmreye
hitap eden sade nesir ya da nazimla yazilmis popler diyebilecegimiz eserler de kaleme
alinmistir. Yazari bilinen ya da bilinmeyen bu tr tevarihlerde Osmanli devletinin
kurulusundan yazarin bulundugu zamana kadarki olaylar anlatilir. sik Pasa-zde, Nesr,
Oru Bey gibi oka bilinen tarihilerin eserleri disinda, yurt ii ve yurt disi
ktphanelerde ok sayida nshasi bulunan anonim Trke kronikler de II. Bayezid
saltanatinda yazilmistir. Nshalarinin okluguna bakilirsa bu tevarihlerin o devirde ok
okundugu anlasilmaktadir.
zerinde tez yaptigimiz anonim tevarihi, diger anonim tevarihlerden ayiran en nemli
zellik kaynaklarini vermis olmasidir. Kaynaklarindaki slup tarzi da dahil olmak zere
yazar, dogrudan ya da dolayli olarak kullandigini tespit ettigimiz alti kaynaktan birini
kendisine model almak yerine, bu kaynaklardaki bilgileri bir araya getirerek, anonim
Iormatinda bir eser yazmayi tercih etmistir.

X

ABSTRACT

There are almost no archived documents on the Iirst two hundred year history oI the
Ottoman Empire. There are also no documents that survived to date relating to the empire`s
birth. They started writing Ottoman history during Murad II ruling. It has developed during
Mehmed II`s reign and reached its zenith during the ruling oI Bayezid II. The custom oI
keeping history shone the brightest during Mehmed II`s son Bayezid II`s reign. We
withness history books aimed at the elite as well as the layman. They were written in
simple language, respectively. The authors oI these history books can be known or
unknown. The books start Irom the beginning oI the empire up to the time iI was written.
Works oI Iamous historian shik Pasha-zde, Neshri and Urudj as well as works oI
anonymous historians. Whose copies can be Iound in many libraries abroad have been
written during the reign oI Bayezid II. judging Irom the number oI copies, it is saIe to say
these books were best sellers.
The history book we are about to write a thesis on is diIIerent Irom all other
anonymous history books in that it gives us its sources. The auther has an eclectic style in
that he choose to blend six diIIerent works into a book instead oI taking one work as a
model in the anonymous.

XI

KI SALTMALAR

agm. : adi geen makale
bk. : bakiniz
ev. : eviren
DIA : Diyanet VakIi Islm Ansiklopedisi
haz. : hazirlayan
H. : Hicri
IA : Islm Ansiklopedisi
IEF : Istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Ktp. : Ktphane, Ktphanesi
MTAE : Marmara niversitesi Trkiyat Arastirmalari
Enstits
MSGS : Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi
nr. : Numara
nsr. : nesreden
. : lm
s. : sayIa
sad. : sadelestiren
TDTD : Trk Dnyasi Tarih Dergisi
TKID : Trk Kltr Incelemeleri Dergisi
vd. : ve digerleri

XII

B BL YOGRAFYA

AHMED, Iskenaer-name, nsr. Ismail nver, Inceleme-Tipkibasim, Ankara, 1983.
AKSOY, Hasan, 'Behist Ahmed Sinan elebi, DIA, VI (1992).
Anonim Osmanli Kronigi (1299-1512), haz. Necdet ztrk, Istanbul 2000.
SIK PASA-ZDE, Tevarih-i l-i Osman, nsr. l Bey, Istanbul 1332.
ATSIZ, Nihal, Osmanli Tarihine Ait Takvimler I, Istanbul 1961.
BABINGER, Franz, Osmanli Tarih Ya:arlari ve Eserleri, ev. Coskun ok, Ankara 1982.
BASAR, Fehamettin, 'XV. Asir Osmanli Mverrihleri ve Eserleri, Tarih ve Meaeniyet,
sayi 37, Istanbul 1997.
, 'Ilk Osmanli Tarihileri, Trkler, XI (2002).
; 'Fetret Devri, DIA, XII (1995).
ENVER, Dstrname-i Enveri, Osmanli Tarihi Kismi (1299-1465), haz. Necdet ztrk,
Istanbul 2003.
ERZI, Adnan Sadik, 'Trkiye Ktphnelerindeki Notlar ve Vesikalar II, II. Muradìn
Varna Muharebesi hakkinda Ieth-nmesi, Belleten, XIV/56 (1950).
BAYATLI MAHMUD-OGLU HASAN, Cam-i Cem-yin, sad. Fahrettin Kirzioglu, N.
Atsizìn Osmanli Tarihleri I, Istanbul 1949.
HOCA SADEDDIN, Tact-tevarih, I, Istanbul 1279.
IBN KEMAL, Tevarih-i l-i Osman, JII. Defter, nsr. SeraIettin Turan, Ankara 1957.
, Tevarih-i l-i Osman, I. Defter, nsr. ayni yazar, Ankara 1970.
, Tevarih-i l-i Osman, JIII. Defter, nsr. Ahmet Ugur, Ankara 1997.
, Tevarih-i l-i Osman, IJ. Defter, nsr. Koji Imazawa, Ankara 2000.
INALCIK, Halil, 'Osmanli Devletinin Kkenleri, Osmanli Imparatorlugu Klasik ag
(1300-1600), Istanbul 2004
5
.

XIII
, Halil-OGUZ, Mevld, Ga:avat-i Sultan Muraa b. Mehemmea Han, I:laai ve
Jarna Savalari (1443-1444) :erinae Anonim Ga:avatname, Ankara 1978.
KSIF, Ga:aname-i Rm, haz. M. Ebrahim M. Esmail, Yksek Lisans Tezi, MSGS,
Istanbul 2005.
KEMAL, Selatin-name (1299-1490), haz. Necdet ztrk, Ankara 2001.
NISANCI MEHMED PASA, Karamanli, Osmanli Sultanlari Tarihi, ev. Ibrahim Hakki
Konyali, N. Atsizìn Osmanli Tarihleri Ide, Istanbul 1949.
MENAGE, V. L., 'Osmanli Tarihiliginin Baslangici, Tarih Enstits Dergisi, IX ( 1978).
, 'II. Muradìn Yilliklari, Tarih Dergisi, XXXII (1983).
NESR, Mehmed, Kitab-i Cihan-nma, nsr. F. R. Unat-M. A. Kymen, I-II, Ankara 1995
3
.
NECIP SIM, 'Osmanli Tarihnvisleri ve Mverrihleri, Tarih-i Osmani Encmeni
Mecmuasi, I, Istanbul 1329.
ZERGIN, M. K., 'Ruh, IA, IX (1964).
ZTRK, Necdet, 'Osmanlilar`da Tarih Yaziciligi zerine, Osmanli/Bilim, VIII (1999).
, 'Anonim Tevrih-i l-i Osman`larin Kaynak Degerleri Hakkinda, XII. Trk
Tarih Kongresi, Ankara 1999.
, 'Osmanli Ilim ve Kltr Hayatindaki nemli Gelismeler (1421-1512), Trk
Kltr Incelemeleri Dergisi, II (2000).
RUH eleb, Ruhi Tarihi (OxIord nshasi, degerlendirme, metnin yeni harIlere evirisi,
tipki basim ile birlikte), haz. Y. Ycel-H. E. Cengiz, Ankara 1992.
RSTEM PASA, Tevarih-i l-i Osman, I. . Ktp. TY. nr. 2438.
SOLAK-ZDE HEMDEM, Mehmed, Solak-:aae Tarihi, Istanbul 1298.
SKRULLAH, Behcett-tevarih, nsr. Nihal Atsiz, Doku: Boy Trkler ve Osmanli
Sultanlari Tarihi, Istanbul 1939.
UNAT, Faik Resit, 'Oru b. dil, IA, IX (1964).
TEKINDAG, Sehabettin, 'Osmanli Tarih Yaziciligi, Belleten, XXXV/140 (1971).
, 'Nesr, IA, IX (1964).
Tevarih-i l-i Osman (anonim), I. . Merkez Ktp., nr. 587.
, haz. Hasan Ayhan, Yksek Lisans Tezi, Sleymaniye Ktp., nr. 386.
, Arkeoloji Mzeleri Ktp. nr. 376.
, Sleymaniye Ktp., nr. 4206.
TULUM, Mertol, 'Dursun Bey, DIA, X (1994).
TURAN, Osman, Istanbulun Fethinaen Once Ya:ilmi Tarihi Takvimler, Ankara 1984
2
.
TURSUN BEY, Tarih-i Ebl-Feth, haz. Mertol Tulum, Istanbul 1977.

XIV

G R S

OSMANLI TAR H YAZI CI LI GI
( Kur ul uy t a n 1 5 1 2 ` y e ka da r )

1071 yilinda, Malazgirt meydan savasini kazanarak Anadolu`ya yerlesen Seluklular,
1074 yilinda Anadolu Seluklu devleti adi altinda Konya ve evresinde bir devlet
kurmuslardir. Seluklularin bu blgedeki egemenlikleri, 1243 yilindaki Ksedag savasi
yenilgisine kadar devam etmis ve bu tarihten itibaren Anadolu, Mogollarin egemenligi
altina girmistir. Mogol zaIeri sonrasi Anadolu Seluklu devleti, idar olarak Iran
Ilhanlilarina baglanmistir. Mogol istilasi sonucu gebe Trkler, batiya dogru gerek,
Bizans ile Seluklu devleti arasindaki sinirda toplanmislardir. Bylece sinir blgelerinde
nIus artmaya baslamis ve sinir gebeleri, halki Bizansà karsi kutsal savasa kiskirtmistir
1
.
XIV. yzyilin baslarinda Anadolu`nun kuzeybati ucunda kurulan Osmanli beyligi,
Anadolu hkimiyeti iin Bizans tekIurlari ve Anadolu beylikleri ile, Balkanlarda ise, Sirp,
Bulgar ve Macar kralliklariyla mcadele etmistir. Bu mcadeleler sonucunda Osmanlilar,
kuzeybati Anadolu`da ve Trakya`da egemenligini saglayarak, Osmanli hanedanina karsi
derin ve kkl bir hayranlik uyandirmistir.
Osmanli devletinin kurulusunun ilk yzyilinda siyas, asker, mal ve idar alanda
gsterdigi basariyi ilim, kltr ve sanat alaninda gsterdigi sylenemez. Osmanlilarda
bilim gelenegi Orhan Gazi`nin (1324-1362) 1331`de Iznikì Bizans`tan aldiktan sonra,
burada bir medrese kurmasiyla baslar.

1
Halil Inalcik, Osmanli Imparatorlugu Klasik ag (1300-1600), ev. Rusen Sezer, Istanbul, 2004
5
, s.
12.

XV
Osmanli tarih yaziciliginin ncs olarak kabul ettigimiz Ahmed (. 1412/13) ilk
Osmanli tarih yazicisidir. Ahmed, Iskenaername`sinin sonuna ekledigi Dasitan-i Tevarih-i
Mlk-i l-i Osmani
2
641 beyitten olusmaktadir. Ahmed`nin bu eseri, kendisinden
sonraki tarihilere de kaynak olmustur. Nitekim, II. Murad ve Fatih devirlerinde eserini
yazan Sirvanli Skrullah (. 1464`ten sonra), Behcett-tevarihinde
3
, Nesr (. 1520)
4
,
Kitab-i Cihan-nmasinda
5
ve Edirneli tarihi Ruh (. 1511`den sonra), Tevarih-i l-i
Osmaninda
6
Iskenaer-name`yi kaynak olarak kullanmislardir
7
. Ahmed`nin yanisira
bilinen en eski Osmanli tarihisi Yahsi Fakih`dir. sik Pasa-zde (. 1484`ten sonra)`nin
bildirdigine gre Yahsi Fakih, Menakib-name adli eserin sahibidir. sik Pasa-zde`ye
kaynak olan bu eser gnmze ulasmamistir.
1402 Ankara savasi sonrasi Osmanli lkesinde kaos ortami yasanmis ve bu durum
Osmanli tarihiligini olumsuz etkilemistir. Fetret devrinden (1402-1413)
8
sonra lkede
birligi yeniden saglayan elebi Mehmed (1413-1421) dneminde siyas ve ekonomik
buhran nedeniyle ilim alaninda Iazla alisma yapilamamistir.
Ankara savasinin olumsuz etkilerinin Sultan II. Murad (1421-1451) dneminde yavas
yavas ortadan kalktigi grlmektedir. II. Murad, kurulus dnemi Osmanli padisahlari
arasinda bilime, sanata, kltre nem veren bir padisahti. Bu dnem, Osmanli tarihinin ana
kaynaklarindan tarihi takvimler
9
, ga:avatname
10
ve fetihname
11
trnden eserlerin ilk
rneklerinin verildigi dnemdir. Bu devirde, olaylarin kronolojik olarak kaydedildigi saray
takvimlerinde Hz. Adem`den itibaren peygamberlerin ve Abbas haliIelerinin kronolojik
olarak listeleri verildikten sonra Seluklu, Osmanli ve Karamanoglu hanedanlarinin nemli
hadiseleri anlatilmaktadir. Takvimlerin muhtevasi, dzenlendigi yildan uzaklastika
kisalmaktadir. Bu takvimlerde, yalnizca Osmanli tarihi degil, Osmanlilardan nceki Islm

2
Ahmed, Iskenaer-name, Inceleme-Tipkibasim, haz. I. nver, Ankara 1983.
3
Nihal Atsiz taraIindan 1939`da (Doku: Boy Trkler ve Osmanli Sultanlari Tarihi) ve 1949`da
(Skrullah, Behcett-tevarih, Osmanli Tarihleri I`de Istanbul 1949, 39-76) olmak zere iki kez
yayinlanmistir.
4
Hayati hakkinda bk. Sehabettin Tekindag, 'Nesr, IA, IX (1964), 214-216.

5
Nesr, Mehmed, Kitab-i Cihan-nma, nsr. F. R. Unat-M. A. Kymen, Ankara 1995
3
, I-II.

6
Ruhi Tarihi (Rhi Tarihi OzIord nshasi, Degerlendirme, Metnin yeni harIlere evirisi, Tipki basim
ile birlikte), haz. Y. Ycel-H. E. Cengiz, Ankara 1992.

7
Sehabettin Tekindag, 'Osmanli Tarih Yaziciligi, Belleten, XXXV/140 (1971), 657.

8
Fahamettin Basar, 'Fetret Devri, DIA, XII (1995), 480-482.

9
Istanbulun Fethinaen Once Ya:ilmi Tarihi Takvimler, haz. O. Turan, Ankara 1984
2
; Osmanli
Tarihine Ait Takvimler I, haz. N. Atsiz, Istanbul 1961; V. L. Mnage, 'Sultan II. Muradìn Yilliklari, Tarih
Dergisi, XXXII (1983).

10
Mesel bk. H. Inalcik-M. Oguz, Ga:avat-i Sultan Muraa b. Mehemmea Han (I:laai ve Jarna
Savalari, 1443-1444, :erinae Anonim Ga:avatname), Ankara 1978.

11
A. Sadik Erzi, 'Trkiye Ktphnelerinden Notlar ve Veskalar II, II. Muradìn Varna Muharebesi
hakkinda Ieth-nmesi, Belleten, XIV/56 (1950), 595-647.

XVI
devletleri, hatta dnya tarihi hakkinda da bilgiler bulunmaktadir. Ne zaman ve kimin
taraIindan yazildigi belli olmayan bu eserlerde padisahlarin dogumu, tahta ikislari,
saltanat sreleri
12
, sehzdelerin dogum gnleri, nemli Ietihlerin tarihleri, Ietihlerin kimler
taraIindan gereklestirildigi, sehzdeler arasindaki mcadeleler gibi konular
anlatilmaktadir. Ayrica Osmanli ailesi haricindeki nemli devlet adamlarinin isimleri,
esitli dnemlerde meydana gelen hastalik, deprem, yangin, gnes ve ay tutulmalari,
yildizlarin durumlari ile ilgili bilgileri iermektedir
13
. Yakin yillara gelindiginde ise bilgiler
daha detayli olarak verilmektedir. Bu takvimlerdeki olaylar meydana geldigi yillar
belirtilerek yazildigi gibi
14
; eserin yazildigi yildan geriye dogru gidilerek, '. elaen ber .
yilaur, . feth olalaan ber . yilaur, . beg velaaetinaen ber . yilaur, . clsunaan
ber . yilaur, . iaelaen ber . yilaur` gibi iIadelerle
15
su kadar yil nce olmus
biiminde tarihlenmistir. Bazi yilliklarda ise olaylar, ve ya da aefa szcg ile pragraI basi
yapilarak kaydedilmis, bazen sene kelimesi konulmus ve hemen ardindan tarih
belirtilmistir
16
.
Bununla birlikte bu devirde, zellikle Farsa yazilmis eserlerin sayisinin Iazla oldugu
dikkat ekmektedir. II. Murad dneminde yazilmis, Osmanli tarihi bakimindan nemli
Farsa eserlerden birisi, KsiI`nin Farsa olarak yazdigi Ga:aname-i Rm
17
isimli eseridir.
II. Murad zamanina kadar geen dnemde daha ok, Anadolu Seluklulari ve beylikler
devrinde Arapa ya da Farsa olarak kaleme alinmis olan eserlerin Trke tercmelerinin
yapildigi grlmektedir. Anadolu`ya hkim olan beyler adina Trke`ye tercme edilen bu
eserlerin en gzel rnegini, 1424`de Ibn-i Bib`nin 'El-Avamirl-Alaniyye fil-umril-
Alaiyye` adli eserini, bazi ilvelerle II. Murad namina Trke`ye tercme eden Yazici-zde
Ali vermistir
18
.
II. Murad dnemi kltr mirasini devralan Fatih Sultan Mehmed, ilim, kltr ve sanat
alismalarinda igir aarak, bir rnesans devri olusturmustur
19
. II. Murad devrinde yetisen
ilim ve kltr adamlari kadrosuna, Fatih Sultan Mehmed saltanatinda yeni isimler
eklenmistir. Bu isimlerden birisi Ahmed`yi kendisine kaynak edinen Sirvanli Skrullah`tir.

12
Fahamettin Basar, 'XV. Asir Osmanli Mverrihleri ve Eserleri Tarih ve Meaeniyet, XXXVII
(1997), 37.

13
Fahamettin Basar, 'Ilk Osmanli Tarihileri, Trkler, XI (2002), 411.

14
Mnage, 'Sultan II. Muradìn Yilliklari, Tarih Dergisi, XIII, 84 vd.

15
Basar, 'agm, Trkler, 410.

16
Mnage, 'agm, Tarih Dergisi, 84-85.

17
Bk. KsiI, Ga:aname-i Rm, haz. M. Ebrahim M. Esmail, Basilmamis Yksek Lisans Tezi, Mimar
Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Istanbul 2005.

18
Basar, 'agm, Tarih ve Meaeniyet, s. 37.
19
Tekindag, 'Osmanli Tarih Yaziciligi, Belleten, XXXV/140, 657.

XVII
1456 yili sonunda yazmaya basladigi Behcett-tevarih adli Farsa eserini 1459`da
tamamlayarak devrin meshur sadrazami Mahmut Pasa`ya takdim etmistir. 13 blmden
meydana gelen bu eserin son blm Osmanli tarihine aittir. Skrullah, eserinin bu son
blmnde Osmanli devletinin kurulusundan Fatih Sultan Mehmed devrine kadar meydana
gelen olaylari anlatmistir. elebi Mehmed, II. Murad ve II. Mehmed zamanlarini yasayan
tarihinin, zellikle 1407`den itibaren verdigi bilgiler degerlidir. Onun yasayip grmedigi
Osman, Orhan, I. Murad ve Yildirim Bayezid dnemleri iin, Ahmed`nin disinda hangi
kaynaklari kullandigi kesin olarak bilinmemektedir. Skrullahìn istiIade ettigi kaynaklar
arasinda bugn kaybolmus cograI eserler de bulundugundan, Behcett-tevarihìn cograIya
bakimindan da degerli oldugu kabul edilebilir
20
.
esitli ktphanelerde yazma nshalari bulunan Behcett-tevarih, kendisinden sonra
yazilan tarihlere kaynak olmustur. zellikle Karaman Mehmed Pasa (. 1481), Ruh
elebi ve Kemal (. 1490`dan sonra) (Selatin-name)
21
taraIindan kullanilmistir.
Bu dnem, Osmanli tarih yazarlarindan Enver (. 1465`ten sonra), Dstrname
22

isimli manzum bir tarih yazmistir. Enver, II. Mehmed ve II. Bayezid devrinde yasamis
olup tam adi bilinmemektedir. Enver onun mahlasidir
23
. Enver`ye dair bilinenler,
Dstrnamesi`nde kendisi hakkinda verdigi bilgilerle sinirli kalmaktadir. Dstrname adli
eseri blmden meydana gelmektedir. Yazar, birinci blmde Peygamberler tarihini,
ikinci blmde Aydinogullari beyligi tarihini, son blmde Fatih Sultan Mehmed devri
olaylarini ve Sadrazam Mahmud Pasa`nin seIerlerini anlatmistir. Bu eser, kendisinin
syledigine gre Osmanli hanedani tarihini daha etraIlica anlatan Teferrcname adini
tasiyan baska bir eserinin zetidir.
Enver`den sonra gelen tarih yazari Karamanli Nisanci Mehmed Pasa (. 1481)`dir.
Mehmed Pasa, Fatih dneminde gsterdigi basari zerine nisanci olarak
grevlendirilmistir. Bu nedenle siirlerinde 'Nisanci mahlasini kullanmistir.
Nisanci Pasa`nin, Osmanli Sultanlari Tarihi (Tevarihs-Selatinil-Osmaniye)
24
adli
eseri Osmanli devletinin kurulusundan 1480 yilina kadar gelen olaylari anlatmaktadir.

Btnyle Osmanli tarihini ele alan ilk eserdir. Arapa olarak yazilmis olan bu eser 'risle
adini tasiyan iki blmden meydana gelmektedir. Birinci risle, (Risale fi Tevarihis-

20
Franz Babinger, Osmanli Tarih Ya:arlari ve Eserleri, ev. Coskun ok, Ankara 1982, s. 30.

21
Hayati ve eserleri hakkinda bk. Kemal, Selatin-name (1299-1490), haz. Necdet ztrk, Ankara
2001, s. XIX vd.

22
Enver, Dstrname-i Enveri, Osmanli Tarihi Kismi (1299-1465), haz. Necdet ztrk, Istanbul
2003.

23
Basar, 'Ilk Osmanli Tarihileri, Trkler, XI (2002), 411.
24
Karamanli Nisanci Mehmed Pasa, Osmanli Sultanlari Tarihi, ev. Ibrahim Hakki Konyali, N. Atsizìn
Osmanli Tarihleri Ide, Istanbul 1949.

XVIII
selatinil-Osmaniyye), Osmanli devletinin kurulusundan Fatih Sultan Mehmedìn tahta
ikisina (1451) kadar geen olaylari; ikinci risle, (Risale fi Tarih-i Sultan Muhammea Ibn-
i Sultan Muraa Han min l-i Osman), Fatih Sultan Mehmed dnemindeki olaylari
anlatmaktadir. Fatihè sunulan bu kiymetli tarih kaynagindan Edirneli Ruh elebi, Kemal
Pasa-zde (. 1534) ve Mneccimbasi (. 1702) gibi tarihiler yararlanmislardir.
Bu devir tarih yazicilarindan biri de Tarih-i Ebl-Feth
25
` adli eserin yazari Tursun
Bey (. 1490`dan sonra)`dir. Tursun Bey, bu eserin giris blmnde padisahlik makaminin
yceligini, asil metin blmnde ise Fatih Sultan Mehmedìn ilk olarak tahta iktigi 1444
yilindan baslayarak II. Bayezidìn saltanatinin ilk yedi yili iinde meydana gelen olaylari
anlatmaktadir.
Fatih`ten sonra hkmdar olan oglu II. Bayezid devrinde Osmanli tarihi hakkinda
eserler yazilmaya devam edilmistir. II. Bayezidìn ilim adamlarini himaye ve tesvik etmesi
sonucunda Osmanli tarih yaziciligi gelismistir. Bu dnemde kaleme alinmis olan Osmanli
tarihlerinin birincisi sik Pasa-zde`nin yazmis oldugu Tevarih-i l-i Osman
26
isimli
eseridir
27
.
sik Pasa-zde, eserini yazarken Ankara Savasi`na kadar olan hadiseleri Yahsi
Fakihìn Menakib-name`sinden
28
aktardigi; Fetret devri, elebi Mehmed, II. Murad ve
Fatih Sultan Mehmed devirlerindeki olaylari ise kendi duydugu ve grdg sekilde yazdigi
anlasilmaktadir. Bizzat sahit oldugu II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed devirlerindeki
hadiseleri ise daha ayrintili bir sekilde anlatmistir.
II. Bayezid devrinde yazilan bir baska tarih Oru b. dil (. 1502`den sonra)ìn
29

Tevarih-i l-i Osman adini verdigi kronigidir. Eserde, Osmanli devletinin baslangicindan
1484 yilina kadar gelen olaylar anlatilmaktadir. zellikle II. Murad ve Fatih Sultan
Mehmed devirleri hakkinda verdigi bilgiler daha ayrintili olup, ana kaynak vaziIesi
grmektedir. sik Pasa-zde ile agdas olan Oru b. dilìn, yasadigi dnemden nceki
tarih hadiseleri yazarken eski kaynaklardan ve bunlar arasinda en ok Yahsi Fakihìn
Menakib-name`sinden Iaydalanmis oldugu anlasilmaktadir
30
. Oru Beyìn eserinde II.

25
Tursun Bey, Tarih-i Ebl-Feth, haz. M. Tulum, Istanbul 1977; bk. Mertol Tulum, 'Dursun Bey,
DIA, X (1994), 6-7.

26
ik Paa-:aae Tarihi, nsr. l Bey, Istanbul 1332.

27

28
'Orhn immi-ogli Yahsi Fakihìn evinde hasta oldum. Geyve`de, menkib-i l-i Osmnì t
Yildirim Hanà gelince imm-oglindan nakl iderin, sik Pasa-zde, ayni eser, s. 84.

29
Faik Resit Unat, 'Oru b. dil, IA, IX (1964), 418-419.
30
Babinger, Osmanli Tarih Ya:arlari ve Eserleri, s. 25.

XIX
Murad`tan nceki olaylar tarih ve eIsane i ie islenmis, daha sonraki hadiseler ise
eIsaneden arinmis olarak kronolojik bir sekilde verilmistir.
Bu yzyilin taninmis tarihilerinden birisi olan Mehmed Nesr, Cihan-nma adli
sekiz blmden meydana gelen bir dnya tarihi yazmistir. Ancak, bu eserden yalniz
Osmanli hanedaninin tarihini anlatan altinci kisim zamanimiza kadar ulasmistir. Neri
Tarihi adiyla anilan bu eser, II. Bayezid devrinde, 1492 yilinda tamamlanmis ve o
tarihlerde padisaha sunulmustur. Mehmea Neri, eserinde Osmanli devletinin kurulusundan
1485 yilina kadar gelen olaylari anlatmaktadir
31
. Cihan-nma`nin yukarida sz edilen
altinci kismi blmden olusmaktadir. Birinci blmde Evld-i Oguz Han, ikinci
blmde Anadolu Seluklulari, nc blmde Osmanli hanedninin tarihi anlatilmistir.
Eserde ayrica, Osmanli hkmdarlarinin vezirlerinden, alimlerinden ve seyhlerinden
bahsedilmistir. Eser, II. Bayezidì ven bir kaside ile son bulmaktadir. Neri Tarihi
kendisinden sonra yazilan tarihlere kaynak olmus bir eserdir. Nitekim, Hoca Sadeddin (.
1600), Gelibolulu MustaIa l (. 1600), Solak-zde (. 1657) ve Mneccimbasi gibi
tarihiler eserlerini yazarken Neri Tarihi`nden yararlanmislardir.
Ayrica bu dnemde, Mehmed b. Haci Hall el-Konev`nin, II. Bayezid devrinde
tamamlamis oldugu ve II. Bayezidìn ilk yillarina ait bilgiler verdigi Tevarih-i l-i Osman;
Bayatli Mahmud-oglu Hasanìn 1481 yilinda Cem Sultanìn emri ile Osmanli hanedaninin
bir Silsile-name`sini yazdigi Cm-i Cem-yn
32
adini tasiyan eseri; Kemalìn, kurulustan
1489 yilina kadar olan olaylari anlattigi Selatin-name adli Tevarih-i l-i Osman; Behist
(.1511?)
33
`nin Osman Gazi`den II. Bayezidè kadar olan Osmanli padisahlarini anlatan
34

Tevarih-i l-i Osman; Mevlna Ruh elebi (. 1511`den sonra)`nin 1500`l yillarda
tamamladigi Tevarih-i l-i Osman adli eserler kaleme alinmistir.
II. Murad zamaninda temelleri atilan Trk tarihiligi gelismesini srdrerek II.
Bayezid devrinde ok nemli yere gelmistir. Trk tarih yaziminda altin agin baslangici
sayilan bu devirde dil, sekil, slup, muhteva ve tr bakimindan, daha sonra yazilacak
tarihlere rnek teskil edecek bir gelisme grlmektedir
35
. II. Bayezid, Idris-i Bitlis ve
Kemal Pasa-zde
36
(Ibn Kemal) gibi devrin ileri gelen alimlerini Iran`da yazilmis olan

31

32
Bayatli Mahmud-oglu Hasan, Cam-i Cem-yin, sad. Fahrettin Kirzioglu, Osmanli Tarihleri I,
Istanbul 1949, s. 372-400.

33
Babinger, ayni eser, s. 49-50; Hasan Aksoy, 'Behist Ahmed Sinan elebi, DIA, VI (1992), 144 vd.

34
M. K. zergin, 'Ruh, IA, IX (1964), 764-765.
35
Necdet ztrk, 'Osmanli Ilim ve Kltr Hayatindaki nemli Gelismeler (1421-1512), TKID, II
(2000), 60.

36
Keml Pasa-zde`nin eserlerinin bazi ciltleri yayimlanmistir. Mesel bk. Ibn Kemal, Tevarih-i l-i
Osman, JII. Defter, nsr. SeraIettin Turan, Ankara 1957; Tevarih-i l-i Osman, I. Defter, nsr. ayni yazar,

XX
byk klasik tarihler gibi Osmanli tarihini yazmakla grevlendirmistir. Adi geen tarihiler
II. Bayezidìn istegi ile baslamis olduklari eserlerini XVI. yzyilda tamamlamislar ve
Osmanli tarih yaziciliginda yeni bir tarih anlayisinin baslamasina sebep olmuslardir
37
.
Osmanl Tarih Yazclgnda Tevrih-i l-i Osman Gelenegi
Osmanli devletinin ilk iki yzyili hakkinda bilgi veren kaynaklardan biri de Anonim
Tevarih-i l-i Osman`lardir. Ilk deIa II. Bayezid dneminde ortaya ikan bu eserlerin
yazarlari bilinmemektedir. Bulunduklari dnemde, orta siniI halkin ve asker zmrelerin
tarih grenme ihtiyacini gidermek iin, halk dili ile yazilmis olan bu eserlerin zevkle
okundugu anlasilmaktadir. Anonim Tevarih-i l-i Osman`larda sebep-sonu iliskisi
kurulmamis, olaylarin tenkidi de bir ka istisna disinda yapilmamistir. Tevarih-i l-i
Osman nshalarinin hemen hepsi Sleyman Sahìn Anadolu`ya gelisi ile baslarlar; ancak,
olaylarin bitisi konusunda aralarinda Iarkliliklar grlmektedir. Bunlardan bazilari Fatih ve
II. Bayezid, bazilari ise I. Selim hatta Kanun Sultan Sleyman devrine kadar geen
olaylari ihtiv etmektedirler. Mesel, II. Bayezid devrinde kaleme alinmis olduklarina dair
deliller ihtiv eden bir gurup yazma asagi yukari 900/1494 tarihine kadar gelen olaylari
anlatir. Baska bir grup ise 957/1494 yilina kadar geen olaylari anlatir
38
.
Yazari bilinmeyen Tevarih-i l-i Osman`lar, genel olarak sade bir dil ile asiri sanat
kaygisi gdlmeden kaleme alinmislardir. Bu eserlerde, cmleler kisa olup yer ve sahis
isimlerinde iml birligi yoktur. Ayrica Osmanli devleti ile ilgili nakledilen tarihi bilgilerde,
melliIinden gelen ya da mstensihe dayali hatalar veya tutarsizliklar sz konusudur. Bu
itibarla anonimleri kaleme alan mstensih veya yazicinin ulemadan biri degil halktan biri
oldugu anlasilmaktadir
39
. Idrs-i Bitlis`nin Iran tarihilerinden etkilenerek sonraki
melliIlere kaynak olan Het Behit adli eserinin slubu daha sonraki bazi tarihiler
taraIindan benimsenmistir. Iran ekolnn Osmanli tarih yaziciligina egemen olmasiyla halk
taraIindan anlasilmasi zor olan Farsa dili ile agir tarihler yazilmistir. Bu durum anonim
eserlerin unutulmasinda ve zamanla yok olmasinda nemli rol oynamistir. V. L. Mnege bu
olayi 'Tarihilikte dnm noktasi
40
olarak tariI etmektedir.

Ankara 1970; Tevarih-i l-i Osman, JIII. Defter, nsr. Ahmet Ugur, Ankara 1997; Tevarih-i l-i Osman, IJ.
Defter, nsr. Koji Imazawa, Ankara 2000.

37

38
Mesel, Tevarih-i l-i Osman, I. . Merkez Ktp., TY. nr. 587, H. 959; Tevarih-i l-i Osman,
Sleymaniye Ktp., Hsrev Pasa, nr. 386, H. 966; Tevarih-i l-i Osman, Arkeoloji Mzeleri Ktp. nr. 376, H.
973, Tevarih-i l-i Osman, Sleymniye Ktp., Fatih nr. 4206, H. 1264 tarihine kadar gelmektedir. Fazla bilgi
iin bk. Anonim Osmanli Kronigi (1299-1512), haz. Necdet ztrk, 2000, XLII, XLIX.

39
Necdet ztrk, 'Anonim Tevarih-i l-i Osmanlarin Kaynak Degerleri Hakkinaa`, XII. Trk Tarih
Kongresi, Ankara 1999, 758.
40
V. L. Mnage, 'Osmanli Tarihiliginin Baslangici, Tarih Enstits Dergisi, IX (1978), 235.

XXI
Anonim Tevarih-i l-i Osman`larin yurt ii ve yurt disi ktphanelerdeki nsha
sayisinin elli civarinda oldugu tahmin
41
edilmektedir. Kurulus dnemine ait diger Osmanli
tarihlerine gre Iarkli bilgiler ieren ve Osmanli tarihinin yazilmasinda, yazari bilinmeyen
btn anonim Trke kronikler, birbirlerini tamamlamalari ve kimi zaman da Iarkli bilgiler
vermeleri dolayisiyla nemlidirler. Insanlarin inan ve dsnceleri hakkinda da bilgi veren
sz konusu eserler, II. Bayezid devri ve ncesi kimi olaylarda grlen bazi rivayet
bosluklarini doldurmalari dolayisiyla ayrica bir nem iIade ederler
42
. Tarih olaylari genel
olarak 'ravi/raviler yle rivayet iaerler ki/rivayettir ki/rivayet olunur ki/tevarih ehlinaen
rivayet olunur kim/hikayet getrmilerar ki/amma ba:ilar airler kim/nakl olunur ki/
ba:ilar nakl iaerler ki` tarzinda nakilci bir uslbla kaynak gstermeksizin anlatmislardir.
Ilk rnekleri II. Bayezid dneminde grlen Tevarih-i l-i Osman yazma gelenegi ileriki
yillarda devam etmisse de, bu zellikte yazilan eserlerin sayisi giderek azalmistir. II.
Bayezid devrinden sonra genel tarihlerin yaninda, yalnizca bir hkmdar dneminin tarihi
ve yahut bir savasi anlatan tarihler yazilmaya baslanmis; Selimname, Sleymanname gibi
eserler kaleme alinmistir. Daha sonra Sehname trnde minyatrl eserler ortaya ikmis,
bunu XVII. yzyilda yazilmaya baslanan vakanvis tarihleri ve daha sonraki yzyillarda
salnameler takip etmistir
43
.

41
Selatin-name, ztrk, s. XXVI; Anonim Tevarih-i l-i Osman`larin muhteva ve kaynaklari
hakkinda genis bilgi iin bk. Anonim Osmanli Kronigi (1299-1512), ztrk, s. XXXII, vd.

42
ztrk, 'agm, TKID, II (2000), 62.

43
Basar, 'agm, Trkler, XI (2002), 414.

XXII
AAOAIM 1EJARH-I AL-I OSMAA (1299-1487)

1. zellikleri:
zerinde alistigimiz Anonim Tevarih-i l-i Osman, Istanbul niversitesi Ktphane
ve Dkmantasyon Daire Baskanligi Nadir Eserler Blm 3976 numarada kayitlidir. Eserin
adi, Iis katalogunda 'Tarih-i Osmani (Bidyet-i zuhr-i Osmniyye`den 892 senesine kadar)
olarak gemektedir. Eserin, ne zaman ve kim taraIindan yazildigi bilinmemektedir.
Anonim tevarih, 246x162 mm, 160x90 mm llerinde, 149 yaprak, talik hatla, iri ve
okunakli, harekesiz kaleme alinmis olup, orta boy bir eserdir. Eserin girisi 135 x 90 mm
lsnde, 1
b`
de

16, 86
b
, 122
a-b
, 129
b
ve 144
b
de 20 satir olup diger yapraklarda 19 satir
bulunmakta ve btn yapraklar krem renklidir. Dis kapak ise muhaIazali, mesin ciltli ve
visne rengindedir. Cilt kapagi zerinde ve sayIalarda herhangi bir tahribat ve bozulma
bulunmamaktadir. Eser okunakli bir sekilde siyah mrekkep ile yazilmistir. Eserde
padisahlarin hayat sreleri, cls ve lm tarihleri, hepsinde olmamakla birlikte zeri kirmizi
mrekkep ile izilmis veya mavi mrekkep ile yazilmistir. Bununla birlikte 'Baae`,
'Baaeh`, 'Rivayet olunur ki.`, gibi iIadeleri mavi mrekkep ile, alinti yapilan beyitler
ise kirmizi tirnak isareti () ierisinde gsterilmistir. Anonim eserde kirmizi tirnak seklinde
isaret konularak, derkenara not dslms ve yazar aiklamalarda bulunmustur. Eserde
anlatilan konularin basliklari st kirmizi izgili mavi mrekkep ile yazilmisir. Serlevhada
besmele lIzi bulunmaktadir.
Eserin bay ve sonu ile kaytlar yyledir:

Bay: Bismillahir-rahmanir-rahim

1
b
] El-hamalillahi Rabbil-alemin ves-salat ves-selam ala seyyiaina
Muhammeain ve ala alihi ve sahbihi ecmain.
Sonu: Ah:-i intikm in seaa-i rahina inp ol melni katl eyleaikae yaninaa olan
harb hasirin hcm iap ol ailaveri ehia eyleailer. Temmet.
a. Dil ve slup zellikleri:
zerinde alistigimiz Anonim Tevarih-i l-i Osman, dil ve slup bakimindan diger
anonim tevarihlere gre Arapa ve Farsa szckleri, tamlamalari ve beyitleriyle daha agir
bir dile sahip oldugu sylenebilir. Yazarin, eserinde kullandigi yabanci kelimelere bakilirsa
Arapa ve Farsa`ya hkim oldugu, devrin geerli ilimlerini okudugu anlasilmaktadir. Eser

XXIII
kolaylikla okunabilecek sekilde harekesiz olarak, talik yazi ile yazilmis olup cmleler
uzundur. Adini bilmedigimiz yazar olaylari anlatirken, Tact-tevarih`teki ve Solak-:aae
Tarihi`ndeki bilgileri birbirine kaynastirarak ve alinti yaptigi cmleleri ok iyi bir sekilde
rerek, eserini akici bir slup ile yazmistir. Asagida anonimin kaynaklari kismindaki
rneklerde bu zellik aika grlmektedir. Yazar, alinti yaptigi eserlerdeki bazi yerleri
sadelestirmis ve olaylari anlatirken zaman zaman takdim-tehir yoluna gitmistir.
Anonim eserde genel olarak iml birligine dikkat edildigi grlmektedir. Ancak eserin
bazi kisimlarinda yazim hatalarina rastlanmaktadir. Mesel, bazi yerlerde
'Hac/Hace/Hoca/Haci; 'ake/akce seklinde, bazi yerlerde bir kelime seddeli yazilirken,
baska bir yerde ayni kelime seddesiz olarak gemektedir. Eserde mkerrer kelimeler
bulunmaktadir. Satir sonuna sigmayan bazi kelimelerin zeri kirmizi mrekkep ile izilerek
iptal edilmis, kelime alt satira yazilmistir. Yazar, unuttugu kelimeleri ayni kaligraIi ile
klterek satir aralarina ve derkenara yazmistir. Anonim eserde komutanlarin asker
Iaaliyetleri, basarilari anlatilirken kirmizi tirnak isareti ierisinde gsterilmis ve nadiren ,
isaretleri kullanilmistir. Ayrica eserde 'yani` denilerek, olaylar hakkinda aiklamalarda
bulunulmustur. Btn bunlar yapilirken de dnemin diline sadik kalinmaya alisilmistir.
Yukarida da belirtildigi gibi Arapa ve Farsa`ya hkim oldugu anlasilan yazarin
eserinde rastlanan bir kisim dil zelliklerini su sekilde siralayabiliriz:
1. Trke kelimelerle tekil eailmi Farsa veya Arapa tamlamalar. kasd-i yagma
|22
a
|, izn-i yagma |65
a
|, iczet-i yagma |78
b
|, darb-i top |103
b
|.
2. a) Ayni anlamli Arapa kelimelerin baglalarla birletirilerek kullanilmasi. memnn
mesrr |4
b
|, Ieth teshr |4
b
|, katl idm |5
a
|, iskn v |6
b
|, nehb gret |9
a
|, harb u
kitl |9
b
|, iys isret|10
a
|, muhkem metn |10
b
|, kisve v libs; memnn mahzz; temlk
it |12
a
|, kil v hisr |15
a
|, bezl nisr |16
b
|, kil v husn |18
b
|, hedm tahrb |22
b
|,
hiIz u hirset |23
a
|, arz u takdm |23
b
|, zhir asikr |25
b
|, gazve v cihd; ricat kuIl
|27
a
|, avd ricat |27
b
|, itlI idm; kaht gal |29
a
|, shret sn |30
a
|, mbderet
kiym |30
b
|, tahrs igr|37
b
|.
b) Ayni anlamli Farsa kelimelerin baglalarla birletirilerek kullanilmasi. cn
dilden |6
b
|, sedd bend |9
a
|, nln giryn |21
a
|, gest gzr |26
b
|, ceng peygr |29
a
|, lI
gzI |84
b
|.
c) Ayni anlamli Arapa ve Farsa kelimelerin birletirilerek biraraaa kullanilmasi. esr
giriItr |5
a
|, adl dd |8
b
|, nm sn |14
a
|, kayd bend |15
a
|, crm gnh, rub hirs
|15
b
|, ahd peymn |16
b
|, reyb gmn |19
a
|, reyb gmn |25
b
|.

XXIV
d) Ayni anlamli Trke, Farsa ve Arapa kelimelerin baglalarla birletirilerek
kullanilmasi. top u tuIeng |94
b
|, yagma v tln |131
b
|, yagma v gret |133
a
|, yagma v
trc |147
b
|.
e) Arapa kelimelerle tekil eailmi Farsa tamlamalar veya Farsa kelimelerle tekil
eailmi Arapa tamlamalar. arz-i niyz |14
b
|, naìl-i iltiIt-i pd-sh |14
b
|, psv-yi asker
|15
a
|, sìbe-i reyb gmn |25
b
| dhil-i kabza-i tasarruI-i sh |27
a
|, sevk-i lesker-i zaIer-
sir |28
b
|, dmen-i aIv-i sultnye |29
b
|.
I) Ba:i ifaaelerin 'yani` aenilerek aiklanmasi. seh-zdegn-i cvn-baht yan
Byezd Han ve Yakb elebi ve Savci Big hazretini . |26
b
|.
g) Deyimlerin kullanilmasi. amn ile |11
b
|, atli seIer esmek |12
b
|, amn taleb itmek;
akd-i zimmet |14
a
|, dil tutmak |16
b
|, amn ile, taleb-i amn |18
a
|, ele getrmek |61
b
|, el-
amn |103
b
|, amn virmek |123
b
|.
b. Kaynaklar:
Adini bilmedigimiz yazar, anonim eserini meydana getirirken kendinden nce yazilmis
bazi Osmanli tarihlerine basvurmustur. Yazarin en genis sekilde yararlandigi kaynak XVI.
yzyilin meshur tarihilerinden Hoca Sadeddin (. 1599)ìn Tact-tevarih adli eseridir.
Grlebildigi kadariyla ikinci derecede genis sekilde yararlandigi eser Solak-zde Mehmed
Hemdem`nin Solak-:aae Tarihi`dir. Tespit edebildigimize gre Tevarih-i l-i Osmanìn
yazari eserini meydana getirirken kullandigi bazi kaynaklarin yazarini zikretmektedir. Bunun
yaninda yazarimizin, ismini aikca belirtmedigi kaynaklari da kullanarak eserini meydana
getirmis oldugu anlasilmaktadir. Ayrica asagida rneklerde grlecegi gibi yazarin, Tact-
tevarihìn de kaynaklarindan olan Mehmed Nesr`nin Neri Tarihi ve Idris-i Bitlis (.
1521)`nin Het Behit (Sekiz Cennet)ìnden Iaydalandigi anlasilmaktadir. Eserde, Hoca
Saaeaain ve Solak-:aae tarihlerinden Iaydalanildigi aik bir sekilde belirtilmistir. Yazarin
kullandigi kaynaklar arasinda Rstem Paa (. 1561) Tarihi olarak bilinen kaynaktan da
istiIade ettigine dair isaretler vardir.
Yazar, kaynaklardaki bilgileri bazen oldugu gibi almis, bazen de kisaltmistir. Anonim
eser yazarinin, yararlandigi eserler ile ilgili karsilastirmalar, kaynaklari kullanma derecesine
gre asagida verilmistir:

XXV
1. Hoca Sadeddin, Tact-tevarih.

Edrenos, Kestel ve Kite`nin fethi]

A1AO |6
a
|

Bursa tekri Atranos ve Kestel ve Kite
tekrleri ile ittifk idp asker-i kIIr ile
Osmn Gzi cnibine azmet itdiler.
Osmn Gzi dah haberdr olup anlari
karsulayup Koyun-hisr civrnda
cenge bayladlar. Ceng iderek
Dimyozà gelindkde kffr taga arka
virp turd. Muhrebe bir zamn
mmtedd oldukdan sonra avn-i Hud
ile .
1c't-tevrh (I, 22)

Burusa tkri, Adranos, ve Kestel ve
Kite tekrleri ile ittifk . Osmn
Gzi`den yana yrdiler. Osmn Gzi
dah haberdr olup asker-i zaIer-rehber
ile .. Koyun-hisr civrnda ktl old.
Ceng iderek Dimyozà geldiler. Kffr-
bedgerdr taga arka virp istikrr
itdiler. Osmn Gzi nmdr dahi insr-i
nusret-medr ile avn-i Rahmnà .

zmit kalesinin fethi]

A1AO |10
b
|

Sehr-i znikmid zamn- kadmde
gyet de azm ve ma'mr ve Makedon
ismile meyhr idi. skender-i
Rm`nn bbs Filekusùn tahtgh
ve skender`n mevldi oldug cihetden
skender-i Makedon dirler.
1c't-tevrh (I, 34)

Sehr-i znikmid zamn- kadmde
gyet de azm ve ma'mr ve Makedon
ismile meyhr idi. skender-i
Rm`nn bbs Filekusùn tahtgh
ve skender`n mevldi oldug ecilden
skender-i Makedon dirler.

XXXI

Karaman hkiminin bay kaldrmas]

A1AO |32
a
|

. cihd in i'dd olunumy suyf ve
nice atlar ile nme gelp elkbinda
Sultn`l-guzten ve`l-mchidn
yazlmy ve rikb- yehriyr ile
ma'iyyet arzs y-leyten knt
ma:hm feefze fevzen azmen kelm
ile ifde olunmuy.

1c't-tevrh (I, 104)

. cihd in i'dd olunumy suyf
itdigi nme sultn-i nk-nme ile ili
gelp iblg-i peygm ma'rf oldukda
Sultn`l guzten ve`l-mchidn
nvni ile gaz seIerlerinde rikb-
sa'adet intisb- y-leyten knt
ma:hm feefze fevzen azmen kelmn
derc ile .

XXXI

Cem Sultn Olay]

A1AO |143
a
|

Seh-zde rm olmayup bu gne takrr-i
makl eyledi ki: ~Simdi ben Ungurusà
varup anun askeri ile ehl-i slm
stne klc eksem ulem-y slm
hy kfrme hkm idp katlime fetv
virirler. Ben dnimi Osmniyn
memleketine degil, cmle cihn
saltanatna virmem. dey cevb-i kat
virdkde Papa b-huzr olup kend
dilince birz n-yyeste szler syledi.
Seh-zde frenk lisnn] ve kitbetini]
grenmiy idi. Papa`nun kelmn fehm
idp didi ki: ~Sizin yannza gelen
deme bu kadar ihnet azdur dah
ziydeye mstahakkdur. dey izhr-i
inIil itdkde Papa yermende olup
hezr i'tizr ile teselller virdi: ~Ve
devletinize nfi' szmz te`sr
itmedginden yle lyk olmayan
kelm lisnmzdan b-ihtiyr sdr
old. dey tatybe say idp i'zz
ikrm ile meknna gnderdi.
1c't-tevrh (II,34)

Sehzde dah rm olmayup itdi:
~Simdi ben sizin emriniz zere
Ungurusà varup anun askeriyle ehl-i
slm zerine kl eksem ulem-y
slm hy kfrme hkm idp hal
katlime fetv virirler. Ben hod dnimi
Osmn memleketi degil cihn-
saltanata virmezem. Papa dahi bu
isrrdan b-huzr olup reviyy-i gerdide
sin dndrp (34) kend dilince
heyètine lyk sz syledi. Sehzde
hod Frenk dilin ve kbin grenmiy idi.
Shan- n-hem-vrnn ma'nsn
fehm idp: 'Bes, size gelan dah artk
ihnete mstehiffdr didi. Papa dah
yermende olup i'tizr in musfaha
idp teselliyyetler eyledi: ~Devletine
lyk szmzi red itdginiz in g
gelp b-ihtiyr sdr old. diyp
env'-i ta'zmt ile gir meknna
gnderdi.

XXXI

Adini bilmedigimiz yazar, bir yerde 'bazilardan nakl olunur kaydiyla isim
vermeden Tact-tevarih (I, 563)ìn kaynaklarindan Idrs-i Bitlis`n Het Behitìni kast
ettigi anlasilmaktadir. Asagida grlecegi gibi, Hoca Sadeddin ise ayni bilgilerin kaynagi
olarak Molla Idrsìyi gstermektedir.

skenderiyye`nin Fethi]

A1AO |127
a
|

.cevnib-i slisesinde Ley ve Dregos
ve Glbay nm c hisr- stvr
yaplmydur. Ley-kal'as Dirine suy ile
Yunaniyye nehri`nn mevzi'-i
ittislinde Dregos bir cebel-i ref' zere
Glbay anda olan gadrn agzndadur.
Ol gadrn beher sl krk bin filori
mahsl olmak ba'zlardan nakl olunur

1c't-tevrh (I, 563)

'. cevnib-i slisesinde dahi Ley ve
Dragos ve Glbay nm hisr-
stvr yaplmydur ki, mezd
istihkmda her biri msellem ve ve
keml-i hasnetde kenr-i al-alemdr..
Ley-kal'as, Dirine nehrine Yunaniyye
nehri ittisl buldug mahallde bin
olunmus, bir hsn- dyvr-grdr ve
Dragos bir cebel-i ref' zere yaplmy,
bir hisr-i asr`t-teshrdr. Glbay anda
vak'i olan deryce agznda yaplmy,
bir kala-i mendr ki, ol gadrn
menfi' ve mahslt anun veslesiyle
zabt olunur, her sl krk bin filori
mahslnden cem' olunur. dey
Moll drs tenss itmiydr.

XXXI

Anonim yazar, Tact-tevarih (I, 465)`ten alinti yaptigi yerin kaynagini aika sik
Pasa-zde`nin ismini vererek dolayli olarak Iaydalanmis oldugunu gstermektedir.

Semendire`nin Fethi]

A1AO |83
b
-84
a
|.

Hatt ol cengde mevcd
olan muharrir-i trh
sik-zde ldrdginden
m-ad bey tvna
kffr baglayup
skb`de beyini dokuz
84
a
] yz akeye
satdugn trhinde
sevgend-pdi ile zikr
itdgin|i| Hoca
Sadeddn
A. 1rhi (s.127)

VÀllahi fakr
krdgmdan gayr
beyin bagladum,
skbè getirdim,
beyini skb`de tokuz
yz akeye virdm. El-
hsil ol yilda .

1c't-tevrh (I, 465).

sik Pasa-ogli dimisdr
ki: ~Katl itdgimden
gayr bey tvna kfiri
baglayup skb`de
beyin bile tokuz yz
akeye satdum. Ve
kiss-i mezkreyi
minvl-i mezbr zere
nesc idp .
EIendi nakl itmisler.

XXXI

2. Mehmed Solak-zde Hemdem, Solak-:aae Tarihi.

I. Bayezidìn stanbulù kuyatmas ve Anadolu hisar`n inya etmesi]

A1AO |45
a-b
|

skender Bogaz dimekle marf
mahalle vrd idp Bogaz-kesen
stnde Gzelce-hisr nm ile meyhr
olan kal'a 45
b
] y bin buyurdlar. Bu
tarkile Kara-deniz`den gelen gemilere
Solak-zde 1rhi (s.64)

. skender bogaz dimekle meyhr
olan mahalle gelicek, Bogaz-kesen st
yannda bir hisr bin itdiler ki, hl
Yeni-hisr namyla iytihr bulup Kara-
deniz tarafndan gelen ...

Karaman beyinin yeminini bozmas ile zerine gnderilen Hac vaz Paya`nn
yaralanmas]

A1AO |60
a-b
|

Egeri, tl-i mddet muhsara
sebebiyle ehl-i hisra keml-i
mzyaka gelp ve Hac Ivaz Paya
dah bir ka yerinden zahmdr olmuy
idi. Lkin yaralarn] ketm idp ve
Sultan Mehmed`n Ms elebi`ye
galebesini mutazammin kgidlar ihtir
itmekle mstahfzlar tesliye eyler idi.
Bu minvl 60
b
] zere otuz bes gn
muhsara ekdikden sonra Ms
elebi`nn tbt Kapluca`ya geldigi.
Solak-zde 1rhi (s.165)

Egeri, mddet-i muhsara
uzanamakla iinde olanlara keml-i
muzyika gelp her vechile zaI-i
mstevl olmus idi. Hatta, Ivaz Paya bir
ka yerde ok zahm ile mecrh olup,
lkin cerhetini saklayp kal'a
muhafzlarna teselliyet ve takviyet
virirdi. Fi`l-cmle otuz drt gn ehl-i
hisarun ahvli myevvey olmuy iken
Ms elebi`nn tbt Kapluca`ya
gelp.

XXXI

Anonim yazar, eserinde Tact-tevarih ve Solak-:aae Tarihi`ndeki bilgileri birbirine
kaynastirarak aktarmaktadir.

Eflk ve Ungurus taraflarna sefer]

A1AO |63
b
|

IsIendiyr-ogli Ksm
big, sitne-i sehriyrde
ikmet taleb itmekle
mezd-i iltift- pd-
yhye mazhar olup
mahsldar tmrlar
inyet olund. Ve
bbsna nme tahrr
olunup zamme-i tmr
olmak in Tosya ve
Kankr ve Kal'ecik ve
Kastamon ve Bakr-
kre`si taleb olund.

1c't-tevrh (I, 285)

Sultn dahi env-i tesrI
ile htirn taltI buyurup
. . mahsldr
tmrlar inyeti ile
mahzz buyurdlar. Ve
sfendiyrà dah nme
gnderp oglina
zamme-i tmr olmak
in baz mevzi
mamre taleb buyuruldi.
Cmleden Tosya ve
Kankr ve Kal'ack ve
Kastamon ve Bakr-
kre`si seltn-i zev`l-
iktidr tresi zere taleb
olund.

Solak-zde 1arihi
(s.131)
Ksm bigè
me`mlundan ziyde
ri'yetler idp ve nice
mahsldr tmrlar
ihsn olundgndan m-
ad bbs sfendiyr
bigè dah nme
gnderp oglna
zamme-i tmr
olunmak in Tosya ve
Kangr ve Kal'ack ve
Kastamon ve Bakr-
kre`si taleb olund.

XXXI

3. Nesr, Kitab-i Cihan-nma.

I. Kosova Savay anlatlrken mverrihimiz Neyr`nin kullanmy oldugu
yet-i kermeyi alnt yapmytr.]

A1AO |38
a
|

Y eyyhe'n-nebiyy chidi'l-kffre
ve'l-mnfikne yet-i kermesi zhir
oldi.

Aeyr 1arihi (I, 292-293)

yet-i kerme: Y eyyhe'n-nebiyy
chidi'l-kffre ve'l-mnfikn.

Osman Gazi`nin lm]

A1AO |8
b
|

Osmn Gzi`yi vasiyyetleri zere
Burusa`da manastra defn itdiler. mri
69, mddet-i saltanatlar 26 senedr.

Aeyr 1arihi (I, 144-145).

Osmnùn meytini getirp
Manastr`da defn itdiler. Altmy dokuz
yl mri olup yigirmi yidi yl padisah
oldi.

XXXI

Hoca Sadeddin EIendi`nin Tact-tevarih (II, 515)ìnde Nesr`nin adi aika
zikredilmisken, alistigimiz eserin 114
b
sayIasinda, yazar, Nesr`nin adini zikretmemistir.
Bu da bize yazarin, Neri Tarihi`ni dolayli olarak kullandigi izlenimini vermektedir.

Egribozùn Fethi]

A1AO |114
b
|.

Kal'a-i mezbre
mukbelesinde deniz
ire Kzl-hisr
nmnda bir burguz
var idi. Feth olundukda
kffrun haznesi anda
bulunmagla hazne-i
mire in zabt olund.

Aeyr 1arihi (II, 786-87)

Andan kalenn
mukbelesinde deniz
iinde Kzl-hisar adl
bir burguz var idi.
Kfirn haznesi anda
idi. An pd-yh iin
zabt ettiler.

1c't-tevrh (II, 515)

Kal'a-i mezbre
mukbelesinde dery
iinde Kzl-hisr
dimekle iytihr bulmuy
bir purgos var idi ki,
kfirn haznesi anda
idi. Ol purgosu feth
idp anda olan emvli
hazne-i mire-i
pdyh in zabt
itdiler.

XXXI

4. Rstem Pasa, Tevarih-i l-i Osman.

Osmanllarn Rumeli`ye ilk defa geiyi]

A1AO |16
b
|

Rm-ili yakasinda Ggercinlik`den
ayag Cimni-hisr nevhisine gzr
eylediler. Ve bglar arasnda bir kfir
bulup esr girftr ve sala ric'at idp
sitbila yine Anatoli cnibine gzr
eylediler.

Rstem Paya (43
b
)

Gvercinlik`den ayaga Viranca-hisr
dirlerdi. Cimni-hisr`nn
mukbelelerinde anda vardilar. Anda
geile. Agadan bir sal dzp Ece Bey ol
gzilerle zerine binp ol Cimni-
hisr`nn nevhisine okup bglar
arasnda bir kfir bulup dutup sala
bindirp ger Sleymn Pasa`ya
geldiler.

Sonu olarak, zerinde alistigimiz Anonim Tevarih-i l-i Osmanìn, yukarida
kaynaklari kisminda rneklerle gsterildigi gibi, btnyle orijinal bir eser olmadigi
anlasilmaktadir. Yurt ii ve yurt disi ktphanelerde ok sayida nshasi bulunan Trke
anonim kroniklerden biri olan bu anonim tevarihin, grlebildigi kadariyla digerlerinden en
nemli Iarki, kaynaklarini gstermis olmasidir. Hoca Sadeddin ve Solak-zde`den isim
belirterek dogrudan, sik Pasa-zde, Nesr, Idris-i Bitlis tarihlerinden ve Rstem Paa
Tarihi olarak bilinen Tevarih-i l-i Osmanìndan da dolayli olarak Iaydalanilarak kaleme
alinan bir eserdir. O yzden bu kaynaklardaki bilgileri iinde barindiran bir anonimdir.
Yazar, sz konusu kaynaklardaki bilgileri kendince yorumlamis ve bu bilgileri anonim
Iormatinda vermistir.

XXXI

Transkripsiyonda Takip Edilen Yol:
zerinde alistigimiz Anonim Tevarih-i l-i Osmanìn yazari, metnin ieresinde
atladigi kelime ve rakamlari derkenara eklemis ve bazen metinde olmasi gereken bir veya
birka kelimelik ilveleri satir stne kaydetmistir. Biz de derkenarda ve satir stnde olan
kelimeleri transkripsiyon esnasinda yazarin kirmizi isaret ile belirttigi yerlere ilve ederek
metne yazdik.
Anonim Tevarih-i l-i Osmanì hazirlarken arastirmacilarin daha rahat incelemesi iin
eser ierisindeki Ietihleri, isyanlari, padisah clslari ve lmleri basliklar halinde
blmlere ayirdik ve sira numarasi verdik. Arapa, Farsa kelime ve terkipleri orijinal
imlsi ile gstererek, metne sadik kalmaya alistik. Eserimizi yeni harIler ile hazirlarken,
yazmanin yaprak numaralarini kseli parantez ile gsterdik. Kelimelerin iinde ve sonunda
geen ||`lar ||, ||`ler ise |`| biiminde ve ayrica ||`dan sonra || var ise 'k, | | var ise
|k| seklinde, Arapa ve Farsa kelimelerdeki uzun seslileri | , , | ', , olarak
gsterdik. Trke kelimeler sonlarindaki b/p, c/ hline dnstrdk. Metin ierisinde
yazilmamis kelime ve harIleri anlam btnlgn saglamak, cmle dsklgn nlemek
iin kseli parantez ierisinde yazarak metne ekledik. Ayrica metinde mkerrer kullanilan
kelimeleri dipnotlarda gsterdik. Anonimde yer alan yet, hadis ve dualari metin ierisinde
italik biimde yazdik ve aiklamalarini dipnotta verdik.

1

BSM`LLH`R-RHMN`R-RAHM

1
b
] El-hamalillahi Rabbil-alemin
1
, ves-salat ves-selam ala seyyiaina
Muhammeain ve ala alihi ve sahbihi ecmain
2
.
KeyIiyyet-i zuhr-i l-i Osmn eaamallahu eyyam-i saltanatahum ila ahiri:-
:aman
3
. Bu hnedn-i aliyyenn silsile-i neseb-i ecdd-i izmi YIes bin Nh aleyhis-
selama mnteh olmak zere, ibtid-i zuhrlari Trn-zemn, Mver`n-nehr`den olup
cedd-i allari Kayi Han, kabìl-i Trk`den bir tìIeyle rn-zemne ve andan
Ermeniyye`ye ve Ahlt taraIlarina gzr ve yz yetmis seneye karb ol diyrda hatt-i rahl
karr itmisler idi. Cengiz Hanùn rnà tasallutundan ns evld-i emcd-i Kayi Han`dan
Belh kurbunda Mhn hkimi Sleymn Sh 616 trhinde askeriyle bild-i Rmà intikl
u rihlet ve 621 senesi Halebè azmet idp Caber-kalasi kurbunda nehr-i Furtà gark
olmagla kala-i mezbre altinda deIn olundi. Hl ol mahalle Trk Mezri dirler,
ziyretghdur. Menkldur ki, at sancilansa etrIin|i| devr itdrmekle bi-izni`llh skin
olurmis. Bu hdise akabinde evldinun bazisi vatan-i asllerine ricat ve anlardan Er-tugrul
Gzi, Pasin-ovasi`nda bir mddet ikmetden sonra ogli Sari Bali`yi ki, Savci Big dimekle
marIdur. Konya`da mesned-nisn 2
a
] olan Aleddn-i Seluk cnibine irsl idp
memleketine duhle istzn ve Aleddn dahi kudmlarindan memnn olup Tomanic`den
Ermenekè dek Er-tugrul Gzi`ye tayn ve ihsn itmekle ol semte nhzet ve Karaca-tag`da
tavattun ve ikmet eylediler.
Badeh Er-tugrul Gzi, cnib-i Aleddnè zim olup bir zamnda irisdigi Ttr ile
muhrebede Aleddn`n askeri bozulmaga az kalmis idi. Ol mahallde bazilar Er-tugrulà
cnib-i glibe imdd itmegi sevk itdkde anlar kabl itmeyp hemn bes yze karb

1
'Btn vgler, lemlerin Rabbi olan Allahà mahsustur. (Fatiha, 1/1)
2
'Salt ve selm, eIendimiz Hz. Muhammedìn ve onun btn ashabinin zerine olsun.
3
'Allah, saltanat gnlerini son gne kadar devam ettirsin.
2
dilvern ile asker-i Ttr zerine hcm itmegle sebeb-i inhizm-i Ttr oldilar. Alaeddn
buni grp Er-tugrul Gzi`ye env-i izz ile ilbs-i hilat ve etbina dahi ber-vech-i sez
ikrm ve riyet eyledi.
Badeh Er-tugrul Gzi Sgt`de ikmet zere iken Alaeddn itatinda olan Karaca-
hisr kIIri, Er-tugrulà taarruz itmeleriyle Alaeddn`den bade-l-istzn Er-tugrul,
Karaca-hisrì Ieth eyledi.
Ve 685 trhinde Alaeddn, Kthiyye`yi muhsara itdkde, Ttrùn Eregli`yi greti
haberi gelmekle muhsarayi Er-tugrulà teIvz ihle ve kendi licm-i himmeti Ttr
zerine ihle idp, lesker-i Ttrì trmr eyledi. Bu cengde ol mertebe Ttr kirildi ki,
beyzeleri cildinden bir say-bn yapdilar. Hl ol sahrya Tasak-Yazusi dirler. Ve bu
taraIda Er-tugrul ikdm ile kalayi Ieth idp ve tekIrini giriItr ve tevz-i ganyimden 2
b
]
sonra irsl-i hums ile mjde-i Iethi Aleddnè ihbr eyledi. Bu minvl zere Er-tugrul
Gzi, Aleddn`n ogli Giyseddn ve dahi Aleddn-i sn

zamnlarinda bir mddet
muammer olup hatt ogli Osmn Gzi`yi bir ka deIa bazi hedy ile Aleddn-i sn`ye
irsl eyledi.
Badeh 687 trhinde Er-tugrul Gzi veIt itdkde, Aleddn azm teèssI iderek
yerine Osmn Gzi`yi nasb eyleyp hilat gnderdi. Merhmun mri 93 senedr. Sgt`de
medIndur. Nakl olunur ki, Osmn Gzi bir rtbe-i pk-itikd ve sI-nihd idi ki, bir gice
bir ky imminun hnesinde msIir oldi. Skin oldigi mahallde bir mushaI-i serI var idi.
Osmn Gzi`nn malmi oldukda hemn bdest alup ol gice t sabha dek mushaI
cnibine tevecch-knn el kavusdurup turdi. Bade tulul-Iecr istirhat in bir mikdr
yaticak. Rysinda kelm-i rabb-i izzete bu gne tazmi in evld-i emcdina it-yi
saltanat mjdesiyle mbesser ve ber-muktez-yi huls-i taviyyet byle bir kermet-i
celyyeye mazhar oldi. Bu kissa bazi tevrhde Er-tugrul Gzi`ye azv olunmusdur.
1. slm- Kse Mihl
Osmn Gzi, Eski-sehr bigi ile ceng idp askerini bozdukda, anunla bile gelen
Harman-kaya tekri Kse Mihl esr giriItr ve bir bahdir kimesne olmagla Osmn Gzi
ldrmege kiyamadigindan aIv u itlk ile nil-i eltI-i b-smr olicak. 3
a
] Kse Mihl
dahi cn dilden mslimn olup etbiyla Osmn Gzi`ye tbi oldi. Osmn Gzi`nn ve
Orhnùn lkelerinde kIIr ile nice cengler idp kalalar Ieth itmisdr. Cihn-nm`da
oldigi zere Ktib elebi zamninda Kse Mihl evldi mliknelerine mutasarriIlar imis.
3
Bir gn Osmn Gzi yetmis demle Ermenek`den avdetde Eynegl`den mrr
iderken tekr pusidan Osmn Gzi zerine ikup cenge mbseret olundukda inyet-i Hakk
ile ehl-i Islm glib, hasm-i and ve kIIrun ekser pehn-yi vcddan bad olup Osmn
Gzi birder-zdesi Bali Hce sehd oldi.
Rivyet olunur ki, Osmn Gzi bir gice rysinda ol zamnun meshrinden Seyh
Ede-Bali`yi grp seyh-i mezbrun koynundan bir meh-tbn-i sasaa-i bs zuhr ve intisr
ve gs-i Osmn Gzi`ye vlc ile lema-bahs esia v envr oldi. Ve dern sat nI-i
sadet-i itilI Osmn Gzi`den bir secere-i tb misl b-hemt peyda ve sikr ve irtiI
berk ve sh hem-rtbe-i Ielek-devr olmagla syesi mecm-i cibl ve enhr olup ol
menhil kesru`z-zihmdan halk-i lem kimi mezr ve bistinin saky-vr ve ev kimi
nsi`l-hayat ruh-eIz iderler idi. Irtesi Osmn Gzi bu vkiayi azze nakl itdkde didi ki:
'Mjde, Hakk Tel sana ve evldina saltanat myesser ve bizleri sez-vr-i taht eIser
idicek. Benim Bl Htn nminda bir kizim vardur. Hemn bu 3
b
] ry-yi sdika
mcibince ani sana tezvc ideyim. diyp Osmn Gzi`ye kizini nikh eyledi. Orhn Gzi
bundan olmusdur.
2. Feth-i Karaca-hisr
687 trhinde bir gice Osmn Gzi, Eynegl kurbunda Tulca-kalasi`n|i| ihrk-i bi-n-
nr ve kIirlerini tume-i semsr-i hn-hr eyledi. Sabh oldukda ol semtn kIIri Karaca-
hisr tekrine dem gnderp: 'Bu Trkler geleli etrIa taarruza basladilar. Eger
mukayyed olmazsaniz ne sizi korlar ve ne bizi, hemn anlari bu iklmden ihrca say
idelim. dey peym-i tahzr ve ihIe sl ve Karaca-hisr tekri iltimslari zere karindsi
Kalnor

didikleri kIiri askerle irsl eyledi. Osmn Gzi haberdr oldukda asker cem idp
Tomanic belinde kIIr ile mukbele ve beynehmde azm muhrebe v muktele vki
olup Osmn Gzi`nn karindsi Sari Yati
4
anda sehd olmagla Sgt`de pederleri yanina
nakl olundi. Sari Yati`nun mevzi-i sehdetinde bir am agaci vardur. zerinde gh nr
mshede olundugina binen Kandilli Cm dirler. Ve bu cengde tekrn karindsi maktl
oldukda Osmn Gzi emri ile karnini yarup it gibi yeri esp gmdiler. Bu sebebden ol yere
It eseni dirler. Bu cengde Sari Yati`nun sehid oldigi Aleddn-i sn`nn malmi olicak.
Karaca-hisr tekri bize s 4
a
] olmus dey zerine varmaga Osmn Gzi`ye it-yi ruhsat
ve Eski-sehrì ol zt-i zaIer-simta tevch itmekle icr-yi mersim mrvvet eyledi. Osmn

4
Metinde 'Bali okunacak sekilde yazilmis.
4
Gzi dahi askerini bade`l-cem Karaca-hisr zerine vardukda kalayi teshr ve tekrini
esir idicek, ganyimn humsini karindsi-ogli Ak-Timur ile Aleddnè irsl ve bakiyesini
guzta tevz idp rsm-i lzimeyi ikml eyledi. Ve bu 687 senede Karaca-hisr`da
Osmn Gzi nmina hutbe okundi.
3. Feth-i Bilecik ve Yr-hisr ve Eynegl
Koca Mihl kizini tezvcde etrIdan gelen hedyya Osmn Gzi`nn hediyesi Iìk
geldgnden ns kIIr taaccb-knn birbirlerine didiler ki: 'Bu Osmnùn
hareketinden az zamn ire bu yerlerde birimizi komamak anlanur. Bunun hemn tedrikini
grmek lzimdur. dey bu tedbri Bilecik tekrine teIvz eylediler. Zr Bilecik tekri,
Osmn Gzi ile sret mahabbet zere idi. Hatt Osmn Gzi yaylaka gitdkce Eynegl
tekrinn tarruzundan emn olmak in bazi esysini Bilecik`de emanet komak
istedkde esyyi htnlar nkl itmek sartiyla kabl itmelerine binen d-i esy detleri
olmus idi. Bu tedbr Bilecik tekrine havle olundukda bu mddenn tesviyesini iltizm
idp didi ki: 'Yakinda biz dahi dgn idp tekrleri davet itdigmizde Osmnì dahi
davet idp krin tamm iderz.
Badeh Bilecik tekri, Yr-hisr 4
b
] tekrinn kizini almak in dgne mbseret
idp, Kse Mihlì Osmn Gzi`yi davet itmege irsl itdiler. Kse Mihl dahi hakkat-i
hli Osmn Gzi`ye ilm itdkde Osmn Gzi didi ki: 'Simdi sen bizim taraIimizdan su
koyunlari gtr. Ve bizim sonra varacagimizi ilm eyle. Lkin Bilecik bu cemiyyete
elvirir mahall degldr. Bir sahrya ikilmak mnsib olduguni bildr. Ve hem
taraIimizdan yine emnetler vazini rec ile bu yilda zahmetimizi eksinler. didi. Kse
Mihl dahi varup bu haberleri tekre sl eyledkde tekr gyet memnn mesrr terk-i
iyl ve esysiyla yedime girer dey giriItr-i eIkr-i dr-dr oldi. Ve`l-hsil Bilecik`den
ikup akir-pinarì didikleri bir yerde dgne mbseret itdiler. Kala hl kalicak, Osmn
Gzi dahi askerinden kirk demi avrat kiligina koyup kalaya esy gtrr seklinde ahsm
zeri irsl eyledi. Anlar dahi kalaya vusllarinda hemn tglerin|i| uryn idp kapucilari
katl tedmr ve derhl hisri Ieth teshr eylediler. Beri taraIda Osmn Gzi bir nice
dilverlerle dgne azm eyleyp anda karr itmisler idi. Feth-i hisr haberi ol memlekete
varinca Osmn Gzi Iirr sretiyle bir mekna gizlendi. Tekr dahi askerin|i| alup anlari
takb itdkde hemn pusudan hurc idp cenge mbseret itdiler. Hakk Tel`nun
inyetiyle asker-i Islm glib 5
a
] dsmen-i dn ve tekr-i magrr kar-i dzahda kemn
oldukdan sonra ol gice Yr-hisr cnibne azmet idp tekri ve gelini esr giriItr ve
5
cenge tasadd idenleri zim-i semt bi`se`l-karr itdiler. Ve andan Eynegl cnibne
tevecch idp bi-inayetillahi Teala
5
`nun anun dahi tekrini katl idm ve kalayi
makarr-i ehl-i Islm eylediler. Ol gelinn ismi NilIer`dr. Orhn Gzi`ye tezvc olunup,
Sultn Murd ve Sleymn Pasa andan vcda gelmisdr. Nice hayrti vardur. Burusa`da
Orhn trbesinde medIndur.
Bu zikr olunan Iethler 699 senesinde vki oldi. Ve dahi Osmn Gzi bunlardan sonra
Iznik zerine varup etrIini gret ile env-i hasret sl ve tekri Istanbul kiralindan
istimdt eyledkde kiral dahi imdd in asker irsl eyledi. Dil`den gemege basladiklari
esnda Osmn Gzi haberdr olup kIIr askeri gIil iken zerlerine lgr ve seb-hn
tarkile b-inyeti`llh kIIri tr u mr idp kimini katl ve kimin|i| esr giriItr itdi. Ol
esnda mukaddem olan Ithtun mukbelesinde Aleddn-i sn taraIindan tabl ve alem
ve hilat vsil olmagla dvn kurilup tabl alindi. Ve Osmn Gzi ayag zere turdi. Bu ayag
zere turmak deti, Ftih vaktinde terk olunmusdur.
4. Cls- Osmn Gzi
Bu zikr olunan umrdan 5
b
] sonra Aleddn-i sn ok muammer olmayup hirete
intikl itdkde, evldi kalmamagla Rmiy`nun ekser Osmn Gzi itatine ihtiyr itdiler.
Sene 699 tisa ve tisn ve sitte-mie.
Amm Aydin ve Saruhn ve Germiyn ve Hamd-ili ve Teke ve Karasi ve Turgud ve
Mentese her birinn bigleri mstakill oldilar. Nakl olunur ki, o zamn kurilan bzrin bcin
bir Germiyn satun almak istedkde Osmn Gzi satmagi kabl itmeyp bzri
bekleyenler bir mikdr sey` almak det oldigi malmlari oldukda emr itdiler ki, bir yk
sey` eger satilursa bir akca alina.
701 senesinde Ieth olunan bildi evldlarina tevz idp Karaca sancagi ki, Sultn-ni
dimekle meshrdur Orhn Gzi`ye, Eski-sehrì Gndz Albà, Inni-kalasi`ni Aygud
Albà, Yar-hisrìni Hasan Albà, Eyneglì Turgud Albà virdiler. Aleddn Pasa`yi
vlidesiyle Bilecik`de Edebali hizmetine koyup Bilecik mahslini Edebali`ya ve sir
Iukarya tayn itdiler. Yeni-sehrì makarr-i eylet idp asker in menziller bin ve
mescid ve hammt ins eylediler.
Badeh bir ka deIa Kpri-hisrì muhsara idp kibet yagma emr itmekle Ieth
olundi. Andan Marmara vilyetine tevecch olundukda hkimi itat itmekle ilbs-i hilat
idp mahallinde takrr eylediler.

5
'Allahìn yardimi ile.
6
Badeh hisr-i Iznik muhsara olunup ehl-i kala tazyk ve izrr ve etrIinda 6
a
] Ieth
olunan emkin sipha tmr kilindi. Bir ka kere kIIr hcm idp mnhezim oldi. Amm
kala metn olmagla Iethi myesser olmadugi cihetden Yeni-sehr cnibine bir havle kala
bin olunup Trgn nm bir dilver iskn olundi.
5. Feth-i Kite
KIIr, zuhr-i ehl-i Islm`dan muztarib olmagla Bursa tekri Atranos ve Kestel ve
Kite tekrleri ile ittiIk idp asker-i kIIr ile Osmn Gzi cnibine azmet itdiler. Osmn
Gzi dahi haberdr olicak, anlari karsulayup Koyun-hisr civrinda cenge basladilar. Ceng
iderek Dimyozà gelindkde kIIr taga arka virp turdi. Muhrebe bir zamn mmtedd
oldukdan sonra avn-i Hud ile meln mnhezim olup Atranos ve Kite tekrleri Iirr ve
Bursa tekri hisra tahassun ihtiyr eyledi. Kestel tekri esn-yi harbde maktl olup Iirr
iden Kite tekri, Ulubat tekrine iltic itmekle andan taleb olundi. Ol dahi nesl-i Osmn,
Ulubat-Kprsi`nden ubr itmek sartiyla tekr-i mezbri, Osmn Gzi taraIina teslim
eyledkde hkmetghi olan Kite-hisrì karsusinda paralayup ol vechile hisri Ieth itdiler.
Binberin shn-i l-i Osmn ol kprden gemeyp kayiklar ile ubr iderler imis. Bu
cengde Osmn Gzi birder-zdesi Ay-dogdi Big sehd olmagla Koyun-hisr civrinda
deIn olundi. Hk-i mezri mahmme dev ve devr-i 6
b
] merkadi sancisi olan ata siI idgi
meshrdur.
6. Muhsara-i Burusa
Burusa tekri, Iirrindan sonra takb olunup Burusa muhsarasina mbseret olundi.
Lkin Iethi myesser olmayup, ancak Kapluca cnibine bir kala bin ve birder-zdeleri
Ak-Timurì iskn v ve bir kala dahi tag cnibine bin idp Balabancik nm bir
abdlerini muhIazaya tayn itdiler. Ve etrIda olan kuryi ehl-i tmra taksm idp, rey
dahi adletlerin|i| mshede itmekle cn dilden itat eylediler.
7. Feth-i ba'z bild
Bundan sonra Osmn Gzi`ye asker-i Islm cihd in bir cnibe dahi gidilmege
recsin|i| itdklerinde Osmn Gzi askerin cihda ragbetlerinden gyet telezzz ve istibsr
ve cihd in azm olunacak mahallerin ahvline vukI-i tmmi olan Kse Mihlì
huzrlarina davet ve ihzr idp andan istihbr-i levzim itdkden sonra Kse Mihlì,
Orhn Gzi ile Karaca-hisr`da hiIz-i bilda tayn ve kendleri Leblebici-hisri`na azm-i
nusret-karn itdiler. Vusllarinda tekri itat itmekle Kpri-hisri`na serdr nasb olunup,
7
ogli Osmn Gzi bendegnina ilhk olundi. Andan LeIke`ye azmet olundukda LeIke ve
adirlu tekrleri istikbl idp kalalarin|i| teslm ve kendleri itat itdklerinde Er-tugrul
Gzi etbindan Samsa avus ol kalalara tlib oldi. 7
a
] Lkin tekrlern itatlerin|i|
takviye in mahallerinden ihrc mnsib olmagla LeIke yaninda Yeni-sehr suyunun
kenrinda kaya stndeki hisri tmrina zamm ile htirun|i| tatyb itdiler. Hl ol mahalle
avus-kyi dirler. Andan Yenice`ye varilup tekri itat itdi.
Badeh Akhisarà varilup anlar muhrebeye tasadd itmekle cenge mbseret olunup
kIIr mnhezim oldukda tekr hisrina girmege mecl bulamayup Karaceys-hisri`na
Iirr itdi. Kalayi yagma idp Geyve cnibine tevecch itdiler. Meger kIIr, hisri tahliye
idp Kori-deresi`nde becene itmisler idi. Osmn Gzi haber alup zerlerine varduklarinda
muhrebeye ibtidr ve Il-hl cemiyyet-i kIIri trmr itdiler. Ve tekrleri tutup
ganyimi yagma itdkden sonra Tekr-pinari`na azmet ve ani dahi dhil-i havza-i
hkmet eylediler. Bu Ieth olunan vilyetlern reysini keml-i adletle riyet idp
mahslini ashb-i tmra virdiler.
8. Hcm- Ttr ber-bzr- Karaca-hisr
Osmn Gzi bu Ithta mesgl iken avdar ttri Germiyn cnibinden Karaca-
hisrà lgr idp bzrini yagma itdiler. Orhn Gzi, Eski-sehr`den haberdr oldukda
acleten bir mikdr svr ile ol cnibe azmet idp Oynas-hisri`nda ol grha dr 7
b
]
ve dahi serdrlarin demlerinden eksern esr giriItr itmekle ve gret itdkleri esyyi
istihls idp Karaca-hisrà vsil oldi.
Badeh Osmn Gzi serr-i devletlerine ricat itdklerinde Orhn Gzi`nn bu
hizmetine tahsn itdiler. Ve ol esr olanlara merhameten tevbe virp azd eylediler.
9. Teshr-i Koca-ili
Orhn Gzi serdr nasb olunup, Gzi Abdurrahman ve Aka Koca ve Mihl ile
Sakarya suyi kenrinda olan Karaceys cnibine revne oldilar. Kalaya karb geldiklerinde
askeri c blk idp, bir blgi hisrun ardina gecdiler. Ve bir blgi etrIda pinhn olup,
bir blgi dahi Orhn Gzi ile hisrun karsusuna geldiler. Bir ka gn muhrebeden sonra
izhr-i hezmet idp, Iirr sretiyle girye azmet itdklerinde kIir bunlari bozuldi
sanmagla kaladan ikup artlarinca lgr idicek, pusuda olan asker hurc idp kalaya dhil
oldular. Tekr bundan gh oldukda kalaya girmek mdiyle avdet eyledi. Asker-i Islm
dahi etrIin|i| alup tekri esr ve tevbiini kste-i semsr itdiler. Ve hisr Ieth olunup
8
Konur Albà mahall-i krar ve civrinda Ieth olunan Ayan suyi-hisri zamme-i tmr
kilindi. Ve Ayan suyi mecrsinda kpri nnde olan burgoz|a| Karatekin 8
a
] varinca,
Karatekin-hisri zabt olunup Aka Koca ve Samsa vusà tayn olundu.
Badeh Orhn Gzi nice hedy ile Yeni-sehrè pederleri hizmetine gelp Ieth
olunan hisrlara siphiler irsl itdrdi.
Konur Alb kerrtiyla Ak-yazu`ya akin itdkden sonra Tuz-bzri`ni Ieth idp
Uzunca-bel`de kIIra mlk olmalariyla iki gn iki gice ceng vki oldi. kibet ehl-i
Islm tahsl-i dest-mye-i nusret ve muzIIeren Tuz-bzri`na avdet itdiler. Aka Koca,
Iznikmid etrIinda kIIr ile ok muhrebeler eylediler. Hl Koca-ili didikleri vilyet
anun sa`yi ile Ieth olunmusdur.
Kara-Tekin, Iznikè karb olmagla Samsa vus gh etrIin|i| gret idp tekrini
tazyk itdignden ns Istanbul tekrinden sekv-knn istimdd ve ol dahi asker cem idp
kestler ile Yalak-ova`ya sla bezl-i ictihd eyledi. Gzi Abdurrahman kIIrun
mrrundan haberdr oldukda lgr ile gelp kIIri basdi ve ekserni kirup kaanlarun
dahi ogi deryda gark oldular.
10. Feth-i hisr- Burusa ve Atranos
Orhn Gzi pederlerinn illet-i mizci sebebiyle Burusa Iethine serdr nasb olunup
ibtid Atranos Iethine azmet itdiler. Bade`l-vusl hisri hl bulup tekri taga Iirr 8
b
]
itmekle takb olundukda tekr-i mezbr hcm-i askerden kaarken bir tasdan dsp mrd
olicak, bk askeri itat eylediler. Orhn Gzi hisri hedm itdrp Burusa taraIina
tevecch-i ryt-i zaIer-sml ve vusllarinda Binar-basi cnibine nzl olundukda kIIr-
i kala mukaddem bin olunan iki kala sebebiyle sekiz yillik muhsaradan ziyde
muztarib olduklarina binen Kse Mihl vestatiyla kendleri ve iyl ve mllari semt-i
selmete sl olunmak sarti zere hisri teslm ve otuz bin altun arz u takdm idiceklerin|i|
inh itdklerinde kable karn olup, Gemlik nm karyeden gemilerine svr olmak in ol
mahalle sl olundular. Bu Ieth 726 senesinde vaki oldi.
11. Cls- Orhn Gzi
Bu Iethden sonra Orhn Gzi vlideleri derghina ryml eyledkde zaI-i mizclari
mtezyid olmagla Orhn Gzi`ye adl dd ve kIIr ile cihd ve ulemya ragbet ve ser-i
serIe itat vasiyyetlerin|i| itdkden sonra hirete intikl eylediler.

Hakk ani ridvne karn eyleye Anda dahi taht-nisn eyleye, mn.
9
VeItlarindan sonra Orhn Gzi tahta cls eyledi, I sene 726 sitte ve isrn ve seba-
mie.
Osmn Gzi`yi vasiyyetleri zere Burusa`da manastira deIn itdiler. mri 69, mddet-
i saltanatlari 26 senedr. Metrktlari 9
a
] bir yenice sarik, bir tekelini, bir yancuk, bir
tuzluk, bir kasikluk, bir ka tavle at, bir ka sri koyun ve sarik ile tekeleti Denizli
bezinden idi.
Gzi Hdvendi-gr lkabiyla mstehir olan Sultn Murd bu sene de 726 vildet
itmislerdr.
Konur Alb ve Aka Koca, Konurpa ve Ak-yazu ve Mudurni, Kalender ve Ermen
bzri ve Ayan gli vilyetlerin|i| Ieth itdkden sonra Koca-ili memleketinn vasatinda
olan Samandira-kalasi`ni teshr |ve| tedbrine mbseret eyledkleri esnda Orhn Gzi
cls|i| vki olmus idi.
Badeh kala-i merkme tekrinn ogli bir gn mrd olmagla deIn itmek in
kIIrun kaladan hurclari mezbr iki serdrun ol mahallden gzri hengmina tesdI
itdigi cihetden vkiI olduklari sat hemn asker-i Islm ile kala yoluni sedd bend ve
kIIri tes-i hucm iktihma sipend itdiler. Bi-hamdli`llh kIIr mnhezim olup
re`sleri giriItr oldu. Bu sretle kala Ieth olundukdan sonra esr olan tekre rès-yi
kIIrdan bazilari hardr olmagla Orhn Gzi`den bade`l-istzn Iznikmid tekrine ml-i
azm ile Irht itdiler. Ve ol ml yine Iznikmid teshri levzimina sarI olundi. Ve
Samandira vilyeti Akca Koca`ya virilp Istanbulà karb oldugi cihetden Istanbul nehb
gretine mesgl oldi. 9
b
]
12. Feth-i hisr- Aydos
Orhn Gzi 728 senesinde Konur Alb ile Abdurrahmanì Aydos Iethine irsl eyledi.
Anlar dahi hisr-i mezbre tevecch idp vusllarinda muhsaraya mbseret itdiler. Lkin
keml-i istihkmi imtidd-i muhsarayi muktez olmagla harb u kitl mmtedd oldi.
Badeh i:a eraaallahu eyen heyyee esbabeh
6
vaIkinca meger ol tekrn bir kizi
var idi. Ol kiz r`ysinda grr ki, bir derin karanlik kuyuya dsms istimdd Ieryd ider.
Kavm asiretten bir imdd ider kimesne yok. Temam kendinden mdi kesdkde grr ki,
bir cvn ol kuyi kenrina gelp kendyi kuyudan ikarir ve bir kat temiz cme giydirir.
Bu hl ile uykudan uyandikda grdgi r`ynun tabri Iikrile ve ol cvnun askila b-karr
olup bir gn kalanun kullesinden asker-i Islm cnibine nigh iderken gzi Abdurrahman

6
'Allah birseyi dilediginde onun sebeplerini hazirlar. (Hadis)
10
Gzi`ye ds oldukda bakar ki, dsnde grp mahabbet itdgi cvndur. Hemn kalbinde
dn-i Islmà meyl ragbet hsil olup hatt-i Iireng tahrrine kudreti olmagla bir kgida
r`ysini tahrr beyn ve dn-i Islmà ragbetini ayn idp dir ki: 'Eger kalanun Iethi
maksd ise sret-i hezmet izhr idp bade`l-Iirr Iiln gice kala dibine gelesiz ve ol
vechile teshr-i hisra ikdm idesiz. Andan kgidi bir tasa baglayup asker-i Islm cnibine
atdi. Tas, asker iine
7
10
a
] dsp yuvarlanarak Abdurrahman Gzi`nn atinin ayagi altina
vardi. Abdurrahman Gzi dahi hemn kgidi alup Akca Koca`ya arz eyledi. Ve kgidi hatt-
sinslara okudup mansi bilindkde bade`l-mesvere etrI-i kalayi ihrk idp ve
Samandira-kalasi`ni dahi yakup gya bir mahzr zuhr itmis gibi Iirr itdiler. KIIr bu
vaz-i cidde haml idp gaIletle iys isrete mesgl oldular.
Badeh mahd olan gice de Abdurrahman Gzi seksen dilver ile kalaya irisp
grdler ki, ol nigr burc-i hisrda intizr zere andan oldugi mahalln dibine gelindkde
bir kemend sarkitdi. Abdurrahman kemende sarilup hisr dvrina ikdi. Bu sretle bir ka
dilver dahi ikup duhtern ilksiyla kapucilar oldigi mahalle inilp I`l-hl anlari katl
itdiler. Ve miIth-i kalayi bulup kapuyi adilar. Asker-i Islm dahi bil-cmle kalaya dhil
olup tekrn hnesine hcm itdiler. Ve kalayi Ieth idp ganyim-i b-smr ile tekri ve
duhteri istishb ve Orhn Gzi derghina sitb itdiler. Orhn Gzi dahi memnn olup ol
duhteri |dil-nvzi| Abdurrahman Gzi`ye tezvc eylediler. Andan Kara Abdurrahman nm
bir ogul dnyaya geldi. Ve 10
b
] secatde bir rtbeye vardi ki, Istanbul kIirleri anun
havIindan b-rm rhat olup kIIrun ns ocuklarini Kara Abdurrahman ile
korkudurlar idi.
13. Feth-i hisr- znikmid
Sehr-i Iznikmid zamn-i kadmde gyetde azm ve mamr ve Makedon ismiyle
meshr idi. Iskender-i Rm`nn babasi Filekusùn tahtghi ve Iskender`n mevldi oldugi
cihetden Iskender-i Makedon dirler. Ve ol memleket beky-yi evld Kayasira`dan
Belahonya nm duhtern taht-i tasarruIunda idi. Akca Koca`nun ol nevhde mazhar oldugi
Itht keIere beyninde syi olmagla Istanbul tekri, Iznikmid-kalasi mahIz olsun in
imdda ihtimm idp top tuIeng ve sìr alt-i ceng irsl itmis idi. Ve Iznikmid muhkem
metn olmagla teshr-i zhiren asr iken Orhn-i blend-himmet Iethine azmet
buyurdilar. Ve ol esnda Akca Koca`nun intikli haberi ve kala-i Iznikmid Iethine
tavsiyesi Orhn Gzi derghina marz olicak, azmetlerin|i| te`kd eyledi. Ve Koca-ili

7
Metinde 'iine mkerrerdir.
11
hkmeti Sleymn Pasa`ya tevch olundi. Ve Konur Alb ki, Konrapa vilyetinn
Itihidr. Ve ol diyr bu nm ile o sebebden istihr bulmusdur. Merhm oldugi haberi vrid
oldi.
Badeh Orhn Gzi 728 senesinde Iznikmidè tevecch buyurup Sakarya- 11
a
]
Kprsi halel-pezr olmagla tamr olunca te`hr buyurdilar. Ve yz hneden ziyde kr-gr
byt ol kprinn muhIazasina me`mr olup teklIden muI oldilar.
Badeh kprden ubr olunup Abdurrahman Gzi askere psv tayn olundi. Zr
mukaddem Samandira tekri banda Iznikmidì grmekle kalanun ahvline vkiI olmus
idi. Andan Iznikmidè varilup muhsaraya mbseret olundi. Ve Yalakonya`nun Kalayon
nm bir karindsi Koyun-hisrùnda olup ol nevhde olan ehl-i Islmùn karyelerine
taadd ve ol mahallden mrr iden mchidni mena tasadd itdginden ns mazarrati
deI olunmak in Kara Al ve Aygud bir mikdr asker ile irsl olundilar. Kalaya vsil
olup muhsaraya mbseret ve harb u kitle mbderet itdkleri esnda Kalayon, kala
burci zerinden ok ile urulup zemne dsicek. Ehl-i hisr taleb-i amn itmekle kala Ieth
teshr ve guzt-i zaIer-simt nice ganyimle dil-sr kilindi. Andan Kalayonùn ser-i makti
dergh-i pd-shye irsl olunup Orhn Gzi, Kalayonùn basini kala nne dikdirdkde
kiz karindsinun dahi cenge iktidri kalmadugi cihetden vezrini nice hedy ile huzr-i
Orhn Gzi`ye irsl eyledi. Ve kalayi teslm idp kendleri selmetle gemilerine sl 11
b
]
olunmak rec itmelerine binen reclari makbl ve slimen kestlerine mevsl olduklarinda
Istanbul cnibine azmet itdiler. Iznikmid-kalasi`ni bade`l-zabt Aydos-kalasi, ol semte
gyet karb olmagla hedm olunup bekcileri buna tayn olundi. Ve bu nevh askere tmr
virilp dery kenri Akca Koca tevbiinden Kara Mrselè tevch ihsn ve leb-i deryyi
dsmen gemilerinden muhIazaya ol merd-i meydn-i veg dmen-der-meyn kilindi. Hl
ol mahall bu ism ile msemmdur.
14. Teshr-i kal'a-i Hereke
Hereke teshrine Timurtas vlidi Al Big me`mr olup esn`-i muhrebe de Al
Big`n ok ile bir gzi mecrh oldi. Lkin ol dilver-i sec ikdm ile kalayi tazyk idp
amn ile zabt teshr ve siphisi terk-i diyr eyleyp, reysi takrr olundi.
15. Ric'at- Orhn Gzi ve ta'yn-i kavnn
Bade`l-Ieth Iznikmid`den avdet ve Burusa`yi makarr-i eylet buyurdilar. Birderleri
Aleddn Pasa ki, pederleri veItinda hsn-i rizsiyla ihtiyr-i gse-i Iergat ve Orhn
12
Gzi`ye beyat itmisler idi. Burusa`ya vusllarinda tehniye-i gaz in ziyretlerine
vardikda gyet mdebbir ukaldan bir zt-i serI olmagla Orhn Gzi cenblarina bazi
tedbr arz eyledi.
Evvel istiml olunan nukd-i seltn-i Selukiyye esm 12
a
] siyla meskk idi.
Kend isimleri darb olunmak mnsib olduguni beyn eyledi. Sniyen det-i seltn zere
leskere kisve v libs tayn oluna ki, asker-i sultn hem reydan mmtz ve hem vakt-i
harbde husam leskerinden alem-i iIrz imtiyz olalar. Slisen asker nev-i vhide
mnhasir olmayup env-i mteaddide olmak nice Ievìd-i mstemil bir tedbrdr,
didikde Orhn Gzi bu re`ylerden gyet memnn mahzz olup birderlerinn vizreti
kabl itmesini rec ve Kite nevhsinde Kovere nm karyeyi temlk it eylediler ve dahi
yenice inam ve env-i ibrm ile vizreti kabl itdrdiler. Ber-minvl-i muharrer Aleddn
Pasa sevki zere 729 sene tis ve isrn ve seba-mie de sikke basilup siphiya beyz klh
tayn olundi. Ve Yildirim Byezd zamninda mlzim-i dergh olanlara ve hademe-i
yn-i devlete kizil brk tayn olunup beyz klh siphiya mahss oldi. Ve Fatih
zamninda umm sarik sarilup yenieri mutd olan ak brk zerine telli sarik sardilar. Ve
hademenn kizil brkleri tezeyyn olundi. Ve dahi Iatih-i Bolayir Gzi Sleymn Pasa,
Hazret-i Mevln`ya mahabbetine yenieri blk basilari beyninde marI olan hem-sekl
klh-i skIi giymekle Gzi Hudvendigr zamninda syi oldugundan ol skI 12
b
]
tezyn olunup cme-i seltn oldi. Bazi seIerlerde ve meclisde giyerler idi. Amm
Burusa`da merkid-i seltnde destr-i YusI ile sarilan tclari eyym-i ikmetde telebbs
buyururlar idi.
Badeh Aleddn Pasa, Bilecik kdsi Mevln Hall ile Orhn Gzi huzrunda
msvere idp 'Teksr-i asker in evld-i Etrk`den intihb ve nev-be-nev zamme-i
askir-i nusret-meb kilina. dey rey-i zerrn ve bu hizmete Mevln Hallì tayn
eylediler. Ve cem olunan yigitlere gnde bir akca osmn ki, rub-i dirhem serdr. VazIe
tayn olundi. Ve seIerden avdet olundukda gndelikleri kat olunup her biri ziratine
mesgl olmak tedbr olundi. Ve bunlara on basi ve yz basi ve bin basi nasb olunup bu
greve piyde nmi ile meshr oldilar. Lkin bu tìIe gitdkce ziyde olup Iesda
baslamalariyla erkn-i devlet akd-i meclis-i mesveret idp min bad evld-i kIIrdan
devsirilmege re`y olundi. Ve bir akcadan kabiliyyetleri hasebince ziyde kilinmak Iermn
olunup bunlar yenieri nmile istihr buldilar. Ve yenieri ihdsindan sonra piyde
tìIesine ulIe bedeli arz v mezri tayn olundi. Ve evld-i Etrk`den bir tìIe dahi
13
atli seIer esmek sartile piyde tìIesi minvli zere t`yn olunup msellem nmi ile
tesemmye olundilar. Ve bunlara dahi mertib 13
a
] zere blk basilar tyn olunup
sancak bigleri nasb olundi.
16. Feth-i kal'a-i znik
Kara-Tekin ve Targan kalalarinda olan dilverler Iznik kIIrini bir mertebe tazyk
itmisler idi ki, asl kaladan hurca iktidrlari kalmamis idi. Bu slb zere mzyakalari
mmtedd olunca Istanbul tekrinden bir ka kere istimdd itmisler idi. Istanbul tekri dahi
m-beynlerinde olan karbet muktezsinca ve Iznik Ieth oldugi sretde nevbet Istanbulà
gelmek havIindan asker cem idp Yalak-ova shiline irsl eyledi. Bu haber Orhn Gzi`ye
vsil olicak. Sleymn Pasa`yi serdr nasb idp irsl eylediler. Anlar dahi cnib-i kIIra
revne olup kIIrdan istihbr in iler bir ka dem yolladilar. Ol demler kIIrun
Yalak-ova`ya ikup Iznikè krib bir mahalle vusluni haber alup Sleymn Pasa`ya iblg
itdklerinde acleten ol cnibe azmet olundi. Bir yagmurli ve karanlik gice de ol mahalle
vsil olup kIIr askeri zerine hcm itdiler. Avn-i Hakk ile lesker-i kIIr trmr olup
bakiyyet`s-syI olanlari bir ka nmdrlariyla esr olundi. Andan Sleymn Pasa, esrler
ile Orhn Gzi derghina tevecch idp vusllarindan sonra Orhn Gzi dahi Ieth-i Iznikè
sitb eyledi. Ehl-i Iznik`n 13
b
] muhrebeye adem-i iktidrlarindan ns asker-i Islm
vsil oldukda istmn itmeleriyle kala zabt olundi. Ve tekrleri Istanbulà gidp Iukarsi
adalet-i Orhn Gzi`ye vkiI olduklari cihetden itatini ihtiyr ve mahall-i asllerinde karar
eylediler, I sene 731.
Feth-i kaladan sonra bir gn zevceleri maktl olan keIere htnlari reh-gzr-i sehr-
yrde turup lisn-i hl ile istirhm itmelerine binen siphiden tlib olanlara tezvc olunup
zabt-i kalaya tayn olundilar. 'Sehr-i Iznik, Sm bin Nh binsidur. dey meshrdur. Ve
Orhn Gzi bir mddet Iznikì makarr-i eylet itmislerdr.
17. Teshr-i Gnyk ve Mudurn ve Tarakc-Yenicesi
Iznikmid pasasi olan Seh-zde Sleymn Pasa ol diyrda bir mertebe hsn-i slk
itdikim, rey geen zamnlarina teèssI ider oldilar. Ve l-i Osmn mahabbeti ol
nevhde olan nsun mecminun dernlarinda cy-gr olup itat-i pd-shye bin cn ile
tlib olunduklari Sleymn Pasa`ya malm olicak. 732 senesinde Tarakci-Yenicesi ve
Gnyk ve Mudurni vilyetleri Iethine vhiden bade vhidn azmet buyurdilar. Tekrleri
mukvemete kdir olmayup ve vilyet halkinun pd-sh-i Islm itatine meylini
14
anlamalari ile kalalari teslm idp itat eylediler. Bu Iethlerde ganmet olmamagla askere
mezr 14
a
] temlk olundi.
18. Feth-i Gemlik
734 senesinde Orhn Gzi Iznik`de olduklari esnda Gemlik teshri in meclis-i
mesveret akd olunup mukaddem Timurtas Big kala-i mezbre Iethine irsl olunmagla
ahvl-i kalaya vkiI oldugina binen, andan istihbr olundukdan sonra syle re`y olundi
ki: 'Vakt-i hasd da etrIinda olan mahslt nehb gret olunup asker-i Islmà iddihr ve
bahrda muhsarya ibtidr oluna. Andan Timurtas Big bu hizmete serdr nasb olunmagla
vech-i mezkr zere gallti bir mahalle cem idp ol kis kIIri gyet tazyk eyledi. Evvel-
bahrda Orhn Gzi dahi asker-i Islm ile cnib-i kalaya tevecch idp bade`l-vusl
muhsaraya mbseret olundi. Bir ay kadar muhrebe mmtedd olup kibet kIIr zebn
olmagla amn taleb idp kalayi teslm itdiler. Ve kabl-i akd-i zimmet idp mahallerinde
takrr olundilar. 736 senesinde Burusa`da cmi ve imret bin kilindi. Pd-sh-i cihn
Orhn Gzi`nn nm sni gitdkce lem-gr oldugindan mer-i etrI dìm anlara
izhr-i sadkat iderler idi.
Hussen Karesi vilyetinn hkimi olan Acln Big rbita-i mahabbet olmak in ogli
Tursun Bigì, Orhn Gzi hidmetine irsl itmis 14
b
] idi. Anlar dahi mr-i mezbr-i evld-i
emcdlari iddinda tadd buyurup ziyde iltiIt itmisler idi.
737 senesinde Acln Big veIt itmekle byk ogli, makmina gemis idi. Lkin etvri
n-pesendde oldugi cihetden ahl vezri olan Haci
8
Il-Big huzrina gelp bade`l-
mkleme Tursun Bigì taleb in Orhn Gzi derghina hedy-yi lyika ile bazi
mutemed kimesneler irsl itdiler. Anlar dahi sitn-i Orhn Gzi`ye ryml idp arz-i
niyz itdkleri dem Orhn Gzi, Tursun Bigì huzrina ihzr idp bu ahvli ihbr
buyurduklarinda ol dahi bed`-i kelm idp: 'Atebe-i sehinshnenize ps-kes olmak zere
Aydincik ve Manyas ve Bali-kesrì ve Bergama ve Edremid vilyetleri kable karn
bkiyesi bu bendelerine sadaka ve tayn buyurilursa ihsn olunmus olur. didikde emr-i
pd-sh ile asker cem olunup Tursun Bigì makarr-i hkmeti olan Karesi vilyeti
cnibine isle azmet buyurdilar. Esn-yi rhda Ulubat diyrindan mrr olunup Koykinos
ve Aylos nm iki kala bed-i kIIrdan nez olundi. Kirmasti`ya varildikda hkimesi
beky-yi Kayasira`dan Kermastorya nm bir avret idi. Asker-i Islmì istikbl idp kabl-i
akd-i zimmet itmekle mazhar-i env-i ihsn oldi. Ve karindasi Mihlic hkimi Mihlice ve

8
Metinde 'Hac sekinde yazilmis, ancak dogrusu 'Haci olmalidir.
15
Ulubat tekri dahi itat itmeleriyle naìl-i iltiIt-i pd-sh oldilar. 15
a
] Andan makarr-i
eylet-i Acln olan Bali-kesrìye varuldikda Acln-ogli Bergama`ya Iirr itmis idi. Haci Il-
Big, ryml-i dergh idp psv-yi asker tayn olundi. Ve Bergama cnibine azmet olunup
bade`l-vusl muhsaraya mbseret eylediler. Orhn Gzi emri ile mslimn arasinda kitl
olmamak in Tursun Big, Payi-hisrà varup birderini sulha davet eyledkde ol b-rahm,
Tursun Bigì bir ok ile urup sehd eyledi. Bu haber-i muvahhis Orhn Gzi semine vsil
olicak gyet mteèssir olup emrleri ile mndler nid eylediler ki, min bad vilyet-i
Karesi memlik-i Orhniyye`den olup mersi itat-i sehriyr`ye msraat eyleyeler. Bu
haber mntesir oldukda ol diyr halkinun an-asl maksdlari bu sret olmagla hkkm-i
kil v hisr, dergh-i sehriyrye ryml idp mansiblarinda takrr olundular. Amm
Acln-ogli metnet-i hisra daniyup izhr-i tugyn eylemedi. hir-kr ehl-i hisr itat-i
sehriyrye karar virp serdrlarina didiler ki: 'EtraIimiza da olan bild-i cmle itat
itmisler. Yalniz bizim mukvemete iktidrimiz yokdur. Hemn ceryim-i sbikadan istiI
itmek gereksin. Zr Orhn Gzi, crmne mukirren olanlara aIv itmek ile meshrdur. Ve
ill seni kayd bend ile huzr-i sehriyrye sl 15
b
] itmemiz mukarrerdr. didiklerinde
bi`z-zarreten harekt-i n-syestesinden itizr ile ryml-i dergh-i sehinsh idicek,
crm gnhi aIv olunup katlden hals olmagla Bursa sehrine irsl olundi. Iki seneden
sonra matnen veIt itmsdr. Vilayet-i Karesi bu sretle dhil-i havza-i hkmetleri
oldukda eyletini Ierzend-i ercmendleri Sleymn Pasa`ya tevch buyurup tedbr-i umr-i
memleketi Haci Il-Bigì ve Kd Fzil ve Evrenos Bigè teIvz eylediler. Andan Burusa`ya
tevecch buyruldukda Ulubat tekrinn hiyaneti zhir olmagla katl olunup vilyet-i dr-i
Islm kilindi. Ve ol kis Burusa`da ikmet buyurdilar.
19. Feth-i Anahor ve Emrudl
Sevhil-i bahrdan Anahor kIIri etrIinda olan mslimne taarruz itdkleri malm
olicak. 738 senesinde ol cnibe azmet olunup etrI-i hisr makarr-i alm nusret-medr
oldukda kIIra rub hirs mstevl olup kalayi teslm eylediler. Andan Emrudli
muhsara olunup anun tekri dahi mukvemete kdir olmamagla kabl-i akd-i zimmet idp
kalasi dhil-i kabza-i tasarruI oldi. Ve ol etrIda olan sair hkkm-i kil dahi izhr-i
mtbaat itmeleriyle slih-i intiI olanlari zabt olunup m-adsi tahrb olundukdan sonra
slimen Burusa`ya avdet buyurdilar.

16
20. btid-i ftht- Rm-ili
Orhn Gzi`nn dìm murdlari tevs-i bild ile 16
a
] il-yi kelimetu`llh olup
Anatoli memlikinn ekser kabza-i tasarruIlarina dhil olmagla rz u seb Iikrleri Rm-ili
vilyeti teshri idi. Bir gn Ierzend-i ercmendleri Sleymn Pasa ziyretlerine geldkde
mnsebetle bu mlhazalari mezkr oldi. Lkin utIet-i pederi bu emr-i dsvri teklIden
mni olmagla arz ve temenn tarkile yd buyurdilar. Bu kelm Sleymn Pasa`nun
mesmi olicak didi ki: 'Eger himmet-i sehriyr bu bendeleri ile bile olursa dest-yr-i
tevIk-i Br ile bu emr-i dsvr husl-pezr ola. Vlid-i mcidleri dahi seh-zdenn teshl
emri hussunda du buyurup bu vechile hatm-i kelm olundukda Sleymn Pasa ved
idp makarr-i hkmeti olan Karesi vilyetine mrcaat eyledi.
Badeh dernlarindan Rm-ili`ye ubra kbil bir mahall teIahhusi in seyr tarkile
dery kenrinda olan kasabta azmet eyleyp Aydincik nm beldeye geldiler. Temslik
nmi ile marI olan kasr-i Sleymn ki, mahall-i nakl-i serr-i Belkis olmak rivyet
olunur. Ol mahallde akd-i meclis olunup mushabet esnsinda huzzr-i meclis Sleymn
Pasa da esr-i teIekkr mshede idp sebebinden istiIsr itdklerinde Rm-ili teshr-i m-
Ii`z-zamrleri oldugin|i| beyn buyurup didiler ki: 'y bir kimesne 16
b
] var midur ki,
rh-i Hud`da nakd-i cnini bezl nisr ve Karsu-yaka`dan bir dil tutup huzrumuza ihzr
ide. Hemn Ece Big ve Fzil Gzi dav-yi ser-eIrz idp Sleymn Pasa`dan bade`l-
istizn hizmet-i mezbre edsini mtevekkilen ale`llh zim-i rh-i maksd ve Viranca-
hisrà p-nihde-i vrd oldilar. Ol mahall derynun mesIe-i arzi kall olmagla ubr|i|
sn oldugindan bir sal bin idp Rm-ili yakasinda Ggercinlik`den asagi imnik-hisrì
nevhsine gzr eylediler. Ve bglar arasinda bir kIir bulup esr giriItr ve sala ricat
idp sitbila yine Anatoli cnibine gzr eylediler. Tutduklari kIiri Sleymn Pasa
huzrina gtrdklerinde kIir kendden kat-i md itmis iken Sleymn Pasa env-i
ihsn ile muamele buyurup kIirn kalbini teshr itdkden sonra ibni-kalasi`nun
9
hlini
sul buyurduklarinda kIir duhl-i sn oldugin|i| beyn ve mchidn olmaga ahd
peymn eyledi. Seh-zde hazretleri dahi bil-te`hr siph-i nusret-penh ile ol ubr olunan
mahalle azmet ve kenr-i bahrda olan bazi kIir vilyetlerinden sigirlar gret idp
derilerinden kayislar peyd ve agalari birbirine ol kayislar ile bend iderek iki azm sal bin
itdiler. Ve her birine kirkar atlu ve sìr levzim 17
a
] harb u kitl konulup seh-zdenn
svr oldugi sala emekdran-i hnedn-i Osmn`den Ak Sunkurà ve Kara oglan-ogli ve

9
Daha nce 'imnik |16
b
| olarak gemisti.
17
Kara Timurtas ve Kara Hasan-ogli ve Balabancik-ogli imtisli dilverler binp hir sala
Haci Il-Bigì ve Ece Big ve Gzi Fzil ve Evrenos Big ve sìrleri binmekle bir seb-i
zulmnde kala-i mahde kenrina vusl buldilar. Ve andan ol reh-nmliga tekeIIl iden
kIir vestatile kalanun bir cnibinde olan sprndi yigindisindan burc-i kalaya sud
idp kIIr gaIlet zere oldugina binen .b-aheng-i ceng bey-kr cmlesi beste-i kayd-i
asr oldukda muktez-yi re`y-i sìb zere kimse katl olunmayup mazhar-i iltiIt ve ihsn
oldilar. Ve ehl-i cihd hizmetine anlari tergb idp ilerinden gemici olanlaruni env-i
nevzisle Anatoli`dan asker germege tayn itdiler. Ol gice de yz gzi gep gne
dek bin dilver oldi. Badeh Bolayir`de ve Aka-liman`da bazi kIir gemileri oldugi
malm olicak. Ece Bigì, bir mikdr dem ile kalada bulinan atlara svr ve ol cnibe
irsle ibtidr idp ol nmdrlar dahi lgr-knn-i tahamml env-i meskk ve bade`l-
vusl mevcd olan kestleri ihrk itdiler. Badeh Ieth olunan kala ehlinn delletile ol
mahalle karb 17
b
] Ayaslonya

nm kala Iethine tevch-i zimm ve bir gice bagteten vsil
olup ol kalayi dahi zikr olunan kala gibi zamme-i kisver-i Islm itdiler. Bu iki kalanun
iinde olan asker-i tÌesini Karesi diyrina nakl idp reysini mahallerinde ibk ve zabt-
i kala levzimini I eylediler.
21. Feth-i Gelibol ve Konur-hisr
Geliboli-hisri`nun tekri ki, Kalupoli dimekle meshr idi. Zikr olunan iki kalanun
Iethini istim itdkde cem-i lesker idp asker-i Islm zerine hcm eyledi. Tekbl-i
saIIeyn vki oldukda inyet-i Hakk ile ehl-i Islm glib, abede-i esnm ve kIIr-i hk-sr
hisrlarina Iirr ile reh-neverd ve vd-i inhizm olicak. Ece Big ve Gzi Fzil muhsaraya
tayn olundilar. Ol gziler Geliboli etrIini teshr ve reysini yerlerinde takrr idp
mazhar-i hidemt-i syeste oldilar. Hl Ece-ovasi didikleri vilyet Ece Big`n Iethidr.
Asker-i Islm, Geliboli muhsarasina istigl zere iken Konur-hisri`nun Kalakonya nm
tekri ki, Geliboli tekrinn akrabsindan idi. Bir ka kere seb-hn tarkile asker-i Islm
zerine hcm idp guztin-i mslimni izrr itdgi Seh-zde Sleymn Pasa`nun malmi
oldukda hisrindan seb-hn in hurci vaktini ihbra csuslar irsl buyurup kendleri dahi
18
a
] ardlarinca hisr cnibine revn ve bir pusuya girp nihn oldilar. Ol lin vaz-i
mutd zere hisrdan ikdugi ihbr olundukda asker-i Islm dahi pusudan hurca dmen-
der-meyn ve melnn etrIin|i| almaga pyn olup muhrebeye gz ve derhl kIIri
semt-i hezmete giriItr itmekle tekr-i mesIri esr itdiler. Ve kala ehli tekrlerinn
giriItr olduguni grdklerinde amn ile hisri teslm eylediler. Bu gazda kesret-i
18
ganyimi syle nakl iderler ki: Sleymn Pasa bir dervsden teberrken istishb
buyurduklari klh-i mevlevyi mikyl idp taksm-i emvl itmisler. Bu Ieth-i cellden
sonra Sleymn Pasa, Geliboli-hisri`na azmet idp Geliboli tekri nie mddet mahsr
olmagla cnindan bzr olmus idi. Hussen Kal-Konya`nun ahvline vkiI oldukda
mukvemete adem-i kudretini bildgi cihetden taleb-i amn ile kalayi teslm eyledi. Ve
kendsi ehl iyli ile gemiye svr olup Istanbul cnibine gitdi. Ece Big ve Gzi Fzil ol
vilyet hkmetine tayn olunup zabt ve muhIazaya me`mr oldilar. Ve bakiyye-i
mrlerin|i| gazya sarI idp ol etrIi teshr itmislerdr. Ve hl mezrlari ol diyrda
meshrdur. Geliboli Iethi 760 senesinde vki oldi. Ve dahi Haci Il-Bigì ihtimmila 18
b
]
Malgara Ieth olunup Ibsala ve Tekr-tagi`nda bazi kil teshrinden sonra Hayraboli ve
orli zerine deItile akin idp env-i ganyimle mugtenem oldilar.
22. Rhlet-i Seh-zde Sleymn Paya ve muhrebe-i kffr
Sleymn Pasa`nun melhim gazevtda say-i cemli meshr ve kisver-gslikla
st-i shret sni bild-i kIIrda dahi mezkr olmagla mlk-i EIrenc ve Rus ve EIlk ve
Bulgar ve Ungurus hkkm-i vilyet-i Ls ittiIkila cem-i lesker idp akdem mlk-i
kIIr olan Istanbul tekrine byle haber gnderdiler ki: 'Simdiye dek vilyet-i Rum-ili
hucm-i dsmenden masn iken simdi ehl-i Islm bu kadar kil v husna istl eylediler.
Eger mshele olunursa cmlemizin istslina ikdm itmeleri mukarrerdr. Hemn
bunlarun bu diyrda py-i sebtlari mtekarrir olmadan bezl-i makdr idp
memleketimizden ihrca ihtimm olunmak ehemm-i umrdandur. Bu haber Istanbul
tekrine vsil olicak, ol dahi anlar ile ittiIk idp asker cemine basladi. Bu peym-i brid
ehl-i Islm cnibine vrid oldukda kulb-i nsa rub u hirs mstevl olup iztirba dsdiler.
Ol esnda Sleymn Pasa r`ysinda dr-i bekya irtihllerini msir, bazi almt
mshede itmeleriyle zmre-i mchidni huzr-i sadetlerine ihzr buyurup didiler ki:
'Bu Itht ve gazevt ki, simdiye dek zuhr 19
a
] itmisdr. Mahz, inyeti`llhi mucize`-i
hazret-i rislet-penhi ile olduginda kat reyb gmn yokdur. Zr bu az zamnda bu
mikdr asker ile bu gne umr-i cesme zuhri b-inet-i Hayy mtel-i emr-i muhldr.
El-hlet hzihi kIIr-i bed-Iercm neIr-i mm ve ihzr-i askir b-smrda env-i
ihtimm itmisler. Ehl-i Islmà dahi lyik ve sez-vr olan oldur ki, kim min fieten
kalileten
10
h mansini yd itmekle mareke-i cihdda Cenb-i Hakk`dan istimdd idp
py-i karrlari sbit ve stvr ola ve cmlenize vasiyyetim oldur ki: 'Eger b-irdet-i

10
'Az sayida topluluk (Bakara, 2/249)
19
mlik`l-mlk ecel-i mevdem hull idp y meyyit ve y maktl olursam mebd ki,
ad-yi dnden r-gerdn ve grh-i lesker-i msriknden grzn olasiz. Zr Iakd-i serdr-
i muceb-i inkisr olmaz. Hakkatde serdr hazret-i Seyyid`l-ebrr ve sened`l-ahyrdur ve
sizden mnteh-yi mlim budur ki, kIIr-i hk-sr dr-i Islmà hucm itdkde cihd
Iarz-i ayn oldugin|i| bilp cmleniz ed-yi hizmet Iarziyye-i harb u kitlde keml-i
ihtimm ve kebìr-i znbdan madd olan Iirr an`z-zahI zevlesine irtikbdan ictinb-i
tamm eyleyesiz. Ve bu dahi malm ola ki, tertb-i suII ve mdIa-i beliyyt ve surI
benm vucduma mevkI degildr. Hemn Hds-sebl cenbina tevekkl ve Seyyid`l-
19
b
] mrseln
11
rhniyyetine tevessl idp mukbile-i hasmda sabr u tahamml
eyleyesiz. dey hatm-i kelm buyurdilar.
Badeh 761 senesinde bir gn Sleymn Pasa sikra ikmis idi. Esn-yi saydda
svr oldugi rahsun ayagi srp yikildikda seh-zdenn vakti tamm olmagla vsil-i
rahmet-i Rahmn oldi. Bu hlet-i zuhrundan grh-i siph-endh ve mihnetle nle v h
idp cesed-i serIlerini Bolayir`de bin buyurduklari mescid civrinda deIn itdiler. Bu
vhiye ve hey-|hy| vukuindan sonra istl-yi kIIr ihbri mteselsil`l-vrd olmagla
ehl-i Islmà dg-ber bl-yi dg ve kulb-i mchidne mceb-i Iikdn-i syis ve Ierg
olup n-r nizm-i memleket umrina kiym ve mhimmt-i harb u kitl tedrikine
ihtimm itdiler. Ol esnda altmis aded kIir gemisi gelp otuzi Tuzla cnibinde Seydi-
kavagi`na on bes bin kIir ihrc ve otuzi dahi on bes bin kIir ile Geliboli maberini sedd
in ol cnibe tevecch-knn slk-i rh-hism ve lecc itdkleri haberi vsil olicak. Ehl-i
Islmùn tahayyr ve iztirblari mstedd olup hir`l-emr mukteleye karr virdiler.
Badeh kIIrun kurbi mesm oldukda dergh-i Hakkà dest ve l-bz ve husl-i Ieth
nusret-i rec ve niyz idp cnibi kIIra azmet itdiler. Mukbele-i 20
a
] kIIra
gelindkde melnn kesreti manzr-i askir-i Islm olunca ber-vech ile muhrebeye
kudretleri olmadugi malm-i hss mm olup n-r girye-knn mezr-i seh-zde-i
rahmet siyn cnibine grzn olduklarinda hemn inet-i mcb`l muztarrn sikr olup
kIIr-i hk-sr ehl-i Islmùn bu gne hareketin|i| hleye haml itdiler. Ve imdd-i ricl`l-
gayb ile bsiralarina bazi hayalt temessl itmekle syle zum itdiler ki: Asker-i Islm
sret-i Iirr ile kendlerin|i| magrr idp leb-i derydan dr ve esm-i trlarina grnen
asker-i b-smr ile mevzi-i Iirri sedd idp yek-sere nIs-i habselerin|i| nimet-i
haytdan mehcr eyleyeler. Bu vesvis kulb-i kIIra hutr itdkde sebt karra

11
Metinde 'mrseln mkerrerdir.
20
iktidrlari kalmayup eyne`l-meIerr gyn vd-i idbra grzn oldilar. Cnib-i Hakk`dan
byle bir latIe-i gaybiyye zuhrina askir-i nusret-medr vkiI olduklarinda derhl
tglerin|i| uryn ve Iirr yani takbe sitbn oldilar. Ol grh-i mekrh bil-cmle maktl
olup kest-bnlarindan gayri bir ahad vsil-i ser-hadd nect olmadi. Ol vaka da esr olan
kIIrdan sebeb-i inhizmlari suàl olundukda didiler ki: 'Sizinle beyle bir cem-i kesr
grdk, cmlesi boz atlara svr olmuslar. Ve nlerinde sekl semìli su minvl zere bir
cvn var 20
b
] idi. Anlarun mehbeti bizlere bìs-i hezmet olmusdur. dey takrr-i
kelm itdiler. Zikr itdkleri almt seh-zde-i cennet-mekn evsIina mutbik ikdugi
haber-i ibret eseri ol vaktde istihr bulmusdur.
23. Ahvl-i kffr der-Gelibol
Geliboli maberini sedd in gelen otuz aded kIIr gemisinn vrdi ehl-i kalanun
mesmi oldukda henz seh-zdenn veItindan haberleri olmadugindan seh-zde cnibine
istimdd in dem gndermisler idi. Irsl itdkleri dem mukaddem tahrr olunan
vakyia tesdI itmekle: 'kibet-i hl neye mncerr ola. dey tevakkuI idp Geliboli
stne gelen kIIr dahi etrI-i hisri muhsaraya mbseret ehl-i Islmì tazyka
mbderet itmis idi. Bolayir vakiasi vech-i mezbr zere vuk buldukda esr olan
kIIrdan bir kaini istimdd in gelen demle bile Geliboli taraIina irsl eylediler.
Vusllarinda ehl-i hisr vkiadan haberdr olicak hamd-i Hudy n idp iztirb-i
dernlari bir mikdr skn buldi. Ve ol esrlern sebebillerin|i| tahliye eyleyp cnib-i
kIIra revne kildilar. Esrler kIIr askerine vsil olup m-vakii ilm itdklerinde
melne persn ve tels hsil olmagla ikmete meclleri kalmayup diyrlari cnibine
azmet itdiler. Ila haysl-kat rahlehen mm keam
12
.
24. 21
a
] Resden-i haber-i veft- yeh-zde b-Orhn Gzi
Siph-i Islm, egere kIIrun inhizmindan mesrr olup lkin seh-zdenn
iItirkindan esmlerine hb-i rhat harm ve seb rz dd-i h-i ciger-szlari resde-i Ielek
mn-Im olmus idi. L-cerem lzime-i hl r-nm olan vakyi sitne-i pd-shye
kem-hve`l-vki ilm olunmakda adem-i tehvn ihml oldugindan ns peym-i Ieth
ile bu haber-i mtem mnend tiryk u semm dergh-i sehriyrye arz olundukda sh-i cihn
yle bir ndire-i devrn seh-zde-i l-sndan dr ve mahcr oldugina nln giryn ve
arh-i gaddrun bu gne zahm-i nsr-i dil-hirsindan persn olup kalb-i enverlerinde

12
'O topluluk yenilgiye ugrayacak ve geriye kaacaktir. (Kamer, 54/45)
21
terk-i gìle-i saltanat cilve-ger olmagla bad-ezn mtevr-i kse-i uzlet ve bakiyye-i
mrlerin|i| tat-i Br`ye sarIa niyyet buyurdilar. Ferzend-i ercmendleri Gzi Murd Han
Rm-ili`nde olan askere serdr tayn olundi. Lkin Orhn Gzi`nn prlik deminde bu
rtbe mtem elemine tahammli olmadugindan mizclarinda riza-i illet nmyn olup
gitdkce zaaIlari mstedd olmagla Murd Han Gzi`nn Rm-ili`ne ubri te`hr olunmak
Iermn olundi.
25. Cls-i Murd Han`l-meyhr be-gzi-i hudvendigr
Orhn Gzi hazretleri istidd-i maraz sebebile sihhatden me`ys oldukda Murd Han
huzr-i devletlerine ihzr buyurup 21
b
] hem-vra itat-i Iermn-gird-gr ihy-yi snnet-i
Seyyid`l-ebrrà sarI-i iktidr idp 'Mcib-i man-yi serI ve I-sebl`llh ile kIIr-i
hk-sr zere azv-i cihd ve zr-i cenh himyetinde sde-hl olan Iukarya adl dd
eyleyesin. dey vasiyyet eyledkden sonra rh-i serIleri vsil-i rahmet-i Rahmn ve serr-
i Osmn cls-i Sultn Murd Han ile sereI-yb-i riIat ve sn oldi, I sene 761, ahd ve
sittn ve seb-mie.
Bu hdise Sleymn Pasa veItindan iki ay sonra vuku buldi. Orhn Gzi`nn trh-i
veldetleri 680 senesinde ve vakt-i veItlarinda sinn-i serIleri 81 sene olup Burusa`da deIn
olundilar. Yildirim Byezd Han bu sene 761 de veldet itmisdr. Sultn Murd Han
hazretleri clslarindan sonra nizm-i devlete mteallik olan mhimmt-i lzimeyi kem-
yenbag tertb tanzm ve mersim riyet-i raiyyet ve siphi vech-i lyiki zere ed ve
tetmm buyurdukdan sonra Rm-ili`nde olan asker-i Islmùn serdrlari olmadugindan
keml-i iztirba dr olmalari ile ol cnibe gzr buyurmuslar idi. Lkin Anatoli
cnibinde bazi hkkm ve mer-yi hussen Karaman ve Ermeniyye-i sugr vlleri
Sultn Murd Hanùn Rm-ili`ye mrrini istim itdklerinde etrIda olan kIIr ile
ittiIk 22
a
] idp bild-i mslimne isl-i hsret ve Burusa ve Iznik zere hcm itmeleri
ile emvl ve dim`-i mminne kasd-i yagma v gret itdkleri mesm olicak. Murd Han
Gzi ulemdan istiIt idp muhrebenn lzmiyle Ietv virdiklerinde tekrr Anatoli
cnibine ubr buyurdilar. Ve andan Engri taraIina tevecch idp bade`l-vusl kalayi
muhsaraya mbseret itdiler. Ve Karaman bigleri askeri ile muhrebe olunup grh-i
mezbr mnhezimen zim-i vd-i Iirr ve kendler|i| ile bile olan bazi erbb-i sikk
giriItr oldukda Engri hkimleri ki, ahler dimekle marI idiler. Kuvvet-i sehriyryi
mshede idp mukvemete adem-i iktidrlarin|i| Iehm itdklerine binen kalayi teslm
22
ile kabl-i ubdiyyet itdiler. Kalayi muhIazaya serdr ve asker tayn olunup ol nevhde
bazi kil-i bild dahi teshr olundukdan sonra kislak in Burusa`ya ricat olundi.
26. Azm-i sultn- cihn be-Rm-ili
763 senesinde asker cemine gz olunup pd-sh hazretlerinn meblag-i ricle vsil
Ierzendleri olmamagla Lla Shn Big, biglerbigilik mansibi ile askere serdr tayn olundi.
Ve kd-askerlik ibtid` bu sene de tayn olunup Mevln Hall`l-Cender nasb olundi.
Badeh mrr-i asker in kenr-i derydan 22
b
] kestler bin olunup bir vakt-i
mbrekde Rm-ili taraIina gzr olundi. Ibtid, birderleri Sleymn Pasa mezrini
ziyret ve nice sadakt ve nzr bezline mbderet buyurup rh-i pkinden istimdt ile
azm-i cihd buyurdilar. Andan Yanto nm kala muhsara olunup amn ile Ieth olundi.
27. Feth-i orl
Yanto Iethinden sonra orli cnibine azmet olunup bade`l-vusl muhsara olundi.
Ve tekrine kabl-i cizye teklI olundukca indi izdiyd bulup mukteleye isrr eyledi.
hir`l-emr esn-i muhrebede bir gzi ok ile gzini mecrh idicek vakt-i Iursatdur, dey
askeri yryse terb in sehriyr-i cihn yagma Iermn buyurduklarinda siph-i Islm-i
ikdm-knn burc-i hisra sud itmeleriyle kala Ieth olunup env-i ganyim ile
mugtenim oldilar. Ve tekr-i mecrh giriItr, kayd-i isr ve emr-i sehriyr ile vsil-i ser-
hadd dimr olup bad hedme`l-hisr Misivri cnibine imle-i ilm-i nusret-medr olundi.
Tekri cenge muktedir olmamagla kalayi teslm idp kabl-i akd-i zimmet itdi. Andan
Burgaz-kalasi`nun kIIri Iirr itmis bulunmagla hedm tahrb olundi. Bundan akdem
Seh-zde Sleymn Pasa zamninda Haci Il-Bigì Malgara cnibinden tag eteginde olan
kili zabt ve ol etrIi teshr in tayn olunmus idi.
762 23
a
] trhinde Meric kenrinda Burgaz nm bir kala Ieth itmekle anda tahassun
idp ekser-i evktda kIIra akin itdginden ns ganyim ile mugtenim olurlar idi. Bir
gice Dimetoka tekri asker-i Islmì seb-hn in kalasindan hrc itdkde ittiIk ol gice
Haci Il-Bigì dahi deti zere akina ikmis bulunmagla iki asker birbirine mlk olup
ceng-i azmden sonra kIIr trmr ve tekrleri giriItr oldugina binen hemn Dimetoka
cnibine tahrk-i ryt-i zaIer-siar eylediler. Tekrn ogli babasinun esr oldugindan
haberdr olicak, taleb-i amn idp teslm-i hisr eyledi. Bu Ieth-i cell vuk buldugi
zamnda Sultn Murd Han, orli ve Misivri teshrine azmet buyurmuslar idi. Haci Il-
Bigì haber-i Iethi dergh-i sehriyrye iblg in irsl eyledgi demler ol esnda vsil ve
23
kulb-i mslimne env-i meserret sd-mn hsil oldi. Ve Evrenos Big dahi sbika,
Ipsala cnibinde dery kenrinda olan hisrlari hiIz u hirset ve kurbunda olan kili dhil-i
havza-i hkmet itmege me`mr olmus idi. Bu esnda ol dahi Kesan-kalasi`ni Ieth idp
sitne-i pd-shye nice hedya ile yz srdi. Ve Haci Il-Bigì Dimetoka muhIazasi
levzimini tanzmden sonra Sultn Gzi, Burgaz 23
b
] zerinde iken sereI-i p-bs-i
sehriyr ile mserreI olup Dimetoka ganyiminden hedy-yi b-smr arz u takdm
itdkde env-i inm ve iltiIt-i sh ile tekrm olundi.
28. Feth-i Edrene
Haci Il-Bigì ve Evrenos Big ile teshr-i memlik emrinde istisre olunup netice-i r-
yi sìbeleri Edrene Iethi zere karr-dde ve biglerbigi olan Lla Shn asker-i b-smr
ile cdde-i maksda kadem-nihde olup Sultn Gzi dahi Baba-eski`si Iethine mteveccih
oldilar. Edrene tekri ki, ol sehr anun ismiyle mezkrdur. Asker-i Islmùn tevecchnden
haberdr oldukda lesker b-kiys cem idp niyyet-i harb u kitl ile ehl-i Islmì istikble
azmet eyledi. Sazlu-dere nm mahallde tekbl-i saIIeyn vki olup muhrebe bir zamn
mmtedd oldukdan sonra nesm-i Ieth zaIer cnib-i ehl-i Islmà vezn ve lesker-i kIIr
vd-i idbre grzn olup esr maktl olanlarundan m-adsi kalaya duhl ile tahls-i
cn eylediler. GiriItrlardan bir grh bir ka nmdrlari ile sitne-i sehriyrye irsl
olunup sadet ve ikbl ile Edrene cnibine tevecchleri niyz olundi. Sh-i derya-nevl
hazretleri dahi bil-emhl ol cnibe tevch ve veche-i ikdm ve devlet icll ile Edrene
sahrsina harb ilm buyurduklarinda kalada mahsr olan kIIrun bir drl mukvemete
24
a
] iktidrlari kalmamagla bir gice Meric Suyu`ndan gemilere svr ve Enez cnibine
sitbn Iirr oldilar. Irtesi hisrda kalan rey amn ile kalayi teslm eyleyp Lla Shn
Pasa anda tevkI olundi. Ve sultn-i cihn Dimetoka`ya azmet buyurup b u havsi mizc-i
hmynlarina hos gelmekle py-i taht idindiler.
29. Feth-i Vardar ve Gmilcine ve Zagra
Sultn Gzi, Dimetoka`da ikmet buyurduklari eyymda Evrenos Bigì cnib-i
cenbda ve shil-i deryda vki olan Gmilcine ve ana tbi bild teshri in serdr tayn
buyurmalarina binen ol mr-i zaIer-semr lesker-i b-smr dsmen-gr ile bild-i kIIri
gret ve isl-i env-i hasret idp inet-i avn-i Hakk ile Gmilcine ve Vardar vilyeti
Iethine muvaIIak oldi, I sene 763.
24
Bu iki sehrde nice asr-i hasenesi vardir. 763, sene-i mezbre de Lla Shn Big dahi
Iethine me`mr oldugi Zagra vilyetin|in| nevhsi ile zabt teshr idp ganyim-i b-
pyn ile vsil-i mu-asker-i sultn oldukda keml-i iltiIt-i pd-sh ile tekrm ve ganyim
grh-i mslimne tevz ve taksm olundi. Karaman Mevln Kara Rstem Hall`l-
Cender vestetiyle ganyimden hums alinmak emr-i ser olduguni atebe-i sultnye ilm
eyledkde hizmet-i mezbreye msrn-ileyh ile Kara Rstem me`mr olup her esre yz
yigirmi 24
b
] bes osmn kiymet vaz olunmagla esr basina kiymet-i merkmenn humsi
olan yigirmi bes osmn ahz ider idi.
30. Feth-i Filibe
764 senesinde pd-sh-i lem Burusa cnibine tevecch buyurup Lla Shn Pasa`yi
Filibe Iethine me`mr eylediler. Ol dahi cem-i siph idp Filibe taraIina azmet ve kurb-i
kalaya vusllari ile kulb-i kIIra sl-i havI u hasiyyet eyledkde mukbeleye adem-i
kudretlerinden ns hisra Iirr idp levzim muhIazya istigl itdiler. Eyym-i muhsara
bir zamn mmtedd oldukdan sonra taleb-i amn ile kalayi teslm idp kendleri SirI
cnibine gitdiler, I sene 765.
Bu Ieth vukindan sonra muhIaza-i kala levzimi tertb olunup Lla Shn Pasa,
Edrene cnibine ricat eyledi. Ve haber-i Iethi taraI-i pd-shye irsl idp mazhar-i env-i
iltiIt oldi. Sehr-i mezbrde Lla Shn Pasa nehr-i Meric zere tli iki ok atimi mikdrinda
ve arzi iki araba mrr idicek vsatde bir kpri binsina me`mr oldi.
31. Hcm- kffr- Srf ve ceng-i Hac l-Bigì
Filibe tekri Feles poli mukaddem zikr olundugi zere SirI hkimi cnibine Iirr
idp SirI hkimi olan despot nm kIire Lla Shn Pasa`dan sikyet itdkde ol dahi ehl-i
Islmì Rm-ili diyrindan dr itmek in Bosna ve Ungurus ve EIlk kirallari 25
a
] ile
ittiIk idp askir-i becid cem eyledkden sonra Edrene cnibine azmet eylediler. Lla
Shn Pasa bu haberi istim itdkde ale`l-isticl taraI-i pd-shye bu ahvln peymini
sl eyledi. Sultn Gzi hazretleri dahi techz-i cys buyurup Geliboli`ya ubr sadedinde
iken Biga-hisri civrina varildikda Rm-ili`de olan asker-i Islmà lhklari kIIr
gelmesi zamnina tesdI eylemek mnsib oldugi ry olunmagla ol mahallde bir mikdr
tevakkuI iktiz itdkde hisr-i mezbrun dahi mukaddem bir ka deIa Leman Iethi
myesser olmadugindan ol esnda muhsarasina mbseret olundi. Ve Eydincik ve
Geliboli`da olan gemiler ihzrina Iermn olunup askern bir kismi gemiler ile bahr
25
cnibine muhIazaya me`mr oldilar. te cnibde SirI kIIri Edrene`ye iki gnlk yolda
Meric kenrinda bir mahalle nzil olduklari haberi Lla Shn Pasa`ya vsil olicak. Ahvl-i
kIIri istihbr idp asker-i Islm ol melnn sr-i mikdri ancak olmagla mslimni
keml-i hasiyyet iztirb-i istb eyledi. hir`l-emr dergh-i Hakk`dan taleb-i inet ve
hasb`l-kadere deI-i kIIr-i hk-srda bezl-i makdr itmege niyyet eylediler. Ve Haci Il-
Bigì istilm-i ihbr in irsl 25
b
] olunmak ry olunup ol merd-i meydn-i heyc dahi
taht-i hkmetinde olan guzt-i secat-simt ile dil almak in esb-i himmete svr ve
mecma-i kIIr cnibine sebk-reItr lgr oldi. Mahall-i karr-i kIIra geldikde grdi ki,
ol grh-i mekrh ser-mrettibe b-hadd smr ve bir derece de hric-i dìre ol hisr ki,
asker-i Islmùn ber-vechile bunlara mukbil olmaga sid-i iktidrlari msid olmadigi
zhir asikrdur. Ol mahallde ilhm-i Rabbn ile Haci Il-Bigìnn htiruna bu hutr itdi
ki, simdi bu meln ahvl-i mchidini teIahhus idp l-cerem killet-i ehl-i Islmà vkiI
olmagla kendlerin|i| glib-i mutlak bildikleri cihetden hemse mstagrak-i Iisk Icr ve
gice mest ve gndz mahmr olduklari sìbe-i reyb gmndan drdur. Hemn bunlara
bu gice seb-hn itmekle Cenb-i Hakk`dan me`mldur ki, 'Istigl-yIte olan nìre-i kIr
ve dall itI oluna.dey maiyyetinde olan guzt mslimni cihda terb idp kIIrun
cevnib-i erbaasini ihta itmek in askerini drt blk eyledi. Ve gice ire dsmen
askerinn kimi hb kimi ns-i sarba mesgl iken guzt-i Islm her taraIdan nisne-i rz-i
rest a hz olan girv hasr-engz ile tabl ve neIr ve gulgul-i tehll tekbri evc-gr idp
lesker-i kIIr zere hcm eylediler. Ol 26
a
] gaIlet ile yatan meln bu hli gricek
kulblarina dehset ve dernlarina bir rtbe havI u hasiyyet mstevl oldi ki, sagr kebri
birbirine girp cemm-i gaIr kendlerinde helk ve nicesi zr-i pde-i guste-i hn ve hk
olup Iirr idenlern dahi ekser Meric suyina gark oldi. Hl ol sahraya SirIsindugi dirler.
Bu Ieth-i azmden sonra ehl-i Islm ganyim-i b-nihye ile mugtenim olup Lla Shn
Pasa taraIina tevecch eylediler. Vsil olduklarinda ehl-i Islmà meserret-i azme hsil
oldi. Lkin Lla Shn`n bu Iethde medhli olmamagla gamm-gn olup muktez-yi hased-i
mIritle ol mchid-i nmdri tesmm itmesi menkldur. Rahmetllahi aleyh
13
.
32. Feth-i Biga
Mukaddem zikr olundugi zere kala-i mezbure burcdan muhsara olunmus idi. Bir
zamn imtidd-i muhsaradan sonra yagma Iermn olundukda hisr-i mezbr zabt teshr

13
'Allahìn rahmeti onun zerine olsun.
26
ve esirre-i slih olan kIIr beste-i zencir olup bu esnda Haci Il-Bigìnn gazve-i gebrisi
haberi nice ganyimle resde-i atebe-i sehriyr olmagla Burusa cnibine ricat buyurdilar.
767 senesi Burusa`da cmi binsina mbseret esnsinda Yalak-ova shilini gret
in Istanbul tekri cnibinden gelp mnhezimen Iirr iden kIIrdan esr olanlar iinde
26
b
] bir mhir mimr-i shib-keml dergh-i sehriyr`ye sl olunduklarinda habsden
azd olunup cmi binsinda hidmete me`mr kilindi. Ve zhir-i sehrde Kapluca nmiyla
meshr olan hamm ve civrinda bir imret ve bir msIirhne ve mescid ve medrese bin
buyuruldi.
767 sene-i mezbre Iasl-i bahrinda seh-zdegn-i cvn-baht yan Byezd Han ve
Yakb elebi ve Savci Big hazretini snnet idp, azm dgn eylediler.
Badeh Rm-ili cnibine gzr ve py-tahtlari olan Dimetoka`da karar buyurup
irsl-i askir ile irmen kasabasi Ieth olundi.
33. Bin-y sary der-Edrene
Dimetoka`da ikmet buyurduklari esnda bir gice pd-sh-i alm r`ylarinda bir
makm-i hosnm grp bir pr-i nrn ol makmi mamr itmege isret eyledi. Hbdan
bdr olduklarinda meryi ihzr ve ol makmi teIahhus in gest gzr idp esn-yi
rhde Edrene diyrina mrr buyurduklarinda hl sary olan mahall-i manzrlari olicak.
R`yda grdkleri makm oldugin|i| bilp ol mahalle sary bin olunmak Iermn
buyurdilar.
34. Feth-i Yan-bol ve Kzl Aga-Yenicesi
Pd-sh-i cihn sery binsi esnsinda Edrene`de rm buyurup Timurtas Big irsli
ile 768 senesinde Kizil Aga-Yenicesi Iethine sarI-i himmet ve ber-vech-i shlet kIIri
kabl-i akd-i zimmet itdiler. Ve Yan-boli 27
a
] bir kac gn muhsara olunup skkni
siddet-i sayIdan iztrbiyla teslm-i hisr eyledkde ganyim-i b-smr ile Timurtas Big
vsil-i dergh-i sehriyr oldi. Ve Lla Shn Pasa Samako ve Ihtimn diyrini gret ve
devr-i devlete takdm-i emvl-i b-gyet idp bu iki serdr-i nmdr mazhar-i env-i iltiIt
oldilar.
769 senesinde Sultn-i mchid hazretleri cem-i lesker gazve v cihd ve Aydos
cnibine varildikda hkimi arz-i itat ve inkiyd idp Karin-ovasi dahi hn-i vuslda dhil-
i kabza-i tasarruI-i sh zaIer-i mutd oldi. Andan Sze-boli ve Hayra-boli Ieth olunup
badeh ricat kuIl ve Edrene saryi tamm olmagla ol cy-i Ierah-Iezya nzl
27
buyurdilar. Ve sit mrrundan sonra teshr-i bilda azmet buyurup Kirk-kens ve Binar-
hisrì Ieth olundi. Ve Mihl-ogli mbseretiyle Vize-kalasi muhsira olunmus idi. Bu
Iethlerden sonra pd-sh-i lem ol taraIa azmet idp bir ay muhsara olundukda kIIr
amn ile teslm-i hisr itdiler. Istanbul tekrinn teIerrcghi olmagla taarruz ihtimline
binen mkemmel muhIazalar tayn olundi.
35. Avdet-i pd-yh be-cnib-i Burusa
Rm-ili diyrinda bes yil mikdr-i rm buyurup 772 senesinde Burusa`ya ricat
buyurdilar.
36. Feth-i htimn ve Samako
Bunlarun 27
b
] Iethine Lla Shn Pasa irsl olunup reh-gzrda Kapuli derbendi
tahrb itdkden sonra Ihtimn vilyeti Ieth teshr ve reaysi itatle yerlerinde takrr
olunup badeh amurli sahrsinda Ls kIIrinun b-kiys leskeriyle harb u kitl ve
mansren ol mahallden Samako cnibine tevch-i veche-i ikbl olunmagla hisr-i mezbri
dahi cilve ki, shid-i nusret ve Filibe taraIina avd ricat eylediler. Bu Ithtda alinan
ganyimle evvel-bahrda yine tehcr-i asker-i cerrr ve Saruyr ve nevh-i SoIya`yi dhil-i
kabza-i iktidr idp vuk bulan ahbri dergh-i sehriyrye ihbr itdiler.
773 trhinde mer-yi Rm-ili istirsiyla pd-sh-i cihn, Rm-ili cnibine mrr
buyurup diyr-i Bulgar hkimi Kstendil tekri Kostantin zerine asker ekildikde itaat
idp mahallinde takrr olundi.
37. Ubr- yehriyr be-Rm-ili
Dger, br 774 senesinde Vize muhIizi Sirmerd Big cnibinden Istanbul tekrinn ol
nevhye sìkasdi haberi geldikde cem-i asker buyurup Geliboli`ya ubr itdiler. Andan
Zagra`ya varildikda Lla Shn Pasa ve Evrenos Big ve sìr Rm-ili mersi vsil-i
maasker-i hmyn olicak. Rm-ili ve Anatoli askerinden grh-i enbh 28
a
] hsil
olmagla Istanbul tekrine 'Bunca asker muktez degildr. dey kendleri bir mikdr asker
ibk buyurup ekser-i siphi Lla Shn maiyyetine tayn ile Ibsala nevhsinden Ferecik
Iethine irsl eylediler. Ve pd-sh-i lem bkiyye-i mchidn ile evvel Istanbulà bir
gnlk yolda Incegez-kalasi`ni badeh atal-burgazì teshr eylediler. Ol esnda Ferecik
Iethi haberi gelp ve akabinde nice ganyimle Lla Shn Pasa ryml-i atebe-i pd-sh
eyledi.
28
Andan Bolonya muhsara olunup eyym-i muhsara on bes gn mmtedd olmagla
kala-i mezbrenn zabti ehemm olmadugindan muhsara in bir mikdr asker me`mr
olup kendler|i| Kara-deniz sevhiline tevecch itmis iken kalanun bir dvri yikildugi
haberi vsil ve Lla Shn Pasa irsli ile zabt teshri hsil oldi. Haber-i mezkr pd-sha
vuslunda bir kavak agaci altinda bulunmalari ile ol agac Devletl Kavak dimekle meshr
olmusdur. Bu Iethde olan ganyim-i b-smrdan bir altun tas bir siphi eline girp basina
giymekle manzr-i sh oldukda: 'Bendegn-i pd-shye mzeyyen skI giymek ol
zamn Iermn olundi. dey nakl olunmusdur.
Sene-i mezbrede Edrene`de kislanup irtesi 775 senesinde Mevln Hall`l-Cender
28
b
] ki, sbika kd-asker iken vezr-i azam olan Hayreddn Pasa`dur. Evrenos Big`le
teshr-i kil-i kIIr in sevk-i lesker-i zaIer-sir ve Hayreddn Pasa, Gmilcine`de karr
idp Evrenos Big, Bori ve Isketye`yi zamme-i memlik ve hkimesi ismiyle msemma
olan Marulya-kalasi`ni ki, hl Avret-hisri dirler. Bade`l-muhsara amn ile meslek-i
bild-i sehinshye mnselik eyledi. Badeh Hayreddn Pasa ganyim-i b-kiys ile taraI-i
pd-shye vsil olup vuslundan mukaddem Del Balaban nm bir dil-ver|i| Siroz
muhsarasina gnderilmis idi. Ol sebebden Siroz hkimi Marulya ile karbeti var iken
Marulya`ya imdd idememis idi. Hayreddn Pasa ricat idicek Lla Shn Pasa, Balabanà
imdd in irsl olundi. Evvel Kavala-kalasi Ieth olunup gms madeni zabt olundi.
Andan Dirama ve Zihne teshr olundukda reysi keml-i adletle mahallerinde takrr
olunmagla Siroz dahi sulh ile zabt olundi. Ve KaraIerye amn ile Ieth olunup bu bildun
levzim-i muhIazasi itmmindan sonra 776 senesinde emvl-i ganmet ile vsil-i sitne-i
sh oldilar. Ve sh-i cihn dahi Burusa`ya avdet buyurdilar.
38. Azmet-i yehriyr be-feth-i memleket-i Srf
SirI kIIrinun bild-i Islmiyye`ye taarruzi inh olunmagla 29
a
] 777 senesinde seh-
zde Yildirim Byezdì makmlarinda c-nisn buyurup kendleri Geliboli`ya gzr
eylediler. Badeh askir-i b-smr ile cnib-i maksda azmet olunup ser-hadd-i
memlik-i SirIà vsil olundukda hkim-i SirI Ls-ogli muhrebeye adem-i iktidrini
bildginden ns neIyis emvllerin|i| mstahkem kila vaz eyledkden sonra nakli
mmkn olmayan zahìr ve merz ve t itlI idm ve siph ve reysi ile sudi sab
olan cibl zirvelerine Iirra ikdm eylediler. Pd-sh-i lem lesker-i kesr ile yle hl
diyra nzl buyurduklarinda drt ay mikdri kaht galdan azm zahmet ekilp sitda
karb olmagla asker dergh-i sehriyrye hllerin|i| ilm idicek, akd-i meclis-i mesveret
29
olunup muktez-yi r-yi sìbe zere Semendire kurbunda Nis-kalasi Iethine tevecch
olundi. Kala-i mezbre mukbelesine varildikda muhsaraya mbseret olunup azm ceng
peygr ve taraIeynden ok kimesneler vsil-i dr`l-karr oldi. Egeri ol hisrun metneti
hasebiyle teshr-i muhll idi. Lkin bir kenrda vki olmagla muhIazasina ihtimm ve
esbb-i harb u kitli itmm itmisler idi. Ol sebeble asker-i Islmà yagma Iermn
olundukda hcm ve ikdm ile Iethi myesser 29
b
] olup hisr-i mezbrun metnetine
binen iinde ok emtia olmagla cmlesi nasib-i mchidn oldi. Ve idd olunan der-
enbr nice zahìr sebebiyle asker-i Islm mugtenem-i hisb ve rec oldilar. Nis Iethi haberi
Ls-ogli`na vsil olicak. yn-i memleketi ile bade`l-istisre nice hedy ile dmen-i aIv-
i sultnye tesebbs idp her sene elli vukiyye gms virmek ve seneligi pesn olmak
zere kabl-i itat eyledi. Badeh Nis muhIazasi levzimi tekml olunup Burusa`ya
ricat buyurdilar.
778 trhinde Silistre ve Nigeboli hkimi olan Sosmanos zerine tevecch-i hmyn
buyuruldukda nice hedy ile istikbl-i sehriyrye sitb idp kabl-i itat itmekle bu vazi
makbl tab-i hmyn ve akrnindan eIzn ser-Iirz-i iltiIt gn-gn olup gazvatda
huzr-i Iermn olundi. Ol kis Edrene`de ikmet olunup Rm-ili biglerbigiligi Timurtas
Bigè inyet olundi. Mezbrun r-yi sìbesi meshrdur. Cmleden biri bir siph veIt
itdkde vazIe ve tmri evldina taksm olunup kul-ogli mahrm olmamak ve hidmet-i
levzim-i seIer in voynuk askeri ihtir olunmak msrn-ileyhin tedbridr. Nìl
kerden-i seh-zde Yildirim Byezd st-i devlet Osmniyn gitdkce 30
a
] Ik-gr olmagla
Germiyan-ogli dem-i prde siyneten l-ikba vesile-i intisb olmak in kermesini Sultn
Byezdè tezvc ve ogli Yakb Bigì bendelige kabl ile nukd-i kside-i shret snin
tezvic eylemek recsina Ishk Fakh nm azzi irsl idp Kthiyye ve Simav ve Egrigz
ve Tavsanli vilyetlerin|i| cihz olmak zere ihd eyledgini Mevln-yi mezbr
Edrene`de pye-i serr-i alya arz eyledkde recsi karn-i kabl olup iczet-i insirI
virildi.

Badeh Burusa cnibine azmet-i hmyn buyurilup 783 senesinde dgn tertbine
mbseret olundi. Ve mlk-i etrIdan ve sultn-i Misir ve Sm`dan nice hedy ile ililer
gelp Devlet-i aliyye mersi dahi env-i tuhaI-i lyika arz eylediler. Ez-cmle Evrenos
Big, her biri elinde birsey`-i z-kiymet olmak zere yz aded gulm ve dahi yz aded criye
ihd eyledi. Ve arz olunan hedydan Hazne-i mireye bir sene teslm olunmayup mme-i
nsa taksm olundi. Evrenos Big hediyyesi sultn-i Misirà ve anun irsl eyledgi atlar
30
Evrenos Bigè ihd olundi. Bu esnda pd-sh-i lem bir kermelerini Karaman hkimi Al
Bigè nm-zed itdiler. Lkin kibet-i etvr-i n-syestesi sebebi ile cezsin|i| buldi.
Istiryi
14
30
b
] bazi bldn-i Hamd dgn ricatinda pd-sh-i cihn Hamd ili hkimi
Hseyin Big`n ilisine buyurdilar ki: 'Hseyin Big, karindsimiza bizden selm eyle.
Karaman-ogli taarruzunu deI in Hamd`den bir ka beldenn ziyde lzmi olmagla
taraIimiza bey eylemeleri matlbumuzdur. dey iIde eylemegi tenbh itdiler. Ili dahi bu
haberi mahalline sl itdkde anlar dahi Karaman-ogli`nun hem-civrligindan mtesekk
olmalariyla rz oldilar. Ve bu esnda pd-sh-i cihn Kthiyye seyrine azmet
buyurduklarinda Hseyin Big kend zerine gelmeleri zanni ile huss-i mezbre
mbderet kiym ve der-akab dergh-i sehriyrye iblg-i peym idp taraI-i
hmyndan dahi irsl-i huddm ve mer Big-sehrì ve Seydi-sehrì ve Yalvac ve Kara-
Agac ve Isparta kalalari istir olundi.
39. Feth-i Manastr ve Pirlepe ve Karl-ili ve ytib

Rm-ili biglerbigisi Timurtas Big teshr-i bilda me`mr olup 784 senesinde Pirlepe-
hisri`ni muhsaraya sevk-i rhile-i ihtimm ve sulh ile mlhak-i kisver-i Islm itdkden
sonra Manastir muhsarasina azmet ve bir mddet iml-i edevt-i harb darbe sarI-i
himmet idp kibet yed-i kIIrdan nez myesser oldi.
Badeh Karli-ili, Istib zabt teshr 31
a
] ve Selnik-kalasi bir ka gn muhsara
olundukda metnet-i zabt bis-i tavk olacagi nmyn olmagla Iethi vakt-i hara te`hr
olunup cnib-i hmyna zabt olunan kilin Ieth-nmeleri irsl olundi.
785 senesinde Edrene cnibine tevecch-i hemn buyurilup bade`l-mesvere Arnavud
ve Bosna ve Hersek memlikini gret itmede mchidne ganmet ve kIIra hasrete
bild-i mezkrunun ahvline ittil ile zabti irde olundukda asker-i Islmà shlet-i
Ievìd-i mlhaza olunmagla Timurtas Big serdr tayn olunup Arnavud vilyetine akin
eyledi. Ve reh-gzrda bazi kil Ieth eyleyp env-i ganyimle atebe-i shye ryml
eyledi. Ve ol kis Edrene`de ikmetden sonra evvel-bahrda yine Timurtas Big, Bosna ve
Hersek vilyetlerine akin itmege ikdm ve sene-i sbika gibi nice kila nasb-sir-i Islm
idp ganyim-i b-hisb ile vsil-i dergh-i sehriyr oldukda Bosna ve Hersek hkkmi
kabl-i cizye idiceklerin|i| izhr ve itat-i sh-i l-tebr eylediler.

14
Metinde 'istir mkerrerdir.
31
40. Akk- yeh-zde Savc Big
787 senesinde Rm-ili`ye tevecch-i hmyn buyuruldukda Yildirim Byezd Han
Kthiyye`de ve seh-zde Yakb elebi Karesi vilyetinde ve kk seh-zde Savci Big
Burusa`da 31
b
] mesned-nisn olmuslar idi. Savci Big tzelik sebebiyle bazi mIsidler
ilksina magrren dv-yi istikll idp pederi tahtina cls itmege ictisr ve nmina hutbe
okutmak vaz-i n-hemvrini ihtiyr eyledgi haberi sem-i hmyna vsil olicak. Burusa
cnibine gzr ve seh-zdenn vazindan tegIl ve ersi zere msrn-ileyhe hitben
Biga etrIinda sikr tasmm olunmagla 'Sen dahi hzir olasin. dey Iermn isdr
olundukda seh-zde indinda isrr ile asker cem idp Kite-ovasi`nda mukbele olunucak.
Seh-zdenn askeri vre-i sahr-yi Iirr ve kend esr giriItr oldi. Huzr-i hmyna
ihzr olunup bazi nasyh gne kelimt buyurduklarinda husnetle cevb virdigi cihetden
gzine ml ekilmek Iermn olundi.
41. Zabt- Sofya
SoIya`nun ekser nevhsi Ieth olunup kendsi zamni gelmemegle bunca say
olunmus iken yed-i kIIrda kalmis idi. MèlliIet`l-kulbdan bir cvn SoIya hkiminn
yanina varup togancilik sebebiyle takarrb-i tmm tahsilinden sonra bir gn sultn sikrda
askerinden dr oldukda cvn-i mezbr-i mesIri muhkem bend idp Filibe`de serdr olan
Balaban Big huzrina gtrdi. Ol dahi hemn askeri ile ol melni yanina alup SoIya`ya
vardikda ehl-i hisr serdrlarin|i| giriItr gricek amn ile kalayi 32
a
] teslm eylediler.
788 senesinde Edrene`ye azmet-i hmyn olunup Hayreddn Pasa zabt-i bilda irsl
olundi. Yenice`de Hayreddn Pasa veIt itdgi haberi geldikde lim ve kil bir vezr
olmagla pd-sh azm teèssI idp ol vaktde kd-asker olan Al Pasa ki, merhmun
oglidur. Bbsi yerine tayn ve irsl olundi. Bu esnda Karaman-ogli`nun Hamd-ili`nden
istir olunan bilda taarruzi inh olunmagla ol cnibe tevecch-i hmyn mukarrer oldi.
Bu aralikda sultn-i Misir`dan cihd in idd olunmus syI ve nice atlar ile nme gelp
elkbinda Sultn`l-Guzt ve`l-Mchidn yazilmis ve rikb-i sehriyr ile maiyyet arzsi
ya-leyteni knt mahm feef:e fev:en a:imen
15
kelmi ile iIde olunmus olmagla bis-i
insirh tab-i hmyn oldugindan ns ililer env-i hedy ile irc olundi.
Badeh asker cem olunup Karaman-ogli zerine tevecch-i azmet-i musammem ve
Kthiyye`ye varildikda Timurtas Big, Rm-ili askeri ile vsil-i maasker-i sehinsh-i l-

15
'Keske onlarla birlikte olsaydim, ben de bu byk basaridan pay alirdim. (Nis, 4/73)
32
himem oldi. Ser-hadd-i Karamanà hn-i vuslda Karaman-ogli keml-i iztirb ve hayrete
dsdgine binen yn-i memleketi ile syle msvere eyledi ki, taraI-i hmyndan
istiI in dem gndermege ibtidr ve irsl eyledgi kimseler tahsl-i aIv tiIet-i
sehriyr idemedikleri sretde br ahvl-i asker-i sultnyi 32
b
] kendye ihbr idp 'Eger
bu cnibde muhribeye adem-i kudret zhir ise Iirr oluna diyecek cmlesi bu re`yi
istisvb ve vech-i muharrer zere ili irsline sitb eylediler. Ili vsil olup istidlarin|i|
arz itdkde ol hle-krin m-I`z-zamrine vukI hsil olmagla iliyi huzr-i hmynlarina
ihzr buyurup didiler ki: 'Karaman-ogli mukaddem bu kadar imn-i gild ile ahd msk
itmis iken gazya tevecchmzi Iursat bilp nakz-i ahd ilden sonra bade`l-yevm anun
ahd peymni nice tutilur. dey iliyi cevb-i red ile irc ve akabince Konya cnibine
tahrk-i ryet-i mihr-i iltim buyurdilar. Karaman-ogli dahi Turgudlu ve Samagarlu ve
Bayburdlu ve Ttr ve Trkmen ve Varsak tevbii ile ittiIk idp Konya-hisri nnde
cemiyyet itmis idi. Ceng mahalline varildikda asker tertb olunup meymenede Seh-zde
Yakb elebi ve Saruca Pasa ve Balaban Big ve Ilyas Big ve Mstecb Big ve bazi
mer ile Anatoli askeri meyserede Yildirim Han ve Frz Big ve Hoca Big ve sìr dil-
verler ile Ls askeri kalb-i siphda pd-sh-i dn-penh ve kapu halki ve yenieri tertb-i
mutd zere kuddm-i askerde Timurtas Big, Rm-ili mersi ile imdd-i cenheyn in
ve agirlik hiIzi in akab-i leskerde karr eylediler. Badeh cenge mbseret olundukda
nìre-i harb u kitl bir vechile istigl buldi ki, dest 33
a
] hmn sahr-yi hn oldi.
Yildirim Byezd Han mukbelesine lesker-i Ttr ve Varsak musdiI olup ol grhun tr-
endzlari oki yagmur gibi yagdirmis iken Byezd Han b-perv ilerinde ceveln ve tg-i
hn-Iesn ile lesker-i Varsak ve Ttrì persn eyledi. Ve etrIinda olan asker seh-zdenn
bu mertebe secat celdetini mshede itmeleri mcib-i izdiyd-i gayret olup siph hasm
zere hcma ikdm eylediler. Timurtas Big, Karaman-ogli mukbelesine rst gelmis idi.
Dìm kIIr ile mukteleye mutd olan Rm-ili askerinn sadmesine mtehammil
olamadugi cihetden cnib-i hisra Iirr eyledkde sìr askern dahi karra iktidrlari
kalmayup persn oldilar. Karamaniy`nun ekser-i mersi esr olup cem emvl ve
esbblari zabt olundi. Pd-sh-i cihn bu Iethn husli in dergh-i Hakkà hamd sen
idp muhrebede izhr-i merdneg idenlere env-i inm ve ihsn eylediler. Ve ekser-i
emvl-i b-kiys ganmet-i mntic mukaddeme-i Ieth olan Yildirim Hanà it idp
Karaman-ogli`nun emvlini inhizmina sebeb olan Timurtas Bigè virdiler. Ve
33
biglerbigiligine vizret rtbesi zamm olunmagla bu ikrm ibtid Timurtas Bigè vki
olmusdur.
33
b
] Badeh Konya muhsara olunup Karamanler gyet tazyk olundi. Ve etrIinda
olan rey keml-i adletle siynet olunmagla kabl-i itat eylediler. Hatta lesker-i
Ls`dan reyya taadd iden bir ka kIir siyset olunup mazlmlarun hakki tahsl olundi.
Mahsr olan Karaman-ogli bu ahvli grdkde n-r cy-yi aIv-i sehriyr kerem-kr
olup sereI-i izdivciyla mbh oldigi kerime-i celile-i pd-shye arz-i zaret ve kendyi
seIat in ulem ve mesyih ile dergh-i sultn-i enma irsle cesret eyledi. Pd-sh
hazretleri dahi kerimelerinn girye-knn rec niyzini red idemeyp Karaman-ogli`nun
kusrini aIv ile mlk-i mevrsunda ibk buyurdilar.
Badeh Karaman-ogli`ni agv ile mttehem olan Hamd-ogli zerine varilmak pye-
i serr lya arz olundukda istir olunan kildan m-ad memleketi sey-i kall kalmagla
zerine varilmagi rev grmeyp Karaman-ogli terbiyesiyle iktiI buyurdilar.
42. syn- Ls ve Sosmanos
EnIen zikr olundugi zere bazi siph-i Lsà siyset olunup bu vaz ol taìIenn
dernlarina grn gelmekle bade`l-avde hkimlerine sikyet itdklerinde civrinda olan
mlk ile ittiIk ve izhr-i tugyn ve sikk eyledgi, 789 senesinde gs-i 34
a
] hmyna
resde olicak yigirmi bin mikdri dem ile Lla Shn Pasa`yi lgr-knn mukaddem irsl
eylediler. Lla Shn Pasa`nun tevecch-i Lsùn mesmi oldukda Bosna kiralindan
istimdd idp ve sìr harc-gzr olan mlk kIIri dahi agv itmeleri ile cmlesi ittiIk
eylediler. Nigeboli hkimi Sosmanos dahi bunlara mtbeat eyleyp lkin ittihdni ihI
in ubdiyyetini msir haberler gnderir idi. Kezlik Arnavud Iskenderiye`si hkimi bi-
hasebi`z-zhir cnib-i kIIrdan irz idp Lla Shn Pasa`ya reh-nm olmagi istid
eyledkde emr-i hmyn ile reh-nmlik hidmetine me`mr ve Bosna vilyetine duhlde
hem-py-i pasa-i mezbr oldi. Siph-i Islm nehb gret in etrIa mteIerrik oldukda ol
ln bu vakti Iursat bilp Bosna kiralina ahvli ihbr ve kiral-i mezbr dahi otuz bin dem
ile lgr idp Lla Shn Pasa`nun etrIini ihta eylediler. Lla Shn Pasa hezr mesakkatle
Iirr idp guztun ekser sehd oldi. Bu haber-i muvahhis vsil-i atabe-i sh oldigi zamn
sultn-i cihn Burusa, Yeni-sehrì ovasi`nda dgn tertb idp Istanbul tekrinn kizini
kendler|e| ve seh-zdeler|e| tezvic in 34
b
] akd-i cemiyyet ve Yildirim Hanùn seh-
zdesini snnet itmisler idi. Pd-sh-i dil-gh bu kaziyye-i gayr-i marziyye zuhrini dgn
esnsinda bir ka gn mstehiyt-i neIsniyyeye istigl itdklerinde bilp keml-i hzn ve
34
inkisr ile tevbe ve istigIr ve hemn meryi etrIa Yeni-sehr-ovasi`nda cem olmak zere
evmir-i serIe isdr buyurdilar. Ve Yildirim Han hazretleri ve bil-cmle itat iden
hkkm-i Islm ve mer-yi kIIr davet olundi. Ez-cmle Sosmanos dahi davet olunmus
iken icbet itmeyp izhr-i adem-i itat eyledkde memleketini yagma in otuz bin atlu
askeri ile Al Pasa irsl olundi. Derydan ubr idp Edrene`ye vsil olicak Timurtas Big-
ogli Yahsi Bigì bes bin demle Piravadi Iethine irsl eylediler. Yahsi Big dahi azm-i rh
idp ale`l-gaIle kala-i mezbre vrd ve derhl dil-vern-i Islm dvrlari stne sud
eyledklerinde cmleden mukaddem Hseyin Big nm bir siphi kemend ile ikup bir ka
dil-veri yukari ekdi. Bu tarkle hisr zabt olunup Al Pasa`ya mjde-i Iethi ilm ve ol
dahi ahlete gelp levzim-i muhIazasi itmm olundi. Andan Tirnovi Ieth olunup Sumni
ahlisi kalalarin|i| teslm eylediler. Bu esnda pd-sh-i l-penh Geliboli`ya ubr
itdkleri haberi vsil olmagla Al Pasa ryml-i dergha sitb idp 35
a
] Edrene`de serI-i
p-bs-i sehriyr ile mserreI oldi. Badeh mceddeden Nigeboli ve Tavusli Iethine
me`mr olup ol cnibe revne oldukda Sosmanos haberdr olicak Nigeboli-kalasi`na
tahassun itmege mbderet ve Al Pasa dahi ol etrIin ekser-i mevziin|i| teshr ile kisver-
gslik mersimini icrya sarI-i himmet eyledi. Lkin Nigeboli kalasinun metneti
sebebiyle muhsarasi mmtedd oldugindan ns taraI-i pd-shye irsl-i haber eyledkde
hemn ol cnibe tevecch buyurdilar. Pd-sh-i lemn tevecchi Sosmanosùn malmi
oldugi dem ikdm-i hmynlarina metnet-i kala pydr olmayacagi bbinda tahsl-i
yakn itdgine binen tahls-i ser cn recsile Al Pasa`dan istisI eyledkde Al Pasa
dahi atebe-i sehriyrden aIvini nyz eyleyp nice yillik harc ve tuhaI hedy ile
ryml-i dergh itdrdi. Ve Silistre`yi teslm itmek zere sìr memliki kendye kele`v-
vel inyet buyurilup memleketine ricat eyledi.
Badeh Al Pasa Silistre talebi ile dem irsl eyledkde ol meln nakz-i ahd
peymn ve teslm-i hisrdan r-gerdn oldugin|i| iln itmekle vki hl Al Pasa sebkat
iden recsindan hicb iderek pye-i serr ilya reI ve takdm idicek memleketini teshre
me`mr olup imdd in maiyyetine cem-i kesr irsl olundi. Evvel Dericine-kalasi`na
varildikda eshbi kalayi teslm eylediler.
Badeh Kos-ova 35
b
] tekrine teklI-i itat-i sh-i dery-nevl ve kabl itmedgi
cihetden Yaralu Togan Big dimekle meshr bir dil-ver bir ka bin atlu ile irsl olunup
mr-i mma-ileyh tekr-i mezbrun hkmetghi ahlsine ale`l-gaIle havle-i dr-bs kahr
izc ve b-nihye ganayim ve ser ihrc eyledi. Kos-ova tekri ol esrleri tahls in
35
etr-hezr-kalasi`ni arz eyledkde hisr zabt olunup esrler virilmemekle tekre azm
gider hsil oldi. Andan Harvatiyye-kalasi ve Tuna kenrinda Sosmanos tasarruIunda olan
kilin cmlesi zabt teshr ve Sosmanos, Nigeboli`da mahsr Itde-i pence-i dr gr
kilindukda halsdan me`ys olduguna binen ehl u iyliyla kaladan ikup Al Pasa`nun
hk-pyina ruyml ve pasa dahi Nigeboli-kalasi`ni bade`z-zabt Sosmanosì rec-yi aIv ile
Tavusli`da maasker-i sultn`ye irsl eyledi. Sosmanos tahls-i cndan n-md iken sh-i
kerem-kr memleketi zabtiyla iktiI ve kendyi 'zde-ser vd hals ve reh. buyurdilar.
43. Cihd- ekber-i Gzi Hudvendigr
Mukaddem tahrr olundugi zere SirI hkimi Ls ve Bosna kirali ve Arnavud
Iskenderiyye`si hkimi isyn itdkde zerlerine Lla Shn Pasa irsl olunup mnhezimen
Iirr itmis idi.
Badeh 791 senesinde zerlerine seIer-i hmyn mukarrer olup kIIra kurb-i
civri olan Filibe sehrinde 36
a
] kislak Iermn olundi. Hkim-i SirI dahi mlk-i kIIrdan
istimdt idp 'Eger simdi ittiIkla bana imdd olunmaz ise ehl-i Islm birer birer zerinize
tevecch itdkde mukvemete iktidriniz olmaz. dey mukteleye igr itmekle Bosna ve
Fireng ve Ungurus ve EIlk ve Bogdan ve Arnavud hkimleri, Sakalibal vech-i nmi ile
meshrdur. Cmlesi ittiIk idp iki yz bin kIir askeri yazdilar.
Badeh hkim-i SirI taraI-i hmyna ili gnderp ehl-i Islmà havI u hasiyyet
virmek in nmesinde askerlerinn kesretini rd ve maksdlari yn-i dn-i
Muhammedyyi memlik-i Islmiyye`den reI eylemek idgini yd eyleyp seh-zdegn
hazeratinin dahi muhribeye huzrlarini teklI eylemis pd-sh-i lem-penh dahi iliye bu
vechile cevb virdiler ki, 'In-s`llhi`r-rahmn zamn-i bahrda evld-i kirm nusret-
medrimiz ve mme-i askir-i zaIer-sirimiz ile Kos-ova sahrsina sye-endz-i izz
ikbl ve hn-i mn-sz-i erbb-i kIr dall olsak gerek eger merd ise ol zamn mukbele-
i guzt-i zaIer-simtda sbit olup, tursun ve sadme-i hasm eIgen merdn ve gnim kteh
olurmus grsn. dey hatm-i kelm buyurup iliyi gnderdiler.
Badeh Anatoli muhIazasina me`mr olan Yildirim Han 36
b
] ve Seh-zde Ykb
elebi ihzrina Iermn olundi. Ve Kastamoni hkimi IsIendiyr Bigè ve Germiyn hkimi
Yakb Bigè ve Saruhn ve Mentes-ili ve Aydin-ili ve Hamd-ili hkimlerine kIIrun
neIr-i mm itdkleri ilm olunicak, anlar dahi el-hlet hzihi inet-i ehl-i Islm Iarz-i
ayn oldugin|i| bilp hasbe`l-kadere imdda mbderet eylediler. Ol mevsim bahr oldukda
Meric suyinun tugyni zamni olmagla Filibe`de bir ka gn dahi tevakkuI lzim gelp
36
Timurtas Big-ogli Yahsi Big bes bin atlu ile ser-hadd-i memlik-i kIIr olan Sehr-kyì
cnibine irsl olundi. Anlar dahi vsil-i ser-hadd oldukda vilyet-i kIIri nehb gret ve
nice esr ikarup taraI-i sehriyrye mrcaat eylediler. Bu haber Lsùn mesmi oldugi
dem esrleri tahls in on bes bin kIir irsl idp lkin lesker-i Islmà irisemedikleri
cihetden gir avdet itdiler. Yahsi Big, atebe-i pd-shye vsil olup ser ve ganyimi arz
eyledkden sonra Meri suyi geid virmekle bil-cmle asker-i mansre nehr-i mezbrdan
ubra mbseret ve Ihtimn sahrsina tevecch-i ryet nusret-i yet eylediler. Kstendil
hkimi Kostantin sìr kIIra mtbaat itmeyp itatde olmagla ol cnibe azimet
olundukda ed-yi mersim-i istikble 37
a
] kiym tevbiyle verd-i hmynda
bulunmagla ikdm eyledi. mer-yi kIIr ahvl-i askir-i Islmì istihbr mlhazasiyla
'Mahall-i muhrebeye gelmegi nin te`hr idersiz? dey irsl-i peym itmelerinden ns
tes-i gayret ve gazab-i sehriyr istil bulup mevid-i harb u kitl olan Kos-ova sahrsina
vusla isticl buyurdilar. Mahall-i maksda karb olundukda nazm-i umr-i muhrebe in
mesveret olunup Evrenos Big gazavt-i kesrede bulunmagla pd-sh-i cihn ana hitben
istiIsr-i re`y ve tedbr itdklerinde didi ki: 'Ibtid lzim olan mahall-i mukteleye evvel
varilup vukIa salih bir mekn-i mnsib ihtiyr ve hn-i mukbelede suII-i kIIra
duhle msraat olunmayup hric-i sIa olanlar ile muhrebe oluna. ve dahi nice bunun
emsli r-yi sìbe rd eyledi.
Badeh reh-gzrda vki bir derbendde bekci kIirler oldugi marz olicak. Evrenos
Big, Pasa Yigit nm dil-ver ile irsl olunup ol mahalle varildikda otuz msellh kIir zhir
oldi. Evrenos Big ikisini ok ile urup ihlk ve sìr yaninda olan dil-verler dahi sekiz
danesini Itde-i hk-i helk idicek, birz-i zim-i semt-i Iirr ve ekser esr giriItr oldi.
Badeh 37
b
] ol derbendden mrr olunup Morava suyindan bade`l-ubr bir sahr-yi
vsia nzl buyurdilar. Mlk-i kIIr siph-i Islmì grdkde kendlere nisbet asker-i
Islm kall olmagla mchidni istihkr istiIhI ve her biri lI gzI idp cmleden Ls
hemsre-zdesi Vilik-ogli yaliniz kend askeri ile guzt-i zaIer-simta mukvemet
davsina ictir ve Ls dahi mecm-i kIIrda 'Her kim Islm pd-shini tutup gtrrse
dmd idp tevbii ile on kala temlk iderim. dey askerini cenge tahrs igr eyledi.
Bosna kirali dahi bes kala virmege ve sìrleri dahi bu minvl zere ihsn itmege taahhd
eylediler. Pd-sh-i cihn, Yildirim Han ile istilm-i asker-i kIIr in bir mrteIi
mahalle ikup seviyy kIIra nazar buyurduklarinda grdiler. Meln bir mertebe kesret
zere ki, asker-i Islm anlarun ancak humsi kadardur. Hl byle oldugi malmlari olicak,
37
mesveret in meryi ihzr buyurup re`y taleb itdklerinde bazilar 'KIIr atlarinun deve
grdigi olmamagla l-bdd vakt-i r`yetde rkecekleri b-istibh idgine binen asker
nne develer tertb olunsun. Ol sebeble kIIr alylari persn ve muktele sn olur.
didiler. Pd-sh Yildirim Han 'Bu tedbr hsn midr? dey sàl 38
a
] buyurucak anlar
dahi gz-i kelm ve 'Bu hnedn-i aliyye simdiye dek cenb-i Hakkà tevekkl ile serr-i
addan masn olmusdur. Bu gne mekr hl istimli mahall tevekkldr. Hemn
rhniyyet-i Iahr-i lemden istimdd ile dergh-i Mevl`ya arz-i rec-yi imdd ve teden
bir ddla geldgi zere kIIr ile r-be-r gazve cihda gsis ictihd ideriz. dey
hatm-i kelm ibret-i encm eylediler. Ve Al Pasa bu re`yi te`yd idp 'Bu gice mushaI-i
seriIden teI`l itdim. Ya eyyhen-nebiyy cahiail-kffara vel-mnafikine
16
yet-i
kermesi zhir oldu. In-s`llh asker-i Islm mansr ve muzaIIer olacagi mukarrerdr.
didikde Timurtas Pasa dahi re`y-i mezbri terch ve takdm ve re`y-i sbikda kIIrun
hen-ps askerinden develer rkmek ihtimli olmagla zarari bize ìd olmak mahzri
oldigini beyn ve teIhm eyledi. kibet cmlesi re`y-i evvel zere merdne-i harb u kitle
say itmege zim oldilar. mma pd-sh-i lem kesret-i dsmen sebebiyle asker-i Islm
in gamm-gn ve bu Iikr-i dsvr ile girye-nk ve hazn olup hussen ol esnda esen
rzgr cnib-i kIIrdan vezn oldugina binen mebd ki, dem-i muhrebede dahi esp ol
mezbr sahrnun gubr ehl-i Islmùn gzlerine gitmekle meydn-i muktelede akdm-i
ikdmlari mtezelzil ve byle bir mni kav zuhrundan vakt-i harbde 38
b
] mchidn-i
mtehayyr ve p-der-gl olmak havIi ile ziyde mteèllim oldukda dergh-i Kdy`l-
hct-i reI-i dest mnct idp didi ki: 'Ilh sen ol pd-shsin ki, ummen halk-i leme
melz penh ve siddet ve rehda kIIe-i ibda mdghsin. Kmet-i alm-i Islmì dest-i
kIIrda bu abd-i n-tvn enm eyleme. dey hezr sz-gdz ile arz-i nyza
mdvemet ve istigl eyleye dek ol seb-i tri imrr buyurduklarinda vakt-i seher brn-i
rahmet sikr ve eser-i icbet-i du-yi manzr sehriyr km-kr olup endse-i ahrr gubr-
i htir zerlerinde zìl olmagla te`diye-i mersim skr sipsa der-kr oldilar. te cnibde
kIIr hk-sr ol gice ehl-i Islmì sebhn itmek murd itmisler idi. Yorgi nm kIir bigi
keml-i gurr ile riz virmeyp 'Sebhn itdgimiz sretde mslmn askeri n-r Iirr
iderler elimizde olan sikri kairmak re`y-i hsn degildr. dey sabha te`hr itdrdi. Irtesi
tertb-i suII idp Argon nm kIir Ls-ogli ile kalb-i leskerde Vilik-ogli meymenede
Bosna kirali ile Levend-ogli meyserede ve Ungurus ve EIlk ve Bulgar ve Arnavud ve ek

16
'Ey Peygamber, kIirler ve mnIiklarla cihd et. (Tevbe, 9/73)
38
askerleri cenheynde turdilar. Sultn Gzi dahi asker-i Islmì tertb idp kalb-i siphda
kendleri ve meymenede Yildirim Byezd Han ve Saruca Pasa ve meyserede Yakb 39
a
]
elebi ve Balaban Big ve Evrenos Big cenh-i yemnde Eyne Big Subasi cenh-i yesrda
ve Al Pasa, pd-shun cnib-i yemninde ve Timurtas Big cnib-i yesrinda ve mlk-i
etrI askeri cevnib-i sehriyryede yenieri pd-sh nnde turdilar. Ve iki bin tr-endz
meymene nnde ve bini meysere nnde suII-i kIIri persn itmek in turdilar. Bu
vech zere tertb-i cys olundukdan sonra ceng mahalline varilup ol tr-endzlari brn
gibi kIIr-i hk-sr zerine yagdirdiklarinda mekanlarinda turamayup bir ugurdan
meyserede olan mchidn zerine hcm eylediler. Ol melnn hcmundan nice guzt
sehd olup meyserede sret-i inhizm nmyn oldugi Yildirim Hanùn manzru olicak,
meymenede olan mchidn ile kIIr alylariyla mnend-i seyl-i revn-i sitbn olup
lesker-i kIIri birbirine katdilar. Ve ol seh-zde-i pr-i savletn meydn-i harbde etvr-i
rstemnesin|i| mshede iden guztun arak-i gayret ve hamiyyetleri hareket idp Lla
Shn ve Evrenos Big ve Yahsi Big ve s Big ve Saruca Big Pasa ve Eyne Big subasi ve
Kara Mukbil
17
ve Balaban Big ve Sir-merd Big ve Mstecb 39
b
] subasi ve sìrleri her
taraIdan kIIr zerine hcm itdiler. Ehl-i Islmùn bu mertebe ikdm-i itm ile sadme-i
sirnesi melne bis-i tezelzl-i ikdm olup inyet-i rabb`l-lemn cys-i hsirini
karn-i inhizm eyledi. Egeri bu cengde mchidinden ok kimse sehd oldi. KIIr-i hk-
srdan maktl olan dhil-i haytmn ve kiys ve gncyis-pezr havsale-i iktidr-i ukl-i ns
degildr. Esn-i harbde SirI hkimi Ls dehr ve sar ve bakiyye`s-syI olanlardan nicesi
esir oldi. Pd-sh-i gzi inhizm-i kIIrdan sonra ardlarinca giden gzilern ricatina
bakiyye-i siph ile intizr zere iken mareke-i kitlde mecrhlar arasinda gzr
buyurduklari dem Milos Nikola nm bir mecrh nm cn ile arz-i Islm iderek 'Pd-sha
mahI szm var. didikde vuslar redd idicek men riza virmeyp huzr-i hmynlarina
gtrtdiler. Meger ol ln kendden me`ys olmagla zuminca tahsl nm rzusuyla dr
zeylinden ibrz-i haner-i hn-hr ve ol sultn mchidi snesi altindan bir hurc-i ilc-i
n-pezr ile mecrh ve zahmdr idp kulb-i mslimne b-sabr u karr ve esme-i
girynlarina rz-i rseni mnend-i seb-i tr eyledi. Mukaddem itdkleri duya taleb-i
sahdet-i htime buyurmuslar idi. Eser kabl-i zhir oldi. Bu hdise zuhrunda Yildirim
Hanùn ihzrini emr Iermn buyurup anlar dahi kIIr ardinca gitmis bulunduklari

39
cihetden 40
a
] bade`l-avde
18
bu haber-i muvahhisi istim ile girye-knn huzr-i
hmynlarina sitb itdiler. Bir mikdr tesliyeden sonra iltizm-i adl dd ve inkiyd-i
serat-i Rabb`l-abd ile nashat buyurup makmlarina istiIlI itdkleri akabinde rh-i pr-
Ithlari vsil-i rahmet-i Rahmn olup Burusa`ya bade`n-nakl Kapluca`da bin
buyurduklari cmi civrinda deIn olundilar. Pd-sh-i magIrun reside-i mertebe-i
kermet nice mahsin ahbri meshrdur. Ez-cmle bir togani okuya davet itdklerinde
gelmedgi cihetden 'Kuruya kal dimeleriyle oldugi mahallde kuruyup kaldugi mtevtir.
Ve Hoca trhinde zikr olundugi zere ol zamna dek sr-i zhir imis. Hk-i mezrlari
dev-yi emrz oldugi dahi menkldur. mrleri 65 ve mddet-i saltanatlari 31 senedr.
44. Cls-i Yldrm Byezd Han
Sene-i 792 isneyn ve tisn ve seba-mie Ramaznìnun 4 gni taht-i hmyna cls
buyurup birderleri Yakb elebi takb-i kIIrdan avdet itdkde sehd-i sahdet-i ns
itdrilmeg ile cenzesi tbt-i sehriyrye terIk olundi.
Badeh Edrene`ye azmet buyurup ol kis anda ikmet ve tehyiè-i esbb-i cihda
sarI-i kudret eylediler. Ve pederleri zamninda hidemt-i lyikasi zuhr iden erkn-i
devlete mezd-i ikrm ve ulem ve sulehya teksir-i at v inm buyurdilar. Evvel bahrda
Ls memleketine Timurtas 40
b
] Pasa ve Bosna`ya akin in skb eyletiyle Pasa Yigit
ve Vidinè EIlk greti in Frz Big ve Evrenos Big, Vidinè ve itroz hisrlari teshrine
Siroz hkmetiyle irsl olunup Anatoli seIeri mukarrer olmagla itmm-i hidmetde
maasker-i hmyna avdet ile me`mr oldilar. Ve pd-sh-i cihn, Burusa`ya nakl
buyurup cmi ve medrese ve imret ve msIirhne ve dr`s-siI binsina sr
buyurdilar. Ve Akaglan didikleri suyi icr idp cmi ve medrese ve hammdan ziydesini
mahallta taksm eylediler. Bu esnda Timurtas Pasa, Karat-ova madenini nevsiyle ve
sìr madini ve ekser-i memlik-i Lsì zabt itdkden sonra ganyim-i b-smr ile
Burusa`ya vsil oldi. Ve Pasa Yigit, Bosna`ya akin itmek hidmetini itmm ve Frz Big,
Vidin`den Tuna suyini gecmege ikdm idp EIlk vilyetini gret itmekle tekml-i hidmet
ve env-i emvl ile ryml-i der-geh-i sh val himmet eyledi.
Badeh ord-yi hmyn tertb olunup Aydin ve Mentese teshrine tevch-i zimm
ve evvel bakay-yi kil-i kIIrdan Ala-sehrì makarr-i Islm eylediler. Aydin
memleketine azmet olundukda Aydin-ogli istikbl ve kabl-i itat-i sh-i dery-nevl
Izmir kendye virilp sìr vilyetleri zamme-i memlik-i Osmniye ve badeh Saruhn

18
Metinde 'bade mkerrerdir.
40
vilyetine nhzet olundi. Sulh ile teshr olundukda Karesi diyrina zamm olunup Seh-zde
Emr Sleymnà virildi. Andan Mentese 41
a
] vilyetine varilup Mentese-ogli Kastamoni
hkimi Ktrm Byezd yanina gitmis bulunmagla memleketini zabt-i himmet ve
Burusa`ya ricat buyuruldi.
45. Sefer-i hmyn be-cnib-i Karaman
Hamd-ili`ne Karaman-ogli`nun taarruzi inh olundugina binen asker cem olunup
ol cnibe azmet olundi. Germiyn yolundan mrr olunup Yakb Big istikbl itdkde
bazi sr-i niIk mshede olunmagla tevbii ile habs olundi. Andan Teke-ili mazbt
hademe-i sultn-i gayr ve Frz Big muhIazasina me`mr olup badeh Hamd yolundan
Karaman civrina varildikda Karaman-ogli Tas-ili`nde bazi sarp taglara tahassun
eyledginden ns Konya muhsara olundi. Ol zamn hirman vakti oldugindan mahslti
biragup ashbi kalaya Iirr itmisler idi. Pd-sh-i cihn askeri nehb gretden men idp
kimse bir habbeye taarruz itmemegle asker kahtdan muzyika ekdiklerinde prmen-i
kaladan galle sahiblerini mllarin vech-i ser zere beya davet itmeleri ile ahl-yi hisr
bir ka kimesneyi irsl eylediler. Ber-vech-i mesrh anlardan istir-yi zahìr gill ve
yine ol kimesneler kalaya sl olundukda Konya ahlsi pd-shun bu adletini gricek,
kalayi teslme mbderet ve cmlesi ez-dil cn itat eylediler.
Ak-sehr ve Nigde ve Ak-sary ve sìr bild-i Karaman mecmi zabt teshr olunup
41
b
] Timurtas Bigè virildi. Ve Karaman-ogli mukvemete adem-i iktidrini bilp
vilyetinn bazisi kendye virilmek recsiyla dmen-i aIv-i sehriyrye tesebbs ve istind
ve bir dahi isyn itmemege imn-i sda yd itmegle Lrende ve Tas-ili`ni kendye virp
ehr-senbih suyini sinur tayn ve andan Burusa cnibine tahvl-i ryt-i zaIer-karn
buyurdilar.
46. Sefer-i Eflk
Ktrm Byezd igvsiyla kIIr-i EIlkùn memlik-i Islmiyye`ye taaddsi
malm-i hmyn oldukda Edrene`ye nhzet ve mahmiyye-i mezbrede asker cemi in
nesr-i emr-i davet buyurup badeh Tuna`dan EIlk vilyetine gzr ve kIIra
mukbeleye ibtidr olundukda meded-kri-i avn-i Br ile serdrlari mnhezimen zim-i
semt-i Iirr ve ekser esr giriItr olup guzt-i nusret-medr nìl-i ganyim-i b-smr
oldilar. Bu gne gsml-i erbb-i dall vukindan sonra hkim-i EIlk, ehl-i Islm`dan
gret itdgi emvl ve seryi teslm idp ve mukaddem vire geldgi cizyenn izaIini ed
41
idecegin|i| ihbr ve bu hareketinn menseì Ktrm Byezd oldugin|i| beyn ile itizr
itdkde mes`li karn-i kabl olup Burusa`ya ricat buyurdilar.
47. stihls- Karaman
Pd-sh, EIlk seIerinde iken Karaman-ogli isyn idp Engri muhIizi olan
Timurtas Pasa`yi hcm-i n-geh-i kberyla esr ve yaninda olanlari kste-i simsr eyledi.
Bu haber-i muvahhis pye-i serr alya vsil olicak. Karaman-ogli zerine 42
a
] seIer
idicekleri muhakkak oldugina binen ol hle-kr eyledgine ndim olup Timurtas Pasa`ya
ve bile habs itdgi sìr mteayyinlere itdgi ceIdan itizr ile env-i nevzis iderek
temelluk ve iltic ve huzr-i sehriyrde seIatlerin|i| rec eyledi. Ve Timurtas Pasa`yi
rikb-i hmyna ilileri ile terIk ve irsl ve bade`l-vusl pasa-i mezbr beyn-i vkil-
hl idicek ililern rec niyzlari makbl olmayup cevb-i ye`s ile irc olundilar.
Akablarinca pd-sh-i lem dahi ol cnibe tevecch idp miyn-i vilyet-i Germiyn`dan
Akay dimekle meshr olan sahrya nzl buyurdilar. Ve Karaman-ogli kdir oldugi kadar
cem eyledgi askerle hzir olmus idi. Mukbelelerine varildikda cenge baslanup Osmnlu
askeri hcmundan ns Karamanler vd-yi Iirra zim ve derhl persn mnhezim
oldilar. Karaman-ogli kaarken atinun ayagi bir tasa dokunup dsdkde akab-grler destine
giriItr ve kayd bend ile resde-i huzr-i sh-i km-kr oldi. Ve ogli Mehmed Big dahi
esr olup Burusa zindnina irsl olundi. Kendsi bild-i Karaman zabtini teshl in
Timurtas Pasa`ya teslm olunmagla ol dahi ahz-i intikma kiym idp bil-izn katl idicek
taraI-i sehriyrden mutab oldukda bu tìIe teden ber ahd peymnlarini nakz ile
marI olup 42
b
] bir tarkile tahsl-i aIv iderse yine Devlet-i aliyyeye bir gìle olmasi
havIi ile 'Bu vazi irtikb itdim. dey itizr itdgine binen zri makbl oldi. Andan
Konya ve Ak-sehr ve Ak-sary ve Lrende cniblerine varilup zabt teshr olundukdan
sonra Burusa`ya avdet olundi.
48. Feth-i Tokat ve Sivas
Beky-yi kabìl-i Cengiziyye`den Kayseriyye ve Sivas m-beyninde ikmet
eyleyen tìIeden Kd Burhneddn zuhr idp ol etrIi teshr itmis idi. Ve ibtidr-i
zuhrunda sultn-i Misirà intisb ve giderek sn shret iktisb idp Sultn Burhneddn
dimekle istihr bulmus idi. Ol nevhde olan Devlet-i aliyye mersi kdnn ahvlini der-i
devlete ilm itmeleriyle 798 senesinde asker cem olunup ol cnibe revne oldilar. Bu
haber kdnn malmi oldukda karra iktidri kalmayup Diyr-bekr huddunda Harput
42
kurbunda bazi cibl-i shikaya Iirr ve anda tahassun ihtiyr eyledi. Diyr-bekr ve
Ermeniyye hkimi Byindirli Kara Osmn Big`ki, Fatih asrinda Acem shi olan Uzun
Hasan anun neslindendr. Ve Kara Ilk dimekle meshrdur. Kdnn daìm Iursat-i beyni
olmagla bu vkia zuhrunda Akkoyunli tìIesinden asker cem idp Kd Burhneddn
zerine lgr ve ceng-i azmden sonra kd-i mezbri r-be-rh-i vd-i dr`l-karr eyledi.
Mr-i mrr`z-zikr bu haberi dergh-i sehriyrye ilm ve izhr-i ubdiyyet mersimini
icrya kiym eyledkde kdnn memleketi ahlsi kissadan habr 43
a
] olicak Zeyne`l-
bidn nm oglini makamina geirmek r`y itmisler iken bazi ukal sevkile Irig olup
Yildirim Han hazretlerine davetci irslinde msraat ve evmir-i hmynlarina teslm-
kerden itat itmeleri ile ol memlik zamme-i bild-i Osmniyye kilindi.
49. Teshr-i memlik-i Ktrm Byezd
Mukadem tahrr olundugi zere EIlk hkiminn isyni Ktrm Byezd tahrkile
vuk bulmasi malm-i sehriyr oldugina binen 795 senesinde Burusa`dan Kastamoni
cnibine nhzet buyurildi. Ol esnda Ktrm Byezd`n intikl-i dr-i bek eyledgi
haberi vrd itmekle husl-i maksd-i esbbi sikr olup ol memliki teshre mer-yi
devlet irsl olundi. Memleket-i mezbreye varildikda Katamoni sehri ve civrinda olan
bkir madenleri ve Osmncik-kalasi ve Canik ve Samsun vilyetleri bil-cmle memlik-i
Osmniyye`den kilinup Ktrm Byezd-ogli IsIendiyr Big Iirr ve istid-yi aIv-i
sehinsh-i kerem-kr itmekle mahallinde takrr olundi. Ol esnda Ls hher-zdesi Vilik-
ogli vesle-i arz-i ubdiyyet olmak in hsn ceml ile mevsIe bir hemsresini sitn-i
pd-shye irsl idp tezevvc buyurduklarinda ol duhter-i per-peykere bir vech ile dil-
dde oldilar ki, anun isk mahabbetiyle tedbr-i umr-i saltanati Ierms idp ve ol nigr-i
mekkrun ilhh ibrmi ve mnhemik Iisk Icr olan Hayreddn Pasa- 43
b
] zde Al
Pasa`nun igv ve ikdmi ile iys isrete meItn ve mbtel-yi ns-i bde-i gl-gn oldilar.
Bu sebeble nizm-i saltanat muhtell olup kuzt ve nevvb dahi zulm ve irtisyi irtikb
itmege baslamislar idi. Skt-i mazlmen, Al Pasa`ya ilm-i hl itdkce b-relere
cevb-i redd ile env-i ihnet ve sikyet olunan zulmeyi ahz-i rsvet in himyet
eyledginden ns siph ve raiyyet ittiIkila dergh-i sehriyrye arz-i sekv idicek. Sikt-i
ulemdan bazisi teIts-i kuzt in irsl olunup Anatoli ve Rm-ili kdlerinden seksen
aded kd-i zlim ihzr olundi. Ashb-i hukkun haklari tahsl ve istirdd ve shiblerine
teslm ile I-yi levzim adl dd olundukdan sonra cmlesi bir sakI ire ihrk olunmak
bbinda Iermn-i sultn sudr idicek. Al Pasa seIt itmege gazab-i Yildirim Hanìden
43
havI idp bir Habes mushib-i sehriyr var idi. Ana yigirmi bin aka vad itmekle tahlse
re bulmaga ibrm eyledi. Ol dahi seIer esbbi ile huzr-i sehinshye girp 'Izn-i
hmynunuz ile kulunuz Istanbulà gideyim. didikde 'Istanbul`da ne maslahat vardir ki,
gidersin? buyurdilar. Ol dahi 'Ihrki ile emr olunan magsblarin mansiblarinda istihdm
olunmaga birz kesis cem idp getreyim. diyicek 'Y bizim bu kadar demlerimizde
istihdm idecek 44
a
] yok midur ki, Istanbul`dan kesis gtrmege muhtc olana. dey sal
itdklerinde didi ki: 'Mansib-i kaz-i ilm dnise mevkIdur. Her irde olunan bu
mansiblarda istihdma slih olmaz. dey ol kadar ehl-i ilmn her ne rtbe-i irtis ile
mttehem iseler dahi izalari mnsib olmadugini ihtr itmegle ol kdler itlkina bis
oldi. Lkin ahvl-i kuzt tanzm olunmak bbinda Al Pasa`ya Iermn buyurilup ol dahi
cret-i sukk ahzini bazi ulem-yi dn tahrr itdklerini beyn eyledgi cihetile hccete
yigirmi bes aka ve sicille yedi aka ve akd-i nikha on iki aka ve resm-i kismet binde
yigirmi aka tayn olundi.
50. Sefer-i hmyn be-cnib-i Selnik ve Yeni-yehr
Venedik ve France ve Ceneviz ve Pulya ve Ispanya kirallari bild-i Islmiyye`yi gret
in Selnik nne gemiler irsl eyledkleri haberi vrid olmagla Gelibolu`ya ubr
buyurilup Selnik cnibine nhzet olundi. 796 senesinde Selnik ve Yeni-sehr tevbii ile
bild-i Islmiyye`den kilindi.
51. Muhrebe-i yehriyr b-kral- Ungurus
Pd-sh-i lem Istanbul Iethine azmet buyurup alti ay muhsara olunmus iken kiral-i
Ungurus Istanbul tekri ile ittiIkina binen asker-i kesr ile Tuna`yi ubr idp memlik-i
Islmiyye`ye taarruz itdgi haberi mesm-i hmyn oldukda muhsara terk olunup
acleten ol cnibe azmet olundi. Ve 44
b
] mukaddem Evrenos Big dil almak in ve
mahsr olan Nigeboli-kalasi`ndan haber getrmek in irsl olundukda kesret-i kIIr
sebebiyle b-husl maksd avdet itdgi cihetden pd-sh-i gayr-i ziyde mteèllim olup
hemn ol gice huddm-i al-makmdan bir kimseye ilm itmeksizin bir esb-i sab-reItra
svr az zamnda vsil-i kurb-i hisr oldilar. Ve bir mrteIi mahalle ikup muhIiz-i kala
Togan Bigì 'Bre Togan dey agirdiklarinda Togan Big istim idicek, sadlarindan
bilp cevba mbderet eyledi. Skkn-i kala ahvlinden ve zahreleri keyIiyyetinden
istiIsr buyurdilar. Ol dahi zahreleri mikdr-i kiIya olup mstahIizlar leyl nehr
muhIazaya sarI-i iktidr eyledklerin|i| ve kalanun der dvri muhkem stvr
44
oldugin|i| beyn eylemegle yine geldikleri vech zere avdet buyurup maasker-i hmyna
vsil oldilar. KIIrdan bazilari istim-i s`l cevb ve kirallarina ihbra sitb
itdklerinde tecesss in bir ka kIir irsl eyledi. Lkin bir kimseyi gremeyp avdet
itdiler. Irtesi gn ale`s-seher ord-yi hmyn ile lesker-i kIIr zerine azmet olunup iki
asker birbirine mukbil oldukda taraIeynden azm ceng oldi. Ve esn-yi harbde bir kIir
pd-sha ses-perle hamle idp rahs-i b cer-i bd-peymnlarindan Itde-i ry-i trb ve
vcdlari bir mikdr mbtel-yi tes elem iztirb 45
a
] oldi. Gy ki, bu hdise cnib-i
Ilh`den mukaddem sdir olan eIlleri mukbelesinde terbiye olmak zere vki
olmusdur.
Badeh baska rahsa svr ve maareke-i harb u kitlde sbit ve ber-karr olup b-avn
inyet-i Rabb`l-lemn kIIra sret-i inhizm sikr ve her biri tahls-i ser cn in
pyende-i vd-i Iirr oldi. Ve kaanlardan ekser Tuna suyina dklp melnn niceleri
esr ve siph-i Islm env-i emvl ve ganyim ile seyr oldilar. Sultn-i cihn bu Ieth-i
celle skr sipsdan sonra terk-i bde ve cme azmet ve bin-yi hayrta niyyet buyurup
Burusa`ya avdet itdiler. Bade`l-vusl eIl-i sbikadan tìb-i mstagIr olup aml-i
slihya istigl ve mdvemet ve Burusa sehri miyninda bir cmi binsina mbseret
buyurdilar. Emr Sultnùn trz-i meshr-i takviyyet-sz-i niyyet-i istigIr olmusdur.
52. Azmet-i hmyn be-cnib-i stanbul
Mukaddem Timurtas Pasa-ogli Yahsi Big Anatoli taraIindan Kara-deniz sevhili
teshrine irsl olunmus idi. Sile-hisri`ni Ieth eyledgi haberi vsil olicak. Sultn-i cihn
Koca-ili yolundan azm-i sy-i maksd ve Iskender Bogazi dimekle marI mahalle vrd
idp Bogaz-kesen stnde Gzelce-hisr nmi ile meshr olan kala 45
b
] yi bin
buyurdilar. Bu tarkile Kara-deniz`den gelen gemilere sedd-i rh-gzr ve Istanbul tekrine
iblg-i ihbr olundukda mukvemete adem-i iktidrindan ns der-geh-i sehriyrye on bin
Iilori ihdsina isticl ve vizerya l ps-kesler irsl idp taleb-i sulh eyledi. Hatta Al
Pasa`ya zhiren gnderdigi hedydan m-ad ziyIet tarki zere yolladugi atime
me`klta zer sm ile meml on aded kebr baliklar zamm ilhk eyledgi nakl-i gerde-i
bazi mverrihn Ikdur. Tekrn husl-i maksadi bbinda rec-yi erkn-i devlet
Istanbulùn bir mahallesi mekn-i mslimn ve anlara kd ve hatb tayn kilinmak sarti
zere kable karn buyurilup, Tarakli-Yenicesi`nden ve Gnyk`den evler nakl olunup
Istanbul iinde bir azm mahalle peyd oldi. Ve mescid cmi bin olunup tayn-i hatb
45
imm ve kd nasbile surt-i sbika tammina kiym olundi. Ve ol senenn cizyesini
env-i hedy ile istiI idp serr-i saltanatlarina ricat buyurdilar.
53. Feth teshr-i ba'z- bild
Mora cezresi Iethi in KaraIerye`de ikmet ve etrIa akinci irsliyle ol nevh
teshrine bezl-i nakdine himmet buyurup Tirhala cnibine sevk-i asker-i nusret eser ve ol
hisri mme-i nevhsi ile cilvegh-i sh Ieth zaIer eylediler. Ungurus diyrina bais-i
lesker-i cerrr ve kIIr-i hk-sr dil-hh zere izrr olunup Timutas Pasa irsli ile Kankiri
ve Mednet`l-hukem-i Atina ve Trkmen vilyetinden 46
a
] Behisni ve Maltiyye ve
Krd bildindan Divrig ve Darende ve Kemah zabt olundi.
54. Zuhr- mukaddimt- fitne-i Timur
Eb-an-cedd Bagdd ve Irk ve Arab ve Tebriz hkimi olan Sultn veys-ogli Sultn
Ahmed ve dahi zerbaycn hkimi Mehmed Big-ogli Kara YsuI ki, Karakoyunli tÌesi
re`sidr. Timur elinden Iirr idp evvel sultn-i Misir yanina ve andan atebe-i sehriyrye
iltic ile Timur`dan istik eylediler. Ve Timurùn maksadi teshr-i Rm oldugin|i| beyn
idp deI-i Iitnesine ihtimm olunmagi sevk eylediler. Sultn-i enm bunlara mezd-i ikrm
idp Sultn Ahmed`n kermesini Seh-zde MustaI elebi`ye nm-zed buyurdilar.
Bundan akdem Sivas ve Maltiyye Iethi akabinde Erzincn hkimi olan Taherten ki, taraI-i
Timur`dan mansb idi. Andan taraI-i hmyna bc u harc taleb olundukda mezbr m-
vakai Timurà ilm itmegle Timur dahi cnib-i hmyna nme irsl tesyr ve env-i
trreht tahrr itmis idi. Pd-sh-i cihn ilileri muharrik-i gazab nice kelimt ile Timurà
irc eyledkde Timurùn sabr u karra mecli kalmayup bild-i Rm tahrbine 803 hcm
ve bade`l-kudm Sivas-kalasi`ni sndan madm eyledi. MuhIazasina me`mr olan
guzt-i mslimnden drt bin mchidi hayyen hka deIn eyledigi menkldur. Andan
Maltiyye hkimi ki, Sivas`da esr eyledgi MustaI Big`n ogli 46
b
] dur. Ana istimlet-
nme gnderp teklI-i inkiyd itdkde ol cvn sadkat-i nihd veliyy-i nimetinden irz
itmeyp mevsl mektbi habs itmekle Timur kala zerine geldigi dem gice ire Iirr
eyledi. Timur ol nevhyi zabt idicek, Trkmen Kara Osmnà tayn idp badeh Misir ve
Sm ve Bagdd ve Tebrz cniblerini tahrbe zim oldi. Timur, Sm zerinde iken pd-sh-
i cihn Yildirim Han, Sultn Ahmed ve Kara YsuI tahrki ile asker cemine mbderet ve
Erzincn hkimi Taherten zerine azmet buyurup bade`l-vusl vehle-i lda Erzincn-
kalasi`ni zamme-i kisver-i sultn ve Kara YsuIà erzn buyurdilar. Kara YsuI,
46
Erzincnler ile imtizc idemeyp belde-i mezkra Sultn Ahmed recsina binen yine
Tahertenè inyet ihsn ve crm ve isyni dmen-i aIv-i sehinsh ile mestr ve nihn
kilinup lkin li-ecli`l-itmìnn ehl u iyli Burusa`ya nakl olundi.
Badeh makarr-i saltanatlarina mrcaat buyurup Kayseriyye havlisinde Sultn
Ahmed rec-mend izn-i insirI ve mazhr-i sunI-i nevzis iltiIt olup Irk-i Arab
semtine tevecch eyledi.
55. Muhrebe-i Yldrm Han b-Timur
Timur taraIindan her-end Kara YsuI talebi ve Erzincn-kalasi teslmi in nmeler
geldikde ilileri cevb-i redd ile irc olundugi cihetden ceng vuki 47
a
] mukarrer olup
Timur Karabg`da kislak eyledi. Ve Kalemrev hkmeti olan bilda cem-i asker in
evmir gnderip 804 senesi bahrinda azm-i diyr-i Rm ve evvel Erzincn`da Kemh-
kalasi`ni Muhammed Mr-z nm nebresi irsliyle giriItr-i yed-i sm eyledi. Engri
cnibine mteveccih olup sahr-yi Sivas`da cem-i asker-i b-kiys ve Seltn Srvn ve
Geyln ve mlk-i Diyr-bekr ve Krdistn ve shn-i Sstn ve Badehsn ve hnn-i
Trkistn`dan maiyyetinde sabit ber-karr olan yigirmi nmdr-i sehriyr ile Tokat
yolundan gret-knn azm-i muhrebe-i sehriyr-i secat istins eyledgi mesm oldukda
Tokat cnibine nhzet buyurilup der-bendler ile gzergh-i ad ve sedd olundugi Timurùn
malmi olicak. Kayseriyye yolundan Engri zerine vsil olup Yakb Big teslm-i
kaladan ib itmekle muhsaraya mbseret eyledi. Sultn-i cihn dahi Tokat`dan
Engri`ye azmet idp knn zere tertb-i asker eylediler. Meymenede Anatoli askeri ve
yigirmi bin pld-ps ile svr Ls hkimi Vilik-ogli, Seh-zde Emr Sleymn Rm-ili
askeri ile meyserede ve kulb-i askerde pd-sh-i lem-penh turup nlerinde on iki bin
yenieri ve azeb-i leskeri ve etrIlarinda kapukuli ve Seh-zde MustaI elebi 47
b
] ve
Ms elebi kiym eylediler. Ve elebi Sultn Mehmed arhaci nasb olunup
maiyyetlerine Timurtas Pasa ve Malkoc Big ve Evrenos Big ve Abdi Big ve Frz Big ve
s Big ve Hasan Pasa ve Hall Pasa ve Murd Pasa ve Shn Big ve Yakb Big ve
Balaban Big ve Dvud, Bali ve Alagz ve sìrleri tayn olundi. Asker-i sehriyr tadd
olundukda toksan bin dem kaleme alindi. Timur dahi tanzm-i suII idp meymenede
ogullari Shruh ve Hall ve Sleymn ve Hseyin ve meyserede ekber evldi Mrnsh ve
nebreleri hkim-i Srz ve hkim-i IsIahan ve haleI ve kuddm Timur`da Mr-z Eb-bekr
ve sìrleri turdilar. Ve Erzincn hkimi Taherten ve Diyr-bekr vlsi Byindirli Kara
Osmn imdd-i Timurà hazir olmuslar idi. Ve Timur bu rtbe asker-i b-kiys ile Yildirim
47
Han`dan havI hirs zere olup her menzilde askern etrIini handakla ihtaya ikdm ve
ziyde-i ihtiyd ve ihtimm ider idi, sene-i 804.
Sene-i mezbre Zi`l-hicce`sinn 9 tokuzunci cuma gni tekbl-i saIIeyn vki olup
cenge mbseret olundi. Ol marekede Germiyn askeri hkim-i kadmleri cnib-i
Timur`da olmagla itat-i sehriyrden r-gerdn, kezlik Aydin ve Mentese ve Saruhn
askeri dahi Timur yaninda olan big-zdelerini zleyp asker-i Timurà iltihka sitbn
oldilar. Ttr askeri dahi Atana biginn 48
a
] birder-zdesi olan Taherten yanina varup
'Meymenede Ls askerinden gayri bir Ierd kalmiycak. 'Timur askerinn meymenesinde
olanlar Ls zerine hcm itmekle anlar dahi Iirr eylediler. elebi Sultn Mehmed sadme-
i srne ile Mr-z Hseyin ve Pyindirli
19
Kara Osmn ve sìr zerine hcm idp sell-i
simsr-i hn-Iesn ve suII-i ad-yi persn eyledkde mukbelesinde olanlar tkat
gtremedikleri cihetden Iirra gz eylediler. Timur bu hali grdigi sat ol cnibe imdd
in yeniden asker irsl eyleyp bir ka kere bu minvl zere sret-i inhizm nmyn
olmus iken tecdd-i imdd ve kesret-i cnd-i ehl-i Iesd sebebiyle mukaddemt gsis-i
merdn-i veg mintec-i murd olmayup kibet Timur mme-i askerini meydn-i harb u
kitle birden havle idicek asker-i Yildirim Hanìnun nisIindan ziydesi dsmen leskerine
mlhak oldugina binen bklere zaI-i kulb riz olmus idi. N-r izIlarinca olan grh-i
enbh ile mukbele-i msmir-i mve-i maksd olmadugindan semt-i selmeti yz tutdilar.
Ol esnda mer-yi devlet seh-zdeleri cengden ikarmak tedbrin idp Al Pasa ve Eyne
Big Subasi ve yenieri agasi Hasan Aga Seh-zde Emr Sleymnì mareke-i harbden
bade`l-ihrc Rm- 48
b
] ili cnibine gzr ve bazilari elebi Sultn Mehmed hezr zr u
zr ile cengden ikarmaga bezl-i iktidr idp hkmetghlari olan Amsiyye taraIina
azmete ibtidr eylediler. Ve merdan Minnet Big, pd-sh-i lem hazretlerine bakiyye
kalan bende-gn-i sehriyr imddi ile vcd-i behbd sehinshnelerini sy-i halsa sl
buyurmalarini niyz eyledkde keml-i gayretlerinden istinkI idp merdnelik yolunda
terk-i ser itmege karr virdiler. Ve zimn-i ihtiyr-i kìl Iezya teslm ve lesker-i addun
mukbelelerine gelenlerin ser-i b-devletlerini simsr-i sik te`sr ile dneyim eyleyp bu
hl zere ahsam karb olmagla n-r pd-sh-i secat-siar sII-i dsmeni hark iderek
zim-i semt-i selmet oldugi Timurà ilm olundukda ol sevd-ger-i met-i shret yle
gevher-i yekt-yi girn-kiymeti hezrn-i hezr nkd cn-i bezl nisriyla nihde-i
derc`d-drer iktisb itmegi kendye sermye-i saadet bilp hidmet-i mezbre edsina

19
Anonim yazar daha nce 'Byindirli |42
b
ve 47
b
`de| olarak vermisti.
48
Iitne-engz nice grh-i mekrh ile sitbn olarak huddm-i sehriyrden ok kimesne ns-i
mìl`l-hayt sehdetle ve seyr Rm-ili biglerbigisi Frz Big ve Minnet Big ve MustaI
Big ve Timurtas Pasa evldinun ekser esr oldi. Ve Yahsi Big dahi zmre-i shedya
mlhak olup ol esnda Yildirim Hanùn svr oldugi rahsun ayagi tasa dokunmagla arh
49
a
] gibi reItr ol sh-i Ierzne etvri bl-yi esbden hk-i siyha Itde ve lubet-gh-i
shire-i gabrda rcil piyde kilmagi rev grdi. Mahmd Han bu hli mshede idicek,
hemn ahzlarina mbderet idp riyet-i resm-i edeb ile Timur huzrina sl eyledi.
Vel r li`l-esrIi in zaIerte bihim Kilbu`l-e`d min Iashin ve a`cem
Fahriyyet vahsiyyin sekat hamzete`r-rad Ve hateIe aliyyn min hsm ibn-i mlcem.
Yildirim Hanùn vusli Timurà ihbr olundukda istikble sitb idp adir
kapusindan karsuladi. Ve mezd-i icll ile sadr-i meclise icls ve kelimt-i mlttiIet md
ile tahsl-i mersim istinsdan sonra bu vech zere mlkt mukadder oldugini zikr beyn
ve diyr-i Rm sye-i adletlerinden mahrm kilinmayacagi iIde ve ayn idp bu hdise-i
sbikanun zuhri cnib-i devletlerinden oldugi mezkr olmagla Hakk Tel`nun irde-i
ezeliyyesi bir kisvern Iukarn umrnina taalluk itdgi sretde hl bu minvl zere olur
dey, cevb buyurdilar. Birz mushabetden sonra pd-sh hazretleri evld-i emcdlari
ahvlinden istiIsr itmelerine binen ile Timur etrIa vuslar tayn idp ihzrlarini emr
eyledi. MustaI elebi ol marekede meIkd ve s elebi dahi bazi tevbiyle Iirr
eyledginden ns n-mevcd olmagla ancak Ms elebi` 49
b
] yi muazzezen vlideleri
huzrina gtrdiler. Timur anlara evld mumelesi idp ve pederleri haymesi yaninda bir
adir tayn olundi. Ve memlik-i Islmiyye`yi gret in etrIa akincilar irsl idp nebresi
Mr-z Muhammed Burusa sehrini grete ve hazne-i sultn hizine mbderete me`mr
eyledi. Seh-zde Emr Sleymn ise bunlardan mukaddem Burusa`ya gelp hazneden
neIyis esy kabza-i ibtidr ve Rm-ili cnibine gzr eylemis idi. Mr-z Muhammed dahi
otuz bin demle Burusa`ya gelp env-i hasret eyledi. Ve Sultn Hseyin nm bir ogli
Karaman ve Teke ve Hamd diyrini tahrb ve ehl-i Islmì tazb itmege r-be-rh ve
Mentese ve Aydin ilinde olan m`minine dahi sl cevr vz in irsl-i siph-gne hh
idp kendsi bakiyye-i sayIde Kthiyye`yi karr-gh eyledi. Ol kalada Timurtas
Pasa`nun emvli kabz olundukda pasa-i mezbri huzrina getrdp: 'Bunca emvli iddihr
idecegine veliyy-i nimetn yoluna sarI itmekle cem-i asker itsen olmaz miydi? didikde
Timurtas Pasa cevbinda 'Bizim pd-shimiz yle nev-devlet ve nev-resde pd-sh
degildir ki, cem-i askerde vizer malina muhtc ve nev-zuhr devlet-mendler gibi gzi ac
49
ola. diyecek. Timur b-huzr olup 'Seni evldun ile zd itmek melhzum idi. Lkin 50
a
]
trzn ol niyyeti Ieshe sebeb oldi. didi. Ve kis mevsimi gelmekle kendye Aydin`da ve
askeri nevhsinde dvladi. Her biri bir beldede kislak eylediler. Ve Burusa`da mahbs olan
Karaman-ogli ve dahi Germiyn-ogli`ni ve Mentese-ogullarini hkmet-i mevrselerine
nasb ve tayn eyleyp, IsIendiyr Bigè dahi elinden alinan diyri temlk eyledi.
56- Vak't- elebi Sultn Mehmed ba'de ez-ceng-i Timur
Ol zamn ki, seh-zde hazretleri mareke-i harbden Tokat ve Amsiyye cnibine
mteveccih olmuslar idi. Esnh-i rhda husem-i Devlet-i Osmniyye`den IsIendiyr
hemsre-zdesi Kara Yahya Big mikdr-i dem ile bir ay ahz-i intikm-i sedd-i rh-gzr
itmege kiym eyledi. Seh-zde-i kaviyy`l-cenn dahi maiyyetlerinde olan scne bis-i
takviyet kilup nice nasyih rd itmekle ol grh-i mekrh zere hcma ikdm
eyledklerinde lesker-i ad kadem-nihde-i vd-i Iirr ve ekser kste-i simsr-i hn-hr
olup Kara Yahya ol hli gricek, Tosya-hisri`na Iirra ibtidr eyledi. Bu nusret-i celle ile
teIe`l-knn Boli cnibine tevch-zimn bir ka gn anda tevakkuI u rm olunup istihbr-
i ahvl in etrIa csslar irsl eylediler. Csslar rcindan sonra 50
b
] bi`l-istisre
Amsiyye taraIina atI-i inn olunup bade`l-vusl Etrk`den Kara Devlet Sh, Timur
taraIindan her grha serdr-i ceI-sir ve gret-i bild iderek, ol nevhyeye dahi
taarruza der-kr oldugi mesm olmagla kemmiyyet-i askirini istilm in dem irsl
olundi. Csslar-i mezbrun ahvline vukIdan sonra avdet idp hl yagma in etrIa
irsl-i zmre-i esrr ve kend bine karb dem ile bir mevzide karr eyledgin|i| ahbr
itmelerine binen seh-zde hazretleri askerini cem idp keml-i sratle lgr eylediler. Ve
ol grhi csslar haber virdigi vech zere bulup hemn cenge mbseret eylediler. Harbde
Kara Devlet Sh, seh-zdenn hadset-i sinnlerine tan ve takr ve pederlerinn ser-
gzestiyle trz ve tesn bbinda haddinden ziyde sz syleyp: 'Ricl ile muhrebe
itIla bis-i nedmetdr. Eger taleb-i hayt isek cengden Irig ol. dey nice hezeyn
eyledi. Seh-zde hazretleri dahi her kelmina cevb-i b-savb virdikden sonra nìre-i
harb u kitl istil buldugi dem dil-vern-i askir-i Osmniyye`den bir cvn ok ile Kara
Devlet Shì gznden urup zemne dsdkde merdn-i veg hcmiyla ser-i b-devleti
bedeninden cd kilindi. Yaninda olan leskerinn ekser Timur cebr ile geldiklerinden ns
helkini ganmet bilp, seh-zdeye itat eylediler. Badeh ganyim-i b-smr ile makarr-
i sadetlerine avdet buyurdilar, sene-i 805.

50
57. Azm-i yeh-zde be-ceng-i ibn-i Kubd
Sultn Mehmed`n st-i 51
a
] ikdm ve secati meshr Ik ve meshd Timur
oldukda zhiren advet izhr itmeyp haIiyye husem-i Devlet-i Osmniyye`yi dìm
tahrkden hli olmaz idi. Ez-cmle re`s-i Etrk`den Kubd-ogli Iermn-i Timur ile bazi
esrr cemine mbderet ve Niksr-kalasi`ni muhsaraya mbseret eyledgi Ierydcilar
ile inh olundigi sat Sultn Mehmed hazretleri ol cnibe lgra isticl ve dsmen gaIlet
zere iken zerlerine hcm itmegi vesle-i tahsl-i ml idp ol muhzlik kimini esr ve
p-ml ve kimini kahr-i n-bb dery-yi helka sl eylediler. Kubd-ogli hezr zr u zr
ile Iirr idp Tasan-ogli-kalasi`na iltic eyledi.
Badeh Kubd-ogli tasarruIunda olan Felnik-kalasi muhsara olunup keml-i
metnetinden bir ka gn muhsara mmtedd oldi. Zr ol kala istihkmi sebebiyle ol
vakte dek Osmniyn tasarruIuna girmis idi. kibet ikdm-i siph-nusret-i encm hisn-i
mezbri kemend teshre rm idp ehl-i hisr inkiyd seh-zde sm makm ve huddm-i
dergh-i lleri levzim-i muhIazayi itmm itdkden sonra makarr-i devletlerine
mrcaat eylediler.
58. Hurc- nl-ogl
Sultn Mehmed, Tokat`da ikmet zere olduklari evnda Inl-ogli nm bir sak
yigirmi bin Trkmen ile ol etrIi gret iderek Kaz-bdà vsil oldugi haberi vrd idicek.
Bade`l-mesvere bu vaz-i n-lyik 51
b
] oldugini eIhm ve terk itmedgi sretde cenge
ikdm olunacagin|i| ilm ile nme tahrr idp, irsl eylediler. Nme vsil oldukda ilileri
tahkr tezll ve keml-i gurrundan 'Simdi Mehmed ne mahaldedr? dey b-edebne
sàl-i b-me`l ile hadd-i n-sins mersimin|i| tekml idp badeh nmenn meIhmi
malmi olicak. Canb-i denèt-i intisblari hilI-i me`ml o kadarca kelm-i Hkk
istimiyle mnIail ve gl-hen dernundan tes-i gayz gazbi serer-ps ve msteil
oldugina binen ilileri katl itmek murd itmis iken yaninda olanlarun bazilari men
itmekle nme tahrr idp ilileri irc eyledi. Mazmn-i nmesi bu ki: 'Murdimiz sennle
muktele degil. Ancak elinde olan vilyetleri zabt itmekdr. Sen, hemn semt-i selmete
iml-i seccm azmet ve bir n akdem kadd-i mnhde-i vd-i hals olmagla say
himmet eyleyesin. dey hatm-i kelm eylemis. MeIhm mektb malm oldukda hemn
seh-zde hazretleri bin aded atlu askeri ile lgr-knn bir seher vakti Kaz-bdà vsil
51
oldilar. Inl
20
-ogli zahìr cemi in askerinn bazisini etrIa irsl eyledgi cihetle
yaninda on bin mikdri lesker-i zirh-ps kalmis idi. Der-sadet anlarun zerine hcm
olunup cenge mbseret olundi. Sabhdan ahsama karb muhrebe mmtedd oldukdan
sonra kibet inyet-i Hakk ile siph-i dsmen mnhezim olup Iirr eylediler.
Garìbdendr ki, ol cengde dsmen 52
a
] askerinden bunca dem maktl olmus iken
seh-zde askerinden bir Ierd sehd olmayup Cebele-ogli ile Zagarci Yakb esr olmalari
akabinde yine hals olmuslar.
59. Hurc- Gzler-ogl
Makarr-i sadetlerine vusldan sonra Gzler-ogli nm Trkmen Inl-ogli
muhrebesini vakt-i Iirst bilp Kara-hisrùn sehrini zabt ve kalasi miynina kemend-i
muhsarayi rabt eyledgi haberi vrid olicak. Isticl ile ol cnibe tevecch buyurdilar. Ve
hengm-i subhda resde-i karr-gh-i ad olup ale`l-gaIle gz-i harb u kitl ve mbseret-i
ceng cidl eylediler. Bu minvl zere bir zamn muktele olunup inyet-i Mevl-yi
mteal ile lesker-i ad maglb nice ganym-i b-hisb emvl dil-verndan mahsb oldi.
60. Hurc- Kpek-ogl
Tokat`da ikmet evninda 805 senesi evhiri tahrk-i Timur ile Kpek-ogli nm bir
Trkmen gret-i memlik-i Islmiyye idp Kaz-bd sahrsina nzl itdgi malm
oldukda acleten ol cnibe nhzet buyurdilar. Ve Trkmenler esn-yi hbda iken mahall-i
mezbre vrd ve ol hiIIet-gn gaIlete ihbr-i hull-i ecel-i mevd idp zerlerine hcm
olundukda kimi esr ve kimi tume-i simsr olmagla bunca vakten beri cem itdkleri
emvl-i b-smr mazbt hademe-i seh-zde-i l-tebr oldi.
61. Hurc- Mezd
Mezd nm bir harm Sivas 52
b
] hirmandan sonra anda bir cmia tahassun u iltic
ve erbb-i iyb zehba katu`t-tark itmege ictir eylediginden sikyet olundukda seh-
zde hazretleri, Byezd Pasa`yi irsl eylediler. Ol dahi varup hezr ihtimm ile mezbri
esr giriItr ve huzrlarina ihzr idicek. Cmle yn katline ittiIk itmisler iken seh-zde
buyurdilar ki: 'Iste herkes senn katlini istid ideyorlar. Lkin ben senn gibi merd-i
secin zyi olmasini rev grmem. Eger amel-i sbikindan ez-dil cn tìb olursan sana
ok ikrm iderim. dey tevbeye tergb itmeleri ile sahs-i mezkr dahi diler. Bu da Mezd,
inyet ihsn ve tevbe-knn-i cn dilden bendelikleri kablne sitbn oldugi cihetden

20
Metinde 'Inil olarak geiyor.
52
ilbs-i hilat buyurup, Sivas tamrine irsl eylediler. Mezd dahi istikmet ile hidmet idp
az zamnda Sivasì sret-i sbikasina ide eyledi.
62. Da'vet-i Sultn Mehmed ez-cnib-i Timur

Sultn Mehmed hazretleri vlid-i mcidlerinden mIrekat idp Tokat ve Amsiyye
etrIini hiIz hirset ve kisver-grlik ile tahsl-i vze-i shret eyledklerinden Timur deti
zere dìm mteIekkir-i avkib-i umr olmagla seh-zde hazretlerinn muktez-yi revis
slblari az zamnda teshr-i memlik bild ile sevket snlari mzdd ve ber-
muktez-yi sadet mder-zd vris-i saltanat 53
a
] b ecdd olacagin mlhaza idp
giderek serhadd-i kisver-i Acemè dahi sye-endz-i Iermn-rni ve hkmet olmalarindan
havI hasiyyet itdgine binen shletle ol hmyi ikbli Itde-i dm-i tezvr itmek
Iikri ile bir kermesini tezvc itmek in seh-zde davet olunmak bbinda vlid-i
mcidlerinden mektb rec eyleyp ve env-i mn-i mèkkede ile ser-myene hat
irismege Yildirim Han hazretlerine itimd virdikden sonra kend dahi hezr tevkr ile
nme-i mahabbet ulema-i ktb ve tahrr ve pederleri mektubuyla irsl tesyr eyledi.
Nmeler vsil oldukda davete icbet buyurmaga azmet eylediler. Hidmet-i serIlerinde
olan mer gadr-i Timur`dan tahzr ve gitmeleri hussunda sak-i himmeti teshr itmisler
iken, mId olmayup mtevekkilen ale`llh Tokat`dan hareket ve Amsiyye`ye bast-i zill-i
sevket eylediler. Anda dahi bazi sìb`t-tedbr kimesneler tekrr terk-i azmet
buyurmalarini niyz itdiler, yine Iìde itmeyp Amsiyye`den Osmancik nm beldeye
gelindikde mukaddemen vki oldugi vech zere Kara Yahya reh-zenlik sevdsiyla bir
mahallde gizleyp seh-zde askeri mrr iderken zerlerine hrc eyledi. Anlar dahi
hemn cenge sr idp inyet-i Mevl ile Kara Yahya askerini trmr ve kendyi
pyende-i vd-i Iirr eylediler.
53
b
] Andan nhzet buyurup Murtaz-bd nm mahalle varildikda Ttr
serdrlarindan Savci-ogli Al Big nm kimse reh-gzerde askeri ile karr eyledgi malm
olup ve seh-zdenn askerini istilm kasdi ile ilisi geldikde iliyi irc ve akabince
acleten tahrk-i ryet-i mihr-i iltim idp Al Big askerine bagteten havle-i tg-i hun-
Iesn ve bir anda mnhezim persn itdkden sonra Iirr idenler takb olunarak, Selsil-
kalasi`na girmeleri ile hals oldilar. Sultn Mehmed bu hdiseler vukini nh azmet
bbinda tenbh-i Ilh bilp, Timur cnibine tevecchden Iesh-i niyyet eylediler. Ve byle
gavìl esnsinda hkmetghlarini hl komak mnsib olmadugi ile itizr ve
53
muallimleri SoI Byezdì Timur ilileri maiyyetinde hmil-i varaka-i izr idp
Mevln-yi mezbrun mrcaatina intizr zere Boli nevhsinde karr itdiler.
63. Veft- Yldrm Han
805 senesi Receb evsitinda Yildirim Han hazretleri mizacsiz olmagla Timur kend
etibbsindan iki hzik hekmi muleceleri hidmetine me`mr ve anlar dahi hasbe`l-kadere
mdvatlari bbinda sarI-i makdr itmisler. Vaktleri tamm oldugindan ilclari mId
olmayup ne macn oldugin|i| diyerek sene-i mezbre Saban 14 yevm-i hamsde terk-i
tems-yi sre zemn-i cihn ve azm-i nzhetgh-i gl-istn-i cinn eylediler. mrleri 44
sene ve mddet-i saltanatlari 14 yila karbdr.
54
a
] Ol esnda Timur, Hamd vilyetine tevecch idp agirligini Ak-sehr`de ibk ve
Yildirim Han dahi zikr olunan tabbler ile istirhat in sehr-i mezbrda ikmet ve inziv
itmis idi. Timur bazi bild teshrinden sonra Ak-sehrè bir gnlk mahalle geldikde
Yildirim Hanùn veIti haberi vsil olicak, zm teèssI izhr eyledi. Ve Ak-sehrè vusl
buldugi dem Ms elebi`ye ziyde nevzis ikrm ve simsr-i murassa ve hilat-i Ihire
ve yz aded bedev at inm idp seh-zde-i msrn-ileyhi Burusa hkmeti tevchile
tebcl ve pederleri nasini anlara teslm ile vasiyyetleri zere Burusa`ya nakl ve tahvl
eyledi. Ol esnda Sultn Mehmed taraIindan SoI Byezd vsil olup, Timur cnibinden
env-i ikrm ile mlteIet oldukdan sonra cevb-nme tahrr ve nice hedy ile
mersindan birini SoI Byezdè reIk olmak zere Sultn Mehmed cnibine tesyr eyledi.
Ve bir nme dahi Seh-zde Emr Sleymnà yazup hedy-yi lyika ile bazi mersini
irsl itdi. Mh-i mezbrda Timurùn Mr-z Muhammed nm nebresi ki, Karesi
vilyetinde h-i mazlmn-i resde-i Ielek-i devvr itmis idi. sr-i icbet du-yi
mazlmne zhir sikr olmagla nice iskence maraz-i kavde esr ve kibet vsil-i der-kt
be`s`l-masr sair oldugi mesm Timur oldukda 54
b
] ziyde mteèllim hkmetghi
cnibine zim olup Erzincnà ve andan Erzurmà badeh Grcistn Iethine revne oldi.
Ve Rm`dan intiklinde bekya-yi askir Hlg`den Karatar dimekle meshr olan tìIe-i
Ttrì vatan-i aslleri Trn zemne ki, -Mver`n-nehr`dr.- nakl in mer tayn idp
Anatoli`dan ihrc eyledi. Ol kavm Hlg ile Selukiyy`nun muhrebeleri eyyminda
Rm huddina ikup seltn-i Mogol anlari Selukler muktelesi in Rm`da temkn
itmisler idi. Eb Sad Hudbende irtihlinden sonra Acem`de Ietret vki olmagla ol tìIe
baslu basina Iark-i mteaddide olup her biri bir mahallde mtemekkin oldilar.
54
Badeh Yildirim Han Sivas teshrinden sonra anlari memlik-i mahrsasina nakl
eyleyp ekser Kayseriyye ve Sivas ve Amsiyye ve Maltiyye ve Erzincn nevhsinde
yaylak ve kislak iderler idi.
SoI Byezd ile Timur ilileri Sultn Mehmed sitnesine vusl bulup pederlerinn
veIti malm olicak. Ddelerine r-yi cihn tire v tr ve kulb-i enverleri mbtel-yi hzn
ve inkisr oldi. Bu evnda Timurùn ol havlden mrri ihbr olunmagla ihtiyten bazi
cibl-i reIaya sud buyurdilar.
64. Ahvl-i Seh-zde-gn ba'de ez-veft- Yldrm Han
Emr Sleymn Rm-ili`ye istikllen 55
a
] mutasarriI olup Sultn Mehmed, Tokat
etrIinda karr itmisler idi. s elebi Burusa nevhsinde ihtiI itmisken Timur
indiIindan sonra ol etrIa istil ve Ms elebi dahi ol cnibe tahrk-i liv idp Karesi
ilinde beyne`l-ihveyn vuk bulan muhrebede Ms elebi glib ve s elebi ns-i sehd-
i sehdetle vsil-i gyeti`l-gyt-i metlib oldukda Burusa`da Ms elebi taht-nisn oldi.
Badeh Emr Sleymn Burusa zerine gelp Ms elebi Iirr ve Karaman-ogli`na
iltic ihtiyr itdgi cihetden Emr Sleymn Burusa`yi bade`z-zabt yine Rm-ili cnibine
gzr eyledi. Ve Sultn Mehmed ile m-beynlerinde irsl-i mektib olunup mersim-i dost
ve mahabbet mrt olunur idi. Emr Sleymn, Ms elebi`yi zabt in Karaman-
ogli`na haber yollamagla Ms elebi Karaman-ogli yaninda Iirr ve IsIendiyrà iltic ve
istizhr idp Emr Sleymn dahi haberdr oldugi hnde bi`l-iztirr ol cnibe lgr eyledi.
Lkin Gnykè vardikda deti zere iys isrete mesgl olup vakt-i Iursati beyhde imrr
ve ol kis o hl zere kenr-i nehrde bir kavak dibinde karr itdgine binen secere-i
mezbre hl 'Big Kavagi dimekle marI olmusdur.
Badeh IsIendiyr, 55
b
] Emr Sleymnà nme irsl idp: 'Eger mrcaat iderse
Ms elebi`yi habs iderim. dey sl-i peym itmekle Iznikè gelp yine isrete sr
eyledi. Rm-ili`nde olan mer dahi Emr Sleymnùn saltanata adem-i istihkkini
bildiklerinden ns IsIendiyr`dan nihn Ms elebi`yi mutlebe`ye kiym ve ol dahi
Sinop`dan seh-zdeyi gemi ile Rm-ili cnibine irsla ikdm eyleyp Ms elebi, EIlk
diyrina vaz-i kadem icll memleket-i mezbre hkimi olan Mire nm kIir msrn-
ileyhe tevkr ve ihtirm mersimi resde-i ser-hadd-i keml eyledi. Ve Emr Sleymnùn
taaddsinden b-huzr olmagla Ms elebi`nn maiyyetine asker tayn idp Rm-ili
mersi taraIina irsl idicek. Anlar dahi istikbl idp Silistre`ye sye-endz vusl vrd
ve andan Edrene`ye tevecch-knn tlib-i husl-i maksd oldilar. Emr Sleymn bu
55
ahvlden haberdr oldukda anlardan mukaddem Edrene`ye duhle sitb ve bade`l-vusl
harb u kitle tehyiè-i esbb-i bedeli hammlarda tertb bizim ns-a-ns-i bde-i nb idp
Ms elebi`nn tevecchi ihbr olundukca istibd iderek: 'Ms kimdr ki, benm
stme gele. dey zevkine Itr virmedi. Ms elebi dahi mme-i meryi istishb ve
bi-tark-i lgr Edrene sehrine nasb-i ryet-i seriI intisb itdgi 56
a
] dem Emr Sleymn
sy-i Istanbulà cy-i Iirr ve Dgnciler-kyi nm mahallde giriItr olup zmre-i
shedya ilhk olundi, I evìl-i sene-i 814.
Ms elebi, Edrene tahtina bi`l-istikll cls itdkde mensib-i havss-i hudmina
tevz eyledkden sonra eslIlarini Emr Sleymnà hiynet thmeti bahnesiyle kimini
katl ve kimini msdere idp env-i mezlime der-kr oldi. Hussen akdem mer
Evrenos Big gibi pr mbreki kesret-i hadem hasem bis-i adem-i itat isyn olmak
ihtiml dr-dri ile katl idma bahne-cy olup Edrene`ye huzrini Iermn eyledi. Mr-
i mezbr zaI-i pr sebebiyle b-tb tvn oldugin ihbr ve al-vechi`t-taz izhr-i am
ile ryml-i dergh-i l hussnda itizr idicek. Ms elebi ihzrina isdr ve ol dahi n-
r azm-i der-i devlet-medr eyledi. Bade`l-vusl dav-yi zr-i amde dest-i husemye
ser-riste-i tekzb virmege miyn bend-i azmet olup hatta kendyi tecrbe in idd olunan
ziyIetde bazi mest-ger-ht eglene cebr-i neIs itmekle seh-zdenn zararindan masn ve
vilyetine avde me`zn oldi. Ms elebi bu minvl zere zr-destnini zecr tenkl ve
mer-yi kIIrdan dahi harc-gzr olanlara tekliI-i skka tahml idp cmleden Istanbul
tekrine emvl-i kesre 56
b
] talebiyle Al Pasa-ogli Ibrhm Pasa`yi irsl eyledi. Ibrhm
Pasa, Ms elebi`den b-huzr olmagla Istanbulà geldikde mukaddem zikr olundugi
zere bbsinun tekr ile olan dostlugina binen tekr-i mesIre kesI-i m-I`z-zamr ve
Sultn Mehmed hazretlerine cebhe-sy-i dergh-i mualllari olmak niyziyla arzuhl-i
zarr tahrr idp tekrden slini istidya kiym ve ol dahi irsle ikdm eyledi. Pes ez-vsil
recsi makbl oldugi cihetden Anatoli`ya gzr ve Burusa`da takbl-i dmen-i seh-zde-i
km-kr idp env-i nevzisle mlteIit ve muvakkar ve vizret-i uzm mesnedne irtik ile
rtbe-i riIat ve sni berter oldi.
Badeh Sultn Mehmed hazretleri Gegbuze kdsi olan Mevlna Fazlullhì Istanbul
tekrine irsl idp tekr-i mezbr gemiler ihzr itdkden sonra on bes bin atlu asker ile
Rm-ili`ye ubr buyurdilar. Bu kissa Ms elebi`nn malmi olicak, ol dahi asker cem
idp Incgez nm mahallde mukbil olduklari dem Ms elebi mersi Sultn Mehmed
cnibine arz-i inkiyd itmekle askerin ekser zim-i semt-i Iirr ve Sultn Mehmed askeri
56
dahi anlari takb iderek pyende-i vd teIerruk intisr oldilar. Ms elebi dahi Iirr
eylemek istedkde bakiyye-i askeri ki, yedi bin dem idi. Ms elebi`yi Iirrdan men
idp bu esnda Sultn Mehmedìn iki yz 57
a
] mikdri demle kaldugi mshede
olundugi sebebden Ms elebi askeri ol dil-verlern zerine hcm eylediler. Bir mikdr
cengden sonra mukvemete imkn olmamagla Sultn Mehmed, Istanbul cnibine ricat
eyleyp kestler hzir bulundugindan Anatoli`ya gzr itdiler. Firrleri takb iden asker
ricat itdkde ahvle vkiI olup n-r Ms elebi`ye arz-i itat eylediler. Ms elebi
dahi mukaddem husneti sebebiyle asker kendden dil-gr olduklari malmi olduguna
binen crmlerini aIv idp ahz-i intikmdan irz eyledi. 'Ve kimseye cebr yokdur.
Birderim istm-i niIk zere bunda durmayup ol cnibe gitsn. dimesiyle askerden tlib
olanlar Istanbul yolundan ubr idp Sultn Mehmed derghina arz-i ubdiyyet eylediler.
65. Azmet-i Sultn Mehmed be-cnib-i zmir
Izmir-ogli Cneyd Big mukaddem Sultn Mehmed cnibine takdm-i itat itmisken
Ms elebi vakasi zuhr itdkde izhr-i tugyn ile memlik-i mahrsalarina taaddye
gz ve Aydin iline dest-tetvl-i derz idp Ayasulug sehrini muhsara eyledgi ilm
olundukda mer-yi etrIa evmir irsl olunup davet olundilar. Engri hkimi Firz Big-
ogli Yakb Big, Engri sehri, Karaman ser-haddi 57
b
] olmagla hl biragmagi mnsib
grmeyp irsl olunan davet emrine itizr-nme tahrr eyledi. Egeri zri vrid idi. Lkin
Sultn Mehmed hazretlerine bis-i igbirr-i htir oldi.
Badeh Ayasulug taraIina tevecch buyurduklari Izmir-ogli`nin mesmi olicak.
Bm-i cn ile Iirr idp arz-i nedmet iderek istid-yi aIv ve tiIet eyledkde recsi karn-i
kabl ve mahallinde takrr ile nìl-i me`ml oldi.
Badeh Yakb Big, te`dbine azmet zere olduklari Yakb Big`n malmi
olmagla arz-i hl in ryml-i dergha isticl ve beyn-i azr bbinda takrr eyledgi
makl-i pr-mell makbl olmayup Tokat`da habs in Balta-ogli`na teslm olundi, I
evhir-i 814.
66. Sefer-i Seh-zde Sultn Mehmed be-cnib-i Rm-ili
Izmir`den Tokat ve Amsiyye taraIina nhzet buyurilup karbet-i musheretleri ile
mItehir olan Z`l-kadr-ogli Sleymn Bigè Rm-ili seIerine daveti mutazammin
Iermn-i l-sn gnderdiklerinde dahi itat-i Iermna isticlini msir taahhd-nme
irsl eyledi. Engri sahrsi mevid-i ictim-i askir olmagla her taraIdan grh grh ol
57
mahalle mctemi olanlarun cmlesine seh-zde hazretleri istimletler virp celb-i kulb
iderler idi. Z`l-kadr-ogli ol mecmaa vrd itdkde meryi istikbline irsl ve env-i
ikrm ile itmm-i mersim-i icll idp 58
a
] hila-i Ihire b-hemt ve nice hedy-yi girn-
bah it v inm ve bir ka deIa ziyIetler itmekle mm-ileyhi taltI-i tmm eylediler.
Ve evld ve itbina dahi aty-yi b-gaye ihsn olunup badeh seIer hussi in msvere
olundukdan sonra Burusa`ya azmet ve anda bir mddet ikmet idp levzim-i seIer tekml
olunmagla Istanbulà tevecch buyurdilar. Tekr keml-i tazm ile istikbl ve Ms
elebi`den dil-gr oldugina binen bir mikdr asker ile taleb-i imdd-i seh-zde-i Ierruh-Il
eyledkde ol sret muhtrlari olmayup hemn gemiler ihzrini emr buyurdilar. Ve der-akab
Rm-ili cnibine Iers-i sye-i ikbl ve Vize`ye varildikda muhIiz-i kala itat idecegi
haberini sl eyleyp Evrenos Big taraIindan kend ve hkim-i Ls ve Burk Big ve Tirhala
bigi Sinn Big cnib-i devletlerine sadkat zere olup, lkin Ms elebi askeri m-beynde
hìl oldugini msir mektb vrid oldi.
Badeh Mihl-ogli`ni tala-i asker nasb idp Edrene`ye tevecch buyurdilar. Ms
elebi taraIindan Kara Hall Mihl-ogli gzrghinda sedd-i rh-i azmet ve hill-i
muhrebede Kara Hall askeri slkda hezmet itdkleri Ms elebi sitnesine marz
olicak, mersina s`-i zanni olmagla bu inhizmi ihmllerine haml idp erkn-i devletine
58
b
] env-i itb eyledi. Ve askerinden bu gne ahvl mshede itdgine binen karra
mecli kalmayup Edrene`den Iirr eyledi. Ve Sultn Mehmed Edrene zerine geldikde ehl-i
hisr reI-i mnzi olundukdan sonra inkiydlarina bin cn ile rgib olduklarini iIde
itmeleri ile kala muhsarasina istigl olunmayup Filibe`ye azmet badeh
Degirmenderesi`ne bast-i zall-i satvet eylediler. Meric kenrindan Balkan tagi`na tevecch
itdklerinde Ms elebi, Izmir-ogli Hamza Bigì ve Pasa Yigitì iki bin atlu ile der-
bendler kati in irsl eyledgi mesm oldugi cihetden Sultn Mehmed dahi Byezd
Pasa`yi serdr-i tala-i zaIer-sir ve iki bin demle Mihl-ogli`ni dmdr eyleyp, Mihl-
ogli ile Izmir-ogli beyninde ceng-i azm vukindan sonra Mihl-ogli der-gs-i shid-i
Ieth zaIer ve nice nmdrlari ser-i zmre-i sarya ser-deIter itmekle mezd-i inm
ihsna mazhar oldi. Bu vech zere Balkan der-bendleri ubr ve SoIya sahrsi`na nasb-i
liv`-i pr-nr-i hrsd zuhr olunup bir gice ale`l-gaIle lgr ve Sehr-kyì der-bendinden
gzr itdiler. Hisr-i mezbrun sahrsina vusl bulduklarinda Tirhala bigi Sinn Big`n ve
sìr mer-yi huddun ubdiyyet-nmeleri vrid olup kudmlarina intizr zere
olduklarini arz itmeleri ile ol mahallden irtihl ve Nis nevhsinde hatt-i rahl buyurdilar.
58
Bu esnda Ms elebi tebdl-i cme 59
a
] idp klh-i nemedi ile birderi askerine dhil
ve kemmiyyet-i siphdan gh olmagla mahzn ve mnIail olup me`ysen leskerghina
avdet eyledi.
Badeh Nis`den nhzet olunup Ls nevhsinden Varna rd hnesi kenrina nzl
olundi. Ol mahallde Pasa Yigit ve Tirhala hkimi Sinn Big ve sìr mer yanlarinda olan
cnd ile ryml-i Hakk-i der-vl ve Ls hkimi dahi Byezd Pasa`nun davetine icbet
eyleyecegini arz ve inb idp kezlik Evrenos Big hasmet-i tmm ile Kr Tekr-ogli`na
dellet-knn vsil-i dergh-i l-sn oldi. Vilik-oglu vilyetine tevecch olundukda hezr
tuhaI u hedy ile istikbl ve iktisb-i avìd-i niam ve iIzl-i seh-zde-i dery-nevl idp
Kos-ova sahrsi karrgh-i mevkib ikbl oldugi dem Izmir-ogli Hamza Big dahi ruh-sde-i
dergh-i ch cell oldi. Mr-i mezbr Ms elebi`nn yaninda Mihl-ogli Yahsi Big
birderi Mehmed Big ve Timurtas-ogli Umr Big`den gayri nmdr biglerden kimse
olmadugini ve bin kapukulundan baska asker kalmadugini ihbr idicek. DeI-i menzi
kasdi ile Karasu yolundan Aleddn-ogli ovasi ki, SoIya nevhsindendr. Ol mahalle nasb-
i lm-i zaIer-i encm ve anda bir ka gn tevakkuIlari esnsinda Ms elebi`nn ekser-i
tevbii ihrz-i sereI-i takbl-i dmenle 59
b
] igtinm itdkden sonra amurli sahrsi`na
darb-i hiym olunup Ms elebi dahi Ihtimnà nzl eyledi. Ve bazi tevbini ihtiml-i
Iirr ile bend itmek vaz-i garb-i n-mergbi sebeb-i teneIIr-i kulb olup bakiyye
kalanlardan dahi niceler Sultn Mehmed cnibine azm itdiler. hir`l-emr Ms elebi bu
gne persnlik ile amurli sahrsi`nda Sultn Mehmedè mukbil ve derhl askerinn
py-sebti mtezelzil olup kendsi Iirr itmekle Byezd Pasa ve Mihl-ogli ve Burk Big
takb idp bir mahallde ati kalmagla esr eylediler. Ve Sultn Mehmed huzrina ihzr
olundukda yay kirisi ile zmre-i shedya ilhk olundi
67. stikll-i elebi Sultn Mehmed der-taht- Osmn
816 senesinde Ms elebi sehdetinden sonra amurli sahrsi`ndan nhzet buyurup
Rm-ili tahtghi olan sehr-i Edrene`ye sye-endz-i izz icll ve bi`l-istikll taht-i vl-
baht-i Osmn zere r-blis-nisn-i devlet ikbl oldilar.
68. Nakz- ahd-i hkim-i Karaman
Karaman-ogli muktez-yi cibillet Karamaniyan olan nakz-i ahd peymn zere
Rm-ili seIerini vakt-i Iursat bilp memlik-i mahrsaya taadd ve Burusa sehrine gelp
muhsaraya tasadd eyledi. MuhaIiz-i Burusa Haci Ivaz Pasa itmm-i mhimmt-i
59
muhsaraya ihtimm itmekle Karamanler ceng ile teshr mrr-i zamn-i iktiz
eyledgin|i| bilp ehl-i hisri tazyk in Binarbasi suyini 60
a
] mevzi-i hara icrya say
ikdm eylediler. Haci Ivaz Pasa maksdlarin haber alup ale`l-gaIle kaladan hurc idp ol
hidmete mesgl olanlari kilicdan gerp yine kalaya dhil oldi. Ve gh bu gne hisrdan
ikup birz muhrebeden sonra bazi ser ile kalaya davet idp esrleri burc-i hisra salb
ile Karamanler`n dernlarin pr-ates iderler idi. Bir gice Karamanler mesaleler yakup
Kapluca yolundan taga ikup hisr zerine havle bir mahalle vardilar. Ve kalada olanlara
nid itdrp didiler ki: 'Ey gIiller! Siz niye tayanup durursunuz. Iste bize bu kadar imdd
geldi. Yarin yrys olacakdur. Hliniz niye varir. dey tahvI itdklerinde Haci Ivaz
Pasa mevlya tevekkl idp muhIazaya mesgl oldi. Ve Karamanler`n hlelerine vkiI
oldugindan istihbr-i ahvl in ordularina dem gnderdikde ordulari hl oldugin ihbr
idicek. Hemn Kapluca kapusun aup gzde yigitler gnderp ordularin yagma itdrdi. Ve
alinan ganyimi ol yigitlere temlk eyledi. Egeri, tl-i mddet muhsara sebebiyle ehl-i
hisra keml-i mzyaka gelp ve Haci Ivaz Pasa dahi bir ka yerinden zahmdr olmus idi.
Lkin yralarin ketm idp ve Sultn Mehmed`n Ms elebi`ye galebesini mutazammin
kgidlar ihtir itmekle mstahIizlari teslye eyler idi. Bu minvl 60
b
] zere otuz bes gn
muhsara ekdikden sonra Ms elebi`nn tbti Kapluca`ya geldgi Karaman-ogli`nun
malmi oldukda derna havI hirs mstevl olup lkin yapma olmak ihtimli vardir dey
bi`z-zt grmek kasdi ile deInine hzir oldi. Ve seh-zdenn yzine bakup mukaddem
grsdginden hakikat-i hle vkiI olmagla durmaga mecli kalmayup etrI-i sehri atese
urup Iirr eyledi. Esn-yi Iirrda Hirman danasi dimekle marI bir mushibne gyet
semenle mevsI idi. Sratden b-tb olup Karaman-ogli`na latIe yznden 'Osman-
ogullari`nun lsnden byle kaduginiz sretde dirisi gelse acba ne yapardiniz? didikde
Karaman-ogli hicbindan ziyde gazaba gelp ol shsi bir agaca berdr eyledgi
meshrdur.
69. Hurc- ferzend-i Seh-zde Emr Sleymn
Seh-zde Emr Sleymnùn bundan akdem Istanbul tekri yaninda olan ogli Ms
elebi muhrebesini vakt-i Iursat bilp azmet-i EIlk niyyeti ile Karin-ovasi`na varup,
anda olan akincilar yanina cem oldukda EIlk azmetinden men idp bbsi mesnedni
istihls arzsiyla Yan-boli taraIina tevecch eyledi. Bu haber mesm-i hmyn oldukda
ol cnibe azmet olunup Yan-boli nevhsne nzl olundukda akinci tìIesi trmr olup
60
seh-zdeyi Derz
21
61
a
] basi Zagnos dimekle marI llasi huzr-i sultnyyeye
gtrdkde islh-i nizm-i mlk in gzlerine ml ekilp Burusa`ya irsl olundi. Ve
kendleri dahi Karaman-ogli te`dbi in Burusa`ya nhzet buyurup vusllarinda seh-
zdenn kulb-i mnkesirini tesliye in env-i ikrm ve inm idp ath-yi py-i behiyye
ihsn eylediler. Ve Geyve kurbunda At-hisr nm bir ky temlk idp hemsresin|i| dahi bir
nmdr sancak bigine tezvc itdiler. Her zamn Burusa`ya geldiklerinde seh-zdeyi
huzrlarina ihzr idp env-i inm ile taltI iderler idi.
70. Sefer-i hmyn be-cnib-i ibn-i Karaman
Karaman-ogli`nun sebkat iden cnhasi mukbelesinde gsml olunmasi murd-i
sehriyr oldukda etrIa evmir tahrr olunup asker cemine mbderet olundi. Ve
Kastamoni hkimi IsIendiyr Big Iermn-i lye imtislen oglini gzde askeri ile irsl
eyleyp Germiyn-ogli Yakb Big zahre ceminde hidemt-i syeste izhr itmekle nezd-i
sultnde rtbesi evvelkiden ziyde oldi.
Badeh 817 senesinde nhzet buyurup Seydi-gzi yolundan Ak-sehrè varildikda
yevm-i nzlda Ieth olundi. Andan Big-sehrì ve Seydi-sehrì ve Okluk-hisri
vilyetlerin|i| ve Sad- 61
b
] ili`nden teshr idp Konya`ya varilmagla muhsaraya sr
olundi. Hengm-i muhsarada azm yagmurlar yagup tavk-i Iethe sebeb oldi. Ve
Karaman-ogli keml-i tazarru u ibtihl ile damen-i aIv-i sultnye tesebbse mbaderet ve
isticl itmekle recsina msade olunup cynn teshrine tevecch olundi.
Bade`l-vusl ol belde Ieth olundugi esnda Karaman-ogli tekrr isyn idp bazi
memlike tecvz eyledgi inh olunmagla yine ol cnibe avdet olunup 818 senesinde
Engri`ye vsil oldilar. Ve ol evnda mizc-i hmynlarinda sr-i tagayyr nmyn
olup ilc-i etibb mstelzim sihhat olmadikda Germiyn-ogli`nun Seyh mahlasi ile meshr
Mevlna Sinn nm bir tabbi ihzr olundi. Ol dahi tab-i hmynlarinda olan rizanin
sebebi ancak muktez-yi gayret ve hamiyyetleri ile Karaman-ogli`nun etvr-i n-hem-
vrindan tekeddr igbirr olmagla ilci hemn bir haber-i sìr istim idgini ihbr
idicek mcib-i inbist-i tab-i hmyn olacak hidmet-i lyika isdr itmegi Anatoli emr`l-
mersi Byezd Pasa uhdesine teIvz idp Karaman-ogli zerine serdr tayn olundi.
Byezd Pasa dahi yola revne olup Karaman-ogli ile mukaddem beynlerinde dostluk
olmagla aralarinda mrselt eksik olmadugindan hle tarkile ele getrmek mlahazasin|i|

21
Metinde 'Derz mkerrerdir.
61
eyledi. 62
a
] Ve bir mektb tahrr idp su vech ile iIde-i hl eyledigi 'Hl pd-shun
istidd-i maraz sebebiyle sihhatinden me`ys olunmusdur. Eger bu taraIa tevecch idp
tahsl-i sulha ragbet ederseniz bu gavìl esnsinda redd ihtimli yokdur. Ve emr-i sulh
tanzm olundukdan sonra eger pd-sha iIkt bulursa m-beynizde sulh mnakid olmus
olur. Ve eger sret-i har-i zuhr iderse Devlet-i Osmnyn kabza-i tasarruIunuza girer.
ve bu mektbi Karaman-ogli`na irsl eyledi. Karaman-ogli dahi mazmn mektba vkiI
oldukda gyet mesrr oldi. Hle olmak vesvesesiyle teIakkud-i ahvl in css yollayup
pd-shun hastaligini ve ilc-i etibbnun adem-i te`srini haber aldikda keml-i sevk srr
ile Engri cnibine sitb eyledi. Byezd Pasa dahi Karaman-ogli`nun gaIletiyle
tevecchnden haberdr olicak, bir gice lgr idp Karamanler`n etrIin|i| kusatdi. Ve
Karaman-ogli Mehmed Bigì ve ogli MustaI Bigì esr idp dest-beste sitne-i
sehriyrye gtrdigi haberi atebe-i sultnye ilm olundukda tabat-i hmynlarindan
riza-i s`-i mizc bi`l-klliyye zìl olup tabb-i hzikun sadik kuli asikr ve tedbr-i dil-
pezri mukbelesinde sez-vr cevìz-i b-add smr oldi. nki, Byezd Pasa`dan
byle bir hidmet-i celle sadr oldi. Hakkinda 62
b
] mezd-i inyet-i shneleri zuhr idp
Rm-ili emr`l-merligina rtbe-i vizret zamm olunmagla kadri terIi olundi. Ve
Karaman-ogli`na bir adir tayn olunup vech-i lyik zere riyetde kusr olunmadi. Ve
bir gn huzr-i hmynlarina ihzr buyurup bu mertebe ahd-sikenliklerini zikr ile itb ve
bade`l-yevm: 'Sizn ahd peymniniza nice itimd idelim dey hitb buyurduklarinda
Karaman-ogli bir zamn galebe-i hasiyyet ile dem-beste olup badeh dehn-i duyi bz
ve bu gne arz-i niyz itdigi: 'Devletl pd-sh-i kerem-kr hazretleri bir deIa dahi crm
ve gnhimi dmn-i aIvlari ile mestr buyursunlarda eger bade`l-yevm bir dahi byle
hareketim zhir olursa ol vakte ne gne cezlari var ise hakkimda icr olunsun dey
simden sonra hilI-i riz hareket itmeyecegini ilm ve makle-i uhd mevski mn-i
maglata ile te`kd ve ihkm eyledkde sultn-i bende-nuvz merhamet buyurup Karaman-
ogli`ni memleketine takrr ile ser-Iirz ve mazhar-i sunI-i izz eylediler. Lkin ol sak
mder-zd teden ber mutd oldugi peymn-sikenlik meslegine slkda p-ber-c-yi
isrr ind olup vilyetine rci esnsinda ergh-i sultnden bir ka at gazab eyledi.
Ve 'Bizim Osmn-ogullari ile advetimiz mine`l-mehd il`llhdur. diyp izhr-i m-I`z-
zmr eyledginden pd-sh-i cihn habr olicak. Ol bed-peymnun vahmet-i hins-yemn
ile kibet Itde-i 63
a
] dm-bel olacagin|i| ilm buyurup bade`z-zamn sidk-i kelmlari
meshr vre-i enm oldi.
62
Badeh Burusa`ya tevecch buyurilup, bir nie eyym anda rm eylediler.
71. Sefer-i hmyn be-cnib-i Eflk ve Ungurus
Beher sl it-yi cizye iden EIlk hkimi sret-i taannt izhr eyledgi marz der-
gh-i sh-i km-kr oldukda ol taraIa azmetleri mukarrer olup cem-i lesker in etrIa
evmir-i serIe irsl olundi. Yine seIer-i sbik gibi IsIendiyr-ogli Ksim Big askeri ile
vsil olup sìr askir-i zaIer-i meàsir dahi cem olmagla 819 senesinde Rm-ili`ye ubr
olunup sehr-i Edrene kudm-i behcet-i rsm-i sehriyr ile dr`s-srr oldi. Andan Tuna
kenrina varilup nehr-i Tuna`dan EIlk taraIina gzr ve nehr-i mezbr kenrinda Yeni-
sala nm bir kalalar tamr olundi. Ve EIlk iine akincilar irsl olunup bild-i kIIri
gret ve env-i ganyimle maasker-i hmyna ricat eylediler. Hkim-i EIlk
mukvemetden ciz oldugini gricek yaninda Ms elebi havssindan Izzet Big var idi.
Engele yillik harc irsl idp her sene teslm-i cizye itmegi iltizm ile ceryim-i
sbikasindan istiI itmekle mesùl-i karn-i kabl oldi. Ungurus dahi iktidr-i mdIaadan
me`ys 63
b
] olmagla rec-yi sulh ile c kIir big-zdeleri irsl idp nice hedy ile vsil
olduklarinda reclarina msaade olundi. Ve andan Edrene`ye avdet buyurilup ol senede
pd-sh-i lem atdan dsmekle bir ka zamn mtèllim olup badeh iIkat buldilar.
IsIendiyr-ogli Ksim Big, sitne-i sehriyrde ikmet taleb itmekle mezd-i iltiIt-i pd-
shye mazhar olup mahsldar tmrlar inyet olundi. Ve bbsina nme tahrr olunup
zamme-i tmr olmak in Tosya ve Kankiri ve Kalecik ve Kastamoni ve Bakir-kre`si
taleb olundi. IsIendiyr Big, vezrin ve Viz Mehmed nm azz ile irsl idp Kastamoni ve
Bakir-kre`si medr-i maseti olmagla kendde ibk olunup bkleri havss-i sultn olan
memlike zamm olunsun. Ve Ksim Bigè renc htiri olmagla ana it olunmasun dey
niyz eyledkde Tosya ve Kankiri ve Kalecik ile iktiI olunup Kankiri, Ksim Big`|e|
zamme-i tmr kilindi. Ve Ksim Big, hir-i mrine dek Devlet-i Osmniyye
mahabbetinde sbit ve stvr ve makm-i itat ve inkiydda p-ber-c-yi ber-karr oldi.
72. Sefer-i hmyn be-cnib-i Anatol
Bundan ikdam seh-zde-i cvn-i baht Sultn Murd hazretleri llalari Hamza Big ile
Amsiyye sancagina irsl olunup ol nevh sye-i adletlerinde sde-hl iken 821
senesinde bazi gavìl peyd olup ez-cmle 64
a
] hkim-i zerbaycn ve Irk
Karakoyunlu Kara YsuI ki, sebeb-i Iitne Timur oldugi mukaddem tahrr olunmus idi.
Anun taraIindan Pr mer, Kara-hisrì muhsara eyledgini muhIiz-i kala Melik
63
Ahmed-ogli Hasan Big, seh-zde taraIina ihbr idp istimdd eyledi. Ve Alparslan-ogli
Hasan Big, Cneyd Bigì katl idp Canik vilyetini zabt eyledi. IsIendiyr dahi Samsunì
vre ile alup ogli Hizir Bigè it eyledi. Bu ihbr vsil-i sem-i hmyn oldukda cem-i
asker olunup Anatoli cnibine gzr buyurdilar, I 822 sene.
Erbb-i Iitne v Iesd tevecch-i hmyndan haberdr olduklarindan her biri semt-i
Iirra isticl idp memlik-i mahrsadan shletle sr-i Iitne ber-taraI oldi. Ve Amsiyye
tarIi mazrib-i alm-i zaIer-i encm oldukda kIir Samsuni muhIizlari kalayi birakup
Kara-hisr gemileri ile Iirr eyledkleri marz-i atebe-i pd-sh oldukda zabt in Lla
Hamza Big irsl olundi. Ol dahi varup me`mr oldugi hidmeti eddan sonra mslimn
Samsuni-kalasi`ni dahi muhsara idp IsIendiyrlerì ziyde tazyk eyledi. Canib-i
hmyna irsl-i peym itmekle ol cnibine nhzet buyurilup vilyet-i MerziIonà
varildikda zbit-i kala IsIendiyr-ogli Hizir Big, heybet-i kurb-i kudm-i sehriyrden
hirsn 64
b
] olup erkn-i devlete tlib-i aIv oldugin|i| inh eyledi. Ve Samsun etrIi
mahatt-i rihl-i asker-i hmyn oldukda teslm-i hisr ile nìl-i eltI-i sh-i km-kr oldi.
Ve birderi gibi mlzemet-i rikb-i hmyna ragbet iderse hakkinda tekml-i mersim
inyet-i icr ve riyet olunacagi iIde ve iln olundukda birderi ile olan tehsd-i mni
ictim oldugin|i| beyn itmekle ruhsat-yb-i zehb oldi. Ve bu esnda Canik vilyeti dahi
mazbt-i huddm-i l-makam olmagla tayn-i muhIizn olunup mhimmt hiIz hirset
itmm olundi.
Badeh Burusa cnibine avdet buyurup Iskilip sahrsina mrr olundukda anda
skin bir ka big hne-i Ttr tìIesini re`sleri olan Minnet Big ile Rm-ili cnibinde
Filibe etrIinda nakl ve iskn Iermn olundi. Andan Burusa`ya vusl bulup 822 senesinde
Burusa ire cmi ve imret ve medrese binsina sr olundi. Ve cmin cnib-i
kiblsinde bir trbe bin buyurilup bade`l-veIt anda deIn olundilar. Hoca Sadeddn EIendi
pederi Hasan Can ol trbe psghinda medIndur. Zikr olunan ebniye-i hayra tayn-i vakI
hussunda msvere olunup Istanbul nevhsinde bazi kur ki, Orhn Gzi Ieth itmis iken
Timur vakasi zuhrunda Istanbul tekri kabz-i tasarruIuna girmis 65
a
] idi. Ol kur
bade`t-teshr vakI olunmak tedbri netce-i r-yi sìbeleri olicak. Timurtas Pasa-zde
Umr Big serdr tayn olunup azm-i seIer eyledi. Ve Hereke-kalasi`na varup kIIri Iirr
itmis bulunmagla zabt olundi. Andan eski Gegbuze`ye varilup izn-i yagma ile Ieth olundi.
Ve Tarakci-kalasi`nda olan kIIr itat idp Kartal ve Pendik karyeleri dahi zabt
olundukdan sonra alinan ganyim ile avdet eylediler.
64
73. Vak'a-i Seyh Bedreddn
Simavna kdsi-ogli Seyh Bedreddn Iuzal-i mteverriinden bir seyh-i makbl olup
Ms elebi`ye Kd-asker olmus idi. Badeh ayda bin osmn tayn ile Iznik-kalasi`nda
ikmete me`mr oldi. Seyh-i mezbrun nm sni lem-gr olmagla her mahallde
mrdleri kesret buldugindan Brklce MustaI nm bir sak seyhn halIesi olmagi vesle
idp Aydin-ili`nde bir nice eskiyyi basina cem itdgi seyhin mesmi olicak. Ms
elebi takrbi ile EIlk hkiminn sinsi oldugindan IsIendiyr vilyetinden bir gemiye
binp EIlk diyrina vardi. Hkim-i EIlk dahi seyhe ikrm idp b-hisb levzim it
eyledi. Bu evnda pd-sh-i cihn Rm-ili taraIina ubr idp Selsil-kalasi Iethine azmet
itmisler idi. Brklce 65
b
] MustaI hdisesi mesmilari oldukda Seh-zde Sultn Murd
hazretleri deIine me`mr kilindi. Seh-zde dahi ed-yi hidmete isticl idp Karaburun
nm mahallde Brklce MustaI`nun on bine karb askeri ile harb u kitle istigl olundi.
Inyet-i mevl-yi mtel ile seh-zde hazretleri muzaIIer u mansr ve re`s-i eskiy
nimet-i haytdan dr ve mehcr olup ve Magnis cnibinde zuhr iden Keml-ogli Torlak
Hd zerine Byezd Pasa tayn olunmagla vardikda Torlak Hdì berdr ve ensrini
tume-i simsr-i hn-hr eyledi. Bu eyymda Seyh Bedreddn dahi Rm-ili`de asker cem
idp Silistre`ye geldi. Ve Delorman nm mahallde temekkn eyledgi haberi malm-i
sehriyr oldukda zerine asker irsl olunmagla bade`l-muhrebe seyh Iirr idp
Delorman`da mtevr oldi. Ve bu esnda Brklce ile Torlagùn katlleri haberi syi
olmagla seyhn tevbiinn ekser persn oldukda bakiyyesi vesle-i aIv olmak mdiyle
seyhi kayd bend idp huzr-i pd-shye gtrdiler. Ol zamnda Siroz`da olmalari ile
sehr-i mezbr bzrinda salb olundi.
74. Cls- Sultn Murd- sn
Pd-sh-i cihn Sultn Mehmed Han mahmiye 66
a
] Edrene
22
`de 824 senesi
Cemziye`l-hir evìlinde civr-i rahmet-i Rahmnà irtihl buyurdular. Istidd-i
marazlari esnsinda havss-i erkni cem idp Seh-zde Sultn Murdì vel-ahd itdklerini
iln tebligini Iermn buyurduklari vesyyi bu vech zere iIde beyn eylediler ki:
'Ciger-gsem Murd benden iblg-i selm idin. Emnetu`llh olan reyanun rhat ve
syisine say-i tmm ve ihy-yi mersim adl dda dìm gsis ihtimm idp vesle-i
ihrz-i Ievz idi. Olan inkiyd-i ser-i Muhammed ile tahsl-i riz-yi Rabb`l-ibd ve rz-i

22
Metinde 'Edrene mkerrerdir.
65
mada idd-i levzim zd eylesn. diyp zuhr-i Iitne havIindan haber-i veItlarini ihI
ile Iermn buyurdilar.
Badeh emrleri zere intikl-i dr-i bek itdklerinde veItlari setr olunup det zere
dvnlar olundi. Lkin ihtiml-i sy havIiyla askeri teIrk-i re`y olunup grh-i asker bir
mahalle cem olundi. Ve vkel sret-i istiznda taht-i pd-sh olan kasra duhl
hurcdan sonra mecma-i askere gelp Izmir-ogli seIerine azm itmislerdr. 'Askern
gzdesi mukaddem Biga`da Anatoli biglerbigisine mlhk olmak Iermn buyurdilar.
dey iln isat idp ale`t-tacl ulIeleri virilmekle yenieri ve bazi askir ol taraIa irsl
66
b
] olundi. Ve Anatoli biglerbigisine dahi emr gnderilp Biga`da vrd-i Iermna
muntazir olmak tenbh olundi. Pd-shun uyn-i nsdan giybeti mmtedd olicak. Asker
grmege tlib olup zmre-i silahdran dvnda ilhh itmeleri ile n-r bu kr-i mskil
tedrikinde msvere olunup netce-i eIkrlari zere pd-sh oldugi kasri hev duhlini
men bahnesiyle muzlim trk idp ve pd-sh-i merhm-i elibb-i Ihire ile ilbs
eylediler. Ve askere 'Etibb hric kasra ikmalarina izn virmediler. diyp zbitlerinden ve
blkbasilarindan bir kac dem ayirup sìrlerin|i| tasrada tevkI eylediler. Ol kimseler
dern-i kasra duhl itdklerinde bir gne sanatla pd-shun ellerin|i| ve cesedin|i| tahrk
idp ol demler henz bir mikdr tevakkuI itmeden Krd Ozan nm bir tabb Ieryd iderek
ier girp erkn-i devlete hitben 'Bu sizin itdginiz is ne sekl isdr? Biz devletl pd-
shimiza tedbre mesgl iken byle bis-i taab-i kra ikdm itmek vel-nimetine sadkat
midr? dey yaygarayi basdikda ol demler du iderek selmlayup cmlesi tasra ikdilar.
Ol mikdr zamnda zulmet-i mekn ve heybet-i meclis-i sultn sebebiyle geregi gibi teshs
idemeyp pd-shun haytina itimd eylediler. Ve hric-i kasrda olanlarun dahi sbhesi
bi`l-klliye zìl olup du sen ile cemiyyet dagildi. 67
a
] sn-grbsi
23
Alvn Big,
seh-zde davetine veItlarindan mukaddem irsl olunmus idi. Bu esnda Burusa`ya vsil
olup taht-i hmyn-i Osmnye cls buyurdilar, I sene 824.
Sultn Murdùn Burusa`ya vusli mesm olmagla cesed-i tesrIlerin|i| taht-i revn
iine koyup Burusa`ya azmet eylediler. Ve Burusa`ya vusl bulunca bu sirri ketm idp
reyyi gret-i askirden savn eylediler.
Badeh Burusa`ya varildikda sultn-i cihn pederleri nasini istikbl idp
veItlarindan kirk iki gn mrrunda deIn olundilar. Mddet-i saltnatlari sekiz yildan on
gn naksdur.

23
Metinde 'sn-gr mkerrerdir.
66
75. Hurc- Dzme Mustaf
Pd-sh Anatoli`da iken Selnik`den MustaI nm bir sahs Yildirim Han-ogli
MustaI elebi olmak zere hurc idp Vardar-Yenicesi`nde Evrenos-zdeler mtbaat
itdgi ve Siroz halkinin teslm-i hisr ile itat-i izhr itmeleri marz-i atebe-i sehriyr
oldukda bu huss in msvere olunup Ibrhm Pasa ile Haci Ivaz Pasa iktiz-yi hased
sebebiyle Byezd Pasa`yi dsmen agzina atmak arzsiyla anun serdr olup Rm-ili askeri
ile gitmesini tedbr itdklerinde, Timurtas Pasa-ogullari Umr Big ve Oruc Big ve Al Big
bu tedbri 67
b
] istihsn itmeyp deIe alisdilar. Lkin mId olmayup Byezd Pasa serdr
tayn olundi. Byezd Pasa dahi gitmesi mtehakkik oldukda huzr-i sehriyrde bu vech
ile iIde-i hl eyledigi: 'Hl Rm-ili askerinn ekser-i sde-dilleri ol sahsun sihhat
davsini itikd idp anun cnibine meyilleri vardur. Bizim maiyyetimizde olanlardan
dahi yle bir sey` hiss idp almet-i inhizm-i r-nm oldugi sretde ol cnibe ihzr-i
inkiyd idersem hiynetime haml olunmasin. Eger ol tarkile katlden hals olursam mersi
beynine teIrika ilksina say idp asker-i hmyn ile mukbele oldugi vaktde inhizmina
bais olmak me`mldur. didi. Pd-sh hazretleri dahi Byezd Pasa`ya keml-i itimdlari
olmagla her re`yinde tahyr eylediler.
Badeh Rm-ili`ye ubr idp asker cem eyledi. Ve Dzme ahvlinden istilm
itdkde askerinn keml-i kesretn ve cmlesi hzir u mde oldugin|i| bilp ve kend
askerinden ihtiml-i mezkri ihsn itmekle bi`z-zarre tedbr-i sbik zere askerinden Iirr
idp Dzme yanina vardi. Ol dahi evvel emrden ziyde ikrm idp vizert mansibina nasb
itmis iken bazi seytn-i ins ilksiyla hle olmak Iikrine dsicek, Sazlu-dere`ye gekdikde
Byezd Pasa`yi 68
a
] sehd eyledi. Ve asker-i b-hisb ile Geliboli`dan Mihlic sahrsina
nzl itdiler. Pd-sh hazretleri Dzme`nn kesret-i askerinden haberdr oldukda zhiren
mukvemet adm`l-imkn olmagla sulehdan istimdd idp hussen hazret-i emrn
dusini niyz itmeleri ile anlar dahi dergh-i Hakk`dan taleb-i nusret ve zaIer ve icbet-i
dularin|i| ihbr ile tebsr-i sehriyr-i dd-ger eylediler.
Badeh pd-sh hazretleri azmet-i seIer buyurup Ulubat vilyetine vardilar. Ve anda
olan kpriyi kesp kenr-i nehrde karr buyurdilar. Ve Timurtas Pasa ogullarina ki, Umr
Big, Oruc Big, Al Big`dr, ol eyymda vizret ihsn eylediler. Ve Tokat`da Bedev-ardak
nm kalada mahbs olan Ms elebi tevbiinden Mihl-ogli Mehmed Big itlk
olunmasini Timurtas-zdeler hayr-hhne sevk itmeleri ile tevkr-i tmm ile getrmege
vuslar tayn olundi. Ve bu evnda Dzme MustaI bir ka gn ruI illetine mbtel
67
olmagla olduklari mahallde tevakkuI lzim gelp bakiyye-i siph-i nusret-penh lesker-
gha lhik oldilar. Ve Mihl-ogli Mehmed Big dahi gelp mazhar-i env-i ihsn oldi. Ve
ol pr-i shib-i tedbr nehr kenrina varup Rm-ili mersini isimleri ile agirup 68
b
] 'Bire
Trk Turhan! Bire Gml-oglu! Bire Evrenos ogullari! didikde cmlesi nehr kenrina
geldiler.
Badeh anlara hitb idp: 'Size lyik midur ki? Byle bir sahs-i mechle mtbaat
idp Sultn Murd gibi lyik-i tc taht bir nev-cvn seh-zdeye isyn ile ecdd-i
izminun her biri vel-nimetiniz iken hukk-i sbikayi Ierms idesiz. dey nice nasyih
itmekle cmlesini pd-sh taraIina meyl itdrdi. Dzme MustaI bes bin mikdri asker
intihb idp kprnn yukarusindan gep seb-hn itmege me`mr itmis idi. Ol azmet
itdkleri mahalli bes yz yenieri muhIaza idp gemelerine mni olurlar idi. Bu haber
huzr-i hmyna arz olundukda iki bin atlu ile Umr Big ol taraIa tayn olundi. Umr
Big dahi askeri ile bir pusuda durup lesker-i ad mrr itmek in gice oldukda ol mahalli
hl komalari ile anlar dahi beri cnibe gzr eylediler. Umr Big hemn pusudan ikup
siph-i dsmene hcm itdkde hasma gz adirmayup nicesini katl ve ekserni esr itdiler.
Badeh Haci Ivaz Pasa, Dzme MustaI`ya bir mektb-i hle-i slb tertb idp
dern-i mektbda syle tahrr eyledi ki: 'Cenbiniz batin-i evvelde olmagla bi-hasebi`l-irs-
i saltanat kend hakkiniz oldugindan bu muhlisiniz taraIiniza sadkat 69
a
] zereyim
malmunuz olsun ki, cmle merniz sizin hilIiniza ittiIk itmislerdr. Ve Iiln gice
Sultn Murd askeri seb-hn eyledkde merniz sizi kayd bend ile dsmene teslm
itseler gerekdr. dey hatm-i kelm idp nmeyi irsl eyledi. Ve Timurtas ogullari dahi
Dzme`ye vezr olan Izmir-ogli`na nme yazup didiler ki: 'Siz bu vakte dek mlkdan
madd iken byle bir mechl`n-neseb sahsun hizmetine kabl eylemek size dser mi? Ve
mersi cmle kizb mddesini beklemekle min bad ana mtbaat itmemek zere ittiIk
itmislerdr. Ve Iiln gice seb-hn olundukda ani pd-sha teslm idiceklerdr. Ol vakte siz
ne gne md-i hals idersiz. Hemn tavr-i kilne budur ki, ol giceden mukaddem atebe-i
pd-shye arz-i istiI idesiz, ve`s-selm. Bunlar dahi mektblarin|i| irsl eylediler.
Mektblar ol taraIa vsil oldukda meIhmlari mutbik olmagla ikisinn dahi dernuna havI
dsp esbb-i Iirr tedrikine basladilar.
Badeh mektblarda tahrr olunan gice hull itdkde pd-sh-i cihn asker-i zaIer-
nisn ile nehrden ubr idp bir ugurdan sad-yi ks neIr ve gulgule-i tehll tekbr ile
lesker-i ad zere hucm olundukda mektblar-i mazmni muhakkak oldugi malm
68
olicak. Dzme MustaI tevbiiyle Iirr idp Biga 69
b
] suyinun maberini dellet in
kdsine vIir meblag virp Geliboli`ya ubr eyledi. Izmir-ogli Cneyd big dahi ol gice
Aydin vilyetine Iirr eyleyp sìr mer Ivaz Pasa seIatiyle yerl yerinde karr
eylediler. Ibrhm Pasa siysetleri in ok ibrm eyledi. Lkin Pd-sh hazretleri 'IstiI
istigIrlari makbldur. dey Ibrhm Pasa szine isg buyurmadilar. Anda Iirrler takbi
in Biga`ya varilup kdnn tamai mesm oldukda salb olundi. Andan Lapseki`ye
gelindikde anda olan gemileri Dzme MustaI, Geliboli kend zabtinda olmagla ol yakaya
alup karaya ikmis idi. Ol sebeble bis-i iztirb olup hir Geliboli mili Taharetsiz Hatb
dimekle meshr bir kil dem idi. Ve Ibrhm Pasa mtealliktindan idi. Ana bir
mèkked-nme yazup bir sen-ver yigitiyle irsl eylediler. Ol dahi Ceneviz`den yeni
gelmis bir Frenk gemisi bulup bes bin Iiloriye gizli bzr idp ol gice sultn-i lem
cnibine irsl eyledi. Hemn ol gemiye binp karsu varildikda kenr muhIazasina me`mr
olanlar ile birz muhrebeden sonra bir ka gemi alup ricat eylediler.
Badeh ol gemilere svr olup karsu ubr olunmagla Ece-ovasi`na nzl buyurdilar.
Dzme haberdr oldukda Bolayir yolundan Iirr itdi. Pd-sh dahi ardinca lgr itdkde
Edrene`ye varup anda dahi 70
a
] Iirr eyledi. Ve Kizil Agac-Yenicesi`ne vardikda yaninda
olan siph vehmet-i kibetden havI idp Dzme`yi akab-grler yerine teslm eylediler.
nki Dzme MustaI, Edrene`de sitne-i sehriyrye sl olundi. Hemn burc-i hisra
salb olunmak Iermn olunup lem Iitne v Iesdindan emn kilindi, I sene 825.
76. Hurc- Seh-zde Mustaf elebi
Pd-sh-i cihn, Dzme MustaI takbi in Rm-ili`ne gzr itdkleri evnda
Hamd sancaginda olan kk birderleri MustaI elebi`ye Germiyn-ogli ve Turgudli
askeri ile Karaman-ogli imdd itmekle Sarbdr Ilys nm kimesneyi umdet`l-melik idp
Burusa teshrine azmet eyledi. Ve Fidye-kizagi nm karyeye nzl itdklerinde ehl-i hisr
levzim-i muhIazayi itmm ve ihzr idp, badeh hedy-yi lyika ile Ah Yakb ve
Ah Kadem nm iki muteber kimseyi irsl eylediler. Ve syle iIde-i hl eylediler ki:
'Geri kendleri her vechile lyik-i saltanatdurlar. Lkin bundan akdem byk
birderlerine beyat olunmusken Ieshn imkni yokdur. Ve bu hisri muhsara ile zabt-i
gyet dsvr olmagla teshri sn bir kala Iethine azmet buyuralar. Zr buna say
itdkleri sretde imtidd-i muhsara sebebiyle pd-sh-i lem cem-i asker idp irismek
mukarrerdr. dey subet-i Iethi ilm itmeleri 70
b
] ile Iznik cnibine tevecch
eylediler. Iznik muhIizi Frz-ogli Al Big dahi teslmden ib idp mhimmt-i
69
muhIazayi idd itmekle muhsarasina sr eylediler. Bu esnda pd-sh-i cihn, Dzme
MustaI ile Istanbul tekrinn ittiIki olmagla Istanbul-kalasi`ni muhsara itmisler idi. Bu
haber vrid olicak, evvel Al Bigè bir mektb tahrr idp kalayi sulh ile teslm itmegi
emr eylediler ki, anlar kalada iken askir-i mansre irismekle hasmi kairmayup ele
getrmek sn ola ve Sarbdr Ilyas dahi vad vadi mutazammin bir nme irsl
eylediler. Nmeler vsil oldukda Al Big kalayi teslm idp Sarbdr dahi taraI-i
hmyndan havI hasiyyet zere olmagla mazmn nme-i hmyniyla amel-i vesle-i
nect-i add idp seh-zdeyi ol mahallde tavk eyledi. Bu cnibde pd-sh-i lem, Rm-ili
vilyeti umrini tanzm idp Evrenos-ogli`ni muhIiz-i ser-haddt ve Frz Bigì EIlk ser-
hddi muhIizi eyledi.
Badeh siph-i zaIer-siar ile lgr idp tokuzinci gn tala-i asker Iznik sahrsina
vsil oldu. Seh-zde tevbinden Tceddn-ogli Mihl-zde Big ile muhrebe idp Mihl-
ogli sehd oldi. Andan sultn-i cihn, askir-i zaIer-nisn ile ol mahalle vrd idicek
mctemi olan ehl-i Iesd havI hirs ile tr mr olup ekser hisra 71
a
] kadilar. Vusl-
i hmyn vaktinde hisr zbitlari kapulari amak ile b-mesakkat matlb hsil olup
Sarbdr dahi seh-zde-i masmi huzr-i sehriyrye sl eyledi. ItI-yi nìre-i Iitne in
Iznik hricinde bir incir agaci dibinde sehd eylediler, I sene 826.
Ve Mihl-ogli`ni sehd iden Tceddn-ogli bade`l-ihtiI bulunup katl olundi.
77. Sefer-i hmyn be-cnib-i sfendiyr
Sultn-i cihn, deI-i mnzi buyurdukdan sonra rikb-i hmynlarinda bir ka
vezr cem olmagla Umr Pasa`yi Germiyn-ogli`na seIretle irsl idp Oruc Pasa`ya
Anatoli biglerbigilik ve Al Pasa`ya Saruhn sancagin|i| tevch idp yanlarinda Ibrhm
Pasa, Haci Ivaz Pasa kaldi. Ve llalarina dahi Amsiyye sancagini virdikden sonra
Burusa`ya sye-endz-i icll oldilar. Anda ikmetleri eyyminda IsIendiyrùn Tarakli
Borli`yi muhsara itdgi serr-i madelet-i masrlerine marz olicak. Cem-i lesker olunup
ol cnibe azmet olundi. Yeni-sehrè ve andan Boli etrIina varildikda IsIendiyr-ogli
Ksim Big maiyyet-i hmynlarinda olmagla IsIendiyrùn askerinden ok kimesneler
maasker-i hmyna lhik oldilar. Borli zerine vsil olundukda tekbl-i saIIeyn vki
71
b
] olup IsIendiyrler mnhezim oldilar. Ve IsIendiyr Kapicubasi Yahsi Big elinde|n|
zahmdr olup Sinop-kalasi`na tahassun eylediler. Ve ol zahm sebebiyle gsine samem riz
oldi. Kastamoni ve Bakir-kre`si vilyetleri zamme-i memlik-i Osmniyye kilindi.
IsIendiyr eyledgi ise ndim olup, ogli Murd Bigì itizr-nme ile gnderdi. Ve esIr-i
70
hmynda elinden gelen kadar hidmet itmegi taahhd idp kermesini dahi tezvc
buyurmalarini niyz itmekle mesùl-i karn-i kabl oldi.Ve andan Burusa`ya avdet buyurup
ol eyymda Haci Ivaz Pasa hakkinda thmet-i hiynetle iItir olunmagla dvnda stne
bakildikda silhli olmak sebebiyle gzine ml ekilmek Iermn olundi.
78. syn- Eflk
IsIendiyr seIeri esnsinda EIlk hkimi Drakula`nun Silistre`den gep memlik-i
mahrsaya teaddsi inh olunmagla Frz Big, Rm-ili mersi ile mukaddem irsl olundi.
Ol dahi EIlk diyrina akin idp kIIrun basina arsa-i lemi teng itdkde pd-sh-i lem
dahi Edrene cnibine tevecch itmeleriyle Drakula`nun cn basina sicrayup l ps-kesler
tedrik idp iki ogullari ile ryml-i dergh-i sehriyrye sitb iderek Edrene`de sereI-i
pbs ile mserreI oldi. Iki yillik 72
a
] hracini teslm idp seIat-i erkn ile crmi aIv
olundukda iki oglini resm hidmet ile sitne-i shde birakup vilyetine ricat eyledi, I sene
827.
Ve sene-i mezbrede Arnavud tugyn itmekle Evrenos-ogli s Big lesker-i b-pyn
ile irsl olundi.
828 senesinde Burusa`da dgn tertb olunup pd-sh-i cihn, IsIendiyr kermesini
tezvc buyurdilar. Ve hemsreleri, sultnlari, IsIendiyr-ogli Ksim Bigè ve Karaca
Pasa`ya ve Ibrhm Pasa-ogli Mahmd elebi`ye tezvc buyurdilar.
79. Teshr-i diyr- Menteye
Bundan akdem Mentese-ogli Yakb Big veIt idp Ilyas Big nm-ogli makmina
gemis idi. Ve intisb-i dergh-i hmyn arzsiyla veys ve Ahmed nm iki oglini
sitne-i aliyyelerine irsl idp badeh Ilyas Big dahi veIt itdkde ogullari atebe-i
shden Iirr idp bblari diyrini zabt itmek mdine dsdkleri malm olicak. Birer
tarkile ele getrilp Tokat`da Bedev-ardak`da mahbs kilindilar. Ve vilyet-i Mentese
b-ceng cidl mazbt-i huddm-i sh-i dery-nevl oldi, I sene 829.
Ve bade`z-zamn veys Big ile Ahmed Big mahbesden Iirr idp Ahmed Big,
sultn-i Misir yanina vardi. veys Big giriItr olup 72
b
] habs-hne dizdri ile maktl oldi.
80. Teshr-i zmir
Izmir-ogli Cneyd Big dìm Devlet-i aliyye hilIinda olup hussen Dzme
MustaI`ya vezr olmagla te`dbi lzim gelmis idi. Aydin-ogli s Big-zde tesvki ile 829
senesi mukbele-i iddin vakt-i Ierg olmagla Anatoli biglerbigisi Timurtas Pasa-zde
71
Oruc Big, Izmir-ogli zerine me`mr olup Aydin vlsi Bahsi Big ki, Izmir-ogli ile gh
muhrebe idp ve ol esnda bir karindsini Izmir-ogli sehd itmis idi. Ol dahi Oruc Big
maiyyetine tayn olundi. Ve andan Izmir taraIina varildikda Izmir-ogli mukvemete kdir
olamayacagini bilp Ipsili-kalasi`na tahassun eyledi. Oruc Big dahi ol memliki mazl
mlzimlara tmr tarkile tevz idp ricat eyledkde Izmir-ogli meydni hl bulup yine
zuhr itmekle memlik-i mahrsaya ok hasret idp, Bahsi Big birderi Sinn Bigì dahi
sehd eyledi. Bu ihbr mesm-i hmyn oldukda vizerya azm itb eylediler. Ve ol
esnda Oruc Big veIt itmekle Anatoli biglerbigiligi Hamza Bigè tevch olunup bir merd-i
sec olmagla Izmir-ogli zerine tayn olundi. Ve maiyyetine Bahsi Big ve Burusa sancagi
bigi zamm olunup Izmirè tevecch eylediler. Nevh-i Saruhn`dan 73
a
] Ak-hisr`da
Izmir-ogli Cneyd Big`n Ierzend-i sekvetmendi Kurd Hasan ile muhrabe olunup asker-i
nusret-eser glib olmagla Kurd Hasan bbsi yanina Iirr idp badeh ahz-i intikm kasdi
ile bbsi maiyyetinde tekrr askir-i mensrenn mahall-i muhrebesi olacak mekna
hzir oldi. Ve cenge sr olundukda Kurd Hasan mukbelesinde olan askere ikdm ile
hucm idp galebe itmekle karsusinda olanlar Iirr idicek. Anlar takb in Izmir-ogli
askerinn bir mikdri Kurd Hasan ile gitdkde siph-i zaIer-penh dsmen askerinn
bulunmasini Iursat bilp hemn ol anda zerlerine seyl gibi akmalari ile Izmir-ogli`nun
karra mecli kalmayup kalaya kadi. Kurd Hasan takbden avdet idp bakiyye-i asker-i
nusret-eseri gricek zerlerine hucm eyledi. Lkin Izmir-ogli askerinn inhizmindan
haberdr olmagla eli ayagi dutmaz olup kibet askeri mnhezim ve kendi esr oldi.
Badeh kala muhsarasina mbderet olunup bir mddet muhsaradan sonra Izmir-
ogli bir gn kirk svr ile Karaman-ogli taraIina istimdd in sitb idp vardikda
Karaman-ogli imdda cesret idemedgi cihetden yine ol minvl zere kalaya dhil oldi.
Imtidd-i muhsara sebebiyle 73
b
] Izmir-ogli, muztarr olup ceryiminden istiI ile n-r
arz-i niyza basladi. Ve amn ile kaladan ikdikda Bahsi Big ve Balta-ogli ve Hall Big
ittiIk idp Izmir-ogli`ndan bir ka kere nakz-i ahd-i sdir olmagla 'AIv olundigi sretde
yine hiynet idecegi malmdur. dey serdrlari Hamza Big`n haberi yok iken Izmir-ogli
Cneyd Bigì ve ogli Kurd Hasan`|i| katl eylediler. Hl bu minvl zere olicak, o iki
kelleyi hisra karsu dikdiklerinde ehl-i hisr kapulari aup teslm-i kala itmeleri ile bild-i
Izmir bi`t-tamm zamyim-i memlik-i Osmniyye`den oldi.

72
81. syn- Vlk-ogl
Burusa`da dgn olundigi esnda Vilik-ogli nakz-i ahd idp ser-hd mersindan

Ishk Big`n ogli Pasa Bigì ki, Deli Pasa dimekle meshrdur. Tutup habs eyledgi inh
olunmagla 830 senesi evìlinde Edrene cnibine nhzet-i hmyn buyuruldi. Filibe`ye
varildikda Karaman ve Teke-ogullari`nun Antliyye`yi muhsara itdkleri haberi vrid
olicak. Ol mahallde tevakkuI buyurilup Rm-ili biglerbigisi Sinn Pasa`yi Ls vilyetine
irsl eylediler. Ol dahi me`mr oldugi cnibe tevecch idp evvel vilyet-i mezbrenn
dr`l-mlki olan Karaca-hisrì zabt teshr eyledkden sonra ekser-i vilyetlerin dahi
dr`l-Islm kilinmagla Mezd 74
a
] Big ol kisver-i cedd eyletine tayn olundi. Ve
gnden gne Ithat-i celle`ye muvaIIak olup ol kisveri tevside say-i belgi zhir oldi.
82. Maktl- Teke-ogl
Teke-ogli Osmn elebi, Karaman-ogli`na iltic itdkde mlk-i mevrsuni istihls
taahhd idp Teke Etrkìni tahrk ile Osmn elebi`nn yanina cem eyledi. Ve
Antliyye muhsarasina tevecch itdklerinde muhIizi olan Frz Big veIt itmekle Kara-
hisr muhIizi olan Hamza Big ki, Frz Big-oglidur. Bbsi mahalline sitb idp kend
yerine mutemed demini kodi. Ve Antliyye`ye vsil olup kalanun medhil mahricini
sedd itmekle cenge hzir mde oldi. Ve ol esnda haber geldi ki, Teke-ogli, Istanoz nm
yaylaka cem-i kesr ile nzl idp Karaman-ogli vrdina muntazirdur. Hamza Big dahi
kalada olan umr-dde ihtiyrlari ihzr idp istisre tarkile didi ki: 'Simdi Tekelilerè
Karamanler munzamm olmamis iken kurb-i mesIeyi Iursat bilp Teke-ogli`na bir seb-hn
olunsa mnsib olur mu? dey istiIsr itdkde cmlesi bu re`yi istihsn idp 'Lkin
kendniz gitseniz hisr hl kalup hilI-i me`ml zuhr itdgi sretde hisrun ad eline
girmesinden havI olunur. Mnsib 74
b
] olan bir yarar dem tayn itmekdr. didiler.
Hamza Big secati sebebiyle kend gitmege tlib idi. Lkin anlara muhleIet idemeyp bir
bahdir kimseyi mntehab asker ile irsl eyledi. Anlar dahi lgr idp ale`l-gaIla Teke
askeri zerine hcm itmekle Etrkè persnlik gelp mnhezim oldilar. Ve ceng ire
Teke-ogli maktl olup hemsresi esr oldukdan sonra nice ganyim ile kalaya avdet idp
vsil olicak. Hamza Big neIyis ganyimi zaIer-nme ile sitne-i aliyyeye irsl ve ilm-i
teIsl-i vki-i el-hl eyledi.

73
83. Helk- Karaman-ogl
Karaman-ogli Osmn elebi vakasindan haberdr olicak, kalbine havI-i tr olup ne
yapagini bilmedi. kibet Anatoli`yi muhsara itmege karr virp ol mahalle tevecch
eyledi. Ve gelp muhsaraya sr eyleyp seb rz ikdm ile ceng eyler idi. Ve kalayi
toplar ile dgp azm ihtimm ile yedi ay muhsara eyledi. Ol esnda pd-sh-i cihn Rm-
ili`de Itht ile tahsl-i merm idp b-kiys asker ile Anatoli`ya ubr buyurduklari
Karaman-ogli`nun mesmi olicak, cn basina sirayup bildigi te`hr iderler ise kalayi Ieth
itmek belki ol nevhde bile turmaga mecl olmaz. Hemn-var kuvvet-i bzya getrp
yrys mahalli teIahhusi in bi`n-neIs kendsi bir alaca ata svr oldi. 75
a
] Ve
24
kala
etrIini dolasup nezzre iderken kaladan bir std-i topci Mehmed Bigì nisnlayup topi
atdikda topun gllesi Mehmed Big`n cesedini hurd idp, mrg-i rhuni kaIes-i tenden
cd idicek, hemn askerini hayret dehset istb idp ol anda vd-i idbra grzn
olmaga basladilar. Karaman-ogli`nun byk ogli Ibrhm Big, bbsi meytini alup Iirr
eyledkde kk ogli Al Big hisr cnibine kaup sehriyr-i lem ubdiyyetini ihtiyr
eyledi.
Badeh Hamza Big dahi kaladan ikup bulduklari ganyimi zabt eylediler. Ve
mazbt olan ganyimi Karaman-ogli Al Big ile taraI-i sehriyrye irsl itmekle Hamza
Bigè Teke sancagi virilp ve murassa kili ve at itsi ile kadri terI olundi. Ve Teke-
ogli, hemsresini dahi Hamza Bigè tezvc eylemek Iermn olundi. Ve Karaman-ogli Al
Big mezd-i iltiIt-i pd-shye mazhr ve hemsreleri sultnlardan birin|i| tezvc ile
muvakkar olup kendsine SoIya sancgi dahi inyet olunmagla emslinden mmtz ve
muteber kilindi. Ol dahi hir-i mrine dek Devlet-i aliyyenn sadkat ve duasinda sbit-
kadem olmusdur. Karaman-ogli Ievtinden sonra birderi hkmetini zabt itmekle iki ogli
dahi dergh-i sehriyrye iltic 75
b
] idicek, sereIi musheretle mItehir olduklarindan
sonra s Bigè Rm-ili`nde sanck virilp, Ibrhm Big maiyyetine asker tayni ile
bbsi hkmetghina nasb olundi. Ol dahi bbsi gasb itdgi Hamd vilyetini memlik-i
Osmniyye mlhaktindan olmak zere teslm itmekle Sarbdr Ilyas vl tayn olundi, I
830.

24
Metinde 've mkerrerdir.
74
84. Katl-i tìfe ez-kutti`t-tark
Trkmen tìIesinden Kizilkoca-ogullari dimekle marI drt karindas Amsiyye ve
Tokat etrIinda harmlik idp ol nevhyi gret ve yolcilara env-i hasret iderlerdi. Ve
kesret-i hadem ve tevbi ile itmedkleri kalmayup mslmnin ml ve irz ve neIslerine
taarrz eylemegi det idinmisler idi. Ol nevhde vl olan Lla Yzge Pasa hsn-i tedbr
ile mzevver Iermn yapup kend maiyyetinde ol skleri seIere tayn itmekle dm-i
mekre dsrp drdini dahi yanlarinda olan cem tevbileri ile ihrk bi`n-nr itdkden
sonra asker tayn idp bakiyyelerini dahi katl-i mm eyledi. Bir kocakarinun ogli drzlik
takrbile b-gnh ihrk olunan sklern iinde bulunmus iken hayyen ihrc olundugi
menkldur, innallahe ala klli eyin kaair
25

85. Feth-i Koca-kayas
Osmncik nevhsinden Zeytun`da Koca-kayasi dimekle meshr bir kalada Haydar
Big nminda bir kimse tahassun idp kalanun istihkmina 76
a
] itimden seltine itat
itmez idi. Ve yz yillik zahre cem idp vakt-i iktizda bas kalaya eker idi. Ve Ksim
nm bir oglini gh hedy ile hkkm-i civra irsl idp, lkin ogli oldugini ihI ider idi
ki, syed ahz idp teshr-i hisra vesle ideler. Bu hl zere iken ogli Ksim meger addan
emn olmak in Devlet-i Osmniyye itati bbsina sevk itdkde kabl itmeyp 'Ben bu
vakte dek kimseye serIr itmedim, yine itmem. Ol tedbr ile ben ldkden sonra nevbet
sana geldgi zamn sen amel eyle. dey redd ile cevb verdi. Am ol eylet pasasi
Yzgec Pasa dìm kala-i mezbrenn teshri Iikrinde olmagla Haydar Big`n havss-i
etbindan TayIr elebi nm kimesneyi emvl-i kesre irsliyle celb idp zahre
anbrlarina tes ilk itdrdikden sonra kendsi dahi askeriyle varup kalanun etrIin|i| aldi.
Haydar Big bu hl grdkde medr-i mukvemeti olan zahre ahvli byle oldugindan
aczini bilp hisri ihtiyriyla Yzgec Pasa`ya teslm eyledi. Ol dahi kalayi zabt idp
mjde-i Ieth ile sitne-i shye dem irsl eyledi. Sultn-i cihn dahi Haydar Bigè ey
tmrlar ihsn idp hir-i mrne dek sye-i sehriyr 76
b
] de sde oldi.
86. Zabt- Canik
Yzge Pasa, Canik teshrine tedbr idp bir dgn tertbine mbseret ve Canik
hkimi Alparslan-ogli Hseyin Bigì ele getrmek in davet eyledi. Ol dahi dìm
Yrg Pasa mekrinden havI zere olmagla haber gnderdi ki: 'Bu davetden murd eger

25
'Muhakkak ki, Allah herseye gc yetendir (Bakara, 2/20)
75
elimizde olan harbe ormanligi almak ise emr pd-shindur. Sye-i devletlerinde bize de
bir yer bulunur. dey davetden tahallI itdkde Yzge Pasa asker cem idp zerine
varmak istedginden Hseyin Big haberdr oldukda 'Benm Iermna muhleIetim yokdur.
stme asker ekmege hcet yok. Memleketi ben teslm iderim. dey haber gnderp
akabinde kend dahi gelp pasaya mlk oldi. Pasa dahi kayd bend ile taraI-i hmyna
irsl idp ehl u iylini Amsiyye`ye ihzr ile hiIz eyledi. Ve demler irsl idp Canik
vilyetini bi`t-tamm teshr eyledi. Hseyin Big, atebe-i sehriyrye vsil oldukda
Burusa`da bir menzilde habs olunup badeh bir tarkile mahbesden Iirr eyledi. Ve iki
sene sonra yine ihtiyr ile sitne-i sadete gelp iltiIt-i pd-shye mazhar olmagla
mdinden ziyde riyet grdi. Ve ehl u iyli Amsiyye`den getrdilp Rm-ili`de sancak
inyetiyle ser-Iirz kilindi.
831 senesinde pd-sh 77
a
] Geliboli maberinden ubr buyurup sehr-i Edrene`ye
sye-endz ikbl oldilar. Ve Ishk Big Ls vilyetine akina me`mr olup kendleri mm-i
mezbrda Edrene`de ikmet zere iken yz yetmis drt tk zere cisr-i Ergene`yi bin
buyurdilar. Bir basinda Ergene nm kasaba ins idp cmi ve imret yapdilar.
87. Kudm- Germiyn-ogl Ya'kb Big
Sultn-i cihn, Rm-ili`de iken Germiyn-ogli Yakb Big dem-i pride mlkt-i
sehinsh ile mserreI olmak arzsinda oldugini pye-i serr-i alya ilm itdkde Yakb
Bigì tazm icll ile istikbl eylemek bbinda Burusa`ya Iermn irsl olunup Geliboli
maberinde edevt-i ubri ihzr eylemeleri emr olundi. yn-i Burusa dahi Yakb Big`n
kurb-i kudmini istihbr idp hasbe`l-me`mr keml-i izz ikrm ile Burusa`ya
gtrdiler. Yakb Big merkid-i seltn-i Osmniyye`yi ziyret idp her birinde kiràt-i
Kur`n-i azm itdrmekle huIIz ve Iukarya bezl-i sadakt eyledi.
Badeh Geliboli`ndan ubr idp Edrene`ye tevecch itdkde bir konak kalicak, emr-
i hmyn ile cmle erkn-i devlet istikbl idp mezd tevakkur ve icll ile bir pd-shne
menzile inzl 77
b
] eylediler. Ve sn-i seltn mlke syn nimetler ile ol menzili
mlml idp irtesi yine erkn-i devlet nne dsp sary-i hmyna gtirdiler. Ve pd-
sh oldugi mahalle karb olicak hatevt-i icll ile bi`n-neIs istikbl buyurup mihmn-
nvzlik mersimini ikml eylediler. Ve bir ka gn ziyIetler olunup her meclisde bir
gne iltiIt-i pd-shye mazhar ve nice nice aty-yi lyika ihdsiyla muvakkar oldi.
Hadem hasemine dahi hila-i Ihire ve inmt-i mtevIire ihsn olunup resm-i ikrm
76
vech-i mesrh zere itmm
26
olundukdan sonra vatan-i aslsine ruhsat-yb-i zehb olup
hkmetghina ricat eyledi. Ve vilyetine vuslundan bir sene mrrunda veIt idp
eyym-i marazinda vasiyyet-nmesiyle memlikini bild-i Osmniyye`ye ilhk itmekle
eyleti Umr Big-ogli Osmn elebi`ye inyet olumusdur.
88. Teshr-i ba'z- bild der-vilyet-i Ls
Ishk Big akina gitdkce Vilik-ogli kIIr-i Lsì haberdr itmekle maksdun
husluna mni oldugi inh olundukda Rm-ili mersi asker cemine me`mr olup
mukaddem Vilik-ogli`na temlk olunan bazi kil yerinden nez olunmakla mer-yi ser-
hadde zabt itdrildikden sonra Ls memleketine azmet olundi. Ve Cn-ovasi ve
Ggercinlik-kalasi ve anlar emsli kila dhil-i hayta tasarruI olundukda 78
a
] Vilik-ogli
neye ugradigin|i| bilp pd-shiya ve erkna nice hedy irsliyle dmen-i aIva tesebbs
eyledi. Ve bir kizini Yildirim Hanà olan vech zere perestrn-i sehriyrye ilhk rec
idp mazarrat-i Ungurusì dahi sedd itmegi taahhd eylemek ile seIata erkn-i devlete
binen mes`l-i karn-i kabl olup zabt olunan kilidan m-adsi yerinde ibk olunmak
zere ilisi hilatlanup irc olundi. Ve her sl harcci irsl olunup nice sl bu minvl zere
mrr eyledi. Vilik-ogli`nun recsi kabl olundukdan sonra akincilar bu sene memlikine
me`mr oldilar. Bu eyymda Vezr Ibrhm Pasa veIt idp yerine ogli Hall Pasa kd-
asker iken nasb olundi. Bu vakyi evhir-i 831 de zuhr eyledi.
89. Feth-i Selnik sniyen
Istanbul tekri kendyi muhIaza in dìm mlk-i kIIri tahrk idp pd-shini
engele istigl ider idi. Bu evnda hkim-i Selnikì agv idp ve Frenk tìIesinden
niceleri tahrk itmekle Selnik iskelesine gemilerle Frenkler gelp Selnik hkiminn
delletiyle bild-i Islmiyyeyi gret itdkleri haberi vsil-i sem-i hmyn olicak. EtrI
eknIa evmir-i serIe irsl olunup asker cemine mbderet olundi.
Badeh nhzet olunup Selnik zerine varildi. Ve kala muhsara 78
b
] sina
mbseret eyledkde, ihtimm-i hmyn ile techz olunan seIyin Geliboli maberinde
gep Selnik kiyilarina vsil olmagla berren bahren muhsaraya keml-i ikdm
eylediler. Ve Istanbul tekri imdda taahhd itmisken seIyin-i Islmiyye`den tehs idp
imdda cesret idemedi. Lkin Venedik`den bazi gemiler gelp bahr cnibinden kalayi
dgmege mmnaat itmeleri ile eyym-i muhsara kirk gne vardi. Pd-sh hazretleri

26
Metinde 'itmm mkerrerdir.
77
imtidd-i muhsaradan mteèllim olup erkn-i devlete izhr-i hzn ve inIil
buyurduklarinda Evrenos-ogli Al Big didi ki: 'Bezl-i ml muhassil-i mldur. Eger iczet-
i yagma sudr iderse matlbun husli me`mldur. dey sevk eyledgi re`y-i sìbe binen
askere izn-i yagma isat olunmagla asker-i nusret-eser hezr ikdm idp scndan
bazilari burc-i hisra nasb-i ryet itmeleri ile kalaya duhl olundi. Ve kala iinde ser-
keslik idenler maktl olup bkleri esr olunmagla ol hisr-i stvrun Iethi myesser oldi.
Ve Vardar-Yenicesi`nden bazi byt sehr-i mezbre nakl olunup badeh Edrene`ye
muvedet buyurdilar, I sene 832.
Ve bu sene de Emr Sleymn-ogli Orhn Big ve mukaddem am kilinan iki seh-
zde ki, pd-sh-i lemn birderleridr.Ve Haci Ivaz Pasa veIt itdiler. Ve Hazret-i Emr
dahi bu sene de intikl eyledi.
833 senesi Receb 8 sebt gni Sultn 79
a
] Mehmed Han hazretleri kadem-nihde-i
sha-i vucd oldilar.
Pd-sh-i cihn Edrene`de olduklari eyymda vuk bulan havdisdendr ki,
Karakoyunlu Kara YsuI-ogli Mr-z Iskender, Timur-ogli Sahruh ile bir ka deIa
muhrebe idp kibet 834 senesinde mukvemetden ciz olmagla pd-sh-i Rm syesine
iltic in Tokat nevhsine gelp Sahruh, Rmà ikmaga cesret itmemegle elinden hals
olmus idi. Ve pd-sha darat-nme gnderp syelerinde sde olmak niyz itmekle
Yrg Pasa`ya Iermn olunup azm riyet eyledi.
Badeh giderek Mr-z Iskenderìn tevbi ol nevhde etvr-i n-syesteye baslayup
halka taarruz ider olmalari ile Yzge Pasa vki hl ilm itdkde Anatoli biglerbigisi
Timurtas Pasa-zde Umr Big serdar-i asker tayn olunup Mr-z Iskender hukk-i nimeti
riyet itmekle vatan-i aslsine irc olundi.
Edrene`de ikmet-i hmyn esnsinda Rm-ili biglerbigisi Sinn Big, Arnavud
diyrina akin ile me`mr olup hadden eIzn-i emvl ve ser gret itdkden sonra ryml-i
dergh-i sehriyr ile mstesid oldi, I sene 835.
90. nhizm- Evrenos-ogl
Yine Edrene`de olduklari evnda Evrenos-ogli Al Bigì serdr tayn idp Ungurus
zerine irsl eylediler, I sene 836.
Anlar dahi Tuna` 79
b
] dan ubr idp Ungurus vilyetine girdiklerinde kiral-i
Ungurus hle tarkine zhib olup ol emrden mukbele-i sipha gelmedginden 'Cenge
iktidrlari yokdur. dey asker-i Islm ganmet arzsiyla diyr-i kIIra akin idp
78
mteIerrik oldilar. Kiral-i bed-Ial bu ahvle vkiI olicak. Serdrun oldugi mahalle lgr
idp vsil oldukda ol mahallde olan ehl-i Islmùn kIIr-i izI mertebe olmagla kimini
sehd ve kimini esr eylediler. Ve sìr akin in perkende olanlarun dahi cmlesi esr oldi.
91. nhizm- kral- Ungurus
Sene-i 836 mezbre kisini Edrene`de ikarup evvel-bahrda Ungurus cnibine seIer-i
hmyn ile ahz-i intikm Iikrinde olduklari evnda Karaman cnibinden Ierydcilar gelp
Ibrhm Big`n memlik-i Osmniyye`yi izrra keml-i say ikdm ile Sarbdr Ilyas
Bigì esr ve Hamd-ili`ni bi`t-tamm teshr eyledgi haberi ve akabinde Ungurus
cnibinden kIIr ittiIk ile Rm-ili`ne akin idicekleri haberi birbirin|i| tekib idp Vilik-
ogli dahi anlarla mtteIik oldugi mesm olicak syle tedbr olundi ki, kendleri bir taraIa
tevecch-i hmyn buyurmayup belde-i mezbrede karr buyuralar. Ve kIIrun ibtid
Ggercinlik zerine tevecchleri haber alindikda Rm-ili biglerbigisi Sinn Big ol taraIa
irsl olundi. Sinn Big dahi Rm-ili mersini ve zuamsini ve akincilari cem idp
kIIrdan mukaddem yetismek mdi ile isticl 80
a
] eyledi. Lkin kiral-i Ungurus
onlardan mukaddem kala-i mezbre etrIini ihta itmis olunmagla ol mahall kurbunda bir
yere nzl olunup kIIr askeri b-smr oldugindan ve kalaya duhl olunacak mahaller
mesdd olmagla mukabeleye ikdm idemeyp tevakkuI eylediler. Vidin hkimi Sinn Big
ki, Vidin Sinni dimekle marI idi. Bir merd-i sec olmagla mecm-i merya gelp didi
ki: 'Byle vakte tevakkuI itmek pd-sha hiynetdr. KIIr kalayi ihta itmis zabt
teshre alisirken biz byle turup bakmak muktez-yi diynet midr? Bu ne asl isdr?
dey tehevvr-mz kelimtdan serdr Sinn Big inIil idp cevb virdi ki: 'KIIrun
ahvlinden istihbr itmeden zerlerine varilmak kibet-endslik degildr. Sen bu yerlern
hkimi olmagla kIIrdan dil almak resmini bilrsn. Evvel sen bir dil getr, andan
dsmen ahvlini istiIsr idp badeh tedrikimizi grelim. didi. Bu cevbi isitdkde:
'KIIrun byle cemiyyetle muhrebeye ikdmlari esnsinda ilerinden dil almanin
imkni mi vardir? Bu gne sz kil kelmi midir? diyp ol mahallden ikup atina svr
oldi. Ve asker cemine gelp guzt-i muhrebeye tahrz idp dn yoluna cn bas Ied
itmege tesvk kulb-i mchdine te`sr idp, herkes atlarina svr ve Sinn Bigè kaIdr
olmaga basladilar. Askern ekser Sinn Bigè 80
b
] tbi olmagla serdr Sinn Big dahi
karr idemeyp bakiyye-i siph ile azm-i kitl eylediler. Ve ol gice bir neIs tevakkuI
itmeyp hengm-i seherde kIIr-i hk-sr stne dkldiler. Ve hezr say ikdm ile
cenge ihtimm idp bi-avni`llhi Tel kIIri tr mr idp nicelerini Tuna suyina
79
dkdiler. Kiral-i Ungurus bu hli grdkde zr zr ile nehr-i Tuna`dan ubr idp vd-i
halsa cn atdi. Ungurusler`n br, benghi ve hayme v harghi ehl-i Islm eline girp
env-i ganyimle mugtenim oldilar, I sene 837.
92. Sefer-i hmyn be-cnib-i ibn-i Karaman
Zikr olunan vech zere Karaman-ogli`nun isyni muhakkak olicak. Saruca Pasa`yi
Edrene muhIazasina ta`yn buyurup kendleri Geliboli`ya azmet ve andan sehr-i
Burusa`yi kudm-i meserret-i luzmlari ile per-behcet buyurdilar. Ve Anatoli askeri cem
olunca sehr-i mezbrda ikmet olunup badeh Rm-ili ve Anatoli dil-verleri ile semt-i
maksda tevecch olunup Ak-sehrè varildikda yevm-i nzlda Ieth olundi. Andan
Konya`ya varilup ol dahi zabt olundi. Ve Big-sehrì ve sìr bild dahi Ieth olunmagla I-
il`den gayrisi bi`t-tamm teshr olundukda I-ilì amak in baltacilar srp Bozkirà
ikdilar. Karaman-ogli bu hli gricek, ulemdan Mevlna Hamza`yi hezr tazarru ve
ibtihl ile tahrk-i silsile-i aIv-i pd-sh-i dery-nevl 81
a
] in irsl eyledi. Ol dahi vsil
olicak karn-i izz olup ceryim-i sbikadan itizra gz ve nice kelimt-i rikkat-engz ile
arz-i niyz eyledi. Ve Karaman-ogli, Hamd vilyetinden bi`l-klliyye el ekp diyr-i
Karaman`dan dahi matlb olan bildi ps-kes itmege tlib ve simden ger cn dilden
itat inkiyda rgib oldugini ve bade`l-yevm hilI-i ahd hareket eylemeyecegine nice
sevgend-i azm yd eyledgini ihbr itdkde pd-sh hazretleri buyurdular ki: 'Ol Hakk-
n-sinsa bag ve udvn ecddindan mevrs-i hasletdr. Ve ibtl-i imn ve nakz-i ahd
peymn anlardan grendgi sanatdur. Anun mskina itikdimiz ve aml-i n-
syestesinden nedmetine itimdimiz yokdur. Lkin senn htirun in bu deIa dahi
gnhindan geelim. Amm ani ol vilyetine biz nasb itdk idi. Simdi azl idp yerine
mlzim-i rikb-i hmynumuz olan birderi s Bigì nasb itmek murdimizdir.
didiklerinde Mevln-yi mezbr taraI-i sehriyrden aIva cevz gsterildgini mshede
idicek. Keml-i daratla tekrr p-bs-i sultnye ikdm idp ibksi hussuni seIat
eyledkde recsina msade olunup te`kd-i ahd peymn in Mevln Skru`llh resl-
i mezbre terIk olundi. Memlik-i Osmniyye`den oldugini teslm idp kend 81
b
]
bildindan mazbt olanlar dahi kendye redd olunmak zere ceryimi maIvv olup
badeh serr-i saltnatlarina mrcaat buyurdilar, I evhir-i 839.
Bu sene de Vilik-ogli mukaddem kablini rec itdgi kizini nice emvl ile sitne-i
pd-shye irsl itmekle eyledgi niIk mukbelesinde olunacak te`db imhl olundi.
80
93. Sefer-i hmyn be-cnib-i Ungurus
Karaman-ogli`nun hkkm-i kIIr ile nihn ittiIki olmagla Karaman seIeri
esnsinda Ungurus kirali, Alaca-hisrì muhsara idp ol nevhde olan ehl-i Islmì
persn itmis idi. Lkin inyet-i Hakk`la hisra zaIer bulamayup etrIi nehb gret ile
iktiI kanat ve gir geldgi semte mracaat itmis idi. Karaman seIeri ber-taraI olicak,
Ungurus bildi teshri zamr-i hmynda cy-gr olmagla evvel Evrenos-ogli Al Big
serdr tayn olunup 841 senesinde Rm-ili askeri ile irsl olundi.
Ol dahi nehr-i Tuna`dan ubr idp Tamisvar
27
nnden gediler. Ve her taraIa akin
in asker intihb idp kirk gn ale`l-istimrr Ungurus diyrini p-zede-i asker-i zaIer-eser
idp ol rtbe emvl ve ser ahz olundi ki, esrlern adedi asker-i Islm`dan ziyde oldugi
menkldur.
Badeh Al Big, slimen ve gnimen sitne-i sadete vsil oldi. Ve bi`z-zt
tevecch-i hmyn mukarrer olmagla mme-i memlik-i 82
a
] Osmniyye mersina
evmir irsl olunup asker-i b-kiys cem olundi.
842 senesi evvel-bahrinda evvel Edrene`de cmi-i cedd binsina sr olunup
vaz-i essiyla meyyelleriyle mbseret buyurdilar.
Badeh Ungurus taraIina nhzet buyurup Vidin`den nehr-i Tuna`yi gemi ile ubr
itdiler. Vilik-ogli ve EIlk hkimi Drakula bu seIer-i hmynda bile olmalari ile Vilik-ogli
delletiyle Ungurus diyrina girilp Ziyne`ne dek vardilar. Ve alti pre hisr Ieth olunup iki
ay ol memlikde kaldilar. Ve kIIr askerinden nm ve nisn belrmedgi cihetden env-i
ganyim ikarilup siddet-i sit karb olmagla mani-i tevakkuI olup dr`s-saltanata
cnibine tevecch olundi. Ve EIlk`dan mrr olunup Drakula azm ziyIetler eyledi.
Badeh rihlet olunup Edrene sehrini tesrI buyurdilar.
94. rsl-i asker be-cnib-i Arnavud
Arnavud hkimi Iskender nm bir hrsd-talat oglini sitne-i shye gnderp
hidmet-i hsslari sereIiyle mserreI olmus idi. Ve bundan akdem bbsi Ievt oldukda, ani
bbsi makmina icls buyurmuslar idi. Bu esnda hukk nimeti Ierms idp memlik-i
mahrsaya taadd eyledgi inh olunmagla Evrenos-ogli s Big serdr tayn olunup 842
senesi ol cnibe irsl olundi. Bade`l-vusl asker ganmet tuamina dsp 82
b
] etrIa
mteIerrik oldilar. Iskender dahi benderleri sedd idp hurc mahallerini kesdirmek ile

27
Metinde 'Tasvar seklindedir.
81
izrr-i guzt arzsina dsdi. Ve siph-i zaIer-penh zerine hucm itdkde anlar dahi
ellerinde olan esrleri katl idp Iskender ile merdne muhrebeye gz itdiler. Geri ol
cengde ok kimse sehd oldi. Lkin Arnavud askerini trmr idp Iskender`den geregi gibi
intikm aldilar.
95. Feth-i Novaborda
Pd-sh-i cihn, Ungurus cnibine tevecch buyurup ol diyrun kilidi makminda
olan Belgrad-kalasi`ni cys-i dery-hurs ile muhsara eylediler. Lkin kala-i mezbre
metnetde adm`l-misl ve dernunda lesker-i kIIr mlml olmagla teshri imtidd-i
zamna muhtc oldugi cihetden savb-dd aklen zere ekser-i guzti nehr-i Sava`dan
gerp diyr-i Ungurusì grete me`mr eylediler. Anlar dahi hasbe`l-emr karsuya gzr
idp Ungurus bildina akin eylediler. Ve bir mertebe de ganyim ikardilar ki, bir criye
b-misl ve bahyi bir iIt mzeye ve bir gulm ser endmi yz elli akeye bey itdkleri
meshr|dur|.
Badeh taraI-i hmyna avdet itdklerinde Novaborda-kalasi ki, etrIi nukre-i
hlise madenidr. Zr-i bz-yi guzt ile Ieth olunup andan maasker-i hmyna vsil
oldilar. Bu seIer de alinan ganyim ol zamna dek bir vakte myesser olmadugi tevrhde
mestr|dur|.
Badeh ol hudd-i kilnun bakysini teshre Ishk 83
a
] Big ve Sehbeddn Pasa
tayn olunup pd-sh-i lem dr`s-saltanataya avdet buyurdilar, I sene 843.
843 sene-i mezbre kisinda Edrene`de dgn olup Sultn Aleddn ve Sultn
Mehmed hazretlerine hitn olundi. Ve IsIendiyr-ogli`na kermeleri sultn tezvc olundi.
96. Feth-i Semendire
Kala-yi mezbre Ungurus diyrinun reh-gzri oldugi cihetden bild-i Islmiyye`ye
taarruzlari ol taraIdan olmagla Ieth teshri cy-gr-i zamr-i mnr-i sehriyr idi. Ve ol
nevhnn shib-i vukIi Ishk Big syle iIde itmis idi ki: 'M-dm Semendire-hisri Ieth
olunup Vilik-ogli`nun vcd-i n-pk aradan kalkmaya ne Ungurusùn ve ne Karaman-
ogli`nun Iesdi eksik olur. Pd-sh-i cihn dahi bu niyyetle ol kis Edrene`de kislayup
Ishk Big istzn ile hacca gitmis idi. Ol mevsim bahr oldukda asker cemine mbderet
olunup etrIa evmir-i serIe irsl olundi. Ve Vilik-ogli ile EIlk hkimi Drakula dahi
davet olundukda Drakula imtin idemeyp iki ogli ile vsil-i sitne-i sh olicak, kend
82
Geliboli-kalasi`nda ve ogullari Germiyn vilyetinde Egrigz-hisri`nda habs olundi.
Vilik-ogli kend gelmeyp iki oglini irsl itmekle Tokat-kalasi`nda mahbs oldilar.
Badeh asker-i 83
b
] zaIer-rehber ile Semendire cnibine azmet olundi. Vilik-ogli
haberdr oldukda Tuna`dan ubr idp Semendire`yi mutemed demlerine sipris itdkden
sonra kend Ungurus kiralina iltic eyledi. Pd-sh-i lem dahi Semendire`ye vsil olup
kalàyi muhsara eylediler. Ol esnda Ishk Big haccdan gelmekle Nigedobri Iethine
me`mr olup maiyyetine Germiyn hkimi Timurtas-zde Osmn elebi ta`yn, anlar dahi
semt-i mahsda azmet idp hisr-i mezbri muhsara eyledklerinde zerlerine kIIrun
tevecchi ihbr olunup cnib-i kIIra nazar olundukda grdiler ki, meln iki blk
olmus nlerinde piyde askeri ve akabinde atlisi ehl-i Islm zerine sitb idp gelr.
Hemn guzt-i mslimn dahi ol taraIa yryp lesker-i kIIra gz adirmayup hamle-i
dilrne eylediler. Ve kIIr alylarini birbirine katup ol grh-i mekrhun tr-endzlari ok
serpdikce ehl-i Islm yz evirmeyp ikdmlarini izdiyd buldugi cihetden tevakkuIa
iktidrlari kalmayup geldikleri semte Iirr eylediler. Ehl-i Islm takb idp katllerine
mesgl oldukdan sonra Ishk Big ol grhi esr itmek kirmadan evl oldugini im itmekle
ok esr aldilar. Hatt ol cengde mevcd olan muharrir-i trh sik-zde ldrdginden
m-ad bes tvna kIIri baglayup skb`de besini dokuz 84
a
] yz akeye satdugini
trhinde sevgend-pdi ile zikr itdgin|i| Hoca Sadeddn EIendi nakl itmisler. Beri taraIda
pd-sh hazretleri Semendire-kalasi`ni iki ay ale`l-ittisl muhsara idp badeh amn ile
Ieth olundi. Bazilar: 'Semendire-kalasi Vilik`dan alinmayup, Despot nm kIirden
alindi. dey zikr itmisler.
97. nhizm- asker-i slm
Drakula mahbs olicak, Ungurus kirali hkkm-i EIlk neslinden birini pd-sh-i
Islm ragmina ol vilyete hkim idp ol dahi Semendire seIeri esnsinda Tuna`dan ubr
idp memlik-i Islmiyye`ye taadd itmekle seIerden avdet buyurilup Edrene`ye vsil
olundukda Mezd Bigì EIlk gretine irsl eylediler. Mezd Big dahi EIlk diyrina varup
cemiyyeti-i kIIri persn itdkden sonra etrIa akinlar idp ganyim-i b-kiys cem
itmek ile ol kisver ire istirhata varup esbb-i ihtiyti elden birakdilar. Ol esnda Ungurus
kirali imdd in asker irsl idp hkim-i EIlk dahi tahassun itdgi ciblden nzl ile ol
melne mlhak oldukdan sonra asker-i Islm`dan ahz-i intikm kasdina zerlerine hcm
idicek, asker-i Islm gaIlet zere olmagla persn olup kimi esr ve kimi sehd oldi.
83
Bazilari zr zr ile Tuna`dan ubr idp hals 84
b
] oldilar. Re`sleri olan Mezd Big dahi
kIIr elinde sehd oldi.
98. nhizm- asker-i slm sniyen
Mezd Big`n sehdeti mesm-i hmyn olicak. Huss-i mezbr in msvere
olundukda Rm-ili biglerbigisi Kula Shn Pasa serdr-i siph olup gitmegi niyz itmek ile
Anatoli mersindan alti sancak bigi Rm-ili mersina zamm olunup irsl olundi. Kula
Shn Pasa mbtel-yi iys isret olmagla zevk seIya inhimk ile sy-i maksda azmet
eyledkde maiyyetinde olan mer nashat eyledkce hezr lI gzI ile 'Beni Mezdè
mi kiys idersiz? dey szlerin|i| isg itmedi. Badeh Ungurus, askeri siph-i Islmì
karsulayup mukbeleye nzl itdkleri Kula Shn`n malmi olicak. Hemn rh-i Iirra
isticl eyledkde bigler Ieryd idp: 'Henz mcib-i Iirrina zuhr eyledigi kr-i n-
savba ikdm idersin. Biz Iirr idicek asker ayaklar altinda kalur. dey hezr zr zr ile
tevkI idp ol gice rm itdiler. Lkin Pasa-yi mezbrun gitdkce havI hirsi izdiyd
bulup bazi cebnlar dahi kendye muvIakat itmegle kibet gayret ve nmsi terk idp
Iirr eylediler. Bakiyye-i siphiya dahi zaI-i kalb gelp ekser persn oldi. Germiyn bigi
Osmn elebi bir merd-i sec olmagla bil-mcib 85
a
] Iirr-i rini ihtiyr itmeyp bazi
nmdr mer ile muhrebeye karr virp kIIr zerine hcm eylediler. Ve sabhdan
ahsma dek merdne ceng idp kibet askerden bazilari Iirr itmeleri ile Osmn elebi
dahi sehd olicak bkleri tr mr oldilar.
99. syn- ibn-i Karaman
Ehl-i Islmùn mkerreren mnhezim olduklari syi olicak. Karaman-ogli Ibrhm
le`m memlik-i Islmiyye`ye dest-i taaddsin|i| derz idp mslimnn emvl ve
dimsina taarruz itmege gz eyledi. Ve Bolavadin halkini ve mer tagi`nda olan yaylak-
nisnleri nehb gret itdrp Big-bzri halkini dahi zrde-i cevr udvn eyledi. Bu
haber vasil-i sem-i hmyn olicak.
846 senesinde ibn-i Karamanì ele getrmek in asker cem olunup Amsiyye askeri
ile Seh-zde Aleddn vsil-i maasker-i hmyn oldi.
Badeh Karaman diyrina nhzet buyurup ol bildi tnd-bd-i gazablari ile vrn
eylediler. Ol deme dek seltn-i Osmniyye`den bild-i Islmiyye greti sdir olmamis iken
Samet-i ibn-i Karaman ol diyra sryn idp Konya sehrine dek ol memlik tahrb olundi.
Karaman-ogli Iart-i hiddet-i sehinshden hirsn olup Tas-ili`ne Iirr eyledi. Ve nìre-i
84
gazab-i 85
b
] sultn itIsina s olup nice hedy ile hemsreleri sultni ceryimi aIv-i
recsiyla irsl eyledi. Sultn dahi vsil-i dergh-i pd-sh olicak hezr girye zr ile
dmen-i aIv-i sehriyrye tesebbs eyledkde kalb-i hmynlarin|i| cnib-i aIva meyl
itdrmekle taraI-i Karaman`den gelen Hoca Serverì huzrlarina ihzr buyurup Karaman-
ogli`nun ahd-sikenligi ile tevbhden sonra mes`lleri karn-i kabl oldi. Ve bu sene de
Sultn Aleddn dr-i bekya irtihl eyledi.
100. ttifk- kffr ve sefer-i hmyn
Semendire Iethinden sonra Vilik-ogli Ungurus kirali yaninda olmagla dìm tahrk
idp Karaman-ogli dahi mukaddem haber gndermis ve Devlet-i Osmniyye`yi aradan
kaldirmak ile Anadoli kendnn ve Rm-ili kIIrun olup dost-ne lIet itmegi tedbr itmis
idi. Pd-sh hazretleri Karaman seIerine gitdkde teshr-i memlik-i mahrsa Iikri ile
Ungurus kirali-oglini ve Yanko nm biglerbigisini serdr idp Vilik-ogli delletiyle bild-i
Islmiyye`ye irsl eyledi. Ol grh-i mekrh dahi Tuna`dan ubr idp Belgradì gediler.
Ve Alaca-hisrì ve Sehr-kyì ve Nisì tahrb idp halkini esr itdiler. Ve SoIya zerine
gelp Izladi der-bendine tevecch eylediler. Murdlari der-bendi gep Filibe`yi ve
Edrene`yi almak ile ol memliki 86
a
] bi`t-tamm teshr ideler. Ol esnda pd-sh Karaman
seIerinden avdet idp Edrene`ye vsil olmalari ile ahvlden habr olicak. Hemn Izladi der-
bendine sitb ile lgr idp kIIrdan mukaddem vsil oldilar. Der-bendi sedd idp
kIIrun mrrina mni oldilar. Ve kIIrun kesreti olup siph-i Islm cemine vakt
olmadugindan mdIaya ikdm olunmayup der-bendi hiIz hirsete mesgl olundi. Ve
siddet-i sit dahi zuhr idp der-bendden gzra imkn olmamagla kIIr-i hk-sr n-r
mrcaat eyledklerinde Rm-ili biglerbigisi Ksim Pasa ve Tokat hkimi Balaban Pasa
ve Boli bigi Mahmd elebi ve sìrleri takb-i kIIra me`mr olup Nis der-bendini
gedikde meger Yanko didikleri lan pusuya asker komus imis. Ol mahallde asker-i
Islmì ortaya alup ok kimseyi sehd itdiler. Ve niceleri esr idp Bolu bigi Mahmd
elebi`yi dahi esr eylediler. Pd-sh-i lem endh mell ile makarr-i devletlerine
mrcaat idp telI-i m-It in tedrikde olduklari evnda esr olan Mahmd
elebi`nn zevcesi hemsreleri sultn gelp girye-knn zevc tahlsini rec eyledkde
hemsrelerine terahhum buyurup tahlsini taahhd eylediler. Ol esnda Vilik-ogli`nun
hezr tazarru ibtihl ile erkn-i devlete istiI-yi mutazammin tahrrti gelp, 86
b
] lkin
anlar pd-sha arza cesret itmemisler idi. Bu mdde vuk bulup pd-sh, Mahmd elebi
tahlsini taahhd idicek, ol hussun husl-pezr olmasi sartiyla Vilik-ogli`na msade
85
buyurmalari me`ml olmagla erkn-i devlet Vilik-ogli`nun niyzini dergh-i sehriyrye
arz u takdm eylediler. Anlar dahi Mahmd elebi halsi in msade buyurduklari
cihetden Vilik-ogli`nun Tokat`da mahbs olan ogullari zd olunup aIvi haberi ile irsl
olundilar. KIIr dahi Mahmd elebi`yi irsl itmeleri ile sahh slim atabe-i shye vsil
oldi.
101. Fergat- Sultn Murd ez-saltanat
Kalb-i tbn Murd Hanìda mesgil saltanatdan Iergat ve ihtiyr gse-i inziv
uzlet zhir nmyn ve hemse ol sultn-i dilisne;
Varalim bir iki gn zikredelim mevlyi Bize ismarlamadilar bu yalan dnyayi
Beytinn mazmni ve rz-bn oldugi malm havss-i erkn olicak. Fesh-i azmet-i
pd-shiya kdir olamayup makm-i itatde kiym itdiler. Ve Sultn Mehmed Han
hazretlerini Magnis`dan davet-nme irsli ile ihzr buyurup serr-i saltanatlarina icls
eylediler. Ve kendleri havss-i itbilarin|i| hussen Ishk Pasa`yi alup Magnis`ya
tevecch buyurmagla;

Ne-byed mir tc taht ve siph Bb-i inbet be-sevm gnh
Nisnem be-genc-i bi-zikr-i hd Sevem ez-serr-i hkmet cd
Be-genc-i Iergat nisnem dem Be-tesbh u mushaI knem hem-dem
87
a
] Nazmi Iehvsiyla mil olduklarin|i| sikr buyurdilar, I sene 844.
102. ttifk- kffr
Sultn Murd hazretlerinn uzlet gzn oldugi syi olicak. Bed-hhn-i Devlet-i
Osmniyye her taraIdan r-i nìre-i Iitne v Iesda hzir u mde olup hussen ser-deIter
grh-i niIk ehl-i Karaman-ogli, Ungurus kiralina bu gne haber irsl eyledigi Osmn-
ogli`nun dimgi muhtell olup bir tiIl-i n-resdeyi istiIlI eyledi. Bu Iursat her zamn ele
girmez. Devletlerinn revn emrati grnms iken bir an ihml itmeyp bir is basarmaga
ikdm eyleye. Eger te`hr olunursa sonra psmnlik Iìde itmez. Bu haber kIIr cnibine
vsil olicak Yanko lan her taraIa nmeler irsl idp cem-i siph itmege basladi. Ve az
vakte Ungurus ve Alaman ve Bosna ve Hersek ve Kara Bogdan ve EIlk ve Frenk
hkkminin imddi ile asker-i b-smr ihzr idp Ls-ogli Despot delletiyle seksen bin
hen-ps kIIr leskeri Belgrad`dan gep Nigeboli bigi Frz Big-ogli Mehmed Big Iursat
gzedp yaninda olan dil-verler ve Rm-ili`de istihr bulmus tavicalar ve akincilar ile
kIIrun ardindan varup nice hen-ps kIirler esr idp eli baglu der-i devlete irsl eyledi.
86
Kiral-i bed-Iilin 87
b
] maksdi Varna`dan Istanbulà varup tekrn kizini aldikdan sonra
Edrene cnibine azmet eylemek oldugi cihetden ol semte tevecch eylediler. mer-yi
etrI kIIrun hareketinden haberdr olicak ale`l-isticl der-i devlete ilm-i hl eylediler.
Erkn-i devlet bu hdise zuhrina vkiI olduklarinda msvere eyleyp hir`l-emr re`yleri
karr buldugi zere Sultn Murd hazretlerinn kudmlari lzim idgini hsn-i tabr ile
pd-sha iIhm itmeleri ile ol taraIa davet-nme tahrr olundi. Nme tahrr olundi. Nme
vuslunda gelmeden imtin itdkleri haberi vrid olicak, bil-te`hr tekrr nme tahrr
olunup bu mann iIde olundi ki: 'Eger kendleri pd-sh ise deI-i ad zerlerine Iarz-i
ayndur. Yok eger Ierzend-i ercmedleri pd-sh ise anlar cnibinden davet olunmalari ile
l`l-emre itat lzim oldugi malm devletleriyle bu nme vsil oldukdan sonra te`hr
buyurmayup mezd sratle shil-i deryya irisdiler. Lkin altmis pre Frenk kadirgasi
Geliboli maberini sedd itmekle sagr-i Iskender`den gemek zere Yalak-bd cnibine
tevecch eylediler. Ve Ake-hisrà vsil olup Hall Pasa ol taraIa gelmeleri ihtimliyle
muhIaza-i birn in toplar tehiyye itmisdi. Pd-shi istikbl eyledkde ber-mcib-i
Iermn-i hmyn ihzr olunan gemiler ile karsu ubr eylediler. Ve azm-i rh idp Edrene
sahrsinda Sultn Mehmed hazretlerine mlk 88
a
] oldilar. Ve ol hnde Mehmed Big`n
irsl eyledgi esrler vsil oldugi cihetden hayr ile teIe`l olundi. Sultn Mehmed hazretleri
Edrene tahtghinda rm buyurup pederleri asker-i zaIer-reh-ber ile cnib-i kIIra
mteveccih oldilar. Ve bu eyymda kIIr Edrene`ye gelmis idi. Asker-i Islm dahi ol
mahalle varup Dobruca sahrsinda mukbele-i kIIra nzl eylediler. Irtesi ale`s-seher
cenge mbseret olunup nìre-i harb u kitl serre-Iesn ve hy u hy-i mbrizn ile
meydn-i mareke rz-i mahserden nisn oldukda kesret-i kIIr sebebiyle taraI-i
Islmiyn`da sret-i inhizm nmyn ve hussen Anatoli biglerbigisi Karaca Big sehd
olmagla bi`l-klliyye py sebtlari lerzn olup arz-yi hals ile semt-i idbra grzn
oldilar. Pd-sh hazretleri yaninda ancak kapukuli ve ihtiyr bigler kalup Iirr-i yn ol
rtbe sitb ile kadilar ki, gnlk mahallde Kami suyina Iirr idenlern dkndsi
yevm-i mezbrda vsil oldi. Pd-sh-i lem bu hli gricek dergh-i Hakkà dest-i duyi
bz idp hezr-sz u gdz ile bb-i Ilh`den imdd ve inet recsina gz eylediler. Bu
esnda kiral pr-Iall Yanko`nun szine uyup keml-i aceb gurr ile elinde bir tg-i uryn
pd-sh alyina togri tevecch 88
b
] eyledgi manzr-i sehriyr olicak, emr buyurdilar ki,
'Asker sakk olup meln ililerine girdikde tedrikine ihtimm eylesnler. Anlar dahi
mcib-i emr zere hareket idp kiral tevbi ile aralarina geldikde hemn etrIindan
87
zerlerine hucm eylediler. Ve Karaca Hizir nm bir yenieri kiralun atinun ayaklarin|i|
alup kiral yere dsdkde amn virmeyp ser-i mehsini bedeninden cerr eyledi. Ve huzr-
i pd-shye gtrp env-i nevzis ve iltiIta mazhar oldi. Ve ol anda kiralun kellesin|i|
mizraka dikp mehter-hnelerin|i| alarak mevcd olan guzt ile kIIr zerine hucm
eylediler. KIIr-i hk-sr kirallarinun kellesini nze zere gricek turmaga meclleri
kalmayup hemn Iirr itmege basladilar. Her-end ki, Yanko lan Ieryd idp 'Biz buraya
kiral in gelmedik, dinimiz ugrina geldik. dey lesker-i kIIri cenge igrya say u
ikdm itmesi mId olmayup kimse szini isg eylemedi. Hussen asker-i Islm`dan Iirr
idenlern bazilari bu hlden habr olicak. Gir avdet idp maasker-i hmyna vsil
olduklari cihetden kIIrda bir vechile karra iktidr kalmadi. Ol hnde biglerbigi Dvud
Pasa, Rm-ili dil-verleriyle takb-i kIIra me`mr olup melnn ardindan isticl
itmegle Tuna`ya varinca iki gn ikice ale`l-istimrr katl-i kIIrdan el ekmeyp
nicelerin|i| dahi esr eylediler. Ve kIIrun 89
a
] girde olan iki yz elli arabasi cmle
mazbt-i guzt oldi. Menkldur ki, pd-sh maktlini tems esnsinda Azeb Big nm
mukarreblerine garbdir ki: 'Bunca kIir iinde bir ak sakalli yok. didiklerinde Azeb Big
cevbinda 'Ilerinde ak sakalli olaydi baslarina bu hl gelmez idi. dimis. nki bu Ieth-i
cell perde-i gaybden asikr olup pd-sh-i Islm mansr u muzaIIer oldilar. Cengden Iirr
idenlern te`dbi irde olunup rìs kimi katl ve kimi avret libsi ile esvkde teshr
olunmak Iermn olunmus ve kiralun basini tagayyrden hiIz in bal iine konup
Burusa`ya irsl ile donanma Iermn buyurdilar. Mlk-i etrIa Ieth-nmeler irsl olunup
Sultn-i Misirà dahi yigirmi bes cebe-ps kIIr gnderilmegle zuaI-yi arab ol bu el-
aceb sr gricek Allah yensren
28
l-i Osmn dusini vir dize-bn idp rìs menbirde
ism-i smlerin|i| sultn`l mchidn elkbi ile yd eylediler. Bu nusret-i azme 848 senesi
Receb 9 salisen gnnde vki oldi.
103. Cls- Sultn Murd ba'de ez-fergat
Feth-i mezbrdan sonra Sultn Murd hazretleri Edrene`ye vsil olduklarinda askern
taraI-i devletlerine meyli zhir olmagla Sultn Mehmed hazretleri hezr ibrm ile yine taht-
i hmyni kabli itdrp 89
b
] kendleri Magnis`ya azmet buyurdilar. Ve Hall Pasa bu
huss in askeri tahrk itdgi cihetden Sultn Mehmed ana htir-mnde oldi.

28
'Allah yardim etsin.
88
104. Sefer-i hmyn be-cnib-i Mora
Mezkr olan muhrebede Frenk tìIesi dahi mtteIik olup Geliboli`ya gemileri
geldgi zikr olunmus idi. Zamr-i sehriyrde anlara gsml virmek merkz olup ol huss
dahi Mora cezresi teshrine mevkI olmagla ol cnibe seIer tasmm buyuruldukda Tokat
mahbesinden itlk olunan Turhan Big`n ol taraIlara vukI-i tmmi oldugi cihetden ani
ihzr idp env-i ikrm ile mukaddem-i siph eylediler. Ve asker-i b-hisb ile Siroz
cnibine azmet idp andan Mora`nun medhali olan Germe-hisri`na vardilar. Mora
cezresinn tl ve arzi takrben her biri altmis Iersah olup dìresi sekiz gnlk yoldur. Ve
cezre-i mezbrenn etrIini Ak-deniz ihta idp ancak karaya muttasil olan mahall ml
yerdr. Ve karadan duhl ol mahalle mnhasir olmagla kudem-yi mlk Frenk ol medhali
sedd in ana msv ml dvr-i stvr bin idp mesIe-i mezbrede bes kala bin
itmisler idi. Ve ol dvrun iki nze kmeti kadar ve arzi bes arsn idi. Ps dvra dahi bir
handak-i amk haIr idp ol handakun iki taraIi bahra mnteh olmagla deniz suyi ile meml
idi. Ve`l-hsil pd-sh-i 90
a
] cihn asker-i Islm ile mahall-i mezbre mukbele olup
muhrebeye gz eylediler. Zikr olunan taIslden malm oldugi zere ol mekna zaIer
bulmak mahll gibi iken sultn-i lem asker-i zaIer-eseri tahrz igr idp hezr ikdm ile
ol handak-i azmi toldurdukdan sonra scn-i mchidn burc-i dvra sud idp ol
tarkile Ieth teshri myesser oldi. Emr-i hmyn ile ol bes kalayi hka beraber
eylediler. Bu gazda michidne nasb olan ganyim b-hadd kiys idgi menkldur.
Badeh cazre-i Mora halkini harca kesp seIerden avdet buyurdilar, I sene 850.
851 senesinde Sultn Byezd bin Mehmed Han veldet itdiler.
105. Feth-i Aka-hisr
Arnavud hkimi Iskender`n amm-zdesi Hamza Big ryml-i dergh idp Arnavud
tìIesi Iskender`den r-gerdn olmagla bir mikdr asker irsl olunursa Aka-hisr ve nice
kil Ieth olunacagini arz itdkde huss-i mezbr in msvere olunup vizer tesrI-i
hmyni mnsib grmeleriyle ol cnibe azmet buyurdilar. Ve Sultn Mehmed
murIakat-i seIer in davet olunup Aka-hisr gyet-i Iethi dsvr bir kala-i stvr
olmagla edevt-i muhsara al-veche`l-keml ihzr olundi. Ve hisr-i mezbre varilup
muhsara eylediler. Ve mddet-i muhsara iki aya karb olup kibet kalanun 90
b
] suyi
kat olunmagla ehl-i hisr muztarib olup Ieth-i bb eylediler. Kala zabt olunup dr`s-
saltanataya avdet olundi.
89
106. Muhrebe der-sahr-y Kos-ova ve nusret-i azme
SeIerden avdet-i hmyn esnsinda Yanko tahrkile kIIr bigleri ittiIk idp
memlik-i mahrsa zerine gelmegi tasmm eyledigleri mesm olicak. Martolos Toganì
istihbr in irsl buyurdilar. Ol dahi bir gne haber aldigi Leh ve eh ve Sekrlet ve Vilik
Luk bnlarini ve sìrlerini Yanko igv itmegle ittiIkila cem-i lesker idp Belgrad
nnden gemege azmet eylemisler. Pd-sh hazretlerine bu haber arz olundukda
SoIya`ya azmet buyurup memlik-i mahrsaya asker cemi in evmir irsl olunup
kIIrun neIr-i mm itdgi ilm olundi. Ve Anatoli askeri tmrlarina harliki

gndermege me`mr olup edevt-i ceng mde olunca pd-sh-i lem SoIya`da rm
buyurdilar. Mukaddem Yanko, EIlk hkimi Drakula`yi ldrp yerine Ls-ogli`ni nasb
itmis idi. Bu esnda ol lan EIlk askeri ile Nigboli etrIini gret itmege mbderet
itdkde mer-yi hudddan Frz Big-ogli Mehmed Big ve Hasan Big-ogli MustaI Big ve
Ozgur-ogli s Big ittiIk idp bir ka bin akinci ile EIlk askerini seb-hn idp nice
melni vsil-i derekt-i cehennem itdkden sonra nice cevsen-ps 91
a
] kIiri dahi dest
p-beste huzr-i sehriyrye gnderdiler. Ibtid-i seIerde bu vechile zaIer mshedesi taraI-
i Hakk`dan zuhr-i nusreti yetisir idgi mukarrer ve mcib-i server-i sultn muzaIIer oldi.
Badeh SoIya sahrsinda vizer ve mer alylarini bir bir tertb buyurup, her grhi
hitb-i mstetblari ile mserreI eylediler. Ve Iazìl-i cihdi beyn idp gazya tergb ve
Iirrdan terhb buyurdilar. Karaman-ogli`ndan dahi ol seIerde asker gelmis idi. Anlar dahi
turIe-i heykel ile aly gsterp kaltak egerl, kayis zengli kilic baglari ipden bir aly
Turgud Trkleri manzr-i hmyn olicak. Tebessm-knn serdrlarina buyurdilar ki:
'Askerimizn masharasi yogidi. Karaman-ogli kereminden ol hidmeti ed eylemis, biz
andan imdd talebinde degiliz. Hemn nakz ahd peymn itmeyp hkmetinde bk
kalmaga say itsn. didiler.
Badeh azm-i rh olunup Kursunlu-kens`ya varildikda kIIrun Kos-ova`ya
geldikleri malm olmagla ol cnibe tevecch olundi. Ve 852 senesi Saban 4 cuma gni
mukbele-i lesker-i kIIra vusl bulup tertb-i suII eylediler. Pd-sh hazretleri
kalbghda ve yemn yesra Anatoli ve Rm-ili askerleri mer-yi hudddan Ishk Big-
ogli s Big ve Turhan Big ve Mihl-ogli Hizir Big ve bunlar emsli 91
b
] dil-verler
psgh-i siphida turup yenieri pd-sh nnde karr idp nlerini demr ses-per ile sedd
itdiler. Ve toplar kurup etrI-i sehriyryi ihta eylediler. Dobrica cenginde asker-i
Islmùn evvel mnhezim olmasi kIIr ordularin|i| hl bulup ol taraIdan hucm itmeleri
90
sebebiyle oldugindan bu deIa agirligi askern ardina vaz idp harbinde ve syis-i
grhundan b-hisb msellh asker siph-i Islmùn ardini muhIazaya me`mr oldilar.
Ve Saruca Pasa birderi Sinn Big dahi agirlik zabtina tayn olundi. Muhrebe vakti
gelicek pd-sh-i dn-penh iki rekat namz kilup Kdy`l-hct derghindan rec-yi
nusret ile atlarina svr olup kalb-i leskerde mnend-i cebel-i rsih karr buyurdilar. Ve iki
asker birbirini grp cenge baslandikda pd-sh-i cihn askeri harb u kitle tahrs itmeleri
ile her biri bir sr-i bse-zr-i veg olup grh-i mekrh-i kIIra arsa-i kr-zri teng tr
ve hengme sabhdan ahsam irisince istigl-i ceng peygr idp zalm-i leylde dahi
muhrebe mnkat olmamagla mesaleler yakup sabha dek ceng eylediler. Ve atlarin|i|
nbetle yemleyp irtesi yine ber-minvl-i sbik muhrebe mstedd oldukda kIIr keml-i
iztirb ile syle tedbr eylediler ki, cmlesi bir yere gelp birden ehl-i Islm 92
a
] zerine
hucm eyleyeler. Bu tedbr zere nie hen-ps meln mecmi bir ugurdan yrys
eyledklerinde mukbelelerinde durmak asr oldugindan asker-i Islm iki sakk olup kIIr
ikdm ile iler gedkde ardlarindan melni kirmaga basladilar. Ve grh-i hsirinn
ilersi agirliga saplanup gemege mecl olmadugi cihetden bir rtbe kirildilar ki, tabri
hadd-i imkndan hricdr. Ve ol mahallde ve Lk bani ve Seklet bani maktl olup Leh ve
eh banlari giriItr oldilar. Lkin, Leh bani kendyi bildirmeyp diyr-i Islm`da elden ele
satildikdan sonra bir tark ile hals olup hkmetghina vsil oldi. eh bani huzr-i
sehriyrye ihzr olundukda dsmene imddindan itizr ile zd olundugi sretde incz
itmek zere birz vadler rd itdkde makbl olmayup katli ile Iermn olundi. Ve yevm-i
muhrebenn irtesi sebt gni dahi bu vechile mrr idp gice oldukda Yanko lan
arabalarla etrIini ihta itdrp iinde tahassun itmekle ol gice dahi muktele terk
olunmadi. Ve sabha karb tedbr-i hals idp askerine didi ki: 'Siz bu arabalar hiIzina
mesgl olun. Ben varup dsmenn ardin alayim. dey ol bahne ile aralarindan ikup Iirr
eyledi. Irtesi yine asker-i Islm kIIr zerine yrp cenge ikdm itdklerinde kIIr
Yanko` 92
b
] nun hle ile Iirar itdgin|i| bilmeleri ile karra meclleri kalmayup bi`l-
klliyye mnhezim olmagla vd-i idbra sitbn oldilar. Ol arabalar alt-i ceng cidal ve
emtia v emvl ile cmlesi mazbt huddm-i sh-i dery-nevl olup devlet ikbl ile
dr`s-saltanata Edrene cnibine irtihl buyurdilar.
107. Teèhhl-i Sultn Mehmed
Z`l-kadr-ogli Sleymn Big dìm Devlet-i aliyyeye sadkat zere olmagla kerme-
i muhteremesi b-emr-i hmyn Sultn Mehmed hazretlerine tezvc olundi, I sene 853.
91
108. Veft- Sultn Murd Han
855 senesi Muharrem gurresinde pd-sh-i cihn, Edrene sehrinde bir gn seyr
temsya ikup esn-yi rhde Emr Sultn sitnesi mntesiblerinden bir dervs pd-sha
nush pend ile vakt-i intiklleri karb oldugini beyn itmekle yanlarinda bulunan Saruca
Pasa ve Ishk Pasa`yi ishd buyurup ol anda tìb mstagIir oldilar. Ve sarya avdet
buyurup bir sud istil itmekle vasiyyet-nme yazdirdilar. Ve Sultn Mehmed hazretlerini
vas-i muhtr idp Hall Pasa`yi nzir tayn eylediler. Ve vasiyyet-nmeyi vizerya
gsterp cmlesini ishd eyledkden sonra vel-ahdlarina davet-nme gnderp yn-i
Osmn zere himyet-i reyya mteallik vasiyyetler sipris buyurdilar. Ve mh-i
mezbrun 3 cuma gni dr-i bekya rihlet idp on 13 veItlari ketm olunmagla 93
a
]
hasbe`l-amde dvnlar olundi. Sh-i magIrun mddet-i saltanati 30 sene 6 ay 5 gn olup
vakt-i clsda sinn-i serIleri 18 ve mddet-i haytlari 49 yildur. Mahmiyye-i Edrene`de
sereIeli dimekle meshr cmi ve ism-i serIlerine mensb cmi-i hir ve anun cenbinde
meskin-i Iukra ve msIirhneler bin buyurup bir muallim-hne ve bir mevlev-hne ve
cmi-i cedd kurbunda bir medrese bin itmislerdr. Ve dahi nice emkinde ebniye-i
hayrlari vardur.
109. Cls- Eb`l-feth Sultn Mehmed Han
Sultn Mehmed hazretleri davet-nme vuslunda azm-i rh idp 855 senesi
Muharrem 16 hams gni taht-i Osmniyye`ye cls buyurdilar. Kk Sultn Ahmed nm
bir sab birderleri ol hengmda lem-i vcddan n-bd kilinup pederleri cenzesiyle
Burusa`ya irsl olundi.
110. syn- ibn-i Karaman
Mlk ve hkkm-i etrI cmlesi tecdd-i beyat itmisken Karaman-ogli det-i
kadmesi zere vd-i tugyna slk idp bir ka harm-zdeyi Germiyn-ogli ve Mentese-
ogli ve Aydin-ogli olmak zere ol memleketlere irsl ve kendsi Alìyye zerine varmaga
isticl eyledi. Anatoli biglerbigisi Ozgur-ogli s Big ahvli ilm idp mukteleye izn
istedkde bu hidmetn uhdesinden geleceginde tereddd olunmagla azl olunup Ishk Pasa,
Anatoli biglerbigiligi ile irsl olunup akabince kendleri dahi Geliboli` 93
b
] dan ubr ve
Burusa`yi kudm-i meymenet-i lzmlari ile pr-serdr eylediler. Ol davyi verset
idenler tevecch-i hmyndan habr olicak, Karaman-ogli yanina Iirr eylediler.
92
Badeh pd-sh-i lem azm-i seIer idp Ak-sehr ve Big-sehrì nevhsine varildikda
ahlisi bin cniyla inkiyda rzi oldilar. Karaman-ogli dahi Tas-ili`ne Iirr idp hezr
ibtihl darat ve izhr-i nedmet ile istiI eyledi. Ve kermesini cevr-i hmyna ilhk
idp her seIerde hidmet itmege taahhd eylemekle ceryiminden igmz olundi.
Badeh Burusa`ya avdet olundukda yenieri reh-gzerde tevakkuI idp Hdim
Sehbeddn Pasa ve Turhan Big: 'Devletl pd-shim, kullarun bahsis isterler. dimeleri
ile on kise aka ihsn buyurdilar. Lkin bu b-edeb-ne vazidan mugberr olup bir ka
gnden sonra yenieri agasi Togan Aga`yi azl ve yayabasilari te`db eylediler. MustaI Big
yenieri agasi olup Ishk Pasa Mentese-ogli zerine irsl olundukda varup Mentese-ogli
Ilyas Bigì ol diyrdan ihrc Rodosà dek kairmagla tard u izc idp avdetde
Kthiyye`de skin olmaga me`mr oldi. Ol zamna dek Anatoli biglerbigisi olanlar
Engri`de skin olur idi.
111. Bin-y Bogaz-kesen
Karaman seIeri avdetinde bir ka gn Burusa`da istirhatdan sonra pederleri 94
a
]
vasiyyeti zere hasret`l-mlk olan Ieth-i Istanbul arzsiyla Edrene cnibine azmet
buyuruldukda Geliboli maberini kIIr gemileri sedd itdgi mesm olicak. Koca-ili
taraIina tevecch olunup Ak-hisr`dan Aka-hisrà ubr olundi. Ve mukbelesinde
Istanbulùn st yaninda bir mahalle nzl olunup ol makmda kala binsi re`y olunmagla
Istanbul tekrine sret-i istznda haber irsl olundukda zhiren mmnaata ikdm
idemeyp ol mahall Galata`ya tbi oldugi cihetden Frenk hkmnde olmasiyla anlara
husmet lzim gelecegini ilm itdkde istzn kend in olup Frenk htiri mltezem
olmadugin|i| iIdeden sonra kala binsina sr olunup bes bin dem ol hidmete me`mr
oldi. Ve drd ayda itmm olunup dsmen gemileri reh-gzri sedd olundi, I sene 856.
Fermn-i sultn ile Akaylu-ogli Mehmed, Istanbul etrIini gret idp nice ganyim
ve ser olmagla tekr muztarib olup bade`l-msvere Hall Pasa`ya sadkat-i mevrseye
nebe`-i nihn-i emvl-i kesre irsliyle istimdd itdkde evvel sulha tergb itmisken
igbirr-i hmyndan habr olmagla tekre cevb-i ye`s iblg eyledi. Eyym-i sit dahi
hull itmekle Edrene`ye azmet olunup Tunca kenrinda Yeni-sary binsina sr olundi.
Ve Istanbul Iethi niyyetiyle azm-i toplar dkdrp Saruca 94
b
] Pasa yz kantr
bakirdan bir top yapdirdi.

93
112. Feth-i stanbul

Sh-i km-kr esbb-i Iethi ihzr buyurdukdan sonra toplari arabalarla ekerek
Istanbul cnibine tevecch buyurup vizer ve mer alylarin|i| tems esnsinda her
birine istimletler virp, Iazìl-i azv cihdi yd ve Ieth-i Kostantiniyye bis-i izdiyd
riIeat dn idgini rd buyurdilar. Ve sehr-i mezbre vsil olup 857 senesi Rebi`l-evvel
28 gni vakt-i seherde cnib-i berrisini askir-i zaIer neasir ile ihta eylediler. Tekr bu
hli gricek geri aly-i muhIazayi al-vechi`l-keml tehyiè itmis idi. Lkin mukvemet
asr oldugini bilmegle Istanbul nevhsini cmle teslm idp kend dahi harc-gzr olmagi
rec eyledkde makbl-i hmyn olmayup teslm-i hisr teklI olundi. Tekr recsi kabl
olmadugini gricek, var kuvveti bzya getrp top u tuIeng ve sìr edevt-i ceng
tedrikinde ihtimm eyledi. Siph-i zaIer-penh dahi toplari lzim olan mevzia vaz idp
yenieri ve azeb tìIesine metrisler tabiye olundi. Ve arrde ve manciniklar tehiyye idp
bu minvl zere kala dglmege sr olundi. Ve ihtimm-i gret ile dvr-i hisr rahnedr
olup hezr srhlar peyd oldi. Lkin mchidnden dahi ok kimse kaladan atilan top ve
tuIeng ile sehd-i sehdet-ns eyledi. Ol esnda iki azm Ferenk gemisi gelp iinde olanlar
kalaya girmekle dvrlarun rahnesini 95
a
] sedd ve asker-i Islmì prmen-i hisrdan redd
eylemekde izhr-i ihtimm itdkleri cihetden kIIr kaladan suy-i ehl-i Islmà itle-i
lisn eylemege basladilar. Ve erkn-i devletden Hall Pasa`ya muvIakat zere olanlar
imtin-i teshri iIde ile pd-sh hazretlerini sulha tergb eylemeleri makbl-i humyn
olmayup muhrebede sbit-kadem oldilar. Ve Ahmed Gran ve Aksemseddn ve Zagnos
Pasa re`y-i sehinshyi terch idp mchidni nice nesyihle tesc iderler idi. Bu gne
ihtimm olunmus iken Ieth-i hisr myesser olmiycak, msvere Iermn olunup sehriyr-i
cihn buyurdular ki: 'Bu muhsara olunan taraI handak-i amk ile muht ve dvri kat
oldugindan baska cem-i muhIizn bu cnibden muhIazaya mesgl olmagla subet-i
teshre bis oluyor. Muhsara cnib-i vhide kasr olunmayup taraI-i bahrdan dahi tazyk-i
kIIra bir re bulunsa dey erbb-i meclisden re`y taleb itdklerinde Istanbul ile Galata
beyninde Halic zere zincir eklp arasi makt olmagla gemi mrri mmkn olmadugi
cihetden huzzr-i meclis bahrden muhsaraya tark bulmadan ciz oldilar. kibet pd-sh-i
lem syle re`y itdiler ki: 'Yeni-hisr cnibinden 95
b
] gemiler srp Galata tagi ardindan
asurmagla Halicè indirp hisri bahr taraIindan dahi muhsara eyleyeler.
Badeh bu emr-i asrn uhdesinden gelinmek tedrikine sr olunup cerr-i eskl
alemini bilenler inetiyle evvel Besiktas nnde denizden karaya yetmis pre gemi
94
ekilp andan yagli Iilenkler ile Ksim Pasa deresine togri taglar zerinden geirerek Fener
kapusi mukbilinden Halicè indirdiler. Ve ol tark ile dery cnibinden muhsaraya
baslayup dvrlarun cnib-i bahrisi dahi halel-pezr olmagla tekrn akli gidp
mstahIizlari iki blk itmekle ol mahalle dahi dem kodi. Nakl olunur ki, ruhbnlar
keIereye kuvvet-i kalb virmek in tesliyet idp 'Bu sehrn simdi Iethi muhldr. Zr
mnecciminin istihrci syledir ki: 'Bu kalayi Ieth idicek pd-sh karadan yelken aup
gemiler yrdr. Ol zamn geldikde bu kala bizim yedimizden ikar. Ol vakt gelmedikce
kimse havI itmesn. dey bu szleri cmlesine isat itmisler idi. Gemiler kaziyyesi vuk
buldukda lesker-i kIIr kalanun gidecegine cezm idp mecmini rub u hirs istl
eyledi. Ve bu cihetlerle tekr keml-i iztirba dsp ne yapcagini bilmedginden Edrene-
kapusi`nun cenb taraIinda Egri-kapu semtinde olan 96
a
] rahneler hiIzini Frenk leskerine
teIvz idicek, o taraI ihtimm mahalli oldugi cihetle havss-i tevbi kendlere teIvz
eylemedginden b-huzr olup miynelerinde ihtilI peyd oldi. Ve bu hlet Iehm
olunmagla ol cnibden yrys Iermn olunup asker-i Islm hezr say u ikdm ile sy-i
hisra hcm eylediler. Ve ahsam vaktinde bazi scn burc-i kalaya sud itmeleri ile
gice dahi muhrebe terk olunmamak in mizrklar zere mesil dikilmege emr-i
hmyn sudr idp t sabha dek nìre-i harb u kitl istial buldi. Ve vakt-i seherde re`s-
i tìIe-i Frenk, burc-i hisra gelp deI-i mchidne ikdm zere iken bir cvn-i lk
dvr-i hisra ankebt-vr sud idp ol melna karb oldukda asagidan yukaru simsr-i
dsmen-grin havle idicek hamle-i vhide de ol hinziri vsil-i derekt-i sar eyledkde,
lesker-i Frenk`n karra iktidrlari kalmayup kestleri cnibine Iirra basladilar. Ol hlde
mchidn atilan top u tuIenge bakmayup burc-i hisrun rahnedr olan mahalleri taraIina
yrmekle brid-i hisra ikup bazi blend-vziyleler sre-i Ieth kirat itmege
basladilar. Bu tarkile niceler hisra dhil olup c-be-c yagmaya mesgl oldilar. Tekr,
Edrene-kapusi`nun cnib-i simlinde olan 96
b
] saryindan kalanun ol cnibini hiIza
alisurken, ehl-Islmùn kalaya duhlnden haberdar oldukda turmaga mecli kalmayup
tevbi ile sarydan ikup kaarken bazi yagmacilara tesdI itmekle ol kimseleri sehd
idp badeh bir mecrh azeb grdkde ani dahi tg ile almak in zerine varicak ol
mecrh gayret ile yerinden kalkup tekre sarilup atindan zemne aldi. Ve amn virmeyp
basini kesdi. Tevbii persn olup Iirr eylediler. Ve kalada cenge muktedir kimse
kalmadikda hisr kapulari ailup bakiyye-i siph ile pd-sh-i zaIer-penh dahi dhil olup
gn askere yagma izni olmagla b-hisb ganyime mlik oldilar. gnden sonra emr-i
95
hmyn ile vslar nid idp yagmadan askeri men itmekle sehr iinde emn amn
hsil oldi. Bu Ieth-i cell 857 senesi Cemziye`l-hir 20 gni vki oldi. Ol eyymda nesl-i
Osmn`den olmak iddisi iden bir sahs bulunup katl olundi. Firrler Silivri-hisri`na
varup miIth-i kalayi irsl ile arz-i inkiyd eylediler. Karaca Big, Silivri zabtina ve etrIini
Iethe me`mr olup Kumburgaz ve Bugados beldelerini Ieth eyledi. Mahmud Pasa sadr-i
azm olup Hall Pasa kirk gn mahbs oldukdan sonra katl olunp mukaddem tahrk-i
asker itmesinn 97
a
] cezsi icr olundi. Kenseler cevmi kilinmagla ibtid ki, cuma
AyasoIya`da ed olundi. Ve Istanbul anveten Ieth olundugi cihetden dedkn ve akrti
cmi-i mezbre vakI olundi. Sleymn Big nm kimesne Istanbul subasisi nasb olunup
tamr-i hisra me`mr oldi. Erbb-i hireI sanyi ehl u iyliyla nakl olunmak in etrIa
evmir irsl olunup sene-i mezbrede Eski-sary bin` olundi.
113. Sefer-i Ls
Feth-i Istanbul vukinda mlk-i etrIindan hedy-yi lyika ile tehniyet-nmeler
gelp Vilik-ogli dahi Sultn Murd zamninda Ieth olunan kili istirdd itmisken bu Ieth-i
cell zuhrunda havIa dsp rec-yi aIv ile ol kilin eksernn miIthlarini irsl eyledi.
Ilisi vsil oldukda bakiyye kalan kil dahi taleb olunup iblg-i peym olicak. Izhr-i
taalll idp teslmden imtin eyledi. Ve bazi memlike taadd idp skp yolini kat
itmekle Piristine kdsi luzm-i te`dbini ilm itdkde sonra dery-yi gazab-i sehriyr
mevc-hz olmagla ictim-i askere bakmayup Ls diyrina nhzet buyurdilar. Ve akincilar
iler irsl olunup Sivrice-hisrà varilinca asker-i zaIer makarrdan vsil-i rikb-i hmyn
oldi. Vilik-ogli azm-i hmyn Semedire`ye olmak zann ile anda olan esysini Sivrice-
hisrà 97
b
] nakl idp, kend Ungurusè Iirr eylemis idi. Kala-i mezbre muhsara
olunup cenge mbseret olundukda taraIindan ok kimse helk olup kibet ehl-i hisr
cengden ciz olduklari cihetden amn ile kalayi teslm itdklerinde, hkim-i Ls Vilik-
ogli`nun b v ecddindan kalan emvli cmle mazbt-i sehinsh olup Sivrice-hisr
nevhsinde olan husn mecmi memlik-i Osmniyye`den kilindi. Ve Umula-hisri dahi
bu seIerde Ieth olunup Frz Big-ogli, asker-i cerrr ile bakiyye-i memlik-i Lsì grete
irsl olundukda ehl-i Islm hissedr-i ganyim-i b-hadd smr oldilar.
Badeh Edrene cnibine avdet olunup ol kis anda rm buyurdilar. Ve Vilik-
ogli`nun nice hedy ile rec-yi aIvi mutazammin nmesi gelp her sene otuz bin Iilori
harc irslini iltizm itmekle recsina msade olundukda meblg-i mezbri bi`t-tamm
ed eyledi.
96
114. Feth-i noz
Ferecik kdsi, Inoz tekrinn s`-i hareketini ihbr itdkde on pre kadirga tehyiè
olunup bulunan azeb tìIesiyle Has Yunus Big askerden ketm-i niyyet itmek zere irsl
olundi. Ve akabinde karadan pd-sh-i lem-penh dahi azmet buyurup kala-i mezbre
muhsara olundukda kIIr tkat getremeyp arz-i itat itdiler. Ve Inoz mukbelesinde
dery ire Tasoz nm kala dahi 98
a
] Yunus Big irsliyle Ieth olundi.
115. Azmet-i hmyn be-cnib-i Ls
Ls hkimi Destpot mrd olup erkek evldi kalmamagla Ishk Big-ogli s Big ahvli
der-i devlete arz itdkde asker cemi in etrIa evmir tahrr olunup 859 senesinde sahr-
yi Edrene mecma-i siph-i zaIer-penh oldi. Vizer ve mer alylar gsterp ol
mahallden nhzet olunmagla skp cnibine azmet olundi. Ve Kirat-ova tagi asdugi hnde
s Big takbl-i best-i sehriyr idp anun re`yi ile Nevabirda Iethi tasmm olundigindan
kendsi mukaddem zbt-i hisra irsl olunup Destpotùn c-nisni olmadugi cihetden
teslm-i hisr bbinda nice nasyih eyledkde kala zbiti ind idp Destpotùn kizi Bosna
kiralinda olmagla 'Bizim munimiz oldur dey teslmden imtin eyledi. Badeh s Big
bu haberi rikb-i hmyna arz itdkde pd-sh-i lem gazaba gelp hemn asker-i zaIer-
siar ile lgr ve dmen-i hisra nasb-i ilm-i nusret-medr eylediler. Yedi gn ale`t-tevl
muhsara olunup ehl-i kala n-r teslm-i hisr itdkde ve Destpot madin
mahsltindan cem itdgi zer smi ol kalaya vaz itmis olmagla cmlesi zabt olundi.
Tirebce-kalasi dahi Ieth olunup anda dahi ok ml bulundi.
98
b
] Badeh Rm-ili akincilari ile s Big irsl olunup Bihori-kalasi hli
bulunmagla zabt olundi. Ve Ls memleketine akin idp env-i ganyimle mugtenim
oldilar. Ve bu esnda pd-sh-i lem-penh cedd-i bzrg-vrlari Sultn Murd Han
hazretlerinn sehdetghi olan Kos-ova`ya varup akd-i meclis-i du ve nice inmt ile
itm-i meskn Iukar buyurdilar. Ol evnda akincilar hedy-yi lyika ile ryml-i
rikb-i pd-sh itmekle askere iczet virilp kendleri bir ka gn Selnik sehri temssina
azmet buyurdukdan sonra Istanbulà ricat eylediler.
116. Muhsara-i Belgrad
Belgrad teshri arzsiyla ol cnibe nhzet buyurilup askir-i b-smr ile prmen-i
hisr-i mezbr mlml ve mbrizn-i meydn-i heyc dmen-der-meyn-i arsa-i harb u
kitl oldukda herkes kend taraIindan muhsaraya me`mr olup hezr say u ikdm
97
muhrebeye ihtimm olundi. Ve azm toplar dkdrp Tuna nehri`nden ekdirmisler idi.
Kala karsusina metrisler kazilup kalayi dgmege mbseret eylediler. Ve ikdm-i tmm
ile dvrlar her cnibden rahnedr olmagla yrysler olup bir mertebeye vardigi burc-i
hisr reng--reng bayrklar ile mnende-i lle-zr ve emrt-i Ieth zaIer zhir sikr
oldi. Lkin ol hnde Ungurus kirali 99
a
] asker-i menhs ile gelp Tuna`dan dahi esbb-i
ceng ile meml gemiler nehr-i mezbrda olan kapudan kalaya dhil oldilar. Ol vechile
asker-i Islmì kaladan dr itmege ikdm idp ok kimesne sehd olmaga sebeb oldi.
Tuna`da olan ehl-i Islm gemilerinn muhIizi Rm-ili biglerbigisi Dayi Karaca Pasa,
Tuna`dan ubr ile kIIri kalaya vusldan men itmege izn itmisken bazi vizer ilksiyla
izn virilmedi. Ve nehr-i Tuna`da kIIr gemileri ile mukbele olundukda melnn kesreti
ehl-i Islm gemilerinn ezIi olmagla mukvemet mmkn olmayup inhizm vki oldi.
Badeh pd-sh hazretleri kala Iethine keml-i ihtimmlarindan mahall-i cenge varup
guzt-i Islmì tahrz buyurmalari ile yenieri dil-verlerinden niceleri pd-sh-i cihn
yoluna Ied-yi nakd-i cn idp mezd-i say u gsisle bes yz kadar cvn-i bahdir dvr-i
hisrun rahnedr olan mahallerinden grh-i mstahIazni resde-i evdiye-i bi`se`l-karr
itmege basladiklarindan kiral-i pr-dall haberdr olicak. Ol canibe cn atup siph-i Islm
zere cmlesi birden hcm eylediler. Tasrada olan guztin imdda elleri irismediginden ol
dil-verlern cmlesi sehd oldi. Bu halet malm-i hmyn oldukda sehd olan
bahdirlara keml-i seIkatlerinden bi`z-zt 99
b
] muhrebeye dhil olup nice dv heyèt
kIirn cn-i habsini vsil-i ser-menzil-i cahm eyledkden sonra vkelnun hezr ibrm
ilhhi ile meydn-i harbden avdet buyurdilar. Bu cengde pd-sh hazretleri bir kIiri
basindan kilicla alup sine sine gelince iki sakk itdklerini baz-i mverrihn huddm-i l
makmlarini birilerinden isitmekle trhinde nakl eylemis. Bu rtbe secat-i hmyn
manzr-i asker-i zaIer-makrn olmagla muhrebede ziyde hnerler izhr eylediler. Ve bu
cengler de kiral bir ka kere kalaya Iirr idp yine cenge ikar idi. kibet mecrh olup
badeh mrd olmusdur. Ehl-i Islm cnibinden dahi Dayi Karaca Pasa ve yenieri agasi
sehd olup Mahmd Pasa Rm-ili biglerbigiligini vizretle cem eyledi. Ve`l-hsil hisr-i
Belgradùn Ieth teshri bade`z-zamn Sultn Sleymn hazretlerine mukadder olmagla
bu kadar say u ikdm mntic merm olmayup ancak mukbelesinde hevle nm bir kala
binsina ihtimm ve b-Ieth zaIer der-i devlet makarr taraIina imle-i licm olundi.

98
117. Sr- hitn
Belgrad seIer avdetinde Edrene`de bir mikdr istirhatdan sonra 861 bahrinda
snnet-i seniyye-i hitn icrsi in Sultn Byezd ve Sultn MustaI nm seh-zdeler
davet olunup bir ay tamm dgn oldukdan sonra Sultn 100
a
] Byezd sancaklari olan
Amsiyye`ye ve Sultn MustaI, Magnis`ya ricat buyurdilar. Bu senede Evrenos-ogli s
Big, Arnavud diyrina ve Vidin sancagi bigi Hasan Big-ogli s Big, Ungurus diyrina akin
idp env-i ganyimle mugtenem olduklarinda l pskeslerle vsil-i der-i devlet-medr
oldilar.
118. Sefer-i hmyn be-cnib-i Mora
Mora cezresinde Balli-badra`dan bir tcir gelp ol diyrda ser-yi Islmà olan
ihnet ve tahkri dvnda huzr-i hmyna arz u ilm eyledkde, hemn ol kis asker
cemine mbseret olunup 862 senesi bahrinda Siroz cnibine nhzet buyuruldi. Ve
Sirozà varildikda vrd-i asker in bir mddet ikmet olunup badeh Yeni-sehr
yolundan Mora taraIina azmet olundi. Ve esn-yi rhde Filke-kalasi muhsara olunup
himmet-i hmyn ile Ieth olundi. Ve ol kala muhIizlarini bile gtrp Krdos-hisri
nnde siyset itmekle ol nevhde mctemi olan kIIra bis-i intibh olup itat
eylediler. Andan Bakova-hisri Ieth olunup ahlisi Istanbulà nakl olundi. Tokmak-hisri
Ieth olundukda ind zere isrr iden muhIizlarinun tazbini Iermn eylediler.
Badeh Mihlu-kalasi gn muhsara ile zabt olundi. Ve Krdos dahi Ieth 100
b
]
olunup Balli-badra`ya varildikda ol dahi nice kil-i sìre ile zabt olunup zemistn karb
olmagla skp sehrine ricat ve anda kislak in ikmet buyurdilar.
119. meden-i Mahmd Paya be-rikb- hmyn ez-sefer-i Ls
Pd-sh-i lem-penh Mora seIerine azmet buyurduklarinda Mahmd Pasa`yi dahi
Anatoli askeri ve bin yenieri ile Ls diyrina irsl itmisler idi. Anlar da cnib-i maksda
tevecch idp SoIya sahrsinda askeri yokladikdan sonra tevz-i silh olundi. Ve dsmen
huddina on gnlk yol kaldikda isticl ile lgr idp ale`l-gaIle dhil-i hudd-i ad
olmalariyla Vesa ve Emol ve Sava ve Gre ve Teravie nm kalalar yed-i kIIrdan
nez olunup, andan Semendire mahsr-i asker-i Islm olup bir heIte ale`l-istimrr muhrebe
olundukdan sonra bazi mer prmen-i hisra varup kIIra nasihat itdklerinde meln
indlarinda isrr itmeleri ile tekrr nìre-i muktele alev-hz olup env-i ihtimm ile top
darbindan hisrun dvrlari mnhedim oldukda asker-i Islm dern-i hisra dhil olmagla
99
ok kIir kirilup bazilari kala iinde olan kalaya tahassun itdkleri cihetden 'Teshr-i
kala dsvrdur. dey terk olunup Belgrad cnibine tevecch olundi. Ve sultn-i cihn
bin buyurduklari Havle nm kalayi tamr ve Sivrice-hisrì tekrr teshr itdiler.
Azurìnun madenini ve ol nevhde olan sìr 101
a
] madini zabt idp, Ramazn hull
itmekle Nis`de ikmet eyledkden sonra Ggercinlik Iethine azmet eylediler. Ve ol
hisrun etrIini toplar ile ihta idp dgmege basladiklarinda hisr ehlinn kalbine havI
mstevl olup amn ile teslm eylediler. Lkin kala dizdri ind idp esbb-i muhIazayi
idd ve mukbeleye say u ictihd eyledi. Ehl-i Islm dahi ihtimm ile muhrebeye kiym
idp kibet Mahmd Pasa`nun hsn-i tedbri ile Tuna`dan su ekdikleri zencri nehr-i
mezbr zere olan kemer altina varup su alacaklari zamn kat itmekle kIIr zebn olup
amn ile teslm-i miIth eylediler. Mahmd Pasa kala tamrine sr idp, Minnet-ogli
Mehmed Bigì Ungurus vilyetine akin in irsl, anlar dahi Tuna`dan ubr idp Dirava
nm kalayi teshr ve Tuna ve Sava yaninda Rahava diyrini gretden sonra iki yz cs cs
kIIri dahi esr eylediler. Ve aldiklari ganyim ve seryi Tuna`dan gemiler ile nakl idp
Mahmd Pasa dahi ryml-i dergh-i sehriyrye azmet eyledi. Akincilar haberi Ungurus
hkkmina vsil olicak, elli bin zerre ps asker ile sitb idp geldiklerinde asker-i Islm,
Tuna`dan gemis bulunmagla teèssI iderek kaldilar. Mahmd Pasa, sereI-yb-i 101
b
]
dmen-bs-i sehriyr oldukda mezd-i iltiIt-i hmyn ile ser-Iirz kilinup askere iczet
virilmek irde olunmus iken ictim kIIr-i mesm olmagla tevkI-i siph-i zaIer-penh
idp ahvl-i kIIrdan istihbra ulaklar irsl olundi. Anlar dahi bade`l-itl melnn
Belgrad`dan gedgini ihbr itmeleri ile Anatoli askerine harclik lesdirilp Valive
cnibine irsl olundi. Kapuhalki dahi keml-i sevkile mde olup nhzet-i hmyna
intizr zere oldilar. Anatoli askeri mahall-i mezbra varup kIIr mezd-i gurr ile nehb
grete istigl itdkleri cihetden mteIerrik olduklarini istim itdklerinde hemn
zerlerine lgr idp melni katl ve esr ile trmr ve re`sleri olan bani giriItr itmeleri ile
bu peygm-i meserret sri cnib-i sehinshye ihbr ve akabinde esr olan bani dest-beste-i
huzr-i hmyna ihbr idp be-Iermn-i sehriyr simsr-i hn-hr ile azm-i ikmet hne-i
be`s`l-karr itdrdiler. Bu nusret-i celle vukindan sonra askere destr virilp dr`s-
saltanaya ricat buyurildi.
120. Zabt- Semendire
863 senesi Semendire teshrine azmet olunup SoIya sehri izz-i nzl-i sh ile
mbh oldi. Ol eyymda Semendire-kalasi 102
a
] istir tarkile Bosna kiralindan intikl
100
itmis idi. Kiral, azmet-i hmyndan haberdr oldukda bil-te`hr ubdiyyet-nme irsl
idp el-aba ve ma yem li khu kane li mevlahi
29
misdkinca teslm-i kala in dem
gnderilmegi istid ve tasarruI-i pd-shde olan Bosna saryi kendye ihsn olunmagi
niyz rec eyledkde demler tayn olunup Semendire, memlik-i Islmiyye`den kilindi.
Ve kiral-i mesIrun zimmetinde teslm olunmadik harc olmagla istedgi Bosna saryi
virilmege msade olunmadi.
864 senesi SaIer 27 gicesi Sultn Cem lem-i vcda vaz-i kadem eyledi.
121. Feth-i Amsra
Boli civrinda Amsra nm kala yed-i kIIrda kalup meln bahr u berrden
mslimne taarruz itmeleri ile pd-sh-i lem-penh teshrine azmet buyurup Ak-yazi
yolindan Hizir Big vilyetinden Boli`ya vsil oldilar. Ve denizden dahi donanma irsl
olunup, kala-i mezbre taraIindan muhsara olundukda kIIarun mukbeleye iktidri
kalmayup teslm-i hisr eylemeleriyle ahl-yi kala Istanbulà nakl olundi. Pd-shun
Boli`ya tevecchinden IsIendiyr-ogli Isml Big haberdr oldukda kend zerine
gelmeleri zann ile Sinopà Iirr itmisken hakkat-i hle vkiI olmagla l ps-kesler irsl
eyledi.
122. Teshr-i Kastamon ve Sinop
IsIendiyr-ogli Isml Big`n 102
b
] niIkne hareketinden ns hkmetghina
mlzim-i rikb-i hmyn olan birderi Fazil Ahmed`n nasb olunmasi tasmm
olunmagla 864 senesi nevrzunda yzden ziyde kadirga Trabzon seIeri nmi ile Sinopà
irsl olunup, Isml Big mektb-i hle slb ile taglt igIl olundi. Pd-sh dahi Boli
yolindan Burusa`ya varup Mahmd Pasa Edrene`de asker cem itdkden sonra
Geliboli`dan ubr ile Burusa`ya vsil oldukda ayak dvnlari olmagla tanzm-i levzim-i
umr olundi. Maasker-i hmynà lhik olmak in Isml Bigè nmeler irsl olunup
semt-i maksda tevecch olundi. Sultn-n`nde Anatoli askeri ord-yi hmyna
munzamm olup Engri`ye varildikda Karaman-ogli Ibrhm Big`n ogli askeri ile
mteveccih-i rikb-i mstetb-i sehriyr oldi. Isml Big`n dahi ogli gzde askeri ile
vsil oldukda kayd u bend ile habs olunup Fazil Ahmed, serdr-i memlik-i IsIendiyr
kilindi. Ve Mahmd Pasa ile Sinop zerine irsl olundukda Isml Bigì Sinop`da
muhsara eyledkden sonra Mahmd Pasa nashati ile kalayi teslm idp, kendsi ruyml-i

29
'Kle ve klesinin sahip oldugu hersey eIendisine aittir. (Hadis)
101
der-gh-i sehriyrye isticl eyledi. Isml Big`n bu hareketi makbl-i tab-i hmyn
olmagla erkn-i devlet tevkr ihtirmina me`mr olup ziyIetler olundukdan sonra huzr-i
hmyna vardikda 103
a
] bir ka hatve istikbl ile emslinden mmtz ve kasd-i p-bs
itdkde musIaha ile mezd izz buyurdilar. Badeh dil-nevh zere memlik-i
Osmniyye`den Yeni-sehr ve Ine-gl ve Yar-hisr gibi mahsldr sehrler ikmetgh tayn
olunup Kastamoni ve Sinop ve Kre-i nuhs
30
ve sìrleri zabt olundi. Isml Big`n
oglina dahi Boli sancagi inyet olunup Kizil Ahmed ile ol seIerde mlzim-i rikb-i
hmyn oldilar. Karaman-ogli me`zn-i insirI olup Isml Big dahi ehl u iylini nakle
azm-i rh eyledi.
123. Feth-i Koyul-hisr
Byindirli Kara Osmn nebresi Uzun Hasan, rn ve Trn hkimlerine glib olup
Trabzon tekrinn dahi kizin|i| almagla memlik-i Osmniyye`ye taadd eylemege
basladup, Koyuli-hisr muhIizi Hseyin Bigì esr ve huzr-i mezbri teshr itmis idi.
Badeh Sarbdr Hamza Big istihlsina me`mr olmagla bir mddet muhsara idp, lkin
zabti myesser olmayicak, etrIini gret eylemisler idi. Ol sebeble Uzun Hasan dahi asker
cem idp ser-haddani izrr zere olmasina binen IsIendiyr seIeri akabinde ol cnibe
tevecch olundi. Koyuli-hisr prmeni mazreb-i alm-i zaIer-encm oldukda Uzun Hasan
mukbele-i sehriyrye gelmege kdir olamayup Kemah taglarina tahassun eyledi. Ve gh
103
b
] seb-hn arzsiyla asker-i irsl eyledkce mnhezimen avdet iderler idi. Bir gice
amm-zdesi Hrsd Big g ile Iirr eyledi. Uzun Hasan bu ahvli gricek istl-yi havI
hirs ile dmen-i aIva baslayup vlidesi Sre Htnì ve ems-gezek hkimi Krd Seyh
Hasanì ve sìr muteber biglerini atebe-i sehriyrye irsl eyledi. Bu esnda Koyuli-
hisrùn darb-i top ile drd dvri harb olmagla ehl-i kala el-amn agirup teslm-i hisr
eylediler. Pd-sh hazretleri dahi zabt-i kaladan sonra asker-i dery-hurs ile Uzun Hasan
istslina azmet eyledkde Sre Htn ve sìr irsl olunan bigler vsil olup hezr zaret
ibtihl ile istiI itmelerine binen hussen Sre Htnùn esk-i esmine merhameten
cnib-i aIva meyl buyurup Mahmd Pasa dahi kendden mektb ile istisI olundugi in
pd-shi sulha tergb itmekle reclarina msade olundi.

30
Anonim yazar, daha nce 63
b
`de 'Bakir-kre olarak zikrettigi yer ismini burada 'Kre-i nuhs
seklinde vermistir.
102
124. Feth-i Trabzon
Uzun Hasan iltimsina msaden sonra Trabzon Iethi in Bilgar cnibine tevecch
buyurup Sre Htn dahi reIkat-i hmyn ile ser-Iirz ve taraI-i hmyndan mder
hitbila izz kilindi. Esn-i rhde nice mrr-i dsvr 104
a
] mahallerden gzr olundukca
pd-sh-i l himmet-i piyde olup irtikb-i zahmet ve mesakkat buyurduklarin|i| Sre
Htn gricek: 'Pd-shim, bir Trabzon-kalasi vcd-i serIinize bu rtbe zahmet virmege
deger mi? didikde buyurdilar ki: 'SeyI-i mesll-i Islm-i der-dest azm-i girve-i zaIer-
peyvest itmisken ne ihtiml ki, niyyet-i sdikamizdan ndim pesmn ve arz-yi
istirhatle rh-i Hd`da ekdgimiz renc u taabdan r-gerdn olup Ievt-i Iursat idelim.
B-zahmet maksd ele girmez ve taab u mesakkatsiz shid-i matlab el virmez. dey Sre
Htnì ilzm buyurdilar. Badeh Trabzonà varilup muhsara olundi. Ve keml-i ihtimm
ile tazyk-i kIIr olunmusken donanma-yi hmyn dahi vsil olup cnib-i bahrdan
muhsara itmekle tekrn muhIazaya iktidri kalmayup tahls-i ser cn in amn ile
kalayi teslm ve recyi aIv ve tiIet pd-sh-i kerm itdkde mahzar-i nevzis olup ehl u
iyli ile Istanbulà nakl olundi. Reysi cizye tayni ile hl zere ibk olunup ol vilyet
siphiye tmr kilindi. Hazne-i Trabzon`da bulunan mli Sre Htnà it buyurup Seyh
Hasanè dahi ok inm itdiler.
Badeh dr`s-saltanaya avdet olunup Kizil Ahmedè Mora sancagi tevch
olundukda Boli`dan alt u esbbini aldikdan sonra Karaman- 104
b
] oglina andan diyr-i
Acemè Iirr idp Uzun Hasanà iltic eyledi. Sultn Byezd zamninda yine gelp hir-i
mrne dek sadkat zere imrr-i vakt eyledi. Ve evld ahvdi erkn-i devletden
olmuslardur. Kizil Ahmed`den bu gne hareket sdir oldukda Isml Big`den dahi sudri
muhtemel olmagla Filibe`ye nakl olundi. Evldi, mensib-i liye ashbi olmusdur. Pd-sh,
Koyuli-hisr Iethine azmet itdkde Karaman-ogli Ibrhm Big, Isml Bigì tahrk ile
bagy isynda tesrk itmege say eyledi. Lkin Isml Big cevb-i kilne bile ilzm
itdkden ol dahi Irig oldi.
125. Sefer-i hmyn be-cnib-i Eflk
Rm-ili muhIizi Ishk Pasa, Trabzon Iethi tehniyesi in sitne-i sadete gelp
EIlk hkimi Drakula-ogli Kaziklu`nun memlik-i Islmiyye`ye sl-i mazarrat zere
oldugi iIde itmesiyle te`db-i irde olunup asker cemi in etrIa evmir irsl olundi.
Kazuklu dahi rikb-i hmyna davet olundukda 'Ahl-yi EIlkùn cnib-i Ungurusà
meyli oldugi cihetden vilyet-i mezbreyi hl birakmakda mahzr vardur. Eger merdan
103
biri bu araya irsl olunursa ben dahi hk-pyilarina yz srerim. dey iblg-i peym
eyledkde Nigeboli bigi akirci Pasa, Hamza Big bazi mer v yn ile Kazikli
Voyvoda dergh-i sadet-i penhdan ricat 105
a
] idince EIlk diyrini beklemege me`mr
oldilar. Anlar dahi ber-mcib-i Iermn siddet-i sitda EIlk cnibine revne olup Tuna
kenrina varildikda bir gice Kaziklu didikleri meln nehr-i mezbr mncemid oldugi
cihetden buz zerinden ubr ile asker-i Islmì seb-hn idp ekserni sehd eyledi. Ve
Hamza Big`n basini Ungurus kiralina irsl idp itat-i sehriyrden hurciyla isat-i
isyn eyledgi marz olicak. Asker hzir u mde olmagla 866 senesi bahrinda EIlk
cnibine nhzet buyuruldi. Ser-hadde varildikda Mahmd Pasa tala-i siph-i zaIer-penh
olup Tuna`dan ubr ile EIlk diyrina dhil oldi. Akabince pd-sh-i cihn dahi nehr-i
mezbrdan ubr idp memlik-i EIlk-i mazrib ilm-i sehinsh Ik oldukda Kaziklu
Voyvoda havI hirsla cengden ib dsvr-i gzr taglara Iirr ile tahassun ve iltic
itdigne binen Evrenos-ogli Al Big akinci askerine serdr tayn olunup kisver-i EIlkì
grete irsl olundi. Ol eyymda ord-yi hmyn alti Iersah mikdri susuz bir merhaleye
varup siddet-i sayI zamni olmagla asker susuzlukdan azm mesakkat zere iken n-gh
kIIr askeri nmyn oldi. Meger, Kaziklu Voyvoda`nun Bogdan hkimi ile adveti
olmagla hkim-i mesIrun bu esnda EIlkà taarruzuni 105
b
] isidp deIine asker tayn
itmis idi. Ol asker dahi ord-yi hmyni Al Big ile olan akinci askeri zann idp
zerlerine hucm eylediler. Pd-sh hazretleri dahi hemn tertb-i suII buyurup kendleri
kalbghda ve meymenede Turhn-ogli Umr Big ve Evrenos-ogli Ahmed Big ve Mihl-
ogli Al Big ve Malko-ogli Bali Big ve sìrleri ve meyserede Arnavud hkimi Nash Big
ve Del-ogli Umr Big ve Mihl-ogli Iskender Big ve bunlar emsli bigler turup asker-i
Islmà istimletler virilmekle sr-ne kIIr zerine hamle itdklerinde meln siph-i
Islmì tasavvur eyledkleri sretde grmeyecek, kalblerini dehset istb idp vehle-i
lya rh-i hezmete sitb itmeleri ile yedi bin kIir tume-i simsr ve bekysi guzt elinde
esr oldi. Bu vakadan sonra sultn-i lem diyr-i EIlk`da bir ay ikmet buyurup Kaziklu
Voyvoda ne yapacagini bilmedginden seb-hn arzsiyla askerini alup cnib-i ord-yi
hmyna azmet eyledi. Bu haber istim olunmagla asker-i Islm tertb olunup vrd-i
kIIra intizr zere karr eylediler. Gicenn bir vaktinde kIIr askeri gelp ehl-i
Islmùn arasina girdikde hemn guzt-i zaIer-simt zerlerine hucm idp melni ortaya
aldilar. 106
a
] ve azm ceng olup lesker-i kIIrdan ok kimse kirildi. Kaziklu, mahall-i
cengde geri keml-i ikdm ile istikrr gsterdi. Lkin mchidnn sadmesine kIIr tkat
104
getremeyp mnhezim olmalari ile Kaziklu dahi n-r tahls-i cn arzsiyla Ungurus
cnibine Iirr eyledi. Mihl-ogli Al Big takb-i Iirr-yana me`mr olup itmm-i hidmetde
say-i belg eyledi. Ol diyrun neIyis-i emvli ve askerisinn ehl u iyli zabt olunup
memlik-i EIlk ale`l-itlk tasarruI-i sehriyrye giricek Voyvadalik mlzim-i rikb-i
hmyn Kaziklu kardasi Tarul Voyvoda`ya ihsn olundi.
126. Feth-i Midilli
EIlk seIerinden sonra yine ol sene de cez`re-i Yunaniyye`den Frenk tasarruIunda
olan Midilli adasi teshri in Geliboli cnibine nhzet buyurup donanma-yi hmyn
tertbi Iermn olunmagla Istanbul`da ki, gemiler dahi ihzr olundukda cezìre-i mezbreye
irsl olundi. Ve pd-sh-i cihn Geliboli`dan ubr itdkden sonra kapukuli ve Anatoli
askeri ile Burusa yolundan Saruhn cnibine revn olup Ayazmendè nzl buyurdilar.
Irsl olunan donanma Midilli`yi muhsara idp kalayi dgmege basladilar. Mahsr olan
tekr muztarib olup Mahmd Pasa`dan kendyi zd itmek zere teslm-i hisr niyz
itdkde Mahmd Pasa recsini serr-i 106
b
] ilya ilm itmekle iyl u emvli virilmek
Iermn olundukda ol vechile kala zabt olundi.
127. Katl-i kral- Bosna ve zabt-n- memleket
Semendire-hisri teslminden sonra Bosna kirali kalbinde izmr-i gayz u kn itmekle
harc irslinde ihmli ve izrr-i mslimne dìr n-syeste eIl u amli nmyn olup
hatta mer-yi ser-haddden Mihl-ogli Al Big mkerreren sikyet-nme tahrr eylemisdi.
Ve taleb-i cizye in vus irsl olundukda Iermni tahII idp vusi katl eylemek
istedkde vezri men eyledgi mesm-i sehinsh oldukda dery-yi gazablari mevc-endz
ve 867 bahrinda asker-i b-hisb ile Bosna cnibine azmete gz buyurdilar. Ve skb`de
ictim-i bakiyye-i siph in rm olunup andan Kirat-ova taraIina nhzet olundi. Ve
etrin etrIina varildikda Mihl-ogli`ndan ulak gelp kiral, Agac-hisri`ni ihrk eyledgi
haberini getrdkde Mahmd Pasa melnun istslina me`mr olup iler irsl olundi. Ve
pd-sh, LoIa-kalasi`ni c gn muhsara idp badeh Ieth eylediler. Mahmd Pasa
kiralun Yaya-hisri`nda tahassun itdgni isitdkde ol cnibe sitb idp kiral Sokolà
gitmis olunmagla ana varildikda ol mahallden dahi Iirr idp Kl-kalasi`na gtirdgi
mesm olicak. M-beynde olan der-bend-i dsvrun ubri 107
a
] asr oldugi cihetden gir
dnlmek msvere olunup Turhan Big-ogli Al Big dil almaga irsl olundi. Ol dahi
kiraldan habr adamlar bulup der-bend-i mezbrun subetine itimden kiral adem-i ihtiyt
105
zere oldugini haber aldikda kend iler sitb idp dilleri pasaya irsl ile rec-i isticl
eyledi. Al Big, bir nehr ve rsinda kIIr askerini grp kpriden ubr itmekle kIIra
mukbil oldi. Meln kpryi kesdirp ehl-i Islmì ortaya alup cenge basladilar. mer
Big, merdne tgn uryn idp mnend-i sr-i jiyn grh-i hsirini birbirine katdi. Lkin
kIIr kesr olmagla Islm askerinde sret-i inhizm nmyn olmus iken Mahmd Pasa
keml-i isticl ile ol mahalle irdkde bu hl grcek evvel sinvern siphiden bir tìIe
mrr idp badeh cmlesi ile Mahmd Pasa dahi ubr eyledi. Hemn kIIr zerine
birden hcm idp yrdklerinde dilvern-i Rmùn hamle-i evvelsine tahamml
idemeyp zmre-i meln Iirra gz eylediler. Ve kalaya girebilenler kiral ile dhil olup
sedd-i bb itdklerinde muhsaraya sr olundi. Ve leyl nehr kala dglmegle kiral
keml-i iztirba dsp amn dilemek ile dmen-i aIva tesebbt eyledkde geri ol lani
cebren ahza kudretdr idi. Lkin ziyde-i tazarru itmesine Mahmd 107
b
] Pasa merhamet
idp iltizm-i seIatle kirali alup kalayi zabt eylediler. Andan kiralun birderi tahassun
itdgi Aray nm kalaya varildikda ehl-i kala kiralun hlin gricek birderini n-r
huzr-i pasaya ihzr itdiler. Ol kala dahi bu tarkile zabt olundukdan sonra ord-yi
hmyn cnibine tevecch idp pd-sh-i cihn, Yaya-hisri muhsarasina mesgl iken
Mahmd Pasa vsil-i atebe-i sehriyr oldukda kirali ve karindsini gtrdginden ehl-i
kala haberdr olicak. Ol anda itizr-knn hisri teslm itmeleri ile ahlsi Istanbulà nakl
olundi.
Badeh Mahmd Pasa, kiral hakkinda iltizm-i seIat itmekle mutab olup Bosna
memleketinn tasarruI-i Islmiynà girmesi kiralun Iikdnina mevkI oldugi cihetden ol
bbda istiIt itdklerinde Mevln MusanniIek katline Ietv virdigine binen mcib-i Ietv
icr olundi. Hatta Mevlna-yi mezbr ihrz-i ecr in bi`z-zt katline mbseret idp bir
ka alisda kesdirememek latIesi menkldur. Bosna civrinda Kova-ili ve Pavli-ili
hkimleri dahi kapucilar odasinda mahbs olmagla kiral katlinden sonra anlarda katl
olunup eylet Minnet Big-ogli`na tayn olundi.
128. Teshr-i Hersek
Bosna kurbunda cnib-i garbsi Frenk derysina
31
muttasil olan Hersek vilyeti
Iethine 108
a
] nhzet buyuruldukda hkim-i Hersek, pd-sh ile mukvemete iktidri
olmadugini bilp Frenk cezrinden birine Iirr eyledgi mesm-i hmyn olicak.

31
Der-kenra 'Frenk derysindan murd Venedik krIezidir seklinde not dslms.
106
Memleket-i mezbre Iethi Mahmd Pasa`ya sipris olunup kendleri Istanbulà ricat
buyurdilar. Mahmd Pasa dahi me`mr oldugi zere Hersek vilyetinde olan kili bir bir
Ieth idp ol kisveri cmle zabt eyledkde hkim-i Hersek tazarru zr tarkila taleb-i
ihsn vdsine cr olup hedy-yi lyika tertbini ikml ve bir oglini sitnede kalmak
zere irsl eyledi. Pd-sh-i kerem-kr dahi niyzina msade buyurup Hersek vilyetini
tansI ile nisIini kendsine inyet it ve nisI-i hirini zabt-i huddm-i l-makmda ibk
buyurdilar. Hersek-ogli, der-i devlette sereI-i Islm ile mserreI olup badeh rtbe-i
vizerta irtik eylemisdr. Az mddetden sonra kiral Ievt olmagla Hersek vilyeti yine bi`t-
tamm memlik-i Osmniyye`den kilindi.
129. Fevt-i Karaman-ogl brhm Big
Ibrhm Big, Sultn Murd hemsresinden olan alti aded evldina itibr itmeyp
nazar-i ekber evldi Ishk Bigè oldugindan hl-i haytinda I-ilì virp kendden sonra
eyleti ana intikl itmek ehemm-i mlinden idi. Ve bu hle Ishk Big`n birderleri vkiI
olmagla pederleri Ibrhm Big hasta 108
b
] oldukda cmlesi ittiIk idp Konya`da bblari
marz iken sehri muhsara eylediler. Ibrhm Big dahi Konya`dan kaup Gevale-hisri`na
girmek zere sitb iderken zaI-i marazla b-tkat olup esn-i rhda hirete intikl eyledi,
868.
Karaman-ogli Ievt oldukda Pr Ahmed nm ogli Konya`da mesned-nisn-i peder olup
Ishk Big`n hkmeti I-ilè maksr oldi. Ve Sleymn Big ve Nureddn SoIi nm
ogullari der-i devlete gelp mahsldr tmrlar ihsn olundi.
Badeh Ishk Big pederi mesnedni tahls in Uzun Hasan`dan her merhalesine bin
Iilori virmek zere istimdd itmekle Uzun Hasan, Erzincn yolundan Sivasà ve andan
vilyet-i Karamanà azmet eyledkde Pr Ahmed`n mukvemete iktidri olmamagla
birderlern alup sitne-i sadete iltic eyledi. Uzun Hasan, Ishk Bigì Karaman
diyrina hkim itdkden sonra bild-i Karamanà dest-i gret-i derz ve ml menl-i
mslimni trce gz idp ol memlik agniysini bir habbeye muhtc eyledi.
Badeh Kizil Ahmedì Ishk Bigè inet in biragup kendsi vilyetine gitdi. Ishk
Big birderinn sitneye gitdgini ve pd-sh hazretlerinn imdd vad itmelerini
isitdkde Ak-sehr ve Big-sehrì vilyetlerini birderine imdd itmek sarti ile ps-kes-i
sehriyr kilmak haberini ilisi ile iblg 109
a
] itdkde Server vus-ogli vusbasi
Ahmed Big irsl olunup bu gne cevb virildi ki: 'Ol sehrler mukaddem istir tarkile
Devlet-i Osmniyye zabtina girdikden sonra darb-i simsr ile dahi mirren teshr
107
olunmusdur. Ol bildi Herye nmiyla bu cnibe arz eylemek mrde keyvn itk kablinde
idgi nezd-i ukalda zhirdr. Eger, karindasi mekrinden emn olmak isterse eher-senbih
suyini hadd-i Isil idp ber cnibini bizim taraIimiza teslm itsn. Ahmed Big bu cevbi
sl itdkde riz kabl cevbi virilmekle Ahmed Big ricat idp Ishk Big`n Uzun
Hasanà istind ile ser-kesligin|i| arz eyleyecek, Antliyye bigi Hamza Big ve nice nmdr
mer, asker-i b-hisb ile Pr Ahmed bigè kosulup irsl olundi. Karaman diyrina varilup
Ermenek`de tekbl-i saIIeyn vki oldukda lesker-i Karamaniyn asker-i zaIer-eser-i
sadmesine mtehammil olamayup mnhezim olmalari ile Ishk big haznesin|i| alup Uzun
Hasan cnibine Iirr eyledi. Pr Ahmed, imdd-i sehinsh ile Karaman diyrina mlik olup
I-il dahi kabza-i tasarruIuna girdi. Ancak SiliIke-kalasi, Ishk big`n oglinda kalup Ak-
sehr ve Big-sehrì ve Siklan-hisri ve Ilgun 109
b
] bzri nm beldeleri nvvb-i
sehriyrye teslm eyledi. Ve imddina tayn olunan merya b-nihye bahsis virp
riyetler eyledi. Bade zamn ol dahi muktaz-yi hilkat-i Karamaniyn olan melaneti icr
ile cezsin|i| bulmusdur.
130. Feth-i Karl-ili der-Mora
Ungurus kirali hkkm-i Frenk ile ittiIk idp kendsi Bosna zerine ve Frenk Mora
cnibine varmak zere re`y eylediler. Ve Mora`da ehl-i Islm tasarruIunda olan kil
zabtini teshl in mukaddem hedm olunan Germe-hisri`ni binen eylemek tedbrin idp
Arnavud keIeresi dahi anlara itb ile bazi memlik-i mahrseye taadd itmege basladugi
ihbr-i muvahhisesi der-i devlete vrid oldukda bade`l-istisre sunun zerine karr virildi
ki: 'Memlik-i mezbrenn birbirinden budi yigirmi bes gnlk mesIe olup her birinin
dr`s-saltana ile m-beyni bir aylik yol olmagla cmlesinn birden tedriki cerr-i imknda
olmadugindan ns takdm-i ehemm kidesini riyetle Mora`ya rh-i imddun insiddini
mcib olan Germe binsina mmnaat cmleden elzemdr dey etrI eknIa cem-i
askir-i zaIer-mesir in evmir-i serIe tahrr olunup mukaddem Mahmd Pasa serdr-i
tala olmak zere Mora cnibine irsl olundi, I sene 869.
Pd-sh hazret 110
a
] leri dahi pasanun ardinca bakiyye-i mchidn ile azm-i rh
eylediler. Mahmd Pasa, Germe-hisri`na varinca keIere-i Frenk hisri bin idp
evvelkiden ziyde istihkm virmekle meln Krds-kalasi`nda Mora hkimi Elvn Big-
ogli Sinn Bigì muhsara eylediler. Ve her taraIdan toplar mde idp ziyde-i ikdm ile
kalayi dgdkleri cihetden kalanun dvrlari harb olmagla Sinn Big istisr idp: 'Eger
bu minvl zere tevakkuI olunursa kIIra mukvemetn imkni yokdur. Buna re hemn
108
bir gice seb-hn eylemekdr dey ol re`ye ittiIk ile bir seb-i trda hisrdan hurc
eylediler. Ve sad-yi ks neIr ve vze-i tehll tekbri resde-i tk-i vl-revk-i Ielek
esr idp bir ugurdan kIIr-i hk-sr zere hecme-i sr-ne ve hamle-i hasm-eIgen-i
dilrne eyledklerinde kIIr mukaddem Mahmd Pasa`nun, Germe muhsarasina
azmetin istim idp mstahIizlarinda yr-yi mukvemet md itmedklerine binen ol
cnibden Mahmd Pasa vrd itdi zann eylediler. Zr kaladan hurca h ihtiml
virmezler idi. Bu vechile kIIrun kalbine havI hasiyyet mstevl olup asker-i Islmùn
hcmuna tkat getrememekle mnhezim oldilar. Bu hdise akabinde Mahmd Pasa dahi
Germe`ye 110
b
] vsil olup muhsaraya mbderet eyledkde vech-i eshel zere Iethi
myesser oldi.
Badeh Iirr iden kIIr ardinca lgrci gnderilp ok kIir kilidan gedi. Shil-i
deryya irenler gemilerine binp Iirr eylediler. Mahmd Pasa vki olan nusret mjdesini
der-i devlete irsl itmekle env-i nevzis-i sehriyrye mazhar olup bakiyye-i kil-i Mora
teshrine me`mr oldukda Mepturi ve Siperat ve Londar ve Yilduz nm hisrlar ki, anlara
Karli-ili dirler. Bunlari ve bunlardan m-ad iki kala dahi zabt teshr eyledi.
131. Tahls-i Midilli ez-dest-i muhsara-i kffr
Mukaddem zikr olundugi zere Mahmd Pasa gitmesi akabinde pd-sh-i cihn dahi
azm-i rh idp Bosna cnibine tevecch itmisler idi. SoIya`ya varildikda Frenk gemileri
Midilli adasi`ni muhtara itdkleri haberi vrid olmagla SoIya`da tevakkuI-i hmyn
iktiz idp Mahmd Pasa Karli-ili teshrini itmm itdgi cihetden ulak irsli ile Midilli
imddina me`mr oldi. Ol dahi yaninda olan dil-vern ile Geliboli cnibine sitb idp
idd olunan seInelere svr ve az zamnda prmen-i hisr-i mezbre lenger-endz karr
olduklarinda kIIr-i hk-sr mukvemete iktidrdan acz ile cy-i semt-i Iirz oldilar.
Mahmd Pasa, Midilli-kalasi`nun mnhezim olan mahallerini tamr termmden sonra
dergh-i sehriyrye 111
a
] taraIina azmet eyledi. Ungurus kirali Bosna zerine gelmis
iken Frenk inhizmini istim itmekle yaliniz Yaya-hisri`ni zabt ile iktiI idp vilyetine
ricat eyledi. Ve hisr-i mezbri zabt eylemesi muhIizlarinin ihmli ile oldugindan ns
hakklarinda esedd siyset icr olunup mevsim-i sit dahi karb olmagla dr`s-saltanaya
avdet buyurdilar.

109
132. Sefer-i Bosna
Yaya-hisri tahlsi zimmet-i himmet-i pd-shye lzim olmagla 870 Rebl-
evvelìnde askir-i b-smr ile Bosna taraIina nhzet buyuruldi. Ve Yaya-hisri`na
varildikda muhsara olunup hedm-i burc u brsina ikdmda kusr olunmadi. Lkin esbb-
i muhIaza bisyr olmagla bis-i tavk-i Ieth-i hisr olup eyym-i muhsaranin imtiddina
bd oldi. Ve ol esnda Ungurus kiralinun Sava`dan gep Izvornik-kalasi`ni muhsara
eyledgi haberi mesm oldugi cihetden Minnet-ogli Mehmed Big Yaya muhsarasinda
ibk olunup pd-sh-i lem Izvornik taraIina tevecch buyurdilar. Kala-i mezbre kurbuna
varildikda ol nevhde olan dsvr gzr-i der-bendleri nice toplar ihzri ile kIIr sedd
itdgine binen sultn-i cihnun yle hatar-nk mahallerden gzri mnsib grlmeyp
vakt-i sit dahi karb olmagla Izvornik muhIazasina Rm-ili askeri 111
b
] ile Mahmd
Pasa me`mr olup pd-sh-i lem-penh SoIya`ya avdet ve ol kis anda ikmet buyurdilar.
KIIr Izvornik-kalasi zerine geldkde mukaddem irsl olunan Mihl-ogli Iskender Big
bes yz nmdr yigitler ile vsil olmus bulunmagla kala muhIazasina ikdm-i tmm ile
kiym ve merdnelik mersimini al-vechi`l-keml tamm idp melnn tahrb itdgi
mahalleri tamr iderek levzim-i mhimmt hiIz u hirset tekmline mezd-i ihtimm
eylediler. Lkin eyym-i muhsara mmtedd olmagla mstahIizn-i hisr Itde-i muzk-i
iztirr olup seb rz vrd-i imdda dde-dz-i intizr oldilar. Mahmd Pasa dahi der-
bend-i mezbrde mer ile bade`l-mesvere syle re`y itdiler ki: 'Evvel kalanun yed-i
mlimnde beksindan istihbr idp sonra ol mahall-i mahIdan gzra say ideler. 'Bu
re`y zere ol yollari bilr bir ka dil-ver-i keml sratle irsl olundi. Anlar dahi me`mr
olduklari zere yola girp Izvornik-kalasi`na vsil oldilar. Gyet siddet-i sit olmagla
kIIr izbelere gizlenmis olduklari cihetden ol kimesneler dern-i sebde py-i hisra varup
'Kala kimindr? dey nid itdiler. MstahIizlar sin sadsin|i| isidp srr ile 'Pd-
sh-i lem-penhindur. dey cevb virdiklerinde ol kimseler kala muhIizlarina hitben
didiler ki: 'Siz hemn gayret kemerini miyn-i himmete bezl idp dn 112
a
] yolunda say
ikdm idin. Iki c gne dek Mahmd Pasa asker-i Islm ile vsil olur. Bir ka gn her ne
ise tahamml eylemek gereksiz dey yetisir imdd ile hiIz-i hisrun kalblerine kuvvet
virp geldikleri cnibe ricat eylediler. Ertesi ehl-i hisr tabl-i besret aldirup senlikler
itdklerinde kIIr-i hk-sr gice imdd mjdesi geldginden haberdr olmuslar idi. Bu
ahvli kirala ilm itmeleri ile imdd gelecek yollara gzciler koyup ahml esklini
kairmak ile Iirra tehy` eyledi. Ol esnda Mahmd Pasa der-bend-i mahddan ubr idp
110
akinci askeri ile Mihl-ogli Al Bigì iler irsl eyledi. Al Big`n karb-i kIIra vuslini
gzciler grdkde Mahmd Pasa zanni ile kaarak gelp 'Pasa geldi dey asker-i kIIra
haber virdikleri cihetden dernlarina rub hirs istl idp teIerruka basladilar. Kiral dahi
askerinn pydr olmadugini gricek, tahls-i cn Iikrine dsp mahall-i gavgdan dr
olmaga sitb eyledi. Al Big bu hlden haberdr oldukda kala yanina varup ehl-i hisra
kIIrun Iirrini ilm itmekle anlar dahi ikup melnn emvl ve esysini grete
basladilar. Ol hnde Mahmd Pasa irisp inhizm-i grh-i hsirine muttali oldukda akab-
grlik tedrikin idp 112
b
] lesker-i kIIrun ardinca istical ile lgr eyledginden Sava
nehrine vsil oluncaya dek b-hadd kIir kirdilar. Ve ekser esr olup niceleri dahi Sava`ya
gark oldi. Guzt-i Islm ganyim-i b-hisb ile mugtenim olup kIIrun top u tuIengi ve
sìr cebe-hne ve alt-i cengi cmle mazbt hddm-i sehinsh oldi. Mahmd Pasa
32
bu
vech zere kaz-yi vatar itdkden sonra zim-i der-i devlet-makarr olup vuslunda mezd
izz ile ser-Iirz kilindi.
133. Sefer-i hmyn be-cnib-i memleket-i Arnavud
Arnavud tìIesinn Ungurus ve Frenk gìlesi ber-taraI oldukdan sonra ol cnibe
tevecch-i hmyn buyurilup Manastir sahrsinda asker-i nusret-eser ord-yi hmyna
mctemi olicak.
871 bahrinda Arnavud diyrina nhzet olunup izz ikbl ile vusl myesser
oldukda memlik-i mezbrede gerden-keslik idenlern bild ve kili yegn yegn mazbt-
i askir-i sultn ve`l-imkn olup bir taraIa dahi akinci irsl olunmagla b-hadd smr esr
ikardilar. Bazi cibl-i menaya iltic idenler dahi st-i satvet-i sehinshden hirsn olup
ryml-i dergh-i lye sitb ile mazhar-i aIv ihsn oldilar. Ol memlik bi`l-cmle teshr
olundukdan sonra ihtiyten Arnavud tìIesi isyn iderse ehl-i Islmà tahassun idicek bir
hisn-i mstahkem bulunsun in Ilbasan nm hisri 113
a
] bin buyurup badeh sehr-i
Edrene`ye ricat buyurdilar. Arnavud serdrlarindan Hyin Iskender nm sak itat-i pd-
shden hurc idp Kalkandelen taglarinda yaylak-nisn olanlarun koyunun|i| srmekle
memlik-i mahrsaya sl-i hasret eyledgi marz olicak. DeI-i Iitnesi mer-yi ser-
hadde ihle ile husl-pezr olacak umrdan iken bi`z-zt varmak muhtr-i tab-i sehinsh-i
gayr olup 872 senesi bahrinda Arnavud memleketine tevecch buyurdilar. Bild-i
mezbre ymn-i kudm-i sehriyr ile mstesid oldukdan sonra himmet ve aly-i
hmyn sak-yi mezbrun istsline taalluk itdgine binen kabza-i tasarruIunda olan

32
Metinde 'Pdis okunacak sekilde yazilmis.
111
bild-i bi`l-cmle yerinden nez ihrc olunmagla kendsi Ierd vahd dery-yi Frenkè
cn atup n-bedd oldi.
Badeh ol memleket iki sancak kilinup iki bige tevch olundi. Andan avdet olunup
Rm-ili`de tn olmagla sehrlere girmeyerek Kara-deniz kenrina tevecch buyurdilar ve
kis gelince ol mahallerde tevakkuI olunup badeh dr`s-saltanaya vsil oldilar.
134. Sefer-i hmyn be-cnib-i Karaman
Karaman-ogli isyn eyledgi mesm olmagla ol cnibe tevecch olundukda pd-sh

ile mukvemete adem-i iktidrini bilp Lrende`ye Iirr eyledi. Pd-sh-i lem-penh dahi
Gevale-kalasi`ni ve Konya`yi zabt eyleyp Mahmd Pasa`yi Lrende`ye irsl buyurdilar.
Mahmd Pasa Lrende`ye 113
b
] vardikda Karaman-ogli Pr Ahmed ile muhrebe-i
azmeden sonra Karamaniyn mnhezim olup Pr Ahmed gc ile Iirr eyledi.
Karamanler`den ok kimse esr olup huzr-i hmyna ihzr olundukda katlleri ile Iermn
olundi. Badeh Mahmd Pasa Turgud-ogullari zerine varup Iirr itmis bulunmalari ile
Bulgar tagi taraIina lgr eyledkde ol mahallden dahi Tarsusà kadilar. Pasada
bekyasindan buldugini esr idp dergh-i sehriyrye gtrdkde katl olindilar. Ve
Lrende ve Konya ahlisinden nakle slih olanlar Istanbulà nakl olunup, Konya`yi Ibrhm
Big tahrb itmis olmagla tamr olunup hiIz-i tayn eylediler ve Gevale-kalasi`n|i| tahrb-i
Iermn idp vilyet-i Karaman bu vechile kabza-i tasarruI-i sehriyrye dhil olicak, Seh-
zde Sultn MustaI hazretlerine hkmetgh kilinup devlet ikbl ile serr-i saltanatlarina
ricat buyurdilar. Kara-hisrà gelindikde Mahmd Pasa`nun otgini basina yikdirup azl
itmeleri ile birine Ishk Pasa`yi nasb eylediler. Uzun Hasan yaninda olan Karaman-ogli
Ishk Big bu sene de veIt eyledi.
135. Feth-i Egriboz
Altmis preden mtecviz kadirga ile Frenk biglerinden Cendral nm ln Inz
zerine gelp kd ve hatbi ve dahi nice mslimnlari giriItr eyledgi haber-i muvahhisi
der-i devlete ilm olunmagla Geliboli sancagi Mahmd Pasa`ya tevch olunup donanma-yi
hmyn tertbi in sevhilden 114
a
] gemiler ihzr eylemek ana teIvz olundi. EtrI
eknIa evmir tahrr olunup asker cemine mbderet buyurdilar.
Badeh Frenk tasarruIunda olan cez`r-i Yunaniyye`den Egriboz cezresi ki,
Medinet`l-hkem Atina sehrinn mukbelesinde vki olmusdur. Ol mahallden memlik-
i Islmiyye`ye melnn taarruzundan m-ad seIyin-i Frenk mahall-i iktizda cezre-i
112
mezbre limanina tahassun ilticya istinden env-i Iesda cesret itmeleriyle ol
cezrenn teshri ehemm-i umrdan oldugina binen Inz vakasi tahrk-i gazab-i sehinsh
idicek. 873 senesi evìlinde berr bahrdan mahall-i mezbre askir-i b-smr ile
tevecch buyurdilar. Bade`l-vusl Mahmd Pasa, yzden ziyde gemi ile etrI-i cezreyi
ihta idp Rm-ili yakasina mahdd olan asma kpri ki, kIIr reI itmis idi. Anun
mevzine gemiler zere kpri kurilup scn-i guzt ol kpriden mrr ile kalayi her
taraIeynden dgmege basladilar ve taraIeynden azm toplar atilup nìre-i kitl ziyde
istil buldi. Ol esnda Cendral ln seksan pre kadirga ile imdda gelp skh-i Islmì
gricek iler gelmege cesret idemedginden tevakkuI eyledi ki, kalaya yrys olursa bir
taraIdan ol dahi ehl-i Islmì izrr ile tavk-i Ieth-i hisr eyleye ve yrys gnin bilmek
in dil almaga kayiklar tayn eyledkde bir siphinn klesi mrtedd olmak kasdi ile
shilden gemiler hizsina varmagla kIIr 114
b
] gelp ol melni re`slerine sl eylediler.
Andan istihbr itdklerinde nci gn yrys Iermn olunup mndler nid itdgini
ihbr idicek, Cendral mukbele esbbini tehyiè idp hzir u mde oldi. Ber cnibde dil
alindugi malm oldukda syle re`y olundi ki: 'Yrys te`hr olunmayup kIIr imdda
gelince bir an akdem teshr-i hisra ihtimm oluna. Bu tedbrn husli in yarin yagma
gnidr, hzir olun dey asker beyninde mndlere nid itdrp yagmaya ruhsat virdiler.
Irtesi ale`s-seher kala cnibine yrys olup guzt-i zaIer-simt arz-yi ganimetle atilan
top u tuIenge bakmakdiklarindan ns keml-i ikdm ile ailan rahnelerden hisra dhil
oldilar ve kIIri kirmaga baslayup istihdma slih olanlaruni dahi esr itmekle guzt-i
Islm emvl ve esy-yi kIIr yagma eyledkde b-hisb ganmetle mugtenim oldilar.
NisI-i nehr oldukda Cendral ln ahvlden haberdr olup burc-i hisrda ryt-i Ieth
zaIer mshede idicek, istl-yi havI hirs ile turmaga mecli kalmayup gemilerini sy-i
idbra imle v tahvl ve cy-yi semt-i hals olarak vd-i Iirra isticl ile b-gayretlik
mersimini tekml eyledi. Kala-i mezbre mukbelesinde deniz ire Kizil-hisr nminda
bir burguz var idi. Feth olundukda kIIrun haznesi anda bulunmagla hazne-i mire in
zabt olundi. Avn-i Hakk ile ol cezre kabza-i 115
a
] tasarruI-i Islmiynà dhil olicak.
Kd ve emr tayninden sonra pd-sh-i cihn serr-i saltanatlarina avdet buyurdilar.
136. rsl-i asker be-Karaman
Karaman-ogullari`na istsl in Rm Mehmed Pasa maiyyetine kapukullarindan bir
ka blk ile Anatoli mersinin ekser tayn olunup vilyet-i Karamanà irsl olundi. Ol
dahi me`mr oldugi mahalle vardikda hirs tama meslekine slk idp ahli-yi Karaman
113
tecrm ile ol bildi tahrbe say eyledkden sonra Varsak cnibe tevecch eyledkde, Uyuz
Big nm kimse bir tasli mahallde Mehmed Pasa`nun nin|i| alup askerini trmr itmekle
nisIindan ziydesini katl eyledi. Ve cem eyledgi emvl-i mezlimi birakdirup cmlesini
zabt itdklerinde Varsak yenierileri Uyuz Big karsusinda 'Bu Pasa ne hos devletl imis,
birikdirdgi mli getrp ayagimiza dkdi. dey istihz eylemisler. Mehmed Pasa, byle
inhizm ile rc itdkde bis-i inhirI zamr-i hmyn olup ol hidmete Vezr-i azam
Ishk Pasa tayn olundi. Ishk Pasa dahi 875 senesinde asker-i b-pyn ile azm-i Karaman
idicek. Pr Ahmed Big, I-ilè Iirr itmekle takb olundukda Uzun Hasanà iltic Iikrile
Diyr-bekr cnibine girp, Ksim Big dahi sab`l-mrr mevzilere tahassun eyledi. Ishk
Pasa, Ez-kyì ve U-hisrì ve Orta-hisr nm belde 115
b
] leri zabt idp Ak-saryà
geldikde Iermn-i pd-sh ile ahlsinden bazilarini Istanbulà nakl eyledi. Iskn
olunduklari mahalle ol belde ismiyle msemmdur.
137. Feth-i Alìyye
Rm Mehmed Pasa, Alìyye teshrine kapukulindan bir nice blk ile irsl
olunmusken Alìyye hkimi LatI Big-ogli Kili Arsln Big`n enistesi olmagla Iethinde
taksr idp b-husl-i maksd avdet idicek, hidmet-i merkme Gedik Ahmed Pasa`ya teIvz
olundi. Ol dahi 876 senesi dil-vern-i Rm ile Alìyye`ye varup kala zerine hcm
eyledi. Ve tertb olunan toplar vaz olunup ihtimm ile kalayi dgmege mbseret
eyledklerinde ehl-i hisr havIa dsp Kili Arsln Big`n huzrunda bu vechile iIde-i hl
eylediler ki: 'Osmn-ogullari`nun devleti kav olmagla bunlari Karaman-ogli`na kiys
itmek olmaz. Hemn tavr-i kilne bunlara itat idp, tahsl-i emn rhat irmekdr dey
nashat gne kelmlarin|i| Kili Arsln Big kabl eylemek ile pasaya demler irsl idp
pasanun maksdi ne idgin|i| istihbr eyledi. Anlar dahi huzr-i pasaya dhil olup bu hisri
Ieth itdkde 'Bigimiz hakkinda Iikriniz nedr? dey s`l eylediler. Pasa dahi 'Eger pd-
shimiza inkiyd idp makm-i husmetde kiym itmezse mazhar-i aIv ihsn olmasina
taahhd iderim, yok eger ind meslekine giderse cezsini bulur dey cevb virdikde,
pasanun 116
a
] kelmi bign malmi olicak. Ehl u iyliyla kaladan ikup itat eyledi.
Pasa dahi Alìyye`yi tevbii ile zabt idp azm-i der-i devlet-medr itdkde bade`l-vusl
Kili Arsln Big`n hakkinda seIati makbl olmagla Gmilcine sancagi bazi zamyim
ile ihsn olundi. Ve tatyb in ziyIet ikrm ve nevzis ihtirm kilindikdan sonra
sancagina varup nice eyym ikmet itmisken ehl u iylini birakup Misirà Iirr itmisdr.
Nakl olunur ki: 'Mezbr gyet cevher-sins olmagla pd-sh hazretlerinn bir cevher-i
114
girn-i kiymetleri kendnde bulunup bade`l-Iirr ol tasi reng-i here boyayup Misir`dan
bir cevher-Irs ile Gedik Ahmed Pasa`ya yolladikda pasa huzr-i hmyna arz idicek,
nazara-i lda teshs buyurup 'Bu tas Kili Arslnà virdigimdr. dimisler.
138. Zabt- Silifke ve Mokan
Karaman-ogli Ishk Big mukaddem zikr olundugi zere veIt itmekle SiliIke-
hisri`nda tahassun iden ogli Devlet-i aliyyeye iltic in kalayi teslm idecegini ihbr
eyledkde, Gedik Ahmed Pasa irsl olunup zabt olundi. Ve Mokan ve Lle kalalari teshr
olunup Karaman-ogullari neslinden ol mahallerde ahz olunan bir kai der-i devlete sl
olundi.
139. Sefer-i hmyn be-cnib-i yh- Acem Uzun Hasan
Uzun 116
b
] Hasan gitdkce iktisb-i kudret idp Karakoyunlu`dan Cihnsh Mirz
ve Timur ahIdindan Ebu Sad Han gibi nmdr pd-shlari iki sene iinde tc tahtindan
dr itmekle Irk-i Arab ve Acem ve Frs ve Kirmn vilyetlerinde bi`l-istikll pd-sh
oldukda Karaman-ogli mekri ile Sultn-i Rm bildina el uzadup vezri Bekts-ogli Emr
merì serdr-i siph nekbet-medr eylemek ile amm-zdesi YusuIa Mirz`yi ve nice
nmdr mersini maiyyetine tayn eyledi. Ve Karamanler psv-i asker idp Rmà irsl
eyledi. Anlar dahi Diyr-bekr ve Tokat huddina gelp ol nevhye env-i hasret sl
eyledkden sonra ale`l-gaIle Tokatì basup yagma v gret eylediler. Badeh ol sehr-i
azmi ihrk bi`n-nr idp nice mescid cevmii harb itmeleri ile Timurùn Sivasà
eyledgini bu beldede icr eylediler. Reìsleri olan Emr mer, Tokat tahrbinden sonra
Diyr-bekrè girp YusuIa Mirz, Karaman-ogullari ile Hamd ve Karaman vilyetlerine
azmet eylediler. Bu haberler vsil-i sem-i hmyn oldukda dery-yi gazab-i sehriyr
cs-i hursa gelp ol sat Istanbul`dan skdr yakasina gzr ve nakl-i otk-i hmyn
ile nasb-i ilm-i zaIer-medr eylediler. Asker cemi in etrIa evmir-i serIe tahrr
olunup Seh-zde Sultn MustaI, Karaman`dan Kara-hisrà gelmege me`mr olmagla
belde-i mezbre 117
a
] ye vsil ol ve Mahmd Pasa Geliboli`dan davet olunup sniyen
sadr-i azam oldi ve ol eyym siddet-i sit hengmi olmagla seIer
33
-i hmyn evvel-
bahra te`hr olunmak re`y-i hsn idgini Mahmd Pasa huzr-i sehriyrye vech-i hsn ile
iIde eyledkde makbl-i hmyn olup Karaman cnibine gelen eskiynun deIi Sultn
MustaI hazretlerine teIvz olunmak ile Anatoli biglerbigisi Dvud Pasa, seh-zde

33
Metinde 'seIer mkerrerdir.
115
hidmetine tayn olundi. Ol vaktde Karaman zerine gelen YusuIa Mirz, Karaman-
ogullari ile vilyet-i mezbreyi devr idp andan Ak-sehrè ve Karamuk`dan Hamd-ili`ne
badeh Karesi vilyetine varmis idi. Seh-zde hazretleri dahi Anatoli askeri ile
Karamuk`dan ve Yalava`dan Karesi iline varup bir mahallde YusuIa Mirz askerine
mukbil oldilar. Dil-vern-i Rm, Trkmen askeri zerine merdne hcm idp birbirine
katdilar. Bu minvl zere bir mikdr cengden sonra YusuIa Mirz askeri mnhezim olup
Iirra gz eylediler. Esn-yi cengde eskiydan ogi maktl olup asri hals olmadi. Ve
niceleri esr olup hatt reìsleri YusuIa Mirz dahi giriItr olmagla dest p-beste huzr-i
sehriyrye ihzr olundukda habs kilinmak Iermn olunup sìr esrler katl olundi. Pr
Ahmed Big ol cengden Uzun 117
b
] Hasanà Iirr idp Ksim Big, bade`l-Iirr bir takrb
ile I-il`de SiliIke-kalasi`ni zabt eyledi. Ve`l-hsil 877 senesinn sitsi mrr idince otk-i
hmyn skdr`dan nakl olunmak mteyemmin add olunmayup mahallinde ibk
olundugi esnda Uzun Hasanà env-i tesnti mutazammin mektb tahrrile mukbele-i
sehriyrye gelmege muztarr kilindukdan sonra 878 Sevvlìnde pd-sh-i lem-penh esb-
i himmete svr ve havss-i siph-i zaIer-medr ile Iznik yolundan Yeni-sehrè best-eIgen
karr olup kapukuli Istanbul`dan ve sìr Rm-ili askeri Geliboli`dan gzr ile vsil-i
maasker-i hmyn nusret-sr oldilar.
Badeh cnib-i maksda tevecch olunup Big-pzri`na varildikda Sultn MustaI
ord-yi hmyna mlhak oldi. Kaz-bdà vusl bulduklarinda Amsiyye sancaginda olan
Seh-zde Sultn Byezd hazretleri sereI-i dest-bs-i sehinsh ile mstesid oldilar. Sahr-
yi Sivas mazrib-i ilm-i gerdn-mmss oldukda alylar temssina Iermn sdir olup
meymene v meyserede iki seh-zde hazretleri alylarin|i| tertb eylediler. Rm-ili
biglerbigisi Hs Murd kirk sancak bigi ile Rm-ili askerinden ve azeb ve yenieriden
yigirmi bin dil-vere serdr olup Sultn Byezdìn liv-yi zaIer-i iltivsi syesinde
meymene askerine mlhak oldilar. 118
a
] Ve Anatoli biglerbigisi Dvud Pasa yigirmi drt
sanck bigi ve yigirmi |bin| azeb askeri ile meyserede Sultn MustaI alemi altinda
turdilar. Kalbgh-i siph dahi pd-sh-i lem-penh ile mserreI olup siph silahdr
yemn yesrda karr eylediler. UluIeci ve azeb blklerinn sagi ve soli mlevven
bayrklar ile mahallerinde kiym idp yenieri dil-verleri sedd-i stvr gibi psgh-i
sehinshde harbe v tuIeng ve sìr edevt-i ceng ile saII-beste-i istikrr oldilar. Bi`l-
cmle ol Iezda ceng eri yz bin dem cem olup mnend-i bahr-i zehhr ol grh-i b-
smrdan taraI taraI emvc-i pey-der-pey zhir sikr oldi.
116
Badeh Gedik Ahmed Pasa re`yi zere mukaddem Mihl-ogli Al Big akinci askeri
ile irsl olunup ol dahi Kemah-kalasi`ni gret ve skkni olan Ermenilerì esr itmek ile
sl-i env-i hasret eyledgi Uzun Hasanùn mesmi oldukda sliI`z-zikr mektb dahi
vsil olmagla haIv gazab beyninde iztirba dsp etvr-i n-syestesi kabil-i itizr
olmadugindan makm-i husmetde kiym sreti zere nehr-i Furt kurbunda bazi cibl-i
reIaya arka virmekle nehr-i mezbri siperlendi. Beri cnibde Rm-ili biglerbigisi Hs
Murd serdr-i tala nasb olunup irsl olundukda 118
b
] Uzun Hasan mukbelesine gelicek
askerinden demler tayni ile dsmenden dil aldirup pd-sh cnibine sl eyledi.
Badeh Hs Murd hads`s-sinn bir merd-i sec olmagla syed ki: 'Secatine
magrren mukbele-i hasmda acele eylerse, bir emr-i gayr-i marz sudrina sebeb ola.
dey Mahmd Pasa nigeh-bnlik ile irsl olundi. Mahmd Pasa vsil oldukda Hs Murd
Big`n nehr-i Furt`dan mrr ikdmini gricek tevkI in ok nashat eyledi. Lkin
Murd Big garaza haml idp kabl itmedi. Ve Furt nehrinden sitb ile ubr idp
karavullik hidmetinde olan Al Big dsmenn kesret veIretini ve zerlerine hcmini
grdkde Iirr eyledgi Mahmd Pasa`nun mesmi oldukda Hs Murdà haber gnderp:
'Elbette gir dnsn, dsmenn galebe ve hcmi var imis, sonra ad eline girmekle arz
eksikligi olur. Ve ol emrden inhizm-i zaI kalup askere sebebdr. dey irsl eyledgi
peymlar mId olmayup hemn lesker-i hasm zerine yridi. Uzun Hasan dahi ani
grdkde pusuya asker koyup kendsi Iirr sretiyle Murd Bigì iler ekdkde pusuda
olanlar gzrgh-i nehri kesdrmekle drt cnibden Murd Big zerine hcm eylediler. Ol
dahi bu hl grdkde hyatdan me`ys olmagla tgin uryn idp mnende-i ejder-lesker-i
adya serre-Iesn-i merg helk ve lem-i shddan grh-i n-madda sebeb-i inIikk
oldi. Bu minvl 119
a
] zere bir mddet harb u kitl istil buldukdan sonra Hs Murd
Pasa sehd olmagla asker mnhezim olup eksersi adem-i vdsine vaz-i kadem eyledi. Ve
merdan Turhan Big-ogli mer Big ve Haci Big ve Fenar-zde Ahmed elebi ki, Rm-
ili deIterdri idi. Ve bazi subasilar esr olup Uzun Hasan emri ile Bayburd-kalasi`na sl
olundilar. Turhan Big-ogli`ndan menkldur ki, Uzun Hasan bu vakadan sonra keml-i
srr ile akd-i meclis-i isret idp drl drl lI gzI ile bana hitb eyledi ki: 'mer
Big, Osmn-ogli`nun ayagin|i| aldim. Zr anlarun b-i ryi Rm-ili askeridr. Ol grh
byle oldukdan sonra simden ger Rm tahti benmdr. dey hezeyna basladikda ben
dahi b-ihtiyr olup: 'Sultnim, Osmnlu askeri derysindan bir katre eksilmekle cs-i
hursina kusr gelmez. Pd-shimizin benm gibi nice bendesi ve Murd Big gibi yz bin
117
eIgendesi vardur. Iki kuli eksik olmagla zamr-i mnrleri jeng-pezr olmaz. didigimde
Uzun Hasan, gazaba gelp hismla 'Bak su b-edebe, elimizde esr iken neler syler? Bu
gne kimseleri syletmeyp ldrmeldr. didikde ben dahi n-r tark-i itizra slk
idp didim ki: 'Benm ksth-ne szmden han hazretlerinn htirina gubr gelmesn.
Zir Osmniynùn zerimde hukk-i nimeti 119
b
] okdur. Ani Iermus itmek lyik
olmadugi malminiz olmagla veliyy-i nimetim hakkinda hakk sylesem crmm magIr
ve sen-krlarina yr ve mahabbetlerinde b-ihtiyr olsam gnhim mazrdur. Amm insI
budur ki, sizin kelminiz Hakk ve bade`l-yevm cenbiniz glib-i mutlakdur. dey
eyledigim mdhine terk-i sde levce hos gelp szimi tahsn ile 'mer Big hakk syler.
Vkien hukk-i nimeti Ierms itmek hiynet ve muhliI-i diynetdr. Nn nemek
hakkini bilr, emekdr kul imis. didi.
140. R`y-y sultn- cihn
Pd-sh hazretleri r`ysinda Uzun Hasan ile gres idp evvel pd-sh dizi zere
kms iken ellerin Uzun Hasanùn snesine urdukda pd-shun pencesi Uzun Hasanùn
snesinden cigerine gep bir presini koparmak ile zemne atilir. Sultn-i cihn bdr
oldukda egeri kibet-i galebe sreti sikr olmagla delletinden memnn oldilar. Lkin
ibtid maglbiyyet ihtimli ile mteèllim olup bazi havssa nakl-i m-cer itdklerinde
erbb-i Iazldan biri husl-i maksd ile tabrden sonra ol zt dahi mushaI-i serIden teIe`l
eyleyp ve yensurakellah nasran a:i:en
34
yeti zhir oldugi ve add-i hurIi ol seneye
878 mutbik geldgini iIde eyledkde pd-sh hazretleri mnserih olup lkin buyurdular
ki: 'Bunda nusret bizim cnimiza oldugina vech-i dellet nedr? C`z ki, emr-i ber-akis
ola. dey taleb-i cevb itdklerinde 120
a
] ol zt didi ki: 'Evvelen teIe`l bu cnibden
olmak ve sniyen yet-i kermede kI-i hitb ile muhtab olan zt-i serI ile muvIakat
isminiz nusret-i taraI-i devletinizde olmaga delldr. dey rd eyledgi letìI makbl-i
tab-i hmyn olmagla ol kimesne mazhr-i mezd-i ihsn oldi.
Badeh Murd Pasa vkasi mesm-i sehriyr oldukda ziyde-i b-huzr oldilar.
Lkin r`ynun zuhri almtindan olmagla tesell htir-i hsil oldi.
141. Muhrebe-i yehinyh ba-Hasan Drz
Murd Pasa haberi vrdundan sonra ord-yi hmyn oldugi mahallden hareket
idp lgr ile Bayburd taraIina tevecch olundi. Ve alti gn gidilp yedinci gn ki, Reb`l-

34
'Allah, sana byk bir yardimda bulunur. (Feth, 48/3)
118
hirìnn on alti gni idi. c agizli nm mahallde darb-i ilm-i zaIer-i encm olunacak
demde Otlukbeli didikleri mahallden dsmen askeri nmyn olmagla alylar dzlp
tertb-i cys olundi. Ve evvel kIIr biglerinden KIir Ishk nm bign askeri zhir
oldukda Dvud Pasa mukbelelerine varup vehle-i lda melni tr mr eyledi. Ekser
maktl olup Iirr eylediler, bigleri yanina vardilar. Uzun Hasan dahi bir yksek mahallde
tertb-i siph idp kalbghda kendi ve meymene meyserede ogullari Grz Zeynel ve
Ugurlu Mehmed turup badeh cenge mbseret olundi. Ve tes-i harb sitz bir
mertebede ulvv-hz oldu ki, arsa-i heyc hem-sekl meydn-i rz-i rst--hz 120
b
] olup
Sultn MustaI kolunda Anatoli biglerbigisi Dvud Pasa cmleyi sebkat itmekle dsmen
leskerinn meymenesini tr mr idp re`sleri Grz Zeynel azebler arasinda maktl
olicak. Azebler agasi Mahmd Aga basini kesp Sultn MustaI huzruna getrdkde aga-
yi mezbr mazhar-i nevzis-i n-mahsr oldi. Ve seh-zde hazretleri ol re`s-i makti
huzr-i hmyna irsl itmekle r`y-yi sdikada Uzun Hasanùn ciger-presi Itde-i
Hakk oldugi nmyn oldi. Ve Seh-zde Sultn Byezd dahi mukbelesinde olanlari
persn idp ziyde-i ikdm ile iler srdklerinde kalbgh-i dsmen nne ikup darb-i tg
ile anlari dahi tazyk itdkleri cihetden Uzun Hasanì tag dibine tikdilar. Ugurli Mehmed,
Sultn Byezd`n bu rtbe secatini grdkde karra mecli kalmayup Iirra gz eyledi.
Uzun Hasan, Grz Zeynel nm oglunun maktl olup meymene meyserenn mnhezim
olduklarindan haberdr olicak, dd-i h-i cngh ile Ielek ynesin|i| siyh ve tahayyr-
knn rh-i Iirra nigh eyleyerek: 'kibet-i krina mncerr ola. dey terakkub intizr
zere karr eyledi. Bu vakte dek kalb-gh-i siph-i zaIer-penhda turan dil-verler henz
cenge mbseret itmeyp liv-i pd-sh dsmen oldugi psteye ikmamis idi. Ve
kapukulindan bir ahad edevt-i cenge vaz-i yed itmeyp ancak meymene meysere askeri
121
a
] mukteleye kiym itmisler idi. Bu esnda tg-i pr-Irg-i sultn dmen-i psteden
nmyn olup yenieri askeri ellerinde harbe v tuIeng bir gne mehbetle sikr olduklari
Uzun Hasanùn manzri olicak, bildigi eger bir lhze dahi tevakkuI iderse giriItr-i pene-i
dil-vern ad sikr olur. Hemn mr-i hrina hitben 'Su boz ati getr ki, cn
kutarandur deyp ol rahs-i sab-reItr ile zim-i rh-i Iirr oldi. Karaman-ogli Pr Ahmed
dahi Hasan Dirazà hem-rh olup Osmniyn`dan Iirr sanat-i mevrsesi olmagla esn-yi
rhda hayl izhr-i mahret eyledi. Ol b-rlar bir mertebe sratle kadilar ki, c gnlk
yoli bir gnde kat idp Uzun Hasanùn ehl u iyli olan ordya dhil olduklarinda havI-i
takb ile anda dahi karr itmeyp Tebrizè dek Iirr itdiler. Bu cengde Akkoyunli
119
Trkmeni`nden kati ok kimesne maktl olup alinan ganyim-i hrac dìre-i tadd idgi
menkldur. Pd-sh-i cihn, Uzun Hasan Iirrindan sonra mahall-i muhrebede c gn
rm buyurup ser-yi Trkmen`n ehl-i alim olanlarundan gayrye katl-i mm ile Iermn
eylediler. Ve shb-i ilm dnisi Istanbulà irsl idp her biri mezd ihsna mazhar oldi.
Ve Karakoyunli`dan giriItr olanlari mecbren geldikleri cihetle itlk buyurup bir ka mr-
zlar ki, peder cnibinden 121
b
] Timurà ve vlideleri taraIinda|n| Kara Osmanà mnteh
idiler. Amsiyye`de habs olunmalari emr olundi. Ve ol mahallden ricat buyuruldukda c
bin esr yanlarinca gtrilp Kemh kurbuna gelince her konakda drt yzi katl olundi.
Kara-hisrà gelindkde hkimi olan Darab Big, arz-i inkiyd itmekle mazhar-i nevzis
olup irmen sancagi ihsn olundi. Ve ol hisr-i stvr tark-i eshelle mazbt sh-i km-
kr oldi. Uzun Hasan galebesinn skrnesi pd-sh hazretleri cem abdini itlk idp
tadd olundukda kirk bine vusli rivyet olunmusdur. Ve seIere tevecch esnsinda siph
Hazne-i mire`den yz yk aka istikrz itmisler idi. Pd-sh-i lem-penh ani dahi hibe
buyurdilar. Galebe-i mezbre akabinde takb-i dsmen ve zabt-i kil irde olundukda
Mahmd Pasa, Uzun Hasanùn cibl-i menaya Iirr idecegin|i| ve ol nevhde olan kil
mstahkem stvr olmamagla teshrinde Iìde olmadugin|i| iIde itdgine binen re`y-i
mezbr terk olundi. Lkin bazi ashb-i agrz bu re`ylerde Mahmd Pasa`ya s-i tedbr
isnd ve sìr eIlinde dahi nice iIk iItiryi mutazammin kelimt rd itmeleri ile dr`s-
saltanaya vuslda azl olundi.
142. rsl-i asker be-cnib-i Karaman
Karaman-ogullari, Uzun Hasanùn sebeb-i nekbeti olduklarinda binen Pr Ahmed`n
mezbr yaninda evvelki gibi ragbeti kalmadugindan vilyet-i 122
a
] Karaman taraIina
azmet ve Ermenek etrIinda Yellidepe`de ikmet eyleyp SiliIke`de olan birderi Ksim
Big ile ittihd zere memlik-i mahrsaya taaddleri marz olicak. Gedik Ahmed Pasa,
Anatoli askeri ile irsl olundi. Ol dahi Karaman`da Sultn MustaI hidmetine vsil olup Pr
Ahmedì hle ile ele getrmek in evvel sulh mklemesine ililer gnderdi. Ve akabinde
kend dahi lgr idp ale`l-gaIle Karamanlerì basdukda cmlesini t mr itmekle ml
menllerini zabt eyledi. Lkin Ahmed Big Iirr idp bazi ormanlar iinde tahassun eyledi.
Badeh Ermenek-kalasi Ieth olunup Meynan stne vardilar. Meynan-kalasi bir
kaya stnde olmagla gyet sab dsvr ve bir vechile top istimli ve sud ihtimli
mmkn olmayup teshrine hric-i dìre iktidr idi. Lkin Ahmed Pasa keml-i ikdm ile
top ikarmak ziyde asr olan mahalle top ikarmaga ihtimm idp hatta top arabasinin
120
ipine bi`z-zt kendsi yapismagla askere sevk dsp say-i belg eyledkleri cihetden ol
hilI-i me`ml mahalle sl olunan top ile kalayi dgmege basladilar. Ve kala zabtina
Ahmed Pasa nashatler itmekle kibet-i amn ile kala yi teslm eyledi. Pr Ahmed`n ehl u
iyli ve ml menli kalada olmagla zabt olunup Konya`ya irsl eylediler. Pr Ahmed
dahi gh bir yksek 122
b
] tag zerine gelp kalaya nazar ider idi. Yine gelp zabt
olundugini grdkde 'h h idp 'Ehl u iylim ve cmle mlim Osmnler eline girdikden
sonra bana hayt lzim degildr dey kendsini ol mekndan asaga birakdi. Lkin eceli
gelmemekle bir agaca asilup kaldi. Havss huddmi bu hl gricek, hezr say ile ol
vartadan tahls eylediler. Ol sebeble bir ka gn n-tvn olup andan zell seIl Tarsusà
vardi. Ve hudd-i Sm`da bir yil mikdri ser-gerdn olup badeh veIt itmisdr. Gedik
Ahmed Pasa bu Iethden sonra SiliIke`ye varup muhsara eyledi. Ve hademe-i
Osmniyn`dan olan zbitlerine irsl-i peym ile brt mahzenine tes ilk itdrdikde
yrysle hisri zabt idp Karamanler`den yz seksen zbiti katl eyledi.
143. Feth-i Devel Kara-hisr
Sultn MustaI, Devel Kara-hisr Iethinde Gedik Ahmed Pasa`yi sebkat irde
buyurup, lkin mizc-i serIlerinde inhirI olmagla bi`z-zt varmaga meclleri olmadugi
cihetden havss-i mtealliktindan Teke-ili bigi Koa
35
Big nm kimesneyi irsl
buyurdilar. Ol dahi ber-mcib-i emr kala-i mezbreye varup muhsara eyledi. Ve ehl-i
hisri ziyde tazyk eyledkde hkim-i hisr Atmaca Big haber irsl eyledi ki: 'Eger seh-
zde devletle gelrse kalayi teslm ideriz. Ve ill sennle ceng ideriz. dey haber seh-
zdeye iblg olundukda geri kudretleri yog idi. Lkin muktez-yi himmet-i aliyyeleri
zere Konya`dan ol taraIa azmet buyurup az vaktde 123
a
] mahall-i mezbreye vsil
olmalari ile Atmaca Big kul-i sbiki zere teslm-i hisr eyledi. Seh-zde hazretleri dahi
mr-i mezbre nevzisler idp Ahmed Pasa`ya zabt-i kala in haber yolladilar. Bu
hareket anIeden seh-zdenn marazi mstedd olup avdetde Nigde`ye ve andan Buz-
bzrcigi`na geldiklerinde lem-i Inden irtihl ve civr-i rahmet-i Rahmnà intikl
buyurdilar. Llalari Ahmed Big ve deIterdrlari Umr Big-ogli elebi Seh-zde`nn
veItini ihI idp araba ile Konya`ya sl eylediler. Ahmed Pasa haberdr oldukda I-il`den
lgr idp seh-zdenn nasini kapusi halki ile Burusa`ya irsl ve bu haberi der-i devlete
sl itdkden sonra kendsi dahi vsil-i atabe-i sehinsh olup hidmeti mukbelesinde

35
Der-kenra 'Koi Bigì ol eyymda Teke-ili bigi idi. Ani irsl seklinde bir not dslms.
121
mkerrem oldi. Bu esnda sadr-i sbik Mahmd Pasa iItir-yi erbb-i niIk ile on sekiz gn
Yedi-kala
36
`da mahbs oldukdan sonra lem-i vcddan n-bd kilindi, I sene 877
Reb`l-hir, I .
144. Feth-i Kefe ve Azak
Uzun Hasan vakasindan sonra dr`s-saltanada iki sene rm buyurup badeh Kara-
deniz sevhilinde tasarruI-i kIIrda olan bildin bazilarin teshre niyyet buyurduklarinda
KeIe vilyetinn Iethi tasmm eylediler. Vilyet-i mezbre Kara-deniz shilinde Kirimà
budi bir gnlk yol iken Frenk tasarruIunda olup keml-i metnetine binen evld-i
Cengiz`den Kirim hkimleri teshrine kdir olmamislar idi.
885 senesinde Gedik Ahmed Pasa ol taraIa me`mr olup 123
b
] kadirga ve at gemisi
ve mavna aksmindan c yz pre tekne ile KeIe cnibine tevecch eyledi. Ve kala-i
mezbre shiline vsil olup berr bahrdan kala etrIini ihta itmekle muhsaraya
mbseret eylediler. Ve muhsara eyymi mmtedd olmagla ehl-i hisr muztarr olup
tekrine 'Eger kalayi teslm itmezsen cebren almalari mukarrerdr. Ol zamn ehl u
iylimiz ayaklar altinda kalur. Lkin kalayi teslm itdgimiz sretde Osmnlu`nun deti
inkiyd idenlere hrmet itmekdr. Bizi dahi ehl u iylimizla itlk iderler. didiklerinde
tekr n-r rzi olup pasadan amn diledi. Pasa dahi amn virp cnci gn ehl u iyllari
ile kaladan ikdiklarinda kala zabt olundi. Tekrn haznesi pd-sh-i lem-penh in
ahz olunup kakum ve samur ve sincab envinden guzt eline b-hisb ganyim girmekle
atlara bile krkler giydirdiler. Ve rey mahallerinde ibk olunup Yapo-Germe-hisri
zerine tevecch eylediler, Varildikda vech-i eshel zere Iethi myesser olmagla Azak
memleketi ki, vilyet-i Sakaliba ve bild-i simliyyenn maberidr. Feth teshrine
azmet olunup ymn-i ikbl-i pd-sh ile t erkes ser-hddine varinca zabt olunan nice
kil zamyim-i memleket-i Osmniyye`den kilindi.
145. Feth-i kal'a-i Menkb
KeIe ve Azak Iethinden sonra Menkb-kalasi zerine varilup muhsara olundi. Kala
dglmeden drd dvri harb oldugi cihetle tekri havIa dsdgine 124
a
] binen kaladan
ikup Pasaya arz-i inkiyd eyledi. Lkin tekrn akrabasindan bir kIir-i and kalada
bulunmagla tekr ikdikda kalayi teslmden ib idp muhIazaya ihtimm gster|d|i, pasa
dahi darb-i destle Iethi zamn-i tavle muhtc oldugini bildginden ns shletle zabtina

36
Anonim yazar, 'kule yerine 'kala yazmistir. Alinti yaptigini tespit ettigimiz kaynakta (Tact-
tevarih I, 552) 'Yedikala olarak gemektedir.
122
hsn-i tedbr idp muhsarada bir mikdr asker ibksiyla ps-i kaladan intikl eyledi. Ehl-i
kala, pasanun gitdgini gricek muhsara in ibk olunan asker-i kall olmagla kaladan
hurc idp guzt zerine hcm eyledklerinde guzt-i Islm kadem kadem Iirr izhri ile
kIIri kaladan tebd itdkleri hnde Ahmed Pasa`nun pusuya pinhn eyledgi asker
sikr olup sedd-i rh-gzr-i hisr eylemeleri ile kIIrun cevnib-i erbaasin|i| ihta idp
melnn dil-hh zere kilic aldilar. Ve bu gne tedbr-i mstahsen ile Ahmed Pasa
Menkb-kalasi`ni Ieth eyleyp bu seIer-i cellde Ahmed Pasa ihtimmiyla bunca kil
dr`s-selm oldi, I sene 880.
Ve sene-i mezbrede Semendire bigi Malko-ogli Al Big, Sirem adasina akin idp
alti bin mikdri msellh kIire rst gelmekle muhrebe-i azmeden sonra muzaIIer
mansr oldi. Ahz itdgi nice sancak ve rs-i mer-yi kIIr ile der-i devlete vusl buldi.
Ve bu sene de mrtezik-i evkIa bert 124
b
] it olunup mtevell azlinde reIiden slim
kildilar.
146. Ahvl-i sefer-i Bogdan
Arnavud Iskenderiyye`si Iethine irsl olunan Hdim Sleymn Pasa Iethe muvakkaI
olamayup gret ile iktiIdan sonra der-i devlete avdetde cemiyyet-i asker beyhde
olmamak, ancak Bogdan vilyetine me`mr oldi. Geri ol asker yorgun olup ve
Iskenderiyye ile Bogdan beyni bir aylik yol olmagla maksd hsil olmayacagi Sleymn
Pasa`nun ve mernun malmlari idi. Lkin Iermna imtislen cnib-i mezbre tevecch
eylediler. Ve Tuna`dan EIlk taraIina ubr idp Bogdan hkimi zhir olmamagla etrI
gretine mesgl olduklarinda ol ln yollari kesdirp badeh lgr ile ale`l-gaIle ol yorgun
ve perkende askern zerine hcm itmekle guzt-i Islmùn ekserni sehd itdi. Ve
Sleymn Pasa gc ile hals olup byle bir hdise-i gayr-i marziyye zuhri mesm-i
hmyn oldukda 881 senesi bahrinda pd-sh-i cihn bi`z-zt vilyet-i Bogdan cnibine
nhzet buyurdilar ve Kara-deniz`den Tuna`ya zehìr nakl olunup m-lezime-i asker mde
kilindi. Bogdan hkimi tevecch-i hmyndan haberdr olicak, memleketinn mezrni
ihrk bi`n-nr idp agniysini sarb bicnelere pinhn ve kendsi askeri ile Agac-denizi
nminda bir engel-istn dernuni mekn eyledi. Ord-yi hmyn memleket-i mezbreye
dhil oldukda nice 125
a
] mddet cst c olunup kIirden bir nisn belrmedi. Ve galebe-
i kahtdan azm zahmet ekdiler. Eger Tuna`dan zahre nakl olunmus olmasa ikmet
mmkn olmaz idi. kibet inyet-i Hakk ile bir dil tutup kIIrun ihtiI itdgi orman haber
alinmak ile askerden mntehib bir grh istihbr in irsl olundi. Bade`l-vusl grdiler
123
ki, kIIr mdhili azm agaclar ile sedd idp amk handaklar haIr itmis ve toplar kurup
keml-i ihtiyd ile hzir mde tururlar. Bu haberi ord cnibine ilm itdklerinde
hemn alm-i zaIer-encm ol taraIa tevch olunup hengm-i seherde devlet ikbl ile
mahall-i mezbre vrd olundi. Ve orman-i mahdun etrI u cevnibi ihta olunup top u
tuIeng ve saìr alt ile muhrebeye heng itdiler. Asker-i Islm bir ukur mahallde
bulunmak ile kIIrun kellesi stlerinden asup mizrklari ucuna isbet eyledi. Lkin beri
cnibden atilan glleler top arabalarina saplanup hibiri yere dsmedi. Ama ormanun
mdhili mesdd olmagla yryse kimse ikdm idemeyp iler varamadilar. Hatt
yenieri dil-verleri top u tuIenge sne virmege mutd iken ol cengde atilan topdan ihtirz
in yzleri stne yatdiklari pd-sh-i lem-penh gricek, yenieri agasi Trabzonli
Mehmed Aga`ya hitben: 125
b
] 'Bre su oglanlarina aceb is itdiler. Byle yigitlik mi
olur? dey siperlerin mbrek ellerine alup iler at srdiler. Kapu halki dahi rikb-i
hmyndan ayrilamayup bir ugurdan hcm itdklerinde, yenieri eyledkleri isden
mahcb olup deI-i haclet in ziyde ikdm ile yorildilar. Rm-ili ve Anatoli siphilari
dahi ikdm-i sehriyrden ns seyl-i revn gibi kIIr cnibine akdilar. Kusluk vaktinden
beyne`s-salatine dek muhrebe olunup hir`l-emr imdd-i Ilah ile pd-sh-i Islm mansr
u muzaIIer olup kIIr persn oldilar. Ve reìsleri olan ln-i grh andan smr ile tag
taraIina Iirr eyledi. Geri ol cengde ok Gzi sehd oldi. Lkin kIIrdan maktl olan b-
hisb olmagla kellerinden minreler yapuldugi menkldur. Ve kIIrun cem ml menli
mazbt-i huddm-i sh-i dery-nevl olup iki ay ale`n-nevli Bogdan memleketi gret
olunup guzt-i zaIer-simt b-hadd aded ganyimle mugtenem oldilar. Ol seIerde
mlzim-i rikb-i hmyn olan EIlk voyvodasinun askeri dahi ganyimden hisse-yb
olup hanzr srileri bi`l-cmle anlarun oldi. Bu nusret-i celleden sonra pd-sh-i enm
drt ihtism ile sehr-i Edrene`ye mteveccih oldilar.
147. Hedm-i kl' der-ser-hadd-i Ungurus
Bogdan avdetinden Tuna`dan ubr olundukda Mihl-ogli Al Big`den dem gelp
Ungurus kiralinun Tuna nehri ile 126
a
] Sava`nun mlteksinda Devlet-i Osmniyye
zabtinda Komluc nm mahalle iki kala ve Tuna`nun te yakasinda bunlarun muhztina
bir kala bin itmekle ol mahalli iskele idinp Iitne v Iesda teheyy` eylemesini ihbr
eyledkde, egeri mevsim sit hull idp galebe-i berI brndan yollar mesdd idi. Lkin
pd-sh-i lem-penh te`hrini rev grmedklerinden hemn ol cnibe tevecch idp
124
yollarda kar zengiden yukari oldugina binen hezr
37
zahmet mesekkatle mahall-i
mezbre vsil oldilar. Tuna suyi yle mncemid olmus idi ki, buzun kalinligi on drt karis
idi. Asker-i Islm buzdan ubr idp ol kalalari muhsara itdiler. Ve kIIrun hiIz itdgi
handaklara su toldurup mncemid oldukda zerinden gemekle hisrlarun burc u brsuna
nasb-i alm itdiler. Izn-i yagma sdir olmus idi. Ol cihetle guztun bu gne ikdm
eyledklerini kIIr gricek amn talebi ile kalalari teslm eylediler. Ikisi dahi hka
berber hedm olunup dr`s-saltanaya avdet buyurdilar. Bu Ieth Bogdan seIerinden iki
buuk ay sonra vki olmusdur. SeIer-i sbik akabinde iki sene Istanbul`da ikmet-i
hmyn olup Yeni-sary bin olundi.
882 senesi Mihl-ogli Al Big, EIlk cnibinden Ungurusà akin eyledkde
mnhezim oldi. Ve Sleymn 126
b
] Pasa, Eynebahti-hisri`ni muhsara idp b-Ieth avdet
itdkde mazl olmagla mansibi Dvud Pasa`ya virildi. Gedik Ahmed Pasa, Iskenderiyye
Iethine me`mr olup istiI itmekle Bogaz-kesen`de habs olundi.
148. Feth-i skenderiyye
883 senesi pd-sh-i lem-penh siph-i b-gern ile Iskenderiyye taraIina nhzet
buyurdilar. Evrenos-ogli Ahmed Big, Turhan Big-ogli mer Big kpriler tamr ve
binsina me`mr olup mukaddem irsl olundilar.
Badeh ord-yi hmyn Arnavud huddina vsil olup Akca-hisrà varildikda
kIIr kalayi teslm eylediler. Andan Iskenderiyye zerine varilup kala-i mezbrenn bir
taraIindan geen Drine nm nehr-i azmn zerine cisr bin olunmagla asker-i Islm mrr
idp muhsara eylediler. Sehr-i mezbr Rm-ili`nn cnib-i garbiyyesinde bir yksek tag
zere bin olunmus Z`l-karneynè mensb bir hisn-i hasndur. Ve cevnib-i slisesinde
Les ve Dregos ve Glbasi nm c hisr-i stvr yapilmisdur. Les-kalasi, Drine suyi ile
Yunaniyye nehri`nin mevzi-i ittislinde Dregos bir cebel-i reI zere Glbasi anda olan
gadrin agzindadur. Ol gadrin beher sl kirk bin Iilori mahsli olmak bazilardan nakl
olunur. Ve`l-hsil kalanun teshrine keml-i ihtimm ile ikdm olunup top arabasi 127
a
]
gemek mmkn olmayan sarb mahallden bakir nakli ile kalaya havle sab`s-sud
yerlerde toplar dkdiler. Bu minvl zere kala dglmege baslanup dvrlari rahnedr
oldukda yrysler olunmagla mchidnden ok kimesne sehd oldi. Ahir`l-emr ibtid
etrIinda olan kil teshr olunup sniyen bir havle kala bin olunmak tarkile ehl-i hisri
tazyk eylemek muhtr-i sehriyr olup Rm-ili biglerbigisi Dvud Pasa, Glbasi Iethine

37
Metinde ' harIi yazilmamis.
125
me`mr olmagla ber-mcib-i Iermn kala-i mezbreye varup istimn ile Ieth eyledi. Ve
Anatoli biglerbigisi Sleymn Pasa, Dregos hisri`ni muhsara eylemis idi. Dvud Pasa
itmm-i hidmetden sonra ol cnibe varup Anatoli ve Rm-ili askeri ikdmiyla ol kala dahi
Ieth olundi.
Badeh ol pasalar Les-kalasi zerine azmet idp bade`l-vusl amn ile zabt itdiler.
Kala-i mezbreyi hiIz in gelen Frenk tìIesi dmen-i hisrda olan nehrden kestler ile
Iirr iderken ord-yi hmyn hizsina geldiklerinde scn askerden bazi zmek bilen
dil-verler suya atilup zerek gemiler stne togri tevecch itdklerini kIIr gricek, bu
gne gelislerinden dernlarina haIv hasiyyet mstevl olmagla kenra yanasup orman
iine Iirra sitb eylediler. Ol dil-verler dahi gemileri iinde olan esy ile zabt 127
b
] idp
ord cnibine getrdiklerinde iine asker konup Iirrler akabince irsl olunmagla
cmlesini der-zencr ordya ihzr eylediler. Bu vech zere ol kalalar Iethinden sonra
Iskenderiyye mukbelesinde bir havle kala bin olunup Evrenos-ogli Ahmed Big
muhsara-i Iskenderiyye`ye me`mr oldi. Ve zabt olunan kilin esbb-i muhIazasi tekml
olundukdan sonra dr`s-saltanaya ricat buyurdilar. Istanbulà vusldan alti ay mrrunda
Iskenderiyye ehlsi istmn itdkleri marz-i atebe-i sehriyr oldukda izn-i hmyn
sudri bes pre gemi idd olunup ehl-i kala ml u iyllarin hisrdan nakl idicek, ol hisn-i
stvr kabza-i tasarruI-i Islmiynà dhil oldi.
149. Feth-i kal'a-h-i Pulya
Iskenderiyye seIerine giderken pd-sh-i cihn bir sarb mahallde piyde olup hayl
zahmet ekmeleri ile bir yere celse-i haIIe itdklerinde: 'Bir kr-gzr vezrimiz olaydi
biz bu mihnetleri ekmez idik. buyurmuslar. Mr-i alem Hersek-ogli Ahmed Big huzr-i
hmynlarinda bulunup: 'Eger, Ahmed Pasa kulunuz olsa idi bu gne zahmet
ekilmezdi. dey cevb viricek, pd-sh-i lem-penh skt buyurup lkin Ahmed Big`n
kelmi te`sr itdgi cihetden irtesi Istanbulà Iermn irsliyle habsden itlk olunup Selnik
sancagi ihsn olunmus idi. Iskenderiyye`den avdet olundukda pasa-yi mezbre Avlonya
sancagi tevch 128
a
] olunup Arnavud memlikinn zabt olunmayan mevzini teshre
me`mr kildilar. Ol dahi hidmet-i mezbreyi ed idp ol memleketde nice vilyetler Ieth
itdkden sonra Pulya diyri teshrinn levzimini arz in bade`l-istzn 884 senesi bi`z-
zt sitneye gelp diledgi kadar donanma tertb tanzm ve lzmi mertebe yenieri ve
azeb kadirgalar hidmetine tayn olunmagla esbb-i lzime tetmm olundi. Ve Rm-ili ve
Anatoli askerinden cem olunan gzde dil-verler ile pasa-yi memleket-gs cnib-i
126
maksda azmet idp Pulya yakasina vsil oldi. Ve evvel diyr-i Islmà akreb olan
Otranta-hisri`ni muhsara idp darb-i dest ile Ieth eyledi.
Badeh ol vilyetde olan nice kili dahi diyr-i Islmiyye`den kilinmagla Pulya
hkimi Rabga, Ispanya bigine Iirr idp iltic eyledi.
Badeh Ahmed Pasa ol memleketde Sultn Mehmed Han veItina dek bazi kalalar
dahi Ieth idp Sultn Byezd Han sitnesine ryml itdkde Rabga ln Ispanya
imddiyla 886 senesi ol kili yed-i Islmiyn`dan istirdd itmisdr.
884 senesinde Koca-ili bigini otuz pre kadirga ile KeIe nevhsinde olan Azak
suyinun kenrinda kIir tasarruIunda kalan Mota-hisri`ni Iethe irsl buyurmalari ile
bade`l-vusl amn ile Ieth eyledi.
Sene-i mezbrede Bayburd 128
b
] ve Erzincn beldelerine karb olan Turul
vilyetinn hkimi Uzun Hasan ile mtteIik oldugi cihetden vilyeti zabt olunmak Seh-
zde Sultn Byezd uhdesine ihle olundukda anlar dahi vezrleri Rakks Sinn Bigì
serdr nasb idp irsl itmeleri ile hkim-i mezbrun mukvemete iktidri olmadugina
binen Erzincnà Iirr idicek tark-i eshelle ol vilyet zabt olundi.
Yine sene-i mezbrede Bozcaada ki, kIIr satvet-i Islm havIindan tahliye itmekle
me`men eskiy olmus idi. Anda bir hisn bin olunup teklI-i dvniyye reI ile nice kimse
iskn olundi. Ve maden-i tiyn-i mahtm olan Lemnos cezresi ki, Ilimye dimekle
meshrdur. On sene de tamr olunup teyn-i mezbr madn olmus iken etibb irsliyle
izhr olundi. Mukaddem pd-sh-i cihn rh-i hacre olan birikeler tamrini sultn-i
Misir`dan istzn itdkde cevb-i n-savb irsli ile m-beynde sret-i sikk-i nmyn
olmus idi. Z`l-kadr vilyetinn hlimi Melik Arslnì sultn-i Misir bir dem irsl itmekle
Maras camiinde sehd itdrp kend yaninda olan Zl`l-kadr-ogli Budak Bigì ol vilyete
sl eyledkde vilyetli Bugak Big`le adem-i imtizclarina binen mlzim-i sitne Seh-
svr Bigì taleb itdkleri cihetden maiyyetine asker tayn olunup Zl`l-kadr
hkmetghina icls olundi.
Badeh sultn-i Misir dahi Budak Big maiyyetine asker kosup 129
a
] yolladikda
pd-sh-i cihn yine Seh-svr Bigè imdd-i irsl itmeleri ile arab askerini persn eyledi.
Bu minvl zere bir ka deIa taraIeynden asker techz olunup muhrebe vki oldukda
cmlesinde arab askeri mnhezim oldukdan sonra sultn-i Misir Hos-kadem veIt idp
saltanat Kayitbayà intikl idicek. Pd-sh-i cihn sitnesine agir ps-kesler ihdsiyla Seh-
svr Bigè imdd olunmamak recsin|i| idp memliki dahi taraI-i Devlet-i
127
Osmniyye`den zabt olunmaga rz oldugini ilm eyledkde Seh-svr Big hilI-i riz-yi
hmyn hareketinden hl olmadugi cihetle Kayitba|y|`nun sart-i mezbr zere recsina
msade olundi. Ol dahi Trkmen mersina nihn haber irsl idp: 'Rm pd-shi
Sultn Mehmed bizim htirimiz in Seh-svr Bigè imdd eylemeyecekdr. Siz dahi hn-
i muktelede ol cnibden irz eyleyesiz. dey anlari taraIina celbden sonra Seh-svr Big
zerine asker irsl idp Trkmen bigleri ile olan mukvele sebebiyle Misir askeri glib
oldukda Seh-svr Big, Zamantin-hisri`na Iirr eyledi.
Badeh ol hisr muhsara olunup Misir blk re`si olan big, Seh-svr Bigè haber
gnderdigi eger itat iderse memleketinde ibk olunup Seh-svr Big dahi ol muhedeye
binen kaladan ikdikda mer-yi erkese`den mr-i h ol sarti kabl itmeyp Seh-svr
129
b
] Bigì sultn-i Misirà irsl itdkde b-reyi esvk-i Misir`da dr itdrdikden sonra
berdr eyledi. Ve Budak Bigè asker kosup pd-sh-i lem ile olan ahdinun hilIina Z`l-
kadr vilyetine irsl eyledgi mesm-i hmyn olicak. tes-i gazab-i sehriyr mstail
olup 884 senesinde Al`d-devle nm birderini asker-i zaIer-rehber ile irsl ve
hkmetgh-i vilyet-i mezbrede mesned-nisn izz ikbl eylediler. Sene-i mezbre
evhirinde otuz bin dem ile Hasan Big-ogli s Big ve Mihl-ogli Al Big ve Molko-ogli
Bali Big, EIlk yolundan Ungurus vilyetine akina irsl olunmus iken biglern her biri
istikll davsiyla tedbrlerinde ittiIk itmeyp hazm ihtiyti terk itmelerine binen arz-
yi ganimetle persn olduklarinda kiral-i pr-ihtiyl-i mekri ile inhizm vki olup ekser
guzt sehd-i sehdet ns eyledi. s Big dahi sehd olup Al Big ve Bali Big Iirr eylediler.
150. Muhsara-i Rodos
885 senesi Aydin vilyeti muhztinda olan Rodos cezresi Iethine Mesh Pasa
me`mr olup c bin yenieri ve drt bin azeb ve kapukullarindan bir ka blk ve Rm-ili
biglerinn bazisi ile donanma-yi hmyna girp ve Istanbul`da olan gemilerden baska
Geliboli`dan dahi altmis pre kadirga tanzim ve edvt-i ceng-i al-vechi`l-keml tehyiè
ve tetmm olunmagla cezre-i mezbre taraIina azmet eylediler. Anatoli askeri karadan
irsl olunup Rodosà karb 130
a
] iskeleden gemilerle donanmaya mlhk oldilar.
Badeh cezre-i mezbreye varilup evvel Muviye zamninda cezrenn cnib-i
bahrisine bin olunan Arab burgazi nm hisri muhsaraya keml-i ikdm ve ihtimm ile
mbseret olundi. Lkin kala prmeninde tas dgndisi olmagla gemiler yanasmak
mmkn olmadugi cihetden yrys gni kestlerde olan dil-verler uryn olup togri
yryp kala-i mezbre cezre taraIindan dahi muhsara olunmus idi. Ol cnibde olan
128
grh denizden gelen dil-averlern bu gne merdne hareketin|i| gricek anlara dahi
gayret dsp say ksisde mezd ihtimm eylediler. Ve kalaya sud in bin olunan
kpryi hisrun dvrina tayayup asker birbirin|i| msbakat iderek kprye hcm
itdklerinde cisr-i mezbr izdihm-i nsa tahamml itmeyp c yerinden mnhedim
olmagla binden ziyde gzi ol mahallde sehd oldilar. KIIr bu hl grdkde kaladan
hurc idp ehl-i Islmùn byle persnligi esnsinda hcm itmeleri ok kimesnenn
sehdetine sebeb oldi. Bazilari gc ile hals olup gemilere vsil oldilar.
Badeh byle hasretle rci mnsib grmeyp mceddeden gayret kemerin|i|
miynlarina bend itmeleri ile Rodos-hisri muhsarasina azmet idp nevzil-i smn gibi
dmen-i hisra nzl eylediler. Ve kala 130
b
] zerine yryp atilan top u tuIenge nigh-i
iltiIt itmedklerinden ns burc-i hisra sud ile yedi aded alem nasb eylediler.
Yrysde nice Gziler sehd-i sehdeti ns itmisken mchidn ikdmda kusr itmeyp
kalanun tasra varosi ehl-i Islm ile mlml oldi. Bu esnda Mesh Pasa, Rodos haznesine
kimse taarruz itmemek in mndler nid itdrmekle askere Itr ariz olup kalaya
girenlern ardi kesildgi cihetden zerlerine kIIr hcm idicek ekser sehd olup hatt
Sleymn Pasa dahi ol mahallde hìz-i rtbe-i sehdet oldi. Pasanun necl ve askern
tamai sebebiyle byle bir hdise-i gayr-i marziyye sudrundan sonra Mesh Pasa`nun
askere tekliI-i muhrabeye yzi olmamagla hisrun Iethi mteazzir oldugini sitneye
ilm itdkde Aydin vilyetine avdet idp ol shilde tevbi-i Rodos`dan Bodrum-kalasi`ni
Ieth itmege me`mr oldi. Ol dahi muktez-yi Iermn zere kala-i mezbreyi muhsara
idp askern Rodos`da tevakkuIi drt aydan ziyde ve bu durumda mlhazadan eIzn
kIIr gemileri mde oldugina binen Ieth zaIer myesser olmamagla askere iczet
virp kendsi avdet itmek zere emr-i serI vrid oldukda ol vechile recat eyledi. Lkin
Istanbulà duhle me`zn olmayup vizretini reI ile Geliboli sancagina irsl eylediler.
151. Veft- Eb`l-feth Sultn Mehmed Han
131
a
] Pd-sh-i cihn Sultn Mehmed Han ekser esIr-i hmynda mahall-i
maksda karb olmadikca semt-i azmetlerin halkdan nihn iderler idi.
886 senesi bahrinda dahi azm tedrik ile SaIer 26 gni Istanbul`dan nhzet buyurup
cnib-i skdrà ubr eylediler. Lkin mizclarinda tagayyr nmyn olmus idi. Bir ka
gn rmdan sonra ol menzilden kalkilup Gegbuze`de Tekr-ayiri mahatt-i rehl oldukda
marazlari mstedd olmagla kelime-i sehdet idesine mesgl olarak Reb`l-evvel 4
yevm`l-hamsde zim-i dr-i hiret ve hardr-i kl-yi aIvv magIiret oldilar. Ebniye-i
129
hayriyyeden cmi ve medrese ve hn ve imret ve msIirhne ve dr`s-siI ve marzler
in mahss hamm ve bir mekteb-hne bin buyurmuslardur. Ve hazret-i hlidde trbe ve
cmi ve medrese ve cmi-i mezbrda elli akca dersbe-i hadis ve kabza-i mezbre de
imret ve Istanbul`da Seyh VeI trbesi kurbunda bir cmi binsi anlarun srindandur.
Ve nice bin kitb vakI idp cmilerine vaz itmislerdr. Ve sìr Ieth buyurduklari bildda
olan hayrtlari hric dìre-i ihsdur
38
. Vildetleri 833 senesi Receb 5, clslari 855 senesi
Muharrem 16, zamn-i saltanatlari 35 yil, mr-i serIleri 53 senedr.
152. Cls- Sultn Byezd bin Mehmed Han
Sultn Mehmed han hazretleri hirete intikl itdklerinde Nisnci Mahmd Pasa
veItlarini ihI emrinde eyledgi 131
b
] tedbre binen istihmm in sitneye nakl iktiz
itdi dey pd-shun tbtini araba ile Istanbulà sl eylediler. Ve bb`s-sade
kapucilarindan Keklik MustaI nm kimesneyi Amsiyye`de olan Seh-zde Sultn Byezd
hazretlerine irsl idp, badeh skdr yakasina gemi ve pereme yanasmasun dey
mèkked yasak eylediler. Ve sehr iinde olan Acem oglanlarini Fl ayiri nehrinn kprsi
tamri in sehrden ihrc idp gy bu vech ile kalayi ihI itdiler. Lkin mId olmayup
veIt-i sehriyr yenierinn malmi oldukda Pendik
39
nnden pereme ile gep bir ka
at gemisini cebren skdr iskelesine gtrdiler. Ve iine tolup Istanbulà ubr itmekle
mezbr pasanun evin gret ve kendyi zim ezhret itdkden sonra ign-yi sehrn bytini
hussen yahd tìIesi hnelerini yagma v tln eylediler. Istanbul muhIizi olan Ishk
Pasa`nun kul ile nevn lIeti oldugi cihetden anun nasyihi I`l-cmle te`sr idp bir
mikdr skn bildilar. Sultn Byezd`n ogli Sultn Korkud ol esnda cedd-i bzrg-
vrlari hidmetinde olmagla sary-i hmynda bulunup Sultn Cem`n dahi Oguz Han
nm ogli Eski-sary`da idi. Sultn Korkud vlid-i mcidleri gelince vekleten tahta icls
olundugina binen Sultn Cem`den saltanatin tahallIi nmyn oldi. Pasa-yi maktl,
Sultn Cemì icls Iikrn 132
a
] idp havss-i huddmindan birini mektb ile irsl itmisdi.
Lkin Sultn Byezd`n sereI-i musheretleri ile ser-eIrz olan Anatoli biglerbigisi Sinn
Pasa eline girmekle nme ve nme-beri idm eyledi. Mh-i mezbrun sekizinci gn
Keklik MustaI, Amsiyye`ye vsil olup drdnci gn seh-zde hazretleri dr`l-hilIe

38
Der-kenrda, anonim yazarin Tact-tevarih (I, 579)`ten isim zikrederek alinti yaptigi 'Hoca
trhinde mestrdur ki, ml evkI-i Mehmed Han masriIine Istanbul kdleri mariIetile sarI olunup
zevìdinden mevl izmin ve ulem-yi almin ve mesyih ve sdtin vezìIleri ed olunur imis. seklinde
yazi vardir.
39
Der-kenrda 'Pendik ve Kartal nnden kayik ile tolasup, Kursunli mahzen ps-ghdan bir ka at
gemisi seklinde yazi vardir.
130
cnibine azmet eylediler. Ve maiyyetlerine drt bin dil-ver alup tokuz gnde dery-yi
Istanbul shiline vsil olduklarinda b-hisb kadirgalar ve kayiklar tehyiè olunup erkn-i
devlet istikble sitb eylediler. Sehr-i mezbrun 21 ahad gni Istanbulà ubr esnsinda
Byezd Han mtem libsiyla olup baslarinda semle sarili olmagla bigler ve pasalar ve hn-i
mrrda Ishk Pasa tahrki ile yenieriler kayiklarini pd-sh kadirgasina yanasdirup
Hamza Big-ogli MustaI Pasa`yi irc niyz itmeleri ile skdrà dndrdiler.
Badeh izz ikbl ile Istanbul iskelesine vuslundan sonra rahslarina svr olup
sehr kapusindan duhl idicek yn-i Osmn zere siph-i nusret-penha terakkler ihsn
eylediler. Sehr-i Istanbulùn mtemevvilleri reh-gzer-i shye z-kiymet kumsiler Iers
itmeleri ile tazm tevkr mersimini itmm itmisler idi. O tarz zere bb-i hmyna
vuslda yenieri alylar baglayup 'Arz-i 132
b
] hlimiz vardur. dey pd-sh hazretlerini
tevkI eylediler. Ve mukaddem sudr iden etvr-i n-hem-vrlarindan itizr ile rec-yi
aIv-i sehinshye ibtidr itdklerinde sehriyr-i kerem-kr dahi m`hezeden igmz
buyuracaklarin|i| isr idp du ve sen ile sary-i hmyna zill-eIgen izz devlet ve
taht-i vl-baht-i Osmniyye`ye cls-i meymenet-i me`nslari ile ser-mye-i bahs-i riIat
ve sadet oldilar. Irtesi vlid-i mcidleri namzini eddan sonra tbtlarini takbl idp ds-
i serIlerine aldilar. Ve vizer v mer dahi girp trbe-i serIlerine deIn olundilar. Pd-
sh cedr-i eyym-i matem inkizsindan sonra tedbr-i mlkiyye levzimina istigl ile
Ishk Pasa`yi vezr-i azam idp teskn-i Iesd in virdigi terakkleri mukarrer kildilar. Ve
yenieri istidsiyla tard olunan MustaI Pasa`yi getrp vezr-i sn nasb itdiler. Magnis
elebisi vizertdan azl olunup sahn medrisinn birine mderris nasb olundi. Ve ecdd-i
izmlari knni zere askere bahsis virilp mer-yi etrIa hilatler irsl olundi.
153. Muhrebe-i yehriyr b-Sultn Cem
Cls-i hmyn akabinde Sultn Cem b-hisb asker cem idp hkmetghi olan
Karaman`dan Burusa taraIina tevecch eyledgi marz olicak. Llalari Ays Pasa`yi iki
bin yenieri ile Burusa muhIazasina irsl idp kendleri dahi mevcd olan asker ile
skdr yakasina gzr 133
a
] ve bakiyye-i siphun maasker-i hmyna lhkina intizr
zere karr buyurdilar. Ays Pasa Mudnya yolindan Burusa`ya varup Kapluca`ya
kondukda Sultn Cem taraIindan serdr-i siph olan Gedik Nash nm kimsenn Yildirim
Han imreti sahrsina nzl itdgini istim idicek, Burusa`ya duhle sitb eyledi. Lkin
anlar dahi Ays Pasa`nun geldginden haberdr olduklari cihetle Burusa`ya togri srat
itmisler idi. Iki grh birbirine tesdI idp azm cengden sonra Burusa halki yenierinn
131
Istanbul ehlsine itdkleri taadd sebebiyle ol grhdan emniyyetleri olmayup ve Sultn
Cem Burusa`ya zaIer buldugi sretde mukaddem Yildirim Han seh-zdelerinn eyledgi
vech zere sehr-i mezbr yagma v gret itdrmesinden havI eyledklerine binen Cem
askerine muvenet eylemeleri ile Ays Pasa giriItr olup yenierilern dahi ekser esr
oldi. nci gn Sultn Cem vsil oldukda Burusa halki kala kapularin|i| aup keml-i
tazm tevkr ile teslm-i hisr eylediler. Sultn Cem dahi haznede mevcd olan esyyi
zabt idp nmina hutbe okutdi. Ve on sekiz gn Burusa`da rm ve ol etrI ehlsini
Iermnina rm eylemesi mesm-i pd-sh-i enm oldukda Sultn Cem llasi Astin-ogli
Yakb Big: 'Eger seh-zde-i msr`n-ileyhi Karamanà kaurmayup Yeni-sehr zere
asker-i mansr mukbelesine getrmek 133
b
] bbinda say iderse kendye Anatoli
biglerbigiligi virilmek ve yz bin akca mahslli karyeler temlk olunmak vadlerini
mutazammin mektblar irsl olundi. Sultn Cem, pd-shun ord-yi hmyn ile
skdrà gep kend zerine azmetinden haberdr olicak. Ftih mmesi Seluk Sultn
ki, elebi Sultn Mehmed`n kermesidr. Mevln Ilyas ile atebe-i sehriyrye irsl
eyledi. Anlar dahi vsil oldukda Seluk Sultn sereI-i dest-bs ile mserreI olup mersim-i
du v senyi itmmdan sonra didi ki: 'Pd-shim mmkn degil midir ki, ehl-i Islm
beyninde nìre-i cengi kd ve cna berber birderinn kanini dkmege say ictihd
itmeyp Rm memliki ile iktiI ve Anatoli`yi ana ibk buyursak, min bade rh-i hilIa
gitmez idi. Hussen iki sh-i l-ch birbiriyle muhrebe itdgi sretde rey ahvl ne
rtbe mkedder olacagi dahi malmdur. dey arz eyledgi kelimt makbl olmayup 'L
erhm beyne`l-mlk kavl teden ber maml ve muteber ve istirk-i meIsid-i
muktele zararindan ekser idgin|i| iIde ile ililer mkerremen irc olundilar. Sultn
Cem ililern|i| cevb-i redd ile vrdundan sonra asker cemine msraat idp Gedik
Nashì huls askeriyle Iznik taraIina gnderdi. Ve kend dahi akabince bakiyye-i siph
ile azmet idp Astin-ogli Yakb Big savb-dde zere Yeni-sehrè 134
a
] tevecch
eylediler. Cedd-i bzrg-vri zamninda Saruhn vlsi olan ekber evld sultn-i cihn
Seh-zde Sultn Abdullh, Saruhn askeri ile Burusa muhIazasi in Ays Pasa`ya
imdda sitb itmisken vkiadan habr olicak. Bali-kesrì yolundan Geliboli`ya andan
Istanbulà badeh Iznikmid`de ord-yi hmyna vsil oldi. Ol mahallden cnib-i
maksda nhzet olundukda serdr-i tala Anatoli biglerbigisi Sinn Pasa, Dikiltas`da
tala-i dsmen serdri Gedik Nashà karsu geldikde mezbr Izvadi der-bendi taraIina
ekildi. Sinn Pasa dahi takb idp ol meknda tekbl-i saIIeyn vki oldi. Pd-sh
132
hazretleri dahi sratle Dikiltas`dan gep Iznikè ve andan der-bend-i mezbra vsil
olduklari hnde Gedik Nash askeri inhizma yz tutmus idi. Vusl-i hmyndan sonra
karra meclleri kalmayup persn oldilar. Ol gice anda rm olunup irtesi ale`s-seher
Yeni-sehr-ovasi`na tevecch eylediler. Sinn Pasa, Yeni-sehr nehri kenrina vardikda
dsmen askerini mlk olup cenge mbseret eyledkde dsmen talaasina imdda gelen
Ozgur-ogli Mehmed elebi giriItr oldi. Gedik Ahmed Pasa iki seneden ber Pulya
gazsinda idi. Pd-sh-i alem Yeni-sehr-ovasi`na nzl buyurduklari gn vsil-i dergh-i
sehriyr 134
b
] olmagla mazhar-i env-i nevzis olup pd-sha mahss olan yedeklerden
birini altina ekdiler. Ve sultn-i cihn ile hem-innlik sereIini ihrzdan sonra b-Iermn-i
hmyn tertb-i suII idp ol dahi azm-i rezmgh eyledi. Sene-i mezbre 886 Reb`l-hir
22 yevm`s-sebtde nehr-i mezbr kenrinda azm muhrebe olup Anatoli mersi
mukbelelerine gelen lesker-i adyi hamle-i vhidede perkende eylediler. Astin-ogli
Yakb Big ol hl grdkde vad-i sbikini incza Iursat bulup Sultn Cemè hayr-hhlik
yznden didi ki: 'El-hlet hzihi askerimizden Iirr idenleri meydn-i murekeye redd
ve nehrden gzergh-i hasmyi sedd in kend maiyyetinizde olan siphdan bir grh
irsl olunmak lzimdir. dey askern gzdesin|i| alup cenge gider gibi Sultn Cem
ordsundan ayrildikda maasker-i hmyni zleyp anlara lhik olicak yaninda olanlarun
ekser bile gelp bazilari hezr zahmetle Cem askerine Iirr eylediler. Anatoli mersi
siph-i Cem teIerrukini gricek her taraIdan zerlerine hcm idp Sultn Cem
maiyyetinde cebren hzir olan mer-yi Anatoli dahi bu sreti muyene itmeleri ile asker-
i sehriyrye mlhak oldilar. Ays Pasa ile esr olan yenieriler Yeni-sehr`de mahbs idiler.
Inhizm-i asker-i Cem`den haberdr olduklarinda habsden hals olup siph-i zaIer-penha
mlhak oldilar. TaraI-i sehriyrde bu vech ile kuvvet-i 135
a
] izdiyd buldukca cnib-i
hirde sr-i zaI nmyn olup Hersek Pasa tedrikine alismaga basladilar. Hussen
Karamanler ve Trkmeniyn ve Varsak tìIesi ki, Sultn Cemì tahrk idp gtrmsler
idi. Mezd-i msraatla vd-i idbra grzn olduklarin|i| Sultn Cem gricek galebe-i
dehsetle re-c-i tahls-i cn ve ale`l-acele zim-i vilyet-i Karaman olup ol gnn nisIi
mrr itmis iken ahsma dek iki gnlk mahallde olan Ermeni der-bendine vsil oldi.
Esn-yi rhde Sultn Cem`n skini at dimekle zahm-zede olup azm mteèllim oldi. Der-
bend-i mezbrda bazi Etrk seh-zdenn ahzina mbderet itdkde havss etbindan bir
ka kimse maktl olup seh-zde dahi zahmdr ve bakiyye kalan z-kiymet esylar Etrk-i
b-idrkn dest-i taaddsiyle tr mr oldi. Ceng gnnde dahi hizne ve esbb-i cmlesi
133
teleI olmus olmagla ol nz ve nimete me`lI olan seh-zde bir mertebeye vardi ki,
kapucibasisi olan Sinn Big`n kepenekini gicelerde sovukdan tahaIIuz in stne rter
idi. Bu gne mihnet Ielketle sehr-i mezbrun 27 gni Konya`ya vsil olup suhlet Iirr
in sebk-br oldi. Beri cnibde pd-sh, Sultn Cem tevbiinden cemm-i gaIre
siysetden sonra seh-zde 135
b
] yi takb in azm-i rh eylediler. Ermeni der-bendine
gelindikde Sultn Cem reh-zenlik iden Etrk emr-i ihsn ile arz-i hl idicek izhr-i sret-i
istihsn olunup cmlesi der-i devlete gelmege me`mr oldilar. Anlar dahi bi`l-cmle vsil-i
atebe-i sehriyr olduklarinda 'Seltn umrina mdhele reynun vazIesi olmayup ol
grha lzim olan saltanat kime nasb olursa ana itat itmek oldugini beyn ile cmlesine
siyset olunmada Ms elebi`nn Emr Sleymn ktillerine eyledgi mumele riyet
olundi. Sultn Cem, Konya`ya vuslinin gni ki, gurre-i Cemziye`l-evvel idi. Haremi
ve vlidesini alup havss-i huddmiyla terk-i diyr ve memleket-i Arab cnibe lgr eyledi.
Bulgar tagi`na vardikda bazi gir kalan etbi dahi yetisp mlhak oldilar. Ol mahallde
Uyuz Big reh-zenlik idp hayl sl-i hasrat eyledi. Bu minvl zere yollarda bazilara
hakk-i mrr bazisina istimlet virerek, Tarsus sahrsina ikdiklarinda mr-i Tarsus
ikrma mbderet idp ziyIetler eyledi. Andan Adana`ya varup Ramazn-ogli dahi
istikbl ve hidmet ve ziyIet mersimini ikml eyledi. Mh-i mezbrun yigirmi ikinci gni
Halebè dhil olduklarinda Haleb emr`l-mersi dahi tazm ikrmda kusr itmeyp
Uyuz Big sagr 136
a
] ile Smà irsl eyledi. Haleb`de seh-zdenn tevbii yz kimesne
olmuslar idi. Anlarla Smà vsil oldukda emr`l-mer-yi Sm kem-yenbag tevkr
ihtirm eyledkden sonra Receb 13 gni Kuds-i serI ziyretine andan Gazze`ye badeh
Misirà tevecch buyurup Saban gurresinde vsil oldilar. Cmle erkn Misir istikble ikup
sary-i sultna vuslda Sultn Kayitbay ile musIaha ve manaka mersimi riyet olundi.
Sultn Kayitbay bvvet makmindan dem urup tesliyetler eyledi ve bir l ksneye inzl
idp azm riyetler eylediler. Ve leyn-i Ramazn`da ekseriyy iItra davet ve mesreler
temssina gtrmekle tatyb-i htirlari tahsline sarI-i miknet iderler idi. Bu taraIda pd-
sh Konya zabtina mesgl olup Gedik Ahmed Pasa`yi gzde-i siph ile Sultn Cem
ardinca irsl eylediler. Ve Karaman zabt olundukdan sonra maiyyetlerinde olan Seh-zde
Sultn Abdullhà ihsn olunup Istanbulà avdet eylediler. Yenieri tìIesi Sultn Cem`n
Burusa`dan getrdgi azebleri kirmakla iktiI itmeyp Burusa halkindan intikm almaga
pd-shdan ruhsat istedklerinde msade olunmadugi cihetden gulvv yoldaslara
itdkleri 'Ihnetn elbette cezsi virilmelidr dey nice ibrmlar eylediler. Hezr gIt
134
gddan sonra ecvibe-i makle ile iskt ilzm ve bahsis itsiyla itI-yi nìre-i Iitne v
Iesda ihtimm 136
b
] olundi. Gedik Ahmed Pasa, Sultn Cem ardinca her kalaya dek
varup Sultn Cem`n Sm`dan sonra gitdgi mukarrer olicak, askere iczet virp kend
avdet itmege me`mr olmagla vsil-i dergh-i sehinsh oldukda vizret mesnedine isd
olunup badeh nevn gilzet-i nihdina inzimm-i akvl-i hussd ile bir mddet kapucilar
oasinda mahbs oldukdan sonra Ishk Pasa ve Hersek-ogli Ahmed Pasa seIatiyle yine
kle`vvel mesned-nisn vizret oldi.
154. Hurc- Karaman-ogl Ksm Big
Mr-i mezbr bir mddet Uzun Hasan ve ogli Yakb Mr-z syelerinde evkt-gzr
oldukdan sonra bu esnda Sultn Cem vakasi zuhrini Iursat bilp Yakb Mirz`dan
bade`l-istzn Tas-ili huddina gelicek Varsak ve Turgudlu bigleri ve Karaman mersinin
bakysindan azm asker cem idp gret-knn Lrende cnibine ve andan Konya`ya
azmet eyledi. Karaman biglerbigisi Hdim Al Pasa ol etrI mersi ve Sultn Abdullh
muhIazasina me`mr olan drt sancak bigi ile Ksim Big mdIaasina tevecch idp
Pervne-ayiri`nda tekbl-i saIIeyn vki oldukda siph-i dsmen Al Pasa askerinn
izIi olmagla mukvemete imkn olmayup Konya-kalasi`na tahassun in ol taraIa atI-i
inn eylediler. Ksim Big dahi ol cnibe tevecch idp 137
a
] hisr-i Konya`da seh-zde ve
pasayi muhsara eyledi. Bu haber sitne-i aliyyeye vrid oldukda Gedik Ahmed Pasa`nun
Karamanler cenginde mahreti oldugi cihetden huss-i mezbre me`mr olicak.
Mukaddem sebeb-i habsi olan MustaI Pasa`nun mahbs olmasini istid bbinda yenieri
ile hem-zebn ittiIk olmasina binen pasa-yi mm-ileyh habs olunmaga Iermn sdir
oldi.
Badeh iki bin yenieri drt bin azeb ve kapu halkindan silahdr ve gureb blkleri
ve bit`t-tamm Anatoli askeri ile Gedik Ahmet Pasa Karaman cnibine tevecch eyledkde
ogli sitnede tevkI olunup sebkat iden ihnet-i mcib-i hiynet olmak ihtimli deI in
ihtiyd tarkine zhib oldilar. Pasa-yi kisver-gs siph-i zaIer-penh ile Kara-hisr-i
shibè vardikda Ksim Big, Konya`dan Tas-ili`ne Iirr eyledi. Ahmed Pasa, Konya`da
seh-zde hidmetine vsil oldukdan sonra Al Pasa`yi ve anda olan meryi alup Ksim Big
anda dahi turmaga kdir olamayup Tarsus yoluna azmet eyledi. Ahmed Pasa, SiliIke-
kalasi`na varup ol nevhde killet-i zahìr olmagla Al Pasa`yi Mut-kalasi`nda cem-i
zahìre me`mr eyledi. Ksim Big, Al Pasa`nun az demle serdrdan ayrildugina vkiI
137
b
] olicak. Khistn yolundan zerine lgr idp bir mahallde mukbil oldilar. Al Pasa
135
dahi meydn-i celdetde merdne hareket ve mukbele-i adda izhr-i savlet eyleyp
serdr cnibine mukaddem haber olunmus idi. Ol dahi ihml ve eskli SiliIke`de
birakmagla icleten lgr iderek, vsil-i mahall-i mezbr oldukda zuhrdan smà dek nìre-
i kitl istil buldukdan sonra ol gice anda rm esnsinda Ksim Big, eger sabha tevekkuI
iderse tahls-i girbn hric-i dìre-i imkn oldugini idrk izn itdgi cihetden
askerghinda yer yer atesler yakdirup kendleri Tarsus yoluna Iirr eylediler. Irtesi Iirr-i
Karamaniyn malm olicak serdr takbe sarI-i iktidr idp ardlarinca Tatke suyi
kenrina dek lgr eyledkden sonra mversi memleket-i Sm olmagla avdet eyledi.
Badeh Tas-ili tevbinden Ilmas-kalasi`ni tahrb idp mevcd olan zahìrini
askere taksm itmeleri ile Al Pasa cem itdgi zahreyi SiliIke-kalasi in iddihl eylediler
ve Iukar-yi askeri tagidup Lrende`de kislak itmek zere ahvli der-i aliyyeye ilm
itdiler.
155. Ric'at- Sultn Cem ez-Msr bed-i yr- Rm
Sultn Cem 886 sene-i mezbre Sevvlìnn 26 gni Misir`dan hacc-i serIe azmet
ve muazzezen ed-yi mensikden sonra Zi`l-hicce 22 gni Medne-i mnevverede ravza-i
mutahharayi ziyret idp 887 senesi Muharrem 21 gninde Misirà vsil 138
a
] olmagla ol
evnda Ksim Big`den ve Gedik Pasa maiyyetinde olan bazi merdan ve hussen Engri
bigi, Trabzonli Mehmed Big`den memlik-i mahrsaya azmet bbinda tahrki
mutazammin mektblar vrid oldugina binen sultn Misir`dan zamm-i ecnd talebi ile
SaIer besinde Misir`dan ikup Reb`l-evvel 17 gni Halebè vsil oldukda mezbr
Mehmed Big zuam ve subasilardan cem-i kesr ile Ahmed Pasa yanindan Iirr idp
Haleb`de Sultn Cemè mlk oldilar. Bu haberler mesm-i sehriyr oldukda kapukuli
ile Burusa cnibine gzr ve Aydosemeni nm mahallde karr buyurup Ahmed Pasa`dan
mshele-i tevehhm olundugina binen yaninda olan asker ile ord-yi hmyn taraIina
isticl ve seh-zdeyi addan siynet in Konya`dan Kara-hisrà sl itmege me`mr
oldi. Sultn Cem Haleb`den nhzet idp Adana`ya geldikde Ksim Big, Tas-ili`nden
kalkup istikbl eyledi. Ve eger saltanat nasb olursa bi`t-tamm Karaman Ksim Bigè
virilmek ve ol dahi itat itmek zere kavl karr olunup andan maiyyetle Eregli`ye
geldiler. Ve Reb`l-evvel selhinde kapucibasisi olan Sinn Bigì ililik nmi ile Ahmed
Pasa`yi igIl in irsl idp akabince Trabzonli Mehmed Bigì serdr-i siph ve al-tarki`l-
isticl Seh-zde Sultn Abdullh ve Ahmed Pasa cnibine r-be-rh eyledi. Ahmed Pasa
ber-mcib-i Iermn Anatoli askeri ile 138
b
] Lrende`den kalkup Sultn Abdullhì
136
Konya`dan ikardikdan sonra mahall-i me`mra giderken Konya stnde Korkumeyn
yaylakinda Trabzonli big irismekle bir mikdr illisdiler.
Badeh mr-i mezbr zaIer bulmayup gir Konya muhsarasi sevdsina dsdi.
Ahmed Pasa dahi seh-zdeyi Kara-hisr-i Shibè getrp mevkib-i hmyn Seyidgzi`ye
vusl buldukda sereI-i mlkt ile mstesid oldilar. Trabzonli big Konya stne varup
Reb`l-evvel 8 gni Sultn Cem dahi Ksim Big`le ol mahalle vsil oldukda kala
muhsarasina sr eylediler. Lkin Al Pasa hiIz u hirsetde merdnelik mersimini riyet
itdgi cihetden Trabzonli Mehmed Big zaIerden me`ys olup Engri`den ehl u iylini
almak in bin kadr demle Sultn Cem`den bade`l-istzn sehr-i mezbre geldikde iyli
emr-i pd-sh ile Istanbulà nakl olundugindan haberdr olicak. Hezr endh mell ile
bir ka gn anda tevakkuI eyleyp ol esnda Sleymn Pasa, Amsiyye`den maasker-i
hmyna tevecch itmis idi. Mehmed Big yollarina inp ubuk-ovasi nm mahallde
muhrebeye gz olundukda Mehmed Big leskeri mnhezim kend maktl olmagla ser-i
makti ord-yi hmyna irsl olundi. Mehmed Big vakasi Sultn Cemè malm olicak,
Sleymn Pasa`yi ele getrmek sevdsiyla Engri cnibine lgr idp 139
a
] sene-i
mezbrda 20 gni vsil oldukda Sleymn Pasa gitmis bulunmagla beyhde ekilen taab
ve mesakkate nedmet zere iken ord-yi hmynun ol mahalle karb geldgi haberi
vrd itdginden ns galebe-i rub hirs ile turmaga mecl kalmadugina binen yevme
yefirrul-mer u min ehihi
40
vaIkinca kamaga sarI-i iktidr ve bir mertebe sitb iderek Iirr
itdiler ki, askern ekseri yollara dklp hezr zr u zr ile Ak-sehrè irisdiler. Pd-sh-i
cihn birderini takb in bes bin demle Iskender Pasa`yi tayn idp ol dahi Ak-saryà
varinca lesker-i dsmenden nm ve nisn-i zaIer olmamagla bade`l-istihbr Herakle`ye
azmet eyledi. Sultn Cem, Herakle`den selh Reb`l-evvel`de Tas-ili`nde Iirr itmis idi.
Iskender Pasa vsil oldukda kudm-i sehriyrye intizr zere karr idp pd-sh-i lem-
penh ol mahalle gelicek Sultn Cem`n Tas-ili`nde tahassuni arz olunmagla tarh-i
bnyn-i muslaha bbinda Koca Sek-bnbasi irsliyle Sultn Cem taraIindan dem taleb
olunup bir kac deIa med sd iliyan vukindan sonra cnib-i hmyndan vrd iden
ihbr bu gne karr-dde oldi ki, hizne-i mireniz vridti beher sene taraI-i serIenize
irsl olunmak sartiyla Kuds-i serI mcveretini ihtiyr buyurup: 'Bunca mslimnun hn-i
n-hakkini irkadan ictinb eyleyesiz. Sultn Cem bu srete rzi olmayup bir mikdr
139
b
] memleket talebine isrr itmekle muslaha sret-pezr olmadugi cihetden Hersek-ogli

40
'O gn (Kiyamet gn) kisi, esinden dostundan kaar. (Abese, 80/34)
137
Ahmed Pasa, Sultn Cem zerine serdr-i siph nasb olundi. Sultn Cem Iirr hussini
Ksim Big`le istisre itdkde Rm-ili`nde gzri tervc idp pd-shi ol cnibe deI ile
Karaman zabti Iikrine dsms idi. Sultn Cem dahi ol gaddri hayr-ends sanup havss-i
huddmindan Frenk Sleymnì nice hedy ile mdde-i merkmenn husluna muvenet
talebi in Rodos Frenkìne irsl eyledi. Ve Hersek-ogli`nun lesker-i b-kiys ile azmeti
mesmi olicak, karra ikidr kalmayup Gergs limani shilinde mevcd olan gemilerle
Iirr eylediler. Irtesi Frenk Sleymn, Anamura limaninda svr oldugi bry ile gelp
Rodos biginn ahid-nmesin|i| yd idp imdd itmege taahhdlerin|i| derc itmisler idi.
Lkin Frenk Sleymn evzlarindan hle Iehm itmekle seh-zdeyi bu tevecchden men
eyledkde sìrleri 'KIIr ahdina musirrdur. dey seh-zdeyi azmete igr itmelerine
binen Rodos cnibine tevecch olundi. Cemziye`l-hir sehr-i mezbrun 13 gni
Rodosà vsil olduklarinda Rodos bigi Migal Mastori sìr bigler ile iskeleden istikbl idp
azm senlikler eylediler. Ve izz ikrm ile seh-zdeyi alup bir l sarya kondurdilar.
Lkin Rm-ili`ne geirmek bbinda taahhd itdkleri imddi Ierms idp 140
a
] seh-
zdeyi alikomak Iikri ile bir mddet tavkden sonra: 'Frana memlektine badeh
Ungurusà varmadan gayri husl-i mahsda re yokdur.dey Sultn Cemì otuz demsi
ve satun aldugi yigirmi mikdri mslimn esri ile bir brya bindirp cem havyic
bade`t-tekml Rodos biginn akrindan PeyatkeIort nm kIir ve c yz cengci Frenk,
Sultn Cem maiyyetinde ol bry ile Receb 17 gni Frana diyrina azmet eylediler.
Ber cnibde Karaman-ogli Ksim Big itdgi ise ndim olup hezr tazarru ile
istiI itdkde karn-i aIv olmagla I-il`de Hocendi-beli ki, Lrende`nn te cnibidr, ana
ihsn olundi. Bu esnda Z`l-kadr-ogli Alddevle Big sereI-i dest-bs-i sehinsh ile
mstesid oldukdan sonra mkerremen eyletghina ricat eyledi.
Badeh pd-sh-i cihn Istanbul taraIina avdet buyurup bade`l-vusl bir ka gn
karrlari akabinde tebeddl-i saltanat eyymi olmagla memlik-i mahrsayi kIrdan
siynet in Edrene`ye nhzet ve 887 senesi Ramazn gurresinde sehr-i mezbri kudm-i
meymenet-i lzmlari ile makarr-i sd meserret buyurdilar. Ve Gedik Ahmed Pasa
thmet-i hiynetle katl olunup kayinatasi Ishk Pasa Selnikè neIy olundi. Ahmed Pasa
katlinden sonra yenieri gulvv idp Edrene subasisini paraladiklari sebebiyle Dvud Pasa
140
b
] vzretden azl olunmus iken ok gemeden mesned-i sbiki inyet olundi.

138
156- kbet- kr- Sultn Cem
Mukaddem zikr olundugi vech zere Sultn Cem Frana memleketine azmet idp
sene-i mezbre Sabn 8 gni iilya adasi`na geldiler. Andan engine salup Yanar didikleri
cezrede olan cebel-i azmden gndz siyh ve kebd duhnlar ve gice tesler peyd
oldugini mshede itmeleri ile taaccb-knn semt-i maksda revn oldilar. Ve
Iurtunalardan ve havI-i addan hezr zahmet ve mesakkat ekilp kibet Ramazn 3 gni
Ceneviz yakasinda Sevaye memleketinn limanina ve andan Nitse nm sehre vsil oldilar.
Seh-zde Rm-ili`ne sl olunmak taleb itdkce nice bahne ile drt ay tavk idp: 'Frenk
Sleymnì dahi lisnimizi bilr. dey cz`-i thmetle katl itmek istedklerinde Sultn
Cem gc ile tahls eyledi.
Badeh ol mahallde tn peyd olmagla Zi`l-hicce 7 gni Rodosà mteallik
Ricliyye nm hisra vardilar. Anda dahi seh-zdeyi nice zamn te`hr idp kIir big-
zdeleri: 'Istanbulì Ieth iden Trk biginn ogli gelmis. dey ol sehrde Sultn Cemè
mlkt 141
a
] iderler idi. Sevaye hkimi Baka dukadi ki, Frana kiralinun hemsre-
zdesidr. Tayisi iydesinden avdet esnsinda hisr-i mezbre ugrayup Sultn Cemè
mlk olicak. Henz on drt yasinda bir cvn-i shib-i ceml olmagla Sultn Cem dil-
dde-i hsn ve ani ulup Sm`da elli altuna alinmis bir dimisk omak irsli ile
beynehmde mumele-i mahabbet lIet cereyn eyledi.
Badeh mesIr-i tahtghina vardikda Sultn Cemì Rodosler`n penesinden tahlse
ikdm idp ol mrn husl-pezr olmasina say eyledgi meln-i mesIrinin malmi
olicak. Cemziye`l-evvel 21 gni hemn ol mahallden intikl ve Frana memlikine vusla
isticl eylediler. Ol esnda sitne-i aliyyeden Hseyin Big, Baka dukadinin tahtghi olan
Cemri sehrine gelp seh-zde ile mlkt taleb itdkde Rodosler`den bir tarkile men
idicek seh-zdenn etbini teIrk bbinda emr-i l sudrini anlara ilm itmekle ol hussi
icr-i tedbrin idp Frana memleketine bade`l-vusl Receb 18 gni Frana kirali zim-i
be`se`l-makarr olmagla vilyetinde Ietret ola dey Sultn Cem tevbiini teIrke mbseret
eylediler. Ve yigirmi tokuz demini deIter idp Receb selhinde ol kimesneler ile ricat ve
tayy-i mesIat berr bahr iderek Ramazn hirinde Nitse kurbunda ki, limandan ili
Hseyin Bigì dahi terIk ile Rodos 141
b
] cnibine azmet eylediler. Kis eyymi olmagla
hezr taab mesakkat eklp besinci ayin hiri ki, Zi`l-hicce 29 se-senbih gnidr.
Rodosà vsil olduklarinda Hseyin Bigì der-i devlete irsl eylediler. Bu cnibde Sultn
Cemì demlerinden cd itdkden sonra her sehrde bir mddet tevkI iderek nice sehrlere
139
nakl idp mddet-i medde ol diyrda ibk itdiler. Ve hkkm-i Frenk, memlik-i
Osmniyye`ye tasallut-medr ittihz itmek in Sultn Cemì taleb itdkde Rodos bigi,
Sultn Cem nisncisindan rsvetle ahz itdgi nisnli kgidlara seh-zde lisnindan ol
diyrda ikmet kend ihtiyri ile olmasini tahrr idp, bu gne hlelerle teslmden hals
olurdi. Ve seh-zdeyi Fransa kiralina bulusdurmamak in ol kavmin rèssina rsvetler
virdigi cihetden kiral, Sultn Cemì grmek istedkce anlar seh-zdeyi hidmet idp:
'Dìm size ve dininize ln idermis. Ve sizinle grsmeden gyet teneIIr izhr idermis.
dey mlktdan men iderler. Sultn Cem dahi 'Beni kiralinizla nin grsdrmezsiz ve
bunca zamndur beni habs idp murda vusldan me`ys idersiz. didikce 'Bizim
kiralimiz tahtghina Trk ayagi basdugini istemez. Belki size bir zarari isbet ider. dey
deI idp mni-i mlkt olurlar idi. Bu minvl zere alti buuk sene Frana diyrunda
mahbs 142
a
] olup kibet Ungurus kirali ve Papa ve Pulya ittiIk ile Sultn Cemì Rodos
biginden taleb idp Frana kiralina dahi mektb tahrr eylediler ki: 'Bir l-kadr pd-shun
ogli kend ayagi ile gelmis iken ani habs rev degildr. Maksdi Rm-ili`ne gzr imis. Bu
taraIa irsl idin, biz husl-i mermina say ideriz. Bu haber vrdunda anlar dahi
muhleIet itmeyp Rodos bigi mukddem seh-zdeden ayirdigi demleri Rodos`da habs
itmis idi. Hezr itizr ile itlk idp seh-zde taraIina irsl eyledi. Frana kirali dahi iki yz
mikdri kIir ile bir muteber bigini Sultn Cem maiyyetine tayn idp 893 senesi Zi`l-
hicce 5 gni Papa memleketine revne eyledi. Berren bahren tayy-i meslik iderek
Roma`ya yaklasdiklarinda Papa, oglini ve bir ka muteber bigini istikble irsl idp izz
ikrm ile 894 senesi Reb`l-evvel gurresinde Roma`ya vsil oldilar. Papa`dan gayri
sehrde kim varsa seh-zdeyi karsulamaga ikup Papa`nun saryina kondurdilar. Irtesi dvn
olup cmle bigler ve kIir pd-shlarindan gelen ililer hzir oldilar. Papa dahi murassa
koronasin|i| giyp barmaklarina girn-bah yzkler takindi. Ol meclisde Frana ve
Ispaniyye ve Portukal ve Ceneviz ve Venedik ve Alaman ve Ungurus ve Leh ve eh ve
Rus ilileri cmle hzir 142
b
] lar idi. Sultn Cem kend halki ve Frana kiralinun irsl
itdgi big ve Rodos bigleri ile ol meclise vsil oldukda Papa kiym idp seh-zde boynini
iki taraIindan pdi. Ve env-i tazm ikrm icrsina ihtimm idp seh-zdeyi menziline
irc eyledi. c gn ziyIetden sonra bir gn tenh davet idp istilm merm eyledkde
Sultn Cem didi ki: 'Maksd bu memlike gelmek degil idi. Ancak Rm-ili`ne gemek
in Rodos kavminden inet istedim. Anlar dahi nice uhd mevsk ile beni Rodosà
davet itdkden sonra adhlarina veI itmeyp yemnlerin|i| bozdilar. Ve yedi yildir beni
140
mahbs idp husl-i maksaddan me`ys itdiler. dey rikkat-mz nie kelimt rd ve
Misir`da kalan vlide ve evldina arz-i istiyk ile mezd-i tahassrin yd idp ol taraIa irsl
olunmagi istid eyledi. Papa bu szleri istim itdkde aglayup izhr-i merhamet eyledi. Ve
bir mikdr teIekkrden sonra didi ki: 'Misirà gitmek sevd-yi saltanatdan Iergatdur.
Devletiniz hakkina Ungurusè varmak hayrludur. Ve hem anlar size cniyla rgiblardur. Bu
sret evvelki tedbrinize dahi muvIikdur. Sultn Cem rzgr-i lmin ekmekle
saltanatdan degil cnindan bile bzr olmus idi. Aninn Papa`nun szin kabl itmeyp
Misirà gitmege talebden Irig olmadi. Bir nice meclis bu minvl zere mrr itdkden
sonra Ungurus`dan tekrr ili gelp seh-zdeyi 143
a
] taleb eyledkde Papa yine davet
idp Ungurusà gitmek tekliIinde ok ibrm itdi. Seh-zde rm olmayup bu gne takrr-i
makl eyledi ki: 'Simdi ben Ungurusà varup anun askeri ile ehl-i Islm stne kilic
eksem ulem-yi Islm hs kIrme hkm idp katlime Ietv virirler. Ben dnimi
Osmniyn memleketine degil, cmle cihn saltanatina virmem. dey cevb-i kat
virdikde Papa b-huzr olup kend dilince birz n-syeste szler syledi. Seh-zde Irenk
lisnin|i| ve kitbetin|i| grenmis idi. Papa`nun kelmini Iehm idp didi ki: 'Sizin yaniniza
gelen deme bu kadar ihnet azdur dahi ziydeye mstahakkdur. dey izhr-i inIil
itdkde Papa sermende olup hezr itizr ile teselller virdi. Ve 'Devletinize nIi szmz
te`sr itmedginden yle lyik olmayan kelm lisnimizdan b-ihtiyr sdir oldi. dey
tatybe say idp izz ikrm ile meknina gnderdi. nki dr`s-saltana ile Rin Papa
memlikinn beyni iki aylik yol olup ol diyr ahvli der-i devletde n-malm idi. Ol
cihetle Sultn Cemìn anda oldugi istim olundukda tahkk-i haber in dem irsli lzim
gelp kapucibasi MustaI Aga ili tayn olundi. Ol dahi azm-i rh idp memleket-i
mezbre vsil olicak. Papa ikrma msraat idp Sultn Cemè bulusdurdi. MustaI Aga
dahi hedy-yi sehinsh 143
b
] yi nme-i hmyn ile teslm ve lisna dahi iblg-i selm
idp riyet-i mersim tazm eyledi.
Badeh pd-shun murd-i seh-zdenn ayen-i nsdan mahIz olmasi idgini ilm
itdkde Papa, taraI-i pd-sh ile musIt zere olmagla cn ile rgib oldugi cihetden
huss-i mezbri taahhd idp b-hisb hedy ile MustaI Aga`yi irc eyledi. Ve seh-
zdenn muhIazasina sarI-i makdr idp c sl bu minvl zere mrrdan sonra Papa
mrd olup yerine baskasi gedkde yine seh-zde evvelki hl zere kalmis iken
mukaddem tahrr olundugi vech zere Frana kirali, Sultn Cemì Papa`ya irsl itdkde
hidmetine tayn itdgi big seh-zdeye mahabbet eyleyp seh-zdenn Frana
141
memleketinde ikmeti esnsinda kiral ile mlkt itmedginn sebebi ki, sbikda
mezkrdur. Seh-zde istim itdkde kirala sylemegi taahhd idp bade`l-avde hakkat-i
hl kiralina iIde ile seh-zdenn hsn-i ahlkin|i| medh idicek kiral, seh-zdeye ziyde
meyl eyledginden ns bundan akdem bir ka deIa mrd olan Papa`dan taleb itdkde isg
olunmadugina binen bu esnda asker-i b-gern ile Rm Papa taraIina tevecch idp
Roma`yi darb-i dest ile aldukdan sonra Papa muslahaya tlib olmagla Frana kirali Riga,
Papa ile mlkt idp Sultn Cemì dahi ihzr itdiler. i birer krsde oturup mushabet
144
a
] iderken Papa, Sultn Cemè hitb idp Frana bigi: 'Sizi alup gitmek ister, ne
buyurursunuz? didi. Sultn Cem mukaddem nice ceIlarin ekdgi cihetden izhr-i
inkisr idp: 'Ben bir esr-i mihnet-kesim. Gerek bu big alsun, gerek sen habs eyle. didi.
Papa bu szden Riga yaninda sermende olup: 'Hs ki, siz esr olasiz. Iki pd-sh zdesiz,
ben arada bir tercmanim. didi. cnci gn ki, 900 senesi Cemziye`l-evvel gurresi idi.
Riga tekrr mlkt idp seh-zdeyi taleb itdkde Papa bi`z-zarre teslm eyledi. Riga dahi
maresal nm kapudanina kosup saryina gnderdi. Irtesi Roma`dan ikup Pulya bildina
azmet ile ol memlikde nice bild zabt eyledi. n seltn-i Frenk saltanat tcini
kendlerinn muazzami ve Isev`lern psv ve mukaddimi olan Papa elinden giymekle
ana muhleIet beynlerinde mahd degil idi. Ana binen Frana biginn itdgi istihII,
Papa`ya gyet g geldiginden ns kiral-i mesIrun bild-i Islmiyye`ye tasallutuna
medr-i ittihz itdgi seh-zdeyi elinden ikarmak tedbrin idp seh-zde-i b-gnhi ihlk
in bir dellki zehr-i ld-i ustura ile Frana kirali yanina irsl eyledi. Ol meln dahi
bade`l-vusl bir tark ile seh-zde hidmetine duhl idp ol mesmm ustura ile tiras itdkde
seh-zdenn cmle vcdina eser-i semm siryet 144
b
] idp esr-i Iirs oldi. Frana kirali
seh-zdeyi taht-i revna vaz itdrp hzik hekmler ihzr ile muleceye ihtimm eyledi.
Ve her gn seh-zdenn yanina gelp istiIsr-i htir iderdi. nki seh-zde hazretlerinn
dìm dusi bu idi ki: 'Eger kIIr-i hk-sr benm bahnem ile ehl-i Islm stne hurc
kasdin iderlerse cenb-i Hakk beni ol gne irisdirmeyp esra-i stde rhumi kabz
eylesn. kibet dulari kabl olup 900 senesi Cemziye`l-evvel 29 pencsenbih gicesi
kelime-i sehdet yd iderek zim-i rahmet-i Rabb`l-ibd oldi. Ol hnde kIIr haberdr
olmadan Cell Big su koyup kapucibasi Sinn Big gasl eyledi. Ve merhmun kend destri
ile tekIn idp hzir olan havss-i etbi namzin ed itdiler. Andan sonra Frana bigi
istim itdkde hayl mtem ekp badeh cesedini anber ve misk ile tbt-i henne vaz
itdrdi. Sultn Cem esn-i marazinda vasiyyet itmis idi ki: 'Nasimi dr-i Islmà nakl
142
itmege ihtimm idin. Zr cesedim kIiristnda kaldugi sretde benm nmimla ad-yi
dnden bazilari hurc idp ehl-i Islmì izrra sebeb olur. El-hsil vasiyyeti husl-pezr
olup cesed-i serIi dr-i Islmà bade`n-nakl Sultn Murd trbesine deIn olunmusdur.
Frana kirali hedy-yi lyika ile taziyet-nme irsl ve Sultn Cemìn etb ve esysin|i|
ve Allhu yansur`s-Sultn Cem diyen ttsini sitneye sl eyledi. Seh-zde-i 145
a
]
magIr erbb-i Iazl ve hner-ver olup Hoca Selmn`nun Cemsd Hrsdìni pederi Sultn
Mehmed Han nmina tercme itmislerdr. Ve makbl ve muteber dvni vardur. Diyr-i
kIIrda giriItr-i pene-i hzn ve inkisr iken syledgi esrdandur sir;
Cm-i cem ns ile ey Cem bu Firengistndur Herkesin basina yazilan gelr devrndur
Ecel cmin ierken sd olup Cem Dimis kim simdi buldum vki-i gamm
Vlid-i mcidleri zamninda alti yildan ziyde Karaman vilyetine vl olup
silhsorluk Ienninde bir mertebe mahret tahsl itmisler idi ki, Aleddn-i Seluk`nn
Konya ve Lrende`de olan grzlerine nice halkalar zammi ile istiml iderler idi.
157. Geyt gzr- yehriyr der-Rm-ili
Pd-sh-i cihn sene-i sabika sitsini Edrene`de ikardukdan sonra 888 bahrinda
Anatoli ve Rm-ili askerin|i| cem idp Reb`l-evvel ayinda Filibe etrIini mazrib-i hiym
ve askir-i mansre-i gzdesin|i| irsl ile Sultn Mehmed hedm itdgi Morava suyi
kilini binya ikdm buyurdilar. Filibede on gn ikmetden sonra Kstence`ye ve andan
Samakovà ve amurli ve Sariyr nm mahallere varup birinci eyym meks rm
akabinde SoIya`ya sye-endz-i izz ihtism olduklarinda kalalar itmmi alm
olunmagla askere izn-i insirI 145
b
] virldi. Mrcaat esnsinda Filibe Uzunca-ovasi`na
gelindkde c gnlk yoldan vilyet ehline sikr srdrp ol sahryi mahser-i vuhs
eylediler.
Sabn evhirinde Edrene`ye, Sevvl evsitinda Istanbulà vsil oldilar. Sene-i
mezbre Muharremì evsitinda Karaman-ogli Ksim Big veIt idp kizi ogli Turgud-zde
Mehmed Big c-nisni oldi. Zi`l-kade`de Karaman vilyeti hkmetghi olan Seh-zde
Sultn Abdullh civr-i rahmet-i Rahmnà hirmn oldilar.
158. Feth-i Kili ve Ak-kirmn
Kili ve Ak-kirmn Iethine azm-i hmynlari musammem olup Rm-ili ve Anatoli
mersina ahkm-i muta irsl olundi.
143
Ve 889 nev-rzunda Reb`l-hir drt gni bade ed-i el-cuma Edrene`ye tevecch
buyurdilar. Arabalar ile nakl olunan alt-i cengden mad kadirgalar ile b-hisb
mhimmt-i harb u kitl ve nice zahìr ve emvl Kara-deniz`den Tuna`ya nakl olundi.
Sehr-i Edrene vusl-i sehinsh ile mbh oldukda bir dr`s-siI ve bir cmi ve medrese
ve imret binsi Iermn olundi. Ve mh-i mezbrun 26 gni vaz-i esse bi`z-zt mbseret
buyurup her tìIeye inmt-i lyika eylediler. Ve kabl-i kurmlarinda Reb`l-evvel 21
gni muhterik olan bazristn ve sìr mahaller tamri in emrleri sdir olmagla seIerden
rclari hengmina dek itmm 146
a
] olundi. Asker-i nusret-eser ictimindan sonra
nhzet olunup Dobrica vilyetinden Tuna kenrina varildi. Ve Cemziye`l-hir 2 gni
Isakci iskelesinden ubr olundukda EIlk bigi istikbl idp reh-nmlik tarki zere yigirmi
bin mikdri askeri ile makdri olan hidemti idda kusr itmedi. Mh-i mezbrun 11 gni
Kili-kalasi`na varilup muhsara olundi. Berr bahrdan Iethine ihtimm olundukda her
taraI dvrlari rahnedr olmagla sehr-i mezbrun 20 ehr-senbih gni teslm-i hisr
eylediler. Kenssinda pd-sh-i cihn ed-i cuma buyurdukdan sonra Ak-kirmn Iethine
tevecch esnsinda slle-i Cengiziyye`den Kirim hani Mengli Giray elli bin Tatr askeri
ile ord-yi hmyna mlhak olup bi`z-zt ed-i tehniye-i saltanat itdkde nevzis ikrm-
i sehinsh ile ser-Iirz kilindi. Ve pd-sh-i lem-penha hem-inn olup mh-i mezbrun
25 gni Ak-kirmn zerine azmet eylediler. Ve drdnci gnde Ak-kirmnà vsil olup
muhsaraya sr eylediler. Nakl olunur ki, Ak-kirmn`da alt-i ceng peygr b-hadd
smr ve otuz yillik zahìr der-enbr olup mrr-i eyym ile say ihtimm iderek
handakinun umkini bir mertebeye sl itmisler idi ki, riste-i hiyl gavrna irmek muhall idi.
Siph-i zaIer-penh 146
b
] Iermn-i sehriyr ile bir haItada ol handak amki toldurup hem-
vr itdiler. Ve bahr berrden top u tuIeng ile iki muteber dizdri dsrmeleri ile bakiyye-i
kIIr-i n-r istimletle teslm-i hisr eylediler.
F 16 Receb ihtiyr ikmet iden kIIr iskn olunup bazilari dahi Anatoli`da Eski-
Biga`ya nakl olundi. Haznesinde olan emvl Edrene`de bin olunan ebniye-i hayr in
hiIz olunup neIyis esbbi guzta tevz eylediler. Mengli Girayà dahi b-nihye aty-i
lyik ihd olunup arz-i itat itdgine binen ak brk ve altunli skI ile mazhar-i ihtirm
oldi.
Receb 22 Ak-kirmn`dan ricat olunup Kili nnden Oya ve Sari Saltik yolindan
Sabn evhirinde Edrene`ye vsil oldilar.

144
159. Def'-i fitne-i hkim-i Bogdan
SeIerden bade`l-avde Mesih Pasa Filibe`de tekd ile vizertdan mazl ve Iskender
Pasa yerine Hdim Al Pasa, Rm-ili biglerbigiligine mevsl olup kis mrrindan sonra
yaylaka tesrI-i hmyn esnsinda Hind pd-shi Sh Behmen`den ve sultn-i Misir`dan
ve Ungurus`dan hedya ile ililer vsil oldi. Ve bu eyymda haber geldi ki, Ak-kirmn`da
kalan kIIr Bogdan hkimine irsl-i peym davet itmeleri ile ol ln kla-i mezbre
muhsarasina azmet idp 147
a
] vrdundan mukaddem ehl-i Islm vakadan haberdr
olmagla kalada olan melni tume-i simsr eylediler. Badeh bir seb-i trda hdim-i
mesIr py-i hisra resde olup nerd-bnlar nasbi ile kalaya sud zere iken guzt bir
ugurdan tekbr-knn siph-i hsirn stne hcm ve avn-i Hakkìyla ad-i dni persn
ve mehzm itdiler. Ve hisra girenlern ekser esr olup mjde-i nusretle der-i devlete vsil
olduklarinda Rm-ili biglerbigisi Al Pasa serdr nasb olunup Rm-ili dil-verleri ile
Bogdan vilyetine irsl olundi. EIlk hkimi dahi askeri ile Al Pasa`ya mlhak olup 890
sene Sabn 25 gni Kara Bogdan memleketine dhil oldilar. Vilyet-i mezbre biglerinden
ok kimesne itat idp Bogdan-ogli Leh diyrina Iirr itmis olmagla etrI-i memleket-i
Bogdanà akin eylediler. B-hisb ganyim ile asker-i Islm mugtenem oldukdan sonra Al
Pasa, zabt-i hums-i ganimet idp der-i devlete zim oldi. 891 senesinde pd-sh-i lem-
penh Istanbul`da rm zere iken Bogdan-ogli`nun tekrr Kili ve Ak-kirmn zerine
tevecchi mesm olmagla Malko-ogli Bali Bigè Silistre eyleti ihsn olunup Rm-ili
mersi ile Bogdan taraIina irsl olundi. Mr-i mezbr semt-i me`mra azmet idp bade`l-
vusl 147
b
] askeri yagma v trc in etrI cevnibe irsl eyledi. Ve kendi bir mikdr
asker ile Brut suyi zere kpriden gep ol mahallde tevakkuI itdkde Bogdan hkimi
Leh`den ve Ungurus`dan istimdd ile cem itdgi leskerin|i| srp Malkoc-ogli zerine
hcm eylediler. Ol dahi merdne tgin gilIindan uryn idp mevcd olan mchidn ile
kIIra koyildi. Ve ahsama dek azm ceng idp ol hnde Malko-ogli tenbhile muhteI olan
dil-verler tabl neIr alarak gulgul-i tehll tekbr ile pusudan hurc idicek galebe-i rub
hirse binaen kIIrun dest ve psi hareketden kalup mnhezim oldilar. Grete giden
akincilar dahi ganyim-i mevIra ile avdet idp Malkoc-ogli bade ahz olunmus, sitne-i
sadete azmet slimen ve gnimen ruyml-i atebe-i devlet eyledi.
160. Vuk'- yikk der-miyn- sultn- Msr ve yehinyh- fk
Vech-i muharrer zere Sultn Mehmed zamninda brkeler tamri mddesi ve Z`l-
kadr-ogli hussi in erkese stne seIer musammem olmusken myesser olmayup bu
145
esnlarda dahi mlk-i Misirìn Sultn Cemè imdd inet ve Hind ilisinden hedyyi
sehriyrnn ekserni gasb ile icr-i lzime-i denèt itmesi ve arlig sultni olan Z`l-
kadr-ogli Alddevle Bigì dìm izrra sarI-i iktidr ve dahi Adana ve Tarsus
beldelerin|in| ashbindan tagallben 148
a
] zabt eyledkden sonra Hccac Rmà taleb-i
bc gibi tekliI tekmli ile eziyyet zr eylemesi muharrik-i gazab-i sehriyr-i km-kr
olmagla 890 senesi Cemziye`l-evvel`de Karaman biglerbigisi Karagz Mehmed Pasa
tayn olunup Adana ve Tarsus cnibine tevecch itdkde ol bild ahlsi zr-i liv-i pds
mide bulunmaga isticl itmelerine binen Misir askeri ve hele-i evvelide Iirr eylemeleri
ile kil-i mezbre vech-i eshel zere zabt olundi. Ve ol havlde makarr-i kIIr olan
Gllk ve Alankus ve Mell ve Bars nm hisrlar Ieth olunup zbitlerin|i| ihrc ve
reysina vaz-i harc eylediler.
161. Muhrebt- Sultn- Msr
Sultn Kayitbay, Z`l-kadr-ogli Alddevle Big`n vilyetini teshr in Haleb ve
Sm biglerini azm asker ile zerine irsl eyledkde Aladdevle Big, Devlet-i aliyye
taraIindan istimdd itmekle ol etrI mersi Yakb Pasa ile imdda me`mr oldilar. Bu
minvl zere hasma mukbil olduklarinda ol emrden Haleb bigi dil-vern-i Rm
hcmiyla maktl olicak. Arab askeri persn oldilar. Ve mer-yi erakese`den esr olan
nice bigler der-i devlete irsl olunup tr-endzn arabdan giriItr olanlarun ibhmlari kati
ile iktiI eylediler. Lkin Alddevle tahrki ile Iirrler takbine sitb olunup Maltiyye
kurbunda ol grha lhk esnsinda sultn-i Misir 148
b
] silhsorlarindan Maltiyye der-
bendinde der-kemn olan bes bin dem Alddevle Big`n malmi olicak Yakb Pasa`ya
bil-ihbr zim-i semt-i Iirr olmus asker-i Osmn ise ahvlden b-haber gurr-i zaIer ile
ol mehlekeye ugradiklarinda Rm-ili gzilerinden ok kimse sehd olup glib iken malb
oldilar.
Feth olunan Adana ve Tarsusùn ve sìr kilin muhIazasina me`mr olan Ms Big
ve Ferhd Big ve gayrilari terk-i ihtiyt idp meger addan gaIlet zere olduklari halde
Kayitbay taraIindan irsl olunan Emr-i kebr-i Misir z Big ve Sm mlk`l-mersi
Temrz asker-i b-hisb ile nevzil-i smn-s ol bilda nzil olicak. Hzir bulunan
siph ile mezbr-i bigler cenge hzir oldilar. Lkin lesker-i d hadden eIzn olmagla Rm
askeri mnhezim olup Ms Big ve Ferhd Big sehd oldi. Bu haber sitne-i sadete
vrid oldukda sihr-i sultn Hersek-ogli Ahmed Pasa serdr tayn olunup Hizir Big-ogli
Mehmed Pasa sinn ve sn cihetile lyik rchn oldugi sebebden Ahmed Pasa`nun
146
serdrligini hazm itmeyp Karagz Pasa`ya syle iIde-i mIi`z-zamr eyledi ki: 'Dem-i
muktelede nusret zaIer bizim say ksisimiz ile husl-pezr olsa dahi nm sn
Ahmed Pasa`nun olup nevzis iltiIta ol mazhar olur. Hemn 149
a
] tedbr odur ki, ceng
zamninda sizinle biz seyirci olup uzakdan tems idelim. Bu minvl zere mukvele idp
semt-i me`mra tevecch itdiler. Mukbele-i adya bade`l-vusl cenge mbseret
olundukda mezbrlar kul-i sbik zere hareket idp Ahmed Pasa, Anatoli askeri ile tenh
kalicak merdne-i esb-rn-i meydn-i harb u kitl ve dilrne mbriz sbgh-i ceng
cidl olup bi`n-neIs muhrebeye say ikdm ve grh-i erakese`den nicelerin|i| isrb-i
cm-i hammm ile telh-km eyledi. Lkin Mehmed Pasa ve Karagz Pasa cenge girmeyp
vehle-i evvelide Iirr itmeleri ile askere persnlik riz olmus idi. O cihetden inhizma yz
tutdilar. Ahmed Pasa, hakk ki, pd-sh-i cihn yolunda bezl-i nakdine cn atmada kusr
itmeyp kibet mecrh olmagla giriItr-i dest-i ad oldi. Bu vaka zuhrunda Adana ve
Tarsus muhIizlari dahi kalalari teslm idp cy-i semt-i hals oldilar. Mr-i kebr-i Misir
ol kalalari zabt itdkden sonra Misirà tevecch idp Ahmed Pasa`yi hezr cevr zr ile
semtet-knn Misirà sl eylediler, I 891.
Hersek-ogli Ahmed Pasa`nun esr oldugi marz-i dergh-i sehriyr oldukda dery-yi
gazablari mevc-endz olup vezr-i azam Dvud Pasa`yi ser-hdd-i Arabà me`mr
eylediler. 149
b
] Ol dahi drt bin yenieri ve kapukullarindan bir ka blk ve Anatoli ve
Rm-ili askeri ile azm-i rh idp 892 senesi -kapilu yaylasinin te yaninda Koca-kalasi
kurbunda Alatag dibinde nasb-i hiym itdkde Z`l-kadr-ogli sevkile evvel ibn-i Karaman
Ksim Big c-nisni Turgud-ogli gìlesin|i| ber-taraI itmek in Varsak khistni
cnibden ihta olunup tazyk olundukda Turgud-ogli tebdl-i kiyIet tarkile Halebè Iirr
eyledgi cihetden Varsak bigleri itat idicek, pasa cmlesine hilatler giydirp yerl yerine
irsl eyledi. Mevsim-i seIer dahi mrr itmekle sitneye avdet ve Ak-sehr`de askere iczet
virp Vize nhiyesinde pbs-i sehinsh ile mserreI oldi. Dvud Pasa gitdgi esnda
Kara Bogdan`dan iki yillik harc ile ili gelp kabl-i sulh ile ricat eyledi. Pasanun avdeti
esnsinda pd-sh Edrene`ye giderken Ungurus`dan dahi Bahsi-ogli nm ili vrid olup
bade`l-avde Semendire nevhsinde bir gzi ki, mesIr mukaddem anun birderini tutup
kebb eylemisdi. Ahz-i intikm in sedd-i rhina inp ol melni katl eyledkde yaninda
olan harb hsirn hcm idp ol dilveri sehd eylediler, temmet.

Cihan Çimen - Anonim Tevarih-I Ali Osman (Kuruluştan 892 1487'ye Kadar)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cihan Çimen - Anonim Tevarih-I Ali Osman (Kuruluştan 892 1487'ye Kadar)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

You might also like